Badanie Układów Elektrycznych I ElektronicznychN

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Kordowicz-Sot
Montowanie i sprawdzanie ukadw automatyki

315[01].O3.02
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Recenzenci:
mgr in. Wanda Bukaa
mgr in. Ryszard Krzeszowki
Opracowanie redakcyjne:
dr in. Anna Kordowicz-Sot
Konsultacja:
dr in. Janusz Figurski
Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 315[01].O3.02

Montowanie i sprawdzanie ukadw automatyki, zawartego w programie nauczania dla
zawodu technik bezpieczestwa i higieny pracy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

1
SPIS TRECI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstpne 5
3. Cele ksztacenia 6
4. Przykadowe scenariusze zaj 7
5. wiczenia 12
5.1. Charakterystyka podstawowych ukadw sterowania i regulacji oraz
czynnikw roboczych 12
5.1.1. wiczenia 12
5.2. Elementy i urzdzenia ukadw automatyki 18
5.2.1. wiczenia 18
5.3. Podstawowe ukady regulacji 21
5.3.1. wiczenia 21
5.4. Ukady sterowania pneumatycznego 23
5.4.1. wiczenia 23
5.5. Ukady sterowania hydraulicznego 28
5.5.1. wiczenia 28
5.6. Montowanie ukadw automatyki 32
5.6.1. wiczenia 32
6. Ewaluacja osigni ucznia 33
7. Literatura 49

2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Pastwu Poradnik dla nauczyciela, ktry bdzie pomocny w prowadzeniu
zaj dydaktycznych w szkole ksztaccej w zawodzie technik bezpieczestwa i higieny
pracy.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstpne, wykaz umiejtnoci, jakie ucze powinien mie ju uksztatowane,
aby bez problemw mg korzysta z poradnika,
cele ksztacenia, wykaz umiejtnoci, jakie ucze uksztatuje podczas pracy
z poradnikiem,
przykadowe scenariusze zaj,
przykadowe wiczenia ze wskazwkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania
uczenia oraz rodkami dydaktycznymi,
ewaluacj osigni ucznia, przykadowe narzdzie pomiaru dydaktycznego,
literatur uzupeniajc.
Wskazane jest, aby zajcia dydaktyczne byy prowadzone rnymi metodami ze

szczeglnym uwzgldnieniem aktywizujcych metod nauczania.
Formy organizacyjne pracy uczniw mog by zrnicowane, poczwszy od samodzielnej
pracy uczniw do pracy zespoowej.
Jako pomoc w realizacji jednostki moduowej dla uczniw przeznaczony jest Poradnik dla
ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkowa uczniw na waciwe korzystanie z poradnika do
nich adresowanego.
Materia nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziay, ktre zawieraj
podrozdziay. Podczas realizacji poszczeglnych rozdziaw wskazanym jest zwrcenie
uwagi na nastpujce elementy:
materia nauczania w miar moliwoci uczniowie powinni przeanalizowa
samodzielnie. Obserwuje si niedocenianie przez nauczycieli niezwykle wanej
umiejtnoci, jak uczniowie powinni bezwzgldnie posiada czytanie tekstu
technicznego ze zrozumieniem,
pytania sprawdzajce maj wykaza, na ile ucze opanowa materia teoretyczny i czy jest
przygotowany do wykonania wicze. W zalenoci od tematu mona zaleci uczniom
samodzielne odpowiedzenie na pytania lub wsplne z ca grup uczniw, w formie
dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania. Druga forma jest korzystniejsza, poniewa
nauczyciel sterujc dyskusj moe uaktywnia wszystkich uczniw oraz w trakcie
dyskusji usuwa wszelkie wtpliwoci,
dominujc rol w ksztatowaniu umiejtnoci oraz opanowaniu materiau speniaj
wiczenia. W trakcie wykonywania wicze ucze powinien zweryfikowa wiedz
teoretyczn oraz opanowa nowe umiejtnoci. Przedstawiono dosy obszern propozycj
wicze wraz ze wskazwkami o sposobie ich przeprowadzenia, uwzgldniajc rne
moliwoci ich realizacji w szkole. Nauczyciel decyduje, ktre z zaproponowanych
wicze jest w stanie zrealizowa przy okrelonym zapleczu technodydaktycznym szkoy.
Prowadzcy moe rwnie zrealizowa wiczenia, ktre sam opracowa,
sprawdzian postpw stanowi podsumowanie rozdziau, zadaniem uczniw jest udzielenie
odpowiedzi na pytania w nim zawarte. Ucze powinien samodzielnie czytajc
zamieszczone w nim stwierdzenia potwierdzi lub zaprzeczy opanowanie okrelonego
zakresu materiau. Jeeli wystpi zaprzeczenia, nauczyciel powinien do tych zagadnie
wrci, sprawdzajc czy braki w opanowaniu materiau s wynikiem niezrozumienia
przez ucznia tego zagadnienia, czy niewaciwej postawy ucznia w trakcie nauczania.

3
W tym miejscu jest szczeglnie wana rola nauczyciela, gdy od postawy nauczyciela,
sposobu prowadzenia zaj zaley midzy innymi zainteresowanie ucznia. Ucze
niezainteresowany materiaem nauczania, wykonywaniem wicze nie nabdzie w peni
umiejtnoci zaoonych w jednostce moduowej. Naley rozbudzi wrd uczniw tak
zwan ciekawo wiedzy. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiau nauczania
rozdziau moe stanowi podstaw dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejtnoci
ucznia z tego zakresu. Nauczyciel realizujc jednostk moduow powinien zwraca
uwag na predyspozycje ucznia, oceni, czy ucze ma wiksze uzdolnienia manualne, czy
moe lepiej radzi sobie z rozwizywaniem problemw teoretycznych,
testy zamieszczone w rozdziale Ewaluacja osigni ucznia zawieraj zadania z zakresu
caej jednostki moduowej i naley je wykorzysta do oceny uczniw, a wyniki osignite
przez uczniw powinny stanowi podstaw do oceny pracy wasnej nauczyciela
realizujcego t jednostk moduow. Kademu zadaniu testu przypisano okrelon liczb
moliwych do uzyskania punktw (0 lub 1 punkt). Ocena kocowa uzaleniona jest od
iloci uzyskanych punktw. Nauczyciel moe zastosowa test wedug wasnego projektu
oraz zaproponowa wasn skal ocen. Naley pamita, eby tak przeprowadzi proces
oceniania ucznia, aby umoliwi mu jak najpeniejsze wykazanie swoich umiejtnoci.
Metody polecane do stosowania podczas ksztacenia moduowego to:

pokaz,
wiczenie (laboratoryjne lub inne),
projektw,
przewodniego tekstu.
315[01].O3
Podstawowe ukady
sterowania i regulacji
315[01].O3.01 315[01].O3.02
Badanie ukadw Montowanie i sprawdzanie
elektrycznych ukadw automatyki
i elektronicznych
Schemat ukadu jednostek moduowych

4
2. WYMAGANIA WSTPNE
Przystpujc do realizacji programu jednostki moduowej ucze powinien umie:
stosowa jednostki ukadu SI,
przelicza jednostki,
posugiwa si podstawowymi pojciami z zakresu statyki, dynamiki kinematyki,
korzysta z rnych rde informacji,
obsugiwa komputer,
wsppracowa w grupie.

5
3. CELE KSZTACENIA
W wyniku realizacji programu jednostki moduowej ucze powinien umie:
wyjani rnic midzy sterowaniem a regulacj,
rozrni elementy ukadu automatycznej regulacji i okreli ich funkcje w ukadzie,
sklasyfikowa ukady automatycznej regulacji,
rozrni podstawowe wielkoci charakteryzujce przepyw cieczy i gazw,
okreli wady i zalety oraz zakres stosowania elektrycznych, pneumatycznych
i hydraulicznych urzdze automatyki,
rozrni i scharakteryzowa podstawowe przetworniki pomiarowe,
wyjani dziaanie i zastosowanie elementw wykonawczych pneumatycznych,
hydraulicznych i elektrycznych,
rozpozna typy regulatorw i scharakteryzowa ich podstawowe parametry,
wyjani dziaanie ukadw regulacji temperatury, poziomu, cinienia,
opisa na podstawie schematw dziaanie wybranych ukadw sterowania
pneumatycznego i elektropneumatycznego oraz hydraulicznego i elektrohydraulicznego,
zbudowa na podstawie schematu ukady sterowania lub ukady automatycznej regulacji,
przetestowa dziaanie ukadw sterowania i regulacji,
scharakteryzowa wymagania dotyczce bezpiecznej eksploatacji instalacji i urzdze
cinieniowych,
zastosowa zasady bezpieczestwa i higieny pracy na stanowisku.

6
4. PRZYKADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Scenariusz zaj 1
Osoba prowadzca ..
Moduowy program nauczania: Technik bezpieczestwa i higieny pracy 315[01]
Modu: Podstawowe ukady sterowania i regulacji 315[01].O3
Jednostka moduowa: Montowanie i sprawdzanie ukadw automatyki
315[01].O3.02
Temat: czenie i testowanie pneumatycznych ukadw sterowania.
Cel oglny: Nabycie umiejtnoci czenia i testowania ukadw sterowania.
Po zakoczeniu zaj edukacyjnych ucze powinien umie:

rozpozna elementy pneumatyczne posugujc si ich symbolami,
okreli funkcj elementw w ukadzie pneumatycznym,
okreli zasad dziaania elementw w ukadzie pneumatycznym,
dobra elementy pneumatyczne zgodnie ze schematem,
poczy elementy pneumatyczne zgodnie ze schematem,
sprawdzi poprawno wykonanych pocze,
sprawdzi poprawno dziaania poczonego ukadu.
W czasie zaj bd ksztatowane nastpujce umiejtnoci ponadzawodowe:

organizowanie i planowanie zaj,
pracy w zespole,
oceny pracy zespou.
Metody nauczaniauczenia si:

przewodniego tekstu.
Formy organizacyjne pracy uczniw:

uczniowie pracuj w grupach 24-osobowych.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
rodki dydaktyczne:
zestawy wicze opracowane przez nauczyciela dla kadego zespou uczniowskiego,
instrukcja pracy metod tekstu przewodniego,
zestawy elementw pneumatycznych,
stanowiska do czenia elementw,
pytania prowadzce,
papier formatu A4, pisaki.
Uczestnicy:
uczniowie ksztaccy si w zawodzie technik bezpieczestwa i higieny pracy.
Zadanie dla ucznia

Dokonaj analizy dziaania przedstawionego na schemacie pneumatycznego ukadu
sterowania. Pocz ukad zgodnie ze schematem. Sprawd dziaanie ukadu.

7
Przebieg zaj:
Faza wstpna
1. Okrelenie tematu zaj.
2. Wyjanienie uczniom tematu, szczegowych celw ksztacenia.
3. Zaznajomienie uczniw z prac metod tekstu przewodniego.
4. Podzia grupy uczniw na zespoy.
Faza waciwa
Praca metod tekstu przewodniego.
Faza I Informacje
Pytania prowadzce:
1. Jaki jest symbol siownika dwustronnego dziaania?
2. Jaka jest zasada dziaania siownika dwustronnego dziaania?
3. Jak funkcj speniaj w ukadzie siowniki?
4. Jaki jest symbol zaworu rozdzielajcego dwupooeniowego, trjdrogowego?
5. Jaka jest zasada dziaania zaworu dwupooeniowego, trjdrogowego?
6. Jaki jest symbol zaworu dwupooeniowego, piciodrogowego?
7. Jaka jest zasada dziaania zaworu dwupooeniowego, piciodrogowego?
8. Jak funkcj speniaj w ukadzie zawory rozdzielajce?
9. W jaki sposb odbywa si sterowanie zaworami rozdzielajcymi?
10. Jaki jest symbol zaworu zwrotno-dawicego?
11. Jaka jest zasada dziaania zaworu zwrotno-dawicego?
12. Jaki jest symbol zasilania pneumatycznego?
13. Jaki jest symbol zestawu przygotowania spronego powietrza?
14. Na czym polega bezporednie sterownie siownikiem?
15. Na czym polega porednie sterowanie siownikiem?

8
Faza II Planowanie
Uczniowie okrelaj:
1. Ile naley uy zaworw dwupooeniowych, trjdrogowych do sterowania siownikiem
dwustronnego dziaania?
2. Ile naley uy zaworw dwupooeniowych, piciodrogowych do sterowania
siownikiem dwustronnego dziaania?
3. Jak naley rozmieci na stanowisku elementy ukadu?
Faza III Ustalenie

1. Uczniowie pracujc w zespoach na podstawie schematu rozpoznaj sposb sterownia
siownikiem (sterowanie porednie lub bezporednie).
2. Uczniowie ustalaj funkcje poszczeglnych elementw w ukadzie.
3. Uczniowie okrelaj dziaanie ukadu.
4. Uczniowie rozpoznaj elementy pneumatyczne na stanowisku.
5. Uczniowie konsultuj z nauczycielem poprawno ustale.
Faza IV Wykonanie
1. Uczniowie dobieraj elementy ukadu zgodnie ze schematem.
2. Uczniowie cz ukad zgodnie ze schematem.
Faza V Sprawdzanie
1. Uczniowie sprawdzaj w grupach poprawno dobranych elementw i wykonanych
pocze.
2. Po uzyskaniu aprobaty nauczyciela wczaj zasilanie spronym powietrzem.
3. Uczniowie sprawdzaj poprawno dziaania ukadu.
Faza VI Analiza kocowa

Uczniowie wraz z nauczycielem wskazuj, ktre etapy rozwizania zadania sprawiy im
trudnoci. Nauczyciel powinien podsumowa cae zadanie, wskaza, jakie umiejtnoci byy
wiczone, jakie wystpiy nieprawidowoci i jak ich unika na przyszo.
Zakoczenie zaj
Uczniowie porzdkuj stanowiska pracy.
Praca domowa
Dokonaj analizy dziaania wskazanego na schemacie pneumatycznego ukadu sterowania.
Sposb uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoczonych zajciach

Nauczyciel na podstawie obserwacji aktywnoci uczniw, poprawnoci wykonania
zadania oraz wypowiedzi uczniw podczas podsumowania zaj, uzyskuje informacje i moe
oceni, czy cele zaj zostay zrealizowane.

9
Scenariusz zaj 2
Osoba prowadzca ..
Moduowy program nauczania: Technik bezpieczestwa i higieny pracy 315[01]
Modu: Podstawowe ukady sterowania i regulacji 315[01].O3
Jednostka moduowa: Montowanie i sprawdzanie ukadw automatyki
315[01].O3.02
Temat: Rozpoznawanie i okrelanie parametrw podstawowych czonw oraz
obiektw regulacji.
Cel oglny: Nabycie umiejtnoci identyfikacji obiektw regulacji.
Po zakoczeniu zaj edukacyjnych ucze powinien umie:

rozpozna czony i obiekty regulacji na podstawie charakterystyk dynamicznych,
wyznaczy charakterystyki dynamiczne obiektw regulacji,
okreli parametry obiektw,
wsppracowa w grupie,
poszuka specjalistycznych informacji w oglnodostpnych rdach informacji.
Metody nauczaniauczenia si:

miniwykad,
pokaz,
dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniw:

praca w maych zespoach,
praca w grupie.
Czas: 2 godziny dydaktyczne.
rodki dydaktyczne:
stanowiska do modelowania obiektw regulacji,
oscyloskop dwukanaowy,
generator funkcji,
literatura zgodnie z punktem 6 poradnika dla ucznia dotyczca obiektw regulacji.
Przebieg zaj:
1. Wprowadzenie.
2. Uwiadomienie celw zaj.
3. Plan zaj:
A. Identyfikacja obiektw regulacji na podstawie charakterystyk dynamicznych.
wstp naley uczniom przypomnie pojcia: element automatyki, obiekt
regulacji, charakterystyka statyczna, charakterystyka dynamiczna,
uczniowie otrzymuj przykadowe charakterystyki dynamiczne podstawowych
czonw i obiektw regulacji,
uczniowie pracujc w maych zespoach, posugujc si tabela 1 z poradnika dla
ucznia, identyfikuj obiekty na podstawie charakterystyk,
uczniowie w grupie uzgadniaj poprawno przeprowadzonej identyfikacji.
B. Wyznaczanie charakterystyk dynamicznych:
wstp, naley uczniom przypomnie sposoby realizacji fizycznej podstawowych
czonw i obiektw regulacji, ze szczeglnym zwrceniem uwagi na realizacj
elektryczn, oraz wyjani zasady obsugi oscyloskopu i generatora funkcji,

10
uczniowie pracujc w maych zespoach cz ukad do wyznaczania
charakterystyk,
uczniowie, po uzyskaniu aprobaty nauczyciela, wyznaczaj charakterystyki
dynamiczne.
C. Okrelenie parametrw podstawowych czonw i obiektw regulacji:
wstp, naley krtko przypomnie uczniom, jakie parametry charakteryzuj
poszczeglne elementy i obiekty regulacji,
uczniowie pracujc w maych zespoach, korzystajc z materiaw dydaktycznych
wyznaczaj parametry obiektw na podstawie otrzymanych charakterystyk,
uczniowie obliczaj parametry obiektw korzystajc z odpowiednich zalenoci,
w ktrych uwzgldnione s parametry elementw uytych do ich fizycznej
realizacji,
uczniowie pracujc w maych zespoach wpisuj otrzymane wartoci na drodze
dowiadczalnej i metod analityczn,
pracujc w grupie uczniowie sporzdzaj wspln list zbadanych obiektw i ich
parametry.
D. Podsumowanie zaj:
uczniowie okrelaj, jakie parametry s charakterystyczne dla poszczeglnych
elementw i obiektw regulacji,
uczniowie staraj si wyjani ewentualne rnice w otrzymanych wartociach
parametrw na drodze dowiadczalnej i analitycznej,
nauczyciel zwraca uwag na dokadno wykonywania pomiarw.
Zakoczenie zaj
Uczniowie porzdkuj stanowiska pracy
Praca domowa
Dobierz wartoci rezystorw, przy pomocy, ktrych mona zrealizowa element
proporcjonalny o wspczynniku proporcjonalnoci k = 0,5.
Sposb uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoczonych zajciach

Nauczyciel na podstawie obserwacji aktywnoci uczniw, poprawnoci wykonania
zadania oraz wypowiedzi uczniw podczas podsumowania zaj, uzyskuje informacje i moe
oceni, czy cele zaj zostay zrealizowane.

11
5. WICZENIA
5.1. Charakterystyka podstawowych ukadw sterowania i regulacji
oraz czynnikw roboczych
5.1.1. wiczenia
wiczenie 1
Sklasyfikuj wskazane przez nauczyciela ukady regulacji na podstawie opisu ich dziaania.
Wskazwki do realizacji
Przed przystpieniem do realizacji wiczenia uczniowie powinni przeczyta fragment
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na klasyfikowanie ukadw regulacji na
podstawie opisu ich dziaania.
Sposb wykonania wiczenia
Ucze powinien:
1) odszuka w materiaach dydaktycznych kryteria klasyfikacji ukadw regulacji,
2) dokona analizy dziaania ukadw na podstawie opisw,
3) rozpozna rodzaje ukadw,
4) zapisa przy rodzaju regulacji krtk jej charakterystyk i nazwy sklasyfikowanych
ukadw.
Zalecane metody nauczaniauczenia si:

wiczenie,
tekstu przewodniego.
rodki dydaktyczne:
papier formatu A4, flamastry,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczc klasyfikacji ukadw regulacji.
wiczenie 2
Wartoci trzech cinie absolutnych wynosz odpowiednio p1 = 150 kPa, p2 = 50 kPa,
p3 = 200 kPa. Oblicz, jakie s wartoci nadcinienia i podcinienia, gdy jako cinienie
odniesienia przyjto cinienie p1, i gdy przyjto cinienie p2.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na staranne wykonanie wykresw.
Ucze powinien:
1) odszuka odpowiednie okrelenia,
2) wykona obliczenia,
3) wykona wykresy rozkadu cinie,
4) przeanalizowa otrzymane wyniki,
5) uzasadni rnice w otrzymanych wykresach.

12
wiczenie,
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca obliczania cinienia.
wiczenie 3
Na rysunku przedstawiono dwa stany gazu znajdujcego si w zamknitej komorze.
Zapisz zaleno midzy parametrami gazu w obu stanach.
Stan 1 Stan 2
p1, V1
T1 p2, V2,
T2
Rysunek do wiczenia 3
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na analizowanie i wyjanianie
zachodzcych zjawisk.
Ucze powinien:
1) odszuka wzory,
2) zapisa zaleno,
3) opisa przedstawione na rysunkach zjawisko.

wiczenie.
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca przemian gazowych.
wiczenie 4
Elastyczn, zamknit komor wypeniono powietrzem o cinieniu 2 bary. Oblicz, jak
zmieni si cinienie powietrza wypeniajcego komor o objtoci 1 m, jeli komora pod
wpywem dziaania si zewntrznych zmniejszya objto do 0,5 m.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na przeksztacanie wzorw
i przeliczanie jednostek.

13
Ucze powinien:
1) odszuka wzory,
2) wykona obliczenia,
3) opisa wystpujce zjawisko.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
papier formatu A4,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca przemian gazowych.
wiczenie 5
Okrel cinienie wywierane na dno naczynia przez dwie niemieszajce si ciecze
o ciarach waciwych 1, 2.
Rysunek do wiczenia 5 [opracowanie wasne]
zachodzcych zjawisk.
Ucze powinien:
1) rozpozna zjawisko,
2) odszuka wzr,
3) zapisa zaleno okrelajce cinienie panujce na dnie zbiornika.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca cinie,
papier formatu A4.

14
wiczenie 6
Oblicz si F2 potrzebn do zrwnowaenia dziaania siy F1. Ciary toczkw naley
pomin. Dane: F1 = 100 N, S1 = 0,00785 m, S2 = 0,0314 m.
zachodzcych zjawisk oraz przeksztacanie wzorw i przeliczanie jednostek.
Ucze powinien:
2) odszuka wzory,
3) zapisa zaleno na wyliczenie siy F2,
4) wykona obliczenia.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca rwnowagi cieczy w naczyniach
poczonych,
papier formatu A4.
wiczenie 7
Oblicz prdkoci przepywu cieczy w przekrojach 2-2 i 3-3, jeli prdko przepywu
cieczy w przekroju 1-1 wynosi v1 = 0,2 m/s. Powierzchnie przekrojw wynosz odpowiednio:
S1 = 0,012 m, S2 = 0,016 m, S3 = 0,008 m.
S3

15
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na przeksztacanie wzorw
i przeliczanie jednostek.
Ucze powinien:
2) odszuka wzory,
3) zapisa zaleno na wyliczenie prdkoci przepywu,
4) wykona obliczenia dla przekrojw 2-2 i 3-3.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca przepywu cieczy,
papier formatu A4.
wiczenie 8
Zastosuj prawo zachowania energii dla ukadu przedstawionego na rysunku. Wprowad
potrzebne parametry. Rozpatrz przypadek, gdy czynnikiem pyncym w przewodzie jest
ciecz.
zachodzcych zjawisk oraz prawidowe zapisanie zalenoci.
Ucze powinien:
1) odszuka wzr,
2) wprowadzi brakujce parametry,

16
3) podstawi parametry do wzorw,
4) opisa wystpujce zjawisko.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca przepywu cieczy,
papier formatu A4.

17
5.2. Elementy i urzdzenia ukadw automatyki
5.2.1. wiczenia
wiczenie 1
Wyznacz parametry podstawowych czonw i obiektw regulacji na podstawie ich
charakterystyk skokowych.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na bezpieczne i prawidowe
posugiwanie si urzdzeniami podczas badania ukadw.
Ucze powinien:
1) zamodelowa czon wskazany przez prowadzcego na stanowisku do modelowania
obiektw regulacji,
2) poczy ukad zgodnie ze schematem,
3) wczy generator i oscyloskop,
4) dobra czstotliwo generatora tak, aby na ekranie oscyloskopu bya widoczna
odpowied w zakresie caego skoku sygnau wymuszajcego,
5) zarejestrowa przebiegi,
6) okreli parametry czonu na podstawie otrzymanych przebiegw,
7) obliczy parametry czonu na podstawie parametrw elementw uytych do jego
modelowania,
8) porwna otrzymane wyniki,
9) uzasadni ewentualne rnice,
10) wykona czynnoci od 1 do 9 dla pozostaych podstawowych czonw i dla obiektw
zoonych.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
stanowisko do modelowania podstawowych czonw automatyki,
oscyloskop dwukanaowy,
generator funkcji prostoktnych.
wiczenie 2
Rozpoznaj siowniki. Okrel ich zasad dziaania i parametry techniczne. Narysuj ich
symbole graficzne.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na prawidowe okrelanie parametrw
siownikw.

18
Ucze powinien:
1) obejrze siowniki,
2) zidentyfikowa siowniki posugujc si kartami katalogowymi,
3) okreli sposb dziaania siownikw,
4) narysowa symbole graficzne rozpoznanych siownikw,
5) odczyta parametry techniczne siownikw z kart katalogowych,
6) zanotowa odczytane parametry przy odpowiednich symbolach graficznych.

pokaz,
wiczenia,
rodki dydaktyczne:
rne siowniki,
karty katalogowe siownikw,
norma symboli graficznych elementw pneumatycznych.
wiczenie 3
Oblicz si pchajc w siowniku dwustronnego dziaania, jeli cinienie robocze wynosi
3 bary, rednica toka D = 0,025 m. Naley przyj wspczynnik sprawnoci = 85%.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na prawidowe wykonywanie oblicze
i posugiwanie si jednostkami ukadu SI.
Ucze powinien:
1) obliczy si pchajca dla zadanych warunkw pracy,
2) zanotowa wyniki.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca oblicze siownikw,
kalkulator.
wiczenie 4
Rozpoznaj silniki, okrel ich parametry.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na prawidowe okrelanie parametrw
silnikw.

19
Ucze powinien:
1) rozpozna silniki posugujc si katalogami,
2) odczyta tabliczki znamionowe silnikw,
3) zinterpretowa dane zamieszczone na tabliczkach znamionowych,
4) zapisa nazwy silnikw i ich parametry.

wiczenia,
pokaz z objanieniem.
rodki dydaktyczne:
karty katalogowe silnikw,
rne silniki.

20
5.3. Podstawowe ukady regulacji
5.3.1. wiczenia
wiczenie 1
Zbadaj dziaanie ukadu regulacji poziomu cieczy w zbiorniku przedstawionym na
poniszym rysunku.
Rysunek do wiczenia 1: 1 zbiornik z poziomowskazami, 2 hydrostat, 3 elektrozawr, 4 pompka,

5 odpyw wody, 6 zestaw przecznikw, 7 zawr odcinajcy, S1 zacznik pompy, S2 zacznik
elektrozaworu, P1, P2, P3, P4, P5, P6 poziomy umieszczani hydrostatu [opracowanie wasne]
Uwaga
Poprawno pracy ukadu bdzie zapewniona w przypadku prawidowego dobrania
wydajnoci pompki. Wydajno pompki musi by mniejsza ni natenie przepywu cieczy
przez elektrozawr. Napenianie zbiornika do zadanego poziomu odbywa si przy pomocy
elektrozaworu i hydrostatu, obnianie poziomu cieczy (wprowadzanie zakce) za pomoc
pompki.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na przestrzeganie zasad podczas pracy
z urzdzeniami zasilanymi elektrycznie.
Ucze powinien:
1) poczy ukad wedug schematu,
2) umieci hydrostat na poziomie P1,
3) przecznikiem S2 wczy elektrozawr,
4) zmierzy poziom cieczy h1 po wczeniu elektrozaworu na wskazanym przez
prowadzcego poziomowskazie umieszczonym w zbiorniki, bdzie to warto zadana,
5) wczy pompk i stoper,
6) odczytywa w funkcji czasu poziom cieczy w zbiorniku zwracajc szczegln uwag na
momenty wczania si i wyczania elektrozaworu,
7) zanotowa wyniki w tabeli,
8) umieci hydrostat na poziomach P2, P3, P4 i P5,

21
9) powtrzy czynnoci punkty 3 do 7,
10) wykona wykres h = f(t) oraz wykres zacze i wycze elektrozaworu w funkcji czasu.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
zbiornik o pojemnoci okoo 20 l,
pompka elektryczna,
elektrozawr,
hydrostat,
stoper.
wiczenie 2
Zbadaj dziaanie ukadu regulacji temperatury zastosowanego w elazku elektrycznym.
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na przestrzeganie zasad obowizujcych
przy pracy z urzdzeniami zasilanymi elektrycznie.
Ucze powinien:
1) ustawi warto zadan na elazku,
2) zamontowa czujnik temperatury stopy elazka,
3) wczy elazko do rda zasilania,
4) wczy stoper,
5) obserwowa stan pracy urzdzenia i notowa temperatur w funkcji czasu ze szczeglnym
zwrceniem uwagi na stany zaczania i wyczania,
6) powtrzy czynnoci punkty od 1 do 5 dla innej wartoci zadanej,
7) wykona wykresy zalenoci temperatury w funkcji czasu,
8) zinterpretowa otrzymane wykresy.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
elazko z regulatorem dwustanowym i sygnalizacj zaczenia i wyczenia,
termometr cyfrowy z sond pomiarow,
instrukcja obsugi termometru.

22
5.4. Ukady sterowania pneumatycznego
5.4.1. wiczenia
wiczenie 1
Zamodeluj na komputerze, korzystajc z programu komputerowego do symulacji
ukadw pneumatycznych, ukady przedstawione na rysunkach.
Rysunek 1 do wiczenia 1
A
4 2
5 3 2
1
12
100% 3
2 2 1
A
1 3 1 3

23
a) b)
rozdziau Materia nauczania. Naley zwrci uwag na prawidowe modelowanie ukadw
pneumatycznych.
Ucze powinien:
1) zamodelowa wskazany przez nauczyciela ukad przy pomocy oprogramowania
komputerowego,
2) zidentyfikowa elementy ukadu,
3) przeanalizowa dziaanie ukadu,
4) sprawdzi dziaanie ukadu poprzez symulacj komputerow.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
stanowisko komputerowe ze specjalistycznym oprogramowaniem,
katalogi.
wiczenie 2
Zbadaj dziaanie rzeczywistych ukadw pneumatycznych przedstawionych na rysunkach
z wiczenia 1.
przy pracy z urzdzeniami pracujcymi pod cinieniem.

24
Ucze powinien:
1) poczy na stanowisku laboratoryjnym ukad wg schematu przedstawionego na rysunku 1
z wiczenia 1,
2) sprawdzi dziaanie ukadu,
3) porwna dziaanie ukadu rzeczywistego z wynikami symulacji komputerowej,
4) uzasadni ewentualne rnice w pracy ukadu rzeczywistego i ukadu zamodelowanego
na komputerze,
5) powtrzy czynnoci od 1 do 4 dla ukadw przedstawionych na rysunkach 2, 3, 4
z wiczenia 1.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
elementy pneumatyczne,
stanowisko do montau ukadw,
karty katalogowe.
wiczenie 3
Zamodeluj na komputerze, korzystajc z programu komputerowego do symulacji
ukadw elektropneumatycznych, ukady przedstawione na rysunkach.

25
b)
a)
c)
elektropneumatycznych.
Ucze powinien:
1) zamodelowa ukad przedstawiony na rysunku 1 przy pomocy oprogramowania
komputerowego,
2) zidentyfikowa elementy ukadu,
4) sprawdzi dziaanie ukadu poprzez symulacj komputerow,
5) powtrzy czynnoci od 1 do 4 dla ukadw przedstawionych na rysunkach 2 i 3.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
katalogi.
wiczenie 4
Zbadaj dziaanie rzeczywistych ukadw elektropneumatycznych przedstawionych na
rysunkach z wiczenia 3.
przy pracy z urzdzeniami zasilanymi elektrycznie.

26
Ucze powinien:
1) poczy na stanowisku laboratoryjnym ukad wg schematu przedstawionego na rysunku
1 z wiczenia 3,
2) sprawdzi dziaanie ukadu,
3) porwna dziaanie ukadu rzeczywistego z wynikami symulacji komputerowej,
4) uzasadni ewentualne rnice w pracy ukadu rzeczywistego i ukadu zamodelowanego
na komputerze,
5) powtrzy czynnoci od 1 do 4 dla ukadw przedstawionych na rysunkach 2 i 3
z wiczenia 3.

wiczenie,
rodki dydaktyczne:
elementy pneumatyczne i elektropneumatyczne,
stanowisko do montau ukadw,
karty katalogowe.

27
5.5. Ukady sterowania hydraulicznego
5.5.1. wiczenia
wiczenie 1
Zamodeluj na komputerze, korzystajc z programu komputerowego do projektowania
ukadw hydraulicznych, ukady pokazane na rysunkach 1, 2, 3, 4, 5, 6.
a)
b) c)
Y1
Y2

28
a) b)

29
a) b)
hydraulicznych.
Ucze powinien:
1) rozpozna elementy ukadu,
2) narysowa obwd elektryczny,
3) zamodelowa ukad przy pomocy oprogramowania komputerowego,

30
5) przeprowadzi symulacj pracy ukadu.

wiczenia.
rodki dydaktyczne:
stanowisko komputerowe do symulacji pracy ukadw hydraulicznych,
katalogi,
normy symboli,
literatura zgodna z punktem 7 poradnika dotyczca ukadw sterowania hydraulicznego.
wiczenie 2
Zbadaj dziaanie rzeczywistych ukadw hydraulicznych.
przy pracy z urzdzeniami zasilanymi elektrycznie i pracujcymi pod cinieniem.
Ucze powinien:
1) poczy na stanowisku laboratoryjnym ukady wedug schematw z wiczenia 1,
2) sprawdzi dziaanie ukadw,
3) porwna z cyklogramami z wiczenia 1,
4) ewentualne rnice pomidzy nimi uzasadni.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
elementy hydrauliczne i elektrohydrauliczne,
stanowisko laboratoryjne do czenia rzeczywistych ukadw elektrohydraulicznych,
katalogi,
normy symboli.

31
5.6. Montowanie ukadw automatyki
5.6.1. wiczenia
wiczenie 1
Pocz ukad pneumatyczny zgodnie ze schematem przedstawionym na rysunku.
Sprawd dziaanie ukadu. Sporzd na podstawie schematu opis pracy ukadu, wykazy
elementw i sprztu oraz kolejnoci czynnoci montaowych.
przy pracy z urzdzeniami pracujcymi pod cinieniem.
Ucze powinien:
1) sporzdzi harmonogramu wykonywanego zadania,
harmonogram powinien zawiera:
opis pracy ukadu sporzdzony na podstawie schematu,
wykaz zawierajcy urzdzenia i sprzt potrzebny do wykonania zadania,
zaplanowanie kolejnoci montau,
2) przygotowa stanowiska do pracy sprawdzi wykaz sprztu zgodnie ze schematem,
3) wybra z zestawu potrzebne elementy pneumatyczne zgodnie z wykazem,
4) zamocowa elementy,
5) poczy przewodami elementy,
6) podczy zasilanie pneumatycznego do ukadu,
7) sprawdzi poprawno dziaania ukadu,
8) uporzdkowa stanowiska pracy.

wiczenia,
rodki dydaktyczne:
siownik,
elementy pneumatyczne,
przewody,
zczki,
zasilanie pneumatyczne.

32
6. EWALUACJA OSIGNI UCZNIA
Przykady narzdzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki moduowej Montowanie i sprawdzanie
ukadw automatyki
Test skada si z 24 zada wielokrotnego wyboru, z ktrych:
zadania 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24 s z poziomu
podstawowego,
zadania 6, 12, 22 s z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zada: 0 lub 1 punkt

Za kad prawidow odpowied ucze otrzymuje 1 punkt. Za z odpowied lub jej brak
ucze otrzymuje 0 punktw.
Proponuje si nastpujce normy wymaga ucze otrzymuje nastpujce

oceny szkolne:
dopuszczajcy za rozwizanie co najmniej 8 zada z poziomu podstawowego,
dostateczny za rozwizanie co najmniej 12 zada z poziomu podstawowego,
dobry za rozwizanie 16 zada, w tym co najmniej 1 z poziomu ponadpodstawowego,
bardzo dobry za rozwizanie 23 zada, w tym co najmniej 2 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. c, 4. a, 5. a, 6. b, 7. d, 8. b, 9. b, 10. d, 11. d,

12. b, 13. d, 14. d, 15. b, 16. d, 17. c, 18. a, 19. d, 20. c, 21. a, 22. b, 23. d, 24 d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osignicia ucznia) celu wymaga odpowied
1 Okreli podstawow cech ukadu regulacji B P c
2 Rozpozna ukad staowartociowy A P a
3 Rozpozna elementy ukadu regulacji A P c
4 Zidentyfikowa na schemacie sygnay ukadu
B P a
regulacji
5 Okreli podstawowe waciwoci powietrza jako
B P a
czynnika roboczego
6 Zastosowa prawo GayLussaca C PP b
7 Rozpozna symbol graficzny zasilania
A P d
pneumatycznego
8 Okreli elementy ukadu B P b
9 Rozpozna rodzaj czujnika A P b
10 Rozpozna symbol graficzny siownika A P d
11 Okreli zaleno lepkoci od temperatury B P d
12 Dokona analizy dziaania ukadu na podstawie
C PP b
schematu
13 Okreli cinienia bezwzgldnego B P d

33
14 Zdefiniowa ciliwo A P d
15 Rozpozna charakterystyk regulatora A P b
16 Obliczy wspczynnik wzmocnienia regulatora B P d
17 Okreli standardowe sygnay prdowe B P c
18 Rozpozna symbol graficzny zaworu A P a
19 Okreli nastawy regulatora B P d
20 Rozpozna elementy zestawu przygotowania
A P c
spronego powietrza
21 Rozpozna symbol graficzny A P a
C PP b
schematu
23 Rozpozna symbol graficzny zaworu A P d
24 Okreli rodzaj zaworu zabezpieczajcego zbiornik
B P d
cinieniowy
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omw z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniw z rodzajem zada zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiedni liczb testw.
5. Zapewnij samodzielno podczas rozwizywania zada.
6. Przed rozpoczciem testu przeczytaj uczniom instrukcj dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wtpliwoci wyjanij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakoczeniem testu przypomnij uczniom o zbliajcym si czasie
zakoczenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 24 zada. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Zadania wymagaj prostych oblicze, ktre powiniene wykona przed wskazaniem
poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
8. Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwizanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
Materiay dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zada testowych,
karta odpowiedzi.

34
ZESTAW ZADA TESTOWYCH
1. Cech charakterystyczn ukadu regulacji jest
a) brak sprzenia zwrotnego.
b) dodatnie sprzenie zwrotne.
c) ujemne sprzenie zwrotne.
d) dodatnie lub ujemne sprzenie zwrotne.
2. Ukad regulacji, w ktrym warto zadana xo = const, okrelamy jako ukad sterownia
a) staowartociowego.
b) programowego.
c) adaptacyjnego.
d) nadnego.
3. Na schemacie bloki 1 i 2 obrazuj
a) 1 urzdzenia pomiarowe, 2 regulator.

b) 1 urzdzenia wykonawcze, 2 regulator.
c) 1 regulator, 2 urzdzeni pomiarowe.
d) 1 regulator, 2 urzdzenia wykonawcze.
4. Sygnay zaznaczone na rysunku z zadania 3 oznaczaj odpowiednio

a) xo warto zadana, y sygna sterowany, e odchyk regulacji.
b) xo odchyk regulacji, y sygna sterowany, e sygna sterujcy.
c) xo sygna sterowany, y sygna sterujcy, e odchyk regulacji.
d) xo sygna sterujcy, y odchyk regulacji, e sygna sterowany.
5. Powietrze jako czynnik roboczy jest

a) ciliwe, a lepko ronie wraz ze wzrostem temperatury.
b) nieciliwe, a gsto maleje wraz ze wzrostem temperatury.
c) ciliwe, a lepko maleje wraz ze wzrostem temperatury.
d) nieciliwe, a gsto ronie wraz ze wzrostem temperatury.
6. Powietrze o masie m, cinieniu p, temperaturze T1, przy staej objtoci, zostao ozibione
do temperatury T2. Cinienie powietrza
a) trudno okreli.
b) ulego zmniejszeniu.
c) nie zmienio si.
d) ulego zwikszeniu.
7. Na rysunku przedstawiono
a) symbol zasilania elektrycznego.
b) symbol zasilania hydraulicznego.
c) symbol poczenia z atmosfer.
d) symbol zasilania pneumatycznego.

35
8. W pusty blok schematu przedstawiajcego przeksztacenie sygnau mierzonego naley
wpisa
wielko
czujnik wynik
mierzona
a) regulator.
b) przetwornik.
c) siownik.
d) silnik.
9. Czujnik wymagajcy dostarczenia energii z zewntrz okrelamy, jako

a) binarny.
b) pasywny.
c) generacyjny.
d) analogowy.
10. Na rysunku przedstawiono symbol
a) siownika jednostronnego dziaania o dziaaniu prostym.

b) siownika dwustronnego dziaania.
c) silnika pneumatycznego.
d) siownika jednostronnego dziaania o dziaaniu odwrotnym.
11. Wraz ze wzrostem temperatury lepko w cieczach

a) wzrasta powodujc wiksze przecieki.
b) maleje powodujc mniejsze przecieki.
c) wzrasta powodujc mniejsze przecieki.
d) maleje powodujc wiksze przecieki.
12. W przedstawionym na schemacie ukadzie, w zalenoci od pooenia zaworu

rozdzielajcego, moliwe jest
a) szybkie wysuwanie toczyska.

b) wolne wsuwanie toczyska.
c) wolne wysuwanie toczyska.
d) szybkie wsuwanie toczyska.

36
13. Cinienie bezwzgldne mierzone jest wzgldem
a) cinienia odniesienia.
b) dowolnie przyjtego cinienia.
c) cinienia atmosferycznego.
d) prni.
14. ciliwo jest to zdolno do zmiany

a) cinienia pod wpywem zmian temperatury.
b) objtoci pod wpywem zmian temperatury.
c) gstoci pod wpywem dziaajcych si zewntrznych.
d) objtoci pod wpywem dziaajcych si zewntrznych.
15. Na wykresie przedstawiono charakterystyk dynamiczn regulatora

x
x e
t
a) proporcjonalnego.
b) proporcjonalno-cakujcego.
c) cakujcego.
d) proporcjonalno-rniczkujcego.
16. Wspczynnik wzmocnienia regulatora o zakresie proporcjonalnoci 200% wynosi

a) 2.
b) 0,25.
c) 4.
d) 0,5.
17. Standardowe sygnay prdowe s o wartociach:

a) 04 mA.
b) 510 mA.
c) 420 mA.
d) 1030 mA.
18. Przedstawiony na schemacie zawr 1 jest zaworem
a) rozdzielajcym.
b) szybkiego spustu.
c) dawicym.
d) koniunkcji.

37
19. W regulatorze PD mona nastawi
a) czas zdwojenia.
b) czas wyprzedzenia.
c) czas wyprzedzenia i czas zdwojenia.
d) zakres proporcjonalnoci i czas wyprzedzenia.
20. Na rysunku przedstawiono zestaw przygotowania spronego powietrza. Cyframi

oznaczono odpowiednio
a) 1 reduktor, 2 smarownica, 3 zawr odcinajcy, 4 filtr.

b) 1 zawr odcinajcy, 2 reduktor, 3 filtr, 4 smarownica.
c) 1 smarownica, 2 reduktor, 3 filtr, 4 zawr odcinajcy.
d) 1 filtr, 2 zawr odcinajcy, 3 smarownica, 4 reduktor.
21. Przedstawiony na rysunku zawr umoliwia

a) dodawanie dwch sygnaw pneumatycznych.
b) odejmowanie dwch sygnaw elektrycznych.
c) mnoenie dwch sygnaw pneumatycznych.
d) mnoenie dwch sygnaw elektrycznych.
22. Po naciniciu przycisku START toczysko

START
a) siownika dwustronnego dziaania pozostanie nieruchome.

b) siownika jednostronnego dziaania pozostanie nieruchome.
c) siownika dwustronnego dziaania wysunie si.
d) siownika jednostronnego dziaania wysunie si.

38
a) elektrozaworu dwupooeniowego czterodrogowego sterowanego elektrycznie.

b) elektrozaworu trjpooeniowego piciodrogowego sterowanego pneumatycznie.
c) zaworu dwupooeniowego piciodrogowego sterowanego pneumatycznie.
d) elektrozaworu dwupooeniowego piciodrogowego sterowanego elektrycznie.
24. Pneumatyczny zbiornik cinieniowy powinien by wyposaony w zawr

a) rozdzielajcy.
b) dawicy.
c) szybkiego spustu.
d) bezpieczestwa.

39
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................
Zakrel poprawn odpowied.

Nr
Odpowied Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
Razem:

40
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki moduowej Montowanie i sprawdzanie
ukadw automatyki
Test skada si z 23 zada wielokrotnego wyboru, z ktrych:
zadania 1, 2, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23 s z poziomu
podstawowego,
zadania 5, 6, 11, 21 s z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zada: 0 lub 1 punkt

Za kad prawidow odpowied ucze otrzymuje 1 punkt. Za z odpowied lub jej brak
ucze otrzymuje 0 punktw.
Proponuje si nastpujce normy wymaga ucze otrzymuje nastpujce

oceny szkolne:
dopuszczajcy za rozwizanie co najmniej 8 zada z poziomu podstawowego,
dostateczny za rozwizanie co najmniej 12 zada z poziomu podstawowego,
dobry za rozwizanie 16 zada, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,
bardzo dobry za rozwizanie 22 zada, w tym co najmniej 3 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. c, 3. b, 4. a, 5. c, 6. c, 7. d, 8. c, 9. b, 10. c, 11. b,

12. c, 13. b, 14. a, 15. b, 16. b, 17. b, 18. b, 19. b, 20. c, 21. d, 22. c, 23. c.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna

zad. (mierzone osignicia ucznia) celu wymaga odpowied
1 Rozpozna ukad regulacji A P d
2 Rozpozna ukad sekwencyjny A P c
3 Rozpozna elementy ukadu regulacji A P b
4 Zidentyfikowa na schemacie sygnay ukadu
B P a
regulacji
5 Zastosowa prawo BoyleaMariottea C PP c
6 Zastosowa prawo GayLussaca C PP c
7 Okreli elementy ukadu B P d
8 Okreli sygna z czujnika B P c
9 Rozpozna symbol graficzny siownika A P b
10 Okreli zaleno opisujc prawo zachowania
B P c
masy
C PP b
schematu
12 Zdefiniowa nadcinienia A P c
13 Rozpozna ukad regulacji staowartociowej A P b
14 Rozpozna charakterystyk dynamiczn regulatora
A P a
P
15 Obliczy wspczynnik wzmocnienia regulatora B P b

41
16 Okreli standardowe sygnay pneumatyczne B P b
17 Rozpozna zawr A P b
18 Okreli nastawy regulatora PI B P b
19 Okreli warunki, jakie musi spenia powietrze
B P b
dostarczane do ukadu
20 Rozpozna symbol graficzny zaworu A P c
21 Dobra zawr na podstawie analizy ukadu C PP d
22 Rozpozna symbol graficzny zaworu A P c
23 Okreli zastosowanie szybkozczki B P c
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.
2. Omw z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniw z rodzajem zada zawartych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przygotuj odpowiedni liczb testw.
5. Zapewnij samodzielno podczas rozwizywania zada.
6. Przed rozpoczciem testu przeczytaj uczniom instrukcj dla ucznia.
7. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wtpliwoci wyjanij.
8. Nie przekraczaj czasu przeznaczonego na test.
9. Kilka minut przed zakoczeniem testu przypomnij uczniom o zbliajcym si czasie
zakoczenia udzielania odpowiedzi.
Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uwanie instrukcj.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
3. Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
4. Test zawiera 23 zadania. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
6. Zadania wymagaj prostych oblicze, ktre powiniene wykona przed wskazaniem
poprawnego wyniku.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
8. Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwizanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!
Materiay dla ucznia:

instrukcja,
zestaw zada testowych,
karta odpowiedzi.

42
ZESTAW ZADA TESTOWYCH
1. Ujemne sprzenie zwrotne jest cech charakterystyczn
a) obiektu regulacji.
b) regulatora.
c) ukadu pomiarowego.
d) ukadu regulacji.
2. Ukad, w ktrym zaczanie i wyczanie odpowiednich urzdze odbywa si w cile

okrelonej kolejnoci nosi nazw ukadu
a) adaptacyjnego.
b) nadnego.
c) sekwencyjnego.
d) staowartociowego.
3. Na schemacie bloki 1 i 2 obrazuj
a) 1 urzdzenia pomiarowe, 2 regulator.

b) 1 urzdzenia wykonawcze, 2 regulator.
c) 1 regulator, 2 urzdzeni pomiarowe.
d) 1 regulator, 2 urzdzenia wykonawcze.
4. Sygnay zaznaczone na rysunku z zadania 3 oznaczaj odpowiednio

a) xo warto zadana, y sygna sterowany, e odchyk regulacji
b) xo odchyk regulacji, y sygna sterowany, e sygna sterujcy.
c) xo sygna sterowany, y sygna sterujcy, e odchyk regulacji.
d) xo warto zadana, y odchyk regulacji, e sygna sterowany
5. Powietrze o masie m, cinieniu p1 i objtoci V1 zostao przy staej temperaturze sprone

do objtoci V2. Cinienie powietrza
a) trudno okreli.
b) ulego zmniejszeniu.
c) ulego zwikszeniu.
d) nie zmienio si.
6. Powietrze o masie m, cinieniu p, temperaturze T1, przy staej objtoci, zostao podgrzane
do temperatury T2. Cinienie powietrza
a) ulego zmniejszeniu.
b) nie zmienio si.
c) ulego zwikszeniu.
d) trudno okreli.

43
7. W pusty blok schematu przedstawiajcego przeksztacenie sygnau mierzonego naley
wpisa
wielko
przetwornik wynik
mierzona
a) regulator.
b) przetwornik.
c) siownik.
d) czujnik.
8. Sygna wyjciowy z czujnika analogowego ma posta

a) skoczonej liczby poziomw.
b) niecig.
c) cig.
d) nieskoczonej liczby poziomw.
a) siownika jednostronnego dziaania o dziaaniu prostym.

b) siownika dwustronnego dziaania.
c) silnika pneumatycznego.
d) siownika jednostronnego dziaania o dziaaniu odwrotnym.
10. Zaleno: S1 v1 1 = S2 v2 2,
gdzie:
S1,S2 przekroje poprzeczne rurocigu,
1, 2 gstoci pynu odpowiednio w przekrojach S1, S2,
v1, v2 prdkoci pynu,
przedstawia
a) prawo zachowania energii.
b) prawo zachowania pdu.
c) prawo zachowania masy.
d) prawo BoyleaMariottea.

44
11. W przedstawionym na schemacie ukadzie, w zalenoci od pooenia zaworu
rozdzielajcego, moliwe jest
a) szybkie wysuwanie i wsuwanie toczyska.

b) wolne wsuwanie i wsuwanie toczyska.
c) wolne wysuwanie i szybkie wsuwanie toczyska.
d) szybkie wysuwanie i wolne wsuwanie toczyska.
12. Nadcinienie okrela rnic midzy

a) cinieniem atmosferycznym a prni.
b) cinieniem absolutnym a prni.
c) cinieniem absolutnym a odniesienia.
d) cinieniem absolutnym a wzgldnym.
13. W staowartociowych ukadach regulacji temperatury temperatura jest wielkoci

sterowan o wartoci
a) rosncej.
b) staej.
c) malejcej.
d) zmiennej.
14. Na wykresie przedstawiono charakterystyk dynamiczn regulatora
x e
x
a) proporcjonalnego.
b) proporcjonalno-cakujcego.
c) cakujcego.
d) proporcjonalno-rniczkujcego.

45
15. Wspczynnik wzmocnienia regulatora o zakresie proporcjonalnoci 250% wynosi
a) 2.
b) 0,25.
c) 4.
d) 0,5.
16. Standardowe sygnay pneumatyczne s o wartociach

a) 0100 kPa.
b) 10100 kPa.
c) 2050 kPa.
d) 20100 kPa.
17. Przedstawiony na schemacie zawr 1 jest zaworem
a) rozdzielajcym.
b) szybkiego spustu.
c) dawicym.
d) koniunkcji.
18. W regulatorze PI mona nastawi

a) czas zdwojenia.
b) czas wyprzedzenia.
c) czas wyprzedzenia i czas zdwojenia.
d) zakres proporcjonalnoci i czas zdwojenia.
19. Powietrze dostarczane do ukadw pneumatycznych powinno by

a) przefiltrowane, nasycone mg olejow, wilgotne, sprone.
b) nasycone mg olejow, osuszone, filtrowane, sprone.
c) osuszone, sprone, nasycone mg olejow, niefiltrowane.
d) sprone, wilgotne, filtrowane, ozibione.
20. Przedstawiony na rysunku zawr umoliwia

a) dodawanie dwch sygnaw pneumatycznych.
b) odejmowanie dwch sygnaw elektrycznych.
c) mnoenie dwch sygnaw pneumatycznych.
d) mnoenie dwch sygnaw elektrycznych.

46
21. W przedstawionym schemacie hydraulicznym naley uzupeni symbol zaworu
sterujcego zgodnie z rysunkiem
a) b) c) d)
a) elektrozaworu dwupooeniowego czterodrogowego sterowanego elektrycznie.

b) elektrozaworu trjpooeniowego piciodrogowego sterowanego pneumatycznie.
c) zaworu dwupooeniowego piciodrogowego sterowanego pneumatycznie.
d) elektrozaworu dwupooeniowego piciodrogowego sterowanego elektrycznie
23. Szybkozczka umoliwia szybkie

a) wczenie regulatora.
b) podczenie przewodw.
c) wczenie przetwornika.
d) wyczenie ukadu.

47
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................

Zakrel poprawn odpowied.
Nr
Odpowied Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
Razem:

48
7. LITERATURA
1. Chocho A. Elektronika z automatyka WSiP, Warszawa 1998
2. Grecki A., Grzegrski Z.: Monta, naprawa i eksploatacja maszyn i urzdze
przemysowych. WSiP, Warszawa 1986
3. Helduser S: Ukady hydrauliczne Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej,
Warszawa 2000
4. Klimasara W, Pilat Z.: Podstawy automatyki i robotyki WSiP, Warszawa 2006
5. Kordowicz-Sot A.: Automatyka i robotyka. Napd i sterowanie hydrauliczne
i pneumatyczne. WSiP, Warszawa 1999
6. Kordowicz-Sot A.: Automatyka i robotyka. Ukady sterowania automatycznego
pneumatyczne. WSiP, Warszawa 1999
7. Kostro J.: Elementy, urzdzenia i ukady automatyki. WSiP, Warszawa 2006
8. Olszewski M.: Podstawy mechatroniki. REA, Warszawa 2006
9. Schmid D., Baumann A., Kaufmann H., Paetzold H., Zippel B.: Mechatronika. REA,
Warszawa 2002
10. Strony internetowe powicone automatyce
Czasopisma:
Hydraulika i Pneumatyka
Mechanik
Pomiary Automatyka Kontrolna
Pomiary Automatyka Robotyka
Przegld Mechaniczny
Literatura metodyczna
1. Dretkiewicz-Wich J.: ABC nauczyciela przedmiotw zawodowych. Operacyjne cele
ksztacenia. Zeszyt 32. CODN, Warszawa 1994
2. Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000
Czasopisma
Nowa Edukacja Zawodowa
Edukator Zawodowy www.koweziu.edu.pl/edukator/index.php

49

Badanie Układów Elektrycznych I ElektronicznychN

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Badanie Układów Elektrycznych I ElektronicznychN

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

MINISTERSTWO EDUKACJI

Montowanie i sprawdzanie ukadw automatyki

Poradnik dla nauczyciela

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduowej 315[01].O3.02

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wskazane jest, aby zajcia dydaktyczne byy prowadzone rnymi metodami ze

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Metody polecane do stosowania podczas ksztacenia moduowego to:

Schemat ukadu jednostek moduowych

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Po zakoczeniu zaj edukacyjnych ucze powinien umie:

W czasie zaj bd ksztatowane nastpujce umiejtnoci ponadzawodowe:

Metody nauczaniauczenia si:

Formy organizacyjne pracy uczniw:

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Zadanie dla ucznia

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Faza III Ustalenie

Faza VI Analiza kocowa

Sposb uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoczonych zajciach

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Po zakoczeniu zaj edukacyjnych ucze powinien umie:

Metody nauczaniauczenia si:

Formy organizacyjne pracy uczniw:

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakoczonych zajciach

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Sposb wykonania wiczenia

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Rysunek do wiczenia 5 [opracowanie wasne]

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Sposb wykonania wiczenia

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Sposb wykonania wiczenia

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zalecane metody nauczaniauczenia si:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego