amin

maalouf
ARAPLARIN
GZYLE
HALI
SEFERLER
EVREN: M. A. KILIBAY
 Am in M aalouf

Araplarn Gzyle Hal Seferleri

Amin M aalouf 1949

ylnda Lbnanda
dodu. 1976 ylndan
bu yan a F ra n s a da
yayor ve yaptlarn
Fran szca yazyor.
Amin M aalouf ekono
mi ve toplumbilim
okuduktan sonra
gazetecilik yapt.
Yaptlarnda A sya ve
Akdeniz kltrlerini,
efsane ve sylenceleri
ni tarihsel bir bak
as ekseninde ileyen
yazar, aralarn d a
Trkiye de olmak
zere, dillerine evril
dii btn lkelerde
ilgiyle karlanm tr.
B ir yanyla H ris
tiyan, M slman,
Trk, K rt ve E rm en i
nitelikler tadm ,
bir yanyla da F ra n s a
ve Avrupay a a it
olduunu syleyen
Amin M aalouf alt
rom an yaynlad:
A frikal Leo (1986),
Sem erkant (1988), Ik
B aheleri (1991),
B eatriceden Sonra lk
Yzyl (1992), Tanios
Kayas (1993),
Dounur L im an lar
(1996)
 K itab n zgn Ad
Les Croisades vues par les Arabes

Franszcadan eviren
M ehm et Ali Klbay

J.C . Latts yaynevi tarafndan 1 9 8 3 te

yaplan baskdan dilimize aktarlmtr.

1983 Jean-Claude Latts; a m in m a a e o u f

O n k Ajans Ltd. t i . - T e l o s Yaynclk 1 9 9 7

IS B N 9 7 5 -5 4 5 -0 9 2 -0 a r a p ia r in g z y l e
HAU SEFERIER
Kapaktaki Resim
Arthur Rackham , Arthurn l m
D izgi
G lcan Doan
D zelti eviren: Mehmet Ali Klbay
Erkan nlcan
O fset Baskya H azrlk
T elo s Yaynclk
K apak T a sa rm ve Uygulama
T elo s Grafik
Kapak ve Bask
Yn M atbaaclk
C ilt
Yaln M cellit

B irin ci Basm
Ekim 1997
kin ci Basm
Nisan 1998

T E L O S Y A Y IN C IL IK telos
m am Adnan Sokak, N o: 2 , Kat: 4 8 0 0 8 0 Beyolu - stanbul
T elefo n : (0 2 1 2 ) 2 4 9 24 8 0 Faks: (0 2 1 2 ) 2 4 9 2 5 48
Andreye
 NSZ
Bu kitap, Hal seferleri tarihini teki kamptan, yani
Arap cephesinden grld, yaand ve aktarld
haliyle anlatmak gibi basit bir fikirden yola kmakta
dr. ierii, hemen hemen yalnzca o dnemin Arap ta
rihi ve vakanvislerinin tanklklarna Uyanmaktadr.
Bu tarihiler, Hal Seferleriden derde'FrenK'sa
valar veya istilalarndan sz etmektedir. Frenkleri ifa
de eden kelime, blgesi, yazar ve dnemine gre farkl
ekillerde yazlmtr: Faranc, Farancat, Ifren, Ifrencat.
Bunlar birletirmek zere bugn halk dilinde Batllar
ve zellikle de Franszlar belirtmek iin hl kullanl-
maktToran en zl biimi tercih ettik: Efrenk.*
Kendilerini dayatan bibliyografya, tarih veya dier
konulardaki notlarla anlaty arlatrmamak kaygsy
la, bunlar her blm iin bir araya getirilmi olarak en
sona koymay tercih ettik. Bu konularda daha ok ey
bilmek isteyenler bunlar yararlanarak okuyabilirler,
ama bu notlar, herkese ulamay amalayan anlatnn
anlalmas iin mutlaka gerekli deillerdir. Nitekim,
yeni bir tarih kitabndan ok, imdiye kadar ihmal edil
mi bir bak asndan hareketle, Hal Seferlerinin
Baty ve Arap dnyasn biimlendirmi olan ve bugn
hl bu ikisi arasndaki ilikileri belirleyen u alkantl
iki yzyln hakiki romann yazmay istedik.

* Arapas Franc, Osmanlcada Efrenc ve Frenk haline gelmi, biz de

Frenk'i tercih ettik. (Mehmet Ali Klbay)
 GR
Badat, Austos 1 0 9 9 ./-2<3( j 1 f\<y>

Ulu kad Ebu-Saad el-Haravi, sarksz, kafas matem i-

areti olarak kaznm bir ekilde, el-Mustazhirbillahn
geni divanna bararak girer. Peinde, gen yal bir
sr yolda vardr. Bunlar onun her szn grltl
bir ekilde onaylamakta ve tpk onun gibi, kaztlm
kafann altnda hametli bir sakaldan meydana gelen
tahrik edici bir grnt sunmaktadrlar. Sarayn nde
gelenlerinden birka onu sakinletirmeye alr, ama
onlar horlar bir ekilde iten kad, salonun ortasna
doru kararl bir ekilde ilerler, sonra krssnden ko
nuan bir vaizin cokulu hitabeti iinde, mertebeleri hi
dikk^te-ahnaks^n herkese birden nutuk eker:
^Suriyedeki t rdelerimizin deve eeri veya akba-
baka oturacak yerleri yokken, siz
bir iek gibi uar bir hayatn iinde, huzurlu ir g-
venliin~glgesinde uyuklamaya nasl cret ediyorsu
nuz? Ne kadar ok kan dkld! Ne kadar ok gzel
kz, tatl cehrelerini utantan elleriyle rtmek zorunda
kald! Yiit. Araplar hakarete altlar m ve kahraman
t ra nllar prefszlilcjhnl m ettilef?
V Arap vakaniivis1?r.\bu gzleri yalarla dolduracak
ve kalpIeri__cO--tutaakrMir sylevdi" diyeceklerdir. Ko
numay duyan btn oradakiler i ekmeleri ve ala
malarla sarsalanmlardr. Fakat el-Haravi onlarn h
krklarn istememektedir.
 Kllar sava ateini canlandrdnda, insann en
kt silah gzya dkmektir, der. Hayatta kalabilenlerin sonuncular, en beter ileri yap
Eer amdan Badata Suriye lnn dur durak maktadrlar: Yaknlarnn cesetlerini srtlarnda ta
bilmeyen kzgn gneinin altnda uzun yaz haftas mak, onlar kabirlere gmmek deil de, belirsiz yerlerde
boyunca yolculuk yaparak geldiyse, bunun nedeni mer st ste yarak yakmak, sonra da kendilerinin katledil
hamet dilenmek deil de, islamiyetin en st yetkililerini me veya kle olarak satlma sralarnn gelmesini bekle
inananlarn stne ken afet konusunda uyarmak ve mek.
onlardan katliam durdurmak zere zaman kaybetme Kuds Yahudilerinin kaderi de ayn derecede kor
den ie mdahale etmelerini istemektir. El-Haravi, kun olmutur. Bunlarn ou, arpmann ilk saatle
Mslmanlar hi bu.Jkadar_aalanmadlar, lkeleri rinde, kentin kuzeyinde bulunan mahallelerinin (Yahu
bundan nce hi bu kadar vahice perian edilmedi di di mahallesi) savunmasna katlmtr. Fakat evlerine
ye tekrarlayp durmaktadr. Ona elik edenlerin hepsi, doru knt yapan duvar cephesi kp, sarn val
istilac tarafndan yamalanan kentlerden kamtr; i yeler sokaklar igl etmeye balaynca, Yahudiler deh
lerinden bazlar, Kudsten kurtulabilen ok az sayda ete kaplmlardr. Cemaatin tm, atalardan yadigr
ki insanlarn arasnda yer almaktadrlar. El-Haravi, bir hareketle dua etmek zere en byk havrada top
bunlar bir ay nce yaadklar dram bizzat anlatsnlar lanmtr. Frenkler bunun zerine btn klar kapat
diye yannda getirmitir. m, sonra bu klarn etrafna odun yp atee ver
Nitekim,Freak. taifesi, Hicretin 4 9 2 . ylnn 22 a milerdir. Dar kmaya alanlar, civar sokaklarda
ban ayma gelen Cuma gn (15 Temmuz_1022), krk ldrlmler, dierleri canl canl yaklmtr.
gnlk bir kuatmadan sonra kutsal kenti ele geirmi- Bu dramdan birka gn sonra ilk Filistinli mlteciler
ama gelmilerdir, yanlarnda Kutsal Kitabn en eski
titremekte ve sokaklara yalnkl dalarak, erkekleri, nshalarndan biri olan ve ok byk bir zenle ta
kadnlar ve ocuklar boazlayan, evleri yamalayan, dklar halife Osmann Kuran da vardr. Daha sonra,
camileri talan eden bu zrhl sarn savalar sanki Kudsten kurtulabilenler de byk Suriye kentine yak
hl gzlerinin nndeymiesine, baklar sabitle lamlardr. Kentin-JcajEfejeklindeki surlarnn zerin-
mektedir. den yksele^ EmevTcimgln u minaresinin siluetini u-
Katliam iki gn sonra bittiinde. kent_ surlarnn i- zaktan"frTce<n'ce seccadelerini yere sererek, sona erdi-
inde tek bir Mslman bile kalmamtr. Bunlardan ini sandklar hayatlarn. devam ettirdii iin yce~P
birka, saldrganlarn yerle bir ettikleri kaplardan d la ha kretmek zere_nama^a_durniuiatdr. Ebu Saad
ar szlmek iin karklktan yararlanmtr. Baka el-Haravi, am mollas (baskad) olarak mltecileri iyi
binlercesi ise, eylerinin nnde_veya camilerin yaknn likle karlamtr. Afgan asll olan bu kad, kentin en
da, can gllerinin iinde cansz yatmaktadr. Bunlarn sayg gren kiisidir; Filistinlilere bol bol t vermi ve
arasnHok sayda,imam, ulema ve bu kutsal yerlerde onlar teselli etmitir. Ona gre bir Mslman evini
sofuca bir inziva hayat yaamak zere lkelerinden ay barkn terkederek kam olmaktan dolay utan duy
rlarak buraya gelmi olan mutasavvf derviler vardr. mamaldr. slamiyetin ilk mltecisi, ehir halknn hu
sumeti nedeniyle doduu yer olan ^Mekkeyi terkede-

13
 rek, yeni dinin hsn kabul grd Medineye sn lan u binlerce Filistinli ve Kuzey Suriyeli mltecinin tu
mak zorunda kalan peygamber, hazreti Muhammedin tumlarn iyi aksettirmektedirler. nk bu mlteciler
bizzat kendi deil midir? Ve vatann putatapclktan evlerini barklarn istemeye istemeye terketmilerse de,
kurtarmak zere cihad bu snd ehirde iln etme istilacnn kesin gidiinden nce geri dnmemeye ve s
mi midir? Demek ki mlteciler kendilerini kutsal sava lam lemindeki btn kardelerinin bilinlerini uyan
n mcahitleri saymaldrlar; mcahit olmak islamiyet- drmaya tamamen kararldrlar.
te o kadar onurlu bir itir ki, peygamberin hicreti slam Aksi takdirde, el-Haravinin nderliinde Badata
takviminin balangc olarak kabul edilmitir. neden gitsinlerdi? Bir Mslman, zor duruma dt
Hatta mminlerin youna gre^ igl durumunda nde peygamberin ardl olan halifeye ynelme duru
hicret etmek mutlaka uyulmas .gereken bir devdir, Is- munda deil midir? Mslmanlar yaknma ve ikyetle
panyal bir Arap_olan ve Filistini Frenk istilasnn ba rini emir el-mminine (inananlarn hkmdar) ynelt
langcndan bir yzyl sonra ziyaret edecek olan byk mek zorunda deiller midir?
seyyah bn Cbeyir, vatan akndan tr boyundu Mltecilerin Badatta uradklar hayal krkl u-
ruk altna girmi baz mslmanlarn, igl altndaki mutlar kadar byk olacaktr. Halife el-Muztahzirbil-
topraklarda yaamay kabul ettiklerini grmekten b Iah, nce onlara kar duyduu derin yaknlk ve ok
yk bir kzgnlk duyacaktr. Eer oradan yalnzca byk efkati dile getirmi, sonra da alt yksek saray
gemiyorsa, bir mslmanm kfir bir kentte ikmet et grevlisini bu can skc olaylar aratrmaya memur et
mesinin hibir bahanesi olamaz diyecektir. Dar-l is- mitir. Bu bilgeler kurulundan bir daha sz edilmeyece
lamda (slam topranda), hrstiyanlarn lkesinde ma ini belirtmeye gerek var mdr?
ruz kalnan ac ve skntlara kar korunakldr; rne
in, zellikle en salak kiilerin azndan kan ve pey slam alemi ile Bat arasndaki ^tTyll^bir Jusume-
gambere ynelik olan iren szleri duymaktan, arnma tin balang noktasn meydana getiren] Kudsnjya-
olanandan mahrum kalmaktan ve domuzlar ile bir malanmas, o sralarda hibir silkinmeye yol amaya
ok gayrimeru eyin arasnda yaamaktan korunacak caktr. Arap dnyasnn istilacya k ar seferber plmas
tr. Onlarn lkesine girmekten kannz! Bylesine bir ve.am k ads tarafndan halifenin divannda ortaya at
hata yapnca tanrdan af ve merhamet dilemek gerekir. lan cihad arsn direnme hareketinin ilk yce eylemi
Hristiyan topraklarnda oturan herkesin gzne ar olarak selamlamas iin yaklak yarm yzyl gemesi
pan dehet verici eylerden biri, ar ilerde altrlan gerekecektir.
ve kle muamelesi gren Mslman esirlerin kendileri istilann banda, Batdan gelen tehdidin leini el-
ne vurulan zincirleri srklemeleri ve ayaklarnda de Haravi gibi lebilen ok az sayda Arap olmutur.
mir prangalar tayan Mslman esirlerin manzaras Hatta bazlar, yeni duruma abucak uyum salamlar
dr. Bunlar grmek yrekleri paralar, ama acma on dr. Araplarn ou, kzgn ama kaderine raz bir ekil
larn hibir iine yaramaz. de. y a a m n .s rd rm ek ten haska l ^ ,i pvrlim im emi-
/~15n~Cbeyirin) szleri reti asndan ar olmakla tir. Birka Arajj jjjyklenmedik. ldugu kadar ven de
birlikte, 1 0 9 9 un bu Temmuz aynda ama ylm o olan olaylar anlamaya alrken, ortaya az ok berrak

14 15
kafal gzlemciler olarak kmtr. erind.en.ilgi e
kici olan, sekin bir aileye mensup gen bir okumu o-
lan aml vakanvis bn el-Kalanissidir. Her eyi ilk
andan itibaren gren bu-^akanvis, Frenklerin'Doguya
geldii tarih olan 1 0 9 6 da yirmi yandadr ve haber
dar olduu olaylar dzenli bir ekilde kaydetmeye zen BRNC KISIM
gstermitir. Vekayinamesi, istilaclarn ilerlemesini,
amdan algland haliyle ve sadk bir ekilde, ar bir
tutku tamakszn anlatmaktadr. STLA (1096- 1100)
Ona gre herey, ilk sylentilerin ama ulat u
kaygl gnlerde balamtr...

Frenklere baknz! Biz M sl' I

manlar cihad yrtmek iin bi- )
bir coku gstermezken3 onlarn^
dinleri iin nasl canla bala sa
vatklarn grnz.

SELAHADDN

17
 BRNC BLM

FRENKLER GELYOR

Bu yl esnasnda, M arm ara denizinden ok byk bir ka

labalk halinde Frenk birliklerinin geldiklerinin grld
ne ilikin haberler ard arda gelmeye haii. Bu haberler,
lkesi bu Frenklere daha vakn olan emir Klarslan taraV
Tndan da teyid edilir.

thn el-Kalapissinin burada szn ettii sultan Kl

arslan, istilaclar geldiinde daha xmyedi yanda bile
deildir. Onlarn yaklatn haber alan ilk Mslman
ynetici olan, gzleri hafif ekik V gen Trk sultan,
hem onlara ilk bozgun~Tgttran. hem de korkun"
Frenk valyelerine ilk yenilen kii olacaktr.
Klarslan, daha 1 0 9 6 nn Temmuzunda, muazzam
bir Frenk kalabalnntKSnstantmopoIsyolunda oldu
unu renmi, hemen en kotu eyleri dnmtr. El
bette bu adamlarn asl amacn bilmemektedir, ama
Douya gelmeleri hi de iyi eylerin habercisi deildir.
Ynetmekte olduu sultanlk, Trklerin Rumlardan
henz ele geirdikleri bir lke olan kk Asyann b
yk blmne yaylmaktadr. Njtekirg, Klarslann
'babas SiileymarL,. vzmllaxca-jeonaa Trkiye adn ala
cak olan bu toprajele geiren ilk T rk olmutur. Bu
gen Mslman devletin bakenti znikte jNikea), Bi
zans kiliseleri camilerden daha fazla saydadrlar. Ken
tin garnizonu Trk svarilerden meydana geliyorsa da,

19
halkn ounluu Rumdur ve Klarslan bu uyruklar
nn gerek duygular konusunda hi hayale kaplma
maktadr; onlara gre o hep bir harbar etesinin reisi o-
larak kalacaktr. Kabul ettikleri yegne hkmdar, ad
btn dualard alak seslj tekrarlanan, Romallarn
imparatoru basileus (vasievs) Aleksios Komnenostur.
Aeksios aslnda daha ok Rumlarn imparatorudur ve
bu Rumlar, Roma imparatorluunun miraslar olduk
larn iddia etmektedirler. Zaten Araplar da onlarn bu
niteliini kabul etmilerdir ve - XI. yzylda olduu gi
bi X X . yzylda da - onlar Rum (Romal) terimiyle ta
nmlamaktadrlar. Klarslann babasnn Bizans impa lardan biri olan Roussel de Bailleul adndaki birisi, K
ratorluundan fethettii lkenin ad da Rum Sultanl
olmutur.
Aleksios, o dnemde Dounun en saygn kiilerin
den biridir. Ksa boylu, gzleri ktlk eiliminden
parlayan, zenli bir sakal olan, hareketleri ycelik ta
yan, her zaman altn ve ar mavi kumalara brnen
bu ellilik adam, Klarslann zerinde gerek bir cazi
be yaratmtr. Konstantinopoliste, znikten yryerek
gn uzaklkta olan masals Bizansta hkm sren o-
dur. Bu yaknlk, gen sultanda kark duygulan hare
kete geirmektedir. Btn gebe savalar gibi, fetih
ve yama d grmektedir. Bizansn efsanevi zengin
liklerinin elinin ulaaca bir yerde olduunu hissetmek
houna gitmiyor deildir. Ama ayn zamanda kendini
tehdit altnda hissetmektedir; yalnzca kentin hep Rum
olarak kalmas isteinden deil, ayn zamanda Trk sa
valarnn Konstantinopolisin bu kadar yaknnda ol
malarnn imparatorluun gvenlii iin srekli bir teh
dit oluturmasndan tr de, Aleksiosun Izniki geri
alma konusundaki umudunu hibir zaman kaybetmedi
ini bilmektedir.
Yllardan beri i bunalmlardan tr paralanm
olan Bizans ordusunun bir yeniden fetih savama tek
20
bana girmesinin olanakszlna karn, Aleksiosun
her zaman yabanc yardm glerine bavurabilecei
kimsenin mehul deildir. Bizansllar, Batdan gelen
valyelere bavurmakta hibir zaman tereddt etme
milerdir. Ar zrhlaryla paral asker veya Filistine gi
den haclar olarak ok sayda Frenk Douyu ziyaret et
mektedir. Demek ki bunlar 1 0 9 6 da Mslmanlarn ya
bancs deillerdir. Bundan yirmi yl kadar nceleri -
Klarslan henz domamt,- ama ordusundaki yal
emirler bunu ona anlatmlard-, bu sar sal macerac
k Asyada zerk bir devlet kurmay baarm, hatta
Konstantinopolisin zerine bile yrmt. Korkudan
lgna dnen Bizansllar, Klarslann babasna ba
vurmaktan baka are bulamamlar; o da Basileusun
zel habercisi ona gelip de imparatorun yardmna ko
mas iin yalvardnda kulaklarna inanamamt. Trk
svarileri bunun zerine Konstantinopolise ynelmiler
ve Rousseli yenmeyi baarmlard. Sleyman, bunun
karlnda altn, at ve topraktan meydana gelen c
mert bir dl almt.
Bizansllar, bu olaydan beri Frenklerden ekinmek
tedirler, ama deneyimli askerden yana srekli skntda
olan imparatorluk ordular, paral asker tutmak zorun
da kalmaktadrlar. Ama bunlar yalnzca Frenklerden
meydana gelmemektedir; hristiyan imparatorun bayra
altnda ok sayda Trk sava da vardr. Zaten Kl
arslan da Temmuz 1 0 9 6 da binlerce Frenkin Konstan
tinopolise yaklatn, Bizans ordusundaki baz soy
dalar sayesinde renmitir. Haber kaynaklarnn iz
dikleri tablo karsnda arp kalmtr. Bu Batllar,
grmeye altklar paral askerlere ok az benzemekte
dirler. Geri aralarnda birka yz valye ve olduka
kabark sayda silahl piyade vardr; ama onlarn yan
sra st ba yrtk prtk binlerce kadn, ocuk Ve yal
da vardr: Adeta bir istilac tarafndan lkelerinden s dierlerini yaktklar, sonra da Civitotya dnp ya
rlm bir halk. Bunlarn hepsinin srtnda, ha bii malarnn rnn paylamak zere kavga ettikleri an
minde dikilmi kuma eritleri tadklar da anlatl latlmaktadr. Bunda sultann askerlerini artacak bir-
maktadr. ey yoktur. Efendilerini endielendirecek birey de yok
' Tehlikenin boyutlarn deerlendirmekte zorlanan tur. Ayn durum bir ay boyunca srmtr.
gen Sultan, Bizans ordusundaki casuslarna, ok daha Fakat Eyll ortasna doru, Frenkler birden adetleri
dikkatli olmalarn ve bu yeni istilaclarn hareketleri ve ni deitirmilerdir. Herhalde artk evrelerinde talan e-
eylemleri hakknda kendini srekli haberdar etmelerini decek birey kalmadndan, sylendiine gre Iznike
emretmitir. Ne olur ne olmaz diye, bakentinin is ynelmiler, hepsi de hristiyan olan birka kyden ge
tihkmlarn elden geirtmitir. Bin fersahtan (alt bin erken, bu hasat mevsiminde ambara kaldrlm olan
metre) daha uzun olan znik surlarnn zerinde iki yz rnlere el koymular, direnmeye alan kylleri ac
krk kule vardr. Kentin gneybatsndaki znik gl maszca katletmilerdir. Hatta kk ocuklar bile can
nn (Askanios) durgun sular, harika bir doal koruma l canl yaklmtr.
salamaktadrlar. Klarslan kendini hazrlksz yakalanm hisset
Ancak, austosun ilk gnleriyle birlikte tehlike belir mektedir. ilk haberler ona ulatnda, saldrganlar ok
ginlemeye balamtr. Bizans tekneleriyle tanarak tan bakentinin surlarnn dibine ulamlardr ve kent
Boaz geen Frenkler, korkun scaa ramen ky bo halk yangnlardan ykselen dumanlar grdklerinde
yunca ilerlemektedirler. Getikleri yol zerinde baz Bi gne daha batmamtr. Sultan hemen bir svari birlii
zans kiliselerini yamalarken grlmelerine ramen, kartm, bunlar Frenklerle ilk atmaya girimiler
her yerde Mslmanlar yok etmeye geldiklerini haykr dir. Kalabalk tarafndan ezilen Trkler, param para e-
dklar duyulmaktadr. nderleri herhalde Pierre adl dilmilerdir. Sadece birka kii kurtularak kanlar iinde
bir kei olmaldr. Sultann haber kaynaklan, bunlarn Iznike geri dnmtr. Saygnlnn tehdit altnda ol
saylarm onbinlerce olarak tahmin etmekte, ama kimse duunu dnen Klarslan, arpmaya hemen giri
onlarn nereye gittiklerini syleyememektedir. impara mek istemektedir, ama ordusunun emirleri onu bundan
tor Aleksios, onlar Iznike bir gnlk yry mesafe vazgeirirler. Birazdan akam olacaktr ve Frenkler hz
sinde, baka paral askerler iin daha nce kurdurttuu la ordughlarna geri ekilmeye balamlardr, intikam
Civitot ad verilen (Yalova yaknlarnda Kivetot, Kibo- beklemelidir.
tos) kampa yerletirmeye karar vermie benzemektedir. ok uzun sre deil. Baarlarndan cesaret alma
Sultann saraynda lgnca bir hareketlilik vardr. benzeyen Batllar, iki hafta sonra gene kent surlarnn
Trk svarileri her an atlarna binmeye hazr beklerler nnde belirirler. Sleyman olu bu kez zamannda ha
ken, Frenklerin en kk hareketlerinden bile haber ge ber aldndan, ilerlemelerini adm adm izlemektedir.
tiren casus ve izcilerin srekli gidi gelilerine tank o- Birka valyenin yan sra, zellikle binlerce hrpani
lunmaktadr. Bu Frenklerin, her sabah binlerce kiiden yamacdan meydana gelen bir birlik znik yoluna gi
meydana gelen srler halinde ordughlarndan ayrla rer, sonra kentin evresini dolaarak douya ynelir ve
rak civarda talana ktklar, baz iftlikleri yamalayp Kserigordon kalesini gafil avlayarak ele geirir.

2.3
 Gen Sultan karar verir. Frenklerin, kaderlerinin udnun adamlarnn ok iyi durumda olduklarn, Iz-
mhrlendiinden habersiz, zaferlerini kutlamak iin niki ele geirmeyi baardklarn, kentin zenginliklerini
sarho olduklar kk mstahkem kaleye doru, a- dindalaryla paylamaya hi de niyetli olmadklarn
damlarmn banda hzla at srer. nk Kserigordon bildirmesi iin ordugha gnderir. Bu arada Trk ordu
kalesi Klarslann askerlerinin iyi bildikleri, ama bu su devasa bir pusu kuracaktr.
deneyimsiz yabanclarn farkedemedikleri bir tuzak i- Bylece zenle yaylan sylentiler, Civitot or
ermektedir: Kalenin su kayna darda, surlarn epeyi dughnda beklenen kaynamay yaratr. Toplanlmak
uzandadr ve Trkler onun giriini hemen tutmular ta, Renaud ve adamlarna kfr edilmektedir, Iznikin
dr. Kalenin etrafnda konumlanmalar ve artk kprda yamalanmasna katlmak zere hi vakit kaybetmeden
mamalar yeterli olmutur. Onlarn yerine susuzluk ar yola kmaya karar verilmitir. Fakat, nasl olduunu
pmaktadr. kimsenin bilmedii bir ekilde, Kserigordon seferinden
Kuatma altndakiler iin korkun bir azap bala canl kurtulanlardan biri ortaya kar, arkadalarnn
mtr: Binek hayvanlarnn kann ve kendi idrarlarm urad kaderin gereini anlatr. Klarslann casus
iecek duruma gelmilerdir. Ekimin bu ilk gnlerinde, lar grevlerini baaramadklarn dnmektedirler,
gklere umutsuzca bakarak, birka yamur damlas nk Frenklerin en akl banda olanlar insanlar
dsn diye bekleirken grlmektedirler. Bouna. Bir sknete davet etmektedirler. Ama ilk aknlk an ge
hafta sonra, seferin komutasn yrten Renaud adnda tikten sonra, heyecan yeniden hkmn srmeye ba
bir valye, eer hayat balanacak olursa teslim ol lar. Kalabalk kprdanmakta ve ulumaktadr; sava ala
may kabul eder. Frenklerin halk nnde dinlerinden nna gitmek istemektedir, ama artk yamaya katlmak
kmalarm art komu olan Klarslan, Renaudnun iin deil, ehitlerin intikamn almak iin. Tereddt
yalnzca Mslman olmaya deil, ayn zamanda Trk- geirenler hainlikle sulanmaktadr. Sonunda en kudu
lerin yannda kendi yoldalarna kar dvmeye hazr ruk olanlar ste kar ve ertesi gn yola kmaya karar
olduunu bildirmesi karsnda hi de armamtr. verilir. Hileleri anlalan, ama hedeflerine ulaan Sulta
Renaudnun ayn artlara boyun eme durumunda ka nn casuslar zafer kazanmlardr. Efendilerine, arp
lan birok arkada Suriye veya Orta Asya kentlerine e- maya hazrlanmas iin haber gnderirler.
sir olarak gnderilmitir. Dierleri ise kltan geiril Batllar, 21 Ekim 1 0 9 6 da afakla birlikte or
milerdir. dughlarndan ayrlrlar. Klarslan uzakta deildir.
Gen Sultan baarsyla iftihar etmekte, fakat souk Geceyi Civitot yaknlarndaki tepelerde geirmitir. A-
kanllm korumaktadr. Geleneksel ganimet paylam damlar, iyice gizlenmi olarak yerlerini almlardr.
iin adamlarna zaman tandktan sonra, hemen ertesi Sultan da, bulunduu yerden, uzakta bir toz bulutu kal
gn onlar yeniden dzene davet etmitir. Frenkler yak dran Frenk saflarn grebilmektedir. ou zrhsz bir
lak alt bin adam kaybetmilerdir, ama geriye kalanlar ka yz valye nde ilerlemekte, arkalarndan dzen
hi kukusuz alt kat daha kalabalktrlar ve bunlardan siz bir piyade kalabal gelmektedir. Yola koyulal da
ya imdi kurtulunabilir, ya da asla. Sultan, bunu baa ha bir saat bile olmadan, Sultan onlarn yaklaan uul
rabilmek iin hileye bavurur, iki Rum casusu, Rena- tularn duymaya balamtr. Sultann arkasndan do

2-4
an gne, onlarn yzlerine arpmaktadr. Nefesini tu
tarak, emirlerden birine Kazr olmalarn iaret eder.
Kanlmaz an gelmitir. Ancak grlebilen bir el iare
ti, urada burada fsltsyla verilen birka emir ve ite
okular yaylarm germilerdir. Birdenbire bin ok, tek
bir slk sesiyle atlr. valyelerin ou daha ilk dakika
larda devrilir. Sonra piyadelerin biilme sras gelir.
Gs gse arpmalar baladnda, Frenkler runlarna, yani komular Trk sultanlarna kar y
oktan bozguna uramlardr. Arkada kalm olanlar,
sava olmayanlarn daha yeni uyandklar ordugha
koarak geri dnerler. Yal bir papaz, bir sabah ayini
yapmaktadr, birka kadn yemek hazrlamaktadr. Ka
anlarn, pelerinde Trkler olduu halde kampa ula
malar ortala dehet saar. Frenkler drt bir yana ka
maktadrlar. Yakndaki koruya ulamaya uraanlar
hemen yakalanrlar. Daha akll olanlar, srtn denize
vermi olma gibi bir stnl olan bir kaleye sna
rak barikat yaparlar. Yararsz tehlikelere atlmak iste
meyen Sultan, onlar kuatmaktan vazgeer. Bylece iki
bin kii kurtulacaktr. Birka gnden beri Konstanti-
nopoliste bulunan Pierre lErmite (Kei Pierre) de bu
sayede cann kurtarmtr. Fakat yandalar daha az
ansldrlar. Kadnlarn en genleri, Sultann svarileri
tarafndan emirlere datlmak veya kle pazarlarnda
satlmak zere kaldrlmlardr. Herhalde yirmi bin ka
dar olan dier Frenkler kltan geirilmilerdir.
Klarslan zaferini kutlamaktadr. ok korkun ol
duu sylenilen u Frenk ordusunu yoketmitir ve ken
di birliklerinde kayplar ok kktr. Ayaklarnn di
bine ylm devasa ganimete bakarken, en byk zafe
rini kazandna inanmaktadr.
Oysa tarihte ok az zafer, kazanana bu kadar paha
lya malolacaktr.
26
Baarsndan sarhoa dnen Klarslan, ertesi k
yeni Frenk gruplarnn Konstantinopolise geldii ha
berlerini duymazdan gelir. Ona gre, hatta en bilge e-
mirlerine gre, burda kayglanlacak herhangi birey
yoktur. Aleksiosun parayla tuttuu yeni askerler Bo-
az amaya cret ederlerse, daha ncekiler gibi pa
rampara edileceklerdir. Sultana gre, o ann byk so
rtt amansz mcadeleye geri dnme zaman gelmi
tir. Onun ve lkesinin kaderi ite tam burada belirlene
cektir. Rumlar veya onlarn tuhaf Frenk yardmclaryla
olan arpmalar, oyunun sahne arasndan balca birey
o l m a y a c a k l a ^ :^ , ^ ^
i, Gen Sultan bunu ok iyi bilecek Jkonumdadr. Ba
bas emir Sleyman^ hayatn 10 8 6 ek b u emirleraras
bitmez tkenmez arpmalardan birinde kaybetmi de
il midir?/Klarslan o tarihte daha yedi yandayd ve
birka sadk emirin vesayeti altnda tahta kmt, ama
iktidardan uzaklatrlm ve hayatnn tehlikede olduu
bahanesiylfe rana gnderilmiti. Pohpohlanyor, mar
tlyor, dikkatli bir kle ordusu her hizmetine kouyor,
ama sultanln kesinlikle ziyaret edemeyeceine ilikin
yasakla birlikte sk bir gzetim altnda tutuluyordu. Ev_
sahiglgn^anijgardiyanlar, onun kabilesi olan Seluklu
soyuna mensup kiilerden Bakas deillerdi.
A
Ee^X|. yzylda in snrlarndan Frenklerin uzak
lkesine kadar-herkesin.bildii tek bir ad vardysa, o da
Seluklu idiiJJzun rgl~^alar olan binlerce gebey
le birlikte Orta Asyadan gelen Seluklu Trkleri, Afga-
nislaoMan^AMeniz^e kadarjilan^I^emnjrMruTBr-
^ ^ j T i i n d e l e geirmilerdi. Peygamberin ardl ve
parlak Alfbasi imparatorluunun varisi olan Badat ha
lifesi, lSuTTen beri onlarn elinde yumuakbal bir
27
 ler ki, uriye Arei randaki-Seluklu kuzenleri kendi kav
kukla haline gelmiti. sfahandan ama, znikten Ku galarnn iine gmlmlerdir.
dse onlarn emirleri efendilik etmektedirler. Msl zellikle douda, Anadolu yaylasnn perian yk
man Dou, yzyldan beri ilk kez tek bir hanedann sekliklerinde, bu belirsiz dnemlgxx*.panimerd adn
otoritesi altnda birlemiti ve bu hanedan, islamiyete da garip bir kii yaamaktadr^Bilge* denilen bu kii,
eski ann geri getirmeye kararl olduunu ilao ediyor gemii karanlk, macerac* ou okumasn yaziHas+a^o-
du. 1 0 7 1 de Seluklular tarafndan ezilen Rumlar; bel la^-eUef-Tfk bcvitrmn tersine. cokxesitli alanlarda e-
lerini bir daha dorultamamlardr. En byk eyaletle itim almtr. Ksa bir sre sonta-,Dani<;mendtwmgj ola
ri olan Kk Asya, istik^ediimitir; artk bakentleri rak adlandrlan nl bir destann kahraman haline ge
bile gvncede deildir; ^Cleksi^ da dahil, Rum impara lecektir. Bu destan, Ankarann gneydousunda yer a-
torlar jatmn en byk^nderi Romadaki papaya s-_ lan bir Ermeni kenti olan Malatyann fethini_tasvir et
rekli eliler gndererek, (slamiyetin yeniden su yzne mektedir; bu kentin d, anlatnn yazarlar tarafn
kmas karsnda kutsal sava ars yapmas] iin yal- dan, ileride Trkiye olacak topraklarn m^IurnanT-
yaryorlard. ' so- masndaki belirleyici dneme olarak. kabuL fidilmekte-
Klarslan, bu kadar saygn bir soya mensup olmak dir. 1 0 9 7 nin ilk aylarnda, Konstantinopolise yeni bir
la iftihar etmiyor deildir, ama Trk imparatorluunun Frenk birliinin geldii haberi Klarslana ulatnda
birliinin grnte olduunu da bilmektedir. Seluklu Malatya arpmas balam durumdayd. Danimend
soyundan kuzenler arasnda hibir dayanma grlme kenti kuatmtr ve gen Sultan da, Anadolunun tm
mektedir: Hayatta kalmak iin ldrmek gerekmekte kuzeydousunu igl etmek iin babasnn lmnden
dir. Klarslann babas Kk Asyay, yani geni A- yararlanm olan bu hasmnm bu kadar saygn bir zafer
nadoluyu kardelerinin yardm olmakszn fethetmitir kazanaca fikrini kabul etmemektedir. Onu bu konuda
ve gney ynnde Suriyeye doru yaylmak istedii i- engellemeye kararl olarak, svarilerinin banda M a
in kuzenlerinden biri tarafndan ldrlmtr. Ve K latyaya ilerlemi ve onu korkutmak zere, ordughn
larslan sfahanda zorla tutulurken, babasnn lkesi Danimendinkinin yanna kurmutur. Gerilim artmak
paralanmtr. Yeniyetme Klarslan, 1092de gardi ta, atmalar giderek lmcl hale gelerek oalmakta---
yanlarnn arasnda kan bir kavga sayesinde serbest _drlar. K 1 . - ' j . j . "V. . \ 1r <,. )
braklnca, otoritesinin artk znik surlarnn tesine
gemediini grmtr. Bu tarihte daha on yan 1097 Nisam geldiinde atma kanlmaz olmu
dayd. tur. Klarslan buna hazrlanmaktadr. Ordusunun e-
Sonra, ordusundaki emirlerin tavsiyeleri sayesinde, sas blm Malatya surlarnn dibinde toplanmtr,
cinayet ileyerek, hile yaparak, babasndan kalan top tam bu srada adrnn nne bitkin bir svari gelir.
raklarn bir blmn geri alabilmitir. Bugn artk sa Haberi nefes nefese syler: Frenkler buradadrlar; Boa
rayndan daha ok at srtnda zaman geirmekle vne z yeniden gemilerdir, bu kez geen yldakinden daha
bilir. Fakat Frenkler geldiinde daha birok ey belli de kalabalktrlar. Klarslan sknetini korur. Kayglan
ildir. Kk Asyadaki hasmlar glerini korumakta may hakl kartacak hibir ey yoktur. Frenklerle da-
drlar, hatta onun lehine olmak zere o kadar gldr- (Y\ \ot- a , ^_r ~v*1 ta'

28
ha nce karlamtr, ne yaplacan bilmektedir. So Emirler kesin konuurlar: Yaplacak birey yoktur. ok
nunda, yalnzca znik halkn ve zellikle de yaknda ge olmadan lke ilerine ekilmek gerekir. Ancak gen
douracak olan karsn sakinletirmek zere birka s Sultan, bakentini bu ekilde terketmeye raz olmaz.
vari birliine bakentteki garnizonu takviye emrini ve Kuatmaclarn en az salam ekilde mevzilendikleri ye
rir. Kendi de, Danimendle iini bitirir bitirmez dne re benzeyen gneyden son bir delme harektna giri
cektir. mek iin srar eder. arpma 21 Maysta afakla ba
Klarslan, Maysn ilk gnlerinde, yorgunluk ve lar. Klarslan kalabaln iine fkeyle dalar ve arp
korkudan titreyen yeni bir haberci geldiinde, Malatya ma gne batana kadar kudurmu bir ekilde srer, iki
arpmasna ruhu ve bedeniyle bulam durumdadr. tarafn da kayplar ardr, ama ikisi de konumunu
Habercinin szleri sultann kampn dehete boar. muhafaza etmitir. Sultan srar etmez. Artk kskac hi
Frenkler znik kaplarndadrlar ve kenti kuatmaya bir ekilde aamayacan anlamtr. Bu kadar kt
balamlardr. Yazn olduu gibi hrpani yamac ete balanlan bir savaa btn gleri srmek, kuatmay
lerden deil de, ar tehizatlar olan binlerce valye birka hafta, hatta birka ay uzatabilir, ama bizzat sul
den oluan bir ordu sz konusudur. Ve bu kez Bizans tanln varln tehlikeye sokar. Esas itibariyle gebe
imparatorunun askerleri de onlara katlmlardr. Kl hir halkn iinden ckms olan Klarslan, iktidarnn
arslan adamlarn yattrmaya alr, onun da ii iini kaynann ne kadar cazip olsa da bir kente deil de,
yemektedir. Iznike dnmek zere Malatyay hasmna ona itaat eden birka svariye bal olduunu bilmekte
terk mi etmelidir? Bakentini kurtarabileceine hl e- dir. Ksa bir sre sonra, cok daha do&uda ver alan Kon-
min midir? iki cephede de kaybetmeyecek midir? En sa yay bakent yapacak, ardllar da buray XVI. yzyln
dk emirlerine uzun uzun dantktan sonra, ortaya uz Tjana kadar ellerinde tutacaklardr. Sultan artk bir
lama biiminde bir zm kar: erefli bir adam olan daha Iznikin hayalini kurmayacaktr. I (o
Danimendi grmeye gitmek, onu Rumlarn ve paral Uzaklamadan nce, ac veren kararndan haberdar
askerlerin giritikleri fetih hareketinden ve Kk As etmek ve onlara karlarna uygun ekilde davranma
yadaki btn Mslmanlarn kar karya olduklar larn tavsiye etmek zere, kenti savunanlara bir veda
tehlikeden haberdar etmek ve ona husumete son verme mesaj gnderir. Bu szlerin anlam, Trk garnizonu
yi nermek. Sultan, daha Danimend cevabm verme kadar kentin Rum halk iin de aktr: Kenti Frenk pa
den ordusunun bir blmn bakente gnderir. ral askerlere deil, Aleksios Komnenosa teslim etmek
Bu durum karsnda birka gn iinde bir atekese gerekmektedir. Bunun zerine, askerlerinin banda Iz-
varlr ve Klarslan zaman kaybetmeden batnn yolu nikin batsnda mevzilenmi olan Bizans imparatoruyla
nu tutar. Fakat znik yaknlarndaki tepelere vardnda pazarlklar balar. Sultann adamlar, efendilerinin ku
gznn nne kan manzara damarlarndaki kan kusuz takviye alp geleceini umarak zaman kazanma
dondurur. Babasnn ona miras brakt muhteem ya uramaktadrlar. Fakat Aleksiosun acelesi vardr:
kent her bir yandan kuatlmtr: Bir suru asker, son Batllar son saldrya hazrlanmakla tehdit etmektedir
saldrda kullanlacak olan hareketli kuleleri, glle ve ler; bu durumda onun yapaca birey olamaz. Frenkle-
ta atan mancnklar, yerletirmek zere uramaktadr. rin geen yl znik yaknlarnda neler yaptklarn hatr

30 31
layan mzakereciler dehet iindedirler. Kentlerinin
yamalandn, erkeklerin katledildiini, kadnlarn r ulamaktadr. lk aamada, aralarnda Rodos, Sakz
zna geildiini daha imdiden grmektedirler. Artk te (Khios) ve Samosun da olduu ok sayda aday'ele e-
reddt etmeden kaderlerini imparatorun ellerine brak irm ve egemenliini Ege kysnn tm zerinde ge-
maya karar verirler ve imparator teslim koullarn biz n11efmnfn^endme bylecFBTr deniz mprTtngt o-
zat belirler. luturduktan sonra, zmirdeki sarayn ImpafYSiluk
18 Haziran 1 9 una balayan gece, Bizans ordusu saray modeline gre dzenleyerek^ kendini vsevs
nun ou Trk olan askerleri Askanios (znik) gln (imparator) iln etmi ve gemilerini Konstantinopolise
kayklarla sessizce geerek kente girerler, garnizon ar saldrtmtr. leksiosun saldry pskrtmesi veTurk
pmadan teslim olur. Sabahn ilk klarnda, imparato gemilerinin bir blmn tahrip etmesi iin muazzam
run beyaz ve altn sars sancaklar oktan surlarn ze abalar gstermesi gerekmitir.
rinde dalgalanmaktadr. Frenkler saldrdan vazgeer
ler. Klarslan, bylece urad talihsizliin iinde bir
teselli bulacaktr: Sultanlnn nde gelenleri hayatta
kalacaklar ve hatta yannda yeni dourduu bebei o- Klarslann gelecekteki kaynpederi bundan cesa
lan gen hanm sultan, Konstantinopoliste bir kralie retsizlie kaplmayarak, sava gemilerini yeniden ina
gibi karlanacak, Frenkler buna ok kzacaklardr. etmeye girimitir. Klarslan srgnden dndnde
Klarslann gen kars, dahi bir macerac, Frenk ve akann da kendi kendine, Sleymann olunun
istilas arifesinde ok nl bir Trk emiri olan aka Ruma kar mkemmel bir mttefik olacan dnd
Beyin kzdr. Kk Asyada dzenledii bir akn sra nde, 1 0 9 2 nin sonlar gelmitir. Kzn Klarslana
snda Rumlar tarafndan yakalanarak hapsedilen aka, vermitir. Fakat gen Sultann hesaplar kaynpederinin-
gardiyanlarn Yunancay ok kolay renerek etkile kilerden ok farkldr. Konstantinopolisin fethi ona
mitir; ylesine ki, birka ay sonunda bu dili kusursuz sama bir proje olarak gzkmektedir; buna karlk,
konuur hale gelmitir. Parlak, becerikli, iyi konumac Kk Asyada kendilerine bir toprak paras kopart
olan aka Bey, imparatorluk saraynn mdavimlerin maya uraan Trk beylerini, yani-en. bata Danimend
den olmu, hatta ona bir soyluluk nvam bile verilmi ve fazlasyla muhteris akaj tasfiye etmenin yollarn
tir. Fakat bu artc ykselme ona yetmemektedir. G arHinyakn evresinde bilmeyen yoktur. Sultan bu
z daha, ok daha yukarlardadr: Bizans imparatoru projesini uygulamakta tereddt etmemitir; Frenklerin
olmak istemektedir. gelmelerinden birka ay nce, kaynpederini ziyafete a
aka Bey bu amacna ulamak iin ok tutarl bir rm, onu sarho ettikten sonra, herhalcj/ bizzat kendi
plan yapmtr. Bu dorultuda, Ege denizine bakan z baklamtr: akann olu tahta gemitir, ama baba
mir limanna yerlemi, burada bir Rum armatrn snn ne zeks, ne de hrs vardr onda. Klarslann
yardmyla kendine gerek bir sava filosu kurmutur; karsnn erkek kardei olan yeni emir, denizci beyliini
bu filoda hafif ektiriler, krekli tekneler, iki oturakl bu 1097 yazna kadar, yani Rum filosunun zmir lima
ve oturakl kadrgalar vardr, bunlarn toplam yze nna beklenmedik bir haberciyle, kzkardeiyle gelmesi
ne kadar idare etmekle yetinmitir.
32
33
 meden, binlerce svarisiyle Sultann ordughna gelir.
Sultan hanm, imparatorun stne titremesinin ne
Birbirlerine kardee davranrlar, danrlar, plan ya
denlerini anlamakta gecikmi, ama onu ocukluunun
parlar. Tepeleri kaplayan bu kalabalk savalar ve at
getii zmire gnderince hereyi aka kavramtr.
lar grmek, komutanlara yeniden gven verir. Frsat
Kardeine, Aleksiosun Izniki aldn, Klarslann
kar kmaz dmana saldracaklardr.
yenildiini ve gl bir Rum ve Frenk ordusunun ksa
^Klarslan avn gzlemektedir. Rumlarn arasna s
bir sre sonra gl bir donanmayla birlikte zmire sal
zan casuslar ona deerli haberler uurmaktadrlar.
dracan aklama grevini tamaktadr. akann o
Frenkler, yollarna znikten sonra da devam etmeye ka
lu, eer hayatn kurtarmak istiyorsa kzkardeini Ana
rarl olduklarn ve Filistine kadar gitmek istediklerini
dolunun bir yerlerinde olan kocasnn yanna gtrme
yksek sesle iln etmektedirler, izleyecekleri yol bile bi
ye davet edilmektedir.
linmektedir: Gneydou ynnde, sultann elinde kal
neri reddedildii iin, zmir beylii sona ermitir.
m tek byk kent olan Konyaya doru inmek. De
Iznikin dmesinin hemen ertesinde, tm Ege kys,
mek ki Batllar katetmek zorunda olduklar bu dalk
btn adalar, Kk Asyann btn Bat paras artk
blge boyunca barlarn saldrlara ak tutmak zo
Trklerin elinden km olmaktadr. Ve Rumlar, Frenk
runda kalacaklardr. Gereken tek ey, pusu kurulacak
askerlerinin yardmyla daha teye gitmeye kararlym-
yeri semektir. Blgeyi iyi tanyan emirler tereddt et
a benzemektedirler.
mezler. znikten drt yry gn uzaklkta olan
Fakat Klarslan, snd dalk blgede silahlarn
Dorylaion (Eskiehir) kentinin yaknlarnda, yolun ok
indirmi deildir.
derin olmayan bir vadinin iine girdii bir yer vardr. E-
ilk gnlerin aknl getikten sonra, sultan kar
er Trk savalar tepelerin gerilerinde toplanrlarsa,
lk vermeye etkin bir ekilde hazrlanmaktadr. bn el-
beklemekten baka yapacak bireyleri kalmaz.
Kalanissi, Asker devirmeye, gnll toplamaya ve ci-
1 097 Hazirannn son gnlerinde, Klarslan, yanla
had iln etmeye giritiini yazmtr. aml vakanvis,
rnda kk bir Rum birlii olan Batllarn znikten
Klarslan! btn Trklerden yardma gelmelerini
ayrldklarn rendiinde, pusu oktan kurulmu du
istediini ve onlarn da buna kalabalklar halinde uy
rumdayd. Frenkler, 1 Temmuzda afakla birlikte ufuk
duklarn eklemitir.
ta gzkrler. valyeler ve piyadeler sakin sakin ilerle
Sultann bu dorultudaki ilk hedefi, Danimendle
mekte, kendilerini bekleyenden hi haberleri yokmua
bir ittifak anlamas yapmaktr. Basit bir atekes artk
benzemektedirler. Sultan, ald tertibatn dman izci
yeterli deildir; Kk Asyadaki Trk glerinin tek
leri tarafndan kefedilmi olmasndan korkmutur.
bir ordu gibi birlemeleri imdi arttr. Klarslan, has-
Ama bunun byle olduuna dair bir belirti yoktur. Sel
mmn verecei cevaptan emindir. Gereki bir strateji
uklu sultan asndan memnuniyet verici dier bir ko
uzman olduu kadar mmin bir Mslman da olan
nu da, Frenklerin haber verilenden daha az kalabalk
Danimend, Rumlarn ve Frenk mttefiklerinin ilerle
gzkmeleridir. Acaba bir blmleri znikte mi kalm
melerinin kendini de tehdit ettiini dnmektedir. On
tr? Bunu bilmemektedir. Her durumda ilk bakta say
larla, kendi topraklar yerine komusunun topraklarn
sal stnle sahiptir. Buna bir de gafil avlayacak ol
da karlamay tercih etmektedir ve artk vakit geir

35
34

masnn stnl eklenecek olursa, gn onun lehine
gemelidir. Klarslan sinirli, ama gvenlidir. Ondan yir
mi yl daha fazla tecrbesi olan Danimend de yledir.
Hcum emri verildiinde, gne tepelerin arkasn
dan yeni yeni ykselmeye balamtr. Trk savalarn
taktii ok denenmitir. Onlara Douda yarm yzyl
dan beri sren askeri stnlklerini bu taktik salam
tr. Ordular hemen hemen tamamiyle, harika ok atan
hafif svariden olumutur. Bunlar dmana yakla
makta, zerine ldrc oklarm yadrmakta, sonra
hzla uzaklaarak, yerlerini yeni~Bir saldr birliine b
rakmaktadrlar. Genelde, birka dalga sonunda avlar
can ekimeye balamaktadr. Bunun zerine sn gs
oisFd^a^imalctadr.
Fakat bu Dorylaion arpmas esnasnda, kurmay
laryla birlikte yksek bir dzle yerlemi olan Sul
tan, eski Trk yntemlerinin artk allm etkinlie sa
hip olmadklarn kaygyla farkeder. Aslnda Frenkler
hi de evik deillerdir ve Trklerin ard ardna gelen
saldrlarna cevap vermekte aceleleri yokmua benze
mektedirler. Fakat savunma sanatm tam anlamyla bil
mektedirler. Ordularnn esas gc, valyelerin btn
bedenini, hatta bazen binek hayvanlarn da kaplayan
u kaln zrhlarn iinde yer almaktadr. lerlemeleri a-
r ve yavasa da, askerler oklara kar mkemmel bir
ekilde korunmaktadrlar. Bu arpma gnnde, ara
dan saatler getikten sonra, Trkler kar tarafa, zel
likle piyadeler arasnda olmak zere hi kukusuz ok
kayp verdirtmilerdir, ama Frenk ordusunun esas bl
m olduu gibi durmaktadr. Acaba vcut vcuda ar
pmaya m girimek gerekir? Bu tehlikeliye benzemek
tedir: arpma alannn evresinde meydana gelen ok
saydaki mcadelelerde, bozkr svarileri gerek bir in
sandan kale olan valyelere kar hibir ey yapama
mlard. Hrpalama harektn hep srdrmek mi gere
kiyordu? Gafil avlanmann aknl getiinden, kar
taraf bal gibi giriim nceliini ele alabilirdi.
Uzakta bir toz bulutu grldnde, emirlerden ba
zlar geri ekilme harektna giriilmesini nermilerdi
bile. Bu, yaklaan yeni bir Frenk ordusuydu; bu ordu
birincisi kadar kalabalkt. Sabahtan beri arptklar
sadece nc birlikleriydi. Sultann seim hakk kalma
mt. Geri ekilme emrini vermek zorundayd. Daha
bunu yapmasna frsat kalmadan nc bir Frenk or
dusunun Trk hatlarnn gerisinde, kurmaylarn adr
nn bulunduu bir tepeden grld haberi geldi.
Klarslan bu kez korkuya esir der. Atma atlar ve
dalara doru drt nala srer ve askerlerine deme
yapmak iin hep yannda tad nl hzinesini bile
brakr. Danimend ve emirlerin ou da onun arkasn
dan seirtirler. Ellerinde kalan tek koz olan hzdan ya
rarlanan ok sayda svari de, galiplerin kendilerini iz
lemelerine frsat brakmadan uzaklamay baarr. Fa
kat askerlerin ou, drt bir yandan kuatlm olarak
arpma alannda kalmtr. bn el-Kalanissinin yaza-
ca zere, Frenkler Trk ordusunu parambarca etti-
ler. Odrdler^amdadL ve kle olarak sattklar
ok sayda esir, aldlar.
Klarslan kaarken, kendi cephesinde arpmak -
zere Suriyeden gelen bir svari birliine rastlar. Artk
ok ge diye itiraf eder, bu Frenkler ok kalabalk ve
ok gller, artk onlar durdurmak zere hibi.r ey
yaplamaz. Szyle eylemini birletiren ve frtnann
gemesini beklemeye kararl olan yenik Sultan, Anado
lu yaylasnn muazzam genilii iinde kaybolur, intika
mn almak iin drt yl bekleyecektir.) Artk istilacya
hl bir tek doa direniyormua benzemektedir. Top
raklarn kurakl, da yollarnn darl ve glgesi ol
mayan yollarn zerine ken yaz sca, Frenklerin iler
lemesini bir miktar geciktirmektedir. Dorylaion arp
37
 masndan sonra, aslnda bir ayda geilebilecek olan A-
nadoluyu yz gnde amlardr. Bu arada, Trklerin
urad bozguna ilikin haberler tm Douda dola
mtr. slamiyet iin utan verici olan bu olay haber
alndnda g erek bir panik kt diye yazmaktadr
aml vakanvis. Korku ve endie byk boyutlara u- KNC BLM
lt.
Korkun valyelerin yaknda geleceklerine dair ha MELUN BR ZIRH YAPIMCISI
berler, ortalklarda aralksz dolamakfaHrT^emmuz
sonunda, Suriyenin iyice kuzeyindekii.el-Balana' kyne Antakya valisi Yasyan Frenklerin yaklatndan haber-
yaklatklar sylentisi kmtr. Onlarla Srpmak - dar olunca, kentteki hristiyanlann ayaklanacaklarndan
zere binlerce svari toplanmtr. Bu yanl bir alarm korktu. Bu yzden onlar kentten srmeye karar verdi.
dr, Frenkler ufukta gzkmemilerdir. En iyimser olan
lar, istilaclarn yar yo+dafr-dnm olabileceklerini Olay Frenk istilasndan bir yzyldan.daha fazla bir
sylemektedirler.jjb n el-KalanissiJ,adalarnn bayl sre sonra, o an insanlarnn braktklar tanklklara
d mneccimlik meselelerinden birinde bu kanya ka dayanarak anlatacak olan Arap tarihi bn el-Esirdir
tlmaktadr. Bu yaz, bat ynnde bir kuyrukluyldz (bn el-Asir olarak da yazlr, .n.)
belirdi, inii yirmi gn srd, sonra bir daha gzkme
mek zere kayboldu. Fakat hayaller abuk kaybolur. ilk gn, Yasyan miislmanlara kenti evreleyen sa-
Haberler giderek kesinlemektedirler. Eyll ortasndan vunma hendeklerini temizleme emrini verdi. Ertesi gn ayn
itibaren, Frenklerin ilerlemesini ky be ky izlemek angaryaysr 7 aTniZca hristiyanlar gnderdi. Onlar akama
mmkn hale gelmitir. kadar altrtt ve geri dnmek istediklerinde, Antakya s
21 k im 109 7 de, Suriyenin en byk kenti olan zindir, am a Frenklerle olan sorunumuzu zene kadar onu
bana brakmanz gerekiyor diyerek onlar engelledi. Onlar
Antakyj Kalesinden barlar ykselir: "Buradalar!.
da ona sordular: ocuklarmz ve karlarm zkim koru
Blftef isiz gsz burara.jjlr, ama ok uzakta, o-
yacak?. Emir cevap verdi: Ben sizin yerinize ilgileneceim.
vann dip tarafnda, Antakya glnn yaknlarnda bu
Nitekim srgnlerin aileleriyle gerekten ilgilendi ve onlarn
lank bir toz bulutundan bajka birey gremez. Frenk tek bir sa teline bile helal gelmesine izin vermedi.
ler daha bir gnlk, belki de daha fazla bir yry me-
safesindedirler ve herey onlarn uzun bir yolculuktan
Seluklu sultanlarna krk yldan beri hizmet eden
sonra, biraz dinlenmek iin durmak isteyeceklerini d
yal yasyan, bu 1097 ylnn Ekim ayn bir ihanet
ndrtmektedir. Ancak ihtiyat, kentin be ar kaps
taknts iinde yaamaktadr. Antakya nnde topla
nn imdiden kapatlmasn gerektirmektedir.
nan Frenk ordularnn, surlarn iinden ibirlikilerin
uklarda (ar) sabahki bart art kesilmi, sat
yardmn salamadan kente asla giremeyeceklerinden
clar ve mteriler donup kalmlardr. Kadnlar dualar
emindir. nk ablukadan tr henz alk ekmeyen
mrldanmaktadrlar. Korku kente egemen olmutur.

39
 kentini saldrarak almak mmkn deildir. Sakallan
beyazlamakta olan bu emirin elinin altnda ancak alt-
yedi bin asker varken, Frenklerin yaklak otuz bin sa
vay dzene soktuu dorudur. Ama Antakya, asln-
da alnabilir gibi bir kale deildir. Surlarnn uzunluu
iki fersahtr (oniki kilometre) ve farkl dzeyde ina
edilmi en az _yz altm "kulesi vardr. Kesme talar
dan ve tulalardan duvarl engellerle salam bir ekilde
ina edilen surlar, douda Habib en-Nacar tepesine tr
manmakta ve zifveyi ele geirilemez bir hisarla talan-
drmaktadr. rBatdaj Suriyelilerin el-Asi "(isyankr, asi
nehir) adn vercilkleri Orontes (Asi) nehri vardr; buna
Asi adnn verilme nedeni, bazen ters yn^g. yani. Akde
nizden lke iine akyormu izlenimini vermesidir. Y a
ta Antakya surlar boyunca giderek, gemesi ok ko
lay olmayan doal bir engel oluturmaktathrrGneyde
istihkmlar bir vadiye doru sarkmaktadrlar, bu vadi
nin eimi o kadar diktir ki, surun bir devam gibi dur
maktadr. Bu nedenle, kuatclarn kenti temamen sar
malar olanakszdr ve kenti savunanlarn da daryla
haberleme ve yiyecek salama konularnda hibir s
kntlar yoktur. ^ o o b'
Surlarn kaplad alann iinde bina ve bahelerin
dnda geni tarlalarn da yer almas nedeniyle, kentin
gda ihtiyatlar daha da bollamaktadr. Mslman fet-
hinden nce, Antakya iki yz bin nfuslu bir Roma
rrietrpolyd. 1 0 9 7 de ancak krk bin kii vardr ve es
kiden kalabalk olan bir sr mahalle, imdi tarla ve
BaTeye dnmtr. Gemi ihtiamndan bir. ksmn yk kentlermTrnTnde, Antakya Seluklu Trklerinin e-
kaybetmi olmasna^ramen, etkileyici bir kent olmay
sTTimirmektedir.litn seyyahlar - Badat veya Kons-
tantiriopolisten gelenleri bile vardr - , gzalabildiine
uzanan minareleri, kiliseleri, kemerli arlar, hisara
\ ctegru kkrrtTgalk yokularda yer alan lks villaryla
\
bu kenti daha iyi g r'dkIerintle "Buy ulenme ktedir Ier.
2.00 W* nu^osb pa-i
40
Yasyan, tahkimatnn salaml veya gda ihtiya
tnn gvenirlii konusunda hibir kayg duymamakta
dr. Fakat, kenti kuatma altnda tutanlar eskiden de ol
duu gibi, bitmez tkenmez surlarn herhangi bir yerin
de onlara kaplardan birini aacak veya bir kuleye giri
lerini kolaylatracak bir ibirliki bulurlarsa, btn bu
savunma aralar yararsz olma tehlikesiyle kar kar-
yadrlar. Baka yerlerde olduu gibi, Antakyada da
^Dou^Jlnstiyaalar Rumlar, JErmeniler, Maruniler,
Yakhjler ^ F r e n k l e r i n geliiyle birlikte ifte bir bask-
ya m a n ? k a l m l a r d r: Onlar Mslmanlara sempati
duymakla sulayan ve onlara alt dzeyden uyruk mua
melesi yapan kendi dindalarnn basks ve onlar ou
zaman istilaclarn doal mttefiki olarak gren msl-
man hemehrilerinin basks. Aslnda dinsel ve ulusal
mensubiyetler arasnda snr yoktur. Ayn Rum sz,
Grek kilisesine bal Bizansllar ve Suriyelileri ifade et
mektedir, zaten bunlar kendilerini hep Bizans imparato
runun uyruklar olarak grmektedirler; Ermeni keli
mesi, hem bir Kiliseye, hem de bir halka atfta bulun
maktadr ve bir Mslman milletten (el-umma, m
met) sz ettiinde, sz konusu olan bir mminler cema
atidir. Yasyann zihniyetinde, hristiyanlarn kentten
srlmeleri dinsel bir ayrmclktan ok, Antakyann
uzun sre tabi olduu ve buray geri almaktan hi vaz
gememi dman bir gcn, Konstantinopolisin uy
ruklarna ynelik bir nlemdir.
Araplarn denetimindeki Asya blgesinin btn b
line en son geenidir; 1084te buras daha Konstantino-
polise aitti. Ve Frenk valyeleri bundan on yl sonra
Buray kuatmaya geldiklerinde, Yasyan, doal ola
rak bunun Rumlarn buradaki egemenliini, ounluu
hristiyan olan yerli halkn ibirliiyle yeniden kurma
ynnde bir giriim olduuna inanmtr. Emir bu tehli
41
ke karsnda hibir eyden ekinmez. Bylece nasrani-
Gereki bir adam olan Yasyan, onu uzun uzad
leri (o. nassara, sa Nasaral - Nazareth - doumlu
ya bekleteceklerini, srndreceklerini, yardm etmek i-
olduu iin hristiyan anlamnda) kentten srer, sonra
in dilenmek zorunda brakacaklarn; eski oyunlarn,
buday, zeytinya ve bal iaesini kendi eline alr ve tah
entrikalarn, ihanetlerini deteceklerini bilmektedir.
kimat her gn denetler, her ihmali ar bir ekilde ceza
Ancak onu imparatorun paral askerlerine eli kolu bal
landrr. Bunlar yeterli olacak mdr? Bundan daha be
teslim edecek kadar ileri gitmeyeceklerini hayal etmek
lirsiz birey olamaz. Fakat alman tedbirler, takviye gel
tedir. Sonu olarak, acmasz bir ar kovannda hayatta
mesini beklerken dayanmalarna olanak vereceklerdir.
kalmaya uramaktan baka birey yapmamtr. M a
Takviye ne zaman gelecektir? Antakyada yaayan her
nevralarn yapt lemde, yani Seluklu emirlerinin
kes bu soruyu kendine srarla sormaktadr ve Yasyan
dnyasnda, kanl kavgalar hi durmamaktadr ve An
buna sokaktaki insandan daha iyi cevap verecek du
takyann efendisi, tpk blgenin dier btn emirleri
rumda deildir. Frenklerin henz uzakta olduklar ya
gibi, tavr taknmak zorunda kalmtr. Eer kaybede
zn, olunun Suriyeli Mslman yneticilere gndere
nin yannda yer almsa, onu lm veya en azndan ha
rek, onlar kentini bekleyen tehlike konusunda uyarm
pishane beklemektedir. Eer ans yaver gidip de kaza
tr. bn el-Kalanissiden rendiimize gre, Yas-
nan taraf tutmusa, bir sre zaferinin tadn kartmak
yann olu amda cihaddan sz etmitir. Fakat XI.
ta, dl olarak birka gzel esir kadn verilmekte, son
yzyl Suriyesinde cihad, zor duruma den hkmdar
ra kendini hayatn tehlikeye soktuu yeni bir atma
larn ortaya attklar bir slogandan ibarettir. Bir emirin
nn iinde bulmaktadr. Bu ii srdrebilmek iin doru
bir dierine yardm etmeyi kabul etmesi iin, bunda ki
ata oynamak ve hep ayn ata oynamakta inat etmemek
isel bir kar grmesi gerekmektedir, ite yalnzca bu
gerekir. Her hata lme gtrr ve yatanda len ok
durumda, o da byk ilkelerin yannda yer alabilmekte
dir. az emir vardr.
Frenkler geldiinde, Suriyedeki siyasal yaam iki
Oysa bu 1097 sonbaharnda, Yasyandan baka
kardein sava nedeniyle zehirlenmi durumdadr.
hibir ynetici kendini Frenk istilasndan tr doru
Bunlar, bir meddahn hayalinden kmasna tuhaf iki
dan tehdit altnda hissetmemektedir. Eer imparatorun
kiidir: ^Halep hkmdar Rdvan ile am (Dmak) h
tuttuu askerler Antakyay geri almak istiyorlarsa,
kmdar olan kk kardei Dukak. Bunlar birbirlerine
bundan daha olaan birey olamaz, nk bu kent hep
karToyle inat bir kin duymaktadrlar ki, ikisine bir
Bizansa ait olmutur. Rumlarn ne olursa olsun daha i-
den ynelik bir tehdit bile uzlamay dnmelerine yol
leri gitmeyecekleri dnlmektedir. Ve Yasyann
zor durumda olmas, komular iin mutlaka kt bir aamamaktadr. 1097de Rdvan yirmi yandan biraz
ey deildir. On yldan beri, aralarna nifak sokarak, daha byktr, ama daha imdiden bir esrar perdesinin
gerisindedir ve onun hakknda ok dehet verici efsane
kskanlklar krkleyerek, ittifaklar bozarak onlarla
ler ortalkta dolamaktadr. Ksa boylu, zayf, sert ve
oynamtr. imdi onlardan aralarndaki kavgalar unu
bazen de endieli baklar olan bu kii, bn el-
tarak kendine yardma gelmelerini istemektedir; onlarn
bu istee karlk vermemelerine armal mdr? Kalanissinin dediSine gre. Hahaiyun tarikatna
mensup bir mneccim-tabipin etkisi altnda kalmak

4*
43
tadr. Bu hahaiyun tarikat o tarihlerde yeni kurul
memek iin, ordusunu Halep civarna gtrmeye niyeti
mutur ve Frenk istilasnn tm sresi boyunca nemli
yoktur. Mttefikinin karar vermesini salamann ne ka
bir rol oynayacaktr. Halep hkmdar, hi de haksz
dar g olduunu bilen Yasyan; ona parlak, atlgan,
yere olmakszn, bu fanatikleri hasmlarn ortadan kal
tutkulu, bir iin ucunu brakmayan gen bir adam olan
drmada kullanmakla itham edilmektedir. Cinayetler,
olu emsddevleyi (Devletin Gnei) gndermitir.
dine aykr hareketler, byclk ile Rdvan herkesin
ems, saraydan hi ayrlmam, bir pohpohlayp, bir
kukusunu uyandrmakta, ama en gl kini bizzat ai
tehdit ederek, Dukak ve danmanlarn bktrmtr.
lesinin iinde uyandrmaktadr. 1 0 9 5 te tahta ktn
amn efendisi, gene de Antakya arpmasnn bala
da, bir gn iktidar talebinde bulunurlar korkusuyla k
masndan iki ay sonra, ancak Aralk 1097de, ordusuy
k erkek kardelerinden ikisini bodurtmutur; bir -
la birlikte kuzey yolunu tutmaya istemeye istemeye raz
ncs, tam Rdvann klelerinin gl parmaklar
olmutur. ems ona elik etmektedir. Bir hafta sren
nn boazn skacaklar gece, Halep kalesinden kaa
yol boyunca, Dukakn fikir deitirmeye rahata za
rak cann kurtarabilmitir: lmden kurtulan bu kar
man bulacan bilmektedir. Nitekim, gen hkmdar
de Dukaktr ve o zamandan bu zamana aabeyine
yol aldka daha sinirli hale gelmektedir. 31 Aralkta
kar amansz birkin beslemektedir. Katktan sonra
am ordusu yolun te ikisini amtr, blgede hayvan
ama snm, kentteki askerler de onu hkmdar iln
lar iin ot arayan bir Frenk birliiyle karlar. Saysal
etmilerdir. Bu kararsz, etki altnda kalan, fkesi bur
stnlne ve dmann kuatmadaki grece rahat
nunda, sal narin gen adam, aabeyinin kendini l
szlna ramen, Dukak saldr emrini vermekten vaz
drmek istedii taknts iinde yaamaktadr. Bu yar-
geer. Bu, bir an iin akna dnm olan Frenklere
deli iki hkmdarn arasnda kalan Yasyann ii hi
kendilerini toplama ve yaylma sresi brakmak demek
de kolay deildir. Hemen yanbandaki komusu, ba
tir. Gn sona ererken, yenen veya yenilen yoktur, ama
kenti Halep olan Rdyandr. Dnyann en eski kentle
amllar hasmlarndan daha fazla adam kaybetmiler
rinden biri olan Halep, Antakyaya gnden daha az
dir: Dukakn cesaretinin krlmas iin bu yeterli ol
yry mesafesindedir. Yasyan, Frenklerin gelme
mutur; emsin umutsuz yalvarmalarna ramen adam
sinden iki yl nce, kzn Rdvan ile evlendirmitir. Fa
larna hemen geri dn emri verir.
kat, bu damadnn onun topraklarna gz diktiini a
Dukakn harekt yarda brakmas, Antakyada b
bucak anlam ve o da kendi hesabna hayatndan endi
yk bir zntye yol aar, ama kenti savunanlar vaz
e etmeye balamtr. Hahaiyun. tarikatij Dukak gibi
gemezler. 1 0 9 8 in bu ilk gnlerinde, kenti kuatanla
ona da musallat olmutur. Ortak tehlike bu iki adam
rn arasnda ilgin bir karklk vardr. Yasyanm
doal arak yaklatrdndan, Frenkler Antakyaya
birok casusu dman kampna szmay baarmtr. Bu
doru ilerlerken, Yasyan ilk nce am hkmdarna
casuslarn bazlar, Rumlara duyduklar kinle hareket
ynelmitir.
etmektedirler, ama ou bu sayede emirin ltfuna nail
Fakat Dukak tereddt etmektedir. Bunun Frenkler-
olmay uman kent hristiyanlarndandr. Ailelerini An
den korktuu iin olmadna teminat vermektedir,
takyada brakmlardr ve onlarn gvenliini salama
ama aabeyinin onu geriden kstrmasna olanak ver
ya uramaktadrlar. Getirdikleri haberler, kent halk

44
45
 nn moralini ykseltmektedir: Kuatma altndakilerin rn gzn krpmadan dinleme ve ona slam ve akraba
erzaklar bolken, Frenkler alk tehlikesiyle kar kar- lk ilikileri adna askerlerini gnderip Antakyay kur
yadrlar. Daha imdiden yzlercesi lm ve binek hay tarmas iin yalvarma gibi g bir grev, gene emsd-
vanlarndan ou da yenilmek zere kesilmitir. am devleye dmtr. ems, emir kaynbiraderinin bu
ordusuyla karlaan seferi birlik, tam da birka koyun, cins deliller karsnda tamamen duyarsz olduunu ve
birka kei peindeydi ve ambarlar yamalayacakt. Yasyana elini uzatmaktansa bu eli kesmeyi tercih e-
Ala baka afetler eklenerek, istilaclarn moralini her deceini ok iyi bilmektedir. Fakat olaylar daha da zor
gn biraz daha drmektedirler. Yamur aralksz ya layc hale gelmitir. Gda durumlar giderek ktleen
arken, Suriyelilerin Antakyaya taktklar baya si Frenkler, Seluklu emirinin topraklarnda bir talan ha
dikli lkabn dorulamaktadr. Istaclann ordugh rektna girierek, Halep yaknlarn bile yamalayp,
tamur deryasna dnmtr. Ve bu arada yer sarsntla- alt st etmilerdir ve Rdvan, kendi topraklar zerine
'rn ie p 'a avanTetmektecfirTBlge insanlar buna alkn ynelen tehdidi ilk kez hissetmitir. Bylece Antakyaya
drlar, ama Frenkler dehete kaplmaktadrlar; tanrsal yardmdan ok kendini savunmay dnerek, ordusu
bir cezaya uradklar inancyla gkler katma yalvar nu Frenklere kar gndermeye karar vermitir. ems
mak zere toplandklarnda^ dualarna meydana getir zafer kazanmtr. Babasna, Halep birliklerinin saldra
dii byk grlt, ehirden bile, duyulmaktadr. Yce ca zaman bildiren ve kuatmaclar kskaca almak -
Tanrnn fkesiniyattrmak iin, fahieleri kamplarn- zere kitlesel bir huru yapmasn isteyen bir haber gn
cmTcoymi^ kapatmaya ve kumar ya
dermitir.
saklamaya karar verdikleri sylenmektedir. Komutan Antakyada Rdvann mdahalesi o kadar beklen
lar ^Kn^ImaFzereTaskerd^ oalmtr. medik birey olmutur ki, tanrnn bir armaan gibi
Bu gibi haberler, kenti savunanlarn savakanln grlmtr. Acaba bu, yz gnden beri sren arp
doal olarak artrmakta ve onlar da cesur huru hare mann belirleyici dnemeci midir?
ketlerini oaltmaktadrlar. bn el-Esirin diyecei gibi, Hisardaki gzcler, 9 ubat 1098 leden sonra Ha
Yasyan hayranlk verici bir cesaret,' bilgelik ve ka lep ordusunun yaklatn haber vermilerdir. Bu ordu
rarllk gsterdi . Ve heyecana kaplan Arap tarihi da binlerce svari vardr; oysa Frenkler, ktln binek
unlar ekleyecektir: Frenklerin ou ld. Eer gel hayvanlarn tketmi olmasndan tr, onlarn kar
dikleri srada olduu kadar kalabalk kalsalard, btn sna ancak yedi veya sekiz yz atl kartabilmektedir
slam alemini igl ederlerdi!. Elendirici bir abartma, ler. Gnlerdir diken stnde yaayan kuatma altnda
ama istilann ykn aylar boyunca tek bana taya kiler, arpmann hemen balamasn istemektedirler.
cak olan Antakya garnizonunun kahramanlna yne Ama Rdvann ordusu durup, adrlar kurmaya bala
lik, hakedilmi bir sayg gsterimi.
dndan, arpma emri sonraki gne ertelenmitir.
nk yardmlar hl beklenmektedir. Dukakn al Hazrlklar btn gece srdrlmtr. Artk her asker,
aklndan yaralanan Yasyan, 1098 Ocanda Rd nerede ve ne zaman harekete geeceini ok iyi bilmek
vana ynelmek zorunda kalmtr. Halep emirinden tedir. Yasyan adamlarna gvenmektedir, onlarn
boynu eik bir ekilde zr dileme; onun btn alayla
paylarna deni yapacaklarndan emindir.

46
47
 Hi kimsenin bilmedii, arpmann daha balama
dan kaybedildiidir. Frenklerin sava niteliklerine ili
kin olarak anlatlanlardan dehete kaplan Rdvan, ar
tk saysal stnlnden yararlanmaya cret edeme
mektedir. Birliklerini harekete geirmek yerine, onlar
korumaktan baka birey dnmemektedir. Ve her tr
kuatlma tehlikesini nlemek zere, onlar btn gece
boyunca Asi nehriyle Antakya kalesi arasnda kalan dar
bir toprak eridinde tutmutur. Frenkler afakla birlikte
saldrya getiklerinde, Halepliler felolmu gibidirler.
Alann darlndan tr hi hareket edememektedirler.
Atlar aha kalkmakta ve denler daha ayaa kalkma
dan kardeleri tarafndan inenmektedir. Tabii ki artk
geleneksel taktikleri uygulamak ve dmana birbirini
izleyen svari-oku dalgalan halinde saldrmak sz ko
nusu deildir. Rdvann adamlar, gs gse bir deletirmektedir: |Muslin*. Frenkler geldiinde, emir
arpmaya zorlanmlardr ve burada zrhl valyeler Krboann topraklarnda baka bir zenginlik iletilme
kolayca ezici bir stnlk salamaktadrlar. Bu tam bir
kymdr. Frenkler taralndan izlenen emir ve askerleri,
artk anlatlamaz bir dzensizlik iinde kamaktan ba
ka birey dnememektedirler.
Antakya surlarnn dibinde arpma baka bir ekil
de cereyan etmektedir. Kenti savunanlar, gnn ilk k
laryla birlikte kitlesel bir huru hareketi yapmlar ve bu
da kuatclar gerilemek zorunda brakmtr. arpma
lar etin gemektedir ve Yasyanm askerleri ok iyi bir
konumdadrlar. leden biraz nce Frenklerin kampn
kuatmaya baladklar srada, Haleplilerin bozgun habe
ri gelir. Emir bunun zerine adamlarna, istemeye isteme
ye kente geri dnme emrini verir. Geri ekilmeleri tam
bitmitir ki, Rdvan ezen valyeler lmcl dlleriyle
geri dnerler. Antakya halk biraz sonra muazzam kah
kahalar, bouk baz slklar duyar ve bunlarn arkasn
dan Taleplilerin berbat durumdaki kelleleri mancnkla
atlr. Kenti bir lm sessizlii sarmtr.
48
Yasyan etrafndakileri cesaretlendirmek iin bir
ka cmle sylese de, kentinin etrafndaki kskacn da
raldn ilk kez hissetmektedir, iki dman kardein de
bozguna uramasndan sonra, artk Suriyeli emirleri
beklemekten baka yapacak bireyi kalmamtr. Bavu
raca tek kii kalmtr: Gl M usul atabeyi Krboa.
Fakat onun da, AntakyaVjan iki hafta yry mesafe
sinde bulunma gibi bir engeli vardr^ '
' Tarihi bn el-Esirin vatan ola(Musul, jCezirenin,
vyani Mezopotamyann, Dicle ve Frat~t6tgki~byk ne-
mr tarafinSirsiIrlan verimli ovann bakentidir. ok
nemli bir siyasal, kltrel ve ekonomik merkezdir. A-
raplar, onun lezzetli meyvalarn; elmalarn, armutlarn,
zmlerini, narlarn vmektedirler.- Btn dny, bu
kentin ihra ettii nitelikli ince kuma ile onun adn z
ye balarm^Jmmdayd. Seyyah bn Cbeyi birka on
yl sonr^jeft abndaki bu zenginlik kaynam'tasviri?
decektir. Dnyann bu arasm bir gn zengin edecek o-
,lan bu koyu renkli deerli sv, daha imdiden kendini
geenlerin baklarna sunmaktadr.
Dicle yaknlarnda el-Kayyara (bitiimlk) denilen bir
yerderTgeiyoruz. Musua giden yolun sanda, sanki bir '
bulutun altndaym gibi olan b irjcara toprak knts
var. Tanr burada, bitm veren irili ufakl "kaynaklar t-
krtm. Bunlardan biri bazen kaynayan bir kaptaki gibi
p aralar frlatyor. Bunlar toplam ak zere havuzlar yap
yorlar. Bu kaynaklarn etrafnda sivah bir plriik var, bu-
nun yzeyinde kara bir kpk bulunuyor; glck bu k
p kyya atyor ve o da burada bitm olarak phtla
yor. Bu rn ok kaygan, dz, parlak bir am ur grnt
snde olup, ok gl bir koku kartyor. D aha nce s
znn edildiini duyduumuz ve tasviri bize ok olaa
nst gelmi olan bir harikay bylece kendimiz gzleye
49
 bildik. Buradan ok uzakta olm ayan bir yerde, Dicle ky
larnda, dumann uzaktan farkettiimiz baka bir byk
kaynak daha var. Bitm elde edilmek istenildiinde bura
nn tututurulduu sylendi. Alev sv unsuru tketiyor.
Suriyede ve A kkya kadar olan btn blgede ve sahil
kesimlerinde bu bilinmektedir. Allah istediini yaratr.
Ona krler olsun .
-*K Musul halk kara svya tedavi edici zellik atfetmek
te ve hasta oldykbmnda iine girmektedirler. Petrolden
retilen bitr^Jasfaltj), inaatlkta, tulalarn birbirleri
ne tutturulmas iin har olarak kullanlmaktadr. Su ge
irmez nitelikte olmasndan tr, hamam duvarlar o-
nunla svanmakta ve burada cilal bir siyah mermer g
rnts almaktadr. Ama daha sonra greceimiz zere,
petrol en ok askeri alanda kullanlmaktadr.
Bu gelecek vaadeden kaynaklardan bamsz olarak,
Musul, Frenk istilasnn balangcnda bata bir stratejik
rol oynamaktadr ve yneticileri Suriye ilerine karma o-
lanam yakaladklarndan, muhteris Krboa bunu kul
lanmak istemektedir. Ona gre, Yasyanm yardm a
rs, etkisini yayma konusunda dledii frsattr. Hi te
reddt etmeden byk bir ordu toplamaya sz verir._An-
^3k_j^artk_yalnzca Krboay bekleyerek yaamaktadr.
Bu hzr gib yetien adam, eski bir kledir ve bu du
rumun Trk emirleri arasnda hi de alaltc bir yan
yoktur. Nitekim, Seluklu hkmdarlar en sadk ve en
yetenekli klelerini sorumluluk gerektiren grevlere ge
tirme adetini edinmilerdir^Ordu komutanlar, kent vali
leri ou zaman kledirler (memlukpye otoriteleri o ka
dar byktr ki, resmen azd edilmelerine bile gerek kal
mamaktadr. Frenk istilas sona ermeden nce. tm^Sa-
mi Dou Memlk sultanlar tarafndan ynetilir hale ge
lecektir. Daha 1098de bile, am, Kahire ve birok dier
byk kentin en etkili adamlar Jcle veya kle oludur.
5 Si
Kiirboa bunlarn en gl ve muktedirlerindendir.
Sakalna kr dm bu otoriter subay, Tikke-hir.. in-
van tamaktadr: ?bg^tn~BaBasT1 anlamna gelen Ata
bey. Seluklu imparatorluunda ynetici hanedann -
yeleri arasnda lmler yksek dzeydedir - arpma
lar, cinayetler, idamlar ve bunlar ou zaman reit ol
mayan Tard 11ar/ brakmaktadrlar. Bunlarn karlarn
savunmak zere, vey babalk roln tamamlasn diye
genelde bu ocuun annesiyle evlenen bir vasi atanmak
tadr. Bu atabeyler, mantk gerei iktidarn gerek sahi
bi olmakta ve bu iktidarlarn ou zaman kendi z o-
ullarna brakmaktadrlar. Meru bey, onlarn elinde
artk bir kukladan baka bir ey olmamaktadr, hatta
bazen bir rehine durumuna dmektedir. Fakat gr
n titizlikle kurtarlmaktadr. Bylece, ordular resmen
veya drt yalarndaki ocuklarn komutas altn
dadr, bunlar iktidarlarn atabeylere devretmilerdir.
1098 Nisannn son gnlerinde otuz bin kadar adam
Musul knda toplandnda, ite tam da bu allma
dk manzaraya tank olunmutur. Resmi ferman, kahra
man askerlerin, ordunun komutasn kundak bezlerinin
iinden atabey Krboaya emanet eden mehul bir Sel
uklu dlnn emirleri altnda cihad yapacaklarn bil
dirmektedir.
mrn Musul atabeylerinin hizmetinde geirecek
olantarh bn el-fcsrJe gre, "kiirboanm ordusunun
Antakyaya yneldiim[ renen Frpnhip.r knrhuyn ka
pldlar, nk zayf dmlerdi ve erzaklar azd. Bu
na karlk kenti savunanlar tekrar umutlanmlardr.
Mslman birlikleri yaklatklarnda bir kez daha hu
ru yapmaya hazrlanmaktadrlar. Olu emsddev-
leden etkin bir yardm alan Yasyan, ayn inatla bu
day ihtiyatlarn denetlemi, istihkmlar gzden geir
mi ve Tanrnn izniyle kuatmann yaknda kalkaca
n vaadederek, askerlerini yreklendirmitir.
 yolun kuzeyinde byk bir Ermeni kentidir. Ve Atabey,
Fakat halkn nnde gsterdii gven bir yapmack kuatma altndaki kente vardnda, Edessadaki Frenk-
tan ibarettir. Durum birka haftadan beri hissedilir de lerin, arkasnda olacaklarn dnmekten kendini al-
recede bozulmutur. Kentin ablukas ok daha sk, iae koyamamaktadr. Bylece kska iinde kalma tehlike
daha zor ve durumlar daha kayg verici hale gelmitir, siyle kar karya kalmayacak mdr? Maysn ilk gn
dman kampndan gelen haberler seyrelmektedir. Sy lerinde balca emirlerini toplayarak, yolunu deitirme
ledikleri ve yaptklar hereyin Yasyana aktarldn karar verdiini aklamtr. nce kuzeye ynelerek E-
farkeden Frenkler, sert davranmaya karar vermilerdir. dessa sorununu birka gn iinde zecektir, bundan
Emirin ajanlar, onlarn bir adam ldrp ite piir sonra Antakyay kuatanlarla tehlikesizce karlaabi
dikten sonra yediklerini grmlerdir; yerken, yakala lir. Baz emirler, Yasyann endieli mesajn hatrla
nacak her casusun kaderinin bu olacan yksek sesle tarak itiraz etmilerdir. Fakat Krboa onlar sustur-
haykrmaktadrlar. Dehete kaplan casuslar kamlar mutur. Karar verdi mi kei gibi inat olmaktadr. E-
dr ve Yasyan artk kuatanlar hakknda pek birey mirler homurdanarak itaat ederken, ordu Edessaya gi
bilmemektedir. Tecrbeli bir asker olarak, durumu ok den dalk yola girmitir.
kayg verici grmektedir. Ermeni kentinin durumu gerekten kayg vericidir.
Ona gven veren ey, Krboann yolda olmasdr. Kenti terkedebilen az saydaki Mslman haberleri ak
Mays ortalarna doru binlerce savayla buralarda tarmtr. Baudoin adnda bir Frenk komutan, emrinde
olmas gerekmektedir. Antakyada herkes bu an bekle yzlerce valye ve iki binden fazla piyade olduu hal
mektedir. Hergn, temennilerini gerek sanan kentliler de ubat banda gelmitir. Trk savalarn artan sal
tarafndan kartlan sylentiler dolamaktadr. Fslda- drlarna karn kentin askeri gcn arttrmak zere,
lmakta, burlara doru koulmakta, yal kadnlar he tyal bir Ermeni olan vali Toros ona bavurmutur. Fa
nz sakal bitmemi birka askeri anaca bir tavrla sor kat Baudoin yalnzca paral bir asker olmay reddetmi
gulamaktadrlar. Cevap hep ayndr: Hayr, yardm bir tir. Torosun meru varisi olarak belirlenmeyi istemi
likleri gzkmedi, ama yaknda gelirler. tir. Resmi bir evlat edinme treni, Ermeni rfne uygun
bir ekilde yaplmtr. Toros ok geni bir beyaz entari
giymi, beline kadar plak Baudoin, babasnn elbi
Byk Mslman ordusu Musuldan ayrlrken, kar sesinin altna girerek, vcudunu onunkine yaptrm
glarnn gne altndaki parlts ve beyazlar giymi bir tr. Sonra annenin, yani Torosun karsnn sras gel
svari denizinin ortasnda dalgalanan Abbasi ve Seluk mitir. Baudoin onun da entarisiyle plak bedeninin a-
lularn amblemi siyah sancaklaryla gz kamatrc bir rasna szlmtr. Bu olay elenerek seyredenler, ev
manzara sunmaktadr. Scaa ramen yry yavala- lat edinme iin dnlm bu ayinin, oul kocaman
tlmamaktadr. Ordu bu hzla iki haftadan nce Antak kll bir valye olduunda biraz saptk hale geldiini
yaya varacaktr. Ama Krboa kaygldr. Yola kma fsldamaktadrlar.
dan az nce telaa drecek haberler almtr. Bir Kendilerine anlatlan sahneyi hayallerinde canland
Frenk birlii, Araplarn gl-Rnha dedikleri Edessay (Ur- ran Mslman askerler kahkahalarla glmektedirler.
fa) ele geirmidir; buras Musuldan Antakyaya giden
.. - . - - -
53
52.
 Saat sabahn drdyken, kentin gneyinde taa sr
Fakat hikyenin devam onlar diretmitir: Trenden
tnen bir ipin bouk sesi gelir. Bir adam, be kenarl
birka gn sonra, anne ve baba oulun isteiyle
byk bir kulenin tepesinden sarkarak el iaretleri yap
halk tarafndan lin edilmi, o da onlarn ldrlmeleri
maktadr. Btn gece boyunca jjzn krpmamtr ve
ni duygusuz bir ekilde seyrettikten sonra, kendini E-
sakal diken dikendir.,\tt5n~e-Esirln7syleyecei gibi,
dessa kontu iln etmi ve ordu ile ynetimin btn -
kulelerin savunmasna memur edilmi bir zrh yapm-
nemli mevkilerine Frenk arkadalarn getirmitir.
cs" olup, ad Firuzdyr. Ermeni kkenli birjMslman
Btn kayglarnn teyid olduunu gren Krboa,
olan Firuz, uzun sre Yasyann evresinde yer alm,
kenti kuatmaya balamtr. Fakat emirleri onu gene
ama emir onu yaknlarda karaborsa yapmakla sulayp
bundan vazgeirmeye uramlardr. Edessadaki
ar bir para cezasna arptrmtr. ntikam aresi ara
bin Frenk askeri, onbinlerce askeri olan Mslman or
yan Firuz, kenti kuatanlarla temasa gemitir. Onlara,
dusuna saldrmaya asla cret edemeyecektir; buna kar
kentin gneyinde vadiye girii olan bir pencerenin ken
lk kenti savunmaya bu saylar fazlasyla yeter ve ku
di denetiminde olduunu ve onlar oraya sokacan
atma aylarca srebilir. Bu arada kaderine terkedilen
syler.j Bir tuzak kurmadn kantlamak zere, z o-
Yasyan, istilaclarn basks karsnda boyun eebilir
lunu onlara rehine olarak gndermitir. Kuatmaclar
Atabey hibir ey duymak istememektedir. Ve ancak E-
da lona altn ve toprak-yaadedf.rlerl Plan kararlatrr
dessa surlar dibinde hafta kaybettikten onra hatas
lar: 3 Haziran afakla birlikte harekete geilecektir. Bir
n kabul eder ve cebri yryle Antakya yoluna yeni
gece nce, kuatmaclar muhafz askerlerin dikkatini a-
den koyulur.
zaltmak zere uzaklayormu gibi yapmlardr.
Kuatma altndaki kentte, Maysn ilk gnlerindeki
umut yerini tam bir dzensizlie brakmtr. Sokakta
1 bn"eT-Esir yle anlatacak tr:] Frenkler ile bu melun
olduu gibi sarayda da Musul birliklerinin neden bu zrh yapmcs arasnda anlamaya varldktan sonra, bu
kadar geciktikleri anlalamamaktadr. Yasyan umut kk pencereye doru trm anm lar, onu aarak ieri ip
suzluk iindedir. ler yardmyla ok sayda adam sokmulardr. Saylar be
Gerilim had safhaya kmken, 21 Haziranda gn- yze ulanca, afakta boru alm aya balamlardr, bu s
batmndan biraz nce, devriyeler Frenklerin btn g rada kenti savunanlar btn gece uyank kalm aktan tr
lerini biraraya topladklarn ve kuyezdouya yneldik bitkin durum dadrlar. Yasyan uyanarak ne olduunu
lerini bildirirler. Emirlerin ve askerlerin tek bir akla sormutur. O n a, boru seslerinin herhalde artk dm o-
mas vardr: Krboa yaknlardadr ve kuatmaclar lan hisardan geldii cevab verilmitir.

onu karlamaya gitmektedirler. Ksa bir sre iinde f

slt gazetesi evleri ve surlar haberdar eder. Kent yeni Grltler ikiz kzkarde kulesinden gelmektedir.
den soluk alr. Atabey yarn kenti kurtaracaktr. Kbus Fakat Yasyan bunu dorulatmak zahmetine girmez.
yarn sona erecektir. Akam serin ve nemlidir. Evlerin Hereyin kaybedildiine inanmaktadr. Dehete kapla
eiklerinde, btn klar snk olduu halde saatlerce rak, kentin kaplarndan birinin almasn emreder ve
tartlr. Sonunda Antakya uykuya dalar, bitkindir birka muhafzla birlikte kaar. Afallam bir ekilde
ama gvenlidir. ' saatlerce at srer, aklm bir trl toplayamamaktadr.

55
54
 ry C2 '<> g'~ ' ' V . :J>
iki yz gnlk bir direnmeden sonra, Antakyann efen
disi kmtr. bn el-Esir onun zayfln knamakla yabilir. Bunlar eer burlara trmanmaya kalkrlarsa
birlikte, sonunu duygulu bir ekilde anlatmaktadr.
Ailesini, o g u lla n im e Mslmanlar terkettii iin a
lam aya balad_ ve acsndan atndan baygn yere dt.
Refakatileri onu tk rar eere oturtm aya altlar, am a a-
yakta duramyordu. lmek zereydi. Onu braktlar ve u-
zaklatlar. O radan geen Ermeni bir oduncu onu tand.
Kafasn kesti ve A ntakyadaki Frenklere gtrd .
Kenti ise kan ve ate iindedir. Erkekler, kadnlar ve
ocuklar amurlu sokaklarda kamaya uramakta,
ama valyeler onlar kolayca yakalayp orackta bo
azlamaktadrlar. En son hayatta kalanlarn da dehet
lklar yava yava yatr, ksa bir sre sonra onlarn
yerini daha imdiden sarho olmu birka Frenk ya
macnn atlak sesi alr. Atee verilen ok saydaki ev
den dumanlar ykselmektedir. lenleyin, kenti bir
matem rts sarar.
Bu 3 Haziran 1 0 9 8 deki kanl lgnln ortasnda
bir tek kii soukkanlln korumutur. Bu, yorulma
bilmeyen emsddesdedir. Kent zaptedilir edilmez, Ya-
syann olu bir grup savayla birlikte hisara ekile
rek barikat kurmutur. Frenkler onu oradan kartmay
birok kereler denerler, ama her seferinde ar kayplar
vererek pskrtlrler. Frenk komutanlarn en yksei
olan uzun sar sal dev Behemond da bu saldrlardan
birinde yaralanmtr. Bana gelenden ders alarak,
kentten k gvencesi karlnda hisar terketmesini
nermek zere emse haber gnderir. Fakat gen emir
yce bir ekilde reddeder. Antakya, bir gn kendine ka-
lacan hep dnd topraktr, son nefesine kadar
arpacaktr. Ne erzak," ne de sivrToklar eksiktir. Ha-
beb en-Nacar tepesinin zirvesine muhteem bir ekilde
56
taht krmn.clan hi^r, Frenklere aylarca meydan oku
binlerce adam kaybedeceklerdir.
Sonuncu direniilerin kararll pahalya patlayaca
a benzemektedir. valyeler hisara saldrmaktan vazge
erek, onu bir gvenlik kuayla evrelemekle yetinirler.
Ve Antakyann dmesinden gn sonra, ems ve ar
kadalarnn sevin lklarndan Krboamn ordusu
nun ufukta olduunu renirler. ems ve boyun emeyen
bir avu arkada iin, slam svarilerinin ortaya kma
snn inanlmaz bir yan vardr. Gzlerini ovuturmakta,
alamakta, dua etmekte, birbirlerine sarlmaktadrlar.
tAllah Ekber sesleri, hisara nihayetsiz bir homurtu halin
de gelmektedir. Frenkler, Antakya surlarnn arkasna e
kilirler; katcvken-kuatma altnda.kaJmslardr.
ems mutludur, ama hl zntldr. Yardm bir
liinin ilk komutanlar ona bu darack yerde ulatkla
rnda, onlar binlerce soruyla hrpalar. Neden bu kadar
ge gelindi? Neden Frenklere Antakyay TaptpfWrk vp
halk katledecek zaman brakld? Btn muhataplar
nn, ordularnn tutumunu hakl kartmak yerine b
tn bellardan tr Krboay suladklarn akn
lkla grr; kstah, kendini beenmi, beceriksiz, hain
Krboann yznden^ _
Yalnzca kiiselyantipatileJdeil, ayn zamanda ele
bann emir Dukaktan bakasnn olmad gerek bir
fesat sz konusudur. Dukak Musul ordusuna Suriyeye
girdii anda katlmtr. Mslman ordusu hi de tr
de bir askeri g deildir. karlar ounlukla elien
beyler arasnda bir koalisyondur. Atabeyin toprak edin-
miftutkusu kimse iin sr deildir ve Dukak, dier bey
leri gerek dmann bizzat Krboa olduu konusun
da ikna etmekte hibir glkle karlamamtr. Eer
Krboa kafirlerle olan arpmadan galip karsa ken
dini kurtarc ilan edecek ve artk hibir Suriye kenti o:
57
 nun egemenlii dnda kalamayacaktr. Eer bunun 1098de Antakya evresinde arpan bu iki tken
tersine Krboa yenilirse, Suriye kentlerinin zerine mi, morali bozulmu ordunun arasndan, tanr kimin
ken tehlike atlatlm olacaktr. Bu tehdid karsnda, tarafn tutacan bilmiyora benzemekteydi. Ama bir o-
Frenk tehlikesi kk bir beldr. Rumlarn, paral as lay onun kararn etkiledi. Batllar bunun mucize oldu
kerlerinin yardmyla Antakya kentini geri almak iste unu syleyeceklerdir, ama bn el-Esirin tasvirinde mu
melerinde dramatik olan birey yoktur, nk Frenkle- cizeye yer yoktur.
rin Suriyede kendi devletlerini kurmalar olanakszdr.
bn el-Esirin diyecei gibi, Atabey iddialaryla Msl Frenklerin arasnda, hepsinin nderi olan Bohemond
manlar o kadar rahatsz etti ki, onlar da arpmann vard, ama ayn zamanda, Mesihin (tanr huzur versin!) bir
en belirleyici annda ona ihanet etmeye karar verdiler. mzrann Antakyann byk binalarndan biri olan Kus-
Demek ki bu muhetem ordu, ilk darbede yere de vann iinde gml olduu konusunda teminat veren ok
cek, ii kof bir devden baka birey deildir. Antak kurnaz bir kesi vard. O nlara eer bunu bulursanz galip
yann terkedilmesine karar verilmesini unutmaya hazr gelirsiniz, yoksa lm kesindir dedi. Daha nce Kuzyann
olan ems, hl btn bu irenliklerin stesinden gel zeminine bir mzrak gmm ve btn izleri yoketmiti.
O nlara gn sreyle oru tutmalarm ve tvbe etmelerini
meye uramaktadr. Eski hesaplan grme zaman ol
emretti; drdnc gn onlar uaklar ve iileriyle buraya
madn dnmektedir. U m u tjan jcsa^ m ^
gtrd, bunlar her yeri kazdlar ve mzra buldular. Kei
tr. Krboa geliinin ertesi gn onun ararak, hisa
bunun zerine haykrd: Sevinin^ nk zafer kesindir! Be
rn komutasnn elinden alndn bildirir. ems kzar. inci gn, be veya alt kiilik kk gruplar halinde kent
Bir kahraman gibi arpmam mdr? Btn Frenk kapsndan ktlar. Mslmanlar Krboaya yle dediler:
valyelerine kafa tutmam mdr? Antakya beyinin vari Kapnn yannda durup, kan herkesi vurmalyz. Bu ok
si deil midir? Atabey tartmaya girmez. Komutan o- kolay, nk danklar! Fakat o yle cevap verdi: H ayr!
dur ve kendine itaat edilmesini istemektedir. Hepsinin dar kmasn bekleyin, sonra hepsini en sonun
Yasyanm olu, etkileyici cssesine ramen Ms cusuna kadar ldrrz! .
lman ordusunun galip gelme yeteneine sahip olmad
na artk ikna olur. Tek tesellisi, dman kampndaki Atabeyin hesab grndnden daha az samadr.
durumun daha iyi olmadn bilmesidir. bn el-Esire Bylesine disiplinsiz birliklerle, kamak iin ilk frsat
gre, Frenkler Antakyay zaptettikten sonra, on iki bekleyen emirlerle, kuatmay uzun sre devam ettirme
gn hibir ey yiyemediler. Soylular atlaryla, fakirler ' si olanakszdr. Eer Frenkler arpmaya girmek isti
de cesetler ve aa yapraklaryla beslemyOllard yorlarsa, onlar ok kitlesel bir saldryla korkutarak
Frenkler bu son aylar esnasnda baka ktlklara da u kente geri dnmelerine yol amamak gerekir. Krbo-
ramlard, ama o zaman evrede yamaya karak bi ann ngremedii ey, uygun zaman bekleme y
raz erzak bulacaklarn biliyorlard. Yeni kuatlmlk nndeki kararnn onun sonunu getirmek isteyenler ta
konumlar artk buna olanak vermiyordu. Ve gvendik rafndan ktye kullanlmas olmutur. Frenkler arazi
leri Yasyann ihtiyatlar da hemen hemen tkenmi ye yaylma harektn srdrrlerken, Mslman cep
ti. Askerden kamalar yeniden balad. hesinde kalar balamtr. Herkes birbirini ihanet ve

S 59
 alaklkla sulamaktadr. Birliklerinin denetiminin elin
den katn hisseden ve herhalde kuatma altndakile-
rin mevcudunu olduundan az tahmin eden Krboa,
onlara bir atekes nerir. Bu kendi adamlarnn gzn
den dmesi ve dmann da gvenini artrmas iin son
hareket olur: Frenkler teklifine cevap bile vermeden
yklenerek, onu bir svari-oku dalgasn kendi zerle
rine salmaya zorlarlar. Fakat Dukak ve emirlerin ou,
NC BLM
birlikleriyle birlikte sakin sakin uzaklamaktadrlar. Gi
derek yalnz kaldn gren atabey, genel bir geri ekil
me emri verir, ama bu hemen bozguna dnr.
MAARA YAMYAMLARI
Gl Mslman ordusu bir kl veya mzrak dar
Buras vahi hayvanlarn otla mdr, yoksa evim
besi indiremeden, tek bir ok bile atamadan dalm
midir, doduum yer midir, bilmiyorum!
tr. Musullu tarihi fazla abartmamaktadr. Frenkler
de bir hileden phelenmektedirler, nk bylesine bir
Maaral (Maaratnnuman) adl bilinmeyen bir ai
ka hakl gsterecek bir arpma henz olmamtr.
rin bu ac dolu l yalnzca bir slup unsuru deil
Bylece onlar da Mslmanlar izlemekten vazgeer
dir. Ne yazk ki bu szleri zerindeki anlamyla almak
ler . Krboa bu sayede, kl artklaryla birlikte Mu
ve onunla beraber bu 1098 ylnn sonunda Surjye-nin
sula sa salim dnebilmitir. Btn ihtiraslar Antakya
bu Maara (Maaratnnuman) kentinde bylesine cana
nnde snmtr, kurtarmaya yemin ettii kent imdi
varca neler oldu? diye sormak zorundayz.
Frenkler tarafndan sk skya tutulmaktadr, hem de u-
Frenkler gelene kadar, kent halk sur emberinin ge
zun sre tutacaklardr.
risinde gvenlik iinde yayordu. Balar, zeytinlikleri
Fakat bu utan gnnden sonra en vahim durum,
ve incirlikleri onlara mtevazi bir refah salyordu.
artk Suriyede istilaclarn ilerlemesini durduracak her
Kentin ileri, Halepteki Rdvana itibari bir ekilde
hangi bir gcn kalmam olmasdr.
bal olan, babacan ve hrs olmayan yerel eraf tarafn
dan yrtlmekteydi. Maarann iftihar ettii ey, Arap
edebiyatnn en byklerinden biri olan., 1G57 de lm
bulunan Ebuil el-Maarinin doduu yer olmakt. z
gr dnceli biri olan bu kr air^yasaklara aldrma
dan dneminin adetlerine"sTSirnaya cret etmiti. u
nu yazmak iin cesaret gerekirdi:

Dnyada yaayanlar ikiye ayrlr,

Beyni olup dini olmayanlar,
Ve dini olup beyni olmayanlar.

60
61

lmnden krk yl sonra, uzaklardan gelen bir fana
tizm, grne gre Maaral aire hem dinsizlii, hem de
efsanevi ktmserlii konusunda hak verdirtecektir:
Kader bizi cammz gibi kryor,
Ve paralarmz bir daha hi birlemiyor.
Nitekim, kenti bir harabe ynna evirecek ve airin
hemcinslerine ilikin olarak ok sk dile getirdii km
seme, burada en gaddar ekilde resmedilmi olacaktr.
Maara sakinleri, 1 0 9 8 in ilk aylar sresince, kapla
rndan gnlk yry mesafesinde cereyan eden
Antakya arpmasn kaygyla izlemilerdir. Sonra,
Frenkler zafer kazanmalarnn ardndan birka komu
ky yamalamaya gelmiler ve Maara bu saldrlarn
dnda kalmtr, fakat baz aileler, Halep, Hms veya
Hama gibi daha gvenli yerlere gitmek zere kenti ter-
ketmeyi tercih etmilerdir. Kasm sonlarna doru bin
lerce Frenk kentin etrafn evirince, bunlarn kayglar
hakl kmtr. Kent halkndan birka kamay baar
msa da, ou tuzaa yakalanmtr. M aarann bir or
dusu yoktur, kk bir k en lmilis gc vardr. Bunlara,
askeri deneyimi olmayan birka yz gen insan abu
cak katlmtr. iki hafta suresince korkun valyelere
cesaretle direnmiler, hatta kuatclarn zerine surla
rn tepesinden ar dolu kovanlar bile atmlardr.
bn el-Esir yle anlatacaktr: Onlarn bu inadn g
ren Frenkler, surlarla ayn ykseklikte ahap bir kule yap
tlar. Dehete kaplan ve morali bozulan baz M slm an
lar, kentin en yksek binalarn tahkim ederek kendilerini
daha iyi savunacaklarn dndler. Bylece surlar b
raktlar, am a tuttuklar yerleri de adamsz brakm oldu
lar. Onlar bakalar izledi ve surlarn bir blm daha
terkedildi. Ksa bir sre sonra surlarn tam am savunacak
adamdan yoksun kald. Frenkler merdivenlerden trm and
62.
lar ve M slmanlar onlar burlarn tepesinde grdkle
rinde cesaretlerini kaybettiler .
11 Aralk akam olmutur. Ortalk ok karanlktr
ve Frenkler ehre girmeye cesaret edememektedirler.
Maarann nde gelenleri, saldrganlarn banda bulu
nan Antakyann yeni efendisi Bohemondla temasa ge
erler. Frenklerin nderi, eer arpmay keser ve baz
binalardan ekilirlerse, halkn hayatna dokunmayaca
na sz verir. Onun szne umutsuzca gvenen aileler,
kentin ev ve mahzenlerinde toplanr ve btn gece titre
yerek beklerler.
Frenkler afakla gelirler, tam bir kym olur. gn
boyunca insanlar kltan geirdiler, yz binden fazla
kii ldrdler ve ohss^aldlar. bn el-Esirj n verdi
Rakamlar elbette /abartldj), nk kentin drmeden
nceki nfusIfTnuhtemelen on binin altndayd. Fakat
deKeii^kufanlarn saysm3an ok onlara uygulanan
muameleden kaynaklanmaktadr.
Maarada bizimkiler yetikin putataparlar kazanlar
da kaynatyorlar, ocuklar ie geiriyorlar ve kzartarak
yiyorlard. Frenk kroniki Raoul de Caenn bu itirafn
Maara yaknlarnda oturanlar okuyamayacak, ama gr
dklerini ve duyduklarn hayatlarnn sonuna kadar ha
trlayacaklardr. nk yerel airler tarafndan ve szel
gelenek ile yaylan bu gaddarlklarn ans, zihinlerde si
linmesi zor bir Frenk imgesi yaratacaktr. Bu olaylardan
yl ne_ komu eyzenkentinde doan vakanvis Usa-
maTbn Munkid, bu gn^ykyazacaktr:
Frenkler hakknda bilgisi olan herkes, onlar tpk hay
vanlarn g ve saldrganlk stnlne sahip olduklar
gibi cesaret ve cokuyla arpm a stnlkleri olan, am a
bunun dnda bieyleri bulunmayan hayvanlar olarak
grm lerdir.
63
 Frenklerin Suriyeye geldiklerinde yarattklar izleni Maara olay, Araplar ile Frenkler arasnda yzlerce
mi iyi zetleyen, iltifatsz bir yarg: Kltr ynnden yl boyunca kapanmayacak bir uurumun almasna
ok stn, ama her tr mcadeleciliini kaybetmi bir katkda bulunacaktr. Ancak hemen o anda dehetten
Arap milletinin, kolaylkla anlalabilir kayg ve km fel olan insanlar artk zorlanmadka direnmemekte-
seme karm. Trkler, Batllarn yamyamln asla u- dirler. Ve istilaclar, arkalarnda duman tten yknt
nutmayacaklardr. Onlarn destan edebiyatnn tm lardan baka bir ey brakmayarak gney ynndeki
boyunca, Frenkler hep insan yiyen kiiler olarak tasvir yrylerine tekrar koyulduklarnda, Suriyeli emirler
edileceklerdir. onlara iyi niyetlerini kantlamak zere bir sr arma
Bu Frenk imgesi haksz mdr? Batl istilaclar, kur an gtren ve ihtiya duyacaklar yardm yapmay -
banlar olan kentin halkn yalnzca hayatta kalabilmek neren eliler gndermekte acele etmektedirler.
iin mi yemilerdir? nderleri, ertesi yl papaya gnder Bunlarn ilk davranan, vakanvis Usamann amcas
dii resmi bir mektupta bunu iddia edecektir: Maarada olan, kk eyzer emirliinin efendisi Sultan bn Mun-
orduya korkun bir ktlk saldrd ve onu. Mstmana- kid olmutur. Frenkler onun topraklarna Maara dan ay
n n cesetleriyle beslenme zorunluuyla kar karya b rldklarnn ertesi gn girmilerdir. Balarnda, Arap
rakt. Fakat bu abucak sylenmi bir sze benzemekte vakanvisler tarafndan ok sk zikredilen Saint-Gilles
dir. nk Maara blgesi halk, bu uursuz k boyun vardr. Emir ona eli gndermi, hemen bir anlamaya
ca, aln aklamaya yetmedii davranlara tank ol varlmtr. Sultan Frenklere iae salamay yklenmekle
mutur. Nitekim bu insanlar, Tafurlar denilen fanatik kalmamakta, onlara eyzer pazarndan at satn alma izni
lemi Frenk etelerinin krsal alana yaylarak, Msl vermektedir, ayrca Suriyenin geri kalann skntsz a
man eti inemek istediklerini bararak sylediklerini malar iin onlara rehber de salayacaktr.
ve akamlar atein etrafnda avlarn yemek zere top -VBlge artk Frenklerin ilerlemesi konusunda hibir e-
landklarn grmlerdir. Zorunluluun dourduu bir yi karmamaktadr, artk ilerledikleri gzergh da_bilin
yamyamlk m? Fanatizmden gelen bir yamyamlk m? mektedir. Nihai amalarnn Kuds olduunu, oracHT
Btn bunlar gerekd eylere benzemektedir, ama ta .Isann Kabrini ele geirmek istediklerini bara ara i-
nklklar, hem tasvir ettikleri olaylar, hem de bu anlat 'hrrTetmekte deiTTeTmidir? Kutsal kentin yoi jizerinde
larn zerine ken sapk havadan tr bunaltcdr bulunan herkes, Frenklerin temsil ettTfete kar^ntedbr
lar. Maara arpmasna bizzat katlm olan Frenk kro- almaya uramaktad^ En fakirler yaknlardaki orman
nikisi Albert dAixin bir cmlesi, bu konudaki deheti lk alanlara saklanmakta, afna bu kez arslan, kurt, ay
emsalsiz bir ekilde gstermektedir: Bizimkiler yalnzca veya akal gibi vahi hayvanlarn tehdidine maruz kal
ldrlm Trk ve Mslmanlar deil, kpekleri de maktadrlar. Olana olanlar lke ilerine g etmekte
yemekten irenmiyorlard! dirler. Dierleri de en yakn kaleye snmaktadr. 1099
Ebululnn kentinin azab, 13 Ocak 1099da yz ka Ocann sonuncu haftasnda, Frenk bitliklerinin yakn
dar Frenkin ellerinde mealeler olduu halde sokaklarda da olduunu haber alan zeng> Bukayy ovas kylleri,
koup, her evi atee vermesiyle sona erecektir. Surlar bu sonuncu zm tercih etmilerdir. Hayvanlan ile
oktan ta ta stnde kalmayacak ekilde yklmtr. buday ve zeytinya stoklarn toplayp, Hsnelekrada

64 65
(Krtlerin kalesi) kmlardr. Bu kale, ulalmas zor
yksek bir tepenin zirvesinden, Akdenize varana kadar
ovann tmne egemendir. Kale uzun zamandan beri
kullanlmyor olmakla birlikte, surlar salamdr ve ky
ller buraya snabileceklerini ummaktadrlar. Fakat er
zaklar her zaman yetersiz olan Frenkler, onlar kuat
mlardr. 28 Ocakta, Frenk savalar Hsnelekrad kale
sinin surlarna trmanmaya balamlardr. lerinin bitti
ini hisseden kyller bir hile dnrler. Kalenin kap
larn aniden aarlar ve srlerinin bir blmn dar bu vatansever duygular bir yana braklmaktadr. Yerel__
brakrlar. arpmay unutan btn Frenkler, yakala
mak zere hayvanlara hcum ederler. Saflarnda yle bir
karklk olur ki, cesaretlenen savunucular huru yapar
lar ve Saint-Gillesin adrna ularlar; hayvanlardan
paylarn almak isteyen muhafzlarnn terkettii Frenk
nderi, yakalanmaktan zor kurtulur.
Kyllerimiz baarlarndan epeyi memnundurlar.
Fakat kuatmaclarn intikam almak iin geri gelecekle
rini bilmektedirler. Ertesi gn Saint-Gilles adamlarn
tekrar saldrttnda ortaya kmazlar. Saldrganlar,
kyllerin ne gibi yeni bir hile bulduklarn birbirlerine
sorup durmaktadrlar. Aslnda en bilgece olann bul
mulardr: Sessizce kp, uzaklarda kaybolmak zere
gece karanlndan yararlanmlardr. Frenkler, Hsne-
lekrad kalesinin yerine krk yl sonra en rktc kale
lerinden birini ina edeceklerdir. Ad pek fazla deime
yecektir: Ekrad (Arapa asl Akrad ) Krat halin
de bozulacak, sonra da Kraca dnecektir (birok
kaynakta Krak olarak yazlmaktadr. MAK). Krac
des chevaliers, etkileyici siluetiyle, X X . yzylda bile
Bukayye ovasna hl egemendir.
Kale, 1099 ubatnda birok gn iin Frenklerin ge
nel karargh olmutur. Burada hesaplan alt st eden
bir gsteriye tank olunmutur. Btn komu kentler
den, hatta baz kylerden, pelerinde altn, kuma, er
66
l
zak ykl katrlar olan heyetler gelmektedir. Suriyenin....
siyasal paralanml ylesine bir boyuttadr ki, her
kasaba bamsz bir emirlik gDTnareket etmektedir.
Herkes, istilacdan korunmak ve onunla anlamaya va
rabilmek iin ancak kendi glerine gvenebileceini
bilmektedir. Hibir bey, hibir kad, hibir nde gelen
kii, cemaatinin tmn tehlikeye atmadan en kk
bir direnme hareketini bile tasarlayamaz. Bu durumda,
zoraki bir glmsemeyle hediye ve sayg sunmak zere,
bir atasz, kramadn eli p ve tanrya onu krmas i-
ifidua et demektedir?'' ........... ......
Hms emiri Cenahddevlenin davrann ite bu bo
yun eme bilgelii belirleyecektir. Kahramanlyla nl
bu sava, daha yedi ay kadar nce atabey Krboann
en sadk mttefikiydi. bn el-Eir, Cenahddevlenin An
takya nnde, ens.oj a4^iL/M^t-eMuunu-'behUnekttdir.
Fakat imdi savalk veya dinsel atlganlk dnemi de
ildir ve emir Saint-Gillesin karsnda ok dikkatli dav
ranarak, ona allm hediyelerin dnda ok sayda at
sunmutur, nk Hms elileri Cenahddevleye, val
yelerin at sknts ektiklerini tatllkla sylemilerdir.
Hsnelekrad kalesinin devasa odalarnda resmi geit
yapan btn heyetlerin iinde en cmert olan, Trablus-
amnkidir. Kentin Yahudi imalatlar tarafndan ya
plm muhteem mcevherleri teker teker kartan kent
elileri,, Frenklere, tm Suriye kylarnn en korkulu
hkmdar, kad Celallmlk adna hogeldiniz derler.
Kad, Trablusam Dou Arap leminin mcevheri ha
line getirmi olan Beni Ammar ailesindendir. Yalnzca
silahlarnn gcne dayanarak kendilerine bir beylik
kopartan saylamayacak kadar ok askeri klanlardan
biri deil, ayn zamanda kurucusu bir kad olan bir o-
kumular hanedan sz konusudur; kent hkmdarlar
bu kad nvann korumulardr.
67
 ubat, sonra Mart ve Nisan geer. Her yl olduu gi
Frenkler yaklarken, Trablusam ve blgesi, kadla
bi, iek aan meyva bahelerinin kokular Trablus-
rn bilgelii sayesinde komularnn haset ettikleri bir
am sarar. Haberler ii rahatlatc olduundan, bu du
bar ve refah dnemi yaamaktadr. Kentlilerin iftihar
rum insanlara daha da gzel grnmektedir. Frenkler
kayna, Devasa kltr evi, yz bin cilt kitap bulu
Argay hl alamamlardr ve kenti savunanlar buna
nan ve bu zamann en byklerinden biri olan ktpha
saldrganlar kadar armaktadrlar. Aslnda surlar sa
nesiyle Darl-ilmdir. Kentin etrafn zeytinlikler, kei
lamdr, ama Frenklerin ele geirmeyi baardklar dier
boynuzu aalar, ekerkam tarlalar, bol zm veren
kentlerinkilerden de daha salam deillerdir. Arkann
her trden meyva aalar evrelemektedir. Liman,
gc, halkn arpmann ilk anlarndan itibaren tek bir
canl bir trafie tank olmaktadr.
yark bile alsa, Maara veya Antakyadaki kardeleri
ite kent, istilaclarla ilk skntlarna bu bolluk y
gibi hepsinin boazlanacana kesin inanm olmasn
znden decektir. Celallmlk, Hsnelekrada ulatr
dan gelmektedir. Gece gndz nbet tutmakta, btn
d mesajnda, Saint-Gillesden Trablusama bir ittifak
saldrlar pskrtmekte, bylece en ufak bir szmaya
anlamasnn grmelerini yapacak bir kurul gnder
bile engel olmaktadrlar, istilaclar sonunda bkarlar.
mesini istemektedir. Balanamaz hatta. Nitekim
Tartma sesleri kuatma altndaki kente kadar gelmek
Frenk elileri, bahelerin, saraylarn, limann ve kuyum
tedir. Sonunda 13 Mays 1 0 9 9 da kamplarn toplar ve
cular arsnn karsnda yle bir bylenmilerdir ki,
balar nlerinde uzaklarlar. aylk tketici mcade
artk kadnn nerilerini dinlememektedirler. Daha im
leden sonra direniilerin inad dllenmitir. Arga se
diden, eer ele geirirlerse neleri yamalayacaklarm
vinten umaktadr.
dnmektedirler. Ve nderlerinin yanma dndklerin
Frenkler gney ynndeki yrylerine tekrar ko
de, onun agzlln alevlendirmek iin hereyi yap
yulmulardr. Trablusamn nnden kayg verici bir ya
ma benzemektedirler. ittifak teklifine Saint-
valkta geerler. Onlarn fkeli olduklarn bilen Celall
Gillersden gelecek cevab safasna bekleyen Celall
mlk, onlara yolculuklarnn devam iin en iyi dilekleri
mlk, Frenklerin Trablus beyliinin ikinci byk kenti
ni gndermek zere acele eder. Buna yiyecek, altn, bir
Argay 14 ubatta kuattklar haberi karsnda hayal
ka at ve onlar Beyruta kadar giden dar sahil yolundan
krklna uramtr, ama daha ok dehete kaplm
geirtecek rehberler eklemeyi ihmal etmez. Trabluslu iz
tr ve istilaclarn yrtt harektn bakentini fethet
cilere, ksa bir sre -sonra Lbnan dalarnn hristiyan
meye ynelik ilemin ilk admndan baka birey olma
Marunileri katlr; bunlar da Mslman emirler gibi Ba
dna kani olmutur. Bu durumda nasl olur da Antak
tl savalara yardm sunmaya gelmilerdir.
yann kaderi akla gelmez? Celallmlk daha imdiden
istilaclar Cebel (antik Byblos, yani Fenikelilerin Ge-
kendini talihsiz Yasyann yerinde, utan iinde l
bel kentine eski Yunanlarn verdikleri ad (MAK.) gibi
me veya unutulmaya doru at kotururken grmekte
Beni Ammara ait yerleim yerlerine saldrmadan, Neh-
dir. Trablusamda, uzun bir kuatmaya karlk tedbir
relkelbe (Kpek nehri) ularlar.
olarak stoklar artrlmaktadr. Kent halk, istilaclarn
Bunu aarak, Msr Fatmi halifeliiyle sava duru
Arga nnde ne kadar tutulacaklarn endieyle sor
muna girerler.
maktadrlar. Geen her gn umulmadk bir ertelemedir.

69
 irmelerinden ay nce, hediyelerle ykl bir Msr el
Kahirenin gl adam, muktedir ve iri yar vezir el-
ilik kurulu, yaknda zafer kazanmalarn temenni etmek
Efdal ehinah, Aleksios Komnenonun elileri Nisan
zere Frenk kampn ziyaret etmitir. Ermeni kkenli bir
1 0 9 7 de kendisine Frenk valyelerinin Konstantinopo-
asker olan Kahirenin efendisi, Trklere hibir sempati
lise kitlesel bir ekilde geldiklerini ve Kk Asyadaki
duymamaktadr ve duygular Msrn bu konudaki
saldrlarnn baladn haber verdiklerinde, memnuni
karlaryla birlemektedir. Seluklu ilerlemesi,, yzyln or
yetini saklamamt. Otuz be yanda eski bir kle olan
talarndan itibaren Bizans imparatorununkilerle birlikte
ve yedi milyon Msrly tek bana yneten el-Efdal (en
tetmTlahfe^iinin topraklarm da kemirroevebalams-
iyi), imparatora baar dileklerini iletmi ve bir dostu o-
tr. Rumlar Antakya ve Kk Asyann denetimlerinden
larak kendini seferin gelimesi konusunda haberdar et
kmasna tank olurlarken; Msrhlar bir yzyldan beri
mesini istemiti.
endilerine ait olancam ve Kuds/kaybetmilerdir. Bu
urumda Kahire le Konstantinopolis ve ayn zamanda
Bazlar derler ki, Seluklu imparatorluunun geniliini
Aleksios ile el-Efdal arasnda salam bir dostluk kurul
gren Msr hkmdarlar, korkuya kaplmlar ve Frenkler-
mutur. iki taraf dzenli olarak birbirine danmakta,
den Suriyeye ynelerek onlarla Mslmanlar arasnda bir
haber al verii yaplmakta, ortaklaa proje gelitiril
tampon kurmalarm istemiler. Gerei bir tek Allah bilir.
mektedir. Frenklerin geliinden ksa bir sre nce, bu iki
adam Seluklu imparatorluunun i kavgalardan tr
bn el-Esirin Frenk istilasnn balangcna ilikin bu
altnn oyulduunu memnuniyetle farketmiti. Kk As
zgn aklamas, slam dnyasnda, Badattaki Abba
yada olduu kadar, Suriyede de ok sayda rakip kk
si halifeliini talep eden snnilerle, kendilerini Kahi-
devlet kurulmutu. Acaba Trklerden intikam alma za
redeki Fatmi halifeliine bal gren iiler arasnda h
man m gelmiti? Msrllar ve Rumlar iin kaybettikleri
km sren blnme hakknda ok ey sylemektedir.
topraklar geri alma zaman deil miydi? El-Efdal, iki
VII. yzylda ortaya km olan blnme, peygamber
mttefik gcn ortaklaa bir harekt yapmasnn dn
ailesi iindeki bir atmadan kaynaklanmaktadr ve
kurmaktadr ve Bizans imparatorunun Frenklerden b
Mslmanlar arasndaki inat kavgalarn srekli olma
yk bir askeri takviye aldn renince', intikamn al
sna yol amaktadr. Selahaddin gibi devlet adamlar i-
masnn ok kolaylatn hissetmitir.
in bile, iilerle mcadele, en azndan Frenklerle olan
Antakyay kuatanlara gnderdii eliler, saldr
sava kadar nemli olacaktr. Islamiyetin bana gelen
mazlk anlamasndan sz etmemilerdir. Vezire gre
btn bellardan tr dzenli olarak sapknlar su bu zaten kendiliinden vardr. Frenklere nerdii bal gi
lanmaktadr ve Frenk istilasnn bile onlarn bir dalave bi bir paylamd: Kuzey Suriye onlara, Gney Suriye
resi olarak grlmesinde alacak bir yan yoktur. Bu kendine, yani Filistin, am ve Beyruta kadar sahil e
durumda, Fatmilerin Frenklere ynelik arlar tama hirleri. Teklifini, Frenklerin henz Antakyay alacakla
men hayali olsa bile, Kahiredeki yneticilerin Batl as rndan emin olmadklar bir srada, mmkn olduu
kerlerin gelii karsndaki sevinleri gerektir. kadar abuk yapmak istiyordu. Kanaati, bu teklifi ka
tznik dtnde, vezir el-Efdal Bizans imparatoru bul etmekte acele edecekleri ynndeydi.
nu hararetle kutlam ve istilaclarn Antakyay ele ge

71
70
 Cevaplar, ilgin bir ekilde kaamak olmutur. Ba ynda gneye doru yeniden kararl bir ekilde yry
ta Kudsn kaderinin ne olaca konusunda olmak - e geince, el-Efdal endielenir.
zere, aklamalar, kesinlemeler istemilerdir. Kukusuz Gvendii adamlarndan birini Aleksiosa danmak
Msrl elilere dosta davranmlar, hatta onlara An zere Konstantinopolise gnderir; o da vezire nl bir
takya yaknlarnda ldrlen yz Trkn kesik ba mektup gnderir ve burada olabilecek en alt st edici i-
larn gsteri halinde sunacak kadar ileri gitmilerdir. tirafta bulunur: imparatorun artk Frenkler zerinde
Fakat herhangi bir anlamaya varmay reddetmilerdir. hibir denetimi kalmamtr. Ne kadar inanlmaz g
El-Efdal anlamamaktadr. Teklifi gereki, hatta c zkse de, bu adamlar kendi hesaplarna hareket etmek
mert deil midir? Acaba Rumlar ve Frenk yardmclar, te, yapmaya yemin ettiklerinin tersine Antakyay impa
elilerinin ylesine bir izlenim aldklar gibi gerekten ratorlua vermeyi reddederek kendi devletlerini kurma
Kuds ele geirmek mi istemektedirler? Aleksios ona ya uramaktadrlar. Papa onlar sann Kabrini ele ge-
yalan m sylemitir? irmek zere Kutsal Savaa armtr ve artk hibir
Kahirenin gl adam izlenecek siyaset konusunda ey onlar hedeflerinden saptramaz. Aleksios, kendi he
daha tereddt etmektedir ki, 1098 Hazirannda Antak sabna onlarn eylemini onaylamadn ve Kahireyle o-
yann dt haberi gelmi, hafta sonra da Krbo- lan ittifakna harfiyen bal olduunu eklemektedir^ ^
ann alaltc bozgununun haberi ulamtr. Vezir, El-Efdal bu sonuncu kesinlemeye ramen, lmcl
bunun zerine dman ve mttefik edinmek zere he bir arkn iine dt izlenimini almtr. Kendi de h-
men harekete gemeye karar vermitir. bn el-Kalanissi, ristiyan kkenli olduundan, ateli ve saf bir imana sa
Temmuzda ordularn bakomutan emir-l mera el- hip Frenklerin silahl hac ziyaretlerinin sonuna kadar
Efdaln kalabalk bir ordunun banda Msrdan ayrl gitmeye kararl olduklarn anlamakta hibir sknt
d ve Artukolu Skmen ve Ilgazi beylerin bulunduu ekmemektedir. imdi, Filistinde maceraya atlm ol
Kuds kuatt haber verildi. Kente saldrd ve man duundan tr pimandr. Cesur olduklar kadar fa
cnk bataryalarn harekete geirdi. Kenti yneten iki natik olan bu valyelerin yoluna bou bouna kmak-
Trk karde, Krboann talihsiz seferine katldklar tansa, Frenklerle Trkleri birbirleriyLe. dmeye__b-
kuzeyden daha yeni dnmlerdi. Kent, krk gnlk bir raksayd daha iyi olmaz miydi?
kuatmadan sonra dt. El-Efdal iki emire cmerte Frenklere kar koyabilecek bir ordu toplamas iin
davrand ve onlar maiyetleriyle birlikte serbest brakt, aylarca zaman gerektiini bilerek, istilaclarn ilerleme
diye aktarmaktadr. sini yavalatmak iin elinden gelen hereyi yapmas iin
Olaylar, aylar boyunca Kahirenin efendisini hakl Aleksiosa mektup yazar, imparator da onlara Nisan
kartyora benzemilerdir. Nitekim herey, sanki oldu 1099da, Arga kuatmas srasnda bir mesaj gndere
bitti karsnda kalan Frenkler daha teye gitmekten rek, Filistine doru yola klarn ertelemelerini ister,
vazgemiler gibi cereyan etmektedir. Saray airleri, Fi bunun iin de yaknda kendilerine bizzat katlaca ba
listini snni sapknlarn elinden kopartp alan devlet hanesini ileri srer. Kahirenin efendisi de kendi cephe
adamnn baarsn kutlamak iin yeteri kadar vc sinden, Frenklere yeni anlama nerileri ulatrr. Suri
szler bulamamaktadrlar. Fakat Frenkler 1099 ocak a yenin paylamnn dnda, Kutsal Kente ilikin siya

7i 73
setini belirginletirmektedir: Harfiyen uyulacak bir i-
nan erbetlii ve haclar iin buraya istedikleri zaman
gelebilme olana, ama elbette kk gruplar halinde ve
silahsz olarak gelme kouluyla. Frenklerin cevab kam
gibi arpar: Kudse hep beraber, sava dzeninde,
mzraklar havada gideceiz!.
Bu bir sava ilndr. Szlerini eyleme geiren istila
clar, 19 Mays 1099da Fatmi lkesinin kuzey snrn
Nehr-el-kelbi hi tereddt etmeden geerler.
Fakat Kpek nehri hayali bir snrdr, nk el-
Efdal Kudsteki garnizonu glendirmekle yetinerek,
sahildeki Msr ehirlerini kendi kaderlerine terketmi-
tir.
Bunlarn ilki, Nehr-el-Kelbten drt yry gn u-
zaklkta olan Beyruttur. Kent halk, valyelere bir ku
rul gnderir, civar ovadaki rnlere zarar verilmemesi
kouluyla, onlara altn, erzak ve rehber salama sz
verirler. Beyrutlular, eer Frenkler Kuds almay ba
arrlarsa onlarn otoritesini tanmaya hazr olduklarn
eklerler. Antik ad Sidon olan Sayda farkl bir ekilde
davranr. Garnizonu, istilaclara kar birok cesurca
huru yapar, onlar da kentin meyva bahelerini tahrip
edip, civar kyleri yamalayarak intikam alrlar. Bu,
tek direnme rnei olacaktr. Sur (antik Tyros) ve Akk
(Saint-Jean dAcre) limanlan, kolay savunulabilir ko
numda olmakla birlikte, Beyrutun rneini izlerler. Fi
listinde kent ve kylerin ou, daha Frenkler gelmeden
halk tarafndan boaltlmlardr. Frenkler hibir za
man gerek bir direnmeyle karlamamlardr ve JCu;
dsjalk, 7 Haziran l 0 9 9j>abah^j3fiygamber smail ca-
minin yanndaki tepenin zerinden ^onlarn Uzaktan
yaklatn grmtr. Bartlan hemenTemen duyul nanm bir Mslmandr, ama Filistinde arpmasnn
maktadr. Daha le sonu bitmeden, oktan kent surla
rnn dibinde ordugh kurmulardr.
74
Kuds valisi ve Msr glerinin komutan Iftiharddev-
le, onlar Davud kulesinin tepesinden sknet iinde seyret
mektedir. Uzun bir kuatmaya dayanmak iin gereken ted
birleri aylar ncesinden almtr. El-Efdalin geen yaz es
nasnda Trklere ynelik saldrsnda zarar grm olan
bir sur cephesini onartmtr. Her trden ktlk tehlikesini
nlemek zere muazzam bir erzak ymtr ve kenti kur
tarmak zere Temmuz sonundan nce geleceine sz veren
veziri beklemektedir. Daha da ihtiyatl olmak zere Yas-
yann rneini izleyerek,/fenk dindalarxla-birlji yap-
Oia olaslklar bulunan hristiyanlan ehirden srmtr.
Hatta u son gnler esnasnda, dmann kullanmasn n-
lemek-zere-civardakLkaynak ve _l^ulajl_^irletmitir
Haziran gnei altnda birka zeytin aac bulunan bu ku
rak topraklarda kuatclarn hayat kolay olmayacaktr.
Bylece Iftihara gre, arpma iyi koullarda bal-
yora benzemektedir. Tepelere trmanan ve dar vadilere
sokulan istihkmlarn gerisinde salam bir ekilde yer
tutan Arap svarileri ve Sudanl okularyla, kendini
dayanma gcne sahip hissetmektedir. Aslnda Batl
valyeler cesaretleriyle nldrler, ama Kuds surlar
altndaki davranlar deneyimli savaya biraz sapka
gelmektedir, iftihar, onlarn gelir gelmez hareketli kule
ler ve eitli kuatma aralar yapmalarn, garnizonun
hurularndan korunmak iin siper kazmalarn bekler
ken; onlar ellerinde tek bir merdiven olmad halde
surlara kudurmu gibi saldrmadan nce, baslarnda a-
vaz kt kadar lhi syleyen papazlar olduu halde,
'anvarm-iffiihde dnsej_ bir geit'treni yapmlardr. El-
(E p a i in .ona bu Frenklerin kenti dinseLnedenlerle ele
geirmek istediklerini anlatm olmasna ramen, bu
denli kr bir fanatizm onu gene de artmtr. O da i-
nedeni Msr karlarn savunmak ve inkrn gerei
yok, kendi askeri kariyerini ilerletmektir.' '
75
 Bu kentin dierleri gibi olmadn bilmektedir. Her
zaman onun halk arasndaki ad olan liyeyi kullanm
tr, ama hukuk bilginleri olan ulema ona el-Kuds. Beyt
el-Makdis veya el-beyt el-Mukaddes (Kutsalln yeri)
adn vermektedirler. Bu limler, onun Mekke ye Medi
neden sonra islamiyeti nc kutsal kenti olduunu
sylemektedirler. nk tanr, peygamberi (Muham-
med) mucizevi bir gecede Musa ve Meryemin~~oIu
sa yla tantrmak zere gklere buradan.-karmtr.
O zamandan beri, el-Kuds btn Mslmanlar iin,
Tanr mesajnn srekliliinin simgesidir. Birok dindar,
mescid el-Aksann kentin kare biimli evlerine egemen,
plmtdayn deVSa kubbesinin altnda murakabeye dai
r i ^ , zere gelmektedir.
Bu kentte gkler (tanr) her sokak kesinde mev
cutsa da, ftiharn ayaklar yere basmaktadr. Hangi
kent olursa olsun, askeri tekniklerin ayn olduunu d
nmektedir. Frenklerin ark syleyerek ilerlemelerine
sinirlenmekte, ama onlardan kayg duymamaktadr. Fa
kat kuatmann ikinci haftasnn sonuna doru, d
man hararetle iki devasa ahap kule yapmna giriince,
iinde kayg uyandn hissetmitir. Temmuz banda
bu kuleleri ayaa kaldrmlardr bile; bunlar burlarn
tepesine yzlerce savay aktarmaya hazr durumda
drlar. Siluetleri hasm kampn ortasnda tehdidkr bir
ekilde ykselmektedir.
Iftiharn talimatlar kesindir: Bu aralardan biri sur
lara doru en ufak bir hareket yaparsa zerine ok ya
drlacak, Rum atei (kaplara konulan ve yaklarak d
mann zerine atlan petrol ve kkrt karm grejua a-
tei) kullanlacaktr. Bu sv yaylmakta ve sndrlme
si zor yangnlar kartmaktadr. Bu korkutucu silah, tf-
tiharn askerlerinin temmuzun ikinci haftas boyunca
birok saldry pskrtmelerine olanak verecektir. Bu
baar, kuatmaclarn kendilerini alevlerden korumak
76
' amacyla hareketli kulelerini yeni kesilmi hayvanlarn
sirke emdirilmi postlaryla kaplamalarna ramen elde
edilmitir. Bu arada, el-Efdalin yaknda geleceine dair
sylentiler dolamaktadr. ki ate arasnda kalacakla-
, rndan korkan kuatmaclar, abalarn iki katma
kartmlardr.
bn el-Esir, Frenkler tarafndan ina edilen iki kuleden
biri, gneyde Sion tapnann bulunduu tepe tarafnda,
dieri de kuzeydeydi. M slm anlar birincisini yakarak, i-
inde bulunanlarn tmn ldrmeyi baardlar. Fakat
tam bu ii bitirmilerdi ki, bir haberci yardm arsyla
geldi, nk kent teki taraftan istila edilmiti. Gerekten
de, 4 9 2 abannn bitiminden yedi gn nce, bir cum a sa
bah kuzey taraftan ele geirilmiti diye anlatacaktr.
Bu korkun Temmuz 1099 gnnde, ftihar, temel
leri kurun kaynayla tutturulmu olan ve istihkmn
en gl noktasn meydana getiren bir hisar olan Da-
vud kulesine mevzilenmitir. Burada daha birok gn
tutunabilir, ama arpmann kaybedildiini bilmekte
dir. Yahudi mahallesi istila edilmi, caddeler cesetlerle
dolmutur ve byk cami civarnda hl arpmalar
(JTduT3ninmektedir/Ksa bir sre sonra, kendi ve a-
damar drt bir yandan kuatlacaklardr. Ama gene de
arpmaya devam etmektedir. Baka ne yapabilirdi ki?
Kent merkezindeki arpmalar leden sonra hemen
hemen sona ermitir. Fatmilerin beyaz sanca artk
Davud kulesinin zerinde dalgalanmaktadr.
Birden Frenk saldrlar durur ve bir haberci yakla
r. Saint-Gillessin yollad bu haberci, Msrl valiye
eer kaleyi teslim ederlerse, kendinin ve adamlarnn
hayatlarnn balanaca nerisini getirmektedir. fti
har tereddt eder. Frenkler daha nce defalarca szle
rinden dnmlerdir ve Saint-Gillesin de ayn ynde
77
 patrikten kendini hristiyanln kutsal yerlerini gezdir
karar vermediini gsteren herhangi birey yoktur. An
mesini istemitir. Isann mezarndayken (Kyama, Kut
cak Saint-Gillesi beyaz sal, altmlarnda bir adam o-
sal Kabir) ibadet saati gelmitir. mer patrie, namaz
larak anlatmaktadrlar, herkes onu saygyla selamla
klmak iin seccadesini nereye serebileceini sormutur.
maktadr, bu da onun szn tutacann bir gvencesi
Patrik ona yerinde kalabileceini syleyince, halife e-
olabilir. Her halkarda garnizonla anlama yapmak zo
er bunu yaparsam, yarn Mslmanlar mer burada
runda olduu bilinmektedir, nk ahap kulesi yoke-
namaz kld diyerek buraya sahip kmak isterler ce
dilmitir ve btn saldrlar pskrtlmtr. Bu yz
vabn vermitir. Ve seccadesini alp, namazn darda
den, kardeleri, dier Frenk efleri kenti oktan yama
klmtr. Doruyu grmtr, nk adn tayacak o-
lamaya ve evler iin kavgaya girimiken, o daha surla^
lan cami tam da burada ina edilmitir. Frenk efleri, ne
rn dibinde srnmektedir, iftihar olay tarttktan son
yazk ki bu gnl yceliine sahip deillerdir. Zaferleri
ra, Saint-Gillesin kendinin ve adamlarnn gvenliini
ni, tarifi olanaksz bir katliamla kutlamlar, sonra say
salamaya eref sz vermesi kouluyla teslim olmaya
karar verir. g duyduklarn iddia ettikleri kenti vahice yamala-
- bn el-Esir, zenli bir ekilde syle yazacaktr: mlardr.
Onlarn dindalar bile bu vahetten kurtulamam
Frenkler szlerini tuttular ve onlarngge Askalan (As-
lardr: Frenklerin aldklar ilk tedbirlerden biri, o zama
kalon) limanna giderek oraya yerlemelerine izin verdi
na kadar btn fatihlerin sayg gsterdikleri eski bir ge
ler. Sonra unlar ekleyecektir: Kutsal kentin halk kl
lenek uyarnca ayinlerini bir arada yapan btn Dou
tan geirildi ve Frenklezjnslmanlar bir hafta boyun
hristiyan mezheplerine - Rumlar, Grcler, Ermeniler,
ca katlettiler. Mescid el-Aksada altm binden fa la in-
Koptlar ve Sryaniler - mensup papazlarn Kutsal Ka
san ldrdler. Ve dorulanmas olanaksz rakamlar
bir kilisesinden kovulmalar ynnde olmutur. Bylesi
kullanmaktan kanan bn el-Kalanissi u kesinlemede
ne bir fanatiklik karsnda allak bullak olan Dou h-
bulunmaktadr: ok insan ldrld. Yahudiler havra
ristiyan cemaat nderleri direnme karar vermilerdir.
larnda toplandlar ve Frenkler onlar burada diri diri
Isann zerinde ld hakiki armh sakladklar yeri
yaktlar. Evliya antlarn ve brahimin -.T anr ^huzur
istilacya gstermeyi reddetmilerdir. Bu insanlar asn
versin - mezarn da tahrip ettiler.
dan, kutsal emanete ynelik iman vatanseverlik duygu
stilaclarn tahrip ettikleri antlarn a r a s n d a. Ku-
laryla katlanm hale gelmitir. Sonuta onlar Naza-
ds 638 ubatnda_Rjnmlardan a l m n la n ilinni hali
rethlinin (Nasral, Isa) hemehrileri deiller midir? Fa
fe. mer 1bn eUHattab adna yaptlm olan mer camii
kat istilaclar bunlardan hi etkilenmemilerdir. arm
de bulunmaktadr. Ve Araplar bunu izleyen sre iinde,
h korumakla grevli papazlar tutuklamlar, onlara i
kendi davranlaryla Frenklerinki arasndaki fark a
kence yapmlar ve sonunda srlarn renerek, Kutsal
a kartmak zere bu rnei sk sk hatrlatacaklardr.
Kent hristiyanlarnn en deerli kutsal emanetlerini el
638 ubatnda halife mer, nl beyaz devesinin srtn
lerinden zorla almlardr.
da kente girmitir ve kentin Rum patrii ona doru
Batllar gizlenmi son kentlileri katletme iini ta
yaklamaktadr. Halife, szlerine btn kent halknn
mamlarken ve Kudsn btn zenginliklerine el koyar
can ve mallarnn gvencede olduuyla balam, sonra

7 79
ken, el-Efdal tarafndan toplanan ordu Sinada yava ni, tm Suriyeyi kuzeyden gneye atklarm, kendileri
yava ilerlemektedir. Filistine, dramdan ancak yirmi ni rahatsz eden hi kimse olmakszn keyiflerince katli
gn sonra varr. Orduya bizzat komuta eden vezir, Kut am ve yama yaptklarn bilmektedir. Halkna ve ima
sal Kentin zerine dorudan ilerlemek konusunda te nna hakaret edildiini, aalandn hissetmekte ve
reddt eder. Yaklak otuz bin adam olmasna ramen, Mslmanlarn nihayet uyanmalar iin avaz kt
kendini gl hissetmemektedir, nk kuatma arala kadar barmak istemektedir. Kardelerini silkelemek,
rndan yoksundur ve Frenk valyelerinin kararll tahrik etmek, utandrmak istemektedir.
onu korkutmaktadr. Bu durumda birlikleriyle birlikte 19 Austos 1099 cuma gn, arkadalarn Badat
Askalan civarna yerlemeye ve dmann niyetlerini Ulu Camiine gtrr. len olup da mminler drt bir
yoklamak zere Kudse bir elilik kurulu yollamaya yandan cuma namaz klmaya gelirlerken, Ramazan ol
karar verir. Msrl eliler, igal altndaki kentte onlara masna ramen saygsz bir ekilde yemek yemeye balar.
Godefroi de Bouillon adyla takdim edilen uzun sal ve Birka saniye iinde etrafnda fkeli bir kalabalk oluur,
sar sakall, uzun boylu bir valyenin yanma gtr askerler onu tutuklamak zere yaklarlar. Ama Ebu-
lrler, bu adam Kudsn yeni efendisidir. Vezirin Saad ayaa kalkar ve etrafndakilere sknetle, binlerce
Frenkleri iyi niyetini suistimal etmekle sulayan ve on Mslmann katledilmesi ve islamiyetin kutsal yerlerinin
lara eer Filistini terketmeye sz verirlerse bir dzenle tahribi karsnda tamamen kaytsz kalrlarken, birinin
me neren mesajn ona iletirler. Batllar buna cevap o- orucunu bozmas karsnda nasl bu kadar alt st olmu
larak askerlerini toplarlar ve hi ara vermeden Askalan gzkebildiklerini sorar. Bylece kalabal sus pus ettik
yoluna koyulurlar. ten sonra, Suriyenin (Bilad-e-am) urad felketleri
O kadar hzl ilerlerler ki, izcilerin haber vermelerine ve zellikle de Kudsn bana gelenleri anlatr. bn el-
frsat kalmadan Mslman ordughnn yaknlarna va Esir, mlteciler aladlar ve alattlar diyecektir.
rrlar. bn el-Kalanissi, Ve daha ilk arpmada, Msr El-Haravi sokaktan ayrlp, rezaleti saraya tar.
ordusu tabanlar yalad ve Askalan limanna doru ge Mminlerin hkmdar el-Mustazhirbillahn, bu yirmi
ri ekildi, diye aktarmaktadr. El-Efdal de buraya ekil iki yandaki gen, halifenin divannda imann verdii
di. Frenk kllar Mslmanlara kar zafer kazandlar. desteklerin zayf olduunu gryorum! diye haykrr.
Katliamdan ne piyadeler, ne gnlller, ne de kent hal Gen halife, ak tenli, ksa sakall, yuvarlak yzl, f
k kurtulabildi. Yaklak on bin kii hayatn kaybetti ke halleri ksa sren ve tehditlerini nadiren gerekleti
ve ordugh yamaland. ren, gler yzl ve iyi huylu bir hkmdardr. Gaddar
ln hkmdarlarn birinci niteliiymie benzedii bir
Ebu-Saad el-Haravinin nderliindeki mlteciler, dnemde, bu Arap halife kimseye zarar vermemi ol
Badata herhalde Msrllarn bozgunundan birka gn makla vnmektedir. bn el-Esir, safiyane bir ekilde,
sonra ulamlardr. am kads, Frenklerin yeni bir za Halkn mutlu olduu sylendiinde gerek bir sevin
fer kazandklarndan henz habersizdir, fakat daha duymaktayd, diye yazacaktr. Duyarl, ince, kolay ili
imdiden istilaclarn Kuds, Antakya ve Urfaya ege ki kuran el-Mustazhir, sanat zevkine sahiptir. Mimari
men olduklarm, Klarslan ve Danimendi yendikleri tutkunu olarak, Badatn dousundaki zel konutu

80
 Haremin etrafna yaplan surlarn inaatn bizzat y
netmitir. Ve ok miktarda olan bo zamanlarnda ak
iirleri yazmaktadr: Sevgilime elveda demek iin elimi
uzattmda, ateimin hart buzu eritti.
Ancak, bn el-Esirin tasvir ettii zere, her tr tiran-
lktan uzak bu iyi insan, her an karmak bir sayg gs
terme trenleri ayla kuatlmsa ve vakanvisler ad
n saygyla anyorlarsa da, uyruklar zerinde hibir ik
tidara sahip deildir. Btn umutlarn ona balam o-
lan Kudsl mlteciler, onun otoritesinin saraynn du
varlarnn dnda gemediini ve siyasetin onu her ha
lkrda sktm unutmua benzemektedirler.
Oysa arkasnda anl bir tarih vardr. nceli olan
halifeler, peygamberin lmnden sonraki iki yzyl
boyunca (632-833), zirve noktasnda ndsten Pirene-
lere kadar alan kapsayan ve hatta bir ara Rhne ve Lo
ire vadisine kadar uzanm olan muazzam bir impara
torluun ruhani ve dnyevi nderleri olmulardr. Ve
el-Mustazhirin mensup olduu Abbasi hanedan, Ba
dat Binbir Gece Masallarnn byl kenti haline ge
tirmitir. Atalarndan Harun er-Reidin hkm srd
IX. yzyl balarnda, halifelik dnyann en zengin
ve gl devletiydi ve bakenti en ileri uygarln mer
keziydi. Bu kentte bin tane diplomal hekim, byk bir
bedava hastane, dzenli bir posta hizmeti, bazlar
inde ube am olan birok banka, mkemmel bir su
kanal ebekesi, bir atk su sistemi ve bir kt imalat-
hanesi bulunmaktayd. Douya geldiklerinde henz de-
ri zerine yazmakta olan Batllar. buday samanndan
kt imal etme sanatn Suriyede reneceklerdir.
Fakat el-Haravinin Kudsn dtn el-
Muztazhirin divannda haber vermeye geldii bu kanl
1099 yaznda, bu altn a oktan gerilerde kalm bu
lunuyordu. Harun er-Reid 8 0 9 da lmtr. Bundan
eyrek yzyl sonra, ardllar gerek iktidarlarn tama
men kaybetmilerdir. Badat yar yarya harap olmu
ve imparatorluk paralanmtr. Geriye yalnzca u bir
lik, baar ve refah dneminin efsanesi kalmtr ki, bu
efsane Araplarn dlerinden hi eksilmeyecektir. Asln
da Abbasiler daha drt yzyl hkm sreceklerdir.
Ama artk ynetemeyeceklerdir. Artk hkmdarlar
keyiflerince tahta kartan veya indiren, ou zaman bu
i iin onlar ldrme yoluna giden Trk veya Iranl as
kerlerinin elindeki rehinelerden baka birey olmaya
caklardr. Ve birok halife, ldrlmekten kurtulmak i-
in siyasi faaliyetlerden el etek ekecektir. Haremlerine
kapanp, artk kendilerini hayatn zevklerine verecekler,
air veya mzisyen olacaklar, kokulu gzel dii kle
kolleksiyonu yapacaklardr.
Araplarn annn uzun bir sre cisimlenmi hali o-
lan emir el-Mminin artk onlarn gerilemesinin canl
simgesi haline gelmitir. Ve Kudsten kaanlarn ken
dinden bir mucize bekledikleri el-Mustazhir, bu ie ya
ramaz halifeler rknn tam bir temsilcisidir. Bunu yap
mak istese bile btn ordusu birka yz zenci ve beyaz
hadmdan meydana gelen bir hassa birlii olduu iin,
kutsal kentin yardmna koamaz. Ancak Badatta as
ker ktl ekilmemektedir. Caddelerde, ou zaman
sarho durumda olmak zere, binlercesi dolamaktadr.
Kent halk onlarn arlklarndan korunmak iin her
gece mahallelerin girilerini tahta veya demirden ar
engellerle kapatma adetini edinmilerdir.
Suklar (ar) dzenli yamalaryla iflasa srkle
yen bu niformal afetler, tabii ki el-Mustazhirden e-
mir almamaktadrlar. Komutanlar hemen hemen hi
Arapa bilmemektedir. nk btn Mslman Asya
kentleri gibi, BaSdat da krk yldan beri Seluklu T rk-
lerin elindedir. Abbasi bakentinin gl adam olan,
'KTarslann kuzenlerinden sultan Berkyaruk, teorik o-
larak btn blge beylerinin efendisidir. Fakat gerek-
83
te, Seluklu imparatorluunun her blgesi uygulamada
bamszdr ve hkm sren aile yeleri tamamen hane
den kavgalarnn iine yuvarlanmlardr.
Ve el-Haravi, 1099 Eyllnde Abbasi bakentinden
ayrldnda, Berkyarukla grmeyi baaramam du
rumdadr, nk sultan, rann kuzeyinde z kardei
Muhammede kar sefere km durumdadr; ama bu KNC KISIM
sava kardeinin lehine dnmtr ve Badat ekim a-
ynda Muhammedin eline geecektir. Ancak bu sama
kavga, bu olayla sona ermemitir. Hatta artk anlama GL (110 0 - 1128)
ya uramaktan vazgemi Araplarn akn baklar
altnda, tamamen gln bir hale dnecektir. Karar
okur versin! Muhammed 1100 Ocanda Badattan a-
celeyle ayrlm ve Berkyaruk kente zafer kazanm bir
edayla girmitir. Ama bu uzun srmeyecektir, nk
ilkbaharda kenti yeniden kaybetmi ve Nisan 1 1 0 1 de
bir yllk aradan sonra g kullanarak tekrar gelmi ve
kardeini ezmitir; Abbasi bakentinin camilerinde veri
len hutbelerde ad tekrar zikredilmeye balam, ama
Eyllde durum tekrar tersine dnmtr, iki kardeinin
kurduklar bir ittifak karsnda yenik den Berkya
ruk, ebediyen kavga d kalma benzemektedir. Byle
dnenler onu yanl tanmaktadrlar; bozguna ura
masna ramen beklenmedik bir anda Badata geri
dnm ve kenti birka gnlne ele geirmi, ekimde
buradan tekrar atlmtr. Fakat bu sefer de yokluu k
sa srmtr, nk aralk aynda varlan anlama ile Frenkler bir lkeyi ele geirir ge
kent ona geri verilmitir. Badat, sonraki otuz ay iinde irmez bir bakasna saldryor
daha sekiz kere el deitirecektir; her yz gne ayr bir lar. Gleri, Suriyenin tamam
efendi dmektedir. Ve btn bunlar, Batl istilaclar n igal etmeleri ve bu lkenin
fethettikleri topraklardaki konumlarn pekitirirlerken Mslmanlarn kovmalarna
olmaktadr. kadar artmaya devam edecektir.
bn el-Esir, kelimelere olduklarndan daha gl an
lamlar vererek, Sultanlar aralarnda anlaamyorlard ve FAHRLMLK
Frenkler ite bu.yiizden lkeyi ele geirebildiler, diyecektir. Trablus Beyi

84 85
 DRDNC BLM

TRABLUSAM'IN K BN GN

Ard ardna gelen bu kadar bozgundan, bu kadar ok

hayal krklndan, bu kadar aalamadan sonra, bu
1100 yaznda ama ulaan beklenmedik haber ok
a umut uyandrmtr. Bu umut yalnzca el-Haravinin
evresinde yer alan dini militanlar arasnda deil, ayn
zamanda arlarda; ham ipek, altn ilemeli brokar, da
maskolu amar ve telkari mobilya tccarlarnn asma
larn glgesi altnda oturarak, mterilerin kafalarnn
arasndan dkkndan dkkna birbirlerine iyi gnler
deki sesleriyle seslendikleri Dik Caddenin kemerleri al
tnda da uyanmtr.
Temmuz banda bir sylenti km, bu ksa bir s
re sonra dorulanmtr. Trablusam, Hms ve orta Su
riyenin tamamna ilikin niyetlerini hibir zaman sakla
mam olan yal Saint-Gilles, dier Frenk nderleriyle
kan bir uyumazlk sonunda, aniden gemiyle Kons-
tantinopolise dnmtr. Artk bir daha dnmeyecei
fsldanlmaktadr.
Temmuz sonunda daha da olaanst bir haber gel
mi, birka dakikada camiden camiye, sokaktan sokaa
yaylmtr. bn el-Kalanissi, Akk kalesini kuattklar
srada, Kuds hakimi Godefroi bir okla vurularak l
mtr, demektedir. Filistinli nde gelen bir kiinin
Frenk efine sunduu zehirli meyvalardan da sz edil
mektedir. Bazlar, bir salgn yznden eceliyle ld-

86
87
ne inanmaktadrlar. Fakat halk en ok aml vakanvi- kisi yoktur. Antakya arpmas srasnda, yerel ihtirasla
sin anlatt versiyonu tutmaktadr: Godefroi, Akky rn tatmin etmek iin kendi tarafna ihanet etmeye hazr
savunanlarn darbeleri altnda lmtr. Kudsn d olduunu yeteri kadar kantlam deil midir? Zaten bu
mesinden bir yl sonra gelen bylesine bir zafer, rzgrn Seluklu beyi, kfirlere kar kutsal bir savan gerekli ol
yn deitirmekte olduunun iareti olamaz m? duunu ancak 1100 ilkbaharnda, aniden kefetmitir.
Bu izlenim, bundan birka gn sonra, Frenklerin en Bamllarndan olan, Golan platosundaki Bedevi reisle
korkunlarndan olan Bohemondun esir edildii haberi rinden biri, Kudsteki Frenklerin ard arda akn yaparak
alndnda teyid edilmie benzemektedir. Onun hak rnlerini yamalayp, hayvanlarn almalarndan
kndan bilge Danimend gelmitir. Bundan yl n ikyet edince, Dukak onlar korkutmaya karar vermi
ce znik arpmasnda yapt gibi, Trk komutan M a tir. Bir Mays gn, Godefroi ve sa kolu olan yeeni
latya Ermeni kentini kuatmtr. bn el-Kalanissi, Tancrede ok verimli bir talandan geri dnerlerken, Du-
Frenkler kral ve Antakyann efendisi Bohemond, bu kakm ordusu onlara saldrmtr. Ganimetle arlam
haberin zerine adamlarn toplad ve Mslman ordu olan Frenklerin arpmaya girmeleri olanakszdr. Arka
sunun zerine yrd, demektedir. Cesur bir giriim, larnda birok l brakarak kamay tercih etmilerdir.
nk Frenk komutann kuatma altndaki kente ula Tancrede bile ucu ucuna kurtulmutur.
mas iin, Trkler tarafndan sk tutulan dalk bir ara ntikamn almak zere, dorudan am evresinde
zide bir hafta at koturmas gerekmektedir. Yaklatn bir misilleme akn yapmtr. Meyva baheleri harap e-
dan haberdar olan Danimend ona pusu kurmutur. dilmi, kyler yamalanm ve yaklmtr. Cevabn a
Bohemond ve ardndaki be yz valye, yaylmaya ola p ve hz konusunda gafil avlanan Dukak, mdahaleye
nak bulamadklar dar bir geitte, zerlerine inen bir ok cesaret edememitir. Allm dneklii iinde, oktan
barajyla karlanmlardr. Allah, ok sayda Frenki l Golandaki harektndan piman olarak, Tancredee, e-
dren Mslmanlara zafer verdi. Bohemond ve arka er uzlamaya raz olursa byk bir miktar demeyi -
dalarndan birka esir edildiler. Bunlar zincirlere vu nerecek kadar ileri gitmitir. Bu teklif, elbette Frenk
rularak, Anadolunun kuzeyindeki Niksara gtrl prensinin kararlln artrmaktan baka bir ie yara
mlerdir. mamtr. Mantn yle gerektirdii zeri am beyinin
Frenk istilasnn balca hazrlayclar olan Saint- ok zor durumda olduunu dnen Tancrede, onu h-
Gilles, Godefroi ve Bohemondun birbiri pei sra devre ristiyan olmaya ya da am kendine vermeye davet et
d kalmalar, herkese tanrnn bir iareti olarak gzk mek zere alt kiilik bir heyet yollamtr. Daha azna
mektedir. Batllarn yenilmez gibi grnmeleri karsn raz deildir. Bu kadar byk saygszlk karsnda de
da km olanlar cesaretlerini yeniden toplamaktadr liye dnen Seluklu beyi, elilerin tutuklanmasn em
lar. Artk onlara son bir darbe indirmenin zaman deil retmi ve fkeden kekeleyerek, onlar slama davet et
midir? En azndan bir kii bunu yrekten istemektedir. mitir. lerinden biri kabul etmi, dier beinin hemen
Bu kii Dukaktr. orackta kafalar kesilmitir.
Bu konuda yanlgya dmemek gerekir; gen am Tam haber duyulmuken, Godefroi da Tancredein
beyinin ateli bir slam savunucusu olmakla hibir ili yanna gelmi bulunmaktadr; bu ikisi ellerindeki btn

88 89
 adamlarla, byk Suriye kentinin evresinde on gn s vadr. Bu kritik anda onu ldrmek veya esir etmek,
ren dzenli bir tahrip harektna girimitir. bn Cbe- aslnda istila ordusunu basz brakmak ve Frenklerin
yirin ifadesine gre, ayn etrafndaki hle gibi am Doudaki varlklarn tehlikeye sokmak olacaktr. Ve
evreleyen zengin Guta ovas, tam bir ykm manzaras saldr tarihi kadar, yeri de iyi seilmitir.
sunmaktadr. Dukak ise yerinden kprdamamtr. Kuzeyden Akdeniz kys boyunca gelen Baudouin,
amdaki sarayna kapanm durumda, frtnann ge Beyruta 24 Ekim civarnda varabilir. Daha nce, eski
mesini beklemektedir. Bu durum karsnda Golandaki Fatmi snr Nehrlkelbi gemesi gerekmektedir. K
bamls onun efendiliini artk kabul etmeyerek, Ku pek nehrinin azna doru yol daralmakta, falezler ve
dsteki efendilere yllk hara deyecektir. Bundan da dik tepelerle evrelenmektedir. Buras ideal bir pusu ye
beteri, am halk da yneticilerinin onlar korumadaki ridir. Dukak da, Frenkleri tam burada beklemeye karar
yetersizliinden yaknmaya balamtr. Halk, arlar vererek, adamlarn maaralara veya aal tepe etekle
da tavuskuu gibi kaslarak dolaan, ama dman kent rine gizlemitir, izciler, dtamn ilerlemesi konusunda
kaplarna geldiinde yerin dibine saklanan btn Trk onu srekli olarak haberdar etmektedirler.
askerlere homurdanmaktadr. Dukakn artk tek bir ta Nehrlkelb, antikitenin ta bandan beri fatihlerin
knts vardr: intikam almak ve kendi uyruklarnn g kbusu olmutur. Bunlardan biri geidi aabildiinde,
znde tekrar itibar kazanmak iin olsa bile, bunu en k bundan o kadar iftihar duymaktadr ki, yarlarn zeri
sa zamanda yapmak. ne baarsnn yksn kaztmaktadr. Dukakn dne
Bu koullarda, Godefroinm lmnn, ay nce ol minde bile, Firavun II. Ramsesin hiyeroglifi ve Babil
sayd hemen hemen kaytsz kalacak olan Seluklu beyinin imparatoru Nabukodonosorun ivi yazlarndan, Suri
ok sevinmesine yol amas kolayca anlalmaktadr. Bun ye asll Roma imparatoru Septimus Severusun kahra
dan birka gn sonra Bohemondun esir edilmesi, onu man Galyal lejyonerlerine ynelik methiyesine kadar,
parlak bir eyleme girime konusunda cesaretlendirmitir. bu kalntlardan birou grlmektediy Fakat bu bir a-
Frsat Ekimde kar. bn el-Kalanissi, Godefroi ld vu galibin karsnda, ne kadar da o k sava hayalle
rlnce, kardei Edessann* efendisi kont Baudouin rinin bu kaynaklardan iz brakmadan kaybolduunu
be yz valye ve piyadeyle birlikte Kuds yoluna d grmtr. am beyi, meln Baudouinin bu malup
t. Onun geiini haber alan Dukak, askerlerini toplad lar takmna ksa bir sre sonra katlacandan hibir
ve onun zerine yrd. Ona sahildeki Beyrut kalesi kuku duymamaktadr. Dukak, iyimser olmak iin b
yaknlarnda rastlad, diye anlatmaktadr. Baudouinin tn nedenlere sahiptir. Askerleri Frenk efinkilerden alt
Godefroimn yerine gemeye urat bellidir. Edde- yedi kere daha kalabalktr ve asl nemlisi, onlar gafil
sada kendini evlat edinen ana ve babasn katletmesi- avlayacaktr. Sadece kendine edilen hakareti telfi et
ninde gsterdii gibi, kabal ve utanmazlyla nl mekle kalmayacak, ayn zamanda Suriye beyleri arasn
bir valyedir, ama ayn zamanda Kudsteki varl daki ncelikli yerine tekrar kavuacak ve Frenk mda
am ve Mslman Suriyenin tm zerinde srekli bir halesinin azaltt otoritesini yeniden kuracaktr.
tehdit meydana getirecek olan cesur ve kurnaz bir sa- arpmann dlnn ne olaca konusunu sektir
meyen tek bir kii varsa, o da bir yl nce kardei Cela-
* Urfa

9o 91
llmlkn yerine gemi olan yeni Trablusam hakimi arpmadan sonra, am birlikleri Lbnan dalarna
kad Fahrlmlktr. Batllarn gelmesinden nce am doru geri ekilirlerken, Frenkler Filistine doru olan
beyinin ehrinin karsnda aznn suyu akt iin, Ba- yollarna sakin sakin yeniden koyulmulardr.
udouinin yenilmesinden kayglanma nedenleri vardr, Trablusam kads, kenti iin asl tehdidin Dukaktan
nk Dukak bu durumda Islamiyetin savunucusu ve geldiini dnerek, bilinli bir ekilde Baudouini kur
Suriyenin kurtarcs haline gelecek ve bu durumda ona tarmay semitir. Zaten Dukak da, iki yl nce Krbo-
tbi olup, kaprislerine maruz kalmak gerekecektir. aya ayn eyi yapmtr. Tpk Dukakn o zaman d
Bylesine bireyi nlemek zere, Fahrlmlk hibir nd gibi, imdi de kad Frenklerin belirleyici andaki
eyden utan duymamaktadr. Baudouinin Beyruta varlklarn daha az zararl grmtr. Fakat bunlarn
sonra da Kudse giderken Trablusama yaklatn verdii zarar ok hzla yaylacaktr. Baarsz Nehrl-
renince, ona arap, bal, ekmek, et ve altn ile gm kelb pususundan hafta sonra, Baudouin kendini Ku
ten deerli hediyeler yollam, ayrca onunla zel olarak ds kral iln etmi ve istilas sonrasndaki kazanmlar
konumakta srar eden habercisi araclyla, onu Du- pekitirmek zere, ifte bir rgtleme ve fetih harektna
kakn kurduu pusudan haberdar etmi ve bunun yan girimitir. Bundan bir yzyl kadar sonra Frenklerin
sra am birliklerinin dzeni hakknda ok sayda ay Douya neden geldiklerini anlamaya alan bn el-Esir,
rnt salam ve en iyi taktiin ne olmas gerektii ko hareketin bir bakma Batnn nderi sayd kral Baudo-
nusunda nerilerde bulunmutur. Beklenmedik olduu uinden (el-Bardavil) kaynaklandn dnecektir. Bu
kadar deerli de olan ibirliinden tr kadya teek yanl deildir, bu valye istilann ok saydaki sorum
kr eden Frenk nderi, Nehrlkelbe doru yoluna de lusundan yalnzca bir tanesi olduysa da, Musullu tarihi
vam etmitir. onu iglin balca mimar olarak iaret etmekte hakl
Hibir eyden kukulanmayan Dukak, okularnn dr. Arap dnyasnn dzeltilmesi olanaksz 'paralan
yaylarn gerip bekledikleri dar sahil eridine girdikleri ml karsnda, Frenk devletleri iin banda kararl
anda Frenklerin stne kmeye hazrdr. Nitekim lklar, sava nitelikleri ve nisbi dayanmalaryla ger
Frenkler Yuniye kasabas tarafndan gzkrler, tam ek bir blgesel g olarak gzkeceklerdir.
bir kaygszlk iinde ilerlemektedirler. Birka adm da Ancak Mslmanlarn gene de nemli bir kozlar
ha attklarnda kapana kslacaklardr. Ama birdenbire vardr: Dmanlarn sayca ok az olmalar. Kudsn
dururlar ve yava yava geri ekilmeye balarlar. Daha dmesinden sonra, Frenklerin ou lkelerine geri
hibir ey belli deildir, ama dmannn tezghna d dnmtr. Baudouin tahta karken, ancak birka yz
mediini gren Dukak btn itidalini kaybeder. Emirle valyesi bulunmaktadr. Fakat bu grnteki zayflk,
rinin srar zerine sonunda okularnn birka at yap 1101 sonbaharnda imdiye kadar olanlarndan ok da
malarn emreder, ama svarilerini Frenklerin zerine ha kalabalk bir Frenk ordusunun Konstantinopoliste
salmaya cesaret edemez. Gece olduunda, Mslman topland renildiinde ortadan silinmitir.
birliklerinin morali en alt dzeydedir. Araplarla Trk- lk alarm verenler elbette, Frenklerin Kk As
ler, birbirlerini karlkl olarak alaklkla itham etmek yadan son geilerini hl hatrlayan Klarslan ve Da-
tedirler. Aralarnda dv de olur. Ertesi sabah ksa bir nimend olmutur. Bunlar, yeni istilann yolunu tka

93
 mak zere hi tereddt etmeden glerini birletirmeye
karar vermilerdir. Trkler, Rumlar tarafndan artk s
k bir ekilde tutulan Nikaia (znik) veya Dorylaion (Es
kiehir) civarnda macera aramaya artk cesaret edeme
mektedirler. ok daha uzakta, gneydou Anadoluda
yeni bir pusu kurmay tercih etmektedirler. Ya ilerle
yen ve deneylerden geen Klarslan, yeni seferi birlii
nin yolunun zerindeki btn su kaynaklarn zehirlet-
mitir.
Sultan 1101 Maysnda, bir yldan beri Bizansta o-
turmakta olan Saint-Gillesin komutasnda yaklak yz
bin kiinin Boaz getii konusunda haber alr. Nerede
baskn yapmas gerektiini anlamak iin onlarn hare
ketini adm adm izlemeye urar, ilk duraklan herhal
de znik olacaktr. Fakat Sultann eski bakentinin ya
knlarnda yer tutmu olan izciler, onlarn geldiini ga
rip bir ekilde gremezler. Marmara ve hatta Konstan-
tinopolis taraflarnda onlara ilikin hibir ey bilinme
mektedir. Klarslan onlarn izini ancak Haziran so
nunda, ona ait olan ve Trk topraklarnn tam iinde,
Anadolunun merkezinde yer alan ve saldrya uraya
can hi dnmedii Ankara kentinin surlar nnde ney yoluna girmilerdir ve gnlerce yrdkten sonra
ortaya ktklarnda yeniden bulabilir. Daha buraya u-
lama zaman bulamadan, Frenkler kenti almlardr bi
le. Klarslan drt yl ncesine, Iznikin dt ana
geri dndn sanmaktadr. Fakat alama zaman
deildir, nk Batllar artk onun topraklarnn tam
kalbini tehdit etmektedirler. Ankaradan karak gney
ynnde tekrar yola koyulacaklar anda onlara pusu
kurmaya karar verir. Ama bu bir kez daha hata olur,
istilaclar srtlarn Suriyeye dnerek, Danimendin
Bohemondu tuttuu gl Niksar kalesine doru ka
rarl bir ekilde kuzeydou ynnde yola koyulurlar.
Demek buymu! Frenkler Antakyann efendisini kur
tarmaya uramaktadrlar.
94
Sultan ile mttefiki, istilaclarn garip gzerghn
ancak imdi anlamakta ve pek de inanmamaktadrlar.
Bir bakma rahatlamlardr, nk artk pusu yerini se
ebileceklerdir. Buras, Batllarn sar scak altnda ap
tallam bir ekilde, austosun ilk gnlerinde varacak
lar Merzifon kydr. Ordularn artk hibir etkileyici
yan kalmamtr. Yakc zrhlarn altnda iki bklm,
ar bir ekilde ilerleyen birka yz valyenin arkasn
dan, gerek savadan daha ok kadn ve ocuk bulu
nan karmakark bir kalabalk gelmektedir. Daha ilk
svari grubunun saldrsnda Frenkler tabam yalarlar.
Bu bir arpma deil, btn gn boyunca sren bir k
ymdr. Gece olunca, Saint-Gilles ordunun ana gvdesi
ne haber bile vermeden yaknlaryla birlikte kaar. Erte
si gn hayatta kalan son kiilerin ii bitirilir. Binlerce
gen kadn, Asya haremlerine eklenmek zere tutsak e-
dilir.
Merzifon katliam tam sona ermitir ki, haberciler
Klarslan uyarrlar: Yeni bir Frenk ordusu oktan
Kk Asyada ilerlemeye balamtr. Gzerghn bu
kez bilinmeyen hibir yan yoktur. Hal savalar g
yollarna tuzak kurulduunu anlamlardr. Sultan a-
ustos sonunda svarileriyle birlikte kuzeyden geldiin
de, susuzluktan perian olan Frenkler oktan can eki
ir hale gelmilerdir. Hibir direnme gstermeden ileri
bitirilir.
Ama olay sona ermemitir. nc bir Frenk ordu
su, kincisini ayn yol zerinde bir hafta arayla izler.
valyeler, piyadeler, kadnlar ve ocuklar, susuzluktan
tamamen perian bir durumda Herakleia (Karadeniz E-
relisi) kentinin civarna gelirler. Bir nehirden yansyan
prltlar farkeder etmez, ona doru byk bir kark
lk iinde koarlar. Ama Klarslan onlar tam da bu su
yatann kysnda beklemektedir.
95
 Frenkler, bu katliamdan sonra bir daha asla belle
rini dorultamayacaklardr. Bu belirleyici yllar esnasnda
sahip olduklar yaylma iradesiyle birlikte, sava olsun
olmasn bu kadar kalabalk bir katk onlara hi kuku
suz, daha toparlanmasna frsat kalmadan Arap Douy
smrgeletirme olana verirdi. Oysa Frenklerin Arap
topraklarndaki en dayankl ve seyirlik eserleri olan ms-
tahkem ato inaatnn kkenindifbu insan ktl yer ala-
) aktr. nk mevcutlarnn zayfln telfi etmek zere tr. Bu yneticiler, say bakmndan stn olmalarna
kaleler ina etmek zorunda kalacaklardr; bunlar ylesine
korunakl olacaklardr ki, bir avu savunmac ok sayda
kuatmacy baarsz brakabilecektir. Fakat Frenkler,
saynn meydana getirdii handikap aabilme konusun
da, kalelerinden daha korkutucu bir silaha yllarca sahip
olacaklardr: Arap dnyasnn uyuukluu. Bu durumu,
bn el-Esirin nisan 1102 banda Trablusam nnde ce
reyan eden olaanst arpmaya ilikin olarak yapaca
tasvirden daha iyi hibir ey resmedemez.
Saint-Gilles - Allah onu kahretsin - , Klarslan ta ra
fndan ezildikten sonra Suriyeye dnd. Trablusam emiri
Fahrlmlk, bunun zerine Dukak beye ve Hms valisine,
Saint-Gillesin iini ya imdi bitiririz yoksa asla, nk
ok az adam v ar demek zere haberciler yollad. Dukak
iki bin adam yollad ve Hms valisi bizzat geldi. Trablus
am birlikleri onlara kent kaplarnn nnde katldlar ve
birlikte Saint-Gillesi arpmaya ardlar. O da askerle
rinden yzn Trabluslulara, yzn amllara, ellisini
Hmsllara kar kard ve ellisini de yannda tuttu. Hms-
llar daha dman grr grmez katlar, ksa bir sre
sonra amllar onlar izlediler. Bir tek Trabluslular cephe
oluturdular, buniar gren Saint-Gilles iki yz askeriyle
onlara doru saldrd, onlar yendi ve yedi binini ldrd.
Binlerce Mslman yenen yz Frenk? Arap va-
kanvisin anlats geree uygunmua benzemektedir.
96
En geerli aklama, Dukakn Trablusam kadsna
Nehrlkelb pususundaki tutumunu detmek istediidir.
Fahrlmlkn ihaneti, Kuds krall kurucusunun yo-
kedilmesini nlemiti; am beyinin intikam, drdnc
bir Frenk devletinin kurulmasna olanak verecektir:
Trablus kontluu.
Bu aalayc bozgundan alt hafta sonra, blge y
neticilerinin yeni bir savsaklamaclna tank olunacak
ramen, galip geldiklerinde zaferlerinden yararlanma
yeteneini gsteremeyeceklerdir.
Olay Mays 1 1 0 2 de geer. Vezir el-Efdaln olu e
refin komutasndaki yaklak yirmi bin kiilik bir Msr
ordusu Filistine gelir ve Yafa liman yaknlarndaki Ra-
mallahta Baudouinin birliklerini gafil avlamay baa
rr. Bizzat kral, ancak kamlarn arasna yatp saklana
rak esir dmekten kurtulur. valyelerin ou ldr
lr veya yakalanr. Kahire ordusu o gn tamamen Ku
ds alabilecek durumdadr, nk bn el-Esirin son
radan diyecei zere, kent koruyucusuz kalmtr ve
Frenk kral kamtr.
erefin adam larndan bazlar, ona Haydi Kutsal
kenti alalm dediler. Dierleri de, Y a fa y alalm daha
iyi dediler. eref k arar veremiyordu. Byle tereddt eder
ken, Frenkler denizden takviye aldlar ve eref M sr'a ba
basnn yanna dnm ek zorunda kald.
Zaferi kl pay kardn gren Kahirenin efendisi,
ertesi yl yeni bir saldrya karar verir, sonraki iki yl bir
daha. Fakat her giriimde, beklenmedik bir olay onunla
zaferin arasna girmitir. Bir keresinde Msr donanma
syla kara ordusu arasnda anlamazlk kmtr. Bir
baka seferinde seferi ordu komutan kazayla lm, bu
durum birlikleri arasnda karklk kmasna neden ol
97
mutur. Bu adam cesur bir komutandr, ama bn el-
ce amda yapt gibi Halep civarn yamalamaya k
Esirin dedii zere, ar batl itikatldr. Ona attan d
mtr. Rdvan, kardei Dukaknkinden de gevek bir
erek lecei kehanetinde bulunulmutur ve Beyrut va
tepki gstermitir. Tancredee, eer uzaklamaya raz o-
lisi olarak atandnda, at kaymasn diye btn sokak
lursa btn isteklerini yerine getirmeye hazr olduu
larn ta kaplamalarn sktrmtr. Fakat temkinlilik
haberini gndermitir. Her zamankinden daha da ks-
kadere kar gelemez. arpma esnasnda, at daha sal
^tahjjlan Frenk beyi, Halep Ulucamiinin minaresinin -
dr olmadan aha kalkm ve komutan askerlerinin a-
zerine devasa bir ha konulmasn istemitir. Rdvan da
rasna dmtr. ansszlk, hayal gc yokluu, cesa
punu yerine'^etr m itr. ileride greceimiz zere, bu a-
ret yokluu; El-Efdalin birbiri ardna yapt seferlerin
afilamanm arkas gelecektir.
hepsi acnacak bir ekilde sona ermitir. Frenkler bu a-
rada Filistinin fethine sakin sakin devam etmektedirler. BohemorizTun tutkular konusunda hereyden haber
Hayfa ve Yafay aldktan sonra, 1104 Maysnda, dar olan Danimend, gene de 1103 ilkbaharnda onu hi
doal snandan tr gemilerin yaz k yanaabildik bir siyasal karlk istemeden serbest brakmaya karar ve
leri yegne liman olan Akkya saldrrlar. bn el- rir. Ondan yz bin dinar kurtarmalk paras ve Antak
Kalanissi, Msr valisi yardm almaktan umudunu kese yann eski efendisi Yasyann esir kzn serbest brak
rek, kendinin ve kent halknn hayatlarnn balanmas masn istedi. bn el-Esir bu duruma ok kzmtr.
n istedi, demektedir. Baudouin onlara rahatsz edilme
yecekleri sz verir. Fakat Mslmanlar mallaryla bir Bohem ond hapisten knca A ntakyaya geri dnd,
bylece halkn yeniden cesaretlendirdi ve kurtarmalk p a
likte kentten kar kmaz, Frenkler stlerine atlr, onla
rasn kom u kentlerin halkna detmekte gecikmedi.
r soyar ve ounu ldrr. El-Efdal, bu yeni aalan
M slm anlar bylece, onlara Bohem ondun yakalanmas
may telfi edeceine yemin eder. Her yl Frenklere sal
nn iyi sonularn unutturan bir zarara uradlar .
drmak zere gl bir ordu gnderecektir, ama her sefe
rinde yeni bir felket olacaktr. Ramallahta 1102 May
Frenk prensi bylece kurtarmalm yerli halkn ke
snda karlan frsat bir daha kmayacaktr.
sesinden karladktan sonra, topraklarn geniletme
Kuzeyde Frenkleri yokedilmekten kurtaran ey,
ye girimitir. Antakya ve Edessa Frenklerinin 1104 ilk
Mslman emirlerin geveklii olmutur. Bohemondun
1100 Austosunda esir edilmesinden sonra, Antakyada baharnda dzenledikleri ortak bir harekt, Frat kyla
kurduu prenslik aslnda yedi ay boyunca ordusuz kal rna uzanan geni ovaya egemen olan ve gerekte Irak
m, ama hibir komu hkmdar; ne Rdvan, ne Kl ile Kuzey Suriye arasndaki balantlar denetleyen Har
arslan, ne de Danimend bundan yararlanmay dn ran mstahkem mevkiine ynelmitir.
mtr. Frenklere Antakyann bana bir naip, yani Kentin kendi pek fazla ilgi ekici deildir. Buray
Bohemondun yeeni Tancredei semeleri iin zaman birka yl sonra ziyaret edecek olan bn Cbeyir, onu -
brakmlardr. O da fiefinin* bana M art 1102de ge zellikle cesaret krc terimlerle tasvir edecektir.
mi ve varln iyice kantlamak zere, tpk bir yl n-
H arran da su hibir zaman serin deildir, frn gibi s
* Timar, yurtluk, malikne
cak bu topraklar kavurmaktadr. Burada le uykusu iin

98
99
 glgelik bir yer bulmak mmkn deildir; burada ancak
zorlukla nefes alnabilmektedir. H arran , plak ovann i-
inde terkedilmilik izlenimi vermektedir. Bir kentin par
laklna sahip deildir ve civarda hibir zarif ss yoktu r .
Fakat stratejik deeri byktr. Harran alrlarsa,
Frenkler Musul, hatta bizzat Badat ynnde ilerleyebi
lirler. Dt an, Halep beylii kuatlm olacaktr.
Bunlar kukusuz tutkulu hedeflerdir, ama istilaclarn
cretten yana eksikleri yoktur. stelik Arap dnyasn
daki blnmeler onlar giriimleri konusunda cesaret
lendirmektedir. Dman kardeler Berkyaruk ile Mu-
hammed arasndaki kanl mcadele yeniden btn h
zyla baladndan, Badat gene Seluklu beylerinin bi
riyle dieri arasnda el deitirip durmaktadr. Mu
sulda, atabey Krboa yeni lmtr ve yerine geen
Trk emir Cy, duruma egemen olmay baarama
mtr.
Harrann iinde de durum karmakarktr, vali bir
iki alemi srasnda subaylarndan biri tarafndan ld
rlmtr ve kent kan ile ate iindedir. bn el-Esir, i
te Frenkler tam bu srada Harran zerine yrdler,
diye aklayacaktr. Musulun yeni efendisi Cy ile
komusu eski Kuds valisi Skmen bunu haber aldkla
rnda birbirleriyle savamaktaydlar.
Skmen, Cy tarafndan ldrlm olan yeenle
rinden birinin intikamn alm ak istiyordu ve iki taraf a r
pm aya hazrlanyordu. F ak at bu yeni olgu karsnda,
H arran daki durumu k urtarm ak zere birbirlerini gle
rini birletirmeye davet ettiler ve bunu yaparken de, ikisi
de hayatn tanr yoluna feda etmeye ve yalnzca yce Al
lahn ann salam aya hazr olduunu syledi. Birleti
ler, ittifaklarn mhrlediler ve Skmenin yedi bin ve
Cyun bin Trkm en svarisiyle Frenklerin zerine
yrdler.
oo
iki mttefik, dmanla Mays 1 1 0 4 te Fratn kolla
rndan biri olan Belih suyu kysnda karlat. Msl
manlar kayormu gibi yapp, Frenklerin kendilerini
bir saatten fazla kovalamalarna izin verdiler. Sonra e-
mirlerinin bir iaretiyle geri dnp, takipilerini evrele
yip kltan geirdiler.
Bohemond ve Tancrede, ordunun ana blmnden
ayrlmlar ve Mslmanlar arkadan sktrmak iin bir
tepenin arkasna saklanmlard. Fak at kendi adamlarnn
yenildiklerini grnce, yerlerinden kprdam amaya karar
verdiler. Bylece gece olmasn beklediler ve arkadalar
nn ounu ldren ve esir alan M slm anlar pelerinde
olduu halde katlar. Ancak alt svariyle birlikte kurtu-
labildiler .
Harran arpmasna katlan Frenk nderler arasn
da, Kuds kralnn, Edessa kontluunda onun yerine
geen bir yeeni, II. Baudouin de vardr. O da kamaya
uram, ama Belih nehrini geerken at amura sap
lanmtr. Skmenin askerleri onu esir alarak efendile
rinin adrna gtrmlerdir, bu da, bn el-Esirin anla-
tsna gre, Skmenin mttefiklerinin kskanlklarm
kabartmtr.
Cyun adamlar ona, eer tekiler btn ganime
ti alrlar, bizim de ellerimiz bo kalrsa bu iten hava al
rz , dediler. Ve onu, kontu almas iin Skmenin adr
na gitmeye ikna ettiler. Skmen geri dndnde ok he
yecanlyd. Arkadalar oktan atlara binmi olarak ar
pmaya hazrlard, onlar tuttu ve dedi ki, zaferimizin
M slm anlarda uyandraca sevinci tartmamz nedeniy
le bozm am ak gerekir. fkemi, M slmanlarn aleyhine
dman memnun ederek bastrm ak istemem . Bunun ze
rine, Frenklerden alnan btn silah ve sancaklar toplad,
adam larna onlarn elbiselerini giydirdi, sonra Frenklerin
o
 savunduklar kalelere doru yneldi. Bunlar her seferinde
kendi arkadalarnn zafer kazanarak geldiini sanp, on
lar karlamaya ktlar. Skmen onlar katlediyor ve ka
leyi alyordu. Bu yntem i birok yerde tek rarlad .
Harran zaferinin yanks, bn el-Kalanissinin alk
olunmayan bir ekilde heyecanl tonunun tanklk ettii
zere muazzam olacaktr.
Bu, M slm anlar iin benzersiz bir zafer oldu. Frenk-
lerin m orali bundan etkilendi, saylar azald, saldr gle
ri gibi silah donanmlar da zayflad. M slmanlarn m o
rali glendi, blgeyi savunma cokular artt, insanlar bu
zaferden tr birbirlerini kutladlar ve baarnn Frenkle-
ri terkettiinden emin oldular .
Hi de sradan olmayan bir Frenk, urad bozgun
dan tr moralini kaybedecektir; bu Bohemonddur.
Birka ay sonra bir gemiye binecektir. Bir daha Arap
topraklarnda hi grlmeyecektir.
Harran arpmas, istilalarn ba mimarn bu sefer
ebediyen olmak zere sahneden uzaklatrmtr. Bu
arpmann en nemli sonucu, Frenklerin dou ynn
deki ilerlemesini ebediyen durdurmu olmasdr. Ama
tpk: 1 1 0 2 de Msrllar gibi, galipler baarlarnn mey-
valarn devirme yeteneinden yoksun olarak gzk
mektedirler. arpma alanndan iki yry gn u-
zaklkta olan Edessanm zerine birlikte yrmek yeri
ne, giritikleri kavgadan sonra ayrlmlardr. Ve Sk
men kurnazl sayesinde ok nemli olmayan birka
kaleyi ele geirmise de, Cy Tancredee gafil avlan
m, arkada kalan adamlarndan ou ona esir dm
tr. Bunlarn arasnda ok gzel gen bir prenses vardr
ve Musulun efendisi ona ok nem vermektedir, bu
yzden Bohemond ve Tancredee eli gndererek, onu
Edessa kontu II. Baudouinle takas etmeye veya 15 bin
altn dinar fidye demeye hazr olduunu bildirmitir.
Amca-yeen birbirlerine akl danmlar ve hereyi
tarttktan sonra, Cya paray alp arkadalarn esa
rette brakmay tercih ettiklerini sylemilerdir. Baudo-
uinin esareti yldan fazla srecektir. Emirin, Frenk
nderlerinin bu pek valyece olmayan cevaplarndan
sonraki duygulan bilinmemektedir. O kendi hesabna,
zerinde anlamaya varlan tutar deyecek, prensesini
geri alacak ve Baudouini yannda tutacaktr.
Fakat olay burada bitmemitir. Frenklerle savan en
ilgin blmlerinden birine neden olacaktr.
Olay bundan drt yl sonra, 1108 ylnn Ekim ay
nn banda, artk sonuncularnn da olgunlat bir si
yah erik bahesinde geer. Etraf, sonsuza kadar uzanan
pek aal olmayan tepelerle tamamen evrelenmitir.
Bu tepelerden birinin stnde Teli Bairin (Turbessel)
surlar ihtiaml bir ekilde ykselmektedirler; bunlarn
dibinde de kar karya gelmi iki ordu, pek olaan ol
mayan bir manzara sunmaktadr.
Kamplarn birinde, Antakya efendisi Tancrede,.ba
larn ve burunlarn kaplayan kafa zrhlarn kuanm
ve kllarn, grzlerini veya bilenmi baltalarn ellerin
de skTskya tutan binbe yz Frenk valye ve piyade
siyle evrelenmi olarak durmaktadr. Yanlarnda da,
Hale^be^Rdivann gnderdii alt yz Trk svarisi
zn karglaryla durmaktadr.
Dier kampta ise, rme zrhnn zerine kolazlan
ilemeli uzun bir entari giymi olan Musul emiri avl
vardr, ordusu tabura ayrlm iki bin kiiden meyda
na gelmektedir: Solda Araplar, sada Trkler ve orta
da, aralarnda Edessa kontu Baudouin ve Teli Bairin
efendisi Jocelinin de bulunduu Frenkler.
Antakyadaki devasa arpmaya katlm olanlar,
bundan on yl sonra, atabey Krboann yerine Musul
valisi olan birinin Edessann Frenk kontuyla bir anla
103
ma imzalayacan ve Antakyann Frenk hkmdaryla
Halepin Seluklu beyi arasnda kurulan bir ittifaka
kar onunla omuz omuza arpacan hayal edebilir
miydi? Akas, Frenklerin Mslman hkmdarcfkla-
r arasndaki katliamclk oyununa tamamen katlmala
rn grmek iin ok beklemek gerekmemitir. Vakan-
visler buna hi arma benzememektedirler. bn el-
Esirin yle dudann ucundan glmsedii ancak g
rlebilmektedir, ama Frenklerin ve ittifaklarnn yk
sn, tpk El-Kmil fi el-Tarib (Mkemmel Tarih) adl
kitab boyunca Mslman hkmdarlar arasndaki sa
ysz atmay aktarrken olduu gibi, tonunu hi de
itirmeden anlatmaktadr. Arap tarihi, Baudouin Mu
sulda esirken, Tancrede Edessaya el koymutur, bu da
arkadann zgr kalmasnda hi de acelesi olmadn
gstermektedir diye aklamaktadr. Hatta Cyun
aklna, onu yannda mmkn olduunca uzun tutmas
iin bireyler sokmutur.
Fakat 1 1 0 7 de bu emir devrilmi, kont Musulun ye
ni efendisi Cavlnm eline gemitir. ok akll bir Trk
maceracs olan avl, iki Frenk efi arasndaki kavga
dan yarar salayabileceini hemen anlamtr. Bunun -
zerine Baudouini serbest brakm, ona itibarl kiilere
ait kyafetlerden vermi ve onunla bir ittifak yapmtr.
Ona z olarak, Sizin Edessa fiefiniz tehdit altnda, be
nim de Musuldaki durumum hi garantili de'l, yar
dmlaalm demitir.
bn el-Esir yle anlatacaktr:
Kont Baudouin, el-Komes Bardavil serbest kalr kal
maz, Antakyada Tankriyi grmeye gitti ve ondan Edes-
say kendine geri vermesini istedi. Tancrede ona otuz bin
dinar, atlar, silahlar, elbiseler ve daha birok ey teklif etti,
ama kenti geri vermeyi reddetti. Ve Baudouin Antakyadan
fke iinde ayrlnca, Tancrede onun mttefiki Cavlyla
104
birlemesini nlemek zere onu izlemek istedi. Aralarnda
birka iti kak oldu, fakat her arpmadan sonra birlikte
yemek yemek ve ene almak iin toplanyorlard!
Musullu tarihi, bu Frenkler deli demeye getirip.
yle srdrmektedir:
Bu sorunu zmeyi baaramadklar iin, onlar iin bir
cins imam olan patrik bir arabuluculuk giriiminde bulun
du. Piskopos ve rahiplerden oluan bir komisyon olutur
du; bu komisyon, Tancredein am cas olan Bohemond un
lkesine geri dnmeden nce, eer esaretten geri dnerse
Edessay Baudouine geri vermesini tembih ettiini belirle
diler. Antakyann efendisi hakemlerin kararn kabul etti
ve kont topraklarm geri ald.
Zaferini Tancredein iyi niyetinden ok, Cavlnn
mdahalesinden korkmasna borlu olduunu dnen
Baudouin, topraklar zerindeki btn Mslman esirle
ri serbest brakm hatta Islamiyete herkesin nnde k
fr eden hristiyan memurlardan birini idam ettirmitir.
Kontla emir arasndaki garip ittifaka fkelenen tek
ynetici Tancrede deildir. Rdvan bey, Cavlnn ihti
raslar ve kallelii konusunda uyarmak zere Antak
yann efendisine mektup yazmtr. Bu emirin Halepi
ele geirmek istediini ve eer bunu baarrsa, Frenkle
rin artk Suriyede tutunamayacaklarn sylemitir. Sel
uklu beyinin Frenklerin gvenliini dnmesi epeyi
tuhaftr, ama hkmdarlar dinsel veya kltrel engelle
rin tesinde birbirlerini ok kolay anlamaktadrlar.
Bylece, birincisine kar yeni bir slam-Frenk koalisyo
nu kurulmutur. Bunun sonucu olarak, u 1108 ylnn
Ekim aynda, Teli Bair surlar karsnda u iki ordu
kar karya gelmitir.
Antakyal ve Halepli askerler hzla avantajl duruma
gemilerdir. avl kat ve ok sayda Mslman Teli
105
Baire sttndt, Baudouin ve kuzeni Jocelin burada on ras gelmitir: iki bakent arasndaki tarmsal alann ge
lara iyilikle davrandlar, yarallar tedavi ettirdiler, on lirleri e blnecektir, te biri Trklere, te biri
lara elbise verdiler ve evlerine gtrdler. Arap tarihi Frenklere, te biri kyllere, diye kaydetmektedir bn
nin Baudouinin valyece zihniyetine sayg sunmas, E- el-Kalanissi. Bu temele dayal bir protokol yaplmtr.
dessann hristiyan halknn kont hakknda sahip oldu Bundan birka ay sonra, am yeni bir anlamayla daha
u kanyla ztlamaktadr. Nitekim kontun yenildiini da byk bir alan kaybetmitir: Lbnan dann dou
renen ve herhalde ldn sanan kent Ermenileri, sundaki zengin Bekaa vadisi de Kuds krallyla payla
Frenk egemenliinden kurtulma zamannn geldiini lmtr. Fiili durumda, amllar tamamen gsz bra
dnmlerdir. ylesine ki, Baudouin geri dndn klmlardr. Hasatlar Frenklerin insafna kalmtr ve
de bakentinin bir cins hemehriler kurulu tarafndan ticaretleri, artk Cenevizli tccarlarn egemen olduu
ynetildiini grmtr. Uyruklarnn bamszlk istek Akk liman zerinden transit yaplmaktadr. Suri
lerinden kayglanarak, aralarnda ok sayda rahibin ol yenin hem kuzeyinde, hem de gneyinde Frenk igali
duu nde gelen balca kiileri tutuklattrm ve bunla gndelik bir gerek haline gelmitir.
rn gzlerinin oyulmasn emretmitir. Fakat Frenkler burada durmamlardr. 1108de, Ku
Mttefiki avl da, ayaklanmak iin yokluundan dsn dmesinden bu yana en geni apl yaylma hare
yararlanan Musul nde gelenlerine ayn ekilde davran ketine balamak zeredirler. Sahildeki btn byk
mak isterdi. Ancak bundan vazgemek zorundayd, kentler tehdid altndadr ve yerel gllerin artk kendile
nk bozguna uramas itibarn sfra indirmiti. Ar rini savunmaya ne mecalleri, ne de istekleri vardr.
tk kaderinin kskanlacak bir yan kalmamt: Topra
n, ordusunu, hzinesini kaybetmiti ve sultan Mu-
hammed kellesine dl koymutu. Fakat avl yenildi
ini kabul etmiyordu. Tccar klna girmi, Isfahan Hedefteki ilk av Trablusamdr. Saint-Gilles, daha
sarayna gitmi ve kefeni elinde olduu halde birdenbire 1103te kentin civarna yerlemi ve ehir halknn he
sultann taht nnde yerlere kapanmt. Duygulanan men onun adn verdikleri bir kale ina ettirmitir, iyi
Muhammed onu affetmeyi kabul etmi, bir sre sonra korunan Saint-Gilles kalaat, X X . yzylda hl mo
da ran eyaletlerinden birine vali olarak atamtr. dern Trablusam kentinin merkezinde durmaktadr.
Tancredee gelince, 1108 zaferi onu ansnn zirvesi Ancak Frenkler geldiinde, kent, bu nl kalenin girii
ne tamtr. Antakya prenslii, Trk, Arap, Ermeni ve ni denetim altnda tuttuu bir yarmadann ucunda yer
ya Frenk btn komularnn ekindikleri blgesel bir alan el-Mina adl liman mahallesiyle snrldr. Hibir
g haline gelmitir. Rdvan bey, artk dehet iindeki kervan, Saint-Gillesin adamlarna yakalanmadan Trab-
bir bamldan baka birey deildir. Bohemondun ye lusama giremez, oradan kamaz.
eni kendine byk emir dedirtmektedir. Kad Fahrlmlk, bakentini bomakla tehdid eden
Frenklerin Kuzey Suriyedeki varlklarn onaylayan kaleyi ne pahasna olursa olsun ykmak istemektedir.
Teli Bair arpmasndan yalnzca birka hafta sonra, Askerleri, her gece bir muhafz baklamak veya ina
am beyliinin Kudsle atekes anlamas imzalama s halindeki bir sur bedenine zarar vermek iin harekt

o 6 107
dzenlemektedirler, ama en seyirlik eylem 1104 Eyl mektense, kentini Saint-Gillese brakmay tercih etmek
lnde gerekletirilmitir. Trablus garnizonundaki b tedir. Kadnn Suriyede mttefik bulmas olanakszdr.
tn askerler kadnn komutas altnda bir huru yap Yardm baka yerlerde aramas gerekmektedir.
m, birok Frenk savas ldrlm ve kalenin kol Harran zaferinin haberleri ona Haziran 1 1 0 4 te ula
larndan biri yaklmtr. Saint-Gillesde tutuan atlar nca, hemen emir Skmene bir haberci gndererek,
dan birinin stnde gafil avlanmtr. Ar bir ekilde Frenkleri Trablustan kovarak zaferini talandrmasn
yanm, be ay sonra korkun aclar iinde lmtr. istemitir. Teklifini desteklemek zere ona byk mik
Can ekiirken, Fahrlmlkn elilerini grmek iste tarda altn sunmakta ve seferin btn masrafn yklen
mi ve onlara bir pazarlk nermitir: Trablusamllar mektedir. Harran galibi tahrik olur. Byk bir ordu
kaleye saldrmaktan vazgeerlerse, Frenk efi yolcu ve toplayp Suriyeye ynelir. Fakat Trablusama drt
mal trafiine artk zarar vermeyecektir. Kad bunu ka gnlk mesafeye geldiinde, ar bir anjin onu bitkin
bul etmitir. drr. Birlikleri dalr. Kad ile uyruklarnn moral
Garip bir uyuma! Bir kuatmann amac, insan ve leri sfra iner.
erzak dolamn nlemekten baka nedir ki? Fakat ku Fakat 1 1 0 5 te gene bir umut belirir. Sultan
atanlarla kuatlanlar arasnda adeta olaan ilikiler Berkyaruk veremden lmtr, bu da Frenk istilasnn
kurulmu gibi bir izlenim alnmaktadr. Bu anlamann bandan beri Seluklu imparatorluunu felceden kar
sonrasnda Trablus liman yeniden canlanmaya bala de kavgasna son verir. Artk Irak, Suriye ve Bat I-
m, kervanlar Frenklere bir vergi deyerek gidip gel randa tek bir hkmdar olacaktr, dnyann ve dinin
meye balamlardr ve Trablusun nde gelen kiileri kurtarcs sultan Muhammed bn Melikah. Yirmi
dman hatlarn ellerindeki gei belgeleriyle amakta drt yandaki bu'Seukuhkmdarnn tad n-
drlar. Gerekte ise, savaan iki taraf beklemektedir. van, Trabluslular tarafndan zerindeki anlamyla aln
Frenkler, Cenova veya Konstantinopolisten bir hristi- mtr. Fahrlmlk sultana haber stne haber yollar ve
yan donanmasnn gelerek, onlarn kuatma altndaki ondan vaad stne vaad alr. Fakat hibir yardm ordu
kente saldrmalarna olanak salyacam ummaktadr su gzkmez.
lar. Bundan haberdar olan Trabluslular da, bir Msl Bu arada kentin ablukas sklamaktadr. Saint-
man ordusunun yardmlarna gelmesini beklemektedir Gillesin yerine kuzenlerinden el-Zerdani, Cerdagne
ler. En etkin destek Msrdan gelebilir. Fatmi halifeli kontu gemitir, o da kuatma altndakilerin zerindeki
i, mdahalesi Frenklerin cesaretini krmaya yetecek basksn artrmaktadr. Erzak karayolundan giderek
byk bir deniz gcdr. Fakat Trablus ile Kahire efen daha zor gelmektedir. Zahire fiyatlar badndrc
dileri arasndaki ilikiler bir kez daha berbat durumda bir hzla artmaktadr: Yarm kilo hurma bir altn dina
dr. El-Efdalin babas, kadnn ailesinin klesi olmutur ra satlmaktadr ki, bu olaan durumda bir aileyi bir
ve efendileriyle ok kt ilikiler iinde olmua benze ok hafta boyunca geindirecek bir tutardr. Halkn o
mektedir. Vezir, Fahra kar olan hncn ve onu aa u, Sr, Hms veya ama getmenin peindedir. Baz
lama arzusunu hibir zaman saklamamtr; Fahr da Trabluslu nde gelen kiiler, bir gn el-Zerdaniyle g
kendi cephesinden, kaderini el-Efdalin eline teslim et rmeye gitmiler ve ltfuna nail olmak zere, kentin

108 109
 sre egemen olacaktr, ihtirasl, kurnaz, utanmas olma
hl srmekte olan baz iae edinme yollarn ona bil
yan bu Trk asker, tpk Fahrlmlk gibi olgun ve ger
dirmilerdir. Fahrlmlk bunun zerine, hainleri kendi
eki bir adamdr. Dukakn kindar tavrlarn bir yana
ne teslim etmesi iin hasmna akl almaz miktarda para
brakarak, Trablusun efendisini hararetle karlar, ere
nermitir. Fakat kont reddetmitir. Ve ertesi sabah bu
fine byk bir len verir ve hatta onu zel hamamna
adamlar, bizzat dman kampnn iinde boazlanm
olarak bulunmulardr. davet eder. Kad bu iltifatlar takdirle karlar, fakat
surlarn dnda konaklamay tercih eder, gvenin de
Bu baarya ramen, Trablusun durumu bozulmaya
devam etmektedir. Yardmlar hep beklenmekte ve bir bir snr vardr.
Badatta daha da grkemli bir ekilde karlanr.
Frenk filosunun yaklatna ilikin srarl sylentiler
Trablusun slam alemindeki saygnl byk olduun
dolamaktadr. Umutsuzluk iinde Fahrlmlk, Ba
dan, kadya byk bir hkmdar muamelesi yaplr.
data bizzat gidip, davasn sultan Muhammed ve halife
Sultan Muhammed ona, Dicleden gemesi iin kendi
el-Mustazhirbillaha anlatmaya karar verir. Yokluu es
kayn gnderir. Terifat sorumlular Trablusun efen
nasnda yerine kuzenlerinden biri bakacaktr ve orduya
alt aylk cretleri peinen denmitir. Be yz atl ve pi disini yzen bir salona gtrrler, bunun dip tarafnda
ki nakl bir minderin zerinde olaan olarak sultan o-
yadeden oluan byk bir maiyet hazrlatmtr, ayrca
turmaktadr. Fahrlmlk yan tarafa, konuklarn yerine
kafilede her tr hediye tayan hizmetkrlar da vardr:
ilemeli kllar, safkan atlar, nakl hilatler ve Trab oturur, ama sarayllar seirterek onu iki kolundan ya
kalarlar; hkmdar konuunun kendi minderine otur
lusa zg kuyumculuk ileri. Kentten, uzun bir kafiley
mas iin bizzat srar etmitir. Kad saraydan saraya ko
le birlikte M art 1108 sonuna doru ayrlr. Bu olaylar
nuk edilerek, sultan, halife ve onlarn yardmclar tara
yaam tek vakanvis olan bn el-Kalanissi, Trab
fndan kentin kuatlmas hakknda sorguya ekilir, bu
lustan kara yoluyla kt, diye aka belirtmektedir.
arada btn Badat onun Frenklere kar cihaddaki
Bylece kadnn, onlarn hatlarndan geerek onlara
kar kutsal sava ars yapmaya gitmek iin Frenkler- kahramanln vmektedir.
den izin aldn im etmektedir. Kuatlanlarla kua Fakat siyasal konulara gelinip de, Fahrlmlk Mu-
hammedden Trablusu kurtarmak zere bir ordu gn
tanlar arasnda ilgin balantlar olduundan, bu olas
dermesini istediinde, bn el-Kalanissinin muzipe aktar
l dlamak mmkn deildir. Fakat kadnn Beyruta
d zere, sultan nce gelen emirlerden birkana, Fah-
gemiyle gidip, karayoluna ancak buradan itibaren d
m olmas akla daha yakndr. rlmlkiin kentini kuatanlar pskrtmek zere onunla
birlikte gitmelerini emretti; seferi birlie, Cavlnn elin
Her ne olursa olsun, Fahrlmlk nce amda du
den kurtarmak zere Musulda biraz duraklamasn ve
rur. Trablusun efendisi Dukaktan mthi tiksinmekte
bunu yaptktan sonra Trablusa gitme grevini verdi.
dir, ama beceriksiz Seluklu beyi, muhtemelen zehirle
Fahrlmlk yklr. Musuldaki durum ylesine kar
nerek ksa bir sre nce lmtr ve kent artk onun
varisi olan atabey Tutekinin elindedir. Eski bir kle o- ktr ki, zmek iin yllar gerekir. Ama bundan da -
nemlisi, kent Badatn kuzeyindedir, oysa Trablus tam
lan bu adam topaldr ve Frenklerle olan ikircikli ilikile
batdadr. Eer ordu yolunu bylesine saptrrsa, ba
ri, Suriye siyaset sahnesine yirmi yldan daha uzun bir

no
kentini kurtarmak zere asla zamannda yetiemeyecek-
tir. Kent her an debilir diye srar eder. Fakat Sultan
anlamazlktan gelmektedir. Seluklu imparatorluunun
karlar, Musul sorununa ncelik vermeyi gerektirmek
tedirler. Kad, hkmdarn baz danmanlarn altnla
satn almak gibi hereyi istedii kadar denese de, bou
na; ordu nce Musula gidecektir. Fahrlmlk drt ay
sonra dn yoluna koyulduunda, hibir tren yapl
mamtr. Artk kendini muhafaza edemeyeceine kani
olmutur. Henz bilmedii, onu zaten kaybetmi oldu
udur.
Austos 1 1 0 8 de am nlerine vardnda, ona h
znl bir haber verilir. Uzun zamandr yok olmasndan
moralleri bozulan Trablusun nde gelenleri, kenti
Frenklere kar korumaya sz veren Msrn efendisine
ynetimi vermeyi kararlatrmlardr. El-Efdal yiyecek
dolu gemilerle birlikte, kent ynetimini eline alan bir de
vali gndermitir. Bu vali ilk i olarak Fahrlmlkn a-
ilesini, yandalarn yakalatm; hzinesine mobilyalar
na ve kiisel eyalarna el koymu, bunlarn hepsini ge
miyle Msra gndermitir.
Vezir, talihsiz kadnn zerine byle kerken,
Frenkler de Trablusa kar son saldry hazrlamakta
drlar. Komutanlar, kuatma altndaki surlarn dibine
birer birer gelmilerdir. Hepsinin efendisi Kuds kral
Baudouin buradadr. Bu olay nedeniyle Edessa kontu
Baudouin ile baran Antakyann efendisi Tancrede bu
radadr. Ayrca Saint-Gilles ailesinin iki yesi, el-
Zerdani ile l kontun z olu da buradadr. Vakan-
visler ona bn Saint-Gilles demektedirler ve lkesinden
onlarca Ceneviz gemisiyle yeni gelmi bulunmaktadr.
Her ikisinin de Trablusta gz vardr, ama Kuds kral
onlar kavgalarn ertelemeye zorlayacaktr. Ve bn Sa
int-Gilles, hasmn katlettirmek iin arpmann sonu
nu bekleyecektir.
1109 Martnda, karadan ve denizden egdml bir
saldr iin herey hazra benzemektedir. Trabluslular bu
hazrlklar korkuyla gzlemekte, ama umutlarm kay
betmemektedirler. El-Efdal onlara, imdiye kadar gr
dklerinin hepsinden daha gl bir donanmayla birlik
te, yeteri kadar yiyecek, sava ve bir yl yetecek kadar
sava malzemesi gndermeye sz vermemi midir?
Trabluslular, Ceneviz teknelerinin Fatmi donanma
s grnr grnmez kaacaklarndan kuku duyma-
, maktadrlar. Ama zamannda gelmeleri gerekir.
bn el-Kalanissi, Frenkler yazn banda Trablusa tm
gleriyle saldrmaya balayarak, hareketli kulelerini sur
lara yaklatrdlar. Kent halk, kar koymak zorunda ol
duu saldrnn iddetini grnce cesaretini yitirdi, nk
kaybedeceinin kesin olduunu anlad, zahire tkenmiti
ve Msr donanmas gelmekte gecikiyordu. Rzgrlar, i
lerin sonunu belirleyen tanrnn isteiyle ters ynde esi
yorlard. Frenkler glerini katladlar ve zorlu bir mca
deleden sonra kenti aldlar, diye anlatmaktadr. 12 Tem
muz 1109da. iki bin gn sren direnmeden sonra; ku
yumculuk ve ktphaneler, cesur denizciler ve okumu
kadlar kenti Batl savalar tarafndan harap edilmitir.
Darl-ilmdeki yz bin cilt kitap yamalanm, sonra
kafir kitaplar yoketmek zere yaklmlardr. aml va-
kanvise gre, Frenkler kentin teJirmin eneyizjJlere,
te ikisinin de Saint-Gillesin oluna verilmesine karar
verdiler. Kral Baudouinin houna giden herey bir kena
rajryrld. Bundan sonra, kent halknn ou kle olarak
satld, dierleri mallarna el konularak kentten kovuldu
lar. Bunlarn ou Sr limanna gidecektir. Fahrlmlk
hayatnn geri kalann am yaknlarnda geirecektir.
Ya Msr donanmas? bn el-Kalanissi, Sra, Trab
lusun dmesinden sekiz gn sonra, tanrnn halk ce
zalandrmasndan tr herey bitmiken varmtr, di
ye aktarmaktadr.
113
 Frenkler, ikinci av olarak Beyrutu semilerdir. Sr
i yoktur, nk bn el-Kalanissiye gre, Beyrutun ka
tn Lbnan dana vermi olan kent, am ormanlaryla
derine uramaktan korkmaktadr. Bu yzden Frenkle-
evrelenmitir. Bu ormanlar zellikle Mezraatl-Arab
re, kadlaryla birlikte nde gelen kiilerden oluan bir
Reslnabeh blgelerinde youndur ve istilaclar, kuat
heyet gndererek, Baudouinden aman dilemilerdir. O
ma makineleri yapm iin gerekli tahtay buralardan
da taleplerini kabul etmitir. Kent, 4 Aralk 1 1 1 0 da
salayacaklardr. Beyrut, Trablusun ihtiamnn ok u-
teslim olmutur. Bu kez katliam olmayacak, ama zaten
zandadr ve mtevazi villalarn, mermer kalntlar
mtleciyle dopdolu olan Sr ve ama doru byk bir
nn antik Berytusun zemininde hl yer ald Roma
g yaanacaktr.
saraylaryla kyaslamak ok zordur. Ama gene de lima
On yedi ay iinde Trablusam, Beyrut ve Sayda, A-
n sayesinde nisbeten refah iindedir. Beyrut liman, a-
rap dnyasnn en nl kenti alnm ve tahrip edil
ziz Georgesun ejderhay yendiine inanlan kntnn
mi, halklar katledilmi veya srlm; emirleri, kad
zerinde yer almaktadr. amllarn gz diktii, Msrl
lar, yasa adamlar ldrlm veya srgne zorlanm;
lar tarafndan ihmalkr bir ekilde elde tutulan kent,
camileri saldrya uramtr. Frenklerin ksa bir sre
sonunda 1110 ubatndan itibaren Frenklerle kendi o-
sonra Sra, Halepe, ama, Kahireye, Musula veya -
lanaklaryla mcadele etmeye balamtr. Kentteki be
Neden olmasn? Badata girmelerini nleyebilecek bir
bin insan, umutsuzluun verdii gle savaarak, kua
g hl var mdr? Direnme'istei hl var mdr?
tclarn ahap kulelerini birbiri ardna yoketmitir. bn
Mslman yneticiler arasnda kesinlikle yoktur. Ama
el-Kalanissi, Frenkler ne daha nce, ne de daha sonra
Batl sava-haclag taraTmdan cm yldr aralksz
bundan daha sert bir arpma grdler, diye haykr
srdrlen kutsal sava en fazla tehdid altnda olan
maktadr. istilaclar bunu affetmiyeceklerdir. Kenti 13
kentlerin halklar arasnda etkisini gstermeye bala
Maysta alnca, gz dnm bir katliama girimiler
mtr: Uzun zamandan beri resmi sylevleri ssleyen
dir. ibret olsun diye.
bir slogandan baka birey olmayan cihad yeniden orta
Ders alnmtr. Ertesi yaz Frenk kraplarndan biri
ya kmaktadr. Baz mlteci gruplar, baz airler, baz
(aml kronikiyi, uzak Norve kral Sigurdu tanmad
din adamlar tarafndan yeniden dile getirilmektedir.
ndan tr eletirmek mmkn mdr?) hac ziyareti
ite bunlardan biri olan, ksa boylu ve kocaman sz
yapmak ve slam lkesinde savamak zere, asker dolu
ler eden Halepli bir kad, Abdlfadl bn el-Haab, inat
altmtan fazla tekneyle deniz yolundan geldi. Kudse
l ve karakter gcyle, uyuyan bir dev halindeki A-
doru giderken, Baudouin onu karlamaya kt ve
rap dnyasn uyandrmaya karar vermitir. Halka y
Sayda limann birlikte denizden ve karadan kuattlar.
nelik ilk eylemi, bundan on iki yl nce el-Haravinin
Buras Fenikelilerin antik Sidon kentidir. Tarih boyun
Badat caddelerinde yol at rezaleti tekrarlamak ol
ca birok kereler yklan ve yeniden ina edilen surlar,
mutur. Bu kez gerek bir ayaklanma kacaktr.
Akdenizin dalgalar tarafndan srekli dvlen devasa
ta bloklaryla bugn hl etkileyici bir ekilde durmak
tadrlar. Fakat Frenk istilasnn balangcnda byk ce
saret gstermi olan kent halknn artk dvmeye iste

114
5
 BENC BLM

SARIKLI BR DREN

17 ubat 1111 Cuma gn, kad bn el-Haab, arala

rnda peygamber soyundan Haimi hir erifin, sufi der
vilerin, imamlarn, tccarlarn olduu kalabalk bir
Halepli grup peinde olduu halde, Badatta sultann
camiine girer.

Vaizi mimberden inmeye zorladlar ve mimberi krd

la r diye anlatm aktadr bn el-Kalanissi, ve islamn insan
lar katleden ve kadnlarla ocuklar kleletiren Frenkle-
rin yznden urad felketleri haykrmaya ve alam aya
baladlar. Mminlerin ibadet etmesini engelledikleri iin,
sorum lular onlar yattrm ak zere sultann adna vaad-
lerde bulundular: Islami Frenklere ve btn kfirlere kar
savunm ak zere ordular gnderilecekti.

Fakat bu iyi szler asileri yattrmaya yetmez. Ertesi

cuma, gsterilerini bu kez halifenin camiinde yaparlar.
Muhafzlar onlarn yolunu kesmeye alnca, onlar
sert bir ekilde devirirler, oymalar ve kurandan ayetler
le sslenmi ahap mimberi paralarlar ve bizzat halife
nin kendine hakaret yadrrlar. Badat byk bir kar
kln iine der.

aml vakanvis sahte bir saflk iinde yle anlat

maktadr:

117
 O srada, sultan M uham m edin kzkardei ve halifenin
kars hanm sultan sfahandan Badata muhteem bir
ykle geri dnyordu: Deerli talar, muhteem elbiseler,
her cins koum hayvan ve bunlarn koumlar, hiz
metkrlar, kadnl erkekli kleler, nedimeler ve haset ve
takdir uyandran bir sr ey daha. Kente var, yukarda
anlatlan olaylarla kesiti. H km dar karsnn geri dn
nn yaratt sevin ve salanmas gereken gvenlik bu
yzden bozuldu. Halife el-Mustazhirbillah bundan hi
memnun olmad. Olayn sorumlularn yakalatarak ar
cezalar verdirtmek istedi. Fakat sultan onu engelledi, bu
insanlarn hareketini affetti ve emirler ile askeri kom utan
lara, Allah dman kfirlere kar cihada hazrlanmalar
iin eyaletlerine geri dnmelerini emretti.
yi huylu el-Mustazhirin fkeye kaplmasna gen ka
rsnn skntya soklmasmdan daha ok, kendi baken
tinde avaz kt kadar barlan u korkun slogan ne
den olmutur: Rum beyi, halifeden daha Mslman-
dr. nk bunun ezbere bir sulama olmadn ve bn
el-Haabn ynetimindeki gstericilerin bu barlarla,
halifenin divanna birka hafta nce gelen bir mesaj im
ettiklerini bilmektedir. Bu mesaj, imparator Aleksios
Komnenostan gelmitir ve Mslmanlardan Frenklere
kar mcadele etmek ve onlar topraklarmzdan atmak
iin Rumlarla birlemelerini srarla istemektedir.
Konstantinopolisin gl efendisiyle Halepin k
k kads, Badat nezdinde paradoksal olarak ayn
ynde giriimlerde bulunuyorlarsa, bunun nedeni, ayn
Tancredein kendilerini aaladn dnmeleridir.
Nitekim, Frenk byk emiri, ona Batl valyeleri
Antakyay vasilevse geri vermeye yemin ettiklerini ve
kentin dmesinden bu yana on ay gemesine ra
men szlerini tutmadklarm hatrlatmaya gelen Bizans
elilerine kstah bir ekilde kt davranmtr. Halepli-
lere gelince, Tancrede onlara yaknlarda ok aalayc
bir anlama dayatmtr: Ona ylda yirmi bin dinar ha
ra deyecekler, kentlerinin hemen yanndaki iki nem
li kaleyi ona teslim edecekler ve sayg belirtisi olarak
ona en gzel on atlarn vereceklerdir. Hep ayn psrk
lkta olan Rdvan bey, reddetmeye cret edememitir.
Fakat anlama hkmleri duyulduundan beri bakenti
fokurdamaktadr.
Halepliler, tarihlerinin kritik anlarnda, her zaman
kendilerini bekleyen tehlikeleri heyecanla tartmak -
zere kk gruplar halinde toplanma adetine sahip ol
mulardr. nde gelen kiiler genelde Ulucamide top
lanmakta, krmz hallarn zerine bada kurarak ve
ya avluda, kentin a boyal evlerine egemen minarenin
glgesinde oturmaktadrlar. Tccarlar, Romallar tara
fndan ina edilmi olan ve Halepi batdan douya, An
takya kapsndan, gizemli Rdvann ikmet ettii Hisa
rn yasak mahallesine kadar kateden kemerli eski cadde
boyunca, gn boyu grmektedirler. Merkezdeki bu
ana cadde, uzun zamandan beri arabalara ve kafilelere
kapaldr. Yol, yzlerce dkkn tarafndan igl edil
mitir; bu dkknlarda kumalar, amber veya incik
boncuk, hurma, kabuklu fstk veya baharat yldr.
Geenleri gneten ve yamurdan korumak zere, cad
de ve ona alan sokaklar kavaklara dikilen ve yalanc-
mermerden kubbelerin zerinden ykselen tahta bir ta
vanla tamamen kapldrlar. zellikle hasrclar, demir
ciler veya oduncular arlarna giden yollarn kele
rinde olmak zere/H alepliler, ar bir kaynam yag,
kzarm et ve baharat kokusu iinde ok ucuza yemek
satan ok saydaki koltuk lokantalarnn nnde varen-
Tik etj^jktedi_rlery Dk gelirli aileler, kfte, kzarm
brek, mercimek a gibi yemekleri ardan satn al
maktadrlar; yalnzca zenginler evlerinde yemek piire-
bilmektedirler. Koltuk lokantalarnn ok uzanda ol
mayan yerlerde, erbetilerin karakteristik ngrtlar
119
duyulmaktadr. Meyva hlasasndan yaplan ve u fkesi burnunda kadyla atmaya girmekten kan
rup denilen bu souk iecekleri Frenkler Araplardan maktadr. Hisarna kapanarak, haremi, muhafzlar, ca
alacaklar ve sv haline sirop, donmu haline de sor mii, su kayna ve yeil atmeydam iinde yaayan Trk
bets diyeceklerdir. beyi, uyruklarnn duyarlklarn kullanmay tercih et
Her snftan insanlar, leden sonralar hamamlarda mektedir. Kendi otoritesi tehlikeye girmedike, kamuo
bulunmaktadrlar; buralar akam namazndan nce te yuna hogr gstermektedir.
mizlenilen ayrcalkl buluma yerleridir. Sonra gece o- Fakat bn el-Haab Mays l l l l de, kent halknn a-
lunca, kent halk Halep merkezinden ayrlarak, sarho r memnuniyetsizliini Rdvana bir kez daha ifade et
askerlere kar korunakl mahallelerine ekilmektedir mek zere Hisara kmtr, inananlar, slam lkesine
ler. Buralarda da haberler ve sylentiler kadnlarn ve yerleen kfirlere hara demekten utan duymakta ve
erkeklerin aznda dolamakta, fikirler yol almaktadr. tccarlar, Antakyann ekilmez hkmdarnn H a
fke, heyecan veya cesaret krkl, bin yldan beri lepten Akdenize giden yollarn tamamn denetim alt
byle vzldayp duran bu ar kovann gndelik olarak na almasndan ve kervanlar haraca balamasndan bu
sarsmaktadr. yana ticaretlerinin ktn grmektedirler diye ak
bn el-Haab, Halep mahallelerinde sz en ok din lamtr. Madem ki kent artk kendini kendi olanakla
lenilen kiidir. Odun tccar zengin bir ailenin ocuu ryla savunamaz, o halde kad, snni ve ii cemaatinin
dur, kentin ynetiminde ncelikli bir role sahiptir. ii nde gelenlerinden, tccarlardan ve din adamlarndan
mezhebinden bir kad olarak, byk bir dinsel ve mane oluturulacak bir kurulun Badata giderek, sultan Mu-
vi otoritesi bulunmaktadr ve Halepin en by olan hammedden yardm istemesini nermitir. Rdvann,
cemaatinin kiiler aras veya mallara ilikin uyumazlk Seluklu kuzenini beyliinin ilerine kartrmaya hi ni
larn zme iini yklenmitir. Ayn zamanda reistir, yeti yoktur. Gene Tancredele uyumay tercih etmekte
bu da onu hem tccar khyas, hem halkn karlarn dir. Fakat Abbasi bakentine yollanan kurullarn hibir
bey nezdinde savunan kii ve kent milisinin komutan ie yaramam olmalar karsnda, uyruklarnn talebi
haline getirmektedir. ne uymann hibir tehlikesi olmayacan dnmtr.
Fakat bn el-Haabn faaliyeti, zaten ok geni olan Ama bunda yanlmaktadr. nk beklenenin tama
resmi iyerinin erevesini amtr. ok sayda yana men tersine, Badattaki 1111 ubat gsterileri bn el-
ma yla evrelenmi olarak, Frenklerin geliinden beri Haabn umduu etkiyi yapmlardr. Saydann dt
vatansever ve imanc bir fikir hareketini ynetmekte ve nden ve Haleplilere dayatlan anlamadan yeni ha
istilaya kar daha sk bir tavr benimsenmesini iste berdar olan Sultan, Frenklerin ihtirasndan kayglanma
mektedir. Rdvan beye, uyumac, hatta kleci siyaseti ya balamtr. bn el-Haabm taleplerine katlarak,
hakknda dndklerini sylemekten ekinmemekte Musulun o andaki valisi emir Mevduda, gl bir or
dir. Tancrede Seluklu hkmdarndan Ulucamiin mi dunun banda hi gecikmeden yrye geme ve Ha-
naresinin zerine bir ha konulmasn istediinde, kad lepi kurtarma emrini vermitir. bn el-Haab geri d
bir ayaklanma kartm ve -Jan Aya irini katedraline np grevinde baar kazandm haber verince, Rdvan
tanmasn salamtr. Rdvan, o zamandan beri bu bey bunun boa kmasna dua ederek, sevinmi gibi

120 izi
 yapmtr. Hatta kuzenine aceleyle haber gndererek, o-
nun yannda cihada katlmak istediini bildirmitir.
Ama Temmuzda, sultann birliklerinin gerekten onun
kentine yaklatklar haber verildiinde, aknln ar
tk gizlememitir. Btn kaplara barikatlar koydurt
mu, bn el-Haab ve balca yandalarn tutuklatp,
onlar Hisardaki zindana attrtmtr. Trk askerlere,
halk ile dman arasndaki her tr temas nlemek -
zere mahallelerde gece gndz nbet tutmalar emrini
vermitir. Olaylarn devam, onun tavr deitirmesini
ksmen dorulayacaktr. Rdvan beyin salayaca iae
den yoksun kalan sultann birlikleri, Halep civarn
vahice yamalayarak intikam almlardr. Sonra, Mev-
lud ile dier emirlerin arasndaki anlamazlklar yzn
den, ordu hibir arpmaya girmeden dalmtr.
Mevdud iki yl sonra, Rdvan hari btn Msl
man hkmdarlar biraraya getirmeye sultan tarafn
dan memur edilmi olarak Suriyeye dner. Halep ona
yasak olduu iin, kararghn ok doal olarak dier
byk ehir amda kurar ve Kuds krallna kar ge
ni apl bir saldrnn hazrlklarna giriir. Ona ev sa
hiplii yapan atabey Tutekin, sultann temsilcisinin
ona gsterdii saygdan ok mutluymu gibi yapmakta
dr, ama Rdvan kadar dehete kaplm durumdadr.
Mevdudun bakentini ele geirmeye uramasndan
kayg duymaktadr, emirin her hareketini gelecee y
nelik bir tehdid olarak alglamaktadr.
aml vakanvis, emir Mevdudun 2 Ekim 1113te,
kentin sekiz kapsndan biri olan Demirkap yaknlarn
daki kampndan ayrlarak, her gn olduu gibi topal a-
tabeyle birlikte Emevi camiine gittiini sylemektedir.
Namaz bitip de, Mevdud ilve birka dua daha oku
duktan sonra, Tutekin emiri ereflendirmek zer nden
giderek, ikisi camiden ayrld. Etraflar her eit silah ta
zz
yan askerler, muhafzlar, milislerle evrelenmiti: ince u-
zun kllar, ucu sivri kllar, palalar ve knlarndan ekil
mi hanerler sk bir allk gibi grnyorlard. Hemen
evrelerinde, halk onlarn ssl kyafetlerini ve ihtiamla
rn grmek zere izdiham yaratyordu. Caminin arkasna
vardklarnda, kalabalktan biri kp, sanki Allaha onun
adna dua eder ve ondan sadaka istermiesine emir Mev-
duda yaklat. Onu aniden kaftannn kuandan yakala
d ve ban gbeinin stne iki kere indirdi. Atabey
Tutekin geriye doru birka adm att ve refakatileri et
rafm evirdiler. Mevduda gelince, kendine ok hakim bir
ekilde caminin kuzey kapsna kadar yrd, sonra yere
devrildi. Bir cerrah getirdiler, o da yaralarn bir ksmm
dikmeyi baard, ama emir birka saat sonra ld. Tanr
ona merhamet etsin!
Tam Frgnklere^saldraca srada Musul valisini kim
ld rd ^u S tek in JRdvan ile dostlar|hahaiyun\tari-
Tcatn itham etmekte acele etmitir.JFakat o a yaa
yanlarn orT~gni7T<tfi~l5irr tek amn efendisi si-
lahlandrabilirdir-BrTpfisire gre, bu cinayetten ok
etkilenen kra/Baudopin^Tutekine ok aalayc bir
mesaj frcmAermvtiirr&mierini tanrsnn evinde ldren
bir millet yok ediimeyi baketmek ted ir/aerntir. Sultan
Muhammede gelince, yardmcsnn ldn syle
diklerinde fkeden ulumutur. Bu olayn dorudan ken
dine hakaret olduunu dnrek, Haleptekiler kadar
amdakiler de dahil btn Suriyeli yneticileri kesin
likle hizaya getirmeye karar vermitir. Bu amala on-
binlerce askerden oluan bir ordu meydana getirmi,
komutan olarak Seluklu kabilesinin en iyi subaylarn
atam ve btn Mslman hkmdarlara, Frenklere
kar kutsal cihad devini yerine getirmek zere kendi
ne katlmalarn sert bir ekilde emretmitir.
Sultann byk ordusu 1115 ilkbaharnda Orta Su
riyeye vardnda, onu apl bir srpriz beklemektedir.
I2 3
Kuds kral Baudouin ve am atabeyi Tutekin burada, ledilmesini istemitir. Bunu renen ve vezir el-Efdalin
birlikleriyle beraber yan yanadrlar, ayrca Antakya, kendini hyanetinden tr cezalandracandan kor
Halep ve Trablusam birlikleri de onlara katlmtr. kan emslhilafe, Msrl memurlar kovup, kendini d
Suriyenin Mslman olsun, hristiyan olsun, sultan ta pedz Frenklerin korumas altna sokarak bundan kur
rafndan ayn derecede tehdid edildiklerini dnen b tulmaya almtr. Baudouinin ona gnderdii yz
tn hkmdarlar birlemeye karar vermilerdir ve Sel adam, Askalan kalesini ele geirmitir. Buna ok kzan
uklu ordusu birka ay iinde ba nde geri ekilmek kent halk gene de cesaretini kaybetmemitir. Camiler
zorunda kalmtr. Muhammed bunun zerine, Frenk de gizli toplantlar yaplmakta, planlar oluturulmakta
sorunuyla bir daha ilgilenmeyeceine yemin etmitir. dr. Bu durum, emslhilafenin konutundan atla kt
Szn tutacaktr. u 1111 Temmuz gnne kadar srmtr. O gn
Mslman hkmdarlar tamamen sorumsuz dav bir grup yeminli kii ona saldrp, baklarla delik deik
randklarnn yeni kantlarn salarlarken, iki Arap etmitir. Bu ayaklanma iaretidir. Silahl kent halk ve
kenti, iki ay arayla yabanc istilasna direnmenin hl onlara katlan valinin muhafz birliinden Berberi as
mmkn olduunu kantlamtr. Saydann 1110 Aral kerler hisara saldrmlardr. Frenkler, kulelerde ve sur
nda teslim olmasndan sonra, Frenkler Sinadan An lar boyunca kapana kslmlardr. Baudouinin adamla
takyann kuzeyindeki Ermeniolunun lkesi ne ka rndan hibiri kurtulmay baaramayacaktr. Kent, krk
dar btn ky kesimine (Sahel ) egemen hale gelmi yl boyunca Frenk egemenliinden kurtulacaktr.
lerdir. Ancak bunun iki istisnas vardr: Askalan ve Sr. Askalandaki direniilerin kendisini maruz braktkla
Ard arda elde ettii zaferlerden cesaret alan Baudouin, r aalanmann intikamn almak zere, Baudouin antik
onlarn kaderlerini gecikmeden belirlemeye kararldr. Fenike kenti Srun (Tyrus) zerine atlmtr. FrenkleriiL
Askalan blgesi, krmzmtrak soanlaryla nldr; ktasma achn^verecek olan ;Evropamg)z kardei prens
bunlara Askalanl denilmektedir ve Frenkler bunu C Kadmas, alfabeyi btn Akdem2*5'yaymak iin bu kent
chalote haline getirmilerdir. Ama asl nemi askeri ten yola kmtr. Srun etkileyici surlar, hl anl tari
dir, nk Kuds krallna kar sefer dzenledikleri hini hatrlatmaktadrlar. Kent taraftan denizle evrili
her seferinde, Msr birliklerinin toplanma noktasn dir, yalnzca Byk skender tarafndan ina ettirilmi o-
meydana getirmektedir. lan dar bir kstak onu anakaraya balamaktadr. Alna
Baudouin, l l l l den itibaren kent surlarnn altnda maz olmakla nl olan bu kentte, l l l l de yeni igl edil
gsteri yapmaya balamtr. Askalann Fatmi valisi mi kentlerden gelme ok sayda mlteci vardr. bn el-
emslhilafe (Halifeliin gnei), bn el-Kalanissinin Kalanissinin aktard zere, bunlar savunma esnasnda
dedii gibi savatan ok ticarete eilimli biri olarak, Ba baat bir rol oynayacaklardr. bn el-Kalanissinin anlats
tklarn g gsterisi karsnda hemen korkuya kapl birinci elden kaynaklara dayanyormua benzemektedir.
mtr. Hibir direnme gstermeden onlara yedi bin di
nar hara demeyi kabul etmitir. Bu beklenmedik bo Frenkler hareketli bir kule kurmular ve ona korkutu
yun eme nedeniyle kendini aalanm hisseden ken cu bir etkinlikle bir koba takmlard. Surlar sarsld,
tin Filistinli halk, Kahireye eli gndererek valinin az talarn bir ksm paralanarak utu ve kuatma altndaki-

12.4 I2 5

ler felketin eiine geldiler. Tam bu srada, dkmecilik a-
lannda bilgileri olan ve sava konusunda deneyimleri bu-
lunan Trabluslu bir denizci, kaleyi savunanlarn ellerinde
tutacaklar ipler araclyla kobana kafadan ve yanlar
dan taklacak kancalar yapmaya giriti. Kaledekiler bu
kancalar yle bir ekiyorlard ki, ahap kulenin dengesi
bozuldu. Frenkler, kulenin devrilmemesi iin kendi ko-
balarn birok kereler krmak zorunda kaldlar.
Yeniden denemeye girien saldrganlar, hareketli ku
lelerini surlarn ve tahkimatn dibine itmeyi baarmlar
ve ba 10 kilodan daha ar dkme bir paradan olu
an, 60 ar uzunluunda yeni bir kobayla kale be
denlerini dvmeye balamlardr.
aml vakanvis devam etmektedir:
Beceriyle yerletirilen birka kalas sayesinde, ileri pis
lik ve bok dolu kpleri yukar kartt, bunlar Frenklerin
stne dktler. zerlerine yaylan kokudan boulan
Frenkler, artk koban kullanamyorlard. Denizci bu
nun zerine, zeytinya, bitm, odun, reine ve gl aac
kabuu doldurduu zm kfeleri ve sepetlerini alarak,
bunlar Frenk kulesinin zerine att. Kulenin tepesinde
yangn kt ve Frenkler bunu sirke ve suyla sndrmeye
urarlarken, Trabluslu alevleri azdrmak iin, aceleyle ii
kaynam ya dolu baka sepetler att. Ate kulenin btn
tepesini sard, yava yava aalara indi ve btn ahap
blmleri kaplad.
Yangn sndrmekte aciz kalan saldrganlar, so
nunda kuleyi boaltmlar ve kamlardr. Savunucular
bundan yararlanarak bir huru yapmlar ve terkedilen
ok miktarda silah ele geirmilerdir.
bn el-Kalanissi muzaffer bir edayla yle tamamla
maktadr:
z6
Bunu gren Frenkler cesaretlerini kaybettiler ve kamp
larndaki barakalar atee vererek geri ekildiler.
Tarih 10 Nisan 1112dir. Sr halk, 133 gnlk bir
kuatmann sonunda, Frenklere yank uyandran bir
bozgun tattrmtr.
Badattaki ayaklanmalar, Askalan isyan ve Sr di
reniinden sonra bir isyan rzgr esmeye balamtr,
istilaclara ve geveklik hatta ihanetle itham ettikleri
birok Mslman yneticiye ayn kini duyan Araplarn
saysnda art olmaktadr. Bu durum, zellikle H a
lepte sradan bir fke olmaktan abucak kmtr. e
hir halk, kad bn el-Haabn ynetimi altnda kaderi
ne egemen olmaya karar vermitir. Yneticilerini kendi
leri seecek ve izlenecek siyaseti onlara bildireceklerdir.
Kukusuz birok yenilgi, birok hayal krkl mey
dana gelecektir. Frenk yaylmas sona ermemitir ve
kstahlklar snr tanmamaktadr. Fakat artk, Halep
sokaklarndan yola kan bir taban unsurunun Arap
Dou lemini yava .yava kapsamasna ve-iktidara., bir
gn doru, cesur ve kaybedilmi topraklar yemden fet
hedebilecek insanlarjLtamasna tank olunacaktr.
Halep bu noktaya ulamadan nce, tarihinin en be
lirsiz dnemini geirecektir. 1113 Kasm aynn sonun
da bn el-Haab, Rdvann Hisardaki saraynda ar
hasta olduunu renince, dostlarn toplam ve mda
hale etmeye hazr olmalarn istemitir. Rdvan bey 10
Aralkta lmtr. Haber duyulunca, silahl milis grup
lar mahallelerine dalarak, balca binalar igl etmi
ler ve Rdvann ok sayda yandan, zellikle de ha-
haiyun tarikat mensuplarn yakalayarak, Frenk d
manla ibirliinden tr hemen idam etmilerdir.
Kadnn amac iktidar bizzat ele geirmek deil de,
Rdvann olu olan yeni beyi Alparslan babasnnkin-
lz 7
den farkl bir siyaset izlemesi konusunda etkilemektir.
ok kekeme olduundan dilsiz ad taklm olan bu
on alt yandaki gen, ilk gnler esnasnda bn el-
Haabn militanca siyasetini onaylyor gibidir. Rd
vanla alan herkesi tutuklatm ve halkn saklamad
sevin gsterileri iinde hemen kafalarn kestirtmitir.
Kad kayglanmtr. Gen beye, kenti bir kan glne
evirmemesini, yalnzca hainleri ibret olsun diye ceza
landrmakla yetinmesini tavsiye etmitir. Erkek karde
lerinden ikisini, birok askeri, baz hizmetkrlar ve ge
nelde kendine uymayan kim varsa idam ettirmitir.
Kentliler mthi gerei yava yava anlamaktadrlar:
Bey delidir. Bu dnemi anlayabilmemiz iin en iyi kay
nak, Halepli bir diplomat-yazar olan Kemaleddinin, bu
olaylardan bir yzyl sonra, o a yaayanlarn tank
lklarna dayal olarak yazd vekayinamedir.
Alparslan, bir gn emirlerden ve nde gelen kiilerden
bazlarm toplad ve onlar Hisarn iinde yaplm bir cins
dehzilde gezdirdi.
Hepinizin boynunu burada vurdurtsam ne derdiniz?
Biz efendimizin emirlerine tbi kleleriz, diye cevap
verdiler talihsizler, bir tehdidi bir akaym gibi alarak.
Ve zaten elinden de bu sayede kurtuldular.
Gen delinin etraf boalmakta gecikmemitir. Ona
artk yalnzca bir kii yaklamaya cesaret edebilmekte
dir: Hadm klesi Lulu (inci). Ama o da hayatndan en
dielenmeye balamtr. 1114 Eyllnde, efendisi uyur
ken onu ldrm ve tahta Rdvann alt yanda olan
baka bir olunu kartmtr.
Halep, anarinin iine her gn biraz daha batmakta
dr. Hisarda, denetimsiz kle ve asker gruplan birbirle
rini boazlarken, silahl ehirliler yamaclardan korun
mak iin kent sokaklarnda devriye gezmektedirler. Bu
128
ilk dnemde, Antakya Frenkleri Halepi fel eden bu
kaostan yarar salamann peine dmemilerdir.
Tancrede, Rdvandan bir yl nce lmtr ve Kema
leddinin vekavinamesinde Sircal olarak sz ettii ardl
Sire Roger, byk apl bir harekta giriecek kadar g
vene henz sahip olamamtr. Fakat bu duraklama k
sa sreli olmutur. Antakya kontu Roger, 1116da H a-
lepe giden btn yollar denetlediinden emin olarak,
kendi evreleyen "kaleleri birbiri ardna igl etmi ve
hibir direnme olmadndan, M,ekke^e_ hacca giden
herkesten bir vergi almay da baarmtr.
Hadm Lulu Nisan 1 1 1 7 de katledilmitir. Kemaled-
dine gre, refakatindeki askerler ona bir komplo d
zenlemilerdir. Kentin dousunda yrrken, bunlar bir
denbire yaylarn gererek, onu hayvan avlayacaklarna
inandrmak zere tavan var, tavan var diye bar
mlardr. Aslnda okla delik deik ettikleri Lulunun ta
kendisidir. O lnce, iktidar baka bir kleye gemi,
o da duruma egemen olamayarak Rogerden kendine
yardma gelmesini istemitir. Bunun zerine anlatla
maz bir kaos kmtr. Frenkler kenti kuatmaya hazr-
lanrlarken, askerler Hisarn denetimi iin aralarnda
dvmeye devam etmektedirler. bn El Haab, bu du
rumda vakit kaybetmeden harekete gemeye karar ve
rir. Kentin nde gelen kiilerini toplar ve sonularnn
ar olaca sonradan grlecek bir tasar sunar. Onla
ra, Halepin bir snr kenti olarak Frenklere kar ciha
dn ncs olmas gerektiini, bu yzden ynetimin
gl bir emire ve belki de bizzat sultana braklmas
gerektiini syler. Bylece kent, kendi kiisel karlarn
islamiyetinkilerin nne geiren yerel bir beyin oyunca
olmayacaktr. Kadnn nerisi onaylanr, ama ekin
celer de vardr, nk Halepliler bamszlklarn ks
kanlkla korumak istemektedirler. Daha sonra muhte
mel adaylar gzden geirilir. Sultan? Artk Suriyeden
129
sz edildiini duymak bile istememektedir. Tutekin?
Belli bir ap olan tek Suriyeli hkmdardr, ama Ha-
lepliler bir amly asla kabul etmezler. Bunun zerine
bn el-Haab, Mardin valisi olan bir Trk emirini, Ilga-
zi beyi nerir. Her zaman rnek alnacak bir ekilde
davranmamtr. Bundan iki yl nce, sultana kar Is-
lam-Frenk ittifakn tutmutur ve ayyalyla nldr.
bn el-Kalanissi, lgazi arap itiinde, gnlerce avanak
avanak dolayor, bir emir veya talimat vermek zere
akln toplayamyordu, demektedir. Fakat sade bir as
ker bulmak iin ok aramak gerekmektedir. Ve bn el-
Haab, lgazinin cesur bir sava olduunu, ailesinin
Kuds uzun zaman ynettiini ve kardei Skmenin
Frenklere kar Harran zaferini kazandn ileri srer.
ounluk sonunda onun grne katlr. Ilgazi davet
edilir ve 1118 ylnda Halep kaplarm ona bizzat kad
aar. Emirin ilk ii Rdvann kzyla evlenmek olur; bu
hareket, yeni efendi ile kent arasnda birlik kurulduu
nu simgelemekte ve ayn zamanda yeni efendinin me
ruluunu belirlemektedir. Ilgazi birliklerini arr.
Frenk istilasnn balamasndan yirmi yl sonra, Ku
zey Suriyenin bakenti ilk kez dvmek isteyen bir n
dere sahip olmutur. Sonu imek hzyla gelir. 28 Ha
ziran 1 1 1 9 da Halep efendisinin ordusu, iki kentin or
tasndaki Sarmeda ovasnda Antakya ordusuyla karla
r. Kum tayan scak ve kuru bir rzgr olan Hamsin
savalarn gzlerine doru esmektedir. Kemalleddin
sahneyi yle anlatmaktadr:
Ilgazi emirlerine, cesurca arpacaklarna, iyi tutuna
caklarna, geri ekilmeyeceklerine ve cihad iin hayadarn
feda edeceklerine yemin ettirdi. Sonra Mslmanlar k
k dalgalar halinde yayldlar ve geceyi geirmek zere
Sire Rogernin birliklerinin yanma slendiler. Frenkler,
gn doarken kendilerini drt bir yandan evirmi olan
130
Mslmanlarn sancaklarnn aniden stlerine geldiini
grdler. Kad bn el-Haab beyaz ksrann zerinde,
mzra elinde ilerledi ve bizimkileri arpmaya itti. Onu
gren askerlerden biri aalayc bir sesle bard: Mem
leketimizden bir sarkly izlemek iin mi geldik?. Fakat
kad askerlere doru yrd, saflar arasnda dolat ve
glerini harekete geirmek ve morallerini ykseltmek iin
onlara ylesine bir nutuk ekti ki, adamlar duygulanp a
ladlar ve ona hayran oldular. Sonra her bir cepheden ayn
anda yklenildi. Oklar bir ekirge bulutu gibi uuyorlard.
Antakya ordusu yokedilmitir. Bizzat Sire Roger de,
kafas burun hizasndan yarlm olarak cesetlerin ara
snda yatmaktadr.
Zaferi bildiren haberci, Halepe Mslmanlarn Uluca-
mide saflar halinde le namazn bitirdikleri srada ulat.
Bunun zerine bat tarafndan byk bir bart duyuldu,
ama hibir sava kente ikindi namazndan nce dnemedi.
Halep, zaferini gnlerce kutlar. arklar sylenir, ii
lir, koyunlar kesilir; askerlerin getirdikleri sancaklara,
fafa zrhlarna, rme vcut zrhlarna veya fakir bir esi
rin kellesinin kesilmesine iti kak baklr - zenginler,
kurtarmalk karl geri verilmektedir-. Meydanlarda
Ilgazinin onuruna irticalen sylenilen destanlar dinle
nir: Allahtan sonra sana gveniriz. Halepliler, yllardan
beri Bohemondun, Tancredein sonra da Rogernin ya
ratt dehet iinde yaamlardr; ilerinden ou, so
nunda Trablustaki kardeleri gibi lm ile srgn ara
snda seim yapmaya zorlanacaklar an bir kadermi
gibi beklemeye balamtr. Sarmeda zaferiyle birlikte,
kendilerini yeniden domu gibi hissetmektedirler, tlga-
zinin zaferi Arap aleminde heyecan yaratmtr. bn el-
Kalanissi, Gemi yllarda Islama hi byle zafer nasip
olmamt, diye haykrmaktadr.
131

Bu ar szler, lgazinin zafer kazanmasndan nce
hkm srmekte olan ar moral bozukluunu akla
maktadr. Nitekim Frenklerin kstahl samalk boyu
tuna ulamtr: 1118 ylnn Mart banda, kral Baudo
uin tam tamna iki yz onalt valye ve drt yz piya
deyle Msr istilaya kalkmtr. Bu az saydaki ada
myla Sinay gemi, Farama kentini hibir direnmeyle
karlamadan igal etmi, Nil kylarna kadar ulaa
rak, bn el-Esirin alayl bir ekilde belirttii zere, bu
rada ykanmtr. Eer aniden hastalanmasayd daha da
ileri gidecekti. Filistine olabildiince abuk geri gt
rlm, yolda, Sinann kuzeydousundaki el-Arite l
mtr. Baudouinin lmne ramen, el-Efdal bu yeni
aalamann stesinden hibir zaman gelemeyecektir.
Denetimi abucak kaybedecek, yl sonra Kahire so
kaklarndan birinde katledilecektir. Frenk kralnn yeri
ne de, kuzeni Edessa kontu II. Baudouin geecektir.
Sina boyunca yaplan bu grkemli aknn hemen ar
kasndan gelen Sarmeda zaferi bir intikam ve baz o-
yuncular asndan da yeniden fethin balangc olarak
gzkmektedir. lgazinin artk ne hkmdar, ne de or
dusu olan Antakyann zerine vakit geirmeden yr
mesi beklenmektedir. Zaten Frenkler de bir kuatmay
karlamaya hazrlanmaktadrlar. ilk kararlar, kentte
oturan Sryani, Ermeni ve Rum hristiyanlar silahsz
landrmak ve evlerini terketmelerini yasaklamak olmu
tur, nk onlarn Haleplilerle ittifak yapmalarndan
kayg duyulmaktadr. Nitekim Batllar ile, onlar iba
det usullerini kmsemek ve kendilerine kendi kentle
rinde en aalk ileri vermekle sulayan Doulu din
dalar arasnda gerilim ok yksektir. Fakat Frenklerin
aldklar tedbirler ie yaramamtr. lgazi, avantajnn
meyvalarn toplamay hi dnmemektedir. Dut gibi
sarho olup yerlerde srnmekte, Rdvann eski sara
yndan hi kmayarak srekli zaferini kutlamaktadr.
132
Mayalanm ikileri devire devire, sonunda ar atele
nir. Ancak yirmi gn sonra iyileecektir, yeni kral II.
Baudouinin komutasndaki Kuds ordusunun Antak
yaya vardn tam bu srada renecektir. Alkoln t
kettii tlgazi, baarsndan yararlanmay bilemeden
yl sonra lecektir. Halepliler ona, Frenk tehlikesini
kentlerinden uzaklatrd iin kran duyacaklar, ama
lmne hi zlmeyeceklerdir, nk baklar oktan
onun yerine geen Beleke ynelmitir. Bu olaanst a-
damn ad btn dillerde dolamaktadr. Ilgazinin z
yeenidir, ama tamamen baka bir hamurdan biridir.
Birka ay iinde Arap dnyasnn tapt kahraman ha
line gelecek, baarlar camilerde ve meydanlarda kutla
nacaktr.
Belek, 1122 Eyllnde parlak bir basknla, Edessa
kontluunda II. Baudouinin yerine gemi olan Joce-
lini yakalamay baarr. bn el-Esire gre, onu bir deve
derisine sard, bunu diktirdi, sonra kurtarmalk deme
tekliflerinin hibirini kabul etmeyerek, onu bir kaleye
kapatt. Antakya prensi Rogernin kaybndan sonra, i-
kinci bir Frenk devleti daha nderinden yoksun kalm
tr. Kayglanan Kuds kral, kuzeye bizzat gelmeye ka
rar verir. Edessal valyeler onu Jocelinin yakaland
yere, Frat kysndaki bataklk bir blgeye gtrrler.
II. Baudouin kk bir keif turu atar, sonra geceyi ge
irmek iin adrlarn kurulmasn emreder. Ertesi sa
bah, Doulu hkmdarlardan rendii en sevdii spor
olan doanla avlanmak zere erkenden kalkar, sessizce
yaklam olan Belekle adamlar tam bu srada kamp
kuatrlar. Kuds kral silahlarn atar. O da esir edil
mitir.
Baarlarnn saygnlyla halelenen Belek, 1123
Hazirannda Halepe muzaffer bir giri yapar. lgazinin
izinden giderek nce Rdvann kzyla evlenir, sonra bir
an bile kaybetmeden ve hibir baarszla uramadan,
133
kent civarnda Frenklerin elinde bulunan yerleri dzenli
bir ekilde geri almaya balar. Bu krk yandaki Trk
beyinin askeri becerisi, kararll, Frenklerle hibir uz
lamaya yanamamas, sade bir hayat srdrmesi ka
dar, ard arda elde ettii zaferler de onu dier Msl
man hkmdarlarn vasatlndan ayrmaktadr.
Frenklerin, krallarnn esir dmesine ramen yeni
den kuattklar Sr kenti, onu tanrnn gnderdii kur dinin anlattna gre, Belek Srlularn ars kendine
tarc olarak grmekte ba ekmektedir. Savunucularn
durumu, oniki yl nceki muzaffer direnileri srasnda
olduundan daha nazik gzkmektedir, nk Batllar
bu kez deniz denetimini ele geirmilerdir. Nitekim, yz
yirmiden daha fazla teknesi olan byk bir Venedik do
nanmas, 1123 ilkbaharnda Filistin kylar aklarnda
belirmitir. Daha gelir gelmez, Askalan aklarnda de
mirlemi olan Msr donanmasn gafil avlayarak yok
etmeyi baarmtr. Venedikliler ubat 1 1 2 4 te, Ku
dsle ganimetin nasl paylalacana ilikin bir anla
ma imzaladktan sonra, Sr limann ablukaya almlar,
bu arada Frenk ordusu da kentin dousunda kamp kur
mutur. Demek ki kuatma altndakilerin gelecei par
lak gzkmemektedir. Kukusuz Srlular inatla dv
mektedirler. rnein bir gece, ok iyi yzme bilenler
den oluan bir grup, limann giriini tutan bir Venedik
gemisine ulamay ve onu kente kadar ekmeyi, sonra
da silahlarn skp tahrip etmeyi baarmtr. Fakat
bylesine parlak eylemlere ramen, baar anslar d
ktr. Fatmi ordusunun perian olmas, deniz yolun
dan yardm gelmesini olanaksz klmaktadr. te yan
dan, ime suyu salamak zorlamaktadr. Srun en za
yf yan, surlarnn iinde su kaynann bulunmamas
dr. Su bar zamannda dardan bir kanal ebekesiyle
gelmektedir. Sava durumunda ise kent sarnlarna ve
kk kayklarla yaplan youn bir sutamacalna kalmayacaklardr. Halepte iktidar, Ilgazinin olu Ti-
gvenmektedir. Ancak Venedik ablukasnn skl bu
i 34
yolu engellemektedir. Eer kska gevemezse, birka
ay iinde teslim olmak kanlmaz hale gelecektir.
Olaan koruyucular olan Msrllardan hibir ey
beklemeyen savunucular, gnn kahraman Beleke y
nelirler. Emir o aralar Halep blgesindeki kalelerden bi
ri olan ve bamllardan birinin isyan kard Menbi
(Hieropolis) kalesini kuatm durumdadr. Kemaled-
ulanca, kuatmay srdrme iini yardmclarndan bi
rine devrederek, hemen Srun yardmna komaya ka
rar verir. 6 Mays 1124te yola kmadan nce son bir
tefti yapar.
Halepli vakanvis yle srdrmektedir:
Banda kafa zrh ve kalkan elinde olduu halde,
Belek mancnklarn kurulacaklar yeri belirlemek zere
Menbi kalesine yaklat. Emirlerini verirken, surlardan a-
tlan bir ok sol kprck kemiine sapland. Oku kendi
kard ve zerine kmseyerek tkrerek, bu darbe b
tn Mslmanlar iin ldrc olacakdiye mrldand.
Sonra son nefesini verdi.
Doruyu sylyordu. lm haberi Sra ulatn
da, halk cesaretini kaybetmi ve artk yalnzca teslim
koullarm konumaktan baka birey dnemez hale
gelmiti. bn el-Kalanissinin aktardna gre, ki sra
askerin arasnda (kentten) ktlar, Frenkler onlar ra
hatsz etmediler. Btn asker ve siviller kenti terketti,
orada yalnzca sakatlar kald. Srgnlerden bazlar
ama gitti, dierleri lkeye dald.
Kan dklmesi engellendiyse de, Srlularn mtni
direnmesi gene de aalanma iinde sona ermitir.
Belekin kaybnn sonularna bir tek onlar maruz
murtaa gemitir. Ondokuz yandaki bu gen adam,
i 35
bn el-Esire gre, vaktini yalnzca elenceyle geiriyor toparlamas iin zaman brakacaktr. Fakat mdahalesi
du ve doduu yer olan Mardine gitmek iin Halepten nin byk bir nemi olmutur, nk 1125te Halep ile
ayrlmakta acele etmiti, nk Suriyede Frenklerle Musul arasnda gerekletirilen birlik, bir sre sonra
ok fazla sava olduunu dnmekteydi. Bakentinden Frenklerin kstahlna baaryla karlk verebilecek
ayrldndan memnuniyetsizlik duymayan beceriksiz gte yeni bir devletin ekirdiini oluturacaktr.
Timurta, Kuds kraln yirmi bin dinar karlnda sa bn el-Haabn inatl ve artc kavray yetene
lvermekte de acele etmitir. Ona hilatler, altn bir ba iyle, sadece kenti igalden kurtarmakla kalmayp, ayn
lk ve ssl izmeler armaan etmi, hatta Belekin onu zamanda istilaclara kar cihadn byk yneticilerine
esir ettii gn ald atn bile geri vermitir. Hi kuku yolun hazrlanmasnda herkesten daha fazla katk yap
suz bir hkmdara yakan bir tutum, ama bu tama t bilinmektedir. Fakat kad bu adamlar gremeye
men sorumsuzcadr, nk Baudouin, serbest kalmasn cektir. 1 1 2 5 in bir yaz gn le namazndan sonra,
dan birka hafta sonra kenti ele geirmeye iyice kararl Haleg Ulucamiinde ileke klna girmi bir adam ze-
bir ekilde Halep nlerine gelmitir. rine atlm ve ban gsne saplamtr. Bu, haha-
Kentin savunulmas tamamen bn el-Haaba kal yurf tarikatnn intikamdr. bn el-Haab, tarikatn en
mtr, onun da yalnzca birka yz silahl adam var teITEasm olmu, bu tarikat mensuplarnn kanm, o-
dr. Kentinin etrafnda binlerce savann toplandn luk oluk aktm ye bundan hibir zaman pijmanlk
gren kad, lgazinin oluna bir haber gnderir. Ha duymamtr. Bu durumda, bunu er ge hayatyla de
berci, hayat pahasna dman hatlarndan geer. M ar yeceini bilmemesi olanakszdr. eyrek yzyldan
dine varnca emirin divanna kar ve ona Halepi ter- beri, hahaiyunun hibir dman onlarn elinden kur
ketmemesi iin srarla yalvarr. Fakat korkak olduu tulmay baaramamtr. OA 011
kadar yzsz de olan Timurta, yaknmalarna sinirlen
dii haberciyi hapse attrr. itjn zamanlarn en korkutucusu olan bu tarikat
bn el-Haab bu durumda baka bir kurtarcya, Mu 1 0 9 Oflk kuran Hasan~es-Sabbah. geni kltrl, iire
sula vali olarak atanm olan yal bir Trk askeri olan ayafTl, bilimin son p e l i s r n e l e r i n e rnpr f l kh b i r a d a m d r .
atabey Aksungur el-Porsukiye ynelir. Doruluu ve l 48de Rey kentne domutur. uras birka on yl
dinsel heyecan kadar siyasal becerisi ve ihtirasyla da n (sonra Ja h ra n kasabasnn kurulaca yerin hemen ya
l olan el-Porsuki, kadnn davetini hemen kabul eder ve nndadr. Efsanede .yle anlatld zere, genliinde
aceleyle yola koyulur. Ocak 1125te kentin nne var air \Tmer el-Hayyamn ok yakn dostu olmutu^
mas Frenkleri artr ve bunlar adrlarn brakp ka Hayyam da onun gibi m a t e m a t i k v p . a s t r o n o m i mrk-
arlar. bn el-Haab hemen el-Porsukiyi karlamaya nudur. Fakat bylesine bir dostluun gerek olup olma
karak onu takibe girimesi iin tahrik etmek ister, ama e- d tam bilinmemektedir. Buna karlk, bu parlak ada
mir uzun zamandr at koturmaktan yorulmutur ve asl mn hayatn tarikatn rgtlemeye adamaya gtren
olarak da yeni mlkn ziyaret etmekte acelesi vardr. koullar btn ayrntlaryla bilinmektedirler.
Be yl nce Ilgazinin de yapamad gibi avantajn da ______ boduunda, sonradan nnn Ha katlaca
ha ileri gtrmeye cret edemeyecek ve dmana kendini ia doktiriAi''jkslman Asvava egemendi. Suriye M
 srl Fatmilere aitti ve bir baka ii hanedan olan B- ele geirilmesi olanaksz bir tapnaa sahip olan Hasan,
veyhoullar ran denetim altnda tutuyor ve Abbasi etkinliinin ve disiplin anlaynn tarihte bir einin da
halifelerine Badatn gbeinde gcn dayatyorlard. ha olmayaca dinsel-siyasal bir rgt kurmaya balar.
Fakat durura, Hasann genliinde tamamen tersine Tarikata mensup olanlar, eitim dzeylerine, gve
dnmt.\Snni ortodoksluun savunucusu Selkl- nirliklerine ve cesaretlerine gre, raktan stad azama
lar btn blgeyele geirmilerdi. Eskiden muzaffer o- kadar derecelere ayrlmlardr. Bunlar youn beyin y
lan ia, imdi ancak hogrlen ve ou zaman takibata kama dersleri kadar bedensel idmanlardan da gemek
urayan bir doktrirdeibaiLhale gelmiti. tedirler. Dmanlarnn zerinde dehet yaratmak ze
Iranl din adamlarnn arasnda byyen Hasan bu re, Hasann tercih ettii silah cinayettir. Tarikat men
duruma,.isyan etmektedir. 1 0 7 1 de ia mezhebinin son suplar tek tek veya daha nadir olmak zere ikili veya
kalesi Msra gidip yerlemeye karar verir. Fakat Nil l gruplar halinde, seilmi bir kiiyi ldrmek zere
lkesinde kefettikleri hi houna gitmez. Yal Fatmi gnderilmektedirler. Bunlar ou zaman tccar veya i
halifesi el-Mustansir, Abbasi rakibinden de kukladr. leke dervi klna girmekte, cinayetin ilenecei kenti
Sarayndan, el-Efdalin babas ve selefi Ermeni vezir dolamakta, kurbanlarnn yaadklar yerleri ve al
Bedrlcemalinin izni olmadan kmaya cesaret edeme kanlklarn bellemekte, planlarn yaptktan sonra da
mektedir. Hasan, Kahirede onun zlemlerini paylaan darbelerini indirmektedirler. Fakat hazrlklarn ok
ve onun gibi ii hilafetini slah etmeyi ve Seluklulardan gizli srdrlmesine ramen, icraatn Raln gz -
intikam almay isteyen ok sayda kktendinci bulur. nimdoeefeyan etmesi gerekiyordu. Bu nedenle, cinayet
Ksa bir sre sonra nderi halifenin byk olu Ni- yeri camii, tercihli gn cuma ve genelde le saaty3T.
zarn olduu gerek bir hareket ekillenir. Dindar oldu Hasana gre, cinayet sadece bir hasmndan kurtulma
u kadar cesur da olan Fatmi veliahd, kendini saray nn yolu olmayp, hereyden nce halka verilen ifte bir
zevklerine vermeye ve bir vezirin elinde kukla olmaya derstir: ldrlen kiinin cezalandrlmas dersi ve fe
hi hevesli deildir. Babasnn eli kulanda olan l dai ad verilen icrac tarikat mensubunun kendini kah
mnden sonra, t.hta geecek ve Hasan ile arkadalar ramanca feda etmesinin dersi, nk bu kii hemen her
nn yardmyla jilere yeni bir altn a yaatacaktr. seferinde hemen orackta ldrlyordu.
Ba mimarnn Hasan olduu ok dikkatli bir plan ha Tarikat mensuplarnn soukkanllkla ldrlmeye
zrlanr. dranh milUanSeluklu imparatorlnnn kal- raz olmalar, o a insanlarnn onlarn hahalji uyu-
bine yerleerek, afanj, Nizarn tahta geer gemez giri turulduklarna inanmalarna yol am, bu da onlarn a-
ecei yeniden fetih harektna hazrlayacaktr. dnn hahaiyun^ olmasna .yol amtr. Bu kelime
'i Hasan hiitiin haarlar aflr> haaplar elde..der, ksa bir sre sonra Assasin (Katil) haline gelecek ve
ama bunlara erdemli Nizarn dndnden ok birok Bat dilinde yer alacaktr. Bu varsaym doru o-
farkl yntemlerle ular. 1090 ylnda. Hazar denizinin labilir, ama tarikata ilikin her konuda gerekle efsane
yaknlarndaki hemen hemen alanda, yi birbirinden ayrmak zordur. Acaba Haan, kendileri
Elbruz sradalarnda ver alanf^Kartal Yuvasn Alamut ni bir an.iin enette sansnlaLYfi.bylece ehadete hazr
kalesini, iindekileri gafil avlayarak ele geirir. Bylece olsunlar diye tarikat mensuplarn uyuturucuya m v-

138 139
neltiyordu? Yoksa daha adi bir ekilde olmak zere,
artk zerk bir mlk haline getirecei bir yerleme yeri a-
onlar srekli kendine baml tutmak iin baz uyutu
ramaktadr. Minik ve hasm devletler halinde paralan
ruculara m altryordu? Acaba onlara, sadece cinayet
m Suriyeden daha iyisi olabilir mi? Fatmi halifeliinin
srasnda gevemesinler diye bir uyarc m veriyordu?
uyuukluundan kurtulaca gne kadar ayakta kalmas
Yoksa onlarn gz kapal imanlarna m gveniyordu?
iin, tarikatn buraya szmas, bir kenti dierine, bir emi-
Cevap her ne olursa olsun, bir tek bu varsaymlar bile,
ri dierine kar oynamas yeterli olacaktr.
Hasan gibi olaanst bir rgty takdir etmek ol
Hasan, Suriyeye esrarl bir hekim-mneccim olan
maktadr.
ranl bir vaiz gndermi, o da Halepe yerleerek, Rd
Zaten baars gz kamatrc olmutur. Tarikatnn
vann gvenini kazanmay baarmtr. Mritler kentte
kurulmasndan iki yl sonra, 1 0 9 2 de ilenilen ilk_cina-
dolamaya, doktrinlerini vaaz etmeye, hcreler olutur
yet tek bana bir destancTr/^elTilcIular ^srd a'^ u le ^
maya balamlardr. Seluklu beyinin dostluunu kay
riniri zirvesncTedirler. Ama imparatorluklaramjtemel
betmemek iin, bata onun siyasal hasmlarndan baz
direi, Trk savalar tarafndan fethedilen topraklar
larn katletmek gibi aalk ilerde ona hizmet etmek
otuz yl iinde gerek bir devlet halinde rgtleyen a-
ten kanmamaktadrlar. Hekim-mneccim 1 1 0 3 te
dam, snni iktidarnn yeniden domasnn ve iaya
lnce, tarikat Rdvann yanna hemen bir Iranl dan
kar mcadelesinin mimar, yalnzca ad bile eseri hak
man yollamtr: Kuyumcu Ebu-Tahir bunun etkisi, k
knda ipucu veren yal bir vezirdir: Nizamlmlk.
sa srede ncelininkinden de ezici hale gelmitir. Rd
Devletin, dze*. 14 Ekim 1 0 9 2 de, Hasann mritle
van tamamen onun etkisi altndadr ve Kemaleddine
rinden biri onu bir bak darbesiyle ldrmtr. bn
gre, artk hibir Halepli, beyin evresine szm olan
el-Esir, Nizamlmlk kallediUmg ..devle tJ 2azc.almd, di
saylamayacak kadar ok mritlerden birinden geme
yecektik Bundan sonra Seluklu imparatorluu bir da
den hkmdardan en kk bir ltuf elde edememekte
ha hi btnleemeyecektir. Artk tarihinin kilometre
veya idareyle olan bir sorununu zememektedir.
talar fetihler deil de, bitmez tkenmez veraset sava
Fakat hahaiyunlardan, tam da bu glerinden t
lar olacaktr. Hasan, Msrdaki arkadalarna grev
r nefret edilmektedir. En bata bn el-Haab, onlarn
tamamland demi olabilir. Artk Fatmilerin kaybet
faaliyetlerine son. verilmesini aralksz talep etmektedir.
tikleri yerleri geri almalarnn yolu almtr. I Nizara
Onlarn yalnzca nfuz ticareti yapmalarn <leil, ayn
dmektedir. Fakat Kahiredeki ayaklanma ksa sr
zamanda ve zellikle^ Batl istilaclara yaknlk gster
m, vezirlii babasndan miras alan el-Efdal, 1 0 9 4 te
melerini knamaktadr?
Nizarm dostlarn acmaszca ezmi, onun da zerine
Ne kadar elikili olsa da, bu itham dorulanma
canl canl duvar rdrtmtr.
benzemektedir. Frenkler geldiinde, (Suriyeye henz
Hasan kendini beklenmedik bir durum karsnda
yerlemeye balam olan hahaiyun m ur i11eTTre~~t;>a-
bulmutur. ii halifeliinin slah edilmesinden vazgeme
tnler denilmitir, yani halkn nnde gzktklerin
mitir, ama bunun zaman alacan bilmektedir. Sonu
den"farkl bir inan tayanlar . Bu ifade, bu mritlerin
olarak stratejisini deitirmitir: Resmi slam ile dinsel ve
ancak grnte Mslman olduklarna im etmekte
siyasal temsilcilerini kknden ykma iini srdrrken,
dir. bn el-Haab gibi iiler, zayflamasna ramen Arap

140
141
dnyasndaki ipleri kopartmasndan tr Hasann
mritlerine hibir sempati duymamaktadrlar.
Btn Mslmanlarn nefret ettii ve takibata urat
t hahaiyun, bunun sonucu olarak bir hristiyan or
dusunun hem Seluklular, hem de Nizar ldren el-
Efdali bozgun stne bozguna uratmasndan memnu
niyetsizlik duymamaktadrlar. Rdvann Batllara y
nelik abartl uyumlu tutumunun, ksmen batnilerin
tavsiyelerinden kaynaklandnda hibir kuku yoktur.
bn el-Haaba gre, hahaiyun ile Frenkler arasn
da varolan birlikte hareket, ihanetle edeerlidir. Bu
dorultuda da davranmtr. Rdvann 1113 sonundaki
lmn izleyen katliamlar srasnda, batniler sokak
sokak, ev ev kstrlmlardr. Bazlar kalabalk tarafn
dan lin edilmi, dierleri surlardan aa atlmtr.
Yaklak 200 tarikat mensubu bu ekilde lmtr ve
aralarnda kuyumcu olan Ebu-Tahir de vardr. Ancak
bn el-Kalanissi, ou kamay baararak Frenklere s
nd veya lkeye daldr, belirtmektedir.
bn el-Haab, hahaiyunun Suriyedeki balca kale
lerini onlardan istedii kadar kopartp alsn, onlarn a
rtc kariyerleri henz yeni balamaktadr. Baarszl aklayarak ldrmler, sonra hibir iz veya ipucu brak
ndan ders alan tarikat taktiini deitirmitir. Hasan,
Suriyeye Behram adnda yeni bir Iranl propagandac
gndermitir; bu adam btn byk eylemleri geici o-
larak askya almaya ve zenli ve gizli bir rgtlenme ve
szma faaliyetine girimeye karar vermitir.
aml vakanvis yle anlatmaktadr: Behram ok
byk bir gizlilik iinde yayor ve kyafet deitiriyor
du, bunu ylesine iyi yapyordu ki, hikimse kim oldu
undan kuku duymadan kentlerde ve kalelerde dola
yordu. Birka yl iinde, yeraltndan kmay dnme
sine izin verecek kadar gl bir ebekeye sahip hale
gelmitir. Bu konuda, Rdvann yerine geen kii onun
byk koruyucusu olmutur.
142
Ibn el-Kalanissi, Behram bir gn ama gitti, atabey Tu-
tekin onun ve etesinin ktlklerine kar tedbir olsun diye
ona hsnkabul gsterdi. Ona sayg gsterildi ve gz ak
muhafzlar tarafndan korundu. Suriye bakentinin ikinci ada
m vezir Tahir el-Mazdegni, onun tarikatna mensup olma
masna ramen Behramla anlat ve onun melanet kementle
rini drt bir yana atmasna yardm etti, diyor. ,
Bu^-sayede, Hasan es-Sabbahm Alamut .snanda
Q 1 124tejlmesine ramen, fyahaiyunuITaaliyeti byk
bir art gstermitir. bn el-Haabn ldrlmesi mnfe-
rit bir olay deildir. Bundan bir yl nce, davaya ilk ba
larda katlm baka bir sarkl direnii onlarn darbe
leri altnda can vermiti. Btn vakanvisler, onun ld
rlmesini tumturakl bir ekilde aktarmaktadrlar, nk
Frenk istilasna kar ilk fke hareketini 1099 Austos
banda ynetmi olan adam, artk Mslman dnyas
nn en byk otoritelerinden biri haline gelmiti. Badat
kazlkuzat (kadlar kads), Islamn an Ebu-Saad el-
Haravinin, Hamedandaki Ulucamide batnlerin sald
rsna urad haberi Iraktan gelmitir. Batnler onu b
madan kamlardr ve herkes onlardan korktuu iin iz
leyen de olmamtr. Cinayet, el-Haravinin uzun bir sre
yaad amda ok byk bir fke yaratmtr. zellik
le dinsel ortamlarda olmak zere, hahaiyunun faaliyeti
artan bir husumet uyandrmtr. Mminlerin en iyileri
nin kalpleri zntyle doludur, ama konumaktan kan
maktadrlar, nk batniler kendilerine direnen herkesi
ldrmeye ve sapklklarn onaylayan herkesi destekle
meye balamlardr. Ne emirler, ne vezir, ne sultan, hi
kimse onlar aka knamaya cret edememektedir.
Bu dehet dorulanmtr. Halep ve Musulun gl
efendisi l-Porsuki de, 2 6 Kasm 1 1 2 6 da hahaiyunun
korkun intEamma uramtr.
i 43
 Fakat bn el-Kalanissi bu ie armtr, nk:
de artk hibir denetime sahip deildir. Onlarn kendi
silahl milisleri vardr, ynetim ellerine gemitir ve on
Emir muhafzlarna gvenmekteydi. Ne bir klcn, ne
lara her eyiyle sadk olan vezir el-Mazdegni Kudsle
bir ban delebilecei rme bir zrh giyiyordu ve etraf
sk ilikiler yrtmektedir. II. Baudouin kendi cephe
tepeden trnaa silahl adamlarla evriliydi. Fakat kaderin
nne geilemez. El-Porsuki her zaman olduu gibi cuma sinden, kariyerini Suriyenin byk kentini alarak ta
namazn klmak iin Musul Ulucamiine gitmiti, idam landrma niyetini artk saklamamaktadr. Hahaiyu
kaknlar, derviler gibi giyinmi olarak, kimsenin kuku nun kenti Frenklere teslim etmelerini hl engelleyen
sunu uyandrmadan bir kede namaz klyorlard. Bir tek ey, Tutekinin varlyma benzemektedir. Fakat
denbire onun stne atldlar ve rme zrhn delemeden bu erteleme ksa sreli olacaktr. Atabey 1128 banda
birok bak darbesi indirdiler. Batnilerden biri bakla gzle grlr bir ekilde zayflamakta ve artk ayaa
rn emire ilemediini grnce bard, yukarya, bana kalkamamaktadr. Baucunda entrikalar grla gitmekte
vurun!. Vurduklar darbelerden bir ksm boazna geldi dir. Olu Taclmlk Bry ardl olarak belirledikten
ve onu yaralar iinde brakt. El-Porsuki ehit oldu ve ka sonra, 12 ubatta lmtr. amllar artk, kentlerinin
tilleri idam edildiler. dmesinin yalnzca bir zaman sorunu olduuna inan
mlardr.
Hahaiyunun tehdidleri hi bu kadar ciddi olma- Arap tarihinin bu kritik dnemini bir yzyl sonra
mtr. Sz konusu olan artk basit bir hrpalama, ha anlatan bn el-Esir, hakl olarak yle yazacaktr:
rekt deil de, tam Frenk istilasna kar koymak zere
btn enerjisini toplamaya ihtiya duyduu srada, A- TutekininJilniIvle. Frenklere kar kabilecek so-
rap dnyasn kemirenjjerek bir czzamdr. Zaten ka nuncu kisi yokolmtr. Oplar rla artk Suriyenin tmii-
ra dizi srmtr: El-Porsukinin lmnden birka ay nJgledebilecek, gibi, gzkmekteydiler. Fakat tanr,
sonra, onun yerine gemi olan olu da cinayete kurban sonsuz iyilii iinde Mslmanlara merhamet etti.
gitmitir. Bu olaydan sonra, Halepte drt rakip emir
iktidar iin kavgaya tutumutur ve bn el-Haab da ar
tk belli bir tutarlk salamak zere yoktur. 1 1 2 7 de
kent anariye yuvarlanrken, Frenkler yeniden surlarn
dibinde belirmilerdir. Antakyann yeni bir hkmdar
vardr; byk Bohemondun olu, on sekiz yanda sa
rn bir dev, aile mlkn devralmak zere lkesinden
gelmitir. Babasnn adna ve zellikle de cokulu ka
rakterine sahiptir. Halepliler ona hemen hara demi
lerdir ve en ktmserleri, onun kenti fethedecek kii ol
duunu sylemeye balamlardr.
amdaki durum daha az dramatik deildir. Yala
nan ve hasta olan atabey Tutekin, hahaiyun zerin

144
!45
 NC KISIM

KARI SALDIRI (1128- 1146)

Tam namaza duracaktm ki, bir

Frenk bana doru koup kolumdan
tuttu ve yzm D ouya evirerek,
ite byle ibadet edilir dedi.

USAMA BN MUNKD
vakanvis (1095 - 1188)

147
 ALTINCI BLM

AM'DA KURULAN FESATLAR

bn el-Kalanissi yle anlatmaktadr:

Vezir el-Mazdegni, hergn olduu gibi am kalesin

deki Gller kkne gitti. Btn emirler ve askeri komu
tanlar buradaydlar. Meclis birok ii konutu. Kentin e-
fendisi, Tutekinin olu Br burada olanlarn grleri
ni ald, sonra herkes konana gitmek iin kalkt. Adet ge
rei vezirin en son kmas gerekiyordu. Ayaa kalknca,
Br yakn adamlarndan birine iaret etti, o da el-
Mazdegninin kafasna klla defalarca vurdu. Sonra ka
fasn kestiler ve iki para halinde bedenini, kallelik ya
panlar allahn ne hale getirdiini herkes grsn diye De-
mirkapya gtrdler.

Hahaiyunun koruyucusunun ld birka dakika

iinde am arlarnda duyuldu ve hemen bir insan av
balad. Muazzam bir kalabalk, ellerinde kllar ve b
aklarla sokaklara dald. Btn batniler, akrabalar,
dostlar ve onlara sempati duyduundan kukulanlan
herkes kent iinde kovaland, evlerinde yakaland ve a-
cmasza boazland. efleri, sur mazgallarnda armha
gerilecektir. bn el-Kalanissinin ailesinden ou, katlia
ma faal olarak katlmtr. Bu 1129 ylnn Eyll aynda
57 yanda bir yksek memur olan vakanvisin bizzat
halk arasna karmad dnlebilir. Ama yazarken-
ki tonu, bu kanl saatlerdeki zihin hali hakknda ok

149

ey sylemektedir: Sabah her yer hatmilerden kurtul
mutu ve uluyan kpekler onlarn cesetleri iinde dala
yorlard.
amllar, hahaiyun mritlerinin kentlerine el koy
malarna, akas ok kzmlard. En ok kzan ise, ta
rikatn ve vezir el-Mazdegninin elinde kukla olmay
kabul etmeyen Tutekinin oluydu. bn el-Esire gre,
bu olayda yalnzca basit bir iktidar mcadelesi deil,
ayn zamanda Suriye bakentini kanlmaz bir
felketten kurtarmak sz konusudur: El-Mazdegni,
Frenklere, eer Sr kentini kendine brakrlarsa, am
onlara teslim etmeyi nermek zere mektup yazmtr.
Anlamaya varld. Hatta bunun bir cuma gn yapl
mas bile kararlatrld. Nitekim, II. Baudouinin birlik
leri belli etmeden surlarn dibine gelecekler, silahl baz
hahaiyun gruplar onlara kaplar aarken, dier
gruplar da askerlerin ve nde gelen memurlarn Frenk-
lerin kenti igl etmelerinden nce dar kmalarn
nlemek zere Ulucaminin klarn tutacaklardr. Bu
plann uygulamaya konulmasndan birka gn nce,
bundan haberdar olmu olan Br vezirini saf d b
rakmakta acele etmi, bylece halkn hahaiyunun ze
rine saldrmas iin iaret vermiti.
Acaba bu fesat gerekten kuruldu mu? Batnilere
kar azna geleni sylemesine ramen, bn el-
Kalanissinin onlar hibir zaman kenti Frenklere teslim
etmeyi istemekle sulamad bilindiinde, bundan ku
ku duyma eilimi domaktadr. Ama bn el-Esirin an
lats da gerek d deildir. Hahaiyun ve mttefikleri
el-Mazdegni, hem halkn artan husumetinden, hem de
Br ve evresinin entrikalarndan tr kendilerini
amda tehdid altnda hissetmektedirler. stelik, Frenk-
lerin kenti ne pahasna olursa olsun ele geirmeye ka
rarl olduklarn bilmektedirler. Ayn anda birok d
mana kar dvmektense, tarikat, Sr gibi bir kutsal
150
yeri elden karmamaya bal gibi karar vermi olabilirdi.
nk vaiz ve katillerini Hasan Sabahn mritlerinin
ana hedefi olan Fatmlerin ynetimindeki Msra bu
radan gnderebilirdi.
Olaylarn devam fesat tezini glendiriyora benze
mektedir. Hayatta kalabilen tek tk batini, II. Baudou
inin korumas altnda Filistine yerlemi, ona Hermon
dann eteinde yer alan ve Kuds-am yolunu dene
tim altnda tutan gl Banyas kalesini vermitir. ste
lik, bundan birka hafta sonra, gl bir Frenk ordusu
am civarnda kendini gstermitir. Yaklak on bin s
vari ve piyadeden oluan bu ordunun askerleri yalnzca
Filistinden deil, ayn zamanda Antakya, Edessa ve
Trablusamdan gelmektedirler, ayrca Frenk lkesin
den yeni gelmi yzlerce savada onlara katlmtr ve
bunlar am ele geirme niyetlerini yksek sesle iln et
mektedirler. Bunlarn iinde en fanatik olanlar, bun
dan on yl nce Filistinde kurulmu dinsel ve askeri bir
tarikat olan Templierlere mensupturlar.
istilaclara kar kacak kadar askeri olmayan B
r, eer saldry pskrtmeye yardm ederlerse iyi bir
dl vaadiyle, baz gebe Trk topluluklar ile blge
deki baz Arap kabilelerini aceleyle yardma armtr.
Tutekinin olu, yamaya girimek iin abucak ordu
yu brakacak olan bu paral askerlere uzun zaman g-
venemeyeceini bilmektedir. Demek ki ilk kaygs, ar
pmay mmkn olduunca abuk balatabilmektir.
Bir Kasm gn, izcileri ona binlerce Frenkin zengin
Guta ovasnda yamaya ktklarn haber verirler. Hi
tereddt etmeden ordusunun tamamn onlarn peine
yollar. Tamamen gafil avlanan Batllar, abucak kua
tlrlar. valyelerden bazlar atlarna bile binme zama
n bulamayacaklardr. bn el-Kalanissi unlar aktar
maktadr:
151
 Trkler ve Araplar, leden sonra muzaffer, sevinli
ve ganimetle ykl olarak geri dndler. Halk sevindi,
kalpler sevinle doldu ve ordu Frenklere kendi kampla
rnda saldrmaya karar verdi. Ertesi sabah afakla birlikte
ok sayda svari hzla yola koyuldu. Birok dumann
ykseldiini grerek, Frenklerin orada olduunu sandlar,
ama yaklanca dmann donanmlarn atee verip kam
p bozduunu farkettiler nk artk binecekleri hayvan
kalmamt.
II.Baudouin bu baarszla ramen, birliklerini
ama kar yeni bir saldr iin topladnda, eyll ba
nda blgeye mthi bir saanak yamaya balar.
Frenklerin kamp kurduklar alan muazzam bir amur
deryasna dnmtr ve atlarla insanlar bunun iine
batmlardr. Kuds kral istemeye istemeye ekilme
emri verir.
Baa getiinde uar ve psrk bir emir sanlm o- vam eder. Fakat bu arlklar hasta iin lmcl ola
lan Br, am tehdit eden iki nemli tehlikeyi, Frenk-
leri ve hahaiyunu savuturmay baarmtr. Urad ay sreyle korkun aclar ektikten sonra lr. Ha
bozgundan ders kartan II. Baudouin, o kadar gz
koyduu kente kar her tr yeni giriimden ebediyen
vazgemitir.
Fakat Br btn dmanlarm sindirememitir.
ama bir gn Trk tarznda ynl ceket (avniye) ve
ucu sivri papular giymi iki kii gelir. Sabit cretli bir
i aradklarn sylerler ve Tutekinde onlar hassa ala
yna alr. 1131 ylnn bir Mays sabah, emir hamamn
dan saraya dnerken, bu iki adam stne atlar ve onu
karnndan yaralar, ileri bitirilmeden nce, hahaiyun
tarikat eyhinin onlar Alamut kalesinden, Tutekinin
olu tarafndan yokedilen kardelerinin intikamn al
mak zere gnderdiini itiraf ederler
bn el-Kalanissi, suikast kurbannn bana birok
hekim ve zellikle de yara tmarnda uzmanlam cer
151
rahlar arldn bildirmektedir. O sralarda amdaki
tbbi dzey, dnyann en ilerilerinden biridir. Dukak
kentte bir hastane (maristan) kurmutur, ikincisi de
1154te ina edilecektir. Bu hastaneleri birka yl sonra
ziyaret edecek olan seyyah bn Cbeyir, onlarn nasl i
lediklerini tasvir edecektir.
Her hastanenin yneticileri; hastalarn adlarn, tedavi
leri ve beslenmeleri iin gereken harcamalar ve dier bir
ok bilginin kaydedildii siciller tutmaktadrlar. Hekimler
buraya her sabah gelmekte, hastalar muayene etmekte ve
onlar iyiletirebilecek ila ve gdalarn her hastaya uygun
bir ekilde hazrlanmasn emretmektedirler.
Bu cerrahlarn gelmesinden sonra kendini daha iyi
hisseden Br, ata binmeye ve hergn olduu gibi arka
dalaryla ene alp iki imeye srarl bir ekilde de
caktr, yaras kapanmamaktadr. 1132 Hazirannda, on
haiyun bir kez daha intikamn almtr.
Br, ok ksa olan saltanat dneminin belleklerde
srekli bir an brakmamasna ramen, Arap dnyas
nn muzaffer kar saldrsnn ilk m i m a r o l a h i l i r d i - B11
saltanat dnemi, aslnda ok daha apl bir kiinin yk
selme dnemine dernr^dymtyr. Bu kii., Ha]eB_jg
Mnslm ^ en T ^ In H i^ Z en gidiryibn el-Esir onu Yce
t a n r n n M s l m a v l p r /T L m n rtT n -n \ M rj\i n - l p m p k r p re-
reddt etmeyecektir. -O'
ok esmer,^raz tarazakall bu subay ilk bakta,
I Frenklerle olan bitmez tkenmez savata onu ncele-
f mi olan ok saydaki Tiirk komutanlardan hi farkl
1 deildir. ou zaman zilzurna sarho olan, tpk onlar
I t amacna ulamak iin her gaddarlk ve rezillie
bavurmaya hazr bulunan Zengi de, ou zaman Ms-
i 53
lmanlara kar, Frenklere kar olduundan daha b
savas olma nn hakl B ekilde elde edecektir,
yk hrsla arpmaktadr. 18 Haziran 1 1 2 8 de Halepe
Ondan nceki Trk komutanlar, Suriyeye, pelerinde
trenle girdinde, hakknda bilinenler hi de cesaret ve yama yapmak ve alacaklar cret ve ganimetle geri
rici deildir. En nemli baarsn, bir yl nce Badat
dnmek iin sabrszlanan birlikler olduu halde gelir
halifesinin Seluklu koruyucularna kar kard a-
lerdi. Ve zaferlerinin etkisi, izleyen yenilgi ile hemen s
yaklanmay bastrarak salamtr, iyi huylu el-
fra inerdi. Askerler terhis edilir, ertesi yl tekrar askere
Mustazhir 1 1 1 8 de lm ve taht olu el-Mustaridbil-
arlrlard. Zengiyle birlikte adetler deimitir. Bu
laha brakmtr. Mavi gzl, kzl sal, yz illi olan
yorulmaz sava, pn sekiz yl boyunca Suriye ve Irak
bu yirmi be yandaki gen adamn, Abbasi atalarnn
dolaacak^gamurdan korunmak zere saman zerinde
anl geleneini canlandrma gibi bir tutkusu bulun
uyuyacak, kimileriyle savaarak, kimileriyle anlama
maktayd. Bunun iin durum uyguna benzemekteydi,
yaparak, herkese kar entrika evirecektir. Geni top
nk sultan Muhammed lm bulunuyor ve adet ol
raklarndaki saraylarndan birinde huzur iinde ja a -
duu zere bir veraset sava balyordu. Gen halife,
may asla dnmemitir//
birliklerinin komutasn bizzat ele almak iin bundan
evresi, sarayllar Ve yaclardan deil, dinlemeyi
yararland, ki byle birey iki yzyldan beri grlme bildii deneyimli siyasal danmanlardan olumutur.
miti. Yetenekli bir hatip olan el-Mustarid, bakent
Onu Badat. sfahan. am, Antakya, Kuds_ ve kendi
halkn arkasna almt.
evi Halep ve Musulda^olup bitenlerden srekli haber-
Emir el-mminin ok uzun sren bir ie yaramazlk 3a7eden bir muhbir ebekesine sahiptir. FreriKlerle ar-
geleneinden koparken, sultanla da yalnzca av partile
pan dier ordularn tersine, onunki her zaman ihanet
ri ve harem keyfiyle megul olan on drt yanda bir
etmeye ve aralarnda kavga etmeye hazr ok sayda -
gen gemiti. El-Mustarid, Muhammedin olu Mah
zerk emirin komutas altnda deildir. Bu orduda kat
muta tepeden bakyor ve ona sk sk rana dnmesini
bir disiplin vardr ve en ufak hata acmasz bir ekilde
tavsiye ediyordu. Bu bal gibi Araplarn Trklere kar,
cezalandrlmaktadr. Kemaleddine gre, ekili bir tarla
onlara ok uzun zamandan beri egemen olan u yabanc
ya zarar vermemek iin iki ip arasnda yrr gibidirler.
askerlere kar isyanyd. Bu halk hareketini nleyemeyen bn el-Esir ise kendi cephesinden yle anlatmaktadr:
sultan, o srada zengin Basra limannn valisi olan Zen-
Bir seferinde, Zenginin emirlerinden kk bir kenti
giyi armt. Zenginin mdahalesi belirleyici olmu
ikta olarak alm bir tanesi, zengin bir Yahudi tccarn
tur. Badat civarnda yenilen halifenin birlikleri silahlar
evine yerlemiti. Tccar, atabeyle grerek durumunu
n teslim etmiler ve emir el-mminin, daha iyi gnler
anlatt. Zengi emire yle bir bakt, o da evi hemen bo
beklemek zere sarayna kapanmtr. Sultan, Zengiyi
altt. Halepin efendisi, bakalarna gsterdii katl
deerli yardmndan tr dllendirmek zere, onu bir
kendine de gstermektedir. Bir kente gittiinde, surla
ka ay sonra Musul ve Halep valiliine getirmitir.
rn dnda adrnda uyumakta, emrine verilen saray
Bu gelecein slam kahramannn savalarda kuku
lardan uzak durmaktadr.
suz daha baka yararllklar gsterecei dnlebilirdi.
Musullu tarihiye gre, Zengi te yandan kadn
Ama Zengi birgn, Frenklere kar cihadn ilk byk larn, zellikle de askerlerin karlarnn namusu ko

i 54
155
 nusunda ok duyarlyd. Eer iyi korunmazlarsa, ko yl nce I. Bohmondu esir etmi olan emir Dani-
calarnn seferler srasnda uzun sren yokluklar ne mendin olu Gazi tarafndan kurulan pusuya dt
deniyle abucak yoldan kacaklarn sylerdi. nde balamtr. Babasndan daha az talihli olan II
Bohmond arpmada ldrlm, zenle tahnit edilen
Katlk, sebat, devlet duygusu; bunlar Zenginin sahip (bozulmamas iin ilalanan) sarn ba gm bir ku
olduu, ama Arap dnyas yneticilerinin dramatik bir tuya konulduktan sonra, halifeye armaan olarak gn
ekilde yoksun olduklar niteliklerdir. Gelecei ilikin o- derilmitir. lm haberi Antakyaya ulanca, dul kar
larak daha da nemli olan konu, Zenginin meruluk a- s Alix gerek bir hkmet darbesi dzenlemitir. Gr
lannda ok duyarl olmasyd. Halepe varr varmaz ne gre, Antakyann Ermeni, Rum ve Sryani halk
giriimde bulunmu, simgesel hareket yapmtr. Bi nn desteiyle ehrin denetimini ele geirmie benze
rincisi, artk klasikleen, Rdvann Ilgazi ve Belekten dul mektedir ve bunun zerine Zengiyle temasa gemitir.
kalan kzyla evlenmek olmutur, ikincisi, ailesinin bu Yeni bir Frenk kuann doumunu haber veren ilgin
mlkte kk saldn kantlamak zere, babasnn cena bir tavr. Bu ikinci kuan artk istilann ncleriyle
zesini kente aktarmak ve ncs de, sultan Mah pek bir ortak yan kalmamtr. Annesi Ermeni olan ve
muttan, atabeye Suriye ve Kuzey Irakta tartmasz bir Avrupay hi bilmeyen gen prenses, kendini Doulu
otorite aktaran resmi bir belge almak olmutur. Zengi hissetmekte ve yle davranmaktadr.
bu hareketleriyle gelip geici bir macerac deil de, l Kznn isyanndan haberdar olan Kuds kral, ordu
mnden sonra srmesi istenen bir devlet kurucusu oldu sunun banda hemen kuzeye yrmtr. Antakyaya
unu aka iaret etmektedir. Arap dnyasna getirdii varmasndan ksa bir sre nce, tesadf eseri gz ka
bu tutarllk unsuru, etkisini ancak yllarca sonra gstere matrc bir grn olan bir valyeye rastlamtr.
cektir. I kavgalar, Mslman hkmdarlar ve atabeyin valyenin bembeyaz atnn nallar gmten ve ko
kendini daha uzun sre fel edeceklerdir. umlar, yelesinden gsne kadar ilemeli zrhtandr.
Oysa zaman, geni apl bir kar-saldr dzenlemeye Bu, Alixin Zengiye armaandr ve prensesin atabey
uygunmua benzemektedir, nk Batllarn o zamana den yardmna gelmesini isteyen ve onun egemenliini
kadar gcn salam olan gzel dayanma ciddi bir tanyacan vaadeden bir mektup da buna elik etmek
ekilde tartmal hale gelmi gibi gzkmektedir. Frenk- tedir. Baudouin, haberciyi astrdktan sonra Antakyaya
lerin arasna nifak girdii syleniyor, bu onlar iin all doru yoluna devam etmi, kente hzla egemen olmu,
m bir durum deil. bn el-Kalanissi srdrmektedir: Alix ise, Hisardaki simgesel bir direniten sonra teslim
Hatta aralarnda arptklar ve birok l olduu iddia olmutur. Babas onu Lazkiye limanna srgn etmitir.
ediliyor. Fakat vakanvisin dt aknlk; Zenginin, Fakat Kuds kral bundan ksa bir sre sonra, Aus
kendi z babasna kar bir ittifak teklif eden Kuds kral tos 1 1 3 1 de lmtr. O zamann adetine uygun ola
II. Baudouinin kz Alixten bir mesaj ald gn urad rak, aml vakanvis ona tam usulne gre bir cenaze
nn yannda hi mertebesindedir. methiyesi dzmtr. Frenkler, artk istilann ilk gnle
Bu garip i ubat 1 1 3 0 da, Antakya hkmdar II. rinde olduu gibi, ancak baz nderlerinin farkedilebil-
Bohemond kuzeyde savamaya gittiinde, bundan otuz dii ekilsiz bir kitle deildir. bn el-Kalanissinin veka-

156 157
yinamesi artk ayrntlarla ilgilenmekte, hatta bir
zmleme tasla bile izmektedir:
Baudouin, zamann ve felketlerin ileyerek dzelttii
bir yal insand. Birok kereler Mslmanlarn eline dt
ve nl kurnazlklar sayesinde kurtuldu. Onun lmyle,
Frenkler en uyank siyasetilerini ve en yetkin yneticilerini
kaybettiler. Krallk iktidar, onun arkasndan onlarn lke
sinden yaknlarda deniz yoluyla gelen Anjou dkne geti.
Fakat bu adam verdii kararlardan emin, ynetimde de et
kili olmayan biriydi, ylesine ki, Baudouinin kayb Frenk-
leri karklk ve dzensizliin iine soktu.
nc Kuds kral olan Anjou dk Foulque kzl
ve salam yapl biri olup, Alixin ablas Mlisandela ev
lenmitir ve tam yeni gelmi birisidir. nk Boudouin,
Frenk hkmdarlarn ou gibi erkek varise sahip olma
mtr. Epeyi ilkel salk koullarna sahip olduklar ka
dar Doudaki hayat koullarna alamayan Batllar,
ok yksek bir ocuk lm oranna sahiptirler ve bu da
iyi bilinen bir doa yasas uyarnca erkek ocuklar daha
fazla etkilemektedir. Batllar dzenli hamama gitme ade
tini edinerek ve Arap hekimlere daha fazla bavurarak
durumu iyiletirmeyi ancak zaman iinde renebilecek
lerdir.
bn el-Kalanissi, Batdan gelen varisin siyasal yete
neklerini kmsemekte hakldr, nk Frenkler ara
sndaki nifak bu Foulqueun dneminde en yksek d
zeyine kacaktr, iktidar ele alr almaz, Alixin ynettii
yeni bir ayaklanmayla uramak zorunda kalm ve bu
isyan ancak zorlukla baarabilmitir. Sonra, bizzat Filis
tinden isyan homurtular gelmektedir. Israrl bir sylen
ti, kars Mlisandem, Hughes du Puiset adnda gen bir
valyeyle ak ilikileri iinde olduunu iddia etmektedir.
Bu olay, koca ile an taraftarlar arasnda olmak ze
re, Frenk soyluluunun tam bir blnmeye uramasna
158
neden olmutur. Bu soyluluk artk yalnzca az dalala
r, dellolar, cinayet sylentileri iinde yaamaktadr.
Kendini tehdit altnda hisseden Hughes, Askalanda M
srllara snacak, onlar da onu scak bir ekilde karla
yacaklardr. Hatta ona Fatmi birliklerinden verilmi, o
da bunlarn sayesinde Yafa limann ele geirmitir. Bir
ka hafta sonra buradan atlacaktr.
Foulque, 1132 Aralnda Yafay geri almak iin bir
liklerini toplarken; amn yeni efendisi, Brnn olu
gen atabey smail, hahaiyunun ay nce Frenklere
teslim ettii Banyas kalesini bir basknla ele geirmitir.
Fakat bu yeniden fetih mnferit bir olaydan ibarettir.
rik-kendi -kavgalarn n iinde- boulmu olan Msl
man hkmdarlar, Batllar alkalayan uyumazlklardan
yararlanma yeteneine sahip deillerdir. Bizzat Zengi de
Suriyede hemen hemen hi grlmemektedir. Halep y
netimini yardmclarndan birine brakarak halifeye kar
amansz bir mcadeleye girimie benzemektedir. Ama bu
sefer, el-Mustarid ste gelmi gibi gzkmektedir.
Zenginin mttefiki sultan Mahmut, yirmi alt yan
da lmtr veySeluklu kabilesinin iinde bir kez daha
yeni bir veraset sava kmtr, Mminlerin hkmdar,
bu durumdan ban dikletirmek iin yararlanmtr.
Her taht adayna, camilerde onun adna hutbe okuttura
can vaadederek, durumun gerek hakimi haline gel
mitir. Zengi endielenmitir. Birliklerini toplayarak, el-
Mustaridi be yl nceki ilk arpmadaki kadar ar
bir yenilgiye uratmak niyetiyle Badat zerine yrm-
z.eridekj Tikrit kasabas civarnda onun karsna binler-
ce adamyla kmtr. Zenginin birlikleri perian edilmi
ve atabey de tam dmanlarnn eline geecekken, birinin
ie karmasyla kritik anda kurtulmutur.,.-
i Bu, o sralar hic tannmayan gen pir Krt^ubay o-
lan Tikrit valisi Eyptr. Hasmn ona'teslim ederek
159

halifenin ltfuna nail olmak yerine, bu asker atabeye
nehri geerek takipilerinden kurtulmas ve hzla Mu
sula ulamas iin yardm etmitir. Zengi, bu valyece
hareketi asla unutmayacak, ona*ve ailesine sarslmaz
bir dostlukla balanacak, bu da yllarca sonra, Eypn
olu Y usufun, Selahaddin adyla daha fazla t a n n an ki
ininkariyerini belirleyecektir.
El-Mustarid, Zengiye kar kazand zaferden
sonra, annn zirvesine ulamtr. Kendilerini tehdit al
tnda hisseden Trkler, taht adaylarndan yalnzca biri
nin, Mahmutun kardei Mesutun etrafnda birlemi
lerdir. Yeni sultan, Ocak 1 1 3 3 te tacn halifenin elin
den giymek zere Badata gitmitir. Bu genelde basit
bir formalitedir, ama el-Mustarid treni kendine gre
deitirmitir. Bizim o donemdeki gazetedJlnDbn el-
Kalanissi sahneyi yle anlatmaktadr:
Emir el-mminin, imam, oturmutur. Sultan Mesut
huzuruna getirildi ve ona mertebesine uygun bir ekilde
sayg sundu. Halife ona ard arda, sonuncusu siyah olan
yedi hilat, deerli ta kakmal bir ta, bilezikler ve altn bir
gerdanlk verdi ve yle dedi: Bunlar minnetle al ve Al
lahtan halk iindeyken de, yalnz banayken de kork.
Sultan etek pt, sonra kendine ayrlan alak iskemleye o-
turdu. Emir el-mminin bunun zerine ona yle dedi:
Kendini iyi idare etmeyen dierlerini ynetmeye ehil de
ildir. Orada bulunan vezir bu szleri Farsa olarak tek
rarlad ve dilek ile methiyeleri yeniden syledi. Daha son
ra halife iki kl getirtti ve bunlarla birlikte kendi elleriyle
dokuduu iki filamay ona trensel bir ekilde verdi. G
rmenin sonunda, imam el-Mustarid unlar syleyerek
sz bitirdi: Git, sana verdiklerimi gtr ve minnettar ki
ilerin arasnda yer al.
Grn biz yorumluyor olsak da, Abbasi hkm
dar kendine gvendiini gstermitir. Seluklularn bir
160
lemeleri halinde domakta olan iktidarn tehdit et
mekten baka birey yapmayacaklarndan emin olarak,
Trk hkmdara saygsz bir ekilde vaaz vermi, ama
onu sultanlnn meru sahibi olarak kabul etmekten
de geri kalmamtr. 1133te her halkrda hl fetih
dleri kurmaktadr. Haziranda askerlerinin banda,
kenti ele geirmeye iyice kararl olarak ve bu frsattan
yararlanarak Zenginin iini bitirmek zere Musul y
nnde yola kmtr. Sultan Mesut onu bu niyetinden
vazgeirtmeye uramam, hatta Suriye ve Irak kendi
otoritesi altnda tek bir devlet halinde toplamasn tel
kin etmitir. Bu fikir, gelecekte sk sk yeniden stla
caktr. Fakat Seluklu beyi bu nerileri yaparken, bir
yandan da Zengiye, aydr Musulu kuatan ve hi
bir baar elde edemeyen halifeye direnmesi iin yardm
etmektedir.
Bu baarszlk, el-Mustaridin talihinin dnm
noktas olacaktr. Emirlerin ou tarafndan terkedile-
cek ve Haziran 1135te Mesut tarafndan malup ve e-
sir edilecektir. Mesut onu iki ay sonra vahice katletti-
recektir./Emir el-mminin adrnn iinde plak, ku-
laklar ve burnu kesik, vcudundla yirmi kadar bak
yarasFoIHuu halde bulunacaktr/
Tam am en bu atmann iine dalm olan Zengi, el
bette Suriye ileriyle dorudan ilgilenecek durumda deil
dir. Hatta eer Brnn olu ve amn efendisi sma
ilden, 1135 Ocanda, mmkn olduu kadar abuk ge
lip ehrin ynetimini ele almasn isteyen umutsuz bir
ar almasayd, Abbasi iktidarnn yeniden kurulmas
giriimini tamamen ezene kadar Irakta kalrd. Br
kendisinden ehri en ksa zamanda ele geirmesini istiyor
ve yle diyordu: Eer herhangi bir gecikme olursa,
Frenkleri armak ve am her eyiyle birlikte onlara
teslim etmek zorunda kalacam ve ehir halknn kanla
rnn sorumluluu da tmadeddin Zengiye ait olacaktr.
161
 Hayatndan endielenen saraynn her ke banda ratmakta ve bundan kurtulmak iin yeni idamlar emret
bir katilin pusuya yatm olduuna inanan smail, ba mektedir. Bu durumu daha fazla srdremeyeceini an
kentinden ayrlmaya ve kentin gneyindeki Serhad ka layarak, kendini Zengiye teslim etmeye ve Serhad kale
lesinde Zenginin korumas altna snmaya karar sine ekilmeye karar vermitir. Oysa, 1129 sonunda
vermi ve zaten hazinesi ile elbiselerini buraya tat- Brye mektup yazarak, Frenklere kar birlikte sefer
mtr. dzenlemeye davet ettiinden beri, amllar eksiksiz bir
Oysa Brnn olunun saltanatnn balangc u- ekilde Halepin efendisinden nefret etmektedirler.
mut verici olmutur, iktidara on dokuz yanda gelmi, amn efendisi bu teklifi hemen kabul ederken, ona en
Banyasm geri alnmasnn iyice kantlad zere harika iyi subaylarnn komutasnda olan ve yanlarnda talih
bir dinamizm gstermiti. Kukusuz kstaht ve ne ba siz olu Sevinin de bulunduu be yz svari yolla
basnn, ne de dedesi Tutekinin danmanlarna kulak mtr. Zengi onlar iltifatla karladktan sonra, hepsi
asyordu. Ama herkes bunu onun genliine vermeye nin silahlarn alp hapsetmi ve Brye de, eer kendi
hazrd. Buna karlk, amllarn hi kaldramadklar ne kafa tutmaya cret ederse rehinelerin lm tehlike
ey, efendilerinin artan agzll yznden srekli o- siyle karlaacaklar haberini yollamtr. Sevin, ancak
larak yeni vergiler koymasyd. iki yl sonra serbest braklmtr.
Fakat durum ancak 1 1 3 4 te trajik bir manzara al 1135te, bu ihanetin ans amllarn zihninde hl
maya balam, eskiden Tutekinin hizmetinde olan A- canldr ve kentin nde gelenleri smailin projelerinden
ilba adnda yal bir kle efendisini ldrmeye kalk haberdar olunca, buna btn olanaklaryla kar k
mtr. lmden ucu ucuna kurtulan smail, saldrgann maya karar vermilerdir. Emirler, ileri gelenler ve bal
itiraflarn bizzat elde etmek istemitir. Kle, Eer ca kleler arasnda toplantlar olmutur, hepsi, hem ha
byle davrandmsa, bunun nedeni insanlar senin kt yatlarn, hem de kentlerini kurtarmak istemektedir.
varlndan kurtararak tanrnn ltfunu kazanmaktr. Komploculardan bir grup, durumu smailin annesi
Fakirleri ve desteksizleri, zenaatkrlar, gndelikileri Zmrt sultana anlatmaya karar vermitir.
ve kylleri perian ettin demitir. Ve Ailba, kendi gi aml vakanvisin aktardna gre:
bi smailin lmesini temenni edenlerin adlarn sayma
ya balamtr. ldracak kadar bunalma giren B (Hanm sultan) bunlardan dehete dmtr. Olunu
rnn olu, adlar saylan btn kiileri tutuklatmaya artm ve sert bir ekilde azarlamtr. Sonra, iyilik yap
ve yarglamadn idam ettirmeye girimitir. aml vaka- ma arzusundan, derin dinsel duygularndan ve akllln
nvis, Bu gayriadil infazlar ona yetmedi, diye anlat dan tr ktl kknden kurutmak istemi ve duru
maktadr. z kardei Sevinten bile phelenerek ona mun am ve am halknn lehine nasl zleceini dn
meye balamtr. Bu olayn stne, olaylar berraklkla in
en beter azab ektirmi, kardeini bir hcrede alktan
celeyen saduyulu ve deneyimli bir insann yapaca gibi
ldrmtr. Ktl ve adeletsizlii artk snr tan
eilmitir. Olunun ktlklerini nlemek ve bylece o-
mamaktadr.
nun sorumlusu olduu artan dzensizlie son vermek iin
smail bunun zerine cehennemi bir dngnn iine ondan kurtulmaktan baka are bulamamtr.
girmitir. Her idam, onda yeni bir intikam korkusu ya

162
 Harekete gemesi gecikmeyecektir. lamtr. Fakat savunucularn sonuna kadar arpmaya
hazr olduklarn abucak anlamtr. Balarnda Tute-
Hanm sultan artk bu tasandan baka birey dn kinin eski bir arkada, Zenginin yoluna defalarca
myordu. Olunun yannda ne kle, ne yamak hi kimse
kacak kurnaz bir Trk askeri olan Muyineddin Unar
nin bulunmad yalnz bir ann yakalamak iin urat ve
vardr. Birka iti kaktan sonra, atabey bir uzlamaya
byle bir anda hizmetkrlarna onu acmadan ldrmeleri
varmann yolunu arar. Grn kurtarmas iin, ku
emrini verdi. Kendi de ne ac, ne de znt gsterdi. Ce
atma altndaki kentin yneticileri ona sayglarn su
nazeyi sarayn kimsenin bulamayaca bir yerine tatt.
Herkes smailin dne sevindi. Tanrya kredildi ve narlar ve tamamen itibari bir ekilde olmak zere, ege
hanm sultana methiyeler dzlp, dualar edildi. menliini tanrlar.
Bylece atabey mart ortasnda amdan uzaklar.
Acaba Zmrt, z olunu, onun am Zengiye tes Bu yararsz seferden etkilenen askerlerinin morallerini
ykseltmek iin, onlar hemen kuzeye yneltir ve ar
lim etmesini nlemek iin mi ldrtmtr? Hanm sul
tc bir hzla, ilerinde znt verici nyle Maarann
tann yl sonra bu ayn Zengiyle evlenecei ve ona
da bulunduu drt Frenk kalesini ele geirir. Bu baar
kentini igl etmesi iin yalvaraca bilindiinde, bun
lara ramen saygnl lekelenmitir. am nndeki ba
dan kuku duyulabilir. Hanm sultan, Brnn baka
arszln ancak iki yl sonra parlak bir hareketle u-
bir kadndan olma olu Sevinin intikamn almak iin
nutturmay baarabilecektir. elikili bir ekilde, ona o
de davranmamtr. O zaman herhalde bn el-Esirin ge
tarihte itibarna yeniden kavuma frsatn, Muyiniddin
tirdii aklamaya inanmak gerekmektedir: Zmrt, s
Unar istemeden salayacaktr.
mailin badanmannn metresiydi ve olunun an
ldreceini ve belki de kendini de cezalandracam
renince eyleme gemeye karar verdi.
Gerek gdleri ne olursa olsun, hanm sultan by-
lece mstakbel kocasn kolay bir fetihten mahrum et
mitir. nk smailin ldrld gn olan 3 Ocak
1 1 3 5 te Zengi hl am yollarndadr. Bundan bir hafta
sonra ordusu Frat getiinde, Zmrt tahta dier bir
olunu, Mahmutu geirmitir ve halk faal bir ekilde
direnmeye hazrlanmaktadr. smailin ldnden ha
beri olmayan atabey, teslim koullarn onunla konu
malar iin temsilcilerini ama gndermitir. Elbette ki
barca karlanmlar, ama durumdaki son deiiklikler
den haberdar edilmilerdir. fkelenen Zengi, geri dn
meyi reddederek kentin kuzeydousunda kamp kurmu
ve izcilerini nereden ve nasl saldrabileceini kefe yol

164
 YEDNC BLM

BARBARLARIN ARASINDA BR EMR

Zengi, 1137 hazirannda yannda etkileyici miktarda

kuatma malzemesi olduu halde gelmi ve ordughn
Orta Suriyenin balca ehri olan ve egemenliinin ki
me ait olaca konusunda Haleplilerle amllar arasn
da srekli ekime yaratan Hms evreleyen balarn i-
ine kurmutur. ehir o anda amllarn denetimindedir
ve kentin valisi yal Unardan bakas deildir. Hasm-
nn glle ve ta atan mancnklar yerletirdiini gren
Muyiniddin Unar, uzun zaman direnemeyeceini anlar.
'Frenklere, teslim olma niyetinde olduu haberinLuu-
rurTZengTnin kentlerine iki gnlk bir mesafeye yerle
mesini hi istemeyen Trabluslu valyeler yola koyulur
lar. Unarn plan tam anlamyla baarl olmutur: ki
ate arasnda kalacandan korkan atabey, eski dma
nyla acele bir atekes yaparak Frenklere ynelir, onla
rn blgedeki en gl kaleleri olan Albara (el-Bre, Ba-
arin) kalesini kuatmaya karar vermitir. Kayglanan
Trablus valyeleri, kral Foulqueu yardma arrlar,
o da ordusuyla koar gelir. Bylece Zengiyle Frenkler
arasndaki ilk nemli arpma, Albara surlarnn altn
da, taraalar halinde ilenen bir vadide meydana gelir.
Eer atabeyin dokuz yldan beri Halepe hkmettii d
nlecek olursa, bu gecikmeye armak gerekir.
arpma, ksa ama belirleyici olacaktr. Uzun bir
cebri yryten bitkin den Batllar, say fazlal

167
 karsnda ezilmi ve parampara edilmilerdir. Yalnz yakalarn ucuz kurtardklarndan tr mutlu olarak,
ca kral ile maiyetinden birka kii kaleye snmay ba drt nala kamlardr. bn el-Esire gre, Albaradan
arabilmitir. Foulque, kendini kurtarmaya gelmeleri i- ayrldktan ksa bir sre sonra, yardmlarna gelen b
in Kudse haberci yollayacak zaman bulamamtr. yk bir takviye gcyle karlamlar ve teslim olduk
bn el-Esir yle anlatacaktr: Sonra Zengi btn yollar larna piman olmulardr, ama bu pimanlk ge ol
kesti, hibir haberin szmasna izin vermedi, ylesine ki, mutur. Bu ancak Frenklerin d dnyadan tamamen
yol denetimleri ok sklatndan kuatma altndakiler kopuk olmalar sayesinde mmkn olabilmitir.
artk lkelerinde neler olduunu bilmiyorlard. Zengi, zellikle tehlike belirten haberler ald ve Al
Bylesine bir abluka Araplar hi etkilemezdi. Bun bara olayn lehine bitirdii iin daha da memnundur.
lar kentleraras haberleme iin, yzyllardan beri posta 1118de babas Aleksiosun yerine geen Bizans impara
gvercini kullanyorlard. Sefere kan her ordu, birok toru Ioannes Komnenos, onbinlerce adamyla birlikte Ku
Mslman ehrine ve kalesine ait gvercinleri berabe zey Suriyeye doru yoldadr. Foulque uzaklar uzakla
rinde gtrmektedir. Bu gvercinler, mutlaka yuvalar maz, atabey atna atlayp drtnala Halepe gitmitir. Ge
na geri dnecek ekilde eitilmilerdi. Bu durumda, a- mite Rumlarn ba hedefi olan kent kaynama iindedir.
yaklarndan birine bir haber balamak ve kuu salmak, Bir saldry hesaba katarak, surlarn civarndaki hendek
onlarn en hzl habercilerden daha hzl giderek, zaferi, ler boaltlmaya balamtr, nk halkn bar zamanla
bozgunu veya bir hkmdarn lmn haber vermele rnda buralara p atma gibi kt bir adeti vardr. Fakat
ri, kuatma altndaki bir garnizonun kuatma isteini vasilevsin elileri ksa bir sre sonra Zengiyi rahatlatm
veya onu cesaretlendirme mesajn iletmeleri iin yeter- lard: Hedefleri kesinlikle Halep olmayp, Rumlarn talep
liydi. Araplarn Frenklere kar seferberlii dzene gir etmekten asla vazgemedikleri Frenk ehri Antakyadf.
dike, 'am^Kahire^Halep ve dier ehirler arasnda d Atabey bu arada, kentin oktan kuatldn ve manc
zenli posta gvercini servisleri ..almaya balamtr. nklarla bombardman altnda olduunu memnuniyetle
Hatta devlet, bu kular yetitiren ve eiten kiilere c renmitir. Zengi, hristiyanlar kendi aralarndaki kav
ret vermeye balamtr. galar srdrsnler diye brakp, Unarn kendine kafa
Zaten Frenkler gvercin yetitirme merakn Do- tutmaya devam ettii Hms kuatmaya gitmitir.
uda bulunduklar srada edinecekler ve bu i daha Ancak Frenklerle Rumlar ngrlenden daha a
sonra lkelerinde ok revata olacaktr. Fakat Albara buk uyumulardr. Batllar, vasilevsi sakinletirmek i-
kuatmas srasnda bu haberleme yntemine ilikin in Antakyay ona geri vereceklerine sz vermiler, Io-
hibir ey bilmemektedirler, bu da Zengiye bundan ya annes Komnenos de onlara bunun karlnda Suri
rarlanma frsat yaratmaktadr. Kuatma altndakiler - yede birok mslman kentini vermeyi yklenmitir.
zerindeki basksn artrmaya balayan atabey, sk bir Bu da, 1 1 3 8 de yeni bir fetih savan balatmtr, im
pazarlktan sonra onlara avantajl teslim koullar ner paratorun iki Frenk yardmcs vardr: yeni Edessa kon
mitir: Kalenin teslimi ve elli bin dinar demeleri. Bu tu II. Jocelin ve II. Bohmond ile Alixin sekiz yandaki
nun karlnda, onlarn serbest gitmelerine izir vere kzlar Constancela evlenerek Antakya prensliini ele
cektir. Foulque ve adamlar teslim olmular ve bu iten geiren Raymond adnda bir valye.

169
 Mttefikler, Nisanda eyzeri kuatmaya girimiler, lar, Iran, Irak ve Anadoludan devasa yardm ordular
ta ve glle atan on sekiz mancn buraya yerletirmi nn geldiine dair moral bozucu sylentiler yaymakta
lerdir. Frenk istilasnn balamasndan nce kentin vali drlar.
liini yapm olan yal emir Sultan bn Munkid, Rum Bu propaganda, zellikle Frenkler arasnda olmak -
lar ile Frenklerin birleik glerine kar koyabilecee zere meyvalarn vermitir. Altn kafa zrhn giymi o-
hi benzememektedir. bn el-Esire gre, mttefikler he lan imparator mancnk atlarn ahsen ynetirken, bir
def olarak eyzeri semilerdir, nk Zenginin kendi adrda oturan Edessa ve Antakya senyrleri bitmez t
ne ait olmayan bir kenti hararetle savunmakla ura kenmez zar partileri yapmaktadrlar. Firavunlar Msr
mayacan umuyorlard. Bu onu yanl tanmaktr. zamanndan beri bilinen bu oyun, XII. yzylda hem
Trk beyi, direnmeyi bizzat rgtlemi ve ynetmitir. Douda, hem de Batda ok yaygndr. Araplar buna
eyzer arpmas, onun iin harika devlet adam yete ez-zar (az-zar) demektedirler, Frenkler bu kelimeyi a-
neklerini her seferinden daha fazla seferber etme frsat lacaklar, ama onunla oyunun kendini deil, talihi, rast
yaratacaktr. lanty ifade edeceklerdir: Hasard .
Birka hafta iinde btn Douyu ayaa kaldrm Frenk prenslerinin bu zar partileri, vasilevs Ioannes
tr. Anadoluya haberciler yollayp, Danimentin ardl Komnenosu fkelendirmektedir. Mttefiklerinin kt
larn Bizans topraklarna saldrmaya ikna ettirdikten niyetinden morali bozulan ve gl bir Mslman or
sonra, Badata kartrclar yollam, bunlar da dusunun yardma geldiine dair srarl sylentilerden a-
l l l l de bn el-Haabn harekete geirdiine benzeyen larm durumuna geen - bu ordu aslnda Badattan hi
bir ayaklanma rgtleyerek, Sultan Mesutu eyzere ayrlmamtr - , imparator, eyzer kuatmasna son ve
asker yollamaya zorlamlardr. Btn Suriye ve Cezire rerek, 21 Mays 1138de Antakyaya gitmek iin yola
emirlerine mektup yazm, onlar tehdid de ederek, yeni km, Jocelin ve Raymondu peinden yaya yrtp,
istilay defetmeye armtr. Bizzat atebeyin kendi or onlara seyis gibi davranarak, kente at zerinde girmi
dusu hasmnnkinden zayf olduundan, cepheden sal tir.
drmaktan vazgeerek bir ypratma taktii uygulam Zengi iin bu muazzam bir zaferdir. Rumlarla
tr. Bu arada Zengi, vasilevs ve Frenk efleriyle youn Frenkler arasndaki ittifakn youn bir korku yaratt
bir mektuplama iine girmitir, imparatora, mttefik Arap leminde, atabey artk bir kurtarc olarak grl
lerinin ondan kayglandklarn - ki bu dorudur - ve mektedir. Tabii ki cann skan baz sorunlar ara ver
Suriyeden ayrlmasn sabrszlkla beklediklerini ha meden zmek zere prestijinden yararlanmaya kararl
ber vermitir. Frenklere, zellikle de Edessa kontu Jo- dr. En bata da Hms sorununu. Zengi, eyzer sava
celin ve Antakya prensi Raymonda mesajlar yollamak biter bitmez, yani mays sonunda amla ilgin bir an
tadr: Onlara Rumlarn Suriyede tek bir kale fetheder lama yapar: Sultan Zmrtle evlenecek ve Hms da
lerse, ksa bir sre iinde btn kentlerinizi igal ede onun eyizi olarak alacaktr. Olunun katili hanm sul
ceklerini anlamyor musunuz? demektedir. Sradan Bi- tan, bundan ay sonra alayla Hms surlarnn dibine
zansl ve Frenk savalarn yanna ok sayda ajan gn gelmi, burada yeni kocasyla resmen birlemitir. Tre
dermekte, ou Suriyeli hristiyanlardan olan bu adam ne, sultann, Badat ve Kahire halifelerinin temsilcileri

170
 bunlarla ehri aralksz dvmeye balamtr. Baalbek
ve hatta d krklklarndan ders alarak Zengiyle ok
zorluk kartmadan teslim olmutur, fakat Fenikeli bir
iyi ilikiler kurmaya karar veren Rum imparatorunun
elileri katlmlardr. tanr olan Baalin adna yaplm olan eski bir tapnan
talaryla ina edilmi olan Hisar savunanlar ekim so
Musul, Halep ve Orta Suriyenin tamamnn efendisi
nunda, hayatlarnn balanaca gvencesini alarak
olan atabey, yeni karsnn yardmyla am ele geir
teslim olunca, otuz yedi savann armha gerilmesini
meyi hedeflemitir. Karsnn, olu Mahmutu am
ve komutanlarnn da hemen orackta canl canl derisi
ona arpmadan brakmas konusunda ikna etmeyi ba
nin yzlmesini emretmitir. amllar, her tr direnme
aracam ummaktadr. Hanm sultan tereddt eder,
nin intihar olacana ikna etmeye ynelik bu vahi ha
hk mk eder. Ona gvenemeyeceini anlayan Zengi,
reket, tamamen tersi etki yapmtr. Unarn etrafnda
sonunda bu yoldan vazgeer. Fakat 1 1 3 9 da Harranda
sk bir birlik oluturan am halk, hibir zaman olma
bulunduu srada, Zmrtten acil bir mesaj alr: Sul
d kadar cesur bir ekilde sonuna kadar arpmaya
tan hanm ona, Mahmutun, klesi tarafndan yata
kararldr. Her halkrda k yakndr ve Zengi ilkba
nda baklanarak katledildiini haber vermektedir.
hardan nce saldrmay dnemez. Unar, bu birka
Hanm sultan, kocasna gecikmeden am zerine yr
aydan, gizli plann dzene sokmak iin yararlanacak
mesi, kenti ele geirmesi ve olunun katillerini cezalan
drmas iin yalvarmaktadr. Atabey hemen yola kar. tr.
Nisan 1 1 4 0 ta atabey basksn artrm, genel bir
Karsnn gzyalarna hi aldrmaz, ama Mahmutun
saldrya hazrland srada, Unar ite tam bu anda pla
lmnden Suriyenin birliini sonunda kendi nderli
nn uygulamaya sokmutur: Kral Foulque komutasn
inde gerekletirmek zere yararlanabileceini d
nr. daki Frenk ordusunu, g kullanarak ama yardm et
mesi iin armak. Bu tek bir kerelik bir harekt olma
Bu, her zaman varolan ve Hmsn tesliminden sonra
yp, Zenginin lmnden sonra da srecek tam bir itti
ama geri dnen Unar hesaba katmamak demektir.
fak antlamas olacaktr.
Unar, Mahmutun lmyle kent ynetimini dorudan
Nitekim Unar 1 1 3 8 de, Halpin efendisine kar
kendi eline almtr. Zenginin saldracan bekleyen
dostu vakanvis Usama bn Munkidi, bir Frenk-am
Muyiniddin, buna kar koymak zere gecikmeden bir
ibirliinin incelemesi iin Kudse gndermitir. Orada
plan yapmtr. O srada bu plan uygulamyor ve yal
iyi karlanan Usama, bir ilke anlamas salamtr.
nzca savunmay rgtlemekle megl oluyordu.
Karlkl eliler gnderilmi, vakanvis 1140ta belir
Zaten Zengi de, gz koyduu kentin zerine doru
gin nerilerle kutsal kente gitmitir: Frenk ordusu Zen-
dan gitmemitir, ie nce antik Roma kenti Baalbeke
giyi amdan uzaklamaya zorlayacaktr; iki devletin
saldrmakla balamtr; buras hl amllarn elinde o-
gleri yeni bir tehlike belirdiinde birleeceklerdir;
lan belli bir nemdeki yegne yerleim yeridir. Zen
Muyiniddin askeri harektlarn masrafn karlamak -
ginin niyeti suriye bakentini sarmak ve halknn mora
zere yirmi bin dinar deyecektir; nihayet Zenginin ba
lini bozmaktr. Austos aynda Baalbekin etrafna on
mllarndan Bere tarafndan ksa bir sre nce ele ge
drt mancnk yerletirerek, am kuatmasna yaz so
irilmi olan Banyas kalesini igal etmek ve Kuds kra
nunda balayabilmek iin buray ele geirmek zere,

172 173
lna vermek zere, Unarn komutasnda ortak bir ha zaklatrdlar. Ben de tekrar namaza durdum, ama bu a-
rekt yaplacaktr. amllar, iyi niyetli olduklarn ka dam dikkatsizliimden yararlanarak tekrar stme atld,
ntlamak zere, kentin nde gelen ailelerinden seilen yzm Douya evirerek, ite byle ibadet edilir diye
rehineleri Frenklere vereceklerdir. tekrarlad. Templierler gene mdahale ederek onu uzak
latrdlar ve zr dileyerek, bana o bir yabanc, Frenkler
Aslnda Frenk korumas altnda yaamak sz konu
lkesinden yeni geldi ve D ouya dnmeden ibadet
suydu, ama Suriye bakentinin halk buna istemeye iste
eden birini bi grm edi dediler. Ben de ibadetimi
meye raz olmutur. Atabeyin sert yntemlerinden kor tamamladm syledim ve beni M ekkeye (Kbleye)
karak, Unarn grmelerini yapt antlamay ittifak dnerek ibadet ederken grnce bu kadar ok kzan
la kabul etmitir. Unarn siyaseti inkr edilemez bir et bu iblisin davranndan arm bir ekilde dar
kinlie sahiptir. Kskaca dmekten korkan Zengi, Ba- ktm.
albeke ekilmi, buray ikta olarak gvenilir bir adam
na, Eype vermi, sonra ordusuyla birlikte kuzey y Emir Usamann Templierlerden dostlarm diye
nnde uzaklamadan nce, Selahaddinin babasna ye sz etmesinin nedeni, onlarn barbar adetlerinin Do-
nilgisinin intikamn almak iin geri geleceine sz ver uyla temaslar sonucu kibarlatn dnmesidir.
mitir. Atabeyin gitmesinden sonra, Unar Banyas igl Frenkler arasndan bazlarnn bizim aramza yerletik
etmi ve ittifak antlamasna uygun bir ekilde buray lerini ve Mslman cemaatini gelitirdiklerini gryo
Frenklere teslim etmitir. Sonra Kuds krallna resmi ruz. Bunlar, onlarn igl altnda tuttuklar topraklar
bir ziyarette bulunmutur. na yeni gelenlerden ok daha stnler diye aklamak
Usama ona bu ziyaretinde elik etmitir. Usama, bir tadr. Ona gre, el-Aksa camiindeki olay Frenklerin
bakma amn Frenk sorunlar konusundaki byk uz kabalnn bir rneidir. Kuds krallna yapt ok
man haline gelmitir. Bizim iin mutluluk verici birey sayda ziyaret srasnda devirdii baka rnekleri de
olarak, vakanvis-emir kendini diplomatik mzakere zikretmektedir.
lerle snrlamamaktadr. Hereyden nce merakl biri ve
dikkatli bir gzlemcidir; bize, Frenkler zamanndaki Frenklerin bayramlarndan birini kutladklar bir gn
gndelik hayata ve adetlere ilikin unutulmaz bir tank de Taberiyede (Tiberias, Tiberiade) bulunuyordum.
lk brakacaktr. valyeler, bir mzrak oyunu oynamak iin kentten km
lard. km iki yal kadn da beraberlerinde srkle
Kuds ziyaret ettiimde, dostlarm Templierlerin miler ve atmeydannn bir ucuna koymulard, dier uta
konaklama yeri olan el-Aksa camiine gitme adetini edin ise bir kayaya aslm bir domuz vard. valyeler bunun
mitim. Caminin kenarlarndan birinde, Frenklerin kilise zerine iki yal arasnda bir kou yar dzenlediler. Ka
kurduklar bir mescid vard. Templierler, ibadetimi yapa dnlardan her biri, yolunu kesen bir grup valyenin eli
bilmek iin buray emrime veriyorlard. Birgn buradan i- inde ilerliyordu. Her admda dyorlar, sonra seyircile
eri girdim, Allah Ekber dedim ve tam namaza duracak rin kahkahas arasnda yeniden kalkyorlard. Sonunda ih
tm ki, bir adam, bir Frenk bana doru koup kolumdan tiyarlardan biri birinci oldu, domuzu zaferinin dl ola
tuttu ve yzm Douya evirerek, bana ite byle iba rak yakalad.
det edilir dedi. Templierler hemen koup onu benden u

174 175
 Usama gibi okumu ve incelmi bir emirin, Galyal-
larn bu alkanlklarn takdir etmesi beklenemez. Fa
kat kmseyici yz ifadesi, Frenklerin adaletinin ne ol
duunu gzlediinde bir irenme haline dnmektedir.
yle anlatmaktadr:
Nablusta ilgin bir gsteriye katlmaya frsatm oldu,
iki adam teke tek dveceklerdi. Bu dvn nedeni uy
du: Mslman haydutlar komu ky istila etmilerdi ve
iftilerden birinin onlara rehberlik ettiinden kukulanl
yordu. Kamt, ama yaknda geri dnecekti, nk kral
Foulque onun ocuklarn hapsettirmiti. ifti ona, ba
na adil davran ve beni itham edenlerle hesaplamama izin
ver demiti. Kral bunun zerine, ky fief (malikne) o-
larak alm olan senyre hasm getirt demiti. Senyr
kyde alan bir demirciyi semi ve ona delloyu sen
yapacaksn demiti. Fiefin sahibi kyllerinden birinin
ldrlmesini hi istemiyordu, nk ilenecek tarlalar
bundan zarar grrd. Ben de ite bu demirciyi grdm.
Gl bir adamd, ama yrrken veya otururken iecek
bireyler isteme eilimindeydi. tham edilen kiiye gelince,
parmaklarn meydan okuma belirtisi olarak aklatan ce
sur bir ihtiyard. Nablusun valisi olan vikont yaklat,
herbirine bir karg ile bir kalkan verdi ve seyircileri evre
ye bir ember halinde yerletirdi...
Dv balad diye devam etmektedir Usama. Demirci
ihtiyar arkaya doru bastryor, onu kalabaln stne a-
tyor, sonra alann ortasna geri dnyordu. Birbirlerine
yle sert darbeler indirdiler ki, artk iki hasm tek bir kan
stunu gibi gzkmeye balad, iin sonunun abuk gel
mesini isteyen vikontun cesaretlendirmelerine ramen d
v uzad. Onlara daha abuk diye baryordu, ihtiyar
sonunda tkendi ve demirci de eki sallamadaki deneyin
den yararlanarak ona bir darbe indirdi ve kargsn dr
d. Sonunda zerine kp, parmaklarn gzlerine sok
maya urat, ama akan kanlardan tr bunu baarama
d. Demirci bunun zerine kalkt ve hasmnn iini bir kar
176
g darbesiyle bitirdi. Cesedin boynuna hemen bir ip bala
yp daraacna srklediler ve buraya astlar. Bu rnekten
Frenklerin adaletinin ne olduunu anlaynz!
Emirin bu kzgnlndan daha doal birey olamaz,
nk XII. yzyl Araplar asndan adalet ciddi bireydir.
Kadlar (yarglar) ok sayg gren kiilerdir; bunlar karar
larn vermeden nce Kuran tarafndan saptanm iyice
belli bir usule uymak zorundadrlar: ddia, savunma, ta
nklklar. Batllarn sk sk bavurduklar Tanr yargs
(haklnn delloyla belirlenmesi MAK.), onlara lmcl
bir aka olarak gzkmektedir. Vakanvis tarafndan tas-
, vir edilen bu dello, ordalie'nin (ilkel toplumlarda, sulu
yu ortaya kartmak iin bavurulan hukuk d yntemler
MAK.) biimlerinden baka bir ey deildir. Ayn zaman
da, Usamann dehetle anlatt su ikencesi de vardr.
Suyla dolu kocaman bir f getirilmitir. Kukulanlan
gen adam sucuk gibi balanmt ve krek kemiklerinden
bir ipe balanarak fnn iine daldrlmt. Dediklerine
gre eer masumsa suya batacak ve bu iple dar ekile
cekti. Eer suluysa, suya batmas olanakszd. Talihsiz
ocuk, suya attklarnda dibe kadar gitmye urat, ama
baaramad ve Allah onlar lanetlesin, yasalarn katlna
maruz kalmak zorunda kald. Bunun zerine gzne kz
drlm gm bir mil ekildi ve kr edildi.
Suriyeli emirin barbarlar hakknda kanaati, bilgi
lerinden sz ettiinde de hi deimemektedir. Frenkler,
XII. yzylda btn bilim ve tekAik alanlarnda Arap-
lardan ok geridirler. Fakat gelimi Dou ile ilkel Bat
arasndaki aklk tp alannda daha da byktr. Usa
ma fark gzlemektedir:
Lbnan dandaki Murnietrann Frenk valisi, bir gn
eyzer eniri amcam Sultana, baz acil durumlular tedavi
177
 etmek zere bir hekim yollamasn rica eden bir mektup iin onu ayr bir yere ekmekte, bu arada koca konuma
yazd. Amcam bizim oralardan Thabet adnda hristiyan nn bitmesini beklerken biraz uzaklamaktadr. Eer bu
bir hekimi seti. Bu hekim ancak birka gn kaldktan i uzarsa, karsn konutuu kiiyle brakmakta ve git
sonra bize dnd. Hastalan bu kadar abuk nasl iyiletir mektedir. Emirin kafas karmtr: Bu elikinin ze
diini renmek iin hepimiz meraktan atlyorduk, bu
rinde biraz dnn. Bu adamlarn ne kskanmalar, ne
yzden onu soru yamuruna tuttuk. Thabet yle cevapla
de onur duygular var, oysa ne kadar da cesurlar. Oysa
d: nme, bacanda cerahat olan bir valye ile vere
cesaret yalnzca onur duygusundan ve kt olan hereye
me yakalanm bir kadn getirdiler. valyenin bacana
kar tiksinti duyulmasndan kaynaklanr.
bir yak koydum, ban ald ve kld. Kadna da, ate
ini drmek iin perhiz verdim. Fakat bir Frenk hekimi Usama, Batllar hakknda daha ok ey rendike,
geldi ve Bu adam bunlar tedavi etmesini bilmiyor, dedi. onlar hakknda kt bir kanya sahip olur. Onlarn yal
valyeye dnerek ona, Tek bacanla yaamay m, yok nzca valyelik niteliklerini beenmektedir. Bu durum
sa ikisiyle birlikte lmeyi mi tercih edersin? diye sordu. da, onlarn arasndan edindii dostlardan birinin, Fo-
Hasta, tek bacakla yaamay tercih ettiini syleyince, ulqueun ordusundaki valyelerden birinin, ona olunu
Bana iyi bilenmi bir baltayla gl bir valye getirin, Avrupaya gtrerek valyelik kurallarna altrmay
diye emretti. Biraz sonra valyeyle balta geldi. Hekim ba teklif ettiinde, emirin, olunun Frenklerin lkesine git-
ca bir ktn zerine koyarak, yeni gelene Tek bir ka mesindense hapse girmesini tercih ettiini syleyerek
rede kesmek zere baltanla iyi bir vuru yap dedi. Adam bunu geri evirmesi anlalmaktadr. Bu yabanclarla ya
gzlerimin nnde bacaa ilk darbeyi indirdi; ama kop knlamann bir snr vardr. Zaten Usamaya Batllar
mad iin bir daha vurdu. Bacan ilii sald ve yaral tanma konusunda umulmadk bir frsat salayan am
hemen o anda ld. Kadna gelince, Frenk hekim onu mu
ile Kuds arasndaki bu nl ibirliinin bir sre sonra
ayene ettikten sonra, Kafasnn iinde ona ak bir iblis
ksa bir ara olduu anlalacaktr. Seyirlik bir olay, ksa
var. Salarn kesin, dedi. Salarn kestiler. Kadn or'a-
bir sre sonra istilacya kar sava yeniden ve kkne
rn gdalarn sarmsak ve hardalla birlikte yemeye balad,
bu da veremini arlatrd. Onlarn hekimi, Demek ki ib kadar balatacaktr: 23 eyll 1144 cumartesi gn, Do
lis ban iine girdi diye iddia etti. Ve bir ustura alarak, u Frenk devletlerinin en eskisinin bakenti olan Edessa,
(kadnn) bana ha biiminde entik att, kafa kemiini atabey madeddin Zenginin eline gemitir.
aa kard ve onu tuzla odu. Kadn hemen orackta l
d. Bunun zerine yle sordum: Bana baka ihtiyacnz Eer Kudsn 1099da dmesi Frenk istilasnn
var m? Hayr, dediler ve Frenklerin hekiminden bilmedi zirvesini ve Srun 1124 Temmuzda dmesi de istila
im birok ey renerek geri geldim. safhasnn sona ermesini belirlediyse, Edessann geri a-
lnmas da, tarihte Araplarn istilacya ynelik kar sal
Bathlarn cehaletleri karsnda app kalan Usama, drlarnn talanmas ve zafere doru uzun yryn
onlarn adetlerine daha da armtr: Frenkler, diye balangc olarak kalacaktr.
haykrmaktadr, onur duygusuna sahip deildir. Eer i Hi kimse, istilann bu kadar parlak bir ekilde tar
lerinden biri karsyla sokaa kar da baka bir adama tmal hale getirileceini tahmin edemiyordu. Aslnda
rastlarsa, bu sonuncusu kadnn elini tutarak, konumak Edessa, Frenk varlnn bir ileri karakolundan ibaretti,

178
179
ama bu devletin kontlar yerel siyaset oyunuyla tam an
lamyla btnlemeyi becermilerdi. Halknn ounlu
u Ermeni olan kentin sonuncu Batl efendisi, ksa boy
lu, sakall, koca burunlu, patlak gzl, orantsz vcut
lu, ne cesaret, ne de bilgelik asndan parlak olan II.
Jocelindi. Fakat uyruklar ondan nefret etmiyorlard,
nk zellikle annesi Ermeniydi ve maliknesinin du
rumu hi de kritikmie benzemiyordu. Komularyla
birbirlerini karlkl olarak yamalyorlard ve bunlar
hep atekeslerle sona eriyordu.
Fakat durum, bu 1144 sonbaharnda aniden deiir.
Zengi, becerikli bir askeri manevrayla, hem glleri,
hem de zayflar sarsacak bir zafer kazanarak, do-
unun bu parasnn zerindeki varm yzyllk Frenk
egemenliine son verir. Bu zafer ta, randan uzaktaki
Almanlar lkesine kadar duyulur ve en byk Frenk
krallarnn ynetimindeki yeni bir istilay balatr.
Edessamn fethinin en heyecanl anlatsn, olaylar
bizzat ,aam bir tank, Sryani piskopusu Ebul-Farac
Basil (Bar Habreus) yapmtr. Bu papaz, olaylara do
rudan karmtr. arpma srasndaki tutumu, men
sup olduu Dou hrist-yan cemaatlerinin yaadklar
dram iyice aydnlatmaktadr. Kenti saldrya urayn
ca, Ebu-Farac savunmaya faal olarak katlr, fakat sem
patisi giderek Mslman ordusuna ynelmektedir, n
k Batl koruyucularna kar pek byk bir sayg
duymamaktadr. yle anlatmaktadr:
Kont Jocelin Frat kylarnda talana kmt. Zengi bu
nu rendi. 30 kasmda Edessa surlarnn dibine gelmiti.
Askerleri gkteki yldzlar kadar kalabalkt. Kentin evre
sindeki btn topraklar onlarla doldu. Her yere adr ku
ruldu ve atabey kendininkini ehrin kuzeyine Saatler kaps
nn (ae kaps MAK) karsnda, Gnah kartclar (itiraf
MAK) kilisesine egemen bir tepenin zerine kurdurdu.
Bir vadide yer almasna ramen, Edessa alnmas zor
bir kaleydi, nk gen biimli surlar, evredeki tepe
lere salamca balanmt. Ebul-Farac, fakat Jocelin hi
asker brakmamt. ehirde yalnzca kunduraclar, do
kumaclar, ipek satclar, terziler, rahipler kalmt, di
ye aklamaktadr. Demek ki ehri kentin Frenk pisko
posu savunacak ve ona yksek rtbeli bir Ermeni din a-
dam ile bizzat vekayinin yazar yardm edeceklerdir,
oysa Ebul-Farac atabeyle bir anlamadan yanadr.
Zengi, kuatma altndakilere srekli bar nerilerinde
bulunuyor ve yle diyordu: Ey gafiller! Btn umutlarn
kaybolduunu gryorsunuz. Ne istiyorsunuz? Ne bekli
yorsunuz? Kendinize, oullarnza, karlarnza, ailenize a-
cynz. Kentinizin harap olmasna ve insansz kalmasna
engel olunuz. Ama kentte iradesini dayatabilecek gte
hibir nder yoktur. Zengiye aptalca bir ekilde yalanc
pehlivanlk yapld ve hakaretler yadrld.
Kazmaclarn surlarn altna lm kazdklarn gren E-
bul-Farac, bar nermek iin Zengiye bir mektup yazlma
sn teklif eder ve Frenk piskopos da buna katlr. Mektup
yazld ve halka okundu, ama aklsz bir adam, bir ipek sa
tcs elini uzatt, mektubu kapt ve yrtt. Bu arada Zengi
srekli olarak, Eer istiyorsanz yardm alp alamayaca
nz gresiniz diye size birka gn atekes sreci tanrz.
Yoksa teslim olun ve yaayn diye tekrarlayp duruyordu.
Fakat hibir yardm gelmez. Bakentine saldrldn
dan erkenden haberdar edilmesine ramen, Jocelin ata
beyin gleriyle boy lmeye cesaret edemez. Antak
ya ve Kudsten yardm birliklerinin gelmesini bekle
mek zere Teli Beire yerlemeyi tercih eder.
Trkler imdi kuzey surlarnn temelini uurmular ve
onun yerine bol miktarda odun, kalas, aa ktkleri koy
mulard. Bunlar daha iyi yansn ve duvar daha abuk
 ksn diye, yarklar nafta, ya ve kkrtle doldurmu
lard. Bunun zerine Zenginin emriyle bunlar tututurul
du. Ordughndaki haberciler savaa hazrlann ars ya
parak, askerleri sur ker kmez yarktan ieri dalmaya
davet ettiler ve ehri onlara gn yamalatacaklarn va-
ad ettiler. Ate nafta ve kkrd sard ve odun ile eritilmi
ya tututurdu. Rzgr kuzeyden esiyor ve duman savu
nuculara tayordu. Salamlna ramen duvar nce sen
deledi, sonra kt. Trkler, ilerinden ounu yarkta
kaybettikten sonra kente girdiler ve insanlar ayrmsz
katletmeye baladlar. O gn halktan yaklak alt bin kii
ld. Kadnlar, ocuklar ve genler, katliamdan kurtul
mak iin yukar Hisara katlar. Burann kapsn Frenk
piskoposun hatas yznden kapal olarak buldular, n
k o muhafzlara eer benim yzm grmezseniz kapy
amayn demiti. Bylece Hisara gruplar halinde kanlar
birbirlerini iniyorlard. Alanas ve dehet verici manza
ra: itien kakan, boulan, tek bir gvde haline gelen yak
lak be bin, belki de daha fazla insan bylece korkun
bir ekilde hayatn kaybetti.
Oysa, katliam durdurmak iin bizzat Zengi mda
hale edecek ve bayardmcsn Ebul-Faraca yollaya
caktr. Saygdeer pederden, kendinin ve cemaatinin
bize sadk kalacana ha ve ncil zerine yemin etmesi
ni istiyoruz. Bu kentin Araplarn ynetiminde olduu
iki yz yl boyunca byk bir ehir olarak gelitiini
ok iyi biliyorsun. imdi, Frenkler buray igal edeli elli
yl oldu ve onu oktan harabeye evirdiler. Efendimiz I-
madeddin Zengi, size iyi muamelede bulunmaya hazr
dr. Onun egemenlii altnda bar iinde yaayn, g
venlik iinde olun ve uzun yaamas iin dua edin.
Ebul-Farac devam etmektedir:
Bunun zerine, Suriyeliler ve Ermeniler kentten kartl
dlar ve bunlarn hepsi rahatsz edilmeden evlerine dnd.
Buna karlk Frenkierin nesi varsa, altn, gm, kutsal
182
kaplar, kutsal su kaplar, kutsal tabaklar, bezemeli halar
ve ok miktarda mcevhei alnd. Rahipler, soylular ve ileri
gelen kiiler ayr bir yana konuldu; bunlarn elbiseleri kar
tlp, zincire vurulup Halepe gtrldler. Geriye kalanla
rn iinden zenaatkrlar ayrld, Zengi onlarn her birini
kendi mesleinde altrmak zere esir olarak yannda tut
tu. Yz kadar olan dier Frenklerin tamam idam edildi.
Edessann geri alnd haberi duyulunca, btn A-
,rap lemi sevince bouldu. Artk Zengiye en muhteris
planlar atfedilmektedir. Atabeyin evresinde ok sayda
bulunan Filistinli ve ky kentlerinden mlteciler, daha
imdiden Kuds geri almaktan sz etmektedirler. Bu
hedef, bir sre sonra Frenklere kar direniin simgesi
haline gelecektir.
Halife, gnn kahramanna parlak nvanlar vermek
te gecikmemitir: el-melik el-mansur (muzaffer melik),
zeynlislam (islamm ss), nair emirlmminin (insan
larn emirinin destei). O dnemin btn hkmdarlar
gibi, Zengi de gcnn simgesi olan nvanlarm srala
maktadr. bn el-Kalanissi, ince bir alay tayan bir notta,
vekayisinde btn nvanlarm sralamadan u sultan,
emir veya atabey diye sz ettiinden tr okurdan
zr dilemektedir. nk diye aklamaktadr, X . yz
yldan beri bu nvanlarda ylesine bir enflasyon yaan
mtr ki, eer hepsini vermeye kalksa, metni okunamaz
hale gelir. Basitlii iinde yce olan emirlmminin n-
vanyla yetinen ilk halife dnemini hasretle andn gizli
ce belirten aml vakanvis, sylediklerini ak hale getir
mek iin birok rnek vermektedir, en bata da Zen
gininkini. bn el-Kalanissi, atabeyi zikrettii her seferin
de unlar yazmas gerektiini hatrlatmaktadr:
Emir, komutan, byk, adil, tanrnn yardmcs, zafer
kazanan, emsalsiz, dinin destei, tslamn kilit ta, islamn
ss, yaratklarn koruyucusu, hanedann orta, doktri
183
 nin yardmcs, milletin an, meliklerin erefi, sultanlarn letmek iin bir fesat tezghladndan haberdar etmi
dayana; kfirlere, asilere, imanszlara galip gelen, Ms lerdir. Atabey, fethettii kente dner dnmez durumu
lman ordularnn ba, muzaffer melik, hkmdarlarn kendi eline alm, eski kontun yandalarn idam ettir
hkmdar, liyakatlerin gnei, Irakeyn ve Suriye emiri, I-
mi ve halk arasndaki Frenk-kart grubu glendir
ran fatihi, Pehlivan cihan, Alp, nasay, Kutluk, Turul-
mek iin kendini sonuna kadar destekleyecek yz
bey, atabey, Ebu-Said Zengi bn Aksungur, emirlmmi-
Yahudi aileyi Edessaya yerletirmitir.
ninin destei.
Bu alarm, Zengiyi alanm geniletme projesinden en
azndan bir sre vazgeerek buradaki varln pekitir
aml vakanvisin saygsz bir ekilde dalga getii
mesi gerektii konulunda ikna etmitir. zellikle, H a
atafatl karakterlerinin dnda, bu Unvanlar artk Zen-
lepten Musula giden byk yol zerinde yer alan ve
ginin Arap dnyasnda sahip olduu ncelikli yeri ia
Frat kylarnda bulunan gl Caber kalesini elinde
ret etmektedirler. Frenkler adn duyunca titremektedir
tutan ve atabeyin otoritesini kabul etmeyen bir Arap e-
ler. Kral Foulqueun arkasnda kk ocuk brakarak,
miri vardr. Bunun boyun emesi, iki bakent arasnda
Edessann dmesinden ksa bir sre sonra lm ol
ki ulamn kopmasna yol aabilir. Zengi, 1146 Hazi
mas, bu korkular katlamaktadr. Taht niyabetini y
rannda Caberi kuatmtr. Buray birka gn iinde
rten kars, Frenkler lkesine aceleyle eliler gndere
ele geireceini ummaktadr, fakat i ngrlenden da
rek, halknn urad felketleri haber vermitir. bn el-
ha zor kmtr. U ay gemi ve direnenlerin gcnde
Kalanissi, bunun zerine btn lkelerde, slam toprak
zayflama olmamtr.
larna saldrmalar iin insanlara arlar yapld, diye
Bir Eyll gecesi, atabey epeyi alkol aldktan sonra uyu
yazar.
maktadr. adrnn iindeki bir grltyle uyanr. Gz
Sanki Batllarn endielerini teyid etmek istermie
n anca, Yarenke adndaki Frenk kkenli bir hadm
sine, Zengi zaferinden sonra Suriyeye dnm, Frenk-
nn onun testisinden arap itiini grr, fkeye kaplan
lerin elindeki balca kentlere kar geni apl bir sald
atabey onu yarn ar bir ekilde cezalandracana yemin
rya hazrlandn duyurmutur. Suriye kentleri bu ta
eder. Efendisinin dehetinden korkuya kaplan Yaranke,
sarlar bata heyecanla karlamlardr. Fakat ksa bir
onun yeniden uyumasn bekler, bakla defalarca vurur
sre sonra amllar, tpk 1 1 3 9 da olduu gibi ok say
ve Cabere kaar. Orada onu armaanlara boarlar.
da sava makinesi yaptrtmak iin Baalbeke yerlemi
Zengi hemen lmez. Yar bilinsiz bir ekilde yatar
olan atabeyin gerek niyeti hakknda soru sormaya ba
ken, yaknlarndan biri adrna girer. bn el-Esir onun
lamlardr. Cihad grnts altnda bizzat amllara
tankln aktaracaktr:
saldrmay dnyor olmasn?
Bunu bilmek asla mmkn olmayacaktr, nk ilk
Atabey beni grnce, iini bitirmeye geldiimi sand ve
bahar seferi iin hazrlklarn bitmie benzedii 1146 O- parmayla bir iaret yaparak merhamet diledi. Ben zn
canda, Zengi kuzeye gitmek zorunda kalmtr. Ca tyle diz ktm ve ona, efendimiz, bunu sana kim yap
suslar, onu Edessa kontu Jocelinin, kentte kalm olan t? dedim. Ama bana cevap veremedi ve ruhunu teslim
baz Ermeni dostlaryla birlikte, Trk garnizonunu kat etti. Tanr ona merhamet etsin.

184 185
 Zenginin trajik lm, adalarn etkileyecektir.
bn el-Kalanissi olay dizelere dkmtr.

Sabah onu yatana uzanm olarak gsterdi,

hadmn boazlad yerde,
Oysa kahramanlar ve kllaryla evrelenmi
olarak gururlu bir ordunun ortasnda uyuyordu. DRDNC KISIM
Zenginlik ve g ona yaramadan bu dnyadan gt,
Onun lmesiyle, o buradayken ekmeye cesaret
edemedikleri kllaryla ba kaldrdlar. ZAFER (1146- 1187)

Zenginin lm tam bir kaynama ortam yarat

mtr. Eskiden ok disiplinli olan askerleri, denetlen
mesi olanaksz bir yamaclar srsne dnmtr.
Hazinesi, silahlan, hatta kiisel eyalar bile gz ap
kapayana kadar kaybolmutur. Sonra ordusu dalma
ya balamtr. Emirleri, birbiri ardna adamlarn top
layp, birka kaleyi igl etmeye veya buradan olaylarn
durdurulmasn beklemeye koyulmulardr.
Muyiniddin Unar, hasmnn ldn duyunca, he
men askerlerinin banda amdan ayrlarak Baalbeki
ele geirmi, Orta Suriyeye birka hafta iinde egemen
olmutur. Antakya hkmdar Raymond, unutmua
benzedii bir gelenei tekrar uygulayarak, Halep surla
rna kadar uzanan bir akn dzenlemitir. Jocelin ise, E-
dessay geri alabilmek iin entrikalara girimitir.
Zengi tarafndan kurulan gl devlet efsanesi sona
ermie benzemektedir. Ama gerekte daha yeni bala
maktadr. Allahm, zaferi Mahmuta deil,
islma ver. Mahmut kopuu zafere
lyk adam mdr?

NUREDDN MAHMUT
Arap Dou aleminin birletiricisi
( 1117- 1174)

187
 SEKZNC BLM

AZZ HKMDAR NUREDDN

Zengi cephesinde karklk hkm srerken, bundan

tek bir kii etkilenmemitir. Yirmi dokuz yanda, uzun
boylu, esmer tenli, enesi hari yz tral, geni alnl,
tatl ve sakin bakl biridir. Atabeyin daha soumam
bedenine yaklar, elini titreyerek tutar, egemenlik sim
gesi olan yzn alarak kendi parmana geirir. Ad
Nureddindir. Zenginin ikinci oludur.
Gemi zaman hkmdarlarnn hayat hikyelerini
okudum ve bunlarn arasnda, ilk halifeler hari, Nu-
reddin kadar erdemli ve adil olanna rastlamadm. bn
el-Esir, hakl olarak bu hkmdara tapacak kadar ba
lanacaktr. Zenginin olu, babasnn btn iyi yanlar
n -sadelik, cesaret, devlet duygusu- almakla birlikte, a-
tabeyi adalarnn bazlarnn gznde son derece i
ren hale getirmi olan kt yanlarndan hibirini alma
mtr.
Zengi, yabanilii ve utanmazlyla korku yaratr
ken, Nureddin daha sahneye kt andan itibaren,
kendine dindar, ciddi, adil, verdii sz tutan ve isla-
mn dmanlarna kar olan cihada tamamen bal bir
adam grnts vermeyi baarmtr.
Bundan da nemlisi -nk onun dehas burada or
taya kmaktadr-, erdemlerini korkutucu siyasal silah
lar haline dntrmeyi baaracaktr Daha XII. yzy
ln ortasnda psikolojik seferberliin oynayabilecei em-

88 189
salsiz rol anlayarak, gerek bir propaganda mekaniz
mas kurmutur. ou din adam olan yzlerce okumu
kiiye, halkn sempatisini kendine yneltme ve bylece
Arap dnyasnn yneticilerini sancann altnda top
lanmaya zorlama grevi vermitir. bn el-Esir, Zen-
ginin olu tarafndan bir gn Frenklere kar bir sefere
davet edilen Cezire emirlerinden birinin yaknmalarn
anlatacaktr.
Eer Nureddine yardma gitmezsem, topram elim
den alr, nk sofulara ve ilekelere daha nceden yazp,
onlarn kendine dua etmelerini ve Mslmanlar cihada
tevik etmelerini istedi. Bu adamlarn herbiri imdi mrit
leri ve arkadalaryla birlikte Nureddinin mektubunu o-
kuyup, alyor ve bana beddua ediyor. Eer aforoz edil
mek istemiyorsam, isteini yerine getirmeliyim.
Zaten Nureddin propaganda makinesini bizzat y
netmektedir. iirler, mektuplar ve kitaplar yazdrtr ve
bunlarn istenilen etkiyi yaratmak zere tam zamannda
datlmalarn gzetir, ilkeleri basittir: Tek din, o da
snni slam olacaktr ve bu durum btn sapknlk
l a r a kar mcadeleyi gerektirir; Frenkleri her bir yan
dan kuatmak iin tek bir devlet; igl altndaki toprak
lar geri almak ve zellikle Kuds kurtarmak iin tek
bir hedef: Cihad. Nureddin, yirmi sekiz yllk saltanat
boyunca, birok ulemay Kutsal Kuds kentinin nitelik
lerini ven incelemeler yazmas iin tevik edecek ve ca
miler ile okullarda bunlarn halka okunmalarn tle-
yecektir.
Bu frsatlar vesilesiyle, hi kimse yce mcahid, ku
sursuz Mslman Nureddini methetmeyi unutmamak
tadr. Fakat bu kii tapnc, Zenginin olunun alakg
nlllne ve sadeliine dayandrlmasndan dolay
daha da becerikli ve etkili olmaktadr.
190
bn el-Esire gre:
Nureddinin kars, bir keresinde ihtiyalarn karlaya
cak kadar paras olmadndan yaknyordu. (Nureddin),
Hmsta sahip olduu ve ylda yaklak yirmi dinar getiren
dkknn ona brakt. Fakat kadn bunu da yeterli bul
maynca, ona yle karlk verdi: Baka hibir eyim yok.
Elimdeki btn paralar, benim Mslmanlarn hazinedar
olmamdandr ve senin yznden onlara ihanet etmeye ve
kendimi cehennem ateine atmaya niyetim yok.
Geni lekte yaylan bu cins szler, blgenin lks i-
inde yaayan ve en ufak tasarruflarm bile ekip alabil
mek iin uyruklarna bask yapan hkmdarlar iin
ncelikle rahatsz edici olmaktadrlar. stelik Nured
dinin propagandas, onun otoritesine bal lkelerde
kaldrlan vergileri srekli olarak vurgulamaktadr.
Hasmlarnn cann skan Zenginin olu, ou za
man kendi emirlerini de rahatsz etmektedir. Zaman ge
tike, dinsel hkmlere uyulmas konusunda daha da ka-
tlaacaktr. Alkol sadece kendine deil, tm ordusuna
yasaklayacaktr. Halepli vakanvis Kemaleddin Tam
bur, flt ve tanrnn houna gitmeyen dier eyleri de
yasakladn bildirdikten sonra, Nureddin btn par
lak kyafetleri brakarak prtkl kumalara brnd
diye eklemektedir, ikiye ve muhteem sslere alkn o-
lan Trk subaylar, nadiren glmseyen ve sarkl ule
mayla arkadalk etmeyi dierlerine tercih eden bu efen
diyle birlikte kendilerini ok rahat hissetmeyeceklerdir.
Emirler iin daha da canskc olan ey, Zenginin
olunun Nureddin nvanmdan (dinin ) vazgeerek,
kiisel ad olan Mahmutla yetinme eilimidir. arp
malardan nce, Allahm zaferi slama ver, Mahmut
kpei zafere lyk adam mdr? diye dua etmektedir.
Bu cins tevazu gsterileri, zayf ve dindar kiilerin sem
191
patisini ona yneltecek, ama gller ona hemen iki
yzl damgasn vuracaklardr. D grn biraz ka
rk olsa da, kanaatlerinde samimiymie benzemekte
dir. Sonu her halkrda ortadadr: Arap dnyasn,
Frenkleri ezebilecek bir g haline Nureddin getirecek
tir ve zaferin meyvalarn da yardmcs Selahaddin top
layacaktr.
Nureddin, babas lnce Halepe egemen olmay ba
armtr. Atabey tarafndan fethedilmi muazzam top
raklarla kyaslandnda bu az bireydir, ama bizatihi
bu balang alannn mtevazi olmas, onun saltanat
nn ann salayacaktr. Zengi, hayatnn byk bl
mn halifeler, sultanlar ve Irak ile Cezirenin eitli e-
mirlikleriyle mcadale etmekle geirmitir. Olu, bu t
ketici ve hayrsz iten kurtulacaktr. Musulu ve civa
rndaki blgeyi aabeyi Seyfeddine brakan ve onunla
iyi ilikiler iinde kalarak, dousunda gvenebilecei
gl bir dostu olan Nureddin, kendim tamamen Suri
ye sorunlarna adamtr.
Ancak, 1146 Eyllnde gvenilir adam Krt emiri
ve Selahaddinin amcas irkuhla birlikte Halepe geldi
inde rahat bir konumda deildir. Bunun nedeni, yal
nzca yeniden Antakya valyelerinden kayg duymaya
balanlmas deil, ayn zamanda Nureddinin egemen
liini henz bakentinin surlarnn dnda oturtmay
baaramam olmasdr. Tam bu srada, Ekim sonunda
ona, Jocelinin kentin Ermeni halknn bir blmnn
yardmyla Edessay geri almay baard bildirilir. E-
dessa, Zenginin lmnden beri kaybedilenlere benze
yen herhangi bir kent deildir: bu ehir, bizatihi atabe
yin annn simgesidir, dmesi hanedannn btn gele
ceini tehlikeye sokmaktadr. Nureddin abucak tepki
verir. Gece gndz at koturur, atlayan atlar yol ke
narnda brakr. Jocelinin savunmay dzenlemesine
192
frsat brakmadan Edessa nne varr. Gemi deneyle
rin daha cesur hale getirmedii kont, gece olur olmaz
kamaya karar verir. Onu izlemeye alan yandalar,
Halepli svariler tarafndan yakalanr ve ldrlr.
Ayaklanmann bastrlmasndaki hz, Zenginin o
luna domakta olan iktidarnn ok ihtiya duyduu bir
saygnlk salar. Dersini anlayan Antakya hkmdar
Raymond, daha az giriimci olur. Unara gelince, Ha-
lepin efendisine kzn e olarak almasn teklif eder.
bn el-Kalanissi bunu yle belirginletirmektedir:
Evlenme szlemesi amda, Nureddinin temsilcileri
nin nnde kaleme alnd. Bundan sonra hemen eyiz dz
meye giriildi ve bu hazrlklar bittikten sonra, temsilciler
Halepe dnmek zere yola koyuldular.
Nureddinin Suriyedeki konumu artk salam te
mellere dayanmaktadr. Fakat ufukta beliren tehlikeler
le kyaslandnda, Jocelinin komplolar, Raymondun
yama harektlar ve aml yal tilkinin entrikalar bir
sre sonra nemsiz gzkeceklerdir.
Konstantinopolisten, Frenklerin topraklarndan ve
bunlara komu lkelerden ard ardna haberler geldi; bun
lara gre Frenklerin krallar slam topraklarna saldrmak
zere lkelerinden buralara geliyorlard. Bunlar lkelerini,
bo, savunmasz brakmlard ve beraberlerinde servetler,
hazineler ve llemez miktarda malzeme getiriyorlard.
Saylarnn bir milyon, hatta daha fazla piyade ve valye
ye ulat syleniyordu.
bn el-Kalanissi bu satrlar yazdnda yetmi be
yandadr ve bundan elli yl nce, ayn trden bir ola
y, bizzat ve deiik terimlerle anlatmak zorunda kald
n herhalde hatrlamaktadr.
193
 Nitekim, Edessann dmesinin harekete geirdii i- olacaktr. bn el-Kalanissi, Krallarn arasndaki uzun
kinci Frenk istilas balangta birincisinin bir kopyas tartmalardan sonra, ama saldrma konusunda anla
na benzemitir. 1147 sonbaharnda srtlarna ha bii tlar ve ehri ele geireceklerinden o kadar eminler ki,
minde kumalar dikmi olan saylamayacak kadar ok buraya bal topraklar nasl paylaacaklar konusunda
sava Kk Asyaya akmtr. Klarslann tarihsel daha imdiden anlatlar, demektir.
yenilgisinin meydana geldii Dorylaionda, onlar bu ama saldrmak? Kudsle ittifak antlamas olan
kez onun olu Mesut beklemekte ve elli yllk bir ara yegne Mslman ynetici Muyiniddin Unarn kentine
dan sonra intikamn almak istemektedir. Onlara bir di saldrmak? Frenkler Arap direnmesine bundan daha iyi
zi pusu kurarak, ok ldrc darbeler indirir. Mevcut bir hizmette bulunamazlard. Geriye dnp baktmz
larnn azaldna ilikin haberlerin ard arkas kesilmi da, bu Frenk ordularna komuta eden gl krallar,
yordu, bylece insanlar biraz huzura kavutular. Ama am gibi saygn bir kentin fethinin, onlarn Douya ka
bn el-Kalanissi ve gene de Frenklerin, uradklar tk dar gitmelerini tek bana meru klacan dnme
kayplara ramen, yaklak yz bin kii olduklar(nn) benzemektedirler. Arap vakanvisler, esas olarak Al
sylendiini eklemektedir. Fakat bu rakamlar gene ta manlar kral Conraddan sz etmekte, aslnda ok apl
mamen geerli saymamak gerekir. Btn adalar gi bir kii olmayan Fransa kral VII. Louisnin varlndan
bi, aml vakanvis de kesinlie ok merakl deildir ve hi sz etmemektedirler.
ne olursa olsun bu tahminleri dorulama olanana sa bn el-Kalanissi bu konuda unlar yazmaktadr:
hip deildir. Fakat rakam kukulu grd her seferin
de deniliyor ibaresini ekleyen bn el-Kalanissinin bu Frenklerin niyetlerinden haberdar olmaya balar bala
blmlerdeki temkinliliini gene de kutlamak gerekir. maz, emir Muyiniddin onlarn ktln baarsz
kartmak iin hazrlklara giriti. Bir saldrnn yaplabilece
bn el-Esirin byle dertleri olmamasna ramen, bir o-
inden kukulanlan btn yerleri tahkim etti, yollara as
!aya kiisel yorum getirdii her seferinde, Allah aa-
ker kard, kuyular doldurdu ve kent civarndaki su kay
lam (yalnzca Tanr bilir) szyle bitirmeye gayret gs naklarn tahrip etti.
termektedir.
Yeni Frenk istilaclarnn tam saylarnn ne olduu Frenk birlikleri 24 Temmuz 1 1 4 8 de am nlerine
bilinmemekle birlikte, bunlarn gc Kuds, Antakya varrlar, arkalarnda eyalarn tayan devasa deve ka
ve Trablustakilere eklendiinde, hareketlerini dehet i- fileleri bulunmaktadr. amllarn yzlercesi, istilaclar
inde izleyen Arap lemini kayglandracak bir durum la arpmak iin kentten kar. Aralarnda, Magrep
ortaya kmaktadr. Akla hep ayn soru gelmektedir: lk kkenli ok yal bir ilahiyat olan el-Findelevi de bu
saldracaklar kent hangisi olacak? Mantk Edessadan lunmaktadr.
balamalarn gerektirmektedir. Onun dmesinin inti bn el-Esir yle anlatacaktr:
kamn almak iin gelmemiler midir? Halepe de sald-
rabilirler ve bylece Nureddinin ykselen gcne daha Muyiniddin onun yayan yrdn grnce, onu
batan darbe indirirler ve bunun sonucunda Edessa selmlad ve yle dedi: Ey saygdeer ihtiyar, ilerlemi
kendiliinden der. Fiili durumda ne biri, ne de dieri yan seni arpmaktan muaf klar. Mslmanlar savun

194 195
 mak bize der. Ondan geri dnmesini istedi, ama el-
Findelevi bunu reddederk yle dedi: Ben satldm ve be
ni Allah satn ald. Bu ekilde yce tanrnn u szlerine
atfta bulunuyordu: Tanr, mminlerin kiilerini ve mal
larm satn alm, karlnda da onlara cenneti vermi ' rirlerse, size ait topraklara gz dikeceklerini anlamad
tir. El-Findelevi nde yrd ve onlarn darbeleri altnda
dene kadar Frenklerle arpt.
Bu ehadetin arkasndan, Filistinli bir mlteci olan
el-Halkuli adndaki bir derviinki gelmitir. Fakat bu
kahramanca hareketlere ramen, Frenk ilerlemesi dur-
durulamamtr. Bunlar Guta ovasna yaylmlar ve a
drlarn kurmular, hatta surlarn birok noktasna
yaklamlardr. Bu ilk arpma gnnn akamnda
daha beterinden korkan amllar, caddelere barikat
kurmaya balamlardr.
Ertesi gn, 25 Temmuz bir pazard diye aktarmakta
dr. bn el-Kalanissi ve ehir halk afaktan itibaren bir
ka huru yapt. arpma ancak gn bitiminde, herkes
bitkin dnce kesildi. Bunun zerine herkes konumu
na geri dnd. am ordusu, geceyi Frenklerin karsn
da geirdi ve ehirliler nbet tutmak ve gzclk yap
mak iin surlarn stnde kaldlar, nk dman he
men yantbalarnda gryorlard.
Pazartesi sabah, amllar yeniden umutlanrlar,
nk kuzeyden ard arda dalgalar halinde Trk, Krt
ve Arap atllarnn geldiini grrler. Unar blgenin b
tn hkmdarlarna takviye talep eden mektuplar yaz
m olduu iin, bunlar kuatma altndaki ehre ula
maya balamlardr. Nureddinin ertesi gn Halep or
dusunun banda gelecei, ayrca kardei Seyfeddinin
de Musul ordusuyla gelecei haber verilmektedir. Onlar
yaklarlarken, bn el-Esire gre, Muyiniddin bir tane
yabana Frenklere, bir tane de Suriyeli Frenklere mesaj
gnderir. Birincilere kar basit bir dil kullanmtr: Do
196
u nun kral geliyor, kenti ona teslim ederim ve buna
piman olursunuz. Dierlerine, yerleiklere kar
farkl bir dil kullanmaktadr. Bize kar bu adamlara
yardm edecek kadar delirdiniz mi? Eer am ele gei-
nz m? Bana gelince, eer kenti savunmay baaramaz
sam, onu Seyfeddine teslim ederim ve eer am alrsa
sizin Suriyede tutunamacanz ok iyi biliyorsunuz.
Unarn manevras hemen baarl olmutur. Takviye
gleri gelmeden nce amdan uzaklamas iin Al
manlar kraln ikna etmeyi stlenen yerli Frenklerle
gizli bir anlama yapan Unar, diplomatik manevralar
nn baarsn garantiye almak iin byk rvetler da
tm, bu arada Frenkleri pusuya dren ve hrpala
yan yzlerce gnlly bakent evresindeki meyva
bahelerine datmtr. Yal Trkn att nifak to
humlar pazartesi akamndan itibaren meyva vermeye
balamlardr. Moralleri aniden bozulan kuatmaclar,
glerini yeniden bir araya getirmek iin taktik bir geri
ekilme karar vermiler, amllar tarafndan hrpalana
rak kendilerini her bir yan ak ve hibir u kayna ol
mayan bir ovada bulmulardr. Konumlar birka saat
iinde o kadar tehlikeli hale gelmitir ki, krallar artk
am alma fikrini tamamen brakp, birliklerini ve ken
dilerini yokedilmekten kurtarmaktan baka bir ey d
nemez hale gelmilerdir. Sah sabah, Frenk ordular
oktan Kudse ekilmeye balamlardr ve pelerinde
de Muyiniddinin adamlar vardr.
Akas, bu Frenkler artk eskileri gibi deillerdir.
Yneticilerinin beceriksizlii ve komutanlarn birlik o-
lamamas, artk Araplarn ayrcal olmaktan kma
benzemektedir. amllar buna ok armlardr. Do-
uyu aylardan beri titreten gl Frenk ordusunun
drt gnden daha az sren bir arpma esnasnda da
lm olmas mmkn mdr? bn el-Kalanissi, Bir tu
i 97

zak hazrladklar dnld demektedir. Ama yle bir-
ey yoktu. Yeni Frenk istilas bal gibi bitmiti. bn el-
Esir, Alman Frenkler, Konstantinopolisin telerinde
bulunan lkelerine dndler ve tanr inananlar bu afet
ten kurtard, diyecektir.
Unarn artc zaferi, saygnln artracak ve isti leti ve davrannn sayesinde oldu dediler.
laclarla yapt anlamalar unutturacaktr. Fakat Mu-
yiniddin kariyerinin son gnlerini yaamaktadr. ar
pmadan bir yl sonra lr. Adeti olduu zere gene
ok yemiti, fenalat. Dizanteriye yakaland renil
di. bn el-Kaianissi kesinleme yapmaktadr. Bu, ancak
nadiren kurtulunabilinen korkun bir hastalktr. Ve o-
nun lmyle, iktidar kentin itibar hkmdar Abaka
geer. Tutekin soyundan gelen on alt yandaki gen,
ok akll deildir ve kendi kanatlaryla umay hi ba
aramayacaktr.
am arpmasnn esas kazanls, hi kukusuz Nu-
reddindir. 1149 Hazirannda Antakya prensi Ray-
mondun ordusunu ezmeyi baarr. Selahaddinin amca
s irkuh, Raymondu kendi elleriyle ldrr. Onun ka
fasn kesip efendisine gtrr, o da adet olduu zere,
bunu gm bir sanduka iinde Badat halifesine gn
derir. Bylece kuzey Suriyedeki btn Frenk tehditleri
ni defeden Zenginin olunun, babadan kalma eski d
n gerekletirmesi iin elleri serbest kalmtr:
amn fethi. Kent 1 1 4 0 ta, Zenginin kaba boyunduru
una girmektense Frenklerle ittifak yapmay tercih et
miti. Fakat artk iler deimitir. Muyiniddin artk
yoktur. Batklarn tutumu en sk yandalarn bile a
rtmtr ve zellikle de Nureddinin n babasnnkine
hi benzememektedir. Kendiyle iftihar eden Emevi ken
tine tecavz etmek deil, onu cezbetmek istemektedir.
Birliklerinin banda kenti evreleyen meyva bahe
lerine vardnda, bir saldrya hazrlanmaktan ok kent
halknn sempatisini kazanmaya uramtr. bn el-
198
Kalanissi yle anlatmaktadr: Nureddin, kyllere iyi
davrand ve varlnn onlara yk olmamasna urat,
am ve civarndaki her yerde onun iin tanrya dua e-
dildi. Geliinden ksa bir sre sonra, uzun bir kurakl
n arkasndan bol yamurlar balaynca, insanlar bunu
ona atfettiler. Bu, onun sayesinde, rnek alnacak ada
Tutkularnn niteliinin aka ortada olmasna ra
men, Halepin efendisi bir fatih gibi gzkmeyi reddet
mektedir.
aml yneticilere hitaben yazd bir mektupta y
le der:
Buraya sizinle savamak veya sizi kuatmak amacyla
kamp kurmaya gelmedim. Sadece Mslmanlarn ok sa
yda yaknmas beni byle davranmaya yneltti. nk
Frenkler kyllerin btn mallarn ellerinden almlar,
ocuklarn onlardan kopartmlar ve bu insanlar savuna
cak kimse yok. Madem ki tanr bana Mslmanlara yar
dm edeyim ve kfirlerle savaaym diye g verdi, madem
ki komutam altnda ok miktarda zenginlik ve insan var,
o halde benim Mslmanlar ihmal etmem ve savunmala
rn stlenmemem mmkn deildir. stelik sizin toprak
larnz savunmadaki yeteneksizliinizi ve Frenklerden
yardm isteyecek kadar alaldnz ve en fakir uyruklar
nzn mallarn onlara teslim ettiinizi, uyruklarnza cina
yet derecesinde zarar verdiinizi biliyorum. Buna ne tanr,
ne de bir Mslman raz olur.
Bu mektup, kendini amllarn savunucusu konumu
na yerletiren yeni Halep efendisinin stratejisinin btn
inceliini ortaya koymaktadr. zellikle en zor durum
da bulunan amllarn koruyuculuuna soyunan Nu
reddin, onlar aka efendilerine kar ayaklanmaya
tevik etmektedir. aml yneticilerin cevab, srf anili
inden tr, kent halkn Zenginin oluna yaklatr
i 99
 maktan baka bir sonu vermemitir. Cevap yledir: ginin oluna gre, yalnzca Abak rahatsz ederek itiraz
Seninle bizim aramzda artk yalnzca kl vardr. lar harekete geirmek deil, ayn zamanda ele geirmek
Frenkler kendimizi savunmamz iin bize yardma gele istedii kentin iinde, am teslim olmaya zorlayacak bir
ceklerdir. ibirlii ebekesi kurmak sz konusudur. Bu nazik i iin
Nureddin, halk arasnda sempati yaratm olmasna Selahaddinin babasn grevlendirmitir. Eyp, baarl
ramen, Kuds ile amn birleik ordularyla arpma- bir rgtleme faaliyetinden sonra, 1153te komutasn
may tercih ederek, kuzeye ekilmeyi kabul etmitir; bn el-Kalanissinin kk kardelerinden birinin yrt
ama camilerdeki hutbelerde adnn halifenin ve sulta- t kent milisinin Nureddin yanls tarafszln sala
nnkinden sonra okunmasn ve parann kendi adna mtr. Ordudan birok kii de ayn tutumu benimsemi
baslmasn da salamtr. Bu cins yntemler, Msl tir. Bunlar Abakn tecrit edilmesini giderek artrmakta
man kentler tarafndan fatihleri yattrmak zere sk drlar. Onun yannda artk, onu kafa tutmaya tevik e-
lkla kullanlmaktadrlar. den kk bir emir grubundan bakas kalmamtr. Bu
Nureddin, bu yar baary umut verici bulmutur. boyun emeyen kiilerden kurtulmaya karar veren Nu
Bir yl sonra am civarna askerleriyle birlikte geri dn reddin, amn efendisine evresindekilerin bir komplo
m ve Abak ile kentin dier yneticilerine u mektubu hazrladklarna ilikin sahte haberler ulatrmtr. A-
ulatrmtr: Mslmanlarn refahndan, kfirlere kar bak, bunun doruluunu fazla aratrmadan, yardmcla
cihad yaplmasndan ve onlarn elindeki esirleri kurtar
rnn ounu hemen idam ettirmi veya hapse attrmtr.
maktan baka birey istemiyorum. Eer am ordusuyla
Artk tamamen tecrit olmu durumdadr.
birlikte saflarma katlrsanz, eer cihad yrtmek iin
Sonuncu ilem: Nureddin, ama giden btn yiye
yardmlarsak dileim yerine gelecek. Abak, cevap ola
cek kervanlarna birden el koyar. Bir uval budayn fi
rak gene Frenkleri arm, onlar da Foulqueun olu
yat, iki gnde yarm dinardan yirmi be dinara kar ve
gen kral III. Baudouinin ynetiminde arya karlk
halk alktan korkmaya balar. Artk ajanlarn halk, e-
vererek, birka hafta sreyle am kaplarna yerlemi
er Abak Halepli dindalar yerine Frenkleri semesey-
lerdir. Frenk valyelerine arlarda dolama izni bile
di ktlk olmayacana ikna etmelerinden baka bir i
verilmitir ki, bu da bir yl nce lm olan ocuklarn
kalmamtr.
henz unutamayan kent halkyla baz gerilimlerin ya
18 Nisan 1 1 5 4 te, Nureddin askerleriyle birlikte
anmasna yol amtr.
am nne gelir. Abak, Baudouine bir kez daha acil
Nureddin temkinli davranarak, mttefiklerle her tr
bir mesaj gnderir. Fakat Kuds kral zamannda yeti-
arpmadan kanmaktadr. Askerlerini amdan uzak
emeyecektir.
latrarak, Frenklerin Kudse dnmelerini beklemekte
25 Nisan pazar gn, kentin dousundan nihai sal
dir. Kentlilerin memnuniyetsizliinden olabildiince ya
dr emri verilir. aml vakanvis yle anlatmaktadr:
rarlanmak zere, amn nde gelenlerine ve din adamla
rna Abakm ihanetine ilikin ok miktarda mesaj ulatr
Surlarn stnde, ne asker, ne kent halkndan kimse
maktadr. Hatta Frenklerle aka ibirlii yaplmasna
vard, yalnzca bir kuleyi savunmakla grevlendirilen bir
fkelenen ok sayda askerle de temas kurmaktadr. Zen-
avu Trk vard. Nureddinin askerlerinden biri, Yahudi

2.00 zo
 bir kadnn kendisine ip sarktt bir burca doru ilerledi.
Bu ipten yararlanarak trmand, kimse farketmeden surun
tepesine ulat ve arkasndan gelen birka arkada bir
sancak ap sura diktiler ve ya mansur (ey zafer kaza
nan) diye barmaya baladlar. amdaki birlikler ve
halk, Nureddine, adaletine ve iyi nne duyduklar sem
patiden tr direnmekten vazgetiler. Bir kazmac, kaz
masyla Dou kapsna (Bab- arki) kotu ve kilidi krd.
Askerler buradan ieri girdiler ve hi direnmeyle karla
madan ana caddelere daldlar. Thomas kaps da (bab-
Tuma) askerlere ald. Nihayet Melik Nureddin, maiye
tiyle birlikte, hepsi de alk ve kfir Frenkler tarafndan
kuatlma kaygsn taknt haline getirmi olan halkn ve
askerlerin byk sevin gsterileri iinde ehre girdi.
Zaferinin verdii duyguyla cmert davranan Nured
din, Abak ve yaknlarna Hms blgesinde iktalar ver
mi ve tm mallarn alarak gitmelerine izi vermitir.
Nureddin, silah kullanma yerine ikna etmeyi baara
rak, am kan dkmeden fethetmitir. ster hahaiyun,
ister Frenkler, isterse Zengi olsun, onu boyunduruk al
tna almaya niyet eden herkese kar eyrek yzyldr i-
natla direnen am, hem onun gvenliini salama, hem
de bamszlna sayg gsterme gvencesi veren bir
hkmdarn yumuak kararllnn etkisi altnda kal
mtr. Kent yaptna piman olmayacak, Nureddin ve
ardllarnn sayesinde tarihinin en anl dnemlerinden
birini yaayacaktr.
Nureddin, zaferinden hemen sonra ulemay, kadlar
ve tccarlar toplayarak, onlara rahatlatc szler etmi,
ayrca byk miktarda yiyecek stoklar getirtmi ve
meyva pazarnn zerine binen vergileri iptal etmitir.
Bu ynde bir ferman hazrlam ve bu, ertesi cuma, na
mazdan sonra mimberden okunmutur. Seksen bir ya
ndaki bn el-Kalanissi, hemehrilerinin sevincini pay
lamak zere gene buradadr. Halk alklad, diye ak
202
tarmaktadr. Kentliler, kyller, kadnlar, dar gelirliler,
herkes Nureddin daha uzun yaasn ve sancaklar hep
zafer kazansn diye aka dua etti.
Suriyenin iki byk kenti Halep ve am, Frenk sa
valarnn bandan beri ilk kez ayn devletin iinde, o-
tuz yedi yanda olan ve kendini istilacya kar mca
deleye adamaya kesin kararl bir hkmdarn ynetimi
altnda birlemitir. Fiili durumda, Munkidi hanedan
nn zerkliini hl koruyabildii kk eyzer emirli
inin dnda, Mslman Suriyenin tamam artk bir
lemi olmaktadr. Fakat eyzerin bamszl uzun
srmeyecektir, nk bu kk devletin tarihi, ok ani
ve ve beklenmedik bir ekilde sona erecektir.
amda, Nureddinin Kudse kar bir sefer aaca
sylentilerinin dolat 1157 austosunda, ok iddetli
bir deprem hem Araplarn, hem de Frenklerin arasn
da lmlere yol aarak, Suriyenin tamamn tahrip et
mitir. Halep surlarndaki birok kule yklm ve deh
ete kaplan halk civar krlara kamtr. Harranda
toprak yarlm ve bylece alan devasa yark boyunca
eski bir kentin kalntlar yzeye kmtr. Trablusam,
Beyrut, Sr, Hms ve Maaradaki lleri ve yklan bi
nalar saymak mmkn deildir.
Fakat Hama ve eyzer, hepsinden daha fazla zarar
grmlerdir. Hamada, acil bir ihtiyacn gidermek iin
bo bir alana giden bir sbyan mektebi retmeninin,
geri dndnde okulunu yerle bir olmu ve btn
rencilerinin de lm olduklarn grd anlatlmakta
dr. Perian bir vaziyette ykntlarn zerine oturan
retmen, velilere bu lmleri nasl haber vereceini d
nmektedir, ama hibiri hayatta kalmad iin ocu
unu aramaya gelen olmamtr.
Ayn gn eyzerde, Usamann kuzeni olan kent e-
miri Muhammed bn Sultan, Hisarda olunun snnet
dnn yapmaktadr. Kentin btn nde gelenleri ve
2 03
 hkmdar ailesinin btn yeleri buradadr, birden bi
re yer sallanmaya, duvarlar kmeye balam ve ora
dakilerin hepsini ezmitir. Munkidi emirlii bylece yo-
koluvermitir. O srada amda bulunan Usama, ailesi
nin kurtulabilen nadir birka yesinden biridir. Olayn
heyecanyla yle yazacaktr: lm, soyumdan insanla
r ldrmek, onlar ikier ikier veya her birini teker te
ker ldrmek iin adm adm gelmedi. Hepsi birden gz
ap kapayana kadar ld ve saraylar onlarn mezar
oldu. Ve gz alm olarak unu eklemektedir: D ep
remler, bu kaytszlklar lkesini yalnzca uyuukluun
dan kartmak iin vardr.
Nitekim Munkidilerin dram, o an insanlarna in
sani eylerin beyhudelii konusunda birok dnce
malzemesi sunacaktr, ama daha da basit olarak dep
rem ayn zamanda bazlar iin, yklm baz kent veya
kaleleri zahmetsizce fethetme veya yamalama frsat
yaratacaktr. zellikle eyzere hemen hem hahaiyun,
hem de Frenkler saldrm, kenti sonunda Halep ordusu
almtr.
Nureddin, 1157 ylnda surlarn onarmm denetle
mek zere kenten kente gezerken hasta der. Ona b
tn yolculuklarnda elik eden aml hekim bn el-
Vakkar ktmserdir. Hkmdar, bir buuk yl boyun
ca hayatla lm arasnda kalr. Frenkler de bu durum
dan baz kaleleri igl etmek ve am civarlarn yama
lamak iin yararlanrlar. Fakat Nureddin, bu eylemsiz
lik sresinden kaderi zerinde dnmek iin yararla
nr. Saltanatnn ilk blmnde, Mslman Suriyeyi
kendi ynetiminde birletirmeyi ve lkeyi zayf dren
i atmalar sona erdirmeyi baarmtr. Artk Frenk-
lerin igali altndaki byk kentleri geri almak iin ci
hada girimek gerekmektedir. Bata Halepliler olmak -
zere, yaknlarndan bazlar ona Antakyadan balama
sn nerirler, ama Nureddin onlar ok artarak buna
204
kar kar. Bu kentin tarihsel olarak Rumlara ait oldu
unu onlara aklar. Buray ele geirmeye ynelik her
giriim, imparatorluu Suriye olaylaryla dorudan u
ramaya tahrik edecektir; bu da Mslman ordularnn
iki cephede savamalarna yol aacaktr. Hayr, Rumla
r tahrik etmek deil de, byk sahil ehirlerinden birini
ve hatta tanr izin verirse Kuds geri almak gerekir
diye srar eder.
Heyhat! Olaylar onun kayglarn abucak dorula
yacaklardr. 1 1 5 9 da hafif bir iyileme gsterirken, Io-
annes Komnenosun olu ve ardl imparator Manuelin
komutasnda gl bir Bizans ordusunun Suriyenin ku
zeyinde toplandn renir. Nureddin, imparatora ki
barca hogeldiniz demek zere hemen eliler yollar, ih
tiaml, bilge, tp tutkunu bir adam olan vasilevs, bu el
ileri kabul eder ve onlara efendileriyle olabilecek en
dostane ilikileri srdrme niyetini bildirir. Suriyeye
geli nedeninin yalnzca Antakyann efendilerine bir
ders vermek olduu konusunda gvence verir. Manu
elin babasnn da yirmi iki yl nce ayn nedenleri ileri
srerek geldii ve bunun onun Mslmanlara kar Ba-
tllarla ittifak kurmasn engellemedii hatrlanmakta
dr. Ama Nureddinin elileri vasilevsin szlerinden
kuku duymazlar. Rumlarn, 1 1 5 3 ten beri Antakya
prensliinin kaderine hkmeden u kaba, kstah, sinsi
ve kmseyici valyenin, Renaud de Chtillonun a-
dnn getii her seferinde nasl kudurduklarn bilmek
tedirler. Bu valye, bir gn btn Araplarn gznde
Frenklerin btn ktln simgeleyecek ve Selahad
din onu kendi elleriyle ldrmeye yemin edecektir.
Prens Renaud, vakanvislerin Brens Arnat, Douya
1147de geldiinde, kafasnda ilk istilaclarn oktan
ad olmu zihniyetini tamaktadr: Altna, kana ve
fethe susamlk. Antakya prensi Raymondnun l
mnden ksa bir sre sonra, onun dul karsn batan
205
 kartmay, sonra da onunla evlenmeyi baarm, bylece
kentin efendisi haline gelmitir. Arlklar, onu ksa s
rede yalnzca komusu Haleplilerin deil, ayn zamanda
Rumlarn ve kendi uyruklarnn gznde de irenle-
tirmitir. 1156 ylnda, Manuelin ona sz verdii bir
para miktarnn denmemesini bahane ederek, Bizansa
ait Kbrs adasna bir ceza akn dzenleyerek intikam
n almaya karar vermi ve Antakya patriinden seferin
masraflarn karlamasn istemitir. Buna rza gster
meyen patrii hapse attrm, ikence yaptrtm, sonra
da yaralarna bal srdrtp, zincirletip, tam bir gn bo
yunca gnein altnda brakm, bylece binlerce bce
in onun bedenini kemirmesine yol amtr.
Tabii ki patrik sonunda kasalarn am ve bir filo
kuran prens, kk Bizans garnizonunu kolayca ezerek
Akdeniz adasnn kylarna km ve adamlarn etrafa dan yakalanacaktr; bu ona on alt yllk bir esarete mal
salmtr. Kbrs, bu 1156 ilkbaharnda bana gelenler
den sonra bir daha toparlanamayacaktr. Btn ekili
tarlalar, kuzeyden gneye doru dzenli bir ekilde tah
rip edilmi, btn hayvan srleri boazlanm; saray
lar, kiliseler ve manastrlar yamalanm, gtrleme
yecek herey yaklm ve yklmtr. Kadnlarn rzna olmu, bylece devletini Suriye ilerinde belirleyici bir
geilmi, ihtiyar ve ocuklarn boaz kesilmi, zengin
ler rehine olarak gtrlrlerken, fakirlerin kafas kesil
mitir. Renaud, ganimet ykl olarak geri dnmeden
nce, btn Rum papaz ve keilerin toplanmasn em
retmi, onlarn burunlarn kestikten sonra Konstanti-
nopolise gndermitir.
Manuel buna bir karlk vermelidir. Fakat Roma
imparatorlarnn varisi olarak adi bir darbe indiremez.
Yapmak istedii, Antakyadaki valye-haydut Rena-
udyu herkesin gznn nnde rezil ederek saygnl
n yeniden kazanmaktr. Renaud, imparatorluk ordusu
nun Suriye yolunda olduunu renince, direnmenin
yararsz olduunu bildiinden zr dilemitir. Kstah
20 6
lk kadar klelik alannda da yetenekli olan Renaud,
Manuelin kampna yaln ayak, dilenci gibi giyinmi o-
larak gitmi, imparatorun taht nnde yerlere kapan
mtr.
Nureddinin elileri de bu sahneye tank olmular
dr: Brens Arnatn, onu farketmemi gibi yaparak ko
nuklaryla sakin sakin konumaya dfevam eden vasilev-
sin ayaklarnn dibinde toz toprak iinde yatm olarak
uzun sre beklediini, sonra imparatorun hasmna bak
maya rza gsterip, kmseyici bir ekilde kalkmasn
iaret ettiini grmlerdir.
Renaud affedilecek ve bylece prensliini muhafaza
edecektir, ama Kuzey Suriyedeki saygnl ebediyen
snmtr. Zaten ertesi yl, kentin kuzeyinde giritii
bir yama hareketi srasnda Halepli askerler tarafn
olacak ve sahnenin nne tekrar ktnda, kader ona
rollerin en irenlerinden birini bimi olacaktr.
Manuele gelince, otoritesi bu seferin sonunda s
rekli artmtr. Antakyadaki Frenk prensliine olduu
kadar, Kk Asyadaki Trk devletlerine de egemen
rol oynar hale getirmitir. Bizans askeri gcnn tarih
teki bu sonuncu canlanmas, balangta Araplarla
Frenkler arasndaki atmann verilerini alt st etmi
tir. Rumlarn snrlarnda meydana getirdikleri srekli
tehdid, Nureddinin geni apl yeniden fetih harektna
girimesini engellemitir. Bu arada Zenginin olunun
gcnn Frenklerin genileme yolunu tkamasndan -
tr, Suriyedeki durum bir bakma kilitlenmi gibidir.
Fakat bu arada Araplarn ve Frenklerin zaptedilen e-
nerjileri bir anda serbest kalmasna, savan arl
yeni bir harekt alanna, Msra kayacaktr.
207
 DOKUZUNCU BLM

MISIR'A HCUM

Amcam irkuh bana dnd ve dedi ki, Yusuf, eyala

rn topla, gidiyoruz. Bu emri alnca kalbime bak sap
lanm gibi oldu ve yle cevap verdim: vallahi, bana
tm Msr verselerdi bile gitmezdim.
Bu ekilde konuan kii, onu tarihin en parlak h
kmdarlarndan biri haline getirecek macerann epeyi
utanga balangcn anlatan Selahaddinden bakas
deildir. Btn szlerini belirginletiren hayranlk verici
samimiyetle birlikte, Yusuf Msr destannn baarsn
kendine maletmekten kanmaktadr. Sonunda amca
ma elik ettim diye devam etmektedir. Msr fethet
ti, sonra ld. Tanr bunun zerine hi beklemediim
bir iktidar benim ellerime verdi. Aslnda Selahad-
dinin Msr seferinden en byk yarar salayan kii ol
duu bir sre sonra ortaya ktysa da bu olayda baro
l o oynamamtr. Nil lkesinin adna fethedilmesine
ramen, barol Nureddinde de deildir.
1136-1169 arasnda devam eden bu seferde tuhaf
kii arpmaktadr: eytans entrikalaryla blgeyi ate
e ve kana bulayan bir Msr valisi, ver; Msr fet
hetme fikrini taknt haline getirdii iin bu lkeyi aln
ylda be kere istila edecek olan bir Frenk kral Ama-
ury; ve zamannn en byk askeri dahilerinden biri o-
lan bir Krt komutan, irkuh (Arslan).
ver, 1162 aralnda Kahirede iktidar ele geirdi-

209
inde, an ve zenginlik salayan bir mevki ve greve [anmaktadr, ayrca bakalaryla ilikisini zorlatran
gelmitir, ama madalyonun tersinden de haberdardr. bir kekemelii vardr. Yalnzca Msrn fethi fikri ve
Msr ynetiminde ondan nceki on be yneticiden bir buna ulamak iin yorulmadan uramas, Morriyi bir
tanesi hayatm kurtarabilmitir. Dier hepsi, duruma miktar apl klmaktadr.
gre, aslm, kellesi kesilmi, baklanm, zehirlenmi Bu heves, akas caziptir. Batl valyelerin Filis
veya halk tarafndan lin edilmitir; bunlardan biri ev tindeki sonuncu Fatmi karakolu olan Askalan ele ge
lat edindii olu tarafndan, dieri de z babas tarafn irdikleri 1 1 5 3 ten beri, Msr yolu onlara alm du
dan ldrlmtr. Btn bunlarn sylenmesinin ne rumdadr. Hasmlaryla dvmekle fazlasyla megul
deni, bu bakr tenli, akaklar krlam emirde herhan olan birbiri ardna gelen vezirler, zaten Frenklere,
gi bir haya duygusu aramann beyhude olduudur. Ba 1 160tan beri, ilerine karmamalar iin yllk bir ha
a geer gemez, kendinden nceki veziri ve tm ailesini ra deme adetini benimsemilerdir. verin iktidardan
katlettirmekte, onlarn altnlarna, mcevherlerine ve dmesinin hemen ertesinde, Amaury Nil lkesinde h
saraylarna el koymakta acele etmitir. km sren karklktan yararlanarak onu istila etmi
Ama arkfelek dnmeye hi ara vermemektedir: ve bahane olarak da, zerinde anlalm olan altm
Dokuz aydan daha az sren bir iktidar dneminden bin dinarn zamannda denmemesini ileri srmtr.
sonra, yeni vezir de, Dirgm adndaki yardmclarndan Sinay akdeniz sahili boyunca katederek, Nilin kolla
biri tarafndan devrilmitir. Zamannda uyarlan ver, rndan birinin -bu kol, daha sonraki yzyllar esnasn
Msrdan sa salim kaarak Suriyeye snmay baar da kuruyacaktr- zerinde yer alan Bilbays kentini ku
m ve burada iktidar tekrar elde edebilmek iin Nu- atmtr. Kenti savunanlar, Frenklerin kuatma arala
reddinin desteini salamaya almtr. Ziyaretisinin rn surlarn evresine yerletirmelerini seyrederken hem
akll ve hitabeti yerinde olmasna ramen, Zenginin arm, hem de elenmilerdir, nk aylardan eyll
olu ona balangta kulak asmamtr. Fakat olaylar dr ve nehir ykselmeye balamaktadr. Batl savala
onu abucak tutum deitirmeye zorlamlardr. rn su tarafndan evrelenmeleri iin, kent yneticileri
nk sahnesinin Kahire olduu olaylar Kudste nin birka seti yktrmalar yetmitir: Batllar, ancak
yakndan izlenmektedirler. Frenkler 1 1 6 2 den beri, ihti kaacak ve Filistine dnecek vakti bulabilmilerdir. lk
ras dizginlenemez yeni bir krala sahiptirler: M orri, istilalar ksa srmtr, ama Halep ve am Ama-
Foulqueun ikinci olu Amaury. Nureddinin propagan urynun niyetleri konusunda uyarma gibi bir yarar ol
dasndan etkilendii aka belli olan bu yirmi alt ya mutur.
ndaki hkmdar, kendine kanaatkr, dindar, dinsel e- Nureddin tereddt iindedir. Kahirenin kaygan ze
serler okuyan ve adalet tutkunu bir insan grnts mininin iine girmeye hi niyeti yoksa da ve mmin bir
vermeye uramaktadr. Fakat benzerlik sadece gr snni olarak Fatmilerin ii hilafetine kar gizlemedii
ntedir. Frenk kral, bilgelikten ok crete sahiptir ve bir nefrete sahipse de, Msrn zenginlikleriyle birlikte
uzun boyuna ve bol sana ramen ihtiamdan yoksun Frenklerin cephesine kaymasn istememektedir, nk
dur. Omuzlar ok dardr, etrafn rahatsz edecek ka byle bir durum Dounun en byk gcn yarata
dar uzun ve sk sk grltl kahkaha nbetlerine yaka- caktr. te yandan, hkm sren anari hesaba katld

Z.IO
nda, Kahirenin Amaurynin kararll karsnda u- Demek ki Suriye seferi birliinin Nisan 1 1 6 4 te Ka-
zun sre tutunamayaca bellidir. Tabii ki ver, ev sa hireye doru yola kmas iin gerek bir hazrlk ge
hibine, Nil lkesine ynelik bir seferin yararlarn met rekmektedir. Nureddinin ordusu, Amaury ve valyele
hederken zevk almaktadr. Onu tava getirmek iin, eer rini Filistinin kuzeyine ekmek iin bir yanltma ha
iktidar yeniden ele geirmesi iin kendine yardm eder rekt dzenlerken, yannda verin de bulunduu ir
se, seferin btn masraflarn karlamay, Halep ile kuh, yaklak iki bin svariyle douya ynelmi, eria
amn efendisinin egemenliini tanmay ve ona her yl nehrini, ileride rdn olacak lkenin iinde, dou kys
devlet gelirlerinin te birini gndermeyi vaad etmekte boyunca izlemi, sonra l Denizin gneyinden batya
dir. Fakat Nureddin asl gvenilir adam irkuhu hesa dnerek nehri am ve hzla Sina ynnde at kotur-
ba katmak zorundadr. irkuh tamamen silahl bir m mutur. Kousunu burada da srdrerek, nerede oldu
dahaleden yanadr ve bu tasar iin o kadar heveslidir unun anlalmasn nlemek iin Sahil yolundan uzak
ki, Zenginin olu sonunda bir sefer dzenlemesine izin lamtr. 24 nisanda Msrn doudaki liman Bilbays
vermitir. ele geirmi ve 1 maysta Kahire surlarnn karsnda
Nureddin ile irkuh kadar birbirine hem sk skya kamp kurmutur. Gafil avlanan vezir Dirgm, direnme
bal, hem de bu kadar farkl iki baka insan dnmek yi rgtleyecek zamana sahip deildir. Herkes tarafn
ok zordur. Zenginin olu yalandka daha grkemli, dan terkedilmi, kamaya urarken ldrlm ve ce
saygn, sade ve sessiz hale gelirken, Selahaddinin amca sedi sokak kpeklerine atlmtr. ver, on yanda
s ksa boylu, ar iman, tek gz kr ve yz ar i bir yeniyetme olan Fatimi halifesi el-Aziz tarafndan g
ki ve yemekten srekli kaslm bir subaydr. fkelendi revine resmen yeniden atanmtr.
i zaman bir lgn gibi ulumakta ve itidalini hasmn irkuhun yldrm harekt, askeri bir etkinlik mo
ldrmeye varacak kadar kaybettii bile olmaktadr. deli oluturmaktadr. Selahaddinin amcas, Msr he
Askerleri, hep aralarnda yaayan, onlarn karavanasn men hemen hi kayp vermeden bu kadar ksa bir sre
dan yiyen ve onlarla akalaan bu adama hayrandrlar. de fethetmekten ve bylece M orriyi mat etmekten hi
irkuh, Suriyede katld ok saydaki arpmada, de iftihar etmiyor deildir. Fakat ver iktidar devralr
muazzam bir fizik cesarete sahip bir komutan olarak almaz artc bir ekilde arketmitir. Nureddine yap
ortaya kmtr; Msr seferi ise strateji alanndaki dik t vaadleri unutarak, irkuha Msr mmkn oldu
kat ekici yeteneklerini ortaya kartacaktr. nk gi unca abuk terketmesini sylemitir. Bu kadar hayr
riimi batan sona tam bir olmayacak duaya amin ola szlktan aptala dnen ve fkeden ldran Selahad
caktr. Frenklerin Nil lkesine ulamalar daha kolay dinin amcas, eski mttefikine, ne olursa olsun kalma
dr. YoUar zerindeki tek engel, geni Sina yarm adas kararnda olduunu bildirmitir.
nn yar l topraklardr. Fakat valyeler, deve srtn Ordusuna tam gvenemeyen ver, onu bu kadar
da birka su krbasn yanlarnda gtrerek, gnde kararl grnce, Suriye ordusuna kar Amaurynin yar
Bilbays kaplarna ulamlardr. irkuh iin iler daha dmm istemek iin Amauryye eli gndermitir. Frenk
da zordur. Suriyeden Msra gitmek iin Filistini ge kral kendine yalvartmamtr. Msra mdahale etmek
mek ve Frenk saldrlarn gze almak gerekmektedir. istedii iin, bizzat Kahirenin efendisinden gelen bir

13
yardm arsndan daha iyisini umut edebilir miydi?
Frenk ordusu, Temmuz 1 1 6 4 te Sinaya ikinci kez gir
mitir. irkuh, maystan beri kamp kurduu Kahireyi
brakarak, hemen Bilbays surlarnn arkasna ekilmeye
karar vermitir. Burada dmanlarnn saldrlarn haf
talarca pskrtmtr, ama durumu mitsizce benze
mektedir. slerinden ok uzakta olan, Frenkler ve onla
rn yeni mttefiki ver tarafndan kuatlm olan Krt
komutan, daha uzun sre tutunmay mit edememekte
dir. bn el-Esir birka yl sonra yle anlatacaktr:
Nureddin Bilbaystaki durumun ne ynde gelitiini
grnce, onlar Msrdan ayrlmaya zorlamak zere
Frenklere ynelik byk bir saldr balatmaya karar ver
di. Btn Mslman emirlere, cihada katlmalar iin
mektup yazd ve Antakya yaknlarndaki gl Hrim
(Harene) kalesine saldrd. Suriyede kalm olan btn
Frenkler ona kar koymak iin toplandlar, aralarnda
Antakya efendisi prens Bohemond ve Trablus kontu da
vard. Frenkler arpmada ezildiler. On bin l verdiler
ve prens ile kont da dahil btn nderleri esir edildi.
Nureddin bu zaferi kazanr kazanmaz, hallarn
sancaklar ile arpmada ldrlen baz Frenklerin sa
r salarn kendine getirtti. Sonra hepsini bir uvala
koydurtup, en uyank adamlarndan birine verdi ve ona
yle dedi: Hzla Bilbaysa gideceksin, ieri girmeyi
salayacaksn ve bu ganimetleri irkuha verecek ona
tanrnn bize zafer ihsan ettiini syleyeceksin. O da
bunlar surlarn zerine serecek ve bu manzara
kfirlerin arasna korku salacak.
Nitekim, Hrim zaferinin haberleri Msr arpma
snn verilerini tersine evirmitir. Bu haberler kuatma
altndakilerin moralini ykseltirken, Frenkleri Filistine
geri dnme zorunda brakmtr. Antakya tahtnda Re-
naudnun ardl ve Amaury tarafndan yokluu srasn
214
da Kuds krallnn ilerini yrtmekle grevlendirilen
gen III. Bohemondun esir edilmesi ve adamlarnn l
drlmesi, kral irkuhla anlama areleri aramaya it
mitir. Birka temastan sonra, iki adam Msr ayn an
da terketmeyi kararlatrmlardr. Morri, 1169 ylnn
ekim ay sonunda ky yollarndan Filistine dnerken;
Krt komutan giderken kulland yoldan ama iki
haftadan daha az bir srede varmtr.
irkuh, Bilbaystan zarar grmeden ve ba dik bir
ekilde kabilmi olmaktan memnundur, ama bu alt
aylk seferin asl galibi hi tartmasz verdir. iktida
ra dnebilmek iin irkuhu kullanm, sonra Krt ko
mutan etkisizletirmek iin Amauryden yararlanm
tr. Artk ikisi de kamtr ve Msrn tmn ona b
rakmtr. iki yl boyunca iktidarn pekitirmek iin a
lacaktr.
Fakat olaylarn devamna ilikin kayglar vardr.
nk irkuhun, ona ihanet ettiini unutmayacan
bilmektedir. Zaten Suriyeden ona dzenli olarak gelen
haberlerden, irkuhun Nureddini yeni bir sefere raz
etmek iin uratn renmektedir. Fakat Zenginin
olu ekimserdir. Statkodan memnundur. nemli o-
lan, Frenkleri Nilin uzanda tutmaktadr. Fakat her
zaman olduu gibi, arkn iinden kmak kolay deil
dir: irkuhun yeni bir yldrm harekt yapmasndan
korkan ver, Amauryyle bir karlkl yardm antla
mas imzalayarak tedbirini almtr. Bu da Nureddinin,
yardmcsna, Frenklerin Msra mdahaleleri duru
munda ie karacak bir ordu kurmasna izin vermesine
yol amtr. irkuh, bu sefer iin, aralarnda yeeni Yu
sufun da bulunduu ordusunun en iyi adamlarn se
mitir. Bu hazrlklar da veziri korkutmu ve Ama-
uryye kendine yardm birlikleri yollamas iin srar et
mitir. Ve ,1167nin ilk gnlerinde Msra doru kou
yeniden balamtr. Frenk kralyla Krt komutan bu
2-15
ele geirilmek istenilen lkeye hemen hemen ayn anda azzam bir kapya, sonra tekrar baka bir kapya varr
varmlardr; tabii herbiri kendi alk olduu yoldan. lar. ok sayda bezemeli salondan getikten sonra,
ver ile Frenkler, irkuhu beklemek zere glerini ver ile konuklar mermer deli ve yaldzl stunlarla
Kahire nnde birletirmilerdir. Fakat irkuh, bulu evrelenmi bir avluya ularlar, bu avlunun ortasndaki
mann koullarn bizzat belirlemeyi tercih etmitir. H a havuzun altn ve gm borular hayranlk yaratrken,
lepten balad uzun yryn srdrerek, Msr etrafnda Afrikann her yerinden gelme rengrenk ku
bakentini gneyden dolam, birliklerini Nilden k lar umaktadr. Onlara elik eden muhafzlar, valye
k kayklarla geirerek, hi durmadan kuzeye doru leri burada halifenin mahremiyetine girebilen hadmlara
kmtr. Onu doudan bekleyen ver ve Amaury, a- teslim ederler. Yeniden ard arda salonlar, evcilletiril
niden ters ynden ortaya ktn grmlerdir. Daha mi vahi hayvanlarla (arslanlar, aylar, panterler) dolu
da kts, Kahirenin batsnda el-Cize piramitlerinin bir bahe geilir ve nihayet el-Azizin sarayna varlr.
civarna yerlemitir, bylece dmanlarndan nehrin Tam dip taraftaki duvar altn, yakut, zmrt kak
meydana getirdii harika engelle ayrlm olmaktadr. mal ipekle kapl bir odaya girmilerdir ki, ver ke
Salam bir ekilde tahkim ettirdii ordughndan vezire re yere kapanr ve klcn zemine brakr. Bunun zeri
bir mesaj yollamtr: Frenk dman, slerinden kopuk ne ipek rt alr ve halife, ipekler giymi ve yzne
bir ekilde elimizin altnda. Glerimizi birletirelim ve pee takm olarak ortaya kar. Ona yaklaan ve ayak
onu yokedelim. Frsat bizden yana, belki de bir daha larnn dibine oturan vezir, Frenklerle antlama tasar
karmza kmaz. Fakat ver sadece bunu reddetmek sn anlatr. Daha on alt yanda olan el-Aziz onu
le kalmam, haberciyi idam ettirmi ve sadakatini ka sknetle dinledikten sonra, verin siyasetini takdir e-
ntlamak zere mektubu Amauryye gtrmtr. der. Tam vezir kalkmaya yeltenirken, iki Frenk, emirl-
Bu hareketine ramen, Frenkler kendilerine ihtiyac mmininden ittifaka sadk kalacana yemin etmesini
kalmad anda ihanet edeceini bildikleri mttefikleri ister. Bylesine bir istek, el-Azizin evresindeki saray i-
ne gvenmemektedirler. Msr egemenlikleri altna al leri gelenlerinde gzle grlr bir aknlk yaratr. Biz
mak iin, irkuhun tehdidkr yaknlndan yararlan zat halife de apma benzemektedir ve vezir aceleyle
ma zaman geldiini dnmektedirler. Amaury, Kahire duruma mdahale eder. Hkmdara, Kudsle olan an
ile Kuds arasnda bizzat Fatmi halifesi tarafndan im lamann Msr iin lm kalm sorunu olduunu ak
zalanacak resmi bir anlama yaplmasn talep etmitir. lar. Frenklerin talebini saygszlk olarak deil de, yal
Arapa bilen iki valye -bu durum Dou Frenkleri nzca Dou adetleri konusundaki cehaletlerinin bir ia
arasnda nadir birey deildi-, bylece gen halife el- reti olarak kabul etmesi iin yalvarr.
Azizin sarayna gider. Onlar etkileme istei aka g istemeye istemeye glmseyen el-Aziz, ipek eldivenli
zken ver, valyeleri zengin bezemeli muhteem bir elini uzatr ve ittifaka uyacana yemin eder. Fakat
saraya gtrr, arkalarnda silahl bir muhafz birlii Frenk elilerinden biri onu durdurarak, yemin plak
olduu halde, bu sarayn iinden hzla geerler. Sonra elle edilmelidir, eldiven gelecekteki bir ihanetin iareti
kafile, gn n geirmeyen bitmez tkenmez, kubbeli olabilir der. Talep yeniden bir rezalete yol aar. Saray
bir yoldan geer, sonunda bir arala alan nakl mu nde gelenleri, aralarnda halifenin hakarete urad

216 217
na, haddini bilmezlerin cezalandrlmasna dair fslda- Nitekim ne yapacan kim'senin kestiremedii Krt
rlar. Ancak verin yeni bir mdahalesiyle, halife komutan, el-Babeyndeki zaferinden sonra, bir gn bile
sknetini hi bozmadan eldivenini kartr, plak elini beklemeden ve dmanlarna toparlanma frsat brakma
uzatr ve Morrinin temsilcilerinin ona syledikleri ye dan, badndrc bir hzla btn Msr lkesini gney
mini kelimesi kelimesine tekrar eder. den kuzeye am ve skenderiyeye muzaffer bir giri
Bu ok zel grme biter bitmez, Msrl ve Frenk yapmtr. Frenklerle antlamaya kar olan byk Akde
mttefikler hemen Nili gemek ve artk gneye ynelen niz liman halk, Suriyelileri kurtarc olarak karlamtr.
irkuhun ordusunu yoketmek zere bir plan yapmaya irkuhun bu savata uygulad cehennemi hza uy
giriirler. Amaurynin komutasnda bir dman birlii mak zorunda kalan ver ve Amaury, skenderiyeyi
irkuhun peine taklr. Selahaddinin amcas umutsuz kuatacaklardr. Kentte o kadar az erzak vardr ki, bir
bir durumda olduu izlenimini vermek istemektedir. En ay iinde alk tehlikesiyle kar karya kalan halk, ka
byk handikapnm ssnden kopartlmak olduunu plarn Suriye ordusuna am olmaktan pimanlk
bildiinden, peindekileri de ayn konuma sokmaya u duymaya balar. Hatta bir Frenk filosu limann akla
ramaktadr. Kahireden bir haftalk yry mesafesi rna demir attnda durum mitsiz gzkr. Fakat ir
kadar uzaklatktan sonra, birliklerine durma emrini kuh yenildiini kabul etmemektedir. Kalenin komutas
verir ve onlara ateli bir nutuk ekerek zafer gnnn n Selahaddine brakr ve en iyi svarilerinden birka
geldiini duyurur. yzn toplayarak onlarla birlikte bir gece hurucu ya
arpma, Nilin bat kys zerindeki el-Babeyn ci par. Dman hatlarn atlar atlatrcasna geer, sonra
varnda, 18 Mart 1 1 6 7 de olur. Bitmez tkenmez kou gece gndz at koturarak Yukar Msra varr.
lardan tkenen iki ordu, bir keresinde herey bitsin diye skenderiyenin ablukas giderek daha katlamakta
birbirlerinin stne atlr. irkuh, merkezin komutasn dr. Ala bir de salgnlar ve mancnklarn gndelik
Selahaddine vermi ve dman saldrdnda geri ekil bombardman eklenmitir. Yirmi dokuz yanda bir
mesini emretmitir. Bylece Amaury ve valyeleri b gen olan Selahaddin iin bu sorumluluk ardr. Fakat
tn sancaklarn am bir ekilde onun stne ilerler ve amcasnn giritii hedef artma-meyvalarn verecek
Selahaddin kayormu gibi yapnca da, Suriye ordusu tir. irkuh, Morrinin bu seferi bitirmek ve Nureddin
nun sa ve sol kanatlarnn geri ekilme yollarn ok tarafndan srekli hrpalanan krallna geri dnmek i-
tan kapattn farketmeden onun peine taklrlar. in sabrszlandn bilmektedir. skenderiyeye kapan
Frenk valyeleri ar kayp verirler, ama Amaury ka mak yerine gneyde yeni bir cephe aan Krt komutan,
may baarr. Birliklerinin esas blmnn durduu atmay sonsuza kadar uzatma tehdidini yaratmakta
Kahireye geri dner, intikamn olabildiince abuk al dr. Hatta Yukar Msrda vere kar gerek bir halk
maya kesin kararldr. verin ibirliiyle gl bir bir ayaklanmas rgtleyerek, ok sayda silahl kyly
liin banda Yukar Msra dnmeye tam hazrlanm saflarna katmtr. Birlikleri yeterli sayya ulanca, Ka
ken, inanlmaz bir haber gelir. irkuh, Msrn kuzey u- hireye yaklam ve Amauryye ustaca yazlm bir me
cunda, Akdeniz kysnda bulunan en byk ehir olan saj gndermitir. Ona zet olarak, ikimiz de burada za
skenderiyeyi ele geirmeyi baarmtr. man kaybediyoruz demitir. Eer kral olaylar sknet

218 219
iinde deerlendirirse, beni bu lkeden kovduktan son maya tevik etmektedir. Douya yeni gelen ve Msl
ra yalnzca verin karna hizmet etmi olacan a- man kafas krmak iin sabrszlanan ok sayda Batl
ka grecektir. Amaury bundan ikna olmutur. abu valyeden cesaretlenerek, Ekim 1 1 6 8 de, ordusunu
cak bir anlamaya varlr: skenderiye kuatmas kald drdnc defa Msra saldrtmaya karar verir.
rlr, Selahaddin bir eref ktas tarafndan selamlanarak Bu yeni sefer, korkun olduu kadar nedensiz bir
ehri terkeder. iki ordu, tpk yl nce olduu gibi, katliamla balar. Nitekim, Batllar Bilbays kentini ele
Austos 1 1 6 7 de lkelerine doru yola kar. Nureddin geirirler ve hibir neden olmad halde, erkek, kadn,
ordusunun sekin unsurlarna yeniden kavumaktan ocuk demeden kentin hem Mslman, hem de Kopt
mutludur ve artk bu ksr Msr maceralarna srklen- mezhebinden hristiyan halkm katlederler. bn el-
memeyi temenni etmektedir. Esirin ok doru bir ekilde syleyecei zere, Eer
Ama sanki kadermi gibi, Nile doru kou ertesi yl Frenkler Bilbaysta daha iyi davransalard, Kahireyi
yeniden balayacaktr. Amaury Msrdan ayrlrken, it kolayca alabilirlerdi, nk ileri gelenler kentlerini on
tifak anlamasna uyulup uyulmadn denetleyecek bir lara teslim etmeye hazrlard. Fakat Bilbaysta iledikle
valye birliini burada brakmann iyi olacan d ri katliam gren insanlar, sonuna kadar direnmeye ka
nmtr. Bunlarn grevlerinden biri de, kentin kap rar verdiler. Nitekim ver, istilaclarn yaklamas ze
larn srekli denetim altnda tutmak ve verin Kuds rine Kahirenin eski mahallelerinin atee verilmesini em
krallna demeye sz verdii yllk yz bin dinarlk retmitir. Nafta dolu yirmi bin testi, dkknlarn, saray
harac almakla grevli Frenk memurlar korumaktr. larn, evlerin ve camilerin zerine dklmtr. Halk,
Bu yabanc gcn uzayp giden mevcudiyetine eklenen Fatmiler tarafndan X . yzylda kurulan ve esas olarak
bu kadar ar bir hara, kent halknn ancak hncn ka saraylarn, ynetim binalarnn, klalarn ve el-Ezher
bartabilirdi. medresesinin bulunduu yeni ehre tahliye edilmitir.
Bylece, iglcilere kar yava yava bir kamuoyu Yangn krk drt gn srerek ortal kavurmutur.
olumutur. Halifenin evresinde dahi, Nureddinle ya Vezir bu arada, bu lgnca giriimden vazgeirmek
placak bir ittifakn bile daha az kt olaca fsldan iin Amauryyle temas srdrmeye gayret etmitir. ir-
maktadr. vere ramen, Kahire ile Halep arasnda kuhun yeni bir mdahalesi olmadan bunu baarmay
mesajlar gidip gelmektedir. Mdahale etmekte acelesi umut etmektedir. Fakat Kahirede onu tutanlar zayfla
olmayan Zenginin olu, Kuds kralnn tepkilerini gz maktadr. zellikle halife el-Aziz giriimi alarak, Nu-
lemekle yetinmektedir. reddine bir mektup gndermi ve Msrn yardmna
Bu hzl husumet ykseliini anlamamalar mmkn komasn istemitir. Zenginin olunu duygulandrmak
olmayan, bakente yerlemi Frenk valye ve memur iin, mektubuna kesik sa paralar eklemitir: Bunlar
lar korkuya kaplrlar. Yardmlarna gelmesi iin Ama- karmn salar. Sana, onu Frenk mezaliminden kurtar
uryye haber gnderirler. Hkmdar nce tereddt e- maya gelmem iin yalvaryorlar.
der. Akl ona, Kahiredeki garnizonunu geri ekmeyi ve Nureddinin bu endieli mektuba verdii cevab, Sela-
tarafsz ve saldrgan olmayan bir Msrn komuluuy haddinden bakas olmayan ok deerli tank aracly
la yetinmeyi emretmektedir. Fakat kiilii onu ileri atl la biliyoruz. bn el-Esir bu tankl yle aktarmaktadr.

220 221
 El-Azizin arlar geldiinde, Nureddin beni ard
ve olanlardan haberdar etti. Sonra bana yle dedi: Git,
H m sta am can irkuhu gr ve ona buraya ok abuk
dnmesi iin bask yap, nk bu iin beklemeye hi ta
hamml yok. H alepten ayrldm ve kente bir mil uzak
lkta, tam da bu olay yznden geri dnmekte olan am ca
ma rastladm. Nureddin ona M sra gitmek iin hazrlan
masn emretti.
Krt komutan bunun zerine ondan kendine elik
etmesini ister, ama Selahaddin reddeder.
skenderiyede ekilen aclar daha unutmadm cevabn
verdim. Amcam bunun zerine Nureddine, Yusufun mut
laka benimle gelmesi gerek dedi. Ve Nureddin de emirleri
ni tekrarlad. Ben iinde bulunduum skntl durumu ne
kadar anlatmaya altysam da, bana para verdirtti ve ben
de lme gtrlen biri gibi yola kmak zorunda kaldm.
Bu sefer irkuh ile Amaury arasnda arpma olma
yacaktr. Kentlerini ona teslim etmektense tahrip etme
ye hazr olan Kahirelilerin kararllndan etkilenen ve
Suriye tarafndan arkadan bastrlmaktan korkan Frenk
kral, 2 Ocak 1 1 6 9 da Filistine geri dner. Bundan alt
gn sonra irkuh Kahireye varr ve burada hem halk,
hem de Fatmi nde gelenleri tarafndan bir kurtarc gi
bi karlanr. Bizzat ver de buna seviniyor gibi gzk
mektedir. Fakat kimse yanlgya dmemektedir. Son
haftalarda Frenklerle arpmasna ramen, ver onla
rn dostu saylmaktadr. 18 Ocakta pusuya drlr,
bir adra kapatlr, sonra halifenin onayyla bizzat Se
lahaddin tarafndan ldrlr. Ayn gn irkuh onun
yerine vezir olur, ipek kyafetler giyip, ncelinin konu
tuna yerlemek zere gittiinde, oturacak bir minder bi
le bulamaz. verin lmnn haber alnmasyla her-
ey yamalanmtr.
222
Sirkuhun Msrn gerek efendisi olabilmesi iin
sefer dzenlemesi gerekmitir. Fakat bu mutluluu u-
zun srmeyecektir: Zaferinden iki ay sonra, 23 Martta
yemei fazla karm ve fenalamtr, boulur gibi ol
maktadr. Bir sre sonra lr. Bir destan sona ermitir,
ama yanklar daha byk olacak bir bakas balamak
tadr. bn el-Esir yle anlatacaktr:
irkuh lnce, el-Azizin danmanlar ona yeni vezir
olarak Yusufu semesini tavsiye ettiler, nk daha genti
ve ordudaki emirlerin en tecrbesizi ve en zayf olarak g
zkyordu.
Selahaddin bunun zerine halifenin sarayna arl
m, kendisine el-melik en-nasr (muzaffer melik) unva
nyla birlikte vezirlere mahsus ssler verilmitir: Krmz
astarl hilat, deerli ta kakmal kl, dizginleri ve eyeri
altn ve inci ilemeli al donlu bir ksrak ve daha birok
deerli ey. Saraydan kp vezir konana giderken, b
yk bir kafile ona elik etmitir.
Yusuf birka hafta iinde kendini kabul ettirmeyi ba
armtr. Sadakatlerini kukulu grd Fatmi memur
larn tasfiye etmi, onlarn yerine yaknlarn yerletirmi,
Msr birlikleri arasnda kan bir ayaklanmay sert bir e
kilde bastrm ve 1169da Frenklerin giritii acnacak
bir istilay pskrtmtr. Bu sefer, Msrda Nil delta
sndaki Dimyat ele geirmek umuduyla beinci ve son
defa gelen Amaurynin komutasnda olmutur. Nured-
dinin adamlarndan birinin Fatmi devletinin bana ge
mesinden kayglanan Manuel Komnenos, Frenklere Bi
zans donanmasnn desteini salamtr. Ama bouna.
Rumlarn yeterli yiyecek ihtiyatlar yoktur ve mttefikleri
de onlara erzak salamay reddetmektedirler. Selahaddin,
birka hafta iinde onlarla grme balatmay ve ok
kt baladklar bu giriimden vazgeirmeyi baarmtr.
223
 Bylece, Yusufun Msrn tartmasz efendisi hali drldn bildiren bir duyuru bile hazrlar. Fakat
ne gelebilmesi iin 1169 sonunu beklemek gerekmitir. bunu datmakta hl tereddt etmektedir. El-Aziz, yir
Kudste Morri, Frenklerin ba dman Nureddine mi yanda olmasna ramen ar hastadr. Ve onunla
kar irkuhun yeeniyle ittifak kurmaya niyetlenmi dostluk kurmu olan Selahaddin ona ihanet etme fikri
tir. Nitekim, Selahaddin ok erkenden efendisine mesa ne alamamaktadr. Kahireyi ziyaret eden bir Musul-
fe koymaya balamtr. Ona sadakati ve tbiyeti konu lu, 10 Eyll 1171 cuma gn aniden bir camiye girer,
sunda elbette gvence vermektedir, fakat Msrdaki fii vaizle birlikte mimbere kar ve Abbasi halifesi adna
li otorite am veya Halepten kullanlamaz. hutbe okur. lgin bir ekilde kimse buna ne o anda, ne
Bu iki adam arasndaki ilikiler sonunda gerek bir de izleyen gnlerde tepki gsterir. Acaba bu, Selahad-
dramatik younluk kazanmaktadr. Yusuf, Kahiredeki dini skntya sokmak iin Nureddin tarafndan gnde
iktidarnn salamlna ramen, efendisine dorudan rilmi bir ajan mdr? Bu mmkndr. Fakat bu olay
saldrmaya asla cret edemeyecektir. Ve Zenginin olu dan sonra, vezir vicdan ne derse desin kararn artk
onu grmeye ardnda; bir tuzaa dme endie deitirmez. Ertesi cuma, artk dualarda Fatmilerin zik-
sinden deil de, efendisinin karsnda kendi kiiliini redilmemesine ilikin emir verilir. El-Azik o srada -
zayf drecei korkusundan bundan hep kamtr. lm deindedir, bilincini yar yarya kaybetmitir ve
lk ar bunalm, 1171 yaznda, Nureddin gen vezir Yusuf ona bu haberin verilmesini yasaklar. Onlara, E-
den Fatmi hilafetini ilga etmesini istediinde patlamtr. er iyileirse bunu renmeye zaman olacak. Aksi tak
Suriyenin efendisi, snni bir Mslman olarak, sap dirde brakn rahata lsn, der. Nitekim el-Aziz ksa
kn bir tarikatn manevi otoritesinin kendine bal top bir sre sonra, hanedannn hznl sonunu reneme
raklar zerinde icra edilmeye devam etmesini kabul ede den lecektir.
mezdi. Bu yzden Selahaddine bu dorultuda birok ii hilafetinin, bazen anl da olan iki yzyllk bir
mesaj gnderir, ama o ekimser davranr. ou ii olan saltanattan sonra sona ermesi, tahmin edilecei zere,
halkn duygularn rencide etmekten ve Fatmi nde ge ncelikle hahaiyun tarikatn etkileyecektir. Bu tarika
lenlerini kendinden uzaklatrmaktan korkmaktadr. te tn mritleri, tpk Hasan es-Sabbahn dneminde ol
yandan, meru vezirlik otoritesinin halife el-Azizden duu gibi, hl Fatmilerin uyuukluklarndan karak
kaynaklandn bilmekte ve onu tahttan indirirse, M yeni bir altn a balatmalarn beklemekteydiler. Bu
srdaki iktidarnn resmi kaynann ortadan kalkacan dn ebediyen yok olduunu gren mritler o kadar
dan ve bu durumda Nureddinin basit bir temsilcisi hali akn bir duruma dmlerdir ki, Suriyedeki efleri
ne geleceinden kayg duymaktadr. Zaten Zenginin o dadaki ihtiyar Reideddin Sinan, Amauryye bir me
lunun srar etmesini, dinsel bir cokudan ok, bir siyase saj gndererek, btn yandalaryla birlikte hristiyan
tin hayata geirilmesinin belirtisi olarak grmektedir. Su olmaya hazr olduunu bildirmitir. Hahaiyun, o sra
riyenin efendisinin ii halifeliinin ilga edilmesine ilikin larda Orta Suriyede birok kale ve kye sahip olup,
talepleri Austos banda tehdidkr hale gelir. buralarda nisbeten huzurlu bir hayat srdrmektedir
Keye skan Selahaddin, halkn hasmane tepkile ler. Yllardan beri arpc eylemlerden vazgemie ben
rine kar tedbir almaya balar ve halifenin iktidardan zemektedirler. Reideddinin elinin altnda hl elbette

224 225
ok iyi yetitirilmi katil takmlar ve sadk vaizler var Fakat Nureddin bunu yutmaz, Selahaddini nankr
dr, ama tarikat mritlerinin ou, Templier tarikatna lk ve ihanetle sulayarak, ileri ele almak zere Nil l
dzenli bir hara demeye zorlanan babacan kyller kesine bizzat gitmeye yemin eder. Kayglanan vezir, ara
haline gelmitir. larnda babas Eypn de olduu yakn alma arka
htiyar din deitirmeyi vaad ederken, dier ne dalarm toplar ve onlara Nureddinin tehdidinin uygula
denler arasnda, mritlerini yalnzca hristiyan olma maya gemesi halinde benimsenmesi gereken tutumun ne
yanlarn dedikleri haratan kurtarmay ummaktadr. olaca konusunda danr. Baz emirler Zenginin olu
Mali karlarn hi hafife almayan Amaury ile hahai- na kar silaha sarlmaya hazr olduklarn aklar ve Se
yun arasndaki bu temeslar kaygyla izlenmektedirler. lahaddin de onlarn fikrini paylayormu gibiyken, Eyp
Bir anlamaya varlacakm gibi olunca, bunu boa fkeden titreyerek mdahale eder. Yusufa bacak kadar
kartmaya karar verirler. Bir 1173 gn Reideddinin bir ocukmu gibi hitap ederek yle der: Ben senin ba
temsilcileri kralla bir grmeden dnerlerken, Templi- banm ve eer burada seni seven ve iyiliini isteyen bir
erler onlara pusu kurarlar ve katlederler. Artk hahai- kii varsa, o benden bakas olamaz. Ama bu arada bil
yunun din deitirmesinden bir daha sz edilmeyecek melisin ki, eer Nureddin gelirse, hikimse benim onun
tir. nnde yere kapanp, yeri pmemi engelleyemez. Eer
Bu olaydan bamsz olarak, Fatmi hilafetinin la bana senin kafan kendi klcmla kesmemi emrederse,
vedilmesinin nemli olduu kadar beklenmedik bir so bunu yaparm. nk bu topraklar ona ait. Ona yle
nucu ortaya kmtr: Selahaddinin o zamana kadar yazacaksn: Msra bir sefer yapmak istediini ren
sahip olmad bir siyasal boyuta gelmesi. Nureddin el dim, ama buna gerek yok; bu lke enindir ve mtevazi
bette byle bir sonu beklemiyordu. Halifeliin kaldrl ve boynu eik bir adamn olarak sana gelmem iin bana
mas, Yusufu Suriyenin efendisinin basit bir temsilcisi bir ulak ile bir deve gndermen yeterlidir.
mertebesine indirmek yerine, onu Msrn fiili hkm Bu toplant bittikten sonra, Eyp oluna bir de zel
dar ve dk hanedan tarafndan ylan masals hzi bir vaaz verir: Allah akna, Nureddin lkenden bir ka
nelerin meru muhafz haline getirmitir. ki adam ara rn almaya kalkarsa, onunla lnceye kadar arp
sndaki ilikiler artk giderek bozulacaktr. rm. Ama neden herkesin nnde hrsl gzkyorsun?
Bu olaylarn ertesinde, Selahaddinin Kudsn do Zaman senden yana, gerisini Allaha brak. kna olan
usunda Frenklerin elinde bulunan evbek kalesine kar Yusuf, Suriyeye babasnn tavsiye ettii mesaj gnderir
bir sefer yrtt srada, tam garnizon teslim ola ve rahatlayan Nureddin, cezalandrma seferinden son an
cakm gibiyken, Selahaddin, Nureddinin askerlerinin da vazgeer. Fakat bu uyardan dersini alan Selahaddin,
banda harekta katlmak zere geldiini renir. Yu kardelerinden Turanah Yemene gnderir ve ona Zen
suf bir an bile beklemeden adamlarna ordugh boza ginin olunun Msrn denetimini ele geirmeyi tekrar
rak cebri yryle Kahireye geri dnme emri verir. dnmesi durumunda Eyp ailesine bir snak olmas i-
Zengiye yazd mektupta, Msrda patlak veren kar in, Arabistann gneybatsndaki bu dalk topraklar
klklarn onu aceleyle gitmek zorunda brakt baha fethetme grevini verir. Yemen fiili durumda kolayca fet
nesini ileri srer. hedilecektir..., Melik Nureddinin adna.

226 227
 Temmuz 1 1 7 3 te, gereklemeyen evbek buluma Ancak hemen o anda, Nureddinin akraba ve arka
sndan iki yldan daha az bir sre sonra benzer bir olay dalar arasnda hn egemendir; bunlar Yusufun Suri
meydana gelir. Selahaddin rdn nehrinin dousunda yeye saldrmak iin bu genel karklktan yararlanaca
savamaya gitmiken, Nureddin birliklerini toplar ve o- ndan kayg duymaktadrlar. Bylece zaman kazan
nunla bulumaya gider. Fakat efendisini karsnda gr mak zere, haber Kahireye bildirilmemitir. Ama her
me fikrinden bir kez daha dehete kaplan vezir, babas yerde dostlar olan Selahaddin, u zenle yazlm mesa
nn lmek zere olduu bahanesiyle aceleyle Msr yo j posta gverciniyle ama gnderir: Efendimiz N ured
luna der. Eyp, gerekten de attan dp komaya gir dine ilikin bir haber bize melun dman cenahndan
mitir. Fakat Nureddin bu yeni mazeretten tatmin ola ulat. Allah vermesin eer bu doruysa, blnmenin
cak gibi deildir. Ve Eyp austosta lnce, artk Kahi- kalplere yerlemesinden ve aklszln zihinlere hakim
rede tamamen gvenebilecei tek bir kiinin bile kal olmasndan zellikle kanmak gerekir, nk bundan
madnn bilincine varr. Bylece, Msr ilerini bizzat yalnzca dman yararlanr.
ele almasnn zamannn geldiine karar verir. Bu yattrc szlere ramen, Selahaddinin ykseli
Nureddin, Msr istila etmek ve onu Selahaddin Yu inin dourduu dmanlk korkun olacaktr.
sufun elinden ekip almak iin hazrlklara balad,
nk onun kendiyle birlememek iin Frenklerle ar
pmaktan kandn farketmiti. Bu olaylar srasnda
on drt yanda olan vakanvisimiz bn el-Esir, aka
Zenginin tarafn tutmaktadr. Yusuf, Nureddinle do
rudan konumaktansa, snrlarnda Frenklerin olmasn
tercih ediyordu. Nureddin de, bu durumda Musula ve
baka yerlere kendine asker gnderilmesi iin yazd.
Ama askerleriyle birlikte Msr zerine yrmeye hazr
lanrken, tanr ona tartlmaz emrini gnderdi. Nitekim
Suriyenin efendisi, herhalde ok sert bir anjine yakala
narak ar bir ekilde hastalanmtr. Hekimleri ona ha
camat nerirler, ama o reddeder. Altm yanda bir a-
dama hacamat yaplmaz der. Baka tedaviler denerler,
ama yararsz. 15 Mays 1 1 7 4 te, aziz melik, Mslman
Suriyeyi birletiren ve Arap dnyasna istilacya kar
nihai mcadeleye hazrlanma olana salayan mcahit,
Nureddin Mahmutun lm haberi amda duyulmu
tur. Son yllar esnasnda Selahaddinle atmaya girmi
olmasna ramen, Selahaddin zaman iinde onun raki
binden ok takipisi olarak gzkecektir.

12.8 22.9
 ONUNCU BLM

SELAHADDN'N GZYALARI

ok uzaa gidiyorsun Yusuf. Sen Nureddinin bir hiz

metkrndan baka birey deilsin ve imdi iktidar tek ba
na ele geirmeye kalkyorsun. Hi hayale kaplma, nk
seni hiten kardmz gibi, oraya geri yollamay da biliriz!

Bu uyarlar, Halepin nde gelenleri tarafndan Sela-

haddine birka yl sonra gnderilseydi sama olurdu.
Ama 1174te, Kahirenin efendisi ortaya Arap Dou a-
leminin ba kiisi olarak kmaya balarken, liyakatini
herkes bilmemektedir. Nureddinin yakn evresinde, o
yaarken de, ldkten sonra da Yusufun ad bile telaf
fuz edilmemektedir. Onu belirtmek iin, sonradan
grme, hayrsz, nankr veya ounlukla ks
tah gibi kelimeler kullanlmaktadr.
Selahaddin genellikle kstah olmaktan kanmtr,
ama ans kesinlikle kstahtr. Ve hasmlarn asl bu
kzdrmaktadr. nk bu otuz alt yandaki Krt su
bay, hibir zaman hrsl biri olmamtr ve onun balan
g dnemini gzlemi olanlar, eer kaderi onu sahne
nin nne kartmasayd, rahatlkla ok saydaki emir
lerden biri olmakla yetinebileceini bilmektedirler.
Msra kendine ramen gitmi, fetih srasnda k
k bir rol oynamtr; ve silikliinden tr zirveye tr
manmtr. Fatmileri drmeye cret edemezdi, ama
bu ynde bir karar almaya zorlannca, kendini Msl-

231
man hanedanlarnn en zengininin mirass olarak bul
mutur. Ve Nureddin onu olmas gereken yere iade et
mek istediinde, Yusufun direnmesine bile gerek kal
mamtr; efendisi ardl olarak topu topu on bir yanda
bir yeniyetmeyi, es-Salih; brakarak ebediyen gm
tr.
iki ay kadar sonra, 11 Temmuz 1 1 7 4 te Amaury de,
gl bir Sicilya donanmasnn desteiyle Msr istila
etmeye bir kez daha hazrlanrken dizanteriye kurban
giderek lmtr. Krall, lnetlerin en dehetlisi olan
czzama yakalanm 13 yandaki bir gen olan olu
IV. Baudouine brakmtr. Btn Dou aleminde, Se-
lahaddinin nlenemez ykseliine kar kabilecek tek
bir hkmdr kalmtr. Bu, rum imparatoru Manu-
eldir. Nitekim o da Suriyenin efendisi olma d kur
makta ve Msr Frenklerin yardmyla istila etmek is
temektedir. Fakat sanki dizi tamamlanyormucasna,
Nureddini on be yl boyunca fel eden gl Bizans
ordusu, I. Klarslann olu II. Klarslan tarafndan
1 1 7 6 da Myriokephalonda ezilmitir. Manuel ksa bir
sre sonra lecek ve Dou Hristiyan imparatorluu a-
nariye yuvarlanacaktr.
Selahaddine methiye dzenlere, bu ard arda gelen
beklenmedik olaylarda tanrnn parman grmelerin
den tr kzmak gerekir mi? Tanr? Yusuf, talihinin
payn hibir zaman kendi hesabna geirmeye alma
mtr. Tanrya dua ederken hep amcam irkuha ve
efendim Nureddine kranlarn belirtmitir. Sela-
haddinin yceliinin bir miktarnn da tevazudan kay
nakland dorudur.
Selahaddin bir gn yorulmutu ve dinlenmek istiyor
du, memlklerinen (kle) biri yanna geldi ve imzalamas
iin bir kt uzatt. Sultan, bitkinim, bir saat sonra gel
dedi. Ama adam srar etti. Kd neredeyse Selahaddinin
232
gzne sokarken ona yle dedi: Efendi imzalasn. Sul
tan yle cevap verdi: Amma hokkam yanmda deil.
adrnn giriine oturmutu ve memlk ieride bir hokka
bulunduunu farketti. te hokka adrn dibinde, dedi,
bunun anlam, Selahaddine, bizzat gidip hokkay almas
n emrettiiydi, baka birey deil. Sultan arkasna dnd,
hokkay grd ve yle dedi: Hay Allah, doru. Bunun
zerine arkaya uzand, sol koluna yasland ve sa eliyle
hokkay ald. Sonra kd imzalad.
Selahaddinin bir ktibi ve hayat hikyesi yazar o-
lan Bahaeddin tarafndan aktarlan bu olay, onu dne
minin, ayn zamanda btn dnemlerin hkmdarla
rndan farkl klan eyin ne olduunu arpc bir ekilde
aydnlatmaktadr: en gllerden daha gl olduun
da bile, basit insanlarla beraberken mtevazi olmak.
Vakanvisleri, hi kukusuz onun cesaretini, adaletini,
cihad konusundaki cokusunu dile getirmektedirler,
ama anlatlar boyunca daha duygulandrc, daha insa
ni bir imge aralksz belirmektedir. Bahaeddin yle an
latmaktadr:
Frenklere kar seferin tam gbeindeyken, Selahad
din yakn adamlarn yanma ard. Elinde henz okudu
u bir mektup tutuyordu ve konumaya kalknca hk
rklara bouldu. Onu byle grnce biz de kendimizi tuta
mayp aladk, oysa sz konusu olann ne olduunu bilmi
yorduk. Nihayet gzyalarnn boduu bir sesle, yee
nim Takiyeddin lm dedi. Ve hngr hngr alama
ya balad, tabii biz de. Kendimi toparlayp yle konu
tum: Hangi seferin iinde olduumuzu unutmayalm ve
kendimizi gzyalarna braktmz iin tanrdan af dile
yelim. Selahaddin beni onaylad. Evet, Tanr beni affet
sin, tanr beni affetsin, dedi. Bunu birok kere tekrarlad,
sonra yle dedi: Olan bitenden kimsenin haberi olma
sn. Bunun arkasndan, gzlerini ykamak iin glsuyu ge
tirtti.
233
 Selahaddinin gzyalar yalnzca yaknlar ldn Selahaddinin adrnn nne habersiz gelmi ve sulta
de akmamaktadr. Bahaeddin unlar hatrlamaktadr:
Bir gn sultanla birlikte Frenklere doru at koturur
ken, ordunun izcilerinden biri gsn yumruklayp hk-
ra hkra alayan bir kadnla birlikte bize doru ilerledi,
izci, Kadn efendiyi grmek iin Frenklerin oradan kt,
biz de getirdik diye aklad. Selahaddin, evirmeninden
onu sorgulamasn istedi. Kadn yle dedi: Dn Msl
man hrszlar adrma girdiler ve kk kzm aldlar. n bilirlerdi, bu tedbire ramen, Sultan ldnde devlet
Btn gece aladm, bunun zerine eflerim bana yle de
diler: Mslmanlarn kral merhametlidir, onun yanma
gitmen iin sana izin vereceiz, sen de ondan kzn isteye
bilirsin. Bylece geldim ve btn umudumu sana bala
dm. Selahaddin duyguland ve gzleri yaard. Kz bul
mas iin birini esir pazarna gnderdi ve bir saat geme
den bir svari, kz srtnda olduu halde geldi. Onlar g
rr grmez, anne kendini yere att, yzn kumlara srd
ve btn oradakiler duygulanp aladlar. Kadn ge
doru bakt ve anlalmaz eyler sylemeye balad. Sonra
kz ona verildi ve Frenklerin kampna kadar ona elik e-
dildi.
Selahaddini tanm olanlar, fizik yapsn -ksa
boylu, ince, ksa ve dzgn sakall- anlatmakla pek u
ramayarak, ehresinden, dnceli ve biraz melankolik
ehresinden sz etmeyi tercih etmektedirler. Bu ehre,
aniden rahatlatc bir glmsemeyle aydnlanarak, mu
hatabna gven vermektedir. Selahaddin, konuklarna
kar her zaman nazik olmu, onlarn yemee kalmas
konusunda srar etmi, onlar kfir olsalar bile her za
man pohpohlam ve btn ihtiyalarn gidermitir.
Onu ziyarete gelen birinin hayal krkl iinde ayrl
masna tahamml edemezdi ve bazlar da bundan ya
rarlanmay sektirmemilerdir. Bir gn, Frenklerle bir
bar dnemi esnasnda, Antakyann efendisi brens,
234
nn drt yl nce ald bir blgeyi geri vermesini iste
mitir ve Selahaddin buray ona vermitir.
Grld zere, Selahaddinin cmertlii bazen bi
linsizlie varmaktadr. Bahaeddinin akladna gre:
f
Hazinedarlar beklenmedik durumlar iin her zaman
bir yana bir para saklarlard, nk efendilerinin bylesi
ne bir ihtiyattan haberi olduunda onu hemen harcayaca
hzinesinde Sr kaynakl bir altn kleyle krk yedi dir
hem gmten baka birey yoktu.
Baz alma arkadalar onun savurganln eletir
diklerinde, Selahaddin rahat bir glmsemeyle yle kar
lk vermekteydi: Baz insanlar iin para kumdan daha
deerli deildir. Nitekim zenginlik ve lks samimiyetle
kmserdi ve Fatmi halifelerinin masals saray onun e-
line getiinde, buraya emirlerini yerletirmi, kendi ise,
vezirlere tahsis edilen daha mtevazi konaa yerlemitir.
Bu, Selahaddin ile Nureddin arasndaki benzerlikleri
gsteren ok saydaki izgiden bir tanesidir. Fakat ha-
smlar onun efendisinin soluk bir taklitisinden baka
birey olmadn syleyeceklerdir. Gerekte bakalary
la, zellikle de askerleriyle olan temaslarnda, ncelin
den ok daha scak gzkmeyi bilmitir. Dinin hkm
lerine harfiyen uymusa da, Zenginin olunun baz ta
vrlarn belirleyen u hafif yobaz yan onda ortaya k
mamtr. Selahaddinin kendini genelde onun kadar k
stlad, fakat bakalarna kar onun kadar talepi ol
mad sylenebilir. Oysa, ister sapknlar, isterse baz
Frenkler sz konusu olsun, slama kfr edenlere kar
ncelinden ok daha acmasz olmutur.
Bu kiilik farkllklarnn dnda, Selahaddin, zel
likle kariyerinin balangcnda olmak zere, Nured-
2-3 5
dinin belirleyici kiiliinin ok etkisinde kalmtr. Sela yolunu tutmutur bile. Suriye bakentini kuatmak iin
haddin, ona lyk bir ardl olduunu gsterebilmek i- bu say azdr, ama Yusuf iini iyi hesaplamtr. Onun
in, onunla ayn amalar aralksz izlemitir: Arap dn mektubundaki ok zel saldrganlktan korkuya kap
yasn birletirmek; Mslmanlar, gl bir propagan lan es-Salih ve adamlar Halepe ekilmeyi tercih etmi
da ebekesiyle manevi olduu kadar, igl altndaki lerdir. Frenklerin topraklarndan rahatsz edilmeden
topraklan geri alabilmek zere askeri olarak da sefer geen ve artk irkuh yolu denilebilecek gzergh iz
ber etmek. leyen Selahaddin, Ekim sonunda ama varmtr. Kent
te, ailesine bal adamlar, onu karlamak zere kapla
Emirler 1174 ylnda amda gen es-Salihin etrafn r amak iin acele etmektedirler.
da toplanarak, Selahaddine kafa tutmann en iyi yolu Tek bir kl sallamadan elde ettii bu zaferinden ce
nun ne olacan tartr ve hatta Frenklerle ittifak yap saret alarak atlmn srdrmtr. am garnizonunun
may bile dnrlerken, Kahirenin efendisi onlara ger komutasn kardelerinden birine brakarak Orta Suri
ek bir meydan okuma mektubu gnderir. Nureddinle yeye ynelmi ve Hms ile Hamay ele geirmitir. bn
atmasnn yce bir ekilde gizlendii bu mektupta, el-Esirin dediine gre, bu yldrm harekt esnasnda
kendini hi tereddtsz, efendisinin eserini devam etti Selahaddin, Nuredditin olu melik es-Salib adna hare
ren kii ve onun mirasnn sadk muhafz olarak sunar. ket ettii iddiasndayd. Amacnn lkeyi Frenklere kar
savunmak olduunu sylyordu. Zengi hanedanna
Eer mteveffa meliimiz, aranzda benden daha fazla sadk olan Musullu vakanvis, iki yzl olmakla sula
gvene lyk birini bulsayd, eyaletlerinin en nemlisi olan d Selahaddine kar en azndan kukulu bir baka
Msr ona vermez miydi? Hi kukunuz olmasn ki, Nu- sahiptir. Tamamen haksz deildir. Nitekim dzme me
reddin bu kadar erken lmeseydi, olunu eitme ve gzet lik rol oynamak isteyen Selahaddin, kendini es-
me iini bana verirdi. Oysa gryorum ki, efendime ve o
Salihin koruyucusu olarak sunmaktadr. Bu delikanl,
luna hizmet edecek yegne kiiler sizmisiniz gibi davran
her halkrda tek bana ynetemez. Ona bir lala, bir
yor ve beni dlamaya urayorsunuz. Ama ben yaknda
naip gerekiyor, ve bu rol oynama konusunda benden
geleceim. Efendimin ansn ereflendirmek zere iz bra
kacak iler yapacam ve hepiniz kt davrannzdan - daha iyi konumda olan yok demektedir. Zaten ev sa
tr cezalandrlacaksnz. hibine, sadakati konusunda gvence vermek zere bir
mektup yollam, Kahire ve am camilerinde onun ad
Burada artk gemi yllarn ll adam grlme na hutbe okutmu, paray onun adna bastrtmtr.
mektedir. Sanki efendisinin lm, onun uzun zaman Gen hkmdar bu hareketlerden hi etkilenmemi
dr zaptettii saldrganln serbest brakm gibidir. tir. Selahaddin Aralk 1 1 7 4 te, melik es-Salihi dan
Koullarn olaand olduu dorudur, nk bu me manlarnn kt etkilerinden korumak iin Halepi
sajn belirgin bir ilevi vardr: Selahaddin bu mesajla sa kuattnda, Nureddinin olu kent halkn toplayarak
va iln ederek, Mslman Suriyeyi fethetmeye bala onlara duygulu bir sylev vermitir: u gayriadil ve
mtr. Kahirenin efendisi, bu mesaj yollad Ekim nankr adama baknz, tanrya ve insanlara hi saygs
1174 tarihinde, oktan yedi yz svarinin banda am yok, lkemi elimden almak istiyor. Ben yetimim ve sizi

236 2-37
ok sevmi olan babamn ansna beni savunmanz ko
nusunda size gveniyorum. ok derinlemesine etkile
nen Halepliler, nankre kar sonuna kadar direnme
ye karar vermilerdir. Es-Salihle dorudan atmaya
girmekten kanan Selahaddin, kuatmay kaldrmtr.
Buna karlk, kendini Msr ve Suriye melii iln e-
derek, artk hibir efendiye bal olmamaya karar ver
mitir. Vakanvisler ona ayrca sultan unvann da ve
receklerdir, ama kendisi bunu hi kullanmayacaktr. Se
lahaddin Halep surlarnn dibine birka kere daha gele
cek, ama Nureddinin oluyla kl akrdatmaya hi
girmeyecektir.
Es-Salihin danmanlar, bu srekli tehdidi uzakla
trmak iin hahaiyunun yardmlarna bavurmaya ka
rar verirler. Reideddin Sinanla temasa geerler, o da
onlar Yusuftan kurtarmaya sz verir, dan ihtiyar,
Fatmi hanedannn mezar kazcsyla olan hesabn gr
mekten baka birey istememektedir, ilk suikast 1175
banda gerekleir: baz hahaiyun Selahaddinin kam
pna girer, adrna kadar ularlar, bir emir onlar tanr
ve yollarn keser. Ar yaralanr, ama alarm verilmitir.
Muhafzlar koar ve sk bir mcadeleden sonra batniler
ldrlr. Bu, olay ertelemekten baka bir sonu ver
mez. 22 Mays 1176da Selahaddin gene Halep blgesin
de sefere kmken, bir hahaiyun mridi adrna girer labalk bir birlik Sinan kuatmtr, ama askerler ona
ve kafasna bir bak darbesi indirir. Sonuncu suikastten
beri teyakkuz halinde olan Sultan, fesinin altna rme
zrhtan bir balk giyme adedini edinmitir. Katil bunun
zerine kurbannn boynuna saldrr. Fakat bak burada
da etkisiz kalr, Nitekim Selahaddin, yksek yakas rme
zrhla glendirilmi kaln kumatan bir entari giymekte
dir. Bunun zerine ordudaki emirlerden biri gelir, bir e-
liyle ba tutar ve dier eliyle de batniye vurur, o da
yere der. Selahaddin daha yerinden kprdamaya vakit
bulamadan bir ikincisi, sonra bir ncs stne atlr.
238
Ama muhafzlar gelmilerdir ve saldrganlar ldrlr.
Yusuf, adrdan rkm ve hl bir ey olmadna afal
lam bir ekilde, sendeleyerek kar.
Kendini topladnda, hahaiyuna inlerinde, Si
nann on kadar kaleyi denetledii Orta Suriyede sal
drmaya karar verir. Selahaddin, bu kalelerin en korku
tucu olanm, dik bir daa tnemi Masyaf kalesini ku-
atacaktr. Fakat 1176 ylnn bu Austos aynda Haa-
haiyun lkesinde cereyan edenler herhalde bir esrar o-
larak kalacaklardr. bn el-Esire ait olan birinci versi
yona gre, Sinan, Selahaddinin daysna bir mektup
gndererek, hanedann btn yelerini ldrtmeye ye
min etmitir. Tarikattan gelen, stelik sultana ynelik
iki suikast giriiminden sonra gelen bu tehdidi hafife al
mak olanakszdr. Bu durumda Masyaf kuatmasna
son verilmitir.
Fakat olaylarn ikinci bir versiyonu bizzat hahai-
yundan gelmektedir. Bu anlatm, tarikatn bize ulaan
nadir yazl kaynaklarndan biri olan, Ebu-Firaz adnda
bir mridin imzasn tayan bir anlatda yer almakta
dr. Ona gre, Masyaf kuatld srada burada olma
yan Sinan, iki arkadala birlikte komu bir tepeye yerle
erek, harektn geliimini izlemeye balam; Selahad
din de adamlarna onu yakalama emrini vermitir. Ka
yaklamaya uratklarnda, organlar esrarl bir g ta
rafndan felcedilmitir. Dan ihtiyar bunun zerine
onlara, sultanla kiisel ve zel olarak grmek istedii
ni bildirmelerini sylemi, dehete kaplan askerler ola
n biteni efendilerine anlatmak iin komular ve bunla
r hi de iyiye yormayan Selahaddin, btn ayak izlerini
belirlemek iin adrnn etrafna kire ve kl dktrt-
m, akam olunca da, onu korumak zere mealeleri
olan muhafzlar dikmitir. Gece yars birdenbire sra
yarak uyanm, bir anlk bir zaman aralnda tanma
239
d birinin adrndan dar szldn farketmi ve
bunun Sinan olduunu sanmtr. Esrarl ziyareti yata
n zerine zehirli bir peksimet ile bir kt brakmtr.
Ktta unlar okunmaktadr: Elimizdesin . Selahad
din bunun zerine bir lk atm ve muhafzlar koup
gelmiler, ama hibir ey grmediklerine yemin etmi
lerdir. Selahaddin hemen ertesi gn kuatmay kaldr
m ve hzla ama geri dnmtr.
Bu yknn fazla romanlatrldndan hi kuku
yoktur, ama Selahaddinin hahaiyuna ynelik siyasetini
ok aniden deitirdii de kesin bir olgudur. Her cins
sapknlktan irenmesine ramen, hatmilerin lkesini teh-
did etmeye bir daha asla kalkmayacaktr. Bunun tama
men tersine, onlarla uzlamaya alarak, bylece hem
Frenk, hem de Mslman dmanlarn deerli bir yar
dmcdan mahrum brakacaktr. nk sultan Suriyeyi
ele geirmek iin yrtt mcadelede btn kozlar
kendi elinde toplamaya karar vermitir. Aslnda am
ele geirdiinden beri, bu mcadeleyi grnte kazan
m gibidir, ama atma ne zanan bitecei belirsiz bir e
kilde srmektedir. Frenk devletlerine, Halepe, gene Zen-
ginin ardllarndan birinin ynetimi altnda olan Mu
sula ve Cezire ile Kk Asyadaki eitli hkmdarlara
kar giriilmesi gereken btn bu seferler tketicidirler.
stelik entrikaclarn ve fesat kuranlarn cesaretini kr
mak zere dzenli olarak Kahireye gitmek zorundadr.
Durum ancak 1 1 8 1 in sonunda, es-Salih belki de ze
hirlenerek, on sekiz yanda aniden ldnde durul
maya balamtr. bn el-Esir, onun son anlarn duygu
lu bir ekilde anlatmaktadr:
Durumu arlanca, hekimler ona biraz arap imesini
tavsiye ettiler. O nlara yle dedi: Bir hocann fikrini al
m adan bunu yapam am . Ulemann nde gelenlerinden bi
ri baucuna gelerek, dinin arabn ila olarak kullanmna
240
izin verdiini aklad. Es-Salih sordu: Eer Allah hayat
ma son vermeye k arar verdiyse, beni arap ierken grn
ce fikrini deitireceini gerekten sanyor musunuz? .
Din adam hayr demek zorunda kald. lmek zere olan
(gen), yleyse yaradana midemde yasak bir gda oldu
u halde kavum ak istem iyorum diye konutu.
Bundan bir buuk yl sonra, Selahaddin 18 Haziran
1 1 8 3 te Halepe resmen girer. Artk Suriye ve Msr,
Nureddinin zamannda olduu gibi itibari bir ekilde
deil de, Eyyubi hkmdarnn tartlmaz otoritesi al
tnda etkin bir ekilde birlemilerdir. Onlar her gn
biraz daha sktran bu gl Arap devletinin ortaya
k, Frenklerin merak uyandrc bir ekilde dayan
maya ynelmelerine yol amamtr. Bunun tamamen
tersi olmutur. Czzamn korkun bir ekilde sakatlad
Kuds kral iktidarszla yuvarlanrken, iki rakip
klan iktidar ele geirmek iin mcadele etmektedir. Se-
lahaddinle anlama yanls olan birincisi, Trablus kon
tu Raymondun ynetimi altndadr. Ar olan kincisi
nin szcs ise, eski Antakya prensi Renaud de
Chtillondur.
ok emer, kartal burunlu, su gibi Arapa konuan,
islami metinleri dikkatle okuyan Raymond, eer uzun
boyu Batl kkenlerini ele vermeseydi, bal gibi Suriyeli
bir emir sanlabilirdi. bn el-Esir unlar sylemektedir:
Bu durumda Frenkler arasnda, Trablus beyi Ray
mond bn Raym on es-Sanjiliden (Saint-Gilles soyundan)
daha cesur ve daha bilge biri yoktu. Fak at bu adam ok
hrslyd ve hararetle kral olmak istiyordu. Bir sre naiplik
yapt, am a buradan hemen uzaklatrld. Buna o kadar
bozuldu ki, Selahaddine yazarak onun cephesine geti ve
ondan Frenklerin kral olmasna yardm etmesini istedi.
Selahaddin buna sevindi ve M slmanlarn elinde esir o-
lan baz Trablus valyelerini hemen serbest brakt.
241
 baronlar ard, onlara iktidar Guyye aktardn bil
Selahaddin Frenkler arasndaki bu i uyumazlklar
dirdi ve ona itaat edeceklerine yemin ettirdi. Raymond
dikkatle izlemektedir. Raymondun ynetimindeki
reddetti ve Selahaddinle anlamay tercih etti. Bu Guy,
Doulu akm Kudste ste geliyormu gibi olduun
hibir siyasal ve askeri yetenei olmayan, her zaman
da, buna rza gstermitir. IV. Baudouin, 1 1 8 4 te cz-
son konutuu kiinin fikrine katlmaya hazr olan, ta
zamn son safhasna gelmitir. Ayaklar ve bacaklar
mamen silik, yakkl bir adam olan kral Guy de Lusig-
gevemi, gzlerinin feri snmtr. Ama ne cesareti,
nandr. Gerekte, efleri brens Arnat, Renaud de
ne de saduyusu eksilmitir ve Selahaddinle iyi komu
Chtillon olan ahinlerin elinde bir kukladan baka
luk ilikisi kurmaya alan Trablus kontuna gven
birey deildir.
mektedir. am o yl ziyaret eden Endlsl seyyah bn
Renaud, Kbrstaki macerasndan ve kuzey Suri
Cbeyir, sren savaa ramen kervanlarn Kahire ile
yedeki arlklarndan sonra, on be yln Halep zin
am arasnda Frenk topraklarndan geerek dzenli bir
danlarnda geirmi, 1 1 7 5 te Nureddinin olu tarafn
ekilde gelip gitmelerine armtr. Hristiyanlar, Ms
dan serbest braklmtr. Esareti, kusurlarn arttrmak
lm anlar hilesiz hurdasz uygulanan bir vergi deti
tan baka bir sonu vermemitir. imdi her zamankin
yorlar diye izlenimlerini anlatmaktadr. Hristiyan
den daha fanatik daha agzl, gzn daha kan br
tccarlar da, Mslman topraklarndan getiklerinde
mtr. Arnat, Araplar ile Frenkler arasnda on yllarca
mallar zerinden bir vergi dyorlar. Aralarnda tam
yl sren sava ve katliamlarn neden olduundan daha
bir anlama var ve eitlie uyuyorlar. Savalar sava
byk bir kini tek bana aa kartacaktr. Serbest
laryla urayorlar, ama halk bar iinde kalyor .
brakldktan sonra, damat II. Bohemondun hkm
Bu birlikte yaamaya son vermekte hi acelesi olma
srd Antakyay geri almay baaramamtr. Bu du
yan Selahaddin, hatta bar yolunda daha ileriye gitrfte-
rumda, Kuds krallna yerlemi, burada kendine r
ye hazr olduunu bile belli etmektedir. Nitekim, cz-
dn nehrinin dousundaki topraklar, zellikle de gl
zaml kral 1185 martnda yirmi drt yanda lr, taht
alt yandaki yeeni V.Baudouine brakr. Trablus Kerak ve evbek kalelerini drahoma olarak getiren dul
kontu naiplii de, iktidarn pekitirmek iin zamana ih bir kadnla hemen evlenmitir. Templierler ve yeni ge
tiyac olduunu bildiinden, bir bar yapmak zere len ok sayda valyeyle hemen ittifak yaparak, Ku
ama eliler gnderir. Kendini Batllarla nihai arp dste giderek artan bir nfuza sahip hale gelmitir ki,
maya hazr hisseden Selahaddin, drt yllk bir bar an bunu bir tek Raymond, o da bir sre iin dengelebil-
lamasn kabul ederek, ne pahasna olursa olsun ar mektedir. Renaudnun dayatmaya urat siyaset, ilk
pma peinde olmadn kantlar. Frenk istilas srasmdakidir: Araplarla aralksz dv
Fakat ocuk-kral, bir yl sonra, Austos 1 1 8 6 da - mek, hi acmadan yamalamak ve katletmek, yeni top
lnce, naibin durumu tartmal hale gelir. bn el-Esir, raklar fethetmek. Ona gre her uyuma, her anlama
Kk kraln annesi, Batdan yeni gelmi Guy adnda bir ihanettir. Hibir barn, hibir szn kendini bala
ki bir Frenke tutulmutu. Onunla evlenmiti ve ocuk madm dnmektedir. Zaten Mslman kfirlere e-
lnce, tac kocasnn bana koydu; patrii, rahipleri, dilen yeminin deeri nedir ki? diye hayaszca bir ak
keileri, Hospitalier ve Tempiler tarikat mensuplarm, lamas da vardr.

2.42. M3
 1 1 8 0 de am ile Kuds arasnda, blgede mal ve in Kasmnda, mancnklarn Kerak kalesinin etrafna yer
sanlarn serbest dolamn gvence altna alan bir an letirmi ve kaya paralaryla bombardmana balam
lama imzalanmtr. Bundan birka ay sonra, Suriye ken, kaleyi savunanlar ona ieride prensin dnnn
ln Mekke ynnde kateden ve zengin Arap tccar srmekte olduunu bildirmilerdir. Gelinin Renaudnun
lara ait olan bir kervan Renaudnun saldrsna ura vey kz olmasna ramen, Selahaddin kuatma altnda
m, kont mallara el koymutur. Selahaddin, IV. Baudo kilerden genlerir kalacaklar daireyi gstermelerini iste
uin nezdinde ikayette bulunmu, fakat o vassaline (ba mi ve adamlarna bu blgeyi saknmalarn emretmitir.
mls, adam) kar bir cezalandrma harektna giri Ancak bu cins davranlarn Arnata kar, ne yazk
meye cesaret edememitir. 1182 sonbaharnda daha va ki hibir yarar yoktur. Bilge Raymond tarafndan bir
him bir durum meydana gelmitir: Arnat, bizzat Mek an iin etkisizleitirildikten sonra, kral Guynin 1186
keyi yamalamaya karar vermitir. O sralarda Akabe eyllnde tahta kmasyla yeniden sz sahibi olmutur.
krfezi zerinde kk bir Arap balk liman olan El- Bundan birka hafta sonra, varlan barn daha iki bu
yattan gemiye binmi, baz Kzldeniz korsanlarnn uk yl srmesi gerektiini bilmezden gelerek, Mekke
rehberliiyle ky boyunca inerek, Medinenin liman yolunda sakin sakin ilerleyen byk bir Arap hac ve
Yanboha, sonra da Mekkeden uzakta olmayan Ra- tccar kervannn zerine alc bir ku gibi kmtr.
bige saldrmtr. Renaudnun adamlar, Ciddeye gi Kervandaki silahl adamlar ldrm, kafilenin geri
den bir Mslman hac gemisini batrmlardr. bn el- kalann esir ederek Keraka gtrmtr. Bunlardan
Esir, herkes gafil avlanmt diye aklamaktadr, nk bazlar Renaudya bar anlamasn hatrlatmaya cret
bu blgenin insanlar, ne tccar, ne de sava hibir edince, onlara meydan okur bir tavrla Muhammedi-
Frenk grmemilerdi. Baarlarndan sarhoa dnen sal niz gelsin de sizi kurtarsn! demitir. Bu szler birka
drganlar, teknelerini ganimetle doldurmak iin acele hafta sonra Selahaddine aktarldnda, Arnat kendi
etmilerdir. Ve Renaud topraklarna geri dnerken, a- elleriyle ldrmeye yemin edecektir.
damlar aylarca Kzldenizde dolamlardr. Selahad- Fakat sultan hemen o anda uygun zaman bekleme
dinin, o yokken Msr yneten kardei el-Adil, bir filo ye uramaktadr. Anlamalar uyarnca esirleri serbest
donatm ve yamaclarn peine taklarak onlar yoket- brakmas ve mallarn iade etmesi iin Renaudya eli
mitir. lerinden bazlar, kafalar halkn nnde kesil ler gndermitir. Prens elileri kabul etmeyi reddedince,
mek zere Mekkeye gtrlmlerdir. Musullu tarihi, onlar da Kudse ynelmiler, burada onlar kral Guy
kutsal yerleri kirletmeye kalkanlar iin ibret alnacak karlam ve vassalinin yaptklarna mthi ardn
bir ceza, diye sonuca varmaktadr. Bu lgnca macera sylemi, ama onunla atmaya girmeye cesaret edeme
ya ilikin haberler tabii ki Mslman dnyasnda dola mitir. Eliler srar etmilerdir: Prens Arnatn elindeki
m ve Arnat artk Frenk dmann en irkin yannn rehineler Kerak zindanlarnda, btn anlama ve ye
simgesi haline gelmitir. minlere ramen unutulmaya ve rmeye mi terkedile-
Selahaddin, Renaudnun topraklarna birok ak d ceklerdir? iktidarsz Guy, kendini bu iten syrmtr.
zenleyerek karlk vermitir. Ama sultan, fkesine ra Bar anlamas bozulmutur. Ona sonuna kadar uy
men yceliini muhafaza etmeyi bilmitir. rnein 1183 maya kararl olan Selahaddin, atmalarn yeniden

244
M5
 balayacak olmasndan hi kayglanmamaktadr.
Frenklerin szlerini alaka bozduklarn haber vermek
zere, Msr, Suriye ve Cezire emirlerine haberciler yol
layarak, mttefik ve bamllarm igalciye kar cihada
katlmak zere btn glerini biraraya getirmeye a
rmtr. Btn slam lkelerinden binlerce svari ve
piyade ama akmaktadr. Kent, artk askerlerin gnee
ve yamura kar korunduklar oluklu atlardan, deve
tynden kk adrlardan veya zengin renkleri olan
ve Kuran ayetleri veya hatla yazlm iirlerle ssl zen
gin hkmdar otalarnn ortasnda karaya oturmu bir
gemi gibidir.
Seferberlik devam ederken, Frenkler i atmalar
nn iine gmlmektedirler. Mslmanlarla ibirlii ha
linde olmakla itham ettii rakibi Raymonddan kurtul
mak iin zamann uygun olduunu dnen kral Guy,
Kuds ordusunu, Celilede (Galile) kk bir kent olan
ve Trablus kontunun karsna ait bulunan Taberiyeye
saldrtmaya hazrlanmaktadr. Alarm durumuna geen
Trablus kontu, bir ittifak nermek zere Selahaddine
gider, sultan bu teklifi hemen kabul ederek, Taberiye
garnizonunu takviye iin hemen bir birlik gnderir. Ku
ds ordusu geri ekilir.
Arap, Trk ve Krt savalar ama doru dalga
dalga akmaya devam ederlerken, Selahaddin 30 Nisan
1 1 8 7 de Taberiyeye bir haberci gndererek, Ray
monddan ittifak anlamasna uygun olarak izcilerinin
Celile glnde bir keif turu yapmalarna izin vermesini
ister. Kont skntya der, ama reddedemez. Tek art,
Mslman askerlerin topraklarn, akamdan nce ter -
ketmeleri ve ne insanlarna, ne de uyruklarnn mallar
na saldrmama sz vermeleridir. Her tr olay nle
mek zere, civardaki btn yerleim yerlerini Msl
man birliklerinin geii konusunda uyarr ve halktan
evlerinden kmamalarn ister.
246
Ertesi gn, 1 Mays cuma afakla birlikte, Selahad-
dinin yardmclarndan birinin komutasndaki yedi bin
svari Taberiye surlarnn altndan geer. Ayn gnn
akam ayn yolu ters ynde getiklerinde, kontun artla
rna harfiyen uymular; ne kylere, ne atolara yan gzle
bakmlar; ne hayvan, ne altn almlardr, ama gene de
olay kmasn nleyememilerdir. Nitekim Templier ve
Hospitalier tarikatlarnn stad azamlar, bir nceki gn
Raymondun habercileri Mslmanlarn geiini bildir
meye geldikleri srada, tesadfen civardaki kalelerden bi
rinde bulunmaktadrlar. Kei-askerlerin kanlar beyinle
rine kmtr. Onlara gre Mslman kfirleriyle anla
ma yaplamaz. Bylece birka yz valye ve piyade top
layarak, Mslman svarilerine Nazaretin kuzeyindeki
Sefuriye ky yaknlarnda saldrmaya karar vermiler
dir. Frenkler birka dakika iinde yokedilmitir. Bir tek
Templierlerin stad azami kamay baarabilmitir. bn
el-Esir unlar aktarmaktadr:
Bu bozgundan sonra gzleri korkan Frenkler, Raymonda
patrikleri, rahipleri ve keileriyle birlikte ok sayda valye
gndererek, Selahaddinle ittifak yapmasn ac ac eletirdiler.
Ona yle dediler: Kesinlikle islamiyeti kabul etmi olmal
sn, yoksa olanlara tahamml edemezdin. Mslmanlarn se
nin topraklarndan gemelerini, Templierler ve Hospitalierleri
katletmelerini ve sen kar bile kmadan esirlerle birlikte geri
ekilmelerini kabul etmezdin . Kontun kendi askerleri, yani
Trablusam ve Taberiyeli askerler da ona ayn elitirileri yap
tlar ve patrik onu aforoz etmek ve evliliini iptal etmekle teh
dit etti. Bu basklara maruz kalan Raymond korktu. zr di
ledi ve pimanlk getirdi. Onu affettiler, onunla uzlatlar ve
ondan birliklerini kraln emrine vermesini ve Mslmanlara
kar arpmaya katlmasn istediler. Kont bylece onlarla
birlikte yola kt. Frenkler bunun zerine, valye ve piyade
btn askerlerini Akk yaknlarnda birletirdiler, sonra ayak
sryerek Sefuriye kyne doru yrdler.
2-47
 Mslman cephesinde ise, herkesin istisnasz kayg
duyduu ve nefret ettii bu askeri-dinsel tarikatlarn boz
gunu bir zafer-ncesi keyfi vermitir. Emirler ve askerler
artk Frenklerle kl vuruturmak iin acele etmektedir
ler. Selahaddin bu durumda, Haziranda btn askerleri
ni Yam ile Taberiyenin yar yolunda toplamtr: nn
de on iki bin svari geit yapmtr, piyadeler ve gnll
ler bu saynn iinde deillerdir. Sultan sava atnn ze
rinden emretmi ve bu binlerce ateli asker tarafndan
tekrarlanmtr: Allahn dmanna kar zafer.
Selahaddin, kurmaylarna durumun analizini sakin
bir ekilde yapmtr: Karmza kan bu frsat herhal
de bir daha hi tekrarlanmaz. Benim kanaatime gre,
Mslman ordusu bir meydan savanda btn
kfirlerle birden hesaplamaldr. Birliklerimiz dalma
dan, cihada kararl bir ekilde atlmak gerekir . Sulta
nn nlemek istedii ey, arpma mevsimi sonbaharda
sona erdiinden, belirleyici zaferi kazanmadan baml
ve mttefiklerinin askerleriyle birlikte evlerine dnmele
ridir. Fakat Frenkler ar temkinli askerlerdi. Msl
man glerini bu ekilde birlemi olarak grnce, ar
pmadan kanmann arelerini aramayacaklar mdr?
Selahaddin onlara bir tuzak kurmaya karar verir ve
tanrya, onlarn buraya dmelerine izin vermesi iin
dua eder. Taberiyeye ynelir, kenti bir gn iinde igl
eder, birok yerde ate yaklmasn emreder ve Ray-
mondun kars kontes ile bir avu savunucunun elinde
bulunan hisar kuatr. Mslman ordusu bunlarn di
reniini istedii an ezecek gtedir, ama Sultan adamla
rn engeller. Basky yavaa artrmak, nihai saldrya
hazrlanyormu gibi yapmak ve tepkileri beklemek ge
rekmektedir. bn el-Esir yle anlatmaktadr:
Frenkler, Selahaddinin Taberiyeyi igl ettiini ve
yaktm renince, meclislerini topladlar. Bazlar, M s
248
lmanlarn zerine yryp, onlarla arparak hisar al
malarn engellemeyi nerdi. Ancak Raym ond mdahale
etti: Taberiye bana aittir dedi. K uatm a altnda olan
benim karmdr. Ama eer Selahaddinin saldrs burada
duracaksa, hisarn alnmasna ve karmn esir edilmesine
razym. nk Allah bilir ya, gemite birok M slman
ordusu grdm , am a hibiri bugn Selahaddinin sahip ol
duu kadar kalabalk ve gl deildi. Bu durumda onun
la boy lmekten kanalm. D aha sonra Taberiyeyi her
zaman geri alabilir ve bizimkileri kurtarm ak iin fidye -
deyebiliriz . Fakat Kerak senyr prens A rnat ona yle
dedi: M slmanlarn gcn anlatarak bizi korkutm aya
alyorsun, nk onlar seviyorsun ve onlarn dostluu
nu tercih ediyorsun, yoksa bu cins szler etmezdin. Ve sen
onlarn kalabalk olduunu sylyorsan, ben de sana, a-
te, yaklacak odun miktarndan korkm az diye cevap veri
yorum . K ont bunun zerine yle konutu: Ben szler
den biriyim, sizin istediiniz gibi davranacam . Sizin ya
nnzda arpacam , am a ne olacam greceksiniz .
Batllarn arasnda bir kez daha en ar gr stn
gelmiti.
Artk arpma iin herey yerli yerindedir. Selahad
dinin ordusu, meyva aalaryla kapl verimli bir ovaya
yaylmtr. Arkada, Taberiye glnn tatl suyu ve onun
iinden geen rdn nehri yer almaktadr; daha uzakta
ise, kuzeydou ynnde Golan tepelerinin ihtiaml silue
ti farkedilmektedir. Mslman kampnn yaknlarnda
iki zirvesi bulunan bir tepe ykselmektedir, buras adn
eteindeki kyden alan Hattin boynuzlardr.
Yaklak on iki bin kiiden meydana gelen Frenk or
dusu, 3 Temmuzda harekete geer. Sefuriye ile Taberiye
arasnda katetmesi gereken yol uzun deildir, normal
zamanda en fazlasndan drt saat ekmektedir. Ancak
Filistinin bu blgesi yazn tamamen kurudur. Ne kay
nak, ne kuyu vardr ve akarsularn hepsi kurumutur.
249
Fakat Sefuriyeden ok erken yola kan Frenkler, le lere karrlar, artk onlar da bozguna uradklarndan
den sonra gle varp susuzluklarn giderebileceklerin emindirler. Hibir savunma hattnn tutunma olasl
den hibir kuku duymamaktadrlar. Selahaddin ise tu yoktur. Ama gene de umutsuzluun verdii cesaretle
zan zenle hazrlamtr. Svarileri, hem arkadan, arpmaya devam etmektedirler. Raymond, bir avu
hem nden, hem de yanlardan saldrarak, zerine ok yaknyla birlikte, kendine Mslman hatlar boyunca
yadrarak dman gn boyunca hrpalarlar. Batlla- bir yol amaya uramaktadr. Onu farkeden Selahad-
rn bir miktar kayp vermelerine neden olurlar, ama asl dinin yardmclar kamasna izin verirler. Trablus-
onlar yavalamak zorunda brakrlar. Gn batnmdan ama kadar at koturacaktr. bn el-Esirin anlattna
az bir sre nce Frenkler bir dzle gelirler, bunun te gre:
pesinden btn manzaray seyredebilmektedirler. Tam
ayaklarnn dibinde, toprak renkli birka eviyle kk Kontun gitmesinden sonra, Frenkler az daha teslim o-
Hattin ky uzanmaktadr, vadinin dibinde ise Taberi- luyorlard. M slm anlar kuru otlar atee vermilerdi ve
ye glnn sular parldamaktadr. Ve daha yaknda, rzgr duman valyelerin gzlerine flyordu. Susuzlu
sahil boyunca uzanan yeillenmekte olan ovada da Sela- un, alevlerin, dumann, yaz scann, arpma ateinin
haddinin ordusu vardr. Su iebilmek iin sultandan i- saldrsna urayan Frenklerin artk gleri kalmamt.
zin almak gerekmektedir. Fakat kendi kendilerine, lmden ancak kar koyarak
Selahaddin glmser. Frenklerin bitkin, susuzluk kurtulabileceklerini sylediler. Bunun zerine yle bir id

tan perian olduklarn, akam olmadan gle kadar bir detle saldrm aya baladlar ki, M slm anlar arpmay
brakacak gibi oldular. Ancak, Frenkler her saldrda k a
geit bulacak ne g, ne de zamanlarnn olduunu, sa
yp veriyor ve saylar azalyordu. M slm anlar hakiki ha
baha kadar bir damla su bulamadan kalmaya mahkm
ele geirdiler. Bu Frenkler iin en ar kayp oldu, n
olduklarn bilmektedir. Acaba bu koullarda arpabi
k M esihin - Allahn selm zerine olsun - bunun ze
lirler mi? Selahaddin o geceyi ibadet ve genel kurmay rinde arm ha gerildiini iddia ediyorlard.
toplantlaryla geirecektir. Geri ekilme yolunu tka
mak zere birok emirini dmann arkasn tutmakla
Islamiyete gre, Isa ancak grnte armha geril
grevlendirir ve herkesin iyi konumlanp konumlanma
mitir. nk tanr, Meryemin olunu, ona bu kadar
dn denetler, talimatlarn tekrarlar.
iren bir azap ektirilmesine izin vermeyecek kadar se
Ertesi gn, 4 Temmuz 1 1 8 7 de, tamamen kuatl
viyordu.
m, susuzluktan aptala dnm olan Frenkler, gnn
Bu kayba ramen, Frenkler arasnda yz elli kadar
ilk klaryla birlikte tepeden inmeyi ve gle ulamay
ok iyi valye hayatta kalmt, bunlar kahramanca
umutsuzca denerler. Dnk tketici yryten svari
dverek Hattin kynn zerindeki yksek bir alana
lerden daha fazla etkilenmi olan piyadeler, baltalarn
ekildiler ve adrlarn kurup, direnmeyi rgtlemeye
ve grzlerini srtlarnda yk gibi tayarak krlemesine
baladlar. Ama Mslmanlar onlar her bir yandan s
komaktadrlar; bunlar salam bir kl ve karg duvar
ktrnca, bir tek kraln adr ayakta kald. Olaylarn
na dalgalar halinde arparak ezilirler. Hayatta kalanlar,
devam, Selahaddinin on yedi yandaki olu el-Melik
karklk iinde tepeye doru kaarlar, burada valye
el-Efdal tarafndan anlatlmtr:

250 251
 Katldm ilk sava olan H attin arpmasnda baba Nitekim Arap geleneine gre, su veya yiyecek veri
mn yanndaydm. Frenkler kral tepeye varnca, adam la len bir esirin hayat balanmak zorundadr. Selahad
ryla mthi bir saldrya geerek bizim birlikleri babamn din, kendi elleriyle ldrceine yemin ettii bir ada
durduu yere kadar geriletti. Bunun zerine ona baktm, mn lehine elbette byle bir yklenime giremezdi, tma-
hznlyd, kaslmt ve sakaln sinirli sinirli ekitiri deddin devam etmektedir:
yordu. eytan kazanm am al diye bararak ilerledi.
M slm anlar yeniden tepeye saldrya getiler. Frenklerin Sultan bu szleri syledikten sonra dar kt, atna
bizim birliklerin basksyla gerilediklerini grnce, sevin bindi ve dehete dm esirleri brakarak uzaklat. Birlik
le haykrdm: Onlar yendik . Fakat Frenkler gene saldr lerinin geri dnn denetledi. A rnat buraya getirtti, e-
dlar ve bizimkiler kendilerini yeniden babam n yannda linde klc olduu halde ona doru ilerledi, boynuyla kp
buldular. Onlar gene saldrya geirdi ve onlar da dma rck kemiinin arasna vurdu. A rnat yere dnce kafas
n tepeye geri ekilmeye zorladlar. Yeniden haykrdm: n kestiler, sonra bedenini ayaklarndan tutup, titremeye
O nlar yendik . Ama babam bana dnd ve Sus. O nla balayan kraln nne srklediler. Onun byle titrediini
r ancak u yukardaki adr dtnde ezmi olacaz gren sultan da rahatlatc bir sesle yle dedi: Bu adam
dedi. Daha szn bitirmemiti ki, adr devrildi. Sultan sadece ktl ve irenlii yznden ldrld!
bunun zerine attan indi, yere kapand ve sevinten ala
yarak Allaha kretti. Nitekim kral ile esirlerin ou balanacak, ama
Templierler ve Hospitalierler Renaud de Chtillonun
Selahaddin sevin lklarnn arasnda dorulur, a- kaderine maruz kalacaklardr.
tna yeniden biner ve adrna ynelir. nemli esirler, Selahaddin balca emirlerini toplayp, onlar istilac
zellikle de kral Guy ve prens Arnat ona getirilir. Yazar larn ok uzun zamandan beri alaya aldklar ereflerini
madeddin el-Isfahani, sultann danmam olarak u iade ettiini syledii zaferlerinden tr kutlamak ze
sahneye tanklk etmitir: re, bu unutulmayacak gnn sona ermesini beklemitir.
Artk Frenklerin ordusunun kalmadn ve haksz yere
Selahaddin kral yanm a oturm aya davet etti ve Arnat igl ettikleri topraklar onlardan geri almak iin bu du
da ieri girdiinde, onu kraln yanma yerletirdi ve ona rumdan zaman geirmeden yararlanlmas gerektiini
yapt ktlkleri hatrlatt: Ka kere yemin edip boz dnmektedir. Pazara gelen ertesi gn, Raymondun
dun, ka kere anlam a imzalayp uymadn . A rnat, evir karsnn direnmenin artk bir ie yaramadn bildii
meni araclyla yle cevap verdi: Btn krallar hep Taberiye kalesine saldrmtr. Kadn Selahaddine tes
byle davranmlardr. Ben daha fazlasn yapm adm .
lim olmu, o da tabii ki savunmaclarn btn mallary
Guy bu arada susuzluktan soluyordu, sanki sarhomu gi
la birlikte rahatsz edilmeden gitmelerine izin vermitir.
bi kafasn sallyordu ve ehresi ok skntl olduunu bel
Ertesi sal, muzaffer ordu Akk zerine yrm, li
li ediyordu. Selahaddin ona rahatlatc szler syledi ve
man kenti direnmeden teslim olmutur. ehir son yllar
buzlu su getirterek ona ikram etti. Kral iti ve geri kalan
n A rnata sundu, o da susuzluunu giderdi. Sultan bunun
esnasnda epeyi bir ekonomik nem kazanmtr, nk
zerine Guyye Ona su vermeden nce benden izin alma Batyla ticaretin tm onun zerinden yaplmaktadr.
dn. yleyse ben de onu affetmek zorunda deilim dedi. Sultan, gerekli btn korumay salamaya sz vererek,

151 2-53
ok saydaki Italyan tccarnn kalmalarn salamaya
uramtr. Ama onlar komu Sr limanna gitmeyi
tercih etmilerdir. Sultan buna zlmesine ramen onla
ra engel olmamtr. Hatta btn servetlerini gtrme
lerine izin vermi ve onlar haydutlardan korumak iin
yanlarna bir refakati birlik vermitir.
Bu kadar byk bir ordunun banda bizzat yer al
may gereksiz bulan sultan, emirlerine Filistinin eitli
mstahkem mevkilerini alma grevini vermitir. Celile
ve Samaryadaki Frenk kaleleri birbiri ardna, birka
saat veya birka gn iinde teslim olmulardr. zellik
le Nablus, Hayfa ve Nazaretin durumlar byle olmu,
buralarda oturanlar Sr veya Kudse gitmilerdir.
Yegne ciddi arpma Hayfada meydana gelmi, Sela-
haddinin kardei el-Adilin komutasnda Msrdan ge
len bir ordu sk bir direnile karlamtr. El-Adil, ka
leyi ele geirmeyi baarnca, halknn tmn kle yap
mtr. bn el-Esir, kendinin de Halep arsndan, Ya-
fadan gelmi gen bir Frenk kadn esir satn aldn
anlatmaktadr:
Bir yanda bir ocuu vard. Bir gn, onu kucanda
tarken dt ve yzn izdi. Hkrklara bouldu. Y a
rann ar olmadn ve bu kadar kk birey iin bu ka
dar alam amas gerektiini syleyerek onu teselli etmeye
alyordum . Bana yle karlk verdi: Ben bunun iin
deil, zerimize ken kt talih iin alyorum. Alt er
kek kardeim vard, hepsi ld; kocam la kz kardelerimin
bana ne geldiini ise bilmiyorum . bn el-Esir, sahildeki
btn Frenklerin iinde bu kadere bir tek Yafallar(n)
maruz kaldklarn belirtmektedir.
Nitekim, geri alma harekt baka yerlerde tatllk i-
inde gereklemektedir. Selahaddin, Akkda ksa bir
sre kaldktan sonra kuzeye ynelmitir. Srun nn
den gemi, ama bu kentin gl surlar nnde durak-
254
lamamaya karar vererek, sahil boyunca muzaffer bir
yry balatmtr. Sayda, yetmi yedi yllk bir
iglden sonra 2 9 Temmuzda tek bir ok bile atlmadan
teslim olmutur. Onun arkasndan birka gn arayla
Beyrut ve Cebaly (Byblos, Gibelet) gelmilerdir. Msl
man birlikleri artk Trablusam kontluunun hemen ya-
knlarndadrlar, ama artk bu taraftan kayglanacak
birey olmadn dnen Selahaddin gneye geri d
nerek, yeniden Srun nnde duraklam ve buray ku
atp kuatmamas gerektiini dnmtr. Bahaeddin
bu konuda yle yazmaktadr:
Sultan, bir sre tereddt ettikten sonra bundan vazge
ti. Birlikleri hemen hemen her yere dalmt, adam lar bu
ok uzun seferden yorgun dmlerdi ve Sr fazlasyla iyi
savunulmaktayd, nk sahildeki btn Frenkler imdi
burada toplanmlard. Sultan bu durum da, alnmas daha
kolay olan Askalana saldrd.
Bir gn gelecek ve Selahaddin bu karar verdiine
ac ac piman olacaktr. Fakat o an iin muzaffer yr
y srmektedir. Askalan 4 Eyllde teslim olmu, sonra
Templierlere ait olan Gazzenin sras gelmitir. Sela
haddin ayn zamanda, ordusundan baz emirleri Kuds
blgesine yollam, onlar da, aralarnda Beytlahimin
(Bethlem, Betlehem) de bulunduu birok yerleim ye
rini ele geirmilerdir. Sultann artk tek bir istei var
dr: Muzaffer seferini ve kariyerini Kutsal kenti alarak
talandrmak.
Acaba bu kutsal yere, halife mer gibi tahribata ve
kan dklmesine yol amadan girebilecek midir? Ku
ds halkna bir mektup gnderir ve onlar kentin gele
cei konusunda grmeye davet eder. Kentin ileri ge
lenlerinden oluan bir heyet onunla Askalanda gr
r. Galibin nerisi makuldr: Kent ona arpmadan
2-55
verilirse, isteyen kent sakinleri btn mallaryla birlikte bunlar yapsn. Ve Balian Kuds savunmasn rgtle
gidecek, Hristiyanlarn kutsal meknlarna sayg gste mekle fazlasyla megul olduundan artk karsn g
rilecek ve gelecekte buraya hac ziyaretinde bulunmak venli bir yere gtrmesi olanakszd. Sultan ona karsn
isteyen hristiyanlar rahatsz edilmeyeceklerdir. Fakat Sra yollamas iin bir refakat birlii vermitir.
Frenkler, sultam ok artan bir ekilde, ayn gl ol Selahaddin, en korkun dman bile olsa, erefli bir
duklar zamandaki kadar kstaha cevap vermilerdir. insandan hibir ey esirgemezdi. Bu rnekte tehlikenin
Kuds, sann ld kenti teslim etmek? Bu sz ko ok kk olduu da dorudur. Baliann, cesaretine
nusu bile olamaz! Kent onlarndr ve buray sonuna ka ramen Mslman ordusunu kayglandrmas olanak
dar savunacaklardr. szdr. Surlar gl ve Frenk halk bakentine derinle
Bunun zerine Kuds artk yalnzca klla alaca mesine balysa da, savunucularn mevcutlar bir avu
na yemin eden Selahaddin, Suriyenin drt bir yanna valye ve hibir askeri deneyimi olmayan birka yz
dalm olan birliklerine Kutsal Kentin etrafnda tap- burjuvayla snrldr. te yandan, kentte yaayan orto-
lanmalarn emreder. Btn emirler koar. Hangi Ms doks ve yakubi gibi Dou hristiyanlar, bata Latin din
lman, kyamet gnnde Yaratcsna Kuds iin ar adamlar tarafndan srekli alaya alnan ruhbanlar ol
ptm veya daha da iyisi Kuds iin ehit dtm mak zere Selahaddinden yanadrlar. Sultann balca
diyebilmeyi istemez ki? Bir mneccimin bir gn, eer danmanlarndan biri Yusuf (Joseph, Yusef) Batti adn
Kutsal Kente girerse bir gzn kaybedeceini syledii da ortodoks bir papazdr. Frenkler ve Dou hristiyan
Selahaddin ona u cevab vermitir: Oray ele geir cemaatleriyle temaslar o kurmaktadr. Ortodoks ruh
mek iin iki gzm birden kaybetmeye hazrm. ban, kuatmadan ksa bir sre nce Batite, eer Batl-
Kuatma altndaki kentte savunmay, Ramallahn e- lar ok uzun sre inat ederlerse, kentin kaplarn ama
fendisi Bahan dIbelin yrtmekteydi. bn el-Esire g ya sz vermilerdir.
re, bu kii Frenklerde aa yukar kral mertebesinde o- Nitekim Frenklerin direnmesi cesurca, ama ksa ve
lan bir senyrd. Hattinden bozgundan biraz nce ay gereki olacaktr. Kuds kuatmas 20 Eyllde bala
rlabilmi ve Sra snmt. Kars Kudste olduun mtr. Kampn Zeytn (Zeytin) dana kurmu olan
da, yaz boyunca Selahaddinden onu almaya gitmek i- Selahaddin, alt gn sonra birliklerinden nihai saldrya
in izin kopartmaya uram, silah tamayacana ve gemek zere basky artrmalarn istemitir. Kazmac
Kutsal kentte bir gece bile kalmayacana sz vermiti. lar 29 eyllde, Batllarn 1094 temmuzunda deldikleri
Kente gelince, ona gene de kalmas iin yalvarlmt, yere ok yakn bir blgede bir delik amaya balam
nk ondan baka hikimse direnmeyi ynetecek ka lardr. arpmay srdrmenin yararsz olduunu g
dar otoriteye sahip deildi. Fakat erefli bir adam olan ren Balian, bir gei belgesi istemi ve sultann huzuru
Balian, Kuds ve halkn sultana verdii sze ihanet na kmtr.
etmeden savunamayaca iin, ne yapmas gerektiini Selahaddin anlamaya yanamayan bir havada g
dorudan doruya Selahaddine sormu ve yce ruhlu zkmtr. arpmadan ok nce kent halkna en uy
sultan da onu sznden kurtarmt. Eer devi Kutsal gun teslim koullarn nermemi midir? Artk pazarlk
Kentte kalmasn ve silah tamasn gerektiriyorsa, zaman gemitir, nk Frenklerin yapt gibi kenti

257
klla alacana yemin etmitir. Yeminini bozmas iin
tek yol, Kudsn kaplarn ona amas ve koulsuz
teslim olmasdr. bn el-Esir yle aktarmaktadr:
Balian, halkn hayannn balanaca szn alm ak
iin srar eder, am a Selahaddin hibir eye sz vermez.
Kalbini yu m u atm aya alr, am a bouna. Bunun zeri
ne ona u szlerle hitap eder: Ey sultan, bil ki bu kentte
saysn yalnz A llahn bildii k ad ar o k insan var. ar
pm ay srdrm ekte tereddt ediyorlar, nk birok
baka kentte yaptn gibi hayatlarn balayacan
um uyorlar, nk hayat seviyor ve lm den nefret edi
yorlar. A m a eer lm n kanlm az olduunu g r r
sek, Allah bilir y a, ocuklarm z ve karlarm z ldre
ceiz, sahip olduum uz her eyi yak acaz, size ganim et
olarak tek bir dinar, tek bir dirhem , esir edecek tek bir
erkek, tek bir kadn bile brakm ayacaz. Sonra Kutsal
kayay, el-Aksa cam iini ve birok baka yeri tahrip ede
ceiz, elimizde tuttuum uz be bin M slm an esiri ld
receiz, son ra binek atlarm z ve btn hayvanlar yok
edeceiz. Sonunda dar kacaz ve sizinle bir lm
kalm savanda olduu gibi arp acaz, iim izden hi
biri sizden birounu ldrm eden lm eyecek.-
Tehdidlerden etkilenmeyen Selahaddin, muhatab
nn cokusundan duygulanr. ok kolay yumuadn
gstermemek iin danmanlarna dner ve onlara isla-
miyetin kutsal yerlerinin tahrip edilmesini nlemek iin
kenti klla alma yeminini bozup bozamayacan so
rar. Cevaplar olumlu olur, ama efendilerinin iflah ol
maz cmertliini bildiklerinden, Frenklerin gitmelerine
izin vermeden nce onlardan mali bir tazminat almas
konusunda srar ederler, nk srmekte olan uzun se
fer devlet hzinesini tamamen boaltmtr. Danman
lar, kfirlerin aslnda esir olduklarn, kurtulmak iin
herbirinin fidye demesi gerektiini sylerler: Erkekler
iin onar, kadnlar iin beer ve ocuklar iin birer di
258
nar. Balian ilke olarak kabul eder, ama bu tutar de
yemeyecek fakirlerin savunmasna giriir. Bunlardan
yedi bin tanesini otuz bin dinar karlnda serbest b
rakmak mmkn deil midir? Hazinedarlarn fkesi
ne ramen bu istek de kabul edilir. Tatmin olan Bali
an, adamlarna silah brakmalarn emreder.
Ve 2 Ekim 1 1 8 7 de, Hicretin 5 8 3 . ylnn 2 7 Rece
binde, tam da Mslmanlarn Peygamberin Kudsten
gklere ykselmesini kutladklar gnde Selahaddin
Kutsal Kente girer. Emirler ve askerler kesin emir al
mlardr: Frenk olsun, Doulu olsun, hibir hristiyan
rahatsz edilmeyecektir. Bylece ne katliam, ne de ya
ma olmutur. Birka fanatik, Frenklerin ar hareket
lerine misilleme olarak Kutsal Kabir kilisesinin ykl
masn istemi, ama Selahaddin onlar hizaya getirmi
tir. Bunun tamamen tersine, kutsal yerlerin korunmas
n artrm ve Frenklerin bile istedikleri zaman hacca
gele bileceklerini duyurmutur. Kayann kubbesinin
zerindeki Frenk ha tabii ki indirilmi ve kiliseye ev
rilmi olan el-Aksa, duvarlar glsuyuyla ykandktan
sonra tekrar Mslman tapma olmutur.
Selahaddin evresinde ok sayda arkadayla bir
tapnaktan dierine gidip, alar, dua eder ve yere ka
panrken, Frenklerin ou kentte kalmtr. Zenginler
Sr kentine gitmeden nce evlerini, ticarethanelerini
veya mobilyalarn satmakla uramaktadrlar; alclar
da genellikle, orada kalacak olan ortodoks veya yaku-
bi hristiyanlar olmaktadr. Dier mallar, daha sonra
Selahaddinin Kutsal Kente yerletirecei Yahudi aile
lerine satlacaktr.
Balian ise, en fakirlerin fidyesi olan paray toplama
ya uramaktadr. Bu fidye tek bana ar deildir.
Prenslerinki genelde onbinlerce dinara, hatta yz bin di
nar ve daha fazlasna ulamaktadr. Ama fakirler iin,
aile bana yirmi dinar, bir veya iki yllk gelir anlamna
259
gelmektedir. Binlerce talihsiz kent kaplarnda toplana
rak, birka kuru iin dilenmektedir. Aabeyinden daha
az duyarl olmayan el-Adil, Selahaddinden bin tane fa
kir esirin fidyesiz salnmasn ister. Bunu renen Frenk
patrii ayn eyi yedi yz tanesi, Balian da be yz tane
si iin talep ederler. Sonra sultan kendi kararyla btn
yallarn hibir ey demeden gidebileceklerini ve hap
sedilmi aile babalarnn hepsinin serbest brakldn
bildirir. Frenk dul kadn ve yetimlere gelince, onlar fid
yeden balamakla kalmaz, bir de gitmeden nce onla
ra armaan verir.
Selahaddinin hazinedarlar umutsuzluk iindedirler.
Eer fakirler karlksz saln'yorsa, o halde hi deilse
zenginlerin fidyesi ykseltilsin. Bu kendilerini devlete a-
dam grevlilerin fkesi, Kuds patriinin peinde al
tn, hah ve her trden ok deerli eyayla dolu ok say
da araba olduu halde kentten ktn grdklerinde
zirveye kar. madeddin el-Isfahani, bizzat anlatt gi
bi, bu durum karsnda app kalmtr.
meye uramtr. Zaferi, Kutsal Kenti istilaclarn bo
yunduruundan kurtarmasnda ve bunu kan dkme
den, tahribat olmadan, kinsiz bir ekilde baarmasnda-
dr. Mutluluu, o olmasayd hibir Mslmann ibadet
edemeyecei bu yerlerde namaz klabilmi olmasdr.
Zaferden bir hafta sonra, 9 Ekim cuma gn el-Aksa
camiinde resmi bir tren dzenlenmitir. Bu unutulma
yacak olay iin, ok sayda din adam vaaz kimin vere
cei konusunda mcadele etmitir. Sonunda bu eref,
Ebu Saad el-Haravinin halefi am kads Muhiddin bn
el-Zekiye sultan tarafndan verilmi, o da deerli bir si
yah hilatle mimbere kmtr. Sesi ak ve grdr, ama
hafif bir titreme heyecanl olduunu belli etmektedir.
slama bu zaferi veren ve onu bir yzyllk bir yoldan
ktan sonra hak yoluna dndren tanrya hamdol-
sun. Fethi gerekletirmek iin setii bu orduya an ol
sun. Ve bu ulusa alay edilen saygnlm geri veren E-
yp olu Selahaddin Yusuf, tanrnn selm senin zeri
ne olsun.

Sultana yle dedim: Bu patrik en azndan iki yz bin

dinar edecek bir servet tayor. Onlarn mallarn gtrm e
lerine izin verdik, am a kilise ve m anastrlarn hzinelerini
deil. Buna izin vermemek lzm . Ama Selahaddin yle
cevap verdi: imzaladmz anlam alara harfiyen uymal
yz, bylece hi kimse inananlar anlam alara ihanetle su
layam az. Bunun tam am en tersine, hristiyanlar her yerde
bizim iyiliklerimizi anlatacaklardr .

Nitekim patrik, herkes gibi on dinar deyecek ve

hatta Sra rahatsz edilmeden ulamas iin bir de refa
kati birlik verilecektir.
Selahaddin, Kuds altn ymak veya intikam al
mak iin fethetmemitir. Kendi aklamasna gre, esas
olarak Allahna ve imanna kar devini yerine getir

2.60 261
 BENC KISIM

ERTELEME (1 1 8 7 -1 2 4 4 )

Msrn efendisi Kuds Frenk-

lere teslim etmeye karar verdi
inde, muazzam bir fke frtna
s btn slam lemini sard.

v s i b t b n e l - c e v z
Arap vakanvis (1 1 8 6 -1 2 5 6 )

2.63
 ON BRNC BLM

OLANAKSIZ KARILAMA

Kudsn geri alnmasnn ertesinde bir kahraman gibi

sayg gren Selahaddin, gene de eletirilmektedir. Y a
knlar tarafndan dosta, hasmlar tarafndan giderek
artan bir sertlikte. bn el-Esirin dediine gre:

Selahaddin, kararlarnda hibir skla sahip deildi.

Bir kenti kuattnda, savunucular bir sre direnirlerse,
iten bkyor ve kuatmay kaldryordu. O ysa bir hkm
dar, kaderi lehte olsa bile, asla byle davranmamaldr.
Baarnn meyvalarn sonradan israf etmektense, kararl
kalp baarsz olmak evldr. Bu gerei Selahaddinin
Sr nndeki tutumundan daha iyi aydnlatan birey ola
maz. Eer M slm anlar bu kale nnde yenilgiye urad-
larsa, bu sadece onun hatasndan kaynaklanmtr.

Kr krne bir dmanlk gstermeyen ve Zengi

hanedanna sadk kalan Musullu tarihi, Selahaddine
kar her zaman mesafeli durmutur. bn el-Esir, Hat-
tinden ve Kudsten sonra Arap dnyasnn genel co
kusuna katlmtr. Ama bu onun, kahramann hatalar
n hi kayrma yapmadan ortaya koymasn engelleme
mitir. Tarihinin Sra ilikin olarak getirdii eletiriler
tamamen dorulanmlardr.

Akk, Askalan veya Kuds gibi bir Frenk kentini veya

kalesini ele geirdii her seferinde, Selahaddin dman -

265
 valye ve askerlerine Sra gitm e izini veriyordu. ylesi
ne ki, bu kent hemen hemen alnam az hale geldi. Frenk
ler, denizlerin tesindekilere m esajlar yolladlar, o n lar da
yardm a gelmeye sz verdiler. Srun savunm asn kendi
ordusuna kar rgtleyenin bir bakm a Selahaddinin
bizzat kendi olduu sylenem ez mi?
Kukusuz, sultann yeniklere kar yce gnll tu
tumu eletirilemez. Bo yere kan dkmekten nefret et
mesi, verdii szlere harfiyen uymas, hareketlerinin
herbirinde varolan duygulandnc soyluluk, tarihin g
znde en azndan fetihleri kadar deere sahiptirler.
Ama bu arada, vahim bir siyasal ve askeri hata iledi
ini inkr etmek de mmkn deildir. Kuds ald
nda, Batya meydan okuduunu ve onun buna kar
lk vereceini bilmektedir. Bu koullarda, onbinlerce
Frenkin, Sahil kesiminin en gl kalesi olan Srda
burlar arkasnda mevzilenmesine izin vermek, yeni
bir istila iin ideal bir kpr ba sunmak demektir.
stelik valyeler, hl esir olan kral Guynin yoklu
unda, Arap vakanvislerin el-Marki dedikleri,
Batdan yeni gelmi olan marki Conrad de Montfer-
ratnn kiiliinde zellikle inat bir ef bulmulardr.
Selahaddin, tehlikenin farknda olmakla birlikte,
onu kmsemektedir. Kutsal Kentin fethinden birka
hafta sonra, Kasm 1 1 8 7 de Srun kuatmasn balat
mtr, ama bunu pek byk bir kararllkla yapmam
tr. Antik Fenike kenti, ancak Msr donanmasnn kit
lesel ibirliiyle alnabilir. Selahaddin bunu bilmektedir.
Ama surlarn nne topu topu on tekne kartm, za
ten bunlarn be tanesi de savunucularn cretkr bir
huru hareketi esnasnda yaklmtr. Dierleri Beyrut
ynnde kamlardr. Donanmadan yoksun kalan
Mslman ordusu Sura artk ancak, kenti anakaraya
balayan dar yma geitten saldrabilir. Bu koullarda
z 66
kuatma aylarca srebilirdi. Bu bitmez tkenmez sefer
den bitkin den emirlerin ou, Selahaddine bu iten
vazgemesini nermilerdir. Sultan bunlardan bazlar
n, yannda kalmalar iin altnla ikna edebilirdi. Ama
askerler kn pahalya malolurlar ve devlet hazinesi
tamtakrdr. Selahaddinin kendi de bkkndr. Bu du
rumda askerlerin yarsn terhis etmi, sonra kuatma
y kaldrarak, ok sayda kentin ve kalenin fazla gayret
sarfetmeden geri alnabilecei kuzeye ynelmitir.
Bu, Mslman ordusu iin yeni bir zafer yry
olmutur: Lazkiye, Tartus (Anartus, Tortosa), Bagras,
Safed, Kefertb... fetih listesi uzayp gitmektedir.
Frenklerin Douda ellerinde kalan yerleri saymak da
ha kolay olacaktr: Sr, Trablusam, Antakya ve lima
n ile tane soyutlanm kale. Fakat Selahaddinin
evresindekiler iinde en basiretli olanlar yanlma-
maktadrlar. Eer yeni bir istila giriimine engel olma
yacaksa, bu fetihlerin ne anlam var? Sultan da sarsl
maz bir serinkanllk gstermektedir. Bir Sicilya filosu
Lazkiye nlerinde gzktnde, eer Frenkler de
nizlerin tesinden gelirlerse, buradakilerle ayn kadere
urarlar diye ilan etmitir. 1 1 8 8 Temmuzunda
Guyyi serbest brakmakta tereddt etmemi, ona
Mslmanlara kar bir daha silaha sarlmayacana
dair yemin ettirmeyi ihmal etmemitir.
Bu sonuncu armaan da pahalya malolacaktr. Ye
minini inkr eden Frenk kral, 1189 austosunda Akk
kalesini kuatmtr. Elindeki g mtevazdr, ama ar
tk her gn gemiler gelerek, sahile dalgalar halinde Ba
tl sava dkmektedir. bn el-Esirin anlattna gre:
Frenkler, Kuds dtkten sonra k aralar giyinip, de
nizlerin tesindeki btn lkelere, en bata da byk R o-
m aya yardm ve im dat istemeye gittiler, insanlar intikam
alm aya tahrik iin, zerinde ona darbeler indiren bir A rap
tarafndan kanlar iinde braklm Mesih olan bir reim
267
 tayorlard. Baknz. te Mesih ve ite ona ldresiye
vuran Araplarn peygamberi M uham m ed diyorlard.
Duygulanan Frenkler, kadnlar da dahil toplandlar ve ge
lemeyecek durumda olanlar, kendi yerlerine dvmeye
gidenlerin masraflarm karladlar. Dman esirlerden bi
ri bana, ailesinin tek erkek ocuu olduunu ve annesinin
tehizatn salamak iin evini sattm anlatt. Frenklerin
dinsel ve psikolojik gdlenmeleri o dzeydeydi ki, am a
larna ulamak iin her zorluu amaya hazrdlar.
Nitekim, Guynin birlikleri, eylln ilk gnlerinden
itibaren takviye stne takviye aldlar. Bunun zerine,
btn Frenk savalarnn en uzun ve en korkunlarn
dan biri olan Akk arpmas balar. Akk, burun ucu
gibi olan bir yarmadann zerinde kurulmutur: G
neyde liman, batda deniz, kuzeyde ve douda dik a
yapan iki salam sur. Kent iki sra halinde kuatlm
tr. Frenkler, Mslman garnizonu tarafndan iyi koru
nan burlarn etrafnda giderek kalnlaan bir yay olu
turmulardr, ama arkalarnda Selahaddinin ordusunu
hesaba katmak zorundadrlar. Selahaddin, balangta
dman kskaca alp iini bitirmeye uramtr. Ama
bunun stesinden gelemeyeceini abuk anlamtr.
nk Mslmanlar ard arda birok zafer kazandlar-
sa da, Frenkler kayplarm hemen gidermektedirler. Do
an her gn, onlara Srdan veya denizlerin tesinden
sava cinsinden nasipleri neyse onu getirmektedir.
Ekim 1189da Akk arpmas ortal kasp kavurur
ken, Selahaddin Halepten bir mesaj alr ve Almanlarn
kral imparator Friedrich Barbarossann iki yz bin il
iki yz altm bin adamyla birlikte Suriyeye yrmek -
zere Konstantinopolise yaklatn renir. O sralarda
yannda bulunan sadk adam Bahaeddin, sultann bu ha
berden ok kayglandn bildirmektedir. Durumun ar
vahametini gznne alarak, btn Mslmanlar cihada
z6 S
armann ve halifeyi durumdaki gelimelerden haberdar
etmenin gerekli olduu sonucuna vard. Beni de bu do
rultuda, Sincar, Cezire, Musul, Erbil beylerine giderek, on
lar askerleriyle birlikte cihada bizzat katlmaya tevik et
mekle grevlendirdi. Bunlarn arkasndan Badata gide
rek, emirlmminini tepki gstermeye tevik edecektim.
Bunlarn hepsini yaptm. Selahaddin, halifeyi iinde bu
lunduu uyuukluktan kartmak iin ona bir mektup ya
zarak, Romada oturan papann Frenk halklarna Kuds
zerine ilerlemelerini emrettii'ni bildirmitir. Selahaddin
ayn sralar, Magrip ve Mslman spanya hkmdarlar
na mesajlar gndererek, onlar tpk Batl Frenklerin Do
ulu Frenklere kar yaptklar gibi kardelerinin yardm
na komaya davet etmitir. Frenklerin intikamnn mthi
olaca, yeni bir kan glne tank olunaca, Kutsal
Kentin gene kaybedilecei, Suriye ve Msrn ikisinin bir
den istilaclarn eline geecei fsltlar etrafta dolamakta
dr. Fakat, rastlant veya tanr bir kez daha Selahaddinin
lehinde mdahalede bulunmutur.
Alman imparatoru Kk Asyadan muzaffer bir e
kilde getikten sonra, 1190 ylnda, Klarslann ardlla
rnn bakenti Konyann nne gelmi, ehrin kaplarm
hzla zorlam ve geldiini haber vermek iin Antakyaya
adamlar yollamtr. Anadolunun gneyindeki Ermeni-
ler bu haberden tr alarm durumuna gemilerdir. Er
meni ruhban, Selahaddine bir mesaj yollayarak, kendi
lerini bu yeni Frenk istilasna kar korumasn rica et
mitir. Fakat sultann mdahalesine gerek kalmayacak
tr. 10 Haziranda hava ok scaktr; Friedrich Barbarossa
Toros eteklerindeki bir akarsuda ykanrken, herhalde
bir kalp krizi sonucu, suyun ancak bel hizasna geldii
bir yerde bouldu. Bu kesinlemeyi yapan bn el-Esir y
le devam etmektedir: Ordusu dald ve Allah Msl
manlar, Frenkler arasnda zellikle kalabalk ve inat
bir tr olan Almanlarn ktlnden esirgedi.
Z69

Bylece Alman tehlikesi mucizevi bir eklide atla
tlmtr, ama Selahaddini aylarca fel ederek, onun
Akky kuatanlara kar nihai arpmaya girmesini
engellemitir. Bu Filistin limannn evresindeki durum
artk donmutur. Sultan artk bir kar saldrya kar
korunakl hale gelecek kadar takviye almsa da,
Frenkleri de artk yerlerinden skmek olanakszdr.
Yava yava bir modus vivendi yerleik hale gelir. Ba
zen iti kaklar olmakta, bunlarn arasnda emirler ve
valyeler birbirlerini ziyafete davet etmekte, aralarn
da sakin sakin sylemekte, hatta Bahaeddinin aktar-
dgt gibi bazen oyun bile oynamaktadrlar:
iki tarafn ad am lar bir gn arp m ak tan yorgun
derek, ocu k lar arasnda bir arpm a dzenlemeye
k a ra r verdiler. G en kfirlerle boy lm ek zere kent
ten iki olan ocuu kt. arpm ann h arareti iinde
M sl m an olanlardan biri rakibinin stne atlad , onu
yere devirdi ve boazna k t . Onu ldrebileceini g
ren baz Frenkler yak laarak , ona Dur. O senin gerek
ten esirin oldu ve biz onu senden fidye deyerek geri ala
c a z dediler, iki dinar ald ve onu serbest brakt.
Fakat panayr elencesi havasna ramen, savaan
taraflarn durumu hi de iyi deildir. ok sayda l
ve yaral vardr, salgn hastalklar ortal kasp kavur
maktadrlar, kn iae salamak kolay deildir. Sela
haddini en ok Akk garnizonunun durumu endie
lendirmektedir. Batdan gemiler geldike, deniz tara
fndan abluka daha da sklamaktadr. Onlarca tek
neden meydana gelen bir Msr filosu, kendine limana
kadar yol amay iki kere baarmtr, ama kayplar
ardr ve sultan kuatma altndakilere iae salamak
iin bir sre sonra hileye bavuracaktr. 1190 Temmu
zunda Beyrutta devasa bir gemi donatm, bunu az
na kadar buday, peynir, soan ve koyunla doldur
mutur. Bahaeddin durumu yle anlatmaktadr:
270
Bir grup M slm an tekneye bindi, Frenk kyafetine
brndler, sakallarn kestiler, direin zerine h alar as
tlar ve gvertenin iyice gr n r yerlerine dom uzlar koy
dular. D m an teknelerinin arasndan sakin sakin gee
rek kente yaklatlar. A k k ya doru gidiyorsunuz di
yerek onlar durdurdular. Bizimkiler arm gibi y ap a
rak , Kenti alm adnz m ? dediler. G erekten dindala
ryla konutuklarn sanan Frenkler, Hayr, henz ala
m ad k , diye cevap verdiler. Bizimkiler de Pekl, k am
pn yanna yan aacaz, am a ark am zd a bir gemi daha
var, onu kente doru gitm emesi konusunda hemen u yar
m ak gerek dediler. Aslnda Beyrutlular, gelirlerken a r
kalarndan bir Frenk gemisinin geldiini fark etmilerdir.
Dm an denizciler hemen ona yneldiler, bu arad a bi
zimkiler btn yelkenieri fora edip, A kk lim anna y
neldiler, burada sevin lklaryla karlandlar, nk
kentte ktlk hkm sryordu.
Ancak bu cins kurnazlklar ok fazla tekrarlamak
mmkn deildir. Selahaddinin ordusu kskac gev
etmezse, Akk sonunda teslim olacaktr. Oysa aylar
getike bir Mslman zaferi olasl, yeni bir Hattin
ans giderek azalmaktadr. Batl sava akn tavsa
mak yerine, giderek genilemektedir. Nisan 1 1 9 1 de
karaya birlikleriyle birlikte kan Fransa kral Philippe
Augustetr, Haziran banda da onu Richard Coeur
de Lion (Arslan Yrekli Richard ngiltere kral olma
sna ramen Franszca konumaktadr, saray evresin
de ve soylular arasnda da ayn dil konuulduundan
lkab Franszcadr. MAK.) izlemitir. Bahaeddin y
le anlatmaktadr:
Bu Ingiltere kral (Melik el-nkitar) arpm ada cesur,
enerjik, cretkr bir adamd. M ertebe olarak Fransa kra
lndan daha altta olm asna ram en, ondan daha zengin ve
sava olarak daha nlyd. Yolda gelirken Kbrsa u
2-71
 rad, buray ele geirdi ve tklm tklm adam ve sava mal
zemesi dolu yirmi be kadrgayla birlikte Akk nlerinde
gzktnde, Frenkler sevin lklar attlar ve geliini
kutlamak iin byk ateler yaktlar. M slm anlara gelin
ce, bu olay kalplerini kayg ve korkuyla doldurdu.
Ingiltere tacn tayan otuz yandaki bu kzl
sal dev, sava ve uar valyenin prototipidir; ideal
lerinin soyluluu yoldan kartan kabalm ve hi u-
tanma duygusu olmamasn iyi gizleyememektedir. Fa
kat hibir Batl onun ekicilii ve inkr edilemez kariz
mas karsnda duyarsz kalamyorsa, Richard da Sela-
haddinin cazibesine kaplmtr. Daha geliinden itiba
ren onunla bulumann arelerini aramtr. El-Adile
bir mesaj gndererek, aabeyiyle bir grme ayarla
masn istemitir. Sultan buna hi tereddt etmeden u
cevab vermitir: Krallar ancak bir anlamaya varldk
tan sonra biraraya gelirler, nk bir kez tantktan ve
birlikte yemek yedikten sonra savamak uygun deil
dir, ama her ikisinin de askerleriyle evrelenmi olma
s kouluyla, kardeinin Richardla bulumasna izin
vermitir. Bylece temaslar srdrlm, ama pek bir
sonu elde edilememitir. Bahaeddinin akladna g
re, Aslnda Frenklerin bize haberci gndermekteki ni
yetleri, zellikle gl noktalarmz ve zayflklarmz ilikin btn hayallerini kaybettii iin, gzyalarn tuta
renmekti. Biz de onlar kabul ettiimizde tamamen
ayn amaca sahiptik. Richard, Kuds fatihini tanmay
samimiyetle arzu ediyorduysa da, Douda kesinlikle
yalnzca grme yapmaya gelmemiti.
Bu ilikiler srerken, Ingiliz kral Akkya kar ni
hai saldrya etkin bir ekilde hazrlanmaktadr. Dnya
dan tamamen kopan kent aln penesine dmtr.
Kente yalnzca artk birka ok iyi yzc hayatn teh
likeye atarak ulaabilmektedir. Bahaeddin, bu konuda
onlardan birinin macerasn aktarmaktadr.
272
Bu uzun arpmann en ilgin ve en ibret verici olayla
rndan biri sz konusudur. Ad Isa olan M slman bir y
zc vard, bunun geceleri dman gemilerinin altna dala
rak, kuatma altndakilerin onu bekledikleri teki taraftan
su yzne kma adeti vard. Genelde, kemerine balad
para ve haberleri garnizona gtrmekteydi, iinde bin di
nar ve ok sayda mektubun bulunduu keseyle birlikte
dald bir gece farkedildi ve ldrld. Bir felketin mey
dana geldiini hemen bildik, nk sa varr varm az kent
ten bir gvercin salarak bizi haberdar ediyordu. O gece bi
ze hibir iaret gelmedi. Birka gn sonra, su kenarnda
bulunan baz Akkllar bir cesetin sahile vurduunu g r
dler. Yaklanca kemerinde altn ve mektuplarn m hr
lendii balmumu hl duran yzc Isay tandlar. A ca
ba grevini ldkten sonra da, tpk hayattaykenki kadar
sadakatle yerine getiren baka bir insan grlm mdr?
Baz Arap savalarnn kahramanl durumu kur
tarmaya yetmemektedir. Akk garnizonunun durumu
kritiklemektedir. 1191 yaznn banda, kuatma altn-
dakilerin arlar artk umutsuzluk lklarndan ibaret
hale gelmitir: Gcmz tkendi ve artk teslim olmak
tan baka aremiz yok. Eer bizim iin birey yapmazsa
nz, yarn aman dileyip kenti teslim edeceiz. Selahaddin
zerindeki baskya malup olur. Kuatma altndaki kente
maz. Yaknlar salndan endielenmektedirler ve he
kimler ona sakinletirici ilalar vermektedirler. Selahad
din, habercilerine, kampn tmne Akky kurtarmak i-
in kitlesel bir saldr yaplacan duyurmalarn emre
der. Ama emirleri ona uymazlar. Mslman ordusunun
tmn neden bo yere tehlikeye atalm ki? diye kar
lk verirler. Frenkler imdi o kadar kalabalk ve o kadar
iyi mevzilenmilerdir ki, her saldr intihar olacaktr.
iki yllk kuatmadan sonra, 11 Temmuz 1191de
Akk surlarnn zerinde aniden hal bayraklar grlr.
273
 Frenkler muazzam bir sevin l attlar, bu arada
bizim kampta herkes app kalmt. Askerler alyor
ve yaknyordu. Sultana gelince, ocuunu kaybetmi
bir anne gibiydi. Onu grmeye gittim ve rahatlatmak
iin elimden geleni yaptm. Artk Kudsn ve sahil e
hirlerinin geleceini dnmesi ve Akkda esir den
Mslmanlarn kaderiyle megul olmas gerektiini
syledim.
Acsn bastran Selahaddin, esirlerin serbest brak
lma koullarn tartmak zere Richarda bir haberci
yollad. Fakat Ingilizin acelesi vardr. Geni bir saldr
balatmak iin baarsndan yararlanmaya iyice kararl
olarak, tpk drt yl nce Frenk kentleri birbiri ardna
eline geerken sultann da yaad gibi, esirlerle ura
maya zaman yoktur. Tek fark, esirlerle uramak iste
meyen Selahaddinin onlar serbest brakmasna kar
lk, Richardm katletmeyi tercih etmesidir. Akk garni
zonundaki iki bin yedi yz asker kent surlarnn nn
de toplanmtr, yanlarnda onlarn ailelerinden olan
yaklak yz kadn ve ocuk vardr. Artk tek bir et
kitlesi oluturacak ekilde birbirlerine iplerle balanan
bu insanlar Frenk savalarna verilmi, onlar da bun
lar zerine kllar, karglar ve hatta talarla saldrarak,
btn iniltiler kesilene kadar ilerini srdrmlerdir.
Bu sorunu bylece abucak zen Richard, birlikle
rinin banda Akkdan ayrlr. Gneye ynelir, donan
mas onu ky boyunca yakndan izlemekte, Selahaddin
de bu arada kara iindeki paralel bir yol zerinde onu
izlemektedir. ki ordu arasnda defalarca arpma olur,
ama hibiri belirleyici deildir. Sultan, artk istilaclarn
sahil kesiminin denetimini yeniden ele geirmelerini en
gelleyemeyeceini, ordularn ise hi yok edemeyeceini
bilmektedir, ihtiras, onlar engellemekle, kaybedilmesi
slamiyet iin korkun bir eyolacak Kudse giden yolu
ne pahasna olursa olsun onlara kesmekle yetinmekte
174
dir. Kariyerinin en karanlk anlarn yaadn hisset
mektedir. Derinlemesine etkilenmitir, ama yine de as
kerlerinin ve yaknlarnn moralini yksek tutmaya a
balamaktadr. Yaknlaryla konuurken, ar yenilgile
re uradn kabul etmekte, ama kendinin ve halknn
burada kalacaklarn, oysa Frenk krallarnn er veya
ge bitecek bir sefere katlmaktan baka bir ey yapma
dklarn sylemektedir. Fransa kral, Douda yz gn
kaldktan sonra austosta Filistinden ayrlmam m
dr? Ingiltere kral da, uzaktaki krallna geri dnmek
iin acele ettiini defalarca tekrarlamam mdr?
Zaten Richard da diplomatik giriimlerini artr
maktadr. Askerlerinin bata Yafann kuzeyindeki Ar-
suf ky ovasnda olmak zere baz baarlar kazand
1191 eyllnde hzl bir anlamaya varabilmek iin
el-Adil nezdinde srar etmektedir. Ona yollad bir
mesajda yle der:
Bizimkiler ve sizinkiler ldler, lke harap oldu ve
olay hepimizin denetiminden tamamen kt. Bunlarn
yeterli olduunu dnmyor musun? Bize ilikin ola
rak, yalnzca uyumazlk konusu var: Kuds, hakiki
ha ve lke.
Kudse ilikin olarak, oras bizim tapnma yerimiz
ve oradan vazgemeyi asla kabul etmeyiz, sonuncu aske
rimize kadar arpmak zorunda kalsak bile. lke konu
sunda, rdn nehrinin batsnn bize braklmasn iste
riz. Haa gelince, o sizin iin bir tahta parasdr, ama bi
zim iin llemez bir deere sahiptir. Sultan onu bize
versin ve bu tketici mcadeleye son verilsin.
El-Adil bunu hemen aabeyine aktarr, o da ceva
bn yazdrmadan nce balca yardmclarna danr.
Kutsal kent size ait olduu kadar bize de aittir; hatta
bizim iin daha nemlidir, nk peygamberimiz mucizevi
gece yolculuunu ona doru yapt ve cemaatimiz kyamet
2-75
 gn burada toplanacak. Demek ki buray terketmemiz
sz konusu olam az. M slm anlar bunu asla kabul etmez
ler. lkeye gelince, buras her zaman bizimdir ve sizin
igaliniz geicidir. Buralara, o sralarda orada oturan
M slmanlarn zayfl sayesinde yerleebildiniz, ama sa
va olduu srece elinizde tuttuunuz topraklardan yarar
lanmanza izin vermeyeceiz. H aa gelince, bizim iin b
yk bir kozdur ve ancak karlnda slam lehine byk
bir taviz alrsak ondan ayrlrz.
iki mesajn da kararll yanltmamaldr. Her iki
taraf da u isteklerini sunmusa da, uzlama yolunun
kapal olmad aktr. Nitekim, bu mesaj al veriin
den gn sonra Richard, Selahaddine ok ilgin bir
mektup ulatrr. Bahaeddin anlatmaktadr:
El-Adil, son temaslarnn sonularn aktarm ak zere
beni ard. ngrlen anlam aya gre, el-Adil Ingiltere
kralnn kzkardeiyle evlenecek. Bu kadn Sicilya kralyla
evliydi, ama kral ld. Ingiliz de kzkardeini D ouya ge
tirdi ve onu el-Adille evlendirmeyi teklif etti. Kral, bu ev
lilikle ky eridinin (Sahel) kraliesi olacak olan kzkarde-
ine, Akkyla Askalan arasnda bulunan kendi denetimin
deki topraklar verecek. Sultan da, ky eridinin kral ola
cak kardeine sahildeki topraklar verecek. H a onlara tes
lim edilecek ve her iki taraf ellerindeki esirleri serbest bra
kacak. Sonra bar antlamasna varldndan, ngiltere
kral denizler tesindeki lkesine geri dnecek.
El-Adil, buna akas baylmtr. Bahaeddinden,
Selahaddini ikna etmek iin elinden geleni yapmasn
ister. Vakanvis buna uraacana sz verir.
Ben de sultann huzuruna ktm ve duyduklarm ona
tekrarladm. Balangta bunda bir saknca grmediini
syledi, ama onun kansna gre Ingiltere kralnn kendisi
byle bir dzenlemeyi asla kabul etmezdi ve burada bir a
276
ka veya bir hileden baka birey sz konusu deildi. O n
dan, bunu onayladn dorulamasn kere istedim, o
da onaylad. Ben de el-Adilin yanna dnerek, sultann
kabul ettiini bildirdim. Oda dman kampna acele ce
vap yollad. Ama meln Ingiliz ona, kzkardeinin bu ne
riyi duyduktan sonra korkun fkelenerek geri dnd
n syletti; kadn kendini asla bir M slmana vermeyece
ine yemin etmiti.
Tam da Selahaddinin tahmin ettii gibi, Richard hi
le yapmaya urayordu. Sultann bu plan tamamen
reddedeceini, bunun da el-Adilin hi houna gitmeye
ceini dnyordu. Selahaddin plan kabul ederek,
Frenk hkmdarm ikili oyununu ak etmek zorunda
brakyordu. Nitekim Richard, aylardr el-Adille ayr
calkl ilikiler kurmaya alyor, ona kardeim diye
hitap ediyor, Selahaddine kar kullanmak amacyla o-
nun ihtiraslarn gdklyordu. Savata byle eyler olur.
Sultan da kendi cephesinden byle yntemler uygula
maktadr. Richardla yrtt mzakerelere paralel o-
larak, Srun efendisi el-Marki Conradla da grme
balatmtr. Conrad, topraklarn elinden alacandan
kukuland Ingiltere kralyla ar gergin ilikiler iin
dedir. Selahaddine deniz Frenklerine kar bir ittifak
nerecek kadar ileri gidecektir. Bu teklifi tamamen ka
bul etmeyen sultan, bunu Richardn zerindeki diplo
matik basksn artrmak iin kullanmtr. ylesine ki,
sonunda markinin siyasetinden fkeye kaplan Richard,
birka ay sonra onu ldrtecektir.
Tuza baarsz olan Ingiltere kral, el-Adilden, Se-
lahaddinle bir grme ayarlamasn istemitir. Ama
sultann cevab birka ay nce verdiinin ayn olmutur:
K rallar ancak bir anlam aya vardktan sonra buluur
lar. H er halkrda ben senin dilini anlamam ve sen de be
^77
 nimkini bilmezsin, bu durum da ikimizin birden gvene
cei bir evirm ene ihtiyacm z var. Bu ad am , bizim a ra
mzda habercilik yapsn, bir anlam aya vardm zda bir
araya geliriz ve aram zda dostluk hkm srer.
Mzakereler daha bir yl srncemede kalacaktr.
Kudste mevzilenen Selahaddin, zamann gemesine
aldrmamaktadr. nerileri basittir: Herkes elindekini
muhafaza etsin; Frenkler eer isterlerse Kutsal Kente
silahsz olarak gelsinler, ama kent Mslmanlarn
elinde kalacaktr. Yurduna dnme arzusuyla yanp tu
tuan Richard, iki kere Kuds ynne yryp, ama
saldrya gemeyerek, onu karar vermeye zorlamtr.
Fazlasyla bol olan enerjisini sarfetmek iin, Aska-
landa aylar boyunca sren mthi bir kale inasna gi
rimitir, buray bir gn yapmay hayal ettii Msr se
feri iin s olarak kullanmay dnmektedir. Kale in
as bitince, Selahaddin onun bar antlamasndan
nce ta be ta yklmasn talep etmitir.
1192 Austosunda Richardn sinirleri artk son
haddine kadar gerilmitir. Ar hastadr, Kuds geri
almaya girimemekle itham eden birok valye onu
terketmitir, Conrad ldrtmekle sulanmaktadr,
dostlan bir an nce Ingiltereye dnmek iin bask yap
maktadrlar ve artk yola kn geciktirecek durumda
deildir. Askalan kendine brakmas iin Selahaddine
adeta yalvarr. Fakat cevap olumsuzdur. Bunun zerine
yeni bir mesaj yollar, talebini yeniler ve eer alt gn
iinde uygun bir anlama imzalanmazsa, k burada
geirm ek zorunda kalacan belirtir. Bu rtl ltima
tom Selahaddini glmsetir. Sultan haberciyi yanna
oturtarak, ona yle der: Krala, Askalan konusunda
hibir eye raz olmadm syleyeceksin. K bu lke
de geirme tasarsna gelince, bunun kanlmaz oldu
unu dnyorum, nk ele geirdii bu topraklarn
278
gittii anda elinden alnacan biliyor. Gitmeden aln
mas bile mmkndr. Ailesinden ve lkesinden iki ay
uzaktayken, gl kuvvetliyken ve hayatn zevklerin
den yararlanabilecek durumdayken, k gerekten bu
rada geirmek istiyor mu? Ben kendi hesabma k
burada geirebilirim, sonra yaz, sonra baka bir k
ve baka bir yaz, nk ben kendi lkemdeyim, o
cuklarmn ve yaknlarmn arasndaym, onlara bak
yorum ve bir klk bir de yazlk ordum var. Artk ha
yatn zevkleriyle pek bir ilgisi kalmam yal bir insa
nm. Tanrnn ikimizden birine zafer vermesine kadar
bylece bekleyeceim.
Bu konuma tarzndan aka etkilenen Richard,
izleyen gnlerde Askalandan vazgemeye hazr oldu
unu bildirir. Ve 1192 Eyllnn banda be yllk bir
bar anlamas imzalanr. Frenkler, Srla Yafa arasn
daki sahil kesimini muhafaza etmekte ve Kuds de da
hil, lkenin geri kalan zerinde Selahaddinin ege
menliini tanmaktadrlar. Sultandan gei belgesi alan
Batl savalar, Isann kabri zerinde dua etmek iin
Kutsal kente doluurlar. Selahaddin onlarn en nem
lilerini kibarca kabul eder ve hatta yemeini payla
maya davet eder ve ibadet serbestisi konusundaki ke
sin kararn dorular. Fakat Richard Kudse gitmeyi
reddeder. Fatih olarak girmek zere kendine sz verdi
i bir kente konuk olarak girmek istememektedir. Ba
r anlamasna varlmasndan birka ay sonra, Kutsal
Kabri ve Selahaddini gremeden Doudan ayrlr.
Sultan, Batyla olan bu mcadeleden sonunda ga
lip kmtr. Frenkler kukusuz baz kentlerin deneti
mini geri alarak, bylece yz yllk bir erteleme sala
mlardr. Ama artk asla isteklerini slam dnyasna
dayatabilecek bir g olmayacaklardr. Artk denetim
lerinde gerek devletler olmayacak, yalnzca baz yer
leimlerle yetineceklerdir.
2-79
 Selahaddin, bu baarsna ramen, kendini rselen
mi ve biraz da aptan dm olarak hissetmektedir.
Emirleri zerindeki otoritesi zayflamtr, aleyhinde o-
lanlar giderek artmaktadr. Bedensel bakmdan iyi de
ildir. Aslnda sal hibir zaman mkemmel olma
m, onu yllardan beri hem amda, hem Kahirede sa
ray hekimlerine tedavi olmak zorunda brakmtr. Ka-
hiredeyken, Ispanyadan gelmi olan ve Maimonides a-
dyla daha fazla tannan Musa bn Meymun adndaki
nl bir Arap Yahudisi tabipin hizmetinden yarar
lanmaktadr. stelik, Frenklere kar mcadelesinin en
zor yllar esnasnda sk sk stma olmu, bu da onu
gnlerce yataa ivilemitir. Fakat 1 1 9 2 de hekimleri
endielendiren, herhangi bir hastaln ilerlemesi deil
de, genel bir zayflama, sultana yaklaan herkesin far-
kettii bir cins zamanndan nce ihtiyarlamadr. Sela
haddin henz elli be yandadr, ama kendi de hayat
nn sonuna geldiini bilmektedir.
Selahaddin hayatnn son gnlerini, en sevdii kent
olan amda, akrabalarnn arasnda huzur iinde geir
mitir. Bahaeddin artk onun yanndan ayrlmamakta,
her hareketini sevgiyle kaydetmektedir. 18 ubat 1193
perembe gn, Hisardaki saraynn bahesinde onun
yanma gider.
Sultan, ocuklarnn en kkleriyle evrelenmi ola
rak glgede oturm utu. eride onu kimin beklediini sor
du. Frenk haberciler ile bir grup emir ve nde gelen kii
diye cevap verdiler. Frenkleri artt. Bunlar huzuruna
geldiklerinde, kucanda ok martt kk oullarn nda durmas iin, Hisarn iinde oturan bir eyh getir
dan Ebubekir vard. Byklar ve sakallar tral ehreleri,
sa biimleri, ilgin kyafetleriyle Frenkleri gren ocuk
korktu ve alam aya balad. Sultan Frenklerden zr di
ledi ve ne syleyeceklerini bile dinlemeden grmeye son
verdi. Sonra bana, bugn birey yedin m i? dedi. Bu, o
nun birini yemee davet etme tarzyd. Sonra seslendi: Bi
ze yiyecek bireyler getirsinler . Pilav ve ayranla birlikte
hepsi de hafif baka yemekler getirdiler, bunlardan yedi.
Bu beni rahatlatt, nk itahn tam am en kaybettiini
sanyordum. Bir seneden beri kendini ar hissediyor ve
azna hibir ey koyamyordu. Z o r yryor ve insanlar
dan bundan tr zr diliyordu.
Hatta Selahaddin bu perembe gn, Mekkeden
dnen bir hac kafilesini karlamaya atla gidecek kadar
kendini iyi hissetmektedir. Ama iki gn sonra artk aya
a kalkamamaktadr. Yava yava bir hareketsizlik ha
linin iine yuvarlanmtr. Bilincinin ald anlar gide
rek azalmaktadr. Herhalde haberi kente yayldndan,
amllar kentlerinin bir sre sonra anariye yuvarlana
candan kayglanmaktadrlar.
Yam a korkusuyla arlardan kumalar kaldrld. Ve
her gece eve gitmek iin sultann baucundan ayrldm
da, insanlar benim ifademden kanlmaz sonun meydana
gelip gelmediini anlam ak iin yoluma yorlard.
2 Mart akam, hastann odas gzyalarn tutama
yan sarayl kadnlar tarafndan istila edilir. Selahad-
dinin durumu o kadar kritiktir ki, byk olu el-Efdal,
Bahaeddinden ve sultann die bir alma arkada o-
lan kad el-Fadldan geceyi hisarda geirmelerini ister.
Kad, Bu tedbirsizlik olur diye cevap verir, nk
kent halk bizim gelmediimizi grnce, en kt eyi
dnecektir ve yamalama balayabilir. Hastann ba
tilir.
Bu (eyh) kuran okuyor, Allahtan ve ahiretten sz edi
yordu, sultan bu arada bilinsiz bir ekilde yatyordu. E r
tesi sabah geri dndmde oktan lmt. Tanr ona

z8o
 m erham et etsin. Bana, eyhin Allahtan baka tant yok
tur ve ben ona teslim old u m diyen ayeti okuduunda,
sultann glmsedii, yznn aydnland ve sonra ru
hunu teslim ettii anlatld.

lm haberi duyulur duyulmaz, ok sayda aml

hisara ynelir, ama muhafzlar onlar ieri sokmaz. Yal ON KNC BLM
nzca byk emirlerin ve balca ulemann, sarayn sa
lonlarndan birinde oturan, mteveffa sultann byk A D L VE K M L
olu el-Efdale basal dilemelerine izin verilmekte
dir. airler ve hatiplerden ses kartmamalar istenmi Dneminin btn byk Mslman yneticilerinden
tir. Selahaddinin en kk ocuklar sokaa kp, gz sonra olduu gibi, Selahaddinin ardndan da hemen i
yalar iinde kalabala karmlardr. Bahaeddin an sava kmtr. lr lmez, imparatorluu paralan
latyor: mtr. Oullarndan biri Msr, bir dieri am, n-
cs Halepi almtr. Ama ne mutlu ki, on yedi erkek
Bu dayanlmaz sahneler le namaz sonrasna kadar ve tek kz ocuunun ou arpamayacak kadar k
srd. Sonra sultan ykadlar ve kefene sardlar; bu i iin
ktr, bu da paralanmay bir miktar snrlandrmak
gereken herey borca alnd, nk sultann kendine ait hi
tadr. Fakat sultan, arkasnda iki erkek karde ve ok
mal yoktu, ilahiyat el-Devlehi tarafndan yrtlen y
sayda yeen brakmtr ki, bunlar da mirastan payla
kam a trenine davet edilmeme ramen, buna katlacak ce
sareti bulamadm. le namazndan sonra, cenazeyi ku
rn ve eer mmknse terekenin tamamn istemekte
ma kapl bir tabutun iinde dar kardlar. Cenaze ala dirler. Eyyubi imparatorluunun yeniden tek bir efe, az
yn gren kalabalk, alap barmaya balad. Sonra ta daha Arslan Yrekli Richardn enitesi olacak olan be
butun stnde grup grup dua edildi. D aha sonra sultan cerikli mzakereci adil el-Adil e itaat etmesi iin,
hastayken tedavi grd saray bahesine gtrld, son yaklak dokuz yl sren arpmalar, ittifaklar, ihanet
ra batdaki blme gmld. Onu ikindi namaznda top ler ve cinayetler gerekmitir.
raa verdiler. Allah ruhunu ad etsin ve nur iinde yatsn. Selahaddin, fazlasyla iyi hatip, fazlasyla entrikac,
fazlasyla hrsl ve Batllara ar iltifatkr olan kk
kardeinden biraz ekinmekteydi. Bu yzden ona ok
nemli olmayan bir ikta vermiti: rdnn dou ky
snda, Renaud de Chtillondan alman kaleler. Sultan,
onun bu kurak ve hemen hi oturan olmayan toprak
larda asla imparatorluun ynetimine talip olamayaca
n dnyordu. Bu, onu yanl tandn gsterir. El-
Adil, 1196 Temmuzunda am el-Efdalden sker alr.
Selahaddinin yirmi alt yandaki olu, hibir ynetim

282 283
yeteneinin bulunmadn gstermitir. Fiili iktidar ve
ziri, tarihinin kardei Ziyaeddin el-Esire brakarak,
kendini alkole ve harem zevklerine vermitir. Amcas
bir komplo sayesinde ondan kurtularak onu yakndaki
Serpad kalesine srm; burada pimanlktan kvranan
el-Efdal, sefil hayatn brakarak kendini ibadet ve zikre
vermeye karar vermitir.
Selahaddinin Msr hakimi olan el-Aziz adndaki di
er olu 1198 Kasmnda, Piramitler yaknndaki bir
kurt av srasnda attan derek lmtr. El-Efdal, o-
nun varisi olarak tahta gemek zere inzivasndan ayrl
m, ama amcas bu yeni tac onun elinden alp, onu
tekrar mnzevi hayatna gndermekte hi zorluk ek
memitir. 1 2 0 2 de elli yedi yanda olan el-Adil, bu ta
rihten itibaren artk Eyyubi imparatorluunun tartma
sz hakimidir.
nl aabeyinin karizmasna ve dehasna sahip de
ilse de, ondan daha iyi bir yneticidir. Arap lemi o-
nun ynetimi altnda bir bar, refah ve hogr dne
mi yaamtr. Kudsn geri alnmasndan ve Frenk-
lerin zayflamasndan sonra cihada gerek kalmadn
dnen yeni sultan, Frenklere kar bir arada yaama
ve ticari iliki siyaseti benimsemitir; hatta yzlerce Ital
yan tccarnn Msra yerlemesine izin bile vermitir.
Arap-Frenk leminde daha nce ei grlmemi bir
sknet yllarca hkm srecektir.
ilk dnemde, Eyyubiler kendi kavgalarnn iine s
rklenirlerken, Frenkler, kocaman paralan kopartl
m olan lkelerini biraz hale yola koymaya almlar
dr. Richard, Doudan ayrlmadan nce, bakenti artk
Akk olan Kuds kralln yeenlerinden birine, el-
kont Herreye, kont Henri de Champagnea emanet et
miti. Hattinde urad yenilgiden sonra gzden den
Guy de Lusignana gelince, Kbrs kral yaplarak, eref
li bir ekilde srgn edilmitir. Hanedan adada drt
284
yzyl hkm srecektir. Henri de Champagne, devleti
nin zayfln telfi etmek iin hahaiyunla bir anla
ma yapmann peindedir. Onlarn eyhi olan dan ihti
yarn grebilmek iin tarikatn kalelerinden el-Kafa
bizzat gitmitir. Dan ihtiyar Sinan ksa bir sre nce
lmtr, ama ardl, tarikatn zerinde ayn mutlak o-
toriteye sahiptir. Bunu Frenk ziyaretisine kantlamak i-
in, iki mridine surlarn tepesinden aa atlamalarn
emretmi, onlar da bunu bir an bile tereddt etmeden
yerine getirmilerdir. eyh bu katliam srdrmeye ni
yetlidir, ama Henri ona bu ie son vermesi iin rica et
mitir. Bir ittifak anlamas yaplmtr. Hahaiyun,
konuklarn ereflendirmek iin, kendilerine verilecek
bir ldrme iinin olup olmadn sormulardr. Henri,
eer frsat karsa onlara bavuracana sz vererek te
ekkr etmitir. Kaderin cilvesi; Richardn yeeni bu
sahneyi grdkten ksa bir sre sonra, 10 Eyll
1 1 9 7 de Akkdaki saraynn pencerelerinden birinden
derek lmtr.
Onun lmn izleyen haftalar iinde, bu dnemi
belirleyen yegne ciddi arpmalar meydana gelmitir.
Nitekim, fanatik Alman haclar, Sayda ve Beyrutu ele
geirmiler ve el-Adil de bu esnada Yafay geri almtr.
Fakat 1 Temmuz 1 1 9 8 de, be yl sekiz ay iin yeni bir
anlama imzalanmtr. Selahaddinin kardei bu bar
tan iktidarn salamlatrmak iin yararlanmtr. Uya
nk bir devlet adam olarak, artk yeni bir istalay nle
mek iin sahil kesimi Frenkleriyle anlamann yeterli ol
madn, bizzat Batnm kendine bavurmak gerektii
ni bilmektedir. Onlar Msr ve Suriyenin zerine dene
timsiz sava dalgalarn boaltmamalar konusunda
ikna etmek zere, Italyan tccarlaryla olan iyi ilikileri
ni kullanmak yararl olmaz m?
1202 ylnda, Msr naibi olan olu el-Kmile (m
kemmel), Akdenizin en byk deniz gc olan Yce
285
 da ikna etmeye uramaktadrlar. Dukann gerek
Venedik Cumhuriyetiyle grmeler balatmasn tav
amac, elbette cumhuriyetini Akdenizin tmn denet
siye etmitir. Pragmatizmin ve ticari karlarn dilini ko
ler hale getirmektir, ama ileri srd kantlar ok kur
nuan iki devlet abucak bir anlamaya varmtr. El-
nazcadr. valyelerin Rum sapknlardan hi holan
Kamil Venediklilere, skenderiye veya Dimyat gibi Nil
mamalarndan yararlanarak, Bizansn muazzam hzi
deltas limanlarna girilerini garanti etmekte ve onlara
nelerini onlara anlatarak, onlarn nderlerine Rumlarn
gereken tm koruma ve yardm salamaktadr; duka
kentinin denetiminin Mslmanlara kar daha etkili
lar cumhuriyeti, bunun karlnda Msra ynelik hi
saldrlarda bulunmalarna olanak salayacan akla
bir Bat seferini desteklememe sz vermektedir. Byk
yarak, onlarn bu ynde karar vermelerini baarmtr.
bir tutar denecei vaadi karsnda, bir grup Batl h
Venedik filosu 1203 Hazirannda Konstantinopolis n
kmdarla yaklak otuz be bin Frenk savasn M
lerine gelmitir. bn el-Esir yle anlatmaktadr:
sra tama anlamas imzalam olan Itayanlar, bunu
gizli tutmay tercih etmilerdir. Becerikli pazarlklar Rumlarn kral arpm adan kat ve Frenkler gen
olan Venedikliler, yklenimlerinin hibirini bozmamaya adaylarn tahta oturttular. F ak at an cak ismen iktidarday
karar vermilerdir. d, nk btn kararlar Frenkler veriyordu. Bunlar in
valyeler gemiye binmek zere Adriyatik kentine sanlara ok ar vergiler koydular ve dem e olanaksz ha
geldiklerinde, duka Dandolo tarafndan scak bir ekil le geldiinde, btn altnlar ve mcevherleri, hatta hala
de karlanmlardr. bn el-Esir, ok yal, kr bir adam rn ve M esih ikonalarnn zerinde olanlarn da aldlar.
d ve ata bindiinde, binein gitmesi iin bir seyise ihti R um lar bunun zerine ayak lan dlar gen hkmdar l
yac vard, demektedir . Yana ve sakatlna ramen, drdler, sonra Frenkleri kentten atp, kaplara barikat
kurdular. M evcutlar o k az olduundan, Klarslann
Dandolo ha altndaki sefere bizzat katlmaya niyetli ol
olu Konya sultan Sleymana yardm larna gelmesi iin
duunu bildirmitir. Ancak yola kmadan nce, val
haber yolladlar. A m a o bunu yapam ad.
yelerden zerinde anlamaya varlm tutar demelerini
istemitir. Ve onlar demenin ertelenmesini talep edince,
Rumlarn kendilerini savunacak kadar gleri yok
birka yldan beri Adriyatikte Venediklilerle rekabete
tu. Bunun nedeni yalnzca ordularnn mevcutlarnn
girimi olan Zara limannn igl edilmesi kouluyla
byk blmnn Frenk paral askerlerden olumas
bunu kabul etmitir. valyeler bu teklife ancak epeyce
deil, ayn zamanda bizzat surlarn iinde onlara kar
tereddt ettikten sonra raz olmulardr, nk Zara,
hareket eden ok sayda Venedik ajannn bulunmasy-.
Romann sadk hizmetkr Macaristan kralna ait bir
d. Bir hafta bile srmeyen arpmalardan sonra, kent
hristiyan kentidir, fakat valyelerin seenei yoktur:
Nisan 1 2 0 4 te istila edilmi ve gn boyunca talana
Duka ya bu kk hizmeti, ya da vaadedilen tutarn he
ve katliama terkedilmitir. konalar, kitaplar, heykeller,
men denmesini istemektedir. Bylece Zaraya 1202 Ka
Yunan ve Bizans uygarlnn tan, saylamayacak ka
smnda saldrlm ve kent yamalanmtr.
dar ok sanat eseri alnm veya tahrip edilmi ve kent
Fakat Venediklilerin gz daha yukarlardadr. Sefe
halkndan binlercesi boazlanmtr. Musullu tarihi
rin nderlerini, tahta Batklara yatkn birini yerletir
unlar aktarmaktadr:
mek zere yolu Konstantinopolise saptrmak konusun

287
286
 Btn Rumlar ldrldler veya soyuldular. nde ge
lenlerinden bazlar, pelerinde Frenkler olduu halde, Sof
ya dedikleri byk kiliseye snmaya altlar. Bunun -
zerine bir grup papaz ve kei, ellerinde halar ve nciller
olduu halde dar karak, saldrganlara hayatlarnn ba
lanmas iin yalvarm lar, am a Frenkler onlarn ricalar
na hi kulak asmamlar, hepsini katledip, sonra da kilise
yi yamalamlardr.
Frenk ordusuyla birlikte gelen bir fahie patriin
tahtna oturarak ak sak arklar sylerken, sarho
askerlerin komu manastrlarda Rum rahibelerin rzna
getikleri de anlatlmaktadr. Tarihin en aalk eylem
lerinden biri olan Konstantinopolisin yama edilmesi
nin ardndan, bn el-Esirin dedii gibi, tahta bir Dou
Latin imparatorunun kartlmasna sra gelmitir.
Flandre dk Baudouin olan bu imparatorun otoritesi
ni Rumlar elbette asla tanmayacaklardr, imparatorluk
sarayndan kurtulabilenler, Bizansn elli yedi yl sonra
geri alnmasna kadar geici bakent olacak Iznike yer
leeceklerdir.
lgn Kontantinopolis maceras, Suriyedeki Frenk
yerleimlerini glendirmek yerine, onlara son bir dar
be indirmitir. Nitekim, Douya servet aramak zere
gelen bu ok saydaki valye iin, Rum topraklar ar
tk iyi bir gelecek sunmaktadr. Burada alnacak fiefler,
ylacak zenginlikler varken; Akk, Trablus veya An
takya evresindeki dar sahil eridi maceraclara hi de
cazip gzkmemektedir. Seferin ynnn deimesi, ilk
etki olarak Suriye Frenklerini Kudse kar yeni bir
harekta giriebilecekleri takviyeden mahrum etmi ve
1204 ylnda sultandan bar anlamasn uzatma tale
binde bulunmak zorunda brakmtr. El-Adil bunu alt
yl iin kabul etmitir. Gcnn zirvesinde olmasna
ramen Selahaddinin kardei bir yeniden fetih ha
288
rektna girimeye hi niyetli deildir. Sahil kesiminde
Frenklerin bulunmas onu hi rahatsz etmemektedir.
Suriye Frenklerinin ounluu barn uzamasn is
terdi, ama denizlerin tesinde ve zellikle de Romada,
arpmalar balatmaktan baka birey dnlme
mektedir. Akk krall, bir evlilik nedeniyle 1 2 1 0 da
Jean de Briennee gemitir. Bu adam, Batdan yeni gel
mi altm yanda bir valyedir. Temmuz 1 2 1 2 de ba
r be yl d.aha uzatmaya raz olmakla birlikte, 1217
yazndan itibaren bir saldrya gemek zere hazrlklar
hzlandrmas iin papaya haberci zerine haberci gn
dermeye de ara vermemektedir. Bu hazrlklardan son
ra, ilk hac gemileri Akkya biraz gecikmeli olarak Ey
ll aynda varmlar ve arkalarndan daha yzlercesi
gelmitir. Nisan 1 2 1 8 de de yeni bir Frenk istilas bala
mtr. Hedef Msrdr.
El-Adil akndr ve zellikle de bu saldr onu hayal
krklna uratmtr. Sava durumuna son vermek i-
in, iktidara geldiinden beri ve hatta daha nceleri
Richardla olan mzakereleri srasnda elinden geleni
yapmam mdr? Onu, sarn adamlarla dostluk uru
na cihaddan kamakla sulayan din adamlarnn srar
larna yllar boyunca dayanmam mdr? Bu yetmi
yandaki hasta adam, kendine ulaan raporlara inan
may aylar boyunca reddetmitir. Kudurmu bir Alman
etesi Celelide baz kylerde talana m giriti, bu alk
olduu bir sapmadr ve bundan kayg duymamaktadr.
Fakat Batnn eyrek yzyllk bir bar dneminden
sonra yeni bir kitlesel istilaya girimesi, ite bu ona ola
bilirmi gibi gzkmemektedir.
Fakat haberler giderek daha belirgin hale gelmekte
dirler. Onbinlerce Frenk savas, Nilin anakoluna u
zanan yolu denetleyen Dimyat kentinin nnde toplan engellemeyi baarmtr. Buna karlk siyasal dzlem
mtr. Babasnn talimat zerine, el-Kmil birliklerinin de, sultann oullar bu kadere uramasnlar diye ald
banda onlarn zerine yrr. Saylarndan dehete d tedbirlere ramen kanlmaz veraset mcadelesi bala
erek, arpmaktan kanr. Ordughn temkinli bir mtr. Sultan lkesini daha hayattayken paylatrm-
ekilde limann gneyine kurar, bylece bir meydan sa tr: El-Kmile Msr, el-Muazzama am ve Kuds, el-
vana girmek zorunda kalmadan kent garnizonunu Erefe Cezire ve daha gen oullara da daha ufak top
destekleyebilecektir. Kent, Msrn en iyi savunulanla raklar. Fakat btn tutkular tatmin etmek olanaksz
rndan biridir. Surlar, douda ve gneyde dar bir ba dr: Fiili durumda kardeler arasnda nisbi bir uyum
taklk toprak eridiyle evrelenmitir, bu arada kuzey varsa da, baz uyumazlklar nlemek mmkn olma
ve batda Nilin i blgeleriyle srekli bir ba salan mtr. Kahirede ok sayda emir, kk kardelerin
maktadr. Etkin bir ekilde kuatlabilmesi iin, dma den birini tahta kartmak zere el-Kmilin yokluun
nn nehrin denetimini ele geirmesi gerekir. Kent byle dan yararlanmlardr. Bu hkmet darbesi tam baar
sine bir tehlikeye kar korunmak zere, ok byk bir ya ulaacakken, olaydan haberdar olan Msrn efendi
demir zincirden baka birey olmayan dahiyane bir sis si Dimyat ve Frenkleri unutarak ordughn toplam
teme sahiptir. Bu zincirin bir ucu kent surlarna, dieri ve dzeni salamak ve fesatlar cezalandrmak zere
de kar kyya yakn bir adann zerinde yaplm bir bakentine doru inmeye balamtr. stilaclar, terket-
hisara baldr ve bylece Nile girii engellemektedir. tikleri konumlar gecikmeden yeniden igl etmilerdir.
Zincir zlmedike hibir geminin geemeyeceini far- Dimyat artk kuatlmtr.
keden Frenkler hisara yklenmilerdir. ay boyunca amdan koup gelen kardei el-Muazzamn deste
btn saldrlar pskrtlmtr. Frenkler sonunda iki ini almasna ramen, el-Kmil artk kenti kurtaracak
gemiyi ykleyerek, bunlarn zerinde hisar yksekliin durumda deildir, istilaya son verecek durumda ise hi
de bir cins yzer kule ina etmeyi akl etmilerdir. Hisa deildir. Bu yzden bar elde etmek iin ok cmert
r 25 Austos 1 21 8 de almlar, zinciri zmlerdir. davranmtr. El-Muazzamdan Kuds tahkimatn sk
Bir posta gvercini, bu bozgun haberini birka gn mesini istedikten sonra, eer Msr terkederlerse Kut
sonra ama ulatrdnda, el-Adil bundan ok etkilen sal Kenti onlara teslim etmeye hazr olduu mesajn
mitir. Hisarn dmesinin Dimyatn dmesine yol a- Frenklere yollamtr. Fakat kendilerini gl konum
aca ve istilaclar Kahire yolunda artk hibir eyin da hisseden Frenkler, pazarlk yapmay reddetmilerdir.
durduramayaca ok aktr. Yapmaya ne gcnn, ne El-Kmil, Ekim 1219da teklifini belirginletirmitir:
de hevesinin bulunduu uzun bir sefer ufukta gzk Sadece Kuds deil, rdn nehrinin batsnda kalan
mektedir. Birka saat iinde bir kalp krizi geirmi ve Filistin topraklarnn tamamn teslim edecek, ayrca
lmtr. hakiki hada verecektir, istilaclar, nerileri bu kez in
Mslmanlar iin gerek felket, nehir zerindeki celeme zahmetine katlanrlar. Jean de Brienne lehte g
hisarn dmesi deil de, yal sultann lmdr. Nite r bildirir, btn Suriye Frenkleri de onun gibi yapar.
kim, el-Kmil askeri dzlemde dman durdurmay, Fakat nihai karar, papann seferin ynetimine atad,
ona ciddi kayplar verdirtmeyi ve Dimyat kuatmasn sonuna kadar kutsal sava yanls olan Pelagius (Pelage)

2.90 291
adndaki bir Ispanyol kardinaline (Santa Lucia kardina kisi yardma gelmitir: Cezire askerleriyle gelerek istila
li) aittir. Mslman kfirlerle asla pazarlk yapmayaca clarn Kahireye ulamalarn engellemek iin ona kat
n sylemektedir. Ve bylesine bir durumu reddettii lan el-Eref ile Suriye ordusuyla kuzeye ynelerek, d
ni iyice vurgulamak iin, vakit geirilmeden Dimyata man ile Dimyat arasna kahramanca yerleen el-
saldrlmas emrini verir. arpmalardan, alktan ve Muazzam. El-Kmilin kendisine gelince, zaptetmeyi
yaknlarda kan bir salgdan tr perian durumda o- pek baaramad bir sevinle Nilin tamasn bekle
lan garnizon hibir direnme gstermez. mektedir. nk sular, Batklar tedbir almadan yksel
Pelagius, artk Msrn tmn ele geirmeye karar meye balamtr. Austos ortasnda toprak o kadar a
ldr. Eer Kahire zerine hemen yrmyorsa, bunun murlu ve kaygan hale gelmitir ki, valyeler durakla
nedeni Batnn en gl hkmdar olan Almanya ve mak ve ordunun tmn geri ekmek zorunda kalm
Sicilya kral Friedrich von Hohenstaufenn byk bir lardr.
ordunun banda geldiinin haber verilmi olmasdr. Geri ekilme hareketi daha yeni balamken, bir
Bu sylentilerden elbette haberdar olan el-Kmil savaa Msr asker grubu setleri ykmaya giriir. Tarih 26 A-
hazrlanmaktadr. Habercileri, btn slam lemini do ustos 1 2 2 1 dir. Mslman birlikleri klar keserken,
laarak, kardeleri, kuzenleri ve mttefikleri yardma Frenk ordusunun tm kendini birka saat iinde bir
arrlar. te yandan skenderiye yaknlarnda, delta amur deryasnn iinde bulur, iki gn sonra, ordusunu
nn batsnda bir filo donatr ve bu donanma 1220 ya yokolmaktan kurtarma konusunda umutsuzlua den
znda Batl gemileri Kbrs aklarnda gafil avlayarak, Pelagius, bar istemek zere el-Kmile bir haberci gn
ezici bir zafer kazanr. Dman bylece deniz egemenli derir. Eyyubi hkmdar koullarm dikte eder: Frenk
ini kaybettiinden, el-Kmil hemen bar teklifini yeni ler Dimyat tahliye edecekler ve sekiz yllk bir bar an
ler ve bir de otuz yllk bir bar anlamas imzalama lamas imzalayacaklardr; bunun karlnda, ordular
vaadi ekler. Bouna. Pelagius, bu tekliflerin Kahirenin rahatsz edilmeden deniz kysna gidebilecektir. Elbette
efendisinin zor durumda olduunu gsterdiklerini d artk Kudsn onlara verilmesi sz konusu deildir.
nmektedir. II. Friedrichin Romada imparator olarak Bu beklenmedik olduu kadar eksiksiz olan zaferi
kutsand ve hi vakit kaybetmeden Msra doru yola kutlayan ok sayda Arap, el-Kmilin Kuds Frenk-
kacana yemin ettii haber alnmam mdr? En ge lere sunarken ciddi olup olmadn sormaktadrlar.
1221 baharnda, yzlerce gemi ve onbinlerce askerle Burada zaman kazanmaya ynelik bir hile mi sz konu
burada olmaldr. Frenk ordusu, onu beklerken ne sa suydu? Bu konuda kesinlemekte gecikmeyeceklerdir.
va, ne de bar yapmaldr.
Friedrich ancak sekiz yl sonra gelecektir. Pelagius Msrn efendisi, u zor Dimyat bunalm esnasnda,
yaz bana kadar sabreder. Frenk ordusu 1 2 2 1 de Dim Frenklerin geliini bekledikleri bu nl Friedrich, el-
yattan ayrlarak, kararl bir ekilde Kahireye ynelir. emboror hakknda kendine sk sk sorular sormutur.
Msr bakentinde, el-Kmilin askerleri halkn kama Acaba sylendii kadar gl mdr? Acaba Msl
sn nlemek iin g kullanmak zorunda kalr. Ama m a n la r kar kutsal sava yapmaya gerekten kararl
sultan gvenli gzkmektedir, nk kardelerinden i mdr? El-Kmil, alma arkadalarn sorguladka,

292 2 93
Friedrichin kral olduu Sicilya adasndan gelen yolcu
lardan bilgi aldka aknl artmaktadr. 1 2 2 5 te, im Kmile deil de, bozumu olduu kardei el-
paratorun Jean de Briennein kzyla evlenip, bylece
Kuds kral olduunu renince, ona emir Fahreddin
bn e-eyh gibi nitelikli bir diplomatn bakanlnda
bir elilik kurulu yollamaya karar verir. E-eyh, daha
Palermoya varr varmaz bylenir: Evet, Friedrich hak
knda sylenilen herey dorudur. ok iyi Arapa ko
numakta ve yazmaktadr, slam uygarlna duyduu
hayranl saklamamaktadr, barbar Baty ve zellikle
Byk Romadaki papay kmsemektedir. En yakn
alma arkadalar ile muhafz alayndaki askerleri A-
raptr, bunlar ibadet saatlerinde Mekkeye ynelerek
namaz klmaktadrlar. ocukluunun tmn, o sra
larda Arap biliminin nde gelen merkezi olan Sicilyada
geiren bu merakl insan, kendini dar kafal ve fanatik
Frenklerle pek bir ortak yana sahipmi gibi hissetme
mektedir. Krallnda, mezzinin sesi aralksz nla
maktadr.
Fahreddin, ksa bir sre iinde Friedrichin dostu ve
srda haline gelir. Kahire sultanyla Alman imparatoru
arasndaki ilikiler onun araclyla sklar. iki h deki konumunu glendirecek olmasdr.
kmdar, Aristotelesin mant, ruhun lmszl, ev
renin oluumu konularnda mektuplarlar. Mektup ar
kadann hayvanlar gzlemleme konusundaki tutkusu
nu renen el-Kmil, ona aylar, maymunlar, ift hr-
gl develer ve bir fil armaan eder; imparator, bunla
rn bakmyla zel hayvanat bahesindeki Arap bakc
lar grevlendirir. Sultan, Batda kendi gibi bu bitmez
tkenmez din savalarnn yararszln anlayabilecek,
aydnlanm bir ynetici bulmaktan hi de memnun ol
mam deildir. Bylece Friedriche, onu yakn bir gele
cekte Douda grmek istediini ifade etmekte tereddt
etmez, Kuds ona vermekten mutlu olacan da bu
na ekler.
194
Bu ban telaffuz edildii srada, kutsal kentin el-
Muazzama ait olduu bilinecek olursa bu ar cmert
lik daha iyi anlalr. El-KmiPin dncesine gre, Fi
listinin mttefiki Friedrich tarafndan igal edilmesi,
onu el-Muazzamn giriimlerine kar koruyacak tam
pon bir devlet yaratacaktr. Yeniden canlanan Kuds
krall, uzun dnemde Msr ile tehdidleri belirginle
meye balayan sava Asya halklarnn arasnda etkin
bir ekilde dikilecektir. Cokulu bir Mslman Kutsal
Kenti terketmeyi bu denli soukkanl bir ekilde asla
aklna getiremezdi, ama el-Kmil, amcas Selahad-
dinden ok farkldr. Ona gre, Kuds sorunu her ey
den nce askeri ve siyasaldr: Dinsel yan, ancak kamuo
yunu etkiledii lde devreye girmektedir. Kendini h-
ristiyanla islamiyete olduundan daha yakn grme
yen Friedrich de buna benzer bir tutum iindedir. Kut
sal Kenti ele geirmek istemesinin nedeni, .hi de
Isann kabrinde sayg duruu yapmak deil de, bylesi
ne bir baarnn, Douya kar seferi geciktirdii iin
onu afaroz etmi olan papaya kar olan mcadelesin
imparator 1128 Eyllnde Akkda karaya ktn
da, el-Kmilin yardmyla Kudse muzaffer bir ekilde
gireceinden emindir. Ama fiili durumda Kahirenin e-
fendisi mthi skntldr, nk yaknlarda meydana
gelen olaylar blgesel satran tahtasn tamamen alt st
etmilerdir. El-Muazzam 1127 Kasmnda aniden le
rek, am deneysiz bir gen olan olu en-Nasra brak
mtr. Artk am ile Filistini bizzat ele geirmeyi d
nebilecek duruma gelen el-Kmil iin, Msr ile Suri
yenin arasna tampon bir devlet yerletirmek sz konu
su deildir. Bunun anlam, Kuds ile evresini ondan
tamamen dostane bir ekilde talep eden Friedrichin ge
liinden hi holanmamasna ramen, erefli bir insan
195
olarak szn tutmaktan kanamayacadr. Ama, im
paratora durumun aniden deitiini aklayarak kur
tulmaya almaktadr.
Yalnzca bin askerle gelmi olan Friedrich, Ku
dsn zaptnn bir formaliteden ibaret olduunu d
nmtr. Bu yzden bir korkutma siyaseti izlemeye
cesaret edememekte ve el-Kmilin duygularna ynel
mektedir. Ona Ben senin dostunum. Bu yolculuu yap
maya beni sen tevik ettin. imdi papann ve Batnn
btn krallarnn bu ie giritiimden haberleri var. E-
er ellerim bo dnersem btn itibarm kaybederim.
Ltfen Kuds bana ver ki, bam dik tutabileyim di
ye yazmtr. El-Kmil duygulanr, Friedriche, dostu
Friedriche armaanlar ve ifte anlaml bir cevap gnde
rir: Ben de kanaatleri dikkate almak zorundaym. Eer
Kuds sana teslim edersem bu yalnzca kararlarmn
halife tarafndan mahkm edilmesine deil, ayn za
manda tahtm alaa etme tehlikesi tayan dinsel bir
ayaklanmaya yol aabilir. Her ikisi iin de ncelikli so
run, grn kurtarmaktr. Friedrich, Fahreddinden
kendine erefli bir k yolu bulmasn rica etme nokta
sna gelir. O da, sultann nceden verdii onayla ona
bir kurtulu yolu gsterir. Halk, Selahaddin tarafndan
ok yksek bedel karl fethedilmi olan Kuds tes
lim etmemizi asla kabul etmez. Buna karlk, Kutsal
Kent konusundaki anlama kanl bir atmay nler
se... mparator anlamtr. Glmser, dostuna tavsiye
sinden tr teekkr eder, sonra zayf birliklerine ar
pmaya hazr olmalarn emreder. 128 Kasmnn so
nunda ok gsterili bir ekilde Yafaya doru ilerler
ken, el-Kmil tm lkede, Batnn gl hkmdarna
kar uzun ve zor bir savaa hazrlanmak gerektiini
syletir.
Bundan birka hafta sonra, daha hibir arpma ol
madan anlama metni hazrdr: Friedrich Kuds, eh
296
ri kyya balayan bir eridi ve Beyt Lahim, Nazaret,
Sayda evresi ile Srun dousundaki gl Tibnin kale
sini almaktadr. Mslmanlar, Kutsal Kentte balca
tapnaklarnn yer ald Haram e-erif kesimindeki
mevcudiyetlerini srdreceklerdir. Anlama, 18 ubat
1 2 2 9 da Friedrich ile sultan adna eli Fahreddin tara
fndan imzalanmtr, imparator bir ay sonra, islamiye-
tin kutsal yerlerinde grevli birka din adam hari
Mslman halk el-Kmil tarafndan tahliye edilmi o-
lan Kudse girmitir. Burada Nablus kads emseddin
onu karlayarak, kentin anahtarlarn teslim etmi ve
bir bakma ona rehberlik yapmtr. Kad, bu ziyareti
bizzat anlatmaktadr:
Frenkler kral im parator Kudse geldiinde, el-
Km ilin istei zerine onun yannda kaldm. H aram e-
erife girdim, im parator burada kk camileri gezdi.
Sonra el-Aksa camiine gittik, Kaya kubbesi (Kubbe e-
akra) tapnamnkine olduu gibi bunun da mimarisine
hayran oldu. Caminin mimberinin gzelliinden bylen
di, merdivenin tepesine kadar kt. nince beni elimden
yakalad ve yeniden el-Aksaya gtrd. O rada, elinde n
cil olduu halde camiye girmek isteyen bir papaz buldu.
fkelenen im parator onu terslemeye balad: Buraya ne
den geldin. Allah adna, eer iinizden biri buraya admn
atm aya cret ederse onun gzlerini oyarm . Papaz titre
yerek uzaklat. O gece, mezzine im paratorun huzurunu
karm am as iin ezan okumamasn syledim. Ama ertesi
gn onu grT.eye gittiimde, im parator beni sorgulad:
Ey kad, mezzinler neden her zam an olduu gibi ezan o-
kum adlar? Cevap verdim: Byle yapmamalydn, n
k bu geceyi Kudste geirmemin nedeni gece mezzinin
ezan okumasn duym akt , dedi.
Friedrich Kubbe e-akray ziyareti srasnda, Sela
haddin bu kenti mrikinden temizledi, diye bir yazt o
297
kur. Tanrya ortak (irk) koanlar, hatta oktanr-
llar ifade eden bu terim, tek tanr inancna baka tan
rlar dahil edenleri atfta bulunmaktadr. Bu balam i-
inde, zellikle Teslis yanls hristiyanlar iaret etmek
tedir. Bunu bilmezden gelen imparator, ne yapacaklar
n arm ev sahiplerine, alayl bir glmsemeyle, bu
Mrikler de kim diye sorar. Birka dakika sonra kub
benin giriinde demir bir parmaklk grerek, bunun ne
ie yaradn sorar. Kularn buraya girmesini engelle
mek iin diye cevap verilir. Friedrich aknlktan ap
p kalan muhataplarna, tabii ki Frenkleri hedef alan
imay yorumlar: Yani bu, tanrnn domuzlara buraya
girme izni vermedii anlamna gelir. 1 2 2 9 da krk
yanda parlak bir hatip olan vakanvis Sibt bn el-
Cevzi, bu dncelerin Friedrichin ne hristiyan, ne de
Mslman olup, ok kesin bir ekilde tanrsz olduu
nun kant olduklarn ileri srmektedir. Kudste onun
la grebilenlerin tanklklarna dayanarak, imparato
run kzl tyl, kel ve miyop olduunu eklemektedir; e-
er kle olsayd, iki yz dirhem etmezdi.
Sibtin imparatora duyduu husumet, Araplarn b
yk ounluunun duygusunu yanstmaktadr, imparato
run slamiyet ve uygarl karsndaki dostane tutumu,
baka koullarda hi kukusuz takdir toplard. Fakat el-
Kmil tarafndan imzalanan antlamann hkmleri ka
muoyunu kzdrmtr. Kutsal kentin Frenklere teslim e-
dildii haberi duyulduunda demektedir vakanvis, b
tn slam lemi gerek bir frtna tarafndan salland. Ola
yn vahametinden tr, kamusal matem gsterileri d
zenlendi. Badatta, Musulda, Halepte camilerde topla
nlarak, el-KmiPin ihaneti duyurulmaktadr. Sibt yle
anlatmaktadr: Melik en-Nasr, benden halk am Uluca-
miinde toplamam ve onlara Kudste neler olduunu an
latmam istedi. Bunu kabul etmekten baka arem yoktu,
nk imanma kar devlerim beni buna zorluyordu.
Vakanvis-vaiz, zincirinden boalm bir kalabaln
nnde mimbere kar, kafasna siyah bir ipek sark
sarmtr: Aldmz felket haberi kalplerimizi param
para etti. Haclarmz artk Kudse gidemeyecekler, o-
kullarda artk kuran okunamayacak. Mslman yneti
ciler bugn ne kadar byk bir utan iindeler! En-
Nasr, gsteriye bizzat katlr. Onunla amcas el-Kmil
arasnda aka sava iln edilmitir. stelik, el-Kmil
Kuds Friedriche teslim ederken, Msr ordusu da
am sk bir ablukaya almtr. Bu byk Suriye kenti
nin gen hkmdarnn etrafnda kenetlenmi halk iin,
Kahirenin efendisinin ihanetine kar giriilen mcade
le bir seferberlik temas haline gelmektedir. Ancak,
Sibtin hitabet gc am kurtarmaya yetmeyecektir. E-
zici bir saysal stnle sahip olan el-Kmil, bu at
madan galip karak kente boyun edirmi ve Eyyubi
imparatorluunun birliini, kendi lehine olmak zere
yeniden kurmutur.
En-Nasr, Haziran 1229da bakentini terketmek zo
runda kalacaktr. Acl, ama umudunu hi kaybetmemi
olarak, rdn nehrinin dousundaki Kerak kalesine
yerlemitir. Bar yllar esnasnda, burada dmana
kar kararlln simgesi olarak oturacaktr. Birok
aml ona bal kalmay srdrm ve dier Eyyubile-
rin ar uzlamac siyasetlerinden hayal krklna u
rayan ok sayda dinci militan, dier yneticileri istila
cya kar cihad srdrmeye tevik eden bu atlgan
gen hkmdar sayesinde umutlarn muhafaza etmek
tedir. Benden baka kim, btn olanaklarn islam ko
rumak iin seferber ediyor? diye yazmaktadr. Kim, her
koulda tanr yolunda dvyor? 1239 Kasmnda, ba
r antlamasnn sresinin sona ermesinden yz gn
sonra, en-Nasr ani bir basknla Kuds ele geirir. Bu,
btn Arap aleminde bir sevin patlamas yaratr. air
ler, galiba byk amcas Selahaddine benzetir ve ona
299
el-Kmilin ihanetinden kaynaklanan hakareti bylece
ykam olmasndan tr teekkr ederler.
Ona methiye dzenler, en-Nasrn, Kahirenin efen
disinin 1 2 3 8 de lmesinden ksa bir sre nce, hi ku
kusuz am ynetimini kendine verecei umuduyla o-
nunla anlatn sylemeyi ihmal etmektedirler. Ayn
ekilde airler de, Eyyubi soyundan bu hkmdarn Ku ALTINCI KISIM
ds geri aldktan sonra buray elinde tutmaya ura
madn aklamaktan kanmaktadrlar. Kentin savu
nulamaz olduunu dnerek, Davud kulesi ile Frenk KOVULMA (1224- 1291)
ler tarafndan yaknlarda yaplm olan tahkimat ace
leyle yktrarak, birlikleriyle birlikte Keraka ekilmi
tir. Cokunun, siyasal ve askeri gerekilii dlamad
sylenebilir. Sonuna kadar gitmeye kararl bu ynetici
nin daha sonraki tutumu kafa kartrmaktadr. El-
Kmilin lmn izleyen kanlmaz taht kavgas sra
snda en-nasr, Frenklere kuzenlerine kar bir ittifak
teklif etmekte tereddt etmemitir. Batllar yemlemek
zere, 1 2 4 3 te onlarn Kuds zerindeki haklarn res
men tanm, hatta Mslman dininden olanlar Haram
e-eriften ekmeyi bile nermitir. El-Kmil taviz ver
meden hi bu kadar ileri gitmemiti.

Doudan Moollarn -Tatarlar-,

batdan da Frenklerin saldrsna
urayan Mslmanlar, hi byle
sine kritik bir konumda olmam
lard. Onlara artk ancak yalnz
Allah yardm edebilir.

BN EL-ESlR

300 301
 ON NC BLM

MOOL KIRBACI

Anlatacam olaylar o kadar korkun ki, yllar boyun

ca bunlar im etmekten bile kandm. Islamiyetin ve
M slmanlarn zerine lmn ktn sylemek ko
lay deil. Ah! Annem keke beni dourmam olsayd veya
keke btn bu felketlere tank olm adan nce lseydim.
Eer size bir gn, Allahn Ademi yaratt gnden beri
dnyann bylesine bir fet grmedii sylenirse, buna te
reddtsz inann, nk kesin gerek byledir. Tarihin en
nl dramlarnn arasnda, genelde Israiloullarmn N a-
bukodonosor tarafndan katli ve Kuds n yaklmas zik
redilir. Fakat bu, yaknlarda meydana gelenin yannda
hitir. H ayr, zamann sonuna kadar herhalde bu apta
bir felket bir daha grlmeyecektir.

bn el-Esir, El-Kmil fi el-Tarih adl hacimli eserin

de, hibir zaman bylesine dokunakl bir ton benimse-
memitir. Hzn, deheti ve grdklerine inanamama-
s, her sayfada infilk etmekte; sanki batl itikat sonu
cuymu gibi, fetin adnn telaffuz ann geciktirmekte
dir: Cengiz Han.
Mool fatihin ykselii, Selahaddinin lmnden
ksa bir sre sonra balamtr, ama Araplar tehdidin
yaklatn ancak eyrek yzyl sonra hissedebilmiler-
dir. Cengiz Han nce Orta Asyadaki eitli Trk ve
Mool kabilelerini kendi otoritesi altnda toplamakla
uram, sonra dnyay fethetmeye kmtr. Bu hare-

3 3
ket ynde olmutur: Douda, in imparatorluu n zahmetsizce ele geirmilerdir. Frenk unsurlarn ou
ce baml hale getirilmi, sonra ilhak edilmitir; kuzey nun dta braklmasna karlk, kent yamalanm ve
batda, Rusya, sonra Dou Avrupa yaklp yklmtr; yaklmtr. ama yeniden saldrmlar, ama Suriyenin
batda, ran istila edilmitir. Cengiz Han, dnyann t btn kentlerine geni bir nefes aldracak bir ekilde,
mnn yeniden Mool annelerin zgr ve mutlu ocuk birka ay sonra Eyyubi hkmdarlarnn arasnda ku
lar emzirecekleri muazzam bir bozkr haline gelmesi i- rulan bir koalisyon tarafndan yokedilmilerdir.
in, btn kentleri yerle bir etmek gerekir diyordu. Frenk valyeler bu kez Kuds geri alamayacak
Nitekim, Buhara, Semerkant veya Herat gibi parlak e lardr. Diplomatik becerisiyle Batllara hal bayra on
hirler tahrip edilecek ve halk kltan geirilecektir. be yl sreyle kent surlarnn zerinde dalgalandrma
Moollarn slam topraklarndaki ilk ilerlemesi, fiili olana salam olan Friedrich, artk burayla ilgilenme
olarak Frenklerin 1281-1221 arasndaki Msr istilasy mektedir. Douya ilikin tutkularn bir yana braka
la akmtr. Arap dnyas, o sralarda iki ate arasn rak, imdi Kahire yneticileriyle daha dostane ilikiler
da kald izlenimine sahiptir, bu da herhalde el- srdrmeyi tercih etmektedir. Fransa kral IX. Louis
Kmilin Kuds konusundaki tutumunu ksmen akla 1 247de Msra kar bir sefer dzenlemeye kalktn
maktadr. Fakat Cengiz Han, maceray rann batsna da, imparator onu bundan vazgeirmeye uramtr.
kadar srdrmekten vazgemitir. 1 2 2 7 de altm yedi Bundan da iyisi, el-Kmilin olu Eyp, Franszlarn
yandayken lnce, bozkr atlarnn Arap dnyas ze sefer hazrlklarndan dzenli bir ekilde haberdar et
rindeki basks birka yllna gevemitir. mitir.
Afet, Suriyede nce dolayl bir ekilde ortaya k Louis, 1248 Eyllnde Douya gelmi, ama ilkba
mtr. Moollarn yollar zerinde ezdikleri ok sayda hardan nce bir harekta girimenin ok tehlikeli olaca
hanedan arasnda, Iraktan Hinde uzanan alanda Sel n dnerek, hemen Msr kylarna ynelmemitir.
uklularn yerini alm olan Harzemahllar da vardr. Bu durumda Kbrsa yerleerek, bu bekleme aylar es
anl gnler grm olan bu Mslman imparatorluu nasnda, Frenklere XIII. yzyln sonuna, hatta daha
nun paralanmas, ordusundan arta kalanlarn dehet sonralarna kadar musallat olacak d gerekletirme
verici galiplerin uzana kamalarna neden olmu ve ye uramtr: Arap dnyasn kskaca almak iin Mo
bylece on binden fazla Harzemah svarisi, Suriyede ollarla ittifak yapmak. Artk Doulu istilaclarla Batl
ortaya karak kentleri yamalamaya ve haraca bala istilaclar arasnda dzenli olarak eliler gidip gelmekte
maya, Eyyubilerin i atmalarnda paral asker ola dir. Louis, 1 2 4 8 in sonunda Kbrsta, ona Moollarn
rak yer almaya balamtr. Haziran 1244te kendilerini hristiyanla gemelerinin mmkn olduundan sz e-
kendi devletlerini kuracak kadar gl hisseden Har- den bir elilik kurulunu kabul etmitir. Bu olaslktan
zemahllar ama saldrmlardr. Komu kyleri ya heyecana kaplarak, hemen deerli ve dinsel armaan
malamlar ve Guta meyva bahelerini perian etmiler, lar gndererek karlk vermitir. Ama Cengiz Hann
ama kentin direnmesi karsnda uzun bir kuatmay ardllar onun bu hareketinin anlamn kavrayamam
srdrememilerdir. Bu durumda hedef deitirerek, a- lardr. Fransa kralna sradan bir baml gibi muamele
niden Kudse ynelmiler ve 11 Temmuzda buray ederek, ondan kendilerine her yl ayn deerde arma

305
anlar gndermesini istemilerdir. Bu anlamazlk, A-
rap dnyasn en azndan o an iin iki dmannn anla
arak birlikte saldrmalarndan kurtaracaktr.
Bylece Batllar 5 Haziran 1 2 4 9 da Msr saldrs
na tek balarna girimilerdir. O dnemin gelenekleri
ne uygun olarak, iki hkmdar birbirlerine grltl
patrtl sava ilnlar yapmlardr. Louis yle yazm zerine direnmeye karar verir ve kendini sedyede Man-
tr: Sana daha nce ok sayda uyar ulatrdm, ama
sen bunlar dikkate almadn. Artk kararm verdim; l
kene saldracam ve haa ballk yemini etsen bile fik
rimi deitirmeyeceim. Emrimdeki ordular, dnyadaki
akltalar kadar oktur ve tepelerle ovalar kaplyorlar
ve kaderin kllarn ekmi olarak senin zerine yr
yorlar. Fransa kral tehdidlerini desteklemek zere, h-
ristiyanlarn geen yl Ispanya Mslmanlarna kar
kazandklar baz baarlar hatrlatmaktadr: Sizinkileri
nmzde tpk sr srleri gibi kovaladk, erkekleri
ldrdk, kadtnlan dul braktk ve kz ile olanlar esir
ettik. Bunlar size ders olmad m? Eypn cevab ayn
damardandr: Aklsz adam, igliniz altnda olan ve
gemite ve hatta yaknlarda fethettiimiz topraklar u-
nuttun mu? Size verdiimiz zararlar unuttun mu? Say
sal zayflnn farknda olduu belli olan sultan, Ku-
randa kendini rahatlatacak sz bulur: Kk bir bir
lik Allahn izniyle ka defa bir byn yenmitir,
nk Allah cesurlardan yanadr. Bu da ona Louisye
unu deme cesaretini verir: Yenilgiye uraman kanl
mazdr. Ksa bir sre sonra bu maceraya girdiine ac
ac piman olacakstn.
Fakat Frenkler daha saldrlarnn banda kesin bir
baar kazanrlar. Otuz yl nceki sonuncu Frenk seferi
ne cesaretle direnmi olan Dimyat, bu kez arpmadan
terkedilmitir. Kentin Arap dnyasn karkla srk korunmutur.
leyen d, byk Selahaddinin miraslarnn ar
zayflklarn kaba bir ekilde gzler nne sermitir.
306
Veremden tr yerinden kprdayamayan, birliklerinin
komutasn stlenemeyen sultan Eyp, Msr kaybet
mektense, babas el-KmiPin izinden giderek Louisye
Dimyat ile Kuds takas etmeyi nermeyi tercih eder.
Fakat Fransa kral, yenik ve lmekte olan bir Msl
man kafirIe pazarlk yapmay reddeder. Eyp bunun
sura kentine tatr. Ad zafer kazanm anlamna ge
len bu kent, el-Kmil tarafndan bir nceki Frenk ordu
sunun bozguna uratld yerde kurulmutur. Ancak
ne yazk ki sultann sal hzla bozulmaktadr. Sanki
hi bitmeyecekmi gibi gzken ksrk nbetleriyle
sarsalanarak, Nilin ekilmesinden cesaret bulan Frenk-
lerin Mansuraya gitmek iin Dimyattan ayrldklar 20
Kasmda komaya girer. gn sonra da, evresindeki
leri byk bir karklk iinde brakarak lr.
Dman kentin kaplarndayken ve Eypn olu
Turanah Irakm kuzeyinde bir yerlerdeyken ve dnme
si haftalar alacakken, orduya ve halka sultann ld
nasl duyurulacaktr? ite o srada birisi hzr gibi imda
da yetiir. ecere ed-Dor (Cevahir aac) adndaki bu
kii, Ermeni kkenli gzel ve kurnaz bir cariyedir ve yl
lardan beri Eypn gzdesidir. Sultann yaknlarn
toplar, onlara taht varisinin gelmesine kadar enelerini
tutmalarn emreder, hatta Friedrichin dostu yal emir
Fahreddinden, sultann azndan Mslmanlar cihada
aran bir mektup yazmasn ister. Fahreddinin al
ma arkadalarndan olan Suriyeli vakanvis bn Vasla
gre, Fransa kral Eypn ldn ok erkenden
renmi, bu da onu askeri baskya artrma konusunda
cesaretlendirmitir. Fakat sr, Msr cephesinde askerin
moralinin bozulmasn engelleyecek kadar uzun sre
arpma, btn k boyunca Mansura civarn peri
an etmitir. Frenkler, 10 ubat 1250de bir ihanet sa
307
yesinde kendn iine girmilerdir. O srada Kahirede
bulunan bn Vasl unlar anlatmaktadr:
H aber kendine ulatrldnda, emir Fahreddin hama-
mndayd. akn bir ekilde, zrh olmakszn hemen atm a Msr kadrgas, mart ortasnda Frenk donanmasn ar
atlayarak olan biteni grmeye gitti. Bir dman birlii ona
saldrp ldrd. Frenkler kral kente girdi, hatta sultann
sarayna bile ulat, askerleri sokaklara dalrken, M sl me yollarnn tmn keser. Ablukay yarmaya alan
m anlar ve halk areyi karmakark kam akta buldular. s
lamiyet lmcl bir yara alma benzemekteydi ve Frenk
ler zaferin meyvalarm M emlk Trkleri geldiinde henz
toplayacaklard. Dman sokaklara dald iin, bu s
variler kahram anca saldrya getiler. Frenkler her yerde
gafil avlanp, kl veya grz darbeleriyle ldrldler.
Posta gvercinleri, gn balarken Kahireye Frenklerin sal
drsn haber veren, am a arpmalarn sonucu hakknda
tek bir kelime bile etmeyen bir mesaj getirdiler. Kent m a
hallelerinde herkes ertesi gne kadar zntyle doldu, (bu
znt) yeni mesajlar Trk arslanlarnn zaferini haber ve
rene kadar srd. Kahire sokaklarnda bayram edildi.
Vakanvis, izleyen haftalar boyunca, Arap Do-
unun ehresini deitirecek iki paralel olay dizisini
Msr bakentinden izleyecektir: Bir yandan sonuncu
byk Frenk istilasyla muzaffer mcadele; te yandan
tarihte ei olmayan bir devrim; nk bu devrim bir k-
le-subaylar snfn yaklak yzyllk bir sre iin ik bir Trk subay olan krk yandaki Baybarsn girii
tidara tayacaktr.
Fransa kral, Mansuradaki yenilgisinden sonra as
keri konumunu korumann olanakszln anlar. Kenti
alamayan, amurlu bir sahada Msrllar tarafndan her
bir yandan kuatlan Louis, mzakerelere girimeye ka
rar verir. Msra ulaan Turanaha Mart banda uz
lamac bir mesaj gnderir ve Eypn yapt Dimyat
ile Kudsn takas edilmesi nerisini kabule hazr oldu
unu bildirir. Yeni sultann cevab gecikmez: Eyp tara
308
fndan yaplan cmert teklifler Eyp zamannda kabul
edilmeliydi. Artk ok getir. Louis en fazlasndan ordu
sunu kurtarmay ve Msrdan sa salim ayrlmay uma
bilir, nk evresindeki bask artmaktadr. Onlarca
bir yenilgiye uratmay baarr, her boydan yaklak
yz tekne ele geirir ve istilaclarn Dimyata geri ekil
istila ordusu, 7 M artta binlerce gnll tarafndan des
teklenen Memlk birliklerinin saldrsna urar. Frenk
ler birka saat iinde zor duruma derler. Fransa kral,
adamlarnn ldrlmelerini nlemek zere aman dile
yerek teslim olur. Zincire vurulup Mansuraya gtr
lr, burada bir Eyyubi memurun evine kapatlr.
Fakat yeni Eyyubi sultannn bu parlak zaferi, ikti
darn pekitirmek yerine, ilgin bir ekilde tahttan yu
varlanmasna neden olacaktr. Nitekim Turanahla or
dusundaki balca Memlk subaylar arasnda bir uyu
mazlk kar. Memlkler, hi de haksz yere olmakszn,
Msrn kendi sayelerinde kurtulduunu dnerek, l
ke ynetiminde belirleyici bir rol oynamak istemekte
dirler; oysa yeni sultan kendi adamlarn sorumlu mev
kilere yerletirmek iin yeni edindii saygnlktan yarar
lanmay dnmektedir. Frenklere kar kazanlan za
ferden hafta sonra, Tatar oku birliklerinde parlak
miyle bir araya gelen bir grup Memlk eyleme gemeye
karar verir. Hkmdarn verdii bir ziyafetin bitimin
de, 2 Mays 1 2 5 0 de bir isyan patlar. Baybars tarafn
dan omuzundan yaralanan Turanah, bir kaykla kaa
bilme umuduyla Nile doru koarken, saldrganlar onu
tekrar yakalarlar. Msr ebediyen terkedeceine ve ik
tidar brakacana sz vererek hayatn balamalar i-
in onlara yalvarr. Ama sonuncu Eyyubi sultan acma
dan ldrlr. Hatta Memlklerin eski efendilerine bir
309
kabir yaplmasna raz olmalar iin halifenin bir elisi
nin mdahalesi gerekir.
Hkmet darbesinin baarsna ramen, kle subay
lar tahta dorudan el koymakta tereddt ederler. le
rinden en bilge olanlar, domakta olan iktidarlarna
Eyyubilerden kaynaklanan bir meruiyet grnts ve
rebilme konusunda dahiyane bir ara zm bulurlar.
Gelitirdikleri forml, bu benzersiz olayn akn tan
bn Vasln dikkat ektii zere, slam tarihinin bir d
nm noktas olacaktr. yle anlatmaktadr:
Turanahn ldrlmesinden sonra, emirler ve
Memlkler sultann dairesinin yannda toplandlar ve e
cere ed-D oru iktidara getirmeye k arar verdiler, bylece
sultann karlarndan biri valide sultan oldu. Devletin ile
rini kendi eline ald ve zerinde Um H alil (mm Halil,
H alilin annesi) yazan bir mhr yaptrd. Halil onun do
urduu ve ya henz kk olan bir ocuktu. Btn ca
milerde cum a hutbesi Um Halil, yani Kahirenin ve btn
M srn valide sultan adna okundu. Bu, islamda hibir
benzeri olm ayan bir olay oldu.
ecere ed-Dor, iktidara gelmesinden ksa bir sre
sonra Memlk komutanlardan Aybekle evlenerek, ona
sultan nvam vermitir.
Eyyubilerin yerine Memlklerin gemesi, Msl
man aleminin istilacya kar tutumundaki ak bir sert
lemeyi belirlemektedir. Selahaddinin ardllar, Frenk-
lere kar uzlamacdan da fazla bir tutum iinde ol
mulardr. Daha da nemlisi, zayflayan iktidarlar ar
tk, islamiyeti doudan ve batdan tehdid eden tehlike
lerle baa kabilecek durumda deildir. Memlk devri
mi, ksa bir sre sonra askeri, siyasal ve dinsel bir to
parlanma giriimi olarak ortaya kacaktr.
Kahirede meydana gelen hkmet darbesi, Fransa
kralnn kaderinde herhangi bir deiiklie yol ama
310
mtr. Turanah zamannda yaplan anlamaya gre,
Louis, Frenk birliklerinin Msrdan, ncelikle de Dim
yattan ekilmeleri ve bir milyon dinar fidye verilmesi
karlnda serbest braklacaktr. Um Halilin iktidara
gelmesinden birka gn sonra, Frenk hkmdar fiilen
serbest braklmtr. Msrl mzakereciler kral salma
dan nce ona vaaz vermilerdir: Senin gibi saduyulu,
bilge ve akll bir insan, saylamayacak kadar ok Ms-
lmann olduu bu lkeye gelmek iin nasl gemiye bi
ner? Bizim yasamza gre, denizleri byle aan biri yar-
glanamaz. Ama neden? diye sorar kral. nk onun
akli yeteneklerinin tam olmad dnlr.
Sonuncu Frenk askeri Msrdan Mays ay sona er
meden ayrlacaktr.
Batllar artk Nil lkesini istila etmeye bir daha kal
kmayacaklardr. Sarn tehlike, Cengiz Hann ar
dllarnn temsil ettii daha korkun tehlike tarafndan
ksa bir sre iinde glgede braklacaktr. Byk fati
hin lmnden sonra, imparatorluu hanedan savalar
yznden bir miktar zayflam ve islami Dou bu u-
mulmadk duraklamadan yararlanmtr. Ancak bozkr
atllar 1251de, Cengiz Hann torunu olan kardein
nderliinde yeniden birlemilerdir: Mngke, Kubilay
ve Hlg. Birincisi, bakenti Moolistann Karaku-
rum kenti olan imparatorluun tartmasz hkmdar
olarak atanmtr; ikincisi Pekinde hkm srmektedir;
rana yerleen ncsnn Akdeniz kylarna, belki
de Nile kadar btn islami Douyu fethetme tutkusu
vardr. Hlg karmk bir kiidir. Felsefe ve bilim tut
kunu olan, okumu insanlarla birarada bulunmaktan
holanan bu adam, askeri seferler srasnda kan ve tah
ribata susam yrtc bir hayvan haline gelmektedir.
Din konusundaki tutumu da bir o kadar elikilidir. H
ristiyanlktan ok etkilenmi olmasna -annesi, gzdesi
311
 ve arkadalarnn ou Nasturi kilisesine mensuptur- tee vermiler; kadn, erkek, ocuk demeden yaklak
ramen, halknn geleneksel dini amanizmi hi terket- seksen bin kiiyi katletmilerdir. Hann karsnn mda
memitir. Ynettii lkelerde, zellikle randa Msl halesi sayesinde, sadece kentteki hristiyan cemaati kur
m a n la r kar genelde hogrl olarak gzkmekte, tulabilmitir. Emirlmminin de, yenilgisinden birka
ama kendine direnebilecek her siyasal btn yoketme gn sonra boularak ldrlecektir. Abbasi halifelii
iradesipin etkisiyle, islamiyetin en parlak metropolleri nin trajik sonu, slam lemini derin bir kzgnla s
ne kar tam bir tahrip sava yrtmektedir. rklemitir. Sz konusu olan artk bir kent veya bir l
lk hedefi Badat olacaktr. Hlg ilk aamada, ha keyi ele geirmeyi amalayan askeri bir atma deil
nedannn otuz yedincisi olan Abbasi halifesi el- de, islamiyetin ayakta kalabilmesi iin umutsuz bir m
Mutasmdan, ncellerinin eskiden Seluklu himayesine cadeledir.
girdikleri gibi, Mool himayesini tanmasn istemitir. Tatarlar da, muzaffer yrylerini Suriye ynnde
Saygnlna fazla gvenen emirlmminin, fatihe eli srdrmektedirler. Hlgnn ordusu 1260 Ocanda
yollayarak, hilafetin bakentine yaplacak bir saldrnn Halepi kuatm, kahramanca bir direnmeye ramen
Hindden Magrepe kadar btn Mslmanlarn sefer- abucak almtr. Badatta olduu gibi, fatihe kafa tut
,ber olmalarna neden olacan sylemitir. Bundan hi makla sulu olan bu kentte de katliam ve tahribat her
etkilenmeyen Cengiz torunu, kenti g kullanarak alma kesin zerine kmtr, istilaclar birka hafta sonra
niyetini ilan etmitir. 1257 ylnda, grne gre yz- am kaplarna dayanmlardr. Hl eitli Suriye kent
binlerce svariyle Abbasi bakentine yrm, yolu - lerinin ynetimini ellerinde tutan Eyyubi soyundan e-
zerinde yer alan hahaiyunun Alamut kalesini yok et mircikler, bu dalgalar elbette durduramazlard, ilerin
mi, buradaki paha biilmez ktphane de tahrip edil den bazlar Byk Hann himayesini tanmaya karar
diinden, tarikatn doktrini ve faaliyetlerine ilikin da vermi, hatta kaytszln zirvesi olarak, hanedanlar
ha derinlemesine bilgi edinme olanaklar ortadan kalk nn dman olan Msr Memlklerine kar istilaclarla
mtr. Bunun zerine tehdidin apnn bilincine varar. ittifak yapmay dnmlerdir. Doulu veya Frenk h-
halife, mzakereye girimeye karar vermitir. ristiyanlar arasndaki kanlar eitlidir. Ermeniler, kral
Hlgye, Badat camilerindeki hutbede onun da ad lar Hethumun ahsnda Moollarn tarafn tutmular,
n okutmay ve ona sultan nvan vermeyi teklif etmi damad Antakya prensi Bohemond da ayn eyi yapm
tir. Ama ok ge; Mool hkmdar artk g kullan tr. Buna karlk Akk Frenkleri, Mslmanlara daha
maya kesin kararldr. Birka haftalk cesurca direni yatkn bir tarafszlk benimsemilerdir. Fakat Douda
ten sonra, emirlmminin teslim olmak zonunda kak olduu kadar Batda da egemen olan izlenim, Mool
mtr. 10 ubat 1 2 5 8 de galibin ordughna bizzat'gi seferinin islamiyete kar yrtlen bir cins kutsal sava
derek, eer silahlar braklrsa btn kent halknn ha olduu ve bunun Frenk seferleriyle simetrik olduu y
yatnn balanaca szn almtr. Ama bunun bir nndedir. Bu izlenim, Hlgnn Suriyedeki balca
yarar olmamtr, Mslman savalar silahlarn bra komutan olan Kitboann Nasturi bir hristiyan olma
kr brakmaz ldrlmlerdir. Sonra. Mollar parlak sndan tr glenmektedir. am 1 Mart 1260ta aln
kentin iine dalarak, binalar ykmlar, mahalleleri a dnda, buraya galip olarak hristiyan prensi girmi

312 313
tir: Bohemond, Hethum ve Kitboa. Araplar bundan una gitmiyor muyum? diye sorar. Ama Aybek kabaca
byk bir utan duymulardr. cevap verir: O gen, sen deilsin . ecere ed-Dor fke
Tatarlar nereye kadar gideceklerdir? Peygamberin den kudurur. Kocasnn gzn sabunlar, kayglanma
dinine son darbeyi indirmek zere Mekkeye kadar de mas iin uyuma yanls szler syler, sonra aniden bir
mektedir bazlar. Kudse kadar gidecekleri ise kesin bak kapp brne saplar. Aybek lr. Sultan hanm
dir. Btn Suriye buna inanmtr. amn dmesinin bir sre felolmu gibi kalr. Sonra kapya gidip birka
ertesinde, iki Mool birlii hemen iki Filistin kentini sadk klesini arr ve kendini cesetten kurtarmalarn
igal etmitir: Orta ksmdaki Nablus ile gneybatdaki syler. Fakat talih ondan yana deildir, Aybekin onbe
Gazze. Bu sonuncu kent Sina ularnda yer aldndan, yandaki bir olu, dar akan banyo suyunun krmz
bu trajik 1260 ylnda Msrn da inenmekten kurtu olduunu farkedip odaya koar, ecere ed-Dinin yar
lamayacana kesin gzyle baklmaktadr. Zaten plak bir ekilde, kanl ba hl elinde tutarak kap
Hlg de, Nil lkesinin kanlmaz boyun emesini ta ya yakn bir yerde ayakta durduunu grr. Kadn sa
lep etmek zere Msra eli gndermek iin Suriye sefe ray koridorlarnda kamaya balar, vey olu muhafz
rinin sona ermesini beklememitir. Eli kabul edilmi, lara haber vermi ve onun peine taklmtr. Tam yaka
dinlenilmi, sonra da kafas kesilmitir. Memlkler aka lanaca srada der. Kafasn mermer bir kntya
yapmamaktadrlar. Yntemleri Selahaddininkilere hi arpar. Yanna ulatklarnda artk nefes almamaktadr.
benzememektedir. Kahirede on yldr hkm sren k Epeyi romanlatrlm olmasna ramen, bu versi
le sultanlar, her bir yandan saldrya urayan bir Arap yon, dramn hemen ertesinde, Nisan 1 2 5 7 de Kahire so
dnyasnn hogrszln yanstmaktadrlar. Btn kaklarnda fiilen anlatlanlar tekrarlamas lsnde
yntemleri kullanarak mcadele etmektedirler. Utanma tarihsel bir deere sahiptir.
veya ar duygusu yoktur, yce hareketler yoktur, uzla Her ne olursa olsun, iki hkmdarn lmesinden son
ma yoktur. Ama cesaret ve etkinlikle savalmaktadr. ra tahta Aybekin gen olu kmtr. Ama bu uzun sr
Btn baklar her halkrda onlara ynelmitir, meyecektir. Mool tehdidi belirginletike, Msr ordusu
nk istilacnn ilerlemesini durdurma konusundaki subaylar bir yeniyetmenin ufukta gzken belirleyici m
son umudu temsil etmektedirler. Kahirede iktidar bir cadelenin sorumluluunu tayamayacan dnmekte
ka aydan beri, Kuduz (Seyfeddin) adndaki bir Trk dirler. Hlgnn emrindeki askerlerin Suriyenin zeri
askerinin elindedir. ecere ed-Dor ile kocas yedi yl bir ne kt 1259 aralnda, bir hkmet darbesiyle ikti
likte hkmet ettikten sonra birbirlerini ldrmler dara Kuduz gelir. Bu olgun ve enerjik adam, daha batan
dir. Bu konuda uzun zaman ortaklkta eitli rivayetler itibaren cihadn dilini konumakta ve islamm dman is
dolamtr. Meddahlarn en beendii versiyon, elbette tilacya kar genel seferberlik ars yapmaktadr.
ak ile kskanl siyasal tutkulara katmaktadr. Ha Tarihsel geri ekilmeyle birlikte, Kahiredeki yeni
nm sultan, kocasn her zaman olduu gibi ykamakta hkmet darbesi gerek bir vatanseverlik sramas ola
dr, bu geveme ve mahremiyet anndan yararlanarak, rak grlmektedir. lke hemen sava durumuna ge
sultann on drt yanda gzel bir kleyi cariye olarak mitir. Gl bir Msr ordusu, 1260 temmuzunda Filis
almasn eletirir. Onu duygulandrmak iin artk ho tine girmitir.

3M 315
 Kuduz, Moollarn yce han Mngkenin lmn gelen Kitboa, duruma ilikin iyi haber alamadndan
den sonra, kardei Hlgnn kanlmaz taht mca tuzaa der. Btn birlikleriyle saldrya geer. Bay-
delesine katlmak zere gitmesinden beri Moollarn bars geri ekilir, ama onu takip eden Mool, kendini
asker mevcudunun esas blmn kaybettiini bilmek birden bire daha kalabalk Msr askerleriyle her bir
tedir. Cengiz hann torunu, am alnr alnmaz Suri yandan sarlm olarak bulur.
yeden ayrlm, geride yalnzca Kitboa komutasnda Mool svarileri birka saat iinde katledilir. Kitbo
birka bin svari brakmtr. a da yakalanr ve hemen kafas kesilir.
Sultan Kuduz, istilacya bir darbe indirmenin tam Memlk svarileri 8 Eyll akam, coku iindeki
zaman olduunu bilmektedir. Bylece Msr ordusu ama kurtarc olarak girerler.
Gazzedeki Mool garnizonuna saldrm, Moollar da
basknn aniliinden tr hemen hemen hi direneme-
milerdir. Memlkler sonra Akkya ilerlerken, Filistin
Frenklerinin Moollara kar Antakya Frenklerinden
daha mesafeli olduklarndan haberlidirler. Frenk baron
larn bazlar islamn yenilgisine hl seviniyorsa da, o
u Asyal fatihlerin sertliinden korkuya kaplmtr.
Bylece Kuduz onlara ittifak teklif ettii zaman cevap
lar olumsuz olmamtr: arpmaya katlmaya hazr
deillerse de, Msr ordusunun topraklarndan gemesi
ne izin vermeye ve ona iae salamaya hazrdrlar. Sul
tan bylece Filistin ilerine, hatta ama kadar arkasn
koruma derdine dmeden ilerleyebilir.
Kitboa onlar karlamaya kmaya hazrlanrken,
amda bir halk ayaklanmas kmtr. stilaclarn ar
hareketleri yznden ban kemie dayandn hisse
den ve Hlgnn ayrlmasndan cesaretlenen kent
Mslmanlar, caddelere barikat kurmular ve Mool-
larn dokunmad kiliseleri atee vermilerdir. Kitbo-
ann duruma egemen olmas iin gnler gerekmi ve
bu da Kuduza Celiledeki konumunu glendirme ola
nan salamtr. ki ordu 3 Eyll 1 2 6 0 ta Ayn Calut
(Goiath emesi) ky yaknlarnda karlamtr. Ku-
duzun en iyi birliklerini saklamaya ve arpma alann
da yalnzca en iyi subaylarndan Baybarsn komutasn
daki bir nc birlii brakmaya zaman olmutur. Hz>?

316
317
 ON DRDNC BLM

Allah onlarn buraya bir daha

adm attklarn gstermesin.

Hattinden daha az parlak ve askeri dzlemde de daha

az yaratc olmasna ramen, Ayn Calut arpmas ge
ne de tarihin en belirleyici arpmalarndan biri olarak
gzkmektedir. Nitekim, Mslmanlara yalnzca yok
olmaktan kurtulma deil, ayn zamanda Moollarn ele
geirdikleri topraklar geri alma olana salayacaktr.
Hlgnn rana yerleen ardllar ksa bir sre sonra,
egemenliklerini daha iyi yerletirmek iin Mslman o-
lacaklardr.
Memlk sramas o an iin; istilacy destekleyen
herkesle bir hesaplamaya yol aacaktr. Herkes alarm
durumuna gemitir. Artk Frenk olsun, Tatar olsun,
dmana bir sre tanmak sz konusu deildir.
1260 Ekim banda Halepi geri aldktan ve
Hlgnn bir kar saldrsn kolayca pskrttkten
sonra, Memlkler Moollarn ba mttefikleri Antakya
prensi Bohemond ve Ermeni kral Hethuma kar ceza
landrma aknlar yapmay dnrler. Fakat Msr or
dusunun iinde bir iktidar mcadelesi patlar. Baybars,
yar-bamsz bir vali olarak Halepe yerlemeyi istemi;
yardmcsnn ihtirasndan kuku duyan Kuduz bunu
reddetmitir. Suriyede rakip bir iktidar istememektedir.
Sultan bu uyumazl ksa kesmek iin ordusunu top
lar ve Msr yoluna der. Kahireye gnlk mesafe-

319
ye ulanca, 23 ekimde askerlerine bir gn dinlenme iz
Baybars, ksk sesli, ak mavi gzl, ok esmer bir dev
ni verir ve kendi de en sevdii spor olan tavan avna
dir ve sa gznde beyaz bir leke vardr. Gelecein sul
yannda balca komutanlar olduu halde kmaya ka
tan, Memlk bir sultan tarafndan satn alnmtr. Bu
rar verir. Yokluundan yararlanp isyan kartmasn
adam onu Eypn muhafz birliine sokmu, o da kii
dan korktuu Baybars da yanna almay ihmal etmez.
sel nitelikleri ve zellikle de hibir hay duygusu olma
Kk grup gn doarken ordughtan uzaklar, iki sa
mas nedeniyle, kendine hzla hiyerarinin zirvesine uza
at sonra biraz dinlenmek iin durur. Bir emir, Kuduza nan bir yol amtr.
yaklar ve sanki pecekmi gibi elini tutar. Baybars o
1260 Ekiminin sonunda Baybars Kahireye galip o-
anda klcm knndan eker ve sultann srtna saplar,
larak girer, otoritesi zorluk kartmadan tannr. Buna
sultan yere der, iki fesat hi vakit kaybetmeden at
karlk, Suriye kentlerinde baka Memlk subaylar,
larna atlar ve drt nala ordugha geri dner. Orduda Kuduzun lmnden bamszlklarm iln etmek iin
herkesin sayg gsterdii yal bir subay olan komutan
yararlanrlar. Fakat sultan bir yldrm harektyla am
Aktaya gider ve ona Kuduzu ldrdk derler. Pek
ve Halepi ele geirir, eski Eyyubi topraklarn kendi e-
duygulanma benzemeyen Aktay sorar: Hanginiz onu
gemenlii altnda birletirir. Bu kandkc ve eitimsiz
kendi eliyle ldrd? . Baybars tereddt etmez: Ben.
subay, ksa srede ortaya byk bir devlet adam ola
Yal Memlk ona yaklar, onu sultann adrna yak
rak kar, Arap dnyasndaki gerek bir rnesansn mi
lamaya davet eder ve sayg gstermek iin nnde ei
mar olur. Onun saltanat dneminde, Msr ve daha d
lir. Ksa bir sre sonra btn ordu yeni sultam alklar.
k bir lekte olmak zere Suriye, yeniden kltr ve
Ayn Calut galibine, parlak baarsnn zerinden da
sanatn ma merkezleri haline geleceklerdir. Hayatm
ha iki ay bile gemeden gsterilen bu hayrszlk,
kendine kafa tutabilecek btn Frenk kalelerini yoket-
Memlkleri elbette ereflendirmemektedir. Fakat bu a-
meye adayan Baybars, te yandan byk bir imarc ola
rada kle-subaylarn suunu hafifletmek zere, bunla
rak ortaya km, Kahireyi gzelletirmi, btn lke
rn ounun Baybars uzun bir sreden beri gerek n
de kpr ve yollar yaptrtmtr. Ayrca Nureddin ve
derleri saydn belirtmek gerekir. 1 2 5 0 de Eyyubi Tu-
Selahaddininkinden daha etkin bir posta rgt kura
ranaha ilk darbeyi indirmeye cret eden ve bylece cak ve burada gvercin ile ulaklar kullanacaktr. Yne
Memlklerin bizzat iktidara gelme isteini ifade eden o
timi sert, hatta bazen kaba, ama aydnlanm olacak,
deil midir? Moollara kar elde edilen zaferde belirle
hibir zaman keyfi olmayacaktr, iktidara geldii andan
yici bir rol oynamam mdr? Siyasal kavray sayesin
itibaren Frenklere kar kararl bir tutum taknarak,
de olduu kadar askeri becerisi ve olaanst fizik ce onlarn etkisini azaltmay hedeflemitir. Fakat yalnzca
sareti sayesinde de kendini arkadalarna nder olarak
zayflatmak istedii Akk Frenkleriyle, Mool istilac
kabul ettirmitir. larla kader birlii yapmakla sulad Antakyadakiler
12 2 3 te doan Memlk sultan, hayata Suriyede k arasnda ayrm yapmaktadr.
le olarak balamtr, ilk efendisi olan Hamann Eyyu
1261 yl sonunda, prens Bohemond ile Ermeni kral
bi valisi, onu batl itikadndan tr satmtr, nk Hethumun topraklarna bir cezalandrma seferi dzen
baklarndan kayglanmaktadr. Gerekten de gen
lemeye karar verir. Ama Tatarlara toslar. Hlg artk

32 .0
321
Suriyeyi istila edecek durumda deilse de, mttefikleri
nin cezalandrlmasn engelleyecek gce hl sahiptir.
Baybars bilgece davranr ve daha iyi bir frsat kollama
ya karar verir.
Bu frsat, 1 2 6 5 te Hlgnn lmyle kar. Bay
bars, Moollar arasnda ortaya kan blnmeden ya
rarlanarak nce Celileyi istila eder ve yerli hristiyan
halkn ibirliiyle birok mstahkem mevkiyi ele gei
rir. Sonra aniden kuzeye ynelerek Hethumun lkesine
girer, btn kentleri ve zellikle de bakent Sisi birbiri
ardna tahrip eder. Sis halknn ounu ldrr ve krk
bin esirle dner. Ermeni krall bu olaydan sonra bir
daha toparlanamayacaktr. Baybars, 1268 baharnda
A ntakyann alnmasyla basit bir kont haline gelen
prens, soylu ve cesur valye Bohemonda .
Ac alay burada bitmemektedir.
Seni Trablusamda braktktan sonra hemen Antak
yaya ynelerek, buraya Ramazan erifin ilk gnnde var
dk. Daha vardmz saatte, senin birliklerin bizimle arp
mak iin dar ktlar, ama yenildiler, nk birbirlerini
destekliyorlarsa da, tanrnn desteinden yoksundular, atla
rn ayaklarnn dibinde yerlerde (srnen) valyelerini, ya
malanan saraylarn, kent mahallelerinde bir dinara, stelik
senden alnan parayla satlan soylu hanmlar bir grseydin!

yeniden sefere kar. nce Akk civarna saldrr, Beau-

fort atosunu ele geirir, sonra ordusunu kuzeye kar
tarak, 1 Maysta Trablusam surlarnn nnde belirir.
Ayn zamanda Antakya prensi de olan kentin efendisi
Bohemondu burada bulur. Sultann kendine ilikin
duygularn bilen Bohemond, uzun bir kuatmaya ha
zrlanr. ama Baybarsn baka tasarlar vardr. Birka
Mesaj alacak kiiden hibir ayrntnn esirgenmedi
i uzun bir tasvirden sonra, sultan iin zne gelerek
mektubunu balamaktadr.
Bu mektup sana, tanrnn seni sa salim braktn ve
hayatn uzattn haber vererek seni sevindirecektir, n

gn sonra kuzey yoluna yeniden koyularak, 14 Maysta
Antakya nne gelir. Btn Mslman hkmdarlara
yz yetmi yl boyunca kafa tutan bu en byk Frenk
kenti drt gnden fazla direnemeyecektir. 18 Mays ak
am surlarda, hisardan fazla uzak olmayan bir yerde
bir yark alr. Baybarsn askerleri sokaklara yaylr.
Bu fetih Selahaddininkine hi benzememektedir. Kent
halk tamamen katledilmi veya kle yaplmtr ve kent
yerle bir edilmitir. Bu parlak byk ehirden geriye,
harap, zamann yeilliklerin iine gmecei ykntlarla
dolu bir kasabadan baka birey kalmayacaktr.
Bohemond, kentinin dtn ancak Baybarsm
ona gnderdii, ama aslnda sultann resmi vakanvisi
olan Msrl bn Abd el-Zahir tarafndan kaleme aln
m olan unutulmaz bir mektuptan renecektir.
k sen A ntakyada deildin. Eer orada olsaydn, imdi
l, yaral veya esirdin. Ama tanr belki de seni boyun e-
esin ve itaatim gsteresin diye esirgemitir.
Akl banda, ama bundan da nemlisi gsz bir in
san olan Bohemond, bir bar anlamas nerisiyle ce
vap verir. Baybars kabul eder. Dehete kaplan kontun
artk hibir tehlike arzetmediini bilmektedir; krall
haritadan hemen hemen tamamen silinen Hethun iin
de ayn durum sz konusudur. Filistin Frenklerine ge
lince, onlar da bir soluk alacak zaman bulmaktan tr
ar memnundurlar. Sultan, onlarla anlama imzalama
s iin vakanvisi bn Abd el-Zahiri Akkya yollar.
Krallar en iyi koullan elde etmek iin kvrtmaya u
rayordu; am a ben, sultann talimatlar dorultusunda ta

311
3*3

mamen kat davranyordum . Sinirlenen Frenk kral evir
mene ona arkasna bakmasn syle dedi. A rkam a dn
dm ve Frenk ordusunun tmnn arpma vaziyeti al
m olduunu grdm . evirmen ekledi, Kral sana, bu
ok saydaki askerin mevcudiyetini unutmam an syl
y o r . Cevap vermediimi gren kral evirmene srarla sor
du. Ben de bunun zerine sordum: Eer dndm
sylersem hayatma iliilmeyecei gvencesi verir misi
niz? . Evet . yleyse krala, onun ordusundaki askerle
rin Kahire zindanlarndaki Frenk esirlerden daha az oldu
unu syleyin . Kral boulacak gibi oldu, sonra grm e
ye son verdi, am a ksa bir sre sonra bizi kabul edip bar
anlamasn imzalad.
Nitekim Frenk valyeleri artk Baybars rahatsz
etmeyeceklerdir. Antakyann alnmasnn kanlmaz
tepkisinin onlardan deil de, efendileri olan Bat kral
lardan geleceini bilmektedir.
Daha 1268 yl sona ermeden, Fransa kralnn ya
knlarda gl bir ordunun banda Douya dnecei
ne ilikin srarl sylentiler ortalkta dolamaya balar.
Sultan, tccar veya seyyahlar sk sk sorguya eker.
1270 yl sonunda Kahireye gelen bir mesaj, Louisnin
alt bin adamyla Tunus yaknlarnda karaya ktn
haber verir. Baybars, hi tereddt etmeden balca
Memlk komutanlar toplar ve onlara, bu yeni Frenk
istilasn pskrtmek zere Mslmanlara yardm et
mek iin gl bir ordunun banda bu uzak Afrika e-
yaletine gitme niyetinde olduunu bildirir. Ama bundan
birka hafta sonra, Tunus emiri el-Mustansirin imzas
n tayan bir mesaj gelir ve Fransa kralnn kampnda
l olarak bulunduunu ve ordusunun da sava veya
hastalk tarafndan byk apta biildikten sonra geri
dndn bildirir. Bu tehlike uzaklatrldktan sonra,
Baybars iin Dou Frenklerine kar yeni bir saldrya
gemenin zaman gelmitir. Mart 1 2 7 1 de korkutucu
3Z4
Hsn el-Ekrad, Selahaddinin bile ele geirmeyi baara
mad Krak des Chevaliersyi alr.
Frenkler ve zellikle de Hlgnn olu ve ardl A-
bakann ynetimindeki Moollar, bunu izleyen yllar
esnasnda Suriyeye birok akn yaparlar; ama her sefe
rinde pskrtlrler. Ve Baybars 1277 Temmuzunda
zehirlenerek ldnde, Doudaki Frenk varl, her
bir tarafndan Memlk imparatorluuyla evrelenmi
sahil ehirlerinden meydana gelen bir tespih gibidir.
Frenklerin gl kale a paralanmtr. Eyyubiler d
neminde yararlandklar erteleme tamamen sona ermi
tir; kovulmalar artk kanlmazdr.
Fakat acele edilecek bir durum yoktur. Baybarsn
yapmaya raz olduu bar anlamas, yeni Memlk sul
tan Kalavun tarafndan 1283e kadar uzatlmtr. Bu
sultan Frenklere kar hibir husumet gstermemekte
dir. Her istila srasnda islamiyetin dmanlarna yar
dm etmemeleri kouluyla, onlarn Doudaki mevcudi
yetlerini ve gvenliklerini garanti etmeye hazr oldukla
rn sylemektedir. Akk krallna nerdii antlama
metni, bu becerikli ve aydn ynetici asndan, Frenkle-
rin konumunun kurala balanmas konusunda ben
zersiz bir giriimi temsil etmektedir.
Eer bir Frenk kral sultann veya olunun topraklarna
saldrmak iin Batdan yola karsa, Akk krall naibi ve
ileri gelenleri onun geliini iki ay ncesinden sultana bildir
me zorunluluunda olacaklardr. Eer (bu kral) Douya iki
ay getikten sonra gelirse, krallk naibi ile Akk nde gelen
leri bu olaydaki btn sorumluluklarndan kurtulacaklardr.
Eer Mool cephesinden veya baka bir taraftan bir d
man gelirse, iki taraftan bunu ilk haber alan dierini uyarmak
zorundadr. Eer bylesine bir dman - Allah gstermesin -
Suriye zerine yrrse ve sultann birlikleri geri ekilirlerse,
Akk yneticilerinin kendi toprak ve uyruklarn kurtarmak
iin bu dmanla mzakereye girimeye hakk olacaktr.
32-5
 1283 Maysnda on yl, on ay, on gn, on saatlik bir
sre iin imzalanan bar anlamas, sahildeki btn
Frenk lkesini kapsamaktadr, yani meyva baheleri,
tarlalar, deirmenleri, balar ve ona bal olan, altmt
kyyle birlikte Akk kentini; Hayfa kentini, bala
rn, meyva bahelerini ve ona bal yedi ky... Sayda
iin, ato ve kent, balar ve banliy ile ona bal onbe
ky ve evredeki ova, nehirler, dereler, pnarlar, meyva
baheleri, deirmenler ve bu topraklarn sulanmasnda
uzun zamandan beri kullanlan kanallar ve setler Frenk-
lere aittir. Uzun uzun ve zenle sayp dkmenin nedeni,
her tr uyumazl nlemektir. Frenk topraklar her
halkrda nemsiz olarak gzkmektedir: Frenkler ta
rafndan eskiden oluturulmu olan korkutucu blgesel
gce hi benzemeyen dar ve ince bir sahil eridi. Asln
da zikredilen yerler Frenk varlklarnn tmn temsil
etmemektedirler. Akk krallndan ayrlm olan Sr,
Kalavunla ayr bir anlama imzalamtr. Daha kuzey
deki Trablusam veya Lazkiye gibi kentler anlamann
dnda braklmlardr.
Hospitalierlerin (el-Ospitar) elindeki Markab (Mar-
gat) kalesi iin de ayn durum sz konusudur. Bu kei-
valyeler Moollar desteklemiler, hatta 1281deki
yeni bir istila denemesi srasnda onlarn yannda ar
pmlardr. Kalavun da bunu onlara detmeye karar
vermitir. Abd el-Zahirin anlattna gre, 1285 ilkba
harnda, Sultan amda kuatma makineleri hazrlatt.
Msrdan ok miktarda ok ve her cins silah getirterek
emirlere datt. Ayrca sultann m akhazeni (mahzen,
magasin, depo) ve darlsinaasnn (silahhane, arsenal)
dnda hibir yerde bulunmayan demir aletler ve ateli
oklar atan tpler hazrlatt. Bunun yan sr fieki usta
lar askere alnd ve Markab, Frenk ve drd dan aka yana kan Suriyenin kuzey yarsndakileri
eytan tipinden bir mancnk kuayla evrelendi.
25 Maysta kalenin kanatlarnda yle derin yarklar a-
326
ildi ki, savunucular teslim oldular. Kalavun onlarn
Trablusa sa salim gitmelerine ve kiisel eyalarn yan
larnda gtrmelerine izin verdi.
Moollarn mttefikleri, bir kez daha onlar yardma
gelemeden cezalandrlmlardr. Zaten mdahale etmek
isteselerdi bile, be hafta sren kuatma onlara randa
yeterli hazrlanma zaman brakmazd. Fakat Tatarlar bu
1285 ylnda Mslmanlara kar yeniden saldrya ge
me konusunda her zamankinden kararldrlar. Yeni n
derleri, Hlgnn torunu Ilhanl Argun, atalarnn b
yk dne sahip kmtr: Memlk sultanln kskaca
almak zere Batllarla ittifak yapmak. Bu amala, ortak
veya en azndan anlamal bir sefer dzenlemek iin Teb
riz ile Roma arasnda ok dzenli temaslar kurulmutur.
Kalavun 1289da kanlmaz bir tehlikenin varln his
setmektedir, ama ajanlar ona kesin bilgiler salamay
baaramamaktadrlar. zellikle de, Argun tarafndan ge
litirilen titiz bir sefer plannn papaya ve Batnn balca
krallarna yazl olarak nerildiini bilmemektedir. Bu
mektuplardan Fransa kral Yakkl Philippee (IV. Phi-
lippe) yollanan zamanmza ulamtr. Mool nderi bu
mektupta, istilaya 1291 ocann ilk haftasnda Suri
yeden balanlmasn nermektedir. amn ubat orta
snda deceini ve Kudsn de bundan ksa bir sre
sonra alnacan ngrmektedir.
Gerekte nelerin tezghlandn bilemeyen Kalavun
giderek daha kayglanmaktadr. Doudan veya Batdan
gelen istilaclarn Suriyedeki Frenk kentlerini kprba
olarak kullanp, ieri szmalarn kolaylatrmalarndan
korkmaktadr. Fakat Frenklerin mevcudiyetinin slam
dnyasnn gvenlii iin srekli bir tehdid oluturduuna
inanmasna ramen, Akkdakiler ile, Mool istilaclar
birbirine kartrmaktan kanmaktadr. erefli bir insan
olan sultan, bar anlamasnn daha be yl sreyle g
327
venceye ald Akkya her halkrda saldramayaca i-
in, Trablusu gzne kestirmitir. Ordusu, Saint-Gillesin
olu tarafndan bundan yz seksen yl nce fethedilmi o-
lan kentin surlar altnda, Mart 1289da toplanr.
Mslman ordusunun onbinlerce savasnn ara
snda, on alt yanda gen bir emir olan Ebul-Fida da
bulunmaktadr. Bu gen Eyyubi soyuna mensuptur,
ama Memlklerin bamls haline gelmitir. Birka yl
sonra kk Hama kentini ikta olarak alacak, burada
zamannn ounu okumak ve yazmakla geirecektir.
Ayn zamanda corafyac ve air de olan bu tarihinin
eseri, Doudaki Frenk mevcudiyetinin son yllarna ili
kin anlats itibariyle zellikle ilgintir. nk Ebul-
Fida dikkatli baklar ve elinde klcyla btn arp amdaki gz dnmlk, izleyen yzyllardaki Arap ta
ma alanlarnda bizzat yer almtr.
Trablusam kenti denizle evrelenmitir ve karadan
ancak dou tarafndan dar bir geitten saldrlabilir. Sul
tan kenti kuattktan sonra, her boydan -;ok sayda manc
nk yerletirdi ve kenti sk bir ablukaya ald.
Kent, bir aydan fazla sren arpmalardan sonra,
27 Nisanda Kalavunun eline geer. Gerei saklamaya
hi uramayan Ebul-Fida unlar eklemektedir:
M slman birlikleri ieri g kullanarak girdiler. Halk
limana hcum etti. Burada birka gemiye kaabildi, ama
erkeklerin ou katledildi, kadnlar ile ocuklar esir edildi
ve M slmanlar muazzam bir ganimet edindiler.
stilaclar katletmeyi ve tahrip etmeyi bitirince, kent
sultann emriyle ykld ve yerle bir edildi.
Trablusun biraz uzanda, denizin ortasnda zerinde
bir kilise bulunan bir adack vard. Kent alnnca, birok
Frenk aileleriyle birlikte buraya kat. Ama M slman as
328
kerler denize atladlar, adaya kadar yzdler, buraya s
nan btn erkekleri katlettiler ve kadnlarla ocuklar ga
nimetlerle birlikte gtrdler. Kymdan sonra bir kaykla
adaya gittim, am a ceset kokusundan tr kalamadm.
Atalarnn ihtiam ve ycelii iine ilemi olan gen
Eyyubi, bu yararsz katliamlara kzmaktan kendini al-
koyamamaktadr. Ama zamannn deitiini de bilmek
tedir.
Frenklerin kovulmas, ilgin bir ekilde, bundan yak
lak iki yzyl nce gelilerine benzeyen bir hava iinde
cereyan etmektedir. 1268deki Antakya katliam,
1098dekinin tekrarna benzemektedir ve Trablus-
rihileri tarafndan, 1109da Beni Ammarlarn kentinin
yklmasnn gecikmi bir cevab olarak sunulacaktr. An
cak rvan, Memlk propagandasnn baat bir temas
haline ancak Akk arpmas srasnda, Frenk savalar
nn sonuncu byk arpmas srasnda gelecektir.
Zaferin ertesinde, subaylar Kalavunu usandrm
lardr. Bu subaylar, artk hibir Frenk kentinin Memlk
ordusuna kafa tutamayacan, Trablusamn dme
sinden tr alarm durumuna geen Batnn Suriyeye
yeni bir sefer dzenlemesini beklemeden hemen saldr
mak gerektiini iddia etmektedirler. Frenk krallndan
geriye kalann iini hemen bitirmek gerekmez mi? Ama
Kalavun reddeder; bir bar anlamas imzalamtr ve
yeminine asla ihanet etmeyecektir. evresindekiler bu
nun zerine, Frenklerin sklkla uyguladklar bir usul
olarak, Akkyla yaplan antlamann geersizliini iln
etmeleri iin ilahiyatlara bavurulmasn isterler. Sul
tan bundan hi holanmaz. Emirlerine, 1283te imzala
nan antlama erevesinde, bar bozmak iin hukuki
danmalara bavurmayacana yemin ettiini hatrla
tr. Kalavun, antlamann korumas altnda olmayan
329
btn Frenk topraklarna saldracan, ama bundan Ancak birka saat gemitir ki, olaylar balar. aml
fazlasn yapmayacan syler. Ve sonuncu Frenk kral, tccarlara sokakta saldrlr, soyup soana evrilir ve
Kbrs ve Kuds hkmdar Henryye, ykmllkle ld sanlp braklr. Kent yneticileri dzeni iyi kt
rine sadk kalacam belirtmek zere Akkya bir elilik salamay baarrlar, ama austos sonuna doru durum
kurulu gnderir. Bundan da iyisi, 1289 temmuzundan bozulur, ikinin su gibi akt bir ziyafetten sonra, yeni
itibaren bu nl bar anlamasn on yl daha uzatma gelenler sokaklara dalr. Sakal olan herkes kovalanr,
ya karar verir ve Mslmanlar, Batyla ticari al ve sonra acmaszca boazlanr. Sakin tccar veya kyl,
riler iin Akkdan yararlanmaya tevik eder. Nitekim, hristiyan veya Mslman birok Arap bu ekilde lr.
bu Filistin liman izleyen aylar esnasnda youn bir giri Dierleri kaar ve olanlar anlatr.
ime tank olur. Yzlerce aml tccar arlar civarn Kalavun fkeden lgna dner. Frenklerle bar an
daki ok saydaki hana yerleir, Venedikli tccarlarla lamasn bunlar olsun diye mi imzalamtr? Emirleri
veya Suriyenin balca bankerleri haline gelmi olan onu hemen davranmaya iterler. Ama o, sorumlu bir
zengin Templierlerle verimli ticari ilemler yaparlar. devlet adam olarak fkeye malup olmak istememekte
te yandan, zellikle Celileden gelen binlerce Arap dir. Aklama talep etmek ve zellikle de katillerin ceza
kyl, rnlerini satmak zere bu byk Frenk kentine landrlmak zere kendine teslim edilmelerini istemek -
dolumaktadr. Bu refah, blgedeki btn devletlere ve zere Akkya bir elilik kurulu gnderir. Aznlkta ka
en bata da Memlklere yarar salamaktadr. Mool lan bir grup, yeni bir sava nlemek iin sultann ko
mevcudiyeti nedeniyle Douyla iliki uzun zamandan ullarnn kabul edilmesini tavsiye eder. Dierleri redde
beri bozulduundan, krdan kayplar ancak Akdeniz ti der, hatta Kalavunun elilerine, Mslman tccarlarn
caretinin gelimesiyle kapatlabilmektedirler. katliama kendilerinin neden olduunu, nk ilerin
Frenk yneticilerinin en gereki olanlarna gre, den birinin bir Frenk kadn batan kartmaya urat
bakentlerine den yeni rol, yani iki dnya arasndaki gibi bir cevap verecek kadar ileri giderler. '
balanty salayan byk bir ticarethane olma rol, ar
tk hibir egemenliklerinin kalmad bir blgedeki var
lklarn srdrebilmek iin umulmadk bir anstr. Fa
kat bu gre herkes katlmamaktadr. Bazlar, Batda
Mslmanlara kar yeni askeri seferlere giriilmesini
salayacak apta bir dinsel seferberlii harekete geire Kalavun bunun zerine artk tereddt etmez. Emir
bileceklerini ummaktadrlar. Kral Henry, Trablusun lerini toplar ve onlara, fazla uzun srm olan bir
dmesinden sonra Romaya haberciler gndererek tak Frenk igline artk ebediyen son verme kararn duyu
viye istemitir, bu ary yle bir yapmtr ki, 1290 y rur. Hazrlklar hemen balar. Sultanln drt bir ya
lnn Akk limanna gelen etkileyici bir donanma, bin nndaki bamllar, cihadn bu nihai arpmasnda yer
lerce fanatiklemi Frenki kente boaltmtr. Kent hal almalar iin arlrlar.
k, sarholuktan yalpalayan ve hibir efe itaat etmeyen Kalavun Kahireden ayrlmadan nce, sonuncu
bu yamac klkl adamlar kukuyla seyretmektedir. Frenk de kovulmadan silahn brakmayacana Kuran

330 331
zerine yemin eder. Sultan o sralarda artk zayf d
m bir ihtiyar olduundan, bu yemin daha da etkileyi
ci hale gelmektedir. Yann tam olarak bilinmemesine
ramen, o sralarda yetmi yan rahata gemie ben
zemektedir. Etkileyici Memlk ordusu 4 Kasm
1 2 9 0 da yerinden kprdar. Hemen ertesi gn sultan
hastalanr. Emirlerini baucuna arr, olu Halile ita
at edeceklerine yemin ettirir ve^olundan da, tpk ken
di gibi Frenklere kar seferi sonuna kadar srdrme i-
ini yklenmesini ister. Kalavun, bir hafta gemeden -
lr, btn uyruklar ona byk bir hkmdar olarak
sayg gsterir.
Sultann lm, Frenklere kar nihai saldry yal
nzca birka ay geciktirecektir. Halil 1291 Martnda,
ordusunun banda yeniden Filistin yollarna der.
ok sayda Suriye birlii mays banda Akky evre att kente sonunda girer. Kral Henry ve nde gelen
leyen ovada ona katlr. O srada on sekiz yanda olan
Ebul-Fida da babasyla birlikte arpmaya katlmakta
dr; hatta ona bir sorumluluk bile verilmitir, nk
Hsn-el-Ekraddan Frenk kentinin yanma kadar ancak
sklerek tanabilen, Muzaffer adndaki korkutucu
bir mancmn ynetimi ona aittir.
Arabalar yle arlard ki, normal zamanda sekiz gn
eken yolu bir aydan daha uzun srede aldk. Vardmz
da, arabalar eken kzlerin hemen hemen hepsi: bitkin
likten ve souktan lmlerdi.
arpma hemen balad. Biz Ham allar, her zam an ol
duu gibi ordunun sa cenahnn u tarafnda yer tutmu
durumdaydk. Deniz kysndaydk ve tuhtalarla kaplanm
ve manda derileriyle st rtlm kuleleri olan Frenk tek
neleri bize saldryorlard; dman bu kulelerden bize yay
lar ve T atar yaylaryla ok atyorlard. Bu durumda hem
karmzdaki Akkllarla, hem de onlarn filoloryla ol-
.mak zere iki cephede savamak zorundaydk. Bir manc
nk tayan bir Frenk gemisi adrlarmzn zerine kaya
332
p aralar atm aya balaynca ar kayplar verdik. Fakat bir
gece iddetli rzgr kt. Gemi, dalgalar tarafndan sarsa-
lanarak suyun zerinde yalpalamaya balad, ylesine ki,
mancnk param para oldu. Bir baka gece, bir grup Frenk
beklenmedik bir huru yaparak kampmza kadar ilerledi;
am a bazlar karanlkta adrlar tutan iplere takldlar;
hatta bir valye lm ukuruna dt ve ldrld. Bir
liklerimiz toparlandlar, Frenklere her bir yandan saldrd
lar, onlar oka l verdikten sonra kente geri ekilmek
zorunda braktlar. Kuzenim H am a emiri el-Melik el-
M uzaffer, ertesi sabah, ldrlen Frenklerin kellelerini ya
kaladmz atlarn boyunlarna balatt ve sultana sundu.
Ezici bir askeri stnle sahip olan Mslman or
dusu 17 Haziran 1291cuma gn g kullanarak, ku
kiiler Kbrsa snmak iin aceleyle teknelere binerler.
Dier Frenklerin hepsi yakalanr ve ldrlr. Kent
yerle bir edilir.
Ebul-Fida, Akk kentinin hicri 690 ylnn ikinci ay
nn onyedinci cuma gnnde lenleyin fethedildiini
belirtmektedir. te yandan, Frenkler de kenti 58 7 yl
nn ayn gnnn ayn saatinde Selahaddinden alm
lar ve orada bulunan btn Mslmanlar esir edip,
sonra katletmilerdi. Burada ilgin bir rastlant yok mu
dur?
Hristiyan takvimine gre de bu rastlant hi de da
ha az artc deildir, nk Frenklerin Akkdaki za
feri 1 1 9 1 de elde edilmi, nihai yenilgileri de bundan
tam yz yl sonra, neredeyse gn gnne ayn tarihte
meydana gelmitir.
Ebul-Fida yle srdrmektedir:
A kkmn fethinden sonra, Allah Suriye sahil kesimin
de hl mevcut olan Frenklerin kalbine korku sald. Bun
lar Sayda, Beyrut, Sr ve dier btn ehirleri hemen bo-
333
 aktlar. Sultann kaderi, bylece baka hibirine myesser
olm ayan bir ekilde, btn bu yerleri kolayca fethetmesine
izin verdi, sultan bunlar hemen yktrd.

Nitekim Halil, zaferinin sca iinde, eer bir gn

Douya tekrar gelmeye kalkacak olurlarsa, sahilde
Frenklere yarayabilecek btn kaleleri yktrmaya ka
rar verir.
Ebul-Fida u sonuca varmaktadr:
Bu fetihlerle, sahildeki btn topraklar M slmanlara
eksiksiz dnd; bu umulmadk bir sonutu. Bylece eski
den am, M sr ve daha birok lkeyi fethedecek du
rum da olan Frenkler, Suriyenin btnnden ve sahil ke
simlerinden kovuldular. Allah onlarn buraya bir daha a-
dm attklarn gstermesin.
SONSZ
Arap dnyas grnte parlak bir zafer kazanm ol
maktayd. Eer Bat bu ard arda gelen istilalaryla slam
ilerlemesini durdurmay dndyse, sonu bunun ta
mamen tersi olmutur/>oudaki Frenk devletleri iki
yzyllk yerlemeden sonra kklerinden kopartlmakla
kalmam, Mslmanlar kendilerini iyice toparladkla
rndan, bir sre sonra Osmanl Trklerinin bayra al
tnda izzat Avusturyay fethe kmlardr/ 1453te s
tanbul onlarn eline gemitir. 1 5 2 9 da Osmanl svari
leri Viyana surlarnn nnde ordugh kurmulardr.
Bunun sadece grntde byle olduunu sylemi
tik. nk zaman ilerledike bir saptama kendini da
yatmaktadr: Hal seferleri dneminde, Arap dnyas
Ispanyadan Iraka olan blgede hl entellektel ve
maddi olarak yeryznn en gelimi uygarlnn ta
ycsdr. Sonra, dnyann merkezi kesin bir ekilde Ba-
tya kaymtr. Burada acaba bir neden-sonu ilikisi
mi vardr? Hal Seferlerinin Bat Avrupann -giderek
dnyaya egemen olmaktadr- geliiminin iaretini ver
diini ve Arap uygarlnn talihinin sona erdiini belir
lediini iddia edecek kadar ileri gidilebilir mi?
Bylesine bir yarg yanl deilse de, ayrntlandrl-
mas gerekmektedir. Araplar daha Hal Seferlerinin
ncesinde baz sakatlklardan muzdariptiler ve Frenk
mevcudiyeti bunlar aa kartm ve belki de arla
trm olmakla birlikte, onlar yoktan varetmemitir.
Peygamberin cemaati, IX. yzyldan itibaren kaderi

335
334
ne egemen olmaktan uzaklamtr. Yneticilerinin ne va balatyordu. Devletlerin varln bile srekli tehdid
redeyse tm yabancyd, iki yzyllk Frenk igali sra eden bu olgunun btn sorumluluunu ard arda istilala-
snda resmi geit yapan bu ok sayda kiiden hangileri lara m yklemek gerekir? ister bizzat Araplar veya
Arapt? Vakanvisler, kadlar, birka yerel kk emir Trkler ile Moollar sz konusu olsun, acaba bu blgeye
-bn Ammar, bn Munkid- ve iktidarsz halifeler. Fakat egemen olan halklarn gebe kkenlerini mi sulamak
gerek iktidar sahipleri, hatta Frenklere kar mcade gerekir? Bu sonszn erevesi iinde bylesine bir soru
lenin balca kahramanlarndan Zengi, Nureddin, Ku ya cevap getirmek olanakszdr. Bu sorunun, X X . yzyl
duz, Baybars, Kalavun Trkt; el-Efdal Ermeniydi; ir- sonunun Arap dnyasnda da, biraz farkl terimlerle hl
kuh, Selahaddin, el-Adil, el-Kmil Krtt. Bu devlet a- ortada olduunu belirtmek yeterlidir.
damlarnn ou kltrel ve duygusal olarak elbette A- Sabit ve kabul edilmi kurumlrn yokluunun zgr
raplamt; ama 1 1 3 4 te Sultan Mesutun halife el- lklere ilikin sonularnn olmamas olanakszdr. Batk
Mustaridle evirmen araclyla tarttn grd larn cephesinde, hkmdarn iktidar, Hal Seferleri d
mz unutmayalm; nk Seluklu sultam, Badatn neminde, inenmesi zor ilkeler tarafndan kurala ba
kabilesi tarafndan alnmasndan seksen yl sonra bile lanmtr. Usama, Kuds krallna yapt bir ziyarette,
hl tek bir kelime bile Arapa bilmiyordu. Bundan da valyeler bir karar aldklarnda, bunun kral tarafndan
vahimi; Arap veya Akdeniz uygarlklaryla hibir ba deitirilemeyeceini ve iptal edilemeyeceini farketmi-
olmayan ok miktarda bozkr savas, ynetici kasta tir. bn Cbeyirin Dou yolculuunun son gnlerindeki
katlmak zere dzenli olarak geliyordu. Egemen olu u tankl daha da anlamldr:
nan, ezilen, hakarete urayan, kendi topraklarnda ya
banc olan Araplar, VII. yzylda balayan kltrel ser Tibninden (Toron, Sr yaknlarnda) ayrlrken,
pilmelerini srdremiyorlard. Frenklerin geldii sra topraklan etkin bir ekilde ilenen kesintisiz bir iftlik
larda, gemi kazanmlarn zerinde yaamakla yetine ve ky dizisinin iinden getik. Bunlarn halk Msl-
rek, oktan ayak srmeye balamlard. Ve bu yeni is mandr, ama Frenklerle iyi geiniyorlar -Tanr bizi
tilaclara nazaran birok alanda hl aka ilerlediyse- gnahtan korusun-. Evleri kendilerine ait ve btn
ler de, gerilemeleri oktan balamt. mallar onlara braklm. Suriyede Frenkler tarafn
Araplarn ikinci sakatlnn birincisiyle balants dan denetlenen btn blgeler bu ayn rejime tabidir:
Toprak malikneleri, kyler ve iftlikler Mslman-
vardr; bu da onlarn kurum oluturma konusundaki ye
lara braklmtr. te yandan, bu insanlarn ounun
tersizliklerine ilikindir. Frenkler daha Douya geldikleri
kalbi, kendi durumlarn Mslman topraklarnda
anda gerek devletler kurmay baarmlardr. Kudste,
yaayan kardelerininkiyle karlatrdklarnda ku
taht genelde srtme olmakszn intikal etmekteydi; bir kuyla dolmaktadr. Nitekim (Mslman topraklarm-
krallk meclisi, kraln siyaseti zerinde etkin bir denetim dakiler) dindalarnn adaletsizliinden ac ekerken,
uyguluyordu ve ruhbann iktidar oyunundaki rol kabul Frenkler hakkaniyetle davranmaktadrlar.
edilmi durumdayd. Mslman devletlerde ise buna
benzer hibir ey yoktu. Her monari, hkmdarn l bn O'^beyir kayglanmakta hakldr, nk bugn
mnde tehdid altnda kalyor, her taht intikali bir i sa k gney Lbnan yollarnda, sonular ar olan bir

336 337
gerek kefetmitir: Frenklerdeki adalet kavray, Usa- aktarlabilirdi. Frenkler, tp, astronomi, kimya, coraf
mann vurgulad zere baz yanlar itibariyle bar ya, matematik, mimari alanlarndaki bilgilerini Arapa
bar olarak nitelendirilebilirse de, toplumlarnn hak kitaplardan edinmiler; bu kitaplar zmlemiler, tak-
datcs olma stnl vardr. Vatanda kavram el d etmiler, sonra amlardr. Ne kadar da ok kelime
bette henz yoktur, ama feodal beyler, valyeler, ruh buna hl tanklk etmektedir: Znith (semt, yol), nadir
ban, niversite, burjuvalar ve hatta kfir kyllerin (nadir, semtin tersi), azimut (es-semt, yol), algbre (el-
hepsinin iyice belirlenmi haklar vardr. Arap Douda cebr, zorlama, cebir), algorithme (el-Havarizminin zel
mahkeme usul daha aklcdr; buna karlk hkmda adnn Latincelemi biimi, Araplardan alnan ondalk
rn keyfi iktidarnn hibir snr yoktur. Tccar kentle say sistemi) veya daha da basit olarak chiffre (ifr,
rin geliimi ile fikirlerin evrimi bu yzden sadece gecik boluk, sfr, Franszcada say, ifre anlamlarn al
mektedir. mtr). Avrupallar endstri alannda Araplardan kt
Hatta bn Cbeyirin tepkisi daha dikkatli bir incele imalat, deri ileme, dokumaclk, alkol ve eker dam
meyi haketmektedir. Melun dmann niteliklerini tlmas -bu son iki kelime de Arapadan alnmtr
kabul etme drstln gsteriyorsa da, daha sonra yntemlerini alp, sonra gelitirmilerdir. Avrupa tar
Frenklerin hakkaniyet ve iyi ynetimlerinin Msl mnn Douyla temas sonucunda ne kadar zenginletii
manlar iin lmcl bir tehlike oluturduunu dne de unutulamaz: Kays, patlcan, yabani sarmsak, por
rek beddua ve lnetler yadrmaktadr. Nitekim Msl takal, karpuz... Arapa kelimelerin listesi uzayp git
manlarn, refah Frenk topraklarnda bularak dindala mektedir.
rna -ve dinlerine- srt evirmeleri tehlikesi yok mudur? Hal Seferleri, Bat Avrupa iin ayn anda hem eko
Seyyahn tutumu anlalr olmakla birlikte, kardeleri nomik, hem de kltrel gerek bir devrimin balatcs
nin iine dtkleri bir hastaln tehisine yardmc ol olmutur, bu kutsal savalar Douda uzun bir gerileme
maktadr: Araplar, btn Hal Seferleri boyunca, Ba- ve karanlk dnemine doru almlardr. Her bir yan
tdan gelen yeni fikirlere almay reddetmilerdir. Ve dan saldrya urayan Mslman dnyas kendi zerine
uradklar saldrnn en felketli etkisi muhtemelen bu- kapanmtr. Dayanksz hale gelmi, savunmaya ekil
dur. istilac asndan, fethedilen halkn dilini renmek mi; hogrsz, ksr olmutur; bunlarn hepsi, kendini
bir becerikliliktir; yenikler iin ise fatihin dilini ren ona nazaran marjinallemi olarak hissettii dnya evri
mek bir uzlama, hatta bir ihanettir. Bylece ok sayda minin srmesi lsnde arlamaktadrlar. Gelime,
Frenk Arapa renirken, lke halk, birka hristiya- artk tekidir. Modernizm, tekidir. Acaba bu moder-
mn dnda Batllarn dili karsnda kaytsz kalmtr. mzmi reddederek dinsel ve kltrel kimliini olumla
rnekleri oaltmak mmkndr, nk Frenkler mas m gerekirdi? Yoksa bunun tersine, kimliini kay
Suriyede, Ispanyada olduu kadar Sicilyada da btn betme tehlikesini gze alarak modernizm yoluna kararl
alanlarda Arap okulundan gemilerdir. Ve buralarda bir ekilde girmesi mi gerekirdi? Ne Iran, ne Trkiye,
rendikleri daha sonraki gelimeleri iin mutlaka ge 11e de Arap alemi bu ikilemi zmeyi baarabilmitir; ve
rekliydi. Eski Yunan uygarlnn miras, Bat Avru bugn ite bu nedenden tr hl zorunlu batllama
paya ancak evirmen ve erhedici Araplar araclyla ile fazlasyla yabanc dman ar fondamantalizm saf

338
339
halar arasnda, ou zaman ani olan geilere tank ol lant haline gelmektedir. 13 Mays 1 9 8 1 de Mehmet Ali
maya devam edilmektedir. Aca run papaya ate ettii ve bunu daha nce yazd
Barbar olarak tand, yerdii, ama o zamandan bu bir mektupta yle aklad grlmemi midir? Hal
yana dnyaya egemen olmay baaran bu Frenklerden larn bakomutan papa II. Johannas Paulusu ldrme
hem bylenen, hem de korkan Arap dnyas, Hal Se ye karar verdim. Bu bireysel eylemin tesinde, Arap
ferlerini gerilerde kalm bir gemiin basit bir dnemi Dounun Baty her zaman doal dman olarak gr
olarak kabul etmeyi baaramamaktadr. Araplar ve ge d aktr. Ona kar giriilecek btn hasmane hare
nelde Mslmanlar, Bat karsnda bugn bile hl ye ketler, ister siyasal, ister askeri veya isterse petrol ala
di yzyl nce bitmi olmas gereken olaylardan etkilen nnda olsunlar, meru bir intikamdan baka birey de
meye devam etmektedir. illerdir. Ve bu iki dnya arasndaki krlmann, bugn
Oysa nc bin ylnn arefesinde, Arap dnyasnn Araplar tarafndan hl bir tecavz olarak hissedilmeye
siyasal ve dinsel sorunlar hl Selahaddine, Kudsn devam eden Hal Seferleri srasnda meydana geldiin
dmesine ve geri alnmasna atfta bulunmaktadrlar. den kuku duymak mmkn deildir.
Halk, tpk baz resmi sylevlerde de olduu gibi, sma
ili yeni bir Hal devleti saymaktadr. Filistin Kurtulu
Ordusunun tmeninden biri hl Hattin, dieri de
Ayn alut adn tas.maktadr. Bakan Nasr, annn
zirvesinde olduu gnlerde, hep onun gibi Suriye ve M
sr -ve hatta Yemeni- birletirmeyi baarm olan Se
lahaddin e karlatrlmtr. 1956daki Svey ha
rekt, tpk 1 1 9 1 deki gibi, Franszlar ve Ingilizler tara
fndan giriilen bir Hal Seferi saylmtr.
benzerliklerin artc olduklar dorudur. Sibt el-
Cevzinin am halknn nnde, Kutsal Kentte dma
nn egemenliini kabul etmeye cret eden el-Kmilin
ihanetini ifa ettii duyulduunda, bakan Sedat d
nmemek mmkn mdr? Golan veya Bekaanm de
netimi iin am ile Kuds arasndaki kavga sz konusu
olduunda, gemii imdiden ayrmak nasl mmkn o-
lacaktr? Usamann istilaclarn askeri stnlne ili
kin fikirleri okunurken, dnceye dalmamak nasl
mmkn olacaktr?
Devaml saldrya urayan bir Mslman dnyasn
da, zulme urama duygusunun ortaya kmas nlene
mez. Bu duygu, baz fanatik kiilerde tehlikeli bir sap

340 3 41
 NOTLAR VE KAYNAKLAR
Hal seferleri konusunda iki yl boyunca aratrm a yapan
kimse, ister ksa bir karlama, isterse inat bir beraberlik ol
sun, herbiri yaplan alma zerinde etkili olan ok sayda e-
ser ve yazarla birarada bulunuyor. Bunlarn hepsi zikredilme
yi hakediyorsa da, bu kitabn bak as bir seim gerektiyor.
Nitekim, okurun burada Hal Seferleri zerine eksiksiz bir
kaynaka deil de, bir baka bak iin gerekli olan bilgi a-
lannda daha uzaa gitmeye olanak verecek kaynaka arad
n dnyoruz.
Bu notlarda tr eser yer alacaktr. nce tabi ki Frenk
istilas konusunda bize tanklklar brakm olan Arap tarihi
ve vakanvislerininkiler. Bunlardan, adlarnn anlatmzda yer
allarna gre blm blm sz edeceiz, genelde asl daya
namz oluturan zgn eser ile ulalabilir durumda olan
Fransz evirileri de belirteceiz. Ancak daha da giri bl
mnde, Italyan arkiyats Francesco Gabrieli tarafndan o-
luturulan mkemmel metin derlemesini analm. Bu derleme
Franszcada, Chroniques arabes des croisades, (Sindbad, Pa
ris, 1 9 7 7 ) adyla yaymlanmtr.
kinci trden eserler, O rta a Arap ve Mslman tarihi
ni Batyla ilikisi iinde ele almaktadr. Balcalarn analm:
E. Asher, A social and economic history ofthe near east in
the middle ages, Collins, London, 1 9 7 6 .
C. Cahen, Les peuples musulmans dans lhistoire
mdivale, Institut franais de D amas, 1 9 7 7 .
M . H odgson, The venture of islam, University of Chicago,
1974.
R. Palm, Les Etandards du Prophte, J.C . Latts, Paris,
1981.

343
 J. J. Saunders, A history o f m dival slam , RK P, London,
1965.
J. Sauvaget, Introduction lhistoire de /Orient musul
m an, Adrien-M aisonneuve, Paris, 1 9 6 0 .
J. Schact, The legacy o f islam, O xford university, 1 9 7 4 .
E. Sivan, L islam et la croisade, Adrien-Maisonneuve, Pa
ris, 1 9 6 8 .
H. M ontgom ery W att, linfluence de lislam sur lEurope
mdivale, Geuthner, Paris, 1 9 7 4 .
nc trden eserler, H al Seferlerinin btnsel veya
ksmi tarihsel anlatlarna ilikindirler. Zorunlu olarak paral
olan A rap tanklklarn, iki yzyllk Frenk istilas dneminin
kesintisiz bir anlats halinde bir araya getirmek iin bunlara
bavurmann bizim iin zorunlu olduu kendiliinden anla
lr niteliktedir. Bu notlarda onlar birok defalar anacaz.
Daha imdiden iki klasik eseri analm: Ren Grousset, H istoi
re des Croisades et du royaume franc du Jrusalem , 3 cilt, Pa
ris, Pion, 1 9 3 4 - 1 9 3 6 ; Stephen Runciman, A history o f the
crusades, 3 cilt, Cambridge university, 1 9 5 1 -1 9 5 4 .
Giri
Arap tarihiler, aktardmz sylevin el-Haraviye ait olduu
konusunda fikir birlii iinde deillerdir. aml vakanvis Sibt
bn el-Cevziye gre (bkz. Blm 1 2 ), bu szleri kad syle
mitir. Tarihi bn el-Esir (bkz. Blm 2 ), bu szlerin air el-
Abiverdiye ait olduunu ve herhalde el-Havarinin yaknm a
larndan esinlendiini sylemektedir. Ancak iin aslna ilikin
olarak hibir kuku yoktur: Bu szler, kadnn ynetimindeki
temsilciler kurulunun sarayda halifeye aktarm ak istediklerine
denk dmektedirler.
M slman Ispanyasndaki Valenciadan yola kan bn
Cbeyir (1 1 4 4 - 1 2 7 ), Doudaki yolculuunu 1 1 8 2 -1 1 8 5 a-
rasnda yapmtr. Gzlemlerini, Franszcas bulunan bir ki
tapta (Geuthner, Paris, 1 9 5 3 -1 9 5 6 ) sergilemitir. zgn me
tin A rapa olarak yeniden baslmtr (Sader, Beyrut, 1 9 8 0 ).
344
amda doan ve len bn el-Kalanissi (1 0 7 3 -1 1 6 0 ), ken
tinde yksek ynetim grevlerinde bulunmutur. Zeyl Tarih
Dimak (am Tarihine Ek) adnda bir vekayiname yazmtr.
Bunun zgn metni bir tek 1 9 0 8 tarihli bir yaynda bulun
m aktadr. zgn eserden ksmlar ieren, Damas de 1075 a
1154 adl Franszca bir metin, 1 9 5 2 de am Fransz Enstits
ve Paristeki Adrien-M aisonneuve yaynevi tarafndan yaym
lanmtr.
Birinci Blm
bn el-Kalanissiden yaplan alntdaki Bu yl , hicri 4 9 0 yl
dr. O dnemin btn Arap tarihi ve vakanvisleri yaklak
olarak ayn yazm yntemini uygulamaktadrlar: H er yln o-
laylarn ou zam an dzensiz bir ekilde saym akta, sonra er
tesi yla gemektedirler.
Rum terimi -tekili R u m i* - X X . yzylda Arap dnyasnn
baz blgelerinde Yunanllar deil de, genel olarak Batllar
belirtmek iin kullanlmaktadr.
Em ir -e l-A m ir-, balangta bir komuta yetkisi stlenen
anlamndadr. Em ir el-M minin inananlarn hkmdardr.
Ordudaki emirler, bir bakma st rtbeli subaylardr. Emir
el-cyu ordunun bakomutandr ve emir el-bahr donan
m a komutandr. Bu kelime bat dillerine am iral biiminde
gemitir.
Seluklularn kkenini bir esrar perdesi kuatmaktadr.
Kabileye adn veren Selukun, adlar Mikail ve srail olan iki
olu vard, bu da, slam Douyu birletiren hanedann hristi-
yan veya Musevi kkenli olduunu dndrtmektedir. Sel
uklular, M slm an olduktan sonra baz adlarn deitirmi
lerdir. zellikle srail , Arslan halinde Trkletirilmitir.
Danimendname, 1 9 6 0 ta zgn ve eviri metin olarak s
tanbul Fransz Arkeloji Enstits tarafndan yaymlanmtr.
* Malouf yanlyor. Rum ad hali, Rumi sfat hali olup, Romal, Arap
dnyasnn dndan ve bazen de Batl anlamna gelir, rnein Rumi
Trkler gibi - . n.
345
ik inci B l m
bn el-Esirin (1 1 6 0 -1 2 3 3 ) balca eseri El-Kmil fi el-Tarih*
esas olarak Recueil deshistoriens des croisades, (Paris, A-
cadmie des Inscriptions et Belles-Lettres, 1 8 4 1 -1 9 0 6 ) da ol
mak zere Franszcada ancak ksmi evirileri bulunmaktadr.
El-Kmil fi el-Tarihin 13 cilt olan zgn A rapa metni,
1 9 7 9 da (Sader, Beyrut) tarafndan yeniden baslmtr. Dier
birok ey arasnda, Frenk istilalar X . X I. ve XII. ciltlerde an
latlmaktadr.
Hahaiyun tarikat iin bkz. V. Blm.
bn Cbeyirin petrol zikretmesinin kayna: Voyages,
Franszca yayn, s. 2 6 8 ; A rapa yayn, s. 2 0 9 .
Antakya ve blgesi hakknda daha fazla bilgi iin bkz. C.
Cahen, La Syrie du nord lpoqu e des croisades et la princi
paut franque d Antioche, G euthner, Paris, 1 9 4 0 .
nc Blm
Frenk ordularnn 1 0 9 8 de M a a ra da giritikleri yamyamlk
hareketine ilikin anlatlar, o dneme ait Frenk kroniklerinde
ok sayda ve birbirleriyle uyumlu bir ekilde yer alm aktadr
lar. Bu olaya, Avrupal tarihilerin eserlerinde X IX . yzyla
kadar ayrntl bir ekilde rastlanm aktadr. rnein M ichaud,
/Histoire des Croisades, 1 8 1 7 -1 8 2 2 , c. 1, s. 3 5 7 ve 5 7 7 ile
Bibliographie des croisades, s. 4 8 , 7 6 , 1 8 3 , 2 4 8 , buna rnek
tirler. Buna karlk, bu anlatlar X X . yzylda -uygarlatrm a ni yazma iiyle hayatnn yalnzca ilk blmnde uramtr. Si
grevi yznden- genelde es geilmektedir. G rousset, Histoi
re\mn cildinde de bundan sz etmemekte; Runciman ima
etmekte yetinmektedir: alk kol geziyordu... yamyamlk tek
zme benziyordu (op. cit. c. 1, s. 2 6 1 ).
Tafurlar hakknda bkz. J. Praw er, Histoire du royaume
franc d e Jrusalem , C .N .R .S ., Paris, 1 9 7 5 , c. 1, s. 2 1 6 .
* Tarihte Mkemmellik. Malouf, kitabn zgn adn el-Kmil fit-
Tarih olarak, evirisini de Mkemmel Tarih olarak yanl veriyor - . n.
346
Usama bn Munkid iin bkz. VII. Blm.
Krak des Chevaliers adnn kkeni konusunda bkz. Paul
Deschamps, La Toponom astique en Terre sainte au temps
des croisades, Recueil des Travaux, Geuthner, Paris, 1 9 5 5 .
Frenkler, vasilevsin mektubunu Austos 1 0 9 9 daki Aska-
lan arpmasndan sonra el-Efdalin adrnda bulacaklardr.
D rdnc Blm
Nehrlkelbten artc gei konusunda bkz., P, H itti, Tarih
Lbnan, Asakafa, Beyrut, 1 9 7 8 .
Bohmond, Avrupaya dndkten sonra Bizans im parator
luunu istila etmeye kalkacaktr. Aleksios, saldry pskrt
mek iin Klarslandan kendisine asker gndermesini isteye
cektir. Bohmond, anlama imzalayarak Rumlarn Antakya -
zerindeki haklarn kabul etmek zorunda kalacaktr. Bu aa
lanma, onu bir daha Douya gidemez duruma sokacaktr.
Edessa bugn Trkiyededir, ad U rfadr.
Beinci Blm
Sr arpmas ve bu kente ilikin herey konusunda bkz. M .
Chehab, Tyr lp oqu e des croisades, Adrien-Maisonneuve,
Paris, 197 5 .
Halepli Kemaleddin bn el-Azim (1 1 9 2 -1 2 6 2 ), kentinin tarihi
yasal ve diplomatik faaliyetler ile Suriye, Irak ve Msra yapt
ok saydaki yolculuktan tr, vekayisini 1 2 2 3 te kesmitir. Ha
lep Tarihfnin zgn metni, 1 9 6 8 de am Fransz Enstits tara
fndan yaymlanmtr. u anda hibir Franszca metin yoktur.
Ilgazi ile Antakya ordusu arasndaki arpmann yeri, kay
nana gre farkl ekillerde adlandrlmtr: Sarmeda, Darb
Sarmada, Tel Akibrin... Frenkler buraya uAger sanguinis
(Kanl Tarla) adn takmlardr.
Hahaiyun konusunda bkz. M . Hodgson, The order o f As
sassins, La Haye, M ou ton , 1 9 5 5 .
347
A ltn c B l m Franais, 1 9 6 7 . Noureddin (Nureddin) ile Nur-ad-Din arasn
daki yazl fark, bizi burada, uzman olmas gerekmeyen bir
amda 1 1 5 4 te kurulan hastane 1 8 9 9 a kadar alacak, bu okuyucuya ynelik bu kitapta Arapann akademik yazln
tarihte okula dntrlecektir. benimsemediimizi belirtmek zorunda brakm aktadr*.
Zenginin babas Aksungur, 1 0 9 4 e kadar Halep valilii Hkmdarlarn -N ureddin de d ahil- birinci meru gelir
yapmtr. Rdvann babas Tutu tarafndan ihanetle sula kayna, dmandan elde edilen ganimetten aldklar payd:
narak kafas kesilmitir. Bunun zerine gen Zengiyi Musul Altn, gm, at, kle olarak satlan esirler. Bu klelerin fiya
valisi Krboa yanna alm, onu yetitirmi ve btn arp tnn ok sayda olduklarnda hissedilir lde dtn va-
m alara gtrmtr. kanvisler belirtmektedirler; bir erkek kle ile bir ift papu-
Zm rd sultan, eski Musul valisi emir Cavlnn ki/'vd. cun takas edildii bile olmaktayd.
Btn Hal Seferleri boyunca, iddetli depremler m eyda
na gelip Suriyeyi harabeye evirecektir. 1 1 5 7 deki en mthii
Yedinci Blm olmusa da, byk bir deprem olm adan geen tek bir on yl
bile olmamtr.
Frenklerin Suriyeye gelmelerinden iki yl nce, 1 0 9 5 te do
an, Kudsn alnmasndan bir yl sonra, 1 1 8 8 de len emir
Usama bn M unkid, Hal Seferlerinin Arap tanklar iinde Dokuzuncu Blm
ayr bir yere sahiptir. Y azar, diplomat, siyaseti olan Usam a,
Nureddn, Selahaddin, Muyiniddin U nar, kral Foulque u ve N ilin bugn kurumu olan dou kolu Plusiaque k ol ola
birok bakasn ahsen tanmtr. Hrsl, entrikac, fesatdr rak adlandrlmtr, nk bu kol antik Pluse* * kentinden
ve bir Fatmi halifesi ile bir Msrl veziri katlettirmekle, am ca gemekteydi ve Sebhat el-Bardavil (Baudouin lagnas) yakn
s Sultan ve hatta dostu M uyiniddini devirmek istemekle it larnda denize dklmekteydi.
ham edilmitir. Fakat ondan geriye, gene dc okumu ince bir Eypn ailesi, Selahaddinin bu kentte doumundan ksa
insan, dikkatli bir gzlemci ve mizah yn gelimi bir insan bir sre sonra, 1 1 3 8 de Tikritten ayrlm olmaldr. nk
imgesi kalmtr. U sam ann esas eseri olan zyaam yks, irkuh, kendi demesine gre, bir kadnn inenen onurunun
1 8 9 3 te Pariste H . Derenbourgun gayretleriyle yaymlanm intikamn almak zere bir adam ldrmek zorunda kalmt.
tr. erhedilmi ve ok gzel resimlerle bezenmi bir Franszca Kuzey Afrika kkenli olan Fatmiler, M sr 9 6 6 -1 1 7 1 a-
yayn, 1 9 8 3 te Andr Miquel tarafndan, Des enseinements de rasnda ynetmilerdir. Kahireyi onlar kurmulardr. Dey-
la vie, Paris, Imprimerie N ationale, balyla kartlmtr. gamberin kz Fatm a ile iilii ilham eden Aliye mensup ol
Edessa arpmas hak. bkz. J.B . Chabot, Un pisode de duklarn iddia etmilerdir.
lhistoire des croisades , Mlanges..., Geuthner, Paris, 1 9 2 4 . artc M sr arpmasndaki kader deimeleri konu
sunda bkz. G. Schlumberger, Campagnes du roi Amaury 1er
de Jrusalem en Egypte , Paris, Pion, 1 9 0 6 .
Sekizinci Blm

Zenginin olu ve onun dnemi hakknda daha fazlasn

* Biz de ayn nedenden tr bu adlarn Trk tarih eserlerindeki g e
renmek iin bkz. N . Eliseeff, Nur-ad-Din , un grand prince nel yazl biimlerini benimsedik - . n.
musulman de Syrie au temps des croisades, am, Institut ** Latince Pelusium: "am urlu Kent", Eski Msrcas Sa'inu veya Per
Am un (Am on'un Yeri), bugn Teli Farama - . n.

348
J49
O n u n c u B l m
Selahaddinin birok mesaj gibi Haleplilerin mektubu da
aml vakanvis Ebu emamn (1 2 0 3 -1 2 6 7 ) t ki B ahe Kitab
(Livre des deu Jardins) adl eserinde yer almaktadr. Bu eser,
baka yerde bulunmas olanaksz ok sayda resmi belgeyi
derleyen deerli bir almadr.
Bahaeddin bn addad ( 1 1 4 5 -1 2 3 4 ), Selahaddinin hizme
tine H attin savandan ksa bir sre nce girmitir. Sultann -
lmne kadar onun srda ve danman olarak kalmtr. O- El-Km il, bar salama gibi bouna bir umutla Douya gel
nun yazd Selahaddin biyografyas, Beyrut ve Pariste
(M diterrane, 1 9 8 1 ) yaknlarda zgn ve eviri metin halin
de yaymlanmtr.
Keraktaki dnde soylu davranlar yalnzca Selahad-
dinden gelmemitir. Gen damadn annesi, dne o da katl
sn diye, kuatma komutanna ok zenle hazrlanm yemek
ler gndermitir.
Selahaddinin olunun H attin savama ilikin tankl,
bn el-Esir tarafndan IX . cilt, hicri 5 8 3 ylnda zikredilmitir.
Selahaddinin hizmetine girmeden nce Nureddinle al
an Imadeddin el-sfahani (1 1 2 5 - 1 2 0 1 ) , ok sayda tarih ve e-
debiyat kitab, esas olarak da deerli bir iir antolojisi yaym
lamtr. Olaanst tumturakl olan slubu, yaad olayla
ra ilikin tanklnn deerini biraz drmtr. Suriye ve
Filistinin Selahaddin Tarafndan Fethine ilikin anlats, A-
cadmie des Inscriptions et Belles-Lettres tarafndan yaynlan
mtr (Paris, 1 9 7 2 ).
On Birinci Blm
M slman inancna gre, Tanr peygamberi bir gece mucizevi
bir yolculukla Mekkeden el-Aksaya, sonra da gklere gtr
mtr. Burada Kitapl dinler in srekliliinin simgesi ola
rak Isa ve M usayla bir buluma olmutur.
A rap, Ermeni veya Rum btn Doulular asndan, sakal
erkekliin bir iaretidir. Frenk valyelerin ounun yznn
tral olm as, bunlar elendiriyor, bazen de kzdryordu.
350
Selahaddin konusunda yazlm ok sayda Bat eserinden,
S. Lane-Poel, Saladit and the fail o f the kingdom o f Jrusa
lem, Londra, 1 8 9 8 adl kitab hatrlatmak gerekir. Ne yazk
ki bir sreden beri unutulmu olan bu eser, Beyrutta (Kha-
yats, 1 9 6 4 ) yeniden baslmtr.
On ikinci Blm
mi olan Assisili aziz Francescoyu konuk etmie benzemekte
dir. Onu sempatiyle dinlemi ve refakatilerle Frenklerin
kampna uurlamadan nce ona arm aanlar vermitir. Bizim
bilgimiz dahilindeki hibir Arap kayna bu olay zikretme-
mektedir.
aml hatip ve vakanvis Sibt bn el-Cevzi ( 1 1 8 6 -1 2 5 6 ),
hacimli bir evrensel tarih yaymlamtr. Miratiizzaman (Z a
mann Avnas) adn tayan bu kitaptan ancak baz paralar
baslmtr.
im paratorun artc kiilii konusunda bkz. Benoist-
M eschin, Frdric d e Flohenstaufen ou le rve excommuni,
Paris, Perrin, 1 9 8 0 .
O n nc Blm
M ool tarihi konusunda bkz. R. Grousset, L Empire des step
pes, Paris, Payt, 1 9 3 9 . IX . Louis ile Eyp arasndaki mektup
lam a, Msrl vakanvis el-Makrizi ( 1 3 6 4 -1 4 4 2 ) tarafndan
aktarlmtr.
Diplomat ve kanun adam olan Cemaleddin bn Vasl
(1 2 0 7 -1 2 9 8 ), Eyyubi dnemini ve Memlk dneminin ban
kapsayan bir vekayiname brakmtr. Bildiimiz kadaryla, e-
seri hi baslmamtr, am a M ichaud ve Gabrieli, op. cit.'c
para evirileri bulunmaktadr.
Alamut kalesinin yklmasndan sonra, Hahaiyun tarikat
daha barl bir biim altnda srmtr: Hasan es-Sabbahn
dorudan ardl olan Aa H an n mritleri olan smaililer.
351
 Aybek ile ecere ed-D orun lmlerinin burada verdiimiz
deikesi bir O rta a halk destan olan Siretlmelik ez-Zahir
Baybarstan alnmadr (As-Sakafiya, Beyrut).

On Drdnc Blm
K R O N O LO J
Sultan Baybars ile Kalavunun ktipleri olan Msrl vakan-
vis bn Abdlzahir (1 2 2 3 -1 2 9 3 ), balca eseri olan Baybars'n
Hayattnm, cahil bir yeen tarafndan zetlendiini grm e ta
lihsizliine uramtr. Bu yeen, bize budanm ve yavan bir STLA NCES
metinden baka birey brakmamtr. zgn eserden bize ka
dar ulaabilen birka p ara, gerek bir yazar ve tarihi yetene
6 2 2 : Peygamber M uham m edin M ekkeden M edineye
ini ak etmektedir. hicreti; M slman takviminin balangc.
Zikrettiimiz btn Arap vakanvis ve tarihilerinin iin
6 3 8 : Halife m erin Kuds almas.
de, devlet ynetmi tek kii Ebul-Fidadr (1 2 7 3 -1 3 3 1 ). Asln
VII. ve VIII. yzyllar: Araplarn, Indsten Pirenelere uza
da H am a emirliinin ok kk olduu dorudur, zaten bu
nan devasa bir im paratorluk kurmalar.
durum bu Eyyubi emirinin zamannn ounu ok sayda eser
8 0 9 : Halife H arun er-Reidin lm; Arap imparatorluu
yazm aya ayrmasna olanak vermitir. Bunlarn arasnda zirvesinde.
Muhtasar tarih el-beer (nsanlk Tarihinin zeti) de yer al
X. yzyl: Uygarlklarnn hl geliiyor olmasna ramen,
m aktadr. Bu eserin zgn metni ve evirisine, daha nce zik
A raplar siyasal bir gerilemeye tank olurlar. Halifeleri iktidar
redilen Recueil des historiens des croisadesda baklabilir.
larn Iranl ve Trk askerlere kaptrmlardr.
Trablusam zerindeki Bat egemenliinin 1 2 8 9 da sona
1 0 5 5 : Seluklu Trklerinin Badata egemen olmalar.
ermesine ram en, kentte ve komu blgelerde ok sayda
1 0 7 1 : Seluklular Bizansllar M alazgirtte ezer ve Kk
Frenke ad bugne kadar devam etmitir: Ancul (Anjoudan),
Asyay ele geirirler. Ksa bir sre sonra, Msr hari btn
Duvehi (Douaiden), Dekiz (de Guiseden), Dabliz (de Bli-
mslman Dounun denetimini ele geirirler.
seden), anbur (Cham borddan), anfur (Cham fortdan),
Frenciye (Frank, Frenkten).
Kaynaklar zerindeki bu ku uuunu tam am lam adan n STLA
ce, unlar da zikredelim:
Z . Oldenbourg, les Croisades, Paris, Gallimard, 1 9 6 5 .
1 0 9 6 : znik sultan/Klarslan, Pierre lErmite komutasn
Dou hristiyanlarnn duyarlna ilikin bir anlat.
daki bir Frenk istila ordusunu ezer.
R. Pernoud, les H om m es des croisades, Paris, Talandier,
1 0 9 7 : ilk byk Frenk seferi. znik alnr ve Klarslan
1977. D orlaion da yenilir.
J. Sauvaget, Historiens Arabes, Paris, Adrien-
1 0 9 8 : Frenkler Edessay, sonra Antakyay alrlar ve M u
M aisonneuve, 1 9 4 6 .
sul valisi Krboann ynetimindeki bir Fransz yardm ordu
sunu yenerler. M a a ra da yamyamlk olay.

352-
353
 1 0 9 9 : Kudsn dmesi, arkasndan katliam ve yam a.
Msr' yardm ordusunun bozgunu. am kads ei-Haravi,
mslman yneticilerin istila karsndaki eylemsizliini ifa
etmek zere bir mlteci kurulunun banda Badata gider.
GL
1 1 0 0 : Edessa kontu Baudouin Beyrut yaknndaki bir pu
sudan kurtulur ve kendini Kuds kral iln eder.
1 1 0 4 : H arran da mslman zaferi, Frenklerin douya
doru ilerlemelerini nler.
1 1 0 8 : Tel-Bairdeki ilgin arpm a: iki mslman-Frenk
koalisyonu kar karya.
1 1 0 9 : iki bin gnlk kuatm adan sonra Trablusam n
dmesi.
1110:'B ey ru t ve Saydann dmesi.
1 1 1 1 : Halep kads bn el-H aab, Frenk ordusuna mda
hale etmesini istemek zere Badat halifesine kar bir ayak
lanma dzenler.
1 1 1 2 : Surlularn muzaffer direnileri.
1 1 1 5 : Suriyenin mslman ve Frenk hkmdarlarnn sul
tan tarafndan gnderilen bir orduya kar ittifak kurmalar.
1 1 1 9 : H alepin efendisi Ilgazi, Frenkleri Sarmedada ezer.
1 1 2 4 : Frenkler Sru ele geirirler: Artk Askalan hari b
tn sahil kesimi onlarn igli altndadr.
1 1 2 5 : bn el-Haab Hahaiyun tarafndan ldrlr.
KARI SALDIRI
1 1 2 8 : Frenklerin ama kar kuvvet kullanma giriimleri
nin baarszl, Zengi Halepin efendisi.
1 1 3 5 : Zengi am ele geirmeyi dener, baaram az.
1 1 3 7 : Zengi, Kuds kral Foulque esir eder, sonra brakr.
1 1 3 8 : Zengi bir Frenk-Bizans koalisyonunu yener; eyzer
arpmas.
1 1 4 0 : am ile Kuds Zengiye kar ittifak yapar.
354
1 1 4 4 : Zengi, Edessay ele geirir, bylece drt Dou
Frenk Devletinin birincisini ykar..
1 1 4 6 : Zenginin katledilmesi. Olu Nureddin H alepte o-
nun yerine geer.
ZAFER
1 1 4 8 : Almanya im paratoru Conrad ve Fransa kral VII.
Louisnin ynetimindeki yeni bir Frenk ordusunun am nn
de bozguna uramas.
1 1 5 4 : Nureddin amn denetimini ele geirerek, M sl
man Suriyeyi kendi egemenlii altnda birletirir.
1 1 6 3 -1 1 6 9 : M sr iin mcadele. Nureddinin komutan
irkuh, sonunda bu mcadeleyi kazanr. Vezir iln edildikten
iki ay sonra lr. Yeeni Selahaddin onun yerine geer.
1 1 7 1 : Selahaddin Fatmi halifeliini kaldrr. M srn tek
efendisi olarak N ureddinle atm aya girer.
1 1 7 4 : Nureddin lr. Selahaddin am ele geirir.
1 1 8 3 : Selahaddin H alepi ele geirir. M sr ve Suriye artk
onun ynetiminde birlemitir.
1 1 8 7 : Z afer yl. Selahaddin, Frenk ordularn Taberiye
gl yaknndaki H attinde ezer. Kuds ve Frenk topraklar
nn byk blmn geri alr. Ksa bir sre sonra iglcilerin
elinde yalnzca Sr, Trablusam ve Antakya kalr.
ERTELEME
1 1 9 0 -1 1 9 1 : Selahaddin Akk nnde baarszla urar.
Ingiltere kral Arslan Yrekli Richardn mdahalesi, Frenk
ler in sultandan birok kenti geri almalarna olanak salar,
am a Kuds geri alam azlar.
1 1 9 3 : Selahaddin, elli be yanda amda lr. Birka yl
lk i savan sonunda, im paratorluu kardei el-Adilin yne
timinde tekrar birleir.
1 2 0 4 : Frenkler K onstantinopolisi ele geirirler, ehri ya
m alarlar.
355
 1 2 1 8 -1 2 2 1 : Frenkler M sr istila ederler. Dimyatralrlar
ve Kahireye ynelirler, am a sultan el-Kmil (el-Adilin olu),
sonunda onlar pskrtr.
1 2 2 9 : El-Kmil, Kuds im parator Friedrich von H o-
henstaufene teslim ederek, A rap dnyasnda bir fke frtna
snn patlamasna neden olur.
KOVULMA
1 2 4 4 : Frenkler Kuds sonuncu defa kaybederler.
1 2 4 8 -1 2 5 0 : Fransa kral IX . Louis Msr istila eder, yenilir
ve esir der. Eyyubi hanedan der, yerine Memlkler geer.
1 2 5 8 : Cengiz Hann torunu M ool han Hlg, Badat
yerle bir eder, halk katleder ve sonuncu Abbasi halifesini l
drr.
1 2 6 0 : Halep, sonra da am igl eden M ool ordusu, Fi
listindeki Ayn Calut arpmasnda yenilir. Memlk sultanl
nn bana Baybars geer.
1 2 6 8 : Baybars, M oollarla ittifak yapm olan Antakyay
ele geirir. Ykm ve katliam.
1 2 7 0 : IX . Louis, baarsz bir istila giriimi srasnda T u
nus yaknlarnda lr.
1 2 8 9 : Memlk sultan Kalavun Trablusam ele geirir.
1 2 9 1 : Kalavunun olu sultan Halil, Akky alarak, Do-
udaki iki yzyllk Frenk mevcudiyetine son verir.
356
indekiler
nsz................................................................................................................ 9
G iri........ ..................................................................................................... 11
Birinci Ksm: STLA (1 0 9 6 - 1 1 0 0 ) ............................................. 1 7
I. Blm: Frenkler Geliyor.......................................................... 19
II. Blm: Melun Bir Zrh Y ap m cs.................................... 3 9
III. Blm: M aara Yam yam lar.................................................61
ikinci Ksm: IGL (1 1 0 0 - 1 1 2 8 ) ............................................... 85
IV. Blm: Trablusamn iki Bin G n ..............................8 7
V. Blm: Sarkl Bir Direnii.................................................1 1 7
nc Ksm: KARI SALDIRI (1 1 2 8 - 1 1 4 6 ) .................... 1 4 7
VI. Blm: amda Kurulan F e s a tla r................................... 1 4 9
VII. Blm: Barbarlarn Arasnda Bir E m ir....................... 1 6 7
D rdnc Ksm: Z A F E R (1 1 4 6 - 1 1 8 7 ) ................................... 1 8 7
VIII. Blm: Aziz Hkm dar Nureddin..............................1 8 9
IX ..Blm: M sra H cu m ....................................................... 2 0 9
X . Blm: Selahaddinin G zyalar.................................... 2 3 1
Beinci K sn : E R T E L E M E ( 1 1 8 7 - 1 2 4 4 ) ..............................2 6 3
X I. Blm: Olanaksz K arlam a..........................................2 6 5
X II. Blm: Adil ve K m il.........................................................2 8 3
Altnc Ksm: K O V U LM A (1 2 2 4 - 1 2 9 1 ) .................................301
XIII. Blm: M ool K rb a c.....................................................3 0 3
X IV . Blm: Allah onlarn buraya adm attklarn
gsterm esin .......................................................................................319
Sonsz..........................................................................................................335
N otlar ve K aynaklar............................................................................. 343
K ronoloji.................................................................................................... 353
357
 telos edebiyat
ALAKLIIN EVRENSEL TARH / JORGE LUIS BORGES
ALTIN GZDE YANSIMALAR / CARSON McCULLERS
ARI BALI / TORGNY LINDGREN
AKA LAHLER / ANNE VVIAZEMSKY
AKN YZ / YASUSHIINOUE
AVCI SIFIR / PASCALE ROZE
BATAN SONA YALNIZLIK/ ZCAN KARABULUT
BEYAZ AT / ELSA TRIOLET
BR KATLN BABASI / ALFRED ANDERSCH
BR SANRI N GECE MZ / AHMET OKTAY
BUNDAN SONRA BANA LK DOKUNANIN / BODIL MALMSTEN
BUTTERFLY'IN NTHAR SEFER / CUMHUR ORANCI
ARK / JEAN-PAUL SARTRE
DER TCARET SERVENLER / DYLAN THMAS
D DOMUZ / MARIE DARRIEUSSEC
DOMNGO GARCIA'DAN GERYE KALAN YK / CUMHUR ORANCI
D EFSANELER / JIM HARRISON
ESK KI /SADIK KARLI
FESAT/PAUL NIZAN
GR YOSUN YANIYOR /THOR VILHJLMSSON
GUBBIO KAPILARI / DANIELE SALLENAVE
HAMALIN UAKLARI/FKRET HAKAN
IIK BAHELER/AMN MAALOUF
Y YREKL YALI ADAMLA GZEL KIZIN YKS / ITALO SVEVO
KADERN OYUNLARI / ELSA TRIOLET
KIRMIZI KAHVERENG DEFTER/NLGN MARMARA
KIZIL/ALFRED ANDERSCH
KULEDEK ADAM / MICHAEL KRGER
LABRENT /LAVVRENCEDURRELL
LAURAYA DAR / LARA CARDELLA
MAENKA/VLADIMIR NABOKOV
MERHAMET SOKAI / ADOLFO CAMINHA
METRUK ZAMANA SEYAHAT /TANER AY
NEKSUS / HENRY MLLER
ZEL BR GR / ANITA BROOKNER
PANTOLON STYORDUM / LARA CARDELLA
PAPATYA BAHES / MARY VVESLEY
SAYDAM/CUMHUR ORANCI
SEKSUS / HENRY MLLER
SEVGL RICHARD GERE / CARMELA FRATANTONIO
SICAK LE/YORDAN RADKOV
SRGNDE BR KOVBOY / JEAN YVANE
EYTANIN OROSPUSU / CATHERINE CLEMENT
TAVAN / ROBER HADDECYAN
TENES BURNU NANLILARI / VENS KHOURY-GHATA
UTAN/HUGOCLAUS
YANLI LKLER / ANITA BROOKNER
YAZILI KAYA / NURSEL DURUEL
YILDIZSAYAN / HALDUN UBUKU
YTK ZAMAN SATICISI / YURDAER ERKOCA
YREKTEK HAYVAN / HERTA MLLER
ZKZAK SOKAK / LOUIS GAULIS
telos deneme
BAKA GKLER ALTINDA / ATAOL BEHRAMOLU
BU NE BM MEMLEKET / ZDEMR NCE
DKTATR LE PALYAO / ZLF LVANEL
DNOZORCA/ZDEMR NCE
MENSONGEUN PENDE GARP ARAYILARIM / MALCOLM BRADBURY
ORTA ZEKLILAR CENNET/ZLF LVANEL
SOSYALZM LD M?/ZLF LVANEL
TEMBELLK HAKKI / PAUL LAFARGUE
YAPMA CENNETLER / CHARLES BAUDELAIRE
telos inceleme/bilim
ETK VE ESTETK DEERLER / NECLA ARAT
DNYANIN EN GZEL YKS / REEVES-DE ROSNAY-COPPENS
GORKI / HENRI TROYAT
RLANDA TYATROSUNDA GEREKLK/ CEVAT APAN
KADIN DMANI SZLK/AGNS MICHAUX
TANIKLARDA SOKRATES/ SNAN ZBEK
TUNA, SAVA, MORAVA VE DRNAYA BR KI YOLCULUU / PETER HANDKE
TRKYENN NNDE MODEL/SNA AKSN
YAASIN MODERN REFLEKS / ERGN YILDIZOGLU
telos iir
ADRESM AYNALAR / HULKAKTUN
AITLAR VE VGLER / AHMET OKTAY
DRT KTAP / BEHRUZ KA
KS/ENGN TURGUT
ODA MZ/TURUL TANYOL
SF VE GULA/ GLSEL NAL
SYAH EYA/TURGAY KANTRK
ZAMAN HARTASI / ADNAN ZER
Araplarn Gzyle Hal Seferleri, iki yzyl (1096-
1291) sren Hal Seferlerini ve Orta Doudaki
Frenk igalini anlatrken bu blgenin gncel
durumuna da k tutuyor. Sanki deien hi bir ey
yok! 1096 ylnda balayan seferlerde Trk, Krt,
Arap emirlerinin kiisel eilimlerini, kltr
yaplarm, zaaflarn grp, Hallarn Orta
Douda iki yzyl kallarnn hikmetini anlyoruz.
O gnk ekime ve srtmeler gnmzde de
ayn ksrlkla srdrlmektedir.
Hal Seferlerinden sonra Mslman dnyas kendi
zerine kapanm, hogry unutmu ve
ksrlamtr, Bunun sonucu marjinallemi ve
sanki dnyann yrngesinden kmtr. Buna
karn Frenkler yani Avrupallar gelimenin
kaplarn aarak Modern a yakalamtr. Barbar
olarak tand, yerdii ama o zamandan bu yana -
dnyaya egemen olmay baaran Frenklerden hem
bylenen hem de korkan Arap dnyas, Hal
Seferlerini gerilerde kalm bir gemiin bir dnemi
olarak kabul etmeyi baaramamaktadr. Araplar ve
genelde mslmanlar yedi yzyl nce bitmi olmas
gereken olaylardan gnmzde de etkilenmeyi
srdrmektedirler: Modernizm, tekinin yani
Frenklerin rndr, yleyse modernizm reddedil
erek dinsel ve kltrel kimlik korunacaktr!
Amin Maaloufun Araplarn Gzyle Hal Seferleri,
konun uzman Prof. Dr. Mehmet Ali Klbaym
evirisi ile, yedi yzyllk bir gemie, gemiin
gereklerine ve yanlsamalarna ve gnmzn
saplantlarna k tutuyor.
Ondan fazla yabanc dile evrilen Araplarn Gzyle
Hal Seferleri televizyona uyarland1

nceleme I Tarih