medycyna fizykalna / physical medicine
Prba obiektywnej oceny efektw masau
klasycznego podudzi opis trzech przypadkw
The attempt of objective evaluation of the lower leg classical massage
effects three cases report
Kamila Pilok1, Jakub Taradaj1, 2, Tomasz Halski1, Kamil Krcijasz1,
Robert Dymarek1, Kuba Ptaszkowski1, Joanna Resel1, Lucyna Supska1
1
Instytut Fizjoterapii, Pastwowa Medyczna Wysza Szkoa Zawodowa w Opolu, 45-060 Opole, ul. Katowicka 68,
tel. +48 (0) 77 442 35 16, e-mail: jtaradaj@sum.edu.pl
2
Katedra i Zakad Biofizyki Lekarskiej, lski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, ul. Medykw 18,
40-752 Katowice-Ligota
Streszczenie
Masa klasyczny naley do czsto stosowanych zabiegw fizjote-
rapeutycznych. W literaturze mona znale wiele doniesie na
temat terapeutycznych efektw masau, zarwno na poziomie
miejscowym (lokalnym), jak i oglnoustrojowym (globalnym).
Korzystne oddziaywanie wykazano rwnie w sferze psychiki pa-
cjenta. Jednak wiele efektw ma charakter subiektywny, co znacz-
nie utrudnia wiarygodn ocen kliniczn w procesie leczenia.
W pracy dokonano analizy efektw masau na podstawie pomia-
rw fizjologicznych wybranych parametrw, bada elektromio-
graficznych i termograficznych.
Sowa kluczowe: masa klasyczny, wskanik kostka-rami, termo-
grafia, elektromiografia (EMG)
Abstract
The classical massage is an important method of physiotherapy.
Therapeutic effects are observed locally, as well as on systemic
level (globally). The massage has beneficial influence on the psy-
chical sphere, too. However, there not many reports on objective
evaluation of massage effects. In this paper, the massage effects
were examined by analysis of chosen physiological, electromy-
ographic and termoghraphic measurements.
Key words: classical massage, ankle-brachial index, thermography,
electromyography (EMG)
Wstp
Masa klasyczny jest zabiegiem medycyny fizykalnej, polegajcym
na wiadomym uyciu czynnika mechanicznego w postaci spry-
stego odksztacania tkanek i narzdw [1]. Prawidowe wykonanie
masau wpywa na popraw niektrych parametrw fizjologicznych przyczynia si do poprawy jakoci ycia [2, 4, 5].
oraz oglny stan kliniczny pacjenta. Efekty terapeutyczne dotycz
zmian na poziomie miejscowym oraz oglnoustrojowym. W partiach
ciaa poddanych masaowi obserwujemy takie efekty, jak rozszerze-
nie naczy przedwosowatych i otwarcie rezerwowych naczy wo-
sowatych, ktre w warunkach fizjologicznych nastpuje po wysiku
fizycznym. Skutkiem tego jest obnienie cinienia systolicznego krwi
ttniczej i podwyszenie cinienia ylnego; uatwienie odpywu krwi i przyspieszenie regeneracji powysikowej, obnienie napicia mi-
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 4/2009, vol. 15
ylnej z tkanek wraz ze szkodliwymi produktami przemian metabo-
licznych (CO2, mocznik, kwas moczowy, mlekowy, amoniak, alka-
loidy, flawonoidy, izoprenoidy, toksyny); przyspieszenie przepywu
chonki w przestrzeniach midzykomrkowych i naczyniach limfa-
tycznych (chonka przemieszcza si w organizmie pod wpywem siy
cikoci i ucisku pracujcych mini); zwikszenie ukrwienia skry,
pojawienie si efektu przekrwienia spowodowanego reakcjami naczy-
nioruchowymi; poprawa trofiki tkanek oraz podwyszenie tempera-
tury powok ciaa [2, 3]. W pimiennictwie mona rwnie znale
dane dotyczce zmian o charakterze oglnoustrojowym (globalnym
lub reflektorycznym). Zmiany na drodze odruchowej to np. przyspie-
szenie pracy serca, co prowadzi do zwikszenia objtoci wyrzutowej,
pojemnoci minutowej i siy skurczu minia sercowego (przy czym
czsto skurczu obnia si, a praca serca jest bardziej ekonomiczna
i wydajna); uatwienie pracy lewej komory serca, a co za tym idzie
usprawnienie przepywu krwi krcej w naczyniach obwodowych
(efektywniejsze odywiania tkanek); stymulacja ukadu krwiono-
nego i limfatycznego przyczyniajca si do usprawnienia rozpro-
wadzania czynnych zwizkw chemicznych uwolnionych z tkanek
oraz zapobiegajca powstawaniu zastojw i obrzkw ylno-limfa-
tycznych; uwolnienie z magazynw tkankowych zwizkw bioche-
micznie aktywnych, ktre w sposb korzystny oddziauj na ustrj
oraz psychik (histamina, dopomina, serotonina, acetylocholina,
bradykinina, postaglandyna, endorfiny, enkefaliny) [2-4]. Zmiany
odnotowuje si rwnie w sferze psychicznej chorego. Obserwuje
si subiektywne uczucia umierzenia blu i poprawy samopoczucia;
ponadto masa powoduje u pacjenta stan odprenia, relaksu, zado-
wolenia. Cz badaczy opisuje take, e u osoby poddanej masaowi
pocztkowo pojawia si uczucie lekkiego zmczenia, ktre jednak
szybko ustpuje, dajc odczucie wypoczynku, powrotu si witalnych
oraz poprawy oglnego stanu umysowego; mwi si take o elimi-
nacji stresu redukcji napicia nerwowego oraz likwidacji zaburze na
tle emocjonalnym (gwnie za spraw obnienia poziomu hormonu
stresu hydrokortyzonu), co daje poczucie komfortu psychicznego,
W literaturze mona znale rwnie potwierdzenie oddziay-
wania leczniczego w obrbie ukadu ruchu. Obserwowane s m.in.:
wzrost wytrzymaoci, siy, wydolnoci oraz elastycznoci mini,
wzrost efektywnoci procesw skurczu oraz rozkurczu wkien
miniowych, wzrost wydzielania mazi stawowej i poprawa zakre-
su ruchomoci w stawach, pobudzenie procesw metabolicznych
349
medycyna fizykalna / physical medicine

niowego i przeciwdziaanie przykurczom a take korzystny wpyw

na przyspieszanie procesw kostnienia poprzez lepsze odywienie
tkanki kostnej oraz zapobieganie procesom zwyrodnieniowo-wy-
twrczym [2, 3].
Wiele efektw oddziaywania masau na organizm czowieka nadal
ma charakter subiektywny i jakociowy, co znacznie utrudnia wiary-
godn ocen. Istnieje potrzeba obiektywnych, powtarzalnych pomia-
rw w badaniu oddziaywania masau na organizm czowieka. Celem
pracy bya analiza wynikw pomiarw wybranych parametrw fizjo-
logicznych u trzech pacjentw poddanych masaowi klasycznemu.

Materia badawczy
Fot. 1 Wyznaczanie cinienia skurczowego na koczynie grnej za pomoc
Opis pierwszego przypadku dopplera

Badana M.K., lat 21 (wzrost 160 cm, masa ciaa 50 kg, BMI Body
Mass Index 19,53 kg/m2) zostaa poddana masaowi klasycznemu
lewego podudzia (prawa koczyna bya dominujca). Czas trwania
masau wynosi 17 minut. Kolejno i rodzaj technik zastosowanych
w badaniu byy nastpujce:
1. gaskanie powierzchowne skry tylnej powierzchni podudzia,
2. gaskanie gbokie skry tylnej powierzchni podudzia,
3. rolowanie skry tylnej powierzchni podudzia,
4. rozcieranie powierzchownej powizi tylnej powierzchni
podudzia,
5. gaskanie gbokie granicy midzyminiowej przyrodkowej
podudzia, Fot. 2 Wyznaczanie cinienia skurczowego na koczynie dolnej za pomoc
6. rozcieranie granicy midzyminiowej przyrodkowej dopplera
podudzia,
7. gaskanie gbokie przegrody midzyminiowej tylnej
podudzia,
8. rozcieranie przegrody midzyminiowej tylnej podudzia,
9. ugniatanie poprzeczne brzuca przyrodkowego i bocznego
minia brzuchatego ydki,
10. ugniatanie podune minia brzuchatego ydki,
11. siekanie minia brzuchatego ydki,
12. gaskanie gbokie tylnej powierzchni podudzia i uda.

U badanej osoby zarwno przed, jak i po wykonaniu masau klasycz-

negoydkiprzeprowadzononastpujcebadania.Wyznaczonowskanik
kostka-rami (K/R), ktry pozwala oceni warunki hemodynamiczne
w obrbie koczyny dolnej. Wykorzystano przenony aparat dopple-
rowski MTB HiDop 300. Pomiar gowic 8 MHz dokonano na ttnicy
promieniowej w miejscu palpacyjnej oceny ttna (fot. 1). Mankiet uci-
skowy zaoony zosta 3-4 cm powyej zgicia okciowego badanej ko- go wykorzystano elektromiograf NeuroTracTM ETS wraz z oprogra-
czyny grnej. Drugi pomiar mia miejsce na ttnicy piszczelowej tylnej
(fot. 2). Mankiet zosta umieszczony na podudziu badanej koczyny
dolnej, 2-3 cm powyej stawu skokowego grnego. Oceniany wskanik
to iloraz cinienia systolicznego zmierzonego na kostce (K), do warto-
ci cinienia na ramieniu (R). Wyznaczono go zgodnie z obowizujcy-
mi standardami w chirurgii naczyniowej, gdzie za prawidowe uznaje si
wartoci w przedziale 0,8-1,3, natomiast najbardziej podan wartoci
fizjologiczn jest 1,0. Jeeli wskanik (K/R) jest niszy od 0,8, mamy do
czynienia z niedokrwieniem, np. w przebiegu miadycy zarostowej
ttnic koczyn dolnych. Jeeli natomiast jest on wyszy od 1,3, mamy
do czynienia z cukrzyc lub zmianami ylnymi [6]. Do oceny stopnia
ukrwienia skrnego w miejscu masau wykorzystano nieinwazyjn i bez-
kontaktow metod obrazowania termowizyjnego za pomoc kamery
Mobir M3, wsppracujcej z programem komputerowym Guide IrA-
Fot. 3 Uoenie elektrod w trakcie badania EMG
nalyser V1.4. Badania przeprowadzono w pozycji stojcej, w odlegoci
1 m od kamery, w temperaturze 24 C [7]. Do oceny napicia miniowe-
mowaniem komputerowym. Celem badania byo okrelenie napicia
spoczynkowego minia brzuchatego ydki za pomoc dwukanaowego,
powierzchniowego EMG. Uyto samoprzylepnych elektrod o wymia-
rach 50 x 50 mm (fot. 3). Topografia elektrod bya nastpujca: elektrody
z obu kanaw (A i B) byy ustawione rwnolegle na ssiednich brzu-
cach w proksymalnej dugoci anatomicznej podudzia, centralnie na
brzucu miniowym. Z kanau A dwie elektrody uoono na brzucu
przyrodkowym, z kanau B dwie elektrody uoono na brzucu bocz-
nym. Jedna elektroda, tzw. referencyjna, znajdowaa si w okolicy bocz-
nej powierzchni koci pitowej. Osoba w trakcie badania znajdowaa si
w tym samym uoeniu, jak podczas wykonywania masau, tj. w pozycji
na brzuchu. Wyznaczono rednie napicie spoczynkowe minia, okre-
lone jako rednia arytmetyczna wartoci napicia w mikrovoltach (V)
w czasie pomiaru z obu brzucw miniowych [8].

350 Acta Bio-Optica et Informatica Medica 4/2009, vol. 15


Przed wykonaniem masau wskanik kostka-rami siga warto-
ci 1,24. Temperatura tylnej powierzchni ydki bya rzdu 29,5 C.
Napicie spoczynkowe minia trjgowego ydki wynioso 0,4 V. We wszystkich trzech przypadkach zabiegi wykonywane byy
Po wykonaniu masau klasycznego prawego podudzia dokonano
ponownego pomiaru parametrw fizycznych. Wyznaczono warto
wskanika kostka-rami, ktry wynis 1,11. Pomiar termograficzny
wskaza temperatur rzdu 32,8 C. Napicie spoczynkowe minia wy-
nioso 0,35 V. Zastosowany masa klasyczny u badanej osoby spowo-
dowa korzystne w skutkach oddziaywanie. Wskanik kostka-rami
zbliy si do normy (spadek o 0,13). Stwierdzono wzrost temperatury
badanych powok ciaa, o 3,3 C, co oznacza korzystn popraw trofiki.
Spoczynkowa warto napicia miniowego ulega spadkowi o 0,05
V, co moe wiadczy o istotnym rozlunieniu minia.
Opis drugiego przypadku
Badana A.D., lat 21 (wzrost 161 cm, masa ciaa 58 kg, BMI 22,39 kg/
m2) zostaa poddana masaowi klasycznemu prawego podudzia
(prawa koczyna bya dominujca) po uprzednim wykonaniu bada
diagnostycznych. Przed wykonaniem masau wskanik kostka-ra-
mi wynosi 1,24. Temperatura tylnej powierzchni ydki wynosi-
a 34 C. Napicie spoczynkowe minia trjgowego ydki 0,2 V. badania klinicznego, ktre odpowie jednoznacznie na pytanie, jaki
Bezporednio po wykonaniu masau klasycznego prawego podudzia
dokonano ponownego pomiaru parametrw fizycznych. Wyzna-
czono warto wskanika kostka-rami, ktry wynosi 1,24. Tempe-
ratura wyniosa 35,1 C, natomiast napicie spoczynkowe minia
0,2 V. Zastosowany masa klasyczny u badanej osoby nie spowodo-
wa istotnych zmian w obrbie ustroju. Wskanik kostka-rami pozo-
sta bez zmian. Efekt termiczny by niewielki, rzdu 1,1 C. W badaniu
EMG nie odnotowano zmian wartoci spoczynkowego napicia mi-
niowego.
Opis trzeciego przypadku
Badana B.P., lat 21 (wzrost 180 cm, masa ciaa 68 kg, BMI 20,98 kg/m2)
zostaa poddana masaowi klasycznemu prawego podudzia (prawa
koczyna bya dominujca) po uprzednim wykonaniu bada dia-
gnostycznych. Przed wykonaniem masau wskanik kostka-rami
wynis 1,17. Temperatura tylnej powierzchni ydki wyniosa 36 C.
Napicie spoczynkowe minia trjgowego ydki wynosio 0,2 V.
Bezporednio po wykonaniu masau klasycznego prawego pod-
udzia warto wskanika kostka-rami bya rzdu 1,38, temperatura
36,2 C, a napicie spoczynkowe minia 0,2 V. Zastosowany masa
klasyczny u badanej osoby nie spowodowa korzystnego oddziaywa-
nia. Nastpio niekorzystne podniesienie wskanika kostka-rami.
Nie zaobserwowano istotnego podwyszenia temperatury, co wiad-
czy o niskim stopniu stymulacji krenia skrnego. Podobnie, jak we
wczeniej opisywanym przypadku, warto napicia spoczynkowego
mini pozostaa bez zmian.
Acta Bio-Optica et Informatica Medica 4/2009, vol. 15
medycyna fizykalna / physical medicine
Omwienie
przez tego samego terapeut i wedug identycznej, cile okrelonej
metodyki. Osoby przed badaniami diagnostycznymi oraz przed
zabiegiem masau nie spoyway alkoholu ani innych uywek.
Nie stosoway maci, balsamw i innych kosmetykw (skra umyta
i odtuszczona). Nie podejmoway intensywnego wysiku fizycznego,
nie korzystay z innych zabiegw fizykalnych. Zostay poddane okoo
15-minutowemu przygotowaniu, w celu osignicia stabilizacji (ada-
ptacji) parametrw fizjologicznych ustroju. Uczestnicy zostali poin-
formowani o przebiegu bada, o ich cakowitym bezpieczestwie
i nieinwazyjnoci.
Istniej due rozbienoci i trudnoci w jednoznacznej obiektywi-
zacji efektw terapeutycznych masau klasycznego. Warto rozway
bardziej indywidualne podejcie masaysty do pacjenta, uwzgldnia-
jc reakcje subiektywne. Dziki wiarygodnym badaniom diagno-
stycznym mona obiektywnie oceni, czy przeprowadzony masa
okaza si skuteczny, czy te jego efekty terapeutyczne s znikome.
Konieczna jest obserwacja wikszej iloci chorych oraz przeprowa-
dzenie dobrze zaplanowanego, kontrolowanego i porwnawczego
jest wpyw masau klasycznego podudzi na mierzone parametry.
Literatura
1. K. Kassolik: Czym jest masa medyczny?, Fizjoterapia, vol. 6, 1998, s. 63-64.
2. A. Straburzyska-Lupa, G. Straburzyski: Fizjoterapia, Wydawnic-
two PZWL, Warszawa 2006, s. 664-675.
3. A. Zborowski: Masa klasyczny, Wydawnictwo AZ, Krakw 2002,
s. 50-84.
4. T. Field, M. Hernandez-Reif, M. Diego, S. Schanberg, C. Kuhn:
Cortisol decreases and serotonin and dopamine increase following massage
therapy, Int J Neurosci, vol. 115(10), 2005, s. 1397-1413.
5. N. Bost, M. Wallis: The effectiveness of a 15 minute weekly massage in
reducing physical and psychological stress in nurses, Aust J Adv Nurs,
vol. 23(4), 2006, s. 28-33.
6. J. Taradaj: Diagnostyka chorb naczy obwodowych koczyn dolnych,
Rehab. Prakt., vol. 3, 2006, s. 12-13.
7. D. Mikulska: Contemporary applications of infrared imaging in medical
diagnostics, Ann Acad Med Stetin, vol. 52(1), 2006, s. 35-39.
8. C.J. De Luca: The use of surface electromyography in biomechanics, J Apll
Biomech vol. 13, 1997, s. 135-163.
otrzymano / received: 01.02.2009 r.
zaakceptowano / accepted: 15.04.2009 r.
351