Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmer
nghiencuuquocte.org /2015/02/23/nguoitrungquocvietvedietchungkhmerdo/
ByTheObserver 2/23/2015
Bindchvghich:NguynHiHonh
Bilinquan:cPolPot:MxmtcncmngnhhngcaTrungQucivichPolPot
LigiithiucaDchgi:Trongdpknim30nmngychnhquynCampuchiaDnchcaKhmersp(41978),nhiubomngTrungQucng
bivitvcucditchngxyradichnhquynny.SauychngtixingiithiumtbicuVnbcmnbmtvcucitnstdoKhmer
tinhnhnhndanhcchmng(khngthyghitntcgi).Vbirtdinnchngtilcbmtsonkhngcnthitlmnhngcchthch,ccon
cnlithdchnguynvnbnchiuchnhxctcgi.
BaminmtrcychnhquynCampuchiaDnchdoKhmerxydngbltbi10vniqunVitNamvbibicamnhquaysngchngli.
Saucctiliulinquantilchsmmucachnhquynnydndnccngb,chyuthytronglikcanhngngidnCampuchiatnn,
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
phngvncaccnhbophngTy,iutracacchcgi,vcctiliudochnhphVitNamvchnhphmicaCampuchiadoVitNamnng
chnhlvcngb.
NhngvicghichplchslinquantiKhmerbhnchbinhiunhnt,chyudotnhchegiucaccchnhschdoKhmernnhvthcthi,do
tnhtrngngcavibnngoicanhnckhihnmchnhquyn,vdotuithcachnhquynnyqungnngi,chahxydngcmtbhs
chthng.Songsongvi,sthiutiliuvcckhkhnvmtnghincudongyra,tmtgccbit,phnnhcimcacchmng
Campuchia:nnhmttrncungphongsaukhitrnquakhnglibtcduvtnorrngcthtmkim,ngoitrngnt.
Nhngvicchibsunghoctngcngccqutrnhvchititvcuccchmngkhngngntrchngtaaraccphnonivihuquca
cuccchmngny:ylmtcucitnstdntcvchngtcvimcchticcuxhi.Gitnstdntclcncvotngsngibchttrong
thikKhmerthngtr19751978tuynhinchotinaytrnvnnyvncccctnhkhcnhau,tconsboth40vnchoticonskhuchi3
triungi.Nhnchungngitachorngmttriulconscthchpnhnc.Thnhngivimtncnhhiycdnst7n8triungith
chod1triucnglconskhcthtngtng,nvtxaquymnhngcucthanhtonvnpchnhtrsaukhixydngchnhquynmitinhiu
qucgia.BivyhcgiPhpJeanLacouturegigiaionlchsnycaCampuchialcuctditchng(autogenocide).Tnstchngtclnitonb2
vnngigcVitNamCampuchiabcht,43vnngigcHoathcht21,5vn,1vnngigcLocht4.000ngi,2vnngigcThicht8.000
ngi,25vntnIslam(Cham)cht9vnnginhngconsnyuvtqutltngngngiKhmerbcht.
Cnnhnmnh:viciutracucitnstcaKhmermiuldogiibochtruynthngphngTyvhcgiphngTythchin,phnlncc
xutbnphmlinquantinyhinnaycngntphngTy.Khngnhngth,ccncphngTycncclcchtrngmttanquctng
raxtxKhmer.NucaichorngiuphnnhthnhkinlchlcvhnhthithccaphngTy(thdtduychintranhlnh,tmtrnghuthc
dnhocbquynquct),thtcgibinymongrngquanimykhngnniphttrintimccsnghingivisthtcbnnycacucitn
st.
(Bkhngdch1onnivnhngkinbtngphngTytrongnhgiKhmer,v1ontcgichorngnnxttihuquvicMnmbomi
trCampuchiasau1975lmcht325vnngivlmnhiunngdnvothnhth).
1.Ccyutcuthnhcucitnst
Sdtrong4nm19751979tiCampuchiaxyrasgitchcquymnhthldomynhntdiycuthnh:Thnht,cucdidncngchviquym
ln.Thng41975,Khmerginhchnhquyntinvoccth,sauytrongthigiant3ngynmttunhcngchtonbdnikhiccth,
dngsngptiavnngthn.Vcngtcnyhontonkhngcschunbtngngvvtcht,thmchcngchaxcnhmctiucuicnglg,
chonnphnlnngigiyu,nbcontrchtvikht,mauvmtnhc.Ngoiraldostnstckhochtrongqutrnhdichuynyivi
nhngngikhngphctngsdichuynvvingikhcmnh(nguynvndkphnt)(gmnhngngikhngphidnKhmervcctnPhtgio).
Thhai,thanhtonvnpchnhtr.ylnhmvoccnhnvinquns,hnhchnhcachnhquynLonNol,gmbinhs,cnhstvcngchc,kc
ccthnhvinHonggiatrccucochnhcaLonNol(hitrndanhnghahcnthucMttrnLinhipdntc).Nichung,mthchnhquytl
dngxetichnhngnginynmtaimnoyridnggypnchthoctrctipbncht.
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
Thba,laongthlccngcao.Nhngngicnsngsttrongcucditnikhiththngbbuccngnngdnlmnhngvicnhomng,
lmrung,lmng.Dotnhhnhkinhtxui,dothiulngthcvnhngthcndngchoisngnnrtnhiungichtdislaongcngch
.
Tht,thanhlcnib.KhmervalpqucxonglbtucucthanhlcnibvicicdnschnhngngithnVitNam,ccginipcaKGB,c
vcaCIAvnhngngikhcmnhmichuivotrongng.Trongs13ngilnhoMttrnDntccngbdanhschhithng101975c5ngib
hnhquyttrongtthanhlcnm1977,gmbtrngBNiv,2btrngBThngmi,btrngBThngtintuyntruyn,PhChtchthnhton
ChtchNhncSngilnhong,chnhquynvquniccikhubhnhquytcngnhiuhn.ttptrungnhtltthanhlcnm1978
nhmvocnbvqunnhnccikhuminngbcoilphithnVitNam.tthanhlcnydoTMcngilnhoikhuTyNamphtrch,trong
mtlngitgn10vnngiKhmercamnh.NgoiracnxydngTrungtmThmvntimttrngtrunghcphaNamPhnomPenh,ckhiu
S21,chyudngthmvn,tratnvhnhquytkchtrongng.ctnhTrungtmnyhnhquyt2vnngi.
2.MctiucaKhmer:vtquaLninvMaoTrchng
imkhcbitvicccucitnstkhctrongthkXXlcucitnstcaKhmerkhngphilgiiquytsxungtchngtc,blchoctn
gio,mlnhmtritticcuxhi.KiutritticcunydinrasaukhiKhmerhpthcckinhnghimcaphongtrocngsnquct,hc
nhngaykhicchmngvamithnglixongbnmtlnhnhnglgiiquytxongtutttcccvnhinthcvccvntngclchsnc
khcchngminhlsnysinh,xydngmtxhiXHCNthuntyhnLinX,TrungQucvVitNam.Nhmtmcch,htchithtinhnhbtk
phngphpcitohabnhhocgiodcthuytphcno,hthtiubtcthikqunovchnmtconngtrctipginnnht:ngaytu
dngbolctiuditviquymlnvctchcmtbphndnchng,quatcscitoxhi.
Thnhngconngchahtriquaschunbluditrcvschunbvllun,mhnhthnhvivngtrongchainmngnngi.Tccvnkin
donhngngilnhoKhmerthikululi,nhvnkinParishiduhctiPhpcaKhieuSamphanvIengSary,biChdnchhaylch
qunch?caPolPotvithithpnin50,choticctiliucahaithctpchnhphongtrongngnm1970v1971,chngtaukhngthycbtc
sbtrhocmthnovcuccitoxhimtcchhthngvmmusaukhiginhchnhquyntrncbnchlplicnglnhcchmngdntcdn
chmngcaTrungQucvVitNamthchin.
Tthng51973,timtsvngdongCngsnCampuchiakimsotbtutinhnhphongtrotpthhanngnghip.Nhthrrngvtquaci
hiygiltnhchtdntcdnchcacuccchmng.Ccbinphpthchingm:
tinhnhdichuyndnnngthntrnmtquymnhtnh
cngchtptrungdnvoccvngdongCngsnCampuchiakimsotthamgiahptcha,vcngchdidnmthmchphnghat
lngxmccah
ngcaccchachinPhtgio,cngbcssithamgialaongnngthn
thchnhchtrangphcthngnht,ttcmingiumcqunonngdnmuen
thchnhchnhntpthnngthnv.v..
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
Xtvdinbinlchs,nm1973limngotcacchmngCampuchia.TnglplnhongCngsnCampuchiavtbnglicchmngdntcdn
chtimtin,lysqutrctipbtuthchnhvngnngthndohkimsotlmkhiim,nnhmtcnglnhdngbolctritcitox
hitrongthigianngnnht.NhngsovingCngsnLinX,TrungQuc,VitNamthngCngsnCampuchiatrckhinmchnhquynchngnhng
khngcmtthikphttrintngidivclp,mlicngkhngcmtqutrnhphntchllun,tholunthmchtranhluntngiyivi
tncvxhimnh.ngtrcthicmauchngnmcchnhquyn(doMrtkhingDng),trnhllunvkinhnghimchnhtrcaton
ngcnxavnchatctrnhcaccnglnkhckhiginhchnhquyn.Mtnhnghincuni:skinCampuchiathhinhsungncchgia
thlluncckthrpvicucthcnghimquymqucgia.Khmerlmtthchvivxydngnn,vivtimccnbnkhngcthigiantm
hiuvquantmtixhiCampuchia,tonbnhnggtntitrcthchnyuphibhydithoctnhtbtritcito.
Nhngiuchmbimcalchslmtngthiuchunbnhtvnmchnhquynliaramtcnglnhcchmngnht,vtquamicuccchmng
khcnhIengSarynhnvts2cangCngsnCampuchianinm1977:CucthnghimcchmngCampuchiakhngcbtkmhnhsncno.
ChngtaanglmnhngvictronglchskhngctinlmhnhTrungQuc,mhnhVitNamukhngthchhpdngchochngta.
Thng91975,mtsnhtrthcCampuchiahcncngoivcnhnthykhuhiuAngkar[1]vtquaLnin,vtquaMaoTrchng.Mtcnbcp
caophtrchntiphgiithiu:TnhchtcbitcacchmngCampuchialrthtdnrakhithnhphvxabtint.ngnyni:MaoTrch
ngtngnicntinhnhcchmngvnhanhiulnnanhngcuicngthngngli,cnchngtingynocnglmcchmngvnha.ngcbit
nhctivicTrungQucvndngtint,tnhnvncthnuigvtnhngchuynykhngctiCampuchia.CcchuyngiaTrungQucCampuchiab
coilbinthnhxtli,vhkhngnhngclnhlngmkhivTrungQuccndngtindnhdmmuainhocmykhuhiquanemv
nc.ClnchuyngiaTrungQuchingiCampuchialcipncmixydngnychiphhtbaonhiutin,thngiCampuchianabtmnnat
hotrli:pncnydonhndnxydng.Ncchngtikhngdngtin.NhtlngiTrungQuc(ngiVitNamcngth)vnnhnoncmnh
ny,cnCampuchiatrckhicchmngthnhcngthchinchnhntpthvngdoKhmerkimsot.
Davossosnhy,cnbCampuchiachorngChcachngtiuvithnchcangiTrungQuc.CthnhnxtngCngsnCampuchia
rtrabihcgilhutrongphongtrocngsnquct,munngaytkhivaminmchnhquynlptcgiiquyttritmivnmTrung
Quctnhthiycnchagiiquyt,khngnhngnhyquagiaionqulptctinlnchnghaxhi,[2]mcntinngaysangchnghacng
sn,quaxydngchoThiLan,IndonesiavMininmtmhnhkhcviTrungQuc,VitNam(hiyCampuchiachorngtnhthcchmngngNam
chnmui,CampuchiastrthnhmttrungtmmicangNam).lcigilcscCampuchia.
ylmhnhtritticcuxhingaytngyutincchmngthngli.Mhnhbtuthchintngy1741975(ngyKhmertinvo
PhnomPenh)bngcucididnccthnhph.NhngldomhiyKhmertuynbvidnthnhphvnndnl:Mcthnmbomccthnhph
ccthnhphthiulngthc.lsgiithchchnhthccachnhquynKhmer.Chotithng91977PolPotmithanhnvicrtdnrakhicc
thnhphldonguynnhnanninh,tclnhmtritphhtcncahotngcacctchcphncchmng.Quytnhrtdnyraihaithng
trckhiKhmertinvothnhph,songligibmtcvicccnbcpkhcao.Vicgibmtlmchocucidichuyn2triudnhonton
khngcchunbtrcvthmychcvndnbchtliuttnhin.
Ngy2051975(mtthngsaukhiKhmertinvothnhph),tiPhnomPenhctchccuchptonthcnbcpcaoKhmer.Ticuchp,lnu
tinngitacngbccchnhschcaTrungngsaukhitinvothnhph.Cuchpnykhnglulibtkvnbnno(tnhttinaychaphthin).
Ngynaysdbitcnidungcuchpychyudavolikcanhngngidhp,nhtlhiccanhngngisaunycttviKhmernh
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
HengSamrin(nguyntnglnhKhmer,sauitheoVitNamvtrthnhngilnhochnhquynmixydngnm1979),sauchpnilicctliu
li.
imchnhcaccnidungcuchpnyl:rthtdnrakhithnhthbtintngcaccchachinPhtgio,uissiilmlaongnngnghip
hnhquytttcnhngngilnhochnhquynLonNolxydnghptcxcpcaotrongcncvthchnhchnhntpthuihtdnVit
NamrakhiCampuchiaiungquninbingiiCampuchiaVitNamchunbtcchinv.vCngidhpcnniphihybctrnghcv
bnhvinna.HiccaHengSamrinhpviccnidungvbsungthm:vichybtintngthitinhnhvixabthtrngvtisntnhn.
ngcnni,trongcuchptrncngtuynbphnloimingithnhNgicquynliyvNgidkhuyt(xemtrnhbysauy).ngchl
phtbiucaNuonChea(mttrongcclnhochchtcaKhmer)cnhnmnhnguyntcxemxtnghimngt.Theogiithchcanhngngid
hpthlnicthsdngbolctrongqutrnhthihnhccchnhschtrntrkhhtnhngngichngivbtmn,khngcgihlitrong
xhi.
3.Ticcuxhivicigiitnst
CscavicticcuxhicaKhmertrchtltiuditthxcmtbphnnhngkchngivchnhtr,loibhrakhixhi.Biniquan
trngcaPolPotphttrningy2791977(lcPolPotangthmTrungQuc)tuynbcchmngCampuchialxhichngha,trongtonbdns
caCampuchiac2%lphntphncchmngnghalconsnyvokhong14vnngi.ngchllcphongtronpccphntichv
chnhtrtrongxhiquai,thmvncnmttlcaonhthphntichangchbnp!Quaycthtngtngsngibhnhquytvi
tidanhphntphncchmngtrongthigiantthng41975ticuinm1978(khiquniVitNamtinvoPhnomPenh)lnnchngno.
Ngoivicloibphntphncchmngrakhidnchng,KhmercncmtchnhschcnhtvnhlcngkhaiphnloidnCampuchiaralmhai
bphncquynlikhcnhau.Saukhinmchnhquyn,KhmerginhngnngdnvnvngnngthndohkimsotlNgic,hocNgivng
cnca,nghalnhngngithamgiacchmng.NhngngitthnhphbdichuynvnngthnthbgilNgimihocNgi17thng4,
nghalngictipthusaukhiKhmertinvothnhph.Vnguyntchailoinginychngsixchnhtrvcpphtvvtchtkhc
nhau.NgiccncnhimvcitovgimstNgimi.
Ngoivicphnloidavothnhphvnngthnra,cnmtkiuphnloinalchiadnCampuchiaralmNgichngyquynlivNgi
dkhuyt(ngicquynlikhngy).VsaulithailoinginytchrangiLoiB(nguynvn:loihnh)Ngiquynlihontoncpmt
lnhngaitrcykhngcngithnlmvicchochnhquynLonNolmuchphcvcchmng.Ngiquynlihontoncphailnhngaivac
ngithnthamgiacchmnglivacngithntngtrongchnhquynLonNol.NgoiracncNgiquynlihontoncpba,nhnggiihncth
vloinykhngrrng.Ngidkhuytcngchiahaihng.HngmtlnhngaicngithnphcvchnhquynLonNol,songaslngibnh
thng,cngcmtsngithntnggintipphcvcchmng.Hnghailnhngaihontonkhngcngithntngphcvcchmng.
Quascthpvphnloiccuxhi,Khmertrnthctphchichchngtnh[3]caxhivngNamchu.Cngdntrthnhmt
ngcpcbittrongxhichkhngphilthquynliconngisinhrac.ngthiquabinphploitrkhiphmtrcngdnnhngngi
thucloikhcvimnh,hocnhngngichcqukhkhngtchccthamgiacchmng,Khmerlmchovictyhmhivtcotsinhmng
nhngnginitrntrnncldohpphp,dovicnhiungibgitcngtrnnkhngcgngngcnhin.TuyrngnichungKhmerchyu
lidngstindnnylmnhngviclaongccnhc,nhngngthicngtinhnhtigiodcttngchonhngngi.Phngthctigio
dcycngnhtonbcuccchmngCampuchiaccimtrctipnht,thtcnht.
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
MtsNgi17thngTnhli:hngnmKhmerhocNgivngcnctriutphailnhinghCchsng.Trongcuchpbaogicngnhcli
nhngcuhinhCnhttrvicchmngkhng?Ccnnghtitisncnhnkhng?Khilaongcthcsthysungsnghaychcamchuphilm?
Cnnhvconhaykhng?Cnnuramtvic:nhngNgivngcncvNgicquynlihontoncngchchngtrngiyccquynliy
hnloikhc,cngthm,hcththchnhchuynchnhqunchngiviloingikiamthi,chcntrcmtKhmerthhcngchngcbtk
quynlihonchnhnongk.Thdsaukhithihnhtpthhanngthn,hkhngcquyntdorikhilngc,tonbtisncahbtcot,ai
giulngthcchonhmnhnuphthinsbxt.Cngvitnhhnhkinhtngymtxui,nicmnhntpthcahcngchccmmthi,chng
khcgnicmcaccitngbhthihnhchuynchnh.
Trnlnhvckinht,Khmertmctiukhngnhngloibngnhthngmicngccngnhkinhtvdchvvnctronghnhthixhibnhthng,
mcnnghincuxydngmtqucgianngnghiptcpttclysnxutlagolmtonbcs,daxutkhugoxydngtnc.PolPotnhn
mnhnhanh.ngtani:Chngtakhcvih(tcccncXHCNkhc)chchngtanhanhhn.Saukhinmchnhquyn,utinKhmernumctiu
mihectasnxut3tnthc,trongkhitrcCampuchiabnhqunmihectachsnxutc1tn.Vsau,thng81976chnhthccngbKhoch4
nm,trongchnhtrttngccoilnbyclcnht,nhmtcnbni:Khimtdntccthctnhbigicngchnhtrthhcthlmc
ttc.Cckskhnglmcnhngnhndnthlmcningitrthcdobrngbucbiiukinvtchtkthutnnkhngtigiibngnhng
ngibnhthng.PolPottngthivttrlinhsau:Chngtacththchincccchtiuykhng?Trlil:btcuchngtacngthchin
c,chngclphongtrochnhtrcachngta.
Khidichuynmtlnglndnthnhphvnngthn,Khmerhiycxttilichvmtkinhtlcthdnghlmlaongnngnghipmkhng
phitrthlao.VngTyBcCampuchialnisnxutlachyucancny,trnmcln,vicsnxutyldomttriuNgi17thng4bdi
chuynlnvngnycngng.Tronghainmlaonggiankhvhoangvomngpp,rtnhiungichtvi,vnkhngchtvvm
au.KhitintcnhncnglaongbgimmnhcbocolnPhnomPenh,lnhoKhmerthngtrtcngindlnkthgiaicp.Thlhlitrin
khaicucthanhlcnibnhngngiKhmerphtrchgimstqunllaocngvhnhquytnhngNgi17thng4bnghing.
ngthiccchtiudoTrungngtratrthnhnhimvchnhtr,nukhnghonthnhthphihiticccnbaphng.iukhinchocccnb
cscaKhmerurascui[?]nhngNgi17thng4vnngdn.
Nhth,chtiu3tnmthectavKhoch4nmvimcchtritcitoccunnkinhtqucgiatrthnhmtbphncuthnhvitnst.
Lchschngminh,mtchnhquynthchnhchuynchnhkhngbtrongxhithsmmuncngsthchnhschuynchnhyngaytrongnibtp
onthngtr.Bilkhiskhngbctchctrthnhquntnhvcutonnyutcchthnttstmcmtmctiuctchcchochnhbn
thnnmsnguyntha(theonguynvn)xhivcnhnthslmchotthntponthngtrduynhtctchctrthnhitngcakiuchuyn
chnhy.CingymsnpvtnstquymlntrthnhkhuquantrngtrongccuxhidoKhmervamixydngnncngtcllcsnhk
thanhlctrthnhmtbphncatrtttrongng.
LluncaPolPotlsnlngvtiuditccvitrng.Thng121976,khinghsthmvncaTrungtmS21ngymtchtcaonhni,PolPottriutp
mtHinghhctpvni:Chngtacnchathbitrvitrngu.Cnbnhchinrthmikhmrabnh.Vcuccchmngnhndnvcchmng
dnchcnthiunhitlngnncngtcsnlngvitrngtrongngtacnchacktqu.Vitrngnhngchrtsukn.NhngkhicchmngXHCN
tinlnthchngchuivomixxnhtrongng,qunivnhndn.ChngtastmranhngconvitrngchiyNhngnutadnglimtchtthith
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
lvitrngysthcsgynguyhimQuaquanst10nmnay,chngtathyrlvcbnkchchabinmt,vchngkhngngngchuivong.
NhngPolPotlicamoanlnhngconvitrngycuicngsbvchraht,vngcrtnhiuconmtchngkhcgmtcaquda.
CucthanhlcnibKhmerlanrngtimccoitonbtchcchnhquyn,quni,thmchtonthdnchngcacmtvnglitngthanhlc.
TrongtthanhlcvngngBcnitrn,Trungngnukhuhiu:cnb,qunnhnvthngdncacvngnyulnhngkNgiKhmer,
lngdVitNam.Ktquchtrong6thnghnhquyt10vnngi,chim1/701/80sdncnc.Hnhquytviquymlnnhthkhngcnl
vngiiquytmtbphnngitrongngmltiuditmtbphnrtlndnchngvnccacmtvng,quathchinstrongschvchnhtr.
4.avcaKhmertronglchscchmngthkXX
Tcgichorngvictmhiulchsnmchnhquynhn4nmcaKhmerlsthchthciviltrcanhnloi.khngphilniyckhkhn
gvhcthutngbnlun,mlniltrloingicnnglcnhnthccvgiithchchaykhnghintngmmuvphilchatngcy,
phichngnvtqugiihncccalchsltrnhnloinhnthclchscamnh.Chngtacllunchnghachngtccbngiithchchnh
schditchngcabnQucxHitler,songchngtacllunnocthgiithchvavicmtchnhquyntrong4nmngnngingcatnc
mnh,phtminhralmthtidanhkhnghc,dngthonbolcnguynthynhttiuditmtphnmydntcmnh?Tiytichmunaravn
nyccbncctmtiptcsuyngh.Bnthntcgicngcmthyvcngkhhiu.trlicuhinyclcnscgngchungcanhiu
ngnhkhoahcxhivnhnvn,cnshcthchcthctcdngthulmtliu,cungcpccumicbnvsdinbincathch.Bivy
chngtimunsaukhinulnvnsiuhnh(nguynvnhnhnhithng)ny,strliphmtrhnhnhih(?),[4]tgclchscchmngthkXXbn
thomtchtvavcaKhmer.Gcnycthticungcpchttmanhmigintipchocuhiktrn.
PhngTycnhngnhnthckhcnhauvtnhchtcuccchmngcaKhmer.Cquanimchorngylmtcuccchmngnngdntrit,l
strthcanngdnkhinghaivithnhphhnhvibolccankhngbtnguntttngcaPolPotvKhieuSamphan,mlktqucavic
chnghadntc,dntyvcchmngnngdnpochnghatbn.VlinhngngilnhongCngsnCampuchiacngthucgiaicptiutsn
mangmchtlngmnnngdn.NhngBenKiernan,tcgischChPolPotmtcunschrtcnhhng,datrnhn500cucphngvnca
mnhthchorngngaycnngdncngchngthsngcncdichny.ChnhschnngthncaKhmerlhysinhlichcatiunng.N
phhy3yutmnngdnCampuchiadavosinhtntrongcnghnnmquagianh,rungtvtngiontrctiptribuchdiquynlc
canhnc,trnthctlxydngmtncnngnghipcanhngnginltheohpng(IndenturedAgrarianState).
ngchquanimcachnhngiCampuchiangHunSen,ngkimThtngCampuchia,nguyncnbKhmercpcaothhintrongcun
130nmCampuchia(bntingTrungQucxutbnthng42008,phthnhtiCampuchiavSingapore).TheoTunsanchuxutbntiHongKongngy
542008,HunSenchorngCchmngTrungQuccgcrttnglttngMaottngcaPolPotcngbtrtttngMao.Ttngcthc
hinCampuchianhngcngbchngminhlthtbi.SaukhiHunSenithmBcTriuTinv,ngbsungthmngungcsinhranglicaKhmer,
chorngnhngthvtquachnghaMaotrongttngPolPotthbtnguntBcTriuTin.
ChngtichorngrrngKhmerthucvongdycchmngXHCNthkXX,songlilsthakthikccoancacuccchmngnycch
mngNgancuithpnin30,cchmngTrungQucncuithpnin70vcchmngCubancuithpnin60.Sticcuxhica3cuccch
mngyvndcmtxuthtngtc,cuccchmngsausmhn,nhanhhn,cptinhncuccchmngtrc.Khmerlphinbnthunhvcng
hacacccuccchmng.ChngclKhmertrong23nmihtchngnglchscchmngticcuxhimcccuccchmngkiacnphi
tinhnhngnnht10nm,dinht30nm.Thd:nhunhkhngccchmngrungtmtinngaylntpthhanngnghipcnLinXvTrung
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
Qucthkhlusaukhiginhchnhquynmitinhnhtpthha.KhmerbtuthcthiKhoch4nmcngsmhnnhiusovi3ncnitrn.Ti
banc(nhtlLinXvTrungQuc),saukhiginhchnhquynhn10nmmiccccucutranhvthanhlcquymlntrongnibng,cn
Khmerthhunhvavothnhphltrinkhaingayvic.
Nhngsrtngnthigianchlmtmt,iuquantrnghnltnhccoantrongchnhschcaKhmer.TincCampuchiaDnch,cbnkhngthy
ccchnhschcctrngthikqu,nhthuytphc,giodc,hnch,lidng,citoThonduynhtcaKhmerlmnhlnhcaAngkarv
sngAK47.Nhiunhnghincuvchra:CampuchiakhngthycccbinphpchyuccncXHCNkhchaydngthchinlikugicang,
nhihingvinhocdiuhnhqunchng,thmchKhmercmthynhngthltha.
Ngoira,trong3cuccchmngktrn,gianhvitcchlnvcbncaxhituyccitocclntquannimnhnhthi,songktcuc
bncagianhthvntnti,khngbxab.NhngKhmerthcoixabgianhlkhiimcavicticcuxhi,hthcthinngayttrckhi
ginhchnhquynvsaukhiginhchnhquynthmrngrakhpcnc.Hptcxvcctchccngchlaongtrthnhnvcbnnhtcax
hi.Ccthnhvingianhtytheogiitnhvtuibchiatchvocctchckhcnhau,trvthnhninbtchkhicham.Nam32,n25tuitrlnmi
ckthn.Mthnhthcquantrngnanhmxabgianhcthchintritnhtlchnhntpth.nghacankhngchlcngnung,
mltiuditkhnggianringttrongisngxhi.Khmercoivicxabncmgianhlthnhtchthhinrnhttnhsngtocchmngca
Campuchia.CnbKhmerni:thmchTrungQucvncngiliciccuchnghatbnny.
Khmerkhngkmbtcaivmttptrungcaoquynlc,hnnacnccscringlnnchnhtrgiatc(clanpolitics).HailnhtKhmer
caonhtlPolPotvIengSarylanhemnghao,tngyduhcParislinktchnhtrvinhau.Miquanhthnthchcchmngykhinchocc
thnhvingianhcnbcaocpnmgihtmichcvlnhocccp.inhnhnhtlTMc,nhlnhoKhmerikhuTynam,tngcbo
chTrungQucgilngithinchinnht,oaivnht,ccpdiknhs.Conngiychngnhngcgiltdotinhnhcucthanhlc
mmuikhuminng,mcnbtrhunhtonbthnhvingianhmnhvoccchcvquantrngng,chnhquynvquniikhuTy
Nam(cbitvocthPhnomPenh),gm:2bconthnggia(lnhotchcngcpcaonhtcpvng),4contrai(tbthngnhmytichhuy
cpson),5conr(tbthtnhchotitlnhsnbayPochentong)trong5congithmtlbthngkhuTramKak(khukiumucaKhmer,bth
clchngcny),mtlgimcbnhvinChnhmngliquynlcgianhylmchoTMccgilBgiTMc.
TrongkhibtmingixabgianhthKhmerliphthuychcnnggianhmnhtitrnhtngngmtccuchnhquyn.iuchngnhng
xutphttthiMtngilmquan,chcnh,mhnna,trongcichxydngbngthonmmunhth,miquanhhuytthngtr
thnhmiquanhduynhtcthtincy.tTMclvintngKhmerkintrticuicng(mitithng41999mibsali).ldohngitqu
nhiunginnkhngthnotrvvixhicnamtkhciuycngnilnmngliquynlcgianhcahnrtchiuqu.
ngklmathunm1978,khichnhquynKhmerchcnli23thngcuicng,trongngctholunvncicch,btutbinphpgiodc.
Mtstrngtiuhccmli(ctiliuniconemnhngNgi17thng4khngcihc).MytrmnhtrthchcphngTyvbgitbt,
cnli15nginhnlnhmmttrngihckthut,tuynsinh300ngituit10n16.Ngoirathmchcnxtnchuynkhiphclitint.
KhmertngrnglchscnchohmtchithchnhChnhschkinhtMi,khinhcthlpthmmtktchmi,trong4nmcthittaiha
dntctiCicchmca.Nhnghlm.XhiCampuchiabKhmerphhytimckhngthnoxydnglitrongtayhcna.Nhndn
CampuchiathtipnhnmtchnhquyndoVitNamnngdngln,tnhtcthlmchohcontgianh.
8/17/2017 NgiTrungQucvitvnnditchngcaKhmerNghincuquct
Khmertngtnhnhcngngnhimvlmlnsngcuicngcacuccchmngkhngngngtngtctrnphmvitonthgii,songktquhli
laouxungcihsunghntrngcbitng[chntheo]xngtrngcahnmttriungbomnh.
NguynHiHonhbindchvghich|BngctingTrung:,20080304
Ghichcangidch:
[1]Angkar,tingCampuchia,nghaltchchiultnglplnhoKhmer.
[2]Nhngchcgchditrongnguynbnulvung(lidomytnh),yngidchphngon.
[3]Chchngtnh(castesystem):xhicnchiadnchnglm4chngtnh(tponngcp),ccchngtnhkhngcgiaoluvinhau,khng
clyvchnglngikhcchngtnhCchphnchianythhinspbcgiaicptnkhcvcckmtbnhng.4chngtnhgm:BLaMn
(Brahman,tcgiitngloBLaMn)StLi(Kshatrya,tctnglpvs)PhX(Vaisya,nhbunvnngdn)ThLa(Sudra,laong
khngnghnghip).Ngoiracnctnglptindn(Harijan),ltnglpdicng,cngiltnglpkhngthtipxc(untouchable).
[4]Hnhnhih:chHndngtrongbngc,chatmcttingVittngng.Chngtionlcth/thcti.