Univerzitet u Beogradu

Filoloki fakultet
Jezik, knjievnost, kultura

Seminarski rad iz predmeta

Arapska leksikografija
PRIKAZ RENIKA ASS AL-BALA

Mentor: doc. dr Dragana orevi Student: Ivana oli

Broj indeksa: 2012/11013

Beograd, 2017.
 Saetak
U ovom seminarskom radu se bavim istorijom i razvojem arapske leksikografije: kako, kada i ta
je uticalo na njen nastank i razvoj. Uz prikaz klasifikacije arapskih leksikografskih ostvarenja. Centralna
tema ovog rada jeste kratki prikaz jednog srednjovekognog arapskog renika iz 12. veka pod nazivom
Ass al-bala Osnovi retorike autora Zamaharija. Ono to je najkarakteristinije za ovaj renik i
to ga ubraja meu najbitnije jeste alfabetski sistem reanja korenskih osnova i isticanje metaforike
upotrebe rei. Osim ovoga dala sam i najosnovnije informacije o autoru i njegovom radu.
Kljune rei: Leksikografija, renik, Ass al-bala, Zamahari.

Apstract
In this paper, in the beginning, we can find out some basic information about history of Arabic
lexicography and its consecution; how, when and what are the reasons of its occurrence. Also I have
induced one of the ways of distribution Arabic dictionaries which is considered the most accurate.
Specifically in this paper I gave a brief overview of a medieval Arabic dictionary from the 12th century
entitled Ass al-bala The basis rhetoric by Zamakhshary. What is the most characteristic of this
dictionary, and it ranks it amog the most important is the application of alphabetic system in ordering root
forms and highlighting the metaphorical use of the words. In addition to this I give the most basic
information about the author and his work.
Keywords: lexicography, dictionary, Ass al-bala, Zamakhshary.
 Sadraj

Uvod.1
Zamahari.2
Renik Ass al-bala........3
Zakljuak..7
Literatura..8
 Uvod
Leksikografija se kod Arapa kao zasebna disciplina (ar.), pod tim nazivom,
formira tek u 20. veku. Aktivnosti koje ova disciplina obuhvata i njoj srodne discipline koje su se
bavile poruavanjem jezika iz bilo koje perspektive, arapski gramatiari nazivali su jednim
terminom nauka o jeziku (ar. ) . Prema tome, razvoj leksikografije poinje samim
razvitkom nauke o jeziku. Pojavom islama i irenjem arapske drave javlja se potreba
zapisivanja Kurana i ouvanja istote arapskog jezika na kom je sputena objava od stranih
uticaja do kojih je dolazilo irenjem arapske drave, odnosno kontaktom sa stanovnitvom
novoosvojenih teritorija. Stoga moemo zakljuiti da su ovi razlozi meu glavnim uzrocima
razvoja arapske leksikografije.
Postoji nekoliko klasifikacija arapskih renika, ali je ukrajinski arabista Ribalkin dao
najprecizniju klasifikaciju arapskih srednjovekovnih renika koja se takoe moe primeniti i na
renike nastale u 19. i 20. veku, ukoliko bi joj se dodali terminoloki i dvojezini/viejezini
arabistiki renici (orevi 2014: 136-137). Ribalkinova klasifikacija:
1. renici sa leksiko-semantikim principom klasifikacije, odnosno predmetno-
tematski renici;
2. renici sa analitiko-morfolokim principom klasifikacije, koji se dalje dele na
sledee podvrste:
a) renici sa fonetsko-permutativnim ili anagramskim ustrojstvom;
b) renici sa alfabetsko-permutativnim ustrojstvom;
c) renici sa alfabetsko-krunim ustrojstvom;
d) renici sa rimovanim ustrojstvom prema poslednjem korenskom suglasniku;
e) renici sa primarnim alfabetskim ustrojstvom prema prvom korenskom
konsonantu ( 2003: 261, 279 i 293-323 prema orevi 2014: 137).

Krajem 8. veka pojavljuje se prvi ozbiljni rad u oblasti leksikografije autora Halila ibn
Ahmeda, renik Kitb al-ayn Knjiga o slovu ajn. Ovaj renik spada u fonetsko-
permutativne renike i njegov autor je reao odrednice po mestu nastanka poetne foneme u
govornom aparatu, od guturala ka bilabijalnim glasovima. Prvo slovo renika je slovo ajn (ar.
). Predstavlja prvi opti renik arapskog jezika i prvo znaajnije delo u razvoju arapske
leksikografije.

1
 Kada se govori o arapskoj leksikografiji, pored Kitb al-ayn, neophodno je pomenuti i
druge znaajne srednjovekovne renike arapskog jezika meu kojima su al Davharijev al-i
gde autor rea korenske oblike prema alfabetskom redosledu, a na osnovu poslednjeg korenskog
suglasnika, uspostavljajui princip rimovanja; zatim Ibn Menzurov Lisn al-Arab koji
predstavlja najcelovitiji renik knjievnog arapskog jezika, u ovom reniku korenski oblici su
rasporeeni prema alfabetskom redosledu, na osnovu poslednjeg korenskog konsonanta; zatim
Ass al-bala Zamaharija koji u detaljnije opisati u ovom radu, kao i renik Maqys al-lua
Ibn Farisa koji spade u renike sa alfabetsko-krunim principom ustrojstva.

Zamahari

El Zamahari ('Ab al-Qsim Mamd 'ibn Umar al-Zamahar) je muslimanski uenjak

persijskog porekla. Roen je u Horezmu (drevni region srednje Azije), u 11. veku, a veinu svog
ivota proveo je u Buhari, Samarkandu i Bagdadu.
Njegova polja interesovanja, kao i njegova dela tiu se jezika i teologije. Meu tim
delima izdvajaju se njegov veliki komentar Kurana, pod nazivom al-Kaf, zatim renik al-
Fiq f arb al-adt u kom autor daje objanjenje nepoznatih rei u hadisima (ar. ),
zatim njegova knjiga poslovica al-Mustaq, gde je autor u reanju poslovica primenio, ono to
moemo nazvati modernom organizacijom renika, kako objanjava u uvodu ove knjige,
krenuvi od prvog slova razmatrajui i slova koja se nalaze u sredini i na kraju rei (Baalbaki
2014: 357). Takoe, autor je i jedne gramatike pod nazivom al-Mufaal, kao i geografskog
renika Kitb al-Amkina wa l-ibl wa l-Miyh. Meutim njegovo najznaajnije leksikografsko
delo je renik Ass al-bala gde autor rea korenske oblike prema alfabetskom redosledu, a na
osnovu opteprihvaenog alfabetskog redosleda.
Za ovog autora D. Hejvud kae:
To have produced a large Quranic commentary, an authoritative grammar still esteemed,
a geographical dictionary, and two linguistic dictionaries of substantial proportions, though
limited scope surely this represents a tremendous achievement for one man (Haywood 1960:
104).

2
 Renik Ass al-bala

Renik Ass al-bala Osnovi retorike, prema Ribalkinovoj podeli spada u renike
sa primarnim alfabetskim ustrojstvom prema prvom korenskom konsonantu. Renik je
jednojezian i spada u renike manjeg obima sa 4 010 odrednica.
Ovaj renik predstavlja veoma vano delo iz vie aspekata. Autor u ovom delu rea
korenske oblike prema opteprihvaenom alfabetskom redosledu, s tim to u ovakvom nainu
reanja korenskih oblika autor uzima u obzir svaki konsonant datog korena ime postaje pionir
moderne organizacije renika. Pored ovoga, autor u ovom reniku uvodi kvalifikator pomou
kog upuuje na metaforiku upotrebu rei (wa min al-maz). R. Balbaki smatra da zbog fokusa
na metaforiku upotrebu rei, ovaj renik predstavlja vie poseban, nego opti renik, tako da
moe biti veoma koristan onima koji trae metaforiku i proirenu upotrebu odreene rei
(Baalbaki 2014: 356).
Iako su alfabetski sistem organizovanja renika pre Zmaharija upotrebili i Ibn Faris i Ibn
Durajd u svojim renicima al-amhara i al-Maqys, oni ipak nisu uvek ostajali dosledni tom
sistemu, npr. Ibn Faris etvororadikalne i petoradikalne korene rea bez ikakvog alfabetskog
reda, dok je Ibn Durajd koristio alfabetsko-permutativni sistem, pri emuje neka poglavlja
organizovao vie ablonski nego reanjem radikala.
Savremeni naunici smatraju da je Zamahari prvi autor koji je u potpunosti korenske
oblike organizovao prema alfabetskom principu pritom uzimajui u obzir svaki korenski
konsonant (Baalbaki 2014: 357).
Primere uporebe rei autor je davao na osnovu materijala iz kojih je izvlaio grau. Meu
njima nalaze se i primeri iz Kurana, hadisa, preislamske poezije, poslovica itd. On najpre navodi
osnovne derivate iz datog korena i odvaja glagole od imenskih rei. Pri navoenju veine
odrednica u reniku, autor je prvo navodio doslovnu upotrebu rei (aqqi), zatim njenu
metaforiku upotrebu uvodei je kvalifikatorom wa min al-maz koji upuuje na njeno
preneseno, proireno znaenje. Meutim postoje odrednice u reniku koje ne sadre oba dela,
odnosno doslovnu i metaforiku upotrebu, a ipak se deava da u primerima odrednice koja
objanjava doslovnu upotrebu rei, naemo i primer koji upuuje na njenu metaforiku upotrebu.
Kao to je sluaj sa primerom pod korenom M- amaa um al-duny (Posedovao je sva
prokletstva ovog sveta) koji Zamahari navodi u prvom delu, tj. u primerima koji ukazuju na

3
doslovnu upotrebu rei (Baalbaki 2014: 359). Ovaj primer nam govori da razlika izmeu
doslovnog i metaforikog znaenja rei, esto zavisi od linog tumaanja. Ilustraciju moemo
videti na slici ispod.

Slika br. 1 (al-Zamahar 1998: 197)

Pored izraza wa min al-maz, u nekim odeljcima autor koristi i druge izraze kako bi
ukazao na metaforiku upotrebu rei, kao to su wa min al-mustar/al-istira i wa min al-
kinya (u nekim odrednicama moemo nai da stoje oba izraza- min al-maz i wa min al-
kinya, bez razlike u znaenju). Obe ove rei al-istira i al-kinya, isto kao al-maz imaju
znaenje metafora, metonimija, figurativno znaenje itd. Primere za upotrebu ovih izraza
moemo videti na slici br. 2 i slici br. 3.

Slika br. 2 (al-Zamahar 1998: 646)

4
 Slika br. 3 (al-Zamahar 1998: 50)

to se tie alfabetskog sistema organizovananja renika, iako se Zamahari smatra prvim

koji je to uradio na najpribliniji nain modernoj organizaciji, postoje neke nedoslednosti u
pogledu reanja korenskih radikala. Njih moemo uoiti kod stavljanja nekih izvedenica iji se
koreni zavravaju sa radikalom ww pod one koji se zavravaju radikalom y i obrnuto. Ili u
nekim sluajevima stavljanje radilkala ww pre radikala h osim kada je u pitanju poslednji
korenski radikal, npr. NBH pre NBW (Baalbaki 2014: 358). U obe ove situacije se naruava
redosled opteprihvaenog arapskog alfabeta. Takoe, podvostrueni koreni nisu poreani u
skladu sa redosledom svojih radikala gde se pri reanju trei radikal izostavljao, npr. DD se
nalazi posle D i pre DFL, a da se raunao i trei radikal nalazio bi se izmeu DW i DR
(Baalbaki 2014: 358). Primer moemo videti na slici br. 4. A neke etvororadikalne korene autor
pominje pod troradikalnim jer su od njih izvedeni, npr. DRMQ pod DRQ (Baalbaki 2014: 358).

5
Slika br. 4 (al-Zamahar 1998: 289)

6
 Zakljuak

Ovaj renik prvenstveno prikazuje stilistiku upotrebu jezika i cilj autora je bio da istakne
metaforiku upotrebu rei i pokae kako neke rei u zavisnosti od konteksta mogu imati
metaforiko znaenje. Ovu Zamaharijevu nameru vidimo i u samom naslovu renika gde je
autor izabrao upravo re bala ija su osnovna znaenja reitost; (lepa) knjievnost; stilistika;
retorika (Mufti 2004: 123) ime ukazuje na primarnu svrhu ovog renika. Stoga smatram da je
ovaj renik i vie nego koristan ljudima koji se bave knjievnou, pisanjem poezije, proze,
ljudima koji trae proireno, preneseno znaenje rei.
Pored ovoga, veliki znaaj ovog renika je u alfabetskom sistemu organizacije korenskih
oblika na osnovu opteprihvaenog arapskog alfabeta, u emu je ovo delo pionir, a ovakav
sistem daleko olakava upotrebu renika i traenje odreene rei u ta sam se lino uverila
traei rei za potrebe ovog rada.
Meutim, nakon Zamaharijevog renika, autori su i dalje vie koristili rimovani sistem
organizacije renika nego alfabetski, a nisu ni pridavali toliko znaaja metaforikoj upotrebi rei,
kao to je to radio Zamahari u ovom reniku (Baalbaki 2014: 362). Profesor arapskog jezika na
Amerikom univerzitetu u Bejrutu, Ramzi Balbaki, navodi da savremeni naunici daleko vie
cene inovacije koje je Zamahari uveo pisanjem ovog renika, nego to su to cenili njegovi
savremenici (Baalbaki 2014: 363).

7
 Literatura

Baalbaki, R. (2014). The Arabic Lexicographical Tradition: From the 2nd/8th to the 12th/18th
Century. Leiden: Brill.
Haywood, J. (1960). Arabic Lexicography: Its History, and its Place in the General History of
Lexicography. Leiden: E.J. Brill.
orevi, D. (2014). Sportska terminologija u standardnom arapskom jeziku. Doktorska
disertacija, Filoloki fakultet.
Mufti, T. (2004). Arapsko-bosanski rjenik. Sarajevo: El-kalem.
al-Zamahar, 'A. Q. M. 'I. U. (1998). Ass al-bala. Beirut: Dr al-kutub al-ilmiyya.