Vous êtes sur la page 1sur 22

Page 1

NOESSOBREENGENHARIACIVIL
Prof.Dr.RudneyC.Queiroz
ProfessorAdjuntoLivreDocente
DepartamentodeEngenhariaCivil
UnespBauru
Bauru/2008

Page 2
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
2
Introduo
Estaapostilatemcomoobjetivopuramentedidticoedeinformaesbsicasaos
alunosingressantesnocursodeengenhariacivildoDepartamentodeEngenhariaCivil
daUnespBauru.Nopretendeesgotaroassunto,poisessareamuitovastae
necessitadeestudoshistricosesobreaslegislaeseatuaesprofissionais,deforma
maisprofundos.Portando,constituiseemnotasdeaulasauxiliandooestudantena
disciplinaIntroduoEngenhariaCivilcomplementadaspelasaulasexpositivasem
sala,pesquisassobreaprofissoeseminriosrealizadospelosalunos.

Page 3
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
3
NoessobreEngenhariaCivil
1.EngenhariaeArquitetura
Contemporaneamente,denominaseengenhariaoconjuntosistemticode
conhecimentosetcnicasaplicadasaoprojeto,construoemanutenodeestruturas
materiais,quersetratedasedificaesdenaturezahabitacionalouviria,funcionalou
produtiva,quersetratedemquinasdeproduoemsrie,instrumentos,veculos,
aparelhosoumquinasparaoprolongamentodavidahumana.Onometambmdesigna
aprofissodequemseocupadeumoumaisdessescamposdosaberefazer
tecnolgico.
Utilizandoaenergiadofogo,dagua,dosfsseis,dosolo,doventoedos
tomos,ohomemfoiaprendendoaserelacionarcomanatureza,desfrutandoasegundo
suasnecessidades.Percebesequedesdesuasmaisincipientesmanifestaesa
engenhariatemcontribudocomomediadoradasrelaesentreohomemeanatureza.
fato,tambm,queoaspectomecnicoediretodesserelacionamentooriginoua
"tecnologia",eoregistroeaverificaoexperimentaldasexplicaeseprincpios
demonstrveisconstituiua"cincia".Porsuavez,aaplicabilidadedoconhecimento
tcnicocientficoteminfluenciadoosdestinosdaprpriaengenharia.
Maisrecentemente,osconhecimentoseasexperinciasdeengenhariapassaram
aserobservadoseassimiladospelohomem,emsuasrelaescotidianas,interaoesta
que,decertaforma,influenciouosurgimentodenovoscamposeconseqentes
paradigmas,comoporexemplo:a"engenhariahumana",a"engenhariacultural",a
"engenhariadolazer",etc.
Tudoindicaque,desprezandoalgunssculos,aengenhariaeaarquiteturaso
filhasdamesmameMinerva,mesmoporqueoverbo"engenhar"temomesmo
significadodoverbo"arquitetar".Considerandoasvocaesdaengenhariacivil(
estticaesegurana)edaarquitetura(estticaeespao),muitoimportantequehaja
dilogoentreessasduasirms,afimdequeohabitathumanoestejaemconstante
aprimoramento.
Comoexemplos,sotantasasvezesemqueosprojetosarquitetnicosexigem
esbeltezdospilares,dasvigas,daslajes,etc.,masoengenheirocivilcompromissado
comaesttica,comosprincpioscientficos,comaseguranaecomanormalizaofaz
robusteceraquelasestruturas,causandopolmicas,tantotericascomonodiaadiada

Page 4
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
4
atuaoprofissional.Mas,aomesmotempo,devidoaessasmesmasdiscusseses
provocaesarquitetnicas,aengenhariacivilestruturaltemevoludo,buscandosempre
responderaosdesafios(deencontrarsoluesousadas)quesua"irmarquitetura"lhe
apresenta.
Arquiteturapodeserdefinidadeacordocomvriosautoresemdiversaspartes
domundo,comosendoaartedeplanejaroespao,tantonomeioambiente,comoem
edifcioseobras,dentrodeumpartidofuncionaleesttico,procurandoatenders
necessidadesdoserhumanoerespeitandoaspeculiaridadesdomeioambiente.
Paraaengenhariacivil,umadefiniogeral:EngenhariaCivilaarteda
aplicaodacinciaedatecnologianautilizaoracionaldosrecursosnaturaisem
benefciodohomememsociedade.
SegundooICE(InstitutionofCivilEngineers)deLondres,engenhariacivil
podesermodernamentedefinidacomo:"agreatart,onwhichthewealthandwell
beingofthewholeofsocietydepends.Itsessentialfeature,asdistinctfromscienceand
thearts,istheexerciseofimaginationtofashiontheproducts,processesandpeople
neededtocreateasustainablephysicalandnaturalbuiltenvironment.Itrequiresa
broadunderstandingofscientificprinciples,knowledgeofmaterialsandtheartof
analysisandsynthesis.Italsorequiresresearch,teamworking,leadershipandbusiness
skills".
2.EngenhariaCivil
AEngenhariaCivilumadasmaisantigasprofissesdahumanidade.A
primeiradenominaoparaaengenhariacivilvemdosRomanosIngeniumCivitas,
isto,EngenhariadasCidadesouEngenhariadaCivilizao,poiseraaprofisso
queduranteoImprioRomanoeraresponsvelporprojetareconstruirasestradas,
pontes,aquedutos,palcios,sistemasdeesgotos,termas,ouqualquerobraligadavida
daspessoasemsociedade.
UmadasobrasmonumentaisdapocadosromanosaCloacaMassimaou
GrandeEsgotoemRoma.Essagranderedesubterrneafoiconstrudanofinaldo
SculoVIa.C.,recebendoasguaspluviais,esgotoselixo,efuncionamatosdiasde
hoje,commaisdedoismilniosdeexistncia.Paraoabastecimentodeguaos
Romanoschegaramaconstruircondutosparaguaemcanaisrevestidos,com
inclinaoconstantede0,5%aolongodedezenasdequilmetros,atravessando
elevaescomtneisescavadosnarochaevalescomaquedutoselevados.Oscanaisde

Page 5
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
5
escoamentoeramrevestidoscomargamassasobtidasdecalcrios,queporpossurem
superfcieslisasdiminuamoatritoeaumentavamavazo,demonstrando
conhecimentosdehidrulicadecanais.
OsengenheiroscivisRomanostambmforamhbeisnaconstruodepontes
emarcosconstitudosporblocosderochas,estradaspavimentadas,palcios,entre
outrasmaravilhasdaengenhariacivilearquitetura,quepermanecemathojecomo
testemunhadaengenhosidadeecriatividadehumana.
DuranteaIdadeMediaaengenhariacivilpassouaserdenominadasomentede
engenhariaeincorporavatantoapartecivilcomoamilitar.Nessafasedahistoria,
foramconstrudasgrandescatedraisecasteloseosprofissionaiscomearamase
organizaremsociedadesdeconstrutores.
ModernamenteadenominaodeEngenhariaCivilpassouaserutilizadaapartir
doiniciodoSculoXVIII,maisprecisamenteem1744,naPolitcnicadeParis,Frana,
quandohouveaseparaoentreengenhariamilitarecivil.Sendonestapoca,o
engenheirocivil,consideradooprofissionalqueseriaresponsvelpeloprojetoe
construodasobrasdeinfraestruturaparaasociedadecivil,sendo,portanto,o
engenheiroqueconstruaparaobemdahumanidade.NaInglaterra,oprimeiro
engenheirocivilfoiJohnSmeaton(17251792),criouoInstitutionofCivilEngineers
deLondres,consideradomodernamenteoPatronodaEngenhariaCivil.
SegundoThomasTredgold,fundadordaBritishInstitutionofCivilEngineers,
em1808:CivilEngineeringistheartofdirectingthegreatsourcesofPowerinNature
fortheuseandconvenienceofmanbeingthatpracticalapplicationofthemost
importantprinciplesofnaturalPhilosophywhichhasinaconsiderabledegreerealized
theanticipationsofBacon,andchangedtheaspectandstateofaffairsinthewhole
world.ThemostimportantobjectofCivilEngineeringistoimprovethemeansof
productionandoftrafficinstates,bothforexternalandinternalTrade.Thisappliedin
theconstructionandmanagementofRoadsBridgesRailRoadsAqueductsCanals
RiverNavigationDocks,andStorehousesfortheconvenienceofinternalintercourse
andexchangeandintheconstructionofPortsHarborsMolesBreakwatersand
Lighthouses,andinthenavigationbyartificialPowerforthepurposesofcommerce.
Observase,portanto,queaengenhariacivileranaquelapocaecontinuasendo
nosdiasatuais,umaprofissomuitoamplaedegrandeimportnciaparaasociedade
civilmoderna,implicandoemmuitaresponsabilidadeparaquemaexerce.

Page 6
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
6
Aengenhariacivilumaprofissofim,poisresponsvelpeloplanejamento,
coordenao,projeto,fiscalizao,construo,operaoemanutenodequalquerobra
ouatividadeligadaindstriadaconstruocivil.
AengenhariacivilestapresenteemtodososlugaresdaTerraondeexistea
presenadacivilizaoeemtodososmomentosdanossavida,enquantocidados.Est
presentequandodirigimosnossoautomvelporumarodovia,circulamosporumarua
ouavenida,noMetrqueviajamos,noedificoquetrabalhamos,naresidnciaemque
vivemos,naguapotvelquebebemoseutilizamos,nolixoouesgotoquedescartamos,
naenergiaeltricaqueconsumimos,nosaeroportosquedecolamoseaterrissamoscom
asaeronaves,nosportosondesofeitosostransbordosdemercadorias,nasferrovias
quetransportampassageirosecargas,nashidrovias,nostneis,notransitourbano,no
planejamentodossistemasdetransportesdepassageirosedemercadorias,no
planejamentourbanoeterritorial,nasbarragensediques,nasponteseviadutos,nas
escolas,noshospitais,nasindustrias,nasfundaesdosedifciosepontes,nasreasde
lazerquefreqentamos,enfim,emqualquerespaoconstrudooumodificadopelo
homemnasuperfcieesubsuperfcieterrestre.
Nahistriamoderna,aengenhariacivilproduziumudanasnageografiada
Terra,comaconstruodegrandescanais,comooCanaldoPanamligandooOceano
AtlnticoaoPacifico,eoCanaldeSuess,ligandooMarMediterrneoaoMar
Vermelho,construodegrandestneissubmarinos,pontes,ferroviastranscontinentais,
ilhasartificiaisparagrandesaeroportos,etc.
Aengenhariacivilumaprofissodeextremaimportnciaeestto
intimamenteligadasociedademodernaeseguranadoserhumanonosdiversos
espaosconstrudos,quepodeserconsideradaumaengenhariasocial,poisdela
depende,emgrandeparte,avidadohomememsociedade.
SegundoDonaldP.Coduto(1999),Civilengineersprotectpublichealthby
designingandbuildingfacilitiesthatprovidecleanwaterandsanitation.Noother
profession,includingmedicine,hasdonemoretoreducethespreadofdiseaseandsave
lives.
Asprincipaisreasdaengenhariacivilso:estruturas,estradasetransportes,
geotecnia,hidrulicaesaneamento,materiais,construocivil,emeioambiente.
OengenheirociviloengenheirodaIndstriadaConstruoCivil,sendo,
portanto,umengenheiropleno,eassuasrealizaestrazemumaenormegratificaoao
engenheirocivil,napraticadaprofisso.Poisumaprofissoemqueoresultadodo

Page 7
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
7
trabalhodoprofissionalpermaneceporlongoperododetemposervindoahumanidade,
comoumaestrada,umedifcio,umarededeabastecimentodegua,umaredede
esgotos,umaponte,umtnel,etc.
Oexercciodestaprofissoexigeumaseriedeconhecimentoscientficose
tecnolgicos,principalmentenasreasdefsica,matemtica,informtica,qumica,
geologia,topografia,meioambiente,administrao,produo,logstica,economia,
arquitetura,urbanismo,ticaprofissional,humanidades,emodernamenteatbiologia,
entreoutras.
Ahistoriadaengenhariacivilseconfundecomahistoriadahumanidadee,
portanto,comahistoriadacivilizao,desdeaidadeantigaataeramoderna.Contar
essahistoriapraticamenteimpossvel,poispordetrsdelaestacadaconstruofeita
pelohomememtodasaspocaseemtodasaspartesdomundo.
Cadalivrodehistoriadescreveohomeminseridocomsuasmanifestaes
arquitetnicas,disputasterritoriais,polticas,etc.
DesdeaantigaMessopotania,ndia,China,Egito,Amricas,Grcia,Roma,at
osdiasatuais,aengenhariacivilestevevivaeparticipativadentrodaprpria
civilizao,poisumaengenhariaquefazpartedoserhumanoedoseuhabitat.
Engenharearquitetarsoverbossinnimos,quedizemtrabalharcom
criatividadeeraciocnio,cabendoaoarquitetoeengenheirocivilpressessinnimos
emprtica.
Engenharsignificainventar,planejar,traar,criar,etc.,assimpodesedizerque
osengenheirosinventam,pelousodaaplicaodacinciaecriatividadehumana,um
futuroqueestsempresemodificandocomautilizaodenovastecnologias.
Portanto,umaprofissosomentepodeserdenominadaengenhariaseengenha
planeja,projetaoucriaeproduzfabricaouconstribensmateriaiscomaaplicaoda
cinciaedatecnologia.
Aseguirtemseumabrevedescriodealgumasdasprincipaisobrasda
engenhariacivileseusresponsveis,naeramoderna.

Page 8
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
8
3.GrandesFeitosdaEngenhariaCiviledeIlustresEngenheirosCivisna
EraModerna
Naeramoderna,apartirdarevoluoindustrial,aengenhariacivilteveum
impulsomuitogrande,principalmentecomainvenodamaquinaavaporecomo
adventodasferrovias.
Asferroviasseconstituramemumarevoluonosistemadetransporteseasua
construoexigiaumtraadoadequadoepreciso,necessitandodeprojetogeomtrico,
grandesobrasdearte,comopontes,viadutos,tneis,drenagens,etc.,almdeobras
geotcnicascomoaaberturadecorteseconstruodeaterros.
Apartirdeento,foramcriadosassociaeseinstitutosquecongregavamos
engenheiroscivis,profissionaisimprescindveisparaainfraestruturadecadapas.
Foicriadaem1771porJohnSmeaton,aprimeiraassociaodeengenheiros
civisdaInglaterra,queapartirde1808passouaserdenominadade``InstitutionofCivil
Engineers(ICE)deLondres.Em1854foicriadaa``AmericamSocietyofCivil
Engineers(ASCE),nosEstadosUnidos,entreoutrasnosdiversospaises.AASCE
umadasmaioresassociaoprofissionaldosEstadosUnidoseaolongodahistoria
recente,juntamentecomosprofissionaisligadosaela,teveumainflunciamuito
grandenaconstruodainfraestruturaedesenvolvimentodosEstadosUnidos.
Outrasassociaesdeengenheiroscivisaoredordomundopodemser
encontradasnosite:http://www.asce.org/inside/intlagree.cfm.
NoBrasiltemosoInstitutodeEngenhariadeSoPaulo(IE)eaAssociao
BrasileiradosEngenheirosCivis(Abenge),almdeoutrasassociaesligadas
engenhariacivil,comoAssociaoBrasileiradeEngenhariaEstrutural,Associao
BrasileiradeEngenhariaSanitriaeAmbiental,AssociaoBrasileiradeMecnicados
SoloseEngenhariaGeotcnica,AssociaoBrasileiradeCimentoPortland,Associao
BrasileiradaConstruoMetlica,AssociaoBrasileiradeCorroso,Associao
BrasileiradeEngenhariaConsultiva,entreoutras.
Aolongodahistoriaaengenhariacivilpossuiuinmerosprofissionaisde
altssimonvel,quecontriburamparaoprogressodascinciasedaengenhariaeparao
desenvolvimentodahumanidade.
Aseguirsodescritosdeformaresumidosalgunsdosprincipaisfeitosda
engenhariacivileseusprincipaisautores:

Page 9
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
9
1.FundamentosBsicosdaEngenhariaCivil:Citamsealgunsengenheiros
civisnomundoenoBrasilecientistasquelanaramosfundamentosbsicos
damodernaengenharia,principalmentenasreasdegeotecnia,hidrulica,
estruturaseresistnciadosmateriaisedemaisreasdacincia:
a)WilliamJohnMacquornRankine,engenheirocivilescocs(1820
1872)quedeuenormecontribuioadiversosramosdaengenharia,
incluindoareademecnicadossoloscomateoriasobreempuxos
emmaciosterrosos,denominadademtododeRankine,nasreas
determodinmicacomaescaladeRankine,eemmecnica.
Inicialmenteteveinteressepelamatemticaemusica,eemseguida
passouatrabalharcomprojetoseconstruodesistemasfluviais,
hidrulica,ferroviaseportos.
WilliamJohnMacquornRankine
b)HenryPhilibertGaspardDarcy(10Junho,18033Janeiro,1858),
engenheirocivilFrancs,quelanouasbasesdahidrulica,
publicandoaLeideDarcy,sobreaperdadecargadefluidosatravs
decondutos.Comoengenheiro,participoudeumgrandenumerode
obrashidrulicas.
HenryDarcy

Page 10
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
10
c)CharlesAugustindeCoulomb,engenheirocivil,matemticoe
cientistafrancs(17361806),graduouseem1761pela``coledu
GnieatMziresdeParis.Coulombdeuenormecontribuio
engenhariaefsica,principalmentenareaderesistnciados
materiais.
Comoengenheirocivil,envolveuseemdiversasreas,comoprojeto
deestruturas,mecnicadossolos,fortificaes,entreoutras.
TrabalhounaMartinicaondefoiencarregadodeprojetareconstruiro
ForteBourbon.Devidoaproblemasdesadetevequeretornar
Franaondesededicoucincia.
CharlesAugustindeCoulomb
d)StephenProkofyevichTimoshenko,engenheiromecnicoecivil
russo(18781972),graduadopela``St.PetersburgRailway
EngineeringInstituteem1901.Durantetodacarreiraprofissional
dedicouseaoestudodaresistnciadosmateriaisesistemas
estruturais,desenvolvendovriosmtodos,principalmenteem
estticaedinmicadasestruturas.EmigrouparaosEstadosUnidos
em1922,eapartir1936foiprofessornaStanfordUniversity.
OprofessorTimoshenkoconsideradoopaidamecnica,
principalmenteemanalisedeestruturas.

Page 11
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
11
StephenProkofyevichTimoshenko
2.RemodelaodeParis:SobaadministraodoBaroHaussmannea
coordenaodoengenheirocivilMarieFranoisEugneBelgrand(1810
1878),Parispassouporumaintensareconstruo,tendoproduzidograndes
avenidas,edifciosmajestososeumdosmaisfabulosossistemasdeesgotos
domundo.GrandepartedaatualParisdeveseaessesgrandesprofissionais
quetiveramaousadiaeacapacidadedevislumbrarofuturoecriarumadas
maisbelascidadesdomundomoderno.
MarieFranoisEugneBelgrand
3.TorreEiffel:FoiprojetadaeconstrudapeloengenheirocivilGustave
AlexandreEiffel(18321923)quesetornougrandeprojetistadeestruturas
metlicas,tendoprojetadocentenasdeoutrasobrasfamosas,comoa
estruturadaEstatuadaLiberdadeemNovaYork,oviadutodeGarabitna
FranaeapontedoPorto,emPortugal.Eiffelfoioprimeiroengenheiroa
construirumtneldeventoparaanalisedeaerodinmicadosprimeiros
aviesnadcadade1910.

Page 12
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
12
GustaveAlexandreEiffel
4.CanaldeSuess:DeveseaFerdinanddeLesseps,engenheirocivilfrancs
(18051894)aconstruodoCanaldeSuessligandooMarMediterrneoao
MarVermelho,atravsdoEgito.Foitambmumdosprimeiros
idealizadoresdoCanaldoPanam.
FerdinanddeLesseps
5.CanaldoPanam:OCanaldoPanamteveinicioentre1881e1889pelos
franceses,comLessepsafrentedoprojeto,tendosidoabandonadodevido
aosproblemasenfrentadospelaselvaecondiesinsalubres.Apartirde
1904asobrasforamretomadaspelosEstadosUnidos.
InicialmenteteveacoordenaodoengenheirocivilJohnF.Wallaceque
enfrentousriosproblemas,principalmentecomamalaria.Paradar
continuidadesobrasopresidenteRooseveltenviouoengenheirocivilJohn
Stevens(18531943),quecontratouomedicosanitaristaDr.WilliamGorgas
paraaerradicaodamalaria.SobacoordenaodeStevens,oprojetofoi

Page 13
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
13
remodelado,feitoosaneamentodospntanoseconstruodevilasparaos
operrios,fornecendomelhorescondiesdetrabalho.
JohnStevensantesdeirparaoPanameraumfamosoengenheirocivil
projetistaeconstrutordeferroviasnosEstadosUnidos.Segundoahistoria,
aoterminarasobrasdocanal,elenoquisparticipardainauguraoe
regressouparaosEUA,tendocontinuadonareadeferroviaseaposentado
em1923.
JohnStevens
Segundooshistoriadores,osucessodaconstruodoCanaldoPanam
deveseatrspessoas:OpresidenteTheodoreRoosevelt,oengenheirocivil
JohnStevenseaomedicosanitaristaWilliamGorgas.
6.FerroviaTranscontinental:NaAmricadoNortehouveduassagasda
engenhariacivilemobrasferrovirias,umafoiaconstruodaferrovia
transcontinentalnoCanadeaoutranosEstadosUnidos.
Nodia10demaiode1869,exatamentes12:00h,aferroviaUnionPacific
foiinaugurada,fazendoaligaoentreoOceanoAtlnticoeoPacifico,com
afinalizaodalinhanolocaldenominadoPromontory,noEstadodeUtah,
ondefoicravadooultimopregodelinha.Participaramdestaobradiversos
engenheiroscivis.
Umaoutraobraferroviriadegrandevultofoiaconstruodaferrovia
CanadianPacific,noCanad.Arealizaodestaferroviadeveuseem
grandeparteobstinaodoengenheirocivilWilliamCorneliusVanHorn.
Comoobraferroviria,outrasagadaengenhariacivilfoiaconstruoda
FerroviaTransiberiana,ligandoMoscouaVladivistoknoMardoJapo,com

Page 14
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
14
umaextensodeaproximadamente9.000km,atravessandooitofusos
horrios.
7.PontedoBrooklynemNovaYork:ApontedoBrooklyn,comcercade1,8
kmdeextensoemestruturapnsil,foiprojetadaeconstrudapelo
engenheirocivilJohnAugustusRoebling(18061869).JohnA.Roebling
formouseengenheirocivilnaAlemanhaeemigrouparaosEUA,onde
projetoueconstruiudiversaspontespenseisantesdeganharoconcursopara
apontedoBrooklyn.
Aconstruodaponteteveinicioem1867eterminouem1884.Roebling
faleceuemumacidenteduranteaconstruo,sendosubstitudopeloseu
filho,tambmengenheirocivil,WashingtonRoebling,quetambmsofreu
umacidenteecontinuouacomandaraconstruodaponteemumamaca.
JohnAugustusRoebling
8.PonteGoldenGateemSanFrancisco:AponteGoldenGate,amaisfamosa
pontedeSanFrancisco,ligandoacidadeaSalsalito,foiconstrudaentreos
anosde1933a1937,comumcomprimentototalde2,7km,emestrutura
pnsil.Tevecomoidealizador,coordenadordoprojetoedaconstruoo
engenheirocivilJosephBaermanStrauss(18701938).
Straussfaleceuumanoapsainaugurao,deixandoparaacidadedeSan
Franciscoestaobracomoprincipalcartopostal.

Page 15
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
15
JosephBaermanStrauss
9.PonteBayBridgedeSanFrancisco:AponteBayBridgeligandoSan
FranciscoaOakland,possuiumtrechosuspenso,umemtneleoutroem
estruturametlica,totalizando11km,comdoisnveis.Foiconstrudoentre
osanosde1930e1936,sendoochefedoprojetooengenheirocivilCharles
H.Purcell(18851951),tendocomoassistenteoengenheirocivilCharlesE.
AndrewecomodesenhistaGlenWoodruff.
CharlesH.Purcell
10.MecnicadosSolos:AtoiniciodoSculoXXostrabalhosnareade
geotecniaeramrealizadosdeformaemprica,combasenaexperinciado
profissional.Em1928oProfessorKarlVonTerzaghipublicouoprimeiro
livrodenominadoSoilMechacnics,lanandoosfundamentosdaMecnica
dosSoloscomocinciadeengenhariacivil.

Page 16
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
16
KarlTerzaghi(18831963)nasceuemPraga,formouseengenheirocivilem
Viena,naustria,ondepublicousuatesededoutoramento.Emigrouparaos
EstadosUnidosondefoiprofessorepesquisadornaUniversidadede
Harvard,noMIT(MassachusettsInstituteofTechnology)ondejuntamente
comoutrospesquisadoresdesenvolveuasbasesdamecnicadossolos,
publicandoumaquantidademuitograndedeartigosnareadegeotecnia.O
Prof.Terzaghifoiumdosmaioresconsultoresemgeotecnia,participandode
inmerosprojetosemtodasaspartesdomundo.
Terzaghiconsideradoopaidamecnicadossoloseumdosmaiores
engenheiroscivisdoSculoXX.
KarlTerzaghi
AASCE(AmericanSocietyofCivilEngineers)concedeaosmaiores
especialistasemgeotecnia,quetenhamcontribuidoparaodesenvolvimentodarea,o
premioTerzaghiLecture.
EminentesEngenheirosCivisbrasileiros:
OBrasilpossuiumaengenhariacivilmuitodesenvolvida,equiparandoseaos
paisesmaisdesenvolvidos.Istosedeveagrandesobrascomousinashidroeltricas,
rodovias,pontes,etc.,eacentrosdepesquisasavanadasnasdiversasreasda
engenhariacivil.
AolongodahistoriaoBrasilcontoucominmerosprofissionaisdeelevada
competncia,entreeles,podesecitar:

Page 17
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
17
a)AndrRebouas(18431898):NascidonaBahiaseguiuacarreirade
engenheirocivil,tornandoseoresponsvelporimportantesobras
ferrovirias,porturiasedesaneamentoemdiversasprovnciasdoBrasil.
FoimilitantedomovimentoabolicionistajuntocomJosdoPatrocnio,
tendofundado,comJoaquimNabuco,oCentroAbolicionistadaEscola
Politcnica,ondeeraprofessorejornalista.
b)EugenioGudin(18861986)engenheirocivilpelaEscolaPolitcnicadoRio
deJaneiro(1905).ProfessordaUniversidadedoBrasil.Atuoucomo
EngenheironaconstruodeRibeirodasLagesnasobrasdoRioCarioca
doabastecimentodeguadoRiodeJaneiro,daExposioNacionalde1908
evriasoutrasobrastaiscomonaConstruodagranderepresadoAcarape
noCear.FoiPresidentedaAssociaodasEstradasdeFerrodoBrasilda
CompanhiaPaulistadeForaeLuzedaSociedadeBrasileiradeEconomia
Poltica.DoutorHonorsCausapelaUniversidadedeDijon,Franaepela
UniversidadedaBahia(1957),recebeutambm,DiplomadeDoutorHonors
CausadaEscolaSuperiordeGuerra(1978).ProfessordaUniversidadedo
Brasil(1957).SciohonorriodaAmericanEconomicAssociaton.Homem
Global(1973)eHomemViso(1974).
c)FranciscoPaesLemedeMonlevade(18611944)EngenheiroCivil
responsvelpelaprimeiraeletrificaoferrovirianoBrasil.Diretor(1897)e
InspetorGeraldaCompanhiaPaulistadeEstradasdeFerro(19071927)
implantouaeletrificaodalinhaprincipaldaCiaPaulista,nointeriordo
EstadodeSoPaulo.
Estefeitofezcomquede1921a1926,oBrasilganhouumaferrovia
eletrificadacomosistemamaismodernoexistentenapoca,superando
entoquasetodososdemaispaises.
d)Entreoutrosiminentesengenheiroscivisbrasileiros,podesecitar:Prestes
Maia,OdairGrillo,RamosdeAzevedo,TeodoroSampaio,AaroReis,
FigueiredoFerraz,LucasNogueiraGarces,FalcoBauer,MiltonVargase
muitosoutrosmais.

Page 18
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
18
4.CdigodeticadoEngenheiro
Etimologicamentefalando,ticavemdogrego"ethos"ou,ethik,etem
seucorrelatonolatim"morale",comomesmosignificado:Conduta,ourelativoaos
costumes.Podeseconcluirqueticaemoralsopalavrassinnimas.
Portanto,ticaumramodafilosofia,eumsubramodaaxiologia(estudoda
razo).Aticaestudaanaturezadoqueconsideradoadequadoemoralmentecorreto.
Podeseafirmartambmquetica,portanto,umaDoutrinaFilosficaquetempor
objetoaMoralnotempoenoespao,sendooestudodosjuzosdeapreciaoreferente
condutahumana.
Aticatemsidoaplicadanaeconomia,polticaecinciapoltica,conduzindoa
muitoscamposdistintosenorelacionadosdeticaaplicada,incluindo:ticanos
negcios,nasociedade,nodireito,namedicina,naengenharia,nascinciasbiolgicas,
nascinciashumanas,entreoutrasreasdeatividades.
Noexercciodaprofisso,oengenheirocivildeveseaterconstantemente
tica,poisumaprofissoquelidadiretamentecomoserhumanoemsociedadeecom
suasinterfernciascomomeioambiente.Aimportnciadotrabalhodoengenheirocivil
observadaatodoinstante,poisesseprofissionalprojeta,constriemantmohabitat
doserhumano.Considerandoqueagrandepartedainfraestruturadeumpas,comoas
rodovias,ferrovias,viaspublicasurbanas,hospitais,escolas,saneamentobsico,
geraodeenergiaecontroledomeioambiente,entreoutras,soobrasexclusivasda
engenhariacivileenvolvemgrandesinvestimentosfinanceirospblicos.
AticanaEngenhariaregulamentadaatravsdaResoluoN205,de
30/09/1971doConselhoFederaldeEngenharia,ArquiteturaeAgronomia,publicado
noDirioOficialdaUniode23/11/1971.
AseguirtranscreveseoCdigodeticadoEngenheiro:
SodeveresdosprofissionaisdaEngenharia,ArquiteturaeAgronomia:
1Interessarsepelobempblicoecomtalfinalidadecontribuircomseus
conhecimentos,capacidadeeexperinciaparamelhorservirhumanidade.

Page 19
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
19
2Consideraraprofissocomoaltottulodehonraenopraticarnempermitira
prticadeatosquecomprometamasuadignidade.
3Nocometeroucontribuirparaquesecometaminjustiascontracolegas.
4Nopraticarqualqueratoque,diretaouindiretamente,possaprejudicarlegtimos
interessesdeoutrosprofissionais.
5Nosolicitarnemsubmeterpropostascontendocondiesqueconstituam
competiodepreosporserviosprofissionais.
6Atuardentrodamelhortcnicaedomaiselevadoespritopblico,devendo,quando
Consultor,limitarseuspareceressmatriasespecficasquetenhamsidoobjetoda
consulta.
7Exercerotrabalhoprofissionalcomlealdade,dedicaoehonestidadeparacom
seusclienteseempregadoresouchefes,ecomespritodejustiaeeqidadeparacom
oscontratanteseempreiteiros.
8Tersempreemvistaobemestareoprogressofuncionaldosseusempregadosou
subordinadosetratloscomretido,justiaehumanidade.
9ColocarseapardalegislaoqueregeoexerccioprofissionaldaEngenharia,da
ArquiteturaedaAgronomia,visandoacumprilacorretamenteecolaborarparasua
atualizaoeaperfeioamento.
GuiadoProfissionaldeEngenharia,ArquiteturaeAgronomiaparaAplicaodo
Cdigodetica:
Art.1Interessarsepelobempblicoecomtalfinalidadecontribuircomseus
conhecimentos,capacidadeeexperinciaparamelhorservirhumanidade.
EmconexocomocumprimentodesteArtigo,deveoprofissional:
Page 20
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
20
a)Cooperarparaoprogressodacoletividade,trazendoseuconcursointelectuale
materialparaasobrasdecultura,ilustraotcnica,cinciaaplicadaeinvestigao
cientfica.
b)Despenderomximodeseusesforosnosentidodeauxiliaracoletividadena
compreensocorretadosaspectostcnicoseassuntosrelativosprofissoeaseu
exerccio.
c)Noseexpressarpublicamentesobreassuntostcnicossemestardevidamente
capacitadoparatale,quandosolicitadoaemitirsuaopinio,somentefazlocom
conhecimentodafinalidadedasolicitaoeseembenefciodacoletividade.
Art.2Consideraraprofissocomoaltottulodehonraenopraticarnempermitira
prticadeatosquecomprometamasuadignidade.
EmconexocomocumprimentodesteArtigodeveoprofissional:
a)Cooperarparaoprogressodaprofisso,medianteointercmbiodeinformaes
sobreosseusconhecimentosetirocnio,econtribuiodetrabalhosassociaesde
classe,escolasergosdedivulgaotcnicaecientfica.
b)PrestigiarasEntidadesdeClasse,contribuindo,semprequesolicitado,paraosucesso
dassuasiniciativasemproveitodaprofisso,dosprofissionaisedacoletividade.
c)Nonomearnemcontribuirparaquesenomeiempessoasquenotenhama
necessriahabilitaoprofissionalparacargosrigorosamentetcnicos.
d)Noseassociaraqualquerempreendimentodecarterduvidosoouquenose
coadunecomosprincpiosdatica.
e)Noaceitartarefasparaasquaisnoestejapreparadoouquenoseajustems
disposiesvigentes,ouaindaquepossamprestarseamalciaoudolo.

Page 21
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
21
f)Nosubscrever,noexpedir,nemcontribuirparaqueseexpeamttulos,diplomas,
licenasouatestadosdeidoneidadeprofissional,senoapessoasquepreenchamos
requisitosindispensveisparaexerceraprofisso.
g)Realizardemaneiradignaapublicidadequeefetuedesuaempresaouatividade
profissional,impedindotodaequalquermanifestaoquepossacomprometero
conceitodesuaprofissooudecolegas.
h)Noutilizarsuaposioparaobtervantagenspessoais,quandoocuparumcargoou
funoemorganizaoprofissional.
Art.3Nocometeroucontribuirparaquesecometaminjustiascontracolegas.
EmconexocomocumprimentodesteArtigo,deveoprofissional:
a)Noprejudicar,demaneirafalsaoumaliciosa,diretaouindiretamente,areputao,a
situaoouaatividadedeumcolega.
b)Nocriticardemaneiradeslealostrabalhosdeoutroprofissionalouas
determinaesdoquetenhaatribuiessuperiores.
c)Noseinterporentreoutrosprofissionaiseseusclientessemsersolicitadasua
intervenoe,nessecaso,evitar,namedidadopossvel,quesecometainjustia.
Art.4Nopraticarqualqueratoque,diretaouindiretamente,possaprejudicar
legtimosinteressesdeoutrosprofissionais.
EmconexocomocumprimentodesteArtigo,deveoprofissional:
a)Noseaproveitarnemconcorrerparaqueseaproveitemdeidias,planosouprojetos
deautoriadeoutrosprofissionais,semanecessriacitaoouautorizaoexpressa.

Page 22
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
22
b)Noinjuriaroutroprofissional,nemcriticardemaneiradesprimorosasuaatuaoou
adeentidadesdeclasse.
c)Nosubstituirprofissionalemtrabalhojiniciado,semseuconhecimentoprvio.
d)Nosolicitarnempleitearcargodesempenhadoporoutroprofissional.
e)Noprocurarsuplantaroutroprofissionaldepoisdeterestetomadoprovidnciaspara
aobtenodeempregoouservio.
f)Notentarobterempregoouserviobasedemenoressalriosouhonorriosnem
pelodesmerecimentodacapacidadealheia.
g)Noreveroucorrigirotrabalhodeoutroprofissional,salvocomoconsentimento
desteesempreapsotrminodesuasfunes.
h)Nointervirnumprojetoemdetrimentodeoutrosprofissionaisquejtenhamatuado
ativamenteemsuaelaborao,tendopresentesospreceitoslegaisvigentes.
Art.5Nosolicitarnemsubmeterpropostascontendocondiesqueconstituam
competioporserviosprofissionais.
EmconexocomocumprimentodesteArtigodeveoprofissional:
a)Nocompetirpormeiodereduesderemuneraoouqualqueroutraformade
concesso.
b)Noproporservioscomreduodepreos,apshaverconhecidopropostasde
outrosprofissionais.

Page 23
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
23
c)Manterseatualizadoquantoatabelasdehonorrios,salriosedadosdecusto
recomendadospelosrgosdeClassecompetenteseadotloscomobaseparaservios
profissionais.
Art.6Atuardentrodamelhortcnicaedomaiselevadoespritopblico,devendo,
quandoConsultor,limitarseuspareceressmatriasespecficasquetenhamsidoobjeto
deconsulta.
EmconexocomocumprimentodesteArtigodeveoprofissional:
a)NaqualidadedeConsultor,peritoourbitroindependente,agircomabsoluta
imparcialidadeenolevaremcontanenhumaconsideraodeordempessoal.
b)Quandoserviremjulgamento,perciaoucomissotcnica,somenteexpressarasua
opiniosebaseadaemconhecimentosadequadoseconvicohonesta.
c)Noatuarcomoconsultorsemoconhecimentodosprofissionaisencarregados
diretamentedoservio.
d)Seatuarcomoconsultoremoutropas,observarasnormasnelevigentessobre
condutaprofissional,ounocasodainexistnciadenormasespecficasadotaras
estabelecidaspelaFMOI(FdrationMondialedesOrganisationsd'Ingnieurs).
e)Porserviosprestadosemoutropas,noutilizarnenhumprocessodepromoo,
publicidadeoudivulgaodiversodoqueforadmitidopelasnormasdoreferidopas.
Art.7Exercerotrabalhoprofissionalcomlealdade,dedicaoehonestidadepara
comseusclienteseempregadoresouchefes,ecomoespritodejustiaeeqidadepara
comoscontratanteseempreiteiros.
EmconexocomocumprimentodesteArtigodeveoprofissional:
Page 24
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
24
a)Considerarcomoconfidencialtodainformaotcnica,financeiraoudeoutra
natureza,queobtenhasobreosinteressesdeseuclienteouempregador.
b)Recebersomentedeumanicafontehonorriosoucompensaespelomesmo
servioprestado,salvose,paraprocederdemododiverso,tiverhavidoconsentimento
detodasaspartesinteressadas.
c)Noreceberdeempreiteiros,fornecedoresoudeentidadesrelacionadascoma
transaoemcausa,comisses,descontos,serviosououtrofavorecimento,nem
apresentarqualquerpropostanessesentido.
d)Prevenirseuempregador,colegainteressadooucliente,dasconseqnciasque
possamadvirdonoacolhimentodeparecerouprojetodesuaautoria.
e)Nopraticarquaisqueratosquepossamcomprometeraconfianaquelhe
depositadapeloseuclienteouempregador.
Art.8Tersempreemvistaobemestareoprogressofuncionaldeseusempregados
ousubordinadosetratloscomretido,justiaehumanidade.
EmconexocomocumprimentodesteArtigo,deveoprofissional:
a)Facilitareestimularaatividadefuncionaldeseusempregados,nocriando
obstculosaosseusanseiosdepromooemelhoria.
b)Defenderoprincpiodefixarparaseussubordinadosouempregados,semdistino,
salriosadequadosresponsabilidade,eficinciaeaograudeperfeiodoservioque
executam.
c)Reconhecererespeitarosdireitosdeseusempregadosousubordinadosnoque
concernesliberdadescivis,individuais,polticas,depensamentoedeassociao.

Page 25
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
25
d)Noutilizarsuacondiodeempregadorouchefeparadesrespeitaradignidadede
subordinadoseu,nemparainduzirumprofissionalainfringirqualquerdispositivodeste
Cdigo.
Art.9ColocarseapardalegislaoqueregeoexerccioprofissionaldaEngenharia,
daArquiteturaedaAgronomia,visandoacumprilacorretamenteecolaborarparasua
atualizaoeaperfeioamento.
EmconexocomocumprimentodesteArtigo,deveoprofissional:
a)Manterseemdiacomalegislaovigenteeprocurardifundila,afimdequeseja
prestigiadoedefendidoolegtimoexercciodaprofisso.
b)ProcurarcolaborarcomosrgosincumbidosdaaplicaodaLeideregulamentao
doexerccioprofissionalepromover,peloseuvotonasentidadesdeclasse,amelhor
composiodaquelesrgos.
c)TersemprepresentequeasinfraesdesteCdigodeticaserojulgadaspelas
CmarasEspecializadasinstitudasnosConselhosRegionaisdeEngenharia,Arquitetura
eAgronomiaCREAscabendorecursoparaosreferidosConselhosRegionaise,em
ltimainstncia,paraoCONFEAConselhoFederaldeEngenharia,Arquiteturae
Agronomiaconformedispealegislaovigente.
5.AtribuiesProfissionaisdoEngenheiroCivil
5.1.AtribuiesProfissionaisdaResoluo218de29/06/1973
DeacordocomaResoluon218de29/06/1973doCONFEA(ConselhoFederalde
Engenharia,ArquiteturaeAgronomia):
Art.7CompeteaoENGENHEIROCIVILouaoENGENHEIRODE
FORTIFICAOeCONSTRUO:

Page 26
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
26
Iodesempenhodasatividades01a18doartigo1destaResoluo,referentesa
edificaes,estradas,pistasderolamentoseaeroportossistemadetransportes,de
abastecimentodeguaedesaneamentoportos,rios,canais,barragensediques
drenagemeirrigaopontesegrandesestruturasseusserviosafinsecorrelatos.
Art.1Paraefeitodefiscalizaodoexerccioprofissionalcorrespondentes
diferentesmodalidadesdaEngenharia,ArquiteturaeAgronomiaemnvelsuperioreem
nvelmdio,ficamdesignadasasseguintesatividades:
Atividade01Superviso,coordenaoeorientaotcnica
Atividade02Estudo,planejamento,projetoeespecificao
Atividade03Estudodeviabilidadetcnicoeconmica
Atividade04Assistncia,assessoriaeconsultoria
Atividade05Direodeobraeserviotcnico
Atividade06Vistoria,percia,avaliao,arbitramento,laudoeparecertcnico
Atividade07Desempenhodecargoefunotcnica
Atividade08Ensino,pesquisa,anlise,experimentao,ensaioedivulgaotcnica
extenso
Atividade09Elaboraodeoramento
Atividade10Padronizao,mensuraoecontroledequalidade
Atividade11Execuodeobraeserviotcnico
Atividade12Fiscalizaodeobraeserviotcnico

Page 27
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
27
Atividade13Produotcnicaeespecializada
Atividade14Conduodetrabalhotcnico
Atividade15Conduodeequipedeinstalao,montagem,operao,reparoou
manuteno
Atividade16Execuodeinstalao,montagemereparo
Atividade17Operaoemanutenodeequipamentoeinstalao
Atividade18Execuodedesenhotcnico.
5.2.AnotaodeResponsabilidadeTcnica(ART)
AnotaodeResponsabilidadeTcnicaLei6.496/77instituia"Anotaode
ResponsabilidadeTcnica"naprestaodeserviosdeEngenharia,deArquiteturae
Agronomia.
DestaquedaLei6.496/77:
Art.1todocontrato,escritoouverbal,paraaexecuodeobrasou
prestaodequaisquerserviosprofissionaisreferentesEngenharia,Arquiteturae
Agronomiaficasujeito"AnotaodeResponsabilidadeTcnica"(ART).
OQUEART
a)odocumentoquedefineparaosefeitoslegaisosresponsveistcnicosporuma
obraouservionasreasdaEngenharia,daArquiteturaedaAgronomia,conforme
determinaaLei6.496/77eaResoluo425/98Confea
b)uminstrumentobsicoparaafiscalizaodoexercciodaprofisso,permitindo
identificarseumaobraouservioestsendorealizadoporumprofissionalhabilitado
Page 28
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
28
c)agarantiatcnicaecontratualaoprofissionaleaoclientenaprestaodeservios
e/ouobrasdeEngenharia,ArquiteturaeAgronomia.
AImportnciadaARTparaaSociedade:
a)Permitequeasociedadeidentifiqueosresponsveispordeterminado
empreendimentoeascaractersticasdoservioprestado
b)Emcasodesinistroeacidentes,aARTidentifica,individualmente,osprofissionais
responsveisauxiliandonaacareaodosresponsveisjuntoaopoderpblico
c)aARTgaranteosdireitosbsicosestabelecidosnoCdigodeDefesadoConsumidor
(Lei8.076/90Art.6,incisoI).
AImportnciadaARTparaoProfissional:
a)Garanteosdireitosautorais
b)Funcionacomocontratodetrabalho/servioentreaspartes
c)DefineoslimitesderesponsabilidadeeviabilizaoAcervoTcnico.
6.ResponsabilidadesDecorrentesdaConstruo
6.1.ResponsabilidadesCivis
Aseguirapresentamsedeformaresumidaalgunstpicosrelativoss
responsabilidadesqueoengenheirocivilpossuisobreprojetoseconstrues.
SegundoMeirelles(1979):Daconstruo,comorealizaomateriale
intencionaldohomem,podemresultarresponsabilidadesdiversasdoconstrutorpara
comoproprietriodaobra,edesteparacomvizinhoseterceirosquevenhamaser
prejudicadospelosfatodaconstruoouporatodosqueaexecutam.

Page 29
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
29
Aconstruodeobraparticularoupblica,almdasresponsabilidades
estabelecidasnocontrato,podeacarretaroutrasparaoconstrutor,paraoautordo
projeto,paraofiscalouconsultor,eparaoproprietrioouAdministraocontraente.
Soresponsabilidadeslegaiseextracontratuais,deordempblica,decorrenteda
lei,defatosdaobraedaticaprofissional,e,porissomesmo,independentede
convenodaspartes.Daanecessidadedeserapreciadaseparadamentecadauma
dessasresponsabilidades,parasefixarcomprecisoosencargosdetodosos
participantesdaobra,edequemaencomendou.
CabeaoPoderPublico(Prefeiturasedemaisrgospblicos)concederoAlvar
deConstruo,desdequeaobraseenquadredentrodoCdigodeObrasedasleisque
regemaqueletipodeempreendimento.
OAlvardeConstruoconcedidoaoresponsvelpelaexecuodaobra
(engenheirocivil),transferindoparaoprofissionaltodasasresponsabilidades
decorrentesdaconstruo.
Valeobservarquequandoumengenheirocivilsubmeteumprojetoaprovao
juntoaopoderpublico(prefeituraououtrorgo),oalvardeconstruoconcedido
emnomedoengenheirocivilresponsvelpelaobra.Poisdelearesponsabilidade
integralpelaseguranaeintegridadedaobra.Aosdemaisprofissionaisqueatuamna
obracomopedreiros,eletricistas,armadores,carpinteirosencanadores,entreoutros,no
cabemresponsabilidadespelaseguranaesolidez,cabendonicaeexclusivamenteao
engenheirocivilresponsvel,poisesteprofissionalhabilitadoeregistradonoCREA.
Nestaordemdeidias,seroexaminadasasseguintesresponsabilidades:
a)ResponsabilidadepelaPerfeiodaObra:aresponsabilidadepelaperfeio
daobraoprimeirodeverlegaldetodoprofissionaloufirmadeengenharia
civilouarquitetura,sendodesepresumiremqualquercontratode
construo,particularoupublica,mesmoquenoconstedenenhuma
clusuladoajuste.Istoporqueaconstruocivilmodernamente,maisque
umempreendimentoleigo,umprocessotcnicodealtaespecializao,que
exigealmdaperitiaartisdopassado,aperitiatechnicadoprofissionalda
atualidade(Meirelles,1979).

Page 30
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
30
Tantooautordoprojeto,quantooconstrutorrespondempelaimperfeioda
obra,atqueseapureaquemcabeaincorreoprofissional,equiparvel
culpacomum.
b)ResponsabilidadepelaSolidezeSeguranadaObra:aresponsabilidadepela
solidezdeobraparticularoupublicadenaturezalegal.Deacordocomo
NovoCdigoCivil,Lein
o
10.406,de10/01/2002,CaptuloVIIIDA
EMPREITADA,tmseosprincipaisartigos:
Art.610.Oempreiteirodeumaobrapodecontribuirparaelescomseu
trabalhooucomeleeosmateriais
1Aobrigaodefornecerosmateriaisnosepresumeresultadaleiou
davontadedaspartes.
2Ocontratoparaelaboraodeumprojetonoimplicaaobrigaode
executlo,oudefiscalizarlheaexecuo.
Art.611.Quandooempreiteiroforneceosmateriais,corremporsuacontaos
riscosatomomentodaentregadaobra,acontentodequeaencomendou,
seestenoestiveremmoradereceber.Masseestiver,porsuaconta
correroosriscos.
Art.612.Seoempreiteirosforneceumodeobra,todososriscosemque
notiverculpacorreroporcontadodono.
Art.613.Sendoaempreitadaunicamentedelavor(art.610),seperecerantes
deentregue,semmoradodononemculpadoempreiteiro,esteperdera
retribuio,senoprovarqueaperdaresultoudedefeitodosmateriaise
quememtemporeclamarcontraasuaquantidadeouqualidade.
Art.614.Seaobraconstardepartesdistintas,oufordenaturezadasquese
determinampormedida,oempreiteiroterdireitoaquetambmseverifique
pormedida,ousegundoaspartesemquesedividir,podendoexigiro
pagamentonaproporodaobraexecutada.
Art.615.Concludadaobradeacordocomoajuste,ouocostumedolugar,
odonoobrigadoarecebla.Poder,porm,rejeitela,seoempreiteirose
afastoudasinstruesrecebidasedosplanosdados,oudasregrastcnicas
emtrabalhosdetalnatureza.

Page 31
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
31
Art.616.Nocasodasegundapartedoartigoantecedente,podeque
encomendouaobra,emvezdeenjeitla,receblacomabatimentono
preo.
Art.617.Oempreiteiroobrigadoapagarosmateriaisquerecebeusepor
imperciaounegligenciaosinutilizar.
Art.618.Noscontratosdeempreitadadeedifciosououtrasconstrues
considerveis,oempreiteirodemateriaiseexecuoresponder,duranteo
prazoirredutveldecincoanos,pelasolidezeseguranadotrabalho,assim
emrazodosmateriais,comodosolo.
Pargrafonico.Decairdodireitoasseguradonesteartigoodonodaobra
quenopropuseraaocontraoempreiteiro,noscentoeoitentadias
seguintesaoaparecimentodovciooudefeito.
Art.621.Semanunciadoseuautor,nopodeoproprietriodaobra
introduzirmodificaesnoprojetoporeleaprovado,aindaqueaexecuo
sejaconfiadaaterceiros,anoserque,pormotivossupervenientesourazoes
deordemtcnica,fiquecomprovadaainconveninciaouaexcessiva
onerosidadedeexecuodoprojetoemsuaformaoriginria.
Pargrafonico.Aproibiodesteartigonoabrangealteraesdepouca
monta,ressalvadasempreaunidadeestticadaobraprojetada.
Art.622.Seaexecuodaobraforconfiadaaterceiros,aresponsabilidade
doautordoprojetorespectivo,desdequenoassumaadireoou
fiscalizaodaquela,ficarlimitadaaosdanosresultantesdedefeitos
previstosnoart.618eseupargrafonico.
Valelembrarquearesponsabilidadedoprestadordeservios,tantoemprojetos
comoemexecuodeobras,deveserseguida,tambm,todaalegislaodoCdigode
DefesadoConsumidor.
DeacordocomMeirelles(1979),Oprazoqinqenal(cincoanos)quetratao
art.618degarantiaenodeprescrio.Desdequeafaltadesolidezouasegurana
daobraapresentesedentrodecincoanosdeseurecebimento,aaocontrao
construtoredemaisparticipantesdoempreendimentosubsistepeloprazoprescricional
comumde20anos,acontardodiaemquesurgiuodefeito.

Page 32
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
32
Projetandoouconstruindo,oarquitetoouoengenheirocivilouaempresa
habilitada,cadaumautnomonodesempenhodesuasatribuiesprofissionaise
respondetcnicaecivilmenteporseustrabalhos,querosexecutepessoalmente,queros
faaexecutarporprepostosouauxiliares.Emtemadeconstruo,podesedizerqueh
umacadeiaderesponsabilidades,queseinicianoautordoprojetoeterminanoseu
executor.
Verificasequeosprofissionaisquenosohabilitados,comoospedreiros,
armadores,carpinteiros,encanadores,eletricistas,etc.,nosoresponsabilizados
diretamente,podendoparticipardosprocessosnaqualidadedetestemunhas.As
responsabilidadesrecaemsomenteno(s)arquiteto(s)ouengenheiro(s)civil(is)
responsvelpeloprojetoepelaobra.
c)ResponsabilidadeporDanosaVizinhoseTerceiros:
Aconstruo,muitasvezes,semculpadosseusexecutores,comumentecausa
danosvizinhana,porrecalquesdoterreno,vibraesdoestaqueamento,quedade
materiaiseoutroseventoscomunsnaedificao.Taisdanostmqueserreparados
pelosseusresponsveis.
Vizinhonosomenteaquelequeestaoladooufazdivisacomaobraesim
quemseencontranasproximidadeseafetadopelaconstruo.
Umexemplomuitocomumaconstruodeaterrosemterrenosurbanos
prximosdeconstruesexistentes.Osrecalquesdevidocolapsividadedosolo
produzemumarqueamentonoterrenooriginalatingindoconstruesvizinhase
produzindodanosestruturais,comotrincas,rupturadecanalizaes,etc.
Nestecaso,oresponsvelpelaobraassumearesponsabilidade,poisseentende
queoproprietrioumleigoecontratouumservioespecializadocomumprofissional
habilitado.
SegundoMeirelles(1979)Seaexecuodoprojetoestasobaresponsabilidade
deprofissionaldiplomadoouasociedadelegalmenteautorizadaaconstruir,fica
afastadaapresunodeculpadoproprietrio,aindaqueodanodecorradeatoculposo
doconstrutoroudeseusprepostos,porquenoadmissvelqueoleigofiscalizeo
profissionalnasuaatividadetcnica.Daporquenohfalaremculpainvigilandodo
donodaobraemrelaoaoconstrutorhabilitado,qualquerquesejaamodalidadedo
contratodeconstruo.

Page 33
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
33
AindasegundoMeirelles(1979)Aleicivilabreumaexceopara
responsabilizar,emcasodedanosavizinhoseterceiros,quandoresultantesdarunado
edifcio,partedeste,ouconstruocarentesdereparos,cujanecessidadefosse
manifesta.
d)ResponsabilidadepelosMateriais:
Aescolhadosmateriaisaseremempregadosnaobraouservioda
competnciaexclusivadoprofissionalresponsvel.Logo,pormedidadeprecauo,
tornousehabitualfazeraespecificaodessesmateriaisatravsdo"Memorial
Descritivo"eEspecificaesTcnicas,determinandotipo,marcaepeculiaridade
outras,dentrodoscritriosexigveisdesegurana.Quandoomaterialnoestiverde
acordo,comasespecificaes,oudentrodoscritriosdesegurana,oprofissionaldeve
rejeitlo,sobpenaderesponderporqualquerdanofuturo.
e)ResponsabilidadeObjetiva:
EstabelecidapeloCdigodeDefesadoConsumidorArtigos12e14.
Resultantedasrelaesdeconsumo,envolvendoofornecedordeprodutosedeservios
(pessoafsicaejurdica)eoconsumidor,asseguradireitosconsagradospelaLei8.078,
quedispesobreaProteoaoConsumidor.
OCdigorespondeaumaantigaaspiraodasociedade,visandogarantiade
proteofsicopsquicaaoconsumidor,incluindoproteovida,aomeioambienteea
proteonoaspectoeconmico,detalhandoquaissoessesdireitoseaformacomo
pretendeviabilizaressaproteo.Aresponsabilidadeprofissionalestmaisdoque
nunca,estabelecidaatravsdoCdigodeDefesaeProteoaoConsumidor,poiscoloca
emquestoaefetivaparticipaopreventivaeconscientedosprofissionais.
Portanto,fundamentalqueoprofissionalestejaatentoobrigatoriedadede
observnciasNormasTcnicaseexecuodeoramentoprviodeprojetocompleto,
comespecificaocorretadequalidade,garantiacontratual(contratoescrito)elegal
(ART).

Page 34
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
34
UmainfraoaoCdigodeDefesaeProteoaoConsumidorcolocao
profissional(pessoafsicaejurdica)emjulgamento,compossibilidadederito
sumarssimo,inversodonusdaprovaecomassistnciajurdicagratuitaao
consumidor,provocando,assim,aobrigaodesuaobedincia.
Almdessasresponsabilidades,temseainda:
ResponsabilidadeAdministrativa,
Responsabilidadetica,
ResponsabilidadeTrabalhista,
ResponsabilidadeporTributos.
6.2.ResponsabilidadesPenais
Responsabilidadepenaltodaaqueladedecorredeinfraodefinidaemlei
comocrimeoucontraveno,sujeitandooautorecoautor,somentepessoasfsicasa
sanesdenaturezacorporal(recluso,deteno,prisosimples),multa,ourestritivade
direitoouatividade.
a)ResponsabilidadeporDesabamento:
Paraefeitospenaisdesabamentoaquedadaconstruopordesequilbrio
ourupturadoselementosdesustentao.Desmoronamentoadestruiodeobrada
natureza,ouarealizaohumana,pordesagregaooudeformaodesuasestruturas,
comoocorrenosescorregamentosdetaludes.
Amodalidadedolosaporcrimededesabamentooudesmoronamento
punidacomreclusoemultaacumuladas,dadaagravidadedainflao(Meirelles
(1979).
AindasegundoMeirelles(1979)Causasdolosamentedesabamentoou
desmoronamentopropiciar,poraoouomissointencional,aquedadeconstruoou
departesdosolo,expondoaperigodiretoavida,aintegridadefsicaouopatrimniode
algum.Nestecrimeincorremosqueexecutamouordenamdemoliespormeios

Page 35
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
35
violentos,comoexploses,solapamentodefundaes,etc.)ouque,realizandotrabalhos
emoutrasobrascausemodesabamentodeconstruovizinha,emrazodeabalo,
recalques,infiltraesouescavaes.
Amodalidadeculposadocrimededesabamentooudesmoronamento,
previstanopargrafonicodoart.256doCdigoPenal,punidasimplesmentecom
deteno.SegundoMeirelles(1979)Aculpapoderevestirasmaisvariadasformasde
imprudncia,neglignciaouimperciaesesituaremfalhasnaexecuodaobra,ouem
errosdoprojeto.Emqualquercaso,porm,ocausadordofatolesivorespondeporsuas
conseqncias,desdequeseestabeleaarelaodecausaeefeitoentreaaoou
omissoculposaeodesabamentooudesmoronamento.
Aresponsabilidadepelocrimeculposodedesabamentooudesmoronamento
,emprincipio,dosprofissionaishabilitadosqueelaboraramoprojetoouse
incumbiramdesuaexecuo,noalcanando,emregra,oproprietrio,nemos
encarregados,mestresdeobraeoperriosquecolaboraramnaconstruo.A
responsabilidadenicadosprofissionaishabilitados,(engenheiroscivisouarquitetos),
decorredofatodaregulamentaodestasprofisses,legislaoespecificaprofissional
doCREAedaConstruoCivilmodernaseratividadeacentuadamentetcnica,que
exigeconhecimentoscientficosforadoalcancedeleigos.
b)ContravenodeDesabamento:
Acontravenodedesabamentosedistinguedocrimededesabamento,porque,
paraocrimeexigisequeofatotenharesultadoperigoefetivoparaaspessoasoubens,
aopassoqueparaacontraveno,bastaapossibilidadedeperigo.
Porexemplo,sealgumdemolirporexplosoumalajesobreumacaladade
grandemovimentodepessoasemhoramovimentadasemosdevidoscuidados,
cometercrime,poishouveperigoconcreto.Senestecasoexecutarademolioem
umahoraerma,compoucomovimento,cometercontraveno,poisocorreuperigo
eventual,dadoquehaviaapossibilidadequealgumestivessepassandopelolocalno
momentodademolio.

Page 36
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
36
c)ContravenodePerigodeDesabamento:
Nestecasoainfraocontravencionaldadasomentepelaomissodas
providenciasquantoareparosoudemoliodeobra,exigidapeloestadoinstvelde
suasestruturas,considerandooperigopelapotencialpossibilidadededesabamentoou
desmoronamento.
d)ResponsabilidadeporConstruoClandestina:
Aconstruoclandestinaconsideradatodaobraquenopossuio
licenciamentocomaaprovaopelopoderpblico.Portanto,todaobrarealizadasema
aprovao(alvardeconstruo)obrailcita.Quemaexecutasemoprojetoaprovado,
oudeleseafastanaexecuodostrabalhos,sesujeitasanoadministrativa
correspondente.
Construoclandestinaestasujeitaaodedemoliopelopoderpblico
(prefeitura)combasenopoderdepolcia.
7.PlacadeIdentificaoProfissionalemObras/Servios
Aidentificaodoprofissionalresponsvelporobraouserviodeengenharia
civildeveconstaremplacaaserfixadaemlocalvisveldaobra.
Aplacadeveconstaronomedoprofissionalouempresa,ttulocompletodo
profissionalresponsvel,nmerodoCREA,tipoderesponsabilidadeeendereo.
OusodeplacaobrigatrioconformeaRESOLUON407,de09AGOSTO
1996.
OConselhoFederaldeEngenharia,ArquiteturaeAgronomia,nousodasatribuies
quelheconferealetra"f"doart.27daLein5.194,de24dedezembrode1966,
CONSIDERANDOqueacolocaodeplacasprevistasnaLei5.194/66tempor
finalidadeaidentificaodosresponsveistcnicospelaobra,instalaoouserviode
Engenharia,ArquiteturaouAgronomia
CONSIDERANDOquecabeaoprofissionaldecidirsobreaformadeseidentificar
comoResponsvelTcnicopelaobra,instalaoouservio,

Page 37
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
37
RESOLVE:
Art.1Ousodeplacasdeidentificaodoexerccioprofissionalobrigatriode
acordocomoArt.16daLei5.194/66.
Art.2OsinfratoresestosujeitosapagamentodemultaprevistanoArt.73,alnea
"a",daLei5.194/66.
Art.16daLei5.194/66:Enquantoduraraexecuodeobras,instalaeseserviosde
qualquernaturezaobrigatriaacolocaoemanutenodeplacasvisveiselegveis
aopblico,contendoonomedoautorecoautoresdoprojeto,emtodososseus
aspectostcnicoseartsticos,assimcomoosdosresponsveispelaexecuodos
trabalhos.
8.AConstruoCivil
Aconstruocivilcomoatividadetcnicateveinicionareamilitareaolongo
dahistoriaocorreuaseparaoentreaconstruoblicaeacivil,sendoaultimaligada
diretamentescivitas,isto,scidades,denominadaconstruocivilemodernamente
constituiseemumaatividadetcnicaeeconmicadenominadaIndustriada
ConstruoCivil(Meirelles,1979).
Todasasatividadesrelacionadasconstruocivil,comoprojetos,execues,
materiais,caractersticastecnolgicas,ensaios,etc.,sonormalizadospelaABNT
(AssociaoBrasileiradeNormasTcnicas).
ConstruoouEdificao:
Soexpressestcnicasdesentidodiverso,comumenteconfundidopelosleigos.
Construoognerodoqualaedificaoaespcie.Construo,comorealizao
materialtodaobraexecutadaintencionalmentepelohomem.Edificaoaobra
destinadahabitao,trabalho,sade,culto,ensinoourecreao.

Page 38
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
38
Projeto,PlantaePlano:
Projetodeumaconstruooconjuntodedocumentosconstitudosporestudos,
clculosedesenhosnecessriosexpressotcnicadaobraaserexecutada.Oprojeto
abrange:(a)estudospreliminares,taiscomomediesdoterreno,sondagensdosubsolo
eensaiosdelaboratrio(b)osclculosestruturaisdoselementosdefundaes,vigas,
pilares,lajesedemaiselementosestruturais(c)desenhosrepresentativosdetodosos
projetos,comodefundaes,estruturas,instalaeshidrulicasesanitrias,instalaes
eltricasecomunicaes,etc.,complantas,cortes,fachadasedetalhamentos(d)
especificaestcnicas,comdescriodetalhadadosmateriaisedastcnicasaserem
utilizadas,deacordocomasteoriasconsagradaseasnormastcnicasdetodosos
projetos,noquedizrespeitoexecuodaobra(e)memriasdeclculo(f)
oramentosecronogramasfinanceiroseexecutivos.
Todososprojetostmqueserconfeccionadosseguindoasmelhorestcnicas
consagradasemtodasasreasdaengenhariacivil,tantodopontodevistaterico,
experimentaisecientficos.Alemdissodevemestardeacordocomasnormastcnicas
relativassmetodologias,materiaisesistemasconstrutivos,relativosacadareae
descritodeformadetalhadaatravsdememriadeclculo.
Todososdocumentosdosprojetosdevemseracompanhadosdasrespectivas
ART(AnotaodeResponsabilidadeTcnica).
Plantaarepresentaogrficaeemescaladetodaaobraoudecadaparte,na
horizontaleemcortes,comdetalhesquepossamilustraretornaroprojetofcilde
entendereexecutar.Escalaarelaoexistenteentreasdimensesdoobjetorealeos
dodesenho.Asescaladosdesenhoseasdimensesdasfolhassonormalizadaspela
ABNT(AssociaoBrasileiradeNormasTcnicas).
Planonosentidoamplodapalavra,dentrodaconstruocivilusadoparaa
designaourbansticaoudeoutrarea,comoPlanoVirio,PlanoUrbanstico,Plano
Diretor,PlanodeZoneamento,etc.,maisutilizadopelopoderpublicoparaaordenao
fsicaregionalesocialdedeterminadasreas.
NormasTcnicas:
Asnormastcnicassoasprescriescientificasquedefinemtodasas
atividadesligadasconstruocivileoutrasreasdaindstria.

Page 39
NoessobreEngenhariaCivil
Prof.RudneyC.Queiroz
39
Asnormastcnicassoelaboradasporentidadesespecializadasemcadapas,
comaconsultoriadeprofissionaisaltamenteespecializadoseemresultadosdeestudos
cientficoscomprovados.
NoBrasilaentidaderesponsvelpelaelaboraodasnormastcnicasaABNT
(AssociaoBrasileiradeNormasTcnicas).
Apublicaodasnormastcnicassobredeterminadareadeveserde
conhecimentoobrigatriodosprofissionaiseatendimentonarealizaodeprojetose
execuodeobras.
Portanto,aoelaborarumprojetoouexecutarumaobra,oengenheirocivildeve
conhecereseguirasprescriesdetodasasnormastcnicasdaABNTrelativasa
mtodos,sistemas,materiais,caractersticastecnolgicas,ensaios,etc.,doservioou
dosserviosqueestosendorealizados.
REFERNCIAS
Coduto,D.P.Geotechnicalengineering.EditoraPrenticeHall.1998.
EdicionesDelPrado.Construesfabulosas.VolumeI.MarshallEditionsLimited.
1991.125p.
InstitutodeEngenhariadeSoPaulo.ContribuieshistoriadaengenharianoBrasil.
EditadopelaUSPeIE.1998.500p.
Meirelles,H.L.Direitodeconstruir.EditoraRevistadosTribunais.SoPaulo(SP).
1979.530p.
NovoCdigoCivil.Lein
o
10.406,de10.1.2002.ManuaisdeLegislaoAtlas.Editora
AtlasS.A.3
a
edio.SoPaulo(SP).2003.377p.
CREASP(ConselhoRegionaldeEngenharia,ArquiteturaeAgronomiadoEstadode
SoPaulo).http://www.creasp.org.br
Lei5.194/66de24dedezembrode1966doCONFEA(ConselhoFederalde
Engenharia,ArquiteturaeAgronomia).

Vous aimerez peut-être aussi