[STEFAN KALUSKI ATRAKGYJNOSC TURYSTYCZNA RZEK GRANICZNYCH AKSZTALTOWANIE SIE WIEZI REGIONALNYCH WPROWADZENIE Tstotyym czynnikiom aktualaych zmian funksjonlno-prestrzennyeh rétnych bszaréw Swiata jest zjawisko integral. Pojgcie to, spotykane mun w.litemturze ckonomiczne),politologican), pravns, aie jest rozumiane jedncznaczni. Defniovane byw jako interac instytucjonalna feSincgo rdzaju unie i bloki gospodareze. Bywa roman jako procesy absmjacecalokstaltwspépracy pst hb regiondw. Sposa sig ter wielka los podealéw i ypologit intgrari. Dzielona bywa na inlezncje mmigdzynarodowa i wewngtrzn, ckonomiczny i poliyczm, Preed kilkudziesgcit laty _wyré2ninnointegrace aft sojalistycanyc jako wzorcow latch proces Moxa ted wskazaé na speeyficany typ process inesracynych, térych akiywicie ‘observujeny od polowy XX wieku i w pleneszych latach obeenego sulci. Jest 02. integracia tab wspélprace tanspranicrma, Rozamiana jest jako regionalne powizania przckraczjgce granice pais. Zalicza sic do nich Koniakty pomigdzy organami whey Tokalne}granezacych ze soba puistw.Istotna jest pray tym Koordynacja przy tworzen i funkejonowaniu infastktry; powiqzania spolecene | Kultralne. Pov sg juz wile kkoncepei i programéw wspélpracy tanspranczne). Réznabywa hiearchizaca ezymnichw ‘eszialtajgeyeh wie tanspanicane. 1 ak. B. Hass (1989) uw, ze najwaenijses st ‘wspélne efeky ckonamicens, LN. Lindberg i S. Scheingold (1970) podkreslja wage wwiezi polityenyeh. M. Sobczyiski (1995) deieli wiezi tansgranicene na powiqzinia Zinstytgjonlizowane ora interpersonalne. ‘Wielowyminrowy’podzial wiz! trnsgranicarych proponuje M. Wigskowski (2008), \Wydzeln wiezi punktove,liniowe, powierzchniowe regional, Te ostanie ocenia jako najvysze stadium wiezi uanssrmicanyeh". We eytowanego autora iste one na 1a tre) wystgpula zardwmno wiz panktowe jak liniowe. Wspomniane Py i do wycrgbnienn sig specylicngj jeduostki ferytorialng okrestane} jako region transgranicny. Zakres maczeniowy tego olga nie jst lay do spreeyzowania, migdzyinnyan dlatego, 22 zawiern w swe). nazwie obretleie region” Vj. jedno 2. najbariziej kontrowersyjnych pojgé nie tylko w nauktch geografieznych. tna tho’ to doi kyerdw, na podstnwieKtrych wyrsznié moana tak region, Prd adeiniowania region transgranicmego podjal M. Fie (1998) okresaige go jako region zlkalizowany co rajmniel po dich strnach granicy pataive, try 2 geograieznego punky wiedonia Sanowi wan calos, a jez0 miesckaicy posiaajq wspélne tadyeje kultrowe i cheq ‘wspdtpracowaé by pobudet rozwdj kaltalny, spleceny i gospodarery". Nie jal to jesdnak definija universalna, Nie mona tok wiaénie okredlag wikszatct earoregiondy, Zivlaszeza yeh 0 dure} powierzchn (np. Euroregon Karpack ok, 140 ty, kt’) Tring by w wyt6dnionyeh bardzo niedawno grnicach ebszar fen tworzyt wy close”\Wyrdanianiem regiondw transgranicanych zanna sig te? geografowie. W ich badaniach _seezegilna roa polega na unvgledhiani stodowiska przyodniczego pogranicz, Mire W bardza stony sposdh moze stymulowaé lub uiruniae wspstprace trnsgraniczn? podkredla Lesokiowiez~ Baczyiski (1999) RZEKA A WIGZI REGIONALNE Talay element stodowskaprzyodniczgo stymulujeym wie egionane moze bye racks, Znacrenie r2eki dla obseai, pres ke praplyaja stinow!przedmiot bad wils iin nauk geogratienyeh. Wyn t 2 fk, 2o rack jest reprezentowanym elmer “coowiskapreyrodnicoeyo i ekosysemem ines one wskorzyty nym przez calovsick. est, ajay wezlem lezgeym were proces tua, est ednyn z naa ‘ni w taicuchu Wymiany mater na Zen, swojeo raza zwieriale otczae) ra (Socekin, 1965) Jecnym 2 elbwnyeh mtd bade tke preednote dyskus kontrwergi jest rola rack w srkturch regloalnych obsza6w pezyepyeh, Na ising kwestie zwraca uvage ". Zipser (197): perwszepytni, jake mona postwiédotyezy eyo, czy rae zvlaseza hte, ze) sya sig grancam’ migly replnami a nawet pasta «zy 12 os regiondw’ ongmizjqeymi obusronnie ma -cbu swoith tregach stukiualny "szkeet, _agospedarovani Sut nie w farmie pyania, rez} ostme) Kors yp sig ten mat 4. Baba (1974: zc dawg) ielge stanowig alsa oben zm aaj ezaey nit {keicloy praccivlgle brag, Dalia rzecann jes bow natn, jednnaha,peogaticn ‘Odpowicé ma wsporniany dylemat ne jest Ita, ay bani Wk oe problem to podjeiesie prayslowiowego eat ~ eka, [RZEKI A WIZE TRANSGRANICZNE. 7, tgo tnieley innyni power ganiomno sig wily opraowaniy do zasygaticowania problem react pomigdzy atmkeyinosia unstyezny rae. granicanych a ksatallowsniem sig wie tansgraniconych, Wybér rk granianyeh ueasadhia fk, 2 2 28% fnieldonych wapdlzesiyh past vita tanowiagrnio rascane. Chiakteysyeyn faklom jest, 2e gy pd konieeubeslego wieku powstavaly owe paistva np, po rozpalzie Sugoi, Czechoslowagi ezy ZSRR wyyerano ich wanice wall rk. Wybiny foot F poeta Fridrieh Holder nazwal rk’ stumieniami ayia, Worzal w swoje) twérezose teste 2a idelnym porzahiem spolecanym wy tm dem pzesiremnymn, Dost fo ake ‘yo pose ale tz peestaviciele prava migdzynaradowego. W caasach edly nit jz le ‘yvalpojeia spd trnsgranicnt” to wlanier2eki byly pzednitem pirwsiych regula kre pra migzynarodowego, Lak w role 1804 Fran j Niemey papal trakat dayeaney Rens. Killancie It poi) powstl migdaynoradowy takin dees Dura vRack rniome nic yk inkresoly dilery exspdereyc czy ply. Ine ich ‘zchy — any niemieralne ~dosirzgal podinicy, ani pie tuys. W Feranrae Polska) mam pgkny prykledreminiscenctz podry po rzckach. Jest to dito ,Dotinani eek" Zygsuns Glogera 2 przedowa iz Orzeskowe| roku 193. Pini) razpocze sie literary praewesinkowe, ze payee datyzace pai rckam obo przewodhik po ‘brah bylyrererentowane nici, an|W strukturze zinteesowai mst ek zjnma poczesne mice. Odpowioda one léwnym cel chu tuystyezego: + rekreagj polezonejz regenera sil ize ipsychicanych, + poem eseayensch walrbwkrajbisw nadracanych, + upawianiawnych form mys kwaithowing hobby, 1 pga bye terenem taty weckendowe i untpowg, * og stan een try calorocan Ocensie atakeyodé tuysyezm rack grnicmych nalcdy niestety wyklucayt exo toro interesujgee reek price past pozosteych we waaemnych wrgich racheh, stanowiace pezednit konfiktow zijnjch, czy yranice 2 réanych powodiw bar sic sirzeone, Moana tu wyminié Srl al Arab, e2y pie stzctone rack Taman i Jala a raicy Korei Panag} i Chin, Amu-rie ma pogranica Afganistan jane a tc syuacje ply eka nica maze bye destp da cywaeltjednego 2 ganicanych pars, bez pa dosigp dO ‘zg sida, M- Osos (1973) tak opine oj pod ata, po grancmym, was 2 ZSRR— Bugu: przez mise nie wolpo nam Bylo dbié do prawego bezegu, mins 26 higjedoramie’ mialimy’ gow odlepoisi Kil zaledwie cenymetdw. Powoll tal yy si odwycrié od nena pave try. lym problemem tiyki na each grnicanych mote bye uineniony dosgp do cdleglych rubiety past. Mozna ta wymieniépraniczn eek Fly na Nowe) Gwe ‘spore w deicdzni uty moze nog te bak mst tone ykow kee _epzoiyeznyeh ale np. nn daly Dunaju. Tu ganicayan bulgarsko-unusskin deny Tezgeym ok. 480 kan naj ses jeden most. Brak most Iho W niwilkim stony rekompensa awk fnkjonujgce tho w lc prom. Na ucowye ania Duna Kil ‘wala lego bien granica Rin Ukrsiny (165 kn) en an jeg nots, "Nawet doling geso zalnionego grnicanego gmewo Reow pracina tylko try nie kokjowe. Po czeci wynika 10 2 fai, ze doina ta od wickdw stan wadny sla soumnineyny,zardno wosny jak ¥Iqdowy, iomiast w Klenk prostopediyn ow ‘dein reek ni uksetaliowaly sf waznijse slat komuiagj kolows Unupeliige upraedhio wynienione walory wxystyeane rk, w odnisienin do cok unnicayeh mona wymienié ich dodakowe ‘walny, zateesine, 2 1 one jade preykladani, Aira dla tryst moga by ree, wade Kye ne big ja ini ganic ak do nian symbol (grelaoezyé Rubik) urs rack ote) wlan nazi stanowiea neg) ‘raieepomiedy Gala Pras n tigwlaseivg. Wienamczyey ogldaa ze Ben a, ‘walla Mn} poprowadzna niegiys grmicg ronizcnjaen ch. kj. Kaj din rozramiczajge| nie tk davno NED i REN ~ Laby to widocany dad sync obsaadye praciich pn teen rane, Poly, nvlasczastarszego pokoleniaspgladja na wody bruce ~ ganiczne} ack I Roeczposplt fname to grnieme reek ~ legend jake Amis nazyomy Matty Zycia. Wiel praydomkw docasal se Ren. Niedawne tagicene dij preypomina prom Mekong Reka DishelsijPamige” (Kats, Komomick, 1996) ‘Cel eharakterystyczm wich 2c granicnych jes ft, 2c wich dla, lub zeech dborasry powslaly transganicae jedhosti teroriane preyty ionone. Naley to ‘wspormice piers ego typ iigjatywie w Eopie ~ utwarznie w late 30, XX wits Polko-Crechoslowackiego tansgrnicmego Parku Nadowego Ww Plena, obsimujasgo as_wspaialy prasiomoy’ adie granicanego Dun. Inclaywva preomu sues jest pobko- tiemiect Park Narodawy Dolne Ode. ‘stage jodnae mijn na ice adie preyrostlczby trnsyranicmye paw roan jest jikszy nalezy wymienié hone! Aka. Napoca lt 90. XX. tvisku powstal tu projekt nazwany pink) Pundsc Paskb Poko. Powoluje ann park Tramgrnicane wspblnie zangtrane pace singe xe sobs. psea, Wigksense zich povaije Wokdl rok granieaych. Nasiyniejszyan 2 nich jest Wek Trangranicany Pa Lnppo, Ine tego tpt to pak w rjc grancy rack Oranje (Namibia ~ RPA), Zamber ‘Mana Pools (Zanbia/Zinibabwe). Nie tnadno dose aking chs tuysyeznego a barra ich pak yn prayladem Kszatowania sig i aktywizei wig trangranicenych stynalowanyeh prez rcki ganicane jest powstnwane Wpolnychelekrawai woskyeh. O szcoepinie ds Tadic tmnsgriicansch Uydroelektowini dace wiele caymikow. Zalicaye ws min avarinowani prao-nigdzjnarodowe, poll zrykle opronnyeh kosaibw invesyeyayeh tn va wep pita ip. Migdzynarodowy’ obit hydroeneseycanyszybk0 sae ig tral uysjcam, Jeg pxktavowe wary uysyezne ‘ iofiwoié awiedzaia uzqdze technicaych clekrowni i podzwianis splat ‘ogromnyeh mis wed natin, “+ waloryrelacaeyinejerora zaparowegs, ost korn pony. 'Nawet jel yeroeckrownia aloalizowana jest w pobiau graiezego odeinka tek, stanow obieltzaintersowania tuys 7 sigiednego pasta ak mp. eekrownia weds |W Czorztyni a Danaj sytowianeco pong graniconeg oink Recki grnicme to daskoileabikl da wyetezck skolnych,Unoaliwiaaprowadnie ae dydlayernyeh rartno 2 zakress 2a peyrodniczyeh —ulazajeye rake jako ‘erent sodoviskn przyrodniczego jak i prezetaj | omavianis problem 2 zalrest his Simgainzagnjancmands uci hp, W praypadiadogedmych pole onnieyych 2 wiley masts singe 2 sob hj6w maceni powigksz sie ‘zig prcsrzony wiga rnsronicmych siymblowanyeh pezez zeke. Turystyla ma wickich ‘ackach ganiemych to glaewychcrh satan tak Not. W Europie populares ‘ne nim Rese Dura Szczegsny rotary spotykamy w ejonsch eek granicanjeh wenawanych a Sit. ‘Momma tu nynniniéracke Jordan zviqann 2 wydazenian Didyma pestzegany jako ‘sschidnia gana Ziemi Obiecane. In reek przyeigajaea pelgrzymew navel odlych {erenw jst Ganga, bash znanaw se zangaowan) formic jako Ganges ~zaliczas do sedi Sigh rk Ii. Chock: najwigksze cena sakralne 203} ie pzagraniczryn ‘eink’ tej rae 0 jel wey waz penragine 9 jako ocz}sezaace, popula ‘mje ysnych api i 2ypyaniapoch6w palonych ial znacyeh, Inno typ aka to wiki wedospady mi raekach granny. Tey aspire, ‘we ooen mianyeh magayndvw tuysiyemyeh Wedospady Sint: Nigaa,Zgvaat i Wilton ‘ay sien rekach prnicanych, Trangranicany region tuysiyemns, Msy uksaliowa sie AV rejone exnigg womenionyeh wodoepadéw eechnje nieaykle zrGnicowana oferta ira tanstyemyeh, Pryotowane tm az 16 rézych punkidw widokowyeh. Milsicy afin dona} mocnych wzeh pokonye edinks reek w pobian wodospads. Anatxezy Tange jumping magn wykonsé Skok 2 graicanego mostu — pxbno nahisy va Sie Mig przewodhicy zapevmisn, 2° ayby Wodlxpod Wikio odkyto W stnozyroi a4lal by sie wt sedi cud Swit. Di jst re presizons ie Swit Daria UNESCO, Przykldy speyficme] aakeynoich mnysieans rk grinicenych mom by naar Wymienc mozna taysyke tao” whe 26k jk np. Ian uageczane Sith wee ra Baegach rok yraniezayeh elie Latopy Zachon). W Skane oraniowane st ‘syeicak a lyvach po zamarnigh rele ernicanysh Sew i Finkni ck: rani mana perverse tee poscukivacey esopolscenych osalivoc. [tak \ txjonie tsb ku graie Pobki, Czech i Slowaei pic trmaranicny potok o dss Zalevic 3 Kin muyjey a2 1c au” w Police Waurzakowy Pot, © Ceschach Pook Kularkowskia naa stock to Ptok Gayl ‘Ocenia dani ange wig tanseraniezych smulewanych prac zk sani rina stvielac, 28 wsjhowo diz role raya one lan lie kh Waly tuNstn s wyjihowo athe aenicowane Tuk S. Liszewski 2008) wysoko oes walory Doliny Ody dst ep sane ii Rk 1 curopejsi Koytarz cologieny, + skansen eumpeskicg deca kultowe a, + awe ogniwa curpejkieg lal Woda. ‘TRES FRONTERAS Nahai sugesywenyn 6 skal Swain pr7yklnem atakejoote tryst} ek saicansch jako ezsrmika ksahowania si wie tanstanicrsch jes ice dk Pani tga na pograniczu Bry, Angeny i Paragwaju Tes Froners (Tey Grane. Na sraican} r2ece Tawa ij Sie wudogpal 0 ij sng) mais, Waly rai st blisko 80 cio mcrae) elpome) neve tay Pragplw wah sige okolo 1800 sek. do ekordowego pasply wu 12. mse. Aby er ipck pace fakin? tetas Anca benioril sbaregt ps, anol tly aryl ai agentishie) Jet o caren ate dl ost ooze eos 72 ‘weak acing gw iggy dni war even. apg est povieect 22 lau to cosy tear natu. Widownia jest po stonie enylisig) 2 som Ww Argengnie™. Szum wodspadu slychaé we prominitwilaklomet, Tyan ey em _zvieksjgeym aakeyjnoséwodospad | wpiswaieym na wicks? regions tuystyemedo jet Fk, 26 otczn go daungla. By econ je) preebogng gi fag utvorzmn tansraniemy pak nao. hego lye powirzeia jm ok 100 ka. Jin tae tego reson jest mvighseaclekvenia Svat zbudowana prez Bewylie 4. Para} na gracane) race’ Panic Oczywicie wobee je) fink) eneetyezn) la arakeyjnoei wrysiyene) tego obicktu jest tyiko waupehieniem Niemnie) wpa na kiywizacgtrzech nadanicanych mist w posczewSnych piste. Pari Ciudad del Este kin datakowo preyjeatnych cent andor konkarenjnych cerach ‘Ceknwym zjawishiem ¢ punks wizena orainizag) rch tystyemea, Kire moa ‘obverse na kreie anime tyes spl iy rena eh pas Tres Froatespolcrone dood ska Ronknkacisnmchakn lowe tain {wiley misstami tach pists. Wspélpaca poles ied iy wajenne pons uystyezyeh, a mivet assem anitek an pracy auakarowe, Problem ‘organiza jst Tat, 2 nie lola rina zabiegSw prmoeyjnyeh racer tuys da rehteayinego wykorzystnia ranranicego jeziorazaprenepe, Nit prays tok us{ew rae wod znechgca do Kapil. Zapewne itt jst Konkuwens wpe aatanyckich plat Braz UWAGIKORCOWE Sledge dotychezasowe zainieresowanie trystow walorani dolin i 12ek granieanyeh ‘on staan organizatorow zagospodarawaniaturysiyeznego 0 aakeyjnosé oferty nena Dreypuszeras, 26. bgdq, one naleraly do. dymamicenie ro2wijaiayeh sie rgiondw luryslyeenyel, Bardzo istome sq tu strana o czystoss wd esteyk krajbrazu dol ny Wiele przykladbw dowodsi, 2 windnie w regionach transgranicnyeh, mozliwe jest odzenie wymagai ochrony przyrody i porzeb euyst. Wazna jest morass ofey lurysiycane) namie) ucigative dla ret i je} doliny. Rosngenatakeyjnods turystyeana tack granicanyeh mode sprayjaé vaiekszaniy sie zasggu preesitzenneewigz ‘eansgranicanych ot 1-Urnawany 2a onpiinijsey na vice wedosped gna, Wid od stony Braz Photo I gua falls consered a the most sul the world The iw ta Bazin se ot 2. Argent. wo 2d Agetinn st Fol, 3. Nojwigiva er Sece banspaniczaa clektownia wodna Tapa — kre obiekt ‘antreonania ya Photo 3 The bgt inte war! anor hyveletc power station Hsp ao the objet of a6LITRRATURAS Barbog J, 1974: Geograta poyezna ogoina. PN. Warszawa Gloger 2.1803: Daina ask Warszava, ich 1095: Obsznypreyranicane w badanach stalytyeznych,dechranks, Hass E1084 Bayona te natonl slale Functional and Intemational organisation. Stan, Kaluckl S., 1002: Roki graniczne a kszlaowanle sie wizi roponainyeh w Eunpie, ‘Unersjet Wareznwshs Ware, aluskl'S,Kemomicki T1096: Stowniknickonwendonaiyeh nazw geoorafeenych ‘Whydawnietwo Ala, Warsz. Lora LN, Schoingold S. 1970: Ewopo's Would - Be Poly, patlems of Change nthe European Commu. Engel’ Lszouski §. 2004: Szanse | zagrozenia doliny Zeki Ody jako region turystyznoge [ve Przoks salen regionalyeh suki funkzonain-przeSvzennyeh Woda, 7847 Csironsh M1973: Ceame trogy na Bupu, Warszawa, Sauszkin, 1985: Wslep do googaltekonomicang), PHN Warszawa, Sopher DE, 1967: Geography of Reigns. New York \Wieckowsti fi, 2004: Przyrodhiczo uvarurkowaniaKslallowana Sig pokkoslowackeh wigzh Tranegaricenyen,IGPZ, PAN, Warsza¥a Wyrzykomshi J, 1908 Rzek jako przodmiot zinleresawaf tuysiyeznych ve] Ree ~ Kula Gyiizacja —Histona. WydawrctueSigskKslouice. 4197-171, Zipser T1887. Recht a ksztatowanie sie ragonéw [wr] Rzcki ~ Kutura ~ Cywizacja ~ isle Wy Sigs, Warszawa 5 673. SUMMARY ‘TOURIST ATTRACTIVENESS OF OR BORDER RIVERS WIIILE FORMING TRANSHORDER TIES, ‘The main sim of this paper is showing the correlations between oars atrzetiveness of hoedervvers while forming Iransborder tes, river was perceived as 8 vial space barr / also in the setegie meaning / in the limes when frst linear plc borders were forming, Curenlly border rivers are essefial tasborder cooperain’s jects in various areas of water economy ax well a in tansborde ours. The valley and the iver pemit the development of diferent Forms of tori rereationl, sighsecing ad ‘qualified. Their examples wore mentioned in the article. A tourist utlzation of tives ‘encourages common efforts about water purity an landscape esticties. The developed of ‘uansborde tourism, based on rivers attractiveness, also encourages creating of tansbocer ties connected with the neessity of infasiriture's developmen Prof dr ab, Stefan Kalua Universylet Warsawski Wyulial Geograft i Studibw Regionalnyeh Instyut Geograi Spoleno-Ekonomiezne| i Gospodari Preestrzennej Ul. Krakovske Przediefcle 30, (00.927 Warszawa ‘ema sKaluski@hetop) a