Vous êtes sur la page 1sur 11

Kamil Orowski1

Pod merytoryczn opiek ppk dr Norberta WITOCHOWSKIEGO

INSTYTUCJONALIZACJA BEZPIECZESTWA EUROPEJSKIEGO

Abstrakt: Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie genezy oraz najwaniejszych etapw
instytucjonalizacji bezpieczestwa europejskiego, z uwzgldnieniem uwarunkowa i zaoe
europejskiego systemu bezpieczestwa i obrony. Autor chcia rwnie przybliy zasadnicze
instytucje skadowe europejskiego mechanizmu bezpieczestwa.

Sowa klucze: bezpieczestwo europejskie, geneza bezpieczestwa europejskiego, zaoenia


europejskiego systemu bezpieczestwa, Rada Europy, Organizacja Bezpieczestwa i
Wsppracy w Europie, Unia Europejska

Wstp

Wspczesna spoeczno midzynarodowa, mimo dzielcych j nierzadko


istotnych rnic i sprzecznoci interesw, stanowi wzajemnie zalen cao u podstaw
ktrej le zagadnienia dotyczce pokoju i bezpieczestwa midzynarodowego.
Wszystkie wspzalenoci internacjonalne powoduj, e pastwa poszukuj rnych
form integracyjnych. W Europie zaowocowao to zoon struktur bezpieczestwa. Na
cay ten system wpywa szereg czynnikw o mniejszym i wikszym znaczeniu dla
ogu. Jak przebiega cay proces instytucjonalizacji bezpieczestwa europejskiego? Co
skada si na uwarunkowania mechanizmu bezpieczestwa Europy? W jaki sposb
funkcjonuje i jak prezentuje si jego struktura. Na te pytania autor postara si
odpowiedzie w dalszej czci pracy.

1. Geneza i ewolucja wsppracy w celu stworzenia europejskiego systemu


bezpieczestwa

Trudno jest okreli punkt w historii, ktry mona uzna za pocztek


ksztatowania si bezpieczestwa europejskiego. Charakterystycznym jednak okresem
bya Staroytno. W wczesnym czasie w Grecji i Rzymie niezwykle istotny by
aspekt stanu braku zagroenia. Poziom bezpieczestwa utosamiano ze stopniem potgi
armii, im lepsza i silniejsza bya armia, tym ludzie czuli si bezpieczniejsi. W Europie
nieustannie starano si rwnie zawiera rnego rodzaju porozumienia pomidzy
pastwami dotyczce kwestii obronnoci. Wiele pomysw powstawao na tle

1
Student I roku stacjonarnych studiw I stopnia kierunku Bezpieczestwo Narodowe.

1
religijnym, gdzie chrzecijaska Europa staraa chroni si przed muzumanami. Jednak
wikszo z nich bya jedynie ide i nie dosza do skutku lub miaa wymiar jedynie
lokalny.
Przeom nastpi dopiero w XV wieku, kiedy to krl Czech Jerzy z Podiebradw
wyszed z inicjatyw oglnoeuropejskiego pokoju. Traktat o pokoju
oglnoeuropejskim2 zakada zakaz wszczynania wojen midzy pastwami zrzeszonymi
oraz gotowo do podjcia pomocy, rwnie zbrojnej, dla pastwa napadnitego. Wiele
pastw pozytywnie byo nastawionych do planu. Stanowio to przeom w historii
integracji europejskiej w dziedzinie bezpieczestwa, mimo niepowodzenia idei
zawarcia paktu oglnoeuropejskiego.
W czasach nowoytnych pojawiy si kolejne prby stworzenia bardziej
stabilnego adu w Europie. W 1648 roku zawarto wielostronny ukad koczcy wojn
trzydziestoletni pokj westfalski. Dotyczy on kwestii religijnych, politycznych oraz
terytorialnych, co odwoywao si do wzmocnienia pokoju w Europie, gdzie
dominowaa Francja. Kolejnym filarem bezpieczestwa europejskiego by pokj
zawarty w Utrechcie. Nie oddziaywa on bezporednio na stabilno Europy, ale dawa
moliwo Anglii stania si gwarantem utrzymania istniejcego w Europie Zachodniej
status quo3 poprzez aktywn polityk zagraniczn. Przeomowym wydarzeniem by
take kongres wiedeski z 1815 roku. Midzynarodowa konferencja miaa na celu
rewizje zmian terytorialnych i ustrojowych Europy oraz wypracowania nowego adu
kontynentalnego, ktry opiera si na trzech podstawowych zasadach4. Byy nimi:
zasada legitymizacji, zasada restauracji i zasada rwnowagi si. Ponadto podpisano
sojusz, tzw. wite Przymierze, ktry mia si kierowa wymienionymi wczeniej
zasadami.
Przed I Wojn wiatow nastpia polaryzacja stanowisk pastw i tworzenie
wielkich blokw politycznych. W 1879 roku powsta traktat o charakterze polityczno-
militarnym pomidzy Niemcami, Austri i Wgrami trjprzymierze5. Drugim
sojuszem byo trjporozumienie6 zawarte pomidzy Wielk Brytani, Francj i Rosj w
1907 roku. Narastajca pomidzy dwoma blokami sojuszniczymi sprzeczno
doprowadzia w ostatecznoci do wojny.
Po wojnie naleao ustali nowy ad midzynarodowy regulujcy przede
wszystkim kwestie bezpieczestwa. W 1919 roku przeprowadzono obrady konferencji
paryskiej, na ktrej gwn rol odgryway pastwa Wielkiej Trjki, czyli: Stany
Zjednoczone, Francja oraz Wielka Brytania. Czci traktatu wersalskiego byo
utworzenie, z inicjatywy Woodrowa Wilsona, Ligi Narodw. Jej zadaniem bya
dziaalno na rzecz utrzymania midzynarodowego pokoju nie tylko w Europie oraz
przenoszenie wszystkich sporw na forum dyplomatycznym. Jednake skuteczno
zaoe adu wersalskiego bya jedynie teoretyczna. Zaczto podejmowa inne prby
stworzenia adu w Europie. Francuski polityk Aristide Briand wystpi z propozycj
2
http://dziedzictwo.polska.pl/katalog/skarb,Traktat_o_pokoju_ogolnoeuropejskim_stworzony_z_inicjaty
wy_krola_czeskiego_Jerzego_z_Podiebradu_w_latach_1461-1464,gid,177314,cid,1922.htm?body=desc ,
15.04.2011 r.
3
Zob. J. Maciszewski, Historia powszechna, wiek owiecenia, Ksika i Wiedza, Warszawa 1985, s. 138.
4
Zob. P. Ostaszewski, Midzynarodowe stosunki polityczne, Ksika i Wiedza, Warszawa 2010, s. 99.
5
Trjprzymierze traktat niemiecko-austro-wgierski rozszerzony w 1882 roku o Wochy, ktrych
miejsce zajy Turcja i Bugaria.
6
Trjporozumienie porozumienie francusko-rosyjskie, wzmocnione w 1904 roku porozumieniem
zawartym midzy Francj i Wielk Brytani, a w 1907 roku midzy Wielk Brytani i Rosj.

2
utworzenia Stowarzyszonych Pastw Europy, o charakterze zblionym do dzisiejszej
Unii Europejskiej. Z zaoenia miao to przypieszy proces integracji pastw
europejskich, wprowadzenie wsplnego rynku, unii celnej oraz systemu bezpieczestwa
pod nadzorem staych instytucji koordynujcych. Kolejn inicjatyw by ruch
Paneuropejski powstay z propozycji austriackiego polityka Ryszarda Coundenhove-
Kalergi w 1923. Jej gwnym celem byo upowszechnienie idei zjednoczenia pastw
europejskich w celu zapewnienia bezpieczestwa i wsppracy pomidzy krajami.
Nastpnym planem ktry nie speni swojego zadania by Traktat Przeciwwojenny7
podpisany w Paryu w 1928 roku, oparty na zasadzie suwerennoci i niezalenoci jej
czonkw. Pakt Brianda-Kellogga by midzynarodowym traktatem potpiajcym
wojn. Zakaz uycia siy zosta jednak wielokrotnie zamany. By to gwny powd
niezdolnoci tego traktatu do realizacji zaoonych zada, co nie wnioso adnego
realnego wkadu w utrwalenie pokoju.
Druga wojna wiatowa przyniosa gbok zmian ukadu si zarwno w Europie
jak i na wiecie8. Dawny system zosta zdruzgotany, a kontynent zosta podzielony na
dwa orodki: zachodni i wschodni. Granic podziau staa si tzw. elazna kurtyna.
Zaczy pojawia si idee przywiecajce integracji europejskiej, ktra miaa mie na
celu odbudow zniszczonej Europy oraz zapewnienie jej bezpieczestwa na przyszo.
Jednym z pierwszych popierajcych ten ruch by Winston Churchill. By pomysodawc
stworzenia Stanw Zjednoczonych Europy, ktre miay by wzorowane na Stanach
Zjednoczonych Ameryki.
Pierwszym po II Wojnie wiatowym paktem o bezpieczestwie w Europie by
traktat z Dunkierki podpisany 4 marca 1947 roku przez Francj i Wielk Brytani.
Zosta nazwany Traktatem o sojuszu i wzajemnej pomocy. Dotyczy on wsplnej
obrony obu pastw. Traktat doczeka si swojego rozwinicia w 1948 roku, a
dokadniej 17 marca, gdy Francja, Wielka Brytania oraz kraje Beneluksu podpisay Pakt
Brukselski. Na jego mocy powstaa Unia Zachodnia. Stanowio to pocztek
zachodnioeuropejskich blokw polityczno-militarnych. W 1949 roku powstay dwie
kolejne organizacje majce na uwadze bezpieczestwo. W wyniku podpisania 4
kwietnia Traktatu Waszyngtoskiego powstaa Organizacja Traktatu
Pnocnoatlantyckiego. Z kolei po zawarciu Traktatu Londyskiego 5 maja utworzono
Rad Europy.
Liczne dyskusje rozpoczte przez nowo powstae midzynarodowe zrzeszenia,
dotyczce kwestii bezpieczestwa pastw europejskich, stanowiy impuls do wykonania
powanego kroku przez Europ. W 1950 roku wczesny premier Francji Rene Pleven
przedstawi swj plan, ktry zmierza do utworzenia Europejskiej Wsplnoty Obronnej9
dziaajcej na rzecz gwnie pastw zachodniej Europy. Pleven aranowa utworzenie
wsplnej Armii Europejskiej podlegajcej jednemu dowdztwu. 27 maja 1952 roku
zostay zoone podpisy przedstawicieli Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, NRF i
Woch zatwierdzajce Traktat o Europejskiej Wsplnocie Obronnej. Okazao si
jednak, e Europa Zachodnia nie jest jeszcze gotowa na tak zaawansowan integracj.

7
Pakt Brianda-Kellogga Zob. E. Dynia, Integracja Europejska, LexisNexis, Warszawa 2004, s. 16.
8
Zob. A. Demkowicz, Integracja Europy Zachodniej w dziedzinie bezpieczestwa i obrony, od EWO do
WEPBiO, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007, s. 16.
9
Zob. A. Demkowicz, Integracja Europy Zachodniej w dziedzinie bezpieczestwa i obrony, od EWO do
WEPBiO, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007, s. 61.

3
Ratyfikacja Traktatu powoujcego EWO do ycia nie dosza do skutku gwnie przez
pastwo inicjujce jej powstanie Francj.
23 padziernika 1954 roku podpisano Ukady Paryskie, ktre stanowiy
nowelizacj Traktatw Brukselskich. Na ich mocy Unia Zachodnia otrzymaa nazw
Unii Zachodnioeuropejskiej i zostaa powikszona o dwa nowe pastwa: Niemcy i
Wochy. Po zakoczeniu procesu ratyfikacji 5 maja 1955 roku Ukady weszy w ycie.
W tym te roku pastwa bloku wschodniego utworzyy tzw. Sojusz w imi
pokoju10 - Ukad o Przyjani, Wsppracy i Pomocy Wzajemnej, jako odpowied na
wejcie RFN do struktur NATO. Ukad Warszawski by sojuszem polityczno-
wojskowym, ktry mia stanowi wschodni przeciwwag dla pastw nalecych do
Paktu Pnocnoatlantyckiego. Jego rola sprowadzaa si do ujednolicenia bloku
komunistycznego i umocnienia sowieckiej kontroli.
Stao si jasne, e aby zapewni dobro Europie naleao nawiza wspprac
pomidzy czonkami NATO i Ukadu Warszawskiego. Dlatego zaproponowano
zwoanie oglnoeuropejskiej konferencji na temat bezpieczestwa i pokoju. Jednym z
inicjatorw tego zgromadzenia by Adam Rapacki - wczesny minister spraw
zagranicznych PRL. Pierwsze spotkanie przygotowawcze odbyo si w 1972 roku.
Pastwa uczestniczce w konferencji rozwaay moliwoci obnienia ryzyka
narodzenia nowego konfliktu zbrojnego w Europie oraz poruszay tematy w kwestiach
praw czowieka. Ostatni etap rokowa zakoczy si w 1975 roku w Helsinkach, gdzie
przywdcy 37 pastw podpisali Akt Kocowy Konferencji Bezpieczestwa i
Wsppracy w Europie (KBWE). Tak zwana Wielka Karta Pokoju stanowia wyraz woli
wspdziaania pastw w podzielonej na dwa ideologiczne bloki Europie11. Kolejnym
wanym wydarzeniem dla pastw KBWE bya konferencja na szczycie 21 listopada
1990 roku na ktrej zostaa podpisana Paryska Karta Nowej Europy. To wydarzenie
symbolizuje oficjalne zamknicie okresu konfrontacji i podziaw na kontynencie
europejskim. Kolejne lata miaa stanowi okres stabilnego wzrostu i pokoju w
Europie12. Karta Paryska powoaa nowe instytucja KBWE, takie jak: Rad i Komitet
Wysokich Przedstawicieli, Sekretariat, Centrum Zapobiegania Konfliktw oraz Biuro
ds. Wolnych Wyborw. Te decyzje wyznaczyy cieki do przeksztacenia KBWE w
Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. Dokonano tego w 1995 roku.
Byo to rwnoznaczne z rozbudow i usprawnieniem mechanizmw ksztatujcych
bezpieczestwo starego kontynentu13.
Punktem zwrotnym w dziedzinie bezpieczestwa europejskiego by upadek tzw.
muru berliskiego w 1989 roku. Rok po tym wydarzeniu nastpio podpisanie
Traktatw CFE14, czyli zawarto porozumienia dotyczce konwencjonalnych si
zbrojnych w Europie. Gwnym celem bya redukcja ofensywnego uzbrojenia
konwencjonalnego posiadanego przez pastwa NATO i byego Ukadu Warszawskiego.
Funkcjonowanie Traktatu przynioso oczekiwane efekty, jednak w przyszoci zaistniaa
konieczno modernizacji porozumienia15.

10
Zob. Ukad Warszawski Sojusz w imi pokoju, Wydawnictwo Agencji Prasowej, Moskwa 1984.
11
Zob. Sownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wydawnictwo Europa, 1999, s. 237.
12
Zob. Pierwsza cz Paryskiej Karty Nowej Europy Nowa Era Demokracji, Pokoju i Jednoci.
13
Zob. P. Ostaszewski, Midzynarodowe stosunki polityczne, Ksika i Wiedza, Warszawa 2010, s. 308.
14
Zob. Treaty on Conventional Forces in Europe CFE.
15
http://www.msz.gov.pl/Traktat,o,Konwencjonalnych,Silach,Zbrojnych,w,Europie,(Treaty,on,Conventio
nal,Forces,in,Europe,-,CFE),32800.html , 24.03.2011r.

4
Kocwka XX wieku przyniosa jeszcze wiele pozytywnych zmian w strukturze
bezpieczestwa europejskiego. Przeomem dla caej Europy byo podpisanie 7 lutego
1992 roku Traktatu z Maastricht, dziki ktremu powoano Uni Europejsk opart na
trzech filarach. Drugi z nich dotyczy Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa
pastw czonkowskich.
Z kolei w czerwcu 1992 roku podpisano Deklaracj Petersbersk. Zakadaa ona
zdolno polityczn UZE do stosowania rodkw zapobiegawczych w celach
humanitarnych, pokojowych oraz kryzysowych. Porozumienie przyczynio si do
wczenia UZE w struktury Unii Europejskiej. Pod koniec lat dziewidziesitych
Europa odczua potrzeb dalszego rozwoju w kwestiach bezpieczestwa i obrony.
Wyrazio si to w 1998 roku w miejscowoci Saint-Malo. Brytyjsko-francuska
deklaracja zaproponowaa utworzenie niezalenych europejskich si zbrojnych
majcych na celu dziaania w sytuacjach kryzysw midzynarodowych. W zwizku z
tym w czerwcu 1999 r. odbyo si posiedzenie Rady Europejskiej w Kolonii.
Skutkowao to utworzeniem Europejskich Si Szybkiego Reagowania 16 oraz
powoaniem Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony (European Security and
Defence Policy ESDP). Uzyskano oparcie zarwno na rodkach cywilnych, jak i
wojskowych dla zdolnoci operacyjnej do prowadzenia misji utrzymania pokoju,
zapobiegania konfliktom oraz wzmacniania midzynarodowego bezpieczestwa
rwnie poza granicami Wsplnot Europejskich17. Pocigno to za sob wyksztacenie
staych struktur UE w ramach drugiego filaru, takich jak: Komitet Polityczny i
Bezpieczestwa, Komitet Wojskowy, Sztab Wojskowy Unii Europejskiej 18. Wszystko
to zoyo si na wydarzenie z 2003 roku, kiedy to 12 grudnia Rada Europejska przyja
Europejsk Strategi Bezpieczestwa. Wprowadzono j by Europa moga stawi czoa
wszelkim zagroeniom tradycyjnym oraz nowym.
Okazuje si, e tak wielopaszczyznowy system bezpieczestwa europejskiego
zosta uwarunkowany przez zawi histori wiata. Podwalin do rozwaa nad
kwestiami utrzymania pokoju byy wszelkie konflikty i wojny na wiecie oraz prby
zmierzajce do ich zapobiegnicia. W dzisiejszym wiecie narody d do integracji i
wsppracy. Jest to podstawa do utrzymania bezpieczestwa, nie tylko europejskiego.
Jednake najwiesze informacje ze wiata potwierdzaj, e droga do osignicia
naprawd satysfakcjonujcego poziomu bezpieczestwa jest nadal daleka.

2. Uwarunkowania i zaoenia europejskiego systemu bezpieczestwa i obrony

Wspczesna tre pojcia bezpieczestwa i obrony europejskiej obejmuje wiele


aspektw, zarwno politycznych i militarnych, jak i kwestii gospodarczych,
ekologicznych, spoecznych i etnicznych. W kadej z tych dziedzin europejski system
bezpieczestwa i obrony jest zgodny z prawem midzynarodowym, a przede wszystkim
z Kart Narodw Zjednoczonych.

16
RRF (Rapid Reaction Force) - Europejskie Siy Szybkiego Reagowania powoane na szczycie w Nicei
w 2000 roku w sile 50-60 tys. onierzy.
17
http://www.msz.gov.pl/Europejska,Polityka,Bezpieczenstwa,i,Obrony,(ESDP),29337.html -
Europejska Polityka Bezpieczestwa i Obrony (ESDP) , 22.03.2011r.
18
Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej, Decyzja Rady z dnia 22 stycznia 2001 r. ustanawiajca: Komitet
Polityczny i Bezpieczestwa, Komitet Wojskowy Unii Europejskiej, Sztab Wojskowy Unii Europejskiej.

5
Doskonaym gruntem dla caej skomplikowanej struktury bezpieczestwa
europejskiego jest demokracja pastw kontynentu, gospodarka wolnorynkowa,
przestrzeganie praw czowieka oraz pluralizm polityczny. Dziki tym czynnikom
Europa zapewnia sobie dalszy rozwj i wspprac midzynarodow, co porednio
skada si na efektywno europejskiego systemu bezpieczestwa19.
Na uwarunkowania europejskiej polityki bezpieczestwa i obrony skada si
wiele czynnikw. Pierwszym, o charakterze podsystemowym, jest specyfika struktury
interesw w zakresie bezpieczestwa poszczeglnych pastw czonkowskich Unii
Europejskiej. Do kolejnego mona zaliczy skadnik rodowiskowy, czyli relacje caej
Unii Europejskiej z mocarstwem takim jak Stany Zjednoczone oraz z innymi
organizacjami midzynarodowymi. Trzecim z kolei elementem, tym razem
systemowym, s sformuowania traktatowe, ktre odnosz si do norm prawno-
instytucjonalnych, funkcjonalnych oraz politycznych20.
Za podstawowy filar o (charakterze systemowym) trwaego bezpieczestwa w
Europie mona uzna Pakt Pnocnoatlantycki, ktry jest skierowany rwnie poza
europejskie granice. Jego gwne zaoenia ujte s w kluczowym artykule pitym,
ktry zakada, e kady atak na ktrekolwiek z pastw czonkowskich NATO powinien
by interpretowany przez pozostae pastwa czonkowskie jako atak na nie same. W
wyniku tego zgadzaj si one na udzielenie pomocy stronie napadnitej wliczajc w to
moliwo uycia siy zbrojnej. Celem tego jest przywrcenie i utrzymanie
bezpieczestwa obszaru pnocnoatlantyckiego21.
Do drugiego filaru systemowego odpowiedzialnego za bezpieczestwo
europejskie moemy zaliczy Akt Kocowy Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy
w Europie podpisany w Helsinkach 1 sierpnia 1975 roku. Okrela on midzy innymi
zagadnienia zwizane z bezpieczestwem w Europie, wspprac w dziedzinie
gospodarczej, technicznej, ochrony rodowiska oraz aspektami humanitarnymi i
dziedzinami pokrewnymi.
Trzecim komponentem bezpieczestwa europejskiego jest organizacja powoana
na mocy Traktatu z Maastricht Unia Europejska. Traktat ustanowi now organizacj
midzynarodow, ktra zostaa oparta na trzech filarach. Drugim z nich jest Wsplna
Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa. Rozwj Unii Europejskiej w dziedzinie
obronnej wyraono poprzez Deklaracje w sprawie obrony europejskiej przyjtej w
Saint-Malo w 1998 roku. Prowadzio to do uzyskania autonomicznej zdolnoci do
dziaania w sytuacjach kryzysw midzynarodowych, w tym moliwoci dysponowania
si zbrojn i dopuszczalnoci jej uycia22 Zaczto budowanie Wsplnej Europejskiej
Polityki Bezpieczestwa i Obrony (Common European Security and Defence Policy
CESDP).
Kolejnym dokumentem powizanym z Uni Europejsk i jej zdolnociami
obronnymi jest Europejska Strategia Bezpieczestwa przyjta w grudniu 2003 roku
przez Rad Europejsk. Za jej najwaniejsze cele uznaje si: wniesienie wkadu w
stabilizacj i dobre rzdzenie w najbliszym ssiedztwie Unii, tworzenie porzdku

19
Zob. P. Ostaszewski, Midzynarodowe stosunki polityczne, Ksika i Wiedza, Warszawa 2010, s. 307.
20
Zob. I. Somczyska, Europejska polityka bezpieczestwa i obrony, Uniwersytet Marii Curie-
Skodowskiej, Lublin 2007, s. 19.
21
Traktat Pnocnoatlantycki, Waszyngton, 4 kwietnia 1949 r. art. 5.
22
Zob. R. Kuniar, Bezpieczestwo europejskie po pierwsze nie przeszkadza, Polski Przegld
Dyplomatyczny, nr 50(33), 2006, s. 8.

6
midzynarodowego opartego na efektywnym multilateralizmie oraz przeciwdziaanie
zagroeniom - zarwno nowym jak i tradycyjnym. W zaoeniach Europejskiej Strategii
Bezpieczestwa wyrnia si rwnie szanse i zagroenia dla UE moliwe w
przyszoci23.

3. Elementy europejskiego mechanizmu bezpieczestwa

Na cay mechanizm bezpieczestwa europejskiego skada si cay szereg


czynnikw. Wyrnia si mechanizmy: euroatlantycki, zachodnioeuropejski,
wsplnoty niepodlegych pastw, wsppracy subregionalnej oraz paneuropejski.
Organizacje majce najwikszy i najwaniejszy wpyw na funkcjonowanie
europejskiego systemu zapewniajcego bezpieczestwo europejskie to: Unia
Europejska, Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie oraz Rada Europy.
Naley pamita rwnie o organizacjach subregionalnych majcych wprawdzie
mniejszy zasig, ale take stanowicych istotny element ksztatowania bezpieczestwa
europejskiego.

3.1. Rada Europy

Najstarsz organizacj jest Rada Europy (Council of Europe). Powoana zostaa


przez Traktat Londyski 5 maja 1949 roku. Do jej czonkw nale wszystkie pastwa
Europy oprcz Grenlandii oraz Biaorusi, ktra nie spenia wymaganych
demokratycznych norm konstytucyjnych. Dodatkowo w skad Rady Europy naley
zaliczy pastwa wystpujce w roli obserwatorw w Zgromadzeniu Parlamentarnym i
Komitecie Ministrw.
Struktur tej organizacji tworz: Komitet Ministrw, Zgromadzenie
Parlamentarne, Kongres Wadz Lokalnych i Regionalnych Europy, Sekretarz, Komisarz
Praw Czowieka.
Rada Europy jest pierwsz europejsk organizacj dziaajc na rzecz integracji
i wsppracy starego kontynentu. Jej gwnym celem jest ochrona demokracji i
praworzdnoci oraz zacienienie wsppracy pomidzy pastwami, przede wszystkim
europejskimi.

3.2. Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie

Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (The Organization for


Security and Co-operation in Europe OSCE) jest kolejnym istotnym elementem w
architekturze bezpieczestwa europejskiego24. Funkcjonuje ona od 1 stycznia 1995
roku, po konferencjach w Budapeszcie w 1994 roku. Powstaa w wyniku
instytucjonalizacji Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. W skad tej
organizacji wchodzi 56 pastw. Najwaniejsz rol odgrywaj pastwa Europy
Zachodniej.
W strukturze OBWE wyrniamy organa o charakterze politycznym i
administracyjnym. Do pierwszych zaliczamy: Spotkania Szefw Pastw i Rzdw,
Konferencje Przegldowe, Rad Ministerialn, Wysok Rad, Sta Rad oraz

23
http://www.msz.gov.pl/Europejska,Strategia,Bezpieczenstwa,29342.html , 01.04.2011r.
24
Zob. P. Ostaszewski, Midzynarodowe stosunki polityczne, Ksika i Wiedza, Warszawa 2010, s. 306.

7
Urzdujcego Przewodniczcego. Do drugiej grupy o charakterze administracyjnym
klasyfikujemy: Sekretariat i Sekretarza Generalnego oraz Biuro Instytucji
Demokratycznych i Praw Czowieka. Ponadto wyrniamy inne rwnie wane organy:
Wysoki Komisarz OBWE do spraw Mniejszoci Narodowych, Przedstawiciel ds.
Wolnoci Mediw, Zgromadzenie Parlamentarne, Trybuna OBWE ds. Koncyliacji i
Arbitrau, Forum do spraw Wsppracy w Dziedzinie Bezpieczestwa. Ostatni z nich
zaliczany jest do organw autonomicznych i niepodporzdkowanych Staej Radzie.
Zajmuje si sprawami kontroli zbroje oraz zapobiegania konfliktom, a w jego skad
wchodz przedstawiciele wszystkich pastw czonkowskich OBWE. Jest to organ
skupiajcy uwag na aspektach wojskowych bezpieczestwa oraz rodkach budowy
zaufania i bezpieczestwa25.
Z zaoenia OBWE powinno odgrywa podstawow rol w budowaniu
bezpiecznej, stabilnej, niepodzielnej i wolnej wsplnoty26. Jako jej gwny cel mona
wyrni dbao o bezpieczestwo Europy oraz pokojowe rozstrzyganie wszelkich
sporw. Wielu krytykw twierdzi, e OBWE nie rozwizao adnego konfliktu
ostatecznie, jednake na pewno przyczynio si do poprawy stanu bezpieczestwa. Taka
sabo niestety charakteryzuje rwnie inne organizacje.

3.3. Unia Europejska

Kolejn organizacj midzynarodow jest Unia Europejska (The European


Union - EU), majca istotny wpyw na kierunki rozwoju pastw czonkowskich UE i
ich doktryn bezpieczestwa. Jej pocztki sigaj poowy XX wieku. Sama stanowi
kontynuacje, Wsplnot Europejskich obecnych po II Wojnie wiatowej. Za dat jej
powstania uwaa si podpisanie 7 lutego 1992 roku Traktatu Maastricht, ktry po
ratyfikacji wszed w ycie 1 listopada 1993 roku i wprowadzi okrelenie Unia
Europejska. Obecnie UE liczy 27 pastw czonkowskich. Do pastw odgrywajcych
najwaniejsz rol zaliczamy przede wszystkim Francj, Niemcy i Wochy oraz
pastwa Beneluksu.
Unia Europejska jest oparta o zoon struktur. Wan rol odgrywa Parlament
Europejski, ktry jako jedyny organ UE posiada demokratyczn legitymacj. Innymi
organami s: Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Trybuna
Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, Europejski Trybuna Obrachunkowy i Europejski
Bank Centralny. Ponadto wyrniamy wiele innych agencji penicych mniej oglne
funkcje i zajmujcych si konkretnymi sprawami pastw czonkowskich. W skad Unii
Europejskiej wliczamy rwnie Eurokorpus (Eurocorps), bdcy wspln
wielonarodow jednostk szybkiego reagowania. W zaoeniu jest to podstawowy
instrument do zapewnienia bezpieczestwa w Europie. Wan agencj jest Europejski
Urzd Policyjny Europol odpowiedzialny szczeglnie za zapobieganie i zwalczanie
midzynarodowej przestpczoci. Bezpieczestwem europejskim w ramach UE zajmuj
si rwnie agencje ds. wsplnej polityki bezpieczestwa i obrony. Obecnie w ich skad
wchodz: Centrum Satelitarne Unii Europejskiej (EUSC), Europejska Agencja Obrony

25
Zob. H. Binkowski (red. nauk.), OBWE w procesie umacniania bezpieczestwa europejskiego,
Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2003, s. 23-24.
26
Zob. T. o-Nowak (red. nauk.), Organizacje w stosunkach midzynarodowych, Wyd. Uniwersytetu
Wrocawskiego, Wrocaw 1999, s. 97.

8
(EDA), Instytut Unii Europejskiej Studiw nad Bezpieczestwem (ISS)27. Oczywicie
oprcz tego Unia Europejska tworzy rnorodne programy dotyczce kwestii
bezpieczestwa w Europie, np. program Falcone majcy na celu zwalczanie
przestpczoci zorganizowanej.
In varietate Concordia Jedno w rnorodnoci tak gosi motto Unii.
Mona wic wnioskowa, e motywem przewodnim UE jest szukanie moliwoci
integracji i pojednania wrd zrnicowanego spoeczestwa pastwa europejskich.
Wszystko to skada si na zaoony przez t organizacj cel tworzenie wsplnej
polityki obronnej i zagranicznej oraz integracji gospodarczej i finansowej. Jednake aby
osign skuteczno tworzonego systemu pastwa czonkowskie musz podj
niezbdne rodki do spenienia przepisw i umw wprowadzanych przez Uni
Europejsk28.

3.4. Inne elementy europejskiego systemu bezpieczestwa

Dodatkowo struktury bezpieczestwa europejskiego ingeruj wiele innych


organizacji i porozumie regionalnych i subregionalnych. Do najwaniejszego
zaliczamy NATO, ktre ma zasig szerzy ni tylko Stary Kontynent. Organizacja
Traktatu Pnocnoatlantyckiego stanowi fundament bezpieczestwa europejskiego.
Ponadto wyrniamy: Rad Wsppracy Paktu Pnocnoatlantyckiego (North Atlantic
Cooperation Council - NACC), Rad Partnerstwa Pnocnoatlantyckiego (Euro-
Atlantic Partnership Council - EAPC), Wsplnot Niepodlegych Pastw (WNP), Rad
Nordyck i Nordyck Rad Ministrw oraz Rad Pastw Morza Batyckiego.
Pierwsza z nich Rada Wsppracy Paktu Pnocnoatlantyckiego zostaa
zaoona w grudniu 1991 roku. Zajmuje si gwnie konsultacjami pomidzy NATO a
pastwami byego Ukadu Warszawskiego w sprawach politycznych, bezpieczestwa i
obrony oraz humanitarnych. Rad Partnerstwa Pnocnoatlantyckiego ustanowiono w
1997 roku. Jest to wielonarodowe forum dotyczce zarzdzania kryzysowego, kontroli
zbroje, proliferacji broni masowego raenia oraz walki z terroryzmem29.
Wychodzc poza ramy NATO w bezpieczestwie europejskim wyrniamy
Wsplnot Niepodlegych Pastw. Ta midzynarodowa organizacja zostaa zaoona 8
grudnia 1991 roku przez trzy pastwa dawnego Zwizku Radzieckiego: Rosj, Ukrain
i Biaoru. Za gwne cele WNP kategoryzuje si wspprac w dziedzinie
wojskowoci, pokojowe regulowanie konfliktw oraz wsplna polityka zagraniczna i
gospodarcza.
Wanym elementem jest Rada Nordycka i Nordycka Rada Ministrw,
utworzona w 1952 roku. Ta organizacja subregionalna stawia sobie za zadanie
wspprace w ramach Unii Europejskiej oraz dziaalno w zakresie polityki
zagranicznej i kwestiach bezpieczestwa.
Organizacj subregionaln jest Rada Pastw Morza Batyckiego powstaa z
inicjatywy Niemiec i Danii w 1992 roku na konferencji w Kopenhadze. Celem

27
http://europa.eu/agencies/security_agencies/index_pl.htm , 04.04.2011r.
28
Zob. T. Kso, Przepisy Bezpieczestwa i Ochrony Informacji Niejawnych Rady Unii Europejskie,
Warszawa 2008, s.4.
29
http://www.wojsko-polskie.pl/articles/view/1218/147/rada-partnerstwa-euroatlantyckiego-euro-
atlantic-partnership-council-eapc.html , 10.04.2011 r.

9
dziaalnoci Rady Pastw Morza Batyckiego jest wzmacnianie bezpieczestwa i
stabilnoci w regionie poprzez wspprac pastw czonkowskich, m.in. w obszarach:
ochrony rodowiska, rybowstwa, turystyki, ochrony zasobw Batyku, kultury oraz
edukacji.

Zakoczenie

Ksztatowanie si bezpieczestwa europejskiego rozpoczo si od koncepcji


teoretycznych. Przechodzc przez liczne prby osignito urzeczywistnienie celu w
postaci podstaw do sprawnego funkcjonowania zoonej architektury mechanizmu
bezpieczestwa europejskiego. Proces instytucjonalizacji bezpieczestwa nie dotyczy
jedynie kwestii militarnych i obronnych. Naley rwnie wzi pod uwag aspekty
ekonomiczne, polityczne, spoeczne i ekologiczne oraz moliwe wyzwania i zagroenia.
Stanowi to zagadnienie o charakterze kompleksowym. Wszystkie elementy musz
zosta uwzgldnione do waciwego funkcjonowania caego systemu bezpieczestwa.
Nie mona jednak stwierdzi, e proces budowy bezpieczestwa europejskiego zosta
zakoczony. Mona jedynie mwi o przekroczeniu pewnego etapu i wejciu w now
faz cigego tworzenia i doskonalenia bezpieczestwa europejskiego.

Bibliografia:

1. H. Binkowski (red. nauk.), OBWE w procesie umacniania bezpieczestwa


europejskiego, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2003.
2. I. Budge, Newton K. Polityka nowej Europy. Od Atlantyku do Uralu, Ksika i
Wiedza, Warszawa 2001.
3. A. Demkowicz, Integracja Europy Zachodniej w dziedzinie bezpieczestwa i obrony,
od EWO do WEPBiO, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru 2007.
4. E. Dynia, Integracja europejska, LexisNexis Warszawa 2004.
5. J. Grys, Bezpieczestwo Polski w zmieniajcej si Europie, Unia
Zachodnioeuropejska, Wydawnictwo Adam Marszaek, Warszawa-Toru 1997.
6. E. Halizak, Polityka zagraniczna i wewntrzna pastwa w procesie integracji
europejskiej, Wyd. Branta, Bydgoszcz-Warszawa 2004.
7. W. Hory, Wspczesne zagroenia midzynarodowego bezpieczestwa. Udzia
Wojska Polskiego w misjach poza granicami kraju, Ministerstwo Obrony
Narodowej, Warszawa 2008.
8. T. Kso, Przepisy Bezpieczestwa i Ochrony Informacji Niejawnych Rady Unii
Europejskie, Warszawa 2008.
9. R. Kuniar i Z. Lachowski (red. nauk.), Bezpieczestwo midzynarodowe czasu
przemian. Zagroenia, koncepcje, instytucje, Polski Instytut Spraw
Midzynarodowych, Warszawa 2003
10.T. o-Nowak, Organizacje w stosunkach midzynarodowych, Istota-mechanizmy
dziaania-zasig, Wydanie III, Uniwersytet Wrocawski, Wrocaw 1999.
11.J. Maciszewski, Historia powszechna, wiek owiecenia, Warszawa 1985.

10
12.S. Parzymiesa (red. nauk.) Europejskie struktury wsppracy Informator,
Ministerstwo Spraw Wewntrznych, Warszawa 2000.
13.I. Somczyska, Europejska polityka bezpieczestwa i obrony. Uwarunkowania
Struktury Funkcjonowanie, Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin
2007.
14.P. Ostaszewski, Midzynarodowe stosunki polityczne, Zarys wykadw, Ksika i
Wiedza, Warszawa 2010.
15.Ukad Warszawski Sojusz w imi pokoju, Wydawnictwo Agencji Prasowej,
Moskwa 1984.
16. Polski Przegld Dyplomatyczny , nr 50(33), 2006, s.8
Strony internetowe:

www.msz.gov.pl
www.senat.gov.pl
www.eurocorps.org
www.eup.wse.krakow.pl
www.europa.eu
www.wojsko-polskie.pl
www.dziedzictwo.polska.pl

11

Vous aimerez peut-être aussi