Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
2005LANACION
"SeguimosviviendoenlaEdadMedia",dice
JacquesLeGoff
Fueunaetapabrillante,diceelhistoriador
P ARIS.DiscpulosycolegasllamanalfrancsJacquesLeGoff"elogrohistoriador".
EsunareferenciaaldesaparecidoMarcBloch,cofundadordel'EcoledesAnnales,
quienafirmabaqueunbuenhistoriador"separecealogrodelaleyenda:alldondehuele
carnehumana,sabequeestsupresa".
Deunogro,JacquesLeGofftienelaestaturayelapetito.Tambintieneunainsaciable
curiosidadquelollevatransformarseenunareferenciamundialsobrelahistoriadela
EdadMedia,perodoalcualelhombrecontemporneoledebemuchasdesusconquistas,
dice.
Alos82aos,JacquesLeGoffsiguetrabajando,apesardelaprofundatristezaquele
provoclarecientemuertedesuesposadespusdecasi60aosdevidaencomnyde
unacadaquedesde2003lomantienerecluidoensudepartamentodePars.
Concualquieradesuslibrostantosquepodranformarunabibliotecatodolectorse
sienteinteligenteyerudito.
AnmsquesuscondiscpulosGeorgeDuby,EmmanuelLeRoyLadurieyFranois
DescargEntretiemposLANACION
JUGAR
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 1/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
Furet,LeGoffrecurriatodaslasdisciplinasparaestudiarlavidacotidiana,las
mentalidadesylossueosdelaEdadMedia:antropologa,etnologa,arqueologa,
psicologa?Susobrasmezclanconocimientoyperspectivas.Conellasesposible
introducirseenunmedioevofascinante,dondeseestudiabayseenseabaaAristteles,
AverroesyAvicenas,lasciudadescomenzabanaforjarseunaideadelabellezaylos
burguesesfinanciabancatedralesqueinspiraranaGropius,GaudiyNiemeyer.Enesa
EdadMediamasculina,lamujererarespetada,lasprostitutas,bientratadasyhasta
desposadas,ysolasucederquelasjovencitasaprendieranaleeryaescribir.
Loshistoriadoresnoconsiguenponersedeacuerdosobrelacronologade
laEdadMedia.Culeslacorrecta,asujuicio?
Esverdadquenotodosloshistoriadorescoincidenenesacronologa.Param,la
primeradesusetapascomienzaenelsigloIVyterminaenelVIII.Eselperododelas
invasiones,delainstalacindelosbrbarosenelantiguoimperioromanooccidentalyde
laexpansindelcristianismo.DjemesubrayarqueEuropadebesuculturaalaIglesia.
Sobretodo,aSanJernimo,cuyatraduccinlatinadelaBibliaseimpusodurantetodoel
medioevo,yaSanAgustn,elmsgrandedelosprofesoresdelapoca.
Usted,grananticlerical,jamsdejadedestacarelpapeldelaIglesiaenlos
mayoreslogrosdelaEdadMedia.
PeronoesnecesarioserunfervientecreyenteparahablarbiendelaIglesia!Tambin
soyunconvencidopartidariodellaicismo:principioadmirable,establecidoporelmismo
Jesscuandodijo:"AlCsarloqueesdelCsaryaDiosloqueesdeDios".Pero,
volviendoalacronologa,lasegundaetapaestdelimitadaporelperodocarolingio,del
sigloVIIIalX.
ElimperiodeCarlomagnofue,paramuchos,elprimerintentoverdaderode
construccineuropea?
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 2/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
Falso.Enrealidadsetratdelprimerintentoabortadodeconstruccineuropea.Un
intentopervertidoporlavisin"nacionalista"deCarlomagnoysupatriotismofranco.En
vezdemiraralfuturo,Carlomagnomirabahaciaatrs,haciaelimperioromano.La
EuropadeCarlosV,deNapolenydeHitlerfuerontambinproyectosantieuropeos.
Ningunodeellosbuscabalaunidadcontinentalenladiversidad.Todosperseguanun
sueoimperial.
Ustedescribiqueapartirdelao1000apareciunaEuropasoaday
potencial,enlacualelmundomonsticotendraunpapelsocialycultural
fundamental.
Ases.UnanuevaEuropallenadepromesas,conlaentradadelmundoeslavoenla
cristiandadylarecuperacindelapennsulahispnica,queestabaenmanosdelos
musulmanes.Aldesarrolloeconmico,factordeprogreso,seasociunaintensaenerga
colectiva,religiosaypsicolgica,ascomounimportantemovimientodepazpromovido
porlaIglesia.ElmundofeudaloccidentalsepusoenmarchaentrelossiglosXIyXII.Esa
fuelaEuropadelatierra,delaagriculturaydeloscampesinos.Lavidaseorganizaba
entrelaseora,elpuebloylaparroquia.Perotambinentraronenescenalasrdenes
religiosasmilitares,debidoalasCruzadasyalasperegrinacionesquetransformaranla
imagendelacristiandad.EntrelossiglosXIIIyXV,fueelturnodeunaEuropasuntuosa
delasuniversidadesylascatedralesgticas.
Entodocaso,parausted,laEdadMediafuetodolocontrariodel
oscurantismo.
Aquellosquehablandeoscurantismonohancomprendidonada.Esaesunaideafalsa,
legadodelSiglodelasLucesydelosromnticos.Laeramodernanacienelmedioevo.
ElcombateporlalaicidaddelsigloXIXcontribuyalegitimarlaideadequelaEdad
Media,profundamentereligiosa,eraoscurantista.LaverdadesquelaEdadMediafue
unapocadefe,apasionadaporlabsquedadelarazn.AellaledebemoselEstado,la
nacin,laciudad,launiversidad,losderechosdelindividuo,laemancipacindelamujer,
laconciencia,laorganizacindelaguerra,elmolino,lamquina,labrjula,lahora,el
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 3/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
libro,elpurgatorio,laconfesin,eltenedor,lassbanasyhastalaRevolucinFrancesa.
PerolaRevolucinFrancesafueen1789.NoseconsideraquelaEdad
MediaterminconlallegadadelRenacimiento,enelsigloXV?
Paracomprenderverdaderamenteelpasado,esnecesariotenerencuentaqueloshechos
sonslolaespumadelahistoria.Loimportantesonlosprocesossubyacentes.Param,el
humanismonoesperlallegadadelRenacimiento:yaexistaenlaEdadMedia.Como
existantambinlosprincipiosquegeneraronlaRevolucinFrancesa.Yhastala
RevolucinIndustrial.Laverdadesquenuestrassociedadeshiperdesarrolladassiguen
estandoprofundamenteinfluidasporestructurasnacidasenelmedioevo.
-Por ejemplo?
Tomemoselejemplodelaconciencia.En1215,elIVConciliodeLatrantomdecisiones
quemarcaronparasiemprelaevolucindenuestrassociedades.Entreellas,instituyla
confesinobligatoria.Loquedespussellam"examendeconciencia"contribuya
liberarlapalabra,perotambinlaficcin.Hastaesemomento,losparroquianosse
reunanyconfesabanpblicamentequehabanrobado,matadooengaadoasumujer.
Ahorasetratabadecontarsuvidaespiritual,ensecreto,aunsacerdote.Tantoparam
comoparaelfilsofoMichelFoucault,esemomentofueesencialparaeldesarrollodela
introspeccin,queesunacaractersticadelasociedadoccidental.Nohacefaltaquele
haganotarquebastaraconhacergirarunconfesionarioparaquesetransformaraenel
divndeunpsicoanalista.
UstedhabladeemancipacindelamujerenlaEdadMedia.Peroaquella
nofueunapocadeprofundamisoginia?
Esodiceny,naturalmente,hayqueponerlascosasenperspectiva.Yosostengo,sin
embargo,quesetratdeunapocadepromocindelamujer.Unejemplobastara:el
cultoalaVirgenMara.Quesloqueelcristianismomedievalinvent,entreotras
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 4/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
cosas?LaSantsimaTrinidad,que,comolosTresMosqueteros,eran,enrealidad,cuatro:
Dios,Jess,elEsprituSantoyMara,madredeDios.Convengamosenquenosepuede
pedirmuchomsaunareliginquefuecapazdedarestatusdivinoaunamujer.Pero
tambinestelmatrimonio:en1215,laIglesiaexigielconsentimientodelamujer,as
comoeldelhombre,paraunirlosenmatrimonio.Elhombremedievalnoeratan
misginocomosepretende.
Lainvencindelpurgatorio,amediadosdelsigloXII,parecehabersido
tambinunodelosmomentosclaveparaeldesarrollodenuestras
sociedadesactuales.
Ases.Curiosamente,loquecomenzcomounintentosuplementariodecontrolpor
partedelaIglesia,concluypermitiendoeldesarrollodelaeconomaoccidentaltalcomo
lapracticamosennuestrosdas.
-Cmo es eso?
LainvencindelpurgatorioseprodujoenelmomentodetransicinentreunaEdad
Mediarelativamentelibreyunmedioevoextremadamentergido.EnelsigloXII
comenzainstalarselanocindecristiandad,quepermitiraavanzar,perotambin
excluiryperseguir:alosherejes,losjudos,loshomosexuales,losleprosos,loslocos...
Pero,comosiempresucedienlaEdadMedia,cadavezquesehacansentirlasrigideces
delapocaloshombresconseguaninventarlaformadeatenuarlas.As,lainvencinde
unespaciointermedioentreelcieloyelinfierno,entrelacondenaeternaylasalvacin,
permitiaOccidentesalirdelmaniquesmodelbienydelmalabsolutos.Podramosdecir
tambinque,inventandoelpurgatorio,loshombresmedievalesseapoderarondelms
all,quehastaentoncesestabaexclusivamenteenmanosdeDios.AhoraeralaIglesiala
quedecaqucategorasdepecadorespodranpagarsusculpaseneseespaciointermedio
ylograrlasalvacin.Unatomadepoderque,porejemplo,permitiraalosusureros
escaparalinfiernoyhaceravanzarlaeconoma.Tambinseransalvadosdeestemodo
losfornicadores.
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 5/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
Perohastalaaparicindelsistemabancarioreglamentado,enelsiglo
XVIII,tantolaIglesiacomolasmonarquassobrevivierongraciasalos
usureros.Porqucondenarlosalinfierno?
Porqueasloestablecanlasescrituras,comoenlamayoradelasreligiones.Enel
universocristianomedieval,lausuraeraundoblerobo:contraelprjimo,aquienel
usurerodespojabadepartedesubien,pero,sobretodo,contraDios,porqueelintersde
unprstamosloesposibleatravsdeltiempo.Ycomoeltiempoenelmedioevoslo
pertenecaaDios,comprartiempoerarobarleaDios.Sinembargo,elusurerofue
indispensableapartirdelsigloXI,conelrenacimientodelaeconomamonetaria.Lased
dedineroeratangrandequehuboquerecurriralosprestamistas.Entonceslaescolstica
logrhallarlesjustificaciones.Surgiaselconceptodemecenas.Tambinseaceptque
prestardineroeraunriesgoyqueeranormalqueengendraraunbeneficio.Entodocaso,
ysloparalosprestamistasconsiderados"debuenafe",elpurgatorioresultunbuen
negocio.
LaEdadMediatambininventelconceptodeguerrajusta,vigentehasta
nuestrosdas,comolodemostraronlosdebatesenlaONUsobrelaguerraen
Irak.Curioso,yaqueelcristianismoesportadordeunidealdepaz.Hastase
podradecirqueesantimilitarista.
Esverdad.OrdenndoleaPedroqueenfundarasuespada,Cristodijo:"Quienahierro
mate,ahierromorir".Losprimerosgrandestericoscristianoslatinoseranpacifistas.
PerotodocambiapartirdelsigloIV,cuandoelcristianismosetransformenreliginde
Estado.
Enotraspalabras,loscristianossevieronobligadosacristianizarlaguerra.
EnesatareatendrunpapelfundamentalSanAgustn,elgranpedagogocristiano.Para
l,laguerraesunaconsecuenciadelpecadooriginal.Comosteexistirhastaelfindelos
tiempos,laguerratambinexistirporsiempre.SanAgustnpropuso,entonces,imponer
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 6/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
lmitesaesaguerra.Envezdeerradicarla,decidiconfinarla,someterlaareglas.La
primeradeesasreglasesquesloeslegtimalaguerradeclaradaporunapersona
autorizadaporDios.EnlaEdadMedia,eraelprncipe.HoyeselEstado,elpoder
pblico.Lasegundareglaesqueunaguerraesjustaslocuandonopersiguelaconquista.
Enotraspalabras:lasarmasslosetomanendefensapropiaopararepararuna
injusticia.Esasreglassiguenperfectamentevigentesennuestrosdas.
Sepodradecirqueelhombremedievaltratabadepreservarlacristiandad
detodoaquelloqueamenazabasuequilibrio?
Constantemente.Djemeevocarcomoejemploelqueparamfueelaspectoms
negativodelapoca:lacondenaabsolutadelplacersexual,simbolizadoporelllamado
"pecadodelacarne".LaaltaEdadMediaasumilasprohibicionesdelAntiguo
Testamento.Desdeentonces,elcuerpofuediabolizado,apesardealgunasexcepciones,
comoSantoTomsdeAquino,paraquieneralcitoelplacerenelactoamoroso.Frentea
laopresinmoral,lasociedadmedievalreaccionconlarisa,lacomediaylairona.El
universomedievalfueunmundodemsicaydecantos,promovielrganoeinventla
polifona.
Haceunmomentohizoreferenciaalosfornicadoresquetuvieronunlugar
enelpurgatorio.Cmofueestoposibleenunapocadetantarepresin
sexual?
Hayunaancdotaqueilustraperfectamenteladualidadmedieval.ElreyLuisIXde
Francia,quedespusseracanonizadocomoSanLuis,tenaunavitalidadsexual
desbordante.Enlosperodosenquelasrelacionescarnaleseranlcitas(fueradelas
fiestasreligiosas),elmonarcanosecontentabaconreunirseconsuesposaporlasnoches.
Tambinlohacaduranteelda.Estoirritabamuchoasumadre,BlancadeCastilla,que
encuantoseenterabadequesuhijoestabaconlareinaintentabaintroducirseenla
habitacinparaponerfinasusefusiones.LuisIXdecidientoncesponerunguardin
antesupuerta,quedebaprevenirloydarletiempodedisimularsudesenfreno.Ese
hombrellenodeardortuvooncehijosycuandopartialaCruzada,en1248,llevasu
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 7/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
mujer,afindenoprivarsedesusplaceressexuales.NoimaginarustedquelaIglesia
podaenviaraSanLuisaarderenelfuegoeternodelinfierno!
TambinpodramosdecirquelaEdadMediainventelconceptode
Occidente?
Lapalabra"Occidente"nomegusta.Pronunciadaporlosoccidentales,tieneun
contenidodesoberbiaparaelrestodelplaneta.
Peroentonces,cmodefinir,porejemplo,aAmrica,herederadeEuropa?
AmricahadejadodeserlaherederadeEuropa.LofuehastafinalesdelaSegunda
GuerraMundial,cuandotantoEstadosUnidoscomoelrestodelcontinentedejaronde
teneralhombrecomocentrodesuspreocupaciones.
UstedesunapasionadoestudiosodelaimaginacincolectivadelaEdad
Media.Porquesoestanimportante?
Felizmente,lasnuevasgeneracionesdehistoriadoressiguencadavezmsesatendencia.
Laimaginacincolectivaseconstruyeysenutredeleyendas,demitos.Selapodra
definircomoelsistemadesueosdeunasociedad,deunacivilizacin.Unsistemacapaz
detransformarlarealidadenapasionadasimgenesmentales.Yestoesfundamental
paracomprenderlosprocesoshistricos.Lahistoriasehaceconhombresdecarney
hueso,consussueos,suscreenciasysusnecesidadescotidianas.
Ycmoeraesaimaginacinmedieval?
Estabaconstituidaporunmundosinfronterasentrelorealylofantstico,entrelo
naturalylosobrenatural,entreloterrenalylocelestial,entrelarealidadylafantasa.Si
bienloscimientosmedievalesdeEuropasubsistieron,sushroesyleyendasfueron
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 8/9
10/5/2016 "SeguimosviviendoenlaEdadMedia",diceJacquesLeGoff12.10.2005LANACION
olvidadosduranteelSiglodelasLuces.Elromanticismolosresucit,cantandolas
leyendasdoradasdelaEdadMedia.Hoyasistimosaunsegundorenacimientograciasa
dosinventosdelsigloXX:elcineylashistorietas.Elmedioevovuelveaestardemoda
con"HarryPotter","Laguerradelasgalaxias"ylosvideojuegos.Enrealidad,laEdad
MediatieneunagrandeudaconHollywood.Yviceversa.Pensalgunavezqueprovocara
unescndaloafirmandoqueelmedioevosehabaprolongadohastalaRevolucin
Industrial.Laverdadesquehallegadohastanuestrosdas.
SepodradecirentoncesqueseguimosviviendoenlaEdadMedia?
S.Peroestoquieredecirtodolocontrariodequeestamosenunapocadehordas
salvajes,ignoranteseincultas,sumergidosenplenooscurantismo.EstamosenlaEdad
Mediaporquedeellaheredamoslaciudad,lasuniversidades,nuestrossistemasde
pensamiento,elamorporelconocimientoylacortesa.Aunque,pensndolobien,esto
ltimobienpodraestarenvasdeextincin.
LANACION Cultura
Copyright2016SALANACION|Todoslosderechosreservados
http://www.lanacion.com.ar/746748seguimosviviendoenlaedadmediadicejacqueslegoff 9/9