cfg13 PDF

48391 Cardernos de Fraseolox a 13 (Ram n Pieiro) (Portada).
qxd 26/01/2012 13:17 Pgina 1
BIBLIOTECA FRASEOLXICA
DO CENTRO RAMN PIEIRO
PARA A INVESTIGACIN
EN HUMANIDADES
1. Refraneiro galego da vaca
Pedro Benavente Jareo e Xess Ferro Ruibal
2. Actas do I Coloquio Galego de Fraseoloxa
CADERNOS DE FRASEOLOXA GALEGA 13

Xess Ferro Ruibal, coordinador
3. As imaxes da lingua rusa. Ensaios histricos,
etimolxicos e etnoligsticos sobre fraseoloxa
Valerii Mokienko
CADERNOS DE 4. Fraseoloxa eslava. Manual universitario para a espe-
cialidade de lingua e literatura rusas
FRASEOLOXA GALEGA Valerii Mokienko
5. Cadernos de fraseoloxa galega 1
13 O mar na fala da Maria luguesa
Paco Rivas
Refraneiro galego
Xess Taboada Chivite
Achegas a un dicionario de refrns
galego-casteln, casteln-galego
M do Rosario Soto Arias
Estudos e recaddivas
VV.AA.
Refraneiro galego e outros materiais
de tradicin oral
2011 Francisco Vzquez Saco
ISSN 1698-7861 11. Cadernos de fraseoloxa galega 7

Santiago de Compostela 12. Cadernos de fraseoloxa galega 8
14. Fraseoloxa de Moscoso e outros materiais de tradicin
oral. Anexo 1 de CFG.
Jos A. Ventn Durn
15. Cadernos de fraseoloxa galega 10, 2008
16. Aspectos tericos da fraseoloxa.
Anatolij Barnov e Dmitrij Dobrovol'skij
CADERNOS DE
FRASEOLOXA GALEGA
13
2011
ISSN 1698-7861
Santiago de Compostela
Edita Xunta de Galicia
Secretara Xeral de Poltica Lingstica
Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades
Secretario Xeral de Poltica Lingstica

ANXO M. LORENZO SUREZ
Coordinador cientfico do CIRP
MANUEL GONZLEZ GONZLEZ
Director Tcnico de Lingstica
GUILLERMO ROJO SNCHEZ
Estrada Santiago-Noia, Km.3. A Barcia. 15896 Santiago de Compostela.
Tfno. +34 981 542 684 Fax. +34 981 542 553
Enderezo electrnico paremias@cirp.es
http://www.cirp.es
Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades, 2011

Autor Varios
Ttulo Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011
Periodicidade Anual.
ISSN: 1698-7861 (Cadernos de Fraseoloxa Galega)
ISSN: 1698-787X (Biblioteca fraseolxica do Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades)
D.L. C 3206-2011
Imprime: Grafinova, S. A. - Santiago de Compostela
Cadernos de Fraseoloxa Galega aparece nos seguintes repertorios bibliogrficos:

CIRBIRC, DICE, DIALNET, ISOC, LATINDEX, LINGUISTIC BIBLIOGRAPHY
ONLINE, REBIUN e SUDOC-ABES e pode lerse en tdalas bibliotecas das Facultades
de Letras, Humansticas e de Traducin de Espaa e Portugal. Aparece, ademais, no
elenco bibliogrfico da revista Proverbium (The University of Vermont). Pasados seis meses
da edicin en papel tdolos nmeros poden baixarse ntegros en formato PDF de
http://www.cirp.es e tamn na Biblioteca Letras Galegas do Instituto Cervantes
(http://www.cervantesvirtual.com/). A presentacin, revisin e aceptacin de orixinais
nesta revista segue estndares internacionais que se explican nas Notas para a presentacin de
colaboracins (pxs. 505-507).
2
CADERNOS DE
FRASEOLOXA GALEGA
13
2011
ISSN 1698-7861
Santiago de Compostela
CADERNOS DE
FRASEOLOXA GALEGA
Director: Xess Ferro Ruibal (Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades)
Secretaria: Mara lvarez de la Granja (Universidade de Santiago de Compostela)
CONSELLO CIENTFICO
Margarita Alonso Ramos (Universidade da Corua)
Mara lvarez de la Granja (Universidade de Santiago de Compostela)
Javier Calzacorta Elorza (Euskaltzaindia. Real Academia de la Lengua Vasca)
Maria Conca i Martnez (Universitat de Valncia)
Xermn Conde Tarro (Universidade de Santiago de Compostela)
Gloria Corpas Pastor (Universidad de Mlaga)
Stefan Ettinger (Universitt Augsburg)
Xos Mara Gmez Clemente (Universidade de Vigo)
Luis Gonzlez Garca (Universidade da Corua)
M Isabel Gonzlez Rey (Universidade de Santiago de Compostela)
ngel Iglesias Ovejero (Universit dOrlans)
Joan Mart i Castell (Institut dEstudis Catalans)
Carmen Mellado Blanco (Universidade de Santiago de Compostela)
Valerii Mokienko (Sankt-Peterbrgskii Gosudrstvennii Universitet)
Kroly Morvay (Universidade Etvs Lornd de Budapest)
Antnio Nogueira Santos (Portugal)
Fernando Varela Iglesias (Universitt Wien)
Gerd Wotjak (Universitt Leipzig)
Alberto Zuluaga Ospina (Universitt Tbingen)
CONSELLO DE REDACCIN
Xess Ferro Ruibal (Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades)
Mara lvarez de la Granja (Universidade de Santiago de Compostela)
Carme Lpez Taboada (IES Eusebio da Guarda da Corua)
Ramn Anxo Martns Seixo (Escola Oficial de Idiomas de Vigo)
Cristina Rodrguez Nieto (Porto do Son)
Emma M Salgueiro Veiga (CEIP de Sillobre, Fene)
Mara do Rosario Soto Arias (IES Eusebio da Guarda da Corua)
Xacinta Varela Martnez (Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades)
Cristina Veiga Novoa (Santiago de Compostela)
4
Cadernos de Fraseoloxa Galega, revista de investigacin fraseolxica, est redactada
en lingua galega porque, en primeiro lugar, pretende estimula-la recolla e investigacin da
fraseoloxa galega e da fraseoloxa universal en Galicia; pero tamn porque forma parte
dun proxecto social de normalizacin da lingua propia de Galicia. Importantes fraseolgos
de Europa e de Amrica colaboran xenerosamente neste proxecto de ecoloxa lingstica
publicando en galego traballos inditos nesta revista, que chega xa gratuitamente a noventa
e cinco dos mis importantes fraselogos do mundo e, en intercambio, a tdalas
bibliotecas universitarias de Espaa e Portugal. Chegar tamn a tdalas outras bibliotecas
universitarias que o soliciten en intercambio. Os nmeros anteriores, xa esgotados, poden
baixarse integramente en formato PDF da Rede en http://www.cirp.es
Cadernos de Fraseoloxa Galega, revista de investigacin fraseolgica, est redactada
en lengua gallega porque, en primer lugar, pretende estimular la recogida e investigacin de
la fraseologa gallega y universal en Galicia; pero tambin porque forma parte de un
proyecto social de normalizacin de la lengua propia de Galicia. Importantes fraselogos
de Europa y de Amrica colaboran generosamente en este proyecto de ecologa lingstica
publicando en gallego trabajos inditos en esta revista, que ya llega gratuitamente a
noventa y cinco de los ms importantes fraselogos del mundo y, en intercambio, a todas
las bibliotecas universitarias de Espaa y Portugal. Llegar tambin a las dems bibliotecas
universitarias que lo soliciten en intercambio. Los nmeros anteriores, ya agotados, pueden
descargarse ntegramente en formato PDF de Internet en http://www.cirp.es
Cadernos de Fraseoloxa Galega, annual review of phraseological research, is edited in
Galician language, firstly because it aims at promoting the collection and research of both
Galician and universal phraseology in Galicia, but also because it is part of a social project
of normalization of the autochthonous language of Galicia. Important European and
American phraseologists generously contribute to this project of linguistic ecology by
publishing unpublished works in Galician in this review, which is already received at no
cost by ninety-five of the most important phraseologists in the world and, as an exchange,
by all Spanish and Portuguese university libraries. It will also be received by those
university libraries which apply for it in exchange. The previous numbers, already sold out,
can be entirely downloaded on PDF format from the Internet at http://www.cirp.es
5
Cadernos de Fraseoloxa Galega, revue spcialise en Phrasologie, est rdige en
galicien car non seulement elle prtend stimuler la collecte et la recherche de la
Phrasologie galicienne et de la Phrasologie universelle prsente en Galice, mais aussi
parce quelle fait partie dun projet social de normalisation de la propre langue galicienne.
Dimportants phrasologues dEurope et dAmrique prtent gnreusement leur
collaboration ce projet dcologie linguistique en publiant des travaux indits en galicien
dans cette revue, qui est envoye gratuitement 95 des plus minents phrasologues du
monde entier, et toutes les bibliothques universitaires dEspagne et du Portugal, en
modalit dchange. Elle sera galement remise toutes les autres bibliothques
universitaires qui veuillent bien la solliciter en change. Les numros antrieurs, dj
puiss, peuvent tre dchargs intgralement en format PDF sur la Toile au site:
http://www.cirp.es
Cadernos de Fraseoloxa Galega, ist eine phraseologische Zeitschrift, die auf galicischer
Sprache verfasst wird. Sie hat als erstes Ziel, die Zusammenstellung und Analyse des
phraseologischen Bestandes des Galicischen aber auch anderer europischer Sprachen zu
frdern. Als Bestandteil eines weiteren gesellschaftlichen Projekts in Galicien leistet diese
galicische Publikation dem Standardisierungsprozess der eigenen Landessprache eine
wichtige Untersttzung. Wichtige Phraseologen aus Europa und Amerika tragen mit ihren
Artikeln auf galicischer Sprache zu diesem sprachnormativen Projekt grozgig bei.
Unsere Zeitschrift wird kostenlos mittlerweile von fnfundneunzig der renomiertesten
Phraseologen aus aller Welt und -im Austausch-von allen spanischen und portugiesischen
Universittbibliotheken erhalten. Weitere Universittbibliotheken knnen die Zeitschrift
auf Antrag im Austausch bekommen. Die frheren und vergriffenen Zeitschriftsnummer
knnen vollstndig im Internet im PDF-Format unter http://www.cirp.es heruntergeladen
werden
,
, ,

,

.
,
,
,

. ,
. ,
, PDF
http://www.cirp.es
6
Presentacin
A seccin de ESTUDOS de Cadernos de Fraseoloxa Galega 13,2011 ofrece trece traballos
que tocan os seguintes mbitos de numerosas linguas: as colocacins en ingls no artigo de
I. Lareo Martn Colocacins con make, take e do + nome nun corpus do sculo XIX de textos
ingleses cientficos e literarios escritos por mulleres; a perspectiva cognitiva no artigo de Luis
Gonzlez Garca, Fraseoloxismos e lingua figurada. As persoas vistas como obxectos ou mquinas e
noutro de Claudia Herrero Kaczmarek: O encontro e o desencontro expresado a travs dos
fraseoloxismos do campo cognitivo FALAR; a xeografa fraseolxica nunha nova entrega de
Elisabeth Piirainen (agora con certo carcter histrico): Ditos espallados por Europa e mis al
dela: O substrato mis antigo do Lexicon of Common Figurative Units; aspecto histrico tamn
presente no artigo de Manuel Jos Aguilar Ruiz, Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a
travs dos seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el fuego; a xeografa aplicada
paremioloxa meteorolxica trtaa un novo artigo de Pilar Ro Corbacho: BADARE: A
personificacin nos espazos de tempo. A linguaxe xuvenil en comparacin bilinge est presente
no traballo de Eva Fernndez lvarez Refrns e linguaxe xuvenil en alemn e espaol. Unha
anlise emprica. A capacidade xeradora de fraseoloxa en galego faise patente desde o
mundo equino en Onde hai eguas , poldros nacen. A realidade vista dende os equinos de Fernando
Groba Bouza e, desde o mundo infantil, en Interaccins verbais entre rapaz-adulto ou rapaz-
rapaz. Contribucin fraseoloxa de Mara do Rosario Soto Arias. A fraseoloxa na literatura
analzaa Xess Ferro Ruibal con lvaro Cunqueiro e a paremioloxa. A didctica fraseolxica
rene tres achegas: Do literal figurado: descodifica-las expresins idiomticas na clase de LE, de
Florence Detry; Consideracins sobre a didctica da fraseoloxa italiana a estudantes galegfonos, de
Mara Montes Lpez; e O espazo da traducin das expresins idiomticas na clase de FLE (Francs
como lingua estranxeira), de Fernande Ruiz Quemoun.
Na seccin de RECADDIVAS publcase o traballo de Evaristo Domnguez Rial,
Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios (Cabana de Bergantios, Carballo e Coristanco) que reuniu
unhas 3000 unidades.
Na seccin de RECENSINS, comntanse primeiramente cinco dos dez volumes que
xurdiran abeiro do Congreso Internacional de Fraseoloxa e Paremioloxa (Santiago
de Compostela, 19-22.9.2006) (USC): Xacinta Varela Martnez describe Fixed Expressions
in Cross Linguistic Perspective, de Mara lvarez de la Granja (ed.); Aspectos formales y discursivos
de las expresiones fijas, de Germn Conde Tarro (ed.) e tamn os dous volumes que
coordinou M Isabel Gonzlez Rey: Les expressions figes en didactique des langues trangres. Las
expresiones fijas en la didctica de las lenguas extranjeras e Adquisicin de las expresiones fijas.
Metodologa y recursos didcticos. Idioms acquisition. Methodology and didactic Resources. Emma M
Salgueiro Veiga analiza A multilingual Focus on Contrastive Phraseology and Techniques for
Translation de M Isabel Gonzlez Rey (ed.). Tamn se comentan outras cinco obras, que
xa nada teen que ver co devandito congreso: Xess Ferro Ruibal recensiona das obras
coordinadas por Jos Enrique Gargallo Gil: Paremiologia romance. Los refranes meteorolgicos e I
7
proverbi meteorologici. Ai confini dellEuropa romanza; M. Carmen Losada Aldrey d conta de
Fundamentos tericos de los diccionarios lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa,
de Luca Luque Nadal; M do Rosario Soto Arias valora o Dicionario fraseolxico bilinge
casteln-galego de Xos A. Pena en formato electrnico; e, finalmente, Carme Mellado
Blanco examina Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der modernen
Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases. Computer-Based Methods in Modern
Phraseology and Lexicography, de Stefaniya Ptashnyk, Erla Hallsteinsdottir e Noah
Bubenhofer.
Esta seccin compltase coa de NOVAS na que se d conta dos 134 artigos ou libros
chegados a esta Revista e que dan fe da actual vitalidade produtiva desta pla da ciencia.
Tamn se d conta da aparicin dunha aplicacin para Iphone con case 10.000 refrns
para consultar offline: O Refraneiro Galego. Comuncase a celebracin do Tercer Seminario
Internacional sobre Refranes Meteorolgicos. Geoparemiologa Romance da Universitat de Barcelona
(6-7.6.2011); do Seminario La Fraseologa en el Corrido Mexicano da Universidad
Michoacana de San Nicols de Hidalgo, Mxico impartido por Ral Eduardo Gonzlez
Hernndez (17.6. 2011) na UCM; do Seminario Internacional. Unidades Fraseolgicas y TICS
o 5-7.10.2011 na Universidad Complutense de Madrid; e da II International Conference on
Phraseology and Paroemiology. I Brazilian Conference on Phraseology. Topic Current Trends in
Descriptive and Applied Research on Phraseology and Paremiology, en Brasilia, do 13-18.11. 2011;
do Congreso Internacional de Fraseoloxa Contrastiva Alemn-Espaol/Galego celebrado en
Santiago de Compostela os das 24-25.11.2011. Tamn se informa do prximo Congreso
Fraseologa, Didctica de las Lenguas y Traduccin (USC. Lugo 29-31.10.2012) e da Exposicin
Virtual: Refranes y Aforismos en la Espaa del S. XVII na Biblioteca Histrica de Madrid.
Neste nmero estn representadas a Universidad de Salamanca; Universidade da Corua;
Universidade de Santiago de Compostela; Universitat dAlacant; Universitat de Girona;
Universitat de Valncia; Universidad Europea de Madrid; Asociacin de Criadores de
Cabalos de Pura Raza Galega (Puraga); CEIP de Sillobre, Fene; C.E.I.P. Bormoio-
Agualada; Centro de Linguas Modernas da USC; IES Eusebio da Guarda da Corua;
Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades e tamn Steinfurt (Alemaa).
Cadernos de Fraseoloxa Galega agradece os textos recibidos, a colaboracin dos
tradutores que se citan p de cada traballo e as traducins ingls de Emma M
Salgueiro Veiga, Fernando Paz Fernndez e de Raquel Gonzlez Prez. Agradece xa as
colaboracins que se anuncian e a atencin con que a reciben diferentes investigadores e
Universidades de Europa, frica e Amrica. E, como algns dos nmeros anteriores xa
estn esgotados, informa que se poden baixar ntegros en formato PDF da nosa pxina na
Rede http://www.cirp.es
As colaboracins para o vindeiro nmero debern estar na Redaccin antes do 1 de marzo
do 2012 e a data de aceptacin o 15 de maio de 2012. Como a conversin de formatos
entre diferentes procesadores de texto non sempre doada, Cadernos de Fraseoloxa
Galega solictalles s futuros colaboradores que se atean estritamente s normas de
publicacin que se inclen final deste nmero e folla de estilo que se pode consultar na
nosa pxina web (http://www.cirp.es/pls/bdox/inv.cfg_presenta).
O Consello de Redaccin
8
ndice
ESTUDOS................................................................................... 15
AGUILAR RUIZ, Manuel Jos. Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs

dos seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el fuego.................................. 17
DETRY, Florence. Do literal figurado: descodifica-las expresins idiomticas na clase
de LE...................................................................................................................... 49
FERNNDEZ LVAREZ, Eva. Refrns e linguaxe xuvenil en alemn e espaol.
Unha anlise emprica....................................................................................................... 65
FERRO RUIBAL, Xess. lvaro Cunqueiro e a paremioloxa.................................... 77
GONZLEZ GARCA, Luis. Fraseoloxismos e lingua figurada. As persoas vistas como
obxectos ou mquinas.............................................................................................. 113
GROBA BOUZA, Fernando. Onde hai eguas , poldros nacen . A realidade vista
dende os equinos................................................................................................................... 149
HERRERO KACZMAREK, Claudia. O encontro e o desencontro expresado a travs
dos fraseoloxismos do campo cognitivo FALAR....................................................... 177
LAREO MARTN, I. Colocacins con make, take e do + nome nun corpus do sculo
XIX de textos ingleses cientficos e literarios escritos por mulleres ................................ 191
MONTES LPEZ, Mara. Consideracins sobre a didctica da fraseoloxa italiana a
estudantes galegfonos ................................................................................................ 215
PIIRAINEN, Elisabeth. Ditos espallados por Europa e mis al dela: O substrato mis
antigo do Lexicon of Common Figurative Units.................................................... 227
RO CORBACHO, Pilar. BADARE: A personificacin nos espazos de
tempo.................................................................................................................................... 247
RUIZ QUEMOUN, Fernande. O espazo da traducin das expresins idiomticas na
clase de FLE (Francs como lingua estranxeira)....................................................... 263
SOTO ARIAS, Mara do Rosario. Interaccins verbais entre rapaz-adulto ou rapaz-
rapaz. Contribucin fraseoloxa............................................................................ 279
9
RECADDIVAS.......................................................................... 299
DOMNGUEZ RIAL, Evaristo. Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios (Cabana

de Bergantios, Carballo e Coristanco) ........................................................................... 301
RECENSINS......................................................................... 405
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008): Fixed Expressions in Cross

Linguistic Perspective. Por Xacinta Varela Martnez.................................................... 407
CONDE TARRO, Germn (ed.) (2008): Aspectos formales y discursivos de las
expresiones fijas. Por Xacinta Varela Martnez .............................................................. 411
GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2010): Paremiologia romance. Los
refranes meteorolgicos. Jos Enrique Gargallo Gil (coordinador) Maria-Reina
Bastardas Rufat, Joan Fontana i Tous y Antonio Torres Torres. Por Xess Ferro
Ruibal................................................................................................................................... 416
GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2011): I proverbi meteorologici. Ai confini
dellEuropa romanza. Por Xess Ferro Ruibal............................................................. 423
GONZLEZ REY, Isabel (Ed.) (2007): Les expressions figes en didactique des langues
trangres. Las expresiones fijas en la didctica de las lenguas extranjeras. Por
Xacinta Varela Martnez ................................................................................................. 427
GONZLEZ REY, M Isabel (dir.) (2007): Adquisicin de las expresiones fijas.
Metodologa y recursos didcticos. Idioms acquisition. Methodology and didactic
Resources. Por Xacinta Varela Martnez ........................................................................ 430
GONZLEZ REY, Isabel (ed.) (2008): A multilingual Focus on Contrastive
Phraseology and Techniques for Translation. Por Emma M Salgueiro Veiga........ 433
LUQUE NADAL, Luca (2010): Fundamentos tericos de los diccionarios lingstico-
culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa. Por M. Carmen Losada
Aldrey................................................................................................................................... 437
PENA, Xos A. (2011): Dicionario fraseolxico bilinge casteln-galego. Por M do
Rosario Soto Arias ............................................................................................................ 440
PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla; BUBENHOFER,
Noah (2010): Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in
der modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases.
Computer-Based Methods in Modern Phraseology and Lexicography. Por
Carmen Mellado Blanco ................................................................................................ 446
10
NOVAS ....................................................................................... 451
Libros, revistas ou artigos recibidos........................................................................................... 453
Tercer Seminario Internacional sobre Refranes Meteorolgicos. Geoparemiologa
Romance. Universitat de Barcelona (UB) .................................................................... 466
Seminario La Fraseologa en el Corrido Mexicano. Centro de Universidad
Michoacana de San Nicols de Hidalgo. Mxico..................................................... 467
Seminario Internacional Unidades fraseolgicas y TIC. Universidad Complutense de
Madrid................................................................................................................................ 467
Nace o refraneiro galego, unha aplicacin para iphone con case 10.000 refrns para
consultar offline................................................................................................................. 469
II Jornadas de Lengua y Comunicacin: La fraseologa y la paremiologa (60 aos despus
de la Introduccin a la lexicografa moderna de D. Julio Casares)................................ 470
II International Conference on Phraseology and Paroemiology. I Brazilian Conference on
Phraseology. Topic Current trends in descriptive and applied research on
phraseology and paroemiology. Brasilia... ................................................................. 470
Congreso Internacional de Fraseoloxa Contrastiva Alemn-Espaol/Galego. Santiago de
Compostela........................................................................................................................ 470
Exposicin virtual Refranes y Aforismos en la Espaa del S. XVII. Biblioteca Histrica
de Madrid........................................................................................................................... 474
International Conference under the Auspices of the European Society of Phraseology
(EUROPHRAS) Phraseology and Culture, will take place in Maribor,
Slovenia, from August 27 - 31, 2012. <http://www.europhrasmaribor.si/ .>..... 474
Coloquio Internacional FRADITRAD: Fraseologa, Didctica de las Lenguas y
Traduccin. Universidade de Santiago de Compostela. Campus de Lugo
(Facultade de Humanidades). 29-31.10.2012. ........................................................ 474
BALANCE .............................................................................. 475
ndice temtico dos trece primeiros nmeros de Cadernos de Fraseoloxa Galega

1,2000 13,2011............................................................................................................. 477
ndice de Cadernos de Fraseoloxa Galega por nmeros....................................................... 499
Notas para a presentacin de colaboracins .......................................................................... 505
Publicacins do Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades
1994-2011.......................................................................................................................... 509
11
Contents
PAPERS .................................................................................... 15
AGUILAR RUIZ, Manuel Jos. Knowing the late medieval Hispanic world through
its sayings: Los refranes que dizen las viejas tras el fuego............................................ 17
DETRY, Florence. From literal to figurative meaning: decoding idioms in a foreign
language Class......................................................................................................... 49
FERNNDEZ LVAREZ, Eva. Proverbs and youth language in German and
Spanish. An empirical Analysis.......................................................................................... 65
FERRO RUIBAL, Xess. lvaro Cunqueiro and Paroemiology .................................... 77
GONZLEZ GARCA, Luis. Phraseological units and figurative language. People
seen as objects or Machines................................................................................................. 113
GROBA BOUZA, Fernando.Onde hai eguas, poldros nacen The reality seen through
Horses.................................................................................................................................... 149
HERRERO KACZMAREK, Claudia. The agreement and disagreement expressed
through phraseological units belonging to the cognitive field TO
TALK.............................................................................................................................. 177
LAREO MARTN, I. Verb-noun collocations with to make, to take and to do +
noun in a corpus of nineteenth century containing English texts of literary and
scientific women Writings................................................................................................. 191
MONTES LPEZ, Mara. Some Considerations about the Methodology of Italian
Phraseology for Galician Students..................................................................................... 215
PIIRAINEN, Elisabeth. Widespread Idioms in Europe and Beyond: The oldest layers of
the Lexicon of Common Figurative Units ............................................................ 227
RO CORBACHO, Pilar. BADARE: The personification in time Spaces. ................ 247
RUIZ QUEMOUN, Fernande. The field of the translation of idioms in a FLE Class . 263
SOTO ARIAS, Mara do Rosario. Verbal interactions between child-adult or child-
child. Contribution to the Phraseology ...................................................................... 279
12
COMPILATIONS....................................................................... 299
DOMNGUEZ RIAL, Evaristo. Phraseology and Paroemiology of Bergantios

(Cabana de Bergantios, Carballo and Coristanco) ..................................................... 301
REVIEWS.................................................................................... 405
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008) : Fixed Expressions in Cross

Linguistic Perspective. By Xacinta Varela Martnez...................................................... 407
CONDE TARRO, Germn (ed.) (2008): Aspectos formales y discursivos de las
expresiones fijas. By Xacinta Varela Martnez ............................................................... 411
Bastardas Rufat, Joan Fontana i Tous y Antonio Torres Torres. By Xess Ferro
Ruibal................................................................................................................................... 416
GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2011): I proverbi meteorologici. Ai confini
dellEuropa romanza. By Xess Ferro Ruibal............................................................... 423
GONZLEZ REY, Isabel (Ed.) (2007): Les expressions figes en didactique des langues
trangres. Las expresiones fijas en la didctica de las lenguas extranjeras. By Xacinta
Varela Martnez ................................................................................................................ 427
Resources. By Xacinta Varela Martnez ......................................................................... 430
GONZLEZ REY, Isabel (ed.) (2008): A multilingual Focus on Contrastive
Phraseology and Techniques for Translation. By Emma M Salgueiro Veiga......... 433
culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa. By M. Carmen Losada
Aldrey .................................................................................................................................. 437
PENA, Xos A. (2011): Dicionario fraseolxico bilinge casteln-galego. By M do
Rosario Soto Arias ............................................................................................................ 440
PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla; BUBENHOFER,
Noah (2010): Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in
der modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases.
Computer-Based Methods in Modern Phraseology and Lexicography. By Carmen
Mellado Blanco ................................................................................................................ 446
13
NEWS ......................................................................................... 451
Books, journals or papers received ........................................................................................... 453
Third International Seminar on Meteorological sayings. Romance Geoparemiology.

Universitat de Barcelona (UB) ...................................................................................... 466
Seminar: Phraseology at the Mexican Corrido. Centro de Universidad Michoacana de
San Nicols de Hidalgo. Mxico................................................................................... 467
International Seminar: Phraseological units and ICTs. Universidad Complutense de
Madrid ............................................................................................................................... 467
A Galician proverbs collection is born, an iphone application with nearly 10,000
proverbs to view offline.................................................................................................... 469
II Conferences of Language and Communication. Phraseology and Paremiology (60 years
after Introduccin a la lexicografa moderna by Julio Casares) ................................... 470
II International Conference on Phraseology and Paremiology. I Brazilian Conference on
Phraseology. Topic Current trends in descriptive and applied research on
phraseology and paremiology. Brasilia ....................................................................... 470
International Congress of Contrastive Phraseology (German-Spanish/Galician). Santiago
de Compostela ................................................................................................................ 470
Virtual Exhibition Proverbs and aphorisms in Spain in the 17th Century. Madrid
Historical Library ............................................................................................................ 474
International Conference under the Auspices of the European Society of Phraseology
(EUROPHRAS) Phraseology and Culture, will take place in Maribor,
Slovenia, from August 27 - 31, 2012. <http://www.europhrasmaribor.si/ .>..... 474
Coloquio Internacional FRADITRAD: Fraseologa, Didctica de las Lenguas y
Traduccin. Universidade de Santiago de Compostela. Campus de Lugo
(Facultade de Humanidades). 29-31.10.2012.......................................................... 474
OUTCOME......................................................................................... 475
Index by topics of the first thirteen numbers of Cadernos de Fraseoloxa Galega

1,2000 13,2011............................................................................................................. 477
Index of Cadernos de Fraseoloxa Galega by numbers........................................................... 499
Notes for the presentation of papers........................................................................................ 505
Publications of the Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades
1994-2011.......................................................................................................................... 509
14
Estudos
Manuel Jos Aguilar Ruiz. Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs dos seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el
fuego
Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs dos

seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el fuego
Manuel Jos Aguilar Ruiz1

Universitat de Valncia
O obxectivo do presente artigo destacar brevemente algns aspectos socioculturais, polticos e
econmicos da baixa Idade Media do reino de Castela (e, por extensin, nalgns casos, dos
restantes reinos cristins peninsulares), extrables da fosilizacin formal de enunciados
pluriverbais que coecemos como refrns. Basase, primeiro, na consideracin do refrn como
reflexo, en maior ou menor medida, da sociedade do seu tempo (e tamn de pocas anteriores) e,
segundo, como depositario non s do saber tradicional que se transmite de xeracin en xeracin,
senn tamn da cultura socioeconmica, material e ambiental de pocas pretritas. Para iso
emprgase como corpus textual os Refranes que dizen las viejas tras el fuego, unha compilacin
paremiolxica de finais do sculo XV atribuda Marqus de Santillana.
Palabras clave: paremioloxa, baixa Idade Media, refrns, Marqus de Santillana.
This work aims to study some sociocultural, political and economic aspects of Late Middle Ages in
Castilla kingdom (and by extension, some aspects of other Christian kingdoms), which are to be
extracted from sayings. First of all, this is based on the conception of sayings as a reflection of
society; second, sayings are expected to contain not only traditional knowledge but
socioeconomic, material and environmental culture of previous ages. In order to develop this
research it is used the text corpora Refranes que dizen las viejas tras el fuego, a compilation of
sayings from 15th century, attributed to the Marquess of Santillana.
Keywords: paremiology, Late Middle Ages, proverb, Marquess of Santillana.
Los [refranes] castellanos son tomados de dichos vulgares, los ms dellos
nacidos y criados entre viejas tras del fuego, hilando sus ruecas. (Valds
2008:105)
Qu ley fontica, qu sistema semntico, qu nueva rama de la lingstica
podr guiarnos hasta la esencia entraable de los modismos? Leyendas
Data de recepcin 01/03/2011 Data de aceptacin 26/07/2011

1
Traducin de Minia Ferro Fernndez.
Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 17

fuego
desaparecidas, supersticiones ahuyentadas, ritos, costumbres, juegos populares,

oficios venidos a menos, rivalidades entre pueblos vecinos, minsculos sucesos
memorables para una aldea o familia Toda la psicologa, toda la vida ntima
y social, toda la historia no historiable de nuestros antepasados, ha ido dejando
sus huellas en esas frmulas elpticas, que se acuaron para dejarlas en
herencia a los que vinieran despus. (Casares Snchez 1969:241)
1. Introducin
Os aspectos lingsticos e culturais que desprenden os refrns fascinaron os
investigadores de fraseoloxa e paremioloxa en xeral, e os estudosos do refraneiro
casteln en particular. Se certo que un estudo atento da lingua do refraneiro capaz
de nos proporcionar datos moi valiosos sobre a situacin do casteln en determinadas
periodizacins diacrnicas da lingua2 e sobre a evolucin histrica desta, non menos
certo que, como indica Olaeta Rubio (1997:454), a travs do refraneiro pdese chegar
a reconstrur, dunha forma aproximativa, a maneira de ser e de ve-la vida dun pobo,
dicir, a vida real dunha sociedade, o seu sistema de traballo, a sa organizacin social e
laboral, a sa cultura e pautas de conduta individual (moral) e social, ademais dos
preceptos morais e coecementos prcticos que se consideran dignos de se transmitir de
xeracin en xeracin3; e non s da poca que se adscriba ou na que se rexistre un
refrn concreto, senn que posible, ademais, retrotraerse a etapas histricas
anteriores, xa que os refrns experimentaron un proceso de fixacin e
institucionalizacin que dura longos perodos de tempo4, quedando fosilizados como un
reflexo de pocas pasadas, mis remotas c data da sa documentacin escrita.
Daquela, partindo deste principio no presente traballo pretendemos destacar
brevemente algns aspectos socioculturais da baixa Idade Media, extrables da
fosilizacin de diversos tipos de construcins fixas pluriverbais s que se lles deu o
nome xenrico de refrns, basendonos nunha recompilacin de finais do sculo XV, a
coecida co suxestivo ttulo de Refranes que dizen las viejas tras el fuego5.
2. Os Refranes que dizen las viejas tras el fuego e o refraneiro
medieval
Para esta breve cala no refraneiro medieval casteln empregamos como corpus os
Refranes que dizen las viejas tras el fuego (de agora en diante, RVF), unha
compilacin paremiolxica non moi extensa atribuda Marqus de Santillana, que
conseguiu unha ampla difusin manuscrita a finais do sculo XV e que se imprimiu por
primeira vez en 1508. Partimos da excelente edicin de Bizzarri (Santillana 1995), de
2
Como afirma Garca-Page Snchez (2008:353), constitundo unha proba da participacin da diacrona na
formacin da sincrona.
3
Por exemplo, lembrmo-la importancia outorgada fraseoloxa na actualidade como eficaz instrumento
didctico na ensinanza de linguas ata o punto de que o Marco comn europeo de referencia para as
linguas, regula-la dodencia dos refrns baixo competencia sociocultural, entndeos como sabidura
popular acumulada (Marco comn europeo 5.2.2.3.).
4
Vxase Zuluaga Ospina (1980:27; 97-13) e Echenique Elizondo (2003:551-52).
5
Sobre a consideracin das vellas como depositarias do saber colectivo, transmitido de xeracin en xeracin,
pode consultarse Bizzarri (1997:221, nota 25).
18 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

fuego
quen seguimos a sa fixacin textual, aparato crtico e numeracin. Ademais, o seu

elaborado ndice de concordancias (Santillana 1995:111-59) foinos de utilsima axuda
para configurarmos este breve percorrido polo refraneiro baixomedieval que aqu
ofrecemos. Este autor, no estudo preliminar da obra, presenta unha anlise moi
completa da tradicin textual da presente compilacin, dos seus problemas de autora
(Santillana 1995:47-3) e un resumo desta cuestin en Bizzarri (1997) e (2008)6.
Pero temos que advertir que no presente traballo manexarmo-lo concepto de refrn tal
e como se entenda na poca, dado que se encadraban baixo este termo diversos tipos
de combinacins fixas pluriverbais en forma de enunciado breve que, de maneira xeral,
compartan as caractersticas de presentar tanto unha relativa fixacin e idiomaticidade
coma unha mis ou menos tenue estrutura bimembre, recursos mnemotcnicos como
rima e ritmo e, sobre todo, un carcter e uso popular (Sevilla Muoz 1993:16). As, os
refraneiros concibanse como compilacins nas que tian cabida moi diversos tipos de
enunciados anda que, iso si, na sa maiora recollan o que se correspondera coa
acepcin actual de enunciados fraseolxicos dicir, enunciados completos en si
mesmos que son actos de fala e presentan fixacin interna e externa (vxase Zuluaga
Ospina 1980:192; Corpas Pastor 1996:132) e mis concretamente cos refrns
propiamente ditos. Polo tanto, era unha concepcin mis ancha e xeneralizadora do que
nos estudos fraseolxicos e paremiolxicos actuais coecemos con este termo. En RVF
incluronse nun mesmo caixn de xastre todo tipo de enunciados autnomos claramente
diferenciados de maneira xeral de locucins e colocacins, que hoxe en da podemos
clasificar, grazas s estudos actuais, como enunciados fraseolxicos e que igualmente
estamos en condicins de analizar coas denominacins de frases proverbiais, refrns
propiamente ditos, citas, etc7.
Desta maneira, dentro do que segundo Corpas Pastor (1996) podemos considerar como
paremias, en RVF podemos atopar:
1) Enunciados de valor especfico (Corpas Pastor 1996:137-43), dicir, as
frases proverbiais na terminoloxa de Casares Snchez (1969:185-91): Los
perros de orita: pocos [y] mal auenidos [387], El alfayate del cantillo
fazia la costura de balde [y] ponia el filo [280], etc.
2) Citas ( dicir, enunciados extrados de textos escritos ou de fragmentos
falados postos en boca dun personaxe, real ou ficticio), diferenciadas dos
refrns por teren unha orixe coecida, de moi diversa procedencia (Corpas
Pastor 1996:143), e que se corresponderan coas palabras aladas na
nomenclatura de Barnov e Dobrovolskij (2009:72-6). As, Bizzarri
6
Noutra orde de cousas, temos que sinalar que, fronte existencia de diversas compilacins paremiolxicas
actuais centradas no Medievo, como o refraneiro de OKane (1959), a nosa elecin do RVF dbese, en
primeiro lugar, a que se trata dun corpus moi breve, mis acorde co noso cometido, e en segundo lugar,
importancia capital que tivo esta pequena recompilacin paremiolxica en compilacins posteriores, xa
que teen moi presente o Dilogo de la lengua de Juan de Valds que, facndose eco do refraneiro
casteln, recolle gran cantidade dos refrns aqu tratados, os Refranes o proverbios en romance de
Hernn Nez e a Filosofa vulgar de Juan de Mal Lara, por citar s algunhas dese mesmo sculo.
7
Para un achegamento a fondo s termos anteriores, pode consultarse Corpas Pastor (1996) e Ruiz Gurillo
(1997:55-2).

fuego
(Santillana 1995:164-170) presenta a procedencia bblica dos enunciados

Cantarillo que muchas vezes va a la fuente o dexa el asa o la fruente
[141], Mas vale saber que auer [437] e Gato maullador: nunca buen
caador [335], entre outros, rastreando a sa posible orixe nas respectivas
traducins bblicas o que fai que o receptor as recoeza como citas.
3) Frmulas rutineiras, dicir, enunciados fraseolxicos que, a diferenza das
paremias, carecen de autonoma textual, dado que a sa aparicin vn
condicionada por unhas situacins comunicativas determinadas, e portan
un significado de tipo social, expresivo ou discursivo, ademais de
dependencia situacional (Corpas Pastor 1996:170-77). Corresponderanse
coas frmulas pragmticas na terminoloxa de Ruiz Gurillo (1997:60):
Xo, cagara el prior [716], A otro perro con ese hueso [34], Anda perro
tras tu dueo [92], Buenas son mangas despues de Pascua [112], etc.
4) Adaxios, ou paremias de carcter frecuentemente culto e cun sentido
pragmtico (Sevilla Muoz 1993:17), como Beato quien tiene, maharon
quien menanda [109] ou Quien quiere a Beltran, bien quiere a su can
[610] (vxase Santillana 1995:163 e 174)8.
5) Wellerismos, dicir, un tipo de texto citado [] de estructura tridica, a
menudo bien conocido y serio, seguido de un caso particular al cual se
aplica tan mal e incongruentemente que resulta cmico por lo inesperado
de su aplicacin (Orero Clavero 1997:459-60), como Ueo mal, no se que
me diga: assi dezia la mal adeuina [711], ou ben enunciados interpretables
coma tales, do tipo Ajonje, dixo Luzia al odre [45], nos que tal vez non se
rexistrou a parte contextualizadora do mesmo.
6) Outros tipos dificilmente clasificables, de dichos populares de
formulacin comparativa y tenue estructura bimembre, tal como propn
Bizzarri (Santillana 1995:13) tratar estruturas como Callar como negra
en bao [179], Erguido como gallo de cortijo [298], etc.
No noso corpus mesmo posible atopar, baixo a etiqueta de refrns, algns
fraseoloxismos que, luz dos estudos actuais, podiamos considerar como locucins
nominais (ou, polo menos, sitanse nesa fronteira difusa na que posible confundir
locucins verbais e oracionais e enunciados fraseolxicos)9, como sera o caso de
Andar toda la noche y amanecer en la posada [86], Cantar mal y porfiar [148], Lleuar
mala noche [y] parir fija [380], etc.
Porn, a maior parte dos enunciados fraseolxicos rexistrados en RVF si que
conforman o que podiamos catalogar na actualidade, e sen maiores problemas, como
refrns propiamente ditos. Dentro destes, de acordo co seu tema e formulacin,
posible achar diferentes tipos, como propuxo Sevilla Muoz (1993) na sa
clasificacin:
8
Porn, as delimitacins entre termos como refrn, adaxio e outros tipos paremiolxicos tales como
proverbio, dito, aforismo, etc seguen sendo na actualidade moi vagas e imprecisas; vxase Sevilla Muoz
(1993:16-7), Corpas Pastor (1996:149-151) e Garca-Page Snchez (2008:22-23).
9
Para estes problemas de lmites, vxase lvarez de la Granja (1999) e Garca-Page Snchez (2008:137-138;
158-159).

fuego
1) Refrns xeogrficos: Aldeana es la gallina [y] comela el de Seuilla [40],

Llueua o no llueua pan ay en Orihuela [404].
2) Refrns temporais: Sant Juan es venido, mal aya quien bien nos fizo [664],
Para cada puerco ay su Sant Martin [529].
3) Refrns referentes traballo ou a actividades laborais: Sol puesto, obrero
suelto [660].
4) Refrns supersticiosos: El que te da vn hueso no te querria ver muerto
[244].
5) Refrns truncados: Xo, que te estrego [717], dado que, segundo
Covarrubias (s. v. estregar), conta cun segundo membro, aqu omitido, que
[burra de mi suegra] (vxase Santillana 1995:176).
6) Dialoxismos ou refrns dialogados: Dixo el asno al mulo: tirate alla
orejudo [208], Dixo la sarten a la caldera: tirate alla culnegra [213], Dixo
el tioso al peyne: esto era lo que no aviamos menester [218].
Polo tanto, o corpus analizado consta de pouco mis de 700 enunciados (na sa
maiora, enunciados fraseolxicos que se poden encadrar na categora do que
entendemos hoxe en da como refrn) de moi variada tipoloxa, como acabamos de
comprobar; de tdolos xeitos, de agora en diante empregaremos o termo refrn con
carcter xeral, isto , como hipernimo de tdalas frmulas paremiolxicas (mesmo
cando, nalgn caso concreto, se poidan tratar de frases proverbiais, frmulas rutineiras,
wellerismos, etc) xa que como tales foron entendidas no seu tempo.
Ademais, no estudo preliminar da sa edicin, Bizzarri ofrece unha minuciosa anlise
lingstica da tipoloxa dos refrns recompilados na colecin, da natureza rtmica destes
e das peculiaridades da lingua que presentan (Santillana 1995:12-46). Non obstante,
optamos por reducir mnimo as posibles aclaracins no que respecta significacin
dos refrns concretos que recollemos, feito que sobardara os lmites da nosa breve
aproximacin a estas unidades pluriverbais que foron recompiladas, ademais, sen
ningn tipo de glosa ou comentario10. Seguindo a Bizzarri (1997:218-20) cmpre
advertir que, malia que os lexicgrafos e paremigrafos antigos adoitan retratar
costumes, usos e outros aspectos culturais cos que se relacionan gran parte dos refrns
aqu recollidos, algns deles poden presentar serias dificultades de interpretacin
lector actual, dado que, continuando coa reflexin de Bizzarri, por seren paremias sen
contexto, resulta moi difcil aprehender o sentido do refrn, que lle hai que suma-los
que puideron te-la sa orixe no prstamo do refraneiro rabe, que deixaron de ser
entendidos co paso do tempo. Tamn en moitos destes refrns sobreviviron incrustados
un gran nmero de arcasmos lxicos, palabras que han envejecido, y su uso, aun
obsoleto, est en la actualidad prcticamente limitado a ciertas frmulas, rezos,
locuciones, etc (Garca-Page Snchez 1991:238), ademais de prcticas, hbitos e
obxectos da cultura material obsoletos e en desuso, dado que, como afirma Garca-Page
Snchez (2008:358), la fraseologa est plagada de nombres que designan objetos
10
Ora ben, a significacin de gran parte das paremias aqu rexistradas recllese, xeralmente, noutras
compilacins paremiolxicas antigas, como Seniloquium, Refranes o Proverbios en romance, Teatro
Universal de Proverbios e en Vocabulario de refranes y frases proverbiales, ou en obras lexicogrficas
como o Tesoro de la lengua castellana de Covarrubias.

fuego
(prendas de vestir, unidades de medida, monedas, utensilios, etc) que no tienen

vigencia o estn en franca decadencia.
3. Aproximacin mundo cotin baixomedieval hispnico a travs
dos Refranes que dizen las viejas tras el fuego
O noso estudo parte da proposta paremiolxica da aproximacin refrn como
actividade cognitiva. Na formulacin lingstica dun refrn quedaron fraguados os
aspectos socioeconmicos, polticos e culturais da vida humana. Desta maneira,
podemos chegar a ver nos refrns un espello, mis ou menos fiel, da sociedade do seu
tempo, se inspiraren no prximo e cotin e nas coordenadas que organizan a
existencia humana. As o expresan as seguintes palabras de Forment Fernndez
(2000:322), referndose fraseoloxa hispanoamericana:
Las expresiones fraseolgicas de una lengua permiten realizar una radiografa
de la sociedad que las emplea, de manera que creencias, costumbres, hbitos,
productos y objetos de la vida diaria quedan cristalizados en las frases hechas
que la comunidad utiliza.
Nos ltimos anos medrou paulatinamente o nmero de estudos que explotan o valor
etnolingstico do refrn e que fan uso do material paremiolxico como a valiosa fonte
histrica que constite. Entre este conxunto de estudos non s atopamos traballos de
natureza terica, como Forgas Berdet (1993), Cascajero (1995), Fernndez Snchez
(1999), Sevilla Muoz (2004) ou Sevilla e Barbadillo (2004), senn tamn monografas
que se centran en cuestins concretas que achegan o presente artigo intencin e
finalidade destes, como, por exemplo, unha aproximacin situacin da muller na
antigidade clsica grecorromana en Cascajero (2001) e (2002), ou consideracin de
determinadas profesins e actividades artesanais en Sevilla Muoz (1999) e Ould
(2005), ou sobre os conceptos do traballo e o descanso en Conde Tarro (2008) todos
desde unha perspectiva contrastiva interlingstica e intelectual. Igualmente, algunhas
edicins actuais das primeiras compilacins paremiolxicas castels resaltan as
posibilidades cognitivas do refrn, como a edicin da Philosopha vulgar de Mal Lara
por parte de Bernal Rodrguez (1996), de Refranes y Proverbios en Romance de
Hernn Nez por Combet, Sevilla, Conde e Guia (2001), do Teatro Universal de
Proverbios de Sebastin de Horozco por Alonso Hernndez (2005) ou a edicin do
Seniloquium por Cantalapiedra e Moreno (2006). Seguindo nesta lia, Forgas Berdet
(1993:36), pola sa parte, resume as posibilidades cognitivas dos refrns coas seguintes
palabras:
El hombre actual puede obtener del estudio y anlisis detallado de estos
refranes tanto la reconstruccin pormenorizada de las costumbres y la
organizacin social de una comunidad, como la informacin sobre los valores
morales y los cdigos de conducta que la han regido a lo largo de los siglos. De
esta manera, la Paremiologa, ciencia que estudia los refranes, puede aportar
una informacin cultural de carcter histrico que ha estado generalmente
poco o nada aprovechada por los estudiosos de otros mbitos Sociologa,

fuego
Historia, Economa que podran haber obtenido de la interpretacin literal o

traslaticia del refrn una informacin que les resultara pertinente.
Ademais, esta reconstrucin aproximativa pode levarse a cabo non s a partir da
realidade lingstica do refrn en si, senn tamn, como nos casos de Bernal Rodrguez
(1996) e Cantalapiedra e Moreno (2006), mediante glosas e comentarios que o
recompilador orixinal engadiu a cada refrn concreto, como veremos a continuacin.
Daquela, as construcins fixas pluriverbais configuradas e recompiladas durante a
Idade Media baixo o nome xenrico de refrns non son menos, e a breve compilacin
que constite RVF ofrcenos a posibilidade de nos aproximarmos mundo cotin do
medievo nunha rea xeogrfico-lingstica determinada, como o reino cristin de
Castela11. Estes refrns experimentaron un longo proceso de repeticin en etapas
sucesivas que, ademais de provoca-la sa forte fixacin, afirmou o seu carcter
convencional ou de institucionalizacin, dicir, unha aceptacin xeral colectiva que
xustificou a sa reprodutibilidade e, polo feito da maior pluriverbalidade destes
enunciados, multiplicou a aparicin de modificacins e variantes. A travs deles
podemos observar, por exemplo, o teocentrismo e a frrea xerarqua feudal que
organizaban a sociedade (ademais de refrns de contido relixioso, aparecen
constantemente reis, cabaleiros, fidalgos, ricoshomes, clrigos, monxes, labradores,
etc); as diversas actividades humanas e profesins exercidas polo home medieval
(labores agrcolas e gandeiros, profesins liberais urbanas que configurarn a pequena
burguesa, etc); diferentes tipos humanos, algns moi estereotipados, e as sas
relacins entre eles (zapateiros, ferreiros, costureiros, ladrns, prostitutas, vedoiros
vedores , xudeus, tolos, coxos, avaros); a vestimenta que empregaban (gabns, toucas,
cofias, capas, camisas), as ferramentas domsticas que empregaban normalmente na
sa vida coti (albardas, arados, artesas, odres, cntaros) os animais que os rodeaban
(burros, mulas, galias, porcos, vacas, ovellas, lebres, lobos, corvos) ou as prcticas
relixiosas que realizaban (festividades, celebracins eucarsticas, peregrinacins e
romaras, enlaces matrimoniais). Como veremos, moitos deles parecen circunscribirse a
un horizonte xeogrfico moi limitado, como os que nos amosan o mundo rural ou o
interior da aldea, onde a cidade parece ser o nome abstracto dun mundo afastado e
inslito (as, os referidos a faenas agrcolas ou gandeiras, ou os enmarcados na aldea);
porn, outros espellan ncleos urbanos consolidados12, como os que fan referencia
artesanado ou s profesins liberais.
Para levar a cabo este intento de aproximacin podemos partir, de maneira xeral, de
tres mtodos de reconstrucin da cultura popular e material contida nos diferentes
enunciados fraseolxicos, que son os seguintes:
1) En primeiro lugar, mediante a anlise do lxico e o referente ou
significante lingstico que contn explcito a paremia que se analice
11
Anda que xa desde o ano 1230 os reinos de Castela e de Len quedaron unidos de maneira definitiva
baixo o rei Fernando III o Santo (Riu 1999:340 e ss.), longo do presente artigo limitarmonos a citar
unicamente esta unidade poltica como Castela, centrndonos na dominacin lingstica do casteln.
12
Porn cmpre recordar, como anota Riu (1999:294), que unha cidade como Zaragoza, que contaba cunha
poboacin de algo mis de vinte mil habitantes, dbese ter xa como un ncleo urbano considerable.

fuego
(vxase Forgas Berdet 1993:36), isto , o estudo da formulacin lingstica

que esta recolle de maneira explcita, que podiamos identificar coa
forma. As, por exemplo, o refrn En casa del alboguero todos son
albogueros [296] conservou na sa formulacin un termo referido a unha
profesin xa desaparecida, como era o fabricante (ou executante) de
albogues, isto , un instrumento musical parecido a unha frauta, propio de
xograres ou pastores como informan Covarrubias e Autoridades (s. v.
alboge e albogue). Outro oficio que daquela, coma hoxe, tia algn peso
econmico era o da prostitucin (a puta e o seu parasito rufin): Cuando la
puta hila, el rufin devana (e as sas variantes) e Todo es menester quanto
Marta hila y Pedro deuana [678]. Para entender estes refrns debemos
lembrar que fiar e devanar son fases sucesivas e previas no proceso de
elaboracin do pano ou tea e que esta era unha actividade exclusivamente
feminina que as mulleres adultas dedicaban todo o tempo que outros
traballos lles permitan estaren sentadas e coas mans libres. O refrn di
que, cando a prostituta non ten clientes, o seu proxeneta (rufin) tampouco
ten ingresos e, nesas circunstancias, ela e mais el vense obrigados a
traballar; pero o refrn explicita que el debe participar nun traballo
esencialmente feminino, se quere comer: este refrn, ademais de confirma-
la existencia do rufianismo nesa poca, lanza unha mirada degradante
sobre a figura parasitaria do rufin e dignificante sobre o traballo feminino
da elaboracin do pano ou tea. Vxase tamn Calero Fernndez (1993:246-
47). Mediante este procedemento, podemos rescatar gran nmero de
utensilios, profesins, relacins sociais ou costumes, moitas delas
obsoletas ou extintas, que se conservaron atrapadas na verbalizacin dun
enunciado.
2) En segundo lugar, a travs da significacin do refrn, dicir, do
significado denotativo literal ou translaticio que o enunciado pretenda
dar a entender mediante a sa formulacin, vinculado pensamento xeral
da comunidade (vxase Fernndez Snchez 1990:181-182), que expresa
verdades xerais de validez atemporal, crenzas ancestrais ou valores e
coecementos compartidos (Corpas Pastor 1996:160-161); consonte o
mtodo anterior, no presente centrmonos no que identificariamos co
contido. Por exemplo, algns refrns deixan albiscar certos sentimentos
de desprezo e odio que o pobo poda chegar a ter s clases altas, s seus
privilexios e s seus abusos de poder: De ombre heredado no te veras
vengado [238], En burla[s] ni en veras con tu seor no partas peras [301],
etc. Outros refrns, como De hora a hora Dios mejora [203], Quien no
fabla no le oye Dios [626], espellan unha sociedade profundamente
relixiosa ou, polo menos, dunha vida intensamente marcada pola
relixin, anda que se amosa en ocasins irreverente coa xerarqua
eclesistica e os seus apetitos desordenados (Amor de monjas, fuego de
estopas [52], El abad donde canta ende yanta [275], etc). Tamn sera un
bo exemplo o refrn O avn el rabo esta por desollar [520], que alude,
como comenta Corpas Pastor (1996:161), antigo oficio dos esfoladores

fuego
de animais, dado que se finalizaba polo rabo, e esta era a parte mis ardua
da dita ocupacin.
3) Unha terceira va de reconstrucin pdese realizar mediante as glosas ou
comentarios marxe cos que o compilador13 pretenda ilustrar ou comenta-
la orixe, emprego, contido ou outros aspectos culturais do enunciado
glosado. Por exemplo, o mestre Correas, para glosa-lo refrn El fsico de
Orgaz que cataua el pulso en el ombro [285] comenta o emprego, que lle
parece arcaico, do vocablo fsico e propn a sa substitucin por mdico
(vxase Bizzarri 2008:37); desta maneira, o comentario anterior axdanos
a aprehender mis claramente o sentido do refrn, informarnos sobre
unha denominacin obsoleta de quen exerca a profesin mdica, como
informan Covarrubias e Autoridades (s. v. fsico). Tamn a partir de
Correas podemos extraer apreciacins sobre a arte da cetrera, cando
pretende aclara-la orixe do refrn Mas vale paxaro en mano que no
bueytre bolando [419]: Parece que sali este refrn de la volatera, en que
es mejor tenerse el halcn en la mano que soltarle a un buitre y andarle
volando, que es mala ave y poderosa a matar el halcn. Igualmente,
Covarrubias (s. v. repicar) acompaa a significacin do refrn En saluo
esta el que repica [281] coa explicacin de que en costas de la mar
descubren desde las torres cuando hay enemigos, y al punto el que est all
tae a rebato, y ste no tiene peligro, porque est encastillado en la torre,
referndose sen dbida como comenta Buitrago Jimnez (2008:485)
explica-la motivacin orixinaria da locucin oracional No hay moros en la
costa s vixas que se apostaban en atalaias litorais para avisaren da
presenza de piratas berberiscos preto da costa.
No presente estudo limitarmonos primeiro mtodo, dicir, a describi-las
posibilidades de aproximacin cultura material e popular que quedaron fraguadas nun
enunciado fraseolxico dentro da sa formulacin lingstica, empregando para a sa
enunciacin sexa cal sexa a sa finalidade enunciativa o lxico referente realidade
mis prxima e coti ser humano de finais do medievo. Para articula-lo noso traballo
realizamos unha agrupacin temtica de gran parte dos refrns compilados en diversos
tipos de categoras culturais, como son a cultura social, a material e a ambiental,
mesmo sendo conscientes das continuas interaccins entre elas, como se pode
comprobar coa reaparicin dalgns refrns, que poden integrarse en das ou mis
categoras. Omitiremos calquera tipo de cuestin relativa s sas consideracins
formais ou lingsticas14, para centrarnos nos seus aspectos cognitivos.
13
Neste caso, referndonos a paremigrafos como Hernn Nez, Gonzalo Correas, Sebastin de Horozco, o
autor annimo do Seniloquium etc, ou a lexicgrafos como Sebastin de Covarrubias.
14
Como seran a concorrencia de fenmenos rtmico-mtricos de rima ou disposicins rtmicas, unha
estrutura en maior ou menor medida bimembre, feitos destacables da lingua en diacrona, etc, para o que
se pode consulta-lo estudo previo da edicin de Bizzarri (Santillana 1995:1-46), ademais dos estudos de
Lzaro Carreter (1980), Hernando Cuadrado (1997), Anscombre (1999) e diversos traballos que Garca-
Page Snchez dedica tema: (1990a), (1990b), (1992), (1993) e (1997).

fuego
3.1. Para comeza-lo noso breve percorrido debemos ter en mente unha sociedade
medieval caracterizada por unha concepcin do mundo e das relacins humanas
fundamentalmente teocntrica. Como resume Riu (1999:314; 499-500), en abolindo o
concilio de Burgos o rito visigtico-mozrabe en 1080, conseguiuse a unidade de rito
con Roma, vivindo a Igrexa hispana, a partir de comezos do sculo XIII, un perodo de
esplendor, para entrar rapidamente nunha poca de profunda crise. As, Bizarri, na sa
edicin de RVF (Santillana 1995:158) chega a contabilizar 18 concorrencias do
substantivo Dios, entre as que atopamos:
A quien Dios bien quiere la casa le sabe. [79]
De hora a hora Dios mejora. [203]
Los dichos en las gentes [y] los fechos en Dios. [386]
Mas vale traque que Dios vos salue. [431]
Quien no fabla no le oye Dios. [626]
De maneira xeral, estes refrns normalmente presentan un Deus xusto e bondadoso,
distribuidor de galardns s homes que realizan boas accins e favorecedor dos que o
merezan; estes refrns incitan piedade e relixin15. Desta maneira, a maiora destes
enunciados son encadrables nas categoras temticas que estableceron Ferro Ruibal
(1997) e Calero Fernndez (1998) para clasifica-la paremioloxa referente a Deus
(Deus bondadoso, Deus xeneroso, Deus cidanos e protxenos, Deus premia
e castiga, etc).
Ademais, unha parte considerable da xerarqua eclesistica (como abades, bispos,
monxas, frades e priores) protagoniza un gran nmero de refrns:
A mal abad, mal monazillo. [27]
Adelante es la casa del abad. [66]
Abad y ballestero. [74]
Obispo por obispo, sealo don Domingo. [525]
Otro abad ay muerto sin el del puerto. [526]
entre os que non difcil atopar alusins irnicas vida licenciosa do clero ([53]),
gula e afeccin comida por parte dos relixiosos ([275], [676]), e desacralizacins e
irreverencias en xeral ([425], [716]):
Amor de monjas, fuego de estopas. [52]
El abad donde canta ende yanta. [275]
Mas valen coes de monje que falagos de escudero. [425]
Tanto monta como meaja en capilla de frayle. [676]
Xo, cagara el prior. [716]
Tal como observa Bernal Rodrguez no estudo introdutorio da sa edicin da
Philosofa vulgar (2005: XXIII-XXIV) e nas glosas dalgns dos refrns al compilados,
a condicin privilexiada do clrigo e as sas boas condicins de vida non pasaban
inadvertidas para o pobo, feito que reflicten estes refrns critica-la abundancia de
15
Tal e como se desprende dalgunhas das glosas coas que Correas pretende ilustrar algns dos seus refrns;
por exemplo, o caso de A quien Dios bien quiere la casa le sabe [79] (Correas nms. 846, 855 e 856):
Porque Dios lo sabe todo; quiere decir que no le visita Dios ni en uno ni en otro, porque no le halla
digno; al bueno, s).

fuego
bens na que vivan os clrigos, a soberbia dos altos cargos eclesisticos e os seus
comportamentos luxuriosos e interesados, non sempre axustados s normas de
exemplaridade e moralidade que lles corresponda observar.
Atopamos tamn alusins demo (en dous refrns parcialmente traducidos do galego:
[42] e [514]) ou s demos ([49], [227b]), e a preceptos relixiosos como o xaxn ([178],
[276], [420]), penitencia ([659]) ou asistencia celebracin eucarstica ([420],
[251], [291], [603]):
Ayunas gallego a pesar de o demo. [42]16
O demo a los suyos quiere. [514]
Andar, diablos, tras aquel finado, que no [nos] mando nada. [49]
Dineros y diablos no se pueden encobrir. [227b]
El diablo no es puerco [y] grue. [257]
Con quien lo aueys, Quaresma? Con quien no vos ayunara. [178]
El harto, del ayuno no tiene cuydado ninguno. [276]
Mas vale yr fartos a missa que ayunos a bisperas. [420]
Sobre cuernos penitenia. [659]
El lobo faze entre semana por que el domingo no va a missa. [251]
En ora buena Antona fuestes a missa, venistes a nona. [291]
Quien con cuados va la yglesia sin parientes sale della. [603]
A travs dos refrns podemos enxergar, tamn, as diversas festividades relixiosas que
enmarcaban a vida comn, como a Pascua poca de amores e de citas amorosas, como
nos informa Correas en [408] e [112], a penosa Coresma ([442]), o tradicional
aguinaldo do Nadal ([195]), romaras e peregrinacins ([575], [628], [144]), vodas
([465]), o da de San Xon ([664]) ou de San Martio ([529]), etc, ou omo-lo
repenique das camps([174]):
Buenas son mangas despues de Pascua. [112]
La Pascua del aldeano: la barua fecha y el tejuelo en la mano. [408]
Mas pobre esto que puta en Quaresma. [442]
De casa de ruyn nunca buen aguilando. [195]
Camino de Santiago, tanto anda el coxo como el sano. [144]
Mal aya romero que dize mal de su bordon. [448]
Quien enferma y sana romeria es que anda. [575]
Romero hito saca atico. [628]
No ay boda syn tornaboda. [465]
Sant Juan es venido, mal aya quien bien nos fizo. [664]
Para cada puerco ay su Sant Martin. [529]
Canpanillas de Toledo, oygo vos y no vos veo. [174]
A pesar desta presenza constante da relixin, hai lugar tamn para as supersticins
populares, e atopamos refrns referidos s adivias ([711]), fada particular do
16
Os orixinais galegos son o dialoxismo -Xexas, galego? -A pesar do demo! e mailo refrn O demo s seus
quere. Ntese que, se en galego a forma demo case exclusiva, o portugus sempre preferiu a variante
Demnio (coma o casteln) ou, mellor anda, "Diabo" (semellante casteln Diablo, o fr. Diable e o
italiano Diavolo). Eses refrns son, logo, estritamente galegos.

fuego
individuo ([142], [158]) que predetermina a vida do ser humano ([363], [365], [537],
[580]):
Ueo mal, no se que me diga: assi dezia la mal adeuina. [711]
Cada vno con su ventura. [142]
Comer verdura y echar mala ventura. [158]
Hadas malas [y] coraon ancho. [363]
Hadas malas me fizieron negra, que yo blanca era. [365]
Poco qued[a] de las hadas malas. [537]
Quien hadas malas tiene en cuna o las pierde tarde o nunca. [580]
3.2. En RVF tamn podemos advertir distintos tipos de relacins sociais entre persoas
no perodo tardomedieval. Para empezar, un considerable nmero de refrns constite
un reflexo do sistema feudal dos distintos reinos cristins peninsulares (vxase Riu
1999:271-84), das complexas relacins de vasalaxe e das mutuas prestacins poltico-
militares entre seores e vasalos, como a proteccin e cesin de terreos (feudos) e a
prestacin militar e a axuda financeira, mesmo tendo en conta o carcter especial do
sistema feudal dos reinos hispnicos de Aragn, Navarra, Castela e Len17. Desta
maneira, amosan unha xerarqua social organizada en estamentos sociais: a nobreza
(bellatores), o clericato (oratores) e os traballadores. Por enriba deles est a figura do
rei, mxima autoridade poltica e xudicial. Estes refrns manifestan con diversos
matices a autoridade real do monarca, as relacins entre seores e servos, aparecendo
os diferentes tipos da estratificacin social tales como cabaleiros, escudeiros, amos,
vilns ricos, labradores, etc
Alla van leyes do quieren reyes. [81]
El rey va do puede [y] no do quiere. [296]
Biua el rey, daca la capa. [129]
Mata, que el rey perdona. [434]
Todo es dicha comer en palaio. [684]
Mas valen migajas de rey que atico de cauallero. [429]
A escudero pobre, rapaz adeuino. [6]
Tan bueno es Pedro como su amo. [689]
Se ben certo que algns reflicten certa condescendencia co poderoso ([320], [640]),
son numerosos os que constiten unha forte crtica social, concentrada nos estamentos
superiores ([81], [238], etc) e nos novos ricos, os vilns enriquecidos18 ([466], [573]):
Donde no esta su dueo esta su duelo. [210]
En lugar de seorio no hagas tu nido. [313]
Faz lo que te manda tu seor y posate con el a la mesa. [320]
Sirue a seor noble, avnque sea pobre. [640]
De ombre heredado no te veras vengado. [238]
Dueos dan [y] sieruos lloran. [214]
17
Recordemos a coecida afirmacin do historiador Snchez Albornoz, que consideraba Castela como un
illote de homes libres fronte Europa feudal.
18
Orixinados fundamentalmente, como analiza Riu (1999:287-288), pola doazn e repoboacin de terras
casteln-leonesas longo do val do Douro.

fuego
En burla[s] ni en veras con tu seor no partas peras. [301]

Ni siruas a quien siruio, ni pidas a quien pidio. [466]
Quando el villano esta rico ni tiene pariente ni amigo. [573]
Uno piensa el vayo y otro el que lo ensylla. [699]
Como podemos observar nos refrns anteriores, parece que o home tardomedieval tia
unha concepcin ntida da forte xerarquizacin social e dos poderes das clases
dominantes fronte s esferas sociais inferiores; a acritude, cando se d, claramente
manifesta nos casos de medro social e econmico do novo rico, do viln enriquecido.
Normalmente, esta crtica social desemboca, sen orientala a unha figura social concreta,
nunha invectiva contra as propiedades do dieiro ([539], [625]), en ocasins
estremecedora ([401]):
Por el dinero bayla el perro. [539]
Quien dinero tiene alcana lo que quiere. [625]
La pobreza es [escala] del infierno. [401]
Pola contra, moitos dos refrns amsannos as relacins entre iguais, en concreto, entre
o pobo. Podemos observar, as, os tratos entre aldens compadres ([14], [207], etc), ou
consellos para o casamento ([20], [209]):
Al buen conpaon, buena conpaia. [14]
Del pan de tu compadre buen atico al ahijado. [207]
De conpadre a conpadre chinche en el ojo. [222]
Comadre andariega donde vo alla vos hallo. [161]
Mal me quieren mis comadres por que digo las verdades. [410]
Antes que te cases cata que fazes, que no es udo que assi desates. [20]
De la mala muger te guarda y de la buena no fies nada. [209]
Dentro destas relacins entre iguais, tamn podemos observa-las complicadas relacins
co vecio, algunhas veces positivas ([165], [590], [696], etc) anda que outras
desprendan certa desconfianza ([199], [248], [712], etc):
Cierra tu puerta y alaba a tu vezino. [165]
Quien ha buen vezino, ha buen maytino. [590]
Uezinas a vezinas a las vezes se dan harinas. [696]
No ay reyna syn su vezina. [473]
Quando touieres vn mal vezino, no ruegues que se te vaya [porque] no venga
otro peor. [593]
El que no tiene casa de suyo en cada barrio es vezino. [314]
Duerme con tu enemigo y no con tu [vezino]. [199]
El mal vezino vee lo que entra [y] no lo que sale. [248]
Mal que no te sabe tu vezino, ganancia te es. [438]
Uezina mala haze a su vezina con alhaja. [712]
Quien solo come su gallo, solo ensylle su caballo. [595]
Fue a mi vezina [y] avergoeme; bolvi a mi casa [y] consoleme. [333]
Dos refrns anteriores desprndense os tratos de igual a igual, a camaradera entre os
compoentes da mesma clase social a mis humilde (como en [14], [207], [222] ou
[410]), as recomendacins ticas e normas de comportamento ante o semellante ([165],

fuego
[696], [199], [248], etc) e ante a toma de esposa non exento de misoxinia ([20] e
[209]).
Outros moitos basanse nas relacins familiares e grazas a eles podemos ser
testemuas dos enredos da vida domstica do mundo baixomedieval. Estes refrns
poen de manifesto as relacins conxugais ([95], [452], [271]), algns deles
maliciosos ([478], [574], [356]), onde sobrevoa o adulterio ou unha feroz misoxinia
([209], [374]):
A cabo de iento aos, marido, soy[s] zarco. [95]
Hablando [y] andando, marido, a la horca! [356]
No creays marido lo que vierdes, sino lo que yo os dixere. [478]
Marido, lleuad el artesa y yo el edao, que me pesa como el diablo. [452]
Pense que no tenia marido y comime la olla. [559]
Que placer de marido? La era ardida y el biuo. [574]
Donde eres ombre? Del aldea de mi muger. [234]
En casa del mezquino mas manda la muger que el marido. [271]
De la mala muger te guarda y de la buena no fies nada. [209]
La muger [y] la gallina por andar se pierde[n] ayna. [374]
Boa parte deles empregan para a sa formulacin lingstica sexa cal sexa a sa
intencin enunciativa a realidade inmediatamente circundante, como son os distintos
membros familiares:
De que murio mi padre? De achaque. [231]
Fijo eres [y] padre seras: qual fizieres, tal avras. [323]
Halle quien lo demandasse a mi madre y no quien lo diesse a mi padre. [367]
Bien cuenta la madre, mejor cuenta el ynfante. [134]
Castigame mi madre, y yo tronpogelas. [166]
A mi fijo loano no me lo erquen quatro. [33]
Bien se que me tengo en mi fija Marihuela. [139]
Fijo no auemos y nombre le ponemos. [317]
Fijo ageno: metelo por la manga [y] saldr al seno. [321]
Lleuar mala noche [y] parir fija. [380]
Llorarte he abuelo agora que [no] puedo. [398]
Mas erca tengo mis dientes que mis parientes. [456]
Cuando el villano esta rico ni tiene pariente ni amigo. [573]
Quien con cuados va a la yglesia sin parientes sale della. [603]
Quien ha mal diente, ha mal pariente. [618]
Mentres que algns revelan as actividades domsticas s que quedaban reducidas as
mulleres ([384], [407]), atopamos outros nos que se poden rexistrar temas que nos
poden resultarnos tan actuais coma a arrogante concepcin das madrastas ([449],
[583]), as difciles relacins cos sogros ([77], [98] [666]) ou os enfrontamentos do
testamento e a herdanza ([127], [428]):
La muger que poco vela tarde faze luenga tela. [384]
Las manos en la rueca [y] los ojos [en] la puerta. [407]
Madrastra, el nombre le abasta. [449]

fuego
Quien no cree a buena madre crea a mala madrastra. [583]

Avnque mi suegro sea bueno, no quiero perro con enerro. [77]
Suegra, ni de barro buena. [666]
Como se entiende? Como ruyn en casa de suegro. [177]
A vos lo digo nuera, entendeldo vos mi suegra. [98]
Haxa la enlodada: ni biuda ni casada. [360]
Buena olla y mal testamento. [127]
Mete el gallo en tu muladar y saldra heredero. [428]
Por outro lado, algns refrns evidencian a complicada relacin do home medieval
casteln co diferente: mstrannos a difcil convivencia das tres culturas e espellan a
desconfianza ante a cultura descoecida, dicir, a de xudeus e rabes. A poboacin
xuda habitaba barrios separados e exercan a medicina ou dedicbanse comercio ou
prstamo, actividades econmicas que lles reportaban considerables beneficios e que
motivaba a animadversin dos cristins (vxase Riu 1999:321). Esta xenreira
concrtase nunha visin xeralmente pexorativa do pobo xudeu ([373], [397]),
chamando desconfianza pola prctica da usura ([62]), ademais de amosar un lixeiro
coecemento das sas prcticas relixiosas e do seu modo de vida (sobre todo, da festa
do Sabbat: [105], [283], [371]):
Judio haz tahabula, sy no perdid[o] has la mula. [373]
La labor de la judia: afanar de noche [y] folgar de dia. [397]
Al judio dalde vn palmo y tomara quatro. [62]
Achacoso como judio en viernes. [105]
El judio por medrar y el sabado a la puerta. [283]
Judio toma buen sabado [y] no quiere gallina furtada. [371]
Unha aversin semellante dos xudeus era a sentida polos habitantes dos reinos
cristins peninsulares cara poboacin que profesaba a relixin islmica, tanto a que
resida en al-ndalus como a que habitaba nos reinos cristins (mudxares e mulads),
sobre todo durante a baixa Idade Media, poca de claro predominio cristin, xa que
trala derrota almohade das Navas de Tolosa en 1212, o territorio andalus foise
reducindo progresivamente ata consolidarse o reino nazar de Granada, ultimo reino
islmico peninsular (vxase Riu 1999:523 ss.). A desconfianza e a degradacin do
conxunto islmico xeneralizada ([265], [307]), en ocasins herdeira da memoria das
cruzadas e das loitas seculares ([341], [450]). Porn, chama a atencin a presenza de
antropnimos rabes ou mozrabes (Haxa, Maote, etc), tal vez debida trato cotin e
natural entre mbalas culturas:
En casa del moro no fables algarauia. [265]
En vino ni en moro no pongas tu tesoro. [307]
Guay de ti Iherusalem que estas en poder de moros. [341]
Mientras mas moros mas ganancia. [450]
Horro Mahoma: ient aos por seruir. [361]
Haxa no tiene que comer [y] combida huespedes. [349]
[Hazelo] Haxa [y] aotan a Maote. [355]
De donde a donde Haxa con aluanega? [242]
Haxa la enlodada: ni biuda ni casada. [360]

fuego
3.3. Do conxunto de refrns analizado desprndense algunhas das diversas ocupacins

e oficios que desempeaba o home casteln medieval, reflectindo na sa formulacin,
en moitos casos, os tpicos e prexuzos que normalmente se lles atribuan. Destacan os
referentes artesanado nos ncleos urbanos (como analiza Riu 1999:487), tales como
ferreiros, zapateiros, muieiros, costureiros, etc, que comezan a unirse e a organizarse
en corporacins gremiais, parte de pousadeiros, barbeiros, mdicos e outros, algns
deles conformaran a pequena burguesa emerxente:
A rio buelto ganania de pescadores. [82]
Pescador de anzuelo a su casa va con duelo. [561]
Barbero: loco o parlero. [108]
De al me vengue Dios que del pastor agua [y] nieue. [228]
Por mas que me digades, mi marido es el pastor. [560]
Fazeys la cuenta sin la huespeda. [332]
Buena prenda tiene la hornera. [133]
Tornaos a vuestro menester, que apatero soliades ser. [691]
El perro del ortelano: ni come las veras ni las dexa comer. [261]
Entre dos amigos: vn notario [y] dos testigos. [273]
En casa del herrero cochillo mangorrero. [278]
El fisico de Orgaz que cataua el pulso en el ombro. [285]
Miedo guarda via que no viadero. [435]
Por demas es la citola en el molino, si el molinero es sordo. [531]
Ese pierde feria el que no tiene que venda. [304]
Moitas destas profesins desapareceron hoxe en da (balesteiros, albardeiros, cosarios,
odreiros, albogueros, gritaderas, etc) ou cambiaron a sa denominacin (alfaiate por
xastre):
Ballestero [que mal] tira presta tien la mentira. [117]
Ballestero tuerto: quebralde el ojo, cataldo moerto. [134b]
Ballestero malo a los suyos tira. [111]
Alegras alba[r]deros que el valago se arde. [29]
De cosario a cosario no se pierden sino los barriles. [232]
Eso me da odrero que baruero. [252]
En casa del alboguero todos son albogueros. [269]
Hallado aueys la gritadera. [351]
Donde venis, Rascada? Dcasa del rabadan de mi cuada. [190]
Fizeme albardan [y] comime el pan. [318]
El alfayate del cantillo fazia la costura de balde [y] ponia el filo. [280]
Tamn aparecen determinadas profesins marxinais ou estigmatizadas socialmente
(coma os casos do ladrn, a prostituta ou a alcaiota19); parte doutras profesins
reservadas s mulleres (vxase Riu 1999:456; 507), como fiadeira ou ama de cra,
19
Probablemente, estas das ltimas profesins sexan as que mis interese poden espertar na reconstrucin
sociolxica na actualidade; para unha anlise con maior profundidade, vxase o estudo de Calero
Fernndez (1993) sobre as figuras da prostituta e a alcaiota no refraneiro espaol. Por outro lado, a
mesma autora (1991) analiza o refraneiro que incle profesins e oficios que eran considerados propios
de mulleres.

fuego
ademais de carpideira (supra, [351]) e adivia; refrns que empregan normalmente

tales oficios cun sentido pexorativo na sa formulacin:
Pelean los ladrones y descubrense los hurtos. [528]
Por vn ladron pierden iento meson. [546]
Ladron [y] boz mayor. [390]
A dineros tomados, braos quebrados. [8]
Fabla Marta, responde Justa: vna puta a otra busca. [327]
Mas pobre esto que puta en Quaresma. [442]
Ni de estopa buena camisa, ni de puta buena amiga. [468]
Putas y tuertos, todos somos bueltos. [556]
No ay espada syn vuelta, ni puta syn alcahueta. [479]
Tanto se da por mi como las putas por Apariio. [672]
Ama sodes, ama, mientra el nio mama. [64]
Duea que mucho mira poco fila. [237]
Todo es menester quanto Marta hila y Pedro deuana. [678]
Por outro lado, atopamos un refrn que se fai eco da atribucin do salario ([510]), e
incluso outro deixa claro o fin da xornada laboral ([660]):
Obra fecha, dinero espera. [510]
Sol puesto, obrero suelto. [660]
3.4. Nos refrns que integran RVF posible atopar gran variedade de tipos humanos.
As comprobamos que polo noso refraneiro pasean todo tipo de personaxes
prototpicos, fsica e moralmente, tales como bebedores, tolos, cornudos, coxos,
tiosos, beatas, calvos, tortos, cobizosos, etc. Trtase, en boa medida, de estereotipos
configurados pola mentalidade popular (estreitamente relacionados en ocasins co
apartado anterior no que analizabmo-las profesins), s que se lles atriburon trazos
arquetpicos que perduraron durante sculos20:
Que tacha beuer con borracha! [587]
So mala capa yaze buen bebedor. [648]
Avnque el dezidor sea loco, el escuchador sea cuerdo. [76]
El loco do falla vn dinero busca otro. [282]
Mas sabe el loco en su fazienda que el cuerdo en el ajena. [422]
Otro loco ay en el bao. [505]
Quien de locura enferma, tarde sana. [596]
Uayase Mocho para cornudo. [714]
Yo a vos por onrrar y vos a mi por encornudar. [722]
Cuando del coxo de amor muere, que fara el que andar puede? [616]
Dixo el tioso al peyne: esto era lo que no aviamos menester. [218]
20
Por exemplo, desta maneira estes mesmos personaxes poboan e son branco de gran parte da literatura
satrica aurisecular castel; recordemos como mostra, as tan coecidas composicins satrico-burlescas de
Quevedo nas que apunta contra os anteriores prototipos, tratndose, na maiora dos casos, de personaxes
estereotipados pola tradicin. Por outra parte, contamos cun interesante estudo de Combet (1971) sobre a
sociedade aurisecular, a sa xerarquizacin e tipos sociais a travs do refraneiro de Correas, no que se
recolle parte dos refrns anteriores.

fuego
Sea, que el tioso por pez verna. [639]

Beata con deuoion: tocas baxas [y] el rabo ladron. [119]
Como te feziste caluo? Pelo a pelo pelando. [151]
Caluo verna que caluo vengara. [155]
Mas vale tuerto que iego. [432]
El cobdiioso [y] el reboltoso presto se avienen. [297]
El debdor no se muera, que la debda pagarse ha. [245]
3.5. Unha cantidade considerable de refrns amsanos os seres vivos que rodeaban o
ser humano do baixo medievo, especies animais que podan resultar tanto beneficiosas
como molestas, danias ou perigosas. Entre as primeiras atopamos animais domsticos
e de compaa, como cans e gatos, ademais dos que reportaban algn tipo de beneficio
econmico, como as distintas bestas de labranza, tiro e carga e as aves de curral:
A otro perro con ese hueso. [34]
Can con rauia a su dueo muerde. [154]
Ladreme el perro y no me muerda. [375]
Quien quiere a Beltran, bien quiere a su can. [610]
Uidose el perro en bragas de erro. [707]
A la luenga toma el galgo a la liebre. [51]
Buen amigo es el gato si no que rascua. [115]
Gato maullador: nunca buen caador. [335]
Mandan al gato [y] el gato manda a su rabo. [430]
Sardina que gato lieua galduda va. [646]
Cada gallo en su muladar. [157]
Erguido como gallo de cortijo. [298]
Aldeana es la gallina [y] comela el de Seuilla. [40]
Biua la gallina con su pepita. [128]
Holgar gallinas, que muerto es el gallo. [350]
La mujer [y] la gallina por andar se pierde[n] ayna. [374]
Los pollos de Marta piden pan y danles agua. [381]
s anteriores terimoslles que engadi-las recorrentes referencias s distintos tipos de
gando vacn, ovino, porcino e cabalar. A aparicin constante destes animais na masa
paremiolxica do noso corpus parece evidenciar o gran peso que tian na economa, o
que nos amosa a intensa actividade pecuaria que despegou a partir do sculo XI, tanto
nos reinos cristins coma en al-ndalus21, como anota Riu (1999:285-86):
A do yra el buey que no are. [75]
A buey viejo, enerro nueuo. [83]
Buey suelto bien se lame. [116]
Pelean los toros y mal para las ramas. [550]
Mata vacas [y] carneros, [y] dame vn cornado de bofes. [457]
Cuando te dieren la vaquilla, acorre con la soguilla. [600]
21
Ademais contamos con diversos estudos que analizan a presenza do mundo equino no conxunto
paremiolxico na antigidade clsica (Cascajero 1999 e Cantera 2006) e no refraneiro ingls (Mrquez
1994). Para o refraneiro galego pode verse Groba (2010, 317-372) e tamn a anlise dese corpus que fai
neste mesmo nmero de Cadernos de Fraseoloxa Galega (pxs. 149-176).

fuego
Quando cae la vaca aguzan los cuchillos. [604]

Bezerrilla mansa mama a su madre y al agena. [140]
Oveja que bala, bocado pierde. [522]
Cabra va por via, qual madre tal fija. [164]
Mal se cubre la cabra con el rabo. [426]
A cauallo comedor, cabestro corto. [5]
Mas quiero asno que me lieue que cauallo que me derrueque. [423]
O me daras la yegua o te matare el potro. [524]
Uno piensa el vayo y otro el que lo ensylla. [699]
Hallado ha Sanch[o] su roin. [353]
Asno malo cabe casa aguija. [47]
Dixo el asno al mulo: tirate alla orejudo. [208]
Mula blanca o vieja o manca. [418]
Si el juramento es por nos, la burra es nuestra. [651]
Bien sabe el asno en cuya casa rebuzna. [134a]
De rabo de puerco nunca buen virote. [215]
El diablo no es puerco [y] grue. [257]
Onbres con frio y cochinos fazen grand roydo. [521]
Entre os animais prexudiciais poderiamos destaca-la constante ameaza para o gando
que representan o lobo e o raposo, a perigosidade da serpe ou a molesta presenza das
chinchas, piollos e moscas:
Asno de muchos, lobos lo comen. [54]
Arremetiose Morilla y comieronla lobos. [63]
Burla burlando, base el lobo al asno. [137]
Ducha es la loba de la soga. [241]
El lobo faze entre semana por que el domingo no va a missa. [251]
Zorros en zorrera, el humo los echa fuera. [724]
Zorrilla que mucho tarda, caa aguarda. [725]
Con agena mano saca la culebra del forado. [145]
De conpadre a conpadre chinche en el ojo. [222]
Assi se mete como piojo en costura. [72]
En boca errada no entra moxca. [268]
E non falta a alusin erudita len
No es tan brauo el leon como lo pintan [472]
Moitos destes animais teen motivada a sa aparicin nunha base metafrica que a
mentalidade medieval lle atribua a cada animal: a astucia raposo e lobo; a
voracidade lobo; a braveza e forza len e touro; a mansedume ovella e boi;
etc. Outros orixnanse enfatiza-lo trazo distintivo polo que destacaba cada animal: a
velocidade da lebre ou a cor negra do corvo:
Burla burlando, base el lobo al asno. [137]
De lo contado come el lobo. [193]
Del lobo vn pelo y ese de la frente. [216]
Quien al lobo embia, carne espera. [564]
Zorrilla que mucho tarda, caa aguarda. [725]

fuego
El lobo y la [golpeja] todos son de vna conseja. [312]

Caldo de raposa: esta frio y quema. [176]
Asno de muchos, lobos lo comen. [54]
Arremetiose Morilla y comieronla lobos. [63]
No es tan brauo el leon como lo pintan. [472]
Pelean los toros y mal para las ramas. [550]
Oveja que bala, bocado pierde. [522]
El poluo de la oveja alcohol es para el lobo. [243]
A la luenga toma el galgo a la liebre. [51]
Bau que corre mas que liebre. [138]
Yo a buenas y vos a malas, no puede ser mas negro el cueruo que sus alas. [718]
3.6. A partir de algo cotin como a sa vestimenta, un pobo pode chegar a confeccionar
gran cantidade de refrns para poder expresar unha ampla gama de significados
metafricos e translaticios, como podemos comprobar, por exemplo, no estudo de
Biosca e Ripolls (1998) sobre as pezas de vestir na fraseoloxa catal. O lxico sobre a
indumentaria inserto no material paremiolxico de RVF pdenos facilitar, igualmente,
unha breve ollada vestimenta medieval. Podemos atopar, desta maneira, diferentes
tipos de pezas de vestir, tales como abrigos, camisas, togas, calzado, capas, bolsas de
coiro para garda-lo dieiro, etc:
A buey viejo no cates abrigo. [1]
Bolsa syn dinero digole cuero. [121]
Dos amigos de vna bolsa: el vno canta y el otro llora. [200]
Ni de estopa buena camisa, ni de puta buena amiga. [468]
Beata con deuoion: tocas baxas [y] el rabo ladron. [119]
En cabea loca no se tiene toca. [311]
La muger loca por los cabos merca la toca. [376]
Cada ruyn apato de lazo. [173]
apato roto o sano mas vale en el pie que en la mano. [180]
Botas y gauan encubren mucho mal. [120]
Por deseo de uecos mety el pie en vn cantaro. [557]
Ronron, tras la capa te ando. [638]
So mala capa yaze buen beuedor. [648]
Uaste feria y yo sin capa. [702]
Biua el rey, daca la capa. [129]
Algunhas destas pezas xa non se usan na actualidade ou o seu uso entrou en franco
retroceso (como gabns, carapuchas, calzas, albanegas, etc), engrosando o nmero de
refrns que conservan no seu enunciado verdadeiros arcasmos lxicos22 referentes a
obxectos obsoletos e desusados s que antes fixemos referencia:
De donde a donde Haxa con aluanega? [242]
22
Recordemos que Anscombre di que unha das caractersticas que se ofrecen normalmente do refrn que no
enunciado deste han sido depositados objetos y costumbres pasados (Anscombre 1999:25).

fuego
Por si o por no, marido seor, poneos vuestro capirote. [536]

Yo le digo que se vaya y el descalase las bragas. [720]
Outros refrns non fan referencia a pezas de roupa especficas, senn a materiais como
as teas para confecciona-la vestimenta ([36]) ou a outros utensilios para a hixiene
persoal ([218]), ademais de distintos complementos ornamentais como aneis ou alfaias
([509], [649], [712]):
Adoba tu pao, y pasaras tu ao. [36]
Dixo el tioso al peine: esto era lo que no aviamos menester. [218]
Onrra syn prouecho, anillo en el dedo. [509]
Sy se perdieron los anillos, aqui quedaron los dedillos. [649]
Uezina mala haze a su vezina con alhaja. [712]
3.7. No noso corpus textual documntase diverso enxoval domstico caracterstico do
medievo. Desta maneira, na enunciacin destes refrns atopamos utensilios para
actividades caseiras como o fiado (fusos, rocas, madeixas, alfinetes) ou utensilios de
cocia e outros obxectos para a manipulacin de alimentos (coitelos, mazos, farneiros,
artesas, borteis, olas, caldeiras, etc):
Guay del huso quando la barua no anda de suso. [340]
Rehilar tortero, que el huso es de madero. [632]
Las manos en la rueca [y] los ojos [en] la puerta. [407]
Assi se consuela quien sus madexas quema. [90]
Guay de gachas: a tal hora comidas con punta de alfilel. [337]
Corta mao, que de fierro eres. [169]
Agua coje por farnero23 quien cree de lijero. [37]
Marido, lleuad el artesa y yo el edao, que pesa como el diablo. [452]
Al hombre pobre, taa de plata [y] olla de cobre. [73]
Buena olla y mal testamento. [127]
Ollilla que mucho hierue sabor pierde. [517]
Si [se] quebro la olla. Sino he aqui los caxcos. [663]
Dixo la sarten a la caldera: tirate alla culnegra. [213]
El viejo y el horno por la boca se escallentan. [263]
Ademais rexistran instrumentos de labranza e utensilios de uso agrcola ([56], [70], etc)
ou aparellos para a caza e a pesca ([45], [150], [215]), ademais de cntaras para o
transporte de lquidos e mercadoras ([101], [61], [141], etc):
Assi se sacude como granizo [de] albarda. [56]
A la vejez alad[a]res de pez. [70]
A buey viejo, enerro nueuo. [83]
Quien bueyes ha menos, enerros se le antojan. [570]
23
A palabra farnero, segundo o Nuevo Tesoro Lexicogrfico de la Lengua Espaola, con este significado
aparece por primeira vez recollida no dicionario de Salv (1846), remitindo forma harnero. Con tal
forma, xa se recolle no Vocabulario de Nebrija (1495), que lle d o valor de cribrum. Podera ser
equivalente da locucin galega coller auga cun cribo realizar unha accin intil, porque o cribo non
garda lquidos.

fuego
Ajonje, dixo Luzia al odre. [45]

Cedauelo nueuo tres dias en estaca. [150]
De rabo de puerco nunca buen virote. [215]
Achaque al odre que sabe a la pez. [101]
Al lauar de los estos faremos la cuenta. [61]
Cantarillo que muchas vezes va a la fuente o dexa el asa o la fruente. [141]
Cobdiia mala saco rompe. [146]
De cosario a cosario no se pierden sino los barriles. [232]
Entre os obxectos destinados lecer, chama a atencin un conxunto de refrns que fan
mencin de diversos instrumentos musicais (como ctolas, zanfonas, pandeiros,
albogues, etc):
Ayna faremos nada syn vn pandero. [102]
En casa del alboguero todos son albogueros. [269]
En manos esta el pandero de quien lo sabra taer. [299]
Lo que dize el pandero todo es vero. [392]
Por demas esta la citola en el molino, si el molinero es sordo. [531]
Uiejo es el alcaer para fazer ampoas. [708]
A presenza e riqueza deste tipo de lxico nestes refrns testemua da importancia
concedida msica e sa execucin na vida coti da baixa Idade Media, como se
desprende do estudo de Fasla (1998), centrado nos termos musicais no refraneiro
espaol tardomedieval.
3.8. Por outra parte, un considerable nmero de refrns fan referencia s aspectos
alimenticios e gastronmicos da poca. O pan e, por ende, a sa materia prima, a
faria constite a base alimenticia: moitos son os refrns referidos pan como
alimento indispensable, do que posible apreciar diferentes calidades ([50], [585],
[549]). O vio tamn est presente en diversos refrns:
Agua tras harina va. [103]
Der[r]amadora de la harina, allegadora de la eniza. [205]
Mollina en la casa que no ay farina. [433]
Uezinas a vezinas a las vezes se dan harinas. [696]
A pan duro, diente agudo. [3]
A pan de quinze das, hambre de tres semanas. [23]
A mengua de pan, buenas son tortas. [48]
A mal venta, pan pintado. [50]
A poco pan, tomar primero. [67]
Bocado de mal pan: no lo comas ni lo des a tu can. [132]
Del pan de tu compadre buen atico al ahijado. [207]
El pan comido, la conpaia desfecha. [286]
Llueua o no llueua, pan ay en Orihuela. [404]
Pedao de pan de enteno: primero en el cuerpo que en el [suelo]. [549]
Quien no quiere pan de trigo comalo de euada. [585]
Tanto pan como queso. [675]
Todos los duelos con pan son buenos. [686]
En la mesa del rey cabe vn panezillo. [277]

fuego
Dineros en manga, tanto vino como agua. [226]

En vino ni en moro no pongas tu tesoro. [307]
Suelas y vino andan camino. [657]
Outros alimentos e comidas que satisfacan o apetito medieval, tal e como se desprende
do noso corpus, son a carne de porco ou de ave, o peixe, gran diversidade de froitos,
verduras e hortalizas, etc, que relacionan, en ocasins, estes alimentos coas esferas de
menor extraccin social ([633], [416]), ou que se erguen como prototipo da
insignificancia e humildade ([59], [122]):
A do pensays que ay toinos, no ay estacas. [17]
A mengua de carne buenos son pollos con toino. [106]
Tribulaion, hermanos, entre dos, tres pollos. [685]
Echa otra sardina que otro ruyn viene. [303]
Quien pees quiere el rabo se remoje. [589]
Manos duchas comen truchas. [447]
Reuanete y queso tienen la corte en peso. [633]
Gracias a Gerena que lleua las mananas o cales. [345]
Al ombre harto las eresas le amargan. [59]
Blanca con frio no vale vn figo. [122]
Poco por vuas quando no las ay. [533]
Comer vua y cagar razimo. [167]
Mas quiero cardos en paz que no salsa agraz. [416]
Sabeldo coles que espinacas ay en la olla. [647]
El perro del ortelano: ni come las veras ni las dexa comer. [261]
Regostose la viaje: a los bledos ni dexo verdes ni secos. [627]
Tamn se poden atopar outros produtos de orixe vexetal para a forraxe ou usos non
alimenticios:
Cada gorrion con su espigon. [143]
Con estos derechos salen los co[g]onbros retuertos. [149]
Huy del perexil y nasiome en la frent.e [347]
Entre gauilla [y] gauilla fanbre amarilla. [316]
No este la tienda syn alhea. [490]
Uiejo es el alcaer para fazer ampoas. [708]
Como pode comprobarse, algns dos refrns anteriores reflicten a accin de comer
como acto social ([67], [286]); outros evidencian o cultivo da vide, faenas agrcolas
([533], [167], [362]) ou actividades pesqueiras ([303], [589], [447]).
A poco pan, tomar primero. [67]
El pan comido, la conpaia desfecha. [286]
Poco por vuas quando no las ay. [533]
Comer vua y cagar razimo. [167]
Harre alla por epas. [362]
Manos duchas comen truchas. [447]

fuego
3.9. Algns dos refrns rexistrados enmarcan determinados lugares ou contornas

naturais onde o home desenvolva a sa actividade laboral, xeralmente agraria (vias,
esterqueiras, muos, quintas, soutos, ros) ou gozaba do lecer (vendas, tabernas,
mesns), ou ben onde as mulleres tian a posibilidade de desenvolve-la sa vida social
(a fonte); en definitiva son paraxes naturais, rurais ou edificacins particulares para o
traballo ou a diversin:
A mala venta, pan pintado. [50]
A los pies y al soto. [65]
Si beuo en la tauerna, sino fuelgome en ella. [650]
Por vn ladron pierden iento meson. [546]
Andar toda la noche y amanecer en la posada. [86]
Cada gallo en su muladar. [157]
Mete el gallo en tu muladar y saldr heredero. [428]
El pajar viejo quando se enciende, malo es de apagar. [267]
Asna con pollino no va derecha al molino. [39]
Por demas es la citola en el molino, si el molinero es sordo. [531]
Erguido como gallo de cortijo. [298]
Cantarillo que muchas vezes va a la fuente o dexa el asa o la fruente [141]
Casa en canto y via en pago. [168]
Miedo guarda via que no viadero. [435]
Mete el gato en el garuanal que el dira la verdad. [421]
De [monte] o de rio: oras cargado, [oras] vazio. [185]
Donde eres ombre? Del aldea de mi mujer. [234]
En el aldehuela, mas mal hay que suena. [262]
Por outro lado, os topnimos que se rexistran son, na sa gran maiora, peninsulares.
Entre estes, os mis setentrionais son Burgos, Jaca e Dueas; o mis meridional
Sevilla. Aparecen tamn Olmedo, Zoria, Toledo, Orgaz e Andjar, sendo Orihuela o
punto mis oriental. Contamos tamn entre estes o Camio de Santiago, que xa atraa
daquela un elevado nmero de peregrinos europeos desde o sculo XI (Riu 1999:312):
A cabo de rato, Andujar. [12]
Aldeana es la gallina [y] comela el de Seuilla. [40]
Ala el rabo, ruia, que vanse los de Olmedo. [44]
Campanillas de Toledo, oygo vos y no vos veo. [174]
En Jaca a dinero vale la vaca. [274]
El fisico de Orgaz que cataua el pulso en el ombro. [285]
El dardillo de Burgos: quitaldo y sease vuestro. [308]
Los perros de orita: pocos [y] mal auenidos. [387]
Llueua o no llueua pan ay en Orihuela. [404]
Ruyn con ruyn, que assi casan en Dueas. [635]
Sabeys a Orihuela, desde juego soys fuera. [667]
Os topnimos extrapeninsulares son Flandes, Roma e Xerusaln (dous centros de
peregrinacin da cristiandade):
Quien lengua ha, a Roma va. [563]

fuego
Guay de ty Iherusalem que estas en poder de moros. [341]

O todo a Flandes o todo a fondo. [512]
Algns dos refrns anteriores, como podemos ver en [40] ou [44], pretenden confronta-
la vida alde fronte a urbana; pero outros non parecen motiva-la aparicin do topnimo
mis que pola conformacin da rima intencionada nunha estrutura bimembre ([274],
[404], [667], [174], [144] e [563]).
3.10. Moitos reflicten as actividades cotis nas que o home tardomedieval deba
emprega-lo seu tempo. As, podemos atopar diversas actividades agrcolas ([71], [362],
[520], [661]), domsticas ([310], [678]), ldicas ([482], [57]) e incluso punitivas ([32],
[8]), ou ben actividades humanas naturais como comer ([247], [620], [158]) ou parir
([380] e [540]), por exemplo:
A este preio vendimiado es lo mollar. [71]
Harre alla por epas. [362]
O avn el rabo esta por desollar. [520]
Segar o gauillar o guardar la era. [661]
Avn no ensyllays [y] ya caualgays. [30]
Quien solo come su gallo, solo ensylle su caballo. [595]
Aotenme en concejo y no lo digan en mi casa. [32]
A dineros tomados, braos quebrados. [8]
Este lugar no fila delgado sino gordo y mal filado. [310]
Todo es menester quanto Marta hila y Pedro deuana. [678]
No juego a los dados, mas fago peores baratos. [482]
A cuenta vieja, baraja nueua. [57]
En casa llena ayna se faze ena. [247]
Quien a mesa agena yanta, mucho come y nunca se farta. [620]
Comer verdura y echar mala ventura. [158]
Lleuar mala noche [y] parir fija. [380]
Peor es parir a medias y no saber de quien. [540]
A maiora das actividades cotis citadas, para a sa enunciacin dentro do refrn,
reflicten os labores e as faenas propias do campesiado e dos estratos sociais mis
humildes, feito que pode evidencia-la motivacin popular destes refrns.
3.11. Neste corpus textual atopamos tamn numerosos refrns de natureza gnmica.
Trtase de autnticos preceptos morais que, como afirma Olaeta Rubio (1997:451,
tomado de Combet), encerran unha das funcins principais do refrn, que a de
constiturse como un cdigo del saber y de la moral de una comunidad24. Son, en
definitiva, normas de comportamento social e individual, de carcter sentencioso,
universal, que pretenden guia-la vida en sociedade ([89], [60], [96], etc), ou erixirse
como preceptivas ticas que invitan precaucin e discrecin ([113], [197], [279],
24
O refrn como reflexo da sabedora popular e a sa capacidade moralizadora respecto comunidade vense
repetidos xa desde as mis antigas compilacins paremiolxicas castels; vxase Bernal Rodrguez
(1996:XVIII-XX) en relacin a Philosopha Vulgar, ou Alonso Hernndez (2005:16) verbo do Teatro
Universal de Proverbios. Esta intencin moralizadora, ademais, foi na prctica lexicogrfica hispnica un
recorrente criterio de seleccin e inclusin de paremias na macroestrutura da obra.

fuego
[682]), a actuar correctamente ([254], [654], [584], etc), a paga-las dbedas ([227],
[227b], [552]), e a outros tipos de preceptos morais:
Ayamos paz, y morremos viejos. [89]
Allegate a los buenos y seras vno dellos. [60]
A mal fecho, ruego y pecho. [96]
En buen dia, buenas obras. [254]
Lo que de de noche se faze de dia paree. [388]
No digas quien eres, que tu te lo diras. [469]
Quien merca y miente su bolsa lo siente. [584]
Ue do vas, como vieres assi faz. [705]
Buena es la tardana que faze la carrera segura. [113]
Di tu secreto a tu amigo y seras siempre su catiuo. [197]
Entone perdi mi honor quando dixe mal y oy peor. [279]
Tras pared nin tras seto no digas tu secreto. [682]
Duerme quien duerme y no duerme quien algo deue. [227]
Dineros y diablos no se pueden encobrir. [227b]
Paga lo que deues, sanaras del mal que tienes. [552]
Este grupo entrara no que Sevilla Muoz cualificou como paremias propiamente
dichas, isto , paremias relacionadas con aquellos consejos o soluciones dignas del
ser humano a situaciones vivenciales y con las observaciones sobre el comportamiento
del hombre (Sevilla Muoz 1993:15). De tono aleccionador contina a devandita
autora critican los defectos y nos ofrecen modelos de conducta. Podemos atopar mis
exemplos nos seguintes:
Agua coje por farnero quien cree de lijero. [37]
Echate a enfermar: veras quien te quiere bien o quien te quiere mal. [246]
El bien suena y el mal buela. [249]
En luengo camino y en cama angosta se conoen los amigos. [256]
El corcouado no vee su corcoua sy no el agena. [290]
Faz lo que te manda tu seor y psate con el a la mesa. [320]
Mas vale verguena en cara que manzilla en coraon. [413]
Mas vale rato presuroso que dia perezoso. [455]
No faze poco quien bien se defiende de otro. [462]
No con quien nases syno con quien paes. [487]
Quien bien tiene y mal escoje por mal que le venga no se enoje. [622]
Sanan las cuchilladas y no las malas palabras. [654]
A modalidade exhortativa caracterstica destes ltimos enunciados; de feito, nestes
formlase unha variada gama de ordes, prohibicins, consellos e recomendacins que
presentan o verbo en imperativo (ou subxuntivo, no caso das exhortacins negativas),
de manifesta funcin conativa ([320], [682], [705], etc). recorrente ademais a
estrutura condicional bimembre integrada por imperativo + futuro ([89], [60], [197] e
[246], entre outras).
Algns destes refrns, por outro lado, teen un carcter mis intimista; trtase de
reflexins existenciais acerca da vida e a morte ([417], [572], [715], [721]), da soidade
humana ([484], [700]), ou melanclicas meditacins verbo do amor afastado ou

fuego
perdido ([126], [677]), cargadas de forte lirismo e ton pesimista que exteriorizan o
intimismo do corazn humano medieval:
Muchos van a casa del muerto [y] cada vno llora su duelo. [417]
Quien bien te hara o se [te] yra o se te morra. [572]
Ya me mori y vi quien me lloro. [721]
Uno muere de atafea y otro la desea. [715]
No ay bien conosido fasta que es perdido. [484]
Un alma sola ni canta ni llora. [700]
Bien ama quien [nunca] oluida. [126]
Tan luee de ojos, tanto de coraon. [677]
3.12. Por ltimo, temos que salientar un pequeno grupo de refrns de natureza e fins
humorsticos, onde a graza e a comicidade son as notas dominantes, pretendendo
resalta-lo fondo festivo, algareiro ou ridculo da vida:
A como vale el quintal del fierro? Dame vn aguja. [97]
Justicia, mas no por nuestra casa. [369]
Mas vale con mal asno contender que la lea a cuestas traer. [444]
No es seso traer el asno en peso. [474]
Tu que no puedes, lleuame a cuestas. [688]
Na ledicia dalgns deles posible detectar certos matices irnicos e maliciosos:
Asna con pollino no va derecha al molino. [39]
Freylde un hueuo, que dos meree. [324]
Preguntaldo a Muon, que miente mas que yo. [562]
Quien juro no me engao. [613]
Mentres que o humorstico doutros raia poeticamente no surrealista:
Creeys en Dios? En inta esta la grulla y no lo sabe el [puerco]. [170]
De mas estaua la grulla al fuego dando la teta al asno. [202]
No cabemos al fuego y pario mi suegr[a]. [497]
Por deseo de uecos mety el pie en vn cantaro. [557]
Como podemos observar, nos enunciados anteriores, a nota de humor basase tanto na
irona ([369], [303], [562], [613] ou [39]) coma na expresin hiperblica ([474], [444],
[97], [557]), parte das que presentan situacins imposibles ou ridculas pola sa
extravagancia e irrealidade ([202], [170], [497]).
3.13. Para finalizar este breve percorrido polo refraneiro medieval, temos que destaca-
lo feito significativo de que refrns forxados en pocas moi remotas do noso devalar
histrico gocen anda hoxe de gran vitalidade. longo da evolucin histrica do
casteln, estes refrns experimentaron un proceso de actualizacin e anovamento
(como observa Garca-Page Snchez 1997:276) mediante procedementos de
adaptacin, variacin e reformulacin que os configuraron paulatinamente tal como os
coecemos na actualidade. ampla a lista destes refrns que nos acompaaron s
falantes da lingua castel longo de varios sculos; dos rexistrados en RVF
poderiamos cita-los seguintes

fuego
A otro perro con ese hueso. [34]

A mengua de pan buenas son tortas. [48]
A rio buelto ganania de pescadores. [82]
Cantarillo que muchas vezes va la fuente o dexa el asa o la fruente. [141]
Cria cueruo, sacarte ha el ojo. [152]
El alfayate del cantillo fazia la costura de balde [y] ponia el filo. [280]
Mas vale paxaro en mano que no bueytre bolando. [419]
Mientras mas moros mas ganancia. [450]
No cabemos al fuego y pario mi suegr[a]. [497]
Para cada puerco ay su Sant Martin. [529]
Ue do vas, como vieres assi faz. [705]
Podemos comprobar como a actualizacin dos refrns anteriores se foi realizando
mediante diversos procedementos, tales como a variacin fnico-ortogrfica (cuchillo
por cochillo [278], veces e deja por vezes e dexa [141], peces por pees [589], etc), a
morfoloxa (cuervos por cuervo [152]), a transmutacin lxica (ciento por bueytre
[419], abuela por suegra [497]) ou a substitucin sinonmica (cerdo por puerco [82]),
entre outros.
4. Conclusins
No presente traballo, partindo da concepcin do refrn como un reflexo da sociedade
do seu tempo, tratamos de realizar unha breve aproximacin a algns dos aspectos
socioculturais, polticos e econmicos que caracterizaban Castela e os restantes reinos
cristins peninsulares a finais da Idade Media. Pretendemos comprobar como, a partir
dun pequeno corpus de refrns fixado por escrito como demostra Bizzarri cara fin
do sculo XV, podiamos coecer dunha maneira xeral e aproximativa determinados
trazos que marcaban a existencia coti do ser humano tardomedieval. Desta maneira
poderase ratifica-lo carcter interdisciplinar da paremioloxa como instrumento moi
valioso hora de intentar coecer e comprende-la cultura e a sociedade dun pobo
nunha poca determinada, pretrita ou actual, corroborando as unha tese presentada e
desenvolvida por diversos autores. Polo tanto, no noso traballo pretendemos establecer
un itinerario para a anlise dunha pequena cata no refraneiro da ltima fase da Idade
Media; as nesta aproximacin mundo cotin da fin do Medievo tivmo-la
posibilidade de observar, a travs da formulacin lingstica dos diversos refrns
recompilados en RVF, as prcticas relixiosas que rexan a vida diaria do ser humano da
poca, a xerarqua feudal organizadora da sociedade, as diversas actividades humanas e
profesionais exercidas polo home medieval, a sa vestimenta, os utensilios domsticos
e os animais que formaban parte da vida coti del. Porn, unha anlise pormenorizada
desta masa paremiolxica aqu recollida constituira un traballo que, como apunta
Forgas Berdet (1993:39), s podera ser realizado por especialistas nas diversas
materias que analizamos historia, economa, socioloxa, gastronoma, etc, mediante
un labor conxunto con paremilogos e etnolingistas. Este tipo de traballo sera capaz
de manifestar toda a riqueza cultura que contn o presente refraneiro.

fuego
5. Referencias bibliogrficas
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (1999): Locucins e enunciados fraseolxicos.
Un lmite difuso, en Paremia 8, 20-4.
ANSCOMBRE, Jean-Claude (1999): Estructura mtrica y funcin semntica de los
refranes, en Paremia 8, 25-6.
BARNOV, Anatolij e DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (2008/2009): Aspectos tericos da
fraseoloxa. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia/Centro Ramn Pieiro
para a Investigacin en Humanidades.
BIOSCA I POSTIUS, Merc e RIPOLLS I DE LA FRAGUA, Roser (1998): Les
peces de vestir i la fraseologia, en Paremia 7, 69-4.
BIZZARRI, Hugo scar (1997): Una nota textual a los Refranes que dizen las viejas
tras el fuego a propsito del refrn ms vale traque que Dios vos salue, en
Scriptura 13, 217-23.
(2008): El refrn en el trnsito del Humanismo al Renacimiento. (La invencin de
la ciencia paremiolgica), en Paremia 17, 27-0.
BUITRAGO JIMNEZ, Alberto (1995/2008): Diccionario de dichos y frases hechas.
Madrid: Espasa.
CALERO FERNNDEZ, M. ngeles (1991): La imagen de la mujer a travs de la
tradicin paremiolgica espaola (lengua y cultura). Barcelona:
Publicaciones de la Universidad de Barcelona (tesis doctoral, en microfichas).
(1993): El mundo de la prostitucin en el refranero espaol, en Paremia 2, 245-
56.
(1998): Acerca de Dios y del demonio en la fraseologa espaola y catalana, en
Gerd WOTJAK (ed.) (1998): Estudios de fraseologa y fraseografa del
espaol actual. Frankfurt/Madrid: Vervuet/Iberoamericana, 155-94.
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2006): Diecisis expresiones y proverbios
latinos con el asno como protagonista, en Paremia 15, 9-6.
CASARES SNCHEZ, Julio (1950/1969): Introduccin a la lexicografa moderna,
Anejo LII de la Revista de Filologa Espaola. Madrid: CSIC.
CASCAJERO, Juan (1995) Oralidad e historia antigua: una nueva motivacin para el
estudio del universo paremiolgico, en Paremia 4, 105-16.
(1999) A la sombra del asno. Asnos, burros y jumentos en la Paremiologa
antigua, en Paremia 8, 113-17.
(2001) La descalificacin de la mujer en la Paremiologa latina, en Paremia, 10,
23-0.
(2002): La descalificacin de la mujer en la Paremiologa griega. Los Monsticos
de Menandro, en Paremia 11, 31-8.
COMBET, Louis (1971): La societ travers le Vocabulario de refranes de Correas,
en Recherches sur le Refranero castillan. Paris: Les Belles Lettres, 181-85.
CONDE TARRO, Germn (2008): Un alto en el trabajo: el descanso en los
refraneros castellano, francs y gallego, en Paremia 17, 59-9.
CORPAS PASTOR PASTOR, Gloria (1996): Manual de fraseologa espaola.
Madrid: Gredos.

fuego
CORREAS, Gonzalo (1627/1992): Vocabulario de refranes y frases proverbiales.

(Edicin de Vctor Infantes). Madrid: Visor.
COVARRUBIAS Y OROZCO, Sebastin de (1611/1995): Tesoro de la lengua
castellana o espaola. (Edicin de Felipe C. R. Maldonado revisada por
Manuel Camarero). Madrid: Castalia.
ECHENIQUE ELIZONDO, M. Teresa (2003): Pautas para el estudio histrico de las
unidades fraseolgicas, en GIRN ALCONCHEL, Jos Luis et alii (eds.):
Estudios ofrecidos al profesor Jos Jess de Bustos Tovar. Madrid:
Universidad Complutense, 1, 545-60.
FASLA, Dalila (1998): Conmutacin y sinonimia en el lxico musical del refranero
espaol del bajomedievo, en Paremia 7, 53-0.
FERNNDEZ SNCHEZ, Eulalio (1999): El refranero desde una perspectiva
cognitiva: convencionalizacin de las estructuras paremiolgicas, en Paremia
8, 179-82.
FERRO RUIBAL, Xess (1997): Deus e mailo demo no refraneiro galego, en
Paremia 6, 207-22.
FORGAS BERDET, Esther (1993): Cultura popular y cultura material: el refranero,
en Paremia 1, 35-4.
FORMENT FERNNDEZ, M. del Mar (2000): Hacer novillos, hacer campana o
hacer vaca: Qu fraseologa ensear?, en MARTN ZORRAQUINO, M.
Antonia e DEZ PELEGRN, Cristina (eds.) (2000): Qu espaol ensear?:
norma y variacin lingsticas en la enseanza del espaol a extranjeros.
Actas del XI Congreso de ASELE. Alcal: Universidad, 317-26.
GARCA DE CASTRO, Diego (1480?/2006) Seniloquium. (Traducin e edicin
crtica de Fernando cantalapiedra Erostarbe e Juan Moreno Ucls). Valncia:
Publicacions de la Universitat de Valncia.
GARCA-PAGE SNCHEZ, Mario (1990a): Propiedades lingsticas del refrn (I),
en Epos. Revista de filologa 6, 499-10.
(1990b): Aspectos fnicos en la configuracin de los refranes, en Notas y
estudios fraseolgicos 5, 77-21.
(1991): Locuciones adverbiales con palabras idiomticas, en Revista Espaola
de Lingstica 21:2, 211-64.
(1992): Lengua y estilo del refranero: repeticin y (re)creacin, en Anuario de
Letras 30, 89-31.
(1993): La funcin ldica en la lengua de los refranes, en Paremia 2, 51-8.
(1997): Propiedades lingsticas del refrn (II): el lxico, en Paremia 6, 275-80.
(2008): Introduccin a la fraseologa espaola. Estudio de las locuciones.
Barcelona: Anthropos.
GROBA BOUZA, Fernando (2010): A cabalo regalado non se lle mira o dente
Compilacin da fraseoloxa equina galega actual en Cadernos de Fraseoloxa
Galega 12, 2010, 317-372.
HERNANDO CUADRADO, Luis Alberto (1997): Estilstica del refrn, en Paremia
6, 327-32.

fuego
HOROZCO, Sebastin de (1580/20052): Teatro Universal de Proverbios. (Edicin,

introducin, ndices e glosario de Jos Luis Alonso Hernndez). Salamanca:
Ediciones de la Universidad de Salamanca.
INSTITUTO CERVANTES (2002): Marco comn europeo de referencia para las
lenguas: aprendizaje, enseanza, evaluacin. Madrid: Ministerio de
Educacin, Cultura y Deporte.
LZARO CARRETER, Fernando (1980): La lengua de los refranes, espontaneidad
o artificio?. Estudios de lingstica. Madrid: Ctedra, 219-32
MAL LARA, Juan de (1566/1996): Philosopha vulgar (Obras Completas, I). (Edicin
de Manuel Bernal Rodrguez). Madrid: Fundacin Jos Antonio de Castro.
MRQUEZ, Luis Francisco (1994): El mundo equino en las paremias inglesas y sus
correspondencias espaolas e italianas, en Paremia 3, 131-37.
NEZ, Hernn (1555/2001): Refranes o proverbios en romance. Madrid: Guillermo
Vzquez. (Edicin crtica de Louis Combet, Julia Sevilla Muoz, Germn
Conde Tarro e Josep Guia i Marn).
OKANE, Eleanor S. (1959): Refranes y frases proverbiales espaolas de la Edad
Media. (Anejo 2, de Boletn de la Real Academia Espaola). Madrid: RAE.
OLAETA RUBIO, Roberto (1997): Las paremias, un recurso didctico para la
enseanza de la lengua espaola, en Paremia 6, 451-58.
ORERO CLAVERO, Pilar (1997): El wellerismo en la tradicin paremiolgica
espaola, en Paremia 6, 459-64.
OULD MOHAMED-BABA, Ahmed-Salem (2005): Los refranes relativos a la
actividad artesanal y los oficios en la coleccin paremiolgica de Ab Yahy
Azzajjl alqurtub (s. XIII), en Paremia 14, 175-80.
REAL ACADEMIA ESPAOLA (2001): Nuevo tesoro lexicogrfico de la lengua
espaola (NTLLE) [CD-ROM].
RIU RIU, Manuel (19992): Edad Media (711-500). Manual de historia de Espaa, 2.
Madrid: Espasa Calpe.
RUIZ GURILLO, Leonor (1997): Aspectos de fraseologa terica espaola (Anejo
XXIV de Cuadernos de Filologa). Valencia: Universitat de Valncia.
SANTILLANA, igo Lpez de Mendoza, Marqus de (1398-1458 / 1995): Refranes
que dizen las viejas tras el fuego. (Edicin de Hugo scar Bizzarri). Kassel:
Reichenberger.
SEVILLA MUOZ, Julia (1993): Las paremias espaolas: clasificacin, definicin y
correspondencia francesa, en Paremia 2, 15-0.
(2004): El valor etnogrfico del refrn, en Cuadernos de etnologa de
Guadalajara 36, 307-20.
SEVILLA MUOZ, Julia e SEVILLA MUOZ, Carmen (1999): Los oficios a travs
de la Paremiologa: la Construccin en francs/espaol, en SIERRA, Lina;
BARRUECO, Sebastin; HERNNDEZ, Esther (coord.) (1999): Lenguas
para fines especficos VI. Investigacin y enseanza. Alcal de Henares:
Universidad de Alcal de Henares, 363-70.
SEVILLA MUOZ, Julia e BARBADILLO DE LA FUENTE, M. Teresa (2004): El
valor didctico del refrn, en Paremia 13, 196-04.

fuego
VALDS, Juan de (2008): Dilogo de la lengua. Edicin preparada y dispuesta para la

imprenta por M. Teresa ECHENIQUE ELIZONDO y DE LA CAMPA
GUTIRREZ, Mariano, a partir de la edicin de LAPESA MELGAR, Rafael.
Valencia: Tirant lo Blanch.
ZULUAGA OSPINA, Alberto (1980): Introduccin al estudio de las expresiones fijas.
Frankfurt / Berna: Peter D. Lang Verlag.

Florence Detry. Do literal figurado: descodifica-las expresins idiomticas na clase de LE
Do literal figurado: descodifica-las expresins

idiomticas na clase de LE 1
Florence Detry
Universitat de Girona / Universidad Europea de Madrid
Dentro do mbito da aprendizaxe das expresins idiomticas (EI) nunha lingua estranxeira (LE),
este estudo cntrase no gran papel cognitivo que pode ter unha reflexin analtico-inferencial
sobre a imaxe literal. Mis precisamente, examinarmo-la posibilidade de fomentar unha
comprensin metafrica das EI que lle permita alumnado tanto fixarse mis na sa dimensin
icnico-literal como acceder, de maneira til para a aprendizaxe, seu significado figurado. Para
isto, explicarmo-las principais etapas cognitivas deste procesamento fraseolxico (comprensin e
visualizacin da dimensin literal; rexeitamento da literalidade; descodificacin metafrica e
acceso inferencial dimensin figurada) e os diversos aspectos da nova EI (caractersticas do
sintagma literal; graos de iconicidade, de literalidade e de transparencia semntica da sa imaxe)
que, para un alumno de LE, poden facilitar ou dificulta-la realizacin de cada unha destas etapas.
Ademais, amosaremos, mediante propostas de actividades aplicadas caso especfico do
espaol, como o profesor podera estimula-la implicacin cognitiva dos aprendices, e orientar
adecuada e eficazmente este tipo de procesamento arredor da iconicidade fraseolxica.
Palabras clave: fraseodidctica, expresins idiomticas, procesamento cognitivo, iconicidade
fraseolxica, motivacin semntica, espaol como lingua estranxeira.
In the field of idioms learning in a foreign language (L2), this study focuses on the leading cognitive
role that an analytical-inferential reflection based on the literal image could have. More precisely,
the possibility of encouraging a metaphorical comprehension of idioms, that allows the L2 learners
not only to pay more attention to its iconic-literal dimension, but also to get access, in a useful
learning way, to the figurative meaning, will be contemplated. To this end, the main cognitive
stages of this phraseological processing (comprehension and visualization of the literal dimension;
literal meaning rejection; metaphorical decodification and inferential access to the figurative
dimension) will be explained, as well as several aspects of the new idiom (characteristics of the
literal syntagm; the image and its iconic, literal and semantic-transparency degrees) that, for a L2

1
Traducin de Laura Ros Liares.

learner, could make easier or more difficult the achievement of every stage mentioned before.
Furthermore, by means of some proposals of activities related to the specific case of Spanish
idioms, we will show how the teacher could stimulate the learners cognitive implication and
orientate, in an adequate and effective way, this kind of processing concerning the iconic aspect of
idioms.
Keywords: didactics of phraseology, idioms, cognitive processing, iconic phraseological aspect,
semantic motivation, Spanish as a foreign language.
1. Introducin
Na aprendizaxe dunha lingua estranxeira (LE), as expresins idiomticas (EI) e a
linguaxe figurada en xeral adoitan ser elementos particularmente difciles de
comprender e de memorizar. Por isto, recomendable aplicarlles vas metodolxicas
especficas, dicir, que se adapten s sas peculiaridades e axuden o alumnado a
supera-las dificultades que adoitan implicar. En relacin cos aspectos que contriben
carcter particular das EI, podemos facer fincap no seu semantismo xa que, ademais
de formar unha combinacin de palabras que pode ser mis ou menos longa e fixa nun
nivel formal (Zuluaga 1980; Gross 1996; Ruiz Gurillo 1997), estas expresins
fundamntanse na creacin dunha imaxe, con certos valores metafricos (Greciano
1983; Lafleur 1991; Gonzlez Rey 1995; Penads Martnez 2008), caracterizada por
unha dobre dimensin significativa: a literal e a figurada. Agora ben, a alta iconicidade
que caracteriza moitas EI e a relacin motivada que, para o usuario, pode manter co
significado idiomtico (Belinchn 1999:361; Mogorrn Huerta 2002:55; Penads
Martnez e Daz Hormigo 2008:58; etc)2 levaron a numerosos especialistas en didctica
da fraseoloxa (Irujo 1993; Lazar 1996; Lennon 1998; Boers 2000; Boers, Eyckmans e
Stengers 2007; etc) a insistir na relevancia cognitiva dun achegamento nova EI de
tipo inferencial, baseado entn na anlise non tanto de chaves contextuais senn mis
ben das pezas fraseolxicas en si e da imaxe que constren. Deste modo, daraselle a
oportunidade alumnado estranxeiro de comprende-la dimensin literal da nova
expresin, de visualiza-la imaxe que a fundamenta e, ademais, de desenvolver unha
reflexin metafrica sobre as sas posibilidades interpretativas. O aprendiz tera entn
un papel dinmico no desenvolvemento da comprensin idiomtica, activando
estratexias cognitivas que, drenlle a posibilidade de restablecer un nexo no arbitrario
entre o literal e o figurado, pdenlle facilita-la memorizacin e a aprendizaxe da nova
EI:
Teaching students strategies for dealing with figurative language will help them
to take advantage of the semantic transparency of some idioms. If they can
figure out the meaning of an idiom by themselves, they will have a link from the
idiomatic meaning to the literal words, which will help them learn the idiom.
(Irujo 1993:217)
Pero, no desenvolvemento da tarefa inferencial, imprescindible que o profesor
desempee un papel de supervisin e orientacin. Para isto, o docente debe ser
2
Sobre este tema, lmbrense tamn as teoras lingsticas e/ou psicolingsticas de enfoque mis ben
composicional (Gibbs e Nayak 1989; Gibbs 1993; Cacciari 1993; Kvecses e Szab 1996).

consciente non s das diferentes etapas cognitivas que abarca este tipo de
procesamento, senn tamn dos principais factores que poden, segundo o tipo de EI
atopado, facilitar ou dificulta-la sa boa execucin. Seguindo este enfoque, neste
estudo centrado principalmente no caso do espaol como LE, propomonos tanto
explicar cada unha destas etapas e os diversos aspectos que poderan influr no seu
desenvolvemento, como ofrecerlle docente algunhas propostas concretas de posibles
actividades de clase3.
2. Arredor da dimensin literal da EI

Esta primeira etapa, que se pode chamar de comprensin literal, constite unha fase
preliminar decisiva para o procesamento cognitivo das novas EI. Como detallaremos a
continuacin, implica que o estudante de LE non s entenda correctamente a
combinacin de palabras que a nova expresin presenta, senn que tamn poida
decatarse da imaxe que este conxunto de palabras constre.
2.1. Comprensin do sintagma literal

Esta comprensin literal require en primeiro lugar que o alumnado poida recoecer e
entende-los elementos lxicos que o sintagma fraseolxico ofrece e os vnculos
sintcticos que os alicerzan. De a que o grao de dificultade e complexidade desta
combinacin de palabras tea unha primeira influencia no procesamento fraseolxico
dos alumnos, podendo frear, bloquear ou incluso desviar do seu camio correcto a
operacin de transposicin semntica posterior. Dito isto, debemos ter en conta que
esta combinacin ten varias caractersticas que poden contribur a dificulta-la tarefa de
comprensin literal.
Un primeiro factor que pode facer que a EI lle pareza complexa estudante de LE
reside na cantidade de palabras que abarca. De feito, estas expresins presentan unha
dimensin moi variada (comprese a de echar flores [a alguien] coa de venir con un
pan debajo del brazo) e esta dimensin variable implica que o aprendiz non nativo ter
que enfrontarse a un nmero mis ou menos elevado de compoentes para procesar e,
logo, memorizar. Un segundo aspecto importante, que se relaciona directamente co
lexicn mental na LE, constiteo o grao de familiaridade que o alumnado poida ter
coas palabras implicadas no sintagma literal. Neste sentido, certas palabras pdenlle
suscitar de entrada dificultades de comprensin por non seren coecidas ou
recoecidas. En xeral, e a pesar do bo dominio que o aprendiz poida ter do vocabulario
xeral na LE, estes problemas adoitan producirse ante palabras que se caracterizan por
un ndice de frecuencia de emprego bastante baixo considerando o mbito das
conversas cotis (Cooper 1999:249). Emporiso, isto ocorre principalmente cando o
3
Este estudo, que se beneficiou dunha axuda do Ministerio de Ciencia e Tecnoloxa (FFI2009-07635
(subprograma FILO)), insprase en parte do marco terico da nosa tese de doutoramento (dirixida pola
Dra Elisabet Serrat i Sellabona e lida o 20 de xaneiro do 2010 na Universitat de Girona) enfocada no
papel cognitivo da iconicidade fraseolxica na aprendizaxe dunha LE (vxase a nosa bibliografa).
Algunhas das propostas didcticas que desenvolveremos aqu tamn se atopan suxeridas en estudos
anteriores nosos (Detry 2008a, 2008b e 2008c).

alumnado se atopa fronte a unha palabra que pertence a un campo onomasiolxico moi
especfico (por exemplo, a agricultura en buscar una aguja en un pajar, as ferramentas
en apretar las clavijas [a alguien] ou as plantas en importar [a alguien] un bledo), ou
ben cando o seu emprego estea moi restrinxido a un rexistro de fala especfico e pouco
empregado na clase de LE (coma, no caso dun rexistro moi coloquial e incluso vulgar,
a palabra carajo en me importa un carajo), ou finalmente cando o uso literal quedou
obsoleto na actualidade (palabra diacrtica como quid en dar en el quid). Un terceiro
aspecto que cmpre ter en conta reside na posible polisemia que os compoentes
fraseolxicos poden presentar: vemos por exemplo a importancia de non interpretar
cabos nun sentido xeogrfico na EI atar cabos4.
Finalmente, o grao de complexidade e/ou irregularidade gramatical que pode ofrece-la
estrutura morfosintctica do sintagma fraseolxico representa un factor adicional que
ter unha influencia na comprensin literal (Irujo 1986a: 238). Entre moitos outros
casos susceptibles de dificulta-la dita comprensin, poderamos cita-los sintagmas que
se constren s en forma negativa (no cabe ni un alfiler), os que conteen unha
subordinada (estar que se sube por las paredes), os que inclen un pronome sen
referente claramente definido (vrselas y deserselas [para algo]) ou os que presentan
irregularidades referentes categora gramatical dos seus compoentes (por exemplo,
adxectivando un suposto substantivo, como en estar mosca).
2.2. Visualizacin da imaxe literal

No procesamento dunha nova EI, o usuario analiza o seu sintagma literal e adoita crear
unha imaxe mental da escena ou situacin que denota (por exemplo, Cacciari e
Glucksberg 1995). Esta imaxe, anda que a sa activacin non garanta o acceso
dimensin figurada, adoita desempear un papel importante para a aprendizaxe
fraseolxica, tal como nos recordan Boers e Demecheleer (2001:255): In a language-
learning context, a high degree of imageability may enhance the semantic transparency
of idioms. En efecto, ademais de fomentar no alumnado a comprensin global do
sintagma literal e de estimula-la memorizacin dos seus compoentes (por exemplo,
tirar / casa / ventana no caso de tirar la casa por la ventana) e da sa combinacin
especfica (trase la casa por la ventana e non, por exemplo, la ventana por la casa),
ofrece un apoio visual para reforza-la reflexin sobre as posibilidades interpretativas da
EI e unha axuda para vence-la sa opacidade semntica de maneira mis doada.
Agora ben, se a comprensin literal dos compoentes fraseolxicos e do sintagma que
forman representa unha etapa preliminar e necesaria para a correcta visualizacin
mental desta imaxe, non o nico factor que a condiciona. En efecto, a sa formacin
depende tamn moito do grao de iconicidade que a combinacin fraseolxica leva
aparellado. Polo xeral (anda que non sempre), a imaxe fraseolxica responde a unha
necesidade de expresar en termos concretos un concepto mis abstracto (Gonzlez Rey
2002:56-57); o cal significa que as EI adoitan ser bastante icnicas cando implican
unha imaxe precisa dunha situacin e/ou accin bastante concreta(s): por exemplo,
4
Nun dos seus estudos, Boers, Demecheleer e Eyckmans (2004:67) constataban este mesmo tipo de erros de
comprensin por parte de alumnos de ingls como LE.

podemos decatarnos do elevado nivel de iconicidade que presentan expresins como

levantar castillos en el aire ou dar las uvas [a alguien], incluren compoentes
lxicos altamente icnicos. Porn, certas EI poden ofrecer un nivel de iconicidade
moito mis feble (coma tal, ir de tiros largos e dar las tantas [a alguien]): isto acontece
maiormente con expresins compostas de elementos que teen un sentido mis
abstracto (polo menos no contorno fraseolxico no que aparecen) e que, polo tanto, son
mis difciles de visualizar5 (como o caso dos sintagmas tiros largos e las tantas)6.
2.3. Perspectivas didcticas

Fronte a estes diversos aspectos que poden caracteriza-la combinacin fraseolxica, o
docente deber estar ben espreita para dar previsto e anticipado as posibles
dificultades que o alumnado podera atopar no proceso de anlise e comprensin levado
a cabo a nivel literal.
En primeiro lugar, para fomenta-la comprensin e a memorizacin posterior do
sintagma literal da nova EI, o profesor podera propoerlle alumnado unha actividade
na cal, mediante o uso de debuxos sinxelos presentados un por un, poderan descubri-la
realidade que cada compoente fraseolxico denota (por exemplo, no caso de tirar la
casa por la ventana, presentaranse tres debuxos que reflectisen respectivamente a
accin de tirar, unha casa e unha vent), buscar xuntos a palabra na LE que
corresponde a cada debuxo e reconstrur finalmente o sintagma da expresin que
podera abarca-las palabras atopadas coa axuda dun dicionario fraseolxico, se for
preciso (Galisson 1984:29; Detry 2008c:212-214).
En segundo lugar, para non reduci-lo procesamento da dimensin literal a unha simple
operacin de recoecemento de palabras e de significados, cabe insistir na utilidade de
tarefas que estimulen a correcta visualizacin, na medida do posible, do sintagma
fraseolxico e nisto debemos lembrar que non tdalas EI son icnicas. Por un lado, esta
visualizacin poderase incentivar a nivel puramente mental. Coma tal, unha actividade
consistira na descricin detallada por parte do alumno da escena que a combinacin de
palabras o impulsa a imaxinar. Por outro lado, esta escenificacin da imaxe literal
podera tamn ir mis al dunha simple visualizacin mental grazas emprego do
debuxo (Galisson 1983; Irujo 1986a/b; Cooper 1998; Penads Martnez 1999;
Gonzlez Rey 2007): ou ben o alumnado o que debuxa a escena que imaxinou a partir
da combinacin fraseolxica, ou ben trabllase na clase cun debuxo xa elaborado (polo
profesor ou atopado nos materiais de LE). Esta segunda opcin podera servir de punto
de partida achegamento fraseolxico xa que lles d a oportunidade s aprendices non
s de describiren a escena debuxada, senn tamn de formularen hipteses sobre a
combinacin fraseolxica que corresponde.
5
De feito, os estudos sobre imaxinario cadran en que mis doado crear unha imaxe mental a partir de
conceptos concretos que a partir de conceptos abstractos (Paivio, Yuille e Madigan 1968; Schwanenflugel
1991).
6
Neste caso, podiamos dicir que a descodificacin da dimensin literal das novas EI implica un proceso de
transposicin semntica que parte do abstracto para chegar a outro nivel (mis) abstracto que sera o do
concepto que denota o sentido figurado (Gonzlez Rey 2002:142).

3. Cara dimensin figurada da EI

Pero, en facendo a anlise lxica e morfosintctica dos compoentes fraseolxicos, a
correcta comprensin do sintagma literal e a posible visualizacin da unidade de
sentido que constite, o estudante de LE necesita decatarse do valor non literal da nova
EI e reflexionar sobre as sas posibilidades interpretativas. Estas das etapas son as que
o levarn ata a dimensin figurada da nova expresin. Porn, existen numerosos
factores que xogan un papel decisivo no correcto desenvolvemento desta operacin de
transposicin semntica, tal como explicaremos a continuacin.
3.1. O rexeitamento da interpretacin literal

Refermonos aqu toma de conciencia por parte do estudante da obriga de pasar do
literal figurado, dicir, sobre todo no caso das EI mis icnicas, do concreto da sa
imaxe abstracto do concepto que denota. Pero, fronte a unha EI totalmente
descoecida e descontextualizada (ou, polo menos, includa nun contexto pouco
significativo), este proceso non se activar necesariamente de forma automtica a nivel
mental. De feito, ademais da familiaridade que o individuo poida ter coa linguaxe
figurada e certas metforas da LE, outro factor poder condicionar esa activacin:
trtase principalmente do grao de literalidade que poida percibir na imaxe fraseolxica.
Porque, se as EI poden presentar unha certa gradacin na sa iconicidade, tamn a
poden ofrecer na literalidade. Por unha banda, o sintagma literal pode conter indicios
do seu carcter non literal: isto significa que, se o aprendiz de LE os detecta,
reconsiderar o enunciado fraseolxico e a imaxe que constre nun plano figurado. Isto
adoita acontecer coas EI que presentan unha incompatibilidade semntica entre os seus
formativos (Gonzlez Rey 1995 e 1998), o que leva aparellado o rexeitamento do seu
sentido literal: por exemplo, carsele [a alguien] el alma a los pies, no pegar ojo,
hacer la vista gorda, etc). Fronte a este tipo de expresins, o alumnado poderase
decatar facilmente do desaxuste de sentido que o seu sintagma implica e da imaxe
orixinal e impactante que fundamenta, unha imaxe que s poder interpretar se
reconsidera algunhas partes de modo metafrico.
A presenza de certos recursos estilsticos no seo da combinacin fraseolxica (Ruiz
Gurillo 2001; Gonzlez Rey 1997, 2002 e 2010; Mogorrn Huerta 2002) pode tamn
incentiva-la necesidade de ir mis al do sentido literal, sobre todo se o estudante de
LE percibe os seus efectos na iconicidade resultante. As, por exemplo, moitos
sintagmas fraseolxicos forman un enunciado hiperblico que produce unha imaxe moi
esaxerada: tirar la casa por la ventana, dar cien mil vueltas [a alguien] [en algo], estar
a aos luz, estar que se sube por las paredes, etc; outros implican unha comparanza
mis ou menos explcita que resulta moi inhabitual (sobre todo sabendo que se aplican
a persoas): estar como un tren, estar hecho un brazo de mar, estar hecho una sopa,
quedarse como un fideo, etc; tamn se dan casos de procedemento de anttese onde
resulta bastante obvio decatarse do xogo de contrastes que fundamenta a orixinalidade

da imaxe: no dejar ni a sol ni a sombra, estar gordo como un fideo7, poner una vela a
Dios y otra al diablo, ser como la noche y el da, sacar fuerzas de flaqueza, etc; s
veces a combinacin de palabras pode incluso parecer demasiado rebuscada
estilisticamente como para quedar nas esferas do literal, tal como podera ocorrer cando
se perciben casos de aliteracin: poner pies en polvorosa, estar al cabo de la calle,
estar como lo chorros del oro, ir de la Ceca a la Meca, etc; finalmente, e para non
alongar mis a lista de procedementos existentes8, tamn o sintagma fraseolxico pode
ser visto como mis metafrico cando crea un certo efecto de redundancia combinar
compoentes moi parecidos en sentido ou incluso repeti-los mesmos elementpos
formativos: aguantar carros y carretas, echar rayos y centellas, estar de bote en bote,
llamar al pan pan y al vino vino, etc.
Por outra banda, e en contraste co detallado anteriormente, a combinacin fraseolxica
tamn pode ofrecer un alto grao de literalidade, o que non s pode frear (e incluso
bloquear) o procesamento metafrico da nova expresin, senn tamn dificulta-la sa
posterior aprendizaxe tal como sublia Irujo (1986a: 236): Most idioms also have
literal counterparts, which makes them even harder to learn. En xeral, ocorre cando os
formativos das EI constiten un homfono literal, por seren entre eles semanticamente
compatibles (Gonzlez Rey 1995 e 1998): por exemplo, echar lea al fuego, romper el
hielo, echar toda la carne en el asador, perder los estribos, etc. Un estudante de LE,
ante este tipo de EI, podera entn experimentar problemas de interpretacin e mesmo
quedar co significado puramente compositivo do sintagma fraseolxico (sobre todo se
o seu emprego literal na actualidade posible e se aparece sen contexto esclarecedor).
Ademais, podemos engadir que esta tendencia a quedar atrapado nas esferas do literal
vese anda mis estimulada cando os compoentes fraseolxicos ofrecen un sentido
recto que resulta moi familiar para o aprendiz estranxeiro (Cornell 1999:10), como
podera acontecer con expresins sinxelas que inclen palabras frecuentes e mis ben
de nivel bsico: por exemplo, echar flores [a alguien], tomar el pelo [a alguien] ou
abrir la mano.
3.2. O proceso de inferencia do sentido figurado

O correcto procesamento analtico-inferencial dunha nova EI (sen contexto
esclarecedor) depende principalmente da comprensin literal que a persoa non nativa
poida ter da imaxe formada polos compoentes fraseolxicos e do valor metafrico que
lle aplicar. Trtase, entn, dunha operacin de transposicin semntica na que o
resultado estar moi condicionado polo grao de transparencia-opacidade que se poida
percibir ante o sintagma fraseolxico e a imaxe global que constite (Belinchn 1999;
Boers e Demecheleer 2001; Mogorrn Huerta 2002; Gonzlez Rey 2010). Sobre este
tema, dbese insistir na variedade de factores que poden contribur dita percepcin,
tal como nos propoemos detallar a continuacin.
7
No caso da EI estar gordo como un fideo tamn se podera falar de antfrase (Mogorrn Huerta 2002:59),
exactamente coma na expresin brillar por su ausencia.
8
De feito, centrmonos aqu sobre todo nos recursos estilsticos que mis facilmente unha persoa non nativa
poder percibir polo carcter orixinal do sintagma e/ou da imaxe fraseolxica resultante.

En primeiro lugar, fronte a unha nova expresin, o estudante de LE pode atopar

mediante a anlise semntica do seu sintagma literal un camio que o leve ata a
dimensin figurada. Por unha banda, esta posibilidade darase mis facilmente se as
expresins conteen un ou varios compoentes fraseolxicos que tean un sentido
literal que garde unha estreita relacin co sentido figurado da EI. En certas expresins
o elemento verbal o que pode conserva-lo seu significado extrafraseolxico a nivel
idiomtico: por exemplo, llover a cntaros, defender [algo] ou [a alguien] a capa y
espada, hablar por los codos o dormir como un tronco9. Porn, noutras ocasins, o
aprendiz deber busca-la chave de acceso interpretacin figurada noutro(s)
compoente(s) fraseolxico(s), tal como sera o caso con hacer la vista gorda, tirar de
la lengua [a alguien], echar un vistazo, etc. Por outra banda, este acceso figurado
pode ser facilitado non tanto polo semantismo dun compoente illado senn pola
transparencia que ofrece o sintagma literal global. De feito, certas expresins forman
unha imaxe literal que reflicte unha escena bastante concreta e o valor metafrico dela
pdese deducir facilmente: por exemplo, estar entre la espada y la pared ou caer en
saco roto; en cambio, outras, a pesar do seu gran valor icnico, poden ofrecer unha
imaxe moito mis opaca e difcil de interpretar: cortar el bacalao, beber los vientos
[por alguien] ou [algo] ou ir de tiros largos.
s veces, esta opacidade pdese deber feito de que a simple comprensin e
visualizacin da imaxe non suficiente para deducir e poder aplicarlle un sentido
figurado xa que a sa construcin repousa en recursos expresivos especficos que
requiren unha descodificacin particular que non necesariamente obvia e doada de
realizar para o alumnado. Por exemplo, se tommo-la figura retrica da comparacin,
podemos constatar que existe unha certa gradacin na transparencia que ofrece
(Gonzlez Rey 2002:184-191): de feito, certas EI presentan unha comparacin explcita
e transparente (estar ms claro que el agua, dormir como un lirn, etc), mentres que
outras, se nos situamos outro extremo da escala, poden ofrecer unha comparacin
mis implcita (por exemplo, caer chuzos de punta, equivalente a llover como si
cayeran chuzos de punta), que pode custar moito mis recoecer e interpretar. O
mesmo adoita ocorrer con recursos retricos que crean un efecto estilstico que pode
ser mis ou menos difcil de recoecer e de entender a nivel figurado. Por exemplo,
podiamos cita-la metonimia (Ruiz Gurillo 2001:21) en echar una mano [a algo] ou [a
alguien] ou en (no) dar su brazo a torcer, a ltote (Mogorrn Huerta 2002:60) en no
haber inventado la plvora ou en no tener un pelo de tonto, a hiprbole en carsele [a
alguien] la casa encima ou en no tener ni la menor idea, o eufemismo en irse al otro
barrio ou en ser corto de luces, etc.
En segundo lugar, e en relacin co grao de transparencia-opacidade que a EI presenta,
debemos resalta-la importancia que adoita ter na operacin inferencial a familiaridade
experimentada pola persoa non nativa fronte imaxe atopada. De feito, o
recoecemento de algo familiar na iconicidade desencadear e orientar o paso sa
9
Nestes casos, o estudante estranxeiro percibir facilmente o peso semntico de cada infinitivo,
contrariamente que podera ocorrer con verbos como ser, estar, hacer, volverse, ponerse, etc, e o matiz
adverbial de modalidade (respectivamente, no caso dos nosos catro exemplos, intensamente, tenazmente,
mucho, profundamente) que o sintagma acompaante adoita conferirlle.

interpretacin metafrica. Sobre este tema, dbese precisar que son diversos os factores
que poden contribur a esta percepcin de familiaridade. Por un lado, importante
lembrar, tal como os estudos de base semntico-cognitiva (Lakoff 1987; Lakoff e
Johnson 1991; Gibbs 1993) destacaron, que certas EI se constren redor dunha
metfora conceptual de carcter mis ben universal, mentres que outras ofrecen un caso
metafrico mis particular e illado. Loxicamente, este primeiro tipo de expresin ser,
en xeral, percibido a nivel cognitivo como mis familiar e mis transparente que o
segundo (Boers e Demecheleer 2001:256). As, por exemplo, vemos que expresins
como quitar [a alguien] de la cabeza [algo] ou echar chispas pertencen a esta primeira
categora xa que a sa imaxe respectiva reflicte temas metafricos (la cabeza es como
un contenedor para meter cosas o ideas; el enfado es como el calor del fuego) moi
presentes na linguaxe figurada10 e compartidos por numerosas linguas11. Tamn
poderan entrar nesta categora as expresins que teen unha imaxe procedente de
xestos e/ou actitudes concretas (humanas ou non) de significado interculturalmente
estendido12, coma tal, tirar [a alguien] de las orejas, ensear los dientes ou volver con
el rabo entre las piernas. En cambio, entre as metforas que lle presentarn mis
problemas de comprensin estudante estranxeiro pola particularidade da sa imaxe,
atpanse as que proveen de realidades, crenzas ou valores socioculturais propios da
colectividade de persoas que emprega o idioma (Lazar 1996; Deignan, Gabrys e Solska
1997; etc). Tal sera o caso das EI espaolas ser un judo e ser un cuento chino,
orixinadas por crenzas populares verbo das caractersticas atribudas a outras
civilizacins, e das numerosas expresins inspiradas no mundo taurino (echar un
capote; estar para el arrastre; estar hasta la bandera; etc).
Por outra banda, a sensacin de transparencia-opacidade fronte a unha nova expresin
tamn pode variar en funcin do grao de distanciamento etimolxico percibido. De
feito, as expresins que inclen unha imaxe de orixe totalmente escura para o usuario
adoitan ser mis difciles de interpretar que aquelas de procedencia mis familiar e
clara. Por exemplo, dar la lata [a alguien] ou pelar la pava son casos claros de
expresins que perderon a sa relacin metafrica de orixe (Belinchn 1999:362)13;
polo tanto, resultaran moito mis complicadas de interpretar que EI como tirar la
toalla o arrojar el guante [a alguien], cunha imaxe que presenta unha etimoloxa
probablemente mis transparente (unha en relacin co mundo do boxeo e a outra cos
costumes feudais dos cabaleiros).
10
Por exemplo, en espaol, a partir do esquema metafrico cabeza-recipiente, atopamos meter [a alguien] en
la cabeza [algo], pasarle [a alguien] [algo] por la cabeza, etc. Sobre este tema e en relacin coa didctica
dunha LE, vxanse os estudos de Forment Fernndez (1997 e 1998).
11
Por exemplo, en francs e en ingls temos jeter feu et flammes e to breathe fire, onde o enfado se constre
tamn arredor dunha imaxe de calor.
12
Porn, en numerosas EI a imaxe provn dun comportamento xestual arraigado nuns valores socioculturais
mis especficos e limitados: por exemplo, rascarse la barriga en espaol e se tourner les pouces en
francs, onde as imaxes xestuais non coinciden (Mogorrn Huerta 2002:58).
13
De feito, co paso do tempo e coa sa frecuencia de uso, moitas expresins perden a transparencia da sa
imaxe e sofren esta desmotivacin (Gonzlez Rey 2002:141-142 e 2010:184-186). s veces esta
opacidade pdese deber a un s compoente fraseolxico que tea un sentido orixinal na formacin da
imaxe que hoxe resulte descoecido; sobre este tema e con exemplos en espaol, vxase o traballo de
Garca-Page (2010).

Finalmente, en relacin coa familiaridade percibida fronte a certas imaxes

fraseolxicas, debemos insistir, maiormente tratndose dun alumno de LE, no papel
relevante desempeado pola linguaxe figurada da lingua materna (LM) (e/ou de
outra(s) LE). sabido que, por moi opaca que sexa a imaxe literal dunha nova EI, unha
persoa non nativa pode percibila como fcil de interpretar metaforicamente, se nela
recoece algo que a vincule coa expresin equivalente na sa LM. Por suposto, o grao
de semellanza dos sintagmas fraseolxicos (e das imaxes que constiten) nas das
linguas ter unha grande influencia nesta operacin de asociacin interlingstica.
Anda que a similitude total entre estes sintagmas sexa a que permita incentivar
mximo a transferencia de sentido dunha lingua outra (por exemplo, un francfono
entender a EI castel jugar con fuego por asociacin coa expresin francesa jouer
avec le feu), a semellanza parcial tamn a pode fomentar (Irujo 1986b: 294): neste caso,
o alumnado estranxeiro pode recoecer estas conexins interlingsticas ou ben pola
presenza dalgns formativos fraseolxicos iguais (no caso do casteln-francs:
construir castillos en el aire / btir des chteaux en Espagne) ou ben unicamente pola
semellanza das metforas implicadas (por exemplo, consultar [algo] con la almohada /
la nuit porte conseil). Agora ben, este tipo de conexins non sempre teen un papel
positivo no proceso inferencial xa que tamn poden desviar e dificulta-la correcta
interpretacin idiomtica se as asociacins interlingsticas se fan entre expresins
parecidas pero non sinnimas. Esta posibilidade pdese dar tanto con expresins que
son idnticas nas das linguas (por exemplo, andar con pies de plomo / y aller avec des
pieds de plomb), como coas que s presentan similitudes (tener el corazn metido en
un puo / avoir le coeur sur la main), tal como Cornell (1999:9) ou Boers e
Demecheleer (2001:258) comentaron no caso do ingls.
3.3. Perspectivas didcticas

Podemos constatar que son numerosos os factores que poden facilitar ou dificulta-la
operacin de inferencia do sentido idiomtico. Por isto, importante que o aprendiz de
LE poida atopar, detrs da comprensin literal da EI, as chaves correctas que lle
permitan sar do simplemente literal e acceder mbito figurado. Nesta tarefa, a
colaboracin do profesor tamn pode ser necesaria. O docente tera entn que
proporcionarlle alumnado unha orientacin til e adecuada que lle axude, por un
lado, a decatarse da obriga de rexeita-la interpretacin literal e, por outro, a inferir por
si mesmo o significado da expresin.
En primeiro lugar, para fomenta-lo paso dimensin figurada, o docente pode reforza-
lo carcter non literal da EI. Por unha banda, fronte s expresins para as cales o
alumnado pode intur facilmente a necesidade dunha interpretacin idiomtica,
aconsellarase facelo reflexionar sobre o que provoca o carcter non factible da escena
ou situacin denotada pola imaxe fraseolxica. Por exemplo, a partir da expresin no
pegar ojo, poderaselle preguntar: Qu se pode pegar habitualmente?; Unha parte
do corpo adoita pegarse? Se a orixinalidade da iconicidade da expresin provn en
parte do emprego dun recurso retrico, tamn o docente podera salienta-los seus
efectos: Parcevos normal chamarlle gorda a unha persoa se se parece a un fideo?
(para a EI estar gordo como un fideo).

Por outra banda, fronte a expresins que admiten un homfono literal, o profesor
deber axuda-lo alumno a poer en reparo esta posible interpretacin literal. Para isto, a
posta en contexto da EI pode converterse nunha grande aliada. Seguindo este enfoque,
o docente, despois de explotar na clase a representacin visual e insistir na factibilidade
da accin ou situacin que a imaxe fraseolxica presenta, podera presenta-la nova
expresin nun contexto de emprego que obrigue a rexeita-la interpretacin literal, pero
que, mesmo tempo, non sexa totalmente transparente; deste modo, evtase que o
aprendiz poida deriva-la interpretacin figurada da expresin antes de tempo e s por
medio de claves contextuais. Outra posibilidade consistira en facer reflexiona-lo
estudante sobre o que chamaremos unha frase enigmtica que, mediante unha aparente
contradicin, amose claramente a obriga de ir mis al do puramente literal: por
exemplo, No necesito tener flores para echrtelas (para a EI echar flores [a alguien]).
En segundo lugar, despois de estimular no alumnado a necesidade de ir mis al do que
o sintagma fraseolxico representa e significa literalmente, aconsellarase orientalo, se
o necesita, no desenvolvemento da tarefa inferencial, proporcionndolle certas pistas de
interpretacin que se adapten tipo de transparencia-opacidade que a EI presenta para
el. Polo tanto, segundo as caractersticas da imaxe e a conexin non arbitraria que se
poida establecer entre a sa dimensin literal e o seu sentido figurado, o profesor ter a
opcin de:
- resalta-lo significado da(s) palabra(s) que (son) relevante(s) para a

comprensin metafrica (por exemplo, mediante unha pregunta pertinente: Comomira
as cousas unha persoa, se a sa vista no fina?, no caso de hacer la vista gorda);
- facer fincap na accin ou situacin reflectida na imaxe e nas sas eventuais

consecuencias lxicas con preguntas deste tipo: Paga a pena botar unha moeda nun
saco roto?, para a EI caer en saco roto;
- (no caso de imaxes mis opacas) orienta-lo alumnado sobre o campo

onomasiolxico co cal se relaciona a EI: coma tal, a expresin ir de tiros largos
emprgase para falar da maneira de vestir; a continuacin, o docente pode ir
delimitando cada vez mis a dimensin figurada da expresin, apoindose en certas
caractersticas da sa imaxe: Qu tipo de roupa feminina pode ser moi longa?
(resposta esperada: un elegante vestido de noite);
- axuda-lo alumno a recoecer e entende-lo efecto de certos recursos retricos

presentes na EI: un xeito moi suave de falar dun acontecemento que implica marchar
para sempre a outro mundo... (no caso do eufemismo empregado en irse al otro
barrio);
- insistir no tema metafrico de tipo conceptual que a imaxe implica: por

exemplo, Que elemento bota chispas normalmente?; Que sentimento negativo se
asocia co lume? no caso da EI echar chispas;

- explicar aspectos relacionados coa raz cultural da imaxe. Por exemplo, ante a
EI estar para el arrastre, informar sobre o estado en que se atopa o touro no momento
do arrastre;
- axuda-lo alumno a recoece-la orixe da imaxe 14: por exemplo, Que

significaba que un cabaleiro quitase un guante e que tirase s ps doutro?, no caso de
arrojar el guante [a alguien];
- salienta-las semellanzas interlingsticas que presenta a EI: Que expresin na

ta LM comparte a mesma idea de nocturnidade e de necesidade de consulta ou
consello? (no caso dos pares consultar [algo] con la almohada - la nuit porte conseil15).
Finalmente, detrs desta operacin inferencial, o profesor podera presentarlle alumno
a EI empregada nunha situacin comunicativa (oral e/ou escrita) totalmente
esclarecedora para que este poida verificar e afina-la sa interpretacin mediante claves
contextuais16.
4. A modo de conclusin
Neste estudo, destacmo-la importancia cognitiva dun procesamento analtico-
inferencial das EI que lle brinde a oportunidade alumno de reparar mellor na
dimensin literal e icnica delas e nas conexins non arbitrarias que a poden vincular
coa sa interpretacin figurada. En relacin con este procesamento, destacmo-la
necesidade de ter en conta as principais etapas que implica e os aspectos que poden
contribur a facilitar ou dificulta-lo seu desenvolvemento por parte dos aprendices de
LE. Neste sentido, suxerimos diversas actividades que se poden realizar na clase
arredor deste enfoque inferencial. Con estas propostas didcticas, desexamos poder
orienta-lo docente sobre unha maneira de promover na aula de LE unha achega inicial
s novas expresins que, ademais de estimular potentes estratexias de aprendizaxe
(entre outras, asocia-lo verbal co visual, razoar de maneira dedutiva, interpretar
metforas, asocia-lo novo con algo familiar ou establecer nexos interlingsticos
tiles), confrelle alumnado unha grande implicacin cognitiva non s nas tarefas de
comprensin e interpretacin, senn tamn na loita contra a opacidade semntica da
imaxe fraseolxica.
14
Naturalmente o profesor quen ter que decidir se a explicacin etimolxica resulta til ou non para
facilita-la comprensin e a memorizacin dunha determinada EI (Ettinger 2008: 113-114).
15
Para mis detalles sobre o traballo contrastivo e as actividades que permite, vxase un estudo anterior noso
(Detry 2008c).
16
Porn, no caso dunha EI cun grao moi dbil de iconicidade, o alumnado podera primeiro realizar unha
inferencia semntica a partir dos indicios do contexto de uso e, logo, pescuda-las sas hipteses cos
elementos lxicos da expresin (Boers e Demecheleer 2001:260).

BELINCHN, Mercedes (1999): Lenguaje no literal y aspectos pragmticos de la
comprensin, en DE VEGA, Manuel e CUETOS VEGA, Fernando (coords.):
Psicolingstica del espaol. Madrid: Trotta.
BOERS, Frank (2000): Metaphor awareness and vocabulary retention, en Applied
Linguistics 21(4), 553-71.
BOERS, Frank e DEMECHELEER, Murielle (2001): Measuring the impact of cross-
cultural differences on learners comprehension of imageable idioms, en ELT
Journal 55(3), 255-62.
BOERS, Frank; DEMECHELEER, Murielle; EYCKMANS, June (2004):
Etymological elaboration as a strategy for learning idioms, en BOGAARDS,
Paul e LAUFER, Batia (eds.): Vocabulary in a Second Language: Selection,
Acquisition and Testing. Philadelphia: John Benjamins.
BOERS, Frank; EYCKMANS, June; STENGERS, Hlne (2007): Presenting idioms
with a touch of etymology: more than mere mnemonics?, en Language
Teaching Research 11(1), 43-62.
CACCIARI, Cristina (1993): The place of idioms in a literal and metaphorical world,
en CACCIARI, Cristina e TABOSSI, Patrizia (eds.): Idioms: Processing,
Structure and Interpretation. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
CACCIARI, Cristina e GLUCKSBERG, Sam (1995): Imaging idiomatic expressions:
literal or figurative meanings?, en EVERAERT, Martin; VAN DER
LINDEN, Erik-Jan; SCHENK, Andr; SCHREUDER, Rob (eds.): Idioms:
Structural and Psychological. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
COOPER, Thomas (1998): Teaching idioms, en Foreign Language Annals 31(2),
255-66.
(1999): Processing of idioms by L2 learners of English, en TESOL Quaterly
33(2), 233-62.
CORNELL, Alan (1999): Idioms: an approach to identifying major pitfalls for
learners, en IRAL 37(1), 1-21.
DEIGNAN, Alice; GABRYS, Danuta; SOLSKA, Agnieszka (1997): Teaching
English metaphors using cross-linguistic awareness-raising activities, en ELT
Journal 51(4), 352-60.
DETRY, Florence (2008a): Consideraciones metodolgicas para el tratamiento de las
expresiones idiomticas en clase de espaol como lengua extranjera (ELE),
en Lingstica en la red VI, 1-25
(www.linred.es/articulos_pdf/LR_articulo_246042008.pdf).
(2008b): El papel de la imagen en el aprendizaje de las expresiones idiomticas:
pistas metodolgicas para la clase de LE, en LPINETTE, Brigitte e
GMEZ NGEL, Brisa (eds.): Actas del VII Congreso Internacional de
Lingstica Francesa: Linguistique plurielle. Valencia: Universidad
Politcnica de Valencia
(2008c): Pourquoi les murs auraient-ils des oreilles?: Vers un apprentissage par
limage des expressions idiomatiques en langue trangre, en Synergies
(Espagne) 1, 205-218.

(2010): Estrategias memorsticas y aprendizaje de las expresiones idiomticas en

lengua extranjera: El papel cognitivo de la iconicidad fraseolgica. Tese
de doutoramento
(http://www.tesisenxarxa.net/TESIS_UdG/AVAILABLE/TDX-0607110-
131837/tdf.pdf)
ETTINGER, Stefan (2008): Alcances e lmites da fraseodidctica. Dez preguntas
clave sobre o estado actual da investigacin en Cadernos de Fraseoloxa
Galega 10, 95-127.
FORMENT FERNANDEZ, Mara del Mar (1997): La didctica de la fraseologa ayer
y hoy: del aprendizaje memorstico al agrupamiento en los repertorios de
funciones comunicativas, en ALONSO, Kira; MORENO FERNNDEZ,
Francisco; GIL BRMANN, Mara (dirs.): Actas del VIII Congreso
Internacional de ASELE. La enseanza del espaol como lengua extranjera:
Del pasado al futuro. Madrid: ASELE.
(1998): La fraseologa metafrica en la didctica de segundas lenguas
(emparentadas o no con la L1), en RILCE 14(2), 225-241.
GALISSON, Robert (1983): Des mots pour communiquer. Paris: CLE International.
(1984): Les mots mode demploi. Les expressions images. Paris: CLE
International.
GARCA-PAGE, Mario (2010): Contribucin del lxico en la opacidad de las
locuciones, en MOGORRN HUERTA, Pedro e MEJRI, Salah (eds.):
Opacidad, idiomaticidad, traduccin. Encuentros mediterrneos 3. Alicante:
Universidad de Alicante.
GIBBS, Raymond W. (1993): Why idioms are not dead metaphors, en CACCIARI,
Cristina e TABOSSI, Patrizia (eds.): Idioms: Processing, Structure and
Interpretation. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
GIBBS, Raymond W. e NAYAK, Nandini P. (1989): Psycholinguistic studies on the
syntactic behaviour of idioms, en Cognitive Psychology 21, 100-138.
GONZLEZ REY, Mara Isabel (1995): Le rle de la mtaphore dans la formation
des expressions idiomatiques, en Paremia 4, 157-67.
(1997): La valeur stylistique des expressions idiomatiques en franais, en
Paremia 6, 291-296.
(1998): Estudio de la idiomaticidad en las unidades fraseolgicas, en WOTJAK,
Gerd (comp.): Estudios de fraseologa y fraseografa del espaol actual.
Frankfurt am Main / Madrid: Vervuert / Iberoamericana.
(2002): La phrasologie du franais. Toulouse: Presses Universitaires du Mirail.
(2007): La didactique du franais idiomatique. Fernelmont: InterCommunications /
E.M.E.
(2010): Lopacit dans les expressions idiomatiques: un cart la norme ou un
chec de lesprit?, en MOGORRN HUERTA, Pedro e MEJRI, Salah
(eds.): Opacidad, idiomaticidad, traduccin. Encuentros mediterrneos 3.
Alicante: Universidad de Alicante.
GRECIANO, Gertrud (1983): Signification et dnotation en allemand: la smantique
des expressions idiomatiques. Metz: Centre dAnalyse Syntaxique / Facult
des Lettres et Sciences Humaines.

GROSS, Gaston (1996): Les expressions figes en franais, noms composs et autres
locutions. Paris / Gap: Ophrys.
IRUJO, Suzanne (1986a): A piece of cake: learning and teaching idioms, en ELT
Journal 40(3), 236-42.
(1986b): Dont put your leg in your mouth: transfer in the acquisition of idioms in
a second language, en TESOL Quarterly 20, 287-304.
(1993): Avoidance in the production of idioms, en IRAL 31(3), 205-19.
KVECSES, Zoltn e SZAB, Pter (1996): Idioms: a view from cognitive
semantics, en Applied Linguistics 17(3), 326-55.
LAFLEUR, Bruno (1991): Dictionnaire des locutions idiomatiques franaises. Ottawa:
Duculot.
LAKOFF, George (1987): Women, fire, and dangerous things. What categories reveal
about the mind. Chicago: University of Chicago Press.
LAKOFF, George e JOHNSON, Mark (1991): Metforas de la vida cotidiana. Madrid:
Ctedra.
LAZAR, Gillian (1996): Using figurative language to expand students vocabulary,
en ELT Journal 50(1), 43-51.
LENNON, Paul (1998): Approaches to the teaching of idiomatic language, en IRAL
36(1), 12-30.
MOGORRN HUERTA, Pedro (2002): La expresividad en las locuciones verbales
espaolas y francesas. Alicante: Universidad de Alicante.
PAIVIO, Allan; YUILLE, John; MADIGAN, Stephen (1968): Concreteness, imagery
and meaningfulness, en Journal of Experimental Psychology 76(1), 1-25.
PENADS MARTNEZ, Inmaculada (1999): La enseanza de las unidades
fraseolgicas. Madrid: Arco Libros.
(2008): Anlisis cognitivo de locuciones somticas nominales del espaol, cataln
y portugus, en MORENO SANDOVAL, Antonio (ed.): El valor de la
diversidad [meta]lingstica. Actas del VIII Congreso de Lingstica
General (25-28 de junio de 2008). Madrid: Universidad Autnoma de
Madrid.
PENADS MARTNEZ, Inmaculada e DAZ HORMIGO, Mara Tadea (2008):
Hacia la nocin lingstica de motivacin, en LVAREZ DE LA GRANJA,
Mara (ed.): Lenguaje figurado y motivacin. Frankfurt am Main: Peter Lang.
RUIZ GURILLO, Leonor (1997): Aspectos de fraseologa terica espaola. Valencia:
Universitat de Valencia.
(2001): Las locuciones en espaol actual. Madrid: Arco / Libros.
SCHWANENFLUGEL, Paula (1991): Why are abstract concepts hard to
understand?, en SCHWANENFLUGEL, Paula (ed.): The psychology of word
meanings. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates.
ZULUAGA, Alberto (1980): Introduccin al estudio de las expresiones fijas. Frankfurt
am Main: Peter D. Lang.

Eva Fernndez lvarez. Refrns e linguaxe xuvenil en alemn e espaol. Unha anlise emprica
Refrns e linguaxe xuvenil en alemn e espaol. Unha

anlise emprica 1
Eva Fernndez lvarez

Universidad de Salamanca
O presente artigo combina dous campos de investigacin aparentemente opostos: os refrns,
pertencentes sabedora tradicional e popular, e a linguaxe xuvenil, moderna e innovadora.
Porn, ambos os dous parecen converxer en diversos puntos que sentan as bases para unha
anlise contrastiva en alemn e espaol. Investgase, as, a popularidade destas paremias entre
os falantes mozos de ambas as linguas, atendendo a diversos factores: ndices de comprensin e
de uso, diferenciacins derivadas do sexo, da idade e da procedencia dos informantes e
fenmenos de desviacin, unha tendencia recorrente e moi representativa. Estas variables
analzanse, as mesmo, dende a perspectiva translativa. O enfoque emprico permite non s
investigar o grao de difusin dos refrns entre os falantes mozos de ambas as das linguas,
senn tamn trasladar a cuestin ao mbito da tradutolxico.
Palabras clave: refrn, paremioloxa, mozos, traducin
This paper goes into two areas of investigation that are apparently opposed: proverbs, part of
traditional and popular wisdom, and youth language, modern and innovative as it is. However, both
fields seem to converge on several points that lay the foundations for a comparitive German-
Spanish analysis. This paper researches the popularity of proverbs among young German and
Spanish native speakers, focussing on a number of diverse factors: understanding, use, sex, age
and regional differentiations and deviation phenomena, the latter being a recurrent and very
representative trend. These variables are also considered from a translation-related perspective.
The empirical approach allows not only the investigation of the diffusion of proverbs among young
speakers of both languages, but also a translation-oriented analysis.
Keywords: proverb, paremiology, youth, translation

1
Traducin de Laura Ros Liares.

1. Introducin
Este artigo pretende pr de relevo as dificultades que afronta un tradutor do alemn ao
espaol en relacin coas paremias. Os parmetros de frecuencia de uso, grao de
coecemento e, incluso, nivel estilstico non coinciden sempre nos pares de
equivalencias interlinguais alemn - espaol. Para iso, investigronse as tendencias de
uso e os niveis de coecemento dunha seleccin de paremias en concreto, de refrns2
dende unha consideracin innovadora ao relacionar o asunto coa linguaxe dos mozos.
Esta vertente da investigacin paremiolxica, anda por explorar, conxuga nas sas
lias de investigacin dous elementos aparentemente opostos: a linguaxe xuvenil,
marcada polas modas e tan transitoria coma elas, e os refrns, verdadeiros monumenta
humana (Mieder, Litovkina, 2002:6).
A linguaxe xuvenil est baixo a influencia dos medios de comunicacin, especialmente
a dunha publicidade prescritiva que nos di que debemos facer, como nos debemos
comportar e mesmo como nos debemos expresar; asemade, esta publicidade recolle
influencias paremiolxicas, porque bota man de refrns para potenciar a actitude
consumista (Bass, 2006:7). Queda patente, deste xeito, unha das relacins establecidas
entre dous conceptos a priori antagnicos: linguaxe xuvenil e refrns. Ambos os dous
atpanse vinculados, tamn, na funcin que desempean: o refrn emprgase como
smbolo de pertenza a unha comunidade e, precisamente, ningn outro grupo coma o
dos mozos concede maior importancia a tal identidade grupal.
Por outra parte, os mozos parecen inclinarse polo uso desviado do refrn orixinal, unha
tendencia que representa o futuro da investigacin paremiolxica. As modificacins
intencionadas que os falantes introducen no refrn responden, entre outros, a un cambio
nas normas morais que rexen a sociedade actual. Os mozos, crticos co tradicional,
axeitan a paremia aos seus estndares ou mfanse da ensinanza obsoleta que presentan.
Desta forma, convrtense en autnticos creadores de novos refrns, achegando
mobilidade ao sistema paremiolxico dunha lingua.
2. Metodoloxa
Este traballo toma como inspiracin as acertadas palabras de Mieder (1989:193), quen
defende que a paremioloxa e a paremiografa actuais deben nutrirse de estudos
prcticos e centrados na vertente oral e non tanto na recompilacin de testemuos
escritos fra de uso:
Wir brauchen nicht unbedingt weitere Kompilationen, die schriftlich
berlieferte Sammlungen seit dem 16. Jahrhundert ausschreiben. Was
gebraucht wird, ist eine wirklich neue und neuartige Sprichwrtersammlung,
2
A efectos clasificatorios, adoptamos a proposta de Corpas Pastor (1997:270-271), que incle as paremias
como termo hipernimo que engloba outras tres unidades: os enunciados fraseolxicos, as citas e os
refrns. De agora en diante, porn, empregaremos os termos paremia e refrn indistintamente.

die die bekanntesten und gelufigsten, heute mndlich tradierten Sprichwrter

registriert. Das muss nicht unbedingt eine Massensammlung sein3.
Con esta motivacin, dispuxmonos a levar a cabo un estudo prctico sobre o uso real
de certas paremias en alemn e espaol, centrando a cuestin nun grupo de falantes
determinado. Deste xeito, entrevistamos 90 informantes co seguinte perfil: mozos
estudantes de idades comprendidas entre os 15 e os 30 anos, de orixe xeogrfica
variada (a maiora dos 45 mozos enquisados con lingua materna alem procede de
Alemaa e, sa vez, a maiora dos 45 informantes co espaol como idioma materno
procede de Espaa, pero tamn participou un menor nmero de mozos austracos,
tiroleses, mexicanos e ecuatorianos). Catro deles, para cada idioma, teen entre 15 e 20
anos, nun intento certamente experimental de analizar a influencia dunha experiencia
lingstica mis breve en relacin co uso e o recoecemento de paremias.
Presentuselles unha seleccin de 47 refrns, para os que eles deban marcar diversas
variables: comprensin, recoecemento, utilizacin e percepcin de modificacins. As
paremias extraronse de fontes diversas, utilizando como criterio para a sa seleccin a
carga de advertencia ou ensinanza moral que contian. Malia o sucinto deste repertorio,
tratamos de incorporar varios dos refrns mis populares en alemn (Morgenstund hat
Gold im Mund; Was du heute kannst besorgen, das verschiebe nicht auf morgen, etc.),
as coma outros menos comns (Mit Geduld uns Spucke fngt Kaspar eine Mcke; Der
beste Schuster trgt immer die schlechtesten Stiefel). Renunciamos conscientemente a
recorrer a estudos sobre o mnimo paremiolxico para o proceso de seleccin; desta
forma, a investigacin enriqucese ao analizar, tamn, paremias menos populares en
alemn que, no entanto, resultan moi coecidas en espaol (por exemplo, os
equivalentes en casteln dos dous ltimos refrns mencionados: Con la paciencia se
gana el cielo; En casa del herrero, cuchillo de palo).
A recompilacin parte de refrns en alemn e dos seus equivalentes en espaol. Nos
casos de sinonimia en espaol, inclense todas as alternativas; de a que, para os
informantes hispanofalantes, a lista se ampliara a 51 refrns.
A orientacin final tan tradutolxica coma contrastiva. Por este motivo, tamn as
conclusins e a anlise dos resultados se enfocan dende a vertente translativa. A
continuacin presentamos as conclusins que resultaron do devandito estudo,
organizadas arredor de seis variables: comprensin, frecuencia de uso, sexo, idade,
procedencia e desviacin.
3. Anlise e presentacin dos resultados
3.1 Comprensin
Os informantes entenden o significado da maiora dos refrns, independentemente de
que non os escoitaran ou empregaran nunca. Nos dous idiomas, non obstante,
3
O que cmpre non son, necesariamente, mis recompilacins que describan as coleccins de refrns
transmitidos a travs de textos escritos desde o sculo XVI. O que cmpre unha recompilacin de
refrns nova e novidosa, que recolla os exemplos mis coecidos e empregados, transmitidos oralmente
na actualidade. Non ten por qu ser unha recompilacin de gran tamao. (A traducin nosa).

evidnciase a dificultade de comprensin de determinadas paremias. Destacamos a este

respecto que non se trata das mesmas para o alemn e para o espaol. Aos falantes do
primeiro desconcrtaos, sobre todo:
Spinnen am Morgen Kummer und Sorgen; Spinnen am Abend erquickend und
labend
Mit Geduld uns Spucke fngt Kaspar eine Mcke
Der Schuster trgt immer die schlechtesten Stiefel
Pola sa parte, os hispanofalantes deben encarar dificultades de comprensin ante as
paremias:
Las trampas salen palancas.
El que no nace, Salamanca no lo hace.
Muchas manos en un plato hacen mucho garabato.
Quien mala cama hace en ella se yace.
Vemos que unhas e outras difiren nos dous idiomas, o que carrexa importantes
consecuencias tradutolxicas. En primeiro lugar, ao tradutor nativo de espaol
resultaralle relativamente sinxelo comprender o significado de determinados refrns
alemns, dada a popularidade e frecuencia de uso dos seus equivalentes en espaol
(exclundo desta afirmacin o primeiro deles): Con la paciencia se gana el cielo e En
casa del herrero, cuchillo de palo son coecidos pola maiora dos falantes todos os
mozos enquisados afirmaron comprender os devanditos refrns; moitos, telos odo; e
varios deles, ter empregado o segundo nalgunha ocasin.
No outro extremo sitanse as paremias alems cuxos equivalentes en espaol resultan
de difcil comprensin. As implicacins para o tradutor radican en atopar un
equivalente paremiolxico satisfactorio na lingua meta. A solucin translaticia mis
equivalente podera resultar difcil de comprender na lingua de chegada. Ao
referrmonos ao corpus, unha vez mis, os niveis de comprensin e uso das paremias
Was Hnschen nicht lernt, lernt Hans nimmermehr ou Wer einem andern eine Grube
grbt, der fllt selbst hinein son moi elevados. A sa (proposta de) traducin ao
espaol El que no nace, Salamanca no lo hace e Las trampas salen palancas sofren de
falta de popularidade entre as persoas enquisadas hispanofalantes, o que pode producir
e produce, tal e como reflicte a anlise do corpus dificultades de comprensin. Neste
sentido, o tradutor tera lexitimidade para propor outras alternativas que compensaran
estas carencias.
A diferenza mis rechamante ao contrastarmos os resultados das persoas alems e
espaolas enquisadas radica en que no caso das primeiras comprensible o significado
da maiora das paremias, anda que nunca as tivesen escoitado como tal. Os falantes
espaois, en cambio, afirman descoecer o concepto ao que remiten varios refrns, con
independencia de telos odo algunha vez ou non. Os datos porcentuais globais que
ilustran a afirmacin concrtanse nun 6% de carencias de inteleccin no caso do
alemn e un 13% para o espaol.
Sen menoscabo do resto de paremias que se inclen na seleccin, desexamos inclur
unha breve explicacin ao respecto do refrn Spinnen am Morgen Kummer und
Sorgen; Spinnen am Abend erquickend und labend, posto que se trata dun dos mis

controvertidos do corpus. Podemos comezar facendo unha distincin ben clara: quen
coece o seu significado e quen o ignora. curioso que, dentro do segundo grupo,
varios dos informantes afirmen ter escoitado a expresin algunha vez. Este contacto co
refrn debera ter achegado certo contexto e, polo tanto, ter facilitado a comprensin,
pero non foi as. Canto ao grupo de informantes que o coecen lase din coecelo ,
varias persoas enquisadas achegan desviacins para o refrn.
Un dos informantes pregntase: Warum Spinnen? Ein Knckebrot am Morgen
vertreibt Hunger und Sorgen, ein Knckebrot am Abend ist kstlich und labend. Lsst
sich natrlich mit allen Lebensmittel beliebig machen. Esta acertada versin
reproduce o significado da paremia con toda aceptabilidade, pero entendemos que a
persoa en cuestin se equivoca ao afirmar que o Knckebrot pode substiturse por
calquera alimento. Esta reflexin fortuta deriva no feito de que se activa o mecanismo
non intencionado de traducin. As, unha traducin coa estrutura De lunes a viernes
pesca el pescador, el fin de semana pesca el vividor podera resultar aceptable, se se
trata de ofrecer unha equivalencia.
Outra informante propn a alternativa Spinne am Morgen bringt Kummer und Sorgen;
Spinne am Abend erquickend und labend. Neste caso, trtase, sen dbida, dunha
incorrecta comprensin do refrn. A interpretacin errnea dbese tendencia dos
xermanofalantes a considerar que Spinnen se refire a araas, en lugar de a Spinnen,
tecer.
3.2. Frecuencia de uso
O corpus que aqu analizamos acompaaba unha investigacin que pretenda, entre
outras cousas, demostrar a actualidade dos refrns na sociedade actual, especialmente,
entre o grupo de falantes que conforma o pblico xuvenil. En contra de todas as voces
que apostan polo contrario, as enquisas parecen erixirse como exemplo representativo
da presenza, non s pasiva, das paremias na linguaxe dos mozos. En alemn,
detectamos frecuencias de uso prximas ao 47% por refrn (sempre referndonos a
datos globais) que dan boa mostra do recorrente das paremias en situacins reais de
uso. En espaol, os datos achganse ao 43%, co que a frecuencia lixeiramente
inferior, pero, sen dbida, igualmente significativa.
De forma mis especfica, podemos comentar que, no alemn falado, as paremias mis
comns entre as presentadas aos informantes parecen ser as seguintes, en orde
descendente:
Wer im Glashaus sitzt, soll nicht mit Steinen werfen
Erst die Arbeit, dann das Vergngen
Aus den Augen, aus dem Sinn
Was du heute kannst besorgen, das verschiebe nicht auf morgen
En espaol, as paremias que presentan unha frecuencia de uso mis elevada son:
Aunque la mona se vista de seda, mona se queda
Ojos que no ven, corazn que no siente
Ms vale lo malo conocido que lo bueno por conocer
Ms vale pjaro en mano que ciento volando

O nico refrn que coincide en ambas as das linguas cunha elevada frecuencia de uso
Aus den Augen, aus dem Sinn, que ten como equivalente funcional en espaol Ojos
que no ven, corazn que no siente. As equivalencias dunhas e outras, porn, renen
unha destacable frecuencia de uso nos respectivos idiomas, a pesar de non apareceren
en ningn dos catro primeiros postos.
Cmpre comentar, por outra parte, que s un falante alemn afirmou ter usado algunha
vez a tpica sentenza espaola Ms vale lo malo conocido que lo bueno por conocer
(Lieber das bekannte bel als das unbekannte Gute). Se ben o seu significado
comprensible para a maiora (s oito informantes aseguraron o contrario, case un 18%),
a paremia descoecida como tal (s seis informantes a escoitaran algunha vez, pouco
mis do 13%).
3.3. Diferenciacins derivadas do sexo dos informantes
Desexamos recoecer, de novo, o limitado do corpus que ilustra estas reflexins. Tras
esta mencin sa modesta extensin, posible afirmar que a anlise do corpus non
amosa diferenzas de relevancia no uso dos refrns por un e outro sexo nin no referente
frecuencia de uso, nin preferencia por unhas paremias ou outras.
3.4. Diferenciacins derivadas da idade
As persoas enquisadas teen entre 15 e 30 anos, anda que predominan, tanto nun coma
noutro idioma, os informantes de entre 20 e 25. Aprciase un descenso paulatino no
coecemento de paremias a medida que dimine a idade dos informantes. Esta
tendencia deriva tanto da sa experiencia como falantes (obviamente, os falantes de
menor idade enfrontronse a un nmero menor de situacins comunicativas), coma dun
posible resentimento do uso de paremias entre os falantes mis novos, dado que
encerran unha autoridade que nenos e mozos relacionan co mundo adulto, con relacins
de poder e obediencia marxe do seu grupo (Cf. Mechling, 2004:121).
Tanto en alemn coma en espaol, os informantes de menor idade entrevistados
afirman descoecer o significado de moitos refrns pero, ao mesmo tempo, recoecen
telos escoitado algunha vez. De a que se poida presumir que, a medida que avance a
sa experiencia lingstica e exerciten a prctica paremiolxica, adquirirn
coecementos no campo dos refrns dos que hoxe carecen.
Por outra parte, tivemos a sorte de recibir cuestionarios de dous mozos (unha
informante alem de 15 anos e un informante espaol de 17) de familias
exquisitamente cultivadas e con inquedanzas lingsticas. Ambos os dous marcaron a
cela entndoo do cuestionario con maior frecuencia que outros mozos da sa mesma
idade e nacionalidade. Non o noso desexo extraer conclusins precipitadas, pero
apuntamos este dato con nimo de fomentar unha reflexin ao respecto.
3.5. Diferenciacins derivadas da procedencia dos informantes
A investigacin recolle respostas, na sa inmensa maiora, de informantes alemns e
espaois. Porn, tamn varios mozos de Austria, Ecuador, Chile e Mxico completaron
o cuestionario. Non se detectaron diferenzas de especial relevancia entre as respostas

de alemns e austracos xa que, a pesar das evidentes particularidades da mesma lingua

en pases fronteirizos, o pasado histrico, relixioso e cultural comn e o achegamento
xeogrfico anda desempean un papel unificador ao respecto.
Pola contra, os refrns de Amrica Latina si recollen unha esencia idiosincrsica
caracterstica. Vallan de exemplo as paremias das que informou un falante ecuatoriano:
Ladrn que roba a ladrn, traidor a la crcel; Quin a buen rbol se arrima, buena
papaya le cae encima. Estes refrns van ineludiblemente unidos cultura e ao modo de
vida das latitudes meridionais. Faise practicamente tanxible no ltimo refrn, que
presenta un elemento cultural ausente en Espaa. As mesmo, tanto o falante
ecuatoriano coma a informante mexicana descoecen o significado da paremia No se
hacen tortillas sin cascar huevos. O compoente cultural e culinario da Espaa
peninsular non atopa representacin no mundo latino, onde, por outra parte, as tortillas
difiren en ingredientes e presentacin.
3.6. Desviacin
Recllense, a continuacin, varias das propostas mis recorrentes canto a desviacins
da forma cannica ou estndar dos refrns. O simple feito de que os informantes
recoezan un refrn que, polo demais, empregaron ou escoitaron sempre cunha
estrutura diferente, fala a favor da difusin paremiolxica. A este respecto, cabe
mencionar, brevemente, que entendemos por variante un cambio non intencionado no
refrn orixinal, unha alteracin da forma cannica no nivel do sistema; por outra parte,
con modificacin refermonos a aquelas alteracins que se producen na fala, ben
porque o emisor altera por erro o refrn do seu discurso (por exemplo, ao mesturalo con
outro) ou porque o modifica con vontade creativa, para provocar un efecto determinado
co seu discurso rechamante. Neste caso, o falante comeza a frase cun refrn e establece,
as, unhas premisas comunicativas para o receptor. Porn, introduce un cambio
inesperado na paremia, cunha clara intencin, que rompe os esquemas de dito
interlocutor. O fenmeno tamn se coece como manipulacin, variabilidade ou
desviacin que son os termos que eliximos como hipernimos (vide Burger, Buhofer,
Sialm, 1982:67; Mieder, 2006:195).
En alemn, as paremias seleccionadas para a nosa enquisa que presentan maior grao de
desviacin son as seguintes:
berall wird mit Wasser gekocht
Mit Geduld und Spucke fngt Kaspar eine Mcke
Niemand kann ber seinen Schatten springen
Einem geschenkten Gaul guckt man nicht ins Maul
Die dmmsten Bauern haben die grten Kartoffeln
In der allergrten Not, schmeckt die Wurst auch ohne Brot
Wer einem andern eine Grube grbt, der fllt selbst hinein
O tipo de desviacin que sofren vara dunhas a outras. As, para o primeiro refrn (para
o que un 40% dos informantes marcou cozoo con algunha variacin), recllense
alternativas do tipo: Andere kochen auch nur mit Wasser, Hier wird auch nur mit
Wasser gekocht, Dort wird auch nur mit Wasser gekocht, Der kocht auch nur mit
Wasser, Die kochen auch nur mit Wasser. Calquera desviacin supn un atranco mis

na tarefa do tradutor, pois ao xa de por si complicado labor de recoecer unha paremia

na sa forma estndar, engdeselle a dificultade de identificala cunha ou varias
alteracins. En todo caso, neste exemplo, a palabra clave non cambia (Wasser), polo
que se se identifica o refrn como tal, a pesar de descoecer o seu significado,
probable que o tradutor poida recorrer aos medios adecuados para inferilo
correctamente.
Noutros casos, o cambio lxico: Mit Geduld und Spucke fngt man eine Mcke, onde
o suxeito do refrn, Kaspar, se torna impersoal por medio do pronome man; Die
dmmsten Bauern haben die dicksten Kartoffeln, onde o adxectivo gro se transforma
en dick; Einem geschenkten Gaul schaut man nicht ins Maul, onde o verbo xa non
gucken, senn schauen. As implicacins son similares s que acabamos de describir,
coa excepcin de que a variacin mnima e tan recorrente que probable que a obra
de referencia consultada recolla ambas as das versins. A comprensin, en calquera
caso, semella non verse especialmente afectada por tales alteracins e ser o proceso de
transferencia lingstica e cultural o que presente maiores dificultades.
Atopamos, tamn, elipses e adicins. Canto s elipses: no refrn Wo kein Klger, da
kein Richter omtense os verbos e o adverbio auch que conten a versin mis extensa
Wo kein Klger ist, da ist auch kein Richter; na paremia Wer andern eine Grube grbt,
fllt selbst hinein tamn se suprimen varios elementos que aparecen na variante Wer
einem andern eine Grube grbt, der fllt selbst hinein. Verbo das adicins, podemos
mencionar a contida no refrn Niemand kann ber seinen eigenen Schatten springen,
que tamn se recolle sen eigenen. Estes cambios axilizan a expresin, acentan o
enunciado categrico do refrn e, coma os exemplos anteriores, case non interfiren na
fase de identificacin e comprensin da paremia.
Por ltimo, referirmonos s modificacins intencionadas que buscan, a travs dun
paralelismo cunha paremia xa asentada, imprimir un efecto especial no discurso. Por
exemplo, na cidade de Nuremberg podemos escoitar que Selbst der Teufel (Nrnberger
Brat-)Wrste auch ohne Brot schtzt. Trtase dunha manipulacin que parece mesturar
dous refrns, a saber: In der allergrten Not schmeckt die Wurst auch ohne Brot e In
der Not frisst der Teufel Fliegen. As mesmo, lonxe da advertencia moral que persegue
a paremia Wer im Glashaus sitzt, soll nicht mit Steinen werfen atopamos a variante Wer
im Glashaus sitzt, soll sich im Dunkeln umziehen ou a forma con contido sexual Wer im
Glashaus sitzt, soll im Keller vgeln. O carcter groseiro desta ltima expresin
podera convertela en impropia para figurar nun artigo destas caractersticas. Porn,
non esquezamos que se analiza a linguaxe coloquial e da mocidade e esta paremia
adulterada ilustra un tipo de relacin das moitas existentes entre a fala xuvenil e os
refrns. Na mesma lia sitase a modificacin Lieber die Stumme im Bett, als die
Taube auf dem Dach. Estas das ltimas expresins apoian, ademais, a tese de cantos
se refiren enorme riqueza de vocabulario da mocidade (por herdanza ou por nova
creacin) en torno ao sexo, como en Nierenberg, 1994:552 ou en Mieder, Litovkina,
2006:26-35, os cales citan en primeiro lugar a sexualidade como tema ao que os refrns
modificados adoitan facer referencia.
Reflectimos, seguidamente, os refrns mis propensos a variar en espaol:

Al que al cielo escupe, en la cara le cae

El que no nace, Salamanca no lo hace
Adonde fueres, haz lo que vieres
No se puede hacer una tortilla sin romper huevos
Todos los caminos llevan a Roma
A caballo regalado no le mires el diente
Destaca neles que as alteracins son mnimas e ningunha persoa enquisada informou
dunha modificacin atpica como as que tratamos ao falar das paremias alems. Polo
contrario, as desviacins que encontramos nos refrns espaois concrtanse en
pequenos cambios para conseguir a rima (A caballo regalado no le mires el dentado)
ou simples modificacins lxicas (Todos los caminos van / conducen / llegan a Roma,
Al que al cielo escupe, a la cara le cae, All donde fueres haz lo que vieres, No se
hacen tortillas sin cascar huevos, etc.). Verbo disto cmpre facer unha reflexin:
Conta o alemn con mis recursos expresivos? Son as sas partculas e prefixos, en
parte, responsables deste potencial creador? O sistema paremiolxico espaol parece
presentarse mis estable c alemn (Sosa Mayor, 2006:406, tamn se refire a iso ao
analizar as frmulas rutineiras). Autores como Regales (1988:83) aducen o sintetismo
do alemn para xustificar unha elevada variacin fraseolxica. Porn, entendemos que
a relacin entre sintetismo e variabilidade non est clara, polo que reflectimos estas
cuestins de maneira aberta, deducindo como nica conclusin que o asunto da
variabilidade parece ser, precisamente, o futuro das investigacins paremiolxicas. Ser
a anlise contrastiva a que poida achegar resultados mis interesantes na investigacin
das variantes nos prximos anos.
Por ltimo, digno de mencin resulta o feito de que a maiora das desviacins dos
refrns, tanto nun coma noutro idioma, se produzan na segunda parte da sentenza.
Vmolo, claramente, nos seis exemplos que citamos en espaol e, lias atrs, os refrns
alemns avalan a afirmacin. Esta caracterstica repercute, fundamental e
favorablemente, no traballo do tradutor. A palabra clave permanecer, invariable, na
primeira parte da paremia e ser a que o tradutor utilice para buscar a entrada no
dicionario que, con sorte, alivie a sa tarefa.
4. Conclusin
O estudo deste corpus unha anlise da situacin actual dun conxunto de refrns entre
os mozos alemns e espaois. De a a pertinencia de revisar a investigacin ao cabo de
varios anos, para poder, entn, determinar o fluxo de transformacin paremiolxica
dentro dun mesmo grupo de idade, introducindo unha soa variacin: a xeracional.
Tamn a anlise da variedade rexional pode resultar interesante, ao introducir nas
enquisas a procedencia xeogrfica dos informantes como variable. Localizados
rexionalmente, poderan analizarse tanto o uso de determinados refrns en reas
concretas, coma a diversidade nos coecementos paremiolxicos nos devanditos

territorios4. O corpus desta investigacin, dado o seu carcter limitado, non pode
aventurarse a extraer conclusins neste sentido. Paralelamente a esta consideracin,
presntansenos outras variables dignas de ter en consideracin en futuros estudos de
maiores pretensins; por exemplo, a actividade profesional ou escolar, a orixe familiar,
o nivel sociocultural, etc.
Da anlise do corpus desprndese que os refrns gozan de moi boa sade entre os
falantes novos. A conclusin mis destacable que se deduce das enquisas que os
mozos de hoxe coecen e empregan unha gran variedade de refrns con tinturas de todo
tipo. Se ben a frecuencia de uso parece diminur, paulatinamente, a medida que o fai a
idade dos informantes, os ndices finais son mis elevados do que cabera esperar.
Atrevmonos a definir os niveis de uso como elevados, se ben hai que recoecer que se
aprecia certo grao de estancamento en determinadas paremias. Porn, a pouca
popularidade de algns refrns non adoita coincidir nun e noutro idioma, o que non
deixa de ser un bo sntoma de recuperacin: o contacto entre pases e culturas e o
conseguinte intercambio (e extrapolamos, aqu, a conclusin tradutoloxa en xeral)
favorecern o transvasamento lingstico de paremias entre linguas e a reactivacin
daquelas menos populares en cada idioma.
Mis al de distinguir entre variantes (os cambios que poida presentar unha unidade
fraseolxica dentro do sistema lingstico) e modificacins (os cambios no nivel da
fala, intencionados ou non), entendemos que o realmente interesante ter comprobado
e constatado a mobilidade, a inestabilidade do sistema paremiolxico. En especial,
porque as desviacins apoian a hiptese de que os refrns estn de plena actualidade,
anda que se discuta a sa modernidade. Podera discutirse que isto supn, sa vez,
que o uso tradicional (sentencioso e moral) das paremias est deixando paso a un novo
uso moderno e pragmtico. Esta particularidade obsrvase sobre todo, pero non s,
entre os falantes novos, que recorren a todo tipo de estratexias para modificaren unha
paremia e provocaren un efecto, unha reaccin de sorpresa no interlocutor. Porn,
outras caractersticas propias do refrn permanecen intactas, pois os falantes, mesmo os
novos, continan empregando a paremia en situacins comunicativas diversas, con
intencin de convenceren, argumentaren ou faceren valoracins.
Anda sendo reducida a mostra de refrns que recolle o corpus, ilustra que posible
atopar equivalentes paremiolxicos para a maiora dos refrns presentados. Tamn esta
investigacin precisou dunha fase de traducin, ao partir de paremias alems asentadas
en dita lingua para as que se necesitou buscar os seus equivalentes en espaol. Todas
estas afirmacins exprsanse, polo tanto, con coecemento de causa. O primeiro paso
para unha correcta traducin radica en recoecer o conxunto de palabras que conforma
un refrn como un todo, como unidade fraseolxica cerrada e completa; esta
identificacin fundamental para inferir, posteriormente, o seu significado. Na
actualidade, as numerosas recompilacins electrnicas (por exemplo, o proxecto
4
Non nos referimos, necesariamente, a variedades xeogrficas transocenicas que, por outra parte,
destacaran polo seu colorido e intensidade, senn s diferenzas que, con certeza, encontrariamos entre
territorios non tan afastados dentro dun mesmo pas.

europeo SprichWort, dirixido por Vida Jesenek, e a pxina web administrada polo
Instituto Cervantes, http://cvc.cervantes.es/lengua/refranero/Busqueda.aspx), ademais
dos recursos en papel, resultan de inestimable axuda para o tradutor e responden ao
interese crecente pola investigacin paremiolxica.
Porn, precisamente os recursos dixitais, accesibles cun simple golpe de rato, destacan
non s polas sas dimensins, senn tamn polo desacertado dos mesmos. De a que o
tradutor deba exercer unha funcin de filtro para desbotar as opcins menos aqueladas.
Se ben internet un innegable banco de datos, til e de rpido acceso, no caso de
traducin paremiolxica a sa maior achega que pode esclarecer as dbidas canto a
significados, pero non sempre proporciona equivalencias fiables.
AA.VV. (2005-2010): CVC. Refranero multilinge
(http://cvc.cervantes.es/lengua/refranero/) [Data de consulta: 10/02/2010].
BASS, Nicole (2006): Muescht Knorr probiere, sgaht bers Schtudiere!.
Phraseologismen und Modifikationen in der Anzeigenwerbung 1928-1998.
Essen: Schneider Verlag Hohengehren.
BURGER, Harald; BUHOFER, Annelies; SIALM, Ambros (1982): Handbuch der
Phraseologie. Berln: Walter de Gruyter.
CORPAS PASTOR, Gloria (1997): Manual de fraseologa espaola. Madrid: Gredos.
FERNNDEZ LVAREZ, Eva (2008): Problemas traductolgicos del alemn
coloquial al espaol: el lenguaje de los jvenes y su relacin con las paremias
(Manuscrito).
JESENEK, Vida (coord.) (2008-2010): SprichWort-Plattform
(http://www.sprichwort-plattform.org/) [Data de consulta: 10/02/2010].
MECHLING, Jay (2004): Cheaters Never Prosper and Other Lies Adults Tell Kids.
Proverbs and the Culture Wars over Character, en LAU, Kimberly J.;
TOKOFSKY, Peter; WINICK, Stephen D. (eds.): What Goes Around Comes
Around. The Circulation of Proverbs in Contemporary Life. Utah: Utah State
University Press, 107-126.
MIEDER, Wolfgang (1989): Moderne Sprichwrterforschung zwischen Mndlichkeit
und Schriftlichkeit, en RHRICH, Lutz; LINDIG, Erika (eds.):
Volksdichtung zwischen Mndlichkeit und Schriftlichkeit. Tubinga: Gunter
Narr, 187-208.
(2006): Andere Zeiten, andere Lehren. Sprichwrter zwischen Tradition und
Innovation. Baltmannsweiler: Schneider-Verlag Hohengehren.
MIEDER, Wolfgang; LITOVKINA, Anna T. (2002): Twisted Wisdom. Modern Anti-
Proverbs. Tasmania: DeProverbio.com.
(2006): Old Proverbs Never Die, They Just Diversify. A Collection of Anti-
Proverbs. Veszprm: University of Veszprm Press.
NIERENBERG, Jess (1994): Proverbs in Graffiti. Taunting Traditional Wisdom, en
MIEDER, Wolfgang (ed.): Wise Words. Essays on the Proverb. Nueva York /
Londres: Garlend publishing, 543-561.

REGALES SERNA, Antonio (1988): Sobre el valor de algunos de los verbos ms

frecuentes en los giros idiomticos del alemn y del espaol, en WOTJAK,
Gerk (ed.): Studien zur Sprachkonfrontation. Materialien der I.
Internationalen Arbeitstagung zum Romanisch-Deutschen Sprachvergleich.
Berln: Akademie der Wissenschaften der DDR, 72-87.
SOSA MAYOR, Igor (2006): Routineformeln im Spanischen und im Deutschen. Eine
pragmalinguistische kontrastive Analyse. Viena: Praesens Verlag.

Xess Ferro Ruibal. lvaro Cunqueiro e a paremioloxa
lvaro Cunqueiro e a paremioloxa
Xess Ferro Ruibal1

O presente artigo ofrece a edicin de dous breves pero substanciosos artigos paremiolxicos do
escritor galego lvaro Cunqueiro: o primeiro un artigo indito sobre refrns galegos de tema
sexual escrito en 1951; o segundo un esquecido artigo publicado no Faro de Vigo en 1955 e
reeditado con numerosos retoques en 1957 en La Voz de Galicia e nos que Cunqueiro expn a
matizada valoracin que el fai do refraneiro e tamn deixa ve-la sa tan caracterstica erudita
fantasa. Ofrcense despois sete mostras de como Cunqueiro defina fraseoloxismos e paremias,
non maneira acadmica, senn por simple contextualizacin, como fan os usuarios espontneos
e finalmente sitase Cunqueiro na polmica dos escritores do seu tempo contra o uso da
fraseoloxa no xornalismo e na literatura.
Palabras clave: paremioloxa ertica galega, paremiografa galega, fraseoloxa como recurso
literario, lvaro Cunqueiro.
This paper offers an edition of two brief and meaningful paremiological articles written by the
Galician writer lvaro Cunqueiro. The first one, which was written in 1951, is an unpublished paper
about Galician proverbs whose main topic is the sexual one. The second one is a paper already
published in Faro de Vigo in 1955 and reprinted with many slight changes in 1957 in La Voz de
Galicia. In this paper Cunqueiro shows his own appreciation of the colllection of provers and also
shows his characteristic fantasy. Then this article offers seven examples of how Cunqueiro defined
phraseologisms and proverbs, not in an academic way, but just by simple contextualization as
spontaneous users do; and finally discusses what is the position of Cunqueiro in the controversy
between the writers of his time against the use of fraseology in journalism and literature.
Keywords: Galician erotic paremiology, Galician paremiography, phraseology as literary resource,
lvaro Cunqueiro.

1
As fontes deste artigo proceden do arquivo da Real Academia Galega, de Miguel Anxo Seixas Seoane e da
hemeroteca dos xornais Faro de Vigo e La Voz de Galicia. A todos vai a mia gratitude. Teo que
agradecer tamn algunha noticia a Wolfgang Mieder e observacins valiosas a Mara Xess Fernndez
Lopo, Lus Alonso Girgado, Miguel Angel Pousada Cruz, Antonio Fernndez Guiadanes e tamn s
revisores annimos. Agradzolles diversas axudas a Xacinta Varela Martnez e mais a Carmen Mellado.

lvaro Cunqueiro Mora (Mondoedo 1911 Vigo 1981) foi un escritor galego (poeta,
novelista, dramaturgo, xornalista e gastrnomo) que est considerado un dos grandes
autores do sculo XX tanto na literatura galega coma na literatura castel. A sa obra
grandiosa en volume, variedade e calidade; est construda cun imaxinario propio e
cunha esttica orixinal: Merln e familia, Si o vello Sinbad volvese s illas e As
crnicas do sochantre son algunhas das obras que lle mereceron os premios mis
relevantes que existen na Pennsula Ibrica. Dotado dunha fantasa homrica, dxose
del moitas veces (Garca Mrquez entre outros) que deba te-lo Premio Nobel e, cando
morreu, estbase xestando precisamente a sa candidatura.
Na sa ocenica producin xornalstica encontrei dous breves artigos paremiolxicos,
menores pero non irrelevantes, dos que un indito. Os dous artigos estn vinculados
convocatoria (1951) e fallo (1955) dun concurso para premia-lo mellor Refraneiro
Galego, convocado pola Editorial de Biblifilos Gallegos, pioneira na resistencia
cultural galega e que, para este concurso dispuxo en 1954 un premio de 12.000 pts. e
maila edicin. Dese premio, do que anda est pendente a edicin, xa demos toda a
documentacin imprescindible no prlogo edicin do Refraneiro de Francisco
Vzquez Saco, que foi un dos participantes na primeira fase (VAZQUEZ SACO
2003:XXVIII-XXXI): o lector interesado pode acceder a ela tamn en
http://www.cirp.es/pls/bdox/inv.pub_detalle2?p_id=142.
A convocatoria suscitou en Cunqueiro un artigo titulado Por si ou por non. E a
inminencia do fallo, que el deba de coecer por amigos, suscitou un segundo titulado
Los refraneros. Polas razns que se ver, ben reproducilos. Empezarei polo primeiro.
1. Por si ou por non (1951)
Posible escolio a una paremiologa gallega
Convocado un concurso para premiar la mejor coleccin de refranes gallegos, puede sospecharse
que de esta Summa Philosophica del galaico, quedarn, porque el pudor moderno as lo exige,
ausentes dos o tres docenas de refranes; precisamente aquellos que forman el fondo del saber
amoroso del gallego. Pero, ms atentos nosotros a aquello que deca el P. Baltasar Gracin de que
la clera natural del espaol pide la libertad de palabra, o a aquellos latines que ensean as: Antiqua
comoedia facundissimae libertatis, convenimos en publicar aquellos que ms nos tememos queden
fuera de la paremiologa en ciernes. Por ejemplo: Cando arrumba a teta, a nena quer caralleta, refrn
que facilmente se completa con estos otros tres: Amor primeiro, dndolle parte, dasllo enteiro, Cona
lavada, cona estrenada y Moza que fode e non trae nada, tn o virgo hastra que paira. (Por lo que al
hombre en estos casos toca, hay ste: Pixa dereita non cr en Dios). Ya metidos en materia, estos
otros dos refranes son de suma importancia para la vida humana: O que en pelos repara, nunca cona
cata y Tira mis pelo de cona que cabestrante de navo. Considerando que Terra arenisca, tendencia
a putas, se pone uno a escoger mujer: Muller delgada, ben enconada, saber, por cierto, muy antiguo.
Hay que tener en cuenta que Muller laimeira, ou puta ou meiga, y que Moza mainia, crego secreto
ou niada vecia, y es conveniente en sumo grado saber que Muller fanegueira, catro cs lle lamben
a cona i-outros catro lle mexan porta, y no olvidando que Perna tesa e peito lampo, en muller levas
engano, el ms lerdo va advertido. Cando un est de sorte, hastra a muller lle pare de outro, es la
moraleja del caso. Home cabrn e muller puta, nin o demo os xunta, esta es otra. Y no perdiendo el
sentido optimista de la existencia, quedamos avisados. Pcanme os colls, tres dias bs. Y ya puede
el Casanova gallego echarse a dormir.

IMAXE 1 IMAXE 2
[Nota manuscrita do orixinal] [Nota manuscrita do mecanoscrito]

Cunqueiro Copia del impreso.
50 dias de indulgencia al posible lector Hoja annima, salida en el mes de abril de 1951, que
se atribuye con certeza al poeta mindoniense .
Cunqueiro.
Deste texto paremiolxico galego, indito ata hoxe, temos das versins: a que
chamarei orixinal (imaxe 1) e unha copia mecanoscrita (imaxe 2). Non localicei mis
exemplares deste texto en bibliotecas ou arquivos galegos.
1.1. Descricin
O orixinal unha folla impresa sen p de imprenta. As das ltimas lias estn
manuscritas con letra de lvaro Cunqueiro. Anda que lle chamo orixinal, o exemplar
que eu tiven acceso unha fotocopia que me facilitou Miguel Anxo Seixas Seoane: el
recibiuna de X.F. Armesto Faginas, morto en novembro de 2006 e sucesor de
Cunqueiro na direccin do xornal Faro de Vigo e, por parte, un dos mis informados

bigrafos do escritor mindoniense. A letra da sinatura e do comentario humorstico da

concesin de indulxencias de Cunqueiro, segundo me recoece o seu fillo Csar
Cunqueiro. Anda que resulta indispensable face-la advertencia de que eu non teo nin
vin o papel coa sinatura autgrafa de Cunqueiro, senn a fotocopia, eu dou por feito
que a sinatura e maila concesin de indulxencias estn no orixinal, porque outra cousa
resultara impensable na devota relacin de Armesto Faginas con lvaro Cunqueiro.
A copia mecanografiada (imaxe 2) carece da sinatura e da concesin de indulxencias e,
no seu lugar, ten unha nota manuscrita que especifica a data e a autora. Este
mecanoscrito est no arquivo da Real Academia Galega (fondo Fermn Bouza Brey),
coa sinatura C-171/67 e a letra parceme de don Fermn. Anda que afirma que copia
del impreso, ademais doutras miudezas2, carece da sinatura de Cunqueiro e da
humorstica concesin de indulxencias, o que quere dicir que o mecangrafo tivo diante
un exemplar que careca (ou anda careca) deses dous elementos autgrafos finais e
que, en consecuencia, o exemplar asinado que chamamos orixinal , polo menos
parcialmente, posterior mecanoscrito.
Non coezo ningn outro exemplar nin testemuo deste breve escrito paremiolxico.
Non existe, dende logo, nos dous arquivos nos que podera esperarse, a Biblioteca
Penzol (Vigo) e a do Museo de Pontevedra, que garda toda a documentacin do aludido
concurso de refrns.
1.2. Autora
Se non tivsemos ningunha indicacin da autora, calquera galego pensara en Camilo
Jos Cela como autor deste texto, por se-lo autor do voluminoso e inacabado
Diccionario secreto (Cela 1968-1974) e do Diccionario del erotismo (Cela 1988). Pero
Cunqueiro tamn escribiu moito de temas erticos, anda que toca estes temas cun
estilo persoal, feito de realismo refinado pola elegancia da erudicin e do humor, como
pode verse nos 63 artigos que Csar Antonio Molina reuniu baixo o ttulo La bella del
dragn. De amores, sabores y fornicios (Cunqueiro 1991). Cunqueiro fraos
publicando en 1977-1978, trala chegada da democracia, en revistas como Bazaar e
Primera Plana e en 1979-1980 en Sbado Grfico ou Faro de Vigo. S un deses
artigos anterior democracia (Faro de Vigo 11.10.1956). Este, que agora ve a luz,
sera o primeiro, o menos elaborado, o mis descarnado.
A humorstica concesin de 50 dias de indulgencia al posible lector verosmil en
Cunqueiro (pero tamn o sera en Cela), tendo en conta que, naquela sociedade
controlada polo clero, a lectura deste texto considerarase pecaminosa e necesitada
dalgunha absolucin eclesistica.
Contamos con dous testemuos de diferente natureza pero concordantes: Armesto
Faginas e Bouza Brey, xa falecidos, atriburon sen dbida a lvaro Cunqueiro este
breve apunte paremiolxico. Miguel Anxo Seixas asegrame que Armesto Faginas lle
explicou que Cunqueiro de cando en vez imprima cousas que non difunda e que as
2
O mecanoscrito encabeza algns refrns con minscula e ademais escribe escolia por escolio; Galaico por
galaico; comedia por comoedia; y non tray nada por e non trae nada; hastra que para por hastra que
paira; non cree en Dios por non cr en Dios; O que en pelo repara por O que en pelos repara; Muller
lameira por Muller laimeira; lamen por lamben; outros catro por i-outros catro; Perna tesa ou peito
lampo por Perna tesa e peito lampo. O tipo de erratas evidencian unha persoa pouco afeita a escribir en
galego e, polo tanto, parecen exclur que sexa Fermn Bouza Brey o autor da copia.

reservaba unicamente como agasallo persoal para un amigo ou un moi reducido nmero
de amigos.
Non parece posible que persoas tan prximas a Cunqueiro, como Bouza Brey e
Armesto, puidesen equivocarse ou falsificar esta atribucin de autora. A aceptala
axuda algn outro indicio coherente que ofrece o propio texto.
1.3. Impresin e circulacin deste texto paremiolxico
esta folla a proba de imprenta dun artigo que finalmente a direccin ou o propio
Cunqueiro decidiu que non se publicara pero que o autor quixo gardar e finalmente
darlla en agasallo a algn amigo? Sera un artigo abortado polas circunstancias
polticas? Non mo parece, porque un home tan intelixente coma Cunqueiro saba ben,
antes de poerse a escribir, que o Faro de Vigo en 1951 non dara cabida a un texto
coma este, e se cadra tampouco outro xornal do momento3. Mis anda: non encontrei
este tipo de letra nin estas dimensins de caixa nesa poca no Faro. Polo tanto, coido
que hai que descartar que Cunqueiro escribise isto pensando publicalo no Faro de
Vigo, xornal no que por estes anos empeza a colaborar e no que pasara a ser redactor
fixo en 1961, subdirector (1964-1965) e director (1965-1970). Redondamente, este
artigo de refrns erticos non encaixa no Faro de 1951.
Onde se imprimira este texto? Descartado o Faro de Vigo e descartada quizais a
simple utilizacin dos seus tipos, habera que pensar nalgn outro prelo que Vigo tia
capaz de atreverse a imprimir textos difciles4.
Queda dito que non dei levantado mis exemplares deste texto cs dous descritos. A
difusin debeu de ser moi reducida, se espreitadores tan atentos coma Fermn Penzol5 e
Filgueira Valverde6 non o apaaron: non hai copia nin na Biblioteca Penzol de Vigo nin
na do Museo de Pontevedra. Polo que se ver na epgrafe 1.7. ningn dos paremilogos
posteriores cita a totalidade destas paremias e iso que algn deles (Vicente Llpiz,
sobre todo) tia certa pretensin de exhaustividade. Que tan atentos paremilogos non
o citen reforza a sospeita de que o exemplar que manexamos tivo unha circulacin
extremamente restrinxida.
Todo indica que estamos ante o texto dun autor que escribe e quizais mesmo imprime
algo do que nunca mis se preocupa e que llo d a algn amigo, sen nunca gardar
copia: talmente coma quen fai unha repenicada paxaria de papel e lla regala a quen ten
3
O Faro de Vigo desa poca, coma tdolos xornais contemporneos, ten poucas pxinas e conxuga nelas
unha importante porcentaxe de noticias de asuntos procedentes da actividade relixiosa (xerarqua,
parroquias, asociacins e confraras) cos da actividade militar e poltica do Rgimen de Franco e cunha
seleccin de poltica internacional en sintona coa ideoloxa vixente. E o resto son noticias locais,
deportes, publicidade, notas necrolxicas e, nalgns das, algunhas colaboracins de asunto cultural.
4
Podiamos pensar en Grficas Numen, que estaba na ra Velzquez Moreno, a poucos metros dos talleres do
Faro, e que naqueles anos de extrema dificultade para a lingua galega foi unha verdadeira catacumba na
que se fixeron algunhas edicins de resistencia cultural clandestina.
5
Rexistrador da propiedade e biblifilo que dedicou toda a sa vida a adquirir todo tipo de textos que sobre
Galicia lle poan nas mans libreiros de vello de toda Espaa. A sa selectsima biblioteca doouna
cidade de Vigo (Biblioteca Penzol).
6
Profesor, membro de varias Academias, cofundador do Seminario de Estudos Galegos e do posterior
Instituto P. Sarmiento de Estudios Gallegos, director do Museo de Pontevedra durante moitos anos, onde
conseguiu ordena-la procura, catalogacin e difusin de todo tipo de materiais da cultura de Galicia.

cabo del e nunca mis pensa nesa minucia. Esas son, polo que parece, as trazas de
lvaro Cunqueiro.
1.4. A ocasin
Ese ablativo absoluto inicial (Convocado un concurso) remtenos xa mentado
concurso de paremioloxa galega da Editorial de Biblifilos Gallegos. A convocatoria
de xaneiro de 1951. O Faro de Vigo d noticia dela o 2 de febreiro seguinte na sa
pxina 6. A nota manuscrita de Bouza Brey sita a sada desta folla en abril dese
mesmo 1951. Pero o moderno servizo de hemeroteca dixital do Faro de Vigo, que me
acolleu con hospitalidade que agradezo, permteme asegurar que este artigo non se
publicou nese xornal en todo o 1951 nin nos inmediatamente posteriores.
Cunqueiro prev, en 1951, que ningun se vai atrever a consignar nun refraneiro estes
refrns escabrosos: quedarn, porque el pudor moderno as lo exige, ausentes dos o
tres docenas de refranes: esa a sa premonicin. Pero foi as?
Nisto trabucouse Cunqueiro: o gaador dese concurso, Vicente Llpiz Mndez,
presentar na segunda convocatoria un refraneiro monumental (anda que de valor
desigual) ordenado en 77 temas e un deles que titula Coprolgicos non ten dos o tres
docenas de refranes senn 388 refrns (sen contar variantes) referidos sexo e s
excrementos. As que o pudor moderno non impediu que se consignasen. Para unha
sucinta pero significativa noticia do que ese Refraneiro vxase Ferro (1997: 205-
206).
1.5. Contido. Pedindo licenza
condicin dos grandes escritores escribir non tanto para os lectores contemporneos
deles senn para os do futuro. E o texto, que no 2011 podemos ler sen escrpulo e
mesmo con perspectiva filolxica, xa tia ese interese en 1951. Esta ntima
independencia do verdadeiro escritor a que o leva a imprimir un texto maldito e darllo
en forma annima a algn(s) amigo(s) utilizando como pasaporte unha cita libre do
xesuta aragons Baltasar Gracin (1601-1658):
La clera natural del espaol pide la libertad de palabra.
Non encontrei a cita exacta pero o CORDE da Real Academia Espaola permteme
encontra-lo que probablemente o texto real de Gracin:
En Espaa siempre hubo libertad de ingenio, o por gravedad, o por nativa
clera de la nacin, que no por falta de inventiva (Gracin: 682).
Se non hai cita mis exacta, habera que dicir que o noso autor anda mellora o estilo
aforstico de Gracin, dndolle concisin e rotundidade: unha rotundidade
especialmente atrevida e reivindicativa na situacin poltica que se vive en Espaa en
1951. A esta cita-escudo dun eclesistico, o autor engdelle outra cita-escudo dun autor
latino:
Antiqua comoedia7 facundissimae libertatis8
7
O orixinal di erroneamente coemedia.
8
En realidade o texto completo este Antiqua comoedia cum sinceram illam sermonis Attici gratiam prope
sola retinet, tum facundissimae libertatis, et si est in insectandis vitiis praecipua, plurimum tamen virium

Tamn esta cita est simplificada. O carcter espaol e o esprito humorstico, polo
tanto, pretenden converterse en pasaporte ou escudo para o escritor que vai falar en
papel impreso dun tema tab pero que, con esta maa, pretende sar indemne da
materia na que entra. As das citas estn feitas de memoria como corresponde a un
escritor capaz de crear historias, personaxes e mesmo lugares ben mis interesantes cs
reais. Como se ve, se non o dixeron exactamente as, as como o deban dicir. O
obxectivo est cumprido.
Non banal que a cita sexa mis concisa e rotunda c orixinal. Mis adiante veremos
que Cunqueiro deveca por consegui-la concisin dos refrns, o que chama el contar
prieto, medido y vivo del refrn. Vela unha proba complementaria de que esta xa a
pluma de lvaro Cunqueiro.
Nesta forma velada de pedir licenza con armas eruditas Cunqueiro fai o que calquera
paisano rural fara para pronunciar algn destes refrns. Explcome. Podera pensarse
que estes son refrns de xente dun nivel socioeconmico moi baixo, afeitas a viviren
permanentemente nun nivel de informalidade e que, precisamente por iso, seran mis
propensas a usar sen rubor estas palabras e estes conceptos. Pero calquera persoa afeita
a observar en Galicia a comunicacin no mundo rural e marieiro sabe que as persoas
dese medio, por pobres que sexan, son moi reacias a utilizaren palabras relativas non s
s partes xenitais do corpo senn mesmo a algunhas outras partes do corpo e nunca as
pronuncian sen poeren antes algn inciso eufemizador, como dispensando..., con
perdn da palabra..., dispensando a sa cara..., con perdn da sa cara... e similares.
Ben, pois Cunqueiro fai igual: entra en materia amparado no dereito liberdade de
expresin que postula Gracin e que Quintiliano considera sempre moi fecunda.
1.6. Contido. Localizacin destas paremias
O autor desta escolma non d en ningn caso referencias de onde se usa cada unha
desas paremias. D por sentado que son paremias galegas e, implicitamente, que son
coecidas en toda Galicia coa nica limitacin de que o tema produce un
escurecemento da sa existencia. Para o autor desta escolma o refraneiro galego
patrimonio de tdolos galegos, sen distincins xeogrficas. O usuario dos refrns sera
tamn o galego comn pero, como o lxico e os conceptos que expresan estas paremias
esixen un uso moi informal e mesmo vulgar, o usuario posible redcese s persoas
capaces de utilizaren este tipo de palabras e esta linguaxe tan rachada en situacins
comunicativas de extrema informalidade.
A anlise da lingua destes refrns cadra case totalmente co galego estndar. S noto
catro palabras que se arredan del colls, cs (por collns, cans), quer (por quere) e
estrenada (por estreada). Todo leva unha vez mis galego mindoniense e, polo tanto,
tamn a facer verosmil a atribucin da autora a lvaro Cunqueiro. Veremos en 1.8.
que o propio ttulo do artigo ten unha caracterstica que volve levarnos galego
mindoniense.
etiam in ceteris partibus habet (A antiga comedia a case a nica que conserva non s a tpica graza
espontnea da fala tica senn tamn a da liberdade mis expresiva. E, se para critica-los vicios a mis
eficaz, moi capaz para todo o resto). Se non marro, o texto das Institutiones oratoriae de Quintiliano
(10,1,65); e non parece ser Cunqueiro o primeiro que usa a forma comprimida antiqua comoedia
facundissimae libertatis.

1.7. Contido. Difusin destas paremias

Fagamos agora unha proba da extensin do uso destes refrns; vexamos qu outros
paremilogos anotan estes refrns ou mesmo qu paremilogos posteriores puideron
coecer esta escolma de refrns erticos de Cunqueiro. Para iso vou poer en negria e
a unha columna o refrn que cita Cunqueiro e, en baixo, a das columnas, os que mis
se aproximan entre os que xa estn anotados no Tesouro Fraseolxico Galego e,
separadamente, os que localicei no refraneiro, anda indito, de Vicente Llpiz Mndez
1. Cando arrumba a teta, a nena quer caralleta.

Tesouro Fraseolxico Galego Vicente Llpiz Mndez (indito)
Cando muller lle apunta a teta, adiante Cando a nena lle aponta a teta e ao
caralleta. rapaz lle naz o bozo, doucho ao demo
[MOREI2070] tal retouzo.
A muller muller cando lle apunta a teta. [Soto Torrente, Corua ref. 1287 // Coprolgicos 82].
[MOREI2070] Cando ao mozo lle pinta o bozo e
Cando mozo lle apunta o bozo e rapariga a teta, xa queren festa.
rapaza a teta, cascaralleta! [M. Lois Vazquez, mdico festivo, Orense 1885. Ref.
[MOREI1129] 688 // Coprolgicos 82a].
Cando nena lle apunta a teta, adiante
caralleta. [23911249]
Cando mozo lle apunta o bigote e
nena a teta, tris-caralleta.
Trata dos cambios na adolescencia e da aparicin da
atraccin sexual. [41202,333]
Cando mozo lle apunta o bozo e
muller a teta, castaeta!
Comienzan para ellos las fiestas. [VSACO3: 541]
Cando ao mozo lle apunta o bozo e
moza a teta, chis, caralleta!
[CABANA]
Apunta la teta, caralleta.
Dcese que cuando a la mujer le empiezan a salir los
pechos, comienza a tener ganas de juerga.
[7BIER211]
2. Amor primeiro, dndolle parte, dsllo enteiro.
O amor primeiro o mis duradeiro.
[VSACO1: 5004]
3. Cona lavada, cona estrenada.
Cona de cortesana, lavada, cousa sana. A p... canto mais se lava, mais descobre
[7BIER222] a falta.
[Bernab Naveiras, Mio (Puentedeume) //
Coprolgicos 52a].
4. Moza que fode e non trae nada tn o virgo hastra que paira
5. Pixa dereita non cr en Dios

Pixo direito non cree en Dios. Pi... tsa, tira a pena.

[7BIER71] [L. Tejedor, Sobradelo (Orense) ref. 1309 //
Carallo dereito non cre en Dios. Coprolgicos 385].
[00001]
Carallo dereito non ten respeito.
[TABOA2]
6. O que en pelos repara, nunca cona cata.
O que a pelos mira, nunca carne9 come.
[VSACO1:10705]
O que moito medo ten, nunca boa cona
fode.
[43816]
7. Tira mis pelo de cona que cabestrante de navo.
Vale mais pelo de cono que calabrote de Ainda mais tira unha c... que unha crda.
navo [S.A. -Santigoso, ref. 48 // Coprolgicos 15].
[TABOA2] Mais tira muller de tetas que parella da
Pode mis un pelo de cona que unha carreta.
corda de maroma. [F. Perez Barreiro, Ferrol // Mujer 184g].
[TABOA2] Mais turra muller que parella de bois.
Ten mis forza un pelo de cona que unha [Martin Calado, Fungueirazos, Villalba // Mujer 75a].
xunta de bois. Mais val unha muller roxa do que sete
[45406] marelas.
Tira mis un pelo da cona ca unha [Marela, macilenta, pajiza, enfermiza; roxa,
sangunea. Eulalia Requejo, Castrelo-Lubian,
parella de bois.
Sanabria. Con lig. var. fig. Colec. prov. judeo-esp. S.
[40307]
XVI, Foulch // Mujer 75b].
Tira mis unha teta que cen bois por
unha carreta.
[VSACO1: 15484]
Mis tiran das tetas ca das carretas.
[CARRA4270608, CARU24111888, 23911248,
MOREI2061]
Tiran mis das tetas ca unha parella de
bois.
[40307]
Mis tiran das tetas ca das carretas
[CABANA]
9
A dici-la verdade e vendo os paralelos doutras fontes, a palabra carne podera ser unha encriptacin
eufemizadora realizada por este sacerdote colector. Lmbrese que, cando editmo-lo seu refraneiro
(VAZQUEZ SACO 2003: CV-CIX) non s detectamos numerosos comentarios de telogo e de
eclesistico senn mesmo algunha manipulacin eufemizadora do texto, coma esta A muller, cando
rapaza, reina; cando moza, tola; cando vella, bruxa e honestamente comenta: No es tola precisamente
lo que dice el refrn, sino palabra ms dura [pola rima sobreentndese puta] que nos permitimos sustitur
(VAZQUEZ SACO 2003: CX). Polo tanto tamn aqu posible que Vzquez Saco limase o refrn.

8. Terra arenisca, tendencia a putas.

Este refrn, estrao por se-lo nico que utiliza a palabra abstracta tendencia e unha
palabra non patrimonial galega (arenisca), s se localiza na cidade de Lugo10: aparece
aqu, no Refraneiro de Vzquez Saco (tamn lugus) e Cunqueiro vlveo usar no
ndice onomstico co que pecha o seu fantstico Merln e familia11, cando define:
AQUITANIA. Provincia de Francia deitada man dreita asegn se vai de Lugo polo
camio francs. terra mui afamada en vios, e doada en mulleres, asegn o refrn:
Terra arenisca, tendencia a putas [Cunqueiro: 135].
Terra arenisca, tendencia a putas
[VSACO1: 14686]
9. Muller delgada, ben enconada.
Muller flaca, cona de vaca. Non [h]ai muller mais delgada, que a de
[TABOA2, 45741, 20301] tres meses barazada (empreada).
Muller delgada, boa ama. V. Risco, Colec. de refranes. Orense 1953. Porque
[VSACO1: 15324] [por] la fuerza con que accionan los trastornos
gastrogenitales, no ingiere suficiente alimento y tiene
prdidas fsicas de variado origen. // Coprolgicos
218].
10. Muller laimeira, ou puta ou meiga.

Muller laimeira, ou puta ou meiga. Muller rideira, ou p... ou parleira
[21602 Go. Cospeito] [Ribadavia, V. Risco, Papeletas para un refranero,
Muller salameira ou puta ou meiga. Orense 1954. // Coprolgicos 207].
[15327] Muller risqueira, ou p... ou parleira.
Muller sularmeira, puta ou meiga. [Risqueira, atrevida en sus modales, retozona. //
[21002] Coprolgicos 207c].
Muller lasmeira, ou puta ou meiga. Moza rincheira ou p... ou parleira.
[13201,246] [Rincheira, persona que rie con imprudencia. Carr
Aldao, A nosa terra. Var. rideira, riseira y risqueira
Muller larmeira, ou puta ou meiga. por rincheira. Es var. del grupo num. 207. Ve. //
[42007; 20310,30; 20301]
Coprolgicos 197].
Muller lermeira, ou puta ou meiga. Muller ventaneira ou p... ou meiga.
[FRANCO585]
[V. Risco, Notas para..., Orense 1954. //
Muller laida, ou puta ou meiga. Coprolgicos 209].
Laida significa laimeira, que fala moi suave, moi
P... na ventana, anda a caza com'as
lentamente. [27001]
Muller prosmeira, ou puta ou meiga. gatas
[Coprolgicos 295].
[MOREI2065. CABANA] P... na ventana, algo cata.
Muller rideira ou puta ou meiga. [Coprolgicos 295a].
Tamn se dica que non era boa a muller que ra alto
P... na ventana, est cata.
e forte, tia que falar tamn quedio. Cousas doutros
[Y tambien los plurales. Ensayos filol. de V. Risco,
tempos. (Sempre on 'rindeira'). [35115]
Orense 1946. // Coprolgicos 295b].
Muller rideira, puta ou meiga. P... e vella, canto mais compn, mais
[210070817]
10
Outro lugus cita ese refrn: Lugo era gris e mesetario; nas gndaras habitadas eu recordaba aquel refrn
casteln que me aprendera Pepepe, o Mestre que creo que xa morreu: Tierra arenisca, tendencia a
putas, logo lnllo a lvaro Cunqueiro, que viva sempre en atardeceres, entre Vigo e Mondoedo
(VIDAL:2010).
11
Disque empezou a escribilo en 1953 (dous anos despois deste artigo); e publicouno en 1955.

Muller riseira, ou puta ou meiga. larpeira (meiga).

Outra variante: Muller zalameira, /ou puta ou meiga. [I.F.R., de Chapela (Vigo), ref. 464.- C. Estripot,
[24402,1398 Ferrol. // Coprolgicos 358a].
11. Moza mainia, crego secreto ou niada vecia.
A muller que de solteira mainia, de Aquela vella que vende os angazos, anda
casada quita as uas e rabua. preada do crego de Pazos.
[23911250] [B. Fernandez Alonso, Entrimo (Bande). //
Coprolgicos 57].
12. Muller fanegueira, catro cs lle lamben a cona i-outros catro lle mexan porta.
Veda rica e lanzal, e froita de dous
sabores.
[Val de Cancelada, Enchoyadas // Mujer 195c].
Mais val unha vella con dieiro que
rapariga con bon pelo.
[Mujer 191b].
13. Perna tesa e peito lampo, en muller levas engano.
A muller que cra do seu seo mis nai Ba era a moza se non fora coxa.
c que d o fillo a peito alleo. [Moure Mario, Hervs-Ordenes. // Mujer 90f].
[MOREI2022]. A ovella pol-a lana e a muller pol-as
Non hai coxo bo mamas.
[23911257]. [Mujer 184c].
Pol-as ls a ovella, e a moza pol-as tetas.
[M. Colomba Bolivar, Vilegas Ref. 1530. // Mujer
184d].
Muller de bos peitos, muller de arreitos.
[Arreitos, actos obscenos producidos en los hombres
por la presencia de mujer de senos pronunciados12.//
Coprolgicos 200].
14. Cando un est de sorte, hastra a muller lle pare de outro.
Cando un est de sorte, hasta a muller lle Ao malpocado a prca prelle cadelos.
pare de outro. [Xanio, Ferretes, n 60 // Irona 806b].
[VSACO1:6785]
que est de sorte, hasta os mulos lle
paren potros.
[23911198]
A quen non ten sorte nin fortuna,
crbanselle os dentes na manteiga
dura.
[VSACO1:ms16:Sober]
Ao que non tn sorte por o cu lle vn a
morte.
[210070166 ]
O que non ten sorte, polo cu colle a
morte.
[20301, 23911277]
12
Llpiz no fascculo Coprolxicos n. 104. define arreitos como propensin a la lascivia, cando comenta
Comer pouco e beber menos, aos arreitos pon freio. Dr. Lois Vazquez, Orense 1885. Ref. 688.

O que non ten sorte, na cama se escalaza.

O que non ten sorte, o demo lle caga no
camio.
15. Home cabrn e muller puta, nin o demo os xunta.
Home cabrn e muller puta nin o demo os
xunta.
[MOREI1030]
16. Pcanme os colls, tres dias bs.
Pcanme os colls, tres das bs.
[TABOA2]
Si te pican os collns, tres das bons.
[TABOA2]
Como se ve, o autor de Por si ou por non anota dezaseis paremias das que cinco
aparecen literalmente noutro paremilogo (8, 10, 14, 15, 16); outras cinco aparecen
case literalmente (1, 3, 5, 7, 9); de unha hai un refrn que se aproxima algo no contido
(6); e cinco delas (2, 4, 11, 12, 13) s aparecen neste artigo de Cunqueiro.
A conclusin que un 66% destes refrns son coecidos e un 34% non. Est dentro do
normal, tratndose dunha escolma tematicamente tan selectiva.
En cambio, para tantea-la difusin que este escrito puido ter, debemos limitarnos a
observar qu paremilogos posteriores a este escrito citan algn destes refrns. E son
Vzquez Saco, Moreiras Santiso, Taboada Chivite e Daro Xohn Cabana: todos con
un refrn ou dous. Non parece, polo tanto, que isto acredite que coeceron o texto de
Cunqueiro. O feito de que uns e outros citen algn refrn pero non a totalidade pon en
evidencia que coecan eses refrns por outras vas, non por este texto de Cunqueiro.
Ten certa importancia que non o coeza Vzquez Saco, participante na primeira fase do
concurso de Biblifilos, que chegou a xuntar mis de 20.000 refrns, anda que,
curiosamente, quen recolle dun lugus annimo a sorprendente paremia n. 8. Pero o
mis sorprendente que non o coeza Vicente Llpiz Mndez, que foi o mis
exhaustivo paremilogo do seu tempo, que resultara gaador do tal concurso que
suscita este texto cuns 40.000 refrns, que estivo atento neses anos Faro de Vigo, que
mesmo cita algunhas cousas de Cunqueiro e, sobre todo, que dedica a este asunto
escabroso un captulo enteiro do seu refraneiro.
Esta unha proba mis, indirecta pero certa, de que este escrito non tivo circulacin.
De xeito que curiosamente foi lvaro Cunqueiro quen exerceu o seu recato literario
dndolle a isto unha circulacin mnima. Dalgunha maneira el forma parte do que
chama pudor moderno.
1.8. Por si ou por non, locucin da rea mindoniense
Mondoedo, patria de Cunqueiro, est na Galicia nororiental. Nesa zona luguesa o
galego achgase moito galego estndar. Con todo mantn certas caractersticas
dialectais que o fan peculiar (xa o vimos en 1.6.). Por iso quero agora observar que no
ttulo do artigo Cunqueiro use a forma por si ou por non. Esta locucin, que
obviamente denota dbida e vacilacin e que equivale a como precaucin; por se

acaso; por un se acaso; polo que poida pasar, sase en case toda Galicia como polo si
ou polo non, con artigo: as se rexistra, por exemplo, en sitios distantes coma Moraa,
Celanova, A Gudia e Pantn; as aparece nestes refrns Polo si ou polo non leva posto
o chapeirn / capeirn13(Llpiz1/177 e 47d) que Vicente Llpiz explica as: Dcese
para prevenir a alguien de buena f. Eq. cast. Por si o por no, maridito, poneos el
capillo (Llpiz1/177). As aparece nestoutro: Inda que non tea medo, polo si ou polo
non, ben est o can no palleiro (Couceiro Freijomil, "Miudezas".) e Polo si ou polo
non, o ramo da palma, non (PORTELA18,279).
O antroplogo Marcial Gondar considera que esta locucin moi caracterstica da
psicoloxa colectiva dos galegos, cando di
O trasacordo non ten que ver tanto coa infidelidade canto coa falta de
seguridade na opcin escollida. Hai ducias de expresins que reforzan esta
inseguridade...: 'Por se acaso', 'Polo si ou polo non', 'Se cadra', 'Nunca se sabe',
'Demo non digas'..." (GONDAR5047).
As a usan Curros Enrquez14, Lpez Ferreiro15, Labarta Posse16, Rodrguez Lpez17,
Carr Aldao18, Garca Barros19, Xavier Prado Lameiro20, Vzquez Taboada21 e, entre
os actuais, Bieito Iglesias22.
En Asturias, en cambio, est viva a forma por si ou por non tal e como se rexistra neste
texto humoristico de tradicin oral de Ons, referido a un defunto:
13
Chapeirn era un sombreiro de aba ancha, probablemente o chapirn (ou chpiro) militar de vellos tempos
que aparece nos refrns de Hernn Nez: Davalle vento no chapiraon, quer lle de, quer naon. El
portogus. Dvale el viento en el capirn, quier le de, quier non. Que ay algunos que no se les da nada
por los casos que acaescen, ora sean prsperos, ora adversos [CORDE].
14
Non en honor do Patrn/ que esta noite bailar veo./ Anque a tea Santo, teo/ Patria mis
devocin./ Eu, polo si ou polo non,/ cos santos quero estar ben;/ mais quero estalo tamn coa terra en
que fun nacida.
15
Nunca tarde se a dita boa, Picado -saiu Casal- e polo si, polo non, procura ensaiarte ben
(LOPFE3228).
16
Eis e todo, polo s ou polo non, o to Sanfona, enantes de casar con ela, quixo poerlle a proba virt tan
pouco comn (LABAR239).
17
Con tal que se empee a xente, /Aunque non tea razn, /Que o teu can est doente, /Mata axia can,
Vicente, /Pol-o s ou pol-o non (RODLO2260).
18
Polo si ou polo non, como non tia conta a man para lle valer, correu s alforxas da besta por se nelas
atopaba algo para facelo rexurdir (CARR:139).
19
O mdico, que tia bo ollo clnico, axia lle conoceu o mal, mais, pol-o s ou pol-o non, os primeiros das
deixouno rebaixado de servicio (GARBA1071). Maruxa opuxo que quizis non lle deixaran facer mis os
xudeus. Polo s ou polo non, deixrono (GARBA2054). xa falarei co pai do 'Cachazas' a ver se as cousas
se poen en craro. E, polo s ou polo non, xa te podes ir porparando (GARBA2090). ...vucheme a vel-o
mdeco, por que, asi com'as, xa vai con dous anos que lle pago o arrendo sin que o ganara en nada, e
pol-o si ou pol-o non quen entende, entende (GARBA1168).
20
Boeno..., eu, polo s ou polo non, vou bufardia onde me paparonos cartos a pidir que mos devolvan
(PRADO1264).
21
Polo si ou polo non, nadia debe poer o xuramento por fianza do que pormeta (VAZTA,104).
22
Para escribir mquina non me an chamar a min, que tecleo con dous dedos, que poo acentos para
diante e que llos reparta o corpo. Polo si ou polo non, mentres guiaba o coche pola Ponte Vella fixen
memoria do que saba do defunto (IGLEAR039).

Si vas pal cielo, ben vas, / si vas pal purgatorio, xa salirs, / Si vas pal infierno,
xa vas, / Por s ou por non, / Pater noster Kyrie eleysn23.
Por certo que esta ltima debe de se-la forma plena, anda non implicitada, do orixinal
tamn en Galicia.
S coezo outra persoa que usase por escrito a forma por si ou por non: o escritor de
Ribadeo, na raia con Asturias, Daniel Cortezn.
tamn se fixeron rogativas polas colleitas nas sequas, pregas e oracins polas
chuvias, polas augas: para que chovera e para que arrazara, por si ou por non.
(CORTEZN 1981:109).
certo que o propio TILG detecta o uso de por si ou por non en 1980 nunha obra de
Neira Vilas24 pero o escritor de Gres infrmame de que en Gres (Vila de Cruces) tamn
se di polo si ou polo non, con artigo, coma en case toda Galicia, e que el usou a forma
sen artigo nesa obra, porque nela trata de reflecti-lo galego falado en Centroamrica.
Polo tanto posible que ese por si ou por non nos achegue a esa parte nororiental de
Galicia, onde radica Mondoedo, e, en consecuencia, achganos unha vez mis a
Cunqueiro.
2. Un novo artigo paremiolxico cunqueirn
2.1. Los refraneros (1955) Sobre los refranes (1957)
Imos agora co segundo artigo. O fallo do xurado do concurso de Refraneiros de
Biblifilos Gallegos produciuse o da 21.3.1955 en favor de Vicente Llpiz Mndez, un
comandante separado do exrcito25. Poucos das antes, o 3 de marzo de 1955 Faro de
Vigo publicaba en portada (na seccin Las crnicas) un breve artigo de lvaro
Cunqueiro titulado Los refraneros. O curioso que dous anos mis tarde, exactamente
o 31 de xullo de 1957, lvaro Cunqueiro a publicar en La Voz de Galicia, xornal
corus, unha reelaboracin do mesmo artigo, baixo o ttulo Sobre los refranes. Foi na
seccin El mundo y su sombra26.
A segunda versin (da que debo a noticia a Lus Alonso Girgado) mis completa e
matizada c primeira e excepcionalmente permtenos ver en vivo un gran escritor como
Cunqueiro mellorando o seu propio texto. Por esa razn vounas emparellar para que o
lector xulgue.
23
[Asociacin Folklrica Ons:
http://danzatradicional.com/v_portal/informacion/informacionver.asp?cod=962&te=53&idage=964&va
p=0 ] .
24
o rapaz sinte o andacio da morria, e os calores do Trpico, e vanlle chegando noticias sobre os
espaoles reforzando as sas posicins no Riff contra dos mouros rebeldes, e Weyler discutindo en
Melilla; os lerios de por si ou por non do presidente Zayas cos ianques; a chegada de Amundsen a un
recanto de Alaska; furacns en Xnova... (Neira 1980:177).
25
Faro de Vigo tardara case un mes en da-la noticia (20.4.1955; p. 4).
26
O nome desta seccin lembra outra que naquela poca mantia no Faro de Vigo o seu amigo Xos Sesto
titulada El refrn y su sombra e da que Patricia Bujn deu mostras en Cadernos de Fraseoloxa Galega
4,2003 (BUJN 2003)

IMAXE 3
Los refraneros FV 3.3.1951
IMAXE 4
Sobre los refranes LVG 31.7.1957

Faro de Vigo La Voz de Galicia

3.3.1955; p. 1 31.7.1957; p. 4
Las crnicas El mundo y su sombra
Los refraneros Sobre los refranes
lvaro Cunqueiro lvaro Cunqueiro
Tengo un amigo que trae, para cada ocasin, Tengo un amigo que trae, para cada ocasin,
fcil el refrn, y aun para alguna dos refranes fcil el refrn, y aun para alguna dos refranes
que se contradicen. Le estos das pasados un que generosamente se contradicen. Le estos
sabroso ensayo de Jung sobre el refranero, un das pasados un sabroso ensayo de Jung
intento de psicologa del refrn, que de lo que sobre el refranero, un intento de psicologa del
me convenci es de que, aparte cierta refrn, que de lo que me convenci es de que,
socarronera inmoralista, un algo de experiencia aparte cierta socarronera inmoralista, un algo
de oficio o agrario-meteorolgico-pecuaria, y la de experiencia de oficio o agrario-
posible gracia del consonante, todo lo que resta, meteorolgico-pecuaria, y la posible gracia del
en la universal creacin paremiolgica, es consonante, todo lo que resta, en la universal
sesuda estupidez, torpe rutina, doblemente creacin paremiolgica, es sesuda estupidez,
torpe, pues presume de avisada, y probada torpe rutina, doblemente torpe, pues presume
carencia de imaginacin. Me extraa que de avisada, pedantesca suficiencia y probada
alguien haya visto en el refranero una posible carencia de imaginacin. Me extraa que haya
sustitucin del pensamiento filosfico, aqu y en alguien visto en el refranero una posible
cualquier otra parte. sustitucin del pensamiento filosfico, aqu, en
Espaa, y en cualquier otra parte.
El refranero, para m, tiene que ver con lo que El refranero, para m, tiene que ver con lo que
llamamos filosofa desde Scrates a Santayana, llamamos filosofa desde Scrates a
lo mismo que el Repertorio zaragozano con la Santayana y Ortega, lo mismo que el
ciencia meteorolgica. Repertorio zaragozano con la ciencia
meteorolgica. (Y entre parntesis: Don
Mariano del Castillo, amn del repertorio
anual, con un mes de anticipacin predeca el
tiempo en un peridico de Zaragoza; a fines
de abril estaba haciendo la prediccin de
mayo, cuando entraron a saludarlo las hijas,
que venan de paseo. Qu haces, pap?, le
preguntaron. La prediccin de mayo. Y qu
tiempo har el 15? Don Mariano se ley a s
mismo: Viento fro del NO., con lluvia. **Nieve
el Moncayo. Se alborotaron las hijas: Pap, no
puede ser; es el da de San Isidro y
estrenamos vestido! Don Mariano, bondadoso,
corrigi: 15 de mayo, viento bonancible del
SO. Da claro y soleado. Tengo para m que
desde la alta ocasin de las nubes, el Criador
sonri.) Digo todo esto de los refranes yo,

Y digo todo esto yo, persona a quien gusta el persona a quien place el hablar refranero de
hablar refranero de Sancho en el Quijote, y los Sancho en el Quijote, y los refranes y
refranes y sentencias que me encuentro en el sentencias que me encuentro en el Libro del
Libro del Buen Amor del Arcipreste, y los Arcipreste Juan Ruiz, y los refranes con que
refranes con que escribi una balada Franois escribi una balada Franois Villon. Uno del
Villon, Uno del arcipreste Juan Ruiz lo o, vivo arcipreste lo o, vivo como una flor, en el
como una flor, en el toledano Viso de San Juan, toledano Viso de San Juan, y se lo decan a
y se lo decan a un mozo impaciente: Quien un mozo impaciente: Quien amores tiene no
amores tiene no les puede celar: los puede celar:
Madre, vos non podedes conocer u osmar Madre, vos non podedes conocer u osmar si
si me ama la duea, o si no querr amar? me ama la duea, o si no querr amar?
Que quien amores tiene non los puede celar, Que quien amores tiene non los puede celar,
en gestos o en sospiros, en color o en fablar. en gestos o en sospiros, en color o en fablar.
Jung nota que el refrn huye lo fantstico, la Jung nota que el refrn huye lo fantstico, la
aventura, el ejercicio de la imaginacin. aventura, el ejercicio de la imaginacin, y que
es decididamente pragmtico; esta es la base
de su inmoralidad, y en el mismo sentido en
que son inmorales las fbulas de La Fontaine,
y no slo porque prediquen el derecho del
ms fuerte, y concedan la victoria en todo
caso a las virtudes menores; es muy del gusto
de La Fontaine que el len devore, pongo por
caso, a San Francisco. Quin le mandaba a
Esto es, tambin mi reproche, pero algo hay en San Francisco serlo? Pero hay algo en el
el sabor del refrn, por de Pero Grullo o huera sabor del refrn, por de Pero Grullo o huera
que sea la advertencia, que me lo hace grato, y que sea la advertencia, que me lo hacen
por razones que ataen a mi oficio de escritor, y grato, y por razones que ataen a mi oficio de
es lo que, generalmente, en el refrn una lengua escritor, y es lo que, generalmente, en el
condensa de expresin, vivacidad y claro decir refrn una lengua condensa de expresin,
significativo. Quisiera yo tener el contar prieto, vivacidad y claro decir significativo. Quisiera
medido y vivo del refrn, o siquiera, tener algo yo tener el contar prieto, medido y vivo del
de paciencia para ejercitarme en ello. refrn, o siquiera algo de paciencia para
ejercitarme en ello.
La universalidad del refranero, especialmente La universalidad del refranero, especialmente

en lo que toca a las relaciones del hombre con en lo que toca a las relaciones del hombre con
el hombre, es cosa comprobada, y descansa en el hombre, es cosa comprobada, y descansa
un hecho que parece tambin universalmente en un hecho que parece tambin
adquirido: el hombre es un lobo para el hombre. universalmente adquirido: el hombre es un
Y que no hay ms medicina que la malicia. lobo para el hombre, y que no hay ms
Manos besa el hombre que quisiera ver medicina que la malicia. Manos besa el
cortadas, sentencian las Castillas por boca de hombre que quisiera ver cortadas, sentencian

Juan Ruiz, y esto vale para todas las naciones y las Castillas por boca de Juan Ruiz, y esto
todas las polticas. Jung estima que en conjunto vale para todas las naciones y todas las
el refranero no suele ser pesimista. Refrn es el polticas. Jung estima, sin embargo, que el
que ensea que no hay mal que cien aos dure. refranero, en conjunto, no suele ser pesimista.
Pero, por lo menos en lo que se refiere a la Refrn es el que ensea que no hay mal que
humana naturaleza, no es optimista. Y no cien aos dure, y otro que Dios aprieta, pero
hablemos, mejor dicho, que no hable el refrn no ahoga. Pero, por lo menos en lo que se
de las mujeres. refiere a la humana naturaleza, no es
optimista. Y no hablemos, mejor dicho, que no
hablen los refranes de las mujeres.
En Franois Villon, en la Ballade des proverbes,En Franois Villon, en la Ballade des

en el envoi, viene por primer verso que yo oa proverbes, en el envoi, viene por primer verso
en gallega lengua cuando muchacho: Tanto ve que yo oa en gallega lengua cuando
o tolo, que encorda. Prince, tant vit fol quil muchacho: Tanto vive o tolo, que encorda.
sadvise27. Pudiera titular as Cervantes el Prince, tant vit fol quil sadvise. Pudiera titular
captulo donde trata de la cristiana muerte as Cervantes el captulo donde trata de la
sosegada de Alonso Quijano el Bueno. Pero en sosegada muerte cristiana de Alonso Quijano
el Decamern hay una versin florentina, ms el Bueno. Pero en el Decamern hay una
versin florentina, ms profunda: Locura de
profunda: Locura de cuerdo al loco avisa: En la
cuerdo al loco avisa: En la misma balada de
misma balada de Villon hay dos refranes
Villon hay dos refranes contradictorios. El uno
contradictorios. Uno dice: Tan lejos se va, tanto
dice: Tan lejos se va, tanto se olvida; y el otro:
se olvida, y el otro: Tanto se va, tanto se vuelve
Tanto se va, tanto se vuelve. S, ausencia
El profesor Nagel, el gran estudioso de Villon, aumenta amor. El profesor Nagel, el gran
encuentra estos dos refranes en un verso de estudioso de Villon, encuentra estos dos
Ovidio o de Horacio, no recuerdo: Tan lejos refranes en un verso de Ovidio o de Horacio;
quieres irte, que regresas. Quizs sea un verso no recuerdo: Tan lejos quieres irte, que
melanclico del dulce desterrado. regresas. El sueo lo regresa; quiz sea un
verso melanclico de Ovidio, el dulce
Podamos decir otro refrn de Villon: Tanto desterrado. Podramos decir otro refrn de
corre una cancin, que se la aprende; y pues es Villon: Tanto corre una cancin, que se le
verdad, en lo que a la memoria sentimental del aprende;
hombre, al menos, toca, podamos decir del
verso otro refrn que Ren Laporte pone al
comienzo de un poema: Les airs connus ne o aquel que dice: Las canciones conocidas no
mentent pas: las canciones conocidas no mienten.
mienten...
A lo largo del refranero vamos tropezando con A lo largo del refranero vamos tropezando con
algn que otro refrn en el que un saber algn que otro refrn en el que un saber
sentimental, y por ello mismo imaginativo, ha sentimental, y por ello mismo imaginativo, ha
tomado forma. Pero no nos dejemos engaar: tomado forma. Pero no nos dejemos engaar;
27
No Faro de Vigo di adviso, pero unha errata, porque nese poema os versos pares riman todos en -ise.

estos rboles no nos dejan ver la slita estos rboles no nos dejaran ver la slita
sequedad del bosque. sequedad del bosque.
Bajo el patrocinio del nombre de Cornelio Agripa Bajo el patrocinio de Cornelio Agripa, y con el
circul un refranero secreto para astrlogos y lema Dum spiro spero es decir, mientras
alquimistas. respiro, espero; mientras hay vida hay
esperanza; un predicador espaol del XVII, en
sermn de Santo Encuentro, en Viernes
Santo, anota el seor Herrero parafraseaba
este decir con un refrn leons: mientras haya
cecina, habr fajina; digo que corre por de
Cornelio Agripa un refranero secreto para
Les proverbes cachs, estudiados por Mielt, astrlogos y alquimistas. Les proverbes
refranean los simples, el sol y las estrellas, y las cachs28, donde se refranean los simples, el
ocultas afinidades entre el macrocosmos y el sol, la luna y las estrellas, y las ocultas
cuerpo humano. El hgado es saturniano, y en el afinidades entre el macrocosmos y el cuerpo
hgado residen la pereza y la imaginacin. humano. El hgado es saturniano, y en el
Debe, pues, ser planeta que sobre m rige hgado residen la pereza y la imaginacin.
graciosamente, Saturno compaero. Tengo que Debe ser Saturno el planeta que sobre m rige
leer ese refranero secreto, para averiguar por l graciosamente. Averiguo con ese refranero
la economa de mis humores, aunque ya por secreto la economa de mis humores, y por
Paracelso conozco medicina para restablecer al Paracelso conozco medicina para restablecer
hgado, de un papel soberano, en una posicin al hgado, de su papel soberano, en una
ms modesta, en el aur[e]a mediocritas que le posicin ms modesta, en el aur[e]a
mediocritas que te conviene: la flema
conviene: la flema argntea.
argntea.
Slo me falta saber en qu consiste esta flema, Slo me falta saber en qu consiste esta
la cuarta de las flemas solemnes que hacen flema, la cuarta de las flemas solemnes
fludos y concordantes los humores envasados qumicas, que hacen flidos y concordantes
en el humano y frgil recipiente, Tanto ve o tolo, los humores envasados en el humano y frgil
que encorda. recipiente, Tanto vive o tolo, que encorda.
2.2. Visin cunqueirana dos refraneiros

Os refrns suscitan opinins encontradas. A primeira vez que un se encontra con eles,
adoitan producir respecto, xa que, se a xente os di, por algo : a poca na que
tendemos a consideralos a voz do sentido comn, a voz do pobo, evanxeos pequenos:
a tese.
Nunha segunda etapa, medrando os coecementos tcnicos ou humansticos, empeza
un a ver que algns refrns son cientificamente errneos e que non poucos son
expresin da ferocidade da vida, unhas veces como aviso para mareantes que han de
sufri-las calamidades da vida, e outras veces como expresin do maquiavelismo
ideolxico para domina-los outros. Nesta segunda etapa, que a anttese, moitos
renuncian para sempre uso de refrns. Non hai moito tempo, ofrecinlle eu certos
28
Errata no xornal chachs por cachs

refrns meteorolxicos que toman como premonitorio o comportamento dos animais a

un veterinario, moi atento tanto comportamento dos animais coma vitalidade dos
refrns. E deume unha resposta moi precisa que se resume nisto: nas paremias
meteorolxicas con referente animal hai tres fallos moi frecuentes: falacia do
consecuente (en lei dereita a consecuencia non se deriva da premisa), vinculacin de
feitos independentes e xeneralizacin sen base estatstica (Ferro:2011). un
exemplo de lextima anttese, que xa formulou en 1726 o P. Feixoo primeiramente no
primeiro captulo do seu Theatro Crtico titulado Voz del pueblo (Feyjoo:1726) e
despois, en 1750, na sa carta erudita titulada Falibilidad de los adagios:
No negar yo a Vmd. que los ms de los Adagios, con grande exceso son
verdaderos, y que entre ellos hay algunos muy agudos, que incluyen
hermossimas sentencias. Pero basta que haya muchos falsos, y runes, para
que legtimamente se recuse por prueba de cosa alguna la autoridad de un
Adagio (Feyjoo: 1750)29.
Polo que di Cunqueiro, Jung estara tamn na anttese pero, a falta de encontrar ese
texto que cita o escritor mindoniense, parceme mis probable que Jung estivese, como
me parece que est o propio Cunqueiro, na sntese30.
29
A senlleira posicin de Feixoo obxecto de frecuentes citas. Unha das mis recentes a de Jess Cantera
Ortiz de Urbina (CANTERA 2009).
30
Na busca dese texto de Jung preguntei a varios expertos e Carmen Mellado levou a consulta a Wolfgang
Mieder que encontrou un magnfico texto no que Jung fala da capacidade de certos proverbios de seren
expresin de actitudes e de se converteren tamn en actitudes, en pautas positivas de vida, como aquel
evanxlico de que O primeiro ser o derradeiro e, por esa capacidade, os educadores utilzan certos
proverbios como ideais de vida que acaban tomando posesin da persoa case como espritos. Anda que
neste texto o discpulo de Freud non fai unha valoracin global do refraneiro e el non poda descoecer
que hai refrns que formulan os mis reaccionarios instintos e que tamn se poden converter en pautas de
conducta negativa (e seguramente ese o outro texto que leu Cunqueiro), coido que suficiente para
percibir que a visin de Jung moi matizada e non se sita na anttese. Polo que di e por quen o di, vouna
reproducir con algunha extensin: The attitude or disposition, then, can thrust itself on consciousness
from outside or from inside, like an affect, and can therefore be expressed by the same figures of speech.
An attitude seems, at first glance, to be something very much more complicated than an affect. On closer
inspection, however, we find that this is not so, because most attitudes are based, consciously or
unconsciously, on some kind of maxim, wich often has the character of a proverb. In some attitudes one
can immediately detect the underlying maxim and even discover where it was picked up. Often the
attitude is distinguished only by a single word, wich as a rule stands for an ideal. Not infrequently, the
quintessence of an attitude is neither a maxim nor an ideal but a personality who is revered and
emulated.
Educators make use of these psycological facts and try to suggest suitable attitudes by means of maxims and
ideals, and some of them may indeed remain effective throughout life as permanent guiding principles.
They take possession of a person like spirits. On a more primitive level it is the vision of the Master, the
shepherd, the poimen or poimandres, who personifies the guiding principles and concretizes them in a
symbolical figure.
Here we approach a concept of spirit that goes far beyond the animistic frame of reference. Aphorisms
and proverbs are as a rule the result of much experience and individual effort, a summing up of insights
and conclusions in a few pregnant words. If you subject the Gospel saying The first shall be last to a
thorough analysis, and try yo reconstruct all the experiences that have been distilled into this
quintessence of lifes wisdom, you cannot but marvel at the fullness and mellowness of the experience
behind it. It is an impressive saying, which strikes upon the receptive mind with great power, and
perhaps retains possession of it for ever. Those sayings or ideals that store up the richest experience of
life and the deepest reflection constitute what we call spirit in the best sense of word (Jung 1969:331).

Porque hai unha terceira etapa, que a sntese. Nela, sen negar que hai paremias
brbaras e inmundas e que son autnticos contravalores, sen negar incluso que hai nos
refrns numerosas inexactitudes (ou exactitudes parciais), aprciase, en cambio, un
ncleo de paremias de valor universal, non s porque formulan millns de observacins
repetidas e coincidentes feitas por seres humanos (en certo sentido, prehistoria da
ciencia) senn tamn porque estas observacins se condensan nunha forma intuitiva e
fascinante: non se pode dicir mis e mellor con menos recursos.
Neste texto lvaro Cunqueiro, trala lectura do texto non identificado de Jung, declrase
convencido de que o refraneiro non ciencia nin filosofa, senn s retranca; no fondo
estupidez, rutina e pouca imaxinacin. Engade que o refraneiro asenta nas actitudes
selvticas: o home lobo para o home e non hai mis medicina c malicia (Manos besa
el hombre que quisiera ver cortadas). E, anda que Jung diga que o refraneiro non
pesimista (No hay mal que cien aos dure), Cunqueiro btalle unha mirada s refrns
das mulleres e non lle chega para cualificalo de optimista. Cando lvaro Cunqueiro
escribe estes artigos, parece ter na idea, anda que non os mente, algns dos refrns
mis reaccionarios ou mis errneos que todos coecemos (entre eles varios do
primeiro artigo que nunca publicou) e expresa aqu coa contundencia do especialista e
coa concisin do artista a posicin habitual dos cientficos ante estas reliquias do
pensamento antigo e vulgar.
Est o pensamento paremiolxico de Cunqueiro instalado na anttese? Como xa dixen,
coido que non. Cunqueiro recocelles s refrns algunhas virtudes: algo de
experiencia de oficio, maiormente agrario ou marieiro, e o engado da forma. E nisto
especifica que a el lle gustara, como escritor, ter ese contar prieto, medido y vivo del
refrn, o siquiera algo de paciencia para ejercitarme en ello: dicir, o refrn
pensamento traballado, pudo, vernizado. Recoecendo que desexara ter el esa forma
maxistralmente concisa de dicir ou desexando adquirila con esforzo, est eloxiando a
arte formal dos refrns. Non pouca homenaxe refraneiro se tal di quen certamente
era un escritor de moi alto nivel. lvaro Cunqueiro parece estar instalado na sntese.
DEFECTOS E VALORES DO REFRANEIRO PARA LVARO CUNQUEIRO

(1955-1957)
NEGATIVO POSITIVO
Me extraa que haya alguien visto en el ... un algo de experiencia de oficio o
refranero una posible sustitucin del agrario-meteorolgico-pecuaria...
pensamiento filosfico, aqu, en
Espaa, y en cualquier otra parte.
es sesuda estupidez, torpe rutina, ... y la posible gracia del consonante...
doblemente torpe, pues presume de
avisada, pedantesca suficiencia y
probada carencia de imaginacin.

un saber sentimental, y por ello mismo (me) gusta el hablar refranero de

imaginativo Sancho en el Quijote, y los refranes y
sentencias que me encuentro en el Libro
del Buen Amor del Arcipreste, y los
refranes con que escribi una balada
Franois Villon,
[expresin do pesimismo] el hombre es lo que... en el refrn una lengua
un lobo para el hombre, y no hay ms condensa de expresin, vivacidad y
medicina que la malicia. claro decir significativo. Quisiera yo
tener el contar prieto, medido y vivo del
refrn, o siquiera algo de paciencia para
ejercitarme en ello.
Esta a opinin de Cunqueiro. Pero o corpus paremiolxico de calquera lingua tan
vasto, trata temas tan heteroxneos, contn tantas paremias antitticas sobre o mesmo
asunto, e est anda tan pouco estudado, que eu coido que anda cedo para podermos
establecer cal o corpus doutrinal da nosa paremioloxa; e mesmo se hai un corpus
doutrinal. Nalgns casos o refrn condensa nunha frmula feliz millns de
observacins reiteradas e aspticas dun mesmo feito: neses casos o refrn o resultado
do principio cientfico de inducin e resulta indiscutible. Mesturados con eses refrns
hai outros que, seguindo un principio semellante, estn viciados dunha visin
pervertida da realidade, de prexuzos de relixin, de raza, de clase ou de xnero, e nese
caso convrtense en vehculo dos peores sentimentos humanos e carecen de valor
cientfico ou humanstico. Entre estes dous extremos hai unha ampla variedade de
graos de obxectividade. E, se cadra, unha exhaustiva investigacin do uso real dalgns
refrns podera desvelar intencins que a literalidade enmascara, coma en calquera peza
literaria. Sen iso podera ser prematura unha valoracin unvoca do refraneiro, positiva
ou negativa.
Cunqueiro, en cambio, parece condenar aqu o refraneiro pero, se ben se mira, a
condena tampouco unvoca e total: porque non s confesa que a el lle encanta o falar
refraneiro de Sancho e a insercin dos refrns no Libro del buen amor e na obra de
Villon. Ben mirado, Cunqueiro non valora o contido da maior parte dos refrns pero
valora a forma de todos eles. Gstalle a concisin, a vivacidade e maila transparencia
que teen os refrns. E engade que, como escritor, gustaralle ter esa concisin (el
contar prieto, medido y vivo del refrn, o siquiera, tener algo de paciencia para
ejercitarme en ello).
2.3. Prince, tant vit fol qu'il s'avise - Tanto ve o tolo, que encorda
Cunqueiro cita o falar refraneiro de Sancho e a insercin dos refrns no Libro del buen
amor. Pero eloxia especialmente a Ballade des proverbes do escritor parisino Franois
Villon (1431-?), na que el encontra o verso Prince, tant vit fol qu'il s'avise, que lle fai
lembrar un refrn da sa infancia mindoniense: Tanto ve o tolo, que encorda. Dado que

para el o precedente dun refrn galego (para min, nico) e, dende logo, o de diversos
refrns pan-romnicos. Voume deter nisto para comentar catro cousas.
A primeira que ese vit pode ser do verbo voir (e daquela significara Tanto viu) ou do
verbo vivre (e daquela significara Tanto vive). Cunqueiro en 1955 tradceo como ve
(Tanto ve...) pero a doutrina mis frecuente do refraneiro que o sentidio, a sensatez,
vn co paso dos anos: por iso parece mis acado interpretar ese vit como vive (Tanto
vive o tolo que se fai cordo, que encorda) E, de feito, na edicin de 1957 Cunqueiro
traduce xa Tanto vive...
A segunda cousa que ese verso de Villon non un simple refrn. Encabeza a estrofa
final da ballade e ben sabido que no final das cantigas medievais a estrofa final era
importante. Os franceses chambanlle envoi (despedida31) e os provenzais retornada
e nela, mis ou menos en clave, indicaban a quen se dirixa ou dedicaba o poema. Os
italianos chambanlle commiato (despedida) e os galegos fiinda (finalizacin,
remate)32 . Polo tanto ese Prince (Prncipe) indica que o poema de Villon vai dirixido
Prncipe (Prince, tant vit fol qu'il s'avise) e, polo tanto, se iso refrn, empezar na
palabra tant, coma tdolos versos anteriores.
Terceira. O refrn mindoniense Tanto vive o tolo, que encorda novo para min. a
primeira vez que anoto esta paremia; e mesmo o TILG non rexistra o verbo encordar
con ese valor de acadar sensatez [unha persoa]. As paremias mis parecidas que con
esa mensaxe lembro poderan ser estas:
Tras dos anos vn o siso... senn tolo o que o dixo. Antao Llpiz no seu
captulo Filosficos co n 286.
Aps das amoladuras chegan as corduras (MAREVA:10).
Cando vexas a corda, acorda (23911225, GEG07136, R1636).
Como dixen, non coeca ese refrn pero o concepto da cordura dos vellos si que est
ben asentado no refraneiro. Este refrn que coloca a sensatez no final da vida expresa o
tpico de que a mocidade tola pero que a vellez sensata: o ser humano coa idade
vlvese mis sensato: encorda. conviccin moi antiga: Esparta e Roma xa se dotaran
da Gerousa e do Senatus, como frmula para que os vellos lle puxesen sentidio s
decisins polticas importantes. O refraneiro galego, coma outros refraneiros, tamn
fala da mocidade como poca non s da enerxa fsica33 senn tamn de tdalas
tolemias: Qun fora mozo, e non fora tolo! (SACO2325); ata o punto de que mal
31
Literalmente envoi significa envo pero esa palabra sase, anda hoxe, en Francia para referirse Ite,
missa est, con que na misa o sacerdote d por rematada a cerimonia e enva os asistentes mundo a
daren testemuo da sa fe: de a que envoi en francs signifique tamn despedida.
32
Na poesa medieval galega as fiindas son remate e, por veces, recapitulacin pero non indican a quen se
dirixe ou dedica o poema. Vxase a voz fiinda no DiTerLi
[http://www.cirp.es/pls/bal2/f?p=106:2:10143067939573468682::NO:2:P2_TERMO:fiinda]
[12/09/2011].
33
Forza de mozos e consello de vellos (19205, 23911259, 41815, CARRA4060508, CARREA1134,
CARU22111888, TABOA2,D.V.). Os mozos, para loitar; e os vellos, para aconsellar (23911265,
MOREI1130, RODGO2656).

indicio unha mocidade moi sensata34. A vellez acumula experiencia de vida e iso
tradcese en sensatez35. O noso refraneiro s fai tres excepcins a esta regra universal
da sensatez progresiva: as gaivotas, as cabras e ... as mulleres que, segundo as
paremias, empeoran co paso dos anos36.
Cuarta. Como polo medio desa serie de versos intensivos e antitticos, probablemente
hai tamn algunha primeira documentacin de diferentes refrns romnicos de hoxe,
presta reproducir ntegra a Ballade des proverbes de Franois Villon, que lvaro
Cunqueiro nos incitou a lembrar.
Tant gratte chevre que mal gt, Tant aime on chien qu'on le nourrit,
Tant va le pot a l'eau qu'il brise, Tant court chanson qu'elle est apprise,
Tant chauffe on le fer qu'il rougit, Tant garde on fruit qu'il se pourrit,
Tant le maille on qu'il se dbrise, Tant bat on place qu'elle est prise,
Tant vaut l'homme comme on le prise, Tant tarde on que faut l'entreprise,
Tant s'logne il qu'il n'en souvient, Tant se hte on que mal advient,
Tant mauvais est qu'on le dprise, Tant embrasse on que chet la prise,
Tant crie l'on Noel qu'il vient. Tant crie l'on Noel qu'il vient.
Tant parle on qu'on se contredit, Tant raille on que plus on n'en rit,
Tant vaut bon bruit que grace acquise, Tant dpent on qu'on n'a chemise,
Tant promet on qu'on s'en ddit, Tant est on franc37 que tout y frit,
Tant prie on que chose est acquise, Tant vaut "Tiens !" que chose promise,
Tant plus est chere et plus est quise, Tant aime on Dieu qu'on fuit38 l'Eglise,
Tant la quiert on qu'on y parvient, Tant donne on qu'emprunter convient,
Tant plus commune et moins requise, Tant tourne vent qu'il chet en bise,
Tant crie l'on Noel qu'il vient. Tant crie l'on Noel qu'il vient.
Prince, tant vit fol qu'il s'avise,

Tant va il qu'aprs il revient,
Tant le mate on qu'il se ravise,
Tant crie l 'on Noel qu'il vient
(Favier 1962: 127-128; 289-291).
34
O que de mozo non tolea, de vello perde a cabeza (11308, 23911314, MOREI1104, R3377, TABOA2). O
que non tolea de mozo, tolea de vello (18603, 27003191, RODGO3377). Quen de novo non tolea, de
vello perde a cabeza (RABA-GEG).
35
No mis vello est o bo consello (RODGO3408). Do vello, o consello (23911234, CAJARA90). Atende os
consellos dos sabios e dos vellos (CARRA4190508). O can vello, se ladra, d consello (R1460). Si ques
bon consello, pdeo a home vello (SACO2327) (Nez). Se queres bo consello, pdelle home vello
(23911224, MOREI1140, R1611). Non hai vello que non poida dar un consello (R3408).
36
A muller e a gaivota, canto mis vella, mis tola (42901, C.A., MOREI2025, R2660). A muller e a gaivota
canto mis vellas mis tolas (43815,158, 44307). A muller e a gaivota, de vella, cando tolea
(CARRA4040208). A muller e as cabras todas, canto mis vellas, mis tolas (23911247).
37
Franco, exento de imposto.
38
Outras edicins din fuit. Fuit e suit escribanse igual no sculo XV pero a diferenza importante: suit
significa segue e fuit foxe de (Tanto se ama a Deus, que se foxe da Igrexa). Coido que esta lectura
mis coherente co significado global e antittico da balada e por iso a escollo.

Deste tipo de construcins, que expresan as funestas consecuencias de todo o que

excesivo, a fraseoloxa galega ten tamn algns bos exemplos39.
3. Cunqueiro define frasemas e paremias contextualizando
A fraseografa e a paremiografa teen, como natural, normas acadmicas para defini-
las sas unidades. Pero ben sabido que, por ben feito que estea un dicionario, o lector
que aprendeu un fraseoloxismo nese dicionario non sempre atina a usalo con
propiedade de significado ou de rexistro, vndose as algunha vez e sen querelo en
situacins hilarantes ou esperpnticas.
O usuario non acadmico, en cambio, aquel a quen o dito lle chegou non pola lectura
de libros senn polo uso espontneo de parentes ou vecios, aquel a quen ese dito lle
lembra situacins, lugares e voces concretas que provocaron o seu uso e memorizacin,
ten na sa cabeza, tacitamente pero detalladamente claros, todos eses matices de
substancia e de contorno. E cando este usuario espontneo e non acadmico define un
dito non se mete no cors fraseogrfico senn que o contextualiza. E o contexto deixa o
onte perfectamente preparado para reproducir el o uso correcto.
Sen esa contextualizacin que d o uso espontneo imposible facer unha boa
definicin acadmica. En cambio, cunha definicin, anda que estea ben feita, non
sempre se garante que o usuario novo atine no uso acado do fraseoloxismo. Da vida
vaise abstraccin pero da abstraccin non sempre se volve vida.
lvaro Cunqueiro, a pesar das lextimas matizacins sobre os refrns, valoraba como
xoias da linguaxe os primores da fraseoloxa e da paremioloxa. Non s cita 16 refrns
no primeiro dos artigos expresamente paremiolxicos e 12 no segundo: el saba
engarzalos na sa belida prosa; e demorbase en definilos maneira do usuario non
acadmico: contextualizbaos, deixando o lector preparado para utilizalos el tamn.
39
Tantas lle din home, que mal corazn lle poen. Tantas lle din hom, que tal corazn se lle pon. //
Tantas oe a raposa pola semana, que o domingo non pode ir misa. Tantas ve a rapaza pola semana,
que o domingo non pode ir misa. // Tantas veces vai o xarro fonte que dunha rompe. Tanto vai a ola
fonte que fin se rompe. Tanto vai o cntaro fonte que fin se esfachica e se rompe. // Tanto che
quero, tanto che adoro, que non che quito a vida porque non podo. // Tanto d a auga na pedra, que a
pedra creba. // Tanto dirn heilas, heilas! que vean cuendas xaneiras. Tanto dirn elas! elas! que
vean cando as Xaneiras. // Tanto bailei coa sobria do cura, tanto bailei, que me deu quentura. // Tanto
fixo meu pai coa aguillada dos bois, que pariu mia nai nove meses despois. // Tanto lle quer o demo s
fillos que lle arrinca os ollos ~ que lle quita os ollos ~ que lles quita os fucios ~ que lles saca os ollos ~
que lle arranca os ollos ~ que os quere ver asados e cocidos. Tanto lle quer o demo s fillos que os quer
ver asados e cocidos ~ que lles arrinca os ollos. Tanto quixo o demo s seus fillos, que lles bot'os ollos. //
Tanto ben lle fixo o demo sa nai, que lle comeu os ollos. Tanto lle fai o demo sa nai que lle quita os
ollos. Tanto lle quere o demo sa nai que lle quita os ollos. Tanto lle quera o demo sa nai que lle
quitou os ollos ~ que lle arrincou os ollos. Tanto lle quixo facer o demo sa mai que lle quitou os ollos.
Tanto o demo lle fai [a] sa nai, qu'hasta que lle quita os ollos, non para. // Tanto lle quixo o corvo sa
mai que lle quitou os ollos. // Tanto lle tarda a sade enfermo que, cando lle vn, non ten remedio. //
Tanto pica a pega no trobisco que creba o pico. // Tanto quixo a vella fiar, que non se puido levantar. //
Tantos eran os difuntos que nin a dous res tocaban.

Por iso vou ofrecer sete exemplos de contextualizacin definidora que lvaro
Cunqueiro realiza nun nico libro (o xa citado La bella del dragn). Trtase, en xeral,
de frases proverbiais que quedaron na memoria dos galegos e, nalgn caso, de refrns.
Aqu estn os nosos sos, agardando polos vosos
Carpe diem: aprovchate ahora que eres joven y hermosa, luminosa y alegre,
que ya vendr la muerte con sus vermes. Que ya estn los huesos de los otros
esperando por los nuestros, como dice otra sentencia que puede leerse en
algunos camposantos de Galicia: Aqu estn os nosos sos, agardando polos
vosos (CUNQUEIRO 1991:196).
Fode todo o que foder quer
Ya les cont en estas mismas pginas de un den de Cdiz, contra el cual el rey
Alfonso hizo una cantiga de maldecir, porque el den tena libros de astrologa,
y con ellos, ayudado, fode todo o que foder quer... (CUNQUEIRO 1991:150).
O xudeo rubio e capado
An conservo una libreta de por all los aos cincuenta, en la que iba anotando
nombre y circunstancias de capados, encontrados al azar de las cotidianas
lecturas. Tengo anotados conocidos tiples de la capilla papal, dos o tres
capados bizantinos, otros ingleses y sicilianos, un espa veneciano... y otros ms
modestos, como un judeo-gallego de Orense en la Edad Media, que hacindose
un padrn por barrios de los que haban de pagar cierto impuesto, lo
incluyeron, y no sabiendo el empadronador el nombre suyo, lo apunt
simplemente con estas seas irrefutables: O xudeo rubio e capado
(CUNQUEIRO 1991:155).
Todos estes comedores de xarda nchense de fillos!
Hace aos, pasando unas semanas del clido verano en una playa de las ras
bajas gallegas, y comentando que en el vecino pueblo de pescadores todas las
familias merecan bien el calificativo de numerosas, me dijo el prroco: Todos
estes comedores de xarda, nchense de fillos (CUNQUEIRO 1991:67).
Soa a cocha co farelo
Hay un refrn gallego que escuch por vez primera en junio de 1931, en una
mesa de clrigos, festejando el San Juan. Un cura comentaba que haba ledo
en un peridico que la ley iba a permitir casarse a los ordenados. Y un to mo,
bromista, lo mir a los ojos y comento: Soa a cocha co farelo!
(CUNQUEIRO 1991:122).
Lo que han de comer los gusanos, lo pueden ver los cristianos
Es curioso que el gran alegato en favor del desnudo femenino, es decir, de su
sabrosa contemplacin, sea hispnico, o por mejor decir, carpetovetnico. Lo
creo refrn de las Castillas, y se me antoja invencin de clrigo, del Arcipreste
de Hita, que parece que fue menos arcipreste de all que cannigo de Palencia y
de Burgos. Est el clrigo medio oculto en el portal de una casa, en la plaza, y

entra apresurada una moza lozana, a la que algo le ha pasado con sus faldas o
las ligas de sus medias, o con el corpio, y se desnuda para arreglar la avera
sin fijarse en que all est, en la sombra, el clrigo espiante. Y cuando lo ve y da
un gritito, el clrigo la tranquiliza, como si estuviese en el plpito explicando la
ms santa e indiscutible de las doctrinas. Lo que han de comer los gusanos, lo
pueden ver los cristianos (CUNQUEIRO 1991:195).
Sete xastres fan un home; e catorce, un testigo
En mi Galicia todava es posible escuchar historias y refranes. Uno de stos
dice que Sete xastres fan un home, e catorce un testigo. Y cuando a m, nio, me
daban de cena papas de maz, que an me gustan, muy calientes, y cada
cucharada que va a la boca aadindole otra de leche fra, una de las criadas
de casa y nunca mejor empleada la expresin, porque llegaron de nias y ya
iban por los cincuenta en la ocasin me contaba que una vez le dieron de cena
a un sastre, en la casa a la que haba ido a hacer calzones para toda la familia,
unas buenas papas, mientras que al zuequero y al albail que repasaba el
palomar, les daban tortilla de torreznos, caldo y queso. Papas a un hombre de
oficio? Que las pape el demonio que las hizo! (CUNQUEIRO 1991:88).
Por certo que este ltimo est ben localizado no galego nororiental:
Papas pra home d'oficio? Pape o demo / vello a quen as fixo. Fala o xastre.
Papas me dan? Papas quedarn. Se pone en boca de los canteros, que se
quejan, como en los anteriores los sastres, de la mala alimentacin, que no les
permite trabajar.
Antase nas das beiras do ro Eo (F. Lanza e Cotarelo), en Mondoedo (Noriega
Varela), en Pol (Rielo Carballo) e en Lugo (Vzquez Saco (VSACO1:16897 e 16898).
Tamn o anota no galego de Asturias X. Babarro: Papas a un home de oficio, pape el
demo a quen las fixo (Babarro 1993:479).
4. Ten Cunqueiro a posicin dos escritores do seu tempo ante a
paremioloxa?
Para nos achegarmos anda mis significado real das valoracins que Cunqueiro fixo
dos refrns, anda cmpre situalo no seu tempo e lembrar que certos escritores que.
coma el, foran vangardistas antes da Guerra Civil (1936-1939) e que sobreviviron a ela,
asumiron despois en Espaa unha moda que via do outro lado dos Pirineos e que
consista en considera-la uso da fraseoloxa e, sobre todo, da paremioloxa como unha
evidencia de falta de orixinalidade, como unha verdadeira chata literaria.
En pouco tempo comenzaron unha batalla literaria contra o uso xornalstico e literario
da fraseoloxa e da paremioloxa. A primeira trincheira foi a revista La Codorniz (na
sa primeira poca); pero despois seguiron cadaqun na sa obra persoal
experimentando coloca-la fraseoloxa en contextos impredicibles e, polo tanto,
sumamente orixinais e creativos: entre outros Lan Entralgo, Rafael Laffn, Adriano
del Valle, Blas de Otero e, sobre todos eles, Tono, que s admita o uso dos
fraseoloxismos como material para desconstrur e, as, crear algo novo. Hay que

mantener una lucha encarnizada contra las frases hechas: esta era a doutrina das
preceptivas literarias de principios dos anos sesenta (ALONSO 1962: 105-109), que
cita uns pargrafos de Conchito, un libro que Tono publicou en 1957:
Mi respetable y anciana abuelita, que tambin ha comido lo suyo y
posiblemente algo de los dems... [...] Segn dice mi robusta chacha, a nuestra
casa viene mucha gente gorda. Una de las gentes ms gordas que suele venir es
una seora delgada que es marquesa. [...] ... han venido a tomar el t, que es
unos bocadillos, y una tarta, y unas pastas, y unas tostadas con mantequilla y
mermelada. Tambin creo que tiene algo de t, pero menos [...] las marquesas y
las duquesas se han puesto a tomar el t como leones, frase que he odo decir a
mi respetable y anciana abuelita, aunque se me hace muy cuesta arriba el creer
que a los leones les pueda gustar el t. (Tono 1957).
Observando esta posicin esttica dende o sculo XXI, percibimos que en boa medida
triunfaron, porque a desconstrucin leva decenios sendo o ingrediente mxico da
publicidade e do humor grfico. Tamn en galego.
E Cunqueiro? Para comprender ben esa posicin temos que reler un longo traballo de
Lusa Blanco verbo do lxico de Cunqueiro (Blanco 1990: 109-120): nel demostrou
con plena erudicin que o escritor mindoniense coeca aquel movemento esttico e
que en certa medida buscaba tamn ese tipo de orixinalidade.
E, cando non quere usar frases feitas, remoza algns refrns vellos, inclundo un
arcasmo (diz que), ou cambia unha palabra (rey por enano):
Su sobrino Evaristo me repeta una aleluya: Diz que el pescador de caa pierde
ms de lo que gana. (Otra Gente:175).
A enano muerto, enano puesto. (Merln: 121).
Outras veces renova a forma dos refrns, dndolles forma de metfora aposicional,
unhas de contido mis prctico e outras de significado mis filosfico:
Tales tierras, tales nabos. (Sochantre, 59). -Mujer lavada, mujer estrenada! -
comentaba Alpestor, experimentado. (Ulises, 73). -Moribundo a la noche,
muerto al alba! (Ulises, 204). Dos que bien se quieren, uno son. (Orestes, 172).
Contra tajo, estocada, y viceversa (Orestes, 59).
Outras veces liga o refrn directamente contexto, adaptando a sa mensaxe a unha
circunstancia particular:
Que l no haba sido tan castrado como la mujer dijera, pues all estaba lo
heredado, y de donde no hay no se quita. (Sochantre, 73).
Pero tamn crea personaxes que parece que inventan ou que se atriben algunha
sentencia para impresiona-los interlocutores:

Era muy famoso en fiebres secretas, y tan caro como famoso. -Ms afamado -
cort el mdico Sabat-, era por cabrn consentido. -La-fama, venga de donde
venga, siempre hay que pagarla -dijo el escribano. (Sochantre, 50).
Se llevan los mismos ojos al amor que a la guerra -sentenci el hidalgo,
(Sochantre, 118).
Outra solucin introduci-las paremias ou frases sentenciosas cun vocativo previo que
chama a atencin do interlocutor e as intensifica a mensaxe do refrn:
-Madame, los nuevos tiempos no quitan la gorra a nadie. (Sochantre, 122). El
lino, seor escribano, naci para ser mazado. (Sochantre, 93). -Seor
sochantre, el que no duerme de noche, duerme de da. (Sochantre, 104).
Pero Cunqueiro non foxe dos refrns, mesmo cando escribe en casteln ou traduce un
orixinal galego a esa lingua:
y predic muy sensato el exclaustrado de Gos, poniendo muy aparentes las
vanidades de este mundo, que "la mujer casada, la pierna quebrada y en casa".
(Merln: 78).
No ofendo a tu parentela, rico seor! Donde menos se piensa salta la liebre.
(Ulises: 253).
-No dejes para maana lo que puedas hacer hoy -dijo Sinbad a Sari leyndole
el letrero-. (Sinbad: 105).
-En primer lugar, hermanos, los caminos del Seor son imprevisibles. En
segundo lugar, ya dice el refrn que el que la sigue la consigue. (Otra Gente:
131).
Tierra muy afamada en vino y fcil en mujeres, segn el refrn: Tierra
arenisca, tendencia a putas. (Merln:196).
-Sosiega, sosiega mi Felipe -me dijo palmendome en la espalda- No se cogen
truchas a bragas enjutas, (Merln, 104).
nin tampouco foxe das citas eruditas
y Fanto le escuch decir, se lo escuch verdaderamente porque Flamenca lo
dijo, quiz las palabras recuerdo del refrn de una cancin provenzal: La vida
de hombre es como una maana de pjaros. (Fanto Fantini: 114).
E imitante en todo a su padre en el decir y en gestos, me suelta una sentencia: -
Que toda la vida es sueo, y los sueos, sueos son! (Otra gente: 185).
Pero ya dijeron los poetas, seora Alicia, usando para ello un solo
endecaslabo, aquello de "desesperado, la tiniebla es tuya!" ...
lvaro Cunqueiro non poda ser aquel Rogelio Rivero, que tia a fraseoloxa e
paremioloxa como estrutura da sa prosa hilarante. Nin tampouco Lamas Carvajal,
para quen a fraseoloxa era o rexistro que lle permita conectar co proletariado rural e
convocalo a erguerse na procura da liberdade e do progreso. Cunqueiro, anda que

tamn est comprometido co futuro do seu pobo galego e da sa lingua, xa viviu outros
mundos e ten outra esttica. Lusa Blanco observa que o uso da paremioloxa mis
intenso nas primeiras novelas de Cunqueiro.
lvaro Cunqueiro ten a mesma raz cs escritores mindonienses, pioneiros en
descubrir, anotar e difundi-la fraseoloxa daquelas terras (Lence Santar, Leiras Pulpeiro
e Noriega Varela); ten tamn a mesma paixn ca eles pola lingua que nos fai algun e
que nos fai, como el dica, donos das cousas que con esta lingua nomeamos. Pero
Cunqueiro dun tempo diferente, dunha esttica diferente. Por iso, na mia idea, est
equidistante do entusiasmo dos descubridores da fraseoloxa mindoniense e do horror
fraseoloxa que no seu tempo predominaba no mbito do casteln entre os escritores de
semellantes ideas estticas. Por qu?
Porque a obra de lvaro Cunqueiro forma parte dun proxecto moi ntimo de
restauracin e dignificacin da lingua galega, unha lingua que resiste un proceso de
plurisecular de absorcin e para a que el formulou o desexo (hoxe xa fraseoloxismo
galego de pleno dereito) de que viva mil primaveras mis. Esa a razn de que
fraseoloxa e paremioloxa non formen para Cunqueiro un material risible senn, anda,
un factor de autenticidade que as novas xeracins teen que percibir e recuperar e
transmitir. Cunqueiro galego e de Mondoedo.
5.1. Claves do Tesouro Fraseolxico Galego (TFG)
00001 Algn lugar de Galicia. Informacin de Xess Ferro Ruibal.
11308 Santa Minia de Brin. Brin (C). Informacin de Jess Gonzlez Castro
[VSACO1].
13201 Curtis, Curtis (C). MARTNEZ MARTNEZ, M Rosario (1970) El habla de
Curtis y sus cercanas Tesis de Licenciatura. Universidad de Santiago de
Compostela. Febrero de 1970. Citado tamn en Constantino GARCIA:
Glosario de voces galegas de hoxe. Verba, anexo 27. Universidade de
Santiago de Compostela, 1985.
15327 Mintirns, Caberta, Muxa (C). Informacin de Francisco Canosa Quintns.
19205 Bamiro. Vimianzo (C): Informacin de Daniel Garca Blanco. [VSACO1].
20301 Lebesende, Queixeiro, Antas de Ulla (LU). Informacin de M. do Carme
Lamela Villaravid.
20310 Antas de Ulla, Antas de Ulla (LU). LAMELA VILLARAVID, Carme (1993):
A literatura popular de tradicin oral -cntigas, adivias e refrns- no
concello lugus de Antas de Ulla. 1993. Indito
21002 Pradeda, Cartelos, Carballedo (LU). Informacin de Pilar Guerra Otero.
21007 Carballedo, Carballedo (LU). RIELO CARBALLO, Nicanor
(1972,1973,1974,1975): Refranero Popular de Carballedo en Revista de
Dialectologa y Tradiciones Populares XXVIII,1972,1-2,145-156;
XXIX,1973,1-2,131-153; XXX,1974,3-4,429-452; XXXI,1975,1-4,111-
135.

21602 Go, Cospeito (LU). Informacin de M Xess Anido Silvosa.

23911 ASOCIACIN XUVENIL "OS ESTRALOXOS" (2003): Cntigas, ditos,
alcumes... da Ribeira Sacra. Pantn: Concello de Pantn. Os tres ltimos
dxitos indican a pxina.
24402 RIELO CARBALLO, Isaac (1980): Cancioneiro da Terra Cha (Pol). Sada:
Edicis do Castro. Cuadernos del Seminario de Estudios Cermicos de
Sargadelos 35. Os catro ltimos dxitos indican o nmero de cantiga.
27001 REGUEIRA FERNNDEZ, Xos Lus (1991): A fala do norte da Terra Cha
Memoria de Doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela. Abril
de 1991.
35115 Ourense. Informacin de Emma Palacios Rodrguez.
40307 Bretoa, Curro, Barro (PO). Informacin de Xos Manuel Corredoira Varela.
41202 VIDAL MEIJN, Ana (1944): Contribucin estudio do lxico de Loureiro
(Cotobade). Memoria de Licenciatura. Universidade de Santiago de
Compostela. Setembro de 1994.
41815 Soutelo de Montes. Forcarei (PO). Informacin de Valentn Gonzlez Gil
[VSACO1].
42007 A Golada (PO). Informacin de Jos Barrio.
42901 Moaa (PO). Informacin de Carlos Galansky Koper.
43815 Poio (PO). APARICIO CASADO, Buenaventura (1992): A tradicin oral en
Poio. Claves interpretativas. Pontevedra: Excma. Deputacin Provincial de
Pontevedra. Os tres ltimos dxitos indican a pxina.
43816 Casal, Poio Grande, Poio (PO). Informacin de Mercedes Ferreira Ars.
44307 O Porrio (PO) Informacin de M Flor De Dios Dez.
45406 Goin, Tomio (PO). Informacin de M Adoracin Estvez Gmez.
45741 Vigo (PO). Informacin de M Flor De Dios Dez.
60023 CASTELAO DIEIRO, Santiago (1991): Refranero Berciano. Len:
Ediciones Lancia.
CABANA CABANA, Daro X. (1974): Libro do amor. Vigo: Castrelos.
CAJARA CAJARAVILLE, M. (1983): Debullando folklore. La Corua: La Voz
de Galicia.
CARRA4 CARR ALDAO, Eugenio (1908): Refranero gallego. A Corua: A
Nosa Terra. Os seis ltimos dxitos indican da, mes e ano (do sculo XX) en
que se publicaron.
CARR CARR ALDAO, Uxo (2000): Obra narrativa en galego. Xunta de
Galicia. Publicacins do Centro Ramn Pieiro para a investigacin en
Humanidades. Os tres ltimos dxitos indican a pxina.
CARREA1 CARR, Lois (PAZ ROCA, M. Carmen ed.): Aportazn ao
refraneiro. Coleicin de refrs recollidos da tradizn oral por Lois Carr
(1898-1965), en Cadernos de Fraseoloxa Galega 4, 2003, 129-141. Os tres
ltimos dxitos indican a pxina.
CARU C(ARUNCHO), R(icardo) (1888): Cantares y refranes gallegos Recogidos
directamente del pueblo por R.C., en Diario de Avisos de La Corua. Os oito
dxitos indican o da, o mes e mailo ano.

FRANCO FRANCO GRANDE, X.L. (19722): Diccionario galego-casteln e

vocabulario casteln-galego. Vigo: Editorial Galaxia.
GARBA1 GARCIA BARROS, Manoel (Ken Keirades) (1931): Contios da
terra. A Crua: Ns, Pubricacins galegas e Imprenta, volume XLII. Os tres
GARBA2 GARCIA BARROS, Manoel (1976): Aventuras de Alberte Quii.
Vigo: Castrelos MCMLXXVI. Os tres ltimos dxitos indican a pxina.
IGLESIAS IGLESIAS, Bieito (1994): Miss Ourense. Vigo: Galaxia. Os tres
LABAR2 LABARTA POSE, Enrique (1897-1995): O sacreto do To Sanfona.
Conto popular, en Contos. Reed. de Lema, X.M. e Varela, X.M. Vigo:
Galaxia. Os dous ltimos dxitos indican a pxina.
LOPFE3 LOPEZ FERREIRO, Antonio (1895-1985): A tecedeira de Bonaval.
Episodio da hestorea de Compostela no sigro XVI por ... A Crua: Andrs
Martnez, 1895. Reed. Vigo: Edicions Xerais de Galicia; 1985.
MAREVA MAREVA, Xepe: (1999): Refrns galegos por orden alfabtico.
Sentencias - adaxios - aforismos - paremias. Follato n1. Palas de Rei:
Edicins Lakinfil.
MOREI1 MOREIRAS SANTISO, Xos (1977): Os mil e un refrs galegos do
home. Lugo: Edicin do autor. Os tres ltimos dxitos indican a pxina.
MOREI2 MOREIRAS SANTISO, Xos (1978): Os mil e un refrns galegos da
muller. Apndice: mulleres cregos, si ou non? Lugo: Editorial Alvarellos. Os
tres ltimos dxitos indican a pxina.
PORTELA PORTELA PAZOS, Salustiano (1920): Refranes gallegos recogidos
en la provincia de Pontevedra, en Ultreya 18,1920, 279 [Os dxitos 6-7
indican n da revista e 8-9-10 a pxina].
PRADO PRADO "LAMEIRO", X.(1928): Monifates. Primeiro tomo d'a
coleucin de obras teatrs" (Almas sinxelas, Tratos, Luis de Castromouro, A
retirada de Napolen, Todo ten goberno, Un home de sorte). Ourense:
Imprenta de La Regin.
RABA-GEG RBADE PAREDES, Xess: Entradas varias na Gran Enciclopedia
Gallega. s.v. amor.
RODGO2 RODRIGUEZ GONZALEZ, Eladio (1960): Diccionario
enciclopdico gallego-castellano. Tomo II. Vigo: Galaxia. Os tres ltimos
RODGO3 RODRIGUEZ GONZALEZ, Eladio (1961): Diccionario
enciclopdico gallego-castellano. Tomo III. Vigo: Galaxia. Os tres ltimos
RODLO2 RODRGUEZ LPEZ, Jess (1974): Supersticiones de Galicia y
preocupaciones vulgares. Lugo: Ediciones Celta.
SACO2 SACO Y ARCE, Juan Antonio (1881-1987): Literatura Popular de
Galicia. Coleccin de coplas, villancicos, dilogos, romances, cuentos y
refranes gallegos recogidos por .... Edicin e estudio preliminar de Juan Lus
Saco Cid. Vigo: Servicio de Publicacins, Diputacin Provincial de Ourense.

Esta edicin corresponde manuscrito que se estaba imprimindo en 1881

cando o autor morreu.
TABOA2 TABOADA CHIVITE, Xess (2000) Refraneiro galego. Cadernos
de Fraseoloxa Galega 2, 2000. Os tres ltimos dxitos indican a pxina.
VAZTA VZQUEZ TABOADA, ngel (1888-2001): As noites no fogar e
outros textos. Coleucin de lendas e contos mors. Reedicin de Cabaleiro
Carro, M Alexandra. Xunta de Galicia. Publicacins do Centro Ramn
Pieiro para a investigacin en Humanidades.
VSACO1 VZQUEZ SACO, Francisco (1962-2003): Refraneiro galego e
outros materiais de tradicin oral. Edicin de BELOSO GMEZ, Josefa,
BUJN OTERO, Patricia, FERRO RUIBAL, Xess e PAZ ROCA, M
Carmen. Cadernos de Fraseoloxa Galega 5, 2003. Os tres ltimos dxitos
indican a pxina.
VSACO3 PAZ ROCA, M Carmen (2007): VZQUEZ SACO, Francisco
(1962-2003): Anda novos manuscritos paremiolxicos de Vzquez Saco, en
Cadernos de Fraseoloxa Galega 9, 2007, 247-293.
5.2. Outra bibliografa citada
ALONSO SCHKEL, Lus, S.I. (1962): La formacin del estilo. Libro del alumno.
Santander: Sal Terrae.
ARMESTO FAGINAS, Xos Francisco (1991): Cunqueiro. Unha biografa. Vigo:
Xerais.
BABARRO GONZLEZ, Xon (1993): Galego de Asturias. Delimitacin,
caracterizacin e situacin sociolingstica. Tese de Doutoramento.
Universidade de Santiago de Compostela.
BLANCO, Lusa (1990): El lxico de lvaro Cunqueiro. Anexo 33 da revista Verba.
Santiago de Compostela: Universidade de Santiago. Especialmente pertinente
o captulo 3 'Lenguaje popular e imaginativo': Los refranes; sentencias
familiares y proverbiales.
BUJN OTERO, PATRICIA (2003): El refrn y su sombra (Faro de Vigo) por Jos
Sesto, en Cadernos de Fraseoloxa Galega 4, 345-370.
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2009): Los adagios son evangelios breves.
Encendida rplica contra esta sentencia por parte del Padre Feijoo en su carta
titulada Falibilidad de los adagios, en Paremia 18, 21-30.
CELA, Camilo Jos (1968-1974): Diccionario secreto. 1968-1971 Madrid - Barcelona:
Alfaguara (2 vol). Nova edicin ampliada (2.t en 3 vol.) 1974 Madrid: Alianza
Editorial.
(1988): Diccionario del erotismo. Barcelona: Ediciones Grijalbo. 2 vol.
CORTEZN LVAREZ, Daniel (1981): A vila sulagada. Sada: Edicis do Castro.
CUNQUEIRO, Alvaro (1991): La bella del dragn. De amores, sabores y fornicios.
Edicin de Csar Antonio Molina. Barcelona: Tusquets editores.
(1994): Entrevistas a Cunqueiro. Edicin a cargo de Ramn Nicols Rodrguez.
Prlogo de Armesto Faginas. Vigo: Editorial Nigra.
CURROS ENRIQUEZ, Manuel (1992): Poesa Galega Completa de Manuel Curros
Enrquez. Edicin de Carlos Casares. Vigo: Galaxia.

DiTerLi EQUIPO GLIFO (dir.) (2003): Base de datos do Dicionario de Termos

Literarios. Santiago de Compostela. Centro Ramn Pieiro para a
Investigacin en Humanidades.
[http://www.cirp.es/pls/bal2/f?p=106:2:10143067939573468682::NO:2:P2_T
ERMO:fiinda] [12/09/2011].
FAVIER, Jean (1962): Franois Villon. uvres. Paris: ditions Garnier Frres.
Fayard.
FEYJOO Y MONTENEGRO, Fr. Benito Jernimo (1726): Voz del Pueblo en Teatro
crtico universal Discursos varios en todo gnero de materias,para desengao
de errores comunes:escrito por el muy ilustre seorD. Fr. Benito Jernimo
Feijoo y Montenegro,Maestro General del Orden de San Benito,del Consejo
de S. M. &c.Tomo primero. Discurso I. Reedicin de 1778. Madrid: Por D.
Joaqun Ibarra, Impresor de Cmara de S. M.
[http://www.filosofia.org/bjf/bjft101.htm] [07/02/2011].
FEYJOO Y MONTENEGRO, Fr. Benito Jernimo (1750): Falibilidad de los adagios
en Cartas eruditas, y curiosas, en que, por la mayor parte, se contina el
designio del Teatro Crtico Universal, impugnando, o reduciendo a dudosas,
varias opiniones comunes: escritas por el muy ilustre seor D. Fr. Benito
Jernimo Feijoo y Montenegro, Maestro General del Orden de San Benito,
del Consejo de S. M. &c.Tomo tercero; Carta I. Reedicin de 1774 Madrid:
Imprenta Real de la Gaceta; 1-10. [http://www.filosofia.org/bjf/bjfc301.htm].
[07/02/2011].
FERNNDEZ Y FERNNDEZ, Marcelino (1898): El Franco y su Concejo. Luarca.
Clave XLVIII.
FERRO RUIBAL, Xess (1997): Centenario de Vicente Lus Llpiz Mndez
(Olavarra, Buenos Aires 19.4.1896 / Barcelona 22.7.1965). O mis
importante e indito paremilogo galego, en Paremia 6, 205-206).
(2011) : Paremias meteorolxicas galegas: crtica e hiptese interpretativa. en
Tercer Seminari Internacional sobre Refranys Meteorolgics. Universitat
de Barcelona (no prelo).
GRACIN, Baltasar (1642-1648 /1993): Agudeza y arte de ingenio. Madrid, Emilio
Blanco, Turner 1993. [Cito por http://corpus.rae.es/cgi-bin/crpsrvEx.dll]
[04/08/2011].
JUNG, C.G. (19692): The Structure and Dinamics of the Psyche. Translated by R.F.C.
Hull. Bollingen Series XX. Princeton: Princeton University Press. Spirit and
Life no V, 319-337.
LLPIZ MENDEZ, Vicente (1954): Refranero gallego. Indito. Museo de Pontevedra.
Fasciculo 1 de locuciones. Fascculos Coprolgicos, Mujer, Irona.
Vxase tamn Ferro (1997).
NEIRA VILAS, Xos (1980): Galegos no golfo de Mxico. Sada: Ed. do Castro.
TONO (1957): Conchito o Memorias de un nio tonto. Madrid: Taurus.
VAZQUEZ SACO, Francisco (2003): Refraneiro galego e outros materiais de
tradicin oral. Cadernos de Fraseoloxa Galega 5,2003. Edicin de BELOSO
GMEZ, Josefa; BUJN OTERO, Patricia; FERRO RUIBAL, Xess e PAZ

ROCA, MCarmen. Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro para a

Investigacin en Humanidades.
VIDAL VILLAVERDE, Manuel (2010): A fin da tregua: os Reis Meigos, en
Atlntico Diario 6.1.2010. Opinin.

Luis Gonzlez Garca. Fraseoloxismos e lingua figurada. As persoas vistas como obxectos ou mquinas
Fraseoloxismos e lingua figurada. As persoas vistas como

obxectos ou mquinas 1
Luis Gonzlez Garca

Universidade da Corua
Neste artigo analzanse os fraseoloxismos orixinados pola metfora as persoas son
obxectos/mquinas en galego e casteln. Partindo de postulados prximos aos da lingstica
cognitiva, en primeiro lugar estudamos os fundamentos semnticos e pragmticos deste tipo de
metforas (e procesos relacionados como metonimias e comparacins). De seguido, analizamos
as expresins que aparecen nun corpus formado polos principais dicionarios fraseolxicos do
galego e o casteln. No estudo propiamente dito, analizamos estas unidades tomando como base
tanto o dominio meta (as persoas e as calidades sas resaltadas neste tipo de idiomatismos)
como o dominio fonte (obxectos e mquinas que orixinan a metfora). Por tratarse dun dominio en
constante cambio, veremos como as novas tecnoloxas se van incorporando rapidamente a este
proceso de metaforizacin.
Palabras clave: fraseografa, fraseoloxismos, metfora.
In this paper the idiomatic expressions originated by metaphor people are objects/machines are
analysed en Galician and Spanish. Taking as a starting point some principles or tenets which could
be included within Cognitive Linguistics, I have decided to analyse first the semantic and pragmatic
foundations of this sort of metaphors (and other related processes such as metonymies and
comparisons). Next, these expressions will be examined according to the contents of the main
Spanish and Galician phraseological dictionaries. In the study itself, these units will be analysed
considering not only the target domain (people and qualities that are relevant in this kind of idioms)
but also the source domain (objects and machines that bring about metaphors): Since this is a
constantly changing domain, I will try to demonstrate how new technologies get quickly
incorporated into this process of metaphorisation.
Keywords: phraseografy, idioms, metaphor.

1
Este traballo enmrcase no proxecto de investigacin El lxico de la vida cotidiana (1868-1936)
[0PXIB104235PR] subvencionado pola Consellera de Economa e Industria, Direccin Xeral de I+D+I.

1. Introducin
Con frecuencia en casteln e en galego e noutras linguas flase da muller obxecto.
Deixando de lado canto de discrimatorio hai nesta expresin lingstica, o certo que a
cousificacin das persoas vai mis al do xnero feminino. A lingua da vida coti est
chea de metaforizacins nas que as persoas somos vistas como obxectos e mquinas.
Recentemente nun xornal nacional podase ler nas pxinas de deportes o seguinte texto:
Exprimida la veta de la Copa, una fijacin para Mourinho, que en un torneo as
se ve ms cerca del Bara, el portugus movi las teclas (). El equipo juega
con el gas a tope y tiene en zil a un gua fluido (). Cristiano es un atleta
superlativo y tiene muelles en los gemelos. De su cabeza sali un obs. (El Pas
06/02/20112).
Poderase pensar que construcins metafricas como as resaltadas no texto anterior
(movi las teclas, juega con el gas a tope, tiene muelles en los gemelos, de su cabeza
sali un obs) son esperables s nunha lingua de especialidade como a do xornalismo
periodstico, tan afeccionada retrica. Pero non o caso. Como todos apreciamos
doadamente, algunhas das anteriores combinacins son comns e estn fixadas na
norma do casteln. Outras son creacins espordicas dun coecido xornalista (J.
Smano) que non fan mis que desenvolver imaxes metafricas compartidas por moitas
linguas, nas que se equiparan as persoas con obxectos e mquinas.
Seguindo esta metaforizacin, podemos dicir dunha persoa que unha figura
decorativa, que est oxidada, ou que ten unha avara, que acta como un autmata ou
que romperon o molde cando a fixeron, o que se xustifica en casteln afirmando que es
un fuera de serie, anda que s veces necesite desconectar porque traballa como unha
mquina, a non ser que tea enchufe Incluso algo tan humano como ser nai se pode
cousificar (cast. madre de alquiler). Algunhas destas metforas son construcins libres
ou afectan unicamente a un elemento lxico (polo que son de interese para a lexicoloxa
ou a semntica) pero noutros casos topmonos ante combinacins fixadas na lingua.
Son estas entidades fraseolxicas as que analizaremos neste traballo.
Este tipo de expresins, como mis adiante se ver, comn a moitas comunidades,
quizais universal. Con todo, o noso estudo cntrase nas linguas galega e castel.
Soamente deste xeito cremos que o tratamento pode ser suficientemente
pormenorizado. En concreto, partimos dun corpus formado a partir da seleccin de
todas as unidades deste tipo presentes nos dicionarios de Seco, Andrs e Ramos (2004),
para o casteln, e Lpez e Soto (2008), para o galego, que abreviamos respectivamente
2
http://www.elpais.com/articulo/deportes/Fiesta/masaje/Chamartin/elpepudep/20110206elpepudep_21/Tes
[Data de consulta: 06/02/2011]). Vxase outro exemplo similar do coecido escritor <aA. Prez-Reverte:
Pero hablo hoy de sentimientos, no de razones. De impulsos. Yo no elijo cmo me siento. Cmo me
salta el automtico
(http://xlsemanal.finanzas.com/web/firma.php?id_firma=9091&id_edicion=4307 [Data de consulta:
03/03/2011]).

como DFDEA e DFG3. Consecuentemente, recllense locucins no sentido mis

amplo, frmulas oracionais e frmulas expletivas pero non refrns. S en casos
excepcionais mencionaremos fraseoloxismos recollidos doutras fontes (como a oral,
internet, prensa, etc.).
O tratamento que se d das das linguas obxecto de estudo non propiamente
contrastivo, senn mis ben acumulativo. Neste punto, estamos ante linguas prximas
nas que son grandes as semellanzas. Anda as, poderemos comprobar que
cuantitativamente algns mbitos estn mis representados nunha lingua que na outra
e, incluso, comprobaremos que en ocasins se tornan complementarias para explicar
unha imaxe.
2. Fraseoloxismo e metfora
A metfora unha das figuras literarias mis extensamente estudadas. Nos ltimos
decenios este interese aumentou considerablemente, como se pode apreciar nas
compilacins bibliogrficas dirixidas por Van Noppen (Van Noppen, De Knop e
Jongen 1985; Van Noppen e Hols 1990). Non o noso propsito adentrarnos no seu
estudo nestas pxinas, o que quedara fra da especialidade desta revista. Abonde para
o noso propsito introdutorio apuntar brevemente algunhas precisins que nos parecen
importantes para enfocar o que mis adiante desenvolveremos:
A partir do traballo clsico de Lakoff e Johnson (1980), no mbito lingstico gaou
peso e aceptacin a idea de que a metfora (e outros tropos relacionados como a
metonimia e a sincdoque) non son figuras reservadas lingua literaria, senn que
constiten un mecanismo esencial da producin lingstica dos falantes comns dunha
lingua. Nunha visin, quizais excesivamente extrema, Lakoff e Johnson consideran que
a metfora o procedemento fundamental para interpretar e categorizar o mundo:
la metfora no es solamente una cuestin del lenguaje, es decir, de palabras
meramente. Sostenemos que, por el contrario, los procesos del pensamiento
humano son en gran medida metafricos. Esto es lo que queremos decir cuando
afirmamos que el sistema conceptual humano est estructurado y se define de
una manera metafrica. (Lakoff e Johnson 1980:42)
certo que a metfora constite un mecanismo importante na creacin lingstica. Esta
transcendencia aumenta, se anda for posible, no mbito mis especfico da fraseoloxa.
Na lingstica tradicional a nocin de linguaxe figurada vai intimamente unida ao
estudo das unidades paremiolxicas e fraseolxicas. Nas ltimas dcadas, diversos
investigadores e, seguindo os pasos de Lakoff e Johnson, a lingstica cognitiva
desenvolveron dun xeito mis rigoroso esta constatacin (Cfr. por exemplo Soriano [no
prelo], Trist Prez 1985, Ontony 1988, 1993, Lakoff 1993, Gibbs 1994, 2008,
Gonzlez Rey 1995, Cuenca e Hilferty 1999, Iesta e Pamies 2002, Anglova 2008):
nocins como metaforicidade, metaforizacin ou imaxinabilidade (Iesta e Pamies
2002:40-41) convrtense en caracterizadoras das unidades fraseolxicas.
3
Sinlanse entre comias simples as definicins que recollen os dous dicionarios. Para facilitar a lectura,
compltanse as abreviaturas empregadas nesas obras, ags u.c. (unha cousa) e u.p. (unha persoa) no
DFG.

Na lingua ordinaria, e especialmente no subconxunto formado polas unidades

fraseolxicas, a metfora (e xunto con ela a comparacin, a metonimia e a sincdoque)
conforma un mecanismo cognitivo que permite, dun xeito plstico, comprender e
expresar situacins complexas (ou cun alto grao de abstraccin) en termos mis
concretos, mis facilmente perceptibles e mis prximos nosa experiencia vital
(experiencialismo). Por outra banda, a expresividade, a creatividade subxectiva dese
falante colectivo que a suma dos falantes individuais dunha comunidade, mediante
estes procedementos, d vida a unha lingua colorista, humorstica ou irnica, apartada
da fra obxectividade denotativa da linguaxe lxica ou das linguas artificiais:
Pxoselle a cara vermella, perdoando, como a caralla dun can (oral).
ojos fondos, bermejos como pies de perdizes (Juan Ruiz 1974:93)
Entre estas das citas, separadas por case sete sculos (unha recollida da lingua oral hai
mis de trinta anos nun dos interminables e tpicos xantares de da de festa nas aldeas
galegas, do que se pide desculpas polo ton pouco eufemstico empregado, a outra dun
crego que compuxo a sa obra no centro da Pennsula na primeira metade do sculo
XIV, Juan Ruiz, mis coecido como Arcipreste de Hita), comprbase o latexo dunha
imaxe comn, tirada da realidade circundante, dunha experiencia compartida que busca
na natureza prxima a ilustracin palpable do que non pode quedar reducido soa
mencin dunha color.
Do mesmo xeito, utilizando idnticos mecanismos mentais, a linguaxe fraseolxica
nchese de imaxes que, se nun primeiro momento xurdiron da creacin individual dun
falante (parole), co tempo acabaran formando parte da imaxinacin colectiva (langue).
No que aqu nos interesa, o punto de partida sern aquelas representacins nas que o
dominio fonte, xerador da frase feita, un elemento material, un obxecto fsico:
atar cabos non caber unha agulla
dar en el clavo caerlle os aneis [a algun]
dar una en el clavo y ciento en la poerlle areas nos zapatos [a algun]
herradura arma de dous fos
romperse la cuerda apaar auga na peneira
apretarse el cinturn cerrar a billa
un jarro de agua fra como se falara co botn da sa
ley del embudo camisa
tirar de la manta estar [algun] entre o caldeiro e a
estar la moneda en el aire cruz
salvar los muebles deixar o can coa roca
tirar [algo] a la papelera facer as cordas antes de ter as cabras
clavarle un pual en la espalda [a dar unha no cravo e outra na
alguien] ferradura
caer en las redes [de alguien] O falar non ten cancelas.
caer/echar [algo] en saco roto mallar/machucar en ferro fro
llegar y besar el santo dar co fo do nobelo
salirle [a alguien] el tiro por la culata andar as huchas de arrastro
carsele [a alguien] la venda de los como embude boca de xerro
ojos non dar puntada sen fo

Como se pode apreciar nos exemplos anteriores, a mesma imaxe pode servir para
efectos distintos nunha mesma lingua ou na comparacin interlingstica. Na anterior
listaxe as expresins cast. caer/echar en saco roto [algo], gal. [Ser u.c.] (como) apaar
auga coa/na peneira4 e [Ser u. p. unha] hucha sen fondo, arca sen fondo aproveitan a
idea dun recipiente sen fondo ou con el roto ou aburatado para significar
respectivamente no ser tenido en cuenta o hacer caso omiso [de ello]/ No tenerlo en
cuenta o hacer caso omiso [de ello] (DFDEA), Pretender un imposible; facer algo en
balde e (Ser) persoa gastadora (DFG). Do mesmo xeito, un mesmo significado pode
ser representado por imaxes parcial ou totalmente diferentes: gal. Non caber unha
agulla [nun lugar] / cast. No caber un alfiler [en un sitio]; gal. Como embude boca de
xerro / cast. Como anillo al dedo; gal. Estar entre o caldeiro e a cruz / cast. Con un pie
en el estribo, con un pie en la sepultura; gal. A chave e tranca / cast. A cal y canto; gal.
Estar como o cortello dos porcos / cast. Como una leonera; gal. Entre a porta e o
portelo, Entre a bigornia e o martelo / cast. Entre la espada y la pared, etc.
En ocasins unha mesma imaxe orixina expresins complementarias. As, por exemplo,
o fraseoloxismo galego arrolarlle a cabeza a unha persoa (pensar cousas
disparatadas, estar medio chalado) manifesta unha das consecuencias da locucin
castel faltarle [a alguien] un tornillo. evidente que, se a nosa cabeza se concibe
como unha peza suxeita ao tronco, ao faltar os elementos de fixacin, aquela arrolar,
co conseguinte deterioro da sade mental da persoa.
2.1. Motivacin e iconicidade
Unha das conclusins que se derivan directamente do carcter intrinsecamente
metafrico das unidades fraseolxicas, e as o pon de manifesto a lingstica cognitiva,
vn contradicir un dos principios bsicos da lingstica clsica: o carcter inmotivado
(arbitrario) do signo lingstico, tal como foi definido por Saussure, vese
complementado polas nocins de motivacin e iconicidade.
En realidade, esta contradicin non tal. Que os signos bsicos (morfemas) sexan
esencialmente inmotivados non implica que os complexos tamn o sexan. Os primeiros
son uns poucos miles de elementos que factible memorizar, os segundos aumentan
considerablemente o nmero de unidades de xeito que, se non houbera algn tipo de
motivacin, o esforzo mental sera inasumible (de a os conceptos funcionais de dobre
articulacin e economa da linguaxe). Nun mbito inferior a motivacin de natureza
morfolxica (derivacin e composicin); no nivel superior, en cambio, a motivacin
basicamente semntica: entre unha situacin A e outra B hai unha relacin de
semellanza que se converte en metfora ou comparacin. Nun importante estudo, R.
Jakobson (1974) comproba que metfora e metonimia gardan paralelismo coas
relacins de seleccin (paradigmticas) e de combinacin (sintagmticas) da lingstica
estrutural: no caso das metforas dse unha relacin de semellanza ao igual que ocorre
entre as unidades que conforman un paradigma; pola contra, a metonimia basase
nunha relacin de contigidade como sucede entre os membros dun sintagma. Este tipo
4
Lpez e Soto (2004 s. v. auga) recollen tamn os sinnimos (Como) apaar auga cun/nun cesto ou cun/nun
cribo.

de motivacin (por semellanza, por contigidade) constite, pois, un dos principios

organizadores das unidades fraseolxicas5.
Evidentemente, isto non implica que todas as unidades fraseolxicas estean motivadas.
Nos casos extremos de idiomaticidade, a motivacin, se que algn da existiu, queda
totalmente anulada: gal. Ser unha baraza de la pusilnime, tralle do aire expresa
admiracin ante algo negativo, moi complicado ou sorprendente (DFG), cast.
Enterarse de lo que vale un peine conocer el aspecto incmodo o desagradable de
algo, cortar/hacer un traje [a alguien] hablar mal [de l] (DFDEA), etc.
Nestas manifestacins de linguaxe figurada sempre se produce unha situacin
polismica ou dilxica porque a interpretacin literal coexiste coa figurada en maior ou
menor grado. Nos casos de desmotivacin, a interpretacin literal queda
automaticamente desbotada porque orixina unha interpretacin absurda, pero nos casos
de metaforizacin a interpretacin literal permanece coexistindo coa figurada porque
a fonte a partir da cal se produce o sentido derivado6. Como indican Lakoff e Johnson
(1980:41): La esencia de la metfora es entender y experimentar un tipo de cosa en
trminos de otra.
2.2. Comparacin, metfora e metonimia
Seguindo con estas reflexins de tipo xeral, convn que fagamos unha breve
consideracin que nos axude a completar a anlise do corpus que manexamos.
Refermonos a diferenza entre comparacin, metfora e metoninia.
A metfora e a comparacin fundamntanse nunha relacin de semellanza entre das
entidades, A e B. Agora ben, o que nesta se reduce a unha mera constatacin do
parecido, naquela convrtese nunha identificacin. Consecuentemente, expresins
como ese home traballa como unha mquina ou d voltas como un sarillo, desde o
punto de vista interpretativo (coecemento do mundo) ou de valor de verdade lxica,
poden ser cualificadas como verdade sen necesidade de que os elementos
constituntes da frase experimenten cambio de significado. En cambio, a sa versin
metafrica, ese home unha mquina deber ser considerada como falsa (home e
mquina son entidades de natureza moi distinta) salvo que se produza unha
reinterpretacin. Desde este punto de vista, a metfora e a comparacin ou smil son
figuras moi diferentes. A comparacin sntese, por tanto, mis natural e espontnea7,
polo que se converte nun recurso bsico e universal da lingua coloquial. As se entende
que Ferro Ruibal no seu exhaustivo estudo sobre o tema (2006:179-264) poida recoller
5
Jakobson comproba, por outra parte, que estes tipos de relacin se corresponden con diferentes casos de
afasia infantil (trastornos de contigidade e semellanza) e concle (1974:229) que os dous se poden poer
en relacin con lesins localizadas en diferentes zonas do crtex cerebral, do que podemos conclur que
ambos os dous procesos se localizan tamn en distintas zonas cerebrais, o que acenta o seu carcter
netamente diferenciado.
6
Incluso, nos casos de desautomatizacin, se pode xogar coa coexistencia simultnea das das
interpretacins: hai que baixarlle os fumes industria contaminante, debido a las inundaciones la gente
estaba con el agua al cuello.
7
Como sinala Arutinova (cit. apud Trist 1983:52): El esfuerzo mental en la creacin y comprensin de la
metfora estriba en superar la incompatibilidad de los significados, en restablecer la armona semntica.

un total de 9713 ocorrencias de locucins ou frmulas comparativas ou simplemente

elativas galegas. Pola contra, a metfora implica forzar nalgn punto a lingua. Dado
que a lectura literal nos di que algun unha mquina, o cal non verosmil, o proceso
cognitivo leva a buscar unha lectura alternativa que, como no caso da comparacin,
determine que propiedades dunha mquina son aqu aplicables8.
Como se observa e foi posto de manifesto na bibliografa sobre o tema, no caso da
metfora destcanse as propiedades das entidades. Na metonimia, en cambio, interesa
mis a capacidade referencial, fundada no principio de contigidade (causa-efecto,
parte-todo, continente-contido, axente-instrumento, etc.)9:
batas blancas conjunto de mdicos, farmacuticos o personal e laboratorio
(DFDEA).
primer(a) espada torero principal, persona sobresaliente en una actividad o
profesin (DFDEA).
Neste sentido, as metonimias estn cuantitativamente menos representadas no noso
corpus. Con todo, cabe salientar que, anda que metfora e metonimia constiten
procesos distintos, con relativa frecuencia as das combnanse e interactan (Barcelona
2000). As metonimias poden xerar metforas e viceversa10:
It is well known that metaphor and metonymy often interact with each other,
sometimes in fairly intricate ways. (Barcelona 2000:10)
In metonymy studies, a hot topic has always been the interrelation between
metaphor and metonymy. Since the early nineties, researchers () have pointed
out that metaphors not only interact with metonymies in the structuring of
conceptual domains but that many metaphors are conceptually grounded on
metonymies. (Ibarretxe-Antuano 2005:190)
Deste xeito, unha imaxe formada por semellanza (metfora) en canto adquire un valor
de xeneralizacin adquire unha extensin metonmica (parte por todo). Do mesmo
xeito, unha relacin metonmica pode adquirir carcter metafrico cando se asocia por
similitude con outra situacin. En locucins como as seguintes cremos que se d esta
interferencia: gal. darlle s agullas falar moito e con pouco tino, non ter nin cadela,
darlle ao zoco, cast. colgar la sotana, farolillo rojo, primer(a) espada persona
sobresaliente, tirar la toalla, encefalograma plano actividad mental nula, etc. Por
exemplo, neste ltimo caso a expresin encefalograma plano pode considerarse unha
8
Nas metforas mortas ou durmidas, asentadas na lingua, este proceso que se deu na sa orixe xa est
lexicalizado polo que en moitas ocasins os falantes non son conscientes do tropo, o que non implica que
non exista. Lakoff e Johnson (1980) insisten, con todo, na sa vixencia.
9
Mltiples han sido las propuestas para diferenciar a la metfora de la metonimia. Sin duda, los criterios
de diferenciacin sobre los que hay ms consenso son dos: (a) carcter de la proyeccin conceptual
entre A y B y (b) funcin de ambas figuras. Por lo que se refiere al primer aspecto la metfora permite
una proyeccin ontolgica externa mientras que en la metonimia se produce una proyeccin ontolgica
interna. En cuanto al segundo aspecto, la metfora se usa principalmente para concebir mientras que la
metonimia se emplea para hacer referencia. (Velasco, Fuertes e Samaniego 2005, 157)
10
Dirven (2002:93) propn un continuum de casos no que a metfora se situara nun extremo e a metonimia
no outro.

construcin metonmica (efecto por causa); non obstante, convrtese en metafrica

cando non se aplica actividade bioelctrica cerebral medicamente comprobable senn
vagancia intelectual (A estos programas de televisin solo traen gente con
encefalograma plano y poca vergenza) ou falta de actividade en xeral
(Encefalograma plano en la economa espaola).
2.3. Xerarquizacin das imaxes
Entre as conclusins s que chegan Lakof e Johnson (1980) hai algunhas que nos
parecen especialmente importantes. Unha delas refrese ao carcter sistemtico das
expresins metafricas. Sen sar do mbito deste artigo, se como indican eses dous
autores, a vida unha viaxe, o esperable ser que nos atopemos cunha serie de
expresins metafricas nas que se desenvolva esa idea nas distintas peripecias que nos
poden ocorrer ao longo da travesa (por terra, mar). o que sucede: cast. abandonar
o barco, perder el ltimo tranva/tren, recoger velas, ir a la deriva, bajarse en marcha,
echar el ancla/echar anclas detenerse o quedarse por tiempo indefinido [una
persona], gal. ir vento en popa, estar en va morta, poer proa [u.p. a algun],
recoller/pregar velas, irse a pique, estar na gamela de das proas morrer, caer nas
redes, vogar a dous remos, levar o temn
Do anterior deriva esta implicacin: toda esta multitude de expresins metafricas debe
estar organizada. As, a partir de Lakoff e Johnson vense realizando diversas
aproximacins de xerarquizacin neste campo. Estes autores diferencian metforas
estruturais, metforas orientacionais e metforas ontolxicas por oposicin s
expresins metafricas particulares. Cuenca e Hilferty (1999) diferencian s dous
niveis: metforas conceptuais (equivalentes s estruturais) e expresins metafricas.
Pola sa banda, Iesta e Pamies (2002) establecen tres niveis: modelo icnico,
arquimetfora e metforas particulares. Independentemente da terminoloxa que se
adopte e dos niveis que se tean en conta, o certo que factores como a existencia
desta xerarquizacin, as propiedades de coherencia e consistencia das expresins
metafricas (Lakoff e Johnson 1980:82-84) e o feito de que as proxeccins de nivel
inferior herden as estruturas das proxeccins superiores (Lakoff 1993:222)
determinarn a constatacin de series como as seguintes:
Nivel 1. Estrutura de metforas conceptuais.
Nivel 2. AS PERSOAS SON OBXECTOS.
Nivel 3. AS PERSOAS SON MQUINAS.
Nivel 4. A MENTE DAS PERSOAS UN CONTEDOR, A MENTE DAS PERSOAS UN
COMPUTADOR, A LINGUA DAS PERSOAS UN OBXECTO MBIL, A CABEZA DAS
PERSOAS A PARTE SUPERIOR DUN OBXECTO, ENTIDADE OU MQUINA
Das que se derivarn as expresins metafricas particulares que examinaremos:

Nivel 2: Sntome unha figura decorativa.
Nivel 3: Pedro unha mquina.

Nivel 4: Teo que ampliar a memoria RAM, non para de darlle tarabela, seica
andas mal da cheminea
3. Metforas obxectuais ou cousificadoras
3.1. Corpus
Entre os modelos icnicos ou chammolas as macrometforas dun nivel mis alto
figuran as metforas ontolxicas, dicir, formas de considerar acontecementos,
actividades, emocins, ideas, etc., como entidades e substancias (Lakoff e Johnson
1980:64). Entre os seus subtipos pdense mencionar as personificacins, as metforas
zoomrficas e as que, a falta dun termo mellor, imos denominar, metforas
cousificadoras ou obxectuais11, en consonancia cos tres tipos de entidades prototpicas
da gramtica tradicional: persoa, animal e cousa.
A utilizacin de entidades fsicas (entidades de primeira orde na linguaxe lxica) na
fraseoloxa (obxectos, mquinas, instrumentos, ferramentas, cousas, produtos,
aparellos, pezas, prendas) basase no principio indicado de dar conta de conceptos e
situacins complexas a partir de elementos mis concretos prximos nosa experiencia
coti. No apartado 2 inclumos unha pequena mostra deste uso.
Deste xeito palabras como carro, muo, gaita, fol, pano, cesta aparecen en
mltiples fraseoloxismos. Este tipo de fraseoloxismos ofrece sumo interese pois facilita
mltiples perspectivas de aproximacin. Permite analizar qu obxectos seleccionan as
comunidades como mis relevantes ou fontes de creacin metafrica (no mundo rural,
marieiro, urbano ou industrializado). Igualmente, ofrece a posibilidade de comprobar
que valores se lles asignan a esas entidades (s veces contraditorios). Como sinala
Fernndez Ferreiro (2007:3659):
Las metforas condicionan (ayudan a construir) la visin del mundo, y son una
clara manifestacin de los modelos cognitivos de un grupo humano (ofrecen
datos muy tiles para la lingstica y la antropologa culturales, as como para
la etnografa de la comunicacin).
Finalmente, entre outras posibilidades, o que aqu nos parece tamn importante que
este tipo de unidades fraseolxicas permite comprobar a evolucin dos fraseoloxismos
ao longo do tempo. Os instrumentos cranse nunha poca determinada e
constantemente van sendo substitudos por outros que ofrecen mellores prestacins.
Algns como a roda, o carro, o arado, o barco teen unha longa historia e anda
perviven, pero noutros casos topmonos con obxectos de recente creacin (elctricos,
electrnicos, informticos) que nos mostran en tempo real, en vivo e en directo como
van xurdindo as novas expresins. Noutras ocasins, polas sas especiais
caractersticas de fixacin, imaxes / termos antigos perviven na fraseoloxa cando na
sincrona actual case non se usan. o caso que mis adiante veremos de dar corda e da
expresin aguja de marear/agulla de marear (documentada na Pennsula desde a poca
alfons, posteriormente substituda por sinnimos como cast. brjula, gal. comps).
11
Seguindo o modelo concepto: conceptual, obxecto: obxectual, debido a que a palabra obxectivo est
bloqueada para esta acepcin.

As, xunto co cast. perder la brjula perder la orientacin o el tino (DFDEA), na

fraseoloxa sobrevive anda a antiga denominacin:
Aguja de marear `brjula (DFDEA), que, anda que os redactores non o
indican, soe aparecer en combinacin cos verbos perder e conocer, como se
mostra na documentacin que acompaan12.
Collerlle [u.p. a algun] a agulla de marear coecer o seu punto dbil; lograr
con astucia o que se pretende de algun(DFG).
Coecer/saber a agulla de marear [u. p.] saber actuar con destreza e astucia na
vida(DFG).
En total, facendo unha sinxela estatstica, o nmero de expresins fraseolxicas nas que
aparece un obxecto material como dominio fonte orixinador dunha imaxe non
desprezable. Para completar a nosa anlise cuantitativa dividiremos as unidades
fraseolxicas do corpus nos seguintes grupos:
-Tipo 1. Fraseoloxismos nos que aparece unha entidade material fabricada polo
home pero que non implican identificacin entre persoa e obxecto, como os vistos
no apartado 2: cerrar a billa, apaar auga na peneira, caerlle os aneis [a algun],
arma de dous fos, baln de osxeno
-Tipo 2. Fraseoloxismos nos que aparece (implcita ou explicitamente) unha
entidade material fabricada polo home aplicable a persoas e a outras entidades non
humanas (animais, situacins, sucesos, accins): irse a pique hundirse una
embarcacin, 2 irse a pique malograrse o estropearse [algo, especialmente un
asunto], 3 irse a pique arruinarse (entidade implcita: un barco que s na terceira
acepcin se equipara cunha persoa), como un colador, como una esponja, a todo
gas (DFDA); dar de si [u.p./u.c.] (xa veremos o que d de si o conto, nunca se
sabe o que pode dar de si unha persoa en apuros), estar feita un nobelo [u.p./u.c.]
(el guindou a carta para o chan feita un nobelo; o rapaz estaba na cama con febre,
feito un nobelo), de moito pistn (un negocio de moito pistn, unhas rapazas de
moito pistn), etc. (DFG).
-Tipo 3. Fraseoloxismos nos que aparece unha entidade material aplicable
principalmente a persoas: poer a antena, ser un disco raiado, [ter u.p. algo] na
recmara (DFG).
Da anlise dos dous dicinarios que utilizamos como base do noso corpus obtemos os
seguintes resultados (Cadro 1 e grficos 1 e 2):
12
MGaite Retahlas 115: La abuela aunque no la habamos incapacitado ni recluido, iba perdiendo
progresivamente la aguja de marear (DFDEA, s. v. aguja).

Total Tipo 1 Tipo 2 Tipo 3 Tipos 2-3 Tipos 1-2-3

Seco (2004) 270 580
16000 310 95 175
DFDEA 1,69% 3,63%
Lpez e Soto (2008) 232 567
12000 335 42 190
DFG 1,93% 4,725%
Cadro 1. Nmero de fraseoloxismos

Como se observa, esta clase de expresins fraseolxicas (especialmente os tipos 2 e 3,

que son os que realmente nos interesan neste traballo) constite un grupo importante (e
homoxneo) dentro do inventario fraseolxico das das linguas, aproxmandose ao 2%
do total de idiomatismos recollidos (porcentaxes algo maiores en galego que en
casteln). O noso corpus redcese ao estudo do galego e o casteln, pero non sera
difcil documentar noutras linguas construcins semellantes: fr. serrer la vis [
quelquun], ing. have a screw loose13. Cmpre sinalar que a distincin entre unidades
do tipo 1, 2 e 3 non absoluta. As obras lexicogrficas recollen os usos consolidados
nunha lingua, pero os falantes recrean constantemente na sa fala o material que a
tradicin lles proporciona. Por ese motivo, expresins como al/en ralent a la mnima
velocidad de rotacin de un motor (DFDEA), baln de osxeno unha solucin
ocasional para unha situacin difcil (DFG) e outras mis que, segundo o tratamento
recibido en DFDEA e DFG pertencen ao grupo 1, por metaforizacin mis ou menos
ocasional poden ser aplicadas tamn a persoas: jugaron al ralent y, an as, nos
ganaron; este novo socio un baln de osxeno para o negocio.
O mesmo sucede con termos non includos nos dicionarios que conforman o noso
corpus. A pesar de ser obras completas, non figuran algunhas locucins ausentes do
fondo documental (por esencia limitado) que manexaron, caso de piloto automtico ou
ser a locomotora: levo tantos anos na empresa que case traballo co piloto automtico
posto; con s vinte anos converteuse na locomotora que tira de todos na familia.
3.2. Persoas e mquinas. Bases cognitivas da comparacin
A asociacin entre persoas e mquinas ten uns evidentes fundamentos na nosa
experiencia. Como as mquinas e os intrumentos, as persoas realizamos funcins e
tarefas (por iso non deixa de ter sentido que moitas palabras designen simultaneamente
a persoa e o instrumento que realiza un mesmo traballo: cast. lavaplatos, salvaguarda,
salvavidas, guardamuebles, etc.). As funcins tamn se desenvolven dentro do propio
organismo, as o cerebro desempea uns cometidos que se poden comparar doadamente
cos dun computador (procesar datos, memorizalos).
As persoas, coma as mquinas, necesitamos enerxa para funcionar e movernos.
Atendendo forma, o noso organismo prstase tamn a mltiples comparacins: partes
mbiles (lingua, mans, pernas), partes redondas (cabeza, xenitais masculinos),
condutos internos (veas, arterias, intestinos), etc. Por tal motivo, na lingua coloquial as
13
Obsrvese como as seguintes expresins inglesas se corresponden en casteln cun sinnimo case perfecto
ou cunha metfora tamn cousificadora: have a screw loose faltarle [a alguien] un tornillo, put the
screws on, turn/ tighten the screw (screws) apretarle las clavijas [a alguien], a turn of the screw una
vuelta de tornillo, have one's head screwed on (the right way) tener la cabeza bien amueblada.
A bibliografa proporciona abundantes exemplos noutras linguas: Lakoff e Johnson (1980:66) identifican
entre as metforas ontolxicas do ingls A MENTE UN OBXECTO (da que son derivacin A MENTE UNHA
MQUINA, A MENTE UN OBXECTO FRXIL). Iesta e Pamies (2002) exemplifican en mltiples linguas
arquimetforas como la persona delgada es un recipiente (casi) vaco (2002:187-188), la persona rpida
es una mquina (2002:203-205) nas que se exemplifican comparacins similares s que aqu
analizaremos: (delgado como) un saco de osos/un cravo/un arame/ o pau dunha escoba/un riel; a toda
mquina, a todo gas, a toda vela, etc. Finalmente, por non estendernos neste aspecto, Ferro (2008:158)
proba a extensin noutras linguas da metfora o que come moito como un obxecto.

persoas podemos ter problemas de caeras, tuberas ou manguitos, o que pode

orixinar equvocos graciosos como un vivido por ns recentemente: unha persoa de
idade avanzada presntase nunha ferretera indicando que tia mal un manguito para
de seguido aclarar que o obxecto avariado era o que levaba na man e amosou14. A
imaxe non difcil de localizar nos corpus escritos:
Afirmaba que o alcohol, o gisqui principalmente, estimula a circulacin dos
lquidos nas covas e canais e tuberas do cerebro. Unha boa irrigacin a base
dos grandes pensamentos (X. C. Caneiro, Un xogo de apcrifos, 1997, cit. apud
CORGA [Data de consulta: 04/04/2011]).
Qu derecho tiene usted a llamarse plomero? El autntico plomero es el
mdico, que destapa las caeras del cuerpo! (F. del Paso, Palinuro de Mxico,
1982, cit. apud CREA [Data de consulta: 04/04/2011]).
A fraseoloxa bota man de todas estas e outras posibilidades cunha riqueza expresiva en
cantidade e matices digna de resaltar.
4. Anlise do corpus
A metaforizacin que analizaremos nas pxinas que seguen pode presentarse
explicitamente. Por exemplo, unha frase recollida da lingua oral de boca dunha muller
facendosa (Deza), se falto eu, falta o parafuso do medio, mostra dun xeito directo a
identificacin dona de casa=peza de unin de varios elementos (parafuso). Agora ben,
en moitos casos a obxectualizacin da persoa prodcese dunha maneira secundaria,
indirecta ou implcita. Deste xeito, expresins do tipo (est namorado) ata as cachas
cobran sentido tras un proceso cognitivo de implicitacins polo que se nos indica que
as como unha navalla se pode clavar ata as cachas cando o fai profundamente, do
mesmo xeito algun que est profundamente namorado pode ser comparado cunha
navalla cravada ata as cachas. O mesmo sucede con (abrir) de par en par (enteramente
[]. Tambin en sentido no material, especialmente referido al corazn o al alma
[DFDEA]), que se entende mediante a metfora implcita previa corazn/alma =
vent/porta.
Un trazo que caracteriza estas unidades, e que xa foi sinalado con anterioridade (Ferro
2008:153-155) o uso frecuente de desprazamentos significativos. Como calquera
unidade lxica, unha expresin idiomtica pode admitir distintas interpretacins
(significados ou sentidos, segundo os casos). A locucin castel spero como la
lija/como el papel de lija aplcase con distinto valor en la corteza de este rbol es
spera como la lija e en tu hermana tiene un carcter spero como la lija. Agora ben,
nas comparacins estereotipadas desenvoltas arredor dunha unidade polismica
frecuente que un dos membros da comparacin se aplique a un dos significados e o
outro membro ao outro, segundo o modelo que podemos ver en raro1 pouco denso,
pouco espeso e raro2 estrao, extravagante, de onde a expresin persoa mis rara ca
unha criba, dicir, persoa mis rara (extravagante) ca unha criba (pouco espesa):
[estar/quedar u.p.] fra como o mrmore, amolecer [u.p. a algun] como a manteiga,
14
En ocasins a metfora pode implicar creacin lxica, como o caso do cast. a ojmetro a ojo (a bulto o
por aproximacin DFDEA), creado segundo o modelo de taxmetro, velocmetro ou parqumetro.

ser [u.p.] mis torta cs cambas do carro dise do que acta de mala fe ou ten un
carcter moi difcil (DFG); estar ms colgado que una lmpara (aplcase sobre todo a
drogodependientes), ser [alguien] pesado como el plomo, ms quemado/caliente que el
palo de un churrero, ms corto que las mangas de un chaleco (DFDEA).
A polisemia e a homonimia son empregadas nas locucins que nos ocupan tamn
doutros xeitos. Por exemplo, as das definicins que acompaan no DFDEA as
expresins cast. como una carraca / hecho una carraca e 2 como una carraca / ms
que una carraca, respectivamente, construccin de sentido comparativo usada para
ponderar el estado caduco o de deterioro de una persona o cosa e construccin de
sentido comparativo usada para ponderar lo mucho que habla una persona o el ruido
que hace una cosa proceden da existencia dos homnimos carraca1 barco viejo o
tardo en navegar; Artefacto deteriorado o caduco e carraca2 instrumento de madera,
en que los dientes de una rueda, levantando consecutivamente una o ms lengetas,
producen un ruido seco y desapacible, segundo as definicins recollidas no DRAE
(s.v. carraca1 e carraca2, respectivamente). O mesmo sucede, por polisemia, nas
expresins castels e galegas formadas a partir da palabra corda, como dar/ter corda
(vid. infra nota 34).
Non infrecuente que un mesmo dominio fonte poida dar lugar a diferentes expresins
metafricas. O proceso polo que se producen estes casos de polisemia est
adecuadamente xustificado na lingstica cognitiva. Dado que a proxeccin do dominio
fonte sobre o dominio meta parcial, posible en cada caso seleccionar distintos trazos
relevantes do seu significado, meaning focus (Soriano: no prelo). Por exemplo, da
imaxe dun barco que agarda nun dique seco a oportuna reparacin pode ser resaltada a
idea de falta de actividade (en situacin de inactividad DFDEA) pero tamn est
presente o trazo ausencia de lquido, que o dominante na acepcin coloquial sin
beber (DFDEA). Do mesmo xeito, a palleta dun instrumento musical, peza que
produce o son ao vibrar, pode identificarse coa lingua das persoas, que tamn axuda
producin dos sons, de onde darlle (gusto) palleta (darlle lingua DFG).
Igualmente, como vai introducida na boca, soe acabar mollada polo cuspe do intrprete.
Como hai outros medios para humedecela, xorde simultaneamente a expresin mollar a
palleta beber, xeralmente vio(DFG).
Exemplos como os anteriores, e outros moitos, ilustran outras caractersticas relevantes
das locucins que conforman o noso corpus: a abundancia das expresins humorsticas,
cando non irnicas, do coloquial (incluso vulgar), da ponderacin dos aspectos
negativos sobre os positivos, etc. Todos estes trazos iranse comprobando na anlise que
agora segue15.
Un corpus tan extenso e variado como o que manexamos permite mltiples
aproximacins. A primeira dicotoma coa que nos topamos a que permite partir do
dominio fonte ou do dominio meta. Na terminoloxa cognitiva comn afirmar que
15
Moitas das caractersticas apuntadas por Ferro (2008) para as comparacins son aplicables aqu. Entre elas
merece ser salientada a seguinte: seguindo unha observacin de A. Pamies, sinala Ferro que ao igual que
en francs, o galego prefire a irona onde o casteln gusta da hiprbole. (Ferro 2008:163)

acudimos a un dominio metafrico (fonte, orixe) para dar conta doutro dominio
conceptual (meta, destino) mediante unha proxeccin parcial de atributos16. Debe
quedar claro que se trata de das perspectivas distintas para estudar un nico obxecto e,
por tanto, son complementarias. No primeiro caso tomaremos como punto de partida
aqueles obxectos (ferramentas, aparellos mecnicos, aparellos elctricos, electrnicos,
etc.) dos que botamos man para dar contra de propiedades humanas. No segundo caso,
o foco de interese recaer sobre esas cualidades das persoas que son obxecto de
cousificacin (a persoa na sua totalidade, os seus membros ou as sas cualidades /
accins particulares). No noso estudo, adoptaremos as das perspectivas, de acordo con
cada circunstancia, en busca da maior xeneralizacin posible. Comezaremos polo
dominio meta.
4.1. Dominio meta (persoas)
4.1.1. Aspecto fsico
A primeira impresin que temos das persoas, a mis perceptible, vn dada polo aspecto
fsico. un tpico da literatura moral desde hai sculos a crtica da excesiva atencin
que lle dedicamos aparencia externa ou da tentacin de xulgar polas aparencias. De a
que o corpo sexa fonte de numerosas representacins metafricas e fraseolxicas
(somatismos). As metforas que xorden neste mbito son dun baixo grao de
abstraccin, pois tanto o dominio fonte como o dominio destino son entidades fsicas
(entidades de 1 orde).
Na linguaxe tcnica usual recorrer a metforas deste tipo para aludir s distintas
partes do corpo (caixa torcica, columna vertebral, tabique nasal, vlvula mitral, etc.).
A lingua non especializada aproveita este recurso tamn para conformar locucins
nominais sinxelas. As temos
DFG:
Arca/caixa do peito, tampa do peito caixa torcica; arelo/aro do lombo, fo do
lombo columna vertebral, a tampa dos sesos/miolos parte superior do cranio,
16
As expresins dominio fonte/orixe e dominio destino/meta (en ingls source domain, target domain) son de
uso xeneralizado na lingstica cognitiva para referirse respectivamente ao termo imaxinario e ao termo
real dun tropo: La metfora conceptual es un fenmeno de cognicin en el que un rea semntica o
dominio se representa conceptualmente en trminos de otro. Esto quiere decir que utilizamos nuestro
conocimiento de un campo conceptual, por lo general concreto o cercano a la experiencia fsica, para
estructurar otro campo que suele ser ms abstracto. El primero se denomina dominio fuente, puesto que es
el origen de la estructura conceptual que importamos. El segundo se denomina dominio meta o destino.
Tal como se vio en captulos anteriores (), existe la convencin tipogrfica de indicar los dominios
conceptuales en versalita (DOMINIO) y las metforas conceptuales mediante la frmula EL DOMINIO META
ES EL DOMINIO ORIGEN. As, por ejemplo, la metfora conceptual segn la cul conceptualizamos el
tiempo en trminos de dinero se denomina convencionalmente EL TIEMPO ES DINERO. (Soriano: no prelo)
Isto pdese representar en cadros coma o seguinte:
Dominio meta Dominio fonte Metfora
TEMPO DIEIRO O TEMPO DIEIRO
AMOR VIAXE O AMOR UNHA VIAXE
PERSOA OBXECTO/MQUINA AS PERSOAS SON OBXECTOS/MQUINAS
CABEZA BLA DE BILLAR A CABEZA DE ALGUN UNHA BLA DE BILLAR

levantarlle a tampa dos sesos [u.p. a algun] asasinalo, darlle un tiro na cabeza;
causar molestia ou fasto.
DFDEA:
Caja del pecho, caja de cambios pecho (parte del cuerpo que contiene el
corazn y los pulmones), tapa de los sesos parte superior del crneo, las telas
del corazn el corazn.
Sen sar do meramente fsico, outro aspecto recollido mis abundantemente na
fraseoloxa refrese s dimensins do corpo ou fortaleza. Neste sentido son
especialmente significativas as expresins referidas gordura ou delgadeza extremas,
como se pode comprobar na seguinte relacin17:
1. Tamao e fortaleza
DFG:
Mans como cepos mans grandes e fortes, [ser u.p.] (dereita/forte) coma un
esteo18, (forte) como unha proa, [ser u.p.] (lisa) como unha tboa [referido ao
corpo dunha muller] con moi pouco peito, de peitos pequenos.
DFDEA:
Armario ropero, armario de dos/tres cuerpos persona muy fuerte y corpulenta
2. Gordura
DFG:
[Estar u.p.] como un bocoi/un cepo/un pipote/un pote, [estar/ser u.p.] como
unha meda estar ou ser moi gorda, [ser u.p.] como un saco de patacas (ser)
moi torpe ou moi gorda.
DFDEA:
Saco de patatas se usa [] para ponderar la condicin de peso inerte de una
persona o cosa, o la gordura de una persona.
3. Delgadeza
DFG:
[Ser] un espeto [u.p.] (estar) extremadamente delgada, [estar u.p.]
(delgada/fraca) coma un fo, fol de media libra home moi delgado, Arriba,
fol de media libra! dise cando se colle a un neno pequeno no colo.
DFDEA:
En el chasis en delgadez extrema, como/hecho una oblea construccin []
usada para ponderar la delgadez o el aplastamiento.
17
Fraqueza, gordura e fortaleza figuran polo nmero de referentes entre os termos de comparanza mis
frecuentes no Tesouro Fraseolxico Galego, concretamente co nmero 1, 5 e 14 respectivamente
(Ferro:2008, 135). Outros termos includos nesa listaxe como comer (4), ira (10), grande (12), rapidez
(15), correr (17), dureza (18), fealdade (21) e pequeno (23) estn representados tamn no noso corpus.
18
Esteo: piar, columna, estaca (DdD).

O aspecto fsico suscita entre ns valoracins de tipo esttico (a beleza, a fealdade) que,
loxicamente, orixinan fraseoloxismos nas distintas linguas. O inventario fraseolxico
dunha lingua recolle ademais numerosas locucins que aluden a outros trazos fsicos
das persoas que se consideran relevantes: a cor ou a calidade da pel, a calvicie, a forma
da cara, etc. Os obxectos materiais tamn se utilizan para dar conta doutros contidos
relacionados coa aparencia como o vestido e outras facetas da nosa presenza:
4. Beleza, fealdade
DFG:
Cara de pote fendido dise da persoa moi fea, estar [u.p.] como un tren ser
moi guapa, ter moi bo corpo.
DFDEA:
Estar can estar muy bueno o estupendo, (estar) como un tren muy bien.
Referido a la belleza o atractivo fsico de una persona.
5. Outros trazos fsicos
DFG:
[Ser u.p./u.c.] (moura/negra) como un chamizo moi mouro, moi negro.
DFDEA:
Bola de billar se usa [] para ponderar lo calva o rapada que est una cabeza,
como/hecha una pepona construccin [] usada para ponderar el aspecto
redondo y colorado del rostro de una mujer, de porcelana [cosa, especialmente
cutis] muy fina y delicada.
6. Vestimenta
DFG:
[Ser u.p.] como un figurino/estar feita un figurino (ser ou estar) moi elegante,
moi ben enfeitada, [estar u.p.] como un pincel/feita un pincel (estar) moi
coidada, moi adobiada ou moi elegantemente vestida.
DFDEA:
Hecho un paquete [hombre] muy compuesto y acicalado, como/hecho un
pincel construccin [] usada para ponderar limpieza y arreglo esmerados.
7. Aspecto
DFG:
[Andar/estar u.p.] feita un cangallo (estar) moi fraca ou moi desmellorada,
[estar u.p.] feita un garlocho19 (estar) descoidada, pouco aseada, [estar u.p.]
feita un trapo (estar) acabada, derrotada, cansa, [estar u.p.] feita unha
braga/un farrapo estar moi decada fsica, anmicamente.
19
Na lexicografa galega non localizamos a palabra garlocho. Probablemente sexa (como galorcho e
galorcha) unha variante de galocha ou galocho zoca ou zoco, madroa (DdD), significado que lle cadra
ben ao fraseoloxismo por tratarse dun calzado rstico deseado para andar na lama.

DFDEA:
Como/hecho un mapa usada para ponderar [] que alguien o algo est lleno de
heridas o cardenales, como/hecho un estropajo [] usada para ponderar el
mal estado de alguien o algo.
4.1.2. Comportamento, actitude, carcter
Un carcter mis abstracto mostran as imaxes que se refiren ao comportamento das
persoas (metforas eventivas). Neste caso os falantes acudimos a distintos obxectos
fabricados polo home para dar conta, por exemplo, do carcter das persoas (alegre,
tranquilo, inquedo, teimudo, indolente, spero, etc.) ou doutros trazos da sa
personalidade:
1. Carcter
DFG:
[Ser u.p.] (coma) unha capa/capela/manela de la (ser) unha persoa tranquila.
[Ser u.p.] (alegre) como unha pandeireta, [estar/ser u.p.] (alegre) como unhas
castaolas expresin que pondera a alegra ou o carcter bulideiro dunha
persoa, [ser u.p.] coma un trinquete (ser) inqueda, rebuldeira.
[Ser u.p.] (coma) unha lima/[ter un humor] de lima (xorda) dise da persoa que
obstinada, teimosa, pesada.
[Ser u.p.] un fol de cinza (ser) pusilnime, [ser u.p.] (coma) unha maza branda
(ser) un indolente, [ser] un cesto [u.p.] ser torpe, preguiceiro, non valer para
tacos de escopeta [u.p.] ser unha persoa inepta ou incapaz.
Cara de cemento armado (persoa) atrevida, desvergoada.
DFDEA:
(Seco) como una alpargata [] usada para ponderar la sequedad, fsica o
moral, (spero/duro) como la lija, ms pesado que el plomo.
2. Outras caractersticas da personalidade dunha persoa
DFG:
[Ser u.p.] mis porca ca un batn.
[ser u.p.] unha hucha sen fondo (ser) persoa gastadora, [ser u.p.] un saco sen
fondo persoa que come ou gasta moito.
DFDEA:
Perder aceite un hombre ser homosexual.
Bala perdida individuo juerguista y de poco juicio.
Cabeza bien amueblada cabeza lcida, o capaz de razonar con claridad,
como/ms que una esponja usada para ponderar la capacidad de absorber,
frecuentemente en sentido moral.

Relacionado co carcter das persoas est o seu comportamento. O carcter

correspndese co ser dunha persoa (colrico, sanguneo, flegmtico, aptico) en
tanto que o comportamento ou actitude responde ao facer ou actuar. O primeiro
implica unha xeneralizacin en tanto que o segundo manifstase nunha coordenada
espacial concreta: unha persoa que cualifiquemos como preguiceira pode actuar
dilixentemente en moitas ocasins, algun flegmtico pode sufrir un ataque de ira, etc.
Caracterstico do corpus que manexamos o predominio da valoracin negativa neste
tipo de fraseoloxismos. Especialmente significativo o grupo que pondera o
comportamento desequilibrado (tolo, chalado, pouco asisado, insensato, etc.). Neste
apartado utilzanse as mis variadas imaxes para aludir cabeza (tellado, cheminea,
pelota, tarro), a algn problema provocado por non estar ben asentada (arrolar,
patinar, faltar algn tornillo, salir de quicio) ou funcionar como un obxecto
inapropiado (unha chavia, pandeireta, cafetera):
3. Comportamento atolado
DFG:
Arrolarlle/barrenarlle a cabeza [a algun] pensar cousas disparatadas, estar
medio chalado, [ser u.p.] un chavia louca ter pouco siso, estar mal do
tellado [u.p.], andar/estar mal da cheminea [u.p.]/non lle funcionar a cheminea
[a algun] estar louca ou actuar con insensatez, patinarlle o embrague [a
algun] non estar ben da cabeza, patinarlle as neuronas [a algun] falar ou
actuar con pouco siso, [estar u.p.] coma unha pandeireta (ser) pouco asisada.
DFDEA:
Tener la cabeza llena de serrn/no tener ms que serrn en la cabeza, como una
cafetera construccin [] usada para ponderar locura, estar como un cencerro
estar chiflado, estar mal de la chimenea, encefalograma plano actividad
mental nula, patinarle las neuronas [a alguien] pensar [esa persona] con falta
de claridad o de cordura, secrsele las neuronas [a alguien] quedarse sin
capacidad para pensar, o para hacerlo con cordura, estar mal de la pelota estar
mal de la cabeza, o estar loco, faltar algn tornillo [a alguien]/tener [alguien]
flojo (suelto) algn tornillo estar loco, fuera de quicio con el equilibrio
psicolgico o nervioso alterado, sacar de quicio [a alguien], salirse de quicio
[alguien], comerse [alguien] el tarro dedicarse a pensar o a cavilar, comerle el
tarro [alguien] convencer[le], imbuir[le] determinadas ideas, especialmente
aprovechando su buena fe o su ingenuidad.
4. Outros comportamentos
DFG:
Acendrselle a cheminea [a algun] volverse irascible, botar chispas polos
ollos/botar chispas [u.p. contra algun] manifestar ira, carraxe ou enfado.
DFDEA:
Como un mueble/hecho un mueble [] usada para ponderar la inmovilidad o
inactividad de alguien, (ir/llevar) a remolque a rastras, o siguiendo una

persona o cosa que mueve o dirige. En sentido moral, (estar/poner) a cien/a mil
en estado de gran excitacin o de gran irritacin.
4.1.3. Funcins fisiolxicas (comer, beber, falar, fumar, etc)
O comportamento das persoas manifstase tamn na nosa maneira de actuar ante
distintas necesidades psicofsicas inherentes nosa condicin humana: comunicarnos,
comer, beber e outros apremios fisiolxicos (ouriar, durmir, fumar, drogarse, etc.):
DFG:
Durmir [u.p.] coma un cepo durmir profundamente.
[Funcionar/ir u.p./u.c.] como un reloxo [referido a p. normalmente alude ao
funcionamento do intestino] perfectamente; con escrupulosa regularidade.
DFDEA:
Como una piedra construccin [] usada para ponderar la profundidad del
sueo.
Aflojrsele [a alguien] los muelles perder la capacidad de controlar la emisin
de orina o de excrementos, tener los muelles flojos, flojo de muelles; planchar
la oreja dormir; (fumar) como una chimenea;(estar) ms colgado que una
lmpara (referido a drogadictos).
Como se observa nos exemplos anteriores e en consonancia co xa mencionado, o mis

frecuente que estas necesidades se vexan na sa faceta negativa.
Comer, beber e falar merecen un tratamento especial pola sa relevancia na cultura
dunha comunidade. En principio tamn aqu se ponderan principalmente as condutas
negativas (comer moito, tomar bebidas alcohlicas, falar de mis). Por outra parte, os
dous primeiros casos aluden a accins relacionadas coa inxestin dun elemento slido
ou lquido, de a que un modelo icnico usado universalmente con diversos propsitos
(RECIPIENTE) vea aqu como embude na boca de xerro para orixinar expresins
metafricas derivadas da imaxe UNHA PERSOA UN RECIPIENTE plenamente encadrables
no obxecto do noso estudo (unha persoa e unha arca, saco, odre, depsito de gasolina,
dique, etc.). Con menos frecuencia acdese a outro tipo de imaxe metafrica mis
(esponxa, lastre) ou menos (lima, palleta) relacionados co anterior:
1. Comer
DFG:
Arca/saco sen fondo persoa que come moito e non se d saciado; por extensin,
insaciable en xeral, [poerse u.p.] como un aro dise cando un enche a barriga a
mis non poder, facer lastre [u.p.] comer algo slido para poder termar da
bebida, ser [u.p.] unha lima/comer como unha lima ser moi comedora.
DFDEA:
Alhaja con dientes persona a la que hay que mantener. Frecuentemente en la
construccin no querer alhajas con dientes, ser [alguien] una lima/comer como
una lima ser voraz o comer mucho, especialmente de manera habitual,

dar/pegar el/un reventn [alguien] morir, especialmente por indigestin o por

exceso de fatiga.
2. Beber
DFG:
[Estar/poerse u.p.] coma un odre/mis chea de vio que un odre (estar)
bbeda, [estar u.p.] (borracha) coma unha pelica/como un pelello20, mollar a
palleta [u.p.] beber, xeralmente vio.
DFDEA:
Como/ms que una esponja [] usada para ponderar la capacidad de beber,
ser una esponja beber mucho. Referido normalmente a bebidas alcohlicas,
echar gasolina echar un trago (tomar bebidas alcohlicas), (estar/ir/ponerse)
como una moto en estado de gran excitacin, frecuentemente por consumo de
drogas o alcohol.
En (el) dique seco sin beber.
Mis abundantes e variadas son as locucins relacionadas con falar e o seu
complementario or. Neste caso tamn se crtica o exceso (falar moito, escoitar o que
non interesa) ou o defecto (excesivo hermetismo) anda que tamn hai expresins que
aplauden saber calar. Con todo, cuantitativamente o maior grupo de expresins
corresponde a aquelas que censuran falar moito, non saber gardar un segredo ou mentir.
As metforas que se empregan en maior medida ilustran a imaxe da lingua como un
obxecto mbil ou solto (motor, badalo, martabela, sarillo, tarabela) ou algo que
produce un son, s veces repetitivo (palleta, diapasn, disco raiado). A persoa
indiscreta vese como un obxecto que deita lquido ou permite o paso (cesta, regadeira,
porta), entre outras imaxes. A lingua maldicente un obxecto cortante (de dobre fo).
Pola contra, para sonsacar pesoa discreta ou calada utilzanse como termo de
comparacin instrumentos que permiten tirar para sacar algo con forza (sacacorchos ou
tenazas):
3. Or
DFG:
Estar coa antena posta [u.p.]/poer a antena escoitar con disimulo e unha certa
curiosidade de mis as conversas alleas.
DFDEA:
Poner la antena escuchar a escondidas o disimuladamente.
4. Falar
DFG:
Darlle ao motor [u.p.], darlle ao badalo/ badela [u.p.], darlle palleta
[u.p.]/darlle gusto palleta darlle a lingua, darlle martabela [u.p.] falar
20
Anda que non o documentamos na lexicografa galega, supoemos que pelica e pelello son sinnimos de
odre neste caso.

moito, insistir con teimosa nunha cousa, ter a buxa frouxa [u.p.] mentir,
darlle ao sarillo/ao tarabelo (da lingua)/ tarabela [u.p.], ter correa [u.p.]
falar moito.
Deitar/ser como unha cesta [u.p.] contar todo, non saber gardar os segredos,
ser [u.p.] como unha regadeira dise da persoa que fala moito e flao todo,
[parecer/ser u.p.] (unha) porta faxeira21 dise da persoa que non garda segredo
ningn, botar/sacar a lingua a clareo [u.p.] murmurar, falar de mis, falar de
xeito inoportuno e inconveniente.
[Ter u.p.] unha lingua que corta como un coitelo, [ter u.p.] unha lingua que fura
as paredes/que fura sete paredes (ter) lingua ferinte, mordaz.
Disco raiado persoa ou cousa que se repite moito.
Ser [u.p.] unha arca pechada ser discreta, reservada, que sabe gardar un
segredo.
DFDEA:
Tener mecha [alguien] (o quedarle mecha [a alguien]) tener tema para hablar o
matera para actuar.
Sacar con sacacorchos [algo a alguien] conseguir, a fuerza de preguntas, que
[lo] diga, sacar con tenazas/hacer falta tenazas se usa para ponderar el
hermetismo o la resistencia a la comunicacin de alguien.
Cambiar de/el disco cambiar de tema de conversacin, especialmente por ser
reiterado o pesado, colocar el disco exponer un tema conocido y que resulta
pesado, especialmente por su reiteracin, disco rayado cosa que se repite
continuamente. Frecuentemente en construccin comparativa referido a
persona.
Lengua de doble filo lengua viperina, lengua mordaz y maldicente, formada
sobre o modelo de arma/espada de doble filo (o de dos filos).
Subir/bajar el diapasn subir/bajar el tono de voz.
4.2. Dominio fonte (obxectos e mquinas)
O procedemento mis doado para proceder cousificacin dunha persoa recorrer
comparacin ou identificacin con materiais (preferentemente metais: ouro, prata,
chumbo) dos que se queren resaltar cualidades que se consideran prototpicas: a
dureza ou brandura, a frialdade, suavidade, etc.
No DFG topamos fraseoloxismos introducidos baixo palabras clave como cemento
armado, manteiga, ouro, pedra, ferro, ferruxe, mrmore, la, plvora, prata, entre
outras, que se aplican preferentemente a persoas:
21
A Porta Faxeira era unha das que permitan a entrada no recinto amurallado de Compostela e era lugar
tradicional de encontros e tertulias. Hoxe tamn unha praza de moito trnsito pero conserva o seu
carcter de punto de encontro.

Cara de cemento armado atrevida, desvergoada.

Ter o corazn de manteiga [u. p.] ser boa, branda de corazn, misericordiosa
ou moi xenerosa, [Ser u.p./u.c.] (branda) como a manteiga, [Ser] de manteiga
[referido a u. p.] criada con moito mimo.
Ter o corazn de ouro, (Ter) mans de ouro (Ter) moita maa ou habilidade
para o traballo; ter capacidade ou acerto nas cousas.
Ter o corazn de pedra, [Estar/quedar u. p.] (fra) como o mrmore.
De ferro [referido a sade, vontade, ou outra cousa inmaterial] excelente;
tenaz; inflexible; [referido a p.] enrxica, forte, man de ferro.
Estar de ferruxe [u. p.], ter ferruxe Mostrar enfado, anoxo.
[Estar/ser] como a prata [Referido a persoa] moi limpa; por extensin, moi sa,
como nova.
[Andar u.p.] con/en ps de la/manteiga (andar) con coidado, con precaucin,
delicada, silenciosamente ou en segredo.
Ser [u.p.] como a plvora ter moito xenio.
No DFDEA podemos recoller locucins nas que aparecen termos como etc.
Como el acero (o ms que el acero), de acero sanse para ponderar a dureza,
frialdade ou resistencia (en sentido fsico ou figurado): nervios ou voluntad de
acero.
Ser un azogue, tener azogue (en el cuerpo) aplcase persoa activa azogue,
cartn piedra, piedra, pedernal, cemento, oro, hierro, plata, plomo, porcelana,
diamante,, inqueda ou en continuo movemento.
Cara de cemento, cara de hormign (armado) frescura u osada.
De cartn piedra insensible.
Tener un corazn de oro, hacerse de oro.
De hierro [persona] de carcter muy enrgico, mano de hierro dureza en el
castigo y la represin, salud de hierro.
Como el pedernal, de pedernal [cosa no material, especialmente corazn]
sumamente dura.
Como una piedra usada para ponder la dureza, la solidez o la insensibilidad
o la profundidad del sueo, quedarse/dejar de piedra, no ser de piedra
insensible, especialmente a los estmulos sexuales.
Manos (o manitas) de plata gran habilidad manual.
Con pies de plomo con suma cautela, [pesado] como el plomo (o ms que el
plomo) en sentido fsico e figurado.

De porcelana [cosa, especialmente cutis] muy fina y delicada.

Diamante en bruto Persona o cosa valiosa en potencia, pero sin pulir o refinar.
E anda se poden mencionar outras expresins que, por mis que explicitamente non
leven a marca de persoa nos dous dicionarios que manexamos, pdense aplicar aos
seres humanos, segundo se constata nos exemplos que acompaan as definicins de
como se fose de goma pondera a elasticidade, (suave, amorosa) como unha seda, de
veludo moi suave [DFG]; como una goma, de goma, de manteca, como la
mantequilla, de mantequilla (DFDEA) (uno tiene el corazn de mantequilla).
Como se aprecia, en xeral, os elementos fonte de comparacin son semellantes nas
das linguas, anda que hai algunha discordancia curiosa como gal. andar con ps de
la/manteiga, cast. andar con pies de plomo.
4.2.1. Obxectos do mundo campesio e marieiro
Certamente, en exemplos como os anteriores prodcese unha cousificacin da persoa.
Mis prximos ao obxecto central do noso estudo, con todo, son aquelas expresins nas
que o elemento fonte un obxecto elaborado polo home. Nun compoente da lingua
como o fraseolxico, formado por fixacin ao longo dos sculos, de esperar que os
elementos materiais da vida rural tean unha relativamente alta representacin. Cremos
que esta suposicin se cumpre, especialmente en galego: os tecidos e a sa elaboracin,
prendas e calzado, o carro, o arado, as huchas, muos, potes, olas, etc. todo vale para a
imaxinacin popular, que aproveita as sas propiedades (obxectos mbiles, que dan
voltas, dereitos, brandos, tortos, etc.) para crear imaxes s veces sorprendentes.
Vxanse os seguintes exemplos:
1. Tecidos e a sa elaboracin
DFG:.
[Ser u.p.] como unha capa/capela/manela de la (ser moi tranquila), [ser u.p.]
de bo percal de boas calidades, boa xente, [estar u.p.] feita un farrapo en
psimas condicins fsicas ou psquicas.
[Bailar/ moverse u.p.] como un argadelo, dar voltas como un argadelo/como
unha debandoira, [ser u.p.] (dereita/recta/tesa) como un fuso (ser) moi dereita,
tesa, orgullosa, soberbia, dar [u.p./u.c.] voltas como un sarillo.
DFDEA:
(Estar, dejar, quedar) como la seda en actitud o disposicin muy afable, de
terciopelo sumamente suave.
2. O muo e as sas partes e pezas:
Dar mis voltas [u.p.] ca un muo, darlle tarabela/ao tarabelo (da lingua)
[u.p.] falar moito, ter a buxa frouxa [u.p] mentir22 (DFG).
22
Ademis de ser unha parte ou peza do muo, tarabela, tarabelo e buxa aplcanse tamn a pezas doutros
obxectos como a gaita, a roda de afiador ou o carro (DdD).

3. Carro e arado
DFG:
Ser [u.p.] mis torta cs cambas do carro dise do que acta de mala fe ou ten
un carcter moi difcil, [Ser u.p.] (como) un carro ferrado (Ser) moi grande,
[ser u.p.] un carro cansn (ser) unha persoa moi lenta.
[Ser u.p.] (bruta/burra) como un arado (de pau/de ferro), ata as abeacas ata
ben arriba, ata as coxas.
4. Outros obxectos da vida coti
DFG:
Deitar como unha cesta [u.p.] contar todo, [ser] un cesto [u.p.] (ser) torpe,
preguiceira.
Arriba, fol de media libra! [dise cando se colle a un neno pequeno no colo],
Mallar [u.p. en algun] como nun fol (vello), [ser u.p.] un fol de cinza (ser)
pusilnime.
Quentarlle a pota [u.p. a algun] dar a roncha, Ser [u.p.] coma o pote ao lume
estar sempre nun sitio, xeralmente estorbando, [Estar/ser u.p.] como un pote
estar ou ser moi gorda, cara de pote fendido dse da persoa moi fea.
[Andar u.p.] coa canga baixa (Andar) coa cabeza baixa por abatemento,
tristeza, preocupacin ou vergoa23. (DFG).
Pasarlle a garlopa [u.p. a algun] refinalo, ensinarlle modos correctos e
cortesa.
No DFDEA a proporcin deste tipo de fraseoloxismos menor, pero anda as
recllense:
(Bruto/burro) como un arado, (simple/inocente) como el asa de un cubo
...usada para ponderar la simpleza o inocencia de una persona.
Estar como un cencerro estar chifaldo.
Dar/recibir ms (palos) que una estera dar/recibir muchos palos
Ser [alguien] una lima (o comer como una lima) ser voraz o comer mucho,
especialmente de manera habitual.
Comer la olla comer el coco, rsele la olla [a una persona] volverse loca [esa
persona]; perder la nocin de la realidad.
Ms serio que el rabo de un badil24/ que el rabo de una escoba sumamente
serio.
23
O cepo que se pon arredor do pescozo dalgns animais (DdD, s.v. canga) por metonimia aplcase cabeza
das persoas.
24
Paleta de hierro o de otro metal, para mover y recoger la lumbre en las chimeneas y braseros (DRAE).

Soltar(se) la tarabilla soltar(se) la lengua.

Sinala Ferro (2008:165) a propsito do Tesouro Fraseolxico Galego que hai mis
comparanzas do mundo agrcola e gandeiro ca do mundo marieiro. O noso corpus,
parcialmente coincidente pero menor en nmero, confirma tal afirmacin. Anda as,
tanto en galego como en casteln hai un grupo homoxneo de locucins de orixe
nutica, algunhas de abundante uso, que destacan pola variedade de metforas e valores
empregados, como se pode comprobar na seguinte relacin.
DFG:
Ter a cabeza boiada [u.p.] estar atordada.
Facer lastre [u.p.] comer algo slido para poder termar da bebida25.
Darse proa [u.p.] presumir, alardear, de proa levantada con soberbia, con
altivez, [ser u.p.] (forte) como unha proa, poer a proa ao mar fig., sortear
unha discusin e en xeral, sortear dificultades, poerlle a proa [u.p. a
algo/algun] ir en contra de algun; obstaculizar algo.
Ir [u.p./u.c.] a pique arruinarse, estragarse.
Recoller velas [u.p.], pregar velas rectificar moderando as palabras ou a
actitude; repregarse, dar marcha atrs.
A toda mquina, tboa de salvacin.
DFDEA:
A toda mquina a toda la potencia con que puede funcionar un motor.
Frecuentemente figurado26, a toda vela, a todo trapo.
Buque insignia persona o cosa que tiene la primaca y mxima representacin
en un grupo.
(Ir) a la deriva sin rumbo o a merced de las circunstancias; en decadencia.
En (el)dique seco en situacin de inactividad. Generalmente referido a
deportista lesionado; sin beber.
Aguantar cada palo su vela ser cada uno responsable de sus asuntos o hacer
frente a sus obligaciones. Generalmente en la construccin que cada palo
aguante su vela, a palo seco sin ms ni ms, o sin razn o justificacin.
Capear el temporal arreglrselas para salir de una situacin difcil27.
25
O significado martimo pode consultarse en Lorenzo, Murga e Ferreiro (1865, s.v. lastre).
26
Se dice andar, navegar toda mquina cuando funciona el vapor libremente, es decir, cuando entra en el
cilindro todo el tiempo que permite la vlvula corredera: entonces la mquina produce el mximum de
potencia y por tanto de impulsion (Lorenzo, Murga e Ferreiro 1865, s. v. mquina).
27
Capear palo seco, Correr palo seco correr sin vela alguna; Capear: disponer el aparejo de manera
que el buque pueda aguantarse todo lo posible en el punto en que se halla () cuando se encuentra con
un viento muy duro y contrario a la derrota que se quiere seguir (). Como son varios los modos de
ejecutar esta maniobra, as tambin hay diversas frases que los designan, conforme el aparejo velas con

Irse a pique arruinarse.

Como una carraca/hecho una carraca construccin [] usada para ponderar el
estado caduco o de deterioro de una persona o cosa.
Expresins como echar el ancla o echar anclas, levar anclas, que se poderan inclur
no apartado anterior, xunto con outras como calentar motores, parcennos sumamente
interesantes porque nos mostran as dificultades de interpretacin (ambigidades) que
poden orixinar as imaxes metafricas. A interpretacin que d sentido a esas frases
feitas pode ser AS PERSOAS SON BARCOS / VEHCULOS, co que entraran no noso estudo.
Pero tamn factible un esquema icnico no que nos imaxinemos unha persoa dentro
dun coche ou a bordo dun barco realizando as accins mencionadas (mis claro noutros
fraseoloxismos como pisar o acelerador). Se esta ltima a interpretacin adecuada
habera unha proxeccin entre das situacins, unha mis concreta, outra mis
abstracta, pero non cousificacin de persoa. O mesmo sucede coa locucin gal. darlle
s agullas darlle lingua, falar moito e con pouco tino, que se pode fundamentar na
proxeccin metafrica A LINGUA UN OBXECTO MBIL / PUNZANTE pero tamn nunha
proxeccin metonmica moi diferente orixinada na visin dun grupo de costureiras
traballando ao tempo que se entreteen falando (asociacin estereotipada na nosa
sociedade, que pode topar paralelismo en estar de palique).
4.2.2. Instrumentos musicais
Un lugar importante entre os fraseoloxismos que nos ocupan est representado por
aquelas unidades que parten da asociacin persoa-instrumento musical. A msica
constituu e constite un dos principais medios de diversin na sociedade rural
tradicional coas sas romeras e foliadas, papel que non perdeu na sociedade moderna,
polo que non deixa de ser esperable este protagonismo. Os instrumentos musicais, tal
como se mostran na fraseoloxa, caracterzanse ademais polas mltiples e discrepantes
connotacins que presentan: poden implicar alegra ou diversin, pero tamn rudo,
aturdimento, desconsideracin, etc. Incluso, como de seguido se ver, un mesmo
instrumento (gaita, bombo, pandeireta) pode presentar varios valores.
DFG:
[Andar/estar u.p.] coma a gaita na festa, mis leda c gaita na festa (andar)
moi alegre, Que gaita grileira! expresin de rexeitamento, non valer farrapo
de gaita [u.p./u.c.] non valer nada.
[Poer/ter u.p.] a cabeza como un bombo/ a cabeza feita un bombo expresin
que pondera o forte atordamento, levar no bombo estar embarazada unha
muller.
[Estar/ser u.p.] (alegre) como unhas castaolas.
[Ser u.p.] (alegre) como unha pandeireta moi alegre, [estar u.p.] como unha
pandeireta (ser) pouco asisada.
que se practica; y cuando se hace sin ninguna de estas, sino con solo el timon cerrado la banda para
orzar, se dice capear palo seco, la bretona. (Lorenzo, Murga e Ferreiro 1865, s.v. palo, capear).

Facer un pandeiro [u.p. de algun] tratar con desconsideracin, sen respecto;

dominalo, facer un pandeiro do seu (cu) [u.p.] actuar con total liberdade nos
asuntos propios.
Voz de frautn voz aguda, que chirla, caixa de resonancia persoa, institucin
ou cousa que pola sa relevancia acta como elemento dinamizador e difusor no
seu mbito de accin.
DFDEA:
Como un sonajero/como un bombo/ hecho un bombo construccin () usada
para ponderar el estado de fuerte aturdimiento. Referido a la cabeza y
generalmente con verbos como tener o poner, hacer un bombo [a una mujer]
dejar[la] embarazada.
Como una carraca/ms que una carraca construccin [] usada para ponderar
lo mucho que habla una persona o el ruido que hace una cosa.
Asomar la gaita [alguien] asomar el cuello o la cabeza.
Como una pandereta con mucha alegra, poner [a alguien] el culo como un
pandero pegarle fuerte en el trasero.
Voz de pito voz muy aguda.
4.2.3. Mquinas
Deixamos para o final os fraseoloxismos fundamentados na metfora conceptual AS
PERSOAS SON MQUINAS, unha especificacin da mis xeral, AS PERSOAS SON
OBXECTOS. As mquinas son obxectos complexos que desenvolven funcins variadas,
necesitan unha forza que as faga funcionar, soen estar formadas por varias pezas ben
engranadas entre si e, desde a orixe das civilizacins histricas, vennos
acompaando, marcando cos seus avances os da humanidade. Hoxe en da a vida sera
inimaxinable sen elas: vehculos, reloxos, electrodomsticos, ordenadores
As expresins enmarcables neste apartado poden ter un carcter xeral no que se
resaltan os trazos positivos da equiparacin home-mquina (traballo constante sen
cansazo) ou negativos (automatismo, uniformidade, ausencia de creatividade) pero
tamn poden responder a variadas facetas particulares dentro da imaxe xeral.
DFG:
Acendrselle/disparrselle as alarmas [a algun], dispararlle as alarmas [u.c. a
algun] poerse ou poelo en garda.
DFDEA:
(Trabajar) como una mquina [] usada para ponderar la uniformidad, el
automatismo o la capacidad de produccin.
Ser una mquina (como una mquina) trabajar mucho y de manera
automtica.

Como un autmata construccin [] usada para ponderar la falta de voluntad o

de atencin con que acta alguien.
Encendrsele (iluminrsele) [a alguien] la bombilla ocurrrsele una buena
idea.
Nesta serie pdese incluir tamn poer o piloto automtico [unha persoa], anda que a
expresin non se recolle no corpus28.
1. Vehculos:
Os medios de transporte, os vehculos e en especial o coche, definen en boa medida o
noso ritmo de vida para o bo e para o malo. Todos pasamos moitas horas ao cabo da
semana dentro dun, todas as familias dispoen dun ou mis, de xeito que nos resulta
difcil imaxinar a vida sen eles. Non de estraar, logo, que sirvan de base de mltiples
comparacins no mbito da fraseoloxa. As metforas fundamentadas nos vehculos (e
os seus compoentes: motor, embrague, freos, acelerador, faros, etc.) poden aludir ao
aspecto fsico, comportamento, situacin ou estado das persoas, etc.
DFG:
Patinarlle o embrague [a algun] non estar ben da cabeza, patinarlle as
neuronas [a algun] falar ou actuar con pouco siso, sinnimos de estar como
unha carriola (oral, Vimianzo).
Darlle ao motor [u.p.] darlle lingua.
Andar mal dun faro [u.p.] ser birollo.
Dar marcha atrs [u.p.] retroceder; mudar de idea ou de opinin.
Estar [u.p.] como un tren ser moi guapa, ter moi bo corpo.
Estar en va morta [u.p./u.c.].
DFDEA:
Calentar motores prepararse para el comienzo de una actividad.
En el chasis en condiciones lamentables o bajo mnimos.
Dar/pegar el/un reventn [alguien o algo]sufrir una crisis violenta.
Dar (echar) marcha atrs [en algo] desdecirse o arrepentirse [de ello], marcha
atrs accin de interrumpir el coito inmediatamente antes de la eyaculacin.
Patinarle las neuronas [a alguien] pensar [esa persona] con falta de claridad o
de cordura.
Chupar rueda marchar detrs [de alguien]; aprovecharse de algo ajeno,
especialmente de un esfuerzo.
28
Piloto autmtico Dispositivo que permite gobernar automticamente un barco o un avin (DRAE);
piloto automtico dispositivo que permite dirixir e mante-lo rumbo nun avin, nave, foguete, etc., sen
intervi-la tripulacin (DRAG).

A pin fijo de manera fija o invariable, a pin libre de manera libre o en

libertad.
Bajar el pistn moderar las pretensiones.
Pasarse de revoluciones [alguien] excederse y perder el control en sus actos o
palabras, (estar/poner) a cien/a mil en estado de gran excitacin o de gran
irritacin, poner como un tren [a alguien] excitar[le] sexualmente.
(Estar/ir/ponerse) como una moto, perder aceite [un hombre], echar gasolina,
e outras expresins do mesmo tipo, frecuentemente humorsticas, xa foron
comentadas, especialmente en 4.1.2 e 4.1.3.
En el coche de san Fernando a pie29.
Echar el freno (de mano) [a alguien o algo], echar el freno [alguien o algo]
frenar o detenerse30, al/en ralent a cmara lenta, o en ritmo ms lento de lo
normal.
Todo terreno [persona o cosa] vlida para cualquier situacin, furgn de cola
persona o colectividad que ocupa el ltimo lugar de un conjunto.
Un grupo numeroso destes fraseoloxismos alude velocidade ou rapidez:
DFG:
A toda mquina/vela, a todo trapo adquiren continuacin en a toda marcha, a
todo tren, a todo gas, a escape, etc.
Correr [u.p.] mis c tren correr moito; anticiparse a algo.
[Andar/ ir u.p.] coma un riguilete/trinquete, ir [u.p. montada en algo] coma nun
trinquete ir rpido e ben; con dominio, a todo filispn a moita velocidade31.
DFDEA:
Meter (poner) la directa [alguien] imprimir el mximo impulso a su accin,
como un blido/hecho un blido, como un cohete/ ms que un cohete.
Pisar el acelerador aumentar la velocidad o el esfuerzo en una accin o un
proceso.
2. Presin, cohesin das mquinas
Como dixemos, as mquinas soen estar formadas por moitas pezas que deben estar en
ptimas condicins para o seu correcto funcionamento. Elementos como cast. clavijas,
tornillos, resortes, muelles, gal. caravillas, parafusos, etc. permiten que o mecanismo
enteiro garde a debida tensin e cohesin. Cando estes elementos non estn a punto,
por exceso (cast. pasarse de rosca) ou por defecto (cast. aflojarse un tornillo) o
29
Implicitacin de En el coche de San Fernando, un poquito a pie y otro andando.
30
Mis antiga a expresin tascar el freno [una pers.] aguantar(se) con irritacin reprimida (DFDEA), que
implica unha animalizacin do ser humano.
31
Probablemente deturpacin do ingls martimo (at) full speed ou full speed (ahead).

mecanismo deixa de funcionar correctamente e mvese forzado. A fraseoloxa

aproveita estas situacins como fonte de numerosas expresins metafricas aplicadas s
persoas.
DFG:
Apertarlle as caravillas [u.p. a algun] premelo, acosalo, poelo nun transo
apurado.
Faltar o parafuso do medio (oral, Deza).
Arrolarlle a cabeza [a algun] pensar cousas disparatadas, estar medio
chalado.
[Erguerse/levantarse u.p.] como un resorte con presteza propia dun mecanismo
automtico.
DFDEA:
Apretar las clavijas [a alguien] aumentar el nivel de exigencia o de rigor
[respecto a l]32, apretar los tornillos [a alguien], apetar las tuercas [a alguien].
Faltar algn tornillo [a alguien]/ tener [alguien] flojo (suelto) algn tornillo
estar loco.
Pasarse de rosca ir [alguien], en sus actos o palabras, ms all de lo discreto y
razonable.
Flojo de muelles incapaz de controlar la emisin de orina o de excrementos e
os derivados aflojrsele [a alguien] los muelles, tener los muelles flojos.
Como un resorte, como movido/impulsado por un resorte con gran rapidez. Se
usa para ponderar la inmediatez con que alguien acta.
Doblar la bisagra doblar el espinazo o trabajar.
3. Fonte de enerxa das mquinas
Finalmente, as mquinas necesitan enerxa para funcionar e cables ou outros
dispositivos para conduciren esa enerxa. Ao longo da historia os procedementos para
lograr esa forza motriz foron variando. As mquinas mis antigas funcionaban movidas
pola auga ou o vento. Pero a invencin de dispositivos mecnicos permitiu que as
mquinas puidesen funcionar dentro dos edificios sen necesitade de depender deses
elementos naturais. Unha corda atada nun extremo a un peso e enrolada no outro
arredor dun eixe produca a forza necesaria para mover primitivos reloxos e outros
mecanismos autmatas. De a derivan numerosos fraseoloxismos (dar corda, ter corda)
que se mantiveron incluso cando ese dispositivo (a corda) se deixou de usar nos
reloxos substitudo por resortes mis pequenos e manexables. A descoberta e manexo
da electricidade, con cables, pilas e bateras, supuxo unha nova forma de almacenar
enerxa que orixinou novas expresins fraseolxicas, algunhas recentes (cargar pilas).
32
Sinala Cejador (1921 [2008] s.v. clavija) que as locucins apretar la clavija o apretar la llave foron
aplicadas primeiramente guitarra.

Como nos casos anteriores, tamn estes sistemas poden avariarse orixinando locucins
de carcter negativo que se suman s vistas mis arriba (cruzrsele los cables,
fundrsele los plomos, sufrir un cortocircuito)33:
DFG:
Acabrselle a corda [a algun] morrer, ter corda [u.p.] ter resistencia,
enerxa, aguante.
Ter correa [u.p.] aguantar moito; falar moito.
DFDEA:
Acabrsele [a alguien] la cuerda acabrsele el impulso o la resistencia, o lo que
tena que decir, como si le hubieran dado cuerda [] usada para ponderar el
modo imparable en que alguien habla o acta, tener cuerda/quedarle cuerda [a
alguien o algo] tener impulso o resistencia, frecuentemente con el imcremento
expresivo para rato34.
Cargar (recargar) las bateras recuperar fuerzas [una persona], agotrsele [a
alguien] las pilas agotrse[le] las fuerzas o energas, cargar [alguien] (las)
pilas recuperar las fuerzas o energas, poner las pilas [a alguien], ponerse las
pilas prepararse y ponerse en accin, desconectar (desenchufar) las pilas/la
pila dejar de atender o de prestar atencin.
Cruzrsele [a alguien] los cables (un cable) nublrse[le] la mente; enfadarse o
irritarse.
Fundrsele (saltrsele) [a alguien] los plomos paralizrsele el cerebro,
especialmente por pensar mucho.
4. Computadoras. Tecnoloxa informtica
A ltima revolucin tecnolxica da humanidade a informtica, capaz de crear un
mundo virtual que compite nalgns casos co real. As computadoras e, en xeral, internet
e as chamadas TICS (tecnoloxas da informacin e da comunicacin) mudaron o noso
modo de vida facendo o acceso informacin moito mis doado. Deste xeito o
tradicional avergelo Vargas, para quen os fraselogos buscan referente (Iribarren
1994:14-15), vai deixando lugar a San Google ao tempo que a nosa lingua se enche de
metforas procedentes do mbito informtico. Xa se indicou mis arriba que os
computadores funcionan como o noso cerebro efectuando tarefas do tipo de gardar ou
memorizar grandes cantidades de datos, realizar clculos rapidsimos e outras
operacins semellantes. Por tal motivo, pode aludirse ao noso cerebro utilizando
tecnicismos como disco duro, memoria RAM, ampliacin de memoria, etc. Algunhas
33
O anglicismo stand by, aplicado a aparatos elctricos con consumo en espera, tamn coece un uso
metafrico: O asunto queda en stand by ata a prxima reunin.
34
Cast. dar cuerda [a alguien] dejar[le] hablar, o animar[le] a seguir hablando (DFDEA), gal. darlle corda
[u.p. a algun] entreter con dilacins; prolongar un prazo, aprazar (DFG) teen unha orixe distinta, xa
que se refiren corda que solta o pescador para que o peixe non escape. Con todo, anda que no corpus
non se recolla, as das expresins aceptan tamn unha interpretacin acorde coa do resorte mecnico (Ao
rapaz parece que lle deran corda. Non para de correr).

destas proxeccins metafricas poden ser ocasionais (como cando se alude a unha
adolescente tan pequea como un archivo RAR, dicir, un arquivo comprimido35). Non
hai moito tempo, unha coecida nosa, que preparaba unhas duras oposicins, pedalle
aos Reis Magos na consabida carta un aumento de memoria, pero non do ordenador.
Do mesmo xeito, hai poucos anos na prensa unha docente queixbase nunha carta ao
director do declive da cultura xeral nos seguintes termos:
La degeneracin de ese invento llamado evaluacin continua ha
compartimentado los conocimientos almacenados en la memoria de nuestros
estudiantes en pequeos archivos que se vuelcan cada dos semanas en una hoja
de examen sin hacer antes una copia de seguridad con el consiguiente
resultado: examen aprobado, archivo eliminado (El Pas 27/11/200636).
Noutros casos estas expresins metafricas teen o suficiente xito para formar parte
xa do inventario fraseolxico do casteln e o galego:
Cambiar o/de chip [u.p.] mudar de actitude ou de maneira de pensar (DFG).
Cambiar el chip cambiar de mentalidad o de actitud37 (DFDEA).
Disco duro memoria o mente de una persona (DFDEA).
5. Conclusins
Nas pxinas anteriores, seguindo os postulados da lingstica cognitiva, analizamos un
grupo de expresins idiomticas que desenvolven a idea xeral as persoas son obxectos
/ mquinas.
De acordo cos principios de xerarqua e sistematicidade, comprobamos que estas
expresins metafricas podan organizarse en niveis coherentes, desde o mis xeral ata
o das variadas expresins de tipo particular.
Este conxunto de fraseoloxismos constite un grupo homoxneo que se aproxima ao
2% do corpus idiomtico do galego e do casteln, algo mis numeroso no primeiro
caso.
35
http://unabichacualquiera.tumblr.com/post/1457504189/trimardita-unabichacualquiera-adivinen-quien
[Data de consulta: 2/03/2011].
36
http://www.elpais.com/articulo/opinion/declive/cultura/general/elpepuopi/20061127elpepiopi_9/Tes [Data
de consulta: 25/02/2011].
37
Vxase esta reflexin sobre o inapropiado da frase: La gente emplea esta expresin con una ligereza que
resulta, como mnimo, molesta. La mayora de la gente que utiliza la expresin no sabe lo que es un chip.
Un chip (o circuito integrado) es () un dipositivo electrnico que sirve para muchas cosas. Uno de sus
mltiples usos es como CPU (Central Processing Unit) de un ordenador. No me voy a extender
demasiado en tecnicismos, pero ese chip puede servir para almacenar programas o para otras cosas. Caso
de que se quiera cambiar un programa, o sea, que un ordenador ejecute una tarea diferente a la que est
realizando, NO HACE FALTA CAMBIAR EL CHIP. S, lo digo gritando y no voy a pedir perdn. Para
ejecutar una tarea distinta, se carga otro programa, no se cambia el chip.
[http://infulas.blogspot.com/2008/10/destripando-frases-hechas-cambiar-el.html [Data de consulta:
09/03/2011].

A anlise do corpus permite destacar aquelas facetas da realidade que se toman como
fonte das expresins metafricas (focos significativos), pero tamn nos permite
comprobar a sa evolucin e constatar como os elementos da sociedade rural
tradicional van sendo substitudos paulatinamente polos propios da era das novas
tecnoloxas.
Unha caracterstica salientable destas expresins idiomticas a sa polivalencia e a
abundancia de marcas como humorstica e coloquial.
NGELOVA NNKOVA, Vselka (2008): La comparacin, la metfora y la
metonimia: recursos principales para la creacin de las unidades
fraseolgicas, en LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.): Lenguaje
figurado y motivacin. Una perspectiva desde la fraseologa. Frankfurt am
Main: Ed. Peter Lang, 19-28.
BARCELONA, Antonio (ed.) (2000): Metaphor and metonymy at the crossroads: a
cognitive perspective. Berlin: Mouton de Gruyter.
CEJADOR Y FRAUCA, Julio (1921 [2008]): Fraseologa o Estilstica castellana:
Diccionario Fraseolgico del Siglo de Oro. Edicin de A. Madroal e D.
Carbonell. Barcelona: Eds. del Serbal.
CUENCA, M Josep; HILFERTY, Joseph (1999): Introduccin a la lingstica
cognitiva. Barcelona: Ariel.
DdD = SANTAMARINA, Antn (2003): Diccionario de Diccionarios. A Corua:
Fundacin Pedro Barri de la Maza (Edicin electrnica CD-ROM).
Dispoible tamn en http://sli.uvigo.es/ddd/index.html.
DFDEA = SECO, Manuel; ANDRS, Olimpia; RAMOS, Gabino (2004): Diccionario
fraseolgico documentado del espaol actual. Madrid: Aguilar.
DFG = LPEZ TABOADA, Carme; SOTO ARIAS, M Rosario (2008): Dicionario de
fraseoloxa galega. Vigo: Xerais.
DIRVEN, Ren (2002): Metonymy and metaphor: Different mental strategies of
conceptualization, en DIRVEN, Ren e PRINGS, Ralf (eds.): Metaphor
and Metonymy in Comparison and Contrast. Berlin / New York: Mouton de
Gruyter.
DRAE= REAL ACADEMIA ESPAOLA (2001): Diccionario de la lengua espaola.
Madrid: Espasa Calpe (http://buscon.rae.es/draeI/).
DRAG = REAL ACADEMIA GALEGA (1997): Diccionario da Real Academia
Galega. A Corua: Real Academia Galega
(http://www.edu.xunta.es/diccionarios/BuscaTermo.jsp).
FERNNDEZ FERREIRO, M. (2007): La (re-)interpretacin de metforas en
sociolingstica, en CANO, Pablo; FERNNDEZ, Isabel; GONZLEZ,
Miguel; PREGO, Gabriela; SOUTO, Montserrat: Actas del VI Congreso de
Lingstica General, vol. III. Madrid: Arco/Libros, 3657-3669.
FERRO RUIBAL, Xess (2006): Locucins e frmulas comparativas ou elativas
galegas, en Cadernos de Fraseoloxa Galega 8, 179-264.

GIBBS, Raymond W. Jr (1994): The poetics of mind. Figurative thought, language,

and understanding. Cambridge: Cambridge University Press.
(2008): The Cambridge Handbook of Metaphor and Thought. Cambridge:
Cambridge University Press.
GONZLEZ REY, M. (1995): La rle de la mtaphore dans la formation des
expressions idiomatiques, en Paremia 4, 157-167.
IBARRETXE-ANTUANO, Iraide (2005): Limitations for cross-linguistic
metonymies and metaphors, en OTAL, Jos Luis; NAVARRO, Ignasi;
BELLS, Begoa (eds.), 187-200.
IESTA MENA, Eva M; PAMIES BERTRN, Antonio (2002): Fraseologa y
metfora: aspectos tipolgicos y cognitivos. Granada: Granada Lingvistica.
IRIBARREN, Jos M (1194): El porqu de los dichos. Pamplona: Gobierno de
Navarra.
JAKOBSON, Roman (1974): Lenguaje infantil y afasia. Madrid: Ayuso.
LAKOFF, George (1993): The contemporary theory of metaphor, en ORTONY,
Andrew (ed.), 202-251.
LAKOFF, George; JOHNSON, Mark (1980): Metaphors we live by. Chicago: The
University of Chicago Press. Traducin espaola de C. Gonzlez Martn,
(1995): Metforas de la vida cotidiana. Madrid: Ctedra.
LORENZO, Jos de; MURGA, Gonzalo de; FERREIRO, Martn (1865): Diccionario
martimo espaol. Madrid: Establecimiento Tipogrfico de T. Fortanet
(http://books.google.com/books?id=HmBGAAAAYAAJ&printsec=frontcover
&hl=es#v=onepage&q&f=false).
ORTONY, Andrew (ed.) (1988/1993): Metaphor and thought. Cambridge: Cambridge
University Press.
OTAL, Jos Luis; NAVARRO, Ignasi; BELLS, Begoa (2005): Cognitive and
Discourse Approaches to Metaphor and Metonymy. Castell de la Plana:
Universitat Jaume I.
RUIZ, Juan (Arcipreste de Hita) (1974): Libro de Buen Amor. Ed. de J. Joset. Madrid:
Espasa Calpe.
SORIANO, Cristina (no prelo): La metfora conceptual, en I. IBARRETXE-
ANTUANO, Iraide; VALENZUELA, Javier (coords.): Lingstica
Cognitiva. Barcelona: Anthropos.
(http://www.unmsm.edu.pe/ceupseducacion/ecp/Ibarretxe-valenzuela-
LC_CAP_2.3.pdf)
TRIST PREZ, Antonia M (1983): La metfora: sus grados de revelacin en las
unidades fraseolgicas, en CARNEADO, Zoila e TRIST, Antonia M:
Estudios de fraseologa. La Habana: Academia de Ciencias de Cuba, 47-65.
VAN NOPPEN, Jean-Pierre; HOLS, Edith (comps.): Metaphor II. A Classified
Bibliography of Publications 1885 to 1990. Amsterdam: John Benjamins
Publishing Company.
VAN NOPPEN, Jean-Pierre; DE KNOP, Sabine; JONGEN, Ren (comps.) (1985):
Metaphor. A Bibliogrphy of Post-1970 Publications. Amsterdam: John
Benjamins Publishing Company.

VELASCO, M Sol; FUERTES, Pedro; SAMANIEGO, Eva (2005): La metfora

cultural de gnero en el discurso publicitario: ejemplo de proyeccin
metafrica de origen metonmico, en OTAL, Jos Luis; NAVARRO, Ignasi;
BELLS, Begoa (eds.), 157-173.

Fernando Groba Bouza. Onde hai eguas, poldros nacen. A realidade vista dende os equinos
Onde hai eguas , poldros nacen . A realidade vista dende os 1
equinos
Fernando Groba Bouza2

Anlise e interpretacin do contido da Compilacin da fraseoloxa equina galega actual que
publicamos no nmero anterior de Cadernos de fraseoloxa galega. Este novo estudo pretende
amosar os alicerces sobre os que se asentan 1951 unidades fraseolxicas relacionadas co mundo
equino dende un enfoque zoolxico e antropolxico. Asemade, d a coecer un animal que, logo
da gran transcendencia que tivo para a nosa cultura, est a ser un gran descoecido para as
novas xeracins, cada vez mis urbanizadas.
Palabras clave: quidos, interpretacin fraseolxica, zooloxa, antropoloxa.
Analysis and interpretation about the content of the Compilation of the present Galician equine
phraseology wich was published in the previous issue of the Notebooks of Galician phraseology.
This new study tries to show the foundations of the 1951 phraseological units related to equine
world from a zoological and anthropological focus. At the same time, this article presents an animal
wich despite having been very important to our culture, is being a great unknown to new
generations, more and more built-up.
Keywords: equidae, phraseological interpretation, zoology, anthropology.
1. Introducin
Este artigo nace como unha necesidade latente de interpretar o contido da
Compilacin da fraseoloxa equina galega actual que publicamos no nmero anterior

1
Inclumos este refrn no ttulo por ser representativo da produtividade fraseolxica equina que hai en
Galicia. A existencia de case 50 000 equinos no noso pas a orixe directa dos case 2000 fraseoloxismos
que recollemos na nosa compilacin.
2
Ex-bolseiro do Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades e secretario actual da
Asociacin de Criadores de Cabalos de Pura Raza Galega (Puraga). Agradecemos encarecidamente a
colaboracin de Francisco Pereira Diz e de Ignacio Alonso Rodrguez da Clnica Equina O Cabalo que
nos ofreceron o seu asesoramento tcnico; tamn agradecemos as observacins e suxerencias dos diversos
correctores que permitiron mellorar o texto; especialmente a Xess Ferro Ruibal as noticias das notas 31 e
32.

de Cadernos de Fraseoloxa Galega (Groba 2010). A finalidade deste traballo que

agora presentamos dobre. Por unha banda, quere debuxar o esqueleto que lle d
soporte a esa compilacin de 1951 unidades, a travs dun enfoque mis zoolxico que
filolxico que intenta espir a literariedade do fraseoloxismo e, xa que logo, a sa orixe.
Por outra banda, pretende esmiuzar as entraas e dar a coecer un animal que, despois
da grande axuda que lle prestou comunidade galega, est a ser un gran descoecido
para as novas xeracins que medran nunha Galicia cada vez mis urbana.
Para artellar unha lingua e expresar mellor aquilo que quere comunicar, o ser humano
trata de escoller todas aquelas cousas que ten mis prximas. Para iso, intenta captar o
que cada obxecto, animal, etc. ten de especial. Por exemplo, da auga destaca que
incolora e inspida; que molla; que pode estar conxelada, fra, morna ou quente; e pode
atoparse en estado slido, lquido ou gasoso. A continuacin elabora, moitas veces
incluso a travs de figuras ou recursos retricos, sintagmas como: auga de colonia
(OR), auga forte (OR), claro coma a auga (DCS21), facerse a boca auga (DCS21),
romper augas (DCS21) ou Auga que non debas beber, dixaa correr (OR). No caso
dos equinos, a humanidade tratou de recoller tamn aquelas particularidades que
presenta este fermoso animal (un cuadrpede, grande, forte pero un pouco teimudo -
maiormente o burro-, que pose un perodo de xestacin bastante longo) para crear toda
unha interpretacin da realidade a travs da fraseoloxa que recollemos na nosa
compilacin: cabalio do demo, ser testudo coma unha burra, ser un parto coma o
dunha burra ou Cabalo farto non ten fame.
Toda esa esencia especial, toda esa singularidade a que queremos analizar e transmitir
no presente traballo. Agora ben, cmpre ter en conta que non nos resultou nada doado
intentar artellar todo este totum revolutum. A relacin entre literariedade e grao de
afastamento do referente moi diferente dunhas unidades a outras. Gustaranos que
fosen tan fciles de clasificar coma os ouros cos ouros e as espadas coas espadas nunha
baralla de cartas cos paus mesturados; mais non as.
Por ltimo, e como valor engadido a este artigo, inclumos entre os exemplos paremias
novas que recollemos nestes ltimos meses. Consideramos que era unha mgoa
deixalas no tinteiro e decidimos regalrllelas aos lectores. Estas unidades son as nicas
que presentan a fonte ao seu carn para saber a sa procedencia e poder recoecelas. S
usamos tres: OR-fonte oral; TVG-Televisin de Galicia; e DCS21-Gran dicionario
sculo21 da lingua galega.
2. O cabalo como referente fraseolxico
Como acabamos de mencionar na introducin, os quidos foron e seguen a ser un
referente dun calado importantsimo na nosa fala (case 2000 construcins
fraseolxicas). A sa morfoloxa, o seu comportamento, os seus costumes e a sa
necesaria e fcil domesticacin deixaron unha pegada moi fonda no acervo lingstico e
fraseolxico galego.
O cabalo leva connosco dende o principio dos tempos. Anda que no inicio s fose
presa de cazadores, levamos 5000 anos a domesticar neles, a usalos como medio de
transporte en viaxes e guerras, como forza motriz para o traballo, como ferramenta para

o deporte e o ocio, etc. A este respecto, Galicia conta con das especies equinas
autctonas propias, o Burro Farieiro e o Cabalo de Pura Raza Galega, que levan
connosco dende que nolos trouxeron os nosos devanceiros. Esta longa tradicin
ecuestre reflctese nos case douscentos certames que se desenvolven en Galicia ao
longo do ano (feiras, rapas, xuntanzas, concursos, carreiras, etc.) e en todas as nosas
artes: na literatura, na pintura, na escultura, no cinema, na msica, na escultura e
mesmo na arquitectura.
2.1. A sa morfoloxa e a sa fisioloxa
2.1.1. O corpo equino, dunha fermosura excepcional, serviu como fonte de inspiracin
para bautizar outras realidades semellantes. As, en cabalo/cabalio do demo ou cabalo
de mar a sa silueta deulles o seu nome. Isto acontece tamn co parecido que poidan ter
as sas partes do corpo con outros obxectos: cola de cabalo, dentes de burro/cabalo,
ollos de cabalo, orella de mula3, orellas de burro, Home orelludo, seal de burro,
Besta sen rabo, o demo a aparella ou medrar como rabo de cabalo, que, por caer cara
abaixo o rabo, indica o declive econmico de algun. Incluso o tamao do seu corpo,
ao ser un dos animais domsticos mis grandes que habitan os lares galegos, serve en
locucins como non ver un burro a tres/catro pasos para reforzar a falta de visibilidade
ou andar buscando a besta e ir/andar a cabalo/de acabalo dela ou ir a cabalo do
burro e andar ao seu precuro para resaltar o despiste dunha persoa.
Esta figura corporal incluso chega a crear unha serie de paremias que nos orientan
sobre a calidade ou as preferencias dos posibles compradores: Burro/cabalo grande,
ande, non ande; O boi peludo; e o cabalo, barrigudo; O boi, frontudo; e o cabalo,
cascudo; O cabalo, pando, e o boi, corvado; Boi corvo, burro combo e cabalo fondo;
Boi longo, cabalo redondo; Boa pata e boa orella, sinal de boa besta; Non existe o
cabalo perfecto (OR) ou Se queres o cabalo perfecto, pntao (OR). (Ver mercado na
epgrafe 2.4).
2.1.2. parte da sa aparencia exterior, algunhas das sas particularidades fisiolxicas
tamn teen servido como base para crear fraseoloxa. A primeira delas a abundancia
de gases que expulsa polo seu ano. sase, por exemplo, ter/coller mis ca unha burra
peidos ou darse como burra os peidos para sinalar abundancia. Na dixestin equina,
todo o que non foi absorbido no intestino pasa ao cego e ao intestino groso. Nestas
estruturas onde ocorren os procesos de fermentacin. Nesta parte da dixestin unhas
bacterias especficas que viven no intestino rompen os compoentes da comida para
producir enerxa, un subproduto da fermentacin o gas que expulsa en forma de
peidos.
2.1.3. O celo outra das necesidades fisiolxicas dos equinos que deu moito xogo. O
tempo mis apropiado para o ciclo ovular da egua a primavera e, en concreto, o mes
de maio. A luz e a temperatura deste mes son as mis apropiadas para que a femia
ovule e pretenda buscar un macho que a cubra. Neste proceso, expulsa un lquido
vaxinal, composto por unha mucosidade de feromonas que proceden das glndulas
vaxinais e pequenas cantidades de urina, que emite un olor especial que o macho
3
Planta comestible en ensalada.

detecta e identifica inmediatamente. Ese fluxo indica tamn que o momento ideal de
ovulacin para quedar preada: Egua mexada, egua preada; vaca cagada, vaca
preada (TVG). Neste momento de revolucin hormonal, as femias e, sobre todo, os
machos estn especialmente alterados: En maio, a besta cabalo, En maio unha besta
vella parece cabalo, En maio, calquera besta/burro cabalo, En maio, o barrufeiro
faise cabalo. Por iso, non normal que nesta temporada os sementais estean tranquilos
e haxa persoas que digan: Dou ao demo o poldro que en vendo eguas non relincha
porque expresa unha anomala no comportamento esperable. Este comportamento
extrapolmolo tamn s persoas en estar/andar/vir quente coma un burro/burra que
empregamos cando unha persoa est sexualmente excitada ou ten moitas ganas de
practicar sexo.
O cortexo equino semella unha accin violenta porque antes da cpula pode haber
couces e mordeduras -Amor de burro, couce e bocado-. Ademais, cando os animais se
atopan en liberdade, os sementais loitan ata a extenuacin por seren os que cubran as
eguas. Despois da loita chega a cpula mais tampouco est exenta de inconvenientes
porque Se non fora o rabo, empreaba a burra que se di cando hai algn
inconveniente para facer algo.
A femia equina, xa sexa burra ou egua, pare unha vez ao ano porque o seu perodo de
xestacin bastante longo -12 e 11 meses, respectivamente-, por iso se di ser un parto
coma o dunha burra para un asunto lento en resolverse ou facerse. En estado natural
a femia volve coller o macho unha vez que pasan quince das. No entanto, a que est
estabulada ten que a persoa que a coida ir coa egua venda, dicir, que ten que levala
ao cabalo a que a cubra. Esta longa duracin ten servido tamn para ironizar en
Mentras a burra non paire, non se sabe que cra sae para referirnonos a unha muller.
Por ltimo, o acto sexual equino deixounos un variado repertorio de denominacins
para nos referir a eles como: cabalo cubridor, cabalo de parada, cabalo de semente,
cabalo semental, cabalo enteiro4, cabalo pai. E incluso un refrn como: Home vivo,
cabalo picado5 refrese sa experiencia de vida en parella que moito maior c
dunha persoa que non a ten.
2.1.4. O son que provoca o burro para se comunicar, o orneo, outra caracterstica
fisiolxica que xerou moita fraseoloxa. En moitos dos casos aplcase a persoas para
criticar ou reflectir a sa ignorancia (ver ignorancia na epgrafe 2.1): O fillo do burro
ben sabe ornear; Orneadas/Orneos de burro non chegan ao ceo6; Se che dixeren dous
que eres burro, ornea; Ah! A primeira orneada que o burro d; ou a sa sabedora:
Ben sabe o burro en que casa ornea. Aln destas construcins, temos outras que se
refiren ao burro, ora como indicador ou aviso en Onde canta un crego e ornea un
burro, al nunca falta un peso duro, Se os burros ornean moito, non sairs enxoito, ora
como unha actividade que molesta ao odo do ser humano: A muller bailar e ao burro
ornear, o diao debeullo ensinar (ver muller na epgrafe 2.6).
4
Un cabalo enteiro aquel que ten os seus rganos reprodutores intactos, en oposicin ao cabalo capado.
5
Un cabalo picado o que xa mantivo relacins sexuais cunha egua. Xeralmente, un cabalo que est picado
mostra un comportamento mis inquedo en presenza das femias do que un cabalo sen picar.
6
Indica indiferenza ou despreocupacin perante comentarios estpidos.

2.1.5. Falabamos no primeiro pargrafo desta epgrafe da locucin dentes de

burro/cabalo e que nestes animais a dentadura dobremente valiosa. Primeiro,
porque a sa ferramenta trituradora de alimento e unha das tres maneiras de defensa
fronte aos depredadores e, segundo, porque o lugar mis fiable no que o ser humano
pode deducir a sa idade. Esta caracterstica deu como resultado o refrn con mis
variantes e mis fontes que recollemos na nosa compilacin (Groba 2010): A cabalo
regalado non se lle mira o dente. A cabalo regalado non se lle mires o dentado.
2.1.6. A esperanza de vida dun cabalo est nuns 25-30 anos. Esta peculiaridade serviu
para explicar a idade dun ser humano con este refrn Un home, tres bestas; unha besta,
tres cans; un can, tres sebes; e unha sebe, tres anos. Na sa idade de poldro, o animal
pasa a sa infancia e xuventude, xa que logo, trtase dunha idade difcil na que teen
que aprender a vivir -Os poldros caendo e os mozos brincando, van asisando-. O
carcter inquedo e inmaturo dos poldros resultounos moi prctico para nos referirmos o
comportamento humano: como poldros ou ser un bo poldro dise das persoas inquietas,
nada axuizadas, especialmente dos rapaces, ser unha moza coma unha poldra. Cando
o animal pasa dos 15-20 anos xa comeza a ser considerado vello. Cando acontece isto,
o comportamento e o coidado mudan. Por exemplo, a besta vella vlvese reacia a
aprender cousas novas (A besta vella non entra en varas ou Besta vella non colle
andadura e, se a colle, pouco lle dura); presenta un aspecto propio da idade ( besta
vella nunca lle faltan esparavns/sobreosos) que non lle permite ter a vitalidade de
antano (A besta vella que non come, osma); muda a alimentacin (A burro vello,
mdalle o alimento e darache o pelello; A burro vello, pouco verde; Ao burro vello, a
mellor cebada e o peor aparello). Mais ante esta situacin na que Seores pobres e
bestas vellas acaban coas terras moitas persoas optan por devolvelas ao monte para
desfacerse delas: botan a Besta vella, ao toxo porque Besta vella, cmena os lobos.
Xa que logo, se a idade de poldro complicada e a vellez tamn, entn os exemplares
que se atopan entre unha e outra son os mis valorados.
2.1.7. O pelo tampouco pasou desapercibido para a nosa lingua. Atopmolo en
construcins como: Besta peluda, engana a tres; Bestas en pelo, hainas en
Monterroso; Nunca pela un burro anque non tea o pelo moi duro; ou Mula con
remuo doulla ao meu vecio. E menos desapercibidas pasaron as diferentes
pigmentacins ou capas: besta moura; (ser unha) besta negra; Nin bo Pedro nin bo
burro negro nin bo lameiro por riba do rego; ser unha besta parda; Besta roxa de
Laxosa; Besta run, ou pobre ou san; Cabalo alazn non o teas contigo en San Xon;
Besta branca non a come o lobo e A besta e o seor, todo dun color. De todas formas,
a pesar de seren moitas as capas que existen hoxe en da (torda7, alaz, pa, palomina,
isabela, etc.) as referencias maioritarias son a das, parda e negra. A explicacin
podera ser que as razas que estiveron sempre connosco, o Burro Farieiro e o Cabalo
de Pura Raza Galega, mostran s tres cores: o pardo do burro e o castao e o negro do
cabalo. Xa que logo, salientable tamn que s haxa unha referencia s manchas
brancas que teen moitos cabalos nas patas ou na cara: Potro estrelado, nin na corte
7
Dentro da capa torda inclense os cabalos de cor branca porque os cabalos con esta pigmentacin nacen
tordos ou negros. S os cabalos albinos nacen brancos.

nin no prado nin en ningn lado. Se cadra tamn ten que ver con que as nosas razas
autctonas tampouco as teen. Lembraremos tamn este refrn meteorolxico: Cando o
ceo est de panza de burro, chove duro, porque ben sabido que a inmensa maiora
tena branca ou abrancazada8.
2.1.8. Outro aspecto morfolxico dos quidos que nos serviu e serve para expresar a
realidade foi o seu movemento. Estes cuadrpedes mvense a travs das sas patas en
tres tipos de marcha: o paso, o trote e o galope. O paso un andar normal, pausado, por
iso andar a/ao paso significa con xeito, ao xeito. O trote xa unha marcha mis
rpida, a dous tempos. Cando un cabalo vai ao trote o xinete vai dando botes na sela
(Non hai home quedo a cabalo). A partir deses movementos tan bruscos que produce
ese tipo de paso, trote pasou a designar tamn faena fatigosa en de/para (todo) trote
para uso diario e continuado [peza de vestir] e en non estar para eses/estes trotes. Por
ltimo, o galope a marcha mis veloz do cabalo, ir a galope. tamn a marcha mis
cobizada polo animal Galope que o meu cabalo non leva, no corpo queda, anda que
non est ausente de riscos Cabalo corredor, home rifador, vaso de vidro e tinalla de
vio, sempre estn en perigo. Estes movementos fan que o montar a cabalo non sexa,
xa que logo, unha actividade relaxada porque O que ten burro non pode ir calado;
cando arre burro! cando mandando aquedalo.
En comparacin cos outros animais de transporte, o cabalo o mis rpido (Corre mis
un galgo dun mes ca un burro de tres); esta velocidade que o caracteriza un valor moi
prezado no animal e a lentitude un defecto. As, a unlla de cabalo significa a todo
correr e ser mis lento ca o cabalo da paciencia e ser mis lento ca o cabalo do malo
ser [algun] moi lento facendo as cousas, tardar en facelas mis do que normal, obrar
con moita lentitude. Esta rapidez moitas veces envexada polos outros cohabitantes
da granxa: Dican as ovellas cando falaban: Scame a marzo, vers cmo pazo;
scame abril, xa me vers fuxir; scame a maio, que hei correr como un cabalo.
Asemade, o cabalo domesticado non s anda para adiante senn que tamn capaz de
andar marcha atrs. Trtase dun paso antinatural, que este animal non emprega en
liberdade. Cando algun se move as, pdeselle dicir que anda para atrs como as
burras (OR).
Outro tipo de marcha, que tampouco innata aos equinos senn que aprendida, a
andadura. Para ensinarlles a andar deste xeito, o domador precisa unhas argolas que lles
suxeita nas patas traseiras, exactamente nos pexadoiros. Esta marcha ensnaselles
porque permite un paso cmodo e rpido para o xinete. Actualmente existe un
campionato oficial e diferentes probas anuais que organiza a Federacin Hpica Galega.
Existen das modalidades de paso: a andadura a dous tempos ou andadura serrada e a
andadura a catro tempos ou andadura chapeada. Na serrada, o cabalo marca dous
tempos dobres coas extremidades do mesmo lado, a man e o p dereito marcan o
primero, a man e o p esquerdo marcan o segundo, sempre coas extremidades laterais a
un tempo. Na chapeada, o cabalo marca catro tempos, mais en ocasins coloca o p
8
A raza de burro mis comn en Galicia o burro farieiro, de cor mesturada entre negra e branca (capa
torda), que adoita ter branco o fucio, o contorno dos ollos, por baixo do pescozo, a parte de abaixo do
ventre, e tamn nas axilas e bragadas [http://www.rios-galegos.com/burrofar.htm].

antes c man e noutras a man antes c p; esta marcha mis rpida e estable que a
anterior e o cabalo pode alcanzar unha velocidade de 10 km/h. As e todo, non todos os
cabalos son capaces de aprender o paso, polo menos correctamente e, polo tanto, os
poucos que o aprenden ben son moi valorados: Das cousas quere o cabalo: paso de
andadura e pescozo de galo. Pero, malia ser un paso cmodo para o xinete, trtase
dunha actividade que provoca un gran desgaste fsico: Cabalo de andadura, pouco
dura; Zapato burgus e besta de andadura, pouco dura; Besta andadora, nunca a vella
chega.
2.1.9. As ltimas caractersticas corporais dos equinos que recoecemos na fraseoloxa
equina galega son a forza e a dureza. Disto falaremos mis detalladamente en 2.3.9.
Estas das facultades tamn son valores engadidos no animal. As, hai persoas que
teen que aguantar os cabalos9 expresin que se emprega para exhortar algun ao
acougo ou calma, ou que teen un coche con moitos cabalos de potencia unidade de
medida da potencia fiscal dun motor mecnico, teen (unha) forza coma un cabalo
ter moita forza ou son mis duros ca un cabalo ter boa sade, ser rexo. Esta dureza
fai que os equinos sexan, por exemplo, moi resistentes ao fro: A egua: xear, xear, ata
o coiro regaar. Dixo a besta: Non teo medo morte ata que o aire vea do norte
ou Negra a pementa e cmena os fidalgos, branca a neve e trpana os cabalos.
2.2. O comportamento
2.2.1. Autodefensa. Antes que animal domstico, o cabalo foi ante todo un herbvoro
perseguido por moitos depredadores. Durante sculos, unha destas ameazas vitais foi o
propio ser humano que o cazaba para obter a sa carne. Outro foi e segue a ser o lobo:
Dxolle san Froiln ao lobo: Xa que me comiches o burro, lvame os libros a Lugo,
Besta vella, cmena os lobos (ver idade na epgrafe 2.1) ou A besta de todos cmena os
lobos (ver propiedade na epgrafe 2.5). Para se defenderen, os equinos empregan as
patas (para fuxiren ou para coucearen) e mais a boca. Por iso, cando un cabalo se atopa
nunha situacin na que se sente ameazado e necesita protexerse entn foxe, coucea ou
morde. Este instinto ancestral dificulta moitas veces a sa vida ao lado do ser humano
que teme ser couceado ou mordido. s veces, podemos atopar animais que, ou ben por
sufriren maltrato ou ben por teren un carcter difcil, chganse a rebelar: vlvense as
bestas aos arrieiros10. Estas bestas rebeldes provocan que haxa persoas que pensan que
son animais malignos: Sogra, cabalo e len son malos de corazn ou ter alma/corazn
de cabalo non ter escrpulos.
Cando unha persoa merca un cabalo ten que ter moito coidado con estes sistemas de
defensa. Deste xeito, se o prende cunha corda nun campo ten que atalo ben porque lle
pode escapar. Eles non entenden de lindes nin de determinadas prohibicins hora de
non comer alimentos que os propietarios non queren que coman. moi fcil, sobre
todo ao principio, que se lle vaia a burra [a algun], que significa dicir algo
inconveniente; que haxa que tanguelas para que non coman o que non queiramos (De
9
Ex.: Pero como te atreviches a publicar isto sen me consultares?!! Aguanta os cabalos, que eu non
tiven nada que ver no asunto.
10
Rebelarse a un superior

aqu a al ou morre a burra ou quen a tangue dise cando falta moito tempo para
algo; tan bo o burro coma quen o tangue aplcase a das persoas que son iguais, do
mesmo estilo, normalmente en sentido negativo); que haxa que ter moito coidado con
que non vaia para os terreos da vecianza ou cultivos que poidan ser estragados
(Amigos, amigos, pero a burra linde amigos si, pero a cada un o seu; Outra besta
no trigo! utilzase cando algun fai ou di algo mal que xa fixera ou dixera outra persoa
mal; ou Volta a burra ao millo! dise cando algun teima nunha cousa; Dixo(lle) o
burro s coles: pax vobis); ou incluso que haxa que ter coidado para que non escape
coa carga: Al vai o burro coas noces! expresin de forte contrariedade cando algo
desbaratado ou se estraga11. conveniente, polo tanto, ter a burra presa no pau12 para
que non faga trasnadas. Mais sempre hai persoas que son menos respectuosas ou que
teen facilidade para conseguir do vecio o que quere e logra botar o burro13 onde o
desexe.
parte da fuxida, outro aspecto ao que debe temer algun que nunca tivo un cabalo o
couce. Cando un cabalo, ou metaforicamente unha persoa, amosa as ferraduras, ergue
os candeeiros14 ou lixeiro de cascos15 (OR) hai que ter moito coidado, sobre todo
porque As peores patadas vieron dos cabalos/burros mis mansos16 (OR). Outras
construcins que resultan do couce como sistema de defensa son: andar a couces
discutiren varias persoas entre si e de forma irada, baixar do ceo a couces ter mal
carcter, ser de condicin rabuda ou dar couces contra a(s) parede(s) desesperarse
ante o imposible, dar un couce coma unha burra (a algun), facer unha persoa algo
malo a outra que non o esperaba ou ser un santo baixado do ceo a couces
ironicamente ser persoa mala, erguerse aos couces volverse unha persoa intratable e
Bico de burro e couce de home, han de ir dar sempre ao probe sinala a mala sorte das
persoas pobres de padecer as peores situacins. Asemade, os seus ps ou a sa traseira
son propensos a faceren dano. [Estar] aos ps dos cabalos significa (estar) en perigo,
(estar) ao borde do desastre; ser desprezada e al onde pisan s estn prximas as
cousas de pouco valor: andar polos ps dos cabalos ser algo tan barato que ningun o
aprecia, ter moi pouco valor. Ademais, refrns como Arrdate dos ps da besta, as da
grande como da pequena ou Lbrate de dianteira de viva e de traseira de mula
aconsllannos manternos marxe destas zonas de perigo.
As e todo A patada da besta non lle fai mal ao poldro os castigos xustos e dados con
amor, non fan dano a ningun e Por unha besta dar un couce non se lle corta a perna.
Ademais, cando un equino d un couce, s veces, avisa ou ameaza co xemido hin!
Deste xeito, cando atopemos un animal que o fai entn temos que aplicar o refrn Mula
que fai hin e muller que sabe latn, nunca fixeron bo fin polo perigoso que poida ser.
11
Ex.: Agora si que a foi, al vai o burro coas noces!, o coche sen gasolina e eu sen carteira.
12
Non saber que facer, estar indeciso. Quero ir feira, mais agora toche a burra no pau, se vn a mia
filla queda de porta a fra.
13
Normalmente significa ser [unha persoa] a que consegue facerse con algo ao que estn optando varias, ou
ser a primeira que consegue facer algo o que aspiran varias
14
Os candeeiros son as extremidades traseiras do cabalo.
15
Dise da persoa que pouco seria ou que abusa da confianza dos demais dun xeito pouco respectuoso.
16
Esta expresin tamn se pode referir s persoas que son tranquilas e boas mais, de speto e
inesperadamente, fan algunha cousa mala.

2.2.2. Outra caracterstica do comportamento equino, que ten moito que ver con
coucear ou morder, a sa falsidade, nomeadamente do burro e da mula17. Tanto un
coma o outro, sexa porque se usan mis como animais de tiro18 sexa porque o seu
manexo mis lateral que vertical, teen unha fama ben lograda de daren couces. As
as locucins (ser) coma unha burra vella, burra fateira, ser falso coma unha besta, ser
falso coma unha mula, ser mis falso ca a burra dun panadeiro refrense a persoas
falsas e mal intencionadas e o refrn Da muller e do burro, canto mis lonxe mis
seguro aconsllanos precaucin. Esta falsidade, s veces, chega a comprometer o
propio dono: facelas os burros e pagalas os arrieiros (ver arrieiro na epgrafe 2.3).
2.2.3. Propias do burro e da mula tamn son a teimosa e a ignorancia. Trtase de dous
aspectos do comportamento equino que mis fraseoloxa teen producido. As, temos
locucins como: ser (testn)/teimoso coma unha mula que se refire a unha persoa moi
teimuda ou O trote que colle a mula, todo o da lle dura. Esta produtividade provocou
que as palabras burro e mula pasasen a significar en moitas da locucins anoxo,
enfado dunha persoa como por exemplo en pillar/agarrar/coller o/un burro, de burro
ou estar na mula. Esa teimosa tamn propia: dunha persoa que est en estado de
embriaguez en casos como andar na mula estar borracho, botar a mula vomitar
[algun], devolver o que comeu ou bebeu, ou comprar unha mula embebedarse; e de
algun que non quere razoar e quere aferrarse ao que afirma en exemplos como non
baixar da burra, non (querer) baixar/apear/caer da burra que incluso, s veces,
volven/voltan coa burra (OR) manter de xeito teimoso [algun] unha actitude ou
opinin xa manifestada, mesmo tendo practicamente a evidencia de que errada. O
seu antnimo atopmolo en baixar/caer da burra (abaixo) decatarse do erro en que
estaba; caer na conta, por fin, de algo que non se daba entendido.
2.2.4. No que se refire ignorancia ou a pouca intelixencia que se lle atribuu sempre
ao burro, presenta unha extensin tan grande na fraseoloxa que o seu propio nome
chegou a lexicalizarse nun adxectivo que significa persoa de pouco alcance ou
ignorante: ser (burra) coma un arado de pau, ser mis burro ca feito de encarga, ser
mis burro ca os que andan aparellados, (ser) burro como unha porta, A a
primeira letra que o burro d, Pensando morreu un burro, Dixo(lle) o burro ao mulo:
arre/trate al, orelludo, Toda a vida ensinando burros e teo a corte chea (OR) ou ser
mis besta que un burro, que indica a mxima ignorancia. Esta caracterizacin veulle
por servir unicamente para o traballo de carga xa que para o transporte humano sempre
foi mis rpido e mis cmodo o cabalo.
De todos os modos, atopamos refrns que nos aconsellan que non subestimemos a
intelixencia dos equinos porque A burra non chosca que se di para non subestimar a
intelixencia dunha persoa e Ben sabe o burro cando da de misa ou Ben sabe o burro
17
a primeira vez que nomeamos este animal neste traballo. A mula non unha especie equina en si mesma,
senn que froito do cruzamento entre un burro e unha egua ou dunha burra e un cabalo. O resultado un
animal traballador coma o burro e resistente e forte coma o cabalo. Normalmente chmaselle mula
femia e macho (que procede do latn masculum) ao macho.
18
Animal de tiro aquel que enganchado a un carro, arado, etc. para puxar por el.

en que casa ornea, Ben sabe a besta a quen leva e o demo a quen atenta ou Ben sabe o
demo a quen atenta e a besta a quen leva.
2.2.5. O burro e a mula sern os equinos mis falsos e os mis ignorantes pero son, con
todo, traballadores, sufridos, e resisten moi ben a dureza do traballo agrcola e as
cargas mis pesadas. Deste xeito cando unha persoa traballa coma un burro /unha
burra/mula de carga; traballa mis ca un burro/unha burra/besta /mula de carga
quere dicir que traballa arreo ou cando algun comprou unha burra (OR) dselle a un
home que na sa vida matrimonial un pouco preguiceiro e a muller a que fai os
traballos todos. Por outra banda, besta de arrieiro, besta/burro de carga designan unha
persoa moi castigada, moi sufrida. Esta resistencia fai que soporten no seu lombo
pesos enormes. As, cando unha persoa vai cargado/a coma un burro/a que vai moi
cargado.
Despois de tanta fuxida, couce e falsidade, a nobreza e a mansedume son, polo tanto,
valores moi prezados e positivos nun quido. Este equilibrio entre a falsidade e a
nobreza dos equinos ten xerado contos como:
Un home estaba nunha tasca cun seu amigo. Este seor tia un burro que era
mis falso c burra dun panadeiro e dxolle ao seu compaeiro: -Sabes que?
Que teo que vender o meu Maluco. Dme moita mgoa porque tan boo de
manter e tan tan manso que parece que s lle falta falar.- Este seu amigo quixo
aproveitar a situacin de necesidade do seu compadre para lle sacar un bo
prezo e abof que o conseguiu.
Despois dunhas semanas dende o trato, volvronse atopar na mesma taberna.
Entn, o home que mercara o burro achgase ao outro e dille: -Con que o burro
era manso, eh! Morde coma un can e cando est na corte non hai quen lle bote
a man porque as como o vas coller vira o cu e d couces!- E respndelle o
amigo: -Non si, ti fala as do animal que despois a ver quen cho compra.
Para interpretar dunha maneira axeitada estes comportamentos que acabamos de
describir, debemos ter en conta que son fraseoloxismos moi topificados nos que o ser
humano humaniza o comportamento animal, isto , interpreta a realidade dende o seu
punto de vista sen unha base cientfica real e obxectiva. A suposta ignorancia do burro
ou a falsidade da mula son falsos estigmas que responden a esa interpretacin humana,
sen base cientfica ningunha; do mesmo xeito, a nobreza dos cabalos obedece mis ao
estatus do xinete e figura do cabalo na imaxinera. Esta sona que deu p a tanto
refrns e elementos comparativos, porque semella que estas cualidades son as
percibidas polos falantes, pero non un feito obxectivo senn un tpico.
2.2.6. Existe, por ltimo, un elemento externo ao equino que o incomoda moito: os
insectos voadores. Chegan co inicio da primavera coa calor e coa luz do sol, os gomos
das plantas e as flores. As moscas, os mosquitos e os tabns zugan o sangue dos
animais e provocan intranquilidade. Esta molestia tampouco pasou desapercibida e deu
fraseoloxismos como mosca burriqueira, pesada coma unha mosca de cabalo, En maio
vai a mosca do boi ao cabalo, e se de lei, vai ao cabalo e non deixa o boi ou -O

cabalo branco est tumbado no campo; ntranlle as moscas pola boca e senlle por
baixo do rabo. -Logo morreu?19.
2.3. A prctica equina. A doma
2.3.1. Liberdade. Din que Onde hai eguas, poldros nacen e Galicia ten a sorte de ser
un lugar privilexiado porque Bestas no monte e barcos no mar nunca faltan. O noso
pas pose unhas extensins de monte excelentes para a cra cabalar, anda que a dureza
do clima chuvioso e fro, da brava vexetacin e dos ameazantes depredadores sexan s
superadas polo Cabalo de Pura Raza Galega ou polos seus cruzamentos. Esta cra en
liberdade provocou que se creasen acontecementos anuais como as rapas das bestas nas
que as persoas agrupan, rapan, marcan e venden os animais que teen no monte (ver
mercado na epgrafe 2.4). Este monte forxou nos cabalos unha dureza e resistencia
incribles e inculcou nos nosos cabalos unha bravura moitas veces especial. De a xorde
besta do monte que unha persoa bruta, desapiadada ou cruel, besta brava persoa
que provoca odio ou rexeitamento, O que non viu mundo como unha besta brava
dise das persoas rudas de comportamento e A besta brava, monte longo aconsella
deixar un espazo amplo s bestas e s persoas que son bravas.
O carcter salvaxe e bravo dos poldros do que xa falamos na morfoloxa (epgrafe 2.1)
esixe un trato con moita man dereita: Ao poldro e ao mozo, albardn novo e apertado o
bozo ou Horta e torta, moza e poldra e muller que mira mal, qurense saber tratar. Esa
bravura non fixo fcil a sa domesticacin e o ser humano amansou estas bestas coa
sa forza e violencia20 ou con instrumentos que facilitasen o seu manexo (as esporas ou
o aceal); porn De homes equivocarse; de bestas, amansarse. O amansado unha
tarefa pouco aconsellable (Nunca amanses poldros nin chufes a muller doutro) polos
golpes que poden propinar os equinos novos e a mellor metodoloxa mercar un cabalo
adulto domado e deixar que A via e o poldro que o cren outros. Os machos son os
que mostran, en xeral, mis resistencia e peores actitudes de seren amansados. Cando
isto acontece, hai criadores e criadoras que os castran para baixarlles o nivel de
testosterona e, ao mesmo tempo, a rebelda. Para facer esta operacin non vale calquera
poca do ano, senn que Potro e becerro que haxas de castrar, de outubro nunca ten
que pasar21.
2.3.2. A baixa do monte para unha casa muda o destino do animal dunha vida de
liberdade a unha vida de traballo. Coma o ser humano, o equino tamn ten o seu
destino marcado e O cabalo que ha de ir guerra non morre no ventre da egua. Esta
accin de separar o poldro da grea significa para el a separacin da sa nai. A nai para
el significa at o momento o seu sustento e proteccin: Al vai, al vai, o burro atrs
da nai que se usa habitualmente para insultar aos que seguen os consellos dos pouco
19
Ridiculiza os rodeos que se dan para dicir as cousas cara ou tamn se pode referir aos obstculos que se
salvan con rodeos.
20
A violencia ten unha contraindicacin que recolle o refrn O que ameaza o cabalo, s veces faino malo e
ademais Pola forza nin os burros beben.
21
Chmanos moito a atencin este refrn porque a tradicin fala precisamente de castrar durante o outono e o
inverno, estacins nas que hai menos moscas que poidan molestar ao animal na ferida. De todos os xeitos,
a castracin hoxe en da non ten unha poca establecida; faise en calquera momento do ano.

avisados ou par rirse de algun que anda sempre debaixo da saia da nai. Esta situacin
sempre dura para o animal e hai quen aconsella que Para destetar a burra nova non
hai como matar a vella que figuradamente pode facer referencia a separar ou matar a
nai da muller que acaba de casar.
2.3.3. A doma. Unha vez que o cabalo chega casa, o primeiro que se adoita facer
afacelo ao trato das persoas, a andar de ramal (Pola corda vai a besta) ou a estar preso
(anda que parece ser que hai discrepancia en canto ao manexo e hai quen di que O
burro debe ir detrs e hai quen di O burro diante para que (a recua) non se espante22).
Para manexar o animal e levalo por onde queiramos, usamos a corda ou o ramal mais a
distancia que lle debemos deixar vara segundo o estado ou o carcter do animal: A
besta falsa, corda longa ou Besta folgada, reata curta. Esta doma foi tradicionalmente
brusca e excesivamente violenta. Expresins como as que seguen dan fe deste maltrato:
bourar en algun coma nun faco darlle [unha persoa] a outra moitos golpes, zoscarlle
ou baterlle moito; despois/encima/por riba de burro, apaleado/aparellado/mazado
dise cando a unha contrariedade lle sucede outra; non poder dar no burro e dar na
albarda castigar ao inocente por non atreverse co culpable; poer pexa(s)23 impedir
ou poer atrancos; Onde cae o burro, al lle dan os paus; besta boa, dlle vara e
espora; A burra e a muller a paus hainas que tanguer; lidar en van cun burro sen un
pau. Normalmente estas aldraxes fanse cunha vara. A vara coa que se zorrega, coa
que se ameaza, coa que se manda. As, quen ten a vara e (mais) a besta a persoa que
manda ou decide nun asunto. Con este panorama de violencia e cos traballos forzados
aos que son sometidos os equinos, non estrao que A besta amatada de lonxe ve vir a
albarda ou de lonxe ve vir as pegas ou que ningun queira verse na pel da burra verse
nun aperto. A este respecto, o trato animal ten mudado considerablemente nos ltimos
anos porque a etoloxa ten demostrado que tratar de educar, comprender, achegarse ao
animal e facerse aceptar para que se converta no noso aliado moito mis eficiente que
domalo ou coaccionalo. Refrns como os que seguen dan fe desta tendencia: A boa
man, de rocn fai cabalo, e a run, de cabalo fai rocn; A boa vida bon cabalo (che)
cra; O cabalo torto pode dar carreira dereita; No pisar cocese o cabalo, e o
cabaleiro no gobernalo (ver calidade na epgrafe 2.4).
Cmpre sabermos que no perodo de domesticacin cranse unha serie de vnculos
socio-afectivos entre o animal e o ser humano que marcar as sas vidas para sempre.
Podemos cifrar a domesticacin na relacin de confianza entre un e o outro. Se o trato
bo, o animal tmao como a persoa que lle d de comer e na que mis confa, por iso
polo que Ningun lle tira polo rabo burra coma o seu dono /como seu amo.
2.3.4. Ferradura. A continuacin, e unha vez que o animal manexable, a persoa
propietaria chama o ferrador24 ou vai o burro a ferrar25 para protexer os cascos dun
22
Estas das expresins sanse para mofarse de algun que quere ir diante.
23
A pexa, solta ou traba unha corda ou cadea coa que se traban as patas dun animal para que non salte ou
fuxa.
24
Son os profesionais encargados de ferrar os animais que levan ferraduras: cabalos, burros, mulas e bois.
Para exercer esta profesin, en principio, non faca falla unha formacin especfica: Nin meu pai nin meu
av foron veterinarios e eu metinme ferrador. (Vxase a nota 32).

excesivo gasto e ao animal dunha coxeira. Temos un refrn que o recomenda: Ferra a
besta lixeiro e andars cabaleiro. O coidado do casco fundamental xa que Sen p non
hai cabalo (OR) e por iso se prefiren os animais cun bo casco Boi frontudo e cabalo
cascudo. O ferrador ten o seu protocolo de actuacin mais Frrase o burro vontade
do dono; non todos os animais son igual de bos para lles poer as ferraduras e hai
algns que non deixan nin ferrar nin deixar o banco. No momento no que o animal
mostra reticencia e imposibilita o traballo, entn cando se lle pon o aceal26; unha
especie de tenaces coas que se suxeitan polo focio os animais. Non se deixar ferrar
sen aceal/arreal refrese ao acto de non se someter facilmente obediencia, ao que
non obedece ou s mozas que non se deixan meter man. Tanto se ten as ferraduras
gastadas como non, cada dous meses deberanse de amaar as uas dos cabalos para
evitar uns cascos demasiado longos que lles provoquen molestias ou deformacins. Por
iso di o refrn que Non hai que esperar o da do mercado para ferrar o cabalo.
As ferraduras suxitanse con cravos ao casco, innovacin que, como diremos
produciuse no sculo IX (GIMPEL 2002:54-55). Para metelos, o ferrador golpea cun
martelo mais, s veces, falla e d un golpe intil na ferradura. Esa accin de dar unha
no cravo e outra na ferradura sase noutro tipo de contextos cando se acerta unhas
veces e outras se erra: A vida as, s veces ds unha no cravo e outra na ferradura,
pero preciso arriscar mentres hai unhas mnimas posibilidades. O ferrador ten que
amarralas ben porque Por un cravo perdeuse unha ferradura; por unha ferradura, un
cabalo; por un cabalo, un cabaleiro; por un cabaleiro, unha guerra; e por unha
guerra, un reino que nos mostra tanto o delicada que pode ser esta situacin como
calquera unha que nos xurda na vida; pero por moi ben cravadas que queden, as ferras
acaban caendo co desgaste. difcil de saber moitas veces o lugar no que se perderon,
sobre todo se o animal a correndo no momento no que se desprendeu do casco: O
burro por onde pasa sempre deixa as ferraduras. Cando un lugar ou algo est onde
perderon as ferraduras os cabalos dos mouros significa que est moi lonxe; ademais
os mouros andaron por toda a Pennsula Ibrica durante a sa conquista. Cando a ferra
est para caer, normalmente vai perdendo os cravos at que se desprende do casco e
comeza a facer un rudo especial: o chouqueleteo ou chouqueleo. Este son tan peculiar
da ferradura pode darnos unha pista do que vai acontecer: Ferradura que chouqueletea,
cravo lle falta.
2.3.5. Supersticin. Na Galicia meiga non poda faltar algn tipo de supersticin sobre
o cabalo. A ferradura de sete buratos un amuleto e smbolo da boa sorte mais cando
algun ten as ferraduras da morte quere dicir que ten moi mala cara. Asemade, este
25
Esta expresin tamn se usa para se referir ao acto sexual humano: Ponlle unhas bragas de certa cor (...)
Pxollas verdes a ver se a o burro a ferrar, e nada.
26
O aceal un pau forte, como dun terzo de longo, en cuxa extremidade hai un burato onde se atan os cabos
dun cordel formando un lazo no que se mete o labio superior do focio das bestas e, co cal, retorcendo o
cordel, se manteen suxeitas cando se ferran ou se lles fai outra operacin. En Arbo constrese o aceal
con dous paus que se atan por un dos seus respectivos extremos de maneira que formen unha especie de
V, en cuxa abertura se introduce o labio superior das cabalaras, as que permanecen quietas apertando
cunha corda os extremos libres dos ditos paus.

invento, a ferradura, incluso serviu para darlles nome a outras realidades como: herba
da ferradura, camio de ferradura ou arco de ferradura.
2.3.6. Carga. Unha vez amansado e ferrado, o cabalo sometido sa segunda doma:
ten que aprender a soportar e a transportar unha carga, humana ou material. No
traballo, a sa axuda era fundamental, sobre todo nas costas arriba: Para costas arriba
quero o meu mulo, que as costas abaixo eu as subo. Para designar a accin de ir enriba
dun cabalo ou para ir unha persoa enriba doutra persoa ao xeito de como se vai nun
cabalo, atopamos arredor dunhas vinte locucins distintas das que salientamos: a
cabaleiro, a cabaleirogas ou, a mis comn, a cabalo. Cando montamos nun cabalo
podemos facelo de das maneiras: a pelo -sen poer nada no lombo do animal para
protexer o cu- ou usar algn tipo de asento que nos faga cmoda a viaxe: unha manta,
unha albarda ou unha sela. Relacionado con andar nun cabalo sen nada debaixo do cu,
atopamos a expresin estar para cabalgar a pelo que se usa para referirse a que un
home ou unha muller desexable sexualmente.
Para transportar algo enriba dun equino, normalmente sase a albarda. A albarda
unha peza do aparello das cabalaras de carga, composta de das almofadas recheas de
palla e unidas pola parte que d no lombo. Ao ser de palla e tea, o seu peso lixeiro
tanto que A albarda non carga a besta e serve para colocar sobre ela a carga ou
cabalgar o xinete. Esta parte do aparello tende a achegrselle cruz27 do animal e vai
golpendoa constantemente co movemento. A accin repetida deste golpeo pode
provocar bochas e feridas que se ven cando sacamos o aparello: Non se ven as amatas
ata quitar as albardas. Xa que logo, deben levar unha proteccin especial para non
danar o lombo do equino. A albarda aparece en construcins como correrlle/achegar a
albarda [a un], achegar[lle] a albarda adiante [a algun] ou en asentarlle a albarda
(nas ndegas) [a algun] que se refiren ao maltrato fsico ou verbal dunha persoa. A
albarda tamn aparece en expresins como albarda sobre albarda e refrese a cando
unha persoa leva varias pezas de roupa sobrepostas sen que sexa necesario; en
encherlle a albarda de palla [a algun] para designar o aproveitamento de algun
mediante enganos; ou en ser coma sacar pallas dunha albarda que significa ser moi
fcil. O encargado de fabricar as albardas era o albardeiro28, O alabardeiro fai da palla
dieiro. El era o encargado de montar a estrutura de palla e de coser o recheo.
2.3.7. Arrieiro e xinete. Para encamiar e guiar o gando de carga nas viaxes, exista
unha profesin exclusiva. A persoa que tia como ocupacin exclusiva conducir as
bestas de transporte de mercadoras (especialmente vio), xa para comerciar cos
xneros que transporta, xa mediante pagamento de conducin, era o arrieiro. Tratbase,
xa que logo, dun oficio errante e duro, tanto que O que ha de ser arrieiro, ten que
nacer entre as albardas. Ademais, inclua unha serie de coecementos sobre a carga
que atopamos nos refrns: Onde non hai burro non se pode botar carga, burra
axeonllada, dobrarlle a carga, Ao burro e ao carro, a carga ao rabo, Sofre o burro a
carga, mais non a sobrecarga, A besta preada cargala ata que paira; e dispois de
27
Figura que nalgns animais fan os sos na parte mis alta do lombo, enriba dos brazos.
28
Este artesn aparece tamn no refrn Entender de todo un pouco e de albardeiro das puntadas para
referirse a que preciso saber de todo un pouco.

parida, cargala cada da, Besta que xeme, carga non teme ou A besta pola carga, e o
home pola palabra. Tratbase dunha tarefa moi dura na que para gaar algo tian que
ter un volume de traballo bastante alto: Arrieiro dunha besta, cesteiro dunha cesta e
pescador de cana, mis perde do que gana. O esforzo incluso se compara con ter unha
muller a menstruacin en andar ao/de arrieiro. Os seus animais tian un traballo
tamn duro e reciban un trato abusivo e de a que se diga ser coma a mula/o burro do
arrieiro ou ser mula do arrieiro daquel de quen todos abusan. Ademais, a sa vida
ambulante parece que comportaba unha certa promiscuidade que se reflicte en En
morrendo o arrieiro, sbese de quen era o gando e faca deles persoas pouco fiables:
Cando o arrieiro vende a bota, ou sabe ao pez, ou que est rota.
Como comentabamos ao nos referir ferraxe, os animais non todos se comportan igual
e, no que atinxe ao transporte, acontece o mesmo: Besta que pouco anda, nunca falta
quen a tanga. Isto implica unha adecuacin entre o tipo de animal e o tipo de xinete: A
besta tonta, arrieiro louco; A burro frouxo arrieiro tolo que lle malle o lombo; A burro
pardo, arrieiro arroutado; A cabaleiro novo, cabalo vello; A cabaleiro vello, cabalo
novo. Segundo a nosa compilacin, Lugo o lugar de Galicia no que podemos atopar
os mellores xinetes: De Lugo, nin boa besta nin bo burro; pero montadores, os
mellores.
2.3.8. Albarda e alforxa. Agora ben, cando mercamos a albarda, que normalmente se
fai despois ter a besta e non como fai moita xente que primeiro a albarda e despois a
besta29, debemos ter en conta: que A albarda debe ser conforme ao burro (Para o burro
que , ben chega a albarda sinala a adecuacin de algo a unha persoa) ou que, coma na
ferraxe ou no transporte, non todos os equinos son iguais hora de lle poer a albarda
(Nunca tal burra albardei mostra a sorpresa que produciu sobre algun a actitude
dunha persoa).
Unha vez que xa temos o aparello completo, atamos o animal e pomosllo no lombo
suxeitado coa cincha. Isto indica para el o principio da viaxe. Neste senso temos a
expresin prlle os aparellos [a algun] que cando se lle administra o sacramento da
uncin de enfermos e se prepara para iniciar a viaxe da morte. Cando o xinete quere
subir ao animal e este non est quieto, precisa de algun que pegue do burro pra que
outro o monte, que pode significar facer unha cousa en proveito doutro. Cando
estamos de volta temos que baixar e gardar o aparello (que pode significar retirarse
da actividade que se estea exercendo). A ida e o regreso nunha viaxe destas
caractersticas nunca duran o mesmo porque A moza para a festa e para a casa a besta
andan sempre mis rpido.
parte da albarda, a alforxa ou as alforxas tamn se usan para levar mercadoras
midas no lombo dun animal. Composta por unha banda de tea forte ou coiro con
bolsas nos extremos, este complemento lvase colgado ao ombreiro ou sobre o lombo
das cabalaras. As, cando algun leva a alforxa ao lombo que se prov do
necesario; s veces, o tamao dos compartimentos excesivo para unha carga pequena
29
Esta expresin sase normalmente para referirse a situacins nas que unha ou varias persoas alteran o
proceso normal dunha cousa.

e non fan falta tantas alforxas [para algo]; figuradamente significa non ser preciso un
esforzo especial para facer algo. Estas bolsas de transporte tamn simbolizan a riqueza
en ter a alforxa chea ou a dureza da vida e da pobreza en A alforxa do pobre con todo
pode. Ademais, proporciona do seu interior o que o/a viaxante precise, incluso ten
sacado del a sa salvacin vital (alimentos ou armas). Porn, non nos pode estraar que
simbolice tamn valenta, decisin en sacar/quitar os ps das alforxas actuar con
decisin, con ousada; moverse dilixentemente para obter resultados favorables;
mostrar unha actitude arrogante ou desprezativa. Con este mesmo sentido de ter valor,
determinacin atopamos ter arreos30. Por ltimo, para os seres vivos existe unha viaxe
que non ten volta, que s ten ida, a viaxe da morte, e Para esa viaxe non fan falla
alforxas.
2.3.9. Sela, estribo e esporas. Actualmente emprgase a sela para cando montan as
persoas. A sela, ao igual que a albarda, tamn se suxeita cunha cincha e aguanta de
das pezas, metlicas ou plsticas, nas que o xinete apoia os ps. Estes utensilios son os
estribos. Neles o xinete fai a forza que precisa para se equilibrar enriba do animal. Se
por acaso se lle escapa un p entn pode perder o equilibrio e, xa que logo, perder o
control e mesmo caer. Esta perda de control percibmola en perder os estribos ou
perder as estribeiras perder [algun] a paciencia e o dominio de si mesmo, o cal o leva
a obrar ou falar sen tino.
Os especialistas din que a sela xa a coecan as tribos das estepas asiticas 1000-2000
anos a.C. pero a Europa tardou en chegar. Os romanos coecan a sela pero non
coecan o estribo, como anda se ve na estatua ecuestre de Marco Aurelio (sc. II d.C.)
no Capitolio de Roma que ten os ps colgando31. Pola contra, algns din que o cabalo
de Atila (sc. V d.C) xa traa estribo e que esa innovacin tcnica explica os seus
fulgurantes xitos militares e acelerou a cada do imperio romano, porque un xinete ben
asentado e ben firme no seu cabalo convrtese precisamente nunha forza extremamente
poderosa e agresiva e iso cambiou a historia. Pero hai medievalistas que retrasan a
verdadeira difusin do estribo por Europa ata o sculo VIII e a da ferradura con cravos
ata o IX (GIMPEL 2002:52-57 e 244)32. Do refrn En Castela o cabalo leva a sela
30
O arreo ou os arreos o conxunto que conforma a albarda e as correaxes que se lles poen s cabalaras
para suxeitalas, guialas e as montalas e traballar con elas. Tamn se lle chama aparello.
31
http://www.google.es/imgres?q=%22Marco+Aurelio%22&hl=es&gbv=2&tbm=isch&tbnid=7emaqXh6u
pe0rM:&imgrefurl=http://atenasvalladolid.blogspot.com/2009_04_11_archive.html&docid=mHvIS6yxou
9fbM&imgurl=http://www.benno-
kuppler.de/images/Benno_Kuppler_Roma_2003_Capitolio_Campidoglio-
Marco_Aurelio_19_WEB.JPG&w=1232&h=1840&ei=6ePhTpXqCIj04QT9iKS_BQ&zoom=1&iact=hc
&vpx=389&vpy=123&dur=109&hovh=274&hovw=184&tx=103&ty=255&sig=10801318963564621889
7&page=3&tbnh=130&tbnw=85&start=28&ndsp=14&ved=1t:429,r:9,s:28&biw=1020&bih=511. O
descoecemento do estribo explica que, polo que parece, os equites no exrcito romano non pelexaban e a
sa misin, certamente importante, era a do que hoxe chamamos telefona mbil: correr a un lado e a
outro do exrcito (as alae) transmitindo o mis rapidamente posible as ordes do xeneral (dux) que dirixa
a batalla. verosmil que non pelexasen, porque un xenete sen estribo non ten moito a que agarrarse e
exponse a que calquera dende terra poida tumbalo cun simple pau e, xa tumbado no chan, matalo.
32
O cabalo como animal de tiro supera a capacidade de arrastre dun boi pero isto non se descubriu ata que na
Idade Media algun observou que o xugo que se utilizaba para os cabalos, semellante dos bois,

algns deducen que a sela chegou a Galicia dende Castela pero non seguro que esa
sexa a verdadeira lectura dese refrn.
No momento en que o quido xa se deixa montar e guiar sen ningn tipo de problema,
o xinete debera de aplicar un wellerismo que describe a idealidade do trato do animal
durante a viaxe dende unha perspectiva moi etolxica: Dixo a besta ao montador: -
Para riba non me afrontes, para baixo non me montes e polo chan non me
aforres/perdoes ou Dixo a besta: Abaixo non me montes, arriba non me afrontes, e
diante non me perdoes. O animal, personificado, flanos e dinos como o debemos
tratar se imos a cabalo del. Loxicamente, apurar o animal en calquera tipo de desnivel,
sexa unha subida ou unha baixada, produce un cansazo maior porque as extremidades
sofren moito mis. Nunha subida, sofren os membros anteriores e nunha baixada, os
posteriores. Xa que logo, o terreo ideal para apurar o equino no que o seu fsico sufra o
menos posible o terreo chan (polo chan non me aforres/perdoes). s veces, poden
montar varias persoas no mesmo cabalo, porn hai individuos que non levan dous a
cabalo non aturan chanzas ou bromas pesadas, nin tampouco aldraxes ou Van dous
burros nun animal, moda de Portugal33.
hora de montar, as esporas foron e seguen a ser empregadas polo xinete para castigar
o animal, ou ben para que ande, para que corra mis ou para que faga calquera outra
manobra que este desexe. As, temos esporear o cabalo, picar de esporas ou bater o
cabalo para referirnos a esa accin. Asemade, as esporas tamn indican
presionballe a xugular e o cabalo afogaba e sacuda a cabeza cara atrs tal como quedou inmortalizado
nas esculturas do Partenn (Gimpel 2020:53) e negbase a avanzar. Pero no sculo IX chegou da estepa
que est entre China e floresta siberiana o invento dun colar que se axeitaba pescozo do cabalo sen
ferilo e da rexin siberiana do Ienisei chegou tamn o invento de axusta-las ferraduras ua do cabalo
con cravos de ferro (ferra-lo cabalo). A partir deste momento en moitos pases de Europa o cabalo
empezou a substitu-los bois non s no arrastre de grandes pedras senn tamn na agricultura, porque un
cabalo, debidamente aparellado e calzado, supera a capacidade de arrastre dun boi, xa que arrastra 54 k a
unha velocidade de 1 m/segundo, mentres que un boi arrastra os 54 k a unha velocidade de 0'73 m por
segundo e, por parte, un cabalo pode traballar das horas diarias mis ca un boi. Pero en Galicia foi
distinto. Resulta sorprendente que os cluniacenses e os cistercienses que vian do leste de Francia e que
organizaron a agricultura en Galicia non introducisen o cabalo. Anda na segunda metade do sculo XVIII
(na sa Obra de 660 pliegos) o P. Sarmiento modificaba o refrn A onde irs boi, que non ares?
cortadora desta maneira A onde irs boi, que non ares? Castilla, porque a el, que era galego,
resultballe raro ver que en Castela se araba con cabalos e mulas, sendo que en Galicia se araba con bois
ou vacas (Sarmiento 1772: 6857-6859; Ferro 2002: 363-364). E dica que en Galicia se faca as, porque o
consumo de cebada por parte dos equinos tan caro que leva boa parte do beneficio: Tengo idea de haber
ledo que al principio del siglo pasado se haba hecho el cmputo de que en Espaa haba seiscientas mil
mulas de labranza; y otras tantas de acarreo y de paso. Cada mula come cincuenta fanegas de cebada; y
para recoger esta cantidad se necesitan cinco heredades de una hanega de trigo de sembradura; y as las
seiscientas mil mulas de labranza, ocupaban tres millones de hanegas de tierra. Y siendo cierto que esas
dichas tierras, para cebada de las mulas, se podran sembrar de trigo para los hombres; y que dos
hanegas de tierra dan trigo para que un hombre coma pan todo el ao; se deduce que milln y medio de
personas se podran, y podrn hoy, alimentar, con lo que gastaban las seiscientas mil mulas de labranza
(Sarmiento 1752: 881). Polo visto no Sudeste de Francia tampouco entraron inicialmente os cabalos na
agricultura e al a razn que dan que a natureza do terreo non era axeitada para a producin de avea, que
o cereal indispensable para os cabalos (Gimpel 2002:57).
33
Esta frmula tamn se emprega para insultar a das persoas que van enriba dun cabalo ou dun medio de
transporte semellante (unha bicicleta, por exemplo).

metaforicamente prevencin cando algun est coas esporas postas ou luxo en

Quen calza espora, a fibela aforra.
2.3.10. Rendas. Para controlar a velocidade e o xiro cando montamos, o xinete usa
unhas correas que pasan polo lateral do pescozo do animal e van fixadas ao freo. Estas
fitas son as rendas. A renda solta significa libremente e afrouxar as rendas ser mis
permisible cunha cousa. Ademais, as indicacins das rendas van apoiadas pola voz
con palabras como arre ou xo. O arre indica avance e o xo detencin. Destas das
voces onomatopeicas xurdiron: arre aqu xo, torna al peor dise para indicar que non
hai eleccin posible; (non dicir/ser) nin arre nin xo unha expresin coa que se
comenta a indefinicin dunha persoa ou unha cousa. Equivale a nin unha cousa nin
outra; Desque a burra vai no po, xo, burra, xo! sase cando xa tarde para facer algo
que cumpra facer antes; (ou) arre ou xo dselle a unha persoa indecisa para que decida.
Esta mesma indecisin a que lle d significado a non estar a p nin a cabalo.
Coas rendas manxase, xa que logo, o freo, xa sexa de picadeira, de filete ou de
bocado. O tipo de freo escllese dependendo da obediencia que mostre o quido s
ordes do xinete. Normalmente comzase polo mis sinxelo, un filete de goma simple, e
se o animal non obedece entn vanse probando outros modelos ata que se chega ao
apropiado. Hai cabalos remisos a parar cando lles mandan e incluso chegan a
desbocarse34. Cando de algun dicimos que un desbocado, queremos dicir que est
afeito a falar desconsideradamente, de maneira groseira, insolente ou blasfema.
De todos os xeitos, o aspecto mis negativo da prctica equina que non est exenta de
riscos e un exceso de esforzo fsico empeora e acurta a vida do animal: Cabalo de
andadura, pouco dura (ver andadura na epgrafe 2.1); Cabalo corredor, home rifador,
vaso de vidro e tinalla de vio, sempre estn en perigo (ver movemento na epgrafe
2.1); ou Odre de bo vio, cabalo saltador e home rifador, nunca dura moito co seu
seor.
Se algo pode deixar en ridculo a un bo xinete, iso unha cada (Dixo o que caeu do
burro: Xa me quera baixar ou Eu a a cabalo daquel burro, can del embaixo e
entn eu fun o burro). Na equitacin valrase moito, como comentamos na epgrafe
2.2, a mansedume do cabalo e a habilidade do xinete ou da amazona para permanecer
enriba del. obvio, xa que logo, que Quen non monta a cabalo, nunca cae do cabalo.
Como contraste, podemos lembrar os rodeos americanos ou as sas imitacins galegas
en diferentes puntos xeogrficos de Lugo ou Ourense nos que se premia a persoa que
mis tempo aguante enriba dun cabalo ou dun touro bravo. Mais esta cada
socialmente burlesca, xa que logo, poer/pr a caer dun buro/dunha burra significa
criticar [unha persoa] a algun moi duramente, falar mal del e estar a caer da burra
(OR) sase para referirse a unha persoa que est nunha mala situacin econmica.
Noutras expresins tamn pasou a designar o momento no que algun entendeu algo
que non entenda caer da burra (ver teimosa na epgrafe 2.2).
34
Facerse unha cabalara insensible ao freo ou dispararse.

Levar un cabalo de ramal e non montar nel tamn se presta burla social: Ben burro
o home que ten besta e anda a p; O que ten besta e anda a p ben burro ou
pecado borrical ter besta e levala de ramal.
Cando un cabalo non quen de se adaptar nova vida beira do ser humano ou cando
o propietario xa non precisa os servizos do animal, entn ten a posibilidade de volver
ceibalo no monte. Mais unha decisin importante porque pode ser comido polo lobo
ou, se cadra, non o volve ver ata a prxima rapa. Non botes o cabalo ao monte unha
expresin con que se d a entender que o futuro imprevisible e que as vindeiras
circunstancias nos poden forzar a facer cousas que nunca pensamos facer. Agora ben,
cando a besta vella a decisin fcil de tomar: Besta vella, botala aos toxos (ver
idade na epgrafe 2.1).
Por ltimo, o exrcito domesticou e usou os cabalos para moverse e loitar na guerra.
Permitalle ao xinete atacar dende o alto, xa que logo, dende un lugar mis seguro e,
sa vez valalle de escudo. Este uso blico tamn funcionou como fonte de creacin
para a fraseoloxa: cabalara andante, cabalara lixeira, cabalo de batalla35, novela de
cabalaras ou Para pasar boa vida, cabalo de militar, can de rico, servizo de garda
civil, ou chaqueta de camieiro. Hogano, s os emprega con finalidade militar a polica
montada.
2.4. O mercado. A feira; as rapas e curros. A calidade
O mundo equino moveu moito capital econmico ao longo da historia e sgueo
movendo. Actualmente o mundo das competicins equinas e das apostas fai que haxa
cabalos que son dos que cagan billetes (OR) cabalo que pose un valor econmico
altsimo ou ben por destacar nun deporte ou ben por ser dunha morfoloxa especial.
Estes animais chegan a acadar prezos realmente astronmicos que superan os 300 000
. Mais ese tipo de animal, normalmente, conforma unha porcentaxe moi baixa do
censo equino. En xeral, as persoas que son propietarias dun quido teen animais
economicamente moito mis accesibles. Aconsllase, xa que logo, que Besta que non
poidas manter dbela vender /levala a vender ou Besta que non poidas pagar, deixala
pastar.
As feiras (inclumos nestas as rapas das bestas) eran e son lugares de reunin para
tratantes e pblico en xeral nos que se xuntan todos aqueles animais que estn venda.
Normalmente, o animal que vai feira vai para ser vendido e non volver: ida sen volta,
coma os poldros feira non regresar casa. Por este motivo, non sempre vai de boa
gana: Que queira que non queira, o burro ha de ir feira.
Existen lugares e feiras de longa tradicin en Galicia que son de visita obrigatoria para
os tratantes e simpatizantes deste tipo de gando: a Pascua en Padrn, a Ascensin ou o
Apstolo en Santiago de Compostela, As San Lucas en Mondoedo, a Feira de Santos
en Monterroso ou o San Martio no Faramello36: A vn San Martio co seu cabalio;
35
Tamn pode significar factor principal nunha controversia ou hora de determinar a mestra de algun: O
novo plano de Infraestruturas do Estado, o cabalo de batalla ao que se ter que enfrontar....
36
unha parroquia do concello de Teo que est situada na estrada N-550 entre Padrn e Santiago.

Polo Santiago non hai mal cabalo; Para bestas, Monterroso; Bestas en pelo, hainas en
Monterroso; Veu un home de Monterroso cunha besta e un burro coxo. A estas feiras
non s van negociantes galegos, senn tamn doutras partes da xeografa peninsular.
Antigamente, estes compradores vian en tren e ateigaban os vagns con animais que
mercaban aqu.
Nestes mercados, os gandeiros vendan, mercaban ou incluso trocaban un animal por
outro, normalmente un peor por un mellor. As, s veces, pdese escoitar nunha
conversa entre homes que tal fulano cambiou de burra (OR) para referirse a que
trocou de muller e dino como se fose unha gran xesta. Esta promiscuidade masculina
moito mis agravante en A muller e a burra, cada da a sa. Mais a compra ou o
cambio non sempre sae como un quere; deste xeito, dicimos ironicamente Boa burra
mercamos! cando se fai un mal negocio ou non sau algo como se esperaba. Non nos
podemos fiar moito nin dos feirantes nin dos posibles compradores porque O ollo do
amo engorda ao cabalo (lembremos o conto dos dous amigos da epgrafe 2.2) e O que
fala mal da egua, o que a leva.
A compra-venda de equinos basase en que O negocio das bestas, canto d, canto
pesca; dse un prezo de sada mais despois vaise axustando entre o que pide o
vendedor e o que ofrece o comprador. O vendedor xa pide un prezo ao cal lle pode
baixar para sufrir a menor perda econmica posible. De todos os xeitos, algns
excdense demasiado e recomndaselles que: Se queres saber o que valen os poldros,
vende os teus e merca os de outros.
A calidade e o tipo de equino que unha persoa necesita (Para andar, unha mula; para
correr, un cabalo; e para marchar de andadura, un burrio castellano) outra das
caractersticas que serviu de inspiracin para crear moita fraseoloxa. Cando unha
persoa vai mercar un cabalo precisa asegurarse de que vai facer unha boa compra e de
que vai facerse cun bo animal. Cmpre, xa que logo, observar o pelo que o indicador
principal da sade do cabalo; asegurarse de que non ten defectos nas patas; de que non
coxea; de que non sexa moi vello, etc. Ten que fixarse, en definitiva, nos seus defectos
e virtudes, tanto da sa morfoloxa como do seu comportamento. Segundo o que
comentamos na morfoloxa (epgrafe 2.1), o cabalo ideal ten que ser redondo, curto,
cascudo, traballador e andador. Ademais, debemos saber, por exemplo, que: Besta que
vai a todas as feiras algn defecto ten; Boa pata e boa orella son sinal de boa besta;
Nunca compres besta coxa pensando que sandar, que inda enferma a que est sa,
canto mis a que est xa; Nin burra coxa nin bolsa frouxa; A besta, polo medo, e o boi,
polo meimo; A besta e a porca, pola mis descomposta; Os machos, velos vir, e as
mulas, velas ir37; De besta mular e de home de pouco falar; No pisar cocese o
cabalo; e o cabaleiro, no gobernalo; Poldro de poldrela, becerro de vaca vella; Non
compres burro de recueiro nin te cases con filla/fillo de mesoneiro; Besta de monte, a
orella cortada38; Besta cega ben a ves. Se non nos fixamos podemos comprar sen
37
s machos son admirados e elixidos pola estampa que presentan por diante: peito, etc. s mulas, ao revs.
38
costume e tradicin en moitas rapas das bestas, anda que cada vez menos, cortarlles as orellas para
marcalas. O estilo de corte diferente segundo a zona. En lugares elaboran un corte que comeza na punta
da orella ata a base dividndoa en das. Noutras s lles cortan as puntas.

querer un burro cansado persoa con pouco nimo para emprender algo, un burro
cego persoa moi pouco intelixente, moi torpe ou parva, un que pareza un cabalo
montado dise do home dominado pola muller ou pode sarnos a burra capada
sarnos as cousas mal ou ao revs. Malia estas orientacins, quen queira mercar tamn
ten que ser un pouco flexible porque Quen queira mula sen chata, ten que andar a
gatas e Mulleres e mulas hai poucas sen zuna, como diciamos na epgrafe 2.1 sobre a
morfoloxa Non existe o cabalo perfecto. Ademais, mercar un cabalo demasiado bo
require moita atencin porque Quen ten un bo cabalo e unha bonita muller, nunca est
sen aflicin. Por ltimo, neste mercado, existe un tipo peculiar de feirante, o xitano:
Pra entender de burros, os xitanos.
Nalgunhas vilas queda hoxe unha ra que se chama corredeira e que era en tempos o
lugar destinado nas feiras de cabalos para facelos pasear e correr e as observalos ben
antes de mercalos.
A compilacin que tomamos como base para este estudo reflicte unha diferenza de
calidade entre os distintos tipo de quidos, as, de peor a mellor: burro, rocn, cabalo e
mula. As, o cabalo intelixente e o burro parvo (ver ignorancia na epgrafe 2.2):
arrancada de cabalo e parada de burro dise dos que acometen un traballo con moito
mpeto para abandonalo ao pouco; Chmalle burro ao cabalo! dise de algun que
nos pareca pouco esperto mais que demostrou con algn feito ou dito ser persoa
aguda. Atopamos tamn toda unha serie de locucins nas que se compara un animal de
maior calidade cun de menor para referirse ignorancia de algun e ao acto de non
querer aprender nada: De burro abaixo non hai mis r[u]n besta; Mis vale run besta
que bo burro; O que queira ter unha run besta, que compre un burro bo; foi por burro
e volveu por asno; ir por cabalo e volver por burro / ir por besta e volver albarda39;
picar de burro para besta; No mes de maio o enxame vale un cabalo40; o de san Xon
non vale un can, e o da sega, unha cadela. Calidades que se trasladan ao mbito
humano e, en concreto, categora e ao ascenso social: O que nace burro, burro morre
ou O que nace para burro non chega a cabalo. Esa vala do cabalo sobre os outros
quidos dbese sa forza, velocidade e estampa. De todos os xeitos, as persoas mis
prudentes prefiren montar nun de peor calidade que sexa mis seguro que subir nun de
moita calidade pero que sexa malo: Mis quero burro que me leve ca cabalo que me
derrengue/mate.
Posur un cabalo ou unha besta incluso pode dar prestixio social -Agora que ten poldro
parece outro- e Quen rico queira ser estas cousas ha de ter: ovella, abella e a pedra
terbella, egua parideira e muller gobernadeira. Ademais, Ao rico empralle a besta e
maila vaca; e ao pobre, a muller e a gata. Esta mellora social tamn a atopamos en
andar enriba da besta que se usa para censurar a quen se gaba moito; en Quen fora
rei, para andar a cabalo! dise cando algun ten envexa doutra persoa por algo que
non pode posur; en (ir/pasar) de cabalo regalado a cabalo barrufeiro dise de quen
pasa da prosperidade desgraza; que baixa de categora social; en che un herdeiro
fresco: ten tres vacas e un besto para encarecer a conveniencia dun mozo; ou en
39
Aqu comprase coa albarda para contrastar porque o burro o peor dos equinos.
40
Aparece o cabalo para reforzar a calidade, como equino mis valioso.

tirado aos sete cabalos de moito nivel, de moito luxo41. Porn, existen bestas que
teen que facer mritos para ser valoradas: Ben vale a besta unha cabezada nova dise
cando o beneficio obtido vale con creces o que se sacrifica.
2.5. A propiedade e o coidado
2.5.1. Propiedade. A decisin de mercar ou ser propietario/a dun equino implica unha
responsabilidade para o seu coidado e alimentacin e un custo econmico constante
que debemos estar preparados para sufragar. A maneira de adquirir un equino pode ser
variada; pode ser froito dun regalo ou dunha compra, por exemplo. As como tamn o
tipo de propiedade pode ser diferente: un propietario individual ou colectivo, un
emprstito ou alugueiro, etc.
Cando nos fan un agasallo destas dimensins debemos aceptalo sen ningn tipo de
miramento: A cabalo dado non lle mires o dente ou A cabalo dado non se lle olla a
boca. Mais sempre atopamos persoas que son mis avariciosas que non se conforman
co que lles dan e queren mis. Esta xente a que di: Dbanme o ramal pero eu quera
a besta.
A diferenza entre a propiedade individual e a colectiva estriba no nivel de coidado e de
responsabilidade. As, cando un equino ten mis dun dono corre o risco de sufrir
abandono por parte dos seus propietarios ao non asumir unha responsabilidade seria e
compartida: Besta de moitos, cmena os lobos ou Tres cunha besta perdidos van: un
agarra, outro ten man e outro arralle a carga para o chan. Pola contra, cando a
persoa propietaria individual, o vnculo afectivo-social que se desenvolve entre
animal e persoa do que falamos na epgrafe 2.3 moito mis profundo e a
responsabilidade do coidado moito mis seria. Xa que logo, a mellor modalidade de
pertenza: Ben vai a vella na burra cando sa; mellor ser dono/arrieiro dun burro
/dunha besta ca criado dunha recua. Incluso o dono chega a sentirse mis orgulloso do
animal, tanto que o que ve o animal con mellores ollos: O mellor penso do cabalo
est no ollo do amo.
Se a propiedade colectiva era pouco conveniente polo abandono do animal, anda
menos o o emprstito ou o alugueiro do animal. Estes animais que andan en mans
alleas para traballos de todo tipo son os que sofren os peores tratos: Ansias alleas
matan os asnos. Por iso, cando unha persoa ten un quido de seu mellor que non o
empreste: Mula de aluguer, se non leva dous leva tres; A besta e a muller, que a preste
quen quixer; A muller e a besta a ningun se empresta (que cha poden foder); A cabalo
alleo, espora propia. E menos a algun que non ten un: Non prestes besta a quen non
ten besta. O mellor que A muller e a besta seu amo a tea.
2.5.2. Coidado. Da tenza dun equino sempre se espera un beneficio, sobre todo,
econmico e Besta que non fai esterco, fra da corte. Mais este lucro depende, en
maior medida, do seu coidado. Xa que logo, a persoa coidadora necesita ser moi
responsable e saber cousas como que: O que quere ter besta, ten que ser el besta dela;
O que abusa da montura nin vai lonxe, nin lle dura; Con ferradura ou sen ferradura,
41
Ex.: Este si que foi un casamento tirado aos sete cabalos. Non faltou de nada, haba fartura de todo.

coida ben a ta mula; Carreira que o cabalo non d, no corpo a ten; O que ten
mulleres, cabras e bestas sempre ten novidades frescas; A besta e a pistola nunca se
deixa andar soa. Ademais, un cabalo, un burro ou un macho son coma un fillo que
reflicte o coidado e a personalidade do amo: Polo can e o cabalo cocese o amo.
No coidado, debemos considerar todo o que engloba o benestar do animal para acadar
un mellor resultado fsico e psquico posible del. Di o refraneiro que O que o burro ha
de ter, burro ha de ser ten que sufragar os gastos que comporta o seu coidado e
intentar poerse no lugar do animal para comprendelo o mellor posible e que A boa
vida bon cabalo cra. A alimentacin e o descanso son fundamentais para a sa
calidade de vida. Cmpre sabermos que Unha hora dorme o galo e das o cabalo, que
A cabalo cansado, (hai que) mudarlle o prado ou que Ao amigo e ao cabalo non hai
que cansalo.
2.5.3. Alimentacin. Os cabalos son animais de pastoreo. O seu mtodo natural de
alimentacin estar a pastar nunha zona ampla, comendo pouco e a mido. Un cabalo
salvaxe case sempre ten comida no estmago, pero non tanta como para non poder
correr para escapar do perigo. Os cabalos estabulados, pola sa parte, levan unha vida
artificial.
O alimento principal dos equinos a herba, tanto na corte (palla para o burro, ver
ignorancia, De palla ou palleiro enche besta o comedeiro ou Tdolos burros comen
palla, o caso saber darlla) coma no monte (Bestias do monte non comen cebada). O
noso refraneiro ata chega a recoller algunha especie das mis axeitadas para alimentar:
Serradela boa herba, meu cabalo come dela. Os cabalos que viven en liberdade nas
serras galegas comen moito toxo, unha planta de carcter leoso que os fornece con
bastante enerxa mais que lles provoca unhas dixestins moi pesadas e uns abdomes
bastante arredondados. Xa na casa, s veces, o toxo tamn forma parte da alimentacin
do equino mais a abundancia de herba moito maior. Ademais, dnselle cereais e,
actualmente, pensos que calibran a alimentacin co traballo que realiza o animal. Estas
achegas enerxticas tenden a gustarlles moito e ofrcenlles un bo resultado alimenticio,
tanto que unha besta que s come herba considerada como un animal de mala
calidade (Besta de herba, besta de merda/perda). Quen non alimente ben corre o risco
de que o animal non aguante o trafego: O que mal pensa, cnsalle a besta42 ou Besta
sen cebada, nunca fixo boa cabalgada. Ademais, unha boa alimentacin non ofrece
resultados inmediatos xa que a Cebada do da non fai andar cabalara, en
consecuencia, O que en agosto non d cebada, en xaneiro colga a albarda ou Se no
inverno queres besta, colle no vern herba seca. O noso inverno, fro, chuvioso e tan
pouco solleiro obrganos a gardar a herba no vern para despois alimentar o resto do
ano. Asemade, estes complementos enerxticos que lles damos na alimentacin tamn
deixaron pegadas nos nosos fraseoloxismos: gaar a cebada envorcallarse [as
cabalaras polo chan (humoristicamente tamn as persoas)] sabido que, cando un
cabalo sae da corte ou se ve libre, o primeiro que fai escofarse contra a terra para se
raar: aditase dicir que para o animal unha parte importantsima do seu aseo, porque
mata tdolos insectos que tea pegados lombo. Na locucin hai como un contraste de
42
Pensar significa dar penso ao gando, alimentalo e acomodalo.

sensacins: o tomar a cebada (alimentacin) e o escozarse (aseo). Outrros

fraseoloxismos son mula criada ao pan persoa ignorante e bondadosa, Soa o burro
co farelo! dise cando algun soa ou pretende un imposible, Cantos burros mantn a
faria! dise das persoas que se aproveitan doutras con mis dieiro ou doutro tipo de
abundancia; tamn se pode referir aos traballadores ou s traballadoras das institucins
administrativas, polticos ou civs, dar sopas de mel a un burro dar algo valioso a
quen non o sabe apreciar (ver calidade na epgrafe 2.4) e O pan de millo moita besta
cria.
A cantidade que pode comer un equino ao final do da oscila entre 10 e 15 quilos de
forraxe e entre 1 e 5 quilos de gran -mis ou menos a cantidade de cereal que comen
seis galias e un galo: Seis galias e un galo comen a racin dun cabalo-. Este, se
cadra, o custo econmico que mis debemos ter en conta hora de querermos ser
propietarios dun destes animais porque, anda que non traballe, come igual: Besta na
*coadra, se non come paga; Besta atada, se non come, paga; ou A besta pola cebada
non paga. Este volume de alimento unha cantidade desmesurada se a comparamos
coa que dixiren os seres humanos. Deste xeito, comer coma mulos e comer coma un
burro/mulo significan comer moito e estar farto coma un burro sentirse moi saciado
despois dunha enchenta. Mais as eguas galegas non son moi coecidas por comer
moito, senn que mis ben teen a fama de ser fracas e de pasar fame: estar a dente
como egua galega pasar fame e penalidades. Esta situacin consecuencia directa da
escaseza dos pastos nos montes galegos en determinadas zonas ou en determinadas
pocas do ano. De todos os xeitos, o equino pose un estmago moi pequeno para o
tamao corporal que ten; mide mis ou menos o que un baln de rugby por iso un
animal que come constantemente en cantidades pequenas. Esta estrutura fisiolxica
obriga o coidador a ter que distriburlles o alimento en racins e, como animal de
costumes que -Afxose o burro s berzas, e non deixou verdes nin secas- a crearlles
unha rutina alimentaria que lles altere o menos posible a sa flora intestinal. Asemade,
o cabalo pose un aparato dixestivo delicado que moi propenso a padecer clicos. O
desenvolvemento do intestino groso (e, en conxunto, dos dous intestinos) e as grandes
diferenzas de tamao das distintas rexins do seu intestino, as como a incapacidade
dos quidos de vomitar e a rapidez co que o alimento pasa polo estmago intestino (o
que resulta especialmente perigoso se se trata de grans ou penso) fan que os clicos por
torsin ou compactacin sexan frecuentes nestes animais.
Como nas persoas, non todos os equinos comen igual. s veces uns animais comen
mis ca outros dependendo do seu apetito: A besta lambona, taleiga43 de area
aconsella sofrear o apetito, A cabalo comedor, ramal curto ou O cabalo farto non
comedor; outras depende do traballo que faga e do seu tamao en cuestin: O burro,
canto mis grande, mis lambe. Mais, coma moito ou coma pouco, a proba irrefutable
do que come reflctese nas sas feces: Como come a besta, do a besta, e tamn o di a
bosta.
Cando o animal est estabulado, polo regular, a forraxe btaselle nun comedeiro
especial que se lle chama presebe, comedeira, manxadoira ou pesebre. Este recipiente
43
A taleiga unha bolsa na que se acebadan as cabalaras.

tense usado co significado de nivel econmico en Non sei se chegar a burra ao

pesebre ou chegar o burro ao pesebre ir gastando mentres se tea para vivir e como
smbolo de fame en choverlle no pesebre ao faco estar morto de fame.
Existe algn tipo de propietario que criticado ou burlado polo tipo de alimentacin ou
de coidado que lles dan aos seus animais: como o cabalo do mesquio, farto de auga,
mal mantido e ben corrido dise de quen tratado mal, que non se lle d nada pero que
se lle esixe moito; pasar [a algun] coma ao burro dos xitanos (que cando xa se
acostumara a non comer, morreu) dise de quen come pouco ( normal que O burro
do xitano, en vendo o pan alonga o paso); facer como a besta do arrieiro que leva
/carreta vio e bebe aug; facer como os burros dos arrieiros que levan/carretan vio e
beben auga; como as bestas do arrieiro que levan vio e beben auga ou coma os
burros da Limia, que apaan vio e beben auga dise das persoas excesivamente
econmicas.
2.5.4. Albeites e veterinario. Por ltimo, como axuda auxiliar, podemos chamar o
veterinario. El o facultativo encargado de revisar periodicamente a sade do animal e
de receitar os tratamentos precisos que se axusten o mximo posible s necesidades do
animal. certo que Ao albeite non lle doe a carne da besta porn pode evitar e curar
moitas das enfermidades ou males que o animal poida padecer. Noutros casos, a persoa
coidadora, en caso de que tea xa moita experiencia coidando este tipo de animais,
depender menos do facultativo porque As amatas do meu burro fixeron de min albeite.
2.6. A muller e os equinos
Os equinos servronlle e srvenlle ao home para explicar os comportamentos, o trato e
a propiedade de ter unha muller. A maiora deles teen actualmente un forte valor
marcadamente machista ou misxino e emprganse nun ton sobre todo burlesco ou
humorstico. O refrn Mulleres, mulas e muletas escrbanse-empezan (todas) coas
mesmas letras fai a caracterizacin mis xeral. Mentres, A muller bailar/falar e ao
burro ornear, o diao debeullo ensinar intentan explicar aqueles aspectos femininos
que lles resultan mis incomprensibles do seu comportamento.
A muller que asuba e as mulas que fan hin douchas para ti, Muller que asuba,
mula que grie e galia que canta como capn, na mia casa non, non, Muller que
axubee e mula que faga iii, garda pra ti que pra min non sirve ou Muller que sabe
latn e mula que fai hin!, arrenega dela ata o fin alertan os homes sobre as mulleres
que asuban ou que saben demasiado para que non se acheguen a elas. A muller, a
cabra e a burra, a mis cabezuda e Mulleres e mulas hai poucas sen zuna tamn lles
axuda a facer unha boa eleccin e unha muller que baila como un cabalo aquela que
brinca mis do debido ao bailar.
Para controlar ese comportamento rebelde aconsllase a violencia que antano se
empregaba para domar e facer obedecer os burros e as bestas (ver doma na epgrafe
2.3): A muller e a burra, con paus se cura; muller e burra, cada da unha zurra;
muller e mula vara dura ou A muller e a mula, cada da sa tunda; e o que as non
fixer, nin ter boa mula nin boa muller.

Comprase tamn a propiedade dos equinos coa dunha esposa. Recomndase non
emprestala en: A muller e a besta a ningun se empresta/presta; A muller e a besta a
ningun as emprestes que chas poden foder; A muller, a escopeta e o cabalo, non
prestalo ou A muller, o cabalo e a espada a ningun se debe ceder. Asemade,
aconsllase que A muller e a besta seu amo a tea.
O ltimo aspecto que se compara a alimentacin: muller (, ao cabalo) e mula,
pola boca lles entra a fermosura.
3. Conclusin final
Segundo os datos do Instituto Nacional de Estatstica (INE), en Galicia hai xa mis de
1400 aldeas que estn abandonadas e mis de 750 que teen s un vecio. Galicia ,
polo tanto, cada vez mis urbana. Este cambio de hbitat ten provocado unha mudanza
importantsima no contacto que haba antano entre seres humanos e equinos. A relacin
entre as persoas e estes fermosos animais mudou do mesmo xeito que cambiaron as
relacins sociais entre os propios seres humanos (pasamos dunhas redes sociais densas
a unhas redes sociais difusas44). Hogano, incluso no campo apenas os precisan porque
agora son os coches e os tractores os que se utilizan como transporte e como forza
motriz para o traballo agrcola.
Malia esta situacin, a pegada que estes animais deixaron na nosa lingua foi moi
profunda e precismolos como referentes para expresar a nosa vida, para expresar a
realidade. Ben certo que non estamos a augurar un perigo de extincin para estes
fermosos mamferos. Eles seguen limpando os nosos montes, enchendo os curros nas
rapas das bestas e, como non, funcionando como entretemento no noso ocio e no noso
deporte.
Neste traballo queriamos dar a coecer o interior destes animais e debuxar o esqueleto
que lle daba forma nosa fraseoloxa equina pero a riqueza e a expresividade tan
intensa que emerxe desta compilacin fraseolxica case nos levou a crear un manual
equino. Anda as, alertamos de que este artigo non esgota o seu obxecto de estudo
senn que semella abrir outros moitos novos enfoques e estudos mis amplos nos que
cmpre traballar.
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2006): Diecisis expresiones y proverbios
latinos con el asno como protagonista en Paremia 15. Madrid.
CASCAJERO, Juan (1999): A la sombra del asno. Asnos, burros y jumentos en la
Paremiologa antigua en Paremia 8. Madrid.
DEUTSCH, Julie (sine data): El comportamiento del caballo. Madrid, Tikal Ediciones.
SARMIENTO, Fr. Martn (1772): Volume 5 y ltimo de la Obra de 660 Pliegos de el
Reverendissimo Padre Maestro Fray MARTIN SARMIENTO, Benedictino que
44
No mbito rural as relacins son densas por existir un contacto continuado entre as mesmas persoas
(vecianza, amigos, etc.); mentres que no urbano son difusas xa que o contacto moito mis puntual e
ocasional e a profundidade do coecemento moito mis superficial.

trata De Historia natural, y de todo genero de Erudicion, con motivo de un

papel que parece se havia publicado por los Abogados de la Corua contra
los Foros, y Tierras, que poseen en Galicia los Benedictinos: Y lo escrivi en
Madrid por los aos de 1762. y siguientes. Sacada esta Copia de su Original,
para el Uso de el Excelentissimo Seor Duque de Medina-Sidonia. En Madrid,
Ao de 1772. Edicin en microfilm da Universidade de Santiago de
Compostela. Vxase FERRO RUIBAL, Xess (2002): Lingua, vida coti e
corridas de touros. Miscelnea indita de Fr. Martn Sarmiento en Boletn da
Real Academia Galega 363,2002, 63-93.
SARMIENTO, Fr. Martn (1752): Notas al Privilegio concedido por Ordoo II al
monasterio de Samos y reflexiones sobre archiveros. Vxase SANTOS
PUERTO, Jos (ed.) (2010). Notas al Privilegio concedido por Ordoo II al
monasterio de Samos y reflexiones sobre archiveros. Estudio preliminar,
edicin e ndices de ... La Laguna: Universidad de La Laguna. Museo de la
educacin.
http://webpages.ull.es/users/medull/pedagogos/SARMIENTO/Reflexiones_so
bre_Archiveros.pdf.
FERRO RUIBAL, Xess (2010): Dentes e moas na fraseoloxa galega en Cadernos
de Fraseoloxa Galega 12, 2010, 69-126. Santiago de Compostela, Centro
Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades.
FITZPATRICK, Andrea (2007): Gua completa de razas de caballos. Sine loci, Lisma
Ediciones.
GIMPEL, Jean (2002): La revolution industrielle du Moyen ge. Paris: ditions du
Seuil.
GONZLEZ GUERRA, Anxo (2010): Fraseoloxa e paremioloxa de Pilar Guerra
(Trasar, Carballedo, Lugo) en Cadernos de fraseoloxa galega 12. Santiago
de Compostela, Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades.
GROBA BOUZA, Fernando (2010): A cabalo regalado non se lle mira o dente.
Compilacin da fraseoloxa equina galega actual en Cadernos de Fraseoloxa
Galega 12, 2010, 317-372. Santiago de Compostela, Centro Ramn Pieiro
para a Investigacin en Humanidades.
MRQUEZ, Luis Francisco (1994): El mundo equino en las paremias inglesas y sus
correspondencias espaolas e italianas en Paremia 3. Madrid.
MARTNS SEIXO, Ramn Anxo (2010): 120 locucins verbais galegas en
Cadernos de Fraseoloxa Galega 12, 2010, 373-386. Santiago de Compostela,
Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades.
PAMIES BERTRN, Antonio (2010): El componente (inter)cultural en la metfora:
el caso de la ictionimia, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.):
Fraseo-Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS KEIMENA,
33-53.
PAMIES BETRN, Antonio; TUTEVA, Kamilla (2010): El rbol como referente
linguo-cultural y su huella fraseo-paremiolgica, en MELLADO, Carmen et
alii (eds.) (2010): La fraseografa del S. XXI. Nuevas propuestas para el
espaol y el alemn. Romanistik, tomo 6. Berln: Frank & Timme. Verlag fr
wissenschatliche Literatur, 169-190.

PENA, Xos Antonio (dir..) (2006): Gran dicionario sculo21 da lingua galega. Vigo,
Editorial Galaxia e Edicins do Cumio.
RUSELL, Aln (1999): Caballos. Razas y procedencia. Barcelona, Ultramar Ediciones.
SANTAMARINA, Antn (coord.) (sine data): Diccionario de diccionarios. Santiago
de Compostela, Instituto da Lingua Galega e Consellera de Educacin e
Ordenacin Universitaria.
Referencias electrnicas
http://hospitalequino.com [Data de consulta 24/02/2011]
http://www.fhgallega.com [Data de consulta 04/03/2011]
http://elprogreso.galiciae.com/nova/24772.html [Data de consulta 04/03/2011]

Claudia Herrero Kaczmarek. O encontro e desencontro expresado a travs dos fraseoloxismos do campo cognitivo FALAR
O encontro e o desencontro expresado a travs dos

fraseoloxismos do campo cognitivo FALAR 1
Claudia Herrero Kaczmarek2

Universidade de Santiago de Compostela
O obxecto deste traballo a anlise e o estudo contrastivo alemn-espaol das imaxes
conceptuais do campo cognitivo FALAR. O artigo pretende centrarse especialmente naqueles
fraseoloxismos que estn relacionados co principio colaborador de Grice (1975:45) e o seu
cumprimento ou non dentro da comunicacin. A fonte principal do material idiomtico o corpus
cognitivo do proxecto de investigacin do grupo FRASESPAL, que est clasificado en subcampos
e, para elaboralo, seguiuse unha metodoloxa indutiva e unha anlise no marco da teora
comunicativa dos actos de fala e da lingstica cognitiva.
Convn destacar que son especialmente numerosos os fraseoloxismos que mostran que o
principio colaborador foi transgredido, o que confirma a tendencia na fraseoloxa a destacar e dar
maior expresividade negativo. Isto observable en mbalas das linguas. Tamn encontramos
outras similitudes como imaxes conceptuais idnticas ou moi parecidas. Neste punto, non
obstante, hai que considerar con mis vagar os fraseoloxismos de mbalas das linguas, xa que
existen varios falsos amigos. A presenza de imaxes conceptuais similares pode levar a pensar
que mbalas das unidades posen un mesmo significado, cando non sempre as. Por esta
razn, o coecemento destes falsos amigos ser de grande importancia tanto para a traducin
coma para o ensino de linguas estranxeiras.
Palabras clave: fraseoloxa contrastiva alemn-espaol, lingstica cognitiva, fraseodidctica,
pragmtica, falsos amigos.
The purpose of this paper is the analysis and contrastive study of the conceptual images in
German and Spanish of the cognitive field TO TALK. The article aims to focus especially on those

1
Traducin de Xacinta Varela Martnez.
2
A autora pertence grupo de investigacin FRASESPAL. Este artigo xurdiu no marco do proxecto de
investigacin FRASESPAL financiado con fondos FEDER e subvencionado polo Ministerio de
Educacin y Ciencia (HUM2007-62198/FO). Trtase dun estudo interlingstico de fraseoloxa hispano-
alem, dirixido pola profesora titular Carmen Mellado Blanco na Universidade de Santiago de
Compostela.

idioms that are related to Grices cooperative principle (1975:45). Some of these idioms show
compliance to this principle whereas others do not. The main source of the linguistic material is the
FRASESPAL corpus.
This cognitive corpus is classified into different subfields. We followed the inductive methodology
and analysis in the context of the communicative theory of speech acts and cognitive linguistics. It
should be noted that there are many idioms showing the transgressions of the collaborative
principle. This is observable in both languages and confirms the trend in phraseology to emphasize
the negative. Although there are more similarities such as the same conceptual images, we have
to be careful and watch for false friends. The fact that two or more idioms have/share a similar
picture can lead us to assume that than the meaning is the same, but this is not always like that.
Therefore it is important to know these false friends well, because this knowledge will be useful for
the translation and the teaching of foreign languages.
Keywords: contrastive phraseology German Spanish, cognitive linguistics, didactic transmission of
phraseology, pragmatics, false friends.
1. Introducin
Segundo Schemann (1989:XXXVI), a linguaxe concbese como un instrumento lxico
e intuitivo que dota o ser humano de capacidade para establecer unha relacin co seu
mbito. Esa relacin a mido implica a interaccin con outros seres humanos e isto,
sa vez, exprsase en encontros e desencontros entre as persoas. Un mbito no que se
desenvolven estes encontros e desencontros a conversacin, sobre todo na parte na
que se realiza o intercambio e o dilogo. Para que unha conversacin sexa fluda e
respectuosa cmpre que os interlocutores tean en conta unha serie de pactos
socialmente preestablecidos que estn relacionados co tema, coa duracin de cada
intervencin e dos silencios ou co pacto de alternancia. Estes pactos poden variar
segundo cada cultura.
Neste artigo pretndese analiza-lo encontro e o desencontro na comunicacin humana
dende a perspectiva fraseolxica, contrastando as imaxes conceptuais dos
fraseoloxismos alemns e espaois do campo FALAR e tendo en conta as distintas
asociacins e valoracins que estn por baixo desas imaxes. Os fraseoloxismos foron
extrados do corpus cognitivo do proxecto de investigacin FRASESPAL La estructura
idiomtica del alemn y del espaol. Un estudio cognitivo a partir de un corpus
onomasiolgico3. Ademais, consultronse diversos dicionarios especficos como se
detalla na bibliografa.
Basemonos na teora cognitiva das metforas, que entende que as metforas
conceptuais forman relacins estruturais complexas que organizan a nosa visin do
mundo (Lakoff & Johnson 1980:4; Jkel 2003:26,33). Como advirte Coenen
(2002:218,219), segundo esta teora as metforas conceptuais axudan a relaciona-lo
pensamento abstracto-conceptual co mundo que captamos cos sentidos, o que lle d
maior fundamento e coherencia que aprendemos a travs das nosas experiencias. Do
3
A parte espaola dos campos FALAR e CALAR foi investigada pola profesora titular da Universidade de
Murcia, a doutora Ana Mansilla Prez. Eu, pola mia banda, investiguei o relativo s fraseoloxismos
alemns. Xuntas procedemos estudo comparativo, polo que quero mencionala aqu, xa que dese estudo
conxunto xurdiron os resultados que expoerei a continuacin.

mesmo xeito, Barnov e Dobrovol'skij (2009:114) apuntan que as particularidades das

imaxes relevantes a nivel semntico se manifestan nun nivel de abstraccin medio,
orientado s coecementos cotins.
Mentres a concepcin tradicional consideraba a metfora un fenmeno do uso da fala
con repercusins no pensamento, a lingstica cognitiva, en cambio, concbea como
algo ligado pensamento que repercute no uso da fala. Estas imaxes conceptuais poden
coincidir en diferentes linguas dun mesmo mbito cultural (e mesmo de diferente
mbito), tal e como mostran diversos somatismos de imaxes coincidentes en moitas
linguas. Non obstante, dentro deste grupo existen algns fraseoloxismos que presentan
variacins de matices; e isto ten repercusins hora de traducir, xa que, como dica
Zybatow (1998:148, 150), os fraseoloxismos supoen un reto para o tradutor, porque a
travs deles se estandarizan determinados conceptos e ideas. O coecemento
fraseolxico previo que se adquire da lingua materna pode axudar hora de descubri-lo
significado dos fraseoloxismos da outra lingua que se est a contrastar, pero hai que
estar alerta ante as posibles trampas, xa que son precisamente as pequenas diferenzas
formais, as que poden levar a unha imaxe errnea.
Danse equivalencias cando nas das linguas que se contrastan hai correspondencia no
significado. Existen diferentes tipos de equivalencias: plenas, parciais ou nulas e
precisamente entre as parciais onde encontrmo-lo maior nmero de falsos amigos.
Neste artigo mencionaranse algns. hora de analizar esas equivalencias, hai moitos
aspectos que cmpre ter en conta, como son o contexto (Khn 1987, Lger 2004), a
frecuencia (Ettinger 1994:121), a entoacin (Hirschfeld 1996), o tipo de texto no que
aparecen, etc. Pero anda que a prudencia sexa necesaria, non deixa de ter interese
contrasta-la fraseoloxa en distintas linguas, ben para encontrar similitudes, ben para
buscar posibles interferencias (Hallsteinsdttir 2011). Isto axudaranos a identificar
mellor os falsos amigos e, mesmo, os chamados amigos verdadeiros (Ettinger
1992:132), porque os coecementos fraseolxicos previos que cada falante trae da sa
lingua materna poden ser unha axuda hora de descifra-lo significado dos
fraseoloxismos noutro idioma. Os exemplos extrados do noso corpus porn de
manifesto que no espaol e no alemn hai varias imaxes conceptuais coincidentes.
Piirainen (2001:152) considera que o parecido dos fraseoloxismos atpase mis na sa
estrutura interna e nas imaxes que evoca ca no plano da expresin. Piirainen (2001:160)
sinala, ademais, que as imaxes especficas para unha soa cultura son escasas.
Para busca-los exemplos prestamos unha especial atencin a aqueles subcampos que
estn relacionados co principio colaborador estudado por Grice (1975:45).
Dende a pragmtica xa se analizou en profundidade a existencia de numerosas
variables que determinan e inflen no discurso: o contexto fundamental, tanto a
situacin coma os diferentes interlocutores e o tipo de relacin que os une. Esta
relacin pode ser de familiaridade ou de distancia, segundo o grao de coecemento
mutuo, o afecto ou a simpata que tean os interlocutores uns cos coutros ou a relacin
de autoridade ou subordinacin entre eles. De tdolos xeitos, a pesar de que poida
existir mis ou menos conexin entre os diferentes suxeitos que participan no discurso,
podemos partir dun principio colaborador que se acha resumido nas mximas de Grice

(1975:41-58). Trtase dun acordo tcito entre os interlocutores, segundo o cal para que
unha conversacin sexa considerada boa ten que cumprir unha serie de factores. A
primeira das mximas a da cantidade e est relacionada coa informacin que se debe
dar. Suponse que esta debe ter unha extensin suficiente para que sexa completa, pero
tamn se ten que elimina-lo innecesario. A segunda mxima a da calidade, que se
refire a que a contribucin debe ser verdadeira. A mxima da relevancia pide que a
contribucin sexa pertinente e que se seleccione o que realmente de interese,
deixando de lado o superfluo; mentres que a mxima da modalidade esixe claridade,
orde e ausencia de ambigidades.
Un aspecto importante para tdolos subcampos o da perspectiva da que se parte, que
pode ser a do emisor ou a do receptor. Un bo exemplo para iso encontrmolo en Robles
i Sabater (2005:48) dentro do subcampo falar moito. Como mostra da perspectiva do
emisor srvese do fraseoloxismo alemn sich die Seele aus dem Leib reden (algo as
como falar a alma do corpo). O exemplo para a perspectiva do receptor jmdm. den
Kopf vollreden (encherlle a algun a cabeza falando). En mbolos dous casos tmo-
las metforas do envase e da direccionalidade. No primeiro caso, a direccin de
DENTRO A FRA e no segundo, de FRA A DENTRO. Isto as precisamente pola
perspectiva adoptada en cada caso.
2. Os subcampos CONCISIN / BREVIDADE, PROFUSIN e
FALAR MOITO en relacin co interlocutor
No subcampo profusin, topmonos coa imaxe conceptual de 'UNHA PERSOA
QUE FALA MOITO UN ANIMAL' (falar moito, ou ben, falar mis da conta dicindo
inconveniencias). Esta asociacin entre a persoa e o animal leva consigo unha
descualificacin implcita da persoa que non cumpre co negociado (non falar
demasiado) e supn, polo tanto, unha violacin da mxima de calidade. Tanto en
alemn coma en casteln se recorre para a comparacin loro, un animal que se
caracteriza por emitir sons repetitivos que carecen de significado (al. reden /
schwatzen/ plappern wie ein Papagei, es. hablar como un loro, hablar como una
cotorra, hablar como un papagayo). Noutros casos, en vez de nomea-lo animal
utilzase unha das sas partes para facer alusin a el: en al., bei jmdm. steht der
Schnabel nicht still (o peteiro [de algun] non para quedo) onde o peteiro substite a
boca. Aqu temos a imaxe dunha parte do corpo (a boca) que non para de moverse.
Algo similar acontece cando a cantidade se expresa por medio da metfora dunha
mquina que se caracteriza por ser rpida, eficaz e producir moito (non parar). A
arquimetfora que hai detrs destes fraseoloxismos co significado de falar moito e moi
rpido 'FALAR MOITO FUNCIONAR SEN DESCANSO' (Mellado Blanco
2010:21). De novo temos unha descualificacin coma no caso da comparacin cun
animal, pero aqu trtase dun obxecto. Encontramos exemplos como o al. jmds
Mundwerk steht nicht still (o aparato bucal non para). A palabra Mundwerk
recorda a outra parecida, Uhrwerk, que significa reloxo, un obxecto que, se funciona,
est sempre en movemento.
No al. wie ein Maschinengewehr sprechen vlvese referir abundancia e rapidez
utilizando a metralleta como imaxe, algo parecido que sucede no es. bombardear a

alg. con preguntas. En mbolos dous casos, a imaxe a dun obxecto agresivo co que se
ataca a outro individuo. No es. dar la brasa o lume o que fere e en dar la vara trtase
dun obxecto longo e duro que serve para mancar. A imaxe conceptual que hai detrs
'FALAR MOITO E DE FORMA INSISTENTE PERFORAR OU FERIR' (falar
moito para influr en algun, querer convence-lo emisor para que faga algo, falarlle a
algun moito e insistentemente sobre algo). Utilzase cando se fala moito e sobre todo
con demasiada insistencia molestando o interlocutor como no al. jmdn. ein Loch in den
Bauch fragen (preguntarlle [a algun] un burato na barriga) ou ben o al. jmdm. das
Ohr abkauen (morderlle a algun a orella) ou o es. comerle el coco a alg. Na
primeira locucin o burato aparece porque a insistencia das preguntas resulta tan
agresiva que perfora a barriga. A insistencia nestes casos debida a que o falante quere
extraerlle seu interlocutor informacin que este non quere dar, ou debida a que
desexa influr nel para que leve a cabo unha accin que de entrada non tia pensado
facer. Por iso o receptor adoita percibilo como algo agresivo.
Outra imaxe conceptual relacionada coa cantidade a de 'FALAR MOITO
CONTAR UNHA HISTORIA' ( falar moito desvindose do tema). Isto as debido
extensin das historias que non s informan, senn que describen e pranse en
numerosos detalles: al. erzhl (jmdm.) keine langen Geschichten (non me contes
historias longas). Aqu temos unha negacin e nstase falante a que sexa breve e
informe s do necesario, para non aburri-lo interlocutor con informacins peregrinas.
Detrs est ademais a idea de que o que se encontra no centro o relevante e aquilo que
se acha na periferia secundario. No exemplo son as informacins triviais as que se
apartan do tema principal do discurso.
Hai que destacar que, cando as historias son ficcionais, como sucede no caso dos
contos, en mbalas das linguas se achan preto da mentira. En alemn est o caso dos
Ammenmrchen (contos da ama) e en espaol os cuentos chinos, onde o inverosmil
se relaciona cun lugar remoto do que se descoece a cultura.
A extensin tamn se mostra coa imaxe de 'FALAR MOITO PERDE-LA FORMA'
(falar moito sen ser escoitado). No al. sich den Mund fusselig reden (falar de forma
que queda peluxe na boca) non s quere indicar que se fala moito, senn que o
discurso en van. Neste caso, o que incumpre o principio colaborador de Grice non o
que fala, senn o receptor que se nega a atender. O mesmo sucede en sich Fransen an
den Mund reden (algo as como rematar esfiandose [a boca]). Este fraseoloxismo
enlaza coa arquimetfora 'O PENSAMENTO UN TECIDO' que analiza Jkel
(2003:150). Este autor comenta respecto que esta metfora ontolxica un bo
exemplo para mostrar como converter algo abstracto como unha idea, en algo slido
como un tecido, o que lle axuda interlocutor a entendelo mellor apelando sa
experiencia sensitiva.
Varios fraseoloxismos estn vinculados co propio discurso e coa sa estrutura en
partes. Existe o consenso de que, por conte-la informacin principal, o corpo dun
discurso debera se-lo mis extenso, mentres que a introducin e a conclusin deberan
ser mis breves. Por iso atopamos fraseoloxismos como o al. sich (nicht lange) bei den
Prliminarien aufhalten, que significa non se deter en prembulos. No noso corpus,

estes fraseoloxismos encntranse no subcampo concisin / brevidade. Aqu temos a

imaxe conceptual de 'FALAR DE FORMA CONCISA CONCENTRARSE NUN
PUNTO', como no es. ir directamente al grano ou no al. auf den Punkt kommen. Estes
fraseoloxismos poden usarse para describi-lo tipo de discurso que trata o esencial de
forma clara, sen estenderse ou ben poden ser un convite interlocutor a ser mis breve
e suprimi-lo innecesario.
Preto desta imaxe conceptual estn outros fraseoloxismos relacionados cun mbito
mis xeral, como son o es. dar en en blanco e dar en la diana ou o al. ins Schwarze
treffen. Significan atinar e non estn relacionados necesariamente co campo lxico de
FALAR e CALAR, senn que teen un uso mis amplo.
A imaxe contraria tmola na arquimetfora 'O DISCURSO REPETITIVO UN
MOVEMENTO CIRCULAR', onde o circular vai asociado extensin: al. im Kreis
reden (falar en crculo). Ese movemento circular tamn se pode referir a unha
situacin paradoxal ou a algo que non encontra solucin, como o al. da beit sich die
Katze in den Schwanz (al morde o gato o propio rabo) ou o es. la pescadilla que se
muerde la cola, anda que estes fraseoloxismos se apartan do campo de FALAR e se
refiren a unha situacin mis xeral. Outra ocasin na que se recorre a esta imaxe
cando o falante non directo (es. hablar con rodeos).
A pesar dos numerosos exemplos nos que demasiada cantidade de producin verbal
est considerada como algo negativo, existe un subcampo dentro de falar moito con
connotacins mis positivas: o que recolle os fraseoloxismos que significan conversar
dilatadamente (es. echar una parrafada con alguien, darle a la sin hueso, estar de
chchara, estar de palique). Aqu, a cantidade de producin verbal relacinase cun
ambiente relaxado no que os interlocutores se senten cmodos e non necesitan medi-las
sas palabras nin organiza-lo seu discurso de forma rxida. Chama a atencin que haxa
un maior nmero de fraseoloxismos neste subcampo no casteln ca no alemn, xa que
isto se adoita expresar a travs de verbos especficos. Algns destes verbos son mis
neutrais como o caso de plaudern, mentres que outros, coma labern ou sabbeln, teen
unha connotacin negativa, de discurso necio. Sabbeln tamn pode significar botar
baba, o que intensifica a sensacin de rexeitamento.
Unha imaxe conceptual que encontramos en moitos fraseoloxismos alemns para
designar que se molesta a algun cun discurso necio : MOLESTAR A ALGUN
CUN DISCURSO NECIO ENGADIRLLE ALGO INNECESARIO OU ENCHELO
CON ALGO. Utilzanse imaxes que provocan sensacin de asco como o cuspe, ou ben
que causan risa por conter un elemento absurdo: engadirlle a algun por medio da fala
unha hamburguesa xeonllo, engadirlle a algun por medio da fala un borde s
xenitais ou engadirlle a algun por medio da fala un botn / unha chuleta meixela
(al. jmdm. eine Bulette ans Knie labern, jmdm. eine Kante an den Sack labern, jmdm.
einen Knopf an die Backe quatschen / labern / reden, jmdm. ein Kotelett an die Backe
labern / schwatzen / quatschen / sabbeln, jmdn. volllabern). Trtase de fraseoloxismos
que se utilizan nun rexistro informal e que son mis frecuentes entre os falantes mozos.
Estes fraseoloxismos alemns pertencen a dous subcampos: o que se refire a falar

moito en relacin cun interlocutor (o que acabamos de comentar) e o subcampo de

discurso necio, que trataremos a continuacin.
3. Os subcampos DISCURSO NECIO E/ OU INADECUADO e
DISCURSO OFENSIVO
Unha imaxe conceptual habitual que pertence a dous subcampos a da falta de
estrutura. Encontrmola relacionada coa cantidade e coa mxima da relevancia e da
modalidade que insta a ser ordenado e claro. No alemn temos ungereimtes Zeug
(daher)reden / sprechen (dicir cousas sen rima) que significa dicir cousas sen
sentido. A arquimetfora ligada a esta idea O DISCURSO NECIO BRANDO E /
OU AMORFO (palabras sen contido): al. Quark reden (Quark = requeixo), Kse
reden (Kse = queixo) ou ben Mist reden (Mist = esterco) ou Schei / Scheie
reden (= merda), onde entrara ademais o elemento da sucidade. Algo similar sucede en
O DISCURSO POUCO RELEVANTE AIRE. Cando no alemn se quere expresar
que algo carece de valor e insubstancial dise etw. ist nur heie Luft ([algo] s aire
quente). Isto est estreitamente ligado arquimetfora O DISCURSO SEN
CONTIDO BALEIRO, para a que temos como exemplos no al. nichts als leere
Worte (nada mis que palabras baleiras) ou no es. palabras de relleno, hablar/ decir
a humo de pajas.
Por tanto, a metfora do aire est presente nos fraseoloxismos que describen o discurso
necio, xa que o devandito elemento non ten unha forma definida e caracterzase por
non poder ser atrapado nin suxeitado e, en consecuencia, por carecer de consistencia.
Mais o aire ou o vento non s se relacionan co que non ten forma nin substancia, senn
tamn co voltil, aquilo que se esfuma e se perde. Esta idea est reflectida nos
fraseoloxismos onde aparece a palabra aire ou vento relacionada coa falta dun
interlocutor ou ben cun interlocutor pouco atento, que non escoita, como no al. in den
Wind reden (falarlle vento) ou no es. hablar al aire. Aqu a arquimetfora a de
FALAR SEN SER ESCOITADO MANDAR PALABRAS VENTO. Isto recorda
a paremia no casteln Las palabras se las lleva el viento, anda que mbolos dous
fraseoloxismos son distintos e, polo tanto, estamos ante un falso amigo. No primeiro
caso, destcase a falta dun interlocutor ou ben, como diciamos, a presenza dun
interlocutor que non escoita; no segundo faise mis ben alusin a que o que non est
impreso, o discurso oral, acaba esvandose. Esta imaxe procede do adaxio latino
Verba volant, scripta manent (As palabras lvaas o vento, mais o escrito
permanece.). Si son parcialmente equivalentes o al. ein Prediger / Rufer in der Wste
sein e o es. predicar en el desierto. No alemn temos un suxeito (o que predica) e no
espaol, non; pero en mbolos dous casos o significado que o discurso non encontra
resposta. Unha imaxe orixinal tmola no al. den Eindruck haben als redete man zum
Fenster heraus (te-la impresin como se se falase cara a fra da xanela). A imaxe
conceptual que hai detrs O DISCURSO NECIO FALAR BALEIRO. Algo
similar sucede en FALAR DE COUSAS INSUBSTANCIAIS PERDERSE NO
INFINITO como no al. sich ins Uferlose verlieren (perderse no que non ten beira).
Isto tamn o encontramos no al. nichts als Schall und Rauch sein (non ser mis que
son e fume), onde se poden aprecia-las imaxes do son e do fume que se esvaen.

moi frecuente a imaxe conceptual FALAR DE COUSAS INSUBSTANCIAIS

APARTARSE DUN CAMIO (es. irse por los cerros de beda, salirse por la
tangente, andarse por las ramas, salir por los de Pava, al. vom Thema abschweifen),
que est ligada arquimetfora A VIDA UN CAMIO. Segundo a anlise feita por
Kispl (2010:108), trtase da conceptualizacin metafrica mis frecuente no mbito
da VIDA.
No subcampo falar de xeito vaidoso e vangloriarse, abonda a imaxe conceptual de
FALAR DE XEITO VAIDOSO INFLARSE / ENGORDARSE OU BEN ESTAR
INFLADO / SER GORDO como no al. den dicken Max spielen, den dicken Wilhelm
spielen (xogar a se-lo gordo Max / Wilhelm) (en mbolos dous casos faise referencia
a un personaxe histrico que era rexente e tia autoridade), geschwollen reden (falar
inflado) ou den Mund zu voll nehmen (encher demasiado a boca). No al. ein
Schaumschlger sein (ser [unha persoa] batedora de escuma) faise alusin a un
botaporela. Neste caso, a imaxe da escuma est relacionada indirectamente co aire que
esta contn.
Dicir algo inapropiado no alemn tamn se asocia coa imaxe de queimarse: sich den
Mund / das Maul / den Schnabel verbrennen (queima-la boca / o focio / o peteiro).
Os fraseoloxismos que indican de forma mis clara o desencontro son aqueles
pertencentes campo do discurso ofensivo. Este campo foi analizado con detemento
por Toledo (2003) a travs dun estudo contrastivo do alemn e do casteln. Trtase do
subcampo coa connotacin mis negativa, xa que aqu transgrdese por completo o
principio de colaboracin. o caso de desencontro mis manifesto, onde a agresividade
non camuflada ou controlada, senn que as palabras pretenden ferir, polo que non
casual que se utilicen metforas como as armas, o veleno ou a tortura. Dentro do
discurso ofensivo encontramos, ademais, moitas metforas relacionadas coa loita. Isto
as porque se parte da concepcin mis ampla de A VIDA LOITA (Kispl
2010:212), extrapolndoa mbito do discurso.
En AS PALABRAS OFENSIVAS SON ARMAS OU INSTRUMENTOS, como no
es. tener la lengua afilada, al. eine spitze Zunge haben, eine scharfe Zunge haben, o
afiado evoca un coitelo ou unha espada. Nestes casos, trtase dunha caracterstica da
persoa, diferenza doutros exemplos, que van mis unidos crtica ou aldraxe, como
no es. darle caa a alg. ou no al. seine Giftpfeile abschieen, (wieder einmal/) sein
Gift verspritzen (dispara-las sas frechas velenosas ou salpicar con veleno). A
arquimetfora AS PALABRAS OFENSIVAS SON FORMAS DE TORTURA vese
reflectida no al. jmdn. auf die Folter spannen, jmdn. zappeln lassen, no es. despellejar
vivo a alg., sacarle a alg. la piel a tiras e, no dejar hueso sano. Dentro do mbito do
desencontro temos ademais as arquimetforas O AGRESIVO QUENTE, al. jmdn.
schmoren lassen (deixar a algun cocer a lume lento) ou o es. poner a caldo e
DISCUTIR UNHA GUERRA no al. eine Schimpfkanonade loslassen.
Timofeeva (2007:1031-1033) resalta que determinadas imaxes son utilizadas para
mostra-los sentimentos de vergoa, noxo ou rexeitamento que xeran determinadas
situacins desagradables. Estas imaxes parten do coecemento do mundo que teen os
falantes que, por exemplo, relacionan o chan co que est abaixo. A arquimetfora coa

que nos atopamos nestes fraseoloxismos que O MALO EST ABAIXO, no al.
jmdn. in Grund und Boden reden (falar a algun chan) ou jdn. herunterputzen
(coloquial); no es. poner a alg. por los suelos, poner a alg. a caer de un burro.
Tamn pertence coecemento do mundo saber que o lodo, a merda ou o po estn
unidos sucidade. Por iso, a arquimetfora que se deriva disto AS PALABRAS
OFENSIVAS SON SUCIAS: no al. eine Dreckschleuder sein (ser unha catapulta de
sucidade), ein grobes/ ungewaschenesMundwerk haben (te-la boca sen lavar),
parecido es. tener la boca sucia, al. jdn. durch den Dreck ziehen (arrastrar a algun
pola sucidade). jmdn. durch den Dreck ziehen, jmdn. in den Staub ziehen (arrastrar a
algun lixo), jmdn. durch den Schmutz ziehen (arrastrar a algun pola sucidade) ou
ben no eufemismo jmdn. durch den Kakao ziehen (arrastrar a algun polo cacao), o
es. hablar/ decir/ echar pestes de alguien, cubrir de fango a alg., cubrir de lodo a alg.
4. O subcampo DISCURSO ADECUADO
Os fraseoloxismos que reflicten mellor o encontro son aqueles referidos bo discurso.
Este ten que ver coa elocuencia, a graza e o enxeo (es. tener mucha labia), coa
desenvoltura (es. tener facilidad de palabra), coa empata cara interlocutor e a
capacidade para escoita-los demais, coa claridade e a organizacin e cun coecemento
en profundidade do tema que un se refire. Un fraseoloxismo que resume varias destas
caractersticas hablar como un libro abierto, que significa falar moi ben, con
perfeccin e claridade (Seco 2004), parecido fraseoloxismo alemn reden wie ein
Buch, que non se debe confundir con outro similar wie ein offenes Buch sein, que non
pertence campo de FALAR e que se refire a unha persoa aberta, de intencins doadas
de ver.
O bo discurso tamn est moi ligado retrica que Seco (2004) define como a Arte de
ben dicir, de dar linguaxe escrita ou falada eficacia bastante para deleitar, persuadir
ou conmover, como ben se pode observar no es. tener mucha retrica ou tener buen
pico. Neste subcampo encontrmonos ademais con arquimetforas como O
DISCURSO COIDADO VAI PROFUNDIDADE cando algun intenta analiza-las
cousas detidamente e de forma meticulosa: es. ir al fondo de la cuestin ou o al. den
Dingen auf den Grund gehen. Como ademais do fondo tamn importa a forma, temos a
imaxe conceptual de O BO DISCURSO EST BEN VESTIDO (al. etw. in schne
Worte kleiden vestir algo en bonitas palabras).
A arquimetfora O BO DISCURSO ALGO VALIOSO reflctese no es. tener un
piquito de oro. En alemn, en cambio, hai un exemplo que, primeira vista, pode
parecer similar, Gold in der Kehle haben (ter ouro na garganta), pero trtase dun
falso amigo, xa que o seu significado o de cantar moi ben. Si coinciden en presenta-lo
ouro, un metal precioso, como exemplo de algo que ten valor. Esa idea do excepcional
encontrmola tamn en O BO DISCURSO ALGO FRA DO COMN al. mit
Engelszungen reden (falar con lingua de anxo) ou o es. tener don de palabra.

5. Os subcampos FALAR CON CLARIDADE e FALAR CON

POUCA CLARIDADE
A mxima da modalidade esixe claridade, orde e ausencia de ambigidades. Isto
correspndese no noso corpus cos subcampos falar con claridade e falar con pouca
claridade. Aqu onde nos encontramos coa maior parte dos casos ambiguos, dicir,
diferentes fraseoloxismos dun mesmo campo que unhas veces teen connotacins
positivas e outras negativas. Isto s veces dbese a motivos persoais ou culturais: hai
culturas mis dadas a un tipo de comunicacin mis directa e outras que valoran mis a
comunicacin indirecta. Segundo a personalidade de cada un (mis extravertida ou
introvertida), elxese ou prefrese unha comunicacin mis aberta e clara ou mis
diplomtica e prudente. A claridade, describi-las cousas tal como son e o ser directo
van unidos; por iso, fraseoloxismos como o es. llamar a las cosas por su nombre, al
pan, pan; y al vino, vino ou o al. das Kind beim Namen nennen (chama-lo neno polo
seu nome) significan falar claro.
En xeral, valrase positivamente a comunicacin aberta cando est relacionada coa
veracidade, al. den Mund am richtigen Fleck haben (te-la boca na mancha = lugar
axeitado), es. sin trampa ni cartn e, de forma negativa cando se destaca a falta de
prudencia ou de tacto. Os fraseoloxismos es. no tener pelos en la lengua, al. Haare auf
den Zhnen haben conteen unha imaxe parecida (pelos na lingua e pelos nos dentes),
pero son falsos amigos, xa que o caso espaol pertence campo onomasiolxico
FALAR e o segundo est relacionado coas EMOCINS e, neste caso, a clera utilzase
para designar unha persoa iracunda.
Nos fraseoloxismos jmdm. etw. glatt ins Gesicht sagen e es. espetarle a alg. algo en la
cara temos a mesma imaxe conceptual: O DISCURSO DIRECTO FRONTAL. A
verdade pode estar asociada valor e decisin, propiedades que adoitan estar unidas
corazn **(Mellado Blanco 2004:111): al. aus seinem Herzen keine Mrdergrube
machen (non facer do corazn unha gorida de asasinos), das Herz in der Hand tragen
(leva-lo corazn na man), es. con el corazn en la mano, al. Hand aufs Herz (man
corazn) ou o es. con la mano en el corazn, como mostra de confianza e sinceridade.
A mido, o campo da verdade asciase coa luz. O esquema conceptual que est por
baixo diso o de A VERDADE LUZ e O SABER LUZ. Pero non sempre esa
verdade algo transcendental e valioso. En moitos casos, a imaxe da luz est
relacionada coa funcin de revelar unha informacin escondida ata ese momento.
Exemplos: al. etw. ans (Tages-)Licht bringen, etw. an den Tag bringen, die Sonne
bringt es an den Tag, es.: sacar algo a la luz, salir algo a la luz. Tamn temos
exemplos nos que a luz un foco (Schlaglicht) ou un reflexo de luz coma no faro que
aparece s durante un espazo de tempo: al. etw. ans Licht zerren, ein Schlaglicht /
Streiflicht auf jmdn. / etw. werfen. En mbolos dous casos, as connotacins que recibe a
luz son de agresividade. Esta luz non ilumina, senn que pretende mostra-lo oculto e
levalo mbito pblico. A valoracin destes fraseoloxismos depende moito do
contexto, da informacin ou da verdade que se revela, de se haba desexo de ocultala
ou non, e do punto de vista. En numerosas ocasins estes fraseoloxismos aparecen na
prensa cando se comenta unha situacin na que algo privado foi desvelado (casos de

corrupcin, infidelidade, etc.). A perspectiva a dos xornalistas que se alegran de

destapa-lo que consideran desprezable ou que, simplemente alimenta o morbo dos seus
lectores, pero tamn hai contextos mis privados nos que o que se descobre un
segredo.
A comunicacin aberta en xeral est representada por metforas de APERTURA e de
falta de envase. As cartas destapadas aparecen en varias linguas europeas como
mostra desa apertura, de confianza e de xogo limpo, al. die Karten (offen) auf den
Tisch legen/ die Karten offen legen, es. mostrar las cartas, poner las cartas sobre la
mesa. Cando a claridade significa franqueza, hai a asociacin de falar na lingua
materna ou segundo o coecido. Como xa sinala Aznrez Maulen (2006:142), a
claridade relacinase coa utilizacin dunha variedade coloquial que se considera a
mis accesible para todos, dicir a que todos entenden: no es. hablar en romance (na
Idade Media a lingua romance opoase lingua latina, considerada mis culta pero
menos familiar), hablar en romn paladino, hablar en cristiano (aqu o familiar
identifcase coa relixin cristi), no al. das / etw. heit auf gut deutsch (isto quere dicir
en bo alemn), mit jmdm. deutsch reden (falar con algun alemn), o que equivale a
falar de forma clara e intelixible. Pola contra, falar noutra lingua facelo de forma
pouco clara ou difcil de entender, como por exemplo no es. hablar en chino. O
fraseoloxismo alemn etw. kommt einem Spanisch vor (resultarlle espaol [algo a
algun]) significa parecerlle algo estrao a un, polo que unha vez mis se estableceu
unha relacin entre outra lingua e o incomprensible. Pero neste caso o que resulta
estrao unha situacin e non a forma de falar ou o contido dun discurso. Isto vn dos
tempos nos que Carlos V, emperador do Sacro Imperio Romano Xermnico (1520-
1558), coecido en Espaa como Carlos I (rei de Espaa 1516-1556) chegou pazo
con costumes descoecidos e difciles de comprender para o pobo alemn. O mesmo
sucede no al. etw. sind fr jmdn. bhmische Drfer (algo son pobos bohemios). Nos
tempos do imperio austrohngaro haba partes de Bohemia (como os Sudetes) nas que
se falaba alemn, mentres que noutras predominaba a lingua eslava (o checo), polo que
s alemns que pasaban por al resultballes imposible de entender, por pertenceren a
outra familia lingstica (Rhrich 1994).
6. Conclusin
A escritora Carmen Martn Gaite (2000:23) escriba no seu ensaio La bsqueda de
interlocutor:
La capacidad narrativa, latente en todo ser humano, no siempre y cada vez
menos encuentra una satisfactoria realizacin en la conversacin con los
dems () entre otras cosas (), porque tampoco somos siempre capaces de
mantener en un punto idneo de tensin la rienda de nuestros humores, que con
tanta frecuencia se destemplan.
Isto puidmolo ver reflectido na nosa anlise fraseolxica, onde nos chamou a atencin
que moitos dos fraseoloxismos analizados mostran o incumprimento das mximas de
colaboracin de Grice. O desencontro , polo tanto, unha realidade dentro da
comunicacin humana, pero, sobre todo, cando se d este caso, existe ademais unha

vontade de expresalo, por exemplo, a travs dos fraseoloxismos. Isto as porque se

tende a sublia-lo negativo, especialmente na fraseoloxa. Como recorda Fleischer
(1997:179), os fraseoloxismos aparecen con frecuencia relacionados co comportamento
humano e atribenlle a este determinadas valoracins. O entusiasmo, a popularidade, a
sabedora, a apertura e a rapidez adoitan ser consideradas de forma positiva; mentres
que o engano, o desprezo, a fanfurriada, a demencia, o esgotamento, a enfermidade e
o fracaso se valoran negativamente. Todas estas caractersticas poden ir asociadas
discurso e estar relacionadas co encontro ou co desencontro entre persoas. En xeral,
podemos afirmar que o ser humano crea mis fraseoloxa a partir do problemtico que
do que funciona correctamente, seguramente por desexar resolvelo ou cambiar algo.
O noso estudo interlingstico tamn nos mostrou que anda que dentro de cada
exemplo as imaxes poidan cambiar, adoitan coincidi-las imaxes conceptuais, sobre
todo nas linguas pertencentes a un mbito cultural como o europeo. Trtase dos
chamados europesmos ou interfraseoloxismos. Outro caso o dos universais
lingsticos (como no mbito dos somatismos) onde as coincidencias se dan por teren
os seres humanos unhas mesmas caractersticas corporais. Pero, a pesar de tdalas
coincidencias e similitudes, debemos ser cautos, xa que moitas veces se require un
coecemento cultural previo para descifrrmo-los fraseoloxismos. Existen bastantes
equivalencias parciais, pero non podemos esquecer que son menos frecuentes as
equivalencias plenas (Dringer 2008:84, Segura Garca 1998:164). Por iso de
especial interese o caso dos falsos amigos, tanto para o mbito da traducin coma para
a aprendizaxe e o ensino de idiomas, xa que estes son a causa de numerosas confusins
e mesmo de desencontros entre os distintos interlocutores.
Os malentendidos adoitan darse sobre todo naqueles casos nos que hai unha similitude
na imaxe conceptual, pero unha diferenza no significado. encontrarse o aprendiz
dunha lingua cunha imaxe coecida, baixa a garda e supn que significa o mesmo ca
no seu idioma (como sucede en numerosos outros fraseoloxismos). Pero a idea comn
de que unha imaxe vale mis que mil palabras resulta ser aqu unha trampa, xa que, a
pesar dos parecidos, a mesma imaxe pode ir asociada a algo moi diferente en cada
cultura.
AZNREZ MAULEN, Mnica (2006): La fraseoloxa metalingstica con verbos de
lengua en espaol actual. Frankfurt am Main: Peter Lang.
BARNOV, A. e DOBROVOLSKIJ, D. (2009): Aspectos tericos da fraseoloxa.
Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en
Humanidades.
COENEN, Hans Georg (2002): Analogie und Metapher. Grundlegung einer Theorie
der bildlichen Rede. Berlin / New York: De Gruyter.
DRINGER, Bjrn (2008): Phraseologie: Probleme der bersetzbarkeit (deutsch-
spanisch). Saarbrcken: VDM Dr. Mller.
ETTINGER, Stefan (1994): Phraseologische faux amis des Sprachenpaares
Franzsisch- Deutsch, en SANDIG, Barbara (ed.): Europhras 92. Tendenzen

der Phraseologieforschung. (Col. Studien zur Phraseologie und

Parmiologie). Bochum: Brockmeyer.
FLEISCHER, Wolfgang (1997): Phraseologie der deutschen Gegenwartsprache,
Tbingen: Max Niemeyer.
GRICE, Herbert Paul (1975): Logic and conversation, en COLE, P. e MORGAN, J.
(eds.): Syntax and semantics 3. New York: Academic Press, 41-58.
HALLSTEINSDTTIR, Erla (2011): Aktuelle Forschungsfragen der
deutschsprachigen Phraseodidaktik, en Linguistik online 47, 3.
http://www.linguistik-online.de/47_11/hallsteinsdottir.html.
HIRSCHFELD, Ursula (1996): Der Ton macht die Musik. Phonetik und
Phraseologie, en Fremdsprache Deutsch 15, 31-35.
JKEL, Olaf (2003): Wie Metaphern Wissen schaffen. Die kognitive Metapherntheorie
und ihre Anwendung in Modell-Analysen der Diskursbereiche Geistesttigkeit,
Wirtschaft, Wissenschaft und Religion. Schriftenreihe PHILOLOGIA, Band
59. Hamburg: Dr. Kova.
KISPL Tams (2010) Die metaphorische Konzeptualisierung des menschlichen
Lebens in deutschen Idiomen. Szeged: University of Szeged.
http://doktori.bibl.u-szeged.hu/791/
KHN, Peter (1996): Redewendungen- nur im Kontext! Kritische Anmerkungen zu.
Redewendungen in Lehrwerken, en Fremdsprache Deutsch 15,10-16.
LAKOFF, George; JOHNSON, Mark (1980): Metaphors We Live By. Amsterdam /
Philadelphia: Chicago University Press.
LGER, Heinz- Helmut (2004): Idiomatische Kompetenz ein realistisches Lernziel?
Thesen zur Phraseodidaktik. Beitrge zur Fremdsprachenvermittlung,
Sonderheft 7, 121-169.
MARTN GAITE, Carmen (2000): La bsqueda de interlocutor. Barcelona:
Anagrama.
MELLADO BLANCO, Carmen (2004): Fraseologismos somticos del alemn,
Frankfurt am Main: Peter Lang.
MELLADO BLANCO; Carmen; BUJN Patricia; HERRERO KACZMAREK,
Claudia; IGLESIAS IGLESIAS, Nely; MANSILLA PREZ, Ana (2010): La
fraseologa del S.XXI. Nuevas propuestas para el espaol y el alemn. Berlin:
Frank &Timme.
PIIRAINEN, Elisabeth (2001): Falsche Freunde in der Phraseologie: Versuch einer
Modellierung, en NIKULA, Henrik; DRESCHER, Robert (ed.): Lexikon und
Text. (Beitrge auf der 2. Tagung zur kontrastiven Lexikologie, Vaasa 7.-
9.4.2000.). Vaasa: Vaasan Yliopiston Julkaisuja, 151-169.
RICKHEIT, Gert; STROHNER, Hans (1993): Grundlagen der kognitiven
Sprachverarbeitung. Stuttgart: Francke.
ROBLES I SABATER, Ferran (2005): Aproximacin a la fraseoloxa metalingstica
del alemn. Las locuciones verbales con reden, sagen y sprechen, en
Anglogermnica Online, 2005,43-64.
http://anglogermanica.uv.es:8080/Journal/Viewer.aspx?Year=2005&ID=roble
s.pdf

SEGURA GARCA, Blanca (1998): Kontrastive Idiomatik: deutsch-spanisch.

Frankfurt am Main: Peter Lang.
TIMOFEEVA, Larissa (2007):Sobre la traduccin de la fraseoloxa: un enfoque
pragmtico, en Interlingstica 17, 2007,1029-1038.
TOLEDO, Emilio (2003): Vergleichende Phraseologie der spanischen und der
deutschen Sprache. Untersuchungen anhand einer Auswahl verbaler
Phraseologismen mit der allgemeinen Bedeutung Angriff auf eine Person.
Hamburg: Dr. Kova.
ZYBATOW, Lew (1998): bersetzen von Phraseologismen oder was bringt die
kognitive Linguistik dem bersetzer?, en WIRRER, Jan: Phraseologismen in
Text und Kontext. Bielefeld: Phrasemata,149-167.
Dicionarios:
DORNSEIFF, Franz; QUASTHOFF, Uwe (2004): Der deutsche Wortschatz nach
Sachgruppen. Berlin: Walter de Gruyter.
DUDEN 11, Redewendungen. Wrterbuch der deutschen Idiomatik. Mannheim:
Dudenverlag, 2008.
RHRICH, Lutz (1994): Lexikon der sprichwrtlichen Redensarten. Freiburg:
Editorial Herder.
SCHEMANN, Hans (1989) Synonymwrterbuch der deutschen Redensarten. Straelen:
Straelener Manuskripte.
SECO Manuel; ANDRS, Olimpia; RAMOS, Gabino (2004): Diccionario
fraseolgico documentado del espaol actual. Madrid: Aguilar.

Ins Lareo. Colocacins con make, take e do + nome nun corpus do sculo XIX de textos ingleses cientficos e literarios escritos por
mulleres
Colocacins con make, take e do + nome nun corpus do

sculo XIX de textos ingleses cientficos e literarios escritos
por mulleres 1
Ins Lareo2
Universidade da Corua
Este traballo cntrase no uso das colocacins formadas polos verbos make, take e do e un nome
en textos escritos por mulleres nacidas e educadas en Norte Amrica e Reino Unido no sculo
XIX. O obxectivo principal do estudo comparar dous xneros ben diferenciados, como son o que
forman, por un lado os textos literarios e, polo outro, os textos cientficos. mesmo tempo
quixemos centrarnos s en textos escritos por mulleres porque esta variable, o sexo, tirou
resultados interesantes en anteriores investigacins. Restrinximos a investigacin a estes tres
verbos por ser os mis utilizados. O noso obxectivo observar unha serie de variables
extralingsticas para ver como inflen no uso das colocacins nesta poca ou se se poden
considerar relevantes dalgunha maneira. Entre as variables observaremos o xnero: ficcin ou
ciencia; o perodo: de 1800 a 1900; a orixe das autoras: Irlanda, Inglaterra e Estados Unidos; a
idade das autoras hora de publicar o libro e o tipo de texto do que proceden (cartas, ensaios,
tratados ou libros de texto). Para obter os datos da investigacin utilizaremos dous corpus: un de
textos de ficcin, que incle novelas escritas por mulleres e outro de textos cientficos (o Corua
Corpus (CC)). Do CC seleccionamos s mulleres que publicaron textos da rama de ciencias
naturais. Dentro deste eido, os textos pertencen s seccins de ciencias da vida e de astronoma.
Palabras clave: historia da lingua, linguaxe cientfica, xnero, colocacin, verbos de apoio.
This work studies the use of collocations formed by the verbs make, take and do followed by a
noun in nineteenth century English in texts written by English-speaking women, born and grown up
in North America and the United Kingdom. The aim of this study is to compare two different
genres, fiction and science. We have focused our attention only on texts written by women
because this parameter, sex, has shown interesting results in previous studies. We have limited
this study to the search on these three verbs because they are the most widely used. Our aim is to

1
Traducin de Marta Arajo Gonzlez e Samuel Snchez Gonzlez .
2
Este traballo levouse a cabo grazas apoio da Universidade da Corua, da Xunta de Galicia, a travs do
contrato ngeles Alvario, e do Ministerio de Ciencia e Innovacin (FFI2008-01649/FILO).

mulleres
use a variety of extralinguistic parameters to study their influence on the use of collocations in the
period under survey, or if they can be considered somehow relevant. The parameters applied will
be: genre (fiction and science), time-span (from 1800 to 1900), origin of the authoresses (England,
Ireland and United States), age of the author when the work was published, and text-types they
represent (letters, essay, treatise, text-book). To obtain our data two different corpora will be used:
a fiction corpus, that includes novels written by women and a scientific corpus (the Corua Corpus
(CC)). From the CC we have selected only works written by women that belong to the field Natural
sciences. Within this field, the works belong to the Life Sciences and Astronomy sections.
Keywords: language history, scientific language, genre, collocation, support verbs.
1. Introducin
Este traballo centrase no estudo dun elemento lingstico nun corpus de textos escritos
en ingls por autoras nativas no sculo XIX. O noso foco de interese son as colocacins
formadas polos verbos make, take e do seguidos dun nome e a sa utilizacin nun
corpus de textos de ficcin (exemplos (1) a (3) e de textos cientficos (exemplos (4) a
(6))3. Decidimos seleccionar s obras escritas por mulleres polos motivos que se
comentan no apartado 2. As mostras do corpus de ficcin seleccionronse de entre as
que formaban o corpus utilizado en Lareo (2009a) e as do corpus cientfico de das das
seccins do Corua Corpus, (CC) proxecto que comentaremos con brevidade a
continuacin.
(1) [] that Mary could not all at once return it, without <making> some
sensation among the workwomen (Gakell 1849)
(2) [] the light-coloured lashes be lifted a second and a blue eye, glancing out
from under the screen, will <take> its brief, sly, searching survey (Bront 1857)
(3) [] but as she invariably gets her exercises, of every description, <done>
by a fellow pupil (Bront)
(4) []the lapse of many years seems to <make> no change in its appearance
(Pratt 1840)
(5) [] they however <took> note of a certain whitish spot on the planet's disc
(Clerke 1893)
(6) [] what wonders <does> the microscope (Wakefield 1816)
O Corua Corpus of English Scientific Writing (CC) un proxecto que est levando a
cabo o grupo Research Group of Multidimensional Studies in English (MuSTE) da
Universidade da Corua. A nosa intencin compilar un corpus de textos cientficos
escritos en ingls por autores nativos desa mesma lingua entre 1700 e 1900. O fin
principal co que est sendo compilado este corpus o de realizar investigacins
lingsticas e sociolingsticas.
3
Trtase dun estudo cuantitativo no que se extraeron un total de 737 colocacins entre ambos os crpora (ver
Tboa 3).

mulleres
O corpus segue uns determinados criterios de compilacin que afectan as disciplinas

seleccionadas dentro do marco cientfico, a orixe e o sexo dos autores, o ano de
publicacin, e o tipo de texto, a edicin, o nmero de palabras da mostra, etc. No
referente s disciplinas utilizamos a clasificacin da UNESCO para as ramas da ciencia
e da tecnoloxa publicada en 1978 e que recolle seis campos ben diferenciados.
Centrmonos en dous deses campos, perfectamente delimitados en forma e contidos,
como son as humanidades e as ciencias naturais. Ata estes momentos contamos no
noso corpus coas seguintes ramas ou disciplinas: filosofa, historia, astronoma,
qumica, ciencias da vida e fsica.
Ademais da antigidade dos textos e da condicin de que os autores recibiron a sa
educacin nun pas de fala inglesa como Estados Unidos ou Reino Unido, xa que os
principais usuarios do corpus son fillogos de lingua inglesa, o sexo dos autores
supuxo un desafo hora de completar o traballo. Conscientes do papel da muller
tamn neste campo quixemos que a muller se vexa dignamente representada no noso
corpus, criterio de seleccin que nos ocasionou bastantes problemas tratarse de textos
relativos s ramas cientficas dun perodo anticipado, momento no que a muller
intentaba ocupar un lugar no campo da ciencia 4.
O uso de colocacins un dos temas de estudo no CC, sobre todo se temos en conta
que, a pesar de existiren na maior parte das linguas, o seu uso cotin e estendido unha
caracterstica da lingua inglesa, como sinalan Olsson (1961:229), Rensk (1964:291),
Downing (1982) ou Allerton (2002). En moitos casos explicouse o seu uso frecuente
como indicador da linguaxe coloquial. Neste senso Dixon (1992) resalta funcins
estilsticas como son, na sa opinin, que este tipo de construcins levan unha carga de
amizade e intimidade que se atopan mis a mido no estilo coloquial ca no formal
(Poutsma 1926; Curme 1947; Wierzbicka 1982). En Dirven e Geiger (1989:46) flase,
incluso, da sa extremada frecuencia na lingua falada, mentres que Biber et al.
(2000:1028-1029) contradn esta opinin basendose nos resultados da sa
comparacin entre a lingua falada e escrita. De feito, en contra das opinins
precedentes, anda que admiten que have se emprega nun estilo mis coloquial, Biber et
al. falan deste uso dos verbos make, have e take, de feito, moito mis frecuente no
rexistro escrito e concretamente nas noticias e na prosa acadmica. Atopamos opinins
similares en Nickel (1968:2), Stein (1991) ou Wotjak (1998:267), entre outros. Para o
perodo anterior a 1800 e basendose de novo no seu aspecto coloquial Dixon (1992)
explica a escaseza destas construcins na literatura porque esta non reflecta este uso
coloquial da lingua. Non obstante, os estudos de pocas anteriores no
desenvolvemento da lingua coma o de Claridge (2000:174, 192, 197), onde se
4
As mulleres que se incluron no CC son moitas delas pioneiras no mundo cientfico. O campo cientfico nos
sculos XVIII e XIX abarcaba disciplinas que hoxe en da ningun considerara como ramas da ciencia
(por exemplo a astroloxa ou a alquimia), pero que si o eran en tempos pasados. Por este motivo poida
que algns dos escritos non sexan considerados hoxe en da como representativos de textos cientficos,
ben por non mostraren un suficiente contido cientfico ou por iren dirixidos a unha audiencia xuvenil,
coma o texto de Priscilla Wakefield (1816). Non obstante, se queremos ser fieis momento que estamos
estudando, as obras destas mulleres deben ser tamn valoradas como parte dos escritos que pertencan a
ese campo.

mulleres
comparan ademais os seus resultados cos obtidos por Hiltunen (1999) e Kyt (1999)
(todos sobre o perodo anterior noso, dicir, no Ingls Moderno ***Prematuro, pero
con diferentes corpus) concle que, nese momento, exista unha preferencia no uso
destas combinacins polos contextos mis formais e o rexistro escrito, pero mesmo
tempo tamn polos textos con dilogos. Kyt (1999) tamn obtn uns resultados
similares, dos que colixe que se utilizan igualmente no estilo persoal e no formal. No
tocante seu uso, nos textos de ficcin a partir de 1800, Strang (1986) afirma que a
partir dese momento a literatura se volve mis coloquial, opinin que concorda con
Dixon (1992), feito que favorece o rpido ascenso destas construcins, debido seu
carcter tamn coloquial.
Partindo das opinins expostas por estes autores para os perodos anterior e posterior
que analiza este artigo, observaremos, a travs dos resultados obtidos do noso corpus,
se na seleccin de mostras de textos relacionados co mundo da ciencia se fai un maior
uso destas colocacins ou se, pola contra, se obteen mis resultados na parte de
ficcin. No tocante discusin de se eran ou non representativas do estilo coloquial,
nese momento, observaremos en que tipo de textos se acadan mis resultados. A travs
dos datos obtidos poderemos comprobar se o matiz coloquial que lle adxudican algns
autores se sostn ou se, pola contra, como expoen outros traballos, obtemos mis na
parte da ciencia que na da ficcin. Por outro lado clasificamos os textos cientficos
segundo o grao de especializacin que mostran para comprobar se este sera tamn un
parmetro decisivo do seu uso, obtendo menos resultados nos textos cun maior grao de
especializacin.
Dentro das variables analizadas atopase tamn a orixe das autoras, concretamente
Estados Unidos, Inglaterra e Irlanda5. Anda que non localizamos estudos previos que
analicen esta variable, parcenos que os resultados poderan axudar a esclarecer se esta
variable debera terse en conta hora de falar do uso destas colocacins en diferentes
tipos de textos. A inclusin de textos con autoras de orixe irlands permtenos
comprobar se estes seguen a ser os que mis colocacins utilizan, como se constatou en
estudos anteriores. Por ltimo, tamn se comprobar o parmetro idade, anda que
tampouco o tiveron en conta outros investigadores deste tema. Partimos da premisa de
que no sculo XIX o uso de colocacins era un signo de modernidade non moi ben
aceptado polas clases altas como expn Bailey (1999) e das opinins de Philips e
Reynolds (1988:71-72), sobre o uso de variables lingsticas mis formais e vistas
como mis correctas por todos pola parte das mulleres, as coma as de Milroy et al.
(1994), sobre o papel da muller como creadora de formas de prestixio e de normas, o
das de Labov (1991), que chega conclusin de que as mulleres son moito mis
innovadoras cs homes en cuestins lingsticas. Comprobarase, entn se as autoras
5
As autoras seleccionronse de dous corpus diferentes nos que se incluan tanto cientficas do Reino Unido
coma dos Estados Unidos. Como a data de publicacin dentro do perodo se utilizou tamn como
variable, tratouse de que tanto os textos de ficcin coma os correspondentes textos cientficos se
publicasen en datas moi prximas. Esta seleccin motivou que unha das autoras do corpus cientfico sexa
americana, dado que esta era a nica posible para seleccionar pola data. Dentro da zona europea para a
adscricin da procedencia das escritoras non se tivo en conta o lugar de nacemento senn o lugar que
puidese ter mis influencia na adquisicin dos hbitos lingsticos.

mulleres
mis novas utilizan mis este recurso cs mis maduras. considerarse o seu uso un
signo de modernidade, sera mis fcil que as mis novas o incorporasen con mis
rapidez seu propio idiolecto, mentres que as mis maduras resistiranse mis a esta
nova tendencia.
2. Descricin do corpus e metodoloxa
O esquema que seguir o traballo ser o seguinte. Este apartado dedicarase a describir
os crpora utilizados para o traballo. O apartado 3, tipo de colocacin no que xa nos
centramos. No punto 4 exporanse os resultados da nosa busca centrndonos nos
seguintes puntos: diferenzas entre ciencia e ficcin; distribucin dentro do perodo;
distribucin tendo en conta se o texto mis ou menos formal; orixe das autoras e
distribucin xeogrfica; por ltimo, relacin entre a idade e o nmero de colocacins; e
resultados individuais dos tres verbos analizados.
Para obter os datos deste estudo utilizamos un corpus cun cmputo total de palabras de
343.948 (300.631 de ficcin e 43.317 de ciencia). O corpus est formado por das
partes ben diferenciadas extradas sa vez de dous crpora mis amplos. A parte da
ficcin contn mostras de novelas inglesas utilizadas con anterioridade para a busca de
colocacins (Lareo 2006, 2009a). A parte cientfica confrmana textos en ingls
pertencentes s corpus CETA (Corpus of English Text on Astronomy) e CELiST
(Corpus of English Life Sciences Texts), ambos os subcorpus do Corua Corpus. Tanto
a parte literaria coma a cientfica restrnxense sculo XIX e os textos foron
publicados entre 1812 e 1894. Anda que o total de palabras includas en cada parte do
corpus non a mesma, os resultados normalizronse a 10.000 para obter as unhas
cifras que se puideran comparar6.
A decisin de inclur s traballos escritos por mulleres, anda que non temos
coecemento doutros autores que trataran este aspecto previamente con relacin tema
proposto, dbese a que este parmetro tirou resultados interesantes en estudos
anteriores (Lareo 2009a). Polo tanto, para obter una comparacin ms fidedigna, xa que
este parece un punto importante no que se refire uso das colocacins, decidimos non
engadir unha variable que puidera desvirtuar os datos e, seguindo as ideas expostas por
Holmes (1999:462) con respecto influencia do sexo do falante hora desenvolver e
utilizar un modelo de lingua diferente, centrmonos s en mulleres.
O corpus de textos literarios incle novelas escritas por mulleres no Reino Unido no
sculo XIX. Na Tboa 1 inclense datos biogrficos e bibliogrficos de textos e
autoras, comezando polo nome da novelista, a sa orixe7 ou onde adquiriu os seus
6
Debido a que o noso corpus se compilou con mostras extradas de dous crpora xa existentes, o cmputo de
palabras de cada mostra diferente, oscilando entre as 75.000 palabras para as mostras de ficcin e
arredor de 10.000 para as de ciencia. Anda que se extraeron todos os exemplos localizados no corpus, a
normalizacin a 10.000 palabras ( dicir, cantos resultados obteramos en cada mostra se todos tiveran
10.000 palabras), necesaria para poder comparar crpora con tamaos diferentes (ver Tboa 3).
7
Como se apuntou na nota 4 coa orixe non nos referimos a onde naceu senn lugar que puido influr mis
na adquisicin dos seus hbitos lingsticos: as, a Maria Edgeworth que naceu en Oxfordshire pero que
se trasladou coa sa familia a unha idade temper a Irlanda (Lawless 1904), optamos por etiquetala como
irlandesa porque foi unha das representantes mis importantes da literatura irlandesa.

mulleres
hbitos lingsticos, a data de publicacin da obra, a data de nacemento, a idade que

tia cando se publicou a obra e o ttulo da mesma. Na ltima columna recllese o
cmputo total do corpus de ficcin.
NOME ORIXE PUBLI- NACE- IDADE TTULO TOTAL
CACIN MENTO
Edgeworth, Irlanda 1812 1767 45 The Absentee
Maria
Gaskell, Inglaterra 1848/1849 1810 38 Mary Barton: A
Elizabeth (Londres) Tale of
Manchester 300.631
Bront, Inglaterra 1857 1816 41 The Professor
Charlotte (Yorkshire)
Somerville, Irlanda 1894 1858 36 The Real
Edith OE. (Cork) Charlotte.
Tboa 1: Informacin do corpus de ficcin
Para a compilacin deste corpus seguronse unha serie de criterios segundo o perodo, a
orixe dos autores, obras, etc que exporemos a continuacin. A eleccin do perodo
(1800-1900) levouse a cabo tendo en conta a opinin de Grlach (2004:2) e Beal
(2004:191) verbo da importancia e idoneidade dos sculos XIX e XX para as
investigacins dialectolxicas e sociolingsticas. Tamn tivemos en consideracin os
cambios sociais e lingsticos que se producen no sculo XIX na lingua inglesa (Bailey
1999; Grlach 1999; Kyt et al 2000; Beal 2004)8, a sa proximidade que podemos
considerar ingls actual e os escasos estudos sobre o uso das colocacins nesta poca.
A data de comezo para analizarmos estas colocacins en Ingls Moderno Tardo (1800)
estableceuse tendo en conta as opinins de Mele e Martn (2001:582) e a data final
estipulada por Osselton (1984) para o seu estudo sobre Ingls Moderno Antigo que
abarca de 1500 a 1800. Por ltimo, dado que o corpus s se nutre de textos escritos por
mulleres, tamn tivemos en conta as opinins de Woolf (1929:34) sobre o
rexurdimento das mulleres escritoras na Inglaterra de finais do XVIII e principios do
XIX.
Debido amplitude do lapso temporal abarcado polo corpus consideramos oportuno
dividilo en subperodos de 50 anos para poder estudar mellor os cambios. Desta
maneira os bloques temporais que compoen o corpus sern 2: de 1800 a 1850; e de
1850 a 1900. Dentro de cada bloque incluronse das mostras unha de cada un dos
dous xneros para os primeiros 25 anos de cada subperodo e outras das para os
ltimos 25 anos (as mostras utilizadas foron oito).
8
evidente, como sublian estes autores, que os cambios sociais, polticos e econmicos crean as condicins
apropiadas para que se produzan cambios lingsticos, anda que en por si non poden ser a causa deles.
Por exemplo, a acta da educacin elemental de 1870 provoca un descenso no nivel de analfabetismo. Este
feito favorece o aumento de lectores tanto de literatura coma de xornais. mesmo tempo, as novas
polticas comerciais favorecen o intercambio cultural (e lingstico) entre diferentes rexins; e os cambios
sociais permiten un tmido desenvolvemento e a evolucin do mundo feminino, includas as sas
aspiracins e a sa maneira de pensar e de expresarse. As mulleres, que ata ese momento puideran
acceder a batallas dialcticas s a travs das conversas nos salns de persoas importantes, comezaron a
introducirse nas universidades.

mulleres
Verbo do tipo de textos seleccionados diremos que o corpus literario abarca s o

xnero9 de ficcin10, mis concretamente, a novela. Despois dunha serie de
consideracins sobre o tipo de textos que debiamos introducir nesta parte do corpus, e
dada a natureza dos fenmenos lingsticos que queremos analizar, pensamos que o
xnero de ficcin pose unha maior variedade de vocabulario e mestura de estilos dada
a habilidade dos autores trataren de reproducir a forma de falar de personaxes de
distinta clase social e incluren o uso de dialectos e variedades rexionais (Bailey
1999; Beal 2004). Esta decisin permtenos levar a cabo unha comparacin entre dous
bloques ben diferenciados como son as novelas e os escritos cientficos.
En ambas as seccins do noso corpus decidiuse que as autoras fosen falantes nativas de
ingls e rexeitronse obras traducidas para evitar a interferencia doutras linguas nos
resultados. Este punto tamn importante porque, como constataron Hoffmann e
Lehmann (2000), dada a arbitrariedade da seleccin dos elementos dunha colocacin, a
habilidade ou a intuicin que amosan os falantes nativos en relacin s colocacins
moi superior dos que utilizan o ingls como unha segunda lingua aprendida
posteriormente.
A seleccin de primeiras edicins, ou de edicins posteriores sempre que o tempo
transcorrido entre cada unha delas non sexa superior a 30 anos, permitiunos facer un
estudo tendo en conta a idade da autora escribir a obra (idades que oscilan entre 34 e
66 anos)11 e tamn a centrarnos nun punto concreto da evolucin da historia. De ser a
idade un factor decisivo, permitiunos comprobar se as autoras de mis idade podan ser
mis conservadoras hora de utilizaren estas colocacins ou viceversa.
A orixe das autoras outro dos parmetros analizados. No caso do corpus de ficcin
seleccionronse das novelistas de Inglaterra e das de Irlanda. O corpus cientfico un
pouco mis variado xa que incle unha escritora americana. Queriamos poder
seleccionar autoras das mesmas zonas en ambos os crpora, pero o feito de localizar
escritos de mulleres cientficas no sculo XIX, que ademais coincidiran coas datas dos
escritos de ficcin, xa supuxo un problema arduo.
O corpus cientfico ntrese de textos extrados do Corua Corpus, concretamente dos
subcorpus de astronoma (CETA) e ciencias da vida (CELiST). Os criterios bsicos de
compilacin son os mesmos que comentamos para o corpus de ficcin que se utilizou
neste estudo e presentan pequenas variacins canto nmero de obras includas por
decenio, nmero de palabras das mostras etc (Moskowich-Spiegel e Crespo 2007;
Moskowich e Parapar 2008; Crespo e Moskowich 2009; Lareo 2010).
9
Somos conscientes de que o uso de etiquetas como xnero, rexistro etc suscitou grandes debates; por este
motivo aclararemos que, cando nos referimos xnero de ficcin neste artigo, estmonos referindo a
textos literarios en prosa que se encadren dentro das novelas.
10
Os textos do corpus literario extraronse da Chadwyck-Healey Collection. Esta base de datos ofrece mis
de 350.000 obras americanas e inglesas que abarcan dende o sculo VIII ata a primeira metade do sculo
XX. Os nosos textos forman parte da seccin que comprende Nineteenth-century Fiction. As obras que
conteen esta seccin estn comprendidas entre 1781 e 1903.
11
Nos casos nos que non se conseguiu unha primeira edicin, a idade estableceuse tendo en conta a data da
primeira edicin.

mulleres
No caso do corpus cientfico, como xa comentamos, foi mis problemtica a

localizacin de textos escritos por mulleres. Por este motivo non foi posible utilizar
unha soa disciplina do CC e finalmente optamos por inclur tres autoras do CELiST e
unha de CETA. As datas dos textos literarios tamn restrinxan as nosas opcins, xa
que queramos que os textos se publicasen en datas moi similares s dos textos de
ficcin para que a variable tempo non puidese ter unha influencia directa. Non
obstante, e dado que ambos os subcrpora pertencen rama das ciencias naturais da
clasificacin da UNESCO (1978), optamos por agrupalas para este estudo.
Na Tboa 2 inclese informacin similar da Tboa 1 sobre as autoras e as obras do
corpus cientfico.
DISCIPLINA NOME ORIXE PUBLI NAC. IDA- TTULO TOTAL
DE
Wakefield, Inglaterra 1816 1750 66 An introduction to
Ciencias Priscilla (Tottenham) the natural history
da vida and classification
of insects, in a
series of familiar
letters
Pratt, Inglaterra 1840 1806 34 Flowers and their 43.317
Anne (Kent) associations
Agassiz, USA 1859 1822 37 A First Lesson in
Elizabeth Natural History
Clerke, Irlanda 1885/1993 1842 43 A popular History
Astronoma Agnes M. (Cork) of Astronomy during
the 19th-century
Tboa 2: Informacin do corpus cientfico
O proceso de busca no corpus foi a travs dos tres verbos. Unha vez localizados todos
os exemplos, comprobronse os diferentes lexemas12 s que fan referencia os nomes no
Oxford English Dictionary-online (OED). Os lexemas identificronse cun nmero e
cunha letra dependendo do sentido que representen. Debaixo de cada verbo os nmeros
representan as frecuencias de uso localizadas no corpus (ver apndice A).
3. Concepto de colocacin
Continuando co traballo realizado en Lareo (2009a) e para facer posible unha
comparacin entre as das partes do noso corpus, seguimos as mesmas premisas
aplicadas nese estudo. Anda que o termo colocacin se utiliza para designar un amplo
nmero de frasemas, neste traballo utilizase no sentido da Meaning-Text Theory (MTT)
de Meluk e os seus colaboradores (Meluk e Polgure, 1987; Meluk, 1995, 1998).
Nesta teora unha colocacin un semi-frasema formado, cando menos, por dous
lexemas e que Meluk (1995:182) describe da seguinte maneira:
12
No sentido de Mel'uk (1988:168) a lexeme is a word taken in one, well-specified sense. A identificacin
dos diferentes sentidos determinante nunha combinacin lxica coma a que se presenta aqu (Verbo +
Nome), porque ese sentido concreto o que rexe a seleccin dun determinado verbo.

mulleres
A collocation AB of L is a semantic phraseme of L such that its signified X is

constructed out of the signified of one of its two constituent lexemessay, of
Aand a signified C [so that X = A C]13 such that B expresses C
contingent on A.
Por exemplo na colocacin inglesa make a promise, o nome promise, como base da
colocacin, mantn o seu significado, pero o verbo make, como colocativo, expresa un
novo sentido, neste caso realizar, levar a cabo. Este novo sentido representase por
unha das funcins lxicas de Meluk (1996), que a de Oper. A colocacin pay a visit
mostra quizais mellor como o verbo pay se selecciona sen ningunha razn evidente,
polo nome visit para expresar ese sentido de realizar, levar a cabo. A funcin deste
verbo permitir a realizacin do nome, xa que o significado primario do verbo pay
pagar perdeuse e este verbo pasa a utilizarse coma un verbo de apoio (Alonso 2004)
/soporte/deslexicalizado, etc polo nome visit, formando as unha colocacin.
Cmpre lembrar tamn que Meluk a esta relacin semntica chmalle funcin
lxica, por analoxa coas funcins matemticas. Leed e Nakhimovsky (1990) tamn
resaltan esta analoxa entre ambas as funcins e sublian que os elementos dunha
combinacin sintagmtica formada por un verbo e un nome se relacionan un co outro.
Nestes casos o verbo contestara a pregunta que o mis caracterstico que podes
facer con este nome? Por exemplo, no caso do nome ingls promise o que
principalmente podes facer con el make it, break it, keep it. Todos estes verbos seran
colocativos do nome ingls promise e axudan a formar todas estas colocacins, que
representan sa vez diferentes funcins lxicas.
Anda que a maior parte dos nomes que forman combinacin con estes verbos son
predicativos, tamn tivemos en conta no noso estudo colocacins con nomes case-
predicativos. Nestes casos o verbo non sempre estara desprovisto de contido
semntico. Seguindo a Alonso (2004:118,149) os nomes case-predicativos seran
aqueles que fan referencia a obxectos, seres e substancias fsicas. Estes nomes, anda
que concretos, tamn teen argumentos, tomados prestados das situacins particulares
coas que estn relacionadas tanto os obxectos coma os seres ou as substancias. grupo
dos sentidos case-predicativos a autora adscrbelle os nomes de funcins (ministro,
ayudante, madre), artefactos (instrumento, tren), institucins (universidade,
prisin, hospital), partes do corpo, etc. Os exemplos que utiliza Alonso destes
nomes son: medicamento, no que distingue dous argumentos (X - o paciente - e Y -a
enfermidade-) o ministro, con tres (X ministro da carteira Y do pas Z) e comenta que
se adoitan combinar con verbos de realizacin, que expresan a utilizacin da entidade
designada como conducir un coche, tomar un medicamento, etc (Alonso 2004:118-
119).
13
O smbolo (operation of linguistic union) a reminiscencia dunha suma aritmtica que se usa nesta
teora para representar a combinacin de elementos lingsticos baixo unhas certas regras (Meluk
1995:174; 1998:27).

mulleres
4. Anlise comparativa
Como xa mencionamos con anterioriade, dado que non todas as mostras teen o
mesmo nmero de palabras, o primeiro paso foi normalizar todos os resultados a
10.000 palabras, para obter deste xeito uns datos comparables. Na primeira lia de cada
fila inclese en primeiro lugar o nmero de colocacins localizadas en cada texto para
cada verbo e en N= o nmero de colocacins se todos os textos tivesen 10.000
palabras. A columna NT reflicte o nmero total normalizado de colocacins cos tres
verbos. A seguinte columna TT (tipo de texto) recolle os diferentes tipos de textos
analizados (carta, ensaio, libro de texto, tratado, novela). Os nmero que inclumos
lado de cada tipo representan o grao de especializacin, nos que 1 representa os mis
especializados; e 4, os menos. En Ori sinlase o lugar de procedencia da autora e na
columna seguinte a idade que tia cando publicou o texto.
XNERO AUTOR MAKE TAKE DO NT TT ORI. IDA
DE
Ciencia Wakefield 7 4 1 Carta-4 Ing 66
Ciencias (1816) N=71 N=4 N=1 121
da vida Pratt 4 4 0 Ensaio-1 Ing 34
(1840) N=4 N=39 N=0 79
Edgeworth 97 70 57 Novela Irla 45
Ficcin (1812) N=128 N=92 N=75 295
Gaskell 54 56 37 Novela Ing 38
(1849/1848) N=72 N=75 N=49 196
Ciencia Agassiz 12 4 2 Libro-3 USA 37
Texto
da vida (1859) N=92 N=3 N=15 137
Clerke 13 6 0 Tratado-2 Irla 43
Astro (1893/1885) N=123 N=57 N=0 18
Bront 64 68 19 Novela Ing 41
Ficcin (1857) N=85 N=9 N=25 20
Somerville 74 56 28 Novela Irla 36
(1894) N=98 N=74 N=37 209
Tboa 3: Datos do estudo
No Grfico 1 presntanse os datos obtidos en relacin sa distribucin no corpus de

ficcin e no de ciencia. As columnas en gris escuro representan as colocacins no
corpus de ficcin. O F que precede a data identifica o corpus e a data a
correspondente publicacin do texto. Para o corpus cientfico utilizouse o C e a cor
gris clara. Seguindo este grfico podemos analizar os seguintes datos: a evolucin de
cada un dos crpora durante todo o perodo e, xa que seleccionamos mostras en ambos
os crpora publicados en datas moi prximas, poderemos realizar unha comparacin
entre ficcin e ciencia dentro da mesma dcada.

mulleres
35 29,5
30
25 19,6 20 20,9
18
20
12,1 13,7
15
10 7,9
5
0
F1812 C1816 F1849 C1840 F1857 C1859 F1894 C1893
Grfico 1. Distribucin das colocacins en ficcin e ciencia no sculo XIX
Os resultados normalizados sinalan no corpus de ficcin unha maior utilizacin de

colocacins a principios de sculo, mantndose posteriormente o cmputo nunhas
cifras moi similares ata o remate do perodo. Dixon (1992) e Strang (1986) afirman que
a partir de 1800 a literatura se volve mis coloquial, feito que favorece o rpido ascenso
destas construcins, debido tamn seu carcter coloquial. Do mesmo modo Bailey
(1999:228-230) afirma que no sculo XIX prodcese un incrible aumento destas
construcins. As razns que engade Bailey cntranse na predileccin neste sculo polo
emprego de nomes. Este afn polos empregar, observado desde 1800, leva, segundo
Bailey, incluso creacin de novos nomes a partir doutros xa existentes como cigarette
de cigar ou a novos nomes produto da pura invencin.
O cambio nas connotacins sociais observado por Bailey (1999) contra finais de sculo
tamn importante. O uso de colocacins Verbo + Nome no canto do uso do verbos
equivalentes comeza a ser considerado como un signo de modernidade, pero tamn
como identificador de clases sociais mis baixas. Unha posible explicacin para os
resultados obtidos pola obra de 1812 de Edgeworth pode atoparse na natureza e orixe
da historia. A autora unha das principais representantes da literatura irlandesa que
trata de reflectir esa loita entre das culturas, entre diferentes clases, entre poderosos e
traballadores, etc. Precisamente nesta novela a meirande parte das personaxes son
irlandesas nunha loita continua entre a cultura inglesa e a irlandesa. Esta mesma
escritora tamn a mentan Bailey (1999:68) e Beal (2004:202) hora de falaren da
representacin dos dialectos na literatura do sculo XIX: os dous destacan a ansia que
ela tia por introducir na ficcin dilogos no estilo coloquial autntico, onde as
personaxes poidan empregar o dialecto ou a fala propia da sa terra, Irlanda. Como xa
se dixo, de Irlanda de quen todos os estudos previos publicaban cifras superiores a
outras zonas no uso de colocacins (Lareo; Esteve 2008; Lareo 2009a; 2011). Os
demais resultados do corpus de ficcin son bastante similares durante todo o sculo e
mostran signos de estabilidade no uso de colocacins.
Centrndonos nas columnas que representan os resultados de ciencia e aceptando que o
rexistro cientfico tamn se vale das colocacins, como demostran estudos anteriores,
vemos que se aprecia unha diminucin a finais da primeira metade do XIX,

mulleres
concretamente no texto de 1840. Non obstante, co tempo, os resultados amosan un

aumento paulatino. No corpus cientfico si que se aprecia un aumento segundo avanza
o sculo, como mencionaba Bailey, anda que neste caso esteamos tratando con textos
cientficos. Estes resultados concordan coas opinins de Biber, Johansson, Leech,
Conrad e Finegan (2000:1028-29) sobre o uso dos verbos make, have e take no ingls
actual. Os autores apuntan, como xa dixemos, que o seu uso moito mis comn no
rexistro escrito e concretamente nas noticias e na prosa acadmica.
No Grfico 2 podemos comparar mis claramente os resultados de ambos os crpora
con relacin perodo. Os rombos de cor gris escura representan os textos de ficcin e
os cadrados de cor gris clara, os de ciencia. Neste grfico pdese ver que os resultados
do corpus cientfico, en calquera momento da sa expansin temporal, son inferiores s
de ficcin. Podemos supor entn que o seu emprego xeneralizado no mundo cientfico
e por tanto mis prximo prosa acadmica non tan obvio no sculo XIX. Ademais
os textos cientficos mostran un vocabulario mis especializado en xeral, incluso os que
van dirixidos a unha audiencia menos experta; non obstante, en estudos previos como
Lareo (2008), no que se analizou s un tipo de colocacin e cun corpus do mesmo
sculo formado s por escritos de homes pertencentes campo da ficcin e da ciencia
(astronoma e matemticas), os resultados foron superiores no corpus cientfico. Pola
contra, en Lareo (2009b) no que se analizaba o mesmo perodo e se comparaban tamn
os resultados da ciencia (concretamente matemticas) e da ficcin en textos escritos por
homes, os resultados foron s lixeiramente superiores nos de ficcin. Ser interesante
analizar textos do mesmo perodo e do mesmo subcorpus do CC para contrastar que os
resultados anteriores non fosen infludos pola variable sexo: dicir, que o seleccionar
s textos escritos por mulleres non sexa a causa destas diferenzas.
No tocante corpus cientfico, os resultados son mis baixos que no de ficcin, e a sa
evolucin longo do perodo mis desigual. Concretamente a ltimos da primeira
metade de sculo prodcese un descenso que se pode ver afectado polo tipo de texto
analizado, como comentaremos mis en diante. Polo demais, o uso de colocacins s
despunta na fin do sculo pero, neste caso, tamn se trata dun texto producido por unha
autora irlandesa, reforzando as a nosa hiptese.
35 29,5
30
25 20
19,6 20,9
20
18
15
12,1 13,7
10
7,9
5
0
F1812 F1849 F1857 F1894 C1816 C1840 C1859 C1893
Grfico 2: Distribucin temporal entre ficcin e ciencia

mulleres
No tocante s diferentes tipos de texto que forman o corpus cientfico, se reparamos na

Tboa 3 na columna TT (tipo de texto), vemos que o que presenta un menor nmero de
colocacins un ensaio (1840). O ensaio quizais un dos tipos de texto, xunto co
tratado, que podemos considerar mis especfico ou especializado: e isto pode ser unha
das razns para que nel se dea un menor uso de colocacins. Pola contra, se
observamos os tipos de texto e o grao de especializacin designado para cada unha das
mostras (Tboa 4) vemos que, anda que o ensaio cumpre coas premisas establecidas,
non as cumpre o tratado, que sera o seguinte en grao de especializacin e por tanto o
seguinte en menor nmero de colocacins. Neste caso interesante observar que o
tratado includo unha historia popular da astronoma. Ese adxectivo , se cadra,
neste caso concreto, o que pode facer variar o grao de especializacin previamente
asignado; ou poida que os resultados para o tratado se vexan tamn infludos pola orixe
da autora, Irlanda. Anda que a nosa distribucin segundo o grao de especializacin era
ensaio, tratado, libro de texto e carta, o resultado final ensaio, carta, libro de texto e
tratado, cambiando as posicins as cartas co tratado. Estes parmetros xa se utilizaron
en estudos precedentes (Lareo 2011) e obtivronse tamn uns datos pouco claros. Ser
polo tanto necesario seguir aplicando estes criterios a posteriores anlises para poder
obter uns resultados concluntes.
TIPO DE ESPECIALIZACIN COLOCACINS POSICIN DE - A +

TEXTO (10.000)
Ensaio 1 79 Ensaio
Tratado 2 18 Carta
Libro Texto 3 137 Libro de texto
Carta 4 121 Tratado
Tboa 4: Distribucin segundo o tipo de texto e grao de especializacin
No tocante idade, recollida na Tboa 3, partimos da premisa de que as autoras de

mis idade poderan utilizar menos colocacins. Pensamos que, canto maior fose a
idade, a posicin hora de escribir e o emprego de elementos cada vez mis populares,
como eran as colocacins no sculo XIX, sera mis conservadora. Non obstante os
resultados finais non nos permiten nin afirmar nin negar esta hiptese. O certo que
non podemos establecer unha relacin clara entre a idade das autoras cando escribiron
as obras e o emprego que estas fan das colocacins. inclur tamn a variable
temporal, os resultados pdense ver alterados por unha ou outra variable.
Un dos ltimos puntos que analizamos a variable orixe (lugar no que as autoras
adquiriron os seus hbitos lingsticos). Como nos textos escritos pola autora de orixe
irlandesa se observa un uso mis frecuente das colocacins, en ambos os crpora,
normalizamos todos os resultados a 10.000 palabras nas tres orixes das que dispomos
(Irlanda, Inglaterra e EE.UU.), independentemente do xnero que pertenzan. Na
Tboa 5 mstranse os datos resultantes. O Grfico 3 permite apreciar de maneira mis
clara as diferenzas entre as tres zonas.

mulleres
XNERO AUTOR NT ORI. NT ORIXE

Ciencias da Wakefield, (1816) 121 Ing NT=596
vida Pratt, (1840) 79 Ing N (10.000)=
149
Bront, (1857) 20 Ing
Ficcin Gaskell, (1849/1848) 196 Ing
Ciencia da Agassiz, (1859) 137 USA N=137
vida Clerke, (1893/1885) 18 Irla NT=684
Astro N(10.000)=
Ficcin Edgeworth, (1812) 295 Irla 228
Somerville, (1894) 209 Irla
Tboa 5: Resultados normalizados segundo a orixe
25 22,8
20
13,7 14,9
15
10
5
0
USA Inglaterra Irlanda
Grfico 3: Distribucin normalizada segundo a orixe
Igual que resultou en todos os estudos que realizamos con anterioridade, facendo unha
anlise diacrnica do emprego dun tipo determinado de colocacin en diferentes
xneros, as escritoras de orixe irlandesa, tanto en ficcin coma en ciencia, son as que
mis se valen deste recurso. posible que a variedade de ingls usada polas autoras
irlandesas estea influda dalgn xeito pola lingua propia do seu pas14, o galico, e que
este sexa un recurso anda mis comn nesa lingua. Non obstante, non temos anda
datos suficientes que demostren unha causa-efecto entre o uso das colocacins e a
influencia da lingua e da cultura irlandesas. En consecuencia, sera necesario un estudo
mis detallado de textos desta orixe para que esta explicacin deixara de ser unha
hiptese, anda que cada vez mis plausible.
14
Este proceso normal entre moitas linguas que viven en contacto continuo. Por exemplo, na producin
lingstica en casteln por parte de galegofalantes aprciase unha utilizacin indiscriminada dos verbos
sacar e quitar. Tamn comn na zona do sur de Galicia o uso do verbo mirar co sentido de ver ou a non
utilizacin de tempos compostos por parte de moitos dos casteln falantes de orixe galega.

mulleres
Por ltimo monos centrar nos tres verbos seleccionados, make, take e do, segundo o
xnero (Grfico 4). Tanto no corpus de ciencia como no de ficcin make o verbo mis
utilizado dos tres colocativos que seleccionamos. Este resultado cadra cos estudos
diacrnicos realizados con anterioridade nos diferentes perodos da lingua inglesa
(Brinton e Akimoto 1999). Con relacin verbo do, en moitos casos un dos
empregados xunto con make en varias das colocacins inglesas coas que nos atopamos
nos sculos XVIII e XIX, observamos que a sa utilizacin moi escasa, pasando a ser
inexistente ou case inexistente no corpus de ciencia (1,0,1'5,0). No corpus de ficcin,
anda que os resultados son escasos, a utilizacin de do un pouco mis evidente (7'5,
4'9, 2'5, 3'7)15.
Grfico 4: distribucin temporal e por xnero dos verbos
No Grfico 5 amsase a distribucin normalizada (10.000 palabras) dos tres verbos no

total do corpus analizado. Os resultados do corpus apoian e confirman claramente que
make se impn en frecuencia de uso a do, localizando case catro veces mis exemplos
con make. O emprego de take, segundo os resultados, mantense mis estable dentro dos
dous crpora. Anda que menor no corpus de ciencia, a sa distribucin longo do
15
Nos sculos X e XI, segundo Akimoto e Brinton (1999), o verbo make (gemacian), como verbo colocativo,
incrementa o seu uso de maneira considerable. Posteriormente o verbo do sofre un abandono paulatino
dende os sculos XI e XII (Matsumoto 1999:61), o que pode explicar a sa escasa presenza nas nosas
colocacins. Nunha comparacin dalgunhas das colocacins con do no ingls antigo (OE) con esas
mesmas colocacins no ingls actual (PE) obsrvase unha tendencia xeral maior uso de make
(Matsumoto 1999; Akimoto e Brinton 1999).
OE offrunge don PE make an offering
OE onsgdnesse don PE make a sacrifice
OE gife don PE make a gift
OE behatan don PE make a promise
Non obstante, os cambios non se dirixen sempre na mesma direccin. Do mesmo xeito, algunha das
colocacins que foron empregadas con make no sculo XIX ((7) e (8)) ou incluso no ingls antigo como
os exemplos (9) e (10) documntanse hoxe en da nos dicionarios de colocacins con do e viceversa, e
incluso con algn outro verbo colocativo (exemplo (11)).
(7) Make a preparation (Gaskell 1849) PE do a preparation (OCD 2002)
(8) Make justice (Edgewoth 1812) PE do justice (OCD 2002)
(9) OE gamen macian PE do sport (OCD 2002)
(10) ModE labore make PE do labour (BBI 1997)
(11) Do a description (Bront 1857) PE give a description (BBI 1997)

mulleres
perodo non presenta grandes flutuacins (4, 3'9, 3, 5'7). Do mesmo xeito no corpus de
ficcin, anda que cunha presenza maior, os resultados tampouco poden ser
considerados reveladores e si mis ou menos homoxneos (9'2, 7'3, 9, 7'4).
2,7
make
8,3
take
6,3
do
Grfico 5: distribucin normalizada dos tres verbos
5. Comentarios finais
Este estudo cntrase na busca de colocacins inglesas formadas polos verbos make,
take e do seguidas dun nome nun corpus do sculo XIX cunha parte de ficcin e unha
parte cientfica escritas ambas as das por mulleres. Comparronse os resultados das
das partes do corpus para enriquecer a anlise seguindo unha serie de parmetros que
os propios criterios de compilacin das das partes do corpus nos permitan aplicar,
como son: o seu uso na ficcin e na ciencia, a evolucin longo do sculo, a
distribucin segundo o xnero ou o tipo de texto, o emprego segundo a orixe da autora
ou segundo a idade.
No tocante utilizacin destas colocacins os resultados son claramente favorables
corpus de ficcin. Un resultado que a primeira vista evidente, pero que non se repetiu
noutros estudos realizados con mostras escritas por homes. O seguinte paso ser repetir
a busca con mostras das mesmas disciplinas e das mesmas datas pero escritas por
homes, para observar se este parmetro o causante deste resultado.
Se exclumos os datos extrados do texto irlands no corpus de ficcin vemos que os
resultados se manteen estables longo do sculo. Non obstante, no corpus cientfico,
os resultados son mis baixos que no de ficcin e a sa evolucin longo do perodo
mis desigual. No caso desta parte do corpus os resultados pdense ver afectados polos
diferentes tipos de texto e, novamente, pola orixe dunha das autoras, Irlanda.
Na anlise dos tipos de texto utilizouse unha clasificacin da mostra segundo o grao de
especializacin adxudicado a cada tipo. Anda que os resultados confirman as nosas
hipteses en relacin ensaio (mis especializado, polo tanto menos colocacins) e en
relacin libro de texto (menos especializado, polo tanto mis colocacins), as outras
das mostras non seguen o proceso esperado. No caso do tratado, comprobamos que se

mulleres
trata dunha historia popular da astronoma, polo que o seu menor grao de
especializacin se vera xa apoiado polo adxectivo popular includo no ttulo, e
ademais foi escrito por unha autora irlandesa, o que case evidente que favorece o uso
de mis colocacins. No caso das cartas, un medio moi empregado sobre todo no
sculo XVIII polas mulleres que queran publicar un libro sobre un tema concreto e que
Priscilla Wakefield segue empregando aqu para publicar o que en realidade un
manual ou un primeiro libro familiar sobre os insectos, os resultados son inferiores
esperado. Non obstante, neste caso, a pesar do suposto carcter tamn popular da obra,
o emprego de colocacins sitaa na segunda posicin en menor frecuencia no uso de
colocacins. Cmpre, polo tanto, seguir empregando este parmetro en investigacins
futuras para podermos chegar a resultados mis concluntes.
Pola contra, a orixe das escritoras si que reforza a nosa case probada hiptese de que os
autores de orixe irlandesa, tanto en ficcin coma en ciencia, son os que mis empregan
este recurso. posible que a variedade de ingls empregada polos autores irlandeses
estea influda dalgn xeito pola lingua propia do seu pas, o galico. Non obstante, non
podemos afirmar anda que este resultado sexa produto dunha transferencia directa
dunha lingua outra, anda que todos os estudos realizados sinalan esa direccin.
Tampouco resultou de momento confirmada a nosa hiptese de que as autoras de maior
idade podan facer un menor uso das colocacins debido a unha postura mis
conservadora coa lingua, sobre todo nun momento no que empregar estas colocacins
denotaba unha clase social mis baixa e estaba visto como un signo de modernidade.
Por ltimo, no tocante s resultados dos tres verbos colocativos, make destaca, como
era de esperar. Os exemplos que empregan make cuadriplican s de do. Estes dous
verbos pasaron algns perodos de convivencia cos mesmos lexemas: optbase polo
uso de do nos perodos mis temperns e pasa a ser substitudo por make na
actualidade. O caso contrario, anda que non tan frecuente, tamn se pode observar
longo da historia, o que avala en certo xeito a suposta arbitrariedade que se lles atribe
a moitas destas colocacins.
Apndice A
MAKE TAKE DO
ABATEMENT1.3 1 APOLOGY1.2 1
ACKNOWLEDGMENT1.5 2 APPEAL1.5 1
ACCOUNT1. 2 APPEARANCE1.1 5
ACQUAINTANCE1.1A 4 ARRANGEMENT1.7 2
ADVANCE1.2A 2 ASCENT1.1A 1
ADVICE1.5 6 ASSERTION1.4 1
AFFIDAVIT1.1A 1 ASSUMPSIT1.1A 1
ALLOWANCE1.9 1 ATTEMPT1.1A 4
ALLUSION1.4A 1 ATTEMPT1.3 1
ALTERATION1.1 1 BACON1.1A 1
AMENDS1.2 1 BARGAIN1.2A 2
ANSWER1.3 4 BARRISTER1.1 1

mulleres
BED1.1A 1 EFFORT1.2A 7
BEND2.4A 1 EGG1.1B 1
BEST A.III.9A.B 2 ENEMY1.1A 1
BEST A8B 13 ENTRANCE1.1A 1
BLUNDER1.2 1 ERRAND1.2A 1
BLUSTERING. VBLN1.2 1 EXCEPTION1.1A 1
BOAT1.1A 1 EXERCISE1.6A 1
BOW2.1 2 EXIT1.2A 2
BREAKFAST1.1A 1 EXPERIMENT1.1A 1
BREATH1.3A 6 FACE1.6A 2
BUSINESS1.15A 8 FANCY1.8A 6
CALL1 1 FAREWELL1.A1 2
CARE1.3A 14 FAVOUR1.2A 5
CARE1.4A 9 FEAST1.1C 1
CHAIR1.1A 3 FIGURE1.7C 1
CHANGE1.4A 4 FLIGHT1 1
CHARGE1.10A 1 FOOL1.3 11
CHOICE1.1A 1 FOOTING. VBLN1.8A 1
COACH1.1A 1 FORM1.1A 3
COFFEE1.1A 1 FORTUNE1.6 3
COLD1.4B 1 FRIEND1.1A 6
COMPLIMENT1.1A 3 FUN1.2A 1
CONCESSION1.1A 2 GESTURE1.4A 2
CONVERSATION1.7A 1 GLANCE1.4A 1
COURAGE1.3D 3 GRAZING. VBLN1.1 2
COURSE1.17 1 GRIMACE1.2 2
CREDIT1.5B 1 GROUNDWORK1.1B 1
CUT1 2 HABIT1.9A 1 1
CUTTING1.A 1 HARM1.1A 12
DASH1.8A 1 HASTE1.1 3
DEBUT1.1 1 HAVOCK 1
DEED1.1A 1 HOLD1.2A 4
DELAY1.1A 1 HOLE1.1 7
DELIGHT1.1A 1 HOLIDAY1.2B 2
DEMAND1.1A 1 HOMAGE1.3 1
DEPARTURE1.4 1 HONOUR1.1C 10
DESCRIPTION1.2A 1 IMPRESSION1.6B 6 1
DIFFERENCE1.1A 6 INITIATIVE1 1
DIFFICULTY1.1A 4 INJUSTICE1.1A 2
DIRECTION1.9A 1 INQUIRY1.2B 7
DIRECTIONS1.5A 1 INSPECTION1.1A 3
DISCOVERY1.2A 3 INTEREST1.7A 8
DISHONOUR1.1A 1 INVITATION1.1A 1
DISTANCE1.8 1 JEST1.5 1
DISTINCTION1.3 1 JUSTICE1.11A 20
DIVISION1.A 1 JUSTICE1.3 1
DOUBT1.1A 1 KINDNESS1.4B 1
DRAWING1.A 1 LEAD 1
DUTY1.4A 10 LEAVE1.1A 1

mulleres
LESSON1.4A 3 PRESENT2.2A 2
LIBERTY1.5A 4 PRIDE1.4A 1
LOOK1.1A 2 PROFIT1.1A 1
LOVE1.7G 2 PROGRESS1.4B 2
MARK1.13A 1 PROMISE1.1A 4
MATCH1.10A 1 PROPOSAL1.3A 3
MEAL2.2A 1 PROTEST1.4A 1
MEASURES1.21A 4 PROTESTATION1.3A 1
MESS1.3A 1 PULL2.1A 3
MINUTE1.1A 1 PUNCH3.1 1
MISCHIEF1.2A 4 PURCHASE1.6A 3
MISTAKE1.1A 5 REFERENCE1.4A 1
MODE1.4A 1 REFUGE1.1A 1
MOMENT1.1A 2 REMARK1.3A 1
MONEY1.1A 9 4 REMITTANCE1.1A 1
MONTH1.1A 1 REPARATION1.5A 1
MOTION1.3A 3 REPLY1.1A 3
MOUTHFUL1.1A 1 REPORT1.2A 1
MOVE1.4 1 REPRESENTATION1.5A 1
MOVEMENT1.1A 2 REQUEST1.2A 2
NAME1.1A 2 RESISTANCE1.1A 1
NAP2.1A 1 RESOLUTION1.14A 2
NOISE1.1A 7 REST1.3A 2
NOTE2.4A 1 RETREAT1.3A 2
NOTICE1.5A 9 REVENGE1.1A 2
OATH1 2 ROAD1.4A 4
OBEISANCE1.3A 2 ROOM1.2A 2
OBJECTION1.1A 1 ROW2.2 2
OBSERVATION1.5A 11 ROW3.1 1
ODDS1.1C 1 RUE1.1A 1
OFFER1.1A 2 RULE1.1A 1
OFFICE1.1A 1 SACRIFICE1.1A 3
OPENING. VBLN1.2A 2 SEARCH1.1A 1
OPPORTUNITY1.2A 6 SEAT1.6A 10
PAINS1.6A 8 SECRET1.3A 1
PART1.15A 5 SENSATION1.3B 2
PATIENCE1.1B 2 SENSE1.27 1
PAUSE1.1A 1 SERVICE1.19A 2
PETITION1.4B 1 SHIPWRECK1.2 1
PICTURE1.4A 2 1 SHOUT2.1A 1
PLACE1.13A 15 SIDE1.15A 2
PLACE1.3B 1 SIGN1.1A 1
PLACE1.9A 1 SIGNAL1.2A 2
PLEASURE1.1A 6 SIN1.2A 1
POINT1.28A 2 SLEEP1.1A 1
POSSESSION1.1A 7 SNATCH1.3A 1
POTSHEEN1.1A 1 SNUB1.1A 1
PRECAUTION1.2A 1 SNUFF3.1 2
PREPARATION1.1A 2 SOUND3.1A 2

mulleres
SOUP1.1A 1 TROUBLE1.3 8
SPEECH1.2A 3 TURN1.10A 1
SPIRITING. VBLN1.2 1 TURN1.15A 1
STAGE1.5A 1 TURN1.16 2
STAND1.11A 1 TURN1.17 1
STAND1.4A 1 TURN1.23 1
STARE2.3 2 TURN1.28A 1
START2.5A 1 USE1.1A 3
STEP1.3A 3 VIEW1.5A 2
STROLL1.2 1 VIGOUR1.1A 1
STRUGGLE1.1A 2 VISIT1.1A 3
STUDY1.1A 1 VOYAGE1.A 1
STUPOR1.2A 1 VOW1.1A 1
SUFFERING. VBLN1.2 2 WALK1.1A 5
SUGAR1.1A 1 WATER1.1A 1
SUGGESTION1.2A 1 WAY1.1A 7
SUM1.6A 1 WAY1.7 9 1
SURVEY1.3A 1 WIFE1.2A 1 1
SUSTENANCE1.5 1 WILL1.23A 3
SWEEP1.5A 1 WING1.14B 1
TEA1.2A 5 4 WONDER1.3A 1 1
THING1.4 20 WORD1.1 1 9
TIME1.8A 9 WORK1.1 1 13
TOUR1.3 2 WRONG2.1A 2
TRANSIT1.1A 1 YARD2.9A 1
TRAVELLING. VBLN1.1A 1 YEAR1.1A 1
TRIP1.3C 1
Apndice B
Fontes primarias
AGASSIZ, Elizabeth (1859): A First Lesson in Natural History. Boston: Little, Brown
and Company / London: Sampson Low, Son and Company.
BRONT, Charlotte (1857): The Professor. London: Smith, Elder & Co. Nineteenth-
century Fiction. <http://collections. chadwyck. co.uk>. [Data de consulta: 20-
10-2003].
CLERKE, Agnes M. (1885/1893): A Popular History of Astronomy during the
Nineteenth Century. London: Adam & Charles Black.
EDGEWORTH, Maria (1812): The Absentee. London: Johnson & Co. Nineteenth-
century Fiction. <http://collections. chadwyck. co.uk>. [Data de consulta: 20-
10-2003].
GASKELL, Elizabeth (1848 /1849): Mary Barton: A Tale of Manchester. London:
Chapman and Hall. 18493 Nineteenth-century Fiction. <http://collections.
chadwyck. co.uk>. [Data de consulta: 20-10-2003].
PRATT, Anne (1840): Flowers and their associations. London: Manning and Mason.
SOMERVILLE, Edith OE.; ROSS, Martin (1894):. The Real Charlotte. London: Ward
& Downey Ltd. Nineteenth-century Fiction. <http:// collections. chadwyck.
co.uk>. [Data de consulta: 20-10-2003].

mulleres
WAKEFIELD, Priscilla (1816): An introduction to the natural history and

classification of insects, in a series of familiar letters. London: printed for
Darton, Harvey and Darton.
AKIMOTO, Minoji; BRINTON, Laurel (1999): The Origin of the Composite
Predicates in Old English, en BRINTON, Laurel; AKIMOTO, Minoji (eds.),
21-58.
ALLERTON, D. J. (2002): Streched verb constructions in English. London/ New
York: Routledge.
ALONSO RAMOS, Margarita (2004): Las construcciones con verbos de apoyo.
Madrid: Visor Libros.
BAILEY, Richard W. (1999): Nineteenth-century English. Ann Arbor: The University
of Michigan Press.
BBI= BBI Dictionary of English Word Combinations (1997). Amsterdam/Philadelphia:
John Benjamins.
BEAL, Joan. C. (2004): English in Modern Times: 1700-1945. London: Arnold.
BIBER, Douglas ; JOHANSSON, Stig ; LEECH, Geoffrey ; CONRAD, Susan ;
FINEGAN, Edward (2000) : Grammar of Spoken and Written English.
London: Longman.
BRINTON, Laurel; AKIMOTO, Minoji (eds.) (1999): Collocational and Idiomatic
Aspects of Composite Predicates in the History of English. Amsterdam/
Philadelphia: John Benjamins.
CATTELL, Ray (1984): Syntax and Semantics: Composite Predicates in English. Vol.
17. Sydney, Australia: Academic Press.
CLARIDGE, Claudia (2000). Multiword Verbs in Early Modern English: A Corpus-
based Study. Amsterdam/Atlanta: Rodopi.
CRESPO, Begoa; MOSKOWICH, Isabel (2009): CETA in the context of the Corua
Corpus, en Literary and Linguistic computing 25/2, 153-164.
CURME, George O. (1947). English Grammar. New York: Barnes and Noble.
DIRVEN, Ren; GEIGER, Richard (eds.) (1989): A Users Grammar of English:
Word, Sentence, Text, Interaction. Frankfurt am Main/New York: Verlag Peter
Lang.
DIXON, Robert M. W. (1992): A New Approach to English Grammar on Semantic
Principles. Oxford: Clarendon Press.
DOWNING, Angela (1982): Un tipo de relaciones sintagmticas en ingls, en
Filologa Moderna 74/76, 241-259.
GLEDHILL, Christopher (2000): Collocations in Scientific Writing. Tbingen: Gnter
Narr.
GRLACH, Manfred (2004): Trends in Linguistics: Text Types and the History of
English. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
HILTUNEN, Risto (1999). Verbal Phrases and Phrasal Verbs in Early Modern
English, en BRINTON, Laurel; AKIMOTO, Minoji (eds.), 133-166.

mulleres
HOFFMANN, Sebastian; LEHMANN, Hans M. (2000): Collocational Evidence from

the BNC, en KIRK, John M. (ed.): Corpora Galore: Analyses and Techiques
in Describing English. Amsterdam/Atlanta: Rodopi, 17-32.
HOLMES, Janet (1999): Womens Talk: The Question of Sociolinguistic Universals,
en COATES, Jennifer (ed.): Language and Gender: A Reader.
Oxford/Malden: Blackwell Publishers, 461-483.
KYT, Merja (1999). Collocational and Idiomatic Aspects of Verbs in Early Modern
English, en BRINTON, Laurel; AKIMOTO, Minoji (eds.), 167-206.
KYT, Merja; RUDANKO, Juhani; SMITTERBERG, Erik (2000): Building a bridge
between the present and the past: A Corpus of 19th-century English, en
ICAME Journal 24, 85-98.
LABOV, William (1991): Sociolinguistic Patterns. Philadelphia: University of
Pennsylvania Press.
LAREO, Ins (2006): Compilacin y explotacin de un corpus con fines especficos,
en RAEL 5, 87-106.
(2008): Analysing a type a collocation. Make-complex predicates in 19th century
science and fiction, en Revista Canaria de Estudios Ingleses 57, 165-180.
(2009a): Estudio de las estructuras verbo-nombre en un corpus de textos literarios.
Las colocaciones en Ingls Moderno Tardo. Mnchen: LINCOM Europa.
(2009b): Make-collocations in Nineteenth-Century Scientific English, en Studi
Neophilologica 81, 1-16.
(2010): New trends exploring the language of science. The Corpus of English
Texts on Astronomy (CETA) and its tool (CCT) in the context of the
Corua Corpus, en GEA-VALOR, M.LLusa; GARCA, Isabel;
ESTEVE, M.Jos (eds.): Linguistic and Translation Studies in scientific
Comunications. Bern/Berlin/N York/Oxford, 131-156.
(2011): The Corpus of English Text on Astronomy (CETA). A corpus-driven
approach to explore the use of complex predicates in 18th century English
scientific writings, en MOSKOWICH-SPIEGEL FANDIO, Isabel;
CRESPO, Begoa (eds.): Astronomy 'playne and simple': The Writing of
Science between1700 and 1900. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins
(en prensa).
LAREO, Ins; ESTEVE, M. Jos (2008): 18th Century Scientific Writing: a Study of
make Complex Predicates in the Corua Corpus, en Icame Journal 32, 69-
96.
LAWLESS, Emily (1904): Maria Edgedworth. London: MacMillan.
LEED, Richard; NAKHIMOVSKY, Alexander (1990): Lexical Functions and
Language Learning, en STEELE, James (ed.): Meaning-Text Theory:
Linguistics, Lexicography and Implications. Ottawa: University of Ottawa
Press, 365-375.
MATSUMOTO, Meiko (1999): Composite Predicates in Middle English, en
BRINTON, Laurel; AKIMOTO, Minoji (eds.), 59-96.
MELUK, Igor (1995): Phrasemes in Language and Phraseology in Linguistics, en
EVERAERT, Martin; VAN DER LINDEN, Erik-Jan; SCHENK, Andr;

mulleres
SCHREUDER, Rob (eds.): Idioms: Structural and Psychological Perpectives.

New Jersey: Lawrence Erlbamm Associates, 167-232.
(1996): Lexical Functions: a Tool for the Description of Lexical Relations in a
Lexicon, en WANNER, Leo (ed.): Lexical Functions in Lexicography
and Natural Language Processing. Amsterdam/ Philadelphia: John
Benjamins Publishing, 37-102.
(1998): Collocations and Lexical Functions, en COWIE, Anthony Paul (ed.):
Phraseology: Theory, Analysis and Applications. Oxford/ New York:
Oxford University Press, 23-53.
MELUK, Igor; POLGUERE, Alain (1987): A Formal Lexicon in the Meaning-Text
Theory (or How to Do Lexica with Words), en Computational Linguistics 13,
276-289.
MELE, Margarita; MARTN ARISTA, Javier (2001): Formacin y Desarrollo del
Ingls Moderno, en DE LA CRUZ, Isabel; MARTN ARISTA, Javier (eds.):
Lingstica Histrica Inglesa. Barcelona: Ariel, 573-623.
MILROY, James; MILROY, Lesley; HARTLEY, Sue (1994): Local and Supra-local
Change in British English: The Case of Glottalisation, en English World-
Wide 15/1, 1-33.
MOSKOWICH-SPIEGEL FANDIO, Isabel; CRESPO, Begoa (2007): Presenting
the Corua Corpus: A Collection of Samples for the Historical Study of
English Scientific Writing, en PREZ GUERRA, Javier; GONZLEZ-
LVAREZ, Jorge; BUENO-ALONSO, Esperanza (eds.): Of Varying
Language and Opposing Creed: New Insights into Late Modern English.
Berlin/New York: Peter Lang, 341-357.
MOSKOWICH-SPIEGEL FANDIO, Isabel; PARAPAR LPEZ, Javier (2008):
Writing Science, compiling Science. The Corua Corpus of English
Scientific Writing, en LORENZO MODIA, M. Jess (ed.): Proceedings from
the 31st AEDEAN conference. A Corua: Universidade da Corua, 531-54.
NICKEL, Gerard (1968). Complex Verbal Structures in English, en IRAL
(International Review of Applied Linguistics) 6/1, 1-21.
OCD= Oxford Collocations Dictionary for Students of English (2002). Oxford: Oxford
University Press.
OED=Oxford English Dictionary-online. Oxford: Oxford University Press.
OLSSON, Yngve (1961). On the Syntax of the English Verb, with Special Reference to
Have a Look and Similar Complex Structures. Gteborg/
Stockholm/Uppsala: ALMQVIST & WIKSELL.
OSSELTON, Noel E. (1984): Informal Spelling Systems in Early Modern English:
1500-1800, en BLAKE, Norman F.; JONES, Charles (eds.): English
Historical Linguistics: Studies in Development. Sheffield: University of
Sheffield, 123-137.
PHILIPS, Susan U. y REYNOLDS, Anne (1988). The Interaction of variable Syntax
and Discourse in Women's and Men's Speech, en PHILIPS, Susan U.;
STEELE, Susan; TANZ, Christine (eds.): Language, Gender & Sex in
Comparative Perspective. Cambridge/New York/Melbourne: Cambridge
University Press, 71-94.

mulleres
POUSTMA, Hendrik (1914-26). A Grammar of Late Modern English. Part I: The

Sentence. First Half 1928. Part II: The Parts of Speech. Section IA 1914; IB
1916; II 1926. Groninger: P. Noordhoff.
RENSKY, Miroslav (1964): English Verbo-Nominal Phrases: Some Structural and
Stylistic Aspects, en Travaux Linguistiques de Prague 1, 289-299.
STEIN, Gabriel (1991). The Phrasal Verb Type to Have a Look in Modern English,
en International Review of Applied Linguistics in Language Teaching 29, 1-
29.
STRANG, Barbara M. H. (1986): A History of English. London / New York: Methuen.
WIERZBICKA, Anna (1982). Why can you have a drink when you cant *have an
eat, en Language 58, 753-799.
WOOLF, Virginia (1929): Women and Fiction, en CAMERON, Deborah (ed.):
(1990): Feminist Critique of Language. A Reader. London/New York:
Routledge, 33-40.
WOTJAK, Gerd (1998): Reflexiones acerca de construcciones verbo-nominales
funcionales, en WOTJAL, Gerd (ed.): Estudios de fraseologa y fraseografa
del espaol actual. Madrid: Iberoamericana, 257-279.

Mara Montes Lpez. Consideracins sobre a didctica da fraseoloxa italiana a estudantes galegfonos
Consideracins sobre a didctica da fraseoloxa italiana a

estudantes galegfonos 1
Mara Montes Lpez

A ensinanza do italiano como lingua estranxeira (LE) a galegofalantes debe aproveitarse nun
primeiro momento da proximidade tipolxica e cultural entre mbalas das linguas para facilita-la
aprendizaxe das unidades fraseolxicas (UUFF) nos niveis iniciais. No ensino do italiano como
LE, concdese unha grande importancia lingstica contrastiva e, en particular, lexicoloxa
contrastiva. Para ensina-la fraseoloxa, os enfoques contrastivos constiten un recurso
fundamental e son imprescindibles cando se fala de das linguas tan semellantes como o caso
do italiano e do galego. Parece necesario inclur na formacin inicial do estudante de italiano LE o
coecemento pasivo dun bo nmero das UUFF que forman parte da bagaxe lingstica comn dos
falantes dunha lingua dada.
Palabras clave: Fraseoloxa contrastiva italiano-galego, didctica da lingua, unidades
fraseolxicas.
The teaching of Italian as a foreign language to Galician students should take advantage of the
cultural and typological proximity between these two languages to facilitate the learning of the
phraseological units at the beginner level. In the teaching of Italian as a foreign language a great
importance is given to contrastive linguistics and, particularly, to contrastive lexicology. Contrastive
approaches are considered a fundamental resource and they become indispensable when there is
a great similarity between two languages as in the case of Italian and Galician. Therefore, we think
it necessary to include a receptive knowledge of a good number of phraseological units in the
students initial training in Italian as a foreign language. These units form part of the linguistic
competence the students have of two similar languages.
Keywords: Italian-Galician contrastive phraseology, language methodology, phraseological units.

1
Este artigo encdrase no proxecto de investigacin dirixido pola profesora M Isabel Gonzlez Rey
Adquisicin de la competencia idiomtica y discursiva del francs lengua extranjera en contexto
espaol: Elaboracin de un corpus textual bilinge con fines didcticos (cdigo FFI2010-15092),
financiado polo Ministerio de Ciencia e Innovacin.

1. Introducin
Sinalouse xa en repetidas ocasins a pouca atencin que lle dedicaron os lingistas
fraseoloxa2 do italiano en xeral e sa didctica en particular. Por fortuna, hai que
recoecer que esta situacin cambiou substancialmente nos ltimos anos, sobre todo no
que se refire aos estudos tericos. As causas non as imos atopar nin no desinterese do
profesor nin na falta de rigor hora de elaborar materiais para a ensinanza do italiano.
A orixe do problema radica na escaseza de estudos tericos sobre as unidades
fraseolxicas da lingua italiana.
Como ben sabido, a fraseoloxa pode diferenciarse das outras disciplinas lingsticas
polo seu obxecto de estudo: as unidades fraseolxicas (UUFF)3, dicir, as
combinacins de palabras (locucins, paremias ou frmulas rutineiras) que mostran un
alto grao de fixacin na sa forma e no seu significado. Nos estudos lingsticos a
fraseoloxa comenzou a ter protagonismo, por representaren as UUFF unha parte
importante da compoente lxica das linguas (Quiroga 2006:15), tanto no plano terico
como no plano prctico.
Anda as, as caractersticas pragmticas das UUFF motivaron a sa exclusin dos
inventarios lxicos da maiora dos manuais de ensino de linguas estranxeiras no seu
nivel inicial (Calaas 1999:75). Como argumento principal desta exclusin adcese a
complexidade de uso e a pouca frecuencia con que se poden empregar. No caso do
italiano a situacin non diferente no que se refire a manuais para os niveis bsicos de
ensino-aprendizaxe do idioma e nos manuais tradicionais; sobre todo nos que van
dirixidos a un pblico novo; non se lle d moita importancia nin aos modi di dire nin s
paremias (Quiroga 2006:170) que se consideran secundarias no estudo dunha lingua
estranxeira (LE). Pero en realidade a competencia fraseolxica forma parte da
competencia lingstica e xa que logo, da competencia comunicativa, e as UUFF deben
ir ocupando a posicin que lles corresponde dende o primeiro momento4.
Con este obxectivo, presentamos este traballo dende a perspectiva da fraseoloxa
contrastiva e aplicada entre o italiano e o galego, cunha achega no campo da lectura,
comprensin e explotacin didctica de certos aspectos idiomticos da lingua italiana.
2
Coma doutras disciplinas lingsticas, da fraseoloxa case se pode dicir que nace no sculo XX, mis en
concreto, a finais da segunda dcada. O estudo sistemtico das unidades fraseolxicas (UUFF) , polo
tanto, recente.
3
Neste traballo optamos pola denominacin unidade fraseolxica (UUFF): este termo xenrico goza dunha
grande aceptacin na Europa continental, na antiga URSS e demais pases do Leste, que son os lugares
onde mis se investigou sobre os sistemas fraseolxicos das linguas (Corpas 1996:19). Inda que, como
afirma Penads (1999:13): La utilizacin de esa denominacin genrica no significa la no existencia de
diferencias entre una locucin y un refrn, por ejemplo.
4
Unha inclusin gradual das UUFF no inventario lxico do estudante de LE pasa por reflexionar sobre cales
destas expresins son de uso mis frecuente. Como afirma J.A. Calaas (1999:5): Una vez que el usuario
de una L2 se ha acostumbrado a utilizar un cierto inventario de expresiones, es cada vez ms complejo
crear la sensibilidad contextual necesaria para que el estudiante adquiera la intuicin de uso
imprescindible. Pero una inclusin gradual de las paremias en el inventario lxico del estudiante de L2
pasa por reflexionar sobre cules de estas expresiones son las de uso ms frecuente.

2. A didctica das UUFF

As UUFF supoen unha das maiores dificultades no terreo do ensino-aprendizaxe do
italiano como LE porque precisamente no seu grao de fixacin onde residen os
problemas hora de aprendelas e producilas. A pesar desta dificultade, a fraseoloxa
dunha lingua resulta importante no proceso da sa aprendizaxe posto que s se chega a
dominar unha LE cando se capaz de dominar correctamente as sas UUFF. Xa que
logo, contar con coecementos fraseolxicos profundos nunha lingua estranxeira
facilita a comprensin lectora, fai mais transparentes as alusins contidas nos textos e
permite entender xogos de palabras, sobre todo na publicidade, etc. (Ettinger
2008:101).
Por iso nos parece necesario inclur na formacin inicial do estudante de italiano LE o
coecemento pasivo dun bo nmero de UUFF que forman parte da bagaxe lingstica
comn dos falantes dunha lingua dada. Ademais haber que exercita-lo alumno na
identificacin de UUFF eventualmente subxacentes a unha mensaxe. Cmpre ter en
conta que un bo nmero de UUFF presentan unha morfosintaxe totalmente regular e
empregan un lxico comn. Xa que logo, as ditas secuencias poden ser empregadas na
clase de italiano LE con vistas asimilacin por parte do alumno de certas
regularidades susceptibles de ser reutilizadas na poducin libre, xa sexa oral ou escrita.
incuestionable a importancia que ten a competencia lxica do estudante de linguas
estranxeiras e a necesidade de aprender e ensinar non soamente palabras, senn
estruturas mis amplas que leven o discente a lograr unha competencia comunicativa
ptima (Lugo 2007:99). Xa o especifica o Marco de Referencia Europeo (2002: cap.
5.2.1.1) cando, referirse competencia lxica, incle dentro deses elementos lxicos,
as expresins feitas, refrns, proverbios, etc. Ademais xa incle no nivel A2 un bo
nmero de descritores que expoen diferentes funcins sociais vinculadas con unidades
fraseolxicas e hoxe un feito aceptado por todos os docentes que o ensino da
fraseoloxa a un estudante estranxeiro debe iniciarse dende os primeiros niveis da sa
aprendizaxe. A este respecto M Isabel Gonzlez Rey (2007:22) afirma :
En ce que concerne les expressions de base, lutilisateur doit savoir employer
les plus frquentes au quotidien ds le niveau A1 pour parler de soi-mme et
pour dcrire les autres (). Par contre, les formules mmorises dans la langue
parle sont indiques partir du niveau A2. Ces formules et expressions de
base doivent semployer correctement et bon escient, Dans des situations
prvisibles pour lutilisateur, partir du niveau B1. La matrise de nombreuses
constructions acquises en C1 doit lui permettre de bien les choisir parmi les
autres. Les expressions idiomatiques, pour leur part, sont viter au niveau B,
en particulier en B2, car leur sens figur peut faire obstacle la comprhension
orale de lapprenant. Elles sont donc recommandes partir du niveau C.
Dende o mbito do ensino de linguas estranxeiras son frecuentes as referencias s
dificultades que supn aprende-las unidades culturais obxecto de estudo da fraseoloxa.
O carcter definitorio e peculiar das unidades fraseolxicas explica o esforzo que debe
realiza-lo aprendiz dunha LE para incorporar sa competencia lingstica e

comunicativa unidades fraseolxicas como in bocca al Lupo!, Crepi il Lupo!5 O

profesor deber tratar aquelas expresins mis opacas en canto seu significado, para
as que ser preciso incluso falar de ritos, crenzas relixiosas ou incluso supersticins, e
ter que lles explicar s seus estudantes galegos, por exemplo, que a UUFF italiana
prendere due piccioni con una fava a equivalente da galega matar dous paxaros dun
tiro e que, anda que o animal non sexa o mesmo, a significacin das das UUFF
coincidente.
A realidade que neste caso nos ocupa fai que nos centremos principalmente nas
particularidades didctico-pedagxicas que estas unidades presentan para a sa
aprendizaxe e emprego. O estudo sistemtico destas unidades a medida que aumenta o
nivel do alumno un requisito imprescindible no desenvolvemento da sa competencia
comunicativa en tdolos tipos de discurso. A sa presenza na lingua falada e escrita
require un coecemento especial por parte do estudante, pois non sempre o significado
destes elementos lingsticos deducible da suma dos significados das sas
compoentes.
No que se refire didctica das linguas estranxeiras, son moitos os estudosos que
dedican os seus esforzos a profundaren no tema de qu vocabulario ensinar e cmo
facelo de xeito mis efectivo. A aproximacin lingua non se fai soamente a travs
dunha realidade lingstica, senn que tamn se teen en conta as regras
sociolingsticas, culturais, discursivas, pragmticas, etc. Se os nativos, cando falan,
utilizan moitas unidades fraseolxicas e se o obxectivo da didctica da LE facilitarlle
estudante a posibilidade de que as sas producins lingsticas se acheguen o mis
posible s dos nativos e que el saiba comunicarse eficazmente en contextos reais,
entenderemos doadamente que as UUFF estean presentes ou que deban estalo na
didctica da LE.
5
Atribeselle a esta frmula unha funcin apotropaica, capaz de afasta-lo esconxuro pola sa carga de maxia.
A orixe da expresin parece que se remonta a unha antiga frmula de bos desexos dirixida aos cazadores,
que se adoitaba responder co mesmo valor apotropaico Crepi (sobreentendido: o lobo). Este augurio,
testemua da crenza no valor mxico da palabra, terase estendido da xerga dos cazadores conxunto das
situacins difciles nas que se pode atopa-lo home. A expresin In bocca al lupo! podera relacionarse
tamn con numerosas expresins que teen como protagonista o lobo. O lobo aparece na tradicin antiga
e medieval coma o perigo en persoa: animal cruel, falso e insaciable na sa voracidade que sementou a
morte e o terror entre habitantes indefensos, pastores e cazadores. Basta limitarse clebre imaxe do
Lupo di Gubbio dei Fioretti di San Francesco. Da visin case apocalptica do lobo e dos medos que lles
transmitiu durante sculos aos habitantes de Europa, xa fosen habitantes dos bosques ou viaxeiros
obrigados a desprazrense por camios infestados de lobos e bandidos, quedan pegadas en varias linguas
europeas baixo a forma de refrns e proverbios.
A imaxe do lobo queda impresa na lingua, en expresins, proverbios, refrns e imaxes que resaltan as
sas caractersticas de animal salvaxe: desapiadado cos dbiles: chi pecora si fa il lupo se la mangia;
insaciable e afamado (con valor de intensidade): una fame da lupi; a mido reducido a malas condicins
atmosfricas (con valor de intensidade): tempo da lupi.
En canto resposta (Crepi il Lupo!), a partir do uso inicial da xerga dos cazadores, prodcese unha
extensin pragmtica conxunto de situacins nas que lingua vnlle atribudo o poder mxico de
esconxura-la mala sorte. Estes medos atvicos atpanse hoxe nas mesmas expresins, pero usadas
simbolicamente para outras situacins perigosas da nosa vida diaria (Vid. La Crusca, n 33, ottobre 2006,
p. 18).

Xa que logo, a necesidade de que hai que achega-la fraseoloxa realidade das aulas de
linguas estranxeiras empeza xa a cristalizar en propostas concretas, pero, anda que hai
unha maior presenza destas unidades en moitos manuais, na sa maior parte a adecuada
explotacin na aula depender a mido do profesor6.
Malia a complexidade que presenta o ensino deste tipo de expresins, a frecuencia real
de uso que se observa fai imprescindible a sa inclusin nos currcula de italiano como
LE. Anda que moitos estudosos consideran que as UUFF deben ser introducidas nas
aulas en niveis avanzados, necesario introducilas en niveis iniciais para familiariza-lo
alumno coa presenza destas unidades e conseguir que acade unha competencia activa
progresiva longo da sa aprendizaxe. Con este obxectivo, habera que ensinar
principio aquelas UUFF mis frecuentes e mis sinxelas polas sas caractersticas
formais, semnticas e pragmticas e deixar para niveis superiores aquelas que presenten
maiores dificultades.
3. A fraseoloxa italiana para galegofalantes
Nunha programacin destinada ensino do italiano a falantes de galego, a utilizacin
de enunciados fraseolxicos pode desempear, na nosa opinin, un papel importante.
Son moitos os posibles recursos lingsticos e pragmticos das UUFF e os seus trazos
tipolxicos facilitan non s a aprendizaxe do lxico, senn tamn a interpretacin
semntica e pragmtica dos enunciados7.
Temos presente que na actualidade a ensinanza de linguas dirixe os seus pasos cara a
mtodos comunicativos-accionais onde son os materiais autnticos (orais e escritos) os
que conforman o desenvolvemento das catro destrezas: or, falar, ler e escribir (Postigo
1999:417). Partimos da idea do uso dun cdigo en situacins reais de comunicacin
onde o alumno debe consegui-las destrezas en contextos variados, de acordo coas
situacins socio-culturais e/ou profesionais, adquirindo competencia gramatical,
discursiva, sociolxica e estratxica.
A presenza dun elemento lxico comn nun grupo de UUFF que se van ensinar unha
axuda para a aprendizaxe por parte do estudante. certo que resulta mis adecuado
ordena-las UUFF en volta dun significado fraseolxico similar pero, como propoemos
que as UUFF se ensinen dende o primeiro contacto do estudante coa LE tendo en conta
a sa lingua nativa, a aprendizaxe de certas UUFF comns en mbalas linguas non
supor grandes esforzos nin dificultades. Neste senso, a ensinanza do italiano como LE
a galegofalantes debe aproveitarse nun primeiro momento da proximidade tipolxica e
cultural entre mbalas linguas para ofrecer unha ensinanza e aprendizaxe das UUFF
nos niveis iniciais (Quiroga 2006:194).
6
Os problemas non existen soamente da parte do discente; profesor tamn lle resulta complexo ensina-las
UUFF dunha lingua estranxeira, non s pola sa fixacin formal e a sa idiomaticidade, senn tamn pola
carencia de investigacins que lle indiquen qu unidades fraseolxicas debe ensinar en cada nivel, pola
escaseza de materiais especficos nos que apoia-lo seu ensino.
7
evidente que a utilizacin sistemtica das UUFF non suple a necesaria utilizacin doutros tipos de
materiais.

No ensino do italiano como LE, concdeselle unha grande importancia lingstica

contrastiva e, en particular, lexicoloxa contrastiva. Para ensina-la fraseoloxa, os
enfoques contrastivos constiten un recurso fundamental e os enfoques contrastivos
son imprescindibles cando se fala de das linguas tan semellantes como o caso do
italiano e do galego. Resulta obvio que a reflexin sobre o ensino/aprendizaxe dunha
lingua estranxeira debe ter en conta a(s) lingua(s) materna(s) do(s) alumno(s). Cada vez
resulta mis frecuente unha situacin de aprendizaxe na que se atopan implicadas
varias linguas estranxeiras. A conveniencia dun enfoque mltiple parece anda mis
evidente se considermo-la aprendizaxe de linguas da mesma familia. O galego e o
italiano son das linguas moi parecidas e calquera falante pode entender gran parte
dunha comunicacin oficial. Partindo desta premisa, fcil entender que lles resultar
doado s estudantes galegofalantes empezar a familiarizarse coa fraseoloxa inicial do
italiano e desenvolver unhas competencias discursivas que lles han facer gaar
confianza e da-los seus primeiros pasos no uso desa lingua. As relacins de
equivalencia e correspondencias entre unidades fraseolxicas de sistemas lingsticos
distintos espertan o interese pola comparacin, comprensin e asimilacin destas
unidades e os enfoques contrastivos baseados en criterios semnticos axudan a
adquirilas para unha competencia activa das mesmas (Gonzlez Rey 2006:135).
A este factor contrastivo en favor do ensino de linguas afns, haille que engadir outros.
As, a maiora dos estudantes galegos que aprenden o italiano xa teen un bo
coecemento da sa lingua en relacin s unidades fraseolxicas e s sas
caractersticas. Para todos eles, o italiano a terceira lingua estranxeira que aprenden e
para moitos deles incluso, a cuarta, polo que xa se enfrontaron a estas estruturas
noutras ocasins de ensinanza-aprendizaxe de linguas. Xa que logo s coecementos
lingsticos previos que teen e a esa concienciacin da importancia de uso dos
fraseoloxismos, smaselle-lo factor da motivacin, aspectos de grande interese que o
docente debe explotar e facer rendibles mximo.
Porn, non podemos partir da idea preconcibida de que un estudante galego de italiano
vaia ter poucos problemas de aprendizaxe, ou menos problemas que se estudase unha
lingua xermnica, a pesar de que o galego e o italiano sexan das linguas afns. A
complexidade que presenta o ensino e a aprendizaxe destas unidades e a necesidade
que ten o docente de italiano de seguir ampliando a nmina de orientacins didcticas e
exercicios vinculados co conxunto de unidades fraseolxicas levounos a presentar unha
proposta coa que os alumnos de nivel inicial de italiano LE poidan familiarizarse na
aula con algunhas frases feitas do italiano.
Como xa comentamos mis arriba, normalmente dedcaselle moi pouco tempo na clase
didctica das UUFF. Distintos traballos acerca da fraseoloxa italiana sublian
precisamente o escaso interese que se lle prestou a esta disciplina nos manuais e
materiais de ensinanza do italiano como LE. Normalmente aparecen como apndices de
escasa importancia, como un dato anecdtico. Son tamn recorrentes as crticas que
consideran que o material dispoible insuficiente8 e que, tratarse moitas veces de
8
Os diccionarios fraseolxicos ou xerais son outro tipo de material do que pode botar man o profesor de
italiano para aproximarse coecemento da fraseoloxa italiana. Neste senso pensamos que o Diccionario

unidades complexas irregulares que non responden s procesos sistemticos presentes

noutras unidades de lingua, o seu estudo precisa dunha metodoloxa distinta (Ruiz
1997:47)9.
4. Proposta de clasificacin
O primeiro problema que se lle presenta profesor a eleccin das UUFF que debe
ensinar10. A maiora das UUFF de alcance xeral, porque a sa mensaxe de carcter
xenrico alude a comportamentos e situacins existentes en todas as sociedades. As
UUFF includas na relacin proposta deben ser obxecto dunha aprendizaxe gradual,
sempre dentro dun contexto semellante de uso real, para que as poidan pasar a
formar parte dos coecementos lxico-idiomticos que o alumnado poida activar nas
situacins adecuadas.
Na nosa proposta de UUFF que deberan coece-los estudantes de italiano LE a nivel
inicial, o profesor debe partir daquelas unidades de nivel semntico e estruturas
sintcticas mis simples: avere i piedi per terra/te-los ps na terra11. No corpus
seleccionado son moitas as UUFF coincidentes en italiano e en galego que poden ser
doadamente descodificadas por un falante de galego. A medida que se avanza na
aprendizaxe da lingua, vanse introducindo as formas mis complexas ou que mis
dificultades supoen para o colectivo de alumnos que aprenden o italiano.
A partir destas consideracins xerais, propoemos a continuacin un posible tratamento
dalgunhas UUFF do italiano. O punto de partida constiteo unha lista delas nas que se
fai mencin a un animal. Como o nmero de unidades que teen cabida no noso
corpus, a partir deste criterio tan xeral de seleccin, moi grande, aqu s imos estudar
un nmero reducido delas. O problema que presentan todas, e que se d en calquera
UUFF, a capacidade de reconstrucin do significado por parte do alumno cos seus
coecementos lingsticos, dicir, a idiomaticidade dos seus sentidos.
Son moi comns as UUFF que teen como referente ou protagonista dos feitos un
animal12, en tanto que ser vivo presente en tdalas culturas e tradicins dos distintos
pases e grupos de falantes. De sempre, o animal ocupou un posto importante no
Italiano-Galego, dirixido por Isabel Gonzlez, resulta especialmente til no apartado da fraseoloxa. Un
dos aspectos mis enriquecedores da obra dende a perspectiva da investigacin fraseolxica a inclusin
de unidades fraseolxicas sinnimas daquela que est definndose. Ademais a entrada tamn contn, no
caso de que as haxa, as correspondencias fraseolxicas en galego.
9
Como exemplo de irregularidade, son frecuentes os casos de expresins fraseolxicas con idntico
significante no italiano e no galego, pero con diferente significado: essere in imbarazzo significa sentirse
incmodo-a. Para referirse embarazo en italiano emprgase o termo gravidanza. Vid. Diccionario
Italiano-Galego (Blanco Valds et alii 2000).
10
O tema complcase cando se examina dende a perspectiva do ensino do italiano como LE, pois non
sabemos cales unidades fraseolxicas deben ser obxecto da aprendizaxe dos alumnos de acordo cos
distintos niveis de ensinanza. Mentres non teamos esta informacin, ser competencia do profesor
selecciona-las que debern ser ensinadas.
11
As UUFF citadas aparecen recollidas nos dicionarios Zingarelli, Tam e Diccionario Italiano-Galego.
12
Existe unha relacin inequvoca entre algns animais e certas actividades ou estados que as persoas
desenvolven con eles. Ademais este un feito que se d para toda a humanidade e algunhas das locucins
poden traducirse case literalmente a moitas linguas.

acontecer dos feitos e conviviu en estreita relacin co home. Xa que logo, os animais
tiveron sempre na vida do home unha grande importancia e esa profunda relacin entre
o home e o animal quedou plasmada longo dos tempos en numerosas UUFF13.
Reproducimos a continuacin as expresins que nos parece que lles poden resultar
mis doadas de aprender a estudantes que teen o galego como lingua materna e que se
achegan por primeira vez estudo do italiano como LE. doado apreciar que algns
elementos da realidade social, histrica, relixiosa, fisiolxica, os costumes, etc
seleccionados polos dous pobos son en gran medida coincidentes. Os criterios de
seleccin basanse, sobre todo, na existencia de equivalentes (totais ou parciais) entre
as das linguas14 e na posibilidade do emprego correcto nas situacins de comunicacin
obxecto de ensino/aprendizaxe nos niveis iniciais. Nas unidades seleccionadas, tanto
locucins como refrns, aldese forma de ser e de comportarse dos homes,
pondoos en relacin directa coa de certos animais a partir de situacins comns e
cotis.
A nosa clasificacin empeza polas UUFF que son practicamente idnticas en ambas as
linguas, tanto na forma coma na intencin moralizante. Nelas o animal que se cita o
mesmo.
Cane: essere come cane e gatto/levarse coma o can e o gato; essere solo come
un cane/estar s coma un can; morire solo come un cane/morrer (s) coma un
can; non trovare un cane/non atopar nin un can; trattare [qualcuno] come un
cane/tratar [a algun] coma un can.
Gallina: andare a letto con le galline/ deitarse moi cedo coma as galias,
deitarse coas galias. A galia considerada pola sabidura popular smbolo de
riqueza, pois vela pola economa familiar e protexe a todos os demais membros
do curral. saudable, ata o punto de que se asegura que como comida capaz
de revivir un moribundo e facer que o enfermo recobre a sade: gallina vecchia
fa buon brodo/galia vella fai ben o caldo.
Gallo: outro animal de moito valor para o campesio o galo. Nos dous
idiomas o galo unha alegora do macho e, en particular, do home. Anda hoxe
o nome do animal emprgase en senso figurado para aludir a un home
presumido e bravucn ou persoa que nun sitio se impn s outros ou que
sobresae entre eles: fare il gallo/facerse o galo.
Gatto-a: essere in quattro gatti/ser catro gatos; fare la gatta morta/ facerse a
gata morta.
Pecora: essere la pecora nera della famiglia/ se-la ovella negra da familia.
13
Frecuentemente son metforas de animais referentes a condutas e situacins humanas.
14
No caso do galego, o material de traballo fundamental foi o Diccionario italiano-galego que incle frases
feitas. Observando a lista das expresins consideradas neste estudo, comprobamos que as equivalencias
cuantitativas e cualitativas entre textos fraseolxicos das das linguas resultan moi prximas na
designacin e no senso.

Pesce: aparece en comparacins coma: nuotare come un pesce/nadar coma un

peixe.
Existen UUFF que perseguen a mesma intencin moralizante e aluden a cuestins
similares, pero en cada idioma exemplifcanse con animais diferentes. O cambio de
animal provoca unha lixeira diferenza pero que non lle afecta seu senso.
Touro: a imaxe do touro, smbolo tan arraigado no mundo hispano, encontra
unha realidade expresiva similar nas das comunidades lingsticas pero
debemos reparar en que no galego mis ca do touro flase do boi, que era o
habitual animal de tiro, pero debe terse en conta que en galego o boi non s
designa o animal capado senn o animal enteiro15: essere un toro/ ser forte coma
un boi~touro; prendere il toro per le corna/colle-lo boi ~touro polas cornas.
Anda que esta locucin parece aludir con toda claridade s corridas de toros
espaolas e anda que moitas veces se ten citado como un hispanismo
fraseolxico, non est clara esa relacin16.
Aquila: avere occhi daquila/ ter ollos de lince.
Grillo: non avere grilli per la testa/non ter paxaros na cabeza.
Lumaca: camminare come una lumaca/ camiar coma unha tartaruga.
Oca: avere la pelle doca/ te-la pel de galia.
Como complemento presentacin desta listaxe s alumnos dentro da fase pasiva,
pdeselles facilita-la busca destas e doutras UUFF semellantes en textos de distinta
natureza (prensa, literatura, etc) como unha prctica proveitosa e amena. Como o
recurso s UUFF na prensa, literatura e publicidade usual, resulta doado reunir
documentos autnticos nos que se empregan este tipo de expresins, sempre que se
axuste o nivel do texto nivel do estudante.
Por outra banda, nunha fase de competencia activa, os recursos lxicos e as estruturas
gramaticais das unidades aprendidas son reutilizables e pdense aproveitar para a sa
reformulacin na expresin guiada ou libre do estudante. Tendo en conta que se est a
15
Galicia, a pesar de ter unha porcentaxe importante do gando bovino espaol, non cra gando bravo para as
corridas de touros, que en Galicia foron e son algo totalmente residual. Galicia non forma parte da cultura
del toro. Os poucos machos enteiros que se cran destnanse exclusivamente reproducin. E, por parte, o
animal chmase sempre boi, tanto o animal capado, coma o semental: as vacas andan boi, cando estan
en celo, e lvanse boi a inseminar. Touro unha palabra que en Galicia s usan os veterinarios e
algns gandeiros por influxo deles. O habitual nas casas galegas ricas antes da mecanizacin da
agricultura era a parella de bois (capados). Esta asimetra co resto de Espaa compltase co feito de que
Galicia, revs do resto de Espaa (e en parte tamn de Europa) nunca arou con cabalos ou mulas:
sempre arou con bois ou vacas. sabido que Europa no sculo IX substituu o boi polo cabalo como
animal tractor, xa que ten mis potencia de arrastre; anda que hai outros factores que estudou o P.
Sarmiento e que xustifican que Galicia seguise arando con bois (Benavente Jareo 2010: 1234-1244).
16
A orixe desta locucin menos transparente do que se di. Resulta raro que estea estendida por toda Europa
pero que case todos a relacionen coa tauromaquia espaola (que descoecida en case toda Europa e na
que nunca se colle o touro polos cornos). A sa orixe podera estar mis razoablemente ou na
tauromaquia portuguesa (na que si se collen polos cornos) ou na antiga cretense. Pero mis probable que
se refira acto labrego de xungui-los bois para poelos carro ou arado, domesticando as en beneficio
dos humanos a sa inmensa forza (Ferro 2008:174-175).

propicia-la fraseoloxa no estadio inicial da sa aprendizaxe, prima familiariza-lo

alumno co seu uso en situacins sinxelas, por exemplo dentro do descritor como
describir unha persoa, por exemplo: Anna una pecora; muta come un pesce; si fa
la gatta morta e ha il cervello di gallina; etc.
En definitiva, as actividades propostas na aula poden ser variadas: dende partir dun
texto periodstico, publicitario ou de calquera outro tipo que contea unha UUFF ata
presentar un debate mediante a contraposicin de UUFF de senso oposto ou a discusin
de ideas polmicas expresadas en frmulas proverbiais, exercicios de escritura,
exercicios de fontica...
5. Conclusin
A fraseoloxa ten un papel moi destacado na fala coti e debe ocupar un lugar
importante no estudo dunha LE. Consideramos que unha aprendizaxe completa dunha
lingua debe inclur tamn a aprendizaxe destas unidades fraseolxicas que non
soamente forman parte do sistema lingstico, senn que tamn reflicten a cultura da
lingua que se aprende, por iso a competencia idiomtica debe de ter un espazo
especfico na aprendizaxe da LE. A parte da dimensin lingstica da fraseoloxa, da
sa importancia central dentro do sistema xeral da lingua, existen outros aspectos
dignos de mencin, como o valor sociocultural que conteen a maiora das unidades
fraseolxicas, por seren representantes da idiosincrasia dunha cultura, dunha sociedade,
dun modo comn de ve-la realidade que nos rodea (Gonzlez Rey 2004: 116).
Con esta pequena contribucin, pretendemos poer de manifesto a necesidade de lle
conceder fraseoloxa un papel importante dentro dos estudos orientados ensinanza
do italiano a galegfonos. Queda anda un longo camio por percorrer con respecto
didctica das sas unidades fraseolxicas. Para acadar ese obxectivo, necesario, en
primeiro lugar, que os docentes avancen no coecemento das UUFF e das sas
caractersticas. Sempre e cando exista un traballo previo de reflexin sobre as sas
condicins de utilizacin, aproveitando o caracter de linguas emparentadas que teen o
galego e o italiano como fo condutor natural entre linguas e culturas, as UUFF poden
chegar a ocupar un lugar nada desdeable na clase de linguas estranxeiras. En segundo
lugar, tern que desenvolverse novas propostas para a presentacin na aula das UUFF
que vaian mis al do estudo das expresins que aparecen no fragmento que abre cada
un dos temas dun manual ou do enfrontamento entre o alumno e unha nmina de
locucins constituda por expresins que non teen relacin entre elas.
O pequeno corpus de unidades fraseolxicasm, que presentamos como mostra, pode
servir de axuda hora de decidir que unidades fraseolxicas poden inclurse nas
programacins da aula. Como se ve, son expresins moi usuais na fala dos
interlocutores nativos e fciles de introducir desde un nivel inicial na aprendizaxe dos
estudantes.
Os estudantes adoitan, ademais, mostrar un grande interese por esta parcela do
vocabulario sen necesidade de que o profesor deba motivalos dun xeito especial. As
UUFF despertan curiosidade e o nico problema a sa presentacin na aula e debe
existir un criterio vertebrador que domine calquera nmina de locucins. Presentamos

un xeito de achegarnos a unha parte da fraseoloxa de forma que esta aproximacin

sexa o mis sinxela e intuitiva posible tanto para o alumno coma para o profesor.
A partir dos resultados que acabamos de expoer, podemos afirmar, sen lugar a
dbidas, que o nmero de contidos funcionais que obrigan un estudante de italiano
como LE a familiarizarse con unidades fraseolxicas desde os primeiros niveis da sa
aprendizaxe realmente importante, independentemente de que o Marco comn
europeo de referencia para as linguas non faga mencin, de xeito explcito, do termo
expresin idiomtica ata o nivel C2.
Neste traballo tratamos, logo, de probar que o emprego das UUFF supn un camio
para aborda-lo ensino do italiano a galegfonos, especialmente nos aspectos
aproximativos, idnticos e contrastivos propiciando a diminucin de interferencias na
actuacin lingstica. Anda que moitos aspectos quedaron sen tratar neste artigo,
podemos conclur que as ltimas correntes metodolxicas no ensino de linguas incitan
a unha revisin de explotacin de materiais e que, a pesar dalgns inconvenientes que
existen na utilizacin de UUFF no ensino, a aplicacin dun repertorio elixido coidadosa
e sistematicamente ensino do italiano a galegfonos, resulta de inestimable axuda na
etapa inicial da aprendizaxe. Xa que logo, pretendemos poer de manifesto con estas
reflexins a necesidade de lle conceder fraseoloxa un papel importante dentro dos
estudos orientados ensinanza do italiano como LE.
Remateremos con estas palabras de Pablo Zamora (2006:8) que resumen todo o
exposto neste traballo:
Lobbiettivo principale di ogni studente di qualsiasi lingua straniera fare in
modo che le sue produzioni linguistiche si avvicinino il pi possibile a quelle dei
parlanti nativi; il raggiungimento di tale obbiettivo passa attraverso
lapprendimento delle espressioni fraseologiche e il riconoscimento dei contesti
di interazione comunicativa in cui il loro uso non solo opportuno e
appropriato, ma in molti casi necessario.
BENAVENTE JAREO, Pedro e FERRO RUIBAL, Xess (2010): O libro da vaca.
Monografa etnolingstica do gando vacn. Santiago de Compostela: Centro
Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades. Xunta de Galicia.
BLANCO VALDES, C. F. et alii (2000): Diccionario italiano-galego. Santiago de
Compostela: Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades /
Xunta de Galicia.
CALAAS CONTINENTE, J.A. (1999): Los refranes en la enseanza del alemn
como lengua extranjera, en Paremia, 8, 73-79.
CHERDANTSEVA, T. (1996): Proverbio e modo di dire, en Studi di Grammatica
Italiana, XVI, 339-343.
CONSEJO DE EUROPA (2002): Marco comn europeo de referencia para las
lenguas: aprendizaje, enseanza, evaluacin. Estrasburgo: Consejo de Europa
(Dpto. de Poltica Lingstica).

ETTINGER, Stefan (2008): Alcances e lmites da fraseodidctica. Dez preguntas

Galega 10, 2008, 95-127.
FERRO RUIBAL, Xess (2008): A comparacin fraseolxica galega como
radiografa lingstica en LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008):
Lenguaje figurado y motivacin. Frankfurt am Main: Peter Lang.
FORGAS, E. (1993): Cultura popular y cultura material: el refranero, en Paremia, 1,
35-44.
GONZALEZ FERNANDEZ, I. (2001): Informacin semntica complementaria en los
diccionarios bilinges, en PORRAS CASTRO, Soledad (ed.) (2001) : Actas
del IX Congreso Nacional de Italianistas Espaoles, Lengua y Lenguaje
Potico, Valladolid, 2-4 de octubre de 2000. Valladolid: Universidad de
Valladolid, 45-60.
GONZLEZ REI, M Isabel (2004): A fraseodidctica: un eido da fraseoloxa
aplicada en Cadernos de Fraseoloxa Galega 6, 2004,113-130.
(2006): A fraseodidctica e o Marco europeo comn de referencia paras as
linguas en Cadernos de Fraseoloxa Galega 8, 2006,123-145.
(2007): La didactique du franais idiomatique. Fernelmont: InterCommunications
& E.M.E.
GONZALEZ REY, M I. (ed.) (2007): Les expressions figes en didactique des langues
trangres. Blxica: E.M.E.
LAPUCCI, C. (1993): Il Dizionario dei modi di dire. Milano: Garzanti.
LUGO MIRON, S. (2007): Algunas consideraciones sobre la enseanza-aprendizaje
de la fraseologa espaola con estudiantes griegos, en GONZALEZ REY,
Isabel (2007): Les expressions figes en didactique des langues trangres.
Blxica: E.M.E., 85-102.
MINIATI, V. (1989): Proverbi e modi di dire in Romagna. Ravenna: Longo Editore.
PIEL LOPEZ, R. (1999): El animal en el refrn, reflejo de una cultura. Estudio
contrastivo alemn-espaol, en Paremia, 8, 411-416.
POSTIGO, M.J. (1999): Las paremias en la enseanza del portugus como lengua
extranjera, en Paremia, 8, 417-422.
QUIROGA, P. (2006): Fraseologa italo-espaola. Granada: Granada Lingstica.
ZAMORA MUOZ, P. et alii (2006): Hai voluto la bicicletta. Esercizi di fraseologia
e segnali discorsivi per studenti di italiano LS-L2. Perugia: Guerra.

Elisabeth Piirainen. Ditos espallados por Europa e mis al dela: O substrato mis antigo do Lexicon of Common Figurative Units
Ditos espallados por Europa e mis al dela: O substrato

mis antigo do Lexicon of Common Figurative Units 1
Elisabeth Piirainen
Steinfurt, Alemaa
O tema deste ensaio son os ditos que existen nunha morea de linguas de Europa (e mis al)
cunha estrutura lxica similar e que viran arredor dun mesmo significado figurativo. Primeiro
faremos un repaso polos ditos mis espallados (estendidos nuns 51-68 idiomas europeos) e
falaremos das razns desta expansin. Os seguintes ditos dos que se vai falar aqu pertencen s
substratos mis antigos e constiten o chamado Lexicon of Common Figurative Units (lxico de
unidades figurativas comns), por exemplo, ditos coas orixes na antigidade, na Biblia ou en
numerosas fontes arcaicas.
Palabras clave: antigidade como fonte de ditos, a Biblia como fonte de ditos, lxico de unidades
figurativas comns, intertextualidade, linguas de Europa, ditos espallados.
The topic of this paper is idioms which exist in a large number of European languages (and
beyond) in a similar lexical structure and in the same figurative core meaning. We first look at the
most widespread idioms (spread across 55-65 European languages) and discuss the reasons for
the wide spread. The next idioms discussed here belong to the oldest layers that constitute the
Lexicon of Common Figurative Units, i.e. idioms originating in antiquity, in the Bible and various
ancient sources.
Keywords: Antiquity as source of idioms, the Bible as source of idioms, Lexicon of Common
Figurative Units, intertextuality, languages of Europe, widespread idioms
1. Introducin
As enormes semellanzas entre as linguas europeas no que se refire s expresins
figurativas e s metforas chamaron, durante moito tempo, a atencin dos lingistas.
Un punto de vista que se fai referencia moi a mido e do que se fala moito o de

1
Traducin de Rosa Amarelle Pereira.

Weinrich (1976) que defende que hai unha consonancia de imaxes nas linguas europeas
e que o mundo occidental unha comunidade de campo de imaxe1. Os seus exemplos,
porn, indican que Weinrich, anda falando do mundo occidental, preocpase,
principalmente, dunhas poucas linguas desa zona, que non representan toda Europa.
Despois estn as opinins dos investigadores en fraseoloxa, os cales descubriron que
hai moitos frasemas figurativos equivalentes en varias linguas, mesmo en linguas que
non estn relacionadas entre si pola sa xentica. Un dos primeiros estudos sobre este
tema (Tallgren-Tuulio 1932) inclua mis de doce linguas e non foi superado durante
moito tempo. Mis tarde, os investigadores en fraseoloxa demostraron, con moita
precisin, as lixeiras diferenzas lingsticas entre das ou mis linguas e creronse
clasificacins nas que se detallaban varios graos de equivalencia. Anda que estes
resultados foron valiosos para a teora da fraseoloxa e para moitos aspectos prcticos,
estes estudos non deron nomeado os ditos reais que teen equivalentes nunha ampla
variedade de linguas e non contriburon para entende-la linguaxe figurativa comn en
Europa.
En contraste, a eurolingstica sempre se centrou en Europa como un conxunto,
especialmente nas semellanzas entre as linguas occidentais. Secas, os ditos e as
metforas ignorronse case na sa maiora. Con todo, o recente Handbook of
Eurolinguistics (Hinrichs 2010) dedicoulle un pequeno captulo a algns aspectos
deste tema. No seu artigo sobre as semellanzas fraseolxicas das linguas europeas
(Phraseological similarities of the languages of Europe), Eismann (2010) fala, entre
outras cousas, do proxecto Widespread Idioms in Europe and Beyond e dalgns
resultados que daquela estaban dispoibles na pxina principal do proxecto2.
Xa temos falado deste proxecto internacional sobre os ditos espallados nos Cadernos
de Fraseoloxa Galega 9 (Piirainen 2007). Agora, catro anos depois, temos que
menciona-lo progreso do mesmo. Por cuestins de espazo, s poden amosarse algns
dos resultados. Un dos obxectivos do proxecto o de identificar estes ditos que existen
en moitas linguas de Europa cunha estrutura lxica semellante e co mesmo significado
figurativo. Para comezar, houbo que desenvolver un marco terico e unha
metalinguaxe axeitada (cf. Piirainen 2010a, 2010b). O seguinte obxectivo foi o de
descubrir, dun xeito sistemtico, ditos espallados en cantas mis linguas mellor,
includas tdalas linguas europeas s que se puidese acceder na investigacin dos ditos
e tamn algunhas linguas non europeas. O proxecto apoirono numerosos expertos e
institucins acadmicas. Cubriron con detemento os cuestionarios e, nalgunhas
ocasins, verificaron os datos mediante a investigacin a travs da rede ou mediante a
anlise de corpus de textos. Coa axuda de arredor de 250 expertos, xuntronse datos de
72 linguas faladas en Europa (vxase o apndice). Entre elas hai linguas que case nunca
foron estudadas na investigacin dos ditos (anda que se coezan en paremioloxa); o
caso das linguas celtas, prmicas e as do Volga. Tamn o do albans armenio, malts,
azer, xeorxiano ou vasco. Neste momento, non hai datos doutras 70 linguas que se
1
Das Abendland ist eine Bildfeldgemeinschaft (Weirich 1976:287)
2
www.widespread-idioms.uni-trier.de

falan en Europa; son principalmente linguas menos usadas do leste e sueste de Europa,
moitas delas en claro declive.
Dende as sas orixes, o proxecto pretenda abranguer unha dimensin histrica e
cultural. Polo tanto, os datos que achegaron os nosos informadores compilronse no
contexto da sa fundacin histrica e etimolxica. Grazas gran cantidade de literatura
secundaria (bibliografa de Mieder 2009), a maiora dos ditos pdense asociar s sas
orixes etimolxicas. Os datos publicaranse no Lexicon of Common Figurative Units
(Piirainen, a piques de ser publicado), que consta de dous volumes. O primeiro dos
volumes contn uns 175 ditos espallados que se remontan identificacin de recursos
textuais; dicir, textos clsicos ou bblicos, coleccins de proverbios medievais,
fbulas e contos populares, literatura posclsica, pelculas da gran pantalla, citas
clebres, etc. No segundo volume o resto dos aproximadamente 175 ditos trataranse
mis ou menos igual. Veen de campos como a historia, o folclore, a cultura material e
social, o deporte, a tecnoloxa, a observacin da natureza, o comportamento animal,
etc. O descubrimento destes ditos espallados en todos estes dominios algo
completamente novo na investigacin fraseolxica.
Seguindo un romanticismo de tipo nacional, os primeiros investigadores de fraseoloxa
centrbanse na idea de que os ditos eran algo propio da lingua determinada coa que se
estaba tratando, coma un espello da cultura ou da mentalidade nacionais, pero esta foi
unha idea que logo houbo que refutar e desbotar. Agora temos que evita-lo novo
romanticismo que nos levara tratar de xebra-las linguas de Europa daquelas doutros
continentes, nun intento de establecer algo parecido a un sentimento de comunidade
europea. Como mostra a nosa investigacin, pode haber un continuum dos ditos
espallados, xa sexa dende Europa s linguas que se falan nas fronteiras euroasiticas ou
s linguas rabes do norte de frica. Por iso, o interese do Lexicon of Common
Figurative Units non se limita s s linguas europeas, xa que unha chea deses ditos
espallados tamn existen en linguas non europeas.
As antigas linguas coloniais de orixe europea, por exemplo as variantes do ingls
falado longo do mundo, ou as linguas romnicas en frica ou nas Amricas, non se
incluron no proxecto deliberadamente. Non s sera unha tarefa completamente
separada, a de analiza-la presenza dos nosos ditos espallados nesas variedades
lingsticas, senn que tamn embazaran os resultados que se obtivesen, por exemplo,
no que se refire extensin rexional dos ditos. Estas linguas puxeron en perigo as
linguas e as culturas nativas e conduciron asimilacin lingstica, en particular no
campo das imaxes (vxase Idstrm e Piirainen no prelo). Sera presuntuoso postular
unha exclusividade dos ditos europeos ou cingui-los estudos a unha pescuda que se
referise s chamados europesmos, isto , s equivalentes que se restrinxan s linguas
de Europa. Para probar tal exclusividade, polo menos habera que analiza-lo lxico
figurativo de 6.500 linguas que se falan en todo o mundo.
Identificronse uns 350 ditos espallados grazas traballo emprico e distinguronse
doutros que, probablemente, tamn aparezan noutras linguas pero que non cumpren cos
nosos estritos criterios (vxase Piirainen 2010a:16). No que segue (apartado 2)
gustaranos analiza-los ditos mis espallados, tendo en conta cales poden se-las causas

de que estean tan presentes nestas linguas. Despois habemos de nos restrinxir s
alicerces mis antigos que forman o Lexicon of Common Figurative Units, isto , os
ditos con orixes que se remontan antigidade (apartado 3), Biblia (apartado 4) e a
un conxunto de fontes antigas (apartado 5).
2. Os 50 ditos mis espallados nas linguas europeas

As discusins verbo dos chamados europesmos ou internacionalismos s veces
salientan o ben que se coecen hoxe en da as semellanzas nos frasemas entre linguas
europeas. Anda que afirmacins coma esta non estn baseadas na nosa investigacin,
os autores que as defenden adoitan dar razns para o que propoen: crese que as orixes
dos frasemas se atopan na mitoloxa grega, na Biblia ou noutros elementos dunha
herdanza cultural europea comn de maneira que pouco mis se pode esperar3.
Secas, despois de cinco anos de intensa investigacin nesta rea, chegouse xusto
conclusin oposta: todo diferente que se pensaba nun principio. En moitos casos
haba resultados imprevisibles e sorprendentes sobre cales unidades figurativas eran
realmente comns e cales non cumpriron cos nosos criterios. Unha ollada s 50 ditos
mis espallados ilustrar isto. Velaqu a lista de ditos equivalentes que se empregan
entre 68 e 51 linguas europeas.
Os ditos presntanse nunha versin reducida, sen variantes nin definicins semnticas,
en ingls e en espaol. O nmero de linguas europeas s que nos referimos para o
emprego do dito aparece entre corchetes; a isto sguelle un cdigo, unha letra, que
representa a fonte deles:
A = antigidade,
B = a Biblia,
C = fontes antigas varias,
D = literatura posclsica,
E = proverbios e frases feitas documentadas a partir da Idade Media,
F = fbulas, lendas e contos populares.
O nmero de linguas deste estudo pode variar lixeiramente xa que algn dos datos
anda se pode actualizar.
(1) to add fuel to the fire / echar (ms)/echarle lea al fuego [65, A]
(2) to be/fight like cat and dog / estar como el perro y el gato [65, F]
(3) to play with fire / jugar con fuego [63]
(4) night and day / da y noche [62, C]
(5) to be sb.s right hand / ser el brazo derecho/ la mano derecha de alguien [62,
C]
3
Cf. Eismann 2010:719f., entre outros. Rajxstejn (1980:36f) emprega o termo internacionalismo para ditos
como to sweep the Augean stable, to workship the golden calf, to bury ones pounds ou more pontificial
than the Pope himself. Falta unha definicin do termo e os argumentos de por que os dous ltimos ditos
se deben considerar internacionalismos. O termo, desde daquela, adoptouse sen ser criticado nunha chea
de estudos. Tamn se empregou, con bastante coidado, para frasemas que aparecan en tres ou catro
linguas.

(6) a wolf in sheeps clothing / un lobo con piel de cordero [60, C]

(7) to take sb. under ones wings / meter a alguien bajo el/ su ala [60, B]
(8) to tear ones hair out / tirarse de los pelos / mesarse los cabellos [59, C]
(9) to search a needle in the haystack / buscar una aguja en un pajar [59, F]
(10) to swim against the stream / nadar/ir contra corriente / a contracorriente [59,
C]
(11) from head to foot / de los pies a la cabeza [59, C]
(12) to get on sb.s nerves / ponerle los nervios de punta [59]
(13) in the sweat of ones brow / con el sudor de su frente [58, B]
(14) to have one foot in the grave / tener un pie en la sepultura/tumba [58, A]
(15) to lead a dogs life / llevar una vida de perros [57]
(16) to make a name for oneself / hacerse un nombre [57, C]
(17) to bear ones cross / llevar su cruz [57, B]
(18) the black sheep (in the family) / la oveja negra (de la familia) [56, B]
(19) to take the bull by the horns / coger el toro por los cuernos [56, E]
(20) to shed crocodile tears / llorar/derramar lgrimas de cocodrilo [56, F]
(21) to roll up ones sleeves / remangarse las mangas [56]
(22) a black day / un da negro [56, A]
(23) to be in seventh heaven / estar en el sptimo cielo [56, C]
(24) to make of a fly an elephant (s. XVII) / hacer de una pulga un elefante [55, A]
(25) to open sb.s eyes / abrir los ojos a alguien [55, C]
(26) to go through fire and water for sb. (sen equivalente para o espaol) [55, C]
(27) to have got up with the left leg first / levantarse con el pie izquierdo [55]
(28) to give sb. the green light / dar luz verde a alg./algo [55]
(29) to turn ones back on sb./sth. / volver(le)/ dar la espalda a alg./algo [54]
(30) sb.s hair stands on end / poner los pelos de punta [54, C]
(31) to wash ones hands of sth. / lavarse las manos de algo (como Pilatos) [54, B]
(32) nothing but skin and bone / ser nada ms que piel y huesos [54, C]
(33) to show ones teeth to sb. / ensear los dientes a alguien [54, C]
(34) to prick ones ears / aguzar los odos/la oreja [54, C]
(35) to separate the wheat from the chaff / separar la paja del trigo [53, B]
(36) to build on sand / construir en arena/edificar sobre arena [53, B]
(37) the other side of the coin / el reverso de la medalla/moneda [52]
(38) to tilt at windmills / luchar contra molinos de viento [52, D]
(39) to break the ice / romper el hielo [52, E]
(40) to lose ones head / perder la cabeza [51]
(41) not to be able to hurt a fly / no matar/ser incapaz de matar una mosca [51, C]
(42) a voice crying in the wilderness / una voz que clama en el desierto [51, B]
(43) a storm in a teacup / una tempestad en un vaso de agua [51, C]
(44) to play cat and mouse with sb. / jugar con algn. al gato y el ratn [51, F]
(45) the beginning of the end / el principio del fin [51, D]
(46) to tighten ones belt / apretarse el cinturn [51]
(47) in black on white / negro sobre blanco [51]
(48) to see everything through rose tinted glasses / verlo todo de color de rosa [51]
(49) to take off ones hat to sb. / quitarse el sombrero ante alg./algo [51]

(50) to play a role / jugar un papel [51]
A representacin dos ditos en 51-68 linguas dbese, principalmente, feito de que os

equivalentes tamn son coecidos na maiora das linguas menos usadas4. Isto quere
dicir que estes ditos non se poden inclur nun rexistro elevado da lingua, para o cal non
habera sitio nestas linguas cun status non oficial. Por esta razn, os europesmos
clsicos como por exemplo to sweep the Augean stables ou to suffer the torments of
Tantalus (ambos chegan s a 34 linguas europeas) non estn entre os 50 ditos
espallados mis coecidos. En segundo lugar, estas expresins idiomticas non amosan
lagoas significantes na sa distribucin xeogrfica. Por exemplo, faltan moitos ditos
espallados nas linguas romances occidentais, o cal reduce o nmero de linguas nunha
ducia, ou nas linguas do sur de Europa. Botmoslle un ollo, dun xeito mis detallado, a
seis ditos espallados que aparecen na seguinte lista, cunha ampla expansin que
resultou ser unha verdadeira sorpresa: anda hoxe non se sabe ben o motivo desta
grande expansin xa que ningn deles ten as sas races na Biblia ou na antigidade.
Tampouco son vellos proverbios e non se acharon relacins intertextuais ou culturais
extralingsticas.
(3) to play with fire expoerse perigo sen precaucin
O dito (3) apareceu en varias linguas dende o sculo XVII. Dise que existe, cunha
estrutura morfosintctica e lxica moi consistente, en 63 linguas europeas actuais, en
varias do norte de frica e tamn nalgunhas asiticas. A ampla difusin deste dito
suxire que, nalgn tempo, debeu haber un texto ben coecido detrs que non pode ser
recuperado coas fontes das que dispoemos.
(12) to get on someones nerves poerlle os nervios de punta /fra de sitio a
algun
Os nervios, unha parte sensible e irritable do corpo humano, serven de indicador do
estado mental e psicolxico de algun. Hai mis ou menos unha ducia de ditos que se
refiren s NERVIOS en linguas concretas (por exemplo, do ingls to have nerves of
steel ter nervios de aceiro to be all nerves ser todo nervios /ser un feixe de nervios,
to lose ones nerve to be all nerves, perder un os nervios, etc.), e non hai explicacin
para xustifica-lo porqu de que o dito (12) se atope entre os mis espallados. Ver no
mapa 1: As linguas que estn marcadas con rectngulos grises son as que teen
equivalentes.
4
A mido non temos equivalentes en linguas en decadencia como as celtas, as do Volga ou as prmicas do
leste de Europa. Cf. mapas que aparecen abaixo.

Mapa 1: Equivalentes para to get on sb.s nerves nas linguas europeas
Os ditos equivalentes amosan algunhas variantes lxicas ou morfosintcticas, as cales,

non obstante, non afectan status dos ditos espallados; vxase, por exemplo, no
noruegus (bokml) g noen p nervene e no fins kyd jkn hermoille, ambos poer
dos nervios a algun; no italiano dare ai/sui nervi a qno darlle nos nervios a algun;
no lituano tampyti kieno nervus empuxa-los nervios de algun; no ucrano
actuar nos nervios de algun; no eslovaco st/lieztniekomu na
nervy poer a algun dos nervios, etc. Comparemos, logo, entre dous ditos similares.
(41) to lose ones head confundirse tanto como para comportarse dun xeito
irracional
(46) to tighten ones belt aforrar cando a comida ou os cartos escasean
O dito (40) acae moi ben na coidadosamente elaborada conceptualizacin de CABEZA
como a base das actividades intelectuais, de pensamento e coecemento, que creou
moitos ditos. A imaxe hiperblica do dito pode atoparse nas linguas de Europa, mentres
que o dito antnimo, no ingls to keep ones head termar un da sa cabeza, estar
tranquilo, mante-lo control, apenas ten paralelos noutras linguas. O dito (46) debe, de
igual xeito, estar baseado na experiencia corporal. Este dito leva consigo a idea de que
hai unha relacin entre a reducin dos gastos e a delgadeza.
(48) to see everything through rose tinted glasses ter unha idea demasiado
optimista e, polo tanto, irreal de algun.

Non se pode determinar con exactitude cando comezaron a emerxer estes ditos dos que
aqu falamos. Os datos histricos dos que se dispn indican que o dito (48) non
apareceu al polo sculo XIX. A cor rosa (no ingls rose ou pink) aparece cun nico
significado simblico nos ditos que se analizaron ata o de agora: bo, positivo. O
concepto ROSA pode verse como un antnimo de NEGRO, vxanse, por exemplo,
ditos como o ingls to look on the black side mira-lo lado negro que non estn
espallados.
(47) in black and white reducido escritura; anotado ou impreso
O dito (47) alude s tcnicas culturais de escritura e impresin con tinta negra sobre
papel branco. O que est escrito ou impreso ten mis valor que as palabras. Este xa era
un principio do dereito romano, o cal, seguramente, foi o causante da expansin do
dito. Nalgunhas linguas, o dito deuse a coecer grazas s citas de obras literarias.
Shakespeare utilizouno na comedia Much Ado About Nothing (en galego, Moito rudo e
poucas noces) (V,2). O dito alemn Schwarz auf weiss difundiuse grazas a un verso do
Fausto de Goethe (I, 1966f.), anda que este feito illado non pode explica-la sa ampla
expansin en moitas linguas europeas (como o udmurto, o turco ou o karaim).
Poderase continuar coa serie de ditos que tanto chaman a atencin debido sa
expansin. Nos seguintes apartados, non obstante, tentaremos achar posibles
explicacins para eses ditos tan espallados.
3. Obras da antigidade clsica que valeron como fonte de ditos

espallados
Os ditos con orixes clsicas non foron tan ben estudados coma os de orixe bblica
(vxase nos seguintes pargrafos). Un repaso sistemtico dos ditos con orixes na
Antiga Grecia e na Antiga Roma, que aparecen nas linguas modernas, precisara do
estudo duns cen textos dun amplo abano de autores e de moitas pocas. Tendo en conta
a dificultade que isto supn, nin os fillogos clsicos, nin tampouco os lingistas se
propuxeron nunca levar a cabo unha investigacin cientfica sobre o tema. Pola contra,
debmoslle o noso coecemento dos ditos clsicos a das fontes principais: a primeira,
os autores dos libros de citas, que traballaron moito neste campo. John Barlett estivo
entre os primeiros que publicaron un libro de Familiar Quotations (1855) e a que
mis tarde seguira Georg Bchmann con Winged Words (primeira edicin 1864), e
que foi un traballo que logo se fixo moi coecido. Do mesmo xeito, a paremioloxa
contribuu noso coecemento sobre o grande impacto das frases feitas de orixe
clsica no desenvolvemento das linguas europeas. Aqu hai que resalta-la ampla
bibliografa de Mieder (2009), a cal permitiu o acceso a varios estudos sobre ditos
individuais de orixe clsica.
Podemos ver, como conclusin, que a maiora dos ditos clsicos espallados se coecen
grazas obra de Homero, mentras que Horacio o que mis destaca entre os poetas
romanos. E tamn se converteron en ditos de ampla difusin expresins de poetas
clsicos de sona, historiadores e filsofos como Hesodo, Soln, Herdoto, Menandro,
Plauto, Cicern, Livio, Plutarco, Xuvenal e moitos outros, entre os cales se atopan
autores non tan coecidos (Lucano, Flavio Xosefo, Eunapio) e tamn autores da

antigidade tarda (San Xerome, Santo Agostio). Moitos destes resultados non se
esperaban e son completamente novos. Ante a pregunta de qu ditos de orixe clsica
constiten, hoxe en da, o Lexicon of Common Figurative Units poderase responder
soamente cos nosos extensos tests previos, cos estudos e tamn coa investigacin
etimolxica.
Os ditos espallados que veen de fontes gregas ou latinas remntanse, principalmente,
a tres tipos de intertextualidade: s narracins ben coecidas antano, s citas de autores
especficos e s frases feitas que se empregaban na antigidade. O dito (17) da lista que
se presentou antes pertence a este ltimo grupo. A sa ampla distribucin foi unha boa
sorpresa: nunca antes se citara como un internacionalismo.
(14) to have one foot in the grave estar moi enfermo, en moi malas condicins, ou
ser tan vello como para parecer que s queda un pouquio tempo para vivir
Varios autores clsicos (Luciano, Pomponio, Plutarco) empregan esta frase feita, s
veces con TUMBA e outras con BARCA DE CARONTE(Alterum pedem in cymba
Charontis habere ter un p na barca de Caronte, cf. Erasmus Adagia II, 1,52) que fai
referencia mitoloxa grega, na cal os defuntos son levados Hades, o inframundo, na
barca de Caronte. A imaxe hiperblica de ter un p na tumba tamn se pode atopar
noutras linguas europeas dende o sculo XV (TPMA 4, 143).
Atopronse equivalentes a este dito en 58 linguas europeas e nalgunhas non europeas.
Os ditos s amosan variantes lxicas mnimas (varias linguas teen a mesma palabra
para P e PERNA); os verbos principais son estar, poer e ter, por exemplo no
islands a vera me annan ftinn grfinni estar cun p na tumba, no bretn un
troad er bez un p na tumba, no galego ter un p na tumba, no lituano viena koja
grabe cun p/cunha perna na tumba, no esloveno z eno nogo v grobu cun p/ cunha
perna na tumba, do armenio mi votov gerezmanum linel cun p na tumba, na lingua
vepsa olda uhtel jaugal koumas estar cun p/cunha perna na tumba, no turco bir
aya ile ukurda olmak estar cun p na tumba, o malts ten bsieq wada fil-qabar
cun p na tumba, etc. Os ditos que significan literalmente estar cun p/ co outro p
noutro mundo (Udmurto ) son casos que estn no lmite. A
expresin pode utilizarse como un eufemismo e ten connotacins sarcsticas e irnicas
en moitas linguas. Podense atopar tamn usos humorsticos, por exemplo, nos dialectos
do cataln como tenir un peu a la fossa/ al cementiri/ a laltre barri ter un p na fosa,
no cemiterio, no outro barrio.
O dito (14) aparece de xeito simultneo en varias fontes antigas. Isto un claro
indicador de que xa daquela se consideraba unha expresin fraseolxica. Asemade,
encerra unha imaxe sorprendente e memorable que, probablemente, fose o apoio desta
grande expansin. Algunhas outras expresins espalladas de procedencia clsica son
discretas canto s sas orixes na antigidade, e non se detectou con anterioridade que
aparecesen en moitas linguas co mesmo significado e coa mesma forma: son os
equivalentes do ingls to know the place where the shoe pinches coece-lo lugar onde
apreta o zapato; a necessary evil un mal necesario; to preach to deaf ears predicar
para odos xordos; to have imbibed something with ones mothers milk ter mamado
algo co leite da nai; to be only a shadow of ones former self ser s a sombra dun

mesmo e moitos outros. Ningn deles se considerou nunca internacionalismo.

inversa non tdolos ditos que teen unha marca clsica notable, por exemplo un nome
propio da mitoloxa, estn espallados polas linguas.
4. A Biblia como fonte de ditos espallados

Os ditos e os proverbios que teen antecedentes de forma directa ou indirecta nos
versculos ou pasaxes da Biblia existen nun gran nmero de linguas europeas como as
que ns estudamos ata o de agora. No alemn contemporneo, por exemplo, utlizanse
a coto uns 150 ditos que veen da Biblia. A Biblia ctase, moi a mido, como fonte
dos chamados internacionalismos. Porn, anda non houbo ningunha publicacin que
compilase estes ditos que veen da Biblia e estn espallados. A nosa pescuda revela
algns datos ben claros: A Biblia contribuu moito na constitucin do Lexicon of
Common Figurative Units, tanto cos 37 ditos que se remontan directamente Biblia
coma cos 20 ditos mis que teen fontes bblicas ou doutro tipo mesmo tempo (dos
120 modismos estudados previamente que, dun xeito potencial, tian orixes bblicas).
O Antigo Testamento e o Novo Testamento estn representados case de igual maneira.
Da nosa investigacin salienta o feito de que os libros de Moiss e o Evanxeo de Mateo
achegan o maior nmero de ditos espallados.
(7) to take someone under ones wings axudar e protexer a algun, en especial a
algun que mis novo ou menos experimentado
O dito evoca a imaxe dunha galia que xunta os seus pitios debaixo das sas s para
protexelos. Esta imaxe aparece recollida tamn no Antigo e no Novo Testamento,
vxase o Salmo 61:4: Confiarei na cobertura das sas s e Psalm 91:4: El cubrirate
coas sas plumas e baixo as sas s estars seguro: a sa verdade ser o seu escudo e o
seu broquel. Unha pasaxe ben coecida vn do Evanxeo de San Mateo (23:37), onde
Xess expresa a sa tristeza polo estado de Xerusaln e declara o seu desexo de
protexe-la xente do mesmo xeito que unha galia acubilla os seus pitios baixo as
s.
O material que nos achegaron os nosos informantes revela que os equivalentes dos
ditos estn espallados uniformemente nun nmero elevado de linguas de Europa, entre
elas, a maiora das variantes menos empregadas que analizamos, mesmo aquelas do
nordeste de Europa, e tamn por algunhas linguas non europeas. Os ditos amosan unha
estrutura lxica e sintctica moi consistente. Varias linguas empregan un significado
adicional da palabra protexer xunto con (no romans a lua pe cineva sub aripa
protectoare, no eslovaco vziatniekoho pod svoje ochrann krdla, ambas: acoller [a
algun] baixo as s protectoras dun) ou un composto (na lingua feroesa taka ein undir
veingirnar acoller [a algun] as s da proteccin), mentres que o alemn e o
luxemburgus manteen a antiga palabra potica Fittiche plumas seguindo, deste
xeito, a traducin da Biblia de Lutero.
A intensa imaxe dunha galia nai que protexe os seus pitios ten as sas races na
experiencia coti e na observacin da natureza. O mis probable que esta imaxe
apoiase o espallamento do dito (7) e tamn que exista en ditos que non teen nada que

ver cos versos da Biblia. Non acontece o mesmo co dito (6) que se ve, normalmente,
coma un dito de orixe bblica.
(6) a wolf in sheeps clothing unha persoa perigosa, que agocha malas intencins
detrs de maneiras amigables
As orixes do dito remntanse fbula de Esopo O lobo con pel de ovella, na cal un
lobo esfameado atopa a pel dunha ovella que fora esfolada. O lobo pona sobre a sa
propia peluxe, crendo que, deste xeito, semellara unha ovella dende a distancia e as
podera engana-lo pastor e logo procurar un rabao de ovellas. O cordeiro, fillo da
ovella que pertencera aquela pel que o lobo levaba s costas, comezou a segui-lo lobo
con pel de ovella. O lobo logrou, durante un anaquio, engana-las ovellas e ir comendo
nelas. Este foi un motivo narrativo moi famoso e espallado polos continentes dende
tempos antigos e probablemente o conto fose ben coecido no mundo mediterrneo
antigo5. O dito gaou popularidade grazas sermn da montaa, no cal Xess fai
referencia a unha fbula similar (Mateo 7:15): Tede conta cos falsos profetas, que
veen onda vs con pel de ovella, pero dentro levan a ferocidade dos lobos.
Espallouse por moitas linguas europeas dende os comezos da Idade Media (ver TPMA
10, 2-4).
Mapa 2: Equivalentes a un lobo con roupas de ovella nas linguas europeas6
5
As historias son sobre un burro na pel dun len ou dun tigre, etc. Cf. Aarne/Thomson 123B e 214B.
6
A ocorrencia do dito en yiddish volf in a shepsenem peltsl non se pode representar no mapa debido
localizacin do yiddish en diferentes rexins.

Como mostrou a nosa investigacin, os equivalentes a estes ditos estn espallados dun
xeito excepcional; ver mapa 2. Cocense, polo menos, en 60 linguas europeas e tamn
en varias linguas non europeas, con similar imaxe e o mesmo significado figurativo,
que van desde o islands lfur sauargru lobo con pel de ovella, albans ujku ne
lekure/gezof delje lobo na pel/no pelo dun cordeiro, no grego
un lobo con roupas de ovella, no armenio gaan morti hakats gayl un
lobo coa pel dun cordeiro, no turco kuzu postuna brnm kurt un lobo envolto no
pelo dunha ovella, no trtaro un lobo con coiro de
ovella, no azer qoyun cildin girmi qurd un lobo co pelo dunha ovella, en
xeorxiano tskhvris tqavshia gakhveuli algun se envolveu a si mesmo na pel dunha
ovella ou no malts lupu liebes ta naga lobo en roupas de ovella.
Botmoslle agora unha ollada detida s equivalentes nos ditos das linguas menos
usadas que analizamos. Linguas xermnicas: escocs: a woof in sheeps claes un lobo
en roupas de ovella; no frisio do norte (Sylt): en Wulef n Sjipfel un lobo na pel
dunha ovella; frisio do oeste: in wolf yn skieppeklean un lobo nas roupas dunha
ovella; luxemburgus e Wollef am Schofspelz un lobo no pelo dunha ovella. Linguas
clticas: gals: blaidd mewn croen dafad un lobo na pel dunha ovella; bretn: ur
bleiz e-giz un oan un lobo vestido de ao. Linguas romances: occitano: l loup abilh
da anhl o lobo vestido de ao; retorromnico: in luf en pel-tschut un lobo na pel
dunha ovella; francoprovenzal: un lu veht dagnl un lobo vestido de ao; en
aromans: lup tu cheali di oai lobo na pel dunha ovella. Linguas eslavas: caxubio
wilk w wczi skrze un lobo na pel dunha ovella; sorbio: wjelk we wowej
koi/drase un lobo na pel/nas roupas dunha ovella. Linguas ugrofinesas: lingua
morduna dos moksha: un lobo na pel dunha ovella;
lingua morduna dos erzya: un lobo na pel dunha ovella;
Turco: karaim: bioriu koj gioniudia un lobo na pel dunha ovella. Vasco: ardi
jantziko otso/ardiz jantzitako otso un lobo na pel dun cordeiro.
A popularidade do dito (6) a travs de moitas linguas non pode deberse s Biblia,
senn tamn complexidade das ben coecidas fontes textuais que estn na base,
relacionadas cun conxunto de imaxes claro e memorable. Varios dos ditos bblicos
pasan desapercibidos, como o (7); teen falta de contido bblico especial ou son tan
familiares que se empregan sen referencia consciente contexto orixinal, un feito que
poida que contribuse sa grande expansin; cf. o ingls sb.s own flesh and blood a
propia carne e sangue dun; to be groping in the dark andar s apalpadelas na
escuridade; to sleep the sleep of the just durmi-lo sono dos xustos; to fall on fertile
ground caer en terreo frtil, etc. Pola contra, non tdalas expresins cun contido
bblico estn espalladas. Ditos como a Babel of languages unha Babel de linguas;
safe as in Abrahams bosom seguro coma no seo de Abraham; the writing on the wall
a escritura no muro; to lay the axe to the roof of sth. poe-lo machado enriba do
tellado de algun; to separate the sheep from the goat xebra-la ovella da cabra ou to
go the way of all flesh segui-lo camio de toda carne non cumpren cos criterios dos
modismos espallados.

5. Varias fontes antigas

Unha boa explicacin da expansin dun dito o feito de que das ou mis fontes
conflan nun modismo. Como xa se amosou co dito (6), as obras da antigidade clsica
e a Biblia, como fontes, estn moitas veces intimamente interrelacionadas e fan que
sexa imposible determinar cal delas a fonte mis importante. Para estes ditos pdese
supoer que estaban espallados xa nos perodos clsico e helenstico. Moitos deles
forman parte da linguaxe coloquial; son discretos e non teen connotacins antigas. Por
iso nunca se tiveron en conta entre os internacionalismos e o descubrimento da sa
ampla distribucin forma parte das nosas conclusions; vxanse as seguintes expresins.
(26) to go through fire and water for sb. someterse a calquera perigo polo ben
doutro; sacrificar todo, sen pensar, polo ben doutro.
O feito de que existan equivalentes para o dito (26) en 55 linguas europeas non se debe
a unha nica fonte. A primeira parte do dito, to go through fire for sb. atravesa-lo
lume por algun, pode tomarse de xeito literal: facer todo por algun, mesmo arrisca-
la vida dun para salvalo a el ou a ela, por exemplo entrar nunha casa ardendo. Se se
analiza a segunda parte do mesmo dito, and (go through) water e atravesa-la auga,
non obstante, hai que considera-la existencia dunha relacin intertextual. Hai unha
pasaxe da Biblia (Nmeros 31:23) que amosa a mesma redaccin distintiva, anda que
nun contexto diferente: Todo o que resiste o lume hai que facelo pasar polo lume e
limparase: porn ter que purificarse coa auga da separacin: e todo o que non resista o
lume eu fareino pasar pola auga. Os libros de Moiss foron, nalgn tempo, moi
coecidos e deles saron unha manchea de ditos moi difundidos. , daquela, probable
que esta pasaxe influenciase e apoiase a existencia da expresin difundida.
Segundo declararon os nosos informantes, os equivalentes das expresins estn
bastante espallados polas linguas europeas, anda que hai unha lagoa importante nas
linguas da pennsula Ibrica: non se atoparon destes ditos no espaol, no cataln, no
galego, no portugus nin tampouco no vasco. Os nosos informantes anotaron outro dito
amplamente espallado nestas linguas, que significa, literalmente, poer un a man no
lume por algun, que se rexistra en 38 linguas europeas. As variantes do dito (26)
atinxen os constituntes (o segmento e a travs da auga pode omitirse) e o verbo (ir,
saltar cara a ou lanzarse un a); cf. exemplos como os do frisio occidental foar
immen troch it fjoer fleane/gean voar/ ir por algun cara lume, do gals mynd trwy
ddr a thn atravesar auga e lume, do occitano s tapp dint l foec botarse un
lume, do sardo sinci gettai a su fogu po calincunu botarse un lume por algun, o
caxubio w di za kims skczc/jic saltar/ir cara lume por algun, o grego
botarse un lume por algun, o turco baka birisi iin kendini
atee atmak botarse lume por algun, o trtaro ser quen de
ir cara lume e cara auga, azer bir ks n zn oda vurmaq lanzarse un lume
por algun, o xeorxiano vinmes gulistvis tsetskhlshi chadgoma dirixirse un lume
por algun, o malts lest li jinxteet fin-nar gal xi add botarse un lume por
algun, na lingua dos inari sami moonn veik tuuln kinnii peelest meterme
mesmo no lume por algun, etc.

A complexidade das fontes subxacentes pode entenderse como unha das causas da
grande expansin dos seguintes ditos, que se atopan entre os mis espallados.
(4) night and day todo o tempo, continuamente, sen parar
A expresin (4) lvanos a un estrato moi antigo da cultura. A dicotoma entre
escuridade e claridade xa se mencionaba nos primeiros escritos, na historia bblica da
Creacin (Deus separou a luz da escuridade, Xnese 1:4), no Rig-Veda e na Teogona
de Hesodo (cf. Reimbold 1988). A conceptualizacin da alternancia claridade e
escuridade como todo o tempo atpase nas obras de Homero, Horacio e outros
autores clsicos, e espallouse polas linguas vernculas europeas grazas obra de
Erasmo de Rotterdam (Noctes diesque, Adagia I, 4,22). A ampla difusin da expresin,
non obstante, tamn pode te-las sas causas na polixnese.
Mapa 3: Equivalentes de noite e da/ da e noite nas linguas europeas7
As variantes dos equivalentes dos ditos limtanse inversin dos constituntes, a cal
normal para os binomios similares nas linguas. A versin noite e da, coma no ingls,
est na minora (por exemplo no bretn noz-ha-deiz, no azer gec-gndz ou no vasco
gau eta egun). Moitas linguas prefiren a variante da e noite (por exemplo, no gals
ddydd a nos, no francs jour et nuit, na lingua letoa dienu un nakti, no polaco dzie i
noc, no albans dit e nat, no idioma morduno dos erzya , no trtaro
7
O dito xudeu tog un nakht non se pode representar no mapa.

, no xeorxiano dghe da ghame, no malts lejl u nhar, etc.) Varias linguas teen
ambas versins, por exemplo, a lingua feroesa (bi) dag og ntt e (bi) ntt og dag
(bi significa ambos). O mapa 3 ilustra a distribucin deste vello dito en linguas
actuais. Un caso parecido o do dito (11).
(11) from head to foot/ from top to toe dende a parte mis alta mis baixa; a
totalidade do corpo de algun; completamente, totalmente
Ditos proverbiais como (11) foron amplamente coecidos dende o principio dos
tempos, en textos que van dende o Antigo Testamento (Deuteronomio 28:35; 2. Samuel
14:25), a Ilada de Homero (23,169) e outras moitas obras da antigidade, ata os textos
dos padres da Igrexa (a pedibus usque ad caput) e os Adagia de Erasmo (II, 3,37 A
capite usque ad calcem da cabeza taln), que se refire, en xeito figurado, tanto
corpo na sa totalidade como integridade de algo. Como amosa o exemplo de
Erasmo, as variantes en cada lingua individual dbense, en parte, aliteracin; por
exemplo, no noruego fra topp til t dende a parte mis alta s dedas, ou no idioma
morduno dos erzya da cabeza s ps. Shakespeare emprega a
variante from top to toe (Hamlet I,2), mentres head to heels data do 1400. Algns
exemplos mis da nosa base de datos: no galico escocs bho mhullach a chinn gu
bnn a choise dende a parte mis alta da sa cabeza, planta do p, no gals oi
gorun iw sawdl dende a parte mis alta da cabeza taln, na lingua letoa no galvas
ldz kjm da cabeza s ps, no bielorruso da cabeza s ps, no
estonio pealaest jalatallani da cabeza s ps, no azer badan ayaa da cabeza
p ou no malts minn rasu sa saqajh dende a sa cabeza s seus ps
Os ditos (4) e (11) remntanse a varias fontes antigas, un feito que puido provoca-la
sa ampla distribucin. Mis ou menos 20 ditos estn baseados na Biblia e en textos
clsicos mesmo tempo, por exemplo (10) to swim against the stream; (16) to make a
name for oneself; (23) to be in seventh heaven e to see the mote in anothers eye and
not the beam in ones own ver un lixo nos ollos doutro e non ve-la viga no dun. Unha
vez mis, atopmonos con ditos espallados que son discretos con respecto s sas
orixes bblicas ou clsicas, un feito que puido ter que ver con que estes ditos se
espallasen, por exemplo, (25) to open sb.s eyes; (41) not to be able to hurt a fly or to
shut sb.s mouth pecharlle a algun a boca; to follow in sb. s footsteps segui-los
pasos de algun; to throw dust into sb. s eyes botarlle p nos ollos a algun e to
lead sb. around by the nose levar a algun polo nariz. A frecuencia destes ditos en
moitas linguas europeas foi impredicible tempo que sorprendente.
6. Resumo e resultados
Neste ensaio examinronse algns ditos espallados que forman parte do mis vello
substrato do Lexicon of Common Figurative Units, por exemplo, ditos que radican
na Biblia, en obras da antigidade clsica ou noutras fontes antigas. Os ditos formaban
parte do proxecto Ditos espallados por Europa e mis al dela, que tia como
obxectivo identificar unidades figurativas, que son comns a moitas linguas de Europa.
Os ditos que analizamos estn espallados nunhas 51-68 linguas europeas cunha
estrutura semntica e lxica moi semellante. Estes poucos ditos espallados xa serven

para demostrar que non hai unha explicacin consistente para a ampla difusin que
estes experimentaron. Mis ben, cada dito ten a sa propia historia que hai que estudar
tendo en conta as posibles causas da difusin.
Unha explicacin plausible pode se-lo feito de que moitas fontes se conxuguen nunha
para o mesmo dito. Outra explicacin pode se-lo feito de que a imaxe codificada na
estrutura lxica da expresin de procedencia intertextual se apoie en experiencias
humanas e na observacin da natureza.
Substratos mis modernos de ditos espallados amosan unha imaxe parecida. Por
exemplo, o dito (2) to be/fight like cat and dog estar a meirande parte do tempo
pelexando uns cos outros existe en 65 linguas. Pertence capa posterior dos ditos
espallados que non se basean en fontes clsicas senn que se documentaron, soamente,
dende a Idade Media. Poida que tea as sas races na observacin do comportamento
animal. Nisto, porn, non distinto doutros moitos ditos e non abonda para explica-la
excepcional difusin do dito. Mis ben, a rivalidade entre gatos e cans o tema de
moitos contos europeos famosos, nos cales se di que os animais foron amigos noutrora
pero que houbo algns acontecementos que os levaron a deixar de selo. O feito de que
haxa fontes textuais subxacentes xeneralizadas sumado experiencia natural podera
explica-la ampla distribucin (vxase Piirainen 2011a para mis detalles).
S un dos ditos dos substratos mis recentes do Lexicon of Common Figurative
Units se atopa entre os 50 mis espallados; trtase do (28) to give sb. the green light
darlle permiso a algun para facer algo que tia pensado facer, e est espallado por
55 linguas europeas e varias non europeas. A explicacin da sa ampla distribucin
non se pode basear nunha soa causa (como tomalo prestado do ingls para empregalo
en tdalas outras linguas, as mis e as menos usadas) senn que ten que haber varias
razns, entre as cales se atopan as extralingsticas. A expansin repentina dunha
mellora tcnica coma os semforos impulsou, claramente, a difusin do dito (Piirainen
2011b).
Para resumir, os ditos espallados que se identificaron ata o de agora teen unhas orixes
bastante heteroxneas; e a sa historia e a sa etimoloxa hai que investigalas con rigor
para poder descubri-las posibles razns de que estes ditos sexan tan populares nas
linguas de Europa e mis al dela. As expresins que se analizaron neste ensaio teen
representacin en tdalas familias lingsticas de Europa, nas indoeuropeas, turcas e
urlicas que se falan en Europa, do mesmo xeito que no xeorxiano, no malts ou no
vasco, o cal quere dicir que a filiacin xentica non ten importancia neste caso. Pasa o
mesmo coa expansin territorial dos ditos. Non hai diferenza entre as linguas do oeste e
do leste, nin coas do norte e do sur de Europa. Estes son resultados moi importantes.
Para a pregunta de se podera haber ou non unha relacin entre a existencia de ditos
bblicos nun certo nmero de linguas e a afiliacin dos falantes a comunidades e
confesins relixiosas especficas xa se ten unha resposta. Hai que botarlle un ollo s
linguas do sueste de Europa, que formaban parte do noso proxecto sobre os ditos
espallados. A maiora dos chamados pases balcnicos son multirrelixiosos, o que quere
dicir que a Igrexa Ortodoxa do leste, o catolicismo, o islam e outras relixins
conviviron durante moito tempo. As relixins que mis se practican en Bosnia, Albania

e Macedonia inclen o islam e o cristianismo. De entre as ltimas, as confesins

dominantes son a Igrexa Catlica romana en Croacia, a Igrexa Ortodoxa en Grecia e a
Ortodoxia do leste en Romana, Bulgaria, Serbia e parte de Macedonia. Os datos das
expresins bblicas espalladas que se recolleron de todas estas comunidades
lingsticas amosan que non hai ningn tipo de diferenza entre a frecuencia de ditos
que usan unha comunidade relixiosa ou crenza, ou outra. Pola contra, as linguas eslavas
do sur, o romans, o albans e o grego amosan un cadro moi uniforme. Non houbo
lagoa ningunha na difusin dos ditos bblicos nas linguas balcnicas, nin tampouco
entre as linguas de falantes pertencentes Igrexa occidental e as linguas do mundo
ortodoxo do leste; de igual xeito que non as hai entre aquelas linguas faladas por
seguidores do cristianismo ou do islam. Tamn certo para outras linguas como o
turco, o trtaro e o azer, de falantes maioritariamente musulmns e para o yiddish e
o karaim, falantes, na sa maiora, que practican a fe xuda.
Ademais, varios ditos de orixe bblica son coecidos nas linguas do leste de Asia (o
coreano, o chins e o xapons empregan equivalentes do dito to bear ones cross).
Aqu radica, precisamente, a peculiaridade que fixo que estes ditos se fixesen tan
populares. Hai un paralelismo nas linguas europeas co dito amplamente difundido the/a
sacred cow a/ unha vaca sagrada unha crenza, opinin ou tradicin que permanece
intocable, tratada con moito respecto e s veces mis al das crticas. Este dito alude
valor especial das vacas no hindusmo, no cal se consideran animais sagrados que
simbolizan a xenerosidade de Deus cara humanidade. A expresin est espallada,
polo menos, en 48 linguas europeas, anda que a maiora dos falantes destas linguas
non practican a fe hind. Pdese conclur dicindo que non hai unha conexin directa
entre a cultura, que se manifesta por si mesma, por exemplo, na afiliacin relixiosa do
falante dunha comunidade lingstica, e os ditos que os falantes empregan. A
expansin das caractersticas culturais e a expansin de caractersticas lingsticas non
se desenvolven necesariamente por camios paralelos.
AARNE, Antti; THOMPSON, Stith (1961): The Types of the Folktale. A Classification
and Bibliography. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia.
EISMANN, Wolfgang (2010): Phraseologische Gemeinsamkeiten der Sprachen
Europas, en HINRICHS, Uwe (ed.): Handbuch der Eurolinguistik.
Wiesbaden: Harrassowitz, 711-727.
ERASMUS = Collected Works of Erasmus. Vol. 32: Adages I vi 1 to I x 100 (1989),
Vol. 33: Adages II i 1 to II vi 100 (1991), traducin e notas de Roger Aubrey
B. Mynors. Toronto [etc.]: Toronto Press.
HINRICHS, Uwe (ed.) (2010): Handbuch der Eurolinguistik. Wiesbaden:
Harrassowitz.
IDSTRM, Anna; PIIRAINEN, Elisabeth (eds.) (no prelo): Endangered Metaphors.
Amsterdam [etc.]: John Benjamins.
MIEDER, Wolfgang (2009): International Bibliography of Paremiology and
Phraseology. 2 Volumes. Berlin/New York: Walter de Gruyter.

PIIRAINEN, Elisabeth (2007): Locucins espalladas por Europa e mis al, en

Cadernos de Fraseoloxa Galega 9, 173-193.
PIIRAINEN, Elisabeth (2010a): Common features in the phraseology of European
languages: cultural and areal perspectives, en KORHONEN, Jarmo;
MIEDER, Wolfgang; PIIRAINEN, Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.):
Phraseologie global - areal - regional. Akten der Konferenz EUROPHRAS
2008 vom 13.-16.8.2008 in Helsinki. Tbingen: Gunter Narr, 15-27.
PIIRAINEN, Elisabeth (2010b): Phraseology from a Eurolinguistic Perspective, en
URELAND, P. Sture (ed.) From the Russian Rivers to the North Atlantic
Migration, Contact and Linguistic Areas. Berlin: Logos Verlag, 127-147.
PIIRAINEN, Elisabeth (2011a): Folk narratives as source of widespread idioms:
Toward a Lexicon of Common Figurative Units, en Folklore. Electronic
Journal of Folklore 39. Tartu: Estonian Institute of Folklore.
PIIRAINEN, Elisabeth (2011b): Technology of modern times as a source of the
Lexicon of common figurative units, en Proverbium. Yearbook of
International Proverb Scholarship 27.
PIIRAINEN, Elisabeth (no prelo). Widespread Idioms in Europe and Beyond. Toward
a Lexicon of Common Figurative Units. New York [etc.]: Peter Lang.
RAJCHTEJN, Aleksandr D. (1980): Sopostavitelnyj analiz nemeckoj i russkoj
frazeologii. Moskva: Vysaja kola.
REIMBOLD, Ernst Thomas (1988): Die bipolare und ambivalente Symbolik der
Nacht und Dunkelheit, en BIES, Werner; JUNG, Hermann (eds.):
Mnemosyne. Festschrift fr Manfred Lurker zum 60. Geburtstag. Baden-
Baden: Koerner, 35-44.
TALLGREN-TUULIO, Oiva Johannes (1932): Locutions figures calques et non
calques. Essai de classification pour une srie de langues littraires, en
Memoires de la socit nophilologique de Helsingfors 9, 279-324.
TPMA = Thesaurus Proverbiorum Medii Aevi (1995-2002). Lexikon der Sprichwrter
des romanisch-germanischen Mittelalters. Begrndet von Samuel Singer,
hrsg. vom Kuratorium Singer der Schweizerischen Akademie der Geistes- und
Sozialwissenschaften. 13 Vols. Berlin/New York: Walter de Gruyter.
WEINRICH, Harald (1976): Sprache in Texten. Stuttgart: Klett Verlag.
Apndice:
Linguas representadas no proxecto Widespread Idioms in Europe and Beyond

Os nosos datos recollen 72 linguas europeas e 14 non-europeas ou, mellor dito,
variedades lingsticas; este ltimo termo parece mis axeitado, tendo en conta que
os nosos datos inclen algns dialectos. Entre as linguas europeas deste estudo, hai 36
linguas maiores ou estndar e outras 36 s que se lles pode chamar linguas
minoritarias ou con menos falantes.
(I) As indoeuropeas que constan de cinco grupos lingsticos e tres linguas
illadas,
(II) As urlicas,

(III) As trquicas,
(IV) As semticas,
(V) As linguas caucsicas, e
(VI) O vasco.
(i) Tdolos grupos de linguas indoeuropeas, ags o indo-iran teen presenza neste
proxecto
-15 linguas xermnicas: o islands, a lingua feroesa, o noruegus, o sueco, o
dans, o ingls, o escocs, o holands, a lingua frisona do norte, a lingua do frisona
do oeste, o alemn, o luxemburgus, o yiddish, o baixo alemn e o alemn de Suza.
-5 linguas celtas: o galico, o galico escocs, o crnico, o gals e o bretn.
-15 linguas romances: o francs, o provenzal, o occitano, o ladino, o retorromano,
o francoprovenzal, o veneciano, o italiano, o sardo, o espaol, o cataln, o galego, o
portugus, o romans e o aromans.
-2 linguas blticas: o letn e o lituano.
-14 linguas eslavas: o ruso, o bielorruso, o ucrano, o checo, o eslovaco, o polaco, o
caxubio, a lingua sorbia, o esloveno, o croata, o bosnio, o serbio, o macedonio e o
blgaro.
-As tres linguas illadas, o albano, o grego e o armenio, tamn se tiveron en conta
hora de elabora-lo proxecto.
(ii) O flum urlico est representado na parte occidental, europea, dos montes Urais,
por unhas cantas linguas ugrofinesas. Once delas tamn se estudaron no noso
proxecto: a nica lingua grica, o hngaro; catro norfinesas: fins, a lingua estoniana,
o idioma carelio e o vepsio; das lingas prmicas: o udmurto e o komi; e tres linguas
do Volga: o mari, a lingua morduna e o idioma morduno dos Erzya, xunto cunha
lingua sami, que se chama inari saami.
(iii) O noso proxecto incle catro linguas turcas que se falan en Europa: o turco, o
azer, o trtaro e a lingua karaim.
(iv) De entre as linguas caucsicas s o xeorxiano, unha lingua do grupo karveliano,
forma parte do noso estudo.
(v) O malts pertence subgrupo das semticas das linguas afro-asiticas.
(vi) O vasco unha lingua illada.
(vii) O esperanto unha lingua auxiliar construda que se emprega internacionalmente.
(viii) As catorce linguas non-europeas do proxecto son o rabe de Alxeria, o rabe de
Tunisia, o rabe de Marrocos, o rabe de Exipto, o farsi, o kirghize, o mansi, o khanti,
o mongol, o chins, o vietnamita, o coreano, o xapons e a lingua aklanon.

Abreviaturas que se empregan nas 71 linguas dos mapas:

Alb = Albans Lat = Letn
Arm = Armenio Lit = Lituano
Aro = Arromans Log = Baixo-alemn
Azb = Axer Lux = Luxemburgus
Bas = Vasco Mac = Macedonio
Blr = Bielorruso Mal = Malts
Bos = Bosnio Mar = Mari
Bre = Bretn Mok = Idioma moksha
Bul = Blgaro Nfr = Norfrisn
Cat = Cataln Nor = Noruegus
Cor = Crnico (ou lingua crnica) Occ = Occitano
Cro = Croata Pol = Polaco
Cze = Checo Por = Portugus
Dan = Dans Prv = Provenzal
Dut = Holands Rms = Lingua retorromnica
Eng = Ingls Rom = Romans
Erz = Idioma Erzya Rus = Ruso
Est = Estonio Sam = Inari Saami
Far = Feros Sar = Sardo
Fin = Fins Sco = Escocs
Fre = Francs Ser = Serbio
Frp = Francoprovenzal Sle = Esloveno
Gae = Galico escocs Slo = Eslovaco
Gal = Galego Sor = Lingua sorabia
Geo = Xeorxiano Spa = Espaol
Ger = Alemn Swe = Sueco
Gre = Grego Swg = Alemn de Suza
Hun = Hngaro Tat = Trtaro
Ice = Islands Tur = Turco
Iri = Galico (ou irlands) Udm = Udmurto
Ita = Italiano Ukr = Ucrano
Kar = Lingua carelia Wel = Gals
Kas = Lingua caxubia Ven = Veneciano
Kom = Komi Vep = Idioma vepsio
Krm = Karaim Wfr.=Frisn do oeste
Lad = Ladino
O yiddish non est representado nos mapas.

M Pilar Ro Corbacho. BADARE: A personificacin nos espazos de tempo
BADARE: A personificacin nos espazos de tempo
Mara Pilar Ro Corbacho

Nas 10000 fichas que compoen a base de datos BADARE hai un nmero importante de
paremias que presenta personificacin nos espazos de tempo. Estudaremos este fenmeno
dende dous apartados: a personificacin dunha festividade (santas/santos, perodos litrxicos e
advocacins marianas) e a dun perodo de tempo (estacin, mes, partes da xornada, etc).
Entre as paremias haxiogrficas son o Nadal, en tanto que perodo litrxico, a Virxe da
Candeloria, como advocacin mariana, e san Bernabeu, entre os santos, as festividades nas que
mis atopamos a personificacin; e entre os espazos de tempo mis xerais sobresae marzo, nos
meses, o venres, nos das da semana, os das prestados dun mes a outro, entre os das do mes,
etc como as formas nas que aparece maioritariamente este tipo de figura.
Palabras clave: BADARE. Espazos de tempo. Personificacin.
In the 10000 records that make up the BADAREs database there is an important number of
paremias that shows personalized time spaces. We will study this phenomenum in two sections: a
festivitys personification (Saints, liturgic periods and Marias advocations) and the one of a cycle of
time (seasson, month, parts of the day, etc.).
Between the hagiographic paremias are Christmas, as liturgic period, the Candelarian Virgin, as
Marias advocation, and Saint Barnabas, between the Saints, the festivities in which we find the
most personification; and between the general time spaces stands up march, in the months,
Fridays, as week days, the borrowed days from a month to another, as the monthly days, etc., as
forms in which appears mostly this kind of figure.
Keywords: BADARE. Time spaces. Personification.
O proxecto BADARE (http://stel.ub.edu/badare/), no que traballamos varios
investigadores, comprende neste momento mis de 10000 fichas de refrns
meteorolxicos e do calendario das 40 linguas e variedades romnicas presentes no
proxecto.

As formas que compoen esta base de datos clasificmolas en catro grandes categoras,
sendo unha delas mbito temtico xeral, que pertencen as paremias que aparecern
neste artigo, e que consta as mesmo dun total de 18 subcategoras (animais de
pastoreo, estrelas, mar, mundo vexetal, etc) entre as que tamn establecemos,
segundo os casos, distintos tipos: por exemplo, na subcategora de augurio atopamos
das posibilidades bo augurio e mal augurio. A subcategora que pertencen as
paremias sobre as que vou tratar chammoslle Personificacin e afns, seccin na que
recollemos todos aqueles refrns nos que algn elemento da forma paremiolxica ten
aparencia de estar personificado; as, en Saint Mdard [/] Grand pissard o propio
santo o que aparece personificado.
Neste estudo cinguireime personificacin dos espazos de tempo1; no exemplo
seguinte diciembre caliente, trae el diablo en el vientre, vemos que hai das: a primeira
na palabra diablo, que aparece en BADARE como diao, demo, e a segunda en
vientre que aparece tal cal, sendo o mes de decembro o espazo de tempo
personificado.
Na actualidade, unhas 1590 paremias (un 15,9% do total) da nosa base de datos foron
asignadas subcategora de Personificacin e afns, repartidas entre as mis de 130
voces que rexistramos para este grupo, como por exemplo, amor, bailar, fame,
nacer, parentesco (con varias puntualizacins: irmns, curmns, compadres,
sogros, etc), ps, saltar, vestir, etc.
As paremias con personificacin nos espazos de tempo molas dividir para este traballo
en das alneas.
1. Formas con personificacin nun santo ou santa (tamn nunha
advocacin mariana)
Entre os refrns con personificacin nun santo temos en BADARE 303 fichas
concernentes a 58 santos e santas e algunhas advocacins marianas, ademais de seis
perodos litrxicos: Epifana, Coresma, Pascua, Pentecoste, Advento e Nadal:
San Valentin ghirlande, par cuarante ds comande.
Ghirl, no ghirland, cuarante ds al l comand (frl.2= San Valentn ventoso,
para corenta das manda. Ventoso, non ventoso, corenta das quere mandar).
Tamn podemos encontrar agrupacins de santos, anda que estas s estn presentes en
determinadas linguas. As, en casteln aparecen os Santos Barbudos, Sants barbuts
en cataln, que tamn se localizan noutras linguas, anda que sen esta denominacin;
chmanse as porque na sa iconografa sempre aparecen representados con barba, e
1
Este traballo insrese no Proxecto de Investigacin FFI2008-02998/FILO, financiado polo Ministerio de
Ciencia e Innovacin, con ampliacin e continuacin do PROYECTO HUM2005-01330/FILO,
financiado polo Ministerio de Educacin y Ciencia.
2
Dado que a lingua utilizada neste traballo o galego (gal.), empregaremos as seguintes abreviaturas para
indicar as outras linguas ou variedades lingsticas de procedencia dunha paremia: ar.= aragons; ast.=
asturiano; ben.= benasqus; cas.= casteln; cat.= cataln; fr.= francs; frl.= friulano; frprov.=
francoprovenzal; ist.= istriano; it.= italiano; lad. dol.= ladino dolomtico; mq.= marquesano; occ.=
occitano; port.= portugus; pu.= pulls; rom.= romanesco; rum.= romans; ve.= vneto.

son san Mauro (15 xaneiro), Santo Antn Abade (17 xaneiro), san Paulo Eremita (25
xaneiro, da no que se celebra a sa conversin) e, nalgn caso, san Vicente (22
xaneiro):
La semana de los Santos barbudos, fros y vientos (cast.)3.
La setmana dels barbuts es la ms freda de l'any (cat.)
Sant'Antonio dalla barba bianca, se non piove, poco ci manca (it.= Santo Antn
da barba branca, se non chove, pouco nos falta).
SantAntoni de barbe blancje, se nol plf la nf no mancje (frl.= Santo Antn de
barba branca, se non chove a neve non falta).
San Vicente lo Barbato rompe lo chelato, pero en pone otro ms arrefinato
(ar.).
Na paremia italiana que segue, a barba adxudcanlla a san Antn; o frechado san
Sebastin (20 xaneiro), en clara alusin s circunstancias da sa morte, e o mitrado,
chamado as pola sa condicin de bispo, san Brais (3 febreiro):
Il barbato [/] Il frecciato [/] Il mitrato, Il freddo andato (it.= O barbado / O
frechado / O mitrado, o fro foise).
As mesmo en casteln, encontramos outro grupo de santos, chamados friorentos,
celebrados na mesma poca que os barbudos, presentando en mbolos dous casos
paremias de significado moi parecido:
De los Santos frioleros, San Sebastin el primero; detente varn, que el primero
es San Antn (cast.).
En francs atopamos un grupo completamente diferente, os Saints de glace, situados
no mes de maio e que se denominan as porque nesa poca soe haber un empeoramento
do tempo que se manifesta cun descenso trmico. Moi frecuentemente este grupo de
santos est formado por san Pancracio (11 maio), san Mamerto (12 maio) e san
Servacio (13 maio); algunhas paremias inclen outros, por exemplo, san Bonifacio (14
maio), san Urbn (25 maio), chegando, s veces, 19 de xuo con san Xervasio:
Mfiez-vous de saint Mamert, [/] De saint Pancrace et saint Servais, [/] Car ils
amnent un temps frais, [/] Et vous auriez regret amer (fr.= Desconfiade de san
Mamerto, de san Pancracio e de san Servacio, pois traen un tempo fresco, e
teredes (un) sentimento amargo).
Tamn no mes de maio existe outro grupo de santos e festividades que o refraneiro
rene baixo o nome de Cabaleiros do fro ou nomes semellantes. A realidade
meteorolxica explica esta denominacin por razns similares s expostas no grupo
anterior. Entran aqu, principalmente, san Xurxo (23 abril), san Marcos (25 abril) e a
Santa Cruz (3 maio); tamn posible a inclusin doutros santos:
Dzordzet, Croset et Marquet [/] Son le trei cavali di fret (frprov. de Italia=
Xurxio, Crucia e Marquios son os tres cabaleiros do fro).
3
S traduciremos aquelas formas procedentes de paremioloxas non peninsulares.

Marquet, Croeset, Jeantet et Urbanet [/] Voil le terriblo tsevali di fret

(frprov. de Italia= Marquios, Crucia, Xancio e Urbanio vela os terribles
cabaleiros do fro).
Sainte-Croix, troisime chevalier du froid (fr.= Santa Cruz, terceiro cabaleiro do
fro).
Saint Georges, Saint Marc, sont rputs saints grleurs, [/] Ou saints
vendangeurs (fr.= San Xurxo e san Marcos sonche santos sarabiadores, ou
santos vendimadores).
O italiano amosa unha paremia na que se mesturan as festividades que sinalamos nos
Saints de glace coas dos Cabaleiros do fro:
San Pancrazio, San Servazio, San Bonifazio, inverno dei cavalieri (it.= San
Pancracio, san Servacio, san Bonifacio, inverno dos cabaleiros).
1.1. Perodos litrxicos
Dos seis perodos litrxicos citados mis arriba o Nadal o mis numeroso, en canto a
paremias con personificacin; son en total 11 as formas que presentan este perodo
personificado, repartidas en 6 linguas. En das ocasins encontramos a mesma idea en
tres linguas distintas, ben para amosar a chegada do inverno:
Nadal duu l'hivern dintre una panera; [/] Si no la porta al davant, la porta al
darrera (cat.)
Nadal porto l'ivr dins ni biasso: quand l'a pas davans, l'a darri (occ.= Nadal
leva o inverno nunhas alforxas: cando non o ten diante, teno detrs).
Nol porte lhiver dans une besace, [/] Sil ne la pas devant, il la derrire
(fr.= (O) Nadal trae o inverno nunha alforxa, se non o ten diante, teno detrs),
ben para prognosticarnos bos augurios se o Nadal chuvioso:
Cando o Nadal nada, sinal de boa anada (gal.).
Quan Nadal entra nedant, [/] La vinada s abundant (cat.).
Quand Nadau vn en nadant, [/] Carmentrant en campanant, [/] La viando es
en aboundant (occ.= Cando Nadal vn nadando, Entroido tocando as camps, a
vianda abundante).
A personificacin do Nadal atopmola xustamente nunha persoa en das paremias
diferentes. Unha, en romans:
Mo Crciun zpdos prevestete an mnos (rum.= (Vellio (do) Nadal)
nevado anuncia ano frtil),
e outra en casteln:
Cuando el Nio nace, fro hace (cast.).
Unha paremia romanesa relaciona a festa de Pentecoste coa do Nadal:
Rusalii umede, Crciun gras (rum.= Pentecoste hmida, Nadal graxo).

Con relacin s outros perodos queremos sinalar en francs unha curiosa paremia
sobre a Pascua de Resurreccin, que, para favorecer a rima, utiliza un xogo de
palabras:
Pques pluvieuses [/] Sont souvent fromenteuses [/] Et souvent fort menteuses
(fr.= Pascua chuviosa s veces trigueira, e s veces moi mentireira).
O Advento, perodo movible (independente da celebracin da Pascua) que corresponde
s catro domingos anteriores Nadal, presenta unhas caractersticas meteorolxicas
nada agradables, e o refraneiro ironiza con isto:
Avient [/] Cliava el dient (ben.).
A Coresma, perodo movible que vai dende o mrcores de Cinza ata o domingo de
Pascua, tamn aparece personificada nunha paremia catalana:
Quan la Quaresma plora, [/] Lhivern ja s fora (cat.).
1.2. Advocacins marianas
De entre as advocacins marianas personificadas podemos ver en BADARE que a
Virxe da Candeloria a que aparece mis veces e, maioritariamente, porque llora,
chora ou plora; esta metfora da chuvia no 2 de febreiro est presente en 12 linguas
ou variedades lingsticas:
- O cataln a lingua na que se documentan o maior nmero de paremias, 11 en
total:
Quan la Candelera plora, el fred s fora; quan la Candelera riu, el fred s viu;
per tant si riu com si plora, mig hivern fora.
Quan la Candelera plora, l'hivern ja s fora, i si no plora, ni dins ni fora.
Si la Candelera plora [/] L'hivern fora; [/] I si se'n riu [/] Torna-te'n cap al niu;
[/] I tant si se'n riu com si plora [/] L'hivern s fora [/] (O tres mesos de
malhora).
- O casteln presenta 10 entradas:
Cuando la Candelaria plora, el invierno es fora; cuando ni plora ni hace viento,
el invierno es dentro; y cuando re, quiere venire.
Que la Candelaria llore o cante, invierno atrs y adelante.
Si la Candelera plora, el invierno ya est fora; ni que plora ni que deje de
plorar, la mit el invierno tienes que pasar.
- As outras linguas son o aragons, con 8; o asturiano e o galego, con 6; o
portugus, con 4, e o occitano, o occitano arans e o benasqus, con 1:
Cando a Candeloria chora vai o inverno fra; que chore que cante, inda hai
inverno atrs e diante (gal.).
Se a Candelria chora, est o Inverno fora; se a Candelria rir, est o Inverno
para vir (port.).
Si la Candelera plora, [/] L'hivern ja fora. [/] Plour o no plour, [/] L'hivern
s'acabar (ben.).

Como xa vimos nalgunhas paremias anteriores, a risa tamn outra posibilidade moi
comn para personificar a Candeloria; normalmente esta personificacin vai
acompaada da contraria, o pranto, pero tamn posible encontrala soa:
Si la Candelera riu, [/] L'hivern s viu [/] I no veurs orenetes [/] Fins a l'abril
(cat.).
Si la Candelera riu, l'oreneta ja s al niu (cat.).
1.3. Santas e santos
Este tipo de personificacin (chorar/rir) aparece nalgunha outra festividade en
BADARE, se ben, a risa personifica, ags na Candeloria, mis os meses (Vran quente,
setembro ledo) e outros espazos de tempo (Quand l'ivrn plora, l'estiu ritz; se nva de
bona ora, l'auton abonda en fruits), paremias que estn encadradas na alnea 2 desta
anlise, que as datas fixas:
Sant Vicen (22 xaneiro) xalest, [/] Acaba l'hivern prest (cat.).
Si Matthieu (21 setembro) pleure au lieu de rire, [/] Le vin en vinaigre vire (fr.=
Se Mateo chora en lugar de rir, o vio en vinagre vira).
Polo contrario, a imaxe dun santo ou santa que chora, clarsima personificacin da
chuvia, unha das mis frecuentes na nosa base de datos:
Algo di san Lourenzo cando chora (gal.).
Sant Benet (Sant Pere) plors, [/] Juliol plujs (cat.).
Sante Marie Madalene e vai vulintr (friul.= Santa Mara Magdalena chora a
gusto).
Se san Xon chora, a silveira non d mora (gal.).
Si l'aptre Saint Jacques pleure, [/] Bien peu de glands il demeure (fr.= Se o
apstolo Santiago chora, poucas landras quedan).
Vexamos a continuacin outras festividades con personificacin dun santo ou santa
noutras accins distintas do choro ou da risa. san Bernabeu (11 xuo) , despois da
Virxe da Candeloria, a festividade mis personificada das reunidas en BADARE;
aparece en sete ocasins, cinco delas acompaado de san Medardo (8 xuo):
Quand Saint Mdard tombe leau [/] Il faut Saint Barnab pour le sortir de
leau (fr.= Cando san Medardo cae na auga necestase a san Bernabeu para
sacalo da auga).
Se plu pr Sant Medard, [/] Plu quaranto jour plus tard; [/] Mai que Sant
Barnab [/] Noun i cope lou b (occ.= Se chove por san Medardo, chove
corenta das despois; a non ser que san Bernabeu lle corte o pico),
ou asociado a san Xon (24 xuo):
San Brnaba ti l'rba, San Jan port ploia, pl trt fagssla dan (lad. dol.=
San Bernabeu corte a herba, san Xon traia chuvia, mis tarde fara mal).
Outra forma documentada na base BADARE, pertencente paremioloxa catalana,
acusa a san Bernabeu de ser preguiceiro:
Sant Bernab [/] Es molt remoler (cat.).

San Pedro Apstolo, que se celebra o 29 de xuo, atopmolo sete veces personificado:
Sant Pere plujs, trenta dies dubts (cat.).
En das ocasins, e acompaado de san Xos (19 marzo) ou de san Xon4, presntase
coa capacidade de lle dar ou de lle quitar o canto cuco:
Al cuco, San Jos le da el habla, y San Pedro se la quita (cast.).
Ao cuco san Xon dlle a fala e san Pedro scalla (gal.).
Tamn con san Paulo, celebrados xuntos o mesmo da, e con san Marcial, festexado o
da seguinte:
Saints Pierre et Paul [/] Lavent la place Saint Marciau (fr.= (Os) Santos
Pedro e Paulo lvanlle a praza a san Marcial).
Unha paremia, certamente curiosa, tomada do istriano, personifica a nai deste santo
chamndolle malandrina:
La mare de San Pietro [/] Ga 'l cuore duro come 'l fero; [/] O che piovi o che
saeta [/] Per sta mare malandreta [/] O che 'l vento te spaventa, [/] O che brusa
anca la spelta (ist.= A nai de san Pedro ten o corazn duro coma o ferro; ou
chove ou caen raios por culpa desta nai malandrina ou o vento che pon medo, ou
queima mesmo o trigo).
Catro santos aparecen na nosa base de datos personificados en tres ocasins, podendo
atopalos ss ou acompaados doutras festividades5:
- San Xon Bautista:
No peas gua a Luzia e a Simo nem sol a Antnio e a Joo[,] que eles tudo
isso te daro (port.).
San Marcos llena los charcos y[,] si se vacan[,] San Juan los vuelve a llenar
(cast.).
Si Saint Jean fait la pissette, [/] Aux coudriers, pas de noisettes (fr.= Se san
Xon bota a mexada, nas abeleiras (non haber) abels).
- San Bertomeu (24 agosto):
Bartoumiu [/] Bouto l'aigo au riu (occ.= Bertomeu bota a auga regueiro).
Sant Bartomeu, [/] Embarcador de cnem (cat.).
Se plu pr sant Laurns (10 agosto) [/] La pluio vn tms; [/] Se plu pr
Nosto-Damo (15 agosto), [/] Cadun encaro lamo; [/] Ses pr sant Bartoumiu,
[/] Boufo-i lou quiu (occ.= Se chove por san Lourenzo, a chuvia vn a tempo;
se chove pola Nosa Seora, anda a queren; se por san Bertomeu, spralle no
cu),
- San Mateo (21 setembro):
4
Con san Xon Bautista tamn se pode ver en BADARE unha paremia referente chuvia nesta poca:
Saint Jean doit une averse. [/] Sil ne la paie, Pierre la verse (fr.= San Xon debe un balln. Se el non o
paga, pgao Pedro).
5
En adiante, o nmero de paremias existentes en BADARE non incle as xa citadas anteriormente.

Quand veses veni Sant Matiu, [/] Escapo estiu (occ.= Cando vexas vir a san
Mateo, escapa o vern).
San Marcos enxoita o que san Mateo molla (gal.).
San Mateu enche as lameiras e san Marcos as baleira (gal.).
- San Roque (16 agosto), en das paremias case idnticas (unha en casteln e outra
en cataln):
Cuando San Roque vuelve la espalda, el tiempo cambia (cast.).
Quan Sant Roc tomba l'espatlla, el temps canvia (cat.),
e outra diferente, en galego:
San Roque das chagas, chama polas augas (gal.).
- San Andrs (30 novembro), acompaado, na paremioloxa castel, doutros
santos:
San Marcos (25 abril) llena los charcos, San Lucas (18 outubro) los desocupa, y
San Andrs los vuelve a llenar otra vez (cast.).
Sant Andrea dalla barba bianca se trova la neve al monte la porta al piano, se
la trova al piano la porta al monte (it.= San Andrs da barba branca se encontra
neve no monte lvaa chaira, se a encontra na chaira lvaa monte).
Sant Andriu [/] Bouto lou frech au riu (occ.= San Andrs tira o fro
regueiro).
San Medardo (8 xuo) est personificado en das ocasins:
Saint Medard [/] En vout quarenta dzor de sa par (frprov. de Italia= San
Medardo quere corenta das para el).
Saint Mdard, grand pissard, [/] Fait boire le pauvre comme le richard (fr.=
San Medardo, gran mexn, fai beber pobre coma rico),
as mesmas que San Xil (1 setembro), ambas as das en friulano e moi similares:
SantEgidi nus dir ce che setembar al fasar (frl.= San Xil diranos o que
setembro far).
SantEgidi ti dir ce colr che il mes var (frl.= San Xil dirache qu color o mes
ter).
Unhas vinte festividades mis aparecen en BADARE cun santo ou santa
personificados, algunhas en das ocasins e a maiora das restantes nunha soa; ante a
imposibilidade de exemplificalas todas neste traballo, propoemos a continuacin unha
listaxe ilustrativa dalgunhas delas:
La Madaleno (22 xullo) [/] Plueio meno (occ.= A Magdalena chuvia trae).
Les Sept Dormants6 (27 xullo) [/] Redressent le temps (fr.= Os Sete Dormentes
endereitan o tempo).
6
Conta a lenda que sete mozos cristins, todos eles soldados, desertaron dos seus postos para non ter que
adorar os deuses pagns. Nas proximidades de feso entraron nunha cova para descansar e al quedaron
durmidos cun sono tan profundo que s espertaran del uns cen anos mis tarde. Foron visitados polo

Sa monja l'encn i es frare l'apaga7 (cat.).

San Matie (24 febreiro) cu la manarute, [/] Sal cjate glazze la fruzze (frl.= San
Matas coa machada, se encontra xeo, crbao).
Todos los santos (1 novembro) anuncian con verdad lo que va a suceder en
Navidad (cast.).
2. Formas con personificacin no perodo de tempo que se indica
(estacin, mes, partes da xornada, etc)
As formas que inclumos neste grupo molas clasificar atendendo s distintos espazos
de tempo nos que se divide a categora de cronoloxa no proxecto BADARE:
Abril fa el pecat, [/] I el Mar s acusat (cat.).
As maancias doces de Navid, abril e maio chas far pagar (gal.).
2.1. Meses
Entre os espazos de tempo, os meses son os que presentan o maior nmero de
personificacins, levando a palma marzo;
A marzo alabo, si no vuelve el rabo (cast.).
Da de marzo, entra rindo e sae chorando (gal.).
Marzo un mes con mala fama no refraneiro: se as condicins atmosfricas son as
propias do momento, dicir se se comporta como debe, apenselle todo tipo de
trasnadas e delitos (tolo, mentireiro, malandrn, etc.):
Mar malandrin prin al bat e dopo al fs cjarin (frl.= Marzo malandrn,
primeiro golpea e despois fai aloumio[s]).
Mars jito cabano en terro e pii dis qu'es pas verai (occ.= Marzo tira coas
cabanas chan e despois di que non certo).
Marzo engaador, un da malu y otru pior (ast.).
Marzo louco, se malo un da, peor o outro (gal.).
Marzo pazzarello [/] Guarda il sole e prendi l'ombrello (it. = Marzo toleirn
mira sol e colle o paraugas),
e dise que marcea cando o tempo cambiante:
Cando febreiro non febreirea, marzo marcea (gal.).
Maro marceja; pela manh chove e tarde calmeja (port.).
Mar marolege, [/] Abriu abriulege (occ. arans = Marzo marcea, abril
abrilea).
Quand Fevr fevreye [/] Adon Mars mareye (frprov. de Italia= Cando febreiro
febreirea entn marzo marcea).
emperador Teodosio, con quen falaron e oraron para mis tarde morrer (biografa tomada de El refranero
y el Santoral de Ro Corbacho, 2010:210).
7
A monxa santa Margarida (20 xullo) e o frade san Bernardo (20 agosto).

Abril o seguinte perodo en canto a nmero de personificacins. Neste mes anda

podemos atoparnos con moitas chuvias, grandes fros, etc, polo que non sae moito
mellor parado nos refraneiros das distintas linguas:
Abril abrilero, siempre es traicionero (cast.).
Abril renegril mata al gochu de au en el cubil (ast.).
Abril, se por mal quere vir, inda as portas non deixa abrir (gal.).
Aprile e conti, per lo pi son traditori (it.= Abril e condes, xeralmente son
traidores).
Avril le doux, [/] Quand il se fche, le pis de tout (fr.= Abril o doce, cando se
enfada, o peor de todos).
No principio ou no fim, Abril si ser ruim (port.).
Prier prelete (se joac), [/] Vaci belete (rum.= Abril xoga, vacas esfola).
Respecto mes de febreiro personificado, temos en BADARE paremias de contidos
moi diversos. Veremos nesta anlise aquelas nas que a personificacin vn dada polos
distintos graos de parentesco8:
- Irmns:
A vem o meu irmo Maro, que far o que eu no fao (port.).
[Dijo una vieja:] Vaite Febreirio corto, c'os teus das vintaoito, que se tiveras
mais catro non quedaba can nin gato. [Febrero le contest enojado:] os teus
becerrios oito, deixa que o meu irmn Marzo hache de os volver en catro
(gal.)9
Febrero el curto, [/] Que mat a su hermano a hurto (cast.).
Quand janvi n'es pas lauraire, [/] Febri n'es pas soun Fraire (occ.= Cando
xaneiro non labrador, febreiro non seu irmn).
- Nais (neste caso as paremias son moi similares entre linguas):
Febrero, barbas de gran caballero, que mat a mi padre en o leero y a mi
madre en o lavadero (ar.).
Febrero [/] Dej a su padre en el leero [/] Y a su madre en el lavadero (cast.).
Febrro traidor va matar a su pair al llenyro i a su mair al llavadro (ben.).
Fevereiro afoga a me no ribeiro (port.).
8
Escollemos, para falar da personificacin do mes de febreiro, os graos de parentesco, pero esta
personificacin tamn se contempla noutros meses: -Vaite marzo que me deixache os becerrios todos
catro. Deixa vir o meu primo abril[,] que che ha de facer caxir (gal.); Compair abriu [/] Non me
dishe ne oelha ne vaciu (occ. ar.); etc.
9
Esta paremia recolleuna Carr Aldao [1926: 36(14, 19)]. Nos Comentarios adicionais desta ficha en
BADARE sinlase que a forma acadmica sera: Vaite Febreirio curto, cos teus das vinteoito, que se
tiveras mis catro non quedaba can nin gato. Os teus becerrios oito, deixa que o meu irmn Marzo
hache de volvelos en catro.

- Pais:
Febrere siete caras gosa fere, ba matare a'l pai en el leere y a la mai en el
gallinere (ar.).
Febrerillo loco [/] No pas de veintiocho; [/] Sac a su padre al sol [/] Y all lo
apale (cast.).
Os dous meses seguintes en canto nmero de paremias con personificacin son
xaneiro e maio. Amosamos a continuacin algunhas paremias alusivas a estes perodos
de tempo:
Enero helado, [/] Febrero trastornado, [/] Marzo ventoso, [/] Abril lluvioso, [/]
Y saca a mayo florido y hermoso (cast.).
Genr al fs il peht, Mai al ven incolpt (frl.= Xaneiro fai o pecado, maio
inculpado).
Janeiro - geoso [/] Fevereiro - escaldanoso [/] Maro - amoroso [/] Abril -
chuvoso [/] Maio - loiroso [/] Fazem o ano formoso (port.).
Xaneiro xeadeiro, febreiro amoroso, marzo ventoso, abril chuvioso, maio pardo
e san *Juan claro, valen mis que un carro de ouro (gal.).
O resto dos meses presentan un nmero de refrns entre 5 e 20, ags novembro, que s
aparece personificado nunha ocasin:
Agst e Forr, Jgn e DeRmber va a pr scque i bs (lad. dol.= Agosto e
febreiro, xuo e decembro van mesmo tempo coma os bois).
Auents la cale laguens, [/] Gr la i s, e hereur que ven darrr [/] Tamb era
pala en cth [/] Que la'n tr (occ. Arans= Decembro mtea dentro, xaneiro
aprtaa e febreiro que vn detrs coa pa no pescozo scaa de al).
Disce sciggne: - Ce non arrive l'otte [/] No me lveche u cappotte (pu.= Di
xuo: - Se non chega o oito non quito o capote).
Gerul i frigul din octombrie mblnzete pe ianuarie i Faur (rum.= O xeo e o
fro de outubro amansan a xaneiro e febreiro).
Novembre imbacuccato, [/] Raccolto e seminato (it.= Novembro abrigado,
recolleitado e sementado).
Por muito que queira Julho ser, pouco h-de chover (port.).
Setiembre ye mes galanu pa'l llabraor asturianu (ast.).
2.2. Estacins
As estacins do ano son espazos de tempo bastante personificados, atribundoselles a
posibilidade de realizar actos voluntarios:
- Primavera:
Fvrier trop doux, [/] Printemps en courroux (fr.= Febreiro demasiado suave,
primavera en clera).
Primvara ploioas spune var secetoas (rum.= A primavera chuviosa di
vern seco).

Genr dol, viarte e siarade stravagants (frl.= Xaneiro doce, primavera e

outono extravagantes).
Ms ventaou - Fouri euraou (frprov. de Italia= Marzo ventoso, primavera
feliz).
- Vern:
En verano, el sol lleva el viento de la mano (cast.).
t bien doux, [/] Hiver en courroux (fr.= Vern moi doce, inverno furioso).
Vara pdurar, iarna buctar (rum.= No vern, gardabosques; no inverno,
cocieiro).
- Outono:
Por san Xudas (28 outubro) xa o outono fixo das sas. E, se non inda as fixera,
a novembro non chega (gal.).
Moitas veces a personificacin da estacin metafrica:
Cucul cnt pn e frunza verde, iar nu cnd pic de btrn (rum.= O cuco
canta ata que est a folla verde, pero non cando cae de vella).
Algunhas paremias deste mes recorren figura do demo, ou diao, como augurio do
mal tempo que se aproxima:
Outono quente trae o demo no ventre (gal.).
Se piove per San Gorgonio [/] Tutto lottobre (lautunno) un demonio (it.= Se
chove por san Gorgn todo outubro (o outono) un demo).
- O inverno a mis abondosa de tdalas estacins en paremias nas que se amosa a
figura da personificacin.
A imaxe de rigorosidade nas condicins meteorolxicas propias desta estacin
mstrase moi clara cando se lle outorga a posibilidade de morder:
Le ggiornate d'inverno s mozzichi (rom.= Os das de inverno son dentadas),
de xeito que os dentes do inverno aparecen bastantes veces nas paremias
referentes a este tempo:
la Saint-Vincent, [/] Lhiver se reprend, [/] Ou se rompt la dent (fr.= En san
Vicente, o inverno reanuda ou rompe o dente).
A San Vincenzo [/] L'inverno mette i denti (it.= Por san Vicente, o inverno finca
os dentes).
Per Sant Vicen[,] Lhivern cada dia perd una dent (cat.).
Toujour pr sant Vincns [/] L'ivr perd uno dnt (occ.= Sempre por san
Vicente o inverno perde un dente),
anda que tamn outras partes do corpo se empregan para caracterizar inverno no
refraneiro:
Agosto [/] Capo d'inverno (it.= Agosto cabeza de inverno).
la Saint-Paul, l'hiver se rompt le cou, [/] Ou pour quarante jours se renoue
(fr.= Por san Paulo, o inverno rompe o colo, ou por corenta das renvase).

Bth temps de hereur, [/] Bra coa d'iurn en darrr (occ. arans = Bo tempo
en febreiro, boa cola de inverno detrs).
O del cao o de la coa [/] L'inverno vol far la soa (ve.= Pola cabeza ou pola cola
o inverno quere facer a sa).
A posibilidade de nacer e morrer, concdella o refraneiro inverno como
podemos ver nas seguintes formas italianas:
Per San Donato (7 xullo) [/] L'inverno nato (it.= Por san Donato, o inverno
nado).
Quando canta il botto (rospo) [/] L'inverno morto (it. = Cando canta o sapo, o
inverno est morto).
En BADARE tamn podemos atopar a personificacin nun perodo de tempo no que as
condicins atmosfricas son contrarias s propias da estacin: os das prximos festa
de san Martios (11 novembro) cocense como verancio, porque soe producirse
unha mellora do tempo, cuxas circunstancias meteorolxicas non son propias do mes
de novembro:
Non te fes do verancio de san Martio, [/] Que che curto e pillo (gal.).
2.3. Das da semana
Entre as paremias con personificacin atopadas na nosa base de datos referentes a este
perodo sinalaremos a seguinte, do refraneiro friulano, que nos fai un prognstico do
tempo dun da para outro:
Chel che la joibe e impromet [/] Il vinars lu siete (frl.= O que o xoves promete,
o venres o espera),
o mesmo que o francs, se ben neste caso a predicin inversa, e os das da semana
cambian:
Beau Vendredi, vilain Dimanche (fr.= Bo venres, viln domingo).
Outras paremias indican, exclusivamente, a desconfianza outorgada venres,
considerndoo ou o mellor da da semana ou o peor:
Lo Devendro - Lo pi bi o lo pi mendro (frprov. de Italia= O venres, o mis
bonito ou o peor).
Lou vendres es toujour lou plus bl [/] Ou lou plus fl (occ.= O venres sempre
o mis bonito ou o mis traidor).
Vendredi aimerait mieux crever [/] Qu' son voisin ressembler (fr.= Venres
preferira morrer que seu vecio parecer).
2.4. Das do mes
Algns das do mes tamn aparecen personificados na nosa base de datos, como
podemos observar na paremia seguinte:

Tres de mars, quatre d'abriu, [/] Ac soun li Vaqueriu10 (occ.= Tres de marzo,
catro de abril, estes son os Vaqueirs).
A paremia anterior fai referencia, tal e como se indica na ficha do refrn en BADARE,
crenza dun cambio brusco do tempo nos ltimos das de marzo e nos primeiros de
abril.
En casteln e en galego temos das paremias moi similares nas que se pred o tempo do
mes seguinte segundo estea un da determinado do mes:
Segn vexas o vintesete, as vers o mes siguiente, si o vintenove non desmente
(gal.).
Si el veintisiete no llueve y el treinta lo consiente, buen tiempo para el mes
siguiente (cast.)11.
Moi numerosas son as paremias que falan dos das prestados por un mes a outro; temos
fichadas 23 formas na nosa base de datos que conteen esta personificacin e que se
reparten en oito linguas ou variedades:
[Dijo el pastor:] Marzo, marzuelo, tres das te quedan, ya no te temo. [Y
contest marzo:] Con tres das que me quedan y tres que me preste mi
hermano abril, todas las ovejas se te van a ir (cast.).
Disse febbraio a marzo [/] M'imprestarisci un d?- [/] Rispose marzo un
cacchiu! [/] Ti voglio ved mor- (mq.= Dxolle febreiro a marzo: -
prestarasme un da?- Respondeulle marzo -o nabo! qurote ver morrer-).
Dixo o pastor a marzo: Mal trataches o meu gando; al irs onde non volvas
mis. E marzo respondeulle: Con tres das que me quedan e tres que me
empreste meu irmn abril poreiche as tas ovellas a parir (gal.).
Jeni empruntt dous jours Beli [/] Pr barra la Vielho dins lou fougi
(occ.= Xaneiro tomou prestados dous das a febreiro para pechar a Vella no
fogar).
[Una vieja a Marzo:] Mar Marot, [/] No m'has pogut matar [/] Cap ovella ni
ovellot, [/] Sin una de pelada [/] Que mal llop se l'hagus calada. [Marzo,
enojado, se dirige a Abril]: Deixa-me'n un, [/] Deixa-me'n dos, deixa-me'n tres,
[/] I, un que jo en tinc, seran quatre, [/] Que la vella vull pernabatre [/] I tots sos
ovellots (cat.).
2.5. Partes da xornada
Dentro da categora xeral de cronoloxa cntase en BADARE cunha subcategora
para as partes da xornada, que tamn aparecen personificadas nalgunhas paremias:
- O da (en oposicin noite) crece en das paremias, unha castel e outra
catalana:
10
Na Glosa da fonte, correspondente ficha da paremia Tres de mars, quatre d'abriu, [/] Ac soun li
Vaqueriu, dise: Les jours de la Vachre, nom qui dsigne les trois derniers jours de mars et les quatre
premiers davril, priode remarquable par une recrudescence de froid.
11
Nestes dous exemplos a personificacin est presente nos verbos desmentir e consentir, actos
voluntarios s aplicables s persoas.

Cuando el da crece, [/] El fro nace (cast.).

Quan el dia creix, el fred neix (cat.).
- A tarde
Boira en la maana, tarde muy galana (cast.).
En habiendo niebla por la maana, [/] La tarde de paseo es galana (cast.).
- A noite
Noche clara y sosegada, espera rociada (cast.)12.
Evidentemente, tamn recollemos en BADARE as paremias cuxo elemento
personificado precisamente o meteoro, lo scirocco ha il barile dietro alla schiena,
que aparece clasificado como Personificacin en xeral dentro da subcategora que
nos ocupa (Personificacin e afns), pero ese estudo xa foi presentado polos
profesores Gargallo e Torres (2010: no prelo), ambos os dous compaeiros meus na
realizacin desta base de datos: o primeiro deles, Gargallo, o investigador principal
do Proxecto BADARE.
3. Bibliografa
ALTON, Giovanni (1881): Proverbi, tradizioni ed Anneddoti [delle valli ladine
orientali con versione italiana. Innsbruck: Stamperia e libreria accademica di
Wagner.
ANTONI, Anna Maria; LAPUCCI, Carlo (1993): 30 d conta novembre... I proverbi
dei mesi. Milano: Garzanti Editore s.p.a.
ARNAL CAVERO, Pedro (1957/1993): Refranes, Dichos, Mazadas... en el Somontano
y montaa oscense. Zaragoza: Herederos de Pedro Arnal Cavero e Institucin
Fernando El Catlico, Prames, S.A.
BADARE: http://stel.ub.edu/badare
CARR ALDAO, Uxo (1926): Coleicin de refrns de almanaque, en Ns, 35: 6-8;
36: 13-18.
CARRUSCA, Mara da Sousa [coord.] (1976): Vozes da sabedoria. Lisboa: Edio da
Coordenadora; 3 vols.
CASSANO, Joseph (1914/19883): La vie rustique et la philosophie dans les proverbes
et dictons valdtains. Turin / Aosta: F. Casanova / J. Brivio - J. Vittaz.
CASTAN, Luciano (1962): Refranero Asturiano. Oviedo: Diputacin de
Oviedo/Instituto de Estudios Asturianos (C.S.I.C.).
CHASSANY, Jean-Philippe (1989): Dictionnaire de Mtorologie Populaire. Paris:
Maisonneuve et Larose.
CORREAS MARTNEZ, Miguel; GARGALLO GIL, Jos Enrique (2003): Calendario
romance de refranes. Barcelona: Universitat Autnoma de Barcelona.
DEL FABRO, Adriano (2000): Proverbi e modi di dire del Friuli. Colognola ai Colli:
Demetra.
FERRO RUIBAL, X. (1998): Refraneiro Galego Bsico. Vigo: Galaxia.
12
Neste exemplo entendemos que o adxectivo sosegada aplicado noite unha personificacin; non as
noche clara.

GARGALLO GIL, Jos Enrique e TORRES TORRES, Antonio (no prelo): Meteoros
y personificacin en la paremiologa romance a partir del proyecto
BADARE, EUROPHRAS 2010.
LAPUCCI, Carlo (1995): Cielo a pecorelle. I segni del tempo nella meteorologia
popolare. Cernusco: Garzanti Editore s.p.a
MISTRAL, Frederic (1878-1886/1979): Lou Tresor du Felibrige ou Dictionnaire
Provenal-Franais. dition du centenaire sous la direction de V. Tuby. Paris:
Slaktine, Genve; dition de lUnicorne; 2vols.
MOREIRA, Antnio (2003): Provrbios portugueses. Lisboa: Notcias.
OLTEANU, Antoaneta (2001): Calendarele poporului romn. Bucarest: Editura
Paideia.
RIO CORBACHO, Mara Pilar (2007): Refranes meteorolgicos y del calendario en
Refranes o proverbios en romance de Hernn Nez (1555), Seminario
Internacional: Coleccin Paremiolgica Madrid 1922-2007. en Madrid:
Biblioteca Histrica Municipal de Madrid; 113-127.
RIO CORBACHO, Mara Pilar (2010): El refranero y el santoral. A Corua: Hrcules
de Ediciones.
SAURA RAMI, Jos Antonio: De paremiologia benasquesa [indito].
SCHWAMENTHAL, Riccardo; STRANIERO Michele L. (1993): Dizionario dei
proverbi italiani. Milano: Rizzoli.
TOHARIA CORTS, Manuel (1985): Meteorologa popular. Madrid: El Observatorio
Ediciones.
TOMS ARIAS, Chabier (1999): El aragons del Biello Sobrarbe. Huesca: Instituto
de Estudios Altoaragoneses.
VZQUEZ SACO, Francisco (2003): Refraneiro galego e outros materiais de
tradicin oral, Cadernos de Fraseoloxa Galega, 5, 2003. Nmero
monogrfico.

Fernande Ruiz Quemoun. O espazo da traducin das expresins idiomticas na clase de FLE (Francs como lingua estranxeira)
O espazo da traducin das expresins idiomticas na clase

de FLE (Francs como lingua estranxeira) 1
Fernande Ruiz Quemoun2

Universitat dAlacant
As expresins idiomticas, comprendidas e utilizadas sen recorrer a unha aprendizaxe escolar,
instlanse co tempo na memoria popular e son compartidas polos membros dunha mesma
comunidade lingstica. Non obstante, as pescudas en fraseoloxa demostran que non se traballan
moito na clase de FLE xa que se consideran elementos lingsticos complexos e difciles de
memorizar. Este artigo sitase na perspectiva da pasaxe da lingua fonte ou L1 lingua meta ou
L2; trtase durante a traducin de analizar a imaxe literal e a sa descodificacin metafrica. Este
traballo que, evidentemente, vai mis al da lingua, facilita a comprensin e a memorizacin das
expresins estudadas. A imaxe referencial supera o sentido da suma dos constituntes da
expresin e conduce abstraccin da interpretacin.
Palabras clave: fraseoloxa, descodificacin, traducin, imaxe referencial, didctica da fraseoloxa
francesa
Idiomatic expressions, which are understood and used without a school learning, are set up in the
popular memory. They are also shared by the members of a linguistic community. However,
researchs in phraseology prove that they are not very studied in FLE courses, since they are
considered as complex linguistic elements and difficult to memorise. This paper deals with the
perspective of the translation from source language or L1 to target language or L2 and tries to
analyse litteral images and their metaphorical decoding. This work, which goes beyond language,
makes easier the understanding and memorisation of the studied expressions. The reference
image will surpass the sense of the sum of the parts of the expression and will lead to abstraction
and interpretation.

1
Traducin de Vanessa Gamallo.
2
Este artigo encdrase no proxecto da investigacin intitulado Adquisicin da competencia idiomtica e
discursiva do francs lingua estranxeira no contexto espaol: Elaboracin dun corpus textual bilinge con
fines didcticos (code FFI2010-15092), apoiado polo Ministerio de Ciencia e Innovacin Espaol.

Keywords: phraseology, decoding, translation, reference image, didactic, French as a foreign

language
1. Introducin
Aprender unha lingua apropiarse non s dos elementos mnimos senn tamn da
riqueza da sa fraseoloxa. Agora ben, captar o sentido dunha expresin fixada require
unha certa habelencia no coecemento, tanto da lingua fonte como da lingua meta, por
parte do suxeito que fala. Non abonda con propor a traducin ou a explicacin das
expresins. A sa interpretacin depende da sa imaxe referencial que vai mis al da
sa estrutura superficial e que ha de formar parte da aprendizaxe da lingua estranxeira.
Que , daquela, a fraseoloxa? Retomando o dito por Gonzalez Rey (2002:20), diremos
que a fraseoloxa :
un systme de signes linguistiques composs de groupes de mots ayant un
sens global, souvent figur et mtaphorique, configurs par des phrases toutes
faites, locutions, idiomatismes et proverbes.
Cal o segredo da fraseoloxa? Na fraseoloxa, a nocin de expresin idiomtica lgase
estreitamente coa nocin de fixacin, xa que a mido se define como unha expresin
fixada comprendida como unha palabra con carga cultural compartida CCP3 e
inscrbese no lxico da lingua dada. Segundo Hudson os locutores dunha lingua
conseguen unha mxima economa repetindo as expresins que xa oron en vez de
crear constantemente novas (Hudson 1998:139). Non obstante, as unidades
fraseolxicas lexicalizadas supoen unha das maiores dificultades no mbito do ensino-
aprendizaxe do FLE (Brdosi - Ettinger - Stlting 1992)4. Daquela, mis doado
construr unha frase palabra por palabra para expresar unha idea figurada?
A fixacin mis ou menos variable dunha expresin idiomtica EI5 constite o
resultado dunha idea construda de xeito arbitrario pola tradicin lingstica que a
distingue da suma das palabras dunha frase. Vexamos un exemplo, se un aprendiz
hispanofalante, falso principiante, escoita durante unha conversa Ils ne sont pas sortis
de lauberge!6, difcil que capte o sentido, preguntarase por que eles quedaron no
hotel, no albergue. Ser por un imprevisto, ou ben por un problema de sade...? Non
obstante, unha EI como Lhabit ne fait pas le moine o hbito non fai o monxe
comprenderase de inmediato: non xulguemos a persoa pola sa aparencia. De
maneira sistemtica o aprendiz buscar na bagaxe lingstica da sa lingua materna
unha expresin equivalente co obxectivo de medir esta semellanza coa lingua meta: El
hbito no hace al monje.
3
Unha palabra con carga cultural compartida un valor engadido significado dunha palabra que serve de
marca de pertenza e de identificacin culturais (Galisson 1991:119).
4
Vilmos Brdosi, Stephan Ettinger e Ccile Stlting en 1992 xa analizaron non s os fundamentos tericos
da fraseodidctica senn que propuxeron moitos dos exercicios esenciais.
5
Abreviatura de expresin idiomtica, a partir de agora EI.
6
En argot, a palabra auberge albergue significa prison, prisin. Esta expresin significa entn que vai ter
que pasar moito tempo anda nunha prisin (material ou afectiva), polo tanto en problemas; que os
problemas e dificultades anda non acabaron.

O sentido dalgunhas expresins pode ser achado grazas a un grao ou nivel de

familiaridade creado coa axuda dunha equivalencia na lingua materna do aprendiz por
ser prximo sa lingua. Observemos outro exemplo: Rira bien qui rira le dernier, Rie
mejor quien rie el ltimo, dicir que o asunto ter consecuencias e o que pensa gaar
ser cabo castigado. O locutor quere dicir con iso que ser el quen gae final e que
poder rirse do seu adversario.
O noso traballo tratar en primeiro lugar da traducin das expresins idiomticas e do
seu lugar na clase de FLE. Logo veremos se a imaxe referencial resulta ser comn nas
das linguas e abordaremos a fixacin destas unidades fraseolxicas. Finalmente,
interesarmonos na sa orixinalidade: a metfora e os estereotipos nas EI.
2. Como traducir unha expresin idiomtica?

Retomando o dito por Salah Mejri (2005:120-128), recoeceremos que traducir saber
administrar un dficit. Que traducimos cando traducimos? Para Jean-Ren Ladmiral:
non traducimos o que se dixo senn o que pensamos que quixo dicir quen dixo o que
quedou dito7. Habera que engadir que a subxectividade ten un papel considerable na
traducin. Cada lingua ten combinacins fixas, que se teen por intraducibles noutra
lingua; combinacins que lle son propias e que deben ser interpretadas no seu contexto.
Neste caso, reducir o texto o discurso s segmentos, traizoar o esencial. En
definitiva, a comprensin de moitas expresins metafricas en LE8 xustifcase por un
coecemento metafrico da LM9.
Por iso supoen as unidades fraseolxicas unha das maiores dificultades no mbito do
ensino-aprendizaxe dunha lingua estranxeira xa que ilustran un trazo caracterstico do
home: a sa capacidade creativa no mbito da linguaxe (Ettinger 2008:95-127). Se o
aprendiz de FLE ou dunha LE calquera pretende falar coma un nativo, deber
comprender esta fraseoloxa enraizada no cotin da lingua meta. Para expresarnos non
s debemos dispor das palabras, do vocabulario, senn tamn de trazos especficos do
sistema lingstico, das caractersticas da sociedade como a visin que esta sociedade
ten do mundo que conforma a idiosincrasia da lingua meta. Calquera expresin est
constituda por un conxunto, un enunciado, composto de palabras e dun significado que
conten un sentido global mis ou menos opaco.
As expresins idiomticas, metforas culturais comprendidas e utilizadas sen recorrer
unha aprendizaxe escolar, instlanse e mantense co tempo na memoria popular. Este
imaxinario colectivo, esta fraseoloxa comprtena relativamente os membros dunha
mesma comunidade lingstica mesmo algns nenos dende a sa idade mis temper.
Un neno de catro, cinco anos xa aprendeu e fai sas algunhas expresins como: Tes
dans la lune!; Jai une faim de loup; la queue leu leu que capaz de empregar en
diferentes situacins comunicativas. Estas EI, que se refiren s sas emocins,
penetraron no seu mundo grazas socializacin. O neno almacena e aprende de
7
On ne traduit pas ce qui est dit mais, ce que lon pense qua voulu dire celui qui a dit ce qui a t dit.
8
Abreviatura de lingua estranxeira, a partir de agora LE.
9
Lingua materna, a partir de agora LM.

memoria dunha maneira natural estas expresins previamente construdas e srvese

delas a medida que o vai necesitando a diario como o resto do seu lxico anda que sen
poder interpretalas. Un neno bilinge ser, por outra banda, quen de traducilas se son
mis ou menos transparentes e prximas sa lingua materna: Tu me casses les pieds;
tu me tapes sur les nerfs (tu mnerves); jen ai marre (je nen peux plus) traduciranse
pola expresin espaola Estoy harto/a que podera considerarse un equivalente na
competencia lexical dun neno desa idade. A escolla entre as EI implica unha adaptacin
situacin de comunicacin, se partimos de dous contextos diferentes:
- A nai pdelle fillo por ensima vez que acabe de comer as verduras; o neno,
amuado, contesta: Jai plus faim, jaime pas a, toujours des lgumes ! Jen ai marre !
[Ya no tengo hambre. Esto no me gusta. Siempre verduras! Estoy harto!]
- A irm pequena quere xogar a calquera prezo coa sa irma maior; a maior, cansa pola
insistencia da pequena, enfadase, rexitaa e di Arrte, tu me casses les pieds! [Para,
non me rompas a cabeza].
Resulta que a formula escollida responde mis ou menos a unha mesma situacin de
irritacin. Mentres, o neno quen de utilizar a propsito unha ou outra expresin que
entendeu espontaneamente, sen darse conta. Habera que precisar aqu que a utilizacin
destas EI na sa linguaxe responde polo tanto a un resultado de adquisicins graduais.
3. A progresin das expresins idiomticas na clase de FLE

Aqu xorde unha pregunta Por que na aprendizaxe dunha lingua estranxeira a
fraseoloxa s se aborda no nivel B2 do Marco Europeo Comn de Referencia para as
linguas: aprendizaxe, ensino, avaliacin (MECRL)?10
Na clase de didctica de FLE os meus estudantes, futuros profesores de ensino
secundario, integran nos seus traballos dirixidos (TD) as EI xa que, co tempo, se deron
conta de que esta clase de xogo de palabras foi, durante a sa traxectoria universitaria,
un aliado que espertaba non s a sa curiosidade senn que tamn supua un desafo
que, en resumo, conduca a descifrar estas expresins preconstrudas. Tras destas
constatacins, decatronse de que profesor a quen lle incumbe o deber de que se
capte o sentido. Esta tarefa, esta debulla metafrica somrxeos nos xiros figurados que
non se corresponden sempre coas representacins referenciais da sa lingua. Se as
linguas son culturalmente diferentes e se a linguaxe se singulariza de maneiras
diferentes, veremos longo deste traballo se as tamn en canto representacin que
nos facemos de tal ou tal expresin.
Polo tanto parece que unha expresin idiomtica nun contexto preciso amosa un
sentido concreto. Retomemos a xa comentada locucin Ils ne sont pas sortis de
lauberge. Esta frase non se debe entender no seu sentido literal senn como un
conxunto lexicalizado, que expresa que continan as contrariedades e dificultades. A
10
A versin galega pode verse e descargarse en http://www.cirp.es/pls/bdox/inv.pub_detalle2?p_id=191. En
francs Cadre Europen Commun de Rfrence (CECR).
http://www.coe.int/t/dg4/linguistic/source/framework_FR.pdf

primeira vista, o que esta en xogo importante, entn intentamos confrontar os nosos
estudantes imaxe referencial desta expresin. O exercicio consiste en deducir o seu
sentido Podmonos preguntar por que albergue. Segundo Guillemard (2002:155-156),
lauberge reciba os viaxantes para pasar a noite e o nome apareceu, cara sculo X,
pola influencia combinada xermnica e provenzal. Representara un conxunto de
perigos que parece difcil evitar.
No sculo XIX, unha cantiga propagada polos tratantes ambulantes evocaba o albergue
de Peyrebeille, na Ardche, de onde era difcil sar, porque al mataban os viaxantes
para roubarlles o que levaban.
Pero, para comprender ben esta EI, cmpre buscar a orixe desta expresin no argot
onde como o atestan moitas obras especializadas, albergue tamn significa prisin.
Ne pas tre sorti de lauberge, quedar moito tempo a durmir na palla hmida. Cal
entn a imaxe referencial de prisin? Unha prisin11, centro de detencin ou crcere,
un lugar de encarceramento. Dado que os centros de detencin son os nicos
establecementos carcerarios franceses que teen superpoboacin, esta expresin quizais
abrangue non s a privacin de liberdade senn tamn a opinin sobre os problemas
que ocasionan esta situacin de aglomeracin humana, as pelexas e as carencias neses
centros. Noutros termos, cando unha situacin mostra que as dificultades son enormes
adiviamos que a pena ser pesada, dicir o locutor quere comunicarlle seu
interlocutor que eles nen ont pas fini avec leurs ennuis, anda non se liberaron dos
seus problemas, pero o conxunto de palabras que emprega non teen o mesmo sentido
c que quere transmitir.
Se difcil descodificar a EI francesa Ne pas tre sorti de lauberge, como habera que
facer para chegar traducin espaola no haber salido del atolladero, estar nunha
canella sen sada, estar en apuros? Teramos que sinalar que na estrutura profunda
estas das expresins se asemellan; ademais en espaol o sentido menos opaco.
4. comn nas das linguas a imaxe referencial da EI?

A interaccin cos nosos estudantes favorece a anlise da imaxe-idea e a concentracin
sobre a informacin que permite traducir eficazmente o contido semntico da imaxe e
facer dela unha lectura codificada. Este recorte proporcinalle lector unha
estruturacin visual da EI que, mesmo antes de entrar no seu contido, permtelle
comezar a construr o sentido. A seguir dirixe a atencin palabra-clave albergue,
despois contexto, funcin referencial da mensaxe estar encerrado, atrapado e, en
terceiro lugar, emocin sentimento que se ten en tal situacin. Estas das
expresins, figuradas e lexicalizadas, integran dous signos de significado estable en
cada unha das das linguas. Mis al da espoliacin semntica, a imaxe referencial
vlvese unha pegada visual comn s das linguas e percibirase na sa totalidade
mesturando o concepto e a imaxe.
11
En Francia, existen sete tipos de establecementos carcerarios: os crceres, os centros de detencin, as
prisins de Estado, os centros penitenciarios, os centros de semi-liberdade, os centros para penas
reducidas, os establecementos para penas habilitadas e os establecementos de detencin para menores.

Daquela, a orixe desta unidade fraseolxica indica que as preocupacins non se

acabaron, que far falta tempo para resolvelas. Logo trtase dunha convencin
arbitraria ancorada no tempo e compartida nas das linguas.
Interesmonos na etimoloxa de atolladero. En bable, a lingua de Asturias a raz TUR-
coas variacins TOL-, TEL-, TUL- deu TOLLU que significa burato, pozo ou
depresin do terreo que parece ser de orixe celta, presente en francs no topnimo
Toulon, que se escriba antigamente Toulhen, dicir o burato vello, nome que puido vir
dunha antiga canteira hoxe cuberta.
Este exemplo ilustra a maneira como a imaxe referencial dunha expresin pode
compartir trazos comns nas das linguas:
-espazo: lugar mis ben escuro, perfectamente delimitado, onde a falta de luz, de
claridade suposta ou ben xustificada nas prisins as como nas canellas estreitas.
-tempo: a duracin sntese como interminable para aqueles que padecen a pena e
estarn a ata que algun decida o contrario ou ata que algun lles leve axuda.
A carga emocional desta situacin difcil de vivir, deste trance, est presente nas das
linguas; pero a esperanza de salvarse tamn est presente. Acontece que esta imaxe12
referencial evoca un burato onde a luz do da non entra nunca e do que non doado dar
sado; porn a conviccin de sar de a anuncia o final dos problemas e a liberacin.
On nest pas sortis de lauberge mais on y parviendra!13

O estudo das expresins non literais, dicir, as que significan outra cosa diferente do
que din permite ampliar as capacidades pragmticas do aprendiz da lingua
12
http://www.google.es/imgres?q=pozos&hl=es&biw=1279&bih=609&gbv=2&tbm=isch&tbnid=r_a1RqO
RmU4hbM:&imgrefurl=http://lamelancoliadelosrios.blogspot.com/2010/11/coger-mas-pronto-las-
estrellas.html&docid=bxpDZqGeuH80nM&imgurl=http://3.bp.blogspot.com/_SIG2-
AlG0mY/TN2pSiL3vlI/AAAAAAAABZA/LuhznYBGiM4/s400/pozo-003.jpg&w=302&h=394&ei
13
Non samos dela pero habmolo conseguir!

estranxeira. posible fixarse como obxectivo o de descifrar unha expresin idiomtica

solicitando a inferencia14. Por outra banda, este descifrado apiase no recorte desta
unidade fraseolxica mentres chama a atencin sobre a palabra-clave. Isto ltimo
susceptible de estimular a interpretacin da expresin e de encamiar o noso aprendiz
cara que ten sentido. Desta maneira a explicacin da fonte da palabra compensa a
non-comprensin da expresin e a inferencia permite descodificar a sa opacidade
semntica. Entn antes mesmo de buscar a traducin, os estudantes poden facer
aproximacins na sa lingua e, quizais, adiviar o seu equivalente cunha marxe de erro
mnimo.
Podemos intentar seguir a anlise destas estruturas, mis ou menos fixadas, pletricas
de imaxes. Tomemos outro exemplo: o programa Langue de bois, sabstenir15, da canle
Direct 8, presentado e animado por Philippe Labro. Trtase dun debate totalmente
libre, o mis expresivo e o mis contraditorio posible entre catro cronistas
(intelectuais, xefes de prensa, editorialistas, xornalistas) que debaten os temas polticos,
de sociedade e culturais mis importantes da actualidade, sen linguaxe de madeira.
Nun primeiro momento, o aprendiz ter dificultades para comprender de que se trata
pero o discurso sagaz dos invitados daralle unha pista: Pierre Bnichou, Sophie
Coignard, Michle Cotta e Guillaume Perrault son os comentaristas do programa do
da16: o pulso franco-mexicano sobre o caso de Florence Cassez introducido por unha
reportaxe. Sobre este tema, Michle Alliot-Marie17 anunciou o 11 de febreiro que non
participara en ningn acto do ano de Mxico en Francia e que convocara o
embaixador dese pas en Pars. unha verdadeira denegacin de xustiza declarou a
ministra na canle France 2 e cualificou de decisin inxusta o rexeitamento de Mxico
do recurso de casacin da francesa Florence Cassez, condenada a 60 anos de prisin
por complicidade en secuestro.
Os estudantes, testemuas do discurso polmico do xornalista, asisten debate. Os
interlocutores discuten con toda franqueza dunha crise diplomtica entre Pars e
Mxico que xorde de que se fixo pblico o expediente que, pola sa natureza, se debeu
14
Segundo Danielle BAILLY (1998:132) a inferencia est no proceso de comprensin unha operacin de
razoamento lxica pola cal, a partir dun feito, dunha proposta..., tiramos unha consecuencia. Na lingua
estranxeira, a inferencia pode permitir reconstrur unha parte dun enunciado, a partir do contexto e dos
coecementos persoais. Wenden (1991:21) sublia que inferir utilizar a informacin dispoible para
adiviar o sentido de novas unidades, predicir os resultados ou decatarse das informacins que faltan.
Consultado na web: http://www.univ-montp3.fr/metice/.
15
La langue de bois, a lingua de madeira, unha linguaxe de pleno dereito que un se pregunta se non se
ensina na ENA (Escola Nacional de Administracin, que a institucin da cal saen a maiora dos
membros da clase poltica francesa). Entre a sas numerosas 'utilidades', permite esconder a verdade,
responder desvindose da pregunta ou afogar unha ausencia de pensamento ou de coecemento dun tema
baixo unha enxurrada de palabras baleiras. La langue de bois pode tamn servir para facer crer a algun
que non lle somos hosts cando o manipulamos para levalo s nosos propios fins. Esta expresin recente
en Francia xa que apareceu durante a dcada de 1970. Inicialmente foron os rusos os que, antes da sa
revolucin, utilizaron a expresin lingua de carballo para burlarse do estilo administrativo empregado
pola sufocante burocracia tsarista. A expresin pasara por Polonia antes de chegar a Francia.
16
Programa emitido na canle Direct 8 o 11 de febreiro de 2011.
http://www.direct8.fr/program/langue-de-bois-s-abstenir/comment/
17
Xefe da diplomacia francesa.

tratar con discrecin. Disctense cunha liberdade total as protestas de Sarkozy e mais
as declaracins da ministra dos Asuntos Estranxeiros18.
1.- Son insensible caso de Florence Cassez? Non imos deixar 60 anos esta muller
nunha prisin -afirmou o Xefe do Estado, hoxe tardia, despois de recibir os pais
de Florence Cassez19. (Disctese a diplomacia francesa: sempre facemos de mis).
2.- unha denegacin de xustiza, unha decisin inxusta, afirma Michle Alliot-
Marie. (Sada de ton da ministra de Asuntos Exteriores: como condenar dunha
maneira xeral unha sentenza pronunciada nun pas estranxeiro?)
3.- Pido que se mantea o ano de Mxico en Francia e dedcollo a Florence
Cassez - declarou Nicolas Sarkozy e matizou que a decisin tomouna de acordo
coa muller condenada e cos seus pais. (Exceso de celo do presidente: Tiamos que
ver os pais Florence Cassez na Asemblea Nacional? ridculo pero estamos na
esaxeracin da empata. terrible, esta muller converteuse na ministra de Cultura
oculta, detrs dos barrotes. Sarkozy decide polarizarse nos casos que toman
proporcins desmesuradas. Florence convrtese en mrtir, identificada como un
smbolo; centrmonos nestes casos a falta dunha accin mis clara sobre os grandes
problemas de Francia).
4.- A noite da sa eleccin o presidente falou de Ingrid Betancourt. (Exposicin da
personalidade do Presidente: Os nosos polticos electos non queren ser acusados de
ter o corazn seco. Estamos no resultado da posta en escena dos sentimentos, da
exhibicin do eu).
Detrs do presentador: a foto de Florence Cassez, tralos barrotes do seu calabozo,
ilustra o debate. Prodcese unha reflexin, os cronistas invitados exprsanse con
claridade. Por conseguinte, no programa Langue de bois, sabstenir os invitados deben
supostamente dicir o que pensan, sen morder a lingua. Pola contra, invtase a que se
abstean os que tean a intencin de enmascarar a verdade, de disimulala ou de eludir
as preguntas comprometidas. O pensamento simblico da EI Langue de bois (lingua de
madeira) bo facer transparente: chega con buscar a antonimia da claridade da
linguaxe. Unha linguaxe que transmite unha mensaxe intencionalmente trucada poer
en evidencia a significacin desta expresin. Que esperamos dunha linguaxe
estereotipada? Un discurso baleiro ou case baleiro, un lxico opaco e pretensioso,
expresins vagas, expresins fciles de memorizar para chamar a atencin da xente,
palabras tiradas do seu contexto.
Dito isto, a imaxe referencial desta EI proposta s estudantes representa unha
onomatopea, que d nas das linguas nunha linguaxe fixada, separada da realidade,
sexa falamos moito bla, bla, bla, bla (palabrera), sexa lingua de madeira que sae da
boca e incapaz de articular unha soa palabra, unha especie de tapn que impide falar,
18
O guin introduce as aclaracins do Presidente Sarkozy ou de Michle Alliot-Marie e entre parnteses estn
retranscritas as reflexins dos invitados debate. Por cuestin de espazo e para non agrandar este texto,
s recollemos algunhas reflexins.
19
Publicado o luns 14 de febreiro de 2011 s 18h33 AFP en
http://www.nordeclair.fr/Actualite/Depeches/2011/02/14/famille-cassez-recue-elysee-mexique.shtml

dicir o que pensamos de verdade. Entn falar para non dicir moito igual a non falar,
non dicir o que pensamos de verdade leva verborrea demagxica que sera o
equivalente desta EI que revela a propia experiencia do real que ten o aprendiz.
- Espazo: no seo dunha relacin cara a cara ou nun grupo
- Tempo: o da elocucin
- Accin: unha relacin de comunicacin, un discurso
- A carga emocional desta situacin a argumentacin sen contar con argumentos
de peso, un discurso declamatorio e superficial.
Esta imaxe referencial20 ten un sentido, trtase de mastigar o discurso co fin de evitar
toda responsabilidade. En presenza da imaxe proposta co obxectivo preciso de
transmitir a mensaxe icnica, o aprendiz-receptor fai a sa lectura e descifra a
significacin da expresin. Este segundo exemplo ilustra tamn a maneira coa que unha
imaxe-idea pode compartir trazos comns nas das linguas.
5. A interpretacin da EI tributaria do contexto

Esta anlise revlanos que a orixe da comprensin das EI est no seu contexto. Por iso
primordial que o alumno vaia adquirindo sensibilidade ante estas formas lingsticas
que caracterizan a sociedade francesa en comparanza coa sa, que capte as diferenzas,
que descubra o implcito unido funcionamento da lingua. O saber popular que
transmite debe ser comprendido na sa totalidade, o obxectivo sacar o sentido
figurado xa que o sentido das palabras non permite interpretar a sa combinacin
(Gross 1982:152).
Por isto, as unidades fraseolxicas supoen unha das maiores dificultades no mbito do
ensino-aprendizaxe dunha lingua estranxeira porque ilustran un trazo caracterstico do
ser humano: a sa capacidade creadora no mbito da linguaxe. Se o aprendiz de FLE ou
dunha LE calquera pretende falar coma un nativo, deber aprender esta fraseoloxa
enraizada no uso cotin da lingua meta. Para falarmos non s temos que dispor das
palabras e do vocabulario senn tamn dos trazos especficos da sociedade como a
visin que esta sociedade ten do mundo que conforma a idiosincrasia da lingua meta.
Toda EI un conxunto formado por un enunciado, composto de palabras, e un
significado que contn un sentido global mis ou menos opaco.
20
http://www.presidentielle-2007.net/generateur-de-langue-de-bois.php [10/10/2011].

ben sabido que non podemos interpretar literalmente a expresin fixa (Gross
1996:10-11). Anda que coezamos o significado de todas as palabras, ese significado
non permite conclur o significado da frase no seu conxunto. Polo tanto, diremos que
unha frase que non ten unha lectura composicional. Pero pode acontecer que unha frase
dada tea das lecturas posibles: unha transparente e a outra opaca. Vexamos un
exemplo, unha expresin que tea das interpretacins: unha literal e a outra
idiomtica. A pedra angular est entn na escolla dos trazos formais que hai que ter en
consideracin.
Tomber dans les pommes: un mesmo contexto fai que as das interpretacins sexan
posibles: Marie est tombe dans les pommes:
-Primeira: na horta Mara, que andaba a apaar froita, caeu nas mazs. Empoleirada
na escada, intentou chegar a pla e perdeu o equilibrio. Caeu nunha morea de mazs
que se acumulaban no p da rbore.
-Segunda: tras a cada Mara desmaiouse. Perdeu a consciencia.
A lingua espaola non dispn dunha expresin equivalente, s se expresa a accin e
obtemos Mara se mare (Marie a eu un tourdissement).
Vexamos outro exemplo en dous contextos diferentes Sucrer les fraises:
-Pedro btalles azucre nos amorodos que vai servir para a sobremesa: Pedro azucra
os amorodos.
-Pedro treme, est senil.
Sucrer les fraises21 significa estar senil, tremer.
O sentido do verbo sucrer bascula e adquire unha nova extensin metafrica pola
accin da analoxa entre salferir o azucre nos amorodos e tremer debido decrepitude
da persoa. O aprendiz de FLE, coa axuda destas expresins, acaba por comprender
algunhas metforas que fan mis accesible un coecemento da lingua que parece
inaccesible e terriblemente difcil.
21
Cunha cunca de froitos vermellos nunha man e na outra cun azucreiro, hai que sacudir a segunda enriba da
primeira co fin de obter excelentes amorodos con azucre. O xesto feito as recorda, por desgraza, os
membros que se axitan de persoas, xeralmente maiores, cunha enfermidade dexenerativa que lles provoca
tremores incontrolados. Esta expresin non parece que estea recollida ata o principio do sculo XX. A.
Scholl, xornalista e autor dramtico coecido da segunda metade do sculo XIX, evoca, no seu Poivre et
Sel de 1901, un militar a propsito do cal escribe isto: Cincuenta anos tomando asente producronlle un
tremor de xeito que, cando quere botar de beber, o lquido sacudido derrmase como unha chuvia redor
do vaso. [] Que prezada sera esta enfermidade para azucrar os amorodos!. Atopamos entn aqu unha
perfecta explicacin da asociacin familiar entre estes tremores que afectan as persoas maiores e a accin
de botarlles azucre s amorodos. En 1905, Duquesnel, en Le mystre de Gaude, escribira (...) et les bras
agits de ce mouvement spasmodique que la langue populaire appelle sucrer les fraises. Este extracto
mostra que a expresin, neste principio de sculo, forma parte da linguaxe familiar. En 1936, Louis-
Ferdinand Cline utilizara sucrer (azucrar) para designar os tremores dun borracho.

Porn, tamn pode pasar que as das lecturas resulten opacas e que as das
interpretacins diferentes tean que ser aclaradas no contexto: Jean a eu chaud aux
oreilles!
-Jean a eu chaud aux oreilles!: El case cae no barranco, librouse dunha boa!
-Jean a eu chaud aux oreilles!: Despois de enviar vodka dunha fecha, Jean
emborrachouse.
En espaol no que se refire a primeira interpretacin
Menudo susto se llev Juan!
Canto segunda
Juan est nublado, la ha cogido llorona !
6. A opacidade da EI fixada nas Gramticas de Construcins

Os traballos dos Cahiers du CRISCO22 concirnen s gramticas de construcins; estas
basean a sa argumentacin na observacin dos casos de fraseoloxa clsica. A
perspectiva holstica, malia o carcter de composicin da forma que xoga en
realidade, non na configuracin, senn na interpretacin. O uso do argumento da EI
permite considerar que:
-As formas gramaticais son EI formais, dicir, non saturadas lexicalmente.
-Non escapan principio de composicionalidade no plano interpretativo, mentres
forman estruturas unitarias.
-Son convencionais (non predicibles).
-Son de natureza lxica.
-A frecuencia das sas ocorrencias no discurso determinante por se basearen no
saber gramatical (LEGALLOIS-GREA 2006:27).
Unha locucin idiomtica prototipo est fixada e opaca.
- Dende un punto de vista sintctico, non se pode transformar. Tirer le diable par la
queue non se pode transformar en *Tirer la queue du diable ou *Tirer les diables
par la queue; os determinantes non poden cambiar.
- Dende o punto de vista semntico, o sentido desta locucin non a suma dos
sentidos dos dous compoentes, polo tanto, opaco para quen non coece a
expresin. O sentido da locucin caracterzase pola sa non-composicionalidade:
comprender todas as palabras que entran en Tirer le diable par la queue23 non chega
22
CRISCO (Centre de Recherches Inter-langues sur la Signification en Contexte). Universit de Caen.
23
Duneton, grazas s traballos de P. Enckell sinala que nos sculos XVI e XVII significaba traballar con
humildade para gaar a vida razoablemente. Polo contrario, dende 1690, Furetiere dlle outra
significacin expresin Tirer le diable par la queue procurarse a duras penas o necesario para vivir.
Porn, preferimos tomar o demo en serio e consideralo aqu como unha imaxe que representa todas as

para captar o sentido conxunto24: vivir con recursos insuficientes, ter dificultades
para satisfacer as necesidades. As historias nas que unha persoa recorre demo
para que a axude a sacala dunha moi mala situacin son numerosas. A secuencia ten
sentido s na sa totalidade xa que en realidade aqu non se fala nin dun rabo nin do
demo. Esta fixacin dbese a unha imaxe, dicir, a unha metfora que sera,
retomando a tese de N Charbonnel25: Un faire-comme-si volontaire de la part du
locuteur (et non d la langue), faire-comme si consistant, pour la mtaphore,
comparer ou identifier ce qui nest pas comparable, et cela dans le but (dans un trs
grand nombre de cas) de proposer un modle suivre. O seu equivalente en
,
espaol sera Estar a dos velas26 ; sin blanca; sin parn (sans un sou).
Analicemos a opacidade semntica desta expresin pola sa imaxe referencial Estar a
dos velas fam. con poco dinero, estar sin blanca. A blanca era unha moeda do reino de
Castela dos sculos XV e XVI que vala medio maraved e unha cuarta parte dun
ochavo27; sendo unha moeda tan antiga, carece de valor e equivale a sans un sou, sans
un rond. Non obstante en espaol, a segunda acepcin desta expresin remite a outra
interpretacin: No enterarse de nada, ser corto de luces, dicir non comprender
nada, tre bouch lmeri28 en francs.
7. O concepto de estereotipo
No mbito da psicoloxa sociocognitiva o concepto de estereotipo ben coecido. A
teora de Yzerbit e Schadron (1996:129), que parece a mis clara, defneo como: Un
conxunto de crenzas compartidas a propsito das caractersticas persoais (xeralmente
trazos da personalidade e tamn do comportamento) que identifican un grupo de
persoas.
cousas s que recorremos en ltima instancia e que anda nos prace atopar, obter incluso rezando, cando
non temos outra maneira de escapar dunha situacin miserable. [] Para explicar a imaxe, podemos
imaxinar un home que, sen recursos e xa non sabendo a quen dirixirse, acaba por recorrer asistencia
dese demo, do que primeiro rexeitara o socorro. Pero o demo non d facilidades: dlle as costas que
primeiro o desprezou; e nese momento, cando lle hai que tirar polo rabo, para que volva. A xente nova
que tia diante de si un futuro ruinoso mis dunha vez tiroulle pola faldra da chaqueta a esta
monstruosidade social que chamamos usureiro e saben por experiencia o que quere dicir Tirer le diable
par la queue (Rozan 1881:371-372).
24
(Martin 1997:92-93).
25
(Charbonnel e Kleiber 1999:103).
26
Ter recursos insuficientes. Dicimos que igual se trata dun xesto que facemos dndolle a volta forro dos
petos para demostrar que estn realmente baleiros. A sa forma recordara s velas dunha embarcacin de
vela; ora ben, a polisemia deste substantivo pode facer referencia candea. Iribarren (1994:126) afirma
que posible que vela faga alusin xogo de cartas. Cando os xogadores apostaban, a banca iluminbase
con das candeas para poder contar o dieiro. Neste caso, dejarle a dos velas significara perder todo o
seu dieiro. G. Doval (1995:111), en cambio, di que as tales velas deben de ser os mocos que caen do
nariz dos nenos. Os pequenos mocosos son nenos abandonados, ningun lles limpa mocos. Este exemplo
ilustra ben a pobreza e o desconcerto, o que xustificara a expresin estar a dos velas que se acompaa do
xesto de deslizar os dedos furabolos e pai de todos de riba ata abaixo, sobre os lados do nariz (Doval
1995:111).
27
Debido a cor branca do latn.
28
Po de pedra moi dura que serve para tapar o colo da botella.

Do mesmo xeito, algns estereotipos remiten ou s imaxes que os membros de

diferentes grupos teen do seu propio grupo29, ou s imaxes que algns grupos teen
dos outros30. Como a nosa anlise apunta representacin que o usuario fai da EI,
veremos algns exemplos
(1) Btir des chteaux en Espagne: hacer castillos en el aire
(2) Parler franais comme une vache espagnole31: no hay quin lo entienda (a
lingua espaola reflicte esta EI por medio dunha explicacin)
(3) Cest du chinois: suena a chino ( incomprensible)
(4) Filer langlaise: en Francia fulano file langlaise cando en Espaa, X

se despide a la francesa
Neste proceso, a utilizacin destas estruturas abre unha vent ampliacin do lxico e
da lingua francesa. Non consideramos a comprensin das expresins idiomticas como
un obstculo; contrario, este traballo facilita o dominio da lingua meta. Ademais, esta
ferramenta didctica, xa que favorece o descifrado desta fala coloquial coa que os
aprendices se poden familiarizar, facilita a comprensin dende o principio da sa
aprendizaxe. Recorrendo experiencia, o vnculo entre a palabra clave da expresin e a
sa imaxe referencial outrgalle aprendiz unha rede lxica que revela o senso da
metfora.
8. Conclusin
O desafo final do noso enfoque era o de descifrar o sentido dalgunhas expresins
idiomticas en L1 e en L2 para sinalarmos as sas coincidencias na imaxe referencial
que lle permite a quen escoita descodificar a mensaxe de maneira mis fcil. Este
bosquexo procede dun corpus traballado na clase cos meus estudantes e mostra que o
dominio da fraseoloxa depende da competencia lingstica e da competencia tradutora.
Dous trmites resultan entn necesarios: a fase semasiolxica que se interesa no recorte
destas unidades (fraseolxicas), na sa significacin, no rexistro en que se produciron e
no valor funcional que teen para construr o sentido; e a fase onomasiolxica na que
29
Auto-estereotipo.
30
Hetero-estereotipos.
31
Parler franais comme une vache espagnole, falalo moi mal. Atestado en 1640 en Oudin (Aussi parler
latin, 1627) Esta loc. explcase tradicionalmente por unha alteracin de vasces, dicir Gascon, Vasco.
A forma correcta sera entn falar (o) francs coma un vasco espaol, dicir coma un vasco (espaol)
fala o francs, moi mal. Pero esta versin parece posterior da vaca . Para outros, vaca sera unha
forma alterada de basse (servente), antiga palabra que designa unha criada, e da que non se atopa ningn
rastro, ags nas formas rexionais como baissotter, bassoter facer pequenos traballos de limpeza,
bricolaxe, ou bassoteuse asistenta. En realidade, a hiptese dunha alteracin non indispensable. En
efecto, a loc. comparativa como unha vaca funciona coma un intensivo a mido negativo. o que
mostra a curiosa interferencia entre parler franais comme une vache espagnole (falar como unha vaca
espaola) e a antiga loc.: tre sorcier comme une vache, que d, il est sorcier comme une vache
espagnole, torpe, incapaz (Rey-Chantreau 1990: 908).

se efecta o inventario das correspondencias posibles, extrandoas do acervo

lingstico da lingua fonte (materna) e facendo nel unha boa escolla.
Efectivamente, a desorientacin primeira fronte a este imaxinario descoecido na
lingua meta pode cargarse de sentido na estrutura profunda da lingua fonte. E, a partir
de a, en invitando o aprendiz a estar mis atento, este lograr descodificar a imaxe
formada por todos os compoentes e representar esta imaxe na sa lingua materna. Esta
interaccin pedagxica permitir que sexa consciente dos seus coecementos e
facilitar por que non a anticipacin do que un obstculo na expresin que hai que
traducir. Somos polo tanto capaces de superar o noso sistema cultural, a nosa lingua, e
traducir a lingua 1 lingua 2.
Podemos afirmar, quizais, que a fraseoloxa fai mis expresivo o discurso porque lle d
trazos de comprensin, de conivencia e unha mis forte carga na argumentacin. Este
traballo non para aqu. Desexamos que sexa o preludio dunha pescuda ulterior inscrita
nun proxecto de investigacin sobre a adquisicin da competencias idiomtica e
discursiva do FLE no contexto hispanofalante.
BAILLY, Danielle (1998): Les mots de la didactique des langues. Le cas de l'anglais.
Lexique. Paris-Gap: Ophrys.
BRDOSI, Vilmos, ETTINGER, Stephan, STLTING, Ccile (1992 - 20033): Redewendungen
Franzsisch/Deutsch. Thematisches Wrter-und bungsbuch. Tbingen: A.
Francke Verlag.
CHARBONNEL, Nanine; KLEIBER, Georges (1999): La mtaphore entre philosophie
et rhtorique. Paris: PUF.
CRISCO: http://www.crisco.unicaen.fr Universit de Caen. (Bt. Sciences Porte SA
S13), 14032 CAEN CEDEX). [Data de consulta 28/02/2011].
DOVAL, Gregorio (1995): Del hecho al dicho. Madrid: Ediciones del Prado.
ETTINGER Stefan (2008) en Alcances e lmites da fraseodidctica. Dez preguntas
Galega 10, 2008, 95-127.
GALISSON, R. (1991): De la langue la culture par les mots. Col. Didactique des
langues. Paris: CLE international.
GONZALEZ REY, M Isabel (2002): La phrasologie du franais. Toulouse: Presses
Universitaires du Mirail.
GROSS, Maurice (1982): Une classification des phrases figes en franais, en
Revue Qubcoise de Linguistique 11-2, 151-185.
GROSS, Gaston (1996): Les expressions figes en franais. Paris: Ophrys.
GUILLEMARD, Colette (2002): La fin des haricots et autres mystres des expressions
franaises. Paris: Bartillat.
HUDSON, Jean (1998): Perspectives on Fixedness: Applied and Theoretical (Lund
Studies in English, 94). Lund: Lund University Press.
IRIBARREN, Jos Mara (1994): El porqu de los dichos: Sentido, origen y ancdota
de los dichos, modismos y frases proverbiales de Espaa con otras muchas

curiosidades. Pamplona: Gobierno de Navarra. Departamento de Educacin y

Cultura, 19551.
LEGALLOIS, D. e GREA, Ph. (2006): La grammaire de construction en Cahiers du
CRISCO 21, 2006, 5-27.
MARTIN, Robert (1997): Pour une logique du sens. (Col. Linguistique Nouvelle).
Paris: PUF, 19921.
MEJRI, Salah (2005): Traduire, cest grer un dficit en Meta. Journal des
traducteurs / Meta. Translators' Journal. 50, 1, 2005, 120-128. Universit de
Montral. http://www.erudit.org/revue/meta/2005/v50/n1/010662ar.html
REY, Alain et CHANTREAU, Sophie (1990): Dictionnaire des expressions et
locutions. Paris: Le Robert.
ROZAN, Charles (1881): Petites ignorances de la conversation. Paris: P. Ducrocq.
WENDEN, A. (1991): Estrategias del principiante para la autonoma del principiante.
Londres: Prentice Pasillo.
YZERBIT, Vincent; SCHADRON, Georges (1996): Connatre et juger autrui,
Chapitre III, Une approche cognitive des strotypes Grenoble: Presses
Universitaires de Grenoble, 101-139.

Mara Rosario Soto Arias. Interaccins verbais entre rapaz-adulto ou rapaz-rapaz. Contribucin fraseoloxa.
Interaccins verbais entre rapaz-adulto ou rapaz-rapaz.

Contribucin fraseoloxa
Mara Rosario Soto Arias

I.E.S. Eusebio da Guarda
O artigo presenta un corpus de frases xeradas en distintos actos comunicativos onde intervn un
rapaz. No corpus destaca a presenza do humor, a burla e a irona. Iso fai que reflexionemos
brevemente sobre a funcin ldica da linguaxe. Tan importante como o propio corpus fraseolxico
o contexto que orixina a frase, as como as inferencias conversacionais. Igualmente relevante
o acto de fala como punto de partida da interaccin verbal entre adulto/rapaz ou rapaz/rapaz. A
importancia do contexto e a existencia en moitas unidades fraseolxicas de palabras baleiras de
significado lxico obrganos a situar este corpus nos lmites da fraseoloxa.
Palabras clave: acto de fala, funcin ldica, fraseoloxa, contexto, inferencia, palabra baleira.
This paper aims at presenting a corpus of phrases uttered by a child in different speech acts.
Humour, irony and joking are highly significant in the corpus. This makes us think briefly over the
ludic function of language. Thus, the context in which the phrase is uttered as well as the
conversational inferences are as important as the corpus of phrases itself. The speech act as the
origin of the verbal interaction between adult and child or between children is equally relevant. The
importance of the context and the existence of words empty of lexical meaning in many
phraseological units make us place this corpus on the bordeline of phraseology.
Keywords: speech act, ludic function, verbal interaction, phraseology, context, inference, empty
word.
1. Introducin
Presentamos un pequeno corpus fraseolxico produto da interrelacin comunicativa
entre un rapaz e un adulto, ou dun rapaz con outro rapaz. A lingua do obxecto de
estudo ser indistintamente o galego e o casteln, por razns de tipo contextual e de
tipo familiar1.

1
O casteln est compartindo espazo co galego na fraseoloxa da nosa infancia coruesa, na infancia da nosa
nai na sa aldea ourens, na infancia dos nosos familiares criados en Madrid e no Pueblo de Vallecas; o

Organizmolo en bloques, se ben tomamos como modelo ou paradigma descritivo-

explicativo o tipo 12.
O marco xeral en que encadramos este pequeno estudo o da teora da linguaxe que
prima e sita nun lugar preferente o concepto de funcin da linguaxe (formalizada
inicialmente por K. Bhler, ampliada por R. Jakobson) pero, tendo en conta que
dalgunha maneira este corpus que presentamos nos leva a formular cuestins tocantes
adquisicin, por parte do rapaz, da linguaxe e ao coecemento da sociedade en que
vive, deberemos botar man e axudarnos das ferramentas que nos ofrecen as modernas
teoras psicolingsticas (Bernicot et alii, 2010)3.
Uns e outros teen en comn a valoracin das relacins, sexan da clase que sexan
(humanas en principio e, xa que logo, afectivas en maior ou menor grao, mentais ou
intelectivas, psquicas, sociais...) entre o emisor e o receptor da mensaxe que se
presentan ante os nosos ollos ou ante os nosos odos grazas linguaxe humana. O
punto de partida o chamado acto de fala.
Naquela parte do corpus que ns adoptamos como obxecto-modelo de estudo, o emisor
un rapaz4 que lle formula unha pregunta directamente nai (mama, que hai de
comer?), e a nai, contravindo un certo tipo de lxica5, responde algo que podemos
casteln a lingua nica na infancia de moitos dos nosos desinteresados informantes, e consideramos
pertinente non desvirtuar esa realidade plurilinge.
2
No bloque I maioritariamente o adulto unha nai. O modelo de interrelacin nai-fillo un ptimo modelo
de comunicacin. Establcese sobre unha base de confianza e de valores afectivos slida e necesaria:
danse poderosas condicins de igualdade, de mutuo dominio (a nai domina en experiencia pero
dominada polo amor e preocupacin extrema polo fillo: o neno domina porque se sabe amado sen lmites
pero asemade percibe a dependencia e necesita da nai para pouco menos ca todo) e de ausencia case total
de condicionantes externos. Este paradigma vainos permitir postular precisamente a interrelacin emisor-
receptor como bsica no acto comunicativo.
3
Sobre as relacins entre lingstica e psicoloxa dedica pxinas enteiras Bhler (1979), el mesmo era,
ademais de lingista, psiclogo infantil. R. Jakobson, cando fala da necesaria conexin psicolgica
entre falante e onte (1981, 32), volve tender lazos entre ambas as das disciplinas. Xa antes ca eles,
Saussure toca o tema [en el fondo, todo es psicolgico en la lengua, Saussure, 1980, 31].
4
Escollemos a forma rapaz porque nos interesa a ambigidade que comporta. A obtencin da informacin
as nos condiciona. Non podemos precisar a idade exacta do emisor non adulto porque os nosos
informantes foron basicamente nais con fillos xa maiores, ou alumnos de 17 ou 18 anos. Tiveron que
relembrar tempos anteriores. Calculamos, iso si, sobre todo para o tipo 1, unha marxe de idade para o
rapaz que vai desde o inicio da escolarizacin (3 anos; un alto nmero de informantes sublian que lle
preguntaban nai qu haba de comer cando volvan da escola) ata un perodo indeterminado (10-14,
prolongable polo que sabemos, ata os 18-19 e incluso mis).
5
Contravn unha das mximas conversacionais de Grice, a de calidade (Grice 1991). De tal xeito, que
seguindo a lxica dese autor, o receptor debera establecer unhas ou varias inferencias, facer
presuposicins que o axuden a restablecer as mximas ou regras transgredidas. complexa a cuestin,
porque o que presupn o rapaz diante da non verdade burlesca ou irnica da nai difcil de sistematizar
ou de verificar. Pero podemos atrevernos a dicir, canto menos, un par de cousas: nun plano moi xeral,
de supoer que a nai amosando burla, enfado e/ou irona quere que o rapaz infira o seu estado de
nimo; ademais, podemos inferir que a nai, como educadora, como axente social, est a transmitirlle ao
rapaz unha norma social que di: non se pregunta o que hai para comer, porque hai que saber comer de
todo; e mesmo posible que o axude a inferir que a orde pertinente de preguntas non aquela que el
supostamente estableceu: ao chegar a casa da escola o primeiro non querer saber pola comida, senn
saudar e interesarse polo estado do outro. Estas inferencias posibles non estn rifadas cun certo afn
ldico-comunicativo gratuto, ao que lle sumamos un factor anda non mencionado: a presenza da funcin

etiquetar de non verdade. As sucede, por exemplo, no tipo 1 e no tipo 2. Podemos

dicir sen temor a equivocarnos que a resposta da nai est cargada de burla, mofa e/ou
sarcasmo. De irona, nunha soa palabra.
Esta consideracin, o feito de sermos conscientes da presenza da irona na interrelacin
nai-fillo, e o querermos adentrarnos no porqu e para que, foi o ncleo inicial do noso
interese polo tema. De a que necesitemos sentar ben a base desta pequena contribucin
a aquela parte da lingstica xeral onde ocupa o seu lugar a fraseoloxa, pois esa base
subxace percepcin ou intuicin inicial de que a funcin ldica da linguaxe humana
xoga un papel decisivo na socioxnese das UF do corpus aqu presentado. Dito con
outras palabras, intumos dalgunha forma, diante dese corpus, que a funcin ldica a
forza matriz, de onde irradia no emisor adulto a gana de falar as como a gana de xogar
co fillo, dicir, a gana de interrelacionarse con el. Ela vn sendo unha especie de forza
ilocutiva importantsima ao noso entender6.
ftica; a nai quere coa sa resposta garantir a continuacin do dilogo, a prolongacin do mesmo, a travs
de, por exemplo, a sucesiva pregunta metalingstica do rapaz acerca do significado exacto das sas
palabras.
6
Sobre a funcin ldica deberemos preguntarnos se existe realmente como funcin autnoma, non vinculada
necesariamente potica ou representativa. Hai dous posicionamentos bsicos ao respecto. Un est ben
representado en Eguren (1987), que, tras analizar teorizacins anteriores a el sobre as funcins da
linguaxe desde Bhler a Yndurin, e basendose nun rico corpus de jitanjforas, recitativos infants e
outros textos poticos, concle dndolle carta de autonoma funcin ldica, se ben a irmanda coa
potica. Outro posicionamento claro o de Rojo (1983, 1986) que se sita cerca de Bhler pero que
concorda con Jakobson en integrar tamn a potica e a metalingstica. Rojo fala de cinco dimensins:
para o funcionalista de Santiago o ldico, o mxico (presente, por exemplo, en certos recitativos infants)
e o ftico, non son funcins; son usos. Percbese un certo interese por preservar a funcin comunicativa
como a funcin da linguaxe humana por excelencia. Fronte a estes dous enfoques, que podemos
considerar ben definidos, situamos a obra de lingistas como o propio K. Bhler ou M.A.K. Halliday, que
traballaron con nenos e investigaron fondamente a linguaxe dos rapaces. Ao longo dos escritos de ambos
os dous, a medida que van estudando as distintas e progresivas etapas do desenvolvemento global do
neno/rapaz (pragmtico-motriz-utilitarista-corporal, cerebral, espiritual polo menos en Bhler, moi
consciente de que non todo tanxible nin observable, e lingstico), van enunciando distintas funcins
na adquisicin da linguaxe. En Bhler non unha enunciacin sistemtica pero fala, por exemplo, de
funcins como a simblica (Bhler 1934:225) ou a denominativa (1934:224). En Halliday hai
sistematicidade e enuncia sete funcins: a funcin instrumental da linguaxe do neno, a funcin
reguladora, a funcin interaccional, a funcin persoal, a funcin heurstica, a funcin imaxinativa e a
funcin representativa (Halliday 1982:3-10). Porn, todos sabemos que hora da verdade, dicir, na
reformulacin global, no plano da teora xeral da linguaxe (plano metalingstico por excelencia) Bhler
limtase a tres funcins, deixando totalmente marxe as que puidesen ser operativas na infancia; e
Halliday procede igualmente por reducin, unha vez superada a etapa da infancia, falando de tres
metafuncins moi abstractas (fronte s funcins utilitarias anteriores). Incluso chega a lembrar o concepto
de atrofia funcional (Halliday 1982:9): os modernos estudos de neuroloxa cerebral falan, paralelamente,
de reducin de sinapses, xa que no primeiro ano de vida, en determinados lbulos e/ou parte da codia do
cerebro do neno aumenta moitsimo a densidade sinptica, chegando a ter mis conexins cerebrais ca un
adulto, pero tempo andando prodcese unha especie de poda, dicir, hai un proceso selectivo e unha
parte das sinapses resulta reducida, podada [Blakemore e Frith 2010:42-46]).
E, neste punto, imponse unha pregunta: existe unha funcin comunicativa tal que teoricamente se pode
expandir ou multiplicar nun nmero x de funcins, algunhas altamente rendibles e tiles na etapa infantil
humana, pero que logo, na etapa adulta, de pleno desenvolvemento da capacidade reflexivo-discursiva, se
subsume ou reduce ao mnimo representativo ou suficiente? Ou, mis ben, abonda con dicir que hai un
solapamento, unha interseccin de funcins, de tal forma que na linguaxe adulta a funcin potica integra
ou engloba a funcin ldica e mais a esttica? Sen pretender dar unha resposta que excedera os lmites

Ademais, desde outro enfoque posible e complementario, podemos dicir que a nai xoga
co fillo porque se adapta a el. un principio bsico de empata, esperable sempre a
priori cando un emisor e un receptor se interrelacionan7.
O neno ri antes que fala8. O neno xoga antes que fala. O neno cantaruxa antes que fala.
lxico que informe posteriormente as sas estruturas lingsticas desa carga: lxico
que a linguaxe do rapaz sexa irradiada desa luz, ese gozo importantsimo que o factor
ldico (en xeral nuclear para o ser humano - deixunolo claro Johan Huizinga - o
home un ser ldico por definicin, ata o punto de que para el incluso a relacin co
sagrado pode enfocarse como unha relacin ldica). Pode dicirse que, inicialmente,
para o neno falar xogar9. O xogo implica, ademais, tensin. A primeira das
deste artigo, podemos simplemente deixar aberto o tema e seguir adiante manexando, por pura
comodidade se se quere, o concepto de funcin ldica na linguaxe do rapaz.
7
A mutua adaptacin dos interlocutores, un ao outro, considerada por Bernicot un factor importante hora
de definir o concepto de rexistro (Bernicot, 2010, 75).
Na interrelacin nai e fillo, os especialistas falan xa dun tipo especial de linguaxe materna (motherese en
ingls), polo menos para a etapa inicial da adquisicin da linguaxe por parte do neno. A lingua da nai
infantilzase, podiamos dicir, e adopta mecanismos fnicos, sintcticos, lxicos e comunicativos en
xeral, especficos para mellor estimular a resposta e a conduta adecuadas, o progreso en xeral na
aprendizaxe da linguaxe por parte do rapaz. Neste caso concreto que nos ocupa, o alto ndice da presenza
da funcin ldica na fala da nai pdese enfocar como un mecanismo mis nesta orde de cousas de tipo
comunicativo.
Outros exemplos que temos percibido da funcin ldica (presenza da non verdade) na comunicacin nai-
fillo: Unha coecida da nai, amsalle a Celia, de 3 anos, a sa pulseira verde e dille: Celia, gstache a
mia pulseira de cristais? A rapaza cala. A nai dille sorrindo a Celia: Que bonita!, rosa, non si? Entn
Celia reacciona, nega enfaticamente.
8
Hoxe en da, os pediatras adoitan preguntarlles aos pais se a criaturia bota gargalladas arredor dos catro
meses: o normal que a partir desa idade empecen a rir s gargalladas. un dos indicadores bsicos de
boa sade mental, se se nos permite a expresin. Hai recitativos, palabras ldicas ou xogos verbais con
contacto fsico encamiadas a facer rir ao neno. Sabemos de cinco: 1. Palma repalma, chica morena,
cmo la quieres, grande o pequea? (odo na Corua, pero universal hispnica; mentres se recitan esas
palabras, a nai ou pai ou adulto en xeral faille cruces na palma da man ao neno e ao final cxegas
mentres a propia nai ri); 2. Este queixo queixoln, esta boca pide pan, estes ollos pestanexos, fura por
aqu conexo! (informante de Boimorto, Corua; a medida que se fala vaise tocando a parte
correspondente do rostro do neno, e ao final, frase con cxegas no colo, debaixo da barbela); 3. Este
ollio pimpiln, este ollio pimpiln, este nariz narizn, esta boca pide pan, este queixo non llo d,
arrncate cabaln! (informante de Arza; vaise tocando nun ollo, no outro, no nariz, na boca, no queixo e
na frase final, trase polo nars do rapaz, para facerlle o xogo, e as lgrase que o neno ra, e se lle gusta,
pide Outa vez! [sic]); 4. Cuando vayas al carnicero que te corten por aqu, por aqu y por aqu. Esto
para el gatito y esto, para m, para m, para m! (informante de Pueblo de Vallecas; mentres se recita
ludicamente, vanse facendo imaxinarias talladas no brazo do neno; na palabra gatito a nai faille cxegas
no buratio da articulacin brazo-antebrazo, e na trade para m fnselle cxegas mltiples no oco da
man); 5. Cuc-tras!, cuc-tras! (informantes de Madrid, na Corua a frmula era cuc-tul!; vmolo
facer cun neno de 6 meses, a nai tapa o seu rostro coas mans ao dicir cuc e inmediatamente destapa e ri
ao pronunciar tras!, indefectiblemente o neno ri).
Ana Pelegrn, a este respecto, na sa epgrafe sobre cxegas e risas sinala palabras ldicas destinadas a
provocar o riso no neno (Pelegrn 1984:70).
9
Trtase dun enfoque posible. Para o neno, falar xogar e mis cousas: relacionar os referentes
extralingsticos co eu e co ti, representar o mundo: eu era mdico, ti eras o enfermo, ou eu era a
princesa e ti eras o prncipe, ou isto eran os filetes un tipo de folla e isto era o arroz as flores do
sabugueiro. Est claro que era, filetes e arroz non son de seu palabras ldicas pero estn integradas no
discurso infantil e crganse de valores que responden irradiacin de distintas funcins (a ldica e a que
Halliday chama de fantasa, unha funcin que luz do saber actual, resulta imprescindible para que o

dialcticas; a tensin imprescindible entre o eu e o ti, a do xogo e a da interrogacin: as

preguntas aos pais, aos mestres, natureza (Cuco-rei, cantos anos vivirei?), aos iguais
en idade (Adivia adivianza, dicir, vexamos quen mis listo, midamos canto
sabes), van conformando unha estrutura mental, a da mente dialxica, crucial, ao noso
entender, para a aprendizaxe do rapaz, para o posterior desenvolvemento global dese
ser humano. Esa estrutura dialxica un eco, podiamos metaforicamente dicir, dunha
estrutura dialxica real extralingstica (pero tamn lingstica, metalingstica, en
canto que temos interaccin emisor-receptor), ben representada no caso que
propoemos como modelo, a relacin nai-fillo.
Unha ltima cuestin previa refrese ubicacin do corpus manexado dentro da
fraseoloxa. monos mover na periferia do obxecto de estudo lingstico. O ncleo
entendemos que a propia fraseoloxa, caracterizada por [+LINGSTICA /
+PRAGMTICA / +LXICO / +ETNOLINGSTICA10]. A periferia na que desenvolvemos o
noso traballo vira caracterizada, naquela parte que non se solapa co ncleo pensemos
en dous conxuntos que se enlazan formando un oito cunha zona de interseccin no
medio mis ben por [+PSICOLINGSTICA / +PRAGMTICA / +FENOMENOLOXA DO
FEITO LINGSTICO / +UNIDADES BALEIRAS DE SIGNIFICADO LXICO]. A presenza de
unidades baleiras de significado lxico contribe, sen dbida, a darlle a este tipo de
fraseoloxa un carcter marxinal. Boa proba desta marxinalidade a sa escasa
presenza nos dicionarios11.
2. O corpus
2.1. Metodoloxa empregada para a obtencin do corpus
Os datos obtivmolos por medio de entrevistas. Nun primeiro momento seguimos o
mtodo da enquisa dirixida, dicir, provocamos no entrevistado que falase a partir
dunha serie de preguntas que introducan o tema, deixando que os datos buscados
agromasen.
Exemplos de pregunta neste estadio:
1) Cando eras neno e chegabas casa preguntando Mam, mam, qu hai de
comer?, que che dica a ta nai?
2) Que che contestaba a ta nai cando lle dicas Mam, teo fame?
Mam, teo sede/ Mam, deme a barriga!
3) Que che dica a ta nai cando lle preguntabas Mam, que me vas traer??
neno se comunique cos outros, para que a sa mente xere as normais estruturas da linguaxe humana: un
consello valioso dos especialistas en problemas de autismo que os pais do neno fomenten esta funcin
imaxinativa).
10
A fraseoloxa supn un estadio superior de coecemento na adquisicin dunha lingua. unha boa proba do
dominio dunha lingua. Entre outras cousas porque non s implica un saber lxico, de vocabulario, senn
tamn un saber cultural, de cosmovisin dun pobo, dunha civilizacin, dunha cultura humana.
11
De 58 variantes para o tipo 1 do corpus, por exemplo, s figura unha nos dicionarios acadmicos: nito,
presente en (1.42) vn no DRAE, na acepcin 2; no DRAE, s.v. huevo, tamn figura a expresin huevos
moles (1.38), pero sen relacin co uso que a ns nos interesa.

Nun segundo momento introducanse no interrogatorio algunhas das UF buscadas, xa

obtidas previamente, para asegurarnos mellor se eran ou non coecidas polo
entrevistado.
Exemplos de pregunta nestoutro estadio:
4) Cando lle preguntabas ao chegar a casa Mam, mam, qu hai de
comer?, non che responda Lingua de preguntadores?
s veces, a predisposicin do entrevistado permite completar os datos con informacin
de distinto tipo (sociolingstico, pragmtico, etc) que en principio non se solicitaba.
Estoutra forma de obter informacin responde ao mtodo de enquisa semidirixida: ao
facerlles unha ou das preguntas, os entrevistados relembraban outros posibles casos e
outras respostas, guiados por exemplo pola irona (cando si se burlaba de min era
cando eu lle dica), que nos serviron de fo para completar a informacin.
En canto forma de contacto, a forma predominante foi por contacto directo co
entrevistado. E en segundo lugar, tamn interrogamos por escrito, a travs do correo
electrnico.
Os interlocutores foron, basicamente, suxeitos entrevistados de oportunidade. E con
respecto aos criterios de seleccin, debemos dicir que nunca pretendemos unha
mostraxe representativa de ningn sector social en concreto, nin nos propuxemos
acadar cotas mostrais especficas. Simplemente procuramos que o corpus tivese unha
certa extensin entrevistamos a mis de 200 persoas e en todo momento quixemos
aproveitar a situacin en que nos encontrabamos, tratando de conferir certa diversidade
mostraxe aleatoria, en idades (hai dous grupos ben diferenciados: un, entre os 17 e 25
anos; outro, entre 45 e 65) e procedencia (rural e urbana).
2.2. Bloque I
Neste bloque temos sempre unha estrutura dialogada mnima, cunha pregunta (directa
ou indirecta, implcita ou explcita), peticin ou queixa por parte do rapaz, e unha
resposta por parte do adulto, normalmente a nai.
Tipo 1. Pregunta: Que hai de comer? (Emisor = rapaz).
O tipo 1 o ncleo orixe do noso traballo. Temos aqu unha unidade fraseolxica
complexa (UFC), universal tanto no dominio galaico como no dominio do espaol
peninsular e tamn no dominio hispanoamericano12.
12
Xulgamos pertinente achegar certos datos obtidos mentres recadabamos a informacin. Dalgunha maneira
a obtencin da propia informacin entra a formar parte do acto comunicativo: activamos a funcin
metalingstica, contextualizamos de novo o xa vivido. As temos: 1. Os adultos relembran a infancia.
Reactualizan lembranzas medio esquecidas. 2. Lembrar as respostas das nais ou avs cando eran nenos
frecuentemente supn unha nova forma de gozar. Provoca o riso no informante. 3. Obtense datos
psicolxicos do informante con facilidade (por exemplo, Eu non preguntaba, mia nai xa me ten dito
debiches falar mis comigo, ser mis aberta). 4. Da mesma maneira, obtense datos sociolxicos:
unha nosa alumna chinesa, quen lle mandamos que lles preguntase aos seus pais, contstanos ao cabo
duns das: Na xeracin dos meus pais esa pregunta non tia sentido, non haba apenas qu comer;
outra posible informante, filla dunha familia de estatus social medio-alto, responde: Na mia casa

unha unidade fraseolxica complexa de tipo dialxico. Responde frmula binaria

P-R (pregunta-resposta). O alto grao de variables13 na resposta fai que debamos
enunciar a UFC do seguinte modo: (Mam, mam,) que hai de comer? RESPOSTA
[+IRONA, + FUNCIN LDICA], dicir, unha enunciacin fraseolxica con casia
baleira complexa14.
Respostas (E = nai/avoa/av/ama):
A. De falantes galegos, en galego.
(1.1) Lingua de preguntadores (parece universal en Galicia, documentmola en
falantes do Concello de Zas, en falantes de Silleda e en falantes do Concello de
Laln; a variante linguas de preguntadores documentmola nunha nosa alumna
coruesa de 17 anos, dicallo a nai portuguesa, de O Porto).
(1.2) Lingua de perdices (o noso informante, duns 60 anos, natural do municipio
de Silleda, dinos que a sa nai responda as cando haba algunha exquisitez, algo
que ela saba que lle gustaba a el; a variante en plural, linguas de perdices, rexstraa
Vzquez Saco [Vzquez Saco 2003:985]).
(1.3) Picos de paxaro e alas de mosca (informante de Corua; dicallo o av de
Vern; s veces no canto de mosca apareca mosquito).
(1.4) Arolas (informante de Rianxo; poda pensarse de feito iso cra a nosa
alumna e a sa nai que temos aqu unha palabra-rima, baleira de significado
lxico, como temos por exemplo en [1.23], pero non as. As arolas son un tipo de
molusco, figuran en Ros Panisse [1977:21, 114, etc.]. Ao suxerirlle nosa alumna
que lle preguntase ao av, lembraron da existencia noutrora deses saborosos froitos
do mar. Son xa raras, dxonos. Existe a unidade fraseolxica comer arolas comer
cousas de poco alimento, quedar con ganas[DdD]).
(1.5) Beltrantes (informante de Friol, Lugo. s veces, unha frase como esta d
lugar a unha nova pregunta con resposta encadeada, nunha especie de proceso de
retroalimentacin lingstica que siga o xogo: E que son beltrantes? Cagallones
para os preguntantes. Unha variante deste proceso tmola na seguinte secuencia:
Madria [ tamn avoa], que ests facendo? [de comer]. Chuchinos. E que
iso? [entn facate rabear un pouco], que , ho? Os collns dos capuchinos.
Informante de Loureda, Arteixo15).
comase sempre mesma hora, de onde se deduce un sistema educativo suxeito a normas digamos
rxidas. Subxace aqu a idea, importante, de que preguntar qu hai de comer non de boa educacin. 5.
Salvo un caso en que temos a nana, e outro no que temos o av, quen contestaba era a nai mis do 90%
dos casos ou a avoa.
13
Corpas d como unha das caractersticas esenciais das unidades fraseolxicas a posibilidade de variacin
dos seus elementos integrantes (Corpas 97:20).
14
Dalgunha maneira temos aqu, nesta clase de unidades fraseolxicas complexas, un tipo de matriz,
tomando como modelo o concepto de matriz que propn Gouadec, citado por Pastor (2010:201). Isto ,
unha unidade fraseolxica composta por elementos fixos e elementos que estn suxeitos a variacin.
15
Luque (2008:101) rexistra unha estrutura encadeada deste tipo encabezada pola pregunta infantil Qu me
vas a comprar? A resposta e conseguinte pregunta coinciden coas variantes galegas no valor escatolxico

(1.6) Bocacala (informante de Santiago de Compostela. Hai un xogo de palabras:

cala a boca; a mensaxe clara e comn a case todas as respostas deste tipo 1: Non
preguntes).
(1.7) Piripantes (informante de Conxo, Santiago).
(1.8) Cabalo (informante da Corua. Ata non hai moitos anos haba na Corua
polo menos unha carnicera de carne de cabalo, nos Mallos).
(1.9) Comida ( resposta universal, lacnica).
(1.10) Caldo e algo mis (informante de Arza).
(1.11) Hostias en vinagre (informante da Corua).
(1.12) Pan con pan comida de tontos (informante de Santiago. Temos aqu un caso
de reutilizacin dun refrn. Sucede igual cos casos [2.6] e [2.7]).
(1.13) Pedras do campo (informante da Corua).
(1.14) Pica piquelo (informante de Quiroga. O piquelo como voz comn o peto,
as aparece en Fole citado por Vzquez Saco 2003:977. O noso informante
explica que a nai con esta frase quera dicirlle que haba o de sempre: de igual
forma, o piquelo toca sempre a mesma cancin co seu peteiro petando).
(1.15) Picos e callares para que outra vez non me preguntares (informante
octoxenaria, a frase dicalla sempre a sa nai as das de Valencia do Sil,
Vilamartn de Valdeorras. Porn, xa non llela transmitiu aos fillos. a mis
explcita, quer dicir, a que axuda a constatar mis claramente que a pregunta que
hai de comer? impertinente conforme certas regras educativas).
(1.16) Patacas e guisantes e merda para os preguntantes (informante de Bveda,
Monforte).
(1.17) Menos lingua (porque diso xa tes bastante) (informante de A Revolta,
Carballo de Bergantios).
(1.18) O que est feito (informante de Bergantios).
(1.19) *Abexarrucos en leite (informante de Corua de vinte anos; dicallo a avoa
coruesa).
B. En casteln:
(1.20) Agua frita y papel asao16.
malsoante: Una peralta. Y eso qu es? Una mierda as de alta. Imponse a certeza de pertencermos
mesma tribo, a do feraz e feroz por veces, realismo cru, esperpntico, escarnio.
16
A maior parte das respostas en casteln fronos fornecidas polos nosos alumnos de 2 de bacharelato.
Moitos deles recorreron ao buscador Google. Non sempre especifican o enderezo correctamente.
Ofrecemos dous: <http://www.fogonazos.es/2004/09/canguingos-moooos-panconpingues.html> e
<http://blogs.20minutos.es/madrereciente/2009/06/25/mamaa-aaquao-hay-comer/>. En todos os casos en
que non se especifica entre parnteses a fonte de informacin, debemos entender que as respostas nos
foron fornecidas polos nosos alumnos.

(1.21) Agua molida y viento raspado.

(1.22) Aire frito en sartn de palo.
(1.23) Aliola, un puchero a la lumbre con agua sola.
(1.24) Andantes para los preguntantes.
(1.25) Borritones en salsa y chamarises a la varilla.
(1.26) Briones y mandilones.
(1.27) Cacarrollas de verano.
(1.28) Canguingos (a la jota) y patas de peces (Luque 2008:101).
(1.29) Canguingos y ancas de rana.
(1.30) Chiflios y revolandetas.
(1.31) Chorlas con borlas.
(1.32) Confroncios y buenas pasas gordas.
(1.33) Confrondios y pasaslargas.
(1.34) Cortapicos y callares y lengua de preguntadores.
(1.35) El corazn de un mosquito (informante da Provincia de Buenos Aires).
(1.36) Grescos frescos y cagarritos fritos.
(1.37) Guisantes, comida para los preguntantes.
(1.38) Huevos moles.
(1.39) La gracia de Dios (chama a atencin pola beleza inmanente: non hai dbida
de que a funcin esttica vai da man da potica, e ambas as das da ldica nesta
UF: a graza de Deus intanxible; resulta difcil de imaxinar como se pode comer).
(1.40) Majimones (sopa por cojones).
(1.41) Nsperos en vinagre.
(1.42) Nitos y pajaritos fritos.
(1.43) Pan, pijo y habas (informante de Murcia).
(1.44) Pan y pillao.
(1.45) Sesos de mosquito y truos.
(1.46) Socouos, mojones como puos.
(1.47) Tachuelas esparrags y azulejos blancos con tomate.
(1.48) Tortas y pan pintado.
(1.49) Un barco velero y mierda pal novelero (informante de Canarias).

(1.50) Lengua de canario (informante de Santiago de Chile. o nico caso no

que ns puidemos saber, en que a relacin se establece entre ama-neno. A nana
levaba toda a vida connosco, era unha segunda nai, xa estaba coa mia avoa).
(1.51) Ajenjos (informante de Villaescusa de Roa, Burgos. Dicinolo a nosa nai,
que era unha nena, casou con 17, non sei o que son os ajenjos, dicanolo por
dicir, logo xa chegabamos e eu dicalle Qu hay de comer, ajenjos?, e ela botbase
a rir. A palabra ajenjo figura no DRAE, trtase dunha planta de sabor amargo).
(1.52) Un correquetevers con las patas colors (tanto [1.52] como [1.53] e [1.
54] estn desprazadas aqu do seu contexto orixinal, que, a xulgar pola rima
correquetevers, currivers con tras, traers, debeu ser o que lle corresponde ao
tipo 7).
(1.53) Un correquetevienes con las patas verdes.
(1.54) Un currivirs con un cascabeln detrs.
(1.55) Lentejas, si las quieres las comes y si no las dejas.
(1.56) Lentejas, si las quieres las comes y si no las diejas17.
(1.57) Tetas, sopas y mojar la pringue (informante sevillano pero de nai xienense;
ao explicarnos ben o significado da frase, dica: de todo, vaya, que no se puede
pedir ms!).
(1.58) Culindrines con calandracas (informante de Corua).
Tipo 2. Peticin implcita: Mam, teo fame (Emisor = rapaz).
Respostas (E = nai):
A. En galego:
(2.1) Pois morde un dedo (informante de Valdeorras).
(2.2) (Pois) rilla un brazo (e come carne) (informante de Deza).
(2.3) Pois vai ao cu e lambe (informante de Deza).
(2.4) Pois vai ao cu e come carne (informante de Arza).
(2.5) Roe un brazo (informante de Sta. Cruz de Ribadulla).
(2.6) Pois na terra do meu home, o que non traballa non come (informante de
Nis, Abegondo).
(2.7) Boa a fame que espera fartura (informante de Valdeorras).
B. En casteln:
17
Informante de Sendelle, Boimorto. Non hai dbida da procedencia castel da unidade fraseolxica, e por se
a houbera, vela a ditongacin hipercaracterizadora. Vzquez Saco recolle unha UF galega que se
corresponde ben coa castel das lentellas: Todo peixe: o que non o queira, que o deixe (Paz Roca
2007:290).

(2.8) Pues come piedras (informante de Alhambra, Ciudad Real).

(2.9) Pues alza la pata y lambe (informante de Corua)
(2.10) Pues cmete el dedo grande.
(2.11) Pues en la boca lo tienes y es carne.
(2.12) Pues murdete el culo y comers carne (Luque 2008:101).
Tipo 3. Peticin implcita: Mam, teo sede (Emisor = rapaz).
Resposta (E = nai):
(3.1) Pois mexa e bebe (informante de Arteixo).
Tipo 4. Queixa: Mam, doime a barriga (Emisor = rapaz).
(4.1) Pois frgaa con ortigas (informante de Ferrol, de Arteixo, universal).
(4.2) Pois frgaa con palla triga (informante de Arza; aqu temos unha nova
variante da concatenacin que vimos en [1.5]: Mam, deme a barriga. Pois
frgaa con palla triga. Xa a freguei e non me pasou, malia o ladrn que me
mandou. Hai variante en casteln da rplica impertinente: Ahora la froto contra
quien me mand. de supoer que o engadido xa cousa de rapaces maiores,
nunha dialctica ldica entre eles).
(4.3) Doime a cabeza. Dlle contra unha artesa; se a artesa dura, contra a
pata dunha burra (Rielo 1980:78).
Tipo 5. Queixa: Mam, me aburro (Emisor = rapaz).
(5.1) Pues compra un mono (informante de Corua).
(5.2) Pues compra un perro (informante de Valdeorras).
(5.3) Pues saca un pelo de una pierna y plntalo en la otra (informante de Conxo,
Santiago).
(5.4) Pues date con una piedra en la espinilla (Luque 2008:101).
Tipo 6. Queixa: Mam, non me gusta (Emisor = rapaz).
Resposta (E = nai):
(6.1) Pois btalle azucre.
Tipo 7. Pregunta: Mam, que me trai da feira?/Mam, que me traers?/ Mam, que
nos tras? (Emisor = rapaz).
(7.1) Un corrovers (informante de Loimil, A Estrada).

(7.2) Un corrovers, que anda pra diante e pra atrs (informante de Valdeorras).
(7.3) Un corre que te cagas e unha levita para subi-la costa de santa Margarita
(informante nacida en Cain e casada na Corua).
(7.4) Un carrabols coas pernas para atrs (Martns Seixo 2007:244).
(7.5) Un cuco para os novos (Lpez Taboada e Soto Arias 2008:173).
(7.6) Vouche dar un corre vers coas pernas para atrs! (Gonzlez Guerra
2010:303).
(7.7) (Mam, que me trai da feira?) O camio para andar, meu fillo! (Vzquez
Saco 2003:919)18.
Tipo 8. Pregunta: Onde ests? (Emisor = rapaz).
Resposta (E = nai):
(8.1) En tableta. Qu comiste? Cebolleta. Qu bebiste? Vino blanco. Scate de
ah, borrico, que yo me canso (informante de Valdeorras; as palabras da resposta
forman parte dun xogo infantil19).
(8.2) En la barriga del buey que se mueve, donde no nieva ni llueve (informante
de Corua).
18
En Luque (2008:101) figuran tres variantes desta serie en casteln: Un siseor con las patas verdes, Un
lerele con pelo, Un tiln tin pal moo y unas medias colors.
19
A informante explcanos que lle responda as filla para burlarse do seu medo: tia medo de noite, se a
mandaba ao outro cabo da casa a buscar algo... ( un dato a ter en conta: o ldico neutraliza o medo; ten
un claro valor educativo, de posible axuda no autocontrol dos medos infants).
En canto ao recitativo, era un xogo de resistencia fsica que se xogaba en Valencia do Sil, Vilamartn de
Valdeorras. Un rapaz enriba de outro, formando unha cadea, anse pasando, saltando no lombo, dun
noutro e a duracin via dada por este dilogo: o de abaixo preguntaba e ao chegar ao de yo me canso,
botbao fra.
Unha nosa informante de Silleda octoxenaria, cando oa, en presenza dos netos, a pregunta onde
ests/estabas? reactivaba un dilogo-recitativo ldico da avoa xorda e o neto que dica as: Onde
estiveches, meu neto? En Ingalaterra. Debaixo da terra? Ai Xess, fillio! E que comas? Caldo con
unto. sos de defunto? Ai, Xess, meu neto! E que bebas? Vio puro. Mexos de burro?Ai, Xess,
meu fillo
O seguinte recitativo entobase na infancia doutro informante dezao de 90 anos, mentres se saltaba nas
costas dos nenos formando cadea: En que ests? En taborete. Que comes? Pan de molete. Dme
unha mighia. Eu cha darei. Baixa ti que eu subirei (variante digna de interese: na confrontacin co
recitativo valdeorrs, aparte do cambio de idioma, xorden das diferenzas bsicas: elimnase o insulto e
aprndese a compartir o pan).
As frases da informante valdeorresa Qu comiste, qu bebiste? Vino blanco gardan relacin cos
versos documentados xa no sculo de ouro espaol Qu comiste? Sopa en vino, recollidos por Gonzalo
Tobajas e Araque Comino (2001:217). Na casa dun noso colega santiagus, cando lle preguntaban de
nenos nai onde est unha terceira persoa ou unha cousa, a resposta ldica invariable era: la llevaba un
perro en la boca. En Esteiro (Muros) din Toa eu no *bolsillo. Ou Non che parece que a teo eu no
bolsillo?

Tipo 9. Pregunta: Como te chamas? (Emisor = rapaz ou adulto).

Estas frases poden ser xeradas prescindindo da resposta do interlocutor, dicir, o
emisor pode preguntar e responder el mesmo. Pero un dos interlocutores sempre un
rapaz.
Respostas (E = rapaz ou adulto):
(9.1) Como te chamas? Comecastaas. Vai ao pote e arrebaas (Valdeorras).
(9.2) Como te chamas? Comecastaas. Eu as como e ti as apaas (Deza).
(9.3) Como te chamas? Comecastaas. El burro las caga y t las apaas (Terra
de Lemos)20.
(9.4) Como te chamas? Comecastaas. E de apelido? Caldo cocido (Esteiro,
Muros).
2.3. Bloque II
Neste bloque xa non temos necesariamente dilogo. Segue habendo unha pregunta pero
agora quen formula a pregunta un adulto, e non se espera resposta. Pero sempre
presupoemos a necesaria presenza dun rapaz no acto vivo de fala, ben sexa como
interlocutor activo, ben como interlocutor-onte silencioso.
Tipo 10. Pregunta implcita: Por que non contestas/falas? (Emisor = adulto).
Resposta: normalmente non hai resposta.
(10.1) Quen che comeu a lingua, o gato?
20
(9.1), (9.2), (9.3) en principio deban responder ao esquema P (E1)-R (E2)-R (E1). dicir, un neno formula
a pregunta, outro neno responde e o primeiro neno retruca. Pero este tipo admite variantes: por exemplo
(9.2)= P (E1)-R (E2). Outra variante nace dun contexto deste tipo: Emisor adulto, a neno descoecido que
vai coa nai, que pode ser coecida ou non do 1 E.: Como te chamas? [Silencio do rapaz, a nai dille]
Dille como te chamas [Silencio] [O emisor adulto di] Comecastaas, chmaste comecastaas? Neste
caso, a reaccin do neno pode ser de grande enfado: Non, non me chamo Comecastaas!, cunha dobre
posibilidade posterior, que diga daquela o seu nome ou que se negue, con razn talvez, a comunicalo; a
pragmtica deste pequeno acto de comunicacin sucede igual noutros casos, como o implicado en
(10.1) responde aos criterios educativos do grupo social: ns sempre procuramos educar os nosos fillos
para que respondan cortesmente a determinadas preguntas, entre elas entra o nome; permanecer coa boca
pechada sistematicamente diante dun adulto que pregunta ou se interesa con cortesa, sempre nos pareceu
falta de educacin; neste punto concordamos coa Alicia de L. Carroll, que sabe perfectamente que encetar
conversa unha obriga e que non de boa educacin permanecer amuada diante dun estrao que se dirixe
a ela.
Un noso informante, de 25 anos, asegranos que de cando en vez a sa cuadrilla de amigos corueses
xoga con este esquema comunicativo (tipo 9.1, 9.2), teatralizan esta simple pregunta-resposta do
comecastaas, esquema universal en Galicia, que, polo que parece, se conserva vivo e emana un alto
valor ldico-festivo. Unha ltima variante vivida por ns: hai dous adultos xuntos [deber haber unha boa
base de confianza na sa relacin], un deles fala cun neno que se aburre nunha sala de espera coa nai
presente. Como te chamas? [o neno sociable, responde alegre] Chmome X. [entn o adulto di] Pois
eu chmome H, e este [sinalando ao adulto acompaante seu] chmase Comecastaas.
Un caso paralelo, con tres actantes, nai-neno-adulto descoecido, tmolo no acto comunicativo seguinte:
[Nai] Dlle as grazas. [Neno] Moitas grazas! [Adulto]Dise Moitas veces!, resposta esta que ns
persoalmente sempre omos en boca dun adulto que fala cun neno.

(10.2) Seica che comeu a lingua o gato?

Tipo 11. Pregunta-interrogacin retrica que implica na maior parte dos casos
unha orde negativa do tipo non fagas iso ou afirmativa do tipo deixa xa de facer
iso (Emisor = adulto).
Burla directa da nai ou do adulto sen pregunta previa do fillo. Non se espera resposta.
O estmulo que provoca a pregunta-UF fisiolxico (est relacionado co corpo do
rapaz).
(11.1. a) Que? Hai festa hoxe nos salns? (informante de Valdeorras; dicanolo
cando furgabamos co dedo no nariz; mova a nosa curiosidade, ao ser interrogada, a
nosa nai responda irnica: como te vexo limpar tanto...; a UF limpar o saln
figura en Hermida 2009:296).
(11.1.d) Vas ao cine? Como sacas as entradas... (Esteiro. Muros).
(11.1.b) Qu andas buscando, petrleo? (informante madrilea).
(11.1.c) Qu andas buscando, perlas? (informante manchega; en Lpez Morales
2010, s.v. Sacar, figuran varias frases usadas neste mesmo contexto: Hornearse la
nariz, Sacar el pan del horno, Sacarse el pan, Sacarse pan).
(11.2) Quedaches fartuco, eh?, agora podes ir para o palleiro (informante de
Arza; dicaselle ao rapaz cando coma moito e ben).
(11.3.) (Que?) Ceche o pisn? (informante de Malpica de Bergantios; dicallo o
pai cando topeneaba co sono)21.
(11.4) Milmaas, ti ris ou regaas? (informante de Arza, dicaselle aos menios
cando choraban sen ganas; a frase procede dun conto popular22).
2.4. Bloque III
Presentamos neste bloque unha serie de estruturas sempre rimadas. A resposta rima
normalmente cunha palabra da pregunta ou da interpelacin primeira. O emisor
21
En paralelo con esa frase estn aqueloutras expresins onde entra en xogo Pedro Chosco, como
ntrache/tes/vnche Pedro Chosco, que se lles di aos nenos cando se lles cerran os ollos co sono; hai
variantes: Piro Chosco (Lpez Barreiro 2006:325), Pedro Cego, Pedro Chusco (DdD, s. v. Pedro). Na
fala do pai do noso informante, o pisn a cabeza (aparece tamn noutras frases deste mesmo informante,
como por exemplo este tenche moito pisn, con valor tanto negativo un cabezn descerebrado, como
positivo). Esta acepcin de cabeza secundaria. A acepcin primaria alude a un tipo de maza para pisar
uvas, toxos, etc.
22
Da contribucin do folclore contstico fraseoloxa en xeral xa temos falado noutro lugar (Soto Arias e
Gonzlez Garca 2009:211-229). A ctase, por exemplo, o caso da frase calzar as botas de sete leguas
que unha nai lle dica a un noso alumno; na resposta contida en (8.2) aparece unha frase tomada do
coecido conto de Garbancito.
Con respecto ao caso que formula (11.4), sabemos de mis expresins en son de burla cando un rapaz
chora sen ganas ou chora por pouco motivo. Por exemplo: Mira pra ela..., esta nena ri como choran en
Francia (informante de Valdeorras). Ou tamn: Este menio ten o meco (dise cando os nenos se
enfurruan [Rielo 1980:145]). Nesta serie anda se poda integrar a frase seguinte: Vaiche sar a tripa
cagueira (burla aos nenos cando se asustan por unha ferida [Hermida 2009:301] En Esteiro (Muros)
Vaiche sar a tripa resqueira..

sabemos que pode ser un rapaz. De feito, case todas son pequenas dialcticas nacidas
ao amor da curiosidade tipicamente infantil. Respecto ao receptor, ao actante que
responde, temos as das posibilidades, que sexa un adulto, ou que sexa outro rapaz.
Algunhas destas frases son extrapolables a calquera idade23.
Tipo 12. Pregunta produto da curiosidade ou da impaciencia (Emisor = rapaz).
Resposta rimada que implica unha negativa a satisfacer esa curiosidade (E = adulto ou
rapaz):
(12.1.a) E que mis? Todo eso por medio peso (informante de Boimorto. unha
expresin ldica de peche do discurso, dicaselle aos nenos pedichns ou moi
curiosos).
(12.1.b) Y qu ms? Una espuertapaja (informante manchega, paralela
anterior).
(12.2.a) Onde? Na casa do conde (informante de Corua).
(12.2.b) Dnde? En la casa del conde, que ni se mueve ni se esconde (Corua;
hai variantes no enderezo electrnico citado na nota 15).
(12.3.a) Que imos facer? Tallar e comer (informante de Arza).
(12.3.b) Que hai que facer/Que imos facer/Que teo que facer? Erguer o cu e
deixalo caer (informante de Arza).
(12.3.c) Que hai que facer? (O que hai que facer ) calar e comer (informante de
Valdeorras).
(12.4) Qu me das? Blas que te das (informante de Corua24).
(12.5.a) Que pasa? Pasa o que sucede (informante de Arza25).
23
Un exemplo paradigmtico tmolo en (12.6), resposta ldica usada entre adultos cando non se quere dar a
fonte de informacin. Movmonos nun terreo esvarado: podemos saber con absoluta certeza o contexto
concreto primeiro para unha frase que logo pasa a ser fixada polo uso xeral? Neste bloque mis que en
ningn outro, debemos lidar coa incerteza de que na xnese da frase houbese un interlocutor rapaz,
conditio sine qua non para darlle entrada no corpus. Conformmonos con saber a ciencia certa dun caso,
polo menos, da experiencia dun informante que as nolo confirma (dicanmo cando eu era rapaz). Unha
incerteza paralela deben asumir os lexiclogos cando etiquetan como infants determinadas palabras nos
dicionarios. Unha palabra infantil porque a xerou un neno cando aprenda a falar, ou porque a xerou a
nai infantilizando a sa linguaxe cando falaba co fillo pequeno? Vela a cuestin. Pensemos en palabras
como coco e cocn, por exemplo.
24
A nosa informante, nai de familia numerosa, dinos: Moitas destas frases usmolas entre ns, son coma un
cdigo familiar..., s veces veen xantar a casa amigos dalgn dos meus fillos e ennos e din, que tedes,
unha linguaxe propia que s vs entendedes? esta unha reflexin interesante. Xa nos ten ocorrido
mis veces, na nosa traxectoria de buscadores de frases, atopar con informantes cun rico acervo
fraseolxico de uso restrinxido: estas frases s as usabamos no traballo, no grupo de traballo cando eu
estaba en tal sitio... Percbese aqu unha especie de dialctica lingstica: a tendencia universalidade
versus a tendencia ao idiolectismo, salvagarda e hipercaracterizacin do clan.
25
Volvemos atopar unha resposta que integra unha especie de tautoloxa ou festiva verdade obvia capaz de
desconcertar e frear o impulso ilocutivo-negativo do rapaz (sexa curiosidade, sexa incapacidade de acatar

(12.5.b) Qu pasa? La bandera por tu casa / La saliva por la garganta (, la sangre

por las venas y la mierda por el culo) (informante de Corua, dicase sempre entre
rapaces).
(12.5.c) Qu pasa? La saliva por la garganta, el tren por la va y el brazo por la
manga/ Un burro por tu casa26.
(12.6) Quen cho dixo? Un paxario (universal, tanto no dominio galaico, como
no hispnico peninsular, en xeral).
Tipo 13. Interpelacin-sado: Ola! (Emisor = rapaz/adulto).
Resposta rimada (E = adulto/rapaz):
(13.1a) (Ola!) Ola, ola, carabina sen pistola! (informante de Valdeorras).
(13.1b) (Ola!) Ola, ola, cazador sin pistola! (informante de Compostela);
recentemente omos na Corua que unha nai nova lle dica filla pequena, sada
do colexio:
(13.1c) Ola, ola, Cocacola!, nunha clara reactualizacin ou adaptacin discutible
aos tempos nos que vivimos).
(13.2) Hola, hola, pajarito sin cola! (Luque 2008:95).
Tipo 14. Interpelacin-peticin: Perdn! (Emisor = rapaz).
Resposta (Emisor = rapaz/adulto):
(14.1) Perdn! (Perdn) polo gato rabn (informante de Valdeorras; dillo a nai
ao fillo cando o rapaz pide perdn sen sentilo, mecanicamente).
(12.2) Perdn! Polo gato lambn (informante de Deza).
(14.3) Perdn polo gato lambn e por ti non (informante de Silleda; dicase as
entre rapaces, por exemplo cando un interpelaba ao outro coas palabras: pdeme
perdn!).
(14.4) (Perdn) Perdn polo gato ladrn (que entrou pola xanela e sau polo
balcn) (Martns Seixo 2007:242).
(14.5) Perdn! Polo padre Pichn (informante de Corua)27.
a voz dos maiores) na frmula: Pero, pero... (Pero) a pera non maz (informantes de Valdeorras e de
Deza).
26
<http://www.elhuevodechocolate.com/retahila/retah-2.htm> [Data de consulta: 09/05/2011]
27
Deixamos fra do corpus unha serie de frmulas rimadas dubidosas, en canto que non podemos asegurar
que fosen xeradas cun rapaz de interlocutor, ou entre rapaces. Anda que intumos que as foi. Trtase das
seguintes: Ah! A primeira palabra que o burro da! (Benavente e Ferro 2010:1357; informantes de
Deza); Bonita. Como o rabo de unha pita (Ventn 2007:242); Cando? Cando cagaba Fernando e ti
as por baixo lapando (Ventn 2007:248); Canto custou? Facerte falar; E certo? Que cando o rei
c[aga] ten o c[u] aberto? (Benavente e Ferro 2010:1357); I-agora? Papas na ola (Ventn
2007:245); O que? O ollo do cu que non ve (Gonzlez Guerra 2010:303); Qu dices? Narices. As
mias son de carne e as tas de perdices (Benavente e Ferro 2010:1357); Qu pena! Qu pena, tener

2.5. Observacins
Verbo do tipo I, chama a atencin o desbordamento de imaxinacin e o surrealismo;
hai un alto nmero de palabras inventadas ad hoc, son as chamadas formas baleiras de
significado lxico concreto que non figuran nos dicionarios. Contabilizamos as
seguintes no tipo I: beltrante, chuchino, piripante en galego; aliola, borritn, brin,
cacarrolla, canguingo, chamars, chiflio, revolandeta, chorla, confroncio, confrondio,
cortapico, cagarrito, majimn, truo, socouo, sen contar as composicins
correquetevers, correquetevienes, currivirs, que tampouco figuran.
Tamn elevado o nmero de palabras compostas; destaca por infrecuente a presenza
de participios de presente do tipo de preguntantes (2 veces).
Outro dato que merece subliarse o que podemos denominar a mobilidade ou
polivalencia de certas UF. Xa mencionamos a existencia de refrns usados como
formantes de UFC ([2.6], [2.7]). Neste sentido, a resposta (1.35), el corazn de un
mosquito, recollido dunha arxentina con familia galega, recorda moito os
compoentes dunha cantiga popular burlesca: O fgado de unha pulga/ i-o corazn de
un piollo,/ heillo de dar meu damo [sic]/ para que probe de todo (Ventn 2007:310).
Pola sa banda, (7.6) aparece reutilizada como ameaza de castigo para os nenos que
dan a roncha. Polivalente (5.3), que pode ser usada noutro contexto: Que fas?
Estou sacando pelos dunha perna e metndoos noutra (Hermida 2009:301).
3. Conclusins
1. A linguaxe que xeramos na infancia non desaparece totalmente nunca das nosas
vidas. Como norma xeral. E iso est anda mis claro no caso daqueles seres humanos
aos que a Providencia lles d netos ou sobrios-netos.
2. A linguaxe produto da interrelacin con ou entre rapaces vn frecuentemente
informada desa enerxa que irradia a funcin que chamamos funcin ldica da linguaxe
humana. Produce gozo, ganas de vivir.
3. A funcin ldica pdese considerar unha expansin da funcin comunicativa.
4. A estrutura do acto de fala xunto coas funcins da linguaxe tal como as formularan
Bhler e Jakobson amsasenos como un ptimo paradigma para poder continuar
avanzando no coecemento da comunicacin humana.
BENAVENTE JAREO, Pedro e FERRO RUIBAL, Xess (2010): O libro da vaca.
Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro.
BERNICOT, Josie (2010): Evaluation des capacits langagires pragmatiques et
interactions, en BERNICOT, VENEZARIO, MUSIOL, BERT-ERBOUL
(eds.), 65-91.
reloj y no tener cadena (universal no espaol peninsular); Que pena! Que pena, que pena, ter fame e
non ter cena! (informante de Bendoiro, Laln); Qun? O rabo da sartn que frite muy ben (Benavente
e Ferro 2010:1357). Qu sabes? O que ti non sabes. (Esteiro. Muros)

BERNICOT, Josie; VENEZARIO, Edy; MUSIOL, Michel; BERT-ERBOUL, Alain

(2010) (eds.): Interactions verbales et acquisition du langage. Paris:
LHarmattan.
BLAKEMORE, Sara-Jayne e FRITH, Uta (2010): Cmo aprende el cerebro. Las
claves para la educacin. Barcelona: Ariel.
BHLER, Karl (1934): El desarrollo espiritual del nio. Madrid: Espasa Calpe.
(1979): Teora del lenguaje. Madrid: Alianza.
CORDE = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Corpus diacrnico del espaol.
<http://www.rae.es> [Data de consulta: 10/05/2011].
CORPAS PASTOR, Gloria (1996): Manual de fraseologa espaola. Madrid: Gredos.
CREA = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Corpus de referencia del espaol actual.
DdD = Dicionario de dicionarios. Corpus lexicogrfico da lingua galega.
<http://sli.uvigo.es/ddd/index.html> [Data de consulta: 10/05/2011]
DRAE = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Diccionario de la lengua espaola.
<http://buscon.rae.es/draeI/> [Data de consulta: 10/05/2011].
EGUREN GUTIRREZ, Luis J. (1987): Aspectos ldicos del lenguaje. La jitanjfora,
problema lingstico. Valladolid: Secretariado de Publicaciones. Universidad
de Valladolid.
GONZLEZ GUERRA, Anxo (2010): Fraseoloxa e paremioloxa de Pilar Guerra
(Trasar, Carballedo, Lugo), en Cadernos de Fraseoloxa Galega 12, 289-315.
GONZALO TOBAJAS, ngel Jess e ARAQUE COMINO, Esther (2001): Juegos
infantiles del Siglo de Oro en la tradicin folclrica moderna, en ALVAR,
Carlos; CASTILLO, Cristina; MASERA, Mariana e PEDROSA, Jos Manuel
(eds.): Lyra mnima oral. Los gneros breves de la literatura tradicional.
Alcal de Henares: Universidad de Alcal, 209-219
(http://lyraminima.culturaspopulares.org/actas/alcala/22-gonzalo-araque.pdf).
GRICE, Paul (1991): Logic and Conversation, en Studies in the way of words.
Cambridge: Harvard University Press, 22-41.
HALLIDAY, M.A.K. (1982): Exploraciones sobre las funciones del lenguaje.
Barcelona: Editorial Mdica y Tcnica, S.A.
HERMIDA ALONSO, Anxos (2009): Fraseoloxa de Matam (Vigo), en Cadernos
de Fraseoloxa Galega 11, 283-304.
JAKOBSON, Roman (1981): Lingstica y potica. Madrid: Ctedra
LPEZ BARREIRO, Margarita (2006): Frases feitas de Cachafeiro (Forcarei), en
Cadernos de Fraseoloxa Galega 8, 317-327.
LPEZ MORALES, Humberto (Dir.) (2010): Diccionario de americanismos. Lima:
Asociacin de Academias de la Lengua Espaola-Santillana.
LPEZ TABOADA, Carme e SOTO ARIAS, M Rosario (2008): Diccionario de
Fraseoloxa Galega. Vigo: Xerais.
LUQUE NADAL, Luca (2008): Sobre los lmites de la fraseologa. Dichos y
locuciones pragmtico-conversacionales de carcter burlesco en espaol, en
Language Design 10, 87-106
(http://elies.rediris.es/Language_Design/LD10/LD_10_03_Luque_Pazeado.pdf).

MARTNS SEIXO, Ramn A. (2007): 108 frmulas galegas, en Cadernos de

Fraseoloxa Galega 9, 235-246.
PASTOR LARA, Alejandro (2010): Unidades fraseolxicas especializadas e
traducin, en Cadernos de Fraseoloxa Galega 12, 195-209.
PAZ ROCA, M Carmen (2007): Anda novos manuscritos paremiolxicos de
Vzquez Saco, en Cadernos de Fraseoloxa Galega 9, 247-293.
PELEGRN, Ana (1984): Cada cual atienda su juego. De tradicin oral y literatura.
Madrid: Cincel.
RIELO CARBALLO, Isaac (1980): Cancioneiro da Terra Cha (Pol). Sada/A Corua:
Edicis do Castro.
ROS PANISSE, M del Carmen (1977): Nomenclatura de la flora y fauna martimas
de Galicia. I Invertebrados y peces, en Verba Anejo 7. Universidade de
Santiago de Compostela.
ROJO, Guillermo (1983): Aspectos bsicos de sintaxis funcional. Mlaga: gora.
(1986): El lenguaje, las lenguas y la lingstica. Universidade de Santiago de
Compostela.
SAUSSURE, Ferdinand de (1980): Curso de lingstica general. Madrid: Akal.
SOTO ARIAS, M R.; GONZLEZ GARCA, L. (2009): Folclore contstico,
fraseoloxa e paremioloxa. Interrelacins xensicas, en Cadernos de
Fraseoloxa Galega 11, 211-227.
VZQUEZ SACO, Francisco (2003): Refraneiro galego e outros materiais de
tradicin oral, en Cadernos de Fraseoloxa Galega 5.
VENTN DURN, Jos Augusto (2007): Fraseoloxa de Moscoso e outros materiais de
tradicin oral. Anexo 1 de Cadernos de Fraseoloxa Galega.

Recaddivas
Evaristo Domnguez Rial. Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios (Cabana de Bergantios, Carballo e Coristanco)
Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios (Cabana de

Bergantios, Carballo e Coristanco)
Evaristo Domnguez Rial1

CEIP de Bormoio-Agualada
Recaddiva de fraseoloxa e paremioloxa galega realizada no cambio de milenio na Terra de
Bergantios, no NO de Galicia. Resultado da colaboracin de avs e avoas, pais, nais e fillos co
equipo de mestres e co Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades.
Palabras clave: Fraseoloxa. Paremioloxa. Fraseoloxa galega. Paremioloxa galega
Abstract: Phraseological and paroemiological compilation created in the first decade of the 21st
century in theTerra de Bergantios, at te NW of Galice. Written in collaboration of grand-fathers,
grand-mothers, parents, pupils, teachers and Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en
Humanidades.
Keywords: Phraseology. Paroemiology. Galician Phraseology. Galician Paremiology.
1. Introducin
1.1 Contido
Ofrcese aqu o resultado dunha recolleita de fraseoloxa e paremioloxa galega feita no
cambio de milenio na Terra de Bergantios, bisbarra do NO de Galicia, de nome que
remonta aos Brigantinos clticos.
Presntase, en primeiro lugar, unha escolma de fraseoloxismos de uso comn no SE do
concello de Carballo (parroquias de Ardaa, Rus e Entrecruces) e, sobre todo, no de
Coristanco, concello do interior da Terra de Bergantios (A Corua), cuns 7.210

1
Ademais do traballo dos colectores e colectoras, que figuran no final, e das observacins dos correctores
annimos queremos agradecer moi especialmente a incansable axuda de Xacinta Varela e de Xess Ferro
Ruibal (do Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades) que nos permitiron peneirar este
material, para garantirlle plena autenticidade, e que nos axudaron tamn a velo, interpretalo e organizalo.
S en casos contados se especifica esta axuda como Nota da Redaccin.

habitantes case na sa totalidade galegofalantes, e pertencente lingisticamente ao

bloque occidental. Esta zona conserva un lxico e fraseoloxa peculiar, non sempre
usada fra dese territorio pero si perfectamente comprendida no resto de Galicia. Esta
recompilacin forma parte do programa de dinamizacin da lingua galega no bienio
2009-2011 promovido polos Equipos de Dinamizacin da Lingua Galega (EDLG) dos
colexios pblicos situados no bordo meridional do devandito concello: CEIPs de
Bormoio-Agualada e A Canosa-Rus. Forman esta escolma un total de 617 unidades.
Seguidamente ofrcese unha recolleita de refrns que eu fun acumulando nos ltimos
19 anos coa colaboracin dos meus alumnos que estimulaban na casa a memoria dos
seus pais e avs. Neste caso a procedencia a zona de influencia do CEIP de Bormoio-
Agualada: parroquias de Nantn e Rioboo (Cabana de Bergantios) e Agualada,
Castro, Couso, Cuns e Ferreira (Coristanco). Forman esta segunda recaddiva un total
de 2.600 paremias. Os refrns agrpanse pola temtica que tocan e, dentro dela, por
orde alfabtica. Os comentarios explicativos, cando existen, proceden dunha destas tres
fontes: se non se indica nada, son dos membros dos citados EDLG; se son do autor
deste traballo, tamn se indica. Nalgns casos a Redaccin de Cadernos de Fraseoloxa
Galega introduciu algunha explicacin significativa e imprescindible, que o autor
agradece e que se fai constar. Quero agradecer a cantas persoas dende a familia ou o
colexio participaron na recolleita deste material.
1.2 Mtodo de traballo e obxectivos
Este traballo forma parte dunha concepcin da didctica como algo activo, algo que o
alumno constre ou axuda a construr. Ao alumnado de Educacin Infantil e Primaria
dmoslle unha ficha dobre na que se plasmaban as frases feitas, locucins ou refrns
nunha das caras; e na outra, o lxico.
Os membros dos dous Equipos de Dinamizacin (que figuran no final deste traballo)
organizaron a recollida deste material e, procederon informatizacin, clasificacin,
numeracin e elaboracin dun exemplo no que se use esa locucin.
Con cada expresin realizouse, en primeiro lugar, unha indicacin bsica da sa
tipoloxa, seguida dunha explicacin breve do seu significado e, por ltimo, unha
exemplificacin do uso da expresin que figura como entrada.
Con esta recaddiva tentamos achegar uns graos de area conservacin e potenciacin
do noso patrimonio lingstico-cultural. Pero tamn buscamos o importante efecto
educativo de que estes nenos e nenas soubesen extraer das sas familias parte da
riqueza fraseolxica e paremiolxica de que son os depositarios; e que tomasen
conciencia das peculiaridades fraseolxicas e lxicas da zona que anda estn vivas. As
transformacins agrcolas dos ltimos cincuenta anos fan que estes fraseoloxismos
falen de traballos que hoxe xa se non realizan da mesma maneira e cos mesmos
aparellos, polo que parte das palabras e as cousas entran en fase de arcaizacin. Pero o
primeiro resultado que isto xa non se perde.

A recaddiva fase que nunca remata pero, con esta publicacin, entramos na fase de
didctica desta fraseoloxa e paremioloxa: e para iso en Cadernos de Fraseoloxa
Galega xa se publicaron importantes mtodos de relevantes especialistas.
1.3. Primores fraseolxicos, lxicos e gramaticais en Bergantios
Escoitando falar os nosos maiores observamos formas de dicir cargadas de creatividade
ou colorido (cheirarlle o alento a unha porta 137; choverlle [a algun] na cabeza 142;
crechar o crecho 133; cun p aqu e outro acol 457; estendrselle a alma polo corpo
[a algun] 221; darlle golpes ao mar 153; falar do mar e nel non entrar 232; levar o
arado tres regos 270; pasar o carro por enriba dos bois 326; perder gas 330; saltar
anda o suco e maila canle 358; haber mis verzas na ola 241; ser coma as fabas na
ola 364; ser coma o leite fervido 365; ser coma o xoves 367; ser da beira do cadullo
381; ter o corpo presente e a mente ausente 411; vir Pedro / Pedrio 442; As once
meses e mais o de agosto! 573; Partiu o demo unha perna! 528; Pra foderte a ti fan
falta dous carallos! 524; Ti sigue tocando, que eu sigo bailando! 551; Xa ou cantar
mis de catro cucos 319) ou que manteen valoracins estticas doutra poca (mis
chulo que a pana 51, mis chulo que a pana amarela 52, mis chula que a pana raiada
50) ou realidades que o progreso fixo desaparecer (haber barro na costa 239. Non se
pode guiar ben o carrro, se non se trepa o barro 2721) ou de recente creacin2 (estar
fra de cobertura 196; estar no chasis 207; ver vir os coches e non apartar 438; tirar
pedras aos avins 424; Traballas ou miras prs avins? 553; Vouche poer unha
cremalleira!3 563, Con pouco vento cae ao chan torre sen cemento. 2085) ou moi
caractersticas de Bergantios (estar sen sols 216; non ter sols 310; mis burra que a
que lle morreu a Ros 46; mis burro c burro do Rubio 48; mis vella ca Pichn 62;
saber ao ghas 353; ter o formigun 413; ter unha area 418; tirar a casa pola vent 421)
ou que proceden da experiencia do servizo militar (ser a hora do ghalufo 360; ser da
mesma quinta 382) ou que personifican realidades inmateriais (vir Pedro / vir Pedrio
442) ou que expresan importantes observacins econmicas (A esperanza non enche a
panza. 1496; A paz e o pan quitan moitas penas. 1501; Moita ciencia loucura, se o
bo siso non a cura. 1627, 2603; Cun p s non se anda moito. 1749) ou que expresan o
sentido do humor (A auga anda non boa prs camios. 1395; Ters un prato de
caldo ben adobado, se o porco cho remexe co focio ou co rabo. 1471).
E, por suposto, hai un pleno dominio das perfrases verbais, coma andar a + inf., que
indica accin durativa (andas a pintar o canaveiro 335) ou esta subordinada
distributiva Que altas, que baixas, en abril son as Pascuas 1127 (da que mesmo se
recolle unha variante plena: Ben que altas, ben que baixas, en abril sern as Pascuas
2
E tamn se encontran aclimatados xa como refrns annimos tradicionais algunhas frases de moi recente
circulacin no mundo occidental: Un o que come (2589). Vale mis unha imaxe que mil palabras
(2033). Entre todos os rudos a msica o mis apaixonante (2323). Se non bebes cocacola, non ds p
con bla (2573). Se queres aprobar, tes que estudar. / Se queres aprobar, hai que estudar (2432). Nunca
te creas inferior ao outro, s porque estudou moito (2926). Velocidade e altura? Conserva a dentadura
(2449).
3
E mesmo encontramos refrns que nin que foran creados para describir costumes dunha parte da sociedade
urbana actual: A vida do grilo: de da, fame; e de nuite, rudo (1133).

1120)4 ou afirmacins en xerundio (Mundo andando e cousas vendo, tropezando e non

caendo. 1630. Tempo andando, cousas vendo. 2235. Os donos gastando e os criados
gaando. 2680; A Deus rogando e co mazo dando. 2943; Vai o vello morrendo e vai
aprendendo 2446) ou unha subordinada temporal en futuro (Quen pode e non quere,
cando querer non poder. / Quen pode e non quere, cando poder, non querer
2217) ou estoutra estrutura que se ve en por non dar, non d nin a hora (299,468).
E hai figuras retricas coma a hiprbole (cun p aqu e outro acol 457, unha perna
aqu e outra acol 466, Un p aqu e outro acol! 556) ou repeticins que intensifican
(Cando a galia pica ao galo, malo malo. Cando o galo pica galia, anda anda.
1159) ou refrns que cunha aparente contradicin expresan e resaltan unha importante
verdade (A galia polo bico pon 1424).
E, se falamos do lxico, non s temos sempre o tecnicismo exacto coma, por poer un
caso, cercenar (florecer) e espigar (O millo que en Santiago non cercena e en agosto
non espiga, non vai barriga. 1334) ou palabras nicas coma aspara 492, chinchola
(2905), mandunga (1075), pinchacorvadeira (106) rixoada (1075) senn que tamn
aparecen magnficas derivacins lxicas (coma Febreiro afebrado, marzo amarzado
(737) / Cando febreiro non febreirea, marzo marcea (743) para indicaren que un mes
ten as sas caractersticas climatolxicas ptimas) e que tamn se dan en adxectivos
coma larafuzn / larafuzoiro (1115). E nun mesmo refrn aparecen o sistema latino e
mailos dous sistemas non latinos de denominar os meses (Entre marzo e abril sae o
cuco do cubil e entre san Xon e a sega marcha o cuco pr sa terra 1171-3). Son, en
cambio poucas as que proceden de realidades culturais alleas (ser coma unha tortuga
375, ser a hora do ghalufo 360, Fillo de tigre sae con raias 2097, 2128).
E a isto anda lle hai que engadir usos creativos e moi asentados de certos substantivos
ou adxectivos coma estes carneiro [en ser un carneiro. Ser moi terco. Non o vas
convencer porque un carneiro]; cotorra [en ser unha cotorra. Falar moito e sen
control. Non vai deixar de ser unha cotorra, fala seguido. Vaia cotorra ests feita. Vou
falar coa cotorra de Ana)]; lampantn [en ser un lampantn. Ser traste, pouco de fiar.
Ningun che vai facer caso, porque es un lampantn]; lavado / lavada [en ser unha
lavada. Ser [persoa] descarada; carecer de vergoa. Por moito que o intentes non vas
conseguir deixar de ser unha lavada]; milagro [en ser un *milagro. Ser cousa difcil de
crer; parecer cousa de outro mundo. Que aprobes, iso un milagro]; rachado / rachada
[en ser rachado. 1. Falar claro e sen pelos na lingua. 2. Ser moi decidido. s veces bo
ser rachado e dicir as cousas claras]; tulitates [en ser un tulitates. Non ter
personalidade. Estar cambiando continuamente de opinin. A ver se deixas de ser un
tulitates e te formalizas]; Xan [en ser un Xan. Ser persoa sen iniciativa, que se deixa
dominar ou controlar polos demais. Decdete dunha vez a ver se deixas de ser un Xan];
xoia /xoa [en ser un xoa. Ser persoa carente de carcter, que sempre se deixa
convencer polos demais e de que moitos abusan. Non hai mis que mirarlle para a
pinta para ver que un xoa].
4
Nos anos sesenta do sculo pasado a cancin mis popular dos seareiros do Celta de Vigo dica Que queiras
que si, / que queiras que non, / o Celta de Vigo / cho campen. / che o campen. /cho campen, /
que queiras que si, / que queiras que non.

A presenza da economa rural (agrcola e gandeira) domina este refraneiro. Son tantos
os exemplos que citaremos un que s se entende se un vive no ciclo agrcola: O que
non ten pan sementado, agosto fiselle maio (2159).
Non falta un refrn terrible (A vella que non pode andar, que a leven a un areal e al a
deixen quedar. 2747) que debe ter intencin moralizante, como se dir, e contraria a
unha lectura literal.
1.4. Outras caractersticas xeogrficas do lxico destes ditos ou refrns
Repararemos finalmente noutro aspecto da xeografa lingstica destes fraseoloxismos
e paremias, como son os localismos, o seseo, a gheada ou certas palabras procedentes
do casteln, rabe ou italiano. Non nos referimos, naturalmente, aos que citan algunha
localidade, que case sempre galega5.
. Localismos:
aghona 399 (polo seu antnimo nimos); alcocn 302 (por alcacn); andorga 162 (por
barriga); arco iris 652-3 (por arco da vella); aspara 492; timo 19; 317 (por nada;
italianismo); besbello 340 (por trunfo pequeno); bormelas 21 (por mocos); cabanote
2516 (por alpendre); cadullo 381 (por cadabullo); campanas 320 (por camps); 267
candieiros (por candeeiros); chinchola 2905 (non se coece sinnimo); chola 199 (por
cabeza); chota 181, 344 (por morea de esterco); cotromelo 37 (por cbado ou
articulacin da perna); croio 41 (por coio); cucho 264 (por becerro); formigun 413
(por inquedo; movido); frieiras 1869; ghameito 311 (por gamalla); ghasoi 12 (por
gasoil); gonzos 214 (por forzas); iduiro 130 (por idoiro); laia 152 (por queixa); larpada
433 (por larpeirada); leirea 1583 (por leira do verbo leirar actuar con paciencia;
tratando de superar as dificultades); lia 2617; 2914 (por fo); macela 280 (por
desexo); mandunga 1075 (por comida abundante ou ansiosa); mantexa 2359;
mazanceira 1491 (por maceira6); nuite 1133 (por noite); pego 281 (por sono);
pinchacorvadeira 106 (non ten unha traducin exacta); quimbambas 254 (por lugar
afastado); raxeira 420 (por ataque de sono; ganas de durmir); ripas 572 (sobrantes dos
bordos de tboas; de mala calidade); rixoada 1075; sols 216 (forzas; nimos); solexa
2359; trompa 1063 (por trompo); tulitates (por virachaquetas); urisos 23 (por ourizos);
veneno 2807 (por veleno) // atuallado 171 (por atoallado); baldeiros 2641 (por
baleiros); buligho 45 (por inquedo); chuspidio 380 (por cuspidio; semellante);
enchounicado 192 (por enfermizo); furrincha 384 (por forrn; avaro); lorchn 58 (por
lacazn); munda 429 (por moda); rinchn 2552 (que rincha moitas veces; indmito)
5
Se chove por san Antonio de Cuns, non chove polo de Agualada. Son todos uns, coma os de Cuns. Ao pasar
O Carromeiro ten coidado, marieiro / muieiro. Para encaixes e puntillas, en Galicia, Camarias O
que pasou a Marola, pasou a mar toda. A San Andrs de Teixido vai tres veces de morto o que non foi
unha de vivo. Fun a Laln e, como fun, vin. No Carballio, bo pan e bo vio. En san Miguel non cae mel
no Courel. Polo san Miguel, nunca hai mel no Courel.. En Conxo non estn todos os que son nin son
todos os que estn. No camio de Santiago tanto anda o coxo coma o sano. Pero hai que anotar tamn
estes: O que foi a Castelln perdiu o silln. O que foi a Manresa perdiu a mesa. O que foi a Sevilla
perdiu a *silla.
6
Obviamente en zona de seseo parcial dise mazanceira, porque o comn maceira coincidira coa maseira na
que se lle bota a comida s porcos.

// arrichar 102-103 (por amosar); choviu 1754,1755 (por choveu); chuspir 144 (por
cuspir); doulle 154 (por deulle); lambiu 264 (por lambeute); perdiu 2144-2146, 2974
(por perdeu); sufre 295 (por sofre); valo 314 (por vallo); vn 1316 (por veen) // pra
(en lugar de para) // xota 18 (en lugar de iota).
. Gheada:
aghona 399 (por agona), augha 23 (auga), buligho 45 (por buligo), ghalufo 360 (por
comida), ghameito 311 (por gameito), ghas 353 (por gas), ghasoi 12 (por gasoil).
. Seseo:
urisos 23 (no canto de ourizos). O informante proceda da zona de Vimianzo na que se
dan os dous tipos de seseo (explosivo e implosivo).
. Betacismo:
Un magnfico exemplo do betacismo galego este refrn de Bergantios: Ave que voa
pr cazola boa (1356).
.Vogais neutras
Nestes ltimos decenios entrou en crise o vocalismo tono pero en Bergantios, coma
en moitos outros lugares, anda se encontran vogais neutras nesa posicin, como mostra
que o colector infantil anotase do meu (871,907) e rozador (2929): para el a vogal da
preposicin de e de rezador estaba mis prxima dun o ca dun e.
. Sorprende a escaseza proporcional de palabras procedentes do casteln, rabe e
italiano:
amist 1128,1515 (por amizade), Dios (passim) (por Deus7), guardia 34, 58 (por
garda), plomo 59, 88 (por chumbo), reiranche 545 (por rifaranche), sartn 434, 1376,
2858 (por tixola), temprana 938, tortuga 55, 375 (por tartaruga), viruelas 1770 (por
vexigas) // ghalufo 360 (carne de porco aqu equivale a comida) // timo 19, 317
(instante aqu equivale a nada).
1.5. Observacin sobre deformacins que se converten en variantes
A transmisin oral sempre crea variantes porque o interlocutor oe o refrn sa
maneira e, por veces, suxrelle unha variante moi creativa, como o caso do refrn
2851. Pero a transmisin escrita tamn as crea, porque capturar un refrn, que se acaba
de or, operacin que non sempre se pode facer nas mellores condicins, ben porque
nese momento un non ten man con qu escribir, ben porque hai unha palabra que un
entende mal. E, cando despois organiza as sas notas, aparecen sempre algns ditos ou
refrns que teen algunha forma estraa que os fai enigmticos. Nestes casos, s a
comparacin con outros paralelos pode axudar a recuperar o dito ou refrn orixinal ou a
detectar unha pequena variante. Tal o que aqu acontece con O carro da Chinchola,
cando ri, cando chora 2905 que resultara inintelixible se no Tesouro Fraseolxico
7
Verbo do actual proceso de restauracin da forma galega Deus vxase a nota que acompaa a locucin ver
a *Dios polo mango dunha *sartn.

Galego do Centro Ramn Pieiro non existise o paralelo O cario do Chinchelo, logo
ri e logo chora que anotou Vzquez Saco (Vzquez Saco 2003:607, 16071) e que o
incluu entre os refrns da nenez e que expresan que os afectos dos menios son
repentinos e fugaces, coma nestoutro Cario de menio, auga nun cestio. Polo tanto
ese carro sera unha deformacin de cario > carrio > carro ata resultar inintelixible.
Cousa semellante acontece con Fgase o ben e fgao san Miguel (1560) que clara
deformacin de Fgase o ben e fgao Xan ou Miguel. E tamn o refrn En san Miguel
non cae mel no Courel (1007, 2990) ten como probable variacin fontica Polo san
Miguel, nunca hai mel no Courel (1006, 2990) que aqu mesmo se recolle.
1.6. Pureza deste material
Como normal nunha situacin de contacto de linguas, neste material aparecen
algunhas unidades fraseolxicas ou paremiolxicas con indicios de seren unha
adaptacin do casteln e mesmo algns castelanismos lxicos. O sorprendente que,
feito o cmputo exacto, as primeiras non chegan a unha ducia8, mentres que os
castelanismos lxicos representan o 019% do total das palabras que forman os ditos ou
refrns; e, por parte, algns deles son puras diferenzas grficas, como olfato (que hoxe
se escribe olfacto) pero que no seu refrn rima con prato non cun inexistente *practo
(O que ten bo *olfato logo coece o prato. 1460). Estamos, polo tanto, ante un material
de gran pureza lingstica.
As, con esta pureza, falan os nosos maiores. E escoitalos falar produce ademais a
sensacin de que falan de maneira artstica, de que din de forma luminosa e colorista o
que na prosa documental ou cientfica se di de maneira seca e rida. Porque, como xa
se ten sinalado, o mrito do dito ou do refrn a habilidade de sabelo traer a conto. Por
iso a propia calidade artstica da fala dos nosos maiores a que nos conquista e nos
acaba impoendo este traballo gozoso que sempre unha recaddiva fraseolxica.
2. Recaddiva fraseolxica
2.1.Significado das abreviaturas
enunc.= enunciado fraseolxico
frm.= frmula
frase prov.= frase proverbial
l. adv.= locucin adverbial
l. adx.= locucin adxectiva
l. conx.= locucin conxuntiva
l. s.= locucin substantiva
l. v.= locucin verbal
l.cl.= locucin clausal
s. comp.= substantivo composto
8
*Atropllame, camin! Todo o sabes e todo o entendes. Compra un bosque e prdete! Ande eu quente e
*rase a xente. Ao cabo do ano mis come o enfermo ca o *sano. vellez, *viruelas. De tal pau, tal
*astilla. Mis vale un *toma* que un *xa che darei*. Se tes un circo, *reiranche os ananos. Auga de san
Xon *temprana moitos males sana.

2.2. Substantivos compostos, 13. facer a caeira col. Botar toxos e

colocacins, locucins e frmulas silvas no curral ou diante das casas
1. bolo do lar s. comp. Masa de pan tradicionais para non mollarse ao
que se envolva nunha verza e se pasar por al cando chove e, ao
coca no medio das ascuas mesmo tempo, ilos curtindo para que
2. bolo do pote s. comp. Masa de faria se convirtan en esterco. Fomos
de millo que se coce xunto co caldo. carrexar o toxo para facer a caeira.
3. carolo de broa s. comp. Parte 14. facer a cocedura col. Cocer as pezas
superior seca e dura que se forma na de barro, para que endurezan, cando
broa, cando se coce. xa estn moldeadas. Xa estn todas
4. cerro de lio s. comp. Porcin de as pezas feitas e temos que ir facer a
lio que lle corresponda fiar a cada cocedura.
muller nun tempo determinado. 15. facer a pela col. Quitar un anaco de
Estopa que se usa para tapar tuberas. herba para o suco, onde vai ir o rego
5. leite callado s. comp. Leite case para plantar. Tradicionalmente
solidificado semellante ao iogur que plantbanse as patacas facendo
se forma, se se deixa o leite fresco primeiro o rego e despois metanse
algn tempo ao aire. nel os terrns con herba deixando
6. leite preso s. comp. Leite case limpa unha franxa de terreo co
solidificado moi parecido aos iogures mesmo ancho que a ter o rego
actuais. seguinte. Deste xeito, cando se faca
7. pano da cabeza s. comp. Pano co o seguinte, o sitio estaba sen herba e
que as mulleres cobren ou adornan a facase mellor; e logo enriba, cando
parte superior do corpo. xa estaba no rego, plantbanse as
8. papas de arroz s. comp. Arroz patacas. A este proceso chambase
cocido en leite e con azucre. pelar ou facer a pela; e o que se
9. pedra do lar s. comp. Base da lareira meta no rego era a pela. Con este
tradicional. sistema, ademais, a herba non tapaba
10. rocho de pan s. comp. Corno do tan axia as patacas. Antes de plantar
molete de pan. as patacas hai que facer a pela.
16. facer tilleiras col. Queimar unha
pradeira con herba baixa e terrns
11. estrar os cortellos [dos porcos] col. como mtodo de abono. Estes anos
Botar palla, toxo, fento, etc. para xa non se fan tilleiras.
facerlle a cama aos porcos. Tes que ir 17. minar a terra col. Remexer a terra
estrar os cortellos. man antes de facer o rego. Antes de
12. facer *ghasoi col. Botar gasoil na plantar as coles hai que minar a
maquinaria. unha expresin un terra.
pouco rara, posto que nin o verbo o 18. non saber nin xota col. Non saber
mis apropiado nin o uso da gheada, absolutamente nada. Nunca se decata
que non moi frecuente na zona de nada e non sabe nin xota. [Nota
onde foi recollida. Vou facer ghasoi da Red.] No captulo 5, 17-18 do
no tractor antes de ir arar. evanxeo de Mateo di Xess que el

non veu para derrogar nin a Lei nin snate a ver se deixas de tirar polas
os Profetas senn para darlles bormelas.
cumprimento e engade Mentres non
pasen o ceo e mais a terra, non
pasar nin un iota nin un til da Lei 22. auga de ourizos l. s. Cousa sen
ata que todo se cumpra. A partir valor. sase cando se conta con algo
desta afirmacin de Xess, mil veces e se queda sen el. Pensar no que me
repetida na liturxia e nas homilas, dis coma pensar na auga de
naceu a locucin nin iota (en casteln ourizos.
ni jota; en francs pas un iota; en 23. augha de urisos l. s. Cousa sen
italiano (non valere / non contare) un valor. [A informante proceda do
iota) que acabou significando concello de Vimianzo onde hai os
nada. Ntese que o iota na dous seseos implosivo e explosivo e,
escritura hebrea un simple punto, ademais, gheada]. Iso pouco vale,
dicir, a cousa mis pequena coma a augha de urisos!
perceptible a simple vista. Non sera 24. ave de mal agoiro l. s. Persoa que
sorprendente que a locucin galega trae desgrazas. Non raro referirse
nin ghota, con gheada, tivese esta deste xeito a aquelas persoas que
mesma orixe tendo en conta que a resultan un pouco gafes ou agoreiras.
predicacin en casteln en Galicia Non lle fagas caso que ese ave de
ten probablemente 500 anos de mal agoiro.
prctica; nin sera estrao que 25. cu de mal asento l. s. Persoa
despois se recrease galeguizndoa en inquieta, que nunca para quieta. Non
nin ghota (de augha). O portugus, tes nunca acougo, es un cu de mal
nestes casos, di nem vrgula, que asento.
tamn unha cousa pequensima e 26. curva da felicidade l. s. Barriga
tamn procedente da ortografa. grande que adoita sarlles aos homes
19. non ver un timo col. Non ver nada, despois de casaren. Suponse que iso
como cando noite pecha sen luz e sucede as por ser feliz nesa poca.
co ceo anubrado. Escuridade. Ests Desde que casou, xa empezou a ter a
cegato, non ves un timo. curva da felicidade.
20. poer o cadarmo [a un animal] col. 27. gota que colmou o vaso / pinga que
Trabarlle os ps a un animal rebelde encheu o vaso l. s. Aquilo que acaba
coa solta ou cadarmo, que coa paciencia dunha persoa. Aquilo
normalmente consiste nunha corda que provoca que definitivamente xa
que une unha pata de diante a un non se tolere algo que se via
corno, dificultando as o movemento soportando. Xa me cansaches, esa foi
e impedindo que corra. Ntese que a gota que colmou o vaso. O que
soltar un animal precisamente acabas de facer foi a pinga que
poerlle a solta. A esa vaca hai que encheu o vaso.
lle poer o cadarmo. 28. memoria de elefante l. s. Memoria
21. tirar polas bormelas col. Levar os moi boa. Ese home ten memoria de
mocos [bormelas] colgados e elefante.
aspiralos, en vez de retiralos cun 29. o rosario ao pescozo e o demo ao
pano da man. Colle este trapo e corpo l. s. Hipocrisa.

30. p dereito l. s. Pedra alongada que 40. feitia coma un carto l. adx. Moi
se pon enriba da lareira para aguantar guapa; con moi bo tipo. Adoita
da cambota e cheminea. aplicarse a unha mocia nova con
31. pita cega l. s. Xogo que consiste en boa figura. Esa nena feitia coma
adiviar a quen tocamos, tendo os un carto.
ollos tapados. 41. feo coma un croio l. adx. Moi feo,
32. vista de lince l. s. 1. Visin clara e moi pouco atractivo. Non che moi
ntida a lonxe. 2. Perspicacia. Non se agradable ser feo coma un croio.
lle escapa unha, ten unha vista de 42. grande coma un da sen pan l. adx.
lince. 1. Que moi grande. 2. Que non d
pasado. Ese home tan grande coma
33. amasado/a en mala artesa l. adx. un da sen pan.
[Persoa] de mala condicin, moi 43. listo coma un allo l. adx. Moi xil
run. Non esperes nada bo del, que mentalmente; moi espabilado, moi
foi amasado en mala artesa. intelixente. O neno do meu amigo
34. coma a chaqueta dun *guardia l. listo coma un allo. Sempre fai as
adx. Lacazn. A nivel popular crese cousas ben, porque listo coma un
que os gardas non traballan moito; e allo. V. <ser coma un allo>.
a chaqueta soa, anda menos. De a 44. mis bruto que un arado de ferro l.
nacera a comparacin. adx. Moi bruto; que non sabe
35. coma a mazn, por dentro podre e controlar as forzas. O arado de ferro
por fra san l. adx. [Persoa ou fende a terra con mis profundidade
cousa] de boa aparencia externa pero c arado de pau ou romano. Mide as
de deficiente interior. tas forzas que es mis bruto que un
36. coma unha patena l. adx. Moi arado de ferro.
limpo, impecable. A patena un 45. mis buligho que as galias l. adx.
pratio dourado que usan os Moi inquedo; moi movido; que non
sacerdotes na misa para sobre el ten parada. A ver se te sosegas que es
poer a hostia consagrada e que mis buligho que as galias.
reiterademente limpan: o brillo e a 46. mis burra que a que lle morreu a
limpeza faina un paradigma. Quero Ros l. adx. Pouco intelixente; de
ver a cocia como unha patena. poucas luces. Parece ser que o tal
37. da parte do cotromelo l. adx. Ros era un home da parroquia de
[Carne dun animal, especialmente do Seavia (Coristanco) que tia unha
porco] que est en contacto co so. A burra bastante terca.
carne mis rica a da parte do 47. mis burro ca un arado l. adx.
cotromelo. Pouco intelixente, persoa que non
38. de bo dente l. adx. Goloso, comedor; moi lista ou que non se decata nunca
[persoa] que lle gustan todas as de nada. A ver se por unha vez fas
comidas; que non pon reparos a algo ben, que es mis burro ca un
ningunha. Vseche na cara que es de arado.
bo dente. 48. mis burro c burro do Rubio l.
39. duro de roer l. adx. Difcil de adx. Pouco intelixente; de poucas
dominar; intratable ou indomable. luces. O Rubio foi un personaxe
Ese che duro de roer.

local da parroquia de Cuns. Es mis entre el e o pouco traballadores que

burro c burro do Rubio. segundo a frase son os gardas. Se
49. mis curto que as mangas dun anda, por enriba o comparamos co
chaleco l. adx. Pouco intelixente. A que fara a chaqueta soa, a
locucin compara a intelixencia conclusin que mis lacazn non se
dunha persoa con algo que non existe pode ser. Anda has de morrer de
(o chaleco non ten mangas), para fame, porque es mis lorchn que a
indicar que non ten ningunha. Cala ti chaqueta dun guardia.
que es mis curto que as mangas dun 59. mis pesado c *plomo l. adx. Que
chaleco. est sempre dando a lata,
50. mis chula que a pana raiada l. incordiando. Cala un pouco que es
adx. 1. Moi elegante. 2. Moi mis pesado c plomo.
presumida. A locucin data de cando 60. mis terco ca un mulo l. adx. Moi
a pana raiada era un tipo de pano que terco. Os mulos adoitan quedar
s podan levar aqueles que tian parados e, por mis que un o intente,
mis posibles e presuman diso. moitas veces non se moven do sitio.
mais chula que a pana raiada, Nunca se avn a razns, mis terca
sempre vai tan periposta! ca un mulo.
51. mis chulo que a pana l. adx. Moi 61. mis tolo ca unha cabra l. adx.
presumido. mis chulo que a pana. [Persoa] que est un pouco
52. mis chulo que a pana amarela l. descentrada; lixeira de cascos. Esa
adx. Moi presumido. Ese rapaz de a muller mis tola ca unha cabra.
mis chulo que a pana amarela. 62. mis vella ca Pichn l. adx. Moi
53. mis lavado que os seixos do ro l. vella. Aplcase, por exemplo, a unha
adx. Moi desvergonzado. Non ten peza de roupa. Parece ser que Pichn
vergonza ningunha, mis lavado era un home moi lonxevo da zona de
que os seixos do ro. Rus ou Entrecruces. Xa hora de
54. mis lento ca un caracol l. adx. Moi que vaias cambiando de saia que
lento. Apura algo que es mis lento mis vella ca Pichn.
ca un caracol. 63. nin disque nin seique l. adx.
55. mis lento que unha *tortuga l. Absolutamente certo. verdade e
adx. Moi lento, que vai moi amodo, non nin disque nin seique.
pasenio coma unha tartaruga. Non 64. o demo de [subst. / pron.] l. adx.
d sado do paso, mis lento ca Moito; moita cantidade de. Viches a
unha tortuga. cantidade de gaivotas que haba?
56. mis lista c raposo l. adx. Moi Haba o demo delas.
espilida, renarte, espabilada. O 65. pillo coma o raposo l. adx. Moi
raposo ten sona de astuto e sagaz. espabilado. Non es quen de
Esa muller mis lista c raposo. enganalo, pillo coma o raposo.
57. mis listo que un allo l. adx. Moi 66. seco coma un toxo l. adx. Mal
listo, enxeoso. Esa nena mis lista encarado; aburrido; de mal carcter.
ca un allo. Esa ta vecia seca coma un toxo.
58. mis lorchn que a chaqueta dun 67. terco coma as mulas l. adx. Moi
*guardia l. adx. Lacazn, moi pouco terco; [persoa] que non fcil que
amigo de traballar. Hai unha analoxa outros a dean convencido de algo. A

ese non lle digas nada que terco Pasas fame porque sempre andas a
coma as mulas. velas vir.
75. andar ao almallo l. v. Estar en celo
68. abrir as torneiras l. v. Limpar os [un animal]. Almallo o porco ou
regos por un lateral dun prado para cabalo sen castrar. A nosa porca
que corra a auga e as a herba medre anda ao almallo.
moito mis e sexa de mellor 76. andar ao burro l. v. 1. Estar en celo;
calidade. Se queres ter boa herba, tes ter desexos de ter relacin sexuais
que abrir as torneiras. [un animal]. 2. Facer cousas que non
69. abrir moito a boca l. v. 1. Pedir valen para nada. Tranquilzate, que
moito (dieiro), cando se ofrece en parece que andas ao burro.
venda unha propiedade. 2. Dicir 77. andar ao rabo [de algun] coma un
cousas que un deba calar. Non can l. v. Andar detrs dunha persoa
vendeu a vaca por abrir moito a ou imitar sempre o que ela fai. A ver
boca. se me deixas en paz que non fas mis
70. acordarse de Santa Brbara cando que andar ao rabo coma un can.
trona l. v. Actuar cando xa 78. andar s atoutiadas l. v. Camiar
demasiado tarde. Agora xa non ten s cegas ou s apalpadas por falta de
remedio, porque sempre te acordas luz. Acende a luz que andas s
de Santa Brbara cando trona. atoutiadas.
71. afogarse nun vaso de auga l. v. 79. andar s cegas l. v. 1. Camiar s
Verse sobrepasado por calquera apalpadas por falta de luz. 2. Facer
problema por pequeno que sexa. algun algo sen ter coecemento das
Preocuparse por cousas consecuencias negativas que lle pode
insignificantes. Axia te desesperas, traer esa accin. Nunca miras por
afgaste nun vaso de auga. onde vas, parece que andas s cegas.
72. andar bartola l. v. 1. Pasar o 80. andar s minchas l. v. 1. Non facer
tempo sen facer nada, sen proxecto e nada. 2. Dedicarse a cousas
sen horario. 2. Non ter preocupacin improdutivas. Fai algo [de proveito],
ningunha. Pasas todo o da andando que parece que andas s minchas.
bartola. 81. andar s xaneiras l. v. 1. Estar en
73. andar a das *velas l. v. Carecer de celo os gatos. Andar os gatos s
recursos econmicos. Estar case sen gatas. 2. Andar unha persoa
cartos. V. <estar a das *velas>. buscando ter relacins sexuais. Neste
Nunca tes nada, sempre andas a tempo os gatos andan s xaneiras.
das velas. 82. andar co sentido a compoer l. v.
74. andar a velas vir l. v. 1. Estar sen Comportarse de xeito pouco normal
facer nada. 2. Non planificar nada. ou dicir cousas que non teen moito
Andar sen rumbo nin idea sentido. Andar medio atontado,
preconcibida. Non ter nada previsto. despistado. 2. Ser un cabeza tola.
3. Aceptar [u.p.] resignadamente o Pensa un pouco que parece que
que lle poida pasar. V. <estar a velas andas co sentido a compoer.
vir>. Nunca fas nada, sempre andas 83. andar coa breca l. v. Andar moi
a velas vir. Non protestes porque xa amodo similar a cando a un lle d a
sabes que sempre andas a velas vir. breca. Breca a contraccin breve,

involuntaria e dolorosa dun msculo. nada. 2. Pasarlle desapercibido aos

A ver se espabilas, que parece que demais o que facemos. Non se lle ve
andas coa breca. boa cara, parece que anda de capa
84. andar coa mosca detrs da orella l. cada.
v. Dise de algun que desconfa de 91. andar de chispa l. v. Andar de
algo ou de algun e xa est prevenido borracheira. A forma de camiar dun
ou precavido. Recear de algo. Xa borracho facendo eses evoca a
desconfiaba, xa andaba coa mosca traxectoria que describe un lstrego.
detrs da orella. Sempre anda de chispa polas
85. andar coa solta l. v. Camiar moi tabernas.
amodo. A solta unha corda ou 92. andar de mona por a l. v. 1. Ir de
cadea coa que se lle unen das patas farra ou de borracheira. 2. Perder o
do mesmo lado a un animal para que tempo sen facer nada. 3. Servirlles de
non poida correr e non fuxa. sase diversin aos demais. A ver se te pos
para designar o feito de que algun a traballar que non fas mis que
non se mova con axilidade ou que o andar de mona por a.
faga de xeito parecido a un animal ao 93. andar e andar e nunca chegar l. v.
que se lle poa a solta. Mvete un Esforzarse con intil constancia.
pouco, que parece que andas coa 94. andar nas nubes l. v. Estar moi
solta. despistado e non centrarse no que un
86. andar coa toalla l. v. Estar ten entre mans. Cntrate no que fas
aparvado, non saber un por onde que sempre parece que andas nas
anda. Sinnimo de <estar atuallado>. nubes.
Cntrate no que ts que facer, que 95. andar no aire l. v. Apurarse moito a
andas sempre coa toalla. facer algo sen ter un momento de
87. andar coas cousas coma cos ovos l. sosego e sen reparar tampouco moito
v. Facer as cousas con moito nos detalles do que se fai. Sempre te
coidado, coma cando se anda cos vexo correndo dun lado para outro,
ovos por medo a rompelos. V. <ir parece que andas no aire.
pisando ovos>. Anda coas cousas 96. andar sen un can l. v. Non ter carto
coma cos ovos. ningn na carteira. O teu amigo
88. andar con ps de *plomo l. v. Facer sempre anda sen un can.
as cousas amodo, con moito coidado 97. andar / ir na fura de diante l. v. Ir
e precaucin coma se levsemos moi acelerado ou con moita prsa. A
chumbo nos ps. Neste caso cabezalla do carro ten das furas ou
preciso andar con ps de plomo. buracos que se usan segundo a
89. andar cos ps cruzados l. v. ocasin que ser distinta segundo se
Camiar amodo, pasenio; do suba ou se baixe. Pola lei da panca, a
mesmo xeito que o fara unha persoa fura de diante fai que a carga pese
que andase cruzando os ps. Apura mis no eixe do que no pescozo das
un pouco, que parece que andas cos vacas e ergue un pouco a cabezalla;
ps cruzados! isto permtelles s vacas que tiran
90. andar / estar de capa cada l. v. 1. polo carro andar a mis velocidade.
Manifestar un estado de nimo pouco Para un pouco que parece que andas
animoso. Non ter nimo para facer na fura de diante.

98. andar coma o xoves l. v. Estar 106. botar unha pinchacorvadeira l. v.

sempre metido no medio dos demais Mexar. Fai referencia traxectoria
e estorbando. Andas coma o xoves, curva que describe o chorro urinario
sempre polo medio. dun neno, comparable curva dun
99. antepor os bois l. v. Botarlle a corda pinchacarneiro. Estou un pouquio
enriba aos bois, facendo que camien apurado, vou ter que ir botar unha
eles de seu sen ningun que os gue. pinchacorvadeira.
Se non hai chamador hai que 107. botarlle lea ao lume l. v. Intervir
antepor os bois. nun conflito introducindo elementos
100. apretar o cinto l. v. Aforrar o mis que producen mis tensin ou mis
posible sobre todo en momentos de gravidade. Xa estaba mal a cousa e
escaseza ou crise. A locucin nace de anda lle vas botar (mis) lea ao
traspoer o efecto causa; cando lume.
unha persoa mirra e perde peso, ten 108. botarlle unha man [a algun] l. v.
que apretar o cinto para que lle non Axudar. Colaborar os vecios, uns
caia o pantaln. Por semellanza, a cos outros, nos labores agrcolas.
voluntaria decisin de reducir gastos Cando estou apurado, sempre hai
e de asumir maior austeridade algun que me vn botar unha man.
desgnase como apretar o cinto. 109. buscar unha agulla nun palleiro l.
Neste tempo de crise o momento de v. Tentar facer unha cousa case
apretar o cinto. imposible. Que che saia ben iso
101. apretarlle as caravillas [a algun] l. coma buscar unha agulla nun
v. Obrigar, pola forza, a algun a palleiro.
facer ou dicir algo. Como non digas 110. caer chuzos de punta l. v. Chover
quen foi, vouche apretar as moi forte e con pingas tan grosas
caravillas. que, polo rudo que fan contra o
102. arrichar o dente l. v. Estar anda chan, parecen chuzos de madeira que
duro. Ese carolo de broa anda se espetan no chan. Chova tan forte
arricha o dente. que pareca que caan chuzos de
103. arrichar os dentes l. v. 1. Amosar os punta.
dentes co xenio, coa fame ou co 111. caer da burra l. v. Decatarse de algo
medo. Aprtate dese can, que anda que durante un tempo resultou
arricha os dentes. 2. Protestar. imperceptible. Xa era hora de que
Amolouno moito e non faca mis caeras da burra.
que arrichar os dentes. 112. caer da pla l. v. 1. Decatarse de
104. baixar os santos todos l. v. algo que durante un tempo resultou
Blasfemar, proferir moitos imperceptible. 2. Coincidir a
xuramentos manifestando expresa solucin con algo lxico que xa se
irreverencia ou desprezo a Deus ou preva. Cando un cae da pla e leva
aos santos. Xura tanto que parece un golpe esperta e dectase onde se
que quere baixar os santos todos. atopa; por extensin, aplcase a
105. botar a lingua a pacer l. v. 1. Falar cando un se d conta de como son as
de mis e sen tino. 2. Non saber cousas cando ata ese intre non o
gardar un segredo. Non fai mis que fixera. Fxate no que che din a ver se
botar a lingua a pacer. caes da pla.

113. caer de caixn l. v. Ser lxica 121. coller o touro polos cornos l. v. Ir
consecuencia e, polo tanto, resultar directo a un problema para
claro ou ser oportuno. Iso que acabas solucionalo. Para solucionar isto fai
de dicir cae de caixn. falta coller o touro polos cornos.
114. caerlle a baba [a algun] l. v. 122. comer coma un cocho l. v. Comer
Quedar moi satisfeito ou extasiado sen control ou con pouca educacin.
con algo ou algun. Parece que lle Para un pouco, que parece que
cae a baba cando mira para el. comes coma un cocho.
115. carselle [a algun] as lgrimas aos 123. comer coma unha vaca l. v. Comer
ollos l. v. Forma irnica de dicir moito, demasiado, sen control. Esa
chorar anda que sexa coa risa. barriga tela por comer coma unha
Cando a on contar aqueles chistes vaca.
caronseme as lgrimas aos ollos. 124. comerlle as papas na cabeza [a
116. cambiar as orellas polo rabo l. v. algun] l. v. Ser ben mis alto ca
Ter unha cousa boa e cambiala por outra persoa. O teu fillo medrou
outra peor, pensando que un a tanto que xa che come as papas na
mellorar. Mira que es ben listo! cabeza.
Cambiar as orellas polo rabo! 125. comerlle [a algun] a lingua o gato
117. cantarlle as corenta a algun l. v. l. v. Non querer falar. Permanecer
Advertir severamente a algun, calado [algun] por mis que lle
dicndolle as cousas claras. s veces pidan que diga algo. sase
necesario cantarlle as corenta a preferentemente en pasado. Non dis
algun. nada, parece que che comeu a lingua
118. ceibar a galia l. v. Darlle cartos a o gato.
algun. sase cando algun lle pide 126. confundir o cu coas tmporas l. v.
cartos a outra persoa. Dixate de Ter as ideas moi pouco claras do que
contos e ceiba a galia. son as cousas. Despois de observar o
119. cerrarlle / pecharlle a moleira [a que fas vexo que facilmente
algun] l. v. Medrar fsica e confundes o cu coas tmporas.
mentalmente unha persoa e actuar 127. contar co ovo no cu da galia l. v.
como un adulto responsable. A Esperar dispoer de algo que, se
moleira a fontanela, esa parte cadra, non se vai conseguir. Esperar
branda do cranio dos menios antes algo que, se cadra, non vai acontecer.
de que o so endureza. Cerrar a Pensar que vas ser millonario
moleira simultneo (e por iso coma contar co ovo no cu da galia.
metfora) de virlle o sentido [a 128. correr a cortina l. v. Ocultar algo.
algun]. Madura e a ver se che cerra Intentar que algo non saia ao pblico.
a moleira. Non quixo saber nada do asunto e
120. coller o que dan e suspirar polo preferiu correr a cortina.
que queda l. v. Non estar nunca 129. correr coma unha lebre l. v. Correr
satisfeito. Non conformarse nunca co moi rpido: sabido que a lebre
que nos dan e ter perda polo que moi difcil de pillar carreira.
queda. Non de persoas razoables 130. correr o iduiro / os iduiros l. v.
coller o que dan e suspirar polo que Correr a auga [os iduiros] polos
queda. camios, cando chove forte. Os

iduiros son moi difciles de conter e chora moito ou en voz moi alta. Est
moi pouco til loitar contra eles as moi desgustado, non fai mis que
que o mellor deixalos correr. Esta chorar a cntaros.
imaxe tamn metfora de algo que 139. chover a cntaros l. v. Chover moi
debemos deixar pasar, do que forte e durante bastante tempo. Onte
debemos prescindir, do que non paga pola noite caeu unha treboada e
a pena tratar de impedir. Cando chova a cntaros.
chove, corre o iduiro. Corran os 140. chover a chuzos l. v. Chover moi
iduiros polo monte abaixo. Corran forte. As gotas de auga semellan
os iduiros e a auga botbase fra chuzos que se espetan no chan de
dos regos. grandes que son. Na treboada de
131. correr [algun] que voa l. v. Corre onte chova a chuzos.
moi rpido, tanto que parece que voa. 141. chover a trompos l. v. Chover moito
Corre que voa cando o chaman. e con moita forza. Choveu a trompos
132. cortar a castaa l. v. 1. Falar un e en media hora asulagou todo.
casteln mal falado. 2. Ter o mando 142. choverlle [a algun] na cabeza l. v.
en algo. Desde que se foi vila corta Facer [unha persoa] cousas que non
a castaa que unha marabilla. veen moito ao caso. Figuradamente
Nesa casa el quen corta a castaa vn sendo estar un pouco tolo. [Nota
133. crechar o crecho l. v. Enredar as da Red.] A metfora considera o
cousas anda mis do que xa estn. corpo como un edificio e, sendo as,
Crecho encaracolado, rizo. Non fas a parte mis alta do edificio (o
mis que crechar o crecho, enrdalo tellado) correspondera cabeza, que
todo. a sede do pensamento; de xeito que
134. custar un ollo da cara l. v. Ser moi ten mal o tellado (e por iso lle chove)
caro; ter un valor tan alto coma o que a persoa que fai ou di cousas que
podera ter un ollo da cara. Mercar carecen de lxica]. A ese chvelle na
ese coche debeuche custar un ollo da cabeza, non razoa.
cara. 143. chupar o dedo l. v. Ignorar algo. Ser
135. cheirar a chamusco l. v. Producir un inocentn, coma os nenos
moita desconfianza un asunto. pequenos, aos que non moi raro
Literalmente chamusco o ulido que velos chupar o dedo. Eu, aos meus
desprende unha cousa cando se anos xa non me chupo o dedo.
queima. A min xa me cheiraba a 144. chuspir ao ceo l. v. Ser soberbio,
chamusco. engredo, vaidoso. Considerarse
136. cheirar que arrecende l. v. superior aos demis. tan soberbio
Arrecender ou ulir moi ben. Dise que non fai mis que chuspir ao ceo.
especialmente da comida. Esa Con tanto chuspir ao ceo vaiche caer
comida cheira que arrecende. o cuspe na cabeza.
137. cheirarlle o alento [a unha porta 145. dar a peza pr tacn l. v. 1. Ser un
ou vent] l. v. Entrar o fro [por unha igual c outro. 2. Asemellarse moito
vent ou porta]. Pecha a porta, que das realidades. 3. Combinar moi
lle cheira o alento. ben das cousas. Son tan iguais que
138. chorar a cntaros l. v. Chorar d a peza para o tacn.
moito. Hiprbole para dicir que se

146. dar a vara l. v. Molestar [a outras ten que producir. A mia vaca deuse
persoas] con palabras que coma as coles na horta.
importunan; incordiar, amolar. Vaite 156. deitar as galias l. v. Poerlle ovos
de a e non deas a vara. Xa est ben a unha galia choca para que saque
de dar a vara. os pitios. Ma vou deitar as
147. dar as duras e comer as maduras l. galias.
v. Actuar de maneira egosta e 157. deitarse (a) canda as galias l. v.
comenenciuda no reparto das cargas, Deitarse moi cedo, mis ou menos
obrigas ou beneficios. posta do sol. Vai moi cedo cama,
148. dar azos l. v. Animar, estimular. ditase (a) canda as galias.
Sempre est a dar azos aos demais. 158. dicir [algo] aos catro ventos l. v.
149. dar cos ps no cu l. v. Correr moi de Dicirllo a todo o mundo para que o
prsa, tanto que ao mover as pernas saiban todos. Non fas mis que dicilo
con forza o taln do p batera no cu. aos catro ventos.
Corra tanto que daba cos ps no cu. 159. durmir coma unha pedra l. v.
150. dar cos zocos no cu l. v. Correr a Durmir moi profundamente,
moita velocidade. sase permanecendo quieto como o fara
hiperbolicamente para dicir que unha pedra. Cando vn a noite
algun camia moi rpido ou, pome a durmir coma unha pedra.
figuradamente, que fai as cousas con 160. durmir cun ollo aberto e con outro
moita rapidez. Vas tan rpido que esperto l. v.
anda vas dar cos zocos no cu. 161. empezar a casa polo tellado l. v.
151. darlle lingua l. v. Falar de mis. Non facer as cousas coa orde e lxica
Dicir cousas que moitas veces non se debida, coma quen quere empezar a
debera. Non fas mis que darlle construr unha casa polo tellado. Fas
lingua. todo ao revs, sempre empezas a
152. darlle boa laia [algo] [a algun] l. v. casa polo tellado.
Non producirlle [algo] [a algun] 162. encher a andorga l. v. Comer
ansia ningunha; non darlle [algun] abundantemente. Compara a andorga
importancia [a algo]. expresin con bandullo, ventre. O importante
irnica. Laia significa 'ansia, pena'. encher a andorga.
Iso que dis e fas dlle a el boa laia. 163. entrarlle [algo] [a algun] por un
153. darlle golpes ao mar l. v. Facer algo odo e sarlle polo outro l. v. Non
intil ou tan absurdo coma golpear o facer caso do que lle din a un. Non
mar (que non serve para nada). O que lle dar importancia ningunha. Non te
ti fas como darlle golpes ao mar. escoito porque me entra por un odo
154. darlle unha volta [a algun] l. v. e seme polo outro.
Marearse, perder o coecemento, 164. escornarse en algo l. v. Poer
desmaiarse. Coa fame, doulle unha empeo en comprender ou conseguir
volta. algo, anda que resulte moi difcil.
155. darse coma coles na horta l. v. Por moito que te escornes niso, non
Darse ben [un animal nun sitio]; estar o vas a conseguir.
a gusto e dar mostras diso residindo 165. estar a das *velas l. v. Non ter
al pacificamente e producindo o que cartos, carecer de recursos. V. <andar

a das *velas>. Como non traballa, dous sempre estn coma o can e o
sempre est a das velas. gato.
166. estar a noite negra coma a boca do 174. estar coma un centolo l. v. Estar
lobo. l. v. Estar moi escura unha moi borracho. Hai unha similitude
noite, sen que chegue claridade entre a cor vermella do centolo
ningunha da la e das estrelas. cocido e o nariz colorado que adoitan
167. estar a velas vir l. v. Estar amosar os borrachos. O teu nariz
esperando, sen facer nada, que os est coma un centolo polo que levas
demais llo dean todo feito; carecer de bebido.
iniciativa. V. <andar a velas vir>. 175. estar coma un pito l. v. Estar moi
Non podes estar a velas vir toda a mollado despois de chover. V.
ta vida. <poerse coma un pito>. Vaite
168. estar algo tocado l. v. Estar un enxugar, que ests coma un pito.
pouco mal da cabeza. Refrese a 176. estar coma un rebolo l. v. Estar moi
quen se comporta dun xeito pouco gordio. O rebolo unha variedade
normal ou di cousas que non veen de carballo; tamn un toro pequeno
ao caso. Eses dous parecen estar e gordo de rbore ou un pau curto e
algo tocados. cilndrico que se utiliza para rasar
169. estar ata os narices (de [subst. / medidas, tirando o cugulo. Aplcase
vbo. / cl.]) l. v. Estar farto ou canso a persoas de pequena estatura pero
de algo ou de algun. Dise cando que estn gordias. Adelgaza un
algo nos est amolando moito e xa pouco, porque ests coma un rebolo.
estamos cansos de aguantalo. Non te 177. estar coma un rei l. v. Atoparse un
aguanto mis, xa estou ata os moi a gusto nun lugar. Non sei de
narices. que te queixas, porque aqu ests
170. estar atontado l. v. Estar despistado, coma un rei.
non decatarse de nada do que pasa. 178. estar coma un rei nunha cesta polo
Cntrate un pouco, que ests ro abaixo l. v. Estar moi contento
atontado. ou satisfeito [algun] coa sa
171. estar atuallado l. v. Estar aparvado; situacin persoal. Estar feliz. 2. Estar
non saber un por onde anda. O de moi bo humor. 3. Atoparse a
colector directo escribiu atuvallado gusto nun sitio. Desde que tes moza,
pero o que se oe dicir atuallado. ests coma un rei nunha cesta polo
Sinnimo de <andar coa toalla>. ro abaixo.
Cada da (que pasa) ests mis 179. estar coma un tren l. v. Ser moi
atuallado. guapo/a e ter moi bo corpo. Os
172. estar coa orella detrs da porta l. v. homes sana mis referida a
Estar precavido e escoitando o que mulleres. Probablemente funcione
outros falan. Non se lles escapa tamn recproca. Esa que vai a
nada, sempre estn coa orella detrs est coma un tren.
da porta. 180. estar coma unha cabra l. v. Estar un
173. estar coma o can e o gato l. v. pouco tolo; non actuar habitualmente
Levarse moi mal das persoas, que segundo se espera dunha persoa
buscan seguido a maneira de normal. Mirando as cousas que fai
molestarse reciprocamente. Eses parece estar coma unha cabra.

181. estar coma unha chota l. v. Estar Atender asuntos secundarios ou

mal da cabeza. Dise cando unha alleos e deixar os propios sen
persoa non regula moi ben. Non sei atender. Non estar centrado no
porque fas estas cousas. Ests coma propio traballo. Andar moi
unha chota. despistado. Non sei como te arranxas
182. estar como a cera l. v. Estar moi para estar en todas partes menos
plido, por un susto, por enfermidade onte tes que estar.
ou por non poerse nunca ao sol. A 192. estar enchounicado l. v. Ter moi
ver se te pos ao sol, que ests coma a mala sade. Padecer sempre algunha
cera. enfermidade. Non curar unha
183. estar cheo (a rebentar) l. v. Estar enfermidade para coller outra. Non
farto (de comida). Comn tanto que d curado, sempre est
estou cheo a rebentar. enchounicado.
184. estar cheo coma un centolo l. v. 193. estar entre o eixe e a roda l. v. Estar
Estar farto a rebentar; estar mantido; mal de sade: implica non estar
non ter fame ningunha. Deixa de curado de todo pero tampouco estar
comer, porque ests cheo coma un moi enfermo.
centolo. 194. estar feito un abril l. v. Ser unha
185. estar de bo ver l. v. Estar gordio/a. persoa chea de vida. Presentar un
Ter bo aspecto. Esa seora maior aspecto bo ou moi agradable. A pesar
anda est de bo ver. de ter case oitenta anos, est feito un
186. estar de chispa l. v. 1. Estar bbedo. abril.
2. Ir dun lugar noutro tomando 195. estar feito un porco l. v. Estar moi
bebidas alcohlicas. Est de chispa sucio, case sempre por non lavarse;
continuamente, hai tempo que ten a anda que tamn por realizar
mesma borracheira. traballos que requiren mancharse.
187. estar de la l. v. Estar de moi mal Lvate un pouco, que ests feito un
humor. Protestar por todo. Non hai porco.
quen lle fale, leva uns das que est 196. estar fra de cobertura l. v. Andar
de la. moi despistado. Non decatarse de
188. estar de requetechupete l. v. Estar nada. Debemos dicir que unha
moi saboroso, moi rico. Adoita locucin nacida por similitude coa
aplicarse a comidas. A comida da ta cobertura dos mbiles. O teu amigo
nai sempre est de requetechupete. sempre est fra de cobertura.
189. estar de volta de todo l. v. Non 197. estar mis contento que o gato coas
importarlle nada [algo] [a algun]; tripas l. v. Estar moi contento. Dise
pasar de todo. tan despreocupado cando un est moi satisfeito ou
que lle parece que est de volta de contento. Tocoulle a lotera e est
todo. mis contento ca un gato con tripas.
190. estar en Babia l. v. Estar perdido, 198. estar mis sucio c pau das galias
despistado. (Babia unha comarca l. v. Estar moi porco.
leonesa). Cntrate un pouco que 199. estar mal da chola l. v. Falar ou
sempre ests en Babia. comportarse de forma pouco
191. estar en todos os lados menos onde razoable. Estar mal da cabeza. Ti si
[esa persoa] ten que estar l. v. que ests mal da chola.

200. estar mirando pra onte l. v. 1. Estar o chasis do coche. Come un pouco
durmindo. 2. Andar despistado. 3. porque ests no chasis.
Deixar pasar o tempo sen facer nada. 208. estar no mundo por estar l. v. Ter
Nunca se decata de nada, porque unha actitude de indiferenza ante
sempre est mirando para onte. Non todo; non haber nada que interese [a
fas mis que durmir, sempre est a esa persoa]; pasar de todo. Mirando
mirar para onte. para ti, vese que ests no mundo por
201. estar mosqueado l. v. Estar estar.
enfadado con algo ou algun. Non 209. estar no quinto pino l. v. 1. Estar
fas mis que estar mosqueado. [algo / algun] moi lonxe. 2. Andar
202. estar na horta e non ver as verzas [algun] moi despistado. Iso est no
l. v. Estar moi despistado, non quinto pino.
decatarse de nada anda estando 210. estar pr arrastre l. v. Estar moi
presente. Andas tan despistado, que canso, despois dun esforzo
sempre ests na horta e non ves as considerable. Veo tan cansada, que
verzas. estou para o arrastre.
203. estar na inopia l. v. 1. Estar moi 211. estar podre de cartos l. v. Ser moi
distrado; non prestar atencin. 2. rico. Ter moitos cartos. A onde o
Non decatarse de nada. ves, est podre de cartos.
Curiosamente inopia en latn 212. estar polas nubes l. v. Ser ou estar
significaba 'pobreza, falta de medios moi cara unha cousa. As cousas neste
para vivir'; e en galego anda ese intre estn polas nubes.
tamn o significado natural pero non 213. estar preto de [nmero] anos l. v.
nesta locucin. A ver se atendes un Faltarlle [a algun] pouco para
pouco, que sempre ests na inopia. acadar esa idade. Est preto dos
204. estar na la de Valencia l. v. Estar oitenta anos.
moi despistado. Nunca sabes a 214. estar sen gonzos / folgos l. v. Estar
cantas andas, sempre ests na la de sen forzas. Traballa tanto, que
Valencia. despois est sen gonzos.
205. estar nas nubes l. v. Non estar 215. estar sen rascar bla l. v. Estar sen
atento ao que [esa persoa] ten que facer nada. Nunca traballas nada,
facer. Estar moi despistado. Pensar ests sen rascar bla.
noutras cousas. Figuradamente, 216. estar sen sols l. v. Estar cansado,
cando un non ten os ps no chan. A sen forzas. Desde que teo este
ver se te apousas que sempre ests traballo, estou sen sols.
nas nubes. 217. estar teso (coma o mango dun
206. estar nas verzas l. v. Estar moi sacho) l. v. Non ter cartos. Non
despistado. Estar pensando en cousas dispoer de reservas econmicas.
distintas das que [esa persoa] est Estou teso coma o mango dun sacho,
facendo. Non sabes mis que estar desde que estou no paro.
nas verzas. 218. estar todo patas arriba l. v. Estar
207. estar no chasis l. v. Estar moi todo desordenado, desorganizado.
delgado. Figuradamente, vrselle a Como non ordenes un pouco vai
un os sos marcados porque est moi estar todo patas arriba.
delgado, coma os ferros que forman

219. estar tronzado l. v. 1. Ter un 227. facerlle o amor [a algun] l. v. 1.

disgusto moi grande. 2. Estar moi Facerlle as beiras [a outra persoa],
canso. Non molestes familia, que intentar conquistala. 2. Consumar
est tronzada. con outra persoa o acto sexual.
220. estar [unha persoa] que trina l. v. Cando ve unha rapaza, sempre lle
Estar moi enfadada, a punto de est a facer o amor.
empezar a dar berros. Evoca o canto 228. facerse [algun] o morto pra ver o
dun paxaro. Non te metas mis con enterro que lle fan l. v. Simular a
el, que est que trina. propia morte para observar quen
221. estendrselle a alma polo corpo [a amigo e se doe e, en cambio, quen se
algun] l. v. 1. Coller nimos e alegra.
forzas [unha persoa], despois de 229. facrselle a boca auga [a algun] l.
matar a fame con algo de comida. 2. v. Gozar anticipadamente de algo
Coller nimos e forzas [unha persoa], moi apetitoso ou moi desexado,
cando lle dan unha noticia agradable. cando parece iminente a sa posesin
Cando llo dixeron, parece que se lle ou conquista. Literalmente sltase
estendeu a alma polo corpo. saliva cando estamos ante a presenza
222. estirar o p *segn a manta l. v. de comida, de a a similitude. Con
Non gastar mis do que se ten. mirar para a comida xa se me fai a
Acomodarse s posibilidades boca auga.
econmicas que poida ter cadaqun. 230. falar coma unha cotorra l. v. Falar
Aforra algo e estira o p segn a moito. Non capaz de estar calada,
manta. fala coma unha cotorra.
223. facer as cousas a rumbo l. v. 231. falar da caza e mercala na praza l.
Facelas sen mesura, sen mtodo ou v. Presumir de xitos que se
sen a debida reflexin sobre as conseguiron fraudulentamente. Fala
consecuencias. Nunca se decata de da caza e mrcaa na praza.
nada e sempre fai as cousas a 232. falar do mar e nel non entrar l. v.
rumbo. Non comprometerse coas propias
224. facer mis [unha persoa] ideas.
durmindo que [outra persoa] 233. falar polos cbados l. v. Falar
desperta l. v. Ser moito mis moito. Ser moi falador. Non hai quen
traballador e eficiente unha persoa ca a faga calar, fala polos cbados.
outra que pouco dilixente. Vseche 234. falar por sete l. v. Falar moito. Non
tan pouco o traballo que fago mis saber estar calado. tan falangueiro,
eu durmindo que ti esperto. que fala por sete.
225. facer o agosto l. v. Gaar moitos 235. falar por un sarillo l. v. Falar moito.
cartos nalgn negocio que vai ben. O sarillo e a devandoira eran aveos
Fixo o agosto cos seus negocios na que se usaban no traballo de
construcin. elaboracin do lio, en facer as meas
226. facer un bo agosto / magosto l. v. de fo (de lio ou de la), para o que
Sacar beneficio de algo. Con aquel se precisaba que desen voltas. Por
negocio fixo un bo agosto. / Con iso esta zona teo escoitado bastantes
que vendiches fixeches un bo veces esta frase para referirse a
magosto. algun que fala e fala sen deixar

intervir os outros pero, tamn, a queiras que non hai mouros na

aquelas outras persoas que se repiten costa.
moito e din a mesma cousa unha e 243. ir corte e matalas todas l. v. 1.
outra vez, talmente coma o sarillo Facer unha barbaridade. Acabar con
que xira e xira. Sempre ests falando, todo. 2. Meter moito a pata. 3. Ser o
o teu falar por un sarillo. colmo de algo. As cousas que ti fas
236. faltarlle unha fervedura [a algun] como ir corte e matalas todas.
l. v. 1. Ser [unha persoa] algo tonta, 244. ir a fume de carozo l. v. Ir moi
pouco intelixente, pouco espabilada. rpido. Cando pasou por aqu a a
2. Comportarse de forma pouco fume de carozo.
axeitada. 3. Dicir cousas que non 245. ir a leira e quitar os toutizos l. v. 1.
veen ao caso. Dis cada cousa...! A Eliminar cousas intiles. 2. Perder o
ti fltache unha fervedura. tempo en cousas que non valen para
237. fuxir da borralla e caer nas brasas nada. Un toutizo un bloque de terra
l. v. Meterse nun problema maior seca e apelmazada que quedou as
tentando evitar outro menor. porque se traballou en mollado e ao
238. gozar na verza l. v. Estalo pasando resecarse quedou endurecido e moi
ben. Eses dous estn a gozar na difcil de traballar. Noutros sitios
verza. prximos chmanlle tamn cotrilln
239. haber barro na costa l. v. Atoparse ou cutrilln. Teo tantos trastos que
con dificultades para levar algo a me parece que o que vou ter que
cabo. A locucin procede do tempo facer coma ir leira e quitar os
en que os camios non estaban toutizos.
asfaltados e as rodas de ferro dos 246. ir aqueloutrando l. v. Ir levando a
carros, nesas zonas brandas e cousa da mellor maneira posible. Hai
barrentas, escorregaban e non daban que ir aqueloutrando ese traballo.
avanzado. Pxenme a facelo pero 247. ir cabaleiro no burro e andar ao
atopeime que hai barro na costa. seu procuro l. v. Non percibir [algo]
240. haber gato encerrado l. v. haber que est vista ou que evidente.
unha trampa ou algo oculto nun 248. ir coma unha bamba l. v. Ir ben as
asunto, algo que non est claro e que cousas no traballo, nos estudos, etc.
pode resultar prexudicial; o uso desta 249. ir cos da feira e vir cos do mercado
locucin sempre expresa l. v. Ser un virachaquetas, que lle d
desconfianza ou recomenda a razn a todos, que non ten
prudencia. A min non me enganas personalidade. Tes moi pouca
que aqu hai gato encerrado. seriedade, vas cos da feira e vs cos
241. haber mis verzas na ola l. v. do mercado.
Haber outras razns nun asunto que 250. ir de cu l. v. Fracasar. Como non
se deben tomar en consideracin. cambies, creo que vas ir de cu.
Non o vexas todo tan fcil porque 251. ir de cu e costa arriba l. v. Intentar
hai mis verzas na ola. facer algo moi difcil de conseguir. O
242. haber mouros na costa l. v. Haber que ti pretendes coma ir de cu e
persoas nas proximidades que poden costa arriba.
ver ou or o que non interesa que
vexan nin oian. Xa podes dicir o que

252. ir de troula l. v. Sar a divertirse de 261. ir un tempo de patos l. v. Ir moi mal

noite. Ir de farra. Non podes ir de tempo, moi desapacible. Os patos
troula todos os das. son animais aos que lles gusta a auga
253. ir feito un pirixel l. v. Ir moi guapo e por iso se supn que estaran
ou moi elegante. Con ese traxe novo contentos cos das de chuvia.
vas feito un pirixel. Levamos uns das que vai un tempo
254. ir nas quimbambas l. v. 1. Ter de patos.
pasado moito tempo dende que algo 262. irse da lingua l. v. Falar mis do
aconteceu. 2. Estar [algo] xa moi debido ou revelar algo que debera
lonxe. Pnsalo agora e iso xa vai nas quedar oculto; desvelar un segredo.
quimbambas. Cala un pouco, non te vaias da
255. ir nunha maleta e vir nun bal l. v. lingua.
Regresar en peor estado que cando se 263. rselle [a algun] o santo ao ceo l. v.
marchou. Aplcase a quen non Esquecer algo que se a dicir ou
mellorou nada nin co tempo nin con facer. Quedei coa mente en branco,
viaxes. Non lle serviu de nada ir a fiseme o santo ao ceo.
escola porque foi nunha maleta e veu 264. lamber [a algun] un cucho l. v.
nun bal. Aparecer [algun] moi peiteado ou
256. ir pr palleiro l. v. Descansar engominado. Dise por similitude coa
despois de comer moito. Despois forma que colle o pelo do tenreiro,
deste xantar apetece ir para o cando a vaca o lambe. Levas o pelo
palleiro a durmir a sesta. que parece que te lambiu un cucho.
257. ir pr toxeiro l. v. Morrer. sase o 265. levantar o cu e deixalo caer l. v. 1.
toxeiro por similitude co enterro de Estar ocioso. 2. Facer todas as cousas
animais na zona rural, que sen ganas. A ver se fas algo que non
tradicionalmente se enterraban en fas mis que levantar o cu e dixalo
terreos comunais e que, se non se caer.
coidaban, enseguida se enchan de 266. levantarse co p esquerdo l. v.
toxos. Non che bocado de bo gusto Sarlle [a algun] as cousas todas ao
ir para o toxeiro. revs nese da; ter moi mala sorte ese
258. ir periposta l. v. Ir moi arranxada, da. moi comn a crenza
moi guapa, moi ben vestida [unha supersticiosa de que, cando un se
moza]. A esa nena gstalle moito ir levanta ou sae da casa co p
periposta. esquerdo por diante, ese da vai ter
259. ir pisando ovos l. v. Camiar con mala sorte. Seme todo ao revs,
moito tino e pasenio coma quen parece que me levantei co p
anda cos ovos con coidado de que esquerdo.
non se rompan. V. <andar coas 267. levantarse de candieiros l. v.
cousas coma cos ovos>. Parece que Levantarse [un animal] das pernas de
vas pisando ovos. diante. Eu vin aquela besta
260. ir sachar o millo e cortalo todo l. v. levantarse de candieiros.
Facer as cousas ao revs de cmo se 268. levar e traer l. v. Andar de contos,
deben facer. A ver se fas algo ao de chismorreos. Gstalle moito levar
dereito que parece que vas sachar o e traer.
millo e crtalo todo.

269. levar lume l. v. Ir moi apurado; ter presumido que sempre leva o
moita prsa. Ese que vai a parece sombreiro gacho.
que leva lume. 274. levar unha lostregada l. v. Levar un
270. levar o arado tres regos l. v. Non sopapo. Cala ou vas levar unha
haber ou non levar [unha persoa] lostregada.
unha direccin recta e definida. Pola 275. levar unha vida de can l. v. Ter que
mia experiencia de fillo de labrego, estar sempre traballando moi
tolle escoitado ao meu pai duramente. Traballou tanto que toda
expresins parecidas a esta: a sa vida levou unha vida de can.
Chgate ao rego que parece que 276. levar [a algun] o demo l. v. 1.
queres levar tres regos a un tempo: Andar desesperado. 2. Estar moi
dicamo cando lle a chamar as vacas enfadado ou anoxado [algun] vista
para arar co arado de pau e el va que de certas cousas que non lle gustan
me separaba moito do rego anterior ou lle molestan. Lvame o demo,
polo que, neste caso, quedaba algo cando teo fame e non teo que
sen arar no medio. Se o arado leva comer.
tres regos significa, logo, non haber 277. levarse coma o can e o gato l. v.
ou non levar [algun] unha direccin Levarse mal das persoas; estar
definida e recta. Quizais tamn non rifando seguido. Eses dous irmns
saber qu direccin coller; estar moi lvanse coma o can e o gato.
indeciso. Ests tan perdido que fas o 278. levarse coma o pan e o leite l. v.
mesmo que se o arado leva tres Levarse moi ben das persoas; ser
regos. amigos ntimos. Son tal para cal,
271. levar o pan prs ras l. v. 1. Tardar lvanse coma o pan e o leite.
moito en facer algo. 2. Dedicarse a 279. marchar pitando l. v. Marchar moi
facer traballos de moi pouco valor. rpidamente dun sitio. Teo moito
Apura un pouco que parece que vas apuro e teo que marchar pitando.
levar o pan para as ras. 280. matar a macela l. v. Satisfacer un
272. levar o pau pra despois levar con el desexo intenso. Comn unha boa
l. v. Padecer o rigor dunha norma que mariscada, xa matei a macela.
un mesmo axudou a introducir. Nas 281. matar o pego l. v. Durmir. Nunca fai
escolas de antes era moi frecuente nada, sempre est a matar o pego.
que o mestre lles pedise aos alumnos 282. mesturar papas con verzas l. v.
que lle levasen unha vara delgada Xuntar cousas que non teen nada
para sinalar no encerado ou nun que ver. Es tan desordenado que
mapa; pero moitas veces aconteca sempre mesturas papas con verzas.
que o rapaz que a levara acababa 283. meter a pata l. v. Actuar ou falar de
levando unhas vareadas nas mans ou maneira inoportuna ou
nas cachas coa propia vara que el inconveniente. Cando falas, moitas
levara. A algns polticos tenlle veces metes a pata.
pasado que levaron o pau para 284. meter a zoca l. v. Actuar ou falar de
despois levar con el. maneira inoportuna ou
273. levar o sombreiro gacho l. v. Levar inconveniente. Sempre ests a meter
o sombreiro de lado. tan a zoca.

285. meter gato por lebre l. v. Enganar dunha vez porque nin atas nin
intencionadamente. Fxate ben e que desatas.
non che metan gato por lebre. 294. nin comer nin deixar comer l. v.
286. meter o beizo l. v. Rexoubar. moi Entorpecer a accin dos demais e
rexoubeiro, sempre est a meter o non construr tampouco nada en por
beizo. un, de modo semellante ao can que,
287. meter o rabo entre as pernas l. v. cando est farto e ten comida diante,
Acovardarse. A imaxe de referencia non deixa comer a outro que se
a dun animal, especialmente un achega por al. O meu can nin come
can, que, cando se sente en perigo, nin deixa comer ao do vecio.
mete o rabo entre as pernas en sinal 295. nin sufrir nin padecer l. v.
de submisin. Cando algun te Manifestar total indiferenza ante
ameaza, ti xa, sen mis, metes o rabo calquera alternativa. Darlle igual
entre as pernas. todo [a unha persoa]. Nunca se
288. meter unha perra pra quitar unha decata de nada, ese nin sufre nin
peseta l. v. Dicir unha mentira para padece.
saber unha verdade. Unha perra era 296. non caberlle [a algun] unha agulla
unha moeda que vala 5 cntimos de polo cu l. v. Comportarse con
peseta. Ti es moi pillo, metes unha presuncin [unha persoa], cando vai
perra para quitar unha peseta. elegantemente vestida. Suponse que
289. meterlle os dentes [a algo] l. v. vai tan tesa e coas cachas tan
Acometer algo dificultoso; decidirse apretadas que non lle cabera nada
a facelo a pesar dos pesares. Anda entre elas, nin sequera algo tan
que non me guste estou abrigado a delgado coma unha palla. Vai tan
meterlle os dentes ao traballo. traxeado, que non lle cabe unha
290. meterse en camisas de once varas l. agulla polo cu.
v. Meterse innecesariamente en 297. non caer en saco roto l. v. Lembrar
problemas que non lle conveen a de forma perenne algo que aconteceu
un; meterse nos asuntos dos demais e Non esquecerse de algo que che
que nos poden traer consecuencias fixeron por mal. Mira o que fas que
non desexadas. Non te metas en isto non ha caer en saco roto.
camisa de once varas! 298. non collerlle [a algun] un xunco
291. mirar prs moscas l. v. Andar no cu l. v. Comportarse con
despistado. Estar perdendo o tempo presuncin [unha persoa], cando vai
sen proveito ningn, coma o que se elegantemente vestida. Ir tan recto e
sacara contemplando como voa unha teso que sera imposible meterlle
mosca. Cntrate un pouco que non algo entre as cachas. Vai tan
fas mis que mirar para as moscas. periposto, que non lle colle un xunco
292. morder a lingua l. v. Conter as no cu.
ganas de falar. A veces o mellor 299. non dar nin a hora l. v. Ser moi
morder a lingua e non dicir cousas tacao. tan furrincha que, por non
que non se debe. dar, non d nin a hora.
293. nin atar nin desatar l. v. Ser persoa 300. non dar pau auga l. v. Non facer
moi indecisa que non resolve nada do absolutamente nada. Esa que ves non
que est pendente. Decdete xa d pau auga.

301. non dr p con bla l. v. Non sarlle 310. non ter sols l. v. Estar decada unha
as cousas ben a unha persoa, non persoa; non ter nimos; non ter
atinar a facelas correctamente e de forzas. Despois de traballar todo o
maneira eficaz; non dar unha a da, non ten sols.
dereitas. Fai todo ao revs, non d 311. non ter un ghameito l. v. Carecer
p con bla. absolutamente de todo. Non me
302. non estar o alcocn pra gastos l. v. queda nada, non teo un ghameito.
Estar preocupada ou nerviosa ou 312. non ter xeito nin modo [un asunto]
irritada unha persoa e non admitir l. v. Estar moi desorganizado; estar
bromas. Non estar a cousa para mal feito; ser difcil atoparlle
bromas. Non me veas con historias solucin a un problema. Est tan
que non est o alcocn para gastos. mal, que non ten xeito nin modo.
303. non estar o fol pra gaitas l. v. Non 313. non valer nin pra Deus nin pr
estar de humor para soportar as demo l. v. Ser intil, carecer de
bromas ou chistes dos demais. Cala valor.
xa cos teus chistes que non est o fol 314. non valer prs andamios nin prs
para gaitas. buratos l. v. 1. Ter dificultades para
304. non irlle [algo] [a algun] e irlle traballar nos sitios elevados
todo l. v. Dicir [unha persoa] no (andamios) e tamn nos afundidos
inicio dunha comida que non lle (buratos). 2. Servir para poucas
apetece comer e despois comer sen cousas. Eu non valo nin para os
problema todo o que lle poen no andamios nin para os buratos.
prato. Tanto dicir que non che a e 315. non valer pra roubar l. v. Ser
foiche todo! incapaz [unha persoa] de gardar
305. non parar a cabeza l. v. Estar segredos. Ti cntalo todo; non vales
sempre pensando. Non ter acougo co para roubar.
pensamento. Teo tantas ideas que 316. non ver nacer as herbas l. v. Andar
non me para a cabeza. moi despistado e non decatarse do
306. non saber a cantas andas l. v. Ter que pasa no mundo. Anda tan
un despiste moi grande e non despistada que non ve nacer as
decatarse absolutamente de nada. herbas.
Ests tan distrado que non sabes a 317. non ver un timo l. v. Non ver nada,
cantas andas. como cando noite pecha sen luz e
307. non ser [unha persoa] ben dos seus co ceo anubrado. Escuridade. Ests
das l. v. Comportarse [unha persoa] cegato, non ves un timo.
de maneira anormal ou sorprendente. 318. non ver un burro a dous pasos l. v.
Ti non es ben dos teus das! Fas Ter moi mala visin; non ver ou non
cada cousa mis rara...! decatarse de nada. Mira por onde
308. non ter nin xeito nin ps l. v. vas, que non ves un burro a dous
Carecer de toda lxica. Iso non ten pasos.
nin xeito nin ps. 319. or / ver cantar mis de catro cucos
309. non ter pelos na lingua l. v. Dicir as l. v. Ter [unha persoa] moitos anos.
cousas como son, sen rodeos. Ese Similitude que se establece entre os
home nunca ten pelos na lingua. anos que van pasando e a chegada do
cuco (ave migratoria que a esta zona

chega a primeiros de abril e que vn busca moza que xa lle pasou o sol
de ano en ano). Polos anos que ten pola porta.
xa ou cantar mis de catro cucos. 328. pedirlle peras a un olmo l. v.
320. or campanas e non saber onde Esperar ou pretender cousas
tocan l. v. Ter noticia confusa dun imposibles. Confrmate co que tes e
asunto. Non saber de que vai unha non lle pidas peras a un olmo.
cousa. Non se che pode facer caso 329. perder a cabeza l. v. Ter ideas moi
porque oes campanas e non sabes disparatadas. Non razoar con
onde tocan. cordura. Sernate, non vaias perder
321. papar moscas l. v. Estar aparvado ou a cabeza.
sen facer nada. Non fai mis que 330. perder gas l. v. 1. Non razoar con
papar moscas. cordura. Estar mal da cabeza. 2.
322. parecer que est mexando o ceo l. Perder forza. Cada ano que pasa est
v. Estar chovendo moito. Hai uns a perder gas en mis cantidade.
das que parece que est mexando o 331. picarlle as pulgas [a algun] l. v. 1.
ceo. Desconfiar de algo. 2. Estar molesto
323. parecer que [algun] sau do cocho cunha situacin. Xa me empezan a
l. v. Estar moi sucio. O cocho unha picar as pulgas con ese asunto.
dependencia da corte na que estn 332. picarlle [a algun] a mosca no rabo
separados os porcos (por veces, os l. v. 1. Levar moita prsa. 2. Estar
tenreiros pequenos) pero que, en inquieto. A ese rapaz pcalle a mosca
calquera caso, adoita estar mis sucia no rabo.
c resto da corte. 333. pillar [a algun] coas mans na
324. parecer que [me / te / nos / vos...] masa l. v. Coller [a algun] facendo
mirou un torto l. v. Sar todo ao algo que, case sempre, non debera
revs do que se conta. Levo uns das facer. Pillrono coas mans na masa
que parece que me mirou un torto. cando rompa o xoguete.
325. parecer [un lugar] un cortello l. v. 334. pintar a mona l. v. Facer o tonto ou
Estar [un lugar] todo sucio ou o pallaso para servir de diversin aos
desordenado. (Cortello a corte dos demais. Xa est ben de pintar a
porcos que paradigma de desorde e mona!
sucidade). A ta habitacin xa 335. pintar o canaveiro l. v. 1. Portarse
empeza a parecer un cortello. mal unha persoa. 2. Perder ou deixar
326. pasar o carro por enriba dos bois l. pasar o tempo sen facer nada. Non
v. Querer mandar mis o empregado fas mis que andar a pintar o
que o xefe, ou mis o fillo cs seus canaveiro.
pais, amosando, deste xeito, unha 336. pintar o pallaso l. v. Estar facendo
actitude insolente. Xa manda mis tonteras [u.p.] diante dos demais,
cs seus pais; quere a ver se pasa o case sempre para facerse persoa
carro por enriba dos bois. graciosa. S sabes andar a pintar o
327. pasarlle [a algun] o sol pola porta pallaso.
l. v. Perder [unha persoa] unha 337. poer o carro diante dos bois l. v.
oportunidade que non se repetir. Ser Invertir a orde lxica das accins.
xa vella [unha persoa] para encontrar 338. poer os puntos sobre os is l. v.
parella e casar. Ese, agora, non Poer ou deixar as cousas claras;

matizar todo o necesario para disipar Con cincuenta anos e solteiro, ese
dbidas e para evitar interpretacins quedou para vestir santos.
errneas. 348. quedar [algo] da mia / ta ansia l.
339. poerlle o lombo [a algo] l. v. v. Encargarse [algun] de resolver un
Afrontar unha situacin adversa, con problema ou facer unha xestin que
responsabilidade ou con resignacin. afecta outra persoa, de xeito que esa
Non vai haber mis remedio que outra persoa poida despreocuparse.
poerlle o lombo. Unha persoa ter ansia para que a
340. poerlle un besbello l. v. Botar nun outra poida desentenderse. Non te
xogo de cartas un trunfo de pouco preocupes que iso queda da mia
valor. Ponlle un besbello, o seis ou o ansia.
sete. 349. quedarlle mal o corpo [a algun] l.
341. poerse a esparruar l. v. Protestar v. Quedar a disgusto cando se recibe
por non estar de acordo con algo. unha noticia desagradable ou non
Non convn poerse a esparruar, saen as cousas como un pensaba. Oe
porque, se cadra, quedamos peor do un cada cousa que nos fai quedar
que estabamos. mal o corpo.
342. poerse coma un pito l. v. Mollarse 350. quedar(se) dun barreno l. v.
moito porque chove e non se est Quedar abraiado ante unha noticia ou
abrigado. V. <estar coma un pito>. un feito. Quedouse dun barreno con
Se non se abriga, vai poerse coma aquela historia.
un pito. 351. rascar o cu polas pallas l. v. Quedar
343. poerse farruco l. v. 1. Resistir frustrada [unha persoa] por non
tercamente. Non dar o brazo a torcer. conseguir aquilo que tanto quera.
2. Insolentarse. Gstalle moito Tias moito garbo pero rascaches o
poerse farruco nas discusins. cu polas pallas.
344. poer(se) coma unha chota l. v. 1. 352. richar os dentes coa dor l. v. Ter
Mollarse moito. 2. Falar moi mal moita dor e como consecuencia
doutra persoa. Con esta chuvia vaste frotar os dentes un contra o outro
poer como unha chota. producindo son. Non faca mis que
345. por campar, arrabear l. v. Pasar richar os dentes coa dor de moas.
traballos e sufrir en silencio as 353. saber ao ghas l. v. Estar moi
incomodidades que pode provocar saborosa unha comida. Expresin
unha peza de roupa ou o calzado para frecuente na zona de Malpica de
ter a agradable sensacin de sentirse Bergantios. A comida est tan boa
e parecer guapo ou guapa e elegante que sabe ao ghas.
e presumir (campar). tan 354. sacarlle as castaas do lume [a
presumida que, por campar, algun] l. v. Solucionarlle os
arrabea. problemas a algun. Sempre ten
346. quedar dun lado l. v. Sorprenderse algun para sacarlle as castaas do
moito por unha cousa. Houbo de lume.
quedar dun lado co que lle dixeron. 355. sar dun souto e meterse noutro l.
347. quedar pra vestir santos l. v. v. Solucionar parcialmente un
Quedar solteira [unha persoa] e xa problema complicando anda mis a
sen perspectiva de que poida casar.

situacin. Non fas mis que sar dun 363. ser coma a tea que est rada l. v.
souto e meterte noutro. Non servir para nada; ser intil. O
356. sar(se) pola tanxente l. v. Non dicir que ti fas coma a tea que est
nada ao caso. Responder ou facer rada.
cousas que non veen ao caso. 364. ser coma as fabas na ola l. v. Ser
Contestar con evasivas. Coas sas moi inquieto. Estar movndose
respostas non fai mis que sarse continuamente. A ver se paras que es
pola tanxente. coma as fabas na ola.
357. saltar coma o galo [algun] cando 365. ser coma o leite fervido l. v. 1.
se enfada l. v. Dar vivas mostras de Andar apurado, coma o leite que,
irritacin [unha persoa]. Cando se cando ferve, bota fra da ola. 2. Ter a
enfada, coma o galo salta. cara moi branca ou plida. A cara del
358. saltar (anda) o suco e maila canle coma o leite fervido.
l. v. Estar anda en boa forma. Dise 366. ser coma o pan de cada da l. v. Ser
dunha persoa, especialmente do algo imprescindible, que non se pode
xnero feminino, madura, pero que pasar sen el. Para min verte coma o
anda est de bo ver e lle gusta ser pan de cada da.
observada. Esa, anda salta o suco e 367. ser coma o xoves l. v. Estar sempre
maila canle. no medio, ben fsicamente nun sitio,
359. ser a gota que colmou o vaso l. v. ben incordiando e metndose na
Ser a complicacin que esgota a conversacin e asuntos dos demais.
paciencia dunha persoa. Non che Es coma o xoves, non fas mis que
aguanto mis caprichos; esta a estar sempre no medio.
gota que colmou o vaso. 368. ser coma un allo l. v. Ser moi
360. ser a hora do ghalufo l. v. Ser a espabilado, ser moi listo. V. <listo
hora de comer. Tradicionalmente era coma un allo>. O neno do meu
comida de non moi bo aspecto nin vecio coma un allo de listo.
sabor. Palabra probablemente trada 369. ser coma un busca pinas l. v. Ser
en tempos do servizo militar no moi traballador, moi activo, coma os
Sahara, onde para os nativos antigos pineiros que tian que ir
designaba a carne de porco. polos montes para recoller pinas, que
Comezo a ter fame porque xa a logo an vender para acadar algn
hora do ghalufo. dieiro coa sa venda. Ests sempre
361. ser coma a morte piadosa, que movndote, es coma un busca pinas.
sempre vn e nunca chega l. v. Ser 370. ser coma un cesto l. v. 1. Ser lento
moi lento facendo algo. Non no traballo, moi pesado. 2. Andar
achegarse a un sitio, cando chaman mal arranxado. Espabila que es coma
por un. A ver se me fas caso e vs un cesto.
aqu, que es coma a morte piadosa, 371. ser coma un pau de ferro l. v. Ser
que sempre vn e nunca chega. moi pesado ou moi duro no trato cos
362. ser coma a roda dun muo l. v. 1. demais. O pau de ferro unha vara
Non parar quieto. 2. Repetir unha de ferro bastante gorda que se usa
cousa moitas veces dndolle voltas para facer panca e levantar grandes
ao mesmo tema. Cala un pouco que pesos. Adoitbase usalo cando,
es coma a roda dun muo. antigamente, se a a unha canteira a

arrincar pedra ou para colocalas [esa outra persoa]. chuspidio ao

cando se facan as paredes das casas seu irmn.
ou os peches das leiras. O meu amigo 381. ser da beira do cadullo l. v. Ser de
coma un pau de ferro de tan pouca calidade. Os cadullos son as
pesado que . testas das leiras onde as colleitas
372. ser coma un pau seco l. v. 1. Ser adoitan ser peores que no resto
aburrido, sen interese ningn para os porque se pisan cando se traballa o
demais. 2. Ser aburrido, non amosar resto da leira. Non queiras ser dos da
ningunha simpata por algo ou beira do cadullo.
algun. Ese que vai a sempre coma 382. ser da mesma quinta l. v. Ter mis
un pau seco. ou menos a mesma idade. Por quinta
373. ser coma un peto l. v. Ser moi entendase o ano no que chamaban a
calado. Un peto contn cousas que, un para facer o servizo militar. O
se non se sacan del, non se sabe que Xos e mis eu somos da mesma
o que hai; do mesmo xeito, se unha quinta.
persoa non fala, os outros tampouco 383. ser do mundo l. v. 1. Ser dos
saben o que ela pensa. coma un vecios, de todos. 2. Ter moito
peto, nunca di nada. mundo. Non te fes moito del que che
374. ser coma un *grano con pus l. v. do mundo.
Ser moi asqueroso, repugnante, 384. ser furrincha l. v. 1. Ser moi
molesto. tan aburrido que coma aforrador. 2. Ter moi mal xenio. Por
un grano con pus. moito que me digas e deas non
375. ser coma unha *tortuga l. v. 1. deixas de ser furrincha.
Andar moi a modo. 2. Non sar do 385. ser lula l. v. Ser [persoa] terca,
paso. Apura un pouco que es lento teimuda; non ser fcil de convencer.
coma unha tortuga. Non sexas lula e a ver se fas algo de
376. ser coma buscar unha agulla nun caso.
palleiro. l. v. Isto coma buscar 386. ser moi agudo l. v. Ser moi listo ou
unha agulla nun palleiro. traballador. O meu neno moi
377. ser coma unha burra aceiteira l. v. agudo.
Ser moi pouco intelixente. Esta 387. ser moi apetecido prs catarros l.
locucin podera aludir s burras que v. Ser moi propenso a ter catarros. Eu
os arrieiros usaban para levar as son moi apetecido para os catarros,
mercadoras polos antigos camios e non saio dun para meterme noutro.
corredoiras e que entre os produtos 388. ser moi lareta l. v. Ser moi falador;
que transportaban estara o aceite. ser moi indiscreto. Contar todo o que
378. ser coma unha lebre l. v. Ser moi sabe. A ese non se lle pode contar
xil mentalmente ou fisicamente. nada que moi lareta.
379. ser cousa do demo l. v. Ser asunto 389. ser moi videiro l. v. 1. Ser
moi raro ou imprevisto e que, traballador, buscavidas; ser ou estar
ademais, non cousa boa. Non fago preocupado pola prosperidade da
mis que perder cousas, che cousa casa e da familia. 2. Ser persoa de
do demo. trato agradable. Vese nas formas dese
380. ser chuspidio [a outra persoa] l. v. home que moi videiro.
Ser moi parecido, moi semellante a

390. ser pan comido l. v. Resultar moi 401. ter cara de beato e uas de gato l.
fcil a realizacin do que se pretende v. Ser hipcrita.
facer. Iso que ti me dis pan comido. 402. ter cara de can l. v. 1. Estar
391. ser pan comido l. v. Ser moi fcil de enfadada [unha persoa]. 2. Estar
facer ou conseguir. Iso que dis pan desapacible [un da]. Sempre est a
comido. ter cara de can.
392. ser peor cs galias l. v. Muller que 403. ter carne de galia l. v. Erguerse a
anda ou lle gusta andar con moitos pel co medo ou co fro. Co fro
homes, por comparacin cos galos e fcil ter carne de galia.
galias. Esa muller non sae de xunta 404. ter ganas de traballar pero o corpo
os homes, peor cs galias. non deixa l. v. Non se dar posto para
393. ser unha laverca l. v. 1. Estar facer un traballo. desculpa que d o
falando seguido. 2. Descarada. A esa que lacazn. Eu teo ganas de
non lle fagas caso, que unha traballar pero o corpo non me deixa.
laverca. 405. ter mis merda que un pau do
394. ser [das persoas] coma das gotas galieiro l. v. Estar moi, moi sucio.
de auga l. v. Ser fisicamente moi As galias, cando van para o
parecidas [das persoas]. Esas das galieiro, gstalles moito subir a algo
irms son coma das gotas de auga. que estea elevado e logo al fan as
395. soltar a galia l. v. Dar ou gastar os sas necesidades polo que todo acaba
cartos a contragusto. estando moi sucio. A ver se te lavas,
396. subrselle [a algun] os fumes l. v. que tes mis merda que un pau do
Ensoberbecerse, volverse moi galieiro.
presumido. Cando un ten moitos 406. ter mis ollos ca boca l. v. Ser moi
cartos, moi fcil subirselle a un os goloso. Querer todo e non comer
fumes. nada. Non botes tanta comida que tes
397. ter a cabeza a paxaros l. v. Estar mis ollos que boca.
alonxado da realidade. Non pensar 407. ter mis ollos que barriga l. v.
no que se fai. Xa est ben de ter a Botar no plato mis comida da que se
cabeza a paxaros. capaz de comer, por ser moi
398. ter a caria coma unha presa l. v. larpeiro. Bota menos comida no
Ser un beb moi miudio. prato, que tes mis ollos que barriga.
Probablemente ao ser tan miudio 408. ter moita chispa l. v. Ser moi
pero feitio e guapo dan ganas de ocorrente, gracioso. Ten moita
collerlle a cabeza entre as mans coma chispa, moi ocorrente nos seus
se fose unha presa de millo. Era tan chistes.
pequeno o menio que tia a caria 409. ter moito garbo l. v. Ser moi
coma unha presa. presumida [unha persoa]. Non bo
399. ter aghona pra algo l. v. Ter ter moito garbo.
nimos para facer algo. Non fas mis 410. ter moitos fumes l. v. Presumir de
que romper cousas, bo que teas mis do que se . Por ter moitos
aghona para algo. fumes non vas ser mis guapo.
400. ter boca de mel e mans de fel l. v. 411. ter o corpo presente e a mente
Ser hipcrita. ausente l. v. Non atender [unha
persoa] ao que lle estn dicindo, por

estar despistada. Neste intre tes o intensas e repentinas de durmir.

corpo presente e a alma ausente. Dirase en casos coma cando un est
412. ter o demo no corpo l. v. Ser moi mis ou menos espabilado e, de
inquedo; non parar quieto nin un pronto, non capaz de manter os
segundo. A ver se ests quedo, que ollos abertos e precisa botar unha
parece que tes o demo no corpo. soneca, anda que sexa pequena.
413. ter o formigun l. v. Estar sempre Despois de comer case sempre teo
movndose; non ter parada; non unha raxeira de sono.
parar quieto. Para quedo un pouco 421. tirar a casa pola vent l. v. Gastar
que parece que tes o formigun. moito mis do que un se pode
414. ter os ps na terra l. v. Actuar con permitir; malgastar. Hai que aforrar
sentido comn; con realismo; saber e non tirar a casa pola vent.
sempre o que se fai. Pensas moito o 422. tirar a toalla l. v. Renderse, virse
que fas, vseche que es un home que abaixo. Ante o perigo non tardou e
ten os ps na terra. tirar a toalla.
415. ter paxaros na cabeza l. v. Soar 423. tirar pra atrs l. v. Poer medo ou
moito, sen estar en contacto coa dar asco [unha persoa ou cousa].
realidade. Non che nada bo ter tan feo, que tira para atrs.
paxaros na cabeza. 424. tirar pedras aos avins l. v. Facer
416. ter poucas luces l. v. Ser pouco cousas totalmente intiles. O que fas
intelixente. Non ser moi listo ti coma tirar pedras aos avin.
nalgunhas cousas. Desde logo que tes 425. tirarlle do xenio [a algun] l. v.
(ben) poucas luces. Provocalo, facer que se incomode.
417. ter un burato na barriga l. v. Ter Vai parando e non me tires do xenio.
moita fame, coma se un burato na 426. tirarse s pozas l. v. Ter moita sede.
barriga nos estivese pedindo comida. Coa moita sede un pensa en tirarse
Debe ser hora de comer que comezo s pozas.
a ter un burato na barriga. 427. tocar a lingua l. v. Falar mal de
418. ter unha area l. v. Beber de mis algun. s veces tocar a lingua non
[algo alcohlico]. posible que se moi boa cousa.
queira comparar o feito de camiar 428. traballar pr ingls l. v. Traballar
pola area, que non un paso firme, moito para os demais sen sacarlle
co de ir camiando bbedo, que ningn proveito para un. Xa est ben
tampouco o . Ese que vai por a de traballar para o ingls.
parece que ten unha area. 429. traer a fouce munda l. v. Ter moita
419. ter unha fame negra l. v. Ter moita fame e comer moito; comer con
fame. Levo tres das sen comer e moita ansia. Munda significa moda
teo unha fame negra. (pasada pola moa), afiada. Por como
420. ter unha raxeira de sono l. v. Vir te vexo comer parece que traes a
moito sono despois de comer; fouce munda.
entrarlle [a algun] unhas ganas 430. tragar pedras de muo l. v. Crelo
enormes de durmir. sase a palabra todo, anda o mis inverosmil. A ti
raxeira na zona de Agualada e nas non difcil facerche tragar pedras
parroquias limtrofes de Cabana e de muo.
Zas para referirse a unhas ganas

431. untarlle o fucio [a algun] l. v. todo proceso normalizador: dicir,

Subornar; darlle algo a algun para timidamente empeza a consolidarse.
obter un favor. A moitos polticos Isto explica que moitos alumnos xa
hailles que untar o fucio. anotasen como Deus a maior parte
432. valer [algo / algun] o seu peso en dos refrns dos seus pais ou avs sen
ouro l. v. Ser cousa de moita que agora poidamos saber de quen
calidade ou persoa moi boa. Co bo foi a decisin: se foron os maiores os
que vale o seu peso en ouro. que xa corrixiron a palabra na
433. ventarlle o cu larpada [a algun] l. transmisin do dito ou refrn ou se
v. Intur algo bo; presentir que lle vai os menores realizaron este retoque na
suceder algo positivo. Seica che forma tradicional con coecemento e
venta o cu larpada e achgaste consentimento dos maiores ou se o
mesa. fixeron pola sa conta sen lles dicir
434. ver a *Dios polo mango dunha nada. O feito que nos materiais
*sartn l. v. Padecer unha broma orixinais desta recaddiva son xa
antiptica, consistente en que collan poucos os casos nos que aparece
a un polos dous lados da cabeza e escrita a forma Dios (Dios escribe
que o levanten, deste xeito, no aire. dereito con renglns torcidos. A
xogo bastante molesto que se lle quen non ten fillos *Dios lle ampara
faca aos nenos. Preguntronme sobrios. O demo fainas e *Dios
algunhas veces se quera ver a Dios descbreas. O tempo do *Dios de
polo mango dunha sartn. [Nota da balde etc).
Red.] A restauracin da forma galega 435. ver a *Dios por un cribo l. v.
Deus, varrida por cinco (ou quizais Padecer unha broma antiptica,
seis) sculos de liturxia en casteln, consistente en que collan a un polos
s perdurou como apelido galego dous lados da cabeza e que o
(Deus9) e tamn nunha paremia onde levanten, deste xeito, no aire. Non
a blindou a rima (Al me leve Deus moi agradable cando te erguen pola
onde ache dos meus). O regreso do cabeza e che preguntan se queres ver
galego liturxia en 1968, despois de a Dios por un cribo.
cinco sculos e por obra do Concilio 436. ver as estrelas l. v. Ter unha dor
Vaticano II, puxo de novo en repentina e intensa como
circulacin a forma Deus como consecuencia dun golpe, que
palabra comn pero non a consolidou momentaneamente fai ver uns
por ser anda unha prctica puntios luminosos arredor da
minoritaria. O posterior influxo da cabeza. Como che dea un sopapo vas
Radio e da Televisin en galego, o da ver as estrelas.
documentacin e do ensino permite 437. ver o lixo no ollo alleo l. v. Ver ben
observar hoxe que a palabra Deus os defectos pequenos dos outros e
empeza a aparecer en tdolos niveis non ver os propios. Non fas mis que
sociais e de forma inconsciente en ver o lixo no ollo alleo.
conversas de persoas afastadas de 438. ver vir os coches e non apartar l. v.
1. Non fixarse en nada. 2. Ser un
9
O apelido Deus, segundo o Censo de 2001, lvano pouco parado. 3. Ser moi lento en
986 persoas e ten precisamente nesta zona un
dos seus ncleos de maior densidade.

tomar decisins. tan parado que ve ter dor de costas. Mira para el que
vir os coches e non se aparta. non fai mis que andar dereito coma
439. verlle as orellas ao lobo l. v. un fuso.
Decatarse dalgn perigo grave e
reaccionar para evitalo ou prepararse 448. a esgalla l. adv. Sen ningn control
para protexerse del. Comezou a nin medida; con abundancia. Merca
verlle as orellas ao lobo. cousas a esgalla.
440. vestir coma un repolo l. v. Vestir 449. punta de navalla l. adv.
con vestidos moi pomposos ou con Coaccionando ou forzando pola
moitas capas. A ver se vistes roupas presenza dunha arma branca.
normai,s que che gusta moito vestir Atracouno punta de navalla.
coma un repolo. 450. a rumbo l. adv. Sen control, nin
441. vir coma auga de maio l. v. Chegar preparacin previa ningunha. Gasta
no momento oportuno, coma a auga os cartos a rumbo.
de maio que boa para as colleitas 451. a tal hora l. adv. 1. Neste momento,
porque supn unha reserva de neste intre. 2 Nun momento coecido
humidade nas terras para pasar as polos dous interlocutores.. A tal hora
calores do vern. A ta axuda veume non sei por onde andarn.
como auga de maio. 452. a varrer l. adv. Con moita
442. vir Pedro / Pedrio l. v. pegarlle o abundancia
sono [a algun]. Aditase dicirllo aos 453. vista de paxaro l. adv. Dende
nenos cando se lles ve cara de ganas arriba, cunha visin cenital ou
de durmir. Vai para a cama, que xa vertical dun lugar coma cando se vai
empeza a vir Pedro / Pedrio. nun avin. Gustarame ver o meu
443. xa non fender l. v. Ser xa maior. pobo vista de paxaro.
Dise, especialmente, dunha moza ao 454. calados coma a misa l. adv. En
final da adolescencia, cando, en silencio total.
teora, estara preparada para ter 455. co rabo entre as pernas l. adv. Con
relacins sexuais. Cos anos que ten moito medo. O can e o lobo, cando
esa xa non fende. teen medo, meten o rabo entre as
444. xogar billarda l. v. Meterse en los pernas en sinal de submisin. Non
e arriscarse a sar mal parado. fas mis que andar co rabo entre as
Prtate ben e non xogues billarda. pernas.
445. xogar con lume l. v. Facer 456. coma Pedro pola sa casa l. adv. En
imprudentemente cousas que non se casa allea pero coma se for a propia.
deben facer; buscar innecesariamente sase co verbo entrar ou andar.
problemas, que poden traer sase cando algun, que de fra,
complicacins. Ten coidado, que iso entra na casa doutro e ponse a
que fas coma xogar con lume. gobernar ou decidir. Entrou al en
446. (andar / estar) de morros l. v. andaba coma Pedro pola sa casa.
(Estar) enfadado ou amosar cara de 457. cun p aqu e outro acol l. adv.
enfado. Alegra esa cara que parece (Desprazndose) moi rpido, con
que sempre andas de morros. moita rapidez. Fai as cousas tan
447. (andar) dereito coma un fuso l. v. rpido que vai cun p aqu e outro
(Camiar) teso por presuncin ou por acol.

458. erre que erre l. adv. Tercamente,

insistindo, sen cambiar de opinin 468. por non + (inf.), non + (ind. do
nin dar o brazo a torcer. Por mis mesmo verbo). Forma superlativa
que che digan, ti segues erre que para negar o que expresa o verbo.
erre. tan furrincha que, por non dar, non
459. na piota l. adv. Moi amontoado, d nin a hora.
moi xunto. Refrese especialmente a
cando as plantas nacen moi xuntas
unhas coas outras; ou tamn cando 469. A boa hora, mangas verdes. frm.
hai grupos de persoas que estn moi Dise cando algo acorda tarde de mis
prximas unhas s outras. O millo ou cando se ofrece unha solucin que
este ano naceu na piota. Hai moita xa non chega en tempo.
xente que lle gusta andar na piota. 470. A boas horas te acordas. frm. Dise
460. nin lusco nin fusco l. adv. 1. cando algun se pon a facer algo fra
tardia baixa, cando vai deixando de de prazo e sen posibilidade de
ser da pero anda non noite. 2. rematalo en tempo. Estiveches toda a
Figuradamente, nin unha cousa nin semana sen facer nada e agora
outra. Cando acabas de traballar entrouche a prsa. A boas horas te
non nin lusco nin fusco. acordas!
461. nin xo nin arre l. adv. Con total 471. A carne de burro non
indecisin. Est tan parado que non transparente. frm. Dise cando
nin xo nin arre. algun se pon diante e non nos deixa
462. ou fende ou racha l. adv. Dunha ver. Aprtate de diante que non me
forma ou doutra, polas boas ou polas deixas ver, que a carne de burro non
malas. Ese motor arrnxoo eu transparente.
porque ou fende ou racha. 472. noite colle Marica a roca. frm.
463. ou vai ou racha l. adv. Dunha forma Dise cando unha persoa se pon a
ou doutra, polas boas ou polas malas. facer tarde ou a destempo algo que se
Ou vai ou racha, pero as non queda. debera ter feito moito antes e no seu
464. ou xo, ou arre l. adv. Nun sentido ou tempo.
no outro, dunha maneira ou doutra. 473. A onde vas, Vicente? A onde vai a
Hai que tomar unha decisin xente. frm. Dise cando unha persoa
465. unha de cal e outra de area l. adv. fai o que adoitan facer todos, por
reprendendo e eloxiando; carecer de personalidade.
diplomaticamente. 474. A outro con ese so. frm. Dise para
466. unha perna aqu e outra acol l. manifestar incredulidade.
adv. A grandes zancadas, camiando 475. Acabouse o da, acabouse a
moi rpido. Vai buscar iso pero unha romara. frm. Dise cando xa pasou
perna aqu e outra acol. o tempo no que se poda facer algo
pracenteiro.
467. ter unha empanada enriba, que + 476. Alegra, alegriote que est o rabo
[or] l. cl. 1. Estar borracho. 2. Andar do porco no pote. frm. Dise para
moi, moi despistado. Tes unha manifestar alegra pola fartura que
empanada enriba, que non sabes a nese momento se est a vivir.
cantas andas.

477. Anda como anda e non como debe dispostos a ceder nada do que noso
andar. frm. Dise para crticar o ou do que nos piden que fagamos.
comportamento alleo. Nesta frase, semiobscena,
478. Andar e andar pra, ao cabo, sobreentndese a palabra caralla ou
espichar. frm. Frmula de lamento cona dependendo de que sexa home
ante a fugacidade da vida. ou muller quen a diga. Ti queres que
479. Ande eu quente e *rase a xente. che faga iso, e maila mia.
frm. Dise cando o que mis lle 487. ramos poucos e pariu a burra.
importa a algun el mesmo e os frm. Dise cando xa haba problemas
seus persoais intereses. A forma abondo e anda aparece outro ou
galega preferira ra e non rase. outros mis, porque as cousas malas
480. Ao pan, pan; e ao vio, vio. frm. nunca veen soas. Outro problema
Dise para falar das cousas incmodas mis mira que xa ramos poucos a
con toda claridade e sen deixar lugar pariu a burra.
a equvocos. Digo as cousas polo seu 488. Eramos poucos e (anda) pariu a
nome, porque... Ao pan, pan; e ao avoa. frm.Dise cando xa haba
vio, vio. problemas abondo e anda aparece
481. Aqu te collo, aqu te esfolo. frm. inesperadamente outro ou outros
sase para expresar que algun acta mis, porque as cousas malas nunca
con mtodos expeditivos. veen soas. Non me veas con esas
482. Cada can que lamba o seu carallo! que xa eramos poucos e anda pariu
frm. 1. Dise para recomendar que a avoa.
cadaqun se ocupe do seu. 2. Dise 489. Ese non vai no meu carro misa.
para indicar que se hai que espabilar frm. Frmula de crtica a unha
Sempre coidou ben do seu; as que... persoa que non nos gusta ou non nos
Cada can que lamba o seu carallo! de fiar, anda que a outros lles
483. Canto mis te baixas, mis se che pareza boa.
ven as pernas. frm. Cando unha 490. Ests chosco ou que! frm. Dselle
muller se abaixaba a traballar, mis a unha persoa que ten algo diante e
se lle van as pernas. Deste feito nace non se decata que o ten presente.
a irona do preguiceiro que goza Ests chosco ou que! Aver se miras
vendo como os outros traballan e o que fas.
como se esforzan mentres el est 491. Ests xorda ou que? frm. Frase
descansado. Traballa, traballa, que para chamar a atencin, cando unha
canto mis te abaixas, mis se che persoa non fai caso ao que lle estn a
ven as pernas. dicir. Ests xorda ou que? Estouche
484. Conto acabado, mralle pr rabo. a falar. A ver se me fas caso.
frm. Frmula de remate dun conto. 492. Este tempo vai levar moitas
485. Dxolle o pote ao caldeiro. frm. asparas! frm. Dise cando nuns das
Dselle persoa que pretende corrixir moi esperados para algunha
noutra un erro que ela certamente actividade especial (agrcola ou de
ten. Dxolle o pote ao caldeiro..., festa e vacacin) a climatoloxa
mira quen vai falar! resulta totalmente adversa. A palabra
486. E maila mia! frm. Iso... nin por aspara de orixe descoecida e
aposta. Dise cando non estamos nesta comarca sase s veces o verbo

aspar para referirse ao feito de certos temas. Ten coidado co que dis
criticar moi duramente a algun, que hai roupa ao sol.
diante del ou por detrs; o que tamn 501. Hai roupa estendida! frm.
se di poela a caldo. Advertencia para ter coidado co que
493. Facer tratos contigo coma se di por haber nenos diante;
facelos co demo! frm. Dise cando o recomenda non falar con claridade de
interlocutor non persoa de fiar e certos temas. Mira o que dis que hai
resulta perigoso facer tratos con ela. roupa estendida.
Eu contigo non falo. Facer tratos 502. Inda non asamos e xa pingamos.
contigo coma facelos co demo. frm. sase para indicar que se est
494. Faime un curruncho! frm. anticipando imprudentemente o xito
Dixame un sitio. Dixame un lugar dunha xestin.
onde poerme. Chgate a un lado e 503. Iso e nada todo un. frm.
faime un curruncho. 504. Mala centella te coma! frm. 1.
495. Falando do rei de Roma porta se Frmula de maldicin que amosa
asoma. frm. sase cando chega enfado con algun desexndolle un
unha persoa da que casualmente se mal como castigo. 2. Frmula
estaba a falar. humorstica para expresar asombro.
496. Foches por onde vieches. frm. Mala centella te coma que me levas
Dselle a quen non moi listo ou non feitas ben delas.
se decata de por onde anda e regresa 505. Mala centella te parta! frm. 1.
ao punto de partida sen acadar o que Frmula de maldicin que amosa
pretenda. Es ben tonto. Foches por enfado con algun desexndolle un
onde vieches. mal como castigo. 2. Frmula
497. Fun a Laln, e como fun, vin. frm. humorstica para expresar asombro.
sase para indicar o fracaso nunha Mala centella te parta, que es ben
xestin realizada fra do sitio no que atrevido.
se fala ou onde un vive. 506. Mala chispa te coma! frm. 1.
498. Hai boas navallas pero hai que Frmula de maldicin que amosa
afialas. frm. Dise cando unha enfado con algun desexndolle un
persoa se considera moi lista pero mal como castigo. 2. Frmula
anda o ten que demostrar. Non te humorstica para expresar asombro.
teas por tanta cousa, porque hai Mala chispa te coma, que o fixeches
boas navallas pero hai que afialas. e non me dixeches nada.
499. Hai roupa a clareo! frm. 507. Mala rabia te parta! frm. 1.
Advertencia para ter coidado co que Frmula de maldicin que amosa
se di por haber nenos diante; enfado con algun desexndolle un
recomenda non falar con claridade de mal como castigo. 2. Frmula
certos temas. Mira ben o que dis humorstica para expresar asombro.
porque hai roupa ao clareo. Mala rabia te parta que me fas doer
500. Hai roupa ao sol! frm. ben a cabeza.
Advertencia para ter coidado co que 508. Manda chover na Habana! frm.
se di por haber nenos diante; Frmula para expresar asombro por
recomenda non falar con claridade de unha noticia. Manda chover na
Habana. Mira que, se certo,...

509. Marica Manuela! frm. Dise para coma ela! Na mia vida tal vin, non
cualificar de parvadas as cousas que vin cousa ao paso. Nunca vin cousa
est dicindo o interlocutor. [Nota da ao paso: unha cadela con gatos.
Red.] Noutros sitios de Galicia e co 517. O burro diante, pra que non se
mesmo valor semntico dise espante. frm. Dise para reprender a
Traparratr, Mara Manuela! ou quen se pon a si mesmo por diante
Touporroutou, Mara Manuela! nalgunha accin. Recentemente
Marica Manuela! Non digas mis empezan a dicirllo indebidamente a
parvadas. quen di o tradicional galego Eu e
510. Menos lobos, carapuchia! frm. mais ti, eu e mais el, eu e vs (coma
Dise para manifestar incredulidade en italiano) fronte orde do casteln
ante o que outro acaba de dicir e que tu y yo; el y yo.
parece esaxerado ou unha trola. 518. O demo anda ten cara de coello!
Menos lobos, carapuchia! Para frm. 1. Dise cando acontece algo
de contar trolas! raro, sorprendente. 2. Dise cando
511. Moito caldo pr cadela! frm. Dise algo que se presentaba como fcil ou
cando unha cantidade resulta tranquilo, resulta todo o contrario.
excesiva para aquel ou aquilo do que Vendo iso boa verdade que o
se fala, coma tal, cando algun fai ou demo anda ten cara de coello!
esixe mis traballo do que se d feito. 519. O meu can pillou un mosca! frm.
Iso que queres facer moito caldo Dise cando algun atina
para a cadela. inesperadamente a facer unha cousa
512. Moito rudo e poucas noces! frm. boa. Xa a sendo hora de que fixeras
Dise cando algun fala moito e acta algo de proveito. O meu can pillou
pouco; ou cando presume mis do unha mosca e non era sen tempo.
que realmente fai. Presumes moito 520. O *Dios que te fixo! frm. 1. Dise
mis do que fas, o teu moito rudo e para expresar desagrado e ira ante a
poucas noces. conduta allea. 2. Frmula para
513. Morra Marta e morra farta! frm. expresar admiracin por unha persoa
Di [unha persoa] cando sabe que o de relevante beleza. 1.O Dios que te
que vai comer lle vai facer mal pero, fixo, que es ben run! Non pareces
anda as, cmeo igual porque lle fillo noso! 2. O Dios que te fixo, que
sabe moito. Trae para ac un pouco es ben guapo.
mis de toucio. Mira, morra Marta 521. Ola, cazador sen pistola. frm.
e morra farta! Sado e resposta tpica.
514. Non me fagas pecar que me veo 522. Palabras necias, odos xordos.
de confesar. frm. sase para frm. Frmula de disconformidade e
desestimar un mal consello. desprezo do que outro acaba de dicir.
515. Non vai por ese camio a auga ao 523. Palabras torpes, odos xordos.
meu muo. frm. sase para frm. Frmula de disconformidade e
indicar que o que o interlocutor desprezo do que outro acaba de dicir.
acaba de dicir non pertinente. 524. Para foderte a ti / fodervos a vs
516. Non vin cousa ao paso! frm. fan falta dous carallos. frm.
Exclamacin de sorpresa ante o Dselle a quen moi difcil que se
inslito. Equivale a Non vin cousa deixe enganar.

525. Para o carro! frm. Dselle a facer algo fra de prazo e de

algun cando non se quere seguir posibilidade de rematalo en tempo.
escoitndoo. Para o carro que hoxe Estivo toda a semana sen facer nada
xa dixeches unhas cantas mentiras. e agora entroulle a prsa. Sbado
526. Para quen o burro ben vale a noite colle Marica a roca!
albarda. frm. Dise cando algo feito 536. Scasme dun apuro e mtesme
por algun ten pouco mrito. nunha prsa. frm. sase para
527. Para quen non quere sempre hai indicar que a proposta ou axuda que
abondo. frm. 1. Dselle de forma ofrece o interlocutor non resolve
humorstica a quen rexeita algo nada. Apuro e prsa son sinnimos.
(xeralmente comida) que se lle acaba 537. San Silvestre, meigas fra! frm.
de ofrecer. 2. Dselle a quen bo de sase para dicir que parece que nos
conformar. persegue o mal de ollo. San Silvestre,
528. Partiu o demo unha perna! frm. meigas fra, levas media hora
Dise cando algo causa moita tusindo.
sorpresa. Non me digas que deu a 538. Santa Rita, Rita, o que se d non se
sa colaboracin econmica. Partiu quita. frm. sase para negarse a
o demo unha perna! devolver o que o interlocutor deu
529. Perdn a roca e o fuso non se previamente.
atopa. frm. 539. Se corres como bebes, imos s
530. Pico pechado! frm. Dise para lebres. frm. sase para advertirlle
impoer silencio a outra persoa. Pico interlocutor que est bebendo en
pechado, se non queres que che exceso.
zosque. 540. Se un can, mrdete! frm. sase
531. Predica, meu cura; predica, meu para dicir que o que [outra persoa]
frade! frm. Frmula para busca teno a par dela. Andas
manifestar explicitamente a total procura do reloxio: se un can,
indiferenza ao que [outra persoa] est mrdete.
dicindo ou advertindo. frmula 541. Se non che gusta, mtelle azucre.
breve que ten esta continuacin <: frm. sase para advertir o
por un odo me entra, por outro me interlocutor de que ten que aceptar
sae>. Predica, meu cura; predica, sen excusa o que se lle acaba de dicir
meu frade! Di o que queiras, que non ou ordenar.
che vou facer caso. 542. Se non boi, vaca. frm. sase
532. Que cada pau aguante a sa vela. cando unha persoa errou nunha
frm. opcin e escolle a outra e nica
533. Que non te tente o demo! frm. alternativa posible. Se non dunha
Dise para prohibirlle a outra persoa maneira doutra, pero ten solucin.
que faga algo. Que non te tente o Ti di o que che pareza que se non
demo a facer iso. boi vaca.
534. Que te leve o demo! frm. Frmula 543. Se non o vexo, non o creo! frm.
de maldicin para desexarlle mal a sase cando acontece algo
algun. Vai, vai que te leve o demo. inesperado ou incrible; manifesta que
535. Sbado noite colle Marica a roca. parece mentira o que se est vendo.
frm. Dise cando algun se pon a

Iso que me contas, se non o vexo, desaparecer. Cando me vin naquel

non o creo. sitio pensei: Terra, trgame!
544. Se o sei, non veo! frm. Dise 551. Ti sigue tocando, que eu sigo
cando acontece algo desagradable co bailando! frm. Dise cando nunha
que non se contaba. Para facer iso, discusin non se chega a un consenso
se o sei non veo. e, mentres un segue argumentando, o
545. Se tes un circo, *reiranche os falante quere dicirlle que non d o
ananos. frm. sase para dicirlle a brazo a torcer, que segue en
algun que ten moi mala sorte. Tes desacordo. Ti sigue tocando, que eu
tan mala sorte que se tes un circo sigo bailando.
reiranche os ananos. 552. Todo o sabes e todo o entendes.
546. Seique viches o lobo! frm. 1. frm. Dise para criticar a algun que
Dselle a quen est rouco, coa voz se cre moi intelixente e entendido en
tomada, porque existe a crenza de todo. [N. de Red. Posiblemente sexa
que o encontro co lobo produce tal calco da mesma frm. en casteln, a
terror que deixa a un sen fala. 2. onde, en cambio, puido pasar a l.
Dselle a quen conta algo subst. galega sabelotodo]. Para o
inverosmil, porque non frecuente carro, que che parece que todo o
no mundo actual ver o lobo. Seique sabes e todo o entendes!
viches o lobo! Quen che vai crer iso. 553. Traballas ou miras prs paxaros /
Ou nena, a ti viute o lobo, dis cada avins? frm. Dise para advertir a
cousa! outra persoa que est despistada e
547. Sntaste ti ou sntote eu? frm. para reclamarlle que se centre no que
sase para forzar outra persoa, ten que facer. Traballas ou miras
normalmente menor, a que se sente. prs paxaros? Traballas ou miras
Leva implcita a ameaza dun castigo prs avins? Non te vexo facer nada.
fsico en caso de desobediencia. Xa 554. Trgame, terra! frm. Dise cando
me cansaches. Sentste ti ou sntote ante un problema insoluble ou ante
eu unha situacin vergoenta, un quere
548. Tanto ten o corvo coma as s! desaparecer. Cando me vin al
frm. Dise para manifestar que as pensei: Trgame, terra!
das alternativas que se analizan na 555. Un home un home e un gato un
conversa son moi dificultosas ou bicho! frm. Dise para recomendar a
caras ou de dubidoso xito, porque as unha persoa que sexa consecuente,
s e o corvo (a parte e o todo) son valente, audaz, e que se deixe de
das realidades negras. parvadas. Non te deixes asoballar:
549. Tarde piaches! frm. Dselle a quen un home un home e un gato un
quere facer unha cousa pero xa bicho.
tarde para levala a cabo ou para 556. Un p aqu e outro acol! frm.
indicarlle que acordou tarde. Dste Dise para pedir ou esixir que se faga
de conta agora? Tarde piaches! todo moi rpido. Xa ests indo un p
550. Terra, trgame! frm. Dise cando aqu e outro acol.
ante un problema insoluble ou ante 557. Un polo outro e a casa sen varrer!
unha situacin vergoenta, un desexa frm. Dise para criticar a quen espera
que [outra persoa] faga o que a ela lle

toca facer, maiormente cando que est a contar non se axusta

ningun ten ganas de facer nada e realidade. Para o carro, que xa vin
tendo en conta que as cousas non se vacas con menos rabo!
fan soas. A ver se vos poedes de 565. Zapateiro aos teus zapatos! frm.
acordo que un polo outro e a casa Dise para esixir que cadaqun se
sen varrer. centre no seu; que se dedique s sas
558. Vai boa a vaca no millo! frm. cousas sen meterse nas dos outros.
Dise cando nos referimos a algo que Non te metas no que non che portn.
xa pasou hai tempo; ou cando xa Zapateiro, aos teus zapatos!
tarde para algo que xa non ten 566. A min, plin! frm. A min no me
solucin. E agora queres arranxar importa nada. Fai o que queiras:
iso? Vai boa a vaca no millo! como queimes o motor, a min, plin!
559. Vai e non volvas, rapaz! frm. 567. A papar! frm. A comer. Dise para
Frmula de expulsin para afastar chamar a xente, cando a comida xa
unha persoa molesta e insoportable. est lista. Vea todos; a papar!
Sabes o que che digo?Vai e non 568. Achanza un pouco! frm.
volvas, rapaz! Expresin que se usa para pedir
560. Vai pastar a cocha! frm. Dise para tranquilidade a algun que est
botar fra a algun de malas excitado ou acelerado. Para xa!
maneiras. Non me molestes mis e Achanza un pouco.
vai pastar a cocha! 569. Ai mias tetas, que onte daban
561. Vai por a e xa cho dirn! frm. leite, e hoxe estn secas! frm.
Dise para recomendar que se 570. Anda non che / lle sau o carozo
comproben ben as cousas; ou para do cu! frm. Dise cando un neno ou
recomendar mirar mis que nun sitio unha nena queren facer cousas de
antes de tomar unha decisin. Vai persoas maiores. Carozo o que
por a e xa cho dirn. queda da espiga de millo cando se lle
562. Vexo mis eu cun ollo pechado que saca o gran ou a parte interna e non
ti cos dous abertos. frm. Dise para comestible dunha maz. En senso
presumir de ser moito mis eficiente figurado, refrese aos excrementos
que outra persoa. Nunca te decatas que evocan a figura dun carozo e que
de nada. Vexo eu mis cun ollo unha criatura anda precisa que llos
pechado que ti cos dous abertos. limpen. Anda non che sau o carozo
563. Vouche poer unha cremalleira! do cu e xa pensas en casar.
frm. Dise para esixir que unha 571. Ai! -Pois garda pra cando non
persoa cale a boca. Por analoxa coa teas. frm. Frmula que se usa
cremalleira que pecha algo, aplcase cando o interlocutor inesperadamente
hiperbolicamente boca do suspira dicindo Ai! Ten forma de
interlocutor que fala de mis. dito consello que se lle d a quen
recente porque a inventou o sueco presume de ter moitas riquezas. -Ai!
Gideon Sundbacke en 1914. Creo -Pois, garda para cando non teas!
que che vou poer unha cremalleira [N. da Red.] Obsrvese que a frm.
como non cales. empeza por Pois, como
564. Xa vin vacas con menos rabo! caracterstico do inicio das respostas
frm. Dise cando algun esaxera e o en galego. Esta frmula xoga coa

homofona da exclamacin Ai! e o frmula de brinde. Comn ben. As

hai presente de indicativo do verbo once meses e mais o de agosto!
haber e quen a usa nesta situacin 574. Borrn e conta nova! frm. Dise
elabora unha resposta coa palabra cando queremos empezar de novo
que sabe que non a que usou o algo, rachando con todo o o anterior.
interlocutor: esta intencionada A partir de agora, borrn e conta
incoherencia, esta busca do equvoco nova.
dlle formula un carcter ldico e 575. Btame millo e chmame gorrin!
humorstico, baixo a forma de falso frm. Dise para manifestar
consello. Ese o seu nico valor indeferenza ante as crticas a cambio
semntico. de sacar proveito da situacin. Ti rite
572. Arden as ripas, quentmonos a pero btame millo e chmame
elas! frm. Cmpre sacar proveito do gorrin.
que temos, mesmo en plena 576. Canto che chove! frm. Dselle a
desgraza. As ripas son tboas que quen di ou fai cousas desatinadas.
forman parte da estrutura do tellado e Choverlle [a algun] unha locucin
estn sobre os cangos e baixo as galega que concibe o corpo como un
tellas. Ordinariamente utilizbase edificio e a cabeza correspondera ao
para ripas a parte exterior da torada tellado que, estando en mal estado,
da rbore, que non d unha tboa de provoca que chova dentro da casa.
perfil uniforme, porque, de canteala Canto che chove nesa ta cabeza!
polos catro lados, quedara 577. Compra un bosque e prdete!
practicamente en nada. Por iso esas frm. Frmula para expulsar ou
tboas, que s teen dous lados despachar unha persoa que est
paralelos e os outros son informes, molestando. Equivale a Dixame en
non servan para facer pisos ou paz! [Nota da Red.] Poida que sexa
mobles; pero no tellado, anda que os un calco do casteln onde esta frm.
bordos laterais non vaian dereitos, ten bastante uso dende o cambio de
valen o mesmo, sempre que a xunta milenio. Xa est ben de incordiar,
das tellas quede apoiada nelas. Se compra un bosque e prdete.
arden as ripas que est ardendo a 578. Con mirar pra ti xa me alimento!
casa; e, polo tanto, esta frmula frm. Piropo. Polo que me gustas,
alude a unha catstrofe humana e con mirar para ti xa me alimento.
econmica e, nesa circunstancia 579. Da rapa rebola, que vea o
extrema, recomenda positivamente demo e que as colla! frm. Dise para
sacar o nico proveito posible: manifestar que das cousas ou
quentarse calor que desprende o opcins son iguais; que tanto d unha
incendio. Hai que aproveitar a coma outra. O habitual ... que
ocasin e xa que arden as ripas, escolla (entre cousas iguais) pero
quentmonos a elas. aqu dise ... que as colla. A rebola
573. As once meses e mais o de agosto! un toro de madeira que se lle pasaba
frm. Dise despois dunha boa comida por enriba ao ferrado, medida
ou colleita para pedir que todo siga tradicional para os grans, para que o
ben coma nese momento. tamn contido non sobrepasase as paredes
do recipiente. O ferrado tia distinto

tamao segundo as zonas pero en electricidade e agora disque o

Coristanco via equivalendo a 13 camin do butano non vn ata o luns.
quilos de trigo ou a 19 de millo. Outra vaca mis no millo!
Ntese que o ferrado mide volume, 586. Perdn, perdn, polo gato
non peso, por iso diferente segundo lambn! frm. Frmula para pedir
o cereal do que se trate. Da rapa perdn de maneira irnica e
rebola, que vea demo e que as normalmente dirixndose a nenos. Os
colla. gatos, nun descoido da xente, adoitan
580. Dixate de lerias! frm. 1. Dise roubar comida que xa est lista para
para esixir que o interlocutor se servir. Perdn polo gato lambn!
centre no que ten que facer. 2. Dise Pedir perdn polo gato lambn non
para pedir que o interlocutor fale serio.
redondamente, e diga o que 587. Que curtio es! frm. Dselle a
realmente quere dicir. 3. Dise para quen ten dificultades para entender
esixir que o interlocutor deixe de as cousas. Hai un paralelismo entre o
molestar. Fai o traballo e dixate de tamao (curto) e a capacidade (curta
lerias. ou escasa) de entender as cousas.
581. Deus, que te abalou! frm. Que curtio es, non entendes nada!
Maldicin a quen moi malo. 588. Que delas / deles! frm. Equivale a
Expresin usada para referirse a Cantos / Cantas! e dise para
algun que nos cae un pouco pesado expresar sorpresa pola cantidade de
ou que ten un mal comportamento ou persoas ou cousas que hai nun lugar.
actitude. Deus que te abalou, que es Que delas haba naquel montn!
ben run! Moita cantidade.
582. Esa auga pasada! frm. Dise 589. Rncalle o nabo! frm. Dise para
cando algo bo ou malo carece de expresar sorpresa por algo que acaba
importancia, porque xa pasou e non de acontecer ou algo que se acaba de
vai volver. Por iso non te preocupes or. Rncalle o nabo ao que me dis!
que esa auga pasada. 590. Ti vs bo, ho! frm. Dselle a unha
583. Ese outro cantar! frm. sase persoa que se presenta con mal
para manifestar que o que agora se aspecto por unha borracheira ou por
di, comenta ou est facendo moi calquera outra circunstancia.
diferente do que se dica, comentaba Caeches na lama ou bebiches de
ou faca antes. S, pero ese outro mis? Ti vs bo, ho!
cantar. 591. Vaiche boa! frm. Dise cando xa
584. Mtame, Lelo! frm. Expresin de hai moito tempo que aconteceu algo
sorpresa que se adoita aplicar a do que se est a falar ou cando un
situacins nas que o que vemos ou problema xa non ten remedio.
nos contan nos asombra Vaiche boa o que ti dis!
sobremaneira. Mtame Lelo, na 592. Vaille dar a lata aos mortos! frm.
mia vida tal vin! Frmula de expulsin. Dselle a unha
585. Outra vaca mis no millo! frm. persoa que cansa coas sas
Dise cando, nunha situacin conversas, para convidala a que vaia
problemtica, aparecen problemas amolar a outro lado; que vaia
novos. Tiamos problemas coa molestar os mortos, que nunca

protestan por nada. Cala xa e vaille 604. Choiva antes da misa, semana que
dar a lata aos mortos. vai de risa. Crese que vai chover
593. Ou, nena, a ti viute o lobo? frm. toda a semana.
Dise cando unha persoa non di mis 605. Chuvia maanceira, non
que parvadas. Ou nena, a ti viute o duradeira.
lobo, dis cada cousa! 606. Da nubrado, engana ao amo.
594. *Atropllame, camin! frm. 607. Ma parda, ma larga.
Expresin hiperblica de sorpresa 608. Non creas no inverno claro nin no
moi grande ante un feito ou de querer vern mollado.
morrer nese momento por non saber 609. Non te fes do vern de san
como resolver un grave problema. Martio que curto e pillo.
Atrpellame camin, que na mia 610. Non te fes do vern de san
vida tal vin! Martio que moi pillo.
595. Unhas de cal e outras de area. 611. Nords escuro, vendaval seguro.
enunc. 612. Nunca chove a gusto de todos. Non
596. Falando do rei de Roma, pola posible contentar a todo o mundo
porta se asoma. frase prov. Dise ao mesmo tempo.
cando se fala de algun e aparece de 613. O nords vivo tira polo millo como
repente. Estabamos falando de ti e a nai polo fillo.
falando do rei de Roma, pola porta 614. O sol madrugueiro fai ir o can ao
se asoma. palleiro.
597. Xuntamos terrns e facemos 615. Se chove a noite de Nadal, ano
montns. frase prov. Dise cando formal.
algun mestura todo sen ningunha 616. Se chove da da Ascensin, despois
orde, do mesmo xeito que cando se chove un da si e outro non. / Se
vai a unha leira e se amontoan os chove pola Ascensin, logo chove
terrns para despois queimalos. Non un da si e outro non.
nos sae unha ao dereito. Parece que 617. Se chove por san Antonio de Cuns,
xuntamos terrns e facemos non chove polo de Agualada. [Nota
montns. de E. Domnguez] San Antonio de
Cuns o san Antn Abade (17 de
xaneiro, tamn celebran o santo o 12
de xuo) e o san Antonio de
Agualada o san Antn de Padua-
2.3. Refrns Lisboa (13 de xuo).
Tempo meteorolxico 618. Se en xaneiro arden os montes, en
598. A mal tempo, boa cara. san Xon abren as fontes.
599. Cando hai nobelos de la, se non 619. Se entra a la de tronada, trinta
chove hoxe, chove ma. das de invernada.
600. Cando hai nobelos de la, se non 620. Se entra a la de tronada, trinta
chove hoxe, chove ma. das de treboada.
601. Carcaxa polo norte pa. 621. Se entra a la de tronada, vinte
602. Ceo aborregado, pranto esperado. das de invernada.
603. Ceo empedrado, agro mollado.

622. Se hai nubes no *poniente, colle os 637. Cando as ras cantan en xaneiro,
bois e vente. Se se pon o vento dese sinal de lama no rueiro.
lado, vai chover. 638. Cando as ras cantan en xaneiro,
623. Se non hai poeira en abril, a lama sinal de fame no rueiro.
de agosto vxoa vir. 639. Cando canta a ra, vn vindo o
624. Se o abril vn mollado, en maio vern.
canta o ro e baila o prado. 640. Cando chega o cuco, vn o pan ao
625. Se o da da Ascensin o paxario suco.
abala os ovos, qudanlle grolos. 641. Cando o moucho cha, ou chove ou
626. Se Pico de Meda ten sombreiro, xa.
mete o can no palleiro; e se tira 642. Cando o moucho mouchea, ou
cara Carreira, calca a eira. [Nota chove ou xea.
de E. Domnguez] Monte entre 643. Canta a ran no mes de abril,
Coristanco, Santa Comba e Zas e de anbrase o tempo e volve ao cubil.
566 m de altitude. Se o alto se cobre 644. Canta o merlo, tempo de inverno.
de brtema, vai chover; se a brtema 645. Cbregas en marzo, neves en
baixa cara ao oeste (Carreira), vir abril.
bo tempo e poderase mallar, por iso 646. Corvos en bandada, ou sombra ou
se pode preparar a eira (calcala). preada.
627. Se tira cara Carreira, calca a eira. 647. Curuxa noiteira, malladores
[Nota de E. Domnguez] Se a eira.
brtema se estanca no alto do Pico de 648. Desde que vn o cuco, vn o pan
Meda (monte que est nos lindes ao suco.
entre Coristanco, Santa Comba e 649. Gaivotas terra, marieiros
Zas) sinal de mal tempo. Pero se merda; gaivotas ao mar,
baixa cara ao Oeste (Carreira), vai marieiros a pescar.
vir bo da e pdese preparar a eira 650. Gaivotas terra, marieiros
para mallar. merda. Hai temporal no mar e non
628. Se tira cara Carreira, calco a eira. se pode sar a pescar.
629. Se vai fro e vento, pecha a porta e 651. Gaivotas no mar, marieiros a
mtete dentro. pescar.
630. Sol ao poente, colle os bois e
Prognsticos do ceo
vente.
652. Arco da vella ao poente, ceiba os
631. Sol madrugueiro, non
bois e vente.
compaeiro.
653. Arco iris / da vella ao poente,
632. Sol madrugueiro, pouco duradeiro.
antepn os bois e vente. [Nota da
633. Sol que moito madruga, pouco
Red.] O arco da vella un fenmeno
dura.
ptico de refraccin da luz nunha
634. Tronios novos beira do mar:
masa de aire hmido e sempre se ve
pouquio millo e malo de sachar.
tendo un o sol polas costas. Se se ve
635. Vendaval escuro, temporal seguro.
no poente, pola ma e do
Prognsticos de animais occidente vn unha fronte hmida e
636. Cando a gaivota vai cara o mar, por iso se sabe que vai chover.
colle os bois e ponte a arar. 654. Arco iris / da vella ao radiante,
pica os bois pra adiante. [Nota da

Red.] O arco da vella un fenmeno 675. Neve por san Andrs: unha, s
ptico de refraccin da luz nunha das e tres.
masa de aire hmido e sempre se ve 676. Xeada enriba da lama, enseguida a
tendo un o sol polas costas. Se se ve chuvia fai cama.
no raiante, pola tarde e esa fronte 677. Xeada na lama, auga na cama.
hmida xa pasou (polo menos, esa),
Xaneiro
por iso se pode traballar.
678. A primavera de xaneiro non leva
655. Chuvia no mar e vento na ra,
ningn boi ao matadeiro.
chuvia pra todo o da.
679. Ano novo con ben vea e o sol
656. Das augas de abril e o arco da
polas sas tellas; os cabritos coas
vella de maio valen os bois e o
cabras e os aos coas ovellas.
carro.
680. Auga de xaneiro, cada gota vale
657. Nubes ao levante, dlle aos bois
dieiro.
pra adiante.
681. Bo xaneiro, mal febreiro.
658. Se o arco da vella est ao poente,
682. Cando en xaneiro non febrea,
ceiba os bois e vente; e se o arco da
marzo marcea.
vella est ao radiante, flalle aos
683. Coa la de xaneiro vese a formiga
bois pra adiante.
no carreiro.
659. Se ves o arco iris ao poente,
684. Do vinte e cinco de Nadal ao de
antepn os bois e vente.
xaneiro hai un brinco dun
La carneiro.
660. A la de outubro mata o seu dono. 685. En xaneiro a abella pon o p no
661. A la de xaneiro non ten salgueiro. / En xaneiro pon a abella
compaeira, non sendo a de agosto o p no salgueiro. / En xaneiro xa a
que lle d polo rostro. abella pon os ps no salgueiro.
662. Se a la entra de tronada, vinte 686. En xaneiro a ovella anda ao
das de invernada. carneiro.
663. Se a noite de Nadal foi de luar, 687. En xaneiro a ovella pon o p no
labra ben pra sementar. carreiro.
688. En xaneiro ao raposo sete, e sete no
Chuvia (ver tamn os meses)
toxeiro.
664. Ano de cheas, ano de meas.
689. En xaneiro as verzas saben a
665. Ano de enchentas, ano de medas.
carneiro.
666. Auga de lonxe non mata o lume.
690. En xaneiro as verzas son carneiro.
667. Auga de medioda, auga pra todo o
691. En xaneiro as verzas valen
da.
carneiro.
668. Auga de tronada, nuns sitios moita
692. En xaneiro cada ovella, no seu
e noutros nada.
rueiro.
669. Auga maanceira non duradeira.
693. En xaneiro calquera ovella pasa o
670. Auga noitega, curuxa tardega.
regueiro; pero en febreiro, nin
Neves e Xeada ovella nin carneiro.
671. A neve febreiria, vaise axia. 694. En xaneiro mata o carneiro.
672. Ano de neves, ano de bens. 695. En xaneiro polas mas, ao sol; e
673. Ano de neves, ano de medas. pola tarde, ao braseiro.
674. Neve febreiria, pica a galia.

696. En xaneiro polo da, ao sol; e pola 721. Polo xaneiro, rega os outeiros e
noite, no braseiro. polo san Xon herba che darn.
697. En xaneiro saben as verzas a 722. Por san Xulin garda o vio e
carneiro. garda o pan.
698. En xaneiro tres e catro raposos no 723. Por xaneiro e febreiro: barrufeado
carreiro. e xilmendreiro.
699. En xaneiro vn o lobo ao palleiro. 724. Se non chove en febreiro, nin bo
700. En xaneiro vn o lobo ao palleiro. prado nin palleiro.
701. En xaneiro vive o home a carn do 725. Se trona en xaneiro, sube as cubas
caldeiro. ao fumeiro.
702. En xaneiro, a lebre co cu no 726. Sol de xaneiro, amor de xenro.
lameiro. 727. Tan bo xaneiro coma febreiro.
703. En xaneiro, a ovella pon o p no 728. Tantos das pasan de xaneiro,
carreiro. tantos allos perde o alleiro.
704. En xaneiro, as lebres polo carreiro. 729. Tantos das ten xaneiro, como allos
705. En xaneiro, fro peleiro. d o alleiro.
706. En xaneiro, mellor carballo que 730. Xaneiro a mellor poca pra a
castieiro. faneca comer.
707. En xaneiro, nin galgo leboreiro nin 731. Xaneiro fra mais unha hora.
falcn perdigueiro. 732. Xaneiro que non enche regueiro,
708. En xaneiro, pouco dieiro. non colleiteiro.
709. En xaneiro, sete lobos ao carreiro / 733. Xaneiro quente trae o demo no
carneiro. ventre.
710. En xaneiro, un pouco ao sol e outro 734. Xaneiro, aeiro; e febreiro,
ao fumeiro. cabriteiro.
711. En xaneiro verza vella vale 735. Xaneiro, fro ou temperado, psao
carneiro. arroupado.
712. Foise xaneiro xeado, foise febreiro, 736. Xaneiro, xeadeiro.
outra vez; virn marzo abril e 737. Xaneiro, xeadeiro; febreiro,
maio, cheos de flores os tres. afebrado; marzo, amarzado; abril,
713. No mes de xaneiro, cos ps no ben mollado; san Xon caloroso e
braseiro. Santiago airoso fan un ano moi
714. No mes de xaneiro, sete capas e un donoso.
sombreiro. 738. Xaneiro, xeadeiro; febreiro,
715. No xaneiro, busca a lebre no fervedeiro; marzo, pelarzo; abril
bulleiro. con da no cubil.
716. O santo Antn verdadeiro o 739. Xaneiro, xeadeiro; febreiro,
dezasete de xaneiro. venteiro; marzo, regan e abril,
717. O sol de xaneiro, non ten chuviscn.
compaeiro. 740. Xaneiro, xeadeiro; marzo,
718. Polo san Antn xa a galia pon. [i]guarzo.
719. Polo santo Antn toda a galia
Febreiro
pon.
741. Abrgate por febreiro con das
720. Polo santo Antn xa a galia pon.
capas e un sombreiro.

742. Cando chove en febreiro, nin bo 761. Febreiro camiseiro, nin boa meda,
herbal nin bo palleiro. nin bo palleiro.
743. Cando febreiro non febreirea, 762. Febreiro camiseiro, nin d boa
marzo marcea. meda nin d bo palleiro.
744. Come mis un da de febreiro que 763. Febreiro chuvasqueiro; marzo
cantos cabalos ten o reino. ventoso; abril chuvioso; maio
745. En febreiro anda o gato anda ao louro, todo ouro.
boi, anque sexa vello. 764. Febreiro curto cos seus vinte e oito,
746. En febreiro busca sombra o can. se tiveses mis catro non paraba
747. En febreiro mete obreiro, antes no can nin gato.
derradeiro que no primeiro. 765. Febreiro moi mexadeiro, cando na
748. En febreiro mete obreiro, pan che casa, cando no outeiro.
comer pero traballo che far. 766. Febreiro nevado e marzo chuvioso
749. En febreiro mtese o can no fan un abril florido e fermoso.
palleiro. 767. Febreiro, bo cocido e bo braseiro.
750. En febreiro saca o boi do teu 768. Febreiro, cabriteiro.
centeo. 769. Febreiro, cara de can.
751. En febreiro sae o oso do oseiro. 770. Febreiro, crebadeiro.
752. En febreiro sete lobos ao carreiro / 771. Febreiro, folerpeiro.
carneiro. [Nota de E. Domnguez] 772. Febreiro, o menor: un anaco malo
Nos das mis fros do inverno era e outro peor.
frecuente ver pisadas de lobo nos 773. No minguante de febreiro corta o
camios e sempre haba pegadas de teu madeiro.
mis dun animal, o que indica que 774. Polo san Blas a cegoa vers.
ira a grea enteira. 775. Polo san Blas, hora e media mis. /
753. En febreiro un da, ao sol; e outro, Polo san Brais, hora e media mis.
ao braseiro. [Nota de E. Domnguez] A data
754. En febreiro un da, sol; e outro, litrxica do san Brais o 3 de
braseiro. febreiro. Preto de Agualada hai unha
755. En febreiro, bo cocido e bo capela dedicada a san Blas, no lugar
braseiro. do Folgoso, parroquia de Riob10,
756. En febreiro, sete capas e un que celebra a sa festa como din
sombreiro. estas cantigas: Santo san Blas de
757. En febreiro, sete lobos ao carneiro. Folgoso, / feito de pau de loureiro/
758. En febreiro, sete mantas e un salgueiro; / ten a sa romera / o da
sombreiro. tres de febreiro. Pero tamn hai
759. En febreiro, un pouco ao sol e
outro pouco ao fumeiro. 10
No Nomenclator oficial reza como Riob, anda
760. Febreirio curto cos seus das vinte que durante moitsimo tempo escribiuse Rioboo,
e oito; se durase mis catro, non mesmo a nivel oficial, que se corresponde cun
quedaba can nin gato nin polio no famoso apelido fidalgo, familia que construiu as
Torres do Allo e que era orixinaria das Torres da
burato nin ovella rabela nin pastor
Penela, que lle quedan a rentes, anda que da
pra ir con ela nin cornos no actual parroquia de Silvarredonda, e que
carneiro nin orellas no pegoreiro / seoreaban esta parroquia de Riob, onde
pregoeiro. incluso estn enterrados no seu presbiterio
algns membros desta familia.

estoutra: Santo san Blas de Folgoso / 787. Vaite, febreiro, cos teus vinte e
feito de pino cernil / ten a sa oito, que se chegases a ter vinte e
romeria /o vintecatro de abril. Estas nove non paraba can nin gato.
cantigas dan fe de que nesta
Marzo
parroquia ( que pertence a aldea de
788. A auga de marzo non fai dano.
Folgoso coa sa ermida) celebran a
789. Auga de marzo, herbanzo.
festa os dous das: tres de febreiro e
790. Auga e sol en marzo aparella as
vinte e catro de abril.
cubas e o mazo.
776. Polo san Matas, igulanse as
791. Cando marzo maiea, maio marcea.
noites e os das.
792. Chuvias en marzo, nin o mexo dun
777. Primeiro, febreiro; segundo,
rato.
candeeiro; terceiro, san-braseiro.
793. En marzo e abril, augas mil.
[Nota da Red.] O primeiro da de
794. En marzo sae a herba anda que lle
febreiro empeza o mes. O 2 de
dean cun mazo.
febreiro a festa das candeas. O 3 de
795. En marzo, a *veleta nin das horas
febreiro a festa de San Bras).
est quieta.
778. San Blas co cu pra atrs.
796. En marzo, abrigo e pantrigo.
779. San Blas, das horas mis.
797. En marzo, abrigo, noces e
780. San Matas anda co Entroido s
pantrigo.
porfas. Este santo celebrbase o 24
798. En marzo, igualarzo.
de febreiro. Tras a reforma do
799. En marzo, marzadas, aire fro e
calendario litrxico ordenada polo
granizadas.
Concilio Vaticano II (1961-1965)
800. En marzo, mazo.
pasou a celebrarse o 14 de maio.
801. En marzo, vara sete veces o da.
781. Se a Candelaria chora, metade do
802. Entre marzo e abril o cuco vai ao
inverno vai fra e cando ela ri, o
seu fin.
inverno est por vir. Cal chorar ou
803. Entre marzo e abril sae o cuco do
cal rir, metade do inverno est por
cubil.
vir.
804. Marzal marzal, pola man cara
782. Se Candeas chora, inverno fra, se
de rosa e pola tarde cara de can. /
Candeas ri, inverno por vir.
Marzo, marzn, pola man cara
783. Se en Candeloria chora, o inverno
de rosa e pola tarde cara de can. /
vai fra; e se non chora, o inverno
Marzo, marzal, pola man cara
nin dentro nin fra.
de rosa e pola tarde cara de can.
784. Se en febreiro estiveches quente,
805. Marzo amola e abril esfola.
na Pascua baters o dente.
806. Marzo ben feito, patacas a eito.
785. Vai, febreiro corto, cos teus vinte e
807. Marzo chegar, tempo de enxertar.
oito; se non fose teu irmn marzo,
808. Marzo chuvioso, vern caloroso.
que che quitou catro, non quedaba
809. Marzo marceador, de noite chove e
can nin gato.
de da vai sol.
786. Vaite, febreirio curto, cos teus
810. Marzo marzn: pola ma cara de
das vinte e oito que se vieran
can e pola tarde anda fai un bo
mis catro non paraba can nin
barrign.
gato.
811. Marzo marzn: pola ma cara de
can e pola tarde barrign.

812. Marzo marzn: pola ma cara de espera. [Nota da Red.] Eses paxaros
can e pola tarde de barrign. tardan en vir porque se retrasou a
813. Marzo marzola, trebn e raiola. climatoloxa esperada, isto provoca
814. Marzo pardo, pouco sol e malo. un retraso na floracin e en todo o
815. Marzo pardo, sinal de bo ano. proceso agrcola e os froitos sern
816. Marzo vara sete veces ao da. poucos e runs.
817. Marzo venteiro e abril 837. Se no marzo ves tronar, prepara as
chuvisqueiro, enchen en maio de cubas e o lagar.
flores os eidos. 838. Se por marzo ves tronar, prepara
818. Marzo ventoso e abril chuvioso fan cubas e lagar.
a maio florido e fermoso. 839. Sol de marzo queima as donas do
819. Marzo ventoso e abril chuvioso pazo.
traen a maio florido e fermoso.
Abril
820. Marzo ventoso, abril chuvioso,
840. A auga de abril enche carro e
sacan a maio florido e fermoso.
carril e, se por mal quere vir non
821. Marzo ventoso, abril chuvioso.
deixa a porta abrir.
822. Marzo, espigarzo.
841. A auga de abril enche o carro e o
823. Marzo, garzo: pola ma cara de
carril e en maio enche carril e
can e pola tarde fai un bo
carro.
barrign.
842. A auga de abril enche o carro e o
824. Marzo, marzn, pola maa cara de
carril.
vella e pola tarde cara de can.
843. A auga en abril enche o carro e o
825. Marzo, marzn: a medioda zoa a
carril.
abella e noite mata vella.
844. A chuvia de abril enche o carro e
826. Marzo, marzola, trebn e raiola.
mailo barril.
827. Marzo, marzn, pola ma cara de
845. Abril abrileiro trae o pan ao
can e pola tarde cara de barrign.
carrileiro.
828. Marzo, ventoso; abril, chuvioso.
846. Abril amoroso, san Xon ventoso.
829. No marzo, abrigo, noces e
847. Abril atoldado, pouco mollado.
pantrigo.
848. Abril e maio compoen todo o ano.
830. No marzo, abrigo, noces e
849. Abril e maio son a chave do ano.
pantrigo.
850. Abril esfola pero o maio amola.
831. No mes de marzo, farrapios
851. Abril fro e mollado enche o celeiro
debaixo do brazo.
e farta o gando.
832. O que en marzo marcea, en todo o
852. Abril fro trae bolas de trigo.
vern non branquea.
853. Abril fro, fornos quentes, alegra
833. O sol de marzo mete dona no
prs meus dentes.
pazo.
854. Abril fro, moito pan e pouco vio.
834. O sol de marzo queima o dono do
855. Abril fro, pan e vio.
pazo. / O sol de marzo mata o dono
856. Abril que sae chovendo a maio
do pazo.
chama correndo.
835. O vinte e cinco de marzo entra a
857. Abril quente e mollado carga o
merenda e mis o descanso.
carro e engorda o gando.
836. Se en marzo non canta o cuco e en
858. Abril, augas mil.
abril a bubela, mala colleita nos

859. Abril, se por mal quere vir, nin as 888. O mes de abril trae queixas mil.
portas deixa abrir. 889. Polo abril xa se pode o labrego rir.
860. Abril, se por mal quere vir, non 890. Polo abril xa s poda o labrego
deixa nin as portas abrir. run. / Por abril xa s poda o
861. As chuvias de abril tumban o boi labrego run.
no carril. 891. San Marcos, rei dos charcos.
862. Auga de abril, enche carro e carril. 892. Se abril vn mollado, en maio
863. Augas de abril, gotas mil. canta o ro e baila o prado.
864. Cando abril recacha, anda a vella 893. Vale mis un trebn de abril que o
queima a racha. carro e o que vai nel.
865. Chova en abril e marzo pra min e
Maio
todo o ano pra ti.
894. A auga de maio non fai *dao.
866. Chuvia de abril non perdoa a
895. As augas de maio non fan dano.
carros nin o carril.
896. Ata o corenta de maio non te
867. En abril a pinga vale por mil.
quites o saio.
868. En abril a vella queima o candil e
897. Auga de maio crece o pelo e non fai
en maio anda queima o tallo.
dano.
869. En abril anda est o porco no
898. Auga de maio, pan pra todo o ano.
cubil.
899. Augas de maio enchen carreiro e
870. En abril augas mil enchen carro e
carro.
barril.
900. Augas de maio, non fan dano.
871. En abril dixame durmir, que en
901. Cando chega o mes de maio, nunca
maio do meu me caio.
un da bota de orballo.
872. En abril, augas mil.
902. Cando en maio hai lodo, non se
873. En abril, cada pingueira de auga
perde todo.
vale por mil.
903. En maio anda a vella queima o
874. En abril, cear sen candil.
tallo e un pouquio que lle quedou,
875. En abril, chuvias ir e chuvias vir.
ata san Xon non o queimou.
876. En abril, coiros mil.
877. En abril, espigas mil.
tallo. Nese mes anda hai das que
878. En abril, pon o cabalo run.
vai fro.
879. En abril, sae o cuco do cubil.
880. En abril, se o mal tempo quere vir,
tallo; e non o queima por queimar,
non deixa as portas abrir.
que o queima por se quentar.
881. En abril, unha gota vale mil.
Anda vai fro.
882. En abril, unha pinga vale por mil.
906. En maio anda o boi bebe no
883. En abril, xa o raposo sae do cubil.
prado, antes no principio que no
884. Falten augas mil e non falten en
acabo. / En maio o boi bebe no
abril.
prado, antes no principio que no
885. Folla de abril, abre a man e dixaa
acabo.
ir.
907. En maio do meu me caio. A
886. Non hai abril que non sexa run, no
loc.adv. de meu significa 's, sen
comezo ou no fin.
intervencin allea'. Posiblemente o
887. O fro de abril mata o porco no seu
vocalismo de do non sexa a
cubil.
contraccin de de + o senn que

estea indicando un matiz fontico, a 933. Santa Cruz de maio, o lobo ao rodo
labializacin da vogal tona coma en e o raposo medio criado.
somana ou lovar por semana e levar. 934. Se maio chora, auga criadora.
908. En maio que beba o boi no prado, 935. Tras un maio pardo vn un san
mellor no empezo que no cabo. Xon claro.
909. En maio xa podes tirar o saio.
Xuo
910. En maio, anda bebe o boi no
936. A vn san Pedro co seu xerro.
prado.
937. Ata o san Pedro o vio ten medo. /
911. En maio, corre a auga tralo arado.
Ata san Pedro o vio ten medo.
912. En maio, de fame me desmaio.
938. Auga de san Xon *temprana
913. En maio, en min me caio.
moitos males sana.
914. En maio, sementan co saio.
939. De san Xon a san Pedro cinco
915. En maio, xa non bo paio. [Nota da
das van no medio.
Red.] Coidamos que fragmento dun
940. En san Xon fouce na man.
refrn mis longo que describe o
941. En san Xon xa o raposo colle o
medro do raposo segundo pasan os
carneiro pola lan.
meses.
942. En san Xon xa pilla o lobo o ao
916. Enxame de maio, vale un cabalo.
pola lan.
917. Enxame pobre, en maio morre.
943. En san Xon, a fouce na man.
918. Maio fro, moito trigo.
944. En san Xon, as nove con da dan. /
919. Maio longo, san Xon redondo.
Por san Xon as nove con da dan.
920. Maio me molla, maio me enxuga;
945. En san Xon, pouco queixo e moito
maio me deleita na sepultura.
pan.
921. Maio pardo e san Xon claro fan o
946. En san Xon, tanto queixo coma
labrador honrado.
pan.
922. Maio pardo, san Xon pardo.
947. En san Xon, xa a sardia pinga o
923. Maio turbio e san Xon claro fan
pan.
un ano ben temperado.
948. En san Xon, xa o corpo non ten
924. Maio vale mis no comezo que no
man.
cabo.
949. En xuo, se pica o sol, nin muller
925. Maio ventoso, xuo piolloso.
nin caracol.
926. Maio, maiolo, oxal duraras o ano
950. Entre san Xon e san Pedro, xofre
todo.
sen medo.
927. No mes de maio anda a vella
951. No san Xon o tempo anda pon
queima o tallo.
cara de can.
928. Nos das de maio de meu me caio.
952. Polo san Xon o raposo colle a
929. O que en maio se molla, en maio se
ovella pola lan.
enxuga.
953. Polo san Xon perde o carneiro a
930. Quen en maio non merenda, aos
lan.
mortos se encomenda.
954. Polo san Xon perde o carneiro a
931. San Isidro labrador quita o fro e
lan.
manda a calor.
955. Por san Pedro, burro quedo.
932. San Isidro Labrador, saca o fro e
956. Se chove polo san Xon, tolle o
pon calor.
millo e non d pan.

957. Se chove polo san Xon, tolle o 981. Agosto, agosteiro.

millo e tolle o pan. 982. Cada cousa no seu tempo e mallar
958. Se san Xon chora, a silveira non no mes de agosto.
d amoras. 983. Cando chove en agosto, chove mel
959. Xuo brillante, ano abundante. e mosto.
Xullo 984. En agosto a auga est detrs do
960. Auga en Santiago trae o millo ao toxo.
agro. Santiago: mes de xullo. 985. En agosto a lebria est detrs do
961. En santa Maria, xa pillo a galia. toxo.
962. En xullo, andar e patacas coller. 986. En agosto secan os montes e en
963. Polo mes de santa Maria, deixa o setembro as fontes.
sacho e colle a foucia. 987. En agosto vaise a noite coma un
964. Polo san Cristovo o vio tapa o lostrego.
lobo. 988. En agosto, auga detrs do rostro.
965. Polo san Cristovo, o millo tapa o 989. En agosto, fro no rostro.
corvo. 990. En agosto, nin vio, nin muller nin
966. Polo Santiago comeza na via a mosto.
pintar o bago. 991. En agosto, o porco pon entrecosto.
967. Por san Cristovo o millo tapa o 992. En agosto, o sol marcha como un
corvo. lostro.
968. Por santa Marta raro ha de ser 993. No agosto, nin vio nin muller nin
que auga non caia. mosto.
969. Se chove polo Santiago, trae o pan 994. No mes de agosto non capes nin
ao agro. rapes.
970. Se non convida Santiago co seu 995. O reso de agosto arrefra o rostro.
escumoso canado, vir santa Ana 996. O reso de agosto d no rostro.
coa sa chea canada. 997. O trigo hai que mallalo en agosto.
971. Xullo andado, millo arrendado. Cada cousa haina que facer no seu
972. Xullo, xulleiro, que traes o centolo tempo.
baleiro. 998. Os resos de agosto son mel e
973. Xullo, xullio, colleita de trigo. mosto.
999. Os rocos / resos de agosto son mel
Agosto
e mosto.
974. A chuvia en agosto non chuvia;
1000. Polo san Bartolomeu, di o
mel e mosto.
inverno: al vou eu.
975. Agosto ardenteiro, herba no
1001. Se chove pola Asuncin, nin boa
palleiro.
faba nin bo meln.
976. Agosto e setembro non duran
1002. Se en agosto non secaron todas as
sempre.
fontes, en setembro secarn ben os
977. Agosto e vendima, non anda o
montes.
da.
1003. Se o mes de agosto vn claro, bo
978. Agosto nos farta e agosto nos mata.
magosto e bo nabo.
979. Agosto ten a culpa e setembro leva
1004. Trebn de agosto mellora o
a froita.
mosto.
980. Agosto ten a culpa e setembro leva
a pulpa.

1005. Vale mis nubrado de agosto que confirmada polo hiperblico refrn
sol de setembro. seguinte.
1020. Auga de outono, mata o seu
Setembro
dono.
1006. En san Miguel non cae mel no
1021. Bo outono, ledicia do dono.
Courel. Polo san Miguel, nunca hai
1022. Deus deixe vir os das de outono
mel no Courel.
que teen pra todo.
1007. En setembro arden os montes e
1023. En outono bebe o vio vello e
secan as fontes.
deixa entrar o novo.
1008. En setembro colle o vio e non
1024. En outono, mis ben fame que
durmas polo camio.
sono.
1009. En setembro e anda no outono
1025. En outubro, cada de follas.
bebe vio vello e deixa repousar o
1026. Flores no outono, fame no ano
novo.
novo.
1010. Polo setembro ou secan as fontes
1027. No outono bebe o vio vello e
ou a auga leva as pontes.
deixa entrar o novo.
1011. Por san Mateo vendima ti,
1028. O outono vai bo de ir; se o
vendimarei eu.
puidera pillar, non haba de fuxir.
1012. San Miguelio das uvas
1029. Os das de outono teen pra todo
maduras, moito me tardas e pouco
e os de san Xon non sei pra onde
me duras.
van.
1013. San Miguelio das uvas
1030. Outono chegar, porco cebar.
maduras, tarde vs e pouco duras.
1031. Outono enxoito, Nadal vento
1014. San Miguelio das uvas, tarde
pouco ou moito.
vs e pouco duras.
1032. Outono quente trae o demo no
1015. Se setembro non ten froita,
ventre.
agosto tivo a culpa.
1033. Polo Pilar os nabos na terra e o
1016. Setembro asegura o que agosto
vio a envasar.
madura.
1034. Polo san Lucas, ben saben as
1017. Setembro ou leva as pontes ou
uvas porque hai poucas ou
seca as fontes.
ningunhas.
1018. Setembro ou seca as fontes ou
1035. Polo san Lucas, saben as uvas.
leva as pontes. / Setembro ou seca
fontes ou varre pontes. Novembro
1036. Ata san Martio pinga o
Outubro
ramallio, despois de san Martio,
1019. A auga en outono non lle come ao
fame e frio.
xornaleiro nin ao seu dono. [Nota
1037. Auga de San Martio, come pan
da Red.] Temos dbidas sobre a
e bebe vio. [Nota de E.
correcta transcricin do verbo come,
Domnguez] Podera, quizais,
porque no Tesouro Fraseolxico
pensarse en que, se chove polo San
Galego encontramos o que
Martio, datas nas que adoita darse
probablemente a versin correcta:
uns das de bo tempo, como as
A auga en outono non lle convn ao
colleitas xa estn todas recollidas e
xornaleiro nin ao seu dono. E, por
non se pode sar da casa, hai na
parte, esta interpretacin queda

despensa con que poder alimentarse: 1058. Polo san Martio vai ver o teu
o cereal e o vio. soutio.
1038. Bendito mes que comeza con 1059. Polo san Martio, come pan e
Santos e remata con san Andrs. / bebe vio.
Bendito mes que empeza con 1060. Polo san Martio, nin fabas nin
Santos e remata con san Andrs. lio.
1039. Castaas, noces e vio fan as 1061. Polo san Martio, pan e vio.
delicias do san Martio. 1062. Polo san Martio, pan e vio; e
1040. Castaas, vio novo e chourizos do san Martio adiante, fame e
no mes de Santos son vicios. fro.
1041. Despois de San Martio, deixa a 1063. Polo san Martio, trompos /
auga e bebe vio. trompas ao camio. trompa unha
1042. En san Andrs colle o porco variante local de trompo pero ten
polos ps. unha 2 acep. 'borracheira'. Deste
1043. En san Martio, mtase o porco refrn un neno anotou a variante
e comese o focio. tombos ao camio. Se for real esta
1044. No mes de mortos non saches a variante (tombos), habera que
horta nin capes os porcos. referila a caer por tomar nestas datas
1045. No mes dos mortos mata os teus moito vio.
porcos. 1064. Polo san Martio, trompos ao
1046. O mes de novembro castaas e camio.
noces ofrece. 1065. Polo Santo Tom colle o porco
1047. O san Martio, tarde vn e logo polo p; pero mellor pra o matar
marcha. que pra o cebar.
1048. O vern de San Martio son tres 1066. Polos Santos anda hai campos
das e un pouquio. verdes e xa hai algns montes
1049. O vern de san Martio, son tres brancos.
das mis un pequenio. 1067. Por san Andrs, sabans nas
1050. O verancio de san Martio, ou orellas e feridas nos ps.
grande ou pequenio. 1068. Por san Martio, deixa a auga e
1051. Polo san Andrs colle o porco bebe o vio.
polos ps. 1069. Por san Martio, pan e vio.
1052. Polo san Andrs, fro nos ps. 1070. Por todos os Santos, neve nos
1053. Polo san Andrs, neve nos ps. ollos; e polo san Andrs, neve nos
1054. Polo san Martio mata o porco e ps.
bebe o teu vio. 1071. San Martio empeza con Santos
1055. Polo san Martio mata o e acaba con san Andrs.
porquio e proba o teu vio. 1072. San Martio, pan e vio.
1056. Polo san Martio mata o teu 1073. Se en novembro oes que trona, a
porquio. / En san Martio mata o colleita do ano ser boa.
teu porquio. / Por san Martio 1074. Se en novembro ves que trona, a
mtase o porquio. colleita seguinte ser boa.
1057. Polo san Martio non plantes 1075. Se no san Martio non chegaron
fabas nin lio. as tronadas, que non falte alo
menos a mandunga e as rixoadas.

[Nota de E. Domnguez] A palabra 1079. En Nadal, fame e fro.

mandunga escoiteina moi poucas 1080. En Nadal, fro e fame.
veces, sempre en conversas 1081. En Nadal, quen aforra ben se
informais e sempre co significado de vale.
comida moi abundante ou moi 1082. Nadal chuvioso, xaneiro ventoso.
ansiosa, por ter moita fame. moi 1083. Nadal mollado, xaneiro xeado.
prxima palabra manduca, que 1084. Nadal sen porco, que non vean
tamn significa comida ( a hora moitos.
da manduca) pero esta non ten eses 1085. Navidades enxoitas, nin poucas
dous matices de abundancia nin de nin moitas.
ansia no comer; mis neutra. E a 1086. Navidades molladas, sinal de
rixoada unha comida feita cos boas anadas.
rixns (zona occidental de Carballo 1087. No mes de Nadal a carn da
e parte oriental de Coristanco) ou lareira vaite sentar.
rinchns (zona occidental de 1088. No mes de Nadal sementa o teu
Coristanco, parte norte do concello nabal.
de Zas (Soneira) e meridional do de 1089. No mes de Nadal, a carn da
Cabana (Bergantios). Ata hai xa lareira vaite sentar.
poucos anos haba o costume de que, 1090. O da de santa Luca, mingua a
cando se mataba o porco, noite e medra o da. / O da de
convidbanse os compadres ou santa Luca, mingua a noite e
parentes mis achegados a unha cea; mdralle o da. / Pola santa Luca
e un dos pratos que se coman eran mingua a noite e medra o da. / Por
os rixns ou rinchns que se facan santa Luca mingua a noite e
aproveitando aquelas partes do porco medra o da. / Por santa Luca
que tian unha carne de peor empeza a medrar o da. / Por santa
calidade (metanse nunha tixola ata Luca scalle noite e mtelle ao
que ceibasen toda a graxa e despois o da. / Por santa Luca, qutaselle
que quedaba prensbase ben anda noite e pnselle ao da. / Por santa
estando quente para que quedase Luca, qutalle noite e mtelle ao
sequio, dicir, con pouca graxa, e da. / Por santa Luca, scalle
as se servan. Anda que a matanza noite e aumntalle ao da. / Santa
se poda facer en calquera poca do Luca qutalle noite e mtelle ao
ano o mis frecuente era que fose a da. / Santa Luca, scalle noite e
finais do outono. O feito de comer mdralle o da. [N. da Red.] Ata a
unha boa rixoada podera dicirse que reforma do calendario promulgada
sera unha boa mandunga. polo papa Gregorio XIII (24.2.1581)
1076. Se non queres esquecerte de o 13 de decembro, da de santa
cando san Andrs mira nos Luca, marcaba o solsticio de
fueiros das tas orellas e ps. inverno.
1091. O que a San Silvestre vai e al
Decembro
dorme, un ano vai e o outro volve.
1077. Cando Nadal nada, sinal de boa
1092. Po en Nadal e lama en agosto,
anada.
fame no rostro.
1078. En Nadal, cada ovella no seu
curral.

1093. Pola santa Luca medra o da a 1113. Pola Candeloria metade do

pisada dunha galia. inverno vai fra; se chove ou venta
1094. Polo Nadal cada ovella ao seu anda entra.
curral.
Entroido
1095. Se Nadal nada, sinal de boa
1114. Alegra, alegriote que est o rabo
anada.
do porco no pote.
Primavera 1115. Entroido larafuzn, comchesme
1096. De Corpus Ascensin, tres a carne e deixchesme o pan. /
semanas son. Entroido larafuzoiro, comchesme
1097. En san Lzaro pillei un paxaro. a carne e deixchesme o coiro.
1098. Polo san Lzaro, pillei un 1116. O Entroido coas sas artes botou
paxaro. a san Matas fra do martes.
1117. O Entroido un larpeiro, mais
Vern
o fillo dun pobre; cada un na sa
1099. Despois de Nosa Seora vai o
casa gobernase como pode.
vern fra.
1118. O Entroido, na casa; e as
1100. Vern quente, setembro ledo.
Pascuas, na praza.
Outono
Pascuas
1101. De Santos a Nadal inverno de
1119. A Pascua en marzo, fame ou
verd.
mortazo.
1102. De Santos a Nadal inverno
1120. Ben que altas, ben que baixas, en
natural.
abril sern as Pascuas.
1103. De Santos a Nadal, inverno
1121. Da Pascua Ascensin sesenta
carnal.
das son. Erro; debe ser corenta.
1104. Desde Santos a Nadal inverno
1122. Pascuas en marzo, ou fame ou
natural.
mortazo.
1105. Despois de san Martio o inverno
1123. Pascuas molladas sinal de boas
vn de camino.
anadas e Pascuas enxoitas, nin
Inverno poucas nin moitas.
1106. Cando a Candeloria chora, 1124. Pascuas molladas, anadas
metade do inverno vai fra. dobradas.
1107. Cando Santos rematan, o inverno 1125. Pascuas molladas, que vean
empeza. dobradas.
1108. Deus nos tea da man, nos saque 1126. Pola Pascua de Resurreccin tres
do inverno e nos meta no vern. cousas [non] teen razn: sardias
1109. No inverno a comida escasea, saladas, castaas asadas e
anda que ti non o creas. predicacin. [Nota da Red.]
1110. O inverno come e non cra. Repoemos un non por ser a forma
1111. O inverno non acabou ata que unanimemente documentada no
abril pasou. Tesouro Fraseolxico Galego. Hai
1112. O sol de inverno sae tarde e mesmo un refraneiro que di que iso
ponse cedo. No inverno hai poucas est en razn antes da Pascua ( dicir
horas de sol. na Coresma); despois, non. Na
Coresma era tradicional o non poder

comer carne e eran abundantes os 1143. Ave de pluma, non deixes

ritos litrxicos e paralitrxicos nesas ningunha.
oito semanas de austeridade 1144. Ben coidado o colmear, por abril
cuaresmal que remataban debe enxamear.
precisamente coa alegra pascual, 1145. Ben se alegra o lobo do que come
que empezaba no paso do sbado o raposo.
santo domingo de Pascua. 1146. Burro grande, ande ou non ande.
1127. Que altas, que baixas, en abril Por veces importa mis o tamao que
son as Pascuas. a utilidade; prefrense as cousas
grandes anda que non sexan as
Animais
mellores.
1128. A *amist do gato boa , se non
1147. Burro grande, ande, non ande.
rabua.
1148. Cabalo grande, ande ou non
1129. A burro vello, pouco verde.
ande. A todos lles gustan as cousas
1130. A sardia de xaneiro cspelle na
grandes.
barba ao marieiro.
1149. Cabra coxa non precisa corda
1131. A sardia polo san Xon xa
nin solta.
molla o pan.
1150. Cal o dono, tal o can.
1132. A todo porquio lle chega o seu
1151. Can de boa raza, se hoxe non
san Martio. / A todo porco lle
caza, ma caza.
chega o seu san Martio.
1152. Can de caza quere ser de boa
1133. A vida do grilo: de da, fame; e
raza.
de nuite, rudo.
1153. Can de palleiro non quere
1134. Abella e ovella pedra que
compaeiro.
trebella.
1154. Can ladrador, mal cazador.
1135. Abella vella e enxame pobre en
1155. Can ladrador, pouco mordedor.
marzo alea e en marzo morre.
Critica o falar moito e facer pouco;
1136. ... afa a tixeira e rapa a ovella.
porque o que mis fala non o que
[Nota da Red.] Refrn incompleto
mis fai. Presumes de moitas cousas
porque non d a data na que se debe
pero xa sabes o que di o refrn:
rapar as ovellas. O refraneiro
Can ladrador, pouco mordedor.
recomenda non facelo antes de xuo,
1156. Can que ladra coello que perde.
para que as ovellas non morran co
1157. Can que moito ladra non o que
fro: O que rapa a ovella antes de
mis morde. Non lle hai que ter
san Isidro rapa a mai e mailo fillo.
medo a quen moito ameaza: viselle
1137. Ande ou non ande, burro grande.
toda a forza pola boca.
1138. Animal de bico non fai o amo
1158. Can que moito ladra, ben garda
rico.
a casa.
1139. Ano de saltn ano de perdign.
1159. Cando a galia pica ao galo,
1140. As vacas, unhas gordas e outras
malo malo. Cando o galo pica
fracas.
galia, anda anda.
1141. Ave de pico non fai o seu home
1160. Cando a pita cacarexa, algo sente
rico.
ou algo quere.
1142. Ave de pico nunca deixou o seu
1161. Cando chove e mis vai sol, anda
amo rico.
contento o caracol.

1162. Cando chove e mis vai sol, anda 1177. Galia, que non come, ovos non
ledo o caracol. pon.
1163. Cando o gato dorme, os ratos 1178. Galia, que non quere galo, pon
bailan. o ovo sen galealo.
1164. Cando vn Santo Tom, colle o 1179. Galo no poleiro non quere
porco polo p. compaeiro.
1165. Canta a ran e non ten pelo nin 1180. Galo, que moito canta, algo ten
lan. na garganta.
1166. Dous cans contra un lobo, 1181. Galo, que non canta, algo ten na
cmeno todo. garganta.
1167. Dous poldros a un can ben o 1182. Gato berrador non o mis
mordern. rateador.
1168. En abril abre a porta vaca e 1183. Gato berrador non rateador.
dixaa sar. 1184. Gato moi berrador non o mis
1169. En abril abre a porta ao gando e rateador.
dixao sar. 1185. Gato moi maullador nin por iso
1170. En marzo nazo, en abril estou no mis rateador.
cubil, en maio xa saio, en san Xon 1186. Ladra, can, que pra iso gaas o
xa fuxo do can, en Santa Maria, pan.
xa pillo a galia e en agosto xa son 1187. Lobo tardeiro, non volve baleiro.
bo raposo. Fala o raposo do seu 1188. Mis come un gato dunha vez
medro. que un rato en todo o mes.
1171. Entre marzo e abril sae o cuco do 1189. Monte da ra, nin palla nin gra.
cubil e entre san Xon e a sega 1190. Monte de sapo, pan no saco e no
marcha o cuco pr sa terra. / En papo.
marzo e abril sae o cuco do cubil e 1191. Nio feito, paxaro morto.
entre san Xon e a sega marcha o 1192. Non hai pola serodia que en
cuco pr sa terra [Nota da Red.] xaneiro non poa.
Vela nun mesmo refrn o sistema 1193. Non hai pola tardeira que por
latino de denominar os meses (marzo xaneiro non poa.
e abril) e mailos sistemas galegos 1194. Nunha soa mata poucas abellas
(san Xon e a sega). labran.
1172. Entre marzo e abril sae o cuco do 1195. O ao de abril enche o regazo e o
cubil e entre san Xon e a sega, mandil.
marcha pr sa terra. 1196. O boi ceibo ben se lambe.
1173. Entre marzo e abril sae o cuco do 1197. O can de boa raza pensa no pan e
cubil pois, se hai neve, non quere na caza. / Can de raza pensa no
vir. pan e na caza
1174. Entre marzo e abril, se non vn o 1198. O can de caza quere ser de boa
cuco, quere vir ao fin. raza.
1175. Entrou o rato no meu celeiro e 1199. O can de palleiro mete o dente no
fxose herdeiro. calleiro.
1176. Faco que coucea, mrqueo quen 1200. O can de palleiro non quere
o queira. compaeiro.

1201. O can ladrador nin por iso mis 1223. Se o oito de abril o cuco non ven,
mordedor. morreu ou non sei que ten.
1202. O can vello, se ladra, d consello. 1224. Se por marzo canta a ra, por
1203. O cinco de abril o cuco ha de vir; abril xa parar.
e se non vn o sete ou o oito, que 1225. Se queres abellas, castra por
est morto. Candeas.
1204. O coello, por san Xon; e a 1226. Se queres lan, rapa en san Xon.
perdiz, por *Navid. / O coello, por 1227. Se queres mel, castra as abellas
san Xon; e a perdiz, por Nadal. polo san Miguel.
1205. O gato mis berrador non o 1228. Se queres mel, castra por san
mis rateador. Miguel e, se queres abellas, castra
1206. O oficio do gato matar o rato. por Candeas.
1207. O oito de abril sae o cuco do 1229. Se queres mel, castra por san
cubil. Miguel e, se queres cera, castra por
1208. O oito de abril, se o cuco non Candeas.
vn, morreu ou non sei que ten. 1230. Se queres mel, castra por san
1209. O ollo do amo engorda o cabalo. Miguel.
1210. O paxaro da devesa un o asexa e 1231. Se queres mel, castra por san
outro o apresa. Miguel; se queres abellas, por
1211. O que queira ter bo entrecosto, Candeas.
que cebe no agosto. 1232. Tres anos, de can novo; tres, de
1212. Onde eguas pacen, poldros bo can; tres anos, de can vello; e
nacen. outros tres, de folgazn.
1213. Onde hai abellas, hai mel delas. 1233. Tres aves pasan o mar: a rula, o
1214. Os pitos de xaneiro debaixo das cuco e o paspalls.
s levan o dieiro.
Agricultor e agricultura
1215. Ovellas loucas, ovellas poucas.
1234. A fouce na leira ou no lume.
1216. Ovellas tolas, detrs dunha van
1235. A sembra quere ser de agosto; e
todas.
o sol, de setembro.
1217. Pito de xaneiro vai coa sa nai ao
1236. A terra descansada non precisa
poleiro.
ser gabada.
1218. Por Santiago agocha o coello o
1237. A via do teu amo pdase en
rabo; e por san Miguel vlvese a
marzo.
ver. Santiago: mes de xullo.
1238. Agora que veu o maio, sementar
1219. Por Santiago, esconde o coello o
con saio.
rabo e por san Miguel vlvese a
1239. Agosto pasou e quen mallou,
ver.
mallou; setembro vira e o que non
1220. Raposa que dorme de da, de
mallou non mallar.
noite anda de cacera.
1240. Antes de mediados de maio
1221. Se marzo chegou e o cuco non
manda o boi ao prado.
chegou, algo ao cuco lle pasou.
1241. Are quen arou, que maio xa
1222. Se non viches o cuco a mediados
pasou.
de abril, ou morreu ou non quere
1242. Boi bravo, rego largo.
vir ao fin.
1243. Bota esterco ao pan, que as
terras cho agradecern.

1244. Bota esterco ao pan, que as 1264. No mes de marzal sementa o

terras cho pagarn. patacal.
1245. Cando a rula canta no ruleiro, 1265. O cuquio a cucar e a rulia a
sementa o millo, anque sexa no rular, colle o folio e vai sementar.
bulleiro. 1266. O da de san Xon crballe a
1246. En abril, sementar co mandil. primeira raz ao pan, o de san
1247. En inverno e en vern, gandeiro Pedro crballe a do medio; e o de
e horteln. Santiago crballe a do cabo.
1248. En maio, millo sementado, cal 1267. O erro de moito sementar
enxoito, cal mollado. pgase hora de sachar.
1249. En marzo poda o ricacho e en 1268. O pan ben arrendado nchelle a
abril poda o run. eira ao seu amo.
1250. En san Xon anda deixa o da 1269. O pan que foi ben sachado enche
pra cardar a fa. o hrreo do seu amo.
1251. En san Xon hai tres das de 1270. O pan raro carga o carro.
cardar lan. 1271. O que en xaneiro non rega, en
1252. En xaneiro sementars as maio non sega.
patacas tempers. 1272. O que en xaneiro non rega, en
1253. Fas de Nadal, nin tecedeiras marzo non sega.
far. 1273. O que pela os prados en xaneiro,
1254. Gomo de marzo non vai ao plaos o ano enteiro.
cabazo. 1274. O que planta as coles polo San
1255. Horta de pasatempo, quere Martio, plntaas pra el e pr seu
tempo. vecio.
1256. Horta de San Martio mantn o 1275. O que queira mel que castre por
seu dono e mis ao vecio. San Miguel.
1257. Labra ben e a fondo se queres 1276. O que sega a herba en xaneiro,
coller pan abondo. sgaa pr ano enteiro.
1258. Labrador baralln non colle 1277. O que vive de labranza, vive de
vio nin pan. esperanza.
1259. Labrador cazador, coellos na 1278. O sementado na la de febreiro
cocia e (fame) no corredor. / vai no cesto e vn no sombreiro.
Labrego cazador, *conexos na 1279. Os nabos no tempo das xeadas
cocia e (fame) no corredor. / medran.
Labrego cazador, coellos na cocia 1280. Poda no xaneiro, vendima no
e fame no corredor. sombreiro.
1260. Nin bo Xan, nin bo Pedro, nin 1281. Pola Santa Maria, pousa o
boi marelo enriba do rego. sacho e colle a foucia. 18 de xullo.
1261. Nin via no baixo, nin trigo no 1282. Polo san Bartolo a boa fiadeira
cascallo. comeza a sa tea; a mis lixeira,
1262. No estercar e no sachar non pola Madalena. 24 de agosto (san
debes reparar, se queres colleitar. Bartolo). 22 de xullo (Madalena).
1263. No mes de marzal moito hai que 1283. Polo san Isidro hai que sementar
sementar. o millo. 15 de maio.

1284. Polo san Mateu vendimas ti ou 1296. A flor de xaneiro nunca encheu
vendimarei eu. 21 de setembro. celeiro.
1285. Polo san Vicente chanta os 1297. A horta de outono mantn o seu
nabos da semente. / Por san dono.
Vicente chanta os nabos da 1298. Ano de *almendras, ano de
semente. 22 de xaneiro. [Nota de E. merda.
Domnguez] Os nabos semntanse, 1299. Ano de ameixas todas son
onde antes se cultivaron as patacas, queixas.
desde finais de xullo a comezos de 1300. Ano de ameixas, ano de queixas.
setembro, anda que tradicionalmente 1301. Ano de cereixas, ano de queixas.
tamn se faca desde finais de xuo 1302. Ano de cheas, ano de medas.
ata mediados de xullo, cando se lle 1303. Ano de flores, ano de dores.
daba o terceiro sacho ao millo (o de 1304. Ano de landras, ano de graxas.
cabo ou acolar). O que se fai a finais 1305. Ano de moitas ameixas, poucas
de decembro ou en xaneiro plantar medas nas leiras.
a horta, isto , trasplantar as coles 1306. Ano de noces, ano de voces.
do morteiro (por iso se di chantar) e 1307. Ano de peras, ano de medas.
tamn replantar os mellores nabos 1308. Ano de peras, non fai falla que
para despois recollerlle a semente. vea.
Cando se quita o millo por setembro 1309. Ano de seca, ano de seda.
ou outubro, quedan os nabos que 1310. Ano de xeadas, que vean boas
servirn de forraxe para as vacas ata anadas.
finais de marzo. 1311. Ano horteln, mis palla que
1286. Por santa Maria prepara a gran.
foucia. 18 de xullo. 1312. Ano nevento, ano farturento.
1287. Por santa Maria, pousa o sacho 1313. Ano xeadeiro, moito trigo e
e colle a foucia. 18 de xullo. moito palleiro.
1288. Por todos os Santos, sementa 1314. Ao seu tempo maduran as uvas.
trigo e collers cardos. 1315. As patacas de febreiro van no
1289. Pouca terra e ben abonada vale cesto e veen no sombreiro.
pola moita e mal traballada. 1316. As patacas plantadas en febreiro
1290. Quen sexa labrego honrado ten van no cesto e vn no sombreiro.
que vivir do seu traballo. 1317. Auga de san Xon tolle o millo e
1291. Terra sen abono acaba co seu non d pan.
dono. 1318. Auga de san Xon tolle o vio e
non d pan.
Anadas e colleitas
1319. Auga de san Xon, nin palla nin
1292. A auga de san Xon tolle o trigo
pan.
e non d pan.
1320. Auga en maio, pan pra todo o
1293. A auga de san Xon, tolle o vio
ano.
e non d pan.
1321. Cando chove en febreiro non hai
1294. A auga polo san Xon quita vio
bo prado nin bo centeo.
e non d pan. / A auga por san
1322. Cando hai trigo na eira, hai pan
Xon quita vio e non d pan.
na maseira.
1295. A castaa quere en agosto arder
e en setembro beber.

1323. Cando o trigo est no celeiro, o Alimentos

dono quen ten dieiro. 1340. A abel e o castrn en maio estn
1324. Desde as cereixas aos nabos ben en sazn.
estamos; desde os nabos s 1341. A boa verza en xaneiro, mellor ca
cereixas, todo son queixas. o carneiro.
1325. Da de san Xon scanlle as 1342. A castaa e o *besugo en febreiro
races ao pan; da de San Pedro non teen zugo.
seca polo medio e da de Santiago 1343. A faneca en xaneiro vale
colle foucio e ao agro. carneiro.
1326. En maio come a vella as cereixas 1344. A todo lle vai o tomate ags a
ao lume. pan e chocolate.
1327. En marzo espigas catro; en 1345. A troita e o unto, canto mis
abril, espigas mil; en maio, todo vello, mellor.
espigado. 1346. A vaca, ben cocida e mal asada.
1328. En xaneiro sbete ao outeiro; se 1347. Antes de san Martio, pan e
ves o trigo verdegar, ponte a vio; despois de San Miguel, fame
chorar. e fro.
1329. Hrreo no camio, alegra o 1348. Ao chegar o San Martio, mtase
peregrino. o porco e prbase o vio.
1330. Millo raro, espigas ao carro; 1349. Aproveite ben febreiro que o mel
millo mesto: nin carro nin cesto. / afogou en xaneiro.
Manzo raro, espigas ao carro; 1350. As castaas polo San Martio,
manzo mesto: nin no carro nin no teen sede e queren vio.
cesto. 1351. s veces en xaneiro as verzas
1331. No mes de xaneiro sbete a un saben a carneiro.
outeiro; se o ves verdexar, ponte a 1352. As verzas en xaneiro saben a
chorar; e se o vs chamuscar, carneiro.
ponte a cantar. 1353. As verzas en xaneiro valen
1332. O ao de abril enche o regazo e carneiro.
o mandil. 1354. As verzas no outono comen o
1333. O grao de Santa Maria, mteo dono.
na arquia. 1355. As verzas, en xaneiro son
1334. O millo que en Santiago non carneiro.
cercena e en agosto non espiga, 1356. Ave que voa pr cazola boa.
non vai barriga. Santiago: xullo. 1357. Cando a castaa est branca,
1335. O millo rascado enche a cesta e millo na manta.
mis o ferrado. 1358. Cando o millo vai louro, o peixe
1336. Por Santiago comeza na via a branco est de ouro.
pintar o bago. 1359. Cando o trigo vai louro, o peixe
1337. Sementa a avea en febreiro, se branco vale ouro.
queres facer dieiro. 1360. Canto mis unto, mellores
1338. Sementa o pirixel en maio e verzas.
teralo todo o ano. 1361. Carne mal asada tamn engorda.
1339. Un gran non fai graneiro pero 1362. Coa ensalada, ou vio ou nada.
axuda ao compaeiro. 1363. Con azucre e mel todo sabe ben.

1364. Con figos bebe auga ou vio. 1386. Pobre da cebola que vai pr
1365. Con pan e vio xa se anda o tixola.
camio. 1387. Polo San Martio anda s noces
1366. Con pan e vio, ndase o camio. o meu vecio.
1367. Con tomates non hai mala 1388. Polo San Miguel os figos son mel.
cocieira. 1389. Polo San Simn proba o vio e o
1368. Deica san Martio, pan e vio; porco polo San Martio.
despois, fame e fro. 1390. Polo san Xon a sardia molla o
1369. En febreiro a faneca vale pan.
carneiro. 1391. Polo san Xon bbese tanto vio
1370. En san Xon a sardia molla o como se come pan.
pan. 1392. Ra de xaneiro vale por carneiro.
1371. En san Xon perde o carneiro a 1393. Vale mis queixo de nabo que
lan. catro de maio.
1372. En xaneiro a faneca vale 1394. Vale mis un queixo de marzo
carneiro. que catro de maio.
1373. En xaneiro a faneca vale
Beber
carneiro. En xaneiro a faneca xa se
1395. A auga anda non boa prs
pode comer.
camios. Do unha persoa que non
1374. En xaneiro, a faneca vale moito.
lle gusta ou que lle gusta pouco
1375. Mis ben me sabe a ta cebola
beber auga.
que a carne da ta ola.
1396. A home frouxo, bebida forte.
1376. O chourizo cheminea, os ovos
1397. Auga fervida media vida.
tixola; o millo ao cabs e nada
1398. Auga mala, fervida e coada.
mis. / O toucio cheminea, os
1399. Beber e comer, bo pasatempo .
ovos *sartn; o millo ao cabs e...
1400. Beber, beber ata mis non poder.
nada mis.
1401. O amigo do teu vio non o
1377. O leite sen pan ata a porta vai.
queiras de vecio.
1378. O percebe e o salmn en maio
1402. O borracho descobre o cacho.
estn en sazn.
1403. Onde entra o beber, sae o saber.
1379. O que queira mel que castre por
1404. Para a moita sede non hai auga
San Miguel.
mala.
1380. O que xa en abril comeu sardia,
1405. Sen beber non se debe comer.
anda en agosto lle pica a espia.
1381. O queixo na queixeira e o centeo Vio
na eira. 1406. A bo vio, non hai mal bebedor.
1382. O vinagre e o limn medio 1407. Bebe o vio no outono e deixa
ciruxanos son. entrar o novo.
1383. Os nabos no tempo das xeadas 1408. Da de San Martio, proba o teu
medran. vio.
1384. Ovo sen sal non fai ben nin mal. 1409. Non hai neto de vio que grande
1385. Para pan e cebola mester sexa.
cazola. / Pr pan e cebola mester 1410. Non serve de nada ser adivio,
cazola. cando s che interesa o vio.
1411. O pouco vio, coidadio!

1412. O vio bebelo amodio, gotio a 1434. Comer e deixar, se has de cear.
gotio. 1435. Comer e ter non pode ser.
1413. O vio do Ribeiro fai o andar 1436. Comida fra e bebida quente,
lixeiro. nunca fixeron bo dente.
1414. O vio cousa santa que se d na 1437. Corpo farto gaba a Deus.
cepa torta; a uns levntaos da 1438. Da man boca prdese a sopa.
cabeza e outros non acertan da 1439. Da panza sae a danza12.
porta. 1440. Dme pan e chmame can.
1415. O vio o leite dos vellos. 1441. Deste mundo levars panza chea
1416. O vio fai o vello mocio. e nada mis.
1417. O vio polo xerro como mellor 1442. Da a da, a galia amarga a
o quero. cocia. / Cada da, a galia amarga
1418. Onde acios hai, vio haber. a cocia.
1443. Da de Entroido e domingo de
Comer
Pascua, cada larpeiro na sa casa.
1419. A barriga manda perna11.
1444. Home bebedor, pouco comedor.
1420. A carne sen pan cmea o can.
1445. Home traballador, pouco
1421. A comida repousada e a cea
comedor
paseada.
1446. Mis quero mesa farta que
1422. A cunca chea os ollos alegra.
mantelera branca.
1423. A fame, en comendo, pasa.
1447. Nabos e coles, comer de seores.
1424. A galia polo bico pon. [Nota da
1448. Non sabe o que comer o que
Red.] Evidentemente a galia non
non come.
bota o seu ovo polo bico pero a
1449. O almorzo cedo cra carne e
cantidade e a calidade dos ovos que
sebo.
poa depende da cantidade e
1450. O ano que se morre, ben se come.
calidade do alimento que lle entre
1451. O caldio ten un bo compaeiro
polo bico. Vela a riqueza da
no vio.
metfora.
1452. O caldo quenta o corpo.
1425. mesa sen pan non te poas a
1453. O can baila polo pan.
xantar.
1454. O comer e o rascar todo
1426. A panza chea mellor se aconsella.
empezar.
1427. Al pon a galia os ollos onde pon
1455. O ovo quere sol e fogo.
os ovos.
1456. O pantrigo fxoo Deus e a boroa
1428. Almorzar sen beber: merendar
mandouna facer.
sen comer.
1457. O que non come polo san Xon
1429. Ben canta Marta despois de
ou que parvo ou non ten pan.
farta.
1458. O que non come polo san Xon
1430. Ben se lava o gato despois de
ou est tolo ou non ten pan.
farto.
1459. O que non mata, engorda.
1431. Bo pagar fai bo xantar e non
1460. O que ten bo *olfato logo coece
moito rogar.
o prato.
1432. Cal o seor, tal mesa pon.
1433. Caldo de tripas, moito repenicas.
11 12
Comprese con Da panza sae a danza. Comprese con A barriga manda perna.

1461. O raposo que moito berra non 1486. Se queres allos sen dentes
o que mis galias leva. plntaos por San Vicente.
1462. Os das con pan e vio son bos.
Froita
1463. Ovella que berra bocado que
1487. flor sen olor fltalle o mellor.
perde.
1488. As rbores e as flores, locen de
1464. Pola raspa do pescado afervase
moitas colores.
o gato.
1489. Despois de san Miguel xa pode ir
1465. Polo pan de trigo o can meu
aos figos quen quixer.
amigo.
1490. Froita que cedo madura, pouco
1466. Polo pan, baila o can.
dura.
1467. Por almorzar non perdas de
1491. Mazanceira na horta, rapaces
xantar.
porta.
1468. Quen *aiuna en san Xon ou
1492. Mazns na horta, rapaces
tolo ou non ten pan.
porta.
1469. Quente, a comida; fra, a bebida.
1493. Polo vern conta as mazns.
1470. Sen pan nin vio, non se anda
ben o camio. Fame
1471. Ters un prato de caldo ben 1494. A boa fame, non hai pan duro.
adobado, se o porco cho remexe co Cando hai moita fame, cmese
focio ou co rabo. calquera cousa, sen reparar na
1472. Un de onde pace e non de onde calidade.
nace. 1495. A codia dura a xente aguza.
1473. Vaca e carneiro, comida de 1496. A esperanza non enche a panza.
cabaleiro. 1497. A falta de pan, boas son tortas.
1474. Vs que arrotades porque 1498. A fame esperta o inxenio.
fartos estades. 1499. moita fame, non hai pan duro.
1500. A ovella farta, do rabo fai a
Allos
manta.
1475. Ao bo allo, bo tallo.
1501. A paz e o pan quitan moitas
1476. Cantos das pasen de xaneiro
penas.
tantos allos perde o alleiro.
1502. Adoece o can porque non lle dan
1477. En xaneiro planta o teu alleiro.
pan.
1478. En xaneiro pon o alleiro.
1503. Cando a raposa anda aos grilos,
1479. En xaneiro, planta o teu alleiro.
mal prs cras e mal prs grilos.
1480. En xaneiro, pon o alleiro.
1504. Cando hai fame, non hai pan
1481. Non te esquezas en xaneiro de
duro.
sementar o teu alleiro.
1505. Fame e espera, desespera.
1482. O allo fino sementalo polo San
1506. Fame e esperar, fan rabiar.
Martio.
1507. Gando fraco, todo carrachos.
1483. O que queira allos con dente que
1508. Lobo famento, non ten asento.
os plante por San Vicente.
1509. Maceiras na horta, rapaces
1484. Os allos polo San Silvestre nin
porta.
nacidos nin na restra.
1510. Na casa onde non hai faria nin
1485. Por San Antn lagoeiro sementa
reln, todos reen e todos teen
o teu alleiro.
razn.

1511. O ano famento longo e estreito. 1534. Zapato de amigo, a sola

1512. Pan balorento, alegra o famento. queimada e o fo podrido.
/ Pan barolento, alegra o famento.
Amor
1513. Pan quente, fame mete.
1535. Amar a quen non te ama
1514. Para a gana de comer non hai
responder a quen non te chama.
pan duro.
1536. Amar bo; ser amado, mellor; o
Caractersticas positivas un servir, o outro, ser seor. /
Amar bo; ser amado, mellor; o
Amizade
un ser criado, o outro, ser seor.
1515. A *amist, coecela e non
1537. Amar e reinar non queren par.
perdela.
1538. Amor e aborrecemento non
1516. Amigo de montaa, quen o
quitan coecemento.
perde, gaa.
1539. Amor e morte, nada mis forte.
1517. Amigo de un, amigo de ningn.
1540. Amor forasteiro, amor pasaxeiro.
1518. Amigo, de lonxe; e contas, de
1541. Amor forasteiro, pouco
preto.
duradeiro.
1519. Amigos que loitan por un cadelo;
1542. Ben ama quen nunca olvida.
ou a fame moita ou o querer
1543. Das forzas do amor, o que foxe
pequeno.
o vencedor.
1520. *Amist, vella; e casa, nova.
1544. Erro de amor ben merece
1521. Ao amigo co seu vicio dbeselle
perdn.
querer e atender.
1545. Mans fras, amores todos os das.
1522. Ao amigo e ao cabalo non hai que
1546. Nas forzas do amor o que foxe
cansalo.
o vencedor.
1523. Ao mellor amigo, o mellor tiro.
1547. Ningun por amoros se esforce
1524. Ao teu amigo cmelle o pan e
que o fo mis torcido se destorce.
bbelle o vio.
1548. Non hai la clara coma a de
1525. Canta mis *amistade, mis
xaneiro nin amor coma o primeiro.
claridade.
1549. O amor tan xordo coma cego.
1526. Ese meu amigo, que moe no
1550. O amor non quere consello.
meu muo.
1551. O corazn non fala pero adivia.
1527. Non hai mellor parente que o
1552. O que non te ama, burlando te
amigo presente.
difama.
1528. O amigo leal e franco, ese o
1553. Pensan os namorados que todos
mellor banco.
teen os ollos vendados.
1529. O bo amigo non ha deixar palla e
1554. Pcame, Pedro, que picarte
levar trigo.
quero.
1530. Os amigos son prs ocasins.
1555. Quen pretende, quere valer.
1531. Para a corte dun amigo chega
1556. Quen quere a Xon, quere o seu
ben un carneiro.
can.
1532. Quen ten un amigo ten un
1557. Tanto amar sen ser amado
tesouro.
como responder sen ser
1533. Ser teu amigo o que te tire do
preguntado.
perigo.
Bondade

1558. A mellor tella, a mis vella. intre en que unha persoa morre e,
1559. Con facer ben, pouco se pode segundo crenza popular, a alma
perder. escapa pola boca. En morrendo, o
1560. Fgase o ben e fgao san Miguel. normal enterrar o corpo do que,
[Nota da Red.] Anda que este refrn finalmente, s quedarn os sos.
menta o arcanxo san Miguel, 1572. Andar e andar e nunca chegar.
resultara inintelixible se penssemos 1573. O que non pode, cos dentes
que fala dese santo e se non acode.
soubsemos que deformacin local 1574. O tempo non se detn nin se para
ou persoal do ben coecido Fgase o con ningun. O tempo pasa, anda
ben e fgao Xan ou Miguel, que un que ns non o queiramos.
dos refrns mis estendidos en 1575. Quen d pan, pon afn.
Galicia e que valora de maneira 1576. Raposo que moito dorme, galia
expresa o ben ou a parte de ben que gorda non come.
poidan realizar persoas que non son
Idiomas e costumes de terra allea
do grupo de quen fala: este refrn o
1577. Donde foras, fai o que vires.
contrario do sectarismo que s valora
1578. Onde vivires, fai como vires.
como bo o que poida facer a xente do
1579. Tal terra andar, tal hai que falar.
propio grupo.
1580. Na terra dos lobos ouvear coma
Discrecin todos.
1561. Chorar, boca pechada, pra que
Insubmisin
non o saiban os que non lle
1581. Cando te capen, berra.
importa nada.
1562. Hspede que se convida, fcil Intelixencia
de contentar. 1582. A bo entendedor poucas palabras
chegan. Cando o interlocutor
Elocuencia. Persuasin
intelixente, non precisa que se lle
1563. A cousa mis alabada antes
expliquen moito as cousas: xa el
vendida que non comprada.
colle as alusins e as indirectas.
1564. A fala do lisonxeiro sempre
1583. Burro sexa quen con burro
vana e sen proveito.
leirea.
1565. Rindo, rindo, o tonto verdades
1584. Non corre mis o que camia
vai dicindo.
senn o que mis imaxina.
1566. O que ha de cegar, polos ollos lle
1585. Non vale de nada ser moi listo, se
han de dar.
anda non sabes quen Calisto.
1567. O que os ollos non ven o corazn
1586. Quen ri de ltimo, ri mellor.
non o desexa.
Dselle a quen espabilado de mis e
1568. Para bo entendedor, poucas
non ten en conta que as
palabras bastan.
consecuencias non sempre se
1569. O que se sabe sentir, sbese dicir.
perciben de maneira inmediata.
1570. Quen di de min, di de si.
Experiencia
Esforzo 1587. Vai un morrendo e vai
1571. A alma, na boca; e os sos, no aprendendo.
saco. Este refrn, que se recolleu sen
Precaucin
explicacin, quizais estea referido ao

1588. A gala do nadador saber moitas veces, estando calado un, non
gardar a roupa. corre o perigo de meter a pata.
1589. A lingua dun amigo malo corta 1616. En boca pechada non entran
mis que un machado. moscas.
1590. Abre a man e quedaraste sen ela. 1617. En cada legua hai un cacho de
1591. Amigo do vento, muda co tempo. mal camio.
1592. Amigos da taberna, amigos de 1618. Entre irmn e irmn, dous
merda. testigos e un escribn.
1593. Antes de frade, cocieiro. 1619. Escaravellou o galo e atopou o
1594. s escuras non hai ningun feo. coitelo que ha de matalo.
1595. As nenas e os tolos din case todo. 1620. Fai cento e non fagas unha e
1596. As silveiras e valados teen s coma se non fixeras ningunha.
veces orellas. 1621. Fillo es, pai sers; e como o fagas,
1597. As silveiras teen orelleiras. as o atopars. / Fillo es e pai sers;
1598. Cal te curas, as duras. e como as fixeras as as atopars.
1599. Cando as barbas do teu vecio 1622. Fillo es, pobre sers; e as como
vexas pelar, bota as tas a as fagas, as as atopars.
remollar. 1623. Hai que deixar das risas prs
1600. Cando vexas o teu vecio afeitar, choras. Cmpre aforrar para os
pon a ta barba a remollar. tempos malos. Non se pode gastar
1601. Chegar e encher, non sempre todo dunha vez.
pode ser. 1624. Home chosco e can rabelo, pra
1602. Co mel cllense s moscas. fodelo.
1603. Co tempo todo se sabe. 1625. Home precavido vale por dous.
1604. Con cazola que ferve non hai 1626. Lingua murmuradora, nunca
mosca que a leve. falta e sempre sobra.
1605. Con dificultade se garda o que a 1627. Moita ciencia loucura, se o bo
moitos lle agrada. siso non a cura.
1606. Confianza en Deus e correr 1628. Moitas veces o dado, anda de
diante. balde, caro.
1607. Cousa mala non periga. 1629. Moito ganou o que moito
1608. Cousa mala nunca morre. escarmentou.
1609. Da auga mansa lbreme Deus que 1630. Mundo andando e cousas vendo,
do reso lbrome eu. tropezando e non caendo.
1610. Dar mal consello oficio do 1631. Non as fagas, non as temas.
demo. 1632. Non s de ns a eira pois malla
1611. De aqu a al, sabe Deus o que nela quen queira.
ser. 1633. Non quero vida nin tratos con
1612. De home coxo e can rabelo, xente espanta-miatos.
lbrenos Deus coma do demo. 1634. Non s de ns a eira, pois malla
1613. De noite todos os gatos son nela quen queira.
pardos. 1635. Non son homes todos os que
1614. Do lobo, un pelo. mexan contra as paredes.
1615. En boca cerrada non entran 1636. Non te ras de ningun que se rin
moscas. O refrn quere dicir que, de ti tamn.

1637. O falar non ten cancelas. 1663. Ollos que non ven, corazn que
1638. O ferro quente dbrase non sente.
facilmente. 1664. Onde hai papeis cala todo o
1639. O fiado, de balde caro. mundo.
1640. O fillo por nacer e as sopas xa 1665. Onde menos se espera salta a
estn a ferver. lebre.
1641. O home sen barba e o can rabelo 1666. Pecado calado, medio perdoado.
arrecea del coma do demo. 1667. Por moito pan non mal ano.
1642. O lume xunto a estopa, vn o 1668. Pouco gaa o home que fa no
demo e sopra. Cando hai algn nome.
risco, sempre acaba por aparecer. 1669. Pouco se gana fiando pero menos
Cmpre ter coidado. mirando.
1643. O mis amigo, pgacha. 1670. Quen ben te quere farate chorar.
1644. O mal coitelo corta na carne e 1671. Quen quita a ocasin quita o
corta no dedo. pecado.
1645. O medo garda a via. 1672. Quen ten medo, compra can.
1646. O mellor nadador afoga no ro. 1673. Quen ten vergonza, non come nin
1647. O moito ter, o moito valer e o almorza.
moito poder, botan o home a 1674. Santo, Santo pero non tanto.
perder. 1675. Se te botas a falar, coida que non
1648. O que ao ro se achega, o ro o te fagan calar.
leva. 1676. Se te vas a emborrachar, paga
1649. O que avisa non traidor. antes de comezar.
1650. O que ben escribe, le das veces. 1677. Secreto de dous, sbeo *Dios;
1651. O que escoita e atende, lvaas secreto de tres, todos ns.
todas consigo. 1678. Sgame quen queira e teme
1652. O que escoita, mal de si oe. quen poida.
1653. O que lle desexa mal ao seu 1679. Ten coidado de gaar, que tempo
vecio, venlle as sas polo camio. che queda pra gastar.
1654. O que na ta vida non fixeres, 1680. Ti ten gran no pombal, que as
dos teus herdeiros non o esperes. pombas xa che virn.
1655. O que non queira levar patadas, 1681. Todo o mundo ten a boca ao
que non vaia feira das bestas. travs.
1656. O que quita e non pon, logo 1682. Unha hora mellor ca outra.
chega ao fondn.
Responsabilidade
1657. O que ten rabo de palla, ten
1683. A besta, pola carne; e o home,
medo que lle arda.
pola palabra.
1658. O que vai guerra, unhas veces
1684. Anda que digan, que digan, as
d e outras leva.
palabras non obrigan.
1659. O temor sempre sospeita o peor.
1685. Alcalde, nin de balde.
1660. O vento e a ventura pouco dura.
1686. Cousa prometida medio debida.
1661. Ollo no prato, ollo no gato.
1687. Mula de aluguer, se non leva
1662. Ollos que non ven, corazn que
dous, leva tres.
non doe.
1688. Non son poucos os que as sas
culpas boten a outros.

1689. O que non agradecido non Remedio

ben nacido. 1715. A rei morto, rei posto.
1690. Xusto o mal que ten, se o busca 1716. Nunca falta un roto pra un
quen o ten. descosido. 1. Cando unha persoa ten
bastantes problemas, acaba
Xustiza. Xurdicos
albiscando unha solucin. 2. Sempre
1691. A cada un hai que darlle o seu.
hai quen estea peor ca ns.
1692. A forca, pr seu dono.
1717. O que non levan os ladrns
1693. A mal dereito, bo preito.
aparece nos rincns. Dise cando se
1694. A quen mal queiras, en preitos o
busca algo intensamente e non
vexas.
aparece e, en cambio, despois
1695. Avogado novo, xustiza polas
aparece cando non se conta con el.
silveiras.
1718. Papas e bolos, en quente. Tomada
1696. Cousa ben negada, non ben
a decisin, as cousas deben facerse
probada.
con rapidez. O que se vende debe
1697. De facer testamento, faino a
cobrarse ao contado.
tempo.
1719. Para un roto non falta un
1698. Dous *testigos matan un home.
descosido.
1699. Fanas os cochos e pganas os
1720. Sempre hai un roto pra un
bacorios.
descosido. Sempre hai algun que
1700. Feita a lei, feita a trampa.
dea contigo e coas tas ideas.
1701. Mis vale un testigo de vista que
cen de odas. Caractersticas negativas
1702. Mis ven catro ollos que dous.
Talin (Vxase Xustiza)
1703. No uso nace o abuso.
1721. Mal por mal, non se debe dar.
1704. O labrador entre dous avogados
coma un peixe entre dous galos. Esquecemento
1705. O que a ferro mata, a ferro 1722. O que non ten cabeza ten que ter
morre. ps. Moitas veces ten un que facer
1706. O que en mentira collido, cando varias viaxes porque non se lembrou
di a verdade non crido. de levar ou facer algunhas cousas.
1707. O segundo anda polo mundo.
[Nota da Red.] Supoemos que este Aparentar
1723. De mostra chega un botn.
refrn se refire ao segundo fillo, que,
1724. Home ben vestido, pola sa
no sistema de vinculeiros, ten que
marchar da casa a buscar vida. palabra crido.
1725. Non come mia ta e arrota todo
1708. O uso novo enterra o vello.
1709. Ollo por ollo, dente por dente.
o da.
1726. O mis tonto fai reloxos. s veces
1710. Pagan os xustos polos pecadores.
as cousas non son o que parecen e
1711. Pago por pago non pecado.
aqueles que parecen pouco
1712. Pola boca morre o peixe.
espabilados fan cousas que resulta
1713. Polo fo scase o novelo.
incrible que foran capaces de facelas.
1714. Quen a ferro mata a ferro morre.
Variantes: A que a ferro mata / Quen Avaricia
a ferro mata...

1727. A avaricia rompe o saco. Hai encadea episodios sucesivos sobre a

xente que nunca se conforma co que mesma persoa.
ten; e acaba mal. 1746. Cando as cousas saen ao revs,
1728. Amontoa o avaro e non sabe pra ata os gatos mexan por un.
quen nin pra cando. 1747. Cando moita a merda, mis
1729. Ao que o p lle dan, colle a man. cheira.
1730. Canto mis ten, mis quere. 1748. Cando vai durmindo, guaa o
1731. O dieiro tan mal amo como demo. Cando un vai conducindo e lle
mal criado. vn o sono moi fcil ter algn
1732. Pouco damos e menos levamos. percance porque non se consciente
Cando queremos aforrar, ao final do que se est a facer e porque, como
moitas veces senos mis caro. se di por esta zona, o demo sempre
1733. Quen todo o quere, todo o perde. traballa e, por analoxa, dise que
1734. Se moito se ten, moito se gasta e gua o demo para xustificar os
mis se quere. accidentes.
1749. Cun p s non se anda moito.
Dificultades
1750. Mal trae ben.
1735. Cando se pecha unha porta,
1751. Non hai dous sen tres. Cando
brese outra. Sempre hai esperanza.
empezan os problemas, non dan
1736. O que pra burro nace, nunca a
acabado.
besta chega. O que nace tonto nunca
1752. Non hai mal que cen anos dure.
vai chegar a ser listo.
1753. Nunca chove como trona. O
1737. Unha noite mala, calquera a
resultado non sempre tan malo
pasa.
coma os indicios.
Problemas 1754. Nunca choviu que non
1738. A bolsa do miserable vn o demo escampara. Todo ten solucin na
e a abre. vida nalgn momento. Todo remata
1739. A bolsa do miserable vn o diao algunha vez. Non hai cousa mala que
e lla abre. non acabe.
1740. A can fraco todo se lle volven 1755. Nunca choviu que non pasara.
pulgas. As cousas malas nunca 1756. O can que mis ladra non o que
veen soas; xntanse con outras que mis morde.
xa o eran. 1757. O lume onda a estopa, vn o
1741. A dbeda e o labor sempre veen vento e sopra.
a peor. 1758. O que espera, desespera.
1742. A merda, canto mis se remexe,
mis cheira.
1743. Ao can fraco nunca lle faltaron Antteses, incompatibilidades,
pulgas. Hai persoas con pouca sorte contradicins
s que se lle acumulan os problemas. 1759. A burra vella, albarda nova.
1744. Ata a morte todo vida. 1760. A cruz, nos peitos; e o demo, nos
1745. Cando as cousas saen ao revs feitos.
ata a muller emprea de outro e os 1761. A falta de homes bos, ao meu pai
fillos parcense a un. O colmo da fixrono alcalde.
mala sorte. O infortunio moitas veces 1762. A folla cando enxoita, molla.

1763. A inocencia da criatura que est 1783. De mala semente, boa xente.
mexada e di que sa. 1784. Deus dos e o demo xntaos.
1764. A mala chaga sana; a mala sona Case sempre se xuntan o malo co
mata. malo. Son tal para cal.
1765. A moito pedir, pouco ofrecer. 1785. Deus me dea contenda con quen
1766. A pai gardador, fillo gastador. / non me entenda.
A pai aforrador, fillo gastador. 1786. Deus todo o sabe, anda que todo
1767. A sorte da fea a guapa a desexa. o cala.
1768. A sorte da muller fea a bonita a 1787. *Dios escribe dereito con
desexa. renglns torcidos.
1769. A verdade deche mis a ti que a 1788. Di mentiras e sacars verdades.
min. 1789. Da de moito, vspera de nada.
1770. vellez, *viruelas. Dise cando 1790. Da de todo e vspera de nada.
unha persoa maior fai cousas que xa 1791. Da de xaxn, vspera de Santo.
son impropias da sa idade. Dise 1792. Durmir e gardar a eira, non hai
cando vn achaques como maneira. / Durmir e gardar a casa,
consecuencia da idade co significado non hai maneira.
de que hai que ter resignacin porque 1793. Gastar e ter, non pode ser.
xa non hai solucin. 1794. Gastar sen ter, non se sabe como
1771. A zapato vello, bigoteira nova. pode ser.
1772. Anque a malicia escureza a 1795. Honra e vicio non andan xuntos.
verdade, non a pode apagar. 1796. Hoxe entra mandando quen onte
1773. As bgoas de quen herda son entrou rogando. / O que onte
risas encubertas. entrou rogando, hoxe xa entra
1774. As contas da casa non dan coas mandando. / Onte chegaches
da praza. Non sempre sae todo rogando e hoxe mandando.
como tiamos pensado. 1797. Mentres canto, non asubo.
1775. s veces mexan por un e hai que 1798. Mentres se capa, non se asuba.
dicir que chove. / s veces mexan Non se deben facer das cousas a un
por ns e hai que dicir que chove. / tempo, porque non se dan feito as
Mexan por ns e hai que dicir que das ben. Cntrate no que fas.
chove. Moitas veces temos que Mentres se capa, non se asuba.
soportar en silencio e con boa cara as 1799. Mentres se traga, non se cuspe.
bromas ou abusos doutras persoas. 1800. Na casa do ferreiro, coitelo de
1776. Botar sopas e sorber, non pode pau. Hai persoas que nunca aplican
ser. na propia casa o oficio que teen por
1777. Cada idade quere o seu. profesin. Dise, cando na casa hai
1778. Canta mis prsa, mis lecer. cousas sen reparar que, precisamente,
1779. Canto mis pobre, menos son a especialidade do seu dono.
esmola. 1801. Na casa do ferreiro, coitelo de
1780. Canto mis prsa, mis vagar. pau; e na do carpinteiro, nin arado
1781. Corazn forte o seu dono leva nin grade.
morte. 1802. Nin por moito madrugar amence
1782. D Deus sarna a quen non sabe mis axia.
rascala.

1803. Nin por moito madrugar vai 1828. Bocado comido non garda amigo.
amencer mis cedo. As cousas levan 1829. Iranse os hspedes e comeremos
o seu ritmo e non se poden adiantar. o galo.
1804. No que non se perde nada, 1830. Mans que non dades, fillas mias
sempre algo se gaa. que buscades? / Mans que non
1805. Non o mesmo falar da guerra dades, na mia casa que
que verse nela. buscades?
1806. Non hai dor que sexa boa. 1831. O que teu, meu; e o que meu
1807. Non hai mal bo. meu s.
1808. Non se pode repenicar e ir na 1832. O que reparte leva a mellor
procesin. parte.
1809. Non sei que facer, se deixar de 1833. Primeiro eu, despois eu e sempre
andar ou botar a correr. eu.
1810. Non sei que faga, se colla moza 1834. Primeiro o pan e despois o can.
ou tome soldada. 1835. Primeiro son os meus dentes que
1811. O demo fainas e *Dios os parentes.
descbreas. 1836. Se a barca est rota slvese quen
1812. O mal e o ben, na cara se ven. poida.
1813. O que mis ten, non o que mis
Envexa
d.
1837. A avaricia rompe o saco.
1814. O que un aborrece, outro o
1838. A boroa da mia vecia sabe
apetece.
mellor que a mia.
1815. O que unha idade apetece, outra
1839. A galia da mia vecia pon
aborrece.
mellores ovos que a mia.
1816. Onde digo digo digo Diego.
1840. A vaca da mia vecia d mis
1817. Saca o teu ao mercado e un dir
leite ca mia.
bo e outro dir malo.
1841. Do mirar nace o cobizar.
1818. Se tes prsa, vaite con calma.
1842. Qutate ti pra poerme eu.
1819. Ser bo entre os malos moito
traballo. Fachenda
1820. Soprar e sorber non se pode 1843. A fermosura cmea a sepultura.
facer. 1844. Alabmonos, xa que ningun nos
1821. Un pau vestido non parece pau. alaba.
1822. Uas de gato e palabras de 1845. Canto mis altura, mis figura.
santo. 1846. Moita presenza, pouca facenda.
1823. Unha ovella negra, trae un ao 1847. Muller fermosa, muller vaidosa.
branco. 1848. Na pintura est a figura.
1824. Uns nacen pra santos e outros 1849. Non hai quen lle poa o p
pra ps de bancos. diante.
1825. Uns naceron pra moer e outros 1850. O andar pra dentro andar de
pra ser modos. trenco. O andar pra fra andar
1826. Urdir e tecer non pode ser. que namora.
1851. O desexo fai o fermoso feo.
Egosmo
1852. O que moda, non incomoda.
1827. (A) comida feita, compaa
1853. O que quere presumir, ha sufrir.
desfeita.

1854. O rosario na man lvano moitos 1872. Non hai boa ola con auga soa.
polo que dirn. 1873. Non sabe o raposo cantas galias
1855. O soldado galego, na guerra hai dormen fra.
que velo. 1874. Socorro tardeiro, socorro
1856. Vestir a uso, calzar a gusto. baleiro.
Hipocrisa -Fachenda Maldade
1857. Cando o demo reza, enganarte 1875. A bos e malos mantn a cidade.
quere. 1876. Un corvo a outro non lle tira os
1858. Fame na casa, fanfurria na ollos.
praza.
Mentira
1859. Na sa casa non ten faria e na
1877. Cllese antes a un mentireiro que
allea pide galia.
a un coxo. A un mentireiro axia se
1860. O demo, farto de carne, meteuse
lle collen as mentiras.
frade.
1878. Cllese primeiro un mentireiro
Indiferenza ca un coxo.
1861. A palabras necias, odos xordos. 1879. A sospeita endexamais sae de
Dise cando se quere manifestar que onde entra.
non se fai caso ningn a comentarios
Preguiza
vulgares que se acaban de or.
1880. run ovella a la parece que lle
1862. Das aves de rapina non se
pesa.
gardan compaa.
1881. Cando o demo non ten que facer
1863. Imos menos ao que est mis
co rabo torna as moscas.
preto.
1882. Cando o demo non ten que facer
Ingratitude en algo se ha de entreter.
1864. Danlle o pan a quen non o sabe 1883. Muo parado non gaa maqua.
comer. Hai persoas que dispoen de
Caractersticas neutras
cousas e non saben aproveitalas. //
boa verdade que lle dan o pan a Carcter
quen non o sabe comer. 1884. A cabra sempre tira ao monte.
1865. Rogarlle ao santo ata sar do Cada un semella ou tende s sas
charco e, despois de sado, santo orixes; tende a comportarse coma a
esquecido. xente da que descende.
1866. Sanan as coiteladas e non as 1885. Terras boas, runs nabos; pais
malas palabras. porcos, fillos marranos. Por veces
os fillos non saen aos pais, do mesmo
Inutilidade
xeito que, por veces, terras boas dan
1867. Fun a Laln e, como fun, vin.
froitos de pouca calidade.
1868. Mencia que todo o cura,
Inxenuidade
loucura.
1886. A ignorancia moi confiada.
1869. Meter as mans na fogueira
criar frieiras. Compromiso
1870. Moito e ben non o fai ningun. 1887. A honra est en quen a gaa.
1871. Moitos durmindo fan mis que 1888. A quen Deus llo d san Pedro llo
moitos ondo. bendiga.

1889. Bos corazns matan as penas. 1913. A Xan Portal, o mesmo lle d ben
1890. Coitas e camios dannos amigos. que mal.
1891. Hoxe por min e ma por ti. 1914. Cada cal ama o seu igual.
1892. Hoxe por un e ma por outro. 1915. Cada cal sente o fro como anda
1893. O maior desprezo e non facer vestido.
aprecio. 1916. Cada cal, co seu igual.
1894. O que sabe agradecer traballa 1917. Cada cal, no seu curral.
pra mis merecer. 1918. Cada cousa sa hora.
1895. O que ten ansia non dorme. O 1919. Cada cousa faise ao seu tempo e
que est preocupado por unha cousa a malla, en agosto.
non descansa ata facela. 1920. Cada cousa, no seu tempo.
1896. Prenda de galego, dieiro vale. 1921. Cada home ten o seu nome.
1897. Quen che deu o fel, dche o mel. 1922. Cada martes ten a sa semana.
1898. Quen erra e se emenda a Deus se 1923. Cada moucho, no seu souto.
encomenda. 1924. Cada ovella quere a sa parella.
1899. Quen fai o que quere non fai o 1925. Cada ovella, coa sa parella.
que debe. 1926. Cal fiamos, cal andamos.
1900. Unha besta non quere outra. 1927. Cando o ro soa, auga leva.
Cando a xente fala dunha cousa, algo
Opinin
hai.
1901. Cada un fala da feira segundo lle
1928. Canto temos, canto valemos.
vai nela.
1929. Canto tes, canto vales.
1902. Colle fama e ditate a durmir.
1930. Coida o ladrn que todos o son. /
1903. Dous que dormen sobre un
Pensa o ladrn que todos son da
colchn vlvense da mesma
sa condicin. / Cre o ladrn que
opinin.
todos son da sa condicin.
1904. Mudado o tempo, mudado o
1931. Da rapa rebola vea o demo e
pensamento.
escolla.
1905. Non hai maior mal que o
1932. De neno, rei; de mozo, capitn;
descontento de cada cal.
de casado, burro; e de vello, can.
Equivalencias e proporcin 1933. De pai a pai, pouco vai.
1906. A rbore sen codia coma a 1934. De tal pau, tal *astilla. Os fillos
muller sen vergoa. parcense aos pais. igual que o seu
1907. A cabra vai pola via e como fai pai. Xa sabes: De tal pau, tal
a nai fai a filla. *astilla.
1908. A cada tempo, o seu tento. 1935. Dime cales deles vian e direiche
1909. A espada vence, a palabra o que dican.
convence. 1936. Dime con que andas e direiche
1910. A lingua larga sinal de man quen es.
escasa. 1937. Dime con quen andas e direiche
1911. A pobreza do que sabe vale mis que falabas.
que a riqueza do que ignora. 1938. Dime de que presumes e direiche
1912. A tulla sen centeo coma o prado do que careces.
sen rego. 1939. Dime do que presumes e direiche
o que non tes.

1940. Dor saca dor. 1966. Se mal de costas, peor de

1941. En todas partes, cada semana ten illargas.
o seu martes. 1967. Se non hai vento, non hai mal
1942. Fillo de gata, ratos mata. tempo.
1943. Hai tantos homes bos coma 1968. Se o mal non fose sentido, o ben
corvos brancos. non sera coecido. / Se o ben non
1944. No camio de Santiago tanto fose sentido, o mal non sera
anda o coxo coma o sano. coecido.
1945. Non hai mel sen fel. 1969. Tira boi, tira vaca, tira o burro
1946. Non hai palleiro sen palla. Unha pola estaca.
persoa est gorda porque come 1970. Todas as aves, cos seus pares.
moito. [Nota de E. Domnguez] Cadaqun
1947. Non (lle) fagas aos demais o que debera andar cos do seu igual. O
non queiras que che fagan a ti. refrn recomenda non mesturarse con
1948. O alden galego, cunca de leite xente doutro nivel coa que non
por cunca de aceite. cadrara ben.
1949. O cuco e o predicador, canto 1971. Xente nova e lea verde, toda se
mis alto mellor. volve fume.
1950. O que contas non bota, contas 1972. Xente nova e lea verde, todo
non atopa. fume.
1951. O que ha de ser servido ha de ser
Preferencias
pedido.
1973. Mis vale acender unha vela que
1952. O que non cra, non pa.
tropezar na escuridade.
1953. O que non sabe coma o que non
1974. Mis vale acertar que escoller.
ve. Non saber facer unha cousa
1975. Mis vale algo que nada.
coma estar cego.
1976. Mis vale antes que despois.
1954. O tempo ouro.
1977. Mis vale aprender de vello que
1955. Oliva e *aceituna, toda unha.
morrer necio.
1956. Onde hai un malo nunca falta un
1978. Mis vale aproveitar que tirar.
bo.
1979. Mais vale bo amigo que mal
1957. Para gustos, pntanse cores.
marido.
1958. Ps fros, corazn ardente.
1980. Mis vale caer en *gracia que ser
1959. Ps quentes, cabeza fra.
gracioso.
1960. Polo canto cocese o paxaro.
1981. Vale mis calar que mal falar. /
1961. Populares e simples somos todos
Vale mis calar que falar mal.
do mesmo vivir.
Moitas veces mellor non dicir nada,
1962. Poucos pensando fan mis que
antes de dicir parvadas. Vale a pena
moitos durmindo.
estar calado antes de dicir o que non
1963. Quen a boa rbore se arrima,
se debe.
boa sombra o acubilla.
1982. Mis vale comer un ovo, que
1964. Quen non teme morte home
pasar sen dous. Cmpre
forte.
conformarse co que hai.
1965. Se corres como bebes imos s
1983. Mis vale andar s que mal
lebres.
acompaado. / Mis vale estar s
que mal acompaado. / Mis vale

s que mal acompaado. / Vale 1997. Mis vale quedar torto que
mis andar s que mal morto.
acompaado. / Vale mis estar s 1998. Mis vale tarde que nunca.
que mal acompaado. / Vale mis 1999. Mis vale ter que desexar. Hai
ir s que mal acompaado. que ter algo aforrado.
1984. Mis vale facelo que mandalo. 2000. Mis vale un *toma* que un *xa
Dise cando o que mandado non fai che darei*. mellor ter as cousas
o que se lle di ou cando o fai mal. seguras que contar con algo probable
1985. Mis vale malo coecido que bo pero non seguro.
por coecer. O coecido xa sabemos 2001. Mis vale un exemplo que cen
como pero o descoecido, anda consellos.
que sexa bo, non nos rechama tanto. 2002. Mis vale un paxaro na man que
1986. Mis vale maa que forza. cen voando. Cmpre aproveitar as
preferible ter coecementos e oportunidades.
habilidades que moita forza. 2003. Mis vale unha pomba na man
1987. Mis vale onza de sangue que que cen voando.
libra de amizade. 2004. Mis vale ver que crer.
1988. Mis vale pan duro que pedras 2005. Mis vale volta de chave que
moles. Cando hai fame cmese de consello de frade.
todo. 2006. Mis valen moitos poucos que
1989. Mis vale pasar por tonto e poucos moitos.
quedar calado que abrir a boca e 2007. Ms vale un da de discreto que
confirmalo. Antes de dicir unha toda a vida de necio.
tontera mellor estar calado. Antes 2008. Mtenme traidoras mans e non
de que os feitos demostren que as me dean vida vilns.
aparencias son certas, o mellor e 2009. Mellor que da mazn falar dala
estar quieto ou calado. a probar.
1990. Mis vale paxaro na man que cen 2010. Nace o corvo na pena e tira pra
voando. Hai que aproveitar as ela.
oportunidades. 2011. Nun gran perigo, mellor o
1991. Mis vale paxaro na man que irmn que o amigo.
cento voando. O que conta ter algo 2012. O bo, se breve, das veces bo.
seguro e non esperar cousas mellores 2013. O malo vaia e vea e o bo nunca
pero inseguras. se perda.
1992. Mis vale paxaro na man que un 2014. O proveito da aldea Deus o dea.
cento voando. 2015. Que non morran as vacas que
1993. Mis vale pequeno agudo que homes hainos a manadas.
grande burro. 2016. Quen d logo, d das veces.
1994. Mis vale pouco e ben ganado 2017. Quen fa e tece, ben lle parece.
que moito e enlodado. 2018. Vale mis algo que nada.
1995. Mis vale prever que curar. 2019. Vale mis esvarar co p que
1996. Mis vale previr que lamentar. esvarar coa lingua.
mellor pensar ben no que se fai e non 2020. Vale mis facelo que mandalo /
lamentarse por se sae mal. mandar. mellor facer as cousas un
que encargarllas a outro.

2021. Vale mis ir que mandar. 2044. A idade fai o home amigo da
2022. Vale mis malo coecido que bo verdade.
por coecer. 2045. A mala serra non corta a
2023. Vale mis maa que forza. madeira.
2024. Vale mis o malo da mia terra 2046. A mar revolto, ganancia de
que o da allea. pescadores.
2025. Vale mis pequeno xil que 2047. A moita parada fai pouca
grande burro. andada.
2026. Vale mis ser pequeno e listo que 2048. A moita parola deixa a cabeza
grande e burro. tola.
2027. Vale mis ser pillo que pillado. 2049. A moito durmir, menos vivir.
2028. Vale mis tarde que nunca. 2050. A moza, como criada; e a
2029. Vale mis ter que desexar. estopa, como fiada.
2030. Vale mis tirar na *vasura que 2051. A neve onda o fogo derrtese
meter na cintura. logo.
2031. Vale mis un a gusto que cen a 2052. A ocasin abre a porta
desgusto. tentacin.
2032. Vale mis un paxaro na man que 2053. A ovella mansa moitos aos a
cen voando. maman.
2033. Vale mis unha imaxe que mil 2054. A picada de mosca, peza de
palabras. lenzo.
2034. Vale mis ver que crer. 2055. A que a ferro mata, a ferro
2035. Valen mis nubes de agosto que morre.
sol de setembro. 2056. A quen cedo se ergue, cedo lle
amaece.
Consecuencias
2057. A quen madruga Deus o axuda.
2036. A rbore que non d froita,
Cmpre ser previsor e anticiparse.
semente boa pra lea. [Nota da
2058. A quen se muda, mdalle a
Red.] Descrtase a hiptese somente
ventura.
boa, que fara mis fcil de
2059. A ro revolto, ganancia de
entender o refrn, porque, revisado o
pescadores.
manuscrito orixinal esta a lectura
2060. A tres das de alegras, trinta das
correcta (lectio difficilior) e, por
de agonas.
parte, porque nos aseguran que o
2061. A xesta, mentres que nova,
adverbio somente non ten uso nesta
varre ben.
bisbarra.
2062. Anque a mona se vista de seda,
2037. A bo camio, bo andar.
mona era e mona queda.
2038. A boa vida engurras tira.
2063. Ao feito, peito.
2039. A boa vida fai moza garrida.
2064. As risas vlvense choros.
2040. A cabra que moito anda pouco
2065. s veces flase por ter lingua.
apaa.
2066. Auga pasada non move muo.
2041. derradeira cntase a gloria.
2067. Ave que corre non voa.
2042. A froita madura cae de seu.
2068. Besta vella, ao toxeiro / toxeira.
2043. A gato escaldado a auga fra o
Cando un vai vello xa non serve para
queima.

traballos que requiran esforzo fsico 2093. En pouca auga, pouco se navega.
e mndano aos peores sitios. 2094. Enriba do ovo pon a galia.
2069. Boa viaxe fai o que vai e volve. 2095. Facer sen pensar, mala razn.
2070. Boas olas, boas sombras. 2096. Falar sen pensar tirar sen
2071. Boca que come fel non pode apuntar.
cuspir mel. 2097. Fillo de tigre sae con raias.
2072. Cada da que amaece cousas 2098. Galia choca non pon ovos.
novas acontecen. 2099. Hoxe fermosura, ma
2073. Cada da un da mis e todo se sepultura.
queda atrs. 2100. Lea moi seca todo fascas.
2074. Cada un tira tras do que lle tira. 2101. Listos e burros todos son
2075. Camisa que moito se lava logo se persoas.
acaba. 2102. Mal anda o miato, cando ten as
2076. Cando durmo non sei o que teo. s tortas e roto o papo.
2077. Cando est o *pelexo porta, 2103. Mal se bican dous anoxados.
sinal de que a burra est morta. 2104. Mira con quen andas e direiche
2078. Canto mis gando, menos quen es. Un acaba sendo coma
esterco. Canta mis xente hai na aqueles cos que anda: se anda en
casa, menos traballo se fai. malas compaas, tamn se pode facer
2079. Canto mis se desfai menos se malo.
fai. 2105. Morto est quen non pernexa.
2080. Carta xogada non debe ser 2106. Muller morta, sete porta.
levantada. 2107. Na casa do gaiteiro, bailarns
2081. Cases ben ou cases mal, casa cun todos.
do teu igual. 2108. Na feira de Vilaverde, o que mis
2082. Coa idade vn o siso. pon, mis perde.
2083. Coas glorias faranse as 2109. Na paz e na guerra o que matan,
memorias. morto queda.
2084. Con moito tropezar aprndese a 2110. Nin moza sen amor, nin vello sen
andar. dor.
2085. Con pouco vento cae ao chan 2111. Ningunha cousa hai tan dura que
torre sen cemento. o tempo non a madura.
2086. Corpo que moito cura, pouco 2112. Noite de pasatempo quere tempo.
dura. 2113. Non d bo pan a mala faria.
2087. Cousa feita, feita est. 2114. Non habera palabra mal dita se
2088. Da rbore cada todo o mundo non fose mal entendida.
fai portas. 2115. Non hai mal onde non hai dor.
2089. Da barreira sae a lameira. [Nota 2116. Non hai pega sen mancha negra.
de E. Domnguez] Onde hai barro, 2117. Non hai rosas sen espias.
despois de chover, frmase a lama. Calquera cousa ten as sas
2090. Daqueles lixos vieron estas complicacins, a sa dificultade, os
lamas. seus inconvenientes.
2091. De dieiro e santidade quita 2118. Non hai sardia sen espia.
sempre a metade. 2119. Non naceu quen non errou.
2092. Detrs do pouco vn o moito. 2120. Non se engana o que non conta.

2121. O amor bo; ser amado, mellor. 2146. O que foi a Sevilla perdiu a
O un servir e o outro ser seor. *silla.
2122. O amor e o vio sacan o home de 2147. O que logo empeza, logo o deixa.
tino. 2148. O que logo se empeza axia se
2123. O azucre fai moitos larpeiros. acaba.
2124. O dicir non ten cancelas. 2149. O que mis apura non o que
2125. O fillo da cabra, cabrito ou mis fai. s veces por apurar non se
castrn. fan as cousas ben e hai que volvelas
2126. O fillo do burro ben sabe ornear. facer.
2127. O fillo do lobo, lobeiro . 2150. O que mal anda, mal acaba. Non
2128. O fillo do tigre sae con raias. se poden facer cousas malas; ou, se
2129. O fume descobre onde est o non, un acabar mal.
lume. 2151. O que mal empeza, mal acaba.
2130. O mal que non ten cura a 2152. O que moito agarra, pouco
loucura. aperta.
2131. O mozo por non saber e o vello 2153. O que moito escoita, mal de si oe.
por non poder, as ocasins deixan 2154. O que moito fala, enfada.
perder. 2155. O que nada, non afoga.
2132. O peor dun erro que s veces 2156. O que non chora, non mama. Se
un trae un cento. un nada pide, nada lle dan.
2133. O pequeno mal espanta, e o 2157. O que non parece, logo se
grande amansa. esquece.
2134. O que antes nace antes pace. 2158. O que non ten maas non come
2135. O que bebe vio chiralle o castaas. / O que non ten maa
focio. non come castaas.
2136. O que cala, outorga. 2159. O que non ten pan sementado,
2137. O que chega mesa posta non agosto fiselle maio. [Nota da Red.]
sabe o que costa. Maio un dos meses de mis traballo
2138. O que chega tarde non oe misa no mundo agrcola, co agravante de
nin come carne. que a despensa da casa est chegando
2139. O que con auga se cura, pouco seu lmite de existencias, que
dura. empezan a repoerse en agosto,
2140. O que de novo non traballa, de cando empeza a entrar cereal novo e
vello dorme na palla. Se non se froita e vio e castaas. As se
traballa de novo, cando se vello entende este refrn.
non se ten nada. 2160. O que non ten seguro e enferma,
2141. O que burro, tanto o aqu acabouse o dieiro e o pan.
como en Lugo. 2161. O que pasou a Marola, pasou a
2142. O que raro sempre caro. mar toda. / Quen pasou a Marola,
2143. O que entre os lobos se mete, pasou a mar toda.
mordido sae. 2162. O que pode, vai ao muo e moe.
2144. O que foi a Castelln perdiu o 2163. O que primeiro chega, primeiro
silln. se senta.
2145. O que foi a Manresa perdiu a 2164. O que primeiro se levanta,
mesa. primeiro se calza.

2165. O que regala, ben vende: se o que 2193. Por un cravo perdiuse a
o recibe o entende. ferradura.
2166. O que ri de ltimo ri das veces 2194. Por un ladrn perden cento nun
mellor. mesn.
2167. O que ri ltimo, ri mellor. 2195. Quen ben ata, ben desata.
2168. O que se deita con can, rguese 2196. Quen caladamente arde, mis se
con pulgas. queima.
2169. O que se pica, allos come. 2197. Quen chega tarde, nin oe misa,
2170. O que ten a chave, cando quere, nin come carne. Variante: O que
abre. chega tarde...
2171. O que ten ben e mal escolle, do 2198. Quen con lume xoga, acbase
que lle vea que non se enoxe. queimando.
2172. O que ten maa, sempre apaa. 2199. Quen con lume xoga, quimase.
2173. O que torto nace, tarde o u 2200. Quen d das sas penas, non
nunca se endereita. espera das alleas.
2174. O run paxario, logo descobre o 2201. Quen de mozo traballa, de vello
seu nio. dorme na palla. / Quen de novo
2175. O tempo todo o fai e todo o leva. non traballa, de vello dorme na
2176. O tempo todo o trae e todo o palla. / O que de novo non traballa,
leva. de vello dorme na palla.
2177. Obra ben e espera. 2202. Quen de preitos se librou, boa
2178. Onde cospen, lama hai. sorte alcanzou.
2179. Onde hai fume, hai lume. 2203. Quen espera, desespera. A persoa
2180. Onde hai gana, hai maa. que espera por algo ou por algen
2181. Onde non se perde nada, sempre acaba cansando de esperar.
algo se gaa. 2204. Quen mal anda, mal acaba.
2182. Onde sacan e non botan, buscan 2205. Quen mal fala, peor oe.
e non atopan. 2206. Quen moito abarca, pouco
2183. Onde se saca e non se pon, logo aperta.
se chega ao fondn. 2207. Quen moito corre, axia para.
2184. Os cachos tiran s olas. 2208. Quen moito enfeixa, pouco ata.
2185. Os males fan amizades. 2209. Quen moito folga, pouco medra.
2186. Para mancha grande non hai 2210. Quen moito parola fai pouca
xabn que abaste. obra.
2187. Peor a recada que a cada. 2211. Quen moito reza, moito peca.
2188. Perdido quen tras perdido 2212. Quen moito ve, moito aprende.
anda. 2213. Quen moito vive moito mal
2189. Perdiz moi cercada xa se ve recibe.
medio asada. 2214. Quen moito vive, moito ve.
2190. Ps afeitos a saltar non saben 2215. Quen moitos oficios ten, con
quietos estar. ningn se mantn.
2191. Polo rabo da culler vai o gato 2216. Quen non monta a cabalo, do
ola. cabalo nunca cae.
2192. Por mis que o ben se dilate, 2217. Quen pode e non quere, cando
como se alcance, non tarde. querer non poder. / Quen pode e

non quere, cando poder, non 2240. Unha palabra tira por outra.
querer. 2241. Vn a ventura pra quen a
2218. Quen pregunta o que non deba procura.
oe o que non quera. 2242. Vezo collers, que despois non
2219. Quen queira mariscar, hase de quitars.
mollar. 2243. Voda tira loito.
2220. Quen san o seu dedo ata, san o 2244. Xa con risa xa con pranto,
desata. iremos ao camposanto.
2221. Quen sementa ventos, recolle 2245. Zapato burgus e besta de
tempestades. andadura, pouco dura.
2222. Quen volve e vai, boa viaxe fai.
Consellos
2223. Sardia que leva o gato, tarde ou
2246. A cabalo regalado non lle mires o
nunca volve ao prato.
dente. Cando dan unha cousa, hai
2224. Sarna con gusto non pica. Non
que collela anda que non guste. Non
nos importa pasalo mal, se valoramos
se pode ser esixente con aquilo que
mis o que queremos conseguir.
nos dan, haino que aceptar tal como
2225. Se ao vello lle quitan a pinguia e
.
maila cocia, que o enterren
2247. A cabalo regalado non se lle mira
tardia.
o dente. Non se debe poer reparos
2226. Se che pica unha denosia, vas
s cousas que nos dan.
dereito pr caixia; e se che pica
2248. A cabra cega, monte largo.
un escorpin, vas dereito pr
2249. A inxuria mellor olvidala que
caixn.
vingala.
2227. Se non morres de mozo, a vello
2250. A lebre que has de matar costa
has chegar.
abaixo hala botar.
2228. Se o cntaro bate na pedra, mal
2251. A lea da figueira, recia de fume
pr cntaro e non pra ela.
e fraca de madeira.
2229. Se pingan as tellas, come
2252. A mal tempo, boa cara.
centellas.
2253. mula con matadura, nin
2230. Se queres ter ovos, mantn a
cebada nin ferradura.
galia.
2254. A onde has de ir, non has de
2231. Se xogas con lume, quimaste.
mentir.
2232. Sempre vai a lingua a onde doe a
2255. A onde non te chaman, non
moa.
vaias; que se non te chaman, non
2233. Servo de outro se fai quen di o
fas falta.
seu secreto a quen non o sabe.
2256. A onde todos van chorando, non
2234. Sol e boa terra fan mellor gando
debes ir cantando.
que o pastor afamado.
2257. A palabras necias, odos xordos.
2235. Tempo andando, cousas vendo.
2258. A par de ro non merques terras
2236. Teas ou non teas sorte, o
nin casero.
mesmo lle d morte.
2259. A pobre non prometas e a rico
2237. Tirar vasura, sinal de desprezo.
non debas.
2238. Todo chega e todo pasa, anque
2260. A prudencia nai da ciencia.
non saia da casa.
2261. A pulga quen vn orella, co
2239. Todo o bo faise esperar.
diao se aconsella.

2262. A quen non lle sobre pan, que 2285. s bestas non te metas.
non cre can. 2286. As cousas, claras; e o chocolate,
2263. A quen queiras mal, non o espeso.
queiras no hospital. 2287. As mans non ven mis que os
2264. A quen tes que agarimar, non o ollos.
fagas chorar. 2288. Ata o corenta de maio non te
2265. A rico non debas, e a pobre non quites o saio e, se volve a chover,
ofrezas. vlveo a poer.
2266. sorte mala, paciencia e boa 2289. Atallo, quita traballo.
cara. 2290. Atrs vir quen bo me far.
2267. voda do ferreiro cada un vai co 2291. Auga que non has de beber,
seu dieiro. dixaa correr.
2268. A voda e a bautizado non vaias 2292. Barba pon mesa e non perna
sen ser chamado. Non se debe ir a tesa.
onde non chaman a un. 2293. Ben pode chorar o que non se
2269. A voda nin bautizado non vaias pode consolar.
sen ser chamado. 2294. Boas accins valen mis que boas
2270. Aceite, vio e amigos, mellor razns.
canto mis antigos. 2295. Cada un axdase a si mesmo e
2271. Achgate aos bos e sers un Deus a todos.
deles. 2296. Cada un varre como pode e sabe.
2272. Acrdate, nora, de que sers 2297. Camio largo, paso curto. /
sogra. Camio longo, paso curto.
2273. Amigo e vio, os mis antigos. 2298. Cando chova, non vaias de caza,
2274. Anda quedo, non andes fungando que non vas facer nada.
e fai as tas cousas calado. 2299. Cando comas pan quente, non
2275. Antes fiars do terrn que do bebas auga fra.
seor. 2300. Cando te capen, berra.
2276. Ao bo consello non se lle atopa 2301. Cando tomes augardente, ten
prezo. / Ao consello non se lle coidado cos teus dentes.
atopa prezo. 2302. Cando vaias misa e ao muo,
2277. Ao coello e ao viln mtelle man. non chames o vecio.
2278. Ao mal encontro darlle a man e 2303. Cando vaias misa e ao muo,
mudalo pronto. non chames polo vecio.
2279. Ao porco e ao xenro brelle a 2304. Carneiro estrao non o agasalles
porta, que xa el vir cedo. no teu rabao.
2280. Ao que madruga Deus o axuda. 2305. Casa, na que mores, pero mis
2281. Aos ditos das vellas hai que tapar non compres.
as orellas. 2306. Cazador e troiteiro, nin boa
2282. Aprende chorando e rirs meda nin bo palleiro.
ganando. 2307. Cazador sen morral, caza pouco
2283. Aproveitar ben o lume bo e caza mal.
costume. 2308. Con quen paces e non con quen
2284. Arco da vella vaite de a, que as naces.
nenas bonitas non son pra ti.

2309. Da boa nai busca filla e da boa 2332. Forza de mozos e consello de
cepa enxerta a via. vellos.
2310. D e ten e fars ben. 2333. Fuxe da *multit e ters *quiet.
2311. De palla ou palloeiro, enche o teu 2334. Fuxe da ocasin e non ters
palleiro. tentacin.
2312. Deixa de remexer o que non vas 2335. Gaiteiro pago nunca ben tocou.
comer. 2336. Garda o prado e manters o
2313. Da de chuvia e vento, non vaias gando.
de caza, que perdes o tempo. 2337. Garda sempre que comer, pero
2314. Das de chuvia e vento, non vaias sempre que facer.
de caza que perdes o tempo. 2338. Gasta en festas e en vio o que
2315. Dise o pecado pero non o has de deixar aos sobrios.
pecador. 2339. Hai que dar e ter pra que nos
2316. Duro con duro, endexamais se vean ver. Hai que ser xeneroso e
fixo bo muro. dar algo; pero non todo o que un ten.
2317. En alleo souto, un pau ou outro. 2340. Hai que dar tempo ao tempo.
2318. En consellos hai que or aos 2341. Ida e vida, pola casa da mia ta.
vellos. 2342. Ir guerra e casar non se ha de
2319. En terra de lobos ouvea coma aconsellar.
todos. 2343. Lancha dentro, amigo fra.
2320. En xaneiro mete o obreiro. 2344. Mis sabe o demo por vello que
2321. Entre cegos non hai fermoso nin por demo.
feo. 2345. Mis verdades hanse de saber
2322. Entre col e col, leituga. que dicir.
2323. Entre todos os rudos a msica 2346. Mata o porquio, non o deixes
o mis apaixonante. [Nota da Red.] engordar que despois o toucio,
Frase en proceso de converterse en farate engordar.
paremia. 2347. Meu pai dxome que porfiara
2324. Est a vella a morrer e anda est pero que non apostara.
pra aprender. 2348. Muda o lobo os dentes mais non
2325. Fai ben, anque non saibas a as mentes.
quen. Dbese actuar con humildade 2349. Na casa allea, o que ben est, ben
en todos os sitios anda que s veces estea.
non o merezan. Nunca sabes a quen 2350. Na igrexa, rezar; na praza, calar;
podes precisar. Fai ben e non mires e na casa, falar ata escachar.
a quen. 2351. Na porta do forno quimase o
2326. Fai (o) ben e non mires a quen. pan.
2327. Fai primeiro o necesario e 2352. Na terra de lobos hai que ouvear
despois o voluntario. coma todos.
2328. Fala da caza e tena na casa. 2353. Na terra dos lobos ouvear coma
2329. Falando, entndese a xente. todos.
2330. Ferra a besta lixeiro e andars 2354. Na terra onde vivires, fai o que
cabaleiro. vires.
2331. Festas e vodas, poucas e boas. 2355. Nas terras dos lobos, ouvear
coma todos.

2356. Nin amigo reconciliado nin 2373. Non todo o monte ourego.
carneiro das veces asado. 2374. Non todo o que reloce ouro.
2357. Nin burro orneante, nin home 2375. Non trates con rico empobrecido
rallante. nin con pobre enriquecido.
2358. Nin casa beira do ro nin via 2376. Nunca sirvas a quen serviu.
ao p do camio. 2377. Nunca te deitars sen saber unha
2359. Nin polo sol nin pola solexa, cousa mis.
nunca deixes a ta mantexa. [Nota 2378. O amor e o xantar hanse de
de E. Domnguez] Non se debe comer antes de enfriar.
deixar de levar roupa de abrigo nin 2379. O ben, buscalo; e o mal, esperalo.
cando quenta o sol, nin cando o sol 2380. O bo consello non ten prezo.
non impide que vaia fro. 2381. O cabalo regalado clleo cos ollos
2360. Nin voda triste nin enterro pechados.
alegre. 2382. O can vello, se ladra, d consello.
2361. No bo ro pscase a troita. 2383. O cortizo e o cortello, no monte
2362. No Carballio, bo pan e bo vio. vello.
2363. Non deixes pra ma o que 2384. O gran non fai graneiro pero
poidas facer hoxe. Hai que ir axuda ao compaeiro.
facendo as cousas pouco a pouco xa 2385. O mal que non ten remedio,
que despois igual non as podemos *olvidalo o mellor medio.
facer. 2386. O mar e a muller hanse de lonxe
2364. Non hai pouco que non chegue ver.
nin moito que non se acabe. Hai 2387. O mellor camio o recto.
que ser comedido nos gastos e non 2388. O moito correr trae pouco andar.
malgastar os cartos en cousas 2389. O ollo, limpalo sempre co
intiles. Hai que aproveitar o que se cbado.
ten, que non se sabe as voltas que 2390. O pano podre non garda
pode dar a vida. puntada.
2365. Non lle chames amigo a quen non 2391. O pote que moito ferve, sazn
viviu contigo. perde.
2366. Non negues o que ti pediras. 2392. O que a boa rbore se arrima
2367. Non pidas a quen pediu nin boa sombra o acubilla.
sirvas a quen serviu. 2393. O que d pan a can alleo perde o
2368. Non sexas outro, cando s podes pan e perde o can.
ser ti. 2394. O que dan de balde, ben sabe.
2369. Non sirvas a quen serviu nin 2395. O que ben nacido ser ben
pidas a quen pediu. agradecido.
2370. Non te abatas por pobreza nin te 2396. O que en s confa erra cada da.
*ensalces por riqueza. / Nin te 2397. O que has de comer non o vexas
abatas por pobreza nin te facer.
*ensalces por riqueza. 2398. O que madruga Deus o axuda.
2371. Non te botes a cantar, se non 2399. O que non oe consello, non chega
sabes o que has cantar. a vello.
2372. Non (te) fes de consellos, que son 2400. O que poidas facer hoxe non o
contos de vellos. deixes pra ma.

2401. O que ten dbida, sempre acerta. 2428. Se non podes o que queres, quere
2402. O que ten tenda, que a atenda e, o que poidas.
se non, que a venda. 2429. Se non queres levar patadas non
2403. O que vai a modo chega a lonxe. vaias feira das bestas.
2404. O tempo do *Dios de balde. 2430. Se o millo fose pouco, mudalo
2405. O vento paciente e sabe cortar dun saco noutro.
cada unha das sas rbores. 2431. Se o neno empeza a chorar,
2406. O zapato do amigo, moito pez e aloumiarao sa nai.
ben cosido. 2432. Se queres aprobar, tes que
2407. O zapato do amigo, pouco pez e estudar. / Se queres aprobar, hai
mal cosido. que estudar.
2408. Palabras e plumas o vento as 2433. Se queres coller bo vio, planta a
tumba. via cara o solio.
2409. Palla ao palleiro, vellas ao 2434. Se queres durmir ben, xa que
fiadeiro. estamos en abril, tes que cear sen a
2410. Palla, ao palleiro; galias, ao luz do candil.
galieiro. 2435. Se queres o teu home san, dlle
2411. Para encaixes e puntillas, en abeln.
Galicia, Camarias. 2436. Se queres que auga corra,
2412. Pensa ben o que queres ser, se qutalle o terrn presa.
non queres perder o que tes. 2437. Se queres que ben saiba o porco,
2413. Pllase antes a un mentireiro que dlle landras do teu souto.
a un coxo. 2438. Se queres que o teu carro cante
2414. Pola noite todos os gatos son como canta o do vecio, btalle o
pardos. eixo de freixo e as treituras de
2415. Polo que garde o meu peito non sanguio.
teo preito. 2439. Se queres que te respecten, hai
2416. Procura non xurar anque xures a que darse a respectar.
verdade. 2440. Se queres ter un fillo pillabn,
2417. Quen a boa rbore se arrima boa mteo a sancristn.
sombra o acubilla. 2441. Se queres ver como o teu corpo,
2418. Quen calar non sabe, falar non mata un porco.
debe. 2442. Se queres vivir en paz, canto ves
2419. Quen canta, o seu mal espanta. non xulgars.
2420. Quen d consellos, non d pan. 2443. Se tes catarro, dlle ao xerro.
2421. Quen di de min, que se mire a si. 2444. Solas e vio, andan camio.
2422. Quen non te coeza, que te 2445. Unha boa capa todo o tapa.
compre. 2446. Vai o vello morrendo e vai
2423. Quen pregunta, non erra. aprendendo.
2424. Quen queira vivir ben, non tea 2447. Vaias a onde vaias, fagas o que
cerca a ningun. vexas.
2425. Quen usa non abusa. 2448. Vale mis caer en gracia que ser
2426. Saber vivir e saber convivir. gracioso.
2427. Se moitos amigos queres ter, 2449. Velocidade e altura? Conserva
gastars canto ts e nada vers. a dentadura.

2450. Vence o mal, a forza de facer o 2472. Cando a semana est de piollos
ben. non vale baixar a camisa. / Cando
2451. Vender e calar a mellor cousa. a semana est de piollos non vale
2452. Vezo poas que vezo quites. mudar a camisa.
2453. Vicio collas que non tollas. 2473. Cando eu teo de todo, todo o
2454. Via, entre vias e casa entre mundo ten; cando non o teo, non
vecias. o ten ningun.
2455. Vios e amores, os vellos son os 2474. Cousa de mal non querer
mellores. sanar.
2456. Vios e amores, os mis vellos 2475. Da aldea a galia e cmea o
son os mellores. seor da vila.
2457. Vodas largas, barallas novas. 2476. Despois de san Martio, cada da
seu ferradio.
Promesa
2477. Dieiro, amores, celos e loucuras
2458. Cra corvos e sacaranche os ollos.
mal se disimulan.
Fai ben e levars as de perder. Por
2478. Das rbores secas nunca
veces btese con xente moi
florecen nin reverdecen.
desagradecida que responde
2479. En todas as niadas hai un pito
amolando a quen lle fixo un favor.
coxo.
2459. Prometer e non dar, os parvos fai
2480. Entre lusco e fusco non atopo o
alegrar.
que busco.
Reciprocidade. Vxase tamn Xustiza 2481. Garda o gardador pr bo
2460. Amor con amor se paga. gastador.
2461. Coa vara que midas sers 2482. Mis ensina a necesidade que a
medido. universidade.
2462. Como midas, hante medir. 2483. Mal de amores non ten cura.
2463. O que non queiras pra ti non llo 2484. Mal de moitos, consolo de bobos.
deas a ningun. 2485. Mal ladra o can, cando ladra de
2464. O que non queiras pra ti non llo medo.
deas a outro. 2486. Mal lle vai ao raposo, cando anda
aos ovos.
Relixin Ver Crenzas
2487. Mala herba nunca morre.
Resignacin 2488. Malo vir, que bo me far.
2465. A dor amolece as pedras. 2489. Morto o can acabouse a rabia.
2466. A esperanza o ltimo que se 2490. Nada ten o que nada lle basta.
perde. 2491. Nada ten o que nada lle chega.
2467. mala herba non hai xeada que 2492. Nada ten que perder quen nada
a leve. ten de seu.
2468. A mala herba nunca morre. Dise 2493. Necio aquel que padece por
dunha persoa ou cousa que mala. culpas que outro merece.
2469. Ao non poder ser non lle hai que 2494. Ningun est contento co que ten.
facer. 2495. Non hai carne sen so.
2470. As alegras non son pra todos os 2496. Non hai mal que cen anos dure.
das. Todas as cousas rematan algunha
2471. Bicho malo non perece. vez.

2497. Non hai mal que por ben non 2518. Cada roca, o seu fuso; e cada
vea. Toda cousa mala ten a sa terra, o seu uso.
parte boa. 2519. Home pequeno, cargado ao
2498. Non hai peor xordo que o que barreno.
non quere or. Cando a unha persoa 2520. Tal o paxario, tal o nio.
non lle interesa o que lle din, fai o 2521. Tan bo Pedro coma Xan.
xordo. Ningun fai caso a cousas que 2522. "Xente con xente" -dica o pesco.
non lle interesan.
Cantidade
2499. Non hai vecio peor que o
2523. A quen erra perdaselle unha vez
murmurador.
e non tres.
2500. Nunca choveu que non
2524. terceira vai a vencida.
escampara.
2525. A todo santo lle chega o seu da.
2501. Nunca choveu que non
2526. Con pouco a pouco faise un
escampase. Todas as cousas teen
moito.
solucin. Non fai falta andar
2527. O que prodigado desexado.
apurado. Xa mellorar o tempo.
2528. Un carro s non enche lugar.
2502. Nunca choveu que non pasara.
2529. Unha alma soa non canta nin
2503. O mal nunha casa acaba coas
chora.
caravillas.
2530. Unha andoria non fai vern
2504. Pulgas ten a viva e non hai
ningun que llas sacuda. Risco
2505. Quen naceu burro, non morrer 2531. Canto mis grande a aventura,
cabalo. menos segura.
2506. Quen nada pide, nada recibe. 2532. Na hucha aberta o xusto peca
2507. Sarna con gusto non pica pero as
veces mortifica. Irona e burla
2533. A falta dun can, mtese un gato.
2508. Sarna con gusto non pica.
2534. A muller que do alto fa, o fuso
2509. Un bo dura pouco.
lle cae e o cu lle asuba.
2510. Unha idea apetece e outra
2535. A onde vas, Vicente? A onde vai
aborrece.
a xente.
Proporcin 2536. Ao viln, coa vara do abeln.
2511. A bo entendedor, poucas 2537. Canto mis te abaixes, mis se
palabras bastan. che ve o cu. Canto mis un se
2512. A bo entendedor, poucas preocupa por facer as cousas ben,
palabras lle chegan. mis abusan del e mis lle esixen.
2513. A bo entendedor, poucas 2538. Comer, durmir e cagar piden
palabras. vagar.
2514. A boa madeira quere bo oficial. 2539. Convidoume Xan Romeu e o vio
2515. A tal seor, tal honor. pagueino eu. / Invitoume o seor
2516. Cada cousa pr seu; e o Romeu e o vio pagueino eu.
cabanote, pr carro. Hai que poer 2540. Deche a barriga? nchea de
cada cousa no seu sitio. O cabanote palla triga. Dixame tranquilo e non
un alpendre. te queixes. Expresin de broma que
2517. Cada idade quere o seu. se lle di s veces aos rapaces.

2541. Deche a barriga? Frgaa persoa un erro que un mesmo xa est

cunha ortiga Dicaselle aos nenos, cometendo.
cando se queixaban da barriga: as 2556. O que a feo ama, fermoso lle
cando os picores das estrugas lles parece.
fixeran rascar, unha sensacin tapara 2557. O que di a persoa, repteo a
a outra e esqueceran que lles doa. mona.
2542. Deche a cabeza? Btea co p 2558. O que moito quere saber, dselle
da artesa. Apate como poidas. Se o cu a lamber. Contestacin a unha
a golpeas co p da artesa, logo persoa moi preguntona.
deche o golpe e xa non te lembras 2559. O que morde ao calado non o
de por que che doa. mellor. Porque non nobre e
2543. Honra na praza e fame na casa. honrado e sempre busca a traizn.
Hai persoas que se gaban moito e 2560. O que nada arrisca, nada ten.
non teen nada, carecen da riqueza Hai que ser decidido.
que aparentan ter. 2561. O que non fuma nin bebe vio, o
2544. O amor fogo, pero con el non se demo llo leva por outro camio.
coce o bolo. 2562. O que non ten fillos, ben os cra.
2545. O can de Xan Torrado, canto fai 2563. O que parvo vai guerra, parvo
coa boca desfaino co rabo. volve dela. / O que *tonto vai
2546. O comer e o rascar, todo guerra, *tonto volve dela.
empezar. 2564. O que ten besta e anda a p, mis
2547. O coser e o cantar, todo besta el .
empezar [Nota de E. Domnguez]. 2565. O que ten cama e dorme no chan,
Por rara que pareza esta paremia, merece que o mallen cun pau.
esta a forma orixinal que se 2566. O que ten medo aos paxaros non
recolleu. sementa o trigo.
2548. O hbito non fai o monxe. 2567. O traballo, prs burros.
2549. O home lume; a muller, estopa; 2568. O viln, nin ben nin mal.
e vn o demo e sopra. 2569. Obra de comn, obra de ningn.
2550. O home e o oso, canto mis feo 2570. Ovella farta, do seu rabo se
mis fermoso. espanta.
2551. O home e o oso, canto mis 2571. Papas e casamento, en quente.
peludo mis fermoso. 2572. Pinga repinga na casa da ta
2552. O home parlanchn e faco Dominga.
rinchn, pouca cebada e moito 2573. Se non bebes cocacola, non ds
albardn. p con bla.
2553. O home querqueno, todo 2574. Se te vas e me deixas A quen lle
veneno. conto as mias queixas?
2554. O pai que non ten fillos, ser que 2575. Se te vas e me deixas A quen lle
lle faltan os armadillos. contarei as mias queixas?
2555. O pote dxolle ao caldeiro: 2576. Sete xastres non fan un home.
Chgate al, que me luxas. 2577. Sobre gustos non hai nada
Sempre fala o menos indicado. escrito.
Moitas veces querer corrixir noutra 2578. Un cego mala gua pra outro
cego.

2579. Vergonzosa a mia filla que 2599. A loucura ten cura. [Nota de E.
tapa a cara coa faldra da camisa. Domnguez] Cabe a posibilidade de
2580. Voda e mortalla, do ceo baixa. que o alumno esquecese poer o
adverbio non pero o certo que est
Sade, enfermidade e morte
escrito as.
2581. A moita sade non virtude.
2600. Canto mis lle dan ao tolo, mis
2582. A pouca sade, ningunha. Dise
o tolo quere.
cando unha persoa, por ter moitos
2601. un tolo quen o seu mal achaca
achaques, xa est desesperada e non
a outro.
ve solucin para mellorar a sa
2602. En Conxo non estn todos os que
sade.
son nin son todos os que estn. Hai
2583. En xaneiro, reuma; en marzo,
tolos en todas partes. Nin todos os
catarro; e en maio, outra vez
que estn mal da cabeza estn
curado. / En xaneiro, reuma; en
internados no hospital psiquitrico de
marzo, catarro; e en maio, outra
Conxo (en Compostela), nin todos os
vez xa sano.
que estn al, estn verdadeiramente
2584. Febres de maio, sade pra todo o
loucos.
ano.
2603. Moita ciencia loucura, se o bo
2585. Mais vale a sade ca o dieiro.
siso non a cura.
2586. Mis vale a sade do pobre que a
2604. O mal que non ten cura a
enfermidade do rico.
loucura.
2587. O mellor da sade cobizala.
2605. O que non ten que facer sacha os
2588. Para calquera doenza o remedio
allos por nacer. Dise cando algun
a paciencia.
fai as cousas mal, ao revs ou de
2589. Un o que come. [Nota de E.
xeito intil.
Domnguez] O aspecto fsico ou a
2606. O tolo e o borracho din o que
sade dependen moito do que un
teen no papo.
coma.
2607. Os tolos fan a festa e os cordos
2590. Ao cabo do ano mis come o
gozan dela.
enfermo ca o *sano.
2608. Se o tolo sentado est, os ps
2591. A alma, na boca; e os sos, no
move e cantar.
saco. Ver comentario en Esforzo.
2609. Todos somos tolos pero uns mis
2592. Ata a morte todo vida.
que os outros.
2593. Corazn forte o seu dono leva
2610. Todos somos tolos, os uns ou os
morte.
outros.
2594. Quen non teme morte home
Economa
forte.
2611. As contas da praza non dan coas
2595. Teas ou non teas sorte, o
da casa.
mesmo lle d morte.
2612. Ben calorosa vai ser a costa de
2596. Un mdico cura, dous dubidan,
xaneiro, pero anda que curta,
tres morte segura.
mis calorosa vai ser a de febreiro.
Tolemia 2613. Coa hucha baleira non se fai
2597. A canto mis vello, mis tolo. feira.
2598. A loucura non ten cura. 2614. Coa prata todo se alcanza.
2615. Dieiro busca dieiro.

2616. Dieiro haxa, que gusto non mellor contar co que se ten, que estar
falta. esperando algo que, talvez, non se
2617. Entre puntada e puntada gstase dea conseguido.
a lia. Cando un se mete a pequenas 2641. Vale mis un farto que sete
reformas, ao final gasta tantos cartos baldeiros. preferible ter unha
coma se fose unha obra grande. persoa farta e contenta, que non sete
2618. Non hai galia gorda por pouco con fame e descontentas.
dieiro. As cousas baratas non son
Recursos
boas.
2642. Cada un espirra como pode.
2619. O bo nunca caro e o barato
2643. Fgome bobo e como de todo.
sempre malo.
2644. O pobre enterra o seu pai como
2620. O que garda, sempre ten.
pode / Cada pobre enterra o seu
2621. Unha vara de pano dura un ano.
pai como pode.
2622. Voda e romara non son pra cada
2645. O pobre goberna a casa como
da.
pode.
Propiedade 2646. O que non ten uas, mete cuas.
2623. A cabra pra quen a garda. 2647. O rato que non sabe mis dun
2624. A cada cal gstalle mis o seu burato, logo o pilla o gato.
curral. 2648. Onde comen dous, comen tres. O
2625. A cada cal gstalle mis o seu. que hai chega para todos.
2626. A cada paxario chgalle o seu 2649. Palla a palla faise un palleiro / o
nio. palleiro. Con esforzo, pouco a
2627. A cada paxario parcelle bo o pouco, un consegue o que quere.
seu nio. 2650. Por unha sardia, cansou un
2628. A cada paxario, parcelle ben o burro. Todo ten un lmite.
seu nio. 2651. Quen ten boca chega a Roma.
2629. A forca, pr seu dono. 2652. Quen ten lingua a Roma vai.
2630. A mellor casa a mia anque Preguntando pdese chegar a
sexa pequenia. calquera lado.
2631. Abondo ten quen bo creto ten. 2653. Querer poder.
2632. Cada raposo garda o seu rabo. 2654. Sabe mis o demo por vello, que
2633. Cada un arrima a ascua sa por demo. A experiencia un punto
sardia. importante. Hai que facerlle caso aos
2634. Cada un do seu fai un pandeiro. avs porque Mis sabe o demo por
2635. Cada un, na sa casa; e Deus, na vello, que por demo.
de todos.
Riqueza
2636. O nome rexe ao home.
2655. A bulsa sen cartos non mis
2637. Ola de moitos nunca ben coce.
que coiro. / A blusa sen cartos non
2638. Peido con sono non ten dono.
mis que coiro.
2639. Viase o ben pr ben e o mal pra
2656. A galia na casa rica, sempre
quen o ten.
pica.
2640. Vale mis ter que desexar.
2657. A nobreza antiga riqueza.
Cmpre ter algo aforrado.
2658. A riqueza moitas veces cousa
preferible ter cousas, anda que sexa
de tristeza.
de mis, que estar desexando telas.

2659. Ande o dieiro, que ben lixeiro. 2685. A criado mal mandado ponlle a
2660. Anden dieiros, que todos mesa e mndao a un recado. / Ao
bailaremos. criado mal mandado poerlle a
2661. s barbas con dieiros fanlle mesa e mandalo a un recado.
honras os cabaleiros. 2686. Agora que entra xaneiro, podes
2662. Cando a un lle doe a cabeza, meter obreiro.
sinal de riqueza. 2687. Ama a un amo, se paga, e o
2663. Cando o dieiro fala, todos calan. demais son contos.
2664. Canto maior a fortuna, menos 2688. Ben pode ir o criado a onde vai o
segura. amo.
2665. Carto a carto faise o ducado. 2689. Bo amo, mellor criado.
2666. Don dieiro gran cabaleiro. 2690. Criado ido, criado vido, sempre o
2667. Fidalgo honrado, antes roto, que meu amo servido.
remendado. 2691. Dona Mandona, muller do seor,
2668. Fidalgo pobre, no palleiro morre. viselle o tempo en andar
2669. Mal soa o don sen o din. derredor.
2670. Na casa grande o que non come 2692. Xoana Mengana, muller do azor,
lambe. viselle o tempo en andar
2671. Non mis rico o que mis ten derredor.
senn o que menos precisa. A 2693. Farta ben o teu criado e veralo
riqueza e a felicidade consiste en calado.
conformarse co que un ten. 2694. Na casa do amo morre o bo
2672. Non hai dieiro coma o primeiro. criado.
2673. Non hai mellor cabaleiro que don 2695. O criado ben mandado pode ser
dieiro. compaeiro do amo.
2674. Non lle falta pucheiro a quen ten 2696. O vestido do criado di quen o
dieiro. amo.
2675. O aforrar sempre foi bo. 2697. Obreiro en xaneiro, pan che
2676. O deus do usureiro o dieiro. comer e obra non far.
2677. O dieiro tan bo servidor como 2698. Onde hai patrn non manda
mal seor. marieiro.
2678. O dieiro pdeo todo. 2699. Onte porqueiro e hoxe cabaleiro.
2679. O mellor amigo, un peso. 2700. Tal amo, tal criado.
2680. Os donos gastando e os criados 2701. Ter criado malo; mais inda
gaando. peor ter amo.
2681. Quen ten dieiro, ten
Pobre (ver tamn Recursos)
compaeiro.
2702. A alegra dura pouco na casa dos
Dbedas pobres.
2682. Antes quero mercar, que rogar. 2703. A alforxa do pobre con todo
2683. O que paga o que debe pode.
desempea o que ten. Porque xa 2704. pobreza e miseria calquera
non ten dbedas. chega.
2705. Ao que pobre ningun lle fai
Amos, criados e obreiros
caso.
2684. A ama brava a chave da casa.
2706. Cada formiga ten a sa boca.

2707. O regalo do pobre botar un 2730. Sono de maio dixao pr teu

cigarro despois de que come. criado.
2708. Pobre do pobre que todo o 2731. Sopra, ferreiro, se queres gaar
mundo o moe. dieiro.
2732. Traballo comezado medio
Traballo
rematado.
2709. A carga cansa, a sobrecarga
mata. Comercio
2710. Ao enfornar trcense os pans. 2733. Ano malo, panadeiros no
2711. Ben se fai o que logo se fai. mercado.
2712. Besta parada, non fai xornada. 2734. En mercar e vender non hai
2713. Cando non hai ganas de fiar amigos.
pode o fuso descansar. 2735. Fa e vende ben, que a paga por
2714. Coas pernas enxoitas non se si vn.
pillan as troitas. 2736. Mercar, por alforxas; e vender,
2715. Do ceo pra abaixo cada cal vive por onzas.
do seu traballo. 2737. O barato saca os cartos do
2716. Na terra do meu home o que non farrapo.
traballa non come. Recomendacin 2738. O bo pano na arca se vende.
a outra persoa de que traballe. Se un 2739. O bo vai caro e o malo fai dano.
quere algo, ten que traballar. 2740. O mal pagador sempre bo
2717. Non hai atallo sen traballo. cobrador.
2718. Non se collen as troitas coas 2741. O que foi do teu agrado foi medio
pernas enxoitas. mercado.
2719. Non se pescan as troitas coas 2742. Queira ou non queira o burro ha
pernas enxoitas. de ir feira.
2720. Non se pillan as troitas coas 2743. Quen dieiro ha de cobrar
bragas enxoitas. moitas voltas ha de dar.
2721. Non se pode guiar ben o carro, se 2744. Quen vende e mente a bulsa llo
non se trepa o barro. sente.
2722. O que fai un cesto fai un cento se
lle dan as varas e tempo.
Familia e Sociedade
2723. O que fai un cesto fai un cento se
lle dan vergas e tempo. Familia
2724. O que troitas quere pescar as 2745. A quen non ten fillos *Dios lle
calzas ten que mollar. apara sobrios.
2725. O traballo cansa pero non mata. 2746. A toda lei, fillos e muller.
2726. O traballo sagrado, non o 2747. A vella que non pode andar que a
toques. leven a un areal e al a deixen
2727. Quen o sbado vai ao muo quedar13.
pouco folgo ten o domingo.
2728. Quen queira peixe que molle o 13
[Nota da Red.] Reaparece aqu un refrn, que s
cu. recolleu Eladio Rodriguez (1961:3,408) e que
2729. Se en tres das de abril fixeras del citaron despois Vzquez Saco, Moreiras
Santiso e Clodio Gonzlez. Parece recomendar
culleres teras tres das como unha conduta inhumana, que non sabemos que
quixeres. se practicase algunha vez en Galicia e, se algun

2748. *Amist de xenro, sol de inverno.

a practicar, recibir a repulsa social e castigo. 2749. Amor coma o da nai, non hai.
Polo tanto, interpretado literalmente, non 2750. Amor, de nai; que o demais
corresponde cultura popular galega. Por que
aparece aqu, anda que sexa minoritario? A
aire.
primeira resposta que podera ser unha reliquia 2751. Amor, o de nai; que o demais
de antigos relatos de horror destinados a inculcar aire.
precisamente o contrario, tal e como no seu da 2752. Ao to sen fillos apralle Deus
estudou Bouza Brey (1490-1982: 81-91) e
recentemente Aparicio Casado (2011: 34-43). En
sobrios.
Caritel (Ponte Caldelas) contaba Silvina Sobral 2753. As fillas de solteira din de quen
de 96 anos que, anda que ela xa non o acordara, son.
antigamente disque levaban os vellos a morrer 2754. As mias fillas fan menias.
Chan das Pipas e que dunha vez un fillo deixou
2755. Azouta de nai, non rompe so nin
o seu pai nunha volta do camio dende a que se
va ben a aldea toda e que o vello lle dixo fillo. saca sangue.
Ai, meu fillo; aqu non me deixes, que aqu foi 2756. Entre pais e irmns non metades
onde eu deixei a meu pai e seguramente o teu as mans.
fillo te vir deixar a ti. E o fillo, impresionado
2757. Nas uas ou nos ps has de
de ver que o seu pai, nese momento dramtico,
anda trataba de protexelo a el, e impresionado imitar a quen es. / Ou nas unllas ou
tamn polo mal agoiro, reaccionou e dixo nos ps has asemellar a quen es.
Vase, meu pai, comigo para a casa, antes de 2758. Non hai fillo coma o seu pai, nin
que tal pase. E aquel fillo crebou a fada. Nunca
pai coma o seu av. [Nota da Red.]
mis dica Silvina- se levaron os vellos a
morrer monte. A lenda contbase case Supoemos que este refrn expresa
exactamente igual polos mesmos anos en que s se aprende realmente coa
Forcarei; e tamn en Portugal no sculo XIX. experiencia, co paso dos anos.
Estes contos que probablemente son antigos,
2759. Non sabe o que alegra o que
mis que reflexaren un costume real, estn
precisamente destinados a produciren horror e non cra.
espanto ante esa conduta, que queda cualificada 2760. Non se acorda a sogra que foi
como propia de tempos brbaros e xa superados nora.
(crebou a fada, dicir, rompeuse ese costume
2761. O casado casa quere. Os casados
fatdico e inhumano; Parta o demo a perneta!
din en Forcarei). A inexistencia de testemuo queren vivir ss nas sas casas.
histrico de tal costume e o horror que produce o 2762. Pai non tiveches e nai non
relato son precisamente o que pode converter o temiches e mal fillo te fixeches.
refrn en vehculo da doutrina contraria, de que
2763. Parente de calid fillo da mia
os vellos e os desvalidos deben ser protexidos,
porque, como di ese conto, todos chegaremos a irmn.
ser vellos e desvalidos. A segunda resposta que 2764. Quen os seus non trata ben, non
igual non estamos lendo correctamente este pida nada a ningun.
refrn. Qu o que di realmente o refrn? Para
sabelo, para descubrir a sa funcin, para
desvelar o seu significado real, habera que
anotar cal o seu uso real, dicir, compra
unha cantiga popular) unha peza literaria e,
anotar se o usan vellos ou non vellos e se se usa
polo tanto, non existe certeza de que a lectura
como agresin, ameaza, advertencia, cautela,
literal sexa a correcta. En calquera caso, no
compaixn, queixa ou demanda de auxilio;
contexto histrico da actual violencia fsica real
porque, por exemplo, se o usa a propia vella,
contra moitas mulleres e no aumento de vellos
estara declarando que ela xa non vale para nada,
que pasan o final da vida en Residencias
que un estorbo e, por este medio indirecto,
Xeritricas (coidados, si, pero sen a calor do
estara pedindo cario: neste caso, o significado
afecto dos consanguneos), que este refrn diga
real do refrn sera exactamente o contrario do
Unha vella e non Un vello, dlle un simbolismo
literal. Non se debe esquecer que un refrn (ou
novo e estremecedor.

2765. Quen ten pai na vila, sete veces 2790. Muller larpeira, ladra ou meiga.
lle amence o da. 2791. Na casa do meu home o que non
2766. Saco de xenro nunca cheo. traballa non come.
2767. Sogra, nin de barro, porta. 2792. Nin enriba, nin embaixo, nunca
2768. Sogra, ningunha boa. ensines o refaixo.
2769. Varre a nora o que ve a sogra. 2793. Quen ten muller, ten que facer.
2770. Vivir con sogras, noras e xenros, 2794. Se o teu home non sae
anticipo do inferno. mullereiro, ha de sar a muller
homeira.
Muller
2795. Se un vello bica a unha muller
2771. A casa sen muller cen ollos ha
moza, pasa folla.
mester.
2796. Sen mulleres non hai homes. Para
2772. luz da tea non hai muller fea.
que nun lugar, coma tal nunha festa,
2773. A muller *ventana perde mis
haxa homes son necesarias as
do que gana. / A muller na
mulleres, porque, se non, tampouco
*ventana perde mis do que gana.
asisten os homes.
2774. A muller bigotuda de lonxe
2797. Viva rica, cun ollo chora e con
acode.
outro repenica.
2775. muller con bigote non deas o
dote. Home
2776. A muller con bigote non desexa 2798. Home alleo nunca cheo. [Nota
dote. de E. Domnguez] Unha nena anotou
2777. A muller e a sardia qurena a versin Home alleo cheo.
pequenia. 2799. Home ben feito hache de ter o
2778. A muller e a sardia, canto mis corpo dereito.
pequena, mis riquia. 2800. Home celoso, o corno no ollo.
2779. A muller e a sardia, canto mis 2801. Home de moita parola, gasta o
pequena, mis sabrosia. tempo en parolar: non fai todo o
2780. A muller e a sardia, canto mis que di, nin di todo o que fai.
pequenia, mis xeitosia. 2802. Home de moitos oficios, pouca
2781. A muller e a sardia, pequenia. ganancia.
2782. A muller e a sardia, queren ser 2803. Home moi luneiro, nin boa meda
pequenias. nin bo palleiro. O que lle fai moito
2783. A muller e a vaca mala sendo caso s cousas da la, non recolle
fraca. boas colleitas.
2784. muller fea o ouro a fermosea. 2804. Home moi luneiro, nin moita
2785. muller primeiriza primeiro se palla nin moito palleiro.
lle coece no peito que na barriga. 2805. Home pagador, moi ganador.
2786. A viva que moito chora ten 2806. Home panadeiro, nin boa cabana
gana doutra voda. nin bo sombreiro.
2787. Casa sen muller nunca rica pode 2807. Home pequeno, fol de veneno. A
ser. xente de pouca estatura ten mal
2788. En bgoas de muller non se pode xenio. Non hai ningn pequeno bo.
crer. Non te metas con el, que xa sabes o
2789. Muller lareteira, pra quen a que di o refrn: Home pequeno, fol
queira. de veneno.

2808. Home porfiado, necio 2829. Moza garrida, ou ben gaada ou

consumado. ben perdida.
2809. Home que madruga, de algo ten 2830. Nin marzo sen flores, nin moza
cura. sen amores.
2810. Home que madruga, Deus o 2831. O andar ben vestida fai a moza
axuda. garrida.
2811. Home sentado non fai bo 2832. Xente nova e lea verde todo
mandado. fume /toda se volve fume. Cando un
2812. Home troiteiro, nin boa cabana novo, non ten sentidio.
nin bo palleiro.
Casa
2813. Home troiteiro, nin boa meda nin
2833. Na casa da muller rica el cala e
bo palleiro.
ela repenica.
2814. Nin maio sen trebns, nin home
2834. O home gaa a facenda e a
sen calzns.
muller consrvaa.
2815. O home aos corenta ou vive ou
2835. Roupa lavada polo sol agarda.
rebenta.
2816. O home de onde nace e o boi de
onde pace. Casamento
2817. O home e o can van a onde lle 2836. Amancebamento non
dan. casamento.
2818. O home mantido espile o fro. 2837. Antes de casar dbelo pensar.
[Nota de Red.] sabido que as 2838. Casars en mala hora e comers
persoas gordas poden andar moi pan e cebola.
desabrigadas en pleno inverno 2839. Ceguei e casei que, se non cegara,
porque resisten moi ben o fro; en non casara.
cambio, padecen mis coa calor. 2840. Home casado, burro amolado.
2819. O home mullereiro acaba consigo 2841. Home casado, burro domado.
e co dieiro. 2842. Home casado, home acabado.
2820. O home, de siso e mis de pico. 2843. Home casado, home amolado.
2821. O que de vinte non home e de 2844. Home casado, nin muller .
trinta non casou, de corenta non 2845. Muller quincela, home de trinta.
rico, ese paxaro voou. 2846. Non pode haber voda, se non hai
2822. Vello con muller fermosa, mala noivo e noiva.
cousa. 2847. O meln e o casar todo acertar.
2823. Vivo rico, cun ollo choro e con 2848. O que lonxe vai casar, chata leva
outro repinico. ou vai buscar.
2849. Vello que casa con muller moza,
Mocidade
ou pronto o corno ou pronto a
2824. A metade da moza est na tenda.
lousa.
2825. A moza quere espello porque lle
2850. Voda saca voda.
d consello.
2826. Ben composta non hai moza fea. Sexo
2827. Co mozo galn, ten a ta filla da 2851. Neno feito, paxaro morto. [Nota
man. de E. Domnguez] Reelaboracin
2828. Entre mozo e moza, convn un destoutro refrn Nio feito, paxaro
muro groso. morto para crear un novo

significado: despois de ter relacins que adoita facer moitas caras no da:
sexuais, o pene queda flccido. Pola man, caria de rosa; pola
2852. O vicio trae o fornicio. tarde, cara de can.
2876. Home avisado, medio asoballado.
Machismo e sexismo
2877. Home casado nin muller .
2853. A cabeza da muller o home.
2878. Home sen muller, home non .
2854. A lea e a muller cantos mis
2879. Mis vale a filla mal casada que
anos, mis arder.
ben abarregada.
2855. A lingua aguda, costela dura.
2880. Muller ao volante, perigo
2856. muller brava dlle corda larga.
constante.
2857. A muller cobiza ata o inferno.
2881. Muller que asuba e galia que
2858. A muller e a *sartn na cocia
canta coma un capn, na mia
estn ben.
casa non.
2859. muller e burra, cada da
2882. O coche, cabalo e muller nunca
unha zurra.
debes ofrecer.
2860. A muller e a gaivota, canto mis
2883. O dieiro pra gastar e a muller
vella mis tola.
pra tocar.
2861. A muller e a gaivota, canto mis
2884. O home, na praza; e a muller, na
vella, mis *loca.
casa.
2862. A muller e a galia, na casa con
2885. O meln e a muller son malos de
da.
entender. / O meln e a muller son
2863. A muller e o vio sacan o home
difciles de entender.
do seu tino.
2886. Onde hai galo non canta galia,
2864. A muller e un bicho que sempre
unicamente que o galo tea
est en perigo.
morria.
2865. A muller honesta, a perna
2887. Os enemigos do home son tres:
quebrada e na casa.
sogra, nora e muller. / Os inimigos
2866. A muller non s manda na
do home son tres: sogra, muller e
cocia.
nora.
2867. A muller s manda na cocia.
2888. Para o home san, culler de pau.
2868. A muller que non sabe cociar
2889. Sete vidas ten o gato e a muller
coma o gato que non sabe ratear.
ten outras catro.
2869. A muller viva non ten quen a
2890. Tres son os inimigos do home: a
sacuda.
sogra, a nora e a muller.
2870. A pera e a muller, a que cala boa
2891. Vio e mulleres dan mis pesares
.
que *placeres.
2871. A viva honrada ten a sa porta
pechada. Fillos
2872. As pallas, no palleiro; e as 2892. A fillo malo, pan e pau.
mulleres, tras do fogueiro. 2893. Fillo malo vale mis enfermo que
2873. Csate e teremos muller. *sano.
2874. Dous Pedros e un Xan fan un 2894. Fillo mimado, fillo mal criado.
home cabal. 2895. Fillo sen dor, nai sen amor.
2875. Febreiro e as mulleres, no da 2896. Fillos criados, pesares dobrados.
sete pareceres. [Nota da Red.] Este Cando os fillos van grandes, dan
refrn normalmente dise de marzo mis preocupacins.

2897. Fillos criados, traballos paralelo o que xustifica que este

dobrados. refrn apareza neste apartado da
2898. O que ten fillos ao lado, non infancia anda que aqu literalmente
rabea co bocado. di carro non cario.
2899. O que ten fillos non estoupa ca 2906. O que con rapaces se deita,
chea. cagado se levanta.
2900. Os cachos tiran s olas. Os fillos 2907. O que con rapaces se deita,
asemllanse aos pais. manchado se levanta.
2901. Pais porcos, fillos marrns. 2908. O que con rapaces se deita,
2902. Para o fillo mis querido o mexado se levanta.
mellor regalo o castigo. 2909. Orates fratres con rapaces nunca
trates.
Nenos
2910. Os nenos e os tolos din as
2903. Neno dun ano, vara de pano.
verdades todas.
2904. Neno mimadio, neno perdidio.
2911. Os nenos e os tolos din as
2905. O carro da chinchola; cando ri,
verdades.
cando chora. [Nota de E.
2912. Os nenos e os tolos din case todo.
Domnguez] Dise en Entrecruces
2913. Os rapaces non son homes.
(Carballo) cando algun chora sen
motivo, cousa frecuente entre os Vecios
menios a xuzo dos adultos. [Nota 2914. A mala vecia d a agulla sen
da Red.] A correlacin cando... lia.
cando significa unhas veces... 2915. O mellor amigo non o vecio.
outras veces e aqu equivale a dicir 2916. O sol da porta non quenta.
que esa inestabilidade habitual e 2917. O sol da porta nunca quenta.
que, polo tanto, non ten importancia. Sempre resulta mis interesante a
Un carro cando vai moi cargado, cha xente de lonxe que a de preto da
ou canta e iso ( que se lle daba casa.
moita importancia) quizais se poida
Poltica
interpretar como que que ri ou como
2918. Crece o honor e crece a dor.
que chora. Con todo [e tal como se
2919. Medra o honor e medra a dor.
dixo en 1.5.] cmpre lembrar que
Vzquez Saco (16071) recolleu un
refrn que parece ter moito Xenofobia
parecido con este que comentamos: 2920. O que trae do estranxeiro a
O cario do Chinchelo, logo ri e muller, problemas con ela ha traer.
logo chora, e clasifcao entre os 2921. Zurdos, calvos e roibos non
refrns da nenez e explica que os haban de estar no mundo.
afectos dos menios son repentinos e
fugaces, coma nestoutro Cario de Educacin
2922. A conversacin con persoa lida
menio, auga nun cestio. O que tia
Vzquez Saco proceda dun media vida.
2923. Falar coa boca chea de mala
seminarista de Santiago dos anos
cincuenta e, polo tanto, cabe a educacin.
2924. Nin todo dar, nin todo negar.
posibilidade de que procedese de non
2925. Ningun nace aprendido.
moi lonxe de Bergantios. Este

2926. Nunca te creas inferior ao outro, 2943. A Deus rogando e co mazo

s porque estudou moito. dando. Dbese intentar conseguir as
2927. O que sabe, acerta. cousas, pero facendo os mritos para
2928. O saber non ocupa lugar. acadalas.
2944. A fe sen obras fe morta. [N. da
Oficios
Red.] Este refrn cita literal da
2929. A casa do rozador non lle leves o
Carta de Santiago 2,17.
trigo ao sol porque che leva trigo e
2945. A misa do galo, unha vez ao ano.
fol. [Nota da Red.] Este refrn mis
2946. A San Andrs de Teixido o que
usado coa palabra rezador; a forma
non vai de vivo unha vez, vai de
rozado> podera ser un exemplo de
morto, tres.
labializacin do e tono pero tamn
2947. Cada un, na sa casa; e Deus, na
existen os rozadores (homes ou
de todos.
grupos de homes que, a xornal,
2948. A quen non ten fillos Deus lle
rozaban unha leira, cortando o toxo).
apara sobrios.
2930. A cazador novo, can vello.
2949. Home que madruga, Deus o
2931. Agulla e fo medio vestido.
axuda.
2932. Arrieiro dunha besta, cesteiro
2950. Tanto vale o responso cantado
dunha cesta e pescador dunha
coma o rezado.
cana, perden mis do que ganan.
2951. Cada un, na sa casa; e Deus, na
2933. Costureira sen dedal, cose pouco
de todos.
e cose mal.
2952. A quen non ten fillos Deus lle
2934. Muller costureira e home
apara sobrios.
troiteiro, nin boa meda nin bo
2953. Home que madruga, Deus o
palleiro.
axuda.
2935. No inverno faite taberneiro e no
2954. A San Andrs de Teixido vai tres
vern panadeiro.
veces de morto o que non foi unha
2936. O bo gaiteiro, sempre foi bo
de vivo.
casamenteiro.
2955. Ano novo con xefe de casa, doce
2937. Pescador de cana, mis perde
mortos no ano. [Nota de E.
que gana.
Domnguez] Existe a crenza de que,
Cregos se nunha parroquia o primeiro que
2938. Abade que foi monaguio ben morre no ano un cabeza de familia,
sabe quen bebe o vio. ese ano morrern outras once persoas
2939. O alcipreste non se rega porque ata completar a ducia.
crece coa lentura. 2956. De hora en hora, Deus mellora.
2940. O crego e mailo raposo, se 2957. Deus *apreta / aperta pero non
perden a man, perden o da afoga. Non todo sae sempre mal;
todo. algunha vez, algunha cousa sae ben.
2941. O cura e o raposo, se perden a 2958. Deus d pra todos.
man, prdeno todo. 2959. En martes con merda te fartes.
2942. Predica meu frade, que o que che 2960. En martes nin porco mates nin
mandou que che pague. churras deites nin pitos saques.
2961. En martes nin te cases nin te
Crenzas
embarques.

2962. En martes non cortes nin plantes. 2981. Venres e martes non te cases nin
2963. En martes non plantes. te embarques.
2964. En martes non te embarques. 2982. Xente que canta non pode ser
2965. En Pascua, con quen quixeres; e mala.
no Entroido, coas tas mulleres.
Mdico
2966. Mis vale a quen Deus axuda que
2983. A mal mortal nin mdico nin
a quen moito madruga.
medicina lle val.
2967. O que de noite asuba polo demo
2984. Un mdico cura, dous dubidan,
pa. / O que pola noite asuba, polo
tres morte segura.
demo pa. Non se pode asubiar de
noite, porque tentar o mal, chamar Compaa
o demo. 2985. Canto te vexo, canto te quero.
2968. O que dorme o da da Ascensin 2986. Duro con duro, endexamais se
todo o ano *dormiln. fixo bo muro.
2969. O que mata a unha abella ten cen
Xeogrficos
anos de pena.
2987. A San Andrs de Teixido vai tres
2970. O que rouba a un ladrn ten cen
veces de morto o que non foi unha
anos de perdn.
2971. Os martes non te cases nin te
de vivo.
2988. Ao pasar O Carromeiro ten
embarques.
coidado, marieiro / muieiro. Na
2972. Paxaro calado non fai mal
ra de Corcubin e Cee, entre a
agoiro.
desembocadura do Xallas e a punta
2973. Pola noite de san Xon pon a
do Cabo Cee, hai un faro nunha
roupa na ta* silla.
rocha que non est habitado nin
2974. Quen perdiu e non encontrou, co
visitable, con ese nome de
demo andou.
Carromeiro [Nmero Nacional
2975. Se non queres ir de morto a San
03940 Latitude 4254,40N Lonxitude
Andrs de Teixido, vai botando
009 10,80W].
contas pra ir de vivo.
2989. En Conxo non estn todos os que
2976. Se queres que o neno che creza,
son nin son todos os que estn. Hai
coa auga do cu lvalle a cabeza.
tolos en todas partes. Nin todos os
2977. Todo o tempo pasado foi mellor.
que estn mal da cabeza estn
2978. Un home non home ata que
internados no hospital psiquitrico de
escribe un libro, ten un fillo e
Conxo (en Compostela), nin todos os
planta unha rbore.
que estn al, estn verdadeiramente
2979. Vaite, corvo, do pousado, non me
traias un mal fado. [Nota de E. loucos.
2990. En san Miguel non cae mel no
Domnguez] O corvo ave de moi
mal agoiro e, cando voa en grupo ou Courel. Polo san Miguel, nunca hai
cando se pousa preto das casas, a mel no Courel.
2991. Na feira de Vilaverde, o que mis
xente di que vai haber algn morto
ou calquera outra desgraza. pon, mis perde.
2992. No camio de Santiago tanto
2980. Vale mis a quen Deus axuda
anda o coxo coma o sano.
que a quen moito madruga.
2993. No Carballio, bo pan e bo vio.

2994. O que burro, tanto o aqu asista agrupada s festas e que iso
como en Lugo. dballes unha certa homoxeneidade
2995. Para encaixes e puntillas, en de carcter.
Galicia, Camarias.
2996. Son todos uns, coma os de Cuns.
Xogo de cartas
[Nota de E. Domnguez] Cuns, que
2997. O primeiro que gaa, despois
tamn lugar en Outes, neste caso
regaa.
a parroquia de san Vicenzo en
2998. Trunfo repetido, xogo perdido.
Coristanco. O refrn sinala que os de
Cuns eran xente moi unida, que
3. Informantes
3.1.Alumnado que colaborou achegando os materiais usados nesta recompilacin:
CEIP Bormoio-Agualada
1. Abelenda Calvo, Samuel 26. Bouzas Gonzlez, Iria 51. Facal Abelenda, Raquel
2. Abelenda Camio, Gonzalo 27. Bouzas Lado, Natalia 52. Facal Gonzlez, Jos Antonio
3. Abelenda Gmez, David 28. Caamao Ameijenda, 53. Facal Martnez Bibiana
4. Abelenda Pose, Nicols Mercedes 54. Facal Recarey, Patricia
5. Abelenda Pose, Rubn 29. Caamao Vieito, Carmen 55. Facal Santos, Nicols
6. lvarez Caamao, Cristina 30. Caamao Vieito, Rosa 56. Faria Lema, Inmaculada
7. lvarez Couto, Lus Alberto 31. Calvo Lpez, Tania 57. Fernndez Echegaray,
8. Alvarez Couto, Rubn 32. Cambn Bastn, Eva Mara Alejandro
9. lvarez Muiz, Yolanda 33. Castieira Moreira, Flix 58. Fernndez Rial, Mara del
10. lvarez Rial, Diego 34. Castieira Rodrguez, Ivn Mar
11. Amado Fernndez, Vanessa 35. Castro lvarez, Begoa 59. Ferreiro Grille, Lorena
12. Amarelle Rama, Noelia 36. Castro lvarez, Jos Ramn 60. Fidalgo Mato, Diego
13. Ameijenda Mourelle, Irene 37. Castro Guilln, Sandra 61. Figueiras Turnes, Alejandro
14. Andrade Fuentes, Ana 38. Castro Rama, Fabin Jacobo 62. Fondo Fernndez, Pablo
15. Andrade Fuentes, Paloma 39. Castro Rial, Carmen 63. Garca Daz, Laura
16. Andrade Lema, Vanessa 40. Castro Romero, Virginia 64. Garca Fernndez, Uxa
17. Andrade Muo, Iker 41. Collazo Bermdez, Aroa 65. Garca Relln, Tania
18. An Follente, Alejandro 42. Costa Gabn, Diego 66. Gerpe Calvo, Manuel
19. Arantn Martnez, Jos 43. Couto Ferreiro, Jos Manuel 67. Gerpe Calvo, Uxa
Alberto 44. Couto Ferreiro, Miguel 68. Guiance Silvarredonda, Ana
20. Bardanca Rojo, Luca ngel M
21. Bardanca Rojo, Patricia 45. Couto Ferreiro, Susana 69. Knsch Souto, Elisabeth
22. Bermdez Fernndez, Luca 46. Couto Tasende, Vernica 70. Lage Mourelle Ramiro
23. Bermdez Fernndez, Lus 47. Cures Varela, Marcos Manuel
Angel 48. Deus Verdes, Vctor 71. Lage Mourelle, Ana Beln
24. Bermdez Pastoriza, Aurelio 49. Echegaray Surez, Noem 72. Lema Nez, David
25. Blanco Oliveira, Jnnifer 50. Facal Abelenda, Daniel 73. Lista Pena, Adriana

74. Lpez Fernndez, lvaro 103. Pazos lvarez, Mara 130. Sanchez Nieto, Javier
75. Lpez Rodrguez, Lorena 104. Pea Castro, William 131. Snchez Porteiro, Alberto
76. Lpez Sousa, Sara Guillermo 132. Sanchez Rama, Adriana
77. Lorenzo Amarelle, Sergio 105. Prez Abelenda, Antonio 133. Silvarredonda Garca, Olga
78. Maroas Gerpe, Elsa 106. Prez Garca, Luca 134. Taboada Pardias, Anna
79. Martnez Antelo, Roco 107. Prez Gonzlez, Andrea 135. Taibo Lema, Sabino* (3)
80. Martnez Lpez, ngel 108. Prez Martnez, Tania 136. Taibo Puga, M del Carmen
81. Martnez Vzquez, Rafael 109. Prez Relln, David 137. Tato Romero, Mnica
82. Mato Oreiro, Soraya 110. Prez Relln, Marta 138. Teijeira Fernndez, Ronald
83. Mira Costa, Mercedes 111. Porteiro Segovia, Raquel 139. Torres Zas, Cristian
84. Moreira Albela, Roco 112. Pose Antelo, Jos Manuel 140. Trillo Surez, David
85. Mourelle Mato, Genma 113. Pose Pereiro, Patricia 141. Varela Calvo, Sergio
Isabel 114. Puga Fernndez, Visitacin* 142. Varela Lado, Lorena
86. Mouro Garca, Samantha (1) 143. Varela Martnez, Beatriz
87. Mouro Rey, Jos Manuel 115. Rabual Andrade, Martn 144. Varela Mira, Alexandra
88. Mouro Rial, Ana 116. Rama Castro, Tania 145. Varela Mira, Jssica
89. Mouro Rial, Vanessa 117. Ramn Rodrguez, Beatriz 146. Varela Muiz, Damin
90. Muo Calvo, Leticia 118. Ramos Lage, Mara Jos 147. Varela Vzquez, Jannette
91. Muo Leis, scar 119. Recarey Rey, Mara del 148. Veiga Facal, Nuria
92. Negreira Mouro, Marcos Carmen 149. Velo Termenn, Dbora
93. Negreira Pose, Noelia 120. Relln Castro, Daniel 150. Vidal Lema, Mara Teresa
94. Nez Mato, Mara Jess 121. Rey Busto, Juan Manuel 151. Vila Fondo, Vanessa
95. Nez Mato, scar 122. Rial Couto, Valeria 152. Vila Sousa, Arturo
96. Nez Nez, Jssica 123. Rial Martnez, Margarita 153. Vila Sousa, Julia
97. Nez Picallo, Carmen 124. Rodrguez Pena, ngel 154. Vilario Negreira, Laura
98. Osinde Mourelle, Alejandro 125. Rodrguez Rial, Dolores* (2) 155. Zas Regueiro, Diego
99. Otero Picallo, Jnnifer 126. Rodrguez Souto, Mnica
100. Otero Picallo, Sandra 127. Rojo Amado, Cristina * (1) = Nai alumna
101. Pardias, Cristina 128. Romero Facal, Estefana * (2) = Persoa maior
102. Pastoriza Amado, Nerea 129. Snchez Gonzlez, Joel * (3) = Pai alumna
CEIP Canosa-Rus
158. Abelenda Garca, Uxa 169. Figueira Cerqueiro, Jos 178. Mario Porteiro, Laura
159. Andrade Gmez, Laura Manuel 179. Marrozos Loureiro, Uxa
160. Bello Martnez, Adrin 170. Franco Rojo, Nerea 180. Martnez Rodrguez, Rubn
161. Bello Pardias, Alejandro 171. Garca Garca, Tania 181. Mndez An, Marco
162. Calvo Caamao, Sara 172. Gesto Vilas, Noem 182. Mira Remuin, Martn
163. Calvo Pensado, Brais 173. Jeandon Rodrguez, 183. Pardias Lema, Ins
164. Cambre Lamas, Lydia Christian 184. Pardias Mendes, Juan Jos
165. Campos Blanco, Xairo 174. Jeandon Rodrguez, Diego 185. Parente Bermdez, Xavi
166. Cancela Pombo, Ivn Stephan 186. Pensado Tasende, Andrea
167. Candal Vzquez, Nuria 175. Lema Seoane, Manuel 187. Pombo lvarez, Bruno
168. Carracedo Pena, Mnica 176. Lpez Garca, Ismael 188. Reino Abelenda, Daniel
177. Lorenzo Alonso, Rubn

189. Rodrguez Carracedo, 192. Souto Prez, Paula 197. Veiga Fernndez, Samara
Diego 193. Surez Balsa, Pablo 198. Via Lpez, Zaira
190. Rodrguez Mourelle, D. 194. Torres Vzquez, Martn
Susana (mestra) 195. Vzquez Calvete, Mara
191. Rodrguez, David 196. Vzquez Via, Sergio
NOTA: Houbo outro grupo grande de alumnos (case un cento en total) que non
asinaron as sas achegas.
3.2. Equipos de Dinamizacin da Lingua Galega (antes Equipos de Normalizacin
e Dinamizacin Lingstica):
C. Educacin Infantil e Primaria C. Educacin Infantil e Primaria
Canosa- Rus Bormoio-Agualada
Pars Padilla, Cristina (coord.) Domnguez Rial, Evaristo (coord.)
Ares Garca, Lorena Brandn Rey, Vanessa
Rodrguez Mourelle, Susana Cotelo Eirs, Jos Manuel
Sanfiz Prez, Celia Diguez Romero, Anxo Manuel
Trigo Castieiras, M Dolores Fernndez Fernndez, Patricia
Martnez Bardanca, Ana M
Ramilo Calvete, Manuel
APARICIO CASADO, Buenaventura (2011): Outra volta co relato do abandono dos
vellos, en O tempo dos avs. Mitos e lendas da Terra de Montes. Forcarei:
Concello de Forcarei; 34-43.
BOUZA BREY, Fermn (1490-1982) Referencias a una eutanasia familiar primitiva
en el folclore gallego-portugus, en Etnografa y folklore de Galicia 1, Vigo:
Edicins Xerais de Galicia; 81-91.
RODRGUEZ GONZLEZ, Eladio (1961): Diccionario enciclopdico gallego-
castellano. Tomo III N-Z. Vigo: Editorial Galaxia.
VZQUEZ SACO, Francisco (1967-2003): Refraneiro galego e outros materiais de
tradicin oral. Edicin de Josefa Beloso Gmez, Patricia Bujn Otero, Xess
Ferro Ruibal e M Carmen Paz Roca. Cadernos de Fraseoloxa Galega
5,2003. Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro para a Investigacin
en Humanidades. Xunta de Galicia.

Recensins
Mara lvarez de la Granja. Fixed Expressions in Cross Linguistic Perspective.
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008): Fixed Expressions in Cross

Linguistic Perspective. Hamburg: Verlag Dr. Kova.
Os traballos que contn este volume foron expostos no Congreso Internacional de
Fraseologa y Paremiologa (Santiago de Compostela, 19-22 de setembro de 2006).
- Elisabeth Piirainen: Phraseology from an areal linguistic perspective. A
investigacin fraseolxica adoita partir do suposto da existencia dun conxunto
homoxneo de fraseoloxismos dunha lingua concreta vixentes no territorio xeogrfico
no que esa lingua se fala. Pero ese suposto non correcto para todos os fraseoloxismos:
porque os hai que s se coecen dentro da rea limitada na que se fala unha lingua
concreta, pero tamn os hai que estn en uso en reas moito mis grandes e que
sobardan as fronteiras desa lingua. Este artigo pretende sinalar os problemas da
investigacin nunha organizacin territorial e discutir dous proxectos sobre fraseoloxa,
chamados Survey on the Common Knowledge of Idioms in Colloquial German [O
Coecemento Comn das Locucins no Alemn a exame] e Widespread Idioms in
Europe and Beyond [Ditos espallados por Europa e mis al dela].
- Roza Ayupova: Language convergence and its influence on the phraseological
fund. As unidades fraseolxicas (UFs) son unha clase particular de unidades
lingsticas. Son coecidas por concentrar informacin cultural, porque as UFs sempre
conteen informacin acerca das tradicins, dos costumes, da cultura, da literatura e
das peculiaridades do carcter dos falantes da lingua. As anlises de UFs amplamente
esparexidas nas linguas europeas demostran que unidades co mesmo sentido en linguas
diferentes estn baseadas en situacins diferentes. Por outra parte, atpanse locucins
semellantes en distintas linguas europeas entre as que non hai nin filiacin xentica nin
contacto xeogrfico. Neste artigo examinamos as linguas inglesas, rusas e trtaras, que
pertencen a grupos lingsticos distintos (xermnico, eslavo, turco). A anlise dos
fondos fraseolxicos destas linguas demostra a existencia de moitas locucins
compartidas. Isto debido, en primeiro lugar, aos fenmenos universais nos cales estn
baseados os fondos fraseolxicos en todas as linguas; en segundo lugar, sen dbida
un resultado do proceso de globalizacin. As linguas menos dominantes parecen ter
tomado prestadas UFs das mis dominantes. Estas ltimas desprazaron locucins
nativas e volvronse mis populares ca elas no proceso de desenvolvemento
lingstico. Un exemplo disto take the bull by the horns (ingls)
(ruso) (trtaro) [levar o touro polos cornos].
- Violetta Benchik: Calcos fraseolgicos del portugus en el espaol canario. A
influencia lusa sobre o espaol canario afecta non s os niveis fonolxico, gramatical,
lxico ou sintctico, senn que abrangue unha parcela lingstica tan resistente ao
prstamo como a das frases feitas. O presente artigo incle a anlise semntica dos
modismos e dos xiros sintcticos de procedencia portuguesa que se arraigaron no

espaol canario e reflicte as coincidencias entre os campos lxicos do caudal canario

maior afectados polo lxico luso, por unha parte, e o temario dos modismos de
procedencia lusa no espaol canario, por outra parte.
- Irina Olegovna Naumova: Phraseographical mismatches in Russian and English.
O artigo fai fincap na diverxencia dos datos obtidos da investigacin nas fraseografas
inglesa e rusa que se centraban nas orixes das unidades fraseolxicas, ou mis
concretamente na sa autora. Analzase especialmente a orixe da frase popular tomada
en emprstito do ingls, a nation of shopkeepers [unha nacin de tendeiros]. Existe
unha diferenza entre a lingua de procedencia (o ingls) e a lingua receptora (o ruso) en
canto atribucin da frase xeralmente aceptada.
- udmila Mekov e Miriam Olejrov: Les diffrences interculturelles des
phrasmes. Os pases e nacins diferncianse entre eles pola sa cultura. Os aspectos
interculturais da comunicacin espllanse en diferentes mbitos. Este artigo presenta
algunhas caractersticas das culturas francesa, alemana e eslovaca relacionadas co
concepto de tempo, propsito comunicativo, formas de pensamento, creatividade e
flexibilidade. As diferenzas interculturais poden atoparse tamn na lingua. A
fraseoloxa, como parte da lingua, reflicte a riqueza cultural dunha nacin. Este artigo
cntrase nas unidades fraseolxicas especficas (neoloxismos) os textos econmicos. A
aparicin de unidades fraseolxicas especficas no francs comprase cos seus
equivalentes de traducin. Debido a que non sempre posible atopar un equivalente
fraseolxico na lingua eslovaca, estas expresins cusanlles moitos problemas aos
tradutores e a outros usuarios da lingua, e cmpre un coecemento econmico
completo do problema. Para entender unha unidade fraseolxica dada nunha lingua,
importante definila e dar exemplos no seu contexto.
- Edith Le Bel Cabos: Approche lexicographique et traductologique du dire / decir
dans la phrasologie franaise et espagnole. Despois de ter abordado os problemas
tericos e metodolxicos de elaboracin dun dicionario francs espaol bilinge de
unidades fraseolxicas de dire / decir, presntase un primeiro esbozo lexicogrfico
espaol-francs que lles poida ser til aos tradutores. Este estudo insrese nun proxecto
mis vasto e mis ambicioso que ten por obxectivo clasificar e describir unha gran
cantidade de unidades fraseolxicas que son moi frecuentes e que presentan numerosos
matices pragmticos.
- Maria Luisa Ortiz Alvarez: Cada macaco no seu galho: um estudo dos padres de
uso dos provrbios brasileiros e seus equivalentes em espanhol e russo. Os ditos ou
proverbios foron xurdindo a medida que os pobos foron desenvolvndose
historicamente. A maior parte destes dicires non teen ningn certificado de
nacemento. posible observar con frecuencia unha migracin dos ditos penetrando a
travs de culturas e comunidades limtrofes e adquirindo no proceso trazos tpicos da
rea lingstica do seu novo domicilio. Moitos teen un sentido figurado e formas
especiais de expresin con interpretacin distinta da sa lectura literal. Este tipo de
fraseoloxismo, o dito proverbial, utiliza metforas sinxelas para establecer a
xeneralidade das regras que estn por baixo, como un xeito de establecer o carcter de
verdade xeral dunha proposicin proverbial de tal maneira que soamente refutable

mediante outro proverbio que implique o contrario: Quem madruga Deus ajuda (acha
o que comer) / No por muito madrugar que amanhece mais cedo. A descricin de
tipos comns de figuras proverbiais pode tamn revelar os tipos de relacins
metafricas, metonmicas e sinedquicas regulares na lingua. O feito de que as
relacins semnticas en tales ditos poidan tomar diversas formas fainas anda mis
interesantes. Hai moitas posibles aproximacins ao estudo lingstico de ditos ou
proverbios. Prevese documentar patrns de uso dos proverbios en sociedades diferentes
neste caso, os de Brasil, Cuba e Russia revelando as razns, situacins de uso e
intencins dos membros destas comunidades lingsticas.
- Luclia Chacoto e Dolors Catal: Estudio contrastivo de los proverbios portugueses
y espaoles en el mbito de las profesiones. Os proverbios son frases fixas dun valor
didctico incontestable. Pertencen ao legado cultural dos nosos antepasados. Foron
obxecto de traballos de natureza semntica, estilstica e pragmtica mis que sintctica.
As autoras cntranse no seu estudo e establecen un corpus de proverbios portugueses e
espaois. A descricin baseada no seu lxico e na sa sintaxe enmrcase nos traballos
do Lxico-Gramtica. No marco deste artigo, desprndese un interese especial por
proverbios do mbito das profesins particularmente rico neste tipo de frases e o
propsito de facer unha anlise contrastiva lxico-sintctica dos devanditos proverbios.
- Carmen Mellado Blanco: Wortbildung und ihr Verhltnis zur Idiomatik im
Deutschen und Spanischen. Este artigo cntrase na anlise comparativa de
construcins compostas no alemn e no espaol. En primeiro lugar, examina as
cuestins implicadas na diferenciacin entre a composicin e a fraseoloxa, poendo
especial nfase nos criterios que definen a polilexicalidade. Os modelos especficos de
compostos no alemn e no espaol que expresan comparacin trtanse como un xeito
de abordar as relacins entre as equivalencias lingsticas.
- Kseniya Kolba: Los meses del ao en el refranero espaol y ucraniano. Este
traballo presenta un estudo contrastivo do calendario espaol e ucrano a travs dos
proverbios, con particular atencin relacin entre a sabedora metereolxica e as
tarefas agrcolas.
- M. Celeste Augusto: O elemento zoomrfico na paremiologia: uma abordagem
lxico-semntica contrastiva. Examnase un conxunto de proverbios portugueses,
franceses, espaois e holandeses desde un punto de vista lingstico e cultural. Os
proverbios seleccionan prognsticos meteorolxicos relacionados coa conduta animal.
O universo zoomrfico e o seu simbolismo son tomados como base para unha anlise
lxico-semntica que se concentra nunha comparacin dos diferentes xeitos de
conceptualizar das comunidades lingsticas estudadas.
- Marina Garca Yelo: Estudio contrastivo de las paremias relativas a la casa en
francs y en espaol. Tomando como base a elaboracin dun corpus de paremias
francesas e espaolas relativas ao concepto casa, descbrese a microhistoria contida
nas ditas paremias, co obxecto de realizar un estudo contrastivo dos aspectos
lingsticos e culturais, o que permite valorar se a proximidade xeogrfica existente
entre Espaa e Francia infle de xeito determinante nos resultados obtidos. Dentro da

tipoloxa paremiolxica, dedcaselles unha especial atencin s paremias populares, en

concreto refrns e frases proverbiais.
- Mari Carmen Barrado Belmar: Religin, sacerdotes, monjes y monjas en los
proverbios italianos y espaoles. Analzase como quedan reflectidas nos proverbios as
crenzas relixiosas relacionadas con Deus, os sacerdotes, frades, monxes e monxas en
Italia e Espaa, e tamn os problemas de equivalencia, constatando as diferenzas e
semellanzas existentes entre unha e outra lingua dende o punto de vista da expresin de
crenzas e opinins relacionadas coa relixin. Atndese neste sentido o valor
sociocultural que permitir captar a relixiosidade ou mesmo o anticlericalismo nas
paremias de ambas as das linguas. Ademais nos casos en que se encontra a paremia
nas das linguas vese que tipo de correspondencia existe.
- Olga Billere: L'analyse comparative des proverbes franais et lettons. A verdadeira
causa que est na orixe dos proverbios o ser humano e a sa obra. Tanto os franceses
como os letns asocian o traballo ao pan. En canto ao valor do traballo, prezado dende
os tempos bblicos, os franceses apludenlle ao que se levanta cedo, mentres que os
letns matizan que o xito acompaa a quen non dorme. Mentres que, en xeral, os
proverbios letns tratan de xeito metafrico as relacins agrcolas entre o campesio e
o propietario, os proverbios franceses acentan o valor do traballo en xeral.
- Radostina Zaharieva: L'ide du mensonge travers la phrasologie franaise et
bulgare. O obxectivo deste estudo analizar o reflexo da mentira na lingua baixo as
sas mltiples facetas a travs das correspondentes unidades fraseolxicas e comparar
as concepcins que sobre este asunto teen dous pobos: franceses e blgaros. O artigo
extrae as caractersticas mis importantes do acto de mentir, as imaxes mis tpicas que
se asocian con el, as especificidades pero tamn os trazos comns, os valores universais
compartidos nas representacins deste fenmeno.
- Ana Mansilla Prez: Emotionen aus phraseologischer Sicht im Deutschen und im
Spanischen. Sera errneo suxerir que ao mundo das emocins non lle afecta o
fenmeno da metfora. A lingstica cognitiva practicada por Lakoff e Johnson
conduciu a algunhas anlises interesantes que poen de relevo o eido das emocins
humanas, como a rabia e o amor. Este artigo estuda a fraseoloxa do mundo das
emocins humanas en espaol e alemn e descobre unha gran cantidade de conceptos
metafricos mediante unha observacin contrastada. O artigo concle que cmpre ter
en conta unha gran cantidade de factores distintos. Os diferentes matices que
caracterizan cada lingua son o resultado da interaccin de factores socioculturais,
pragmticos e histricos.
- Maria Sardelli: Las manos en los fraseologismos italianos y espaoles. Neste
artigo comprase un corpus de fraseoloxismos espaois e italianos relacionados coas
mans. Debido importante cantidade de material encontrado, a autora limtase ao
estudo das locucins verbais. Tras a consulta dos repertorios fraseolxicos ao seu
alcance, selecciona e analiza mis de oitenta expresins fixas dende un punto de vista
semntico e formal.

- Claire Nicolas: Locutions verbales et nombres cardinaux. Analyse contrastive

franais-espagnol. Para este traballo faise primeiramente un estudo minucioso e
detallado do comportamento dos lexemas numricos cardinais nas locucins verbais
francesas e espaolas. Para iso comprbase primeiro se o material fraseolxico
recollido nas das linguas cubre unha mesma realidade lingstica e, por conseguinte,
se se presta para un estudo contrastivo. A continuacin, limtase o corpus s locucins
verbais. Despois procdese ao estudo smantico-sintctico das locucins en ambas as
das linguas. Sublase as principais propiedades e usos dos nmeros cardinais no seo
das unidades fraseolxicas. Para rematar presntase a anlise detallada das locucins
verbais que conteen os nmeros 0, 1, 2, 3 e 4.
- Gonzalo Guilln Monje: Estudio contrastivo-culturolgico de los antropnimos en
unidades fraseolgicas comparativas rusas y espaolas: la Biblia y los santos. Este
estudo est baseado nos antropnimos bblicos presentes tanto na lingua rusa como na
espaola. Nel intntase demostrar a forte influencia que tivo a Biblia e o feito relixioso
no arrequecemento do fondo fraseolxico de das linguas europeas, dicir, o espaol e
o ruso. Non obstante, a fraseoloxa bblica non influu da mesma forma en cada unha
das linguas motivo de estudo e isto precisamente o que se analiza neste artigo. Unha
ltima parte do artigo versa sobre como influu a haxiografa na creacin de UF sobre
todo no material espaol. Os nomes de santos analizados na sa maiora fan referencia
a persoas que realmente existiron, anda que tamn se descobre que existen outros
nomes inventados e que entran a formar parte de xogos de palabras.
- Sabine Geck: Fraseologa de la despedida en alemn y espaol. Una aproximacin
cognitiva. No artigo trtase o concepto da despedida dende o punto de vista da
semntica cognitiva en alemn e en espaol. Para iso proponse en primeiro lugar o
escenario cognitivo ou guin (por script) do acto da despedida seguido dunha
panormica das frmulas rutineiras que forman parte del. En segundo lugar est a
anlise semntica das palabras que designan a despedida, e tamn doutras
lexicalizacins do seu mbito semntico (palabras compostas, locucins). Por ltimo,
analzanse as metforas cognitivas que interfiren na conceptualizacin da despedida.
Xacinta Varela Martnez
CONDE TARRO, Germn (ed) (2008): Aspectos formales y discursivos de las

expresiones fijas. Frankfurt am Main: Peter Lang. 302 pxinas.
- Gunn Aarli e Juan Antonio Martnez Lpez: Las variantes geogrficas de las UF:
innovaciones y ajustes. As expresins fixas, como unidades lxicas que son,
participan da plataforma cultural de cada pobo. As, o mesmo que o lxico monoverbal,
as devanditas expresins sufriron os efectos da propagacin lingstica en zonas

Germn Conde Tarro. Aspectos formales y discursivos de las expresiones fijas.
xeogrficas moi distantes. No dito proceso de propagacin intervieron as das forzas

s que xa aludiu Saussure: a primeira que tende a unificar e a afogar innovacins; a
segunda que tende a favorecer as innovacins localistas como criterios de innovacin,
no desexo, s veces, de reivindicar os seus propios valores socioculturais. Neste estudo
pretndese poer de relevo unha serie de procedementos mediante os que os falantes
dun territorio fan sas determinadas UF, axustndoas ao seu mbito e sa propia
idiosincrasia.
- Mara Beln Alvarado Ortega e Leonor Ruiz Gurillo: Unidades de la
conversacin y fraseologa: acerca de la autonoma de las frmulas rutinarias. Este
artigo amosa un estudo sobre a delimitacin e as funcins das frmulas rutineiras do
espaol falado a partir da aplicacin do sistema de unidades que propn Antonio Briz e
o Grupo Val.Es.Co. en 2002 para a anlise da linguaxe coloquial.
- Iovka Bojlova Tchobnova e Nadezhda Spssova Kstova: O contributo blgaro
para o desenvolvimento da fraseologa e da fraseografa. O obxectivo do artigo
presentar a contribucin cientfica blgara ao desenvolvemento da fraseoloxa e da
fraseografa, seguindo o mtodo simplemente descritivo. de destacar que a
preparacin e a publicacin da redaccin do Dicionrio Fraseolxico da Lingua
Blgara ( , 1974-1975, 2 vols.) con 13.000
unidades fraseolxicas serve de impulso para a aparicin dunha gran cantidade de
estudos tericos nos ltimos 40 anos. Neste traballo pretndese dar conta tanto dos
traballos sincrnicos, coma dos diacrnicos e tamn dos dicionarios fraseolxicos,
monolinges e bilinges. Tense a idea de que o tema moi amplo e a cantidade dos
estudos inmensa. Por esta razn, esbzanse as lias xerais que segue a investigacin
blgara neste sector, nos nosos das: os traballos tericos, a elaboracin de dicionarios
fraseolxicos (monolinges e bilinges), a coleccin de bibliografa sobre os estudos
fraseolxicos e a organizacin de eventos cientficos sobre o tema. de destacar que o
desenvolvemento da fraseoloxa en Bulgaria est estreitamente relacionado co
desenvolvemento da fraseografia e co desenvolvemento da fraseoloxa na antiga Unin
Sovitica.
- Maria Conca e Josep Guia: Unitats frsiques en textos versificats. Notcia de
lEspill, obra catalana del segle XV de gran inters fraseolgic. Neste traballo
abrdase o estudo da presenza de unidades frsicas en obras literarias en verso, tanto
dende a perspectiva do autor que as introduce coma dende o punto de vista do
fraselogo que fai a posterior localizacin. Para iso, analzanse as diferentes
modalidades de insercin e sistematzase o procedemento de identificacin, fixando
novos conceptos, achegando definicins precisas de nocins xa coecidas e
presentando exemplos extrados das literaturas medievais francesa, occitana, castel,
inglesa, italiana e catal, ademais dos do Espill.
- Norma Corrales-Martin e Maritza Bell-Corrales: Estudio morfosintctico de
refranes espaoles desde la perspectiva de la gramtica verbal. Este un estudo
baseado en 342 unidades fraseolxicas recompiladas no transcurso de dous anos en
Colombia. Dentro deste corpus, 165 tokens son analizados pola caracterstica de non
presentaren un verbo principal ou de teren un s verbo. Nesta anlise as autoras

perciben que algunhas veces os chamados verbos de soporte non s son factibles de
nominalizacin senn que poden ser elididos.
- Lucilia Chacoto: Vale mais um gosto na vida que trs vintns na algibeira. Las
estructuras comparativas en los proverbios portugueses. Dende un punto de vista
formal, a comparacin en portugus (mesmo nas construcins libres da lingua) non fora
anda obxecto dun estudo nin exhaustivo nin sistemtico. As gramticas, a mido, non
fan distincin entre a comparatio e a similitudo e, en xeral, consideran s as
comparativas de cantidade. Nos proverbios, cando se fala de comparacin pnsase
sobre todo na metfora. O obxectivo deste estudo aclarar algunhas cuestins
terminolxicas e analizar o lxico e a sintaxe dos proverbios portugueses que presentan
unha estrutura comparativa.
- Mara Isabel Gonzlez Aguiar: La fraseologa andaluza en la produccin
lexicogrfica de Jos M Sbarbi. Jos M Sbarbi y Osuna (1834-1910) fixo carreira
eclesistica, anda que tamn destacou o seu labor como msico, como folclorista e
como fillogo. En concreto, sinlanse os modismos, enunciados ou refrns que
rexistrou na sa producin lexicogrfica como andaluces, co fin de reivindicar o papel
que xogou este autor nos inicios das descricins fraseolxicas do espaol falado en
Andaluca.
- Mara Isabel Gonzlez Rey: Le rle de la phrasologie dans la mise en discours de
la langue juridique. A fraseoloxa ten un papel esencial na construcin do discurso
xurdico. Os seus principios, a fixacin e a repeticin, estn vinculados ao carcter
universal da lei. Posta en evidencia nos termos e na sintaxe sobre todo dos escritos
lexislativos, a fraseoloxa sostn en realidade todo o pensamento xurdico. A sa
funcin non se limita a unha simple cuestin terminolxica, senn que representa unha
disciplina da expresin escrita e oral que nace dun razoamento fixado polos conceptos
e os procedementos xurdicos.
- Franoise Hammer: Dis-donc, c'est pas pour dire, mais entre nous soit dit.
Phrasologie et interaction conversationnelle. A partir dun estudo emprico, o artigo
tenta extraer as funcins dos frasemas de dire, non tanto no cadro metadiscursivo da
reformulacin, coma no contexto da interaccin verbal. Deste xeito os resultados
obtidos permiten ver que a anlise fraseolxica pode contribur investigacin dos
procesos socioculturais nacentes.
- Helena Kuster: Der Kanon klassischer Zitate - Ein System im soziokulturellen
Polysystem. As citas procedentes de obras literarias, fragmentos de obras ou sentenzas
de autores clsicos poden ser consideradas como un canon de citas, xa que son alusins
aos autores cannicos e s sas obras ou fragmentos. Isto explica o rico patrimonio de
citas clsicas xurdido das continuas alusins a fragmentos de obras (como o corpus
Bchmann de citas no mbito lingstico-cultural alemn). De acordo coa teora do
polisistema, segundo a cal cada cultura un sistema de sistemas, considrase o canon
de citas igualmente como un sistema en correlacin con outros cosistemas no marco
dunha determinada cultura. O canon de citas postulado asume, na sa calidade de
canon de fragmentos, o papel de intermediario entre o canon literario e o canon de citas
activo, e contribe as decididamente configuracin dun sistema de canons de citas

activo. Simultaneamente, o canon de citas encntrase tamn en correlacin con

sistemas lingsticos, en concreto co sistema de fraseoloxismos, e iso en virtude da
tendencia s alusins e en virtude da funcin ftica que domina nas alusins. As
relacins intersistmicas no marco do polisistema vinculan entre si sistemas (de canon)
sociais que se formaron na memoria colectiva, e que polo tanto deben ser analizados
dende unha perspectiva sociocultural.
- Abdendi Lachkar: Masculin/fminin, discours phrasologique et societ.
Interrogarse sobre a alteridade do xnero nas prcticas lingsticas unha cuestin que
pode encontrar o seu lugar en todas as disciplinas conexas. As locucins en uso teen
necesariamente unha dimensin sociocultural para os seus usuarios e poden
corresponder a unha realidade do mundo e da linguaxe. Estas locucins dan conta da
capacidade das palabras para representaren o pensamento social dos individuos. Son
consideradas como unha rareza que se restrinxe a unha categora en lugar da totalidade.
En efecto, a sociedade, ao xeito dos gramticos, toma estas expresins como unha
coleccin de impresins s que lles falta precisin, rigor e elegancia. Non obstante, o
seu contido compartido entre a trivialidade e a dificultade reflexivas unha realidade
lingstica e psicosocial.
- Oga Lisyov: La funcin de los adjetivos relacionales en las frases nominales. No
presente estudo pretndese analizar o proceso de lexicalizacin e fraseoloxizacin das
unidades nominais coa estrutura N.+Adx. segundo o criterio da desmotivacin
semntica. Na opinin da autora, este criterio, o mesmo que os analizados
habitualmente na bibliografa ao respecto, non recibiu a atencin merecida. A autora
sostn que a desmotivacin semntica patente tamn noutros niveis lingsticos e leva
consigo cambios de ndole diferente. Tamn postula que a frecuencia do uso dunha
determinada combinacin libre de palabras conduce sa desmotivacin semntica.
Esta ltima representa un proceso que est en dependencia mutua con outros
procedementos como a cohesin dos elementos, a reproducibilidade e a idiomaticidade.
- Mara Josefa Marcos Garca: Descripcin formal de las unidades fraseolgicas en
francs y en espaol. As unidades fraseolxicas caracterzanse pola fixacin formal e
esta unha caracterstica morfosintctica. As linguas posen uns esquemas fixos aos
que se van adaptando as unidades. A partir destes esquemas, afndase na anlise dos
aspectos morfosintcticos que caracterizan os fraseoloxismos. Segundo expresa a
autora, anda que nun principio o proxecto era mis ambicioso, foi necesario limitar o
campo de traballo, posto que, o material lexicogrfico demasiado variado e extenso.
Analiza, polo tanto, o funcionamento das locucins verbais, partindo das caractersticas
do elemento mis importante: o verbo. Realiza o devandito traballo dende unha
perspectiva contrastiva, establecendo paralelismos entre o francs e o espaol.
- Olga Ozolina: Quelques apects de la parmiologie comparative. A presente
investigacin propn a anlise semntica, estrutural e gramatical de 600 proverbios
franceses e letns. Permitiu descubrir as converxencias e as diverxencias, en forma e en
contido, dos medios de expresin dos proverbios. Distinguronse as expresins
proverbiais, coa estrutura semntica e lxico-gramatical adecuada, e as unidades que se
caracterizan pola sa identidade semntica, pero que posen estruturas lxico-

gramaticais diferentes. O primeiro grupo comprende dous subgrupos: os que teen a

mesma estrutura semntica e estrutural e os que se parecen polo seu contido, pero que
se distinguen no plano lxico-gramatical.
- Walter Quiroga: Estudio de los criterios lingsticos de adaptacin paremiolgica
en el corpus argentino. No mbito da lingstica, consttase hoxe en da e xa sen
sorpresas un renacer vigoroso da paremioloxa. Raros son porn os estudos dedicados
ao devandito tema en Arxentina, ou sobre os refrns deste pas en Francia. Polo que
respecta ao pas sudamericano, esta ausencia anda mis aguda, exclundo por suposto
as anlises folclricas sobre os refrns locais. Animado por unha abundante literatura
lingstica na materia, o autor destas pxinas inquire a validez dunha vulgata da que os
seus argumentos son, as mis das veces, intuitivos; constata a moi forte pero non
exclusiva herdanza espaola no corpus arxentino, e por ltimo verifica certos
parmetros lingsticos da adaptacin da dita herdanza variante local do casteln.
- Teresa Mara Rodrguez Ramalle: Anlisis sintctico y posicin de las
interjecciones impropias en la estructura funcional de la oracin. Este traballo analiza
sintacticamente o comportamento das interxeccins impropias formadas por sintagmas
que experimentaron un proceso de desemantizacin e inmobilizacin. Son
interxeccins impropias substantivos como: lstima, suerte, ojo, cuidado; adxectivos
ou adverbios como seguro, perfecto, claro; verbos, xeralmente en imperativo: anda,
fjate, toma, vaya, quita, venga, vamos e, en xeral, expresins interxectivas procedentes
de formas lexicalizadas como gracias a Dios, menos mal de verdad, pobre de m, etc.
Neste traballo, prstase especial atencin sa distribucin, e relacin que establecen
con outras unidades que tamn poden aparecer na marxe esquerda, tales como
pronomes interrogativos e exclamativos, e adverbios oracionais de diferentes tipos. O
obxectivo da autora ofrecer unha proposta acerca do lugar que ocupan as
interxeccins dentro da estrutura funcional da oracin.
- Marcin Sosiski: A equivalencia entre tipos de locucins en casteln e en polaco.
Os estudos fraseolxicos contrastivos deben fundamentarse nun marco terico que
permita unha cmoda comparacin de diferentes sistemas lingsticos: a definicin de
unidades fraseolxicas e a sa clasificacin. A comparacin das clasificacins
fraseolxicas presentadas para a lingua castel e para o idioma polaco revela a
existencia de numerosas e fundamentais diferenzas, mais tamn algunhas similitudes
como a existencia dun grupo autnomo de locucins. Nesta intervencin, reflexinase
sobre a posibilidade de establecer equivalencias ou, menos, paralelismos entre elas.
Tamn se propoen algunhas solucins prcticas.
- Jean Philippe Zouogbo: Les tudes empiriques en parmiologie: les principaux
axes mthodologiques pour les enqutes et la constitution du corpus exprimental.
Contribucin fraseoloxa e paremioloxa empricas (terreos frtiles nestes ltimos
decenios no seo da lingstica moderna) este artigo establece os campos e o estado da
investigacin nestes terreos e sublia o interese suscitado polos fenmenos lingsticos
que se agrupan baixo o nome xenrico de frasemas e, por extensin, de proverbios. A
fraseoloxa e a paremioloxa empricas, baseadas en anlises cualitativas, pretenden
volver a situar no uso estes feitos de lingua, avaliar a competencia e o traballo dos

falantes, probar a validez de certos usos entre certas poboacins, e establecer as obras
de referencia mnimas para cada rea lingstica e cultural. Por iso lextimo
interrogarse sobre as tcnicas e mtodos da enquisa utilizada polos investigadores. Hai
aqu unha cuestin de fondo, porque se fala de traballos que establecen postulados que,
para algns, teen valor de dogma. Agora ben (esta unha das observacins da
presente contribucin) non hai a da de hoxe ningn mtodo ou desenvolvemento de
enquisa que sirva de patrn ou referencia para este xnero de estudos. Insuficiencia
notable, polo tanto, e susceptible de cuestionar o carcter cientfico das investigacins
nestes eidos: porque como proceder cando se afronta un estudo emprico en
fraseoloxa e en paremioloxa? O presente artigo realiza un amplo inventario de
traballos de investigacin que se remonta s orixes destas disciplinas. Marca para o
lector os mtodos que considera mis pertinentes e fai unha sntese deles. Esta sntese
non pretende ser un un axioma senn ofrecer algunhas indicacins metodolxicas
estables que orienten o investigador poendo en evidencia a sa liberdade de manobra
na elaboracin e desenvolvemento das propias hipteses.

Bastardas Rufat, Joan Fontana i Tous y Antonio Torres Torres. Barcelona:
Universitat de Barcelona. 334 pxinas.
Os urbanos non dependemos do campo (nin polo tanto da metoroloxa) para
conseguirmos un salario. Por iso para os urbanos (includos moitos meteorlogos) un
da soleado bo tempo e un da chuvioso mal tempo. Os urbanos paseamos e
admirmo-la paisaxe. Un labrego, en cambio, nunca lle chamara paisaxe s terras que
el e outros coma el traballan con tanto esforzo: os seus ollos non ven nelas paisaxe. Un
labrego nunca pasea. Para un labrego un da soleado a destempo pode ser mal tempo e
o mal tempo no seu tempo bo tempo. Direino doutro xeito: a paremioloxa
meteorolxica exclusivamente labrega, gandeira ou marieira; non urbana. Os refrns
meteorlxicos urbanos, se os hai, deben de ser ben poucos. Aparentemente os urbanos
nunca miramos para o ceo, as nubes, os animais e as plantas: se cadra, porque o noso
pan non depende do estado da natureza.
Pensaba eu que isto era privativo de Galicia pero o libro que vou comentar demostra,
para min por primeira vez, que os labregos, gandeiros e marieiros romances non s
teen moi semellantes o calendario agrommico e as estratexias tcnicas de adecuacin
medio natural senn tamn certas semellanzas na visin do mundo. E todo iso
condnsase nun refraneiro meteorolxico, que permite memorizar toda esa ciencia
agronmica de maneira doada e eficaz.
A presenza dos mesmos e requintados aforismos en tdalas linguas e dialectos
romances parece, polo tanto, fonte e resultado da semellanza dos traballos e os das dos

Jos Enrique Gargallo Gil. Paremiologia romance. Los refranes meteorolgicos.
gandeiros e agricultores romances. E isto suscita moitas cuestins: unha delas, a de cal
puido se-la fonte da que emanou esta doutrina internacional. Foi o monaquismo
cluniacense e cisterciense que reconstruu Europa dende o campo e que dende o campo
fixo unha revolucin industrial xa na Idade Media como demostrou Jean Gimpel? Ou
vn desa confluencia de saberes que se produciu na antigidade en Alexandra, en
Atenas e en Roma? Ou vn xa do inicio do Neoltico? Se para isto anda non temos
resposta, mis difciles de responder son as preguntas que suscita a visin do mundo
que hai por baixo de todas esas paremias romances tal e como se albisca nos ltimos
artigos deste libro, que rene as actas do Primer Seminari Internacional sobre
Paremiologia Romnica (PRISEREME) que tivo lugar na Universitat de Barcelona os
das 25 e 26 de maio de 2009.
Se a creacin dunha base de datos de refrns meteorolxicos romances (BADARE)1,
baixo a batuta de J.E. Gargallo Gil, foi unha iniciativa brillante e frtil, que ir
mellorando en volume e calidade cos anos, a posta en marcha dos Seminarios de
Refrns Meteorolxicos converteu a Universitat de Barcelona no epicentro dunha
reflexin internacional sobre este corpus europeo. Este libro recolle os traballos do
primeiro. A pluralidade de enfoques fixo deste primeiro Seminario a saborosa proba
dos dous que seguiran no 2010 e 2011.
- Germ Coln Domnech: Los refranes en la Romania. Tras unha reflexin
terminolxica, salienta a primeira evidencia que percibimos poer en comn a
paremioloxa romance: a unidade do mundo occidental, que compatible con
diferenzas entre romnicos e xermnicos, relixiosos e laicos, ricos e pobres. Tamn os
hai peculiares de cada comunidade tnica.
- Carlos Alberto Crida lvarez: Los refranes meteorolgicos y la herencia cultural
grecolatina. A unidade cultural que crearon Grecia e Roma espllase no refraneiro e
Crida sorprndese que non apareza nese fondo comn a meteoroloxa, anda que
encontra algunhas trazas en Hesodo (Os traballos e os das) e en Virxilio (Xerxicas);
pero fai unha importante referencia Neoltico, como posible orixe de moita
paremioloxa meteorolxica. Artigo que apunta a fontes non moi divulgadas e que
marcan un camio que cmpre explorar.
- Jos Manuel Pedrosa: Paremias, creencias, ritos. Los augurios del cuco.
Documentada anlise dos refrns europeos do cuco que, por contextualizalos con
contos populares e frmulas mxicas do mesmo asunto, desvelan que todo ese
conxunto de tradicin oral a parte visible das crenzas, supersticins, mitos e ritos
subxacentes que chegan a ns en formato literario. S a anlise conxunta permite a luz,
como demostra cando analiza un conto vasco do pastor e marzo que permite entender
tantos enigmticos refrns dialogados dese mes.
1
BADARE (Base de Datos sobre refranes del calendario y meteorolgicos en la Romania) xa ben
coecida dos lectores de Cadernos de Fraseoloxa Galega por informacins de Pilar Ro Corbacho
(11,2009,173-190 e neste mesmo nmero): esta ferramenta de traballo para o estudo da paremioloxa
meteorolxica e do calendario na Romania, na primavera de 2010, permita consultar un amplo caudal
paremiolxico (unhas 10.000 entradas pertencentes a 34 linguas) na pxina de internet
<http://stel.ub.edu/badare>.

- Julia Sevilla Muoz: La investigacin sobre refranes meteorolgicos en la revista

Paremia. Julia Sevilla, precursora de tantos paremilogos hispanos, fai balance dos
primeiros 16 anos desa importante revista que tanto fomentou a investigacin
paremiolxica, o intercambio de opinins e coecementos, e, sobre todo, a aparicin de
novos investigadores. E sinala neste artigo que os temas mis recorrentes son a
estrutura dos refrns, a meteoroloxa e a agronoma, a comparacin interlingstica, a
presenza na literatura e nos medios de comunicacin: un enfoque maioritariamente
lingstico ou literario.
- Pilar Ro Corbacho: Contribucin galega a BADARE. Describe de forma sinttica
o contido das 814 paremias meteorolxicas galegas que hai en BADARE e que
condensan a informacin indiciaria que labrego-gandeiro de Galicia lle ofrecen o
comportamento dos animais, a aparicin do arco da vella ou a forma das nubes, que el
considera fiables por estaren fundadas na experiencia reiterada. Refrese sobre todo a
dous bloques importantes: os que se refiren a unha data (388) ou s animais (141).
- Luclia Chacoto: Algumas observaes sobre os proverbios meteorolgicos
portugueses. Reflexiona verbo dos proverbios portugueses presentes en BADARE.
Contrapn os que son de mbito local por teren unha referencia xeogrfica
(maiormente as numerosas variantes de... nem bom vento nem bom casamento) ou os
xenricos (A gua de Janeiro mata o onzeneiro). Alude despois s diferentes oficios
que o refraneiro constata na muller e no home: a divisin do traballo por meses do ano
e por sexos fai que, na opinin da autora, correspondan as mulleres os traballos non
convertibles en dieiro.
- Antonio Torres Torres: La obra paremiogrfica de Luis Martnez Kleiser y su
representacin en BADARE. Analiza a xigantesca recompilacin do paremilogo
espaol Martnez Kleiser cos seus 65.083 refrns que renen o mis importante dos
paremilogos anteriores e o esforzo de ordenalos por temas nun sistema exemplar. Do
Refranero general ideolgico espaol (1983) ntrese a presenza castel en BADARE.
O autor comenta algunhas das observacins do interesantsimo prlogo de Kleiser,
detense na personificacin dos meses (cos que se chega a dialogar) e tamn de certos
meteoros e comenta o que acontece cos refrns exportados a Amrica. Utilizando
palabras anteriores de S. L. Arora, concle que BADARE permite unha colaboracin
internacional que provocar un salto cualitativo na paremioloxa meteorolxica.
- Vicente Franco Anchelergues: Asturias, Navarra y Aragn en BADARE.
Suxerente comparacin conceptual e formal de paremias meteorolxicas de Asturias,
Navarra e Aragn. Conceptualmente compara os fros serodios, os roibns matutinos,
os montes con sombreiro, os indicios que ofrecen os animais ou cousas coma o candil,
a cinza, a feluxe, a madeira ou o sal; os dialoxismos entre meses que emprestan das a
outros. Tamn d unha presa de refrns humorsticos que expresan un prognstico
autocrtico: Fornigas en ringlera, temporal... u serenera. Cuando la aloda canta, agua
viene; pero an es seal ms clara, cuando llueve. Esta sequera se acabar cuando
llueva. Siempre que veigas boiras grasas os domingos a puesta de sol, al otro da,
lunes. Este tipo de mensaxe irnica e ambigua demostra que o home refraneiro mis
cientfico do que habitualmente se concede.

- Jos Enrique Gargallo Gil: Representaci catalana dins BADARE. A lingua con
mis entradas en BADARE o cataln, con 1774 fichas que encaixan en tres
conceptos: cronoloxa (estacins, meses, datas, partes do da), meteoros (choiva, neve,
vento, brtema, tronos, lstregos, fro, calor, ceo, choiva, arco da vella, montaas con
sombreiro) e miscelnea (la e estrelas, prognsticos dados por animais e cousas,
referencias a topnimos etc). No artigo emparllanse refrns catalns cos equivalentes
doutras linguas de BADARE para un comentario crtico dos que fan prognsticos a
longo prazo (lluna setembrina ou doctubre), valorando mis os de prognstico mis
curto (Cu rogent, ratlla de Sant Mart). Pero tamn comenta conxuntos
paremiolxicos ben definidos en BADARE: os dilogos entre meses, os consellos de
abrigo, o estivet de Sant Mart, o cel aborregat, a oreneta que vola per terra ou os
montes que portan capell. Resulta unha boa mostra das posibilidades de BADARE.
- Maria-Reina Bastardas Rufat: Tractament dels refranys meteorolgics occitans
dins Lou Tresor du Felibrige de Frederic Mistral. Analiza os 660 refrns
meteorolxicos occitanos contidos na obra enciclopdica (2.300 pxinas) que Mistral
empezou a publicar en 1878 e detense nos 60 refrns do mes de abril para analizar onde
os incle, como trata as variantes, cando os explica. Mistral, o gran normalizador da
lingua occitana, non indica a procedencia de cada refrn porque a, como habitual na
lexicografa, os refrns teen a funcin de simples exemplos de uso da palabra que
encabeza a entrada. O artigo contn un magnfico apndice no que se reproduce unha
parte deses refrns, e mesmo ofrece o facsmile dalgunha entrada.
- Aitor Carrera Baiget: Provrbis meteorologics en occitan dera Val dAran.
Arreprt dera situacion actuau des donades sus eth gascon dera nauta arribra de
Garona. Describe a dispersin das paremias aranesas, carentes dunha recolleita
sistemtica e expostas suplantacin por paremias doutras partes da Gascua ou da
Occitania e mesmo por refrns traducidos do cataln. Ofrece un inventario crtico das
escolmas existentes: o excursionista Soler i Santal (196), o poeta Jusp Cond
(1896,1914), o xuz galego en Arn Fermn Bouza Brey (1928), o Institut dEstudis
Ilerdencs (1962), a revista Terra Aranesa (1978), Joan Coromines (1990), o Centre de
Normalisacion Lingistica dera Val dAran (1992), Cels Gomis (1998) e Ricard Serra
(1998). Analiza as relacins entre elas. Di que os refrns coma a toponimia manteen
vivas palabras perdidas no uso diario e que, ben estudados, axudan a coece-la
cosmovisin tradicional aranesa.
- Germn Conde Tarro: Labores do campo e refrns meteorolxicos en galego,
casteln e francs. Despois de explicita-los matices que distinguen a agricultura galega
non s da mediterrnea e da francesa senn tamn da actividade marieira, porque a
emigracin dos mis activos deixaba a agricultura nas mans dos mis dbiles, ofrece os
refrns que mis caracterizan a agricultura no inverno e no vern. A carn deses refrns
galegos ofrece (e algunha vez contrapn) paralelos en xeral franceses. Este conxunto
ordenado de paremias, cos seus oportunos comentarios, constite un didctico
calendario da actividade agrcola atlntica que ten o mrito de estar elaborado por un
fillogo con previa experiencia labrega e que sabe ben do que fala.

- Jean Ren Klein: Enseignements et vicissitudes dune exprience parmiologique.

La constitution dune base de donnes des proverbes franais
DicAuPro (Dictionnaire automatique et philologique des proverbes franais).
DICAUPRO unha base de datos de 1700 refrns franceses, que conteen 25.000
variantes e todos coa sa fonte ben identificada. O sistema xerrquico permite non s
ver tdalas variantes e maila primeira documentacin senn que tamn permite
establecer razoablemente a forma cannica. Exemplifica cos seguintes. On ne prend
pas les mouches avce du vinaigre. Oignez vilai, il vous poindra; poignez vilain, il vous
oindra. Il ny a si bon cheval qui ne bronche. Qui a bu boira. Bonjour lunettes, adieu
fillettes. Les lunettes et les cheveux gris sont des quittances damour. A caracterstica
disposicin en cadros diacrnicos resultado dunha rigorosa anlise de cada peza en si
e no conxunto e facilita moito a anlise do material paremiolxico.
M. Valeria Miniati: Marcatori meteorologici e previsioni del tempo nelle tradizioni
popolari italiane. A previsin do tempo na actividade agrcola equivale prospeccin
do mercado nunha industria: isto o que fixo nacer moitos refrns meteorolxicos. O
artigo de M.Valeria Miniati recolle un rico repertorio de indicios que permiten
planifica-la actividade agrcola a longo e curto prazo formulados nas diversas linguas e
dialectos de Italia. Artigo slido pola cantidade de linguas e dialectos, de feitos
meteorolxicos e de elementos sincrnicos (e por veces diacrnicos) que a autora tece
nun discurso ben fiado. A explicacin do despertar do oso e do lagarto fai comprende-
lo verdadeiro senso dos refrns do sorriso ou do pranto da Candeloria. A afirmacin de
que os refrns da choiva non falan tanto de cantidades estatsticas senn de
oportunidade ou inoportunidade nun determinado mes, a interpretacin fsica do
comportamento dos animais, e tamn a insistencia en que os refrns son expresin
dunha visin do mundo que entende a vida como un movemento cclico e regular e no
que as asociacins analxicas son unha das claves de interpretacin (p. 214) poen en
evidencia que a autora quere e sabe ir mis al da forma material do refrn. Artigo ben
informado (mesmo cando cita elementos litrxicos) e aberto antropoloxa, como ten
que ser, porque os refrns son material cientfico e antropolxico nun envoltorio
literario.
- Temistocle Franceschi: La paremiologia territoriale (geoparemiologia) in Italia.
Meteorologia e calendario nellAtlante Paremiologico Italiano (API). Artigo no que o
creador da xeoparemioloxa describe o nacemento desta disciplina en 1968 na
Universit di Urbino, a partir dos datos do Atlante Linguistico Italiano pero que,
felizmente, anda non est pechada. Afirma que esta xeracin a ltima que pode
recuperar proverbios vivos, que hoxe s viven nos dialectos e cos dialectos van morrer.
Fai unha matizacin terminolxica verbo do proverbio (valere un Per, lottar contro i
mulini di vento), que distingue do dito didctico (Chi vuole un bellagliaio lo metta di
gennaio) e do dito paremaco (Chi va piano va sano. Ogni promessa debito): este
ltimo o que el considera verdadeiro proverbio. Ofrece despois unha interesante
mostra de 500 refrns sobre os ventos, os montes con sombreiro, as nubes de la, os
roibns, o arco da vella, o temporal matutino, o orballo mis eficaz c choiva, a xeada,
a neve, o sol barbado, a la e a estrelas; e despois os supersticiosos: os anos que traen
moito de algo, os meses con erre, as sortes dos primeiros 12 das de xaneiro, os das da

semana etc. A escolma tan rica de matices e tan suxerente (mesmo nas contradicins
duns refrns con outros) que fala de seu e o autor deixa lector os comentarios.
- Giovanna Ceccarelli: I proverbi meteorologici nella tradizione della Svizzera
italiana. Os campesios dependen da meteoroloxa e por iso a observan con extrema
atencin, condensando en frmulas a experiencia milenaria. Os urbanos somos
indiferentes a esta ciencia, porque aparentemente non dependemos do clima para gaa-
lo pan. Esa ciencia meteorolxica, que condensa as observacins dos campesios,
fxase e transmtese oralmente por medio de elementos formais que axudan a gravala
na memoria. O artigo ofrece un repaso paremiolxico polas peculiaridades de cada mes
e polos indicios que ofrece o que chama libro aberto dos animais, das plantas e dos
astros do ceo. Constata que o primeiro semestre do ano moito mis produtivo
paremioloxicamente, tanto en volume coma en contidos, porque a poca do ano na
que se precisa que conflan moitos factores para acada-la producin e o alimento do
ano enteiro; e que a segunda metade menos produtiva pero fala das colleitas e da
intimidade socializadora. Resulta grato neste artigo que a cita sexa sempre na forma
lingstica (dialectal) orixinal pero que acompae sempre a traducin en italiano
estndar, que nolos fai transparentes s forneos; tamn grato que non se oculte o
feito das (aparentes?) contradicins entre refrns, que tamn sinalou T. Franceschi;
que se sinale o carcter hiperblico dalgns refrns (en Airolo din que coa primeira
choiva de agosto acaba o vern (La prma aqua dast la mna va la std); e en
Galicia, na Pontevedra de clima benigno, tamn se di que Despois da Peregrina [16.8],
inverno encima).
- Gabriele Iannccaro: I proverbi della meteorologia in ladino dolomitico. Nesa
zona extrema da Romania, xa en contacto con linguas xermnicas e eslavas, o autor
reflexiona sobre os refrns meteorolxicos non como lingista estrutural que observa
paralelismos e significados senn como lingista pragmtico, antropolxico e histrico
que busca o impacto comunicativo, as races culturais e a etimoloxa. Observa que nos
refrns ladinos aparecen santos peculiares (Rozintruda, Gorgon, Conigonda, Ghadra,
Vito); que os ladinos axeitan os refrns seu peculiar clima que en maio anda ten
neve; que senten impotencia ante abril, do que non saben qu dicir, porque, coma as
mulleres, fai o que lle parece (Del meis dAor ne san che d: el fege co quel , les eles
fege anche insci), refrn, por certo, moi significativo, xa que, mentres o home se di
cristian (como nalgns refrns galegos), a muller simplemente ela, o que indica que o
home o representante da casa mentres que a muller queda relegada a cousas
secundarias ou a ser portadora de tradicins non cristis (bruxera, medicina popular
etc.), cousa curiosa tan preto de Trento. Tamn observa que na paremioloxa ladina
tamn funciona a estrutura romnica de que as temperaturas e fenmenos atmosfricos
deben presentarse no seu xusto tempo os refrns; que con eles fan tamn xogos
manipuladores de palabras (do tipo Se febreiro non febreirea...: Se Jen nol jenea e
Fir nol ferea, Marz e Oril tira na cora) e que funcionan como servizo de predicin
meteorolxica para gobernarse en tempo. Estes datos e, sobre todo, a anlise lingstica
demostra que a Romania chega ata al pero que al ten xa influencias trentinas, vnetas
e sobre todo xermnicas.

- Joan Fontana i Tous: Bet ranul... Maros, abrils i maigs als refranys frilans i
romanesos sembrats a BADARE. Os 619 refrns friulanos e os 378 romaneses de
BARDARE suxeriron estudar comparativamente a paremioloxa friulana (70) e
romanesa (25) da primavera. O primeiro, o caprichoso marzo (il re dai caprits) que fai
o que en galego chamamos marzadas. O estudo sita os refrns de marzo, abril e maio
primeiro nas tradicins tnicas friulanas e romanesas que lles dan sentido (por exemplo
as sortes que os romaneses sacan dos primeiros nove das de marzo, os das das vellas
(Zilele babelor), a historia da Baba Dochia, o costume romans de regalar a Mrtior
(equivalente Martenitsa dos blgaros); seguidamente as paremias describen as
caractersticas climatolxicas de cada mes e maila relacin ou a influencia da
meteoroloxa dese mes na dos outros meses do ano. O autor sita todo este material no
conxunto dos datos que BADARE ofrece dende o Atlntico ata o extremo oriental da
Romania.
-D. Munteanu: Elementos de mitologa autctona en refranes rumanos
meteorolgicos y del calendario. Nos refrns romaneses os Moi son algo parecido
que os galegos chamamos as almias, os devanceiros: nalgns casos divinizados e
posteriormente encriptados en lendas de santos con rituais relixiosos ou en lendas
laicas con rituais ldicos. Noutra linguaxe as mesmas races dan en Galicia a Santa
Compaa e os entroidos mis arcaicos. A outra historia a da Baba Dochia, a vella
Dochia que ousou subir monte en marzo, aproveitando uns momentos de sol, e
despois morreu conxelada e petrificada no alto do monte: tal aconteceu nos nove das
primeiros de marzo en memoria das nove mozas que acompaaron a Baba Dochia, que
d unhas sortes para adivia-lo tempo dos nove meses seguintes pero tamn a sorte da
persoa nese ano. Describe tamn Dragobete (24.2), personaxe mtico do inicio do celo
dos animais e do mocear dos mozos; Rusaliile (Pentecoste) da no que arden os
tesouros, dicir, vese un lumio onde hai un tesouro, cousa que evoca inmediatamente
que as foi como Teodomorio descubriu en Compostela a tumba de Santiago; as
Mrtior que levan mulleres, nenos e mozos dende o 1 de marzo e finalmente a historia
do oso (Ursul) que sae o da da Candeloria e, se vai sol e ve a sa sombra, regresa seu
letargo. Todos estes elementos son fonte de paremias.
Se agora se refundisen organicamente cos seus comentarios tdolos refrns que, dende
diferentes pases, linguas e dialectos, converxen neste libro, teriamos unha verdadeira
enciclopedia de paremioloxa meteorolxica. Pois, en boa medida, iso , ou est
chamada a ser, BADARE.
Xess Ferro Ruibal

Jos Enrique Gargallo Gil. I proverbi meteorologici. Ai confini dell'Europa romanza.
GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2011): I proverbi meteorologici. Ai

confini dellEuropa romanza. Alessandria: Edizioni dellOrso, 314 pxinas.
Como se di na recensin anterior, o equipo que coordina J. E. Gargallo Gil na
Universidade de Barcelona, conseguiu non s crear unha base de datos de paremioloxa
meteorolxica romance (BADARE) senn tamn realizar en tres anos tres encontros
internacionais sobre paremioloxa e meteoroloxa. No segundo encontro, que agora se
comenta, os coordinadores quixeron esculca-los confns da Romania (do Atlntico
lusfono, Suza xermano-latina e s arumanos do Sudeste de Europa) e, de camio,
botar unha ollada que queda pola banda de fra da nosa estrema lingstica: Euskadi,
Bretaa, a Suza alemnica, os pobos eslavos, albaneses, blgaros e gregos das costas
adriticas; e tamn maltes. Con razn se subtitula este libro: Ai confini dellEuropa
romanza. Corresponde encontro do Segundo Seminario Internacional sobre Refranes
Meteorolgicos de 27 e 28 de maio 2010 onde se encontraron estudosos/as europeas de
diferentes reas cientficas e humansticas. As actas, que acaban de ve-la luz neste
volume de 2011, ofrecen os artigos que seguen:
- Luclia Chacoto: Semellanas e diferenas dos provrbios meteorolgicos no
espao lusfono. Sendo a lusofona un mundo europeo, africano, asitico e americano
cabe preguntarse se hai un nico adaxiario portugus, que se impn en toda a rea
lingstica, ou se os refrns meteorolxicos se adaptan s peculiares condicins
climticas, topografa, toponimia, fauna, estacins do ano peculiares de cada lugar e se
neles asoman os rexionalismos de cada zona (mis especificamente no Algarve, nos
Azores e no Brasil). Concle cun par de propostas para engadir nas coleccins de
proverbios: 1) indicar cales proverbios meteorolxicos son de uso restrinxido indicando
a rea xeogrfica onde foron recollidos e 2) sinalar aqueles que teen un uso xenrico.
- Javier Calzacorta Elorza: Los refranes meteorolgicos vascos: dos colecciones
poco conocidas. Comeza explicando a estrutura dos refrns atmosfricos vascos: Se A,
entn B a estrutura que comparten refrns do francs, do casteln e do uscaro
(analizan o elemento augural A e a consecuencia B); trata tamn refrns atmosfricos
dobres: Se A, entn B; se C, entn D. A segunda parte do traballo considera o contido
dos refrns en datas clave como a Candeloria e os solsticios de vern e inverno, e do
santoral no elemento A. O principal obxectivo deste traballo foi o de ofrecer das
coleccins de refrns meteorolxicos vascos pouco coecidas: a da revista Eskual
Herria de California e os refrns martimos recollidos por Evaristo Bustinza.
- Jean Le D: Les dictons mtorologiques de la Basse-Bretagne. A Bretaa
occidental (Bas Bretagne) fala bretn (brezoneg) e a Bretaa oriental (Haute Bretagne)
fala unha lingua romance (gallo). Jean Le D empeza lembrando a polmica de 1868
sobre a autenticidade da grandiosa recompilacin que fixo Villemarqu, titulada
Barzas-Breiz, chants populaires de la Bretagne (1839), e que acabou acusada de
falsificacin estilo do Ossian de J. Macpherson. Posteriormente Sauv na parte
cltica e Sbillot na romance recolleron o refraneiro. Jean Le D afirma que as
paremias clticas da Bretaa occidental veen sendo, mis ou menos, as mesmas que
noutras linguas europeas, porque responden mundo conceptual do labrego-gandeiro

europeo, que mestura crenzas cristis e tradicins milenarias. Remata dicindo que hoxe
a xente fase mis do prognstico da TV que dos refrns.
- Hans Bickel: Dictons mtorologiques de la Suisse almanique. Aspects historico-
linguistiques, sources et rapports interlinguistiques. O artigo, que se inicia cunha
sinopse diacrnica dende o galo-romano xermanizacin do sculo VI e actualidade,
permite constatar que, polo de agora, non hai unha pescuda lingstica sistemtica dos
refrns da Suza xermana e anda menos dos meteorolxicos. S hai recolleitas de
paremioloxa das catro rexins lingsticas de Suza pero tampouco se investiga a
influencia entre elas. O autor sinala as bases do que debera ser unha paremioloxa
comparada en Suza, por outra banda, prometedora.
- Gabriele Iannccaro: Broahut volli a hut, all moanada gnug. Proverbi
meteorologici nelle comunit walser a sud delle Alpi. Este captulo, que complementa
o de Hans Bickel, analiza os refrns desa zona de fronteira xermano-romance e amosa
como neste territorio dos dialectos walser, no que ningun monolinge, os refrns
estn construdos con lxico e morfoloxa xermnica pero con sintaxe romance e que,
anda as, teen mis pureza e menos interferencia c fala normal. Tamn se usan
proverbios directamente romances. As influencias da paremioloxa romance proceden
maiormente dos dialectos lombardos.
- Roberto Fontanot: Els refranys meteorolgics als dialectes de les costes vnetes i
istrianes. Fai unha achega estudo da historia lingstica e cultural da rea
comprendida entre Chioggia e Pola nas costas mis setentrionais do Adritico tamn
chamada Golfo de Venecia que comparten unha orixe comn. Trata de discernir, na
paremioloxa meteorolxica, o que provn da influencia veneciana e o que pertence
neolatinidade autctona das falas destas zonas. Para isto analiza a distribucin
topogrfica dos refrns e pescuda nas variantes das paremias (a nivel lxico, na prtase
e na apdose e os engadidos) para ve-la sa evolucin e tentar explica-la sa diacrona.
- Simona krabec: Poesia i paremiologia: un exemple des dEslovnia. France
Preeren (1800-1848) foi un escritor que nesa poca crucial para tdalas linguas
menores de Europa quixo salva-lo esloveno, non recollendo a tradicin oral como se
fixo noutras linguas, senn dignificndoo coa difcil disciplina do soneto e, anda mis
difcil, cuestionando as crenzas tradicionais e propoendo unha reflexin crtica. Este
artigo, que, en parte, un breve ensaio sobre as complexas relacins entre a poesa e o
universo do saber ancestral, estuda o segundo soneto de Poezije Oh, Vrba! no que
analiza, parafrasea e sita un dos dez proverbios meteorolxicos mis frecuentes na
lingua eslovena: Po toi zvoniti je prepozno [Despois da sarabiada xa tarde para
repenica-las camps].
- Nikola Vuleti: Lherncia cultural romnica als refranys meteorolgics del croat
txacavi. Analiza a paremioloxa do croata chacaviano a partir do material oral
relacionado co mar recollido a travs de enquisas nas illas de Murter e de Dugi Otok
(arquiplago de Zadar). Estuda a influencia romnica (veneciana) e os calcos
paremiolxicos: por unha banda trata os refrns italorromnicos que se utilizan
inalterados pero adaptados fonoloxa croata; pero sobre todo atende noutro apartado
mis extenso os que si foron adaptados croata. Finalmente, para facer posible unha

paremioloxa comparada reivindica a compilacin dos refraneiros mis completos das

falas adriticas croatas e do veneciano dlmata e istriano.
- Ivan-Boko Habu: Lelement romnic als refranys meteorolgics de larbnisht
de Zadar. Este captulo presenta unha realidade pouco coecida: a lingua arbnisht, do
barrio zaratino de Arbanasi, en Zadar (Croacia), que a que fala a comunidade
albanesa que se estableceu al hai uns 300 anos e que ten as lxicas influencias
romances, eslavas e albanesas. Todo isto espllase na paremioloxa.
- Francesco Altimari: Proverbi meteorologici delle comunit arbreshe dItalia.
Analiza refrns e locucins de falas arbreshe (italo-albanesas) da Italia central e a sa
incidencia na cultura agraria tradicional e tamn na maneira de vivir consonte o
calendario mes a mes. Ofrece algunhas correspondencias das reas romances limtrofes
italo-meridionais e tamn fai algunha analoxa coas reas albano-balcnicas de orixe.
- Antonio Romano: Quando il vento soffia, facciamo come la canna. La
paremiologia grika e salentina tra meteorognostica e metafore meteorologiche. O
grico unha variante italiana do grego moderno (deriva probablemente dunha
inmigracin medieval a un territorio onde dende mil anos antes xa haba colonias
gregas) e que se escribe con caracteres latinos. Flase hoxe na punta e no taco da bota
italiana. O autor achega e analiza 83 paremias meteorolxicas, das que algunhas cadran
coas da Romania pero non poucas presentan un contido orixinal. Sorprende a 18, que
valora mis a choiva de marzo e abril c cabalo e o teu carro, por ser un tema forte na
fraseoloxa galega
- Mario Cassar: Maltese meteorological and calendar proverbs. O malts non un
simple dialecto rabe, senn unha lingua semtica con superestrato romnico, vivo na
fronteira europea dos romances. Analiza unha mostra de refrns meteorolxicos e do
calendario en Malta a partir dos estudos de AQUILINA (1911-1997) publicados en
1986 en A Comparative Dictionary of Maltese Proverbs (Malta: The University of
Malta). Moitos destes refrns deixan ve-los vnculos socioculturais e polticos
existentes entre Malta e outros pases do Mediterrneo, porn o achado de
determinados calcos e traducins literais indica que son herdados principalmente a
travs de Sicilia e do sur de Italia. Tratan do tempo, do matrimonio e das tarefas
agrcolas e da caza e, anda que non sempre reflicten a verdade, constiten
xeneralizacins aceptables da mesma.
- Manuela Nevaci: Laroumain: aspects ethnographiques rflts dans un dialecte
roumain parl dans les Balkans. Os arrumanos frsherots viven en Albania pero tamn
en Grecia, Macedonia. Hai arrumanos tamn en Bulgaria, Serbia e Romana. Neste
artigo estdanse os que vieron dos Balcns e que se estableceron en Dobrudja e que
son os que teen unha fala mis prxima romans. Pobos trashumantes en funcin
dos pastos para as ovellas. O artigo unha breve pero interesante descricin
etnolingstica deste pobo.
- Tania Dimitrova Lleva: Paremias meteorolgicas relacionadas con la primavera.
Sobre el material blgaro en comparacin con el espaol y el rumano. Analiza as
paremias relacionadas co tempo inestable da primavera e a sa influencia na

agricultura. Repara na predicin dos tronos segundo o mes no que se dean e segundo a
direccin que collan; no vaticinio derivado da observacin dos animais as andorias, o
cuco, a cegoa e as ras; en cmo se presenta marzo e nos meteoros propicios para os
meses de febreiro, abril e maio. Todo isto comparando o blgaro co espaol e co
romans.
- Nicolae Saramandu: Les enseignements d lAtlas Linguarum Europae (ALE). Os
atlas lingsticos multilinges (Atlas Linguarum Europae ou o Atlas Linguistique
Roman) que ofrecen os consabidos mapas onomasiolxicos e semasiolxicos, crearon,
entre outras innovacins, unha nova maneira de interpreta-los datos lxicos, coa
elaboracin de mapas motivacionais, que permiten visualiza-la mentalidade comn dos
falantes de linguas diferentes. Todo axuda a facer luz sobre a motivacin e a
remotivacin do signo lingstico.
- Javier Martn-Vide: Qu tienen de verdad los refranes meteorolgicos?. Este
importante artigo analiza os refrns meteorolxicos dende o punto de vista da ciencia
meteorolxica e, despois de sentar conceptos bsicos de meteoroloxa e de previsin
meteorolxica, clasifica os refrns segundo a sa finalidade (preditivos, descritivos do
clima ou do comportamento de animais, dos labores agrcolas, dos meses, os
desiderativos ou os preventivos), segundo o elemento observacional (nubes, brtemas,
choiva, tormentas, vento, fotometeoros, fro ou calor etc.) e segundo a escala espacial
(universais, rexionais e locais). Seguidamente rexeita algns que se contradn con
outros; aponlle a outros que carecen de valor por predicir a mis longo tempo do
razoable e fala doutros que teen algn fundamento pero que non resisten a
verificacin estatstica. Concle que os descritivos (astronmicos, climticos,
preventivos) son fiables; que a utilidade da predicin maior canto mis restrinxido e
local o indicio; e que os que predn o tempo a meses ou estacins carecen de creto.
- Kroly Morvay: Entre la feina feta i un ja esta fet. Estudis comparatius de
fraseologia i de paremiologia en les llenges dEuropa. O autor presenta e analiza o
manual European Proverbs de Gyula Paczolay (DeProverbio.com) que consegue
documenta-la existencia de 106 refrns que podemos chamar paneuropeos ou
europesmos en 55 linguas europeas (e tamn en hebreo e esperanto, latn, grego antigo,
rabe, persa, snscrito, chins ou xapons). A esta herclea obra aponlle non ter
contado con algunha lingua paremioloxicamente ben documentada coma o galego e
tamn que manexa informacin insuficiente no caso do uscaro. Pero recocelle que
abre un camio que permite definir cales son as condicins para que un proverbio sexa
europesmo e verifcao examinando as paremias vascas. Morvay considera vlido o
traballo feito pero para facer mis fiables os resultados cmpre repasar certas cuestins
bsicas: o nexo entre fraseoloxa e paremioloxa, a importancia da definicin exacta da
significacin do refrn en cada unha das linguas e reconsiderar fenmenos como
sinonimia e equivalencia no mbito da paremioloxa plurilinge. Fai referencia obra
de Barnov-Dobovolskij Aspectos tericos da fraseoloxa (Santiago de Compostela:
Centro Ramn Pieiro) (2009).
Xess Ferro Ruibal

M Isabel Gonzlez Rey. Les expressions figes en didactique des langues trangres. Las expresiones fijas en la didctica de las
lenguas extranjeras.
GONZLEZ REY, Isabel (Ed.) (2007): Les expressions figes en didactique des
langues trangres. Las expresiones fijas en la didctica de las lenguas extranjeras.
Cortil-Wodon: E-M.E. & InterCommunications.
- Elisabete Aparecida Marques: Las unidades fraseolgicas desde la perspectiva
cognitiva. Estado de la cuestin. Neste traballo presntase o estado da cuestin sobre
os estudos realizados no mbito da fraseoloxa cognitiva co fin de amosar as
implicacins dos resultados destes estudos para o ensino e a aprendizaxe de linguas.
Centrmonos, sobre todo, nos traballos que teen a lingua espaola como foco das
anlises, sexa desde unha perspectiva interlingstica ou non.
- Catherine Bolly: La notion de comptence phrasologique. Verbes haute
frquence et corpus dapprenants anglophones avancs. Hoxe existe clara conciencia
de que as unidades fraseolxicas constiten obstculos na adquisicin dunha segunda
lingua, maiormente para chegar a un nivel avanzado de aprendizaxe. Pero pdese falar
non obstante dunha competencia fraseolxica? Para intentar responder a esta
cuestin, analiza 589 secuencias (semi)fixadas construdas con verbos moi frecuentes
como prendre e donner, sacadas dun corpus de estudantes anglfonos avanzados de
francs como segunda lingua (190.000 palabras) e dun corpus de francs como lingua
primeira (180.000 palabras). En paralelo a unha anlise contrastiva sobre corpus de
estudantes efectase unha anlise paramtrica e estatstica dos datos de corpus. Este
dobre enfoque permite traducir en termos cuantitativos a influencia de certos factores
internos e externos sobre a producin de erros cometidos polo estudante avanzado.
- Araceli Garca Fuentes: Theres no such thing as a free lunch: The acquisition of
negative polarity idioms in English as a foreign language. Este estudo pretende
amosar a baixa frecuencia de uso de locucins de polaridade negativa (NPIDs)
construcins idiomticas que sempre aparecen en forma negativa e expresan un sentido
negativo na interlingua (IL) de aprendices espaolas de ingls como lingua estranxeira
(EFL). As aprendices estudan un nivel avanzado de ingls. Tamn analiza se utilizan o
coecemento da sa lingua nativa (L1) espaol/galego para comprender e producir
locucins na lingua estranxeira (FL). Elixe 15 NPIDs inglesas, 5 idnticas na forma e
no significando para as construcins correspondentes en espaol, 5 similares aos seus
correspondentes en espaol, e 5 totalmente diferentes das correspondentes locucins
espaolas. A comprensin e a producin destas NPIDs examinouse nun exercicio de
eleccin mltiple e unha tarefa de traducin. Finalmente, compranse as diferenzas no
uso destas locucins negativas por aprendices espaois de EFL con datos doutros
aprendices espaois de ingls do SULEC (Corpo de Aprendices de Ingls da
Universidade de Santiago).
- Nely Milagros Iglesias Iglesias: Vermittlung von Phraseologismen im DaF-
Unterricht fr Anfnger. Nesta contribucin, a autora parte do feito de que dende
unha perspectiva cognitiva e didctica a ensinanza sistemtica de fraseoloxismos (en
especial os idiomticos) pode resultar de gran proveito precisamente na clase de linguas

estranxeiras para principiantes (DaF). Os aprendices tenden, xa sexa consciente ou

inconscientemente, a empregar na lingua estranxeira as mesmas estratexias de
comprensin que xa empregaron na sa lingua materna ou L1, tanto para (a) a
identificacin, como para (b) a comprensin dos fraseoloxismos. Dende esta
conviccin, a autora cre mis que xustificada a existencia de tipoloxas de exercicios
que fomenten tales competencias receptivas procedimentais xa dende o nivel bsico.
- Susana Lugo Mirn: Algunas consideraciones sobre la enseanza-aprendizaje de la
fraseologa espaola con estudiantes griegos. No presente traballo comzase dando
unhas breves pinceladas sobre os cambios que supuxo o concepto de competencia
lxica a travs da historia do ensino do espaol e as sas consecuencias no tratamento
didctico da fraseoloxa, para despois profundar no caso concreto do colectivo grego.
Lugo Mirn cntrase nas caractersticas particulares destes estudantes para as marcar
certas pautas que considera relevantes hora de levar prctica a didctica das
unidades fraseolxicas a gregofalantes.
- Adelaida Martn Bosque: Fraseologa, didctica y traduccin: espaol e italiano.
evidente que as unidades fraseolxicas forman parte da competencia comunicativa dun
falante, polo que, no mbito do ensino - aprendizaxe de E/LE, o seu tratamento
imprescindible. Agora ben, que ocorre cando falamos de das linguas tan afns como
son o espaol e o italiano? A que problemas se enfronta o estudantado italiano de
espaol como lingua estranxeira hora de traducir textos? Pdese codificar e
descodificar con acerto este tipo de unidades lxicas? En que medida axudan os
dicionarios bilinges e monolinges de aprendizaxe?
- Mara Montes Lpez: Observacins e estudio contrastivo dalgns proverbios e
frases feitas en italiano e galego. A finalidade deste traballo analizar algunhas
locucins e proverbios italianos, o que teen en comn e as diferenzas con locucins e
proverbios galegos. A autora cntrase no campo semntico que fai referencia s partes
do corpo, clasificando alfabeticamente as expresins feitas pola parte que se refiren e
explicando o seu significado en galego. Aproveita esta clasificacin e compltaa con
outras frases feitas. Comproba que existen nas das linguas locucins idnticas, o cal
fai pensar que non son propias de ningunha de mbalas linguas, senn que seguramente
son locucins procedentes da lingua latina. Nalgunhas destas locucins atpanse
diferenzas lxico-morfolxicas que identifican unha e outra lingua. As locucins
distintas poden revelar aspectos culturais diferentes en cada unha delas.
- Mona Noueshi: Feste Wortverbindungen im DaF-Unterricht fuer aegyptische
Studenten. Ein sprachliches Hindernis der Hilfe? Einige Ueberlegungen zur
Phraseodidaktik. Xa dende hai tempo irrefutable que temos que vivir no noso mbito
con frases feitas, e que a meta das clases de lingua estranxeira non pode consistir en
negar a existencia de tales frases. O feito de que as frases feitas se encontren en
diferentes tipos de texto o que lles concede importancia para o uso activo da lingua
(Parole), e con iso, tamn para o ensino do alemn como lingua estranxeira. Quen hoxe
en da siga un xornal alemn ou un relato, ou na radio ou na televisin un Talk-Show,
vese confrontado coas frases feitas. Por este motivo, hai que asumir que frecuente
tratar con frases feitas nas clases de alemn como lingua estranxeira. Isto podera

reportar problemas para os aprendices de alemn, problemas que se abordan con detalle
neste traballo. O punto central da presente contribucin est dominado pola busca de
respostas s seguintes preguntas: posible aprender e entender frases feitas nas clases
de alemn como lingua estranxeira?; Que problemas representan as frases feitas no
proceso de aprendizaxe da lingua alem?; Como se poden aprender sen esforzo as
frases feitas nas clases de alemn? A estas preguntas duselles resposta tendo en conta
as observacins e experiencias propias. Neste artigo presntanse os resultados dunha
serie de experimentos que a autora en persoa levou a cabo na Universidade do Cairo
(Facultade de Filosofa) e noutras universidades exipcias (Universidade Outubro,
Facultade de Pedagoxa).
- Maria Luisa Ortiz Alvarez: As expresses idiomticas nas aulas de ELE: Um
bicho de sete cabeas?. Actualmente moitas persoas cren que a mellor forma de
ensinar unha lingua a de ensinar tamn as sas variantes (xergas, expresins
idiomticas, proverbios, refrns e outras unidades fraseolxicas), pois todas elas
cumpren algn papel na interaccin dos falantes nas diferentes situacins en que se
desenvolven. Esas expresins forman parte da linguaxe informal que usamos no da a
da e do noso saber lingstico. Xlgase relevante o tema da insercin das expresins
idiomticas no proceso de ensino/aprendizaxe de calquera que sexa a lingua estranxeira
por acreditar que o estudo desas expresins pode arrequecer e facilitar o ambiente de
ensino/aprendizaxe. Estas, mis al de ofrecer informacin cultural, ofrecen tamn
materiais funcionais e interactivos na lingua-meta. Tendo en consideracin esas
cuestins presntanse algunhas propostas de utilizacin destas expresins na aula de
espaol lingua estranxeira para falantes brasileiros.
- Fernande Ruiz Quemoun: Les expressions idiomatiques, tributaires de la notion de
figement. Aprender unha lingua apropiarse non s dos elementos mnimos senn
tamn da riqueza da sa fraseoloxa. Agora ben, captar o sentido dunha expresin fixa
noutra lingua esixe un certo dominio da lingua fonte e da lingua meta.
responsabilidade do profesorado facer captar o sentido. Non chega con propoer a
traducin ou a explicacin na lingua meta: as unidades fraseolxicas deben formar
parte da aprendizaxe dunha lingua estranxeira. Este estudo basase nos valores
metafricos de certas expresins fixas e escolle expresins moi asimtricas na
traducin e contextualzaas para favorecer a sa asimilacin. Esta anlise contrastiva
pretende axudarlle ao estudante a encontrar unha equivalencia que corresponda non s
ao sentido senn tamn formulacin como por exemplo: Entrer comme dans un
moulin / Andar como Pedro por su casa; Il fait un froid de canard / Hace un fro que
pela. Anda que as expresins sexan distantes na imaxe, a visin do mundo achgaas.
- M ngeles Solano Rodrguez: El papel de la conciencia fraseolgica en la
enseanza y aprendizaje de una lengua extranjera. O Marco europeo comn de
referencia para as linguas estipula que o usuario do nivel A1 debe poder comprender
e empregar expresins cotis de uso moi frecuente. Por tanto, as unidades
fraseolxicas deben formar parte integral e especfica das programacins de toda lingua
estranxeira (LE) desde un primeiro momento. Pero, para unha boa integracin destas,
antes de abordalas na LE, cmpre producir no aprendiz unha reflexin metalingstica

enfrontndoo aos fraseoloxismos da sa propia lingua, a fin de que tome consciencia

do feito fraseolxico como universal lingstico. Danse exemplos do francs.
- Monika Sukowska: Expressions figes au cours de lenseignement-apprentissage
des langues trangres. O artigo estuda a cuestin das expresins fixas no proceso de
ensino-aprendizaxe das linguas estranxeiras. Analiza o concepto de expresin fixa e
presenta algunhas teoras verbo da sa adquisicin. Despois, analiza este problema a
partir das experiencias realizadas cun grupo de estudantes na Universidade de Silesia
en Polonia.

Resources. Cortil-Wodon: E-M.E. & InterCommunications.
- Pilar Blanco: La didctica de las paremias en la enseanza rural en Espaa y
Provenza: dos realidades distintas, una misma solucin. Sen saber que se chamaban
paremias, nin falta que lles faca, os nenos e os maiores que tiveron a gran sorte de
nacer nun medio rural foron aprendendo ese saber popular desprezado, da mesma
maneira que eles mesmos o eran cando falaban cos seus homlogos da capital. Durante
moito tempo, e incluso sempre, foron desprezados por empregaren esas frases, tan
ridculas, por aqueles que se cran mis cultos. Isto que suceda en Espaa tamn
aconteca en Francia dun xeito case paralelo. O que a autora se propn pr de
manifesto como as paremias son rescatadas do lugar onde se refuxiaran despois de
tanto desprezo para ver a luz do da unha vez mis no ensino regrado.
- M Jos Corvo Snchez: Los refranes en los manuales de lenguas extranjeras. O
obxectivo desta exposicin analizar a funcin dos refrns nos manuais de ensino de
linguas estranxeiras no momento histrico en que con este fin empezaron a facerse
presentes nos primeiros manuais das linguas modernas de Europa, dicir, nos sculos
XVI e XVII, cando moitos dos mis coecidos e mis grandes mestres de linguas
estranxeiras os inclen nos seus manuais xunto doutros elementos de contido
lingstico. Para isto faise unha aproximacin s obras dalgns destes grandes mestres
de linguas, a travs das que se ilustra a forte presenza do refrn nos manuais deste
perodo; de xeito particular, non obstante, a autora srvese da de Juan ngel de
Zumaran para coecer como dentro dos manuais destes sculos estas paremias, ademais
de serviren para a adquisicin do vocabulario, tamn son elementos destinados a un
estudo mis especfico do mesmo, ao servizo da composicin escrita e dunha prctica
oral mis avanzada, cumprindo con isto unha funcin moi til e concreta que convn

M Isabel Gonzlez Rey. Adquisicin de las expresiones fijas. Metodologa y recursos didcticos. Idioms acquisition. Methodology and
didactic Resources.
coecer para ser tida en conta de xeito mis conveniente nas clases de idioma na
actualidade.
- M Teresa Barbadillo De La Fuente: Ensear refranes mediante textos literarios.
As carencias paremiolxicas que se observan actualmente na xente nova afctanlle s
sas competencias lingstica e comunicativa. Coa aprendizaxe de refrns bscase
mellorar a sa instrucin idiomtica e a sa formacin cultural, o que se vai reflectir
cando logren recoecer as unidades paremiolxicas, entendelas ben e empregrenas
eficazmente nos contextos oportunos de uso da lingua. Un dos posibles procedementos
para conseguir este propsito consiste en traballar con fragmentos de textos literarios
en que figuren refrns, e o que se elixiu para esta proposta terico - prctica.
- Mercedes Ariza, Maria Giovanna Biscu e Mara Isabel Garca: La fraseologa de
las emociones y la adquisicin de la competencia comunicativa intercultural. A
proposta didctica das autoras aplica a actividade teatral na formacin de futuros
mediadores lingsticos e, en particular, na adquisicin da competencia fraseolxica e
da competencia comunicativa intercultural. A lectura multisensorial dun texto
dramtico como ferramenta para o estudo da fraseoloxa e a visualizacin das emocins
humanas foron o punto de partida destas autoras para o desenvolvemento dunha trama
creativa por parte dos estudantes. Isto brindoulles a oportunidade de reflexionar sobre o
universo metafrico subxacente ao caudal fraseolxico das linguas e sobre a relacin
entre lingua e cultura na expresin dos estados emotivos.
- M Jos Martnez Rodrguez: Las unidades fraseolgicas del espaol: una
propuesta didctica en la clase de E/LE. Nesta comunicacin reflexinase sobre a
aprendizaxe e a adquisicin das unidades fraseolxicas (UFs) en E/LE a travs dunha
proposta didctica que favoreza o desenvolvemento da competencia fraseolxica
(encadrada dentro da competencia lxica) que o alumnado debe adquirir para ter un bo
dominio da lingua. A adquisicin da devandita competencia implica o coecemento e a
habilidade para usar adecuadamente as UFs nun mbito comunicativo e, por tanto, na
proposta didctica terase en conta a carga pragmtica e cultural que levan consigo as
ditas unidades. Para a presentacin das UFs seleccionadas na presente proposta, farase
uso dun texto autntico: unha obra de teatro, mediante a que aparecern
contextualizadas as UFs xunto dunha serie de actividades para que o alumno
desenvolva estratexias que lle permitan enfrontarse dun xeito autnomo a este tipo de
unidades lxicas.
- Patricia Martn Ortiz: La adaptacin al teatro de la obra de Roald Dahl como
tcnica de enseanza y aprendizaje de la fraseologa. Una propuesta didctica. Neste
estudo pretndese abordar a ensinanza da fraseoloxa a travs da anlise contrastiva,
tomando como material de estudo a obra infantil orixinal do autor gals Roald Dahl e a
sa traducin ao espaol, e a sa posterior adaptacin para o teatro. Seleccionronse
principalmente aqueles exemplos en que a frase orixinal sufriu unha alteracin
buscando un efecto humorstico. A proposta prctica consiste nunha actividade de
dramatizacin en que os alumnos crearn gags, sketches ou pequenas obras de teatro a
partir dos textos elixidos e representaranos nos dous idiomas: ingls e espaol.

M Isabel Gonzlez Rey. Adquisicin de las expresiones fijas. Metodologa y recursos didcticos. Idioms acquisition. Methodology and
didactic Resources.
- Marta Mellado San Mximo: Didctica de la fraseologa en lengua alemana a

travs de textos de literatura infantil y juvenil. As mltiples aplicacins didcticas que
ofrece a literatura infantil e xuvenil (LIX) na aula de lingua estranxeira supoen un
apoio importante para a ensinanza e a aprendizaxe dun idioma. Por isto, a LIX pode
servir tamn de soporte ensino da fraseoloxa, contribundo deste xeito a acabar coa
habitual carencia de materiais didcticos e con dous importantes problemas na aula: a
aburrida rutina e a conseguinte falta de motivacin do alumnado. Nesta seccin
presntase, a partir de exemplos concretos, unha serie de propostas metodolxicas
aplicables no mbito da fraseoloxa en lingua alem. O feito de que este tipo de lxico
apareza dentro dun contexto coherente e prximo ao alumno como o da LIX facilita,
sen dbida, a sa comprensin, a sa aprendizaxe e a sa posterior aplicacin.
- Sabela Moreno Pereiro: El tebeo como recurso didctico para la enseanza de
unidades fraseolgicas. A necesidade de tratar unidades fraseolxicas (UFs) na clase
de linguas estranxeiras dervase da alta frecuencia coa que os falantes nativos fan uso
delas. A banda deseada pode ser unha ferramenta de inestimable axuda para a
presentacin de UFs. Nelas faciltase un contexto verbal e visual que fai mis doada a
comprensin do esquema cognitivo e a memorizacin das UFs. Ademais, o elemento
cmico favorece a motivacin do alumnado. Aqu amsase as vantaxes que ofrecen os
cmics de Mortadelo para a clase de espaol lingua estranxeira e formlase propostas
para a explotacin deste material na aula.
- Beatriz Cortina Prez: Una aproximacin metodolgica a los fraseologismos de los
actos de habla en las segundas lenguas. indiscutible que os actos de fala xogan un
papel elemental nos intercambios conversacionais. Estes, sa vez, materialzanse en
patrns (chunks) que responden a estratexias conversacionais concretas, englobndose,
as, dentro do mbito da fraseoloxa. De acordo con Widdowson a great part of
communicative competence is merely a matter of knowing how to use such
conventionalised expressions. Por tanto, este artigo recolle unha aproximacin
metodolxica directa aos patrns fraseolxicos dos actos de fala do ingls, a travs do
DDL (Data Driven Learning), co fin de mellorar a competencia conversacional do
ingls como lingua estranxeira. Deste modo, e dado que a conversa de natureza oral, a
proposta que aqu se presenta integra este aspecto na metodoloxa impulsando a
utilizacin do DDL multimodal.
- Mara Moreno Jan: Un modelo para la enseanza de colocaciones de una lengua
extranjera mediante herramientas digitales. Esta comunicacin enmrcase no mbito
das colocacins e pretende amosar un modelo para o ensino das mesmas a travs das
ferramentas dixitais. Presntase, en primeiro lugar, os criterios empregados neste
estudo para identificar e delimitar as colocacins da lingua inglesa, diferencindoas das
combinacins libres e dos modismos. A segunda fase deste modelo de ensino pretende
ofrecer uns parmetros para a correcta seleccin de colocacins mediante as vantaxes
que ofrece a Lingstica de Corpus e Computacional. Finalmente, amsase unha serie
de materiais virtuais e interactivos para a ensinanza de colocacins deseados no marco
do proxecto I+D ADELEX, un programa dixital para a avaliacin e o desenvolvemento
do lxico implementado desde hai varios anos na Universidade de Granada con
excelentes resultados.

M Isabel Gonzlez Rey. A multilingual Focus on Contrastive Phraseology and Techniques for Translation.
GONZLEZ REY, M Isabel (ed.) (2008): A multilingual Focus on Contrastive

Phraseology and Techniques for Translation. Hamburg: Verlag Dr. Kova. 311
pxinas.
Baixo un ttulo moi atraente, M Isabel Gonzlez Rey compila 17 artigos de
especialistas en traducin e fraseoloxa de 5 pases europeos (Blxica, Espaa, Francia,
Grecia e Romana) que foron expostos no Congreso Internacional de Fraseologa y
Paremiologa (Santiago de Compostela, 19-22 de setembro de 2006) e nos que se
abordan problemas concretos de traducin das unidades fraseolxicas entre espaol,
vasco, cataln, francs, romans, ingls, alemn, ruso, grego e rabe, tratando de
achegar tcnicas para posibles solucins. As universidades que teen representacin
neste volume son a Lessius Hogeschool Antwerpen (Blxica); a Universitat de
Valencia, a Universidad de Salamanca, a Universidad Autnoma de Madrid, a
Universitat Pompeu Fabra, a Euskal Herriko Unibertsitatea, a Universidad de Alicante,
a Universidad de La Laguna, a Universidad Politcnica de Madrid, a Universidade de
Vigo e a Universidad de Extremadura (Espaa); a Universit de Marne-la-Valle
(Francia); a Universidade Nacional e Kapodistraca de Atenas (Grecia); a Universit de
Craiova, o Instituto Cervantes de Bucarest e o Instituto de Filoloxa Rumana A.
Philippide (Romana).
Tal e como recoece a propia M Isabel Gonzlez Rey na presentacin desta obra que
estamos a analizar, o libro divdese en tres grandes bloques ou reas: as expresins
fixas en xeral, as expresins fixas dun campo especfico (lxico, semntico ou
estilstico) e as expresins fixas nas obras literarias.
No primeiro bloque atpanse os artigos de B. Assam, J. Brumme, R. Pisot Daz e C.
Teodorovici, G. Scurtu, O. Tsaknaki e H. W. am Zehnhoff e R. van den Broeck.
En primeiro lugar, B. Assam en Enfoque discursivo de la traduccin de la fraseologa:
aplicacin a la traduccin del rabe al espaol realiza un repaso xeral dos postulados
tericos nos que se basea para realizar o seu estudo e analiza a traducin das unidades
fraseolxicas do rabe ao espaol mediante exemplos ilustrativos. De especial interese
son as figuras que incorpora nas pxinas 53 e 54, nas que se achega unha serie de
solucins tradutolxicas das unidades fraseolxicas nas que se presenta sempre o
tradutor como mediador interlingstico, intersemitico e intercultural.
J. Brumme estuda no seu artigo La traduccin de la frase hecha. El caso del
castellano de Catalua as frases feitas no contexto bilinge de Catalua. Parte dunha
enquisa realizada a travs dun cuestionario con catorce contextos que incluan frases
feitas con equivalencia total, frases feitas con equivalencia parcial, frases feitas sen
equivalente en casteln e frases feitas non documentadas en cataln (que, polo tanto,
son calcos do casteln). O cuestionario pasuselle en decembro de 2004 a unhas
cincuenta persoas cuxa seleccin non foi aleatoria e na anlise dos resultados chega a
conclusins interesantes, logo de analizar as porcentaxes acertadas, aproximadas e
errneas de cada tipo de traducin.
O traballo de R. Pisot Daz e C. Teodorovici Una mirada a los frsicos del espaol y
del rumano analiza de maneira exhaustiva a traducin das UUFF do romans ao

M Isabel Gonzlez Rey. A multilingual Focus ons Contrastive Phraseolgy and Techniques for Translation.
casteln dende catro perspectivas: lxica, semntica, morfosintctica e pragmtica no

que se estudan tres graos de correspondencia: total, parcial e cero. Consideran de
grande interese a equivalencia parcial, que caracterizan como un concepto suxeito a
gran flexibilidade e verdadeira vocacin de contnuum.
Da autora de G. Scurtu Deux types dquivalence pour les expressions figes?,
traballo no que estuda a traducin das frases feitas, centrndose no francs e no
rumano. Fronte s propostas de clasificacin tradicionais deste tipo de expresins,
propn unha nova categora segundo o grao de transparencia hora de traducilas
(traducibilidade).
O. Tsaknaki ofrcenos no seu artigo Proverbes transparents en grec moderne et en
franais un estudo de das categoras diferentes de proverbios transparentes en grego
moderno e en francs: proverbios con equivalencia formal nas das linguas e
proverbios que non teen equivalencia pero que un falante non nativo pode comprender
sen problema debido ausencia de elementos culturais especficos. No caso da
primeira categora, analizan os puntos en comn da paremioloxa de ambas as das
linguas e culturas e no da segunda propoen a sa traducin literal.
H. W. am Zehnhoff e R. van den Broeck explican en Im Sprichwort kann der Fuchs
auch einmal ein Reh sein. Ein Theoretisches Modell fr die bersetzung von
Repertoremen o seu interese polos refrns e a forma na que se traducen s diferentes
linguas. No seu artigo, a partir do modelo paremiolxico de Permjakov sobre todo,
revisan varios mtodos de traducin de paremias e unha das conclusins mis
importantes s que chegan que o tradutor o elemento clave no proceso de traducin,
xa que debe tratar de atopar un equivalente adecuado para que a paremia siga mantendo
o seu valor e a sa funcin no texto meta. Inspirados na que califican como a biblia da
Ciencia da Traducin, Descriptive Translation Studies and beyond (1995) de G.
Toury, comentan a Lei do incremento da estandarizacin e a Lei da interferencia e
opinan que a ciencia da traducin o suficientemente fiable como para obter solucins
razoables para tradutores e crticos. Rematan cunha recomendacin a lexicgrafos para
que consideren tanto a traducin idiomtica como a literal nos dicionarios multilinges,
xa que podera ser de grande utilidade prctica. No segundo bloque, centrado nas
expresins mis especficas (campo lxico, semntico ou estilstico), inclense os
traballos de A. Aierbe Mendizbal; S. Molina; P. Romero Ganuza, J. J. Batista
Rodrguez e D. Garca Padrn; A. Sierra Soriano; e L. Timofeeva e L. Ruiz Gurillo.
A. Aierbe Mendizbal explica en La traduccin a la lengua vasca de las unidades
fraseolgicas especializadas del lenguaje administrativo o grao de variacin existente
nas unidades fraseolxicas vascas empregadas na linguaxe administrativa. Comeza o
artigo cunha breve introducin sobre a situacin xeral da lingua vasca e contina coa
explicacin da situacin desta lingua na administracin. Na anlise da traducin de
unidades fraseolxicas ao vasco seleccinanse catro tipo de estruturas: 1. Verbo
(transitivo) (+artigo) + substantivo (obxecto directo); 2. Substantivo + adxectivo; 3.
Substantivo + preposicin + substantivo; 4. Verbo + preposicin + artigo + substantivo
e unha das conclusins s que chega a autora que a falta de fixacin da lingua
estndar implica unha falta de estabilizacin da fraseoloxa especializada.

M Isabel Gonzlez Rey. A multilingual Focus on Contrastive Phraseology and Techniques for Translation.
Pola sa parte, S. Molina en English and Spanish Phraseology in Contrast: A

Functional and Cognitive View trata de propoer, basendose en estudos tericos, uns
principios para a anlise contrastiva dende unha perspectiva funcional mediante a
utilizacin de datos empricos referidos ao uso real das expresins. As linguas do seu
estudo son o ingls e o casteln. Resulta realmente ilustrativo o apartado 5 do seu
artigo, no que analiza unha serie de colocacins e expresins idiomticas que conteen
a palabra can (dog).
Outro artigo moi interesante o de P. Romero Ganuza, J. J. Batista Rodrguez e D.
Garca Padrn: Aproximacin contrastiva a las UF del campo semntico-conceptual
de la alegra en espaol y alemn. Estes autores realizaron a sa anlise dende unha
perspectiva interlingual e unilateral do casteln ao alemn aplicando os conceptos de
equivalencia (total, parcial ou nula) e congruencia (total, parcial ou nula). O campo
semntico-conceptual no que basean o seu estudo o da alegra e as conclusins s
que chegan son que a maiora das UUFF deste campo non teen correspondencia en
alemn. Ademais, dentro das que si son equivalentes a maiora delas presentan unha
equivalencia parcial, adoitando ser non congruentes dende un punto de vista formal.
O traballo La phrasologie de la tauromachie dans la langue populaire: aspects
smantiques de la traduction espagnol-franais de A. Sierra Soriano cntrase nas
unidades fraseolxicas relacionadas coa tauromaquia. Recoece a autora que en
casteln existen gran cantidade de expresins que teen como referencia o mundo do
touro, contrariamente ao que ocorre en francs. Por este motivo, a autora cntrase en
analizar o proceso de traducin destas unidades, propoendo estratexias lingsticas,
pragmticas ou cognitivas e analizando os problemas de traducin que poden xurdir.
L. Timofeeva e L. Ruiz Gurillo no seu artigo La irona en locuciones nominales del
espaol y del ruso realizan unha anlise de varias locucins nominais espaolas nas
que o seu significado indica unha actitude irnica do falante respecto ao denominado
(ojo clnico, mosquita muerta, crneo privilegiado, el ombligo del mundo ou
hermanita de la caridad) e tratan de achegar o seu equivalente en ruso. Para iso,
seguen o modelo macrocompoencial de significacin fraseolxica desenvolvido por
Telia.
No terceiro e ltimo bloque, no que se estudan as expresins fixas nas obras literarias,
atpanse as achegas de M. J. Barsanti Vigo, E. Guerbek, J. A. Marn Calvarro, A.
Papageorgiou, P. Sancho Cremades e M. M. Solio Paz.
M. J. Barsanti Vigo realiza en Anlisis del primer y ltimo refrn de Sancho en El
Quijote de Ludwig Tieck unha anlise contrastiva dun refrn do Quijote na traducin
alem de Ludwig Tieck. Neste estudo analzase tamn a evolucin do escudeiro ao
facer uso dos refrns e comprbase que L. Tieck tende a ser o mis fiel posible
estrutura da paremia orixinal.
Pola sa banda, E. Guerbek en A importancia do significado literal do fraseoloxismo
na traducin da obra literaria destaca que o significado literal das unidades
fraseolxicas pode desempear unha funcin importante na literatura. Esta autora
afirma que, parte de ter relacins contextuais e situacionais, o significado literal

M Isabel Gonzlez Rey. A multilingual Focus ons Contrastive Phraseolgy and Techniques for Translation.
tamn pode caracterizar unha personaxe, pode crear efectos humorsticos, irnicos, etc.
Por esta razn, Guerbek avoga por transmitir o significado de maneira exacta ou, de
isto non ser posible, tratar de traducilo da forma mis prxima ao texto orixinal. Para
isto, o tradutor debe recorrer a recursos aplicando o criterio semntico mixto,
basendose en primeiro lugar no significado fraseolxico e logo no literal.
O artigo de J. A. Marn Calvarro Los enunciados fraseolgicos en los textos
dramticos isabelinos y jacobeos y su traslado al espaol cntrase, como ben indica o
ttulo, nos textos dramticos dese perodo, que presentan non s un lxico con
connotacins e matices, senn tamn diversos enunciados paremiolxicos. En concreto,
Marn Calvarro traballa coas paremias empregadas por Ben Jonson en Volpone, or The
fox e a sa traducin do ingls ao casteln. Neste traballo identifcanse estas frmulas,
para posteriormente realizar unha anlise discursiva da sa funcin no texto orixinal e
estudar a sa traducin mediante a comparacin entre o texto orixinal e as versins
castels.
A. Papageorgiou ofrece en La traduccin de algunos de los refranes de La Celestina
al griego unha aproximacin obra La Celestina de Fernando de Rojas mediante a
anlise de varios dos refrns includos na mesma. O autor realiza unha anlise
contrastiva entre os refrns castelns e a traducin grega, para tratar de achegar
solucins. Ademais, presenta e comenta os procedementos tcnicos que emprega
(traducin literal, equivalencia e adaptacin dos refrns).
Resulta interesante tamn a achega de P. Sancho Cremades La traduci al catal dels
proverbis en Astrix le Gaulois, na que analiza a traducin ao cataln dos proverbios
aparecidos en Astrix le Gaulois. Cntrase nas unidades fraseolxicas que soportan
unha modificacin creativa interna (substitucin, adicin ou alteracin da estrutura
sintctica) ou externa (nfase do significado literal do proverbio). O autor analiza
ademais as estratexias empregadas para solucionar as dificultades intrnsecas
traducin da fraseoloxa.
Por ltimo, M. M. Solio Paz incle en La traduccin de unidades fraseolgicas en
la literatura infantil y juvenil alemana y espaola unha breve anlise da teora da
traducin para definir o que se entende por traducin de unidades fraseolxicas e
intentar determinar o concepto de equivalencia. Esta autora trata de identificar as
principais dificultades que se poden atopar hora de traducir fraseoloxismos de textos
de literatura infantil e xuvenil. O tradutor debe achegar unha equivalencia translmica e
comunicativa do texto para que o texto cumpra a sa funcin.
Cabe engadir a modo de resumo final que este libro ten un enorme interese e utilidade
para tradutores e fraselogos, ademais de ser tamn moi atractivo para o pblico en
xeral pola sa temtica.
Emma M Salgueiro Veiga
CEIP de Sillobre

Luca Luque Nadal. Fundamentos tericos de los diccionarios lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa.
LUQUE NADAL, Luca (2010): Fundamentos tericos de los diccionarios

lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa. Granada:
Educatori (Coleccin: Granada Lingvistica), 245 pxinas2.
Os dicionarios lingstico-culturais dan conta daqueles fenmenos lingsticos que se
conectan con realidades fsicas, culturais e sociais dos falantes dunha comunidade
lingstica, reflectidos nas sas crenzas, ritos e tradicins. Veen a ser un complemento
dos dicionarios de fraseoloxismos, dicionarios de refrns, dicionarios de xiria, etc. e
supoen, polo tanto, a apertura a novos horizontes nas relacins entre a fraseoloxa e a
lexicografa canalizada a travs dos estudos culturolxicos. A proposta de Luca Luque
intenta establecer os fundamentos que deben rexer este tipo de dicionarios.
O traballo do que estamos a falar un volume denso que est estruturado en catro
extensos captulos. No primeiro, Introducin: relacins entre linguaxe e cultura, fai
unha revisin das principais definicins de cultura segundo as diferentes dimensins
individual, colectiva, esttica, xerrquica, diferencial e xenrica. Tamn incorpora o
debate sobre a universalidade e a especificidade das culturas, as como a polmica
relativa vnculo entre linguaxe e cultura, por unha banda, e linguaxe e visin do
mundo, por outra. Aborda a necesidade de establecer factores de medicin de cultura
atendendo a parmetros para a avaliacin das sociedades segundo as sas
peculiaridades lingsticas.
Entre os conceptos e nocins que cmpre ter en conta pola sa relevancia e pertinencia
na investigacin dos dicionarios lingstico-culturais, a autora fala das culturas de
contexto mximo e das culturas de contexto mnimo, e do concepto do eu (na sa
vertente fsica, social, cognitiva e espiritual ou na sa dimensin pblica, privada e
colectiva).
Para a autora, un dicionario lingstico-cultural debera poder equipararse esbozo dun
mapa mental no que quedaran reflectidos e includos multitude de feitos e hbitos
comunicativos e cognitivos dos falantes. Na sa opinin, xogan un papel relevante as
palabras especfico-culturais, que representan realidades propias dunha cultura, non
existen noutra e son de difcil traducin. Ilustra este tipo de palabras con abundantes
mostras de moitas linguas. Vou poer uns exemplos, para facrmonos unha idea.
Presenta a espaola corrida, a cubana jinetera, a mexicana cuate, a galega morria, a
vasca abertzale, a catal masa, a francesa bistrot, a italiana cappuccino, a portuguesa
fado, a alem Drachenffuter agasallo que un home culpable lle fai sa dona, a checa
pohoda estado anmico caracterizado pola ausencia de problemas, dor ou ansiedade, a
rusa perestroika, a turca mameluco, a xaponesa origami, a tibetana sherpa, a hebrea
kibutz, a rabe cuscs, entre outras.
Por outra banda, nos dicionarios lingstico-culturais deben terse en conta as palabras
clave, caracterizadas por posur unha alta complexidade semntica e pragmtica xa que
2
A realizacin desta recensin est encadrada no proxecto de investigacin La estructura idiomtica del
alemn y el espaol. Un estudio cognitivo a partir de un corpus onomasiolgico (cdigo
HUM2007-62198/FILO), financiado polo Ministerio de Ciencia e Innovacin con fondos FEDER e
dirixido na USC por Carmen Mellado Blanco.

aluden a mido a trazos psicolxicos, individuais ou colectivos. Algunhas delas estn

ligadas que se coece como carcter nacional, como a xaponesa miai kekkon
casamento concertado e as rabes tahdiya alto tctico no camio e hudna
armisticio.
Luca Luque sublia neste captulo a importancia excepcional da fraseoloxa e a
paremioloxa para a pescuda dos fenmenos de simbolizacin na linguaxe, pois ve
nelas espellos dos sistemas de valores dunha sociedade, por tratarse dun conxunto
estruturado de imaxes transmitidas a travs das sas unidades lingsticas. A palabra
pantalns, exemplo de concentracin simblica en espaol pola gran diversidade de
fraseoloxismos que reforzan a mesma idea, est vinculada mentalmente a
masculinidade, autoridade, poder, dignidade, valenta, etc. Para ilustrar a importancia
da paremioloxa, bota man da imaxe da muller que desprenden os refrns espaois: un
suxeito frxil e dbil pero con maas para conseguir o que quere, sen talento, de curto
entendemento e escasa cordura, moi intuitivo (resultando nun imaxinario da muller que
remite a un retrato tradicional, moi discutible na Espaa de hoxe).
Pecha o captulo atendendo kinesis, o estudo dos movementos corporais (posturas,
expresins faciais e movementos das distintas partes do corpo), linguaxe dos xestos e
comunicacin non verbal.
No segundo captulo, Sociedades e culturas do mundo, parte das oito grandes
culturas maioritariamente aceptadas (a snica, a xaponesa, a hind, a islmica, a
ortodoxa, a occidental, a latinoamericana e a africana) para deterse nas principais
diferenzas culturais entre Oriente e Occidente e nas diferenzas intraculturais en pases
multiculturais como os Estados Unidos de Amrica, onde conviven asiticos, hispanos
e anglosaxns (brancos). Aborda a traxectoria percorrida polo tratamento concedido
carcter nacional e identidade nacional longo da historia, e detense mis polo
mido nos estudos de autores espaois e estranxeiros con respecto esprito nacional
espaol e os estereotipos que xiran arredor da paixn, o pesimismo, a envexa, a
bravura, a lstima, a falta de mala conciencia ante as inxustizas alleas, etc. A autora d
conta de como as ancdotas e os chistes reflicten o que os falantes dun pas pensan de
si mesmos e doutros pases.
Se entendemos a relixin como a orientacin fundamental do home fronte realidade,
entn hai que falar da relacin entre relixin, cultura e linguaxe. As crenzas relixiosas,
por exemplo, impoen pautas no consumo de determinados alimentos, na forma de
vestir e na maneira de nomear das fastos e das nefastos (en trece y martes no te cases
ni te embarques), de tal xeito que a cultura tamn pode ser vista como unha forma de
represin, non soamente como unha fonte de sabedora. O individuo beneficiario
(recibe coecementos tiles para a supervivencia) ou vtima ( receptor do receo e o
desprezo cara s demais) da cultura, e por iso xira arredor das sas supersticins e dos
seus prexuzos, plasmados lingisticamente na lingua (pnsese por exemplo en tocar
madera, hacer una judiada, gritar como una verdulera, vivir como los gitanos para o
casteln). O emprego destas expresins perpeta a concepcin negativa sobre as
realidades aludidas e os falantes serven de transmisores ideolxicos activos creando
nos nenos (e nas novas xeracins), que herdan as expresins a travs da lingua e non da

sa experiencia persoal, moldes mentais que logo debern superar cun esforzo
intelectual adicional. A autora fai un repaso das expresins denigrantes que ten o ingls
e o francs para referirse a individuos doutras nacionalidades ou grupos tnicos.
Neste captulo tamn atende influencia que a poltica e a economa teen sobre a
linguaxe. As tiranas do sculo XX veen de salientar como a lingua unha ferramenta
esencial no adoutrinamento e na ocultacin da realidade. Pola banda da economa, unha
lia de investigacin transcultural moi desenvolvida a que atende s peculiaridades
psicolxicas, ideolxicas, lingstico-comunicativas e materiais que interfiren nas
transaccins comerciais. Desde a pragmtica comunicacional intercultural tense
redactado manuais que informan s homes e s mulleres de negocios das dificultades
comunicacionais que poden ter e faciltanlles informacin xeral de onde poden xurdir
os problemas, de como obvialos e de como solucionalos.
Para enfrontarse correctamente choque cultural, contacto repentino con outra cultura
que implica un trastorno emocional, persoal ou colectivo, moi importante ter
presente o papel que xoga o coecemento cultural da outra comunidade lingstica
hora das interaccins (pensemos, por exemplo, na concepcin do tempo que se agocha
detrs da expresin inglesa time is money e da espaola el tiempo es oro). Sen dbida
ningunha, a inevitabilidade das colisins culturais reforza a importancia da
intermediacin lingstico-cultural na necesidade de atopar e desenvolver estratexias
que faciliten a compatibilidade e a comunicacin entre comunidades ou individuos de
diferentes culturas. Co obxectivo de evitar ou minimizar tales choques, preciso
anticipar eses conflitos mediante unha comprensin previa da visin do mundo e
hbitos da outra cultura (pensemos na sa importancia no caso de costumes ancestrais e
prcticas atvicas que afectan muller e que limitan a sa liberdade e os seus dereitos).
O captulo terceiro, Os fundamentos tericos da relacin entre linguaxe e cultura:
escolas e tendencias, o miolo desta monografa dedicada s dicionarios lingstico-
culturais. A autora fai un percorrido moi suxestivo polas distintas contribucins dos
estudosos da materia nos marcos do relativismo lingstico e da lingstica cultural,
detndose nas figuras de Wilhelm von Humboldt e os seus seguidores da escola
americana (Franz Boas, Edward Sapir, Leonard Bloomfield, Benjamin Lee Whorf,
Margaret Mead e Eugene Nida) e os seus continuadores en Europa (Ernst Casirrer, Jost
Trier, Karl Vossler e Walther von Wartburg). Tamn expn as principais achegas nos
eidos da antropoloxa cultural (e a sa influencia en John R. Firth, Dell Hymes e
Clifford J. Geertz), a semitica da cultura (desenvolvida pola escola de Tartu-
Leningrado-Moscova, mis concretamente por Iuri M. Lotman e Boris A. Uspenskii), a
lingstica cognitiva (impulsada fundamentalmente por George Lakoff e Ronald W.
Langacker), a lexicografa estrutural (a travs de autores como Jurij D. Apresjan, Igor
Meluk e Anna Wierzbicka) e a culturoloxa (nos autores Nikolai Danilevski, Pavel
Florensky e Mikhail N. Epstein), como rama especfica das humanidades que serve
para situar o investigador nun plano superior desde onde pode observar criticamente
todas as culturas, inclusive a sa.
Para Luca Luque a lingstica cognitiva proporciona unha serie de elementos que son
de grande utilidade nas investigacins relativas s dicionarios lingstico-culturais.

Entre eles considera a teora da metfora e a metonimia, as nocins de background

knowledge e esquema cultural, as como a natureza do significado lingstico
concibido como orientacional, dinmico e flexible, enciclopdico, non autnomo e
baseado no uso e na experiencia. Pola sa banda, da lexicografa estrutural recolle a
nocin de mapa lingstico do mundo.
O cuarto e ltimo captulo do volume, A fraseoloxa e a sa importancia para os
estudos lingstico-culturais, cntrase nos fraseoloxismos por ser, xunto coas palabras
especfico-culturais e as palabras claves, unha das principais materias primas coas que
traballa un dicionario lingstico-cultural. Nesta parte a autora d conta das distintas
unidades fraseolxicas e as sas clasificacins mis aceptadas, as como dos avances
producidos no eido da fraseoloxa dentro e fra de Espaa.
Este traballo de Luca Luque Nadal Fundamentos tericos de los diccionarios
lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa, cobra especial
relevancia pr en valor, unha vez mis, unha ferramenta lexicogrfica da que non
podemos prescindir nos procesos de ensino e aprendizaxe de linguas estranxeiras, no
desenvolvemento das distintas actividades tradutolxicas, nin nas situacins de
interaccin inmediata con usuarios doutras linguas. Quedamos expectantes pola
chegada de dicionarios lingstico-culturais que palen as carencias existentes na
lexicografa espaola e galega actuais, para poder garantir unhas relacins mis doadas
e eficaces neste mundo actual de globalizacin e de mobilidade que estamos a vivir.
M. Carmen Losada Aldrey
Centro de Linguas Modernas. Universidade de Santiago de Compostela
PENA, Xos A. (2011): Dicionario fraseolxico bilinge casteln-galego. Santiago

de Compostela: Meubook. Edicin en formato electrnico, 935 pxinas.
O Dicionario fraseolxico bilinge de Xos A. Pena ve a luz dez anos despois de que o
autor publicase o Diccionario Cumio de Expresins e frases feitas casteln-galego.
(Vigo: Edicins do Cumio. 2001; 926 px.). Unha e outra obra gardan unha clara
relacin. De feito, pdese dicir que o libro electrnico supn unha reelaboracin, unha
edicin ampliada do libro en papel. O aspecto cuantitativo salientable: a contribucin
nova case que duplica o nmero de entradas con respecto publicada en 2001 (sen
contar os suplementos, tiamos 1520 entradas en casteln, fronte s 2555 na presente
edicin), e practicamente triplica o nmero total de UFs e expresins.
1. Descricin
O libro consta das seguintes partes:
1. Unha Introducin, onde o autor fala da motivacin que o levou a escribir a obra, dos
obxectivos, dos criterios, para finalmente ofrecer exemplos prcticos de gua e consulta
do dicionario. Neste apartado hai un par de ideas que nos parecen fundamentais: unha
a necesidade por parte do usuario ao non seren totais as equivalencias semnticas que

Xos A. Pena. Diccionario fraseolxico bilinge casteln-galego.
se nos van dar, senn contextuais de botar man da sa propia competencia lingstica
para decidir cal a opcin mis axeitada en cada caso; outra versa sobre a conveniencia
de mesturar o plano lingstico, mis forte o que toca pureza filolxica, s esixencias
do cdigo como sistema co plano pragmtico, mis social necesitado de
normalizacin, o cal leva ao autor a asumir algunhas expresins propias do casteln,
en aras da modernidade e da necesidade de explorar todas as situacins comunicativas
reais con que se enfrontan os falantes de Galicia, sobre todo os mis novos, no da a
da.
2. O dicionario propiamente dito. Esta parte aparece ordenada alfabeticamente. Dentro
de cada letra, por exemplo dentro do A, a orde subseguinte vn ditada polas palabras-
chave en casteln, en maiscula vermella e tamn por orde alfabtica. Como criterio
xeral para elixir a palabra-chave tomouse o concepto palabra de maior peso
semntico dentro das UFs a ela vinculadas. Duselle prioridade ao nome sobre o
verbo, e ao verbo sobre o adxectivo. Isto, por va de regra, salvando excepcins
concretas. Dentro do campo abranguido por unha palabra-chave a informacin
organzase da seguinte maneira: a) aparece un nmero de referencia (moi til para
localizar as UFs castels no ndice correspondente, ao final do libro); b) segue o
encabezamento, dicir, a unidade fraseolxica ou a expresin en casteln, en negria e,
se hai varios encabezamentos, a orde a alfabtica; c) dse a definicin, o significado,
entre chaves (en ocasins a informacin refrese contextualizacin de uso); d)
achganse as UFs en galego, en negria, ordenadas alfabeticamente e con
especificacin novidade importante que lle confire un alto valor obra nunha
porcentaxe de mis do 90% dos casos, da fonte (oral ou bibliogrfica) de onde foi
extrada a UF galega. Neste subapartado d) aparece un certo nmero, variable pero en
xeral elevado, de UFs ou expresins galegas. A tendencia , insistimos, rica
acumulacin. Toda esta fraseoloxa aparece organizada en subconxuntos, aos que
chamaremos bloques, en negria. Entre bloque e bloque adoitan aparecer frmulas
separatorias do tipo: Tamn..., E mesmo tamn..., E inda, tamn en contextos,
expresando.... Estas frmulas, que como dicimos, se repiten sistematicamente ao
longo de todo o libro, cumpren unha dobre funcin: funcionan a modo de separadores
formais de bloques de sinnimos, e doutra banda, introducen ou pretenden introducir
(porque non sempre o logran) aclaracins sobre os contextos de uso do bloque
seguinte. A cantidade de UFs galegas, sumando todos os bloques, variable. Algn
encabezamento pasa de 100 correspondencias galegas (n 1643, Dar una paliza). Hai
bastantes que pasan de 50 (nn: 118, 150, 219, 291, 308, 320, 379, 1350, 1990, por
exemplo). Mis de dous terzos superan os 20. A maiora dos encabezamentos levan un
par de exemplos de uso, en cursiva, en casteln e mais en galego; son exemplos
tomados basicamente da oralidade ou inventados ad hoc.
3. Un Suplemento con novas achegas de UFs, que segue a estrutura da parte 2. Consta
de 114 encabezamentos.
4. Un Suplemento de Expresins ou UFs S en galego. Neste novo conxunto falta a
correspondente entrada en casteln. Excepcionalmente, dentro do apartado da
contextualizacin, dsenos unha posible correspondencia en casteln (as ocorre nos
nmeros 2811, 2827 (bis)).

5. Un ndice de expresins castels, que remite s entradas do apartado 2. A diferenza

do que ocorra na edicin do dicionario en soporte de papel publicado no ano 2001, na
edicin electrnica falta o correspondente ndice de expresins galegas.
6. Unha Listaxe de expresins de S galego. Esta listaxe remite s entradas do
apartado 4.
7. A bibliografa. Aqu solucinanse as referencias citadas nas fontes s que aludimos
no apartado 2 (anda que non todas, hai algn que outro lapso).
2.Valoracin crtica
2.1. O libro, obra inmensa de un autor, non dun equipo, presenta aspectos mellorables e
aspectos admirables. Citaremos primeiros os mellorables, na espera de que o autor os
comprenda como suxerencias para unha ulterior revisin.
En primeiro lugar, encontramos como encabezamentos ou lemas algunhas frases
dubidosas que ns non nos atreveriamos a considerar UFs: Saciar el antojo (n 95), No
ser quien parece (n 104, significado literal), Abrir el apetito (n 107), Todo se
aprovecha / Todo es bueno (n 112, significado literal), Dar un balonazo (n 164),
Cuando pueda (puedas) /Cando poida (poidas) (n 184), Darle mucha
difusin/repercusin/resonancia (n 213), Estar (fisicamente) cambiado (n 327), Ser
un maleducado (n 1310), Ser muy malo (n 1313), Estar bastante bien (n 1309), Tirar
de la cadena (da cisterna) (n 296), Decir que no (= dar calabazas) (n 304), Gustar
ms (nn. 1030, 1031), Sus rifirrafes (n 1389), Aparentar ser ms viejo de lo que es (n
1386), Mearse (n 1398), Verbo + mucho (n 1487), etc. En ocasins, para traducir
unha UF castel recorre a expresins galegas que dificilmente se poden etiquetar de
UFs, as por exemplo, Ser moi maoso/ Ser moi xeitoso, correspondentes UF Ser un
manitas (n 1321).
En segundo lugar, hai frases en casteln que son obsoletas ou estn en franco desuso;
certamente, figuran no Diccionario da Real Academia Espaola (DRAE) pero hai que
ter en conta que o DRAE , en parte, un dicionario histrico, non un dicionario de uso
do espaol actual. Ns seriamos partidarios de substitulas por outras mis actuais.
Refermonos, por exemplo s seguintes: Parecer que se ha tragado el molinillo (n 46),
Bueno anda el ajo (n 46), Ponerse con la barba sobre el hombro (n 54), Al quebrar
albores (n 67), No carsele la venera (n 86), Jugar los aos (n 102), Echarlas por
arrobas/ Echar de bolina/ Echar de baranda (n 127), A la baqueta (n 169, presenza
cero no Corpus de Referencia del Espaol Actual, CREA), Hombre sentado no gana
un cornado (n 183, non figura en ningn dos dous corpus acadmicos, CREA e
CORDE), Andar a la briba/a la gandaya (n 242), Llevar/traer de los cabezones,(n
285), A do ir el buey? (n 254), Muchas mercedes (n 999), Es muy tentado de la
hoja de (n 1904), Saber a la madera (n 1292), Tener horca y cuchillo (n 1316), Por
su misma mesmenad (n 1422), etc.
Un terceiro aspecto polmico radica no carcter heteroxneo da propia materia
lingstica que este dicionario organiza en varios milleiros de entradas: mestranse UFs
con paremias ou refrns e mais con palabras. Ao noso entender, o peso dos refrns

excesivo. Tomando como mostra as cen primeiras entradas, en vinte hai refrns, ora
comparezan como nucleares nos encabezamentos, ora comparezan de maneira
circunstancial, complementaria. Levado por un claro afn de lle abrir todas as portas
posibles ao compoente lxico, e levado por un nobre desexo de enriquecemento
idiomtico, Pena acumula sen reparo paremias, talvez demasiadas (algunhas de
dubidosa vixencia: Abracijos no hacen hijos, pero son preparativos, n 7). Ben
verdade que en ocasins, cando a UF galega ten un difcil emparellamento en casteln,
parece lcito botar man dun refrn: o caso n 1492, onde lemos La muerte es traidora,
nunca dice el da ni la hora, correspondendo UF galega Non/ Nunca sabe un onde a
ten, mais ns prefeririamos outro encabezamento cunha frase (por exemplo, Nadie sabe
cundo le llega la hora), porque ao cabo este , en principio, un dicionario
fraseolxico, non paremiolxico. Igualmente discutible o uso, ou o abuso, das
palabras. Vexamos algns exemplos: na entrada n 93 aparece anticuado como
sinnimo; na n 98: trinzar, esnaquizar, ascachizar, esnacar, escachar (e veen logo de
achegar xa 6 UF galegas); na n 104, enganar; na n 113, velaqu; na n 141,
intranquilo, inquedo, impaciente, nervioso, preocupado, desacougado; na n 149,
recuar, acovardarse, apoucarse, amedrentarse, engruarse, encartarse, etc.
Esta querencia coas palabras leva o autor a facer algn encabezamento inapropiado,
por ex. a entrada n 309, Caliente: a integra UF galegas como Quentio coma un
roxn, e mis abaixo aparece o cast. Caliente como un horno, que realmente a UF que
debera funcionar de encabezamento, de tal forma que Caliente remitise directamente a
horno, tal como ocorre na maior parte das UFs con estrutura comparativa que hai no
libro.
Con todo, incluso este punto, o de integrar un nmero alto de palabras como formas
sinnimas de UFs, presenta aspectos que, desde outro enfoque, poden resultar
positivos, en canto que abren un certo debate e xa se sabe que das discrepancias tamn
nace o coecemento. Pensemos en unidades do tipo resbalarle (n 190) (sinnimo de
pelrsela, soplrsela, sudrsela, palabras pertencentes ao rexistro coloquial da
linguaxe xuvenil-urbana), ou nestoutras do tipo abrirse, guillarse, pirarse (na entrada
n 1440, caracterizadas coas mesmas coordenadas de uso espazo-temporais cs
anteriores). Por que resbalarle non ten entrada nun dicionario fraseolxico e
resbalrsela si? Ao cabo, a diferenza entre Me resbala e Me la resbala case se poda
dicir que de nmero (un cltico fronte a dous) porque os outros factores diferenciais
son bastante relativos, son opinables e non anulan o valor fraseolxico desas frmulas
(Me abro, me guillo, me resbala...), a moita distancia semntica das acepcins
primeiras (e da sintaxe estndar) dos verbos correspondentes exentos de
pronominalizacin. (Considrase que o pronome reflexivo un constitunte interno do
verbo e polo tanto non conta como palabra distinta do verbo; as formas pronominais
femininas fan referencia a algo externo non mencionado.).
Examinemos agora outro aspecto: as definicins que van entre chaves. Percibimos a
tres clases de faltas: unha, falta de adecuacin: nalgunhas definicins o rexistro en
galego indebidamente vulgar, por ex. nas entradas nn. 9, 897, 1538, 2834 (en todas
elas aparece a expresin carallada). Noutras falta simplicidade; como exemplo de
definicins rebuscadas e profusas citemos os nmeros 889 e 1312 (con hiprbatos

innecesarios). Evidentemente, nun dicionario tan ciclpeo coma este sera moi difcil
acertar con todas as definicins: hai algn caso onde faltou fineza, non atinou o autor
cos semas precisos; por ex. cando define carne de cann (n 390): est a idea de perigo
e/ou sufrimento, est a indefensin, pero faltan claves. Un menio indefenso que morre
de asfixia no coche porque a nai se esqueceu del non entra na categora de carne de
cann, nin tampouco as vtimas dun terremoto en Xapn, por exemplo. Faltan semas
que marquen o axente dese maltrato (normalmente macrosistemas humanos, de tipo
militar, social ou econmico).
Pero sen dbida ningunha, os problemas maiores xorden da delimitacin do espazo
semntico. Son frecuentes os encabezamentos ou lemas abundantes en sinnimos e isto
provoca a sensacin de que se esvaecen os lmites daquilo que se quere definir. E o
argumento esgrimido nos prolegmenos da obra (o receptor-lector debe botar man da
propia competencia lingstica, como falante natural do idioma galego) non sempre
vale para establecer eses lmites necesarios.
Fronte aos numerosos casos de ampla sinonimia baixo un s encabezamento, hai casos
de desdobramentos aparentemente innecesarios, canto menos discutibles: por ex.,
entrada n 98 (hacer aicos una cosa material) fronte n 99 (Hacer aicos una cosa
inmaterial); n 203, ser un bocazas (sen discrecin, incapaz de gardar segredos)
fronte n 204, ser un bocazas (sen tino, sen sentido da oportunidade), e cmpre ter
presente que estas entradas desdobradas comparten UFs, que se repiten; A caballo
volve xeminarse innecesariamente, ao noso entender, en das entradas, nn. 266 e 267,
segundo sexa a cabalo dunha cabalera ou a cabalo dunha persoa (no DRAE, por
exemplo, s hai unha acepcin para A horcajadas). Outros casos deste tipo, de
discutibles multiplicacins de entradas seran: nn. 303, 304; nn. 446, 447; nn.1168,
1169; nn.1298, 1299; nn.1484, 1485, etc. Tase en conta que en moitos destes casos
cabera a opcin de establecer dentro da mesma entrada distintas acepcins ordenadas
por nmero, seguindo o procedemento normal nos dicionarios (o nmero 1 para a que
se considera a acepcin primeira, o 2 para as acepcins que se producen por extensin
da 1, etc. Un exemplo tmolo na entrada n 283).
Achegaremos, por ltimo, un par de exemplos do que se podera etiquetar sinonimia
laxa en exceso: De rompe y rasga = De mucho cuidado (n 120). Pero hai semas
diferenciais claves, que cumprira precisar: o 2 caso aplcase a substantivos do tipo:
suxeito, individuo, tipo e leva implcito o sema temible por malvado, mentres que o
primeiro aplicado a persoas ou entes personificados implica o sema rachado, que tira
para adiante rompendo con lmites, ousado. Son semas moi distintos.
Entre Servir en bandeja de plata e Meter/poer no papo (figuran como sinnimos na
entrada n 66) hai unha diferenza clara que toca ao rexistro, convia marcalo.
2.2. Falaremos agora dos aspectos admirables e inequivocamente positivos. As
principais virtudes da obra que nos ocupa son das: unha, a innegable e inapelable
riqueza lxica. Descubrmonos diante da achega de fraseoloxa xeral. Valoramos
inequivocamente as longas horas de traballo de campo, no mbito do silencioso estudo
diante dos libros e no contexto vivo onde traballa, faena, xoga e se divirte o noso pobo.

o lxico o maior tesouro, repetimos. Sen nimo de sermos exhaustivos, e tomando

como referencia o Dicionario de Dicionarios que coordina Antn Santamarina (DdD),
velaqu algunhas das palabras (extradas das correspondentes UFs) que figuran na obra
de Pena, ausentes do DdD: estouravergas (n 118), chapuzos (n 141), varandelas (n
161), bandola (n 177), trelo (n 182), pelacorpo (n 202), chancia (n 207),
pandolada (n 208), sandangas (n 244), atolascado (n 280, no DdD s se documenta
en Sobreira), tarabigo (n 291), mediofoguete e medianena (n 323), pilindroques (n
372), sorrateira (n 453), estartelo (n 600), cagarrabizas, caguicha, calfurras e
calfurrias (n 956), escarrichados (n 994), gaifa (n 1008), ambradas (n 1041),
pallamallada (n1069), sulfido (n 1168), tocafocio e rompecollofes (n 1289), retralla
e esfurrique (n 1294), escachapexegueiros (n 1350), garruchada (n 1372), imalia (n
1455), clocl (n 1455), esperreche (n 1460), enfoleca (n 1619), chosca, (subs, n
1643), resvel (n 1975), barloantes (n 1988), aforrincha (n 1990), burrandaina e
burrandn (n 2361), contraxeito (n 2401). E inda podiamos engadir unha serie de
UFs que como tales non figuran no DdD e que, no que ns sabemos, supoen unha
novidade con respecto ao publicado ata a data no panorama da fraseoloxa galega:
Pegado con cuspe (= Cogido con alfileres), A todo guispar (= A toda leche), Pasar
polo punteiro da gaita (=Pasar por el arco de triunfo), Cerrado a barra e pedra
(=Cerrado a cal y canto), Meter palabra (=Meter baza), Ter arolas (=Tener
perendengues), Por arte de meigas (=Por arte de birlibirloque), Non facer branca de
pan (=No pegar golpe), Non estar para paxaradas do arco da vella (=No estar de
humor), Facer as brochas (=Dar cabezadas), De punta a chicote (=De cabo a rabo),
Carne de machada (=Carne de can), etc.
A outra virtude, a presenza da linguaxe da xente nova. Este dicionario supn un esforzo
considerable por integrar a fala dos mozos, da xuventude que frecuenta bares e
discotecas. A fala que podiamos incluso etiquetar como propia de adolescentes, ou de
mozos que estn na vintena, est a, en UFs galegas que aparecen baixo
encabezamentos coma os seguintes: Qu rollo!, Pasarse tres pueblos, No te tires (de
la moto), Me la suda, Estar hecho pur, Est que se sale, Un morro que se lo pisa, etc.
Esta virtude leva emparellada outras non desprezables: explosin de futuro, de vida
potencial para un idioma nativo minorizado.
E logo estn os valores metalingsticos: na obra hai materia de pensamento e motivo
de traballo para os lexicgrafos, para os amigos dos estudos etimolxicos (pensemos no
caso de sacoteado, na entrada n 625, para a que o autor propn unha hiptese
etimolxica), para os tericos da sintaxe (por exemplo, na entrada n 476 flase de
complemento directo introducido pola preposicin en; na n 1326 aparece analizado
A que hora sades de traballar/do traballo? Como sar + suplemento, en ambos
casos podera revisarse a cuestin), etc.
A modo de conclusin e sntese:
Congratulmonos de que no noso espazo cultural apareza unha obra individual deste
tamao, porque un indicio visible da paixn que s galegos nos inspira a lingua
galega. Eis unha obra que rescata o pasado e que, abrindo a porta, deixa entrar novo
osxeno de esperanza para a pervivencia e a pureza do idioma de Galicia.

Referencias bibliogrficas:
CORDE = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Corpus diacrnico del espaol.
<http://www.rae.es> [Data de consulta 10/05/2011].
CREA = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Corpus de referencia del espaol actual.
DdD = Dicionario de dicionarios. Corpus lexicogrfico da lingua galega.
<http://sli.uvigo.es/ddd/index.html> [Data de consulta: 04/11/2011].
DRAE = REAL ACADEMIA ESPAOLA: Diccionario de la lengua espaola.
<http://buscon.rae.es/draeI/> [Data de consulta: 04/11/2011].
PENA, Xos Antonio (2001): Diccionario Cumio de Expresins e frases feitas
casteln-galego. Vigo: Cumio.
Mara do Rosario Soto Arias
IES Eusebio da Guarda
PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla; BUBENHOFER, Noah

(2010): Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der
modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases.
Computer-Based Methods in Modern Phraseology and Lexicography (Serie:
Phraseologie und Parmiologie, vol. 25). Baltmannsweiler: Schneider Verlag
Hohengehren, 267 pxinas.
O traballo sobre fraseoloxa que aqu nos ocupa plasma as inquietudes investigadoras
que foron xurdindo ao longo dos ltimos anos a raz do espectacular desenvolvemento
da lingstica de corpus.
A disciplina da lingstica de corpus est a ter actualmente un importante impacto en
distintos campos da lingstica como o da pragmtica ou o da lingstica textual,
facendo posible a busca de estruturas e construcins con tan s un movemento de rato.
As repercusins na fraseoloxa encntranse anda nun estadio inicial. En efecto, queda
por diante un longo camio que percorrer no que se poder afondar, entre outros, en
aspectos como:
- novos mecanismos para detectar coocorrencias nos textos
- novos mecanismos para detectar fraseoloxismos idiomticos
- novos mecanismos para permitir unha comparacin fiable entre a frecuencia de certas
colocacins ou fraseoloxismos idiomticos en distintos tipos de texto (xergas
especficas en contraposicin coa lingua comn)
- novos mecanismos para explota-los recursos que ofrece a rede en canto a textos
pertencentes fala informal (chats, foros de opinin, textos de prensa informais),
dicir, pertencentes chamada konzeptuelle Mndlichkeit (oralidade conceptual)
dentro do medio escrito.

Stefaniya Ptashnyk; Erla Hallsteinsdottir; Noah Bubenhofer. Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der
modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases. Computer-Based Methods in Modern Phraseology and
Lexicography.
Na primeira parte do libro encontrmonos cos artigos dos seguintes autores:

O volume Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der
modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases. Computer-
Based Methods in Modern Phraseology and Lexicography Corpora, cunha extensin
de 267 pxinas e con contribucins en alemn e ingls, est editado por coecidos
xermanistas que traballan intensamente no mbito da lingstica computacional e nas
sas directas aplicacins na fraseoloxa en sentido amplo, que incle tamn as
colocacins, os refrns e as frmulas rutineiras. Despois dun captulo introdutorio de
Noah Bubenhofer e Stefaniya Ptashnyk sobre o estado da cuestin na fraseoloxa e na
lexicografa a partir da investigacin baseada na lingstica de corpus, a obra aparece
dividida en tres bloques. O primeiro deles abrangue seis traballos acerca de aspectos
tericos das investigacins fraseolxicas baseadas no corpus e na rede, o segundo
intrnase nos problemas metodolxicos e no tema das ferramentas na investigacin
fraseolxica baseadas na lingstica computacional, mentres que o terceiro bloque ten
un carcter mis experimental e ten o seu obxecto de estudo nos propios corpus e na
rede como ferramentas da prctica fraseogrfica. Na primeira parte do libro
encontrmonos cos artigos dos seguintes autores:
- Jean Pierre Colson: The Contribution ofWebbased Corpus Linguistics to a Global
Theory of Phraseology sobre a achega da lingstica de corpus (baseada na rede)
teora xeral da fraseoloxa; para o seu estudo cntrase nun experimento baseado na
extraccin de colocacins adxectivas de internet, nun experimento sobre frecuencias de
N-gramas e noutro que persegue o deseo dun novo algoritmo para a extraccin
automtica de triagramas fraseolxicos.
- Uwe Quasthoff / Fabian Schmidt / Erla Hallsteinsdttir: Hufigkeit und Struktur
von Phraseologismen am Beispiel verschiedener WebKorpora sobre a frecuencia e a
estrutura dos fraseoloxismos a partir de distintos corpus tomados da rede, como
wikipedia ou textos literarios do proxecto Gutenberg. A diferenza entre oralidade
conceptual (textos actuais da rede) e escritura conceptual (textos literarios) faise
patente no estudo, no que tamn se aplica a lei de Zipf.
- Hrisztalina Hrisztova Gotthardt: Methoden und Ergebnisse einer korpusbasierten
Untersuchung zur Vorkommenshufigkeit bulgarischer Sprichwrter in
zeitgenssischen Zeitungstexten sobre os mtodos e os resultados dunha investigacin
baseada en corpus para determina-la frecuencia de aparicin de refrns blgaros en
textos de prensa actuais.
- Jussi Niemi / Juha Mulli / Marja Nenonen / Sinikka Niemi / Alexandre Nikolaev /
Esa Penttil: BodyPart Idioms across Languages: Lexical Analyses of VP BodyPart
Idioms in English, German, Swedish, Russian and Finnish sobre a frecuencia de
determinados lexemas somticos dentro de fraseoloxismos verbais en ingls, alemn,
sueco, ruso e finlands extrados de corpus amplos, con resultados diverxentes para
cada unha das linguas.

Lexicography.
- Christine Konecny: Lexikalische Kollokationen und der Beitrag der Internet

Suchmaschine Google zu ihrer Erschlieung und Beschreibung sobre colocacins
lxicas e a achega do buscador de internet Google para detectalas e describilas, para o
que a autora con fins didcticos propn partir do colocado e non da base e estudar
verticalmente tdalas posibilidades de coocorrencia do colocado; iso permitira
establecer un rnking de preferencias prototpicas de bases a partir dun determinado
colocado.
- Jelena Parizoska: The Canonical Form in Murky Waters: Idiom Variation and the
Croatian National Corpus sobre as variacins da forma cannica do fraseoloxismo
murky waters (augas turbias) a partir do estudo desta unidade no corpus nacional do
croata, o cal permite ver claramente a relatividade do concepto de fixacin que se lles
adoita aplicar s fraseoloxismos idiomticos. Este traballo d a pauta para establece-la
forma cannica dos fraseoloxismos nos dicionarios basendose no aspecto da
frecuencia e da prototipicidade.
Na segunda parte do volume, os autores e as sas contribucins son os seguintes:
- Ruth Vatvedt Fjeld / Lars Nygaard/Eckhard Bick: SemiAutomatic Retrieval of
Phraseological Units in a Corpus of Modern Norwegian sobre a deteccin
semiautomtica de unidades fraseolxicas nun corpus do noruegus actual por medio
da nova ferramenta deep dict, a fin de elaborar un dicionario noruegus de colocacins
que xunte criterios sintcticos e semnticos mesmo tempo; para esta investigacin
prtese da anlise de dous dicionarios actuais do noruegus que presentan serias
deficiencias na descricin dos lemas elixidos.
- Peter uro: Einsatz von Sketch Engine im Korpus Vorteile und Mngel sobre
as vantaxes e desvantaxes do uso da ferramenta sketch engine no proceso de
compilacin do primeiro dicionario de colocacins do eslovaco; a nova ferramenta
permite desear de xeito eficiente o perfil colocacional das palabras, as como a
agrupacin automtica de combinacins lxicas; non obstante, o autor sinala a
importancia do labor do lexicgrafo hora de avalia-los resultados.
- Oksana Petrova: Computer Mediated Discourse vs. Traditional Text Corpora as a
Data Source for Idiom Variation Research in Finnish sobre os diferentes resultados
que se desprenden do uso do Usenet Newsgroups como base de datos fronte s corpus
de textos tradicionais (neste o caso o Language Bank of Finland), para o que toma o FR
finlands heitt helmi sioille (botar perlas s porcos) e estuda cales son as
modificacins e estruturas mis frecuentes nos dous tipos de corpus; os modelos de uso
do FR son presentados en forma de construcins sintcticas mis ou menos
prototpicas.
- Melita Aleksa Varga: Methoden und Tools zur Erstellung eines korpusbasierten
Kollokationswrterbuchs (am Beispiel des Kroatischen) sobre os mtodos e
ferramentas para a elaboracin dun dicionario de colocacins baseado en corpus, para o
que a autora usa dous programas estatsticos de busca automtica de coocorrencias
lxicas: NSP, Collocations Extract e KWIC Concordance for Windows.

Lexicography.
No terceiro bloque inclense os traballos de:

- Marcel Drger / Britta Juska Bacher: Online Datenerhebungen im Dienste der
Phraseographie sobre a recollida de datos por formularios va internet para a
elaboracin de dicionarios on line, o cal leva consigo moitas vantaxes sobre todo cara
descricin de fraseoloxismos especficos dunha determinada zona; esta proposta de
dicionario on line permite que a informacin dada no dicionario se poida mellorar polas
opinins dos usuarios.
- Maria Toporowska Gronostaj / Emma Skldberg: Swedish Medical Collocations:
A Lexicographic Approach sobre a elaboracin dun dicionario electrnico de
colocacins do sueco procedentes da linguaxe tcnica da medicina, para o que as
autoras parten do corpus MedLex e as colocacins son descritas de xeito integral tanto
dende un punto onomasiolxico como semasiolxico. Este procedemento permite
verifica-las hipteses de partida en canto s tipos de relacins sintcticas e semnticas
entre as colocacins examinadas.
- Franziska Wallner: Kollokationen in Wissenschaftssprachen: Zur
lernerlexikographischen Relevanz der Textarten und Diskursspezifik von
Kollokationen sobre a importancia para a didctica e a fraseografa dos tipos de
bases de datos para os resultados dos estudos sobre colocacins; neste artigo
contrapense resultados de corpus de textos cientficos con corpus de prensa en
relacin a categoras gramaticais das colocacins como o nmero ou os trazos
semnticos do actante de suxeito.
- Sixta Quassdorf / Annelies Hcki Buhofer: ... you are quoting Shakespeare:
Quotations in Practice sobre a recepcin histrica dunha cita de tres lias da obra
Hamlet (it is a custom more honour'd in the breach than the observance) en distintos
tipos de bases de datos (literatura, mbito cultural, xornais, etc.), onde se observa unha
clara tendencia debilitacin da fixacin e acurtamento da cita, o cal se ve
compensado coa explicitacin do autor desta (Shakespeare).
- Natalia Filatkina / Ane Kleine / Birgit Ulrike Mnch: Verbale und visuelle
Formelhaftigkeit: Zwischen Tradition und Innovation sobre a estabilidade / fixacin
lxica e visual a partir dos datos recollidos en catro proxectos interdisciplinares que se
estn a levar a cabo na Universidade de Trveris; para iso utilzanse mtodos de
lingstica de corpus que permiten analiza-la variacin diacrnica de expresins e
imaxes (p. ex. en corpus de historia da arte).
- Frank Richter / Manfred Sailer / Beata Trawnski: The Collection of
Distributionally Idiosyncratic Items: An Interface between Data and Theory sobre
unha recompilacin electrnica de subgrupos de elementos lxicos que se caracterizan
pola sa distribucin idiosincrsica: CoDII (Collection of Distributionally Idiosyncratic
Items), investigacin que se desenvolve no marco da gramtica de construcins e da
teora funcionalista.
Como se pode apreciar polo contido dos artigos, esta obra representa a consolidacin
da fraseoloxa como importante campo de aplicacin dos avances da lingstica de

Lexicography.
corpus e computacional. Como afirman Noah Bubenhofer e Stefaniya Ptashnyk no

captulo introdutorio (px. 18), os traballos do volume demostran, en parte de xeito
exhaustivo, en parte de xeito ilustrativo, as moitas e variadas posibilidades de
aplicacin da anlise computacional e da lingstica de corpus nos campos da
lexicografa prctica e da didctica das linguas estranxeiras
Unha conclusin que se chega en numerosas contribucins do libro que aplica-los
mtodos de anlise estatstica faise patente o fina que a lia entre a fraseoloxa e o
chamado discurso libre, tratndose por natureza de algo mis que de categoras
definidas dun contnuum que os lingistas nos empeamos en dividir en
compartimentos e etiquetar. En vista dos resultados que se desprenden das
investigacins realizadas parece razoable amplia-lo obxecto de estudo da fraseoloxa e
abranguer todo tipo de construcins patrn da lingua, ata o momento practicamente non
contempladas na fraseoloxa tradicional. Este novo punto de vista repercutir, sen
dbida ningunha, moi positivamente nas cuestins lexicogrficas, didcticas e textuais
da descricin das linguas.
Para iso quedan, non obstante, anda algns captulos pendentes metodoloxicamente
como a fixacin dun tertium comparationis claro como criterio comparativo entre
distintos tipos de corpus, os cales foron moitas veces recompilados de acordo con
distintos criterios (tamao diferente, etc.) e as sas unidades reflicten unha frecuencia
dada dende distintos e descoecidos algoritmos de busca, sobre todo no caso de corpus
elaborados a partir da rede.
Por outra parte, o rpido avance en materia computacional non nos debe enganar sobre
o feito de que os datos sacados dos corpus non se interpretan ss. Anda necesitamos
do lingista que sexa capaz de ler e transcribi-las tboas de resultados estatsticos, e
ademais que saiba elaborar con eles teoras fundamentadas que axuden no progreso da
descricin da lingua en xeral e da fraseoloxa en particular. Para todo iso necestase
unha perfecta colaboracin e conxuncin de esforzos entre o informtico e o lingista
que ata agora non sempre se deu.
Para finalizar, quero resalta-la relevancia desta obra como pedra angular para o
desenvolvemento slido de aspectos da fraseoloxa computacional como a deteccin de
unidades fraseolxicas, a aplicacin de novos sistemas e ferramentas e a ampliacin do
campo de estudo da fraseoloxa cara a construcins patrn recorrentes na lingua comn
ou nas xergas cientficas das distintas linguas europeas.
Carmen Mellado Blanco

Novas
NOVAS
1. Libros, revistas ou artigos recibidos
AGUILAR RUIZ, Manuel Jos (2010): La locucin (hecho un) eccehomo y sus
variantes, en Paremia 19, 2010, 185-195.
ALONSO PREZ-VILA, Elena (2010): El tratamiento computacional de paremias:
problemtica y estado de la cuestin, en Paremia 19, 2010, 71-82.
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2008): As variantes funcionais das locucins
verbais, en MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008): Colocaciones y
fraseologa en los diccionarios, vol. 44. Frankfurt am Main: Peter Lang
GmbH, 33-51.
LVAREZ DAZ, Juan Jos (2010): Escuderos e hidalgos en los refranes espaoles,
en Paremia 19, 2010, 29-40.
AMIGO TEJEDOR, Melisa (2010): Estudio de la fraseologa en la novela de Carmen
Martn Gaite Entre visillos y de su traduccin francesa, en Paremia 19, 2010,
177-184.
AYENSA PRAT, Eusebi (2010): Prlogo, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto
(2010) (ed.): Fraseo-Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS
KEIMENA, 13-14.
BAPTISTA, Jorge (2008): Vxase FERNANDES, Graa; BAPTISTA, Jorge (2008).
BARANI, Nazia (2003): Los refranes ms frecuentes del espaol actual y su
enseanza a hablantes de farsi, en MUOZ MARTN, Ricardo (ed.): I
AIETI. Actas del I Congreso Internacional de la Asociacin Ibrica de
Estudios de Traduccin e Interpretacin. Granada 12-14 de Febrero de 2003.
Granada: AIETI. Vol. n. 1, pp. 253-266. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/I/AIETI_1_NB_Refranes.pdf].
BARRIOS RODRGUEZ, Mara A. (2008): Propuesta de descomposicin semntica
de frmulas rutinarias del espaol en el marco de la Teora Sentido-Texto, en
MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008): Colocaciones y fraseologa en
los diccionarios, vol. 44. Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH, 211-231.
BOUAZZA, Assam (2005): Traduccin en la publicidad?: Notas traductolgicas
sobre el tratamiento fraseolgico en el discurso publicitario, en ROMANA
GARCA, Mara Luisa (ed.): II AIETI. Actas del II Congreso Internacional de

Novas
la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e Interpretacin. Madrid, 9-

11 de febrero de 2005. Madrid: AIETI, pp. 674-684. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/II/AIETI_2_BA_Traduccion.pdf].
BRUMME, Jenny (2008): La traduccin de la frase hecha. Un primer sondeo en un
contexto bilinge (cataln-castellano), en PEGENAUTE, L.; DECESARIS,
J.; TRICS, M. y BERNAL, E. (eds.): Actas del III Congreso Internacional
de la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e Interpretacin. La
traduccin del futuro: mediacin lingstca y cultural en el siglo XXI.
Barcelona 22-24 de marzo de 2007. Barcelona: PPU. Vol. n. 2, pp. 89-100.
[http:// www.aieti.eu/pubs/actas/III/AIETI_3_JB_Traduccion.pdf]
BUSTOS PLAZA, Alberto (2008): Relaciones de dependencia sintctica y semntica
en combinaciones verbonom inales lexicalizadas, en MELLADO BLANCO,
Carmen (ed.) (2008): Colocaciones y fraseologa en los diccionarios, vol. 44.
Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH, 53-67.
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2010): Los verbos hablar y callarse en el
refranero espaol, en Paremia 19, 2010, 19-27.
ERMK, Frantiek (2010): Fifteen commandments of a phraseologist, en Yearbook
of Phraseology 1, 2010, 179-182.
CHELMI, Evlampa (2010): Fraseologismos relativos a los colores en espaol y
griego moderno, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.):
195-204.
CONCA, Maria (2011): Anlisi de les parmies en lassaig contemporani. Josep Pla i
Joan Fuster, en Parmiologie et identit catalane, sous la direction de
Mnica Gell, Catalonia 8, Mars 2011, Universit Paris-Sorbonne, revue
lectronique [http:// www.crimic.paris-sorbonne.fr.] [31/03/2011].
CONDE TARRO, Germn (2010): El vino, segn los refraneros castellano, gallego,
portugus y francs, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.):
172-194.
COTEUS, Steve (2011): Trouble Never Sets Like Rain: Proverb (In)Direction in
Michael Thelwells The Harder They Come, en Proverbium 28, 2011, 1-30.
CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010a) (ed.): Fraseo-Paremiologa e
Interculturalidad. Atenas: TA KALS KEIMENA.
(2010b): Introduccin, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.):
Fraseo-Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS
KEIMENA, 15-20.
(2010c): La imagen del varn transmitida por los refraneros espaol y griego
moderno, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.): Fraseo-
Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS KEIMENA, 122-
140.
CUARTERO SANCHO, Mara Pilar (2010): Paremias insertadas en sentencias: El
Loor de virtudes (1524) de Alfonso de Zamora, en Paremia 19, 2010, 157-
168.

Novas
DASCA, Maria (2011): Le rapport entre les proverbes et la littrature catalane

contemporaine: un exemple chez Carner, en Parmiologie et identit
catalane, sous la direction de Mnica Gell, Catalonia 8, Mars 2011,
Universit Paris-Sorbonne, revue lectronique: http:// www.crimic.paris-
sorbonne.fr.
DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN, Elisabeth (2010): Idioms: Motivation and
etymology, en Yearbook of Phraseology 1, 2010, 73-96.
DUBROCA GALIN, Danielle (2005): Stereotypes, clichs et tournures recurrentes:
des ressources linguistiques au service de la mercatique, en ROMANA
GARCA, Mara Luisa (ed.): II AIETI. Actas del II Congreso Internacional de
la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e Interpretacin. Madrid, 9-
11 de febrero de 2005. Madrid: AIETI, pp. 739-749. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/II/AIETI_2_DDG_Stereotypes.pd f ].
DURANTE, Vanda (2010): La nocin de tiempo en la fraseologa espaola e
italiana, en Paremia 19, 2010, 41-51.
EGYA, Sule E. (2011): Beyond the Boundary of Age. Proverb Variation in
Agatuland, en Proverbium 28, 2011, 31-43.
ETTINGER, Stefan (2010): Phraseologie und Wortschatzerwerb. Anmerkungen zu A.
Martin und F. Leray: Les idiotismes et les proverbes de la conversation
allemande. Paris 1900, en GNUTZMANN, Claus; KNIGS, Frank G.;
ZFGEN, Ekkehard (coords.) (2010): Flul - Fremdsprachen Lehren und
Lernen 39. Tbingen: Gunter Narr Verlag, 88-102. [http:// www.narr.de/]
FAR, Ken (2010): Vxase HALLSTEINSDTTIR, Erla; FAR, Ken (2010).
FERNANDES, Graa; BAPTISTA, Jorge (2008): Frozen sentences with obligatory
negation: linguistic challenges for natural language processing, en
FERNNDEZ BELLO, Pedro (2008): Las colocaciones en el lenguaje jurdico, en
FIEDLER, Sabine (2010): Phraseology in a time of crisis: The language of bank
advertisements before and during the financial crisis of 2008-2010, en
Yearbook of Phraseology 1, 2010, 1-17.
FILATKINA, Natalia; HANAUSKA, Monika (2010): Wissensstrukturierung und
Wissensvermittlung durch Routineformeln: Am Beispiel ausgewhlter
althochdeutscher Texte, en Yearbook of Phraseology 1, 2010, 45-71.
GARCA YELO, Marina (2010): Parentesco que tiene u, tmatelo t. Retratos de las
suegras, nueras y cuadas en la paremiologa espaola y francesa, en CRIDA
LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.): Fraseo-Paremiologa e
Interculturalidad. Atenas: TA KALS KEIMENA, 141-171.
GARCA-PAGE, Mario (2010a): Contribucin del lxico en la opacidad de las
locuciones en MOGORRN HUERTA, Pedro; MEJRI, Salah (dirs.) (2010):
Opacidad, idiomaticidad, traduccin / Opacit , idiomaticit, traduction.
Encuentros Mediterrneos 3. Alicante: Universitat dAlacant, 129-149.

Novas
(2010b): Locuciones verbales con cltico en espaol del tipo drsela en Verba
Hispanica XVIII, 2010,135-145. Ljiubljana.
(2011): Collocations complexes (application lespagnol) en Linguisticae
investigationes 34:1, 2011, 68-111. John Benjamins Publishing Company.
GARGALLO GIL, Jos Enrique (2010): Aves y ciclo estacional en el calendario
romance de refranes. Cigeas, golondrinas y cucos en BADARE, en CRIDA
LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.): Fraseo-Paremiologa e
(2011a): Refrns meteorolxicos e atlas romnicos, paremioloxa e territorio en
Estudos de Lingstica Galega 3, 2011, 31-50.
[http://ilg.usc.es/elg/volume/3/#PESCUDA]
(2011b): Romanicitat i particularisme dels refranys meteorolgics del catal a
partir de BADARE, en Parmiologie et identit catalane, sous la
direction de Mnica Gell, Catalonia 8, Mars 2011, Universit Paris-
Sorbonne, revue lectronique [http:// www.crimic.paris-sorbonne.fr.]
[31/03/2011].
GONZLEZ AGUIAR, Mara Isabel (2008): Vxase ORTEGA OJEDA Gonzalo;
GONZLEZ AGUIAR, Mara Isabel (2008).
GONZLEZ REY, M Isabel (2010): La Parmiographie: closion et constitution
dune discipline part entire, en Paremia 19, 2010, 145-156.
GELL, Mnica (2011): Catal, catalans, catalanes dans les recueils
parmiologiques, en Parmiologie et identit catalane, sous la direction de
Mnica Gell, Catalonia 8, Mars 2011, Universit Paris-Sorbonne, revue
lectronique [http:// www.crimic.paris-sorbonne.fr.] [31/03/2011].
GUIA I MARN, Josep (2011): Particularismes catalans i europeismes en el frsic de
lEspill, en Parmiologie et identit catalane, sous la direction de Mnica
Gell, Catalonia 8, Mars 2011, Universit Paris-Sorbonne, revue lectronique
[http:// www.crimic.paris-sorbonne.fr.] [31/03/2011].
GUILLN MONJE, Gonzalo (2003): Mnimo cultorolgico para la traduccin de
unidades fraseolgicas rusas al espaol, en MUOZ MARTN, Ricardo
(ed.): I AIETI. Actas del I Congreso Internacional de la Asociacin Ibrica de
Estudios de Traduccin e Interpretacin. Granada 12-14 de Febrero de 2003.
Granada: AIETI. Vol. n. 1, pp. 547-557. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/I/AIETI_1_GGM_Minimo.pdf].
HALLSTEINSDTTIR, Erla; FAR, Ken (2010): Interlinguale Phraseologie, en
HANAUSKA, Monika (2010): Vxase FILATKINA, Natalia; HANAUSKA, Monika
(2010).
HEINEMANN, Axel (2008): El tratamiento de las unidades fraseo lgicas en las
diferentes ediciones del Diccionario de la Academia, en MELLADO
BLANCO, Carmen (ed.) (2008): Colocaciones y fraseologa en los
diccionarios, vol. 44. Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH, 247-256.
HRISTZTOVA-GOTTHARDT, Hrisztalina (2010): Vom gedruckten
Sprichwrterbuch zur interaktiven Sprichwortdatenbank. berlegungen zum
linguistischen und lexikographischen Konzept mehrsprachiger

Novas
Sprichwortdatenbanken. Bern / Berlin/ Bruxelles / Frankfurt am Main / New

York / Oxford / Wien: Peter Lang. (Sprichwrterforschung 27).
HULME, F. Edward (2007): Proverb lore. Edited by Wolfgang Mieder. Supplement
series of Proverbium; Volume 23. Burlington, Vermont: Proverbium in
cooperation with the Dept. of German and Russian, University of Vermont.
IDSTRM, Anna (2010): Inari Saami idioms of time, en Yearbook of Phraseology 1,
2010, 159-178.
KAMENETSKAIS KOTSERUBA, Sofa (2010): Del dicho al hecho... Sobre el
conocimiento del refrn en la ciudad de Mxico, en Paremia 19, 2010, 83-92.
KONSTANTINOVA, Anna (2011): Proverbs in Feature Interviews: A Cognitive-
Discursive Study of Oprah Winfreys Inerviews, en Proverbium 28, 2011,
45-75.
KORHONEN, Jarmo (2011): Phraseologie und Lexikographie. Phraseologismen in
ein- und zweisprachigen Wrterbchern mit Deutsch. Edited by Wolfgang
Mieder. Supplement series of Proverbium; Band. 32. Burlington, Vermont:
Proverbium in cooperation with the Dept. of German and Russian, University
of Vermont.
KORHONEN, Jarmo; MIEDER, Wolfgang; PIIRAINEN, Elisabeth; PIEL, Rosa
(eds.) (2010a): Phraseologie global - areal - regional. Akten der Konferenz
EUROPHRAS 2008 vom 13.-16.8.2008 in Helsinki. Narr Verlag.
(eds.) (2010b): EUROPHRAS 2008. Beitrge zur internationalen
Phraseologiekonferenz vom 13.-16.8.2008 in Helsinki. Band 2. Online:
www.helsinki.fi/deutsch/europhras/ep2008.pdf
KULKOVA, Marija A. (2011): Eine pragmalinguistische Untersuchung von
Bauernregeln (Am ), en Proverbium 28, 2011, 77-86.
LAMPINEN, Nina (2008): Diccionario paremiolgico espaol-jins. , en
LARRETA ZULATEGUI, Juan Pablo (2008): Theorie zum Begriff"Kollokation" und
kontrastive Methodologie, en MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008):
Colocaciones y fraseologa en los diccionarios, vol. 44. Frankfurt am Main:
Peter Lang GmbH, 97-106.
LITOVKINA, A. (2011): The Nature of Women as Revealed Through Anglo-
American Anti-Proverbs, en Proverbium 28, 2011, 87-120.
LPEZ SIM, Mireia (2005): Pour un nouveau traitement lexicographique des
formules associes une situation recurrente: traduction franais-espagnol,
en ROMANA GARCA, Mara Luisa (ed.): II AIETI. Actas del II Congreso
Internacional de la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e
Interpretacin. Madrid, 9-11 de febrero de 2005. Madrid: AIETI, pp. 330-342.
[http://www.aieti.eu/pubs/actas/II/AIETI_2_MLS_Traitement.pdf]
LPEZ TABOADA, Carme; SOTO ARIAS, Ma Rosario (2008): Problemas na
elaboracin dun dicionario fraseolxico galego. , en MELLADO BLANCO,

Novas
LUQUE DURN, Juan de Dios (2010): Bases tericas del Diccionario Intercultural,
en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.): Fraseo-Paremiologa e
MARTNEZ LPEZ, Juan A. (2008): Sobre la estructura morfosintctica de las
locuciones adjetivas, en MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008):
MARTNEZ, Batrice (2010): La visin del saber en la paremiologa francesa y
espaola, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.): Fraseo-
Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS KEIMENA, 205-212.
MARTINS, Pedro (2010): Do provrbio em contexto didctico: proposta de trabalho,
en Paremia 19, 2010, 93-102.
MATAMALA RIPOLL, Anna (2008): La traducci de les interjeccions en comdias
de situaci doblades, en PEGENAUTE, L.; DECESARIS, J.; TRICS, M. y
BERNAL, E. (eds.): Actas del III Congreso Internacional de la Asociacin
Ibrica de Estudios de Traduccin e Interpretacin. La traduccin del futuro:
mediacin lingstica y cultural en el siglo XXI. Barcelona 22-24 de marzo de
2007. Barcelona: PPU. Vol. n. 1, pp. 359-371. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/III/AIETI_3_AMR_Traduccio.pdf].
MCKENNA, Kevin J. (2011): The Role of the Proverb in Leo Tolstoys Novel Anna
Karenina, en Proverbium 28, 2011, 121-146.
MELLADO BLANCO, Carmen (2008): Introduccin: colocaciones y algunas
cuestiones terico-prcticas de fraseografia, en MELLADO BLANCO,
MNDEZ CENDN, Beatriz (2008): Las colocaciones en la prosa acadmica
mdica: Anlisis contrastivo ingls-espaol, en MELLADO BLANCO,
MIEDER, Wolfgang (2001): No struggle, no Progress. Frederick Douglass and his
proverbial rhetoric for civil rights. New York: Peter Lang.
(2002): Call a Spade a Spade. From classical phrase to racial slur: a case study.
New York: Peter Lang.
(2011a): Hat alles seine Zeit: Sprichwrter in Otto Ludwigs Dramen, en
Proverbium 28, 2011, 193-218.
(2011b): Life, Liberty, and the Pursuit of Happiness: Martin Luther Kings
Proverbial Struggle for Equality, en Proverbium 28, 2011, 147-192.
(2011c): Alan Dundes as Book Collector, en Proverbium 28, 2011, 409-416.
(ed.) (2010a): Vxase KORHONEN, Jarmo; MIEDER, Wolfgang; PIIRAINEN,
Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010a)
(ed.) (2010b): Vxase KORHONEN, Jarmo; MIEDER, Wolfgang; PIIRAINEN,
Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010b)
MOGORRN HUERTA, Pedro (2008): Diccionario electrnico multilinge de
construcciones verbales aplicado a la traduccin. , en MELLADO BLANCO,

Novas

MONTERO MONTERO, Pilar (2010): Refranero de un idiolecto de Riaza
(Segovia), en Paremia 19, 2010, 61-70.
MONTORO DEL ARCO, Esteban Toms (2008): El concepto de "locucin con
casillas vacas, en MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008):
MULLET, Etienne (2011Vxase NETO, Flix; MULLET, Etienne (2011).
NACISCIONE, Anita (2010): Visual representation of phraseological image, en
NRAY-SZAB, Mrton (2008): Figement, pragmatique et syntaxe, en MELLADO
NETO, Flix; MULLET, Etienne (2011): Lay Conceptualizations of Forgiveness
Among Portuguese Adults: A Proverb Endorsement Approach, en
Proverbium 28, 2011, 219-233.
NOLTE, Andreas (2011): Ten Spoonfuls Make a Bowl of Rice: An Introduction to
Korean Culture with the Help of Its Proverbs, en Proverbium 28, 2011, 235-
258.
OLMPIO DE OLIVEIRA SILVA, Maria Eugenia (2008): El tratamiento
lexicogrfico de las locuciones verbales con se, en MELLADO BLANCO,
OLTRA RIPOLL, Mara D. (2003): La traduccin de los fraseologismos en el cine y
la literatura, en MUOZ MARTN, Ricardo (ed.): I AIETI. Actas del I
Congreso Internacional de la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e
Interpretacin. Granada 12-14 de Febrero de 2003. Granada: AIETI. Vol. n.
1, pp. 233-252. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/I/AIETI_1_MDOR_Traduccion.pdf].
ORTEGA OJEDA Gonzalo; GONZLEZ AGUIAR, Mara Isabel (2008): La
tcnicafraseogrfica: el DRAE-20OJ frente al DEA-J999, en MELLADO
PAMIES BERTRN, Antonio (2010): El componente (inter)cultural en la metfora:
el caso de la ictionimia, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010) (ed.):
33-53.
PEDROSA BARTOLOM, Jos Manuel (2010): Por Santiago y Santa Ana / pintan
las uvas: el calendario agrcola, entre cristianismo y paganismo, en Paremia
19, 2010, 111-122.
PELLEGRINELLI, Marco (2010): La mujer en la Paremiologa italiana y japonesa,
en Paremia 19, 2010, 133-143.
PIIRAINEN, Elisabeth (2010c): Common features in the phraseology of European
languages: cultural and areal perspectives, en KORHONEN, Jarmo et al.

Novas
(eds.) (2010): Phraseologie global - areal - regional. Akten der Konferenz

EUROPHRAS 2008 vom 13.-16.8.2008 in Helsinki. Tbingen: Narr Verlag,
15-27.
(ed.) (2010a): Vxase KORHONEN, Jarmo; MIEDER, Wolfgang; PIIRAINEN,
Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010a).
Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010b).
(2010d): Phraseologie und Areallinguistik: ein interdisziplinrer
Forschungsansatz, en FLDES, Czaba (ed.) (2010): Phraseologie
disziplinr und interdisziplinr. Tbingen: Gunter Narr Verlag, 361-372.
(2010e): Phraseology from a Eurolinguistic Perspective, en URELAND, P. Sture
(ed.) (2010): From the Russian Rivers to the North Atlantic Migration,
Contact and Linguistic Areas (Studies in Eurolinguistics Vol. 7). Berlin:
Logos Verlag, 127-147.
(2010f): The Convergence of European Idioms and the So-called Globalization,
en CATE, Abraham P. Ten et al. (eds.) (2010): Grammatik Praxis
Geschichte. Festschrift fr Wilfried Krschner. Tbingen: Narr Verlag,
343-350.
(2010g): Vxase DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN, Elisabeth (2010)
(2011a): Dat is mien paoskebeste-sunndaggsnaomeddaggske Kleed! Zur
Augmentation in der westmnsterlndischen Mundart, en OEBEL, Guido
(ed.) (2011): Ergnzungsband zum Wrterbuch der Volkssuperlative: von
aalglatt bis zappenduster. Hamburg: Verlag Dr. Kova, 157-184.
(2011b): Folk narratives and legends as sources of widespread idioms: Toward a
Lexicon of Common Figurative Units, en Folklore. Electronic Journal of
Folklore. Tartu, 117-142 -
http://www.folklore.ee/folklore/vol48/piirainen.pdf
(2011c): Idiom motivation from cultural perspectives: metaphors, symbols,
intertextuality, en PAMIES, Antonio; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (eds.)
(2011): Linguo-Cultural Competence and Phraseological Motivation.
Baltmannsweiler: Schneider Verlag, 65-74.
(2011d): La recherche en phrasologie dans une perspective europenne: de
nouvelles missions pour la linguistique europenne, en Ateliers 42 :
LEurolinguistique : aspects lexicologiques et didactiques. Lille :
Universit Charles-de-Gaulle Lille 3, 31-46.
(2011e): Phraseologie und Kleinsprachen Europas, en PRINZ, Michael;
RICHTER, Ulrike (eds.) (2011): Idiome, Konstruktionen, verblmte rede
Beitrge zur Geschichte der germanistischen Phraseologieforschung.
Stuttgart: S. Hirzel Verlag [Beitrge zur Geschichte der Germanistik 3],
203-222.
(2011f): Technology of Modern Times as a Source of the Lexicon of Common
Figurative Units, en Proverbium 28, 2011, 259-279.
(2011g): Weit verbreitete Idiome in kulturhistorischen Bezgen: zum
Verbreitungsmodus einiger Idiomgruppen, en Das Wort. Germanistisches
Jahrbuch Russland 2010. Bonn/Moskau: DAAD, 167-181.

Novas
(2011h): Weit verbreitete Idiome und das Lexikon der gemeinsamen bildlichen
Ausdrcke: Gewinn fr den Fremdsprachenunterricht?, en Deutsch als
Fremdsprache 3/48, 157-165.
PIEL, Rosa (ed.) (2010a): Vxase KORHONEN, Jarmo; MIEDER, Wolfgang;
PIIRAINEN, Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010a)
Elisabeth; PIEL, Rosa (eds.) (2010b)
RIVAS GONZLEZ, Manuel (2008): Sobre la vinculacin de algunas estructuras a
lajraseologa. Las solidaridades de Coseriu y sus derivaciones, en
ROSEN, Ilana (2011): Soul of Saul. The Life, Narrative, and Proverbs of a
Transylvanian-Israeli Grandfather. Edited by Wolfgang Mieder. Supplement
series of Proverbium; Band. 31. Burlington, Vermont: Proverbium in
cooperation with the Dept. of German and Russian, University of Vermont.
SNCHEZ FERNNDEZ, Pedro Alipio (2010): Las expresiones de ponderacin
mxima o superlativa en Cuba, en Paremia 19, 2010, 123-132.
SNCHEZ NIETO, Mara Teresa (2003): Expresin de la repeticin de una situacin:
Un estudio contrastivo unilateral a partir de construcciones perifrsticas
espaolas, en MUOZ MARTN, Ricardo (ed.): I AIETI. Actas del I
Congreso Internacional de la Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e
Interpretacin. Granada 12-14 de Febrero de 2003. Granada: AIETI. Vol. n.
1, pp. 287-312. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/I/AIETI_1_MTSN_Expresion.pdf].
SNCHEZ PREZ, Mara (2010): Los refranes de la revista sefard Yerushalayim
(1909), en Paremia 19, 2010, 53-60.
SARDELLI, Maria Antonella (2010a): La figura del campesino en la tradicin
paremiolgica espaola e italiana, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto
(2010) (ed.): Fraseo-Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS
KEIMENA, 99-121.
(2010b): Le ricerche geparemiologiche in Italia Termistcocle Freanceschi, il CIG
(Centro Interuniversitario di Geoparemiologia) e lAPI (Atlante
Paremiologico Italiano), en Paremia 19, 2010, 11-18.
SCHEELKE, Anne-Marthe (2011): Zum Sprichwortgebrauch von Kindern und
Jugendlichen Eine empirische Studie an Regionalschulen der Hansestadt
Rostock, en Proverbium 28, 2011, 281-322.
SCHMALE, Gnter (2010): Ist ein idiomatischer Ausdruck immer expressiv?
Korpusbasierte und fragebogengesttzte Beobachtungen zu einer verbreiteten
Prmisse, en Yearbook of Phraseology 1, 2010, 97-124.
SERRANO LUCAS, Luca Clara (2010): Metodologa para la enseanza de la
fraseologa en traduccin: la ficha fraseolgica como tarea final, en Paremia
19, 2010, 197-206.
SEVILLA MUOZ, Julia (2010a): El refranero hoy, en Paremia 19, 2010, 215-226.
(2010b): Los oficios artesanales en el refranero espaol, francs e italiano, con
especial atencin al herrero, en CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2010)

Novas
(ed.): Fraseo-Paremiologa e Interculturalidad. Atenas: TA KALS

KEIMENA, 83-98.
SIERRA, Ascensin (2003): L'emploi metaphorique des armes dans la phrasologie
du langage quotidien: analyse contrastive franais-espagnol, en MUOZ
MARTN, Ricardo (ed.): I AIETI. Actas del I Congreso Internacional de la
Asociacin Ibrica de Estudios de Traduccin e Interpretacin. Granada 12-
14 de Febrero de 2003. Granada: AIETI. Vol. n. 2, pp. 101-122. [http://
www.aieti.eu/pubs/actas/I/AIETI_1_AS_Emploi.pdf].
SOTO ARIAS, Ma Rosario (2008): Vxase LPEZ TABOADA, Carme; SOTO
ARIAS, Ma Rosario (2008).
TEIXEIRA DE FARIA, Sandra (2010): El proceso de la anticipacin en refranes
espaoles y portugueses, en Paremia 19, 2010, 103-110.
TRAVALIA, Carolina (2008): Las colocaciones coloquiales en espaol, en
TRESACO BELIO, M Pilar (2010): El santoral y el vino en los refraneros espaol y
francs (II): los santos y la meteorologa, en Paremia 19, 2010, 207-214.
UGARTE BALLESTER, Xus (2011): El Polnia de TV3: tastets paremiolgics amb
versions en francs i castell, en Parmiologie et identit catalane, sous la
direction de Mnica Gell, Catalonia 8, Mars 2011, Universit Paris-
Sorbonne, revue lectronique [http:// www.crimic.paris-sorbonne.fr.]
[31/03/2011].
UNSETH, Peter (2011): A Culture Full of Choice Apophthegms and Useful
Maxims: Invented Proverbs in C.S. Lewis The Horse and His Boy, en
Proverbium 28, 2011, 323-338.
VELASCO MENNDEZ, Josefina (2008): Clasificacin lxico-gramatical de las
unidades jraseolgicas deanimalsticas de la lengua rusa, en MELLADO
WINICK, Stephen D. (2011): Fall into the (Intertextual) Gap: Proverbs,
Advertisements and Intertextual Strategies, en Proverbium 28, 2011, 339-
380.
WOTJAK, Gerd (2008): Acerca del potencial combinatorio de las VL: procedimientos
escenogensicos y preferencias sintagmtico-colocacionales, en MELLADO
WU, Fan (2010): Estudio fraseolgico contrastivo del cerdo en chino y espaol, en
Paremia 19, 2010, 169-176.
XATARA, Claudia Maria (2008): Expressions idiomatiques en interface bilingue
lectronique. , en MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008): Colocaciones
y fraseologa en los diccionarios, vol. 44. Frankfurt am Main: Peter Lang
GmbH, 321-332.
YITAH, Helen (2011): Conceptions of Motherhood in Proverbs Used by Ghanaian
Women, en Proverbium 28, 2011, 381-408.

Novas
1.1. Recensins
AKTA, Ayfer (2008): Usuelle Wortverbindungen in der Wirtschaftssprache im

Deutschen und ihre Entsprechungen im Trkischen. Frankfurt a. M. [etc.]:
Peter Lang (= Europische Hochschulschriften Reihe 21 Linguistik, Band
328). Recensin de Elisabeth Piirainen, en Neuphilologische Mitteilungen.
Bulletin de la Socit Nophilologique 1/ 60, 2011,125-127.
BARTA, Pter (eds.) (2009): Vxase LITOVKINA, Anna T; BARTA, Pter (eds.)
(2009).
CORTS, Colette (2009): Vxase KOTSCHI, Thomas; DETGES, Ulrich; CORTS,
Colette (2009).
DETGES, Ulrich (2009): Vxase KOTSCHI, Thomas; DETGES, Ulrich; CORTS,
Colette (2009).
FELLBAUM, Christiane (ed.) (2007): Idioms and collocations: Corpus-based
linguistic and lexicographic studies. London: Continuum. Recensin de Elena
Dnestrovskaya, en Yearbook of Phraseology 1,2010, 183-189.
IDSTRM, Anna; MOROTTAJA, Hans (2007): Inarisaamen idiomisanakirja
[Idiomwrterbuch des Inari-Smi]. Inari: Smtigge. Recensin de Elisabeth
Piirainen, en Proverbium 28, 2011, 421-426.
JALETA JIRATA, Tadesse (2009): A Contextual Study of the Social Function of Guji-
Oromo Proverbs. Saarbrcken: VDM Verlag Dr. Mller. Recensin de Peter
Unseth, en Proverbium 28, 2011, 427-434.
KOTSCHI, Thomas; DETGES, Ulrich; CORTS, Colette (2009): Wrterbuch
franzsischer Nominalprdikate: Funktionsverbgefge und feste Syntagmen
der Form <tre + Prposition + Nomen>. Tbingen: Gunter Narr. Recensin
de Annette Sabban, en Yearbook of Phraseology 1,2010, 194-198.
LITOVKINA, Anna T; BARTA, Pter (eds.) (2009): Acta Ethnographica Hungarica,
An International Journal of Ethnography Humor and Folklore, Volume 54,
Number 1, June 2009. Budapest: Akadmiai Kiad. Recensin de Melita
Aleksa Varga, en Proverbium 28, 2011, 435-438.
MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2008): Colocaciones y fraseologa en los
diccionarios. Frankfurt A.M.: Peter Lang. Recensin de Mario Garca-Page en
Anuario de Estudios Filolgicos XXXIII, 2010, 401-427. Universidad de
Extremadura.
(ed.) (2009): Theorie und Praxis der idiomatischen Wrterbcher. Tbingen: Max
Niemeyer. Recensin de Juan Pablo Larreta en Proverbium 28, 2011, 417-
420.
MIEDER, Wolfgang (2009): Yes we can. Barack Obamas Proverbial Rhetoric. New
York: Peter Lang. Recensin de Sabine Fiedler, en Yearbook of Phraseology
1,2010, 190-194
MOKIENKO, V. M.; NIKITINA, T. G.; NIKOLAEVA, E. K. (2010): Bolshoi slovar
russkikh poslovits / The Great Dictionary of Russian Proverbs. Moskova:
OLMA Media Group. Recensin de Kevin J. Mckenna, en Proverbium 28,
2011, 439-444.

Novas
MOROTTAJA, Hans (2007): Vxase IDSTRM, Anna; MOROTTAJA, Hans (2007).

MLLER, Hans-Georg (2009): Adleraug und Luchsenohr: Deutsche Zwillingsformeln
und ihr Gebrauch. Frankfurt am Main: Peter Lang. Recensin de John M.
Jeep, en Proverbium 28, 2011, 445-453.
NIKITINA, T. G. (2010): Vxase MOKIENKO, V. M.; NIKITINA, T. G.;
NIKOLAEVA, E. K. (2010).
NIKOLAEVA, E. K. (2010): Vxase MOKIENKO, V. M.; NIKITINA, T. G.;
NIKOLAEVA, E. K. (2010).
PTASHNYK, Stefaniya (2009): Phraseologische Modifikationen und ihre Funktionen
im Text. Eine Studie am Beispiel der deutschsprachigen Presse. Recensin de
Elisabeth Piirainen, en Deutsch als Fremdsprache 2/48,2011, 213-124.
(2009): Phraseologische Modifikationen und ihre Funktionen im Text: Eine Studie
am Beispiel der deutschsprachigen Presse. Recensin de Martina Hcker,
en Yearbook of Phraseology 1,2010, 198-203.
SCHLEE, Gnther (2007): Vxase SHONGOLO, Abdullahi A.; SCHLEE, Gnther
(2007).
SHONGOLO, Abdullahi A.; SCHLEE, Gnther (2007): Boran Proverbs in their
Cultural Context. (Wortkunst und Dokumentartexte in afrikanischen Sprachen
24) Kln: Rdiger Kppe Verlag. Recensin de Peter Unseth, en Proverbium
28, 2011, 427-434.
SIMEONOVA, Ruska (2009): Deutsche und bulgarische Sprichwrter und
Antisprichwrter. Plovdiv: Koala Press. Recensin de Hrisztalina Hristztova-
Gotthardt, en Proverbium 28, 2011, 455-463.
WRAY, Alison (2008): Formulaic language. Oxford / New York: Oxford University
Press. Recensin de Sixta Quassdorf, en Yearbook of Phraseology 1,2010,
203-209.
1.2. Recensionantes
ALEKSA VARGA, Melita (2011): Recensin de LITOVKINA, Anna T; BARTA,

Pter (eds.) (2009): Acta Ethnographica Hungarica, An International Journal
of Ethnography Humor and Folklore, Volume 54, Number 1, June 2009.
Budapest: Akadmiai Kiad, en Proverbium 28, 2011, 435-438.
DNESTROVSKAYA, Elena (2010): Recensin de FELLBAUM, Christiane (ed.)
(2007): Idioms and collocations: Corpus-based linguistic and lexicographic
studies, en Yearbook of Phraseology 1,2010, 183-198.
FIEDLER, Sabine (2010): Recensin de MIEDER, Wolfgang (2009): Yes we can.
Barack Obamas Proverbial Rhetoric. NY: Peter Lang, en Yearbook of
Phraseology 1,2010, 190-194.
GARCA-PAGE, Mario (2010): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen (ed.)
(2008): Colocaciones y fraseologa en los diccionarios. Frankfurt A.M.: Peter
Lang, en Anuario de Estudios Filolgicos XXXIII, 2010, 401-427.
Universidad de Extremadura.

Novas
HCKER, Martina (2010): Recensin de PTASHNYK, Stefaniya (2009):

Phraseologische Modifikationen und ihre Funktionen im Text: Eine Studie am
Beispiel der deutschsprachigen Presse, en Yearbook of Phraseology 1,2010,
198-203.
HRISTZTOVA-GOTTHARDT, Hrisztalina (2011): Recensin de SIMEONOVA,
Ruska (2009): Deutsche und bulgarische Sprichwrter und Antisprichwrter.
Plovdiv: Koala Press, en Proverbium 28, 2011, 455-463.
JEEP, John M. (2011): Recensin de MLLER, Hans-Georg (2009): Adleraug und
Luchsenohr: Deutsche Zwillingsformeln und ihr Gebrauch. Frankfurt am
Main: Peter Lang, en Proverbium 28, 2011, 445-453.
LARRETA, Juan Pablo (2011): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen (ed.)
(2009): Theorie und Praxis der idiomatischen Wrterbcher. Tbingen: Max
Niemeyer, en Proverbium 28, 2011, 417-420.
MCKENNA, Kevin J. (2011): Recensin de MOKIENKO, V. M.; NIKITINA, T. G.;
NIKOLAEVA, E. K. (2010): Bolshoi slovar russkikh poslovits / The Great
Dictionary of Russian Proverbs. Moskova: OLMA Media Group, en
Proverbium 28, 2011, 439-444.
PIIRAINEN, Elisabeth (2011): Recensin de AKTA, Ayfer (2008): Usuelle
Wortverbindungen in der Wirtschaftssprache im Deutschen und ihre
Entsprechungen im Trkischen. Frankfurt a. M. [etc.]: Peter Lang (=
Europische Hochschulschriften Reihe 21 Linguistik, Band 328), en
Neuphilologische Mitteilungen. Bulletin de la Socit Nophilologique
1/60,2011 125-127.
(2011i): Recensin de IDSTRM, Anna; MOROTTAJA, Hans (2007):
Inarisaamen idiomisanakirja [Idiomwrterbuch des Inari-Smi]. Inari:
Smtigge, en Proverbium 28, 2011, 421-426.
(2011l): Recensin de PTASHNYK, Stefaniya (2009): Phraseologische
Modifikationen und ihre Funktionen im Text. Eine Studie am Beispiel der
deutschsprachigen Presse, en Deutsch als Fremdsprache 2/48, 2011, 123-
124.
QUASSDORF, Sixta (2010): Recensin de WRAY, Alison (2008): Formulaic
language, en Yearbook of Phraseology 1,2010, 203-209
SABBAN, Annette (2010): Recensin de KOTSCHI, Thomas; DETGES, Ulrich;
CORTS, Colette (2009): Wrterbuch franzsischer Nominalprdikate:
Funktionsverbgefge und feste Syntagmen der Form <tre + Prposition +
Nomen>, en Yearbook of Phraseology 1,2010, 194-198.
UNSETH, Peter (2011a): Recensin de JALETA JIRATA, Tadesse (2009): A
Contextual Study of the Social Function of Guji-Oromo Proverbs.
Saarbrcken: VDM Verlag Dr. Mller, en Proverbium 28, 2011, 427-434.
(2011b): Recensin de SHONGOLO, Abdullahi A.; SCHLEE, Gnther (2007):
Boran Proverbs in their Cultural Context. (Wortkunst und
Dokumentartexte in afrikanischen Sprachen 24) Kln: Rdiger Kppe
Verlag, en Proverbium 28, 2011, 427-434.

Novas
2. Congresos e Seminarios
1. TERCER SEMINARIO INTERNACIONAL SOBRE REFRANES

METEOROLGICOS. GEOPAREMIOLOGA ROMANCE. Universitat de
Barcelona (UB). 6 -7.6.2011.
Joan VENY (Universidad de Barcelona): Paremiologa y variacin dialectal.
Antonio TORRES TORRES (Universidad de Barcelona): Refranes hispnicos y
proyeccin americana.
Carlos Alberto CRIDA LVAREZ (Universidad Nacional y Kapodistraca de Atenas):
Los refranes meteorolgicos en Uruguay.
Joo SARAMAGO (Centro de Lingustica da Universidade de Lisboa): Os provrbios
meteorolgicos no Atlas Lingustico-Etnogrfico dos Aores. Comparao com outras
fontes.
Manuel GONZLEZ GONZLEZ (Universidad de Santiago de Compostela): O mal
tempo no seu tempo bo tempo: refrns galegos referidos ao mes de xaneiro.
Xess FERRO RUIBAL (Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades,
Santiago de Compostela): Notas de xeoparemioloxa galega.
Pilar GARCA MOUTON (CSIC): Los refranes meteorolgicos en el Atlas
Lingstico (y etnogrfico) de Castilla - La Mancha (ALeCMan).
Vctor PMIES (http://refranys.com): Quan al cel hi ha cabretes, a la terra hi ha
pastetes. Comparaci entre les dades lexicogrfiques i les obtingudes en enquestes ds
de refranys catalans.
Aitor CARRERA (Universitat de Lleida): Paremiologia, onomstica i territori.
Lelement toponmic en els refranys meteorolgics occitans.
Julia SEVILLA MUOZ (Universidad Complutense de Madrid): La investigacin
geoparemiolgica en Espaa, Francia y Blgica a travs de la seccin El refranero hoy
de la revista Paremia.
Guylaine BRUN-TRIGAUD (Universidad de Niza): Les dictons dans les atlas
linguistiques de lespace galloroman.
Michel Contini (Universidad Stendhal de Grenoble): Temps chronologique et
mtorologique dans les dictons sardes.
Elisabetta CARPITELLI (Universidad de Niza): Proverbi meteorologici e zoonimi
nellambito italoromanzo.
Tullio TELMON (Universidad de Turn): I proverbi della Candelora in Piemonte.
Nikola VULETI (Universidad de Zadar, Croacia): N-av ni de np, e kotro de vrze.
Refranys meteorolgics istroromanesos i relacions interlingstiques.

Novas
Morvay KROLY (Universidad Etvs Lornd de Budapest): Mirar amb un ull a

Xerta i l'altre a Tivenys. Fraseologia i territori dins lobra literria de Jess Moncada.
Jos Enrique GARGALLO GIL y Marc RUIZ-ZORRILLA CRUZATE (Universidad
de Barcelona): El concepto de veranillo en Europa. Ensayo semntico-
motivacional.
Antoni MIR I FULLANA (Linguamn - Casa de les Llenges): Linguamn, la Casa
de les Llenges a Can Ricart.
Mesa redonda y conclusiones: Es posible un atlas paremiolgico romance? Con la
participacin de Gabriele IANNCCARO (Universidad de Miln-Bicocca) y Vittorio
DELLAQUILA (Atlas Linguistique Roman). Moderador: Jos Enrique GARGALLO
GIL.
2. SEMINARIO LA FRASEOLOGA EN EL CORRIDO MEXICANO.
(Universidad Michoacana de San Nicols de Hidalgo, Mxico) Ral Eduardo
Gonzlez Hernndez. 17.6.2011 (10,00 12,00). Facultade de Filoloxa. UCM).
Coordinacin: Julia SEVILLA MUOZ (sevilla@filol.ucm.es), Marina GARCA
YELO (marinagyelo@yahoo.es).
3. SEMINARIO INTERNACIONAL. UNIDADES FRASEOLGICAS Y TIC. 5,
6 7.10.2011. Facultade de Filoloxa (edif. A) Universidad Complutense de Madrid
Coordinadoras: Julia Sevilla Muoz (UCM), M Isabel Gonzlez Rey (USC), Ana
Mansilla (Univ. Murcia), Maria Antonella Sardelli (UCM). UFRATIC@gmail.com
Gloria CORPAS PASTOR (Univ. Mlaga): Posibilidades y limitaciones de la
Lingstica de Corpus para el estudio contrastivo de UFs en contextos.
Andr GALLEGO BARNS (Univ. Toulouse, Francia): El investigador en UFs frente
a las nuevas tecnologas de informacin y comunicacin. Investigacin y docencia.
Julia SEVILLA MUOZ (UCM): El Refranero multilinge.
Germn CONDE TARRO (USC): Las paremias gallegas del Refranero multilinge.
Jos Luis RANGEL MUOZ (Univ. Guadalajara, Mxico): Uso de las TIC para la
recogida de UFs con fines etnogrficos
Jos Enrique GARGALLO GIL (Univ. Barcelona): BADARE: una herramienta
multidisciplinar.
M Vanessa FERNANDEZ PAMPIN (USC): Paremiologa y fraseologa en
Educacin Secundaria. El Refranero multilinge como herramienta.
Maddalena GHEZZI (Univ. de Salamanca): Creacin de una base de datos para el
estudio de las comparaciones estereotipadas y su explotacin en la enseanza.
Luisa MESSINA FAJARDO (Univ. degli Studi Roma Tre, Italia): La lingstica de
corpus y la fraseologa.

Novas
Marina GARCIA YELO (Univ. de Comillas): No hay mail que por bien no venga. La
influencia de las nuevas tecnologas en la forma cannica del refrn.
Mario MARCON (Univ. degli Studi Udine, Italia): Des proverbes sur les murs.
Aspiration automatique de proverbes franais sur Facebook.
Leonor RUIZ GURILLO (Univ. Alicante): Unidades fraseolgicas y TIC: enseanza-
/aprendizaje de ELE.
Pedro MOGORRN HUERTA (Univ. Alicante): Explotacin informtica de una base
de datos de expresiones fijas.
Ivn MARTNEZ BLASCO (Univ. Alicante): El tratamiento lexicogrfico de las UFs
pertenecientes al campo de las descripciones fsicas en francs y en espaol.
Reflexiones para la elaboracin de diccionarios electrnicos.
Pierre Henri ANOY NGUESSAN (Univ. Alicante): Las unidades fraseolgicas
francesas de Costa de Marfil en FRASYTRAM.
Mona SALAH ELDIN SHALAN (Univ. Ain Shams, Egipto): Diseo de una base de
datos informtica para la elaboracin de un diccionario fraseolgico espaol-rabe.
Annette Myre JORGENSEN (Univ. de Bergen, Noruega): La traduccin al noruego
de las unidades fraseolgicas espaolas del lenguaje juvenil.
Carmen MELLADO BLANCO (USC): Optimizacin de los recursos TIC en
fraseografa bilinge alemn-espaol.
Justyna PIETRZAK, Maria Antonella SARDELLI (UCM): Los refranes en la clase de
italiano L2. Propuesta de ejercicios interactivos.
Angela MURA (UCM): Los esquemas fraseolgicos de desacuerdo en espaol y en
italiano.
Manuel SEVILLA MUOZ (Univ. Murcia): Aplicacin de Internet a la
enseanza/aprendizaje de traduccin de unidades fraseolgicas.
Silvia MOLINA PLAZA (Univ. Politcnica de Madrid): Translation quality
assessment in technical texts via TIC: the case of collocational equivalence.
Jos Luis ONCINS MARTNEZ (Univ. Extremadura): Anglicismos fraseolgicos en
el espaol del siglo XXI: La utilidad y necesidad de corpus y datos digitalizados para
su estudio.
M Isabel GONZLEZ REY (USC): Adquisicin de la competencia idiomtica y
discursiva del FLE en contexto espaol: elaboracin de un corpus textual bilinge
francs-espaol.
M ngeles SOLANO RODRGUEZ (Univ. Murcia): Reflexiones sobre las unidades
fraseolgicas, TIC y aprendizaje de lenguas extranjeras.
Luca Clara SERRANO LUCAS (Univ. Murcia): Aplicaciones didcticas de las TIC
para la traduccin de unidades fraseolgicas modificadas.

Novas
M ngeles FUSTER ORTUO (Univ. Alicante): IvitraTECH: Herramientas para la

gestin de corpora textuales con especial aplicacin a la deteccin de locuciones y
colocaciones.
Elena SNCHEZ LPEZ (Univ. Alicante): Estudio de las colocaciones en Ausis
March: un ejemplo de la deteccin semiautomtica de fraseologa.
M Luca NAVARRO BROTONS (Univ. Alicante): Analizadores sintcticos
informatizados aplicados a la deteccin y recuperacin de refranes en textos
periodsticos como elemento de ayuda para la traduccin.
Natalia VYSHNYA (Univ. de Poltava, Ucrania): El paquete temtico fraseolgico y
paremiolgico y su aplicacin en la metodologa de proyectos a travs de las TIC.
Joulia NIKOLEVA (Univ. La Sapienza, Roma, Italia): Las TIC en la Lingstica de
Corpus aplicada a la paremiografa rusa.
4. NACE O REFRANEIRO GALEGO, UNHA APLICACIN PARA IPHONE
CON CASE 10.000 REFRNS PARA CONSULTAR OFFLINE
A aplicacin para iPhone, iPod ou iPad xa se pode mercar na Apple Store por 0,79
euros // Os refrns vanse publicando diariamente na web, Facebook e Twitter
A tradicin oral de Galicia conta desde agora cunha nova ferramenta de consulta e
referencia: o Refraneiro Galego para iOS, unha aplicacin para mbiles que permite
consultar case 10.000 refrns diferentes desde trebellos como o iPhone, o iPod ou o
iPad. Desde o pasado xoves est dispoible na Apple Store esta anovadora aplicacin,
que trata de achegar o patrimonio cultural galego e a tradicin oral do pas s
tecnoloxas da informacin e as redes sociais.
A aplicacin, que se vende por 0,79 euros, permite consultar en modo offline (sen
necesidade de estar conectado a internet) os 9.500 refrns que forman esta coleccin do
Refraneiro Galego, visualizndoos en modo aleatorio ou mediante a busca por palabras.
Tamn posible gardar os refrns preferidos na seccin favoritos, as como
compartilos pola rede va correo electrnico, Facebook ou Twitter. O Refraneiro
Galego para iOS tamn incle un sistema de alerta opcional que permite recibir no
telfono un refrn diferente cada da ou cada semana sen ter que abrir a aplicacin.
Unha ferramenta til, entretida e divulgativa; unha xoia da tradicin oral e da sabedora
popular de Galicia. E que? non hai refrn vello que non sexa verdadeiro!!
A aplicacin do Refraneiro Galego para iPhone tamn conta cunha versin reducida na
rede: www.refraneirogalego.com, unha web que publica novos refrns diariamente e
onde calquera pode enviar as sas suxerencias, do mesmo xeito que no Facebook e no
Twitter (@RefraneiroGZ).
O Refraneiro Galego para iOS un proxecto persoal da xornalista coruesa Pilar Mera,
encargada de recompilar os case 10.000 refrns, desear a interface da aplicacin e
poer en marcha a web e os perfs en facebook e twitter do Refraneiro, todo baixo o
alias de Decrecemento Feliz. Canto ao cdigo, a programacin do Refraneiro est
asinada por Vctor Pena e Esteban Bouza, os dous enxeeiros informticos que forman

Novas
o selo Filloa Dev e autores de O Tempo, outra aplicacin para mbiles publicada en
xaneiro de 2011 e que ofrece con detalle e actualizacins frecuentes todas as predicins
e informacins meteorolxicas de Galicia.
[http://www.galiciahoxe.com/vivir-hoxe-galicia/gh/nace-refraneiro-galego-unha-aplicacion-iphone-case-10-
000-refrans-consultar-offline/idEdicion-2011-09-14/idNoticia-700227/] [14.9.2011]
5. II JORNADAS DE LENGUA Y COMUNICACIN La fraseologa y la

paremiologa (60 aos despus de la Introduccin a la lexicografa moderna de D.
Julio Casares). Alcal de Henares 9-10.11.2011
6. II INTERNATIONAL CONFERENCE ON PHRASEOLOGY AND

PAREMIOLOGY. I BRAZILIAN CONFERENCE ON PHRASEOLOGY.
TOPIC Current trends in descriptive and applied research on phraseology and
paremiology, Brasilia 13-18. 11. 2011.
7. CONGRESO INTERNACIONAL DE FRASEOLOXA CONTRASTIVA

ALEMN-ESPAOL/GALEGO. Santiago de Compostela, 24 e 25.11.2011 <
www.usc.es/frasespal> Organiza: grupo FRASESPAL (frasespal@usc.es)
CONFERENCIAS:
Dimitrij DOBROLVOL'SKIJ (Univ. Mosc / Univ. Viena): Idiome in der bersetzung
und im zweisprachigen Wrterbuch
Hans SCHEMANN (Univ. do Minho Braga / Forschungsgruppe FRASESPAL):
Umrisse einer kontrastiven Idiomatik
Aina TORRENT (Fachhochschule Kln / Univ. Wien): La figura de la ltotes en los
sistemas fraseolgicos del espaol y del alemn
PRESENTACINS E COMUNICACINS:
Xess FERRO RUIBAL e M. LVAREZ DE LA GRANJA: Cadernos de
Fraseoloxa Galega e outros traballos fraseolxicos do Centro Ramn Pieiro
Hans SCHEMANN e Carmen MELLADO: Vorstellung des Wrterbuchs Deutsch-
Spanische Idiomatik (2012)
M. Carmen LOSADA ALDREY (grupo de investigacin FRASESPAL): Presentacin
do libro de exercicios El espaol idiomtico da juego.
Grupo de investigacin FRASESPAL: Todo sobre mi... fraseologa contrastiva
FRMULAS RUTINEIRAS

Novas
Laura AMIGOT CASTILLO (Univ. Complutense de Madrid): Was wei ICH!

Vete t a SABER!: el componente prosdico en las frmulas rutinarias expresivas del
alemn y del espaol.
Karen Lorena BAQUERO CASTRO (Univ. Salamanca / Univ. Leipzig): Cmo digo
cmo as? en alemn?: apuntes de la investigacin sobre frmulas rutinarias en la
pelcula colombiana La estrategia del caracol y su subtitulacin en alemn.
M. Luisa SCHILLING RODRGUEZ (Univ. Complutense de Madrid): Wem sagst
du das! - Si lo sabr yo! Frmulas rutinarias alemanas y espaolas que expresan
asentimiento.
FRASEODIDCTICA
Claudia HERRERO (Univ. de Santiago de Compostela, grupo FRASESPAL):
Lernerfallen bei der Suche nach phraseologischen quivalenzen im Begriffsfeld
REDEN / HABLAR.
Maci RIUTORT (Univ. de Tarragona): Refranes y frases hechas en el aprendizaje de
la fontica del alemn.
FRASEOGRAFA
Herbert J. HOLZINGER (Instituto Interuniversitario de Lenguas Modernas Aplicadas
IULMA, Valencia): Kollokationen im Deutschen und im Spanischen.
Meike MELISS (Univ. de Santiago de Compostela): Viel Lrm um nichts - Das
Konzept GERUSCH in phraseologischen Einheiten des Deutschen und
Spanischen.
Paloma SNCHEZ (Univ. Complutense de Madrid): La lematizacin de las unidades
fraseolgicas en diccionarios generales semasiolgicos y onomasiolgicos.
Aina TORRENT; Luca URA e Anja DE WERTH (Fachhochschule Kln, Univ.
Wien): El controvertido tema de las equivalencias fraseolgicas en los diccionarios
bilinges espaol-alemn y viceversa.
FRASEOLOXA COGNITIVA
Iria M. BELLO e Catharina MLLER (Univ. da Corua): Espaoles holgazanes vs.
alemanes aplicados: metfora cognitiva y configuracin conceptual de la expresin de
trabajo en espaol y alemn.
Carmen CASTRO (Univ. de Sevilla): Kontrast der phraseologischen Satzstrukturen
im Spanischen und im Deutschen.
Idalete DIAS (Univ. do Minho de Braga): Die idiomatische Synonymie in kontrastiver
Perspektive (Deutsch - Spanisch - Portugiesisch).
Sabine GECK (Univ. de Valladolid): Phraseologie der Sinne (deutsch-spanisch).

Novas
Nely IGLESIAS e M. Carmen LOSADA (Univ. de Salamanca, Univ. de Santiago de

Compostela, grupo FRASESPAL): Kontrastive Analyse spanischer und deutscher
Phraseologismen rund um die konzeptuellen Felder GESUNDHEIT und
KRANKHEIT.
Ins OLZA (GRADUN, Univ. de Navarra): Sobre los lmites entre metfora y
metonimia en la motivacin de las unidades fraseolgicas, con ejemplos del espaol y
el alemn.
M. ngeles RECIO (Univ. Salamanca): El enfoque cognitivista en la fraseologa.
Conchi RICO (Goethe-Universitt Frankfurt am Main): Elementos lingsticos
generadores de fraseologicidad y las equivalencias traslaticias en el par alemn/espaol
a partir de fraseologismos emocionales (Fr.Ems.) de base verbal.
FRASEOLOXA COMPUTACIONAL
Britta JUSKA-BACHER e Cerstin MAHLOW (Univ. Basel): Deutsche und spanische
Phraseologie im Vergleich - ein Kampf gegen Windmhlen?
Zurie SANZ (Univ. del Pas Vasco): Hacia la creacin de un corpus digitalizado,
paralelo, trilinge (alemn-espaol-euskara).
Victoria VZQUEZ; Barbara LBKE e Pia SLOTH POULSEN (Univ. de Santiago de
Compostela): El papel de las restricciones lxicas en el anlisis valencial.
FRASEOLOXA XURDICA
Alejandro PASTOR (Univ. Mnchen): Trminos y su entorno en el discurso procesal
penal espaol-alemn.
Cornelia PLAG (Univ. de Coimbra): Phraseologische Wortverbindungen in der
juristischen Fachsprache als bersetzungsproblem.
Encarnacin TABARES (Univ. Leipzig) e Jos Juan BATISTA RODRGUEZ (Univ.
de La Laguna): Delimitacin y anlisis de las unidades fraseolgicas jurdicas desde la
perspectiva de la traduccin (al.-esp. / esp.-al.).
FRASEOPRAGMTICA
scar LOUREDA; Adriana CRUZ; Frank HARSLEM e Laura NADAL (grupo
Partculas discursivas y cognicin, Univ. de Heidelberg): Partculas discursivas y
cognicin: apuntes experimentales y contrastivos (espaol-alemn) a partir de variables
del sujeto (hablante nativo/no nativo).
scar LOUREDA; Adriana CRUZ e Laura NADAL (grupo Partculas discursivas y
cognicin, Univ. de Heidelberg): Partculas discursivas y cognicin: apuntes
experimentales y contrastivos (espaol-alemn) sobre los focalizadores y
reformuladores.

Novas
Luca LUQUE e Jos Manuel PAZOS (Univ. de Crdoba): Anlisis pragmtico-

situacional de los fraseologismos que constituyen expresiones ad hoc: estudio
contrastivo alemn-espaol-gallego.
Ana MANSILLA (Univ. de Murcia, grupo FRASESPAL) Apuntes de fraseologa
contrastiva (alemn-espaol) a propsito de la "injuria", la "crtica" y la "humillacin"
desde un enfoque cognitivo.
Carmen MELLADO (Univ. de Santiago de Compostela, grupo FRASESPAL):
Polisemia y equivalencia interlingstica en el campo conceptual STERBEN / MORIR
en el par de lenguas alemn-espaol.
Esteban MONTORO (Univ. de Granada) e Carsten SINNER (Univ. de Leipzig): Las
locuciones pronominales: definicin, valores pragmticos y anlisis contrastivo
espaol-alemn.
Ferran ROBLES I SABATER (Univ. de Valncia): La fraseologa extraoracional:
construcciones participales marcadoras con decir y sagen.
PAREMIOLOXA
Chus BARSANTI (Univ. de Vigo): Estudio de los refranes espaoles y alemanes de
Juan ngel de Zumaran (II): Perspectiva fraseolgica. Ver M. Jos CORVO.
M. Jos CORVO (Univ. de Vigo): Estudio de los refranes espaoles y alemanes de
Juan ngel de Zumaran (I): Perspectiva didctica. Ver Chus BARSANTI.
TRADUCIN
Jenny BRUMME (Univ. Pompeu Fabra): Dilogo ficcional y fraseologa.
Patricia BUJN (Univ. de Vigo, grupo FRASESPAL): A traducin de tecnicismos na
fraseoloxa do alemn-espaol/galego.
Mireia CALVET (Univ. de Barcelona): Kchenphraseologie: Nennstrategien
zwischen Wortbildung und Phraseologie.
Analia Rosa CUADRADO (Univ. de Alicante): Anlisis de un corpus fraseolgico de
la obra de Xos Neira Vilas: Memorias dun neno labrego, y sus traducciones al espaol
y al alemn.
Britta JUSKA-BACHER e Cerstin MAHLOW (Univ. Basel): Deutsche und spanische
Phraseologie im Vergleich - ein Kampf gegen Windmhlen?
Jorge LEIVA (Univ. de Mlaga): La traduccin de unidades fraseolgicas (alemn-
espaol/espaol-alemn) como parmetro para la evaluacin y revisin de
traducciones.

Novas
8. EXPOSICIN VIRTUAL: REFRANES Y AFORISMOS EN LA ESPAA

DEL S. XVII. Biblioteca Histrica de Madrid. Exposicin realizada entre marzo e
outubro de 2009. <http://hispanismo.cervantes.es/recurso.asp?DOCN=3924>
9. INTERNATIONAL CONFERENCE UNDER THE AUSPICES OF THE

EUROPEAN SOCIETY OF PHRASEOLOGY (EUROPHRAS)
PHRASEOLOGY AND CULTURE. Maribor (Slovenia) 27-31.8. 2012.
http://www.europhrasmaribor.si/
10. COLOQUIO INTERNACIONAL FRADITRAD: FRASEOLOGA,

DIDCTICA DE LAS LENGUAS Y TRADUCCIN. Universidade de Santiago
de Compostela. Campus de Lugo (Facultade de Humanidades). 29-31.10.2012.

Balance
ndice temtico dos trece primeiros nmeros de Cadernos de Fraseoloxa Galega 1,2000 13,2011
ndice temtico dos trece primeiros nmeros de Cadernos de

Fraseoloxa Galega 1,2000 13,2011
1. Relacin de autores e traballos

1.1. ndice temtico de artigos
XENERALIDADES
Taxonoma LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2003): Proposta de
clasificacin semntico-funcional das unidades fraseolxicas
galegas, en CFG 4,2003,9-34.
Lit-metaf / prov-non LACHKAR, Abdenbi (2008): Literal/metafrico, proverbio/non
prov proverbio? Para identificar as locucins estereotipadas expresivas,
en CFG 10,2008,163-173.
Gramtica BAPTISTA, Jorge; FERNANDES, Graa; CORREIA, Anabela
(2005): Lxico-gramtica das frases fixas do portugus europeo.
Breve presentacin, en CFG 7,2005,41-53.
ODRIOZOLA PEREIRA, Juan Carlos (2010): Conectores,
gramaticalizacin e polaridade: o caso de ere tamn na lingua
vasca, en CFG 12,2010, 175-194.
CHACOTO, Luclia (2007): A sintaxe dos proverbios. As estruturas
quem / quien en portugus e espaol, en CFG 9,2007,31-53.
Fixacin NGELOVA NNKOVA, Vselka; GONZLEZ-ESPRESATI,
Carlos (2008): Alternancia e fixacin do diminutivo nas unidades
fraseolxicas, en CFG 10,2008,15-33.
FERRO RUIBAL, Xess (2004): Explicitacin e implicitacin
fraseolxica. Notas galegas, en CFG 6,2004,57-80.
Modelacin GUERBEK, Ekaterina; MOKIENKO, Valerii; VLASKOV,
Kateina (2004): Aplicacin da teora de modelos semntico-
estruturais das locucins organizacin dun diccionario plurilinge
de sinnimos fraseolxicos, en CFG 6,2004,131-139.
MELLADO BLANCO, Carmen (2004): A relevancia da teora da
modelabilidade de Valerii Mokienko a travs da sa monografa
Fraseoloxa Eslava (1980/trad. 2000), en CFG 6,2004,149-158.
MORVAY, Kroly (2004): Reflexins verbo da Fraseoloxa
eslava de V. Mokienko, en CFG 6,2004,169-189.
Estilo NOGUEIRA SANTOS, Antnio (2007): Fraseoloxa comparada
hendade en ingls e portugus, en CFG 9,2007,167-171.

Rexistro e nivel GMEZ CLEMENTE, Xos Mara (2004): Os rexistros e os niveis

de lingua na fraseoloxa: unha aproximacin descritiva das locucins
nun corpus textual galego, en CFG 6,2004,81-112.
ESTRUTURAS
FRASEOLOXA
Colocacins LARRETA ZULATEGUI, Juan Pablo (2004): Colocacins verbais:
estabilidade fraseolxica vs. combinatoria sintctico-semntica, en CFG
6,2004,141-147.
PAZ ROCA, M Carmen (2004): Estudo das colocacins a travs da anlise
de corpus: un estudo prctico das colocacins co verbo galego caer e o
correspondente ingls to fall, en CFG 6,2004,205-219.
MUIZ LVAREZ, Eva Mara (2005): Notas para unha anlise
comparativa das nocins de restricin lxica e colocacin, en CFG
7,2005,177-190.
ALONSO RAMOS, Margarita (2006): Entn, unha colocacin ou non?:
anlise contrastiva das colocacins, en CFG 8,2006,29-43.
BLANCO ESCODA, Xavier (2006): Significacins gramaticais e sentidos
colocacionais: mis ca unha simple coincidencia?, en CFG 8,2006,95-110.
LAREO, Ins (2011): Colocacins con make, take e do + nome nun corpus
do sculo XIX de textos ingleses cientficos e literarios escritos por
mulleres, en CFG 13,2011, 191-214.
Col-Loc MARTNEZ LPEZ, Juan A.; AARLI, Gunn (2008): Locucins e
colocacins: algunhas causas da coaparicin dos seus formantes, en CFG
10,2008,175-188.
Locucins MOGORRN HUERTA, Pedro (2005): As locucins verbais nos
dicionarios, en CFG 7,2005,149-176.
PENADS MARTNEZ, Inmaculada (2010): Informacin superflua da
orixe pragmtica na definicin lexicogrfica das locucins verbais, en CFG
12,2010, 209-232.
CATAL GUITART, Dolors (2004): Formalizacin lingstica dos
adverbios compostos do cataln , en CFG 6,2004,11-26.
CATAL GUITART, Dolors (2008): Elementos de descricin dos
adverbios fixos do cataln no dominio culinario, en CFG 10,2008,55-65.
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2005): Glosario de locucins
adverbiais do galego medieval, en CFG 7,2005,13-40.
GONZLEZ GARCA, Luis (2005): Casteln a hecho, galego a eito:
das locucins de diferente fortuna, en CFG 7,2005,91-117.
Frmulas LASKOWSKI, Marek: Frmulas rutineiras na teora e na prctica en CFG
11,2009,113-138.
MARTNS SEIXO, Ramn Anxo (2007): 108 frmulas galegas, en CFG
9,2007,235-246.
Outros GARCA-PAGE, Mario (2006): O acrnimo fraseolxico, en CFG
8,2006,111-121.
CARBONELL BASSET, Delfn (2005): O clix e a fraseoloxa tpica
espaola, en CFG 7,2005,55-73.

PAREMIOLOXA
Fraseoloxa KTOVA, Marina (2005): Unha vez mis sobre a correlacin entre
Paremioloxa paremioloxa e fraseoloxa, en CFG 7,2005,135-148.
FrasParContos (2009): Folclore contstico, fraseoloxa e paremioloxa. Interrelacins
xensicas, en CFG 11,2009,209-225.
Lit-metaf / LACHKAR, Abdenbi (2008): Literal/metafrico, proverbio/non proverbio?
prov-non prov Para identificar as locucins estereotipadas expresivas, en CFG
10,2008,163-173.
Paremioloxa FERRO RUIBAL, Xess; VIDAL CASTIEIRA, Ana (2003): Notas para
unha bibliografa paremiolxica galega, en CFG 4,2003,35-58.
PEREIRA GINET, Toms (2005): Fiando paremias (I): glosario
paremiolxico multilinge galego, portugus, casteln, francs, italiano e
ingls, en CFG 7,2005,191-223.
Mnimo VIDAL CASTIEIRA, Ana (2003): Aproximacin mnimo
paremiolxico paremiolxico galego. Unha proposta didctica, en CFG 4,2003,9-116.
SARDELLI, M Antonella (2009): Aproximacin elaboracin do mnimo
paremiolxico italiano, en CFG 11,2009, 191-209.
Vxase tamn Argumentos e Interpretacin
DICIONARIOS
Fraseografa GUERBEK, Ekaterina; MOKIENKO, Valerii; VLASKOV, Kateina
(2004): Aplicacin da teora de modelos semntico-estruturais das locucins
organizacin dun dicionario plurilinge de sinnimos fraseolxicos, en
CFG 6,2004,131-139.
MORVAY, Kroly (2004): Por unha metafraseografa peninsular, en CFG
6,2004,159-168.
PAMIES BERTRN, Antonio; PAZOS BRETAA, Jos Manuel (2004):
Extraccin automtica de colocacins e modismos, en CFG 6,2004,191-
203.
PREZ MARTNEZ, Hern (2005): Os ditos do Diccionario de
mejicanismos de Santamara, en CFG 7,2005,225-238.
BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (2006): Tesouro de
fraseoloxa como problema semntico e lexicogrfico, en CFG 8,2006,45-
94.
ARES LICER, Elisabete (2007): Deseo dun banco de datos de
equivalencias entre unidades fraseolxicas do portugus do Brasil (LO) e o
galego (LM), en CFG 9,2007,13-30.
SCHEMANN, Hans (2007): Factores modelo xeomtricos descritibles e non
descritibles para a constitucin semntica de expresins idiomticas e
perspectivas de elaboracin dun dicionario idiomtico monolinge e bilinge
galego, en CFG 9,2007,195-221.
TORRENT-LENZEN, Aina (2009): Lema, categora e definiens na
fraseografa monolinge do espaol e bilinge espaol-alemn, en CFG
11,2009,229-256.
Historia da MARTNS SEIXO, Ramn Anxo (2003): O labor de frasegrafo de Manuel
fraseoloxa e Leiras Pulpeiro, en CFG 4,2003,59-77.
da fraseografa CONDE TARRO, Germn (2004): Hernn Nez (1555) e Gonzalo
Correas (1627): os primeiros refraneiros galegos, en CFG 6,2004,27-56.

HEINEMANN, Axel (2007): La langue dans la langue: O tratamento

metalexicogrfico das unidades fraseolxicas seleccionadas nos dicionarios
acadmicos do sculo XVIII en Francia, Italia e Espaa, en CFG
9,2007,113-135.
SOTO ARIAS, M. do Rosario e GONZLEZ GARCA, Luis (2007): Do
verbo antigo en Johan Garcia de Guilhade, en CFG 9,2007,223-232.
BRDOSI, Vilmos (2010): Michel Bral e Charles Bally, dous precursores
da fraseoloxa moderna, en CFG 12,2010, 29-39.
Paremiografa KLEIN, Jean Ren (2006): Problemas relacionados coa determinacin da
forma cannica nunha base de datos de refrns franceses (DicAuPro), en
CFG 8,2006,147-163.
SOTO ARIAS, M do Rosario (2003): Achegas a un dicionario de refrns
galego casteln, casteln -galego, en CFG 3, 2003 (vol. monogrfico; 344
pp.).
TRADUCIN
SEVILLA MUOZ, Julia (2004): O concepto correspondencia na
traducin paremiolxica, en CFG 6,2004,221-229.
WIRRER, Jan (2005): Wat mehr regelt en Gesett. Versin baixoalem da
Constitucin do Estado alemn de Bremen. Traducin de termos
monoverbais, pluriverbais e colocacins da linguaxe xurdica a unha lingua
non estandarizada, en CFG 7,2005,261-276.
ARES LICER, Elisabete (2007): Deseo dun banco de datos de
equivalencias entre unidades fraseolxicas do portugus do Brasil (LO) e o
galego (LM), en CFG 9,2007,13-30.
MOLINA PLAZA, Silvia (2008): Puntos de contacto e diferenza: a
traducin de expresins idiomticas e refrns metafricos e metonmicos, en
CFG 10,2008,207-219.
QUITOUT, Michel (2009): Traduci-los refrns. Elementos de tradutoloxa,
en CFG 11,2009,163-171.
PASTOR LARA, Alejandro (2010): Unidades fraseolxicas especializadas e
traducin, en CFG 12,2010, 195-208.
USOS LITERARIOS, XEOGRFICOS E POR IDADES

Fraseoloxa e CONCA, Maria (2005): Achegas da fraseoloxa didctica da lingua e a
literatura literatura, en CFG 7,2005,75-89.
ZULUAGA OSPINA, Alberto (2005): Interpretacin textolingstica de
fraseoloxismos quixotescos, en CFG 7,2005,277-289.
ACUA, Ana (2006): Relacins entre a literatura popular e a fraseoloxa.
Novas achegas, en CFG 8,2006,13-27.
ECHEVARRA ISUSQUIZA, Isabel; ARBULU AGUIRRE, Javier (2008):
Apuntamentos sobre fraseoloxa e literatura, en CFG 10,2008,79-94.
BIOSCA POSTIUS, Merc; MORVAY, Kroly (2009): A fraseoloxa
moncadiana, en CFG 11,2009,49-64.
FERRO RUIBAL, Xess (2011): lvaro Cunqueiro e a paremioloxa, en
CFG 13,2011, 77-111.

Xeografa PREZ MARTNEZ, Hern (2005): Os ditos do Diccionario de

mejicanismos de Santamara, en CFG 7,2005,225-238.
PIIRAINEN, Elisabeth (2007): Locucins espalladas por Europa e mis
al, en CFG 9,2007,173-193.
PIIRAINEN, Elisabeth (2011): Ditos espallados por Europa e mis al dela:
O substrato mis antigo do Lexicon of Common Figurative Units, en CFG
13,2011, 227-246.
FERRO RUIBAL, Xess (2007): Cando chove e d o sol Un fraseoloxismo
internacional polidrico?, en CFG 9,2007,67-94.
BRUMME, Jenny (2008): As unidades fraseolxicas no casteln de
Catalua. Revisin dunha norma constitunte a partir da perspectiva
histrica, en CFG 10,2008,35-53.
Xornalismo e RECIO ARIZA, M ngeles (2010): O emprego da fraseoloxa como
publicidade recurso especfico na publicidade, en CFG 12,2010, 233-245.
CAJARAVILLE ARAJO, Hctor (2010): A manipulacin das expresins
fixas nos titulares da prensa gratuta: De Luns a Venres, en CFG 12,2010,
41-68.
Usos por idade FERNNDEZ LVAREZ, Eva (2011): Refrns e linguaxe xuvenil en
alemn e espaol. Unha anlise emprica, en CFG 13,2011, 65-76.
SOTO ARIAS, Mara Rosario (2011): Interaccins verbais entre rapaz-
adulto ou rapaz-rapaz. Contribucin fraseoloxa, en CFG 13,2011, 279-
297.
ARGUMENTOS E INTERPRETACIN
Persoas NOUESHI, Mona (2008): Os grandes pcaros nas ancdotas e modismos
alemns e rabes. Un estudo comparativo, en CFG 10,2008,221-238.
FERRO RUIBAL, Xess; GRYGIERZEC, Wiktoria (2009): Estereotipos na
fraseoloxa: o caso galego-portugus, en CFG 11,2009,81-111.
RO CORBACHO, Pilar (2011): BADARE: A personificacin nos espazos
de tempo, en CFG 13,2011, 247-262.
Somatismos OLZA MORENO, Ins (2009): Habla, soy todo odos. Reflexo das accins
e das actitudes do receptor na fraseoloxa somtica metalingstica do
espaol, en CFG 11,2009,137-160.
BOJLOVA TCHOBNOVA, Iovka (2009): Os somatismos mis
frecuentes na fraseoloxa portuguesa, en CFG 11,2009,65-79.
BRDOSI, Vilmos (2009): Os perfs lingsticos da man en francs,
contrastados co hngaro, espaol, galego e alemn, en CFG 11,2009,17-48.
FERRO RUIBAL, Xess (2010): Dentes e moas na fraseoloxa galega, en
CFG 12,2010, 69-126.
Animais NOGUEIRA SANTOS, Antonio (2006): Fraseoloxa comparada portugus-
ingls: co/gato-dog/cat, en CFG 8,2006,165-175.
MARTNEZ BLANCO, Xulin; VEIGA ALONSO, Serxio (2010):
Fraseoloxa galega de peixes e outros animais marios, en CFG
12,2010,155-173.
SILVA LPEZ, Martina (2010): Smbolos nos fraseoloxismos con nomes
de animais en alemn e espaol, en CFG 12,2010, 273-286.
GROBA, Fernando (2010): A cabalo regalado non se lle mira o dente.
Compilacin da fraseoloxa equina galega actual, en CFG 12,2010, 317-372.

GROBA BOUZA, Fernando (2011): Onde hai eguas, poldros nacen. A

realidade vista dende os equinos, en CFG 13,2011, 149-176.
Plantas RUZ LEIVAS, Cristovo; EIROA GARCA-GARABAL, Juan A. (2003):
Fraseoloxa e terminoloxa dos cogomelos, en CFG 4,2003,371-387.
Mquinas GONZLEZ GARCA, Luis (2011): Fraseoloxismos e lingua figurada. As
persoas vistas como obxectos ou mquinas, en CFG 13,2011, 113-148.
Verde MENAKER, Angelika (2008): As funcins da cor verde en unidades
fraseolxicas espaolas, hngaras e alems, en CFG 10,2008,189-205.
Afectos MASIULIONYT, Virginija; ILEIKAIT, Diana (2007): Como
enfadarse en lituano? Comparacins fixas para expresar enfado, carraxe e
ruindade na fraseoloxa lituana, en CFG 9,2007,145-165.
SANROMN VILAS, Begoa (2010): Unidades fraseolxicas na seccin
de agradecementos dos escritos acadmicos, en CFG 12,2010, 247-271.
HERRERO KACZMAREK, Claudia (2011): El encuentro y desencuentro
expresado a travs de los fraseologismos del campo cognitivo HABLAR, en
CFG 13,2011, 177-190.
Msica Al E MANSILLA, Ana (2007): A fraseoloxa da msica na vida coti Un estudo
contrastivo (alemn - espaol), en CFG 9,2007,137-144.
Paremioloxa RO CORBACHO, Pilar (2005): O refrn meteorolxico: estudo,
meteorolxica comparacin con outras linguas (casteln e francs) e proposta de nova
denominacin, en CFG 7,2005,239-260.
GARGALLO GIL, Jos Enrique (2007): Garda o teu saio para maio.
Consellos de abrigo no calendario romance de refrns, en CFG 9,2007,95-
112.
CRIDA LVAREZ, Carlos Alberto (2007): Comparacin das paremias
relacionadas coa meteoroloxa e os labores dependentes do clima en espaol
e grego moderno, en CFG 9,2007,55-66.
FERRO RUIBAL, Xess (2007): Cando chove e d o sol Un fraseoloxismo
internacional polidrico?, en CFG 9,2007,67-94.
RO CORBACHO, Pilar (2009): BADARE: unha ferramenta de traballo na
paremioloxa meteorolxica e do calendario na Romania, en CFG
11,2009,173-190.
RO CORBACHO, Pilar (2011): BADARE: A personificacin nos espazos
de tempo, en CFG 13,2011, 247-262.
Hermenutica GONDAR PORTASANY, Marcial (2008): A hermenutica cultural como
ferramenta para a fraseoloxa. O caso dos dicta populares sobre o paseo e a
paisaxe, en CFG 10,2008,129-161.
AGUILAR RUIZ, Manuel Jos (2011): Coece-lo mundo baixomedieval
hispnico a travs dos seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el
fuego, en CFG 13,2011, 17- 48.
DIDCTICA
VIDAL CASTIEIRA, Ana (2003): Aproximacin mnimo
paremiolxico galego. Unha proposta didctica, en CFG 4,2003,9-116.
GONZLEZ REY, M Isabel (2004): A fraseodidctica: un eido da
fraseoloxa aplicada, en CFG 6,2004,113-130.
SOTO ARIAS, Mara Rosario; GONZLEZ GARCA, Luis (2004):
Aplicacins didcticas dos refrns, en CFG 6,2004,231-250.

CONCA, Maria (2005): Achegas da fraseoloxa didctica da lingua e a

literatura, en CFG 7,2005,75-89.
GONZLEZ REY, M Isabel (2006): A fraseodidctica e o Marco europeo
comn de referencia paras as linguas, en CFG 8,2006,123-145.
CORVO SNCHEZ, M Jos (2008): Das seccins fraseolxicas
plurilinges nos Sprachbcher de Juan ngel de Zumaran, en CFG
10,2008,67-78.
ETTINGER, Stefan (2008): Alcances e lmites da fraseodidctica. Dez
preguntas clave sobre o estado actual da investigacin, en CFG 10,2008,95-
127.
IESTA MENA, Eva M (2010): Didctica das expresins idiomticas
dende un enfoque plural: imaxes e emocins na aula de lingua estranxeira,
en CFG 12,2010, 141-154.
DETRY, Florence (2011): Do literal figurado: descodifica-las expresins
idiomticas na clase de LE, en CFG 13,2011, 49-63.
MONTES LPEZ, Mara (2011): Consideracins sobre a didctica da
fraseoloxa italiana a estudantes galegfonos, en CFG 13,2011, 215-226.
RUIZ QUEMOUN, Fernande (2011): O espazo da traducin das expresins
idiomticas na clase de FLE (Francs como lingua estranxeira), en CFG
13,2011, 263-277.
PANORAMAS
JORGE, Guilhermina (2005): Periplo pola fraseoloxa portuguesa: abordaxe
lexicogrfica, en CFG 7,2005,119-133.
BALZS, Gza (2010): Panorama da fraseoloxa hngara, en CFG
12,2010, 17-28.
FIEDLER, Sabine (2010): Fraseoloxa do Esperanto, en CFG 12,2010,
127-139.
1.2. Funcin e ndice da seccin de recaddivas

Col- Frmulas Refrns
Loc
RIVAS, Paco Fraseoloxa do mar na Maria 614 26
luguesa (CFG 1, 2000, 11-90)
TABOADA CHIVITE, Refraneiro galego (CFG 2, 2000, 3.703
Xess 47-192)
SOTO ARIAS, M do Achegas a un dicionario de refrns 4.453
Rosario galego casteln, casteln -galego
(CFG 3, 2003; 344pp)
VIDAL CASTIEIRA, Mnimo paremiolxico de Viana do 348
Ana Bolo (CFG 4,2003,79-116)
VIDAL CASTIEIRA, Un manuscrito paremiolxico de 143
Ana Murgua (71 H.Nez 72 Sobreira)
(CFG 4,2003,117-128)

PAZ ROCA, M Carmen Aportazn ao refraneiro. Coleicin 502

de refrs recollidos da tradizn oral
por Lois Carr (1898-1965) (CFG
4,2003,129-141)
VZQUEZ, Lois Refranero gallego. Coleccin hecha 311
por el P. Gumersindo Placer Lpez
(CFG 4,2003,143-171)
BUJN OTERO, Refraneiro do Seminario de Santiago 3.875
Patricia; FERRO (1947-1958) (CFG 4,2003,173-343)
RUIBAL, Xess; PAZ
ROCA, M Carmen,
RODRGUEZ AN,
Marta; VIDAL
CASTIEIRA, Ana
BUJN OTERO, El refrn y su sombra (Faro de Vigo) 70
Patricia por Jos Sesto (CFG 4,2003, 345-
369)
RUZ LEIVAS, Fraseoloxa e terminoloxa dos 104
Cristovo; EIROA cogomelos (CFG 4,2003,371-387)
GARCA-GARABAL,
Juan A.
VZQUEZ SACO, Refraneiro galego e outros materiais 263 238 22.939
Francisco de tradicin oral. Edicin de Josefa
Beloso Gmez, Patricia Bujn Otero,
Xess Ferro Ruibal; M. Carmen Paz
Roca.
Locucins (CFG 5, 2003, 943-952)
Frmulas (CFG 5, 2003, 933-942)
Refrns (CFG 5, 2003, 5-842)
VZQUEZ SACO, Refraneiro galego e outros materiais
Francisco de tradicin oral. Edicin de Josefa
Beloso Gmez, Patricia Bujn Otero,
Xess Ferro Ruibal; M. Carmen Paz
Roca.
Ref. con topnimo (CFG 5, 2003, 1.410
843-910).
Dialoxismos (CFG 5, 2003, 911-924) 267
Enunc. fras. (CFG 5, 2003, 925-928) 59
Frases proverbiais (CFG 5, 2003, 56
929-932)
PAZ ROCA, M Novo manuscrito paremiolxico de 81
Carmen; VIDAL Vzquez Saco Refrns (CFG 6,2004,
CASTIEIRA, Ana 253-264))
PAZ ROCA, M Carmen Anda novos manuscritos 57 61 1.097
paremiolxicos de Vzquez Saco
Refrns (CFG 9,2007,247-293)
Wellerismos-Dialox 24
Enunciados Frases Prov. 17

CONDE TARRO, Hernn Nez (1555) e Gonzalo 54

Germn Correas (1627): os primeiros
refraneiros galegos (CFG 6,2004,27-
56)
GMEZ CLEMENTE, Os rexistros e os niveis de lingua na 176
Xos Mara fraseoloxa: unha aproximacin
descritiva das locucins nun corpus
textual galego (CFG 6,2004,81-112)
LVAREZ DE LA Glosario de locucins adverbiais do 404
GRANJA, Mara galego medieval (CFG 7,2005,13-
40).
BARBEITO LORENZO, Frases feitas do Concello das Neves 144
Mara Dolores (CFG 7,2005,293-301)
FERRO RUIBAL, Paremias selectas. Un manuscrito 706
Xess; VEIGA NOVOA, bonaerense (1956) de Vicente Llpiz
Cristina Mndez (CFG 8,2006,265-315)
LPEZ BARREIRO, Frases feitas do Cachafeiro 129
Margarita (Forcarei) (CFG 8,2006,317-327)
FERRO RUIBAL, Xess Locucins e frmulas comparativas 5300 97
ou elativas galegas (CFG
8,2006,179-264)
MARTNS SEIXO, 108 frmulas galegas (CFG 108
Ramn Anxo 9,2007,235-246)
FERRO RUIBAL, Xess Refraneiro de Grou (Lobios) 254
recollido por Bieito Fernandes do
Palheiro (CFG 10, 2008,241-253)
PENN RODRGUEZ, Frases feitas de San Lourenzo de 88 25 6
Dorinda Abelendo (Porqueira) (CFG
10,2008,255-264)
FERRO RUIBAL, Dichos y refranes en dialecto vians 94 21 229
Xess; GROBA de Laureano Prieto (1951) (ms. RAG-
BOUZA, Fernando C170/5) (CFG 11,2009,259-282)
Dial/Wellerismos 6
HERMIDA ALONSO, Fraseoloxa de Matam (Vigo) 227 27
Anxos (CFG 11,2009,283-304)
PRIETO DONATE, Refraneiro escolar galego do cambio 4.072
Estefana de milenio (CFG 11,2009,305-369)
GONZLEZ GUERRA, Fraseoloxa e paremioloxa de Pilar 177 77 260
Anxo Guerra (Trasar, Carballedo, Lugo)
(CFG 12,2010,289-315)
Dial/Wellerismos 6
GROBA BOUZA, A cabalo regalado non se lle mira o 355 46 1.450
Fernando dente. Compilacin da fraseoloxa
equina galega actual (CFG
12,2010,317-372).
Dial/Wellerismos 21
Refrns con topnimo 97
MARTNS SEIXO, 120 locucins verbais galegas 120
Ramn Anxo (CFG12,2010,373-386)

VENTN DURN, Jos Fraseoloxa de Moscoso e outros 314 173 2.618

Augusto materiais de tradicin oral. Edicin
crtica de Xess Ferro Ruibal, Raquel
Rial Santos, Emma M Salgueiro
Veiga, Ana Vidal Castieira, e cunha
nota biogrfica de Jos Augusto
Ventn Pereira. Anexo 1,2007 de
CFG.
DOMNGUEZ RIAL, Fraseoloxa e paremioloxa de 446 125 2.400
Evaristo Bergantios (Cabana de Bergantios,
Carballo e Coristanco) (CFG
13,2011, 301-404)
TOTAL 8.908 998 51.664
1.3. Recensins
ALESSANDRO, Arianna (2006): Vxase ZAMORA MUOZ, Pablo; ALESSANDRO,
Arianna; IOPPOLI, Eleonora; SIMONA, Federica (2006).
ALMELA, R.; RAMN, E.; WOTJAK, G. (eds.) (2005): Fraseologa contrastiva. Con ejemplos
tomados del alemn, espaol, francs e italiano. Recensin de Carmen Mellado
Blanco, en CFG 8,2006,331-333.
ALONSO RAMOS, Margarita (ed.) (2006): Diccionarios y Fraseologa. Recensin de Cristina
Veiga Novoa, en CFG 9,2007,297-322.
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2003): As locucins verbais galegas. Recensin de Jorge
Leiva Rojo, en CFG 6,2004,267-270.
(ed.) (2008a): Lenguaje figurado y motivacin. Una perspectiva desde la fraseologa.
Recensin de Luis Gonzlez Garca, en CFG 10,2008,267-274.
(ed.) (2008b): Fixed Expressions in Cross Linguistic Perspective. Recensin de Xacinta
Varela Martnez, en CFG 13,2011, 407-411.
ANDRS, Olimpia de (2005): Vxase SECO, Manuel; ANDRS, Olimpia de; RAMOS, Gabino
(2004).
BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (2009): Aspectos tericos da fraseoloxa.
Recensin de M Isabel Gonzlez Rey, en CFG 12,2010,389-402.
BIRIKH, Alexander K., MOKIENKO, Valerii M., STEPNOVA, Liudmila I. (1998):
: - (Dicionario de
fraseoloxa rusa: libro de referencias histrico-etimolxicas). Recensin de Ekaterina
Guerbek, en CFG 7,2005,305-308.
BOSQUE MUOZ, Ignacio (2004): Redes (las palabras en su contexto). Diccionario
combinatorio del espaol contemporneo. Recensin de Mara Isabel Gonzlez Rey,
en CFG 7,2005,308-313.
BUBENHOFER, Noah (2010): Vxase PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla;
BUBENHOFER, Noah (2010).
BUJN OTERO, Patricia (2010): Vxase MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia, HERRERO,
Claudia, IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.) (2010).
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2001/2008): Vxase SEVILLA MUOZ, Julia;
CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2001/2008).
(2008 [2002]): Vxase SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess
(2008 [2002]).
CARBONELL BASSET, Delfn (2004): Diccionario ingls y espaol de modismos (Las frases
que Usted necesita) A Spanish and English Dictionary of Idioms (The phrases you
need). Recensin de Ana Garca Lozano, en CFG 6,2004,271-272.

CASADO VELARDE, Manuel (2006): Vxase GONZLEZ RUZ, Ramn; CASADO

VELARDE, Manuel; ESPARZA TORRES, Miguel ngel (2006).
CASTRO OTERO, Salvador; DURN PAREDES, Luca; GONZLEZ BARREIRO, Xos
Manuel; HARGUINDEY BANET, Henrique; MARTNEZ GARCA, Xos;
ROCAMONDE GMEZ, Ramn (2005): Unha mar de palabras. Contribucin ao
lxico do Morrazo. Recensin de Xess Ferro Ruibal, en CFG 7,2005,314-316.
CONDE TARRO, Xermn (2007a): Nouveaux apports ltude des expressions figes.
Recensin de Emma M Salgueiro Veiga, en CFG 10,2008,274-279.
(ed.) (2007b): El componente etnolingstico de la paremiologa. Recensin de Cristina
Rodrguez Nieto, en CFG 10,2008,279-282.
(ed.) (2008): Aspectos formales y discursivos de las expresiones fijas. Recensin de Xacinta
Varela Martnez, en CFG 13,2011, 411-416.
CONSELLO DE REDACCIN (2004): Noticia de traballos fraseolxicos feitos en Galicia ou
en curso de elaboracin dende o ano 2000 e que estn inditos en prensa ou en
elaboracin, en CFG 6,2004,285-288.
CORTIZAS, Antn (2010): Ao p da Laxa da Moa. Literatura de tradicin oral de Carnota.
Recensin de Cristina Rodrguez Nieto, en CFG 12,2010,403-404.
COUCEIRO, Xos (2005): Expresins populares da nosa comarca [Forcarei]. Recensin de
Xess Ferro Ruibal en CFG 7,2005,318-320.
DE LOS REYES GMEZ, Fermn (2007): Vxase LAFUENTE NIO, M Carmen; SEVILLA
MUOZ, Manuel; DE LOS REYES GMEZ, Fermn; SEVILLA MUOZ, Julia
(2007).
DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (2009): Vxase BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij
(2009).
DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN, Elisabeth (2005): Figurative Language: Cross-
cultural and Cross-linguistic Perspectives. Recensin de Cristina Veiga Novoa, en
CFG 8,2006,334-337.
(2009): Zur Theorie der Phraseologie - Kognitive und kulturelle Aspekte. Recensin de
Martina Silva Lpez, en CFG 12,2010,405-408.
DURN PAREDES, Luca (2005): Vxase CASTRO OTERO, Salvador et alii (2005).
ESPARZA TORRES, Miguel ngel (2006): Vxase GONZLEZ RUZ, Ramn; CASADO
VELARDE, Manuel; ESPARZA TORRES, Miguel ngel (2006).
ETTINGER, Stefan; NUNES, Manuela (2006): Portugiesische Redewendungen. Recensin de
Carmen Mellado Blanco, en CFG 9,2007,301-304.
GARCA-PAGE, Mario (2008): Introduccin a la fraseologa espaola. Estudio de las
locuciones. Recensin de Carmen Mellado Blanco, en CFG 11,2009,373-378.
GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2010): Paremiologia romance. Los refranes
meteorolgicos. Jos Enrique Gargallo Gil (coordinador) Maria-Reina Bastardas
Rufat, Joan Fontana i Tous y Antonio Torres Torres. Recensin de Xess Ferro Ruibal,
en CFG 13,2011, 416-422.
(2011): I proverbi meteorologici. Ai confini dellEuropa romanza. Recensin de Xess Ferro
Ruibal, en CFG 13,2011, 423-426.
GONZLEZ BARREIRO, Xos Manuel (2005): Vxase CASTRO OTERO, Salvador et alii
(2005).
GONZLEZ RADO, Vicente (2007): Comunicacin e interpretacin de la vida en el refranero.
Recensin de Xacinta Varela Martnez, en CFG 12,2010, 408-409.
GONZLEZ REY, Isabel (2002): La phrasologie du franais. Recensin de Mara lvarez de
la Granja, en CFG 6,2004,272-274.
(2007a): La didactique du franais idiomatique. Recensin de Xermn Conde Tarro, en
CFG 10,2008,283-284.

(dir.) (2007b): Adquisicin de las expresiones fijas. Metodologa y recursos didcticos.

Idioms acquisition. Methodology and didactic Resources. Recensin de Xacinta Varela
Martnez, en CFG 13,2011, 430-432.
(ed.) (2007c): Les expressions figes en didactique des langues trangres. Las expresiones
fijas en la didctica de las lenguas extranjeras. Recensin de Xacinta Varela Martnez,
en CFG 13,2011, 427-430.
(ed.) (2008): A multilingual Focus on Contrastive Phraseology and Techniques for
Translation. Recensin de Emma M Salgueiro Veiga, en CFG 13,2011, 433-436.
GONZLEZ RUZ, Ramn; CASADO VELARDE, Manuel; ESPARZA TORRES, Miguel
ngel (2006): Discurso, Lengua y metalenguaje Balance y perspectivas. Recensin
de Claudia Herrero Kacmarek, en CFG 11,2009,378-380.
HALLSTEINSDOTTIR, Erla (2010): Vxase PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR,
Erla; BUBENHOFER, Noah (2010).
HARGUINDEY BANET, Henrique (2005): Vxase CASTRO OTERO, Salvador et alii (2005).
HERRERO, Claudia (2010): Vxase MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia, HERRERO,
Claudia, IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.) (2010).
IGLESIAS, Nely (2010): Vxase MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia, HERRERO, Claudia,
IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.) (2010).
IESTA MENA, Eva Mara; PAMIES BERTRN, Antonio (2002): Fraseologa y metfora:
aspectos tipolgicos y cognitivos. Recensin de Patricia Bujn Otero, en CFG
7,2005,320-323.
IOPPOLI, Eleonora (2006): Vxase ZAMORA MUOZ, Pablo; ALESSANDRO, Arianna;
IOPPOLI, Eleonora; SIMONA, Federica (2006).
LAFUENTE NIO, M Carmen; SEVILLA MUOZ, Manuel; DE LOS REYES GMEZ,
Fermn; SEVILLA MUOZ, Julia (2007): Seminario Internacional Coleccin
paremiolgica, Madrid, 1922-2007. Recensin de Vanessa Fernndez Pampn, en CFG
11,2009,381-384.
LPEZ TABOADA, Carme; SOTO ARIAS, Mara Rosario (2008): Dicionario de fraseoloxa
galega. Vigo: Edicins Xerais de Galicia. Recensin de Xos Mara Gmez Clemente,
en CFG 10,2008,284-287.
LUQUE DURN, J. de D.; PAMIES BERTRN, A. (eds.) (2005): La creatividad en el
lenguaje: colocaciones idiomticas y fraseologa. Recensin de Leopoldo Caizo
Durn, en CFG 8,2006,337-340.
culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa. Recensin de M. Carmen
Losada Aldrey, en CFG 13,2011, 437-440.
LURATI, Ottavio (2002): Per modo di dire. Storia della lingua e antropologia nelle locuzioni
italiane ed europee. Recensin de Xess Ferro Ruibal, en CFG 9,2007,305-311.
MANSILLA, Ana (2010): Vxase MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia, HERRERO, Claudia,
IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.) (2010).
MARTNEZ GARCA, Xos (2005): Vxase CASTRO OTERO, Salvador et alii (2005).
MELLADO BLANCO, Carmen (2004): Fraseologismos somticos del alemn. Recensin de
Cristina Veiga Novoa, en CFG 6,2004,275-279.
(2008a): Beitrge zur Phraseologie aus textueller Sicht. Recensin de Claudia Herrero
Kaczmarek, en CFG 10,2008,287-289.
(2008b): Colocaciones y fraseologa en los diccionarios. Recensin de Alba Vidal
Fernndez, en CFG 10,2008,290-293.
(ed.) (2009): Theorie und Praxis der idiomatischen Wrterbcher. Recensin de Patricia
Bujn Otero, en CFG 11,2009,384-388.

MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia, HERRERO, Claudia, IGLESIAS, Nely; MANSILLA,

Ana (eds.) (2010): La fraseografa del S. XXI. Nuevas propuestas para el espaol y el
alemn. Recensin de M. Carmen Losada Aldrey, en CFG 12,2010,410-413.
MIEDER, Wolfgang (2004): Proverbs: a handbook. Recensin de Xess Ferro Ruibal, en CFG
8,2006,340-342.
MOKIENKO, Valerii M. (1998): Vxase BIRIKH, Alexander K.; MOKIENKO, Valerii M.;
STEPNOVA, Liudmila I. (1998).
NETZLAFF, Marion (2005): La collocation adjectif-adverbe et son traitement lexicographique.
Franais allemand espagnol. Recensin de M Isabel Gonzlez Rey, en CFG
10,2008,294-298.
NUNES, Manuela (2006): Vxase ETTINGER, Stefan; NUNES, Manuela (2006).
OLIMPIO DE OLIVEIRA SILVA, Maria Eugnia (2007): Fraseografa terica y prctica. Por
PAMIES BERTRN, Antonio (eds.) (2002): Vxase IESTA MENA, Eva Mara; PAMIES
BERTRN, Antonio (2002).
(eds.) (2005): Vxase LUQUE DURN, J. de D.; PAMIES BERTRN, A. (2005).
PAMIES BERTRN, Antonio; RODRGUEZ SIMN, Francisca (2005): El lenguaje de los
enfermos (Metfora y fraseologa en el habla espontnea de los pacientes). Recensin
de M Isabel Gonzlez Rey, en CFG 9,2007,311-313.
PENA, Xos A. (2011): Dicionario fraseolxico bilinge casteln-galego. Recensin de Mara
do Rosario Soto Arias, en CFG 13,2011, 440-446.
PIIRAINEN, Elisabeth (2006): Vxase DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN, Elisabeth
(2005).
(2009): Vxase DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN, Elisabeth (2009).
PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla; BUBENHOFER, Noah (2010): Korpora,
Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der modernen Phraseologie
und Lexikographie. Corpora, Web and Databases. Computer-Based Methods in
Modern Phraseology and Lexicography. Recensin de Carmen Mellado Blanco, en
CFG 13,2011, 446-450.
RAMN, E. (ed.) (2005): Vxase ALMELA, R.; RAMN, E.; WOTJAK, G. (eds.) (2005).
RAMOS, Gabino (2005): Vxase SECO, Manuel; ANDRS, Olimpia de; RAMOS, Gabino
(2004).
RO CORBACHO, Mara Pilar (2010): El refranero y el santoral. Un santo y un refrn para
cada da. Recensin de Xess Ferro Ruibal, en CFG 12,2010, 414-417.
ROCAMONDE GMEZ, Ramn (2005): Vxase CASTRO OTERO, Salvador et alii (2005).
RODRGUEZ LEN, M Esmeralda (2003): Pequeno refraneiro alemn-galego. Recensin de
Cristina Veiga Novoa, en CFG 6,2004,279-283.
RODRGUEZ SIMN, Francisca (2005): Vxase PAMIES BERTRN, Antonio; RODRGUEZ
SIMN, Francisca (2005).
RODRGUEZ TRONCOSO, Manuel (2005): Historia dunha aldea galega. Coas mans encol do
lume. Guntn da Caniza. Memorias. Recensin de Xess Ferro Ruibal, en CFG
7,2005,316-318.
RODRGUEZ VIDA, Susana (2005): Diccionario temtico de frases hechas. Recensin de
SCHEMANN, H. (2002): Idiomatik Deutsch Portugiesisch. Recensin de Isabel Girldez
Arias, en CFG 9,2007,314-318.
SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L. (1979): Dicionario Idiomtico Portugus-Alemo.
Recensin de Isabel Girldez Arias, en CFG 9,2007,314-318.
(2005): Dicionario Idiomtico PortugusAlemo. Recensin de Isabel Girldez Arias, en
CFG 9,2007,314-318.

SCHEMANN-DIAS, L. (1979): Vxase SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L. (1979)

(2005): Vxase SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L. (2005).
SECO, Manuel; ANDRS, Olimpia de; RAMOS, Gabino (2004): Diccionario fraseolgico
documentado del espaol actual. Locuciones y modismos espaoles. Recensin de Luis
Gonzlez Garca, en CFG 7,2005,330-333.
SEVILLA MUOZ, Julia (2007): Vxase LAFUENTE NIO, M Carmen; SEVILLA MUOZ,
Manuel; DE LOS REYES GMEZ, Fermn; SEVILLA MUOZ, Julia (2007).
SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess (2008 [2002]): Pocas
palabras bastan: vida e interculturalidad del refrn. Recensin de M Isabel Gonzlez
Rey, en CFG 11,2009,388-391.
(dirs.) (2001/2008): 1001 refranes espaoles con su correspondencia en alemn rabe
francs ingls italiano polaco provenzal y ruso. Recensin de Germn Conde
Tarro, en CFG 11,2009,391-392.
SEVILLA MUOZ, Manuel (2007): Vxase LAFUENTE NIO, M Carmen; SEVILLA
MUOZ, Manuel; DE LOS REYES GMEZ, Fermn; SEVILLA MUOZ, Julia
(2007).
SIMONA, Federica (2006): Vxase ZAMORA MUOZ, Pablo; ALESSANDRO, Arianna;
IOPPOLI, Eleonora; SIMONA, Federica (2006).
SOTO ARIAS, Mara Rosario (2008): Vxase LPEZ TABOADA, Carme; SOTO ARIAS,
Mara Rosario (2008).
STEPNOVA, Liudmila I. (1998): Vxase BIRIKH, Alexander K.; MOKIENKO, Valerii M.;
STEPNOVA, Liudmila I. (1998).
WOTJAK, G. (ed.) (2005): Vxase ALMELA, R.; RAMN, E.; WOTJAK, G. (eds.) (2005).
ZAMORA MUOZ, Pablo; ALESSANDRO, Arianna; IOPPOLI, Eleonora; SIMONA, Federica
(2006): Hai Voluto la bicicletta Esercizi su fraseologia e segnali discorsivi per
studenti di italiano LS/L2. Recensin de Paula Quiroga Mungua, en CFG
10,2008,304-307.
1.4. Recensionantes
LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2004): Recensin de GONZLEZ REY, M Isabel (2002):
La phrasologie du franais, en CFG 6,2004,272-274.
BUJN OTERO, Patricia (2005): Recensin de IESTA MENA, Eva Mara; PAMIES
BERTRN, Antonio (2002): Fraseologa y metfora: aspectos tipolgicos y
cognitivos, en CFG 7,2005,320-323.
(2009): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen (ed.) (2009): Theorie und Praxis der
idiomatischen Wrterbcher, en CFG 11,2009,382-386.
CAIZO DURN, Leopoldo (2006): Recensin de LUQUE DURN, J. de D.; PAMIES
BERTRN, A. (eds.) (2005): La creatividad en el lenguaje: colocaciones idiomticas
y fraseologa, en CFG 8,2006,337-340.
CONDE TARRO, Xermn (2008): Recensin de GONZLEZ REY, Isabel (2007): La
didactique du franais idiomatique, en CFG 10,2008,283-284.
(2009): Recensin de SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess
(dirs.) (2001/2008): 1001 refranes espaoles con su correspondencia en alemn rabe
francs ingls italiano polaco provenzal y ruso, en CFG 11,2009,391-392.
FERNNDEZ PAMPN, Vanessa (2009): Recensin de LAFUENTE NIO, M Carmen;
SEVILLA MUOZ, Manuel; DE LOS REYES GMEZ, Fermn; SEVILLA MUOZ,
Julia (2007): Seminario Internacional Coleccin paremiolgica, Madrid, 1922-2007,
en CFG 11,2009,381-384.
FERRO RUIBAL, Xess (2005a): Recensin de CASTRO OTERO, Salvador et alii (2005):
Unha mar de palabras. Contribucin ao lxico do Morrazo en CFG 7,2005,314-316.

(2005b): Recensin de COUCEIRO, Xos (2005): Expresins populares da nosa comarca

[Forcarei], en CFG 7,2005,318-320.
(2005c): Recensin de RODRGUEZ TRONCOSO, Manuel (2005): Historia dunha aldea
galega. Coas mans encol do lume. Guntn da Caniza. Memorias, en CFG 7,2005,316-
318.
(2006): Recensin de MIEDER, Wolfgang (2004): Proverbs: a handbook, en CFG
8,2006,340-342.
(2007): Recensin de LURATI, Ottavio (2002): Per modo di dire. Storia della lingua e
antropologia nelle locuzioni italiane ed europee, en CFG 9,2007,305-311.
(2010): Recensin de RO CORBACHO, Mara Pilar (2010): El refranero y el santoral. Un
santo y un refrn para cada da, en CFG 12,2010, 414-417.
(2011a): Recensin de GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2010): Paremiologia
romance. Los refranes meteorolgicos. Jos Enrique Gargallo Gil (coordinador) Maria-
Reina Bastardas Rufat, Joan Fontana i Tous y Antonio Torres Torres, en CFG 13,2011,
416-422.
(2011b): Recensin de GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.) (2011): I proverbi
meteorologici. Ai confini dellEuropa romanza, en CFG 13,2011, 423-426.
GARCA LOZANO, Ana (2004): Recensin de CARBONELL BASSET, Delfn (2004):
Diccionario ingls y espaol de modismos (Las frases que Usted necesita) A Spanish
and English Dictionary of Idioms (The phrases you need), en CFG 6,2004,271-272.
GIRLDEZ ARIAS, Isabel (2007a): Recensin de SCHEMANN, H. (2002): Idiomatik Deutsch
Portugiesisch, en CFG 9,2007,314-318.
(2007b): Recensin de SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L. (1979): Dicionario
Idiomtico Portugus-Alemo, en CFG 9,2007,314-318.
(2007c): Recensin de SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L. (2005): Dicionario
Idiomtico PortugusAlemo, en CFG 9,2007,314-318.
GMEZ CLEMENTE, Xos Mara (2008): Recensin de LPEZ TABOADA, Carme; SOTO
ARIAS, Mara Rosario (2008): Dicionario de fraseoloxa galega. Vigo: Edicins
Xerais de Galicia, en CFG 10,2008, 284-287.
GONZLEZ GARCA, Luis (2005): Recensin de SECO, Manuel, ANDRS, Olimpia de;
RAMOS Gabino (2004): Diccionario fraseolgico documentado del espaol actual.
Locuciones y modismos espaoles, en CFG 7,2005,330-333.
(2008): Recensin de LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2008): Lenguaje figurado y
motivacin. Una perspectiva desde la fraseologa, en CFG 10,2008,267-274.
GONZLEZ REY, Isabel (2005): Recensin de BOSQUE MUOZ, Ignacio (2004): Redes (las
palabras en su contexto). Diccionario combinatorio del espaol contemporneo, en
CFG 7,2005,308-313.
(2007): Recensin de PAMIES BERTRN, Antonio; RODRGUEZ SIMN, Francisca
(2005): El lenguaje de los enfermos (Metfora y fraseologa en el habla espontnea de
los pacientes), en CFG 9,2007,311-313.
(2008): Recensin de NETZLAFF, Marion (2005) : La collocation adjectif-adverbe et son
traitement lexicographique. Franais allemand espagnol, en CFG 10,2008,294-298.
(2009): Recensin de SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA ORTIZ DE URBINA, Jess
(2008 [2002]): Pocas palabras bastan: vida e interculturalidad del refrn, en CFG
11,2009, 388-391.
(2010): Recensin de BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij (2009): Aspectos
tericos da fraseoloxa, en CFG 12,2010,389-402.
GUERBEK, Ekaterina (2005): Recensin de BIRIKH, Alexander K.; MOKIENKO, Valerii M.;
STEPNOVA, Liudmila I. (1998): : -

(Dicionario de fraseoloxa rusa: libro de referencias

histrico-etimolxicas), en CFG 7,2005,305-308.
HERRERO KACZMAREK, Claudia (2008): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen
(2008): Beitrge zur Phraseologie aus textueller Sicht, en CFG 10,2008,287-289.
(2009): Recensin de GONZLEZ RUZ, Ramn; CASADO VELARDE, Manuel;
ESPARZA TORRES, Miguel ngel (2006): Discurso, Lengua y metalenguaje Balance
y perspectivas, en CFG 11,2009,378-380.
LEIVA ROJO, Jorge (2004): Recensin de LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (2003): As
locucins verbais galegas, en CFG 6,2004,267-270.
LOSADA ALDREY, M. Carmen (2010): Recensin de MELLADO, Carmen, BUJN, Patricia,
HERRERO, Claudia, IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.) (2010): La
fraseografa del S. XXI. Nuevas propuestas para el espaol y el alemn, en CFG
12,2010,410-413.
(2011): Recensin de LUQUE NADAL, Luca (2010): Fundamentos tericos de los
diccionarios lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa, en CFG
13,2011, 437-440.
MELLADO BLANCO, Carmen (2005): Recensin de RODRGUEZ VIDA, Susana (2004):
Diccionario temtico de frases hechas, en CFG 7,2005,323-329.
(2006): Recensin de ALMELA, R.; RAMN, E.; WOTJAK, G. (eds.) (2005): Fraseologa
contrastiva. Con ejemplos tomados del alemn, espaol, francs e italiano, en CFG
8,2006,331-333.
(2007): Recensin de ETTINGER, Stefan; NUNES, Manuela (2006): Portugiesische
Redewendungen, en CFG 9,2007,301-304.
(2008): Recensin de OLIMPIO DE OLIVEIRA SILVA, Maria Eugnia (2007):
Fraseografa terica y prctica, en CFG 10,2008,298-303.
(2009): Recensin de GARCA-PAGE, Mario (2008): Introduccin a la fraseologa
espaola. Estudio de las locuciones, en CFG 11,2009,373-378.
(2011): Recensin de PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla;
BUBENHOFER, Noah (2010): Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze
Methoden in der modernen Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and
Databases. Computer-Based Methods in Modern Phraseology and Lexicography, en
CFG 13,2011, 446-450.
QUIROGA MUNGUA, Paula (2008): Recensin de ZAMORA MUOZ, Pablo;
ALESSANDRO, Arianna; IOPPOLI, Eleonora; SIMONA, Federica (2006): Hai Voluto
la bicicletta Esercizi su fraseologia e segnali discorsivi per studenti di italiano
LS/L2, en CFG 10,2008,304-307.
RODRGUEZ NIETO, Cristina (2008): Recensin de CONDE TARRO, Xermn (2007): El
componente etnolingstico de la paremiologa, en CFG 10,2008,279-282.
(2010): Recensin de CORTIZAS, Antn (2010): Ao p da Laxa da Moa. Literatura de
tradicin oral de Carnota , en CFG 12,2010,403-404.
SALGUEIRO VEIGA, Emma M (2008): Recensin de CONDE TARRO, Xermn (2007):
Nouveaux apports ltude des expressions figes, en CFG 10,2008,274-279.
(2011): Recensin de GONZLEZ REY, M Isabel (ed.) (2008): A multilingual Focus on
Contrastive Phraseology and Techniques for Translation, en CFG 13,2011, 433-436.
SILVA LPEZ, Martina (2010): Recensin de DOBROVOLSKIJ, Dmitrij; PIIRAINEN
Elisabeth (2009): Zur Theorie der Phraseologie - Kognitive und kulturelle Aspekte, en
CFG 12,2010, 405-408.
SOTO ARIAS, Mara Rosario (2011): Recensin de PENA, Xos A. (2011): Dicionario
fraseolxico bilinge casteln-galego, en CFG 13,2011, 440-446.

VARELA MARTNEZ, Xacinta (2010): Recensin de GONZLEZ RADO, Vicente (2007):

Comunicacin e interpretacin de la vida en el refranero, en CFG 12,2010, 408-409.
(2011a): Recensin de LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008): Fixed Expressions
in Cross Linguistic Perspective, en CFG 13,2011, 407-411.
(2011b): Recensin de CONDE TARRO, Germn (ed) (2008): Aspectos formales y
discursivos de las expresiones fijas, en CFG 13,2011, 411-416.
(2011c): Recensin de GONZLEZ REY, M Isabel (dir.) (2007): Adquisicin de las
expresiones fijas. Metodologa y recursos didcticos. Idioms acquisition. Methodology
and didactic Resources, en CFG 13,2011, 430-432.
(2011d): Recensin de GONZLEZ REY, Isabel (Ed.) (2007): Les expressions figes en
didactique des langues trangres. Las expresiones fijas en la didctica de las lenguas
extranjeras, en CFG 13,2011, 427-430.
VEIGA NOVOA, Cristina (2004a): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen (2004):
Fraseologismos somticos del alemn, en CFG 6,2004,275-279.
(2004b): Recensin de RODRGUEZ LEN, M Esmeralda (2003): Pequeno refraneiro
alemn-galego, en CFG 6,2004,279-283.
(2006): Recensin de DOBROVOLSKIJ, D.; PIIRAINEN, E. (2005): Figurative Language:
Cross-cultural and Cross-linguistic Perspectives, en CFG 8,2006,334-337.
(2007): Recensin de ALONSO RAMOS, Margarita (ed.) (2006): Diccionarios y
Fraseologa, en CFG 9,2007,297-322.
VIDAL FERNNDEZ, Alba (2008): Recensin de MELLADO BLANCO, Carmen (2008):
Colocaciones y fraseologa en los diccionarios, en CFG 10,2008,290-293.
1.5. Novas
Novas (2005): Congreso Internacional de Fraseoloxa e Paremioloxa, en CFG 7,2005,337-338.
Novas (2005): Europhras, en CFG 7,2005,338.
Novas (2005): Paremia, en CFG 7,2005,338-339.
Novas (2005): Proverbium, en CFG 7,2005,339-340.
Novas (2006): Congreso Internacional de Fraseoloxa e Paremioloxa, en CFG 8,2006,345-351.
Novas (2008): Fraseonet, en CFG 10,2008,311.
Novas (2008): Frasespal, en CFG 10,2008,312-313.
Novas (2009): Barnov, Anatolij; Dobrovolskij, Dmitrij (2009): Aspectos tericos da
fraseoloxa. Santiago de Compostela: Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en
Humanidades, en CFG 11,2009,395-397.
Novas (2009): Coloquio Internacional de Fraseografa (Santiago de Compostela), en CFG
11,2009,398-399.
Novas (2009): Unha novidosa pxina web fraseolxica <http://www.ettinger-phraseologie.de>
(Stefan Ettinger, Univ. Augsburg), en CFG 11,2009,399-401.
Novas (2010): Congreso de EUROPHRAS (Granada 30.6-2.7.2010). Cross-Linguistic And
Cross-Cultural Perspectives On Phraseology And Paremiology, en CFG 12,2010,433-
439.
Novas (2010): Internationale Tagung Zur Kontrastiven Phraseologie Deutsch-Spanisch, 24.-25.
November 2011. Facultade de Filoloxa, Universidade de Santiago. Grupo organizador:
FRASESPAL. Coordinadora do congreso: Carmen Mellado Blanco, CFG 12,2010,439.
Novas (2010): XII Simposio Internacional de Comunicacion Social. Centro de Lingstica
Aplicada (Santiago De Cuba. 17-21.1.2011), en CFG 12,2010,439.
Novas (2011): Tercer Seminario Internacional sobre Refranes Meteorolgicos.
Geoparemiologa Romance (Universitat de Barcelona (UB). 6 -7.6.2011), en CFG
13,2011,466.

Novas (2011): Seminario La Fraseologa en el Corrido Mexicano. (Universidad Michoacana

de San Nicols de Hidalgo, Mxico) Ral Eduardo Gonzlez Hernndez (Universidad
Complutense de Madrid (UCM). 17.6.2011), en CFG 13,2011,467.
Novas (2011): Seminario Internacional. Unidades Fraseolgicas y TIC (Universidad
Complutense de Madrid (UCM). 5, 6 7.10.2011), en CFG 13,2011, 467-469.
Novas (2011): Nace O Refraneiro Galego, unha aplicacin para Iphone con case 10.000 refrns
para consultar offline, en CFG 13,2011, 469.
Novas (2011): II Jornadas de Lengua y Comunicacin La fraseologa y la paremiologa (60
aos despus de la Introduccin a la lexicografa moderna de D. Julio Casares)
(Alcal de Henares 9-10.11.2011), en CFG 13,2011,470.
Novas (2011): II International Conference on Phraseology and Paremiology. I Brazilian
Conference on Phraseology. Topic Current trends in descriptive and applied research
on phraseology and paremiology. (Brasilia 13-18.11.2011), en CFG 13,2011,470.
Novas (2011): Congreso Internacional de Fraseoloxa Contrastiva Alemn-Espaol/Galego. <
www.usc.es/frasespal> (Santiago de Compostela, 24-25.11.2011), en CFG
13,2011,470.
Novas (2011): Exposicin virtual: Refranes y Aforismos en la Espaa del s. XVII. (Biblioteca
Histrica de Madrid. Exposicin realizada entre marzo e outubro de 2009), en CFG
13,2011,474.
Novas (2011): International Conference under the Auspices of the European Society of
Phraseology (EUROPHRAS) Phraseology and Culture
<http://www.europhrasmaribor.si/ .> (Maribor, Slovenia. 27-31.8.2012), en CFG
13,2011,474.
1.6. Publicacins recibidas na redaccin
Libros e separatas recibidos na Redaccin, en CFG 7,2005,340-343.
Libros, separatas e revistas recibidas na Redaccin, en CFG 8,2006,352-363.
Libros, revistas ou artigos recibidos, en CFG 9,2007,325-332.
2. Procedencia dos autores
A Universitt Salzburg Heinemann, Axel

Universitt Wien (Universidade de Viena) Torrent-Lenzen, Aina
B Universit Catholique de Louvain Klein, Jean Ren
D Fachhochschule Kln (Universidade de Torrent-Lenzen, Aina
Ciencias Aplicadas de Colonia)
Geisteswissenschaftliches Zentrum. Universitt Fiedler, Sabine
Leipzig
Universitt Bielefeld Wirrer, Jan
Universitt Tbingen Zuluaga Ospina, Alberto
Universitt Augsburg Ettinger, Stefan
Steintfurt Piirainen, Elisabeth (2)
E Universidade da Corua Alonso Ramos, Margarita
Gonzlez Garca, Luis (6)
Lareo, Ins

Universidade de Santiago de Compostela Cajaraville Arajo, Hctor

Conde Tarro, Germn (3)
Fernndez Pampn, Vanessa
Gondar Portasany, Marcial
Gonzlez Rey, M Isabel (8)
Herrero Kaczmarek, Claudia (3)
Losada Aldrey, M. Carmen
Mellado Blanco, Carmen (7)
Muiz lvarez, Eva Mara
Pastor Lara, Alejandro
Ro Corbacho, M Pilar (3)
Silva Lpez, Martina (2)
Instituto da Lingua Galega lvarez de la Granja, Mara (3)
Centro de Linguas Modernas Guerbek, Ekaterina (2)
Losada Aldrey, M. Carmen
Vlaskov, Katerina
Universidade de Vigo Acua, Ana
Ares Licer, Elisabete
Bujn Otero, Patricia (2)
Corvo Snchez, M Jos
Gmez Clemente, Xos Mara (2)
Pereira Ginet, Toms
Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Beloso Gmez, Josefa
Humanidades Bujn Otero, Patricia (2)
Caizo Durn, Leopoldo
Ferro Ruibal, Xess (19)
Garca Lozano, Ana
Girldez Arias, Isabel (3)
Groba Bouza, Fernando
Paz Roca, M Carmen (3)
Prieto Donate, Estefana
Rodrguez An, Marta
Rodrguez Nieto, Cristina (2)
Salgueiro Veiga, Emma M (2)
Varela Martnez, Xacinta(5)
Veiga Novoa, Cristina (5)
Vidal Castieira, Ana (6)
Vidal Fernndez, Alba
I.E.S. Eusebio da Guarda. A Corua Soto Arias, M do Rosario (6)
I.E.S. Snchez Cantn. Pontevedra Gonzlez Guerra, Anxo
C.E.I.P. Bormoio-Agualada Domnguez Rial, Evaristo
C.E.I.P. de Sillobre Salgueiro Veiga, Emma M
Escola Oficial de Idiomas. Vigo Barbeito Lorenzo, M Dolores
Hermida Alonso, Anxos
Lpez Barreiro, Margarita
Martnez Blanco, Xulin

Martns Seixo, Ramn Anxo (3)

Penn Rodrguez, Dorinda
Veiga Alonso, Serxio
Escola Oficial de Idiomas. Vilagarca Paz Roca, M Carmen
Lugo (A Maria) Rivas, Paco
Madrid Carbonell Basset, Delfn
Ourense Eiroa Garca-Garabal, Juan A.
Ruz Leivas, Cristovo
Ponteareas. Pontevedra Groba Bouza, Fernando (2)
Santiago de Compostela Veiga Novoa, Cristina
Revista Estudios (Madrid) Vzquez, Lois
Euskal Erico Unibertsitatea (Universidade do Echevarra Isusquiza, Isabel
Pas Vasco) Arbulu, Aguirre, Javier
Odriozola Pereira, Juan Carlos
Ondarra Artieda, Ainara
Universitat d Alacant Ruiz Quemoun, Fernande
Universidad de Alcal Penads Martnez, Inmaculada
Universitat Autnoma de Barcelona Blanco Escoda, Xavier
Catal Guitart, Dolors (2)
Universidad Complutense de Madrid Sevilla Muoz, Julia
Sardelli, M Antonella
Universidad Europea de Madrid Detry, Florence
Universitat dAlacant Mogorrn Huerta, Pedro
Universitat de Barcelona Gargallo Gil, Jos Enrique
Universitat de Girona Detry, Florence
Universidad de Granada Pamies Bertrn, Antonio
Pazos Bretaa, Jos Manuel
Universitat de Lleida Biosca Postius, Merc
Universidad de Mlaga Leiva Rojo, Jorge
Universidad de Murcia Mansilla, Ana
Universidad de Navarra Olza Moreno, Ins
UNED Garca-Page, Mario
Universidad de Oviedo Iesta Mena, Eva M
Universidad Politcnica de Madrid Molina Plaza, Silvia
Universitat Pompeu Fabra Brumme, Jenny
Universidad de Salamanca Recio Ariza, M ngeles
Fernndez lvarez, Eva
Universidad de Sevilla Larreta Zulategui, Juan Pablo
Universitat de Valncia Conca, Maria
Aguilar Ruiz, Manuel Jos
Universidad de Valladolid ngelova Nnkova, Vselka
Gonzlez-Espresati, Carlos
Quiroga Mungua, Paula
EG Universidade do Cairo Noueshi, Mona
F CPST- Universit de Toulouse - Le Mirail Quitout, Michel
FIN Helsingin Yliopisto (Universidad de Helsinki) Sanromn Vilas, Begoa
GR Universidade de Atenas Crida lvarez, Carlos Alberto
HU Etvs Lornd Tudomnyegyetem Balzs, Gza

(Universidade Etvs Lornd

Brdosi, Vilmos (2)
de Budapest) Menaker, Angelika
Morvay, Kroly (3)
Nyugat-magyarorszgi Egyetem Balzs, Gza
LT Universiteto Vilnius Masiulionyt, Virginija
ileikait, Diana
MA Universit Ibn Zohr, Agadir Lachkar, Abdendi
MX Colegio de Michoacn, Mxico Prez Martnez, Hern
NO Norges Handelshyskole Forsiden (NHH) Martnez Lpez, Juan A,
Universitetet i Bergen Aarli, Gunn
P Universidade de Lisboa Jorge, Guilhermina
Universidade do Algarve Baptista, Jorge
Fernandes, Graa
Universidade do Algarve e Onset-CEL Chacoto, Luclia
Universidade de Lisboa Bojlova Tchobnova, Iovka
Universidade do Minho Schemann, Hans
L2F - Spoken Language Laboratory, INESC-ID Correia, Anabela
Lisboa
San Pedro de Moel, Portugal Nogueira Santos, Antonio (2)
PL Uniwersytet Jagielloski w Krakowie Grygierzec, Wiktoria
Uniwersytet Zielonogrski Laskowski, Marek
RU Academia Rusa das Ciencias; Universidade Dmitrij Dobrovolskij
Estatal de Moscova
Academia Rusa das Ciencias Barnov, Anatolij
Sankt-Peterbrgskii Gosudrstvennii Ktova, Marina
Universitet
RU, D Sankt-Peterbrgskii Gosudrstvennii Mokienko, Valerii
Universitet; Institut fr
Slawistik, Universitt
Greifswald
UK University of Wolverhampton Paz Roca, M Carmen (2)

ndice global dos trece primeiros nmeros de Cadernos de Fraseoloxa Galega
Contido dos Cadernos de Fraseoloxa Galega

Cadernos de Fraseoloxa Galega 1,2000
RECADDIVA. RIVAS, Paco (2000): Fraseoloxa do mar na Maria luguesa.
RECADDIVA. TABOADA CHIVITE, Xess (2000): Refraneiro galego.
DICIONARIO. SOTO ARIAS, Mara do Rosario: Achegas a un dicionario de refrns. Galego-casteln,
casteln-galego.
ESTUDOS. LVAREZ DE LA GRANJA, Mara: Proposta de clasificacin semntico-funcional das
unidades fraseolxicas galegas. FERRO RUIBAL, Xess; VIDAL CASTIEIRA, Ana:
Notas para unha bibliografa paremiolxica galega. MARTNS SEIXO, Ramn Anxo:
O labor de frasegrafo de Manuel Leiras Pulpeiro. VIDAL CASTIEIRA, Ana:
Aproximacin mnimo paremiolxico galego. Unha proposta didctica.
RECADDIVAS.VIDAL CASTIEIRA, Ana: Un manuscrito paremiolxico de Murgua. PAZ
ROCA, Mara Carmen: Aportazn ao refraneiro. Coleicin de refrs recollidos da tradizn oral por
Lois Carr (1898-1965). VZQUEZ, Lois: Refranero gallego. Coleccin hecha por el P.
Gumersindo Placer Lpez. BUJN OTERO, Patricia; FERRO RUIBAL, Xess; PAZ
ROCA, M Carmen; RODRGUEZ AN, Marta; VIDAL CASTIEIRA, Ana:
Refraneiro do Seminario de Santiago (1947-1958). BUJN OTERO, Patricia: El refrn y su
sombra (Faro de Vigo) por Jos Sesto. RUZ LEIVAS, Cristbal; EIROA GARCA-
GARABAL, Juan A.: Fraseoloxa e terminoloxa dos cogomelos.
RECADDIVA. VZQUEZ SACO, Francisco: Refraneiro galego e outros materiais de tradicin oral. Edicin
de Josefa Beloso Gmez, Patricia Bujn Otero, Xess Ferro Ruibal; M Carmen Paz
Roca.
Cadernos de Frasoloxa Galega 6,2004
ESTUDOS. CATAL GUITART, Dolors: Formalizacin lingstica dos adverbios compostos do
cataln. CONDE TARRO, Germn: Hernn Nez (1555) e Gonzalo Correas
(1627): os primeiros refraneiros galegos. FERRO RUIBAL, Xess: Explicitacin e
implicitacin fraseolxica. Notas galegas. GMEZ CLEMENTE, Xos Mara: Os
rexistros e os niveis de lingua na fraseoloxa: unha aproximacin descritiva das locucins
nun corpus textual galego. GONZLEZ REY, M Isabel: A fraseodidctica: un eido
da fraseoloxa aplicada. GUERBEK, Ekaterina; MOKIENKO, Valerii; VLASKOV,
Kateina: Aplicacin da teora de modelos semnticoestruturais das locucins
organizacin dun dicionario plurilinge de sinnimos fraseolxicos. LARRETA

ZULATEGUI, Juan Pablo: Colocacins verbais: estabilidade fraseolxica vs.

combinatoria sintctico-semntica. MELLADO BLANCO, Carmen: A relevancia da
teora da modelabilidade de Valerii Mokienko a travs da sa monografa Fraseoloxa
Eslava (1980/trad. 2000). MORVAY, Kroly: Por unha metafraseografa peninsular.
MORVAY, Kroly: Reflexins verbo da Fraseoloxa eslava de V. Mokienko. PAMIES
BERTRN, Antonio; PAZOS BRETAA, Jos Manuel: Extraccin automtica de
colocacins e modismos. PAZ ROCA, M Carmen: Estudo das colocacins a travs
da anlise de corpus: un estudo prctico das colocacins co verbo galego caer e o
correspondente ingls to fall. SEVILLA MUOZ, Julia: O concepto correspondencia na
traducin paremiolxica. SOTO ARIAS, M do Rosario; GONZLEZ GARCA,
Luis: Aplicacins didcticas dos refrns.
RECADDIVA. PAZ ROCA, M Carmen; VIDAL CASTIEIRA, Ana: Novo manuscrito
paremiolxico de Vzquez Saco.
RECENSINS. LVAREZ DE LA GRANJA, Mara: As locucins verbais galegas (Jorge Leiva Rojo).
CARBONELL BASSET, Delfn: Diccionario ingls y espaol de modismos (Las frases que Usted
necesita) A Spanish and English Dictionary of Idioms (The phrases you need) (Ana Garca
Lozano). GONZLEZ REY, M Isabel: La phrasologie du franais (Mara lvarez de la
Granja). MELLADO BLANCO, Carmen: Fraseologismos somticos del alemn (Cristina
Veiga Novoa). RODRGUEZ LEN, M Esmeralda: Pequeno refraneiro alemn-galego
(Cristina Veiga Novoa).
ESTUDOS. LVAREZ DE LA GRANJA, Mara: Glosario de locucins adverbiais do galego
medieval. BAPTISTA, Jorge; FERNANDES, Graa; CORREIA, Anabela: Lxico-
gramtica das frases fixas do portugus europeo. Breve presentacin. CARBONELL
BASSET, Delfn: O clix e a fraseoloxa tpica espaola. CONCA, Maria: Achegas
da fraseoloxa didctica da lingua e a literatura. GONZLEZ GARCA, Luis:
Casteln a hecho, galego a eito: das locucins de diferente fortuna. JORGE,
Guilhermina: Periplo pola fraseoloxa portuguesa: abordaxe lexicogrfica. KTOVA,
Marina: Unha vez mis sobre a correlacin entre paremioloxa e fraseoloxa.
MOGORRN HUERTA, Pedro: As locucins verbais nos dicionarios. MUIZ
LVAREZ, Eva Mara: Notas para unha anlise comparativa das nocins de restricin
lxica e colocacin. PEREIRA GINET, Toms: Fiando paremias (I): glosario
paremiolxico multilinge galego, portugus, casteln, francs, italiano e ingls.
PREZ MARTNEZ, Hern: Os ditos do Diccionario de mejicanismos de Santamara.
RO CORBACHO, Pilar: O refrn meteorolxico: estudo, comparacin con outras linguas
(casteln e francs) e proposta de nova denominacin. WIRRER, Jan: Wat mehr regelt en
Gesett. Versin baixoalem da Constitucin do Estado alemn de Bremen. Traducin de
termos monoverbais, pluriverbais e colocacins da linguaxe xurdica a unha lingua non
estandarizada. ZULUAGA OSPINA, Alberto: Interpretacin textolingstica de
fraseoloxismos quixotescos.
RECADDIVA. BARBEITO LORENZO, Mara Dolores: Frases feitas do Concello das Neves.
RECENSINS. BIRIKH, Alexander K.; MOKIENKO, Valerii M.; STEPNOVA, Liudmila I.:
: - (Dicionario de
fraseoloxa rusa: libro de referencias histrico-etimolxicas) (Ekaterina Guerbek).
BOSQUE MUOZ, Ignacio: Redes (las palabras en su contexto). Diccionario combinatorio del
espaol contemporneo (Mara Isabel Gonzlez Rey). CASTRO OTERO, Salvador et alii:
Unha mar de palabras. Contribucin ao lxico do Morrazo. COUCEIRO, Xos: Expresins
populares da nosa comarca [Forcarei] (Xess Ferro Ruibal). IESTA MENA, Eva Mara;
PAMIES BERTRN, Antonio: Fraseologa y metfora: aspectos tipolgicos y cognitivos (Patricia
Bujn Otero. RODRGUEZ TRONCOSO, Manuel: Historia dunha aldea galega. Coas mans
encol do lume. Guntn da Caniza. Memorias. RODRGUEZ VIDA, Susana: Diccionario

temtico de frases hechas (Carmen Mellado Blanco). SECO, Manuel; ANDRS, Olimpia de;
RAMOS, Gabino: Diccionario fraseolgico documentado del espaol actual. Locuciones y modismos
espaoles (Luis Gonzlez Garca).
ESTUDOS. ACUA, Ana: Relacins entre a literatura popular e a fraseoloxa. Novas achegas.
ALONSO RAMOS, Margarita: Entn, unha colocacin ou non?: anlise contrastiva
das colocacins. BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmitrij: Tesouro de
fraseoloxa como problema semntico e lexicogrfico. BLANCO ESCODA, Xavier:
Significacins gramaticais e sentidos colocacionais: mis ca unha simple
coincidencia?. GARCA-PAGE, Mario: O acrnimo fraseolxico. GONZLEZ
REY, M Isabel: A fraseodidctica e o Marco europeo comn de referencia paras as
linguas. KLEIN, Jean Ren: Problemas relacionados coa determinacin da forma
cannica nunha base de datos de refrns franceses (DicAuPro). NOGUEIRA
SANTOS, Antonio: Fraseoloxa comparada portugus-ingls: co/gato dog/cat.
RECADDIVAS. FERRO RUIBAL, Xess: Locucins e frmulas comparativas ou elativas galegas.
FERRO RUIBAL, Xess; VEIGA NOVOA, Cristina: Paremias selectas. Un manuscrito
bonaerense (1956) de Vicente Llpiz Mndez. LPEZ BARREIRO, Margarita:
Frases feitas do Cachafeiro (Forcarei).
RECENSINS. ALMELA, R.; RAMN, E; WOTJAK, G. (eds.): Fraseologa contrastiva. Con ejemplos
tomados del alemn, espaol, francs e italiano (Carmen Mellado Blanco). DOBROVOLSKIJ,
D.; PIIRAINEN, E.: Figurative Language: Cross-cultural and Cross-linguistic Perspectives
(Cristina Veiga Novoa). LUQUE DURN, J. de D.; PAMIES BERTRN, A. (eds.): La
creatividad en el lenguaje: colocaciones idiomticas y fraseologa (Leopoldo Caizo Durn).
MIEDER, Wolfgang: Proverbs: a handbook (Xess Ferro Ruibal).
ESTUDOS. ARES LICER, Elisabete: Deseo dun banco de datos de equivalencias entre unidades
fraseolxicas do portugus do Brasil (LO) e o galego (LM). CHACOTO, Luclia: A
sintaxe dos proverbios. As estruturas quem / quien en portugus e espaol. CRIDA
LVAREZ, Carlos Alberto: Comparacin das paremias relacionadas coa meteoroloxa
e os labores dependentes do clima en espaol e grego moderno. FERRO RUIBAL,
Xess: Cando chove e d o sol... Un fraseoloxismo internacional polidrico?.
GARGALLO GIL, Jos Enrique: Garda o teu saio para maio. Consellos de abrigo no
calendario romance de refrns. HEINEMANN, Axel: La langue dans la langue: O
tratamento metalexicogrfico das unidades fraseolxicas seleccionadas nos dicionarios
acadmicos do sculo XVIII en Francia, Italia e Espaa. MANSILLA, Ana: A
fraseoloxa da msica na vida coti. Un estudo contrastivo (alemn - espaol).
MASIULIONYT, Virginija; ILEIKAIT, Diana: Como enfadarse en lituano?
Comparacins fixas para expresar enfado, carraxe e ruindade na fraseoloxa lituana.
NOGUEIRA SANTOS, Antnio: Fraseoloxa comparada hendade en ingls e
portugus. PIIRAINEN, Elisabeth: Locucins espalladas por Europa e mis al.
SCHEMANN, Hans: Factores modelo xeomtricos descritibles e non descritibles para
a constitucin semntica de expresins idiomticas e perspectivas de elaboracin dun
dicionario idiomtico monolinge e bilinge galego. SOTO ARIAS, Mara Rosario;
GONZLEZ GARCA, Luis: Do verbo antigo en Johan Garcia de Guilhade.
RECADDIVAS. MARTNS SEIXO, Ramn Anxo: 108 frmulas galegas. PAZ ROCA, M
Carmen: Anda novos manuscritos paremiolxicos de Vzquez Saco.
RECENSINS. ALONSO RAMOS, Margarita (ed.): Diccionarios y Fraseologa (Cristina Veiga Novoa).
ETTINGER, Stefan; NUNES, Manuela: Portugiesische Redewendungen (Carmen Mellado
Blanco). LURATI, Ottavio: Per modo di dire. Storia della lingua e antropologia nelle locuzioni
italiane ed europee (Xess Ferro Ruibal). PAMIES BERTRN, Antonio; RODRGUEZ

SIMN, Francisca: El lenguaje de los enfermos (Metfora y fraseologa en el habla espontnea de los
pacientes) (M Isabel Gonzlez Rey). SCHEMANN, H.; SCHEMANN-DIAS, L.:
Dicionario Idiomtico Portugus-Alemo; SCHEMANN, H.: Idiomatik Deutsch Portugiesisch;
SCHEMANN, H.; DIAS, I.: Dicionario Idiomtico PortugusAlemo (Isabel Girldez Arias).
ESTUDOS. NGELOVA NNKOVA, Vselka; GONZLEZ-ESPRESATI, Carlos: Alternancia e
fixacin do diminutivo nas unidades fraseolxicas. BRUMME, Jenny: As unidades
fraseolxicas no casteln de Catalua. Revisin dunha norma constitunte a partir da
perspectiva histrica. CATAL GUITART, Dolors : Elementos de descricin dos
adverbios fixos do cataln no dominio culinario. CORVO SNCHEZ, M Jos :
Das seccins fraseolxicas plurilinges nos Sprachbcher de Juan ngel de Zumaran.
ECHEVARRA ISUSQUIZA, Isabel; ARBULU AGUIRRE, Javier: Apuntamentos
sobre fraseoloxa e literatura. ETTINGER, Stefan: Alcances e lmites da
fraseodidctica. Dez preguntas clave sobre o estado actual da investigacin. GONDAR
PORTASANY, Marcial: A hermenutica cultural como ferramenta para a fraseoloxa.
O caso dos dicta populares sobre o paseo e a paisaxe. LACHKAR, Abdenbi:
Literal/metafrico, proverbio/non proverbio? Para unha identificacin das locucins
estereotipadas expresivas. MARTNEZ LPEZ, Juan A.; AARLI, Gunn: Locucins
e colocacins: algunhas causas da coaparicin dos seus formantes. MENAKER,
Angelika: As funcins da cor verde en unidades fraseolxicas espaolas, hngaras e
alems. MOLINA PLAZA, Silvia: Puntos de contacto e diferenza: a traducin de
expresins idiomticas e refrns metafricos e metonmicos. NOUESHI, Mona: Os
grandes pcaros nas ancdotas e modismos alemns e rabes. Un estudo comparativo.
RECADDIVAS. FERRO RUIBAL, Xess: Refraneiro de Grou (Lobios) recolleito por Bieito Fernandes do
Palheiro. PENN RODRGUEZ, Dorinda: Frases feitas de San Lourenzo de
Abelendo.
RECENSINS. LVAREZ DE LA GRANJA, Mara: Lenguaje figurado y motivacin. Una perspectiva desde
la fraseologa (Luis Gonzlez Garca). CONDE TARRO, Germn: Nouveaux apports
ltude des expressions figes (Emma M Salgueiro Veiga). CONDE TARRO, Germn: El
componente etnolingstico de la paremiologa (Cristina Rodrguez Nieto). GONZLEZ REY,
Isabel: La didactique du franais idiomatique (Xermn Conde Tarro). LPEZ TABOADA,
Carme; SOTO ARIAS, Mara Rosario: Dicionario de fraseoloxa galega (Xos Mara Gmez
Clemente). MELLADO BLANCO, Carmen: Beitrge zur Phraseologie aus textueller Sicht
(Claudia Herrero Kaczmarek). MELLADO BLANCO, Carmen. Colocaciones y fraseologa
en los diccionarios (Alba Vidal Fernndez). NETZLAFF, Marion: La collocation adjectif-adverbe
et son traitement lexicographique. Franais allemand espagnol (M Isabel Gonzlez Rey).
OLIMPIO DE OLIVEIRA SILVA, Maria Eugnia: Fraseografa terica y prctica (Carmen
Mellado Blanco). ZAMORA MUOZ, Pablo; ALESSANDRO, Arianna; IOPPOLI,
Eleonora; SIMONA, Federica: Hai voluto la bicicletta Esercizi su fraseologia e segnali
discorsivi per studenti di italiano LS/L2 (Paula Quiroga Mungua).
ESTUDOS. BRDOSI, Vilmos: Os perfs lingsticos da man en francs, contrastados co hngaro,
espaol, galego e alemn. BIOSCA POSTIUS, Merc; MORVAY, Kroly: A
fraseoloxa moncadiana. BOJLOVA TCHOBNOVA, Iovka: Os somatismos mis
frecuentes na fraseoloxa portuguesa. FERRO RUIBAL, Xess; GRYGIERZEC,
Wiktoria: Estereotipos na fraseoloxa: o caso galego-portugus. LASKOWSKI,
Marek: Frmulas rutineiras na teora e na prctica. OLZA MORENO, Ins: Habla,
soy todo odos. Reflexo das accins e das actitudes do receptor na fraseoloxa somtica
metalingstica do espaol. QUITOUT, Michel: Traduci-los refrns. Elementos de
tradutoloxa. RO CORBACHO, M Pilar: BADARE: unha ferramenta de traballo na

paremioloxa meteorolxica e do calendario na Romania. SARDELLI, M Antonella:

Aproximacin elaboracin do mnimo paremiolxico italiano. SOTO ARIAS, M
Rosario; GONZLEZ GARCA, Luis: Folclore contstico, fraseoloxa e paremioloxa.
Interrelacins xensicas. TORRENT-LENZEN, Aina: Lema, categora e definiens na
fraseografa monolinge do espaol e bilinge espaol-alemn.
RECADDIVAS. FERRO RUIBAL, Xess; GROBA BOUZA, Fernando: Dichos y refranes en dialecto
vians de Laureano Prieto (1951) (ms. RAG-C170/5). HERMIDA ALONSO, Anxos:
Fraseoloxa de Matam (Vigo). PRIETO DONATE, Estefana: Refraneiro escolar
galego do cambio de milenio.
RECENSINS. GARCA-PAGE SNCHEZ, Mario: Introduccin a la fraseologa espaola. Estudio de las
locuciones (Carmen Mellado Blanco). GONZLEZ RUZ, Ramn; CASADO
VELARDE, Manuel; ESPARZA TORRES, Miguel ngel: Discurso, Lengua y metalenguaje
Balance y perspectivas (Claudia Herrero Kaczmarek). LAFUENTE NIO, M Carmen;
SEVILLA MUOZ, Manuel; DE LOS REYES GMEZ, Fermn; SEVILLA
MUOZ, Julia: Seminario Internacional Coleccin paremiolgica, Madrid, 1922-2007 (Vanessa
Fernndez Pampn). MELLADO BLANCO, Carmen (ed.): Theorie und Praxis der
idiomatischen Wrterbcher (Patricia Bujn Otero). SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA
ORTIZ DE URBINA, Jess: Pocas palabras bastan: vida e interculturalidad del refrn (M
Isabel Gonzlez Rey). SEVILLA MUOZ, Julia; CANTERA ORTIZ DE URBINA,
Jess (dirs.): 1001 refranes espaoles con su correspondencia en alemn rabe francs ingls
italiano polaco - provenzal y ruso (Germn Conde Tarro).
ESTUDOS. BALZS, Gza: Panorama da fraseoloxa hngara. BRDOSI, Vilmos: Michel Bral e
Charles Bally, dous precursores da fraseoloxa moderna. CAJARAVILLE ARAJO,
Hctor: A manipulacin das expresins fixas nos titulares da prensa gratuta: De Luns a
venres. FERRO RUIBAL, Xess: Dentes e moas na fraseoloxa galega. FIEDLER,
Sabine: Fraseoloxa do Esperanto. IESTA MENA, Eva M: Didctica das
expresins idiomticas dende un enfoque plural: imaxes e emocins na aula de lingua
estranxeira. MARTNEZ BLANCO, Xulin; VEIGA ALONSO, Serxio: Fraseoloxa
galega de peixes e outros animais marios. ODRIOZOLA PEREIRA, Juan Carlos;
ONDARRA ARTIEDA, Ainara: Conectores, gramaticalizacin e polaridade: o caso de
ere tamn na lingua vasca. PASTOR LARA, Alejandro: Unidades fraseolxicas
especializadas e traducin. PENADS MARTNEZ, Inmaculada: Informacin
superflua da orixe pragmtica na definicin lexicogrfica das locucins verbais. RECIO
ARIZA, M ngeles: O emprego da fraseoloxa como recurso especfico na
publicidade. SILVA LPEZ, Martina: Smbolos nos fraseoloxismos con nomes de
animais en alemn e espaol. SANROMN VILAS, Begoa: Unidades fraseolxicas
na seccin de agradecementos dos escritos acadmicos.
RECADDIVAS. GROBA BOUZA, Fernando: A cabalo regalado non se lle mira o dente. Compilacin da
fraseoloxa equina actual. GONZLEZ GUERRA, Anxo: Fraseoloxa e paremioloxa
de Pilar Guerra (Trasar, Carballedo, Lugo). MARTNS SEIXO, Ramn Anxo: 120
locucins verbais galegas.
RECENSINS. BARNOV, Anatolij; DOBROVOLSKIJ, Dmtrij (2009): Aspectos tericos da
fraseoloxa (Mara Isabel Gonzlez Rey). CORTIZAS, Antn (2010): Ao p da Laxa da
Moa. Literatura de tradicin oral de Carnota (Cristina Rodrguez Nieto). DOBROVOLSKIJ
Dmitrij; PIIRAINEN Elisabeth (2009): Zur Theorie der Phraseologie - Kognitive und kulturelle
Aspekte. (Martina Silva Lpez). GONZLEZ RADO, Vicente (2007): Comunicacin e
interpretacin de la vida en el refranero (Xacinta Varela Martnez). MELLADO, Carmen;
BUJN, Patricia, HERRERO, Claudia; IGLESIAS, Nely; MANSILLA, Ana (eds.)
(2010): La fraseografa del S. XXI. Nuevas propuestas para el espaol y el alemn (M. Carmen

Losada Aldrey). RO CORBACHO, Mara Pilar (2010): El refranero y el santoral. Un santo y

un refrn para cada da. (Xess Ferro Ruibal).
ESTUDOS. AGUILAR RUIZ, Manuel Jos: Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs dos
seus refrns: Los refranes que dizen las viejas tras el fuego. DETRY, Florence: Do literal
figurado: descodifica-las expresins idiomticas na clase de LE. FERNNDEZ
LVAREZ, Eva: Refrns e linguaxe xuvenil en alemn e espaol. Unha anlise
emprica. FERRO RUIBAL, Xess: lvaro Cunqueiro e a paremioloxa.
GONZLEZ GARCA, Luis: Fraseoloxismos e lingua figurada. As persoas vistas
como obxectos ou mquinas. GROBA BOUZA, Fernando: Onde hai eguas, poldros
nacen. A realidade vista dende os equinos. HERRERO KACZMAREK, Claudia: O
encontro e o desencontro expresado a travs dos fraseoloxismos do campo cognitivo
FALAR. LAREO, Ins: Colocacins con make, take e do + nome nun corpus do
sculo XIX de textos ingleses cientficos e literarios escritos por mulleres. MONTES
LPEZ, Mara: Consideracins sobre a didctica da fraseoloxa italiana a estudantes
galegfonos. PIIRAINEN, Elisabeth: Ditos espallados por Europa e mis al dela: O
substrato mis antigo do Lexicon of Common Figurative Units. RO CORBACHO,
Mara Pilar: BADARE: A personificacin nos espazos de tempo. RUIZ QUEMOUN,
Fernande: O espazo da traducin das expresins idiomticas na clase de FLE (Francs
como lingua estranxeira). SOTO ARIAS, Mara Rosario: Interaccins verbais entre
rapaz-adulto ou rapaz-rapaz. Contribucin fraseoloxa.
RECADDIVAS. DOMNGUEZ RIAL, Evaristo: Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios
(Cabana de Bergantios, Carballo e Coristanco).
RECENSINS. LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008): Fixed Expressions in Cross Linguistic
Perspective (Xacinta Varela Martnez). CONDE TARRO, Germn (ed) (2008): Aspectos
formales y discursivos de las expresiones fijas (Xacinta Varela Martnez). GONZLEZ REY,
Isabel (Ed.) (2007): Les expressions figes en didactique des langues trangres. Las expresiones fijas
en la didctica de las lenguas extranjeras (Xacinta Varela Martnez). GONZLEZ REY, M
Isabel (dir.) (2007): Adquisicin de las expresiones fijas. Metodologa y recursos didcticos. Idioms
acquisition. Methodology and didactic Resources (Xacinta Varela Martnez). GONZLEZ
REY, M Isabel (ed.) (2008): A multilingual Focus on Contrastive Phraseology and Techniques for
Translation (Emma M Salgueiro Veiga). GARGALLO GIL, Jos Enrique (coord.)
(2010): Paremiologia romance. Los refranes meteorolgicos. (Xess Ferro Ruibal). GARGALLO
GIL, Jos Enrique (coord.) (2011): I proverbi meteorologici. Ai confini dellEuropa romanza
(Xess Ferro Ruibal). LUQUE NADAL, Luca (2010): Fundamentos tericos de los
diccionarios lingstico-culturales. Relaciones entre fraseologa y culturologa (M. Carmen Losada
Aldrey). PENA, Xos A. (2011): Dicionario fraseolxico bilinge casteln-galego (M do Rosario
Soto Arias). PTASHNYK, Stefaniya; HALLSTEINSDOTTIR, Erla; BUBENHOFER,
Noah (2010): Korpora, Web und Datenbanken. Computergesttze Methoden in der modernen
Phraseologie und Lexikographie. Corpora, Web and Databases. Computer-Based Methods in Modern
Phraseology and Lexicography (Carmen Mellado Blanco).
Anexos de Cadernos de Fraseoloxa Galega
Anexo 1,2007
RECADDIVA. VENTN DURN, Jos Augusto: Refraneiro de Moscoso e outros materiais de tradicin oral.
Edicin crtica de Xess Ferro Ruibal, Raquel Rial Santos, Emma M Salgueiro Veiga,
Ana Vidal Castieira e cunha nota biogrfica de Jos Augusto Ventn Pereira.

CADERNOS DE
FRASEOLOXA GALEGA
Notas para a presentacin de colaboracins
1 Cadernos de Fraseoloxa Galega (CFG) unha revista de temtica

fraseolxica que pose tres obxectivos fundamentais: a) difundir materiais
fraseolxicos galegos inditos, b) contribur reflexin sobre o mbito fraseolxico de
calquera lingua c) dar a coece-los eventos e as publicacins mis importantes verbo da
fraseoloxa, moi especialmente da fraseoloxa galega. Debe terse en conta que o termo
fraseoloxa entendido nun sentido amplo, dando cabida non s s locucins, senn
tamn s colocacins, s termos compostos sintagmticos e s paremias. Consonte
estes obxectivos, a revista subdivdise en catro seccins:
1) Estudos: publicaranse artigos de investigacin orixinais sobre fraseoloxa,
aceptndose tanto reflexins de corte esencialmente terico como
traballos aplicados (traducin, didctica, fraseografa...). O corpus de
anlise pode se-lo repertorio fraseolxico de calquera lingua e tamn se
admite a comparacin entre os crpora de diferentes linguas.
2) Recaddivas: publicaranse recolleitas orixinais de fraseoloxa galega.
3) Recensins: publicaranse recensins crticas orixinais de obras recentes
de temtica fraseolxica.
4) Novas: daranse a coecer congresos, proxectos, traballos e publicacins
(obras recibidas na redaccin) que tean relacin co mbito fraseolxico.
Farase fincap na difusin de traballos acadmicos inditos.
2 A lingua de publicacin a galega seguindo as normas da Real Academia
Galega. A revista ofrecer un servizo gratuto de traducin galego para os artigos dos
investigadores que non puidesen redactalos directamente nesta lingua e que resulten
admitidos. Os artigos que cheguen Redaccin poden estar escritos en calquera lingua
romnica da Pennsula Ibrica, en francs, en italiano ou en ingls.
3 Cadernos de Fraseoloxa Galega ten unha periodicidade anual e edtase en
papel no ltimo mes do ano. A partir de maio do ano seguinte, tdolos artigos
publicados poden consultarse en PDF en http://www.cirp.es/pls/bdox/inv.cfg_numeros
4 Os traballos deben elaborarse sobre as follas de estilo que se poden encontrar
en http://www.cirp.es/pls/bdox/inv.cfg_estilo

A extensin mxima desexable para os artigos da seccin Estudos de
aproximadamente 3950 palabras (15 pxinas) e a mnima de 1830 palabras (8 pxinas),
para as Recensins un mximo de 1370 (5 pxinas) e un mnimo de 750 (3 pxinas).
No caso das Recaddivas, anda que se recomenda unha extensin similar indicada
para os traballos da seccin Estudos, faranse algunhas excepcins en consideracin
carcter do material recollido.
Como se pode comprobar na folla de estilo indicada, tdolos artigos deben ir
encabezados por un resumo e palabras clave. O resumo, as palabras clave e o ttulo do
artigo deben figurar tanto en galego como en ingls.
5 Os orixinais debern enviarse en versin electrnica (compatible cos
procesadores de texto mis usuais para PC) enderezo electrnico paremias@cirp.es.
No caso de ser preciso, o autor deber facer chegar redaccin da revista os permisos
necesarios que aseguren o respecto propiedade intelectual na reproducin dos
materiais utilizados no artigo. Para tal caso, o enderezo postal o seguinte:
Cadernos de Fraseoloxa Galega
Estrada Santiago-Noia, Km. 1 A Barcia
15896 Santiago de Compostela
Galicia (Espaa)
6 A data lmite para o envo de traballos potencialmente publicables no ano en
curso o 1 de marzo. O Consello de Redaccin far unha primeira lectura dos traballos
recibidos para determinar se cumpren cos requisitos mnimos para a sa publicacin.
En caso afirmativo, remitiranse como traballos annimos a dous expertos (membros
ou non do Consello Cientfico), que debern emitir cadanseu informe tamn annimo
sobre a calidade e a conveniencia da sa publicacin. Seguirase nisto un sistema de
dobre anonimato, polo que nin os avaliadores coecern quen o autor ou autora do
traballo nin estes coecern a identidade dos avaliadores. Para que o artigo se publique,
os dous informes deben ser positivos; no caso de que s unha das avaliacins
recomende a publicacin, o traballo remitirase a un terceiro avaliador e o ditame deste
ser definitivo. De aceptarse a publicacin con reservas, o autor dispor de das
semanas para presenta-las alegacins s cambios solicitados ou realizar xa as oportunas
modificacins.
En recibindo os traballos modificados, o Consello de Redaccin deber acorda-la sa
aceptacin ou o rexeitamento definitivo. O ltimo da para notifica-la aceptacin ou o
rexeitamento dun traballo , en principio, o 15 de xuo, anda que, en funcin da
marcha do proceso global de avaliacin de traballos, o Consello poder ampliar esa
data.
7 O Consello de Redaccin s poder alterar levemente os traballos recibidos; e
o obxectivo destas alteracins ser o de corrixir erros mecnicos ou lingsticos.

8 Os autores dos traballos publicados recibirn un exemplar da revista e 20
separatas e beneficiaranse ademais da seguinte difusin: tdalas Universidades de
Espaa e Portugal e tamn noventa e cinco fraselogos de Europa, Amrica e frica
recibirn de maneira gratuta un exemplar de Cadernos de Fraseoloxa Galega, que
manter intercambio con outras publicacins similares.
9 Pasados seis meses da publicacin en papel, o nmero de Cadernos de
Fraseoloxa Galega ofrecerase tamn ntegro na Rede en www.cirp.es.

PUBLICACINS DO CENTRO RAMN PIEIRO
PARA A INVESTIGACIN EN HUMANIDADES
1994-2011
RECURSOS EN LIA
Lingstica
ARRECADA Servizo de Terminoloxa Galega (http://www.cirp.es/rec2/arrecada.html).
BILEGA: Bibliografa Informatizada da Lingua Galega (http://www.cirp.es/bdo/bil/).
CODOLGA: Corpus Documentale Latinum Gallaeciae (http://balteira.cirp.es/codolga).
CORGA: Corpus de Referencia do Galego Actual (http://corpus.cirp.es/corgaxml).
COTOVA: Conversor texto-voz (http.//www.gts.tsc.uvigo.es/cotovia/cotovia.gl.html).
ES>GL: Tradutor automtico espaol-galego (http://www.xunta.es/tradutor/).
Literatura
BIRMED: Bibliografa de Referencia da Lrica Medieval Galego-Portuguesa
(http://www.cirp.es/pls/bdo2/f?p=BIRMED).
MEDDB: Base de datos da Lrica profana galego-portuguesa (http://www.cirp.es/pls/bdo2/f?p/=meddb2).
DITERLI: Base de datos do Dicionario de termos literarios (letras A-D)
(http://www.cirp.es/pls/bdo2/f?p/=DITERLI).
OBRAS IMPRESAS (I), EN DISQUETE (D), EN CD-ROM (CD) E/OU EN LIA (W)
Medio(s) Ttulo N publ.
LINGSTICA
I Repertorio bibliogrfico da lingstica galega (desde os seus inicios ata 1994 inclusive). Francisco 11
Garca Gondar (dir.) et al.
I Euromosaic. Produccin e reproduccin dos grupos lingsticos minoritarios da UE. Peter Nelde, 22
Miquel Strubell e Glyn Williams. [Mercedes Penoucos Castieiras (trad.)].
I, W Marco Europeo Comn de referencia para as linguas: aprendizaxe, ensino, avaliacin. 115
I, W Niveis de competencia en lingua galega. Descricin de habilidades e de contidos adaptados ao 132
Marco europeo comn de referencia para as linguas (MECRL). Elvira Fidalgo et al.
I, W Bibliografa analtica da lingua galega (2004). Francisco Garca Gondar (dir.) et al. 144
I, W Bibliografa analtica da lingua galega (2005 e complementos de 2004). Francisco Garca 157
Gondar (dir.) e Silvana Castro Garca.
LINGSTICA: FRASEOLOXA
I, W Actas do I Coloquio Galego de Fraseoloxa . 30
I, W Refraneiro galego da vaca. Pedro Benavente Jareo e Xess Ferro Ruibal. 6
I, W As imaxes da lingua rusa. Ensaios histricos, etimolxicos e etnolingsticos sobre fraseoloxa. 52
Valerii Mokienko. [Ekaterina Lossik (trad.)].
I, W Fraseoloxa eslava. Manual universitario para a especialidade de lingua e literatura rusas. Valerii 53
Mokienko. [Ekaterina Guerbek (trad.)].
I Aspectos tericos da fraseoloxa. Anatolij Barnov; Dmitrij Dobrovolskij. [Fernando de 172
Castro (trad.)]
I, W Cadernos de fraseoloxa galega 1. Fraseoloxa do mar na maria luguesa. Paco Rivas. 54
I, W Cadernos de fraseoloxa galega 2. Refraneiro galego. Xess Taboada Chivite. 55
I, W Cadernos de fraseoloxa galega 3. Achegas a un dicionario de refrns galego-casteln, casteln- 84
galego. M do Rosario Soto Arias.
I, W Cadernos de fraseoloxa galega 4. Estudos e recaddivas. VV. AA. 85

I, W Cadernos de fraseoloxa galega 5. Refraneiro galego e outros materiais de tradicin oral. 86
Francisco Vzquez Saco.
I, W Cadernos de fraseoloxa galega 6, 2004. 107
I, W Fraseoloxa de Moscoso e outros materiais de tradicin oral. Anexo 1,2007 de Cadernos de 147
fraseoloxa galega. Jos Augusto Ventn Durn.
I,W Cadernos de fraseoloxa galega 12, 2010. 187
I Cadernos de fraseoloxa galega 13, 2011. 196
LINGSTICA: TERMINOLOXA
I+D Formulario notarial. Victorino Gutirrez Aller. 40
I+D Regulamentos municipais I. Xoaqun Monteagudo Romero. 41
I Vocabulario multilinge de organismos acuticos. Fernando Lahuerta Mourio e Francisco 63
X. Vzquez lvarez.
I, W Vocabulario multilinge de acuicultura. Fernando Lahuerta Mourio, Francisco X. 78
Vzquez lvarez e Xos L. Rodrguez Villanueva.
I, W Dicionario galego da televisin. Edith Paz Fernndez. 117
I, W O nome e o smbolo dos elementos qumicos. M. R. Bermejo, A. M. Gonzlez-Noya e M. 134
Vzquez.
I Glosario de termos para a avaliacin de linguas. Alte. 154
I Dicionario galego de recursos humanos. Luca Dans lvarez de Sotomayor, Yolanda 181
I Maneiro Vzquez e Ins Veiga Mateos.
LINGSTICA: LEXICOGRAFA
I, W Diccionario Italiano-Galego. Isabel Gonzlez (dir.) et al. 64
I, W O libro das palabras (obra xornalstica completa). Constantino Garca. [Teresa 92
Monteagudo Cabaleiro e Mara Carme Garca Arias (eds.)].
I Dicionario Galego-Latino clsico e moderno. Xos Lpez Daz. 178
I Dicionario galego de Bioloxa galego-casteln-ingls. J. Gmez Mrquez, A. M Vias Daz e 188
Manuel Gonzlez Gonzlez (coords.).
LINGSTICA: ETNOLINGSTICA
I, W O libro da vaca. Monografa etnolingstica do gando vacn. Pedro Benavente Jareo, Xess 180
Ferro Ruibal.
LITERATURA E FONTES MEDIEVAIS
I As Cantigas de Loor de Santa Mara. Milagros Mua, Fernando Magn Abelleira e M 106
Xess BotanaVillar.
I, W Cantigas de madre galego-portuguesas. Estudo de xneros das cantigas lricas. Paulo Roberto 155
Sodr. [Antonio Augusto Domnguez Carregal e Marta Lpez Macas (trads.)].
I Cantigas de Santa Mara, proposta de explotacin didctica. Elvira Fidalgo e Milagros 116
Mua.
I Cantigas do mar de Vigo. Antonio Fernndez Guiadanes et al. 35
I, W Carolina Michalis e o Cancioneiro de Ajuda, hoxe. Mercedes Brea (coord.). 113
I Estudios galegos en homenaxe profesor Giuseppe Tavani. Elvira Fidalgo e Pilar Lorenzo 4
Gradn (coords.).

I Livro de Tristn e Livro de Merlin. Estudio, edicin, notas e glosario. Pilar Lorenzo Gradn e 72
Jos Antnio Souto Cabo (eds.).
I Lrica profana galego-portuguesa. Corpus completo das cantigas medievais, con estudio biogrfico, 19
anlise retrica e bibliografa especfica. Mercedes Brea (coord.) et al.
I, W O cancioneiro de Pero Meendiz de Fonseca. Laura Tato Fontaa. 148
I, W Orixes da Materia de Bretaa (A Historia regum Britanniae e o pensamento europeo do sculo 75
XII). Santiago Gutirrez Garca.
I Tratado de Albeitaria. Jos Lus Pensado Tom (ed.). 105
I Pola melhor dona de quantas fez Nostro Senhor. Homenaxe profesora Giulia Lanciani. 165
Mercedes Brea (coord.)
I Gua para o estudo da lrica profana galego-portuguesa. Marina Melndez Cabo, Isabel Vega 182
Vzquez e Esther Corral Daz (coord.)
I Aproximacins ao estudo do vocabulario trobadoresco. Mercedes Brea (coord.). 185
I Actas das I Xornadas das Letras Galegas en Lisboa. Lus Alonso Girgado (coord.). 39
I Antoloxa do conto neozelands. Mara Fe Gonzlez Fernndez (ed.). 58
I Diccionario de termos literarios. A-D. Equipo Glifo. 38
I Diccionario de termos literarios. E-H. Equipo Glifo. 81
I Informe de literatura 1995. Blanca-Ana Roig Rechou (coord.) et al. 14
I Informe de literatura 1996. Blanca-Ana Roig Rechou (coord.) et al. 25
I, CD Informe de literatura 1997 (o CD-ROM tamn incle os dous informes anteriores). 37
Blanca-Ana Roig Rechou (coord.) et al.
I, CD Informe de literatura 1998 (o CD-ROM tamn incle os tres informes anteriores). 48
I, CD Informe de literatura 1999 (o CD-ROM tamn incle os catro informes anteriores). 62
I, CD Informe de literatura 1995-2000. Blanca-Ana Roig Rechou (coord.) et al. 73
CD Informe de literatura 2003. Blanca-Ana Roig Rechou (coord.) et al. 109
I Potica da novela de autoformacin. O Bildungsroman galego no contexto narrativo hispnico. M 18
de los ngeles Rodrguez Fontela.
I Terra, mar e lume. Poesa de Bosnia-Herzegovina, Bulgaria, Croacia, Eslovenia, Macedonia, 15
Montenegro e Serbia. rsula Heinze de Lorenzo (intr., seleccin e trad.).
I Clave Orin. Nmeros XII-XIII-XIV-XV. Luz Pozo Garza (ed. e dir.) 164
LITERATURA: FACSMILES
I, W A Gaita Gallega (A Habana, 1885-1889). Lus Alonso Girgado et al. (eds.) / 2 ed.: 51, 122
2006.
I A saudade nos poetas gallegos. Ramn Cabanillas Enriquez e Eladio Rodrguez 65
Gonzlez. [Lus Alonso Girgado e Teresa Monteagudo (eds.)].
I+CD, W Aires da mia terra (Bos Aires, 1908-1909). Carmen Faria Miranda (ed.). 97
I Airios da mia terra (A Habana, 1909). Mara Cuquejo Enrquez (ed.). 112

I Alba. Hojas de poesa. Follas de poesa (A Corua, 1948 Vigo, 1956). Lus Alonso 8
Girgado et al. (eds.).
I+CD, W Alma Gallega (Montevideo, 1919-1967). Lus Alonso Girgado e Mara Vilario Surez 126
(eds.).
I, W Arazua (Montevideo, 1929-1930) / Raza Celta (Montevideo, 1934-1935). Lus Alonso 125
Girgado e Mara Vilario Surez (eds.).
I Aturuxo. Revista de poesa e crtica (Ferrol, 1952-1960). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 2
I Aturuxos. Ramn Armada Teixeiro. [Lus Alonso Girgado (ed.)]. 77
I Bohemia. Revista semanal ilustrada (A Habana, 25 de abril de 1915). Lus Alonso Girgado 152
(intr.) e Marisa Moreda Leirado (ed.)
I, W Centro gallego (Montevideo, anos 1917-1918, nmeros 1-13). Lus Alonso Girgado e Mara 108
Cuquejo Enrquez (eds.).
I Cristal (Pontevedra, 1932-1933). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 29
I, W Cultura Gallega (A Habana, 1936-1940) [Facsmile dos anos 1936-1937]. Lus Alonso 45
I Doutrina e ritual da moi nobre orde galega do Sancto Graal. Vicente Risco. [Afonso 31
Vzquez-Monxardn Fernndez (ed.)].
I+CD, W Eco de Galicia. (A Habana, 1917-1936) [Facsmile dos anos 1917-1918]. Mara Lojo 96
Abeijn (ed.).
CD El gallego. Peridico semanal. rgano de los intereses de su nombre. Manuel Quintns Surez 150
e Marisa Moreda Leirado (eds.).
I, W Eufona (Buenos Aires 1958-1959). Lus Alonso Girgado, Mara Cuquejo Enrquez e 111
Manuel Quintns Surez (eds.).
I, W Galicia. Revista do Centro Galego (Montevideo, 1929, nmero 151). Mara Cuquejo 114
Enrquez (ed.).
I, W Galicia. Revista del Centro Gallego. Lus Alonso Girgado, Marisa Moreda Leirado e 130
Mara Vilario Surez (eds.).
I+CD, W Galicia. Revista semanal ilustrada (A Habana, 1902-1930) [Facsmile dos anos 1904- 151
1905]. Mara Vilario Surez (ed., estudo e ndices).
I+CD, W Galicia. Revista semanal ilustrada. (A Habana, 1902-1930) [Facsmile dos anos 1902- 138
1903]. Lus Alonso Girgado (ed.).
I+CD, W Galicia Moderna. Semanario de Intereses Generales (A Habana, 1885-1890). Lus Alonso 76
CD, W Galicia Nueva (Montevideo, 1918). Lus Alonso Girgado (ed.). 124
I Galiza. (Mondoedo 1930-1933). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 42
I Gelmrez. Hojas de otoo a primavera (Santiago de Compostela, 1945-1946). Lus Alonso 12
I La Alborada (A Habana, 1912). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 43
I La Noche. Suplemento del Sbado (Santiago de Compostela, 1949-1950). Lus Alonso 20
I La Primera Luz. Manuel Martnez Murgua. [Vicente Pea Saavedra e Manuel 60
Fernndez Gonzlez (eds.)].
I La Tierra Gallega (A Habana 1894-1896). Lus Alonso Girgado e Teresa Monteagudo 80
Cabaleiro (eds.).
I La Tierra Gallega (A Habana, 1915). Lus Alonso Girgado (ed.). 44
CD, W La Unin Gallega. Manuel Quintns Surez (ed.). 133
I, W Mundo gallego. Revista de Galicia en Amrica (Bos Aires, 1951-1952). Lus Alonso 142
Girgado, Marisa Moreda Leirado e Mara Vilario Surez (eds.).
I Ns. Pxinas gallegas do diario da Crua El Noroeste (1918-1919). Lus Alonso Girgado 69
e Teresa Monteagudo Cabaleiro (eds.).

CD O Irmandino. rgao da Irmandade Galeguista do Uruguai. Lus Alonso Girgado, lida 177
Abal Santorum e Alexandra Cilleiro Prieto (eds.).
I Plumas e Letras en La Noche (1946-1949). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 13
I Poso (Ourense, 1945-1946). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 9
I Poso, Arte y Letras (Ourense, 1951-1954). Lus Alonso Girgado et al. (eds.). 17
CD, W Prensa galega en Arxentina (1907-1963): Lar Galician / Alal / Alborada / Aln Mar. 139
Lus Alonso Girgado, Marisa Moreda Leirado e Mara Vilario Surez (eds.).
I Resol (Galicia 1932-1936), Bos Aires (1937-1938), Galicia (1990). Lus Alonso Girgado 28
et al. (eds.).
I Saudade (Verba galega nas amricas (Mxico, D.F., 1942-1953). Lus Alonso Girgado, 149
Marisa Moreda Leirado e Mara Vilario Surez (eds.)
I, W Suevia. (Bos Aires, 1913. Revista gallega regionalista) / (Bos Aires, 1916. Revista gallega). 140
Lus Alonso Girgado (intr.), Marisa Moreda Leirado e Mara Vilario Surez
(eds.).
I+CD, W Tapal. Carmen Faria Miranda (ed.). 88
I+CD, W Tierra Gallega: Seminario regional ilustrado (Montevideo, 1917-1918). Carmen Faria 110
Miranda (ed.).
I, W Universitarios. Revista de la F.U.E. (Santiago de Compostela 1932-1933). Mara 123
Cuquejo Enrquez e Lus Alonso Girgado (eds.).
I, W Yunque. Peridico de vanguardia poltica. Lus Alonso Girgado, Marisa Moreda Leirado e 137
Mara Vilario Surez (eds.).
CD, W Escolma de almanaques galegos (1865-1929) [Bos Aires - A Habana Galicia]. Manuel 158
Quintns Surez (ed.).
I 1985. Almanaque gallego. F. Lage e G. Daz (dirs.) [Manuel Quintns Surez, 160
Alexandra Cilleiro Prieto, lida Abal Santorum e Lus Alonso Girgado (eds.)]
I Lrez. Revista do centro pontevedrs de Bos Aires (1962). Lus Alonso Girgado (ed.). 161
CD, W Prensa galega da Arxentina (1935-1964). Lus Alonso Girgado, lida Abal Santorum e 162
Alexandra Cilleiro Prieto (eds.).
I Cltiga. Bos Aires (1924-1932). Revista gallega de arte, crtica, literatura y actualidades. Lus 163
Alonso Girgado, lida Abal Santorum e Alexandra Cilleiro Prieto (eds.).
I Soma de craridades por lvaro Cunqueiro e unha carta a Lus Seoane por Santiago Montero 189
Daz. Lus Cochn e Lus Alonso Girgado (eds.).
LITERATURA: NARRATIVA E POESA RECUPERADA
I A cruz de salgueiro. Xess Rodrguez Lpez. [Manuel Gonzlez e Mara Gonzlez 23
(eds.)].
I, W A obra narrativa en galego. Manuel Lugrs Freire. [Modesto Hermida Garca e Xabier 57, 121
Campos Villar (eds.)]. / 2 edic.: 2006.
I Alira de Elfe, A Reina Loba e outros relatos. Manuel Lois Vzquez. [Manuel Lpez 26
Vzquez (ed.)].
I As noites no fogar e outros textos. ngel Vzquez Taboada. [Anxo Tarro Varela e 70
Alexandra Cabaleiro Carro (eds.)].
I Baixo do alpendre e outros relatos. M. P. Amor Meiln. [M Teresa Araujo Garca (ed.)]. 27
I Escolma. Manuel Martnez Murgua. [Lus Alonso Girgado e Teresa Monteagudo 61
(eds.)].
I Escolma. Eladio Rodrguez Gonzlez. [Constantino Garca, Lus Alonso Girgado e 68
Teresa Monteagudo Cabaleiro (eds.)].
I Folla Bricia. Poesa galega Completa. Xos Crecente Vega. [Ricardo Poln (ed.)]. 82
I Gallegada e outros textos en prosa de Valentn Lamas Carvajal. [Rafael Adn Rodrguez 102
(ed.)].

I, W Narradores ocasionais do sculo XIX (Relato breve). [Modesto Hermida (coord.)]. 101
I O vento segrel. Augusto M Casas. [Lus Alonso Girgado e Carmen Faria Miranda 83
(ed.)].
I, W Obra galega. Xos Otero Espasandn. [Mara Cuquejo Enrquez (ed.)]. 128
I Obra galega. Xulio Sigenza. [Lus Alonso Girgado e Josefa Beloso Gmez (eds.)]. 59
I, W Obra narrativa en galego. Amador Montenegro Saavedra. [Eulalia Agrelo Costas e 141
Isabel Mocio Gonzlez (ed., intr. e notas)].
I Obra narrativa en galego. Aurelio Ribalta y Copete. [M Eulalia Agrelo Costas (ed.)]. 56
I Obra narrativa en galego. Heraclio Prez Placer. [Isabel Soto Lpez (ed.)]. 34
I Obra narrativa en galego. Uxo Carr Aldao. [Modesto Hermida Garca e Mario 66
Romero Trianes (eds.)].
I Paja brava de El Viejo Pancho e outras obras. Jos A. Y Trelles. [Gustavo San Romn 32
(ed.)].
I Relatos e outras prosas. Roque Pesqueira Crespo. [M Teresa Arajo Garca (ed.)]. 71
I Salayos e outros poemas. Manuel Nez Gonzlez. [Amelia Rodrguez Esteves (ed.)]. 36
I Sulco e vento. lvaro de las Casas. [Mara Cuquejo Enrquez (ed.)]. 95
I Contos do Turreiro. Avelino Rodrguez Villar [Anxo X. Raj Paz (ed.)] 183
FILOSOFA E ENSAIO
I A filosofa krausista en Galicia. Ramn Lpez Vzquez. 3
I Castelao humorista. Siro Lpez. 16
I, W Celestino Fernndez de la Vega. Pensador do novo galeguismo. Ramn Lpez Vzquez. 143
I tica xeral. Ramn del Prado. Ramn Lpez Vzquez. 49
I Fundamentos antropolxicos da obra de Castelao. Anxo Gonzlez Fernndez. 46
I Hamlet e a realidade cunqueirana. Anxo Gonzlez Fernndez. 10
I Historia do pensamento antropolxico en Galicia. Alfredo Iglesias Diguez. 50
I O Padre Feixoo, escolstico. Ramn Lpez Vzquez. 7
I O pensamento rexeneracionista de Eloy Lus Andr (Do europesmo galeguismo). Ramn 21
Lpez Vzquez.
I Suma da lxica. Guillerme De Ockham. [Xos Calvio Pueyo (trad.)]. 47
I Ramn Pieiro: sobre a saudade e outros temas. Lus Rey Nez. 94
I Roberto Nvoa Santos. (Nova interpretacin antropolxica). Ramn Lpez Vzquez. 99
CINE
I Filmografa galega. Longametraxes de ficcin. ngel Lus Hueso Montn e Jos M Folgar 33
de la Calle (coords.).
I Filmografa galega. Curtametraxes. ngel Lus Hueso Montn e Jos M Folgar de la 74
Calle (coords.).
RAMN PIEIRO E CADERNOS RAMN PIEIRO
I Lembranza de Ramn Pieiro. Catro discursos. VV. AA. 1
I Ramn Pieiro (video-libro). Carlos Casares Mourio. 24
I Conversa con Ramn Pieiro. Manuel Rico Verea. 87
I, W Cadernos Ramn Pieiro (I). Ramn Pieiro: das lecturas. Anxo Gonzlez Fernndez e 89
Ramn Lpez Vzquez.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (II). Ramn Pieiro: cronobiografa e cartas. Lus Alonso Girgado e 90
Teresa Monteagudo Cabaleiro.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (III). Bibliografa e hemerografa de Ramn Pieiro: unha contribucin. 91
Luis Alonso Girgado, Mara Cuquejo Enrquez e Teresa Monteagudo Cabaleiro.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (IV). Ideas sobre a lingua galega na obra de Manuel Murgua. Jos 98
ngel Garca Lpez.

I, W Cadernos Ramn Pieiro (V). Cartas de Ramn Pieiro a Ricardo Carballo Calero. Lus 100
Alonso Girgado, Mara Cuquejo Enrquez e Carmen Faria Miranda (eds.).
I, W Cadernos Ramn Pieiro (VI). Idacio Lmico: Chronica (379 469). Xon Bernrdez 103
Vilar.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (VII). Antn e Ramn Villar Ponte. Unha irmandade aln do sangue. 104
Emilio Xos nsua Lpez.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (VIII). Dilogos na nboa. lvaro Cunqueiro e Ramn Pieiro na 120
xnese da literatura galega de posguerra. Manuel Forcadela.
I, W Cadernos Ramn Pieiro (IX). Sobre o humor de Cervantes no Quixote. Siro Lpez. 127
I Cadernos Ramn Pieiro (X). A pretensa nostalxia da autoridade (Unha interpretacin parcelar 136
dO porco de p de Vicente Risco). Alba Martnez Teixeiro.
I Cadernos Ramn Pieiro (XI). Cartas a Filgueira Valverde e outros. Lus Alonso Girgado, 166
lida Abal Santorum e Alexandra Cilleiro Prieto (eds.).
I Cadernos Ramn Pieiro (XII). Cartas de Ramn Pieiro a Jos Luis Pensado. Lus Alonso 167
Girgado, lida Abal Santorum e Alexandra Cilleiro Prieto (eds.).
I Cadernos Ramn Pieiro (XIII). Epistolario de Ramn Pieiro a Isidoro Milln Gonzlez- 168
Pardo (1952-1971). Lus Cochn e Miro Villar (ed., intr. e notas).
I Homenaxe a Ramn Pieiro. Alexandra Cilleiro Prieto e lida Abal Santorum (eds.) 169
I Ramn Pieiro. Letras Galegas 2009. Ramn Pieiro na lembranza (catlogo). Siro Lpez. 170
I Cadernos Ramn Pieiro (XIV). A casa! o val! a patria homilde! Celebracin de Uxo 175
Novoneyra (1930 1999)
I Cadernos Ramn Pieiro (XV).Ramn Pieiro: epistolario lugus. 176
I Cadernos Ramn Pieiro (XVI). I-en todo silencio preguntado. Celebracin de Uxo Novoneyra 186
II. Lus Cochn, Lus Alonso Girgado, Alexandra Cillero Prieto e lida Abal
Santorum (eds.).
I Cadernos Ramn Pieiro XVII. Bibliografa e hemerografa de Ramn Pieiro. Lus Alonso 190
Girgado e outros.
I Cadernos Ramn Pieiro XVIII. Cartas de Ramn Cabanillas a Isidoro Milln en modo de 191
antfona. Lus Cochn.
I Cadernos Ramn Pieiro XIX. Homenaxe a Fernndez Prez-Barreiro Nolla. Lus Alonso 192
Girgado, Nicols Vidal e Alexandra Cillero Prieto.
I Cadernos Ramn Pieiro XX. lvaro Cunqueiro. Miscelnea de prosas. Lus Alonso 195
Girgado, Lus Cochn, Lorena Domnguez Mallo.
Vxase tamn o apartado de Filosofa e Ensaio.
OUTROS
I Epistolario galego de Miguel de Unamuno. Alexandre Rodrguez Guerra. 67
I Gua de alimentacin. Pedro Benavente Jareo. 5
I Redes e peixes. Saberes dun marieiro. Xavier Rodrguez Vergara. 153
I, W Escritos sobre Federalismo e Galeguismo. Aureliano Pereira. [Esther Martnez Eiras 131
(trad.)].
I Mis al da nacin unificadora: en defensa do federalismo multinacional. Alain Gagnon. 171
I A nacionalizacin do pasado irlands (1845 1937). Xavier R. Madrin 184
I A prensa galega de Cuba. Xos Neira Vilas 193

cfg13 PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

cfg13 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

48391 Cardernos de Fraseolox a 13 (Ram n Pieiro) (Portada).

qxd 26/01/2012 13:17 Pgina 1

CADERNOS DE FRASEOLOXA GALEGA 13

ISSN 1698-7861 11. Cadernos de fraseoloxa galega 7

Secretario Xeral de Poltica Lingstica

Centro Ramn Pieiro para a Investigacin en Humanidades, 2011

Imprime: Grafinova, S. A. - Santiago de Compostela

Cadernos de Fraseoloxa Galega aparece nos seguintes repertorios bibliogrficos:

AGUILAR RUIZ, Manuel Jos. Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs

DOMNGUEZ RIAL, Evaristo. Fraseoloxa e paremioloxa de Bergantios (Cabana

LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008): Fixed Expressions in Cross

BALANCE .............................................................................. 475

ndice temtico dos trece primeiros nmeros de Cadernos de Fraseoloxa Galega

DOMNGUEZ RIAL, Evaristo. Phraseology and Paroemiology of Bergantios

LVAREZ DE LA GRANJA, Mara (ed.) (2008) : Fixed Expressions in Cross

Third International Seminar on Meteorological sayings. Romance Geoparemiology.

Index by topics of the first thirteen numbers of Cadernos de Fraseoloxa Galega

Coece-lo mundo baixomedieval hispnico a travs dos

Manuel Jos Aguilar Ruiz1

Data de recepcin 01/03/2011 Data de aceptacin 26/07/2011

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 17

desaparecidas, supersticiones ahuyentadas, ritos, costumbres, juegos populares,

18 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

quen seguimos a sa fixacin textual, aparato crtico e numeracin. Ademais, o seu

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 19

(Santillana 1995:164-170) presenta a procedencia bblica dos enunciados

20 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

1) Refrns xeogrficos: Aldeana es la gallina [y] comela el de Seuilla [40],

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 21

(prendas de vestir, unidades de medida, monedas, utensilios, etc) que no tienen

22 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Historia, Economa que podran haber obtenido de la interpretacin literal o

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 23

(vxase Forgas Berdet 1993:36), isto , o estudo da formulacin lingstica

24 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 25

26 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 27

28 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

En burla[s] ni en veras con tu seor no partas peras. [301]

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 29

30 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Quien no cree a buena madre crea a mala madrastra. [583]

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 31

3.3. Do conxunto de refrns analizado desprndense algunhas das diversas ocupacins

32 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

ademais de carpideira (supra, [351]) e adivia; refrns que empregan normalmente

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 33

Sea, que el tioso por pez verna. [639]

34 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Quando cae la vaca aguzan los cuchillos. [604]

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 35

El lobo y la [golpeja] todos son de vna conseja. [312]

36 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Por si o por no, marido seor, poneos vuestro capirote. [536]

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 37

Ajonje, dixo Luzia al odre. [45]

38 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Dineros en manga, tanto vino como agua. [226]

Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861 39

3.9. Algns dos refrns rexistrados enmarcan determinados lugares ou contornas

40 Cadernos de Fraseoloxa Galega 13, 2011, 17-48. ISSN 1698-861

Guay de ty Iherusalem que estas en poder de moros. [341]