Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/242226038
Article
CITATIONS READS
0 154
5 authors, including:
SEE PROFILE
Some of the authors of this publication are also working on these related projects:
All content following this page was uploaded by Israel Figueiredo Junior on 02 June 2014.
Rafael del Castillo1, Israel Figueiredo Jnior2, Glucia Macedo de Lima3, Adauto Dutra Moraes
Barbosa4, Antonino Barros Filho5
Resumo
Introduo: A ictercia colesttica pode manifestar-se precocemente no perodo neonatal ou no lactente at trs meses de
idade. Sessenta a 70% dos casos devem-se hepatite neonatal, sendo a atresia de vias biliares extra-heptica responsvel pelos
outros casos. No prematuro, entre 20 e 35% dos casos devem-se colestase secundria sepse, nutrio parenteral total,
acidose, e medicamentos. Objetivo: Caracterizar o perfil clnico, de diagnstico e teraputico de recm-nascidos e lactentes com
colestase hospitalizados em sistema de enfermaria. Casustica e Mtodos: Foi realizada uma anlise retrospectiva dos pronturios
de crianas at um ano de idade internadas no Hospital Universitrio Antnio Pedro (HUAP) entre 1993 e 1999, cuja concentrao
de bilirrubina direta era > 2mg% ou > 15% do valor total de bilirrubina em mais de uma amostra de sangue. Resultados: Dos 835
pronturios revisados, 33 casos (3,95%) de colestase foram diagnosticados. Quinze eram recm-nascidos e 18 eram lactentes.
As causas intra-hepticas predominaram (30 casos), sendo a sepse a principal etiologia observada. Quando o grupo foi analisado
em funo da faixa etria, houve a constatao de sepse (11 casos dos 15 RN) e patologias do grupo TORSCH nas crianas
acima de 28 dias (seis casos em 18 lactentes). Houve trs casos de atresia de vias biliares extra-heptica, todos encaminhados
aps trs meses de vida. Foram observados cinco bitos durante o perodo de internao, entre os 33 casos. Concluses: Sepse
a principal causa de ictercia colesttica no perodo neonatal e, fora deste perodo, o encaminhamento tardio dos casos de
atresia de vias biliares contribui para alta mortalidade.
Descritores: Ictercia neonatal. Colestasia, diagnstico. Colestasia, etiologia. Bilirrubina. Sepse. Atresia biliar. Registros mdicos.
Recm-nascido.
1
Docente da Disciplina de Pediatria da UFF. Responsvel Setor de Gastroenterologia Peditrica do HUAP-UFF
2
Docente da Disciplina de Pediatria da UFF. Responsvel pela Enfermaria de Lactentes do HUAP-UFF
3
Mestre em Pediatria pela UFF. Assistente da Rotina da Enfermaria de Lactentes do HUAP-UFF
4
Docente da Disciplina de Pediatria da UFF. Chefe do Servio de Neonatologia e UTI Neonatal do HUAP-UFF
5
Docente da Disciplina de Pediatria da UFF. Chefe do Departamento Materno-Infantil do HUAP-UFF
27
Pediatria (So Paulo) 2001;(1):27-32 Colestase neonatal
Del Castillo R, et al.
Abstract
Introduction: Cholestatic jaundice shows in the neonatal period or in the infant up to three months of age. Sixty to 70% of cases
are due to neonatal hepatitis, and biliary atresia responsible by 30-40% of extrahepatic cases. In the premature infant, among 20 and
35% of secondary cholestasis cases are due to sepsis, total parenteral nutrition, acidosis, and medicines. Asphyxia has also been
incriminated as transitory causal factor of cholestasis. Objective: To characterize the clinical profile, the diagnosis and therapeutic of
newborn and infants with cholestasis admitted in infant ward system. Casuistic and Methods: Retrospective search from records of
newborns and infants admitted between 1993 and 1999, whose concentration of direct bilirubin was > 2mg% or > 15% of the total
value of bilirubin in more than a blood sample. Some aspects were also verified: age, gender, entrance diagnosis, semiotic signals,
discharge diagnosis, and mortality. Results: From 835 researched records, 33 cases (3,95%) of cholestasis were diagnosed. Fifteen
were newborns and 18 were infants. Intrahepatic was more frequent (30 cases), and sepsis was the main observed etiology. When
the group was analyzed in function of age, sepsis was verified in 11 out of 15 newborns and TORSCH infection in six out 18 infants.
Three cases of extrahepatic biliary atresia (3/33 cases) were admitted to hospital after three months of life. Five deaths were observed
during the admission period. Conclusions: Sepsis is the main cause of cholestatic jaundice in the neonatal period and, out of this, the
delay to hospitalization of biliary atresia cases increase the mortality observed in these cases.
Keywords: Jaundice, neonatal. Cholestasis, diagnosis. Cholestasis, etiology. Bilirubin. Sepsis. Biliary atresia. Medical
records. Infant, newborn.
Resumen
Introduccin: La ictericia colestasica neonatal, se puede manifestar de forma precoz en el periodo neonatal, o en los lactantes hasta
los tres primeros meses de edad. Sesenta a 70% de los casos se deben a la hepatitis neonatal, siendo la atresia de las vias biliares
extrahepaticas la responsable por los otros casos. En los recin nacidos prematuros, entre 20 a 25% de los casos se deben a un cuadro
de colestasis secundario a septicemia, nutricin parenteral total, acidosis y medicamentos. Objetivo: Caracterizar el perfil clnico,
diagnstico y terapeutico de recin nacidos y lactantes con colestasis internados en unidad hospitalar. Casustica y Mtodos: Se hizo
un analisis retrospectivo de las fichas clnicas de nios com hasta un ao de edad, que fueron internados en el Hospital Universitrio
Antnio Pedro (HUAP), Niteroi, Rio de Janeiro, Brazil, en un periodo comprendido entre los aos de 1993 a 1999 y cuya bilirrubina
directa era > 2 mg% o > 15%, del valor total de la bilirrubina en una o ms muestras de sangre. Resultados: De un total de 835 fichas
clnicas investigadas 33 casos (3,95%) tenian colestasis. Quince eran recin nacidos y 18 eran lactantes. Las causas intrahepaticas
predominaran (30), siendo el quadro de sepsis la principal etiologia observada. Cuando el grupo fue analisado en funcin de edad se
observ predominio del cuadro de sepsis en los recin nacidos (11 de 15 RN) y de las patologias del grupo TORSCH-HIV, en los nios
com ms de 28 dias (6 casos en 18 lactantes). Hubo tres casos de atresia de vias biliares extrahepaticas, todos siendo encaminados
despus de los tres meses de vida. Se constataron cinco muertes durante el periodo de internacin. Conclusiones: El cuadro de sepsis
represent la principal causa de colestasis neonatal en los recien nascidos y el grupo TORSCH en los lactantes. El encaminamiento
tardio de los casos de atresia de las vias biliares contribuy para la mayor mortalidad observada en este ultimo grupo.
Palabras clave: Ictericia neonatal. Colestasis, diagnstico. Colestasis, etiologa. Bilirrubina. Sepsis. Registros mdicos.
Recin nacido.
Introduo
Colestase a presena de secreo biliar nas clu- perodo neonatal ou no lactente at trs meses. Ses-
las hepticas e acmulo de substncias que normal- senta a 70% dos casos devem-se hepatite neonatal
mente so excretadas pela bile para o duodeno, nos (causa intra-heptica) e atresia de vias biliares extra-
tecidos extra-hepticos (bilirrubina, cidos biliares e heptica. No prematuro, entre 20 e 35% dos casos
colesterol). Ocorre por obstruo ou estase do fluxo devem-se colestase secundria sepse, nutrio
biliar, podendo ser resultado de agresso infecciosa, parenteral total, acidose, e medicamentos1-7. A asfixia
metablica, txica, gentica, defeito anatmico ou de tem sido implicada tambm como fator causal transit-
causa no definida. Manifesta-se precocemente no rio de colestase4,8,9.
28
Colestase neonatal Pediatria (So Paulo) 2001;(1):27-32
Del Castillo R, et al.
Polivitamnicos foram prescritos nos 33 casos, AVBEH. Cinco crianas evoluram para bito du-
colerticos em 19, antibiticos em 20 e concentra- rante o perodo de seguimento (duas com AVBEH),
do de hemcias em 16 casos. No houve possibi- sendo quatro por sepse (dois RN e dois lactentes)
lidade de tratamento cirrgico nos casos de e uma portadora de AVBEH com cirrose grave.
Tabela 1 Casustica de colestase: idade, sexo e diagnstico de admisso. Hospital Universitrio Antnio Pedro
da Universidade Federal Fluminense, 1993-1999. Niteri, RJ, Brasil.
Intra-Heptica
Extra-Heptica
Discusso
O Hospital Universitrio Antnio Pedro conta com O encaminhamento tardio dos lactentes portadores
servio de Gastroenterologia Peditrica que funciona de AVBEH, todos com mais de trs meses de idade e
como centro de referncia para investigao e trata- com comprometimento heptico avanado, por falta de
mento de crianas portadoras de colestase. A enfer- definio diagnstica ps-natal, limitou o tratamento
maria de lactentes recebe tambm recm-nascidos apenas ao apoio clnico e nutricional. Embora alguns
externos para internao, embora venha apresentan- autores preconizem a porto-enterostomia como tera-
do decrscimo de casos de ictercia no decorrer dos putica pr-transplante heptico, mesmo nos casos in-
ltimos anos, em funo da organizao de unidades corrigveis de AVBEH14,16 esta medida controversa,
de terapia intensiva neonatal em vrios hospitais da principalmente naqueles com grave comprometimento
rede pblica da regio. heptico10,12,13,17. O transplante de fgado infelizmente
foi apenas uma expectativa na presente casustica: um
Nove crianas com infeco do grupo TORSCH, bito dentre os casos ocorreu durante a internao e
dentre elas cinco casos de sfilis congnita e um de os outros dois fora do HUAP, conforme posterior infor-
toxoplasmose diagnosticados internao, portanto mao de familiares, apesar do encaminhamento para
tardiamente, considerando a necessidade do tratamento centros capacitados em transplante.
imediato da gestante infectada, evidenciaram a gravi-
dade de falha pr-natal no grupo analisado. A hepatite neonatal idioptica, descrita como causa
30
Colestase neonatal Pediatria (So Paulo) 2001;(1):27-32
Del Castillo R, et al.
freqente de colestase intra-heptica1,3,5,8,14,16, foi obser- A infeco do trato urinrio, tambm destacada
vada em seis crianas que preenchiam os critrios de dentre os casos de colestase, encontra-se em concor-
colestase neonatal transitria por insultos hipxicos dncia com a literatura1,3,5,15.
agudos e/ou crnicos4, 8, 9.
Ainda de acordo com alguns textos sobre o as-
A dificuldade no diagnstico diferencial entre hepati- sunto1,4,13,15,17, hepatoesplenomegalia aparece as-
te neonatal e obstruo biliar extra-heptica vem sen- sociada ictercia colesttica, sobretudo o aumento
do descrita na literatura6,14-17. Algumas vezes, o escla- do fgado.
recimento diagnstico s pode ser definido atravs de
colangiografia ou por laparotomia exploradora. Porm, O sexo masculino predominante nos casos de
a dificuldade aumenta quando se considera que a colestase intra-heptica, e o feminino nos trs ca-
colangiopancreatografia retrgrada endoscpica ou a sos de atresia biliar extra-heptica, esto de acordo
obteno de imagens de ressonncia magntica cons- com a literatura1,16.
tituem recursos complexos para o neonato4,5,14,17.
Quanto teraputica especfica e coadjuvante, uti-
O resultado do exame histopatolgico do material lizamos os colerticos: fenobarbital, como estimulante
de bipsia heptica continua sendo o critrio diagnsti- da eliminao de sais biliares pelas vias hepticas e
co mais prtico e quase sempre definitivo da prolifera- renais; colestiramina, que resina quelante de sais
o ductular, observada principalmente nas crianas biliares e, mais recentemente, o cido ursodeoxiclico,
com AVBEH. Apesar de ser tambm um procedimento cido biliar hidroflico, que substitui os cidos biliares
invasivo e de anlise complexa, a bipsia heptica endgenos foram utilizado1,3,5,6,7,10 .
percutnea foi realizada em 39% dos casos de
colestase, possibilitando definio e tratamento das Os polivitamnicos, bem como os antibiticos (em
patologias tratveis, alm do apoio clnico especfico funo da freqncia de infeces nos casos estuda-
imediato aos casos de pior prognstico. dos), tambm predominaram na teraputica.
Dentre as afeces adquiridas, a sepse incidiu com Vrios casos necessitaram de hemotransfuso,
maior freqncia e gravidade em 33% do total dos ca- por: hemlise associada s infeces graves ocor-
sos, tendo 36% destes, evoludo para bito. Percebe- ridas, carncia nutricional prvia e ainda por discrasia
se nitidamente uma relao causal direta com a faixa sangnea (decorrentes de hipoprotrombinemia).
etria, maior no recm-nascido (Figura 1).
Concluses
Referncias
4. Jacquemin E, Lykavieris P, Chaoui, N, Hadchanel, M, 11. Sokol RJ. Medical management of neonatal cholestasis.
Bernard, O. Transient neonatal cholestasis: origin and In: Balistreri WF, Stoken JT. Pediatric hepatology. New
outcome. J Pediatr 1998;133:563-7. York: Hemisphere; 1990. p.41-76.
5. Shah HA, Spivak W. Colestase neonatal: novas aborda- 12. Azarow KS, Sandler AD, Hagerstrand I. Biliary atresia:
gens avaliao diagnstica e ao tratamento. Clin should all patients undergo a portoenterostomy? J Ped
Pediatr Am Norte 1994;5:973-95. Surg 1997;32:168-74
6. Siafakas CG. Neonatal hepatitis. In: Wyllie R, Hyams 13. Balistreri WF, Grand R, Hoofnagle JH, Suchy FJ,
JS. Pediatric gastrointestinal disease: pathophysiology, Ryckman FC, Perlmutter DH, Sokol RJ. Biliary atresia:
nd
diagnosis and management. 2 ed. Philadelphia: current concepts and research directions: summary of a
Saunders; 1999. p.553-67. symposium on hepatology 1996;23:1683-92.
7. Simes AP, Santos NA, Nunes A. Colestase neonatal: 14. Mowat AP, Davidson LL, Dick MC. Earlier identification of
contribuio da clnica e dos exames complementares biliary atresia and hepatobiliary disease: selective screening
para o diagnstico diferencial. Acta Peditr Port in the third week of life. Arch Dis Child 1995;72:90-2.
1999;30:6.
8. Vajro P. Cholestasis in newborn infants with perinatal 15. Hussain M, Howard, ER, Miell VG. Jaundice at 14 days of
asphyxia. Acta Paediatr 1997; 86:895-8. age: exclude biliary atresia. Arch Dis Child 1991; 66:1177-9.
9. Vajro P, Paludetto R, De Curtis M. Transient neonatal 16. Lai MG, Chag MW, Hsu SC. Differential diagnosis of
cholestasis and perinatal asphyxia [letter]. J Pediatr extrahepatic biliary atresia from neonatal hepatitis: a
1999;134:795. prospective study. J Pediatr Gastroenterol Nutr 1998;18:121-7.
10. Sokal EM, Veyckemans F, Goyet J. Liver transplantation 17. Santos JL, Silveira TR, Almeida H, Carvalho PA.
in children less than 1 year of age. J Pediatr 1990; Histopathological diagnosis of intra and extrahepatic
117:205-10. neonatal cholestasis. Braz J Med Biol Res 1998; 31:911-9.
32