Dashuri Dhe Tolerance

M.F.
GYLEN DASHURI dhe TOLERANC 1

2 DASHURI dhe TOLERANC M.F. GYLEN
Drejt nj Qytetrimi
Botror me
DASHURI
TOLERANC
M.F. GYLEN DASHURI dhe TOLERANC 3
Drejt nj qytetrimi botror me
DASHURI DHE
TOLERANC
M. FETHULLAH GYLEN
T gjitha t drejtat jan t rezervuara
Ndalohet shumfishimi, botimi, fotokopjimi dhe depozitimi

elektronik, mekanik apo me an t ndonj sistemi tjetr regjistrimi
i teksteve dhe figurave t krejt librit apo t nj pjese t tij,
pa leje me shkrim nga shtpia botuese
M. F. GYLEN
Drejt nj qytetrimi botror me
DASHURI DHE TOLERANC
Titulli i origjinilait n turqisht:
XXXXXXXXXXXXXXXXX
Prktheu: Dr. Mithat HOXHA

Redaktoi: Klodian SHEHI
Genti KRUJA
Design: Indrit ISUFI
ISBN: 978-9928-156-03-7
Shtpia Botuese PRIZMI

Adresa: Rr. Kajo Karafili
P.Bimbashi, A.4, Tiran
www.prizmi.com
Shtypur n shtypshkronjn Emal, 2013

PRMBAJTJA
PARATHNIE 9
HYRJE 13
BIOGRAFIA E AUTORIT 21
DASHURIA DHE MSHIRA 25
Dashuria 26
Dashuri pr njerzoren 29
Humanizmi dhe dashuria pr natyrn njerzore 34
Dashuria pr Zotin 37
Apel pr mshir 49
MIRKUPTIMI, TOLERANCA DHE DIALOGU 56
Mirkuptimi 57
Toleranca dhe bujaria 62
Toleranca 64
Toleranc n jetn individuale dhe shoqrore 69
Krijimi i atmosfers s nj tolerance t qndrueshme 80
Dy trndafila pr majat e smeraldta: toleranca dhe dialogu 84
Pa duar kundr atyre q ju qllojn, pa fjal kundr atyre q ju mallkojn 89
Islami nj fe e tolerancs 93
Islami si fe e mshirs universale 99
Toleranca dhe dialogu n Kuran dhe Sunet 105
Dialogu n frymn dhe kuptimin Muhamedan 107
Dialogu me popullin e librit 111
Sportet dhe procesi i dialogut 114
NJERIU IDEAL 117

Njeriu i ri 118
Portreti i njeriut t zemrs 122
Besimtar ideal mysliman ideal 128
Shpirtrat ideal dhe heronjt e dashuris 133
duhet t kesh pr t qen besimtar 138
Shpirtrat e dhn pas Zotit 144
T devotshmit e sotm 150
Krijesat njerzore dhe natyra e tyre 159
N thellsit e brendshme t njerzores 164
Natyra njerzore dhe prgjegjsit e saj 171
Nj shoqri ideale 179
MISTICIZMI DHE METAFIZIKA 183
Kuptimi i jets 184
Besimi: nj perspektiv e veant 187
Horizontet e besimit 194
Horizontet e shpirtit: mendimi metafizik 202
Kaosi dhe bota mistike e besimit 207
Horizontet e qetsis 217
Misticizmi dhe origjina e tij 224
XHIHADI TERRORIZMI T DREJTAT NJERZORE 227
T drejtat e njeriut n Islam 228
Xhihadi i vogl dhe i madh 231
Dashuria, toleranca dhe xhihadi n jetn e Profetit 236
Myslimant e vrtet nuk mund t jen terrorist 240
Sulmet e fundit terroriste 246

EDUKIMI 255
Shrbimet edukative jan shprndar n mbar botn 256
Edukimi nga lindja gjer n vdekje 267
Nj lvizje me shembujt nga vetja 278
PERSPEKTIVA GLOBALE 284
Jeta e vrtet dhe natyra e vrtet njerzore 285
Nj prqasje krahasuese mbi Islamin dhe demokracin 288
N prag t mijvjearit t ri 295
Duke u ndrtuar nj bot e re 306
Rendi i ri botror 329
Rreth epoks s informacionit dhe prplasjes s qytetrimeve 333
Un besoj n bukurin e mbshtetur n paraqitjen e natyrs njerzore 338
Mesazhi lidhur me sulmet terroriste t 11 shtatorit 341
PARATHNIE
Nevoja pr dialog midis popujve dhe besimeve sht br m e

theksuar prej ngjarjeve q kan ndodhur n vitet e fundit. Dialogu
ndrfetar sht par si nj prej alternativave pr t shumprfolurn
prplasja e qytetrimeve. Ata q nuk pajtohen me teorin q
prplasja e qytetrimeve sht e pashmangshme, kmbngulin n
dialogun e qytetrimeve, nj shkmbim vshtrimi q ka pr qllim
nj pasurim t ndrsjell, nj shkmbim mendimesh q on drejt
kuptimit m t thell t natyrs s Zotit dhe dshirs s Zotit pr
njerzimin mbi kt planet.
Kjo sht tema e ktij libri. sht paraqitja e mendimeve t njrit
prej udhheqsve shpirtror t bots islame n ditt e sotme dhe
nj prej autorve mysliman m me autoritet. Lvizja e frymzuar
dhe e drejtuar nga Fethullah Gylen u ka ofruar myslimanve
nj rrug pr t mbajtur gjall vlerat islame midis krkesave
komplekse t shoqris moderne. Prej Turqis, vendit ku ka
lindur, lvizja sht prhapur me shpejtsi, nprmjet shkollave,
n shum vende, prmes aktiviteteve kulturore dhe mediatike,
gjat projekteve sociale dhe n takime me diasporn turke kudo
q ndodhet. Nj ndikim t madh n lvizjen e Gylenit ka pasur
mbshtetja q i kan dhn myslimant kudo ku ata jetojn n
shumic apo pakic.
Ky libr ka nj qllim t dyfisht. N njrn an, tu krkoj
myslimanve t ken m shum dijeni rreth msimeve t Islamit pr
nevojn pr dialog dhe pr faktin q myslimant jan thirrur pr
t qen ndrmjets dhe dshmitar t mirsis universale t Zotit.
F. Gylen e thirri lvizjen mbasi zotronte dije t plota rreth tradits
islame ku prfshihen s bashku shkrimet kuranore, hadithet ose
tradita e profetit Muhamed e prcjell prej tij nga brezi n brez

gjer n ditt e sotme dhe prej intuits t myslimanve t moshuar,
pr t ndrtuar nj argument binds q toleranca, dashuria dhe
mshira jan vlerat e vrteta t Islamit, t cilat myslimant e kan
pr detyr tia prcjellin bots moderne.
N ann tjetr, libri sht nj ftes pr jomyslimant q t
ln pas paragjykimet, dyshimet dhe t vrtetat e cunguara, n
mnyr q t jen n gjendje t arrijn t kuptojn cila sht e
vrteta rreth Islamit. Dikush, i cili dijet mbi Islamin i ka kufizuar
tek titujt e gazetave t prditshme, ka t ngjar t besoj q feja
ushqen terrorizmin, sulmet vetvrasse, shtypjen e femrs dhe
urrejtjen pr t tjert, pr ata q ndodhen jasht komunitetit
islam. Kush do t dshironte ather t bashkbisedonte me njerz
a popuj q prkrahnin veprime t tilla? Kush do t dshironte t
bashkjetonte me popuj me qndrime t tilla?
Ndrkaq, nprmjet shkrimeve t Fethullah Gylenit n kt
libr, lexuesi do t shoh nj interpretim t sakt t mjaft prej
parimeve udhheqse t vlerave t vrteta njerzore t Islamit si
mshira, qetsia shpirtrore, harmonia shoqrore, ndershmria
dhe besimi n nj Zot. Me paraqitjen e ktyre vlerave islame, t
cilat jan prvetsuar edhe prej shum besimtarve t besimeve t
ndryshme, autori nuk u bn thirrje vetm myslimanve t hyjn
n dialog. Fjala e tij sht nj thirrje edhe pr jomyslimant pr
nj diskutim mbi prmbajtjen e idealeve t prbashkta.
Un mund ti referohem rastit tim si nj shembull. Un jam
nj prift katolik, nj amerikan q jetoj n Rom. Pr m shum
se nj dekad kam njohur antart e lvizjes q formoi Fethullah
Gylen, dhe mund t shprehem q ata e ndjejn veten t nderuar
e t impresionuar duke jetuar me msimet e drejtuesit t tyre
shpirtror. Ata e thrrasin z. Gylen me respekt dhe dashuri, Hoxha
Efendi q do t thot thjesht msues, por q pikrisht pr kt
sht shum i dashur dhe i respektuar pr ta! Msimet e ktij libri
e kan burimin tek Kurani dhe tek parimet islame, tek formimi
dhe prcaktimi prej myslimanve i sjelljes dhe qndrimeve n
zbatimin e angazhimit islam.
Me sjelljen n nj tekst t shkrimeve t veanta dhe intervistave
t botuara m par n gazeta dhe revista t ndryshme, shum prej
t cilave gjer tani sjan paraqitur kurr n anglisht, z. Gylen u ka
br nj shrbim t mir atyre q dshirojn t njohin idealet q
karakterizojn kt lvizje.
Vitin e kaluar mbajta leksione n Urfa dhe Gaziantep t Turqis
Lindore. Isha ftuar n kto qytete, gjat kthimit pr n Rom, prej
nj grupi t rinjsh nga Stambolli n nj takim t organizuar nga
Lvizja Gylen. Pasi arrita, u befasova nga numri i t rinjve q mund
t ishin rreth 4000. N bised me ta, kuptova q prfaqsonin nj
pjes t rndsishme t t rinjve t Stambollit. Disa ishin student
n inxhinieri, mjeksi dhe informatik, t tjert, si djemt, ashtu
dhe vajzat, ishin n pun. Disa nga vajzat ishin punsuar si
sekretare, si agjente n agjencit turistike ose msuese n shkollat
fillore. Un takova t rinj q punonin si npuns bankash, drejtues
burse dhe ndrtues.
T rinjt ishin t gzuar dhe entuziast q do ta festonin
s bashku ditlindjen e profetit t tyre Muhamed. Ishte mjaft
kuptimplot fakti q un, nj prift katolik, isha ftuar prej tyre n
takimin me tem Profeti, nj bekim pr njerzimin. Fjala ime
u pasua nga nj poem shkruar n nderim t Muhamedit dhe n
mbrmje prfundoi me nj kngtar shum popullor turk i cili
kndoi himne n lavdrim t Zotit shoqruar me kitar elektrike.
Ndjesia n kt mbrmje, si n shum raste t tjera, ishte se, nse
Fethullah Gylen dhe lvizja e tij do t jen t aft t ngulisnin tek
m shum t rinj dshirn pr t lavdruar dhe falnderuar Zotin,
duke jetuar me dashuri dhe respekt pr t tjert, ata mund t jan
duke marr kshtu nj nism shpirtrore shum t muar.
Besimtart jomysliman duhet t pranojn se ky sht populli me
t cilin mund t jetojn dhe bashkpunojn n dobi t t gjithve,

por sigurisht q do t pyesin rreth pikpamjeve t Gylenit si dhe
rreth lvizjeve me drejtim tjetr n botn myslimane, lvizje q
jan t prirura pr dhun. N kt libr, edhe vet autori i ngre kto
pyetje t rnda n kapitullin Xhihadi - Terrorizmi - T drejtat e
njeriut pr t shpjeguar synimet e xhihadit dhe pr t deklaruar
qartazi q myslimant e vrtet kurr nuk mund t pajtohen me
terrorizmin.
Po e prfundoj kt parathnie, duke cituar nj thnie q
prmbledh pikpamjet e Gylenit si nj msues shpirtror:
Nse un do t kisha aftsin t njihja mendimet e njerzve,
gj q do t thot nse un do t kisha aftsin t njihja do njeri
me karakteristikat e veanta t tij ose t saj, un do ta drejtoja
donjrin prej tyre n kulmin e prsosmris dhe kjo do t ishte m
e duhura pr t. Un do tju rekomandoja t vazhdoni t reflektoni,
t mendoni, t lexoni. Do tju thoja t studioni dshmit e Zotit n
univers dhe n vetveten e njerzve, pra, dshmit objektive dhe
subjektive q dshmojn pr T. Un do ti kshilloja njerzit q
ta mbushnin kohn e tyre duke studiuar Kuranin, do ti kshilloja
t tjert q t kndonin rregullisht pjes nga Kurani dhe t kryenin
rregullisht adhurimet e caktuara. Po kshtu, do ti kshilloja t
reflektonin vazhdimisht mbi fenomenet natyrore. Kjo do t thot se
do tu caktoja njerzve detyra n fushat ku ata kan aftsi t lindura.
Thomas Michel, S. J.
25 Maj 2004 Rom
HYRJE
Vlerat baz q jan tipare t shek. XXI jan modernizmi,

pluralizmi, individualizmi dhe feja. Disa pretendojn q
modernizmi i ka br njsh jetn vetjake dhe shoqrore, duke
krijuar forma t reja t jets fetare, kulturore dhe pluralizmit politik.
Megjithse trajtohet me pikpamje t ndryshme, modernizmi ka
krijuar dy nnfenomene ideologjike: zhvillimin dhe globalizmin.
Shum teoricien e kan prshkruar modernizmin prej
perspektivs s shtimit t sovranitetit njerzor prtej kufirit t tij
dhe prparimit t shkencs. Kjo lidhje e drejtprdrejt e vendosur
midis shkencs, nga njra an dhe aftsive e sovranitetit nga ana
tjetr, ka treguar mundsin q u jepet shteteve t superfuqishme
pr t sjell forma t reja t dominimit t vendeve dhe popujve
t tjer. Pasionet imperialiste n koht moderne kan prodhuar
konsekuenca t shumta e t rnda.
Meq globalizmi ka nj kuptim t till ideologjik, shum e shohin
t jet thjesht nj imperializm klasik nn nj emr tjetr. Ideologjik
ose jo, globalizmi ka shkaktuar nj ndryshim fondamental n t
gjitha fushat, nga ato ekonomike dhe t shkencave shoqrore,
n marrdhniet e politiks, n fushn e ligjeve, n historin
dhe gjeografin e administrimit t shtetit. N fakt, globalizmi
ka vulgarizuar pasurin, teknologjin, pluralizmin demokratik,
prodhimin, dhe konsumin. Dhe pas ksaj, prsri, ka ndihmuar
t shpalosen t gjitha llojet e prdhosjes: njerzore, mjedisore,
ose politike. Varfria, ndotja ekologjike, armt e shkatrrimit n
mas, terrorizmi dhe violenca jan globalizuar si jo m mir.
Globalizimi i dijeve, pushteteve dhe teknologjive sht pasuar
prej teoris s nj konflikti t mundshm midis kulturave

dhe qytetrimeve. Pr pasoj, t gjitha kto, q jan rezultat
i modernizmit apo globalizmit, kan vendosur nj numr t
madh konceptesh n rend t dits. Nj duzin konceptesh jan
prcaktuar ose riprcaktuar brenda kontekstit t modernizmit,
demokracis dhe pluralizmit: t qent njerzor, individualizmi,
liria e t menduarit dhe feja, politika, shoqria dhe toleranca
kulturore, konflikti me konkurrencn, dialogu me konfliktet....
Nuk ka dyshim se bota sot ka nevoj me shum urgjenc
pr dialog ndrmjet kulturave dhe qytetrimeve m tepr se
kurr m par. Shkenca dhe teknologjia e armatimeve - mbase
jo krejtsisht, por n nj mas domethnse - mund t jet e
shqetsuar prej shprdorimit t saj pr manipulime ideologjike. Ky
lloj i manipulimit ideologjik t shkencs dhe teknologjis, prhap
dhe prgjithson krcnimet fetare, kulturore, shoqrore si dhe
dallimet krahinore. Reagimet m t mdha kundr globalizmit
vijn nga vendet n zhvillim. Ky reagim nuk mund t shihet
vetm si nj kundrprgjigje ndaj modernizmit. Dimensionet
ideologjike t modernizmit jan perceptuar, n nj kuptim t
gjer, si nj krcnim ndaj religjioneve sovrane, kombsive,
historis, kulturs dhe identitetit. Ather nj situat e till mund
t shkaktoj grindje t reja n konfliktet e ngjallura.
Nga njra an, pr pothuajse nj erek shekulli, platformat e
marrdhnieve ndrkombtare kan dshmuar nj proces me
diskutime t ashpra, t rndsishme dhe me nj rrezik t madh,
t till si nj prplasje qytetrimesh. Me ngjyrimet e tyre politike
dhe ideologjike, kto jan teza q kan ardhur nga shekuj t
trazuar. Ndoshta akoma mijra dijetar, mendimtar dhe burra
shteti gjykojn dhe mendojn pr t ardhmen e njerzimit. Tezat
e Hantingtonit pr konfliktin e qytetrimeve kan qen n qendr
t vmendjes ndrkombtare dhe kan fituar nj vend t gjer dhe
shum fondamental n diskutimet globale t dekads s fundit.
Jehona dhe efektet e ksaj teorie n marrdhniet ndrkombtare
vazhdojn akoma.
Ather, a nuk kemi mundsi t lexojm brenda modernizmit
dhe globalizmit nj synim t shndosh? A mundet q modernizmi
dhe globalizmi t mos realizojn m shum konstruktivitet, a
mundet q ata t mos prqendrohen m shum te vlerat njerzore
dhe etike? Ata q mendojn tu prgjigjen ktyre pyetjeve,
prpiqen ti minimizojn ato ose ti shohin thjesht si nj problem
pr tu perceptuar. A jan modernizmi dhe globalizmi, n fakt,
fenomene kaq t thjeshta q ta minimizojn problemin thjesht pr
tu perceptuar dhe pr tu kuptuar? Globalizmi dhe modernizmi,
n terma ideologjike, jan kuptuar prej popujve q vijn nga
kultura dhe qytetrime t ndryshme, n formn e konflikteve t
shkuara dhe llogarive t kqija. N kt mnyr, tezat e ktyre, t
t njjtve Hantington (Huntington) dhe Fukujama (Fukuyama),
q - deri diku - u ndeshn me parashikimet, vijn n ekzistencn
e ksaj platforme t brisht.
N ann tjetr, bashk me problemet kronike t qytetrimit
modern, t tilla si prhapja e terrorizmit global, dhuna dhe armt
e shkatrrimit n mas, nga t cilat, do njra shkon n mbshtetje
t tezave t konflikteve, jan br edhe prpjekje serioze q vn
n dukje prputhjet midis shoqrive me kultura t ndryshme
dhe qytetrimeve prmes demokracis, tolerancs, dashuris
dhe dialogut. Kto kan spikatur m tepr n erekun e fundit
t shekullit t XX. Kto prpjekje nuk kan shkaktuar, direkt ose
indirekt, ndonj konflikt t brendshm me modernizmin ose
globalizmin. Ato kan prodhuar m shum vlera etike universale
dhe fundamentale njerzore si edhe dinamizm pr t kaprcyer
aspektet shkatrruese t modernizmit dhe globalizmit. sht pr t
ardhur keq q nse iniciativa t tilla pr dialog midis qytetrimeve
dhe kulturave kan qen miratuar gjithmon prej shumics, pr
disa mendje, fantazuese t konfliktit dhe shkatrrimit, kan
qen gjithmon vetm zhurm mediatike dhe asgj tjetr. Media
ndrkombtare, duke mos iu prmbajtur etiks dhe vlerave
njerzore, ka popullarizuar pa mshir dhe pa maturi vetm

terrorizm, dhun, shkatrrim vlerash e rezultatesh dhe n kt
mnyr, fatkeqsisht ka zmadhuar numrin e ktyre mbshtetsve.
Reagimin e ashpr kundr tezave t Hantingtonit, n fakt, e shfaqi
nevoja e zjarrt pr konkurrenc dhe dialog, ndonse veprimet
konkrete q jan marr n drejtim t vnies s themeleve pr
konkurrencn dhe dialogun, jan fare pak pr tu prmendur.
Ose prpjekje t tilla nuk kan pasur efekt global. Arsyet e ktij
qndrimi t prgjithshm t heshtur dhe indiferent duhen krkuar
n efektet e transformimeve moderniste tek njerzit dhe shoqria.
sht fakt q modernizmi ka shtn egoizm n qeniet
njerzore, duke i br aq t parndsishm, sa t bhen pothuajse t
padukshm. Modernizmi ka nxitur individualitetin, materializmin
dhe instinktet vetjake t njerzve n kundrshtim me shoqrin, i
ka larguar njerzit nga gjithka q ata mbajn t shenjt, humane
dhe etike, nga dashuria, prkujdesja, prkushtimi dhe sakrifica.
N fund, pasoja ka qen nj qenie njerzore e ult, q jeton vetm
me instinktet egoiste. Nj person q jeton vetm me instinktet
egoiste, n t vrtet, sht i ult. T gjitha fet monoteiste kan
br prpjekje pr ti shptuar njerzit e till, por era fatale e
modernizmit kundr personalitetit dhe koherencs kozmike t
qenieve njerzore i ka br ata robr t instinkteve vetjake. Do
t ishte, sigurisht, e pamundur t bhej ktu nj hetim i plot i
modernizmit. Dhe as sht synim t bhet nj hetim apo ndonj
lloj tjetr pyetsori. Kur vshtrojm degradimin e qytetrimit t
sotm, ajo q kuptojm sht - pr fardolloj arsye - se gjithka
prfundon tek problemi i njeriut. Kur njerzit jan destruktiv,
t dmshm, armiqsor dhe agresiv, ather ata skllavrojn
bashksin shoqrore dhe njerzore n t ciln bjn pjes edhe
vet po me kto instinkte. Prandaj sht e qart se ku dhe kur kan
qen t nprkmbura standardet njerzore. Rruga pr t shptuar
qytetrimin bashkkohor prej shkatrrimit t shpejt sht ti
riedukojm qeniet njerzore n baz t dashuris, tolerancs,
dialogut dhe t jemi t bashkuar.

Tani, thirrja e z. Fethullah Gylen gjendet e afishuar n shum
vende ku standardet njerzore jan nprkmbur. Thirrja e tij nuk
sht pasive, thjesht nj humanizm filozofik apo nj platform
diskutimesh elite ku vetm prsiatjet teorike zn vend. Pr qindra
institucione edukative q shtrihen n t gjith botn, ky projekt
q sillet si nj shembull model, sht i aplikueshm n jetn e
prditshme, ku themelet e shoqris, si dialogu dhe toleranca,
jan nprkmbur dhe ku prpjekjet jan br pr tiu prgjigjur
nevojs pr qytetrim bashkkohor.
N fakt, modeli i Gylenit sht, ashtu si vlerat njerzore,
individuale, toleranca, dhe konkurrenca, vlera q synon shekulli
XXI, sintez e krijuar n esenc prej bashkimit t kulturs turke
me Islamin. Turqit mysliman kan ushtruar toleranc dhe
konkurrenc, q jan n esenc t nj demokracie bashkkohore,
pr shekuj me radh n nj hapsir t pakufi. Islami ka qen
interpretuar, pr qindra vjet, n kt hapsir me t njjtn
toleranc. Kjo toleranc ishte pranuar prej turqve mysliman
dhe ishte injektuar n rrnjt e kombit, duke ndjekur nj linj q
shtrihej prej Ahmet Jeseviut tek poeti mistik Xhelaledin Rumi,
pastaj, prej poetit kombtar Junus Emre tek Haxhi Bektash Veliu,
q t dy nxns t Ahmet Jeseviut, n nj histori shum t gjat.
Gyleni, duke ndjekur kt baz reale, rikrijoi brenda rrethanave
bashkkohore kt interpretim tolerant dhe t kuptueshm pr
myslimant, ndonse duke theksuar nj prgjithsim shum
aktiv dhe me nj vizion m t orientuar shoqror. Rumiu, Junusi,
dhe Haxhi Bektash Veliu thirrn njerzin t zbulojn botn e
brendshme t tyre. Ndrsa etika e tyre dhe e rrethit shoqror t
tyre vinte n dukje toleranc dhe dialog, Gyleni e zbrtheu kt
struktur dhe vizion transformues dhe zgjerues pr t gjith
popujt n bot. Me fjal t tjera, misioni i tij prfshinte nj aksion
shndrrues. E vrteta sht q nga nj pik e till ai bashkoi misionin
dhe lvizjen e tij me dshirn pr ekzistenc t njerzve n kt
bot. N njrn an, prmes lvizjes pr dialog dhe konkurrenc,

ai sht n gjendje t organizoj takime dhe t diskutoj platformat
bazuar n dashamirsin midis kulturave t ndryshme n bot; n
ann tjetr, ai v posht nj sfid t ndryshimit t aspektit njerzor
i cili sht br egocentrik me modernizmin, prandaj ky mund t
jet nj shrbim dhe vetflijim pr njerzimin. Njerzit modern
jan pasiv, t paaft pr t vepruar drejt me prgjegjsi personale,
t plogsht dhe egoist. Askush nuk mund t gjej nj njeri t till
q t ket forcn pr t marr prsipr nj prgjegjsi t rnd dhe
t madhe sa dialogu, toleranca, konkurrenca midis feve, kultura
dhe qytetrimi. Njerzit q mund t marrin nj prgjegjsi t
till duhet t jen t prkushtuar, t sinqert, t sakrifics dhe
zemrgjer. Po ata q kan ardhur pr t shkatrruar, pr t thyer,
pr t rrnuar, duhet t vijn n vete dhe t ndihmohen t gjejn
parimet themelore t natyrs s tyre njerzore. Kshtu, njerzit t
cilt Gyleni i ka vn n qendr t dialogut dhe tolerancs, duhet
t ken n mendim dhe n sjellje nj qndrim t sigurt n t dy
termat. Ata nuk duhet t veprojn nisur prej instinkteve ose prej
reagimeve, ose n pajtim t fsheht me gjykime t huaja. Ata duhet
t jen konstruktiv, jo destruktiv. Prandaj, njerz t till duhet
t jen pionier t durimit. Kjo nuk sht dika q mund t kryhet
vetm prej fetarve t zellshm, ose vetm duke ekzistuar n nj
knd t njohur dhe duke e ln veten n rrjedhn e zhvillimeve
shoqrore. Modeli i Gylenit sht i prhershm, i hapur n t dy
ant n pafundsi. Aty as sht fundi i kaprcimeve shpirtrore, as
kufiri i prkushtimit materialo jetsor, ose i vetflijimit. T gjitha
kto jan t lira n pafundsi. Asgj nuk sht e mjaftueshme kur
sht br n t mir t shoqris, t njerzimit, pr dashurin
hyjnore.
Pavarsisht nga vizioni i gjer q ka paraqitur Gyleni, aty mund
t jen disa fusha t cilat e kan t pamundur t gjejn vetveten
ose t njohin gjykimet e tyre nprmjet modelit t tij. Lidhjet e
ndryshme ideologjike mund t prodhojn perspektiva t ndryshme.
Ndonse, kur e vshtrojm nga kndvshtrimi i vlerave dhe

lidhjeve njerzore universale, vizioni i tij, ka, n fakt, mundsin
pr t prqafuar t gjith njerzit dhe proceset shoqrore. Kjo
sepse ai, duke ln mnjan t gjitha lidhjet ideologjike, ka krijuar
nj model pr njerzimin, i cili sht nj mbshtetje e hekurt pr
t gjitha ideologjit. Dhe njeriu n kt model sht nj qenie e
krijuar prej Zotit dhe i prcaktuar si trashgimtar i bots, nj
njeri i pastr, sakrifikues dhe n gjendje ti lr t gjitha krkesat
dhe dshirat vetjake pr hir t dashuris hyjnore, dashuris pr
njerzit dhe krijesat. N kt mnyr, ju mund ta vini kt person
n themel t do lloj marrdhnie, sistemi shoqror, drejtimi dhe
udhheqjeje. Ju mund t krijoni nj mizri modelesh shoqrore
duke u bazuar n t till njerz. Shpirtrore, teorike dhe shoqrore,
karakteristikat e ktyre njerzve jan t tilla q qndrojn pozitive
n do rrethan. Njerzit q kan dhn shpirtrat e tyre pr
thirrjen e Gylenit dhe q me gjykimet e tyre qndrojn n kt
drejtim, marrin nj miratim t ngroht prej thuajse gjithsecilit
kudo n bot, prej njerzve me ideologji, politik, fe dhe situat
social-kulturore t ndryshme. Ata evidentojn vlerat e prbashkta
njerzore, shoqrore dhe etike, vlera me t cilat do njri prej tyre
sht bashkuar pa vshtirsi.
Ky libr nuk ka prfshir t gjitha mendimet dhe qndrimet e
Gylenit. Doemos, duke prekur n dinamikn e sigurt rreth bazave
teorike dhe kulturore t modelit, ai ka rritur mbshtetjen tek
dialogu, toleranca, dhe konkurrenca midis grupeve t ndryshme
q vijn prej feve, kulturave dhe qytetrimeve t ndryshme. Ky
model, prqendrohet tek qeniet njerzore, me mendimet dhe
veprimet q rrethojn gjith botn e tyre, t cilt jan orientuar
drejt dashuris pr Zotin dhe pr krijesat.
Artikujt n kt libr jan nj prmbledhje nga shkrimet dhe
ligjratat e ndryshme t Gylenit, t cilat ai i ka mbajtur n koh dhe
raste t ndryshme. Megjithat, t gjith artikujt sjellin nj pamje
t prgjithshme t bots ashtu si e mendon ai. Ne shpresojm q
ky libr do t bhet i kuptueshm, i vrtet dhe nj kontribut i

madh n ngritjen e tolerancs dhe dialogut q sht n interes t
s ardhmes s kombit ton dhe t bots t sotme.
M. Enes Ergene
Editor
BIOGRAFIA E AUTORIT
I lindur n Erzurum t Turqis m 1941, M. Fethullah Gylen

sht nj studiues dhe mendimtar islam, njherazi shkrimtar
dhe poet. U arsimua n shkencat fetare nga dijetar dhe msues
shpirtror t shquar islam t kohs. Gyleni studioi gjithashtu
teorit dhe parimet e shkencave moderne shoqrore e t natyrs.
M 1958, pasi arriti rezultate t shklqyera n provime iu dha
licenca e predikuesit zyrtar dhe u gradua me nj post n qytetin e
Izmirit. Kjo ishte koha kur Gyleni filloi t kristalizonte temat dhe
t zgjeronte bazat e audiencs s tij. N predikimet dhe ligjratat
q mbante, ai theksonte shtjet e shtypjes shoqrore n koh t
ndryshme, pasi qllimi i tij ishte t inkurajonte brezin e ri pr t
harmonizuar ndriimin intelektual me urtsin shpirtrore dhe
nj prkujdesje pr aktivizmin human.
Gyleni nuk u kufizua vetm me qendrat e qyteteve pr t
predikuar. Ai udhtoi npr provincat e Anadollit dhe predikoi
jo vetm npr xhami, por edhe npr tubime shoqrore,
madje edhe n kuvende t ngushta rreth filxhanit t kafes. Kjo
mundsoi pr t t arrinte nj prfaqsim model n popull dhe t
trhiqte vmendjen e mbar komunitetit akademik, posarisht
t studentve. Prmbajtja e temave n ligjratat e tij, qofshin ato
zyrtare ose jozyrtare, nuk kufizohej vetm me shtjet fetare; ai
fliste rreth arsimit, shkencs, darvinizmit, rreth ekonomis dhe
drejtsis shoqrore. Ishte thellsia dhe cilsia e ligjratave t tij
n tema kaq t gjera q bri m shum prshtypje n komunitetin
akademik, duke fituar kshtu vmendjen dhe respektin e tyre.
Ai konsiderohet si nismtari dhe frymzuesi i rrjetit shoqror
mbarbotror t vlerave njerzore t njohur si Lvizja Gylen. Ai
respektohet nga lexuesit dhe dgjuesit e tij si nj model i gjall

i vlerave t larta si menuria, besimi, dashuria, butsia, respekti,
sinqeriteti, mshira, ndjeshmria dhe shrbimi ndaj njerzimit.
Gylen konsiderohet si nj nga intelektualt m me ndikim jo vetm
n Turqin moderne, por edhe n mbar globin. N korrik t vitit
2008, ai u rendit mes 100 intelektualve m t shquar n bot nga
revista Foreign Policy dhe n votimin on-line u przgjodh m i
shquari. Pavarsisht vlersimit t madh q miliona njerz kan
pr t, Gylen e konsideron veten, vetm si nj prej vullnetarve t
lvizjes s shoqris civile t ciln ai e ndihmoi t lindte, duke mos
pranuar iden se ai sht udhheqsi i saj. Madje arrin deri aty, sa
lvizjen e themeluar nga vet ai, e quan Lvizja e Vullnetarve.
Lvizja Gylen sht shfaqur si nj fenomen domethns n Turqi
dhe tashm s fundmi edhe n mbar botn, ndaj kjo bashksi
e frymzuar nga msuesi dhe teologu islam Fethullah Gylen,
tashm prfshin disa miliona pasues. E nisur me nj rreth t vogl
antarsh n Izmir, bashksi e cila u kristalizua rreth Gylenit aty
nga fundi i viteve 70-t, Lvizja tani fokusohet n projekte globale
t shrbimit, veanrisht n fushat e edukimit, dialogut ndrfetar
e ndrkulturor, si dhe n ndihma humanitare.
Msimet e tij kan frymzuar dhe vazhdojn t frymzojn
mijra njerz t punojn pr edukimin global, paqen dhe
prhapjen e tolerancs. Ata ndajn t njjtat ideale, parime dhe
vlera humane. Fethullah Gylen sht shndrruar tashm n
nj model pr miliona njerz q jetojn n vende t ndryshme.
Pasuesit e tij jan angazhuar n qindra projekte t shoqris
civile dhe kan hapur mbi 1000 shkolla n mbar botn. Kto
shkolla ofrojn nj kurrikulum n prputhje me standardet m
t larta lokale. Objektivat edukativ, t frymzuar nga Gyleni,
kan mobilizuar organizata t panumrta jofitimprurse mbi baza
vullnetare, fondacione dhe shoqata, si n Turqi ashtu edhe jasht
saj, me mbshtetjen edhe t mjaft intelektualve. Kta njerz
jan vullnetar dhe profesionist t cilt punojn n organizata

edukative dhe jofitimprurse. Megjithat, ata prjetojn nj gjersi
shpirtrore, prqendrim dhe prkushtim n gjith jetn dhe punn
e tyre. Lvizja sht zgjeruar duke financuar hapjen e kolegjeve,
universiteteve, spitaleve, qendrave kulturore, qendrave t dialogut
ndrfetar dhe OJQ-ve humanitare.
Gyleni ka vizituar rregullisht dhe ka pritur vizita nga figura
fetare t kalibrit botror si patriark, rabin, madje edhe Papa
Gjon Pali II. N takimin me Papa Gjon Pali II n Vatikan (1998),
Gyleni paraqiti nj propozim pr t ndrmarr hapa t sigurt n
shuarjen e konfliktit n Lindjen e Mesme, paraprgatiti rrugn e
bashkpunimit n kt vend, ku e kan origjinn t tri fet hyjnore.
N propozimin e tij, ai gjithashtu nnvizonte faktin q shkenca
dhe feja jan n t vrtet dy aspekte t ndryshme q rrjedhin nga
e njjta e vrtet.
Gyleni dnoi aktet terroriste t 11 shtatorit n SHBA, duke i
cilsuar si nj goditje t madhe pr paqen botrore, q padrejtsisht
errsuan autoritetin e besimtarve: ....terrori nuk mund t prdoret
n emr t Islamit ose pr interesa t do grupi islamik. Nj terrorist
nuk mund t jet mysliman dhe nj mysliman nuk mund t jet
terrorist. Nj mysliman mund t jet vetm nj prfaqsues dhe
simbol i paqes, mirqenies dhe prosperitetit!
Prpjekjet e Gylenit, pr paqe botrore, kan pasur jehon n
mjaft konferenca dhe simpoziume t ndryshme t prmasave
globale. Simpoziumi i Heronjve t Paqes (11-13 prill 2003)
n Universitetin Agustinian t Teksasit, paraqiti nj list t
lufttarve t paqes n mbi 5000 vjet t historis njerzore. Gyleni
prmendej midis heronjve bashkkohs t paqes, n nj list n t
ciln prfshiheshin emra t till si Jezusi, Buda, Mohandas Gandi,
Martin Luter Kingu dhe Nn Tereza.
Lvizja Gylen prbn nj rast unik t reformimit shoqror
global t bazuar mbi botn shpirtrore n nj numr aspektesh.
E pajisur me parimet e mirkuptimit, dashuris dhe dialogut,

Lvizja Gylen gzon nj pjesmarrje t madhe vullnetare t t
rinjve nga prejardhje, ideologji, kombe, klasa, raca dhe besime
t ndryshme fetare n mbar botn. Lvizja Gylen propozon
nj model t partneritetit dhe bashkpunimit shpirtror t
mbshtetur mbi pasionet e prbashkta dhe idealizmin, si dhe
nj kndvshtrim shumdimensional t vlerave t prbashkta
universale dhe bots shpirtrore. Ajo far e bn Gylenin unik,
sht se ai ka nxitur dhe mobilizuar mjaft t rinj n mbar botn
pr t themeluar institucione edukative dhe civile, si dhe ka qen
n gjendje t vr n jet parimet e tij t vlerave shpirtrore dhe
globale, duke realizuar kshtu idealin e tij t lindjes s brezit t
art, dhe ecjen prpara drejt paqes globale.
Ndonse nj figur e mirnjohur publike, Gyleni gjithmon ka
qndruar larg angazhimit n politikn formale. Ndr admiruesit e
Gylenit prfshihen gazetar, akademik, personalitete t medies,
politikan dhe shum autoritete shtetrore turke dhe t huaja. Ata
shohin tek ai nj novator t vrtet dhe nj reformator t rrall
shoqror, i cili zbaton at q ka predikuar. Ata e shohin at si nj
aktivist paqeje, si intelektual, si nj dijetar fetar, nj udhrrfyes,
shkrimtar dhe poet, nj mendimtar t madh dhe drejtues
shpirtror q ia ka kushtuar tr jetn e tij krkimit t zgjidhjeve
pr smundjet shoqrore dhe nevojave shpirtrore. Ata e shohin
lvizjen q ai frymzoi, si nj lvizje kushtuar edukimit, por nj
edukimi pr zemrn dhe shpirtin, gjithashtu edhe pr mendjen,
me synim riprtritjen dhe fuqizimin e tr qenieve, pr t arritur
mundsin e t mirave dhe shrbimeve n dobi t t tjerve.
Opusi i tij prbhet tanim nga rreth 70 libra, t prkthyera n
mbi 30 gjuh t ndryshme, nj pjes e mir e prur edhe n gjuhn
shqipe.
DASHURIA
DHE
MSHIRA
DASHURIA 1
Dashuria sht elementi m thelbsor pr do qenie, sht

ndriimi m rrezatues dhe forca m e madhe, e aft t rezistoj
dhe t kaprcej gjithka tjetr. Dashuria lartson do shpirt q e
rrmben at dhe i prgatit kta shpirtra pr udhtimin n amshim.
Shpirtrat q kan qen t aft t ken lidhje me prjetsin, vn n
prdorim vetveten pr t frymzuar t gjith shpirtrat e tjer me
far kan prftuar ata vet prej amshimit. Ata ia kushtojn jetn
e tyre ksaj detyre t shenjt, nj detyr pr hir t s cils do t
durojn do lloj vuajtje deri n fund fare dhe ashtu si shqiptojn
dashuri me frymn e fundit, gjithashtu do t marrin dashuri
kur t jen lartsuar n Ditn e Gjykimit.
sht e pamundur pr shpirtrat pa dashuri t ngrihen n
horizontin e prsosjes njerzore. Edhe po t jetojn pr qindra
vjet, ata nuk do t mund t prparojn n rrugn e prsosjes. Ata
t cilt jan privuar nga dashuria si dhe jan ngatrruar n rrjetn
e egoizmit, jan t paaft t dashurojn njeri tjetr ve vetes dhe
vdesin pa e ditur q dashuria sht ngulitur thellsisht n shum
qenie t ekzistencs.
Nj fmij sht pritur me dashuri kur ka lindur dhe rritet n
nj atmosfer t ngroht t mbushur me dhembshuri, shpirtrat e
dashur. Edhe nse fmija mund t mos gzoj t njjtn dashuri
n t njjtn mas n fazn e fundit t jets s vet, gjithmon do
t ket mall pr dashurin dhe do ta krkoj ngado n jetn e vet.
sht shenj e dashuris pamja e diellit. Uji avullon, ngjitet
1 Ky artikull sht shkruar n mars t vitit 1987 dhe origjinali i tij prmbahet n
librin me titull Yitirilmis Cennete Dogru.
lart drejt lindjes s ktyre shenjave dhe pasi sht kondensuar

n lartsi t mdha, bulzat bien plot gaz mbi tok n kraht e
dashuris. Ather, mijra lule elin prmes dashuris duke
dhuruar buzqeshje rreth tyre. Pikat e vess ln nj shklqimin
t mbushur plot me dashuri dhe vezullojn me dfrim. Delet
dhe qengjat blegrijn dhe lodrojn prreth me dashuri, zogjt
cicrojn me dashuri dhe n refren pr dashurin.
do qenie merr pjes n nj orkestr t madhe me dashuri n
univers, me simfonin e veant t tij dhe provon t vrtetoj,
me vullnet t lir ose pr shkak t gatishmris, nj aspekt t
dashuris s thell q ka gjetur n ekzistenc.
Dashuria sht rrnjosur shum thell n qeniet njerzore, aq
sa shum njerz ln shtpit e tyre pr hir t saj, shum familje
jan rrnuar dhe n do qoshe nj Mexhnun rnkon me dashuri e
me prmallim pr Lejlan e tij. Sa pr ata t cilt nuk jan t aft t
zbulojn dashurin e natyrshme n qenien e tyre, e vshtrojn nj
manifestim t till t dashuris si menduri!
Altruizmi sht nj ndjenj e lart njerzore dhe burimi i
tij sht dashuria. Ai q ka nj pjes t madhe n kt dashuri,
sht nj hero i madh i njerzimit. Njerz t till jan t aft t
rrnjosin do ndjenj urrejtjeje dhe smire n veten e tyre. Heronj
t till t dashuris vazhdojn t jetojn edhe pas vdekjes s tyre.
Kta shpirtra t lart, t cilt pr do dit ndezin nj zjarr t ri t
dashuris n botn e tyre t brendshme dhe i bjn zemrat e tyre
burim dashurie dhe altruizmi, jan t mirpritur dhe t dashur
pr njerzit, jan t privilegjuar n jetn e amshuar prej Gjykuesit
Suprem. Vdekja nuk sht e njjt n Ditn e Gjykimit, kurse ata
do t jen n gjendje t lajn gjurmt e tyre.
Nj nn q ka dhn jetn pr hir t fmijs s saj, sht nj
heroin e dhembshuris. Individt q ia kushtojn jetn e tyre
lumturis pr t tjert, jan quajtur heronj t devotshmris,
por ata t cilt jetojn dhe vdesin pr t gjith njerzimin, jan
prkujtuar si monumente t pavdeksis q meritojn t jen t

ulur n fronet e zemrave t njerzve. N duart e ktyre heronjve,
dashuria bhet nj eliksir magjik q kaprcen do penges dhe nj
els q hap do port. Atyre q zotrojn nj eliksir dhe els t
till, do tu hapen hert ose von dyert n do pjes t bots pr
t prhapur aromn e paqes ngado duke tundur temjanicn e
dashuris n duart e tyre.
Rruga m e drejt pr t shkuar n zemrat e njerzve sht
rruga e dashuris, rruga e profetve. Ata q e kan ndjekur at
rrug rrallher jan kthyer duarbosh, edhe po t jen kthyer
prej nj pakice, ata jan mirpritur prej mijrave. Kur jan
mirpritur prmes dashuris, asgj nuk ka mundur ti ndaloj ata
t prmbushin dshirn e fundit, plqimin e Zotit.
Sa t lumtur dhe t begatuar jan ata t cilt ndjekin drejtimin
e dashuris. Sa fatkeq, n ann tjetr, ata q e kan shpn jetn
e tyre shurdhmemece pa ditur gj pr dashurin e bashklindur
thell n shpirtrat e tyre!
O Zot, o ti m i Lavdruari! Sot kur urrejtja dhe smira kan
errsuar gjithka, ne gjejm shptim n dashurin Tnde t
pafund dhe lutemi n dern Tnde s pari q Ti t mbushsh
zemrat e mkatarve, robrve t Tu t pamshirshm, me dashuri
dhe ndjenja njerzore!
DASHURI PR NJERZOREN 2
Dashuria sht eliksir. Nj njeri q jeton me dashuri, sht

lumturuar prej dashuris dhe ka mbuluar t tjert prreth ose
gzimin e tij me dashuri. N fjalorin e njerzimit, dashuria sht
jet. Ne e ndjejm dhe e kuptojm njri-tjetrin me dashuri. Zoti i
Plotfuqishm nuk ka krijuar nj marrdhnie m t fuqishme se
dashuria, kt zinxhir q lidh njerzit me njri-tjetrin. N fakt,
bota nuk sht asgj tjetr vese nj rrnoj pa dashurin q e
mban at n kmb, t pastr dhe plot jet. Xhindet dhe njerzit
kan mbretrit e tyre; blett, milingonat dhe termitet kan po
ashtu, mbretrit e tyre; pr secilin prej tyre ekziston nj mbretri
dhe nj mbret. Mbretrit dhe mbretreshat vijn n fuqi n rrug
t ndryshme dhe ngjiten n fronet e tyre shpesh me luft dhe
viktima. Kurse dashuria sht mbret q mbretron n zemrat tona
jo duke shkaktuar prleshje dhe viktima. Gjuha dhe buzt, syt
dhe vesht kan vetm nj vlersim pr sa koh mbajn flamurin
e dashuris, ende dashuria sht vetm e mueshme n vete dhe
pr vete. Zemra, pavioni i dashuris, sht shum e vyer pr at
q mban brenda. Kshtjellat mund t mposhten pa gjakderdhje
por thjesht duke valvitur flamujt e dashuris n ball t tyre.
Mbretrit bhen ushtar t dhembshuris kur mposhten prej
ushtarve t dashuris.
Ne jemi rritur n nj atmosfer ku ngadhnjimi i dashuris
sht n syt tan dhe n zemrat tona kumbon gjmimi i daulleve
t dashuris. Zemrat tona rrahin me gjallri kur shohin t valvitet
flamurin e dashuris. Ne jemi ndrthurur me dashuri q jeta
2 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n Isigin Grndg Ufuk.
jon t bhet krejtsisht e varur nga dashuria dhe ne i dedikojm

shpirtrat tan pr t. Kur jetojm, ne jetojm me dashuri, kur
vdesim, ne vdesim me dashuri. N do frymmarrje, ne e ndjejm
dashurin me gjith ekzistencn ton. Ajo sht zjarri yn ngrohs
n t ftoht dhe oazi yn freskues kur sht nxeht.
N kt bot t tejprishur, ku e keqja sht kudo, nse ka dika
q ka qen ln e paprekur dhe e pastr, kjo sht dashuria. Midis
t gjitha stolive t venitura t ksaj jete, nse sht nj bukuri q ka
ruajtur shklqimin dhe magjin pa u fishkur, kjo sht gjithashtu
dashuria. Asgj m t vrtet dhe t qndrueshme se dashuria nuk
ka n do komb ose shoqri t ksaj bote. Kudo ku sht dgjuar
zri i dashuris, i but dhe i mbl si nj ninull, t gjith zrat e
tjer, t gjith instrumentet, kan heshtur dhe t gjith t bashkuar
kan soditur n qetsi me prqendrimin e tyre melodik.
Krijesa sht rezultat i ndezjes s fitilit t qiriut t dashuris, qiri
pr qeniet q kuptojn dhe shikojn. Nse Zoti nuk e bn krijesn
t dashur, nuk do t ket as hn, as diell, as yje. Qiellore jan
t gjitha poezit e dashuris, kurse toka rimon me to. N natyr,
goditja e rnd e dashuris sht ndjenj dhe n marrdhniet midis
njerzve, mund t shihet duke u valvitur flamuri i dashuris. N
shoqri, nse sht nj pshpritje q prmban vlera, sht dashuria,
dhe prsri vlera e dashuris sht mbshtetur n vet at. Pesha
e dashuris sht m e madhe edhe nse kundrpesha sht ar i
kulluar, sepse dashuria peshon m rnd se ari. Ari dhe argjendi
mund ta humbin vlern e tyre n tregje dhe vende t ndryshme,
por dyert e dashuris jan t mbyllura pr do lloj pesimizmi dhe
asgj nuk mund t ndryshoj harmonin dhe qndrueshmrin
e saj. Deri n kt moment t vrtet, vetm ata q jan zhytur
n urrejtje, zemrim dhe armiqsi, planifikojn t rezistojn dhe
t luftojn kundr dashuris. Pr ironi, i vetmi mjekim q do ti
qetsonte kta shpirtra mizor, sht dashuria. Prtej efekteve,
n toksort e dashuruar jan t tjera probleme q vetm elsat
mistik t dashuris mund ti zgjidhin. sht e pamundur q do
vler n kt bot t mund t kaloj ose t konkurroj njlloj me

dashurin. Kartat e arit, argjendit, parave, ose t do sendi tjetr
me vler, jan pothuajse gjithmon t mposhtura n kt maraton
prej adhuruesve t dashuris dhe vet dashuris. Kur dita vjen
me gjith shklqimin e saj, stili madhshtor i jets s pronarve
t pasurive materiale sht shuar, arkat e tyre jan bosh, zjarri i
tyre sht shuar, kurse qiriu i dashuris vazhdon t digjet pr t
ndriuar dhe pr ta prhapur at n zemrat dhe shpirtrat tan.
Ata njerz fatbardh q jan gjunjzuar n ball t altarit t
dashuris dhe q jetn ia kan kushtuar prhapjes s saj, nuk
kan ln edhe nj hapsir t vogl n fjalorin e tyre pr fjal t
tilla si urrejtje, mri, komplot ose zemrim, dhe, po ashtu, nse
mendimet vn vrtet n rrezik jetn e tyre, ata kurr nuk jan
mbushur me zemrim. Kokulur dhe t prvuajtur, t mbushur me
dashuri, ata kurr nuk kan prshndetur gj tjetr ve saj. Kur
ata lartsohen, ndjenja e urrejtjes krkon t gjej nj streh ku t
fshihet, mria bhet ziliqare, zmbrapsur prej goditjeve, dorzuar
prej dashuris.
E vetmja magji, e vetmja formul q mund t shkatrroj kurthet
e djallit, sht dashuria. Lajmtart dhe profett, zjarrfiksit e
zjarrit t urrejtjes dhe xhelozis ndezur prej faraonve, Nemrudit
dhe mbretrve t tjer tiran, nuk prdorn gj tjetr ve dashuris.
Shenjtort kan provuar t mbledhin s bashku shpirtrat rebel
dhe t padisiplinuar, prhapur kudo si flet t palidhura, ata kan
shfrytzuar dashurin pr t iniciuar sjellje njerzore tek t tjert.
Forca e dashuris ishte tejet e mjaftueshme pr t prishur magjit
e Harutit dhe Marutit3 dhe mjaft e vlefshme pr t shuar zjarrin
e ferrit. Pra, nuk ka dyshim q nj njeri q sht blinduar me
dashuri, nuk krkon tjetr arm. Sigurisht, dashuria sht mjaft e
fort pr t ndaluar nj plumb, madje, nj gjyle topi.
Interesi yn n kushtet tona dhe dashuria jon pr njerzimin
3 Haruti dhe Maruti pr t cilt flitet n Kuran (Bakara, 102), jan dy engjj q
kan pasur dije mbi magjin.
- q sht aftsia jon pr t prqafuar krijesat sht besimi n

njohurit dhe inteligjencn ton pr t njohur esencn, aftsia
jon pr t zbuluar veten dhe pr t ndjer lidhje me Krijuesin
ton. N paralel me aftsin pr t zbuluar dhe ndjer thellsit
tona t brendshme dhe potencialin e fsheht brenda esencs ton,
ne gjithashtu do t jemi n gjendje t mojm dhe t tjert q
zotrojn t njjtin potencial. Pr m tepr, pikrisht sepse kto
vlera t brendshme jan t lidhura drejtprsdrejti me Krijuesin
dhe sepse sht ushqyer respekti pr gjrat e mueshme t fshehura
n do krijes, ne do t fillojm ta shohim do gj t gjall prej nj
perspektive tjetr dhe n nj mnyr tjetr. N t vrtet, niveli
i inteligjencs ton dhe vlersimi pr nj tjetr varet nga njohja
sa m e mir e cilsive dhe pasurive q zotron do njeri tjetr.
Ne mund ta prmbledhim kt koncept n nj ide bazuar n
nj thnie t Profetit, paqja dhe bekimi qofshin mbi t, sipas s
cils, Nj besimtar sht pasqyrim i besimtarit tjetr. Ne mund
ta shprehim t prgjithsuar kshtu kt thnie: Nj njeri sht
pasqyrim i njeriut tjetr. Nse jemi n gjendje tia dalim n krye
ksaj si edhe t jemi t aft t kuptojm dhe t mojm pasurit
e fshehura brenda do njeriu tjetr, ne do t kuptojm gjithashtu
si jan lidhur kto pasuri me Zotin e tyre t vrtet dhe n kt
mnyr ne do t plqejm do gj n kt gjithsi q sht e bukur,
e dashur, ose t dashurit q bjn pjes tek Ai. Nj shpirt q mund
ta kuptoj kt shprehje t thell, do t bnte si bri Rumiu4 q na
rrfeu prej gjuhs s zemrs: Afrohuni, afrohuni dhe bashkohuni
me ne, se ne jemi populli q jemi lidhur me dashuri pas Zotit!
Afrohuni, afrohuni prmes ders s dashuris dhe bashkohuni e
qndroni me ne! Afrohuni, le t flasim me njri-tjetrin nprmjet
zemrave tona! Le t flasim n heshtje, pa vesh e pa sy! Le t qeshim
s bashku pa goj ose pa z, le t qeshim s bashku si trndafila! Ja
mendimi, le t shohim do njeri tjetr q nuk nxjerr asnj fjal apo
4 Mevlana Xhelaledin Rumi (1207-1273), poet i madh. Kryevepra e tij poetike

sht poema lirike mistike, Mesnevi.
tingull. M pas ne jemi t gjith t njjt, le ti thrrasim do tjetri

prej zemrave tona, ne nuk do t prdorim buzt ose gjuhn ton.
Si jan bashkuar duart tona s bashku, po ashtu t flasim dhe ne
me zemrat tona t bashkuara!
Me kulturn e ditve tona, nuk sht e leht t dshmosh ksodore
nj inteligjenc t thell pr kto ndjenja dhe vlera njerzore; ne
nuk mund ti gjejm lehtsisht kto n mendimin grek apo latin
ose n filozofin perndimore. Mendimi islam e shikon do njrin
prej nesh si nj tregues t ndryshm pr nj mineral t veant,
si nj aspekt t ndryshm pr nj realitet. N t vrtet, popujt q
jan mbledhur rreth pikpamjeve t prbashkta, t tilla si Zoti
sht Nj, Profeti dhe feja, u ngjasojn gjymtyrve t nj trupi.
Dora nuk mund t krkoj t krahasohet me kmbn, gjuha nuk
mund t kritikoj buzn, syt nuk mund t shohin shkarjet e
veshve, zemra nuk mund t prleshet me mendjen.
Si jemi t gjith gjymtyr t nj trupi t njjt, duhet ta shuajm
kt dualizm q prish pikrisht harmonin ton. Ne duhet ta
pastrojm udhn pr t bashkuar njerzit dhe kjo sht nj prej
rrugve t mdha n t ciln Zoti u dhuron sukses njerzve n
kt bot dhe kjo sht rruga me t ciln Ai e shndrroi kt bot
n nj parajs. Duke ecur n kt rrug, dera e parajss do t jet
e hapur dhe gjersisht n gjendje t na jap nj mirseardhje t
ngroht. Tani e tutje ne duhet ti largojm t gjitha mendimet dhe
ndjenjat q na ndajn dhe t nxitojm t prqafojm njri-tjetrin
me ndjenjn e dashuris dhe bashkimit!
HUMANIZMI DHE DASHURIA

PR NATYRN NJERZORE
Dashuria nuk sht vetm nj nga temat m t frekuentuara n

diskutimet e ditve tona, ajo sht gjithashtu nj prej debateve m
esenciale. N t vrtet, dashuria sht nj trndafil n besimin
ton, nj mbretri pr zemrat q kurr nuk vyshken. Mbi do
gj tjetr, vetm Zoti i paanshm e thur universin si dantelln n
avlmendin e dashuris, muzika m mahnitse dhe m magjiplote
n gjirin e jets sht gjithmon dashuria. Marrdhnia m e fort
midis individve q i jep form familjes, shoqris dhe kombit
sht dashuria. Dashuria universale shfaqet vet kudo n kozmos,
n faktin q do pjesz ndihmon dhe mbshtet nj pjesz tjetr.
Kjo sht e vrtet n nj shkall t till q faktori m kryesor
n thelbin e ekzistencs sht dashuria. Si nj z i veant n korin
universal, pothuajse veprimi dhe sjellja e do krijese n mnyrn
e njohur t tij, n harmoni me motivin magjik q e ka marr prej
Zotit, sht nj melodi pr dashurin. Nse ky shkmbim me
dashuri prej ekzistencs te ndjenjat njerzore dhe prej nj krijese
n nj tjetr, ka zn vend prtej dshirave t tyre, kjo ndodh sepse
Vullneti Hyjnor i zotron trsisht ata.
Prej ksaj perspektive, njerzimi n mnyr t ndrgjegjshme
merr pjes n kt simfoni q po luhet n ekzistenc. Nga shfaqja
e dashuris n natyrn e vet t vrtet, qeniet njerzore hetojn
se si mund ta demonstrojn at n nj rrug njerzore. Prandaj,
pa shprdorimin e dashuris n mendjen e tyre dhe pr hir t
saj n karakterin e tyre, do njeri duhet t ofroj ndihmn dhe
mbshtetjen e vet t vrtet pr t tjert. Njerzit duhet ta mbrojn
harmonin e prgjithshme q ka qen vendosur n thelbin e

ekzistencs duke marr parasysh si ligjet e natyrs, ashtu dhe ligjet
q jan br pr t administruar jetn njerzore.
Humanizmi sht nj doktrin pr dashurin dhe ndjenjat
njerzore, artikuluar n mnyr t pamatur kto koh dhe q ka nj
potencial lehtsisht t manipulueshm nprmjet interpretimeve
t ndryshme. Disa qarqe provojn t imponojn nj kuptim t
turbullt dhe abstrakt t humanizmit pr popujt e hutuar prej
xhihadit n Islam dhe dyshimeve t lindura n zemrat e tyre.
Duhet t jet e vshtir t prputhsh me humanizmin qndrimin
e uditshm t kampionve t mshirs dhe dhembshuris, pr
ata q jan przier n anarki dhe terror pr t shkatrruar unitetin
e nj vendi, me ata q kan vrar pa mshir njerz t pafajshm si
nj pjes e veprimtarive shumshekullore q synojn shkatrrimin
e mirqenies pr nj komb dhe akoma m keq, pr ata q e bjn
kt n emr t vlerave fetare, pr ata t krisur q akuzojn Islamin
pr lidhje me aktet terroriste.
do besimtar duhet t ndjek t Drguarin e Zotit, paqja dhe
bekimi qofshin mbi t, n kumtimin e s vrtets. Ata kurr nuk
duhet ti braktisin njerzit q prcjellin parimin e lumturis n t dy
bott. Bashkpuntort dhe shokt e Profetit, t cilt si nj bashksi,
jan nj shembull i gjall i mishrimit t s vrtets prej Profetit, jan
br shembulli i maturis dhe ekuilibrit n do shtje.
Disa njerz t veant prej gjenerats fatbardh q menjher
ndoqn sahabt, shkuan te Kalifi pr t msuar se si do
ndshkoheshin nse aksidentalisht do t shtypnin nj karkalec.
Kur vshtrojm n muret e jashtme t xhamive dhe minareve tona
q rrezatojn drit, shikojm gropza q jan br pr zogjt pr
t zn vend n to, kjo sht shprehje e thellsis s dashuris t
t parve tan. Historia sht ndrthurur me shum akte t tilla
humane: vepra q mbrojn kafsht si edhe njerzit.
N strukturn e parimeve universale t Islamit, shqyrtimi dhe
mendimi pr dashurin sht shum i ekuilibruar. Shtypsit dhe

agresort e kan mohuar kt dashuri, sepse pikrisht shfaqja si e
dashuris, po ashtu edhe e mshirs, i ka br shtypsit m agresiv,
gjithashtu i ka inkurajuar ata t shkelin t drejtat e t tjerve. Pr
kt arsye mshira nuk duhet t shfaqet te popujt q krcnojn
dashurin universale. Shfaqja e mshirs pr nj shtyps sht
veprimi m i pamshirshm ndaj t shtypurit. Kshtu, ne duhet
t shfaqim mshir pr ata q gabojn pa dashje ose q ndjejn
pendim pr gabimet e tyre. Profeti ka thn: Ndihmoni vllezrit
tuaj nse ata jan shtyps ose viktima. Ju mund ti ndihmoni shtypsit
duke i br ata t ndalojn shtypjen e tyre!5
5 Buhari, Medhalim, 4; Tirmidhi, Fiten, 68.

DASHURIA PR ZOTIN 6
N kto dit t zymta dhe fatzeza, kur zemrat tona jan mposhtur
nga armiqsia, kur shpirtrat tan jan t smur, kur urrejtja dhe
antagonizmi jan jasht kontrollit, sht e qart si kristali q ne
kemi nevoj pr dashuri dhe mshir ashtu si kemi nevoj pr
uj dhe ajr. Ne m ngjan se e kemi harruar dashurin dhe, pr
m tepr, dhembshuria sht nj bot q pak e njohim. Ne nuk
kemi as mshir pr njri-tjetrin, as dashuri pr njerzit. Ndjenja
jon e dhembshuris sht zvogluar, zemrat tona jan t ngurta
dhe horizonti yn sht sterr i zi nga armiqsia, sht kjo arsyeja
q ne e shohim gjithka dhe gjithsecilin me zymtsi. Kudo n bot
jan t shumt tirant q e urrejn tolerancn dhe numri i atyre q
e mallkojn dialogun nuk sht fare i vogl. Ajo far bjn shum
prej nesh, sht t krkojn mnyra pr t luftuar, t nxijn emrin
e njri-tjetrit me shpifje t ndryshme dhe ne shfaqim veten me
dhmbt tona, me kthetrat tona, me fjalt tona q bien era gjak.
sht nj prarje e tmerrshme midis individve si edhe
midis popujve. Gjykimet tona fillojn me fjalt ne, ju, dhe t
tjert. Ne kurr nuk duhet t tregojm dhe prhapim urrejtje.
Ne i prfundojm grindjet tona t pshtira duke treguar q do
t vazhdojm prsri, ende mbajm mri q do t zgjohen n
acarimin e ardhshm. Ne jemi t ftoht me nj njri-tjetrin dhe
kjo ftohtsi ose ndarje sht reflektuar n do veprim t jets ton.
Si nj trndafilishte q shkatrrohet, ne shprndahemi sa andej-
kndej. Njri-tjetrit i shkaktojm vuajtje m t pakrahasueshme
nga bjn jobesimtart.
6 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n rnekleri Kendinden Bir Hareket.
Si nj shtje n fakt, ne kemi braktisur Zotin dhe kshtu, Ai na

ka shprndar ne. Sepse ne nuk e besojm dhe nuk e duam At n
shkalln e duhur, Ai ka larguar ndjenjn e dashuris prej zemrave
tona. Ajo far po bjm ne tani, thell n pafundsin e zemrave
tona, ku ne jemi detyruar t durojm prmallimin pr At, sht
se po prhapim absurditetet egoiste un, ti, po quajm njri-
tjetrin reaksionar, mosbesues fanatik dhe po prodhojm
vazhdimisht skenar pr t shfronsuar njri-tjetrin. Kjo sht
sikur t jemi mallkuar, madje sikur t jemi privuar nga dashuria
dhe t qenit i dashuruar, ndrsa jemi t dshiruar pr mshir,
dhembshuri dhe lumturi. Ne nuk e dashuruam At, prandaj Ai e
drgoi dashurin larg prej nesh. Nuk ka rndsi sa gjat jemi n
pritje, Ai do t na bj t dashur me njri-tjetrin vetm nse ne
kthehemi tek Ai dhe e dashurojm At. Ndonse, ne jemi larguar
nga burimi i dashuris. N t kundrt, ato po na drgojn larg prej
Tij. Shpirtrat tan, t cilt jan prdorur pr t mbajtur rrket e
dashuris, nuk mbajn asgj tani. Zemrat tona jan si shkrettirat
pa uj, guvat e bots son t brendshme ngjasojn me strofkat e
kafshve t egra. Dashuria pr Zotin sht i vetmi mjekim pr
gjith t kqijat tona!
Dashuria pr Zotin sht thelbi i gjithkaje dhe burimi m i
kulluar dhe i pastr pr t gjitha dashurit. Mshira dhe dashuria
vrshojn n zemrat tona prej Tij. do lloj i bashkpunimit
njerzor do t ndrtohet n prputhje me marrdhniet tona me
At. Dashuria pr Zotin sht besimi yn, bindja jon dhe shpirtrat
tan n trupin ton. Ai na bri t gjall kur ne u krijuam. Nse ne
jetojm sot, sht vetm nprmjet Tij. Esenca e gjith ekzistencs
sht dashuria e Tij dhe fundi sht shtrirja e dashuris hyjnore n
formn e parajss. Ai ka krijuar do gj t kushtzuar n dashuri
dhe ka lidhur marrdhniet e Tij me njerzimin nga knaqsia e
shenjt pr qeniet e dashura.
Vendi ku shfaqet dashuria sht shpirti. Pr fardo udhzimi
ne mund ti drejtohemi atij, ai gjithmon sht i kthyer nga Zoti.
Vuajtjet, e merituara prej orientimit dhe humbjes n larmi, m

sakt n Unitetin e Zotit, jan tonat. Nse e lidhim dashurin
ton pr gjithka me Zotin dhe kshtu, nse jemi t aft ta
fitojm dashurin n kuptimin e vrtet t saj, ather do t jemi
larg prej gjrave q e drrmojn dashurin dhe do ta shmangim
partneritetin me Zotin. Pra, ne do t qndrojm porsi ata q ecn
n udhn e vrtet, me dashurin dhe marrdhniet tona me t
gjith ekzistencn.
Idhujtart i kan konsideruar idhujt si dika pr tu adhuruar
vetm sepse idhujt jan adhuruar prej paraardhsve t tyre.
Zoti, n njrn an, sht i dashur dhe i adhuruar sepse sht
Zot. Fisnikria dhe Madhshtia e Tij krkojn prej nesh t jemi
shrbtort e Tij. Ne gjithmon prpiqemi ta adhurojm At, t
shfaqim dashurin ton pr At, ta falnderojm At pr arritjet
tona dhe t tinglloj afeksioni yn pr At, marrdhnia jon me
At dhe lidhja jon me T.
N dashurin e ksaj bote, aspektet si bukuria, prsosmria,
forma, harmonia n paraqitje, madhshtia, fama, forca, pozita,
gjendja shoqrore, begatia, familja, prejardhja, etj., t gjitha jan
vlersuar si argumente pr dashurin. Her pas here, prej ktej
njerzit kan rn n gabimet e partneritetit me Zotin; ky sht
shprblimi pr dashurin e tepruar dhe afeksionin e tyre pr kto
fenomene, gj q mund t shpjegoj pse ekziston idhujtaria. Njerz
t till rndom jan t dhn pas fytyrs ose trupit t bukur, pas
luksit t ambientit ku jetojn, ku miratojn prsosjen, gjunjzojn
vetveten prpara shklqimit dhe madhshtis, sakrifikojn
humanizmin dhe lirin e tyre pr hir t luksit dhe pushtetit, duke
u mburrur me makutrin e tyre pr pozit dhe gjendje shoqrore.
N kt rrug, duke shprdoruar afeksionin dhe dashurin e tyre
pr vepra t pavlera, ata jo vetm ojn dm emocionet e tyre,
t cilat jan synuar t konsumohen s pari n marrdhniet me
Zotruesin e Vrtet t Pasuris dhe Fuqiplotin Absolut, por edhe
prjetojn vdekjen nga dashuria e pashkmbyer, ose nga indiferenca
dhe pabesia pr t dashurit e tyre.

Prsa u prket besimtarve, n ann tjetr, ata e duan Zotin
para do gjje tjetr dhe ndjejn dhembshuri pr t tjert prmes
dashuris pr At. Pr arsye t manifestimit dhe bekimit nga
Nj i Vetmi, ata mbajn lidhje me do njeri dhe gjithka tjetr,
deklarojn dashurin e tyre dhe jan mirnjohs pr gjith t
mirat n emr t Tij.
Sigurisht, pa marr Zotin n konsiderat, do dashuri pr
kt ose at objekt sht e kot, e pashpres, e pavendosur dhe e
pafrytshme. Mbi gjithka, nj besimtar duhet t dashuroj At,
dhe ka nj qndrim pozitiv ndaj t tjerve vetm sepse ata jan
manifestime dhe pasqyrime plot ngjyra t Atributeve dhe Emrave
Hyjnor t Tij. Po ashtu, njeriu duhet ti mirpres kto gjra me
nj admirim t madh dhe do her q nj person vshtron gjra t
tilla, duhet t mendoj se edhe ato jan prej Zotit, duke prjetuar,
kshtu, nj periudh tjetr bashkimi me t Dashurin. Pr kt, ne
kemi nevoj pr njerz t pastr dhe t virtytshm q mund t
lexojn argumentet dhe provat e Zotit n fytyr t njerzve. Vrtet,
pr ata q mund t analizojn, do krijes sht nj pasqyr e
shklqyer dhe nj mburrje e shkruar n varg t madh, mbi gjithka
tjetr sht pamja njerzore, pasqyrim i sekretit t Mshiruesit.
Zoti i vrtet ju bri ju pasqyr t vetes s Tij / Nj pasqyr pr
Veten e Tij t Vetme! - Hakani
Sa kuptimplote vargjet m sipr. Jo vetm pr t na kujtuar
pozicionin ton, por edhe pse nxjerrin n pah t vrtetn. Nse
nj qenie njerzore sht nj pasqyr e mistershme e Bukuris s
Fshehur (Zotit), q sht n t vrtet, pa asnj dyshim, modeli, pra
nj njeri duhet t kthehet tek Ai me syt dhe zemrn, mbshtetur
n pritje t shfaqjes s dshmive dhe n krkim t errave q do ta
marrin at n banesn e dashuris s thell. Gjithashtu, me qllim
q t knaqim At dhe kshtu t bhemi t vlersuar prej Tij,
njeriu duhet t prdor do mjet n dispozicion n rrugn drejtuar
nga intimiteti i Tij. Si nj els n brav pr Thesarin e Fsheht,

zemra e tij apo e saj duhet mbajtur n lvizje gjat gjith kohs.
Si e till, nse dashuria sht Solomon dhe zemra sht froni i
Solomonit, kuptohet pa fjal q mbreti do t ngjitet n fron hert
ose von.
Kur Solomoni ngjitet n fron, ose me fjal t tjera, kur dashuria
takohet me zemrn, njeriu gjithmon mendon pr At, flet me
At n botn e tij t brendshme dhe shijon bekimin e Tij, hapur
dhe qart, n ujin q pi, n ushqimin q shijon dhe n ajrin q
thith. Pr m tepr, njerzit ndjejn ngrohtsin e intimitetit t
Tij n t gjith veprimet e tyre. Marrdhniet ndrmjet dashuris
dhe tendencs pr tu mbyllur n vetvete thellohen dhe zemrat e
tyre fillojn t digjen si zjarr. Gjat ksaj kohe, ata jan djegur prej
zjarrit t dashuris dhe ende asnjri prej tyre nuk ka qar dhe n
kt mnyr, nuk kan lodhur kurr t tjert me jargavitjet e tyre.
N kontrast me kt, t till njerz e konsiderojn dashurin t
jet nj dhurat nga Ai. Ata digjen si nj furr pa tym dhe flak.
Me pastrti, ata ruajn gzimin e tyre dhe dashurin pr Zotin dhe
kurr nuk i tregojn sekretet si bjn shum njerz t pamatur.
Kjo rrug sht e hapur pr gjithsecilin. Megjithat, sht
thelbsore q udhtari t jet i sinqert dhe i prkushtuar.
Nse besimtart zbulojn q gjithka q nga bukuria, prsosja,
madhshtia, eprsia, shklqimi, i prkasin Zotit, ather ata
kthehen tek Zoti me t gjith dshirn, dashurin dhe mshirn
q buron nga qndrimi i tyre dhe e duan Zotin me nj dashuri
q sht e prshtatshme pr Lartsin e Tij. Kjo dashuri, nse
nuk sht pasion, sht pr At dhe sht burimi pr dashurin
dhe dshirat njerzore n nj form t njsuar. M n fund, n
nj zemr q sht kufizuar n uniformitetin dhe q mbshtetet
n parimet islame, asnjher nuk mund t vzhgoj kurr nj
deviacion, e jo m ndonj rregullim prej dashuris. Besimtart
dashurojn Zotin sepse Ai sht Zot, dhe dashuria e tyre pr
Zotin nuk sht marrdhnie me do toksor apo konsiderat e
pashpjegueshme. Ata filtrojn dhe provojn rrket e burimeve t

dashuris dhe ujvarat e dshirave t tyre pr Zotin me Kuranin
e Shenjt dhe parimet e njeriut m t lartsuar7. Njerzit e till
e prdorin kt si nj penges pr gabimet njerzore n udhn
q ata ndjekin. Madje, n kohn q jan djegur plotsisht nga
zjarri i dashuris, ata veprojn me ndershmri dhe drejtsi. N
dashurin e tyre ndaj Zotit kurr nuk ka vend pr hamendje
apo supozime. Prkundrazi, lidhur me At si Zot i Vrtet dhe
Mbrojts pr gjithka, i cili sht i njohur me emrat dhe atributet e
tij hyjnore, ata e duan Zotin me gjith zemr, me dashuri t pastr,
t shenjtruar dhe nderuese.
Besimtart e duan Zotin m tepr se do gj, si pararendsin
dhe pasojn e gjithkaje, si t Dashurin e Vrtet, t Dshiruarin
e Vrtet dhe t Adhuruarin e Vrtet. Ata e dshirojn Zotin dhe
gjat do veprimi t mundshm tregojn q jan shrbtor t
Zotit. Pr hir t ktij devocioni, ata duan n radh t par profetin
Muhamed, Krenarin e Njerzimit, i cili ishte pasuesi besnik,
interpretuesi i vrtet i esencs s Zotit, i emrave dhe i atributeve
t Tij, fundi i vargut t profetve dhe kryesori prej lajmtarve,
paqja dhe bekimi qofshin mbi t! Duke e ndjekur at, ata i duan
t gjith profett dhe njerzit e tjer t shquar pr shenjtrin q
treguan duke u br zvends t vrtet, shembujt m t pastr
dhe shrbtort m t sinqert t Zotit t Plotfuqishm, t cilt u
ngarkuan me parashtrimin e qllimeve hyjnore dhe mbikqyrjen
e projektimit, ndrtimit dhe sistemimit t ksaj bote. Mandej ata
ju duan ju, pr kt jan kshilluar prej Zotit, si nj besim i ofruar
pr njerzimin n mnyr q ata ta kuptojn dhe vlersojn m
mir kt bot t prkohshme. Pas ksaj, ata duan kt bot sepse
sht toka ku mbillet e ardhmja e bots tjetr dhe gjithashtu nj
manifestim i Emrave t Tij t Bukur. Pastaj ata duan prindrit
e tyre, heronjt e dhembshuris dhe mshirs, pr prgjegjsit
q ata marrin pr t rritur dhe prgatitur fmijt e tyre. N fund
7 Profetit Muhamed, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi t!
ata duan fmijt, sepse ata i mbrojn me sinqeritet prindrit e

tyre si dhe kan nj lidhje t ngusht me ta. T gjitha kto mund
t vlersohen si shenj e ndjenjave t zemrs pr Zotin dhe e
dashuris pr hir t Zotit.
Jobesimtart i duan njerzit gjoja se ata jan t dashur pas Zotit,
ndrsa besimtart i duan njerzit pr hir t Zotit; kto jan dy gjra
krejtsisht t ndryshme nga njra-tjetra. Ky seleksionim pr Zotin,
orientuar prej dashuris, i cili sht provuar prmes besimit dhe
lutjeve, sht i vetmi pr besimtart e prsosur. Ndrsa dashuria
fizike bazohet n kryenesin dhe n mungesn e vetprmbajtjes
q jan tregues t mkatit dhe mosbindjes fshehur n natyrn e
njeriut, dashuria pr Zotin dhe shprehjet e t dashuruarve pr
Zotin jan si nj bar i shenjt q engjjt dshirojn ta pin. N
qoft se kjo dashuri rritet n nj shkall t till q t dashuruarit
braktisin do gj, qoft materiale ose shpirtrore, pr hir t t
Dashurit, duke mos ln asgj pr veten e tyre, ather kjo dashuri
sht vetm nderim pr t Dashurin n zemr. Zemra e mbrthyer
vet me kt nderim, rreh n prputhje me dashurin, ndrsa syt
e shprehin kt dashuri me lot. Zemra qorton syt pr nxjerrjen e
sekretit dhe kraharorin, pr qetsin. Me lot n sy dhe i gjakosur
prbrenda, ai nuk provon t lr t tjert t zbulojn agonin e tij
dhe shprehet: Ju krkoj t jeni me dashuri, pastaj nuk pikllohem
pr gjmn nga dashuria / Mos i lini t tjert n vuajtjet tuaja prej
dashuris. - Anonim
N t vrtet, dashuria sht nj mbret, zemra sht nj fron dhe
rnkimet prej shpress, malli i shqiptuar n sexhde n skajet m t
largta t zemrs, jan zri i ktij mbreti.
Kurr nj njeri nuk duhet ti lejoj t tjert t bhen dshmitar t
rnkimeve t veta prej skajeve m t largta t zemrs, t cilat jan
n fakt bazat e nisjes s afrimit me Zotin, si rrjedhim t paditurit
tan shmangen nga mundsia q t tjert t dfrejn me ta.
Nse kjo dashuri e mahnitshme sht pr t Gjithditurin, ajo
duhet mbajtur sa m privatisht, jo t fluturoj larg nga erdhja

e saj.
Energjik pr dashurit e tyre t rndomta, t dashuruarit e
zakonshm bredhin andej-ktej dhe, duke vepruar si t marr, e
deklarojn dhe e bjn t qart pr t gjith dashurin e tyre. T
dashuruarit me Zotin, n njrin krah, jan t iltr dhe t thjesht.
Me kokat mbshtetur tek pragu i Zotit, ata shfaqen thjesht tek Ai.
Her pas here ata zbehen, por kurr nuk e zbulojn sekretin e tyre.
Ata jan n shrbim t Tij me duart dhe kmbt e tyre, me syt
dhe vesht, me gjuhn dhe gojn dhe enden n zonn e Atributeve
t Tij Sublime. T kredhur n Dritn e Tij pr qeniet, ata shkrijn
dhe treten si nj i vdekur n dashurin e Tij. Aq sa e ndjejn dhe
e dshirojn Zotin, ata digjen dhe thrrasin: M shum! Thirrja
i bn t ndjejn deri n skaj t zemrave t tyre dhe vazhdojn
t qajn, por duan m shum! Ata kurr nuk jan t knaqur
me dashuri megjithse dashurojn dhe jan t dashuruar. M
shum! - vazhdojn t prsrisin. Dhe pasi ata vazhdojn t
krkojn m shum, i Dashuri i Ndritshm zbulon bott pr ta,
drejton njohurit e tyre drejt gjrave t pashfaqura kurr m par,
dhe gjithashtu pshprit pr shpirtrat e tyre m tepr se nj sekret.
M pas sht kuptimplote ajo q ndjejn ata, ajo q dashurojn ata
dhe ajo q ata mendojn pr at ka br Ai. N do gj kuptojn
q kan gjetur shfaqjen e hijshme t Bukuris s Tij. Duke ln
plotsisht fuqin e tyre n vullnetin e Tij, n nj koh t caktuar
ata bashkojn dshirat e tyre me forcn e Tij, shkrihen n krkesat
e Tij dhe e mojn kt pozit t lart n raport me at q sa
dashurojn dhe jan dashuruar, sa kuptojn dhe sa jan kuptuar.
Me besnikrin dhe bindjen pr At, ata shprehin dashurin e tyre.
Ata kan mbyllur pr t tjert dern e zemrave t tyre me guxim
dhe nj guxim i till sht nj mnyr e sigurt q asnj i panjohur
t mos futet kurr, q shtpia t jet e pastr. Me gjith qeniet e
tyre, ata jan dshmitar t Zotit, lavdrimi dhe mirnjohja e tyre
pr Zotin sht larg, prtej aftsive t tyre pr t kuptuar!
Besimi i tyre, n krahun tjetr, n prgjigjen e Zotit lidhur me

nj besnikri t till, sht i patundur. Vendi i tyre n qndrimin
e Zotit sht n prpjestim me pranin e Tij n zemrat e tyre,
prandaj bjn prpjekje pr t qndruar t ndershm para Tij!
Kur ata e duan At thellsisht, nuk veprojn kurr si nj kreditor,
n t kundrt, ata jan si t zn ngusht, si nj debitor. Si tha Rabia
Adevije8, Un betohem n Qenien Tnde t Shenjt q nuk kam
adhuruar krkesat e Tua pr Parajsn. M sakt, un t dua Ty dhe
bashkova robrin me dashurin time pr Ty! N kt mnyr,
ata ecin me dashurin q derdhet n drejtim t Mbretris s Tij,
duke pasur bekimin e Tij dhe mirsjellje n mendje. Me zemrat
e tyre, ata vazhdimisht prpiqen t qndrojn plotsisht me T,
dhe me aftsit dhe intelektin e tyre, ata vzhgojn fenomene n
pasqyrat e Emrave Hyjnor. Ata dgjojn zrin e dashuris n
do gj, jan magjepsur prej aroms s luleve dhe e konsiderojn
do pamje t bukur si nj pasqyrim t Bukuris s Tij. Gjithka
dgjojn, ndjejn ose mendojn pr At, nuk sht asgj tjetr
vese dashuri, si rezultat i s cils ata e vshtrojn ekzistencn e
tr si nj demonstrim t dashuris dhe, prsri, e kuptojn at si
nj harmoni pr dashurin.
Kur dashuria ka ngritur tendat luksoze t saj n luginat e
zemrs, t gjitha kundrshtit ngjajn t jen t njjta, t tilla si
paqe-trazira, bekim-gjm, nxeht-freskt, komoditet-varfri,
dhimbje-knaqsi, t gjitha tingllojn njlloj dhe vshtrojn n
t njjtn rrug. Sigurisht, pr zemrat e dashuruara, vuajtja nuk
ka ndryshim nga knaqsia. Tek ata, vuajtja sht nj mjekim i
vrtet, prandaj pin nga dhembja dhe agonia si pin nga lumenjt
e Zotit. Nuk ka rndsi se sa pa mshir ikin koht dhe ndodhit,
ata qndrojn akoma me nj ndjenj t thell devotshmrie. Me
syt mbrthyer tek dera n pritje q t hapet pr t mirpritur
8 Rabia Adevije (703-805 e.r.), nj zonj e shquar nga Basra. Gjith jetn ia
pati kushtuar shrbimit pr fen. Megjithse e pasur, pati paraplqyer jetn e
thjesht e t prkor.
disa tregues dhe knaqsi n dimensione t ndryshme. Ata

kurorzojn dashurin e Tij me vlersimin e tyre dhe gjithashtu i
binden Atij. Zemrat u rrahin me prulje dhe dridhen me t drejt
prej friks se mos i Dashuri nuk i dgjon. Q zemrat t mos u
frigohen, pr ironi, ata prsri gjejn streh n Burimin e Vetm
t prkrahjes dhe ndihms. Duke hulumtuar n kt mnyr
pr mirkuptim dhe pranim te Zoti, ata bhen t krkuar pr t
gjith si n kt bot, ashtu edhe n botn e prtejme. Vmendja
e tyre sht prqendruar tek Zoti dhe askund tjetr. Pr ata, t
pressh dika si shkmbim sht nj mnyr pr t mashtruar,
prandaj ata gjykojn se nuk sht e pahijshme t pranosh bekimin
e pakrkuar si shprblim. Bekimi pr ta sht nj vlersim i lart
por, me maturi, secili prej tyre rnkon: Un gjeta streh tek Ti
prej tundimit t tyre!
Nj i dashuruar kulmon me nj dshirim prvlues duke
humbur n etjen dhe dshirat e tij q jan m t paarritshmet.
Dashuria sht krijuar me parime elementare, t tilla si pendesa,
gatishmria dhe durimi, ndrsa m rrall shfaqen gjakftohtsia,
mirbesimi, pasioni, prmallimi dhe principe t tjera t nevojshme
q jan n gjendje t meritojn kt pozicion. Leksioni i par n
udhn e dashuris sht pastrimi, t heqsh dor nga dshirat
personale, ti lidhsh t gjitha mendimet dhe marrdhniet e tua
me T, t jesh i zn me gjrat q udhzohen prej Tij, t pressh
me shpres n rastet e shfaqjes s Tij dhe, gjithashtu, t qndrosh
i vendosur gjat gjith jets se Ai do t kthehet te ti nj dit. N
kt udh, dashuria nnkupton q t jesh i marr pas saj. Afshi
bn t derdhet pasioni, entuziazmi dhe dshira dhe kur afshi
bhet natyra e vrtet e njerzve, ather ky sht prmallim.
Mirkuptimi sht pik takimi pr do veprim q bhet me
knaqsi pr t Dashurin. Vetprmbajtja sht br e kujdesshme
kundrejt dehjes me bekimet pr provn dhe prekjen e Pranis s
Tij ose t udhzimit t drejtprdrejt t Tij.
Shum njerz zhvillojn n vetvete nj prej cilsive si m sipr
dhe ndryshime m t mdha mund t jen dshmuar n sjelljen

e tyre. Her pas here ata krkojn qetsisht hapsirat ku mund t
besojn n At. Nganjher, nn ndikimin pr nj larmi gjykimesh,
ata flasin pr At dhe shprehin ankesn e tyre lidhur me dallimet.
Ata mbushen me gzim duke pritur bashkimin dhe qetsohen me
lott e lumturis. Gjat ksaj kohe, nuk shohin se ndodh rreth
tyre, pr prvojn e tyre bashkimi sht larmi dhe her pas here,
ata humbin n respektin dhe frikn nga paqja dhe nuk mund t
prputhin dgjimin me zrat e tyre.
Dashuria rritet dhe zhvillohet n gjirin e dituris. Dituria
sht ushqyer prej dijeve hyjnore. Ata t cilt nuk jan t ditur,
nuk mund t dashurojn gjithka. Dhe ata q pr m tepr kan
nj kndvshtrim t dobt, nuk mund t arrijn kurr diturin.
Hera hers, vet Zoti ngulit dashuri n zemra dhe aktivizon
mekanizmat e fsheht, nj bekim veanrisht pr njerzit larg
nga Ai. Megjithat, mbshtetja n mrekulli prrallore dhe pritja
e pafuqishme sht njra an, nj pritje aktive n lidhje t pafund
sht plotsisht dika e ndryshme. Shrbtort besnik n hyrjen
pr tek Nj i Vetmi, vn shpresn e tyre n veprim, zn nj
pozicion dinamik dhe, pr pasoj, ata prftojn meq n dukje
pozicionet kan ende mjaft energji t mjaftueshme pr mbar
universin, materializimin e aktivitetit madhshtor.
Kta njerz jan t dashuruar besnik, mishrim i sigurt i
karakteristikave q duhen pr nj dashuri t till. Ata n do
veprim takohen me t Dashurin, me knaqsi dhe besnikri t
shfaqur gjat gjith kohs, si t ishin duke prsritur Nesimin:9
Nj dashnor i dshpruar, un nuk dua, o i Dashur, t t braktis Ty
/ Un nuk dua t ndodh kshtu edhe nse e shqyen zemrn time me
nj kam!
Pavarsisht nga fakti q ata gjithmon dshirohen prnjmend
pr Shoqrin e Tij, kurr ndonjher nuk ndodh q t qahen.
9 Nesimi (vd. 1404 e.r.). Poet i famshm mistik nga Bagdati; ndr mjeshtrit e
par t letrsis s Divanit.
Ata largojn prej mendjes t gjitha parashikimet q nuk jan pr

At dhe mendojn vetm pr Pranin e Tij. Kuvendimet e tyre
bhen pr t Dashurin dhe, n kt mnyr, zrat e tyre fitojn nj
thellsi engjllore.
Pr ata, dashuria sht gjithka. Ata mund t mbijetojn pa
trupat e tyre, por pa shpirtrat, nuk munden. N zemrat e tyre nuk
ka dhom pr t tjert, kshtu besojn ata, por vetm pr dashurin
pr t Dashurin. Si t till, edhe nse jan m t varfrit dhe m t
pafuqishmit n bot, ata mbajn nj status t lakmueshm edhe
nga mbretrit. Ata jan t mdhenj n voglsin e tyre, t fuqishm
n pafuqin e tyre, mjaft t pasur n varfrin e tyre pr t merituar
mbar universin. Ndonse ngjajn si nj qiri i vockl, ata jan nj
burim i pasur energjie i mjaftueshm pr t ndriuar yjet. Edhe
nse t gjith kan vrapuar n drejtim t t dashurve besnik, jan
ende larg nga vendi pr t cilin t dashurit kan rendur. Me pasuri
pr cilsit e tyre t domosdoshme, ata kaprcejn universin e
tr. Por kur kthehen n drejtim t Tij, ata bhen nj thrrime,
madje m pak, bhen asgj sepse kan harruar gjithka q lidhet
me ekzistencn e tyre.
Nj jet pa At ngjan e vogl pr ata. Nj jet pa At nuk sht
jet fare. E rndsishme sht q nj jet pa dashuri sht nj jet e
shkretuar dhe gzimet dhe knaqsit q nuk jan lidhur me At,
nuk jan asgj vese ilae t rrem. Ata bisedojn pa pushim rreth
dashuris e mallit dhe kujdesit pr ata t cilt nuk jan msuar me
kto nocione si qenie disi m ndryshe.
APEL PR MSHIR 10
sht haptazi e qart q ata t cilt nuk bjn pjes n t njjtat

vlera t trashguara nga e kaluara, ose t cilt nuk mbshteten n
t njjtat burime ashtu si edhe ne, nuk jan t prshtatshm pr t
muar dhimbjen ton. Ne mund ti ndihmojm ata vetm nse jan
vn n mendime nga sjellja jon n prgjithsi. N fakt, pr ata t
cilt e vshtrojn t sotmen dhe t ardhmen vetm nga pikpamja
materialiste dhe q e trajtojn jetn thjesht sipas aspektit fizik t
tyre, nuk sht e mundur t ndjejn ose t shijojn gj tjetr ve
knaqsive t prcipta dhe kalimtare t trupit. Dhe, prsri, n
lidhje me t njjtin vshtrim t zvetnuar, shtjet nuk kan lidhje
me realitetin fizik ose, e thn ndryshe, trupi nuk ka asnj kuptim.
As e kaluara dhe as e ardhmja nuk prmbajn ndonj domethnie.
E kaluara dhe e ardhmja jan thjesht streh n t ciln ata q kan
humbur t sotmen, mund t gjejn mbrojtje. Ajo q njerz t till
e konsiderojn si thelbsore, sht e sotmja, far ekziston prtej
saj, e shohin si djerrin t kohs. Vrtet, kta njerz, t burgosur n
nj perspektiv t till t kufizuar, nuk jan t gatshm t kuptojn
thnie t tilla si, Nse ju do t dinit ato q di un, do t qeshnit
rrall dhe do t qanit shpesh.11 Megjithat, Mbreti i botve, Profeti,
e dinte mir pse e kishte thn, pikrisht pr pjekurin e mendjeve
t tyre, i mbushur vetm me besim, dije dhe dashuri hyjnore dhe
i prgatitur me armatimin e tyre pr amshim, gjithashtu n dijeni
pse ata po qanin dhe far po krkonin. Jan shum arsye q i
bjn t till njerz t qajn.
Si besimi, ashtu edhe qetsia e gjetur - nj problem pr t cilin
11 Buhari, Kusf, 2; Muslim, Kusf, 1; Tirmidhi, Zuhd, 9; Ibni Maxhe, Zuhd, 19.
dokush sht i interesuar - apo rreziku pr qeniet e mbytura n

mosbesim, jan nj mizri problemesh q krkojn zgjidhje sociale,
ekonomike, politike, dhe kulturore. Jan shtje q padrejtsisht
jan konsideruar t jen burimi i turbullimit t shoqris. Jan
t drejtat q kan nevoj t rirespektohen dhe rishprndahen n
harmoni me vlerat humane dhe prgjat parimeve t drejtsis dhe
ndrgjegjes. Jan shpresat dhe idealet tona t lidhura me amshimin
dhe n kundrshtim me kto, jan pengesat antidemokratike q
nuk mund t jen duke soditur, si edhe propaganda e pushtetit.
N shum vende, akoma emocionet dominojn mbi arsyen dhe
urdhrat jepen n prputhje me mendurin e pushtetit. N shum
pjes t bots, gabimet njerzore dhe aktet q jan konsideruar t
gabuara fshihen akoma me gjak dhe lot. Njerzit, koh pas kohe,
trhiqen me forc nga drejtimi i parajss, ose shtyhen me dhun
n drejtim t ferrit, nga forca e vullnetit t tyre dhe opinionet e
shprfillura. Kampe t reja ngrihen do dit, do ekip lufton pr
perspektivn ose pr urdhrat e tyre, do ideologji pasqyron nj
mnyr jetese q u shkon pr shtat parimeve t tyre. Pr m tepr,
njerzit jan detyruar t prshtaten n kt korniz t ngusht dhe
t jetojn n prputhje me t. Anemban bots, n qindra vende,
ndrgjegjjet personale jan akoma ndjesi t shtypura, dshira pr
bashksi sht akoma krijes e injoruar dhe syt e ndrgjegjes
jan akoma krijesa t verbuara.
N fakt, rruga m e shkurtr pr t lehtsuar dhimbjet e tyre
dhe pr ti shptuar nga shtypja shoqrore dhe personale, sht t
ndrpressh manipulimin me ndrgjegjen e tyre dhe tu tregosh
atyre si t jetojn me vetdijen dhe vullnetin e vet. Vrtet, vetm
kur mekanizmi i ndrgjegjes sht mbajtur gjall dhe forca
e vullnetit dhe vetdija jan respektuar n shoqri, ka qen e
mundur q njerzit t jen mirdashs dhe t jen orientuar
n drejtim t vlerave humane. Individt mund t vlersohen si
qytetar t vrtet vetm kur jetojn me ndrgjegjen dhe forcn
e vullnetit t vet, kshtu q rritja e maturuar sht e mjaftueshme
pr t ndihmuar shpirtrisht t tjert. Ndryshe, shoqria sht e

goditur pashmangshmrisht nga nj larmi problemesh sociale,
politike, administrative dhe ekonomike. Nj komunitet, q sht
paraprgatitur n mnyr t pamjaftueshme, i pathemelt ose
me modele t arnuara s bashku, nuk mund t quhet nj komb.
Gjithashtu, nj popull q paraqitet si nj komb, i cili megjithat
sht zhvlersuar prtej rimkmbjes, nuk mund t premtoj nj t
ardhme t ndritur. Nse ne duam shrim si nj shoqri e tr sht
thelbsore q t gjith individt t jen t gatshm dhe t motivuar.
Ylli i fatit t mbar pr shoqrin ton do t shfaqet uditrisht
n nj form lehtsuese nse ne do t lutemi pr shptimin e t
tjerve sup m sup, me duart tona hapur drejt qiellit.
Esenca e parimeve themelore, q na ndihmon t arrijm
pjekurin e duhur, sht kompozuar pr qeniet tona t vetdijshme
pr besimin me gjith thellsit e posame t tij, pr nnshtrimin
ndaj dhimbjeve dhe prpjekjeve n adhurimin ton, pr t qen
me etik n t gjith veprimtarin ton, pr t qen shpirtrisht,
n mnyr t ndrgjegjshme dhe ndjeshmrisht t rivitalizuar dhe
pr t drrmuar do gj kundr drejtsis s zemrs. T ndriuar,
ne do t kaprcejm kufijt e individualitetit, do t pretendojm n
prputhje me kto parime dhe gjithashtu, do t jemi t vetdijshm
pr gjrat q krkojm. Duke shkuar nj hap m prpara, ne do t
jemi n gjendje t lidhim do gj me amshimin dhe t vlersojm
gjithka me kriteret supreme. Kshtu q, pjesmarrs n t gjith
avantazhet e natyrs njerzore, ne do t jemi t aft edhe njher
tjetr t shprehim prshtatshmrin ton n formn dhe natyrn
m t prsosur si jemi ne, njerzit. Un besoj q t bekuarit
tan q e kuptojn kt pikpamje kryesore, nuk do t orvaten
vetm t drejtojn t tjert n udhn e drejt, por gjithashtu do t
garantojn edhe t ardhmen e tyre.
Un e ndjej pr detyrim ta riprsris pr shpjegim q
projektet personale t cilat nuk jan t planifikuara t ndihmojn
komunitetin, jan t dnuara q t dshtojn. Prve ksaj, nuk
sht e mundur t ringjallen vlerat q jan rrnuar n zemrat pr

individualitet n shoqri, n ndrgjegje ose n forcn e vullnetit.
Pikrisht, planet dhe projektet pr rrugdalje personale q jan t
shkputura nga prpjekjet e shptimit pr t tjert, nuk jan gj
tjetr vese nj iluzion, prandaj edhe synimi pr arritjen e suksesit
t paralizuar trsisht nga vetdija individuale, sht nj fantazi.
N kt frym, ne besojm q, duke u qartsuar n vetdijen
dhe vullnetin ton pr faktin q gjithsecili e ka veten n duart e
veta, por duart duhet t jen t bashkuara, ne t mund ti zgjidhim
t gjitha problemet me nj ndrgjegje dhe vullnet t prbashkt.
Duke u sjell n kt mnyr, ne shpresojm t mbajm dhe madje
t shtojm, shterpsin e jetve tona individuale ndrsa u tregojm
t tjerve eliksirin e jets dhe prandaj me siguri rriten vlerat tona
fizike e shpirtrore. Pr ne, plani m shum se vetmohues ose nj
prpjekje, sht drejtuar n m t shumtn pr ardhmrin e t
tjerve, kshtu ai sht m i qndrueshm dhe m premtues. Kjo
sht e vrtet sepse ajo far e mban nj njeri n jet, sht synimi
pr t lartsuar t tjert. N kundrshtim me kt, sht interesi
vetjak q vret ose paralizon krijesat njerzore. Ata q rrnojn
jetn e tyre n krkim t interesave personale jan hert ose von
t zvetnuar, ndonse nuk jan prfshir medoemos n veprimtari
t ndyra. Ata q kan qndruar n jet, t motivuar pr zgjimin e
t tjerve, ecin t sigurt t pajisur me eliksirin e jets, atje ku gjith
t tjert jan hedhur prreth si krijesa t braktisura. T till jan
njerzit q jan caktuar me knaqsi n kt maraton pr t
fituar vend n kt bot dhe n tjetrn.
Shoqria, pr politikanin i cili ngjan t ket miratuar ekzistencn
dhe t drejtat e jets pr t tjert vetm sepse ata i shrbejn
interesave personale t tij apo t saj, kurr nuk mund t jet e
besuar, ose ndokush t jet i pacenueshm kur politikan t till
jan kundrshtar. Njerz t till mendojn gjat gjith kohs pr
interesin e tyre personal. Kjo sht arsyeja q i bn ata t lajkatojn
dhe ti nnshtrohen vetvetes pr tekat ndaj njerzve t tjer. Njerz
t till i shtypin, po t jet nevoja edhe ata pr t cilt kan nevoj

edhe ata me t cilt kan komplotuar vazhdimisht. Kur vijn n
pushtet, kta tiran jan t pamshirshm, kurse kur bien nga
fuqia, fillojn t prulen dhe t lpihen. Sepse jan vazhdimisht t
pasinqert, ata jan prgjithsisht t drrmuar nga mashtrimet e
veta, duke prgatitur t keqen e tyre dhe fundin e zi. Ata shtyjn
vetveten t besojn q jan gnjyer dhe mashtruar nga dokush
dhe q po bjn m t mirn. Kta politikan t gjor, ndonse e
kan vn veten n nj pozit t jashtzakonshme, shkatrrojn
reputacionin e tyre pr hir t karriers. Nj intelekt i till i
gnjeshtrt, dshmuar n disa njerz, sht nj rregullim shum
serioz dhe nj smundje psikologjike e pashrueshme. Njerzit e
ktij soji, prpiqen gjithmon pr interesat personale, pavarsisht
nga fakti q nuk vlejn pr asgj. Pavarsisht prpjekjeve, ata nuk
mund t fitojn nj reputacion apo autoritet n karriern e tyre,
por prfundojn t prulur, t rrahur e t shkelmuar.
N ann tjetr, far shtrihet n rrnjt e sjelljes s njerzve pr
t ndihmuar t tjert, sht nj koh e gjat me vuajtje t shumta,
ndjekur prej nj apeli pr mshir, q ka si synim krkimin
e t drejtave njerzore. Ky apel pothuajse gjithmon shtrihet
prtej prgjegjsive individuale, tejkalon kufijt e dijeve pr
prgjegjsit shoqrore me nj sinqeritet t thell dhe sht nj
mision i prshtatshm pr zemrn e nj njeriu. Njerzit me zemr
t madhe jan t part n do akt humanitar, reflektojn sjelljen
e tyre n vendet e puns dhe jan t hapur e t ndershm gjat
gjith jets. Edhe pse rrethanat mund t jen jo t favorshme dhe
t padurueshme, njerzit e till jan t vendosur t mos shmangen
nga rruga n t ciln jan drejtuar dhe mbshtetur n parimet e
tyre, ata nuk ndjehen t humbur. Me gjith ndjenjat e tyre, ata jan
programuar ta shikojn dhe ta dgjojn Zotin n nj drejtim t
sigurt, ta njohin dhe t jen me Zotin. Kta njerz u prkasin t dy
botve, pasi duke bashkpunuar me t tjert, nga kndvshtrimi
i lartprmendur, mund t konsiderohen se jan lidhur me Zotin.
Me sa duket, sht e mundur t vzhgosh zenitin e bots s

prtejme nga kjo zgjedhje e interesave toksore. Pr m tepr, jeta
e ktyre njerzve, me gjith peripecit e saj, sht mjaft e kthjellt
dhe e pakufizuar pr t shijuar nj pamje kalimthi nga limani i
qet n botn tjetr. Sigurisht, kto vrtetsi pr zemrat e pastra q
kan fituar tashm lumturin, jan prfundime q t tjert vetm
kan ndrruar ti arrijn pas miliona e miliona vjet mundimesh.
Ata jan konsideruar t ken arritur shoqrin e Zotit dhe t ken
qndruar me banort m t przgjedhur gju m gju, sup m sup,
duke vrtetuar q njerzit e ktill jan fitimtar prjetsisht.
Gjithmon t sinqert dhe t thelluar, kta njerz vazhdimisht
krkojn projekte t mdha pr zemrn e tyre. Duke menduar pr
mshirn, flasin pr mshirn dhe krkojn rrugt pr t shfaqur
vetveten prmes mshirs. Ata prpiqen me aq knaqsi pr t
drejtuar gjithsecilin, pa dallim, n lumturin e pafund, sakrifikojn
knaqsit dhe fuqit shpirtrore pr botn e ardhshme, pa zn
n goj interesat materiale apo dshirat pr pozit shoqrore.
Manifestimi i nj qndrimi fisnik n marrdhniet me t tjert dhe
n gjendjen shpirtrore t tyre tregon faktin q ata jan n pranin
e Pushtetit Absolut. Dhe si t tjert vdesin, ata rigjallrohen njri
pas tjetrit.
N ndjekje t thnies mos dshironi pr t tjert far nuk
dshironi pr veten tuaj, ata pa pushim prpiqen m shum pr
t tjert. Prandaj t tjert do t prfitojn nga far kan krijuar
t dobishme tashm kta njerz me zemr. Me pafundsin e
horizontit t tyre, ata jan n gjendje t ringjallin ndjenjn e
mshirs n zemrat e tiranve. N t njjtn koh, ata besojn q
edhe nj qenie e shtypur sht krijes e Zotit dhe n kt mnyr
e mbshtesin at.
Faktori m i rndsishm q prcakton sjelljen e heronjve
t till sht t jetuarit pr t tjert. Shqetsimi m i madh pr
ta sht prshtatshmria e tyre pr nj mision t till, ndrsa
karakteristika m mbizotruese sht ambicia e skajshme e
krkimit t pranimit nga Zoti. Kur prpiqen t ndriojn t

tjert, ata nuk ndjejn dhimbje dhe as psojn ndonj tronditje
nga gzimi q po i sqarojn ata. Sukseset q arrijn, vlersohen
si zbulime pr ndihmn e shenjt t Tij dhe heronjt prulen
me modesti, duke asgjsuar vetveten or e ast, pr do dit. N
plotsim t t gjith ksaj, ata dridhen me iden q emocionet e
tyre jan ndaluar t ndrhyjn n veprat q kan krijuar pr t
hyr brenda ekzistencs, dhe rnkojn: Ju jeni gjithka q un
kam nevoj!
Pr shum koh ne kemi pritur pa durim duar t tilla t bekuara
pr t transformuar far mund t jet prshkruar si vendet e
shkretuara, shtpit e rrnuara dhe shkrettirat e largta n nj
bot t re. Dhe ne jemi t vendosur t presim edhe pr shum
vite me besim, dshir dhe vendosmri. Mundet q pritja pr kto
dlirsi, pr zemrat e dhembshura pr kt Mshir t Pafund, t
mos mbetet pa prgjigje!
MIRKUPTIMI,
TOLERANCA
dhe
DIALOGU
MIRKUPTIMI 12
Njerzit jan krijesa t lindura me atributet dhe dobsit e tyre.

Deri sa u shfaq njeriu i par, nuk gjallonin krijesa q mbartnin
kundrshti t tilla brenda natyrs s tyre. N t njjtn koh q
qeniet njerzore prplasin flatrat n qiellin e parajss, ata mund,
me nj shmangie t papritur, t bhen prbindsha q lshohen n
guvn e ferrit. sht e kot t vshtrosh pr ndonj marrdhnie
midis ktyre ulje ngritjeve t frikshme, ato jan ekstreme sepse
shkaku dhe efekti i tyre zn vend n nj plan shum t ndryshm.
Shpesh njerzit jan si nj fush me grur prulur nga era,
n momente t tjera, ndonse paraqiten plot dinjitet si nj rrap
i mom, ata mund t shemben prdhe, pa mundur t ngrihen
prsri. Ashtu si nuk jan t pakta momentet kur engjjt i kan
zili, po ashtu nuk jan t pakta dhe astet kur djajt shokohen nga
sjellja e tyre.
Pr njerzit, natyra e t cilve pson shum ulje e ngritje, kjo
sht e pashmangshme edhe nse angazhimi i s keqes nuk sht
n natyrn e tyre. Edhe po qe se jeta e tyre njolloset aksidentalisht,
sht e paplqyer. Pr nj krijes e cila sht nisur pr t prishur
emrin e mir t saj, mirkuptimi sht dika e pamundur.
Ndonse sht e mueshme t krkosh dhe t pressh
mirkuptim dhe t vajtosh pr gjrat q na jan prvjedhur, t jesh
i mshirshm sht m shum se nj atribut dhe virtyt. sht e
gabuar t mendosh se mirkuptimi shfaqet tek njerzit pa virtyte,
po ashtu si sht e gabuar t mendosh q virtytet bashkjetojn
12 Ky artikull sht shkruar n vitin 1980 dhe origjinali i tij prmbahet n
vllimin ag ve Nesil.
tek njerzit pa mirkuptim. Si dihet fjala e urt thot: T gabosh

sht njerzore, t falsh sht hyjnore! Dhe si mund t shprehej
m bukur se kaq! Krijesa q fal, synon krijesn e korrigjuar,
prmbahet n kthimin n esencn ton dhe rigjetjen e vetes son
prsri. Pr kt arsye, veprimi m i plqyeshm n syt e Mshirs
s Pafund sht do aktivitet i ndjekur n mes t drithrimave pr
kt kthim dhe krkim.
Gjithka pr krijesat, n jet ose jo, sht paraqitur me an
t mirkuptimit prmes humanitetit. Pikrisht si Zoti shfaq
atributet e Tij me an t mirkuptimit prmes humanitetit, Ai
gjithashtu ngulit bukurin e mirkuptimit n zemrat e njerzve.
Ndrsa njeriu i par lshoi nj goditje n esencn e tij nga gabimi i
kryer, dika pothuajse e pashmangshme pr natyrn e tij humane,
mirkuptimi i erdhi nga qiejt sepse ai e ndjeu pendimin n
ndrgjegjen e tij dhe sepse lutjet e tij ishin t sinqerta.
Njerzit kan dhunti t ruajtura, t tilla si shpresa dhe ngushllimi
q i kan trashguar prej paraardhsve npr shekuj. Sa her q
njerzit gabojn, nga ngjitja n transportuesin magjik n krkim
t mirkuptimit dhe prej mposhtjes s turpit t shkaktuar nga
mkatet e tyre dhe t dshprimit si pasoj e veprimeve t tyre, ata
jan t aft t fitojn mshir pa kufi dhe kan treguar fisnikrin
q sht ngatrruar n perden e syve t tyre me mkatet e t tjerve.
N saj t shpress s tyre pr mirkuptim, njerzit mund
t ngrihen mbi ret e errta q krcnojn horizontin e tyre
dhe t gjuajn mundsin pr t par me lehtsi botn e tyre.
Kta fatbardh q jan t vetdijshm pr kraht e ngritura pr
mirkuptim, kalojn jetn n mes melodive q gzojn shpirtrat
e tyre.
Pr njerzit q kan dhn zemrat e tyre n krkim t
mirkuptimit sht e pamundur t mos mendojn pr faljen
e t tjerve. Pikrisht si dshirojn t jen falur, ata gjithashtu
dshirojn t falin. A sht e mundur q dikush t mos fal nse e
di q shptimi prej zjarrit t vuajtjeve shkaktuar prej gabimeve t tij

ose asaj sht i mundur duke pir thell n lumin e mirkuptimit?
sht e mundur pr njerzit t mos falin nse ata e din q rruga
pr t qen i falur kalon prmes aktit t faljes?
Ata q falin jan nderuar me mirkuptim. Nj njeri q nuk di t
fal, nuk mund t shpresoj t jet i falur. Ata q mbyllin rrugn
e tolerancs, jan prbindsha q kan humbur humanizmin e
tyre. Kto monstra q nuk kan qen kurr ndonjher t prirur
t largojn vetveten nga mkatet e tyre, kurr nuk do t ndjehen t
lehtsuar pr mirkuptim.
Isai (a.s.) tregon pr nj turm njerzish q po prisnin duke
mbajtur gur n duar pr t qlluar nj mkatar. Ai u tha: Nse
ndonjri nga ju sht i paprlyer me mkat, le t qlloj ai i pari
me gur.13 A mundet q ndokush q ka nj mkat n ndrgjegjen
e tij, t jet akoma i prirur t qlloj tjetrin nse e ka kuptuar me
t vrtet kt ide? N qoft se sot kta fatkeq e kalojn jetn e
tyre duke goditur jetn e t tjerve, testi i lakmuesit nuk ka pr ta
kuptuar kt! N fakt, nse arsyeja pr t qlluar nj person sht
urrejtja dhe ligsia jon, nse sht ky shkaku pse ne kemi dhn
gjykimin pr t tjert, ather sht e pamundur ta japim kt
dnim pr ta. E vrteta sht se, po qe se nuk shkatrrojm idhujt
n egon ton me t njjtn kuraj si profeti Ibrahim, ne nuk do t
jemi kurr n gjendje t marrim nj vendim t drejt n emr t
vetes son ose n emr t t tjerve.
Mirkuptimi ngrihet dhe arrin prsosjen prmes natyrs
njerzore. N kt kndvshtrim, ne mund t dshmojm
mirkuptimin m t madh dhe tolerancn m t paqortueshme
n shembujt m t rndsishm t humanitetit.
Urrejtja dhe ligsia jan farrat pr ferrin q jan hedhur midis
njerzve nga shpirtrat e kqij. Ndryshe nga ata q nxisin urrejtjen
dhe ligsin dhe e kthejn botn n nj grop ferri, ne duhet ta
gjejm kt mirkuptim dhe t nxitojm t shptojm njerzit
13 Ungjilli sipas Gjonit, kapitulli 8, sentenca 7.
tan q jan prballur me vshtirsi t panumrta dhe q jan

shtyr vazhdimisht n drejtim t humners. Shekujt q sapo kemi
kaluar, kan qen m t vshtirt prej ekseseve t atyre q nuk
njohin mirkuptim dhe as pranojn tolerancn. sht e pamundur
t mos jesh ftohur nga mendimi q kta fatkeq mund t drejtojn
t ardhmen.
Pr kt arsye, dhurata m e madhe q gjenerata e sotme mund
tu jap fmijve, niprve e mbesave t tyre sht tu msoj se
si t falin, t falin edhe kur prballen me sjelljen m t keqe ose
n rrethanat m shqetsuese. Ndonse, duke menduar pr faljen
e monstrave, njerzve t ligj q gzohen me vuajtjet e t tjerve,
mund t mos respektohet vet ideja e mirkuptimit. Ne nuk
kemi t drejt ti falim ata, falja e tyre mund t jet mosrespekt
pr njerzimin. Un nuk besoj q ekziston mundsia q ndokush
mund ta kuptoj aktin q sht mosrespekt pr mirkuptimin si
nj zhvillim t pranueshm.
Nj gjenerat e cila sht rritur me nj t kaluar kryesisht nn nj
ndikim armiqsor t vazhdueshm, vshtron pa ndrprerje tmerr
dhe brutalitet n botn e errt n t ciln ajo gjendet. Ata shohin
gjak dhe qelb jo vetm n natn e errt, por dhe gjat dits me diell.
far mund t jet msuar prej nj shoqrie s cils zri, fryma,
mendja, dhe buzqeshja i jan molepsur prej gjakut? Gjithka i
sht dhn ksaj gjenerate sht n kundrshtim t plot me far
ne kemi nevoj dhe far ne dshirojm. Ky brez jeton n nj bot
tjetr, nxitur prej vitesh nga mosprfillja dhe prej mendimeve t
gabuara, pshtjellimi dhe rebelimi shkaktuar prej tyre krijon nj
prmbytje. Nse vetm tani ne mund ti kemi kuptuar ata. Sa keq!
Ku ka qen m par mendjemprehtsia jon?
Ne besojm q mirkuptimi dhe toleranca do t shrojn shum
prej plagve tona, vetm nse ky instrument hyjnor do t jet n
duart e atyre q e kuptojn gjuhn e tij. N t kundrt, metodat
e gabuara t sjelljes dhe trajtimit, si ka ndodhur deri tani, do t
shkaktojn shum ndrlikime dhe vetm do t na e ngatrrojn

punn q tani.
Diagnostikoni smundjen, ather filloni ta trajtoni at / A keni
menduar ndonj melhem q do t jet shrim pr do plag?- Zija
Pasha
TOLERANCA DHE BUJARIA
Hapja dokujt zemrn sa mund tia hapsh, le t jet si oqean!

Trhiqu me besim dhe pr njeriun dashuri ndje, t mos mbetet
zemr e dshpruar q su interesove pr t e sia zgjate dorn!
Brohoriti t mirt pr t mirat dhe ndaj zemrave q kan besuar
bhu bujar! Mosbesuesve iu afro aq but sa neverit e urrejtjet e
tyre tu treten e n frymmarrjet e tua gjithmon nj Mesih u bj!..
N marrdhniet me qiejt n m t shumngjyrshmen e
rrugve e me m t spikaturn e fjalve, mos harro se ndodhesh
pas Udhrrfyesit t Lart!14 Mos harro q edhe duke menduar
pr ata q nuk zotrojn as dhe njrn prej ktyre veorive, bhu
i matur!
Prgjigjiu t keqes me t mir, sjelljeve t pahijshme ndaj teje
mos ua var! do njeri, me sjelljet e veta, me karakterin e vet
reflekton. Ti zgjidh rrugn e tolerancs dhe mirkuptimit dhe
prball atyre q sdin se sht tradita dhe edukata, tregohu
bujar!
Ta duash dashurin dhe t jesh armik i armiqsis, sht
karakteristika m e spikatur e nj zemre q ngazllen me besim.
Kurse urrejtja pr do njeri sht ose lshim i zemrs djallit, ose
nj vepr marrzie. Ti duaje njeriun, mahnitu pas njerzores!
Duhet t ruhesh q qoft edhe nj her t vetme t mos biesh
nn pushtetin e egos, sepse sipas saj, t gjith njerzit prve teje
jan mkatar dhe do individ sht nj i pafat! Dhe kjo, pr at m
fjaldrejtin do t thot shkatrrim i personit! Ti ji mjaft i ashpr
14 sht fjala pr profetin Muhamed (a.s.).
me egon tnde, kurse me t tjert, m i buti i t butve!

Tregohu i vmendshm ndaj sjelljeve e veprimeve q t bjn
ti duash t tjert e q i tregojn ata t dashur para syve t tu!
Mos harro se t njjtat gjra mund t bhen pretekst q edhe ti t
plqehesh e t duhesh nga t tjert. Sillu gjithmon si njeri dhe i
mshirshm ji!
Duke pranuar si etalon trajtimin q t bn Zoti ty edhe ti ashtu
duhet t sillesh ndaj popullit. Ather ke pr t qen bashk me
Zotin mes njerzve dhe ke pr t shptuar nga egrsia e t dy
vetmive!
Se je para Zotit, mund ta vlersosh me an t vendit q i ke
veuar Atij n zemr, kurse se pozit ke mes popullit, duke e
peshuar dhe matur me qndrimet e tua. Mos u shkput nga Zoti
qoft edhe pr nj ast dhe mes njerzve, njri prej tyre bhu!
N qoft se n shpirt t ka zn vend mir ideja se njerzit q
besojn mund t t bjn keq, dije se kjo sht nj munges aftsie
gjykimi dhe e rrjedhur prej mangsis s mendjes, prej dobsis
ndaj nj egoje, si dhe prej mjerimit shpirtror! Dhe menjher
iu drejto nj hyjnori q do t ta ngrinte zemrn pesh e do t ta
prlotte syrin!
Shkurt, pr ta mbrojtur dashurin dhe konsideratn tnde mes
njerzve, duaj pr hir t Zotit, urrej pr hir t Zotit dhe bhu nj
njeri me zemrn t hapur ndaj Tij!
TOLERANCA 15
Nse nj er n drejtim t kundrt me ne nuk na ndalon dot, vitet

q do vijn do t jen vitet pr prshtatshmrin ton, ndonse
aty gjenden dallime n rrugt pr rimkmbje dhe prtritje. Ka
qen e vshtir n arritjen e nj mirkuptimi t ndrsjell si pr
mnyrat q ne duhet t miratonim dhe ato q duhet t flaknim
tutje lidhur me prtritjen e jets son intelektuale dhe kulturore
duke ln pas shekujt e kaluar. Gjithashtu ka ekzistuar nj dallim
n mnyrn dhe metodn e prdorur pr t shfaqur nj model t
ri n shoqri. Ngjyrimet q shfaqen n ndrtimin e nj ure midis
s kaluars dhe s ardhmes na mbushin me shpres, megjithat n
t njjtn koh duket q dit t vshtira na presin ne.
N kt mnyr, ndrsa ecim drejt s ardhmes si nj komb i
tr, toleranca sht streha m e sigurt dhe fortesa jon kundr
pengesave q lindin prej prarjes, fraksioneve dhe vshtirsive t
natyrshme n arritjen e nj harmonie t ndrsjell, vshtirsi q na
presin n do hap tonin.
Ne duhet t kemi nj toleranc t till q t jemi n gjendje t
mbyllim syt para dobsive t t tjerve, t kemi respekt pr idet
e ndryshme dhe t falim do gj q sht e falshme. N fakt, edhe
kur prballemi me shkeljen e t drejtave tona t patjetrsueshme,
ne duhet t mbetemi t respektueshm pr vlerat njerzore dhe t
prpiqemi t vm drejtsi. Edhe prpara mendimeve m t ndyra
dhe ideve m vulgare, ide n t cilat ne e kemi t pamundur t
jemi pjesmarrs, me prkujdesjen e nj Profeti dhe pa humbur
15 Ky artikull sht shkruar n vitin 1996 dhe origjinali i tij gjendet n Yeseren
Dsnceler.
karakterin ton, ne duhet t prgjigjemi me butsi. Kjo butsi

sht paraqitur n Kuran si fjalt e urta, ato do t prekin zemrat
e t tjerve. Kjo butsi sht rrjedhoj e nj zemre t dhembshur,
e nj fisnikrie t ofruar dhe e nj qndrimi t shtruar. Ne duhet
t shfaqim m shum toleranc pr t prfituar nga qllimet e
kundrta m shum forc q t mbajm zemrn, shpirtin dhe
ndrgjegjen ton aktive dhe t vetdijshme, edhe nse kto ide
direkt apo indirekt nuk na tregojn ne asgj.
Toleranca, nj term q ne e prdorim her pas here n vend t
fjalve respekt, mshir, bujari, ose vetprmbajtje, sht elementi
m esencial pr sistemet morale, burimi m i rndsishm i
disiplins shpirtrore dhe nj virtyt hyjnor pr njerzit e prkryer.
Nn lupn e tolerancs, cilsit e besimtarve arrijn lartsi t
reja dhe shtrihen n pafundsi, gabimet dhe t metat bhen t
parndsishme dhe t largta, ndrsa jan aq t pakonsiderueshme
sa mund t zn vend n nj gishtz. N fakt, trajtimi i Tij sht
prtej kohs dhe hapsirs q kalon gjithmon prmes prizmit t
tolerancs dhe e presim at t na prqafoj ne dhe gjithka prej
krijimit. Sepse pr gjersin e ktij prqafimi, kur nj femr e
shthurur i ka dhn uj nj qeni t etur, ka prekur dorezn e Ders
s Mshirs, ajo e ka gjetur veten n nj rrugin ku shtrihen
dlirsia dhe Parajsa. Gjithashtu pr shkak t dashuris s thell
q ndjente pr Zotin dhe t Drguarin e Tij, nj i dehur e shkundi
veten dhe arriti t bhej bashkpuntor i Profetit. N nj shembull
tjetr, me m t vogln e favoreve Hyjnore, nj vrass gjaksor u
shptua nga psikozat monstruoze dhe u drejtua pr n rangun m
t lart, nj pozit q gjendet larg aftsive t tij natyrore dhe ku m
n fund ai arrin n t vrtet.
Ne t gjith duam q gjithsecili t na shikoj prmes ksaj
lupe, t krkojm errat e mirkuptimit dhe ndjes pr dmtimin
e vazhdueshm t mjedisit ton. T gjith ne dshirojm ti
referohemi t kaluars son dhe t tashmes pr klimn e
tolerancs dhe t durimit q shprndan, shndrron, qartson, dhe

pastron, ather ecim drejt s ardhmes me besim, pa asnj ndjenj
ankthi. Ne nuk duam q e kaluara jon t jet e kritikueshme ose
e ardhmja t jet e errt pr arsye t s tashmes son. T gjith
krkojm dashuri dhe respekt pr gjat gjith jets, shpresojm
pr toleranc dhe mirkuptim dhe duam t jemi t prfshir
nga ndjenjat e bujaris dhe mshirs. Ne presim toleranc dhe
mirkuptim prej prindrve tan n shtpi n prgjigje t djallzis,
prej msuesve tan n prgjigje t gabimeve tona n shkoll, prej
atyre viktimave t pafajshme ndaj t cilve ne kemi vepruar dhe
i kemi dhunuar pa t drejt, prej prokurorve dhe gjykatsve n
gjykat, prej komandantve tan n ushtri, prej inspektorve t
policis dhe prej Gjykuesit t Gjykimit n Gjykatn m t Lart.
Ndrkaq, sht shum e rndsishme q ta meritojm at q
krkojm. Dikush q nuk fal, nuk mund t ket t drejt t krkoj
mirkuptim. Gjithsecili do t prballet me munges respekti n
at shkall sa ai ka qen i parespekt ndaj t tjerve. Ndokush q
nuk dashuron, sht i padenj pr t qen i dashuruar. Ata t cilt
nuk prqafojn gjithka pr krijesat njerzore me toleranc dhe
mirkuptim kan humbur vlern e tyre pr t pritur mirkuptim
dhe falje. Nj fatkeq q ka mallkuar t tjert, nuk ka t drejt t
krkoj respekt prej tyre. Ata q mallkojn, do t jen t mallkuar
dhe ata q godasin, do t jen t mposhtur. Nse myslimant e
vrtet i vzhgojn parimet kuranore si i ndjekin, shkojn n
rrugn e tyre dhe tolerojn mallkimet thell n zemrat e tyre,
ather t tjer do t shfaqen me qllim q t zbatojn drejtsin e
Paracaktimit Hyjnor pr t ciln ata na kan mallkuar ne.
(Robrit e Zotit jan) edhe ata q nuk dshmojn rrejshm, dhe
kur kalojn pran s keqes, e ruajn dinjitetin e vet. (Furkan, 72)
O ju q besuat vrtet! ...nse i falni dhe nuk ua vini re fyerjet
dhe i falni, padyshim Zoti sht Fals dhe Mshirues. (Tegabun, 14)
N vendet ku mbizotron korrupsioni, intoleranca dhe mungesa
e mshirs, nocione t tilla si liria e mendimit, kritika e qytetruar,

shkmbimi i ideve n prputhje me normat e drejtsis dhe debati
i paanshm jan t prjashtuara, sht e pakuptimt t flassh pr
prfundimet e logjiks dhe frymzimit. Pr opinionin tim, mund
t jet kjo arsyeja e vrtet q nuk ka pasur prparim prgjat
viteve, pavarsisht nga bollku i mburrjeve boshe.
Pr vite me radh, kan qen t panumrta rastet e imoralitetit.
Cilsit e mia nuk m lejojn q t flas hapur pr to, ndonse
kto veprime kan marr pjesn e tyre t tolerancs. Prpos
ksaj, sabotatort vazhdojn t etiketojn njerzit e pafajshm
si fanatik t prapambetur q mbshtesin regjimet teokratike.
Fondamentalizmi sht nj term tjetr n mod me t ciln
i prbaltin ata. Pr m tepr, Islami ka qen akuzuar se nuk ka
prparuar n t njjtin ritm me kohn. Ne sot shpesh vzhgojm
me pikllim q ata nuk kan br asgj m shum ve kan shfaqur
ndjenjat fetare t tyre q jan damkosur si reaksionare, fanatike
dhe fundamentaliste. Fatkeqsisht disa njerz nuk arrijn t bjn
dallimin midis fes s vrtet dhe fanatizmit t verbuar.
sht e pamundur t bisedosh rreth ideve t prbashkta ose
nj ndjenje kolektive n komunitetet ku individt nuk i vshtrojn
t tjert me toleranc ose n vendet ku shpirti i vetprmbajtjes
nuk sht i mbrojtur plotsisht. N kto vende, idet do t prpijn
njra tjetrn n vorbulln e konflikteve. Puna e mendimtarve do
t jet e padobishme dhe do t jet e pamundur t ngresh zrin
pr lirin e besimit ose t mendimit. Kto nocione nuk do t jen
pranuar as pr fasad. N fakt, nuk mund t thuhet q n nj
vend t till aparati shtetror prfaqson nj sistem apo drejtsi
t vrtet. Edhe nse ky prfaqsim sht i mbuluar, nuk sht gj
tjetr ve nj mashtrim. T themi t drejtn, n nj vend ku nuk
ka toleranc, sht e pamundur t flassh pr zhvillimin e mjeteve
t komunikimit masiv, pr mendimin e prparuar ose, pr m
tepr, pr aktivitetet kulturore q kan lidhje t drejtprdrejt me
t. far dallojm ne kur vrejm n gjrat q mbartin emrtime
t tilla, jan vetm ca kotsi, prpjekjet e njanshme bhen n

prputhje me njfar mendimi dhe njfar filozofie. T pressh
prej ksaj dika t mbl, t dobishme dhe shpresdhnse pr t
ardhmen, sht e kot.
TOLERANC N JETN INDIVIDUALE

DHE SHOQRORE 16
M s pari, dshiroj tju them q toleranca nuk sht dika

e zbuluar prej nesh. Toleranca u b e njohur n kt bot prej
profetve, t cilt ishin udhzuar prej Zotit. Edhe nse nuk sht
korrekte q tia atribuojm tolerancn Zotit, Ai ka atributet q
jan rrnjosur n toleranc, si mirkuptimi, mirkuptimi pr
mkatet, dhembshuria dhe mshira pr t gjitha krijesat dhe
fshehja e mkateve dhe gabimeve t t tjerve. M i Mshirshmi,
M i Dhembshuri dhe Fshehsi m i Madh i Dobsive jan ndr
lavdrimet m t shpeshta n emr t Zotit n Kuran.
Epoka m e art kur toleranca u shfaq n kulmin e saj, sht
Epoka e Lumturis17, dhe un dshiroj tju jap disa shembuj t
vrtet prej asaj periudhe historike, ndodhi q shtrihen n nj
linj prej kohs s trndafilave deri n ditt e sotme.
Nj shembull mirkuptimi
Si sht e ditur, n ngjarjen e shpifjes, hipokritt bn akuza
t rreme kundr Aishes, gruas s dlir t Profetit dhe nns
shpirtrore pr t gjith besimtart. Aishja ka nj vend t veant
ndr grat e nderuara t Profetit, sepse Profeti ishte burri i par q ajo
kishte par kur ishte ndjer grua. N nj mosh kur u b plotsisht
e ndrgjegjshme pr pjekurin e saj femrore, Aishja bhet nj
pjestare e shtpis s thjesht t Profetit dhe vetm frymzohej n
atmosfern e pastr e t nderuar. Aishja, nj shembull i dlirsis,
16 Pjes nga bisedat e zhvilluara nga autori n auditore t ndryshme n vitin 1996.
17 Koha n t gjall t profetit Muhamed.
bhet objekt i nj fushate me shpifje t qllimshme gjat ksaj

periudhe. Ajo, familja e saj dhe Profeti, paqja dhe bekimi qofshin
mbi t, vuajtn shum prej ksaj shpifjeje, ndonse ajeti i zbritur
nj muaj m von shpallte pafajsin dhe pastrtin e plot t
Aishes. Megjithat, babai i saj Ebu Bekri, i cili e kishte ndihmuar
financiarisht njrin prej atyre q ishin prfshir n kt shpifje,
u betua t mos e mbshteste m kt person. Por, ajeti q zbriti
bnte me dije q miku m besnik i Profetit, Mbretit t Tolerancs,
duhej t ishte m zemrbut18. Ajeti thoshte:
T ndershmit dhe t pasurit nga ju t mos betohen se nuk do
tu japin t afrmve, t varfrve dhe atyre q pr hir t Allahut
lan vendlindjet e tyre, po le ti falin dhe t mos ua marrin pr
keq. Vall, a nuk doni ju q tju fal Allahu? Allahu sht Fals e
Mshirplot! (Nur, 22)
Un dua t trheq vmendjen tuaj n mnyr t veant
lidhur me shprehjen e fundit t ktij ajeti: A nuk dshironi q
Allahu tu fal ju? Allahu fal dhe mshiron shum. N t vrtet,
Zoti i Plotmshirshm, mshira e t cilit sht e pashoqe dhe
do mirsi tjetr n bot e krahasuar me t sht nj pik uji n
oqean, vazhdimisht e fsheh veten dhe me gjith dobsit tona,
na mshiron ne, mshiron gjithka, prej fjalve t pahijshme q
na hyjn nga vesht dhe na errsojn mendjen dhe shpirtin me
ndyrsit q vrshojn prej universit dhe kundr shoqris q
ne e kemi prdhosur. Pyetja e Tij, A nuk dshironi q Allahu tu
fal ju? - u drejtohet njerzve si ne q kan nevoj gjithmon pr
pastrim, sht shum e bukur, e sinqert dhe e denj pr krijesat e
dshiruara. Me domethnien e ktij ajeti, Zoti ka treguar q vetm
Ai na mshiron ne, prandaj gjithashtu ne duhet t falim njri-
tjetrin pr gabimet tona dhe ky sht ilustrim pr ne i nj virtyti
kuranor n karakterin e Ebu Bekrit.
Mirkuptimi dhe toleranca zn nj vend shum t rndsishm
n mesazhet pr profett, t cilat jan prej burimeve hyjnore.
18 Buhari, Shehade, 15:30; Muslim, Tevbe, 56.
Nj profet e ka pr detyr t msoj dhe edukoj t tjert. N

prputhje me vrtetsit q ai sht duke pruar pr t ndikuar
n zemrat e t tjerve, zemra e tij duhet t trokas me mirkuptim
dhe toleranc. Kur gabimet q jan rezultat i natyrs njerzore,
ndeshin n atmosfern tolerante t nj njeriu me besim, ato
davariten dhe treten si nj meteor. N vend q t shqyejm kokn
e ndonjrit, me burimin e ndriimit, q ngjan me dritn e llambs
n nett e kremtimit, do t qetsojm syt dhe sjellim gzim n
zemr. Si e theksova m sipr, n t vrtet nj virtyt hyjnor i till
propozohet n hadithin e Profetit ton: Mbrujeni moralin tuaj
me moral hyjnor.19 Nuk mund ti mshiroj Zoti gjithmon ata
q e mohojn At! N planin kozmik, ky krim sht i pafalshm,
vrass dhe rebelues. Por vshtroni pafundsin e mirkuptimit
dhe faljes s Zotit. Me gjith mosmirnjohjen e shrbtorve t Tij,
Ai thot: Pa dyshim, mshira ime i paraprin zemrimit tim!20 dhe
Mshira ime prfshin do gj. (Araf, 156)
Me atributin e Tij t mshirs, pa shfaqur ndonj paraplqim,
Zoti i edukon dhe mbron t gjitha qeniet humane, madje t gjitha
krijesat e gjalla dhe vazhdon tu jap ushqim edhe atyre q e
mohojn At.
Ktu sht e mundur t vshtrojm t gjith profett me t
njjtn perspektiv dhe t japim disa shembuj prej t gjith atyre,
por po mjaftohemi duke treguar nj pjesz nga profeti Muhamed,
thelbi i ekzistencs, paqja dhe bekimi qofshin mbi t!
Hamzai ishte njri prej shokve t Profetit, t cilin ai e deshi m
shum. Ai nuk ishte vetm nj bashkpuntor i zakonshm, por
ishte gjithashtu ungji i Profetit, dhe ata ishin ushqyer t dy nga e
njjta mndesh. Duke mposhtur krenarin dhe privilegjet e tij, ky
kolos me zemr luani hyri n atmosfern shpirtrore t Krenaris
s Njerzimit, paqja dhe bekimi qofshin mbi t! Duke mbshtetur
19 Mansur Ali Nasif, et-Taxh, 1:13.
20 Buhari, Tevhid, 15, 22, 28, 55; Bediul-Halk, 1;
Muslim, Tevbe, 14 (2751); Tirmidhi, Davaat, 109 (3537).
nipin e tij dhe duke deklaruar un jam me ty n nj koh kritike

kur myslimant ishin t pakt n numr, lartsoi vlerat e tij t
shumta. N kt mnyr, nga demonstrimi i cilsive pr natyrn e
tij t mbyllur n planin shpirtror si edhe n planin fizik, ai ishte
n gjendje t arrinte n lartsit q dukeshin m t paarritshme
pr nga madhshtia. Sigurisht, devotshmria e ktij heroi t madh
u shprblye nga Profeti. Ai u martirizua nj dit ndrsa ishte duke
luftuar n Uhud, nga vrassit e etur pr gjak q ishin betuar t
bastisnin Medinn dhe t vrisnin t gjith burrat e grat. Hamzai
ishte gjendur n mes t t vrarve; e kishin br copa-copa. Syt
i ishin nxjerr jasht, gjuha dhe vesht i ishin prer, gjoksin ia
kishin ar dhe mlia i ishte shqyer. I Drguari i Zotit, paqja dhe
bekimi qofshin mbi t, kraharori i t cilit ishte plot dhembshuri
dhe mshir, vshtronte kt sken tronditse dhe syt iu mbushn
me lot si ret me shi. Shtatdhjet dshmor ran n betejn e
Uhudit - dyfish ishte numri i t plagosurve - gra q kishin mbetur
t veja dhe fmij t mbetur jetim. Kur ai vshtronte kt pamje
me dhembshurin e nj profeti, ishte pothuajse e padurueshme.
Fmijt e Hamzait dhe t martirve t tjer u shfaqn para Profetit
duke u dridhur si zogjt q porsa kan dal nga veza. Si tregohet
n veprat biografike t tij, mendimi pr shpagimin e asaj q kishin
br armiqt q i kishte prshkuar mendjen, u ndoq nga ajeti:
N qoft se doni t merrni hak, ather ndshkoni n at mas
sa jeni ndshkuar ju e, nse duroni, pa dyshim ajo sht m e mir
pr ata q durojn. (Nahl, 126)
Ky ajet i adresohej Profetit n prputhje me nivelin e tij t t
kuptuarit, me fjal t tjera i ishte thn, Ti nuk duhet t kesh
mendime t tilla. Ky diell i zemrbutsis dhe tolerancs, paqja
dhe bekimi qofshin mbi t, groposi dhembjen n kraharorin e tij
dhe zgjodhi rrugn e durimit.
N t vrtet, Profeti e ndrthuri trsisht jetn e tij, jo vetm
pr nj moment, me toleranc. Politeistt nuk kursyen tortur dhe
mundim pa provuar mbi t. Ata e dbuan nga atdheu i tij, krijuan

ushtri dhe e sulmuan at. Por menjher pas pushtimit t Meks,
kur pagant po prisnin me padurim t shihnin si do t silleshin
me ta, si nj prov pr dhembshurin dhe mshirn e pakufishme
t tij, Profeti u tha: Po ju flas si u foli Jusufi vllezrve t tij: Nuk
ka qortim pr ju sot (pr aktet e mparshme)! Zoti do tju fal! Ai
sht m i Mshirshmi i t Mshirshmve! Shkoni, jeni t lir!21
Kurani sht burimi pr zemrbutsin dhe tolerancn dhe
sepse kto koncepte kan vrshuar tek ne si nj lum prej Prursit
t Kuranit, paqja dhe bekimi qofshin mbi t, ne nuk mund t kemi
nj mendim t ndryshm n kt kontekst. do ide e kundrt
synon q ne t mos e njohim Kuranin dhe t Drguarin e Zotit.
Nga kjo perspektiv, pse toleranca rrjedh nga Kurani dhe Suneti,
sht nj virtyt i natyrshm i myslimanve dhe meq rrjedh prej
tyre, sht e qndrueshme. Marrveshja22 q i Drguari i Zotit
u propozoi t krishterve dhe hebrenjve meriton me t vrtet
vmendje. Krahasuar me parimet q ushtroi Profeti yn, njerzimi
sot nuk e ka arritur nivelin e tij as me deklaratat pr t drejtat e
njeriut q nxirren n Hag, Strasburg apo Helsinki. Ky njeri me
vetprmbajtje t madhe jetoi s bashku me t krishtert dhe
hebrenjt n Medine. N t vrtet, ai ishte ende n gjendje t
gjente aspekte pr mirkuptim me shpirtrat e errt q edhe pse
deklaronin ne jemi mysliman, vazhdimisht nxisnin ngado
grindje dhe prpiqeshin t vinin n loj njerzit me ndrgjegje
t pastr kundr t tjerve. Ai komunikonte me ta me synimin
pr vetprmbajtje. Me vdekjen e Abdullah ibn Ubejit, i cili
kishte qen nj kundrshtar i prjetshm i tij, Profeti madje
dha kmishn pr tu prdorur si qefin n varrimin e tij. Duke
thn, pr sa koh nuk sht zbuluar krcnim pr mua, un do
t kujdesem pr funeralin e tij,23 ai shfaqi respektin e tij pr t
vdekurin. Nuk ka mesazh t ngjashm apo t njjt me mesazhin e
21 Ibni Ethir, Usd el-Gabe, I, 528-532.
22 Teksti origjinal gjendet sot n Angli.
23 Buhari, Xhenaiz, 85; Tefsir, el-Bakara, 12; Muslim, Fedailus-Sahabe, 25.
dhn nga Profeti Muhamed pr njerzimin. N kt mnyr, nuk

sht e mundur pr ata q prpiqen dhe ndjekin Shembullin m
t Bukur t mendojn ndryshe nga ka menduar ai.
N kt vlersim, sht e pamundur t mendojm pr
tolerancn si dika q sht e shkputur nga ne, si nj ngjyr dhe
ton i ndryshm pr ndjenjat dhe mendimet tona. Prej ksaj kohe
duhet t jen shfaqur platformat e tolerancs n shoqrin ton.
Toleranca duhet t jet shprblyer, duke i dhn prparsi n do
rast, dhe ata q u solln me mirkuptim ndaj t tjerve, duhet t
ken nj mundsi t shfaqin veten.
Shprblimet e tolerancs
Duke u tubuar rreth ktyre ndjenjave dhe ideve, Fondacioni i
Gazetarve dhe i Shkrimtarve formoi nj kshill dhe koht e fundit
u dha mime pr tolerancn njerzve t cilt qen dalluar duke
dhn nj kontribut t rndsishm pr harmonin shoqrore. Ky
aksion pati mbshtetjen e pothuajse do segmenti t shoqris,
nga politikant dhe artistt, nga akademikt dhe gazetart,
nga shkrimtart dhe njerzit n rrug. Sigurisht, nj pjes e
parndsishme q nuk ishte renditur n krah t ktij aktiviteti, pr
arsye t botkuptimit t tyre t ndryshm, shprehu paknaqsin
pr t, ndrkoh q do njeri e kishte prkrahur at. Ata bn
gabim duke akuzuar individt dhe institucionet q i than po ktij
konsensusi. Por le ti lm t thon far t duan. N nj koh
kur bota sht br si nj fshat i madh dhe n nj moment kur
shoqria jon sht n prag t nj ndryshimi dhe transformimi t
rndsishm, nse ne jemi duke biseduar rreth dialogut me popujt
e tjer, ather nuk do t jet e mundur t shpjegojm plotsisht
mosmarrveshjet me njri-tjetrin. N kt kndvshtrim,
toleranca sht virtyt q ka nevoj t shprblehet dhe pr kt
arsye, toleranca duhet t deprtoj n t gjith shoqrin. Aq
shum sa universitetet duhet t frymzojn toleranc, politikant
duhet t diskutojn rreth tolerancs, popujt n muzikn botrore

duhet t shkruajn lirika pr tolerancn dhe mjetet e komunikimit
masiv duhet t japin mbshtetje pr zhvillimet pozitive lidhur me
tolerancn.
Toleranc nuk do t thot t jesh i ndikuar ose i lidhur me
t tjert, por ti pranosh t tjert si jan dhe t dish si t ecsh
prpara me ta. Askush nuk ka t drejt t shpreh dika rreth ktij
aspekti t tolerancs, gjithsecili n kt vend ka kndvshtrimin
e tij. Njerzit me mendime dhe qllime t ndryshme ose do t
krkojn rrugt pr t ecur prpara me synimin pr harmoni, ose
do t luftojn vazhdimisht me njri-tjetrin. Gjithmon ka pasur
njerz q mendojn ndryshe nga njri-tjetri dhe kshtu do t jet
prher. Un nuk mendoj se ata njerz q jan zdhns t ca
grupimeve t paprfillshme, q as pranojn drgimin e shkrimeve
hyjnore t Zotit, as realitetin e sotm, dhe q fillojn t prleshen
pr dika t parndsishme, do t rishikojn pozicionin e tyre edhe
njher. A jan duke pretenduar ata pr hir t vlerave humane,
apo pr hir t shkatrrimit t vlerave humane?
Sot, m tepr se pr do gj tjetr, shoqria jon ka nevoj
pr toleranc. N t vrtet, populli yn duhet t mbshtetet
tek kjo forc lvizse duke i dhn prparsi asaj, duhet t
shfaq tolerancn n bot sepse paraardhsit tan t lavdishm
pushtuan zemrat e njerzve me synimin pr toleranc dhe u bn
mbrojtsit e paqes s prgjithshme. Periudha m e gjat e paqes n
Ballkan dhe n Lindjen e Mesme, q kan qen gjithmon aren
prleshjesh, u arrit me tolerancn e prhershme t t parve tan.
Nga momenti q toleranca dhe prfaqsuesit e mdhenj t saj e
lshuan historin, ky rajon u zbraz nga paqja dhe knaqsit. Me
mirnjohje pr mirsit e Zotit, pas disa shekujsh jete n harres,
ky komb i madh ka filluar t hedh hapa drejt prtritjes. Ky
rrap i madh, gjethet e t cilit kan filluar t bien n Anadoll, me
dshirn dhe zemrgjersin e Zotit, duhet edhe nj her tjetr
t frymzohet vet me toleranc dhe t msoj t tjert t thithin
toleranc.
N t njjtn koh, bashkkombsit tan n Evrop mund t
jetojn n harmoni n kto vende vetm nse ata i ln nj hapsir
t pakufishme tolerancs.
Ktu, un dua t theksoj nj moment. T pranosh tolerancn,
nuk do t thot t anashkalosh traditat q burojn nga feja jon,
nga populli yn, nga historia jon, toleranca sht virtyt q ka
ekzistuar gjithmon. Otomant ishin besnik t fes s tyre dhe
t vlerave t tjera dhe, n t njjtn koh, ata ishin nj komb i
madh q mund t ecnin prpara s bashku me popujt e tjer. Nse
njerzit sot, q jan civilizuar, ndriuar, dhe hapur ndaj bots, nuk
e shohin me realizm dhe thellsi periudhn e shkuar, do t thot
q ata nuk e kan kuptuar kt koh. N kt vlersim, si individ,
si familjar dhe si nj shoqri, ne do ta prshpejtojm kt proces
q tashm ka filluar. Un personalisht besoj q njerzit q nuk
ndajn t njjtin mendim apo q nuk ndjejn t njjtn gj si ne,
do t ndryshojn kur ne t kujdesemi pr ta. Ather, n emr t
dialogut ne mund t bashkohemi n tokn e prbashkt dhe t
shtrngojm duart me t gjith. Kjo sht arsyeja pse gjrave q
Zoti u dha m shum vlera jan krijesat njerzore, dashuria dhe
mshira.
Vlerat q i Drguari i Zotit i dha njerzimit

M shum se do gj tjetr, me udhzimet q kishte marr nga
Zoti i tij, profeti Muhamed, Krenaria e Njerzimit, vlersonte
do krijes njerzore, pa asnj paragjykim nse personi ishte nj
mysliman, i krishter ose hebre. Prpara se ta prfundoj kt tem,
do t ishte me interes t kuptonim se far cilsish zotronte ai pr
t qen nj njeri vizionar, largpams. Ai ishte Krenaria e Njerzimit,
shpirti i tij ishte fillimi i librit t ekzistencs dhe mesazhi i tij ishte
fundi. Kjo sht e qart pr ata q e njohin misionin e Profetit. Ne
e njohim at si nj prej atyre q mund t ken vzhguar ndriimin
e universit dhe ta ken studiuar si nj libr. Ndonse shum njerz,

ndjeksit e Profetit n veanti, ndjehen krenar n jetn e tyre me
Profetin e Mshirs, kjo nuk sht e mjaftueshme, sado q kush
dashurohet me t shprehet se sa fat ka q sht bashkuar me t.
N t vrtet, lidhur me bekimin e lart q ka marr, i Drguari i
Zotit thot: Gjja e par q Zoti krijoi - fara e par q ishte mbjell
n gjirin e mosekzistencs - ishte drita ime!24
Kjo sht e vrtet sepse ai ishte fara, esenca dhe ngrohtsia e
ekzistencs. Nse ne shprehim t njjtin ndjesi, por me termat e
misticizmit, ekzistenca e Muhamedit ishte shkaku pr krijim dhe
qllimi i tij final. Ekzistenca ishte krijuar pr t q ai t ishte n
gjendje t shfaqej n t si personifikim pr t gjitha vlerat humane
dhe si nj teatr n t cilin t gjith treguesit pr emrat e Zotit do
t ishin t qart.
Si e kam prmendur her t tjera n kontekste t ndryshme,
Krenaria e Njerzimit, shkaku i krijimit dhe Prijsi i Profetve, nj
dit ishte uar n kmb ndrsa kalonte funerali i nj hebrei. Nj
prej bashkpuntorve q gjendej n krah t tij i pshpriti, O i
Drguari i Zotit, sht nj hebre! Me t njjtin qndrim dhe pa
ndryshuar shprehjen e fytyrs, Prijsi i Profetve dha kt prgjigje:
Por sht nj krijes njerzore!25 Sa kuptimplot sht ky gjest i
Profetit pr ndjeksit e tij q nuk e njohin at n kto dimensione
dhe pr avokatt e t drejtave t njeriut t cilt jan t painformuar
pr mesazhin universal q ai solli n emr t njerzimit! Nuk
kam asgj pr tu shtuar ktyre fjalve, por nse jemi nxnsit e
Profetit t lavdishm q shqiptoi kt fraz, sht e pamundur q
ne t mendojm sadopak ndryshe. Kshtu, ky shembull do t jet
n dobi t atyre q kundrshtojn aktivitetet e fundit n emr t
dialogut dhe tolerancs pr t rishikuar pozicionin kontradiktor
ose kryenesin q ka deprtuar n personalitetin dhe shpirtin
e tyre.
24 Axhluni, Keshful Hafa, I, 266.
25 Buhari, Xhenaiz, 50; Muslim, Xhenaiz, 81; Nesai, Xhenaiz, 46.
Toleranca dhe demokracia

Demokracia sht nj sistem q i jep mundsin dokujt q
gjendet n kraht e saj t jetoj dhe punoj duke shfaqur ndjenjat
dhe mendimet e tij. Toleranca sht nj komponent i rndsishm
i saj. N fakt, nuk mund t flitet pr demokraci n nj vend ku
toleranca nuk ekziston. Por le t shohim ata q n njrn an flasin
pr demokraci dhe n ann tjetr duan q burimi i cili e frymzon
at, t shteroj. N nj vend demokratik gjithsecili duhet t jet
n gjendje t marr prgjegjsit dhe t drejtat q i takojn. Nse
nj segment i shoqris bhet penges pr ekzistencn e nj
segmenti tjetr, ather sht e qart q ata t cilt prbjn rrezik
pr komunitetin nuk jan t sinqert dhe kjo sht m e pakta
n pretendimin e tyre ne jemi demokrat dhe e mbshtesim
demokracin. Si e theksova m sipr, nuk sht e mundur q
demokracia t zhvillohet n nj vend ku mungon toleranca. N t
vrtet, avokatt e demokracis duhet t jen t aft ti pranojn
edhe ata q nuk ndajn t njjtin vizion me ta dhe t hapin zemrat
e tyre pr t tjert. sht e rndsishme q ne ta theksojm kt
moment. Duke i pranuar t gjith njerzit si jan, pa pyetur
cilt jan, nuk kemi qllim t vm nj shenj barazimi mes
besimtarve dhe jobesimtarve. N prputhje me kndvshtrimin
ton, pozicioni i besimtarve dhe jobesimtarve ka vlerat e veta
specifike. Krenaria e Njerzimit ka nj vend t posam n zemrat
tona, prpara dhe t ndar prej gjith t tjerve. Lidhur me kt
pik, dshiroj tu tregoj pr prjetimet e mia. Pasi u ktheva nga
nj vizit n vendin ku prehet Profeti yn, isha shum i brengosur
q nuk kisha vdekur atje. Un mendoja q nse e doja at me t
vrtet, ather duhet t kacavirresha n kangjellat e hekurta dhe
t vdisja n vend. Q nga ajo dit, kam menduar q lidhja ime
me Profetin ishte e fuqishme. Sigurisht, ai ka nj vend shum t
madh n zemrat tona, dhe nuk dshirojm q ndokush ta dmtoj
kt dashuri n ndonj mnyr, por un ende mendoj q ndjenjat
e mia pr t jan aq t forta, sa nuk mund t m ndalojn pr t

dialoguar me dik q nuk ka t njjtin mendim dhe besim me
mua.
Toleranca dhe e ardhmja

Edhe nse kemi ide dhe mendime t ndryshme, jemi pjestar
t ksaj shoqrie. Akoma ne mendojm q nuk mund t arrijm
n konkluzione t prbashkta pr shum shtje, megjithse t
gjith jetojm n kt bot dhe udhtojm n t njjtn anije. N
kt kontekst, ka shum gjra t prbashkta q jan diskutuar
dhe formuluar me njerzit nga do pjes e shoqris.
Pa dyshim, koha do ta qartsoj gjithka dhe do t provoj q
ata t cilt nisn t orientohen duke u bazuar n tolerancn, kishin
t drejt. Prsri, koha do ti asimiloj ndjenjat dhe mendimet
ziliqare dhe hakmarrse. Vetm synimet q i ka pushtuar dashuria,
mirkuptimi, toleranca, dhe dialogu, do t prparojn. Popujt me
toleranc do t ndrtojn nj bot t bazuar n tolerancn. Ata q
nuk e njohin tolerancn, do t notojn n ligsin, urrejtjen, dhe
zemrimin e tyre n t mir t intolerancs. Un dshiroj q kta
njerz t hapin syt pr t mos u mbytur n moalin ku kan rn.
Ose prndryshe, ne do t lotojm pr fatkeqsin e tyre. Un tashm
po ndjej keqardhje dhe jam shum i dshpruar pr ta!
KRIJIMI I ATMOSFERS S NJ
TOLERANCE T QNDRUESHME
S bashku me parajsn e humbur ne kemi humbur edhe disa

nga tiparet tona m ekzaltuese. Dituria, krkimi, puna, metodat
e puns, organizimi n vendin e puns, ndihma pr t tjert dhe
studimi i librit t universit jan disa nga veorit prej t cilave ne
jemi larguar. Nga t gjith cilsit q ne kemi humbur, ndoshta
e para dhe m e rndsishmja sht toleranca. Prej ktej ne e
kuptojm se do t thot t prqafosh njerzit pa pyetur pr
ndryshimet n mendim, kndvshtrim, ideologji, etni, dhe fe. Kjo
shpjegon gjithashtu pranimin pr gjrat q nuk i dshirojm, nga
forca e gjetur thell n ndrgjegje, n besim dhe n zemrn bujare
ose nga forca e emocioneve tona. N nj form tjetr, mendimin
e shpreh poeti i famshm turk Junus Emre kur thot, t duash
krijesat vetm pr arsye t Krijuesit.
T duash krijesat pr hir t Krijuesit

Dashuria sht arsye pr ekzistencn dhe esencn e saj dhe lidhja
m e fort q i bashkon krijesat s bashku. do gj n univers sht
krijim i Zotit. Kshtu, nse ju nuk i aviteni natyrs njerzore, nj
krijim i Zotit me dashuri, ather do t lndoni ata q e duan Zotin
dhe ata q Zoti i do. Pr shembull, nse ju jeni kundr veprave t
nj piktori si Pikaso, ju do t lndoni at dhe admiruesit e tij. Nj
shembull tjetr mund t jet qndrimi indiferent ndaj bukuris
s Alhambra Palas q prshkohet nga hijeshia tejemban. Kjo do
t thot t shfaqsh munges respekti pr kt kryevepr dhe pr
autorin e saj. Me t njjtin arsyetim, do aspekt i universit q ta
prish mendjen me bukurin, shklqimin, dhe madhshtin e tij,

sht nj shembull i mjeshtris artistike t Zotit. N kt kontekst,
njerzit, kafsht, t gjitha krijesat e gjalla, dhe, n fakt, t gjith
objektet e pajet gjithashtu, jan krijuar me nj natyr t denj pr
tu pranuar prej nesh. Duke shfaqur indiferenc dhe mosprfillje
ndaj tyre, synon t tregosh indiferenc dhe mosprfillje pr
Realizuesin. N kundrshtim me kt qndrim, afrimi yn me t
gjith krijesat humane ose jo duhet t bazohet n dashurin pr
ta, pr hir t Krijuesit t tyre. Nse myslimant bisedojn rreth
armve, armatimit, duke vrar e masakruar t tjert, do t krijojn
nj hendek t thell mes popujve, ather ky qndrim, pasoj e
sjelljes son, sht larg nga esenca jon.
Por ne duhet t jemi mirnjohs q n nj koh kur kemi humbur
shenjat e parajss, ne kemi gjetur tolerancn prsri. Kjo sht nj
prej cilsive q kemi harruar. Ne kemi rizbuluar tolerancn, virtyt
q sht i pandar nga shpirti islam dhe q na sht treguar ne
n Kuran dhe prej profetit Muhamed, paqja dhe bekimi qofshin
mbi t. Duke iu prmbajtur tolerancs, populli yn ka mirpritur
veprimtarit q i prshkon toleranca dhe e ka prqafuar me
ngrohtsi shpirtin e tolerancs, gj q sht me rndsi vitale.
S bashku me institucionet q jan ngritur, shrbimi vullnetar
i iniciuar nga populli ka ngjallur nj interesim shum t madh.
Kurani shpall:
Nuk ka dyshim se atyre q besuan dhe bn vepra t mira, i
Gjithmshirshmi do tu dhuroj dashuri! (Merjem, 96)
Me fjal t tjera, banort n qiell dhe banort n tok do ti duan
ata. Si sht shprehur n nj hadith, Zoti u tregoi banorve n
qiell pr njerzit q Ai donte dhe i urdhroi ata, gjithashtu, ti
donin kta t dashur. Kur nj engjll n qiell i dashuron ata, edhe
njerzit n tok i duan.
Fara e mbjell nga toleranca sht rritur. Ajo do t lulzoj kur
koha t jet e prshtatshme. Sigurisht, kjo varet n njfar mase
nga gazetat, televizioni, revistat dhe shoqatat q duhet t japin

mbshtetjen e duhur.
Nuk ka kthim prapa nga rruga e tolerancs

Pranimi n qiej gjithmon sjell nj prgjigje pozitive n tok.
Provat pr kt jan t qarta. Treguesit m t qart jan dyert
e hapura kudo gjersisht n emr t pranimit t heronjve t
dashuris dhe tolerancs. Kjo do t thot q toleranca sht n
rrugn e saj t rritjes dhe lulzimit. Kjo sht e vrtet sepse pas
periudhs s tolerancs gjenden konfliktet q lindin pr ta ndaluar
kt evoluim. Por fraksionet q pr vite jan vshtruar dhe shfaqur
t ndara, po reagojn me nj largpamsi t madhe dhe kshtu nj
gjm sht shmangur.
Un mendoj se ekziston mundsia q n t ardhmen ngjarje t
tjera intriguese do t shfaqen dhe do t prpiqen pr ta prishur
paqen e prgjithshme. Sidoqoft, ne q e kemi nisur kt aksion,
duhet t jemi t prer pr ta uar at deri n fund. Ne do qndrojm
dhe veprojm t vendosur n prputhje me rrugn e treguar n
Kuran:
Gjithsecili tregon karakterin dhe dinjitetin e tij me veprimet q
ndrmerr. sht detyr e njerzve q shkojn n udhn e drejt
t jen zemrbut. Nse dikush v n loj Kuranin dhe nuk i jep
rndsi namazit, agjrimit dhe pastrtis morale, ky qndrim
duhet t konsiderohet si tregues i karakterit dhe sjelljes s tij. Por
si besimtar, ne nuk duhet t jemi njerz agresiv apo talls qoft
edhe ndaj atyre q veprojn n mnyr t pahijshme. Agresiviteti
dhe vnia n loj e t tjerve nuk duhet t bhen pjes e jets son.
Nj ajet tjetr thot:
Thuaju atyre q besuan: le tua falin atyre q nuk presin
ndshkimet e Allahut, ashtu q Ai vet ta dnoj nj popull pr
shkak t veprave q bn. (Xhathije, 14)

Kjo n t vrtet sht thirrje pr ndrgjegjen ton. Kur ju shihni
nj njeri t verbr, a e godisni dhe e rrzoni prtok at, apo e zini
pr dore dhe i tregoni rrugn?
Nga ky kndvshtrim, detyra q u bie realizuesve t ideve t s
ardhmes sht t sjellin harmoni pr mosprputhjet shoqrore,
t ruajn ekuilibrin q ndjehet i krcnuar dhe ti vshtrojn
incidentet e pakndshme me largpamsi. Pikrisht si thuhet n
nj shprehje turke, merr far sht e knaqshme dhe lr at q t
shkakton dhimbje, ne duhet t qndrojm indiferent pr gjrat e
pahijshme dhe t mos shkaktojm ndonj shqetsim apo konflikt.
Nse ne do t vazhdojm n kt rrug, ather pr nj koh t
shkurtr do bjm shum hapa prpara. Sigurisht, do t ndeshemi
me shum prpjekje, nga brenda dhe jasht, pr ta shkatrruar
kt ekuilibr. Por pr hir t vazhdimsis s tolerancs, ne do
t biem her pas here dhe do t ngrihemi prsri n orvatjet pr
ta shmangur kt shkatrrim. Lumi i tolerancs do t prmbys
gjithka dhe nga syt dhe zemrat e njerzve do t rrjedh dashuria.
T gjith do t pushtojm njri-tjetrin me dashuri dhe me vullnetin
e Zotit, shekulli XXI do t quhet shekulli i tolerancs. Un jam i
paduruar q kjo t realizohet sepse nj apo dy vjet toleranc jan
t pamjaftueshme. Ne jemi t vendosur q shekullin n t cilin
jetojm, ta prjetojm me toleranc. N t vrtet, ne dshirojm
toleranc pr t gjitha kohrat, ne duam ta ndjejm epokn e
tolerancs dhe synojm t mos kthehemi prapa nga kjo rrug.
DY TRNDAFILA PR MAJAT E SMERALDTA:

TOLERANCA DHE DIALOGU
Dialog do t thot takim i dy ose m shum njerzve pr t

diskutuar shtje t prcaktuara dhe kshtu krijohet nj lidhje
mes tyre. N kt kontekst, ne mund t shprehemi q dialogu
ka krijesat njerzore n boshtin e tij. Pa dyshim, gjithsecili sht
shprblyer n prputhje me synimet dhe sinqeritetin e tij. Nse
njerzit e bazojn veprimtarin e tyre n sinqeritetin dhe rrugn
e drejt, ather ata mund t jen t fituar edhe n qoft se t
tjert i quajn humbs. Profeti i Zotit thot: Veprat gjykohen
nga qllimet.26, duke theksuar q synimi pr besimtart sht
m i rndsishm nga akti i tyre. Nse vepra sht gjendur mes
qllimeve t mira, ajo do t jet e plqyeshme. Prandaj, n do
veprim q mund t ndrmarr nj njeri, ai duhet t jet i sinqert
n synimet e tij dhe t krkoj plqimin e Zotit. N kt mnyr
askush nuk duhet t paragjykoj apo t shpif rreth lidhjeve q
jan vendosur mes grupimeve t ndryshme n emr t dashuris,
dialogut dhe tolerancs.
Shoqria nuk mund t duroj m tronditje pas vuajtjeve t
shumta nga plagt q ka marr dhe pas pasiguris q e ka pushtuar
prej shum kohsh. Nse prqendrimi antidemokratik i pushtetit
bhet nj refren i vazhdueshm pr kt popull dhe logjika e
gjykimi jan zvendsuar me forcn dhe qllimet e tij, ather nuk
do t jet e mundur q ky komb fisnik t gjej vetveten prsri. Si
rezultat i ksaj fatkeqsie, ky vend q ngjante me parajsn mund
t jet kthyer pesmbdhjet apo njzet vjet prapa. Ka mundsi
q ne t humbasim disa gjra, pr t cilat do t ndjehemi keq
26 Buhari, Bedul Vahj, 1; Itk, 6; Muslim, Imarat, 155; Ebu Davud, Talak, 11.
pasi i dshirojm ato edhe nse jan mes atyre q po kritikojm

sot. Duke vijuar arsyetimin, nse ne i nisim prpjekjet pr dialog
me bindjen q pajtimi sht m i dobishmi (Nisa,128), ather
duhet t demonstrojm q jemi n krah t paqes n atdheun ton
dhe ngado. N t vrtet, paqja ka nj rndsi t madhe n Islam;
betejat dhe lufta jan ngjarje t dors s dyt, t lidhura me shkaqe
dhe kushte t veanta. Prandaj, mund t shprehemi q nse nj
mjedis pr paqen, ku t gjith t jetojn n qetsi dhe siguri, sht
i pamundur t gjendet n kt vend, do t jet e pamundur pr ne
q ti bjm nj shrbim t mir shoqris dhe njerzimit.
Konceptet e gabuara rreth Islamit

Nse e vshtrojm problemin nga nj knd tjetr, myslimant
her pas here jan keqkuptuar dhe si rezultat ata u jan nnshtruar
presioneve dhe fyerjeve. Ne akoma kemi dshmit e myslimanve
q jan privuar nga t drejtat e tyre t ligjshme dhe thelbsore, pr
shembull nga e drejta e tyre pr pun. Ky persekutim q besimtart
kan provuar sht br n emr t vlerave, si humanizmi, t drejtat
njerzore, bujaria, dashuria dhe toleranca q n fakt, jan cilsi t
Islamit. Ndrkaq, veorit dhe virtytet q jan prdorur kundr
njerzve besimtar, jan br t shfrytzueshme. Gjithmon ka
qen i njohur nj qndrim i till dinak dhe mashtrues, prej atyre
q nuk dshirojn t japin asnj rast q Islami dhe myslimant t
ekzistojn, ktu apo n do vend tjetr. Gjrat q jan pretenduar
nuk jan t vrteta. Nj mysliman nuk mund t jet kurr nj
fanatik. Edhe nse disa njerz me karakteristika t tilla mund t
shfaqen brenda bashksis islame, sht e paprfytyrueshme t
mendosh q t gjith myslimant jan krijesa t distancuara nga
mirkuptimi dhe toleranca. N t vrtet, n kto dit far kan
dmtuar myslimant dhe t keqe kan angazhuar dhe kundr
kujt? Pavarsisht nga qllimet e tyre t mira, disa njerz kan
qen t ngurt n qndrimet e tyre dhe jan vlersuar n mnyr
t gabuar, ata jan br tabel qitjeje pr akuza t ndryshme n

emr t dashuris, tolerancs, liris dhe demokracis. Megjithse
i kan dgjuar deri n fund kto falsitete, myslimant e vrtet
kurr nuk kan lnduar asnjeri dhe kan prgzuar vetveten thjesht
sepse nuk jan n rrugn pr t ciln i kan fajsuar. Akoma m
tej, nj grupim i fuqishm nuk ka reshtur duke i sulmuar ata.
Vrtet, bukuria gjithmon ka shprthyer nga shpirtrat e pastr e t
pafajshm t myslimanve dhe ka shenjtruar e lartsuar burimet
q gjenden n duart e tyre. Nuk mund t jet ndonj rrug tjetr.
N Kuran, n Sunet dhe n interpretimin shkencor e t qart t t
Drguarit t Madh, nuk ka gjurm t ndonj qndrimi q sht n
kundrshtim me dashurin, tolerancn ose dialogun n kuptimin
pr pikpjekjet me t gjith dhe n shfaqjen e emocioneve dhe
mendimeve tona. Ne nuk mund ta prfytyrojm nj fe q dshiron
t mirn e prgjithshme dhe u tregon t gjithve - pa prjashtim -
rrugn e shptimit, si nj zhvillim t ndryshm. T ndjekim ajetet
n Kuranin e Ndritshm q e shprehin n mnyr perfekte kt t
vrtet:
O ju q besuat vrtet! ...nse i falni dhe nuk ua vini re fyerjet dhe i
falni, padyshim Zoti sht Fals dhe Mshirplot. (Tegabun, 14)
Allahu nuk ju ndalon t bni mir dhe t mbani drejtsi me ata
q nuk ju luftuan pr shkak t fes e as nuk ju dbuan prej shtpive
tuaja; Allahu i do t drejtt. (Mumtehine, 8)
Vrtet, kur ne vshtrojm Kuranin, shohim q sht stampuar
n dashuri. Prandaj, zemrat e besimtarve duhet ti reklamojn
kto bukuri q tashm jan tonat, duke ndryshuar imazhin negativ
t myslimanve. Ky imazh negativ ka qen ushqyer n bot dhe
ne tani duhet tu shfaqim edhe njher faqen kryesore t Islamit
atyre q pandehin se jan civilizuar, duke shfrytzuar parimet e
besimit njerzor.
T shprehim falnderimet e pakufishme pr Zotin, q na
ka ushqyer me zemrgjersin e Tij pr devotshmrin ndaj t
vrtets dhe pr heronjt e dashuris q jan mbartsit e mesazhit
t tolerancs, dialogut dhe dashuris n t gjith botn dhe po
prpiqen t ndrtojn imazhin e ri t myslimanit me zemrat plot
me dashuri!
N krkim t plqimit t Zotit

Un dshiroj t theksoj faktin q myslimant nuk do t humbasin
asgj duke iu prkushtuar dialogut, dashuris dhe tolerancs.
Myslimant vazhdimisht krkojn plqimin e Zotit, kjo sht
arritja m e madhe pr t gjith ne. Nga kjo pikpamje, gjrat q
mund t duken si humbje pr disa njerz, jan vshtruar si fitore
nga myslimant, ndrsa eventualitete t tjera mund t jen n t
vrtet t dmshme edhe kur ata duken si fitimprurse. Pr m
tepr, ne nuk duhet t kemi dyshime lidhur me Islamin, librin
e shenjt t tij ose ndryshe, prfaqsuesin m t shklqyer q
sht Kurani dhe Krenaria e Njerzimit, paqja dhe bekimi qofshin
mbi t! Ne e dim q Islami do t vazhdoj me siguri n rrugn
drejt s ardhmes pavarsisht nga t gjitha pengesat. do shtje
n Kuran ka gjetur nj gjykim. Nj libr q sht n gjendje t
zgjidh t gjith problemet e s ardhmes! Prijsi i Profetve, pr
t cilin Bernard Shou ka thn, Ai i zgjidh t gjitha problemet
me lehtsin q mund t pish nj kafe, iu drgua njerzimit me
detyrn pr tu treguar njerzve t gjitha zgjidhjet pr problemet
deri n Ditn e Gjykimit. Si n shekullin e kaluar, problemet e
kohve tona dhe t atyre q do t vijn, t cilat ngjajn t jen larg
nga zgjidhjet e zhurmshme, do t gjejn prgjigje nga arkitektt
e mendjes dhe t zemrs q i kan bazuar zgjidhjet e tyre n kto
burime t shenjta.
Sigurisht, nuk sht e nevojshme q ne t ndihemi t shqetsuar,
si besojm q duke shpjeguar shprehjet dhe thniet e Kuranit t

Shenjt dhe t Profetit ton, ofrojm zgjidhjet m t qndrueshme
pr nj mori problemesh. N opinionin tim, ata q jan pajisur me
kta pishtar, do t vuajn por nuk do t humbasin. Me ndihmn
dhe zemrgjersin e Zotit, do t mund t shkojn kudo n bot
dhe mund t dialogojn me kdo. N kt mnyr, kjo nuk sht
nj kauz pr interesa personale. Rndsi ka fakti q ne duhet
t njohim burimet q zotrojm dhe ti prdorim ato kur t na
nevojiten. Po ashtu, ne nuk duhet t abuzojm nga lidhja e tyre
me dobsit tona, fizike apo dshira toksore. Me ndihmn dhe
drejtimin e tyre ne do t krkojm vetm plqimin e Zotit dhe
jetn e prtejme.
N t vrtet, pikrisht si nuk kemi edhe dyshimin m t
vogl n lidhje me Kuranin dhe Profetin e Zotit dhe ashtu si
nuk kemi dyshim n drejtsin e tyre, nuk ka arsye q ndokush
t jet mosbesues ndaj nesh. Por, nse akoma disa njerz ndjehen
t tmerruar nga nj frik e pamotivuar, ata u prkasin atyre q
jan t shqetsuar lidhur me besueshmrin e forcave lvizse dhe
burimeve n t cilat jan mbshtetur.
PA DUAR KUNDR ATYRE Q JU QLLOJN,

PA FJAL KUNDER ATYRE Q JU MALLKOJN 27
Nga dita q Fondacioni i Gazetarve dhe Shkrimtarve sht

themeluar e deri m sot, edhe nse gjrat nuk kan shkuar gjithmon
ashtu si duam ne, mund t themi q Fondacioni ka organizuar
gjithmon veprimtari t rndsishme. Por pr disa shkaqe un nuk
kam qen n gjendje t marr pjes n ndonj prej tyre. Pr kt arsye,
un nuk pretendoj t kem pjes n kt sukses.
Pr shembull, Fondacioni ka sjell futbollistt m t mir t
bots ktu, dhe t ardhurat e mbledhura prej tyre kan shrbyer
si ndihm pr Bosnjn. Pr do vit ka mbledhur s bashku grupe
t ndryshme, si jemi mbledhur ktu sonte, pr t diskutuar pr
tema t larmishme, q m s paku i shrbejn shkmbimit t
ideve. Fondacioni ka sugjeruar pr temat q do t diskutohen, pa
u prqendruar n idet dhe opinionet personale. Dhe si rezultat,
ne e kemi par me syt tan q ktu nuk ka asnj motiv pr t
friksuar njri-tjetrin, dhe gjithsecili mund t takohet me kdo
q dshiron. Nse ne nuk kemi qen t aft t mblidhemi m par
si ktu sonte, kjo ka ndodhur vetm pr shkak t hipotezave tona
t gabuara, dhe si rezultat, kemi ln pas dore kt prgjegjsi t
rndsishme ndaj njri-tjetrit.
Fondacioni i Gazetarve dhe Shkrimtarve sht e njohur n
Turqi m s shumti si nj prfaqsues i tolerancs. N fakt, ai e ka
identifikuar veten me tolerancn. Kur Fondacioni sht zn n
goj, toleranca sht fjala q e ka pasuar at. N t vrtet, imazhi i
Fondacionit ka krijuar shum xhelozi tek grupimet e tjera q jan
27 Kjo bised sht mbajtur nga autori n shkurt 1995 n nj mbledhje organizuar
nga Fondacioni i Gazetarve dhe i Shkrimtarve.
formuar. Tani, pr fat, gjithsecili sht duke knduar t njjtn

kng. Pr kt arsye, un besoj q toleranca do t prhapet shum
shpejt n masat e gjera, do t shprndahet n t gjith vendin dhe
si tha nj artist, ne do t jemi t aft t ecim s bashku krah pr
krah, me zemrat dhe duart t bashkuara drejt nj t ardhmeje t
lumtur me dshirn e Zotit.
Kur Profeti po vdiste dhe ishte nisur pr n botn tjetr, tha: Un
po e l n besn tuaj Popullin e Librit, t krishtert dhe hebrenjt.28
Kur Omeri u qllua me thik dhe gjendej n shtratin e vdekjes,
tha: Un po e l Popullin e librit q gjendet midis nesh, n besn tuaj.
Friksojuni Zotit n lidhje me ta dhe silluni me drejtsi ndaj tyre.29
Pasi shpartalloi armiqt n Malazgirt, komandanti turk
Sulltan Alparsllani priti drejtuesit ushtarak dhe udhheqsit
e kampit kundrshtar n tendn e tij. Ai ather i prcolli ata
duke u siguruar jetn pr n kryeqytetin e tyre, Kostandinopoj
(tani Stamboll), shoqruar nga disa prej ushtarakve t tij. N
Jerusalem, komandanti dhe udhheqsi, Sulltan Salahadin Ejubi,
vajti nj nat n adrn e Riardit, udhheqsit t kryqzats, t
shprehte dhimbjen e tij, pavarsisht se trupat e Riardit kishin
vrar mijra mysliman.
Ne jemi fmijt e nj kulture q ka lindur me njerz t till. Ne
jemi trashgimtart e nj kulture q ka prfshir botn, q sht m
e plota dhe m universalja toleranc. Ky koncept sht prhapur
sot si valt e detit, duke u shtrir n t katr ant e bots. Un jam
plotsisht i bindur q vitet e ardhshme do t jen vitet e tolerancs
dhe dashuris. Ne dshirojm ta sjellim botn n kto struktura
dhe do ta realizojm at. Ne jo vetm q nuk do t luftojm
kundr njerzve tan, por as kundr popujve t tjer me kultur,
qytetrim, besim dhe botkuptim t ndryshm. Burimet dhe
argumentet e konflikteve nuk do t ken asnj hapsir dhe duke
kuptuar edhe njher forcn e dashuris, ne do t jemi n gjendje
28 Ebu Davud, Imarat, 33; Muttaki el-Hindi, Kenzul-Ummal, IV, 362.
29 Jahja bin Adem, Kitabul-Haraxh, 54.
t hapim zemrat tona pr t gjith me dashuri dhe dhembshuri.

Me ndihmn e Zotit, ne do t jemi n gjendje t koncentrohemi
n shtjet e rndsishme me dialog dhe toleranc, shtje pr t
cilat bota e sotme ka shum nevoj.
Kur e vshtrova z. Izetin Dogan, mu kujtua nj ngjarje e
rndsishme n historin islame. Duke prmendur harixhit,
grupimin q u rebelua kundr regjimit t ligjshm dhe u tubua
n Nahravan pr ta sulmuar at, Aliu i nderuar, asokohe kalif,
tha: Do t jet e padrejt nse ne i sulmojm prpara se ata t na
sulmojn ne!
Ne jemi nj shoqri e edukuar me kulturn e udhheqsve
t till. N nj koh q ne kemi nevoj m tepr se kurr pr
toleranc, me dshirn e Zotit, do pjes e shoqris duhet t hap
kraht pr tolerancn dhe dashurin, dhe do gj e mir q vjen
prej tyre do t prhapet m shpejt se shpresat q ne kemi ushqyer
n t gjitha drejtimet.
Ndoshta un jam duke marr shum nga koha juaj, por nuk mund
t qndroj pa shprehur t gjitha shqetsimet q kam. Shoqria
turke, e cila ndjehet e piklluar nga konfliktet e brendshme n
kto koh, sht duke pritur toleranc. Pasi ta ket gjetur at, kur
t jet br nj hap drejt saj, shoqria do ti prgjigjet duke hedhur
tre hapa prpara. Por gjithashtu sht e kuptueshme q ca persona
t dobt dhe t parndsishm, me fjalt boshe dhe me trbimin
e shfaqur, kan treguar paqndrueshmrin dhe karakterin e tyre
si krijesa q synojn vetm shkatrrimin, mashtrues n prit pr
t sulmuar tolerancn, duke u orvatur t hedhin n er urat q na
lidhin me dialogun. Ne dshirojm nj faqe t re n historin ton
tani. Shoqria jon, e cila ka kaluar prmes shum sfidave, do ta
prballoj kt prov t s ardhmes me solidaritet mes individve
dhe do t kaprcej do penges n udhn e harmonis sociale.
Ajo q ne po krkojm sht shum e mueshme. Synimi yn
pr toleranc dhe dialog q dshirojm t arrijm, do t jet shum
i kushtueshm. Ashtu si nuk sht e leht t sigurosh gjrat e

muara e t veanta, gjithashtu sht e vshtir ti mbrosh ato kur
sapo ia ke arritur qllimit. Arritja e harmonis shoqrore prmes
dialogut dhe tolerancs sht nj shtje pr finalizimin e dy
gjrave t mueshme n radh pr t prmbushur nj t tret. Zoti
po na v n prov n rrug t ndryshme me qllim q vlersimi
yn t jet maksimal pr to dhe n prputhje me qndrimin ton,
t na nxis pr t qen n shrbim t tyre. Ne do tu qndrojm t
gjitha provave duke qen n t njjtin mendim me poetin Junus
Emre q thoshte: Nse ashprsia vjen nga Zoti i Madhrishm / ose
bujaria nga Hiri i Tij, / t dyja jan gzime pr shpirtin. / Bekimi i
Tij dhe zemrimi i Tij jan knaqsi.
Ne duhet t jemi si qenie pa duar kundr atyre q na qllojn
dhe pa gjuh kundr atyre q na mallkojn. Edhe sikur ata t na
e bjn trupin copa-copa, ne prsri do t qndrojm t pathyer
dhe do ta shtrngojm gjithsecilin me dashuri dhe dhembshuri.
Dhe, me dashuri pr njri-tjetrin, ne do t ecim drejt s ardhmes.
Un dshiroj q kjo mbrmje e gzuar t jet nj mundsi pr t
gjallruar mshirn dhe mirkuptimin. Ju prshndes t gjithve
me respektin tim m t thell.
ISLAMI - NJ FE E TOLERANCS
Fjala Islam sht n arabisht, e t njjtit burim me fjalt paqtim

dhe nnshtrim. Domethniet e tyre udhzojn paqen dhe gzimin
dhe sanksionojn sigurin dhe harmonin.
Islami sht nj fe pr sigurin, qetsin dhe paqen. Kto parime
e prshkojn jetn e myslimanve. Kur myslimant falin namazin,
ata i presin lidhjet me kt bot, kthehen te Zoti i tyre me besim
e bindje, dhe qndrojn me vmendje n pranin e Tij. Duke
mbaruar faljen, si t jen duke u kthyer n jet, ata prshndesin
n t djatht dhe n t majt t tyre me urimin pr paqe pr t
tjert: Paqja dhe mshira e Allahut qofshin mbi ju! Me nj urim
pr siguri dhe besim, paqe dhe gzim, ata kthehen prsri n jetn
e prditshme.
T prshndessh dhe t urosh t tjert pr siguri dhe besim
sht nj prej akteve m t dobishme n Islam. Kur e pyetn Profetin
se cila vepr ishte m e muar n Islam, ai u prgjigj, T ushqesh t
tjert, dhe t prshndessh ata q i njeh si dhe ata q nuk i njeh.30
Islami i akuzuar pr terrorizm

Sa e paprshtatshme sht q Islami, i cili sht bazuar n kt
frym dhe kuptim, sht paraqitur nga disa qarqe si sinonim i
terrorizmit. Ky sht nj gabim i madh historik. Duke mbuluar nj
sistem t bazuar n sigurin dhe besimin me vellon e terrorizmit,
sbhet tjetr vetm se shfaqet padituria mbi frymn e Islamit.
Nse ndonjri sht n krkim t pamjes s vrtet t Islamit n
30 Ebu Davud, Edeb, 142.
origjinn e tij, n histori dhe n t drguarit e vrtet, ather ai do

t zbuloj q aty nuk prfshihen ashprsia, egrsia ose fanatizmi.
Islami sht nj fe pr mirkuptim, falje dhe toleranc, shprehur
aq bukur nga korifejt e dashuris dhe tolerancs si Xhelaledin
Rumiu, Junus Emre, Ahmed Jesevi, Bediuzamani e nga shum
t tjer. Ata ia kushtuan jetn e tyre predikimit t tolerancs dhe
donjri prej tyre u b nj legjend n kohn e tij si nj personifikim
i dashuris dhe tolerancs.
Xhihadi mund t jet nj lvizje pr vetmbrojtje ose pr t
larguar pengesat mes Zotit dhe njerzve me gjykim t pavarur.
Historia jon sht e mbushur me shembuj q tregojn se si jan
zbatuar n jet kto parime.
Sigurisht q ekzistojn rastet kur lufta sht e pashmangshme,
ndonse ajetet Kuranore mbi xhihadin q jan shpallur pr kushtet
e veanta, jan prgjithsuar prej disa individve dritshkurtr.
Ndrsa n t vrtet lufta sht nj problem me rndsi dytsore,
kta miop i kan dhn prioritet si nj shtje thelbsore. Kta
njerz nuk e kuptojn domethnien dhe frymn e vrtet t
Islamit. Paaftsia e tyre pr t vn n balancn e duhur far sht
themelore dhe far sht dytsore, i shtyn t tjert t arrijn n
konkluzionin q smira dhe urrejtja gjenden thell n shpirtin e
Islamit, ndrsa realisht myslimant e vrtet jan t mbushur me
dashuri dhe mshir pr t gjith krijesat. N lidhje me kt, sa
me vend jan vargjet n vazhdim:
Muhamedi ishte lindur pa dashuri; / far mund t jet krijuar
jasht dashuris pr Muhamedin?
Dashuria sht esenca e krijimit

Profeti Muhamed, Krenaria e Njerzimit, ishte nj njeri i
dashuris dhe mshirs. Ai sht mbiquajtur edhe Habibullah, i
dashuri i Allahut, Zotit. Pr ta nxjerr sa m qart domethnien e
ktij atributi, le t shpjegojm se habib do t thot i dashuruar, kurse
pr rastin e tij, i dashuruar pas Allahut, si dhe i dashur, kurse pr

rastin e tij, i dashur nga Allahu. Mendimtart e shquar t tasavufit,
si Imam Rabani, Mevlana Halidi dhe Shah Velijullah, deklaronin
se dashuria sht stacioni i fundit n udhtimin shpirtror.
Zoti e krijoi universin si nj manifestim t dashuris s Tij pr
krijesat e Tij, n veanti pr njerzimin, dhe Islami u b struktura
mbi t ciln u thur kjo dashuri. Si thoshte Bediuzamani, dashuria
sht esenca e krijimit. Ashtu si nj nn e dashur dhe e dhembshur
sht e detyruar t thrras kirurgun pr t shptuar jetn e
fmijs s saj, xhihadi e pranon luftn, nse sht e nevojshme, pr
t mbrojtur t drejtat fondamentale njerzore si jan e drejta pr
jetn dhe liria e besimit. Synimi i xhihadit nuk sht posarisht
lufta.
Njher nj mik po bisedonte me mua dhe po m thoshte:
Pa br prjashtime dhe duke mos marr parasysh dallimet q
ekzistojn mes besimeve, ju mund t takoheni dhe t bisedoni
me do njeri dhe kjo shmang tensionin mes myslimanve dhe
kundrshtarve t mundshm. Por sht parim islam q duhet t
duash ata njerz apo gjra q mund t jen n rrugn e Zotit dhe t
mos jesh i afrt me ata njerz apo gjra q mund t jen larg nga
rruga e Zotit. N t vrtet ky parim sht keqkuptuar shpesh,
sepse n Islam t gjitha krijesat jan t dashura n prputhje me
principet pr t qen i dashur me rrugn e Zotit.
I paplqyer n rrugn e Zotit vlen vetm pr ndjenjat,
mendimet dhe atributet. N kt mnyr ne duhet t distancohemi
nga fenomene t tilla si imoraliteti, mosbesimi dhe politeizmi, por
jo nga njerzit q jan angazhuar n kto aktivitete. Zoti e krijoi
njeriun si qenien m t lart dhe gjithsecili, n nj far mase, ka
nj pjes n kt fisnikri. I Drguari i Tij u ngrit n kmb n
shenj respekti pr natyrn njerzore kur po kalonte funerali i nj
hebreu. Kur n ato momente iu prkujtua se kush ishte i ndjeri,
Profeti u prgjigj: Por sht nj njeri, duke shfaqur vlerat q
Islami i ka dhn krijess njerzore.

Ky veprim tregon pr respektin e madh q Profeti kishte ndaj
do njeriu. Nn dritn e ktij akti, pjesmarrja e disa individve
apo organizatave t vetquajtura islame n akte terroriste nuk
sht n rrugn e udhzuar nga Islami. Shkaqet e ktij terrorizmi
duhet t krkohen n veprimet individuale, n interpretimin e
shtrembr t besimit dhe n faktor apo motive t tjera. Islami
nuk e mbshtet terrorizmin. Ather, si mundet q nj mysliman
q e ka kuptuar plotsisht Islamin, t jet terrorist?
Nse ne mund ta nxjerrim prmbajtjen e plot t Islamit prej
heronjve t dashuris si jan Nijazi Misr, Junus Emre dhe
Xhelaledin Rumiu, nse mund ti transmetojm mesazhet e tyre
t dashuris, dialogut dhe tolerancs tek ata q jan t etur pr to,
ather gjithsecili do t vrapoj ta prqafoj dashurin, paqen dhe
tolerancn q ne prshkruam.
Prkufizimi i tolerancs n Islam sht i till q Profeti nuk
lejonte as prgojimin e mosbesimtarve. Pr shembull, Ebu Xhehli
vdiq pa e prqafuar Islamin, megjith prpjekjet e vazhdueshme
t Profetit. Mosbesimi dhe armiqsia e tij ndaj Profetit ishte n at
shkall q Ebu Xhehli e meritonte t etiketohej si babai i injorancs
dhe paturpsis. Angazhimi i tij i vazhdueshm kundr Islamit
ishte nj problem pr myslimant.
Pavarsisht nga armiqsia e shfaqur prej Ebu Xhehlit kundr
Profetit, n nj kuvend t sahabve ku merrte pjes edhe Ikrime
q ishte djali i Ebu Xhehlit, Profeti nj dit qortoi njrin prej tyre
pse kishte fyer Ebu Xhehlin: Mos i lndoni t tjert duke kritikuar
baballart e tyre.31 Njher tjetr ai tha: T mallkosh nnn dhe
babain tnd sht nj mkat i madh. Bashkpuntort e pyetn:
O i Drguari i Zotit, a mundet ndonjri t shaj apo mallkoj
prindrit e tij? Prijsi i Profetve u prgjigj: Kur dikush shan apo
mallkon prindrit e t tjerve dhe ka marr si prgjigje t njjtn gj,
31 Hakim, el-Mustadrak, III, 241; Muttaki el-Hindi, Kenzul-Ummal, XIII, 540.

ather ai ka shar apo mallkuar prindrit e tij!32

Ndrsa Profeti i Mshirs ishte tepr i ndjeshm ndaj respektit
pr t tjert, disa mysliman sot e justifikojn qndrimin e tyre q
nuk sht korrekt n baz t fes q ata prfaqsojn. Kjo tregon
q ata nuk e kan kuptuar Islamin, nj fe n t ciln smira dhe
urrejtja nuk kan vend.
N Kuran spikasin mirkuptimi dhe toleranca. N nj ajet
thuhet kshtu pr njeriun e prshpirtshm:
T cilt japin kur jan n kamje dhe kur jan n vshtirsi, e
mposhtin zemrimin, dhe falin njerzit; e Allahu i do bamirsit.
(Al Imran, 134)
Me fjal t tjera, myslimant nuk duhet t jen hakmarrs
kur prgojohen apo sulmohen. Nse sht e mundur, si sht
shprehur Junusi, ata duhet t veprojn sikur jan pa duar pr
t goditur, apo pa gjuh pr tu prgjigjur dhe pa zemr pr tu
zemruar. Ata duhet ta kaprdijn inatin e tyre dhe t mbyllin
syt pr gabimet e t tjerve. Fjalt e przgjedhura n ajet jan
kuptimplote. Kadhm prkthehet kaprdije, glltitje, q fjal pr
fjal nnkupton kaprdimin e dikaje si gjembi, q n t vrtet
sht i paprtypshm, n kt mnyr tregon se nuk ka gj m
t vshtir se kaprdimi i zemrimit. N nj tjetr ajet, ndrsa
prmenden veorit e besimtarve, thuhet:
Kur vshtrojm jetn e lartsuar t t Drguarit t Zotit, paqja
dhe mshira qofshin mbi t, e kuptojm se ai gjithmon ka ndjekur
parimet e shprehura n Kuran. Pr shembull, nj bashkpuntor
njher u pendua pr nj mkat dhe bri t ditur: Un jam fajtor
pr imoralitet. Cilido q t jet ndshkimi, jepe at pa mdyshje
dhe m pastro! Prijsi i Profetve i tha: Kthehu pas dhe pendohu
32 Muslim, Iman, 145; Tirmidhi, Birr, 4.

para Zotit q fal t gjitha mkatet!33 Ky veprim u prsrit tri her

me radh. Nj her tjetr, nj bashkpuntor u ankua tek Profeti
pr nj person q i kishte vjedhur sendet e tij. Ndrsa demaskimi
i vjedhsit nuk ishte br akoma, bashkpuntori u shpreh: Un
kam ndryshuar mendje dhe dshiroj ta quaj t mbyllur kt
shtje, un e kam falur kt njeri. Profeti e pyeti: Ather pse e
bre kt shtje t njohur dhe nuk e fale q n fillim?34
Kur shembuj t till jan studiuar n origjinn e tyre, sht e
qart q sjelljet e atyre q veprojn me armiqsi dhe urrejtje, q e
vshtrojn do njeri me zemrim dhe q i etiketojn t tjert si t
pafe, jan n kundrshtim t hapur me Islamin, fen e tolerancs
dhe dashuris. Nj mysliman sht nj njeri me dashuri dhe
mshir, pr t cilin sht i papranueshm do akt terrorist dhe
gjithashtu do shfaqje e urrejtjes apo shpirtligsis ndaj do njeriu
dhe gjithkaje tjetr.
33 Muslim, Hudud, 17, 23; Buhari, Hudud, 28.

34 Ebu Davud, Hudud, 14 (4394); Nesai, Sarih, 4 (8, 68); Muvatta, Hudud, 28 (2, 834).
ISLAMI SI FE E MSHIRS UNIVERSALE
Kjo jet sht bekimi m i rndsishm dhe m i qart i Zotit

t Plotfuqishm, kurse jeta e vrtet dhe amshimi jan n botn e
pasme. Meq ne mund ta meritojm kt jet vetm pr plqim t
Zotit, Ai drgoi profett dhe shpalli shkrimet e shenjta si shprehje
t Mshirs s Tij pr njerzimin. Ndrsa prmendte bekimet e Tij
pr njerzimin, Ai fillonte:
Mshiruesi. Ia msoi Kuranin. E krijoi njeriun, dhe ia msoi atij
t folurit. (Rahman, 1-4)
T gjitha aspektet e ksaj jete jan prov pr botn tjetr dhe
asnj krijes nuk mund ti shmanget ksaj rruge. Ky rregull sht i
dukshm n do prpjekje dhe mshira qndron n do arritje. Disa
ndodhi natyrore ose tronditje shoqrore mund t vshtrohen
si t pakndshme n fillim, por ne nuk duhet ti gjykojm ato si
ngjarje q nuk prputhen me mshirn. Ata jan si re t zeza ose
vettima dhe bubullima q, ndonse jan t frikshme, na sjellin
sihariqin pr shiun. N kt mnyr i tr universi i thur lavde t
Gjithmshirshmit.
Profeti Muhamed, paqja dhe mshira qofshin mbi t, sht si nj
burim me uj t kthjellt n zemr t shkrettirs, si nj rreze drite
n errsirn e paan. Ata q jan prgjruar pr kt burim mund
t prdorin aq uj sa tu nevojitet pr t shuar etjen, pr t pastruar
mkatet dhe pr tu ndriuar me dritn e besimit. Mshira sht
si nj els magjik n duart e Profetit, me t ai hap zemrat q jan
ngurtsuar dhe ndryshkur kur ndonj mendon q ato nuk mund
t hapen kurr. Por ai bn akoma m shum: ndez nj pishtar t
besimit tek ato.
Mshira e t Drguarit t Zotit prfshin do krijes. Ai dshironte

q gjithsecili t ishte i orientuar n rrugn e drejt, domethn, ti
besonte Allahut, misionit t tij profetik dhe Kuranit. N fakt, kjo
ishte shtja e tij m e madhe:
A mos vall do ta shkatrrosh veten nga pikllimi duke rendur
pas tyre, nse ata nuk besojn n kt fjal (Kuran)? (Kehf, 6)
Por si mund ti fuste ai n rrug t drejt ata q kmbngulnin n
shtypjen dhe persekutimin, ata q nuk e pranonin at dhe ndjeksit
e tij meq adhuronin Zotin e Vetm, ata q kishin ngritur armt
pr ta shkatrruar at? Ai ka pr t luftuar me kta njerz, ndonse
mshira e tij universale i ngrthen t gjitha krijesat. Pr kt arsye
ndrsa ishte i plagosur rnd n betejn e Uhudit, ai ngriti duart e
tij dhe u lut: O Zot, fali njerzit e mi, ata nuk din bjn!35
Mekasit, populli i tij, i shkaktuan aq shum vuajtje, sa, m s
fundi, ai emigroi n Medine. Edhe pas ksaj, pes vitet e ardhshme
ishin larg nga paqja. Megjithat, kur ai triumfoi mbi Mekn pa
gjakderdhje n vitin e njzet e nj pas profetsis, i pyeti mekasit
e pafe: Si prisni q tju trajtoj ju? Ata iu prgjigjn t gjith s
bashku: Ti je nj njeri i lartsuar, bir i nj ati t lartsuar! Ai
ather u tregoi atyre vendimin e tij: Ju mund t jetoni, nuk do
t ket fajsim pr ju sot. Ndoshta Zoti do tju fal. Ai sht m i
Mshirshmi!36 Pas tetqind e njzet e pes vjetsh, Fatih Sulltan
Mehmeti II tha t njjtn gj me rnien e Bizantit pas marrjes s
Kostandinopojs. Kjo sht mshira universale q pron Islami.
I Drguari shfaqi shkalln m t lart t mshirs kundrejt
besimtarve:
Tashm ju ka ardhur nj i Drguar nga gjiri juaj. Atij i vjen rnd
pr gjynahet q bni, jua dshiron t mirn me gjith zemr q ju
t shkoni rrugs s drejt, dhe sht sht i but e i mshirshm
pr besimtart. (Teube, 128)
35 Kadi Ijad, Shifa, I, 78-79; Hindi, Kenzul-Ummal, IV, 93.

36 Ibni Hisham, Siratul-Nebevijje, IV, 55; Ibni Kethir, el-Bidaje ven-Nihaje, IV, 344.
Ai ishte i prulur e i but ndaj besimtarve (Hixhr, 88)

Profeti sht m i ndjeshm ndaj besimtarve sesa ata ndaj vet
vetes s tyre... (Ahzab, 6)
Kur nj nga bashkpuntort e tij vdiq, ai pyeti ata q merrnin
pjes n funeral nse i ndjeri kishte ln borxhe pas. Me njohurit
q zotronte, Profeti prmendi ajetet e msiprme dhe njoftoi q
kreditort duhej t shkonin tek ai pr shlyerjen e borxheve.
Hipokritt dhe mosbesuesit ishin nn mshirn e tij. Ai e dinte
se kush ishin hipokritt, por kurr nuk i identifikoi dhe demaskoi
ata, prndryshe, do ti kishte privuar nga t gjitha t drejtat qytetare
q ata i kishin fituar duke deklaruar dhe ushtruar n opinion
besimin e tyre. M pas ata jetuan mes myslimanve, mohimi i tyre
mund t jet reduktuar ose ka ndryshuar, por gjithmon me nj
hije dyshimi, duke paksuar kshtu frikn e tyre nga vdekja dhe
mundimin q i shoqronte vazhdimisht shkaktuar nga pohimi i
mosekzistencs pa fund pas vdekjes.
Zoti nuk i shkatrroi t gjith mosbesuesit bashkrisht, ndonse
Ai kishte zhdukur shum popuj t till n t kaluarn:
Po Allahu nuk do ti dnoj ata derisa ti (Muhamed) je n mesin
e tyre dhe Allahu nuk do ti dnoj derisa ata krkojn falje. (Enfal,
33)
Ky ajet u referohet mosbesuesve n koh dhe vende t ndryshme.
Zoti nuk do t shkatrroj t gjith popujt si dhe ata q ndjekin
t Drguarin. Prve ksaj, Ai ka ln t hapur dern e pendimit
deri n ditn e fundit. donjri mund ta pranoj Islamin ose t
krkoj mirkuptimin e Zotit, pavarsisht nse ata e shohin veten
t mbytur n mkate.
Pr kt arsye, armiqsia e nj myslimani ndaj jobesimtarve
sht nj sjellje pr t ardhur keq. Kur Omeri vshtroi nj t
moshuar rreth t tetdhjetave, u ul n gjunj dhe filloi t lotonte.
Kur e pyetn pse po qante, ai u prgjigj: Zoti i dha jetgjatsi, por
ai nuk ishte n gjendje t gjente udhn e vrtet! Omeri ishte nj
ndjeks i t Drguarit t Zotit, Profetit, i cili kishte thn:

Un nuk kam zbritur si mallkim, por si mshir pr njerzit!37
Un jam Muhamedi, dhe Ahmedi (i lartsuari), dhe Mukaffi
(Profeti i Fundit); Un jam Hashiri (Profeti i fundit n pranin e t
cilit njerzit do t mblidhen); Profeti i Pendimit (Profeti pr hir t t
cilit dera e pendess do t qndroj gjithmon e hapur) dhe Profeti
i Mshirs.38
Xhebraili gjithashtu prfitoi nga mshira e Kuranit. Njher,
pasi Profeti e pyeti Xhebrailin nse ai bnte pjes n mshirn q
prfshihej n Kuran, Xhebraili u prgjigj se po dhe u shpjegua:
Un nuk isha i qart pr fundin tim. Prandaj kur u shpall ajeti,
q sht i respektuar atje (n mesin e engjjve) dhe besnik (Tekuir,
21) un u ndjeva i qet! 39
I Drguari i Zotit kishte nj dhembshuri t veant pr fmijt.
Kur ai shikonte nj fmij q po qante, e pushtonte n kraht e tij
dhe ndante s bashku me t brengn apo hidhrimin. Ai ndjente
dhimbje pr nj fmij m tepr se sa mund t ndjente nna e tij.
Nj her ai tha: Un po falem dhe dshiroj ta oj sa m gjat faljen.
Por un po dgjoj nj fmij duke qar dhe po e shkurtoj faljen pr
tia larguar ankthin nns.40
Ai i merrte fmijt n krah dhe i prqafonte. Njher, ndrsa
po prkdhelte dhe puthte nipin e tij t madh, Hasanin, Akrah ibn
Habisi i tha: Un kam dhjet fmij, por asnjrin prej tyre nuk e
kam puthur kurr! I Drguari i Zotit iu kthye: Pr at q nuk ka
mshir pr t tjert, nuk mund t ket mshir!41 Sipas nj versioni
tjetr, ai shtonte: far mund t bj pr ty nse Zoti e ka larguar
mshirn prej teje?42
Ai thoshte: Mshironi n tok q ata n qiell tju mshirojn
37 Muslim, Birr, 87.
38 Hanbel, Musned, IV, 395; Muslim, Fedail, 126.
39 Kadi Ijad, esh-Shifa, I, 17.
40 Buhari, Edeb, 65; Muslim, Salat, 192.
41 Buhari, Edeb, 18.
42 Buhari, Edeb, 18; Muslim, Fedail, 64.
ju!43 Kur Sad ibn Ubade u smur, i Drguari i Zotit shkoi ta

vizitonte n shtpi. Duke vshtruar bashkpuntorin e tij besnik
q ishte n gjendje t rnd, ai filloi t qante dhe duke treguar
gjuhn, tha: Zoti nuk ndshkon pr lott apo brengat, por Ai
sht ndshkues pr kt!44 Kur Osman ibn Maduni vdiq, ai qau
pa pushim. Prgjat funeralit, nj grua trhoqi vmendjen duke
thn: Osmani fluturoi si nj zog n parajs. Profeti nuk e humbi
qetsin dhe e qortoi gruan: Nga e di ti kt? Akoma un nuk e di
kt gj, dhe un jam Profet!45
Nj antar i fisit Benu Mukarrin rrahu njher skllaven e tij.
Ajo vuri n dijeni t Drguarin e Zotit, i cili ather i drgoi nj
mesazh pronarit t saj. Ai thoshte: Ti e ke rrahur at pa asnj t
drejt. Lre t lir!46 T linte t lir nj skllave ishte m e pakta
q pronari mund t bnte n krahasim me ndshkimin q e priste
n botn e prtejme pr shkak t sjelljes s gabuar. Edhe para
profetsis, i Drguari i Zotit gjithmon mbronte dhe mbshteste
vejushat, jetimt, t varfrit dhe t pamundurit. Kur ai u kthye n
shtpi nga mali Hira pas shpalljes s par, gruaja e tij Hatixhja i
tha: Un shpresoj q ti do t jesh Profeti pr kt shoqri, ti q
thua gjithmon t vrtetn, q prmbush besimin tnd, prkrah
t afrmit, ndihmon t varfrit dhe t pafuqishmit dhe ushqen
miqt!47
Dhembshuria e tij prfshinte edhe kafsht. Ne dgjuam prej tij:
Nj grua e prdal e drejtuar nga e vrteta e Zotit shkoi n parajs
sepse i kishte dhn uj nj qeni t gjor q po ngordhte nga etja...
Kurse nj tjetr grua ishte drguar n ferr sepse kishte ln nj mace
t ngordhte nga uria...48
Njher, ndrsa kthehej nga nj fushat ushtarake, disa nga
43 Tirmidhi, Birr, 16.

44 Buhari, Xhenaiz, 45.
45 Buhari, Xhenaiz, 3.
46 Muslim, Ejman, 31, 33; Ibn Hanbel, Musned, III, 447.
47 Ibn Sad, el-Tabakatul-Kubra, I, 195.
48 Buhari, Enbija, 54; Muslim, Selam, 153.
bashkpuntort kishin marr nga folet e tyre ca zogj t vegjl

pr ti prkdhelur. Kur nna e zogjve kthehet, nuk i gjen n fole
zogjt e saj dhe fillon t fluturoj prreth duke cicruar n krkim
t tyre. Pasi i treguan pr kt, i Drguari i Zotit u zemrua dhe
urdhroi q zogjt t ktheheshin n folet e tyre.49
Ndrsa n Mina, disa nga bashkpuntort iu turrn nj gjarpri
pr ta vrar, por ai arriti t shptonte. Duke ndjekur kt sken nga
larg, ai vuri n dukje: Ai shptoi nga ligsia juaj, aq sa shptuat
edhe ju nga ligsia e tij!50 Ibn Abasi tregonte q i Drguari i Zotit,
pasi vrejti nj njeri duke mprehur thikn e tij para syve t deles
q do t therej, iu drejtua atij: Dshiron ta thersh at m shum
se nj her?51
Dashuria dhe dhembshuria e tij pr krijesat ndryshonte
prej dashuris dhe dhembshuris s atyre q sot vetshpallen
humanist. Ai ishte i sinqert dhe i matur n dashurin dhe
mshirn e tij. Ai ishte nj Profet i lartsuar nga Zoti, Krijuesi
dhe Prkrahsi i t gjith qenieve, pr drejtimin dhe lumturin e
krijesave t ndrgjegjshme - njerzit dhe xhindet - dhe harmonin
e ekzistencs. Si i till, ai nuk jetoi pr vetveten por pr t tjert.
Ai ishte nj mirsi pr t gjith bott, nj manifestim i mshirs.
Ai rrnjosi t gjitha dallimet pr racat dhe ngjyrat. Njher
Ebu Dherri u zemrua me Bilalin dhe e ofendoi at: Ti je biri
i nj zezakeje! Bilali vajti tek i Drguari dhe ia tregoi ngjarjen
me lot n sy. I Drguari e qortoi Ebu Dherrin: Tek ti ekzistojn
akoma shenja t injorancs! I penduar thell, Ebu Dherri u shtri
prdhe dhe tha: Un nuk do ta ngre m kokn nse Bilali sdo ti
vinte kmbn mbi t. Bilali e fali dhe ata u pajtuan.52 T tilla ishin
lidhjet farefisnore dhe njerzore q Islami krijoi n mes t nj
populli t egr e t paqytetruar!
49 Ebu Davud, Edeb, 164; Ibn Hanbel, Musned, I, 404.

50 Nesai, Haxh, 114; Ibni Hanbel, Musned, I, 385.
51 Hakim, Mustedrek, IV, 231.
52 Buhari, Iman, 22.
TOLERANCA DHE DIALOGU N KURAN DHE SUNET
Kurani gjithmon i ka miratuar mirkuptimin dhe tolerancn si

parime kryesore, aq shum sa shrbtort e t Gjithmshirshmit
jan paraqitur n mnyrn n vijim:
E robrit e Zotit jan ata q ecin npr tok t qet e kur u
drejtohen injorantt, ata thon: Paqe! (Furkan, 63)
Dhe kur dgjojn ndonj marrzi, i kthejn shpinn dhe thon:
Ne kemi veprat tona e ju tuajat (Kasas, 55)
Thelbi i ktyre ajeteve konsiston n faktin q ata q jan
favorizuar si rob t vrtet t Zotit, kur prballen me fjal e shprehje
t pakuptimta e t neveritshme, nuk thon asgj t pahijshme,
por vazhdojn n rrugn e tyre me nj sjellje dinjitoze. M
shkurt, secili vepron sipas rrugs s vet (Isra, 84) dhe kshtu
manifeston karakterin e tij apo t saj. N karakterin e heronjve
t tolerancs sht mirsjellja, gjykimi dhe toleranca. Kur Zoti
drgoi Musain dhe Harunin te nj njeri q pretendonte se ishte
zot, si ishte shprehur Faraoni, Ai i urdhroi ata q t silleshin
but dhe t flisnin me qetsi (Ta-Ha, 44).
Jeta e Krenaris s Njerzimit, paqja dhe mshira qofshin mbi
t, ishte drejtuar n orbitn e mirkuptimit e t vetprmbajtjes.
T njjtin qndrim kishte mbajtur edhe ndaj Ebu Sufjanit, i cili
e persekutoi at gjat gjith jets. Gjat pushtimit t Meks,
megjithse Ebu Sufjani shprehej se ende nuk ishte i bindur n lidhje
me Islamin, i Drguari thoshte: Ata q gjejn streh n shtpin e
Ebu Sufjanit, jan t sigurt, ashtu si jan t mbrojtur ata q gjejn

streh n Qabe. Prandaj, n respekt t strehs dhe mbrojtjes s
sigurt, shtpia e Ebu Sufjanit ishte prmendur prkrah Qabes. N
opinionin tim modest, nj toleranc e till ishte m e mueshme se
tonelatat e arit q mund ti ishin dhn Ebu Sufjanit, nj njeri rreth
t shtatdhjetave, n t cilin egoizmi dhe pasioni pr t drejtuar
fisin kishin zn rrnj thell.
Prve se ishte urdhruar t mbshtetej n tolerancn, dhe
dialogu t ishte n themel t misionit t tij, Profeti u ishte drejtuar
edhe atyre me t cilt kishte gjra t prbashkta si ishin popujt e
librit (hebrenjt dhe t krishtert):
Thuaju: O ithtar t librit, ejani t biem n nj fjal t prbashkt
mes nesh dhe jush: Se do t adhurojm vetm Allahun, se nuk do
ti shoqrojm Atij asgj (n adhurim) dhe se nuk do ta mbajm
pr zot njri-tjetrin, n vend t Allahut![...] (Al Imran, 64)
N nj tjetr ajet, ata t cilt i kan zemrat e mbushura me besim
dhe dashuri jan urdhruar t sillen me mirkuptim dhe toleranc
edhe ndaj atyre q nuk besojn n jetn e prtejme:
Ata q e konsiderojn veten t drejtuar nga kto ajete, t gjith
adhuruesit e dashuris q ndrrojn pr tu br shrbtor t
vrtet t Zotit thjesht sepse jan qenie njerzore, ata q kan
shpallur besimin e tyre dhe prandaj bhen mysliman dhe kryejn
detyrimet e prcaktuara fetare, duhet t sillen me toleranc dhe
durim dhe t mos kundrshtojn asgj nga njerzit e tjer. Ata
duhet t mbajn qndrimin e Junus Emres: pr t mos qlluar
mbi ata q i godasin, pr t mos iu prgjigjur vrazhd atyre q i
mallkojn dhe pr t mos u mbajtur mri atyre q i prgojojn!
DIALOGU N FRYMN DHE KUPTIMIN MUHAMEDAN
Un nuk dshiroj t mburrem dhe kam nj kujtes t dobt, por

sidoqoft mund t them prmendsh njri pas tjetrit dhjet ajete
q prshkohen nga mirkuptimi, dialogu dhe e bjn gjithsecilin
t hap zemrn pr t tjert. Kjo tregon natyrn gjithprfshirse
ose universalitetin e Islamit.
Pr shembull, Kurani shpall:
Pajtimi sht m i dobishmi! (Nisa, 128).
Ajeti nuk sht i domosdoshm vetm pr ngjarje, kuptime
dhe struktura t veanta. sht norm pr t gjith. Pr m tepr,
a nuk e bjn t qart rrnjt e emrit Islam qndrueshmrin,
nnshtrimin, paqen, sigurin dhe besimin? Ather a sht e
mundur pr ne t jemi mysliman t vrtet nse nuk i shfaqim
dhe pranojm plotsisht kto karakteristika. Prve ksaj,
domethnia e ktij emri t shenjt sht nj esenc q i bashkon
duke i prfshir t gjith dhe duke afruar do gj me dashuri. Por
nse ne nuk e sjellim egon ton n kt frym, ather nuk mund
t konsiderojm se e kemi kuptuar Islamin, se e kemi dgjuar
thirrjen e tij, apo ta kemi prfaqsuar at.
S bashku me normat q sigurojn paqen dhe sigurin, n
Kuran jan gjithashtu ajetet q tregojn qndrimin n lidhje me
kriminelt dhe njerzit q nxisin anarkin dhe dhunn. Pr kta
njerz aty jan t ligjshme sanksionet, ndshkimet dhe reprezaljet.
Nse n lidhje me ajetet dhe hadithet q trajtojn kto shtje ose
prfundimet e tyre, ne nuk marrim n konsiderat kushtet, nse
ne nuk ndajm esencn nga hollsit dhe arritjet nga synimet,
nse nuk vlersojm ajetet n kontekst t situats si para ashtu

dhe pasi ata jan shpallur, ather gjithmon do t arrijm n nj
konkluzion t gabuar.
Un mundem t them q paqja, dashuria, mirkuptimi dhe
toleranca jan fondamentale n Islam, t tjerat jan jothelbsore.
Akoma, sht e nevojshme tu japim prparsi shtjeve kryesore
t Islamit n prputhje me rndsin e tyre. Pr shembull, nse
Zoti i jep rndsi dashuris, nse Ai na ka treguar q Ai i do ata t
cilt e duan At, dhe nse i ka dhn nj personi t cilin Ai e do m
shum, emrin Habibullah, pra nj q dashuron Zotin dhe sht i
dashuruar prej Tij, ather ne kemi pr ta marr kt si nj parim
themelor. shtjet si xhihadi kundr hipokritve apo mosbesuesve
jan t dors s dyt dhe t domosdoshme nga rrethanat. Normat
jan t lidhura me shkaqe dhe kushte t ndryshme. Nse nuk
ekzistojn arsyet, ather normat nuk do t jen t detyrueshme.
Normat n lidhje me shtje t tilla si ekzekutimi, mrgimi dhe
lufta varen nga shkaqe t ndryshme. Thelbsore sht shpjegimi dhe
bartja e Islamit me fjal t mbla dhe sjellje njerzore. Gjithashtu,
paqja, drejtsia dhe stabiliteti jan esenciale n Islam, lufta bhet
nnprodukt i rrethanave dhe varet nga disa kushte. Pr fat t keq,
ata q injorojn thelbin dhe nuk marrin n konsiderat motivet
pr normat dhe rregullat sekondare, ata q nga leximi i Kuranit
n t njjtn mnyr si t pagdhendurit dhahiri, literalist, i vn
theksin dhuns, kta njerz nuk i kan kuptuar normat, arsyet pr
ta ose burimet e tyre, ose ata nuk e kan kuptuar Islamin.
Kur motivet prkatse shfaqen, sigurisht rregullat e varura nga
arsyet bhen aktive. Pr shembull, kur ushtrit armike t huaja
sulmojn vendin ton, ne sigurisht nuk do t qndrojm t qet n
nj qoshe dhe tu themi atyre: Sa mir q erdht!
Ne vshtrojm botn n t ciln gjejm vetveten! Duke iu referuar
lajmeve t kohve t fundit t botuara n nj prej gazetave t
prditshme, luftrat e prgjakshme po vazhdojn n pesdhjet e
gjasht vende t globit. Ende lott shkaktojn prmbytje dhe gjaku

derdhet n shum pjes t bots. N shum prej ktyre luftrave,
n disa prej vendeve q mbrojn demokracin dhe t drejtat e
njeriut shfaqen t dy qndrimet. Ather, duke kundrshtuar
luftn synon t kundrshtosh nj realitet njerzor. Pr kt arsye,
n momentin q dikush cenon t drejtat demokratike dhe lirit
tona, ne sigurisht, do t mbrojm vetveten dhe do t luftojm
po t jet e nevojshme. Por si e prmenda n fillim, kto jan
gjra dytsore. N themel t Islamit sht paqja dhe prqafimi i
njerzimit me dashuri.
Nj thirrje pr nj fjal t prbashkt

Nj tjetr aspekt q i shrben vendosjes dhe ruajtjes s dialogut,
sht nevoja gjithnj e n rritje pr interesat e prbashkta me
popujt e tjer. N fakt, edhe nse njerzit me t cilt ne bisedojm,
jan hebrenj apo t krishter, ky afrim prsri duhet t jet
adoptuar dhe shtjet q mund t na ndajn, duhet t shmangen
plotsisht. Pr shembull, kur Kurani i bri thirrje popullit t librit,
u shpreh: O populli i librit! Ejani me nj fjal q sht e prbashkt
mes nesh dhe jush! Cila sht kjo fjal? T mos adhurojm
tjetr ve Zotit. Sepse liria e vrtet sht arritur vetm nse nuk
jeton n skllavrin e nj tjetri. Kur dikush bhet rob i Zotit, ka
shptuar nga skllavria prej kujtdo tjetr. Prandaj t vijm dhe t
bashkohemi n kt shtje. Kurani vazhdon:
T mos konsiderojm njri-tjetrin zotr. (Al Imran, 64)
Ajo q synohet ktu sht q pika jon e par e prbashkt sht
besimi n nj Zot, akoma nuk sht prmendur fakti q Muhamedi
sht i Drguari. N nj tjetr ajet:
Thuaju atyre q besuan: Ti falin ata q nuk shpresojn n
botn tjetr.
Kjo konsiston n faktin q ata q nuk besojn n botn e
prtejme dhe ringjalljen pas vdekjes t jen falur,
N mnyr q Ai vet ta dnoj nj popull pr shkak t veprave

q bn, (Xhathije, 14),
pra, nse dikush sht pr tu ndshkuar, ather Zoti do ta
ndshkoj at dhe me kt shtje nuk ka lidhje askush tjetr.
Nj tjetr shembull i qart pr kt shtje ka lidhje n veanti
me Profetin ton i cili kishte marr nj paralajmrim t but
nga Zoti n kohn q po lutej kundr disa fajtorve pagan. Si
sht treguar, nj fis beduinsh arab krkonte q i Drguari tu
jepte msues pr Kuranin. I Drguari drgoi disa prej tyre, por
ata u kishin zn prit dhe i masakruan n Biri Maune. Pas ksaj
ndodhie, i Drguari i Zotit u lut tek Zoti pr ndshkimin e tyre.
Por Zoti zbriti ajetin n vijim:
Ti nuk ke asgj n dor, nse do tua pranoj Ai pendimin apo
do ti dnoj, se ata jan vrtet keqbrs! (Al Imran, 128)
Sot kjo sht n t mir t feve anemban bots. N opinionin
tim, shfaqja e besimit me t gjith vlerat e tij t vrteta sht br
m e rndsishme se kurr m par. Sot kjo sht e nevojshme
pr njerzit e virtytshm, gjakftoht, t matur, t sinqert dhe
me zemr t pastr, pr njerzit q nuk mendojn ose veprojn
vetm pr vetveten, q preferojn mirqenien e t tjerve prpara
mirqenies s tyre dhe q nuk mbahen me shpresat toksore. Nse
shoqria mund ti edukoj njerzit me kto cilsi, ather nj e
ardhme m e mir do t na pres.
DIALOGU ME POPULLIN E LIBRIT
Qndrimi dhe sjellja e besimtarve sht prcaktuar n

prputhje me shkalln n t ciln gjendet besimi i tyre. Un besoj
q nse mesazhi sht drejtuar sakt, ather rrethanat e prcjella
me dialog do t jen n gjendje t gjejn terrenin e prshtatshm
n vendin ton dhe kudo n bot. Kshtu, si n do subjekt, ne
duhet ti avitemi ksaj shtjeje si sht treguar n Kuran dhe nga
Profeti, paqja dhe mshira qofshin mbi t. Zoti thot n Kuran:
Ky sht libri n t cilin nuk ka dyshim; udhrrfyes pr t
devotshmit. (Bekare, 2)
M von, kta t devotshm jan treguar si m posht:
T cilt besojn n t fshehtn, falin namazin dhe japin prej asaj
q Ne u kemi dhn; dhe ata q besojn n at q t sht shpallur
ty, dhe n at q sht shpallur para Teje, dhe q jan t bindur
plotsisht pr jetn e ardhshme. (Bekare, 3-4)
Duke prdorur nj stil shum t but dhe paksa t trthort,
Kurani u bn thirrje njerzve t pranojn profett e mparshm
dhe librat e tyre. Fakti q nj kusht i till ka gjetur vend n hapje t
Kuranit, ngjan t jet shum domethns pr mua kur t fillojm
t bisedojm rreth vendosjes s dialogut me hebrenjt dhe t
krishtert. N nj tjetr ajet Zoti urdhron:
Diskutoni me ithtart e librit vetm me mnyrn m t mir...
(Ankebut, 46)
N kt ajet, Kurani prshkruan metodat dhe mnyrat q duhet
t prdorim dhe sjelljen q duhet t manifestojm. Bediuzamani
shprehet n nj mnyr shum domethnse pr ta sqaruar kt:
Ata q jan t lumtur pr dshtimin e kundrshtarve t tyre n

debat jan t pamshirshm. Ai shpjegon gjithashtu arsyet: Ju
nuk fitoni asgj nga humbja e dikujt. Nse ju jeni humbsi dhe
nj tjetr person sht fituesi, ather ju do t korrigjoni gabimet
tuaja.
Debati nuk duhet t jet pr hir t egos, por m sakt t
mundsoj shfaqjen e t vrtetave. N nj debat politik n t cilin
i vetmi qllim sht t mposhtsh nj person tjetr, nuk mund t
arrihet n prfundime pozitive dhe t dobishme pr shoqrin.
N nj debat idesh ku t vrtetat dalin n dukje, principe t tilla si
mirkuptimi i ndrsjell, respekti dhe prkushtimi ndaj drejtsis
nuk mund t jen injoruar. Si nj norm kuranore, debati mund t
zhvillohet vetm n rrethana q jan t prshtatshme pr dialog.
Duke lexuar vazhdimin e ajetit t msiprm, ne vrejm q
kushti nse nuk jeni me ata q nuk besojn dhe jan keqbrs
sht i sakt. Gabimet dhe shtrembrimet gjithashtu prmenden
n nj ajet tjetr:
Ata q besuan dhe besimin e tyre nuk e molepsn besimin e
tyre me padrejtsi, pikrisht atyre u takon siguria dhe ata jan t
udhzuar. (Enam, 82)
N prputhje me interpretimin e ajetit t msiprm nga Profeti,
partneriteti n lidhje me Zotin sht i njjt me mosbesimin n
sensin q nj njeri ka prbuzur universin. Tirania m e madhe
sht t bsh q t heshtin t gjith zrat q shprehin Zotin n
ndrgjegjen e nj njeriu. Tirania gjithashtu synon t angazhoj
nj padrejtsi kundr t tjerve, duke i shtypur ata dhe duke
imponuar idet mbi t tjert. N kt kndvshtrim, tirania
prfshin politeizmin dhe mosbesimin dhe ky sht mkati m i
madh. do politeist ose jobesimtar nuk mund t jet nj keqbrs
i rndomt n kuptimin q parashtruam m sipr. Ndonse ata
q shtypin t tjert, q armatosin vetveten n emr t angazhimit
t s keqes dhe q dhunojn t drejtat e t tjerve dhe drejtsin e
Zotit, duhet t jen prballur me strukturat e ligjit.

Kur shqyrtojm popujt e librit q nuk jan shtyps, ne nuk kemi
t drejt t sillemi dhunshm kundrejt tyre ose t mendojm se si
ti shkatrrojm ata. Nj qndrim i till sht n kundrshtim me
parimet dhe normat e Islamit, dhe mund t thuhet madje q sht
antiislam. N Kuran sht shpallur:
Allahu nuk ju ndalon t silleni mir dhe t jeni t drejt ndaj
atyre q nuk ju luftuan pr shkak t fes dhe nuk ju dbuan prej
shtpive tuaja. Vrtet, Allahu i do t drejtt. (Mumtehine, 8)
Ky ajet u shpall kur nj emigrante q quhej Esma, e pyeti
Profetin nse duhej t takohej me nnn e saj q ishte politeiste
dhe dshironte t vinte nga Meka n Medine pr ta par vajzn.
Ajeti sugjeronte q nj takim i till ishte plotsisht i pranueshm
dhe q Esmaja gjithashtu mund t ishte e przemrt me nnn e
saj. Un e l n dorn tuaj t mendoni se far qndrimi duhet t
jet mbajtur pr ata q besojn n Zot, n Ditn e Gjykimit dhe
n profett.
Qindra ajete kuranore trajtojn dialogun dhe tolerancn
shoqrore. Por nuk duhet t mungoj kujdesi pr t vn
tolerancn n balancn e saj. T tregohesh i mshirshm me
kobrn, do t thot t jesh i padrejt me njerzit t cilt ajo ka
kafshuar. Pretendimi q humanizmi sht m i mshirshm
se Mshira Hyjnore sht munges respekti ndaj mshirs dhe
dhunimit t drejtave t t tjerve. N t vrtet, prve rasteve
t veanta, Kurani dhe Suneti gjithmon prkrahin tolerancn.
Plhura q mbulon tolerancn shtrihet jo vetm te populli i librit,
por, n nj sens, tek t gjith popujt.
SPORTET DHE PROCESI I DIALOGUT
sht e vrtet q konceptet pr demokracin, paqen, dialogun

dhe tolerancn jan prhapur kudo n bot pr shkak t zhvillimit
t shpejt q kan marr mjetet e komunikimit. E rndsishme
sht q kto koncepte t shpalosen akoma m shum dhe dokush
t prfitoj prej tyre dhe pr kt, prgjegjsit, si ato personale po
ashtu edhe ato shoqrore, bien mbi t gjith njerzit.
N lidhje me kt shtje, nj nga fushat q mund t jap nj
kontribut t mueshm n transmetimin e ktyre koncepteve dhe
q mund t ndikoj fuqishm tek shoqria, pa dyshim q sht
sporti. T gjitha llojet e sporteve, n t vrtet, gjithka q ka lidhje
me sportin, jan prues t menjhershm nga njra an e globit
n tjetrn. Sigurisht q ka mnyra t tjera m konvencionale pr
t prhapur idet, por duke synuar n kt drejtim, ne mund t
ndihmojm n prhapjen e ideve t dialogut dhe tolerancs, ide
q ne besojm se jan m thelbsoret pr tu njohur nga gjithsecili
pr hir t mirqenies s popullit ton dhe t mbar njerzimit.
Pr shembull, nj ndeshje futbolli mund t jet nj rast shum
i mir pr tu shfrytzuar. Ndeshja do t sjell knaqsi tek
sportdashsit q e ndjekin dhe n t njjtn koh, pa ndonj
vshtirsi, vlerat njerzore mund t shfaqen lehtsisht. sht e
rndsishme q kt 90 minutsh ta shfrytzojm n kt drejtim.
Pr shembull, si ndodh gjithmon n nj takim sportiv, fitimtart
dhe t humburit gjenden n t njjtn fush s bashku, duke
shtrnguar duart dhe duke shfaqur sportivitetin pr t gjith t
pranishmit. Sjellja e tyre reflekton qndrimin e sportdashsve n
terrenin sportiv. Ky mund t jet nj msim i mueshm pr tifozt
q her pas here jan t prirur t djegin ndenjset, t shajn njri-

tjetrin ose edhe t sulmojn kundrshtart me arm. Pr ta mund
t jet shum e dobishme ta shohin dhe ta trajtojn sportin n nj
kndvshtrim q rrezaton ndjenjat dhe synimet m t mira. Edhe
nse spektatort sot nuk respektojn faktin q lojtart shtrngojn
duart para se t ln fushn, do t jet qndrimi i futbollistve
q do t thyej urrejtjen dhe shpirtin hakmarrs t tyre, ose m e
pakta, do ta neutralizoj at. N kt koh, pr kt ka nevoj bota
e dshpruar.
Si brenda, ashtu edhe jasht terreneve sportive, ca njerz
kan dshir t krijojn prplasje dhe her pas here, stadiumet
prfshihen nga konfliktet, pr pasoj, ata nuk dshirojn dialogun
ose prmirsimin e marrdhnieve njerzore. Pr kt arsye, ne
duhet t jemi shum t matur. do veprim i ndrmarr duhet t
ket nj kuptim t caktuar, t krkohet sinqeritet dhe prioritet
duhet t ket arsyeja dhe gjykimi i shndosh. Pr m tepr, do
profesioni duhet ti jepen meritat e tij dhe qndrimi t jet n
prputhje me to. Nj imam e v n prdorim zrin e tij n xhami,
por nj yll kinemaje, nj aktor, ose nj autor nuk mund t veproj
n t njjtn mnyr. Aktori i jep prparsi gjuhs s trupit ose
aktrimit, ndrsa autori, stilit t t shkruarit dhe shkrimit t ideve
n nj mnyr letrare. Gjrat jan t ndara n kt form, ndryshe,
ndikimi dhe efektet e mesazhit do t jen zvogluar dhe nuk do
t sjellin prfitime. E njjta gj mund t thuhet edhe pr sportet.
Nj atlet duhet t tregoj aftsit e veta prmes suksesit, sjelljes
njerzore dhe duke jetuar n mnyr shembullore.
Fatkeqsisht, rndsia e disa vlerave sot akoma nuk sht
perceptuar. Njerzit kan nj nevoj t madhe pr fen ashtu si
kan nevoj pr buk e uj, pr paqe dhe siguri t mbrojtur nga
besimi dhe pr garantimin e nj jete t prtejme. Un besoj q kur
kto fakte t jen shpjeguar sakt, ather nuk do t ket dyshim n
kt shtje. Shum njerz an e knd bots duan t kontribuojn
n emr t Islamit. Por kur ky subjekt i rndsishm sht ofruar
n nj mnyr t rndomt dhe aspak korrekte, urrejtja sht

thirrur n vend t dashuris dhe hendeku i pakalueshm sht
shfaqur midis njerzve. Akoma, nga Islami sht shpresuar dhe
sht e nevojshme t jet nj ur midis njerzve si edhe nj faktor
q hap shtegun pr t kaluar humnern.
Nse nuk u prgjigjemi atyre q kan zgjatur duart pr t shfaqur
dashurin dhe respektin e tyre, ne do t bhemi t paplqyeshm.
N fakt, ne do t bhemi shkaktar pr ngjarje t pahijshme m pas.
Shkurt, mund t themi q sporti sht nj faktor i rndsishm n
arritjen e dialogut dhe tolerancs shoqrore, nse sht zhvilluar
n drejtimin e duhur.
NJERIU IDEAL
NJERIU I RI
Historia na ka sjell n pragun e nj shekulli t ri i cili ka

filluar me manifestimin e mirsis hyjnore. Pavarsisht, ose n t
njjtn koh me prparimin e shkencs dhe t teknologjis, dy
ose tre shekujt e kaluar kan dshmuar nj shkputje nga vlerat
tradicionale dhe n emr t prtritjes, nj lidhje me vlera t
dyshimta dhe spekulative. Ne shpresojm, duke u mbshtetur n
zhvillimet premtuese, q shekulli i ri do t jet shekulli i besimit
dhe vlerave morale q do t dshmoj rilindjen dhe prtritjen e
besimtarve.
Mes turms s lkundur q nuk ka asnj z mendimi ose
arsyetimi, nj model i ri njeriu do t shfaqet. Njerzit e rinj do
t mbshteten njkohsisht n arsyen dhe prvojn, por do ti
japin m shum rndsi ndrgjegjes dhe frymzimit, ndonse
kan vepruar po ashtu edhe n t shkuarn. Ata do t krkojn
prsosjen n do gj, vnien n ekuilibr t ksaj bote dhe asaj q
vjen m pas dhe do t bashkojn zemrn me intelektin.
E ardhmja pr kta njerz nuk do t jet e leht. Gjith t
porsalindurit jan t dhembshm, por kta t bekuar do ti japin
bots nj gjenerat t re, t fuqishme dhe t ndritshme. Ashtu si
shiu fillon t bjer nga ret e mbledhura ngadal dhe uji buron nga
nntoka, po ashtu dhe lulet e gjenerats s re do t shfaqen nj
dit midis nesh.
Kta njerz t rinj do t jen t veant pr nga ndershmria, n
mnyr q, t liruar nga influencat e jashtme, t mund t sillen t
pavarur nga t tjert. Asnj forc toksore nuk do t jet n gjendje
ti detyroj ata dhe asnj modernizm nuk do t mund ti shtyj
t shmangen nga udha e tyre. T pavarur me t vrtet nga do

forc toksore, ata do t mendojn dhe veprojn lirisht, ndrkaq
q liria e tyre do t jet n proporcion t drejt me robrin tek
Zoti, domethn, sa m t robruar ndaj Zotit, sa m t lidhur
pas Tij, aq m t fuqishm n personalitet, pr rrjedhoj, m t
lir. M tepr se nj imitim i t tjerve, ata do t mbshteten n
forcn e tyre lvizse t veant e cila ka lshuar rrnj thell n
histori, dhe do t prpiqen ti pajisin aftsit gjykuese me vlerat e
tyre autentike.
Ata do t mendojn, hetojn, besojn dhe mbushen me
knaqsi shpirtrore. Ndrsa prfitojn nga kushtet lehtsuese t
ditve t sotme, ata nuk do t ln pas dore vlerat shpirtrore dhe
tradicionale n ndrtesn e bots s tyre.
Nse ndryshimet dhe reformat mbshteten n vlerat universale
t prjetshme, ato mund t mirpriten me padurim. Ndryshe,
do t jen thjesht fantazi spekuluese por q do t jen trheqse
pr shkak t modernizmit dhe risis s tyre. Duke qndruar
i patundur n kto vlera t prjetshme, njeriu i ri dshiron t
vshtroj gjithmon t ardhmen dhe t ndrioj errsirn q ka
mbuluar botn.
Ata do t jen plotsisht t besueshm dhe t dhn pas
s vrtets dhe n mbshtetje t saj do t gjenden gjithkund,
gjithmon t gatshm t ln familjet dhe shtpit e tyre kur t
jet e nevojshme. Duke mos u dhn pas knaqsive toksore,
komoditetit ose luksit, por pas Zotit, ata do t punojn pr t
mirn e njerzimit dhe do t mbjellin farn pr nj t ardhme t
lumtur. Ather, duke krkuar vazhdimisht ndihm dhe mbarsi
nga Zoti, ata do t mbrojn farrat e tyre nga dmtimi, ashtu si nj
pul mbron vezt e saj. E tr jeta e tyre do ti kushtohet rrugs s
vrtetsis.
Pr t qndruar vazhdimisht pran dhe n komunikim me
mendimet, zemrat dhe ndjenjat e popullit, njerzit e rinj do t
prdorin mjetet e komunikimit masiv dhe do t prpiqen t vn

nj balanc t re pr drejtsin, dashurin, respektin dhe barazin
mes njerzve. Ata do ta bjn pushtetin t dobishm pr t drejtn
dhe kurr nuk do ti diskriminojn t tjert pr shkak t ngjyrs
apo racs.
Njerzit e rinj do t bashkojn plotsisht vlerat morale
dhe shpirtrore, dijet e ndryshme, gjykimet e shndetshme,
temperamentin shkencor dhe aktivizmin e matur. Kurr nuk do
t jen t knaqur me dijet e tyre, ata vazhdimisht do t jen n
krkim t dijeve t reja, dije pr veten, natyrn dhe pr Zotin.
T pajisur me virtytet dhe moralin q i ka br njerz t vrtet,
njerzit e rinj do t jen vetmohues q e pranojn dhe e prfshijn
njerzimin me dashuri dhe jan gati t sakrifikojn vetveten pr
t mirn e t tjerve kur sht e nevojshme. Si e kan modeluar
vetveten n formn e virtyteve universale, n t njjtn koh
prpiqen t ndriojn udhn pr t tjert. Ata do t mbrojn dhe
mbshtesin gjithka q sht e mir dhe e kshillueshme pr
t tjert, ndrsa do t krkojn t sfidojn, t ndeshen dhe t
rrnjosin t gjitha t kqijat.
Kta njerz t rinj do t besojn q i Gjithfuqishmi u dha atyre
jet q ata t mund ta njohin dhe ta adhurojn At. Pa br dallime
midis Librit t Universit dhe Shkrimeve Hyjnore, ata do ta shohin
shkencn dhe fen si dy manifestime t s njjts vrtetsi.
Ata nuk do t jen kurr reaksionar. Ata nuk do t jen n
gjurmim t eventualiteteve, pr ta do t jet dinamizmi i historis
q i inicion dhe u jep trajtn eventualiteteve. Me nj kndvshtrim
t drejt pr kohn n t ciln jetojn dhe pr kushtet q i rrethojn,
me prkushtimin ndaj vlerave esenciale t tyre dhe me besimin
m t lart tek Zoti, ata do t jen n gjendje pr t vazhduar
vetprtritjen.
Duke mposhtur veten e tyre, mendimet dhe zemrat e tyre si pr
ta po ashtu edhe pr t tjert, ata do t zbulojn t panjohurn.
Ata do ta vlersojn do koh t humbur gjat s cils nuk kan

br hapa t rinj n thellsi t vetes dhe universit, si nj dobsi t
tyren. Si ata largojn, prmes besimit dhe dijeve, velin q mbulon
pamjen e realitetit, po ashtu do t bhen edhe m t etur pr t
prparuar m tutje. Me mesazhet dhe prgjigjet e drguara nga
qiejt, toka dhe detet, ata do t vazhdojn t udhtojn deri sa t
kthehen tek Krijuesi i tyre.
PORTRETI I NJERIUT T ZEMRS
Me vizionin, besimin dhe veprat e tyre, njerzit e zemrs jan

heronjt e bashkuar mendrisht dhe shpirtrisht. Thellsia e tyre
mbshtetet jo n dijet apo njohurit e fituara, por n pasurin e
zemrave, n pastrtin e shpirtrave dhe n afrsin e tyre tek Zoti.
Ata besojn q parimet q i prcillen natyrs njerzore n emr t
dijeve jan t vlefshme vetm nse ata e drejtojn njerzimin tek e
vrteta. Gjithashtu, ata vlersojn informacionin dhe veanrisht
njohurit abstrakte q nuk kan funksion praktik, sikur t jen t
parndsishme, si nuk mund ti ndihmojn njerzit t kuptojn
t vrtetn e krijimit, subjektin dhe vet krijesn njerzore.
Njerzit e zemrs jan prmendore t prvuajtjes dhe modestis
q i jan kushtuar jets shpirtrore, t vendosur t qndrojn
larg nga prbaltja shpirtrore dhe fizike, gjithmon vigjilent me
dshirat fizike t trupit dhe t gatshm t prleshen me urrejtjen,
zemrimin, lakmin, xhelozin, egoizmin dhe epshin. Ata
gjithmon prpiqen t japin m t mirn dhe m t mueshmen, tu
transmetojn t tjerve mendimet e tyre pr kt bot, si edhe pr
tjetrn, dhe jan prher t duruar e t matur. Njerzit me besim
dhe veprim, q m shum se t flasin dhe t bjn zhurm, jetojn
sipas besimit t tyre, shfaqin nj personalitet shembullor pr t
tjert. Njerzit e till nuk rreshtin s msuari ata q jan duke ecur
drejt Zotit se si ta bjn kt m mir. N brendsi, ata kan nj
zjarr q kurr nuk mund t shuhet. Megjithse t pafuqishm pr
t larguar dhimbjen brenda vetes, kta njerz kurr nuk ankohen
tek t tjert prreth tyre. Si t till, jan vazhdimisht emetues t
zjarrt pr shpirtrat e atyre q krkuan streh tek ata.
Nj prmallim pr bott transcendentale sht i dukshm n

syt e njerzve t zemrs. T prkushtuar pr plqimin e Zotit, ata
vrapojn pa pushuar pr asnj ast n gar me largsit prpara
tyre, derisa arrijn tek i Dashuri pa pritur dhe ndrkoh, gjithka
prsritet pa pushim.
Njerzit e zemrs jan aq t sinqert n prkrahjen e s vrtets,
sa t gjith mendojn si t vendosin drejtsin n tok dhe jan t
gatshm kur t vijn tek pranimi i Tij, t heqin dor nga dshirat
dhe krkesat e tyre. Ata hapin zemrn e tyre pr do njeri, i
mirpresin me dhembshuri dhe duken si engjj n mbrojtje t
shoqris. N lidhje me sjelljen dhe veprat e tyre, ata prpiqen q t
jen n pajtim me gjithsecilin, gjithashtu t shmangin rivalitetin e
dmshm me t tjert, duke shmangur n kt mnyr zemrimin
dhe mrin. Edhe po qe se her pas here kta njerz japin zgjidhje
n favor t bindjes, besimit, metodave dhe rrugve t tyre, prsri
ata nuk jan n gar me t tjert. Prkundrazi, i duan t gjith ata
q shrbejn n emr t fes s tyre, duan vendin dhe idealet e
tyre. Pr m tepr, tregohen zemrgjer me t tjert n krkim t
veprimtarive frytdhnse dhe prpiqen t shfaqin respektin m t
madh pr filozofin dhe idet e tyre.
S bashku me kto prpjekje dhe aktivitete, njerzit e zemrs
q jan n krkim t rrugve pr t marr ndihmn e Tij, i japin
nj rndsi t madhe prkrahjes dhe mbshtetjes te Zoti. Ata i
kushtojn nj vmendje t posame bashkimit dhe solidaritetit q
jan konsideruar nj tregues i prkrahjes s Zotit. Ata jan gati,
me gjith zemr, t bashkpunojn me do njeri q sht n udh
t drejt, pr m tepr, duke e kuptuar n kt mnyr bashkimin,
ata ngulin kmb n kt udh. Duke besuar q bashkimi sjell me
vete edhe mshirn dhe se mosmarrveshjet dhe prarja nuk t
ojn askund, njerzit e till bjn gjithka sht e mundur pr t
fituar prkrahjen dhe miqsin e t gjithve, gjithmon n pritje
t mbshtetjes Hyjnore.
Njerzit e zemrs jan t dashuruar pas Zotit, krkues t

prkushtuar t plqimit t Zotit. Ata i bashkojn veprat e tyre me
dshirn e Tij, t pavmendshm ndaj ceremonive. Ata shfaqin
nj ambicie t madhe pr ta knaqur At dhe jan t gatshm pr
hir t ktij qllimi t vn n prdorim ose t braktisin gjithka
posedojn - pr kt bot ose jo. N mbretrin e mendimeve t
tyre kurr nuk ka ndonj qoshe pr shprehje t pakndshme, t
tilla si un e bra at, un e zvendsova, ose un e trajtova at.
Njerzit e zemrs e gjejn knaqsin n plotsimin e detyrave pr
t tjert, sikur kan ndrmarr veprime jasht vetvetes, ata marrin
t njjtn knaqsi n arritje t tilla si t jen t tyret dhe vijn
kokulur prapa njerzve duke ln gjithashtu nderimet dhe titujt
pr drejtimin e tyre. Pr m tepr, si i konsiderojn t tjert t
jen m t prshtatshm dhe m t suksesshm n shrbim t fes
dhe njerzimit, ata u krijojn njerzve t tjera kushte lehtsuese
dhe duke br nj hap prapa, vazhdojn punn e tyre si t jen
njerz t zakonshm.
Njerzit e zemrs jan gjithashtu t zn duke luftuar me
vetveten dhe me gabimet e tyre, pr t qen t interesuar pr
mbrapshtit e t tjerve. N t kundrt, ata sjellin nj shembull
pr t tjert se si duhet t jet nj njeri shembullor, duke i drejtuar
njerzit t arrijn horizontet m t larta. Ata bjn nj sy qorr
pr gabimet e t tjerve. Duke iu prgjigjur me buzqeshje atyre
q kan shfaqur qndrime negative, ata zvendsojn sjelljen e
pahijshme me mirsjellje, pa menduar t lndojn ndoknd edhe
kur kan mbetur vet t fyer.
Pr njeriun e zemrs, nj ushtar i s vrtets q ka qen i
prkushtuar pr t fituar plqimin e Zotit me ndjenjat, idet dhe
veprat e tij, e para prparsi sht ta oj jetn bazuar n nj besim
t plot dhe t sinqert. Kshtu, sht e pamundur q nj person i
till t jet kshilluar keq nga arritja e qllimit t tyre edhe nse i
kan ofruar qiejt prve bots.
Njerzit e zemrs kurr nuk bhen ziliqar apo konkurrojn

me ata q kan t njjtin ideal dhe q ecin n t njjtn udh. N
kundrshtim me kt, ata plotsojn boshllqet e t tjerve dhe
kur bashkpunojn me ata, i trajtojn sikur t jen lidhur fort pas
njri-tjetrit, tamam si organet e nj trupi. Me vizionin e tyre t
qart, ata trhiqen vet pr t nxjerr t tjert n pah n do shtje
toksore ose jotoksore, ndrsa vet kalojn n plan t dyt. Ata
veprojn si zdhns t aftsive t t tjerve, i mirpresin dhe i
duartrokasin sukseset e tyre me t njjtn knaqsi q ata ndjejn
n nj festival.
Njerzit e zemrs do veprim e ndrmarrin n prputhje
me bindjet dhe natyrn e tyre. Ata prpiqen megjithat, q t
respektojn mendimet dhe veprimet e t tjerve. Ata jan n
gjendje t jetojn n harmoni dhe t marrin pjes n projekte t
prbashkta dhe gjithashtu, t zvendsojn fjaln un me fjaln
ne. Lumturia e tyre sht sakrifikuar pr t tjert. Megjithat,
nuk presin ndonj vlersim apo respekt prej ndokujt. Duke
menduar se nj pritje e till sht nj form e korruptimit moral,
shmangin personifikimin, famn dhe fatin e tyre dhe m tepr se
t dshirojn pickimin e nj gjarpri apo akrepi, shpresojn vetm
t jen harruar sa m shpejt.
Hakmarrja dhe dhunimi i t drejtave t t tjerve nuk jan pjes
e jets s tyre. Edhe n kushtet m kritike, ata nuk e humbin toruan
por qndrojn t qet. Ndonse jan njerz me vlera t mdha,
duken t zakonshm. Veprimeve t pakndshme u prgjigjen
gjithmon me mirsjellje dhe duke e konsideruar t keqen nj
karakteristik t t kqijve, i trajtojn ata q jan dmtuar prej
tyre, si monumente t ndershmris.
Njerzit e zemrs e kalojn jetn t ndriuar nga drita e
Kuranit dhe e Sunetit dhe t udhhequr nga devocioni, bekimi
dhe virtytshmria. Ata jan nj mburoj e vazhdueshme kundr
ndjenjave t egoizmit, mburrjes dhe fams, etj, ndjenja q e vrasin
zemrn. Lumturin e tyre ata ia dedikojn Zotit t Vrtet, duke

thn gjithka sht prej Tij. Me ndrgjegjen dhe bindjet e tyre
n rrug t drejt, ata i shmangen shqiptimit t fjals un dhe n
vend t saj kan gjetur shptim tek fjala ne.
Asgj nuk mund ti tremb njerzit e zemrs. Ata nuk i pushton
paniku pr nj ngjarje t vetme. Duke u mbshtetur tek Zoti,
ata punojn me kmbngulje, duke shpresuar n ndihmn e Tij,
gjykojn karakterin e tyre dhe kurr nuk e thyejn premtimin e
dhn.
Njerzit e zemrs kurr nuk e humbin gjakftohtsin ndaj
kujtdoqoft edhe nse jan fyer prej atyre q i kan lidhur zemrat
me Zotin. Kur shohin ndonj nga vllezrit apo motrat myslimane
t gaboj, nuk e braktisin at. Me qllim q t shmangin problemet,
gabimet nuk i bjn t njohura as pr personin, as pr publikun. N
t kundrt, ata hetojn dhe fajsojn vetveten pasi kan dshmuar
nj akt imoral.
Njerzit e zemrs u shmangen komenteve pr qndrimet e
besimtarve q jan t prirura pr tu interpretuar ndryshe. Ata
mendojn pozitivisht pr do gj q shikojn dhe dgjojn dhe
kurr nuk i shohin veprimet e tilla si zhvillime negative.
N do veprim dhe vepr t tyre, njerzit e zemrs e kan
plotsisht t qart q kjo bot nuk sht vendi i shprblimit, por
m sakt sht vendi pr t shrbyer. Prandaj ata zbatojn detyrat
pr t cilat jan prgjegjs n nj disiplin t sakt, t shqetsuar
pr pasojat nse jan t pasjellshm ndaj Zotit. Pr ta sht shum
e rndsishme t veprojn n emr t Zotit dhe me plqimin e
Zotit n gjendje ti shrbejn fes, besimit dhe njerzimit, dhe
ndonse arritjet e tyre mund t jen t mdha, ata ia atribuojn t
gjitha Zotit pa menduar q t marrin nj pjes t suksesit pr vete.
Rrnimi pr shkak t qllimit t tyre nuk mund ti oj n
dshprim ose n kundrvnie ndaj njerzve t tjer, duke i
shqetsuar ata. Ata thon, kjo bot nuk sht vendi i konflikteve
dhe grindjeve, por i qndress dhe durimit dhe t prmbajtur

shtrngojn dhmbt t vendosur n durim. Ata krkojn rrugt
pr t dal nga do situat ku mund t gjenden, pa humbur
shpresn edhe n momentet m kritike dhe jan vazhdimisht t
patundur n krijim t strategjive t reja shumplanshe. Sot, kur
shohim q vlerat njerzore jan t dmtuara, kur n mendimin
fetar jan shfaqur t krisura, kur n do vend shprthejn trazirat
nga indiferenca, ne kemi nevoj pr njerzit e zemrs po ashtu si
kemi nevoj pr ajr dhe uj.
BESIMTAR IDEAL, MYSLIMAN IDEAL
Mysliman jan ata, prej duarve dhe gjuhve t t cilve

myslimant e tjer jan t sigurt. Emigrantt mekas jan ata q i
lan mnjan dhe i braktisn gjrat q Zoti i kishte ndaluar.53
Le t analizojm shkurtimisht hadithin e msiprm. N
origjinalin e hadithit prpara fjals mysliman sht vn nyja
al q e bn at t shquar. Argumenti qndron n faktin q aty
flitet pr besimtart ideal t cilt hyjn n atmosfern e siguris
dhe besimit, duke mos e zhytur veten n nj atmosfer ku ata t
mund t dmtojn ndoknd me gjuht dhe duart e tyre. Hadithi u
referohet vetm myslimanve t vrtet dhe ideal q lan gjurmt
e tyre n t gjith mendjet, jo atyre q u shfaqn ose pretenduan
t jen t till dhe as atyre q e kan t shkruar mysliman n
kartn e identitetit apo n pasaport. Ne e kuptojm kt nga
varianti q prdoret n Arabi, n t cilin tregohet dika specifike,
e prcaktuar qart. Kjo rrjedh nga rregullat gramatikore t gjuhs
arabe: Kur dika sht prshkruar me nj nyje shquese, forma m
e lart dhe m e prsosur e fjals ka dal n dukje. Prandaj, kur
dikush dgjon besimtari, e para gj q i vjen n mendje sht
domethnia m perfekte e fjals besimtar, dhe synimi i ktij
hadithi.
Prve ksaj, nj person nuk mund ta msoj vet nj rregull
gramatikor kaq t imt, pr t sht nj shtje q i prket arsimit
t detyrueshm. Pra, nuk ishte e mundur pr t Drguarin e Zotit
t kishte nj arsimim t till, ai nuk dinte shkrim e kndim. Kshtu,
ai nuk ishte duke shprehur mendimet e tij, por ishte mbshtetur
53 Buhari, Iman, 4.
n ato gjra q Msuesi i Amshuar e kishte msuar t thoshte.

Pr kt arsye, shum rregulla gramatikore t imta gjenden n
shprehjet dhe njoftimet e Profetit pa asnj gabim n prdorimin
e tyre.
Le t kthehemi n hadithin e msiprm: myslimant e vrtet
jan njerzit te t cilt nj person mund t ndjej siguri dhe besim
aq shum sa edhe myslimant e tjer mund t kthehen tek ta pa
asnj mdyshje. Nj njeri mund tu besoj atyre nj pjestar t
familjes pa pasur aspak frik. Ky person nuk do t lndohet dhe
as do t ndjej dhimbje nga gjuha dhe duart e myslimanve. Nse
ndonjri ka ndjekur me vmendje nj tubim me nj mysliman t
vrtet, mund t largohet pa dyshuar se ndokush mund ta marr
npr goj ose nuk mund t dgjoj n mes tyre thashetheme
pr t tjert. Myslimant e till jan t ndjeshm ndaj dinjitetit
dhe nderit t njerzve t tjer, po aq sa jan pr veten e tyre. Ata
nuk mendojn t ushqehen vet, por t ushqejn t tjert. Ata
nuk jetojn pr vetveten, por pr tu dhn mundsi t tjerve
t jetojn. Edhe knaqsit shpirtrore do ti sakrifikojn pr t
tjert. Un i prftoj t gjitha kto domethnie nga fakti q nyja
shquese n arabisht gjithashtu ka kuptimin hasr, nj frenues, nj
devocion me synim t posam.
Siguria dhe myslimant

Duke iu referuar etimologjis, fjala mysliman dhe folja selim
rrjedhin t dyja nga rrnja silm. Kjo do t thot q pr myslimant,
do subjekt gjendet n t njjtn linj me silm (garancin),
selim sigurin dhe Islamin. Myslimant jan mbrthyer nga nj
atraksion hyjnor i till sa q e gjith veprimtaria e tyre sillet rreth
ksaj qendre t fuqishme.
Ata i prshndesin t gjith me selam, paqe, prandaj dashurin
pr veten e vn n zemrn e gjithsecilit. Ata e prfundojn faljen e
tyre me selam. T gjith njerzit, xhindet, engjjt, t gjitha krijesat
e vetdijshme dgjojn selamin, lutjen e tyre pr paqe dhe siguri

pr t tjert. Prandaj ata kan shkmbyer prshndetje gjithashtu
edhe me krijesat e padukshme. Deri m tani, asnj popull tjetr
nuk e ka shtrir prshndetjen n nj hapsir kaq t gjer sa
myslimant. Islami bazohet n kryerjen e detyrimeve kryesore q
jan agjrimi, dhnia e zekatit, kryerja e haxhit, dhe ushtrimi i
besimit. Kjo do t thot q ata vendosin t lundrojn n detin e
siguris dhe garancis duke iu bindur urdhrit:
O ju q keni besuar! Hyni t gjith n paqe! (Bekare, 208)
Ata u hodhn n detin nga buron siguria dhe Islami, pavarsisht
nga kushtet. Askush nuk mund t dalloj gj tjetr ve mirsis n
veprimet dhe qndrimet e njerzve t till.
Prse gjuha dhe dora?

Si n t gjitha thniet e Profetit ton, paqja dhe bekimi qofshin
mbi t, do fjal n hadith sht zgjedhur me shum kujdes. Prse
ai ka zgjedhur gjuhn dhe dorn pr t folur rreth tyre? Sigurisht
nj arsyetim tejet i holl e ka prcaktuar kt zgjedhje. Nj person
mund t dmtohet n mnyr t drejtprdrejt ose n mnyr t
trthort. Duart prfaqsojn aspektin fizik (t drejtprdrejt) dhe
gjuha, aspektin shpirtror (t trthort). Njerzit i sulmojn t tjert
drejtprsdrejti, fizikisht, ose trthorazi, prmes thashethemeve
dhe vnies n loj. Myslimant e vrtet kurr nuk prfshihen
n veprimtari t tilla, sepse sht pranuar q ata gjithmon, n
mnyr t drejtprdrejt ose trthorazi, veprojn me drejtsi dhe
zemrgjersi.
Profeti e prmend gjuhn prpara duarve sepse n Islam nj
person mund t hakmerret pr at q ka psuar me duar, ndonse
nuk sht gjithmon e njjta situat kur dmi sht shkaktuar me
an t thashethemeve dhe shpifjeve. N kt mnyr, veprime
t tilla mund t shkaktojn lehtsisht konflikte mes individve,
komuniteteve, madje dhe kombeve. Qndrimi q duhet t mbahet
ndaj ksaj mnyre pr t dmtuar t tjert sht m i vshtir n

krahasim me dmin q mund t shkaktohet me duar dhe sht
kjo arsyeja q Profeti prmend gjuhn prpara duarve. Nga kjo
pikpamje, vlerat e myslimanve para Zotit jan treguar sheshit.
T jesh mysliman ka nj vler t till t madhe para Zotit, sa q
myslimant e tjer duhet t ken nn kontroll duart dhe gjuht e
tyre n do veprim ndaj tyre.
Nj tjetr dimension moral i rndsishm i Islamit sht q
myslimant duhet t mbajn brenda tyre gjrat q do t dmtonin
t tjert, qofshin fizike apo shpirtrore dhe t bjn t pamundurn
q t mos u bjn keq atyre. Le t mos bjm t kqija, sepse do
segment i shoqris islame duhet t shfaq siguri dhe garanci.
Myslimant mund t jen realisht t till nse brenda tyre
ekziston ndjenja e siguris dhe gjithashtu zemrat u jan mbushur
me besim. Kudo ku ata jetojn ose kudo ku mund t gjenden,
sht shfaqur kjo ndjenj q rrjedh nga selami. Ata urojn pr
siguri n largim, zbukurojn faljen e tyre me prshndetje dhe
u drgojn besimtarve t tjer selame, lutje dhe urim pr paqe
pr ta kur e prfundojn namazin. Sipas t gjitha gjasave, sht
e pakonceptueshme q njerzit q e kan drejtuar tr jetn e
tyre n nj orbit t till pr selam, mund ti hyjn nj rruge q
sht n kundrshtim me parimet themelore t garancis, besimit,
drejtsis, siguris s ksaj bote dhe bots tjetr dhe kshtu t
dmtojn vetveten apo t tjert.
Mund t jet shum e dobishme nse shqyrtojm thelbin e ksaj
thnieje: Myslimant e vrtet jan prfaqsuesit m t besueshm
t paqes universale. Ata shtegtojn ngado me kt ndjenj sublime,
ushqyer thell n shpirtin e tyre. Duke mos provuar asnjher t
shkaktojn vuajtje dhe mjerim pr t tjert, ata jan kujtuar kudo
si simbole t garancis dhe siguris. N syt e tyre nuk gjendet
asnj ndryshim mes dhunimit fizik apo dhunimit shpirtror t t
drejtave t nj personi tjetr. N t vrtet, n disa shtje gjyqsore
q jan zhvilluar s fundi, dhunimi shpirtror sht trajtuar si nj
krim edhe m i rnd se n t kaluarn.

SHPIRTRAT IDEAL DHE HERONJT E DASHURIS
Vetm ata q jan prmbytur nga dashuria do t jen n gjendje

t ndrtojn lumturin dhe t ndriojn botn pr t ardhmen.
Buzt e tyre buzqeshin me dashuri, zemrat u mbushen me
dashuri, syt e tyre rrezatojn dashurin dhe ndjenjat m t thella
njerzore - t till jan heronjt e dashuris q vazhdojn t marrin
mesazhet e dashuris nga lindja deri n perndim t diellit dhe
nga mbrmja deri n agim.
Ata q orvaten t reformojn botn, duhet s pari t reformojn
vetveten. N prpjekjet pr t bindur t tjert q ti ndjekin n
udhn pr nj bot m t mir, ata duhet t largojn nga bota e tyre
e brendshme urrejtjen, smirn, xhelozin dhe t hijeshojn botn
jasht tyre me t gjitha virtytet dhe cilsit. Shfaqja e atyre q jan
larg nga vetprmbajtja dhe vetdisiplinimi, q kan dshtuar n
pastrimin e ndjenjave t tyre, mund t duket joshse dhe me nj
prmbajtje t thell n fillim, por ata nuk do t jen n gjendje ti
frymzojn t tjert ose, nse munden n t vrtet, ndjenjat q
zgjuan, do t shuhen shum shpejt.
Mirsia, bukuria, iltrsia dhe ndershmria jan ngulitur n
esencn e bots. fardo q t ndodh, bota do ta gjej nj dit
kt esenc dhe asnj nuk sht n gjendje ta ndaloj kt gj.
Ata q prpiqen t ndriojn t tjert, q krkojn lumturin
pr ta dhe q u shtrijn dorn pr ti ndihmuar, me cilsit q kan
shfaqur dhe me shpirtin e ndriuar, ngjajn me engjjt mbrojts.
Ata luftojn me rrnimin q ka psuar shoqria, i qndrojn pa
lkundur shtrngats, shpejtojn t shuajn zjarrin dhe jan
vigjilent pr do tronditje t mundshme.
T flijuarit e dashuris
Bediuzamani ka thn: Ne jemi t dashuruar pas dashuris,
ne nuk kemi koh pr armiqsi. Ky sht nj parim shum i
rndsishm pr ne. Ndonse nuk sht e mjaftueshme vetm ta
themi kt, por m e rndsishme sht q ne ta tregojm kt.
sht nj fakt i vrtet q shum thon fjal t bukura pr dashurin
pr njerzimin dhe natyrisht q kto jan fjal t kndshme pr
kdo. Por un dua t di se sa prej ktyre q flasin fjal t tilla jan
n gjendje ti vn n zbatim dhe ti shfaqin n vetvete, n cilsit
e tyre, gjithka ata kan shprehur? Un mendoj se duhet t jet e
vshtir t gjesh nj prgjigje t knaqshme pr kt pyetje.
Predikimi i tij nxjerr n pah nj nga virtytet m t muara t
Profetit ton. Gjithka q ai thoshte dhe shprehte, e kishte zbatuar
n jetn e tij. Fjalt q nuk vihen n jet, pa pyetur se sa t bukura
dhe t prsosura mund t jen, jan t dnuara ta humbin vlern
e tyre dhe rndsin q ato kan pr kohn. Ndikimi q mund t
ket ushtruar predikimi i Bediuzamanit tek zemrat e fjetura, i ka
br ata t kuptojn se jo vetm fjalt njerzore, por edhe mesazhet
hyjnore mund t bhen t tilla nse nuk zbatohen n praktik.
Vetm Kurani nuk ka ndryshuar dhe ka ruajtur t njjtin shklqim
dhe origjinalitet si n momentin e par kur sht shpallur. Ai sht
libri m i shenjt dhe m i famshm, por ka qen nprkmbur
nga krijesa q nuk shohin qart prmes atmosfers s mjegulluar
nga prfytyrimi i lkundur dhe i boshatisur dhe pr pasoj sht
subjekt i akuzave t thna prart dhe me trbim pr dobsit dhe
mungesat q n t vrtet nuk jan karakteristik e Kuranit, por
m drejt u atribuohen shoqrive q kan dshtuar ta vn at n
jet. Feja dhe Kurani duhet t jen vital pr jetn dhe vetm nj
studim dhe kuptim i thell i tyre mund t na bj q t qndrojm
dinamik. Kurani duhet t jet analizuar n imtsi q ne t mund
ti zbatojm t gjitha detyrimet q jan shfaqur aty. M shkurt, ajo
q un dua t them ktu sht kjo: nuk sht e mjaftueshme q

ju t deklaroni se jeni adhurues t dashuris dhe prfaqsues t
paqes. Aty gjenden disa pengesa t cilat duhet t jen kaprcyer.
Thelbi i shtjes sht q fjalt e shprehura bukur ti vm n jet.
Dashuria dhe mshira jan n mes t parimeve m t
rndsishme t Islamit. Ne duhet q kto tia bjm t njohura
t gjith bots. Ndonse disa ngjarje negative t shkputura q
kan ndodhur s fundi, i kan br njerzit t mendojn se ka
nj ndryshim mes Islamit teorik dhe Islamit q shfaqet n t
vrtet. Sigurisht, do t jet plotsisht e gabuar nse ia atribuojm
Islamit gabimet q kan br disa njerz. sht e vrtet q nj
ndryshim serioz ka ndodhur n nj vend fqinj, i cili veanrisht
i ka shkaktuar dme bots islame, ndonse shum nga problemet
mund t kishin gjetur zgjidhje me harmoni mes palve. Kjo nuk
do t thot q divergjencat nuk ekzistojn m, sepse ato nuk mund
t tejkalohen vetm me slogane. Pr m tepr, ky nuk sht i vetmi
vend q ka dhn nj imazh t gabuar t Islamit n bot. Gjenden
dhe shum vende dhe udhheqs t tjer n bot q vazhdimisht e
dmtojn imazhin e Islamit prmes qndrimit dhe sjelljes s tyre,
q natyrisht sht n kundrshtim t hapur me Kuranin q sjell
gjithmon mirsi. Prandaj ne duhet t jemi plotsisht t vendosur
n rrugn e tij dhe ta zbatojm at n do hap q bjm. Bota jon
e brendshme duhet t jet e prmbytur nga dashuria dhe mshira
pr njerzimin, n zemrat tona nuk duhet t ket vend pr armiqsi.
Dhe padyshim, dashuria dhe dialogu do t lulzojn n shekullin
e ri. Antagonizmi do t jet rrnjosur dhe toleranca do t jet
prhapur kudo. Kjo nuk sht mundsi e largt, veanrisht n nj
koh kur bota sht duke prjetuar globalizmin. Me gatishmrin
e Zotit, kur t vij koha, i shenjti do ta realizoj kt mision.
Njeriu i dashuris
Njerzit e zemrs, si Xhelaledin Rumi, Junus Emre, Ahmet
Jesevi dhe Bediuzaman Said Nursi, ishin dhn pas Zotit shum
m tepr se ne dhe gabueshmria e tyre ishte shum m e vogl
se e jona. Pr kt arsye, ata u prpoqn tej mase pr dashurin,
mshirn dhe tolerancn, duke ndikuar fuqishm tek njerzit
prreth tyre pr kt shtje. Por, nse ne i vlersojm pr kohn
n t ciln jetuan, asnjri nga ata nuk e shihte nivelin n t cilin
e kan uar sot dialogun dhe tolerancn besimtart si rezultat
i prpjekjeve t tyre. N fakt, secili prej tyre sht prballur me
qndrime t pahijshme, n krahasim me vuajtjet e tyre, sjelljet me
t cilat ne prballemi jan pothuajse asgj. Bediuzamani tregon
pr vuajtjet e tij:
Mos vall ata mendojn se un jam nj egoist q mendon vetm
pr vete? Me qllim q t shptoj besimin e bashksis, un kam
sakrifikuar jetn time dhe nuk kam pasur koh t mendoj pr jetn
time pas vdekjes. Gjat tetdhjet viteve t jets time, un nuk kam
shijuar knaqsi toksore, por e kam kaluar jetn n fushat e betejs
ose i burgosur nga gjykatat e ktij vendi. Ata m kan trajtuar
si nj kriminel duke m syrgjynosur nga nj vend n tjetrin dhe
duke m mbikqyrur vazhdimisht. M kan persekutuar n do
form dhe nuk kan ln tortur pa m provuar. Por nse jam
n gjendje ta shoh besimin e bashksis sime t siguruar, un nuk
mund t prkujdesem pr do krijes q digjet n zjarrin e ferrit. Pr
trupin tim po digjet zemra ime q do t lulzoj si nj trndafilishte.
(Bediuzaman Said Nursi, Tarihe-i Hayati - Biografia)
Me gjith kto vshtirsi, asnjri nga kta banor t dashuris
nuk arriti t shihte shkalln n t ciln ishin pranuar prpjekjet
e tyre q jan marr nga prfaqsuesit e sotshm t dialogut dhe
tolerancs. Mesazhet e tyre nuk kan t njjtin ndikim q kan
mesazhet e heronjve t tolerancs t ditve tona. Un mendoj se
nse ata do t jetonin n kt shekull dhe do t shihnin tendencn e
sotshme pr dialog dhe toleranc, do t shtronin pyetjen, Si sht
e mundur q ju jeni t suksesshm n dialog me mbar botn? Cili
sht sekreti juaj?
Nj dallim i till nuk sht i destinuar pr kta korifej, sepse

kushtet e tyre nuk ishin t prshtatshme. Me qllim q ky dallim t
mos ekzistoj, sht e nevojshme t vazhdojm n kt rrug. Dje
nj njeri mjaft i njohur m tha: Disa qarqe q deri dje kan qen
kundrshtar t betuar t besimtarve, sot po i miratojn dhe po i
mbshtesin fuqishm ata. N t vrtet, jan t gjith treguesit e
ndjenjs s mirseardhjes pr kta adhurues t dashuris q Zoti
ka shtn n zemrat e njerzve t tjer. Ta injorosh kt, do t
thot t jesh mosmirnjohs dhe duke dshmuar kt, pra t mos
shprehsh falnderimet pr t, do t shfaqsh nj tjetr dimension
t mosbesimit.
DUHET T KESH PR T QEN BESIMTAR
Sot, m tepr se pr do gj tjetr, ne kemi nevoj pr nj

gjenerat t ndrgjegjshme n prmbushjen e t gjitha detyrimeve
ndaj Zotit dhe pr njeriun ideal q mund t drejtoj shoqrin,
ne kemi nevoj pr drejtuesin ideal q do ta shptoj njerzimin
nga humbtira e mallkuar e ateizmit, injorancs, gabimit dhe
anarkis dhe q do ti drejtoj ata me besim, njohuri, destinacion
t sakt dhe paqe. N do periudh rnieje, gjenden mendjet q
i ndriojn masat nga vuajtjet religjioze, intelektuale, sociale,
financiare dhe depresioni moral. Ato mendje kan riinterpretuar
qeniet njerzore, universin dhe ekzistencn n trsin e tyre dhe
madje kan riinterpretuar prejardhjen e ekzistencs, zhdukjen
e pengesave n procesin e zhvillimit t mendimit ton. Shpesh
her njerzit kan qepur nj kmish t re me qefinin e tyre. Ata
i kan riinterpretuar shtjet dhe fenomenet pr shum her me
radh. Ata e kan thn prmendsh librin e ekzistencs, nj libr
i cili n perceptimin e mendjeve t cekta ka humbur ngjyrn
dhe shklqimin e tij dhe ka marr nj pamje t zbeht sikur t
ishte muzik, me nj ndjenj dhe mendim shum t thell, duke e
vzhguar jo vetm pr tu mburrur. Ata kan nxjerr n shesh t
vrtetat e fshehura n zemr t universit duke i analizuar shtjet
hap pas hapi, paragraf pas paragrafi.
Cilsit m t mueshme t njerzve t till kmbmbar jan
besimi i tyre dhe prpjekjet pr t nxitur t tjert q ta prjetojn
kt besim. Me besimin dhe prpjekjet e tyre, ata besojn q do
t jen n gjendje t mposhtin do gj dhe t mbrrijn tek Zoti,
besojn q mund t arrijn paqen e vrtet dhe besojn se jan
t aft ta kthejn kt bot n nj parajs dhe standardet e tyre t
lartsohen n Parajs. Knaqsia pr destinacionin e tyre i bn
ata ta kuptojn jetn dhe shrbimin ndaj veprave dinjitoze si nj
udhtim n luginat e parajss.
N t vrtet, me t gjith veorit dhe ndrlikimet q mund t

ken, asnj sistem tjetr, doktrin, ose filozofi, nuk ka nj ndikim
t till pozitiv te njerzimi, si ka besimi. Kur besimi hyn n zemrat
e njerzve duke u br pjes e qenies s tyre, mendimet q lidhen
me universin, objektet dhe Zotin, ndryshojn menjher dhe
para tyre shtrihet pafundsia q i lejon ata ta vlersojn t gjith
ekzistencn sikur t jen faqet e nj libri t hapur. T gjith kta
njerz, q kan vshtruar prreth gjrat q deri m tani nuk kan
zgjuar interesin e tyre, gjithka q ka qen e pajet dhe e pakuptimt
deri n kt dit, menjher gjallrohen dhe tani shfaqen si miq e
bashkpuntor dhe kto gjra i prqafojn ata. N kt atmosfer
q t ngroh zemrn, njerzit e shohin vetveten t jet nj mas pr
vlerat e tyre, ata kuptojn q jan nj pjes e ndrgjegjshme dhe
unike e ekzistencs, ata i pranojn me dshir t fshehtat, udht
gjarpruese mes fletve dhe rreshtave t universit, ata e ndjejn
q jan pran kuptimit t sekreteve q shtrihen posht velit q ka
mbuluar gjithka. Ather ata jan plotsisht t lir nga qelia e
ngusht e ksaj bote tredimensionale, duke e gjetur vetveten n
krkim t amshimit.
N t vrtet, t gjith besimtart, prmes mendimeve q
gjenden n thellsi t identitetit t tyre dhe n prputhje me
shkalln e besimit t tyre, bhen t pakufizueshm brenda caqeve
t tyre. Edhe nse jan kufizuar n hapsir dhe koh, bhen
modele t krijesave t pakufizuara, ngjiten n rangun e qenieve
q jan n kufijt e hapsirs, duke ndjekur melodin e engjjve.
Kto krijesa, krijuar nga uji, nga duken t jen nj cop mishi
pa form - q ngjan t jet nj krijes e pavler, por far sht n
realitet, e vrteta e madhe - fitojn nj rndsi t till q toka bhet
stacioni pr zbulimin e fryms hyjnore q prmban shpirti i tij apo i
saj. Dhe, ata bhen qenie t tilla q nuk jan larg prputhjes mes qiellit
dhe toks, krijesa transcendente q shtrihen n t dy polet.
Ata ecin krah pr krah me ne, qndrojn me ne, ata vn
kmbt atje ku ne kemi shkelur dhe vn kokn n t njjtin
vend me ne kur falen, por i drejtojn t bashkuara kmbt dhe

kokn e, kshtu, bhen nj sfer. Ata shtrihen prpara Zotit,
vn vetveten karshi Zotit si nj platform n rrugn pr t
qen i afrt me At dhe arrijn horizontin pr tu br nj nga t
afrtit e Zotit n do hap. Ata prplasin flatrat n t njjtin qiell
si shpirtrat dhe jetojn si krijesa qiellore n nj gjendje njerzore.
Zemrat e tilla ln mnjan individualitetet me evoluimin dhe
ekspansionin e ndjenjave njerzore, ata bhen, n nj rrug, nj
personalitet kolektiv dhe hapin kraht pr t gjith besimtart,
ata shtrngojn duart me do njeri dhe prshndesin plotsisht
krijimin me iltrsin e ndjenjave t tyre. Ata vshtrojn ngjyrat,
ruajn trajtat dhe jan t vetdijshm pr tingujt e vizionit hyjnor
n do gj dhe n do njeri q kan hasur, ata dgjojn tingujt
qiellor n do frekuenc t mundshme dhe ngjan sikur mund
t ndjejn prplasjen e krahve t engjjve. Ata shikojn, ndjejn
dhe dgjojn me nj ceremoni t till t madhe t bukurive: nga
gjmimet e lemerishme t rrufeve, te kngt e zogjve, nga dallgt
shkatrrimtare t deteve, te zhurma e mbl e lumenjve e cila t
ngjall ndjenjn e amshimit, nga jehona e magjishme e pyjeve t
vetmuar, te madhshtia e majave t thepisura q ngjan t ken
kapur qiejt, nga puhit magjiplota q duket sikur prkdhelin
kodrinat e blerta, te kundrmimi magjepss q shprthen nga
trndafilishtet dhe prhapet ngado, ata shprehen kjo duhet t jet
jeta. Ata prpiqen ti japin fryms s tyre vlerat e merituara me
an t lutjeve dhe duke shprehur e soditur Emrat e Bukur t Zotit.
Ata hapin e mbyllin syt, ballt e tyre jan gjithmon duke
prekur dyshemen, duke parashikuar nj vshtrim t njohur nga
pragu i ders q shpresojn t hapet dhe vzhgojn t dshiruar n
krahun tjetr t ders, n pritje t ors s lumtur kur oroditja dhe
prmallimi do t largohen dhe paqja e afrsia do t mbshtjellin
shpirtrat e tyre si nj hajmali e shenjt. Ata prpiqen t gjejn
burimin e knaqsis pr dshirn e ribashkimit n shpirtin e tyre.
Ata vrapojn drejt Zotit, her pas here duke fluturuar, nganjher
duke aluar, t njsuar me gjithsecilin dhe me gjithka. Ata

provojn gzimin e nj nate dasme54 nn hijen e ribashkimit n
do vendqndrim, duke shuar zjarrin e prmallimit tek njri-tjetri
n do kthim dhe n do moment q ata kan ndezur nj zjarr
t ri dhe fillojn t digjen. Kushedi pr sa koh ata do ta shohin
vetveten t rrethuar me frymn e intimitetit hyjnor dhe zemrat e
tyre do t jen plagosur nga mendimi pr vetmin dhe tragjedin
e atyre q nuk mund ta ndjejn kt frymzim.
N t vrtet, shpirtrat q kan nj horizont kaq t hapur, e
ndjejn vetveten t jet gjithmon n nj trampolin krcimi
drejt botve t reja, gjithmon t tendosur me nj vendim dhe
vendosmri pr t kaprcyer normat njerzore. Ata mendojn se
cilat jan aftsit ekstra q do t prfitojn dhe far suksesesh
do t arrijn me besimin dhe forcn q e mbshtet at. Ata kan
t njjtin vrull pa ndjer lodhje, me horizontin dhe perspektivn
e tyre t hapur gjithmon dhe me zemrat n paqe. N do
vendqndrim, marrdhnia e tyre me mjedisin bhet m e fort
dhe m e thell. Ata mund t jen ose jo t vetdijshm pr at,
por kur dgjojn shpirtrat e tyre, vshtrojn vetveten n nj faqe
mali t pambarim me paqe. Pavarsisht nga motivet e shumta pr
dshirimin dhe vetmin q kan dshmuar n njerzit e tjer, ata
kurr nuk ndjejn agonin e rrugs apo t prmallimit sepse e
din prej nga kan ardhur, pse dhe pr ku jan drejtuar dhe jan
t ndrgjegjshm pr t gjitha korrjet dhe shprndarjen n bot,
gjithashtu t vetdijshm se vrapojn n nj udh t veant me
nj synim dhe objektiv t pandryshueshm. Ata as ndjejn lodhjen
e rrugs, as provojn frikn, brengat, ose mundimet q njerzit e
tjer kan prjetuar. Ata besojn n Zot, prparojn me shpres
dhe provojn gzimin pr arritjen e majs q mban ndrrat e
kaltra t s nesrmes.
Vrtet, prgjat rrugve n t cilat bota prparon, kta heronj
kalorsiak t besimit bjn udhn e tyre sipas shkalls s besimit,
54 Term q Rumi prdor pr vdekjen.
sikur jan endacak buz lugins s parajss, nuk thithin asgj

ve paqes. N ann tjetr, prmes pranimit t tyre tek Zoti, ata
mund ta sfidojn tr universin, t mposhtin do vshtirsi, dhe
nuk bien n dshprim edhe nse shohin shkatrrime kudo. Ata
nuk trhiqen t tmerruar edhe nse mbrapshtit shfaqen para
tyre. Ata gjithmon e mbajn kokn lart dhe kurr nuk prulen
prve para Zotit. Ata nuk pranojn asgj nga asnjeri, nuk
kundrshtojn asgj prej ndokujt dhe as e bjn veten borxhli t
askujt. Kur ata jan ngadhnjimtar dhe arrijn suksese njri pas
tjetrit, dridhen nga frika pr mirkuptimin q sht n fakt nj
prov pr devotshmrin dhe nnshtrimin te Zoti, ndrsa n t
njjtn koh ata jan t prulur me mirnjohje dhe lott u rrjedhin
nga gzimi. Ata e din si t jen t duruar kur humbasin dhe jan
t tendosur me vendosmri. Ata fillojn udhtimin e tyre prsri
me nj dshir t paprmbajtur. Ata nuk bhen arrogant ose
mosmirnjohs karshi zemrgjersis apo t bien n dshprim
kur prjashtohen nga t drejtat e tyre.
Ata mbajn nj zemr profetike n shkmbimet e tyre me
njerzit. Ata duan dhe prkrahin do njeri, mbyllin nj sy pr
dobsit e t tjerve, ndrsa n t njjtn koh jan n gjendje t
hetojn t metat e tyre m t vogla. Gabimet e njerzve prreth tyre
i falin jo vetm n kushte normale, por edhe kur jan t zemruar.
Ata din si t jetojn n paqe edhe me shpirtrat m t irrituar. N
fakt, Islami i kshillon ndjeksit e tij t falin sa m shum t jet
e mundur dhe t mos bien pre e ndjenjave t urrejtjes, mris ose
hakmarrjes. N do rast, sht e pakonceptueshme q ata t cilt
jan t ndrgjegjshm se gjenden n udhn drejt Zotit, duhet ose
mund t jen n nj rrug tjetr. T qndrosh n ndonj drejtim
tjetr ose t mendosh n ndonj mnyr tjetr, sht jasht do
diskutimi. Prkundrazi, gjith veprimtaria e tyre ka synuar tu
sjell prfitim dhe dobi t tjerve, ata dshirojn lumturin e
t tjerve dhe prpiqen t mbajn gjall dashurin n zemrat e
tyre, duke vazhduar nj betej t pafundme kundr urrejtjes dhe
smirs. Ata ndjejn afshin e dobsive dhe mkateve t tyre duke

u djegur me pendes dhe shtrngojn t keqen pr gryke n pak
koh pr do dit. Ata e fillojn punn e tyre me vullnet dhe bjn
gati tokn pr t mbjell kudo fidant e mirsis dhe bukuris. N
gjurmt e Rabia Adevijes, ata pranojn gjithsecilin dhe gjithka si
nj shurup t mbl, edhe po t jet helm. Edhe kur jan afruar me
urrejtje, mirpresin me buzqeshje dhe zmbrapsin ushtrit m t
mdha me armn e palodhur t dashuris.
Zoti i do kta njerz dhe ata e duan Zotin. Ata jan gjithmon t
zgjuar nga gjallria e dashuris dhe prjetimi i gzimit verbues q
buron nga ndjenja e t qent i dashuruar. Kraht e tyre me prulsi
qndrojn gjithmon n tok dhe ata nevojitet t bhen ushqim
pjellor me qllim q t arrij gzimi kur trndafilat t elin. Aq sa
jan t respektueshm pr t tjert, po aq ata vlersojn respektin
e tyre. Ata kurr nuk lejojn zemrbutsin, mshirn, fisnikrin
dhe prsosjen e tyre t jet interpretuar si nj dobsi. Ata kurr
nuk i kushtojn vmendje qortimit apo vlersimit pr njerzit e
tjer. Si jetojn n prputhje me besimin e tyre, ata nuk kujdesen
vetm q atlasit t mendjes s tyre t mos i humb shklqimi, pr
ata sht e rndsishme t jen besimtar t devotshm!
SHPIRTRAT E DHN PAS ZOTIT
Tipari m i veant pr ata q ia kan kushtuar vetveten

fitimit t plqimit t Zotit, idealit t dhembshuris dhe t qent i
dashur prej Zotit, sht q ata kurr nuk presin asgj - materiale
apo shpirtrore si kundrshprblim. Gjrat si fitimi, pasuria,
shpenzimet, komoditeti, etj., t cilave njerzit e ksaj bote u
kushtojn nj vmendje shum t madhe, nuk kan shum kuptim,
ato nuk kan vlera ose t jen konsideruar si kritere.
Vlerat e idealeve t njerzve t devotshm, q i kaprcejn
cilsit toksore me nj shtrirje t till sht pothuajse e pamundur
ti shmangin ata nga far krkojn - plqimin e falur t Zotit - dhe
ti drejtojn ata n ndonj ideal tjetr. N fakt, duke hequr dor
plotsisht nga gjrat e prkohshme dhe t kufizuara, t devotshmit
psojn nj transformim t till n zemrat e tyre n kthimin tek
Zoti, saq ata kan ndryshuar sepse nuk kan njohur asnj dshir
tjetr ve idealeve t tyre. Qkur ata iu prkushtuan plotsisht
qllimit pr tu br njerz q e duan Zotin dhe jan t dashur
prej Zotit, duke ia dedikuar jett e tyre ndriimit t t tjerve, dhe
prsri, sepse i kan trajtuar objektivat e tyre t orientuar n kt
drejtim t unifikuar, i cili n nj sens kontribuon me cilsi pr kt
ideal, ata shmangin shprehjet divergjente dhe kontradiktore, t
tilla si ata dhe ne, t tjert dhe tant. Asnjher njerzit
e till nuk kan probleme - t hapura apo t fshehura - me njerzit
e tjer. N kontrast me kt, ata gjithmon mendojn se si mund t
jen t dobishm dhe gjithashtu si mund t shmangin grindjet n
shoqrin, pjestar t s cils jan. Kur ata pikasin nj problem
n shoqri, m tepr se si lufttar, ndrmarrin veprime si t jen
udhheqs shpirtror, duke drejtuar njerzit me ndershmri

dhe prshpirtshmri t lart, duke shmangur t gjitha llojet e
influencave politike apo mendimet pr t sunduar.
Ato q i lartsojn shpirtrat e devotshm, prpos shum
faktorve t tjer, jan dijet q zotrojn, vnia n jet e tyre, nj
kuptim i gjer dhe i thell pr dlirsin morale dhe aplikimin e
saj n do fush t jets, ndershmria e besimtarit dhe vetdija pr
domosdoshmrin e saj. Ata krkojn mbrojtje tek Zoti prej fams
dhe interesave - bazuar n propagandn e akullt, n veprimet dhe
veprat pr mburrje, t cilat n t vrtet nuk premtojn asgj n
emr t s ardhmes s tyre, q do t thot, pr jetn e prtejme
t tyre. Prve ksaj, duke jetuar n prputhje me parimet e tyre,
prpiqen pa ndrprerje t drejtojn ata t cilt i ka pushtuar frika
e lartsimit t vlerave njerzore. Duke kryer kt aktivitet, njerzit
e till kurr nuk presin mirsjelljen apo ngjalljen e interesit t
ndokujt dhe prpiqen me t gjitha mnyrat q tu shmangen
interesave ose prfitimeve personale, t cilave u shmangen si
mund ti shmangeshin nj gjarpri apo nj akrepi. M n fund,
pasuria e tyre e brendshme ka nj forc centripetale q nuk
mund t pranoj reklamn, mburrjen ose lvdatn. Sjellja e tyre
miqsore, gjithashtu e reflektuar n shpirtrat e tyre, sht nj cilsi
magjepsse q i bn njerzit e shquar ti ndjekin ata.
Pikrisht pr kt arsye, kta adhurues kurr nuk dshirojn t
mburren apo t bjn reklam dhe propagand pr veten e tyre
dhe as jan ambicioz pr t qen t mirnjohur ose t shquar. N
vend t ksaj, ata prpiqen, me t gjitha forcat, t pasurojn jetn
shpirtrore dhe t gjith veprimtarin e tyre e kan kushtzuar me
sinqeritet nga ky kndvshtrim, duke krkuar vetm t knaqin
Zotin. Me fjal t tjera, ata synojn t marrin plqimin e Zotit n
do veprim q kryejn dhe prpiqen me vendosmri ta arrijn
kt, jo duke ndotur vendosmrin profetike me shpresa apo
ambicie toksore ose me vlersimin dhe dashurin pr t tjert.
Pr arsye se besimi, Islami dhe Kurani jan kritikuar dhe mbi
ta jan hedhur hije dyshimi n botn e sotme, kta njerz duhet

t harxhojn t gjith energjit e tyre pr tiu kundrprgjigjur
ktyre sulmeve. sht thelbsore q individt t jen mbshtetur
shpirtrisht dhe mendrisht te Islami, q njerzit t jen shptuar
nga kotsit e jets me qllim q t jen lidhur me disa ideale t
larta. Ky bashkim ka nevoj pr nj shtrirje t till q njerzit kurr
nuk do t ndjehen t obliguar t krkojn dika tjetr dhe sht e
vetmja mundsi pr rigjallrimin e besimit n zemra, pr modelin
dhe stilin e tyre t jetess. Ndonj mundet gjithashtu ta quaj
kt si nj ndryshim kursi pr njerzit me nj jet shpirtrore.
Nj qndrim i till sht shum i rndsishm, veanrisht n
nj koh kur disa njerz i kan besuar gjithka ndryshimit dhe
transformimit t jets shoqrore, duke u prpjekur ta riformulojn
at me modele t reja. Kur dikush prpiqet t riorientohet drejt
nj jete shpirtrore, do t gjej gjithmon konsensus, mirkuptim
dhe solidaritet, ndrsa, nse dikush beson vetm n ndryshimin,
ather sht e mundshme t dshmoj kundrshtim, ndarje dhe
madje, dshir pr t luftuar.
T devotshmit nuk provojn zbrazti n jetn e tyre intelektuale
dhe arsyetojn n saj t ktij kuptimi pr nj drejtim t unifikuar.
N t kundrt, ata jan t hapur me arsyetim, aftsi dhe logjik,
n lidhje me kt si nj kusht i domosdoshm pr besimin e tyre.
Duke qen tretur n thellsi t tyre pr afinitetin me Zotin, nj
afrsi q kushtzohet nga meritat e donjrit dhe n oqeanin q
sht si nj unitet hyjnor, dshirat e tyre toksore dhe pasioni
fizik marrin nj form t re (knaqsi shpirtrore si rrjedhim pr
plqimin e Zotit) me nj model dhe stil t ri. N kt mnyr, t
devotshmit mund t thithin t njjtin ajr si engjjt n pikun e jets
shpirtrore ndrsa bisedojn me toksort, duke plotsuar nevojat
e ligjshme pr jetn n tok. Pr kt arsye, kta adhurues jan
konsideruar si qenie q kan lidhje me t dy bott, t tanishmen
dhe t ardhshmen. Lidhja e tyre me botn e tanishme sht e
merituar pr faktin q ata e vn n prdorim dhe e prmbushin
me forcat fizike. Ajo q i lidh ata me botn tjetr sht fakti q

vlersojn do shtje nn dritn e jets s tyre shpirtrore dhe pr
zemrn. T gjitha pengesat q jan imponuar prej jets shpirtrore
nuk shkaktojn medoemos nj braktisje t plot t jets toksore,
sht kjo arsyeja q kta njerz nuk mund ta shprfillin plotsisht
botn. N kontrast me kt, ata gjithmon qndrojn n qendr
ose m sakt n periferi t bots dhe rregullave t saj. Ky pozicion,
ndonse nuk sht pr botn ose n emr t bots, sht n emr
t marrjes parasysh t faktorit trupor dhe prpjekjeve pr t lidhur
gjithka me botn e prtejme.
Si nj shtje n fakt, kjo sht rruga pr t mbajtur trupin n
kornizn e tij dhe shpirtin n horizontin e tij, kjo sht rruga pr t
drejtuar jetn nn udhheqjen e zemrs dhe shpirtit. Jeta e kufizuar
dhe e fundme trupore duhet t ket nj shtrirje q meriton natyra
materiale e tij, ndrsa jeta shpirtrore q hapet me amshim, mund
t krkoj pafundsi. Nse ndonjri ka n mendje vetm mendime
t larta dhe transcendente, nse dikush e drejton jetn si jan
krkesat e Jetdhnsit, nse ndokush kujdeset pr ndriimin e t
tjerve si jan parimet themelore pr kt jet dhe nse ndonjri
sht gjithmon n krkim t zenitit, ather natyrshm bhet nj
profesionist pr nj program suprem dhe n kt mnyr, me nj
shtrirje t sigurt, u v kufij dshirave personale dhe pasioneve.
Sigurisht, sht nj sfid q t drejtosh nj jet t till. Akoma ky
mision i vshtir sht plotsisht i thjesht pr ata q e kan lidhur
vetveten me Zotin, pr ata q synojn ta lartsojn emrin e Tij, pr
ata q zvendsojn fanatizmin dhe nga dera pr tek Zoti prpiqen
ti bjn njerzit t ndrgjegjshm pr At, me njrn dor tek
portat e zemrave pr njerzit dhe me tjetrn n portn e Tij. N t
vrtet, nuk numrohen vuajtjet e atyre q ndjen n kraharorin
e tyre afshin pr afrsi me Krijuesin dhe q provuan t ngulitin
besimin nga zemrat e tyre te komuniteti, nganjher me druajtje
dhe nganjher me dshir miqsore. Zoti i jep favoret e Tij n
apostullin e zemrs, i cili n radh t par, kufizon vshtrimin e tij
apo t saj tek Ai dhe mendon vetm pr At, n krkim t rrugve

pr ta gjetur At dhe prfiton eprsi n do mnyr pr ta arritur
At. Duke e paraqitur kt pozicion n Pranin e Tij t Shenjt,
Zoti, n kthim, i kujton gjithsecilit q ata duhet t respektojn
njerzit e till dhe shprblen kt thrrime pr devotshmrin
toksore me nj sasi t madhe pr devotshmrin hyjnore t Tij.
Ktu gjendet far sht shtrydhur n nj pik prej oqeanit t
paan pr komplimentin qiellor:
Dhe mos i prz ata q adhurojn Zotin e tyre mngjes e
mbrmje duke synuar vetm plqimin e Tij. Ti nuk je aspak
prgjegjs pr ata e as ata nuk jan prgjegjs pr ty. (Enam, 52)
Njerzit e prmendur ktu, pr t cilt Zoti e paralajmroi
Profetin e Tij t mos kundrshtonte, jan pikrisht ata q
frekuentonin tubimet e t Drguarit t Zotit, njerzit q ia kishin
kushtuar vetveten plqimit t Zotit.
Pajisja me kt devocion sht e przemrt dhe e sinqert,
gjithmon sht e mundshme q Zoti t jap bekimin e Tij n
kt kategori njerzish. Sa m shum njerzit synojn ta knaqin
Zotin dhe sa m przemrsisht t jen lidhur me Zotin, aq m
e mundshme sht q ata t jen muar, shprblyer dhe aq m
e mundshme sht q ata do t bhen subjekt i kuvendimit
suprem. do mendim, fjal dhe veprim pr njerzit e till do t
bhet nj atmosfer e ndritshme n botn tjetr, nj atmosfer e
cila gjithashtu mund t quhet faqja e buzqeshur e fatit. Njerz
t till fatbardh shtyjn varkat me ern e bardh t fatit t tyre,
vark me bekim special drejt Zotit, jo duke trhequr veten gjetiu.
sht me vler pr tu par me kujdes se far shfaq Kurani si nj
prshkrim pr kta njerz:
Njerz t cilt tregtia nuk i pengon pr t prmendur Allahun,
pr t falur namazin dhe pr t dhn zekatin. Ata i friksohen
nj dite kur zemrat dhe shikimet do t tronditen; (ata shpresojn)
q Allahu ti shprblej sipas veprave m t mira q kan br dhe
tua shtoj dhuntin e Tij. Allahu i jep kujt t doj pa llogari. (Nur,
37-38)
Duke qen t zhveshur nga t gjitha dshprimet dhe pikllimet,
gjithashtu t dorzuar tek Zoti dhe pr pasoj, qenie t lira nga t
gjith shqetsimet, ky lloj i shpirtit t lir nuk ka asgj m pr
t zbuluar. N krahasim me nj arritje t till, t gjitha bekimet
toksore, pasionet dhe knaqsit nuk kan asnj ndryshim nga
pjatat boshe t hedhura n tavolinat e ndyra. Bota dhe knaqsit
e saj as q mund t krahasohen me bukurit q aspirojn ata
n bott e tyre shpirtrore. N fund t fundit, far lulzon dhe
gjelbron n pranver, rrjedhimisht zbehet n ver dhe nuk
mund t prfytyrohet se ka ndonj ndryshim pr krijesat. Krijesa
e vetdijshme pr kt realitet, shpirtrat e orientuar n amshim
shprfillin gjithka q nuk shpreh ndonj knaqsi t prjetshme
dhe ecin prgjat korridoreve n zemrat e tyre drejt kopshteve dhe
lulishteve, kurr ndonjher nuk bashkngjisin zemrat e tyre me
botn ose me t tjera banalitete toksore.
T DEVOTSHMIT E SOTSHM
Idealet sublime, objektivat e rndsishme, projektet universale

dhe me influenc mund t jen realizuar vetm prej atyre q
fluturojn lart, q qndrojn t patundur, q vazhdojn rrugn e
tyre me siguri, q tregojn nj qndrim t vendosur dhe q jan
motivuar prej ekstazs qiellore. Ai pr t cilin ne kemi nevoj
tani, nuk sht njeriu i rndomt, por m sakt, njeriu i lidhur
me realitetin hyjnor, q gjykon me nj mendim t lart, njerzit,
q nga zbatimi n praktik i mendimeve t tyre drejtuese, jan
t part nga i gjith kombi i tyre, prandaj, t gjith njerzit, ti
ndriojn dhe ndihmojn ata t gjejn Zotin - me fjal t tjera,
shpirtrat e dedikuar, njerzit q gjykojn se far sht e nevojshme
t jet menduar, njerzit q njohin far sht e nevojshme t jet
njohur, q pa hezitim zbatojn ato pr t cilat kan dijeni dhe q
shtegtojn si Israfil, q gjenden n prag t rnies s boris s fundit
me qllim q t prgatitin shpirtrat e vdekur pr ditn e ringjalljes
dhe q ngulisin shpresn tek gjithsecili. Kta jan njerzit te t cilt
zemrat rrahin me sinqeritet, q krkojn me lot n sy frymzimin
e zemrave t tyre nga fjalt nse ata jan t aft pr ti shprehur
ato, nga shkrimet nse ata munden, nga idet e poezive magjike
nse ata jan poet dhe me magjepsjen e muziks nse ata jan t
dashuruar pas muziks.
Kur vjen momenti pr ti treguar kta heronj n plate, ata
udhtojn kudo npr bot, prfundimisht me frymn e emigrimit
t shenjt, pshprisin me gjuhn e zemrave t atyre t cilt
kan vizituar, i japin nxitje dashuris anemban mjedisit t tyre,
ngulisin dashurin n shpirtrat e atyre q takojn dhe vendosin
fronin e dashuris n kraharort e tyre. Prmes ktyre njerzve,

shpirtrat e tyre q digjen pr dashurin dhe miqsin jan
rivitalizuar dhe sht kjo arsyeja q kta shpirtra t rigjallruar
jan t prshtatshm pr veshin e gjithkujt. Si ata q kan emigruar
me kt lloj ndjenje dhe ata q i kan mirpritur jan t sinqert
dhe larg prej kryenesis. Interesat personale nuk gjenden mes
atij q flet dhe atyre q dgjojn, n mes t atij q shfaq esencn
dhe domethnien e natyrs s tyre dhe vzhguesve, mes atij q ka
ndihmuar dhe atyre q u ndihmuan, n mes t atij q sjell kupn
e jets dhe atyre q jan zgjuar me realitetin. Askush nuk merr
parasysh asgj tjetr ve plqimit t Zotit. Kto lidhje t thella dhe
t sinqerta burojn krejtsisht nga vlerat njerzore universale dhe
prej respektit t vazhdueshm q sht ndjer pr ta.
Trndafilat po lulzojn sot n t gjith botn duke marr
ngjyrn e tyre prej pamjes plot drit dhe mirkuptimit n shpirtrat
e ktyre njerzve, gjeografia shoqrore sht krijuar duke u
qndisur me mendimin e tyre dhe sht pr t gjith njerzimin
si nj melodi e gjall dhe e prjetshme. Duke shqyrtuar zanafillat
e tyre, kto ndjenja dhe mendime t kthjellta ngjajn sikur jan
thjesht bulza uji. Megjithkt, pr ata q mund ta kuptojn,
domethniet q gjenden thell brenda tyre jan si detet e paan q
shkumzojn me frymzim.
Si sht krkuar nga misioni vet, kalorsit e ndriimit, t cilt
shfaqen t ndriuar vetm n mjedisin e tyre pr nj moment t
shkurtr, jan tani duke u prpjekur, n t njjtn rrug ku ret
e shiut po shkarkohen n lumturin, gzimin, dashurin dhe
shpresn ton, t kthejn zemrat e thara t atyre q dshirojn
toleranc dhe dashuri n kopshtet e parajss. Mund t deklarohet
q toka, nga njri pol n tjetrin, sht rnduar me farrat q ata kan
hedhur dhe sht duke pritur me padurim nj lindje t bekuar. N
t njjtn mnyr, t gjitha krijesat njerzore jan gjallruar pr t
vshtruar shenjat e ksaj ngjarjeje t bekuar. Ndonse zrat dhe
kngt mund t ndryshojn, ajo q sht ndjer thell n zemra,
sht gjithmon e njjta. Dhe errat e agimit jan duke sjell nj

z prej lumit t jets si profetit Ejub, dhe shprndajn aromn
abrahamike t kmishs q Jusufi i drgoi Jakubit.
Kjo mund t jet si prova finale pr ne, prparimi yn n
pozicionin e vrtet, po ashtu shihet si nj mesazh tjetr drejtuar
njerzimit pr rigjallrimin e tij. Si nj shtje n fakt, kombet e
dshpruara nga krizat e ndryshme kan qen gjithashtu n pritje
t nj puhize t till shprese. Sa me fat jan kuadrot e bekuar,
iniciatort e nj ngjarjeje t till. Dhe prsri, sa me fat jan ata,
zemrat e t cilve e ndjejn menjher kt puhi.
Ne besojm sinqerisht q pamja dhe qllimet e ksaj bote
jan duke ndryshuar dhe q njerzimi do t shtendoset me
kta heronj q i jan prkushtuar prkrahjes dhe glorifikimit t
vlerave njerzore. N botn e ardhshme, mendimi njerzor do t
intensifikoj ndoshta m shum dritn e tij prmes ktyre njerzve,
qllimet njerzore do t jen arritur dhe shum prej idealeve tona
do t jen realizuar prmes tyre. Kto ideale do t jen prmbushur
n nj shkall t till q do t kaprcejn edhe ndrrat tona m
utopike. N t vrtet, t gjitha kto gjra sigurisht q nj dit do
t ken gjetur vendin e tyre dhe kur t vij kjo koh, ata q i kan
zemrat e boshatisura dhe fatin e nxir, do t pendohen, qajn dhe
krkojn falje prej ktyre shpirtrave t ndriuar, ndonse do t jet
shum von pr ta q t kompensojn rastet e humbura. Vetm
nse kta mkatar dhe shpirtra t ashpr mund t tregohen paksa
m mirnjohs dhe t ndershm prpara se dita t arrij, nj dit
kur do t ndjejn dshprim dhe pendim, ather ata nuk do ta
errsojn t ardhmen e tyre.
Duke u prpjekur pr t ndriuar do pjes t bots me nj
devocion q sht i prshtatshm pr bashkpuntort e Profetit,
paqja dhe bekimi qofshin mbi t, me mosprfillje pr dshirat e tyre
dhe duke vepruar me qllim q t jetojn pr t tjert pa u mburrur
- n t kundrt, gjithmon kokulur n veprime - kta heronj
legjendar jan duke u shfaqur sot, pavarsisht nga shum faktor

negativ, nj bujari e rrall po hyn n histori, ata kan ardhur ti
shrbejn njerzimit. Ata jan duke pshpritur dika nga thellsia
e zemrave t tyre, duke krijuar nj parajs n tok, duke mbjell
fidan t rinj kudo, duke u prpjekur t shfaqin vetveten dhe duke
ftuar gjithsecilin n amshim, gjithmon besimtar, t vendosur,
prcaktues, dhe shpresdhns pr t ardhmen. Udha n t ciln
ecin mund t jet e rrezikshme. Megjithat, jan t vetdijshm pr
kt. Ata tashm i kan br llogarit q rruga do t jet e vshtir
dhe e pasigurt, q urat do t jen t pakalueshme dhe udht e tyre
do t jen t bllokuara. Ata gjithashtu jan duke pritur trazira
nga armiqsit dhe urrejtja. sht e vrtet q kan nj besim t
patundur n rrugn q ndjekin. Akoma, ata jan gjithmon t
ndrgjegjshm se ekziston mundsia q t ndeshin n pengesa
por nuk mund ta imagjinojn nj kthim prapa. Pikrisht pr kt
arsye, i vshtrojn kto vshtirsi dhe vuajtje si gjra kalimtare dhe
t veanta n udhn hyjnore dhe ruajn qetsin e tyre pa humbur
kurr entuziazmin. Kundr ktyre vshtirsive, ata dorzohen tek
Zoti duke gjetur mbrojtje n kshtjelln e pamposhtur t besimit,
duke u prpjekur tu prmbahen ngjarjeve dhe epoks n t ciln
ata jetojn dhe t ecin n horizontin e plqimit t Zotit duke
besuar n premtimin e Tij pr sukses.
N fakt, sht e dmshme pr ndonjrin q ti kshilloj gabim
kta njerz t ndershm q jetojn n harmoni me zemrn dhe
intelektin pr t lartsuar vlerat n t cilat ata besojn. Askush nuk
mund t ndaloj veprimtarin e tyre n prputhje me plqimin
e Zotit dhe po ashtu prpjekjet pr t rrnjosur kudo n bot
ndjenjat e tyre dhe t Krijuesit. Me kt ndjenj prgjegjsie dhe
respekti, ata kan mundur t qndrojn t palkundur si malet
dhe t sfidojn stuhit dhe shtrngatat, t prleshen me elementt
e natyrs dhe duke zbuluar sekretin se si mund t piqen frutat
n t gjitha stint, t kujdesen pr rritjen e trndafilave dhe t
kndojn kng pr to.
Derisa veprimtaria e tyre t jet aktive, ata sillen gjithmon

me t njjtn rregullsi si zembereku i ors, shembuj t prtritjes,
lulzimit dhe drejtsis. N qndrimet e tyre nuk shikon munges
harmonie dhe po ashtu n pamjen e tyre nuk mund t shohsh
hidhrim. Zemrat e tyre jan aq t pastra dhe t kthjellta
porsi zemrat e engjjve dhe gjuht e tyre jan interpretuese t
pagabueshme pr thellsit e tyre t brendshme. Sakaq, qndrimet
dhe veprimet e tyre jan pothuajse gjithmon objekt i smirs
dhe zilis dhe pamja e tyre po ashtu sht ngacmuese. far
mendojn ata pa ndrprerje n botn e tyre t brendshme sht
konsiderata pr Zotin, n fjalt e tyre shihet qart dashuria e thell
pr Zotin, nj dashuri pr ekzistencn dhe tolerancn, mshirn,
prkujdesjen dhe mirkuptimin. Qllimi i tyre i prbashkt sht
plqimi i Zotit. Pasioni i tyre i nevojshm sht t studiojn dhe
interpretojn universin dhe fenomenet n mnyr korrekte. Pamja
e vrtet e natyrs s tyre sht dashuria dhe orientimi i zemrave
tek njerzit.
N momentin q ata shprehin qndrimin e tyre drejt Zotit me
dashurin m t thell, ata treten dhe jan n gjendje t deprtojn
n zemrat m t ngurta dhe n karakteret m t ashpr me elsin
magjik t dashuris, ata prpiqen t jetojn me rndsin e
bekimeve t Krijuesit Sublim. Ata dashurojn dhe jan t dashuruar,
me nj ambicie profetike, qndrojn si malet ndaj sulmeve m
t pamshirshme. Kur shikojn prreth, vshtrojn me syt
hyjnor. Ata as nuk rrzohen nga shtrngatat e furishme dhe as
tronditen nga trmetet m t fuqishme. Dallgve dhe rrebesheve
u tregojn gjoksin dhe gjithmon tregojn zemrgjersin e tyre
karakteristike.
Kta trima jan t ndrgjegjshm se far sht e nevojshme
pr t ndrmarr kt mision t strmadh pr t krkuar arritjen e
plqimit t Zotit dhe prandaj jan gati pr ta prballuar kt nism,
rrethanat nuk kan rndsi. N prshkrimet e personaliteteve t
tyre, ata jan t prpikt dhe t thjesht si nj qiri, projektuar t
digjen dhe ndriohen dhe megjithat gjithmon t motivuar dhe

gati pr tu krahasuar me t lartsuarit edhe nse ata nuk shfaqen
konkurrues. Edhe kur ata duken t heshtur, jan gjithmon
plot gjallri, t vendosur dhe t ethshm n aktivitetin e tyre t
brendshm. Gjat ksaj periudhe, ata dshirojn detet, ujin dhe
dallgt ose vendet e largta dhe t ftohta me ret e krijuara me
avujt e tyre. Afr apo larg, ata prgatisin eliksirin e jets kudo
dhe shtegtojn duke frymzuar prtritjen n trupat e qullt q
kan vuajtur prgjat viteve. Ata rrfejn pa u lodhur tregimet e
zemrave t tyre pr t tjert dhe i mbajn larg prej thashethemeve
ose diskutimeve q mund t lindin prej urrejtjes n shoqri.
Si gjithmon, ata ndrrojn t jen t dobishm pr njerzit,
e ndjejn n mnyr t sinqert thell n shpirtrat e tyre agonin
dhe depresionin e t tjerve, mbajn nj qndrim mikprits me
kdo q i viziton ata, duke dgjuar problemet e tyre, dshprohen
pr ta, gjejn t drrmuarit nga pikllimi dhe nxitojn s bashku
me njerzit q kan t njjtin pasion t lehtsojn dhimbjet e tyre.
Gjat ksaj kohe, ata sfidojn me guxim vshtirsit, mbjellin
trndafila me vendosmri edhe n mes t ferrave. Ata vazhdimisht
kndojn pr trndafilat.
Nganjher, nn ndikimin e nj brenge dhe dhimbjeje t
madhe, kta njerz ndryshojn ngjyrn e gjakut, si nj trndafil
q sht duke vajtuar farrat q ka lshuar n tok. N momente
t tjera, ata pothuajse egrsohen dhe melodit e tyre kthehen n
vajtime. Pavarsisht nga e gjith kjo, ata vn duart mbi zemrat
e tyre dhe pshprisin gjithka sht prej Zotit dhe ecin drejt
qllimit t tyre duke buzqeshur dhe duke kthyer vendet t cilat
i vizitojn, n kopshte t gjelbruara. Njerzit t cilve ata u kan
dhn nj dor, i kan prtritur, ndjehen sikur t jen dehur nga
eliksiri i jets. Duart e ndihms s tyre jan t ndritshme, si duart e
bardha dritlshuese t Musait. Prpjekjet e tyre i zgjidhin t gjitha
magjit e magjistarve, duke i br t gjith mendimet faraonike
t kapitullojn.
Ata kan nj frymzim dhe pasuri t atill sa q pasuria e Karunit

sht e paprfillshme n krahasim me t. Nse bota dshiron, ata
mund ta mbajn t trn me kt pasuri dhe ngrohtsi. Peshorja
e mshirs - n t ciln ata jetojn - sht gjithmon e anuar n
krahun e bujaris, aq shum sa ka trbuar djajt.
Ata e kan t qart ku duhet ti investojn jett e tyre. Dhe si
rezultat, ata jan mjaft t aft n shkmbimin e prkohshm t
gjrave, pr amshimin. Kohn nuk e ojn kurr dm dhe nuk
pranojn q kualiteti i shrbimit dhe detyrave e tyre t psojn
rnie. Morali i tyre sht i lart, vullneti i tyre sht pr tu
admiruar dhe vendosmria e tyre sht e pandryshueshme.
Besimi dhe veprimi jan nj disiplin e rndsishme pr zemrat
dhe sjelljen e tyre. Ata nuk i druhen asnjeriu me prjashtim
t Zotit dhe jan gjithmon t ndershm. Ata qndrojn t
paanshm dhe ecin kokulur drejt qllimit t tyre pr t ndriuar
tr botn. Ata prhapin mendimet e tyre t shenjta porsi errat
q her pas here hedhin farrat prreth tyre dhe m pas, duke ln
shiun t bjer, shprndajn jet n siprfaqen e toks. As pengesat
n aktivitetin e tyre dhe as krizat e njpasnjshme nuk mund ti
trondisin. Ata prsrisin shpesh betimin e tyre dhe ia kushtojn t
gjitha bekimet e Zotit t bra pr ta, prforcimit t shpirtit t tyre
monumental. Kudo mund t gjendet feja, fetaria dhe aprovimi i
Zotit, sht kjo arsyeja q ata prpiqen t qndrojn, ata vrapojn
drejt prmbushjes t krkesave t Tij. Ata marrin ndshkime aq t
rnda n ndjekje t shtjeve toksore, saq njerzit q i shikojn
kta trima, mendojn se jan nga pjestart e ksaj bote, q nuk
kan dijeni pr botn e prtejme. Kur vshtrojn dashurin tek ta,
megjithat, i mendojn si krijesa t nj rangu t lart.
Neveria i pushton nga mendimi se jett e tyre mund t jen
t boshatisura dhe t rrnuara. Ata jan gjithmon aktiv n
mkmbjen e jets fetare, duke kompozuar apo shkruar dika
nse jan t arsimuar, ose duke paraqitur nj pen tek ata q jan
shkolluar. Ata gjithmon vazhdojn t prpiqen pr t dhn
kontributin e tyre n karvanin e shrbimit. Ata duan diturit,

duke respektuar t diturit, zn miqsi me njerz t ndjeshm dhe
vazhdimisht lavdrojn t Dashurin n kuvendimet e tyre.
Edhe nse nuk ishin njerzit e duhur t ln n tok, edhe nse
t gjith horizontet ishin errsuar nga pluhuri, edhe nse rrugt
kan qen t pushtuara nga shthurja e prgjithshme, edhe nse
ferrat ishin m t shumta se trndafilat, edhe nse shtitorja ishte
populluar me laraska q mbysnin kngt e bilbilave, edhe nse
grerzat ishin duke fluturuar rreth enve me mjalt, edhe nse
vetmia e nj xhungle t frikshme po dominonte rrugt, edhe
nse nuk kishte mbetur respekt pr diturit, edhe nse dijet ishin
dbuar nga do der, edhe nse njerzimi kishte rn viktim e
pabesis, edhe nse miqsia ishte harruar dhe shokt ishin kthyer
n armiq, ata do t qndrojn akoma t patundur dhe thon: Un
qndroj ndonse t gjith t tjert jan rrzuar! Gjithkund mund
t kthehet n shkrettir. Por nuk ka ndonj problem, pr m pas
kam lott e mi pr tu njomur. Zoti m ka dhn dy kmb pr t
ecur dhe dy duar pr t punuar. Un besoj se kapitali dhe territori
im sht zemra ime e paan. Mundsit pr t mkmbur botn
jan duke m pritur mua. Me kto mundsi, un mund ta kthej t
tr botn n nj parajs, me dshirn e Zotit. Pse shqetsohemi
pr t ardhmen kur kjo tok sht kaq pjellore? Pr m tepr, a nuk
ka premtuar Zoti t vlersoj nj n nj mij n botn tjetr? Dhe
ather ata prparojn, pavarsisht se urat jan t shkatrruara dhe
rrugt t bllokuara. Si nj lum, ata sjellin jet n do gj, shuajn
zjarret q jan tek gjithsecili dhe gjenden ngado. Ose si zjarr,
edhe nse sht nxjerr jasht vetes, ata mbrojn njerzit ndaj t
ftohtit. Si qirinj, ata treten, pr tu dhn drit mijra syve. Rruga
e vrtet npr t ciln ata ecin, sht nj drejtim i prbashkt
pr t shenjtt dhe kurr nuk sht vrtetuar q udhtart n kt
rrug kan dshtuar pr t arritur n destinacionin e tyre.
Ata jan vazhdimisht t sigurt dhe entuziast, mjaft zemrgjer,
pr t harxhuar pa hesap t gjith pasurin e tyre n emr t Zotit.
Ata i kalojn jett e tyre n fest pr gjithka kan falur dhe dhuruar,
duke shpresuar t gjejn shumfishin pr at q kan dhn n
kt bot. N syt e tyre, kjo nuk sht gjithka pr t mbrojtur
dhe shfaqur fen n t gjith botn. Ata e kuptojn kt qllim
si shkakun e ekzistencs s tyre dhe jetojn n prputhje me t.
T gjith ata jan t vetdijshm pr kt qllim, prandaj vijn s
bashku me synimin pr ta projektuar at dhe pr t thelluar kt
frym kolektiviteti nga lidhja e tij me Zotin. Banort m t lart
t qiejve gjithashtu i prshndesin ata dhe lehtsojn udhtimin e
tyre n rrugt pr vrtetimin e misionit t shenjt.
Kurr nuk marrin n konsiderat mirqenien e tyre dhe
gjithmon kan Zotin n mendje. Ata mbajn lart virtytin,
prkrahin vlerat njerzore, hapin zemrat e tyre pr gjithsecilin
me nj mnyr profetike dhe jetojn pr t tjert. N prgjigje
pr bujarin e tyre, Zoti i shprblen me privilegje t papritura n
nj dit kur kmbt dhe duart tona nuk jan m n pun. Ai u
dhuron atyre pend nga kraht e engjjve dhe u cakton atyre nj
takim me Prezencn e Tij t Shenjt. Zoti gjithashtu i prfshin ata
mes bekimesh, duke i trajtuar si t ftuarit e Tij t veant dhe i
kurorzon t gjitha kto bekime, me plqimin e Tij.
KRIJESAT NJERZOR DHE NATYRA E TYRE
Njerzit, reflektimi m i shklqyer i emrave, atributeve dhe

veprave t Zotit, jan nj pasqyr e shndritshme, nj fryt i
mrekullueshm pr jetn, nj burim pr t gjith universin, nj
det q ngjan t jet nj pik e vockl, nj diell formuar si nj
far e thjesht, nj melodi e bukur sido q nga pikpamja fizike
e parndsishme dhe nj burim pr ekzistencn prfshir i tri
brenda nj trupi t vogl. Njerzit mbajn nj sekret t shenjt q i
bn ata t njjt n mbar universin me t gjith pasurin e tyre t
karakterit, nj pasuri q mund t ket arritur n prsosmri.
Njerzit jan provat dhe interpretimet e m t Madhrishmit,
sepse cilsit e dhna atyre n emr t Zotit n kt bot t
prkohshme, jan t hapura ndaj zhvillimit dhe n fakt, kan
evoluar tashm. Njerzit jan shmblltyra m e prkryer e
Mjeshtrit t tyre, q reflektojn pamjet m domethnse. E gjith
ekzistenca bhet nj libr i lexueshm vetm me inteligjencn dhe
maturin e tyre dhe kto jan cilsit e vrteta t ekspozuara. Mund
t thuhet q Zoti sht vetm burimi pr t gjith pasurit e mbar
universit, njerzit - s bashku me gjithka n dhe prreth tyre - n
ann tjetr, jan dshmi t shklqyera t Mjeshtrit t tyre.
Njerzit q kan gjetur me t vrtet rrugt pr te Zoti
nprmjet esencs s tyre dhe q jan gjithashtu udhrrfyes pr
t tjert, kan fituar t drejtn pr t qen dshmues t Zotit. Ju
duhet t keni nj mundsi pr ti takuar kta njerz, me qllim q
t shmangni konfuzionin dhe mkatet. Nse ju keni nj vizion,
me fjal t tjera, nse ju jeni t ndrgjegjshm pr fshehtsin e Tij
t shenjt, do t thot q ju t jeni n gjendje t shfaqni gjithka
n nj dimension t ndryshm. Sigurisht, njerzit, mendimet e t

cilve jan t qarta si sht besimi i tyre dhe me qndrimet dhe
sjelljen e tyre synojn t knaqin Zotin, e bjn me dije do njeri
pr Zotin kurdo dhe kudo q t gjenden. Njerzit e till zgjojn,
n mnyr t pavetdijshme, mendimin q ata jan dshmitar
pr Zotin.
Profeti Muhamed, Krenaria e Njerzimit, paqja dhe bekimi
qofshin mbi t, ka arritur horizontet prtej engjjve me aftsit
e tij, t cilat m von ai i shfaqi n nj shkall m t lart, ishte
fara dhe fruti i pems s ekzistencs. Ndonse njerzimi i sht
shum mirnjohs Zotit pr kt pem gjenealogjike dhe cilsin e
frutave t saj, kjo nuk sht e mjaftueshme. N mnyr thelbsore,
e para gj q t vjen n mendje kur shqiptohet fjala njerzor
sht i Drguari i Zotit, sepse nuk ka njeri tjetr n nj shkall aq
t lart si ai. Dhe megjithat, kjo krijes e lartsuar ishte gjithashtu
fruti i pems s jets. Shkurtimisht, ndrsa krijesa njerzore sht
m e nderuara n kto krijime, Profeti sht krenaria e njerzimit.
Kur tr universi i paan, me t gjith pasurit, prbrsit dhe
historin e tij, sht lidhur me natyrn njerzore, sht br e
qart pse vlerat e njerzimit tejkalojn gjithka. Gjithashtu mund
t thuhet q Zoti e krijoi jo vetm kt bot, por edhe tjetrn
n emr t arritjes s prkryerjes njerzore. I Drguari i Zotit e
konceptonte botn tjetr, n t njjtn mnyr si e drejtoi jetn e
tij n kt bot, duke zbutur dhimbjet me shpresat e bots tjetr,
duke prjetuar qiejt nprmjet gjersis s besimit edhe prpara
se ai n t vrtet ti drejtohej parajss, ndrsa gjithashtu ndante
me bashkpuntort e tij fardo q ndjente. Edhe njher duhet
theksuar q pavarsisht nga paansia e tij, ai ishte nj njeri, fruti
m i magjishm dhe m i ndritshm i pems s njerzimit.
Njerzit, megjithat, jan larg nga nj aftsi e till, nj arritje
e merituar e materialitetit dhe ndjeshmris s tyre. Pr m
tepr, gjithashtu mund t pretendohet q kur njerzit jan t
paditur rreth vetvetes ose ekzistencs s tyre, ather ata jan m

posht se krijesat e tjera. Akoma, njerzit, me intelektet, bindjet,
ndrgjegjjet, dhe shpirtrat e tyre jan vzhgues dhe komentues pr
sekretet e shenjta q gjenden t fshehura mesprmes rrugve t
jets. Prandaj, njerzit, nuk ka rndsi se si shfaqen, jan modeli
m i lart, ata jan m t dashur nga do gj tjetr. Islami nuk
e vlerson krijesn njerzore pa shkuar n ekstremitet. sht e
vetmja fe midis t gjith sistemeve t besimit, e cila e shikon njeriun
si krijesn m t lart t adresuar n drejtim t nj misioni t
posam, t pajisur me potencialet dhe dhuntit m t larta. Sipas
Islamit, njerzit jan m superiort, thjesht sepse ata jan njerz.
Me t vrtet Ne e krijuam njeriun si qenien m t respektueshme.
Prmes dorzimit t tyre tek Zoti dhe tek i Drguari i Tij, njerzit
e sigurojn n mnyr t pakthyeshme kt post. Lavdia i prket
Zotit, t Drguarit t Tij, dhe n kt mnyr, myslimanve.
Me prpjekjet dhe mundimet e tyre n tok, ata bhen gjithashtu
t paraplqyerit e Zotit. Pa dyshim, Ne u tregojm atyre q u
prpoqn n udhn Ton rrugn e suksesit dhe t knaqsis;
Zoti sht, sigurisht, me ata q e adhurojn At, sikur t ishin
duke e par At. Zoti i Gjithmshirshm krijoi dashurin n
zemrat e njerzve pr ata q besojn dhe veprojn n prputhje.
Kurani demonstron superioritetin e natyrs njerzore n do
aspekt t tij n nj mnyr tepr t prplotsuar dhe koncize. do
gj q njerzit kan pranuar, domethn besimin e tyre, veprat e
vlefshme, krijimin, sht mbshtetur n vlerat njerzore, si nj
pun e thurur me penjt e natyrs njerzore. Natyra njerzore u
sht dhn njerzve si nj dhurat, asnj mim nuk sht krkuar
dhe asgj nuk sht pritur n kthim.
T gjitha marrdhniet njerzore jan ndrtuar brenda ksaj
domethnieje dhe n kt kontekst kto lidhje jan gjithmon t
ndikuara prej saj. Nj krijes njerzore, le t jet burr apo grua, i
ri apo i vjetr, i bardh apo i zi, sht e respektuar, e mbrojtur dhe e
pacenuar. Pasuria e tyre nuk mund t hidhet tutje dhe as dlirsia
dhe pastrtia e tyre nuk mund t prgojohet. Ata nuk mund t

przn prej vendlindjes dhe pavarsia e tyre nuk mund t jet
mohuar. Ata, pr m tepr, nuk mund t ndalohen t jetojn n
prputhje me parimet e tyre. Prve ksaj, ata gjithashtu nuk jan
lejuar t angazhohen n krime t tilla kundr t tjerve. Ata nuk
kan t drejt t shkaktojn konflikte n kt dhurat q u sht
dhn prej Zotit, ata jan vetm pronar t prkohshm t ksaj
bujarie, Zoti sht pronari i vrtet pr gjithka. Njerzit jan
ngarkuar vetm me mbrojtjen e ksaj prgjegjsie t prkohshme.
Njerzit jan pr ta ruajtur dhe mbajtur t sigurt kt dhurat q
sht e shenjt pr ta. Ata nuk dshirojn ta cenojn at, ose t
lejojn q ajo t vij e dmtuar. Kur t jet e nevojshme, ata do
t luftojn dhe vdesin pr t. Duke nxjerr n pah rndsin e t
drejtave t patjetrsueshme t natyrs njerzore dhe duke theksuar
superioritetin e krijess njerzore, Mbreti i Fjals, paqja dhe
bekimi qofshin mbi t, e paraqet at kshtu: Ai q sht vrar n
emr t mbrojtjes s pasuris s tij sht nj martir. Ai q sht vrar
n emr t mbrojtjes s jets s tij sht nj martir. Ai q sht vrar
n emr t mbrojtjes s t afrmve t tij sht nj martir. Dhe ai q
sht vrar n emr t mbrojtjes s atdheut t tij sht nj martir.55
Sa pran gjendet sot njerzimi me kt nivel t kuptuari? Un
mendoj se pr ti dhn prgjigje ksaj pyetjeje duhet t dalsh nga
kornizat e ktij shkrimi.
N kushtet e besimit dhe lidhur me shtjet prkatse t besimit,
njerzimi ka qen i bekuar me diferencim. Me t vrtet, kur
krahasohet me universin e tr, natyra njerzore sht superiore
ndaj qiejve dhe ndaj engjjve gjithashtu. do gj n tok dhe
n qiell sht n shrbim t tij dhe ata kan t drejt t vn n
prdorim stimujt pr kt. Zoti e bri kt dhurat pr njerzimin
pr arsye t pafuqis dhe nevojave t tyre. Zoti i vlersoi krijesat
njerzore si t ftuara n kt bot. Vetm ata q besuan mund
55 Tirmidhi, Dijet, 22 (1418-1421); Ebu Davud, Sunen, 32 (4772); Nesai,
Tahrim, 22 (7, 115, 116); Ibni Maxhe, Hudud, 21 (2580).
ta mojn nj dhurat t till. Besimtart q jan t vetdijshm

pr domethnien e vrtet t ekzistencs, do ta pranojn me
mirnjohje t gjith universin si nj pallat pr ta dhe ata do ti ken
t gjith gjrat, t gjalla ose jo, si shrbtor t tyre.
Nj hap m tutje, kur bisedohet rreth nj njeriu q vepron me
ndrgjegje dhe vullnet dhe gjithashtu rrmon n thellsi t zemrs
dhe shpirtit t tij, ather bhet e vshtir pr ta prshkruar nj
njeri t till. E vetmja rrug pr t lavdruar nj krijes t till
njerzore, nj person q ka shfrytzuar vlerat e veta t mundshme
dhe ka arritur majat, sht t citosh Mehmet Akifin: Ai sht krijuar
m i lartsuar edhe nga engjjt, / T gjith bott fshihen brenda tij
dhe mbretrit jan prfshir tek ai.
Tani, pasi Zoti i ka falur t gjith kto pr ne, far pritet prej
nesh si njerz? Kjo sht me t vrtet shum e rndsishme.
Nse ne e diskutojm ose jo, ajo sht nj shtje q ekziston
objektivisht. Vetm nse gjithsecili sht i ndrgjegjshm q nj
prgjegjsi e till e madhe ka rn mbi ta.
THELLSIT E BRENDSHME NJERZORE
Krijesa njerzore sht esenca dhe elementi jetsor pr

ekzistencn, treguesi dhe brthama e universit. Krijesat njerzore
jan n qendr t krijimit, t gjitha gjrat e tjera, t gjalla ose jo,
formojn rratht koncentrik prreth tyre. Mund t thuhet q
Krijuesi i Lart ka orientuar do krijes n drejtim t qenieve
njerzore dhe ka orientuar krijesat njerzore drejt Atraksionit t
Tij Hyjnor, duke i br ata t vetdijshm pr faktin q ky sht
nj drejtim ku mund t gjenden mbshtetja dhe ndihma. Duke
gjykuar t gjitha privilegjet q i jan dhuruar njerzimit, n
krahasim me pjesn tjetr t krijimit, krijesa njerzore mund t
shoh dhe t dgjoj si zrin q shpreh natyrn e gjrave, natyrn
e ngjarjeve, dhe sigurisht, natyrn e t Gjithfuqishmit q sht
prapa gjithkaje, po ashtu edhe krijesn e kuptuar si nj zemr
q ngrthen t gjith universin. Me krijesat njerzore, krijimi ka
gjetur interpretin e tij dhe prmbajtja ka nxjerr thelbin nprmjet
njohjes pr njerzit, duke zbuluar domethnien e tij shpirtrore.
Leximi i gjrave sht nj aftsi e veant e krijesave njerzore,
aftsia e tyre pr t kuptuar dhe interpretuar librin e universit sht
nj privilegj dhe cilsimi i tyre pr gjithka me Krijuesin sht nj
bekim i jashtzakonshm. Introspeksioni i tyre i qet sht soditje,
ligjrata e tyre sht urtsi dhe interpretimi prfundimtar pr t
gjith gjrat sht dashuri.
Njerzit jan t vetmit t cilve u jan dhn privilegje pr t
drejtuar dhe pr t vn n funksionim krijimin dhe njerzit jan
t vetmit q zbulojn t gjitha pamjet e vrteta prapa fenomeneve
natyrore, duke i ofruar kto n lidhje me Krijuesin. Njerzit
ndjejn dhe dallojn marrdhnien n mes krijess njerzore,

universit dhe Krijuesit - nj marrdhnie q i drejton ata tek
dijet. Ata zbulojn potencialet dhe thellsit e tyre, duke ln pas
engjjt, si jan t sigurt n aftsit pr t pasqyruar madhshtin
e oqeanit n nj pik uji t vetme dhe t reflektojn t gjith
diejt brenda nj atomi t vetm. T privilegjuar n tok, pikat e
dobta t natyrs njerzore bhen kurora pr ata q ishin krijuar
para pak kohe dhe qenia e tyre e krijuar n tok ka qen krenaria
pr botn fizike n lidhje me krijesat e shpirtit n qiej. Nse ne e
mendojm t tr ekzistencn si nj oqean t paan, ather krijesa
njerzore sht perla m e muar e tij. Nse universi sht nj
sall ekspozimi, me t gjith shklqimin e shfaqur, ather krijesa
njerzore sht vizitori i saj i muar. Nse gjrat dhe ngjarjet jan
nj harmoni magjepsse e ekuilibrit, ather krijesa njerzore
sht nj spektator i ndjeshm. N dritn e besimit, mendimi i
orientuar dhe vetdija e shndosh njerzore t cilat ngjajn
t qeta dhe rrethuar nga errsira, jan ndriuar dhe kan fituar
bukuri, kurse zemrat tona ndjehen sikur ne t ishim n parajs.
Para kohs kur njerzimi ngjitej n fronin e tij n tok, engjjt dhe
qeniet e tjera shpirtrore mbanin flamurin q shpallte t vrtetn
n horizontin e bots shpirtrore. Flamuri, nderuar nga arritja e
njerzimit, filloi t valvitej n lartsit e bots s vdekshme dhe
ky rruzull toksor - aq i vogl kur krahasohet me qiejt - u b i
njjt me ta pr shkak t horizontit t botve t prtejme. Krijesa
njerzore ka qen gjithmon kurora e krijimit. Kjo sht e vrteta
pr sa koh q besimi sht burim gzimi, pr aq koh sa Islami
ka qen dhe sht kodi i jets, pr aq koh sa njohurit pr Zotin
dhe dashurin kan qen dhe jan forc lvizse e brendshme.
Toka sht e kushtzuar nga drita q shprndahet prej njerzimit.
Kjo drit ka qen dhuruar prej t Gjithfuqishmit, nga favoret e
Tij t veanta. Ky favor special ka privilegjuar njerzimin duke e
br at trndafilin m t rrall n kt kopsht t bukuris. Imam
Gazaliu56 e prshkruan kt hijeshi n kt mnyr: Paraqitja e

krijimit nuk mund t jet m estetike, m e mrekullueshme ose
m mahnitse! Njerzimi mund t shihet si bilbili i vetm n kt
bot, nj bot e cila sht nj hije e parajss.
Nuk do t jet e tepruar t themi q kto ballkone - q gjenden
njri pas tjetrit - kan qen skicuar dhe sistemuar vetm pr
njerzimin. Nuk mund t jet e zmadhuar nse themi q kjo bot
ka qen krijuar si nj kopsht pr kta trndafila t rrall, ose q
deti i ekzistencs ka qen krijuar si nj thellsi pr kt perl, deri
diku sht nj prshkrim modest pr gjendjen e vrtet t gjrave.
Si nj shtje n fakt, e tr ekzistenca, n nj drejtim, ka qen
interpretuar dhe shfaqur n t njjtn ecuri me udhn e njerzimit,
pr njerzimin, dhe n shrbim t njerzimit. Ajo sht pothuajse
e varur pas njerzimit dhe n kushtet e njerzimit, varsi pas
Zotit, i cili ka dorzuar gjithka nn drejtimin e njerzimit. Nj
marrdhnie e till kaq e fort sht lidhur mes njerzimit dhe
Zotit. Qllimi i t gjith krijimit nuk mund t jet asgj tjetr ve
njerzimi dhe adhurimi i tij ndaj Zotit.
N fakt, nevojat e natyrs njerzore jan aq t mdha, sa
mbulojn t gjith krijimin, dhe jan aq t thella sa shtrihen deri
n prjetsi. Mbi t gjitha, krijesat njerzore kan qen krijuar
pr amshimin, dhe ata dshirohen pr at. Dshirat dhe krkesat
e qenieve njerzore jan t pafundme dhe shpresat e tyre jan
t pakufizuara. Edhe nse e tr bota do ti ishte dhn natyrs
njerzore, oreksi i saj nuk do t ishte plotsuar ose ambicia e
saj nuk do t reshte. Shkoqur ose jo, shpirtrat njerzor presin
banesn tjetr t prjetshme, duke mos zn n goj faktin q ata
lakmojn vazhdimin e bots s prkohshme. Kushdo q ka nj
zemr t hapur ndaj dshirs pr t par parajsn e cila nuk
sht m shum se nj hije e parndsishme pr Madhshtin e
Tij - dshiron ta shoh Krijuesin e Lart me t gjith shklqimin
dhe bukurin e Tij.
56 Imam Gazaliu (1058-1111), mendimtar dhe jurist i shquar islam.
Njerzit q mund ta ndjejn dhe kuptojn vrtetsin n

pamjen e gjrave dhe n ndodhit dhe q jan t vetdijshm
pr pozicionin e tyre n univers, jan n kt udhtim. N t
njjtn koh, kta njerz jan mirnjohs pr veten dhe jan t
hapur pr t treguar respekt pr Zotin e tyre. Pr sa u prket atyre
q jan n kundrvnie, ata nuk mund t thon nse ndjejn
respekt pr veten apo pr Zotin e tyre. Pr m tepr, ata madje
nuk mund ta vlersojn ashtu si duhet Zotin e tyre. Edhe nse
atyre u sht dhn nj mundsi e till, ata nuk jan n gjendje
ta lartsojn At si e krkon Madhshtia e Tij. Arritjet e vrteta
njerzore kushtzohen n mirnjohjen e lidhjes n mes Zotit dhe
shrbtorve t Tij. N mnyr paradoksale, krijesat njerzore,
q jan konsideruar t jen m t bekuara se engjjt n kufijt e
mundshm t tyre, jan m t prshtatshm pr tu poshtruar n
krahasim me krijesat m t prbuzura nse ata nuk e kuptojn dhe
vlersojn kt lidhje. Ktu sht prqendruar n ajet:
Ata jan si bagtit, madje edhe m keq. (Aaraf, 179)
Mirnjohja pr kt asociacion q sht formuluar prgjithsisht
si besim, sht nj pozicion prmes t cilit nj krijes njerzore
mund t arrij natyrn njerzore t vrtet dhe prej ktej njerzit
mund t ngrihen mbi t gjitha krijesat e tjera. Ndrsa mosbesimi,
nj term tjetr q tregon pr mungesn e nj bashkshoqrimi
t till, i kthen krijesat njerzore n kafsh. Shoqrit e krijuara
nga njerz t till vuajn nga zemrimi i paprmbajtur, trbimi,
lakmia, mashtrimi, hipokrizia, smira, gnjeshtrat dhe intriga, gj
q do t thot se n shoqrit e krijuara me mosbesim, gjithsecili
mund t jet n panik. N do rast, njerzit q u jan dorzuar
ktyre fenomeneve negative, kurr nuk mund t jen pranuar
si antar t nj kombi apo shoqrie, ata thjesht mund t jen
prshkruar si pjestar t turmave t pandrgjegjshme. Kur
Diogjeni n mes t dits, gjendej n rrug n krkim t nj krijese
njerzore, me nj fener n dor, ka mundsi q ai po prpiqej
t kshillonte apo t shfaqte reagimin e tij ndaj njerzve t till.
Mark Aurelius, autori i veprs Mendimet, pasqyronte t njjtn ide

n nj mnyr t ndryshme, duke thn: do mngjes, kur un
shoqrohem me njerz t tjer, mendoj pr veten time: sot un do
t takoj prsri disa kafsh n trajt njerzore. Nse do t arrija
mbrmjen pa ndonj t papritur ose pa u kafshuar nga ndonjra
prej tyre, do ta konsideroja veten t lumtur! Rabia Adevije e ka
trajtuar kt shtje m seriozisht duke reaguar m ashpr: Un
thuajse kurr nuk shoh nj njeri n rrug. Ajo q shoh, jan disa
dhelpra prball tregtoreve, disa ujqr dhe krijesa t tjera q i
hungrojn njri-tjetrit Pr nj moment, un shoh nj gjysm
njeri dhe mbulohem pr ta shmangur kt pamje! N mnyr t
dukshme, t lartprmendurit nuk synojn t penalizojn t gjith
njerzimin. M sakt, ata jan duke u prpjekur t prshkruajn
botn e brendshme t atyre q i kan kthyer vlerat e natyrshme
njerzore n egoizm. N qoft se njerzit nuk arrijn t zotrojn
sjelljen n prputhje me qllimin e krijimit t tyre ose t drejtojn
botn e tyre t brendshme n respekt t pamjes s jashtme
n prpjekje pr t eliminuar mosprputhjet, ather ata jan
plotsisht t prshtatshm pr tu shfaqur si i kan prshkruar
Mark Aurelius dhe Rabia Adevije.
N mes t ktyre njerzve ju her pas here mund t ndeshni
persona t cilt shfaqen t qeshur dhe gazmor edhe nse ata jan
qenie t mjera brenda vetes s tyre ose thjesht jan t dshpruar.
Ata gjithashtu, jan nj ekzemplar tjetr. Nj filozof i ka krahasuar
ata me nj ndrtes me dy pamje t ndryshme. Fasada e saj sht
e pastr, e bukur dhe impresionuese, ndrsa faqja prapa sht
e pist, e shmtuar dhe e ln pas dore. Kur ne vshtrojm nj
godin t till n rrug, themi shum e bukur, duke u nxituar
n konkluzionin ton. Kur ne vzhgojm edhe pamjen tjetr,
e ndryshojm plotsisht mendimin ton pr ndrtesn q me
padurim pak minuta m par e kishim mburrur. E njjta gj
sht edhe pr njerzit. Ne do t jemi gjithmon t gabuar nse
i vlersojm ata vetm n nj aspekt. E rndsishme sht t
shohim se si jan ata n t vrtet dhe t bjm disa orvatje pr

t prmirsuar pamjen e tyre t pasme, si edhe duke i marr n
konsiderat n prputhje me pamjet e tyre t padmtuara.
Krijesat njerzore jan si fmij n lidhje me atributet dhe
qndrimet e tyre. Ne mund t gjykojm se cilat karakteristika ose
atribute jan mbizotruese tek nj person n prputhje me sjelljen
q demonstron, t mir ose t keqe. Nganjher njerzit mund t
kthehen n monstra, t gatshm pr t kafshuar ata q jan t afrt
me ta. Her pas here njerzit kthehen n Jusuf, pamjet e tyre
shklqejn si hna duke ndriuar burgun e nndheshm dhe duke
e kthyer at n nj rrugin t parajss. Hera hers ata bhen aq t
dlir dhe t thjesht sa edhe engjjt ti ken zili. Dhe nganjher
ata jan aq t kqij sa edhe djajt ndjehen t turpruar.
Krijesat njerzore nganjher mund t bhen aq t mrekullueshm
sa mund t ngrihen lart tek qiejt, megjithat, nganjher ata jan
aq t neveritshm sa q bhen m t kqij se gjarprinjt dhe
insektet helmuese. Qeniet njerzore jan krijesa q mund t
demonstrojn nj qndrim n nj rreze aq t gjer sa q ata mund
t zotrojn cilsit e zvetnuara pran meritave t tyre dhe mund
t tundohen leht nga e keqja, sido q kan n vetvete virtyte t
larta. Besimi, diturit, dashuria dhe knaqsit shpirtrore jan,
n t njjtn mnyr si zemra, pjesa m e rndsishme e jets s
tyre, dashuria pr t tjert, prkrahja e gjithsecilit, duke jetuar me
ndjenjat e mirsjelljes dhe duke i mbajtur t tjert n jet n t
njjtn rrug, ky sht qllimi i fundit i jets s tyre. Mnjanimi
i s keqes me mirsin, etja pr dashurin dhe t qent n nj
prpjekje t vazhdueshme kundr ndjenjave t armiqsis, jan si
mblsira pr ata, si nj pshpritje pr shpirtrat e tyre. Ndjenjat
e s keqes, si lakmia, zemrimi, urrejtja, epshi, shpifja, gnjeshtra,
hipokrizia, shthurja, oportunizmi, egoizmi, burracakria dhe
ambicia prparojn drejt tyre vjedhurazi, n pritje t nj momenti
pasigurie. Ata mund t jen pushtuar nga ndjenjat dhe pasionet e
errta, duke u robruar prej tyre, duke u br t kqij n nj shkall
t pakrahasueshme, pavarsisht nga fakti q t njjtt njerz kan

potenciale pr t qen sundimtart e universit nprmjet virtyteve
dhe qndrimit dinjitoz. Edhe nse nj person i till mund t duket
i lir dhe i pavarur, n t vrtet ata jan m t robruarit, liria
mund t arrihet vetm nga suksesi n luftn e brendshme - nj luft
e etiketuar xhihadi i madh n Islam. Vlersimi i potencialeve
t natyrshme dhe prftimi i nj natyre t dyt q sht e hapur pr
nj lidhje me t Gjithfuqishmin, kushtzojn suksesin n kt
luft, nj luft q e ka vendin thell n shpirt. N do rast ata i
nnshtrohen lufts me mirnjohje pr kt fitore dhe n do rast
ata prkulin kokat n nj nivel me kmbt, duke formuar nj rreth
n modestin dhe prulsin e tyre.
Njerzit me vullnet t dobt, q jan t paaft t kaprcejn cektsin
dhe t vshtrojn n thellsit e brendshme t tyre, t shikojn t arat
dhe t metat brenda natyrs s tyre si dhe vlerat n shpirtrat e tyre
dhe q jan t paaft t prtrijn vetveten n do dit t re, kurr
nuk mund t prparojn n botn e tyre t brendshme. Edhe nse
vazhdojn t flasin rreth progresit t tyre, ata kurr nuk prpiqen t
bjn hapa prpara, por rrshqasin gjithmon prapa. Njerzit e till
nuk mund t shptojn syt, vesht, gjuht, buzt, duart, apo kmbt
nga robria e egos s tyre, ata jetojn si skllevr gjat gjith jets pa
qen madje t vetdijshm pr kt fakt tragjik. T thuash t vrtetn,
kta njerz, skllevr t dshirave t tyre trupore, jan n nj gjendje
pr t ardhur keq.
T duash dhe t kujdesesh pr ata q ruajn dhe prmirsojn
natyrn e tyre njerzore, do t thot tu japsh meritat q u takojn.
Dhe pr ta plotsuar, ata duhet t tregojn nj dashuri dhe simpati
t till q t mund t shptojn nga pushteti i ndjenjave dhe
pasioneve t tyre t errta. Nj qndrim i till sht shprehje e
kujdesit pr krijesat njerzore, t cilat Zoti i krijoi si t denj pr
respekt dhe krijesa njerzore sht nj entitet i krijuar pr t
qen nj qenie e dashur.
NATYRA NJERZORE DHE PRGJEGJSIT E SAJ
Nse natyra njerzore sht zvendsi i Zotit n tok, i

paraplqyeri nga t gjith krijimet e Tij, esenca dhe prmbajtja e
ekzistencs n trsin e saj dhe pasqyra m e ndritshme e Krijuesit
- dhe n kt nuk ka dyshim - ather Qenia Hyjnore q e ka sjell
njerzimin n kt bot, na ka dhn neve t drejtn, lejen dhe
aftsin pr t zbuluar misteret e ngulitura n shpirtin e universit,
pr t zbuluar pushtetin e fsheht, fuqin dhe potencialin, pr t
vn n prdorim gjithka n kontekstin e vet dhe pr t qen
prfaqsuesit e cilsive q lidhen me At, t tilla si dija, dshira,
vullneti dhe forca. Ndrsa njerzit jan prfshir n ekzistenc dhe
prmbushin titullin e tyre t zvendsit, ata nuk do t vrapojn n
do penges q nuk mund ta kaprcejn, ata nuk do t prjetojn
kontradikta n marrdhniet e tyre me gjrat. Ata duhet t enden
lirisht n korridoret e ngjarjeve, nuk duhet t ndjehen t tensionuar
kur t zbulojn aftsit q jan rezervuar brenda natyrs s tyre
dhe nuk duhet t mbeten prapa nga pengesat e pakaprcyera kur
t realizojn shpresat e tyre.
sht m se e qart q me sukseset dhe prfundimet q kan
arritur deri m sot, njerzit jan drguar n tok me instrumente
dhe mundsi specifike. N t vrtet, pavarsisht nga t gjith
problemet e shkaktuara nga dobsia njerzore, nse konsiderojm
q ne, si njerz, nga sukseset kemi arritur n majat m t larta, sht
e qart q asgj nuk mund t na ndaloj ne. Edhe pse ndonjher
kemi gabuar, ne kemi arritur shum suksese. Me forcn e vullnetit
ton jemi prpjekur ta shndrrojm ekzistencn. Ne e kemi
ndryshuar botn duke e zhvilluar at dhe me mendjemprehtsi
ose jo, ne jemi pasqyra q reflekton kuadrin e ri t prshkruar kur

i Larti dhe i Vetmi shpalli:
Un po krijoj n tok nj mkmbs! (Bekare, 30)
sht e vrtet q njeriu ka justifikuar gjat kohrave frikn
e engjjve t cilt, n momentet kur u krijua qenia njerzore,
parashikonin gjakderdhje, por prkrah ksaj t keqeje t pjesshme,
veprat e mira me gjersin, qndrueshmrin dhe shklqimin e
tyre si rezultat i arritjeve t njerzimit, pr m tepr, nuk jan t
parndsishme. N t vrtet, duke i vn n balanc me t keqen,
veprat e mira dhe dinjitoze kan qen gjithmon n avantazh dhe
m t shumta. Subjekt i ligjshm pr Zotin jan hnat dhe diejt e
njerzimit. Me qllim q t ndaloj t keqen dhe lndimin, tek t
prshpirtshmit dhe ata q prfundojn tek Ai, tek t sinqertt dhe
profett, ka shprndar veprat e mira prreth tyre dhe kto vepra
jan shfaqur kudo. E drejta pr t mbajtur titullin e zvendsit t
Zotit- dhn n ruajtje njerzimit - ka qen dhuruar pr shkak t
meritave, veanrisht atyre q jan t ndrgjegjshm pr qllimin
e krijimit. Besimtart q kan arritur t kuptojn shpirtin e
krijimit q do t thot, ata jan drguar n kt bot me pasurin
e nj mnyre t ndryshme gjykimi dhe besimi dhe po ashtu me
prgjegjsi t ndryshme, mund t prputhin qndrimin dhe
harmonizojn sjelljen sipas ksaj mnyre. Kta besimtar kan nj
sjellje q sht prvijuar nprmjet aftsive t hapura dhe t fshehta
dhe gjithashtu prmes Kuranit q nxjerr n pah vazhdimisht
lidhjen mes vlerave t merituara dhe sjelljes e qndrimit t tyre. N
Kuran, Zoti i Gjithfuqishm thekson qllimin m t rndsishm
pr qenien e krijuar n trajt njerzore, pr t merituar statusin
e zvendsit dhe pr ti dhn kto aftsi pr t cilat Ai ka thn:
Un i krijova njerzit dhe xhindet vetm q t m adhurojn
Mua! (Dharijat, 56).
Kjo sht themelore, sepse ky njoftim kaq i qart sht nj
thirrje pr prgjegjsi t prbashkta dhe po ashtu nj thirrje pr
t treguar mirnjohjen pr gjrat q i jan dhuruar njerzimit, si

edhe nj paralajmrim i rndsishm q v n qendr t vmendjes
son detyrimet kryesore pr t qen zvends n tok.
Paraqitja e qenies si subjekt pr Zotin n tr dimensionin e
vet, sht nj titull hyjnor pr krijesn n harmoni me ekzistencn
dhe gjrat, pr t qen i mirprshtatur me botn dhe gjithka
q gjendet n t, pr t ndrmarr nj rrug prmes korridoreve
misterioze t universit, pa u ndjer i humbur, m shkurt, pr
t mbrojtur balancn n mes t harmonis s brendshme dhe
ekzistencs. Njeriu i ndershm duhet ti sjell standardet e
tij n pikn ku takohen parimet themelore t ekzistencs me
qllimin e normave t saj. Pa siguruar nj balanc t till do t
jet e pamundur t vazhdohet n kt rrug, n respektimin dhe
mbrojtjen e vlerave njerzore.
Suksesi i njerzimit n ruajtjen e lidhjes s tij me ekzistencn
dhe botn fizike, mund t jet prcaktuar nga shkalla e prputhjes
s veprave me qllimin e t gjith krijimit. N t kundrt, ata q
nuk kan vepruar n prputhje me kt qllim dhe ata q mund t
ken neglizhuar pjesrisht detyrimet e tyre, prve vuajtjeve nga
pavendosmria dhe mungesa e kontrollit, gjithmon ndeshen me
sferat q sillen prqark dhe ruletat grvishtse n univers. N
kt mnyr, ata jan n gjendje ta shndrrojn kt bot, e
cila sht shtpia e tyre dhe q mund t jet si nj pallat, n nj
ferr. Edhe sot, disa dridhen nga frika e nj t ardhmeje t afrt,
si jan t ndrgjegjshm q sht e mundur ta kthejn botn n
nj ferr t till.
sht fakt i padiskutueshm q vetm Zoti q e ka gatitur
universin si t ishte nj varg ballkonesh, si nj libr, i Cili e vuri at
n interes t njerzimit, mund t njoh natyrn e pajtueshmris
mes ligjeve matematikore - ligje me t cilat ekzistenca vepron
- dhe ligjeve t prgjithshme, q jan br me qllim dhe n
funksion t njerzimit. Brenda kornizs s ktyre mesazheve q
rrjedhin nga burimi i dijeve, duke iu bindur rregullave q jan

t lidhura me normat q e prshkojn, sht nj rrug e veant
pr t kuptuar sekretet e parimeve t ekzistencs, gjithashtu sht
nj rrug q siguron trsisht harmonin me kto parime. N t
vrtet, vetm n kt rrug njerzimi mund t shptoj nga rnia
n kundrshtim me kto ligje q zbatohen n t gjith ekzistencn,
pa e provuar shijen e humbjes, duke ndjer qetsin q t jep t
qent n shtpi, t qent n nj pallat. N ann tjetr t medaljes,
shkputja e njerzve nga Krijuesi i tyre, ftohja e tyre ndaj Atij, do ti
drejtoj ata n nj rreth vicioz pr shkak t shkputjes dhe ftohjes,
ku do t gjenden n konflikt me ekzistencn dhe fenomenet. Nuk
sht e mundur q nj person i till t prtrihet.
Pr natyrn njerzore, pozicioni i zvendsit t Zotit, e ka
vendin n nj fush jashtzakonisht t gjer q ngrthen t gjith
veprat e radhitura t besimtarve n lidhje me At dhe adhurimin
pr At, t kuptuarit e mistereve brenda gjrave dhe shkaqet e
fenomeneve natyrore dhe pr pasoj, t qent i aft pr t ndrhyr
n natyr. Gjat gjith jets s tyre, krijesat njerzore t vrteta,
s pari prshtasin ndjenjat dhe mendimet e tyre, disiplinojn jetn
personale dhe shoqrore prmes formave t ndryshme t adhurimit,
ekuilibrojn marrdhniet familjare dhe shoqrore nga veprimet e
tyre dhe prej mbartjes s standardeve pr specien q prfaqsojn
nga thellsit e toks n hapsirn e qiejve, duke br far sht e
nevojshme pr t qen nj pasues autentik. N t njjtn koh, kto
krijesa njerzore t vrteta prpiqen t ushtrojn vullnetet e tyre
t lira n nj mnyr sa m konstruktive, duke punuar me botn
dhe duke e zhvilluar at, duke ruajtur harmonin mes ekzistencs
dhe njerzimit, duke korrur zemrgjersin e toks dhe t qiejve
n t mir t njerzimit, duke u prpjekur t lartsojn pamjen,
formn dhe aromn e jets n nj nivel t njerzishm brenda
strukturs s synimeve dhe rregullave t Krijuesit.
Kjo sht natyra e vrtet e nj zvendsi dhe n t njjtn koh
ktu mund t gjendet se far domethnie ka t jesh nj shrbtor
dhe i dashur pr Zotin. Po ashtu, ne mund t gjejm ktu pikn e

takimit n mes veprave m t parndsishme dhe dhuratave m
bujare. Veprimi q do ti drejtonte njerzit n kt pik me nj
hap sht adhurimi. Adhurimi nuk sht thjesht ekzekutimi i nj
kategorie lvizjesh t veanta, si besojn disa, ai sht nnshtrimi
i plot dhe miratimi q ne duhet t tregojm pr nj prgjegjsi
t rnd dhe n krah me titullin e zvendsit, sht shfaqja m e
qart e lidhjes n mes njerzve, universit dhe Zotit. Nse adhurimi
sht dorzim i vetdijes pr krijesn e drejtuar te Zoti n zemrn
e vet, nse sht lirimi i vetvetes nga t gjitha llojet e skllavris,
nse sht nj titull pr ta vshtruar, dgjimi dhe ndijimi i
bukuris, rregulli dhe harmonia q jan t lidhura me At n do
molekul t ekzistencs - dhe pr kt nuk ka dyshim - ather
adhurimi sht rruga m e drejtprdrejt pr t kthyer pamjen
ton nga Zoti, me gjithsecilin dhe me gjithka, sht rruga e
menjhershme dhe m e qndrueshme pr t bashkuar do gj me
At. sht nj rrug, gjithashtu, n t ciln ne mund t prtrijm
n do minut t dits kt lidhje t vrtet dhe t kuptueshme.
Asnjeri prej atyre q ecin n kt rrug me ndrgjegje t plot
nuk do t dyshoj pr asnj moment q sht nj shrbtor dhe
detyra e tyre e vetme sht ti kushtohen prmbushjes s vlerave
t merituara t zvendsit. Njerzit e till do t prpiqen t jetojn
dhe ta ln jetn e prkohshme t ksaj bote pr t jetuar n t
pakufizuarn, ata do t prpiqen t shkruajn emrat e tyre me
bojn e prpjekjeve dhe sinqeritetit kudo q do t shkojn. Ata
do t prpiqen t frymzojn t njjtat ndjenja n t gjitha vendet
ku shtrihen duart dhe emrat e tyre. Ata do t prpiqen t arrijn
n nj thellsi t till q do t zvendsoj t gjith bott, ndrsa
gdhendin mendimet e tyre n do pjesz t kohs dhe hapsirs -
mendime q jan kufizuar tek Ai. Ata do t prpiqen t jetojn me
nj qllim madhshtor q do t jet mjaft i lart pr tu mundsuar
atyre t vlersojn amshimin dhe kshtu ti zhyt ata n nj qetsi
t brendshme q vjen nga t qent i lidhur me prjetsin. Ata do
t ecin me dalldin m t madhe shpirtrore, duke kaluar kufijt e

ekzistencs dhe duke arritur n Parajs.
Dhe nse njerzit e till e reflektojn kt detyrim me shrbimin
dhe prgjegjsin n pun dhe jasht saj, nse ata jan n gjendje
t krkojn esencn e parimeve themelore t ekzistencs dhe tu
binden rregullave n lidhje me normat q i shoqrojn, m mir
se t lidhin vetveten me pasojat e veprimeve t tyre, ather asnj
prfundim i papritur nuk do ti bj ata t ndjehen t humbur ose
t dobsoj entuziazmin e tyre. N vazhdim, ata do t kryejn t
gjitha veprimet e funksionit t tyre me nj gzim pr adhurimin
dhe t vetdijshm pr mirnjohjen, pr pasurin q ka arritur
majat tek besimtart e vrtet, nj maj e konsideruar t jet niveli
m i lart i ekzistencs. Njerzit e till kurr nuk do t bien n
dshprim, as paniku dhe as ndjenja e rraskapitjes s pritshme
nuk do ta vshtirsoj rrugn e tyre. Njerzit e till jan larg nga
dshprimi, paniku dhe rraskapitja. Ata vrapojn prpara duke
ndjer aromn e fort e t fsheht n esenc t veprs, si thuhet
n jehonn e Rumiut: Un jam br nj skllav, / Un jam br nj
skllav, Un jam br nj skllav; / Skllevrit jan t gzuar kur jan t
lir, / Por un jam i nderuar dhe i lumtur t bhem nj skllav.
Kta njerz i krahasojn dhe vlersojn punt dhe veprat jo nga
rezultatet e arritura, por drejtprsdrejti nga mnyra se si detyra
sht zbatuar, nse ka qen kryer me nj zemr t pastr dhe nse
prputhet me aprovimin e Zotit. N kt mnyr, nuk i vn kufi
pafundsis s nnshtrimit t tyre nga lidhja e saj me ndonj mim
ose shprblim, ata nuk prziejn veprat e shenjta dhe hyjnore me
veprat q jan kufizuar n tok; kta njerz i mojn veprat e tyre si
t jen asgj prpara pushtetit t pakufishm t t Gjithfuqishmit
dhe e drejtojn jetn e tyre n kt dimension t shtrenjt q ata
ndjejn n zemrat e tyre.
Njerzit q ndjejn kt gjersi dhe thellsi me t gjitha
emocionet dhe mendimet e tyre, dhe po ashtu e ndjejn n tr
thellsin e zemrave t tyre, arrijn knaqsin e t qenit nj

subjekt pr t Gjithmshirshmin dhe jan t lir nga presionet
e ndryshme. Jo vetm jan t lir, por ata kan shptuar natyrn
njerzore t tyre nprmjet t qenit t vetdijshm n ndrgjegje
q jan shrbtor n nj port q nuk do t prishet dhe nuk do
ti pritet ndriimi, gj q do t thot se ky sht nj person q ka
arritur nj liri t vrtet. Ndrsa qndrimi i nj njeriu n drejtimin
e mirnjohjes pr bekimet e Zotit, bekime q arrijn edhe nse
ndonjri i mohon ato, sht nj detyr dhe fakti q Zoti vazhdon
ti drgoj dhuratat nprmjet gjatsi valsh t ndryshme, sht
nj bekim i dyt.
Nse krijesat njerzore jan zvends t Zotit n tok - ata jan
t veant n faktin q kan potencialin pr t qen kandidat -
ather ata do t punojn pr Zotin, do ta fillojn do gj duke
prmendur Zotin, t fyer pr Zotin, t dashur pr Zotin dhe do
t ndrhyjn n ekzistenc vetm brenda strukturs s pranuar
prej Zotit, do t kryejn do detyr me aspiratn pr t qen
prfaqsuesit e Tij. Kshtu, njerzit q nuk krenohen pr sukseset
e tyre, nuk do t bien n dshprimin e dshtimit. Ata nuk do t
mburren pr aftsit e tyre dhe as do t mohojn dashamirsin
pr Hirplotin, ata do ta kuptojn q do gj vjen prej Tij dhe do
ti konsiderojn t gjitha veprat e prfunduara si detyr t tyre.
Besimi do t jet prtritur pas do suksesi dhe ata do t kthehen
n drejtim t Zotit t tyre, t shprehin besimin dhe devotshmrin
pr T dhe dshirojn, me fjalt e Akifit, t prsrisin n vetvete
n pak minuta pr do dit: Besimi n Zot, mbajtur shtrnguar me
prpjekje dhe bashkuar me dshirn hyjnore, / Nse sht nj udh,
kjo sht ajo; Un e di se nuk ka tjetr q t drejton atje.
Ky do t jet himni i tyre. Ata gjithmon do t jen t tendosur,
gjithmon t vendosur, gjithmon t zellshm dhe t prfshir n
detyrat e tyre, sepse lidhin qndrimin dhe veprimet me synimin
pr t qen nj subjekt pr Zotin, ata nuk do t bhen arrogant
me fitoret dhe sukseset e tyre, as nuk do t ndjejn dshprim pr
dshtimin. Ata do t ken t njjtin gjykim dhe vendosmri nse

ecin prgjat nj rruge t drejt, posht n pjerrtsi ose ngjiten
shpatit t thepisur.
N t vrtet edhe pse njerzit e till jan n gjendje t tregojn
nj funksionim q frymzon t gjitha aftsit mendore, shpirtrore
dhe emocionale pr t ndrmarr veprime, veprime q tejkalojn
imagjinatn, me qllim q t prmbushin detyrn e zvendsit,
ata jan gjithashtu n pritje t menduar, t zhytur n nnshtrim, t
mbushur me shpresa pr alternativa dhe gjithmon n pritje pr
t lidhur vetveten me Zotin.
Ktu sht besimtari i vrtet dhe modeli m i mir pr pasuesin
e vrtetsis. Sa her q ne e kemi br kt lidhje, kemi ardhur e
shkuar dhe kemi transformuar udht n t cilat kemi prshkruar
korridoret e parajss dhe akoma ecim n kto udh drejt dits s
premtuar nga i Gjithmshirshmi. Ata q kan ardhur dhe shkuar
dhe ata q jan n ndjekje t gjurmve t tyre, t gjith kan jetuar
dhe jan duke jetuar si heronj, me kto cilsi q jan t posame
vetm pr vetveten.
NJ SHOQRI IDEALE
Grupimet e veanta t formuara nga t mbrapshtt dhe

mkatart (t pabindurit) jan thjesht turma pa asnj vler morale
dhe etike, njerz q jan larg nga mendimi pr t br mir. N
krahun tjetr, ideal, ose t plot, njerzit mbajn cilsit e engjjve
dhe jan monumente t largpamsis dhe mirkuptimit njerzor.
Ne i shohim kto cilsi n ajetin Kuranor q vijon m posht, si
edhe n shum t tjera:
Vrtet, Ne e krijuam njeriun n formn m t bukur! (Tin, 4)
Njerzit t cilt i referohen domethnies s ktij ajeti, kuptojn
q ata jan trajta m e hijshme dhe m e bukur e ktij krijimi, fizik
ose shpirtror. Ata shijojn shkalln m t prsosur t krijimit dhe
jan t ndrgjegjshm pr dhuratat e pafundme q kan marr.
Le t prpiqemi ta kuptojm kt ajet. Natyra njerzore mori
prsipr prgjegjsi q toka, qielli dhe malet i mohuan nga frika
se nuk do t ishin n gjendje ta merrnin mbi supe kt detyr. Ata
e ndjen q natyra njerzore ishte kandidati i vetm pr t arritur
prjetsin.
Njerzit mund t konsiderohen si shtegtar n udhn pr tu
br nj person i kompletuar pr sa koh q ata vazhdojn t
shfrytzojn dhuratat me t cilat jan zbukuruar dhe t jetojn n
prputhje me frymzimin hyjnor.
Misteret, si kuptimi i jets dhe vdekjes, shkaku i ekzistencs
dhe prgjegjsit tona, jan gjithmon n mendjen e njerzve t
till. Ata mendojn thellsisht lidhur me mkatet, t brit mir
dhe t qent i prshpirtshm. Domethnia e katastrofave q i
kan sjell dme njerzimit, i ka trazuar mendjet e tyre, drita e

njohurive hyjnore ndrion n zemrat e tyre, rrezet e ksaj drite
jan reflektuar n shpirtrat e tyre.
T gjitha kto i lejojn ata t shohin prapa perdes. Habia dhe
udia e tyre i sjellin n dashuri dhe mshir dhe ata kthehen tek
Krijuesi me shpirtrat e tyre dhe me ndjenjn e knaqsis. Shpirtrat
q jan n kt nivel nuk e lejojn dashamirsin hyjnore t shkoj
nga kokat e tyre dhe as jan tronditur nga humbja e saj sepse ata
e shohin mirdashjen dhe humbjen si nj t vetme dhe kuptojn
se shprblimi dhe ndshkimi jan gjithashtu t njjt. Ndrsa t
tjert jan t llastuar nga favore t tilla dhe bien n pesimizm
sapo shfaqen vshtirsit, njerzit e prsosur fitojn edhe kur
ngjajn t dnuar pr t humbur. Ata arrijn t rrisin trndafila n
shkrettir, t prodhojn sheqer nga nj kallam i that.
Njerzit ideal e din q ata jan n prov t vazhdueshme dhe
prandaj prsosen q t mund t arrijn lumturin. Edhe nse
ndeshin n katastrofa t pashmangshme dhe bien n vorbullat m
t tmerrshme, madje nse gjenden n momente pikllimi dhe n
braktisjen m t madhe, presin lehtsim dhe fjal ngushlluese
prej bots tjetr, fjal q dalin nga thellsia e shpirtit t tyre dhe
ata prulen me mirnjohje dhe admirim.
Njerzit e till kan siguri dhe besim t plot n Zot, sepse
ata besojn dhe shpresojn n gjithpranin dhe n plotfuqin e
Pushtetit t Amshuar. Besimi i pastr jeton n thellsi t zemrave
t tyre, kndvshtrimi q u jep perspektiva t pabesueshme, s
bashku me njohurit dhe mendimet, i lartson n nj pik nga ku
ata pothuajse mund t dgjojn nj z q thot: As mos kini frik
dhe as mos u piklloni, por merrni lajme t mira pr kopshtin q
u ishte premtuar! Dhe ather ata dshmojn knaqsin m t
mrekullueshme pr gjithka.
Njerzit e prsosur prpiqen t qndrojn larg nga mkati,
sepse ata e kan ndrtuar jetn e tyre n prputhje me Drejtsin
Hyjnore, n t ciln besojn aq sinqerisht. Dhe sepse ata gjithmon

ndeshen me egon e tyre, nuk kan koh dhe energji pr tu dhn
pas argtimeve boshe apo pas jets boheme. Ata jan gjithmon
me vshtrimin tek bukurit e Shokut t tyre, mendjet e tyre jan
n botn e prtejme, zemrat e tyre jan kopshte plot me drita dhe
ngjyra t hapura pr tu vizituar nga krijesat shpirtrore dhe ata
vet jan udhtar dhe eksplorues n kt atmosfer dhe vend
mistik.
Njerzit e ksaj bote q jan skllavruar nga egoja e tyre, jetojn
vetm pr t prmbushur dshirat fizike. Ata nuk gjejn asnj
knaqsi, ata nuk gjejn qetsi. Por njerzit ideal jan gjithmon
n paqe me veten e tyre. Ata jan t knaqur dhe pr m tepr,
vn njohurit dhe dijet e tyre n shrbim t njerzimit. Ata me
kuraj ia kushtojn vetveten shptimit t bots nga padrejtsia
dhe tirania dhe nuk jan t friksuar pr t mbrojtur nderin dhe
vendin e tyre. Dhe gjat gjith jets, me hijeshi shtrijn kraht e
mirsis mbi vllezrit dhe motrat e tyre!
Duke e ditur q gjithka prej Zotit sht e vdekshme dhe do
t shuhet, njerzit e prsosur nuk prulen para askujt dhe asgjje
tjetr ve Zotit. Ata i rezistojn joshjes s bots materiale, ata
vlersojn dhe shfrytzojn rrugn e Zotit q u sht kushtuar
atyre, tamam si krijesa qiellore, ata shqyrtojn gjithka q ndodh si
nj shkenctar n laborator, ata ia dedikojn jett e tyre njerzimit
dhe ln nj bot m t mir pr brezat e ardhshm.
Njerzit ideal vazhdimisht krkojn bekimin e Zotit dhe
prpiqen t jen besnik. As pasionet fizike dhe as dshirat
shpirtrore nuk mund t hedhin dyshime mbi sinqeritetin e tyre.
Ata i vlersojn t gjith shrbtort e Zotit si krijesat m t larta
njerzore dhe po ashtu e vlersojn donjrin si shokun e tyre. N
zemrat e tyre ata zbusin ashprsin dhe do ndjenj t errt q
buron nga t tjert, kshtu tregojn se si mirsjellja e mposht t
gabuarn.
N atmosfern e tyre t shndritshme, rrufet veniten. Nemrudi,

nj perandor i pamshirshm, i cili urdhroi q profeti Ibrahim t
hidhej n zjarr, vshtroi se si zjarri nn t u kthye n nj kopsht t
gjelbr q zbuti ashprsin n zemrat dhe shpirtrat e kqij.
Shum prej nesh nuk kan arritur akoma n kt nivel. Ne
nuk mund t prballojm punt e mbrapshta me mirsjellje. Ne
e prballojm ashprsin me ashprsi dhe urrejtjen me urrejtje.
Ne bindim veten q mendimet dhe idet tona jan objektive dhe
dshirat tona, jo egoiste. Kshtu ne errsojm luftn ton n rrugn
e Zotit dhe humbasim, ndonse nisemi pr t fituar. Nse nuk
do t ishin bukuria, aftsia trheqse dhe rrezet jetdhnse
t Kuranit, konceptet e gabuara q kemi krijuar dhe shembujt
negativ q kemi dhn do t na ndalonin nga vshtrimi i ksaj
dite!
SUFIZMI
DHE
METAFIZIKA
KUPTIMI I JETS
A jan t gjith vuajtjet e jets pasuri e prhershme? Prgjigjja

kushtzohet nga synimet tona n jet. N fakt, domethnia e
qllimit t jets sht nj proces i ngadalt dhe trheqs. Ne
ndjejm misterin e saj gjat reflektimit me ekzistencn ton dhe
me natyrn njerzore. Prandaj, koncepti yn pr jetn zhvillohet
gradualisht gjat gjith jetve tona.
Qllimi i krijimit ton sht i qart: t arrijm n skaj t synimeve
tona pr besimin, diturit dhe prshpirtshmrin, t reflektojm
universin, natyrn njerzore dhe Zotin, e kshtu t demonstrojm
vlerat tona si krijesa njerzore. Prmbushja e ktij ideali sht
e mundur vetm prmes mendimit dhe qndrimit sistematik.
Mendimi do t shkaktoj veprim dhe si rrjedhim, fillon nj cikl
i mbar. Ky cikl do t prodhoj cikle m komplekse, t cilat
jan krijuar prmes prshpirtshmris pr zemrn dhe njohurive
pr trurin, prandaj zhvillojn prjetsisht idet komplekse dhe
prodhojn m shum projekte ambicioze.
Aktivizimi i nj procesi t till tregon nj besim t fort, vetdije
dhe inteligjenc. Njerzit me kto karakteristika mund t kuptojn
dhe analizojn mnyrn e pamenduar t jets s t tjerve. Njerz
t till reflektojn, bjn at q besojn se sht e drejt dhe pr
pasoj, vazhdimisht thellojn mendimet e tyre dhe fitojn ide
t reja. Ata besojn q vetm ata q reflektojn thellsisht jan
prodhimtar dhe q dhimbjet e vuajtjet i durojn pr ta br
besimin m t fort dhe m t pranueshm.
Ata jetojn nj jet t reflektuar nga vzhgimi i krijimit pr do
dit, nganjher duke e lexuar at si nj libr ose duke qndisur
mendjet e tyre me njohurit q fitojn. Duke besuar dhe kuptuar

q universi sht krijuar pr t qen gati, ata e shohin qllimin e
krijimit ton si asgj m pak nga kjo.
N vetvete, ekzistenca sht pikrisht bujaria q na drejton ne n
nj udh t mbar pr zemrgjersi. Prandaj, ne duhet t njohim
vlerat e saj. Meqense jemi krijuar s bashku me nj univers t tr
shprblyes, ne ather duhet ti shfrytzojm kto dhurata dhe t
mira prej tyre.
Pr t arritur kt synim, ne duhet t shfrytzojm vullnetin
ton, nj z i lajmruar dhe i kushtuar nj vlere vetm prej t
Gjithfuqishmit dhe t zhvillojm aftsit dhe zotsit tona pr
shtrirjen shum larg t tyre, kshtu t provojm veten pr t qen
qenie t bindura. Detyra jon sht t reflektojm vendin ton
n jet, prgjegjsit tona dhe lidhjen ton me kt univers t
paan. Ne duhet t shfrytzojm mendimet tona t brendshme
pr t zbuluar ann e fsheht t krijimit. Pas ksaj, ne do t fillojm
t kemi nj kuptim t thell pr veten ton, ti shohim gjrat
ndryshe, gj q dshmon se ndodhit dhe rrethanat nuk jan
ashtu si duken dhe t kuptojm q ata jan duke u prpjekur t
komunikojn dika me ne.
Un besoj se ky duhet t jet qllimi i vrtet i jets. Ne jemi
krijesat e gjalla m t rndsishme n kt univers. N fakt, ne
jemi m shum si shpirti dhe esenca e tij, prej s cilve zhvillohet
pjesa tjetr e universit. Duke e marr n konsiderat kt, ne
duhet t reflektojm n univers dhe ta vzhgojm at, kshtu q
t mund t realizojm dhe prmbushim qllimin e krijimit ton.
Detyra jon sht t gjurmojm njohurit dhe gzimet hyjnore
n zemrat dhe shpirtrat tan, sepse vetm kjo rrug e jets mund
t na shprngul nga prpjekjet zhgnjyese pr nj jet plotsisht
materialiste dhe t dhimbshme.
Vlera q merr kjo jet e dhimbshme duke e jetuar, sht gzimi
q ne ndjejm ndrsa ecim prgjat udhs dhe marrim kto
dhurata. Ata q ecin n kt rrug, jan vazhdimisht t knaqur me

njohurit e shumta. Ata vrapojn t entuziazmuar drejt qllimit t
tyre final si nj lum q derdhet n det.
Ne nuk besojm q lumturia vjen nga burimet e jashtme
t prkohshme. Lumturia e vrtet vjen nga brenda, prgjat
thellsive t lidhjes son me Zotin dhe kthehet n nj jet t
amshuar n qiell Po, ky sht gzimi yn. Bota jon e brendshme
sht si nj mbretri pr njohurit hyjnore dhe vetdija jon sht
si nj ndjeks pr kto njohuri. Si ne bjm me shenj dhe presim
gjat gjith jetve tona pr nj pamje t leht kalimthi, shpirtrat
tan kndojn me knaqsi t plot: Zemrat tona jan froni yt, O
Mbret! Mir se erdhe n zemrat tona! - M. Lutfi
Gjenerata jon sht e nevojshme t na udhzoj pr t arritur
nj besim t till prmes proceseve dhe lumturis. Udhheqja e
tyre do t pohoj freskin ton pr ta gzuar rinin dhe jetuar
drejt jetn. Ata do t shfaqin ekzistencn dhe mosekzistencn si t
njjtn gj, prap ata ndjejn pavdeksi n shpirtrat e tyre. Ata do
t jen t aft t tregojn q mund t bjn m shum nga se ata
mendojn n nj ift sekondash. Ata do t shohin jetn e prtejme
t reflektuar n do gj dhe pr pasoj dshmojn jetn pa fund.
Ata do t zbulojn q jeta sht e vlefshme kur e jeton. Ata do t
dshmojn q i gjith krijimi ngrihet dhe qndron n shpirtrat e
tyre. Dhe ata do t udhtojn prmes dimensioneve t shpirtrave
t tyre, tamam si t ishin duke udhtuar prmes galaktikave duke
vzhguar pafundsin brenda dimensioneve q ata kan arritur
prgjat ksaj jete t vdekshme.
BESIMI: NJ PERSPEKTIV E VEANT
Fjala besim, n arabisht iman, n strukturn e prshkrimeve

ose nga kndvshtrimi i shkencs dhe epistemologjis, vjen nga
rrnja emn u eman, q nnkupton t jesh i pacenuar nga frika,
t besosh, t premtosh, t shpresosh, t sigurosh sigurin pr t
tjert. T qenit i sigurt dhe i fuqishm sht domethnia e ksaj
fjale. Besimtart n Zot dshmojn ekzistencn e Tij duke e ndjer
kt me zemr dhe duke e deklaruar edhe me goj. Kto jan disa
nga kuptimet e ksaj fjale nga pikpamja e tradits linguistike.
Nj person q beson n Zot sht quajtur mumin, besimtar. Nj
mumin sht dshmuesi dhe prfaqsuesi, baras me prsosmrin,
i t gjith karakteristikave t msiprme. Ktu gjithashtu ne mund
t flasim rreth lidhjes q ekziston n mes veprave dhe besimit,
dhe nse veprat jan prfshir brenda prshkrimit t besimit, por
pr momentin nuk do t ndalemi n kt pik. Besimtart jan
n t vrtet heronjt e dshmis, kumtimit dhe prfaqsimit, me
gjykimin e shndosh t tyre, me aftsit pr t vshtruar, par dhe
kuptuar, me mendjen e kthjellt t ndriuar nga shpalljet hyjnore,
me mirkuptimin e gjer dhe objektiv, me vizionin e sigurt dhe
gjithprfshirs, me delikatesn dhe ndjeshmrin n shtjet me
prgjegjsi, me vendosmrin dhe qndrimin ndaj s keqes, me
krkimin e madhshtis gjat gjith jets dhe mbrojtjen e ktyre
idealeve t larta, me aftsin pr t mbajtur gjall ndjenjat e tyre,
me vetdijen dhe dshirat, me kuriozitetin q i udhheq pr t
deprtuar n domethnien esenciale t gjrave dhe analizn e
thell n interpretimin e fenomeneve, me besimin dhe mbshtetjen
tek Zoti dhe duke qen t njohur n mes t njerzve si njerz me
besim, me vrtetimin e ekzistencs t t Vetmit dhe me aftsin

pr t qndruar gjithmon t padyshimt pr At, me prshtypjet
q kan ln si njerz t besueshm, ku mund t mbshtetesh pr
gjithka dhe ku dokush mund t krkoj ndihm n do koh, me
aftsin pr tu kujtuar dhe pranuar nga t gjith n kt model, me
qenien e tyre si nj mnyr pr t kujtuar Zotin dhe gjithashtu t
nnkuptuar si njerzit q drejtuan ata prreth tyre, drejt Atij. Ata
n kuptimin e vrtet t fjals, jan heronjt e dshmis, kumtimit
dhe prfaqsimit.
Edhe nse do besimtar nuk sht nj hero i besimit dhe Islamit
n t njjtn shkall, sht e qart se sa domethnse sht ndjenja
e besimit tek do individ. Si fillim, kjo ndjenj sht virtyti m i
lart n natyrn e krijess njerzore, n lidhje me krijimin. Edhe
nse ata q nuk besojn prpiqen t jen t knaqur, t sigurt,
ose m t sakt, prpiqen t gjejn argtim, veten e ndjejn t
jet n nj vakum. E gjith koha dhe hapsira sht nj vakum
pr ta, e sotshmja dhe e nesrmja jan e njjta gj. Njerzit e till
e ndjejn kt vakum thell n shpirtrat e tyre, ata i shprehin
ndjenjat mbytse q kthehen n prartje t pakuptimta n kt
mnyr: Gjithka sht zbraztir; toka sht nj boshllk, / qiejt
jan nj boshllk, zemra, ndrgjegjja sht nj boshllk; / Un dua t
mbahem, por nuk shoh ku t kapem. - Tevfik Fikret
Dhe nj shpirt besimtar, duke dhn pamjen e natyrs s acart
t mohimit t s vrtets dhe t do prpjekjeje pr ta fshehur at
dhe n t njjtn koh, duke treguar paqen q besimi premton,
thjesht thrret kshtu: Nj zemr e ndryshkur e cila nuk ka besim,
sht nj barr pr kraharorin. - Mehmet Akif
N ann tjetr, nj adhurues i zemrs q sht i vendosur
t ndaloj grryerjen e zemrave t ndryshkura, do t thoshte:
Knaqsia e vrtet, dfrimi pa dhimbje, lumturia pa pikllim
sht e mundur vetm brenda sfers s besimit dhe vrtetsive t
tij. Prandaj, ata q duan t shijojn knaqsit e jets, duhet ta
gzojn at me besim, duke e zbukuruar me veprat q Zoti ka

urdhruar pr njerzimin dhe duke e mbrojtur at nga veprat e
prjashtuara pr t cilat Ai na ka njoftuar t mos angazhohemi,
sepse, kur ndokush arrin ta drejtoj veten drejt udhs s jets
s amshuar, ndonse jeta e tij mund t jet e mjerueshme dhe
e vshtir, me q kjo bot konsiderohet t jet sallon pritje pr
parajsn, e pranon do gj me knaqsi dhe shpreh mirnjohje.
Njerzit e till do t ndriojn horizontet tona me fjalt e tyre
shruese dhe do t nxisin zemrat tona pr t ndjer magjin e
besimit.
N lidhje me prmbajtjen dhe esencn e tij, besimi sht nj fryt
q ka qen vjel prej mbretris s jets dhe dhuruar pr shpirtrat
tan, sht lumi parajsor i Keutherit, prej t cilit zemrat tona jan
br pr tu pir n nj kuptim, njomur nga buzt pr zemrat tona,
nj monument i drits hyjnore n zemrat tona, modeluar nga metri
dhe kompasi i kuptimit, ndjenjs, ndrgjegjes dhe mirkuptimit.
Heronjt e besimit q korrigjojn dhe prtrijn zemrat dhe
ndjenjat e tyre me besim dhe mirkuptim, kan zbuluar tashm
sekretin pr ta ndrruar n mendje botn e tyre me qiejt, ata kan
hyr n rrugn e lumturis s prjetshme dhe jan t lir nga t
gjitha gjurmimet e tjera. Meqense, n jet ka gjithmon nj
parajs shpirtrore q vjen nga besimi dhe nj ferr shpirtror nga
blasfemia dhe mkatet, ather sigurisht q, n t njjtn mnyr,
besimi e mbjell farn shpirtrore pr pemn e parajss, po ashtu
blasfemia e ruan farn shpirtrore pr ferrin.
N fakt, nse nj shpirt i ka fituar flatrat me an t besimit, nuk
do t vonohet n ndonj hyrje tjetr dhe as do t prkulet aq posht
sa t krkoj lmosh nga ndonj tjetr. Nj person me nj shpirt t
till nuk do t prkulet para askujt tjetr. Ata do t sillen me trimri
ndaj gjithkaje, n at shkall sa sht i fort besimi i tyre. N t
vrtet, besimi sht drit dhe forc. Ata q kan arritur besimin e
vrtet, mund t sfidojn universin dhe n prpjestim me forcn
e besimit t tyre, t jen lehtsuar nga presioni i rrethanave.57 Kjo

sht arsyeja pse besimi on n dshmimin e veantis s Zotit,
kjo dshmi on n nnshtrim, nnshtrimi on n vnien e vetes
n duart e Zotit dhe kjo on n lumturin, ktu dhe n botn e
prtejme. Monumentet e tilla t besimit i trajtojn zemrat e tyre
si shkallt spirale q t ojn n bott prtej qiejve dhe kshtu ata
rrahin kraht n drejtim t lartsive engjllore ku takohen engjjt
me shpirtrat. Gjat ksaj kohe, engjjt dhe shpirtrat pshprisin n
vesh pr kta njerz dhe n t njjtn koh, ata i njohin shpirtrat
me tufat e luleve t mirkuptimit dhe kshtu bhen njerz t
shquar n kt bot. Dhe nse njerzit e till kan qen t aft
pr t thelluar besimin e tyre me an t njohurive t cilat i kan
zbukuruar me shembuj shpirtror, ather, sigurisht, ata do
t fluturojn n horizontet pr t cilat edhe engjjt dshirohen.
Ata jan gjithmon n krkim t vendmbrritjeve q Zoti do t
aprovoj pr ta, duke kaluar kohn e tyre me t merituarit n qiell
dhe ndrrojn pr qiellin m t lart. Pr t pasur nj vlersim t
lart sht e mjaftueshme t jesh ngjitur n qiellin m t lart me
dritn e besimit dhe t arrish nj vlersim t hijshm qiellor, sht
fat pr ata q kan besim, kurse t prkulesh posht n nivelin e
mohimit t errt dhe t bhesh nj prej banorve t ferrit, ky sht
fundi i pafat pr blasfemin. E mvonshmja sht nj shtje m
vete, por duhen shum m tepr flet pr ta br kt analiz ktu.
Ata q mund ti shohin njerzit me besim me thellsit e tyre
t veanta, kujtojn Zotin prmes tyre. Ata q ndjejn frymn e
tyre t fitoj jet si t jen vizituar nga Mesiu dhe ata q dgjojn
zrat t vijn nga zemrat e tyre, dehen me vern e botve si t
ken arritur shoqrin e Mbretit t Elokuencs. N t vrtet,
nj shpirt i cili e ka kompletuar gardrobn e tij me besim dhe
me gjithka besimi i ka premtuar, nuk ka nevoj pr asgj tjetr.
Duke qen i lartsuar drejt Zotit, nj person i till sht akoma i
fuqishm n dobsin e dshirave pr Zotin, pasurohet prmes
57 Nga Bediuzzaman Said Nursi, Szler, Fjala e 23-t.
Atij n varfrin e tij dhe pavarsisht t qenit i vogl, sht nj nga

m t mdhenjt. Kjo ndodh pr faktin se kta njerz mbshteten
n dshirat e prjetshme pr Zotin, kur fuqit dhe vendosmria e
tyre nuk sht e mjaftueshme. Ata besojn n dshirn e Zotit pr
shtjet q tejkalojn aftsit e tyre. Kur tronditen n kalvarin e
ksaj jete, ata gjejn mbrojtje n kopshtet e jets s amshueshme.
Kur frika e vdekjes pushton horizontin e tyre, ata e lshojn veten
n atmosfern e ngroht t jets s amshuar. Prball shtjeve q
nuk mund tu japin prgjigje me inteligjencn dhe mirkuptimin
e tyre, ata mbshteten n klimn e shndetshme t Kuranit, i cili
finalizon zgjidhjen. Ata kurr nuk provojn dshprimin dhe as
ndjejn zbraztir, ata kurr nuk vihen ball pr ball me errsirn
e prhershme. Prjetimet dhe jeta e tyre sht si nj kng e gzuar
dhe ata kthehen nga Krijuesi me mirnjohje, tamam si kallinjt e
mbushur me grur.
Njerzit e prsosur me besim nuk jan t kushtzuar vetm
nga logjika e tyre apo nga qndrimi personal, t pajisur me nj
vendosmri profetike, ata jan t hapur ndaj gjithsecilit, duke
shtrnguar kraht me t gjith dhe duke bashkuar me ta jetn dhe
lumturit toksore, do t shprfillin vetveten dhe do t jetojn si
nj shok i Profetit, duke ndriuar gjithka prreth tyre me dritn
e brendshme q sht si nj qiri, mbajn nj drejtim q mund t
jet i kundrt me prfitimet personale. Sigurisht, njerzit e till
gjithmon vshtrojn vendet e errta si nata. Ata luftojn me
shtypjen dhe errsirn, gjithmon digjen dhe si digjen, ata ndjejn
dhimbje brenda vetes dhe ndrsa kokat e tyre mund t jen
prulur, as nuk vazhdojn t prflaken dhe as frymmarrja nuk u
prshpejtohet nga zjarri i ndezur pr t ndriuar t tjert.
T devotshmit e besimit q kan mbajtur t ngritur flamujt e
tyre n hyrje s rrugs t besimit, i bien prqark bots mbar me
nj hap t vetm. Ata arrijn qiejt, kuvendojn me yjet, jan n
kontakt me diellin, zn miqsi me hnn dhe ecin pa pushim
n hapsir drejt Bashkpuntorit t Prkryer. Ndrsa ata ecin,
vshtrimi i tyre sht gjithmon prdhe n thjeshtsi dhe frymn

e kan t prvuajtur. N t vrtet, sikur t jen zbukuruar me
flatrat e engjjve, ata fluturojn n lartsi t pabesueshme, por as
fluturimi n kto lartsi, dhe as fakti q jan t barabart me nj
qenie shpirtrore, nuk e turbullon mendimin dhe vshtrimin e
tyre q sht m i qart se ka qen. Kokat e tyre jan gjithmon
t anuara nga kraharori, me ndjenjat pr profetin Adem, me
nj pafundsi pshertimash dhe shpres n buz, ata jan si nj
trndafil thellsisht i kuq. Dhe shklqejn me ngjyra ylberi kur
kthehen drejt t Vetmit, sikur t jen me pamje kundrejt diellit.
Kur ata ndjejn madhshtin e Tij, djersijn si vesa n mngjes.
sht sikur t ken dgjuar tingujt e Surit, fanfars n ditn e
gjykimit.
Ata q i kan vzhguar kta njerz, kan gjetur nj dritare
prmes s cils t vshtrojn t Gjithmshirshmin n t gjith
veprimtarin e Tij, t kthehen n drejtim t amshimit dhe t
transformojn bott e tyre n erdhe dashurie. Ata shpalosin nj
larmi ngjyrash n natn e errt, n nett ku dikush sht n pritje
t agimit dhe n kopshtet ku lulet jan vyshkur nga vjeshta. Ata
u dhurojn tufa me lule dhe trndafila atyre prreth q jan br
kruspull nga emocionet.
Njerzit e till, her pas here, i shprehin ndjenjat e tyre me
madhshti dhe dashamirsi, dhe nganjher freskojn gjokset e
prclluara me lott e tyre. Lott u rrjedhin si t jen duke br
udhn m t mirpritur pr dshirat dhe pritjet e tyre dhe ata e
shfaqin lumturin e afrt me shpres dhe besim q aspiratat do
t vijn me t vrtet shum shpejt. Ata jan gjithmon gati pr
t shkuar prtej largsive, n prputhje me paansin e besimit t
tyre. Kohn e mbajn me ritmin e zemrave t tyre, kraht e arsyes
i zbukurojn me stoli nga flatrat e zemrs. Ata kaprcejn me nj
hap pengesat, n dukje t pakaprcyeshme, n t cilat gjykimi
dhe mirkuptimi toksor jan ngatrruar dhe arrijn n kulmin e
domethnies s bots.
Ithtart e besimit jan gjithmon n paqe, edhe kur jan t

rrethuar nga motivet e dhimbjes dhe t pikllimit. Ata nuk vuajn
gjat nga brenga ose jan familjarizuar me hidhrimet pa mbarim.
Me lidhjen e tyre me Zotin dhe me intimitetin me At, ata jan
n gjendje ta largojn dhimbjen me lehtsi, hidhrimin e mbysin
q n rrnjn e tij dhe nse e kan t vshtir, i zbukurojn ato
me kthjelltsi hyjnore dhe i ruajn ngjyrat e kuqe t bukuris
shpirtrore pa u rraskapitur, bashkojn ankthin me knaqsin
dhe lndohen me lumturin q sht premtuar nga vshtirsit.
Ata jan n gjendje t shndrrojn rnkimet e vuajtjeve n
pshertima t gzuara dhe, edhe n momentet m piklluese
jan n gjendje t recitojn poemat e lumturis pr ata prreth
me gjuhn e zemrave t tyre. Kur ata e pushtojn esencn e ksaj
udhe e kshtu shenjtrojn frymn e par t tyre, me frymn e
dyt bashkojn zemrn me mendjen, duke e br intelektin t flas
me gjuhn e zemrs dhe duke i br zrat q t dgjohen madje
n yjet m t largt dhe akoma m tej dhe kshtu, duke i br
t gjith ata q jan shpirtror, t dgjojn thirrjet pr lutje, nj
kng e padgjuar m par. Edhe besimtart mund ta dgjojn
dhe ta shijojn at pr sa koh q e mbajn t pastr horizontin e
tyre nga njollat e mkatit.
HORIZONTET E BESIMIT
Ja dy ant e dashuris pr vrtetsin: njra prbhet nga dijet,

ndrsa tjetra nga besimi. N t vrtet, ndrsa n njrn an t
marrdhnies sht zbulimi dhe vendosmria pr vrtetsin,
pr shembull, ngase krijohet lidhja n mes t njohurive njerzore
dhe vetdijes, n ann tjetr sht qndrimi i adoptuar n lidhje
me vrtetsin. E para sht krkuar nga burimet e dijeve n fe
dhe n shkenc. E dyta sht prcaktuar nga feja vet. Shkenca q
nuk zotron nj dashuri apo qllim t prcaktuar n analizimin
dhe shpjegimin e ekzistencs dhe zbulimin e vrtetsis, sht e
verbr dhe prfundimet e krkimeve shkencore t ktij kallpi
jan t mbushura me kontradikta. sht gjithmon e vrtet q
krkimet shkencore t bazuara n gjykime personale, n rrethe t
ngushta njerzish apo n interesa shoqrore, do t kalojn n disa
pengesa dhe sht e pashmangshme q do njohuri e fituar me nj
mentalitet, mendim dhe doktrin t till, duhet t oj n nj shteg
shum t gabuar. Feja krijon nj basen t prmasave t mdha
pr shkencn me burimet e saj t njohurive, sht nj element
thelbsor, nj forc lvizse e rndsishme, nj udhrrfyes q ka
nj logjik t qart pr shtjet q tejkalojn horizontin e dijeve.
Feja sht nj udhzues q ka nj mirdashje t plot q nuk mund
t oj n gabime.
Ekziston gjithmon mundsia pr ta kthyer shkencn n nj
ndshkues, fantazm dhe vampir t frikshm t vendosur n
udhn e vrtetsis nga lnia e saj n gatishmri pr nj mendim
t veant, ngjarje t veant, doktrin t veant dhe si rrjedhim,
duke e kufizuar horizontin e saj. Gjithashtu, sht e mundur q
feja, e cila sht nj vrtetsi hyjnore, t mund t jet e paraqitur

nga disa si zotruese e ndjenjave t zemrimit, urrejtjes, trbimit
dhe hakmarrjes. Sa kontradikt e madhe sht q dika t mund
t jet e shtrembr n paraqitje ndrsa e vrteta sht krejt e
kundrta!
Tani t prpiqemi t prfytyrojm nj shkenc - e cila n t
vrtet duhet t jet konsideruar si nj tempull i shenjt - q ka
nj drejtim ose sht bashkuar me nj rrym filozofike t veant
dhe madje i sht nnshtruar asaj. Kjo do t thot q tashm
shkenca sht skllave e nj mendimi t ngurt. Ajo nuk sht m
n rrug t drejt dhe prandaj sht kaq e mallkuar, sa injorancn
m t madhe e paraqet si favorin m t madh. Dhe prpiquni
t imagjinoni nj fe s cils i sht krkuar t jet nj vegl pr
interesat e disa partive politike apo e grupimeve jopartiake!
Kshtu, tempulli bhet kshtjell pr kto parti dhe lutjet q e kan
vendin atje (n tempull), bhen dika pa vler n ritualet politike.
N kt rast nuk ka dyshim q, si feja, ashtu dhe shenjtria e fes,
jan sakrifikuar.
N t vrtet, nse n nj shoqri disa njerz flasin pr dije
dhe kshtu e shfrytzojn vendbanimin e ktyre dijeve si t ishin
vilat e tyre, si vitrin pr dshirat, fantazit dhe ideologjit e tyre,
ather tempujt e shkencs jan kthyer n nj aren ku dshirat,
ambiciet dhe urrejtja jan acaruar. Prsri, nse n nj shoqri
disa njerz flasin pr prkushtim fetar dhe jan n gjendje t
bashkbisedojn me ata q nuk kan t njjtin mendim me ta dhe
q nuk ndajn t njjtat konsiderata politike pagane, ateiste,
ose skeptike me ta, ather gabimi sht i atyre q kan marr
rolin e prfaqsuesit. Ata e kan kthyer fen n nj fobi q i ftoh
njerzit nga Zoti, q u nxin zemrat dhe u mbyll dyert e shpress
n sy t tyre. Ky sht nj imazh n kundrshtim t plot me fen
q u zbrit n nivelin e par. Pikrisht si armiqsia n drejtim t
fes q buron nga deklamimet e trbuara me zemrim dhe urrejtje
dhe prej penave q nxijn shpirtin fanatik dhe jan dhurata t
djallit, citimi i fes dhe ngritja e grushteve lart n protest pr nj

mendim apo kndvshtrim t veant sht e njjt me fanatizmin
dhe injorancn. Kto i trishtojn banort e qiejve.
Cilado q mund t jet paraqitja e nj personi, t konsiderosh
si besimtar t vrtet dik q nuk di se sht besimi i vrtet, q
nuk e di se me far ndrgjegje flet, q nuk ka marr dashuri dhe
mshir hyjnore dhe q nuk i pranon gjrat q n konsideratn
e Zotit jan t parndsishme si t tilla, ose t rndsishmet
si t rndsishme, sht njlloj si nj person i prshpirtshm t
ket treguar mungesn e plot t respektit pr natyrn hyjnore
dhe universale t fes. Dmi m i madh q ne mund ti sjellim
fes dhe shkencs, sht t pranojm fanatizmin, aspiratat dhe
dshirat tona si mendime t arsyeshme dhe ti paraqesim kto si
prkushtim fetar. Kjo sht si nj grop shum e thell pr do
krijes njerzore dhe burimi i ktij boshllku sht dobsia e tyre.
Nj prej dobsive m t mdha sht dshira pr tu dukur m t
mir se sa jemi dhe prirja pr tu vlersuar m shum se jan
aftsit tona. Kjo dobsi sht e nevojshme t shrohet me vlerat
q jan pranuar nga ndrgjegjja kolektive si t prshpirtshme dhe
q i prkasin shkencs dhe fes. Me fjal t tjera, disa njerz duan
ta shfrytzojn fen si t ishte dika pr t mbushur boshllqet e
tyre. Arma m e fuqishme e ndrgjegjes - e cila sht e pandar
nga drejtsia - kundr dobsive t tilla njerzore, sht dashuria
pr vrtetsin dhe prpjekja n drejtim t dijeve. Nse sht me
t vrtet nj eliksir q do t eliminoj korrozionin n mendjet
e atyre q duken t ditur dhe ndryshkun n mendimet e atyre
q ngjan t jen shmangur nga feja, nuk ka dyshim q dashuria
pr Zotin dhe dashuria pr ekzistencn dhe vrtetsin, t gjitha
jan pr shkak t Tij. Kur zemrat jan mbushur me dashuri dhe
shpirtrat veprojn me mshir, t gjith dobsit dhe boshllqet
njerzore eliminohen ose shndrrohen n nj eliksir pr jetn.
Bota u krijua pr t njohur dhe pranuar dashurin pr vrtetsin
q i drejton njerzit n dashurin pr Zotin, dhe i sjell ata n nj
lidhje t fort me ekzistencn prmes profetve. Q nga dita e par,

do profet i ka drejtuar njerzit n kt rrug si nj prijs i dashuris
dhe e ka zbukuruar kt lidhje me ta, me stolit e dashuris. Pastaj
kjo dashuri hyjnore sht tretur n basenin e vet duke arritur n
vlerat e vrteta t saj. Mesihu i shenjt shkroi nj poem, jasht
jets s tij, q ishte bazuar n dashurin pr njerzimin dhe ai
e vazhdoi kt mision duke e shprehur kt ndjenj n mnyra
t ndryshme. Nse ne e vzhgojm se si ishte shprehur prmes
poezis s Fuzuliut, Krenaria e Njerzimit thoshte: Fjala ime
sht nj flamur i ngritur pr ushtrin e t dashuruarve, dhe
kshtu nderonte botn dhe vazhdonte si t ishte fryma dhe zri i
dashuris. Kur kjo dashuri hyjnore arrin nj transcendenc, syt e
saj transformohen, ajo ka ecur drejt amshimit. Kur Kurani lexohet
me besim dhe prqendrim, vemas nga vokaliteti dhe muzikaliteti
magjepss, ai shihet gjithashtu t jet zri dhe fryma e dashuris,
pika e takimit pr mallin dhe ribashkimin. Pasioni pr vrtetsin,
dashuria pr dijet, prpjekjet pr studim dhe hulumtim serioz
dhe orvatjet pr ti br t njohura shtjet q jan theksuar n
Kuran, shpesh her kan qllim t trheqin vmendjen e zemrave
t besimtarve. Ajetet e Kuranit jan si gur t muar ku shpirtrat
e kujdesshm zbulojn embrione t reja sa her q i vizitojn.
do shtegtar i mendimit q e lexon me vmendje Kuranin, do
t gjej patjetr vetveten n nj arterie q do ti drgoj ata n nj
prej rezervave t brilanteve, pr tu br t ditur se far pamje e
kndshme do ti pres aty shtegtart, kur t arrijn.
Por plotsisht me kureshtje, pastrtia e panjollosur e tij ka nj hije
t thurur mbi t dhe dyshimet jan hedhur n shpirtrat e lkundur
sepse ky libr, i cili sht shpallur pr t na lehtsuar ne nga t gjitha
dhimbjet dhe pr t prgatitur antidotin pr plagt e vjetra, sht
shtrembruar nga shpirtrat deficient, njerz tek t cilt pasioni
dhe dashuria shtrihen n drejtime t kundrta. Krkimi i tyre
sht siprfaqsor, pra ata jan t gabuar n vlersim. Investigimi
i tyre sht drejtuar gjithmon te t tjert, te ata q ndjenjat
jan t lidhura prjetsisht me ambicie dhe interesa, tek ata q

intelekti dhe gjykimi pengojn ndjenjat e tyre, tek ata q vlersimi
i nnshtrohet imagjinats dhe q m mir vrviten mes vitrins
dhe vizionit, se t lidhin veten me thellsin dhe kapacitetin e
brendshm. Ata kan pjesrisht prgjegjsi pr faktin q disa prej
tyre, t cilt vshtrojn n kt shklqim, e shikojn at me m pak
lustr. N t vrtet, megjithse duket sikur ata jan n nj udh
q t on n botn e prtejme dhe n luginat e metafiziks, prve
interesit material q ka pushtuar syt e tyre, ata jan t paaft pr
t kuptuar apo reflektuar nj bot q sht modeluar nga shpirti
dhe kuptimi. Pr m tepr, duke ekzaminuar botn e t tjerve
q sht mbshtetur n dobsit njerzore, ata bien n kurthin e
armatosjes s vetes me t njjtat arm, e prdorimit t t njjtit
material dhe me fjal t tjera, pr ndarjen e gjrave t njjta me
njerzit t cilt ata i kan quajtur t tjert. N kt mnyr, ata
dshirojn, si nj shtje e dits, imitimin e s keqes ta shfrytzojn
pr t qortuar rnd t tjert dhe ti ndjekin ata hap pas hapi. Deri
m sot, asnj nuk ka prfituar kurr nga nj prpjekje e till e
kot dhe e pakuptimt. N t kundrt, n nj prpjekje n t ciln
t gjith shprehin keqardhjen, sht personaliteti yn kolektiv i
rrnuar q do t thot se ne jemi dmtuar.
Kurani zbriti n tok me nj domethnie t thell pr ekuilibrin.
Ai ka ekuilibruar marrdhniet n mes individve, n familje dhe
n shoqri, n t gjith krijimin dhe u ka treguar ndjeksve t tij
nj udh q i drejton n harmonin universale. Megjithat, ne e
kemi kufizuar Kuranin n kufijt e gjykimit ton. S pari, ne kemi
kufizuar gjersin e paan, duke lokalizuar universalitetin dhe
ather ne e kemi trajtuar dashurin e tij n nj nivel t rndomt,
duke e eklipsuar prmbajtjen dhe paraqitjen e tij brilante. Njerzit
me ideale t larta si jan Said ibn Xhubejri, Ebu Hanife, Ahmed
ibn Hanbeli, Imam Serahsi, kurr nuk qen pjes e shtypjes dhe
ndrydhjes, prkundrazi, ata nuk bn asnj lshim, duke qen
gjithmon t prer n prputhje me zrin dhe ndrgjegjen e tyre
q ishin gjithmon t hapura ndaj Zotit. Ata preferuan vuajtjet

e vendeve t errta - Zoti na falt - n vend t knaqsis dhe
rehatis s pallateve dhe e gjetn t vrtetn thell n adhurimin e
t Gjithditurit dhe kshtu ata zgjodhn lirin pr mendimin dhe
ndrgjegjen e tyre.
N t vrtet, ata q jetuan me nj qllim ose q vdiqn me
nj qllim, jetojn akoma. Kur ata vdiqn, varret e tyre rrihnin si
zemrat, ose madje si nj ndrgjegje kolektive, pr amshimin. N
kundrshtim me kta shpirtra t lart, jan t pafatt, skllevrit e
interesave personale t tyre q e mendonin veten aq t shkatht
dhe t fuqishm sa t mos kishin nevoj pr tu mbshtetur askund
n kt bot. Pr m tepr, skllavria e tyre qndron e prangosur
n dshirat dhe fantazit, kshtu q jett e tyre jan t skllavruara,
far ata kan jetuar sht e mallkuar dhe gjithka kan arritur
sht katastrof mbi katastrofa.
Nxnsit besnik t Kuranit - ju mund ti quani njerz t prsosur
- jan kalors t amshimit, q i mbartin t tjert n kuajt e tyre,
pr ti drguar n prjetsi. Ata jan t aft t dalin mbi ashkun,
aspiratat dhe pasionet e tyre. Nxnsit e Kuranit kalrojn drejt
horizontit, t idealizuar n prputhje me mendimet e bots s tyre
t brendshme. Ata vrapojn me galop prreth shum vendeve q
pr t tjert nuk jan realitet, ndrsa disa q kan lnguar gjat
nga imagjinata e tyre dhe madje i kan humbur kto perspektiva,
mendojn pr ta se jan budallenj.
N t vrtet, qllimi dhe vendosmria jon jan si katapultat
q na hedhin n mes t mbretris s shpirtrave, nj atmosfer
metafizike prtej ksaj bote t rrethuar nga motive t cilat
bllokojn rrugn ton dhe na mbajn t lidhur me ndjenjat,
interesat, prfitimet dhe famn ton. dokush q ka zn vend
n kt katapult n nj mnyr ose n nj tjetr, nse jo sot,
nj dit tjetr do t shkoj n orbitn prreth sfers s Zotit,
ndrsa ata jan n pritje si nj satelit n platformn e lshimit.
Feja sht plotsisht nj burim i bollshm n t cilin ushqehet ky

ideal dhe Profeti sht bashkshoqruesi i dashur i ktij burimi,
prfaqsuesi dhe komentuesi i sinqert q jep shpjegimet m t
kuptueshme q jan n ruajtje n origjinn e tij hyjnore. N kt
kontekst, ai sht nj novator, nj kumtues dhe nj transformues
q rekomandon m t mirn, interpretimin m t shklqyer dhe
m njerzor, pr ata q vijn pas tij, i hapur edhe pr t ardhmen
m t largt me parimet q ai ka predikuar. Ata q nuk munden
ta shohin Kuranin n thellsin e tij t brendshme dhe ata q nuk
e pranojn personin e Profetit, si lundrtarin m t aft pr n
thellsit e Kuranit, jan fatkeq q jan mbytur n thellsit e
tyre - nse me t vrtet ne mund ta quajm kt nj thellsi. Ata,
her pas here kan ndaluar t tronditur nga jehona e cektsis s
tyre si pasqyrohet n Kuran dhe nganjher krkojn mbrojtje
n pshpritjen e historis, duke shprehur zbraztin e vetvetes.
N prfytyrimin dhe interpretimin e tyre, feja - m sakt teologjia
islame - sht ose nj prudnim q shpjegohet me prrallat me
shtriga ose sht nj sistem jobashkkohor q ka dshtuar prej
kohsh dhe q me mburrje akoma po prpiqet t luftoj kundr
tij.
N fakt, Kurani sht burimi q ka nj enigm aq t thell dhe
nj pastrti aq t madhe, nj burim me nj pasuri t till q t gjith
ata q i adresohen atij, mund t shohin q sht prtej horizontit
t sfers s inteligjencs s tyre dhe ata mund t provojn sigurin
q t jep nj burim i till. Pasi zbulojn horizontin e aftsive t tyre
pr t kuptuar, ata e shohin si nj ylber, si nj hark ngadhnjimtar
q sht pikrisht gjithmon pas piks ku ndjeksit kan arritur.
Prkushtimi fetar sht nj interpretim tejpams i burimit t drits
q derdhet n jet prmes nj prizmi t kristalt, duke e konceptuar
dhe modeluar at, me qllim q ata q e ndjejn at, t dshmojn
n mnyr t paprsritshme nj shfaqje lehtsimi t patmet
edhe nse mund ta shohin gjithmon nivelin e paaftsis s tyre
pr t kuptuar se sht shprehur n Kuran.
HORIZONTET E SHPIRTIT: MENDIMI METAFIZIK 58
Bota perndimore moderne sht mbshtetur pothuajse

plotsisht n nocionet materialiste q prjashtojn dhe madje
mohojn dimensionet shpirtrore ose metafizike t ekzistencs.
Kjo sht nj pik e diskutueshme, por m e rndsishmja sht
q shum t ashtuquajtur intelektual mysliman, t cilt qorrazi
imitojn dhe importojn gjithka shohin n perndim, prbuzin
dhe mohojn mnyrn tradicionale t t jetuarit dhe t t
menduarit t shoqris s tyre. Kjo ndodh prgjithsisht sepse ata
nuk jan t vetdijshm pr dimensionin shpirtror t ekzistencs
dhe jets. N t vrtet, ata q e reduktojn ekzistencn n
prmbajtje dhe q mendojn vetm pr marrdhniet materiale,
mezi mund ta perceptojn dhe kuptojn se far sht metafizike
dhe shpirtrore. Pr m tepr, meqense ata q vetm mund t
imitojn, jan m radikal n qndrimin e tyre t huazuar se vet
ideatort, dhe meqense imitimi shpeshher e errson realitetin,
t vetquajturit intelektual bhen m radikal n mohimin e
gjithkaje q sht shpirtrore dhe metafizike, ndrsa u mungojn
njohurit e mjaftueshme pr rndsin e gjithkaje q sht
jetsore.
Meqense dimensioni shpirtror dhe metafizik krkon prej
nesh q t kaprcejm ndjenjat dhe instinktet tona pr t shkuar
n horizontet e pakufishme, materialistt as e kuptojn dhe as
e plqejn kt. Me fjal t tjera, ata e kufizojn hapsirn e t
menduarit t tyre vetm n far provojn dhe perceptojn. Ata
shfaqen si intelektual t vrtet duke gnjyer veten dhe t tjert
q ekzistenca prbhet vetm nga dimensioni material.
58 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n Yeseren Dsnceler.
Pavarsisht nga deklarimet dhe pohimet pr kopjen e tyre

perndimore, sht e vshtir pr ta pranuar q mendimi
shkencor perndimor, ndonse s pari sht materialist, t ket
qen gjithmon i shkputur nga mendimi spiritual dhe metafizik.
Qytetrimi modern perndimor sht bazuar n trinitetin e
mendimit grek, n t Drejtn Romake dhe n Krishtrim. Ky i
fundit, t paktn teorikisht, i kontribuon nj dimensioni shpirtror.
Perndimi kurr nuk e ka hedhur plotsisht posht mendimin
platonik, ndonse mbetet pr tu par filozofia e tij pozitiviste dhe
racionaliste. Gjithashtu nuk mund t pretendohet q mendimtar
t till si Paskali, Xheims Xhins (Jeams Jeans) nuk kan ekzistuar
kurr apo t mohosh intuitivizmin e Bergsonit. Edingtoni (Arthur
Stanley Eddington), Xh. Xhins, Bergsoni, Paskali, Bernhard
Bavink dhe Hajzenbergu kan t njjtn rndsi n mendimin
perndimor si Komti (Auguste Comte), Darvini, Moleskolti (Jacob
Molescholt), Zolba (Henrich Czolba) dhe Lamarku. N t vrtet,
sht shum e vshtir q t gjesh nj filozof apo shkenctar ateist
para gjysms s shekullit t nntmbdhjet.
N t kundrt, mendimi metafizik dhe spiritualiteti jan
pothuajse plotsisht t hedhur posht nga shum intelektual
mysliman. N emr t ca nocioneve q jan reduktuar thjesht
n slogane si jan iluminizmi, qytetrimi perndimor,
qytetrimi, modernizimi dhe progresi, mendimi metafizik dhe
jeta shpirtrore jan denigruar dhe degraduar. Gjithashtu kto
nocione jan prdorur pr t goditur vlerat tradicionale islame.
Ne e shfrytzojm horizontin e shpress pr udhtimin
prtej dimensionit t dukshm t ekzistencs dhe e konsiderojm
ekzistencn si nj ndrthurje t tr n munges t s cils gjrat
dhe ngjarjet nuk mund t rroken si jan realisht. Dhe po kshtu,
nuk mund t kuptohet esenca dhe lidhja e saj me Krijuesin, si edhe
marrdhnia n mes Tij dhe njerzimit. Disiplinat shkencore q
prshkohen nga natyra materialiste duke e ndar ekzistencn nga
jeta dhe q i japin prfundimet e tyre t shkputura nga njra-
tjetra, nuk mund t zbulojn t vrtetn e gjrave, ekzistencs ose

jets.
Kur krkime t tilla jan br n mjeksi, pr shembull, njerzit
jan vshtruar si qenie t krijuara nga shum struktura t veanta.
Dhe konkluzionet mund t nxirren shum thjesht: Ekzistenca
sht zhveshur nga kuptimi dhe logjika e saj dhe sht treguar n
formn e elementve t veant q prbhen vetm nga materia,
ndonse e vetmja rrug pr t kuptuar dhe vlersuar plotsisht
jetn dhe ekzistencn, sht ta vshtrosh ekzistencn prmes
prizmit t shpirtit dhe mendimit metafizik. Shprfillja e ksaj
rruge mundson komentin e gjrave prtej limiteve t tyre dhe
gjithashtu i kufizon prpjekjet intelektuale thjesht brenda kufijve
t ndijimeve dhe perceptimeve. Por kur ne dgjojm zrin e
ndrgjegjes ose t bots ton t brendshme, kuptojm q mendja
kurr nuk sht bindur ose knaqur me kto perceptime t
thjeshta.
Mendimi m i sakt, m i qndrueshm dhe m i plot arrihet
duke u mbshtetur n themelet e metafiziks dhe spiritualitetit.
Bota e lasht sht ndrtuar si tregohet n librat e shenjt, si
jan Kurani, Bibla, Vedat dhe Upanishadat. Mohimi ose denigrimi
i mendimtarve, shkenctarve dhe filozofve antimaterialist
perndimor si jan Kanti, Dekarti, Paskali, Hegeli dhe Lajbnici,
synon t injoroj nj segment esencial t mendimit perndimor.
Ne mund ta imagjinojm nj bot t re m t prparuar t bazuar
n njohurit dhe shkencn, vetm nse e vshtrojm konceptin e
shkencs prmes prizmit t metafiziks. Myslimant akoma nuk
e kan konceptuar shkencn n domethnien e vrtet t saj q
rrjedh nga Kurani dhe tradita islame, para s gjithash formuluar
nga Kurani dhe hadithet. Aplikimi i shkencs ose teknologjis n
mnyr t paprgjegjshme dhe egoiste ka sjell m shum dme
se sa t mira.
Nse myslimant duan ti japin fund poshtrimit t gjat t tyre
dhe t ndihmojn n ngritjen e nj bote t re dhe t lumtur, aspak

t njjt me perndimin, duhet tu rikthehen modeleve t vjetra
t teorive materialiste dhe pozitiviste, me idet dhe frymzimin e
tyre. T vetdijshm pr t kaluarn e dhimbshme dhe t vshtir,
ata duhet t bjn prpjekje t mdha pr tu dhn zgjidhje ktyre
problemeve.
Nj koncept i vrtet pr shkencn do t bashkoj spiritualitetin
dhe metafizikn n nj kuptim ku afirmohet lidhja e plot e
brendshme dhe e pathyeshme n mes do disipline shkencore dhe
ekzistencs. Vetm nj koncept q ka prfshir gjithka n trsin
e saj mund t quhet me t vrtet shkencor. Duke e vshtruar
ekzistencn n element t veant dhe duke u prpjekur t
arrijm trsin nga kto pozita, do t gjendemi t mbytur n
shumllojshmri. N t kundrt, duke i prfshir n nj t tr
kto element dhe duke studiuar pjes t ekzistencs, n dritn e
trsis, do t arrijm n konkluzione t drejta rreth realitetit t
ekzistencs.
Spiritualiteti dhe metafizika gjithashtu e pajisin artin me
dimensionet e gjera t tyre. N fakt, arti e arrin identitetin e vrtet
prmes spiritualitetit dhe metafiziks. Nj artist zbulon botn e
brendshme t krijess njerzore me t gjitha ndjenjat, gjallrin,
shpresat, zhgnjimet dhe ambiciet e veta dhe po ashtu zbulon se
si ta lidh at me dimensionin e jashtm t ekzistencs. Ather,
artisti i shfaq kto n nj mnyr t volitshme n mjedisin e rrnuar.
Arti shfaq esencn ton t brendshme, e cila sht vazhdimisht n
lvizje pr tu kthyer n origjinn e vet. Me fjal t tjera, artistt
bashkojn frymzimin q vrshon n shpirtrat e tyre nga gjrat
dhe rrethanat nga do knd i ekzistencs. Duke i sjell s bashku
t gjitha ligjet dhe fenomenet, ather ata i shfaqin gjrat pr ne
n trsin e tyre.
Dua t kujtoj q burimi m i rndsishm pr shkencn,
mendimin dhe artin, madje pr virtytet dhe moralin, sht
metafizika. E gjith ekzistenca mund t jet perceptuar n mnyr

t drejt dhe t sakt duke u bazuar n metafizikn e mirfillt. Kjo
do t na lejoj t vshtrojm t gjith ekzistencn si nj t tr dhe
t udhtojm prmes dimensioneve t thella t saj. Pa spiritualitet
dhe metafizik, ne nuk mund t krijojm nj komunitet me
themele t shndosha, kto komunitete jan t shtrnguara t lypin
vazhdimisht nga t tjert. Komunitetet pa koncepte metafizike t
shndosha vuajn krizn e identitetit.
Pr t ndrtuar nj bot t re dhe t lumtur n t ciln vlerave
njerzore u sht dhn rndsia e duhur dhe jan t frytshme
n konceptimin e synimeve dhe aspiratave, t gjith njerzit,
pa dallime fetare, duhet t rizbulojn dhe riafirmojn treguesit
spiritual dhe metafizik n fet e reveluara nga Zoti.
KAOSI DHE BOTA MISTIKE E BESIMIT 59
Sot dokush mbushet me zemrim, glltit urrejtje, mallkon

gjithka q e gjykon t jet nj kundrshtar, me nj pasion
t pandryshueshm sikur t jet i trbuar. Boja q mbush
faqet e gazetave, pamjet q transmetojn televizionet, valt
elektromagnetike q rezonojn n radio, i grvishtin vesht tan si
klithma fatzeza q emetohen nga vende t ndryshme, n male ose
n uj, n lugina apo lart n kodra, ata godasin syt tan si blicet
e fotografve q na bjn t dridhemi dhe hapin plag n zemrat
tona. Kto epika t urrejtjes q dgjojm gjat gjith dits dhe
nats dhe q na trondisin, kto klithma ogurzeza, na ligshtojn
zemrat dhe pr m tepr, njerzit q krkojn shrim nga kto
smundje, jan pak n t vrtet. Mendimet e tyre shkojn n
drejtime t ndryshme, por gjithmon arrijn n t njjtn pik:
para, prosperitet ekonomik dhe sukses.
... emocionet thjeshtohen, dshira konsumohet, / Kuptimi q
buron nga vshtrimi, sht plot mosprfillje pr subjektin e Zotit.
- Mehmet Akif
Shum pak jan prjashtuar nga nj kndvshtrim i till i
turbulluar, nuk ka ndryshim nse sht i prbashkt apo jo,
nse sht kapitalizm, komunizm apo liberalizm. Largsia n
karakter mes atyre q i kalojn jett duke menduar vetm pr t
ngrn e pr t pir, pr t pushuar, pr t fituar para, duke pasur
n prgjithsi nj jet t kndshme dhe atyre q jan obliguar pr
shkak t karakterit t pandryshueshm t natyrs s tyre, bhet
m e vogl nga dita n dit. Dallimet themelore midis dy krahve
zhduken n klimn e brisht njri pas tjetrit, dhe krijesat njerzore

krkojn drejtime t reja, pavarsisht nga natyra e tyre.
Feja, prkushtimi fetar, morali, mendimi i lir, kndvshtrimet
tona pr artin jan thuajse t parndsishme. Forca sht uleruar
si t jet e panjohshme, fantazia ka zn vend n imazhin e ideve
dhe kto ide t pakndshme kan dal mbi t tjerat. N t vrtet,
un dua t them q n nj koh t vshtir kam kuptuar q nj
dram e brendshme e till sht nj fanatizm i tmerrshm. N ditt
e sotme, kur sqarimi dhe ndriimi i njerzve sht prgjithsuar,
kur intelektualizmi sht n kulmin e tij, fakti q shkenca dhe
injoranca do t takohen n t njjtn pik, n kundrshtim me
distancn q pritet t ekzistoj n mes tyre, l pr t nnkuptuar
nj bashkpunim t errt dhe i krijon ekzistencs nj problem
serioz t dukshm. Nj kontradikt e till na bn ne t besojm se
dshira emocionale e disa njerzve sht shum m prpara nga
dshira logjike dhe mendore e tyre.
Un besoj q n nj periudh t till t errt, kur kundrshtit
jan grshetuar, kur n pjes t ndryshme t shoqris kaosi
ka kaluar do lloj kufiri, kur veprimet e errta me origjin t
ndryshme kan errsuar pamjen e toks, kur far sht posht, ka
mbizotruar mbi far sht lart, kur polemikat dhe dialektika jan
br aq t shumta dhe popullore, kur thashethemet, veanrisht
prmes mjeteve t komunikimit masiv, jan mirpritur, kur
jett e t tjerve jan br si ushqim pr ekzistencn ton, kur
shpirti i bashkimit sht tronditur dhe grupimet e ndryshme
jan thrrmuar ngado, kur shpresat jan thyer dhe dshirat jan
paralizuar, kur shpirtrat kan braktisur luftn kundr dshirave,
sht nj nevoj e zjarrt pr tu kthyer n drejtim t sfers son
shpirtrore dhe pr t dgjuar botn ton t brendshme, pr t na
shkputur nga atmosfera e errt e bots materiale pr t lundruar
n atmosfern magjike e t ngroht t jets shpirtrore. Ata q nuk
do t bien n letargji dhe do kthehen tek vetvetja sa m shpejt t
jet e mundur, do t ndjejn magjin dhe bukurin e bots s tyre
t brendshme. Fatkeqt q dshtojn pr tu kthyer dhe qndrojn

n mes, ose n krahun tjetr, vazhdojn t zemrohen, t urrejn,
t shpifin, t gnjejn dhe t ndjejn prbuzje, ata vazhdojn n
rrugn e mosprputhjeve t mdha n t ciln kan ecur deri n
kt dit, madje dhe kur dielli shklqen, ata do t flen n errsir,
do t pshprisin mendime t errta gjithmon n krkim t
vendeve t fshehta dhe qosheve t errta pr t jetuar.
Ndokush shpreson q ata do t jen n gjendje t ndjejn gzimin
e ditve dhe netve t bekuara q ne kemi prjetuar, ku lumenjt e
drits derdhen ngado. Dikush tjetr shpreson q ata gjithashtu do
ta braktisin herezin, ateizmin, prarjen dhe rebelimin n zemrat
e tyre dhe kshtu do t jen t aft t respektojn mirkuptimin e
paraplqyer dhe qndrimin e do shpirti t vetm! Ndoshta nj
dit kto dshira do t jen prmbushur, por duke u vetshpallur
kundrshtar pr Zotin, profett, fen dhe prkushtimin fetar, gj
q nuk sht asgj tjetr vese materializm q ka arritur kulmin
duke mohuar hyjnoren, dhe duke u zhytur n baltovinn e anarkis
dhe nihilizmit, nuk do t jen kurr n gjendje t thithin kt ajr
t prtrir. Zoti yn i dashur, vetm ti mund ti bindsh ata pr
ekzistencn tnde dhe ti lirosh zemrat e tyre nga vargonjt!
N do komunitet dhe shoqri gjenden njerz q jan t prirur
pr t braktisur besimin e tyre dhe ka shum koh q ata kan
dal jasht kontrollit. Bashksit dhe shoqrit e tjera nuk jan
aq t fuqishme porsi ne pr t krkuar shptim kur prballen me
kto abuzime dhe dobsi. N t vrtet, ne kemi mendimet me t
cilat qetsohemi, besimin me t cilin paqtohemi, ditt dhe nett
gjat t cilave dridhemi nga gzimi, festivalet dhe karnavalet, por
kto dit, kto net, kto festivale, kto karnavale jan t lira pr
do shenjtri. Ato jan si fishekzjarr, ndriojn pr nj moment
dhe pastaj shuhen duke dhn vetm knaqsi t astit, ato jan
kalimtare dhe materiale, duke mos premtuar asgj n rrugn e
knaqsis shpirtrore. Sigurisht q n bott e tyre ju nuk mund t
ndjeni madhshtin e besimit te Zoti dhe as nuk mund t ndjeni
q shpirtrat jan t pakufizuar nga koha dhe hapsira, gjithka

fillon me nj lumturi t gnjeshtrt dhe t prkohshme, me dlirin
pr tu majmur. Ather gjithka sht transformuar n kujtime t
dhimbshme, n ndrra t vajtueshme, n shpresa zhgnjyese dhe
n fund, do gj zhduket si t mos kishte qen kurr!
N kt atmosfer shpirtrore ku ne jemi pran pragut t Zotit,
do z, do fjal, do veprim sht prjetuar si nj vjersh pr
fmij dhe sht dgjuar si t jet nj melodi. Kto rrebeshe posht
tek ne jan si shiu, ne njomim zemrgjersin me kto rrebeshe.
Hna ndryshon pamjen e saj do nat, si t jet duke lajmruar
koh t prpikta dhe or t lumtura, dielli lviz n nj pik t re
n horizont pr do agim, zgjimi i ndjenjave dhe mendimeve tona
sht n nj moment t ri t kohs, duke nxitur ndrrat tona ta
ndjekin at, duke treguar kujtimet pr ne, q ngjajn me lumin
Keuther, premtuar pr ne n parajs. E shkuara bhet si nj
mbules me shum ngjyra q mbulon syt tan, kulmi i ndrrave
tona sht e ardhmja e lumtur, n pritje me krah t hapura dhe
ne, q jemi t liruar nga kufijt kufizues t kohs, jetojm larmin
e s djeshmes, e s sotmes dhe e s nesrmes njkohsisht, dhe
si engjjt, ndjejm t gjitha gzimet e kohve t kaluara. sht e
pamundur pr ata q nuk jan ushqyer nga i njjti burim si ne,
q nuk ndajn t njjtat ndjenja dhe mendime me ne, t ndjejn
dhe kuptojn thellsit e shenjta n t cilat ne humbim veten, ku
lumturia dhe gzimi q ne prjetojm jan si lumenjt e parajss.
Besimi yn, horizontet tona t mendimit dhe sjellja jon -
karakteristika t mbarsis, por n t njjtn koh q i prkasin
nj kombi paksa gabues, n kt pjes t bots - jan br, prmes
formimit dhe riformimit n karakterin e personalitetit kolektiv,
shum t prsosura dhe t stolisura me vlera universale. Kjo sht
nj situat q nuk ekziston tek komunitetet e tjera. Kjo sht
aq shum e qart, sa ata q e kalojn kohn me ne, nuk sht e
nevojshme t qndrojn gjat pr t qen t ndrgjegjshm pr
kt ndryshim. E vrteta sht q n kto ndryshime, trishtimi i
shenjt n zemrat tona dhe entuziazmi n shpirtrat tan, q rrjedh

si uj prmes shkmbinjve, sht ndjer dhe dgjuar. Sigurisht,
ata q u vn veshin fjalve tona, gjithmon do t dgjojn
melodit e dhimbjeve t zrave t przgjedhur me shpres, do t
dgjojn notat e ribashkimit, n krkim t strehs s bukur dhe
t prjetshme, n intonacionin dhe n sjelljen ton. N t vrtet,
ndrsa n njrin krah ne pshprisim o kupmbajts, un jam
djegur n zjarrin e dashuris, m jep nj got me uj, n krahun
tjetr themi un ngjeva gishtat e mi n mjaltin e dashuris dhe
e shijova at, m jep nj got me uj, dhe kshtu jemi n gjendje
t kthejm dhimbjen ton n buzqeshje. Gjuht tona nganjher
flasin pr dashurin dhe nganjher pr mrzin. Ndonse
dashuria dhe lodhja shkaktojn dhimbje pr t tjert, tek ata ne
gjithmon dgjojm, si Rumiu, poemn e dshiruar pr botn q
kemi ln pr t ardhur ktu. Dashuria dhe mrzitja pr ne jan
si nj argument pr gjuhn e shpirtit, shkaktuar nga nj dshir e
brengosur pr amshim. Meq besimi dhe ndjenjat tona na drgojn
n bott magjike t prtejme, ne pothuajse gjithmon i ndjejm t
grshetuara trishtimin dhe gzimin, ne dgjojm zrat q qajn dhe
qeshin si notat e ndryshme t s njjts melodi. Ne u prgjigjemi
kraharorve q rnkojn nga shqetsimi me buzqeshje n faqet
tona, si syt tan mbyten nga lott, ndrgjegjja jon skuqet nga
trndafilat e kopshteve t Iremit.60
Edhe nse kjo nuk sht e thjesht pr do individ, lidhja jon
me Zotin sht qndrimi m i natyrshm q ne mund t marrim,
marrdhnia jon me At sht si nj magji q transformon t
gjith momentet e jets son n entuziazm dhe gzim. Zemrat
tona q rrahin me ndjenjat pr T, mbushen dhe rimbushen me
ndrrn pr kt vshtrim: ne jemi n gjendje t jetojm me t
ftohtin e hidhur t vjeshts n zemrat tona sepse kemi gzimin e
pranvers. Shpirtrat tan adoptojn qndrimet m t lakmueshme
60 Prmendur n Kuran (Fexhr, 7-8). Shpesh identifikohen me kopshtet e varura t
Babilonis.
me instinktet e ndjenjave dhe gzimit t veant q jan rezultat

i lidhjes son me Lavdiplotin. N kt mnyr, ne shndrrohemi,
ata na bjn t ndjejm nj entuziazm t prtrir, nj hapje
dhe revelim t ri edhe n momentet kur jemi t piklluar e t
brengosur. Knaqsi apo trishtim, revelim apo hidhrim, t gjitha
kto emocione psojn metamorfoz n zemrat tona q rrahin
me besim dhe flasin pr ne me knaqsin m t natyrshme dhe
me shpresat m realiste. sht nj fakt, q ne gjithashtu provojm
si momente qetsie po ashtu dhe momente t vshtira, jav t
bukura dhe dit t kqija, drit dhe errsir q vjen dhe shkon,
si dita dhe nata. Megjithat, ne marrim dashamirsi dhe gzime
t pakaprcyeshme nga duart e t gjitha ktyre vuajtjeve, sepse
ne kemi besimin ton, lidhjen ton me t Vetmin dhe shpresat
tona! Ata q nuk pranojn q telashet dhe knaqsit jan produkt
i s njjts dshir, prpliten n agonin e pafund, ndrsa n
atmosfern ton ne shohim qart q gjithka do t jet shndrruar
n dhembshuri t thell. Shijimi i tr jets, me t kqijat dhe t
mirat e saj si Keuther, n do gj q ne ham dhe pim, n do
vend q ne banojm, me t gjitha bukurit hyjnore t zbuluara
n botn ton t brendshme, me t gjitha gjatsit e ndryshme t
valve t tyre, na bn q t ndjejm hidhrimet tona t tkurren
para lumturis, t ndjejm dhimbjet tona t treten n knaqsi
dhe t ndjejm jett tona t derdhen n rezervuart e qelqta n
nj spektr ngjyrash. Vdekshmria jon sht transformuar n
prjetsi, ne buzqeshim edhe kur qajm.
N botn ton, besimet dhe shpresat q burojn prej tyre jan
aq t ndrthurura me jett tona, sa q do kapitull i ktyre jetve
na jep krah pr n vendin e lutjeve dhe na drejton pr tek hyrja e
bots s prtejme. Na drgon ne atje dhe i l zemrat tona t shijojn
bukurit e parajss. N kt rrug, ne ndjehemi sikur jemi duke
thithur aromat e parajss. Edhe nse do ta lm veten t rrmbehet
nga jett tona t prditshme, thirrjet pr lutje, kngt q lartsojn
Zotin, zrat e larmishm pr falje, recitimet pr emrat e Zotit, ata
q i kushtohen mirnjohjes s Tij, duke thirrur Unitetin e Tij n

minaret e xhamive, na sjellin ne n atmosfern e tyre. Ato ngjyejn
shpirtrat tan me ngjyrat e tyre, ato u dhurojn zemrave tona nj
z t qndisur, pshertimat na i kthejn n nj fyell duke na zgjuar
me bukurin e muziks. Kto zra i zgjojn shpirtrat tan dhe ne
jemi t magjepsur nga misteret q i prkasin Zotit, magjia e ktyre
mistereve q vijn me shpejtsi nga thellsit e botve tona t
brendshme dhe q prhapen n t gjith gjykimet tona, kjo bukuri
q zbukuron t gjitha kopshtet e parajss n mendimet tona dhe
q vrshon pas buzve tona, sht si ujvarat e frymzimit. N
kt mnyr mahnitemi dhe qndrojm t tronditur.
Kjo magji, kjo njohje me misteret q i prkasin Zotit, i shton
ditt dhe nett e bekuara me begati dhe zemrgjersi t pakufishme
pr ne. Kjo sht aq e vrtet, sa gjithka prreth nesh shfaqet e
gzueshme, do knd merr nj pamje spirituale dhe stimulon
shpirtrat tan duke i drejtuar n destinacionet e metafiziks, dhe
si arrijn n kulmin e saj ose n termat mistike, shpirtrat tan kan
arritur n pjekurin m t lart qiellore. Gjithashtu, pr t matur
shkalln n t ciln ne mund t dgjojm dhe kuptojm do gj q
ndodhet rreth nesh, ngazllehemi si fmijt q ndjehen sikur jan
n parqet e bukura t gzimit. Kshtu ne provojm lumturin dhe
gzimin e nj dite feste.
N nj bot t till, agimi vjen n shtpit tona nga dyert e
dritaret si nj vizitor i pritur, mbrmja vjen n dhomat tona
personale si nj e dashur dhe ulet pran nesh, nata kacavirret tek
ne me bashkshoqrimin e saj pr ribashkimin me Mikun dhe n
do lugin duart jan ngritur n lutje drejt Tij, gati pr t marr
dhuratat q do t vijn prej Tij, duke tejkaluar gjendjen e tensionit
metafizik me forcn e shpirtit, duke pshertir, duke thn Merri
duart e mia i shtrenjti Mik, mbaji ato, sepse un nuk mund t bj
pa Ty!
N nj bot t till, lutja buet si zrat kumbues t lutjes korale61
61 Lutjet e prbashkta q bhen n xhami n pjes t caktuara t faljes si dhe
dhe jehona e saj sht si zri dhe fryma e thellsive hyjnore.

Vetmia e ngroht e nats i mbshtjell shpirtrat tan si nj plhur
e mndafsht, pulset tona rrahin me gjallri pr lajmet e mira q
kan marr. Ndoshta disa prej nesh kndojn himnet e lartsimit
t Tij edhe nse bie shi apo dielli shklqen, si nj bilbil q e copton
zemrn n prpjekje pr t gjetur ritmin ideal pr emocionet e
tij me tingujt m mallngjyes. Me nj fjal, gjithsecili sht duke
knduar npr dhmb nj melodi me vuajtje dhe gzim t pafund,
me dashuri dhe gjallri t pashuar, duke dgjuar drithrimat e
shpirtit t vet dhe duke i ln t tjert gjithashtu ta dgjojn at.
dokush pshertin nga ethet e dashuris dhe i bn dhe t tjert ti
ndjejn ato gjithashtu. Po, si ata reflektojn gjallrin e shpirtit
dhe frymzimin e zemrave t tyre, duke shfaqur vetveten n nj
moment t fundit, po ashtu ata bhen zdhns pr ndjenjat e t
gjithve dhe jan n gjendje pr t folur pr domethniet e fshehta
ndrsa t tjert duan, por nuk arrijn t shprehen.
Horizonti i t jetuarit t s djeshmes, t s sotmes dhe t s
nesrmes n t njjtn koh me nj shkall t till besimi dhe
shprese, dashurie dhe mirnjohjeje pr misteret q i prkasin
Zotit, i jep nj thellsi t till jets, q do zemr n orbitn e jets
s prtejme e gjen veten t kredhur n harmonin melodioze t
emocioneve dhe ideve dhe sht e liruar nga kufizimet, q jan
efektet mbytse t lnds. Un besoj q baza m e fuqishme e
marrdhnieve njerzore, zanafilla e t gjith knaqsive dhe
burimi pr t gjith dashurit, ashkun, atraksionin dhe gravitetin
sht ky besim dhe kjo shpres. do dishepull i zemrs q arrin
tek ky besim dhe tek kjo shpres, mund ta provoj dhe ta ndjej
gjendjen e t qenit jasht kohs, me aftsin pr ta ndjer t gjith
n thellsit e tij.
N t vrtet, n shkalln ku mund t arrij pamja, ekzistenca
ndjehet n nj mnyr t ndryshme, gjrat vlersohen n nj rrug
t ndryshme dhe shkrihen n vetvete me ngjyrn, shijen, aromn
refreni Amin!
dhe theksin e manifestimit nga amshimi. Kto atribute deprtojn

n gjithka dhe njerzit mund t arrijn nj ekzistenc t dyt me
nj lindje dhe vdekje t re. Prgjat ktyre orve t gzuara, kur
vshtrimi i prjetshm sht prqendruar n at q shihet prtej
pamjes s dukshme t ekzistencs, ndjehen t gjitha gzimet e jets.
Ato ndjehen si po t kesh marr dijet e duhura, ashtu edhe po t
jesh liruar nga pesha e t gjitha gjrave q jan t papranueshme.
Qiejt e largt lshojn me rrebesh bekimet pr kto zemra q jan
t etura pr dashuri dhe vrapojn me prmallim dhe mshir. T
gjitha zemrat q jetojn me frikn e shterimit jan t ndrydhura.
Lulet qiellore lulzojn n kto ndrra t zbukuruara!
Disa prej nesh mund t mos jen n gjendje pr t arritur n kt
stad - stad n t cilin bhet nj tejkalim i lufts (pr t kaprcyer
errsirn me t gjitha kuptimet e saj) dhe agimit - pr njerzit
me besim dhe horizont, por t gjitha kto jan fenomene pr
zemrn, shpirtin dhe emocionet. Duke jetuar prmes revelimeve
t panumrta t jets, asnj tjetr ve heronjve aktiv t lindjes dhe
garave t mdha nuk mund ta kuptoj kt dashuri, entuziazm,
poezi dhe muzik q vrshon n shpirtrat tan nga i Prjetshmi.
Ata q nuk jan n gjendje ta kuptojn kt, nuk do t jen pr
m tepr n gjendje t na kuptojn ne. Ata q qndrojn larg nga
kjo jet delikate dhe e bukur, jetojn n errsirn e ktij hendeku,
ndrsa aftsia pr t kuptuar e atyre q kan gjetur nj pozicion
prej nga mund ta vshtrojn vrtetsin n nj mnyr t till q
shfaqet qart si sht n t vrtet, sht ndijimi i ksaj dhurate
n t gjith gjatsit e valve t saj dhe e gjerbin at si lumenjt e
parajss dhe jetojn jett e tyre toksore si t jen n qiell.
Kush e di dhe prsa koh ne do t flasim pr kt knaqsi dhe
gzim t pafund, me ndjen e nj festivali, pr nj dit t gzuar!
Ndonse do t vazhdojm t shprehemi pr t - t metat n
shprehje nga oratort i lm mnjan - ne do t dgjojm akoma
me knaqsi dhe do t prpiqemi ta ndajm at me t tjert!
HORIZONTET E QETSIS 62
Njerzit kan ndrruar gjithmon t arrijn qetsin mendore,

q nga dita q njeriu i par vuri kmbt n tok. Njerzit jan
dshiruar pr paqen mendore, duke krkuar dhe duke u prpjekur
n nj mij mnyra pr ta arritur at. Nganjher njerzit e kan
lidhur qetsin me punn e vshtir dhe me fitimin e pasurive
monetare, nganjher ata e synojn at pr t jetuar me prmbajtjen
e zemrave t tyre dhe n liri t pakufizuar, n koh t tjera,
qetsia mendore ka qen vshtruar si nj pasuri pr prparimin
teknologjik dhe arritjen e komoditetit material ose ka qen lidhur
me ushqimin dhe knaqsit e dshirave trupore. Njerzit i kan
kufizuar jett e tyre n arritjen dhe posedimin e ktyre synimeve.
N kt rrug t mjegulluar nga pluhuri, njerzit kan jetuar her
pas here me shpres, nganjher kan provuar zhgnjim dhe jan
prplitur n dshprim, por kurr nuk kan arritur dshirimin e
pritur. Kjo udh sht e pamundur, sepse qetsia mendore q ne
po krkojm, sht fryt i virtyteve brenda besimit dhe mund t
arrihet vetm prmes besimit t prsosur. Kjo ka qen gjithashtu
esenca e thirrjeve t profetve.
Thelbi i ksaj thirrje pr paqe dhe qetsi mendore mund
t institucionalizohet kur individt kthehen drejt Zotit dhe
e nnshtrojn veten tek Ai me t gjith qenien e tyre: sht e
pamundur pr nj person me besim q ka arritur t nnshtrohet
n kt shkall t vazhdoj t jet nj skllav i dshirave trupore,
ose nuk sht e mundur q nj person i till t ket frik gj tjetr
ve Zotit. Sepse tani, kta njerz, si kan gjetur t Vetmin pr
t cilin kan qen n krkim, dhe si kan gjetur t Dashurin,

drejt t cilit kan drejtuar dashurin e tyre, n t njjtn mnyr
kan gjetur paqen n vetvete, sepse ata kan qen n mbrojtjen
e Plotfuqishmris s Prjetshme dhe gjithmon do t ndjejn
druajtje dhe respekt. Ata jan n paqe, sepse e din q Hirsia dhe
Plotfuqishmria e Pafund kurr nuk do ti braktis ata q kan
kthyer pamjen e tyre n drejtim t Tij, ska rndsi se kush jan,
dhe Ai kurr nuk do ti lr ata n llumin e mjerimit.
Pr kt arsye, njerzit me besim jan gjithmon n paqe
dhe gjithmon ndjejn siguri. Ata e din q do t arrijn n
destinacionin e dshiruar nse vazhdojn t ecin duke lidhur
gjithka me At. Ata do t jen t sigurt prgjat gjith rrugs dhe
do t prjetojn n distanc natn e dasms, pr t qen plotsisht
n afrsi. Ata do t ecin drejt qllimit t ekzistencs t drejtuar
nga Kurani, me shpresn q besimi premton n zemr, me puhit
e nnshtrimit prhapur prmes emocioneve dhe ndrgjegjes s
tyre dhe me mbikqyrjen e Mjeshtrit Hyjnor. Me t gjitha kto,
ata mund ti kaprcejn t gjitha gropat e ferrit t lidhjeve trupore
dhe orekset e pangopura t dshirave dhe fantazive t tyre.
Sigurisht, ata q hyjn n atmosfern e Kuranit dhe gjejn streh
n drejtimin e Tij, gjithmon ndjejn nj knaqsi t thell dhe
nj besim t patundur n zemrat e tyre, kur mbushen me siguri.
Si dgjojn ndrgjegjen e tyre, si vshtrojn pas objekteve, si
parashikojn t nesrmen e afrt dhe t ardhmen e largt, pr
shembull t ardhmen e shtrir deri n prjetsi, si marrin n
konsiderat Berzahun (varrin ose vendin ku shpirtrat presin deri
n Ditn e Gjykimit), Mahsherin (vendin ku njerzit mblidhen
n Ditn e Gjykimit), Siratin (urn shum t ngusht q t on
n parajs), Xhehenemin dhe Xhenetin, po ashtu ata kan nj
vetdije t jashtzakonshme pr detyrimet e tyre dhe pr ndjenjn
e prgjegjsis, dhe jan gjithashtu t mbushur me nj ndjenj t
thell shprese. Kjo ndjenj shprese sht n proporcion t drejt
me thellsin e besimit n kraharort e tyre. Ata vshtrojn pas
objekteve prmes dritares s veant t dashamirsis, dhn pr

ta si zemrgjersi e prshtatshme pr besimin e tyre, kaq duhet q
qepeni i ekzistencs materiale t jet hequr plotsisht dhe ata do ti
gjejn gjrat q shohin dhe prjetojn prapa dritares, t ngjashme
me gjrat q ndjejn dhe prjetojn ktu. Pr shkak t natyrs
kufizuese toksore, ata do t ndeshen ball pr ball prapa ksaj
dritareje, n detaje t imta, me far kan ndjer shkurtimisht n
tok dhe do t buzqeshin me fatin e lumtur t tyre.
Sigurisht q besimi sht nj els magjik pr lumturin n kt
bot dhe n botn e prtejme dhe premton nj fund t drejt pr
ata q kaluan jett e tyre nn flamurin e tij. Besimi premton nj
periudh t ndritshme n Berzah, duke dhn lajme t gzuara pr
nj fisnik dhe ngrohtsi ringjalljeje, duke pshpritur nj oktav t
Shkalls Hyjnore q sht nj knaqsi pr shpirtrat tan, duke i
br zemrat tona t ndjejn afrimin e aventurs n urn e Siratit
me thellsin e shpress dhe t maturis. Parajsa hap dyert e saj
me knaqsi dhe mirkuptim, me surpriza q tejkalojn t gjitha
parashikimet dhe na njeh ne me bekimet nga pema e parajss,
bekime q na bjn t harrojm edhe momentet m t vshtira
dhe m t dhimbshme t ksaj jete!
N fakt, kur njerzit me besim kthehen drejt Zotit me t gjith
qenien e tyre, do gj tjetr zhduket nga vshtrimi. T gjith
fuqit dhe dshirat e gnjeshtrta shfryhen si balona t shpuara.
T gjitha dritat materiale q kan shkaktuar verbimin e syve t
tyre me shklqimin fals, jan dobsuar prball drits hyjnore
t Tij, q ndrion n zemrat tona. Gjithka q dgjojm prreth,
kumbon: Sot t gjith pasurit dhe pronat i prkasin Zotit,
Fitimtarit Absolut. Nj zemr q ka arritur n kt nivel, sht e
liruar nga premtimet mashtruese t t gjith pushteteve, fuqive,
mirsjelljeve dhe hijeshive joshse dhe sht kthyer drejt Zotit dhe
pret ndihm vetm prej Tij. Kur njerzit e till jan t shqetsuar
apo t tronditur nga vshtirsit, ata shpresojn dhe mbshteten
tek Ai. Ata krkojn mbrojtje nga t gjitha krcnimet dhe gjejn
streh n tempullin e hijeshis, dashamirsis dhe ndihms s Tij.

Kur njerzit e till ligshtohen, ata lajmrojn fuqin
transcendente t Tij. Kur ata jan njollosur nga mkati, vrapojn
n basenin e Tij t mshirimit pr t pastruar vetveten, duke
shprndar mjegulln dhe tymin q ka shkaktuar fshehjen e
horizontit t tyre nga paraqitja e besimit pr At dhe nnshtrimit
t vetes tek Ai. Kshtu ata ecin drejt s ardhmes pa u prulur para
fenomeneve q mund t shfaqen n kt rrug. Ata zgjidhin t
gjitha problemet e tyre personale, familjare dhe shoqrore nga
lidhja me At dhe nuk kan kurr frik, ose t ndjejn vetmin q
nuk mund t arrij n shpirtrat e tyre. N kt koh, ata mund t jen
kushtzuar nga nj vetmi e prkohshme n publik, por fal besimit
dhe nnshtrimit t tyre, gjithmon ndjejn ern e shoqris hyjnore.
fardo q tu ndodh, ata e marrin si nj shenj paralajmruese t
fatit dhe e presin me qetsi dhe durim at.
Besimi tek Zoti dhe karakteristikat e besimit t tyre u japin
mundsi ta njohin veten me gjithka, dhe kshtu ata e shohin
t gjith ekzistencn - n jet ose jo - si nj familje. Ata lidhen
me pjesn tjetr t krijimit, kan nj pjes aktive n jetn e
prgjithshme t gjrave dhe ndjejn n ndrgjegjen e tyre
gjersin e titullit t zvendsit q ka qen ln trashgim pr ta.
Ata i rrokin q t gjitha gjrat q jan krijuar n t mir t tyre dhe
prulen me mirnjohje, duke kuptuar q jan dor pr dore me
kndvshtrimin e engjjve dhe shpirtrave n univers. Ata gjejn
tabanin mbi t cilin do t ecin, ultsir dhe ferrishte, t ngroht si
vendbanimet e t parve, dhe ndjehen sikur t jen n shtpi, n
kraht e nns s tyre. Ekzistencn e vlersojn n nj form q nuk
ngjan me mnyrn materialiste dhe me prshkrimin natyralist,
por me syt e nj njeriu me besim q e lidh gjithka me Zotin,
dhe n prgjigje, marrin mirnjohje nga do gj q sht prreth
tyre. Ata marrin mesazhe n konfidenc nga t gjitha gjrat me t
cilat kan krijuar lidhje dhe prgjigjen n at mnyr q shpreh t
njjtn konfidenc. Ata nuk tremben nga askush dhe po ashtu nuk
friksojn asknd, t gjithve u hedhin kraht si t jen vllezrit e

tyre. Ata dhurojn buzqeshje pr t gjith gjrat, pin uj, marrin
frym dhe i pranojn t gjitha format q jan shfaqur si bekime
prej Zotit. Ata thithin kundrmimin e toks dhe t atyre q ajo
ka lindur, si t jet aroma m e kndshme. Prshndesin kopshtet
dhe pemishtet, malet dhe luginat, kullotat dhe pemt, trndafilat
dhe lulet me gjuhn e zemrave t tyre, sikur ato t ken ndjenja.
Prkdhelin t gjitha krijesat me t cilat ndeshen, si t jen shokt
e ngarkuar pr t mbajtur shoqrin n kt bujtin. Me do akt
ata demonstrojn q jan sjell n tok si nj shenj e harmonis
dhe mirkuptimit.
Kshtu, njerzit q me besimin e tyre t pakufishm vshtrojn
do njeri dhe do gj prmes ksaj strukture, e ndjejn veten n
nj atmosfer t plot paqeje, aq sa mund ti bjn njerzit e tjer
xheloz, nse ata jan t vetdijshm pr kt. Kta njerz jan
t ngazllyer me knaqsit e pashprehshme t jets me besim.
Sigurisht q nuk luftojn dhe nuk grinden, ata i shpenzojn t gjitha
energjit me qllim q edhe njerzit e tjer t prjetojn t njjtn
ndjenj dhe t njjtin gzim, duke i ndar kto ndjenja t sinqerta
me gjithsecilin, ata prpiqen pr t drejtuar do njeri nga knga e
gzimit duke zbuluar horizontet n fardo niveli q t munden.
Ata jan gjithmon nj hap prapa jets s prditshme pr shkak
t prpjekjeve pr ti nxitur t tjert q ti provojn kto gzime.
N t gjith veprimtarin e tyre, kan nj besim t prjetshm te
Zoti. Ata kurr nuk kujdesen q ta vn veten qllimisht kundr
njerzve t tjer. Sigurisht q n njrin krah ushqejn veten me
fuqi nga plotfuqishmria e Zotit, kurse n krahun tjetr, gjithashtu
prpiqen t arrijn mbshtetjen e njerzve me t njjtin besim. Ata
transformojn fuqit q mund ti ken kundr, n nj thellsi t re
pr aftsit e tyre dhe kshtu ecin drejt qllimit t prcaktuar sikur
t jen duke fluturuar. Ata ecin drejt synimit pr paqe me besim,
ecin drejt qllimit pr ti br edhe njerzit e tjer t besojn, ecin
drejt arritjes s knaqsis s Zotit.
Nse vrtetsia sht kuptuar, shoqria ku individt kan arritur

n nj shkall t till shprblimi ku ata duan dhe respektojn
njri-tjetrin dhe jan bashkuar me nj premtim n zemr, sht
nj kandidate e prsosur pr paqe. sht nj kandidate perfekte
sepse faktort q mund ti ojn antart e saj drejt krijimit t
fraksioneve dhe trazirave, jan plotsisht t eliminuar. N mes
ktyre njerzve, nuk ka konsiderata apo privilegje pr shkak t
fisnikris, prejardhjes, krahins ose statusit shoqror. Kta njerz
q i vshtrojn t gjith njerzit dhe gjrat si krcejt e s njjts
rrnj, jan vllezr n kuptimin e vrtet t fjals. Kurani trheq
vmendjen pr kt vrtetsi t thell kur thot,
Besimtart jan vllezr... (Huxhurat, 10).
Kjo nuk sht vetm nj afri fizike; me fjalt e Kuranit dhe
porosit e Profetit, ata jan lidhur fort me do njeri tjetr, nga
dashuria, mshira dhe sinqeriteti, si organet e t njjtit trup dhe
gjithmon ndjejn dhimbjet e t tjerve n zemrat e tyre dhe
vuajn agonin, ndajn gzimet e tyre dhe provojn t njjtn
lumturi s bashku.
N t vrtet, ata jan si syt dhe vesht, gjuha dhe buzt, duart
dhe kmbt e do njeriu tjetr. N kt shoqri, do individ ia
ka kushtuar vetveten lehtsimit t jets s t tjerve, pr t br
gjithka q munden pr lumturin e tyre. Pr pasoj, kjo nuk
sht braktisje apo zhytje n dshprim, n mes njerzve t till.
Kur njri sht i lnduar, gjith t tjert e ndjejn kt dhimbje n
zemrat e tyre. T gjith bashkohen n fest kur dikush ka nj gzim.
Prsri, n kt shoqri, prindrit jan respektuar si t shenjt,
fmijt jan rritur me kujdes, si t jen lule. Bashkshortt edhe
kur kan jan thinjur s bashku, jan t gzuar si n ditn e par,
me mendimin pr solidaritetin e prjetshm n botn e prtejme.
Ata prpiqen ti jetojn jett e tyre duke ndjekur rrugn e zemrs
dhe t mendjes, prtej kufijve t marrdhnieve emocionale. Ata
jan t sigurt pr njri-tjetrin n at shkall sa asnj hije dyshimi
nuk sht reflektuar n syt e tyre. Si sht harmonia familjare,

po ashtu sht edhe harmonia e kombit, q konsiderohet t
jet nj familje e madhe. N nj komb t formuar me familje t
tilla, t gjith do t duan dhe respektojn njri-tjetrin, t gjith
do t kujdesen pr njri-tjetrin me dhembshuri, t gjith do t
dshirojn mbarsi pr t tjert dhe do t prpiqen t largojn t
keqen me sa munden, me aftsit e tyre. Askush nuk mendon keq
pr t tjert dhe po ashtu askush nuk i v t tjert n dyshime.
Askush nuk i prdor njerzit si spiun kundr njri-tjetrit. Nj
pjes e shoqris nuk e lidh ekzistencn e saj me shkatrrimin e
pjess tjetr. Absolutisht askush nuk bhet pjes e fenomeneve
t tilla si jan bashkpunimi n krim, gnjeshtrat, mashtrimet
dhe shpifjet, kto jan karakteristika t njerzve t ult. N kt
shoqri t paqes, do individ sht n luft me gjithka negative.
Kjo sht sikur ata jan betuar pr t mbrojtur vlerat njerzore.
Dhe si rezultat, kjo bhet shoqri e vetdijes dhe paqes.
TASAVUFI DHE ORIGJINA E TIJ 63
Tasavufi konsiderohet udha e ndjekur nga sufit pr t arritur

tek e Vrteta: Zoti. Ndrsa ky term rndom shpreh aspektin teorik
dhe filozofik t ktij krkimi, aspektit fizik ose praktik i referohet
prgjithsisht t qent nj dervish.
sht tasavufi?
Tasavufi ka qen prkufizuar n shum mnyra. Disa e shohin
at si asgjsim t egove personale pr hir t Zotit dhe pastaj, rilindje
shpirtrore me an t drits s esencs s Tij. Nj transformim
i till, rezultat i drejtimit t vullnetit personal tek Zoti, sht n
prputhje me dshirn e Tij. Nga nj kndvshtrim tjetr, tasavufi
sht nj prpjekje e vazhdueshme pr t pastruar vetveten nga t
gjitha t kqijat me qllim fitimin e virtyteve.
Xhunejd Bagdadi, nj mjeshtr i famshm i tasavufit, e
prkufizoi tasavufin si nj metod pr bashkimin e vetasgjsimit
pr Zotin me vazhdimsin ose ekzistencn me Zotin. Shibliu
e prmbledh at si nj zhvillim q sht gjithmon s bashku me
Zotin ose me pranin e Tij, kshtu q asnj qllim toksor ose rreth
ksaj bote nuk do t jet madje i mirpritur. Ebu Muhamed Xheriri
e prshkruan at si qndres ndaj tundimeve t vet trupit dhe
cilsive negative dhe sigurim t cilsive morale t lavdrueshme.
Disa e prshkruajn tasavufin si vshtrim prapa objektit
ose pas pamjes s gjrave dhe eventualiteteve dhe interpretimin
pr fardo gj q ndodh n bot n lidhje me Zotin. Kjo do t
63 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n Emerald Hills of the Heart; Key Concepts
in the Practice of Sufism, Vol. I.
thot q njerzit e lidhin do akt me Zotin, si nj dritare prmes

s cils ata mund ta shohin At, mund t jetojn jett e tyre si
nj prpjekje e vazhdueshme pr ta shquar ose shikuar At me
nj vshtrim shpirtror t thell q sht i paprshkrueshm me
terma fizike dhe me nj vetdije t thell pr t qen vazhdimisht
i vzhguar nga Ai.
T gjitha kto prkufizime mund t prmblidhen si m posht:
Tasavufi sht nj udh e ndjekur nga individt q kan qen t aft
ta lirojn vetveten nga veset dhe dobsit njerzore, me qllim q
t fitojn cilsi engjllore dhe ti drejtojn knaqsit pr Zotin,
t jetojn n prputhje me nevojn pr diturin dhe dashurin e
Zotit dhe t prjetojn, si rezultat, knaqsi shpirtrore.
Tasavufi sht bazuar n vzhgimin edhe m t parndsishm
t normave t sheriatit me qllim q t deprtojn n kuptimin e
brendshm t tyre. Nj i pranuar ose udhtar (salik) n udhn e
tasavufit kurr nuk e ndan vzhgimin e jashtm t sheriatit nga
dimensioni i brendshm i tij dhe prandaj vzhgon gjithka q
nevojitet me dimensionin e jashtm dhe t brendshm t Islamit.
Prmes nj vzhgimi t till, ky person udhton drejt qllimit me
prulje dhe nnshtrim t plot.
Duke qen nj udh e vshtir q drejton te njohurit pr Zotin,
tasavufi nuk lejon neglizhenc apo mendjelehtsi. Ai krkon
iniciativ pr tu prpjekur vazhdimisht, si nj blet puntore q
fluturon nga kosheret te lulet dhe nga lulet te kosheret, pr ti fituar
kto njohuri. Iniciativa duhet ta pastroj zemrn e tij ose t saj nga
t gjith lidhjet e tjera, tu rezistoj t gjitha prirjeve, dshirave,
orekseve trupore dhe t jetoj n nj mnyr q reflekton njohurit
me t cilat Zoti ka prtrir dhe ndriuar zemrn, gjithmon
gati pr t marr bekime dhe frymzime hyjnore, si edhe pr ta
ndjekur sakt shembullin e profetit Muhamed. Me bindjen q
bashkimi dhe aderimi te Zoti sht merita dhe respekti m i madh,
iniciativa duhet t braktis dshirat e tij apo t saj pr krkesat e
Zotit, t Vrtetit.
Tasavufi krkon respektimin me rreptsi t t gjitha detyrimeve
fetare, nj mnyr jetese t thjesht dhe heqjen dor nga dshirat
trupore. Prmes ksaj metode t vetdisiplinimit shpirtror, zemra
e individit sht pastruar dhe ndjenjat dhe aftsit e tij ose t saj
jan punsuar n rrugn e Zotit, ka nnkupton q tani udhtari i
rrugs shpirtrore t tasavufit mund t filloj t jetoj n nj nivel
shpirtror t caktuar.
Tasavufi gjithashtu i lejon individt, prmes adhurimit t
vazhdueshm pr Zotin, t thellojn dijet e tyre pr vetveten si
adhurues t Zotit. Prmes heqjes dor nga kjo bot materiale dhe
kalimtare, si edhe nga dshirat dhe emocionet q ajo krijon, ata
zgjohen me realitetin e nj bote tjetr, e cila sht kthyer drejt
emrave t bukur hyjnor t Zotit. Tasavufi lejon q individt t
shfaqin dimensionin moral t ekzistencs s tyre dhe mundson
prftimin e nj prvoje t fuqishme dhe bindse q buron nga
zemra pr normat e besimit q ata m par vetm i kan pranuar
n mnyr siprfaqsore.
XHIHADI
TERRORIZMI
T DREJTAT E NJERIUT
T DREJTAT E NJERIUT N ISLAM
Islami sht i ekuilibruar, i hapur dhe universal, n fushn e

t drejtave t njeriut. Prjashtuar ata q prpiqen t shkatrrojn
shtetin apo qeverisjen legjitime, ose q i kan marr jetn me pahir
ndonjrit. Kurani na mson ne se, q ti marrsh padrejtsisht jetn
nj njeriu, sht nj krim kundr tr njerzimit (shih: Maide, 32).
Nj vlersim i till nuk mund t gjendet n ndonj fe tjetr ose n
ndonj sistem modern dhe po kshtu, nj vlersim i till i lart
kurr nuk sht dhn n jetn njerzore nga ndonj komision
apo organizat e t drejtave t njeriut. Islami e pranon vrasjen
e nj personi si vrasjen e t gjith njerzimit, sepse vrasja e nj
njeriu jep iden q do person mund t vritet.
Biri i Ademit, Kabili, sht personi i par n historin njerzore
q ka derdhur gjak. Megjithse, emrat e tyre nuk jan prmendur
n mnyr specifike n Kuran apo n Sunet, ne msojm nga
shkrimet e shenjta t kaluara q nj keqkuptim zuri vend n mes
dy vllezrve, Kabilit dhe Habilit, dhe q Kabili padrejtsisht vrau
Habilin thjesht pr xhelozi, duke hapur, si rrjedhim, nj epok
gjakderdhjeje n historin njerzore. Pr kt arsye, n nj hadith,
i Drguari i Zotit thot: Kur nj person sht vrar pa t drejt,
pjesa e mkatit pr kt vrasje i sht kaluar Kabilit, sepse ai ishte i
pari q hapi rrugn pr vrasjen e padrejt t krijesave njerzore.64
Kjo ngjarje me rndsi msimdhnse sht shprehur kshtu n
Kuran:
Lexoju (Muhamed) atyre qartsisht ngjarjen e dy bijve t
Ademit kur t dy flijuan kurbane, nga t cilt njrit iu pranua,
64 Buhari, Dijet, 2; Enbija, 1; Muslim, Kasem, 27.
ndrsa tjetrit nuk iu pranua. Ai (q nuk iu pranua) i tha tjetrit:

Un do t t vras! Ai (q iu pranua) tha: Allahu pranon vetm
prej t sinqertve dhe nse ti e zgjat te un dorn tnde pr t
m vrar, un nuk e zgjas te ti dorn time pr t t vrar; un i
friksohem Allahut, Zotit t botve! (Maide, 27-28)
N vazhdim sht dhn gjykimi:
... kush e vret nj njeri (pa t drejt), q nuk ka vrar njeri ose
q nuk ka sjell rregullim n tok, ather (krimi i tij) sht si
t kishte vrar gjith njerzit. E kush shpton nj jet, sht si t
kishte shptuar jetn e t gjith njerzve. (Maide, 32)
Ky parim sht universal dhe prandaj sht i vlefshm pr t
gjitha kohrat. Nj tjetr ajet deklaron:
Kushdo q vret nj besimtar me qllim, dnimi i tij sht
Xhehenemi, n t cilin do t jet prgjithmon. Allahu sht i
zemruar me t, e ka mallkuar dhe i ka prgatitur dnim t madh
atij. (Nisa, 93)
N nj tjetr hadith, Profeti yn shprehet: Kush sht vrar
duke mbrojtur pronn e vet, sht nj martir. Kush sht vrar duke
mbrojtur gjakun (jetn) e vet, sht nj martir. Kush sht vrar duke
mbrojtur fen e vet, sht nj martir. Kush sht vrar duke mbrojtur
familjen e vet, sht nj martir.65 T gjitha vlerat e prmendura
n kt hadith jan mbrojtur si parime t veanta n t gjith
sistemet juridike. Ktyre shtjeve u sht dhn rndsi n librat
themelor q prmbledhin ligjet tona, si t jen t domosdoshme.
Nga ky kontekst, liria e besimit, jeta, riprodhimi, shndeti mendor
dhe pasuria personale jan elementt m thelbsor q mund t
jen ruajtur pr t gjith. Islami i sjell t drejtat njerzore nga
kndvshtrimi i ktyre parimeve themelore.
Vetm Islami i nderon krijesat njerzore me titullin e zvendsit
t Zotit. Asnj sistem apo fe tjetr nuk e arrin kt. Prve ksaj,
Islami shpall q, nga ligjet e Zotit, do gj n qiell dhe n tok
65 Tirmidhi, Dijet, 22; Ebu Davud, Sunne, 32.
sht e dobishme dhe n t mir t njerzimit nse prdoret n nj

rrug legjitime. Si mundet q nj fe q u ka dhn nj rndsi kaq
t madhe t drejtave njerzore ti neglizhoj ato qoft edhe pr nj
njeri t vetm? (shih gjithashtu: Islami si fe e mshirs universale
n kt libr.)
XHIHADI I VOGL DHE I MADH 66
sht xhihadi?
I rrjedhur nga rrnja xh-h-d, fjala xhihad do t thot shkrirje e t
gjith forcave si edhe lvizja drejt nj objektivi me t gjitha aftsit
dhe fuqit dhe qndresa ndaj do vshtirsie. Ky prkufizim i
fundit pr xhihadin sht i afrt me kuptimin fetar.
Xhihadi fiton nj cilsi t veant me ardhjen n Islam: luft
n udhn e Zotit. Ky sht kuptimi q prgjithsisht vjen n
mendje sot. Xhihadi gjendet n dy fronte: n frontin e brendshm,
domethn, n vetveten e njeriut dhe n frontin e jashtm. Lufta
e brendshme (xhihadi i madh) sht procesi i mundsimit t
dikujt pr t arritur esencn e tij ose t saj. I pari sht bazuar
n kaprcimin e pengesave ndrmjet vetvetes dhe esencs s saj,
gjithashtu dhe arritjen e njohurive t shpirtit dhe n fund t fundit,
t njohurive hyjnore, dashuris hyjnore dhe lumturis shpirtrore.
I dyti sht bazuar n zhdukjen e pengesave midis njerzve dhe
besimit me qllim q njerzit t mund t zgjedhin lirisht ndrmjet
besimit dhe mosbesimit. N nj vlersim, xhihadi sht qllimi
pr krijimin ton dhe detyra jon m e rndsishme. N t kundrt,
Zoti nuk do t kishte drguar profet me kt detyr.
sht nj hendek ndrmjet atyre q qndrojn prapa me nj
shfajsim t vlefshm dhe atyre q vazhdimisht jan n xhihad:
Nuk jan t njjt ata besimtar q qndrojn n shtpit e
tyre, prve t paaftve, me ata q luftojn n rrugn e Allahut
me pasurin dhe me jetn e tyre. Allahu i ngre nj shkall m
lart ata q luftuan me pasurin dhe jetn e tyre kundrejt atyre q
66 Ky artikull mbshtetet n veprat e autorit, Cihad veya Ilayi Kelimetullah.
ndenjn n shtpit e veta. Ai u ka premtuar t gjithve mirsi,

por ka dalluar ata q luftuan ndaj atyre q ndenjn, me shprblim
t madh. (Nisa, 95)
Profeti Muhamed (s.a.s.) thot: Qndrimi n roje nj dit pr t
mbrojtur kufirin pr hir t Zotit sht mbi gjithka n kt bot dhe
do gj n t. Vendi i vogl q ju mbani (n rrugn e Zotit) n qiell
sht mbi gjithka n kt bot dhe do gj n t. Nj mbrmje ose
nj mngjes patrullim n udhn e Zotit sht mbi gjithka n kt
bot dhe do gj n t.67
Llojet e xhihadit
Xhihadi i vogl nuk sht kufizuar n frontin e lufts, sepse pr
kt arsye horizonti i tij do t ishte shum i ngusht. N fakt, xhihadi
i vogl ka nj kuptim dhe aplikim t till t gjer q nganjher nj
fjal apo heshtje, nj buzqeshje apo qndrim i vrenjtur, largimi
apo hyrja n tubim - m shkurt, gjithka bhet pr hir t Zotit - dhe
disiplinimi i dashuris dhe zemrimit n prputhje me aprovimin
e Tij sht prfshir n t. N kt mnyr, t gjitha prpjekjet pr
t reformuar shoqrin dhe njerzit jan pjes e xhihadit, si sht
do prpjekje pr familjen, t afrmit, fqinjt dhe fen tuaj.
Nga nj pikpamje, xhihadi i vogl sht material. Xhihadi i
madh, ndonse sht drejtuar n frontin shpirtror, sht lufta jon
me botn ton t brendshme dhe me frymn trupore (nefs, ego).
Kur t dy xhihadet jan zbatuar me sukses, sht vn ekuilibri i
dshiruar. Nse mungon njri prej tyre, balanca sht prishur.
Besimtart gjejn paqe dhe vitalitet n nj xhihad t till t
ekuilibruar. Ata e din q do t vdesin n momentin e mbarimit
t xhihadit t tyre. Besimtart, si pemt, mund t jetojn vetm
pr sa koh ata japin fryte. N fakt, kur nj pem nuk prodhon
m fruta, ajo thahet. Vzhgoni pesimistt dhe do t vini re q
ata nuk prpiqen pr t luftuar apo shpjeguar t Vrtetn pr
67 Buhari, Xhihad, 142; Tirmidhi, Fedaiul-Xhihad, 25.
t tjert. Prandaj Zoti e ndrpret bekimin e Tij pr ta, duke i

ln n t ftohtin dhe errsirn e tyre t brendshme. Por ata q
vazhdojn xhihadin, jan gjithmon t rrethuar nga dashuria dhe
entuziazmi. Bott e tyre t brendshme jan plot drit, ndjenjat e
tyre jan t pastra dhe ata jan n rrugn e prparimit. do luft
stimulon mendimin edhe pr nj tjetr dhe kshtu krijohet nj
rreth i ligjshm. Si ndodh q do vepr e mir bhet nj mbartse
pr nj vepr t mir t re, njerzit e till notojn n mes veprave t
mira. Zemrat tona jan vn n dijeni pr kt t vrtet:
E ata q luftuan pr shtjen Ton, sigurisht, Ne do ti udhzojm
drejt udhve Tona. Vrtet, Allahu sht me punmirt. (Ankebut, 69)
Si jan shum rrug pr te Zoti, ashtu jan edhe krijesat. Zoti
i drejton ata q luftuan pr hir t Tij, t shptojn n nj apo m
shum prej ktyre rrugve. Ai i hap dokujt rrugt e mirsis dhe
e mbron at nga rrugt e s keqes. Gjithsecili q gjen rrugn e Tij,
Udhn e Drejt, ka gjetur rrugn e mesme. Po ashtu si kta njerz
ndjekin nj rrug t mesme n lidhje me zemrimin, inteligjencn
dhe lakmin, gjithashtu ata ndjekin nj rrug t mesme n lidhje
me xhihadin dhe adhurimin. Kjo do t thot q Zoti e ka drejtuar
njerzimin n rrugn e shptimit.
Xhihadi i vogl sht prmbushja jon aktive e porosive dhe
detyrave t Islamit. Xhihadi i madh sht shpallja e lufts kundr
egos son shkatrruese, emocioneve dhe mendimeve negative
(shpirtligsis, urrejtjes, zilis, egoizmit, mburrjes, arrogancs dhe
pompozitetit), t cilat na pengojn pr t arritur prsosmrin.
Ky xhihad shum i vshtir dhe i mundimshm sht thirrje pr
xhihadin e madh.
Prgjat Epoks s Lumtur, njerzit luftonin si luan n fushn
e betejs dhe, kur binte nata, humbnin vetveten n devocionin pr
Zotin prmes adhurimit dhe dhikrit (prmendja dhe lutjet pr
Zotin). Kta lufttar trima i kaluan jett e tyre n nj qoshe, n
adhurim dhe vetmi. Ata e msuan kt prej udhrrfyesit t tyre,
Profetit, nj njeri me zemr t madhe q ishte i pari n xhihadin

material dhe shpirtror. Ai i inkurajoi ndjeksit e tij t krkonin
plqimin e Zotit, dhe ishte gjithmon i pari q e bnte kt.
Ata q kan sukses n xhihadin e madh do t ken sukses n
xhihadin e vogl. Ata q dshtuan n xhihadin e madh do t
dshtojn n xhihadin e vogl. Edhe nse njerzit e till kan
sukses deri n nj far shkalle, ata nuk mund t arrijn suksesin e
plot.
Aishja tregon:
Nj nat i Drguari i Zotit m pyeti: Aishe, a mundem ta kaloj
kt nat me Zotin tim? (Ai ishte aq xhentil sa t krkonte leje
edhe pr nj gj t till. Fisnikria dhe prsosja ishin aspektet m
t rndsishme t thellsis s tij). Un u prgjigja: O i Drguari
i Zotit, un dshiroj t jem me ty, por nuk e di far t plqen m
tepr! Profeti mori abdes dhe filloi lutjen. Ai recitoi: N krijimin e
qiejve e t toks, n ndryshimin e nats dhe t dits, ka argumente t
qarta pr ata q kan arsye dhe intelekt (Al-i Imran, 190). Pas ktij
ajeti, ai derdhi lot deri n mngjes!
Nganjher, me qllim q t mos zgjonte gruan e tij, Profeti
ngrihej pa e lajmruar at. Aishja tregon prsri:
Nj nat, kur u zgjova, nuk e gjeta t Drguarin e Zotit. Kur fillova
t ngrihem n errsir, duart e mia prekn kmbt e tij. Ai ishte
prkulur n sexhde dhe recitonte dika. Un e dgjova lutjen e tij. Ai
thoshte: Zoti im, un gjej mbrojtje n mshirn Tnde nga zemrimi
dhe mria Jote. Un gjej mbrojtje n faljen Tnde nga ndshkimi Yt.
Zoti im, un gjej mbrojtje tek Ti nga Ti (mbrojtje n bekimet e Tua
nga zemrimi Yt, mbrojtje n hijeshin Tnde nga madhshtia Jote,
mbrojtje n mshirn dhe dhembshurin Tnde nga sundimi Yt).
Un nuk jam i aft pr lavdrimin Tnd (t merituar). Ti je si e ke
lartsuar Vetveten!68
Kjo ngjarje shpreh qart thellsin e brendshme dhe gjersin
68 Muslim, Salat, 22; Hajtemi, Mexhmul-Zevaid, 10:124; Tirmidhi, Davaat, 81.
e xhihadit t madh tek Profeti. N nj tjetr hadith, Profeti i

prmend t dy xhihadet: Aty jan dy llojet e syve q kurr nuk do
t shohin zjarrin e ferrit: ushtart q u solln si mbrojts n fushn e
betejs dhe ata q qajn sepse kan frik Zotin. 69
Xhihadi i atyre q e braktisn gjumin dhe vepruan si roje n
koht m t vshtira, sht xhihadi material. Syt e tyre nuk do t
jen subjekt i zjarrit t ferrit. Si dhe ata q bn xhihadin e madh
shpirtror dhe qajn nga frika e Zotit, gjithashtu nuk do t shohin
torturat e ferrit. N vend t prsritjes pr far kan br t tjert,
njerzit duhet t ken qllime t mira dhe t ngulisin n zemrat
dhe mendjet e tyre vetdijen pr t qen t sinqert.
Xhihadi sht nj balanc pr mposhtjen e pengesave t
brendshme dhe t jashtme. Arritja e prsosmris shpirtrore dhe
ndihma pr t tjert, pr t ardhur n t njjtin nivel, kan nj
rndsi shum t madhe. Arritja e prsosmris s brendshme
sht xhihadi i madh, kurse ndihma pr t tjert pr ta arritur at,
sht xhihadi i vogl. Kur ju i veoni nga njri-tjetri, xhihadi nuk
sht m xhihad. Plogshtia lind nga njra dhe anarkia nga tjetra.
Prandaj, shpirti Muhamedan sht rruga e vetme e kthjellimit.
Dhe gjithmon kjo sht e mundur vetm nga ndjekja dhe bindja
pr t Drguarin e Zotit. Sa t lumtur jan ata q krkojn nj
rrug pr t shptuar t tjert aq sa krkojn pr veten e vet!
Dhe sa t lumtur jan ata q kujtohen pr t shptuar veten ndrsa
shptojn t tjert!
69 Tirmidhi, Fedaiul-Xhihad, 12.

DASHURIA, TOLERANCA DHE

XHIHADI N JETN E PROFETIT
Jeta e bekuar e profetit Muhamed, Krenaris s Njerzimit,

paqja dhe mshira qofshin mbi t, ishte thurur me fillin e paqes
dhe tolerancs, si t ishte nj dantell e bukur. Si fillim, paqja sht
fundamentale n Islam. Shum ajete n Kuran i referohen ksaj
shtje. Pr shembull, n nj prej tyre Profeti sht udhzuar:
Nse shfaqin prirje pr paqe, ather edhe ti ano kah ajo e
mbshtetu tek Allahu, sepse, vrtet Ai dgjon dhe di gjithka.
(Enfal, 61)
Edhe n nj atmosfer n t ciln dy ushtrit kan luftuar kundr
njra-tjetrs dhe sht derdhur gjak, nse armiku e l luftn dhe
dshiron marrveshje, ather myslimant jan urdhruar t
mos reagojn emocionalisht, por t arrijn n nj kompromis, t
tregojn besimin e tyre te Zoti. Prandaj ka qen sanksionuar nj
parim universal n lidhje me kt shtje. Pr pasoj, t flassh
rreth lufts ose konfliktit sht plotsisht n kundrshtim me
parimet morale t nj feje q krkon me forc marrveshje dhe
pajtim, jo vetm n koh paqeje por, madje, edhe n koh lufte.
Misioni i Profetit ishte t njoftonte besimin si ishte urdhruar
prej Zotit. Ai e bri kt pa ndonj paragjykim. Kjo ishte e vrtet
n nj shkall t till q, Profeti, ky njeri i dashuris dhe paqes,
bisedonte edhe me jobesimtart m zemrgur, si ishin Ebu
Xhehli dhe Ukbe ibn Ebu Muazhdi, pr shum koh pa shfaqur
ndonj zemrim. Ai dshironte q t gjith njerzit t ishin n
gjendje t ndjenin parajsn n zemrat e tyre. Ai shpesh her
thoshte: Deklaroje q nuk ka hyjni por Zot dhe je i shptuar!70

Ajo q synonte ai me kt, ishte: Pr t arritur knaqsin n
zemrat tuaja, ndihmoni farn e besimit q ka qen mbjell n to
pr tu rritur n parajs dhe siguroni botn tjetr. Njher Ebu
Xhehli iu prgjigj ksaj ftese pa respekt dhe n mnyr tallse: O
Muhamed, nse je duke e ndrmarr kt hap pr t na br ne
dshmitar t thirrjes tnde para Zotit, mos m grish n fe prsri.
Un do t dshmoj atje! Ky mosbesimtar gjithmon prgjigjej
pa respekt. Por, me gjith fyerjet e Ebu Xhehlit, Krenaria
e Njerzimit, paqja dhe bekimi qofshin mbi t, bisedonte
rreth Islamit n do koh q ata takoheshin dhe kurr nuk e
ndryshonte qndrimin e tij shembullor. Fjalt dhe qndrimet
fyese kurr nuk ndikuan tek ai.
Nj ngjarje q tregon pr dashurin e gjer, dhembshurin dhe
tolerancn e Krenaris s Njerzimit pr njerzit, mori jet gjat
pushtimit t Meks. Pasi u arrit pushtimi, t gjith u mblodhn
rreth Profetit dhe, duke vshtruar n syt e tij, prisnin q ai t
merrte nj vendim pr fatin e tyre. Pak para momentit t fundit,
nj grup i vogl midis t cilve dhe djali i Ebu Xhehlit, Ikrime,
kishte kundrshtuar hyrjen e myslimanve n Mek. Edhe njher,
ndjenjat e tyre t dhuns dhe hakmarrjes kishin nxjerr krye. N
nj moment kur atmosfera ishte acaruar s teprmi, i Drguari i
Zotit i pyeti mekasit q po prisnin me shqetsim: far po prisni
q t bj pr ju? Disa nga mekasit q e njihnin mir se njeri
fisnik, i mshirshm dhe zemrgjer ishte ai, nuk u prmbajtn
pr t shprehur ndjenja e tyre dhe than: Ti je m bujari nga
zemrgjert, m fisniku nga fisnikt! Qllimi i Profetit nuk ishte
as prona apo pasuria, as sovraniteti apo pushteti, ose pushtimi i
vendit. Qllimi i tij ishte t shptonte njerzit dhe fitimi i zemrave
t tyre. Ky njeri i dashuris dhe mshirs dha kt vendim pr
armiqt e tij, duke thn: Po ju flas si u foli Jusufi vllezrve t tij.
Nuk keni prgjegjsi pr veprimet q keni ndrmarr prpara. Zoti
70 Ibni Kethir, el-Bidaje ven-Nihaje, III, 62-63.
do t ju fal! Ai sht m i Mshirshmi i t Mshirshmve! Shkoni,

jeni t gjith t lir! 71
far nnkuptohej me kt, mund t shprehet si m posht:
Mos vuani nga ndonj ndshkim i brendshm. Un nuk kam
qllim t dnoj asknd. Qndrimi i gjithsecilit shpreh karakterin e
tij ose t saj. Kjo sht mnyra me t ciln un i trajtoj shtjet.
Pas kthimit n Medine, Ikrime ibn Ebu Xhehli, i cili kishte
derdhur gjak edhe gjat pushtimit t Meks, ishte bindur nga
gruaja e tij Umu Hakimi t kthehej prej andej nga kishte shptuar,
dhe ishte shpn prpara Prijsit t Profetve, paqja dhe bekimi
qofshin mbi t. Prpara se t gjendej n pranin e Profetit, ata q
ishin prreth i than se nse do t krkonte ndjes, i Drguari i
Zotit do ta falte at. Sipas t gjitha gjasave, prpara se Ikrime t
vinte n prezencn e tij, Profeti i ka kshilluar ata prreth vetes,
Ikrime sht duke ardhur. Mos ia lndoni ndjenjat duke thn gjra
t pahijshme pr babain e tij. Sapo Ikrime u fut brenda, i Drguari
tha ngrohtsisht, Mir se erdhe, o i arratisuri me anije! Duke
mos i pritur kurr kto fjal t mbushura me dashuri dhe afeksion,
Ikrime tha: Pr sa do t jetoj, nuk do ta harroj kurr kt qndrim
t Profetit! Katr vjet pasi Ikrime u b mysliman, u martirizua
n Jermuk. Duke pshpritur fjalt, O i Drguari i Zotit, a e ke
gjetur mirsin q prisje si shprblim pr t kqijat e bra nga nj
q emigroi me anije?, ai bashkohej me martirt e tjer.72
Si e theksova m sipr, thirrja e t Drguarit ishte misioni i
tij pr t shfaqur t vrtetat q ai tregonte pr t tjert. Me fjal
t tjera, ishte detyra e tij t praktikonte n jetn e tij gjrat q ai
thoshte. Ai gjithmon e praktikonte nj gj prpara se tu bnte
thirrje t tjerve pr t br t njjtn gj. shtjet q ne kemi
shpjeguar deri m tani, prmbledhin karakterin e prgjithshm t
Prijsit t Profetve, paqja dhe mshira qofshin mbi t. Megjithse
71 El-Iraki, el-Mugni en Hamlel-Esfar, III, 179.
72 Ibni Athir, Usd el-Xhebe, III, 567-570; Muttaki el-Hindi, Kenzul-Ummal,
13:540-541.
disa prpiqen me t gjith forcat e tyre ta keqinterpretojn

ekzistencn e xhihadit dhe nxitjen pr xhihad n Kuranin e Shenjt
dhe n Sunet, ata bien n konflikt me dashurin dhe mshirn
universale t Profetit ton. Po, me xhihad mund t kuptohet nj
luft e armatosur si nj aksion q lidhet me kushte specifike,
q nganjher sht e nevojshme pr tu kryer me qllim q t
mbrohen vlerat e tilla si jeta, prona, feja, fmijt, atdheu dhe nderi.
Gjithashtu nganjher sht e nevojshme pr tu mbshtetur tek
lufta, pr t larguar pengesat nga udha q drejton n lartsimin e
Fjals s Zotit. Sot kto dy pozita jan vazhdimisht t mjegulluara,
nganjher jan br me synimin pr t injoruar dhe nganjher
qllimisht. Dashuria, mshira dhe toleranca, n dimensionet e
gjera t tyre, ishin shijuar gjat Epoks s Lumtur, nj periudh
e mbushur me paqe dhe lumturi, nj koh q me fjalt e Profetit
ishte, m i bukuri i shekujve. Si nj shtje n fakt, kjo periudh
prfaqson kulmin e qytetrimit Islam. Ishte nj koh e art kur
paqja, dashuria dhe mirkuptimi kishin zn pozitat e vrteta n
shoqri.
MYSLIMANT E VRTET
NUK MUND T JEN TERRORIST 73
Islam, n kuptimin e mirfillt, do t thot nnshtrim. Islami

sht feja e knaqsis, siguris dhe paqes. Kto principe jan aq t
zakonshme n jetn e myslimanve sa, kur ata sapo fillojn lutjet,
shkpusin t gjitha lidhjet me botn, prkulen dhe shtrihen para
Zotit dhe ather qndrojn me duart e tyre shtrnguar n respekt.
Kur ata ln lutjen, sht sikur kan filluar nj jet t re. Ata e
prfundojn lutjen duke prshndetur t tjert n t majt dhe n
t djatht t tyre dhe duke u uruar atyre shndet, siguri dhe paqe,
ngrihen, shkojn dhe bashkohen me njerzit e tjer.
Prshndetja e t tjerve dhe urimi i tyre pr paqe jan
konsideruar t jen mes akteve m t plqyeshme q mund t
kryen n Islam. N t vrtet, kur Profeti Muhamed, paqja dhe
bekimi qofshin mbi t, ishte pyetur se cili ishte veprimi m i
plqyeshm n Islam, ai prgjigjej: Dhnia e ushqimit pr t
tjert dhe prshndetja e t gjith atyre q njihni dhe nuk njihni.74
Akuzat pr terrorizm
sht e turpshme q Islami, i cili sht bazuar n kto parime,
sht par nga t tjert si i njjt me terrorizmin. Ky sht nj gabim
i madh historik. Si treguam m sipr, nse nj sistem i bazuar n
paqen dhe sigurin njsohet me terrorizmin, kjo tregon vetm q
njerzit akuzojn pa e njohur thelbin e Islamit dhe jan t paaft
pr ta zotruar at n shpirtrat e tyre. Islami duhet krkuar prmes
73 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n Turkish Daily News, September, 19, 2001.
74 Buhari, Istizan, 9, 19; Nesai, Iman, 13.
burimeve t tij dhe prfaqsuesve t vrtet prgjat historis, jo

prmes veprimeve t nj minoriteti t vogl q e shtrembron
at. E vrteta sht q n Islam nuk ka fanatizm apo detyrim.
Islami sht feja q prshkohet plotsisht nga mirkuptimi dhe
toleranca. Mbshtets t till t dashuris dhe tolerancs si jan
Rumiu, Junus Emre, Ahmed Jesevi, Bediuzamani, dhe shum
figura t tjera, e kan shfaqur kt aspekt t Islamit n formn m
t admirueshme dhe kan mbetur n histori si shembuj t ktij
afeksioni dhe tolerance.
Xhihadi n Islam
Xhihadi sht nj element i Islamit, i cili s pari prkufizohet si
lufta e brendshme e nj besimtari kundr gjithkaje q qndron
midis tij dhe Zotit. Nj aspekt i xhihadit, n njrin krah, sht
bazuar n ca parime specifike me synimin pr t zhdukur t gjitha
pengesat pr t mbrojtur dhe lartsuar emrat e Zotit. Ne mund t
citojm shum shembuj prgjat historis n lidhje me kt shtje.
Do t ket gjithmon luft; ky sht nj realitet i pashmangshm
pr jetn njerzore. Ndonse, ajetet n Kuran n lidhje me kushtet
specifike t xhihadit jan keqinterpretuar nga t tjert dhe jan
kuptuar si qllime fundamentale t Islamit. N thelb, kta njerz
q kan dshtuar pr t deprtuar n esencn e vrtet t Islamit,
jan t paaft pr t vendosur nj balanc midis s prgjithshmes
dhe shtjeve ansore dhe kjo lidhet me faktin q ata jan rrnuar
nga urrejtja q i ka uar n keqinterpretimin e Islamit. Zemra e
nj bashksie t vrtet Islame sht e mbushur me dashuri dhe
mshir pr t gjith krijimin.
Dashuria lidhet me ekzistencn

Profeti Muhamed, paqja dhe bekimi qofshin mbi t, ishte nj
njeri i mshirshm. Ai ishte gjithashtu i njohur si habibullah, q
vjen nga fjala habib, kuptimi i s cils sht ai q dashuron Zotin
dhe sht i dashuruar prej Zotit. Mistikt e till si Imam Rabani,

Mevlana Halid dhe Shah Velijullahu deklaronin q shkalla m e
lart sht kjo dashuri.
Zoti e krijoi tr qenien plotsisht me dashuri dhe Islami e
ka qndisur me delikates kt dashuri. Me fjalt e nj mistiku
tjetr t madh, dashuria sht shkaku i ekzistencs s krijimit.
Sigurisht, q me gjith kto, ne nuk mund t mohojm q gjendet
nj element i dhuns n Islam; ai sht n emr t friksimit.
Ndonse disa njerz i kan gjuajtur kta element, t cilt duhet
t jen dytsor, duke i konsideruar si t ishin fundamental pr
Islamin, Islami i vrtet apelon pr paqe. Nj her nj miku im q
kishte t njjtat mendime, m tha mua, Ju flisni me gjithsecilin pa
imponuar ndonj kufizim. Ky sht nj largim i tensionit metafizik
q ne kemi, meq kemi msuar q n prputhje me Islamin, duhet
t shfaqim armiqsin ton pr ca njerz, n emr t Zotit. N
t vrtet, ky mendim buron nga interpretimi i gabuar i ksaj
ideje. Sipas Islamit, gjithka sht krijuar pr t qen e dashur n
emr t Zotit. far sht pr tu urryer dhe pr far ne mund
t tregohemi armiqsor, jan mendimet, ndjenjat e ndyra dhe
t pamoralshme dhe blasfemia. Zoti i solli njerzit si qenie t
dashura (shih. Isra, 70) dhe mund t thuhet q gjithsecili sht
i bekuar me kto cilsi n shkall t ndryshme. Ndrsa kalonte
funerali i nj hebreu, Profeti i Zotit ndaloi pr t treguar respektin
e tij. Kur ia kujtuan se njeriu q po varrosej ishte nj hebre, ai u
prgjigj: Megjithat, ai sht njeri! Ai demonstronte vlerat q
Islami i dha njerzimit!
Po, ky ishte tregues i respektit t Profetit ton pr njerzit.
Arsyet q disa mysliman apo institucione islame q e kuptojn
gabim Islamin, jan prfshir n sulme terroriste anemban
bots, duhet t krkohen jo n Islam, por brenda vet njerzve,
n keqinterpretimin e tyre dhe n faktor t tjer. Ashtu si Islami
nuk sht nj fe e terrorizmit, do mysliman q e kupton drejt at,
nuk mund t jet ose t bhet nj terrorist.
Edhe nse kto jan natyrisht prjashtime, interpretimet e

Islamit nga dijetart turq jan tolerante. Nse ne mund ta prhapim
kuptimin e Islamit, t mbajtur nga shtyllat e mshirs si Rumiu
dhe Junus Emre, anemban bots dhe, nse ne mund ta sjellim
mesazhin e tyre t dashuris, dialogut dhe tolerancs, pr njerzit
q jan t uritur pr kt mesazh, ather njerzit nga e gjith bota
do t vijn duke vrapuar n armatn e ksaj dashurie, paqeje dhe
tolerance q ne prfaqsojm.
Toleranca e Islamit sht aq e gjer, sa q Profeti i ndalonte
veanrisht njerzit q t flisnin pr gjrat q mund t ishin fyese.
Pavarsisht nga prpjekjet sakrifikuese t Profetit Muhamed, Ebu
Xhehli nuk arriti t bhej mysliman dhe vdiq jasht feje. Prej ktej,
emri Xhehl nnkuptohet injorant. Ky njeri injorant dhe i vrazhd
e kaloi t gjith jetn e tij si nj armik i Profetit dhe tani, n mnyr
t trishtueshme, nofka e tij sht br natyra e dyt e myslimanve
t sotm. Pak pas pushtimit t Meks, djali i Ebu Xhehlit, Ikrime,
filloi t fliste n kshill kundr babait t tij dhe pr kt u qortua
rnd nga Profeti.
Respekti pr njerzit
Nj tjetr hadith shpjegon pse ne nuk duhet t jemi jotolerant
me t tjert. Profeti i kshillonte bashkpuntort e tij t mos
mallkonin prindrit e tyre. Bashkpuntort e tij kureshtar e
pyetn pse ndokush nuk mund t shante prindrit e nj tjetri.
Profeti u prgjigj q, nse dikush shan prindrit e nj tjetri, ather
ai person do t merrte hak n t njjtn mnyr, pr pasoj, ky
dikushi po shante prindrit e vet!
Ndrsa Profeti gjithmon shfaqte respekt pr t tjert, fakti q sot
njerzit jan duke thn q Islami sht lndues pr t tjert, do t
thot q ata nuk kan kuptuar drejt Profetin. Nuk ka asnj hapsir
pr urrejtje ose armiqsi, si n Islam ashtu edhe n botn universale
t prfaqsuesit t tij Muhamed, paqja dhe mshira qofshin mbi t!
Shrbtort e Zotit
Kurani sht mbshtetur plotsisht n mirkuptimin dhe
tolerancn.
t cilt japin kur jan n kamje dhe kur jan n vshtirsi dhe
q e frenojn mllefin, q u falin (t keqen) njerzve, e Allahu i do
bamirsit. (Al Imran, 134)
sht e nevojshme q ta vshtrojm kt n imtsi. Ju mund t
prfshiheni n nj incident dhe pr pasoj do tju vloj gjaku. Pr
shembull, njerzit mund tju mallkojn dhe fyejn ju. Por ju duhet
t prpiqeni n mnyr t skajshme t ruani gjakftohtsin dhe
t mos reagoni. Kurani e prshkruan n ajetin e msiprm se si
njerzit me moral t shndosh duhet t sillen edhe n momentet
kur ju dshironi t humbni prmbajtjen tuaj. Fjalt arabisht nga
ky pasazh kan shum domethnie. Kadhm do t thot, glltisni
far nuk mund t jet e glltitshme, ndrsa Kadhim nnkupton
dik q kaprdin zemrimin e tij. N nj tjetr pasazh, Zoti i
urdhron besimtart ti shmangen mendjemadhsis:
(Robrit e Zotit jan) Edhe ata q nuk dshmojn rrejshm dhe
Modeli islam
Profeti praktikonte gjithka q ishte treguar n Kuran.
Pr shembull, dikush vinte dhe pranonte shkeljen e kurors
bashkshortore duke krkuar t pastrohej nga mkatet e tij, cilido
q t ishte ndshkimi. Profeti i thoshte atij: Shko n shtpi dhe
pendohu. Nuk ka mkat q Zoti nuk e fal.75 Nj tjetr hadith tregon
se si nj person akuzoi nj tjetr pr vjedhje. Vetm kur po afrohej
momenti pr t dhn ndshkimin, njeriu ndrroi mendje dhe e
fali vjedhsin, vendim pr t cilin Profeti i tha: Pse nuk e fale at
q n fillim?76
75 Muslim, Hudud, 17, 23; Buhari, Hudud, 28.
76 Ebu Davud, Hudud, 14 (4394); Nesai, Sarik, 4 (8, 68); Muvatta, Hudud, 28 (2, 834).
Prandaj, kur t gjith kta shembuj jan par n imtsi, mund

t vshtrohet q metoda e adoptuar nga ata q i trajtojn t tjert
me urrejtje dhe armiqsi, nuk ka vend n Islam. Si u tregua m
sipr, Islami sht nj fe e dashuris dhe tolerancs. Myslimant
jan adhuruesit e dashuris dhe mshirs, njerz q u shmangen
t gjitha akteve terroriste dhe kan pastruar trupat e tyre nga t
gjitha format e urrejtjes dhe armiqsis.
SULMET E FUNDIT TERRORISTE 77
Myslimant duhet t deklarojn: N Islam nuk ka terror!

Sot, m e pakta q mund t themi sht se, Islami nuk njihet
nga t gjith. Myslimant duhet t deklarojn: N Islam nuk ka
terror! N Islam, vrasja e nj njeriu sht nj akt i barabart me
rrezikshmrin pr kufr (mosbesimi n Zot). Asnj person nuk
mund t vras nj krijes njerzore. Asnj person nuk mund ta
ngacmoj nj person tjetr t pafajshm, madje edhe n koh
lufte. Asnj nuk mund t jap nj fetva n kt fush. Asnj nuk
mund t jet nj granatier vetvrass (kamikaz). Asnj nuk mund
t vrapoj n mes turmave me njerz, me bomba lidhur n trupin
e tij. Pakujdesia e treguar ndaj fes s njerzve n kto turma,
nuk sht nga ana fetare e lejueshme. Edhe n koh lufte - gjat
s cils sht e vshtir t mbash balancat - kjo nuk sht e lejuar
n Islam. Islami deklaron: Mos prekni fmijt ose njerzit q
luten n kish! Kjo nuk sht thn vetm nj her, por sht
prsritur vazhdimisht gjat gjith historis. thoshte mjeshtri
yn, Profeti Muhamed, thoshte Ebu Bekri dhe thoshte Omeri,
sht e njjt me far kan thn gjithashtu n koht e mvonshme
Salahadin Ejubi, Alparslani dhe Kllarslani. Pastaj t njjtn gj
tha dhe Sulltan Mehmeti II, triumfuesi. N kt mnyr, qyteti
i Kostandinopojs, n t cilin sundonte kaosi dhe shthurja, u b
Stambolli. N kt qytet grekt nuk i dmtuan arment dhe po
ashtu as arment nuk u solln t kqija grekve. As myslimant
nuk dmtuan asnj njeri nga popullsit e tjera. Pak pas pushtimit t
Kostandinopojs, njerzit e qytetit varn nj portret t strmadh t
77 Ky tekst sht nxjerr nga intervista e Gylenit dhn gazetares Nurije Akman,
botuar n gazetn Zaman n datat 22 mars-1 prill 2004.
triumfuesit n murin q i prkiste Patriarkans. sht e uditshme

q nj qndrim i till ishte shfaqur n at koh. Ather, si
tregohet n histori, Sulltani e thirri Patriarkun dhe i dha elsat
e qytetit. Edhe sot, patrikana e kujton kt gjest me respekt. Por
sot, Islami, si n do pik tjetr, nuk sht kuptuar sakt. Islami
gjithmon ka respektuar idet e ndryshme dhe nse sht kuptuar
kjo, ather kemi t bjm me nj vlersim t drejt.
Me keqardhje po them q n vendet ku jetojn myslimant,
disa udhheqs fetar dhe mysliman t papjekur nuk kan
arm tjetr n duar ve interpretimit fundamentalist t tyre pr
Islamin. Ata e shfrytzojn kt pr t hedhur njerzit n luftra
q u shrbejn interesave t tyre. N fakt, Islami sht nj besim
i vrtet, dhe duhet jetuar besnikrisht. N rrugn pr arritjen e
besimit nuk mund t prdoren kurr metoda t rreme. N Islam,
ashtu si nj qllim mund t jet i ligjshm, po ashtu duhet t jen
t gjith mjetet q prdoren pr ta arritur at. Nga kjo perspektiv,
askush nuk mund ta fitoj parajsn duke vrar nj person tjetr.
Nj mysliman nuk mund t thot, Un do t vras nj njeri dhe
ather do t shkoj n parajs. Plqimi i Zotit nuk mund t fitohet
duke vrar njerz. Nj prej qllimeve m t rndsishme pr nj
mysliman sht t arrij plqimin e Zotit, tjetri sht pr t br
emrat e Zotit t Gjithfuqishm t njohur pr universin.
Rregullat e Islamit jan t qarta. Individt nuk mund t shpallin
luft. Nj grupim apo nj organizat nuk mund t deklaroj
luft. Lufta shpallet nga shteti. Lufta nuk mund t shpallet pa nj
president apo nj ushtri, duke deklaruar s pari q jemi n luft.
Ndryshe, ky sht nj akt terrori. Nj rast lufte i till sht krijuar
nga grumbullimi rreth vetes, m falni pr gjuhn time, i pak
banditve. Nj tjetr person duhet t mbledh t tjer rreth vetes
s tij. Nse njerzit do t shpallnin luft individualisht, ather
kaosi do t mbizotronte, sepse pr dallime kaq t vogla, nj front
lufte mund t jet krijuar edhe n mes njerzve me mendim t
shndosh. Disa njerz mund t thon: Un shpall luft kundr
aksh personi. Nj njeri q sht tolerant me Krishtrimin mund

t jet akuzuar si n vijim: Ky njeri ndihmon Krishtrimin dhe
dobson Islamin. Kundr tij duhet t shpallet luft dhe ai duhet t
vritet. Si rezultat sht shpallur luft. Pr fat, shpallja e lufts nuk
sht kaq e thjesht. Nse shteti nuk deklaron luft, asnj tjetr
nuk mund ta nis at. Kushdo q nuk e kupton kt, edhe nse ata
jan dijetar, t cilt un i admiroj, nuk mund t zhvilloj nj luft
t vrtet. Kjo sht kundr fryms s Islamit. Normat e paqes dhe
t lufts n Islam jan parashtruar qart.
Nuk ekziston ndonj bot islame

Sipas opinionit tim, nj bot islame nuk ekziston realisht, por
n bot ka vende ku jetojn myslimant. N disa vende ka m
shum mysliman dhe n disa t tjera, m pak. Islami sht
nj mnyr jete, nj kultur, nuk sht ndjekur si nj besim.
Myslimant e kan ristrukturuar Islamin n prputhje me idet e
tyre. Un nuk u referohem radikalve, myslimanve ekstremist,
por myslimanve t thjesht q e jetojn Islamin si u prshtatet ai
atyre. Kusht i domosdoshm n Islam sht besimi i vrtet dhe
jeta n prputhje me t. Myslimant duhet t marrin prgjegjsi
t natyrshme n Islam. Nuk mund t thuhet q ndonj shoqri
e till me kt koncept dhe filozofi ekziston brenda gjeografis
islame. Nse ne themi q ata ekzistojn, ather kto jan shpifje
pr Islamin. Nse ne themi q Islami nuk ekziston, edhe kjo sht
shpifje. Un nuk mendoj q myslimant do t jen n gjendje t
kontribuojn shum pr ekuilibrin e bots n t ardhmen e afrt.
Un nuk i shoh drejtuesit tan q ta ken kt vizion. Bota islame
sht injorante, pavarsisht nga nj ndriim i ngadalshm q po
vjen n ditt e sotme. Ne mund ta vzhgojm kt fenomen gjat
haxhit. Ne mund ta shohim kt npr konferenca dhe tek drejtuesit
e saj. Gjithashtu n parlamentet e tyre prmes televizionit. sht
nj parregullsi serioze n shtje t rndsishme. Ata, myslimant,
nuk mund t zgjidhin problemet e bots. Ndoshta mund ta arrijn

kt gj n t ardhmen!
Sot sht Islami individual pr disa mysliman n vende t
ndryshme t bots. Hap pas hapi ata jan ndar nga njri-tjetri.
Un personalisht nuk e shoh ndonjrin t jet mysliman i prsosur.
Nse myslimant nuk jan t aft t kontaktojn me njri-tjetrin
dhe t krijojn nj bashkim, t punojn s bashku pr t zgjidhur
problemet e prbashkta, pr t interpretuar universin, pr ta
kuptuar at m mir, pr ta shqyrtuar universin me kujdes n
prputhje me Kuranin, pr ta interpretuar t ardhmen m drejt, pr
t krijuar projekte pr t ardhmen, pr t prcaktuar vendin e tyre
n t ardhmen, ather un nuk mendoj q ne mund t bisedojm
rreth nj bote islame. Meqense nuk ka nj bot islame, gjithsecili
vepron individualisht. Madje mund t thuhet q disa mysliman
kan bindjet e tyre personale. Nuk mund t deklarohet q ka nj
konceptim islam, i cili ka qen sipas marrveshjes i aprovuar nga
studiues t kualifikuar, mbshtetur me besimin n Kuran dhe i
testuar n mnyr t prsritur. M sakt, mund t thuhet q sht
mbizotruese nj kultur myslimane, se sa nj kultur islame. Ajo
ka ekzistuar q prej shek. XI. Ka filluar me periudhn abasite dhe
shfaqjen e selukve. sht rritur pas pushtimit t Stambollit. N
periudhat n vazhdim, dyert pr interpretime t reja jan mbyllur.
Horizontet e mendimit jan kufizuar. Zemrgjersia q ishte n
shpirtin e Islamit sht ngushtuar. Shum njerz t paskrupullt
filluan t shfaqen n botn islame, njerz q ishin t rrezikshm,
q nuk mund ti pranonin t tjert, q nuk mund ta hapnin
vetveten pr do njeri tjetr. Ky kufizim ishte hasur gjithashtu
edhe n shkollat mistike. sht e trishtueshme q madje ishte i
pranishm edhe n medreset. Dhe sigurisht, t gjith kto dogma
dhe interpretime kan nevoj pr rishikim dhe rinovim nga
njerzit e edukuar n fushat e tyre.
Rrjeti el-Kaide
Nj prej njerzve q un urrej m shum n bot, sht Osama
Bin Laden, sepse ai ka nxir pamjen e ndritshme t Islamit. Ai ka
krijuar nj imazh t njollosur. Edhe nse ne prpiqemi me m t
mirn ton pr t rregulluar dmin e tmerrshm q ai ka sjell, do
t duhen shum vite pr ta korrigjuar.
Ne flasim rreth ksaj mbrapshtie kudo, n shum tribuna t
ndryshme. Ne shkruajm libra pr t. Ne themi, ky nuk sht
Islam. Bin Ladin zvendson logjikn islame me ndjenjat dhe
dshirat e tij. Ai sht nj monstr, si jan edhe njerzit prreth tij.
Nse njerzit ngado jan t ngjashm me t, ather ata gjithashtu,
nuk jan asgj m shum se monstra.
Ne e dnojm kt qndrim t Ladenit. Ndonse, rruga e vetme
pr t ndaluar kt mnyr t vepruari sht q myslimant duke
jetuar n vendet q ngjajn t jen islamike - dhe n fillim un
deklarova q nuk perceptoj nj bot islame, por jan vetm vende
n t cilat myslimant jetojn - t zgjidhin problemet e tyre.
A duhet t mendojn ata n nj mnyr plotsisht t ndryshme
kur zgjedhin udhheqsit e tyre? Ose a duhet q ata t zbatojn
reforma fundamentale? Pr rritjen e nj brezi t ri t edukuar
ashtu si duhet, myslimant duhet t punojn pr t zgjidhur
problemet e tyre. Jo vetm problemet e tyre pr shtjen e terrorit,
nj instrument q sigurisht nuk aprovohet nga Zoti, por gjithashtu
dhe pr sa i prket drogs dhe duhanit, dy nga gjrat e ndaluara
prej Zotit. Mosmarrveshjet, trazirat civile, varfria pa fund, turpi
pr t qen i qeverisur nga t tjert dhe t qent i fyer pas formimit
t qeveris nga fuqit e huaja, jan t gjitha probleme q mund ti
jen shtuar lists.
Si ka thn Mehmet Akif Ersoj, skllavria, mizorit e
vshtirsive, narkomania, pranimi i gjrave jasht karakterit
dhe vnia n loj e t tjerve, jan t gjitha t pranishme midis
nesh. Ato jan mallkime pr Zotin dhe s pari kan zn vend n
kombin ton. Kaprcimi i ktyre, n opinionin tim, varet n t

qenit nj krijes njerzore e vrtet dhe e devotshme pr Zotin.
Prgjegjsit tona
sht dobsia jon, sht dobsia e kombit. sht dobsia e
edukimit. Nj mysliman i vrtet q e ka kuptuar Islamin n do
aspekt, nuk mund t jet terrorist. sht e vshtir pr nj person
q t mbetet nj mysliman nse ai sht prfshir n terrorizm.
Feja nuk e pranon vrasjen e njerzve me qllim arritjen e nj
objektivi.
Por, sigurisht, far prpjekjesh duhet t bjm ne q kta
njerz ti ngrem n nivelin e nj krijese t prsosur? Me far
elementesh duhet ti pajisim ata? far prgjegjsish marrim ne
pr edukimin e tyre dhe, kshtu, tani t presim q ata t mos
prfshihen n terror?
Njerzit mund t jen mbrojtur nga prfshirja n terrorizm
prej domethnieve t disa virtyteve q burojn n besimin Islam,
si jan, frika pr Zotin, frika pr Ditn e Gjykimit dhe frika
pr kundrshtimin e parimeve t fes. Ndonse, ne nuk e kemi
ndjeshmrin e duhur pr kt shtje. Prpjekjet deri m sot kan
qen t vogla pr ta trajtuar kt tem t harruar. Por, fatkeqsisht,
jan disa pengesa t vna n kt rrug nga bashkkombsit tan.
Disa tregojn llojin e aktiviteteve q nuk duhen lejuar. Kjo do t
thot se npr shkolla dhe institucione edukative duhet t zbatohen
metoda msimore dhe edukative pr kulturn dhe moralin. N t
njjtn koh, ne luftojm q do krkes e jets duhet t njihet n
shkoll. Edukimi i shndosh duhet t jet siguruar nga specialistt
e edukimit. Klasifikimet n lidhje me jetn n prgjithsi dhe jetn
n shtpi duhet t bhen t kuptueshme n shkoll.
Njerzit duhet t udhzohen se si ta kalojn jetn n harmoni
bashkshortore dhe si t rrisin fmijt e tyre. Por problemi nuk
mbaron ktu. Turqia dhe vendet e tjera q kan nj popullsi t
madhe myslimane, vuajn nga abuzimi me drogn, bixhozi dhe

korrupsioni. Nuk gjendet pothuajse asnjeri n Turqi q t mos jet
prfshir n ndonj skandal. Disa qllime q ishin menduar pr tu
arritur, jan finalizuar. Akoma shum objektiva t tjer nuk jan
konkretizuar. Ju nuk mund t hetoni asnjeri n lidhje me kt. Ju
nuk mund t akuzoni njeri pr prfitime. Ata jan t mbrojtur dhe
n kt mnyr jan ln n punn e tyre.
Kta jan njerzit q rriten midis nesh. T gjith ata jan fmijt
tan. Pse disa prej tyre marrin rrug t shtrembr? Pse disa rriten si
tiran? Pse ka disa nga ata q rebelohen kundr vlerave njerzore?
Pse vijn n vendin e tyre dhe e hedhin veten n er si kamikaz?
T gjith ata ishin madhuar n mes nesh. Prandaj, edukimi i
tyre ka qen i gabuar. Kjo do t thot q sistemi edukativ mund
t ket disa mangsi, disa pika t dobta q sht e nevojshme
t ekzaminohen. sht e domosdoshme q kto dobsi t
eliminohen. M shkurt, rritjes s krijesave njerzore nuk i sht
dhn prioritet. Ndrkaq, disa gjenerata kan humbur dhe jan
shkatrruar.
Rinia e paknaqur ka humbur spiritualitetin. Disa njerz kan
prfituar prej tyre duke i bler me dollar ose duke i kthyer n
robot. Ata i kan droguar. Ky sht lajmi i par n t gjitha gazetat
q mund t lexojm kto dit. Me kta t rinj sht abuzuar n at
shkall sa ata jan manipuluar. Ata jan shfrytzuar si vrass me
pretekstin e disa idealeve apo qllimeve t mendura. Disa njerz
keqdashs kan dashur t arrijn ca synime duke abuzuar me kta
t rinj.
Kta njerz jan kthyer n robot. Nj koh, shum njerz u
vran n Turqi. Grupet e ndryshme t formuara me qllime dhe
synime t ndryshme, vrisnin njri-tjetrin. M 12 mars t vitit
1971, gjithsecili ishte prfshir n nj luft t prgjakshme. Forcat
ushtarake erdhn dhe intervenuan. M 12 shtator 1980 populli u
prfshi n nj tjetr gjakderdhje. Njerzit vrisnin njri-tjetrin.
Disa njerz u prpoqn t arrijn nj qllim duke vrar t tjert.

Gjithsecili ishte nj terrorist. Njerzit e njrit krah ishin terrorist,
edhe ata n krahun tjetr ishin terrorist, ndrkaq q dokush e
etiketonte t njjtin veprim ndryshe. Nj person do t thoshte:
Un po veproj n emr t Islamit. Nj tjetr do t thoshte: Un
jam duke luftuar pr popullin dhe vendin tim! Ndrsa nj i tret:
Un jam ngritur kundr kapitalizmit dhe shfrytzimit! T gjitha
ishin vetm fjal. Kurani flet rreth ktyre etiketimeve. Ato nuk
kan vler. Por njerzit vazhduan me vrasje. dokush ishte vrar
n emr t nj ideali.
N emr t ktyre idealeve t prgjakura u vran shum
njerz. Kjo nuk ishte asgj tjetr vese terror. do njeri, jo vetm
myslimant, kishte br t njjtin gabim. M pas, kto vrasje u
bn nj qllim i realizueshm. Vrasja u kthye n nj zakon.
Gjithsecili filloi t shfrytzohej pr t vrar, edhe pse vrasja e
nj personi tjetr sht nj akt shum i dnueshm. Nj her, nj
nga miqt e mi m t afrt, vrau nj gjarpr. Ai ishte i diplomuar
n teologji dhe tani sht predikues. N shenj kundrshtimi pr
kt veprim, un nuk fola me t pr nj muaj. Un i thash: Ky
gjarpr ka t drejt t jetoj n natyr. far t drejte ke ti pr ta
vrar?
Por sot gjendemi n nj moment t till q, nse 10 apo 20 njerz
jan vrar, ose nse numri nuk sht aq i lart sa mendohej, ather
ata thon: Nuk sht aq keq, nuk kan vdekur shum njerz! Kjo
dhun e pabesueshme sht e pranueshme pr njerzit n nj nivel
t tmerrshm. Ata thon: sht pozitive q numri i t vdekurve
nuk i kalon 20 apo 30! Shkurt, e tr shoqria e pranon kt si nj
pjes t jets son t prditshme.
Kjo situat mund t ishte shmangur nprmjet edukimit. Ligjet
dhe rregullat e shtetit mund ta parandalonin kt. Disa grupime t
parndsishme q jan mbrojtur, dhe pr pasoj nuk mund t jen
ndaluar, jan duke u zmadhuar dhe duke u dhn rndsi shtjeve
t rndomta dhe t pavlera. Ka nj shrim nga kjo. Shrimi sht

t msojm drejtprdrejt t vrtetn. Duhet t bhet e qart q
myslimant nuk mund t jen terrorist. Pse duhet t ndodh kjo?
Sepse njerzit mund ta kuptojn q nse bjn dika t keqe, edhe
n qoft se sht e vockl sa nj atom, ata do t paguajn pr at
n kt bot dhe n botn tjetr!
Po, vrasja e nj njeriu sht dika shum domethnse.
Kurani thot q vrasja e nj personi sht e njjt me vrasjen e t
gjith njerzve. Ibn Abasi shprehet q nj vrass do t qndroj
prjetsisht n ferr. Ky sht i njjti dnim q sht dhn edhe pr
mosbesimtart. Kjo do t thot q nj vrass i sht nnshtruar t
njjtit dnim si nj jobesimtar. Shkurt, n Islam, n momentet e
ndshkimit n Ditn e Gjykimit, nj vrass do t konsiderohet t
jet i ult po aq sa dikush q ka mohuar Zotin dhe Profetin (nj
ateist). Nse ky sht nj parim themelor i fes, ather ai duhet t
msohet n shkoll.
EDUKIMI
SHRBIMET EDUKATIVE JAN

SHPRNDAR N MBAR BOTN
Prse edukimi?
Shum sht folur dhe shkruar rreth edukimit. Ne do ta
propozojm kt subjekt nga tre kndvshtrime t ndrsjella:
human-psikologjik, nacional-social dhe universal.
Ne jemi nn ndikimin serioz t mendimit perndimor
bashkkohor i cili, pa dyshim, pr disa shekuj sht superior n
shum aspekte, ndonse brenda ktij mendimi ka gjithashtu disa
defekte q burojn n veanti nga periudhat historike prmes t
cilave ka kaluar dhe nga kushtet specifike t krijuara prej tyre.
N mesjet, kur Evropa ishte duke jetuar n nj rend shoqror
teokratik t drejtuar nga kisha ose nga monarkt e emruar nga
kisha, mendimi perndimor takohej me botn islame, veanrisht
prmes Andaluzis dhe kryqzatave. Ky ishte njri prej faktorve
q hapi dyert pr lvizjet reformuese dhe periudhn e rilindjes.
Disa nga faktort e tjer, si jan mungesa e hapsirave, varfria,
rrugt pr t plotsuar nevojat gjithmon n rritje dhe fakti q disa
vende, si Anglia, ishin natyrisht t prirura pr udhtime detare,
kulmojn n mendimin perndimor duke u drejtuar n zbulimet
prtej detit.
Stimuli i par pr t gjitha kto zhvillime ishte plotsimi i
nevojave materiale. Kto zhvillime t shoqruara me studime
shkencore n kundrshtim me kishn dhe pedantizmin e
krishter mesjetar, krijuan nj konflikt pr evropiant, mes fes
dhe shkencs. Kjo shkaktoi prarjen midis fes dhe shkencs
dhe shkputjen e lidhjeve mes shum njerzve dhe fes. Ky
zhvillim, n fund t fundit, oi n evoluimin e materializmit dhe

komunizmit. N gjeografin sociale, njerzimi u prballua me
elementt m dramatik t historis perndimore: shfrytzimin
global, konfliktet pa fund bazuar n interesa, dy luftrat botrore
dhe ndarjen e bots n blloqe politike apo ekonomike.
Perndimi e ka mbajtur botn nn kontrollin ekonomik
dhe ushtarak pr disa shekuj. N shekujt e fundit, konflikti
midis fes dhe shkencs ka pushtuar shum qarqe intelektuale.
Lvizjet iluministe q filluan n shekullin e XVIII, i shihnin
krijesat njerzore vetm nga pikpamja materiale. N ndjekje t
saj, lvizjet materialiste dhe pozitiviste i shihnin njerzit vetm
si entitet material apo fizik. Dhe si rezultat, krizat shpirtrore
ndiqnin njra-tjetrn. Nuk e ekzagjerojm nse themi q kto
kriza dhe mungesa e knaqsis shpirtrore ishin faktori kryesor
prapa konfliktit t interesave q pushtoi dy shekujt e fundit dhe
arriti kulmin e tij n dy luftrat botrore.
Si posedues t nj sistemi besimi me nj histori dhe esenc
t ndryshme, ne kemi disa vlera dhe koncepte baz q mund t
jen dhn, jo vetm pr perndimin, me t cilat ne kemi lidhje
t thella ekonomike, shoqrore dhe ushtarake, por gjithashtu
edhe me njerzimin n nj kuptim t gjer. N maj t lists sht
aftsia jon njohse dhe koncepti yn pr njerzimin. Ky vshtrim
nuk sht as ekskluziviteti yn, por as sht nj vshtrim subjektiv,
m sakt, sht nj vshtrim objektiv q nxjerr n pah far jan
njerzit n t vrtet.
Njerzit jan krijesa t krijuara jo vetm nga trupi dhe mendja,
jo vetm nga ndjenjat dhe shpirti. M drejt, ne jemi nj kompozim
harmonik i t gjith ktyre elementve. donjri prej nesh sht
nj trup q prplitet n nj rrjet nevojash. Por kjo nuk sht e
gjitha. Ne gjithashtu posedojm nj mendje q ka nevoja m t
fshehta dhe vitale se trupi dhe donjri prej nesh sht nxitur nga
shqetsimet rreth s kaluars dhe t ardhmes n nj krkim pr
prgjigjet e pyetjeve t tilla, si jam un? sht kjo bot?

sht synimi i jets dhe vdekjes? Kush m solli mua n kt
bot dhe pse? Ku jam duke shkuar dhe cili sht qllimi i jets?
Kush sht drejtuesi im n kt udhtim toksor?
Prve ksaj, do person sht nj krijes e paraprgatitur me
ndjenjat q nuk mund t jen prmbushur nga mendja dhe nj
krijes me shpirt, prmes t cilit ne fitojm identitetin esencial
njerzor. do individ sht nj kombinim i t gjith ktyre
faktorve. Kur nj person rreth t cilit sillen t gjitha metodat dhe
prpjekjet, sht konsideruar dhe vlersuar si nj krijes me t
gjitha kto aspekte dhe kur t gjitha nevojat i jan prmbushur,
ather ky person sht n gjendje t arrij lumturin e vrtet. N
kt pik, prparimi dhe zhvillimi i vrtet njerzor n lidhje me
natyrn ton esenciale sht i mundur vetm prmes edukimit.
Pr ta kuptuar rndsin e edukimit, nevojitet q vetm t
vshtrojm nj ndryshim midis nesh dhe kafshve. N fillim
t udhtimit nga bota e shpirtrave q shtrihet n prjetsi, n
vendqndrimin toksor, ne jemi t pafuqishm, n nevoj dhe n
pozicion t mjerueshm nga t qent i varur n do gj nga t
tjert.
Kafsht, megjithat, vijn n kt bot si t ken arritur
perfeksionin n nj bot tjetr. Brenda dy orve, ose pas dy
muajve nga lindja e tyre, ata kan msuar pothuajse gjithka sht
e nevojshme pr t ditur dhe kan arritur nj marrdhnie t plot
me universin dhe ligjet e jets. Fuqia pr t jetuar dhe aftsia pr
t punuar q na merr ne 20 vjet pr ta fituar, sht arritur nga nj
zog ose blet n 20 dit. M sakt, ata kan lindur me kt aftsi
dhe forc. Kjo do t thot q detyra thelbsore pr nj kafsh nuk
sht t bhet e prsosur prmes msimit dhe evoluimit nga fitimi
i njohurive apo nga krkimi i ndihms. Kto gjra nnkuptojn
nj dobsi q nuk sht e natyrshme pr natyrn e nj kafshe. M
drejt, detyra e nj kafshe sht t veproj n prputhje me aftsit
natyrore dhe kjo sht mnyra me t ciln i shrben aktivisht

Krijuesit t saj.
N ann tjetr, ne njerzit duhet t msojm gjithka kur vijm
n kt bot, sepse jemi t paditur rreth rregullave t jets. N
fakt, n 20 vjet, ose mbase gjat gjith jets son, ne prap nuk
mund ta msojm plotsisht natyrn dhe domethnien e normave
dhe kushteve t jets ose nuk mund ta kuptojm plotsisht lidhjen
ton me universin. Ne jemi sjell n kt bot t dobt dhe t
pafuqishm. Pr shembull, ne mund t qndrojm n kmbt
tona vetm pas nj viti. Prve ksaj, tr jeta jon shkon pr t
msuar se far sht vrtet n interesin ton dhe far nuk sht.
Vetm me ndihmn e nj jete shoqrore mund t kthehemi drejt
interesave tona dhe t shmangim rrezikun.
Kjo do t thot q detyra jon esenciale, si nj krijes q ka
ardhur n kt bujtin kalimtare me nj natyr t pastr, sht t
arrijm qndrueshmri dhe qartsi n mendim, imagjinat dhe
besim, me qllim q ne t mund t fitojm nj natyr t dyt
dhe t aftsohemi pr t vazhduar jetn ton n tjetrn, n bott
shum m t lartsuara. Pr m tepr, duke kryer detyrat tona
si shrbtor, ne duhet t aktivizojm zemrat, shpirtrat dhe t
gjitha aftsit tona t natyrshme. Nga prqafimi i botve tona t
brendshme dhe t jashtme, ku qndrojn misteret dhe enigmat
e panumrta, ne duhet t kuptojm sekretin e ekzistencs dhe
kshtu t ngrihemi n rangun e nj krijese njerzore t vrtet.
Konflikti mes fes dhe shkencs dhe produkti i tij, materializmi,
e ka vshtruar natyrn, si dhe krijesat njerzore, si nj akumulim
material krijuar vetm pr t prmbushur nevojat fizike. Si rezultat,
ne jemi duke prjetuar katastrofn e prgjithshme t mjedisit.
Le ta shqyrtojm kt pik. Nj libr sht nj manifestim
material, n formn e fjalve, i nj ekzistence shpirtrore
n mendjen e shkrimtarit. Nuk ka nj konflikt midis ktyre dy
mnyrave pr t shprehur t njjtat vrtetsi dhe ide n dy bot
t ndryshme. Gjithashtu, nj ndrtes ka nj ekzistenc shpirtrore

n mendjen e arkitektit, ajo ka fatin ose paracaktimin n
formn e nj plani, forma materiale sht struktura fizike. Nuk ka
nj konflikt midis rrugve pr shprehjen e t njjts domethnie,
knaqsie, dhe t vrtets pr kto tre bot t ndryshme. T
vshtrosh pr konflikt ktu nuk sht asgj m shum se nj
prpjekje e dshtuar.
N t njjtn mnyr, nuk ka nj konflikt n mes Kuranit,
shkrimeve hyjnore, (q vijn nga atributi i t folurit i Zotit),
universit (q vjen nga atributet e Tij pr fuqi dhe vullnet), dhe
shkencs q i ekzaminon ato. Universi sht nj libr i shenjt
(Kurani) madhshtor q rrjedh nga atributet e Zotit pr fuqi dhe
vullnet. Me fjal t tjera, nse na lejohet t bjm nj krahasim
prozaik, universi sht tamam si nj Kuran i madh, krijuar nga
Zoti n trajt fizike pr prgatitjen ton. Si rrjedhoj, si sht
nj shprehje e ligjeve t universit n t njjtn form, Kurani
sht nj univers q ka qen kodifikuar dhe shkruar m par. N
domethnien e saj t vrtet, feja nuk kundrshton apo kufizon
shkencn ose studimin shkencor.
Feja i orienton shkencat, prcakton qllimin e tyre t vrtet dhe
vendos moralin dhe vlerat njerzore universale para shkencs si
udhrrfyes. Nse kjo e vrtet ka qen kuptuar n Perndim dhe
nse kjo lidhje midis fes dhe dijeve ka qen zbuluar, gjrat nuk
kan shum ndryshim. Shkenca nuk duhet t ket br m shum
t kqija se t mira dhe as t ket hapur rrugn pr prodhimin e
bombave dhe t armve t tjera vdekjeprurse.
Sot deklarohet q feja sht prarse dhe hap rrugn pr vrasjen
e t tjerve. Ndonse nuk mund t mohohet q feja, posarisht
Islami, nuk ka udhhequr shfrytzimin e pamshirshm t njeriut
n shekujt e fundit: n veanti luftrat dhe revolucionet e shekullit
t njzet q vran miliona njerz, q lan prapa edhe m shum
t pastreh, t veja, jetim dhe t gjymtuar. Materializmi shkencor
sht nj pikpamje mbi jetn dhe botn q e ka ndar vetveten nga

feja dhe, nj prplasje interesash q shkaktuan kt shfrytzim.
Gjithashtu, sht shtja e ndotjes mjedisore, nxitur nga
materializmi shkencor, nj tipar dallues i mendimit modern
perndimor. N themel t krcnimit global t ndotjes sht
koncepti, shkaktuar nga mosbesimi shkencor, q natyra sht
nj akumulim i gjrave q nuk kan vlera jasht aftsive t tyre
pr t prmbushur nevojat fizike. N fakt, natyra sht m shum
se nj grumbull material apo nj akumulim objektesh: ajo ka nj
shenjtri t caktuar, sepse sht arena n t ciln jan manifestuar
Emrat e Bukur t Zotit.
Natyra sht nj demonstrim i bukuris dhe qllimit q
manifeston thellsin dhe gjersin e domethnieve, pemt q
zn rrnj, lulet q elin, shija dhe aroma e frutave, shiu, burimet
e ujit, ajri q thithim dhe nxjerrim dhe plehu q ushqen krijesat
e panumrta. Prandaj, mendja dhe zemra e nj njeriu bhet si
hojet, nektari i dhuruar sht paraprgatitur me vlersimet dhe
aftsin pr t analizuar. Ky shtegtim n t gjith botn sht
si pjalmi q sulmon veten me blett puntore. Mjalti i besimit,
virtytit, dashuris pr njerzimin dhe pr t gjitha krijesat, pr hir
t Krijuesit, nektari i ndihms pr t tjert, sakrifikimi i vetvetes
n at shkall q i paraprin pasionit t jets me qllim q t tjert
t mund t jetojn, dhe ushqimi i t gjith krijesave - kjo sht ajo
q rrjedh nga kjo hoje.
Si sht shprehur Bediuzamani, sht n domethnien e
edukimit ta shoh ndriimin e mendjes tek shkenca dhe dijet, dhe
dritn e zemrs tek besimi dhe virtyti. Kjo domethnie, q i bn
studiuesit t fluturojn me dy krah n qiejt e njerzimit dhe ta
krkojn plqimin e Zotit prmes shrbimit pr t tjert, ka shum
gjra pr t ofruar. Ajo liron shkencn nga materializmi, duke e
kthyer nga nj faktor dmprurs, n nj faktor t dobishm - nga
perspektivat materiale dhe shpirtrore - si edhe ndalon shkencn
t kthehet n nj arm vdekjeprurse. Nj domethnie e till, me

fjalt e Ajnshtajnit, nuk do ta lejoj fen t qndroj e paralizuar.
Ose do ta pengoj fen q t jet par dhe e kuptuar si dika e
shkputur nga inteligjenca, jeta dhe t vrtetat shkencore, apo si
nj institucion fanatik q ndrton mure ndars midis individve
dhe kombeve.
Duke i shrbyer njerzimit prmes edukimit

Pr shkak t zhvillimeve t shpejta n transport dhe
komunikacion, bota sht br si nj fshat global. Kombet jan br
si fqinj t afrt, ndonse ne mund t kujtojm q n nj bot si kjo,
ekzistenca e kombeve mund t jet siguruar vetm nga mbrojtja
e karakteristikave specifike t tyre. N nj mozaik t unifikuar t
kombeve dhe shteteve, ata q nuk do t mund ti mbrojn cilsit
e veanta, do ti humbin motivet ose qllimet kombtare dhe
do t zhduken. Si n t gjith kombet e tjer, karakteristikat tona
esenciale jan feja dhe gjuha, historia dhe mmdheu. Ajo q
Jahja Kemal, nj poet dhe shkrimtar i famshm turk, shprehte
me emocion t madh n Lagje pa ezane, ishte q kultura dhe
qytetrimi yn kan ardhur nga Islami dhe Azia Qendrore dhe
jan mbrojtur pr shekuj n Anadoll, Evrop dhe madje n Afrik.
T gjith popujt kan nevoj pr njri-tjetrin. Si u prmend
edhe m sipr, ne kemi m shum pr ti dhn njerzimit se
kemi pr ti marr. Sot, organizatat vullnetare ose joqeveritare
kan krijuar kompani dhe fondacione dhe jan duke u shrbyer
me entuziazm t tjerve, n emr t Islamit. Pranimi n shkall
t gjer i institucioneve edukative q jan shprndar n t gjith
botn, pavarsisht nga vshtirsit e mdha financiare me t cilat
jan prballur, dhe faktit q ata jan konkurruese dhe shpesh ln
pas pr nj koh shum t shkurtr institucionet homologe n
perndim, duhet t vrtetoj q far kemi thn, nuk mund t
mohohet.
Populli turk ka akumuluar shum probleme nga shekujt e

kaluar. N themel t ktyre problemeve qndron gabimi yn i
prmbledhur n pamjen e jashtme t Islamit dhe n shprfilljen
e margaritarve t tij t brendshm. Pastaj ne filluam t imitojm
t tjert dhe hamendsuam q ekzistonte nj konflikt midis
Islamit dhe shkencave t natyrs. Ne arritm n kt konkluzion
pavarsisht nga fakti q tek e fundit, shkenca nuk sht m shum
se zbulimi i ligjeve hyjnore q manifestojn atributet e Zotit
pr fuqi dhe vullnet, nuk sht asgj tjetr vese nj shprehje e
ndryshme e Kuranit q rrjedh nga atributi i t folurit i Zotit. Kjo
shprfillje, pr pasoj, on n despotizmin e dijeve, mendimit dhe
qeverisjes, nj gjendje pa rrugdalje q on n nj rregullim q
prfshin t gjith individt dhe institucionet, nj konfuzion n
punn ton. Ne nuk tregojm m kujdes pr njerzit e thjesht.
M shkurt, tre armiqt tan m t mdhenj jan injoranca,
varfria dhe prarja e brendshme. Dijet, kapitali i puns dhe
bashkimi mund t luftojn kundr tyre. Padituris q sht
problemi m serioz, duhet ti kundrvihemi me arsimim, kjo ka
qen gjithmon rruga m e drejt pr ti shrbyer vendit ton.
Tani q ne jetojm n nj bot globale, edukimi sht mnyra m
e mir pr ti shrbyer njerzimit dhe pr t vendosur nj dialog
me qytetrimet e tjera.
Mbi do gj tjetr, edukimi sht nj shrbim human. Ne jemi
sjell n kt bot pr t msuar dhe pr tu prsosur prmes
arsimimit. Bediuzamani tregon kujdes pr prfundimet e
mundshme dhe t ardhmen duke thn: Qndrimi i vjetr ndaj
shtjeve sht i pamundur. Pa nj qndrim t ri, asgjsimi sht i
pashmangshm. Duke thn q shtjet polemizuese nuk duhet
t diskutohen me udhheqsit shpirtror t krishter, ai hapte
dialogun me antart e feve t tjera. Si Mevlana Xhelaledin Rumiu
i cili pati thn: Nj nga kmbt e mia sht n qendr dhe tjetra
sht n shtatdhjet e dy bott. Si nj kompas, ai vizatonte nj rreth
t gjer q prfshinte t gjith besimtart. Duke ln t kuptohet
se ditt e terrorit ishin ln pas, Bediuzamani thoshte: Fitorja me

njerz t qytetruar sht arritur me bindje, dhe n kt mnyr
vinte n dukje q dialogu, bindja dhe diskutimi bazuar n prova
jan thelbsore pr ata q krkojn ti shrbejn fes. Duke thn
q n t ardhmen njerzimi do ti kthehet dijes dhe shkencs
dhe do t qeverisin arsyeja dhe fjalt, ai inkurajonte njohurit
dhe dialogun. Prfundimisht, duke ln mnjan politikn dhe
angazhimin e drejtprdrejt n politik, ai piketoi linjat baz pr
besimin e vrtet dhe shrbimin kombtar n kt koh dhe n t
ardhmen.
Nn dritn e parimeve t tilla, un i kam inkurajuar njerzit ti
shrbejn vendit n veanti dhe njerzimit n prgjithsi, prmes
arsimimit. Un u kam br thirrje atyre ta ndihmojn popullin pr
tu arsimuar dhe zhvilluar, duke hapur shkolla t reja. Padituria
mund t mposhtet prmes arsimimit, varfria prmes puns dhe
kapitalit dhe prarja e brendshme, prmes bashkimit, dialogut
dhe tolerancs. Zgjidhja e do problemi n kt jet varet plotsisht
nga krijesat njerzore, dhe edukimi sht mjeti m efektiv pr
kt, pa u prqendruar n faktin nse ne kemi nj sistem politik
dhe shoqror t paralizuar apo q funksionon si zembereku i ors.
Shkollat
Pasi qeveria dha leje pr hapjen e shkollave private, shum
njerz zgjodhn vullnetarisht t harxhonin kursimet e tyre n
shrbim t vendit, n vend t kalimit n botn tjetr, duke e uar
kt jet n krkim t nj ekzistence t zbrazt. N fakt, njerzit e
kan realizuar kt me entuziazmin q normalisht karakterizon
adhurimin. sht e pamundur pr mua q ti njoh t gjith shkollat
q jan hapur ktu dhe jasht vendit. Meqense un vetm kam
propozuar dhe nxitur aksione t tilla, nuk mund t di madje dhe
emrat e shoqrive q hapn shkolla ose vendet ku jan hapur ato.
Megjithat, un e kam ndjekur kt shtje q ka zn nj
vend t caktuar n gazeta dhe n serin e shkrimeve t shkruara

nga gazetar t shquar, si Ali Bajramogllu, Shahin Alpaj dhe
Atllgan Bajar. Shkollat jan hapur me radh nga Azerbajxhani
n Filipine, nga Shn Petrburgu n Mosk dhe, me ndihmn e
bashkqytetarit dhe biznesmenit t suksesshm ifut Yzeir Garih,
me kompetencn e dijeve t tij, n Jakutsk. Kto shkolla jan
hapur pothuajse kudo, prjashtuar vendet si Irani, ku nuk sht
dhn leje.
Shkrimtart dhe dijetart q kan vizituar shkollat, konfirmojn
q ato jan financuar nga organizata vullnetare n Turqi. N
shum ose n t gjitha ato, bursat e studentve jan nj pjes e
rndsishme e ktij financimi. Administratort lokal japin nj
kontribut t rndsishm duke siguruar ndrtesat, drejtuesit dhe
msuesit kur sht e nevojshme. Msuesit, q i jan prkushtuar
shrbimit pr vendin, kombin e tyre dhe njerzimin, duke gjetur
kuptimin e jets n shrbim t t tjerve, punojn me entuziazm
me nj rrog t vogl.
N fillim, disa nga funksionart tan t marrdhnieve me
jasht hezitonin pr t dhn mbshtetjen e tyre, por ata nuk e
kuptonin se far ishin duke br. Sot, megjithat, shum prej
tyre u japin mbshtetje shkollave. Prve ksaj, dy presidentt e
fundit turq, t nderuarit Turgut Ozal dhe Sulejman Demirel, si
edhe ish-kryetari i parlamentit, Mustafa Kalemli, dhe ish-ministri
i jashtm, Hikmet etin, kan dhn mbshtetjen e tyre pr kto
prpjekje, duke vizituar posarisht shkollat.
Administratort lokal jan m t vetdijshm pr laicizmin,
ose madje m shum se kaq, se qeveria turke. Kjo shpjegohet nga
gazetart Shahin Allpaj, Atllgan Bajar dhe shum t tjer, n nj
mnyr t prafrt me vzhgimin e Ali Bajramoglu, q kto vende
nuk kan nj interes t paprfillshm, n lidhje me kto shkolla,
pr t ardhmen. N fakt, duke folur n ceremonin e hapjes s
shkolls n Mosk, kryetari i zyrs pr edukimin kombtar tha:
Dy jan ngjarjet m t rndsishme n historin aktuale t Rusis.

Njra, udhtimi i Gagarinit n hn dhe tjetra, hapja e shkolls
turke ktu! Ai e prshkroi kt si nj ngjarje historike.
Pr disa, kjo jet konsiston n pak dit t kaluara n kt bujtin
toksore n krkim t prmbushjes s dshirave t egos. Njerzit
e tjer kan nj pikpamje t ndryshme dhe kshtu i japin jets
nj kuptim t ndryshm. Pr mua, kjo jet prbhet nga disa
frymmarrje n udhtimin q fillon n botn e shpirtrave dhe
vazhdon prjetsisht ose n parajs, ose mos e dhnt Zoti, n
ferr.
Kjo jet sht shum e rndsishme, sipas saj prcaktohet jeta
jon e prtejme. Prandaj ne duhet ta prshkojm at n rrugt e
prcaktuara pr t fituar jetn e amshuar n parajs dhe pr t
arritur plqimin e Dhuruesit t Jets. Kjo udh kalon prmes
dimensionit t pashmangshm t shrbtorit t Zotit, me an
t shrbimit, para s gjithash, pr familjet tona, t afrmit dhe
fqinjt dhe m pastaj pr vendin dhe kombin ton dhe, n
fund, pr njerzimin dhe krijesat q jan objekt i prpjekjeve
tona. Ky shrbim sht e drejta jon, primi te t tjert sht
prgjegjsia jon.
EDUKIM NGA LINDJA GJER N VDEKJE 78
Detyra dhe qllimi kryesor i jets njerzore sht t krkoj

kuptimin e saj. Prpjekja pr ta arritur kt, e njohur si edukim,
sht nj proces prsosje prmes t cilit ne fitojm n dimensionet
shpirtrore, intelektuale dhe fizike t qenies son, pozitn e
caktuar pr ne si modeli perfekt i krijimit. N lindje, nisja e fazs
toksore t udhtimit ton prej bots s shpirtrave n prjetsi,
ne jemi plotsisht t pafuqishm dhe n mnyr t skajshme
nevojtar. N t kundrt, shumica e kafshve vijn n kt bot
si t maturuar ose sikur jan perfeksionuar m par. Brenda pak
orve, ditve ose muajve, ata msojn gjithka t nevojshme pr
mbijetesn e tyre, ashtu edhe si t vendosin lidhje me mjedisin
dhe me krijesat e tjera. Pr shembull, zogjve ose bletve pr t
fituar pjekurin dhe t gjith aftsit fizike dhe sociale u nevojiten
njzet dit. Ne na nevojiten njzet vjet apo m shum pr t arritur
nj nivel t krahasueshm pjekurie.
Ne kemi lindur t pafuqishm si edhe t paditur pr ligjet e jets
dhe duhet t klthasim pr t marr ndihmn q na nevojitet. Pas
nj viti apo m shum, ne mund t qndrojm n kmbt tona
dhe t ecim nga pak. Kur ne jemi rreth t pesmbdhjetave,
shpresojm t kemi kuptuar ndryshimin midis t mirs dhe t
keqes, t dobishmes dhe t dmshmes. Megjithat, e tr jeta jon
do t shkoj n krkim t prsosjes intelektuale dhe shpirtrore.
Detyra jon kryesore n jet sht t fitojm prsosjen dhe
pastrtin n mendimin, kndvshtrimin dhe besimin ton. Nga
78 Ky artikull sht nxjerr nga shkrimet e Gylenit t publikuara n revistn

Sizinti, mars 1981-qershor 1982, nr. 26-41.
prmbushja e detyrimit ton si shrbtor t Krijuesit, Ushqyesit

dhe Kujdestarit, dhe nga deprtimi n t fshehtn e krijimit
prmes mundsive dhe aftsive tona, ne krkojm t arrijm n
pozitn e krijess njerzore t vrtet dhe t bhemi t denj pr
nj lumturi, q sht jeta e amshuar n botn tjetr t lartsuar.
Natyra jon njerzore sht drejtprsdrejti n prpjestim me
pastrtin e emocioneve tona. Megjithse, ata q jan plot me
ndjenja negative dhe shpirtrat e t cilve jan ndikuar nga egoizmi,
shfaqen si krijesa njerzore, sht e dyshimt nse ata jan me t
vrtet njerz. Pothuajse do njeri mund ta drejtoj trupin e tij,
por pak mund ti edukojn mendjet dhe ndjenjat e tyre. E para
krijon nj trup t shndosh, ndrsa e dyta krijon njeriun spiritual.
Aftsit tona t bashklindura dhe edukimi

Prej kohs s Ibn Miskavajhit79, aftsit njerzore ose energjit
kan qen ndar n tre kategori: arsyeja, zemrimi dhe lakmia.
Arsyeja prfshin kapacitetet tona t perceptimit, kuptimit,
imagjinats, kalkulimit, kujtess, msimit e kshtu me radh.
Zemrimi mbulon mundsin ton pr vetmbrojtje, t ciln
jurisprudenca islame e prcakton si dika t nevojshme pr
mbrojtjen e besimit dhe fes ton, urtsis, pasurive, jets, familjes
dhe vlerave t tjera t shenjta. Kurse lakmia emrton forcn e
orekseve tona kafshrore:
Njerzve u sht hijeshuar dashuria ndaj gjrave t dshiruara,
pr grat, pr fmijt, pr grumbullimin e arit dhe t argjendit, pr
kuajt e bukur, bagtit dhe arat. Kto jan knaqsi t ksaj bote...
(Al-i Imran, 14)
Kto dhunti gjenden tek do krijes, ndonse dshirat,
inteligjenca, vendosmria pr t mbrojtur jetn dhe territorin, jan
dhunti t posame vetm pr qeniet njerzore. do njri prej nesh
sht pajisur vemas me vullnet t lir dhe obligim konsekuent
79 Ibn Miskavajh (930-1030), moralist, filozof dhe historian mysliman.
pr t disiplinuar fuqit e veta. Kjo luft pr disiplinim prcakton

natyrn ton njerzore. N bashkim me njra-tjetrn dhe n
prputhje me rrethanat, aftsit tona jan shpesh t shprehura
prmes xhelozis, urrejtjes, armiqsis, hipokrizis dhe mburrjes.
Gjithashtu kto duhet t jen disiplinuara.
Krijesat njerzore nuk prbhen vetm nga trupi dhe mendja.
do njri prej nesh ka nj shpirt q duhet t ndjej knaqsi. Pa
kt, ne nuk mund t gjejm lumturin e vrtet ose t arrijm
prsosjen. Knaqsia shpirtrore sht e mundur vetm prmes
dijeve pr Zotin dhe besimit tek Ai. T kufizuar me botn fizike,
vetja jon trupore e veant, koha dhe hapsira mund t ndjehen
si nj burg. Ne mund ti prvidhemi ktij burgimi prmes besimit
dhe adhurimit t rregullt dhe duke u prmbajtur nga ekstremet
ndrsa shfrytzojm aftsit dhe kapacitetet tona. Ne nuk duhet t
krkojm t shkatrrojm dhuntit tona, por, m sakt, t prdorim
vullnetin ton t lir pr ti prmbajtur dhe pastruar ato, pr ti
adresuar n drejtim t virtytit. Pr shembull, ne nuk shpresojm t
eliminojm epshin, por ta prmbushim at n mnyr t ligjshme
nprmjet riprodhimit. Lumturia mbshtetet n kufizimin e epshit
ton n kufijt e ligjshm t turpit dhe pastrtis morale dhe jo n
trheqjen e shthurjes dhe oroditjes.
N t njjtn mnyr, xhelozia mund t jet kanalizuar n
rivalitetin e lir t zilis pozitive q na frymzon ne pr tu matur
me ata q shquhen pr mirsi dhe vepra t lavdrueshme, duke
vn n zbatim disiplina t prshtatshme pr t arsyetuar rezultatet
tona n fitimin e njohurive dhe n fund fare, pr mirkuptimin
dhe urtsin. Pastrimi dhe trajnimi i zemrimit on n bindje dhe
vetprmbajtje. Disiplinimi i pasionit dhe i dshirave tona i jep
udh pastrtis morale.
Nse do virtyt sht menduar t jet n qendr t nj rrethi, dhe
do veprim jasht qendrs sht menduar t jet nj ves, ather
vesi bhet i madh nse ne lvizim shum larg prej qendrs. do
virtyt si pasoj ka vese t mundshme t panumrta meq aty sht

vetm qendra e nj rrethi, por me numr t pakufizuar pikash
rreth tij. sht e parndsishme n cilin drejtim ndodh shmangia,
por shmangia nga qendra n fardo drejtimi qoft sht nj ves.
Dy jan ekstremet n lidhje me do virtyt moral: dobsia ose
tepria. Dy ekstremet lidhur me urtsin jan budallallku dhe
finokria. Pr guximin jan burracakria dhe nxitimi dhe, pr
pastrtin morale, jan plogshtia dhe zilia e pakontrolluar.
Prandaj prsosmria e nj personi, qllimi themelor i ekzistencs
son, mbshtetet n mbajtjen e kushteve t balancs dhe maturis
n mes dy ekstremeve n lidhje me do virtyt. Ali ibn Ebu Talibi
ka thn:
Zoti i ka dalluar engjjt nga intelekti pa dshira seksuale, pasione
apo zemrim, dhe kafsht me zemrim dhe dshira pa intelekt. Ai i
ka lartsuar krijesat njerzore duke u falur atyre t gjitha kto cilsi.
Prandaj, nse intelekti i nj personi mbizotron dshirat dhe egrsin
e tij, ai ngrihet n nj pozit mbi engjjt, sepse kjo pozit sht arritur
nga nj krijes njerzore me gjith ekzistencn e pengesave q nuk i
shqetsojn engjjt.
Prparimi i nj komuniteti sht i mundur vetm nga ngritja e
gjenerats s re n nivelin e natyrs njerzore, jo nga asgjsimi i
atyre q jan n udh t gabuar. Prve fars t krijuar me besim,
tradit dhe vetdije historike dhe t mbjell anemban vendit, atje
ku nuk rrnjoset e keqja, do t shfaqen dhe rriten edhe elementt
e rinj t kqij.
Kuptimi dhe vlera e vrtet e edukimit

Edukimi nprmjet msimit dhe drejtimi n nj rrug t
lavdrueshme t jets sht nj detyr sublime q sht tregues i
emrit hyjnor Rabb (Edukator dhe Kujdestar). Nga prmbushja e
ksaj detyre, ne do t jemi t aft pr t arritur pozitn e natyrs
njerzore t vrtet dhe t bhemi nj element i dobishm pr
shoqrin.
Edukimi sht jetik pr shoqrin dhe individt. S pari,

natyra jon njerzore sht n proporcion t drejt me pastrtin
e emocioneve tona. Ndonse ata q jan mbushur me ndjenja t
kqija dhe shpirtrat e t cilve jan ndikuar nga egoizmi ngjajn
t jen krijesa njerzore, sht e diskutueshme nse jan vrtet t
till. Pothuajse do njeri mund ta trajnoj veten fizikisht, por pak
mund ta edukojn mendjen dhe ndjenjat e tyre. S dyti, prparimi
i nj komuniteti sht i mundur vetm nga ngritja e brezave q
vijn, n rangun e natyrs njerzore, jo nga zhdukja e t kqijve.
Prve farrave t fes, vlerave tradicionale dhe vetdijes historike
q jan mbjell anemban vendit, elementt e rinj negativ do t
rriten pashmangshmrisht atje ku nuk sht rrnjosur e keqja.
E ardhmja e nj kombi varet n rinin e tij. do popull q
dshiron t siguroj t ardhmen e tij, ashtu si prkushtohet ndaj
fushave t tjera, duhet t harxhoj sa m shum energji pr t
rritur brezin e ri. Nj komb q l pas dore rinin e tij, q i braktis
ata pr hir t ndikimeve kulturore t huaja, v n rrezik identitetin
dhe sht subjekt i paqndrueshmris politike dhe kulturore.
Arsyet pse ne jemi t aft pr t vzhguar indulgjencn te
gjenerata e sotme si edhe paaftsin e disa administratorve
dhe konfliktet e ngjashme mbarkombtare, mund t gjenden
n rrethanat mbizotruese dhe n elitn qeverisse t 25 vjetve
prpara. Gjithashtu, ata q jan kujdesur pr edukimin e brezit t
ri n ditt e sotme, do t jen prgjegjs pr veset dhe virtytet q
do t shfaqen n 25 vitet e ardhshme. Ata q duan t parashikojn
t ardhmen e nj kombi, mund ta arrijn kt gj me prpikri
duke i dhn arsimim dhe edukim t plot brezit t ri. Jeta e
vrtet sht e mundur vetm nprmjet dijeve. Prandaj, ata q
ln pas dore arsimimin dhe diturit, duhet t vlersohen si krijesa
t vdekura, edhe nse jan n jet. Ne jemi krijuar pr t msuar
dhe pr t shprehur me t tjert far kemi prvetsuar.

Marrja e vendimeve t drejta sht e kushtzuar n zotrimin e
nj mendjeje t shndosh dhe n t qent i aft pr mendimin e
pakontestueshm. Shkenca dhe njohurit ndriojn dhe zhvillojn
mendjen. Pr kt arsye, nj mendje e privuar nga shkenca dhe
dijet nuk mund t marr vendime t drejta. Ajo sht gjithashtu e
ekspozuar ndaj gabimit dhe subjekt pr t qen e mashtruar.
Ne jemi krijesa njerzore t vrteta vetm nse msojm,
edukohemi dhe frymzojm t tjert. sht e vshtir q t
vlersosh ata q jan t paditur dhe nuk kan dshir pr t msuar
si njerz t vrtet. Gjithashtu sht e diskutueshme nse njerzit
e shkolluar q nuk prtrijn dhe reformojn veten me qllim
q t sjellin nj shembull pr t tjert, t jen krijesa njerzore t
vrteta. Statusi shoqror dhe meritat e fituara prmes dijeve dhe
shkencs lartsohen dhe bhen m t qndrueshme nga ato q
arrihen nprmjet rrugve t tjera.
Duke i dhn nj rndsi t madhe msimit dhe diturive, ne
duhet t prcaktojm se far sht pr tu msuar dhe ditur, kur
dhe si duhet ta bjm kt. Ndonse dituria sht nj vler n
vetvete, qllimi i t msuarit sht pr ti br dijet udhrrfyese
t jets dhe, pr t ndriuar rrugn e prsosjes njerzore. Prandaj,
do njohuri q nuk prvetsohet sht nj prgjegjsi pr at q
mson dhe nj shkenc q nuk e drejton njeriun drejt qllimeve t
larta, sht nj mashtrim.
Por dija e fituar pr nj qllim legjitim sht nj burim i
pashterueshm bekimesh pr at q mson. Ata q posedojn nj
burim t till, zbulohen gjithmon nga njerzit si nj burim me
uj t mbl, dhe jan t aft ta drejtojn popullin pr mir. Dija,
e kufizuar me teori boshe dhe pjes t paprvetsueshme nga ata
q msojn, e cila zgjon dyshime n mendje dhe errson zemrat,
sht nj grumbull plehrash rreth s cils zhgrryen shpirtrat e
dshpruar dhe t oroditur. Prandaj, shkenca dhe dijet duhen
krkuar pr t zbuluar natyrn e krijess njerzore dhe t fshehtat

e krijimit. do njohuri, edhe shkencore, sht e ligjshme vetm
nse hedh drit mbi misteret e natyrs njerzore dhe ndrion
hapsirat e errta t ekzistencs.
Familja, shkolla dhe mjedisi

Njerzit q duan t garantojn t ardhmen, nuk mund t jen
indiferent pr edukimin e fmijve t tyre. Familja, shkolla,
mjedisi dhe mjetet e komunikimit masiv duhet t bashkpunojn
t gjith pr t siguruar rezultatin e dshiruar. Kundrshtimi i
tendencave midis ktyre institucioneve jetike do ti kushtzoj t
rinjt n influencat kontradiktore, t cilat do ti shprqendrojn
dhe shprhapin energjit e tyre. N veanti, mjetet e komunikimit
masiv duhet t kontribuojn n edukimin e brezit t ri duke
ndjekur edukimin politik t miratuar nga komuniteti. Shkolla
duhet t jet sa m e prsosur n respekt t programit msimor
t saj, t standardeve morale dhe shkencore t msuesve dhe t
kushteve t saj fizike. Nj familje duhet t krijoj atmosfern dhe
ngrohtsin e nevojshme n t ciln rriten fmijt.
N shekujt e par t Islamit, mendjet, zemrat dhe shpirtrat
prpiqeshin t kuptonin se far miratonte Zoti i qiejve dhe toks.
do kuvendim, diskutim, marrdhnie dhe eventualitet ishte
drejtuar n kt qllim. Dhe si rezultat, kushdo q i prmbahej
ksaj rruge, merrte vlersime t drejta dhe energji nga mjedisi q
e rrethonte. Dukej sikur gjithka ishte si nj msues q duhej t
prgatiste mendjet dhe shpirtrat e individve dhe t zhvillonte
aftsit e tij ose t saj pr t arritur nj nivel t lart n shkencn
islame. Shkolla e par n t ciln ne marrim edukimin e nevojshm
pr t qen t prsosur, sht vatra familjare.
Vatra familjare ka nj rndsi jetike pr rritjen e nj gjenerate
t shndetshme dhe sigurimin e nj sistemi shoqror ose t nj
strukture t shndosh. Kjo prgjegjsi vazhdon gjat gjith jets.
Prshtypjet q marrim nga familjet tona nuk mund t fshihen

deri n fund t jets son. Pr m tepr, mbikqyrja e familjes mbi
fmijn n shtpi, lidhur me fmijt e nj barku tjetr dhe lodrat,
vazhdon n shkoll n lidhje me shokt e fmijs, librat dhe vendet
e vizituara. Prindrit duhet ti ushqejn mendjet e fmijve t tyre
me njohuri dhe shkenc prpara se ato tu jen pushtuar nga gjrat
e padobishme, sepse shpirtrat pa t vrteta dhe dije jan fusha ku
kultivohet dhe rritet e keqja.
Fmijt mund t marrin nj edukat t mir n shtpi vetm
nse jeta familjare sht e shndosh. Prandaj, bashkshortt
duhet t marrin prsipr ndrtimin e nj vatre familjare t ngroht
dhe kshtu ti kontribuojn, qndrueshmris s kombit t tyre n
veanti dhe njerzimit n prgjithsi. Paqja, lumturia dhe siguria
n vatrn familjare vendosen me bashkpunimin reciprok t
bashkshortve n mendim, moral dhe besim. iftet q vendosin
t martohen, duhet ta njohin mir njri-tjetrin dhe t respektojn
m shum pastrtin e ndjenjave, dlirsin, ndershmrin
dhe virtytet, se sa pasurin dhe bukurin fizike. Djallzia dhe
paturpsia e fmijve reflekton atmosfern n t ciln ata jan
rritur. Jeta e nj familjeje jofunksionale pasqyrohet gjithnj e m
shum n shpirtrat e fmijve dhe, pr pasoj, n shoqri.
N familje, antart m t rritur duhet ti trajtojn m t vegjlit
me dhembshuri dhe t rinjt nga ana e tyre t tregojn respekt
pr m t moshuarit. Prindrit duhet t duan dhe respektojn
njri-tjetrin dhe t sillen ndaj fmijve t tyre me dhembshuri,
duke marr n konsiderat ndjenjat e tyre. Ata duhet ti trajtojn
t gjith fmijt n t njjtn mnyr pa diskriminuar asnjrin prej
tyre. Nse prindrit i inkurajojn fmijt t zhvillojn aftsit e
tyre dhe t jen t dobishm pr veten dhe komunitetin, ather
ata i kan dhn kombit nj mbshtetje t re t fuqishme. Nse ata
nuk kultivojn ndjenjat e duhura tek fmijt e tyre, ata lshojn
akrepa n komunitet.
Shkolla dhe msuesi
Nj shkoll mund t krahasohet me nj laborator, ajo ofron nj

eliksir q mund t pengoj ose t shroj smundjet e jets. Ata q
kan njohurit dhe menurin pr t prgatitur dhe administruar
kt eliksir, jan msuesit.
Shkolla sht vendi pr tu arsimuar, ku msohet gjithka n
lidhje me kt bot dhe me tjetrn. Ajo mund t hedh drit
mbi qllimet e domosdoshme pr jetn dhe eventualitetet, dhe
u mundson studentve t kuptojn natyrn e tyre dhe faktorin
njerzor. Nj shkoll, gjithashtu, mund t hap shpejt rrugn pr
t zbuluar domethnien e gjrave dhe t ngjarjeve, si rrjedhim e
drejton studentin tek mendimi dhe shqyrtimi trsor. N thelb,
nj shkoll sht nj vend adhurimi; drejtuesit e shenjt jan
msuesit.
Msuesit e vrtet mbjellin farn e pastr dhe e ruajn at. Ata
e okupojn veten me far sht e mir dhe e moralshme, dhe i
drejtojn dhe udhheqin fmijt n jet dhe n do ngjarje q
mund t prfshihen. Q nj shkoll t jet nj institucion i vrtet
edukimi, studentt duhet s pari t jen t pajisur me nj ideal,
nj dashuri pr gjuhn e tyre dhe t din se si ta prdorin at n
mnyr sa m efektive. Ata duhet t zotrojn nj moral t pastr
dhe vlera njerzore t prjetshme. Identiteti i tyre shoqror duhet
t ndrtohet n kto themele.
Edukimi sht i ndryshm nga shkollimi. Shum njerz mund t
msojn, por vetm shum pak mund t edukohen. Komunitetet
e krijuara me individ pa ideale t larta, sjellje t mir dhe vlera
njerzore, jan si individt e paqytetruar q nuk kan besnikri
n miqsi ose qndrueshmri n armiqsi. Ata q u besojn atyre
jan gjithmon t zhgnjyer dhe ata q mbshteten tek ta, hert
ose von do t gjenden pa kt mbshtetje. Rruga m e mir
pr ta pajisur veten me vlera t vrteta sht nj edukim fetar i

shndosh.
Mbijetesa e nj komuniteti varet n idealizmin dhe moralin
e pastr, si dhe n aftsin pr t arritur nivelin e nevojshm
n progresin shkencor dhe teknologjik. Pr kt arsye, duhet
t prvetsohen mjeshtria dhe profesioni, duke filluar s paku
n nivelin elementar. Nj shkoll e mir nuk sht nj ndrtes
ku sht dhn vetm teori, por nj institucion ose laborator ku
nxnsit jan prgatitur pr jetn.
Durimi dhe kmbngulja kan nj rndsi t madhe n edukim.
Edukimi i njerzve sht shum i shenjt por gjithashtu shum i
vshtir, nj mision n jet. Me qllim q t japin nj shembull t
mir personal, msuesit duhet t jen mjaft t duruar pr t arritur
rezultatet e dshiruara. Ata duhet ti njohin mir studentt dhe ti
drejtojn intelektet, zemrat, shpirtrat dhe ndjenjat e tyre. Rruga
m e mir pr ti edukuar njerzit sht t shfaqsh nj lidhje t
veant me do individ, duke mos harruar q do individ sht
nj bot e ndryshme.
Shkolla i prgatit nxnsit q t mund t lexojn, mendojn
dhe flasin si brenda, dhe jasht saj. Pr kt arsye, ndonse duket
sikur ajo ka zn vetm nj pjes t jets, n t vrtet shkolla
dominon t gjitha koht dhe ngjarjet. Pr pjesn tjetr t jets
s tyre, nxnsit riprsrisin far kan msuar n shkoll dhe
vazhdojn t ndikohen nga kjo eksperienc. Msuesit duhet t
jen t aft t gjejn nj rrug pr zemrat e studentve dhe t ln
gjurm t pashlyeshme n mendjen e tyre. Ata duhet t verifikojn
informacionin q ka kaluar tek studentt nga prpunimi n
mendjen e tyre dhe nga prizmi i zemrave t tyre. Nj msim i
mir sht m shum se nj informacion i dobishm apo nj aftsi
praktike. Ai duhet tu jepet nxnsve n pranin e s panjohurs.
Kjo u mundson studentve t fitojn nj vizion t thell pr
realitetin e gjrave dhe ta shohin do ngjarje si nj shenj t bots
s padukshme.
NJ LVIZJE ME SHEMBUJT NGA VETJA
N kt artikull un dshiroj t diskutoj pr nj legjend. T

flas pr t, sht nj detyrim dhe, pr pasoj, sht e vshtir
t gjej fjalt e duhura. Megjithat, un dua t di nse sht e
mundur ta prshkruash me nj artikull nj lvizje t rndsishme
rigjallruese, nj lvizje q ka lulzuar n do pjes t bots, ka
elur sythe, duke nxjerr filiza dhe fidan. Un mendoj se jo.
Njohja ime sht vetm nga regjistrimet q kam par n video.
Dshmit e mia mbshteten vetm n ato q kam dgjuar. Kufijt
e pens sime jan aftsit e mia pr t kuptuar. Un nuk e di se
far periudhe i prkasin ngjarjet e nnkuptuara. As nuk mund
t shprehem se far mund t jet thn n ato rrethana! Gjithka
un mund t bj pr ta prshkruar kt, do t jet si dikush q
orvatet t prshkruaj trndafilat dhe lulet, si jan n t vrtet,
vetm pasi ka par nj tablo me to. Por misioni im i ngjan m
shum nj prpjekjeje pr t prshkruar modelin, formn dhe
rndsin e veant t do luleje dhe trndafili n nj kopsht
thjesht nga vshtrimi n nj piktur i nj luleje pa jet. Kopshtet
me lule dhe trndafila nuk mund t prshkruhen n kt mnyr.
Nse sht e mundur, un besoj q dikush duhet t guxoj t flas
n emr t fenomenit t epoks, pr t gjallruar njerzit n form
dhe n ndrgjegje. Nse disa njerz pran Zotit do t frymzohen
nga ky artikull, un ather mendoj se ia kam arritur qllimit.
Pavarsisht se n mnyr kuptimplote dhe elegante, m e
rndsishme sht q ky fenomen i rndsishm i epoks sht
treguar. Ajo duhet treguar n fund t fundit q ne t lm nj
gjurm n histori dhe t tregojm respektin ton pr ata njerz
t devotshm q kryen vepra t tilla heroike. Nse, n njrn an,

ky fllad i leht, kjo atmosfer e ngroht, ky mendim i kthjellt,
kjo dashuri dhe errat njerzore t ndjera anemban globit do t
prshkruheshin shum shkurt, kjo do t ishte munges respekti
n drejtim t cilsive fisnike, t tilla si zemrgjersia dhe altruizmi.
Kjo lvizje sht nj fenomen pr tu shkruar dhe nnvizuar.
Nj dyzin njerzish t pasionuar spikasin n t gjitha drejtimet,
pr hir t Zotit, pa u ndalur pr t menduar rreth dshirave ose
ndjenjave t tyre pr shkputje dhe pa shqiptuar fjalt vende
t huaja ose vende t panjohura n nj koh kur askush nuk
mund t hulumtoj se far shtrihet prpara. Ata ishin plot
vendosmri, me synim t sigurt dhe t mbshtetur n forcat e tyre.
Ata ndrydhnin dashurin e tyre pr vendin dhe atdheun, duke e
zvendsuar at me nj dashuri pr misionin q kishin ndrmarr.
Ata ishin t vetdijshm pr prpjekjet e tyre pr kauzn e Zotit,
sado t vogla q t ishin, jetonin si t till dhe ecnin nga lindja n
perndim duke thn: Ne kemi hyr n udhn e dashuris, / Ne
jemi t djegur. - Nigari
N periudhn m me plot ngjyra t jets s tyre, kur knaqsit
toksore dhe objektivat material i trhiqnin t rinjt me nj
joshje t paprballueshme dhe kur materialiteti mbyste zemrn
dhe mendjen e nj njeriu, ata fluturonin ngado virtualisht me
nj pasion q frenonte dshirat dhe detyrimet e ndryshme, pr
t realizuar misionin: stimuli n radh t par gjendej n zemrat
e tyre! Ky fluturim nuk ishte si nisja e lektisjes rinore q ndiqte
nj siren t rreme q kishte hyr n jett e tyre n nj koh t
pavolitshme. Pr ata t rinj q i krkonin ndrrat e tyre pr nj jet,
q treteshin nga dashuria, t pashpjegueshm pr natyrn e tyre,
akoma t pafuqishm pr t arritur synimin e dshiruar, misioni
i ktyre t rinjve ishte nga zemra dhe bazohej n emocionet, n
vetdijen dhe vendosmrin, ai kishte thellsin e nj besimi t
pastr dhe t sinqert. Ju mund t thoni q kjo ishte dinamika e
zakonshme e besimit, kushtet e natyrshme t ambicies hyjnore,
idealet e adhuruesve, treguesit e Drits s Pafund ose prpjekjet

e atyre q kishin braktisur veten dhe t dashurit me qllim q t
shprehnin vetveten. N t vrtet, ata as nuk u ishin shmangur
dobsive t tyre dhe as ishin dorzuar para pengesave n rrugn
q ndiqnin. Ata shkonin n skajet m t largta t bots vetm
pse dashuria e pavenitur n zemrat e tyre bhej favor i Zotit dhe
ambicie pr ta takuar At. Ata ecnin dhe rrugt krenoheshin
me kt, engjjt gzoheshin me ta dhe, natyrisht, djajt u binin
me grusht kraharorve t vet! Ata ecnin, nuk kishin as kuaj, as
makina, as arm, as municion. Burimi i tyre i energjis ishte
besimi i jashtzakonshm dhe stimuli n zemra q vlonte si
magm, n horizont ishte lumturia e natyrs njerzore, harmonia
dhe knaqsia. Fati i tyre ishte i njjt me bashkpuntort dhe
ndjeksit. Menjher pas agimit ata fituan, me dlirsin dhe
pastrtin e tyre, n nj mnyr q ishte e njjt n ngjashmri me
engjjt. Ata bhen tem e legjendave dhe nuk shuhen kurr nga
kujtesa. Ata uan lumenj drite nga prjetsia kudo ku shkuan. Ata
ndezn nj zjarr ngado, flaka, prushi dhe tymi i ktij zjarri ishte
lumturia. Magjia e tiranis dhe errsirs u zbulua. Diskutimeve
pa besim u ishte prishur gjumi dhe errsira ankohej pareshtur.
Gnjeshtrat, shpifja dhe intriga ishin ndaluar edhe nj her
tjetr. T gjitha kto, i bn arrogant mendimin e pagdhendur
dhe fanatizmin e padurueshm me dshirn pr t shkelur
mbi idet e tjera dhe pr ti ngritur kurthe besimit. Megjithat,
i gjith kundrshtimi kishte dshtuar: drita ndrionte ngado.
Drita q buronte nga prjetsia, shprndahej n t tr botn.
Tani ishte koha dhe epoka e shpirtrave t ndritshm, megjithse
mbizotronte akoma situata e turbullt dhe horizontet ishin t
mjegulluara, por magjia e errsirs dhe mendimi i pagdhendur
ishin tashm t rrnuar.
Tani ishin kthyer pr t folur shpirtrat e ndritshm. Natyra
njerzore duhet t zbulonte vetveten prmes tyre dhe t zinte
vendin q i takonte n hierarkin e krijesave. Prandaj ajo ishte nj
gjenerat q kishte pritur gjat. Meqense njerzit kishin qen n

pritje t tyre, kudo ku ata shkonin, gjithmon pritja dyfishohej si
pasoj e adhurimit t tyre pr Zotin dhe respektit pr njerzimin,
syt e tyre fiksoheshin n rrugn e hyrjes pr tek Hirploti, kokulur
dhe t prvuajtur, duke pritur momentin kur do t lshoheshin
rrket e drits, ndrsa kokat dhe kmbt e tyre preknin tokn.
Pavarsisht se si e vlersojn sot njerzit shtjen, ata jan fmijt
e s nesrmes, e ardhmja e ndritur zhbiron sekretet e tyre. Kta
njerz me fat, q ishin apostujt e ringjalljes, donjri n rrugn e
tij, mbajtn n duar lulet e miqsis dhe ajetet pr vllezrit dhe
motrat n buzt e tyre. Gjuht e tyre, m t mprehta edhe se shpatat,
ishin ushqyer nga ujvarat kuranore dhe fjalt q shqiptonin
kishin dimension hyjnor. Kta fjal shkatrruan errsirn, por
nuk dmtuan asknd. Ata solln kumbimin e lumenjve t parajss
brenda kufijve t dgjimit, por nuk u drejtuan te nj mall pr
parajsn. N fakt, kta njerz nuk kishin nevoj pr duar dhe gjuh.
Fytyrat e tyre t pastra q prkujtonin Zotin kudo ku ishin par,
ishin m magjike, se fjalt alamane, n pranin e domethnieve
q buronin nga sjellja e tyre, dhe gjuht heshtnin. Dhe hijet e
tyre digjnin gojt e nats jo pr t lavdruar dritn e tyre, e cila
verbonte kdo q afrohej. Ne me plot t drejt themi: Gjuht dhe
fjalt nuk kan asgj pr t shprehur n prani t aksioneve. Kur
flasin sjelljet, a ka nevoj pr ligjrata? Ata jan prfaqsuesit e
ksaj t vrtete. Gjithmon ka njerz t mir n tok, megjithat,
qndrimet dhe fjalt e ktij grupi t vonshm jan krejtsisht t
ndryshme. Un me forc mund t them q ata ishin t rrall ose t
veant, por nse prisni q tju shpjegoj se si ishin, un nuk jam n
gjendje q t prgjigjem menjher. Un mbase do t thoja: Ata
ngjanin me engjjt! Dhe asgj m shum se kaq!
Kudo ku shkojn shpirtrat e ndritshm, shkrettirat kthehen
n kopshte t Parajss, n saj t drits q rrezatojn. Thngjijt
jan transformuar n diamante. Cilsit e balts dhe gurit jan
ngjitur n nivelin e arit dhe argjendit. Dhe gjithsecili sht duke
biseduar rreth tyre tani, n pritje t ditve kur dashuria, vllazria

dhe toleranca q ata premtuan, do t prmbushen. Sot, vetm
ata q ngatrrojn errsirn me dritn dhe q i ojn jett e tyre
n botn e materialitetit, po flasin kundr tyre. Diskutuesit jan
n ankth. Ujqit dhe akejt kan nxjerr dhmbt. Budallenjt
jan t shqetsuar. Pr mua sht dika e natyrshme dhe prandaj
shprehem: dokush tregon natyrn e vrtet t tij ose t saj!
fardo q t ndodh, pavarsisht atyre q shuan qirinjt, kta
njerz kan ndriuar gjat zemrat e etura pr drit, kudo ku ata
shkuan, treguan natyrn e vrtet t gjrave dhe ngjarjeve, dhe
kumtuan vlerat njerzore universale pr shpirtrat e paprishur.
Un pa asnj lkundje besoj q, tamam si pengesat
ndrkontinentale ishin kaprcyer dikur n saj t Kuranit, dhe po
ashtu dashuria, respekti dhe dialogu ishin vendosur n mnyr
permanente, nj truall i ri pr harmonin dhe mirkuptimin ka
qen ose do t gjendet sot nga prpjekjet e ktyre njerzve me
fat. Natyra njerzore shfrytzohet pr t njohur kombin ton, me
pamjen e tij t qeshur dhe fatin e mbar. Pse duhet q pikrisht ky
fakt t mos jet i vrtet sot? Nj lum dashurie n mes njerzve
ka filluar t vrshoj n pothuajse do vend ku kan shkelur kta
prfaqsues t misionit. Ata jan flladi i lumturis dhe gzimit dhe
njri pas tjetrit mund t jen ndjer ngado. Prve ksaj, ishujt
e paqes, q ne mund ti quajm kshtjella t pacenueshme t
harmonis dhe stabilitetit, jan krijuar afr dhe larg.
Kush e di, mbase n nj t ardhme t afrt, n saj t ktyre
vullnetarve q nuk kursyen vetveten me qllim q t tjert t
jetojn, mendja dhe shpirti do t prqafojn njri-tjetrin prsri.
Ndrgjegjja dhe logjika do t plotsojn thellsit e njra-tjetrs,
fizika dhe metafizika do t pushojn luftn dhe do t trhiqen n
bott e tyre dhe gjithka do t gjej mundsin pr t shprehur
bukurin q e karakterizon prmes gjuhs s saj, kompleksiteti i
normave dhe parimeve ligjvnse t krijimit do t jet rizbuluar,
njerzit do t pendohen q kan luftuar njri-tjetrin pr asgj,

atmosfera e paqes q nuk ekzistonte m par n treg, n shkoll
dhe n vatrat familjare, do t jet vendosur dhe errat e lumturis
do t fryjn, pastrtia morale nuk do t jet dhunuar, ndershmria
nuk do t jet nprkmbur, zemrat gjithmon do t rrahin
me respekt dhe vlersim, asnjri nuk do ti ket zili t tjert pr
pasurin ose reputacionin e tyre, i fuqishmi do t sillet drejtsisht
me t dobtin, i varfri dhe i dobti do t ken mundsin q t
jetojn njerzisht, askush nuk do t jet ndaluar me forc vetm
pr dyshime, banesat dhe vendet e puns nuk do t jen sulmuar,
gjaku i askujt nuk do t derdhet dhe i dobti nuk do t qaj,
dokush do t adhuroj Zotin dhe do t doj njerzimin. Vetm
ather kjo bot, q sht korridori i parajss, do t bhet nj Eden,
q sht magjepss pr t jetuar n t!
PERSPEKTIVAT GLOBALE
JETA E VRTET DHE NATYRA E VRTET NJERZORE
Meq jeta e vrtet sht e mundur vetm nprmjet dijeve,

ata q kan ln pas dore arsimimin dhe njohurit konsiderohen t
vdekur, edhe kur jan biologjikisht t gjall. Ne jemi krijuar pr
t msuar dhe pr tu treguar t tjerve ato q kemi prvetsuar.
Jeta e vrtet sht jetuar n nivelin shpirtror. Ata q
jetojn me zemr, ata q mposhtin t kaluarn dhe t ardhmen,
kaprcejn kufizimin e kohs. Njerzit e till nuk jan kurr tejet
t brengosur nga e kaluara e dhimbshme ose shum t shqetsuar
pr t ardhmen. Ata q nuk jan t aft t prjetojn plotsisht
ekzistencn n zemrat e tyre, ata q e kalojn jetn prciptazi dhe
n mnyr t rndomt, jan gjithmon t trishtuar dhe t mbytur
n dshprim. Ata e konsiderojn t kaluarn si nj tronditje t
rnd dhe e shohin t ardhmen si nj pus pa fund. Ata jetojn n
agoni, n mdyshje nse do t jetojn ose vdesin.
Ne jemi t gjith udhtar, kurse kjo bot sht nj demonstrim
shumngjyrsh dhe nj libr i pasur dhe i gjall. Ne jemi sjell pr
ta studiuar kt libr, pr t pasuruar njohurit spirituale dhe pr
t frymzuar t tjert. Ky udhtim plot ngjyra dhe i kndshm
sht nj ngjarje e dikurshme. Pr ata q i kan ndjenjat dhe
zemrn t zgjuar, ky udhtim sht m se i mjaftueshm pr t
provuar nj parajs - si kopshtet me trndafila. Por pr ata q i
kan syt e zna, ky rrugtim sht sikur gjithka largohet me nj
frymmarrje t vetme.
T prvuajturit dhe modestt jan shum t vlersuar nga
krijimi dhe Krijuesi. Arrogantt dhe mendjemdhenjt, ata q
prmojn t tjert dhe marrin nj pamje kryenei, jan gjithmon
t padshiruar nga krijimi dhe t ndshkuar nga Krijuesi.

Prulsia sht shenj e virtytit dhe e pjekuris, ndrsa
arroganca dhe mendjemadhsia tregojn nj shpirt t mangt
dhe t ult. Krijesat njerzore m t prsosura jan ata q gjejn
qetsin dhe intimitetin n shoqrin e t tjerve. N t kundrt,
ata q jan tepr t ngrefosur pr tu lidhur me t tjert dhe pr t
krijuar nj shoqri t ngroht, nuk jan m shum se prfaqsues
t paprsosmris. Prulsia i jep njeriut natyrn e tij t vrtet.
Nj shenj e prulsis sht kur njerzit nuk ndryshojn pasi
kan arritur nj pozit shoqrore apo pasi kan vn pasuri, pasi
jan arsimuar apo kan fituar fam, ose do gj tjetr q mund t
jet vlersuar publikisht. Nse ndonj prej ktyre rrethanave i nxit
njerzit t tjetrsojn idet, sjelljet dhe qndrimin, ather ata nuk
mund t vlersohen se kan arritur natyrn njerzore t vrtet
apo prulsin e vrtet.
Kur keni marrdhnie t ndrsjella me t tjert, i trajtoni ata
si nj mas pr t kuptuar nse keni gjetur knaqsi apo mrziti.
Dshironi pr t tjert at q dshironi pr veten tuaj dhe mos
harroni q fardo q ju on ju n paknaqsi, do ti shpjer
gjithashtu dhe t tjert n paknaqsi. Nse ju e arrini kt, do t
jeni t pacenuar nga gabimet dhe sjellja e pahijshme dhe nuk do
t fyeni t tjert.
Pjekuria dhe prsosja e shpirtit do t thot q ju duhet t jeni
t drejt n trajtimin e t tjerve, veanrisht ndaj atyre q ju
kan br padrejtsi. I ktheni veprimet e tyre t kqija n mirsi.
Mos pushoni s bri mir edhe pr ata q ju kan dmtuar ju. M
sakt, i trajtoni ata me mirsjellje dhe fisnikri, shpagimin pr t
dmshmit e merr dikush tjetr. Shprblimi i s keqes me t keqe
tregon dobsi karakteri, e kundrta sht fisnikria.
Nuk ka kufij pr mirsit ndaj t tjerve. Ata q ia kan kushtuar
jetn synimit pr ti sjell t mira njerzimit, jan po aq vetmohues
sa edhe ata q mund t ken sakrifikuar jett e tyre pr t tjert.
Megjithat, nj altruizm i till sht nj virtyt i madh vetm nse

origjina e tij sht n sinqeritetin dhe pastrtin e qllimit, ajo
duhet t jet larguar nga paragjykimet raciale apo fisnore.
Ata q i vlersojn edhe favoret m t mdha q kan br pr
t tjert si gjra t parndsishme, ndonse mojn shum edhe
favorin m t vogl t br pr vetveten, jan t prsosurit q
kan fituar standardet hyjnore t sjelljes dhe kan gjetur paqe n
ndrgjegjen e tyre. Individt e till kurr nuk do tu kujtojn t
tjerve t mirat q kan br pr ta dhe kurr nuk do t ankohen
pasi t tjert t tregohen indiferent ndaj tyre.
NJ PERQASJE KRAHASUESE
PR ISLAMIN DHE DEMOKRACIN 80
Feja, n veanti Islami, sht nj nga temat m t vshtira t

debatuara n vitet e fundit. Kultura bashkkohore, nse propozohet
nga perspektiva e antropologjis, psikologjis ose psikanalizs,
e vlerson fen me metoda empirike. N njrn an, feja sht
prjetim n vetvete dhe fenomen i ndjer, q pr pjesn m t
madhe, lidhet me aspektet permanente t jets. N ann tjetr,
besimtart mund ta shohin fen e tyre si nj filozofi, si nj form t
parimeve racionale ose thjesht si misticizm. Vshtirsia e ngritjes
s shtjes s Islamit qndron n faktin q disa mysliman dhe
politikan e konsiderojn dhe e prezantojn at m shum si nj
ideologji politike, sociologjike dhe ekonomike, sesa si nj fe.
Nse ne dshirojm t analizojm sakt fen, demokracin
apo do sistem ose filozofi tjetr, duhet t fokusohemi tek natyra
njerzore dhe jeta njerzore. Nga kjo perspektiv, feja n prgjithsi
dhe Islami n veanti, nuk mund t krahasohen n t njjtat baza
me demokracin apo me do sistem tjetr politik, social ose
ekonomik. Feja fokusohet s pari n aspektet e pandryshueshme
t jets dhe ekzistencs, ndrsa sistemet apo ideologjit politike,
sociale dhe ekonomike interesohen vetm pr ca aspekte t
paqndrueshme shoqrore t jets son toksore.
Aspektet e jets me t cilat sht e lidhur s pari feja, jan sot
po aq aktuale sa ishin me lindjen e njerzimit dhe do t vazhdojn
t jen t tilla edhe n t ardhmen. Sistemet toksore ndryshojn
80 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n SAIS Review, 21:2 (Summer-Fall
2001):133-38.
n prputhje me rrethanat dhe si rrjedhoj mund t vlersohen

vetm n pajtim me kohn e tyre. Besimi n Zot, jeta e prtejme,
profett, librat e shenjt, engjjt dhe fati hyjnor mbeten t njjt,
pavarsisht nga ndryshimi i kohrave. Gjithashtu, standardet
universale dhe t pandryshueshme t adhurimit dhe moralit kan
t bjn pak me kohn dhe jetn toksore.
Prandaj, kur krahasojm fen ose Islamin me demokracin, ne
duhet t kujtojm q demokracia sht nj sistem q zhvillohet dhe
revizionohet vazhdimisht. Ajo gjithashtu ndryshon n prputhje
me vendet dhe rrethanat ku sht ushtruar. N njrn an, feja
ka vendosur principe t pandryshueshme n lidhje me besimin,
adhurimin dhe moralin. Prandaj, vetm aspektet temporale t
Islamit duhet t jen t krahasueshme me demokracin.
Qllimi madhor i Islamit dhe i dimensioneve t tij t
pandryshueshme ka t bj me normat e tij duke prcaktuar
aspektet e ndryshueshme t jets son. Islami nuk parashtron nj
form t sigurt t pandryshueshme t qeverisjes ose t prpjekjeve
pr ta modeluar at. N vend t ksaj, Islami vendos principet
fondamentale q orientojn nj karakteristik t prgjithshme t
qeverisjes, duke i ln njerzit t zgjedhin modelin dhe formn
e saj n prputhje me kohn dhe rrethanat. Nse ne e shohim
shtjen nga ky kndvshtrim dhe e krahasojm Islamin me
demokracin moderne liberale t ditve t sotme, do t jemi edhe
m t aft pr ta kuptuar pozicionin e Islamit dhe demokracis n
lidhje me respektin ndaj njri-tjetrit.
Idet demokratike vijn nga koht e hershme. Demokracia
moderne liberale lindi n Amerik (1776) dhe me revolucionin
francez (1789-1799). N shoqrit demokratike, popujt qeverisin
vetveten duke kundrshtuar t jen t drejtuar nga dikush m lart.
Individi ka prparsi mbi komunitetin n kt model t sistemit
politik, duke qen i lir pr t vendosur si ta jetoj jetn e tij ose t
saj. Megjithse individualizmi nuk sht absolut. Njerzit jetojn
nj jet m t mir duke ekzistuar brenda nj shoqrie dhe kjo

krkon q ata t korrigjojn dhe kufizojn lirit e tyre n prputhje
me kriteret e jets shoqrore.
Profeti thot q t gjith njerzit jan t njjt, si dhmbt e
nj krehri. Islami nuk bn dallime t bazuara n racn, ngjyrn,
moshn, nacionalitetin apo n veorit fizike. Profeti deklaronte:
Ju jeni t gjith nga Ademi dhe Ademi sht nga dheu. O shrbtor
t Zotit, jini vllezr (dhe motra)!81
Ata q kan lindur m par, q kan m shum pasuri ose
pushtet se t tjert, apo q bjn pjes n familje ose n grupe
etnike t sigurta, nuk kan ndonj privilegj t natyrshm pr t
sunduar t tjert.
Islami gjithashtu miraton parimet fondamentale n vijim:
1. Pushteti krijon prshtypjen e gabuar sikur e vrteta mbshtetet
te fuqia.
2. Drejtsia dhe normat e ligjit jan esenciale.
3. Liria e besimit dhe e drejta e jets, pasuria personale,
riprodhimi dhe shndeti (mendor dhe fizik) nuk mund t
dhunohen.
4. Jeta private dhe imuniteti individual duhet t jen t
paprekshm.
4. Asnj nuk mund t dnohet pr nj krim pa prova ose t
akuzohet dhe ndshkohet pr krimet e dikujt tjetr.
5. Nj sistem kshillimor i qeverisjes sht esencial.
T gjitha t drejtat kan rndsi t njjt dhe t drejtat e
individve nuk mund t sakrifikohen pr hir t shoqris.
Islami konsideron q nj shoqri t jet ndrtuar me individ t
ndrgjegjshm t pajisur me vullnet t lir dhe q kan prgjegjsi
pr veten dhe t tjert. Islami shkon nj hap m tutje duke shtuar
nj dimension kozmik. Ai e vshtron njerzimin si motorin e
81 Fragment nga hutbeja (ligjrata) e lamtumirs e profetit Muhamed.
historis, n kundrshtim me mnyrat fataliste t disa filozofive

perndimore t historis t shekullit XIX, si jan materializmi
dialektik dhe historik. Pikrisht si vullneti dhe qndrimi i do
individi prcakton pasojat pr jetn e tij ose t saj n kt bot dhe
n botn e prtejme, progresi ose rnia e nj shoqrie prcaktohet
nga vullneti, botkuptimi dhe mnyra e jets s banorve t saj.
Kurani shprehet:
Allahu nuk e prish gjendjen e nj populli (nuk ua largon t
mirat) nse ata nuk e ndryshojn veten e tyre (lidhur me besimin,
botkuptimin dhe mnyrn e jets) (Rrad, 11)
Me fjal t tjera, do shoqri e ka fatin n duart e veta. Tradita
profetike thekson kt ide: Ju do t keni at qeverisje q meritoni.82
Ky sht tipari dhe fryma themelore e demokracis, nj ide q nuk
bie n kundrshtim me asnj parim islam.
Si i vlerson Islami individt dhe shoqrit si prgjegjs t
fateve t tyre, popujt duhet t jen prgjegjs pr qeverisjen e vetes.
Kurani i drejtohet shoqris me fraza t tilla, si: O njerz! dhe
O besimtar! Detyrimet q prmbajn sistemet demokratike
moderne jan ato q Islami ka ngarkuar dhe rezervuar pr
shoqrin, sipas rndsis, si absolutisht t nevojshme, relativisht
t nevojshme dhe t lavdrueshme pr tu zbatuar. Teksti i shenjt
prmban pasazhet e mposhtme:
Qndroni, t gjith ju, n paqe!(Bekare, 208)
Ecni n rrugn e Allahut me far sht e duhur nga t mirat q
ju keni fituar dhe q Ne ju kemi dhn nga toka(Bekare, 267)
Nse disa nga grat tuaja jan akuzuar pr imoralitet, ju duhet
t keni katr dshmitar (pr ta provuar at) (Nisa, 15)
Allahu ju urdhron q amanetet tua ktheni atyre q u prkasin,
dhe kur t gjykoni mes njerzve, gjykoni drejt... (Nisa, 58)
... zbatoni drejtsin t palkundur, duke dshmuar n emr t
Allahut, qoft edhe nse sht kundr jush, kundr prindrve ose
82 el-Hindi, Kenzul-Ummal, 6:89.
t afrmve tuaj... (Nisa, 135)

Nse shfaqin prirje pr paqe, ather edhe ti ano kah ajo e
mbshtetu tek Allahu, sepse, vrtet Ai dgjon dhe di gjithka.
Enfal, 61)
... nse ndonj i paprgjegjshm ju sjell ndonj lajm, sigurohuni
mir (n sht i vrtet), pr t mos i br dm ndokujt pa dashje...
(Huxhurat, 6)
Nse dy grupe besimtarsh tentojn t luftojn ndrmjet tyre,
pajtojini ata (Huxhurat, 9)
M shkurt, Kurani u adresohet t tr bashksive dhe l
pothuajse t gjitha detyrat q jan vn n sistemet demokratike
moderne.
Njerzit bashkpunojn me njri-tjetrin duke i ndar kto detyra
dhe duke vn themelet baz pr ti zbatuar ato. Qeverisja sht
kompozuar nga t gjith kto elemente esenciale. Prandaj Islami
propozon nj qeverisje t bazuar n nj kontrat sociale. Popujt
zgjedhin administruesit dhe vendosin nj kshill pr t diskutuar
shtjet e prbashkta. Prgjat sundimit t katr kalifve t
par, t t parit n veanti (Ebu Bekr), parimet fundamentale t
qeverisjes t prmendura m lart - duke prfshir edhe zgjedhjet
e lira - qen respektuar plotsisht. Sistemi politik u transformua
n nj sulltanat pas vdekjes s Aliut, kalifit t katrt, pr shkak t
konflikteve t brendshme dhe t kushteve t prgjithshme n at
koh. Ndryshe nga kalifati, pushteti i sulltanatit kalonte prmes
familjes s sulltanit. Ndonse zgjedhjet e lira nuk ishin mbajtur
pr nj koh t gjat, shoqria u prmbahej parimeve t tjera q
gjenden sot n thelbin e demokracive liberale.
Islami sht nj fe prfshirse e bazuar n besimin n nj Zot
si Krijuesi, Ushqyesi dhe Administruesi i universit. Islami sht
nj fe pr t tr universin. Kjo do t thot se mbar universi i
bindet ligjeve t vendosura nga Zoti. Gjithka n univers sht
Islame dhe i bindet Zotit duke iu nnshtruar ligjeve t Tij. Edhe
nj person q refuzon t besoj n Zot ose q ndjek nj tjetr fe,

ka pr t qen nj mysliman me detyrim ngaq ekzistenca fizike
sht e interesuar pr kt. E tr jeta jon, nga faza embrionale
deri tek tretja dhe kthimi i trupit n hi pas vdekjes, do ind
i muskujve dhe do gjymtyr e trupit ndjek rrjedhn e caktuar
nga ligjet e Zotit. Prandaj n Islam, Zoti, natyra dhe njerzimi
nuk jan as t veuar dhe as t papranueshm pr njri-tjetrin.
Zoti e bn t njohur Veten pr njerzimin prmes natyrs dhe
vet krijess njerzore dhe, natyra dhe njerzimi jan dy librat
(e krijimit) prmes s cilve do fjal e Zotit sht br e njohur.
Kjo e drejton njerzimin q ta shoh gjithka si mall t t njjtit
Zot, t cilit ata vet i prkasin dhe, pr pasoj, duke mos vlersuar
asgj n univers si t huaj. Plqimi, dashuria dhe thirrja e Tij nuk
kufizohen n popujt e nj race, ngjyre apo etnie t veant. Profeti
e prmbledh kt me porosin: O shrbtor t Zotit, jini vllezr
(dhe motra)!
Nj aspekt i veant por po aq i rndsishm sht q Islami i
njeh t gjitha fet q kan ardhur para tij. Ai i pranon q t gjith
profett dhe librat e shenjt q u drguan pr popuj t ndryshm
n epoka t ndryshme t historis. Jo vetm i pranon ato, por
gjithashtu e vlerson besimin tek ato si nj princip esencial pr t
qent mysliman. N kt mnyr, Islami pohon unitetin thelbsor
t t gjitha feve. Nj mysliman sht, n t njjtn koh, nj ndjeks
besnik i Ibrahimit, Musait dhe Davudit, i t gjith profetve t tjer
hebrenj dhe i Isait (Jezusit). Ky besim shpjegon pse t krishtert
dhe hebrenjt u gzohen t drejtave t tyre fetare q burojn nga
sundimi i qeverisjeve Islame prgjat historis.
Sistemi shoqror Islam krkon t formoj nj shoqri t
virtytshme dhe, si rrjedhim, t fitoj plqimin e Zotit. Ai njeh
t drejtn dhe jo forcn n themel t jets shoqrore. Armiqsia
sht e papranueshme. Marrdhniet duhet t bazohen n besim,
dashuri, respekt reciprok, ndihm dhe n mirkuptim, n vend
t konflikteve dhe krkimit t interesave personale. Edukimi
shoqror i nxit njerzit t jen n krkim t idealeve t larta dhe

t prpiqen pr tu prsosur, jo vetm t vrapojn pas dshirave
t tyre. Thirrjet e mbshtetura n bashkimin dhe ndershmrin
sjellin ndihm t ndrsjellt dhe solidaritet dhe besimi siguron
vllazrin. Duke inkurajuar shpirtin t arrij prsosmrin,
sjellim lumturin n t dy bott.
Demokracia ka prparuar s bashku me kohn. Ashtu si ajo
ka prshkuar stade t ndryshme n t kaluarn, do t vazhdoj t
evoluoj dhe prmirsohet n t ardhmen. Gjat rrugs, ajo do t
jet shndrruar n nj sistem m t drejt dhe human, bazuar n
drejtsin dhe realitetin. Nse krijesat njerzore jan konsideruar
si nj e tr, pa shprfillur dimensionin dhe nevojat shpirtrore
t ekzistencs s tyre dhe pa harruar q jeta njerzore nuk sht e
kufizuar me kt jet t vdekshme dhe q t gjith njerzit lakmojn
amshimin, demokracia mund t arrij kulmin e perfeksionit dhe
t sjell edhe m shum lumturi pr njerzimin. Parimet Islame t
barazis, tolerancs dhe drejtsis mund ta ndihmojn at pr ta
arritur kt.
N PRAG T MIJVJEARIT T RI 83
Pikrisht si do agim dhe do pranver q vjen simbolizon

nj fillim dhe shpres t re, edhe nj shekull dhe mijvjear i ri
shprehin t njjtn gj. N kt kontekst, brenda ingranazheve
t kohs, mbi t cilat ne nuk kemi kontroll, njerzimi ka krkuar
gjithmon nj shkndij t re t jets, nj er t freskt si flladi i
agimit, dhe ka shpresuar dhe dshiruar t hedh nj hap n drit
duke ln pas errsirn, sikur t ishte duke kaprcyer nj prag.
Ne vetm mund t hamendsojm rreth shfaqjes s burrit
dhe gruas s par n tok. Toka sht e barazvlersuar me qiejt
meq qielli nxjerr n pah krijimet hyjnore dhe sepse ai prmban
domethnien ontologjike. Vlera e toks rrjedh para s gjithash
nga antari i saj: njerzimi. N prputhje me kalendarin q ne
prdorim sot, jemi n prag t mijvjearit t tret pas lindjes s
Isait (Jezusit), paqja qoft mbi t! Meq koha vrtitet dhe ecn
prpara me nj relativitet helikoidal, ka kritere t ndryshme pr
matjen e saj n bot. Pr shembull, n prputhje me matjen e kohs
q rndom ka nj pranim t prgjithshm, bota sht n prag t
kaprcimit t nj mijvjeari t ri. N prputhje me kalendarin
hebre, ne jemi tashm n gjysmn e dyt t mijvjearit t tet.
Brenda sistemit kohor hindu, ne jemi duke jetuar n epokn e
Kali Jugas. Nse ndjekim kalendarin islam, ne jemi duke iu afruar
fundit t gjysms s par t mijvjearit t dyt.
Ne megjithat duhet t kujtojm se do matje e kohs sht asgj
m shum se nj matje relative. Ndrsa nj periudh 100-vjeare
sht pranuar t jet mas pr nj shekull, ideja e shekullit
83 Origjinali i ktij artikulli prmbahet n The Fountain, Issue No: 29 (January-
March 2000) f. 4-9,
60-vjear, bazuar n gjatsin e jets s nj personi t zakonshm,

gjithashtu ia vlen t prmendet. Nga kjo pik vshtrimi, ne jemi
tashm n mijvjearin e katrt pas lindjes s Isait (Jezusit) paqja
qoft mbi t, dhe n mijvjearin e tret pas hixhretit (emigrimi
i Profetit nga Meka n Medin), momenti nga fillon kalendari
islam. Un e ngrita kt shtje sepse njerzit nuk po ndjehen t
qet shpirtrisht, veanrisht n perndim, pr arsye t ogurit t
tmerrshm q besojn se lidhet me ardhjen e mijvjearit.
Njerzit jetojn me shpres t vazhdueshme dhe prandaj ngjajn
fmij pr t. N astin q ata e humbin shpresn, gjithashtu
shuajn zjarrin e jets s tyre, nuk ka rndsi nse ekzistenca
fizike vazhdon. Posedimi i shpress sht n proporcion t
drejt me posedimin e besimit. Ashtu si dimri vazhdon n
nj t katrtn e vitit, periudhat e jets s nj njeriu apo t nj
shoqrie q korrespondojn me dimrin, jan relativisht t vogla.
Mekanizmat e akteve hyjnore sillen rreth urtsive t kuptueshme
dhe qllimeve t mshirshme. Kta na vn ne n dijeni, tamam
si zhvendosjet e dits dhe nats ndrtojn shpresn dhe rilindin
shpirtin e njeriut dhe do vit i ri vjen me mundsin e pranvers
dhe vers, q n jetn e nj individi dhe n historin e nj kombi
periudhat shkatrrimtare jan t shkurtra dhe t ndjekura nga
koh t gzuara.
Ky cikl i ditve t Zotit q sht qendrzuar n Urtsin
Hyjnore, nuk sht as i frikshm dhe as tepr pesimist pr ata q
kan besim, intuit dhe perceptim t vrtet. M drejt, ai sht
nj burim pr refleksionet e vazhdueshme, kujtesn dhe lutjet e
falnderimit pr ata q kan nj zemr t zgjuar, nj perceptim t
brendshm dhe aftsi pr t dgjuar. N t njjtn mnyr si dita
vjen nga zemra e nats dhe si dimri ushqen thellsit e toks me
t cilat vjen pranvera, jeta e njeriut sht pastruar, maturuar dhe
jep frytet e saj t shpresuara brenda ktij cikli. Gjithashtu brenda
ktij cikli, aftsit njerzore t dhna nga Zoti bhen prirje dhe
talente, mendimi shkencor lulzon si trndafilat duke prparuar
teknologjin n bankn e puns s kohs dhe njerzimi gradualisht

i afrohet fundit t paracaktuar.
Duke qndruar n kt vshtrim t prgjithshm, q nuk
sht as personal dhe as subjektiv, por i sakt n faktin objektiv
t historis njerzore, nuk do t thot q ne mirpresim dimrin
ose eventualitetet prkatse q ngjajn me t si jan hidhrimet,
smundjet dhe katastrofat. Pavarsisht prej faktit t prgjithshm
q smundja n fund t fundit rrit rezistencn e trupit, forcon
sistemin imunitar dhe i jep shtytje progresit t mjeksis, ajo
sht patologjike dhe e dmshme. I njjti gjykim vlen dhe pr
katastrofat toksore dhe qiellore. Nga kndvshtrimi teologjik dhe
moral, ato jan rezultat i mkateve dhe ndjenjave tona mbytse
q jan mjaft t mdha pr t tronditur tokn dhe qiejt, dhe prej
prfshirjes n vepra q jan shpallur t ndaluara dhe prbuzjes
ndaj ligjit dhe etiks (fetare ose laike). Edhe nse kto smundje,
i zgjojn njerzit q t kuptojn gabimet dhe neglizhencn e tyre
dhe, shkaktojn zhvillimin e gjeologjis, arkitekturs, inxhinieris
dhe treguesve q lidhen me ta, edhe nse ato lartsojn dashurit
e shkatrruara t besimtarve n nivelin e dhembshuris dhe vet
besimtart n nivelin e flijimit, kto katastrofa i sjellin m shum
rrnim dhe dme njerzimit.
N t njjtn mnyr, ne lexojm n Kuran:
... Sikur Allahu t mos u kishte dhn njerzve mundsin pr tu
mbrojtur nga njri-tjetri, do t shkatrroheshin kishat, sinagogat
dhe xhamit, n t cilat adhurohet Zoti.(Haxh, 40)
Me fjal t tjera, Zoti do t jet aq pak i njohur pr meshkujt
dhe femrat t cilt jan t prirur pr t mos pohuar q gjithka
sht superiore pr vet ata dhe q nuk besojn q do t prgjigjen
pr veprat e tyre n botn e prtejme, pr pasoj, do t shthuren
plotsisht dhe do ta bjn tokn t paprshtatshme pr jetn
njerzore. Gjithashtu sht dhe dispozita hyjnore:
Ju mund t urreni dika, ndrkoh q ajo sht e mir pr ju,
dhe mund t dshironi dika, ndrkoh q ajo sht e keqe pr

ju.(Bekare, 126)
Pr shembull, lufta sht e lejueshme. Ndonse, luftrat e
bazuara n parime specifike dhe n synimin pr t prmirsuar
situatat ekzistuese, mund t jen t dobishme, ato sjellin dme,
ln prapa shtpi t rrnuara, familje t shkatrruara dhe vajtimin
e jetimve dhe grave t veja.
Prve ksaj, realitetet e jets nuk mund neglizhohen ose
t injorohen. Krijesat njerzore jan pasqyrim i Emrave dhe
Atributeve t Zotit, dhe prandaj jan dalluar nga krijesat e tjera,
duke qen vlersuar me prgjegjsin pr ta br tokn t begat
me emrat e Tij. Nse ata nuk kuptojn urtsin dhe qllimet
prapa do t mire ose t keqeje q ka ardhur n udhn e tyre
nga Krijuesi i tyre, ather nuk mund ti shptojn dshprimit
apo pesimizmit. Pr njerzit e till, si mund t jet vshtruar
n literaturn ekzistencialiste, jeta kthehet n nj proces t
pakuptimt, ekzistenca n nj zbrazti t paqllimt, absurditeti
n kriterin e vetm, vetvrasja n nj akt t denj dhe vdekja bhet
nj realitet i pashmangshm.
Natyra e njeriut
Pasi paraqitm, si nj hyrje, shtjet q krijojn bazat e ksaj teme,
ne mund t ndryshojm gjykimet n lidhje me mijvjearin e tret.
Historia njerzore fillon me dy njerz q prbjn esencn e
njerzimit dhe plotsuan njri-tjetrin. Njeriu jetoi qetsisht gjat
kohs s nns dhe babait t par dhe familjeve q rridhnin prej
tyre. Ata ishin nj bashksi q kishin t njjtin vshtrim dhe
ndanin t njjtn jet dhe t njjtin mjedis.
Q nga ajo dit, esenca e njerzimit ka qndruar e pandryshuar
dhe ashtu do t qndroj prsri. Realitetet rreth jetve t tyre,
struktura fizike, karakteristikat kryesore, nevojat baz, vendi dhe
koha e lindjes dhe vdekjes, seleksionimi i prindrve dhe fizikut
t tyre, cilsit e bashklindura, si edhe mjedisi natyror prreth,

nuk kan ndryshuar. T gjitha kto krkojn disa realitete dhe
vlera esenciale dhe vitale t pandryshueshme. Prandaj zhvillimi
dhe ndryshimi i realitetit t dyt t jets duhet t jet bazuar n
boshtin e ktyre realiteteve dhe vlerave themelore, kshtu q
jeta do t vazhdoj si nj parajs toksore nn hijen e parajss s
vrtet.
Ne prmendm m sipr disa shtje q ngjajn t jen t
dmshme ose t pakndshme. Gjithashtu, veorit njerzore q
duket t jen t kqija, n fillim shklqejn. T tilla jan urrejtja,
xhelozia, armiqsia, dshira pr t sunduar t tjert, lakmia,
zemrimi dhe egoizmi. Nj krijes njerzore ka, gjithashtu, stimuj
dhe nevoja t natyrshme q lejojn vazhdimin e jets toksore t tij
ose t saj, si sht nevoja pr t ngrn dhe pr t pir dhe stimujt
e epshit dhe zemrimit. T gjith stimujt, nevojat dhe dshirat
njerzore duhet t jen drejtuar dhe edukuar n drejtim t vlerave
t prjetshme, universale dhe t pandryshueshme q u kushtohen
aspekteve fondamentale t njerzimit. N kt kontekst, nevoja
pr t ngrn dhe pr t pir, dhe dshirat e bashkshoqruara me
epsh dhe zemrim mund t jen shfrytzuar dhe transformuar n
domethnien e s mirs absolute dhe relative.
Gjithashtu, egoizmi dhe urrejtja mund t bhen burime t
cilsive t bukura dhe t mirsis. Xhelozia dhe rivaliteti mund
t jen shndrruar n nj gar t veprave t mira dhe mirbrse.
Ndjenja e armiqsis mund t jet transformuar n armiqsi
kundr djallit, armikut m t madh t njerzimit, dhe kundr
ndjenjs s armiqsis dhe urrejtjes pr veten. Lakmia dhe pasioni
mund t prdoren pr t kryer vepra t mira pa u lodhur. Egoizmi
mund t vr n dukje aspektet e kqija t ndjenjave fizike, prandaj
duhet t krkojm t edukojm dhe t pastrojm shpirtin dhe jo t
shfajsojm veprimet e kqija.
T gjitha ndjenjat negative mund t jen transformuar n burime
t s mirs prmes prpjekjeve dhe edukimit. N kt mnyr,

njeriu arrin nivelin e m t lartit ndr krijesat duke udhtuar n
rrugn e transformimit nga nj krijes njerzore potenciale n nj
krijes njerzore t vrtet dhe t prsosur, n simbolin, modelin
dhe prfaqsuesin personal m t mir t krijimit dhe ekzistencs.
Pavarsisht nga ky fakt, realitetet e jets njerzore nuk ndjekin
gjithmon kto linja udhzuese. Ndjenjat dhe veorit negative
shpesh her i thyejn njerzit duke dominuar me nj shtrirje t till
q edhe fet q i drejtojn njerzit tek mirsia dhe mirsjellja, jan
nprkmbur, pr t mos lavdruar ndjenjat dhe cilsit q jan
burim i s mirs absolute. Jeta njerzore, n nivelin individual dhe
t njerzimit si nj t tr, sht thjesht prmbledhje e prpjekjeve
personale t brendshme dhe manifestimit t tyre t jashtm. Kto
drejtime prbjn shoqrin, historin dhe botn personale t
individit n fushn e betejs, prpjekjeve, lufts, shtypjes dhe
tiranis. Si rrjedhim, sht prgjithsisht krijesa njerzore q vuan
pasojat.
Ne gjithmon vjelim frytet e veprave tona. N periudhn e
par t historis s tij, njerzimi jetoi n lumturi si nj shoqri
e bashkuar, antart e s cils ndanin gzimet dhe hidhrimet e
tyre. Por pastaj ata lidhn grykt dhe kmbt e tyre me nj zinxhir
t ndryshkur t formuar me vargonjt e shtypjes. Ky ishte rezultat
i xhelozis, makutris dhe lakmis pr t drejtat dhe pasurin
e t tjerve. Pasoja ishte vrasja e Habilit nga Kabili. Si rrjedhim,
njerzimi hyri shkall-shkall n udhn e prarjes. Pavarsisht
se mijvjeart rrjedhin njri pas tjetrit, ashtu si ditt, stint, dhe
vitet, ky cikl vazhdon akoma.
Mijvjeari i dyt
Mijvjeari i dyt filloi me kryqzatat dhe pastaj me pushtimin
mongol n botn islame, q n at koh ishte zemra e bots dhe
historis. Pavarsisht nga luftrat dhe shkatrrimet, pavarsisht
nga krimet e kryera, nganjher n emr t fes dhe nganjher n

emr t eprsis ekonomike, politike dhe ushtarake, ky mijvjear
shihet si kulmi i qytetrimit oriental, nj qytetrim i bazuar n
vlerat shpirtrore, metafizike, universale dhe t prjetshme, ndrsa
qytetrimi perndimor bazohet n shkencat fizike. Shum zbulime
gjeografike dhe shkencore ndodhn gjat ktij mijvjeari.
Megjithat, qytetrimi oriental dhe perndimor ekzistonin
t ndar nga njri-tjetri. Kjo ndarje, q nuk duhej t kishte
ndodhur, ishte bazuar n faktin q i pari distancohej nga
prpjekjet e inteligjencs dhe shkencs, ndrsa i dyti distancohej
nga bota shpirtrore, metafizika dhe vlerat e prjetshme dhe t
pandryshueshme. Si rrjedhim, shekujt e fundit t mijvjearit t
dyt dshmuan katastrofa q pr ne jan t vshtira pr tu kuptuar.
Pr shkak t rritjes s arrogancs dhe egoizmit njerzor, t nxitur
nga aftsit e tij, popujt do t prjetonin kolonializmin, masakrat
e egra, revolucionet q flijuan miliona jet njerzore, gjakderdhjet
e paimagjinueshme dhe luftrat shkatrrimtare, diskriminimin
racial, padrejtsit e pafundme shoqrore dhe ekonomike dhe
perdet e hekurta ndrtuar nga regjimet q me ideologjin dhe
filozofin e tyre krkonin t mohonin esencn, lirin, vlern dhe
nderin e natyrs njerzore. Gjithka prmendm m sipr dhe
po ashtu disa shenja nga Bibla jan arsyet e friks q ka pushtuar
Perndimin q bota prsri do t prmbytet nga lumenjt e gjakut
dhe shkatrrimet. Ata jan plotsisht pesimist dhe t shqetsuar
pr faktin se si do t rrjedh ky mijvjear i ri.
Shpresat tona
Mjetet moderne t komunikimit dhe transportit e kan
transformuar botn n nj fshat t madh global. Kshtu, ata
q besojn dhe qndrojn t kufizuar n pikpamjen q do
ndryshim radikal n nj vend prcaktohet pr shkak t situatave
t brendshme dhe jo nga influencat jasht tij, jan jasht realitetit
t sotm. Kjo sht koha e marrdhnieve ndraktive. Kombet

dhe popujt jan m shum n nevoj dhe kushtzohen nga njri-
tjetri, nj situat q shkakton afrsi n marrdhniet e ndrsjella.
Ky rrjet i marrdhnieve q ka ln pas periudhn e shmtuar
t kolonializmit dhe ekziston n baz t interesit t ndrsjellt,
siguron prfitime edhe pr pjesn e prapambetur. Prve ksaj,
n saj t prparimit t teknologjis, veanrisht asaj elektronike
dixhitale, grumbullimi dhe shkmbimi i informacionit gradualisht
po vjen duke u rritur. Si rezultat, individt dalin n ball duke
e br t pashmangshm zvendsimin e regjimeve shtypse me
qeverit demokratike q respektojn t drejtat e njeriut.
Ashtu si do njeri, ndryshe nga kafsht, simbolizon t gjith
njerzimin, t drejtat e individit nuk mund t jen sakrifikuar pr
shoqrin, dhe t drejtat shoqrore duhet t jen t kushtzuara
nga t drejtat e individit. Kjo sht arsyeja pse t drejtat dhe lirit
themelore njerzore q gjenden n fet e reveluara ishin marr n
bordin e nj Perndimi t sfilitur nga lufta. Ktyre t drejtave u
sht dhn prparsi n t gjitha marrdhniet. E drejta e par
sht ajo pr jetn, e cila sht dhn nga Zoti dhe mund t merret
vetm prej Tij. Pr t nxjerr n pah rndsin e ksaj t drejte n
Islam, ka nj parim themelor n Kuran:
... kush e vret nj njeri (pa t drejt), q nuk ka vrar njeri ose
q nuk ka sjell rregullim n tok, ather (krimi i tij) sht si
t kishte vrar gjith njerzit. E kush shpton nj jet, sht si t
kishte shptuar jetn e t gjith njerzve.(Maide, 32)
T drejta t tjera jan liria e fes dhe e besimit, liria e mendimit
dhe e shprehjes, e drejta e pasuris dhe shenjtria e familjes, e drejta
pr tu martuar dhe pr t pasur fmij, pr t komunikuar dhe
udhtuar, dhe e drejta e arsimimit t lir. Parimet e jurisprudencs
islame jan bazuar n kto dhe n t drejta t tjera, t cilat tani,
t gjitha, jan pranuar nga sistemet e ligjshme moderne, t tilla
si mbrojtja e jets, fes, pasuris, riprodhimit, intelektit si edhe
kuptimi thelbsor i barazis s popujve, q sht bazuar n

faktin q t gjith popujt jan krijesa njerzore dhe prandaj nuk
pranohet diskriminimi pr shkak t racs, ngjyrs dhe gjuhs. T
gjitha kto do t jen - dhe duhet t jen - bazat e domosdoshme
t mijvjearit t ri.
Un shpresoj dhe besoj q bota e mijvjearit t ri do t
sjell lumturi, do t jet m e drejt dhe m e mshirshme, n
kundrshtim me frikn e disa popujve. Islami, krishterimi dhe
judaizmi, rrjedhin t gjitha nga e njjta rrnj, t gjitha kan n
mnyr thelbsore t njjtn baz besimi dhe jan ushqyer nga
i njjti burim. Megjithse ata kan jetuar si fe rivale pr shekuj
me radh, pikat e prbashkta dhe ndarja e prgjegjsive pr t
ndrtuar nj bot t lumtur pr t gjith krijesat e Zotit e bn t
nevojshm dialogun ndrfetar n mes tyre. Ky dialog tani sht
shpalosur pr t prfshir dhe fet aziatike dhe t zonave t tjera.
Rezultatet jan pozitive.
Si u theksua m sipr, ky dialog do t zhvillohet si nj proces i
nevojshm dhe ndjeksit e t gjitha feve do t gjejn rrugt pr tu
br t afrt dhe pr t ndihmuar njri-tjetrin.
Gjeneratat e shkuara dshmojn nj prleshje t ashpr q
kurr nuk duhet t zr vend: shkenca kundr fes. Ky konflikt
q i jep krah ateizmit dhe materializmit, ka ndikuar m shum se
n do fe tjetr te krishterimi. Shkenca nuk mund t kundrshtoj
fen, qllimi i saj sht t kuptoj natyrn dhe njerzimin, q jan
secili nj kompozim i manifestimeve t Atributeve t Zotit t
vullnetit dhe fuqis. Feja e ka burimin e saj n Atributin Hyjnor
t shprehjes, t manifestuar n rrjedhn e historis njerzore
n shkrimet e shenjta, si jan Kurani, ungjijt, Dhiata e Vjetr
dhe e Re dhe t tjera q kan qen reveluar nga profett e vrtet
duke filluar nga Ademi. N saj t prpjekjeve t studiuesve dhe
teologve krishter dhe mysliman, duket q konflikti midis fes
dhe shkencs q ka vazhduar pr pak shekuj, do t vij n nj fund,
ose m e pakta absurditeti i tij do t jet m n fund i pranuar.

Fundi i ktij konflikti dhe nj form e re e edukimit q i
bashkngjit njohurit fetare dhe shkencore me moralin dhe
spiritualitetin, do t krijoj njerz vrtet pa paragjykime me zemrat
e ndriuara nga shkencat fetare dhe shpirtrore, me mendjet e
ndriuara nga shkencat pozitiviste, t karakterizuar nga t gjitha
llojet e meritave njerzore dhe vlerat morale, kompetent pr
kushtet social-ekonomike dhe politike t kohs s tyre. Bota jon e
vjetr do t prjetoj nj pranver t uditshme prpara vdekjes
s saj. Kjo pranver do t shoh hendekun e ngushtuar midis t
pasurve dhe t varfrve, pasurit e bots do t shprndahen m
me drejtsi, n prputhje me punn, kapitalin dhe nevojat, nuk
do t ket diskriminim t bazuar n racn, ngjyrn, gjuhn dhe
botkuptimin, lirit dhe t drejtat themelore njerzore do t jen
t mbrojtura. Individt do t dalin n krye dhe duke msuar se si
t shfrytzojn mundsit e tyre, do t fluturojn n udhn pr
tu br krijesa njerzore m e lartsuar me kraht e dashuris,
dijeve dhe besimit.
N kt pranver t re, kur progresi shkencor dhe teknologjik
sht marr n konsiderat, njerzit do t kuptojn q nivelet e
sotme t shkencs dhe teknologjis i ngjasojn stadit t jets s
nj foshnjeje q sht msuar t ec kmbadoras. Njerzit do t
organizojn udhtime n hapsir thjesht sikur t ishin duke shkuar
n nj vend tjetr. Udhtart n rrugn e Zotit, t devotshmit e
dashuris q nuk kan koh pr armiqsi, do t mbajn brenda
shpirtit t tyre frymzimin pr bott e tjera.
Po, kjo pranver do t lulzoj n themelet e dashuris,
dhembshuris, mshirs, dialogut, pranimit t t tjerve, respektit
t ndrsjellt, drejtsis dhe t drejtave. Ajo do t jet koha kur
njerzimi do t zbuloj esencn e tij t vrtet. Mirsia dhe
mirsjellja, drejtsia dhe virtyti do t formojn bazn esenciale t
bots. Nuk ka rndsi se far ndodh, bota do t vij hert ose
von n kt udh dhe asnj nuk mund ta ndaloj kt.

Ne lutemi q Mshira e Pafundme nuk do ti lr shpresat dhe
pritjet tona pa prgjigje!
DUKE U NDRTUAR NJ BOT E RE 84
Jeta dhe fryma e shpress

Nse jeta sht vshtruar prmes dritares s Atij q ka dhuruar
jetn, ather shpresa sht dinamika e veprimit q nuk shuhet.
Ajo sht ushqim pr ata q nuk mendojn vazhdimisht pr vete
por m shum pr t tjert, pr ata q gjejn lumturin e vrtet
n lumturin e t tjerve dhe pr ata q marrin jet nga mbarsia
e jetve t t tjerve. Ajo sht gjithashtu nj burim energjie q
kurr nuk shteron pr ata q ia kan kushtuar vetveten nj ideali
t bekuar, pr ta shpn jetn n nivelin e zemrs dhe shpirtit,
duke e liruar veten nga prangat e kohs, hapsirs, materies,
fiziks dhe interesit vetjak. Si rrjedhim, n nj koh kur gjith
t tjert besojn q gjithka po mbaron, n nj koh kur figura
m e madhe e nj kombi sht nnshtruar n pikn e fundit, n
nj koh kur vendosmria dhe vullneti nuk din nga t shkojn
nga trmetet, stuhit dhe prmbytjet, dhe shuhen, n nj koh q
ata q ndjehen t kapur pas puns, pozits shoqrore, pasuris,
prosperitetit dhe forcs q nuk rrjedhin nga poseduesit e vrtet
t fuqis dhe pushtetit, dhe ata q, pr shkak t paaftsis pr
t zbuluar t vrtetn, i kan lidhur zemrat e tyre me yjet,
hnn dhe diellin, objekte q veniten nga qielli, fillon t shfaqet
dshprimi, shpresat e njerzve t idealeve, t ktyre njerzve q
ne i prshkruam n fillim t paragrafit, marrin nj cilsi t till
epike q n t gjith rrethanat ata mund t sfidojn universin. Ata
vazhdojn t patundur n rrugn e tyre, edhe nse llogaritjet dhe
84 Marr nga libri i gazetares Nevval Sevindi me titull New York Conversation
with Fethullah Glen and Global Tolerance.
planet e tyre duan mijra vjet pr tu realizuar, duke reflektuar

begati edhe prball varfris. Ata bhen jet pr shpirtrat e
vdekur dhe fuqi pr ata q jan prthyer n gjunj.
Nj person i njohur n Perndim shprehet, Kur t gjith e
braktisin shpresn, edhe shpresn pr mbrojtje, ather fillon sulmi
i kombit turk. Goditjet e reja q u dhan pas pushtimit mongol dhe
ndarjes s Anadollit, riprqendrimi i forcs dhe rritja e vitalitetit
pas disfats n luginn e ubukllus, n Galipoli dhe n vijim,
lufta e pavarsis, n t gjith betejat ku ishte luftuar deri n pikn
e fundit t gjakut, n histori ato ishin epike dhe t pashembullta,
dhan prshtypjen q detyra thelbsore e kombit ton n histori
sht t shkruaj dhe t rishkruaj epikat e rigjallrimit, ndrtuar
mbi themelet e shpress dhe besimit.
Sot, me mirnjohje, un jam duke u prpjekur t jem i duruar
prball problemeve serioze shndetsore. Un jam duke prjetuar
mallin pr atdheun, shkaktuar nga qndrimi larg tij, nj vend t
cilin e dua m shum se vet jetn. Larg nga uji, ajri, shkrepat, toka,
qielli dhe njerzit me faqet e trndafilta - t gjitha m mungojn
tmerrsisht. Ky mall pr atdheun sht reflektuar n shpirtin tim
sikur t ishte nj pus pa fund. Un ndjek me vmendje dhe me
ankth, por n t njjtn koh dhe me shpres, far po ndodh n
vendin tim - edhe nse mund t shoh vetm kalimthi ose jam n
gjendje t vshtroj far sht n siprfaqe - nj vend q shum njerz
e konsiderojn t pamundur pr t jetuar n t. Un po orvatem t
shoh se far drejtimi do t marrin prpjekjet e fundit t Ameriks,
dhe akoma, jam duke mbajtur gjall shpresn pr botn dhe
njerzimin, t freskt si gjethet e bulzuara dhe vazhdoj t vshtroj
pas s nesrmes me buzqeshje.
Natyra njerzore sht zanafilla pr gjithka

Natyra njerzore, me t gjitha atributet e saj, sht nj krijes
e vshtir pr tu kuptuar. Ashtu si n t gjith bott, esenca e t
gjitha gjrave t krijuara sht treguar tek krijesat njerzore, dhe

n nj mnyr, me karakteristikat e tyre, n nj kontekst sht e
mundur ta kuptojm ekzistencn duke njohur natyrn njerzore,
ndrsa, nga nj kontekst tjetr, njohja e natyrs njerzore sht e
mundur nga kuptimi i ekzistencs. N t vrtet, kuptimi i natyrs
njerzore sht misioni kryesor i njerzimit, meq natyra njerzore
sht gjithashtu dritarja q hapet pr kuptimin e Krijuesit. Pr
kt arsye, detyra e par dhe kryesore e krijesave njerzore sht
t zbulojn dhe njohin vetveten dhe ather t kthejn vshtrimet
nga Zoti, me lupn e natyrs s tyre t ndriuar. sht fakt i hidhur
q ajo ndaj s cils ne kemi neglizhuar m shum, sht pikrisht
kjo. N t vrtet, sa njerz e ushtrojn shpeshher autokritikn?
Sa njerz e rizbulojn pr do dit rishtas vetveten, nj rizbulim
i dobsive t tyre, aftsive t tyre, mangsive t tyre, burimeve t
fuqis t tyre, s bashku me gjrat q kan fituar dhe humbur? Sa
njerz mund t enden prmes botve t tyre t brendshme? Sa
njerz prpiqen t shqyrtojn qenien e tyre - ose me nj druajtje
kalimtare ose me nj kureshtje t rastsishme, dhe jo duke
vshtruar thell n t metat dhe veten zvetnuese - si n nj panair,
si nj doktor profesionist dhe i arsyeshm, duke e ulur veten n
nj stol pr tu ekzaminuar, duke dashur t hetojn dhe t njihen
me bott e tyre t vrteta, duke u prpjekur t studiojn vetveten
me realizm, me qllim q t diagnostikojn smundjen? Prgjigja
sht e thjesht sepse kjo pun nuk sht kryer meq njerzimi
nuk mund t gjej lumturin n kt krkim t dshpruar n
kt parajs t humbur, m sakt, njerzimi nuk mund t gjej
parajsn e humbur.
Patenta e t drejtave t nj pakice t vogl

sht e pamundur t mos vlersojm rezultatet e krkimeve
shkencore, mrekullit e qytetrimit, prodhimet e teknologjis.
Por a jemi ne t suksesshm n vnien n zbatim t ksaj shkence
dhe teknologjie - produkt i t gjith ktyre prpjekjeve dhe puns

mendore - me ritmin dhe globalizimin q ato sjellin, n shrbim t
qllimeve m t larta? Kshtu, hapsira e cila sht duke u rrudhur
do dit e m shum derisa t mos jet m e madhe se nj fshat,
dhe koha, t ciln njerzit jan duke u prpjekur ta shkurtojn n
minimum, a i shrbejn nj qllimi prapa vetvetes? Ose kshtu
ata, q pavarsisht prej shumics drrmuese, a i shrbejn begatis
toksore t nj pakice t vogl q mban patentn e t gjitha
ktyre? Duke arritur n qoshet m t largta t universit, duke
hetuar do gj ekzistuese, duke u familjarizuar me botn n t
njjtn mnyr si me fshatin apo me rajonin ton, duke zbuluar
t dhna edhe rreth aspekteve m t fshehta t gjrave - nse e
gjitha kjo sht vlersuar mbi nevojat dhe dshirat njerzore, nse
respekti pr intimitetin dhe vlerat njerzore sht rrnjosur dhe
sht ln pas rrjedhs, ather ka ardhur koha pr t shqyrtuar
nse sht e paraplqyeshme t jetojm n kt bot me t gjitha
kto produkte moderne ose, nse sht m mir t jetojm pa ato,
n nj bot t periudhs s shkuar kur krijesat njerzore ishin t
lumtura dhe kur jeta personale dhe shoqrore dhe marrdhniet
ishin t mbshtetura n vlerat humane.
Deri m tani, shkenca, teknologjia dhe shpejtsia nuk kan qen
kurr nevojat kryesore t njerzimit. Por do t ishte e gabuar t
kundrshtosh shkencn dhe teknologjin me mendime idealiste,
nj kundrshtim i till sht vetm nj form utopie. Asnj e mir
nuk i vjen njerzimit nga fjalt bombastike pran makinerive ose
nga mallkimi i fabrikave. Makinerit do t vazhdojn t punojn,
fabrikat do t vazhdojn t nxjerrin tym, edhe nse ne hedhim
mallkime mbi ta. Pr kt arsye, mund t thuhet q ajo q ka
rndsi nuk sht teknologjia por, m sakt, mbikqyrja e shkencs
dhe teknologjis dhe far qllimi i shrbejn ato. Shkenca dhe
teknologjia mund t kthehen n nj ferr n duart e nj pakice t
paprgjegjshme. Nse t njjtat mjete do t ishin n duart e engjjve
askush nuk do t vuante. Njerzimi ka vuajtur shum nga ata q
e shohin t drejtn si plak t atyre q kan pushtet dhe ambicie

t shfrenuar. Shkenca, teknologjia dhe shpejtsia me t ciln ato
na lejojn t punojm jan t shenjta dhe t denja pr respekt
vetm n proporcion me, sa ato i drejtojn njerzit nga qllimet
humane, lehtsin e plotsimit t ktyre qllimeve, sjelljen e
paqes dhe lumturis, shuarjen e mallit dhe dhimbjen e ndarjes,
shkputjen nga shumica e t kqijave prpara se koha t mbaroj,
shrbimin ndaj harmonis s prgjithshme n tok, sigurimin e
balancs midis shteteve, pjesmarrjen n zgjidhjen e problemeve
toksore dhe shpirtrore, dhnien e vrullit pr t hulumtuar dhe
vrtetuar faktin q nxjerr n pah domethnien ton. Kur shkenca
dhe teknologjia jan larguar nga qllimet e prmendura m sipr
dhe kur ato bhen vlera n dhe pr vetveten, kur sht kuptuar
q ato do ti shrbejn vetm vetes ose vetm interesave t nj
pakice t vogl, ather largimi sht m i mir se prania e tyre.
Teknologjia dhe shkenca n shrbim t njerzimit

Un besoj q shkenca dhe teknologjia duhet t jen vshtruar
pikrisht nga kjo perspektiv. Ne kemi pr tu informuar rreth
funksionit t shkencs dhe teknologjis n ditt e sotme. A u
shrbejn ato marrdhnieve midis individve, midis individit
dhe shoqris, midis shoqris dhe shtetit, a i shrbejn ato
dashuris s ndrsjellt, respektit dhe mbshtetjes pr njri-
tjetrin n t gjith gjrat e mira, tolerancs, pranimit t gjithsecilit
n kontekstin e tyre, t vrtets, devotshmris, respektit pr t
drejtat, ose a i shrbejn ato gnjeshtrs, mashtrimit, hipotezave
dashakeqe, shpifjes dhe nj interesi t panatyrshm pr mkatet dhe
dobsit e njerzve t tjer, dhunimit t intimitetit dhe ndrhyrjes
n jett e t tjerve? A i shrbejn ato respektit, nga zemra, pr t
drejtat e t gjithve, dika q duhet t jet mbrojtur, pr shembull,
t drejts s besimit, t jets, pasurive personale, riprodhimit dhe
shndetit mendor dhe fizik? A i shrbejn ato qllimit t mir,
mirkuptimit t ndrsjellt, a i shrbejn marrdhnieve midis

shteteve dhe kombeve, a i shrbejn s drejts, s vrtets? A e
inkurajojn ato ndarjen, heqjen dor nga shfrytzimi, respektin
pr t drejtat dhe lirit themelore njerzore ose a i shrbejn
sovranitetit t kapitalistve dhe dhuns njerzore? Nse shkenca
dhe teknologjia theksojn elementt negativ t msiprm, ather
ky sht nj skenar i frikshm pr t ardhmen. N t vrtet, nse
vlerat q jan prgjithsisht t vlefshme sot dhe mbi t cilat sht
mbshtetur globalizimi jan ato negativet t renditura m sipr,
ather fakti q n koht e sotme gjysma e bots po jeton me dy
dollar n dit, me nj bilion njerz q mbijetojn n minimumin
jetik, fakti q nj e katrta e bots nuk ka mundsi t prdor uj
t pijshm, q smundjet m t tmerrshme, si SIDA, kan nj
tendenc pr tu prhapur me t shpejt dhe kshtu krcnojn
njerzimin, fakti q shndeti, q sht nevoja m jetike e natyrs
njerzore sht br nj industri me shrbim shum t shtrenjt,
fakti i rritjes s ngrohjes globale dhe t ndotjes q sht prhapur
ngado, fakti q nj pjes e madhe e popullsis s bots sht duke
jetuar pa t drejta demokratike, fakti q dhunimi i t drejtave
njerzore sht br norm, q kushtet e jets n shum vende
t bots jan skandaloze dhe q aktet e pashmangshme terroriste
mbizotrojn n nivel lokal dhe ndrkombtar, do t thot q ky
sht realitet i frikshm pr mbar njerzimin.
Nj mysliman nuk mund t jet terrorist

S pari, un dua t v n dukje q fet q ka sjell Zoti, nse jan
quajtur Judaizm, Krishtrim ose Islam, nuk mund t mendohen
si prkrahse t terrorizmit e jo m ta ken urdhruar at. E para
nga t gjitha, n vlersimin e Zotit, jeta ka nj rndsi madhore. E
gjith ekzistenca ka qen programuar pr ti dhn udh jets. Jeta
sht emri i t fshehtave hyjnore q ln nj gj dhe mbajn gjith
t tjerat. Nj send pa jet sht jetim, edhe nse sht i lart sa nj
mal, dhe marrdhniet e tij me far e rrethon jan t kufizuara n

vendin ku banon. N njrn an, dika q ka jet, edhe nse mund
t jet e leht si nj blet puntore, mund ta quaj mbar universin
kopshti im dhe mund ti vshtroj t gjitha lulet si shok. Kjo
blet ka shum lidhje dhe marrdhnie me t gjith gjinit e
ndryshme t ekzistencs, nga dielli tek ajri, nga ajri tek njerzit.
Prandaj, jeta sht pika e prqendrimit t emrave t Shklqimit
t Vrtet, nj pik e vatrs s manifestimeve t njkohshme t t
gjith ktyre atributeve. Zoti, duke i dhn nj rndsi t till jets,
e ka vlersuar at t jet nj nga pes vlerat esenciale q duhen
mbrojtur nga fet q Ai ka sjell. Islami e ka vlersuar vrasjen
e nj personi t vetm t barabart me vrasjen e tr njerzimit,
ashtu si nj jet simbolizon jetn e t gjithve, prandaj, shptimi
i jets s nj personi t vetm sht i njjt me shptimin e jets
s t gjithve. Prve ksaj, nga q t drejtat jan t lidhura, sht
thn, nuk ka t drejta dytsore ose parsore, pr shembull,
vihet re q t drejtat individuale dhe t drejtat shoqrore jan t
barabarta. Nj njeri nuk mund t sakrifikohet pr t tjert, dhe pr
gjersin q ka kjo ide sht urdhruar, nse nj bark sht duke
transportuar nnt vrass dhe nj shpirt t pafajshm, kjo bark
nuk mund t fundoset pr t ndshkuar nnt vrassit.
Terrori nuk mund t jet nj mjet pr qllimin islam

S dyti, ashtu si Islami urdhron q qllimi i t gjitha akteve t
myslimanve t jen i ligjshm, po ashtu ka theksuar, n mnyr
t veant, q mjetet e prdorura pr arritjen e ktij qllimi, t jen
t ligjshme, duke u kujtuar atyre q prpiqen t arrijn nj qllim
t ligjshm me mjete t paligjshme, se n fund do t gjenden
ball pr ball me t kundrtn diametrike t objektivit t tyre.
Si rrjedhoj, ne mund t themi q terrorizmi nuk mund t jet nj
mjet pr t realizuar ndonj qllim islam. Prve ksaj, Islami
kurr nuk e ka miratuar luftn, ndonse ajo sht nj realitet dhe
nj prej elementve m t spikatur n historin e njerzimit. Islami

e ka kufizuar luftn para s gjithash me rrethanat e mbrojtjes, dhe
ather, brenda kornizs s parimit provokimi i divergjencave
sht m i keq se vrasja, q gjendet n Kuran, e ka vlersuar
luftn t ligjshme vetm pr ta ndaluar luftn dhe grindjet q
ojn tek ajo, pr t ndaluar kaosin, shtypjen dhe nnshtrimin.
Kto jan kushtet q Islami i gjykon t nevojshme pr tu prfshir
n luft. Pr her t par n historin njerzore, Islami paraqiti
kufizimet dhe parimet e prgjegjshme n lidhje me kt shtje.
Rregullat ashtu si pasuesit kan hyr n histori:
Mos e lr frikn nga Zoti t largohet nga zemrat tuaja. Mos
harroni q ju nuk mund t bni asgj pa ndihmn e Zotit, gjithmon
kujtoni q Islami sht feja e paqes dhe dashuris. Guximi i t
Drguarit t Zotit dhe qndrimi i tij n udhn q Zoti ka caktuar,
duhet t jen gjithmon nj model pr ju. Mos shkelni tokn dhe
kopshtet e kultivuara. Respektoni priftrinjt dhe murgjit q jetojn
n tempujt dhe ata q kan dhn veten pr Zotin; mos i fyeni ata.
Mos i vrisni civilt, mos veproni n nj mnyr t pahijshme ndaj
grave dhe mos lndoni ndjenjat e thyera. Mos pranoni dhurata
nga popullsia vendase. Mos u prpiqni ti strehoni ushtart tuaj n
shtpit e vendasve. Mos lini pas dore pr t kryer lutjet tuaja pes
her n dit. Friksojuni Zotit dhe mos harroni q vdekja mund tju
gjej n do koh, edhe mijra kilometra larg nga fusha e betejs.
Prandaj, ji gati pr vdekjen n do koh.
Kto rregulla jan parimet q kryetart e shteteve u kan
prkujtuar komandantve t tyre gjat gjith historis s Islamit,
dhe ata i kan ndjekur me prpikri. Lufta, e cila mund t
ndrmerret nga nj shtet vetm duke qen i detyruar dhe brenda
kornizs s parimeve t prcaktuara, nuk mund t shpallet nga
individt dhe organizatat, prve ksaj, sht e qart q aktet
e terrorit t cilat nuk kan kufizim, q vn n shenj vlerat
njerzore q duhet t jen mbrojtur dhe q shkatrrojn sigurin,
nuk kan vend n Islam. Si rrjedhim, ashtu si nj terrorist nuk
mund t jet mysliman i vrtet, nj mysliman nuk mund t jet

terrorist. Nj mysliman nuk mund t jet terrorist sepse Islami
urdhron ndshkime t rnda toksore pr ata q vn n shenj
jetn dhe sigurin e njeriut. N jetn e prtejme, ata q mohojn
Zotin dhe q i njohin partner Atij, s bashku me ata q vrasin
njerz dhe me paramendim marrin jet, jan prballur me ferrin
e prjetshm. Nj person nuk sht e mundur q t angazhohet
n nj akt q sht br e ditur se ka nj ndshkim t till, ndrsa
sht nj mysliman dhe manifeston karakteristikat e besimit
dhe Islamit. Prandaj, nuk sht e mundur q nj terrorist t jet
mysliman i vrtet, ashtu si sht e pamundur q nj mysliman
t jet terrorist.
Problemet e shoqrive myslimane

Pr m tepr, nse aktet e terrorit vazhdojn t ken vend
n kt rrug, n shoqrit islame apo gjetiu, s pari duhet nj
diagnostikim i drejt i situats dhe ather mund t mbahet do
qndrim ndaj diagnozs. Nga q ky proces ka filluar, n vazhdim
mund t renditim shkaqet kryesore pse ca individ n botn islame
jan ngatrruar ose jan formuar pr tu prfshir n kt rrjet t
terrorizmit dhe arsyet pse terrori sht nj problem serioz n bot:
a) Shoqrit islame hyn n shekullin e XX si nj bot e shtypur,
e nprkmbur dhe e kolonizuar. Gjysmn e par t shekullit e
zn luftrat pr liri dhe pavarsi q kishin filluar q n shekullin
e XIX. N t gjith kto luftra, Islami kishte rolin e nj faktori
t rndsishm duke bashkuar dhe nxitur popullin pr t luftuar.
Ashtu si kto luftra ishin zhvilluar kundr atyre q ishin par si
pushtues, Islami, pavarsia kombtare dhe lirimi kishin synim
t njjtn gj. Mandej, kur ishin themeluar shtetet kombtare n
kto pjes t bots, ato nuk ishin n prputhje me popullsin e
tyre, ndrsa shtetet duhet t ken udhzuar popullsin n Islam
me identitetin dhe natyrn e saj t vrtet, ata veprojn n nj
mnyr mosprfillse pr popullsin, n nj mnyr q sht n

kundrshtim me vlerat dhe traditat e popullit. Kjo e bn Islamin
nj shtyll, nj streh mbrojtse kundr qeverisjes n syt e
publikut. Pr pasoj, sht gabim t thuash q Islami ka ardhur
pr tu vlersuar si nj ideologji politike tradicionale nga shum
popuj.
b) N shum rajone t gjeografis Islame, qeverit q shprfillin
dhe denigrojn popullsin dhe q jan oligarkike n natyrn e tyre,
kan punuar pr mirqenien e dinastive, familjeve, antar t s
cilave ata jan, m shum se t punonin pr prosperitetin e vendit
t tyre dhe t prpiqeshin pr t vendosur unitetin e popullit dhe
t shtetit, dhe kshtu kto qeveri kan degraduar thjesht n pozitn
e shtypsve dhe kan merituar neverin n syt e popullit. Shtresat
e varfra dhe t pashkolluara jan br armiqt e qeverive t tyre.
c) N shoqrit islame dhe n kombet e tjera, rrnjt e terrorit
gjenden gjithmon n varfrin, injorancn dhe n mungesn e
arsimimit. N shum vende, ende vazhdojn sistemet feudale dhe
fisnore, ku pjesa m e madhe e popullsis e vlerson zhvillimin
e vendeve t tyre me Perndimin, q n nj koh i ka pushtuar
dhe zaptuar ato, si mbrojts dhe mbshtets t administratorve
sundues mbi ta, dhe kshtu ata i konsiderojn vendet perndimore
plotsisht prgjegjse pr nprkmbjen dhe shtypjen q psuan
n vendet e tyre.
d) Vlerat si demokracia, t drejtat themelore njerzore,
prhapja e dijeve dhe arsimimit n t gjith shoqrin, prosperiteti
ekonomik, barazia n prodhim, institucionalizimi i konsumit
dhe t ardhurave n nj mnyr q shmang formimin e shtresave
shoqrore, autoriteti i ligjit dhe drejtsis, q jan pranuar
prgjithsisht anemban bots, nuk kan qen prmbushur kurr
plotsisht n shoqrit islame, ose n rajonet e tjera t emrtuara
si vende t bots s tret. Pa dyshim, ata q jan s pari prgjegjs
pr kt situat, jan qeveritart e ktyre vendeve dhe mbshtetsit
e tyre - vendet e zhvilluara perndimore q i kan ndihmuar pr

t ardhur n pushtet. Prandaj, edhe nse kto vende mund t
mbahen si kampione t vlerave t lartprmendura, si popujt e
bots s tret jan t interesuar, ato nuk do t shihen si deklarime
t sinqerta por qeveritart e tyre do t vshtrohen si shfrytzues t
ktyre vlerave.
e) Bota e sotme, ashtu si e kemi trajtuar shkurtimisht,
sht tkurrur n madhsin e nj fshati t madh, si rezultat i
zhvillimit t pandrprer n shprndarjen e informacionit dhe
n komunikacion. T gjith popujt dhe vendet jan tani fqinj
me njri-tjetrin. Nj pakic fqinjsh, nj minoritet, kan gjetur
knaqsi n nj oqean t pasuris, ndrsa pjesa drrmuese
sht e varfr, n mnyr t skajshme e varfr. Kolonializmi ose
shfrytzimi, q sht ushtruar shum dinakrisht dhe fshehurazi,
konsiderohet t jet nj nga arsyet m domethnse pr kt
varfri, dhe pr m tepr, pjesa m e madhe e popullsis gjendet n
at nivel q nuk sht n gjendje t plotsoj nevojat m jetike. T
gjith kta faktor kan uar tek ndjenja e smirs, zemrimit dhe
armiqsis. Prve ksaj, sot fatkeqsisht gjendemi n nj realitet
ku aktet e paligjshme jan normale po aq sa edhe aktet e ligjshme.
Korrupsioni, mashtrimi, dshira pr t fituar para pa punuar,
egoizmi, individualizmi, bixhozi ndrkombtar dhe kontrabanda
ndrkombtare (veanrisht e drogs dhe e armve) mund t
gjenden sot pothuajse n do vend t bots. Organizatat mafioze
q kryejn aktivitete t tilla, dhe organizata t tjera t ngjashme, si
korporata t mdha, truste dhe kartele, jan t gjitha n rivalitet
pr vdekje, duke prdorur vrass gjaksor dhe kriminel q
prfaqsojn dhunn m t egr fizike. Fakti q kto organizata i
ushqejn dhe mbshtesin aktivitetet e tilla nuk ka dyshim se sht
nj tjetr faktor i rndsishm dhe i pamohueshm n prhapjen
e terrorizmit n nivel ndrkombtar.
f) Ndoshta m e rndsishmja nga gjithka m sipr sht fakti
q feja dhe vlerat fetare, spiritualiteti dhe etika q jan t lidhura
me fen jan grryer vazhdimisht, anemban bots, duke prbr

burimin kryesor t terrorizmit dhe problemeve t tjera madhore
shoqrore q krcnojn sot njerzimin. Bota sht duke kaluar
nj kriz shpirtrore. T gjitha shtyllat thelbsore mbshtetse pr
njerzimin jan shembur dhe shkatrruar. Filozofit e depresionit,
satanizmi, rryma q jan n mnyr fundamentale materialiste
dhe natyraliste, por q duken shpirtrore (do dit mbin nj e re),
dhe kshtu cilsohen kulte, prgatisin t gjitha terrenin pr dhun
dhe vetvrasje. N t vrtet, kto fenomene jan si nj goditje
epileptike, duke tronditur botn ton ose duke e drithruar me
ethe t forta. Pyetja pse njerzit kryejn vetvrasje, vrasin dhe
drogohen kur humbin shpresn, kur e shohin t kaluarn si nj
varr t paan dhe t ardhmen si nj hon t pafund, duke e gjetur
jetn t pakuptimt, mund t jet br vetm pr t fshehur
injorancn, nse nuk sht nj synim dhelparak i injorancs.
g) Fjala prfundimtare q sht e nevojshme t thuhet pr
shtjen, sht n vijim: fakti q nuk ka nj prcaktim ose
kategorizim t terrorizmit, t njohur nga t gjith kombet, ose
s paku nga Kombet e Bashkuara, sht nj problem serioz. Cilat
akte duhet t prfshihen dhe cilat jo brenda termit akte terrori,
kush sht terrorist dhe kush nuk sht? Kam prshtypjen se
gjithsecili arrin n nj prfundim pr kto pyetje. Terrorizmi i
nj personi sht mohimi i liris s tjetrit, trimria e nj personi
pr idealet mund t konsiderohet si terrorizm nga dikush tjetr.
Nse duhet t ket nj luft kundr terrorit n nivel ndrkombtar
- m qart duhet t jet nj fushat serioze - s pari duhet nj
prcaktim pr terrorizmin q s paku t jet pranuar nga Kombet
e Bashkuara. Nse sht arritur kjo, nj fushat ndrkombtare
kundr terrorizmit mund t fitoj nj status t ligjshm, nj status
q dokush do ta pranoj, nj formulim i shtjes ku asnjeri nuk
do t jet n gjendje q ta shtrij prgjegjsin tek dikush tjetr,
dhe ndoshta kjo do t prbj hapin e par n parandalimin e
terrorizmit. sht shum e nevojshme pr t folur pr vendimet,
pasi ne kemi trajtuar problemet esenciale dhe shtjet q jan

prmendur si shkaktar t tyre: diagnoza e problemit e prmban
vendimin brenda saj.
Struktura e parimeve t jets shoqrore

Struktura e parimeve t jets shoqrore sht mbshtetur n
fen, ligjin, urtsin dhe pushtetin. Nj person ose shoqri pa fe
nuk do t jet n gjendje t vazhdoj pr shum koh, si edhe nuk
do t jet e dobishme pr t tjert. N t vrtet, feja sht nj
element esencial q ka qen prcaktuar prtej vetes son dhe q ka
hyr n jett tona, ndonse ne e pranojm ose jo at. Edhe nse ne
mund t jemi krijesat m t prsosura t lartsuara me vullnetin
ton t lir, jan akoma shum element t domosdoshm q
rrethojn jett tona dhe me t cilat ne jemi kufizuar. Pr shembull,
ku dhe kur kemi lindur, kur dhe ku do ta lm kt bot, t gjitha
jan planifikuar dhe vendosur jasht vullnetit ton. Gjithashtu,
ne nuk jemi shprehur n vendimin pr familjet tona - pr nnn
dhe baban ton - pr racn, ngjyrn dhe karakteristikat tona
fizike. Prve ksaj, edhe funksionimi i trupit ton sht plotsisht
i pavarur nga vullneti yn. Ne nuk mund t ndrhyjm n
dukurit e uris, etjes dhe gjumit. Gjithashtu, rrugt dhe metodat
prmes s cilave ne prmbushim nevojat tona, jan t pavarura
nga vetvetja. N do aktivitet t thjesht t prditshm, si jan
ngrnia dhe pirja, roli yn i vetm sht t sigurojm ushqim dhe
lngje dhe t marrim vendimin pr nj gj t till. N nj mnyr,
ne mund t themi q roli yn n aktin e prmbushjes s nevojave
tona nuk sht m shum se nj prqind. Kjo do t thot q nse
ne e dshirojm at ose jo, veprimet tona jan t kufizuara nga
disa kushte mbizotruese. Feja, gjithashtu, sht nj prej ktyre
kushteve t forta. Nse ne e pranojm ose jo at, feja sht nj
nga elementt m esencial n jett tona, nj element q nuk
mund t zvendsohet me ndonj gj tjetr. Kjo sht arsyeja pse
ajo luan nj rol jetik n organizimin dhe rregullimin e nevojave

tona shpirtrore, nevoja q kan nj domethnie t madhe dhe
jan m t rndsishme pr ne se nevojat materiale. Feja nuk sht
e rndsishme vetm n vetvete, por gjithashtu n organizimin
e jetve tona individuale, familjare dhe shoqrore, si edhe n
jetn ton materiale. Feja luan nj rol vendimtar n vendosjen
dhe shpalljen e ligjeve q jan parimet rregulluese n aspektet e
prcaktuara t jetve tona. Qllimi final nuk jan ligjet apo zbatimi
i tyre, kto fitojn vlera vetm n at shkall me t ciln ata i
shrbejn njerzimit dhe shoqris. Prandaj, kur aprovojm ligjet,
duhet t njihet mir krijesa njerzore me t gjitha karakteristikat e
saj duke marr n konsiderat natyrn esenciale t saj, gjithashtu
t njihet shoqria e cila sht krijuar me njerz me vetdije dhe
vullnet, nevojat dhe rrugt e mjetet me t cilat shoqria i plotson
kto nevoja dhe, gjithashtu, duhet t njihet lloji i marrdhnieve q
ekzistojn midis individve brenda shoqris. Individt jan si atomet
e nj t tre, dhe prandaj nj njeri duhet t jet i ndrgjegjshm pr
marrdhniet dhe lidhjet q individt kan me frymn kolektive t
shoqris. Prandaj, n krijimin e familjaritetit n shoqri dhe midis
njerzve q e prbjn at, feja kryen nj funksion t veant, meq
Krijuesi i Njerzimit dhe Ai q Predikoi Fen sht Zoti. Si rrjedhim,
roli i fes n mirkuptimin njerzor dhe shoqror sht aq kritik sa q
sht e pamundur ta vlersojm rndsin e saj
Domosdoshmria e fes brenda rregullave shoqris

S dyti, ashtu si pushteti ka nj rol t pamohueshm n zbatimin e
ligjit, rndsia e fes n kt fush sht gjithashtu e pamohueshme.
Feja sht bazuar n themelet e vendosjes s besimit n ekzistenc
nga nj Qenie q i sheh njerzit, i kontrollon ata dhe nuk di vetm
gjithka q ata bjn, por gjithashtu gjithka q ata mendojn
dhe do gj rreth qllimeve dhe objektivave t tyre. Dhe ky besim
sht i natyrshm pr natyrn njerzore dhe gjithmon prehet i
prgjumur n ndrgjegjen e saj duke e br veten ta ndjej gjat

gjith kohs. Gjithashtu, meq natyra njerzore sht e mundur ti
prvidhet ligjit, qeveris dhe detyrimit n kt tok, akoma sht
e pamundur t jet prjashtuar nga kufijt e mbikqyrjes hyjnore
t Zotit, feja i mson njerzit se ata jan prgjegjs pr gjithka q
bjn n kt bot dhe q do t gjykohen n botn tjetr pr veprat
e tyre, dhe q n prputhje me rezultatin e gjykimit, atyre do tu
jet dhn lumturia e amshuar ose ndshkimi. N t vrtet, n
edukimin njerzor, pr tu br poem e virtyteve m mir se e t
kqijave, sht e pakonceptueshme q ndonj sistem tjetr toksor
t mund ta zvendsoj kt sistem besimi.
S treti, n veanti parimet etike t fes kan nj prioritet, q sht
i pazvendsueshm nga ndonj gj tjetr toksore, n edukimin
e natyrs njerzore. N fakt, kto norma etike jan kriteret q t
gjith popujt i kan pranuar gjat gjith kohs, ky sht nj fakt i
pamohueshm. Kto kritere sfidojn ekzistencn dhe kohn. Nse
ato japin impaktin e nevojshm n popull, kushtzohen prsri
nga stadi i besimit fetar dhe i aplikimit t tij n shoqri.
Feja n botn perndimore sot

Disa njerz mund t binden pr t deklaruar q feja nuk ka vend
n jetn e shoqrive n vendet e zhvilluara si jan SHBA dhe ata
t Europs Perndimore. Ne menjher duhet t vm n dukje
q nj qndrim i till nuk sht korrekt dhe q kta vende kan
dhe jan bashkngjitur me fet e tyre. Ashtu si e kemi shprehur
m par, megjithse vlerat fetare mund t ken qen t venitura
gjat dy shekujve t fundit anemban bots, njerzimi sot sht
prsri n krkim t fes dhe sht edhe njher i predispozuar
pr t. Edhe nse popullsia mund t jet indiferente pr fen n
nj shkall t caktuar n Evropn Perndimore, ata q qeverisin
duket se jan, n trsi, mjaft fetar. Midis tyre, n nivelet e larta
t administrats ka pasur gjithmon njerz fetar dhe ka akoma
sot. Pr m tepr, ndonse laicizmi sht norm n kto vende,

kurr nuk ka qen nj mentalitet i diktuar q drejtimi fetar duhet
t jet braktisur n shoqri ose edhe jetn politike t nj vendi.
Historiant perndimor shprehen q krishterimi sht elementi
m i rndsishm n formimin e strukturave shoqrore moderne
n Evrop. N prputhje me kta historian, Krishtrimi ka luajtur
nj rol q shtrihet n fushn politike dhe shoqrore dhe po ashtu
ka luajtur gjithmon nj rol vendimtar n fusha t veanta, me
sanksionimin e ligjeve t rndsishme n lidhje me blasfemin,
pushimet pr festat fetare, dhe adhurimin kolektiv.
Gjithashtu, n vendet si SHBA dhe Kanadaja, shumica e
popullsis i sht kushtuar fes s saj, pavarsisht nse sht thn
e kundrta, dhe prkushtimi fetar sht vlersuar seriozisht si n
radht e popullsis, ashtu dhe n nivelet e ndryshme t qeverisjes.
Kur ne vshtrojm prmbledhjen e ligjeve aktuale n kto vende,
sht e mundur t ndeshim ndikimin e fes n to. Pr shembull, n
SHBA, dnimet pr krimet e tilla si sht nxitja e vdekjes s nj
krijese njerzore mund ta kalojn vazhdimisht vlern e zhdmtimit
t caktuar nga Islami. S dyti, t gjitha kombet kan karakteristika
n vetvete, q rrjedhin nga natyra, historia dhe kultura e tyre.
Turqit kan qen mysliman pr shekuj dhe sht e pamundur ti
veosh ata nga Islami. N kohrat kur e kan distancuar veten nga
Islami, nuk kan gjetur kurr paqe apo progres, m sakt, n t
kundrt, kjo rrug ka uar n degjenerim. Kjo pr shkak t faktit
q Islami sht ndryshe nga fet e tjera. Nj hebre nuk beson as
n Jezus as n Bibl, as n Muhamed dhe as n Kuran. Nj hebre
sht konsideruar besimtar nse nuk beson n kto gjra. Nj i
krishter, po kshtu, sht konsideruar t jet besimtar edhe nse
nuk beson n Muhamed, paqja dhe bekimi qofshin mbi t, ose
n Kuran. Kjo sht arsyeja pse kto fe nuk i pranojn sistemet
dhe librat hyjnor q kan hyr n strukturat e tyre. Prandaj, feja
mund t gjej nj vend brenda spektrit t gjer t feve hyjnore q
rrjedhin nga judaizmi dhe krishterimi. Ky spektr sht nj libr,
nj profet me t cilin sht lidhur dhe kshtu sistemi nuk mund

t bhet kurr plotsisht i zvetnuar. Kur dikush e ka vn posht
at, ai mund t jet thartuar, si qumsht, por n t njjtn mnyr,
ky produkt i thartuar mund ti shrbej akoma nj qllimi. Nse
ne prdorim nj tjetr metafor, feja mund t ket gjetur streh
n nj prej shum dhomave t nj pallati dhe sht ndriuar me
dritn e ksaj dhome. Islami, n njrn an, i prfshin t gjitha
fet. Besimi n Muhamed dhe Kuran sht kryesori dhe esenciali,
dhe prandaj besimi n t gjith profett dhe librat e shenjt sht
nj nga shtyllat e Islamit. Me fjal t tjera, Islami sht prfshirs,
duke bashkuar gjithka. Nse ne i referohemi metafors s pallatit
prsri, Islami sht nj sistem elektrik, gjeneratori kryesor pr
t tr ndrtesn. Nse ju e braktisni kt sistem, i tr pallati, e
tr bota do t jet zhytur n errsir. Nuk ka m drit q ndrion.
Ata q e braktisin kt drit, jan anarkistt q mohojn t gjith
rregullat.
N kta tre shekujt e fundit, q kan qen vitet e nnshtrimit pr
myslimant, dhe akoma n ditt e sotme, kur pamja e Islamit sht
errsuar nga ata q deklarojn t jen pjestart m t sinqert -
n nj koh kur Islami sht paraqitur duke u nxir nga armiqt e
tij - numri i njerzve q anohen nga Islami ose q drejtohen pr te
Islami, vazhdon t rritet me nj ritm t jashtzakonshm, ndrsa
numri i njerzve q e largojn veten nga Islami, sht akoma
shum i vogl. Kjo mund t na jap disa ide rreth shtjeve q
ne kemi diskutuar. Prandaj ata q duan rregull dhe rend n Turqi
dhe n bot, duhet ti binden Islamit dhe ta prqafojn at, jo ta
ln n mshir t atyre q e keqinterpretojn dhe e keqprdorin
at. N strukturn e shoqrive t shndosha, ligji duhet t jet
formuluar me urtsi. sht pr tu theksuar q ai nuk duhet t jet
kundr natyrs esenciale t krijess njerzore dhe strukturs s
natyrs, m shkurt, kundr ligjeve t krijimit. Ligji duhet t marr
n konsiderat karakterin e kombit dhe vlerat kombtaro-fetare,
t jet i vmendshm ndaj kshillave t logjiks dhe gjykimit t
shndosh dhe t jet i pranueshm nga shumica. S bashku me

fen, historin, traditat dhe vlerat kombtare, parimet kryesore t
sociologjis, antropologjis dhe madje t fiziks dhe kimis jan
me rndsi jetike pr vendosjen dhe institucionalizimin e ligjeve.
Ligji nuk sht nj shkenc e pavarur, por sht nj shkenc q
prfshin fen, historin, filozofin, sociologjin, sociologjin e
historis, psikologjin, antropologjin, fizikn, kimin etj, dhe ka
pr tu vshtruar n kt drit. Ndryshe, rregullat e vendosura do
t jen si nj veshje e paprshtatshme dhe ligji do t ket nevoj
pr ndryshime t shpeshta. Materiali sht cilsi e dobt, modeli
sht i palavdrueshm, merre ktu lre atje - nj veshje e till do
t jet m shum e keqe se e mir pr kompozimin e shoqris.
Forca nuk mund t jet qllim n vetvete

Nj tjetr element i rndsishm n strukturn e shoqris, sht
forca. Pa dyshim, sht edhe nj arsye hyjnore pr ekzistencn e
forcs. Ashtu si pa forc do t jet e pamundur t zbatohet ligji,
gjithashtu do t jet e pamundur t mbrohet siguria e vendit,
veanrisht prball fuqive t huaja. Po ashtu, forca ka nj vend t
veant n ruajtjen e rregullit dhe rendit kushtetues, dhe prandaj
duhet t jet respektuar. Por forca nuk sht nj vler, synim apo
qllim n vetvete, ajo mund dhe nuk duhet t jet mjet pr arritjen
e objektivit final. Forca sht e denj pr respekt vetm nse
u shrben t drejtave njerzore dhe drejtsis. Forca q ka dal
jasht kontrolli n duart e nj pakice t mposhtur nga ambicia dhe
egoizmi i saj, nuk do t adhuroj t drejtat ose drejtsin, ajo nuk
do t sanksionoj ligjin dhe urtsin. Fakti q t drejtat duhet t
jen sakrifikuar pr forcn, q konsideratat pr interesin vetjak
ngrihen mbi planin e t gjitha vlerave t tjera, q racizmi i egr
duhet t zvendsoj vlerat universale, q prpjekjet pr t zgjidhur
shtjet kombtare dhe ndrkombtare duhet t jen ndrmarr
me forc, ka qen gjithmon nj problem pr njerzimin. N nj
situat kur sht prpjekur q problemet t zgjidhen me forc,

sht e pamundur t flassh pr intelekt, gjykim, t drejta, drejtsi
apo ligje. N t kundrt, n vend t tyre jan jolegjitimiteti,
padrejtsia dhe shtypja. Edhe nse forca mund t jet konsideruar
nj mundsi potenciale pr eliminimin e problemeve - n duart
e vrteta dhe prmes udhheqjes s logjiks dhe gjykimit - ajo
ka qen gjithmon nj instrument pr shkatrrim n duart e
mizorve q hidhen n boshtin e emocioneve. sht egrsia e
forcs q aktet me hamendsimin e nj lirie t pakufizuar nuk
sigurojn t drejta, drejtsi, ligje, intelekt ose gjykimin e vlerave t
merituara. sht ky gabim fatal q e turbulloi Aleksandrin dhe e
mjegulloi vshtrimin e tij, q e dmtoi gjenialitetin e Napoleonit,
q e transformoi Hitlerin n njeriun m t mendur t shekullit.
Prandaj, nuk teprohet po t thuhet q prapa vargut t kaosit dhe
kundrryms q ne po prjetojm sot, sht forca e shfrenuar. Ajo
tregon q ky kaos do t vazhdoj deri ditn q ata q prfaqsojn
forcn n bot tia dorzojn vetveten drejtsis dhe turmat q i
ndjekin kta njerz, t jen shkputur nga prplasjet popullore
t jets s prditshme dhe ta vshtrojn botn prmes prizmit t
drejtsis.
Politika e lufts n ShBA

Pyetjet q ne jemi prpjekur deri m tani ti adresojm n
strukturn e parimeve themelore dhe normave t prgjithshme,
jan shprehur mjaft qart jo pr t krkuar shpjegime individuale
ose analiza t thella. Akoma, nse ne kemi pr t thn gjra
specifike rreth ngjarjeve aktuale, lexuesit mund t shprehen: T
prsrissh nj t vrtet sociologjike - nj t vrtet e cila ka
qen keqinterpretuar nga disa - q un e kam treguar shum
koh prpara: ka qen dhe do t jet gjithmon nj fuqi q mban
balancn n bot. Kjo fuqi ishte njher Roma, pr nj koh ishte
Islami, s pari me arabt dhe pastaj me an t myslimanve turq,
q e morn kt funksion. Duke filluar me shekullin e XIX, bota

anglo-saksone kishte mbajtur pozitn e balancuesit t bots,
s pari me Perandorin Britanike, t ndjekur, pas lufts s II
botrore, nga SHBA. Zoti deklaron n Kuranin e shenjt q Ai
pasuron kdo q dshiron dhe gjithashtu i merr pasurin kujtdo
q Ai dshiron. Ai e bn kdo q dshiron t respektuar ose t
degraduar, dhe, gjithashtu, Zoti shpall q Ai i qarkullon fitoret,
humbjet, sovranitetin dhe nnshtrimin e nj kombi.
Kjo do t thot q koha nuk ndjek nj kurs t drejt, por m sakt
nj orbit rrethore. Ashtu si toka prshkon nj orbit rreth diellit
ose sistemi diellor sillet prqark nj destinacioni, po ashtu koha
dhe historia i aviten nj fundi relativ. E gjith kjo sht prcaktuar
nga Zoti, e padyshimt, por edhe vullneti i natyrs njerzore,
performanca e fituar me vullnetin dhe punn e tij mund t ken
gjithashtu efekt n nj shkall t caktuar. Duke vshtruar far po
ndodh n univers, ne zbulojm aktin ekzekutiv t t Vetmit q
ka krijuar dhe t t Vetmit q administron ekzistencn, dhe ne i
thrrasim kto ligje. Ashtu si ligjet e Zotit jan manifestuar si
fe, Ai gjithashtu ka ligje q lidhen me aktet ekzekutive t Tij n
jetn e njerzimit dhe n univers. Ashtu si fakti i bindjes ose jo
ndaj fes apo dispozitave t saj, t cilat ne mund ti quajm ligjet
e fes, ka pasoja, shprblime dhe ndshkime t cilat do t jen
t dukshme pjesrisht n kt bot, por prgjithsisht n botn
e prtejme, po ashtu bindja ose injorimi i ligjeve t shkencave
fizike, kimis, biologjis dhe astronomis ka pasoja, shprblime
dhe ndshkime, shum prej t cilave vijn prpara n kt bot
dhe disa n botn e prtejme. Pr shembull, prmes ligjeve n
lidhje me jetn n tok sht arritur nj qllim, n shum raste,
si rezultat i qndrueshmris kmbngulse ose duke u zhgrryer
n llumin e rrugs pr shkak t padurimit. Pasuria sht rezultat
i puns s rnd dhe varfria rezultat i prtacis. Suksesi sht
rezultat i studimit sistematik dhe metodik dhe dshtimi rezultat
i studimit josistematik dhe jometodik. Zoti i trajton njerzit,
shoqrit, kombet dhe shtetet n lidhje me bindjen e tyre ndaj

ligjeve t ksaj gjinie dhe kshtu shtetet dhe kombet zn vendin e
tyre n balancn e bots.
Sot, ShBA mbajn pozicionin dominues n balancn politike t
bots, ndonse dominimi i tyre kushtzohet nga vazhdueshmria
e akteve n baz t t drejtave njerzore dhe drejtsis. Kam
prshtypjen se n kt moment makineria e sistemit punon mir
n Amerik. Por ashtu si do dit ngrthen natn e saj dhe do
pranver dhe ver sjell dimrin, nse ky sistem on tek verbimi i
sistemit, nse Amerika fillon t shfaq tradhtin ndaj vlerave t
tilla si demokracia, t drejtat e njeriut dhe lirit fundamentale, pr
t cilat ajo deklarohet kampione, nse nuk e prdor dominimin q
fati e ka vn n duart e saj pr parimet e drejtsis dhe mbrojtjen
e drejtave t njeriut, ather gjithashtu dita e saj do t kthehet n
nat, vera e saj do t kthehet n dimr. Ashtu si u prmend m
sipr, asnj sistem nuk mund t jetoj gjat nse ai mbshtetet
vetm n forcn. Forca q nuk kushtzohet n t drejtat dhe
drejtsin do t shkoj pashmangshmrisht drejt shtypjes dhe
kshtu prgatit fundin e saj. Sot, bota sht duke u tronditur nga
problemet e mdha, t cilat u trajtuan pjesrisht m sipr. Prve
ksaj, vendet si Kina dhe India, t cilat jan bartse t qytetrimit
antik dhe t popullsive t mdha, gjenden sot n stadin e zgjimit.
N Evropn Lindore, Rusia sht nj tjetr fuqi e madhe. Evropa
sht n udhn pr tu br nj shtet i unifikuar - sido q sht
akoma e paqart se sa e suksesshme dhe jetgjat do t jet kjo
prpjekje. Pr m tepr, vendet e Azis dhe Afriks, t cilat e
shohin vetveten t shtypur pr shekuj, kan potenciale q mund
t merren n konsiderat. T vendossh nj sistem t kushtzuar
n forcn, n nj bot t till dhe t sigurosh jetgjatsin e nj
sistemi t till, nuk sht nj detyr e thjesht. Un sinqerisht
shpresoj q SHBA nuk do t bjn nj gabim t vajtueshm q do
t prishte balancn ekzistuese, duke u dhn udh ngjarjeve q do
ta shndrronin botn n lumenj gjaku.
Regjimet e shtypjes: regjime jetshkurtra

Fakti q bota ka, n shum aspekte, tendencn pr tu tkurrur
n madhsin e nj fshati, pr shkak t zhvillimit t shpejt t
teknologjive t komunikimit, na shfaq nj situat ku regjimet e
shtypjes, si sovrane prmes forcs, nuk kan gjasa t vazhdojn n
mnyr t pandalshme. Krijesa njerzore sht nj qenie e lart,
krijesa njerzore nuk mund t duroj t jet skllave ose shrbtore
pr shum koh. Pr t mirn e tyre, sht jetike pr t gjith shtetet
dhe njerzit q qeverisin, t vendosin nj sistem qeveriss q i
shrben popullit dhe vepron n prputhje me parimin udhheqs
sht ai q shrben. do individ ka dinjitet t natyrshm, sedr
dhe karakter t prshtatshm pr nj krijes njerzore. Pr sa koh
q dinjiteti, sedra dhe karakteri q Krijuesi i fali nj personi nuk
jan marr n konsiderat, sht e pamundur t vendossh paqe
dhe siguri n nj vend ose n bot. Gjith t drejtat baz t krijess
njerzore jan besimi, ushtrimi i besimit, mendimi i lir, liria e
shprehjes dhe liria e komunikimit dhe udhtimit. N nj shoqri
q nuk mund t siguroj dhe garantoj t drejtat m themelore, si
sht e drejta e jets, siguris, shndetit, punsimit dhe fitimit dhe
krijimit t nj familjeje, n nj shoqri ku ndarja dhe konsumi i
prodhimit dhe vlerave themelore q e mbajn t gjall shoqrin,
si jan t drejtat, drejtsia dhe balanca, nuk jan mbrojtur,
virtytet e tilla si dashuria, respekti i ndrsjellt dhe bashkpunimi
nuk mund t jen kultivuar. Pr do sovranitet sht e pamundur
t jet jetgjat n nj bot q sht e varfr n kto aspekte. N
fakt, do qeveri ose sovranitet q nuk ka kto karakteristika vitale,
do t ndjehet gjithmon i pasigurt dhe thellsisht n ankth.
Edhe nse gjykimi pr botn si nj fshat prforcohet dhe
prhapet shum mbi rrjedhn e kohs, besimet, racat, zakonet dhe
traditat e ndryshme do t vazhdojn t bashkjetojn n kt fshat.
do individ sht si nj bot e veant n vetvete, prandaj dshira
q t gjith njerzit t jen t ngjashm me njri-tjetrin sht asgj

m shum se nj dshir e pamundur. Pr kt arsye, paqja e ktij
fshati global varet n respektimin e t gjitha ktyre dallimeve,
duke i konsideruar t jen pjes e natyrs son dhe n sigurin
q njerzit do ti vlersojn kto ndryshime. Prndryshe, sht
e pashmangshme q botn do ta prpij vorbulla e konflikteve,
grindjeve, luftrave dhe lumenjve t gjakut, duke prgatitur kshtu
rrugn pr fundin e saj.
RENDI I RI BOTROR
Gjithsecili e ndjek shtjen e nj rendi t ri botror dhe e vlerson

nga nj kndvshtrim i ndryshm, n prputhje me mendimet e
tij. Kjo sht plotsisht e natyrshme. Pr shembull, popujt q kan
vuajtur nga nj internacionalizm i paplqyeshm pr shum
koh, mund ta pranojn shovinizmin si nj form rrugdaljeje
dhe jan t prirur n drejtim t tij. Si nj shtje n fakt, sot n Azi
pothuajse do komb, nn idealin e kthimit prapa drejt historis
s tij t lasht, sht duke u kthyer n drejtim t vlerave t tij t
veanta n nj shkall t till q tani kto kombe e shohin veten
si nacionalist. N vlersimin e situats aktuale, sht e mundur
t vlersosh ndryshimet n Rusi, Uzbekistan dhe Kazakistan dhe
n vendet e tjera n kt rrug. Sot nj numr ndryshimesh me
nj domethnie t ngjashme po ndodhin n vende t ndryshme t
bots. Derisa kto ndryshime dhe zhvillime nuk dmtojn asknd
tjetr, mund t shihen si normale. Ndonse ne mund t gjejm nj
mnyr dhe metod q ti bj kto ndryshime m t dobishme
dhe ather do t jet e mundur q t parandalohen tragjedit e
mtejshme.
Disa nga kto zhvillime ndjekin nj rrjedh bazuar n fen. N
lidhje me kt, mund t prmenden aktivitetet e organizuara dhe
t paorganizuara n pjes t ndryshme t bots. Ndryshe nga t
tjerat, ata i aviten do shtjeje nga parimi q feja sht themelore.
Natyrisht q ata duan ta vlersojn situatn e sotshme t turbulluar n
nj linj me mnyrn e tyre t t menduarit dhe ti manipulojn dhe
drejtojn njerzit n pozicionin e krkuar nga feja.
Prve ksaj, fakti q shkeljet nga fuqit q kan shfrytzuar
botn pr shum koh, fitojn eprsi n kt periudh ristrukturimi,

duken normale nga perspektiva e tyre. A ka nj harmoni t plot
midis ktyre fuqive? Sigurisht q jo. Megjithse sht shum e
besueshme q ata jan duke u prpjekur t jen s bashku dhe t
arrijn nj marrveshje sa m shpejt q t jet e mundur. Si sht
e ditur, Britania nuk mendon ndryshe nga SHBA pr kt shtje.
Ndonse britanikt kan nj dallim t vogl pr sa i prket shtjes
s Sarajevs, tani po ndjekin linjn amerikane. Nganjher Franca
shfaq nj kndvshtrim t ndryshm, por q rrjedh m shum nga
prpjekjet pr t br nj ndarje n strukturn dhe formacionin e
ri, se sa nga nj pikpamje vrtet e ndryshme.
Pr m tepr, ka shum vende pr t cilat sht e vshtir t
thuash nse ato ndjehen t qet apo jo me rendin e ri botror.
Ashtu si disa smundje sht e vshtir t diagnostikohen,
po ashtu sht e vshtir pr tu kuptuar situata n kto vende.
Si nj shtje n fakt, ata nuk presin nj kuot nga avantazhet e
prgjithshme. N fakt, nuk sht e qart se far ata duan n t
vrtet n koht e sotme.
Gjithashtu sht e nevojshme t komentojm ndryshimet e
brendshme q do vend pret nga vetja. Sigurisht, manifestimi i
ktyre shpresave do t ndryshoj n prputhje me vendin dhe
sht e pamundur ti trajtojm dhe analizojm nj nga nj t
gjitha. Nse ju dshironi, le t bjm nj prshkrim t shpejt t
pritjes pr ndryshim n vendin ton. Shoqria jon sht e matur
dhe vigjilente, gjithsesi, nj dit ajo do t ndjek intuitn dhe
ndrgjegjen q e karakterizon dhe duke adoptuar ndryshimet m
t volitshme pr natyrn e saj, do t realizoj kt ndryshim. Kjo
situat sht e hamendsuar, sepse shum dallime n mendim
jan shfaqur n vendin ton. Shpresojm q ata q zotrojn t
gjith kto pikpamje dhe mendime, t jen t sinqert n at q
thon dhe duan t bjn. N kt spektr t gjer, disa dallime n
rrugn dhe motivet jan plotsisht normale, dhe n fakt, n nj
an ato duhet t pranohen si t dobishme.
Pas ktyre komenteve t prgjithshme, ne mund ta shqyrtojm

shkurtimisht shtjen brenda nj perspektive teknike. Bota
paqsore e idealizuar nuk mund t krijohet nga lufta dhe gjaku
i derdhur, ose do t kamufloj agresionin dhe pushtimin q jep
rezultate pozitive. Pr kt arsye, sht e dobishme q ta prsrisim
qart dhe sakt edhe njher q do balanc e fuqis q sht vn
nga prdorimi i forcs do t shembet n periudhn m t shkurtr
t kohs dhe ata q ishin prgjegjs pr t, do t jen t part q do
t digjen nn grmadha.
Un mendoj se, n nj sens, ne kemi dshmuar q Koreja,
Vietnami, Gjiri Persik dhe Somalia jan disa nga shembujt
m t dukshm. Shembujt e reagimit ka mundsi q t jen
m t dhunshm n t ardhmen. Solidariteti n mes popujve
mysliman n botn Islame, nj solidaritet q ishte ndjer dikur
te udhheqsit e bots s lir, do t shkrihet ngadal dhe urrejtja
do t zr vendin e saj. Ajo shfaqet nse rendi i ri botror sht
mbshtetur n shfrytzimin e qart ose t nnkuptuar t forcs, n
vend t mbshtetjes n demokracin dhe prmbushjen e plot t
t drejtave dhe lirive themelore t njeriut, dhe ather kjo urrejtje
do t vazhdoj n dimensione t zgjeruara.
T part tan kan thn se kana e ujit thyhet pr t mir. Ata
q kan fituar nj pozit nga shkatrrimi i dikaje, do ta shembin
vetveten dhe do ta humbin kt pozit m von, n t njjtn
mnyr. Nse vshtrojm sot gjithka prreth nesh dhe marrim
n konsiderat prsritjen e historis, ne do t jemi n gjendje t
shohim m qart se far na pret nesr.
Edhe nse bota nuk sht n nj proces prsrits, dhe sot
sht e qart q nuk sht, ajo sigurisht sht n nj proces
rikonstruktimi. Kur t vij koha e duhur, ky rikonstruktim
patjetr do t jet realizuar. Kur kjo t ndodh, n vend t nj
bote t tronditur nga ligsia dhe urrejtja, nj bot befasuese q
ka marr formn e saj n klimn e dashuris, tolerancs dhe
vetprmbajtjes do t shfaqet prpara nesh. Vetdija kolektive

do t mirpritet me gzim dhe do t zr vend n zemr t saj,
duke mos shprfillur ata q kan nj pjes n kt reformim. Kta
njerz do t ln gjurm t pashlyeshme dhe, nse nuk jan m
fizikisht n kt bot, gjurmt e tyre do t qndrojn pr shekuj.
Un besoj me tr zemrn q e vetmja gj q duhet br sot me
qllim q t realizohen kto ndrra me arom pranverore, sht t
shfaqim kt lloj shrbimi pr njerzimin. Pr kt arsye, n vend
t prpjekjeve t prkohshme, kalimtare dhe joshpresdhnse,
un do t kshilloja nj tip lvizjeje q sht e prhershme dhe
plotsisht e dobishme n do drejtim. Un mendoj q pr sa koh
jam gjall, nuk do t hezitoj ti prsris kto rekomandime.
RRETH EPOKS S INFORMACIONIT

DHE PRPLASJES S QYTETRIMEVE
Si n t shkuarn, gjithashtu sot po ngrihen hipoteza rreth s

ardhmes. Nj prej tyre sht dhe pretendimi lidhur me t ardhmen
si nj epok informacioni. Ata njerz q jan duke e diskutuar
t ardhmen n kt mnyr, jan futurist n themel. Shum i
shohin njerzit q ngren hipoteza t tilla si orakujt e mijvjearit
t dyt. Akoma, m shum se t jen vlersime objektive, disa
hipoteza n lidhje me t ardhmen n caqet e periudhave historike,
jan prpjekje pr t zhvilluar ide rreth disa dshirave t veanta
dhe prandaj ata nuk kan m shum vler se parashikimet e tjera.
Me fjal t tjera, un mendoj se si rezultat i ktyre pretendimeve,
njerzit krijojn shpresa n t njjtn mnyr q ata presin nj
prgjigje nga nj lutje. Kshtu, ndrsa thuhet q shpresat e krijuara
nga kto lloj pretendimesh q e ardhmja do t jet kshtu u
japin jet prpjekjeve t prcaktuara n kt drejtim, kto shpresa
n fund t fundit bhen synime dhe qllime. Sapo qllimi sht
prcaktuar, do t krijohen strategjit dhe politikat e ndryshme pr
ta arritur kt qllim dhe do t bhen prpjekje pr ta prmbushur
at. Un mendoj se ky sht thelbi i shtjes.
Prpos ksaj, sht shtrirja e misionit profetik t t Drguarit
t Zotit deri n ditt moderne nprmjet linjs s prfaqsuesve,
prmes njerzve si Muhjidin Arabiu, Imam Gazaliu, Imam
Rabaniu, Mevlana Halidi dhe Bediuzamani. Ne shpresojm
q funksioni i ksaj linje me fat t primit, sht t prgatis
themelin pr rilindjen e fryms profetike n vitet q vijn dhe si
rrjedhim ne shpresojm q kjo frym do t jetoj prsri. Sigurisht,
Profeti nuk do t jet aty, por Islami, n kuptimin e vrtet t

bashkpuntorve, do t jet gjithmon gati t prshndes jetn
edhe njher.
Por pavarsisht nga e gjitha kjo, meqense jetojm n nj bot
ku shkaksia dhe ligjet e tjera t prcaktuara jan aktive, nse ne
veprojm pa i marr ligjet e tilla n konsiderat, do t jemi n
rrezikun e rnies n determinizm. Ndonse, myslimant, nga
prdorimi i vullnetit t tyre, jan t aft ti shqyrtojn shkaqet me
mjaft kujdes, kshtu q dikush q i vshtron nga ana e jashtme do
t mendoj q ata jan duke vepruar vetm n prputhje me ligjet
e shkaksis. N njrin krah, pr sa u prket rezultateve t arritura
nga veprimet, myslimant duhet t jen krejtsisht t nnshtruar
dhe shprestar n vullnetin e Zotit, q dikush q i vshtron nga
ana e jashtme t mendoj q ata i kan hedhur plotsisht posht
shkaqet. Duke vepruar n kt mnyr, tregojm q, n njrn an,
shkaqet jan shum t rndsishme dhe gjithka njerzore duhet
prfundimisht t jet planifikuar rreth tyre dhe prkthyer sipas
efektit. N ann tjetr, ndrsa veprojn kshtu, nga frika e rnies
n gabimin e partneritetit spekulativ me Zotin e Plotfuqishm,
ata gjithashtu duhet t din q nuk kan arritur personalisht vet
ndonj sukses, m sakt i gjith suksesi sht drejtprdrejt nga
Zoti.
Pas vendosjes s shtjes n kt rrug t mbar, ne mund ti
prmbledhim mendimet tona n lidhje me t ardhmen n rrugn
e ndjekur. N t ardhmen, gjithka do t jet brenda orbits s
dijeve dhe horizontet q kan qen errsuar nga shprfillja jon
pr nj periudh, do t jen prap t ndriuara. N nj shkall
t madhe, ne jemi veanrisht t pakujdesshm ndaj njohurive
shkencore t arritura n shek IV dhe V h. q jan bazuar n Kuran
dhe u kemi kthyer shpinn dinamikave shum t rndsishme q
mund t na mbajn n kmbt tona. Personalisht, jam gjithmon
i brengosur q medreset e kan hedhur tutje misticizmin, ose si
quhet, jetn shpirtrore t Islamit. M pas, zvoglimi i interesit t
tyre pr shkencat eksperimentale dhe prjashtimi prfundimtar

i tyre, i kontribuoi rnies ton pas vendeve t sapozhvilluara
shkencrisht. Prandaj, neglizhenca e treguar n t kaluarn nuk
duhet t ekzistoj m dhe e nesrmja jon do t jet ndrtohet me
dijet dhe gjithka do t marr fuqin dhe forcn e saj nga njohurit.
Dijet do t zn nj vend t rndsishm n nj bot q sht
duke u br shum shpejt e vogl dhe n nj epok kur koha dhe
hapsira jan tkurrur. E rndsishme sht nse ne do t jemi gati
pr nj bot t till ose jo.
Sot ka shum shkenctar n bot, n shum vende t ndryshme,
por n opinionin tim t thjesht, ata nuk jan t mjaftueshm pr t
krijuar nj bot t re dhe t gzuar, edhe nse ata do t punonin t
gjith s bashku. Pr kt arsye, sot sht e nevojshme nj mnyr
e re t menduari, nj afrim i ri te shkencat, nj filozofi e re jete dhe
institucione edukative t reja. Gjeneratat e reja duhet t jen t
mobilizuar n do faz t jetve t tyre, nga kopshti i fmijve, n
shkoll t mesme dhe prej tyre, n universitet. Meq gjithka do t
fitoj fuqi nga dijet n t ardhmen, ajo do t jet e mundur vetm
pr t ndrtuar njohurit pr t ardhmen me kt lloj prpjekjesh.
Tezat e Hantingtonit
Pr sa u prket pretendimeve t Hantingtonit rreth prplasjes
s qytetrimeve, un mendoj q m shum se vlersime realiste
n lidhje me t ardhmen, kto lloj pretendimesh ngjajn pr
mua t jen prcaktime t qllimeve t reja n nj prpjekje
pr t ndikuar n opinionin publik brenda strukturs s ktyre
qllimeve. Deri n shprbrjen e Bashkimit Sovjetik, ishte ideja e
nj prplasjeje midis Lindjes dhe Perndimit, ose midis NATO-s
dhe vendeve t Traktatit t Varshavs. Tani, nga krijimi i fronteve
t reja armiqsore, sht duke u prgatitur nj prplasje n mes
qytetrimeve bazuar n dallimet fetare dhe kulturore dhe nj
themel i ri sht duke u vn pr vazhdimin e sundimit t blloqeve
t fuqive t mdha.
N t vrtet, deri m sot, konflikti sht dika e dshiruar nga
qendra t caktuara t pushtetit. Masat kan qen vn n alarm
kundr nj hipoteze t shpesht dhe armikut t frikshm. Ky
armik sht m shum imagjinar se real. Kjo sht mnyra me t
ciln masat jan prgatitur pr do lloj lufte.
N t vrtet, asnj fe hyjnore nuk sht bazuar kurr n
konfliktin, nse ajo fe sht prfaqsuar nga Musai dhe Isai ose
nse feja sht prfaqsuar nga Muhamedi, paqja qoft mbi ta.
N t kundrt, kto fe, veanrisht Islami, jan rreptsisht kundr
rrmujs, tradhtis, konfliktit dhe shtypjes. Islam do t thot
paqe, siguri dhe mirqenie. Prandaj, n nj fe t bazuar n paqen,
sigurin dhe harmonin botrore, lufta dhe konflikti jan aspekte
negative. N shkaqet e veanta sht e drejta pr vetmbrojtje,
ashtu si trupi prpiqet t shptoj veten nga mikrobet q e kan
sulmuar at, por kjo mund t jet br vetm n prputhje me
parime t prcaktuara. Islami gjithmon ka frymzuar paqe dhe
mirsi. Islami e konsideron luftn si nj eventualitet dytsor.
Normat jan vn me qllim q ta balancojn dhe kufizojn at.
Pr shembull, Islami e konsideron drejtsin dhe paqen botrore
si themelore:
mos lejoni q urrejtja ndaj t tjerve tju shtyj t bni
padrejtsi. (Maide, 8)
Islami, ashtu si ka nj sistem ligjor modern, shfaq nj linj
mbrojtjeje bazuar n parime t prcaktuara me qllim q t
mbroj lirin e besimit, jets, pasurin, mendjen dhe pasardhsit
e vet. Krishtrimi, si nj fe e dashuris abstrakte, q n zanafill e
ka dnuar kategorikisht luftn dhe nuk ka vn ndonj norm n
lidhje me kt realitet njerzor dhe historik. Por ai nuk ishte n
gjendje t ndalonte luftrat botrore ose luftrat njqindvjeare,
apo incidentet e Nagasakit dhe Hiroshims. Pikpamjet e
Hantingtonit, dhe t t tjerve si ai, pr t ardhmen, jan
fatkeqsisht t bazuara n konfliktin dhe reflektojn planet pr t

vazhduar dominimin nprmjet konflikteve.
Me bekimet dhe mirsin e Zotit, ne po prparojm pr t br
m t mirn ton pr t ndihmuar flladin e tolerancs dhe dialogut
t vazhdoj t fryj. Ai sht nj fllad q vetm pak m par ka
filluar t fryj dhe shfaq nj tendenc pr tu prhapur n mbar
botn. Me vullnetin e Zotit, ne do t provojm q parashikimet
e dijetarve t till jan false. Ne besojm q kto fllade jan
mjaft t fuqishme pr t mposhtur armt vdekjeprurse, pr t
mundur njsit e motorizuara ushtarake dhe shum gjra t tjera
negative q mund t shfaqen. Fakti q do segment i shoqris
sht duke shprehur dhe prmbushur kt mesazh t ri, rrnjt
e t cilit shtrihen n t kaluarn, n mesazhin e profetve, sht
nj favor hyjnor pr adhuruesit e sotm t dashuris. Si rrjedhim,
ne deklarojm q toleranca dhe dialogu duhet t prfaqsohen n
vendin ton n mnyrn m t mir t mundshme dhe t jen nj
shembull pr mbar botn. Nj shembull i till do ti inkurajoj
njerzit pr tu mbledhur s bashku prreth vlerave t njjta
themelore njerzore dhe, me vullnetin e Zotit, njerzimi do t
jetoj nj pranver shum para parashikimit t fundit t bots.
UN BESOJ N BUKURIN E MBSHTETUR

N PARAQITJEN E NATYRS NJERZORE85
Hirsia Juaj shum e nderuar!

Ju sjellim prshndetjet e sinqerta nga populli i vendit t njohur
si vendlindja e tri feve t mdha, nga populli q sht plotsisht
n dijeni t misionit tuaj t shenjt pr ta br botn nj vend t
begat n t cilin ne t jetojm. Ne gjithashtu ju falnderojm nga
thellsia e zemrs pr pranimin ton n audienc dhe pr kohn e
marr nga kalendari juaj shum i ngjeshur.
Ne jemi ktu pr tu br pjes e misionit t pandrprer t
Kshillit Papnor pr Dialog Ndrfetar (PCID), t themeluar nga
Hirsia e tij Papa Pali VI. Ne dshirojm ta shohim kt mision
t kryer. Ne vijm tek ju m thjesht se zakonisht, me guxim m t
madh se duhet, pr t dhn ndihmn ton modeste n zbatimin
e ktij misioni shum t denj.
Islami ka qen nj fe e keqkuptuar dhe pr kt prgjithsisht
kan prgjegjsi myslimant. Nj prpjekje n kohn e duhur n
nj vend t prshtatshm mund t ndihmoj shum n zvoglimin
e ktij keqkuptimi. Bota islame duhet ta mirpres mundsin
e nj dialogu q do t punoj pr rrnjosjen e koncepteve t
gabuara shumshekullore rreth Islamit.
Njerzimi, koh pas kohe, ka mohuar fen n emr t shkencs
dhe ka mohuar shkencn n emr t fes, duke nxjerr n pah dy
pikpamje kundrthnse. T gjitha dijet i prkasin Zotit dhe feja
sht prej Zotit. Ather si mund t jen ato n konflikt? Prandaj,
85 Kjo letr iu parashtrua paps Gjon Pali II nga F. Gylen, n vizitn e tij n
Vatikan n 8 shkurt t vitit 1998.
prpjekjet tona t prbashkta drejtohen n dialogun ndrfetar

pr t prmirsuar mirkuptimin dhe tolerancn n mes popujve
q mund t ken nj rrug t gjat pr t br.
Ne jemi sot pr sot, n vendin ton, n dialog me drejtuesit e
sekteve t ndryshme t krishtera. Ne thjesht pretendojm q kto
prpjekje modeste t mos dshtojn. Qllimi yn sht t vendosim
vllazrin midis besimtarve t tri feve t mdha nprmjet
tolerancs dhe mirkuptimit. Ne s bashku mund t ngrihemi kundr
atyre shpirtrave t drejtuar gabim dhe skeptikve pr t vepruar si
amortizues, si barrier nse ju dshironi, kundr atyre q duan ta
shohin t ashtuquajturn prplasje t qytetrimeve t bhet realitet.
Vitin e kaluar ne mbajtm nj simpozium pr paqe dhe toleranc
midis qytetrimeve, t ndjekur me vmendje nga studiues t
shquar ndrkombtar. T inkurajuar nga suksesi absolut i ksaj
prpjekjeje, ne duam t provojm ta prsrisim kt eveniment.
Ne jemi aktualisht n procesin e organizimit t nj konference
pr dialogun ndrfetar t drejtuar n fuqizimin e lidhjeve n
mes ithtarve t tri feve t mdha. Nj eveniment n t cilin ne
shpresojm q Vatikani do t jet i pranishm.
Ne do t jemi t knaqur dhe shum t nderuar nse do t
jeni mjaft i przemrt pr t pranuar ftesn e br pr ju nga
z. Demirel86 pr t vizituar vendin ton, q Hirsia juaj t ket
mundsi t shoh vendet e shenjta n Turqi. Populli i Anadollit pret
me padurim t madh mundsin pr t demonstruar mikpritjen
e tij dhe pr tju pritur ngrohtsisht ju. Pas diskutimit t shtjes
me udhheqsit palestinez, ne jemi n gjendje t sigurojm nj
ftes pr t vizituar bashkrisht Jerusalemin, nj vizit q mund
t shihet si nj hap domethns n prpjekjet pr ta shpallur qytetin
e shenjt nj zon ndrkombtare, nj vend ku njlloj si t krishtert,
hebrenjt dhe myslimant t jen t lir pr t shkuar n pelegrinazh
pa kufizim, madje pa pasur nevoj pr viz.
86 Sulejman Demirel (l. 1924), presidenti i Turqis asokohe.

Ne gjithashtu dshirojm t propozojm mbajtjen e nj

seri konferencash n vende t ndryshme t mdha, n baz t
nj rotacioni, dhe e para t mbahet n Uashington D.C. me
bashkpunimin e tre udhheqsve t tri besimeve t mdha. Koha
m ideale pr mbajtjen e raundit t dyt do t jet prvjetori i
2000-t i lindjes s Krishtit.
Nj program i shkmbyer studentor do t jet gjithashtu shum
i dobishm. Duke studiuar s bashku t rinjt me besime t
ndryshme, do t nxjerrin n pah afinitetin e tyre pr njri-tjetrin.
Brenda strukturs s nj programi msimor t shkmbyer, nj
kolegj teologjik sht hapur n Harran, n provincn e Urfas, t
njohur si vendlindja e profetit Ibrahim, i cili pretendohet t jet
patriarku i tri feve t mdha. Kjo mund t jet realizuar nga zgjerimi
i programeve t universitetit t Harranit ose nga themelimi i nj
universiteti t pavarur me nj program msimor t prgjithshm
q do t plotsoj t gjitha nevojat e t tre besimeve. Problemi m
i fundit mund t jen pengesat pr shkak t politikave shtetrore.
Programet e sugjeruara mund t tingllojn shum ambicioze,
por ato jan brenda mundsive. Ka dy lloj njerzish n bot:
konformistt dhe jokonformistt. Konformistt prpiqen ta
prshtasin veten n do shtres t shoqris, t tjert prpiqen ta
adoptojn shoqrin me vlera t prhershme dhe me zhvillimet
e reja favorizuese. Kshtu, i gjith progresi i shoqris sht n
saj t njerzve jokonformist. Falnderojm Zotin pr njerzit
jokonformist.
M. Fethullah Gylen
Shrbtor i prvuajtur i Zotit
MESAZHI LIDHUR ME SULMET TERRORISTE

T 11 SHTATORIT
Un dua ta bj t qart q do aktivitet terrorist, nuk ka rndsi

nga kush sht ndrmarr ose pr far qllimi, sht nj goditje
e rnd pr paqen, demokracin dhe njerzimin. Pr kt arsye,
asnj njeri dhe, sigurisht, asnj mysliman - nuk mund ta aprovoj
aktivitetin terrorist. Terrori nuk sht pjes e krkimit t arritjes
t pavarsis apo shptimit. Ai merr jet njerzish t pafajshm.
Edhe nse n pamje t par aktet e tilla duken se dmtojn
objektivin, t gjitha aktivitetet terroriste n fund t fundit
dmtojn m shum terroristt dhe mbshtetsit e tyre. Ky akt i
fundit terrorist, i cili sht m i prgjakshmi dhe m i dnueshmi,
sht m shum se nj goditje kundr Shteteve t Bashkuara t
Ameriks - ai sht nj goditje kundr paqes botrore si edhe
kundr vlerave demokratike universale dhe vlerave njerzore. Ata
q e kryen kt krim t shmtuar mund t konsiderohen vetm si
njerzit m mizor n bot.
Ju lutem, m lini tju risiguroj q Islami nuk e pranon
terrorizmin n asnj form. Terrorizmi nuk mund t shfrytzohet
pr t arritur ndonj qllim islam. Nj terrorist nuk mund t jet
mysliman dhe nj mysliman i vrtet nuk mund t jet terrorist.
Islami krkon paqe dhe Kurani krkon q do mysliman i vrtet
t jet nj simbol i paqes dhe t punoj pr t mbrojtur t drejtat
themelore t njeriut. Nse nj bark ka brenda nnt kriminel
dhe nj njeri t pafajshm, Islami nuk lejon q barka t fundoset
pr t ndshkuar nnt kriminelt, duke dhunuar kshtu t drejtat
e nj personi t pafajshm.
Islami respekton gjith t drejtat individuale dhe deklaron qart

q asnjeri nuk mund dhunohet, edhe nse kjo sht n interes t
komunitetit. Kurani deklaron q kush merr nj jet pa t drejt, ka
marr si rrjedhim jett e t gjith njerzimit, dhe kush shpton nj
jet, si rrjedhim ka shptuar jett e t gjith njerzimit. Gjithashtu,
Profeti Muhamed deklaron q nj mysliman sht nj njeri q nuk
duhet t dmtoj as me duar dhe as me gjuh.
Un e dnoj fuqimisht kt akt t fundit terrorist n Shtetet e
Bashkuara. Ai meriton vetm dnim dhe prbuzje dhe prandaj
duhet t jet dnuar nga do njeri n bot. Un apeloj tek gjithsecili
pr qetsi dhe vetprmbajtje. Prpara se udhheqsit amerikan
dhe populli ti japin prgjigje ktij sulmi t neveritshm jasht
zemrimit dhe dhimbjes s tyre t justifikuar, m lini t shprehem
q ata duhet ta kuptojn q nj ngjarje e till e tmerrshme ndodhi
dhe nuk mund t kthehet prapa, pra, le t shohim se si mund t
shmangen tragjedi t ngjashme n t ardhmen. Ata gjithashtu
duhet t jen t vetdijshm pr faktin q dmtimi i masave t
pafajshme me qllim ndshkimin e pak njerzve t fajshm nuk sht
n dobi t tyre, m sakt, veprime t tilla vetm do tu japin zemr
terroristve nga shtimi i ndonj zemrimi ekzistues dhe nga lindja e
m shum terroristve dhe m shum violence. M lini tu kujtoj q
terroristt prfaqsojn nj pakic tejet t vogl brenda do shoqrie
apo feje. Le t prpiqemi ta kuptojm njri-tjetrin m mir, sepse
vetm nprmjet mirkuptimit dhe respektit t ndrsjellt mund
t parandalohet n t ardhmen nj dhun e till!
Un e ndjej dhimbjen e popullit amerikan n thellsi t zemrs
dhe i siguroj ata q un lutem te Zoti i Plotfuqishm pr viktimat
dhe lutem q Ai tu jap atyre paqe dhe t gjith amerikanve t
tjer durimin e nevojshm pr ta mbajtur dhimbjen e tyre!
Un dua ta shfrytzoj kt mundsi pr t transmetuar edhe nj
her vlersimin tim pr gjithsecilin!

Dashuri Dhe Tolerance

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Dashuri Dhe Tolerance

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

M.F.

GYLEN DASHURI dhe TOLERANC 1

Drejt nj qytetrimi botror me

T gjitha t drejtat jan t rezervuara

Ndalohet shumfishimi, botimi, fotokopjimi dhe depozitimi

Prktheu: Dr. Mithat HOXHA

Design: Indrit ISUFI

Shtpia Botuese PRIZMI

Shtypur n shtypshkronjn Emal, 2013

NJERIU IDEAL 117

Sulmet e fundit terroriste 246

Nevoja pr dialog midis popujve dhe besimeve sht br m e

tradita e profetit Muhamed e prcjell prej tij nga brezi n brez

t cilin mund t jetojn dhe bashkpunojn n dobi t t gjithve,

Vlerat baz q jan tipare t shek. XXI jan modernizmi,

prej teoris s nj konflikti t mundshm midis kulturave

njerzore, ka popullarizuar pa mshir dhe pa maturi vetm

dialogut dhe t jemi t bashkuar.

bot. N njrn an, prmes lvizjes pr dialog dhe konkurrenc,

Ndonse, kur e vshtrojm nga kndvshtrimi i vlerave dhe

ky libr do t bhet i kuptueshm, i vrtet dhe nj kontribut i

I lindur n Erzurum t Turqis m 1941, M. Fethullah Gylen

respektohet nga lexuesit dhe dgjuesit e tij si nj model i gjall

jan vullnetar dhe profesionist t cilt punojn n organizata

E pajisur me parimet e mirkuptimit, dashuris dhe dialogut,

Dashuria sht elementi m thelbsor pr do qenie, sht

lart drejt lindjes s ktyre shenjave dhe pasi sht kondensuar

prkujtuar si monumente t pavdeksis q meritojn t jen t

Dashuria sht eliksir. Nj njeri q jeton me dashuri, sht

jon t bhet krejtsisht e varur nga dashuria dhe ne i dedikojm

vler n kt bot t mund t kaloj ose t konkurroj njlloj me

- q sht aftsia jon pr t prqafuar krijesat sht besimi n

4 Mevlana Xhelaledin Rumi (1207-1273), poet i madh. Kryevepra e tij poetike

tingull. M pas ne jemi t gjith t njjt, le ti thrrasim do tjetri

HUMANIZMI DHE DASHURIA

Dashuria nuk sht vetm nj nga temat m t frekuentuara n

harmonin e prgjithshme q ka qen vendosur n thelbin e

mendimi pr dashurin sht shum i ekuilibruar. Shtypsit dhe

5 Buhari, Medhalim, 4; Tirmidhi, Fiten, 68.

Si nj shtje n fakt, ne kemi braktisur Zotin dhe kshtu, Ai na

Vuajtjet, e merituara prej orientimit dhe humbjes n larmi, m

dhe pabesia pr t dashurit e tyre.

nga intimiteti i Tij. Si nj els n brav pr Thesarin e Fsheht,

pashpjegueshme. Ata filtrojn dhe provojn rrket e burimeve t

ata duan fmijt, sepse ata i mbrojn me sinqeritet prindrit e

duhet mbajtur sa m privatisht, jo t fluturoj larg nga erdhja

Besimi i tyre, n krahun tjetr, n prgjigjen e Zotit lidhur me

disa tregues dhe knaqsi n dimensione t ndryshme. Ata

dhe ndryshime m t mdha mund t jen dshmuar n sjelljen

Ata largojn prej mendjes t gjitha parashikimet q nuk jan pr

sht haptazi e qart q ata t cilt nuk bjn pjes n t njjtat

dokush sht i interesuar - apo rreziku pr qeniet e mbytura n

pr t ndihmuar shpirtrisht t tjert. Ndryshe, shoqria sht e

sht e mundur t ringjallen vlerat q jan rrnuar n zemrat pr

t till i shtypin, po t jet nevoja edhe ata pr t cilt kan nevoj

Me sa duket, sht e mundur t vzhgosh zenitin e bots s

krkimit t pranimit nga Zoti. Kur prpiqen t ndriojn t

Njerzit jan krijesa t lindura me atributet dhe dobsit e tyre.

tek njerzit pa mirkuptim. Si dihet fjala e urt thot: T gabosh

di q shptimi prej zjarrit t vuajtjeve shkaktuar prej gabimeve t tij

tan q jan prballur me vshtirsi t panumrta dhe q jan

shkaktojn shum ndrlikime dhe vetm do t na e ngatrrojn

TOLERANCA DHE BUJARIA

Hapja dokujt zemrn sa mund tia hapsh, le t jet si oqean!