Ukraicy w brygadach midzynarodowych Hitlera

Autor: Marek Chodakiewicz, wt, 12/08/2008 - 08:27

Dwie drogi, jeden cel - Ukraicy w brygadach midzynarodowych Hitlera

Tak si skada, e przynajmniej, jeli chodzi o edukacj historyczn, najwiksze
krajowe dzienniki speniaj czsto rol Polskiej Akademii Nauk. Mianowicie
poruszaj tematy, ktrych w okresie PRL nie badano. Dotyczyo to przed kilkoma laty
zarwno sporw wok Jedwabnego, jak i w o wiele mniejszym zakresie - sprawy
14 Waffen-SS Grenadier Division Galizien, czyli tzw. ukraiskiej dywizji
Holyczyna.
Jak podaje amerykaski historyk pochodzenia ukraiskiego Orest Subtelny, w
formacji tej suyo okoo 13,000 ochotnikw, co stanowi tylko niewielki procent z
oglnej liczby 220 000 Ukraicw, ktrzy walczyli w niemieckich mundurach w
czasie drugiej wojny wiatowej.
Aby odkama obowizujcy w czasach komunistycznych jednoznacznie negatywny
image tej formacji, Gazeta Wyborcza opublikowaa swego czasu kilka opinii, ktre w
przeszoci mona byo raczej chyba tylko usysze jedynie prywatnie w krgach
byych dywizyjnych towarzyszy broni.
Z jednej strony syszymy glosy o jednoznacznej zbrodniczoci tej formacji, a z
drugiej - jednakowo kategoryczne zaklcia o jej raczej pozytywnym charakterze.
Trudno powiedzie na czym opieraj si dyskutanci. Przecie jeszcze nie
przeprowadzono bada z prawdziwego zdarzenia na temat 14 dywizji SS. Jednak obie
strony w debacie traktuj spraw tak, jakby bya ona zamknita, a o wszystkim miaa
przekona opini publiczn pokrtno argumentw mniej lub bardziej
demagogicznych.
Wedug tych opinii dywizja bya namiastk wojska ukraiskiego walczcego z
komunizmem (argument nacjonalistyczny) i nie rnia si waciwie, czyli nie bya
lepsza ani gorsza od innych etnicznie nie-niemieckich dywizji SS (argument
relatywistyczny). Takie kategoryczne postawienie sprawy rzeczywicie moe dla
niektorych jawi si jako atrakcyjna alternatywa do prymitywnych enuncjacji
komunistycznej propagandy. Troch inaczej owa argumentacja brzmi, gdy dzieje i
poczynania SS Galizien umiecimy w szerszym kontekcie historycznym oraz
przyjrzymy si uwanie szczegom jej dziaalnoci (sugerujc przy tym konieczno
dalszych bada przedmiotu).
Pamitajc o celach i metodach polityki III Rzeszy postarajmy si odpowiedzie na
dwa podstawowe pytania:
1. jak suwerenna bya 14 dywizja SS, czyli na ile ukraiska bya to
dywizja?
oraz
2. jak dziaania 14 Waffen SS rniy j od innych dywizji SS ze
szczeglnym naciskiem na jej stosunek do ydw i Polakw.
Polityka i konkurencja
Przyjo si uwaa, e III Rzesza bya pastwem totalitarnym, opartym na tzw.
Fhrerprinzip - zasadzie, e o wszystkim decydowa Hitler. Jednak cz historykw
uznaa, e model totalitarny nie moe w peni tumaczy rozmaitych subtelnoci
historii narodowo-socjalistycznych Niemiec. Niektrzy badacze postuluj
1
konieczno rozpatrywania okresu 1933-1945 przez pryzmat stosunkw midzy
rozmaitymi orodkami wadzy pastwowej III Rzeszy. Centra te to przede wszystkim
policja, wojsko i administracja cywilna. Instytucje owe wsppracoway ze sob.
Bardzo czsto rwnie konkuroway o wpywy i wadz. Naturalnie Hitler pozostawa
ostatecznym arbitrem ich racji. Tak byo choby w sprawie sporu miedzy
Wehrmachtem a SS w Polsce centralnej. Niektrzy wysi dowdcy wojskowi
krytykowali terror policyjny, ale racj Hitler przyzna silom bezpieczestwa.
Czasami konkurencja midzyinstytucjonalna przybieraa form groteskow. Na
przykad, jak pokaza historyk niemiecki Martin Broszat, w Chorwacji Ministerstwo
Spraw Zagranicznych III Rzeszy zdoao zainstalowa u wadzy swoich ludzi
Ustaszowcw. Dlatego cay czas potem SS byo nastawione krytycznie w stosunku do
tego rzdu. Dochodzio nawet do tego, e wysi policjanci nazistowscy pisali skargi
do Berlina o bestialstwie skrajnych nacjonalistw chorwackich wobec ludnoci
serbskiej i ydowskiej.
W tzw. Dystrykcie Lublin Generalnego Gubernatorstwa (GG) niemiecka
administracja cywilna pragmatycznie sprzeciwia si krwawym eksperymentom SS
polegajcym na masowym deportowaniu ludnoci polskiej. Wedug raportu
inspekcyjnego z maja 1943 midzy szefostwem policji i urzdem gubernatora
dystryktu o adnej kooperacji nie moe by mowy; waciwie [oba organa wadzy]
dziaaj przeciw sobie. Nie chodzio przy tym o adne wzgldy humanitarne, czy
narodowy socjalizm z ludzka twarz. Rzecz bya w tym, e wymylone przez policje
deportacje na Zamojszczynie zakcay sprawny przebieg ekonomicznej eksploatacji
Polakw. Administracja cywilna nie moga wykona planu dostaw do Rzeszy.
Rok wczeniej jednak, jak pokaza w swojej pracy Bogdan Musia, to wanie
urzdnicy cywilni jako pierwsi zorganizowali deportacje ydw do obozw zagady.
Policja przyczya si dopiero potem i przeja cala operacje, zazdronie strzegc
swych prerogatyw. Zreszt zachodzia obawa, e narodowo socjalistyczne wadze
cywilne chciay ograniczy mord tylko do tzw. zbdnych ydw, czyli kobiet,
dzieci i starcw, ktrych eksploatacja ekonomiczna nie opacaa si.
Okupacja na wschodzie
Do podobnych wycigw o wpywy doszo na polskich Kresach Wschodnich oraz na
okupowanych terenach Zwizku Sowieckiego. Wedug Catherine Andreyev,
Wehrmachtowi udao si uzyska pozwolenie Hitlera na sformowanie tzw. Russkiej
Oswoboditelnoi Armii (ROA) ex-sowieckiego generaa Andreia Wasowa.
Najwybitniejszy zachodni znawca nacjonalizmu ukraiskiego John Armstrong
twierdzi, ze osignicia armii wywoay zazdro zarwno SS jak i administracji
cywilnej wschodnich terenw. SS-Brigadefuehrer Ohlendorf przekona Himmlera, aby
poprosi Hitlera o zgod na rekrutacje wrd sowiaskich i batyckich ochotnikw. W
lutym 1943 roku zaczto formowa 15 dywizje Waffen-SS (otewsk), 19 (rwnie
otewsk), potem 20 (estosk), a w kwietniu 1943 14 Waffen-SS Galizien
(Hoyczyna).
Nie-niemieccy ochotnicy
W niemieckich mundurach podczas drugiej wojny wiatowej waczyo
prawdopodobnie okoo 2 miliony cudzoziemskich ochotnikw. Ponad milion z nich to
obywatele sowieccy. Oprcz powoania ROA, od wiosny 1942 Wehrmacht tworzy z
Azerw, Gruzinw, Tadykw, Tatarw, oraz innych tzw. Ostlegionen- formacje
pomocnicze wojska skadajce si gwnie z nie-sowiaskich nacji imperium
sowieckiego. Konkurencyjne jednostki tworzya policja narodowosocjalistyczna.
Na przykad, jak poda Paul Robert Magosci, SS przejo czonkw ukraiskich

2
batalionw Nachtingalle i Rolland, ktrzy z poruczenia wywiadu niemieckiego
Abwehr brali udzia w inwazji Zwizku Sowieckiego i w marcu 1942 wcielio ich do
201 batalionu SS-Schuma. Bowiem od 1941 roku policja roku posugiwaa si tzw.
Schutzmannschaften (albo Wachmannschaften), czyli pomocniczymi oddziaami
ochronnymi skadajcymi si z Batw, Volksdeutschw, Biaorusinw, oraz
Ukraicw. Zostay one podporzdkowane Ordnungspolizei (Policji Porzdkowej) w
ramach Allgemeine SS (Ogolnego SS).
Oprcz tego ju w 1942 roku Waffen-SS (wojska SS) miay w swoich szeregach
jednostki skadajce si z nordyckich Duczykw, Holendrw, Norwegw, a
wkrtce miano wcieli rwnie nie tylko Francuzw, Belgw, czy Hiszpanw, ale
rwnie Boniakw, Batw, Rosjan i Ukraicw.
Cudzoziemskich ochotnikw byo kilkadziesit tysiecy. Jak stwierdzi David
Littlejohn w pracy The Patriotic Traitors (Patriotyczni zdrajcy), byo to w duym
stopniu wynikiem pan-europejskiej propagandy SS. Organizacja ta okrelaa si jako
armia Europy i przyjmowaa pod swoja komend coraz wiksze iloci nie-
niemieckich ochotnikw. Wedug Jergena Foerstera i Gerda R. berschra, byli to
ochotnicy na wojn Europy przeciw bolszewizmowi.
Oczywicie jako i oddanie sprawie ochotnikw byy bardzo zrnicowane. Na
przykad, kompania SS Hiszpanw walczya z Sowietami do maja 1945 roku w
Berlinie. Natomiast w sierpniu 1944 dwa bataliony Ukraicw, byych onierzy
Armii Czerwonej, a pniej jecw niemieckich, zdezerteroway z 30 Dywizji
Waffen-SS i przystpiy do partyzantki francuskiej. Jak podaj George H. Stein i H.
Peter Krosby w pracy Der Angriff auf die Sowjetunion fisk jednostk SS
rozformowano jeszcze w lipcu 1943 roku. Natomiast SS Galizien walczya do koca.
14 dywizja SS i Ukraicy
Jak podkrela David Littlejohn powstanie i dziaalno Hoyczyny byo czci
wikszego przedsiwzicia SS. Trudno wic mwi o jakim samoistnym osigniciu
tej czci ukraiskiego obozu nacjonalistycznego, ktremu jedynie pozwolono si do
tego przedsiwzicia przyczy. Pamitajmy te, e nie byo to przedsiwzicie
oglnoukraiskie. Przecie w spoeczestwie ukraiskim nie byo jednomylnoci
podczas wojny. Kilka milionw sowieckich Ukraicw suyo w armii Stalina, z
czego wikszo to poborowi. Ukraicy bili si te w partyzantce komunistycznej.
Rwnie w Galicji spoeczestwo ukraiskie byo podzielone. Po dwch latach
okupacji entuzjazm w stosunku do Niemcw znacznie osab w porwnaniu do euforii
1941 roku. Mimo tego wielu Ukraicw poparo inicjatyw powoania SS Galizien.
Rekrutacj do jednostki zaj si gubernator Dystryktu Lww, Otto Wchter. Tym
sposobem policyjne przedsiwzicie uzyskao cywilna wspprac. Wchter zwrci
si do ukraiskich notabli. Cz odmwia wspdziaania. Pewna ilo tylko z
ociganiem zgodzia si wzi udzia w inicjatywie. Wielu jednak zareagowao z
entuzjazmem. Na ich czele sta Volodymyr Kubijowycz i jego wspolpracownicy z
Komitetu Ukraiskiego, ktrzy otwarcie wsppracowali z Niemcami od 1939 roku.
Jednym sowem powstanie dywizji faworyzowali gwnie zwolennicy Andreia
Melnyka z Organizacji Ukrainskich Nacjonalistow (OUN-M).
W opozycji do projektu staa te cz ludzi Stepana Bandery (OUN-B); ale by to
raczej tylko formalny sprzeciw. Wedug Johna Armstronga, jeden z przywdcw
banderowskich, Roman Szuchewycz, ktry dowodzi podziemn Ukraisk
Powstacz Armia (UPA) uwaa, ze [dywizja SS] stwarzaa cenna okazje dla
ukraiskiej modziey, aby uzyska przysposobienie wojskowe. W tym czasie
bowiem jego wysiki aby powikszy UPA napotykay powane kopoty z powodu

3
braku modych oficerw. Aby uzyska tak kadr i aby uniemoliwi przejcie
kontroli nad now jednostk [14 dywizja] przez osoby sprzeciwiajce si celom OUN-
B [Szuchewycz] rozkaza, aby dua ilo [a considerable number] jego zwolennikw
wstpia w jej szeregi, gdzie objli oni odpowiedzialne funkcje. Inni banderowcy,
zachceni perspektywa aktywnej suby, wstpowali bez adnych rozkazw.
W 1951 roku Bohdan Pidhainyi celnie napisa o walce banderowcw i ukraiskich
SS-manw: Dva shlikhy odna meta. (dwie drogi, a jeden cel). Chodzio przecie o
wolna Ukrain. Dla wielu walczcych o ten cel SS byo tylko rodkiem do celu. A
przy okazji SS niszczyo rwnie wrogw Ukrainy: Sowietw, Polakw i innych.
Oprcz tego ukraiscy SS-mani nielegalnie dostarczali bro i amunicj dla UPA.
Z opublikowanych przez Romana Drozda dokumentw wynika te, ze ukraiskie
podziemie agitowao wrd swych rodakw z 14 dywizji, namawiajc ich do dezercji.
Na przykad, we wrzeniu 1943 nawoywano: Ochotnicy! Wy poszlicie razem z
wojskami niemieckim na front. Wy chcielicie zniszczy imperialistyczna Moskw,
katw bolszewickich., spodziewajc si, e w walce zdobdziecie wolno oraz
pastwo narodowe dla swego narodu. Wasze oczekiwania jednak nie ziciy si.
Katom hitlerowskim potrzebna bya tylko Wasza krew, a kady przejaw pastwowej
niezalenoci bezwzglednie wykorzeniali, tak samo jak i imperialici moskiewscy.
Przechodcie z broni w rku na stron powstacw ukraiskich. Wielu ukraiskich
SS-manw posuchao dopiero w lato 1944 roku. Historyk Orest Subtelny stwierdzi
jednak, e naley podkreli, e zarwno organizatorami dywizji jak i jej czonkami
kieroway motywy patriotyczne i antysowieckie, a nie pro-nazistowskie.
Zarwno zaplecze polityczne dywizji jak i jej uczestnicy byli bezsprzecznie
antykomunistami. Szkopu w tym, e w tym czasie retoryka antykomunizmu bya
czeto wyraana w formie antyydowskiej. Propaganda 14 dywizji SS, tak jak i innych
jednostek, pena bya inwektyw przeciwko moskiewsko-ydowskiej komunie czy
ydo-bolszewii. Prawd jest, e propaganda ta bya centralnie sterowana z Berlina
(tak jak w innych oddziaach SS); ale pamitajmy, e odzwierciedlaa ona rwnie w
pewnej, by moe w duej czci przekonania wasne ukraiskich SS-manw.
Tak byo zreszt w caej Europie, rwnie wrd Polakw. Gwoli cisoci warto
doda, e indywidualnie odcili si od inicjatywy stworzenia dywizji SS pewni
Ukraicy, ktrym nikt braku patriotyzmu, czy braku antykomunizmu zarzuci nie
mg. Byli wrd nich rwnie oficerowie WP, ktrzy odrzucili propozycje suby w
szeregach SS. Nie wszyscy oczywicie tak postpili. Na przykad major kontraktowy
WP Pavlo Szandruk (Pawe Szandruk) zgosi si do dywizji, a nawet pod koniec
zosta jej dowdc. Przed nim formalnie funkcje kierownicze wrd Ukraicw peni
Dmytro Paliiv. Oczywicie w rzeczywistoci 14 dywizj SS Hoyczyna dowodzili
oficerowie niemieccy.
Formowanie i szkolenie
24 czerwca 1943 roku Himmler pisa:
1. Rozkazuje aby 12,000 ochotnikw galicyjskich przenie, aby stworzy 5
policyjnych pukw strzeleckich. 2. Komendant Ordnungspolizei rozwie
jeden puk SS policji. Jego czonkowie zostan rozdzieleni miedzy pozostae
[nowo powstajce] pulki policji i wyzyskani jako kadra. 500 niemieckich
oficerw i podoficerw otrzyma przydziay w kadym z 5 policyjnych pukw
strzeleckich.
Jak ju wspomniaem, na stanowiskach dowdczych suyli gwnie Niemcy. Ale
znaleziono te wykwalifikowanych Ukraicw. Cz z nich suya ju przedtem w

4
ronych jednostkach III Rzeszy, a szczeglnie w SS-Schutzmannschaften, ktre
podlegay Policji Porzdkowej (Ordnungspolizei). Oddziay Schuma uywano
podczas Holocaustu do rozstrzeliwania ydw; z tych jednostek rekrutowali si tez
stranicy obozowi. Schuma cigay kontyngenty z polskich wsi, pacyfikowaly, oraz
walczyy z partyzantami.
Tymczasem na wiosn 1943 roku do szeregw 14 dywizji SS zgosio si ponad
80,000 ochotnikw. Przydzia dostao 13,000. Nie wiadomo ilu z nich wywodzio si
z Schuma. Niestety, szczegowe badania dziaalnoci poszczeglnych ukraiskich
SS-manw przed majem 1943 roku nie zostay przeprowadzone. Nikt nie pofatygowa
si, aby przeanalizowa teczki personalne policjantw, ktre o ile sie zachoway
powinny podawa przebieg suby oraz poprzednia przynaleno instytucjonaln.
Nie wiemy te, czy nawet przy formowaniu i szkoleniu dywizji jej czonkowie nie
popeniali zbrodni.
Jest charakterystyczne, e pierwszym centrum szkoleniowym 14 dywizji bya
instalacja w Pustkowie (Dbica-Kochanwka) w dystrykcie Krakw. Wedug
informatora Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939-1945, oficjalna nazwa
tego orodka to SS-Truppen-Uebungsplatz Heidelager Pustkw. Podobnie jak w
pokrewnym obozie w Trawnikach na Lubelszczynie, odbyway si tam wczeniej
szkolenia policjantw pomocniczych, gwnie Sowietw, Volksdeutschw i
Ukraicw.
Ponadto w rnych okresach cz instalacji w Pustkowie uywano jako obz jecw
francuskich i sowieckich, a jednoczenie obz pracy przymusowej dla winiw
Polakw (od wrzenia 1942), obz dla Polakw wcielonych do tzw. Suby
Budowlanej (Baudienst), oraz obz pracy niewolniczej dla ydw. Judenarbeitslager
powsta ju w listopadzie 1940 roku. Najpewniej we wrzeniu 1942 roku wiekszo
ydw wymordowano. Prace resztki eksploatowano nadal w tym samym obozie, lecz
pod zmieniona nazwa -- Industriehof. Polakw trzymano w osobnych barakach.
Terror trwa do likwidacji Pustkowa w lipcu 1944 roku. W obozie hitlerowcy
dokonywali egzekucji; winiw rozstrzeliwano i wieszano.
Nie wiadomo jaki udzia mieli w tym ochotnicy 14 dywizji Hoyczyna.Niestety nie
mona wykluczy (a byo to norm w Trawnikach), e w ramach "doskonalenia
zawodowego" ukraiskich SS manw zatrudniano jako wartownikw w ydowskiej i
polskiej czci obozu. Zaoga obozu zwykle tolerancj si nie cechowaa, cho
zdarzay si indywidualne przypadki gestw yczliwoci w stosunku do winiw.
Ukraicw wysyano te zapewne na tzw. polowania na ydw (Judenjagd). W
kocu byli formacj policyjn, a mordowanie ydw byo jednym z obowizkw SS.
Zreszt jako cz Ordnungspolizei jednostkom ukraiskich SS-manw przydzielano
zadania w rnych czciach okupowanej Europy. Na przykad kilka tysicy z nich
suyo we Francji do pocztku stycznia 1944. Naturalnie trzeba to wszystko
dokadnie zweryfikowa bowiem solidnych badan nie byo.
Zagadki dla historykw
Nie wiadomo rwnie do jakiego stopnia wyzyskano czlonkow 14 dywizji do walki z
polskim podziemiem niepodlegociowym, z komunistycznymi partyzantami, oraz z
pospolitymi bandytami. W dokumentach andarmerii lubelskiej czsto si
wzmiankuje o obecnoci rozmaitych, czsto pojedynczych ukraiskich stranikw
(ukrainische Schutzmaener) penicych funkcje w obozach, mostach, czy przy
obiektach przemyslowych. Poza tym praktyka niemiecka byo tworzenie oddziaw
mieszanych do zwalczania podziemia, czy poszukiwania ydw.
Zdarzao si, ze w oddziale pacyfikacyjnym znajdowali si jacy Ukraicy, ktrzy

5
byli w policji pomocniczej SS, jacy byli jecy bolszewiccy, ktrzy suyli w armii
niemieckiej, polscy policjanci granatowi, oraz Niemcy z SS i Wehrmachtu. Bez
dokadnego przebadania znajdujcych si w archiwach niemieckich i post-sowieckich
dokumentw pukowych i kompanijnych bardzo trudno czsto stwierdzi z jaka
jednostk ma si do czynienia w wypadku tej czy innej pacyfikacji.
Borw
Anonimowy redaktor polskiego tumaczenia (nie opublikowanego) tzw. materiaw
aleksandryjskich, ktorych kopia znajduje si w depozycie u profesora Zygmunta
Mankowskiego w Lublinie, stwierdzi, e SS Galizien pacyfikowaa polskie wsie.
Wymieni przy tym Borw nad Wis w powiecie Kranik. Czy naukowiec ten mia
podstawy, aby wini Ukraicw w ogle, a SS Galizien w szczeglnoci za t
pacyfikacje? Zachowa si meldunek andarmerii o rozgromieniu silami wojska i
policji 600 osobowej bandy bolszewickiej.
W rzeczywistoci 2 lutego 1944 roku Niemcy zniszczyli twierdze Narodowych Sil
Zbrojnych Borw oraz trzy pobliskie wsie. Zamordowano ponad 700 osb. Bya to
bodaj najwiksza jednorazowa masakra polskiej ludnoci cywilnej w Generalnym
Gubernatorstwie. Kto by sprawc? Z dostpnych dokumentw wynika, ze Niemcy
ograniczyli si jedynie do ostrzelania wsi z dzia oraz do ustawienia kordonu aby nikt
nie mg si wymkn ekspedycji pacyfikacyjnej. Brudn robot odwaliy formacje
pomocnicze. Wedug raportu polskiego podziemia:
Ukraicy przeszli swoich nauczycieli: dzieci wrzucali do poncych
budynkw, starcw przygniatali kolanami do ziemi i strzelali w ty gowy.
(Meldunek terenowy, 21 luty 1944, Archiwum Akt Nowych, 202/III-22, 43).
Twierdzono, e to wanie ukraiscy SS-mani brali udzia w masakrze. Podkrelano
tez, ze niedobitki uratoway si ucieczk, ktr tolerowao wojsko [niemieckie],
oburzone metodami [ukraiskich] SS-manw (Raport, b.d. [marzec 1944], AAN,
DR, 202/III-22, 75).
Powysze meldunki znajduj potwierdzenie w powojennych zeznaniach wiadkw
przechowywane w Okrgowej Komisji Badania Zbrodni przeciw Narodowi
Polskiemu w Lublinie. Wynika z nich, ze po wybuchu poaru wkroczya piechota,
przewanie Ukrai HYPERLINK "http://www.eioba.pl/t/ukrai cy" HYPERLINK
"http://www.eioba.pl/t/ukrai cy"cy [sic] pijani, strzelali do ludzi, przebijali
bagnetami, mae dzieci ywcem wrzucano do ognia lub do studzien. Jak wspomina
cudem uratowany z masakry onierz NSZ Edward Delekta (Mi), niektrych
uciekinierw z Borowa opatrywali niemieccy sanitariusze. W kocu, oficer
niemiecki zabroni rozstrzeliwania ludnoci, poleci aby wszystkich spdzono w jedno
miejsce. Nie wiadomo czy oficer by wojskowym czy SS-manem, ale wiadomo, e to
on dowodzi akcj, bo Ukraicy go si posuchali.
Czy wszystko to wiadczy o uczestnictwie 14 dywizji SS w tej zbrodni? Obecnie nie
moemy stwierdzi tego jednoznacznie. Nie moemy nawet ostatecznie udowodni,
e masakr w Borowie przeprowadzili Ukraicy. Ludno przecie nazywaa tak
niemal kadego kto mwi po rusku. To prawda, e obz w Pustkowie-Dbicy
znajdowa si stosunkowo niedaleko Borowa. To prawda, e 14 dywizja miaa
artyleri. To prawda, e uywano jej do zada antypartyzanckich. W monografii tej
jednostki Michael Logush podaje, e rzeczywicie w tym czasie 14 dywizja SS
dostaa specjalne zadanie do wykonania. Czy chodzio o Borw? By moe. W
kadym razie 16 lutego wysano jej oddziay na Kresy.
Huta Pieniacka i Warszawa

6
Wedug Bogusawy Marcinkowskiej, 28 lutego 1944 roku, 14 dywizja SS miaa
popeni zbrodnie na Polakach w Hucie Pieniackiej pod Zoczowem w tarnopolskim.
Tutaj mamy jeden konkretny lad. Rzeczywicie kilka dni wczeniej w tej wsi
partyzanci sowieccy zastrzelili 2 Ukraicw z 4 puku SS-Galizien. Wiktor
Poliszczuk ustali, e 23 lutego zginli SS-mani Oeksa Bobak i Stepan Andrijczyn.
Wedug raportu rzdu RP w Londynie nastpnie ukraiscy SS-mani wymordowali z
zemsty kilkaset osb. Liczba ofiar waha si od 300 do 850.
Wydaje si, e w pacyfikacji Huty Pieniackiej uczestniczy ponownie oddzia
kombinowany z kilku formacji. Dowdc mia by niemiecki kapitan. Nie ma
ostatecznego dowodu, e byli tam tez SS-mani z 14 dywizji, cho jest to wielce
prawdopodobne. Poliszczuk uwaa jednak, e byy to ponownie, jak 23 lutego, trzy
bataliony z 4 puku tej jednostki. Ponadto podkrela on, e w masakrze
wspuczestniczy oddzia UPA, ktry rabowa wie. W podobny sposb jak
Poliszczuk argumentuj historycy komunistyczni, a wrd nich Antoni Szczniak
oraz Mieczysaw Juchniewicz.
Zaprzecza temu Michael Logush, autor jedynej angielskojzycznej monografii
dywizji. Wedug niego mordu dokonali Niemcy wspomagani przez bliej
nieokrelon jednostk skadajc si z Ukraicw, ktrzy jak powiada z SS
Galizien nie mieli nic wsplnego. Znw jestemy w sytuacji historycznego pata.
Znw kaniaj si zaniedbania profesjonalne historykw. Jak zwykle zezna
wiadkw polskich i ukraiskich naukowcy PRL nie weryfikowali z dokumentami
niemieckimi.
Podobnie ma si sprawa z rzekomym udziaem 14 dywizji SS w tumieniu Powstania
Warszawskiego. Obrocy SS Galizien twierdz zgodnie z prawd, e jednostka ta
zostaa rozbita przez Sowietw pod Brodami w lipcu 1944. Nie bya zdolna do walki.
W zwizku z tym ewakuowano ja na Slsk w celu reorganizacji. W Warszawie nie
walczya. W zasadzie maj racj. Byy jednak wyjtki. Logush cytuje ukraiskich SS-
manw, ktrzy wspominaj z liryzmem jak dwa bataliony SS Galizien wsplnie z
niemieckimi, belgijskimi, holenderskimi, francuskimi, szwajcarskimi, austriackimi,
szwedzkimi, norweskimi, fiskimi, doskimi, batyckimi, oraz innymi ochotnikami z
dywizji SS Wiking bili si z Sowietami w okolicach Modlina i Legionowa, a wic tu
pod Warszaw we wrzeniu 1944 roku.
Ukraicw rozdzielono na pitki i wcielono do wikszych grup. Moe to oni walczyli
ze Zgrupowaniem AK Kampinos i pacyfikowali puszczaskie wsie? Nie wiadomo.
Wystpujcy pod pseudonimem SS-man Zakhary Blushko (Zachar Bluszko)
wspomina tylko jak wsplnie z niemieckimi i waloskimi kolegami zastrzelili
sowieckich Mongow i oficera NKWD, ktrzy gwacili Polk, a wczeniej
zamordowali jej matk. Gdzie indziej nadmienia si, e grup SS-manw z 14 dywizji
przydzielono jako tumaczy do oddziaw niemieckich w Warszawie. Poza tym, jak
podaje Poliszczuk, w sierpniu w Warszawie na Powilu operowa tez tzw. Legion
Woyski, ktry podlega niemieckiej policji, a ktry potem zosta wcielony en bloc
do 14 dywizji SS. Mona domniemywa wic, e podczas gdy wikszo dywizji
rzeczywicie lizaa rany na lsku, mniejsz cz jej oddziaw wysano do
Warszawy i okolic.
Nie wiadomo ilu SS-manw ukrai HYPERLINK
"http://www.eioba.pl/t/ukrai skich" HYPERLINK
"http://www.eioba.pl/t/ukrai skich"skich dostao taki przydzia bojowy. Co
najmniej dwa bataliony, a co najwyej niepeny puk. Z pewnoci walczyli te w
maych grupkach (druyna, pluton) przydzielonych do wikszych formacji. Potrzeba

7
bowiem byo tumaczy do przesuchiwania masy zapanych warszawiakw, wrd
ktorych wikszo stanowia ludno cywiln. Potrzeba byo tez infiltratorw i
prowokatorw, ktrzy w panterkach (a takie nosili tez powstacy) potrafia przekra
si pod barykady i zaskoczy polskich obrocw.
Poza tym Hitler na gwat szuka onierzy, aby zaata front na Wile. Dlaczego
miaby pogardza tymi ukraiskimi SS-manami, ktrzy byli w dobrej formie mimo
klski pod Brodami? Wysyanie ich grupkami do boju byo poza tym zgodne z
praktykowana przedtem przez Niemcw taktyk operowania oddziaami
kombinowanymi. Nie s to jednak pewniki, a jedynie wskazwki do przyszych
badan. Przecie udzia Ukraicw w Powstaniu Warszawskim nie zosta
wystarczajco wyjaniony. Rwnie niewiele wiemy o krwawym tumieniu przez 14
dywizje powstania na Slowacji oraz o pniejszych walkach w Jugosawii i Austrii.
Koniec dywizji
14 dywizja Waffen-SS walczya niemal do koca pod rozkazami niemieckimi. Jak
poda ostatni dowdca jednostki genera Pavlo Szandruk we swych wspomnieniach
Arms of Valor dopiero 27 kwietnia 1945 roku genera Fritz Freitag przekaza mu
dowdztwo.
Niemcy nigdy oficjalnie nie uznali nowej nazwy 1 Ukraiska Dywizja Ukraiskiej
Armii Narodowej. Taka formacja w orde de batallie wojsk III Rzeszy po prostu nie
istnieje.
W pewnym sensie obrocy SS Galizien maj racj. Waciwie wszyscy
Europejczycy chyba tylko oprcz Polakow suyli w Waffen SS. Nie bez kozery
Norman Davies w swej pracy "Europe: A History" opublikowa obok siebie
zestawienie cudzoziemskich ochotnikw, ktrzy walczyli dla Stalina w Hiszpanii,
oraz cudzoziemskich ochotnikw, ktrzy stanli po stronie Hitlera w caej Europie.
Oglnoeuropejski wymiar SS nie znaczy jeszcze, ze organizacja ta musi nam si
podoba. Co do SS Galizien, to zbyt wiele rzeczy pozostaje niejasnych, aby po
staremu powiela stereotypy, ktre oparte s na komunistycznej propagandzie, a nie
na solidnych badaniach. Nie czas te na triumfalistycznie pienia na cze ukraiskiego
SS. Czas na badania tak zreszt, jak wymagaa tego sprawa Jedwabnego i inne
kwestie najnowszej historii zaniedbane przez 50 lat cenzury i dyktatury.