Vous êtes sur la page 1sur 2

Mvzu 2: Auditin mahiyyti, hmiyyti v vziflri

Azrbaycan iqtisadiyyatnn bazar mnasibtlrin kemsi sahibkarln srtli inkiaf, mssislrin yeni
takilati-hquqi formalarnn v mxtlif mlkiyyt nvlrinin yaranmas, lknin dnya birliyin inteqrasiyas
idaretmd sasl dyiikliklr aparlmasn, nzartin tkili metodologiyas v hyata keirilmsi sisteminin
yenidn qurulmasn tlb edirdi.
Bazar iqtisadiyyatna keid raitind yeni bir defisit nv yaranm v zn getdikc daha artq hiss etdirmy
balamdr. Bu v ya baqa konkret mssisnin igzar nfuzu haqqnda mtbr informasiya yox idi:
mssisnin yen kommersiya banklarnn, birjalarn v digr bazar strukturlarnn tsisisi olmaq istmsi qanuna
uyundurmu; mssis ok vziyytindn zn glibmi v hiss-hiss ourlamaqla artr mssisnin axrna
xmayblarki; nhayt o yaamaa qabildirmi.
Baqa szl, tsisilr v shmdarlar, mvafiq emitetlrin; qiymtli kazlarnn sahiblri v kreditorlar tkilatlarn
maliyy vziyyti v dm qabiliyyti bard dzgn mlumat, cari v perspektiv dvlt n saslandrlm
rylr almaqla maraql idilr. Mhz bu raitd dvlt nzartin alternativ olan bir qurumu- bazar iqtisadiyyat in-
frasturukturunun ayrlmaz nsrlrindn biri kimi, mstqil auditin inkiaf etdirilmsin ox byk zrurt yarand.
Audit aktivlrin, hdliklrin, xsusi vsaitlrin v maliyy nticlrinin dzgn, btv v dqiq ks etdirilmsini
myynldirmk mqsdi il qvvd olan qanunvericiliy uyun surtd iqtisadi subyektlrin trtib etdiklri illik
maliyy hesabatlarnn mstqil yoxlanmasn nzrd tutur. Auditin sasn dvltin, mssisnin mdriyytinin v
onun sahiblrinin (mantilrin, shmdarlarn) qarlql mara tkil edir.
Bir sra lklrd audit dedikd, mssislrin yoxlanlmas v onon maliyy hesabat haqqnda fikir sylnilmsi
baa dlr.
Britaniya Audit Praktikasi Komitsinin 1989-cu ild verdiyi trif gr, Byk Britaniyada audit qvvd olan
qanunvericilikl myynldirilmi btn qaydalara riayt olunmaqla, mssisnin mhasibat hesabat bard
pekar fikir ifad etmk mqsdi il hmin hesabatn xsusi tyin edilmi auditor trfondn mstqil yrnilmsi
demkdir.
Qanuna sasn AB-da shmlri qiymtli kazlar birjasnda qiymtlndirilmy buraxlan btn shmdar
camiyytlrinin maliyy faliyyti auditdn kemlidir.
Qrbd (AB) audit veriln n mqbul triflrdn biri aadak kimidir:
Audit (auditing) el bir prosesfir ki, onun vasitsil slahiyytli srbst ii kmiyytc qiymtlndiril biln v
spesfik tsrrfat sistemin aid olan informasiyann myyn edilmi meyarlara uyunluq drcsini
meyynldirmk v bunu z ryinf ifad etmk n hmin informasiya haqqnd sbutlar toplayr v onlar
qiymtlndirir.
Amerika Mhasibat i Assosiasiyasnn auditin sas prinsiplri zr komitsi audit aadak trifi vermidir.
Auditin iqtisadi hrktlr v hadislr haqqnda obyektiv mlumatlar alnmasnn v qiymtlndirilmsinin,
onlarn myyn meyara uyunluu sviyysinin myynldirilmsinin v nticlrin laqdar istifadilr
verilmsinin sistemli prosesidir. Amerika mtxssislrinin qeyd etdiklri kimi audit iqtisafi obyektin (mstqil
tsrrfat blmsinin) faliyytin v vziyytin dair faktlarn v ya bu cr faliyyt v vziyyt bard
informsiyann toplanmasndan v qiymtlndirilmsindn ibart olan v myyn edilmi meyarlar sasnda hmin
failyyt keyfiyyt chtdn ry verck slahiyytli srbst xs tefinfn hyata keiriln faliyyt nvdr.
Demli, audit dedikd, maliyy hesabatnn mstqil yoxlanmas v bu bard fikir ifad olunmas baa dlr.
Auditin kifayt qdr byk tarixi var v mxtlif trcmlrd o dinlyir v ya dinlyici mnalarn verir.
Auditin meydana glmsi bilavasit irktlri idar ednlrin (mdiriyyt, menecer) v onlarn faliyytlrin pul
qoyanlarn (mlkiyytilr, shmdarlar, investorlar) mnafelrinin ayrlmas il baldr. Sonuncular yalnz
tkilatlarnn rhbrlrinin v onlarn tabeliyindki mhasiblrin tqdim etdiklri maliyy informasiyasna etibar
ed bilmzlr v etibar etmk istmirlr. Mxtlif irktlrin tez tez mflislmsi, mdriyyt trfindn
aldadlma hallar maliyy qoyulular riskini xeyli artrr.
Shmdarlar min olmaq istrdilr ki, onlar aldatmrlar, mdriyytin tqdim etdiyi hesabat irktin hqiqi maliyy
vziyytini tam ks etdirir. Maliyy informasiyasnn dzgnlyn yoxlamaq v maliyy hesabatn tsdiq etmk
n auditorlar dvt olunur, shmdarlarn fikirinc, onlara etibar etmk olar.
Mssisnin, tkilatn hesabatnn dzgnlyn, qvvd olan qanunvericiliy ml edilmsinin yoxlanlmas v
bu msl zr auditor ryinin trtib edilmsi srbst auditor trfindn yerin yetirilir.
Srbst auditorlar faliyytin dair aadak qaydalar mvcuddir:
- tsrrfat subyektinin auditoru (auditor tkilatn) srbst semsi;
- auditor (auditor tkilat) il sifarii arasnda mqavil mnasibtlri; bu mnasibtlr auditora z sifariisini
znn semsin v hr hans dvlt orqannn gstrilrindn asl olmaa imkan yardr;
- sifarii il auditor faliyyti bard mqavil mnasibtlrini aan qohumluq v ya igzar laqlr olduqda
auditor yoxlamas aparlmasnn qeyri mmknly;
- audit, mslht xidmtlri v qanunvericikl icaz verilmi digr xidmtlr gstrilmsi il laqdar olmayan
tsrrfat, kommersiya v maliyy faliyyti il maqul olman auditorlara v auditor firmalarna qadaan
edilmsi.
Auditin mahiyytinin, hmiyytinin v vziflrinin thlili gstrir ki, bu yeni inqilabn lind sadc olaraq
cza qlnc deyil, xsusil mrkkb, sosial chtdn neytral iqtisadi altdir. Massir auditin coun inkiafa
balamasnn obyektiv sbblri onunla izah edilir ki, yeni raitd mlkiyytl onun idar olunmas mnasibtlri
sistemi mhm, sasl dyiikliklr mruz qalmdr.
Yni hlinin mlakna gr differensasiyas, habel saxta kapitaln inkiaf investorlarn trkibind prinsipal
irlilyi sbb olmudur;
qeyri obyektiv informasiyaya saslanan tsrrfat qrarlarnn qbul edilmsi ox zaman mnfi iqtisadi
nticlr v htta bzi tsrrfat subyektlrinin mflislmsin gtirib xarmdr.
hesabatlarn dzgnly haqqnda peakar mhakim yrtmsi qabiliyyti olan adamlar n xsusi biliklr tlb
olunmudr;
mlkiyytilrinin saynn xeyli artmas il laqdar mssislrin mdriyytinin (icra mdriyytin) bilavasit
mlkiyytilrindn ciddi surtd aralanmas ba vermidir;
kapitaln hrktinin masir formas kimi, fond bazarnn tkkl v inkiaf balanmdr.
Azrbaycan Respublikasnn qvvd olan qanunvericiliyin auditin v auditor xidmtinin konkret tsfiri
verilmidir. Auditor xidmti haqqnda Azrbaycan Respublikas Qanunun 2 ci maddsind qeyd edilmidir ki,
audit - mt istehsal v sat, xidmt gstrilmsi v i grlmsi il mul olan tsrrfat subyektlrind
mhasibat uotunun dqiq v dzgn aparmlasnn, mhasibat v maliyy hesabatlarnn mstqil yoxlanlmasdr.
Hmin Qanunun 3 c maddsind auditor xidmti tsrrfat subyektlrind mqavil sasnda maliyy - tsrrfat
faliyyti sahsind yoxlama, ekspertiza, thlil aparlmas v yazl ry verilmsi, mhasibat uotunun qurulmas,
hsabat gstricilrinin drstlynn tsdiq edilmsi, auditorun pe faliyytin (auditor tkilatlarnn
nizamnam mqsdlrin) uyun olaraq maliyy tsrrfat mnasibtlri sahsind digr xidmtlr gstrilmsi
kimi myynldirilmidir.
Auditor faliyytinin sas mqsdi tsrrfat subyektinin mhasibat (maliyy) hesabatlarnn dzgnly v onlarn
apardqlar maliyy v tsrrfat mliyyatlarnn normativ aktlara uyunluunu myyn etmk demkdir.
Demli, auditin tyin edilmsi aadak mqsdl maliyy hesabatlarnn yoxlanmas demkdir:
hsabatlarnn dzgnlynn tsdiqi v ya onlarn qeyri dzgn olmasnn myyn edilmsi;
yoxlanlan dvrd msrflrin, glirlrin v mssisnin faliyytinin maliyy nticlrinin uotda v hesabatda
dolun, dzgn v dqiq ks etdirilmsinin yoxlanlmas;
uot aparlmas v hesabatlarn trtibi qaydalarnn tnzimlyn qanunvericiliy v normativ sndlr, aktivlrin
hdliklrin v xsusi kapitaln qiymtlndirilmsi metodologiyasna ml olunmasna nzart;
- sas v xsusi dvriyy vsaitlrindn, maliyy ehtiyatlarndan v borc mnblrindn daha yax istifad
imkanlarnn z xarlmas.
Auditin sas mqsdin sifarii il mqavil sasnda rtldirilmi vziflr maliyy ehtiyatlarndan daha yax
istifad edilmsi imkanlarnn z xarlmas, vergilrin dzgn hesablanmasnn thlili, mssislrin maliyy
vziyytini yaxladrmaq, msrflri v faliyytin nticlrini, glirlri v xrclri optimalladrmaq n
tdbirlr hazrlanmas vziflri lav oluna bilr.

Vous aimerez peut-être aussi