Chuong 1 NGUYEN Li BAT BIEN 4.1. Gidi thigu phudng phap dai lugngbatbién...... 7 1.2. Phat hién bat bién trong bai toan eee 4.3. Giai toan bang dai lugng batbién ......-.... 23 4.4, Bat bién don diéu . . . : : .. 26 1.5, Nhiing bai toan nang cao . . 4 .. 49 1.61. Dinh nghia ham bat bién trén trang thai 49 4.6.2. He théng bat bién day du 56 1.1. Gidi thiéu phuong phap dai Luong bat bién Cho u,b,¢ la nhiing sé thuc. Ta xét téng Su | b Ic. Néu ta déi acho b, b a ho c vac cho «. thi tong $ lu6n tu6n chi la mét Téng nay khong thay doi déi vdi thir tu thuc hién phép cong. Di a,b, ¢ co thay d6i thi tu nhu thé nao chang nila $ van khéng thay di, nghia la S bat bién déi véi vie thay déi cac bién khéc. Trong thuc té cling nhu trong toan hoc, rat nhiéu vain dé lién quan dén mdt s6 ddi tuong nghién ctu lai bat bién d6i voi su thay adi cla nhiéu déi tugng khac. Vi du, néu ta chuyén cho theo hudng mét hinh khdi nao dé trong mot mat phang hoac trong khéng gian. thi do dai cac canh, 66 IGn cac géc cia hinh. khdi khong thay adi... ta cé thé hiéu la » Moi dai Ivang dinh tinh hay tinh chat va quan hé gitfa nhuing phan t# cua mot hoac mot mOt bién déi nao do dude goi la bat bién 6 tap hap ma khéng thay doi vdi| Chuong 1. Nguyén li bat bién Nhiéu vi du chi ra rang su bat bién cé trong mén $6 hoc, dai s6 va hinh hoc,... Nhiing bai toan cé lién quan dén bat bién chia lam hai loai : 1, Nhung bai toan lay bat bién lam két Iudn (hoc két qua) phai tim. Nhiing bai toan loai nay dude liét ké rt nhiéu trong chuong 1 cla cu6n sach [11]. Nhitng bat bién clia bai toan la két qua cla qua trinh lp trong ndi dung bai toan. 2. Nhiing bai toan lay tinh bat bién lam phuong phdp gidi. Trong cuén sach [11] cé mt phan rat nhd dé cap dén van dé nay. Chuong nay ta dé cap dén cdc khia canh cia loai bai toan nay, cing [a trinh bay phuong phap giai cho mét I6p bai toan. Bai ton xuat phat nhu mét chuyén cé tich : Ngubi Nong dan tréng dude mét cay khé than c6 99 qua chua chin mau xanh va 1000 qué da chin mau vang. M6t con Qua dén an méi ngay hai qua khé va ndi vai nguéi néng dan: "An mét qué tra cuc vang, may tui ba gang mang di ma dung". Qua dén an hai qua khé bat ki khong phan biét qué xanh va qué vang. Néu Qua an mét qua vang va mot qué xanh thi cay khé Iai sinh ra mot qua xanh. Néu Qua an hai qué vang, thi cay khé Iai sinh ra mét qué vang. Néu Qua an hai qua xanh thi cay khé lai sinh cing qua vang. H6i cé thé xay ra truing hop qué khé cuéi cung con lai trén cay la mau vang khéng ? Dé thuan tién cho viéc gidi ta ki higu ; Qua khé xanh [a X; qua khé vang la V; qua n qua la | va cay khé sinh ra qua la —. Khi d6 bai toan c6 thé viét lai ngan gon: VIVO VY XtX=V VIX-X. TU cach viét trén ta thay rang sé lugng qua xanh hoac IA khéng thay aéi hoa la giam di 2 qua sau méi lan n (méi lan Qua an hai qua). Vi trén cay s6 nhiing qua mau xanh [a lé, con sé nhitng qua mau vang la chan,“€& 1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 9 nén qua cudi cling trén cay sé l& mau xanh, khéng phu thudéc vao cach 4n qua cia Qua. Tinh bat bién trong bai toan trén la gi ? D6 la s6 nhiing qua xanh du Qua cé 4n qua nhu thé nao di nia thi nd khdng thay d6i hodc néu n6 thay Gi thi thay di mét cach cé dinh Ia giam di hai qué. Chinh diéu bat bién d6i voi qué xanh va gia thiét bai toan dua ta dén Idi gidi. Nhu vay viéc tim ra tinh bat bién trong nhitng dai lugng da cho cla bai toan la rat quan trong. Nhiing bai toan cé dang nhu’ mot quy trinh hay thuat toan thuéng t6n tai mét trang thai khdi dau va mét day nhGng busc di hdp |é (budc bién 66i). Két luan cla nhiing bai toan loai nay thudng phai tra Idi nhng cau hoi sau day : 14. C6 thé dat t6i dugc trang thai cudi cng da cho khdng ? 2. Tim tat ca trang thai cudi cling cé thé dat t6i ? 3. Cé t6n tai gidi han tién t6i mét trang thai cudi ting khéng ? 4, Tim tat c chu ki c6 thé c6 trong day trang thai ? Phan sau day ta xét nhitng cach thiic tim tinh bat bién trong mot bai toan nhu thé nao théng qua cac vi du. 1.2. PhAt hién bat bién trong bAi TOAN Thdng qua vi du sau day, ban doc sé thay su bat bién dugc nhin ty nhiing khia canh khdc nhau Géu gidi Gude bai toan. Vi du 1.1. Trén bang ta viét 10 dau céng va 15 dau tri tai cac vi tri bat ki. Ta thuc hién x6a hai dau bat ki trong do va viét vao dé mét dau céng néu xda hai dau giéng nhau va dau tri néu x6a hai dau khac nhau. Hdi trén bang con lai dau gi sau khi ta thu hién thao tac trén 24 lan?10 Chuong 1. Nguyén |i bat bién Lot giai. Cach 1: Ta thay mdi dau céng bang sé 1, con méi dau tri’ bang sé 1. Thao tac thuc hién x6a hai s6 va viét lai mot sé sé [a tich cla ching. Vi thé tich cia tat cd cac sé viét trén bang sé khdng thay i vay ngay tu dau gia thiét cho tich cac s6 trén bang bang 1, thi cudi cing ciing con tai sé I, nghia la trén bang con lai dau try. Cach 2: Ta lai thay mdi d&u cong bang sé 0, cdn dau triy bang sé 1. Thao tac thuc hién 1a t6ng cia hai s6 xda di la s6 chan thi ta viét lai sé 0. Nhu vay téng cdc s6 trén bang sau khi thuc hién thao tac hoac la khong thay déi hoac [a gidm di 2. Dau tién téng cac sé trén bang la mét 86 Ié (bang 15), thi sé cudi clung trén bang con lai la sé 1é, vay la sé 1. Nghia [a trén bang con dau tri. Cach 3: Bang cach thay nhu 6 cach 1, bay gid sau méi In thao tac, 86 1 hodc la khong thay déi hoac la gidm di 2. Vi thé luc ban dau sé chi? s6 11a 16, thi cudi clung chi con lai mot s6 - 1, nghia la con lai mot dau tre. © Phén tich ba cach giai ta thay cach 1 Idi dung tinh khéng déi cia tich cac sé viét trén bang; cach 2 st dung tinh khéng déi cla téng chan cac s6 va cach 3 1a su khong déi cla s6 chan cac dau trl. Nhu vay trong cach giai ta da str dung tinh chat bat bién ciia tich, ting ho&c sé lugng chan 1é ctia cac s6. Qua cach giai trén ta thay rang khi gap nhiing ldp bai toan ma thao tac lap di lp lai, ta phai bién déi va tim ra nhitng tinh bat bién ctia thao tac ta thuc hién. Chu y rang cdc thao tac ta thu hién khong phu thudc vao thao tac trén hai s6 nao bat au, viéc ching minh n6 tuong ty nhu cach lam trén, ban doc lam bai tap 1.18 (6 cudi phan nay). Mat bién thé cia bai toan trén dude cho dudi dang nhu wi du sau: Vi du 1.2. Bén ki ty X va nam ki tO dude viét xung quanh mét duéng tron theo mét thu tu bat ki. Néu hai ki tu canh nhau Ia nhu nhau thi ta viét thém vag gitfa chung X mdi, ngudc lai ta viét thém vao giia chting O mdi. Sau do ta xa nhiing ki tu cd X va O di. Ta thu hién thao tac trén lap lai1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 1 mét s6 lan. Héi sau mot sé [an thuc hién qua trinh trén, ta co nhan duge chin ki tu. O quanh duéng tron hay khéng? Loi gidi, Néu ta GatX 1vaO 1, khi d6 chi y 1a gilda nhiing ki ty canh nhau dudc thay bang tich cia chung. Néu ta xét tich P cla tat ca gid tri truéc va sau khi thuc hién mot lan thay déi, ta sé thay rang P méi bang binh phudng ctia P cli. Do dé P Iudn Iuon bang | sau khi thuc hién thay déi. Nhung chin ki hiéu O doi hdi P 1 khéng bao gid cé thé xay ra. © Vi du 1.3. Mét hinh vudng cé canh 4 cm duoc chia thanh 16 6 vuéng, méi 6 vudng co canh tem. Trong mdi 6 vuéng danh dau céng (1), tra mot 6 danh dau trit(_). Nhding dau 6 cac 6 vudng co thé thay déi déng thai theo hang, cot hodc duéng chéo. Co khé nang sau hdu han ln d6i dau theo nguyén tac trén dan dén tat cd céc 6 vudng déu co dau céng (1) khéng?. Hinh 1.1 Hinh 1.2 Loi gidi. Ta thay d&u céng, trif bang cac sé tudng Ung | va +1. Trang thai ban dau gia sila hinh 1.1. Dai lugng bat bién 6 day Ia tich cac 366 cac 6 cd gach chéo trong hinh 1.2, vi sau nhiing thao tac mé ta trong bai toan dai lvgng nay ludn ludn cé gia tri - 1. Nghia la trong cac 6 duge gach chéo luén luén tén tai mot 6 c6 sé, suy ra khéng thé nhan dude bang khong chia mét dau tris nao. ©12 Chuang 1. Nguyén li bat bién Vi dy 1.4. Trén bang ta viét tap hop sé gém cac 60, 1 va.2. Ta thuc hién x0a di hai $6 khac nhau va dién vao do chit 86 cla s6 con lai (nghia la 2 thay cho 0 va 1; | thay cho 0 va 2;0 thay cho 2 va 1). Chung minh rang néu sau mot sé lan thuc hién thao tac trén, trén bang chi con lai mot chi’ sO duy nhat thi chi? sé do kh6éng phu thudc vao thi tu thuc hién cac thao tac cac 86 da cé trén bang. Loi gidi. Ta thuc hién mét lan thao tac thi sé lugng mdi loai trong ba loai 86 trén tang lén hoac giam di |, Suy ra s6 lugng cac loai sé thay di tinh chan 18. Khi trén bang chi con lai mét s6, nghia 1a hai trong cac sé 0,1 va 2 c6 s@ lugng bang khong, con sé thi ba bang mét. Nghia a ngay tir dau sé lugng hai sé trong ba sé trén bang phai co cling tinh chan |é va m6t loai s6 cén lai cé tinh chan Ié khac. Vi thé khéng phu thu6c vao tht tu thuc hién thao tac, cudi cling chi con mt trong cdc $6 0,1 va 2 con lai, s6 nay c6 sé lugng ch&n Ié khac véi sé lugng chan [é cia hai sé kia. © Trong ching minh bai toan trén, néu sé lugng ca ba loai sé trén bang c6 ciing tinh chan Ié thi di c6 thuc hién cac thao tac trén thé nao di nua, cudi cuing cing khéng thé con m6t s6 duy nhat trén bang. Cach giai nhiing vi dy trén la rat dién hinh, dé cling cé phugng phap gidi ta xét mdt vai bai toan sau : Vi du 1.5. Trén bang ta viét ba sé nguyén. Sau dé ta x6a di mét sé va viet vao dé téng hai sé con lai trey di |. Thao tac nhu vay lap lai mot so lan va cuéi cung ta nhan duoc ba sé 17, 1967, 1983. Phai chang nhitng so dau tién trén bang duoc viét a 2, 2,2? L6i gidi. Bai toan nay la mét bai toan khé da duge ra trong mét ki thi hoc sinh gidi 6 Nga. Ta tuéng chting nhu phai tim lai cdc bu6c thuc hién ty’ ba 86 két qua dén cac sé ban dau. Nhung bai toan c6 cau tra Idi la: Vi cac thao tac da ra, ta khong thé thuc hién bién déi tiv ba sé ban dau dén ba S6 két qua, khi do cac cach thy la v6 vong. Bai todn c6 cho thao tac bién1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 13 Gi ba sé nhung khéng cho biét gi vé bat dau tu’ sé nao va thi tyra sao? Thé thi cai gi bat bién trong bai toan nay ? Ta xét cu thé : Sau bute dau tién tirba 6 2, 2,2 ta nhan dude 2,2, 3, ba sé nay cé hai 86 chan va mét sé lé. Tu bude thir hai trd di thi két qua ludn Iuén co hai sd chan va mét $6 Ié di ta thuc hién bat dau tu bat ct’ s6 nao (vi nhitng s6 chan bang téng cla mét sé chdn va mét 6 Ié trl di 1; s6 18 IA téng cia hai s6 chan tri’ di 1). Nhung trong két qua da cho déu [a ba $6 lé ca, nén vi thao tac da cho va xuat phat tl’ 2, 2, 2 khong thé cho két qua. © Bai toan trén dugc giai nhd phat hién ra tinh chn 16 cla ba sé khong thay dGi, nén tir trang thai xudt phat khong thé nhan duoc trang thai két qua. Vi du 1.6 (Kiev 1974). Nhding 86 1,2,3,...,1974 dude viét tran mot bang. NguGi ta thay hai sé bat ki bang mét so hoac la téng hoac a hiéu céa hai 86 d6. Ching minh rang sau 1973 /an thuc hién thao tac trén, chi con mot s6 con Iai trén bang khéng thé la sé 0. Loi gidi. Vai kinn nghiém giai bai toan trudc, ta quan tam dén tinh chan |é cla cc s6 da cho va sau méi lan thao tac dude s6 chan lé nhu thé nao. Khi bat dau trén bang c6 987 sé 16. Mai [an ta thuc hién thay déi, sé cia nhting sé 1é ho&c la cén nguyén (khi ta ly hai s6 06 tinh chan Ié khac nhau hoac hai sé cing tinh chan) hoac la giém di hai s6 (khi ta lay hai s6 cling tinh 18). Nhu vay s6 cla nhiing sé 1é cén lai sau mdi lan thuc hién thay d6i lu6n luén [a mét sé Ié. Vay khi con lai mét sé cudi cing trén bang thi nd phai la sé 1é, do d6 no khong thé [a 0. © Vi du 1.7. M6t hinh tron duge chia thanh sau ré quat. Nhding 61, 0, 1, 0, 0, 0 duge viét vao trong cdc ré quat nay thi tu thea nguoc chiéu kim d6éng h6. Ta thuc hién thao tac lap: Tang sé cia hai ré quat canh nhau fen 1 don vi. Khi thuc hién cac thao tac trén co dua dén két qua cac so trong cdc ré quat déu bang nhau khéng ?14 Chuong 1. Nguyén li bat bién Ky hiéu a), @9,..., ag la nhUing sé trong cac ré quat hién théi. Khi dos6S a; ari az ay las ag la mot dai lugng khong déi. Khdi dau taco $ 2. Bich cudi cing ta muén la SO sé khdng bao gid dat én. © Vi du 1.8. Ngoai bién dong, trén mét hon dao sinh séng giéng than lan co ba loai mau: mau xam c6 133 con; mau néu 155 con va mau dé co 177 con. Néu hai con than lan khéc mau gap nhau, thi ching d6ng thdi d6i mau sang mau thi? ba. (Vi du néu than lin mau xam gap than lan mau nau, thi cd hai con déu déi sang mau dé.) Trong nhiing trudng hop hai con than lan cing mau gap nhau thi chang gitt nguyén khéng déi mau. Co xéy ra tinh trang Ia trén dao tat ca than lan trd thanh cing mot mau duoc khéng ? Loi gidi. Tinh chan lé 6 cdc bai truéc la nhiing bat bién rat tét d8 ta gidi toan, tinh chan 1€ cing Gude xac dinh bdi phép chia cdc s6 cho 2. Tusng ty nhu vay ba s6 nguyén 133, 155,177 chia cho 3 ta dudc b6 sé du 1,2 va 0. Ta th’ xét néu mét con than lan x4m gp mét con than l&n nau, thi chung d6ng thai déi thanh mau dd. Khi do ta c6 132 con xam, 154 con nau va 179 con dé. Nhitng sé du cla 132, 154 va 179 cho 3 tudng dng la 0,1 va 2, nghia la lai gap lai day dl c&éc s6 du da cd. Néu mét con than lan x4m gap con than lan mau dé, thi chung déng thdi ddi mau thanh nau. Khi d6 ta co 132 than ln xam, 157 thn lin nau va 176 than lan dé. Lay nhiing sé trén chia cho 3 cho sé du tugng (ing la 0,1 va 2, nghia la lai gap ca ba kha nang cla sé du. Néu con than lan nau va than l&n dé gap nhau, thi chung cing déi mau thanh xam. Khi d6 co 135 than lan xm, 154 than lan nau va 176 than lan dé. S6 du cla nhiing sé than lan trén chia cho 3 tuong ding 1a 0,1 va 2, van c6 day di cdc $6 du khi chia cho 3.4.2. Phat hi6n bat bién trong bai toan 16 Bat bién 3 day la du thay déi mau nhu thé nao thi s6 du clla cac sé lugng than lan chia cho 3 déu c6é day du ba sé 0,1, 2. S6 lugng tat ca than lan trén dao la 133 | 155 +177 . 465 la mot sé chia hét cho 3. Néu tat ca thin ln déu cling mot mau thi s6 du cia sé lugng than lan mau xam, nau va dé chia cho 3 tudng tng [a 0,0,0. Diéu nay vo li vi cac s6 du phai cé day dt cdc s6 du nay khi chia cho 3. Nhu vay cau tra 101 1a khong thé dude. © Viéc tim ra dai l¥gng bat bién cla mét déi tusng trong div kién bai toan that Igi hai khi gidi nhifng bai toan loai nay. Su da dang cia cac bai toan nay dugc liét ké dudi day: Vi du 1.9. Tai méi 6 vudng trong bang 8 x 8 duge viét mét sé nguyén. Ta c6 thé chon bat ki bang nhé 3 x 3 hode 4 x 4 va tang tat cd sé trong bang nhé én 1. V6i cach lam nhu vay liéu co thé nhan dude nhiing sé chia hét cho 3 trong tat cé 6 vuéng cia bang 8 x 8 sau mét sé hdtu han lan thyc hién khéng ? Loi gidi. Khong, khong bao gid cé két qua nhu vay. That vay, ta tinh tng cdc 86 trong cac 6 duge gach chéo trong hinh 1.3. Bdi vi mdi hinh vudng cd 4x 4 chita 12 6 gach chéo, cdn mdi hinh vudng cd 3 x 3 chifa 6 hoac 9 6, thi sau mét thao tac tong cac sé trong cac 6 gach chéo chia cho 3 cé sé du khong déi. Vi thé néu ngay tir dau tinh dude t8ng khéng chia chia hét cho 3, Hinh 13 thi trong nhiing 6 gach chéo Iuén ludn chiia nhitng 6 ma trong dé co chtta cac sé khéng phai béi cla 3 © Ciing i luan nhu vay ban doc co thé gidi bai tap 1.19.Vi du 1.10. Trén mét bang 6 vudng co 8 « 8 6 vudng bao gém 32 6 trang va 32.6 don Néu mét ngudi chai co thé thay tat cd 6 trang thanh den va 6 den thanh trang cung mot luc trong mét hang hoac mot cét bat ki, thi co thé thu hién hitu han bude thay déi nhu vay dé trén bang chi cén dang mét 6 den hay khong? Loi giai. Khong. Néu co diing k 6 den trong mét hang hoac mot cét truéc khi thuc hién thay ddi, thi sau khi thuc hién mot lan thay ddi, s6 6 den trong hang do hoac cot do séla& k, suthay ddisé6denla(8 k) k 8 2k 6 den trén bang. Vi8 2k la mOt sé chain, tinh chAn 1é cla s6 nhiing 6 den van git? nguyén trudc cling nhu sau thu hién thay déi. Do bat dau 6 32 6 den, nén khéng thé chi con lai mét 6 den trén bang tai mot bude bién ddi nao dé. © Vi du 1.11. Cho mét bang hinh vu6ng co canh 10 em, dude chia ra thanh mat 100 6 vudng nho vai canh tem. Ngoai ra ta dat l6n do 25 hinh chitnhat nhu nhau co chiéu cao 4cm va chiéu réng tom, méi hinh chit nhat duoc chia ra thanh 4 6 vudng co canh la Tem. Co thé sap dat nhitng hinh chit nhat tren bang hinh vudng sao cho chung phu toan b6 bang vudng hay khéng ? (Khéng chap nhan cé Hinh 1.4 hinh chi nhat nao [6i ra khGi canh ca bang) Loi giai. Ta 16 bang vudng bang mau den trang sao cho nhu hinh 1.4. Ta nhan duc 25 6 den va 75 6 trang. Ta cht y la dat nhiing hinh chi nhat trén bang vudng sao cho moi 6 vudng clia hinh chiy nhat truing vai mot 6 vudng na&o do cua bang vudng. Hinh chu nhat nay sé phti lén hoac la 2 hoac la 0 6 vuéng den. Tu do suy ra khi dat tat ca 25 hinh chi nhat trén1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 17 bang vudng, chung sé phd kin mét s6 chan nhiing 6 vudng den. Bai vi sé lugng cla 6 vudng den da to 1a 25, nd khéng phai la mot s6 chan. Nhu vay khéng thé phi bang 25 hinh chi nhat trén hinh vudng da cho. © Vi du 1.12. Cho n /a mét sé nguyén duong 1é. Ngudi ta viét cdc sé 1,2,...,.2n lén bang. Sau dé ngudi ta lay hai sé bat ki a,b thudc day trén, xoa chung di va viét vao do jab. Chting minh rang sau mét sé lan thuc hién nhu vay, mot sé Ié sé cén lai cudi cung. Loi gidi. Ki hiéu S la tong cla tat ca nhiing sé trén bang (chua xéa). Khdi d@uS ~1424---4+2n =n(2n4 1) l& mét 6 18. Sau mai bubc S bi giam di 2min(a,b) - a4 bj ~ ja ~ bi, day l& mét sé chan. Nhu vay tinh chan \é cla S khéng Géi. Trong qua trinh giam dan ta c6 $ = 1 (mod 2). Khdi d&u S la mot sé 1é. Nhu vay két thuc sé cling la mét sé lé. © Vi du 1.13. Tai cac dinh cla mét hinh luc giac I6i, ta ghi cdc s6: 8, 3, 12, 1, 10 va 6. Méi lén thuc hién thay déi nguéi ta co thé thém hodc bét vao hai dinh lién tiép tuy y cung mét sé. Sau mét sé lan thyc hién nhu vay, ta co thé dat duoc séu $6: 5,2, 14,6, 13 va 4 dugc thay [an luot thi tu vao sau s6 trén khong? Ldi gidi. Gia st tai mot ludt di nao dé, tai cac dinh cia luc gic c6 cdc sé: 0},2,03,04,05, 0g. Xétt6ngS a; a2} a3~ as 445 — ag. Khi thém vao hai sé canh nhau cing mot sé thi r6 rang la tong S van gilt nguyén gia tri. Trong truéng hgp bai toan, téng S$ 20 trong day s6 két qua va day s6 khdi dau tring nhau. Vay ta di tim mét cach chuyén tt’ 8, 3, 12,1, 10,6 thanh 5, 2, 14,6, 13,4. Kihiéu | “4 ' 1a sé thé nat va sé tht’ hai tre’ di | 83,121,106 | ST 7,2,12,1,10,6 2 7,2,14,3,10,.6 | 2%$ 2 5,2,14,3,10,4 WANS 5,2, 14,6, 13,4. © Vi du 1.14. Ta sdp dat ba may tu déng trén mét day chuyén, méi may nhan doc mét tm thé co ghi hai s6 nguyén va dua ra mot tam thé mdi 2GIANTOANBPPDLBBA18 7 Chuong 1. Nguyén li bat bién theo nguyén tac sau: Sau khi doc thé co ghi cap s6 (a,b), may thitnhat (I) in ra thé co cap S6 (ub, b), may thi hai (II) in ra thé co cap s6 (a | b,b) va may thi ba (III) in ra thé co cap sé (b,a). Khdi dau ta cho thé co cap s6 (19,87]. Co thé dung ba may tu déng trén theo mét thif tu bat ki dé nhan duoc thé vdi cap sé: a) (41,14)? b) (18,81)? Loi gidi. Tim bat bién trong bai toan nay bang cach quan sat hé théng in thé va nhiing cp sé da cho va két qua. Ta thay ring cd ba may déu thay ddi s6 in ra nhung u6c $6 chung Ién nhat cia né khéng thay déi do ta nho Gén thuat toan Euclid va cach tinh sé in ra cla ba may. Ta thay rang uéc s6 chung I6n nhat: (19,87) 1 va (18,81) 9 la hai sé khac nhau, di két hgp ba may nhu thé nao thi két qua b) cling khong thé xay ra. Con truéng hgp a) tinh bat bién théa m&n vi (14,41) — 1. Vay thé vai cac $6 (14,41) c6 thé nhan dugc bang cach két hop cac may ty dong tren Nhung ta phai chi cac buéc thuc hién méi la c&ch giai tron ven bai toan. Tat nhién cO rat nhiéu cach thuc hién két hop ba may dé in ra két qua, ta chi cdn chi fa m6t phuong an 1a du (con cé téi uu hay khéng danh cho ban doc). Ki hiéu s6 may trén mii tén [a thuc hién in theo sé may nay: un (19,87) 45 (87, 19) Ey ag) 9, Wy 4 (8,1) ES 11,8) (3,8) 45 (8,3) 4s (2,3) 45 (3,2) 43 2) BS 2) 2 3,1) 2 (1,13) 5 (14,93) 2S (13,14) £5 (an, tay. © Nhiing bai toan vé thay ddi vi tri cac $6 trong mét bé sé ciing cé cach gidi tim bat bién tuong tu. Vi du 1.15. Nhding sé 1,2, 3,....n dugc sdp xép theo mét thi? ty nao do. M6t phép bién doi la déi ché bat ki hai sé canh nhau trong bé sé co san. Chung minh rang néu ta thc hién sé Ié lan phép bién déi nhu vay, thi lu6n luén nhén dudc mét sd khac vdi b6 sé ban dau vé cac vi tri cla cac 86 1,2,...n 2 GAITOANBPPDLBBB1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 19 Loi gidi. Ta ki hiéu ay, a2,...,an la MOt hoan vi cla b6 sé 1,2,....n. Ta ndi rang hai s6 a; va a; trong hoan vi nay 1a nghich dao néu i < j thi a; > aj. Khi ta thay déi hai s6 canh nhau trong hoan vi, nghia la chung ta tang hoac gidm sé ludng nghich dao di |. Ta thuc hién sé ié [an thao tac nhu vay, thi ta da bién ddi tinh chan Ié cla nhiing s6 nghich dao, diéu G6 nghia la ta da thay d6i hon vi. Bang cach chitng minh tuong ty ta cé thé mé rong bai toan nay nhu trong bai tap 1.20 (trong phan cudi cua tiét nay). © Vi du 1.16. Tai nhitng bén 6 t6 khac nhau trong mét tuyén dudng 6 t6 cung xuat phat mot luc 25 6 t6 theo cung chiéu (mét tuyén dudng 6 té la mét con duéng duy nhat va khép kin). Theo nguyén tac, nhiing 6 t6 nay c6 thé vuot qua [an nhau, nhung khéng duge vuot qua hai xe. Nhdng 6 t6 nay cling két thic mét vong déng thdi tai bén 6 t6 minh da xuat phat. Chung minh rang trong toan bé thi gian sé lan xe vuot nhau la mét sO chan. Loi gidi. Ta ki higu mét trong nhiing chiéc 6 t6 bang mau vang, nhiing chiéc con lai dugc danh sé 1, 2, 3,...,24 theo th tu xuat phat tl vi tri xe mau vang. Khi mdi l&n c6 xe vust ma nd 1a xe ghi sé va di sau xe mau vang, thi day s6 thay déi hai sé lién nhau trong trudng hop lan xe vust nay khong tham gia xe mau vang. Ta xét trudng hgp mét chiéc xe nao d6 vust chiéc 6 t6 mau vang. Néu truéc thdi diém vugt nhitng s6 trong bang la mét hoan vi aj, a2,..., a24, thi sau khi vuot chung tao thanh hoan vi a2, a3,..., 24, a). Ta gid thiét rang sy vudt nhau hoan toan lién tiép 23 lan thay d6i day s6: a1, a2,....d24 4 02,03, .., 24, 703, 04,..., 024,01, 02 >. 9 02, 03,-.,024,01 Néu xe mau vang thuc hién mot lan vuot thi ty hoan vi a), a2,...,a24 ta nhan dude hodn vi a24, a1, a2,...,a23, tl hoan vi nay cting bién d6i 23 lan thay d6i day sé Nhu vay du trong truéng hgp nao thi méi lan vust dua dén mét sé 1é20 Chuang 1. Nguyén ti bat bién lan chuyén déi day sé. Néu truéng hp téng quat sé lan vuot {a 18, thi co 86 Ié lan chuyén déi, Do bai toan 1.15 nhan dude day sé khac vdi bd sé ban dau (khac vdi vi tri cac xe Iuic ban dau), nhung cudi cing cac xe lai tré vé vi tri ban dau, nén ta c6 $6 chan lan cc xe vuot nhau. o Rat nhiéu dang bai toan tim dai lvgng bat bién, vi du sau day tinh bat bién dudc cho ngay trong gia thiét cia dé bai: Vi du 1.17. Cho diémS (a,b) trén mat phdng vdi 0 < b < a, ta dung day cac diém (xn, yn) theo quy tdc sau day: Xn | Yn 2XnUn Xo a, Yo by xn. unt Xml un Tim gidi han cua céc diém sinh ra é trén. Li gidi. Bai toan nay dé tim thay dai luong bat bién. TY cc céng thie trén suy ra xXn.1Un-1 = XnUn VOi Moi n. Ta tién hanh gidm chi sé dén XnUn ab vGi moi n. Day chinh la dai lugng bat bién. Khdi du ta déu 6 Yo < Xo. M6i quan hé nay cing bat bién vai moi n: Un < Xn. That vay, ta chiing minh bang phuong phap quy nap, gid SUYn < Xn VI MOt n Nao 6, ta phai ching minh rng yn) < Xs. Vi trung binh diéu hoa thuc su nho han trung binh céng, nén Xn Yn Xn Yn Xn Ya On xy n St ee tt 1 Met wa nD v6i moi n. Do day gidm thuc su, nén taco lim Xn lim yy x. Nhu ney ney vay, x? ab, nghialax ab © ©ai lugng bat bién trong bai toan trén giuip ta rt nhiéu, ta phai ding dén hai dai lugng bat bién dé gidi- Nhitng bai todn kiéu'thé nay c6 thé tim thay rat nhiéu trong chuong 2 cuén séch [7] Bai tA Bang nhiing cach lam cia cac vi du trén ta c6 thé ap dung va giai cac bai tap sau day. Mét s6 bai cé dua ra 99 y. con néu khéng cé gai y. cac1.2. Phat hién bat bién trong bai toan 21 ban xem lai nhiing bai mau 6 phan truéc va thuc hién cach giai hoan toan tung tu. b> 1.48. Trén bang den viét mét sé ddu céng (+) va mot sé dau triv ( -) Cho phép x6a di hai dau bat ki va néu ching cing dau ta viét lai dau cong (1), con néu chung khac dau ta viét lai du triv( -). Ching minh rang dau cudi cing khong phu thuéc vao cac budc lién tiép thuc hién thao tac trén (Goi y: Xem lai bai hai khé phan truéc). > 1.19. Tu bang trong gia thiét cla vi du 1.9 va cac thao tac nhu vay cé nhan dugc bang khéng chifa mét s6 chan nao khong? (Gai y: Xem lai cach giai vi du 1.9). & 1.20. Chifng minh rang két luan cla vi du 1.15 con dung, néu trong phép bién ddi ta déi ché hai s6 bat ki trong hoan vi da cho. (Giai nhu vi du 1.15) > 1.21. Ta xé mét miéng gidy thanh 10 manh, trong mét sé manh gidy do, ta lai x6 mSi manh thanh 10 manh nhd, va tiép tuc nhu vay. Hdi ta co thé nhan dugc theo cach lam trén 1975 manh giay khéng? > 1.22. Trén bang ta viét cc s6 1, 2, ..., 1975. Cho phép x6a hai sé bat ki va viét vao 46 s6 du cla phép chia téng hai sé nay cho 13. Sau médt sé in lam nhu vay trén bang chi cdn lai mét sd, hdi sé d6 cé thé la nhiing s6 nao? b 1.23. Trong mai 6 trong mang cé 4 x 4 ta viét dau céng hoac dau tru. Ta thuc hién bién déi déng thdi theo hang hodc theo cét véi dau ngudc lai. SO lugng dau triv nhd nhat ta cd thé tinh dug tl’ mang ban dau va cac mang bién déi sau 6 goi la s6 dac trung cla bang nay. Sé dac trung nay cé thé nhan duge gia tri nhu thé nao? > 41.24. Trén mot dudng tron co 30 con kién: 10 kién trang va 20 kién den. Cho phép ddi ché hai con kién ma giifa chung cé ba con kién khac. Hai vi22 ____ Chung 1. Nguyén Ii bat bién tri cua hai con kién bat ki dugc goi la tuang duang néu chung cé thé déi ch6 cho nhau sau mét sé lan thuc hién phép déi ché nhu trén. Héi tn tai bao nhiéu vi tri khong tuong dung cla nhitng con kién? b 1.25. Nhiing s6 1, 2,...,2003 dude viét theo thi tu nay. Mot phép bién di la chon bén sé bat ki trong chung va dat lai cac vi tri chung da chiém nhung theo thty tu cac $6 nguge lai. Co thé bang phép bién adi nay dé thuc hién dugc viéc sap xép thanh 2003, 2002, ...,2, 1 khong ? > 1.26. Cho b6n sé 4,5, 6,7, Mdi lan thuc hién thay déi ngudi ta vidt 4 $6 mdi thay vao bén sé ci: Méi s6 mdi bang trung binh céng cla ba sé da C6 trudéc. Ching minh rang sau mét sé lan thay ddi ta khdng bao gid dat duge nhom 4 s6: 5,6,7,3 (Gai y: Chu y r&ng téng cla bén sé a,b, c,d va bén sé EPEC eeieds Seike e HerEBEE lu6n Iuén bang nhau). 3 3 3 3 > 1.27. Trén mét duéng thang phan bé mat sé diém. Gita moi hai diém lién tiép ta danh dau thém mét diém. Sau dé giita moi hai diém tién tiép trong cac diém nhan dude ta lai danh dau them mét diém va van van. S6 lugng nhing diém nhan dude chan hay 1é sau khi ta thuc hién c&ch thém diém trén 1000 lan (Tra Idi: S6 18) > 1.28. Ta dat hai may tu dang co thé fam duoc cac thao tac sau day: May I cho thé vao c6 s6 nguyén A in ra tran nd tong A | 10 hodc A i 15 theo su diéu khién cla ta. May Il cho thé vao co sé nguyén A in ra trén no higu A 10 hoa A _ 15 theo su diéu khién cia ta. Cho thé vao c6 sé 0, bang hai may tu d6ng trén ta c6 thé in ra thé cé sé: a) 125 hoac b) 123 dugc khong? (Tra Idi: a) Co thé; b) Khong thé). > 1.29. Chia mét hinh. chit nhat thanh nhiing 6 vudng cé canh 1cm. NO duc phti bdi toan bd, khéng chéng [én nhau va khdng thoi ra mép ngoai, bang sé ludng da biét nhting manh cé hai dang: Nhting manh hinh vudng cé canh 2cm va manh hinh chiy nhat c6 chiéu dai 4cm va rong 1cm. Néu ta thay mét manh hinh vudng bang mét manh hinh chit nhat va bang cach1.3. Gidi toan bang dai luong bat bién 23 chuyén ché nhiing manh con lai, thi hinh chit nhat ban dau cé duge phi kin khong? (Gdi y: Té hinh cha nhat nhu' bai 1.141. Chu y mét manh hinh chi nhat phi s6 chan 6 vudng trang va chan 6 vudng den, con manh hinh yudng phi 1 6 vudng den va ba 6 vudng trang. Tra Idi: Khong dude) 1.3. GiAi ToAN bang dai Luong bat bién Bang cach phat hién ra nhiing dai ludng bat bién trong bai toan ta co thé giai nhiéu bai toan. Tuy nhién néu khOng luyén tp thi rat khd va khéng cé phuong phap sang sta dé gidi. Tiét nay ta tiép tuc tim hiéu them nhitng cach tim dai lung bat bién trong bai toan. Vi du 1.30. Co ba déng sdi gdm nhiing vién sdi nhé co sé lugng tueng Ung la 19,8 va 9 (vién sdi). Ta dugc phép chon hai déng sdi va chuyén mét vién sdi cda nhiing déng séi dé chon sang déng sdi thi ba. Sau mét s6 lan lam nhu vay thi cd kha nang tao ra moi dong sdi déu co 12 vién sdi khéng ? Loi gidi. Khong. Dat sé vién sdi trong ba déng sdi tung ting la a,b vac Ta xét s6 du chia cho 3 cla nhiing sé nay. Khi xuat phat, nhiing sé déng du nay la 1,2,0. Sau mét lan chon thay déi, nhing sé du nay 1a 0, 1,2 vi hai ddng sdi co su chuyén mot vién sdi dén déng tht’ ba. Nhu vay nhiing $6 du luén tuén [a 0, 1,2 vdi nhitng tht’ ty khéc nhau (dai lugng bat bién). Do d6 tat cA cdc déng sdi déu c6 12 vién sdi la khdng thé dude (vi khi do s6 du clia ba dong sdi la 0,0,0, v6 li) © Vi du 1.31. Hai ngudi chai mét tré choi vai hai déng keo. Déng keo thit nhat cO 12 cai va déng keo thir hai co 13 cai. Méi nguéi choi duoc lay hai cai keo te mét trong hai déng keo hoae chuyén mét cai keo tir déng thir nhat sang déng thf hai. Ngu@i choi nao khéng thé lam duge nhiing thao tac trén coi nhu la thua. Hay ching minh rang ngu@i choi di lot thi hai khéng thé thua. Nguéi do co thé thang khéng?24 Chuong 1. Nguyén li bat bién Loi giai. Ta ki hiéu S Ia gia tri tuyét ddi cua sé keo trong déng thi hai trir di déng thi nhat. Khdi dau, S 13-121, Sau milan choi S sé giam hoac tang lén 2. Nhu vay, s6 du ciia S chia cho 4 co dang: 1, 3,1, 3,.... Mdi lan sau khi ngudi tht nhat chai, $6 du cia S chia cho 4 luan ludn 1a 3. Ta thy rang ngudi choi bi thua khi va chi khi khong con cai keo nao & déng thi nhat va chi con mot cai keo 6 déng thir hai, khid6S 1 - Ol = 1. Nhu vay ngudi chai thi’ hai Iudn Iudn cé thé thuc hién duge cach chdi, do d6 ngudi dé khéng thua. Ta thay rang, hoae la téng sé keo 6 hai dng gidm di hoac la sé keo 6 déng thir nhat giam di, nhu vay tro choi phai cé két thiic, do d6 ngudi choi thi hai phai thang. © Vi du 1.32. Méji thanh vién cia mot cau lac b6 c6 nhiéu nhat Ia ba déi thd trong cau lac b6 (d6i thi day la tuong tac lan nhau). Ching minh rang nhiing thanh vién cua cau lac b6 cé thé chia thanh hai nhom sao cho méi thanh vién trong méi nhom co nhiéu nhat mét doi thi trong cing nhom. L6i giai. Khi bat dau, ngau nhién ta chia nhiing thanh vién trong cau lac 66 thanh hai nhom. Ki hiéu S la sé cdc cap déi thé trong cling nhém. Néu mét thanh vién 6 it nhat hai déi tha trong cing nhém, thi thanh vién nay c6 nhiéu nhat mét d6i thd trong nhom khdc. Thanh vién nay dude di chuyén sang nhém khac, ta sé gidm S di it nhat 1. ViS la mét s6 nguyén khéng 4m, no khéng thé giam mai duge. Nhu vay sau mét s6 hitu han tan chuyén déi, mdi thanh vién cé thé co nhiéu nhat mot déi tha trong cung mét nhém. © Chu y: Phuong phap ching minh bai toan trén goi la phuong phap xudng d6c v6 han. No chi ra rang ta khéng thé giam mai so lugng khi né chi cd hitu han gia tri (ban doc co thé xem ki phudng phap nay trong cuén sach (9). Vi du 1.33. Ta bat dau voi nhdng sé a,b,c,d. Ta thay chung bdi cac sda’ a bb’ ob cel c¢ dd’ dia Ta thuc hién qua1.3. Giai toan bang dai ludng bat bién 25 trinh nay 1996 lan. Co kha nang dén sé cudi cung A,B,C,D sao cho BC AD,j|AC BD, AB- CD la nhing sé nguyén t6? Loi gidi. Tra loi: Khong. Bén bude lap dau tién cho két qua a-b b-c c-d d-a a-2b+c b-2c+d c-2d+a d-2a+b a-3b+3c-d b-3c+3d-a c-3d+3a-b d-3a+3b-c 2a-4b+6c-4d 2b-4c+6d-4a_ 2c-4d+6a-4b = 2d-4a+6b-4c Do d6 sau 4 buGc lap tat cd cdc $6 déu 1a s6 chan. Nhu vay sau 1996 phép lap tat cd cac s6 la béi cla 2. Vi thé IBC -AD},/|AC - BD), |AB- CD: tat ca la béi cla 4, suy ra khong cé sé nao la $6 nguyén td. © Vi du 1.34. Trong mét bang 6 vudng cé n x n 6 vdin la mét s6 16. Trong méi 6 ta viét | 1 hodc —1. Goi a; 1a tich tat cd cac s6 thudc hang thiri va b; la tich tat cd cac sé thude cét thi’j (i,j - 1,2,...,n). Ching minh rang a; }at 4 Qn +b) -+b2 +--+ + bn £0. Loi gidi. Néu ta déi dau cla s6 nam 6 hang th p va cét thi? q, nhiing sé ay va by cling déi dau, con nhiing sé khac van giit nguyén. Ta xem sy thay ddi clia ay | by truéc va sau khi déi dau: trudc | sau | trudc | sau | truGc | sau | truéc | sau ap A} +4 Afpoet] ost} af o4t] a by afo+t] at} al o-ajoat] 4a] a ap | by -2| +2 0] o 0] o| +2] -2 Ta thay rang a, + bq bién déi bang cach thém vao mét sé bi cla 4. Ta xét bang chi cé s6 41, véibang nay a; }a24---fan ib) Hb2t--s bby Qn va theo diéu kién n 1a mét sé lé, nhu vay tong nay khéng chia hét cho 4. Bdi vi méi bang khac nhan dugc ti’ bang toan sé 11 bang cach bién déi26 Chuong 1. Nguyén li bat bién mot $6 phan tu va ta thay rang téng a; | a) | Fan | by i b> | ida déu khéng chia hét cho 4 va nhu vay téng nay luén khac 0. Bai tAp b» 1.35. Moi sé trong cac sé tit 1 dén 1 000 000 dugc thay bang tong cac s6 chi’ sé cla nd. V6i day s6 ta nhan dugc, lai lam nhu vay va tiép tuc. Cuéi cing nhan duoc mét triéu sé cé mét chi’ s6. Nhiing sé 1 nhiéu hon hay nhitng s6 2 nhiéu hon? (Gdi y: Hay stv dung s6 du cla mét sé chia cho 9 bing sé du cila téng cac chit s6 chia cho 9. Tra Idi: Nhiing sé 1 nhiéu hon.) b 1.36. (Hungari 1989) Tai mdi dinh cia mét hinh vudng, ta dat mot sé que diém. Khdi dau chi cd mét que diém trén mot dinh va ba dinh kia khéng cé mét que diém nao. Buéc tién hanh dat diém: Ngudi ta cho phép lay mt s6 bat ki nhing que tai mOt dinh va dat vao hai dinh bén canh sé que ma téng cia ching bang hai lan sé que da lay di. Sau mot s6 hitu han lan dat diém, s6 diém tai bén dinh hinh vudng c6 thé 1a 1,9, 8,9 tinh theo chiéu kim déng hé hodac 1a tinh theo ngugc chiéu kim déng hé duoc khéng? > 1.37. Nhiing sé 1, 2,..., dugc sp xép theo mét thi ty nao dé trén mot dung thang. Ta c6 thé chuyén déi hai s6 bat ki canh nhau. Chang minh rang mét sé lé nhiing chuyén déi tao ra day s6 ludn ludn khac vdi day duoc sap xép theo th tu ban dau. 1.4. Bart bién don diéu Theo dinh nghia bat bién 6 phn trudc thi dai lugng bat bién la mot tinh chat ca bai toan khéng thay ddi qua su tac dong bién ddi cla hé théng. Nhung khi ta thay déi hé théng ma cé dai lugng bién déi theo mot quy luat nao dé thi sao ? Vi du nhu khi hé théng bién déi c6 mat dai luong ludn luén tang hoac ludn ludn giam médt lugng cé dinh. Vi du nhu cap sé