Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Por:JosFranciscoChelPech
Resumen
Laconcientizacindelasgrandesmasasdeindividuosenunasociedadsolo
seobtendrmediantelaeducacin,peronocualquiereducacin,sinoqueuna
dondelosindividuosnoseanoprimidosnidominadosporotrosindividuosopor
lamismaeducacin.Laeducacindebeserunmedioparalaliberacindelos
individuosyestaeducacinliberadoranoescompatiblesegnFreireconla
pedagogaquehasidoprcticadedominacinyaquenosedejaseral
individuoloqueessinoquetienequeseguirnormasyaestablecidasporla
sociedad.
Palabrasclave:pedagogadominante,oprimido,libertad,educacinbancaria,
educacinliberadora.
Abstract
Theawarenessofthebroadmassesofindividualsinsocietywillbeachieved
onlythrougheducation,butnotjustanyeducation,onewhereindividualsare
notoppressedanddominatedbythesameorothereducation.
Educationshouldbeameansforthereleaseoftheseindividualsandliberating
PauloFreirelaeducacinliberadora 2
educationisnotcompatiblewithFreireaspedagogythathasbeenpracticedfor
dominationsincethisisnottheindividualceasestobewhatitisbutithasto
followrulesandestablishedbythecompany.
Keywords:dominatedpedagogy,oppressed,liberty,bankingeducation,
liberatingEducation.
Queslaeducacin?Esunprocesoenelcualsetransmitenconocimientos,
valores,costumbresyformasdeactuar,avecesconfundimosloquees
enseanzaconlaeducacin,ensiunaestavinculadaconlaotraperonoson
lomismo.Laverdaderaeducacindebetenercomoobjetivoprimariola
formacindelhombreenunasociedad,endondestaylaeducacinnolos
sometanbajounsistemaquenolepermitalaexpresindelasopinionesylo
conduzcaalsilencio.
PauloFreirecondenabastaformadeeducacinenelqueelindividuoera
sometidoaldominio,loquepretendaenunadesusobrasmasconocidasla
educacincomopracticaliberadoraeradevolverlapalabraaaquellosque
habansidocondenadosalsilencio,alosindios,campesinosquenoeran
consideradosporunasociedadelitista.
PauloFreirelaeducacinliberadora 3
PauloFreirenaciel19deSeptiembrede1921,enRecifeBrasil,depadres
pertenecientesalaclasemedia.PeroensiQufueloqueimpulsaste
granpedagogobrasileoafilosofarsobrelaeducacinliberadora?
Consideremosquenacienunadelasregionesmspobresdelpas,dondea
muytempranaedadpudoexperimentarlasdificultadesdelasobrevivenciaen
lasclasespopularesyquecomoprofesordehistoriayfilosofadelaeducacin
enlauniversidaddeRecife,tuvounafuerteinclinacinenprodela
alfabetizacindelosadultosenlapartenordestesdeBrasil,dondelamayor
partededichapoblacineraanalfabeta.Apartirdeentonces,ydesdeuna
creenciaprofundamentecristiana,concibisupensamientopedaggico,quees
unpensamientopoltico.Sumtodoconsiderabaquetodoprocesoeducativo
debepartirdelarealidadquerodeaacadaindividuo.Promoviunaeducacin
humanista,quebuscabalaintegracindelindividuoconsuentornonacional.
Fueparallapedagogadeloprimido,postuladosderupturayde
transformacintotaldelasociedad,endondeencontrlaoposicindeciertos
sectoressociales.
Lapedagogadominanteeslapedagogadelasclasesdominantes(Paulo
Freire),yaqueunapedagogaquesirveparasometeraotrosnodebeser
PauloFreirelaeducacinliberadora 4
consideradacomotal,yquelasclasesdominantesquenosedancuentaque
laeducacinqueutilizannoeslaadecuadaporquelimitaalindividuoysolo
tendrsolucinenunapedagogaenelqueloprimidotengalacondicinde
descubrirseyreflexionarsobresupropiavidaydestino.
Porlotantounapedagogaquehasidoprcticadedominacinnoes
compatibleconlaeducacinliberadora,yaquestadeseaqueeneloprimido
despierteunaconcienciacritica.
ParaPauloFreirelaeducacinverdaderaespraxis,reflexinyaccindel
hombresobreelmundoparatransformarlo.Lapraxisdeesaverdadera
educacinsereflejaenexisteunpensamosynounyopienso(PauloFreire),
yaqueelpensamientotienequeserelresultadodeprocesosdelconocimiento
comounactoenelquelacolectividadoungruposeveaninvolucradosyque
nodebeserdominiodeunasolapersonaodeunoscuantos.
Dequesirvelaeducacinsinoespuestaenprcticaparacambiaralmundo?
Yaparaquequeremoseducacinsisoloesunadornoquellenanuestro
cerebro?Porlotantonecesitamosarmarnosdevalorparairencontradela
sociedadquenosoprime.
Elhombrefuecreadoparacomunicarseconlosotroshombres(PauloFreire),
yporlotantonodebemossepararaleducandodeleducadorsinoque
PauloFreirelaeducacinliberadora 5
educadoreducandocomoeducandoeducador(PauloFreire)darelprimer
pasoparaunacomunicacinbidireccionalendondesedejeatrsla
concepcintradicionaldelaeducacindondesoloeleducadoressiempre
quieneducayeleducandoeleducado,dondeeleducadoresquiendisciplinay
eleducandoesdisciplinado,dondeeleducadoresquienhablayeleducando
elqueescucha,dondeeleducadoressiempreelquesabeyeleducandoesel
quenosabe
Eleducandoeselobjetodelamanipulacindeloseducadores,yaquela
educacinsinlibertadestodolocontrarioahacerpensarporquesehaceaun
ladotodaslasposibilidadesparaqueleducandosetransformeypueda
emanciparse.Aunsepuedeobservarlaeducacintradicionalistaporlaque
luchabaFreire,esmascomnennuestrostiemposqueloseducadoresno
desarraiguensusantiguosmtodosdeenseanzadondehagandeleducando
unsersinvoluntadpropia,sinlibertadyconmeraobedienciahaciaeleducador
llegandoinclusoaconsiderarasteundiosenlatierra;perohayquienesse
hanpodidoemancipardestaeducacintradicionalistaadquiriendolalibertad
yelvalordelucharencontradesusistema,tambinquieneslohanintentado
peronocongrandesresultadosporquestesistemaquelosdominaesmas
grandequeellos.
PauloFreirelaeducacinliberadora 6
Elexpulsarlasombradelaopresinpormediodelaconcienciaesunatarea
fundamentaldeunaeducacinrealmenteliberadoraparaquesearespetadoel
hombrecomopersonaycomounacosa.
Loquesequiereenlaeducacincomopracticadelalibertadesyanomasel
educadorqueinstruyeyformaaleducando,yanomaseleducandoque
escuchaaleducadoryloobedececomosimplecorderito,sinouneducando
queseacapazdetomarconcienciadelmundoenelqueviveyquelepermita
desarrollarsecomopersonaparayanosermasunoprimido.
Siselogralasuperacindelaconcepcintradicionaldelaeducacindar
comoresultadounaliberacindondenadieeducaanadie(PauloFreire)esto
esquelaeducacinsedaenambasdireccionesdondeeleducadoryel
educandoaprendanunodelotro,nodondeunoenseealotroydondeambos
sehaganalavezeducadoresyeducandos,dondenadieseeduca
solo(PauloFreire)porquetenemosqueaprenderdelosdems,denuestras
mismasexperienciasparaquealmomentodelaprendizajenadienospueda
someteryalnopodersometernosdecmoresultadoqueeleducadorsehaga
compaerodeleducandoyqueencuentreunamigoenelquepuedaconfiar,
dondeloshombresseeducanentresi,mediatizadosporelmundo(Paulo
Freire)yaquealmomentoenelqueeleducandoyeleducadormantenganun
PauloFreirelaeducacinliberadora 7
dialogonoessoloparaqueunoenseealotrosinoqueporstemediocada
unocrezcaconlasaportacionesquesehaganyconlosconocimientos
adquiridospuedanayudaraotras.
Paraqueyanosepresentelamanipulacindeleducandoyterminepor
domesticarloenvezdehacerlounhombrerealmentelibreconconciencia
propiasenecesitadeunafilosofadelaeducacinquepiensecomol
oprimidoloquees,loquesienteynoparaloprimidoloquehacelasociedad
ylaeducacintradicionalista.
Paraquelaeducacinposibilitealhombresuinsercinenlaproblemticaenla
queviveyloadviertadelospeligrosenlugardeserarrastradosalaperdicin
desupropioyotienequehacerconcienciapormediodelconocimiento.
LapedagogadeFreireesunmtododeculturapopularcuyafinalidad
inmediataeslaalfabetizacin,ysudimensinmasampliaeslaeducacin
comopracticadelibertad.PeroPorqusedicequeesunmtododecultura
popular?YaquelopropuestoporFreireeraquelasclasesmasdesprotegidas,
esdecirloscampesinos,indiosygentemarginadadelaculturaylaeducacin
adquieranunconocimientoquelespermitalucharcontralasclasesdominantes
yaspoderrompersualineacin.
PauloFreirelaeducacinliberadora 8
Perosolodeverdadelhombrepodremanciparsesiseobtieneunaconciencia
pormediodelaalfabetizacin,yaquelamayoradelasclasesoprimidasson
analfabetasyseguirnsiendooprimidashastaquenosealfabeticenyse
liberenpararomperconlosesquemasdelasociedadcerrada,autoritariay
tradicionalistaquelosoprime.
FreireesquiencreaelmovimientodeeducacinpopularenBrasil:conl
buscasacaralhombreanalfabetodesusituacindeinconsciencia,de
pasividadyfaltadecriticidad.Suesfuerzoporbuscarcontribuiralaliberacin
desupueblo.
Freirehacenfasisenqueelindividuoaprendeatravsdelassituacionesque
sepresentanensuvida,esdecir,pormediodesusexperienciasparagenerar
unaprendizajeenelquelosindividuosaunemancipadosvallanconstruyendo
unarealidadfueradelaopresin.
Elindividuoyaemancipadoescapasdereflexionarycrearconcienciaenlos
individuosaunalienadosylucharportransformarlarealidaddestos,peroa
veceselindividuoquehaescapadodelaopresinseconvierteenelpolo
opuestodelqueluchabaesdecir,seconvierteenelopresordelasclases
dominadas.
PauloFreirelaeducacinliberadora 9
Elaunalienadodebetenerlainiciativaparapoderliberarsedelosopresores,
enotraspalabrasreflexionarenlanecesidadquesetienedevivirdemanera
libre.
PeroensiQueslalibertad?Aqullamamoslibertad?Porques
consideradalibertad?Elmismooprimidosehaplanteadomuchasvecesestas
interrogativasperotodavanolascomprende,yaquelalibertadsegnFreire
seconsideraenfuncindesuprctica,esdecir,lacapacidadquetieneel
oprimidodeyanoserloms.
Cuandoelindividuosedejavencerporlasclasesdominantesypierdeelamor
alavidaFreireproponelapedagogaquelesugierealindividuoelamarlavida
mediantelaeducacinliberadoraqueyanoesnialienantenimecanicista.
Laeducacinquesehadadocomoresultadodelaliberacindeloprimidoabre
caminoshaciaunconocimientoradical,elconocersegnFreireesluchar,ya
queteniendolasbasesnecesariasparaeldesarrollointelectualdeloprimido,
puededarsecomoresultadolasuperacindesteencontradelasociedad.
SegnFreirenoexistensabiosniignorantesabsolutossolohombresymujeres
concapacidadintelectualalosqueselesniegaelderechodelaexpresiny
sonsometidosaunaculturallamadalaculturadelsilencio.
PauloFreirelaeducacinliberadora 10
Laconcienciacrticaeslarepresentacindelascosasydeloshechoscomo
sedanenlaexistenciadelmundo,ensuscorrelacionescausalesy
circunstncialesporlocontrariolaconcienciaingenuasecreesuperioralos
hechosdominndolosdesdeelexteriorparajuzgarloconformealpuntode
vista.Porlotantonadieignoratodo,nadiesabetodoperoestonoes
analizadoporlasclasesdominantequeutilizancomoinstrumentolaignorancia
paracrearseellosmismounaconcienciadominadora.
Paraqueeloprimidopuedalucharcontraladominacin,reflexionaryexpresar
susideassinmiedoacaerenlaculturadelsilencio,esnecesarioproveeral
educandodelosinstrumentosadecuadosparapoderresistirlospoderesdela
sociedaddominadoraqueseencuentraarmadaparapoderevitarsuliberacin
oseguirsometindolo.
Setieneenclaroquelaculturadelsilenciohaidodesapareciendopocoapoco
perofaltamuchoparaquedesaparezcaporcompleto.Elejemplomasclarode
lahistoriafuecuandoloscolonizadoresllegaronalnuevomundoysometieron
alosaborgeneseinclusoloshundieronenlaculturadelsilencio.
PeroQuesVenezuelaenelahora?EsunpasenelqueFreirehubiera
luchadoporlasinjusticiascometidasporlosmspoderosos,porlascensuras
PauloFreirelaeducacinliberadora 11
queelgobiernohahechoalalibreexpresinhundindolosenunaculturaenla
quelconsideraraladelsilencio.
Cmosabemossienverdadyanopertenecemosalaculturadelsilencio?
Cmoestarsegurosdequepodemosexpresarnossinqueseamos
sometidos?Laspreguntassolotendrnrespuestacundoenverdadsetenga
elvalordeexpresarsesinmiedoalasamenazas,alascensurasyadquiriendo
elgustoporlalibreexpresin.
SegnPauloFreirenoexisteeducacinsinsociedadhumanaynoexiste
hombrefueradeellayaquelaformacindelmismoesdentrodelasociedad
enlaquesedesarrollaysirve.Elmismohombreconformalasociedadal
momentodesunacimientoysistanoloinstruyedelamejormanerapuede
quehagadeotroshombresmascosasquehombresmismos.
Freireconsiderabaenlapedagogadeloprimidodostiposdeeducacin:la
educacinbancariaylaeducacindomstica,laprimerahacereferenciaala
concepcintradicionaldelaeducacinenlaqueseseparabaaleducadordel
educando,mitificandolarealidadynegandoeldialogo,lasegundaesdondese
tienealeducandocomoreceptorpasivo,meroobjetoqueadquiere
conocimientoyqueseinducealfatalismo.
PauloFreirelaeducacinliberadora 12
Encontraposicinsurgelaeducacinliberadoraqueesdondeelindividuo
despiertasucreatividadylohumaniza.Ensilaeducacinliberadoradebe
aplicarsealossistemaseducacionalesdelpresenteparanocaermasenla
divisindelasclasesoprimidasydominantes.
Referencias
FrierePaulo,laeducacincomopracticadelalibertad,sigloXXI,Mxico,1971,
p.710,1618,2527,101,152
FreirePaulo,pedagogadeloprimido,sigloXXI,Mxico,1970,p.39,246
Mxico,1984,p.710
http://usuarios.lycos.es/marccioni/paulofreire.htm(09/10/07)
http://html.rincondelvago.com/pedagogiadeloprimidopaulo
freire.html(09/10/07)
http://www.attacmadrid.org/d/5/040928083527.php(09/10/07)
http://www.comminit.com/es/node/149970(09/10/07)
http://www.elortiba.org/freire.html(16/10/07)
http://www.biografiasyvidas.com/biografia/f/freire.htm(16/10/07)