SHCT 173 Hoenen, Erne (Eds.) - Marsilius of Inghen - Quaestiones Super Quattuor Libros Sententiarum - Volume 3 - Super Primum, Quaestiones 22-37 2014 PDF

Marsilius of Inghen
Quaestiones super quattuor libros Sententiarum

Volume 3: Super primum, quaestiones 2237
Studies in the History of
Christian Traditions
Editor in Chief
Robert J. Bast (Knoxville, Tennessee)
In cooperation with
Paul C.H. Lim (Nashville, Tennessee)

Eric Saak (Liverpool)
Christine Shepardson (Knoxville, Tennessee)
Brian Tierney (Ithaca, New York)
Arjo Vanderjagt (Groningen)
John Van Engen (Notre Dame, Indiana)
Founding Editor
Heiko A. Oberman
volume 173
The titles published in this series are listed at brill.com/shct

Marsilius of Inghen
Quaestiones
super quattuor libros Sententiarum
Volume 3
Super primum, quaestiones 2237
First Critical Edition
By
Maarten J.F.M. Hoenen

Markus Erne
leiden | boston
Cover illustration: Quaestiones venerabilis magistri Marsilii super primum et secundum Sententiarum
(Isny, Nikolaikirche, Hs. 48, fol. 154), by courtesy of the Nikolaikirche in Isny.
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data
Marsilius, of Inghen, -1396, author.

Quaestiones super quattuor libros sententiarum, volume 3, super primum, quaestiones 22-37 / Marsilius
of Inghen ; first critical edition by Maarten J.F.M. Hoenen, Markus Erne.
pages cm (Studies in the history of Christian traditions ; volume 173.)
Includes bibliographical references and index.
ISBN 978-90-04-27242-2 (hardback : alk. paper) ISBN 978-90-04-27243-9 (e-book)
1. Peter Lombard, Bishop of Paris, approximately 1100-1160. Sententiarum libri III. 2. Theology,
DoctrinalEarly works to 1800. I. Hoenen, M. J. F. M., 1957- II. Erne, Markus (Philosopher) III. Title. IV. Series:
Studies in the history of Christian traditions ; v. 173.
BX1749.P4M3 2014
230dc23
2014010080
This publication has been typeset in the multilingual Brill typeface. With over 5,100 characters covering
Latin, ipa, Greek, and Cyrillic, this typeface is especially suitable for use in the humanities. For more
information, please see www.brill.com/brill-typeface.
issn 1573-5664
isbn 978-90-04-27242-2 (hardback)
isbn 978-90-04-27243-9 (e-book)
Copyright 2015 by Koninklijke Brill nv, Leiden, The Netherlands.

Koninklijke Brill nv incorporates the imprints Brill, Brill Nijhoff, Global Oriental and Hotei Publishing.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, translated, stored in a retrieval system, or
transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise,
without prior written permission from the publisher.
Authorization to photocopy items for internal or personal use is granted by Koninklijke Brill nv provided
that the appropriate fees are paid directly to The Copyright Clearance Center, 222 Rosewood Drive, Suite 910,
Danvers, ma 01923, usa. Fees are subject to change.
This book is printed on acid-free paper.

Contents
Preface xi
Introduction 1
Bibliography 16
Interpretatio siglorum 19
Interpretatio signorum 20
Interpretatio abbreviationum 21
Quaestiones super quattuor libros Sententiarum
Quaestio vicesima secunda: Utrum aequalitas divinarum personarum in

una essentia inferat quod una earum sit in alia 25
Rationes principales 25
Divisio quaestionis 29
Articulus 1 30
Articulus 2 33
Articulus 3 35
Ad rationes principales 39
Quaestio vicesima tertia: Utrum Filius Dei numero differens a Deo Patre sit
omnipotens sicut Pater 44
Articulus 1 49
Articulus 2 53
Articulus 3 64
Quaestio vicesima quarta: Utrum solus Pater est Deus 80

Articulus 1 83
vi contents
Articulus 2 86
Quaestio vicesima quinta: Utrum Deus sit a viatore proprie nominabilis

diversis nominibus 98
Articulus 1 102
Articulus 2 106
Articulus 3 109
Quaestio vicesima sexta: Utrum sicut in divinis dicuntur pluraliter tres

personae, sic etiam debeat concedi quod ibi sunt tres substantiae 116
Articulus 1 120
Articulus 2 122
Articulus 3 125
Articulus 4 128
Quaestio vicesima septima: Utrum Deus vere unus possit dici

numerus 135
Articulus 1 138
Articulus 2 149
Articulus 3 152
Quaestio vicesima octava: Utrum nomen personae secundum definitionem

quam ponit de eo Boethius, quae est quod est rationalis naturae individua
substantia, communiter et univoce praedicatur de personis increatis et
creatis 160
Articulus 1 164
Articulus 2 166
Articulus 3 169
contents vii
Articulus 4 171
Quaestio vicesima nona: Utrum tribus proprietatibus quae sunt paternitas,

filiatio et processio, tres hypostases in Deo distinguantur 183
Articulus 1 189
Articulus 2 203
Articulus 3 204
Quaestio tricesima: Utrum divinae personae distinguuntur ab invicem

rebus relativis realiter in Deo existentibus et non rebus absolutis 216
Articulus 1 224
Articulus 2 227
Articulus 3 244
Articulus 4 249
Quaestio tricesima prima: Utrum in divinis sit solum aliquod principium

ad intra respectu Filii et Spiritus Sancti 263
Articulus 1 268
Articulus 2 273
Articulus 3 275
Quaestio tricesima secunda: Utrum relatio Dei ad creaturam est aliquid

positivum distinctum contra res absolutas 285
Articulus 1 290
Articulus 2 296
viii contents
Quaestio tricesima tertia: Utrum realis relatio aequalitatis in Deo aliquid

ponit 307
Articulus 1 310
Articulus 2 317
Articulus 3 325
Quaestio tricesima quarta: Utrum sicut Pater non est sapiens sapientia
genita, ita Filius non sit sapiens sapientia ingenita 330
Articulus 1 334
Articulus 2 338
Quaestio tricesima quinta: Utrum sicut Pater diligit amore quem spiravit,
ita etiam potens sit potentia quam genuit 344
Articulus 1 347
Articulus 2 354
Quaestio tricesima sexta: Utrum proprietas personalis sicut non

distinguitur a persona, sic etiam non distinguitur ab essentia 359
Articulus 1 363
Articulus 2 369
Quaestio tricesima septima: Utrum sicut in divinis persona distinguitur a

persona, sic etiam persona distinguitur ab essentia 386
Articulus 1 390
Articulus 2 403
Articulus 3 405
contents ix
Index codicum 415

Index auctorum 416
Index doctrinalis 430
Preface
It is more than ten years ago that the preceding volume of Marsiliuss Commen-
tary on the Sentences was published. As is almost natural within the context
of modern universities, multiple teaching, research, and administrative duties
delayed the completion of that part of the edition that was planned as a con-
tinuation to the earlier volumes. But even if the finishing of this follow-up took
much longer than expected, the initial enthusiasm never declined. We spent
many happy late-afternoon hours collating manuscripts, searching for sources,
and wracking our brains over those passages that remained obscure until we
came through. It was our firm belief that critical editions are crucial to help the
field of medieval intellectual history further develop that inspired us to com-
plete the work.
We thank the University of Freiburg for all the resources made available
for the preparation of the edition throughout the years. Also we would like to
thank Professor Robert J. Bast, editor of Brills Studies in the History of Christian
Traditions, for accepting this volume as part of that series.
Maarten J.F.M. Hoenen

Markus Erne
Freiburg, Spring 2013
Introduction
1 General Remarks
The editorial principles of Marsilius of Inghens Commentary on the Sentences

are discussed in the first two volumes, to which the reader is referred.1 The
complete collation of all textual witnesses for the part of the Commentary
edited in the present volume did not show any textual difficulties that would
necessitate an emendation of these principles. Therefore these principles are
also applied here.
The present editors, however, slightly modified the specification of implicit
sources used by Marsilius, the references to the folio numbers of the man-
uscript J, and the notification of textual conjectures. These changes are ex-
plained below. They are minor and will not hinder the use of this part of the
edition together with the ones published earlier.
2 The Manuscripts and Early Edition
The part edited in this volume survived in five witnesses, that is, in four manu-
scripts and one early edition:
J Isny, Nikolaikirche, Hs. 48, fol. 154b256a (XV).

K Krakw, Biblioteka Jagielloska, Cod. 1581, fol. 120r235v (XV).
L Leipzig, Universittsbibliothek, Ms 568, fol. 165r270r (XV).
W Stuttgart, Wrttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. 2 113, fol.
127vb216vb (XV).
f Strasbourg, Martin Flach Junior, 1501, fol. 90ra152va.
These manuscripts and the edition are described in the first volume.2 Working
with these witnesses for the part edited here confirmed these descriptions and
1 Marsilius of Inghen, Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, vol. 1: Super Primum,
Quaestiones 17, ed. M. Santos Noya, Leiden et al. 2000 (Studies in the History of Christian
Thought 87), xviiilv, at xlvilv, and id., Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, vol. 2:
Super Primum, Quaestiones 821, ed. M. Santos Noya, Leiden et al. 2000 (Studies in the History
of Christian Thought 88), xix.
2 Ibid., vol. 1, xxxiixlii.
koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_002

2 introduction
did not produce any new information on their dating nor on their quality. Nor
were any new manuscripts discovered. None of these witnesses had a version
that deviated from the others. The phenomenon that occurs in the earlier part
of the Commentary, namely that besides grammatical and stylistic emenda-
tions by a corrector to the workshop of Martin Flach Junior, in some questions
the printed edition f hands down limited passages that differ substantially from
the manuscripts, and that possibly originate in Marsiliuss lost autograph, is
absent here. Nevertheless, it is also clear that in the part edited here, the text
of f is emendated by a corrector, who regularly changed the vocabulary or the
syntax to comply with a humanist taste for the Latin language. For example, in
question 28, page 165, line 8, where J and W read quae sunt eaedem opposi-
torum, f by contrast emendates this awkward phrase into habens potentiam
oppositorum. Even if such divergent passages are missing in the part edited
here, it cannot be excluded that elsewhere in Marsiliuss Commentary, not
critically edited yet, they reappear again. Future editors therefore should be
vigilant.3
Manuscript J has the best textual quality, even if it is not without omissions
and mistakes. Also the history of its production is best known. Therefore it
is used as the main witness for the constitution of the text of Marsiliuss
Commentary. It was written by Gerard of Casterkem (Castricum), who was from
the diocese of Utrecht, like Marsilius himself.4 Gerard was in Heidelberg from
3 On this phenomenon, the lost autograph of Marsiliuss Commentary, and the corrector to
Martin Flachs office, see ibid., xlviiiliii. To be sure, it is not easy to clearly distinguish
between an emendation by a corrector to the printers workshop and a reworking of the text
by its author. As it is a fact that the edition of 1501 has been emendated, but not definitively
proven that the edition contains parts of Marsiliuss lost autograph (see ibid., xlixlii), it is a
matter of good practice first to interpret all peculiarities of f as emendations, and to regard
them as originating from Marsiliuss lost autograph only if this interpretation no longer works,
for example, when substantial doctrinal changes are involved that are in line with other works
that Marsilius composed in Heidelberg, when he edited his Commentary on the Sentences,
such as his Commentary on the Metaphysics. Such changes were not observed in this part of
the edition.
4 That Gerard originates from the same diocese as Marsilius, that is the diocese of Utrecht,
is certified by the registers of the University of Heidelberg. See G. Toepke, Die Matrikel der
Universitt Heidelberg von 1386 bis 1662, part 1: 13861553, Heidelberg 1884, 115. He is named
after a place North West of Amsterdam with some importance in the Middle Ages, now called
Castricum. This, however, does not necessarily mean that he was born in Castricum itself.
Marsilius of Inghen, for example, is named after a village now called Ingen, located at the
Rhine West of Arnhem, although he originates from Nijmegen, itself about 35 kilometers
South East of Ingen. See H.A.G. Braakhuis and M.J.F.M. Hoenen, Marsilius of Inghen. A Dutch
introduction 3
1411 to 1419, the year in which he became Dean of the Arts Faculty. Most likely,
the manuscript was produced in Heidelberg within that period.5
Manuscript K is of a good quality as well. It was in the possession of John of
Dabrovka, a master of the Theological Faculty of Cracow, who added marginal
notes to the manuscript. John of Dabrovka died in the early 1470s.6 In contrast,
manuscript W has a poor textual quality with many misreadings and omissions.
According to the watermark the paper for this manuscript was produced in the
late 1430s.7 Similarly, manuscript L contains serious mistakes and omissions.
It has the poorest textual quality. In it are many marginal notes and it has
been corrected by a hand which seems to be from the early sixteenth century.
The sources for these corrections are unclear. Possibly, the corrector just tried
to make sense of an otherwise unintelligible text, without going back to any
manuscripts or the printed edition. As it appears from the inside front cover,
the manuscript came to Leipzig in 1488.8
As indicated already, the printed edition f was emendated in accordance
with the rules of classical Latin, which sometimes makes Marsiliuss text more
readable, even if it remains unclear whether in these cases the emendations
always faithfully express what Marsilius himself intended. Occasionally, also
quotations from Augustine and other authors were brought more in line with
the original text.9 In the year Martin Flach Junior printed Marsiliuss Com-
mentary on the Sentences, Matthias Schrer was corrector at his workshop.
Some years later he published classical writers himself. Without much doubt
Matthias Schrer is the author of these emendations.10
Philosopher and Theologian, in: Marsilius of Inghen. Acts of the International Marsilius of
Inghen Symposium, ed. H.A.G. Braakhuis and M.J.F.M. Hoenen, Nijmegen 1992 (Artistar-
ium Supplementa 7), 111, at 24.
5 For more details, see Marsilius of Inghen, Quaestiones super quattuor libros Sententiarum,
vol. 1, xxxiixxxiv.
6 See ibid., xxxivxxxvi.
7 See ibid., xxxvixxxviii.
8 See ibid., xxxixxl. To be added to the literature mentioned in the first volume is Die
lateinischen und deutschen Handschriften der Universitts-Bibliothek Leipzig, vol. 2: Die
theologischen Handschriften, part 1: (Ms 501625), ed. P. Burkhart, Wiesbaden 1999 (Katalog
der Handschriften der Universitts-Bibliothek Leipzig 5/1), 146148.
9 Examples are listed in: Marsilius of Inghen, Quaestiones super quattuor libros Senten-
tiarum, vol. 1, l note 110.
10 See ibid., xlxlii. Matthias Schrer, who was a Master of Arts, edited Bernard Pergers
Grammatica nova, a Latin grammar that was printed with Martin Flach Junior in 1501, the
same year as Flach published Marsiliuss Commentary on the Sentences. The title page
of this grammar says that many of its editions up to now were distorted by grammatical
4 introduction
3 The Constitution of the Text
As in the first two volumes, the edition follows manuscript J as long as it has a
reading that is grammatical according to medieval standards and not against
the obvious meaning of the text. Generally, this worked out well, since J often
has a better text compared to other witnesses, as for example in question 23,
page 53, line 18, where J has item, K, L, W, and f ita. Or in question 37, page 414,
line 17, where J has aliud, K, L, W, and f illud. In some cases, however, it
was necessary to follow other witnesses, especially when J was grammatically
correct, but the meaning obviously wrong. This was the case, for example, in
question 25, page 113, lines 34, where J has Antichristo, L has Christi, but
the correct reading is Christo in K, W, and f.
Throughout the whole edition J is collated with K, W, and f. As said earlier,
manuscript L is of a very poor quality. So as not to overload the apparatus with
a bulk of meaningless variants, this manuscript is only considered in special
cases, in accordance with the practice of the first two volumes. These special
cases are explained below. The results are documented in the apparatus. It gives
all the variants with the exception of trivial deviations, for example, igitur
instead of ergo, meaningless transpositions, or in cases where the adjective
indefinite pronoun aliquod is used instead of the substantive indefinite pro-
noun aliquid, as in aliquod positivum as a substitute for aliquid positivum,
or aliquod absolutum as a substitute for aliquid absolutum. However, when
the indefinite pronoun quid is used for the relative pronoun quod, the reader
will find this in the apparatus, as in question 23, page 71, line 9, or in question 24,
page 97, line 7. Also, aliud instead of aliquid or vice-versa is documented only
if they are not abbreviated, as in question 22, page 26, line 6. The reason for not-
ing only those instances that are not abbreviated is simple: if abbreviated they
cannot be distinguished.11
errors, but that Matthias Schrer published this one cleansed of such mistakes, helped
by a professor of grammar. See the titlepage of Bernard Pergers Grammatica nova pre-
served in: Mnchen, Bayerische Staatsbibliothek (4 Inc.c.a. 754): Grammatica nova ab
innumeris fere mendis quibus hactenus impressorum incuria extitit infecta, professoris
cuiusdam litterariae artis admodum diligenti studio tandem vindicata emendataque vig-
ili quoque cura bonarum artium magistri Matthiae Gravarii (Schrer) in officina Martini
Flach Iunioris civis Argentini nedum nitide sed et castigate impressa atque ex eadem
deprompta. Anno 1501 XVI kalendas Martias. Apparently, Matthias Schrer showed the
same degree of pride in having all grammatical mistakes cleansed from Marsiliuss Com-
mentary on the Sentences, when Flach decided to publish the work.
11 See A. Cappelli, Lexicon abbreviaturarum. Dizionario di abbreviature latine ed italiane,
seventh edition, ed. M. Geymonat and F. Troncarelli, Milano 2011, 8.
introduction 5
The apparatus is negatively designed. This means that only those witnesses
are named that have the variants mentioned in the apparatus. Those that are
not named have the text as given in the main text of the edition, with the
exception of L, which has been considered only in the following cases. First,
L has been considered whenever the reader finds the abbreviation fort. leg. in
the apparatus, noting a deviation between the numbering of books or chapters
quoted by Marsilius and modern usage, for example in question 26, page 116,
line 13, where J, K, W, and f all read 24, L reads 34. Modern usage, however,
would expect 9. Second, whenever the reader finds codd. in the apparatus.
This indicates that all manuscripts have the same incorrect reading, like for
example in question 22, page 31, line 12, where not only J, K, and W, but also
L, wrongly read intelligit, with only the printed edition f having the correct
incepit. Third, when none of the manuscripts J, K, and W have a satisfactory
reading, like for example in question 22, page 25, line 4, where J, K, and W read
una. The correct reading here is in fact unam, which is documented by the
printed edition f and in L. This means that whenever the reader finds in the
apparatus all three manuscripts J, K, and W listed after the square bracket, L has
been considered. If in such cases L is not mentioned after the square bracket,
as in the foregoing example, it has the text as given in the main text. Fourth, in
those cases where neither the manuscripts J, K, and W nor the printed edition f
have an acceptable reading, L is considered. That is, whenever the reader finds
the manuscripts J, K, and W listed after the square bracket as well as the printed
edition f, as in question 23, page 45, line 5, where only L has the correct reading
diversa given in the main text, whereas all other witnesses have the wrong
term diversum.
However, if none of the witnesses has a satisfactory reading, the editors made
conjectures themselves, as for example in question 22, page 30, line 17, where
quas is needed to make the phrase correct, although J, K, W, and L read
quem, and f has quae. In contrast to the first two volumes, these conjectures
are not given in the apparatus, but in the main text of the edition, as it makes
no sense to present a main text that is unintelligible, even if all witnesses have
it. In these cases, the readings from the manuscripts J, K, W, and L, as well as
from the printed edition f appear in the apparatus, so that the reader can always
reconstruct the versions transmitted by these witnesses. If words are added to
the main text, the conjectures are indicated by square brackets. Otherwise the
conjectures can be recognized by the addition of coniecimus in the apparatus.
The number of these conjectures is thirty-six. This means that, on the whole,
the text as transmitted is of good quality, even though some witnesses are poor.
Uncertain or ambiguous readings are identified in the critical apparatus as
lectio dubia, of which there are sixteen cases in the part edited here.
6 introduction
In some references to the numbering of books or chapters of authorities like

Augustine, the figures given by some or all witnesses do not agree with what
the reader would expect, as for example in question 35, page 344, line 12, where
Marsilius refers to a passage in chapter eight of the fifteenth book of Augustines
De Trinitate, a passage which in modern editions is in chapter five. These num-
bers are not corrected in the main text, as it cannot be excluded that the works
Marsilius used had different book or chapter divisions in his time.12 Correcting
these numbers according to modern usage therefore would be presumptuous
and make the identification of his actual sources more difficult. The references
as used in modern editions are given in the apparatus indicated by fortasse
legendum.
The variants of the beginnings and endings of all questions are fully docu-
mented in the apparatus, even if these variants are trivial and should not have
been noted according to the principles mentioned above. The reason for doing
this is the following: In the late medieval period, students and masters collected
separate parts from different Commentaries on the Sentences and other related
works, presumably as a store-house for arguments when delivering their own
Commentaries.13 It cannot be excluded that within such collections, parts or
12 Marsilius is no exception here. For similar problems with references to Augustine in

Gregory of Riminis Commentary on the Sentences, see W. Simon, Eine neue Quelle zur
Augustinrezeption Gregors?, in: Gregor von Rimini. Werk und Wirkung bis zur Reformation,
ed. H.A. Oberman, Berlin 1981 (Sptmittelalter und Reformation 20), 301310, at 303304.
Of course, there is always the possibility that Marsilius used a florilegium or some other
secondary source and the deviant numbering has its origin in this secondary source.
13 A likely case in point is the anonymous collection in: Basel, Universittsbibliothek, A VI
22, a manuscript which belonged to the Dominican convent in Basel. Following the struc-
ture of Lombards Sentences, it contains large parts from William of Ockham, Adam
Wodeham, John of Mirecourt, and Conrad of Ebrach. For the content of the manuscript,
see W.J. Courtenay, Education and Learning in the Upper Rhine Region in the Four-
teenth Century, in: University, Council, City. Intellectual Culture on the Rhine (13001550),
ed. L. Cesalli, N. Germann, and M.J.F.M. Hoenen, Turnhout 2007 (Rencontres de Philoso-
phie Mdivale 13), 4762, at 6061. Other candidates are Paris, Bibliothque nationale
de France, ms. lat. 15.561, and Brugge, Stadsbibliotheek, Ms. 192. The former manuscript,
brought to our attention by Ueli Zahnd, includes parts of the writings (as well as tables)
of William of Ockham, Robert Halifax, John of Rodington, Robert Kilvington, and Thomas
Bradwardine. The latter, discussed in A. de Poorter, Les manuscrits des Sentences de Pierre
Lombard la bibliothque de Bruges, in: Aus der Geisteswelt des Mittelalters. Studien und
Texte Martin Grabmann zur Vollendung des 60. Lebensjahres von Freunden und Schlern
gewidmet, ed. A. Lang, J. Lechner, and M. Schmaus, vol. 1, Mnster 1935 (Beitrge zur
Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters Suppl. 3/1), 6990 at 8385,
introduction 7
complete questions from Marsiliuss Commentary are hidden and will be dis-
covered in the future. Sometimes, these questions are recorded anonymously.
To help identifying such independent questions and to place them within the
textual tradition, all variants of the beginnings and endings of all questions
edited here are noted in the apparatus. It goes without saying that the use of
questions taken from such collections for the establishment of a critical edition
is dependent on their textual quality, that is, whether or not they are adapted.
For the part edited here, however, no such questions were found.
As in the first two volumes, references to the foliation of manuscript J, which
is the main witness, as well as of the printed edition f, are given in the margins.
Manuscript J has no medieval foliation but a modern pagination that counts
each page side in the upper right corner. Occasionally, some pages are not
counted. In the first two volumes the references to manuscript J ignore the
pagination and just count each column imaginatively, beginning with the first
one, which is numbered as fol. 1ra. However, this leaves the reader at a loss
if he or she wants to consult the manuscript, since there is no reference to
a corresponding foliation in the manuscript itself. Therefore in the present
edition the modern pagination as it was inserted into the manuscript is referred
to. In those few cases where a page is not counted in the manuscript, as happens
in question 30, page 220, line 9, the unnumbered page is counted by adding bis
and ter to the number of the foregoing page. As such, each page can easily be
found back in the manuscript, whenever necessary.
To help the reader orient him or herself in the sometimes complex ques-
tions, section headings are inserted in the text. These headings are added by
the editors and therefore appear in square brackets. The wordings of these
headings are taken from the text of Marsilius, whenever possible. For exam-
ple, in question 22, page 27, line 10, Marsilius begins a section with Secundo
arguitur contra quaesitum. Accordingly, the wording of the heading is Con-
tra quaesitum. To avoid confusion on the part of the reader, in some minor
cases, headings are homogenized for reasons of consistency, respecting Marsil-
iuss overall usage. For example, at the end of each question, Marsilius normally
opens his reply to the arguments given at the start of the question with the
remark Ad rationes principales. There are a few exceptions, however. In ques-
contains (parts of) the Commentaries on the Sentences by Roger Rosetus, Thomas Buck-
ingham, Obertus Pickenham, and Robert Cowton. John of Strampino, a theologian at the
University of Cracow, used parts of Marsiliuss Commentary for the establishment of the
Principia of his own work, which he delivered in 1441 and 1442. See Marsilius of Inghen,
Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, vol. 1, xxxvi. However, it is unclear what
his source was.
8 introduction
tion 22 he opens with Ad rationes factas contra suppositum, and in questions

24, 34, and 35 with Ad rationes. In these cases, the usual Ad rationes princi-
pales is used as header for the edition.
4 Orthography, Punctuation, and Grammar
As in the first two volumes, the orthography is that of classical Latin. Medieval
manuscripts do not have a consistent orthography, even within those parts
that are written by one hand. In the case of Marsiliuss Commentary on the
Sentences, it is not helpful to use a modern standardized medieval Latin, as
this would suggest an authenticity and closeness to the sources that in actual
fact is not present. Rather it would bring ambiguities within the edition, like
the reading of perfecte, whether it is the adverb perfecte or the adjective
perfectae. It falls to the editors, who are responsible for the constitution
of the text and have their names on the title page, to show the reader how
they understood the text and to make decisions here, even if of course these
decisions can be wrong.
In the late medieval period, proper names are not spelled consistently either,
even when one and the same person writes his own name on different occa-
sions.14 The editors therefore had to find a way to standardize such cases. Those
proper names that are part of the vocabulary of classical Latin, are spelled
accordingly. Those not derived from classical Latin are spelled in agreement
with common usage and the exigencies of consistency.15
The punctuation in the present edition does not apply the conventions of
any specific national language, like German or Dutch, but rather endeavors to
facilitate the reading of the sometimes syntactically and semantically complex
text as understood by the editors. Within the frame of this target, consistency
was pursued. For example, appositions, if understood by the editors as non-
restrictive, are set off by commas, whereas if perceived as restrictive, they are
not.
14 See, e.g., the various ways in which the Dominican Georg Schwartz spelled his name on
the different pages of his manuscript collection, discussed in: M.J.F.M. Hoenen, Speculum
Philosophiae Medii Aevi. Die Handschriftensammlung des Dominikaners Georg Schwartz (
nach 1484), Amsterdam 1994 (Bochumer Studien zur Philosophie 22), 1820.
15 Helpful as a guide for the establishment of this edition, but not dogmatically followed
here, was Personennamen des Mittelalters. PMA. Namensformen fr 13.000 Personen gem
den Regeln fr die Alphabetische Katalogisierung (RAK), second augmented edition, ed.
C. Fabian, Mnchen 2000.
introduction 9
Words and phrases that are materially used, that is, where Marsilius speaks
for example of Deus saying hoc nomen Deus in question 25, page 111, line 3,
are put between single quotation marks, if these words are not inflected. If
they are inflected like entis in question 25, page 99, line 9, where Marsilius
says nomen entis, or hypostasim in question 29, page 188, line 8, where he
writes quod Graeci vocant hypostasim, no quotation marks are used, as it is
the inflection that marks the material use.
As in the first two volumes, characteristics of late medieval scholastic Latin,
even if ungrammatical according to the rules of classical grammar, are not
emendated but retained, in accordance with the editorial principles explained
in the section on the constitution of the text given above. For that reason, the
reader should be prepared to find, for example, the medieval indicative instead
of the classical conjunctive in indirect speech, final and causal clauses.16 Unlike
the manuscripts, the early printed edition f emendates most of the readings
that are inconsistent with classical grammar. As indicated earlier, most proba-
bly, the author of these emendations is Matthias Schrer. Only if these emenda-
tions are not trivial in the sense mentioned in the section on the constitution
of the text above, are they documented in the apparatus. To this rule, how-
ever, there is an exception. If one or more of the manuscripts have a variant
reading documented in the apparatus, any variant of f is documented as well,
even if trivial, as for example in question 22, page 35, lines 1415, where the
trivial transposition durationis inaequalitatem in f is documented because
K wrongly reads inaequalitatis durationem instead of the correct inaequali-
tatem durationis of J.
Latin scholasticism is famous for its rigor of concepts. Notwithstanding, the
reader will find in Marsiliuss Commentary on the Sentences a certain variation
within the wording of identical concepts, especially concerning the use of
prefixes like prae, con, and ad that obviously do not affect the meaning
if added to or omitted from a concept. For example, in question 22, page 43,
lines 612, suppono and praesuppono are used interchangeably. The same
goes for venio and convenio in question 30, pages 220221, lines 162. In
question 34, pages 335336, lines 228, prosequor and consequor are used
without any difference in meaning.
16 On the peculiarities of medieval Latin, see with a wealth of bibliographical references,

Medieval Latin: An Introduction and Bibliographical Guide, ed. F.A.C. Mantello and A.G.
Rigg, Washington, DC, 1996.
10 introduction
5 References to Marsiliuss Sources
Throughout his Commentary on the Sentences, Marsilius quotes a large num-

ber of sources. These sources are identified in the edition. References are always
to the most recent critical editions. If there is no critical edition available, other
commonly used editions or manuscripts are used. To inform the reader about
how Marsilius uses these sources, whether he quotes them verbatim or ad sen-
sum, two different types of quotation marks are employed. In the first two vol-
umes this distinction is not always made. In the present edition, single marks
indicate quotations ad sensum, double marks those that are verbatim. The ref-
erence that is used to decide which part of the text is a quote and to what extent
the quote is ad sensum or verbatim is the edition referred to in the apparatus.
The reader needs to be aware of the fact that Marsilius uses sources, for example
of Aristotle, Augustine or Peter Lombard, that almost naturally have a reading
that at minor points differs from the one presented in the editions referred to
in the apparatus.
Sometimes, Marsilius refers to authorities like Pseudo-Dionysius or the Liber
de causis that he takes not from these sources themselves, but from the works
of contemporaries, mostly Thomas Aquinas, Giles of Rome or Thomas of Stras-
bourg, without indicating that he is using these works.17 In those cases, the
main reference to decide where the quote begins and ends, and whether the
quote is ad sensum or verbatim, is the source to which Marsilius attributes
the quote. For example, in question 22, page 35, line 17 he ascribes the phrase
Deus est ante aeternitatem sicut causa eius to the Liber de causis. How-
ever, this is only an ad sensum quote from that work. The actual source is
Thomas Aquinass Commentary on the Sentences, where the quote can be
found almost verbatim. In such cases single quotation marks are used, as this
quote is only an ad sensum rendition of the Liber de causis. To inform the reader
about the actual source, not mentioned by Marsilius himself, the reference to
17 Marsilius had an extensive library which contained also a number of (partial) Commen-
taries on the Sentences, like for example those of Thomas Aquinas and of Thomas of
Strasbourg. On his library, see D. Walz, Marsilius von Inghen als Schreiber und Bcher-
sammler, in: Marsilius von Inghen. Werk und Wirkung. Akten des Zweiten Internationalen
Marsilius-von-Inghen-Kongresses, ed. S. Wielgus, Lublin 1993, 3171. Quite naturally, he
might also have used collections as preserved in the manuscripts referred to in note 13
above. The catalogue of Marsiliuss private library seems to mention at least one such
manuscript: Item (381) breves questiones super sententias. See Libri actorum Universi-
tatis Heidelbergensis, series A: Acta Universitatis Heidelbergensis, vol. 1: 13861410, fasc. 2,
ed. J. Miethke, Heidelberg 1990, 475.
introduction 11
Thomas Aquinass Commentary is given in the apparatus. It goes without

saying that the references to such implicit sources can never be exhaustive.
The Auctoritates Aristoteles are treated as a work of Aristotle. This means
that whenever Marsilius refers to Aristotle or to one of his writings and quotes
verbatim from the Auctoritates Aristotelis, double quotation marks are used.
As a rule, all explicit sources are identified. Implicit quotations, like standard
sayings or traditional definitions that are mentioned without reference to any
source, are indicated whenever they were recognized.
As usual in his time, Marsilius used the Commentaries on the Sentences of
his contemporaries as a quarry for arguments and distinctions, without men-
tioning their names or following their solutions, however.18 For the part edited
here, his main sources are Bonaventure, Thomas Aquinas, Peter of Tarantasia,
Giles of Rome, and Thomas of Strasbourg. Whenever such sources are iden-
tified, the reader is informed in the apparatus. Marsiliuss handling of these
sources is pragmatic. He picks arguments and parts thereof and mixes these
with his own material. Since he does not mention these sources, it is not
excluded that what seems to be, for example, a use of Giles of Rome is in actual
fact Thomas of Strasbourg who is quoting Giles of Rome. In addition, since the
wording of the manuscripts used by Marsilius may differ from that of early and
modern editions, there is no standard to unambiguously decide what Marsil-
iuss source is and which words he actually borrows from his source. Indicating
such borrowings by using quotation marks would be misleading, as it simulates
a literary precision that is accidental. Also, since these borrowings are mixed
with authentic material, the main text would be loaded with many opening
and closing quotation marks even within one single sentence that would make
its reading difficult. Therefore, in contrast to the first two volumes, such anony-
mous borrowings are not identified in the main text itself, neither by double nor
single marks, but by editorial notes in the apparatus, usually put at the begin-
ning of the relevant paragraph or passage.
Whenever it is unclear whether Marsilius is referring to another passage of
his own Commentary on the Sentences, or to the Sentences of Lombardus itself,
as in phrases like ut dictum est distinctione 8, in question 22, page 25, line 11,
references to both Marsiliuss Commentary and Lombards Sentences are given.
18 On the issue of using sources by fourteenth-century authors of Commentaries on the

Sentences, see P.J.J.M. Bakker and Ch. Schabel, Sentences Commentaries of the Later
Fourteenth-Century, in: Mediaeval Commentaries on the Sentences of Peter Lombard, vol. 1:
Current Research, ed. G.R. Evans, Leiden et al. 2002, 425464, at 438461.
12 introduction
6 Notes on the Doctrinal Content
The part of Marsiliuss Commentary on the Sentences edited here continues

the discussion of the Trinity, dealing in particular with questions about the
unity and the distinction of the divine persons.19 It covers distinctions 19 to
34 of Peter Lombards Sentences. The next section, closing the first book of his
Commentary, concerns the divine attributes, most of which still awaits critical
editing.20
There are two things that from a doctrinal point of view are remarkable
in the part edited here. First, even if Marsilius has an independent view on
most issues, he models his treatment often in discussion with a number of
authors, who are labelled antiqui in question 31, page 274, line 18; question 32,
page 295, line 18, and question 33, page 313, line 7. The proper names of these
antiqui, as given by Marsilius, are Bonaventure, Thomas Aquinas, Giles of
Rome, Peter of Tarantasia, and Thomas of Strasbourg. This does not mean
that he is just following their views. Rather he discusses and compares them,
and then decides which of these opinions are most appropriate, before artic-
ulating his own solutions. Sometimes Marsilius is unmistakably clear that he
cannot accept a solution proposed by one of the antiqui. For example, in
question 27, page 140, lines 1417, he accuses Thomas of Strasbourg of not
having understood Aristotle. He then argues against him iuxta modernam
philosophiam. Obviously, he is aware of the fact that he is dealing with authors
from another period, when issues were approached differently. But why does he
deal with the arguments of these antiqui if he adheres himself to the mod-
erna philosophia et logica, as he again underscores in question 32, page 294,
line 9?
This question leads to the second noteworthy aspect of this section, which
provides an answer here. Even though Marsilius applies the rules of logic when
19 Helpful introductions to this subject are W. Mhler, Die Trinittslehre des Marsilius von
Inghen, Limburg/Lahn 1949, R.L. Friedman, Medieval Trinitarian Thought from Aquinas to
Ockham, Cambridge et al. 2010, and id., Intellectual Traditions at the Medieval University.
The Use of Philosophical Psychology in Trinitarian Theology among the Franciscans and
Dominicans, 12501350, 2 vols., Leiden et al. 2013 (Studien und Texte zur Geistesgeschichte
des Mittelalters 108/1.2).
20 The part of this section dealing with the issue of divine knowledge is critically edited in the
second volume of M.J.F.M. Hoenen, Marsilius van Inghen (1396) over het goddelijke weten.
Zijn plaats in de ontwikkeling van de opvattingen over het goddelijke weten ca. 12551396.
Studie gevolgd door een tekstuitgave van Marsilius van Inghen Quaestiones super quattuor
libros Sententiarum Lib. I Quaestt. 38 en 40, 2 vols., Nijmegen 1989.
introduction 13
dealing with semantic issues of how to distinguish between the divine persons
all having the same undivided nature, he is very keen to avoid saying anything
that might cause confusion on the part of his readers. Repeatedly he warns
the reader not to apply the rules of logic without thinking of whether what
is logically true might support heresies. For example, in question 24, page 94,
lines 715, he argues that although the sentence Filius est tantum Deus is
logically true because the Son is nothing but God, it is dangerous to accept
this, because it seems to confirm the view of those heretics who claim that
Christ was without a human nature, since the word tantum can be under-
stood to exclude humanity when added to the word Deus. For the theologian,
logic is a necessary tool to disentangle ambiguities, but it cannot tell him when
its conclusions become a threat to faith, especially in those issues, like the
Trinity, that transcend human understanding, as Marsilius states. Therefore,
he argues, it is better to stick to the opinions of those authors whose views
have proven to be sound and without danger, the doctores sancti, as he calls
them in question 30, pages 252253, lines 213, and not to follow what seems
to be at first sight good reasoning. For Marsilius, next to Augustine and Dama-
scenus, authors like Thomas Aquinas and Giles of Rome do have such a proven
reputation. Therefore they are primarily consulted in the discussion of the
Trinity, even though they belong to the past and therefore are called antiqui,
whereas Marsilius sees himself as an adherent of the moderna philosophia et
logica.
With their concern regarding possible misunderstandings, the questions
edited here foreshadow the Wegestreit, the debate between Realists and Nom-
inalists waged at many universities throughout the fifteenth century. Jean Ger-
son, Chancellor of the University of Paris, criticized John Hus and Hieronymus
of Prague because their views, though logically true, were a potential source
of heresy. This criticism was understood as an official censure of Realism. It
prompted all those followers of Thomas Aquinas and Giles of Rome who had
accepted the view of the antiqui on universals, i.e. that they existed within
individual things either really or potentially, to defend their cause against the
proponents of the philosophia moderna.21 In question 37, page 392, lines 27
28, Marsilius attributes the view that there is a common nature to all individuals
of one particular species to the antiqui. For him, on this point, there are no
21 For background information and references to literature and sources, see M.J.F.M. Hoe-
nen, Modus loquendi Platonicorum. Johannes Gerson und seine Kritik an Platon und
den Platonisten, in: The Platonic Tradition in the Middle Ages. A Doxographic Approach,
ed. S. Gersh and M.J.F.M. Hoenen, Berlin et al. 2002, 325343.
14 introduction
dangers against faith involved. Rather it is just philosophically inelegant. But

Jean Gerson senses possible heresies. Real universals are a threat to the unique-
ness of Gods eternity. They exist beyond the world of space and time, inde-
pendent of the generation and corruption of any individuals.22 Thus creation
surpasses the boundary set by its creator. Realism therefore recalls the Devils
unfortunately successful attempt to mislead mankind reported by Genesis 3,
17.
Acting as Chancellor of the University of Paris, of course, Gersons voice was
extremely powerful. It set the agenda for future acting at many universities,
like Heidelberg and Ingolstadt.23 Marsiliuss influence was much smaller. Only
a few students and colleagues heard his Commentary on the Sentences, and
only a few written copies circulated.24 But his arguments are more subtle than
those of the politically motivated Jean Gerson. To understand what caused the
Wegestreit from a philosophical point of view, Marsiliuss Commentary on the
Sentences is a unique source that helps to see things growing, even if covered
under the surface of what seems at first sight only obligatory exercises for
Marsilius to earn the first degree of Master of Theology at the newly founded
22 Jean Gerson, De modis significandi, in: uvres compltes, vol. 9, ed. P. Glorieux, Paris 1973,
625642, at 638639.
23 Gersons voice is still echoing at the end of the century in Heidelberg (in a defense of Nom-
inalism quoting Gerson and put into Marsiliuss mouth, orchestrated by Jakob Wimpfeling
and published in 1499, and now available in: Marsilius von Inghen. Gedenkschrift 1499 zum
einhundertsten Todestag des Grndungsrektors der Universitt Heidelberg, ed. D. Walz and
R. Dchting, Heidelberg 2008 (Lateinische Literatur im deutschen Sdwesten 1), 6378.
See, however, the review of Dieter Mertens in: Zeitschrift fr die Geschichte des Oberrheins
157 [NF 118] (2009), 510518, who adds some corrections and rightly insists on the nature
of this product as a defense of Nominalism and its alliance with Humanism, probably
directed against the growing power of Realism and Thomism in Cologne, rather as a cel-
ebration of Marsilius himself) and Ingolstadt (John Parreut, Master of Arts in Ingolstadt,
extensively referring to Gersons attack on Realism in his Exercitata veteris artis, Ingolstadt,
Johann Kachelofen, 1492, fol. aiiiv[av]v).
24 Remarkably, however, Marsiliuss Commentary on the Sentences is repeatedly quoted next
to that of William of Ockham and others, also the passages edited in the present vol-
ume, in the Nominalist manual on logic designed by John Eck for his students at the
Bursa pavonis at the University of Freiburg. See, e.g., John Eck, Bursa pavonis. Logices
exercitamenta, Strasbourg, Matthias Hupfuff, 1507, fol. Fiiv: Quare sequitur ipsum esse
verum aequivocum, ut vult Guillelmus noster, distinctione 2, quaestione 9 primi Senten-
tiarum, et magister Marsilius, quaestione 28, articulo 2 ab initio quasi (). See the edition
below, page 166. On, ibid., fol. Diiv, John Eck writes Marsilius, quo nullus in logica acu-
tior.
introduction 15
University of Heidelberg, of which he was the first rector.25 The reader therefore
is invited to share with the editors what they enjoyed discovering about the
origins of the Wegestreit and a good deal more over the last couple of years.26
25 On his role as rector at Heidelberg, see J. Miethke, Marsilius von Inghen als Rektor der
Universitt Heidelberg, in: Marsilius of Inghen. Acts of the International Marsilius of Inghen
Symposium, ed. H.A.G. Braakhuis and M.J.F.M. Hoenen, Nijmegen 1992 (Artistarium Sup-
plementa 7), 1337. In the registrum librorum he is recorded as the first theologian pro-
moted in Heidelberg: () primus in theologica facultate promotus in hoc studio (). See
Libri actorum Universitatis Heidelbergensis, 475.
26 The fate of nominalist Trinitarian theology when entering realist territory in Cologne,
occupied by Thomists and Albertists, is researched in: M.J.F.M. Hoenen, Nominalism
in Cologne. The Student Notebook of the Dominican Servatius Fanckel with an Edition
of a Disputatio Vacantialis Held on July 14, 1480 Utrum in Deo Uno Simplicissimo sit
Trium Personarum Realis Distinctio, in: Crossing Boundaries at Medieval Universities, ed.
S.E. Young, Leiden et al. 2011 (Education and Society in the Middle Ages and Renaissance
36), 85144.
Bibliography
Manuscripts
Basel, Universittsbibliothek, A VI 22
Brugge, Stadsbibliotheek, Ms. 192
Isny, Nikolaikirche, Hs. 48
Krakw, Biblioteka Jagielloska, Cod. 1581
Leipzig, Universittsbibliothek, Ms 568
Paris, Bibliothque nationale de France, ms. lat. 15.561
Stuttgart, Wrttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. 2 113
Early and Modern Editions
Bernard Perger, Grammatica nova, Strasbourg, Martin Flach Junior, 1501.

Jean Gerson, De modis significandi, ed. P. Glorieux, in: uvres compltes, introduction,
texte et notes par Mgr Glorieux, 10 vols., Paris et al. 19601973, vol. 9, 625642.
John Eck, Bursa pavonis. Logices exercitamenta appellata Parva logicalia, Strasbourg,
Matthias Hupfuff, 1507.
John Parreut, Exercitata veteris artis, Ingolstadt, Johann Kachelofen, 1492.
Marsilius of Inghen, Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, Strasbourg, Martin
Flach Junior, 1501, repr. Frankfurt/Main 1966.
, Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, vol. 1: Super Primum, Quaes-
tiones 17, ed. M. Santos Noya, Leiden et al. 2000 (Studies in the History of Christian
Thought 87).
, Quaestiones super quattuor libros Sententiarum, vol. 2: Super Primum, Quaes-
tiones 821, ed. M. Santos Noya, Leiden et al. 2000 (Studies in the History of Christian
Thought 88).
Walz, D. and Dchting, R. (eds.), Marsilius von Inghen. Gedenkschrift 1499 zum einhun-
dertsten Todestag des Grndungsrektors der Universitt Heidelberg, Heidelberg 2008
(Lateinische Literatur im deutschen Sdwesten 1).
Reference Works
Burkhart, P. (ed.), Die lateinischen und deutschen Handschriften der Universitts-Biblio-

thek Leipzig, vol. 2: Die theologischen Handschriften, part 1: (Ms 501625), Wiesbaden
1999 (Katalog der Handschriften der Universitts-Bibliothek Leipzig 5/2).

bibliography 17
Cappelli, A., Lexicon abbreviaturarum. Dizionario di abbreviature latine ed italiane,

seventh edition, ed. M. Geymonat and F. Troncarelli, Milano 2011.
Fabian, C. (ed.), Personennamen des Mittelalters. PMA. Namensformen fr 13.000 Per-
sonen gem den Regeln fr die Alphabetische Katalogisierung (RAK), second aug-
mented edition, Mnchen 2000.
Mantello, F.A.C. and Rigg, A.R. (eds.), Medieval Latin: An Introduction and Bibliograph-
ical Guide, Washington, DC, 1996.
Miethke, J. (ed.), Libri actorum Universitatis Heidelbergensis, series A: Acta Universitatis
Heidelbergensis, vol. 1: 13861410, fasc. 2, Heidelberg 1990.
Toepke, G. (ed.), Die Matrikel der Universitt Heidelberg von 1386 bis 1662, part 1: Von 1386
bis 1553, Heidelberg 1884.
Secondary Literature
Bakker, P.J.J.M. and Schabel, Ch., Sentences Commentaries of the Later Fourteenth
Century, in: Mediaeval Commentaries on the Sentences of Peter Lombard, vol. 1:
Current Research, ed. G.R. Evans, Leiden et al. 2002, 425464.
Braakhuis, H.A.G. and Hoenen, M.J.F.M., Marsilius of Inghen. A Dutch Philosopher
and Theologian, in: Marsilius of Inghen. Acts of the International Marsilius of Inghen
Symposium, ed. H.A.G. Braakhuis and M.J.F.M. Hoenen, Nijmegen 1992 (Artistarium
Supplementa 7), 111.
Courtenay, W.J., Education and Learning in the Upper Rhine Region in the Fourteenth
Century, in: University, Council, City. Intellectual Culture on the Rhine (13001550),
ed. L. Cesalli, N. Germann, and M.J.F.M. Hoenen, Turnhout 2007 (Rencontres de
Philosophie Mdivale 13), 4762.
Friedman, R.L., Intellectual Traditions at the Medieval University. The Use of Philosophi-
cal Psychology in Trinitarian Theology among the Franciscans and Dominicans, 1250
1350, 2 vols., Leiden et al. 2013 (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mitte-
lalters 108/1.2)
, Medieval Trinitarian Thought from Aquinas to Ockham, Cambridge et al. 2010.
Hoenen, M.J.F.M., Marsilius van Inghen ( 1396) over het goddelijke weten. Zijn plaats
in de ontwikkeling van de opvattingen over het goddelijke weten ca. 12551396. Studie
gevolgd door een tekstuitgave van Marsilius van Inghen Quaestiones super quattuor
libros Sententiarum Lib. I Quaestt. 38 en 40, 2 vols., Nijmegen 1989.
, Modus loquendi Platonicorum. Johannes Gerson und seine Kritik an Platon
und den Platonisten, in: The Platonic Tradition in the Middle Ages. A Doxographic
Approach, ed. S. Gersh and M.J.F.M. Hoenen, Berlin et al. 2002, 325343
, Nominalism in Cologne. The Student Notebook of the Dominican Servatius
Fanckel with an Edition of a Disputatio Vacantialis Held on July 14, 1480 Utrum
18 bibliography
in Deo Uno Simplicissimo sit Trium Personarum Realis Distinctio, in: Crossing
Boundaries at Medieval Universities, ed. S.E. Young, Leiden et al. 2011 (Education and
Society in the Middle Ages and Renaissance 36), 85144.
, Speculum Philosophiae Medii Aevi. Die Handschriftensammlung des Domini-
kaners Georg Schwartz ( nach 1484), Amsterdam 1994 (Bochumer Studien zur Philo-
sophie 22)
Mertens, D., Review of: Marsilius von Inghen. Gedenkschrift 1499 zum einhundertsten
Todestag des Grndungsrektors der Universitt Heidelberg, ed. D. Walz and R. Dcht-
ing, Heidelberg 2008 (Lateinische Literatur im deutschen Sdwesten 1), in: Zeit-
schrift fr die Geschichte des Oberrheins 157 [NF 118] (2009), 510518.
Miethke, J., Marsilius von Inghen als Rektor der Universitt Heidelberg, in: Marsilius of
Inghen. Acts of the International Marsilius of Inghen Symposium, ed. H.A.G. Braakhuis
and M.J.F.M. Hoenen, Nijmegen 1992 (Artistarium Supplementa 7), 1337.
Mhler, W., Die Trinittslehre des Marsilius von Inghen, Limburg/Lahn 1949.
Poorter, A. de, Les manuscrits des Sentences de Pierre Lombard la bibliothque
de Bruges, in: Aus der Geisteswelt des Mittelalters. Studien und Texte Martin Grab-
mann zur Vollendung des 60. Lebensjahres von Freunden und Schlern gewidmet, ed.
A. Lang, J. Lechner, and M. Schmaus, vol. 1, Mnster 1935 (Beitrge zur Geschichte
der Philosophie und Theologie des Mittelalters Suppl. 3/1), 6990.
Simon, W., Eine neue Quelle zur Augustinrezeption Gregors?, in: Gregor von Rimini.
Werk und Wirkung bis zur Reformation, ed. H.A. Oberman, Berlin 1981 (Sptmittelal-
ter und Reformation 20), 301310.
Walz, D., Marsilius von Inghen als Schreiber und Bchersammler, in: Marsilius von
Inghen. Werk und Wirkung. Akten des Zweiten Internationalen Marsilius-von-Inghen-
Kongresses, ed. S. Wielgus, Lublin 1993, 3171.
Interpretatio siglorum
Sigla codicum
J Isny, Nikolaikirche, Hs. 48

K Krakw, Biblioteka Jagielloska, Cod. 1581
L Leipzig, Universittsbibliothek, Ms 568
W Stuttgart, Wrttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. 2 113
Sigillum editionis
f Quaestiones Marsilii super quattuor libros Sententiarum, Argentinae,

ed. Martinus Flach Iunior, 1501
Alia sigla
AL Aristoteles Latinus, Corpus philosophorum medii aevi, Academia-

rum consociatarum auspiciis et consilio ed., Roma, et al. 1951
AverL Corpus commentariorum Averrois in Aristotelem, consilio et aus-
piciis Academiae Americanae Mediaevalis adiuvantibus academiis
consociatis [olim unitis academiis], versiones Latinae, Cambridge,
Massachusetts 1949
AviL Avicenna Latinus, LouvainLeiden, et al. 1968
CAG Commentaria in Aristotelem Graeca, ed. consilio et auctoritate Aca-
demiae Litterarum Regiae Borussicae, Berolini 18821909
CCSL Corpus Christianorum, series Latina, Turnholti 1953
CLCAG Corpus Latinum commentariorum in Aristotelem Graecorum, Cen-
tre De Wulf-Mansion, LouvainParis, et al. 1957
CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, ed. consilio et im-
pensis Academiae Scientiarum Austriacae [olim Academiae Litter-
arum Caesareae Vindobonensis], Wien 1866
GL Grammatici Latini, ex recensione H. Keilii, Lipsiae 18551880, unv.
reprogr. Nachdr. Hildesheim 1961
PG Patrologiae cursus completus, series Graeca, accurante J.-P. Migne,
Parisiis 18571866
PL Patrologiae cursus completus, series Latina, accurante J.-P. Migne,
Parisiis 18441855 et 18621865

Interpretatio signorum
In textu
| initium columnae in margine nominatae significat

[] verba ab editoribus addita includunt
In apparatu critico
in apparatu lectionum variantium, inter duo verba posita, lemma inter-

medium suppleunt
[] in allegationibus auctorum, verba intermedia, utpote ad propositum
non necessaria, excludunt
] in apparatu lectionum variantium, verba textus delecti (lemma) a lec-
tionibus variantibus distinguit
[] in apparatu lectionum variantium, verba vel litteras ab editoribus addi-
ta vel additas includunt
[sc.] in allegationibus auctorum, verba ab editoribus addita includunt
2 in apparatu lectionum variantium, post sigillum codicis altius positus,
lectionem vel correctionem alia manu inductam significat
123 in apparatu lectionum variantium, post verbum lemmatis altius positi,
verba in eadem linea textus pluries occurrentia distinguunt

Interpretatio abbreviationum1
a prima columna
add. addidit
al. alius
art. articulus
b secunda columna
c. circa
cap. caput vel capitulum
cf. confer
codd. codices
com. commentum
coni. coniecimus
corr. correxit
del. delevit
dist. distinctio
dub. dubium
ed. edidit vel editio
ed. cit. editio citata
e.g. exempli gratia
fol. folium
fort. fortasse
fort. leg. fortasse legendum
ibid. ibidem
id. idem
iter. iteravit
iter. (homoeoceph.) iteravit (homoeocephalon)
lac. lacuna
lect. lectio
lect. dub. lectio dubia
lib. liber
lin. linea
loc. cit. locus citatus
mg. margo
n. numerus
1 Contextu adhibito interpretatio abbreviationum secundum numerum vel casum vel tempus
varietur.

22 interpretatio abbreviationum
om. omisit
om. (hom.) omisit (homoeoteleuton)
p. pagina
praec. praecipue
princ. principalis
prol. prologus
prop. propositio
pros. prosa
ps. psalmus
q. quaestio
r facies folii vel paginae recta
sc. scilicet
sect. sectio
sup. lin. supra lineam
suppl. supplementum
tit. titulus
tract. tractatus
transl. translatio
v facies folii vel paginae versa
Quaestiones super quattuor
libros Sententiarum

[quaestio vicesima secunda]
[Utrum aequalitas divinarum personarum in una

essentia inferat quod una earum sit in alia]
Circa distinctionem 19 quaeritur vicesimo secundo utrum aequalitas divi-

narum personarum in una essentia inferat quod una earum sit in alia; quae
quaestio unum supponit, scilicet quod aequalitas sit personarum in una
essentia. Secundo quaerit: Utrum unam earum infert haec aequalitas esse
5 in alia?
[Rationes principales]
[Contra suppositum]
Contra suppositum arguitur sic: Ubi non est quantitas, ibi nec est aequalitas,
cum aequalitas sit convenientia in quantitate; modo in divinis non est quan-
10 titas; igitur. Minor patet, quia quantitas, sive continua sive discreta, repugnat
summae simplicitati, quae est in divinis, ut dictum est distinctione 8.
Secundo, quia ubicumque est aequalitas, ibi est divisibilitas; modo in
divinis non est divisibilitas; igitur. Patet maior, quia aequale per ablationem
1 circa secundo] quaeritur vicesimo secundo circa distinctionem 19 K; circa distinctionem

19 W; vicesimo secundo quaeritur circa distinctionem 19f. 3 supponit] om. J. 4 unam]
una JKW. 45 unam alia] haec aequalitas inferat unam personam esse in alia f.
9 convenientia] aliquorum add. f. 12 divisibilitas] diversitas W. 13 divisibilitas] diversitas
W.
826.11 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 19
pars 1 art. unicus q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 342ab). 9 Cf. infra, p. 314,1012: [] ita
aequalia vel similia sunt convenientia in quantitate vel qualitate secundum quod sumitur
a Philosopho 5 Metaphysicae. Cf. Aristot., Metaph. 5,15 (1021a1112) (AL XXV 3.2, 113): []
similia uero quorum qualitas est una, equalia uero quorum quantitas est una []. Cf. etiam
Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 125, n. 135). 10 Cf. Aristot., Categoriae 6 (4b20) (AL I
15, 13): Quantitatis aliud est continuum, aliud disgregatum atque discretum []. Cf. etiam
Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 303, n. 18). 11 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 4
n. 3 (ed. Grottaferrata 1971, p. 99) et ibid. dist. 8 cap. 6 (ed. cit., p. 100); cf. August., De Trin. 6,7,8
(PL 42,929; CCSL 50,237); cf. etiam Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 1 (ed. Santos Noya,
p. 93).

26 quaestio vicesima secunda
potest fieri inaequale. Minor patet de se et 12 Metaphysicae et 8 Physicorum:

Primus motor est omnino indivisibilis.
Tertio: Omne aequale est finitum; nihil autem in Deo est finitum; igitur.
Patet maior, quia aequalia commensurabilia sunt, quod est proprium finito-
J 155a rum, quia mensura necessario est finita; alias | esset incognita. Patet minor, 5
quia, si Deus vel aliquid eius esset finitum, iam maius Deo cogitari possit,
quia omne finitum transcendere potest imaginatio.
f 90rb Quarto: Ubi non est diversitas, ibi non est aequalitas; modo in divinis non |
est diversitas; igitur. Patet maior, quia aequale est relativum diversitatis.
Nihil enim est aequale sibi. Patet minor, quia in divinis est summa unitas 10
et talis videtur excludere omnem diversitatem.
Quinto: Si in divinis esset aequalitas personarum in essentia, vel haec
esset summa vel non summa; nullo modorum; igitur. Patet maior sufficienti
divisione. Probatur minor. Primo: Non potest dici quod sit summa, quia
summa aequalitas repugnat perfectioni, iuxta illud Augustini in libro 83 15
Quaestionum dicentis: Si essent omnia aequalia, non essent omnia per-
fecta. Modo in Deo non est aliquid repugnans perfectioni. Et confirmatur,
quia videtur quod summa aequalitas requirit aequalitatem tam in continua
quam in discreta quantitate. Modo in Deo non est aequalitas secundum
quantitatem discretam, cum sit in eo Trinitas, quae est imparitas. Et tertio 20
confirmatur haec pars, quia Pater non est aequalis Filio; igitur non est aequa-
litas summa. Tenet consequentia, quia summa aequalitas requirit aequalita-
tem amborum extremorum. Antecedens patet per illud Chrysostomi super
illud Apostoli Ad Hebraeos 1: Qui cum sit splendor etc. dicentis quod Filius
est aequalis Patri, non Pater Filio. Et idem videtur velle beatus Augustinus 25
2 motor] motorum K. 6 aliquid] aliud W. 10 est1] dicitur f. 20 et tertio] iterum f.
1 Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 158, n. 225): Primus motor nullam habet magnitudinem,
nec finitam, nec infinitam, unde ipse est incorporeus, indivisibilis et aeternus. Cf. Aristot.,
Phys. 8,10 (266a1011) et ibid. (267b1726). Cf. etiam id., Metaph. 12,7 (1073a57) et Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 137, n. 264). 1227.8 Marsilius hanc rationem partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 2
(ed. cit., p. 344ab) et ibid. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 346a). 16 August.,
De divers. quaest. 83 q. 41 (PL 40,27; CCSL 44A,63); cf. Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art.
unicus q. 2 (ed. cit., p. 344a), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur. 23 Cf.
Ioannes Chrysostomus, In epist. ad Hebraeos 1,2,2 (PG 63,22); cf. etiam Bonaventura, loc. cit.
dist. 19 pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 346a), ubi haec auctoritas Chrysostomi eisdem verbis
invenitur. 24 Hb 1,3.
quaestio vicesima secunda 27
1 libro De doctrina Christiana dicens: In Patre est unitas, in Filio aequali-

tas; ergo non videtur quod Pater sit aequalis Filio. Sed nec potest dici quod
aequalitas divina non sit summa, cum ipsa omnem inaequalitatem excludit,
scilicet temporis, magnitudinis et potestatis, ut dicit beatus Augustinus in
5 libro De fide ad Petrum et Magister assumit in littera. Item, quia est prima.
Talis debet esse summa. Et tertio, quia in ea unum aequatur uni et unum
pluribus et quodlibet omnibus. Modo imaginatio non capit maiorem aequa-
litatem.
[Contra quaesitum]
10 Secundo arguitur contra quaesitum, scilicet quod haec aequalitas non infert
unam personarum esse in alia, quia unam personam esse in alia est falsum;
ergo hoc non sequitur ex aequalitate divinarum personarum. Consequentia
nota est, quia ex vero non sequitur falsum, 2 Priorum. Probatur antecedens,
quia in quocumque est Pater, in eo est paternitas; sed in Filio non est pater-
15 nitas; igitur. Patet maior, quia Pater nequit esse sine sua proprietate, qua
constituitur in esse. Et minor patet, quia in quocumque est paternitas, illud
est Pater. Ergo, cum Filius non sit Pater, in eo non est paternitas.
Secundo sic: In quocumque est Pater, in eo est omne illud quod est in
Patre; sed in Filio est Pater; ergo in Filio est omne quod est in Patre; sed
20 Filius est in Patre; ergo Filius est in se ipso. Hoc consequens est falsum et
consequentia est bona; ergo aliquid antecedentis. Et non prima, quia illa est
communis animi conceptio. Etiam sicut omne quod praedicatur de aliquo
excedenter vel con|vertibiliter, praedicatur de omni quod est sub eo, ita f 90va
2 videtur] velle add. f. 78 aequalitatem] inaequalitatem W. 18 illud] om. KW. 21 aliquid]

aliud W. antecedentis] seu aliqua pars eius est falsa add. f. 23 praedicatur] etiam add. f.
1 August., De doct. Christ. 1,5,5 (PL 34,21; CSEL 80,11 [lib. 1 n. 12]; CCSL 32,9); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 31 cap. 2 n. 9 (ed. cit., p. 228); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 19
pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 346a), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
5 Cf. Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap. 1 n. 4 (PL 40,754; PL 65,674A;
CCSL 91A,714); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 2 (ed. cit., p. 344a), ubi
haec auctoritas Fulgentii etiam ad sensum invenitur. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19
cap. 1 (ed. cit., p. 159). 13 Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 310, n. 18): Ex falso bene sequitur
verum, sed ex vero numquam sequitur falsum []. Cf. Aristot., Analyt. priora 2,2 (53b78).
1829.5 Marsilius has rationes partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur
a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 4 (ed. cit., pp. 348a349a). 20 Cf. infra,
p. 359,910: [] quia nihil est in se ipso, 4 Physicorum. Cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit.,
p. 150, n. 124): Nihil est in se ipso primo et per se. Cf. etiam Aristot., Phys. 4,3 (210b2122).
videtur quod quicquid est in aliquo, secum in eodem ponat omne quod est
in ipso, quod inest maxime, si sit in eo secundum totum. Ergo oportet quod
falsum sit quod in Filio est Pater vel quod Filius est in Patre.
Tertio: Si punctus ad imaginationem indivisibilis poneretur in alio punc-
J 155b to, non maneret distinctus ab eo in quo ponitur. | Ergo, cum personae divinae 5
magis simplices sunt quam puncta, si in invicem sunt, non videtur quod
manent distinctae.
Quarto: Si Filius est in Patre, vel hoc est secundum relationem, et hoc
non, quia beatus Augustinus dicit in littera quod propter unitatem naturae
Pater est in Filio et Spiritu Sancto; natura autem dicit substantiam; vel 10
hoc est secundum substantiam, et si sic, sequitur quod est in se ipso. Nam
quae secundum substantiam attribuuntur personis, sunt omnibus tribus
communia. Igitur, si secundum substantiam sit in Patre, etiam erit in se ipso.
Quinto: Vel Filius est secundum eandem habitudinem in Patre secundum
quam Pater est in ipso, et si sic, cum sit in Patre ut in principio, etiam Pater 15
esset in eo ut in principio, et sic Filius esset principium Patris, quod non est
verum; vel secundum aliam habitudinem est Pater in Filio quam Filius in
Patre, et si sic, aequivocatio est cum dicitur Pater est in Filio et Filius est
in Patre, secundum diversos modos essendi in, sicut uno modo species est
in genere, et alio modo genus in specie. Hoc autem non videtur fuisse de 20
mente doctorum. Unde Magister et beatus Augustinus videntur velle quod
secundum eundem modum circumincessionis personae sunt in invicem. Et
confirmatur, quia quaeritur quo modo essendi in sit una persona in alia.
Non videtur quod convenienter dici possit sumendo omnes novem modos
positos in 4 Physicorum. 25
1 secum] seu J; om. K. ponat] ponitur K. 6 in] om. J. 7 distinctae] distincta W.

19 essendi in] inessendi KWf. 23 in2] sit f. 24 quod] quo modo f.
9 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 161); cf. Fulgentius Ruspensis
(Ps.-August.), loc. cit. cap. 1 n. 4 (PL 40,754; PL 65,674A; CCSL 91A,714); cf. etiam Bonaventura,
loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 348b), ubi haec auctoritas Fulgentii eisdem fere
verbis invenitur. 19 De modis essendi in vide Aristot., Phys. 4,3 (210a1424) et Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 150, n. 123) et Boethium, In Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,172BC) et Petrum
Hispanum, Tractatus III,2 (ed. de Rijk, pp. 2728). 1920 Sunt tertius et quartus modus
essendi in apud Petrum Hispanum, loc. cit. III,2 (ed. cit., p. 27). 21 Cf. supra, p. 28,910.
25 In libro 4 Physicorum octo modi essendi in numerantur. Cf. supra, p. 28, ad lin. 19. Cf.
Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 4 (ed. cit., pp. 348b349a): Item, novem modi
essendi in sunt in creaturis [] et nonum addit Boethius []. Cf. Petrus Hispanus, loc. cit.,
III,2 (ed. cit., p. 28): Hos autem octo modos essendi in distinguit Aristotiles. Boetius autem
assignat novem []. Cf. etiam Boethius, In Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,172B): Dicitur enim esse
aliquid in aliquo novem modis [].
Sexto sic: Si essent duae essentiae divinae, una non possit esse in alia
propter spiritualitatem; ergo nec persona in persona. Consequentia tenet,
quia non minus spirituales sunt personae quam essentiae. Et antecedens
patet, quia quae summe spirituales essent, quare esset una illabens et alia
5 illapsa?
Septimo: Si Filius est in Patre, vel hoc contingenter, et hoc non, quia sic
potest non esse in Patre, et sic numquam esset in Patre, cum in divinis non
differant esse et posse; vel necessario, et si sic, tunc Filius praesupponeret
aliam personam ad sui esse, in qua esset, et sic non maxime per se esset, quia
10 quod aliam personam, in qua sit, supponit ut sit, non videtur quod per se sit.
Secundo principaliter arguitur sic: Summa aequalitas non minus esset, si
personae non essent ad imaginationem in invicem; ergo pars negativa quae-
siti est vera. Consequentia nota est et antecedens patet, quia bicubitum non
est minus aequale bicubito, si extra ipsum sit, quam si ad imaginationem
15 ipsum penetra|ret, sicut in lacte albedo penetrat dulcedinem. Ergo videtur f 90vb
quod aequalitas personarum non inferat eas esse in invicem.
[Pro supposito et quaesito]

In oppositum utriusque est Magister distinctione praesenti, scilicet quod
aequales sunt, in capitulo 1. Et hoc in 2 capitulo deducit per auctoritates
20 sanctorum et tunc consequenter usque ad capitulum 5. Et tunc in capitulo
5 dicit quod inde est quod Pater dicitur esse in Filio innuens quod circum-
incessio personarum ex aequalitate infertur, ad quod deducit diversorum
sanctorum auctoritates.
[Divisio quaestionis]
25 In hac quaestione erunt tres articuli. Primus videbit de supposito, secundus

de quaesito et tertius movebit dubia ea solvendo.
1 possit] posset Kf. 2 persona2] personam J. 4 quae] cum tamen K; om. Wf. quare]
quarum W; ergo f. 7 potest] posset Kf. esset] essent JW. 9 per se] personae
W. 14 bicubito] bicubitum W. 15 albedo] dulcedo f. dulcedinem] albedinem f.
20 capitulum] totum J. 5] lect. dub. K; fort. leg. 4. 21 5] fort. leg. 4. 23 sanctorum]
doctorum add. W. 26 solvendo] sequitur etc. add. W.
11 Prima ratio principalis contra quaesitum supra, p. 27,1017 invenitur; ea quae primam
rationem secuta sunt, probationes eius sunt; cf. infra, pp. 41,943,22, ubi Marsilius ad rationes
contra quaesitum respondet. 19 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 1 (ed. cit., p. 159).
20 Cf. ibid. dist. 19 cap. 24 (ed. cit., pp. 160163). 21 Ibid. dist. 19 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 161).
22 Cf. ibid. dist. 19 cap. 4 n. 15 (ed. cit., pp. 161163).
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quoad primum sciendum quod proprium quantitatis est secundum eam
aequale vel inaequale dici, sicut habetur a Philosopho in Praedicamentis.
Unde aequalitas est convenientia in quantitate, inaequalitas disconvenien- 5
tia in quantitate.
Secundo est notandum quod haec aequalitas vel inaequalitas quandoque
attenditur penes durationem et vocatur inaequalitas originis, temporis vel
J 156a durationis; quo modo maius dicitur quod an|tiquius. Secundo modo atten-
ditur penes intrinsecam extensionem vel etiam discretionem rei; quo modo 10
maius dicitur quod extensius est vel etiam in numeris quod multiplicius est
et vocatur inaequalitas magnitudinis extendendo nomen magnitudinis, ut
attribuatur multitudini. Dicitur enim multitudo magna vel parva. Et tertio
modo attenditur penes effectus in quos res potest. Et sic inaequale alteri
dicitur quod in maiorem effectum potest et vocatur inaequalitas virtutis. 15
Hae ergo triplices quantitates in corporibus reperiuntur, scilicet duratio-
nis, magnitudinis et virtutis, secundum quas corpora dicuntur aequalia vel
inaequalia et hoc vel in omnibus vel in aliquibus sive aliquo istorum. Et
omnem modum quantitatis corporalis et aequalitatis vel inaequalitatis ad
aliquem dictorum modorum invenimus reduci. 20
Tertio est notandum quod quantitas talis, qualis est in corporibus, in
divinis non reperitur propter divinorum perfectionem et simplicitatem. Sed
metaphorice in divinis loco quantitatis durationis invenitur aeternitas, quae
omnem durationem comprehendit; loco quantitatis quae est extensio vel
multitudo, invenitur in divinis magnitudo bonitatis et virtutis; et loco quan- 25
titatis quae est virtutis vel quae datur in corporibus in ordine ad produ-
3 quoad primum] om. W. 9 maius] magis J. 12 extendendo] tamen add. KWf.

16 corporibus] corporalibus f. 1617 scilicet durationis] sed datur communis f; durationis]
datur communis W. 17 quas] coni.; quem codd.; quae f. 21 corporibus] corporalibus f.
26 corporibus] corporalibus f.
4 Aristot., Categoriae 6 (6a3435). Nonnulli distinctionem 19 libri 1 exponentes hanc auctori-

tatem Aristotelis eisdem verbis proferunt, e.g. Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus
q. 1 (ed. cit., p. 342b) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 19 q. 1 art. 1 (Tolo-
sae 1652, fol. 163a) et Aegidius Romanus, In 1 Sent. dist. 19 pars 1 princ. 2 q. 1 (Venetiis 1521,
fol. 105rG). 5 Cf. supra, p. 25, ad lin. 9. 2131.23 Marsilius haec notabilia partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 2
(ed. cit., p. 345ab).
cibilem effectum, est in divinis magnitudo potentiae. Et sic metaphorice

quantitas spiritualibus attribuitur, scilicet durationis suae, virtutis bonitatis
suae et potentiae suae. Unde beatus Augustinus in libro De fide ad | Petrum f 91ra
capitulo 2 exprimens modum quantitatis et aequalitatis in spiritualibus
5 dicit ideo personas esse aequales, quia nulla earum aliam praecedit aut
aeternitate aut excedit magnitudine intelligentiae, virtute sive bonitate, aut
superat potestate.
Quarto est notandum quod sufficientia dictorum trium, penes quae atten-
ditur aequalitas vel inaequalitas singulorum, sive corporalium proprie sive
10 spiritualium transsumptive, potest sic sumi, quia omne quod est, potest con-
siderari in ordine ad suam originem. Et sic unum dicitur maius alio dura-
tione, quia eius origo inceptionis fuit prior, si incepit, vel si non incepit,
prius et maius est duratione his quae inceperunt, ut aeternum temporali-
bus. Secundo modo potest considerari in ordine ad se. Et sic unum dicitur
15 alio maius, quia extensius in corporalibus, et in spiritualibus quod est maio-
ris virtutis seu bonitatis, prout bonitas dicit omne illud ex quo intrinsece
una res maioris valoris est quam alia. Sic Magister in distinctione praesenti
capitulo 2 auctoritate Augustini probat in divinis aequalitatem magnitudinis
per aequalitatem virtutis, ex 7 De Trinitate capitulo 2, ubi Augustinus dicit:
20 Eadem magnitudo eius quae virtus, et eadem essentia quae magnitudo. Et
tertio modo potest res considerari in ordine ad effectum; quo modo maius
dicitur quod potest maiorem effectum producere, scilicet quod est poten-
tius.
Quinto est notandum quod in divinis omnium trium personarum est una
25 aeternitas, una bonitas et una potentia. Patet, quia haec omnia dicuntur
essentialiter sic quod inter ea non est relationis oppositio. Et sic omnia haec
23 bonitatis suae] om. f. 3 suae2] om. f. 4 2] fort. leg. 1. 11 unum] bonum W. 12 incepit1]
intelligit codd. incepit2] intelligit codd. 15 quia] est add. KWf. 18 auctoritate] beati add.
KWf. probat] om. J. 19 2] fort. leg. 1. 26 essentialiter] aequaliter f.
4 Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), loc. cit. cap. 1 n. 4 (PL 40,754; PL 65,674A; CCSL 91A,714);
cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 1 (ed. cit., p. 159). 18 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit.
dist. 19 cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 160); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 2
(ed. cit., p. 345b), qui ad eosdem locos Lombardi Augustinique referri videtur. 19 August.,
De Trin. 7,1,1 (PL 42,933; CCSL 50,245). 26 Cf. infra, p. 223,1011: Et capitulo 2 eiusdem [sc.
libri De processione Spiritus Sancti] dicit [sc. Anselmus] quod in divinis omnia sunt idem,
ubi non obviat relationis oppositio. Cf. etiam Anselmus, De processione Spiritus Sancti cap.
1 (PL 158,288C [cap. 2]; ed. Schmitt, p. 181): Quatenus nec unitas amittat aliquando suum
consequens, ubi non obviat aliqua relationis oppositio [].
in Deo idem dicuntur quod essentia. Et ideo sicut essentia est una, ita et haec
in Deo non diversa sunt, sed summe idem.
[Conclusiones]
Quibus praemissis sit prima conclusio haec: Quamvis nulla persona divina
sit aequalis alteri tali aequalitate, qualis est corporum dependentium, tamen 5
conceditur aequalitas trium personarum. Prima pars patet per tertium nota-
J 156b bile, quia propter | divinae naturae aeternitatem et simplicitatem quantitas
corporalium et aequalitas sequens illam non est in eis.
[Quaestiuncula incidens et responsio auctoris]

Sed dicetur: Numquid inaequales possunt sic dici? 10
Respondetur quod possunt dici non aequales aequalitate corporalium,
quia quantitatem molis corporalis non habent. Sed inaequales non debent
dici, eo quod tunc in quantitate corporalium haberent disconvenientiam,
quod falsum est, quia eam omnimode non habent. Credo etiam quod non
simpliciter sit concedendum personas divinas non esse aequales, ne hae- 15
reticis in modo loquendi conformemur et etiam ne spiritualem aequali-
tatem, quae in ipsis est et [quam] ponit fides catholica, abnuere videa-
mur.
[Continuatio conclusionum]
f 91rb Secunda pars conclusionis patet per illud | Symboli Athanasii: Aequalis 20
Pater etc. Secundo, quia spiritualis quantitas, quae est aeternitas, bonitas
et potentia, ut dictum est in tertio notabili, in Deo maxime reperitur, prout
notum est, et haec est omnibus personis una, ut dictum est in quinto nota-
bili; ergo catholice conceduntur personae esse aequales.
1 et essentia] om. (hom.) JLW; quae K. 6 conceditur] catholice add. KWf. 7 quantitas]
quantitatis J. 8 corporalium] corporalis f. 10 sed dicetur] si quaeras f. 13 eo
haberent] ne credantur in quantitate corporali habere f. tunc] esse J. 14 quod1]
utique add. f. falsum eam] false putaretur cum illam f. habent] habeant Kf. 17 et
catholica] secundum fidem catholicam f. abnuere] vel admirare add. K; obtinere f.
7 Cf. supra, pp. 30,2131,7. 17 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion

symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 75, p. 46): [] totae tres personae coaeternae
sibi sunt et coaequales. Cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 1 (ed. cit., p. 159).
20 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (loc. cit., ed. cit., n. 75, p. 46). 22 Cf. supra,
pp. 30,2231,7. 24 Cf. supra, pp. 31,2432,2.
Secunda conclusio est quod in Deo est summa aequalitas trium perso-
narum inter se in una essentia. Probatur sic: Summa aequalitas spiritualis
est, ubi plurium est omnino una spiritualis et immutabilis quantitas; sed
omnium divinarum personarum est omnino una spiritualis quantitas; ergo
5 etc. Maior patet, quia cum aequalitas sit convenientia in quantitate, ut dic-
tum est in primo notabili, et non potest esse maior convenientia quam eius-
dem ad se ipsum, praesertim cum est immutabile. Minor patet, quia quan-
titas spiritualis, saltem prima, consistit in aeternitate, bonitate et potentia,
ut dictum est in tertio notabili, et haec in Deo sunt omnibus personis una
10 essentia, ut dictum est in quinto notabili. Et hoc est expresse textus Augus-
tini in libro De fide ad Petrum capitulo 2 dicentis: Ob hoc ergo tres unum
dicimus et credimus Deum, quia una prorsus aeternitas, una immensitas,
una quantum ad magnitudinem naturaliter est trium personarum divini-
tas. Secundo potest probari ratione Magistri, quia ibi est summa aequalitas,
15 ubi omnis ratio inaequalitatis est seclusa; sed in divinis personis exclusa est
omnis ratio inaequalitatis; igitur. Patet maior de se. Sed minor patet, quia
omnis ratio inaequalitatis est vel durationis, et hoc non est in divinis, quia
personarum est una aeternitas; vel est bonitatis, et hoc non, quia earum est
una bonitas; vel est potestatis, et hoc non, quia earum est una immensa
20 potestas. Haec dicta satis patent ex quarto et quinto notabilibus. Hoc de
primo articulo.
[Articulus 2]
[Notabile unicum]
Venio ad secundum articulum, pro quo est notandum quod unam personam
25 esse in alia potest intelligi dupliciter. Uno modo intellectualiter et obiective,
sicut obiectum cognitum in cognoscente. Alio modo realiter et entitative.
1 in Deo] necessario W. 3 ubi] una W. 34 sed quantitas] om. (hom.) f. 7 est

immutabile] sit immutabilis f. 11 2] fort. leg. 1. 13 magnitudinem] imaginem K. 16 patet2]
probatur f. 18 bonitatis] bonitas W. 24 venio articulum] om. W. pro notandum]
om. J.
6 Cf. supra, p. 30,5. 9 Cf. supra, pp. 30,2231,7. 10 Cf. supra, pp. 31,2432,2. 11 Fulgentius
Ruspensis (Ps.-August.), loc. cit. cap. 1 n. 4 (PL 40,755; PL 65,674B; CCSL 94A,714); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 1 (ed. cit., p. 159). 14 Cf. supra, p. 29,1820. 20 Cf. supra,
pp. 31,832,2. 2426 Distinctio in hoc notabili expressa eisdem fere verbis invenitur apud
Thomam de Argentina, In 1 Sent. dist. 19 q. 1 (Venetiis 1564, fol. 76vb).
[Conclusiones]
Quo praemisso sit prima conclusio haec: Quaelibet divinarum personarum
est in qualibet aliarum intellectualiter et obiective. Probatur sic: Quia omne
cognitum est obiective in cognoscente, vel in se vel in sua similitudine; modo
quaelibet divinarum personarum est perfecte cognita a qualibet aliarum, 5
et non per suam similitudinem, sed per se ipsam; ergo quaelibet est sic in
qualibet sic. Patet maior de se et patet per Philosophum 3 De anima, quia
res non cognoscitur, nisi aliquo modo sit in cognoscente. Patet minor quoad
primam partem per illud Matthaei 11: Nemo novit Patrem nisi Filius etc.
f 91va
Sed | quoad secundam, quod non per similitudinem | una persona cognoscit 10
J 157a
aliam, manifestum est, quia cognitio per similitudinem receptionem alterius
a cognito includit, quae in divinis esse nequit, cum ibi sit summa simplicitas.
Item, similitudo non perfectissime repraesentaret rem sicut res se ipsam.
Secunda est haec: Quod per viam circumincessionis quaelibet divina per-
sona est realiter et entitative in qualibet divina persona. Probatur per illud 15
Salvatoris, Ioannis 14: Non credis, quia ego in Patre et Pater in me est? Et
Magister ad hoc in littera plures adducit sanctorum auctoritates. Secundo
sic: Quia ubicumque est unitas perfecta essentiae cum vera suppositorum
et inconfusa distinctione, ibi per viam circumincessionis est quodlibet sup-
positorum in quolibet realiter et entitative; sed hoc est in divinis et nusquam 20
alibi; igitur. Maior patet, quia hoc est quid nominis circumincessionis quod
essentia sit una et supposita ipsius sint distincta, ut sit simul summa uni-
tas et inconfusa distinctio; et quod ubi hoc est, oportet quodlibet suppo-
sitorum esse in alio. Patet, quia cuiuslibet suppositi natura est in quolibet
aliorum; modo suppositum non desinit suam naturam; ergo oportet etiam 25
quod quodlibet suppositorum sit in quolibet aliorum. Minor nota est.
5 cognita] cognitum codd. 7 Philosophum] beatum D[ionysium] K. 1213 quae

ipsam] om. J. 14 secunda] conclusio add. KWf. circumincessionis] circuminsessionis f.
19 viam] in add. W; circuminsessionis seu add. f. 21 circumincessionis] circuminsessionis f.
25 desinit] non deserit add. K.
213 Marsilius hanc conclusionem probationemque partim verbotenus, partim ad sensum

deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, ibid. 7 Cf. Aristot., De anima 3,8 (431b26
432a3). 9 Mt 11,27; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 21 cap. 3 n. 2 (ed. cit., p. 177). 16 Io
14,10.11; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 161). Hic locus biblicus
laudatur a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 347a) et Thoma de
Argentina, loc. cit. dist. 19 q. 1 (ed. cit., fol. 76vb). 17 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19
cap. 4 n. 25 (ed. cit., pp. 161163). 2124 Nomen circumincessionis similiter explicatur apud
Bonaventuram, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 349a).
[Tertia conclusio et responsalis]

Tertia conclusio et responsalis, quod aequalitas divinarum personarum in
una essentia sufficienter infert quod una earum est in qualibet aliarum. Patet
conclusio, quia aequalitas personarum ponit pluralitatem suppositorum,
5 cum nihil sit aequale sibi, nec eadem persona est plures personae; modo plu-
ralitas suppositorum in una essentia infert quodlibet eorum esse in quolibet
eorundem, ut patuit ex deductione maioris praecedentis, eo quod quodli-
bet suppositum est in eo in quo est sua natura; modo, cum natura sit una
omnium, ipsa est in omnibus; ergo etiam quodlibet eorum est in quolibet
10 aliorum. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
[Dubia]
Quantum ad tertium articulum est dubium primum circa materiam primi
articuli: Quae res est aeternitas, quae in divinis una excludit inaequalitatem
15 durationis? Et videtur quod non sit essentia sive Deus, quia beatus Augusti-
nus dicit libro 83 Quaestionum quod Deus est actor aeternitatis. Et in libro
De causis dicitur quod Deus est ante aeternitatem sicut causa eius. Modo
idem non est actor sui nec causa sui.
Secundum dubium est an reciproce sicut Filius est aequalis Patri, ita
20 etiam Pater sit aequalis Filio. Et videtur quod non, quia Filius est a Patre
tamquam a principio; ergo Pater non videtur sibi | esse aequalis. Consequen- f 91vb
tia tenet per beatum Dionysium 9 capitulo De divinis nominibus dicentem
4 pluralitatem] personarum add. W. 8 suppositum] suppositorum f. 13 quantum

articulum] om. W. 14 inaequalitatem] inaequalitatis W. 1415 inaequalitatem durationis]
inaequalitatis durationem K; durationis inaequalitatem f. 16 actor] auctor f. 17 eius] est J.
18 actor] auctor f. 20 quod] om. J. 21 sibi] ei f.
7 Cf. supra, p. 34,2126. 16 Cf. August., De divers. quaest. 83 q. 23 (PL 40,16; CCSL 44A,27).
Marsilius hanc auctoritatem Augustini verbotenus fere deprompsisse videtur a Thoma de
Aquino, In 1 Sent. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 465). 17 Cf. Liber de causis prop. 2 n. 20
(ed. Pattin, p. 138). Marsilius hanc auctoritatem Libri de causis verbotenus fere deprompsisse
videtur a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. cit., p. 465). 2036.3 Marsilius hoc
motivum partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Aquino,
loc. cit. dist. 19 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 463). 22 Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 9,6 (PG 3,914D;
Dionysiaca 2,469); cf. Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 346a) et
Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 19 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 463), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii
hic eisdem verbis, illic similibus verbis invenitur.
quod in causa et causatis non recipimus conversionem similitudinis et

aequalitatis. Modo, licet Pater non est proprie causa, tamen, quia est prin-
cipium Filii, videtur esse eadem ratio.
Tertium dubium: Quod est principale medium ad probandum quod una
persona sit in alia? Et est circa quaesitum. 5
[Ad primum dubium]

[Notabilia]
Ad primum istorum dubiorum respondendo noto quod haec tria tempus,
aevum, aeternitas significant durationem rei actu existentis. Dicitur enim
res durare quando est in actu, non quando simpliciter non est. 10
Secundo, quod rem esse actu contingit dupliciter. Uno modo actu incom-
pleto et potentiae permixto, ratione cuius in actum tendit ulteriorem ut in
completum, qualis actus est motus, qui est actus imperfectus, ut dicitur
3 Physicorum. Alio modo dicitur aliquid esse in actu perfecto additionem
alterius non recipiens perfectionis, et hic est actus permanens. 15
Tertio, quod esse in actu sic completo et permanente contingit dupliciter.
Uno modo sic esse actu est rei acquisitum ab alio a quo ipsa res et eius
J 157b esse dependet, | et tunc huiusmodi res respectu actus talis completi et
permanentis habet ipsum ab alio a quo ipsa et omnia sua dependent; vel
esse actu sic permanente et perfecto convenit rei ex quidditate naturae suae 20
sine hoc quod ab alio dependeat, et talis soli Deo convenit, cum solius Dei
esse actu sit independens.
Quarto, quod primus actus mensuratur tempore, quod est numerus mo-
tus secundum prius et posterius. In quantum enim in motu nata est esse
3 eadem] eiusdem f. 5 sit in] non est J; non sit W. 13 completum] suum complementum f.
14 aliquid] aliud W. 22 independens] dependens W.
8 Cf. supra, p. 35,1318. 837.26 Marsilius omnia haec notabilia partim verbotenus, partim
ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. cit.,
pp. 466468). 14 Cf. Aristot., Phys. 3,2 (201b3132); cf. etiam Thomas de Aquino, loc.
cit. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. cit., pp. 466467), ubi haec auctoritas Aristotelis etiam ad sensum
invenitur. 2324 Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. cit., p. 467): Unde dicit
Philosophus, IV Physicorum, text. 101, quod tempus est numerus motus secundum prius et
posterius. Cf. Aristot., Phys. 4,11 (219b12) (AL VII 1.2, 175): [] hoc enim est tempus: numerus
motus secundum prius et posterius. Cf. ibid. (220a2425) (AL VII 1.2, 178): Quod quidem
igitur tempus numerus motus secundum prius et posterius sit [] manifestum est. Cf. etiam
Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 151, n. 137).
discretio prioris a posteriori, sic motus sit tempus et denominatur tem-

pus, quo ipse in suis partibus mensuratur. Et alii motus eo noto possunt
mensurari et durationes temporales, in quibus est admixtio potentiae, qua
huiusmodi actus tendunt ad complementum. Secundus actus, qui est com-
5 pletus et est ab alio, sicut actus angelorum, mensuratur aevo, quod habet
principium, sed finem non habet. Sed tertius actus, qui semper comple-
tus est, pro mensura habet aeternitatem. Est autem aeternitas descriptive
secundum Boethium interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio.
Et quia primus actus secundum veritatem habet principium et finem, ideo
10 dicitur tempus mensura eorum quae principium et finem habent. Nam, etsi
caelum esset Deo coaeternum in substantia, ut Philosophus opinatus est,
tamen, quia in partibus sui esse finem habet, ut moveri ipsius uno die, mense
vel anno, tempore mensuratur. Substantia tamen caeli tunc non nisi aevo
mensuraretur, eo quod ut sic esset semper quoad eum in actu completo.
15 Secundus, quia est completus semper, | ideo eius mensura non habet se per f 92ra
modum numeri vel successionis, sed per modum unius, eo quod semper
eodem modo se habet. Et haec mensura aevum dicitur. Similiter et tertius
actus, qui est semper completus et non ab alio, mensuratur aeternitate, quae
etiam se habet ad modum unius. Et differt ab aevo, quia aevum mensurat
20 completum actum habentem principium et qui quasi est mutabilis ex natura
rei, eo quod, licet sit sine mutatione, tamen ex natura rei potest esse in ipso
mutatio. In aeternitate autem nulla potest esse mutatio, eo quod actus est
in se completus et non ab alio. Unde definitio posita aeterni eius aevo non
convenit, quia non est in eo perfecta possessio tota simul nisi quoad actum;
25 quoad potentiam potest esse in mutatione. Dicitur tamen aevum aeternum
per participationem ab alio.
1 sit et] om. f. 3 temporales] naturales W. 6 principium] signum K. 7 pro] sua add.
f. 10 tempus] et add. f. 11 in] sua add. f. est] licet errando add. f. 14 eum] eam f.
15 secundus] actus add. Kf. 21 mutatione] om. J. potest] posset KWf. 23 posita] positiva
JK. posita eius] aeternitatis supra posita f. aevo] om. JW; ei f. 24 non eo] eius non
est f. eo] eius J. 25 potest] possent JK; posset f. mutatione] ea quae mensuratur aevo
add. K.
8 Boethius, Cons. philos. lib. 5 pros. 6 (PL 63,858A; CCSL 94,101; ed. Moreschini, p. 155); cf.
Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 293, n. 86); cf. etiam Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 19 q. 2
art. 1 (ed. cit., p. 466), ubi alia auctoritas Boethii eiusdem libri 5 profertur. 11 Cf. Aristot.,
Metaph. 12,7 (1072a2223). 23 Cf. supra, p. 37,8.
[Responsio auctoris]
Sed quae res sit haec aeternitas, fuit dubitatum. Sine dubio est essentia
divina in quantum ipsa consideratur tota simul in actu perfectissime com-
pleto subsistere sine omni possibili passione vel mutatione. Et ideo aeterni
ratio addit super rationem essentiae interminabilitatem vitae et sempiter- 5
nam eius possessionem.
Ad motivum in contrarium dicitur quod beatus Augustinus voluit quod
Deus esset actor aeternitatis participatae sicut aevi, et hoc est verum. Hoc
etiam voluit auctor De causis quod est ante aevum sicut actor eius.
[Ad secundum dubium] 10

Ad secundum dubium dicitur quod prout esse aequale dicit convenientiam
in quantitate, praecise reciproce sicut Filius aequalis est Patri, ita Pater
aequalis est Filio, ut patet ex probatione conclusionis secundae articuli
primi. Sed quandoque esse aequale accipitur strictius, prout iste dicitur
aequalis quem alius sibi produxit aequalem puta in quo est convenientia 15
J 158a in quantitate ab | alio et sic Filius dicitur aequalis Patri, eo quod Pater
eum produxit aequalem. Pater autem non dicitur aequalis hoc modo Filio,
quia Filius non produxit sibi Patrem aequalem. Sic intellexit Chrysostomus
Ad Hebraeos 1 dicens quod Filius est aequalis Patri, non Pater Filio, super
illo verbo: Qui cum sit splendor gloriae eius. 20
Ad motivum in contrarium dicitur quod auctoritas beati Dionysii non est
ad propositum, quia loquitur de illis ubi proprie est causa et causatum, in
quibus effectus gerit similitudinem suae causae; causa autem propter sui
eminentiam non dicitur gerere similitudinem sui effectus. Illud autem in
divinis non habet locum. 25
[Ad tertium dubium]

Ad tertium dubium dicitur sicut tactum est in tertia probatione conclusionis
responsalis ad quaesitum. Dicitur quod medium sufficiens ad probandum
2 fuit] ut videtur add. f. dubitatum] ad quod dicatur quod add. f. 3 consideratur] seu
considerabilis est semper add. f. 4 sine] super J; absque f. 8 actor] actus f. 9 actor] auctor
f. 14 dicitur] alteri add. KWf.
2 Cf. supra, p. 35,1318. 7 Cf. supra, p. 35,1518. 79 Similiter respondet Thomas de Aquino,
loc. cit. dist. 19 q. 2 art. 1 (ed. cit., p. 468). 11 Cf. supra, pp. 35,1936,3. 14 Cf. supra, p. 33,220.
19 Cf. supra, p. 26, ad lin. 23 et 24. 21 Cf. supra, pp. 35,2036,3. 2122 Similiter respondet
Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 347b). 27 Cf. supra, p. 36,45.
28 Cf. supra, p. 35,810.
personas esse in invicem est plures esse personas in eadem natura seu essen-
tiae unitas et pluralitas suppositorum diversis rela|tionibus in ea constitu- f 92rb
torum. Nam, cum in qualibet persona sit tota essentia vel verius quaelibet
persona sit ipsa essentia, et quaelibet persona est in isto in quo est sua essen-
5 tia, eo quod non desinit suam naturam, patet quod quaelibet persona est in
alia et non extra aliam. Hoc de tertio articulo.
[Ad rationes principales]
[Ad rationes contra suppositum]

Ad rationes factas contra suppositum: Ad primam, quod, licet in divinis non
10 est quantitas corporalis, est tamen proportionabile, puta aeternitatis seu
durationis, bonitatis et virtutis, et hoc sufficit.
Per idem ad secundum respondetur quod, licet aequalitas corporalis
divisibilitatem et pluralitatem partium importat, tamen hoc non oportet de
spirituali, et ergo loquendo de illa negatur maior. Et ad probationem dicitur
15 quod corporaliter aequale addendo vel auferendo potest fieri inaequale. Sed
in spirituali non oportet, quia forte naturae rei additio vel ablatio repugnat,
ut in duabus animabus intellectivis. Et ita maxime est in divinis, ubi non
potest addi vel auferri.
Ad tertiam negatur maior loquendo de spirituali aequalitate. Ad proba-
20 tionem dicitur quod non oportet spiritualia aequalia esse commensurabi-
lia, quia commensuratio aequalium finitorum venit ex eorum limitatione,
quae in divinis locum non habet. Sed personae divinae, quarum quaelibet
est bonum infinitum, sunt aequales ratione convenientiae, eo quod sunt
una spiritualis quantitas essentialis, quae est aeternitas durationis, immen-
25 sitas bonitatis et infinitas potestatis. Modo, etiam si in corporalibus essent
duo supposita per imaginationem eiusdem quantitatis corporalis omnino
in numero, necesse esset quod aequalia dicerentur ratione convenientiae
in illa. Sunt etiam aequalia ratione privationis, eo quod nulla earum exce-
dit aliam. Ad illud autem quod dicitur quod mensura debet esse finita alias
30 incognita, potest dici quod divinae personae non sunt mensurabiles, immo
4 ipsa] in W. 5 desinit] seu non deserit add. K; deserit f. 6 alia] essentia JK.
10 proportionabile] proportionabili et sic K; quantitati add. f. puta] quantitas add. K.
aeternitatis] aeternitas f. 11 durationis] duratio f. 15 auferendo] afferendo KW. 17 non]
nihil KWf. 21 eorum] earum K. 26 eiusdem] eius JW. 28 aequalia] aequales KWf.
2930 alias incognita] seu cognita f.
9 Cf. supra, p. 25,811. 12 Cf. supra, pp. 25,1226,2. 19 Cf. supra, p. 26,37.
cognoscunt se esse immensas. Et ideo non dicuntur aequales ratione com-

mensurationis, ut dictum est, sed modo praedicto. Si dicatur quod secun-
dum Philosophum et suum Commentatorem 3 Physicorum infinitum non
est aequale nec inaequale, dicitur quod Philosophus loquitur de infinitis
diversarum quantitatum, quae proprie non possunt comparari. Secus, si duo 5
infinita haberent praecise eandem quantitatem in numero, ut dictum est.
Modo personae divinae infinitae praecise habent eandem quantitatem spi-
ritualem.
f 92va Ad quartam dicitur quod in his inferioribus ad aequalitatem requiritur |
diversitas suppositorum et naturae, eo quod non sunt in una natura diversa 10
J 158b supposita. Sed hoc est ratione limitationis creaturae. Distinctio autem |
suppositorum in una natura illimitata est perfectionis simpliciter. Et ideo
aequalitas in spiritualibus distinctionem requirit suppositorum, non natu-
rae. Diversitas autem non est, ubi natura est una. Per hoc ad formam negatur
maior loquendo de aequalitate spirituali. Ad probationem dicitur quod ad 15
salvandum aequale esse relativum diversitatis in divinis sufficit distinctio
personarum in eadem natura, quia hoc perfectionis est; diversitas autem
non requiritur, nisi large loqueremur de diversitate, prout includeret omnem
distinctionem, etiam in eadem natura.
Ad quintam dicitur quod in divinis est summa aequalitas, ut dictum est. 20
Et ad improbationem primam negatur quod perfectioni repugnat summa
aequalitas. Et ad Augustinum in libro 83 Quaestionum, quod loquitur de per-
fectione universi, quod hoc non esset perfectum, si omnia eius essent aequa-
lia, et sic non est ad propositum. Oportet enim pro perfectione eius diversas
esse species inaequales. Ad confirmationem dicitur quod summa aequalitas 25
non est nec in quantitate continua nec discreta, sed in personis divinis eius-
dem essentiae. Nec valet quod assumitur quod ibi est imparitas, quae videtur
esse inaequalitas. Imparitas enim ita potest esse aequalitas sicut inaequali-
tas. Et in personis divinis est summa aequalitas, ut dictum est. Ad tertiam
1 immensas] immensos JW. 3 Commentatorem] conditorem K. 11 creaturae] naturae

creatae f. 21 quod] summae add. f. 23 eius] entia add. f. 26 non] om. J. sed] solum add.
f. 29 tertiam] secundam J; aliam f.
2 Cf. supra, p. 39,1922. Cf. supra, p. 39,2225. 3 Cf. Aristot., Phys. 3,5 (205a3033). Cf.
Averroes, In 3 Phys. com. 49 (Iuntina 4,107vM). 6 Cf. supra, p. 39,2529. 9 Cf. supra,
p. 26,811. 919 Similiter respondet Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 1 (ed.
cit., p. 343b). 20 Cf. supra, pp. 26,1227,8. 2029 Similiter respondet Bonaventura, loc. cit.
dist. 19 pars 1 art. unicus q. 2 (ed. cit., p. 345b). 20 Cf. supra, p. 33,12. 29 Cf. ibid.
confirmationem patet quid sit dicendum per solutionem secundi dubii. Est
enim in ordine ad aequiperantiam quantitatis spiritualis Pater aequalis Filio.
Sed Chrysostomus et Augustinus et alii doctores dicentes Patrem non esse
aequalem intelligunt quoad aequiperantiam actus. Est enim auctoritas in
5 Patre, produxit nempe Filium sibi aequalem, et ideo dicitur Filius per imi-
tationem aequalis Patri, Pater autem per imitationem non Filio, quia non
produxit Filius aequalitatem Patris.
[Ad rationes contra quaesitum]

Ad rationes quae fiunt contra quaesitum: Ad primam negatur antecedens et
10 ad probationem, quod paternitatem esse in Filio potest intelligi dupliciter.
Uno modo formaliter, sicut est in Patre. Et sic paternitas non est in Filio,
quia Filius non est Pater. Alio modo identice, scilicet quod illa eadem res
quae est paternitas, sit in Filio. Et hoc est verum, quia paternitas est in Filio,
si sit essentia, quae est in Filio si pro quia , etsi persona Patris adhuc
15 est in Filio per viam circumincessionis. Quando dicitur: In quocumque est
paternitas, illud est Pater, dicitur sic quod hoc est verum in quocumque est
formaliter.
Ad secundam probationem negatur maior, sicut etiam haec est falsa:
Omne quod est si|mile Platoni, est simile omni eo cui Plato est similis, f 92vb
20 quia tunc esset sibi ipsi simile. Sed si specificaretur sic: In quocumque
est Pater, in eodem est omne quod formaliter est in Patre, sed tunc non
esset ad propositum, quia Filius non est formaliter in Patre. Unde personae
sunt in invicem per viam circumincessionis, eo quod sunt plures eiusdem
essentiae, quae est in qualibet. Non autem oportet quod eo modo sit in se
25 ipsa, eo quod sic inesse praesupponit distinctionem respectu eius cui inest.
Et ad probationem maioris dicitur quod forte hoc est simile de eo quod
15 circumincessionis] circuminsessionis f. 20 simile] similis JK; om. W. 23 circumincessio-

nis] circuminsessionis f.
1 Cf. supra, p. 38,1125. 17 Marsilius hanc partem responsionis ad sensum deprompsisse

videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus q. 3 (ed. cit., p. 347ab). 9 Cf.
supra, p. 27,1017. 917 Marsilius hanc responsionem partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 19 q. 1 (ed. cit., fol. 77rb). 14 Hic usus
loquendi ex lingua Hebraica oriri videtur; cf. Laurentius a Brundusio, Explanatio in Genesim
cap. 4 (ed. Patavii 1935, p. 372): Glossa autem Hebraeorum super illud: Quis novit si spiritus
filiorum hominum ascendit sursum et spiritus iumentorum descendat deorsum? accipit si pro
quia, dictio enim hebraica utrumque significat []. 18 Cf. supra, pp. 27,1828,3.
est in alio, ut locatum in loco vel ut forma in subiecto. Sed quod per viam
circumincessionis inest in alio, eo quod est eiusdem naturae cum alio, non
sic se habet.
Ad tertiam conceditur antecedens, quia punctorum distinctio sumitur ex
J 159a diverso | situ in continuo. Secus est de personis divinis, quia sine confu- 5
sione in invicem sunt, quamvis maxime simplices, eo quod non penes situm
extra invicem, sed per proprietates personales distinguuntur. Unde num-
quid albedo et dulcedo in lacte inconfusae sunt et distinctae, et distincti
habitus in anima, et duo lumina duorum lucidorum in eodem medio?
Ad quartam: Filium esse in Patre per viam circumincessionis importat 10
simul unitatem naturae et pluralitatem personarum vel diversitatem rela-
tionis, sicut dictum fuit in solutione tertiae dubitationis. Et propter hoc non
sequitur quod erit in se ipso, quia non solum dicitur sic persona esse in
alia ratione unitatis naturae, sed etiam distinctionis personalis vel relatio-
nis. 15
Ad quintam dicitur quod in quantum personae sunt in invicem per viam
circumincessionis, sic secundum eandem habitudinem dicuntur esse in in-
vicem, scilicet quia sunt eiusdem naturae distinctae personae. Et ad impro-
bationem dicitur quod Filium esse in Patre per viam circumincessionis non
dicit eum esse in Patre ut in principio, immo eodem modo est in Spiritu 20
Sancto. Sed hoc est eum esse eiusdem naturae cum Patre et suppositaliter
distingui. Ideo est in omni eo in quo est illa natura. Et eodem modo est
Pater in Filio, sicut patet intuenti. Ad confirmationem dicitur quod hic nul-
lus modus est essendi in Aristotelis, quia Aristoteles numquam expressit.
Nescio, si credidit plures personas esse eiusdem naturae. Sed vocatur a doc- 25
toribus modus essendi in per circumincessionem.
1 quod] om. J. 2 circumincessionis] circuminsessionis f. alio2] cui inest add. f. non]

modo W. 8 inconfusae] confusae KW. distinctae] indistinctae J. 10 circumincessionis]
circuminsessionis f. 17 circumincessionis] circuminsessionis f. 1819 improbationem]
probationem f. 19 circumincessionis] circuminsessionis f. 22 distingui] distinguitur J.
26 circumincessionem] circuminsessionem f.
1 Sunt octavus et quintus modus essendi in apud Petrum Hispanum, loc. cit. III,2 (ed. cit.,
pp. 2728); cf. supra, p. 28, ad lin. 19. 4 Cf. supra, p. 28,47. 10 Cf. supra, p. 28,813. 12 Cf.
supra, pp. 38,2839,3. 16 Cf. supra, p. 28,1425. 26 E.g. a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1
art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 349a) et Durando de S. Porciano, In 1 Sent. dist. 19 q. 3 n. 1 (Venetiis
1571, fol. 64va) et ab Adam de Wodeham, Lectura secunda I dist. 19 q. unica (ed. Wood et Gl,
p. 263).
Ad sextam conceditur quod, si essent duae essentiae, quod una non esset
in alia nisi per illapsum, vel quando aliquo modo una haberet se per modum
materiae respectu alterius. Sed secus est de personis quae differunt salva
essentiae unitate: Una est in alia, quia essentia unius est | essentia alterius, f 93ra
5 et est ubi sua essentia est, sine quolibet illapsu.
Ad septimam dicitur quod quaelibet divinarum personarum est in alia
necessario. Conceditur etiam quod Filius praesupponit Patrem, hoc est quod
nequit esse sine Patre. Et negatur consequentia, quod non maxime per se
esset. Tu dicis: Quod aliam personam praesupponit, non est maxime per se.
10 Conceditur, si supponit ut causam efficientem vel materialem. Modo nulla
persona divina sic praesupponit aliam, cum sit Deus et nihil habeat prius vel
causam efficientem.
Ad secundam rationem principalem negatur assumptum, quia ex hoc est
summa aequalitas quod distinctarum personarum est omnimode eadem
15 spiritualis quantitas, quod esse non posset, si essent extra invicem, quia
tunc esset alia quantitas spiritualis. Et ad probationem eius, quod bicubitum
extra bicubitum non minus esset aequale ei, quam si ipsum penetraret
verum est hoc, quia, quamvis penetraret, adhuc esset alia et alia quantitas
unius et alterius. Sed si duorum bicubitorum distinctorum esset una quanti-
20 tas qua ambo essent bicubita, magis aequalia essent, quam si essent distinc-
tae, quia magis essent in quantitate convenientia, quia convenirent in una
quantitate numero. Si distincta, convenirent solum in una specie.
[Ad rationes pro supposito et quaesito]

Rationes seu auctoritates post oppositum sunt pro dictis. Hoc de quaes-
25 tione. | J 159b
8 esse] om. J. 9 personam] non add. J. 10 efficientem] sufficientem K. 11 vel] nullam add.
f. 18 et alia] om. (hom.) J. 2021 distinctae] quantitates add. f. 22 distincta] distinctae f.
24 auctoritates] lect. dub. W. 2425 hoc de quaestione] om. f.
1 Cf. supra, p. 29,15. 15 Similiter respondet Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 1 art. unicus
q. 4 (ed. cit., p. 349b). 6 Cf. supra, p. 29,610. 9 Cf. supra, p. 29,10. 13 Cf. supra, p. 29,1116.
24 Cf. supra, p. 29,1823.
[quaestio vicesima tertia]
[Utrum Filius Dei numero differens

a Deo Patre sit omnipotens sicut Pater]
Circa distinctiones 19 et 20: Utrum Filius Dei numero differens a Deo Patre
sit omnipotens sicut Pater; quae quaestio unum supponit, scilicet quod
Filius Dei numero differat a Deo Patre, et unum quaerit, scilicet utrum sit
omnipotens sicut Pater.
[Rationes principales] 5
[Pro supposito]
Pro parte affirmativa suppositi arguitur sic: Pater et Filius sunt; et unus
eorum non est alter; ergo unus eorum differt ab alio; sed non est minor dif-
ferentia quam numeralis; ergo differunt numero. Antecedens totum primae
consequentiae notum est et ipsa consequentia patet per illam maximam: 10
Quia omnia quae sunt, si unum non sit idem in re cum alio, differunt ab
invicem. Sed antecedens secundae consequentiae habetur 5 Metaphysicae,
quia omnis differentia generis et speciei et analogiae includit et praesuppo-
nit differentiam numeralem, ut dicitur ibidem. Secunda consequentia nota
est de se et confirmatur auctoritate Damasceni loquentis libro 1 de supposi- 15
tis divinis dicentis: In numero, non natura differunt hypostases.
1 circa 20] vicesimo tertio quaeritur circa residuum distinctionis 19 et 20 K; circa residuum
distinctionis 19 et 20 W; vicesimo tertio quaeritur circa residuum distinctionum 19 et 20f.
10 patet] tenet KWf. 14 secunda] tertia JKW. 15 1] fort. leg. 3 (sic Bonaventura).
12 Cf. Aristot., Metaph. 5,6 (1016b311017a2). 15 Ioannes Damascenus, De fide orth. 3,6
(PG 94,1002C); Burgundionis versio cap. 50,1 (ed. Buytaert, p. 186); cf. Petrus Lombardus, 1
Sent. dist. 19 cap. 9 n. 3 (ed. Grottaferrata 1971, p. 168). Haec auctoritas Damasceni eisdem fere
verbis profertur apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. Quaracchi
1882, p. 362a) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 19 q. 4 art. 1 (Tolosae 1652,
fol. 170b).

quaestio vicesima tertia 45
Secundo, quia Filium et Patrem contingit vere numerari, ergo differunt

numero. Consequentia tenet, quia verus numerus non est nisi multitudo
ex unitatibus aggregata, | quae invicem numero distinguuntur, quia una in f 93rb
ordine numerandi praecedit, et alia sequitur. Item, hoc apparet, quia solum
5 in ratione diversa, ut Deus et prima causa, non sunt verus numerus, eo quod
ibi in re nulla est differentia. Antecedens patet, quia Filius et Pater sunt duae
personae divinae. Item, ad intellectum convenit dicere una persona et alia
persona.
Tertio sic: Quia quorum formae differunt, videntur differre numero; sed
10 formae Patris et Filii videntur esse differentes. Patet maior, quia forma dat
esse rei. Et minor patet, quia paternitas constitutiva suppositi Patris non est
filiatio constitutiva Filii.
Quarto sic: Ad distinctionem numeralem sufficit distinctio supposito-
rum, quamvis natura sit una; sed in divinis est distinctio suppositorum; ergo
15 diversitas numeralis. Patet maior, quia ad unitatem numeralem sufficit sem-
per unitas suppositi, quantumcumque naturae sunt diversae, ut Verbum in
carne; quamvis in eo sunt duae naturae, unum est suppositum. Ergo etiam
ex opposito: Ad diversitatem numeralem sufficit distinctio suppositorum,
quantumcumque natura sit una. Et minor manifesta est.
20 Quinto, quia Pater comparatus Filio vel est idem numero vel est diversus
ab eo numero; sed non potest dici esse idem numero cum Filio; ergo est
diversus ab eo numero. Consequentia tenet et maior patet, quia idem et
diversum sufficienter dividunt ens; ergo quodlibet comparatum cuilibet
3 quae] in add. W. 5 diversa] diversum JKWf. 13 distinctionem] diversitatem KWf.

14 quamvis suppositorum] om. (hom.) K. sit] in add. W.
18 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 19 pars 2 art.
unicus q. 4 (ed. cit., p. 362a). 23 Cf. descriptio numeri apud Isidorum, Etymologiae 3,3,1
(PL 82,155A; ed. Lindsay, lin. 12): Numerus autem est multitudo ex unitatibus constituta.
Cf. etiam Petrus Hispanus, Tractatus III,14 (ed. de Rijk, pp. 3233): Est autem numerus
multitudo ex unitatibus aggregata. Cf. autem infra, p. 149,12, ubi Marsilius descriptionem
supra allegatam Boethio ascribit. 1346.2 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis
apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit., pp. 362b363a) et Petrum
de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 19 q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 170b). 2223 Cf.
Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 363a): Item, idem et diversum
sufficienter dividunt ens []. Cf. Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 19 q. 4 art. 1
(ed. cit., fol. 170b): Idem et diversum sufficienter dividunt ens. Cf. etiam Aristot., Metaph.
10,3 (1054b25) (AL XXV 3.2, 203): [] omne namque aut diuersum aut idem quodcumque est
ens.
46 quaestio vicesima tertia
vel est cum eo idem numero vel est ab eo diversum numero. Et minor nota
est, quia, cum Pater non sit Filius, ipse nequit dici idem numero qui est Filius.
[Contra quaesitum]
Secundo loco arguitur pro parte negativa quaesiti. Primo sic: Potentia Filii
adaequatur potentiae Spiritus Sancti; sed potentia Patris maior est poten- 5
tia Spiritus Sancti; igitur maior est potentia Filii, et ultra: ergo Filius non est
omnipotens sicut Pater. Consequentiae notae sunt et prima pars anteceden-
tis est Magistri. Et secunda patet, quia potentia Patris potest in creatum et
increatum, scilicet in Filium et in Spiritum Sanctum. Sed potentia Spiritus
Sancti solum potest in creatum. 10
J 160a Secundo sic: Iste qui | potest in omne limitatum et cum hoc in illimita-
tum, est potentior eo qui solum potest in limitatum, et per consequens qui
in solum limitatum potest, non est omnipotens; sed Pater potest in limi-
tatum quodlibet et etiam in illimitatum, Spiritus Sanctus vero non nisi in
limitatum; igitur. Maior videtur nota de se et ex terminis. Et minor quoad 15
primam partem patet, quia Pater potest in personas divinas, quarum quaeli-
bet est illimitata, et in creaturas limitatas, et Spiritus Sanctus non potest nisi
in creaturas. Et confirmatur, quia quod potest in hoc et amplius, potentius
est quam illud quod solum potest in hoc; modo Pater potest in omne illud in
f 93va quod potest Spiritus Sanctus, ut notum est, | et in amplius, quia in personam 20
infinitam; igitur Pater est potentior Spiritu Sancto.
Tertio sic arguitur: Potentia Patris est extensior quam potentia Spiritus
Sancti, igitur. Probatur antecedens, quia ex deductis patet quod est in crea-
tum et in increatum, in finitum et in infinitum, Spiritus Sanctus solum in
creatum et finitum. Confirmatur sic: Quia, si Pater posset in aliquam creatu- 25
ram in quam non posset Spiritus Sanctus vel Filius et non e contra, omnes
concederent Patrem potentiorem Spiritu Sancto et Filio; modo non minor
est Filius, in quem potest Pater, quam quaecumque creatura, et in illum non
potest Spiritus Sanctus; ergo potentia Patris latior est et maior quam poten-
tia Spiritus Sancti. 30
Quarto: Pater potest in plures res, quam Filius potest; ergo est potentior
Filio. Consequentia videtur nota. Da enim quod Filius sit aequalis poten-
2 qui Filius] cum Filio f. 11 potest] om. J. 17 creaturas limitatas] creaturis limitatis
JW. 18 creaturas] creaturis J. 20 potest] om. f. 21 infinitam] in quam non potest Spiritus
Sanctus add. f. 23 igitur] maior add. KWf.
8 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 20 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 172).
tiae et omnipotens sicut Pater: Ergo poterit in tantas res et in tot, in quot et
quantas potest Pater. Antecedens patet, quia Pater potest in omnes res crea-
tas, sicut Filius, et potest in duas res increatas, scilicet Filium et Spiritum
Sanctum; Filius autem in solam unam earum potest.
5 Quinto: De quanto potentia activa est impermixtior passioni, tanto nobi-
lior est et maior; sed potentia Patris est minus permixta passioni quam Filii;
igitur videtur esse nobilior et maior; ergo Filius non videtur esse tantae
potentiae activae sicut Pater. Consequentiae notae sunt et maior patet, quia
potentia activa nobilior est quam passiva et actus quam potentia, ut habe-
10 tur 9 Metaphysicae. Et minor patet, quia Pater non potest produci, sed solum
producere; Filius autem producit et producitur; produci autem videtur esse
pati.
Sexta: Prima et primaria causa est maior quam secundaria; modo Pater
primaria causa est, Filius secundaria; igitur. Patet maior, quia prima plus
15 influit quam secunda. Patet minor, quia Pater producit non ab alio et ut
primum producens; Filius autem producit ut productus ab alio.
Septimo: Maior est potentia quae alia non indiget, quae agit per se et
cum alia, quam quae alia indiget et solum agit cum alia; modo Pater agit
et non indiget alia potentia, et agit per se in producendo Filium, et cum
20 alia in productione Spiritus Sancti; Filius autem eget potentia Patris, a qua
generatione recepit totum quod habet, et agit solum cum Patre.
Octavo: Mens humana non capit, quin quando aliqua potentia aliquam
actionem facit quam alia facere non potest | nisi alia habeat aliquam aliam J 160b
actionem aeque nobilem e contra quam primum facere non potest ipsa sit
25 potentior alia; modo Pater habet aliquam actionem, scilicet generationem
Filii, quam Filius facere non potest, et nullam habet Filius, quin Pater illam
1 ergo] iter. J. 3 res] personas f. 4 solam unam] sola una J. 7 videtur esse1] om. f. videtur
esse2] om. f. 11 producit] non ab alio et ut primum producens add. sed del. J. 13 sexta] sexto
KWf. causa] productiva add. KWf. 1718 et alia1] om. f. 18 solum] om. f. agit1] per
se et add. K. 21 recepit] accepit f. 22 quando] om. f. 23 aliquam] om. KWf. 24 ipsa]
quam JW.
521 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 20 art. 1
q. 2 (ed. cit., p. 370b). 10 Cf. Aristot., Metaph. 9,9 (1051a45); cf. etiam id., De anima 3,5
(430a1819) et Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 187, n. 150). 1415 Cf. Bonaventura,
loc. cit. dist. 20 art. 1 q. 2 (ed. cit., p. 370b): [] quia omnis causa primaria plus influit quam
secunda []. Cf. Liber de causis prop. 1 n. 1 (ed. Pattin, p. 134): Omnis causa primaria plus
est influens super causatum suum quam causa universalis secunda. Cf. etiam Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 231, n. 1).
potest, immo, quin illam Pater secum agit, ut notum est catholico; igitur
f 93vb videtur quod iuxta humanam considerationem Pater sit potenti|or Filio, non
ergo Filius omnipotens.
Nono arguitur quod nec Pater nec Filius sit omnipotens, quia omnipotens
omne possibile potest; modo nulla persona divina omne possibile potest; igi- 5
tur. Patet maior ex quid nominis. Componitur enim omnipotens ex omni et
potens, quasi omne possibile potens. Probatur minor, quia essentia divina
est aliquod possibile, immo etiam Deus Pater est aliquod possibile, cum
sit necesse esse, et ista et ille; modo hanc vel illum nihil potest producere
vel facere, cum illa sint improducibilia. Secundo probatur minor, quia pec- 10
catum est aliquod possibile, cum multi peccent, et tamen illud nulla per-
sona divina potest, cum repugnat maiestati posse peccare vel male agere
etc.
[Contra suppositum]
Sed pro opposita parte suppositi, scilicet negativa, est beatus Ambrosius 15
super 2 Ad Corinthios dicens sic: Ubi vere est unitas, ibi nulla est diversitas;
modo in divinis est summa unitas; ergo nulla diversitas; ergo non diversitas
secundum numerum. Et Boethius in libro De Trinitate dicit: Hoc vere unum
est in quo nullus numerus; Deus est vere unum; ergo in eo nullus est
numerus; ergo personae non differunt numero. Et Magister negat supposita 20
divina esse individua divinae naturae et probat quod non differunt, capitulo
13 distinctionis 18.
[Pro quaesito]
Sed pro parte affirmativa quaesiti est Magister distinctione 20 capitulo 2 et
consequenter, quod probat pluribus auctoritatibus sanctorum. In Symbolo 25
7 essentia] potentia f. 9 ista] istam Kf. ille] illum Kf. 16 vere] vera f. 1920 Deus
numerus] om. (hom.) JK. 21 differunt] numero add. KWf. 22 13] fort. leg. 7. 18] fort. leg.
19 cum L (sup. lin.).
16 Id est Ambrosiaster (Ps.-Ambrosius), In 2 Cor 5,21 (PL 17,297D; CSEL 81/2,237); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 4 n. 5 (ed. cit., p. 163); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 19
pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 363a), ubi haec auctoritas Ambrosiastri eisdem fere verbis
invenitur. 18 Boethius, De Trin. cap. 2 (PL 64,1250C; ed. Moreschini, p. 170); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 8 cap. 8 n. 1 (ed. cit., p. 101). Marsilius hanc auctoritatem Boethii
rationemque verbotenus fere deprompsisse videtur a Petro de Tarantasia (Innocentius V),
loc. cit. dist. 19 q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 170b). 22 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 7
n. 1 (ed. cit., p. 165). 25 Cf. ibid. dist. 20 cap. 23 (ed. cit., pp. 172174).
etiam Athanasii habetur quod Filius est omnipotens, immo quod est unus
omnipotens cum Patre; ergo est aeque omnipotens sicut Pater. Tenet con-
sequentia, quia idem est aeque omnipotens sicut ipsemet.
5 In hac quaestione erunt tres articuli. Primus de supposito, secundus de

quaesito et tertius de diverso dubio, quod fieri potest circa hanc materiam.
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum articulum est primo notandum quod proprie differen-
10 tia secundum numerum simul capta faciunt numerum proprie dictum.
Secundo est notandum quod numerus est multitudo ex unitatibus aggre-
gata, in qua plus est in tota multitudine quam in qualibet unitatum. Unde
sic Magister dicit distinctione 19 capitulo 13 quod aliqua differre numero est
hoc non esse illud nec aliquid quod illud est. Quia, si esset hoc quod illud
15 est, tunc non plus esset in ambobus quam in altero illorum seorsum. Et ideo
non essent numerus nec diversa numero.
[Conclusio responsalis]
Ex hoc sequitur conclusio responsalis, quod Filius non differt a Patre pro-
prie numero. Probatur sic: Quia Pater et Filius non sunt numerus, ergo nec
20 differunt numero. Consequentia nota est ex primo notabili et antecedens | f 94ra
2 sicut] om. JW. 6 circa] contra W. 9 quantum articulum] om. W. 10 numerum1]

materiam W. 13 13] fort. leg. 10. 14 aliquid] aliud KW. 19 non sunt] sunt non proprie f.
1 Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-H-

nermann, n. 75, p. 46). Nonnulli distinctionem 20 libri 1 exponentes primam sententiam huius
auctoritatis Symboli Quicumque Ps.-Athanasiani eisdem verbis proferunt, e.g. Thomas de
Aquino, In 1 Sent. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 504) et Petrus de Tarantasia (Innocen-
tius V), loc. cit. dist. 20 q. unica art. 1 (ed. cit., fol. 174b) et Aegidius Romanus, In 1 Sent. dist. 20
princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 114rE). 910 Cf. Petrus Hispanus, loc. cit. II,4 (ed. cit., p. 18):
Differentia numero sunt quecumque faciunt numerum []. 1112 Nomen numeri simili-
ter explicatur apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 363b); cf.
supra, p. 45, ad lin. 23. 13 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap. 10 n. 2 (ed. cit., p. 169).
20 Cf. supra, p. 49,910.
patet, quia non est plus in Patre et Filio quam in solo Patre; ergo non sunt
numerus. Consequentia tenet per secundum notabile, quia numerus debet
esse unitatum multitudo, quae plus faciunt in toto quam in altero seorsum.
Et antecedens iterum patet, quia eadem essentia quae est Pater, est etiam
J 161a Filius. | Confirmatur sic: Pater et Filius non sunt duae unitates, ergo non 5
sunt numerus, ergo nec differunt numero. Consequentiae notae sunt et
antecedens patet, quia sunt una unitas, scilicet una essentia simplicissima.
[Obiectio et responsio auctoris]

Si dicatur: Sunt duae unitates personales, quia sunt duae personae, ergo sunt
duae unitates, respondetur quod hoc argumentum est a secundum quid ad 10
simpliciter. Nam esse duas unitates personales non est esse duas unitates
simpliciter, sed cum addito hoc quod est persona, et ergo est esse duas
personas, quae tamen sunt simpliciter una essentia et una unitas.
Secundo sic: Ad diversitatem numeralem requiritur diversitas essentia-
rum; sed haec non est in personis divinis, ut dictum est distinctione 5; igitur. 15
Patet maior, quia quae eadem essentia sunt omnino indivisibilis, non faciunt
numerum nec possunt dici ab invicem differre numero, cum unus sit hoc
quod alter. Minor nota est.
[Corollarium]
Corollarium: Non omnis distinctio est generis, speciei vel numeri simpliciter. 20
Patet, quia distinctio est inter personas divinas, et tamen non differunt
genere nec specie nec numero simpliciter, ut dicit conclusio.
[Secunda conclusio]
Secunda conclusio: Catholice videtur posse concedi quod Pater est alia
persona in numero quam Filius. Patet, quia sicut catholice conceditur quod 25
Pater et Filius sunt duae personae, ita etiam quod Pater est alia persona
numero quam Filius. Nam, cum additur persona, alietas numeralis refertur
1 non2] proprie add. f. 10 quod est] negando consequentiam quia arguitur f. 11 duas1]
duae JW. personales] om. J. 12 quod persona] personali f. et ergo] contingit ergo seu
f. 22 specie nec] om. (hom.) codd. simpliciter] om. f.
2 Cf. supra, p. 49,1116. 1011 De fallacia secundum quid et simpliciter vide Aristot.,
De sophist. elenchis 5 (166b37167a20) et ibid. 25 (180a2331) et Petrum Hispanum, loc. cit.
VII,120130 (ed. cit., pp. 157161). 15 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 5 cap. 2 n. 4 (ed. cit.,
p. 88); cf. August., De Trin. 7,6,11 (PL 42,945; CCSL 50,264265); cf. etiam Marsilius de Inghen,
In 1 Sent. q. 9 art. 2 (ed. Santos Noya, pp. 29 et 30). 22 Cf. supra, p. 49,1819.
ad solam proprietatem constituentem personam. Et quia illa proprietas est

alia in Patre et alia in Filio, igitur Pater conceditur alia persona esse numero
quam Filius. Simpliciter tamen et sine addito non dicitur alius numero, quia
in hoc importaretur non solum distinctio proprietatis, sed etiam diversitas
5 essentialis.
[Dubia]
Iuxta quod dubitatur: Utrum Deus est ternarius sicut est Trinitas? Si dicitur
quod sic: Ergo est numerus, quod est contra dicta. Si dicitur quod non:
Et quomodo est Trinitas et sine ternario? Item, est tres personae, ergo est
10 ternarius personarum, ergo est ternarius.
Secundo sic: An possit Deus dici triplex. Quod sic, quia dicitur trinus. Et
Isidorus dicit quod essentia est simplex et singularis, Trinitas multiplex et
numeralis.
Item tertio dubitatur, cum Deus trinus dicitur, pro quo supponit ibi
15 Deus? Si pro essentia, tunc ipsa est trina. Si pro persona, tunc aliqua per-
sonarum esset trina. Modo consequens totum falsum est.
Item quarto: Numquid Filius est unus numero cum Patre vel unum nu-| f 94rb
mero cum eodem?
[Ad dubia]
20 Ad primum, quod proprie Deus non est ternarius sine addito, eo quod non
est numerus, ut dictum est. Potest tamen dici tres personae et ternarius per-
sonarum, quia hoc est esse ternarium secundum quid, non simpliciter. Ad
primum motivum in contrarium dicitur quod Trinitas dicitur, eo quod hoc
nomen importat unitatem vel non repugnat unitati, quia unitas est Trinitas.
2 esse] in add. J; om. Kf; in W. 4 distinctio] personarum add. W; personalis add. f. 7 sicut
est] cum sit f. dicitur] dices f. 8 dicitur] dixeris f. 9 et] om. KWf. 10 personarum
ternarius] om. (hom.) f. 13 numeralis] materialis f. 16 modo totum] quorum utrumque
f. 17 numquid] nonne f. 22 hoc] om. J. quid] et add. KW; et cum addito et add.
f. simpliciter] id est sine addito add. f. 23 Trinitas quod] om. (hom.) f. 24 unitati]
unitatem J.
716 Marsilius haec dubia partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a
Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 19 q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 170b171a). 12 Cf.
Isidorus, loc. cit. 7,4,1 (PL 82,271A; ed. cit., lin. 2327) et ibid. 7,4,2 (PL 82,271A; ed. cit., lin.
273) et ibid. 7,4,8 (PL 82,271C; ed. cit., lin. 2024); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 24 cap.
unicum n. 11 (ed. cit., p. 189); cf. etiam Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 19
q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 170b), ubi haec auctoritas Isidori eisdem fere verbis invenitur. 20 Cf.
supra, p. 51,710. 21 Cf. supra, p. 49,19.
Sed esse ternarium est esse tres unitates, quae in Deo non conceduntur. Ad
secundum dicitur quod argumentum non valet, quia est a secundum quid
ad simpliciter, ut dictum est.
Ad secundum respondet Magister in littera quod esse triplicem multi-
tudinem importat essentialem, quia plicae nequeunt esse eiusdem cum se 5
J 161b ipso. Ad motiva | in contrarium dicitur quod esse trinum non importat esse
triplicem, sed proprietatum seu suppositorum pluralitatem, quae compati-
tur essentiae unitatem; esse triplicem ponit multitudinem in essentia. Ad
Isidorum dicitur quod locutio est impropria, sed vult quod essentia est mul-
tiplex et Trinitas multae personae seu tres personae. 10
Ad tertium, quod, cum Deus dicitur esse trinus, ly Deus supponit pro
essentia et ly trinus pro tribus personis, et tantum valet, ac si diceretur:
Essentia est tres personae.
Ad quartum dicitur quod sicut negatur esse Filius alius numero a Patre,
ita etiam negatur esse unus numero cum Patre, ne credatur eadem esse per- 15
sona. Unde Filius nec est alius numero a Patre propter essentiae unitatem,
quae excludit numerum, nec est unus numero cum Patre propter perso-
narum pluralitatem. Unde, licet in creaturis sequatur: Petrus est, et non
est unus vel idem Ioanni, ergo differt numero a Ioanne, vel etiam e con-
tra: Petrus et Ioannes sunt, et non differunt numero, ergo Petrus est unus 20
numero cum Ioanne, tamen in divinis huiusmodi consequentiae non con-
ceduntur, quia unitas est in essentia, et Trinitas in personis. Unde exprimere
possumus: Filius est unus in essentia, et alius in persona cum Patre. Sed ad
illud quod additur: An Filius potest dici unum numero cum Patre? Vide-
tur mihi primo quod non est unum numero cum Patre eo modo quo crea- 25
tura vocatur unum numero, quia quando creatura est unum numero, nullo
modo illud unum est commune pluribus suppositis. Modo unum in numero
in essentia divina est commune pluribus suppositis. Secundo videtur mihi
cum correctione melius dicentium quod catholice dicitur quod tres perso-
4 secundum] quartum W. 5 essentialem] essentialiter W. 6 contrarium] quia add. J.

67 importat triplicem] ponit triplicitatem f. 910 multiplex personae1] Trinitas et
multae f. 18 Petrus est] om. JK. et] om. K. 19 Ioanni] qui est add. f. 25 est Patre]
saltem f.
3 Cf. supra, p. 50,1011. 4 Cf. supra, p. 51,1113. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap.
12 n. 1 (ed. cit., p. 171). 910 Similiter respondet Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc.
cit. dist. 19 q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 171b). 11 Cf. supra, p. 51,1416. 1113 Similiter respondet
Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 19 q. 4 art. 1 (ed. cit., fol. 171b). 14 Cf. supra,
p. 51,1718.
nae sunt unum numero, quia sunt una res absoluta in numero. Sic etiam
videtur mihi quod catholice conceditur quod Pater et Filius sunt unum ens
numero, quia sunt essentia. Et in eodem sensu videtur mihi quod haec potest
catholice concedi: Pater | est unum numero cum Filio, id est una essentia f 94va
5 numero cum Filio, licet hoc sit alio modo, quam creaturis inexistit unitas
numeralis. Hoc de primo articulo.
[Articulus 2]
[Divisio articuli]
In secundo articulo videndum est an Filius sit omnipotens sicut Pater. Et
10 circa hoc intendo primo videre in quo consistat ratio omnipotentiae. Se-
cundo, an sub omnipotentia comprehendatur potentia generandi. Tertio, an
Filius vel Spiritus Sanctus sit minus potens quam Pater, eo quod non possunt
ad intra producere creatorem. Et quarto iuxta hoc de quaesito.
[Prima pars articuli]

15 [Dicta auctoris]
Quoad primum suppono quod una est omnipotentia trium personarum, ita
ut non sunt tres omnipotentes, sed unus omnipotens, ut dicitur in Symbolo.
Item nequeunt esse tres omnipotentiae, sed solum una.
Secundo noto quod Pater non dicitur omnipotens quia potest facere
20 omne quod non includit contradictionem, quia sic posset essentiam divi-
nam facere, quia ipsa, cum sit simplex, nullam includit contradictionem.
Tertio dico quod vere Deus potest facere omne includens contradictio-
nem de vi sermonis. Patet, quia secundum veritatem contradictio non est
nisi in propositionibus et terminis. Et manifestum est quod omnes terminos
25 contradictorios vel propositiones contradictorias potest Deus facere. Unde
ex hoc in forma arguitur sic: Omnes propositiones et omnes terminos Deus
potest facere; sed omne includens contradictionem est propositiones vel | J 162a
termini; ergo etc. Patet maior inductive et patet minor, quia non potest esse
in aliis contradictio, cum contradictio in talibus solum sit. Non enim credo
1 unum] idem f. 34 potest concedi] catholice concedenda f. 5 unitas] unio f.

6 articulo] om. W. 9 in articulo] om. W. 18 item] ita KWf. 25 contradictorios]
contradictiones K.
17 Cf. supra, p. 49, ad lin. 1.

esse significabilia complexa distincta a rebus incomplexis et inter ea esse

oppositionem contradictoriam, ut circa distinctionem 2 fuit dictum.
Quarto dico quod non ideo dicitur Pater omnipotens quia potest facere
omne illud ad quod esse vel positum in esse non sequunt contradictoria
sibi invicem contradicentia in bona consequentia, quia iterum posset facere 5
se ipsum vel essentiam suam, quia ad eam esse non sequuntur huiusmodi
contradictoria.
[Corollarium]
Corollarie sequitur quod in hac dictione omnipotens non distribuitur ille
terminus ens inclusus simpliciter pro omnibus, quia, si sic Deus diceretur 10
omnipotens, Deus posset super suam essentiam, ut dicit dictum praece-
dens.
[Continuatio dictorum auctoris]

Quinto dico quod ideo Pater dicitur omnipotens quia omne illud potest
facere ad quod positum fieri non sequuntur in bona consequentia contra- 15
dictoria sibi invicem. Hoc videtur esse de mente beati Augustini in libro
De fide ad Petrum capitulo 3 dicentis: In eo Dei omnipotentia intelligitur,
f 94vb quod omnem creaturam visibilem atque invisibilem de | nihilo fecit. Et dicit
creaturam, quae potest vel potuit fieri, quia quod fieri nequit, sicut essentia
divina, Deus non potest facere; et ergo ad illud non extendit se eius omnipo- 20
tentia. Pone etiam in esse essentia divina, sic sequitur quod ipsa est Deus
et quod ipsa non est Deus. Secundo dicit de nihilo fecit, quia quod creare
potest, immo quod creavit, hoc est infinitae potentiae; et ex consequenti
non solum facta, sed omnem humanam cogitationem excedentia, immo et
angelicam, facere potest. Patet, quia fecit unionem divinae naturae cum 25
humana, Ioannis 1.
1 complexa] complexe f. 14 illud] quod add. J. 2021 Deus sic] om. K. 21 esse] dicendo
add. f. sic] fit f. 22 quod1] om. J. dicit] Augustinus add. f.
2 Locum ibi non invenimus; in quaestione autem secunda Marsilius contra opinionem Gre-
gorii de Arimino arguens hanc sententiam exprimit; cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 2
art. 3 (ed. cit., pp. 8185). 12 Cf. supra, p. 54,37. 17 Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.),
De fide ad Petrum cap. 3 n. 25 (PL 40,761; PL 65,683C; CCSL 91A,727). 26 Cf. Io 1,14; cf. etiam
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 16 cap. 1 n. 5 (ed. cit., p. 139).
[Corollaria]
Corollarie sequi videtur quod de vi sermonis omnipotentia non attenditur
penes producibilia ad intra. Patet, quia ista producta non sunt creaturae.
Secundo, quia illa producta non sunt facta. Et tertio, quia producere Filium
5 vel Spiritum Sanctum non est proprie aliquid producere, sed aliquem vel
aliquos producere, cum personae productae ad intra non sunt aliqua entitas
absoluta producta.
Secundo sequi videtur descriptio omnipotentiae: Omnipotentia est po-
tentia quae omne illud ad quod positum fieri non sunt nata sequi in bona
10 consequentia contradictoria sibi invicem, potest facere.
[Instantia]
Sed instabis, quia, si descriptio esset bona, Deus omnem effectum produci-
bilem possit facere; sed hoc non videtur verum; igitur. Probatur minor primo,
quia Deus non potest peccare vel deficere. Secundo, quia non potest currere
15 vel comedere seu proficere et cetera huiusmodi. Tertio, quia ad essentiam
divinam positam fieri non sequuntur contradictoria etc., et tamen Deus eam
non facere potest; igitur. Probatur antecedens, quia contradictoria eius est
falsa, scilicet haec: Ad essentiam divinam positam fieri sequuntur contra-
dictoria, quia est affirmativa cuius subiectum pro nullo supponit, quia nihil
20 est nec potest esse essentiam divinam positam fieri.
[Ad instantiam]
Ad talia et consimilia patet quod, si sint entia de quibus arguitur, Deus ea
potest facere, ex quo nullum eorum est Deus. Si vero non sunt entia, tunc per
huiusmodi non probatur minor. Ergo ad formam dicitur negando minorem.
25 Et ad probationem primam, cum dicitur quod Deus non potest peccare vel
deficere, patet quod deficere vel peccare non est aliquid facere, sed potius
faciendo deficere. Et ergo non est ad propositum, quia sub distributione | J 162b
absoluta est subsumptio non de quid, sed de quale. Sed adhuc magis ad
mentem arguentis, quod peccare pro deformitate non est aliqua entitas quae
30 fieri potest, cum nihil habeat in se bonitatis. Si autem sumeretur concretive,
pro actu quo quis eliciendo eum peccat, quod ille actus est quoddam bonum
5 producere] om. f. 22 arguitur] quod add. f. 26 non] proprie add. f. potius] in add.
K. 28 quale] quali f. 29 arguentis] patet add. KW; argumentorum patet f. 31 eliciendo]
eligendo f.
25 Cf. supra, p. 55,1314.

et quoddam ens et quod Deus potest eum facere, immo solus posset facere
talem entitatem, et tunc nullus ea peccaret. Potest etiam, immo facit illum
f 95ra actum, ut causa prima concurrens ad substantiam actus. |
Ad secundam, quod Deus, quamvis non possit proficere, currere vel come-
dere, potest tamen istas res facere quae sunt currere, quae sunt proficere, 5
quae sunt comedere etc. Si enim currere sit animal currens, hoc Deus potest
facere. Si sit motus quo animal currit, adhuc Deus potest eum facere. Et si
sit aggregatum ex pluribus, adhuc Deus potest illud. Unde valde puerile est
argumentum: Omne factibile Deus potest facere, ergo Deus potest proficere.
Sed deberet dici: Proficere est quoddam factibile, ergo et nihil inconvenien- 10
tis sequitur. Aliter est fallacia figurae dictionis.
Sed ad tertium, quod est temptativum, dicitur quod haec negativa: Ad
Deum positum fieri non sequitur inconveniens, tenendo subiectum perso-
naliter ipsa est vera, quia nihil est nec esse potest Deus positus fieri. Sed
materialiter ista est falsa: Ad hanc propositionem positam Deus sit vel 15
essentia divina sit sequuntur contradictoria in bona consequentia, scilicet
Deum esse et non esse Deum. Et ita intelligenda est descriptio omnipoten-
tiae, scilicet quod posito per obligationem alicui respondenti sustinere hoc
fieri, quod non haberet in bona consequentia ex hoc concedere contradic-
toria. Hoc de prima parte huius articuli. 20
[Secunda pars articuli]

[Dicta auctoris]
Pro secunda parte secundi articuli recolendum est illud quod dictum est
circa distinctionem 7, quod potentia generandi est ipsa essentia quae in
Patre est potentia ad generandum, quia eius fecunditate Pater generat. Et 25
in Filio est potentia qua ipse generatur. Et in Spiritu Sancto simili ratione est
potentia qua ipse spiratur vel per modum amoris procedit.
2 ea] entitate add. f. 6 currere] om. K. currere sit] om. J. sit] sic K. 14 Deus positus]
Deum positum f. 15 falsa] quia valet tantum add. f. ad] et J. sit] fit f. 16 sit] fit f.
19 ex] om. J. concedere] concludere Wf. 23 secundi articuli] om. KW. 26 ipse] ipsa JW.
4 Cf. supra, p. 55,1415. 11 De fallaciis figurae dictionis vide Aristot., De sophist. elenchis
4 (166b1021) et ibid. 22 (178a4179a10) et Petrum Hispanum, loc. cit. VII,83100 (ed. cit.,
pp. 131145). 12 Cf. supra, p. 55,1520. 18 Id est descriptio omnipotentiae quam Marsilius
supra, p. 55,810 commemoravit. 24 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 11 art. 4 (ed. cit.,
p. 74).
[Corollaria]
Ex quo sequitur quod omnipotentia est potentia generandi prout uterque
terminus tenetur essentialiter. Patet, quia essentia divina est sua omnipo-
tentia. Ita essentia eadem est potentia generandi.
5 Ex hoc sequitur quod omnipotentia est potentia generandi active in Patre.
Patet, quia hoc est essentia. Item est potentia ad generari in Filio et ad spirari
passive in Spiritu Sancto. Patet ex eodem.
[Continuatio dictorum auctoris]

Secundo puto quod Filius nullo modo potest generare ad intra. Hoc dictum
10 est ante distinctione 7 et Magister declarat ibidem, quia esset processus in
infinitum in filiis Dei et nepotibus subordinatis.
[Dubium]
Tunc venit dubitatio: Utrum de ratione omnipotentiae est potentia gene-
randi sic quod non esset omnipotentia, nisi ad intra posset fieri per eam
15 generatio? Et de hoc doctores sunt diversarum opinionum.
[Opinio Aegidii et Thomae de Argentina]

Aegidius enim et Thomas de Argentina dicunt quod sub omnipotentia com-
prehenditur potentia generandi; quod probant, quia potentia generandi est
J 163a
nobilissima potentia et perfectissima, et talis non ex|cluditur ab omnipo-
f 95rb
20 tentia. Patet minor de se et maior probatur, quia per potentiam generandi
producitur nobilissimum suppositum; ergo oportet quod sit nobilissima
4 generandi] secundo add. f. 6 quia] ex add. K. hoc] haec f. 9 puto] praemitto KWf.
11 subordinatis] om. f.
10 Cf. ibid. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 7 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 92); cf. etiam August.,
Contra Maximinum 2,12,3 (PL 42,768769). 17 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 20 princ. 1
q. 2 (ed. cit., fol. 114vN); cf. etiam Thomas de Argentina, In 1 Sent. dist. 20 q. 1 art. 1 (Venetiis 1564,
fol. 77va), ubi opinio domini Aegidii tractatur et defenditur. Marsilius opinionem utriusque
doctoris tractans expositionem Thomae de Argentina ad sensum imitatur. 18 Cf. Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 77va). Hanc probationem apud Aegidium
non invenimus.
potentia. Ad hoc est auctoritas beati Augustini De fide ad Petrum dicentis

quod Pater in divinis non esset omnipotens, si non potest producere Filium
sibi aequalem creatorem. Ex hoc arguunt sic: Illud est sub omnipotentia
ad cuius ablationem aufertur omnipotentia; modo per auctoritatem ablata
potentia generandi ablata esset omnipotentia; igitur etc. 5
[Opinio quorundam doctorum aliorum contraria]

Alii doctores sunt de opinione contraria; qui dicunt quod omnipotentia
est potentia activa. Patet, quia est Deus, in quo non est potentia passiva.
Secundo, quod obiectum potentiae activae est ens possibile, quod non est
necessarium, scilicet quod potest esse et potest non esse. Quia aliter, si pos- 10
sibile in communi esset obiectum potentiae activae, tunc essentia divina vel
persona Patris esset obiectum potentiae activae, quia huiusmodi sunt pos-
sibilia, quia possunt esse. Ex hoc inferunt propositum suum, quod potentia
generandi non includitur sub omnipotentia, eo quod est respectu simpliciter
necessarii, scilicet Filii in divinis. Modo, ut dicit secundum praemissorum, 15
2 potest] posset Kf. 3 aequalem] et add. f. 8 activa] quod add. KWf. est Deus] dicitur
W. Deus] in Deo f. 10 et] quod add. W. 15 praemissorum] potentia activa add. K.
1 Locum ibi non invenimus. Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 78vb), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur et libro De fide ad Petrum
ascribitur. Cf. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 504): Secundum
hoc ratio Augustini in Littera posita nihil valeret. Arguit enim, quod si Pater non potuit
generare Filium aequalem sibi, non fuit omnipotens. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 20
cap. 3 n. 4 (ed. cit., p. 173): Item, alio modo probat [sc. Augustinus] Filium aequalem Patri
contra Maximinum, ita dicens: Tu dicis quod Pater genuit Filium minorem se ipso, in quo et
Patri derogas, qui, si Filium unicum minorem genuit, aut non potuit, aut non voluit gignere
aequalem. Si autem dicis quia non voluit, eum invidum esse dixisti; si autem non potuit, ubi
est omnipotentia Dei Patris? Cf. August., Contra Maximinum 2,18,4 (PL 42,787): Tu autem
non propter formam servi dicis Filium Patri esse subiectum, sed quia eum tantum ac talem
genuit, id est magnum Deum, quamvis Patre ipso minorem: ubi et Patri derogas, qui Filium
sibi unicum, aut non potuit, aut noluit gignere aequalem []. Cf. etiam ibid. 2,7 (PL 42,762):
Quid magnum est quia non subtraxit quod dedit, si quod dare potuit, non dando subtraxit?
Ubi est, quod eum invidum non esse dixisti? An forte dare non potuit? Ubi est omnipotentia
Dei Patris? 3 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 78vb). Hoc
argumentum apud Aegidium non invenimus. 7 Est opinio quorundam aliorum citata
et reprehensa a Thoma de Argentina, ibid., fol. 78va, unde Marsilius hanc opinionem partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur. Scotus ibid. in margine ab editoribus
nominatur; cf. Ioannes Duns Scotus, Lectura I dist. 20 q. unica n. 2122 (ed. Vaticana 1966,
pp. 288289) et id., Ordinatio I dist. 20 q. unica n. 24 (ed. Vaticana 1959, pp. 313314). 15 Cf.
supra, p. 58,910.
est respectu possibilium non esse. Alii hoc idem probant, quia omnipoten-
tia est potentia ad agere. Modo generare in divinis seu potentia generandi
est idem quod esse Patrem, et sic non videtur esse potentia ad agere pro-
prie, sed ad esse; et ex consequenti non comprehenditur sub omnipoten-
5 tia.
Isti consequenter dicerent faciliter ad rationes magistri Thomae. Unde
dicerent quod seclusa essentia in divinis potentia generandi vel notio qua
Pater generat, nullam perfectionem diceret; sed nec persona quantum ad
suum esse notionale purum seclusa essentia. De hoc alias fiet sermo. Sed
10 quod suppositum productum per generationem in divinis est infinitum,
hoc est ratione essentiae et non ratione notionis. Immo, si notio seorsum
considerata aliquid perfectionis importaret, esset perfectio in una persona,
quae non esset in alia, quod non bene sonat.
Ad auctoritatem Augustini et consimiles Anselmi et aliorum dicerent
15 uno modo quod voluit quod, si non potest generare Filium sibi aequalem,
non esset omnipotens Pater, quia non est Pater sine Filio; et non potest
in eadem natura producere Filium inaequalem nec in alia natura Filium
naturalem; ergo necesse est, si debet esse Pater, quod generet in eadem
natura Filium aequalem; ergo non esset omnipotens Pater, si non potest
20 Filium aequalem generare. Vel fortassis voluit beatus Augustinus quod, si
non potuit Filium aequalem producere, nihil potuit ad extra producere, et
sic non esset omnipotens ad extra. Et | deducitur consequentia, quia nihil f 95va
potuit producere ad extra nisi per Filium, scilicet per Verbum, per quod
omnia facta sunt. Non enim potuit producere nisi cognitum, cum etiam
25 in lumine naturali Deus dicitur agere intellectu et voluntate. Non autem
cognoscit nisi dicendo Verbum; quamvis enim per essentiam cognoscit, hoc
est dicendo Verbum, per quod simul verba creata dicit et creanda.
1 est] sc. potentia activa. 12 aliquid] aliud W. perfectionis] imperfectionis J. 13 in] om.
JW. 15 potest] posset Kf. 1819 necesse ergo] om. (hom.) JK. 19 potest] posset Kf.
21 potuit1] potuerit Kf. 27 simul] omnia add. Kf; omnia in add. W.
1 Est opinio quorundam aliorum citata et reprehensa a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 20
q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 78vab). 6 Cf. supra, pp. 57,1858,5. 9 Cf. infra, p. 67,2028. 14 Cf.
supra, p. 58,23. Cf. Anselmus, Epist. de incarn. Verbi cap. 15 (PL 158,282D283A [cap. 9]; ed.
Schmitt, p. 33) et e.g. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 20 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 506). 2324 Cf.
infra, p. 345,13: [] Ioannis 1: Omnia per ipsum facta sunt. Cf. etiam Io 1,3: Omnia per ipsum
facta sunt [].
[Opinio auctoris]
Hae ambae opiniones sunt probabiles. Dicat quilibet eam quae sibi videtur.
Et si quid mihi apparet quaeratur, qui minimus sum scholarium sacrae
J 163b theologiae, primo videtur mihi, ut dictum est, quod omnipotentia | est
potentia generandi. 5
Secundo videtur mihi quod potentia generandi est in omnibus personis
sicut omnipotentia, ut dictum fuit in distinctione 7.
Tertio, quod potentia generandi est in persona in qua generare non potest,
vel quae persona non potest per eam procedere in actum generationis vel
generandi. Patet de Filio vel Spiritu Sancto, in quo est, per praecedens. 10
Quarto, quia persona non dicitur omnipotens quia potest generare. Patet,
quia, ut dicetur, Filius et Spiritus Sanctus sunt omnipotentes essentia et
quaelibet earum personarum est omnipotens, et tamen nulla earum potest
generare.
Ex quo quinto videtur quod ex posse generare non arguitur personam 15
esse omnipotentem, quod sequitur ex praecedente, quamquam hoc bene ad
omnipotentiam Patris pertinet, ut generet, quia hoc est de proprietate suae
personalitatis.
Sexto, quod ad omnipotentiam Filii vel Spiritus Sancti spectat non gene-
rare, quia suis proprietatibus personalibus hoc non congruit. 20
Septimo, quod ex generare Filium non plus arguitur omnipotentia quam
ex non generare. Patet, quia aequaliter omnipotens est Filius, qui non gene-
rat, sicut Pater, qui generat.
Octavo, quod ad esse omnipotentem bene requiritur, ut in eo quod est
omnipotens, sit potentia generandi. Patet, quia requiritur, ut sit in eo divina 25
essentia, quae est potentia generandi.
Et nono et finaliter mihi videtur quod in illo termino omnipotentia non
fit distributio pro potentia generandi ad intra, ut dixit secunda opinio, quia,
ut dixi in quinto dicto primae partis huius articuli, omnipotentia ascribitur
34 scholarium theologiae] Sacrae Scripturae professorum seu scholarium f. 4 theo-

logiae] Scripturae KW. 6 videtur mihi] om. f. 7 sicut] non minus quam f. 7] 17 J.
9 persona] personarum f. generationis vel] om. KWf. 11 quia1] quod KWf. 27 et
finaliter] nono f. 28 fit] fiat KWf.
4 Cf. supra, p. 57,23. 7 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 7 cap. 2 n. 4 (ed. cit., p. 94); cf.
etiam Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 11 art. 2 (ed. cit., p. 69) et ibid. q. 11 art. 3 (ed. cit., p. 73).
10 Cf. supra, p. 60,67. 12 Cf. infra, p. 61,1920. 16 Cf. supra, p. 60,1114. 28 Cf. supra,
pp. 58,759,27. 29 Cf. supra, p. 54,1416.
Deo eo quod omnia illa potest facere quae fieri non infert contradictoria.
Modo personae ad intra non possunt fieri. Non enim sunt factae, ut dicitur
in Symbolo.
Decimo et ultimo videtur mihi quod personae ascribitur omnipotentia
5 respectu factibilium ad extra quodque pro illis fiat distributio in hoc ter-
mino omnipotentia. Hoc enim sonuit auctoritas beati Augustini allegata ad
illud in prima parte, ut omnipotens, id est omnia factibilia potens. Hoc de
secunda parte huius articuli. | f 95vb
[Tertia pars articuli]

10 [Conclusio]
Quantum ad tertiam partem huius articuli est conclusio quod Pater ex hoc
non debet dici potentior Spiritu Sancto quod potest generare creatorem, et
Filius vel Spiritus Sanctus non potest generare creatorem. Patet ex dictis
in praecedenti parte articuli, quia omnipotentia est respectu factibilium,
15 non respectu personarum ad intra. Secundo, quia omnem omnipotentiam
quam habet Pater, habet Filius et Spiritus Sanctus; ergo Pater aliqua istarum
personarum non est potentior. Consequentia nota est et antecedens patet,
quia una est omnipotentia, quae communis est tribus, ut dictum est in prima
parte. Item, omnis omnipotentia est ratione essentiae divinae benedictae,
20 quae est aeque communis tribus.
[Corollarium]
Corollarium: Aliqui duo sunt aeque omnipotentes personae, et tamen una
earum potest producere creatorem, immo producibile infinitum, et alia non.
Patet ex conclusione, quia ita est de Patre et Spiritu Sancto. Pater enim gene-
25 rat Filium creatorem, et Spiritus Sanctus non, tamen aeque omnipotentes
personae sunt inter se. Hoc de tertia parte huius articuli.
1 infert] inferunt f. 4 ascribitur] ascribatur f. 8 huius] secundi add. f. 12 creatorem]

Filium add. f. 17 personarum] potentiarum J; in divinis add. f. 20 quae] ergo f. tribus]
personis non minus quam essentia add. f. 22 corollarium] secundum add. J. 26 articuli]
secundi add. f.
3 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (loc. cit., ed. cit., n. 75, p. 46); cf. etiam Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 11 cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 117). 7 Cf. supra, p. 54,1718. 14 Cf. supra,
pp. 60,2761,8. 19 Cf. supra, p. 53,1617.
[Quarta pars articuli]

Quoad quartam partem articuli est conclusio responsalis haec: Filius est
omnipotens sicut Pater. Probatur sic: Quia non minus omne factibile potest
Filius quam Pater, ergo Filius est aeque omnipotens sicut Pater. Consequen- 5
tia tenet per ultimum dictum partis praecedentis, quia personae ascribitur
J 164a omnipotentia | respectu factibilium ad extra. Et antecedens patet, quia opera
Trinitatis ad extra sunt indivisa. Et patet per illud Ioannis 5: Non potest
Filius a se facere quicquam nisi quae viderit Patrem facientem. Quaecum-
que ille facit, haec et Filius similiter facit. 10
[Secunda et tertia conclusio]

Secunda conclusio est haec: Quod, quamvis sub omnipotentia fiet distribu-
tio pro potentia ad intra, ut sit sensus omnipotens, hoc est omnipotentia
potens, adhuc omnipotens esset Filius sicut Pater. Patet, quia omnipotentia
qua Pater est potens, etiam Filius est potens; igitur. Consequentia nota est 15
et antecedens patet, quia, si instantia esset de aliqua, haec esset de potentia
generandi, et hac tamen Filius est potens, cum ipsa sit essentia divina et sit
in Filio, ut dictum fuit in secundo dicto secundae partis huius articuli post
opiniones recitatas.
Tertia conclusio: Catholice concedendum est quod Pater omnipotentia 20
sua in aliquod productum potest ad intra in quod non potest Filius vel Spi-
ritus Sanctus. Patet de persona Filii, quam Pater sua omnipotentia producit,
et non potest Filius producere se ipsum, nec etiam potest generare Filium
f 96ra sibi | similem, ut saepius dictum est.
3 partem] huius add. KW. articuli] eiusdem f. 5 omnipotens] potens W. 7 ad extra] om.
KWf. 9 quae] quod f (sic etiam Vulgata). 10 Filius] illa add. codd. 12 fiet] fieret KW; fuerit
f. 15 potens1] Filius W. 16 aliqua] maxime add. f. de2] om. J. 22 quam] qua J. 23 et]
quam Filius producere non potest add. f. non] enim add. f.
6 Id est partis praecedentis secundae, quae supra, pp. 56,2361,8 invenitur; cf. supra, p. 61,48.
78 Cf. Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 20 q. unica art. 1 (ed. cit., fol. 174b):
Secundum Augustinum indivisa sunt opera Trinitatis. Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist.
20 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 115vL): [] quia indivisa sunt opera Trinitatis, ut dicit Augustinus
in multis locis. Cf. etiam August., In Iohannis Evang. tract. 95 n. 1 (PL 35,1871; CCSL 36,565):
Saepe autem diximus inseparabilia opera esse Trinitatis []. 8 Io 5,19; cf. Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 20 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 115vL), ubi hic locus biblicus laudatur. 19 Cf.
supra, p. 60,67. 24 Cf. e.g. infra, pp. 73,2474,3.
[Corollarium]
Corollarium: Non oportet quod omnis potentia productiva in omni suppo-
sito in quo est, possit per illud suppositum exire in quemlibet suum actum.
Patet, quia, quamvis omnipotentia sit in Filio et sit potentia generandi, non
5 tamen oportet quod persona Filii potest per eam in actum generandi, quia
hoc sibi non congruit, sed soli Patri. Exemplum habemus in creaturis, quia
similis caliditas est in aqua et in igne, tamen secundum communiorem opi-
nionem et, ut credo, veriorem ignis per caliditatem calefacit et conservat
eam in esse; aqua autem non calefacit per ipsam, cum calefactio sit sibi
10 disconveniens, sed destruit eam cessante impedimento. Pone igitur quod
eadem caliditas in numero esset in igne et in aqua, quod non est impossi-
bile per potentiam Dei, ut aestimo, et sint ignis et aqua approximata eidem
calefactibili ceteris dimissis suae naturae, certum est quod ignis aget cale-
faciendo calefactibile cum ista caliditate, et aqua non aget calefaciendo, ut
15 dictum est, cum calefactio sibi disconveniat. Verumtamen non nego quod
illa caliditas quae est in aqua, etiam de subiecto aquae calefaciat, sicut nunc
aqua calida calefacit non coagente forma aquae. Etiam non minus potens
est potentia visiva principalis cum sit anima rationalis secundum philoso-
phos in osse, pede et aliis membris quam in oculo, et tamen in solo oculo
20 exit in actum videndi.

Forte dices quod primum exemplum non valet, quia caliditas est aquae
violenta; sed omnipotentia est naturalis Filio Dei. Item, quod secundum non
valet, quia, licet potentia videndi sit in osse, tamen non habet ibi organum
25 per quod nata est exercere visionem.
Respondeo tibi quod forte similitudines nequeunt esse perfectae, tantum
tamen concludit prima, quod suppositum in quo est potentia activa violente,
non agit per illam. Et secunda, quod membrum in quo est potentia activa
naturaliter alicuius effectus, non agit per istam potentiam activam illum
30 effectum, si sibi non congruit, sicut os per animam intellectivam, quae
2 omnis potentia] omnipotentia W. 5 potest] posset K; possit f. 6 sibi] coni.; fieri codd.
( fort. ex sibi); ei f. 9 sibi] ei f. 11 esset] sit f. 15 sibi] ei f. verumtamen non] unde W.
27 concludit] convenit KWf. 28 secunda] secundo J. 30 sibi] ei f.
8 Cf. e.g. Thomas de Aquino, Summa contra gentiles lib. 3 cap. 7 (ed. Leonina 1926, p. 19a).
15 Cf. supra, p. 63,9. 19 Cf. e.g. Aristot., De anima 2,1 (412b1725); cf. etiam Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 177, n. 44). 27 Cf. supra, p. 63,617. 28 Cf. supra, p. 63,1720.
J 164b visiva | est, informatum in se non producit actum videndi, quia sibi non
congruit iste actus. Quare ergo non consimiliter suppositum Filii vel etiam
Spiritus Sancti omnipotentia et potentia generandi, quae est in eo sicut
in Patre, non generabit, quamvis Pater per illam generet, quia generare
supposito Filii non congruit, sicut nec ossi vel pedi videre? Hoc de quarta 5
f 96rb parte et de toto articulo secundo. |
[Articulus 3]
[Primum dubium]
Venio ad tertium articulum et est primum dubium tale: Numquid simpliciter
concedendum est Patrem esse potentiorem Filio? Et ex dictis arguitur quod 10
sic, quia potest in aliquem productum in quem non potest Filius et non
e contra; ergo est potentior Filio. Consequentia videtur tenere, quia quod
in omne illud potest in quod aliud et non e contra, est potentius illo, si
non intensive, tamen ad minus extensive. Antecedens est tertia conclusio
quartae partis articuli praecedentis. 15
Secundo sic: Quia Pater est potentior Spiritu Sancto, ergo Filio. Conse-
quentia tenet, quia aeque potens est Spiritus Sanctus sicut Filius. Et antece-
dens patet, quia Pater potest in aliquem productum, et Spiritus Sanctus non
potest in eum nec in tantum. Ergo, cum Pater potest in omnia in quae Spi-
ritus Sanctus, et in aliquem potest in quem Spiritus Sanctus non potest nec 20
in alium tantum, videtur quod intensive sit potentior Pater Spiritu Sancto,
iuxta communem animi conceptionem, quod illud intensive est potentius
quod potest omnia quae aliud et cum hoc maius.
Tertio sic: Si generare Filium, etiam notionaliter tentum, scilicet prout
est constitutivum personae Patris, sit perfectionis simpliciter et potentiae 25
simpliciter, tunc Pater est potentior Filio; sed generare Filium prout est
constitutivum personae Patris, est potentiae et perfectionis simpliciter; ergo
etc. Consequentia nota est et maior rationis probatur sic: Quia, si proprietas
paterna notionalis sit simpliciter perfectionis et potentiae, illa distinguitur
1 visiva est] est potentia visiva K. sibi] ei f. 9 venio articulum] om. W. primum] primo
f. 13 quod] quo W. 1823 quia maius] pariformiter ut prius et ut patuit ante oppositum
f. 24 tertio] arguitur add. KWf. sic] etiam add. sed del. J. 2526 et simpliciter] om.
(hom.) JK. 2627 tunc simpliciter] om. (hom.) f. 29 potentiae] potentia codd.
15 Cf. supra, p. 62,2022.

a Filio sicut Pater distinguitur a Filio. Nam sicut personae distinguuntur,

ita suae proprietates. Tunc aliqua perfectio est in Patre et aliqua potentia
quae non est in Filio. Et ex consequenti perfectior et potentior est Filio
Pater. Modo minor probatur multipliciter. Primo, quia, nisi generare esset
5 perfectionis simpliciter et potentiae, non inveniretur in divinis, quia omne
quod in Deo reperitur, dicit perfectionem simpliciter. Secundo, quia aliter
in creaturis generare diceret maiorem perfectionem quam in Deo. Falsitas
consequentis patet et patet consequentia, quia in creaturis generare est per-
fectionis et potentiae, ut patet per Philosophum 2 De anima, qui generare
10 dicit convenire viventibus perfectis. Tertio, quia generare Filium prout est
proprietas personalis, vel dicit aliquid positivum, et si sic, tunc est ens vel
entitas, et per consequens perfectio et bonitas et potentia, et habetur pro-
positum; vel est pura privatio, et quomodo pura privatio esset proprietas
Patris? Quarto, quia proprietas personalis, sicut generare Patris, colitur latria;
15 ergo est infinitae perfectionis. Patet consequentia, quia latria soli bono infi-
nito debetur. Antecedens patet in praefatione Trinitatis. Cantat enim eccle-
sia: Ut in personis proprietas et in essentia unitas et in maiestate adoretur
aequalitas. Quinto, quia generare Patris est immensum, igitur est perfectio-
nis | simpliciter et potentiae. Consequentia nota est et antecedens patet, J 165a
20 quia est producere Filium immensum. Modo non potest agens esse minus
passo vel producere producto. Sexto, quia posse | communicare creaturae f 96va
aliquod bonum finitum est perfectionis et potentiae, ergo posse communi-
care bonum infinitum est maioris perfectionis et maioris potentiae; modo
Pater per generare communicat Filio bonum infinitum; ergo hoc est per-
25 fectionis simpliciter et potentiae. Septimo, quia, si Pater ad imaginationem
generasset Filium in alia natura, qui non posset generare, omnes concede-
rent Patrem esse potentiorem illo Filio producto; sed non minus debet hoc
concedi de Patre producente Filium in eadem natura; igitur. Patet maior
de se et probatur minor, quia Pater non est ex hoc minoris potentiae quod
30 Filium in sua natura produxit, immo potius maioris, cum hoc sit proprium
potentiae infinitae: posse in sua natura producere aequalem Filium. Et con-
firmatur, quia, quamvis natura sit communis omnibus personis, tamen ex
12 et3] ut JK; ac f. 14 latria] licite soli bono add. W; licite add. f. 15 perfectionis] om. JK.
latria] cultus latriae f. soli] solo J. 20 agens] agere f. 26 alia] ista f. qui] quae Kf.
9 Cf. Aristot., De anima 2,4 (415a2527) et Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 179, n. 57).
17 Sunt verba praefationis Trinitatis; Corpus Praefationum n. 879 (CCSL 161C,271); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 240).
quo Pater potest per eam generare et Filius non, videtur quod natura potius
agatur modo Patris quam Filii, qui per eam generare non potest, quod nullo
modo stare potest, nisi Pater sit potentior Filio.
[Ad primum dubium]

De isto dubio sunt doctores nostri diversi. Et ideo quicquid de eo dicam, dico 5
humiliter nulli opinioni verae praeiudicando, sed magis, quantum possim,
veritati catholicae innitendo, a qua si quolibet modo deviavero, revoco et ex
ignorantia mea venit et paratus ero revocare ad cuiuscumque caritativam
mihi factam insinuationem.
[Suppositio] 10
Pro solutione igitur dubii pro fundamento suppono quod in divinis nulla
est distinctio nisi trium personarum in una essentia, vel magis proprie sive
explicite: nisi trium personarum inter se, quae sunt una essentia simpli-
cissima, quae est quaelibet istarum personarum. Istud fuit declaratum in
quaestione de Trinitate personarum et una essentia, scilicet sexta et articulo 15
eius primo.
[Corollaria]
Ex quo etiam fuit ibi probatum quod proprietas personae est persona, arti-
culo secundo conclusione secunda.
Ex hoc infero secundum quod generare activum Patris et Patris activa 20
generatio et paternitas, quae sunt propria Patri, sunt Pater. Hoc est dicere:
Generare Patris est Pater, paternitas Patris et generatio activa Patris est Pater.
Et eodem modo dicatur quod generatio passiva est Filius, quod filiatio est
Filius, generare passive est Filius.
Ex quo ultra tertio sequitur quod quaerere utrum generare notiona- 25
liter tentum dicat perfectionem simpliciter et potentiam quoad rem pro
qua supponit, est quaerere utrum Pater in divinis dicat perfectionem sim-
pliciter. Nam, ut dictum est, generare in re est Pater, et generatio activa
Pater.
7 qua] quo JW. 8 venit] tamquam factum f. 23 quod2] om. KWf. 24 generare] generari f.
16 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 1 (ed. cit., pp. 230 et 231). 19 Cf. ibid. q. 6 art. 2
(ed. cit., p. 239). 28 Cf. supra, p. 66,2021.
[Notabilia]
Secundo noto quod res quae est Pater, nihil est quam essentia. Non enim est
credendum quod persona Patris intrinsece sit ex | duobus, puta ex essentia f 96vb
et paternitate superaddita essentiae, quia tunc paternitas non esset Pater,
5 sed esset aliquid | Patris, puta forma constitutiva Patris cum essentia vel ali- J 165b
quid tale. Et sic esset ibi vera compositio, quod non est dicendum. Sed quod
nos dicimus paternitatem vel generare activum constituere personam Patris,
intelligimus quoad nostrum considerare. Nos enim considerando distinc-
tionem personalem taliter, qualiter dominus dederit lumine fidei, distingui-
10 mus per proprietates et notiones et dicimus eas constitutivas personarum,
non in se hoc intelligendo, sed quia nos aliter distinctionem exprimere non
valemus nisi loquendo, ac si paternitas constitueret Patris personam, quae
tamen in se non constituit, sed est ipse Pater. Et si dicitur: Quomodo ergo
intrinsece Pater est Pater?, dicitur quod se ipso, ut generante sua essentia, ut
15 potentia generandi, et Filio genito, quem de sua essentia genuit tamquam
termino producto.
[Corollaria]
Corollarie sequitur quod in re non plus potest separari paternitas ab essentia
quam essentia de se ipsa. Patet, quia paternitas est essentia.
20 Secundo sequitur, videtur, quod omnis perfectio quae in divinis est, est
ex parte essentiae. Patet, quia ex quo personalitas seu proprietas personae
non est nisi persona, quae est essentia: Non addit proprietas aliquam per-
fectionem super essentiam. Et confirmatur, quia, si esset ibi perfectio non
ex parte essentiae, vel haec esset persona vel proprietas personae. Non per-
25 sona, quia illa est essentia, ut dictum est. Et ergo perfectio quae est ex parte
eius, est ex parte essentiae. Non est etiam ex parte proprietatis, per notabile
praemissum, quia proprietas non est superaddita personae, sed est met per-
sona.
Tertio sequitur quod hoc idem quod est generare in Patre, est generari in
30 Filio et est spirari in Spiritu Sancto. Patet, quia quodlibet horum est essentia
divina in re. Et teneo illos terminos notionaliter, sicut superius in conclu-
2 essentia] divina add. KWf. 5 aliquid] aliud KW. 8 nostrum] intelligere seu add. f.
13 ipse] tempore f. 20 sequitur] ut add. f. 25 est2] nec secundum quia proprietas personae
est persona ut dictum est add. f. 26 etiam] enim f. 27 quia] est add. J. 31 notionaliter]
non universaliter f.
25 Cf. supra, p. 67,2. 27 Cf. supra, p. 67,216.

sione quinta dictum est quod essentia est generari, scilicet substantive, quia
est res generata. Ita est generare, quia est res generans. Non tamen est gene-
rans vel genita adiective. Ex hoc iterum secunda conclusio articuli praece-
dentis sequitur, quod omni potentia potens est Filius qua Pater, cum ibi in
re non sit nisi una potentia, quae in Patre est generare et potentia qua gene- 5
rat, et in Filio est generari et potentia qua generatur, et in Spiritu Sancto est
spirari et potentia qua ipse spiratur.
Quarto sequitur quod generare realiter in divinis dicit potentiam et per-
fectionem infinitam, et eodem modo generari et spirari. Patet, quia quodli-
f 97ra bet istorum importat essentiam, ut pa|tuit in secundo praemissorum, et ista 10
est bonum infinitum.
Quinto sequitur quod unum istorum, puta generare, non dicit essentia-
liter aliam perfectionem infinitam quam aliud, puta quam ly generari vel
spirari. Patet, quia quodlibet istorum dicit vel importat solam perfectionem
essentialem, quia ibi nulla alia est. Persona enim non habet perfectionem 15
nisi ex parte essentiae divinae, ut dictum est in secundo corollario.
Sexto sequitur quod, si per imaginationem vel per impossibile essentia et
J 166a eius perfectio | auferretur a persona, iam nulla perfectio maneret in persona.
Patet per secundum, quia omnis perfectio quae est in persona, est ex parte
essentiae et ipsa essentia. 20
Septimo sequitur quod persona Patris vel etiam alia persona seclusa es-
sentiali perfectione nullam perfectionem haberet. Patet per praecedens.
Octavo et ultimo sequitur quod proprietates personales, ut generare, se-
clusa perfectione essentiali non dicunt aliquam perfectionem in divinis.
Patet, quia proprietates personales sunt personae, ut suppositum fuit in 25
primo praemissorum. Modo persona seclusa essentiali perfectione nullam
haberet perfectionem, ut dicit corollarium praecedens. Nec est mirum, quia
seclusa essentia secluditur omne quod habet. Igitur non est mirum, si nulla
manet in ea perfectio.
2 generata] genita KWf. ita] eadem essentia add. f. 3 hoc] quo f. 34 secunda
praecedentis] concludo quod etiam ex secundo articulo praecedente f. 5 qua] quae f.
7 spirari] similiter add. f. 20 et] est add. f. 29 manet] maneat KWf.
1 Huiusmodi conclusionem neque in hac quaestione neque in quaestionibus praecedentibus

invenimus. 4 Cf. supra, p. 62,310. 10 Cf. supra, p. 67,2028. 16 Cf. supra, p. 67,2526.
19 Cf. supra, p. 67,2028. 22 Cf. supra, p. 68,1720. 26 Cf. supra, p. 66,1819. 27 Cf. supra,
p. 68,2122.
[Continuatio notabilium]
Tertio est notandum quod, licet sic loquimur quoad discretionem rationis,
quae potest componere et dividere, tamen in re aeque impossibile est per-
sonam secludere ab essentia sicut eam a se ipsa. Patet, quia realiter Pater est
5 essentia, nec est aliquid ei superadditum, nec in se quomodolibet aliquam
rem vel proprietatem secum habet quae non est essentia, nec aliquam diver-
sitatem nisi solum illam differentiam formalem sexta quaestione in secundo
articulo expressam, quod essentia est communis tribus et communicabilis,
persona non.
10 [Conclusio responsalis]
His praemissis est conclusio responsalis ad dubium quod nullo modo Pater
est potentior Filio vel Spiritu Sancto. Patet ex dictis, quia omnimode eadem
est potentia qua Pater est potens et aliae personae, aeque conveniens aliis
sicut Patri, scilicet potentia essentialis. Nec alia potentia est ibi quolibet
15 modo, quae non sit essentia, quamvis haec contrahi potest ad personas in
voce vel in mente dicendo Pater, qui est potens generare. Et sic in aliis.
[Ad rationes in contrarium]

[Ad primam rationem]
Ad rationes arguentes in contrarium: Ad primam conceditur quod Pater
20 potest in aliquem productum in quem non potest Filius etc. Et negatur
consequentia: Ergo est potentior Filio. Et ad probationem dicitur quod non
est ad propositum, quia dicis: Quicquid in omne illud potest in quod aliud
etc. haec est vera. Modo Pater in nullum ens potest in quod non Filius,
quia posse in Filium est posse in aliquem, sed proprie non in aliquid, sed
25 in ad aliquid, ut dicit Magister distinctione 7. Unde in omne ens in quod
Pater potest vel omne quid in quod Pater potest, potest etiam | Filius, quia f 97rb
proprie Pater non potest in aliquod ens absolutum nec in aliquod quid nisi
in creatum, et in hoc potest secum Filius. In essentiam non potest, sicut
nec Filius, cum non possit produci. Sed ad mentem arguentis dicitur quod
30 Pater ex hoc quod potest in aliquem vel modo relativo producere Filium sibi
3 impossibile] possibile W. 5 aliquid] aliud KW. 89 et non] om. f. 11 ad] quaesitum

add. f. 24 aliquid] aliud K. 2425 sed2 aliquid] om. (hom.) J. 25 ad aliquid] aliquod
K. aliquid] aliud W. 27 in1] nisi J. aliquod2] aliud K. quid] aliud f. 29 cum] ipsa
essentia add. f. arguentis] argumentorum f.
8 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 2 (ed. cit., p. 241). 19 Cf. supra, p. 64,1015. 22 Cf.
supra, p. 64,1214. 25 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 7 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 91).
aequalem et non Filius nec Spiritus Sanctus non infert eum intensive vel
extensive perfectiorem Filio vel Spiritu Sancto, cum omnis potentia Patris
sit essentia, quae similiter est in Filio et Spiritu Sancto. Sed in illis nequit
generare, quia hoc perfectioni divinae repugnaret, quia non debet in ea
esse nec potest nisi unus Filius infinitus. Et ideo sicut non decet Patrem, 5
nec [Pater] potest, generare alium Filium, ita nec decet Filium vel Spiritum
J 166b Sanctum, quamvis | eandem habent potentiam, exire in actum generationis
per istam, nec ideo impotentiores sunt, ut licet anima intellectiva hominis
in pede non videat, tamen est aeque potens secundum se in pede sicut in
oculo, quia non convenit ei in pede videre sicut convenit in oculo. Ita, licet 10
persona Patris generet potentia generandi, quae est essentia, Filium, et Filius
eam etiam habeat et sic sit aeque potens sicut Pater, tamen per eam non
generat, quia non congruit hoc suae personalitati. Et sic ad intra non est
maior latitudo potentiae nec ad extra, quare etc.
[Ad secundam rationem] 15

Ad secundam negatur quod Pater est potentior Spiritu Sancto. Et ad proba-
tionem respondetur sicut ad praecedentem, quod posse in aliquem produc-
tum in quem Spiritus Sanctus non potest nec in eius similem, non arguit
maiorem potentiam Patris, cum sit una et eadem potentia, sicut animam
videre in oculo, non videre in pede, non arguit eam maiorem in oculo quam 20
in pede, cum sit una, sed solum arguit quod unum suppositum aliquem
producit cum omnipotentia quem aliud suppositum habens eandem omni-
potentiam et aeque omnipotens non producit cum eadem, quia sibi non
convenit producere ad intra. Ad communem animi conceptionem dictum
est quod vera, quia in omnia quae potest Pater, et Spiritus Sanctus, quia in 25
omne quid, sed non in omne ad aliquid vel in omne suppositum.
[Ad tertiam rationem]

Ad tertiam negatur maior, quia omne quod est in divinis, dicit perfectio-
nem simpliciter, eo quod omne huiusmodi vel supponit pro essentia, si sit
essentiale vel substantivum, vel importat eam, si sit notionale, ut generare 30
1 infert] bene infertur f. intensive] intensum KW. 2 extensive] extensum KW. 6 alium]
quam unum add. f. 11 generandi] Filium add. f. Filium] om. f. 20 maiorem] maioris
perfectionis f. 22 quem] quam W. 23 sibi] ei f. 25 omnia] in add. f. Pater] potest et
Filius add. f. et] om. KW. Spiritus Sanctus] Spiritu Sancto W. 26 aliquid] aliud W.
16 Cf. supra, p. 64,1623. 17 Cf. supra, pp. 69,1970,14. 25 Cf. supra, pp. 69,2970,3. 28 Cf.
supra, pp. 64,2466,3.
in divinis vel Pater generans Pater dicit essentiam generans in divinis

importat eam, eo quod ipsa est potentia generandi. Et ad probationem con-
ceditur quod proprietas Patris, ut paternitas vel generare, distinguitur a Filio
sicut Pater. Et conceditur quod perfectionem simpliciter dicit, quia essen-
5 tiam importat. Sed haec to|ta perfectio et potentia est in Filio, licet in eo f 97va
non generet, ut dictum est. Aliter dicunt alii et est idem sensus quod pro-
prietates personales, si considerentur ut sunt in essentia et eam important,
sic dicunt perfectionem simpliciter et potentiam infinitam, sicut generare,
quod identice est essentia, immo nominaliter est essentia, perfectionem
10 essentialem infinitam. Alio modo secludendo ab eis per intellectum perfec-
tionem essentialem, quae est communis tribus: Et sic dicunt quod gene-
rare et aliae proprietates personales nullam perfectionem vel potentiam
dicunt, quia, si sic dicerent perfectionem vel potentiam, esset perfectio vel
potentia in Patre quam non haberent aliae personae. Item esset Pater poten-
15 tior Spiritu Sancto, quia plures haberet notiones quam Spiritus Sanctus.
Et haec sunt satis dicta in decisione dubii. Unde omnimode eandem per-
fectionem dicunt generare et generari, ut dictum fuit in tertio corollario
secundi notabilis. Modo ad minorem respondent isti quod generare in divi-
nis includendo essentiam quae est in Filio genito, est infinitae perfectionis et
20 potentiae, quia persona producta est infinita. Sed secludendo perfectionem
essentialem dicunt et bene quod generare vel generari | nullius sit perfec- J 167a
tionis. Et ideo loquendo proprie conceditur quod generare abstractum ab
essentia non invenitur in divinis, quia omne quod ibi invenitur, est essentia
divina.
25 Ad secundam probationem dicitur quod de vi sermonis generare in crea-
turis non dicit maiorem perfectionem, quam in Deo dicit generare abstrac-
tum ab essentia, quia hoc non est nec esse potest. Et si ad imaginationem
per impossibile poneretur esse, nullam perfectionem diceret. Et sic ipso
nulla perfectio esset maior vel minor, quia non est comparatio entis ad
30 non-ens. Unde conceditur quod generare Patris exclusa perfectione essen-
tiali nullius est perfectionis, quia nec est nec esse poterit, et sic non est
9 quod] quid J. essentia2] importat add. f. 1415 potentior] Filio add. K. 15 quia] qui W.
16 decisione] destinatione KW. 1617 perfectionem] et potentiam add. KWf. 20 producta]
producti JK. 28 ipso] ipse J. 31 perfectionis] essentialis add. J.
6 Cf. supra, p. 70,1013. Cf. e.g. Petrus Aureoli, In 1 Sent. dist. 19 pars 2 art. 3 (Romae,
Typographia Vaticana, 1596, fol. 479raE-bF). 11 Cf. ibid., fol. 479raE-F. 16 Cf. supra,
p. 69,1116. 18 Cf. supra, pp. 67,2968,7. Cf. Petrus Aureoli, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. 3
(ed. cit., fol. 479rbB). 21 Cf. ibid., fol. 479rbD-F. 25 Cf. supra, p. 65,610.
maioris vel minoris perfectionis quam generare in creaturis. Sed generare in

divinis simpliciter est perfectionis simpliciter et perfectionis infinitae, quia
est essentia divina identice, id est res quae est essentia divina.
Ad tertiam probationem dicitur quod generare Filium supponit pro Patre
et pro essentia, quia Pater est generans Filium vel est generare Filium, et 5
importat Filium, et sic est aliquid positivum. Sed hoc includit essentiam
divinam, sicut Pater est essentia. Si autem ceperes generare Patris seclusa
essentia, hoc non esset, et sic captum nullam potentiam nec perfectionem
importaret.
Ad quartam, quod personae et proprietates personales latria venerantur, 10
quia quaelibet earum includit essentiam, cui latria debetur, quia ipsa est
f 97vb Deus, | illa paternitas Patris est Deus et generare Patris est Deus. Sed seclusa
perfectione et potentia essentiali generare Patris nihil esset et ita sic non
esset adorandum.
Ad quintam recte per idem conceditur quod est immensum, quia includit 15
essentiam, quae est immensa. Sed idem esse immensum est generari in Filio
et eadem perfectio ac eadem essentia, ut dictum est.
Ad sextam conceditur quod posse communicare essentiam infinitam
est infinitae potentiae. Sed hoc est ratione essentiae infinitae, quae est
potentia communicandi, ut dictum est. Sed abstractive ab essentia nullam 20
perfectionem diceret.
Ad septimam, quod Patrem generare Filium naturalem suum in alia
natura implicat contradictionem, eo quod hoc esset Deum fieri, quia Filius
naturalis Patris, qui Deus est, est Deus sicut Pater, alias Filius adoptivus
esset. Modo Deum esse et principium habere suae naturae est simpliciter 25
impossibile, quia quicquid habet principium essendi temporis, hoc non est
Deus. Tamen admisso isto per impossibile placet quod concluditur, scilicet
quod Patrem generare Filium in eadem natura est infinitae perfectionis et
potentiae, quia solum potest iste qui est infinitus. Sed hoc est, ut dictum
est, ratione essentiae immensae, quam includit generare Patris, et ideo non 30
est contra dicta. Ad confirmationem negatur consequentia, quia propositio
sequens simpliciter est falsa et haeretica, scilicet quod natura plus agitur
1 sed] in add. J. 5 essentia] divina add. KWf. 6 aliquid] aliud W. 7 seclusa] exclusa
K. 10 latria] latriae cultu f. 12 illa] ita f. 18 conceditur] concedetur K. 27 concluditur]
concedatur f.
p. 67,2930. 18 Cf. supra, p. 65,2125. 20 Cf. supra, p. 68,811. 22 Cf. supra, pp. 65,2566,3.
30 Cf. supra, p. 68,811.
modo Patris quam Filii; tum, quia est impropria locutio et inconsueta natu-
ram divinam agi, cum passiva de ea non dicantur quae important fieri | vel J 167b
aliquo modo imperfectionem; tum etiam, quia ad mentem arguentis, quae
esse videtur quod Pater habeat in ea maius dominium quam Filius vel quod
5 magis propria Patri quam Filio cum ipsa sit aequaliter Patris et singula-
rum personarum. Sed quod Pater per eam potest generare solum, in Patre
importat prioritatem originis, scilicet quod ipse ipsam naturam non habet
ab alio, sed communicat eam aliis. Sed quia eam eis aequaliter communicat
sicut eam habet, ideo quoad hoc quaelibet persona divina eandem infini-
10 tam perfectionem habet quam Pater; verum est quod Pater non ab alio, aliae
personae a Patre et Spiritus Sanctus etiam a Filio.
[Secundum dubium et responsio auctoris]

Secundum dubium, quia dictum est Filium esse omnipotentem, et tamen
generare non posse, quomodo ergo dicit beatus Augustinus quod, si Pater
15 non possit generare Filium aequalem, ipse non esset omnipotens?
Ad hoc posset, qui vellet, respondere sicut responsum fuit de hoc in
articulo secundo. Sed aliter et brevius respondetur | quod, quia quicquid est f 98ra
congruum in divina natura ad intra, est in ea necessarium et non potest non
esse. Similiter, quicquid in ea esset incongruum, est simpliciter impossibile,
20 sive melius: non est in ea possibile. Ideo, nisi persona Patris posset generare
Filium sibi aequalem, Pater non esset omnipotens, quia generare Filium sibi
aequalem est in eo congruum seu convenit suae personalitati. Ideo suae
omnipotentiae derogaret se hoc non posse. Hoc voluit beatus Augustinus.
Secundo ex eodem: Si Filius potest generare personam sibi aequalem,
25 Filius non esset omnipotens, quia necessitaretur ad aliquid sibi disconve-
niens, scilicet ad Filii sibi aequalis generationem. Nam omne quod ibi est
possibile, est ibi necessarium. Illa sibi esset incongrua, quia superflua, ex
eo quod immensa generatio sufficienter est adimpleta unius Filii immensi
generatione. Sicut etiam Pater non esset omnipotens, si posset generare
30 alium Filium immensum, quia non posset vitare superfluum. Conclusive igi-
tur Pater omnipotens est, quia immensum Filium generare potest, quia hoc
congruit suae maiestati. Filius autem omnipotens est, quia eandem omnipo-
3 arguentis] argumentorum f. 4 ea] eo codd. 16 vellet respondere] respondere vellet

dicere f. 22 eo] ea f. 25 aliquid] aliud KW. sibi] ei f. 26 sibi] ei f. 27 illa] generatio add.
f. sibi] ei f. 28 immensi] immensa f. 32 congruit] arguit W.
13 Cf. supra, p. 60,1114. 14 Cf. supra, p. 58, ad lin. 1. 17 Cf. supra, p. 62,324.
tentiam habet a Patre, sic tamen quod in ea seu per eam generare non potest,
quia omne superfluum et suae repugnans personalitati per istam vitat et
potest vitare. Et similiter dicatur de Spiritu Sancto, quia omnipotens est, quia
eandem potentiam habet et pariter Patri et Filio omnia facit. Sed per eam
nec generare potest nec spirare ad intra, quia illa disconvenirent suae perso- 5
nalitati.

Forte dicetur quod sic quodlibet ens naturale esset omnipotens, quia quod-
libet potest suae naturae congruentia et decentia.
Respondebitur negando consequentiam, quia omnia citra Deum sunt 10
limitata, et limitatio repugnat omnipotentiae. Item, da mihi creaturam quae
omne factibile potest facere, sicut potest quaelibet personarum divinarum,
et ego concedam eam esse omnipotentem. Sed talem Deus nequit facere.
Hoc de tertio articulo.
[Ad rationes principales] 15
[Ad rationes pro supposito]

Ad rationes principales: Ad primam negatur consequentia, quia non omnes
J 168a qui sunt, quorum suppositorum unum non est alterum, | differunt numero
proprie, quia stat masculine unum non esse alium, et tamen non differe
numero proprie, quia sunt idem neutraliter proprie numero, scilicet idem 20
ens vel eadem essentia. Nam ad differentiam numeralem proprie dictam
non sufficit quod hic non sit ille, sed etiam quod nullum idem numero
sit hic et ille. Modo hoc esset falsum de duabus personis, cum essentia
divina eadem numero esset singula personarum divinarum. Ad confirma-
f 98rb tionem: Ad auctoritatem Da|masceni dicentis quod in numero differunt, 25
dicitur quod cepit differentiam numero large, prout omnes dicuntur differre
numero quorum unus non est alter, quamvis sunt eadem essentia.
Ad secundam, quod non omnia quae contingit vere numerari, differunt
numero, nisi sic numerarentur quod non essent neutraliter idem numero,
4 potentiam] omnipotentiam f. 5 disconvenirent] disconveniret f. 14 articulo] his

praemissis respondetur add. KWf. 18 suppositorum] om. f. numero] saltem add. f.
1920 masculine scilicet] oppositum in divinis ubi tres personae seu tria supposita sunt
f. 19 non2] om. K. 24 eadem] eodem K; etiam W. esset] sit f. 28 numerari] numerare
JKW. 29 numero1] proprie add. f. neutraliter] naturaliter seu essentialiter f.

scilicet quod non essent eadem res absoluta numero. Modo Pater et Filius
sunt eadem res absoluta numero.
Ad tertiam conceditur maior, si formae eorum essentiales differunt nu-
mero. Ad minorem dicitur quod formae Filii et Patris non proprie differunt
5 numero. Et ad probationem dicitur quod paternitas non est forma Patris,
sed est ipse Pater, et ita filiatio non est forma Filii, sed est met Filius, ut dic-
tum est in tertio articulo. Unde omnium suppositorum divinorum est eadem
forma, sicut idem actus purus et primus, qui est essentia divina. Et propter
hoc non deberet retorqueri in contrarium. Quoniam enim omnium supposi-
10 torum divinorum est eadem forma numero, omnia sunt idem ens in numero;
et ex consequenti non proprie differunt numero.
Ad quartam negatur maior et ad probationem conceditur quod ad iden-
titatem numeralem sufficit identitas suppositi, etiam si naturae sunt plures,
sed non sequitur: Ergo diversitas suppositorum in una natura sufficit ad
15 diversitatem numeralem. Nec huiusmodi consequentia ex opposito ante-
cedentis semper valet, sicut non sequitur: Esse eundem hominem sufficit
ad esse idem animal, ergo differre ab homine sufficit ad differre ab animali.
Plus enim requiritur ad differre ab animali quam ad differre ab homine.
Ita in proposito, quamvis idem suppositum etiam in diversis naturis infe-
20 rat idem numero, tamen diversitas suppositorum non infert differentiam
numeralem, nisi cum hoc esset diversitas naturarum, quia differentia nume-
ralis proprie dicta requirit distinctionem essentialem, quae non est quando
natura est penitus una.
Ad quintam negatur divisio, quia Pater non est masculine idem numero
25 proprie cum Filio nec etiam diversus. Unde Hilarius libro De Trinitate:
Deum de Deo natum nec eundem nativitas nec aliud natura esse permittit.
Ad probationem illius maioris: Dicitur quod idem et diversum sufficienter
dividunt ens. Dicatur quod verum est in ente creato, ubi diversitatem nume-
12 modo numero] om. (hom.) f. 10 divinorum] om. f. 21 nisi] pariter add. f.

24 masculine] personaliter f. 25 etiam] proprie add. f. 26 de] ex KWf (sic etiam
Hilarius et Lombardus et Bonaventura). natum] cum Filio K. permittit] permittitur KW.
28 dicatur creato] creatum f. ubi] ad add. KW; scilicet ad add. f.
pp. 45,2046,2. 2476.6 Marsilius hanc responsionem partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit., p. 364b).
25 Hilarius, De Trin. 1,17 (PL 10,37C; CCSL 62,18); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 19 cap.
4 n. 2 (ed. cit., p. 162); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 19 pars 2 art. unicus q. 4 (ed. cit.,
p. 364b), ubi haec auctoritas Hilarii eisdem fere verbis invenitur.
ralem sequitur diversitas naturae, scilicet in entibus quae nata sunt contra
invicem numerari. Sed in ente increato, ubi plures res sunt in una natura,
non habet locum. Et si petitur: Quomodo Pater comparatus Filio debet dici
J 168b se habere ad Filium?, dicitur quod debent dici idem in natura et diversa |
f 98va persona vel differens in persona. | Unde est quasi habitudo media inter idem 5
simpliciter et diversum simpliciter.

Ad rationes arguentes contra quaesitum: Ad primam partem negatur minor
et ad probationem conceditur quod potest in creatum et in increatum sup-
positum productum, et Spiritus Sanctus non. Sed hoc non est esse maioris 10
potentiae, cum sit eadem potentia omnium personarum. Sed hoc est Patri
aliquid congruere sua potentia quod Spiritui Sancto non convenit, quamvis
aeque potens sit, sicut dictum fuit in solutione secundae rationis factae in
tertio articulo ad primum dubium.
Ad secundam per idem, quod illimitatio personarum convenit personae 15
ratione essentiae, quam Pater producere non potest, sed personis commu-
nicare. Et ergo eum posse in productam personam illimitatam, et Spiri-
tum Sanctum non, nullam potentiam maiorem ponit in Patre quam Spiritu
Sancto, quia in nullam essentialem perfectionem potest in quam Spiritus
Sanctus non potest. Personalitas enim, ut dictum est, si subtrahatur essen- 20
tia, quam Pater non producit, nihil perfectionis ponit. Ad confirmationem,
quod illud quod potest in hoc et amplius absolutum, hoc est potentius, si
aliquid sit tale. Modo Pater in nullum absolutum potest in quod non potest
Spiritus Sanctus vel Filius. Sed posse in hoc et in amplius relativum, nul-
lam arguit maiorem potentiam quam quod solum potest in hoc. Nam Pater 25
in hoc nullam absolutam perfectionem producit, sed solum personam, cui
omnem perfectionem et potentiam quam met habet, tribuit. Et sic, licet
Spiritus Sanctus productus non potest in personam infinitam, nihilominus
eandem perfectionem et potentiam habet quam Pater.
1 naturae] numeralis codd. 2 natura] haec divisio add. f. 3 petitur] petatur Kf. 4 dicitur]
respondetur f. debent] debet K. debent dici] sit f. diversa] diversus f. 89 primam
ad] om. (hom.) f. 9 quod] Pater add. KWf. potest] sc. Pater. 12 aliquid] aliud
W. convenit] congruit f. 14 tertio] quarto K. 15 illimitatio] sup. lin. L2; illuminatio
JKLW. personae] personis KWf. 16 Pater] potest J. 17 eum] est non W. 1718 Spiritum
Sanctum] Spiritus Sanctus JKW; Spiritus L; Spiritum corr. ex Spiritus L2. 23 aliquid] aliud W.
p. 68,2122.
Ad tertiam negatur antecedens et ad probationem conceditur quod est

in productum infinitum et increatum, et Spiritus Sancti solum in produc-
tum et creatum. Sed non sequitur quod sit extensior, quia eadem est, ut licet
anima intellectiva procedat in oculo et omne opus in quo procedat in osse
5 et cum hoc in amplius, scilicet videndi, tamen non est potentior, cum sit
eadem. Potest etiam dici, ut dictum est, quod Pater producendo personam
infinitam nullam perfectionem essentialem producit nec sic producendo
potest, eo quod perfectio essentialis in omnibus est una et non producta.
Persona autem infinita est ratione essentiae, non ratione personalitatis suae
10 seclusa essentia, ut dictum est. Ad confirmationem conceditur totum ante-
cedens et negatur consequentia, quia, quamvis Filius non sit minor, immo
infinite maior omni creatura quia Deus, tamen Pater nequit producere ali-
quam creaturam, quin essentialem producat perfectionem. Sed producendo
ad intra nullam perfectionem essentialem producit, sed Filium vel Spiritum
15 Sanctum, cui essentialem perfectionem et omnem quam habet, dat et com-
municat, et | ergo non est simile. Producere enim in divinis vel produci f 98vb
seclusa potentia et perfectione essentiali nullam dicit potentiam vel perfec-
tionem. Et ergo, cum Pater producendo personam non producit essentiam,
quae tamen est omnis | perfectio quae tamen est ibi, patet quod non debet J 169a
20 ex hoc dici producere aliquam essentialem perfectionem vel etiam aliquam
essentialem potentiam, quamvis producit personam infinitam et immen-
sam.
Ad quartam concesso antecedente negatur consequentia. Et ad probatio-
nem dicitur quod haec consequentia non valet: Filius est aequalis potentiae
25 et omnipotens sicut Pater, ergo potest in tot res in quot Pater, quia, quam-
vis sit eiusdem potentiae cum Patre, tamen non convenit suae personae
generare Filium, et sic tot res producere, quot producit Pater, cuius perso-
nae convenit, ut sua omnipotentia generet Filium et sic producat unam rem
quam Filius non potest producere, quia hoc suae omnipotentiae in eo non
30 congruit. Et ideo, quamvis aeque potens, tamen sic agere nequit.
1 est] sc. potentia Patris. 2 et2] perfectio et potentia add. f. Spiritus Sancti] sc. Spiritus
Sancti potentia. 3 ut licet] coni.; licet ut JLf; licet nec ut K; licet in W; cf. supra, p. 70,8.
4 procedat1] procedit f. et] ad K; in f. procedat2] procedit f. 9 non ratione] om. J.
19 tamen2] om. KWf. 23 negatur] negetur Kf. 24 non] om. W. 28 generet] generit K.
29 Filius] alius W.
pp. 46,3147,4.
Ad quintam concessa maiore negatur minor. Et ad probationem dicitur

quod Filium produci, quamvis verbo passivae coniugationis exprimitur, non
ponit in eo aliquam permixtionem potentiae, quae est omnino eadem sicut
in Patre. Ibi enim totum est Deus et ex consequenti purissimus actus est
nec aliqua passio est. Unde Pater intelligit se et suam essentiam, diligit se 5
et eandem et delectatur in se et sua essentia. Sic ergo intelligi, diligi et
delectari dicuntur de essentia et de Patre, quae omnia passive exprimuntur,
quamvis nec theologus nec philosophus umquam posuit in Patre vel essentia
passionem, ut de Philosopho apparet 12 Metaphysicae. Ita etiam generari,
spirari vel spiratio passiva et consimilia, quamvis passive exprimuntur, eo 10
quod sunt proprietates personarum procedentium, tamen nullam dicunt
proprie passionem.
Ad sextam negatur quod Filius est secundaria causa. Et ad probationem
conceditur quod Filius producit ut productus, et negatur consequentia ergo
ut secundaria causa, quia, licet a Patre recipit potentiam qua spirat et poten- 15
tiam qua creat, tamen non debet dici secundaria causa. Deus enim est et
essentia divina, quibus repugnat esse secundarium. Immo Pater non est
prior Filio, ut dicit Magister distinctione 12 fuitque dictum ibi in quaestione.
Verum est quod origine est posterior Patre, sed nullam importat hoc absolu-
tam posterioritatem vel in Patre prioritatem, ut ibidem dictum fuit. 20
Ad septimam dicitur quod haec est impropria quod Filius eget potentia
f 99ra Patris, cum quo est eadem essentia numero | et eadem potentia. Non eget se
ipso vel potentia quae ipse est. Conceditur tamen quod recepit esse a Patre
et quod agit solum cum Patre. Sed quia eandem essentiam, potentiam et
perfectionem recepit quam habet Pater, non debet dici egere vel indigere 25
Patre, sed concedi debet quod est a Patre et quod potentiam essentialem
aequalem Patri habet a Patre. Hoc autem non est esse minorem, sed esse
natum aequalem.
2 coniugationis] significationis f. 3 ponit] potest JK. eadem] in Filio add. f. 10 expri-

muntur] exprimantur Kf. 13 negatur] negetur Kf. 15 qua] quae J. 19 origine] Filius add.
f. Patre] et auctoritate add. KWf. 20 in Patre] om. f. 23 ipso] ipsa JKW; om. L. 25 egere]
agere K. 26 potentiam] et add. JK.
1 Cf. supra, p. 47,512. 9 Cf. Aristot., Metaph. 12,7 (1073a11). 13 Cf. supra, p. 47,1316.
18 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 12 cap. 1 n. 3 (ed. cit., p. 118); cf. August., De Trin. 15,26,47
(PL 42,1094; CCSL 50A,527528); cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 9 cap. 2 n. 1 (ed. cit.,
p. 103), ad quem locum haec sententia potius refertur. Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent.
q. 15 art. 2 (ed. cit., pp. 184186); cf. etiam ibid. q. 13 art. 2 (ed. cit., pp. 139140). 20 Cf. supra,
p. 78, ad lin. 18. 21 Cf. supra, p. 47,1721.
Ad octavam negatur maior, quia quando mens supponit quod eadem

potentia et essentia est Pater et Filius et quod in hac personae Patris congruit
generare et personae Filii actio quae est generatio ad intra non congruit,
statim in se ipsa concipit quod necessario sunt personae aeque potentes,
5 cum sint eadem potentia numero per omnimodam | identitatem essentia- J 169b
lem. Secundo, quod in hac essentiali potentia aliqua actio, scilicet generatio,
convenit Patri, quia sibi congruit, quae Filio in sua eadem omnipotentia non
congruit, quia suae personalitati repugnat.
Ad nonam dictum est in prima parte secundi articuli quod omnipotens
10 omne possibile fieri potest, non autem possibile esse capiendo possibile
communiter, quia sic essentiam divinam potuit. Et ad probationem maioris:
Dicitur omnipotens ab omni et potens, sed intelligitur omnia factibilia
vel omnia quae possunt fieri. Ad secundam probationem de peccare etc.
dictum est satis in prima parte secundi articuli et post dicetur in secundo
15 domino concedente.
[Ad rationes contra suppositum et pro quaesito]

Rationes pro partibus oppositis procedunt conformiter dictis. Hoc de quaes-
tione.
3 et intra] quod personae Filii f. 7 convenit] congruit W. 10 omne] om. f. potest]

facere add. K; esse add. f. autem] omne add. f. 11 potuit] posset KWf. 14 in2] libro add. f.
1718 quaestione] vicesima tertia add. f.
1 Cf. supra, pp. 47,2248,3. 9 Cf. supra, p. 48,413. Cf. supra, p. 54,912. 14 Cf. supra,
pp. 55,2556,3. Cf. Marsilius de Inghen, In 2 Sent. q. 24 (Argentinae 1501, fol. 343vb347vb,
passim); cf. etiam id., In 3 Sent. q. 9 art. 3 (ed. cit., fol. 405vab). 17 Cf. supra, pp. 48,1522 et
48,2449,3.
[quaestio vicesima quarta]
[Utrum solus Pater est Deus]
Circa distinctionem 21 consequenter quaeritur vicesimo quarto: Utrum solus

Pater est Deus?
[Quod sic]
Et arguitur quod sic, quia solus Filius est altissimus; ergo solus Pater est Deus. 5
Consequentia tenet: Non minus esse altissimum convenit tribus personis
quam esse Deum. Antecedens cantat ecclesia: Tu solus sanctus etc.
Secundo: Pater est Deus; et nihil aliud a Patre est Deus; ergo solus Pater sit
Deus, per exponentes. Et maior nota est. Et minor probatur, quia, si aliud a
Patre est Deus, quaeritur quid sit illud. Non enim est essentia vel persona, 10
quia Magister in littera dicit quod Filius non est aliud a Patre, et eodem
modo de Spiritu Sancto.
Tertio, quia demonstrando Patrem ad intellectum et nullum alium argui-
tur sic: Hoc est Deus notum est; et hoc est solus Pater; ergo solus Pater est
Deus, expositorie. 15
1 circa quarto] circa distinctionem 21 quaeritur vicesimo quarto Kf; circa distinctionem 21
W. 6 tribus] omnibus K. 8 sit] est KWf.
57 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Thomam de Aquino, In 1 Sent. dist. 21 q. 1
art. 2 (ed. Mandonnet, p. 518). 7 Sunt verba Gloriae. Nonnulli distinctionem 21 libri 1
exponentes haec verba citant, e.g. Bonaventura, In 1 Sent. dist. 21 art. 2 q. 2 (ed. Quaracchi
1882, p. 385a) et Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 518) et Petrus de
Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 21 q. unica art. 3 (Tolosae 1652, fol. 179b). 9 De
exponentibus propositionis exclusivae vide Guillelmum de Ockham, Summa logicae pars 2
cap. 17 (ed. Boehner et al., p. 297). 11 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 2 cap. 2 n. 3 (ed.
Grottaferrata 1971, p. 63); cf. etiam Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap. 1
n. 5 (PL 40,755; PL 65,674C; CCSL 91A,715). 15 De syllogismo expositorio vide Aristot., Analyt.
priora 1,6 (28b515) et Ioannem Buridanum, Summulae V,1.8 (ed. Spruyt, pp. 1721).

quaestio vicesima quarta 81
Quarto arguitur sic: Omnis Deus est Pater; ergo tantum Pater est Deus,
ab universali ad exclusivam de ter|minis transpositis, sicut sequitur: Omnis f 99rb
homo est animal, ergo tantum animal est homo. Antecedens patet, quia non
est nisi unus Deus et ille est Pater.
5 Quinto: Pater est Deus; et nullus alius a Patre est Deus; ergo solus Pater est
Deus, iterum per exponentes. Patet prima de se et secunda probatur demon-
strando generans in divinis. Arguitur sic: Hoc est Deus; et hoc est nullus alius
a Patre; ergo nullus alius a Patre est Deus. Discursus est expositorius et prae-
missae sunt ambae notae.
10 Sexto, quia, si non esset vera, ly Pater excluderet Filium et Spiritum Sanc-
tum; sed ita non est; igitur non est falsa. Consequentia nota et maior patet de
se. Sed minor probatur per beatum Augustinum libro 3 Contra Maximinum
capitulo 14 et assumitur in Glossa Ad Romanos ultimo super illo verbo soli
sapienti Deo, dicentem quod, si Deus de solo Patre diceretur, non tamen
15 excluderetur Filius vel Spiritus Sanctus, quia hi tres unum sunt, et allegat
Magister capitulo ultimo praesentis distinctionis. Et beatus Augustinus 1 De
Trinitate capitulo 8 dicit quod solus additum Patri non excludit Filium.
Septimo: Dictio exclusiva non removet a consortio nisi extraneum et
separatum ab eo cui additur; modo aliae personae non sunt separatae a Patre
20 nec sibi extraneae; igitur. Patet maior de se et patet minor, quia Filius est in
6 exponentes] expositores K. et secunda] secundo f. 10 vera] hoc esset quia add. KW;
hoc esset ideo quod add. f. Pater] solus et add. sed del. Pater K. 12 se] om. J. 13 14] 5 W;
fort. leg. 13. 20 sibi] sunt K; ei f. patet2] probatur f.
14 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Adam de Wodeham, Lectura secunda I dist.
21 q. unica (ed. Wood et Gl, p. 275). 2 De regula ab universali ad exclusivam de termi-
nis transpositis vide Guillelmum de Ockham, loc. cit. pars 2 cap. 17 (ed. cit., p. 305). 6 De
exponentibus propositionis exclusivae vide supra, p. 80, ad lin. 9. 8 De syllogismo expo-
sitorio vide supra, p. 80, ad lin. 15. 13 Cf. August., Contra Maximinum 2,13,1 (PL 42,769).
Marsilius hanc auctoritatem Augustini verbotenus fere deprompsisse videtur a Petro Lom-
bardo, 1 Sent. dist. 21 cap. 3 n. 2 (ed. cit., p. 177). Cf. Petrus Lombardus, In epist. ad Rom. cap.
16 (PL 191,1531C1532A). Rm 16,27; cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 21 cap. 2 n. 4 (ed. cit.,
p. 176). 16 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 21 cap. 3 n. 2 (ed. cit., p. 177); cf. etiam 1 Io
5,7: Quoniam tres sunt qui testimonium dant in caelo: Pater, Verbum, et Spiritus Sanctus; et
hi tres unum sunt. 17 Cf. August., De Trin. 1,8,18 (PL 42,832; CCSL 50,5253). Haec aucto-
ritas Augustini eisdem verbis profertur apud Aegidium Romanum, In 1 Sent. dist. 21 princ. 1
q. 2 (Venetiis 1521, fol. 117vK) et Thomam de Argentina, In 1 Sent. dist. 21 q. 1 (Venetiis 1564,
fol. 79ra). 1882.9 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Thomam de Aquino, loc.
cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 519). 18 De dictionibus exclusivis vide Petrum Hispanum,
Syncategoreumata III,176 (ed. de Rijk, pp. 104163).
82 quaestio vicesima quarta
J 170a Patre, Ioannis 14, et est primitus posita quod quaelibet est in alia per viam |
circumincessionis. Confirmatur, quia dictio exclusiva addita antecedenti
non excludit consequens, sicut cum dicitur: Solus homo currit, non excludi-
tur animal, immo magis includitur, quia sequitur: Ergo animal currit; modo
ad Patrem sequitur Filius, cum relativa posita se ponant et perempta se peri- 5
mant, ut dicitur in Praedicamentis; ergo Pater non excludit Filium. Secundo,
quia in multis auctoritatibus hoc videtur, quas Magister tangit in littera, ut
Matthaei 11: Nemo novit Filium nisi Pater; certum est quod non excluditur
Spiritus Sanctus.
[Quod non] 10
In oppositum est Magister in littera et allegat beatum Augustinum 6 De Tri-
nitate, qui in capitulo 9 dicit Patrem esse Deum, sed non solum esse Deum.
Secundo, quia huius propositionis una exponens est falsa, igitur. Conse-
quentia nota et antecedens apparet, quia ipsa exponitur sic: Tantum Pater
est Deus; ergo Pater est Deus et nullus alius a Patre est Deus, cuius copulati- 15
vae secunda pars est falsa, cum Filius sit Deus, ut notum est.
In ista quaestione erunt duo articuli. In primo respondebitur ad quaesitum

et in secundo movebuntur dubia et aliqua positioni contraria cum illorum
solutione. 20
1 quaelibet] personarum add. f. 2 circumincessionis] circuminsessionis f. 4 quia] bene

add. f. sequitur] homo currit add. f. 5 ponant] ponunt f (sic etiam Auctoritates et Thomas
de Argentina). 56 perimant] perimunt Wf (sic etiam Auctoritates et Thomas de Argentina).
15 ergo Deus2] om. (hom.) f. 16 Deus] et Spiritus Sanctus add. f.
1 Cf. Io 14,10.11; cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 19 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 161); cf. etiam Thomas
de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 519), ubi hic locus biblicus laudatur. Cf. supra,
p. 34,1415. 6 Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 303, n. 27): Relativa sic se habent quod
posita se ponunt et perempta se perimunt. Cf. Aristot., Categoriae 7 (7b15) et ibid. (7b1920).
Cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 79va), ubi haec auctoritas
Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 7 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 21 cap. 3 n. 2
(ed. cit., p. 177). 8 Mt 11,27. Hic locus biblicus laudatur a Bonaventura, loc. cit. dist. 21 art. 2
q. 2 (ed. cit., p. 385a) et Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 21 q. unica art. 3 (ed.
cit., fol. 179b). 11 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 21 cap. 2 n. 3 (ed. cit., p. 176). 12 August.,
De Trin. 6,9,10 (PL 42,930; CCSL 50,239); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 (ed. cit.,
fol. 79ra), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 1316 Haec ratio similis est
rationi allegatae apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., pp. 519520).
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum: Primo, quod relativum, licet importat | conceptum f 99va
correlativi, tamen hoc est aequivalenter in obliquo, ut licet ly dominus
5 importet servum, tamen hoc est in obliquo. Unde conceptus incomplexus
domini explicatur, cum dicitur dominus servi, sic quod idem est dicere
dominus implicite et dominus servi explicite. Istud est Philosophi in Prae-
dicamentis: Relativa sunt simul natura. Exponunt antiqui: id est naturali
intelligentia, id est: Conceptus unius importat conceptum alterius. Item
10 describendo dicit quod relativa vel ad aliquid dicuntur aliorum vel quomo-
dolibet aliter ad aliud, hoc est referuntur ad correlativa sub habitudine geni-
tivi casus vel sub habitudine alicuius alterius casus, et ergo important corre-
lativum in obliquo. Idem habetur 1 Elenchorum: Idem est pater et pater filii.
[Corollarium]
15 Ex quo sequitur quod non est de ratione relativi diversitatis supponere pro re
sui correlativi, cum non supponat nisi pro his quae importat in recto, et non
importat correlativum vel rem correlativi nisi in obliquo, ut dicit notabile.
Non enim oportet quod filius sit pater, sed patris, quod dominus sit ser-
vus, sed servi. Verum est quod huius opinionis quidam doctorum nostrorum
20 dicunt contrarium et quod unum relativorum dicit principaliter correlati-
vum aeque sicut se et rem suam. Sed hoc est imaginabile et Philosopho
simpliciter contrarium, ubicumque loquitur de relativis.
3 quantum ad primum] om. W. primum] noto add. f. primo] noto add. KW. importat]
importet KWf. 4 correlativi] correlativorum W. 5 importet] importat W. 7 explicite]
om. W. 78 Praedicamentis] dicentis quod add. KWf. 8 exponunt antiqui] quod quidam
exponunt f. 10 aliquid] aliud W. 11 ad2] sua add. f. 12 vel] et KW; aut f. alterius] obliqui
add. f. 16 importat] important W. 17 correlativum vel] om. f. 20 relativorum] corr. ex
correlativorum J; correlativorum f. 2021 correlativum] esse add. K. 21 aeque] bene add. f.
hoc] non add. f. est] nisi add. f. imaginabile] immo add. f.
8 Aristot., Categoriae 7 (7b15); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 79rb), ubi haec auctoritas Aristotelis ad sensum invenitur. Est opinio quorundam anti-
quorum oppositum tenentium citata et reprehensa a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1
art. 1 (ed. cit., fol. 79rb). 10 Aristot., Categoriae 7 (6a3637). 13 Locum ibi non invenimus; cf.
autem Aristot., Metaph. 5,15 (1021a2324) (AL XXV 3.2, 113): Sic enim pater filii dicitur pater.
17 Cf. supra, p. 83,313. 19 Est opinio quorundam antiquorum oppositum tenentium citata
et reprehensa a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 79rb).
Secundo est notandum quod ly solus quandoque tenetur categorematice,
et sic non excludit, sed solitudinem ponit, ut: Ego sum solus, id est: Socio
careo, vel solus Ioannes vel Ioannes solus, id est sine alio sibi adiuncto.
Quandocumque tenetur syncategorematice, et hoc vel exclusive, et sic cadit 5
super totam propositionem, cum praeponitur a parte ante ad subiectum,
ut: Solus homo est risibilis. Quandoque facit propositionem de excluso
subiecto, ut si ly solus in hac: Solus homo est risibilis caderet supra solum
subiectum, esset sensus solus homo, id est: Aliquis qui est homo et non
aliud quam homo, est risibilis. 10
J 170b Tertio est notandum quod dictio ex|clusiva excludit omne illud pro quo
non supponit terminus cui additur. Exclusio enim attenditur respectu sup-
positorum et non respectu connotatorum. Et ergo, si solus dominus esset,
necessarium esset quod servus non esset, eo quod non est de ratione domini
stare pro servo. Sic in 1 Physicorum capitulo 2 habetur quod non erit amplius 15
principium, si tantum sit unum ens et illud sit principium. Ratio est, quia
principium non est, nisi sit principiati principium. Si ergo tantum esset
unum ens et illud esset principium, tunc nullum esset principiatum, eo
quod, si principium et principiatum essent, multa essent. Ergo, si solum est
f 99vb unum ens et illud est principi|um, nullum ens est principiatum, et per con- 20
sequens nullum est principium.
Quarto est notandum quod, licet in creaturis idem sit alius et aliud, tamen
in divinis Pater est alius a Filio, non tamen aliud, ut dicit Magister in littera.
[Corollarium]
Ex his notabilibus sequuntur multiplices sensus huius propositionis: Solus 25
Pater est Deus, quia, si ly solus tenetur categorematice, sensus est iste
solus Pater, id est: Pater qui est solus id est sine consortio , est Deus,
3 excludit] proprie add. f. 4 vel2 solus] om. f. id] idem W. est] Ioannes add. KWf.
6 a ante] om. f. 7 risibilis] vel exclusim sic add. f. 8 supra] super f. solum] totum J.
9 esset] est K; esse W. 15 1] 2 J. 17 esset] sit f. 19 essent1] esset W; sit f. essent2] esse W;
sint f. 26 tenetur] teneatur Kf. 27 solus id est] om. f.
15 Aristot., Phys. 1,2 (185a34); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
fol. 79va), ubi haec auctoritas Aristotelis ad sensum invenitur. 23 Cf. Petrus Lombardus, 1
Sent. dist. 2 cap. 2 n. 3 (ed. cit., p. 63); cf. etiam Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), loc. cit.
cap. 1 n. 5 (PL 40,755; PL 65,674C; CCSL 91A,715). 2585.8 Quattuor sensus in hoc corollario
expressi similibus verbis inveniuntur apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed.
cit., pp. 520521).
sicut dictum est in secundo notabili. Si vero tenetur syncategorematice,

scilicet prout excludit, tunc vel exclusio cadit super solum subiectum et est
sensus: Solus Pater est Deus, id est: Aliquis qui est solus Pater, est Deus, vel:
Aliquis qui est Pater et non alia res quam Pater, est Deus; vel exclusio cadit
5 supra totam propositionem et erit propositio exclusiva. Tunc vel ly solus
exponitur per aliud et erit sensus iste: Pater est Deus, et nihil aliud a Patre
est Deus; vel ly solus exponitur per ly alius et erit quartus sensus: Pater est
Deus, et nullus alius a Patre est Deus.
[Propositiones]
10 Tunc sunt propositiones faciles, quarum prima est ista: Haec propositio:
Solus Pater est Deus, prout ly solus tenetur categorematice, est falsa. Patet,
quia ponit in Deo solitudinem, quae non est ibi, ut dicit Hilarius et allegat
Magister distinctione 2.
Secunda propositio: Si solus teneatur exclusive quoad solum subiectum,
15 sic haec propositio est vera. Patet, quia aliquis qui est Pater et non alius quam
Pater, est Deus, scilicet generans in divinis.
Tertia propositio: Si solus faciat propositionem exclusivam et exponatur
per aliud, haec est vera: Solus Pater est Deus, quia haec copulativa est vera
per quam exponitur: Pater est Deus et nihil aliud a Patre est Deus, quia nulla
20 aliarum personarum est aliud a Patre, ut dictum est in quarto notabili. Et
sic est generalis regula quod dictiones exclusivae additae personis expositae
per aliud non excludunt, sed magis includunt alias personas, eo quod sic
essentiam ponunt, quae est tres personae. Sic cantat ecclesia de Christo: Tu
solus sanctus, tu solus dominus. Exponitur enim sic: Tu es dominus et nihil
25 aliud a te est dominus, quae est copulativa vera. Sic loquitur Augustinus
Contra Maximinum in auctoritate allegata ante oppositum quod, etiam si de
solo Patre diceretur Deus, adhuc non excluderetur Filius vel Spiritus Sanctus,
quia sunt | unum. J 171a
5 supra] super f. ly solus] ergo f. 1011 quarum categorematice] prima propositio

quaesita in primo sensu dicto f. 1415 si propositio] propositio quaesita in secundo sensu
f. 16 scilicet] om. f. 1718 si Deus] quaesitum in tertio sensu intellectum est verum
affirmative f. 25 dominus] sic add. J.
1 Cf. supra, p. 84,24. 12 Cf. Hilarius, De Trin. 3,23 (PL 10,92AB; CCSL 62,9596) et
ibid. 4,1718 (PL 10,110C111C; CCSL 62,120122). 13 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 2
cap. 4 n. 3 (ed. cit., pp. 6465). 20 Cf. supra, p. 84,2223. 23 Cf. supra, p. 80, ad lin. 7. 26 Cf.
supra, p. 81,1415.
Quarta propositio: Si propositio sit exclusiva et solus exponatur per

alius, propositio est falsa: Solus Pater est Deus, quia secunda exponens
est falsa, ut argutum fuit ad oppositum. Excludit enim ly alius Filium et
Spiritum Sanctum, pro quibus ly Pater non supponit.
f 100ra Sic ergo habet duos sensus veros et duos sensus falsos. Et ita di|catur de 5
consimilibus. Hoc de primo articulo.
[Articulus 2]
[Primum dubium]
Quantum ad secundum articulum est primum dubium numquid probabili-
ter possit dici quod relativum sumptum cum dictione exclusiva non excludit 10
suum correlativum. Quod sic videtur, quia suum correlativum includit; ergo
ipsum non excludit. Consequentia tenet, quia non potest simul excludere et
ipsum includere. Et antecedens patet, quia, cum esse ipsorum ad aliquid sit
ad aliquid quodam modo se habere, de conceptu relativi implicite est con-
ceptus sui correlativi. 15
Secundo, quia videtur quod dictio exclusiva solum ista excludit quae
separari ab invicem possunt in essendo; modo divinae personae nequeunt
ab invicem separari. Immo etiam a conceptu relativi nequit separari suum
correlativum, nec in essendo, ut relativum est, nec in intelligendo.
Tertio, quia non minor est connexio inter relativum et suum correlativum 20
quam inter totum integrale et suas partes. Sed dictio exclusiva addita nomini
1 propositio1] conclusio KWf. 12 si quia] quaesitum acceptum in quarto sensu supra

dicto est falsum pro parte affirmativa nam f. 9 quantum articulum] om. W. 10 possit]
potest f. 11 correlativum1] relativum W. 12 excludit] rem add. K. 13 esse ipsorum] ipsum
esse eorum f. ad aliquid] om. f. 14 aliquid] aliud W. de] ratione et add. f. est] ratio et
add. f. 21 sed] cum codd.
3 Cf. supra, p. 82,1316. 1011 Nonnulli distinctionem 21 libri 1 exponentes opinionem

ponentem dictionem exclusivam uni relativorum additam reliquum non excludere citant et
reprehendunt, e.g. Bonaventura, loc. cit. dist. 21 art. 2 q. 2 (ed. cit., pp. 385b386a) et Thomas
de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 520) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist.
21 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 79vab). 1314 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1
art. 1 (ed. cit., fol. 79rb): [] quia suum [sc. relativi] esse est ad aliud se habere, ut patet in
Praedicamentis. Cf. Aristot., Categoriae 7 (8a3132) (AL I 15, 22): [] sed sunt ad aliquid
quibus hoc ipsum esse est ad aliquid quodam modo habere []. Cf. etiam ibid. (8a39b1).
a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 79vab).
totius integralis non excludit partes. Non enim sequitur: Sola domus est,
ergo paries non est. Ergo etiam non sequitur: Tantum Pater est, ergo Filius
non est.
Quarto: Semper ad positionem relativi etiam sumpti cum dictione exclu-
5 siva sequitur esse sui correlativi, ergo non excluditur. Tenet consequentia
de se, sed antecedens patet, quia ab exclusiva ad praeiacentem est conse-
quentia formalis, ut: Tantum Pater est, ergo Pater est; modo ab esse rela-
tivi sequitur in bona consequentia esse sui correlativi, eo quod sunt simul
natura, in Praedicamentis; sic enim sequitur: Pater est, ergo Filius est; ergo
10 de primo ad ultimum sequitur: Tantum Pater est, ergo Filius est. Quomodo
ergo excluditur quod ex antecedente semper infertur?
[Ad primum dubium]

[Primum notabile]
Pro isto dubio est notandum quod quidam his rationibus acquiescunt, sed
15 videtur mihi quod minus bene. Cui tamen placet, videat et defendat. Mihi
autem est imaginabile sic esse, sicut dicam.
[Secundum notabile]
Secundo notandum est quod de natura dictionis exclusivae est excludere
omnia supposita pro quibus nullo modo supponit suum subiectum quando
20 exponitur per aliud. Et si sit masculinum exclusivum et exponitur per alius
vel femininum per alia, tunc excludit omnia supposita pro quibus terminus
cui additur formaliter non supponit. Quod ideo dico, quia, iuxta dicta in
primo articulo, in creaturis non est differentia, si sola mulier est, utrum
exponatur: Nihil aliud a muliere est vel si dicatur et nulla alia res a muliere,
25 quia ibi iuxta pluralitatem supposito|rum multiplicantur naturae. Sed in f 100rb
divinis multum refert, quia, ut dictum est, ibi non est aliud sed alii. Et ergo, si
dicatur: Solus Pater scit diem iudicii et exponatur per aliud, vera est, quia
Pater scit diem iudicii, et nihil aliud a Patre scit diem iudicii, quia Filius
vel Spiritus Sanctus, qui etiam scit, non est aliud a Patre. Et ideo sic ista
7 est2] om. K. 9 natura] ut dicitur add. sup. lin. K; ut patet add. f. est2] om. KW.
10 sequitur] coni.; non add. codd. et ed. ergo] om. KW. 15 et] ut f. 16 autem] non
add. f. 24 est] om. f.
9 Cf. supra, p. 83, ad lin. 8. 14 Apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 21 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
fol. 79vab); cf. supra, p. 86, ad lin. 1687.11. 16 Cf. infra, pp. 87,1888,13 et 90,2591,2. 23 Cf.
supra, p. 84,22. 26 Cf. supra, p. 84,2223. 27 Cf. Mt 24,36: De die autem illa et hora nemo
scit [] nisi solus Pater.
est vera et dictio exclusiva adhuc excludit omnia pro quibus nullo modo
J 171b supponit terminus cui additur. | Nam, licet Filium et Spiritum Sanctum non
excludat, hoc est, quia identice eos includit supponendo pro Patre, eo quod
ly Pater identice supponit pro natura, et exponendo per ly aliud in natura
implicantur Filius et Spiritus Sanctus, et ideo iuxta hunc modum exclusiva 5
dictio addita divinis personis prout per aliud exponitur, non excludit alias
personas divinas, sed solum alias res in natura, puta eas res quae non sunt
divina natura. Sed si per alius vel alia, masculine vel feminine, exponitur,
tunc excludit ista pro quibus subiectum exclusive non supponit formaliter,
et ideo tunc excludit alias personas, ut si praecedentem propositionem 10
exponeremus: Pater scit diem iudicii, et nullus alius a Patre scit diem iudicii,
falsa esset secunda exponens, ut notum est, quia aliquis alius a Patre scit
diem iudicii, puta Filius vel Spiritus Sanctus.
Et sic forte possunt concordari istae opiniones quando dicunt quod rela-
tivum sumptum cum dictione exclusiva includit correlativum etc. dicendo 15
quod verum est in divinis quando excludit alietatem naturae et exponitur
per aliud. Secus, si excluderet formaliter, scilicet omne illud pro quo subiec-
tum exclusive non supponit formaliter.
Et ideo pro regula mihi videtur dicendum quod, cum huiusmodi propo-
sitiones occurrunt in sacro canone, dicendum est quod tenentur ibi prout 20
dictio exclusiva excludit alietatem naturae, et habet exponi per aliud, sicut
in his: Solus Pater scit diem iudicii, vel: Nemo scit diem iudicii nisi Pater,
id est: Pater scit diem iudicii, et nihil aliud a Patre. Eodem modo in talibus:
Nemo novit Patrem nisi Filius, Nemo novit Filium nisi Pater etc., prout ly
nemo dicit omnia cognoscitiva rationabilia. Et in pluribus Sacrae Scripturae 25
locis huiusmodi propositiones occurrunt. Et sic dicunt aliqui doctores quod
ponitur dictio exclusiva inclusive, id est includendo alias personas, et est
bene dictum, quia non excludit nisi alietatem naturae, scilicet ea quae non
sunt eadem cum re pro qua supponit subiectum in natura. In aliis autem,
quae Sacra Scriptura non ponit, sicut de quaestione circa solus: Solus Pater 30
3 hoc] tamen add. f. 8 masculine vel feminine] om. f. 15 includit] suum add. f.
17 formaliter scilicet] om. f. 20 occurrunt] concurrunt W. dicendum quod] om. f.
quod] dictio add. J. 2021 prout dictio] pro dictione W. 21 exclusiva] om. K. 2223 vel
talibus] om. f. 23 in] multis add. KW. 25 Scripturae] theologiae W. 30 quaestione solus]
propositione praesentis quaestionis f. circa] terminatis J; etc. W. solus2] om. (hom.) JWf.
14 Cf. supra, pp. 86,987,11 et 87,1888,13. 22 Cf. supra, p. 87, ad lin. 27. 24 Cf. supra, p. 82, ad
lin. 8. 26 Cf. e.g. Bonaventura, loc. cit. dist. 21 dub. 3 (ed. cit., p. 387b) et Aegidius Romanus,
loc. cit. dist. 21 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 117rA-vI, passim).
est Deus, Sola persona Patris est in Deo et in consimilibus reputarem tutius
esse distinguere, eo quod ly solus tentum exclusive in prima vel teneretur
prout exponitur per aliud et excludit alietatem naturae, et sic prima est
vera, ut dictum est; vel exclu|deret formaliter et exponeretur per ly alius, f 100va
5 et sic excluderet alias personas, ut dictum est. Eodem modo de secunda:
Sola persona Patris est in Deo, quae habet primo hunc sensum prout sola
tenetur categorematice falsum: Persona Patris solitaria est in Deo. Secundo
habet hunc verum sensum prout est de excluso subiecto: Res quae est per-
sona Patris et non alia quam persona Patris, est in Deo. Tertio habet hunc
10 sensum falsum prout est exclusiva et exponitur gratia pluralitatis: Persona
Patris est in Deo et non | sunt plures personae quam persona Patris in Deo, J 172a
cuius copulativae secunda exponens est falsa, quia plures personae quam
persona Patris sunt in Deo vel in divinis. Sed praeter dictos tres sensus prout
ly sola facit propositionem exclusivam exponendam gratia alietatis vel per
15 alietatem, distinguenda est iuxta dicta, scilicet quod vel excludit alietatem
naturae, ut exponetur per aliud, sicut in illa: Solus Pater novit Filium, et
tunc est vera, quia exponitur sic: Persona Patris est in Deo, et nihil aliud a
persona Patris est in Deo. Et est secunda exponens vera, quia ibi non est
aliud. Alio modo potest excludere formaliter et exponi per alia sic: Persona
20 Patris est in Deo, et nulla alia a persona Patris est in Deo, et sic est falsa,
quia excludit Filium et Spiritum Sanctum. Et ita crederem in consimilibus
esse dicendum, quae magis sunt curiosa quam fructuosa, nisi in disputa-
tione occurrerent, ubi vim sermonis opus est recitare.
[Tertium notabile]
25 Tertio est notandum quod non solum in praedicamento ad aliquid, sed etiam
in aliis plures sunt termini qui ad sui suppositionem pro aliquo requirunt
quod ipsa non sola sint. Verbi gratia: In ad aliquid esse dominum requirit
servum. Unde et dominus omnium, quamvis ab aeterno est Deus, ex tem-
pore et post productam creaturam sive simul cum ea coepit esse dominus.
4 exponeretur] exponatur f. alius] vel alia add. f. 5 est] sic ipsa esset falsa add. f.
7 solitaria] lect. dub. K. 1213 cuius Deo] om. (hom.) f. 14 exponendam] exponendo
K. 16 Filium] vel in ista solus Pater est in Deo add. f. 1819 et aliud] om. f. 19 excludere]
exponere J. 20 a Patris] persona KWf. Deo2] a persona Patris add. KWf. 23 recitare]
retinere Wf. 25 aliquid] aliud W. 27 ad] sup. lin. K. aliquid] aliud W.
4 Cf. supra, p. 85,1720. 5 Cf. supra, p. 86,14. 15 Cf. supra, p. 89,25. 17 Id est propositio
quae supra, p. 89,1 invenitur.
Eodem modo creans stat pro Deo, cum creat, tamen impossibile esset quod
creans sit, nisi aliud sit, puta quod creatur. Et sic fere est in omnibus terminis
praedicamenti actionis et passionis et in pluribus qualitatis.
De quibus pro regula notetur quod dictio exclusiva addita alicui talium
facit propositionem implicantem contradictionem respectu verbi est se- 5
cundi adiacentis. Ratio, quia terminus ex modo suae significationis aliud
ponit esse, et dictio exclusiva hoc tollit esse. Verbi gratia: Tantum secans
est secans ponit rem quae secatur et sic aliud, et tantum omne aliud
negat, et ergo contradictoria ad omnes tales sequuntur. Sequitur enim: Tan-
tum secans est, ergo secans est. Sequitur: Secans est, ergo quod secatur est. 10
f 100vb Et tertio sequitur: Quod secatur est, ergo aliud a secante est, quia non est |
possibile quod quodlibet ens quod secatur, e contra secet. Ergo de primo
ad ultimum: Tantum secans est, ergo aliud a secante est. Et per exponen-
tes sequitur: Ergo nihil aliud a secante est. Et scias quod non tamen est sic
de omnibus terminis praedicamenti ad aliquid, quia non de genere gene- 15
ralissimo, quia haec est vera: Tantum ad aliquid est. Nec forte in relativis
ampliativis, quia credo hanc esse veram: Tantum prius est, eo quod omne
quod est, est aliquo modo prius. Et in relativis aequiperantiae non oportet
eam semper esse veram, ut: Tantum idem est est vera. Et haec est possibi-
lis: Tantum aequale est, prout aequalitas attribuitur divinis personis, vel: 20
Tantum simile est. Sed in speciebus ad aliquid non-ampliativis et quae sunt
relativa diversitatis communiter vel saepe tales implicant, ut: Tantum domi-
nus est, Tantum Pater est, exponendo formaliter.
J 172b Ex quibus patet conclusio responsalis ad dubium, quod relativum | sump- 25
tum cum dictione exclusiva exclusive tenta excludente formaliter habens
correlativum non supponens secum pro eodem supposito excludit ratione
dictionis exclusivae supposita correlativi. Patet ex dictis in notabili secundo,
2 puta] seu fiat f. 4 exclusiva] facit propositionem [lac.]em add. W; prout facit propositio-
nem exclusivam add. f. 6 terminus] ratione vel add. f. aliud] aliquid f. 8 ponit] esse
scilicet add. f. 9 enim] bene add. f. 10 ergo1] om. W. est2] secundo add. W. sequitur]
secunda add. K; et consequenter f. 12 secet] vel quod idem secetur et secet add. f. 15 ali-
quid] aliud W. 16 aliquid] aliud W. 20 est] om. K. 21 aliquid] aliud W. 23 exponendo]
excludendo K. formaliter] ut dictum est add. f. 25 patet] om. J.
25 Cf. supra, pp. 86,987,11. 28 Cf. supra, pp. 87,1889,23.

ut: Tantum dominus est, ergo nullus servus est, Tantum Pater est, si forma-
liter excludat tantum, ergo nullus alius a Patre est. Et ita in aliis.
[Ad rationes pro alia opinione]

Rationes adductae pro alia opinione secundum veritatem parum valent.
5 Respondetur igitur ad primam quod relativum suum correlativum inclu-
dit inferendo ipsum esse, eo quod ad convertentiam dicitur. Et negatur
consequentia: Ergo ipsum non excludit. Nam ratione dictionis exclusivae
ipsum excludit, cum sic sumitur, et ratione modi significandi relativorum
ipsum includit. Et ex hoc est quod tales propositiones saepe contradic-
10 tionem implicant, ut dictum est. Nec est mirum. Saepe enim possunt ter-
mini sic combinari in propositione quod se in consequentia includunt et
excludunt, ut si diceretur natura humana rudibilis. Sequitur enim: Hoc est
natura humana rudibilis, ergo non est homo vel natura humana. Et sequi-
tur: Ergo est natura humana. Vel si diceretur homo qui non est rationa-
15 lis.
Ad secundam dicitur quod nihil est terminis exclusivis, an res separari
possint vel non, sive an termini supponant vel non. Semper enim suo modo
et eodem significant excludendo a subiecto cui adduntur ea pro quibus non
supponit, ut aequaliter est haec exclusiva: Tantum chimaera est homo sicut
20 ista: Tantum animal est homo, sed tamen una est falsa et alia vera.
Ad tertiam dicitur quod, si dictio exclusiva additur nomini totius integra-
lis et teneatur exclusive exponendo per alietatem, semper talis est falsa et
impossibilis, ut haec: Solus homo est, | Sola domus est. Immo est bona con- f 101ra
sequentia: Sola domus est, ergo paries non est, tenendo sic ly sola, quia da
25 oppositum: Paries est, ergo alia res a domo est, vel: Ergo aliud a domo est,
quod est oppositum antecedentis. Et si dicatur quod saepius tales concedun-
tur, dicitur quod conceduntur prout excludunt pluralitatem, ut quod sola
domus est, quia non sunt plures domus, vel sine exclusione categorematice:
Una domus est etc.
2 est] om. KW. 5 primam] concedendo add. KWf. 6 convertentiam] conversionem W.

dicitur] dicantur f. 9 includit] excludit f. 12 sequitur enim] om. J. 16 est] in add.
J. 20 tamen] om. KWf. 2324 immo est1] om. (hom.) J. 24 tenendo sola] om. f.
25 ergo1] aliud vel add. f. est2] om. W. vel est] om. (hom.) f.
4 Cf. supra, pp. 86,1187,11. 5 Cf. supra, p. 86,1115. 6 Cf. Aristot., Categoriae 7 (6b28)
(AL I 15, 19): Omnia autem relativa ad convertentia dicuntur []. 10 Cf. supra, p. 90,423.
16 Cf. supra, p. 86,1619. 21 Cf. supra, pp. 86,2087,3.
Ad quartam conceditur antecedens, quia ad relativum sic sumptum con-

tradictoria sequuntur, ut dictum est, quia propter modos significandi repu-
gnantes includit uno modo et alio modo excludit. Et propter hoc propositio-
nes tales sunt impossibiles.
[Secundum dubium et responsio auctoris] 5

Secundo dubitatur de ista: Sola Trinitas est Deus.
De qua videtur mihi omnino esse dicendum de vi sermonis sicut de ista:
Solus Pater est Deus, prout est exclusiva exponenda per alietatem. Nam,
si per aliud, vera est, quia nihil aliud a Trinitate est Deus. Sed si per alia,
falsa est, quia haec est falsa: Nulla alia res a Trinitate est Deus, quia Pater est 10
Deus et ipse est alia res a Trinitate, cum sit, et non sit Trinitas nec tres perso-
nae. Verum est quod prout sola diceret quod Trinitas est Deus et nulla alia
natura est Deus, illa est vera. Sed hoc est idem, ac si diceretur: Nihil aliud est
Deus, quia aliud significat naturam. Eodem modo dicerem de ista: Solum
tres personae sunt Deus. Verum omnes tales prout solum poneretur catego- 15
J 173a rematice, essent | falsae, quia ponerent solitudinem in Deo, quae ibi non est.
Item haec: Solum tres personae sunt Deus, prout est exclusiva pluralitatis,
simpliciter est vera, quia non plures personae quam tres sunt Deus.
[Tertium dubium et responsio auctoris]

Tertio dubitatur de ista: Trinitas est solus Deus, quam aliqui dicebant esse 20
impropriam, eo quod ly solus superflue additur praedicato essentiali vel
substantiali. Et ad Augustinum concedentem eam dicunt quod non voluit
nisi quod quando in Scriptura ponitur solus Deus, intelligitur Trinitas, non
una persona singulariter. Beatus Thomas tamen in sua Lectura quaestione
2 articulo 1 praesentis distinctionis dicit quod est vera quodque sensus eius 25
est: Trinitas est Deus, praeter quam non est alius Deus, nisi teneretur
solus categorematice ponens solitudinem: Tunc a parte praedicati poneret
propositionem falsam, sicut a parte subiecti.
34 et2 impossibiles] om. K. 11 cum] Pater add. f. 12 et alia] iter. J. 13 natura] nam
J. illa vera] est natura W. 16 essent] iter. J. ibi] in re W. 24 singulariter] singularis f.
26 quam] quem f (sic etiam Thomas de Aquino). 27 poneret] faceret KWf.
1 Cf. supra, p. 87,411. 2 Cf. supra, p. 91,910. 20 Est opinio citata et reprehensa a Thoma
de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 2 art. 1 (ed. cit., p. 523). 22 Cf. August., De Trin. 6,7,9 (PL 42,929;
CCSL 50,238); cf. etiam Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 21 cap. 3 n. 1 (ed. cit., p. 177) Apud
Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 2 art. 1 (ed. cit., pp. 523524). 25 Ibid., p. 524.
Moderni philosophi et logici concedunt omnem terminum pro aliquo

supponentem vere praedicari de se ipso cum additione dictionis exclusivae,
ut: Quod Socrates est tantum Socrates, Quod homo est tantum homo, quia
exponitur sic: Est homo et nihil aliud quam homo, et quod consequentia est
5 bona | ab affirmativa variando praedicatum. Bene enim sequitur: Socrates f 101rb
est album, ergo est album et non aliud quam album, quia, si praedicatum
affirmatur de subiecto et sit ita, impossibile est quod simul res subiecti sit
eadem cum re praedicati et cum hoc alia a re praedicati.
Et videtur mihi quod bene, quia illas de excluso subiecto concedimus:
10 Tantum homo est Socrates, id est: Aliquid quod est tantum homo, est
Socrates. Et quare non sequitur per conversionem quod Socrates est tantum
homo, cum in prima ly tantum erat pars subiecti? Et ergo iuxta modum
loquendi philosophorum omnes tales concederemus: Trinitas est tantum
Deus, Pater est tantum Deus, id est: Est Deus et nihil aliud quam Deus,
15 Pater est solus Deus, prout ly solus facit propositionem de excluso praedi-
cato, id est: Est Deus et nihil aliud quam Deus. Verum est quod haec quando-
que sumitur prout ly solus positum a parte praedicati refertur ad subiectum,
et est improprius usus, quia propositio de excluso praedicato sumitur loco
propositionis exclusivae, et in illo sensu est de ea dicendum sicut de ista
20 dictum est: Solus Pater est Deus, et in eo sensu negat eam Augustinus in
littera, scilicet prout ly solus excluderet esse Deum a persona Filii vel Spiri-
tus Sancti.
[Quartum dubium et responsio auctoris]

Quarto dubitatur quid sit dicendum de ista: Pater est Deus, praeter quem
25 non est alius Deus.
Respondetur quod ista est distinguenda, quia, si ly quem refertur ad hunc
terminum Deus, sic est vera, quia Pater est Deus, praeter quem Deum non
est alius Deus, cum non sint plures dii. Alio modo ly quem potest referre
hunc terminum Pater et erit sensus: Pater est Deus, praeter quem Patrem
3 homo1] Socrates JWf. 4 quam] est W. 6 est1] tantum add. W. album1] asinum K.
est2 et] om. K. 10 aliquid] aliquis K. 12 subiecti] praedicati W. 14 Pater Deus2] iter.
(homoeoceph.) J. 16 nihil aliud] non alius W; nullus alius f. 20 solus] plus W. 28 referre]
ad add. W. 29 terminum] tantum K.
1 Cf. e.g. Guillelmus de Ockham, loc. cit. pars 2 cap. 17 (ed. cit., pp. 302303). 20 Cf. supra,
pp. 84,2585,8 et 85,1086,6. 21 Cf. supra, p. 81, ad lin. 16. 2425 Haec sententia tractatur
apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 21 q. 2 art. 2 (ed. cit., p. 526).
non est alius Deus. Et sic est falsa, quia praeter Patrem Filius est Deus, qui
est alius a Patre.
[Quintum dubium et responsio auctoris]

Quinto dubitatur de ista: Filius est tantum Deus, an sit vera. Quod sic
videtur, quia Filius est Deus et non alius quam Deus nec aliud quam Deus. 5
Quia, etsi sit homo, ille homo est Deus.
J 173b Ad istud dubium repondetur quod, quia haeretici aliqui | voluerunt Chris-
tum non habuisse veram humanitatem, alii quod humanitas esset mutata in
deitatem, et sic voluerunt quod humanitas non esset in Filio, et Iudaei dicunt
quod Deus non est homo, et ergo, quamvis de vi strictae locutionis talis sit 10
vera, quia tamen haeretici ea usi sunt ut ly tantum excluderet humanitatem
et quia talem intellectum potest generare in simplicibus, ideo tutius est eam
non concedere, ne erroris causa simus. Et ideo doctores nostri non admit-
tunt eam: Filius est tantum Deus, quia potest intelligi quod non esset homo,
scilicet capiendo ly tantum prout excluderet aliam naturam a deitate. 15
Ad rationem in contrarium conceditur quod Filius est Deus, sed cum
additur quod non est alius quam Deus, hoc potest intelligi dupliciter. Uno
f 101va modo quod non est alius quam per|sona quae est Deus, et hoc est verum.
Et in eodem sensu de vi sermonis est verum quod est tantum Deus, tamen
ecclesia non admittit quod utamur ea in isto sensu propter sensus haereticos 20
1 et] quia W. 6 ille] tantum add. f. 7 istud dubium] istam KWf. 8 veram] om. K. quod]
eius add. f. 9 deitatem] divinitatem f. quod] modo add. f. esset] sit f. 12 quia
intellectum] sic faciat sensum falsum quem f. potest] posset KWf. simplicibus] et add.
J. 1415 Filius scilicet] ne intelligatur male quasi non sit homo si diceretur Filius est solus
Deus vel Filius est tantum Deus f. 15 deitate] divinitate f. 19 quod] non add. f. tamen]
cum codd. 2095.1 sensus eadem] vitare haereticorum sensus alios multiplicatos in
eodem f.
7 Cf. Conc. Bracarense (Braga in Lusitania) I: Anathematismi praesertim contra Priscillianistas

(Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 454, pp. 193194): Si quis natalem
Christi secundum carnem non vere honorat, sed honorare se simulat [] quia Christum in
vera hominis natura natum esse non credit, sicut Cerdon, Marcion, Manichaeus et Priscil-
lianus dixerunt, anathema sit. 8 Cf. Symbolum Toletanum I (a. 400) eiusque forma qua
Libellus in modum symboli Pastoris episc. Palenciani (a. 447) (Enchiridion symbolorum, ed.
cit., n. 201, p. 89): Si quis crediderit, animam humanam Dei portionem vel Dei esse sub-
stantiam, anathema sit. Cf. etiam ibid., n. 203, p. 89: Si quis crediderit, deitatis et carnis
unam in Christo esse naturam, anathema sit. 13 Cf. e.g. August., Epist. 187 (De praesentia
Dei liber) 2,4 (PL 33,833; CSEL 57,8384). 16 Cf. supra, p. 94,46. 20 Cf. supra, p. 94, ad lin.
7 et 8.
implicatos in eadem. Alio modo ly alius quam Deus posset sumi ut diceret
quod non est alius in natura quam naturae divinae, et hoc modo conse-
quentia est bona et antecedens est falsum, quia etiam est naturae humanae.
Verum est quod secundum hunc modum loquendi conceditur quod Pater
5 vel Spiritus Sanctus est tantum Deus, quia non est alterius naturae quam
divinae, cum aliam non assumpserit. Hoc de secundo articulo, quia iuxta
hoc studiosus scholaris poterit se de talibus quaestionibus plus scrupulosis
quam fructuosis aliqualiter expedire.
10 [Ad rationes quod sic]

Ad rationes: Ad primam, quod ista: Tu solus altissimus directa Filio recte
est distinguenda sicut ista: Solus Pater est Deus, quia, si exponatur per alius
exclusive, non est vera nec sic eam capit ecclesia. Sed si exponatur per aliud,
scilicet prout dictio exclusiva excludit alias naturas, sive prout exponitur per
15 aliud, sic vera est, quia nihil aliud a Filio est altissimus.

Iuxta quod quaeritur an haec sit concedenda: Tantum Deus est Filius Dei.
Dic quod ista est distinguenda, quia vel capitur proprie de vi sermonis
et exclusive, et sic est vera, quia sensus eius est quod Deus est Filius Dei,
20 et nullus alius quam Deus vel nihil aliud a Deo est Filius Dei; vel capitur
cum seclusione alterius naturae, ut sit sensus: Deus est Filius Dei, et nul-
lius alterius naturae quam divinae est Filius Dei, et sic esset falsa, quia etiam
naturae humanae est Filius Dei. Alios sensus etiam habet prout solus dice-
ret solitudinem categorematice, et esset falsa, ut patet ex distinctionibus
25 primi quaesiti. Si autem teneretur ut esset de excluso subiecto, tunc dice-
retur de ea sicut de ista dictum fuit: Tantum Deus est Filius. Credo quod in
huiusmodi propositionibus semper cavendum est, ne quis videatur a Chris-
to velle secludere naturam humanam. Et ideo semper cum distinctione est
respondendum.
1 quam] ly add. J. 12 ut est] quod intelligatur non esse f. 2 quam] om. codd. 5 quia]
uterque eorum add. f. 6 divinae] divinam W. secundo] tertio codd. 13 capit] accipit
f. 1415 sive aliud1] om. f. 18 dic] respondetur f. 21 alterius] altera J. 24 ut] quae
JK; qui corr. ex quae L; qui W. distinctionibus] definitionibus K; dictis add. f. 2829 est
respondendum] om. KWf.
11 Cf. supra, p. 80,57. 25 Cf. supra, pp. 84,24 et 85,1013. 26 Cf. supra, pp. 94,795,8.
[Continuatio responsionis ad rationes quod sic]

Ad secundam dicitur quod probat istam esse veram prout exponitur per
aliud, quia sic non excludit alias personas. Et hoc est pro dictis.
Ad tertiam dicitur, si quid concludit, hoc est probando propositionem
prout est de excluso subiecto, et ita fuit concessa in primo articulo. Quia 5
prout esset exclusiva, iste discursus non valeret, quia minus esset subiec-
J 174a tum | conclusionis quam praedicatum minoris.
f 101vb Ad quartam | respondetur distinguendo antecedens: Omnis Deus est
Pater, quia, si ly Deus tenetur personaliter, antecedens est falsum, prout
notum est, quia Filius non est Pater. Si autem tenetur essentialiter, ut sit 10
sensus idem sicut hic: Omnis essentia divina est Pater, sic antecedens est
verum. Et consequentia non valet exponendo ly solus vel tantum per ly
alius, scilicet masculine, sed neutraliter bene sequitur. Ad regulam dicitur
quod illa regula ab universali ad exclusivam est bona consequentia de termi-
nis transpositis, nisi ubi essentia una est plura supposita. Vel dic quod regula 15
est vera in mere universalibus. Et adde quod haec: Omnis Deus est Pater,
tenendo ly Deus essentialiter non est mere universalis, quia non est vere de
omni, ut prius dictum est. Unde sequeretur bene: Omne quod est Deus, est
Pater; ergo tantum Pater est Deus. Sed antecedens est falsum, quia Filius est
Deus, qui non est Pater. 20
Ad quintam, quae sophistica est, distinguitur ista: Nullus alius a Patre est
Deus, quia vel intelligitur negative, sic et omnis alius a Patre non est Deus, et
sic consequentia est bona et illa falsa; vel negatio est infinitans et est sensus:
Aliquis qui est nullus alius a Patre, est Deus, et sic antecedens est verum
et consequentia non valet, quia secunda exponens exclusivae affirmativae 25
debet esse negativa et non debent esse ambae affirmativae.
Ad sextam conceditur quod prout est exclusiva, ideo est falsa exponendo
eam per ly alius, quia excludit Filium et Spiritum Sanctum. Ad Augustinum
dicitur quod voluit quod dictio exclusiva non excludit alias personas addita
uni personae quando exponitur per aliud; quod patet, quia dicit quod hi 30
tres unum sunt, non dicit unus vel una persona. Et hoc est pro dictis in
2 probat] sc. Petrus Lombardus. 4 concludit] excludit K. probando] producendo K.

8 respondetur] om. f. 9 tenetur] teneretur K; teneatur f. 10 tenetur] teneatur f.
13 regulam] et add. J. 14 illa regula] ab exclusiva ad universalem seu f. 15 ubi] ab f.
17 tenendo ly Deus] om. W. 23 illa] propositio add. f. 26 et esse] sic quod non sint f.
30 quando] sed quod f.
p. 81,14. 18 Cf. supra, p. 96,1011. 21 Cf. supra, p. 81,59. 27 Cf. supra, p. 81,1017.
tertia conclusione primi articuli. Sed non esset sic exponendo per ly alius.
Ad septimam negatur maior, quia dictio exclusiva removet, ut dictum est
in secundo articulo, a termino cui additur omne illud pro quo nullo modo
supponit, sive sit coniunctum sive extraneum. Ad confirmationem dicitur
5 quod est verum, quod non removet consequens quod ad ipsum antecedens
sequitur in recto et supponet pro eodem, saltem de necessario scilicet, sed
saepe removet consequens quod infert in obliquo, vel etiam quod infert
recto supponente pro alio, ut bene sequitur: Secans est, ergo quod secatur
est, tamen sequitur: Tantum secans est, ergo nihil secatur. Item: Homo est,
10 ergo corpus est, et tamen sequitur: Tantum homo est, ergo corpus hominis
non est. Ad auctori|tates Sacrae Scripturae quas allegat Magister in littera, f 102ra
debet dici quod intelliguntur prout exclusive exponuntur per aliud. Sic
enim excludunt alias naturas, non personas.
[Ad rationes quod non]

15 Ad rationes in oppositum dicitur quod Magister et beatus Augustinus et
etiam ratio facta non volunt plus nisi quod ista est falsa prout exponitur
exclusive per alius, puta prout excludit alias personas. Hoc de quaestione.
1 ly alius] Filius W. 3 secundo] tertio KW. articulo] corr. ex notabili W; notabili f.

7 quod1] quid JKW. infert1] infertur K. 9 tantum] om. J. 11 non] om. f. 15 in] ante
f.
1 Cf. supra, p. 85,1728. 2 Cf. supra, pp. 81,1882,9. 3 Cf. supra, p. 87,1822. 15 Cf. supra,
p. 82,1116.
[quaestio vicesima quinta]
[Utrum Deus sit a viatore proprie

nominabilis diversis nominibus]
Circa distinctionem 22 quaeritur vicesimo quinto utrum Deus sit a viatore

proprie nominabilis diversis nominibus.
[Quod non Prima pars]

Arguitur primo quod non, quia Deus non est a viatore proprie cognoscibilis; 5
ergo nec nominabilis. Consequentia tenet, quia voces sunt signa concep-
J 174b tuum, iuxta illud | Philosophi 1 Perihermeneias: Sunt ergo ea quae sunt in
voce earum quae sunt in anima conceptionum notae. Et ratione patet, quia
ex opposito consequentis sequitur oppositum antecedentis. Da enim quod
nominetur: Vel per nomen intelligitur vel non. Si sic, ergo oppositum antece- 10
dentis. Si non, ergo non nominatur intellectui alicui, et hoc est propositum
consequens. Antecedens probatur, quia omnis conceptus mentis vel habetur
intuitive vel abstractive large capiendo abstractionem, prout se extendit ad
omnem generationem conceptuum incomplexorum non intuitive factam;
modo neutro modorum est Deus cognoscibilis, quia non intuitive, quia sic 15
solum cognoscuntur sensibilia, qualis non est Deus; nec abstractive, quia
quod per abstractionem cognoscitur, hoc aliquo modo in sensibiliter cogni-
1 circa quinto] quaeritur vicesimo quinto circa distinctionem 22 Kf; circa distinctionem
22 W. 8 conceptionum] passionum f (sic etiam Aristoteles transl. Boethii et Auctoritates et
Petrus de Tarantasia et Thomas de Argentina). 11 intellectui] intelligentis JW. intellectui
alicui] alicui intelligenti f. 12 consequens] consequentia nota J. probatur] antecedens
add. J. 1799.1 sensibiliter cognitis] cognitis sensibilibus cognoscitur seu f.
7 Aristot., De interpr. 1 (16a34); Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 304, n. 1). Nonnulli
distinctionem 22 libri 1 exponentes hoc loco fere classico similibus verbis utuntur, e.g. Petrus
de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 22 q. unica art. 1 (Tolosae 1652, fol. 183b) et
Aegidius Romanus, In 1 Sent. dist. 22 princ. unica q. 1 (Venetiis 1521, fol. 120rA) et Thomas de
Argentina, In 1 Sent. dist. 22 q. 1 art. 1 (Venetiis 1564, fol. 80rb). Apud Thomam de Argentina
autem haec auctoritas Aristotelis pro parte contraria allegatur.

quaestio vicesima quinta 99
tis includitur; modo Deus in nullis effectibus sensibilibus includitur, eo quod

solum finitum videntur repraesentare actionem, cum sint finiti, qualis non
est Deus; ergo ab effectu sensibili non videtur posse trahi cognitio Dei.
Secundo ad principale sic: Inter signum et significatum debet esse pro-
5 portio; modo nulla est proportio inter quodcumque nomen dicibile de Deo
et Deum, cum signum finitum sit, Deus autem infinitum.
Tertio, quia, si aliquo nomine nominaretur, maxime hoc esset nomine
entis vel substantiae; modo illis non nominatur; ergo. Patet maior, quia
nomen entis videtur sibi ascripsisse Exodi 3 dicens quod qui est est mihi
10 nomen in aeternum. Et ratione, quia esse et per se existere maxime videntur
Deo competere. Patet minor, quod non nomine entis, quia secundum Diony-
sium De divinis nominibus Deus non est ens, sed super ens. Sed nec nomine
substantiae, per beatum Augustinum 5 De Trinitate.
Quarto, quia vel nominaretur affirmative vel negative; nullo | modorum; f 102rb
15 ergo. Patet maior de se. Probatur minor, quod non affirmative, per Damasce-
num libro 1 capitulo 12. Dicit quod singulum eorum quae dicuntur de Deo,
oportet non quid est [secundum] substantiam significare, sed quid non est
2 solum] falsum W. actionem] creatorem f. 3 cognitio] cognitionem f. 4 principale]

ad add. J. 6 infinitum] finitum W. 9 entis sibi] verbi superbi W. qui] quae W. est2]
om. (hom.) W. 10 per se] corr. ex personae L2; personae JKLW. 15 minor] primo add. KWf.
16 12] fort. leg. 9. 17 substantiam] subiectum K.
46 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 22 art.
unicus q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 390a) et Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 80rb). 713 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Thomam de Argentina,
loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 80rb). 9 Ex 3,1415. 12 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom.
cap. 1,1 (PG 3,587B; Dionysiaca 1,12); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 80rb), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eisdem verbis invenitur. 13 Cf. August.,
De Trin. 5,8,9 (PL 42,917; CCSL 50,215); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 22 cap. 5 n. 2 (ed.
Grottaferrata 1971, p. 180); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 80rb), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 14100.3 Haec ratio similis
est rationibus allegatis apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit.,
fol. 120rB) et Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 80rb). 16 Ioannes
Damascenus, De fide orth. 1,9 (PG 94,835A); Burgundionis versio cap. 9,1 (ed. Buytaert, p. 48):
Oportet igitur singulum eorum, quae in Deo dicuntur, non quid secundum substantiam est
significare estimare, sed quid non est ostendere []. Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist.
22 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 80vb): Praeterea, Damascenus dicit libro 1 quod singulum eorum
quae de Deo dicuntur, oportet non quid est secundum substantiam significare, sed quid non
est ostendere [].
100 quaestio vicesima quinta
ostendere. Et Dionysius 2 De angelica hierarchia, quod omnes affirmationes

de Deo dictae sunt incompactae. Nec potest dici secundum, scilicet quod
negative, quia negationes non dicunt quid res est, sed quid res non est.
Quinto arguitur, quia in quo non est substantia cum qualitate, hoc non
est nominabile; modo in Deo non est substantia cum qualitate; igitur. Maior 5
est definitio nominis et minor patet, quia Deus est mere substantia sic quod
non est qualitas in eo.
Ad idem arguitur auctoritatibus. Prima est Dionysii capitulo 1 De divi-
nis nominibus dicentis quod Deum neque dicere neque intelligere possibile
est. Secunda: Ibidem dicit: Dei neque nomen est neque verbum neque ratio 10
neque opinio neque phantasia. Tertia, auctoris De causis dicentis: Prima
causa superior est omni narratione; ergo est inenarrabilis, ergo innomina-
bilis.
[Quod non Secunda pars]

Deinde arguitur quod non sit nominabilis diversis nominibus, quia Hilarius 15
in libro De Trinitate dicit quod non est sermoni res, sed rei debet esse
sermo subiectus; ergo simplicissimae rei non debet esse nisi unum nomen;
sed Deus est res simplicissima; igitur non nominabitur diversis nominibus.
Maior est dictio Hilarii manifesta et [minor] patuit superius distinctione 8.
7 eo] sexto add. f. 8 idem] sexto add. KW. arguitur] om. f. 9 Deum] nos add. f. 10 est1]
id est quod nos Deum intelligamus vel dicamus add. f. 12 omni] omnium f. 15 nominabilis]
de add. J.
1 Cf. Ps.-Dionysius, De caelesti hierarchia cap. 2,3 (PG 3,142A; Dionysiaca 3,758759); cf. etiam
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rB) et Thomas de Argentina,
loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 80rb), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii hic eisdem
verbis, illic similibus verbis invenitur. 47 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud
Bonaventuram, loc. cit. dist. 22 art. unicus q. 1 (ed. cit., p. 390b) et Aegidium Romanum, loc.
cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rB). 6 De definitione nominis vide Priscianum,
Instit. grammat. lib. 2 cap. 4 n. 18 (GL II, 55): Proprium est nominis substantiam et qualitatem
significare. 813 Marsilius omnes has auctoritates verbotenus deprompsisse videtur a
Bonaventura, loc. cit. dist. 22 art. unicus q. 1 (ed. cit., p. 390a). 9 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom.
cap. 1,1 (PG 3,587A; ed. cit. 1,7). 10 Ibid. cap. 1,5 (PG 3,594AB; ed. cit. 1,35). 11 Liber de causis
prop. 5 n. 57 (ed. Pattin, p. 147); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 231, n. 5). 15101.4 Hae
rationes similes sunt rationibus allegatis apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 2
(ed. cit., fol. 80va). 16 Hilarius, De Trin. 4,14 (PL 10,107C; CCSL 62,116); cf. Petrus Lombardus,
loc. cit. dist. 25 cap. 2 n. 1 (ed. cit., p. 192); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1
art. 2 (ed. cit., fol. 80va), ubi haec auctoritas Hilarii eisdem verbis invenitur. 19 Cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 8 cap. 4 n. 3 (ed. cit., p. 99) et ibid. dist. 8 cap. 6 (ed. cit., p. 100); cf.
etiam Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 1 (ed. Santos Noya, p. 93).
Secundo, quia vel ista plura nomina essent synonyma de Deo, et si sic,
superfluit eorum pluralitas, | immo omnia debent dici unum nomen; vel J 175a
essent diversimode significantia, et tunc Deo non competerent, in quo nulla
diversitas est.
5 Tertio, quia uno nomine vel Deus totaliter cognoscitur vel secundum quid
vel nullo modo. Si totaliter, superfluunt alia nomina. Sed si secundum quid
vel secundum partem, hoc simplici non convenit, quod partes non habet.
Immo simplex vel est totum cognitum vel totum ignoratum.
[Quod sic Prima pars]

10 Sed in contrarium est Magister in littera et Psalmista Psalmo 8 dicens quam
admirabile est nomen tuum in universa terra.
[Quod sic Secunda pars]

Et quod diversis nominibus Magister etiam dicit et Sacra Scriptura diversa
nomina Deo attribuit, ut Exodi 3 vocatur qui est. Et vocatur adonai, Exodi
15 6, nomen meum etc. Item vocatur magister et dominus, Ioannis 13.
In hac quaestione erunt tres articuli. Primus erit de eo quod tangitur in

primo argumento, an de Deo possumus habere conceptum proprium. Se-
cundus respondebit ad quaesitum. Et tertius iuxta hanc materiam multiplex
20 movet du|bium. f 102va
2 immo] non K. debent] debet K. 5 vel cognoscitur] Deus cognoscitur ergo vel
simpliciter et totaliter f. 6 si totaliter] non totaliter quia sic f. 7 hoc] rei add. f. quod]
cum f. 10 dicens] domine dominus noster f (cf. Vulgata Ps 8,2). 18 possumus] possimus Kf.
19 respondebit] respondet KWf. materiam] imaginationem J. 20 dubium] sequitur add.
W.
58 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 22
princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 120vK) et Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 2 (ed.
cit., fol. 80va). 10 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 22 cap. 15 (ed. cit., pp. 178180, passim).
Ps 8,2; cf. Bonaventura, loc. cit. dist. 22 art. unicus q. 1 (ed. cit., p. 390b), ubi hic locus biblicus
laudatur. 13 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 22 cap. 15 (ed. cit., pp. 178180, passim).
14 Ex 3,14; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 64) et ibid. dist. 8 cap. 1
n. 2 (ed. cit., p. 95). 15 Ex 6,3. Io 13,13. 18 Cf. supra, pp. 98,599,3.
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum reducendum est ad memoriam illud quod dictum est
in quaestione distinctionis 8, videlicet quod Deus est vere ens, immo quod
propriissime est substantia prout substantia dicitur ens per se existens. 5
Secundo, quod etiam Deus est in praedicamento actionis ut res signifi-
cata, quia est creator, rector etc.
[Propositiones]
Et ex illis concedendae sunt hae propositiones: Prima propositio: De Deo
est conceptus complexus Deo proprius. Patet de istis conceptibus primum 10
ens, substantia independens. Nam, cum ens vere dicatur de Deo, ut ibi-
dem dictum est, adde sibi primum, tunc sit de Deo proprium, cum nihil sit
primum ens simpliciter nisi Deus. Eodem modo, cum sit substantia, si com-
munitas substantiae restringatur per independentiam, statim complexum
fit proprium Deo, cum cetera omnia dependeant. 15
Secunda propositio est quod de Deo est conceptus essentialis incomple-
xus. Patet ex primo, quia conceptus entis vel substantiae.
Tertia propositio est quod de Deo est conceptus proprius et negativus,
sicut conceptus independentis vel infiniti, qui nulli proprie conveniunt nisi
soli Deo. Manifestum est. Hi enim nulli nisi Deo conveniunt. Sunt autem sic 20
incomplexi quod non complectuntur ex pluribus conceptibus categoremati-
cis vel principalibus, quamvis non sint omnino incomplexi, eo quod est in eis
compositio partium orationis, ut praepositionis vel adverbii cum nomine.
Quarta, quod etiam sunt de Deo proprii conceptus incomplexi, positivi
et connotativi, ut omnes conceptus superlativi perfectionem importantes, 25
sicut primum, fortissimum, sapientissimum et cetera huiusmodi.
3 quantum ad primum] om. W. 4 ens] de conceptu Dei absoluto vide etiam Marsilium
super 12 Metaphysicae quaestione tertia decima add. in mg. W. 12 sibi] ei f. 15 omnia] a
Deo add. f. 1617 incomplexus] communis add. KWf. 18 conceptus] incomplexus add.
Wf. 19 independentis] independentes f. conveniunt] convenit J. 22 omnino] omnimode
KWf. 23 compositio] plurium add. Wf.
4 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 12 art. 1 (ed. cit., p. 92). 45 Cf. ibid. q. 12 art. 2 (ed. cit.,
p. 101). 67 Cf. ibid., p. 103. 12 Cf. supra, p. 102, ad lin. 4. 17 Id est primo notabili, quod
Marsilius supra, p. 102,35 praemisit.
[Dubium]
Manet ergo solum dubium an de Deo possimus habere conceptum proprium
essentialem vel absolutum.
[Ad dubium]
5 [Conclusio responsalis]
Ad quod respondetur ponendo conclusionem responsalem quod non est
possibile secundum currentem legem alicui viatori puro conceptus essen-
tialis proprius Dei. Probatur sic: Quia talem anima nostra non potest habere
nisi per abstractionem a sensibilibus; sed per illam non potest; ergo etc. Patet
10 maior, quia omnis nostra cognitio intellectiva dependet ex sensitiva. Et patet
minor, quia sensibilia plus distant ab infinitate essentiae | divinae, quam ad J 175b
eam accedunt, et ideo conceptum proprium infiniti facere non valent. Et
confirmatur, quia per abstractionem ab effectibus finitis, qui nunc apparent
vel ex sensu vel ex sequentibus sensum vel etiam creditis, non plus natus
15 est abstrahi conceptus Dei proprius quam conceptus albedinis a conceptu
nigredinis, cum minus distent albedo et nigredo quam creator et creaturae;
modo nullus diceret conceptum unius contrarii posse haberi per abstractio-
nem ab alio contrario. | f 102vb
Secundo sic: Quia talis conceptus essentialis proprius vel aequaliter natus
20 esset trahi a quolibet parvo effectu sicut ex maximo vel ab omnibus depen-
dentibus vel non. Si primum, ergo ex cognitione albi intellectus esset natus
trahere conceptum essentialem Dei proprium, quod non habet apparen-
tiam. Si secundum, non minus infinite Deus excedit totam latitudinem
rerum dependentium quam naturam albi; ergo tanta distantia est quan-
25 tum ad veram intrinsecam naturam rerum, ergo non magis hic quam ibi.
Et confirmatur, quia, si universum esset in centuplo perfectius vel in quo-
libet volueris numero, non minus haberet excessum ad generandum con-
ceptum proprium Dei essentialem super perfectionem universi, quae est
modo, quam universum, quod est modo, super album. Ergo sicut nunc con-
30 cedis quod non potest trahi ab albo, ita tunc concedere deberes quod nec ab
2 proprium] et add. Kf. 7 secundum] consuetam seu add. f. 8 Dei] Deo K. potest]
posset W. 14 etiam] ex add. f. 16 nigredinis] magnitudinis f. nigredo] magnitudo f.
18 contrario] igitur etc. add. f. 19 vel aequaliter] inaequaliter K. 20 esset] est f. quolibet]
a add. J. 23 secundum] contra add. f. 24 distantia] disconvenientia KWf. 25 rerum] om. f.
non] om. W. 29 quam modo] om. (hom.) f. album] albedinem K.
universo hac perfectione quae modo est perfectio. Ergo si ab albo sumi non
poterit, ergo nec ab universo.
Tertio, quia vel iste conceptus proprius essentialis Dei repraesentaret eum
ut finitum, et tunc non esset Dei; vel ut infinitum, et hoc est creaturae
rationali impossibile pro hac vita; vel modo confuso et indeterminato non 5
determinando ad finitatem vel infinitatem, sed sub ratione talis entis, et tunc
non erit essentialis Dei, quia omnes conceptus essentiales proprii eiusdem
rei sunt eiusdem naturae et virtutis in repraesentando; modo certum videtur
quod conceptus proprius essentialis Dei beato repraesentat sibi Deum sic
quod eo determinate cognoscit Deum non esse perfectionis finitae; ergo, 10
cum hoc iste non faciat, non est eiusdem virtutis in repraesentando cum
isto; ergo ille non erit proprius et essentalis Dei.
Quarto, quia vel haberetur ille conceptus ex naturalibus, et hoc est impro-
batum, quia nimis distant ad hoc quod ab eis conceptus tantae virtutis in
repraesentando potest sumi; vel haberetur ex miraculo aliquo modo, et hoc 15
non, quia non conferret ad meritum fidei. Magis enim conferunt concep-
tus connotativi crediti, quam faceret essentialis, quia omnes conceptus qui
sunt implicite vel explicite necessarii ad salutem, sunt connotativi, ut esse
creatorem, redemptorem, Patrem et Filium etc. Si namque in Deum credi
oporteat, tamen hoc non est prout hic terminus Deus correspondet con- 20
ceptui absoluto, quia illum communiter fideles non habent, ut experimur
J 176a in nobis. Et confirmatur: In hac vita intellectus non est talis concep|tus
receptivus, ergo etc. Consequentia nota est. Probatur antecedens, quia intel-
lectus in hac vita gravatus est corpore corporali; ergo conceptum maxime
f 103ra immaterialem | non est natus recipere; modo conceptus proprius essentialis 25
Dei esset maxime immaterialis; quare etc. Item, conceptu proprio essen-
tiali comprehenderetur res, ut videtur; modo dicit Damascenus quod Deus
est incomprehensibilis, et ad idem Dionysius et Apostolus Ad Romanos 11;
quare etc.
1 perfectio] om. f. 2 poterit] possit f. 3 Dei] Deo KWf. 7 essentialis] proprius add.
K. 9 Dei] in add. f. sibi] ei f. 10 determinate] distincte K. 15 potest] posset Kf.
16 conferunt] conferent J. 19 redemptorem] et add. K; illa add. W; etc. add. f. 22 talis]
illius f. 23 receptivus] repraesentativus J. 24 corporali] carnali f. 27 comprehenderetur]
comprehenditur f.
27 Ioannes Damascenus, loc. cit. 1,12 (PG 94,846B); locus in Burgundionis versione deest.
28 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5 (PG 3,594A; ed. cit. 1,35). Cf. Rm 11,33.
[Obiectiones]
Sed contra dices: Hic terminus Deus est intelligibilis a nobis et est species
praedicamenti substantiae, cum nihil connotet; ergo.
Secundo, quia Ambrosius in libro De Trinitate dicit quod quaedam no-
5 mina de Trinitate perspicuam exprimunt veritatem, quod non videtur posse
esse, nisi significarent conceptu proprio et essentiali.
Tertio, quia dicit Rabbi Moyses quod omnia nomina creatoris quae inve-
niuntur in libris sanctis, sunt assumpta ab operibus, praeter unum nomen,
quod est appropriatum, scilicet Tetragrammaton. Unde vocatur nomen
10 separatum, quia significat substantiam creatoris significatione pura. Ergo
sibi correspondet conceptus essentialis proprius.
Quarto: Quare non potest eum Deus infundere animae, cum sit in beatis?
Item, numquid fuit in anima Christi, qui tamen fuit mortalis?
Quinto, quia per concessum potest quis habere conceptum proprium
15 connotativum, in quarta propositione praemissa. Abstrahat ergo intellectus
a conceptu primi omnes connotationes extraneas solum retinendo funda-
mentum absolutum, hoc erit proprium Dei et essentiale, quia omnis conno-
tatio est ab eo seclusa; quare etc.
[Ad obiectiones]
20 Ad istas rationes respondetur quod, quamvis iste terminus Deus impositus
est, ut sit species absoluta, tamen impositor non habuit conceptum nec ali-
quis purus viator umquam, sicut dictum fuit circa distinctionem 8. Et simile
est in talibus. Hic terminus Antichristus est impositus, ut sit individuum
9 appropriatum] coni. (sic Maimonides et Thomas de Argentina); impropriatum codd.; sepa-

ratum f. 11 sibi] ei f. 12 potest] posset K; possit f. eum] talem f. beatis] sanctis add. K.
14 quis] om. KWf. 16 retinendo] recipiendo K. 21 conceptum] absolutum add. K. nec]
nisi W. 23 talibus] multis KWf.
4 Id est Ambrosius, De fide lib. 2 prol. n. 2 (PL 16,560C; CSEL 78,58); cf. Petrus Lombardus, loc.
cit. dist. 22 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 178); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 22 q. 1 art. 3
(ed. cit., fol. 80vb), ubi haec auctoritas Ambrosii eisdem fere verbis invenitur. 7 Maimonides,
Dux seu director dubitantium aut perplexorum lib. 1 cap. 60 (Parisiis 1520, fol. 24r): Omnia
nomina creatoris quae inveniuntur in libris, sunt sumpta ab operibus [] praeter unum
nomen, scilicet Tetragrammaton, quod est appropriatum ei. Cf. Thomas de Argentina, loc.
cit. dist. 22 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 80vb): Praeterea, dicit Rabbi Moyses quod omnia nomina
creatoris quae inveniuntur in libris sanctis, sunt assumpta ab operibus, praeter unum nomen,
quod est appropriatum ei, scilicet Tetragrammaton. 9 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit.
q. 21 art. 1 (ed. cit., pp. 305306), ubi nomina divinarum personarum appropriata tractantur.
15 Cf. supra, p. 102,2426. 22 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 12 art. 2 (ed. cit., p. 104).
praedicamenti substantiae, et tamen, donec Antichristus fuerit natus, con-

ceptus mentalis individualis cui singulariter correspondet, in nullo est, cum
ille sine miraculo non possit fieri nisi mediante sensu Antichristum praesen-
tialiter sentiente.
Per idem patet ad secundam. Voluit enim Ambrosius quod aliqua sunt 5
imposita, ut sint signa Dei absoluta. Sed in viatoribus non sunt conceptus
essentiales absoluti secundum quos significant.
Ad tertiam dicitur eodem modo de nomine Tetragrammaton.
Ad quartam potest dici quod de potentia absoluta Dei est possibile et
quod talis conceptus in anima fuit Salvatoris. Sed ipse non erat purus viator. 10
Ad quintam conceditur quod assumitur. Sed ad imaginationem ulterio-
rem, puta si a conceptu primi vel fortissimi abstraheretur omnis connota-
tio, nihil remaneret. Non enim est conceptus simplex in anima incomple-
f 103rb xus connotativus compositus ex uno | absoluto et alio connotativo, sed est
essentialiter connotativus. Sed si velit quod circumscriptis connotationibus 15
intellectus ex eo trahat alium conceptum absolutum, dicitur quod iste esset
conceptus substantiae vel entis, quia idem est implicite primum et ens pri-
mum vel substantia prima. Modo nullus istorum, quamvis sit absolutus, est
Deo proprius. Hoc de primo articulo.
[Articulus 2] 20
[Notabilia]
J 176b Quoad secundum est sciendum quod beatus | Dionysius 1 De divinis nomi-
nibus movet hanc dubitationem: An Deus sit nominabilis. Et dicit quod non,
nam cum sint septem modi cognoscendi nostri, scilicet sensus exterior sive
2 correspondet] corresponderet W. 34 praesentialiter] principaliter W. 12 vel fortissimi]

om. f. abstraheretur] subtraheretur KW; aut subtraheretur add. f. 16 conceptum] scilicet
add. f. esset] sit f. 22 quoad secundum] om. W.
5 Cf. supra, p. 105,46. 8 Cf. supra, p. 105,711. 9 Cf. supra, p. 105,1213. 11 Cf.
supra, p. 105,1418. 22107.15 Marsilius hoc notabile partim verbotenus, partim ad
sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit.,
fol. 120rC-E). 23 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5 (PG 3,594AB; ed. cit. 1,3436);
cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rC), ubi haec
auctoritas Ps.-Dionysii eisdem fere verbis invenitur. Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5
(PG 3,594B; ed. cit. 1,3536); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed.
cit., fol. 120rC), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii etiam ad sensum invenitur.
sensatio; phantasia, id est virtus sensitiva interior; opinio, id est aestimatio

interior, quae est opus cogitativae, quae tres pertinent ad sensum; intellec-
tio simplicium, quae est simplex apprehensio intellectus, et vocatur 3 De
anima intellectus indivisibilium, quam intelligit Dionysius per nomen, eo
5 quod eius est definitio sive ratio, quia huiusmodi conceptus consueverunt
definiri vel describi; secunda operatio intellectus est compositio et divisio,
scilicet enuntiatio vel oratio mentalis, quae exprimitur sermone, ideo eam
vocat sermonem; tertia cognitio intellectus est assensus principiorum vel
evidentium sine probatione, quam beatus Dionysius vocat tactum, quia ex
10 evidentia propositionis habentur sine probatione; et alia est assensus pro-
positionum per aliquam viam probationis praeviae, quam vocat Dionysius
scientiam, et sub nullo horum modorum cognoscendi venit Deus, saltem
ut eo cognoscibilis conceptu proprio et essentiali. Et ideo beatus Dionysius
dicit Deum esse innominabilem, quia nomen non est nisi eorum quae sunt
15 nobis nota aliquo modo.
Secundo est notandum quod Deum esse nominabilem vel nomine expri-
mibilem potest intelligi dupliciter. Uno modo, quod illud nomen ipsum
perfecte notificet intellectui, vel quantum cognoscibilis est vel conceptu
proprio essentiali. Alio modo, quod illud nomen explicet perfectionem Dei
20 intellectui, sed modo imperfecto.
[Conclusiones]
Tunc illis praemissis est prima conclusio haec: Deus est a nobis nominabilis
secundo modo. Patet per rationes post oppositum. Unde diversis nomini-
bus nominatur in Sacra Scriptura. Et 12 Metaphysicae Philosophus nominat
2 tres] cognitiones add. f. 8 tertia] secunda J. 17 ipsum] ipsius W.
4 Cf. Aristot., De anima 3,6 (430a26); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ.
unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rD), ubi haec auctoritas Aristotelis similibus verbis invenitur. Cf.
Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5 (PG 3,594B; ed. cit. 1,35); cf. etiam Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rD), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eodem verbo
invenitur. 8 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5 (PG 3,594B; ed. cit. 1,35); cf. etiam Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rD), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii
eodem verbo invenitur. 9 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5 (PG 3,594B; ed. cit. 1,35);
cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit., fol. 120rD), ubi haec
auctoritas Ps.-Dionysii eodem verbo invenitur. 11 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,5
(PG 3,594B; ed. cit. 1,35); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 22 princ. unica q. 1 (ed. cit.,
fol. 120rD), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eodem verbo invenitur. 13 Cf. supra, p. 106, ad
lin. 23. 23 Cf. supra, p. 107,1920. Cf. supra, p. 101,1011 et 1315. 24 Cf. Aristot., Metaph.
12,7 (1072b2630).
eum delectationem et vitam. Item, non solum theologia, sed philosophia,

maxime prima, considerat de Deo, et etiam moralis in quantum est obiec-
tum beatificans, quod facere non possent, nisi aliquo modo esset nomina-
f 103va bilis. Et Di|onysius fecit librum De divinis nominibus, qui frustra esset, nisi
Deus nominari posset. Et dicimus quod in nomine qui est maxime convenit 5
Deum laudare.
Secunda conclusio: Deus per nos non est cognoscibilis comprehensive vel
omni perfectione suae immensitatis. Patet, quia hoc esset Deum cognoscere
tante, quante in se existit, quod ipsi soli convenit.
Tertia conclusio: Deus nullo verbo creato potest perfecte nominari, sci- 10
licet sic quod hoc nomen omnem modum perfectionis Dei menti ingerit
vel notum facit. Patet, quia nequit perfecte cognosci. Quomodo ergo nomi-
nari? Perfectior est enim conceptus, qui est signum rei ad intra, quam vox
vel nomen rei ad extra.
Quarta conclusio: Deus sicut se ipso comprehensive cognoscitur, ita Ver- 15
bo increato plenissime exprimitur. Patet prima pars, quia Deus est tanta
cognitio quanta entitas, cum non sit in eo aliud entitas et aliud cognitio.
Patet secunda pars, quia Verbum est aequale Patri. Et ita beatus Dionysius
dicit quod est perfecta imago Patris, 14 De Trinitate.
Quinta conclusio, quod tamen Verbum increatum menti creatae adve- 20
J 177a niens perfectam Dei cognitionem non imprimit. | Patet, quia non nisi tan-
tum, quantum vult. Item, mens creata perfectae cognitionis divinae non est
receptiva, cum nequeat comprehendere maiestatem.
Sexta conclusio: Deum nominamus pluribus nominibus. Patet per Magis-
trum et auctoritate Ambrosii, quam inducit. Et patet per rationem, quia 25
quod est utile pro habendo de Deo aliquam cognitionem, nobis convenit;
sed Deum nominare diversis nominibus nobis est utile pro habendo de Deo
5 et] secunda W. dicimus] Dionysius f. qui] quo JK. 11 hoc] huiusmodi f. nomen]
creatum add. f. 13 qui] quo J. 16 plenissime exprimitur] plenarie explicatur f.
20 tamen] cum JW. 26 habendo] habenda f. aliquam cognitionem] aliqua cognitione
f. 27 habendo] habenda f.
19 Marsilius fortasse cogitat de quodam loco Augustini, qui in libris De Trinitate de imagine
Dei vel Patris frequenter disputat. In libro 14 autem imaginem Dei quae est in anima hominis,
praesertim tractat. Imaginem Patris quae Filius est, in libro 6 tractat; cf. August., loc. cit. 6,2,3
(PL 42,925; CCSL 50,230); qui locus a Marsilio infra, p. 184,34 laudatur. 25 Cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 22 cap. 15 (ed. cit., pp. 178180, passim). Cf. Ambrosius, loc. cit.
lib. 2 prol. n. 2 (PL 16,560C; CSEL 78,58) et Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 22 cap. 1 n. 2 (ed.
cit., p. 178).
aliquam cognitionem; ergo. Patet maior de se et minor patet, quia secun-

dum quodlibet nomen aliqua perfectio divina nobis innotescit et ad aliam
insinuandam alio nomine opus erit. Unde Dionysius 12 De divinis nomini-
bus dicit quod debemus laudare eum qui est infinitorum nominum. Infinita
5 enim perfectio infinitis nominibus exprimibilis est, quibus omnibus menti-
bus hominum aliqualiter innotescit. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
[Dubia]
Venio ad tertium articulum et est primum dubium: Cum Deus est summe
10 simplex, a quo sumitur diversitas nominum tam multiplicium?
Secundum, an haec nomina omnia dicuntur substantialiter et sint syno-
nyma, ex quo unam et eandem rem significant.
Tertium, utrum omnia nomina de Deo dicta et de creaturis dicantur de
eis aeque primo vel prius de uno quam de alio sic quod dicantur secundum
15 quandam translationem. Et qualis est haec translatio?
[Ad primum dubium]

Ad primum dicitur quod, quamvis Deus sit summe simplex, tamen immen-
sae perfecti|onis est, et ergo eminenter est summe multiplex, ut dictum f 103vb
fuit in principio primo in primo articulo. Modo ex quo intellectus has per-
20 fectiones nequit uno conceptu intelligere, secundum quod variis modis
Deum concipit, secundum hoc eius perfectiones et virtutem variis nomini-
bus exprimit, quae reducuntur ad istos modos. Quia in genere intellectus
noster intelligit Deum dupliciter, quia vel in ordine ad se vel in ordine ad
creaturas. Si in ordine ad se, hoc est dupliciter, quia vel quoad essentiam vel
25 in ordine ad personas. Si in ordine ad substantiam, hoc est dupliciter, quia
vel pure considerando eam absolute sic veniunt nomina pure essentialia,
ut essentia, Deus, natura et, si quae sunt, similia; vel considerando eam
1 aliquam cognitionem] aliqua cognitione f. et patet] om. f. 2 aliam] perfectionem

nobis add. f. 9 venio et] om. W. est2] sit KWf. 11 omnia] om. f. 1112 synonyma]
nomina J. 22 quae] qui J; om. f. 23 dupliciter] om. J.
4 Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 12,1 (PG 3,970A; ed. cit. 2,527); cf. Aegidius Romanus, loc. cit.
dist. 22 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 120vN-O), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eisdem verbis
invenitur. 17 Cf. supra, p. 109,910. 19 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 1 art. 1 (ed. cit.,
pp. 1718).
sub ratione attributorum, scilicet sapientiae, bonitatis, potentiae et huius-

modi, et sic veniunt isti termini attributi sapientia, voluntas, intellectus
etc. Si in ordine ad personas, hoc est iterum dupliciter, quia vel conside-
rantur prout constituuntur in ordine ad modum intelligendi nostrum, et sic
veniunt notiones et proprietates personales, sicut sunt generatio, filiatio et 5
processio, vel generare, generari, spirare et spirari; vel quoad esse con-
stitutum in esse personali sic veniunt nomina personarum: Pater, Filius,
Spiritus Sanctus. Si cognoscit eum in ordine ad creaturas, triplicia reperiun-
tur nomina. Prima positiva et inclusiva supremae perfectionis sic veniunt
nomina superlativa, ut primum, optimum, fortissimum vel splendor, lux 10
etc. Attribuuntur etiam sic Deo nomina creaturarum propter aliquam simi-
J 177b litudinem alicuius perfectionis | per translationem, quae eminenter est in
Deo, sicut dicitur Deus fortis, zelotes, lapis angularis, petra, leo, agnus
etc. Secunda nomina per exclusionem imperfectionis, ut negativa vel priva-
tiva, ut immensum, infinitum, increatum, infectum, id est non factum, 15
incomprehensibile, ininvestigabile etc. Tertia nomina sumpta per relatio-
nem activam circa creaturam, ut quod est creator, dominus, redemptor.
Non tamen, quod haec dicunt aliquam multitudinem relationum in Deo, sed
diversum modum se habendi circa creaturam.
[Ad secundum dubium] 20

Ad secundum dubium dicitur quod omnia nomina quae sunt communia tri-
bus personis, dicta per respectum divinae naturae in se, sic dicuntur secun-
dum substantiam quod non dicuntur secundum aliquod accidens intrinse-
cum. Patet, quia nequit esse accidens in immensa maiestate et in imperfec-
tibili et impassibili sensu. 25
Secundo, quod omnia huiusmodi dicuntur convenire et non differre
quoad rem quam dicunt. Patet, quia quodlibet talium dicit essentiam solam
f 104ra et quam|libet personam.
Tertio, quod pure essentialia, ut Deus, natura, essentia, videntur in Deo
pure synonyma sic quod nullum eorum aliquid intrinsece vel extrinsece 30
8 Sanctus] donum add. K; sive donum add. Wf. 10 vel] et similiter ista scilicet f.
14 secunda] et K; secundo veniunt f. 1416 secunda etc.] in mg. J. 16 ininvestigabile]
investigabile Jf. tertia] tertio veniunt f. 22 se] esse K. 23 quod] quia f. 2425 et sensu]
quae non perfectibilis est et impassibilis f. imperfectibili] perfectibili K. 25 impassibili]
passibili K. 26 secundo] in mg. J; om. KW. 27 quam dicunt] significatam f. 30 pure] Patre
f.
21 Cf. supra, p. 109,1112.

ponit super alium, quamvis Deus quandoque transferatur ad personas, et

essentia non. Numquam enim nomen essentiae tenetur personaliter, sicut
hoc nomen Deus, cum dicimus: Deus genuit Deum. Sic ista ad intra paene
idem dicunt.
5 Quarto, quod attributalia quoad intellectum nostrum in ratione distin-
guuntur. Patet, quia intellectus noster aliter intelligit, cum dicitur potentia
Dei, et aliter, cum dicitur sapientia Dei, quia potentiam intelligit respectu
effectus, sapientiam respectu cognitionis divinorum. Et ita in aliis.
[Corollarium]
10 Corollarium: Attributa non debent reputari synonyma. Patet, quia, licet
idem important intrinsece, tamen intellectus aliud et aliud per ea intelligit
extrinsece.
[Continuatio responsionis ad secundum dubium]

Quinto, quia notionalia et nomina personarum suppositis differunt, ut Pa-
15 ter, Filius, generatio, spiratio.
Sexto, quod ex tempore dicta de Deo per respectum ad creaturam etiam
differunt in modo significandi vel connotandi. Notum est.
Septimo, quod temporalium quaedam dicuntur de Deo propria Filio, ut
incarnatum, redemptor, resurgens.
20 Octavo, quod infinitis modis possunt nomina Deo possibilia convenire, in
huiusmodi etiam perfectionibus vel effectibus connotatis variari. Patet per
illud quod allegatum est a beato Dionysio in secundo articulo, quia infinitae
perfectionis est.
[Ad tertium dubium]

25 Ad tertium dubium dicit Petrus de Tarantasia circa distinctionem istam
quaestione unica articulo 3 quod de translatione nominum possumus loqui
tripliciter. Vel quoad vocem, et sic omnia quae de Deo dicimus, translata sunt
a creaturis, eo quod cognitio nostra incipit a sensibilibus. Et ideo voces illis
2 sicut] quemadmodum tamen invenitur acceptum f. 34 sic dicunt] om. f. 11 per ea]
om. f. 14 quia] quod f. 20 quod] quia W; quodammodo add. f. 21 etiam] om. codd.
22 secundo] coni.; primo codd. et ed. 27 de] om. J. 28 sensibilibus] sensibus K.
22 Cf. supra, p. 109,4. 25 Cf. supra, p. 109,1315. 26 Cf. Petrus de Tarantasia (Innocentius V),
loc. cit. dist. 22 q. unica art. 3 (ed. cit., fol. 185ab), unde Marsilius hanc responsionem partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsit.
primitus imponimus et rationem vocis in illis primitus percipimus, ut prius

noscimus essentiam creaturae quam essentiam Dei. Secundo modo possu-
mus loqui de translatione nominum quoad rationem vel significationem
vocis. Et sic aliqua nomina translata sunt a Deo ad creaturas, ut dominus,
magister, pater, quia ab eo est omnis paternitas quae in caelo et quae in 5
terra, ut dicit Apostolus Ad Ephesios 3. Quaedam etiam per similitudinem
e contra translata sunt a creatura ad creatorem, ut lapis, agnus, leo, petra.
J 178a Quaedam nec sic nec | sic, ut aeternus, immensus: In creaturis non repe-
riuntur. Nomina autem perfectionem simpliciter dicentia prius conveniunt
Deo et per similitudinem creaturae, ut potentia, dominus, sapientia etc. 10
Alia proprie conveniunt creaturis et Deo solum per attributalem similitudi-
nem, ut agnus, lapis angularis etc., quae vera sunt in creaturis, Deo autem
f 104rb ratione similitudinis bonae proprietatis attribuuntur, quae est aliquo modo |
in rebus et perfectissime est in Deo. Unde aliqua ratione oppositae proprie-
tatis attribuuntur diabolo. Est enim leo de tribu Iuda, ut Apocalypsis 5, et 15
est leo rugiens quaerens quem devoret, 1 Petri 5. Et huiusmodi vocantur
proprie nomina translata, quae vere sunt in creaturis et ratione alicuius
similitudinis transsumuntur ad supponendum pro creatore. Tertio modo
potest esse translatio respectu rei significatae; quo modo nullum nomen
divinum est translatum a creatura, quia Deus nihil accipit a creatura. Hoc 20
de tertio articulo.
[Ad rationes quod non Ad primam partem]

Ad rationes principales: Ad primam negatur antecedens et cum hoc con-
sequentia non valet. Habemus enim nomen Antichristi, quamvis concep- 25
tum eius non habemus proprium. Ita iste terminus Deus est nomen pro-
prium essentiale Dei. Sed conceptus ei correspondens non habetur a viatore,
ut dictum est in primo articulo. Et ad probationem consequentiae dicitur
quod frequenter imponitur ad significandum certo modo, qui modus non
1 rationem vocis] rationum voces W. 6 3] iter. J. 7 creatorem] sup. lin. L2; creatura L;
creaturam JKW. 8 sic2] om. J. immensus] quae add. f. 12 etc.] alia f. 18 creatore]
creaturis JW. 19 potest] posset Kf. respectu] om. f. 24 principales] om. Kf; ante
oppositum W. 27 conceptus] proprius add. f. 29 frequenter] terminus add. K.
6 Eph 3,15. 15 Apc 5,5. 16 1 Pt 5,8. 24 Cf. supra, pp. 98,599,3. 28 Cf. supra, p. 103,68.
habetur ab impositore, cum hoc imponit, sed habet unum alium concep-
tum secundum quem imponit cum restrictione connotationis exclusiva, ut
cum dicitur: Volo quod iste homo qui praedicabit legem contrariam Chris-
to et dicet se Deum et Christum fuisse seductorem, vocetur individualiter
5 in praedicamento substantiae Antichristus. Et ita in consimilibus. Sed ad
probationem antecedentis dicitur quod Deus est cognoscibilis cognitione
abstractiva, ut quod Deus est prima causa efficiens, suprema causa finalis,
quod est formativum etc. Ad improbationem dicitur quod fortitudo vel prio-
ritas est in sensatis. Inde venit conceptus primi vel fortissimi, in quo haec
10 maxima est. Et quia scit intellectus non esse processum in infinitum, novit
quod huiusmodi conceptus sunt proprii Deo. Et cum dicitur quod solum
finite videntur significare, dicitur quod superlativi comperative significant
sub ratione illimitata, et ideo Deo conveniunt. Ad idem negatur finitam vir-
tutem, et erit conceptus proprius Deo, ut dicit immensum, independens,
15 infinitum, illimitatum. Quodlibet istorum est proprium Dei.
Ad secundam dicitur quod falsum assumitur, ut patuit in quaestione
de fruitione, quia signum potest esse virtutis infinitae, quamvis nulla sit
inter ea proportio. Debet tamen esse talis proportio, ut signum repraesentet
significatum, vel ratione similitudinis vel proprietatis, quae est in significato,
20 quam importat signum.
Ad tertiam placet quod Deus nominetur nomine entis vel substantiae.
Ad beatum Dionysium dicitur quod voluit quod non est ens limitatum, sed
super omne ens huiusmodi. Ad beatum Augustinum dicitur quod voluit
quod Deus non est substantia prout dicitur a | substando accidentibus. f 104va
25 Ad quartam dicitur quod | utroque modo. Ad probationem: Ad Damas- J 178b
cenum dicitur quod vult quod quicquid nos intelligimus per nomina affir-
mativa de perfectione divina, minus est perfectione quam non intelligimus,
quia infinita perfectio convenit Deo intelligibilis, quam illud nomen affirma-
tivum ut talem intellectui non repraesentat. Ad aliam partem dicitur quod,
30 licet nomen negativum, ut infinitum, non dicat quid res secundum con-
ceptum suum proprium positivum, supponit tamen pro re et est conceptus
3 homo] seductor add. f. legem] contra legem Christi et add. f. 34 Christo] Antichristo
J. 6 probationem] improbationem W. 7 quod] quia f. Deus] om. KWf. 8 quod
formativum] om. f. 11 dicitur] obicitur f. 12 dicitur] respondetur f. 13 sub] iter. J.
15 infinitum] finitum W. 18 debet proportio] nisi talis f. 23 huiusmodi] limitatum
add. f. 25 probationem] improbationem Wf. 29 intellectui] intellectum W; nostro add. f.
non] modo J. 31 re] Patre J.
16 Cf. supra, p. 99,46. 17 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 4 (ed. cit., p. 200). 21 Cf. supra,
p. 99,713. 25 Cf. supra, pp. 99,14100,3.
proprius rei, ut Deo esse immensum. Verum est quod in hoc dicit quid Deus
non est, scilicet quia non est mensurabilis.
Ad quintam negatur maior et ad probationem, quod nomen significat
substantiam cum qualitate, dicatur quod illud dictum debet sic sumi quod
nomen debet significare substantiam, id est non per modum fluxus vel fieri 5
in tempore et conceptu proprio vel communi, et illud est istis impertinens,
quia conceptus dicti de Deo vel nomina eis correspondentia sunt appellati-
vae qualitatis.
Ad auctoritates patet quid sit dicendum ex secundo articulo, quia volunt
quod nullo nomine est Deus perfecte nominabilis sic quod nomine percepto 10
et intellecto omnis perfectio Dei complete intelligitur, et hoc non est contra
dicta.
[Ad rationes quod non Ad secundam partem]

Ad rationes arguentes contra secundam partem: Ad primam conceditur dic-
tum Hilarii et negatur consequentia, quia simplicissima res diversis nomini- 15
bus nominatur, ut perfectius cognoscatur. Hoc est impertinens dicto Hilarii
volenti quod sermo debet sumi ad mentem loquentis et prout potest verifi-
cari de re.
Ad secundam patet quid sit dicendum per solutionem secundi dubii tertii
articuli, quia non sunt omnia synonyma. Et licet in Deo non sit diversitas, est 20
tamen diversitas in modo cognoscendi nostro, item in connotatis ad extra.
Ad tertiam, quod Deum totaliter cognosci potest intelligi dupliciter. Uno
modo, quod uno nomine noto Dei cognoscatur totum quod est Deus. Et sic
conceditur quod uno nomine Deus totaliter cognoscitur. Sed non sequitur
quod alia nomina sint superflua, quia, cum haec notitia Deum totaliter 25
notificans hoc modo sit imperfecta, sunt inventa alia nomina, ut eis de Deo
notis maiorem de Deo notitiam habeamus. Alio modo posset intelligi Deum
uno nomine totaliter cognosci, id est tantum, quantum cognoscibilis est
2 quia] quod add. J. 3 ad probationem] iter. J. 56 id istis] proprie vel communiter sine
tempore et hoc in istis est f. 78 appellativae] affirmativae K. 8 qualitatis] in grammatica
add. f. 10 nominabilis] a nobis add. f. nomine2] nullo modo W. 14 conceditur]
concedetur K. 17 volenti] volentis f. 21 connotatis] nominum add. f. 24 conceditur]
concedetur K. 27 posset] potest KW.
3 Cf. supra, p. 100,47. 78 De nominibus appellativae qualitatis vide Donatum, Ars minor
cap. 2 (GL IV, 355 [cap. De nomine]; ed. Holtz, p. 585) et Priscianum, loc. cit. lib. 2 cap. 5
n. 2232 (GL II, 5662, passim). 9 Cf. supra, p. 100,813. Cf. supra, p. 108,714. 14 Cf.
supra, p. 100,1519. 19 Cf. supra, p. 101,14. 20 Cf. supra, pp. 110,21111,23. 22 Cf. supra,
p. 101,58.
cognosci. Et sic nullo uno nomine Deus totaliter potest cognosci. Sed non
sequitur quod secundum partes, cum partes non habeat, sed quod ipse Deus
benedictus secundum aliquid suae perfectionis est intellectui notus, id est
secundum maximas perfectiones suas, secundum quas tamen cognoscibilis
5 est, ignotus.
[Ad rationes quod sic Ad primam et secundam partem]

Ratio|nes post oppositum arguunt pro dictis in secundo articulo. Hoc de f 104vb
quaestione ista.
23 ipse benedictus] om. f. 8 ista] etc. add. K; om. Wf.
7 Cf. supra, p. 101,1011 et 1315. Cf. supra, pp. 107,22109,6.

[quaestio vicesima sexta]
[Utrum sicut in divinis dicuntur

pluraliter tres personae, sic etiam debeat
concedi quod ibi sunt tres substantiae]
Circa distinctionem 23 quaeritur consequenter vicesimo sexto utrum sicut

in divinis dicuntur pluraliter tres personae, sic etiam debeat concedi quod
ibi sunt tres substantiae; quae quaestio unum supponit, scilicet quod in
divinis dicuntur pluraliter tres personae. Secundo quaerit utrum sic etiam
dici debeant ibidem tres substantiae. 5
[Contra suppositum]
J 179a Contra suppositum arguitur sic: Nullum divinum suppositum est persona, |
ergo. Consequentia est nota et antecedens patet per Boethium in libro De
natura et persona dicentem quod persona est individuum in natura ratio- 10
nali indivisum in se et ab aliis divisum. Modo nullum suppositum divinum
est tale, cum non sit in natura rationali nec etiam est divisum ab aliis. Et
confirmatur auctoritate beati Augustini 5 De Trinitate capitulo 24 et assu-
1 circa sexto] circa distinctionem 23 quaeritur vicesimo sexto Kf; circa distinctionem 13
quaeritur W. 4 secundo] et f. 5 dici debeant] similiter sint dicendae f. ibidem] om. f.
12 aliis] suppositis add. KWf. 13 24] 34 L; fort. leg. 9.
10 Cf. Boethius, De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,
1343CD; ed. Moreschini, p. 214): [] reperta personae est definitio: naturae rationabilis
individua substantia. Cf. etiam Petrus Lombardus, 3 Sent. dist. 5 cap. 3 n. 2 (ed. Grottaferrata
1981, p. 48) et ibid. dist. 10 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 72). Nonnulli distinctionem 23 libri 1
exponentes hoc loco fere classico partim verbotenus fere, partim ad sensum utuntur, e.g.
Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 23 q. 1 art. 3 (ed. Mandonnet, p. 560) et Petrus de Tarantasia
(Innocentius V), In 1 Sent. dist. 23 q. 1 art. 2 (Tolosae 1652, fol. 191b) et Aegidius Romanus, In 1
Sent. dist. 23 princ. unica q. 2 (Venetiis 1521, fol. 124vP). 13 August., De Trin. 5,9,10 (PL 42,918;
CCSL 50,217).

quaestio vicesima sexta 117
mit Magister in littera capitulo 3 praesentis distinctionis: Magna prorsus

inopia humanum laborat eloquium. Dictum est tamen tres personae, non
ut illud diceretur, sed ne taceretur; ergo videtur quod dictum sit ad fugam
haereticorum et secundum veritatem nulla persona sit in divinis. Secundo
5 confirmatur idem, quia persona dicitur quasi per se sonans, id est solitarie
sonans; modo in divinis nihil est tale, cum non sonet una persona sine alia;
igitur.
Secundo sic: Persona significat quid absolutum; sed in divinis non sunt
tria absoluta; ergo nec tres personae. Patet consequentia et minor. Sed pro-
10 batur maior per beatum Augustinum 7 De Trinitate capitulo 6 dicentem: Ad
se quippe dicitur persona, non ad Filium vel Spiritum Sanctum, sicut ad se
dicitur Deus et magnus et bonus. Item in eodem capitulo: Neque in hac
Trinitate, cum dicimus personam Patris, aliud dicimus quam substantiam
Patris. Constat autem quod substantia Patris est quid absolutum. Secundo
15 probatur idem antecedens sic: Quia dicitur relative vel absolute. Si secun-
dum, habetur propositum. Non primum, quia non potest dici ad quid refer-
tur nec sub quo casu refertur nec quod eius esse sit ad aliud quodam modo
se habere; quod et confirmatur per Boethium. In libro De persona et natura
dicit personam esse rationalis naturae individuam substantiam, ergo dicit
20 substantiam.
1 3] fort. leg. 1. magna] magnum codd. 3 taceretur] omnino add. f. 4 et] quod add. Kf.
secundo] tertio KWf. 9 personae] om. J. 13 dicimus1] divinis J. 15 quia] vel add. KWf.
16 primum] secundum W. 1617 refertur] persona add. f. 17 aliud] lect. dub. KW; aliquid f.
18 persona et natura] natura et persona KWf.
1 Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 1 n. 3 (ed. Grottaferrata 1971, p. 182); cf. Bonaventura, In
1 Sent. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 404b), ubi secunda sententia huius auctoritatis
Augustini eisdem verbis invenitur. 34 Marsilius hoc consequens verbotenus fere depromp-
sisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. cit., pp. 404b405a). 10 August.,
loc. cit. 7,6,11 (PL 42,943; CCSL 50,262); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 1 n. 2 (ed. cit.,
p. 181); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 3 (ed. cit., fol. 125vP-Q), ubi
haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur. 12 August., loc. cit. 7,6,11 (PL 42,943;
CCSL 50,262); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 3 (ed. cit., fol. 125vQ), ubi
haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 1718 Cf. definitio relativi vel ad aliquid
apud Aristot., Categoriae 7 (8a3132) (AL I 15, 22): [] sed sunt ad aliquid quibus hoc ipsum
esse est ad aliquid quodam modo habere []. Cf. etiam ibid. (8a39b1). 18 Cf. supra, p. 116,
ad lin. 10.
118 quaestio vicesima sexta
[Pro quaesito]
Pro parte affirmativa quaesiti arguitur auctoritate Augustini, quia Augusti-
nus 7 De Trinitate capitulo 4 in divinis concedit esse tres substantias; ergo
etc.
Secundo sic: Eadem est fides Graecorum et Latinorum; sed Graeci catho- 5
lice concedunt tres substantias; ergo etiam hoc debent facere Latini. Maior
f 105ra nota, quia una est fides, sicut unum est baptisma, | Ad Ephesios 4. Et minor
patet per Magistrum in littera in praesenti distinctione in capitulo 4 dicen-
tem quod Graeci dicunt ibi esse tres substantias.
Tertio arguitur, quia tres personae sunt tres res, ut notum est. Vel ergo 10
sunt tria accidentia, quod male sonaret, vel una substantia et duo accidentia
vel duae substantiae et tertium accidens, et iterum nihil est, vel sunt tres
substantiae, et habetur propositum.
Quarto sic: Ibi sunt tres subsistentiae, igitur tres substantiae. Consequen-
tia videtur tenere, quia idem videtur esse subsistentia et substantia. Ante- 15
cedens patet, quia ibi sunt tres hypostases secundum Graecos. Modo idem
est subsistentia et hypostasis. Dicitur ab hypos quod est sub, et thesis
positio, quasi subsistentia vel subsistens. Confirmatur, quia tria individua
praedicamenti substantiae videntur esse tres substantiae; modo tres perso-
nae divinae videntur esse tria individua praedicamenti substantiae; igitur. 20
Maior patet, quia individua praedicamenti substantiae sunt maxime sub-
J 179b stantiae, ut patet in Praedicamentis. Minor videtur nota, quia | ex quo sunt
tria supposita substantialia, videntur esse tria individua praedicamenti sub-
stantiae.
56 catholice] catholici f. 6 concedunt] catholice ibi add. f. etiam Latini] hoc similiter
concedendum est a Latinis f. 8 in3] om. KWf. 4] 3 KWf. 18 quasi] quia JW. 22 ut patet]
om. KWf.
3 Cf. August., loc. cit. 7,4,8 (PL 42,941; CCSL 50,259); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap.
4 n. 2 (ed. cit., p. 185); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 1 (ed. cit.,
fol. 124rC), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 7 Eph 4,5. 8 Cf. Petrus
Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 185); cf. etiam August., loc. cit. 7,4,8 (PL 42,941;
CCSL 50,259). 15 Cf. Boethius, De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium
cap. 3 (PL 64,1344B; ed. cit., p. 216): [] idem videbitur esse subsistentia quod substantia.
22 Cf. Aristot., Categoriae 5 (2b1517); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica
q. 1 (ed. cit., fol. 124rD), ubi haec auctoritas Aristotelis similibus verbis invenitur.
Ad illud sonant multae auctoritates. Primo, Hilarii in libro De synodis

dicentis: Sunt quidem per substantiam tria, sed unum per consubstantiam.
Secundo, Anselmi in fine Monologii dicentis aptius tres dicuntur esse sub-
stantiae. Tertio: Boethius in libro De una persona et duabus naturis Christi
5 dicit sic: Dicimus unam essentiam et tres substantias.
[Pro supposito]
Sed pro supposito est Magister distinctione praesenti et allegat ad hoc bea-
tum Augustinum, qui 7 De Trinitate dicit, capitulo 4, in divinis esse unam
essentiam et tres personas.
10 [Contra quaesitum]
Et in contrarium quaesiti est Symbolum Athanasii dicens: Neque confun-
dentes personas neque substantiam separantes. Modo, si essent tres, uti-
que essent separatae. Item, Magister distinctione praesenti ex auctoritatibus
Augustini dicit non esse nisi unam essentiam et: Apud nos idem est sub-
15 stantia et essentia; igitur.
In hac quaestione primo videndum est de supposito, quia verum est. Se-
cundo, an personae nomen secundum substantiam vel relationem divinis
personis inest. Et tertio de quaesito, quia iuxta sermonem Latinum falsum
20 est. Et quarto de multiplici dubio, quod adest.
2 sunt] similiter f. consubstantiam] consonantiam Wf (sic etiam Hilarius et Lombardus et

Bonaventura). 5 dicit sic] om. f. 89 qui personas] om. f. 1415 substantia] iter. J.
20 adest] sequitur add. W; occurrit ibi f.
15 Marsilius omnes has auctoritates verbotenus fere deprompsisse videtur a Bonaventura,

loc. cit. dist. 23 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 411a). 1 Hilarius, De synodis n. 31 (PL 10,504A); cf.
Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 31 cap. 4 n. 3 (ed. cit., p. 231). 3 Cf. Anselmus, Monologion
cap. 79 (PL 158,222AB; ed. Schmitt, p. 86). 4 Cf. Boethius, De persona et duabus naturis
seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1345AB; ed. cit., p. 218). 7 Cf. Petrus
Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 185). 8 Cf. August., loc. cit. 7,4,8 (PL 42,941;
CCSL 50,259); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rA)
et ibid. dist. 23 princ. unica q. 4 (ed. cit., fol. 126vP), ubi haec auctoritas Augustini eisdem
verbis invenitur. 11 Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum,
ed. Denzinger-Hnermann, n. 75, p. 45). 13 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 2
n. 1 (ed. cit., p. 182) et ibid. dist. 23 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 184). 14 Cf. August., loc. cit. 7,4,7
(PL 42,939; CCSL 50,255) et ibid. 7,4,8 (PL 42,941; CCSL 50,258259).
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum sciendum quod persona significat substantiam par-
ticularem distinctam proprietate ad dignitatem pertinente. Multipliciter
autem dicitur. Dicitur enim quasi per se unum quasi ab aliis penitus 5
distinctum et in se unum et indistinctum vel quasi per se sonans, quod
convenit excellentiori ultra alios sonanti; cui concordat suum synonymum
in Graeco, scilicet prosopon, quod secundum Boethium in dicto libro De
natura et persona est homo larvatus prae aliis sonans in tragoediis et comoe-
diis. Dicitur autem prosopon a pro, quod est ita, et sopon facies, quasi 10
f 105rb ita facies, quia talis larvatus per se unum erat, quia diversus ab aliis, | et
in se recollectus super alios sonabat detestando mala vel extollendo bona.
Larvam autem induebat, eo quod aliam personam excellentem repraesen-
tabat et ut diversus ab aliis. Inde eorum mentes ad se trahens melius reso-
naret. 15
Secundo est notandum quod ab his proprietatibus transsumptum est ad
significandum individuum rationale cum ratione dignitatis, quia praeest
3 quantum ad] quoad K. primum] secundum W. sciendum] om. K. 4 pertinente]

participate f. multipliciter] interpretatur f. 5 autem dicitur] om. JKf. 6 unum et] om.
f. 7 concordat] convenit et in mg. concordat J; concedat W. 9 et2] cum add. J. 11 per
se] personae JW. quia diversus] et divisus f. 14 diversus] divisus f. 16 est2] sc. nomen
personae.
34 Cf. definitio personae apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 405b):
Dicendum, quod persona de sui ratione dicit suppositum distinctum proprietate ad digni-
tatem pertinente. Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 25 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 606): Alia
[sc. definitio personae] datur a Magistris sic: Persona est hypostasis distincta proprietate ad
nobilitatem pertinente. Cf. Thomas de Argentina, In 1 Sent. dist. 23 q. 1 art. 1 (Venetiis 1564,
fol. 81vb): [] ut dicunt solemnes doctores, persona principaliter sumitur a proprietate perti-
nente ad dignitatem. Cf. etiam Alexander Halensis, In 1 Sent. dist. 23 n. 9b (ed. Quaracchi 1951,
p. 226): Potest autem [sc. persona] et sic definiri: Persona est hypostasis distincta proprietate
ad dignitatem pertinente. 57 Nomen personae similiter explicatur apud Bonaventuram,
loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. cit., pp. 405a et 405b). 9 Cf. Boethius, De persona et duabus natu-
ris seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1343D1344A; ed. cit., pp. 214215); cf. etiam
Bonaventura, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 405b), ubi haec auctoritas Boethii etiam ad
sensum invenitur. 1015 Nomen similiter explicatur apud Aegidium Romanum,
loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rB). 16121.9 Marsilius hoc notabile partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1
(ed. cit., p. 406a).
creatis aliis corporeis, tum etiam, quia plures et perfectiores distinctiones

ab aliis sunt in homine quam in ceteris corporeis, tum etiam, quia homo
singulariter ratione praeditus prae omnibus creaturis laudes creatoris debet
ubilibet resonare, in quo Deus etiam quasi larva indutus est, quia ad ima-
5 ginem eius factus. Consequenter, quia in divinis est reperire suppositum
distinctum proprietate nobilissima et maxime sonora, qua altissimus dat
vocem, est translatum dictante Spiritu Sancto et Deo magistro ad significan-
dum supposita divina. Et sic persona potest describi, quod est suppositum
naturae intellectualis.
10 [Corollarium]
Ex quo sequi videtur quod, cum nomen personae Deo attribuitur, non sic
sumitur, | sicut cum attribuitur creaturis, sed imperfectiones quae sunt in J 180a
creaturis, ab eo secluduntur, et perfectiones, quia in Deo eminentissimae
sunt, quas simpliciter importat, in eo plenius includuntur, sicut etiam est in
15 aliis nominibus a creaturis ad Deum translatis.
Quibus praemissis est conclusio responsalis: Absque dubio tenendum est
esse in Deo tres personas intransitive, hoc est quod tres personae sunt
essentia divina. Item, essentia divina est tres personae et quaelibet earum.
20 Haec conclusio ante posita fuit quaestione sexta articulo primo et secundo
illius, et ergo non plus de ipsa. Et beatus Augustinus 7 De Trinitate capitulo
4 et 6 dicit in divinis esse tres personas. Et patet, quia in divinis sunt
tria supposita naturae intellectualis, quia summa natura intellectualis est
essentia divina. Hoc de primo articulo.
3 debet] deberet KW. 6 sonora] severa f. 7 Deo] eo KWf. 14 quas] nomen personae add.
f. 24 articulo] om. W.
45 Cf. Gn 1,26.27: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram [] Et creavit

Deus hominem ad imaginem suam ad imaginem Dei creavit illum []. Cf. etiam Petrus
Lombardus, 1 Sent. dist. 2 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 64) et ibid. dist. 24 cap. unicum n. 5 (ed. cit.,
p. 188). 21 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 1 (ed. Santos Noya, p. 231) et ibid. q. 6
art. 2 (ed. cit., pp. 237238). 22 Cf. August., loc. cit. 7,4,7 (PL 42,939; CCSL 50,255) et ibid. 7,6,11
(PL 42,943; CCSL 50,262); cf. etiam Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 1 n. 3 (ed. cit., p. 182).
[Articulus 2]
[Notabilia]
Quantum ad secundum articulum praemitto quod persona est quid per se
subsistens in natura intellectuali habens esse distinctum in ista natura. Hoc
habetur a Boethio in libro De una persona et duabus naturis Christi. 5
Secundo est notandum quod, quia de ratione personae est esse supposi-
tum per se existens, ideo de ratione sua est, prout in divinis locum habet,
quod magis significat per modum Patris quam per modum paternitatis.
Ratio est, quia, licet in re idem sit Pater et paternitas, tamen magis iuxta
modum intelligendi nostrum concretum importat per se existentiam quam 10
abstractum, quia abstracta talia frequenter apud animam sonant quasi
f 105va modo formae vel | alicuius naturae qua aliquid per se existit.
Tertio est notandum quod secundum beatum Augustinum 7 De Trini-
tate capitulo 6 quadruplex differentia est inter hoc nomen persona et hoc
nomen Pater, quamvis pro eodem supponant. Prima, quia persona dicit 15
substantiam rei. Unde Augustinus: persona Patris, id est substantia Patris.
Pater autem magis immediate relationem importat. Secunda, quia persona
dicitur ad se. Unde Augustinus: Ad se dicitur persona, sicut ad se dicitur
Deus, magnus et bonus. Tertia, quia persona non dicitur ad aliud. Sicut
3 quantum articulum] om. W. 4 habens] hominis W. 67 personae ratione] om.

(hom.) codd. 10 concretum] conceptum f. 12 aliquid] aliud K.
34 Cf. definitio personae apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 23 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
p. 559): Salvatur enim ratio personae in divinis, secundum quod habet esse per se subsistens
in natura intellectuali. Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 4 (ed. cit.,
fol. 126vQ): [] quia persona dicit quid subsistens in natura intellectuali et habens esse
distinctum in illa natura. Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 23 q. 1 art. 3 (ed. cit.,
fol. 82rb): [] quia persona secundum se significat subsistens distinctum in intellectuali
natura. Cf. etiam Richardus de S. Victore, De Trin. 4,24 (PL 196,946C; ed. Ribaillier, p. 189):
[] si dicimus quod persona sit existens per se solum iuxta singularem quemdam rationalis
existentie modum [] Ideo autem per se solum adiungimus, quia persona nunquam recte
dicitur nisi unus aliquis solus a ceteris omnibus singulari proprietate discretus. 5 Cf.
supra, p. 116, ad lin. 10. 612 Hoc notabile simile est notabili prolato apud Aegidium
Romanum, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 4 (ed. cit., fol. 126vQ). 13124.11 Marsilius haec
notabilia partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano,
ibid., fol. 126vQ127rD. 14 Cf. August., loc. cit. 7,6,11 (PL 42,943; CCSL 50,261262); cf. Petrus
Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 181); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit.
dist. 23 princ. unica q. 4 (ed. cit., fol. 126vQ), ubi haec auctoritas Augustini etiam partim
verbotenus, partim ad sensum invenitur.
Pater dicitur Filii Pater, sic persona non dicitur Filii persona nec Spiritus
Sancti persona. Et quarta, quia non est aliud Deum esse et aliud personam
esse, et tamen aliud est Deo esse et aliud Patrem esse; quae antiquitus ante
tempus beati Augustini et etiam tempore suo vera fuisse facile est videre,
5 quia tunc hoc nomen persona essentiam vel substantiam significabat. Sed
quia nos per personam intelligimus suppositum quod constituitur relatione,
magis dubium est: Quomodo persona dicitur ad se et ad aliud non refertur
et non est aliud Deo esse et aliud personam esse?
Pro cuius intellectu notandum est quarto quod persona in divinis impor-
10 tat directe et primaria significatione aliquid subsistens in natura intellec-
tuali, quia nihil dicitur persona nisi habens naturam intellectualem. Quod
autem relationem dicit, hoc est sibi per restrictionem et non ex modo sui
significandi, scilicet in quantum in illa natura in qua persona reponitur, est
distinctio per relata. Pater autem e contrario de sui natura dicit ens rela-
15 tivum | in quantum tale. Unde ubicumque reperitur, relative dicitur. Sed J 180b
de sui significatione non dicit subsistere aliquid in natura intellectuali vel
divina, sed hoc dicit secundum quod paternitas in Deo vel natura divina
reperitur. Et ex hoc persona secundum se dicitur dicere aliquid secundum
se, quod directe importat. Relationem autem importat retractum ad natu-
20 ram divinam, in qua suppositum per se subsistens relatione constituitur,
quod erat secunda condicio. Dicitur etiam persona dici secundum substan-
tiam capiendo substantiam more antiquorum pro supposito, quia persona
est suppositum. Et ex hoc etiam dicitur dici non ad aliud vel ad aliquid, quia
quod secundum se dicitur, non dicitur ad aliquid. Item, quia convertibili-
25 ter cuicumque convenit Deum esse, illis convenit personam in divinis esse
et e contra. Ideo dicitur quod non est aliud Deum esse et aliud personam
esse, quia inter illa non est formalis distinctio, de qua supra dictum est in
quaestione de Trinitate personarum | et unitate essentiae. Sed quia non sic f 105vb
convertitur Deum esse cum esse Patrem in divinis, quia Deum esse repe-
30 ritur in personis Filii et Spiritus Sancti, in quibus non reperitur esse Patrem,
12 nec persona] om. (hom.) JK. 2 Deum] Deo K (sic etiam Augustinus et Aegidius).
3 Deo] Deum W; de omni f. 8 Deo] Deum Wf. 10 aliquid] aliud Kf. 12 sibi] ei f.
modo sui] suo modo f. 15 reperitur] ponatur f. 16 sui] sua f. 18 dicere] importare
f. 19 relationem importat] om. (hom.) JK. retractum] restrictum K. 20 suppositum]
personae add. f. 22 more antiquorum] om. f. 24 aliquid] aliud K. 25 illis] illi Kf. 28 quia]
om. f.
21 Cf. supra, p. 123,1114. 28 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 2 (ed. cit., pp. 239241).
ideo dicitur quod aliud est Deum esse et aliud Patrem. Vel iuxta primum,
quia esse personam non importat relationem secundum suam primariam
significationem, sed suppositum naturae intellectualis, ideo dicitur quod
idem sit vel non aliud sit personam esse et Deum esse in natura divina. Sed e
contra esse Patrem iuxta primariam suam significationem importat habere 5
Filium et generationem, quod Deum esse non importat. Ideo dicitur quod
aliud sit Deum esse quam Patrem esse in divinis. Ex quibus tamen non debet
inferri quod esse personam in divinis sit dictum purum absolutum vel nullo
modo importet relationem, quia tunc non essent tres personae, sicut non
sunt ibi tria absoluta, sed quod persona de sui primaria significatione non 10
importat relationem sicut nomina suppositorum propria.
Quinto est notandum quod personam dicere relationem potest dupliciter
intelligi. Uno modo directe et primario, sicut ly Pater directe dicit relatio-
nem ad Filium. Alio modo indirecte et secundario ratione naturae intellec-
tualis divinae, cuius supposita significat, quae relationibus distinguuntur. 15
[Conclusiones]
Quibus praemissis sit prima conclusio huius articuli quod nomen personae
de suo modo significandi non importat relationem considerando ipsum
secundum se. Patet, quia de qualibet natura intellectuali dicitur et non
per respectum ad relationem, saltem iuxta modum suum significandi. Non 20
enim, si angelus est persona, importatur in hoc aliqua relatio, sed solum
quod est quid per se subsistens naturae intellectualis distinctum in ea, ut
dictum est.
Secunda conclusio: Nomen personae retractum ad naturam divinam non
dicit relationem de sua significatione primaria et tamquam ex natura suae 25
significationis. Patet ex proprietatibus personae, quibus distinguitur contra
esse Patrem, recitatis ab Augustino in tertio notabili. Et ratione, si more
J 181a imaginationis philosophorum Deus sicut est unus in es|sentia, sic esset unus
in persona, aeque vera esset haec: Deus est persona, sicut nunc est vera,
et tamen ipsa tunc non esset vera ratione relationis; igitur nec nunc iuxta 30
primariam significationem nominis. Consequentia tenet et patet maior, quia
adhuc esset quid per se subsistens naturae intellectualis distinctum ab aliis
secundum se in ea. Et patet minor, quia nulla relatio esset ad intra.
1 Patrem] esse add. f. 3 intellectualis] intelligibilis f. 10 sui] sua f. 21 si persona] quia

angelus persona nominatur f. importatur] notatur f. 30 nec] et Wf. nunc] vera est nec
ratione relationis add. f.
1 Cf. supra, p. 123,1114. 23 Cf. supra, p. 122,34. 27 Cf. supra, pp. 122,13123,8.
Tertia conclusio: | Persona retracta ad supposita divina non dicitur pure f 106ra
absolute sicut essentia. Patet, quia, ut argutum est, cum non sint in Deo tria
absoluta, non potest concedi quod in Deo essent tres personae.
Quarta conclusio, quod persona significat relationem secundario ratione
5 naturae divinae, cuius significat supposita, quae distinguuntur relationibus.
Patet, quia, cum persona dicatur in Deo pluraliter, vel erunt ibi plura abso-
luta, quod nullus ponit catholicus vel doctus philosophus, vel pluralitas con-
veniet sibi ratione proprietatum relativarum, quas aliquo modo importat.
Vel ergo primario importat illas, et hoc non, per primam conclusionem, vel
10 secundario ratione naturae ad quam contrahitur, in qua relationibus sup-
posita per se existentia distinguuntur, et habetur propositum, sic enim: Tres
esse divinas personas, quia sunt tres res per se existentes divinae naturae
intellectualis distinctae inter se. Et quia earum distinctio est proprietatibus
relativis, ideo persona supponens pro eis per modum sequelae et secunda-
15 rio relationem importat. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
[Notabilia]
Quoad tertium articulum est notandum quod nomen substantiae iuxta
derivationem vocabuli, ut dicit Boethius in libro De natura et persona seu
20 in libro De duabus naturis et una persona Christi, dicitur a substare.
Unde proprie substantia nominatur, eo quod substat accidentibus, tam in
se quam in praedicatione denominativa. Et genera et species subsistunt,
et ad singulare non trahunt. Primae autem substantiae et subsistunt et
3 potest] posset Kf. 4 secundario] secundaria JKL; secundariam W; scilicet add. f. 8 sibi]
Deo f. quas] om. J; ly persona add. f. 11 tres] om. JK. 18 quoad articulum] om. W. est]
primo add. W. 22 genera] generis codd. et2] om. K.
2 Cf. supra, p. 124,711. 9 Cf. supra, p. 124,1723. 18127.15 Marsilius haec notabilia partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 23
princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rE-H). 20 Cf. Boethius, De persona et duabus naturis seu
Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1344B; ed. cit., p. 216); cf. etiam Aegidius Romanus,
loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rE), ubi haec auctoritas Boethii etiam ad
sensum invenitur. 22 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit.,
fol. 125rE): Unde genera et species, ut ipse [sc. Boethius] ait, subsistunt tantum. Cf. etiam
Boethius, De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1344C;
ed. cit., p. 216): Itaque genera vel species subsistunt tantum [].
singulariter distinguunt. Sumitur itaque nomen substantiae per compara-

tionem ad subesse aliquo modo accidentibus, iuxta nominis etymologiam.
Secundo est notandum quod subiectum ad accidens tripliciter compara-
tur. Primo, tamquam ea sustentans et in esse conservans, propter quod dic-
tum est 7 Metaphysicae quod accidentia non sunt entia, sed entis. Secundo, 5
quia subest eis tamquam cui insunt. Accidentis enim esse est inesse. Item
tertio, quia individua substantiae proprietatibus accidentalibus ab invicem
distinguuntur sub eadem specie.
Tertio est notandum quod iuxta has tres comparationes nomen substan-
tiae ad divina tripliciter potest transsumi. Vel ut sustentans, iuxta primam, 10
vel ut illud cui res insunt, iuxta secundam, vel ut distinguens et ratione
distinctionis, iuxta tertiam.
Quarto notandum est quod doctores nostri de nomine substantiae in
divinis sunt diversi et varii. Nam Boethius dicit quod substantia continet
f 106rb unitatem, sed relatio multiplicat Trini|tatem, in libro praedicto, et sic in 15
divinis concedit substantiam. Augustinus vero 7 De Trinitate capitulo 5
dicit manifestum esse Deum abusive substantiam vocari. Graeci vero et
doctores eorum dicunt in Deo esse tres substantias, ut nos tres personas.
Quinto est notandum quod haec doctorum nostrorum diversitas est ra-
J 181b tione diversae | transsumptionis prius positae huius nominis substantia. 20
5 entia] accidentia JK. 6 inesse] id est inhaesibilitas est de esse accidentis immo est
ipsummet accidens add. f. 7 tertio] comparatur ad accidentia prout per illa ab aliis
distinguitur add. K. 8 sub] substantia K. 12 tertiam] secundam J. 13 quarto] tertio
J.
5 Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 128, n. 160): Accidentia non sunt entia, sed quid
entis. Cf. Aristot., Metaph. 7,1 (1028a1820). Cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ.
unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rE), ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur.
6 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rE-F): Nam acci-
dentis esse est inesse. Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 2 (ed. cit., p. 99): [] eo
quod accidentis esse est inesse, 7 Metaphysicae. Cf. etiam Aristot., Metaph. 7,1 (1028a1834).
10 Cf. supra, p. 126,45. 11 Cf. supra, p. 126,56. 12 Cf. supra, p. 126,68. 15 Locum ibi,
id est in libro De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium, non invenimus.
Cf. autem Boethius, De Trin. cap. 6 (PL 64,1255A; ed. Moreschini, p. 180): Ita igitur substantia
continet unitatem, relatio multiplicat trinitatem []. Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23
princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rF), ubi haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur. Cf.
etiam infra, p. 223,67. 16 August., loc. cit. 7,5,10 (PL 42,942; CCSL 50,261); cf. Petrus Lom-
bardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 7 (ed. cit., p. 101); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ.
unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rF), ubi haec auctoritas Augustini ad sensum invenitur; eisdem ver-
bis invenitur apud Aegidium Romanum, ibid., fol. 125rH. 20 Cf. supra, p. 126,912.
Nam prout substantia dicitur, quia per se existens et alia in esse conser-
vans, sic Deus est propriissime substantia, quia vere per se est et omnia alia
in esse sustentat, ut dictum fuit supra distinctione 8. Et sic loquebatur Boe-
thius et Augustinus in multis locis aliis. Unde sicut unum subiectum omnia
5 sua accidentia sustentat et in esse conservat, sic Deus simpliciter omnia,
non ut in eo per inhaerentiam, sed potius per coexistentiam vel ut in primo
efficiente. Prout autem substantia dicitur a subici accidentibus sibi inhae-
rentibus, Deus non esset substantia proprie, cum sibi nihil valeat inesse
inhaesive propter summam simplicitatem. Et sic locutus est Augustinus in
10 loco praeallegato. Potest tamen dici etiam hoc modo abusive substantia,
non quia aliquid sibi inhaeret, sed quia multa de eo dicuntur denomina-
tive, ut esse dominum vel rectorem etc. Sed prout substantia diceretur
ratione distinctionis, quod habet locum in primis substantiis, sic, cum ea
quae distinctionem denominant in divinis, tres res sunt, dicunt Graeci Deum
15 esse tres substantias.
Ultimo est notandum quod Latini tamen communiter capiunt substan-
tiam primo modo, scilicet quasi per se stans et omnia sustentans; quo modo
etiam dicitur essentia.
[Conclusiones]
20 Hoc praemisso est prima conclusio quod capiendo substantiam primo modo
in Deo non est nisi una substantia. Patet, quia sic substantia est idem quod
essentia et est purum absolutum, quod maxime per se stat etc., et tale in Deo
non est nisi unum.
12 conservans] aut dicitur quasi essentia add. f. 7 efficiente] sustentat et conservat

add. f. sibi] ei f. 8 esset] est f. proprie] om. f. sibi] ei f. 10 substantia] seu
logicaliter add. f. 11 aliquid] aliud K. sibi] ei f. 12 dominum] Deum KW. etc.]
quod dicimus logicaliter inesse nam logicaliter quandoque id inesse alicui dicitur quod de
ipso denominative praedicatur add. f. diceretur] dicitur f. 14 denominant] important
f. 1415 dicunt substantias] quae sunt Deus quas Graeci tres substantias dixerunt f.
16 tamen] om. KWf. 1718 quo dicitur] aut quasi f. 20 est quod] om. sed in mg.
conclusio prima f.
3 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 2 n. 1 (ed. cit., p. 97); cf. August., loc. cit. 5,2,3
(PL 42,912; CCSL 50,208); cf. etiam Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 2 (ed. cit., p. 101).
4 Cf. e.g. August., loc. cit. 5,2,3 (PL 42,912; CCSL 50,208) et Boethius, De persona et duabus
naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1345B; ed. cit., pp. 218219); qui locus
Boethii laudatur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rG).
Secunda conclusio est illa quod capiendo substantiam secundo modo

Deus non est substantia nec in eo est substantia per naturam, quamvis per
assumptionem natura humana possit in Deo sic dici substantia. Patet, quia
Deus non subsistit accidentibus.
Tertia conclusio est quod capiendo substantiam more Graecorum, a dis- 5
tinguente suppositum in natura divina, in Deo essent tres substantiae. Patet,
quia in eo sunt tria supposita distincta, quae, quia supposita sunt, ab eis
primae tres substantiae dicuntur. Verum ille modus non est in usu more
doctorum nostrorum Latinorum de praesenti. Unde Magister distinctione
praesenti dicit quod Latini capiunt substantiam pro essentia, in capitulo 4. 10
f 106va Hoc de tertio articulo. |
[Articulus 4]
[Dubia]
Venio ad quartum articulum et est primum dubium hoc: Utrum nomen
essentiae vere Deo conveniat. Videtur quod non, quia essentia pertinet ad 15
res existentes; modo Deus non est aliquid existentium; ergo Dei non est
essentia. Maior nota est ex significatione nominis. Minor patet per Diony-
sium 1 De divinis nominibus dicentem: Deus est intellectus non intelli-
gibilis, verbum non dicibile, innominabilitas, non-intelligibilitas, sed nihil
existentium existens. Opposita pars est Augustini 7 De Trinitate capitulo 4 20
dicentis in divinis esse tres personas et unam essentiam.
Secundum dubium: Utrum subsistentia Deo conveniat. Quod non, quia
Deus non subsistit; ergo etc. Consequentia tenet, quia subsistentia dicitur
a subsistere. Antecedens est Augustini 7 De Trinitate capitulo 5 dicentis de
1 modo] dicto in quinto notabili add. f. 3 natura humana] naturae humanae f. 4 subsistit]
sustentat f. 5 a] pro f. 7 eo] ea f. quia2] prima add. W. 8 modus] accipiendi substantiam
add. f. 10 dicit] om. J. 14 venio et] om. W. 16 aliquid] aliud K.
10 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 23 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 185); cf. etiam August., loc. cit.
7,4,8 (PL 42,941; CCSL 50,259). 1520 Marsilius hanc rationem partim verbotenus, partim ad
sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit.,
fol. 125rA). 18 Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 1,1 (PG 3,587B; Dionysiaca 1,1112); cf. Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125rA), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii
eisdem fere verbis invenitur. 20 Cf. supra, p. 119, ad lin. 8. 24 August., loc. cit. 7,5,10
(PL 42,942; CCSL 50,260); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 7 (ed. cit., p. 101); cf. etiam
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 124vQ), ubi haec auctoritas
Augustini eisdem verbis invenitur.
Deo: Nefas est dicere ut subsistat. Sed pro parte opposita videtur, quia ibi
est esse; immo Deo convenit esse, Exodi 3; igitur subsistere. Consequentia | J 182a
tenet per beatum Augustinum 7 De Trinitate capitulo 4 dicentem: Hoc est
Deo esse, quod subsistere.
5 Tertium dubium: Quomodo distinguuntur nomen substantiae et essen-
tiae? Si sint synonyma, tunc unum eorum est superfluum. Si dicatur quod
substantia non est idem quod essentia synonyme, ergo, cum in divinis non
sit nisi essentia et persona, erit substantiae nomen convertibile cum per-
sona; ergo superfluit nomen personae.
10 [Ad primum dubium]

Ad primum istorum dicitur quod nomen essentiae potissime et propriis-
sime Deo convenit. Ad hoc sunt auctoritates. Unde Dionysius 5 De divinis
nominibus dicit quod ab eo quod est esse potissime laudatur Deus, eo sci-
licet quod esse est communius et prius aliis, et quia omnia alia ad Deum
15 comparata dicuntur non esse. Idem Boethius in libro De natura et persona:
Deus maxime est essentia. Ipse enim est a quo omnium esse perficitur. Et
beatus Augustinus 7 De Trinitate capitulo 5: Manifestum est Deum abusive
substantiam vocari, ut nomine usitatiore intelligatur essentia, quod vere ac
proprie dicitur, ita ut fortasse solum Deum dici oporteat essentiam. Ratio est
20 etiam ad hoc, quia independenter est, immo immutabiliter est et immense.
Et secundo: Omnibus aliis esse praebet. Et tertio, quia libere libertate oppo-
sitionis omnia in esse sustinet sic quod potest solus esse, quia singula, si non
conservarentur ab eo, simpliciter non essent.
4 quod] est add. f. 5 nomen] nomina f. 11 potissime] potissimum f. 15 esse] ideo etc. add.
f. 16 perficitur] proficiscitur f (sic etiam Boethius et Aegidius). 21 et1] est KWf. libere]
etiam add. f. 22 quia] et f. singula] cetera add. f.
2 Cf. Ex 3,14; cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 64) et ibid. dist.
8 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 95). 3 August., loc. cit. 7,4,9 (PL 42,942; CCSL 50,259); cf. Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 124vQ), ubi haec auctoritas Augustini
eisdem verbis invenitur. 11 Cf. supra, p. 128,1421. 1112 Similiter respondet Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125vM). 1219 Marsilius omnes
has auctoritates verbotenus fere deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, ibid., fol. 125vO.
13 Cf. Ps.-Dionysius, loc. cit. cap. 5,5 (PG 3,819B; ed. cit. 2,338339). 15 Boethius, De persona
et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1345A; ed. cit., p. 218). 17 Cf.
supra, p. 126, ad lin. 16.
Ad rationem in contrarium, quod Deus vere existit. Sed Dionysius vult

quod non est modo limitato vel a creatura comprehensibili, sicut cetera
f 106vb existunt en|tia.
[Ad secundum dubium]

Ad secundum dubium dicitur quod sic. Unde Boethius in libro De natura 5
et persona dicit Deum esse subsistentiam, quia subsistit nullo indigens;
et ergo propriissime subsistit, quia, ut possit esse, accidentibus non indi-
get. Ceterae res aliquo modo ad sui esse accidentibus indigent, etsi non in
natura, ut spirituales, sicut angeli, tamen in ea, ut dictum est, contingen-
ter a Deo dependent. Haec autem dependentia aliquo modo ad accidentia 10
ratione similitudinis transfertur, quia sicut accidens esse nequit nisi subiecto
conservetur iuxta naturam suam, ita nec aliquod eorum, nisi a Deo manute-
neatur libere, ut dictum est. Item, hoc ad suum agere et bene esse indigeret
accidentibus, scilicet intellectualibus speciebus et cognitionibus, voluntatis
bonis affectionibus et gratia caritatis infusae. 15
Ad rationem in contrarium dicendum est quod Augustinus voluit quod
nefas est credere quod substat formae inhaerenti. Sed subsistere proprie
est per se existere et nulla huiusmodi forma indigere. Et sic Deus vere
subsistit. Ideo enim Richardus de Sancto Victore dicit quod Deus magis
debet dici existere, ne in subsistere credatur accidentibus subesse, iuxta 20
unum intellectum.
2 cetera] scilicet alia a Deo add. f. 67 nullo subsistit] in mg. K. 9 est] om. J.
10 dependent] dependenter JK. dependentia] contingentia KW; et contingentia add. f.
11 nisi] sine JW; in add. f. 13 hoc] haec f. indigeret] indiget K; indigent f. 17 quod]
Deus add. f. substat] subsistit K; subsistat Wf. 19 Richardus] Hugo f.
1 Cf. supra, p. 128,1520. 5 Cf. supra, pp. 128,22129,4. Partem affirmativam etiam tenet
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125vIL). 6 Boethius, De
persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1345A; ed. cit., p. 218);
cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2 (ed. cit., fol. 125vL), ubi haec auctoritas
Boethii eisdem verbis invenitur. 9 Cf. supra, p. 129,2123. 13 Cf. ibid. 16 Cf. supra,
pp. 128,22129,1. 19 Cf. Richardus de S. Victore, loc. cit. 4,20 (PL 196,943D; ed. cit., pp. 184185).
Haec auctoritas Richardi de S. Victore etiam ad sensum profertur apud Bonaventuram, loc.
cit. dist. 23 art. 1 q. 2 (ed. cit., p. 407b) et Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 23 princ. unica q. 2
(ed. cit., fol. 125vM).
[Ad tertium dubium]

Ad tertium dubium dicit Bonaventura quod Deum dicimus esse trinum et
unum. In quantum autem intelligimus ex fide Deum esse unum, intelligi-
mus quod est unum, et secundum hoc attribuimus sibi nomen essentiae.
5 Similiter intelligendo | eum esse unum oportet subintelligere quo est unum, J 182b
et sic attribuitur sibi nomen substantiae, quia sua substantia unus est. Scia-
tur tamen quod idem est in Deo quod est unum, scilicet essentia, et quo est
unum, scilicet substantia. Nihilominus, quia nostrum intelligere de Deo est
imperfectum et sumptum a creaturis, in quibus unum invenimus et etiam
10 illud quo est unum est enim homo unum in se et quo est unum sua huma-
nitas; quae etiam idem sunt in creaturis puris, tamen aliqualem habent diffe-
rentiam, sicut in tertio dicetur gratia Dei , ita ad Deum ascendentes etiam a
creaturis unum credentes quod in eo est unum essentiam dicimus et quo est
unum substantiam eo quod summe est unum essentiam dicimus. Riman-
15 tes autem, ut possumus, quo est unum in sua substantia unum dicimus,
quamvis penitus idem sunt sua substantia, qua unum est, et sua essentia,
quae unum est. In hoc est solutum dubium. Nam essentia Deo attribuitur in
quantum eum apprehendimus ut est unum. Substantia autem dicitur tam-
quam illud quo vel in quo unum dicitur.
20 Secundo: Etiam prout Deum credimus trinum, necesse est quod intelligi-
mus eum qui distinguitur et quo distinguitur. | Quo distinguitur est proprie- f 107ra
tas personalis, puta paternitas, filiatio vel processio. Qui autem distinguitur
semper significatur ut distinctus. Et hoc contingit dupliciter intelligi, quia
vel intelligitur distinctus proprietate in communi, et sic dicimus Deum esse
25 subsistentiam, nam subsistentia dicitur per se existentia cum distinctione
contra modos subsistendi accidentali; vel intelligitur distinctus proprietate
rationali et notionali, et sic venit nomen personae. De persona enim dic-
tum fuit quod dicit quid subsistens per se naturae rationalis vel intellectualis
distinctum ab aliis.
4 sibi] ei f. 6 sibi] ei f. quia] in add. f. 1011 et humanitas] a quo et humanitas unum

est f. 12 Dei] favente add. f. 19 dicitur] est f. 26 accidentali] accidentibus KWf. 28 per
se] personae JW.
2 Cf. supra, p. 129,59. Cf. Bonaventura, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 3 (ed. cit., p. 410ab), unde
Marsilius hanc responsionem usque ad responsionem ad rationem in contrarium partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsit. 3 Cf. Symbolum Nicaenum (Enchiridion
symbolorum, ed. cit., n. 125, p. 57): Credimus in unum Deum []. 12 In libro 3 unio
hypostatica tractatur; cf. Marsilius de Inghen, In 3 Sent. q. 1 art. 1 (Argentinae 1501, fol. 353rava
[= 352rava]) et ibid. q. 3 art. 2 (ed. cit., fol. 368vb370rb). 28 Cf. supra, p. 122,34.
Ad rationem in contrarium dicitur quod omnino in re in Deo idem est

essentia et substantia sumendo substantiam primo modo expresso in tertio
articulo, scilicet substantia quae est omnia sustentans et maxime per se
stans. Tamen non sunt proprie synonyma, eo quod in derivatione nominum
essentia dicitur ab esse unde intellectus noster sibi attribuit unitatem 5
et substantia a sustentare vel substare conservando cetera, quae alias ad
nihilum redigerentur. Et ex hoc intellectus noster aliquo modo essentiae
tribuit unitatem intelligendo quod essentia est una in sua substantia. Hoc
de quarto articulo.
[Ad rationes principales] 10

Ad rationes principales: Ad primam nego antecedens prout persona trans-
fertur ad divina. Et ad Boethium dicitur quod illud intelligit de persona
humana. Prout autem transfertur ad divina, persona est suppositum natu-
rae intellectualis. Ad confirmationem: Ad Augustinum dicentem quod dic- 15
tum est, non ut diceretur, dicatur quod a principio nomen personae acci-
piebatur pro substantia, et tunc non poterant dici plures personae sicut
J 183a nec plures substantiae. Et ideo dicit beatus | Augustinus quod dictum est,
non ut diceretur tres esse personas, ut tunc dicebatur persona, quando
erat nomen substantiae, sed dictum est quasi translatum ad aliud vel alium 20
modum significandi, ne taceretur, cum quaereremur quid est tres, et pro-
fessio fidei diminuta videretur. Ad aliam confirmationem, quod persona
quando transfertur ad divina, non importat tales proprietates quae imper-
fectionem sonant, saltem secundum quid. Sonare autem corporaliter non
dicit perfectionem simpliciter, licet bene est dignitatis inter homines quod 25
prolatione, dignitate et sapientia vox sua prae ceteris authentica sit. In Deo
autem persona non importat sonare, sed quid per se existens in natura intel-
lectuali distinctum ab aliis.
1 omnino] omnimode K. 3 articulo] notabili quinto add. f. 5 sibi] Deo f. 89 hoc

articulo] om. W. 12 principales] om. W. 17 substantia] et essentia add. f. plures]
tres f. 1920 ut2 substantiae] secundum usum tunc consuetum accipiendo personam
dummodo videlicet erat nomen substantiae et essentiae purae absolutae f. 21 est tres] res f.
26 prolatione] coni.; praelatione JKf; lac. L; om. W. 27 per se] personae KW.
1 Cf. supra, p. 129,69. 3 Cf. supra, p. 126,45. 12 Cf. supra, pp. 116,8117,7. 1522 Marsilius
hanc responsionem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Bonaven-
tura, loc. cit. dist. 23 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 406a).
Ad secundam rationem principalem patet quid sit dicendum ex secundo

articulo, quia, licet persona secundum suam propriam significationem di-
cat absolutum, tamen contractum | ad divina dicit relationem, et ideo negan- f 107rb
dum est quod est absolutum. Et ad Augustinum dicitur vel quod loquitur
5 de modo significandi personae quem habebat ante translationem ad suppo-
sita, vel quod quoad primariam significationem personae non importat rela-
tionem. Prima est vera responsio, secunda conveniens iuxta dicta secundi
articuli. Ad secundam probationem, quod nomen personae iuxta primariam
impositionem relationem non dicit, et ideo correlativum non debet habere.
10 Sed tamen retractum ad divina supposita secundario relationem importat,
quia dicit quid per se existens in natura intellectuali distinctum ab aliis. Haec
autem distinctio in divinis non sit nisi per relationes. Ad Boethium dicitur
quod loquitur de persona prout reperitur in natura creata.
[Ad rationes pro quaesito]

15 Ad rationes arguentes pro parte affirmativa quaesiti: Ad primam dicendum
est quod ibi Augustinus loquitur more Graecorum, prout substantia non
significat absolute, sed prout dicit distinctionem in supposito. Et possent ibi
tres dici substantiae sicut tria supposita, sicut dictum fuit de hoc in tertio
articulo.
20 Per idem patet ad secundam, quia Graeci dicentes tres substantias capi-
unt substantiam pro supposito. Latini vero unam capiunt substantiam pro
essentia. Et sic aequivocatio est causa, non diversitas fidei.
Ad tertiam saepius dictum est quod tres personae sunt tres res quarum
nulla est accidens, et possent dici tres substantiae vocando substantiam
25 omne quod non est accidens. Sed prout substantia dicitur purum absolu-
tum, sic non est divisio bona: Sunt tres res, ergo vel substantiae vel acciden-
tia, quia illae tres res sunt una sola res absoluta et tres res relativae.
Ad quartam dicitur quod subsistentia potest capi dupliciter. Uno modo
pro existentia vel essentia. Et sic antecedens est falsum, quia sic non est
30 ibi nisi una subsistentia. Alio modo potest capi pro hypostasi vel supposito.
Et sic antecedens est verum. Et consequens capiendo substantiam absolute
2 propriam] primariam f. 8 probationem] om. J. 17 dicit] om. J. 21 unam] om. f. 22 est]

huius diversitatis add. f. 25 dicitur] dicit f. 27 sola] substantia et una f.
1 Cf. supra, p. 117,820. 2 Cf. supra, pp. 123,9124,15 et 124,17125,15. 8 Cf. supra, p. 124,1733.
p. 118,1013. Cf. e.g. supra, pp. 126,19127,15. 28 Cf. supra, p. 118,1424.
non sequitur, quia non sequitur: Sunt tria supposita, ergo tria absoluta, cum
supposita in divinis distinguuntur proprietatibus relativis et non sint nisi
unum absolutum. Ad confirmationem dicitur quod tres personae divinae
non sunt proprie tria individua praedicamenti substantiae, cum in esse con-
stituantur non substantia, sed proprietatibus relativis, et non sint nisi unum 5
J 183b absolutum sive una substantia. Unde illi tres | termini Pater, Filius, Spiri-
tus Sanctus non sunt termini absoluti nec substantiales, et omne absolutum
substantiale quod pro uno istorum supponeret, sive singulariter sive com-
muniter, pro omnibus supponeret, eo quod ibi non est nisi unum absolutum.
Ad hoc autem quod dicitur quod ibi sunt tria supposita substantialia: Ista est 10
f 107va propositio | satis inusitata, et ideo diversimode potest sumi. Si intelligitur
quod ibi sunt tria supposita quorum quodlibet est substantia, tunc vera est,
et non sequitur quod ibi sunt tria individua de praedicamento substantiae,
cum illa supposita sint tantummodo una substantia. Si autem intelligitur
quod ibi sunt tria supposita pro quibus diversae primae substantiae sive ter- 15
mini singulares praedicamenti substantiae non coincidentes in significando
nati sunt supponere, consequentia est bona. Sed antecedens est falsum, ut
dictum est.
Ad omnes auctoritates hoc sonantes dicatur quod capiant substantiam
pro suppositis, sicut Graeci sic dicendo, et non capiunt eam absolute pro 20
essentia.
[Ad rationes pro supposito et contra quaesitum]

Ad ea quae adducta sunt pro parte opposita suppositi et quaesiti dicitur
quod sunt pro dictis. Hoc de quaestione ista.
7 omne] esse f. 10 autem] antecedens f. 15 sive] supposita sive add. W. 16 coincidentes]

coincidenter f. 17 nati] nata f. 20 sic dicendo] om. f. 23 sunt] fuerunt KWf. 24 hoc] haec
f. ista] om. Wf.
18 Cf. supra, p. 134,69; cf. etiam supra, p. 127,2023. 19 Cf. supra, p. 119,15. 23 Cf. supra,
p. 119,79 et 1115.
[quaestio vicesima septima]
[Utrum Deus vere unus possit dici numerus]
Circa distinctionem 24 quaeritur vicesimo septimo utrum Deus vere unus

possit dici numerus; quae quaestio unum supponit, scilicet quod Deus sit
vere unus. Secundo quaerit utrum possit dici numerus.
5 [Contra suppositum]
Contra suppositum arguitur sic: In Deo non est unitas, ergo etc. Consequen-
tia tenet, quia non est unus sine unitate. Antecedens probatur, quia unitas
habet se ad numerum, sicut se habet punctus ad continuum; modo punc-
tus est in eodem genere cum continuo; ergo unitas cum numero. Igitur, cum
10 numerus sit in genere quantitatis, unitas erit in eodem genere. Ergo, cum
Deus non sit quantitas nec in genere quantitatis, non videtur in eo esse uni-
tas. Secundo: Si in Deo esset unitas, arithmeticus haberet considerare de
Deo. Falsitas consequentis patet per Avicennam dicentem in Metaphysica
sua quod consideratio arithmetica non extendit se ad substantias separatas.
15 Patet consequentia, quia principium in arithmetica est unitas et numerus.
Modo quaelibet scientia habet considerare de his ad quae extendunt se sua
principia.
1 circa septimo] postea quaeritur circa distinctionem 24 vicesimo septimo K; circa distinc-
tionem 24 vicesimo septimo W; postea quaeritur circa distinctionem 27f. 6 non] om. f.
etc.] illa f. 8 ad2] lineam seu add. f. 9 ergo] et add. f. 10 ergo] et f. 14 arithmetica]
arithmetici f.
ab Aegidio Romano, In 1 Sent. dist. 24 princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 128rH-vK). 1217 Marsilius
in responsione sua ad rationes contra suppositum hanc secundam probationem antecedentis
primae rationis principalis ut quandam secundam rationem separatim tractat; cf. infra,
p. 157,1623. 14 Cf. Avicenna, Metaph. tract. 1 cap. 3 (AviL III, 2627); cf. etiam Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 128vI), ubi haec auctoritas Avicennae eisdem
fere verbis invenitur.

136 quaestio vicesima septima
Secundo principaliter sic: Quia unum est in se quid terminatum; modo

Deus non potest esse quid terminatum; ergo etc. Patet maior, quia omnis
unitas est in se terminata, quia distincta et divisa ab aliis. Patet minor, quia
Deus est quoddam infinitum et immensum.
Tertio sic: Creatura cum Deo non constituit multitudinem, ergo Deus non 5
est unum. Consequentia nota est, quia omne unum cum alia unitate facit
binarium; ergo multitudinem, cum binarius sit prima species multitudinis,
10 Metaphysicae. Antecedens patet, quia quaelibet multitudo est maius sua
unitate. Modo creatura cum Deo non sunt aliquid nec aliqua quod vel quae
sit vel sunt maius Deo, cum infinito nihil possit esse maius. 10
f 107vb Quarto: Qui ve|re est multae res, non est unus; sed Deus est vere multae
res; ergo non est unus. Patet maior, quia unum et multa opponuntur, 10
J 184a Metaphysicae. Patet minor, quia Deus est plures personae, | quia tres; ergo
vere multae res, quia multae personae.
Praeterea quinto: Ubi non possunt esse multa, neque unum; sed in Deo 15
non possunt esse multa; ergo neque unum. Patet maior per Boethium dicen-
tem quod unitas est in potentia omnis numerus. Patet minor, quia nequeunt
esse plures dii.
[Pro quaesito]
Deinde arguitur pro quaesito, quia ibi est numerus, ubi est Trinitas; sed in 20
Deo est Trinitas; igitur. Patet maior, quia Trinitas, sicut ternarius, est proprie
numerus, quia est species numeri. Minor patet, quod Deus est Trinitas est
catholica.
4 quoddam] om. KWf. 5 non1] om. f. 8 quia] iter. J. est] quid add. f. 910 sunt Deo]
maius aliquid sunt quam Deus f. 9 aliquid] aliud K. 10 possit] potest f. 11 est2] vere add.
f. 12 est] vere add. f. 14 vere] est add. KW; est f. 15 multa] ibi add. f. 17 patet] om. J.
minor] maior KW. 22 quod] quia f. 2223 Deus catholica] illa est categorica Deus est
Trinitas f.
14 Marsilius in responsione sua hanc secundam rationem principalem ut quandam ter-

tiam rationem tractat; cf. infra, p. 157,2428. Et sic aequaliter in omnibus responsionibus ad
rationes contra suppositum illam sequentibus. 8 Cf. Aristot., Metaph. 10,6 (1056b2527).
13 Ibid. 10,3 (1054a20); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 4 (ed. cit., fol. 131rE),
ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 16 Cf. Boethius, De arith. 1,7
(PL 63,1085C; CCSL 94A,20). Haec auctoritas Boethii eisdem fere verbis profertur apud Tho-
mam de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 574) et Aegidium Romanum, loc.
cit. dist. 24 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 130rH). 23 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum
(Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 75, p. 45): Fides autem catholica
haec est, ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate veneremur [].
quaestio vicesima septima 137
Secundo sic: Deus est tres res, ergo est numerus numeratus rerum. Tenet
consequentia, quia omnes tres res sunt numerus. Et antecedens patet, quia
est tres personae, quae sunt tres res. Et 1 Ioannis 4: Tres sunt qui testimo-
nium dant in caelo: Pater, Verbum et Spiritus Sanctus.
5 Tertio sic: Ubicumque est distinctio, ibi est numerus, eo quod distinctio
non est nisi inter partes facientes numerum, quia nihil distinguitur contra
se ipsum; sed in Deo est distinctio. Patet, quia dicimus personas divinas esse
distinctas.
Quarto: Ubicumque est pluralitas, ibi est numerus; sed in Deo est plu-
10 ralitas; igitur. Patet maior, quia pluralitas non differt a numero nisi quia
numerus dicit quod inter partes eius vel inter ea ex quibus est plurali-
tas, potest esse discretio. Minor patet, quia in Deo est pluralitas persona-
rum.
[Pro supposito]
15 Sed pro supposito est Magister praesenti distinctione et supra distinctione 2.
Et Deuteronomii 6: Audi Israel: Deus tuus unus est. Et in Symbolo Nicaeno:
Credo in unum Deum. Ergo est unus Deus.
[Contra quaesitum]
Sed contra quaesitum arguitur sic: Ubi summa est unitas, ibi non est nume-
20 rus; sed in Deo est summa unitas; ergo non est numerus. Maior est Boethii in
1 tres] tota J. 3 et] eaedem personae add. f. 4] fort. leg. 5 cum K (sic etiam Thomas de
Aquino). qui] quae f. 7 patet] sc. minor. 12 discretio] distinctio W. 16 et1] quia f.
tuus] Deus add. f.
3 1 Io 5,78; cf. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 578), ubi hic locus
biblicus laudatur. 58 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Thomam de Aquino, In 1
Sent. dist. 24 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 578). 15 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 24 cap. unicum
n. 34 (ed. Grottaferrata 1971, pp. 187188) et ibid. dist. 2 (ed. cit., pp. 6168, passim). 16 Cf.
Dt 6,4; cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 63) et ibid. dist. 23 cap.
3 n. 2 (ed. cit., p. 184). Nonnulli distinctionem 24 libri 1 exponentes hoc loco biblico utuntur,
e.g. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 575) et Petrus de Tarantasia
(Innocentius V), In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (Tolosae 1652, fol. 198a) et Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 24 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 128vK). Symbolum Nicaenum (Enchiridion symbolorum,
ed. Denzinger-Hnermann, n. 125, p. 57). 19138.2 Haec ratio similis est rationi allegatae
apud Thomam de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 577).
libro De Trinitate dicentis: Hoc vere unum est in quo nullus est numerus.
Minor nota est.
Secundo, quia numerus est multitudo ex unitatibus aggregata, per defini-
tionem numeri 10 Metaphysicae, ubi dicitur: Numerus est multitudo men-
surata per unum. Modo hoc non est in Deo, cum ibi non sit nisi una unitas, 5
sicut etiam sola natura.
In hac quaestione erunt tres articuli. Primus erit de supposito, utrum Deus
sit unus, secundus de quaesito, an possit dici numerus, et tertius de dubiis
pro dictis noscendis melius. 10
[Articulus 1]
[Divisio articuli]
f 108ra Circa primum primo volo videre quid importatur per unum, sive pro|ut
convertitur cum ente, sive prout etiam est principium numeri. Ex quibus
apparet quae res dicatur una. Secundo respondebo ad quaesitum. 15
10 dictis melius] clariori dictorum intelligentia f. 13 primum] sc. articulum; suppositum

KW.
1 Boethius, De Trin. cap. 2 (PL 64,1250C; ed. Moreschini, p. 170); cf. Petrus Lombardus, loc.
cit. dist. 8 cap. 8 n. 1 (ed. cit., p. 101); cf. etiam Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1
art. 2 (ed. cit., p. 577), ubi haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur. 3 Cf. descriptio
numeri apud Isidorum, Etymologiae 3,3,1 (PL 82,155A; ed. Lindsay, lin. 12): Numerus autem
est multitudo ex unitatibus constituta. Cf. etiam Petrus Hispanus, Tractatus III,14 (ed. de Rijk,
pp. 3233): Est autem numerus multitudo ex unitatibus aggregata. Cf. autem infra, p. 149,12,
ubi Marsilius descriptionem supra allegatam Boethio ascribit. 4 Auctoritates Aristotelis (ed.
Hamesse, p. 136, n. 246): Numerus est multitudo unitate mensurata. Cf. Aristot., Metaph.
10,6 (1057a34). Nonnulli distinctionem 24 libri 1 exponentes hanc auctoritatem Aristotelis
eisdem verbis proferunt, e.g. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 577) et
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 129rE) et Thomas de Argentina,
In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (Venetiis 1564, fol. 83rb). 1314 Cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit.,
p. 122, n. 90): Ens et unum convertuntur. Cf. etiam Aristot., Metaph. 4,2 (1003b2223). 15 Est
quaesitum supra, p. 138,89 dictum, id est utrum Deus sit unus; cf. infra, pp. 148,15149,4, ubi
Marsilius conclusiones ponens ad quaesitum respondet.
[Opiniones]
[Opinio doctorum antiquorum communis]
Quantum ad primum est sciendum quod communiter doctores antiqui vo-
lunt quod unum prout convertitur cum ente, est nomen privativum, quia
5 dicit super ens esse indivisum a se. Sed unum quod est quantitatis et prin-
cipium numeri, est quid positivum, eo quod speciem quantitatis positivam
constituit, scilicet numerum.
[Opinio Thomae de Argentina]

Secundo: Dicit quidam doctor magnus volens ostendere unde veniat haec
10 diversitas unitatum quod est una multitudo quae constituitur ex formali
distinctione rerum, qua res specifice distinguuntur, quae reperitur, dicit
ipse, in omnibus entibus, tam materialibus quam immaterialibus. Et hanc
multitudinem dicit esse transcendentem et similiter unum ex cuius replica-
tione | haec multitudo constituitur, quia cum ente convertitur. Alia, dicit, J 184b
15 est multitudo quae innascitur ex distinctione materiali, puta ex divisione
continui, quae secundum suam propriam rationem non invenitur nisi in
rebus materialibus quantitate continua informatis vel in partibus quantita-
tis continuae ut sunt ab invicem distinctae.
Tertio: Dicit quod haec multitudo proprie est numerus, qui est species
20 discretae quantitatis. Ad hoc allegat Philosophum 3 Physicorum dicen-
tem quod numerus generatur ex divisione continui, et huius multitudinis
unum dicit esse principium, quod est principium numeri.
Quarto: Dicit quod forma numeri est ens reale; quod probat, quia est
per se sensibile.
25 Quinto: Dicit quod forma numeri vocatur numerositas et est in ipsis
rebus numeratis tamquam accidens in subiecto; quod probat, quia quod
est formaliter et specifice distinctum a rebus numeratis, hoc realiter dif-
3 quantum ad primum] om. W. antiqui] veteres f. 7 numerum] numeri f. 21 huius]

huiusmodi Kf. 22 unum] principium f. principium1] unum f.
3 Cf. e.g. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 576) et Aegidius Romanus,
loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 129vI-K) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 24
q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 82vb). Marsilius hanc opinionem partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, ibid. 9 Thomas de Argentina, loc. cit. dist.
24 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 83ra). 13 Ibid. 14 Ibid. 19 Ibid. 20 Cf. ibid., ubi
auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 148,
n. 111): Numerus causatur ex divisione continui. Cf. Aristot., Phys. 3,7 (207b1015). 22 Cf.
Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 83ra). 23 Ibid. dist. 24 q. 1 art. 3
(ed. cit., fol. 83va). Ibid. 25 Ibid. 26 Ibid., fol. 83vb.
fert ab eis; sed forma numeri est huiusmodi; igitur. Probat minorem, quia
res numeratae, dicit ipse, vel sunt quantitatis continuae vel res quantae
quantitate continua informatae, et quolibet modo dicit minorem suam
esse patentem. Probat secundo, quia unitas differt a re una in quantitate
continua; igitur. Consequentia nota est. Probat antecedens per auctorita- 5
tem Commentatoris 10 Metaphysicae commento 8 dicentem quod unum
quod est principium numeri, est accidens additum rei. Sed prout convertitur
cum ente, est hoc idem quod res. Tertio probat, quia numerus est subiec-
tum arithmeticae, et magnitudo numerata geometriae. Modo, si numerus
esset res numeratae, tunc idem esset subiectum utriusque scientiae. Quarto 10
probat, quia numerata spectant ad quantitatem continuam, et numerus ad
discretam. Quomodo ergo eadem res esset numeratum et numerus duarum
specierum quantitatis oppositarum?
Sed sine dubio, quamvis haec dicta sint subtilia, tamen non credo quod
f 108rb fuerunt um|quam de mente Philosophi sive Commentatoris. Et ideo colla- 15
tionis gratia alio modo iuxta modernam philosophiam contra eum probare
volo has propositiones.
[Propositiones seu conclusiones]

Prima, quod unum prout est principium numeri vel multitudinis, quod
magis est, etiam est nomen privativum; quod cuilibet patet, quia quocum- 20
que modo consideretur numerus vel multitudo, impossibile est quod intel-
lectus consideret unum illius sub ratione unius istum numerum vel multi-
tudinem constituentis, quin hoc sit sub ratione illa, quia non est plura vel
plures unitates talem numerum vel multitudinem constituentes; igitur etc.
Consequentia nota est et antecedens patet, quia, [si] capiatur multitudo ter- 25
tiarum in continuo, impossibile est quod intellectus consideret unam earum
ut est una trium vel duarum tertiarum nisi simul considerando quod non est
plures earum. Et sic in 3 Physicorum. In 10 Metaphysicae Philosophus dicit
quod de ratione unius est esse indivisibile.
7 sed convertitur] iter. J. 12 discretam] distinctam W. 14 sint] videantur multis

f. 1516 collationis] conversationis f. 16 eum] eam Wf. 17 has] sequentes add. f.
1920 quod2 est1] om. f. 25 nota] tenet J.
1 Ibid. 4 Ibid. 5 Cf. ibid., ubi auctoritas Averrois etiam ad sensum invenitur. 6 Cf.
Averroes, In 10 Metaph. com. 8 (Iuntina 8,257rDvK). 8 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit.
dist. 24 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 84rb). 11 Cf. ibid. 28 Cf. Aristot., Phys. 3,7 (207b510). Cf. id.,
Metaph. 10,1 (1052a2937).
Secunda propositio, quod numerus vel multitudo prout est species quan-
titatis, non magis est in rebus materialibus quam immaterialibus. Proba-
tur sic: Duo et tria et aliae species numerorum non magis convenienter
respondentur ad quaestionem quaerentem quot sunt haec de multitudine
5 continuorum quam indivisibilium; igitur numerus et multitudo aequaliter
respiciunt illa indivisibilia sicut materialia. Consequentia tenet, | quia ubi J 185a
species aequaliter praedicatur, aequaliter praedicabitur et genus. Et antece-
dens patet, quia, si quaeratur quot sunt angeli duorum hominum, aequaliter
convenienter respondetur quod sunt duo, sicut si quaereretur quot sunt isti
10 demonstratis duobus hominibus. Immo species numerorum ut sunt quanti-
tatis, nullum respectum habent ad materiam vel continuitatem, quia ut sic
sunt proprie de consideratione arithmetica, quae est purissime mathema-
tica: abstracte considerare a motu et a materia. Ad quid igitur plus impor-
tarent multitudinem in continuis quam in aliis? Secundo sic: Conceptus in
15 anima vel habitus conclusionum sine dubio sunt per animam numerabiles.
Vel ergo sunt numerus prout est species quantitatis vel non. Si dices quod sic,
cum huiusmodi sint in subiecto indivisibili et per consequens indivisibilia,
ita bene erit numerus species quantitatis in illis sicut in continuis. Si dicitur
quod non, contra: Cum species eius, ut duo, tria, convenienter respondean-
20 tur ad quaestionem quaerentem de primis substantiis vel huiusmodi aliis
rebus, debent poni in aliquo praedicamento, si sufficienter divisa sint, et non
possunt poni in alio praedicamento quam quantitatis; igitur etc. Tertio, quia
omnia quae convenienter respondentur ad quot, sunt de praedicamento
quantitatis; modo, sive per intellectum demonstrantur indivisibilia sive con-
25 tinua, aeque convenienter dicitur duo vel decem; ergo aequaliter illa sunt
de praedicamento quantitatis. Immo [secundum] videre modernorum valde
debili metaphysicae | innititur positio contraria, quia aeque unitas mensu- f 108va
rat multitudinem indivisibilium sicut divisibilium. Et in quo praedicamento
poneretur multitudo indivisibilium si non quantitatis?
30 Tertia conclusio est haec: Forma numeri continuorum numeratorum non
est aliquid reale distinctum contra ipsas res numeratas. Probatur sic: Quia
1 multitudo] est species add. J. 5 quam] de multitudine add. f. 6 consequentia tenet]

iter. J. 1011 quantitatis] quantitas f. 11 quia] om. f. sic] etenim add. f. 12 arithmetica]
arithmeticae f. purissime] purissima KWf. 1314 importarent] importaret JW. 17 et
consequens] ipsa necessario erunt f. 18 ita] ideoque aeque f. 1920 respondeantur]
respondentur f. 21 rebus] ideo add. f. 25 dicitur] respondebitur f. 26 videre] om.
f. modernorum] iudicio add. f. 27 debili] om. K; debile W. metaphysicae] medio f.
30 tertia] propositio seu add. f. 31 aliquid] aliud K. distinctum] saltem add. f.
omnibus accidentibus destructis adhuc duo lapides essent numerus, ergo

conclusio vera. Consequentia tenet, quia ille magister et sua opinio vel
sequentes eum non dicunt quod ista forma numeri sit aliqua substantia;
et ergo est accidens. Et ex consequenti Deus potest eam annihilare vel
destruere servando duos lapides. Antecedens patet, quia adhuc anima pos- 5
sit discernere inter illos duos lapides et numerare eos; ergo adhuc essent
numerus. Consequentia tenet, quia ad esse numerum sufficeret quod pos-
sent numerari, ut Philosophus dicit in 4 Physicorum in fine: Quamvis nulla
anima esset, adhuc esset tempus, dum tamen possit esse anima numerans.
Secundo, quia adhuc essent isti duo lapides duae unitates, quia adhuc qui- 10
libet eorum esset unus lapis indivisus et divisus ab alio, ex quo per animam
possit aggregari multitudo, si coniungeret unum alteri. Item, ubi ratio non
cogit nec auctoritas authentica, frustra multiplicantur entia; modo nulla
ratio cogit nec auctoritas authentica ponere huiusmodi formas superaddi-
tas; ergo. Patet maior 8 Physicorum, quia frustra fit per plura quod aeque 15
bene potest salvari per pauciora, et patebit minor solvendo motiva doctoris.
Quarto: Si haec numerositas decem servorum ducis, quorum unus est Hie-
rosolymis, ut suppono, sit accidens, oportet quod sit in omnibus ipsis servis.
Et ex consequenti illius formae pars vel ipsa tota erit in servo qui est Hiero-
J 185b solymis. Si enim nihil sit eius in eo, eadem ratione | nihil erit eius in aliquo 20
aliorum. Cui ergo inhaeret si nec uni nec alteri? Et ex consequenti non pos-
sit dux licentiare hic unum de suis servis, quin ipse destrueret unam formam
in servo qui est Hierosolymis, quod satis aliene sonat. Et patet consequen-
tia, quia illa forma numeri denarii accidentalis servorum ducis post in servo
Hierosolymis non esset, nec in parte nec in toto. 25
1 destructis] per divinam potentiam add. f. 2 conclusio] om. J. 56 antecedens

lapides] om. (hom.) JK. possit] posset f. 7 numerus] numeratus seu numerabilis add.
f. 78 possent] posset JKW; possit L. 9 esset1] in casu add. f. 11 lapis] quia lapis
add. KWf. indivisus] a se add. KWf. 12 alteri] numerando add. f. ratio] efficax add.
f. 13 authentica] irrefragabilis f. 14 ratio] efficax add. f. authentica] irrefragabilis f.
15 8] 4 J. Physicorum] Topicorum K. 16 solvendo doctoris] solutione motivorum illius
opinionis f. 20 nihil1] om. f.
2 Id est magister Thomas de Argentina, quem Marsilius supra, pp. 139,9140,13 laudavit. 3 Cf.
e.g. Conradus de Soltau, In 1 Sent. dist. 24 art. 2 (Stuttgart, Wrttembergische Landesbiblio-
thek, Cod. theol. 2 118, fol. 39ra). 8 Cf. Aristot., Phys. 4,13 (223a2229). 15 Cf. ibid. 8,6
(259a613). 1516 Guillelmus de Ockham hoc argumentum, quod principium parsimoniae
seu novacula Occami dicitur, eisdem fere verbis saepe profert. 16 Cf. infra, pp. 146,2148,13.
[Continuatio opinionis Thomae de Argentina]

Ad istud videtur ille doctor respondere quod illud accidens est simul in
omnibus illis servis, sed nec est totum in quolibet nec pars in parte, sed
totum est in omnibus simul. Et dicit quod sic est de forma domus et aliorum
5 compositorum, quod est tota in toto et non pars | in parte. f 108vb
[Contra opinionem Thomae de Argentina]

Illud potest esse verum, sed est mihi inintelligibile. Primo, quia est accidens
horum decem, tunc inhaeret eis, et ergo vel est divisibile, et sic oportet
quod partes eius alicubi sint. Et ergo est inimaginabile quod nulli eorum
10 aliqua pars eius inhaereat nec etiam tota forma alicui eorum. Ubi enim
est subiectum cuius divisione dividitur forma, oportet quod in alia et in
alia parte eius sit alia et alia pars formae. Si dicat quod est indivisibile,
mirum est: Cum sit accidens indivisibile, quomodo est commune decem
divisibilibus, et nulli eorum inhaereat? Quod autem dicit quod ita est in
15 artificialibus, hoc iterum videtur inintelligibile, quia esto quod forma rei
artificialis esset res superaddita rebus naturalibus, quod non est verum,
adhuc satis incredibiliter sonaret quod non est pars formae domus in tecto
et pars in fundamento. Nam stat artificem in una parte errasse et non in
alia et illam partem formae reformare sine alia. Immo videtur quod forma
20 domus, sive sit superaddita sive non, est ita extensa sicut domus, nec aliud
potest mens humana concipere. Et ergo illud esset nobis facere unam novam
metaphysicam, quam nullus scholarium sufficeret intelligere.
[Opinio auctoris]
Et ideo fundando me aliter praemitto cum ipso quod unum prout est passio
25 entis, dicit ens sub ratione indivisionis a se ipso vel indistinctionis a se ipso.
Et ergo addit super ens rationem negativam, scilicet indivisionis.
Secundo dico quod unum prout est principium numeri, dicit haec ea-
dem, sed ponit quod eius aggregatione discretiva animae cum alio sit natus
5 toto] tota f. 7 potest esse] videtur ei f. 8 decem tunc] lac. W. tunc] ergo f. ergo] per
consequens f. 10 enim] unum f. 13 accidens] et add. f. 15 inintelligibile] intelligibile W.
20 ita] nihilominus aeque f. 21 humana] divina W. et unam] quapropter sic opinari
est nobis f. 22 metaphysicam] statui add. f. nullus sufficeret] nemo hominum posset f.
28 aggregatione] aggregationem KW; virtute add. f. discretiva] discretivam KW.
2 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 24 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 84rb). 4 Cf. ibid., fol. 84va.
14 Cf. ibid. 24 Cf. ibid. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 82vb).
fieri numerus. Et ad istum intellectum dicitur positivum, quia ponit quod

ex illo diviso discretione animae natus sit fieri numerus. Et primum unum
opponitur multitudini, secundum numero. Nam sicut numerus dicitur mul-
titudo numerabilis vel discernibilis per animam, ita unum dicitur princi-
pium talis multitudinis in quantum in ea est indivisum. Et ex coniunctione 5
eius per animam cum alio vel aliis natus est fieri numerus.
[Corollaria]
Corollarium infero, quod sic omne unum entis est unum numeri apud Phi-
losophum. Patet, quia, licet alia ratione dicitur unum oppositum enti et alia
ratione principium numeri, tamen res est eadem. Unde Deus et supremus 10
J 186a angelus sunt duae species, natura | divina et natura humana in Christo sunt
duae naturae et sunt realiter duo entia. Primum independens, secundum
dependens.
Secundum corollarium, quod unum prout est principium numeri, ita
bene est in spiritualibus sicut in corporalibus. Patet ex dictis, quia vere duo 15
sunt natura divina et humana in Christo, immo haeresis esset dicere quod
essent unum.
f 109ra Tertium corollarium, quod, si aliquae aucto|ritates sanctorum vel philoso-
phorum sonant quod unum quantitatis est in continuis, exponendae sunt et
intelligendae sine exclusione aliorum et ita dictas esse, quia discretio nume- 20
randi hominis magis est in his quae habent quantitatem continuam quam
in aliis, eo quod indivisibilia sub sensu non cadunt.
23 et numerus] om. (hom.) K. 6 animam] aliam codd. 8 sic] om. KWf. 10 tamen] cum
JW. res] significata add. f. 11 divina humana] om. J. 14 ita] aeque f. 15 quia] quae JW;
quae add. K. 17 essent] sint f. 18 vel] doctorum add. K. 20 et] om. f. ita] etiam eas add.
f. 22 in] om. J. cadunt] cadant f.
9 Cf. Aristot., Metaph. 3,4 (999b3334); cf. etiam Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 121, n. 79).
16 Cf. Symbolum Chalcedonense (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Schnmetzer, n.
300, p. 106): Sed quoniam hi qui veritatis reprobare praedicationem conantur, per proprias
haereses novas voces genuerunt [] alii autem confusionem et temperamentum introdu-
centes et unam naturam esse carnis et divinitatis stulte confingentes [] propter hoc []
praesens nunc sancta et magna et universalis synodus [] decrevit ante omnia fidem inre-
cusabilem permanere CCCXVIII sanctorum Patrum [] et qui duas quidem ante unitionem
naturas Domini fabulantur, unam vero post unitionem confingunt, anathematizat.
[Continuatio opinionis auctoris]

Tertio dico quod hic terminus unum non est species quantitatis, quia nec
continuae nec discretae. Et patet, quia semper, ut dictum est, negationem et
indivisionem aliquo modo importat.
5 Quarto dico quod unum oppositum enti est in quantitate privative, quia
opponitur multitudini, quae est species quantitatis prout significat quanti-
tatem absolute. Patet, quia dicit ens indivisum a se, quod ut sic non est multa
talia vel tanta, ut unus homo non est multi homines, unum pedale non est
multa pedalia.
10 Quinto dico quod unum prout opponitur numero, est in praedicamento
quantitatis privative, quia denotat carentiam numeri, et tamen esse aptum,
ut anima ex ipso congregando cum alio faciat numerum.

Et si dicatur quod tunc utrumque unum esset principium quantitatis et de
15 praedicamento quantitatis privative, cuius oppositum videtur velle Com-
mentator, dicatur quod Commentator voluit quod unum oppositum enti
non est de praedicamento quantitatis privative prout significat quantitas
per modum mensurae, sicut unum oppositum numero. Sicut enim nume-
rus dicitur, eo quod discernibilis et mensurabilis per animam, ita unum sibi
20 oppositum dicit indivisum a se aptum, ut cum eo adiuncto aliis fiat huius-
modi numeratio. Sed prout quantitas significat absolute et suae species
sunt hi termini magnitudo, multitudo, sic unum entis opponitur secundae
speciei, sicut punctus primae, et ideo sic est alio modo in praedicamento
quantitatis quam unum numeri. Sic enim dividitur in unum et multa, 4
25 Metaphysicae, tentum in sua communitate. Et est multum quantitatis posi-
tive, unum privative, non tamen sub ratione privationis discretionis.
6 prout] saltem add. f. 7 absolute] a respectu add. f. 11 et aptum] cum aptitudine

ad ipsum f. 12 numerum] per suam rationem discretivam add. f. 14 quod unum]
sequeretur quod unum utroque modo dicto acceptum f. 15 oppositum] contrarium KWf.
16 dicatur] respondetur f. 18 numero] est in quantitate add. f. 19 sibi] ei f. 20 ut] om.
J. 21 absolute] a respectu add. f. suae] eius f. 22 hi termini] om. f. magnitudo] et add.
KWf. 24 numeri] termini J. 25 communitate] quantitate K. quantitatis] quantitas f.
3 Cf. supra, p. 143,2426. 16 Cf. Averroes, loc. cit. com. 8 (Iuntina 8,257rDvK). 25 Cf.
Aristot., Metaph. 4,2 (1004a10).
[Ad motiva Thomae de Argentina]

Illis praemissis respondeo ad motiva istius doctoris sub sua correctione. Ad
primum commune dictum antiquorum, quomodo unum quantitatis est
positivum, dictum est: Quia importat aptitudinem, ut ex eius aggregatione
numerus constituatur, positivum dicitur. 5
Ad secundum, cum dicit multitudinem constitutam ex formali distinc-
tione rerum esse transcendentem, nescio quid vult vocare transcendens.
Si intelligat quod omnibus conveniat, non est verum, quia una anima intel-
lectiva vel unus angelus non est numerus. Si intelligat quod multitudo sic
f 109rb accepta non sit in praedicamento quantitatis, hoc etiam non est | verum. 10
Cum sit terminus incomplexus apud animam et categorematicus, oportet
quod sit in praedicamento secundum viam Aristotelis. Si intelligit quod sit
J 186b de omni multitudine, dicitur quod hoc est verum. |
Ad tertium membrum, cum dicit quod alia est multitudo quae nascitur
ex divisione materiae, illud ad mentem suam, cum reverentia, quia vult 15
quod multitudo quae est numerus, solum sit in habentibus materiam, ut
dicit, non est verum. Et cum ad hoc allegat Philosophum in 3 Physicorum,
patet quod Philosophus nusquam in illo tertio illam ponit, sed bene dicit
quod divisione continui numerus in infinitum crescit, parte 2 capitulo 4
tertii libri. Sed in hoc non negat, quin numerus prout est species quantitatis, 20
etiam est in aliis, quamvis ille ut sic, sicut posuit Pythagoras, non sit de
consideratione physici, ut ponit capitulo 2 eiusdem 2 partis.
Ad quartum dictum suum negatur sibi quod forma numeri est ens reale
ad mentem suam, quia ipse vult quod sit ens reale accidentale superad-
2 sub correctione] om. f. 3 antiquorum] veterum f. 4 aptitudinem] aptitudine f.

ut] et J. 7 transcendentem] coni.; transcendens codd. et ed. nescio] vellem ex eo scire f.
10 quantitatis] om. KWf. hoc est] iterum dictum suum non erit f. 11 cum] multitudo
add. f. sit] signum incomplexum seu add. f. categorematicus] habens correspondentiam
rei significatae ideo add. f. 12 viam] doctrinam f. 14 alia] illa f. 15 divisione] descisione
f. cum reverentia] om. f. quia] qua f. 18 illo] toto KWf. 19 continui] continua K.
23 negatur] negetur Kf. sibi] om. f.
2 Id est doctoris Thomae de Argentina, quem Marsilius supra, pp. 139,9140,13 laudavit. 3 Cf.
supra, p. 139,37. 4 Cf. supra, p. 145,1012. 6 Cf. supra, p. 139,918. 14 Cf. supra,
p. 139,1922. 1417 Ambo dicta Thomae de Argentina in hac responsione ad tertium
membrum citata in secundo autem dicto eius supra, p. 139,1418 inveniuntur. 17 Cf. supra,
p. 139,21. 20 Cf. Aristot., Phys. 3,7 (207b1617); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 148,
n. 108); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 130vO), ubi haec
auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 22 Cf. Aristot., Phys. 3,5 (204a29-b4).
23 Cf. supra, p. 139,2324.
ditum rebus numeratis. Et ad probationem suam, quia numerus est per

se sensibile: Ipse scit quod haec non est vera, quia in 4 Physicorum capi-
tulo ultimo habetur quod numerare est proprium intellectus. Quomodo
ergo esset conveniens sensui? Et ad experientiam: Gallina nescit quot habet
5 pullos. Unde subtractis tribus vel quattuor, si eos non audiat, non quaerit
nec dolet, quia nescit se eos amisisse. Et ad Philosophum in 2 De anima
dicitur quod ipse voluit quod multitudo est sensibile commune, et loco
multitudinis ponit numerum, sicut loco situs ponit quietem. Et posito quod
multitudo vel numerus sit sensibile, hoc non est ratione formae numerabi-
10 litatis, sed hoc est quia ratione multitudinis variata sensus mutat iudicium,
non quia forma multitudinis aliquam speciem proprie egit in sensum, sed
quia multa discontinua multiplicant suas species ad diversas partes organi,
ratione cuius sensus interior iudicat quod sunt plura.
Quintum dictum eius, quod forma numeri sit realiter distincta a rebus
15 numeratis, negatur. Ad probationem eius primam negatur minor, quod for-
ma numeri est distincta a rebus numeratis. Et ad probationem dicitur quod,
licet numerus continuorum sit res numeratae continuae vel etiam suae
quantitates numeratae, tamen forma illius numeri numerati non est nisi
ipsae res numeratae, sicut figura quantitatis continuae est quantitas figurata.
20 Sicut enim unitas est res una, ita multitudo est res multae et numerus res
numeratae et forma numeri ipsae eaedem res, ut dictum est. Ad secundam
probationem negatur quod unitas in continuo non sit res una, quia omnibus
aliis a quan|titate continua seclusis praeter Deum et eam ipsa manet res una. f 109va
Ad Commentatorem dicitur quod voluit quod unum prout intelligitur esse
25 principium numeri, importat ultra conceptum entis et indivisionis quod
ipsum sit aptum, ut anima ipsum cum aliis aggregando constituat nume-
rum, ut dictum est. Et ideo Commentator dicit ipsum esse accidens, non
quia in re sit accidens, sed quia addit conceptum accidentalem ultra unum
entis. Ad tertiam dicitur quod res quae est numerus, non est subiectum
2 sensibile] sensibilis f. 5 subtractis] sublatis KWf. 8 posito] supposito KWf. 9 numerus]

sic add. KWf. 10 hoc est] potius f. 12 multa] numerata add. f. diversas partes] diversam
partem f. 17 licet] res add. J. 1819 tamen numeratae] om. (hom.) J. 28 quia1] quasi f.
29 tertiam] sc. probationem.
3 Cf. Aristot., Phys. 4,14 (223a2526). 6 Cf. Aristot., De anima 2,6 (418a1618); cf. Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 179, n. 64); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 24 q. 1 art. 3 (ed.
cit., fol. 83va), ubi haec auctoritas Aristotelis etiam ad sensum invenitur; quae auctoritas in
quarto autem dicto Thomae de Argentina supra, p. 139,2324 non invenitur. 14 Cf. supra,
pp. 139,25140,13. 21 Cf. supra, p. 147,1819. 27 Cf. supra, p. 145,1012.
arithmeticae, sed iste terminus numerus et non prout est quantitatis con-
tinuae. Nihil enim de hoc curat arithmeticus, sed abstractive considerat.
Similiter, magnitudo numerata non est subiectum geometriae, sed hic termi-
J 187a nus magnitudo. Sed haec sunt distincta subiecta. Unde ex hoc fundamento |
sequitur oppositum illius opinionis, quia, cum numerus de quo tractat arith- 5
meticus, non magis conveniat continuis quam separatis a numero, et tamen
est numerus de quo est quantitas discreta vel qui est quantitas discreta.
Patet, quia male dicit alia opinio numerum qui est quantitas solum esse in
habentibus materiam. Ad quartam, quod non est inconveniens esse eandem
rem diversarum specierum in ratione differentium, cum tamen non sunt 10
contrarie vel contradictorie vel privative oppositae. Modo numerus non
opponitur continuo. Immo quantitas continua est duo, scilicet duae medie-
tates, et est tria, scilicet tres tertiae. Haec de illa opinione.
[Conclusiones]
Illis praemissis patet conclusio prima, quod Deus est verissime unum et unus 15
prout unum convertitur cum ente. Patet, quia Deus est ens summe simplex,
ut dictum est supra circa distinctionem 8; ergo summe unum. Secundo, quia
Deus est indivisum a se et divisum ab aliis. Tertio, quia Deus est causa omnis
unitatis in aliis.
Secunda: Si unitas quantitatis praesupponeret esse extensum vel habere 20
positionem in continuo, Deus non esset unus unitate quantitatis secundum
divinam naturam, quia hoc esset esse extensum et partes habere, quod
summe disconvenit vel non convenit simplici.
Tertia conclusio: Deus est unum prout unum est principium numeri.
Patet ex dictis, quia Deus et angelus sunt duo entia. Immo divina natura et 25
humana sunt duo, quia sunt duae naturae et duo entia. In forma arguitur
sic: Omne quod cum alio constituit duo, est unum in genere quantitatis;
1 sed] potius obiectum id est subiecti significatum nam subiectum eius est add. f. 3 nume-
rata] realis add. f. 4 distincta] diversa in f. subiecta] tamquam signum et suum signatum
add. f. 6 a numero] om. f. 7 discreta1] distincta W. discreta2] distincta W. 8 quia] quod
Kf. dicit] dicat Wf. 9 quartam] sc. probationem. 10 rem] significatam diversis specie-
bus ratione tamen differentibus vel sic non est inconveniens eandem rem esse add. f. cum]
om. f. 13 scilicet] quia f. 16 unum] et unus add. f. 19 unitatis] entitatis f. 20 secunda]
conclusio add. KWf. 22 et] habere positionem in continuo et add. f. partes] partem f.
23 summe] summo J. simplici] simplicitati f. 26 in arguitur] et arguitur formaliter f.
8 Cf. supra, p. 139,1618. 17 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 1 (ed. Santos Noya,
p. 93).
sed De|us cum alio constituit duo. Patet maior, quia duo sunt duae unitates f 109vb
quantitatis et duo sunt species una quantitatis. Patet minor, quia Deus et
creatura sunt et non sunt unum; ergo sunt multa; ergo, cum sint numerabilia,
erunt duo: creatura unum et Deus unum. Hoc de primo articulo.
5 [Articulus 2]
[Notabilia]
Quantum ad secundum articulum, utrum in Deo sit numerus, est notandum
quod numerus proprie est species quantitatis discretae, ut vult Philosophus
in Praedicamentis. Et idem trahitur ex 10 Metaphysicae, ubi vult quod est
10 multitudo mensurata per unum. Multitudo mensurata per unum utique
quantitatis esse videtur, quia multitudo ad quantitatem pertinet. Unde prop-
ter hoc Boethius dicit quod numerus est multitudo ex unitatibus aggregata.
Non tamen intelligitur quod numerus sit in sola quantitate continua, quia
hoc non habetur ex littera Philosophi nec hoc credo verum. Ex hoc sequitur
15 secunda condicio, quod numerus proprie dictus est maior qualibet unitate
sua, saltem extensive. Patet, quia plures unitates faciunt maius quam unum.
Ex hoc sequitur tertium, quod unitates numeri proprie dicti essentialiter
inter se differunt. Patet, quia alias plures non essent maius quam una earum.
Ex quo sequitur quarto quod ubicumque est numerus, ibi oportet esse diver-
20 sitatem.
1 duo1] ergo est unum add. KW; ergo est unum in genere quantitatis add. f. 2 et1] quam
codd. duo] ut add. K. una] om. codd. quantitatis2] significat add. JKW. 4 articulo]
om. W. 7 quantum articulum] om. W. articulum] om. K. 8 est] sumptus pro
multitudine dicitur f. discretae] distinctae W. 10 multitudo2 unum] om. (hom.) J; quae
f. 12 unitatibus] profusa vel add. K. 14 hoc2 verum] est verisimile f. 15 condicio]
conditio f. 17 essentialiter] aequaliter f. 19 sequitur] om. J.
820 Marsilius quattuor condiciones in hoc notabili expressas partim verbotenus, partim
ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed. cit.,
fol. 130vO-P). De hoc autem quod de prima condicione dicit, id est numerum non esse in sola
quantitate continua, ab Aegidio dissentire videtur; cf. Aegidius Romanus, ibid., fol. 130vO.
9 Cf. Aristot., Categoriae 6 (4b2223). Cf. supra, p. 138, ad lin. 4. 12 Cf. Boethius, De arith.
1,3 (PL 63,1083D; CCSL 94A,1516): Numerus est unitatum collectio, uel quantitatis aceruus
ex unitatibus profusus. Cf. etiam supra, p. 138, ad lin. 3.
Secundo est notandum quod aliter locuti sunt de numero Philosophus,

Dionysius, Boethius et Damascenus. Philosophus enim 10 Metaphysicae vi-
detur velle quod numerus est multitudo mensurata per unum, et haec est
propria ratio numeri. Dionysius vero ultimo De divinis nominibus dicit quod
unum quod est connumerabile alteri, non est ipsum esse vel ipsum. Unde 5
vult quod numerus semper maior est qualibet suarum unitatum, sicut erat
J 187b dictum in praecedenti | notabili in secundo respiciente numerum. Sed Boe-
thius in libro De Trinitate vult quod numerus non est nisi ubi est diversitas
essentialis. Unde dicit quod ubi nulla est diversitas, ibi nullus est nume-
rus. Sed Damascenus libro 3 capitulo 4 describit numerum sic: Numerus 10
est eorum quae differunt, subdens quod impossibile est numerare ea quae
secundum nihil differunt. Sed secundum hoc quod differunt, numerantur.
Ex quibus potest tertio notari quod vel numerus capitur proprie, scili-
cet pro multitudine ex unitatibus aggregata, quae vere et proprie numerus
f 110ra dicitur, cui scilicet | conveniunt condiciones expressae in primo notabili; quo 15
modo locuti sunt de numero primi tres in praecedenti notabili. Alio modo
possumus de numero loqui communiter, prout omnis pluralitas distincto-
rum vocatur numerus, etiam si illa pluralitas esset unum et non maior in
una unitatum suarum quam in omnibus.
[Conclusiones] 20
Prima conclusio: In Deo non est numerus quoad naturam divinam proprie
loquendo de numero. Patet, quia ibi non est multitudo unitatum, nec tres
1 sunt] et diversimode add. f. 10 4] fort. leg. 8 cum Kf (sic etiam Aegidius). 11 numerare]
numerari f (sic etiam Damascenus et Aegidius). 12 numerantur] numerus intelligitur f.
15 condiciones] conditiones f.
112 Marsilius hoc notabile partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab
Aegidio Romano, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 130vP131rA). 2 Cf. supra, p. 138,
ad lin. 4; cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 130vQ), ubi
haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis invenitur. 4 Cf. Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 13,3
(PG 3,979D; Dionysiaca 2,549); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed.
cit., fol. 130vQ), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eisdem fere verbis invenitur. 7 Cf. supra,
p. 149,1516. 8 Cf. Boethius, De Trin. cap. 3 (PL 64,1251A; ed. cit., p. 171); cf. etiam Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 131rA), ubi haec auctoritas Boethii eisdem
verbis invenitur. 10 Ioannes Damascenus, De fide orth. 3,8 (PG 94,1014A); Burgundionis
versio cap. 52,2 (ed. Buytaert, p. 195); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 24 princ. 1 q. 3 (ed.
cit., fol. 131rA), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem fere verbis invenitur. 15 Cf. supra,
p. 149,720. 16 Cf. supra, p. 150,210.
personae sunt aliquo modo magis ens vel perfectius quam una earum; quo-
modo etiam ante dictum est quod personae divinae non differunt proprie
numero. Unde Ambrosius 1 De Trinitate capitulo 1: Pater et Filius, inquit,
divinitate unum sunt, ubi nec substantiae nec voluntatis ulla differentia
5 est. Namque aliter quomodo unum Deum dicimus? Diversitas plures facit,
unitas potestatis excludit veram quantitatem, quia unitas numerus non est.
Et Boethius in libro De Trinitate dicit: Nulla in Deo diversitas est, nulla
ex diversitate pluralitas, nulla ex accidentibus multitudo atque idcirco nec
numerus.
10 Secunda conclusio: Capiendo numerum more Damasceni Deus potest
dici numerus. Patet, quia Deus est tres distinctae personae. Et sic pluralitas
suppositorum distinctorum, quamvis haec supposita sunt summe unum,
non est magis in tribus quam in uno eorum. Sic loquitur Damascenus libro
3 capitulo 5, ubi loquens de numero quo numeramus dicit: Numerus non
15 divisionis vel unionis causa natus est esse, sed quantitatis et numeratorum
significativus, sive unitorum sive divisorum. Et capitulo 4 dicit: Sciendum
quod numerus eorum quae differunt est, et impossibile est numerare ea
quae secundum nihil differunt. Secundum hoc quod differunt, secundum
3 12] fort. leg. 2. 4 substantiae] coni. (sic Ambrosius et Lombardus et Gregorius de Arimino);
substantia codd. et ed. voluntatis] coni. (sic Ambrosius et Gregorius de Arimino); voluntas
nec codd. et ed. 7 Boethius] Bonaventura f. 10 Damasceni] scilicet large add. KWf. 16 4]
fort. leg. 8 cum Kf (sic etiam Gregorius). 17 numerare] numerari f (sic etiam Damascenus et
Gregorius).
2 Cf. supra, p. 49,1819. 3 Id est Ambrosius, De fide lib. 1 cap. 2 n. 1819 (PL 16,533AB;
CSEL 78,11). Cf. ibid. lib. 1 cap. 2 n. 18 (PL 16,533A; CSEL 78,11): [] ubi nec substantiae nec
voluntatis ulla est differentia? Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 23 cap. 5 n. 5 (ed. cit., p. 186):
Ideo Ambrosius in I libro De Trinitate ait [] Item in eodem: [] nec est ibi substantiae
differentia nec ulla diversitas []. Cf. etiam Gregorius de Arimino, In 1 Sent. dist. 24 q. 2 art. 4
(ed. Marcolino et al., p. 57): Hac consideratione loquitur Ambrosius 1 De trinitate capitulo
1: [] ubi nec substantiae nec voluntatis ulla est differentia. 7 Boethius, De Trin. cap.
2 (PL 64,1250D1251A; ed. cit., p. 171); cf. Gregorius de Arimino, loc. cit. dist. 24 q. 2 art. 4
(ed. cit., p. 57), ubi haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur. 10152.2 Marsilius
hanc conclusionem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Gregorio
de Arimino, loc. cit. dist. 24 q. 2 art. 4 (ed. cit., pp. 5556). 14 Ioannes Damascenus, loc.
cit. 3,5 (PG 94,1002B); Burgundionis versio cap. 49 (ed. cit., p. 185); cf. Gregorius de Arimino,
loc. cit. dist. 24 q. 2 art. 4 (ed. cit., pp. 5556), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem verbis
invenitur. 16 Cf. supra, p. 150, ad lin. 10; cf. etiam Gregorius de Arimino, loc. cit. dist. 24 q. 2
art. 4 (ed. cit., p. 56), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem fere verbis invenitur.
hoc numerantur. Unde contingit quod naturae Christi numerantur et sub

quantitate discreta reducuntur. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
[Dubia]
Quantum ad tertium articulum est primum dubium hoc: Utrum numerus 5
in divinis dicatur secundum substantiam vel secundum relationem. Videtur
quod secundum substantiam, quia dicitur ad se, quia ad nihil refertur; modo
omne tale dicitur secundum substantiam. Secundo, quia omnia quae sunt
in aliis praedicamentis a relatione, cum ad divina transumuntur, transeunt
in substantiam, ut dicit Damascenus; modo numerus est de praedicamento 10
quantitatis; quare etc.
Secundum dubium: Utrum unitas in Deo et etiam Trinitas aliquid ponit
vel tantum excludit? Et videtur quod tantum excludant, per Magistrum ita
J 188a dicentem: Horum usus magis est inductus causa privandi quam ponendi. |
Item, cum Deus non sit quantitas, nec positive est numerus, quia a quo- 15
f 110rb cum|que removetur genus, et species. Et Isidorus dicit quod numeri virtus
1 contingit] concedit f. 5 quantum articulum] om. W. 16 genus] ab eodem removetur

add. f.
12 Cf. Gregorius de Arimino, loc. cit. dist. 24 q. 2 art. 4 (ed. cit., p. 56): Et ex hoc consequenter
concludit [sc. Damascenus] quod naturae Christi numerantur et sub quantitate discreta redu-
cuntur []. Cf. etiam Ioannes Damascenus, loc. cit. 3,8 (PG 94,1014BC); Burgundionis versio
cap. 52,3 (ed. cit., p. 196): Duae enim sunt naturae Christi, ratione et modo differentiae []
Modo igitur differentiae et solo numeratae sub discreta quantitate reducentur. 10 Locum
apud Damascenum non invenimus. Cf. autem Bonaventura, In 1 Sent. dist. 23 art. 1 q. 2 (ed.
Quaracchi 1882, pp. 406b407a): Item, tam Boethius quam Augustinus de Trinitate dicunt,
quod aliorum nominum genera [] transeunt in substantiam []. Cf. ibid. dist. 24 art. 2 q. 2
(ed. cit., p. 426ab): Sicut dicit Boethius et Augustinus: Quantitas in substantiam transit. Cf.
etiam Boethius, De Trin. cap. 4 (PL 64,1252A1253D; ed. cit., pp. 173177) et August., De Trin.
5,10,11 (PL 42,918; CCSL 50,217218) et ibid. 5,11,12 (PL 42,918919; CCSL 50,218220). 13 Cf.
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 24 cap. unicum n. 2 (ed. cit., p. 187); cf. etiam Bonaventura, loc.
cit. dist. 24 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 425a), ubi haec auctoritas Lombardi eisdem verbis invenitur.
1516 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 24 art. 2 q. 1
(ed. cit., p. 425a) 16 Locum apud Isidorum non invenimus. Marsilius hanc auctoritatem
Isidori a Bonaventura vel Thoma de Aquino deprompsisse videtur. Cf. Bonaventura, loc. cit.
dist. 24 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 425a): Item, Isidorus dicit, quod numerus est virtus memeris, id
est divisionis []. Cf. etiam Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 577):
Praeterea, secundum Isidorum, numerus dicitur quasi unius meros, scilicet divisio.
est metrum, id est divisio. Modo in divinis positive non est divisio. Item, si
unitas poneret aliquid, quid esset illud?
Tertium dubium oritur ex dictis in secundo articulo praecedenti. Quia
dictum fuit in articulo primo quod Deus etiam est unum prout unum est
5 principium numeri, eo quod Deus et creatura sunt duo, et in secundo arti-
culo dictum fuit quod de ratione numeri est, ut sit maius in toto quam in
aliqua unitatum, quaeritur: Utrum Deus et creatura sunt maius quam Deus?
Quod sic, quia sunt tantum et amplius; ergo per communem animi concep-
tionem sunt maius. Secundo, quia, nisi essent maius, non essent numerus, eo
10 quod non maius esset tota multitudo quam unitas una, scilicet quam Deus.
[Ad primum dubium]

Ad primum dicitur quod numerus personarum in divinis dicitur secundum
relationem et non secundum substantiam. Probatur sic: Quia secundum hoc
est ibi numerus, secundum quod est ibi distinctio; sed distinctio solum est
15 secundum relationem; igitur etc. Patet maior per dictum Damasceni prius
allegatum: Impossibile est numerari ea quae secundum nihil differunt. Et
minor patet, quia differentia solum est in distinctione personarum. Unitas
enim est omnimoda et summa in essentia secundum fidem catholicam et
veritatem.
20 Ad primum motivum in contrarium dicitur quod, quamvis numerus ad
nihil dicitur relative, prout termini per se et proprie sive secundum esse sunt
in praedicamento ad aliquid, quia tamen distinctionem importat de suo
modo significandi, recte sic rebus attribuitur, sicut in eis distinctio reperitur.
Et quia in divinis non est distinctio secundum substantiam, sicut est in
25 numeris creaturarum, ideo in divinis numerus prout ibidem reperitur, dicit
distinctionem in rebus relatis et secundum relationem.
Ad secundum, quod numerus qui est in divinis, non est quantitas discreta
proprie, cum non sit multitudo aggregata ex unitatibus, sed sit tantum una
unitas. Sed magis importat alietatem vel distinctionem personalem, quae
1 divisio1] mensura W. 2 aliquid] om. JWf. 3 tertium] secundum J. secundo] tertio KW;
om. f. 10 unitas] unitatum f. 23 sic] sicut JK. 27 quantitas] quantitatis codd.
4 Cf. supra, p. 148,2425. 6 Cf. supra, p. 149,1516. 12 Cf. supra, p. 152,511. 16 Cf.
supra, pp. 150,1112 et 151,1718. 18 Cf. Decretalis Damnamus (Enchiridion symbolorum,
ed. Denzinger-Hnermann, n. 804, p. 336): [] ut distinctiones sint in personis, et unitas in
natura. Cf. Gregorius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. Richter et Friedberg, p. 7). 20 Cf.
supra, p. 152,68. 27 Cf. supra, p. 152,811.
est in ad aliquid. Aliter forte dici potest quod large ille numerus potest dici
Trinitas et est tres res. Sed quia relative solum sunt tres, ideo etiam solum
relative ibi est numerus. Et si velis quod large et improprie sit ibi quanti-
tas discreta, tunc oporteret glossari regulam, quod intelligitur de attributis
perfectionem importantibus. Numerus autem nec perfectionem nec imper- 5
fectionem importat de suo modo significandi, sed tamen distinctionem. Et
ideo quoad hoc, non quoad substantiam, quae indistincta est, sed ad rela-
tionem refertur.

[Notabilia] 10
Ad secundum videtur fuisse de mente Magistri quod nomen unius Deo
attribuitur solum privative, ut excludat pluralitatem essentialem. Et eodem
f 110va modo Trinitas personarum vel | tres personae, ut secludat solitudinem vel
carentiam societatis. Et ad hoc allegat Magister Hilarium, quamvis Hilarius
J 188b hoc non dicat expresse nisi quod illorum nominum | usus in Deo inventus 15
est magis causa privandi quam aliquid ponendi. Et forte movebatur quod
unum positive dictum est principium quantitatis et numeri. Deus autem in
se non habet quantitatem. Vel fortassis movebatur dicto beati Dionysii 2 De
angelica hierarchia dicentis quod in Deo negationes sunt verae, affirmatio-
nes incompactae; quod est ex eo, quia dicendo substantiarum alia corporea, 20
alia incorporea, et ultra subdividendo omnia negativa de Deo dicuntur in
quantum negatio inclusa est negans. Nec de illis est dubitandum, quia Deus
est non-corporeus, non-animatus, non-sensitivus, non-rationalis capiendo
1 forte] etiam f. 12 ille res] numerum capiendo illa Trinitas possit dici numerus f.
78 relationem] distinctam add. f. 16 est] om. J. privandi] privationis explicandae f.
aliquid] aliud K. 20 incompactae] id est improprie compactae K.
4 Marsilius fortasse de quadam regula Augustini cogitat. Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist.
24 princ. 1 q. 4 (ed. cit., fol. 131rF): Regula est Augustini in multis locis, quod quicquid ad se
dicitur in divinis, substantialiter dicitur; sed numerus secundum suum nomen non refertur
ad aliud; ergo ut in divinis ponitur, secundum substantiam dicetur. Cf. etiam e.g. August.,
loc. cit. 5,8,9 (PL 42,916917; CCSL 50,215): Quapropter illud praecipue teneamus, quidquid
ad se dicitur praestantissima illa et diuina sublimitas substantialiter dici []. 11 Cf.
supra, pp. 152,12153,2. 11155.9 Marsilius haec notabilia partim deprompsisse videtur a
Bonaventura, loc. cit. dist. 24 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 421a). 14 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist.
24 cap. unicum n. 5 (ed. cit., p. 188) et Hilarius, De Trin. 4,17 (PL 10,110AB; CCSL 62,119120)
et ibid. (PL 10,110C111A; CCSL 62,120). Cf. ibid.; cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 24 art. 1
q. 1 (ed. cit., p. 421a), ubi haec auctoritas Hilarii eisdem verbis invenitur. 19 Cf. Ps.-Dionysius,
De caelesti hierarchia cap. 2,3 (PG 3,142A; Dionysiaca 3,758759).
rationale prout est differentia animalis. Sed affirmationes, quod conceptum

proprium essentialem non habemus quando dicimus: Deus est substantia
prima vel aliquid huiusmodi, non possunt hae esse ita verae, quia semper
subiecto correspondet et praedicato conceptus complexus et non unicus
5 simplex, quia non habetur, saltem essentialis. Vel etiam, quia huiusmodi
affirmationes, ut prius est dictum, nihil proprium de Deo proprie exprimere
possunt, sed solum improprie et diminute, ut dictum est prius.
Secundo est notandum quod Magister communiter non tenetur in hoc a
modernis doctoribus.
10 [Propositiones]
Et dicendum quod, ut dictum est, quamvis semper nomen unitatis sua signi-
ficata sub ratione privationis importat, tamen maxime in Deo verissimam
ponit unitatem. Immo in nullo alio tanta est unitas. Prima pars patet, quia
unitas et maxime entis, cum intelligitur, semper sub ratione indivisionis in
15 plura intelligitur. Secunda pars declaratur, tum, quia Deus est prima unitas,
ad quam omnes posteriores reducuntur; tum, quia est causa ceteris singu-
lis essendi unum, immo unio universi, exclusio vacui et contactus singu-
lorum corporum ab ipso ut a causa habent ortum; tum, quia divisio ali-
quo modo in singulis aliis aliqualis reperibilis est. Unde supremus angelus
20 in duo tendit, scilicet in Deum, cui innititur ut conservanti, et in se ut in
unum a Deo in esse conservatum. Nec potest aliter esse, quin talis tendentia
insit rebus a natura. Modo huiusmodi divisio nullo modo imaginabilis est in
Deo.
1 quod] eo quod K; quia Wf. 2 essentialem] eorum add. f. 3 hae] a Deo proprie add. f.
4 subiecto praedicato] tam subiecto quam praedicato correspondet f. conceptus] om. J.
5 simplex] saltem essentialis add. f. quia1] talis add. f. habetur] a nobis in statu praesenti
add. f. saltem essentialis] om. f. 9 modernis doctoribus] multis f. 13 tanta] terminata f.
18 habent] coni.; habet codd.; habeat f. 2021 ut in unum] tamquam f. 21 unum] ut add. J.
6 Cf. supra, p. 154,1920. 7 Cf. ibid. 89 Cf. E.A. Synan, Nineteen Less Probable Opinions
of Peter Lombard, in: Mediaeval Studies 27 (1965), pp. 340344, praec. p. 342: Secunda est
quod nomina numeralia dicta de deo, ut unus, trinitas, respectu dicuntur solomodo privative;
distinctione 24, capitulo primo. Cf. etiam ibid.: Tertia est quod nomina relativa, ut simile,
aequale, etc., solum dicuntur privative; distinctione 31, capitulo primo. Teste Bonaventura,
loc. cit. dist. 24 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 421a) Lombardus dicens nomen unius in Deo solum
privative dici iam ab antiquis doctoribus redarguebatur. 11 Cf. supra, p. 140,1920.
Secunda propositio, quod etiam Trinitas et tres personae positive et non

solum privatione solitudinis ponitur in Deo. Ratio, quia perfectissima ratio
suppositorum est in Deo, eo quod quodlibet suppositum est infinitae virtutis
f 110vb seu omnipotens. Non tamen dico | quod sunt proprie numerus. Causa dicta
fuit propter quam non in articulo praecedente. 5
[Ad motiva in contrarium]

Ad motiva in contrarium: Ad primum, quod Magister in hoc communiter
non tenetur, vel dicitur quod voluit quod non essent affirmative in Deo ita
proprie dicentes quid est sicut negative dicentes quid Deus non est.
Ad secundum dicitur quod proprie Deus non est numerus sicut nec quan- 10
titas. Nihilominus proprie est tres personae et tria supposita naturae intel-
lectualis, quia nulla est ratio tantae perfectionis supponendi in aliis. Et hoc
J 189a positive intelligendo | quanta ibi est, non solum quia solitudo ibi non est.
Ad tertium, quod, quamvis in Deo non sit proprie numerus, quia non plu-
res unitates absolute, nihilominus est perfectissime tres res et tria supposita, 15
ut dictum est.
Ad quartum, quod unitas ponit essentiam divinam tamquam substra-
tum, quae est ratio totius unitatis et in qua nulla potest esse ratio divisionis
vel diversitatis, sicut dictum est, sicut necessario est in dependentibus sive
creaturis. 20
[Ad tertium dubium]

Ad tertium dubium videtur mihi quod, sicut dictum fuit circa distinctionem
8, quod Deus esset in praedicamento substantiae. Probabiliter ita videtur
mihi quod Deus et angelus substantiae duae sunt, et ita duae essentiae, ita
etiam duae res sive duo entia. 25
Secundo dicitur quod non sunt maius vel perfectius quam Deus inten-
sive. Patet causa, quia Deus est perfectio infinita, quae per nullius additio-
nem potest fieri intensior; tum, quia perfectio divina omnem perfectionem
omnium creaturarum eminenter includit, sicut et sol et candela non sunt
intensive magis lucidum quam sol. 30
1 propositio] om. sed in mg. secunda propositio J. 8 vel quod1] nisi f. 9 quid1] Deus add.
KWf. 15 supposita] relativa add. f. 19 sicut2] quae tamen f. 22 videtur quod] dicatur f.
23 esset] sit f. 24 sunt] substantiae J. 27 causa] tum f. 29 et2] om. J.
5 Cf. supra, pp. 150,22151,9. 7 Cf. supra, p. 152,1314. 78 Cf. supra, p. 155, ad lin. 89.
10 Cf. supra, p. 152,1516. 14 Cf. supra, pp. 152,16153,1. 16 Cf. supra, p. 156,1112. 17 Cf.
supra, p. 153,12. 19 Cf. supra, p. 155,1523. 22 Cf. supra, p. 153,310. 23 Cf. Marsilius de
Inghen, loc. cit. q. 12 art. 2 (ed. cit., p. 101).
Tertio, quod nihilominus Deus et creatura sunt perfectiones in pluribus

entibus multiplicatae, quam est sola perfectio divina, quia sunt in duobus
entibus absolutis, et perfectio divina non.
Per hoc ad motivum in contrarium, quod de ratione numeri est quod
5 sit maius in toto quam in qualibet unitatum. Hoc intelligitur quod in toto
debent esse perfectiones sic magis multiplicatae essentialiter quam in qua-
libet unitatum, non quod intensive. Et hoc de tertio articulo.

10 Ad rationes principales: Ad primam, quod ille terminus unum est priva-
tive in praedicamento quantitatis prout opponitur multitudini vel etiam
numero. Secundo, quod res quae est Deus, est privative in quantitate, quia
significatur per unum, et non est proprie quantitas. Argumentum autem
dicit quod non est quantitas, et ideo non est Deus posi|tive in quantitate, f 111ra
15 sicut nec punctus est quantitas. Sed non sequitur, quin sit ibi privative.
Ad secundam, quod consequens non est inconveniens tamquam de re
significata in universali per suum subiectum vel eius oppositum. Et ad im-
probationem: Dicitur quod arithmeticus non considerat de substantiis se-
paratis. Dicitur quod verum est in quantum entia sunt sive substantiae, sive
20 in quantum primae causae sunt, quia hoc est metaphysici, nec in quantum
causa motus sunt, quia hoc est physici, sed bene in quantum significantur
per dictiones numerales, ut quod in quantum quattuor sunt dupli ad eorum
duos. Sic enim significantur per terminos suarum conclusionum.
Ad tertiam dicitur quod aequivocatio est in hoc nomine terminatum,
25 quia non oportet quod omne unum sit terminatum in virtute vel limitatum
in essentia ad aliquem determinatum modum agendi, essendi vel virtutis.
Sed unum quod est Deus, est bene de sui natura ad hoc terminatum quod
non possit esse plura.
2 entibus] entis J. 3 et non] non autem perfectio divina nisi in uno ente absoluto f.
6 debent esse] numero sint f. 7 quod] autem magis f. 10 principales] om. KW; ab initio
huius motas f. ille terminus] istae tres seu illa Trinitas f. 14 quod] quia f. 15 sicut
quantitas] om. f. quin] nihilominus add. f. 19 dicitur] respondetur f. 21 significantur] vel
add. f. 22 quod] quot JK. quantum] eorum add. f. 23 suarum] om. f. conclusionum]
arithmeticae disciplinae add. f. 24 tertiam] tertium f. 25 quia terminatum] om. (hom.)
JK. virtute] unitate K. 26 determinatum] finitum add. KWf.
p. 136,14.
Ad quartam, quae est tertium principale, patet quid sit dicendum ex

solutione tertiae dubitationis.
Ad quintam, quae est quarta principalis, negatur maior. Unum enim
simplicissimum absolutum potest esse tres res relativae et tria supposita
J 189b quorum unum non est aliud, | ut alias est dictum. 5
Ad sextam, quae est quinta, negatur maior. Et ad Boethium dicitur quod
loquitur de unitate in communi, ac si diceret quod ex replicatione unitatis
potest fieri omnis numerus. Vel quod loquitur de unitate continui, quae
est in potentia omnis numerus per divisionem, immo est actu sub qualibet
specie numeri, licet non unitatibus contra invicem divisis, sicut haec solent 10
dici circa 3 Physicorum.

Ad rationes quae fiunt pro quaesito: Loquendo de numero proprie negatur
maior primae rationis. Trinitas enim dicitur quasi trium suppositorum uni-
tas. Modo una unitas non est proprie numerus. Et ad probationem dicitur 15
quod Trinitas personarum non est proprie ternarius, quia non est tres unita-
tes, sed una.
Ad secundam negando consequentiam, quia illae tres res sunt una unitas,
et ergo non sunt numerus numeratus, qui requirit distinctas unitates.
Ad tertiam negatur maior, nisi addatur ubi est distinctio essentialis. Et 20
ad probationem dicitur quod distinctio suppositorum in eadem natura non
facit proprie numerum.
Ad quartam, quod duplex est pluralitas. Quaedam est rerum absolutarum,
et haec, ubi est, numerum constituit. Alia est rerum relativarum in eadem
1 quartam quae] quartum quod KWf. 2 tertiae] secundae J. 3 quintam quae] quintum
quod KWf. quarta principalis] quartum principale KWf. 4 esse] et est add. f. supposita]
relativa add. f. 6 sextam quae] sextum quod KWf. quinta] quintum principale K; quintum
Wf. 7 communi] id est communiter concepta add. f. 20 negatur] negetur Kf. ubi] ibi J.
24 relativarum] ut personarum add. Kf; nec personarum add. W.
Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 1 (ed. cit., p. 230). 6 Cf. supra, p. 136,1518. 11 Cf.
e.g. Thomas de Aquino, In 3 Phys. cap. 7 lect. 12 (ed. Leonina 1884, pp. 139b140a); cf. etiam
id., In 1 Sent. dist. 24 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 576), ubi quidam locus libri 3 Physicorum laudatur.
13 Cf. supra, pp. 136,20137,13. 1415 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 24 cap. unicum
n. 11 (ed. cit., p. 189): [] in contrarium videtur sentire Isidorus dicens: [] quia est trinitas
trium unitas. Cf. etiam Isidorus, Etymologiae 7,4,1 (PL 82,271A; ed. cit., lin. 2324): Trinitas
appellata quod fiat totum unum ex quibusdam tribus, quasi Triunitas []. 18 Cf. supra,
p. 137,14. 20 Cf. supra, p. 137,58. 23 Cf. supra, p. 137,913.
natura simplici absoluta, et haec non est numerus, eo quod non est plures
unitates proprie.

Ratio pro sup|posito est pro dictis. Ad rationem contra quaesitum diceretur f 111rb
5 secundum Damascenum quod cum summa unitate bene stat distinctio et
numerus largo modo dictus. Et ergo secundum illum modum negaretur
maior. Ad Boethium dicitur quod loquitur de numero proprie dicto, qui est
distinctarum unitatum essentialium.
Ad secundam, quod illa descriptio numeri datur de numero proprie dicto,
10 et talis non est in Deo, ut dicit prima conclusio secundi articuli. Sed bene
cum hoc stat quod ibi sit numerus communiter dictus, ut dicit secunda
conclusio eiusdem. Hoc de quaestione.
4 rationem] sc. primam; rationes f. 5 distinctio] personarum add. f. 12 quaestione] ista

add. W.
4 Cf. supra, p. 137,1517. Cf. supra, pp. 137,19138,2. 5 Cf. supra, pp. 151,10152,2. 9 Cf.
supra, p. 138,36. 10 Cf. supra, p. 150,2122. 12 Cf. supra, p. 151,1011.
[quaestio vicesima octava]
[Utrum nomen personae secundum

definitionem quam ponit de eo Boethius,
quae est quod est rationalis naturae
individua substantia, communiter et univoce
praedicatur de personis increatis et creatis]
Circa distinctionem 25 vicesimo octavo quaeritur: Utrum nomen personae

secundum definitionem quam ponit de eo Boethius, quae est quod est ratio-
nalis naturae individua substantia, communiter et univoce praedicatur de
personis increatis et creatis? Quae quaestio duo supponit. Primo definitio-
nem personae, secundo, quod nomen personae communiter praedicetur de 5
personis increatis et creatis. Et tertio quaerit utrum univoce.
[Contra primum suppositum]

Contra definitionem arguitur sic: Quia definitio personae posita non conve-
nit omnibus personis, ergo etc. Consequentia nota est, quia bona definitio 10
competit omni. Antecedens probatur. Primo, quia certum est quod in divinis
ponuntur personae, et tamen haec definitio non convenit divinis personis,
1 circa quaeritur] vicesimo octavo quaeritur circa distinctionem 25 Kf; circa distinctionem
25 W. quaeritur] circa distinctionem add. J. 5 personae2] sic definitum add. f. 11 omni]
contento sub definito add. f.
2 Boethius, De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,
1343CD; ed. Moreschini, p. 214); cf. Petrus Lombardus, 3 Sent. dist. 5 cap. 3 n. 2 (ed. Grot-
taferrata 1981, p. 48) et ibid. dist. 10 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 72). Nonnulli distinctionem 25 libri
1 exponentes hoc loco fere classico eisdem verbis utuntur, e.g. Bonaventura, In 1 Sent. dist. 25
art. 1 q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 435b) et Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 25 q. 1 art. 1 (ed.
Mandonnet, p. 600) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 25 q. unica art. 1
(Tolosae 1652, fol. 207a [= 205a]).

quaestio vicesima octava 161
teste Magistro libro 3 distinctione 10; quod etiam patet ratione, quia, cum
in divinis sint tres personae, ibi essent naturae rationalis tres individuae
substantiae, quod est contra Magistrum ponentem ibi solum unam substan-
tiam. Secundo probatur antecedens, quia angelis nomen personae damus, | J 190a
5 et tamen definitio eis non convenit, cum non sint rationalis naturae, eo quod
rationale est differentia divisiva animalis. Angeli autem non sunt anima-
lia. Item, rationalis natura vocatur quae ex deliberatione agit. Angeli autem
non deliberant. Et tertio, quia vel per individuam substantiam intelligit indi-
visibilem, et sic non convenit hominibus, cum sint divisibiles; vel intelligit
10 indivisum, et sic, si per defectum naturae coniungerentur gemini in uno cor-
pore duo capita cum una anima , gemini illi non essent duae personae,
cum non sint ab invicem divisi.
Secundo sic principaliter: Natura rationalis praedicatur de persona in
recto, ergo male ponitur in definitione eius in obliquo. Consequentia tenet,
15 quia obliquus genitivus significat per modum cuius est et non per modum
quod est. Antecedens patet, | quia homo est natura rationalis. f 111va
Tertio sic: Quia secundum hanc definitionem nulla persona esset incor-
ruptibilis. Falsitas patet. Probatio consequentiae: Quia individuationis prin-
cipium est materia, nam est causa pluralitatis individuorum, ut habetur
20 ex 12 Metaphysicae; modo omne habens materiam est corruptibile, Com-
mentator 2 Physicorum; ergo, cum persona sit individua substantia, omnis
persona haberet materiam et esset corruptibilis.
Quarto, quia haec definitio convenit divinae essentiae; et illa non videtur
esse persona; igitur convenit aliis quam definito. Patet maior, quia essentia
25 est rationalis naturae substantia individua, cum sit summe indivisibilis.
Probatur minor, quia essentia communis est plures personae. Modo plures
2 rationalis] rationales f. 1011 in gemini] om. (hom.) W. 13 secundo] tertio W. de]

homine de add. J. 14 consequentia tenet] om. f. 15 per est] ut cuius f. 1516 per2 est1]
sub ratione ea scilicet quod est quae est ratio nominativi casus f. 1718 incorruptibilis] corr.
in corruptibilis K. 21 2] fort. leg. 1. 26 est] ad add. K.
1 Cf. Petrus Lombardus, 3 Sent. dist. 10 cap. 1 n. 4 (ed. cit., p. 73). Haec auctoritas Lombardi
etiam ad sensum profertur a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 25 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 600) et
Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 25 q. unica art. 1 (ed. cit., fol. 207b [= 205b]).
3 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 25 cap. 2 n. 5 (ed. Grottaferrata 1971, p. 194). 1316 Haec
ratio similis est rationibus allegatis apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 25 q. 1 art. 1 (ed.
cit., p. 600) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 25 q. unica art. 1 (ed. cit.,
fol. 207b [= 205b]). 20 Cf. Aristot., Metaph. 12,8 (1074a3334). 21 Averroes, In 1 Phys. com. 79
(Iuntina 4,45rC).
162 quaestio vicesima octava
personae non sunt una persona. Secundo, quia convenit animae separatae,
quia est rationalis naturae individua substantia, et non videtur esse persona,
cum sit nata esse pars personae. Una autem persona non est nata esse pars
alterius.
[Contra secundum suppositum] 5

Contra secundum suppositum arguitur sic: In divinis non sunt plura diffe-
rentia numero, ergo nihil praedicatur in divinis communiter. Tenet conse-
quentia, quia quod communiter praedicatur, debet praedicari de pluribus
ad minus numero differentibus. Et antecedens patet per Magistrum distinc-
tione 19 capitulo 7 et capitulo 8, qui vult quod personae non faciunt nume- 10
rum. Et ad hoc adducit beatum Augustinum libro 7 De Trinitate et est in
capitulo 36, ubi Augustinus hoc ex intentione probat, et ratio sua est fortis,
quia quicquid de pluribus praedicatur et communiter, hoc est magis in pluri-
bus quam in uno; modo tres personae non sunt maius quam una; igitur non
videtur praedicari communiter. 15
Secundo: Nullum indivisibile praedicatur communiter; sed persona est
quoddam indivisibile. Maior patet per definitionem individui, quia pro-
prium est ei de solo praedicari. Minor patet per definitionem personae, quia
dicitur quod est individua substantia.
Item tertio, quia quod secundum substantiam dicitur in divinis, non mul- 20
tiplicatur; sed persona dicitur secundum substantiam; igitur. Maior patet,
quia ibi non est nisi sola substantia. Et minor patet per beatum Augustinum,
qui vult quod persona dicitur per se et est allegatum quaestione vicesima
quinta.
Quarto, quia communitas personae in divinis aut est tantum secundum 25
nomen, et sic non esset ibi commune univocum; vel est communitas secun-
dum nomen et rem, cum non sit ficta, et si sic, erit ibi communitas
2 quia] non add. J. 12 36] fort. leg. 6. 13 et] om. f. 14 modo una] om. K. sunt] quid
add. f. 17 indivisibile] igitur add. f. 18 ei] ipsius f. de] uno add. f. 23 per se] personae J.
quaestione] fort. leg. distinctione. 26 nomen] modum J.
10 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 19 cap. 7 n. 1 (ed. cit., p. 165) et ibid. dist. 19 cap. 8 (ed. cit.,
p. 166); cf. etiam ibid. dist. 19 cap. 10 n. 2 (ed. cit., p. 169), ad quem locum haec sententia potius
refertur. 12 Cf. August., De Trin. 7,6,11 (PL 42,943944; CCSL 50,262264). 16163.2 Hae
rationes similes sunt rationibus allegatis apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 25 art. 2 q. 1 (ed.
cit., p. 442b). 17 De definitione individui vide Porphyrium, Isagoge cap. De genere (AL I 67,
7): Eorum enim quae praedicantur alia quidem de uno dicuntur solo, sicut individua [].
18 De definitione personae vide supra, p. 160,23. 22 Cf. August., loc. cit. 7,6,11 (PL 42,943;
CCSL 50,262). 24 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 25 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 190).
praeter communitatem essentiae, quod non videtur | verum, quia sola sub- J 190b
stantia est in divinis communis.
[Pro quaesito]
Deinde arguitur pro quaesito. Primo, quia persona praedicatur eodem no-
5 mine et eadem ratione de personis divinis et creatis, ergo univo|ce. Conse- f 111vb
quentia tenet per definitionem univocorum et antecedens patet, quia prae-
dicatur ratione iam prius posita de his et de illis.
Secundo sic: Quod dicitur de Deo et creaturis secundum rationem negati-
vam, dicitur de eis univoce; modo nomen personae est huiusmodi; ergo etc.
10 Patet maior, quia ratio negativa ubique est eadem, scilicet non esse illud
quod negatur. Minor patet per definitionem, quia esse substantiam indivi-
duam est negativum.
Tertio sic: Quia praedicatur de his et non aequivoce, eo quod nullum
nominum definitionis est aequivocum a casu respectu divinarum perso-
15 narum et creaturarum. Nec analogice, quia prius esse personam convenit
creaturis quam Deo, ut dictum est circa distinctionem 21. Modo quicquid
convenit Deo et creaturis analogice, hoc prius debet competere Deo quam
creaturis.
[Pro primo supposito]

20 Sed pro supposito, puta pro definitione, est auctoritas Boethii in libro De
duabus naturis et una persona Christi, qui ponit eam tamquam bonam.
[Pro secundo supposito]

Sed quod etiam praedicatur de personis creatis et increatis, est eiusdem
Boethii in eodem libro dicentis quod nomen personae commune est Deo,
25 homini et angelo.
15 convenit] tam add. J. 16 21] 2 K; 12 W. 20 pro1] primo add. f.
418 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist.
25 q. 1 art. 2 (ed. cit., pp. 606607) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 25
q. unica art. 2 (ed. cit., fol. 206b). 6 De definitione univocorum vide Aristot., Categoriae 1
(1a67) (AL I 15, 5): Univoca vero dicuntur quorum et nomen commune est et secundum
nomen eadem substantiae ratio []. 7 Cf. supra, p. 160,23. 11 De definitione personae
vide ibid. 14 De aequivocis a casu vide Boethium, In Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,166B).
16 Locum ibi non invenimus; in hac quaestione vicesima octava autem Marsilius ad dubium
utrum nomen personae prius dicatur de personis creatis vel increatis respondens hanc
sententiam exprimit; cf. infra, pp. 172,28173,9. 21 Cf. supra, p. 160, ad lin. 2. 24 Cf. Boethius,
De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 2 (PL 64,1343B; ed. cit.,
p. 214).
[Contra quaesitum]
Sed quod non univoce, hoc probatur sic: Si partes definitionis non uni-
voce dicuntur, nec definitio, quia modus praedicandi definitionis sequitur
modum suarum partium; modo partes huius definitionis non dicuntur uni-
voce de Deo et angelis et hominibus; igitur. Probatur minor primo, quia non 5
eodem modo rationale dicitur de his, cum primo dicatur de homine, cuius
est differentia. Nec etiam individuatio eadem est in Deo et in creaturis, cum
in Deo tria individua sint unum, in creaturis nullo modo.
In hac quaestione erunt quattuor articuli. In primo videbitur de primo 10

supposito, in secundo de secundo, et tertio de quaesito et in quarto de dubiis.
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum est notandum quod, cum persona sit nomen dignita-
tis et a dignitate ad divina translatum, ut dictum est prius, unde dicta est 15
persona quasi per se una vel quasi per se sonans , tres condiciones viden-
tur esse de ratione personae, quae omnia ad dignitatem pertinent. Prima,
quod sit per se et non inhaereat alteri, quia in alio existere imperfectionis
est, propter quod accidentibus inest. Et ex hac condicione oportet quod per-
sona est substantia. Secunda, quod sit incommunicabilis. Nam qui per se 20
unus est, non videtur pluribus communis esse, et quod per se sonat, unum
f 112ra est, non com|municatum. Communicatum enim cum aliis sonat. Tertia con-
dicio, quod possit agere et non agere, quia esse necessitatum ad agendum
vel etiam, quia non posse agere non videtur perfectionis esse et dignitatis.
4 modum] praedicandi add. f. 5 primo] ut prius f. 8 individua] supposita f. unum]

individuum in substantia quod add. f. 11 secundo2] quaesito J. 14 quantum ad]
quoad f. quantum ad primum] om. W. 16 per se1] persona W. per se2] persona W.
condiciones] conditiones f. 18 per se] persona K. 19 accidentibus] non add. sed del.
K. inest] congruit f. ex hac condicione] propter hanc conditionem f. 2021 per se
unus] personae prius K. 21 non videtur] unde dividetur W. 22 non] in causam add. W.
2223 condicio] conditio f. 24 quia] om. f.
14165.13 Haec notabilia similia sunt notabili prolato apud Aegidium Romanum, In 1 Sent.
dist. 25 princ. 1 q. 3 (Venetiis 1521, fol. 136rCD). 15 Cf. supra, p. 121,58.
Persona autem nomen dignitatis est. Unde quod per se unum est, sua pro-
pria forma unum est. Et ita ubi est dignitatem praebens sicut in persona,
ibi dat agere cum placet. Secus de forma | naturali quae necessitat ad agere J 191a
praesente passo. Unde nec dignitatem praebet personalem. Similiter, quod
5 per se sonat, sonat cum vult et non necessitate compellente. Et ex hoc opor-
tet quod persona sit libera libertate oppositionis. Alias non posset agere et
non agere. Ex hoc tertia condicio, quod persona debet esse rationalis natu-
rae, quae sunt eaedem oppositorum, ut habetur 9 Metaphysicae. Tres igitur
sunt condiciones personae, scilicet esse substantiam, esse incommunicabile
10 et esse rationalis naturae.
Secundo est notandum quod has tres condiciones haec definitio exprimit:
primam, cum dicit esse rationalis naturae, secundam, cum sit individua, et
tertiam, cum ponit genus, scilicet substantiam.
15 Quibus praemissis est conclusio responsalis quod dicta definitio personae
est bona descriptio personae, licet non sit definitio essentialis. Probatur
sic: Bona descriptio termini connotativi aut accidentalis est quae datur per
subiectum et proprietates quas importat convertibiliter; sed illa est huius-
modi; ergo etc. Maior patet 7 Metaphysicae, quia Philosophus vult quod
20 accidentia debent definiri per sua subiecta et per ea exprimentia quae con-
notant. Alias non sit eorum descriptio perfecta. Minor patet ex dictis. Quam-
vis enim persona substantiam importat, tamen ratione dignitatis duo illi
inesse significat, scilicet incommunicabilitatem et libertatem, ut dictum est.
Modo haec definitio ponit substantiam primo loco et addit individuationem
25 in recto pro differentia et subdit libertatem in obliquo pro secunda diffe-
rentia. Sed quod hoc est convertibiliter, apparet, quia haec definitio omni
6 oppositionis] conditionis J; om. K. non] libere add. f. 7 hoc] sequitur add. KWf.
tertia] quarta W. condicio] conditio f. 8 quae] sc. naturae rationales. quae eae-
dem] habens potentiam f. sunt] corr. in sit K. 9 condiciones] conditiones f. 11 condicio-
nes] conditiones f. 12 esse naturae] substantia f. sit] dicit f. 13 ponit substantiam]
dicit rationalis naturae f. 17 descriptio] definitio f. aut] descriptio add. f. 21 descriptio]
definitio KWf. 24 et] quia in nominativo et in eodem casu f. 25 in recto] om. f. obliquo]
vel add. KWf.
8 Cf. Aristot., Metaph. 9,2 (1046b25) (AL XXV 3.2, 181): Quapropter omnes artes et factive
scientie potentie sunt [] Et que quidem cum ratione omnes contrariorum sunt eedem [].
Cf. etiam Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 134, n. 222). 19 Cf. Aristot., Metaph.
7,5 (1031a23); cf. etiam Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 129, n. 164165). 23 Cf. supra,
pp. 164,20165,8.
personae convenit, tam divinae quam angelicae quam etiam humanae, ut in

sequenti articulo dicetur. Sed etiam soli personae convenit. Accidentia enim
a personalitate excluduntur, cum dicitur substantia. Communia et commu-
nicabilia in essendo, sicut est essentia divina, ut sic secluduntur, quia dicitur
individua. Item, omnia substantialia non-rationalia secluduntur, quia dici- 5
tur rationalis naturae. Hoc enim non convenit nisi his quae sunt personae.
Hoc de primo articulo.
[Articulus 2]
[Notabile unicum]
f 112rb Quantum ad secundum quaeritur: An nomen personae communiter | prae- 10
dicatur de divinis personis et creatis? Pro quo notandum quod communitas
per praedicationem non dicit vel saltem ad sui esse non requirit entitatem
realem communem. Patet, quia, quamvis ly homo praedicetur de singu-
laribus hominibus, tamen non ponit nec exigit ad hoc aliquam entitatem
communem in essendo, cum tale nihil sit, ut probatur 7 Metaphysicae. 15
[Obiectiones et responsiones auctoris]

Et si dicatur: Quomodo ergo de pluribus praedicatur nisi ratione commu-
nis proprietatis quae est in ipsis?, respondetur quod, si univoce praedicetur,
quod praedicatur uno conceptu communi eis, qui est omni confusa simili-
tudo non plus determinans ad unum quam ad aliud, ut conceptus hominis 20
est omnibus hominibus. Sic dicit Commentator 3 De anima quod intellectus
communi conceptu simul infinita intelligit. Si vero sit praedicatio aequi-
voca, sufficit communitas nominis, quamvis conceptus sunt diversi. Si prae-
dicetur analogice, sufficit unitas nominis, quamvis diversi sunt conceptus
J 191b differentes secundum prius et posterius, vel unitas | rationis prius uni con- 25
venientis quam alteri.
1 quam2 humanae] om. K. 2 sed] quod add. J. 3 substantia] cointelligendum

enim est substantia proprie dicta excluduntur enim add. f. 4 ut secluduntur] om. f.
6 personae] per se f. 10 quantum ad secundum] om. W. secundum] articulum add. Kf.
11 communitas] communicatio f. 13 de] omnibus add. KWf. 15 nihil] nullum f. 19 omni]
omnium f. 20 hominis] communis add. f. 2526 convenientis] coni.; conveniens codd. et
ed.
2 Cf. infra, p. 168,2930. 15 Cf. Aristot., Metaph. 7,14 (1039a24b19); cf. etiam Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 129, n. 174). 21 Cf. Averroes, In 3 De anima com. 19 (Iuntina suppl.
2,162rB; AverL VI,1, 441).
Forte dicetur: Unde veniat communitas conceptus communis pluribus

rebus, si non sit in rebus aliqua res universalis a qua ipse sumitur?
Respondetur quod sufficit ad huius generationem virtus intellectus agen-
tis naturaliter a phantasmate singulari vago conceptum communem abstra-
5 hentis repraesentantem illam rem et omnia illi similia. Haec autem simili-
tudo rerum singularium, sive accidentalis sive essentialis, non est nisi ipsae
res singulares.
[Conclusiones]
Illo praemisso est prima conclusio haec: Nomen personae praedicatur com-
10 muniter de omnibus personis creatis. Hoc patet inductive nec est in hoc
magna vis.
Secunda conclusio est: Nomen personae praedicatur communiter de om-
nibus personis increatis. Probatur auctoritate beati Augustini 7 De Trinitate
capitulo 4 dicentis: Ideo dicuntur tres personae, quia commune est eis
15 quod est persona. Et etiam patet inductive.
[Dubium incidens et responsio auctoris]

Hic est dubitatio de modo, quia communis univocatio super aliqua reali
convenientia videtur fundari, ut esse hominem super esse rationale. Modo
non videtur quae sit haec convenientia sive similitudo personarum ratione
20 cuius de divinis personis dicitur pluraliter et communiter nomen personae.
Ad illud dubium multipliciter respondetur. Nam quidam dicunt quod
haec communitas est communitas negationis: Sicut non-lignum est com-
mune homini et equo, sic esse personam de omnibus suppositis divinis
dicitur per non esse communicabile.
25 Secundi dicunt quod haec communitas est communitas proportionis,
quali communitate conveniunt rector scholarium et rector navis, quia sicut
2 ipse] ipsa K; talis conceptus f. 5 repraesentantem similia] in significando id est com-

muniter significativum illius rei et cuiuslibet alterius ei similis essentialiter f. 15 inductive]
dubitatio add. K. 17 univocatio] aequivocatio J. 23 suppositis] personis f. 25 secundi]
secundo W.
14 August., loc. cit. 7,4,7 (PL 42,940; CCSL 50,257); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 25 cap.
1 n. 5 (ed. cit., p. 191). 21168.15 Sunt opiniones citatae apud Thomam de Aquino, loc. cit.
dist. 25 q. 1 art. 3 (ed. cit., p. 609) et Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 25 princ. 1 q. 1 (ed. cit.,
fol. 134vKM) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 25 q. unica art. 3 (ed. cit.,
fol. 207b). Marsilius has opiniones tractans expositionem Aegidii partim verbotenus, partim
ad sensum imitari videtur.
primus ad scholas, ita secundus ad navem. Ita dicunt quod personae con-
veniunt per similem habitudinem proportionis ad essentiam. Quia Pater est
suppositum incommunicabile essentiae, ita etiam se habet Filius ad essen-
tiam quod est suppositum incommunicabile essentiae.
f 112va Tertii dicunt quod haec convenientia | est communitas personarum se- 5
cundum intentionem, quia quemadmodum est commune homini et equo
esse speciem, sic commune est Patri et Filio esse suppositum sive personam.
Et convenit cum praecedente, quia communitas intentionis est communitas
secundum proportionem. Nam ex hoc aliqua dicuntur communia secun-
dum intentionem, quia similiter se habent ad ea de quibus praedicantur, ut 10
homo et equus similiter se habent ad esse speciem, quia sicut homo se
habet ad sua individua, ita equus ad sua. Sed in hoc differunt, quia secundi
proportionem acceperunt respectu essentiae, isti respectu incommunicabi-
litatis; qui modi, licet incompleti sint, tamen non omnino deficiunt, immo
ad intellectum fortassis loquentium veritatem attingunt. 15
Completius tamen dici potest quod haec communitas est convenientia
trium suppositorum in substantia intellectuali sic ut singula eam habeant
secundum proprietatem incommunicabilem. Dicit enim persona substan-
tiam primarie, et relationem secundarie. Et ideo convenientia suppositorum
J 192a secundum quam dicuntur personae, ponere debet substantiam | intellec- 20
tualem, cum sine ista non essent personae. Secundo secludere debet com-
municabilitatem, quia essentia dicitur persona, et persona constituitur in
essentia modo intelligendi nostro proprietate incommunicabili.
Tertia conclusio: Nomen personae praedicatur communiter de personis 25
creatis et increatis. Patet ex praecedentibus, quia communiter praedicatur
de omnibus creatis, ut dicit prima conclusio, et de increatis, ut dicit secunda
conclusio.
Quarta conclusio, quod etiam dicta definitio personae praedicatur com-
muniter de creatis personis et de increatis. Patet per Boethium in libro 30
De persona et natura, qui eam dicit esse communem personis divinis,
2 similem habitudinem] similitudinem habitudine W. 3 incommunicabile] incommuni-

cabilis K. 5 convenientia] essentia f. 13 acceperunt] acceperet J. isti] tertii add. f.
14 modi] modo W. 16 convenientia] essentia JK. 17 singula] singuli codd.
27 Cf. supra, p. 167,910. 28 Cf. supra, p. 167,1213. 31 Cf. supra, p. 163, ad lin. 24.
angelorum et hominum. Sed quaeritur: Quid commune haec habent? Dici-

tur quod conveniunt in habere naturam intellectualem sub proprietate in-
communicabili. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
5 [Notabilia]
Quantum ad tertium articulum, utrum nomen personae dicatur de omnibus
his univoce, est sciendum quod rationale, si proprie dicitur, est proprium
hominum, nam est differentia divisiva animalis constitutiva hominis, et
sic videtur implicare esse natum ex ratione practica et ex consequenti ex
10 deliberatione agere. Anima vero rationalis dicitur, eo quod ipsa nata est
rationes activas in se formare. Transsumitur autem rationale ad angelos
prout tantum valet sicut intellectuale, quia angeli intellectu agunt, licet
deliberatione non indigeant.
Secundo notandum est quod individuum et unum numero proprie idem
15 sunt. Modo dictum est prius quod Deus | non est proprie unum in numero, f 112vb
eo quod est distinctae personae, nec proprie diversa numero, eo quod quae-
libet personarum est aliquid idem ens quod est alia. Et diversa numero sunt
secundum Magistrum distinctione 19 capitulo 13 quorum hoc non est illud
nec aliquid quod est illud, quod hoc in divinis non reperitur. Sic ergo pro-
20 prie in divinis personae non sunt differentia numero. Et ideo, si individua
substantia, hoc est substantia una numero proprie distincta a qualibet alia,
proprie sumatur, nulla persona divina est substantia individua, sicut proprie
non est unum numero distinctum ab aliis suppositis divinis. Sed si transsu-
mitur sic quod omnis res intellectualis incommunicabilis vocetur individua,
25 sic supposita divina vocantur individua et quodlibet eorum est individua
substantia.
1 habent] habeatur f. 3 articulo] om. W. 6 quantum articulum] om. W. 7 proprie] om. J.

8 nam est] sive f. hominis] speciei huius quae est homo f. 16 est] distinctio personarum
seu add. f. 17 est1] ad add. W. ens] cum alia seu idem ens add. f. et] nam f. 18 13] fort.
leg. 10. illud] aliud K. 19 aliquid] aliud K. hoc] om. W; utique f. 20 personae] per se f.
21 hoc est] pro f. 22 est] proprie add. f. 24 omnis] om. f. intellectualis] intelligibilis W.
15 Cf. supra, p. 52,2428. 18 Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 19 cap. 10 n. 2 (ed. cit., p. 169).
[Conclusiones]
Quibus praemissis sit prima conclusio haec: Nomen personae non dicitur
de personis creatis et increatis pure univoce. Probatur. Quod praedicatur
de diversis secundum rationem unam vocaliter cum terminis in ea aliter et
aliter acceptis, non praedicatur pure univoce; sed ita est de nomine perso- 5
nae respectu suorum; igitur etc. Patet maior, quia ubi termini definitionis
tenentur aliter et aliter, definitio etiam tenetur aliter et aliter et ipsum defi-
nitum, et ergo non est mere univocatio. Minor patet ex dictis, quia prout
de creatis dicitur, individua proprie sumitur, et prout dicitur de increatis,
improprie, scilicet pro re incommunicabili in natura intellectuali, ut dictum 10
fuit in secundo notabili.
[Obiectio incidens et responsio auctoris]

Forte dicetur: Dicamus individuam substantiam substantiam incommuni-
cabilem. Et sic in ista communitate videtur definitio esse univoca et ex con-
sequenti nomen et totum. 15
J 192b Respondetur tibi quod incommunicabilitas | divinae personae et creatae
non est eiusdem rationis nec uno conceptu proprie comprehensibilis, quia
ista est solum in supposito, non in natura, cum natura sit tribus commu-
nis. Sed creata incommunicabilitas est in natura et persona, quia sicut non
communicatur alicui persona, ita nec natura quae est persona communi- 20
catur, inquam, ad aliud suppositum constituendum. Non enim constituet
una natura creata plura supposita, nec plura supposita creata erunt unius
naturae. Et ob hoc non pure univoce incommunicabile dicitur de suppo-
sito divino et supposito creato.
[Continuatio conclusionum] 25
Secundo probatur conclusio ex simili fundamento, quia rationale non eo-
dem modo dicitur de angelis et de homine, ut dictum est in primo notabili.
Secunda conclusio est haec: Quod etiam nomen personae non dicitur
f 113ra pure | aequivoce de personis creatis et de personis increatis. Probatur sic:
Quia quod pure aequivoce dicitur, non dicitur de uno et de alio eadem 30
3 probatur] quia add. f. 4 cum] tamen f. 5 praedicatur] om. J. 9 individua] substantia

add. f. 11 notabili] articulo f. 13 substantiam2] om. (hom.) W. 14 communitate] om.
f. 16 tibi] om. f. 17 proprie] proprio W. quia] qua W. 18 cum natura] om. (hom.) JK.
19 creata] increata W. 2021 alicui inquam] om. K. 21 aliud] om. J.

definitione; modo persona dicitur de omnibus una definitione; igitur. Patet

minor ex dictis in praecedenti articulo. Declaratur maior, quia, licet aequivo-
catio a casu in nominibus reperiatur, tamen non simul imponitur definitio
ut sit aequivocatio, ut quamvis canis dicatur aequivoce pure de animali
5 latrabili et sidere, non tamen descriptio, puta animal latrabile, diceretur
umquam de sidere. Secundo, quia quod praedicatur de aliquibus secundum
prius et posterius, non praedicatur de eis pure aequivoce, cum ista aequivo-
catio sit respectu significatorum aeque primo; modo persona praedicatur
de suis significatis secundum prius et posterius; igitur. Maior nota est et
10 minor declaratur, quia sive persona attendatur in ordine ad voces et voca-
lem significationem terminorum positorum in sua definitione patet quod
prius istae voces in ordine ad suum modum significandi conveniunt crea-
turis quam personis divinis, ut dictum fuit in notabilibus; sive in ordine ad
dignitatem, adhuc manifestum est quod secundum hunc prior est diginitas
15 in increatis quam in creatis personis.
Tertia conclusio sequitur, quod nomen personae praedicatur de personis
creatis et increatis, de personis angelorum et hominum analogice. Proba-
tur ex praedictis, quia praedicatur de eis, ut dicit tertia conclusio secundi
articuli, et non univoce, per conclusionem primam, nec pure aequivoce, per
20 secundam; ergo analogice, cum non sint alii modi praedicandi. Hoc de tertio
articulo.
[Articulus 4]
[Dubia]
Venio ad dubia quarti articuli, quorum primum est hoc: Utrum nomen per-
25 sonae prius dicatur de personis creatis vel increatis. Videtur quod de creatis,
quia partes definitionis magis proprie conveniunt creatis, ut dictum est in
notabilibus articuli praecedentis. Sed in oppositum videtur, cum persona
sit nomen dignitatis, quod utique prius debetur creatori quam creaturis.
4 aequivocatio] aequivoca Wf. 5 latrabili] om. f. 12 in ad] secundum f. 14 hunc]

coni. (sc. ordinem); hanc codd. et ed. 21 articulo] om. W. 24 venio articuli] om. W.
27 praecedentis] quaestionis W.
2 Cf. supra, p. 168,2930. 23 De aequivocis a casu vide supra, p. 163, ad lin. 14. 13 Cf. supra,
p. 169,626. 19 Cf. supra, p. 168,2526. Cf. supra, p. 170,211. 20 Cf. supra, pp. 170,28171,15.
27 Cf. supra, p. 169,626.
Secundum dubium est: Cum partes definitionis sint partes rei et Deus
sit summe simplex, quomodo dicta definitio potest divinis personis compe-
tere, cum partibus definitionis non possit in eis aliqua diversitas correspon-
dere?
Tertium dubium: Utrum persona in Deo sit quid universale. Quod non, 5
quia ibi nihil est universale nisi essentia. Secundo, quia repugnat rationi
personae esse communicabile, cum sit individua substantia. Omne autem
J 193a universale est communicabile. Et tertio, | quia non praedicatur de diversis in
numero, ergo non est universale. Tenet consequentia, quia omne universale
habet diversa numero differentia sub se. Antecedens patet, quia personae 10
f 113rb divinae non differunt numero, cum sint unum numero. | Sed in oppositum
est quod prius allegatum est ab Augustino dicente quod persona est com-
mune, ergo universale. Omne enim universale est commune. Secundo, quia
praedicatur pluraliter, quod repugnat singulari. Et tertio, quia utique non est
singulare, cum supponat pro distinctis suppositis; ergo universale, cum non 15
videatur esse medium. Item quarto, quia praedicatur de pluribus distinctis
quorum unus non est alius. Hoc videtur sufficere ad esse universale. Quinto:
Definitur. Modo non est definitio nisi universalium.
Quartum dubium: Utrum essentia est persona? Quod non, quia non indi-
vidua est substantia vel incommunicabilis. Communicatur enim tribus sup- 20
positis. Sed in contrarium arguitur, quia essentia est Pater. Item est tres per-
sonae et quaelibet earum.
[Ad primum dubium]

Ad primum dubium respondetur quod nomen personae dici prius de uno
quam de alio potest intelligi dupliciter. Uno modo quantum ad modum 25
significandi termini, qui sequitur modum intelligendi, seu etiam quoad mo-
dum primariae significationis et impositionis terminorum. Alio modo in
ordine ad dignitatem. Tunc dicantur tria. Primum, quod in ordine ad modum
significandi vel primariam impositionem terminorum nomen personae pri-
us dicitur de creatis quam de increatis. Patet ex dictis in notabilibus articuli 30
tertii. Certum est enim quod quoad modum intelligendi prius fuit nota per-
sona creaturae quam creatoris. Et ideo prius fuit sibi nomen impositum.
7 esse] essentiae K. 78 cum et] om. f. 13 omne] esse W. universale2 commune]

commune est universale f. 17 quinto] quia add. f. 1718 quinto universalium] om. JK.
18 definitur] definit W. 20 est] sup. lin. J. 32 sibi] ei f.
12 Cf. supra, p. 167,1415. 24 Cf. supra, p. 171,2428. 31 Cf. supra, p. 169,626.

Item quoad proprietates, quia rationale secundum veram suam significatio-

nem et impositionem convenit homini, et inde, ut dictum fuit, translatum
est ad angelos. Item, propria ratio individuationis est in creaturis, ubi est
numeralis distinctio. Sed transsumitur ad increatas res, eo quod est in eis
5 incommunicabilitas. Proprie tamen, ut dictum est, non sunt diversa numero.
Nec mireris, quia ista dici videntur de creaturis secundum suam propriam
intelligentiam, et de personis increatis per quandam similitudinem. Et ergo
videtur quod hoc modo prius convenit persona creaturae quam creatori, ut
esse petram convenit vere creatae petrae, secundum similitudinem Christo.
10 Secundo dicitur quod in ordine ad dignitatem prius dicitur de increatis.
Manifestum est, quia in eis est incomprehensibilis dignitas.
Tertio dicitur quod simpliciter debemus dicere quod prius dicitur de
increatis quam de creatis, quia, cum sit nomen dignitatis simpliciter, prius
debet dici de dignioribus.
15 Per hoc soluta sunt motiva hinc inde, quia primum arguit pro dicto primo,
secundum pro aliis dictis.

Pro secundo est sciendum quod triplex est definitio, secundum quod | suffi- f 113va
cit in praesenti. Quaedam est essentialis sive quidditativa, scilicet quae datur
20 per genus et differentiam essentialia, quaedam causalis, quae datur per cau-
sam vel causas definiti, et quaedam descriptiva, quae datur per genus et pro-
prietates vel, si sit terminus connotativus, per subiectum et terminos expri-
mentes connotatum. In prima, ratione differentiae, quae sumitur a forma,
eo quod forma est qualitas essentialis rei, definitio aliquo modo dividitur,
25 sicut definitum. Nam genus aliquo modo habet rationem materiae, quia
praeiacet in definitione et etiam, quia totam rem quae de|finitur, subiec- J 193b
tive importat; quae res saepe est materia accidentium et ad minus res est
12 significationem] rationem significandi f. 5 incommunicabilitas] communicabilitas W.

7 intelligentiam] intentionem K. 8 modo] nemo KW. 10 increatis] creatis W. 12 quod2]
per add. f. 13 de] om. J. 18 secundum quod] in quantum nobis f. 20 essentialia] essentiale
W. 22 connotativus] definibilis add. f. 23 forma] eius add. J. 24 qualitas] qualitatis K.
26 rem] rationem f. 27 materia] in qua add. f.
2 Cf. supra, p. 169,613. 5 Cf. supra, p. 169,1920. 15 Cf. supra, p. 171,2527. Cf.
supra, pp. 172,28173,9. 16 Cf. supra, p. 171,2728. Cf. supra, p. 173,1014. 18 Cf. supra,
p. 172,14. 18174.12 Quattuor modi definitionis, id est definitio dicens quid nominis et
definitio quidditativa et definitio causalis et definitio descriptiva vel descriptio, tractantur
apud Ioannem Buridanum, Summulae VIII,2.22.6 (ed. de Rijk, pp. 3060).
substans ex materia et forma, quia haec definitio non est nisi in substantiis
compositis. Unde 7 Metaphysicae: Simplicium non est definitio. Differen-
tia autem in talibus habet rationem formae, tum, quia formam definiti, ut
aestimo, connotat tamquam qualitatem essentialem, tum etiam, quia adiec-
tive et formaliter significat. De his duabus definitionibus non est ad prae- 5
sens, quia personae divinae essentiali definitione vel causali non possunt
definiri. Sed in tertia definitione, scilicet descriptione, non oportet quod
partes definitionis dicant partes rei pro qua definitum supponit, quia for-
tassis est simplex et partes non habens. Ut si describas primum, quod est
ens omnia alia antecedens, patet quod definitum supponit pro Deo et nulla 10
pars definitionis pro aliqua parte Dei supponit, cum non sint in Deo par-
tes.
Dicatur itaque quod descriptio posita de persona est descriptio in qua
non oportet quod partes definitionis dicant partes rei pro qua supponit
definitum. 15
Dicatur secundo quod definitio personae dicat partes definiti, id est par-
tes explicat quas conceptus definitus in se implicite continet. Patet, quia,
ut dictum est in exponendo definitionem, conceptus personae tria includit,
quae definitio eius explicite ponit, ut dicebatur in primo articulo.
Dicatur tertio quod hoc modo descriptionis termini connotativi partes, 20
si sit bona, sunt partes rei definitae, id est conceptus definiti, sic scilicet
quod explicite ponunt illos conceptus quos implicite definitum continebat.
Ut cum simum confuse includit nasum et eius cavitatem, ideo definitio
eius dicens: Est nasus habens in medio cavitatem illa duo exprimit. Et
sic partes definitionis termini connotativi sunt partes rei, id est exprimunt 25
explicite conceptos quos in confusione conceptus definitus virtualiter ut
f 113vb partes in|clusit implicite. Hoc de secundo.
1 substans] subsistens f. 3 tum quia] quia tum J. 4 essentialem] om. W; et secundum

quosdam vel formam totius ut humanum vel formam partis ut rationale add. f. 16 definitio]
descriptio f. dicat] dicit K. 17 explicat] explicant JW. 18 includit] implicat f. 20 modo]
omnis add. KW; cuiuslibet add. f. 21 sit] descriptio add. f. 22 ponunt] ponit f.
25 definitionis] definientes f. id exprimunt] quia explicat f. 27 secundo] dubiolo add.
f.
2 Cf. Aristot., Metaph. 7,13 (1039a1719). 18 Cf. supra, pp. 164,14165,10. 19 Cf.
supra, p. 165,1113. 2324 Hoc exemplum ad sensum invenitur apud Aristot., Metaph. 7,5
(1030b1620) et ibid. (1030b281031a1).
[Ad tertium dubium]

Quoad tertium, an persona sit universale, dicendum primo quod in divinis
est realis communitas unius rei simplicis tribus suppositis, prout essentia est
communis omnibus suppositis.
5 Secundo, quod hoc modo nulla persona est communis vel universalis.
Patet, quia personae sunt incommunicabiles, ut dictum est. Sed de isto non
quaerit quaerens.
Sed tertio dicitur quod nomen personae prout attribuitur divinis, sine
dubio est appellativae qualitatis. Patet, quia significat modo communi cui-
10 libet suppositorum convenienti. Sed nec hoc forte vult quaerens, sed forte
vult an iste terminus persona prout attribuitur divinis, sit species, et tria
supposita sua individua; vel genus, ut tria supposita sint eius species. Ubi
videtur mihi quod, si proprie volumus loqui de specie vel genere respectu
contentorum plurium sub eis, persona non debet proprie dici species vel
15 genus.
Rationes hoc satis probant, quia personae divinae non differunt proprie
numero. Modo quicquid debet esse species ad plura, debet illa continere sub
se tamquam numero differentia ad minus. Secundo videtur mihi quod, | si J 194a
differentia numero large caperemus ad omnia supposita distincta, dici pos-
20 sit quod hic terminus persona restrictus ad divina est universale respectu
suppositorum, quia de pluribus eis distinctis in quid praedicatur. Quia, si
quaereremur: Quid est Pater?, melius diceretur persona quam essentia, eo
quod essentia est purum absolutum. Persona autem relationem importat in
divinis, ut dictum est. Eodem modo requirit: Quid est Filius? Bene respon-
25 detur persona. Et ita in aliis.
5 universalis] communis J. 6 incommunicabiles] communicabiles W. isto] forte add.

f. 9 qualitatis] in grammatica add. f. quia] communiter add. f. significat] corpus aut
rem quare add. f. 11 iste terminus] intellectus J. 13 mihi] aperte f. volumus] velimus
Kf. 1315 vel genus] et individuis eius aut de genere et suis speciebus pluribus contentis
in ipso nec proprie species nec genus dici potest persona respectu trium suppositorum in
divinis ad modum huius quaestionis f. 17 ad plura] aliquorum f. plura] proprie add. KW.
20 universale] large sumptum add. f. 21 distinctis] om. f. 22 quaereremur] quaereretur W;
quaeremus f. diceretur] dicetur f. 24 requirit] bene diceremus requirenti f. 2425 bene
respondetur] om. f. 25 in aliis] de Spiritu Sancto f.
2 Cf. supra, p. 172,518. 6 Cf. supra, p. 164,20. 9 De nominibus appellativae qualitatis vide
Donatum, Ars minor cap. 2 (GL IV, 355 [cap. De nomine]; ed. Holtz, p. 585) et Priscianum,
Instit. grammat. lib. 2 cap. 5 n. 2232 (GL II, 5662, passim). 24 Cf. supra, p. 168,1819.
[Corollarium]
Corollarium: Quamvis persona non sit proprie universale, tamen habet
magnam convenientiam cum universali in divinis. Prima pars patet per pri-
mam propositionem, et secunda per secundam, tum, quia proprie praedica-
tur in quid, tum etiam, quia de distinctis. 5

Sed magis dubium est an persona habeat vicinitatem ad genus vel magis ad
speciem specialissimam.
Ad quod videtur mihi, cum Aegidio, primo quod personae divinae sunt
essentialiter simillimae. Patet ex fide. 10
Secundo: Supposita sive personae constituuntur proprietatibus relativis
f 114ra in esse suppositali | ut Pater paternitate, Filius filiatione et Spiritus Sanctus
spiratione passiva ad bonum intellectum, scilicet ad modum intelligendi
nostrum, quia in re paternitas, ut ante dixi, est Pater.
Tertio, quod filiatio et paternitas in praedicamento ad aliquid ut sic sunt 15
species plus differentes quam duae filiationes vel duae paternitates.
Ex hoc videtur mihi quarto quod proprietates personales habent magis
vicinitatem ad differentiam vel distinctionem specificam in praedicamento
ad aliquid quam ad solam differentiam numeralem. Patet per praecedens,
quia paternitas et filiatio in praedicamento non sunt solum habitudines 20
numero differentes, sed specie.
Ex hoc quinto videtur mihi quod modus praedicandi personae in divi-
nis de nominibus propriis suppositorum habet magis habitudinem ad genus
quam ad speciem specialissimam. Patet per praecedens, quia proprieta-
tes suppositales habent maiorem vicinitatem ad distinctionem specificam 25
quam numeralem.
7 vicinitatem] unitatem KW; magis add. f. 9 ad quod] at f. 10 patet ex fide] ut fide credimus
f. 19 numeralem] corr. ex essentialem J. 20 praedicamento] ad aliquid add. f. 24 quia]
personales add. f. 2425 proprietates] seu add. f.
4 Cf. supra, p. 175,1618. Cf. supra, p. 175,1825. 9 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 25
princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 135rA) et ibid. dist. 25 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 135rH). 10 Cf. Symbolum
Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 75,
p. 46): Qualis Pater, talis Filius, talis [et] Spiritus Sanctus []. 14 Cf. supra, p. 66,2022.
[Continuatio responsionis ad tertium dubium]

Ad primum in contrarium dicitur quod Augustinus non cepit commune
pro universale, puta genere vel specie, sed pro termino communi, qui de
omnibus suppositis divinis praedicatur.
5 Ad secundum conceditur quod non est individuum nec singulare. Nec
tamen est universale, ea de causa quae dicta est.
Per idem ad tertium conceditur quod supponit pro distinctis suppositis,
sed quia illa supposita non differunt numero, sed sunt idem ens, scilicet
essentia, ideo persona non dicitur respectu eorum universale. Cum dicis
10 quod non videtur esse medium, dicitur quod bene est medium, cum termi-
nus supponit pro distinctis suppositis relativis, quae sunt una essentia. Talis
enim non potest poni species vel universale, quia ista supposita non sunt
diversa essentia, nec potest dici singulare, eo quod pro pluribus suppositis
distinctis supponit, sicut illa supposita non differunt numero nec Pater est
15 cum Filio idem suppositum numero, ut dictum est circa secundam quaestio-
nem distinctione 19 in primo articulo.
Per idem ad quartum, quod praedicari de distinctis suppositis quae non
differunt numero, non sufficit inferre universale. Sed in creaturis hoc infert
esse universale, eo quod semper in eis distincta supposita differunt numero.
20 Ad quintum dicitur quod non solum definiuntur universalia, sed etiam
termini supponentes pro dis|tinctis suppositis, qui quasi assimilantur uni- J 194b
versalibus.
[Ad quartum dubium]

Ad quartum dubium videtur mihi dicendum quod es|sentia est identice f 114rb
25 persona, quia essentia est Pater, immo est personae, quia est Pater et Filius
vel etiam tres personae.
3 universale] proprie dicto add. f. specie] proprie dicta add. f. 4 suppositis] om. f.
5 individuum] proprie dictum add. f. 6 universale] proprie dictum add. f. 8 differunt]
proprie add. f. sed2] eo quod f. idem] unum f. scilicet] et idem in f. 9 universale]
proprie dictum sed add. f. dicis] obicis f. 10 dicitur quod] respondetur negando quia f.
est] in proposito add. f. cum] scilicet add. f. 12 species] proprie add. f. 13 essentia]
entia f. nec] proprie add. f. 14 numero] proprie add. f. 1516 circa articulo] om.
W. 18 non] cum J. hoc] bene add. f. 19 semper] om. f. supposita] omnia add.
f. 20 quintum non] quintam respondetur negando quod f. sed etiam] quia definibiles
sunt f. 24 mihi] del. W. essentia] divina add. f. 25 est2] plures add. f. Filius] et Spiritus
Sanctus add. f.
p. 172,1416. 9 Cf. supra, p. 172,1516. 16 Cf. supra, p. 52,2428. 17 Cf. supra, p. 172,1617.
Secundo videtur mihi quod essentia formaliter non est persona. Ratio,
quia est communicabilis. Modo de ratione personae est incommunicabili-
tas. Unde de ratione personae est proprietas relativa. Modo hanc essentia
formaliter non includit.
Per hoc sunt soluta motiva hinc inde mota, quia motivum post oppositum 5
est pro prima propositione, et motivum ante oppositum est pro secunda
propositione. Hoc de quarto articulo.
[Ad rationes contra primum suppositum]

Ad rationes principales: Ad primam negatur antecedens. Et ad probationem 10
dicitur quod in divinis sunt personae, et negatur quod definitio non con-
venit eis. Ad Magistrum in 10 distinctione 3 libro dicitur quod voluit quod
haec definitio non conveniret divinis personis tenendo terminos proprie,
quia ibi non est proprie individuum, ut dictum est in primo articulo, prout
dicit incommunicabile et diversum ab alio. Sed Boethius vult quod nomina 15
extense sumantur, scilicet individua pro incommunicabili etc., quia defi-
nitionem fecit, ut concluderet duas naturas in una persona Christi. Et sic
definitio convenit divinis suppositis. Ad rationem qua vis probare hoc idem,
conceditur quod divinae personae sunt naturae rationalis, quia rationale
capitur pro esse naturae intellectualis. Ad secundam rationem dicitur per 20
idem quod angeli sunt naturae intellectualis. Et sic sumitur hic rationalis,
nec sumitur prout est differentia divisiva animalis seu pro eo quod ex delibe-
ratione agit, sed extenditur, ut dictum est. Ad tertiam rationem dicitur quod
nec sic nec sic, sed per individuam substantiam intelligitur incommunica-
bilis substantia, et hoc convenit omnibus suppositis naturae intellectualis, 25
quia nullum eorum potest constituere aliam personam.
Ad secundam principalem potest dici primo quod natura rationalis
prout rationale est differentia animalis, praedicatur de homine in recto,
quia sic est habere animam constitutivam hominis, et sic non sumitur in pro-
posito. Secundo modo sumitur pro natura cognoscitiva sine organo corporeo 30
7 quarto] tertio KW. 10 antecedens] consequens f. 12 voluit] velit f. 15 ab] aliis vel
add. K. 16 scilicet] substantia add. f. 17 fecit] assignavit f. 23 extenditur] intenditur W.
24 individuam] individua K. 30 modo] om. Kf; non W.
5 Cf. supra, p. 172,2122. 6 Cf. supra, p. 177,2426. Cf. supra, p. 172,1921. 7 Cf. supra,
p. 178,14. 10 Cf. supra, pp. 160,9161,12. 14 Cf. supra, pp. 164,2022 et 165,12. 15 Cf. supra,
vel non-educta; quo modo omnis intellectualis natura rationalis appella-

tur, eo quod non est educta vel quia in cognoscendo non format iudicium
in organo corporeo, et sic accepit Boethius. Vel melius: Quod in simplicium
definitionibus saepe quae in recto praedicantur de definito, per modum spe-
5 cificantis definitum ponuntur in obliquo, ut 2 De anima definitur anima
quod est actus corporis vitam habentis, et non est quaestio quin ipsa anima
sit met vita. Et ita in proposito. Quamvis natura rationalis, scilicet intellec-
tualis, praesertim in angelis, sit illud quod est persona angeli, quia tamen in
natura divina formalis dif|ferentia est inter naturam et suppositum, specifi- f 114va
10 cative voluit Boethius ponere naturam rationalem, ut esset sensus naturae
intellectualis, et est modus loquendi consuetus. Dicitur enim angelus natu-
rae intellectualis non transitive, scilicet alterius, sed quia met est intellec-
tiva. Et ideo debet exponi est rationalis naturae, id est intellectualis naturae,
vel quia in | se est natura intellectualis vel huius naturae suppositum. J 195a
15 Ad tertiam negatur consequentia et ad probationem, quod individuatio,
licet in corporibus provenit ex parte materiae, tamen in angelis sunt indivi-
dua, quamvis in eis non sit proprie materia. Item, individuatio capitur hic
non pro individuo, ut dictum est, sed pro incommunicabili, ut dictum est.
Modo incommunicabilitatis materia non est causa.
20 Ad quartam dictum est in dubio quomodo convenit divinae essentiae
identice in quantum est suppositum incommunicabile; formaliter et sub
ratione essentiae sibi non convenit, cum communicabilis sit pluribus sup-
positis. Ad secundam probationem dicitur quod anima separata non est
proprie persona, quia, licet de facto non sit communicata, communicabilis
25 tamen est supposito humano. Non enim est de natura animae esse supposi-
tum vel incommunicabile, cum habeat tendentiam naturalem ad corpus.
[Ad rationes contra secundum suppositum]

Ad rationes arguentes contra secundum suppositum: Ad primam conceditur
antecedens proprie loquendo de differentibus numero, et negatur conse-
3 vel] unde f. 7 rationalis scilicet] om. W. 8 tamen] cum JW. 9 naturam] formam W.
suppositum] ideo add. f. 1112 naturae] natura K. 12 scilicet] sed J; corr. ex sed W. est]
natura add. f. 14 est] habet K. huius] huiusmodi f. naturae] esse est K. 16 corporibus]
quibusdam videatur quod add. f. materiae] non add. f. angelis] quia in illis etiam add. f.
18 non] proprie add. f. 20 convenit] sc. definitio personae. 22 sibi] ei f. 24 quia] et f.
25 animae] humana W. 28 conceditur] concedetur K. 29 negatur] negetur Kf.
3 Cf. supra, p. 160,23. 5 Aristot., De anima 2,1 (412a1921) et ibid. (412a2728); Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 177, n. 41). 15 Cf. supra, p. 161,1722. 18 Cf. supra, p. 173,35. Cf. ibid.
20 Cf. supra, pp. 161,23162,4. Cf. supra, p. 177,2426. 28 Cf. supra, p. 162,615.
quentia. Et ad probationem dicitur quod communiter praedicari dicitur in

divinis quod praedicatur de essentia et tribus suppositis, ut dictum est ante.
Invenitur enim communis praedicatio non solum propter diversitatem, qua-
lis est in creaturis, sed propter distinctionem, quamvis nulla sit diversitas,
etiam nec numeralis, ut in suppositis divinis. Persona igitur dicitur praedi- 5
cari communiter ab Augustino de suppositis divinis, quia distincta sunt et
quodlibet eorum est persona.
Ad secundam, quod, licet terminus singularis significatus per hoc nomen
individuum non praedicaretur de pluribus, tamen hic terminus indivi-
duum praedicatur communiter de omnibus ipsis. Sic in proposito. Licet 10
nulla res quae est persona, quia est substantia individua, praedicetur com-
muniter, tamen hic terminus persona, qui significat omnes huiusmodi res,
de qualibet earum praedicatur.
Ad tertiam, quod, licet praedicatur secundum substantiam, tamen hoc
non est pure absolute, quia denotat relationem, ut dictum est, quae, quia 15
tres sunt proprie suppositorum, tres in Deo dicuntur personae. Essentia
autem, quae absolute dicitur, non dicitur pluraliter, quia pure absolute signi-
ficat.
Ad quartam dicitur quod communitas personae in divinis est secundum
nomen et secundum rem, quia realiter sunt ibi tres personae. Et quando dici- 20
f 114vb tur: | Ergo erit ibi aliquid commune praeter essentiam, si intelligis quod ibi
aliquid communiter praedicetur quod non est essentia divina, consequens
est verum, quia termini sunt voces qui dicuntur communiter praedicari, cum
de singulis personis et de essentia praedicantur. Et sic hoc nomen persona
praedicatur ibi communiter, quia praedicatur de singulis suppositis, id est de 25
nominibus singulorum suppositorum. Si intelligis quod est ibi convenien-
tia realis suppositorum secundum quam dicuntur personae et secundum
quam essentia non dicitur persona, dicitur quod de hac est distinctum in
secundo articulo satis. Dicuntur enim personae ratione convenientiae in
natura intellectuali et ratione proprietatis incommunicabilis, quam habent 30
2 praedicatur] probatur W. 11 est2] in add. K. 12 persona] substantia J. 14 licet] persona

add. f. praedicatur] sc. persona. 1516 quia1 proprie] om. K. quia2 suppositorum]
quidem res relativae sunt tres in Deo ideo tria huiusmodi supposita f. 17 quae] quia f.
dicitur2] dicetur W. 2021 dicitur] obicitur f. 21 aliquid] aliud W. 23 termini
voces] huiusmodi voces sunt termini f. 28 quam] quas KWf. dicitur2] respondetur f.
29 convenientiae] quia add. W. 30 intellectuali] intelligibili f.
p. 162,2024. 15 Cf. supra, p. 168,1819. 19 Cf. supra, pp. 162,25163,2. 29 Cf. supra,
pp. 167,21168,23.
in eadem. Et hoc essentiae formaliter non convenit, puta esse incommuni-

cabile. Si vero intelligis quod, quia persona communiter praedicatur, quod
ideo sibi intrinsece debeat ibi aliqua communitas realis quae non | est essen- J 195b
tia, hoc non sequitur. Terminus enim communis est suppositis ratione iam
5 expressa, plenius narrata in articulo secundo. Nec sequitur: Hoc praedicatur
univoce de Socrate et Platone, ergo in re est aliqua entitas communis Socrati
et Platoni, cum talia universalia in essendo non sint in creaturis.

Ad rationes arguentes pro quaesito: Ad primam, quod, licet persona praedi-
10 cetur de omnibus uno nomine et una ratione, tamen illa ratio est aequivoca
et analoga a consilio, sicut nomen personae, ut dictum est. Et ideo non est
praedicatio univoca. Unitas enim definitionis facit univocationem quando
est univoca; quando est analogica facit analogiam.
Ad secundam dicitur quod nomen personae non dicitur secundum pu-
15 ram rationem negativam, quia, licet ponit incommunicabilitatem et quoad
hoc negativum est, tamen cum hoc ponit substantiam rationalis naturae, et
quoad hoc est definitio analogica et modus eius significandi. Secundo etiam
dicitur quod non esse communicabile in quantum pure negative intelligi-
tur, eiusdem rationis est in omnibus de quibus dicitur. Sed in quantum hoc
20 supponitur competere distinctis inter se, sic alia incommunicabilitas reperi-
tur in creaturis et alia in divinis, quia in creaturis semper est cum diversitate
essentiali, in divinis autem non. Et sic est alia ratio incommunicabilitatis
in creaturis et alia in divinis. Negatio enim quae respectum secum portat
ad affirmationem ratione affirmationis, scilicet distinctionis, quam innuit,
25 potest diversimode et analogice competere diversis. Et ita est de nomine per-
sonae et de nomine individualis incommunicabilitas.
Ad tertiam dictum est satis in primo dubio quomodo analogia personae
uno modo, scilicet ratione dignitatis, prius attribuitur Deo, et quoad vocum
impositionem et significationem prius creaturis.
1 eadem] natura add. f. 12 incommunicabile] communicabile W. 3 sibi] ei f. 9 pro

quaesito] coni.; contra quaesitum codd. et ed. 11 et consilio] a consilio seu analoga f.
17 analogica] similiter add. f. 21 creaturis2] divinis W. 23 portat] importat f.
5 Cf. supra, pp. 180,29181,2. Cf. supra, pp. 167,21168,23. 9 Cf. supra, p. 163,47. 1011 De
aequivocis a consilio vide Boethium, In Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,166B). 11 Cf. supra,
p. 171,1617. 14 Cf. supra, p. 163,812. 27 Cf. supra, p. 163,1318. Cf. supra, pp. 172,24173,14.
[Ad rationes pro primo et pro secundo supposito et contra

quaesitum]
f 115ra Ad ea quae dicta erant | pro parte opposita: Patet quod omnia arguunt pro
dictis. Hoc de quaestione.
3 Cf. supra, pp. 163,2021 et 2325 et 164,28.

[quaestio vicesima nona]
[Utrum tribus proprietatibus quae

sunt paternitas, filiatio et processio,
tres hypostases in Deo distinguantur]
Circa distinctionem 26 vicesimo nono quaeritur utrum tribus proprietatibus

quae sunt paternitas, filiatio et processio, tres hypostases in Deo distinguan-
tur; quae quaestio duo supponit et unum quaerit. Supponit enim primo
quod tres sunt proprietates. Supponit secundo tres in Deo hypostases. Et
5 quaerit: Utrum tres hypostases per illas tres proprietates ab invicem distin-
guuntur?
[Contra primum suppositum]

Contra primum suppositum arguitur sic: Plures sunt proprietates in Deo
10 quam tres, ergo primum suppositum falsum. Consequentia nota est et ante-
cedens patet, quia esse ingenitum competit soli Patri, teste Augustino in
quaestionibus ad Orosium dicente: Si Spiritum Sanctum dixerimus inge-
nitum, duos patres affirmare videbimur. Modo quod uni soli convenit, est
proprium. Secundo eodem modo argui potest de innascibilitate.
1 circa quaeritur] quaeritur vicesimo nono circa distinctionem 26 K; circa distinctionem

26 W; vicesimo nono quaeritur circa distinctionem 26 f. 11 soli] sibi f. 13 videbimur]
videbuntur KW. est] illi add. f. 14 potest] posset KW.
ab Aegidio Romano, In 1 Sent. dist. 26 princ. 2 q. 2 (Venetiis 1521, fol. 141vP-Q). 12 Ps.-August.,
Dialogus quaest. q. 2 (PL 40,734; CSEL 99,333334); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 13 cap.
4 n. 2 (ed. Grottaferrata 1971, p. 124); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2
q. 2 (ed. cit., fol. 141vQ), ubi haec auctoritas Ps.-Augustini eisdem verbis invenitur. 1314 Cf.
definitio proprii apud Porphyrium, Isagoge cap. De proprio (AL I 67, 1920): Proprium vero
quadrifariam dividunt. Nam et id quod soli alicui speciei accidit, etsi non omni [] et quod
omni accidit, etsi non soli [] et quod soli et omni et aliquando [] quartum vero in quo
concurrit et soli et omni et semper []. Cf. etiam Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 301,
n. 21).

184 quaestio vicesima nona
Secundo principaliter, quia esse imaginem Patris est proprium Filii, ergo
etc. Consequentia tenet, quia illa addita istis faciet nobis quartam. Et antece-
J 196a dens patet per Augustinum 6 De Trinitate capitulo 2 | dicentem: Solus Filius
est imago Patris. Igitur esse imaginem est proprium Filio.
Tertio sic: Tot sunt proprietates in Deo, quot sunt relationes; sed relationes 5
sunt quattuor; igitur etc. Patet maior, quia nihil quod per relationem in
Deo dicitur, est commune, eo quod essentiae non convenit. Et minor patet,
quia sunt paternitas, filiatio, processio et communis spiratio vel secundum
Aegidium communis notio.
Quarto, quia videtur quod tot sunt proprietates, quot sunt notiones; modo 10
notiones sunt quinque; igitur. Patet maior, quia notio dicitur, eo quod noti-
ficat personam. Modo non videtur quod aliquid proprie possit notificare
personam nisi proprium, quia quod commune est, non est natum notificare
personam, sed essentiam. Patet minor, quia notiones communiter ponuntur
paternitas, filiatio, processio, communis spiratio et innascibilitas. 15
Quinto arguitur sic: Nulli personae competit aliqua proprietas, igitur.
Consequentia nota est et antecedens probatur, quia proprium debet sumi
per comparationem ad naturam et non ad hypostasim, ut patet per Philoso-
phum 5 Topicorum dicentem quod proprium prius competit speciei, deinde
individuo. Ergo individuorum et suppositorum non sunt proprietates, sed 20
generis vel speciei. Ergo, cum in divinis natura, quae se habet ad modum
speciei, sit communis, videtur quod nulli personae sit aliquid proprium.
7 eo] om. KW. eo quod] quia f. 10 sunt2] fuerint f. 13 natum] notum J; communicare
add. W. 16 competit] convenit f. 17 sumi] in mg. K2. 1819 Philosophum] in mg. K2.
19 prius] plus W. 22 aliquid] aliud K.
3 August., De Trin. 6,2,3 (PL 42,925; CCSL 50,230); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 27 cap.
3 n. 4 (ed. cit., p. 206); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit.,
fol. 141vQ), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 9 Cf. Aegidius Romanus,
loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vO), ubi communis spiratio communis notio
vocatur in quantum notio est; cf. etiam ibid., fol. 142vK, ubi communis notificatio vocatur
in quantum relatio est. 14 E.g. a Thoma de Aquino, In 1 Sent. dist. 26 q. 2 art. 3 (ed.
Mandonnet, p. 637) et Petro de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 26 q. 2 art. 4 (Tolosae
1652, fol. 219b) et ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vO-P).
1622 Marsilius hanc rationem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur
ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 141vQ). 19 Cf. Aristot., Topica
5,4 (132a34-b3); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 141vQ),
ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur.
quaestio vicesima nona 185
[Contra secundum suppositum]

Deinde arguitur contra secundum sup|positum, scilicet quod in Deo non f 115rb
sunt tres hypostases, quia hypostasis dicit materiam; et in divinis non est
aliqua; igitur nulla est in Deo hypostasis. Patet maior, quia videtur quod
5 sicut usia dicit compositum ex materia et forma, et sicut usiosis dicit for-
mam sine materia, quod sic hypostasis dicat materiam sine forma. Minor
nota est. Confirmatur auctoritate Hieronymi in Epistula ad Damasippum
dicentis quod in hoc nomine latet venenum sub melle. Talia autem non
debemus Deo ascribere, eo quod errorem possent inducere. Ergo non debe-
10 mus concedere quod in Deo sit aliqua hypostasis. Secundo probatur ante-
cedens, quia hypostasis habet se ad naturam sicut compositum ad simplex;
sed hoc in Deo non habet locum; igitur. Patet maior per Boethium in libro De
persona et natura dicentem quod hypostasis dicit substantiam subiectam
accidentis. Hoc autem est se habere per modum compositi. Item, tantum
15 est dici hypostasis sicut res naturae, quae alicui naturae supponitur. Talis
autem suppositio est in composito respectu naturae suae, quae est forma.
Minor nota est, eo quod Deus est summe simplex. Tertio probatur antece-
dens, quia, si in Deo sint hypostases tres, vel hoc est prout ly hypostasis
dicit quid absolutum, et hoc non, quia in Deo non sunt plura absoluta;
20 vel prout dicit relationem, et hoc non, quia relatio distinguit. Hypostasis
autem, si sit in Deo, deberet poni quid distinctum. Ergo non videtur esse
relatio.
34 et aliqua] quae non reperitur in divinis f. 4 aliqua] materia add. K. quod] om.
J. 5 usiosis] usiasis pro usiosis f. 8 dicentis] dicentem Wf. 11 naturam] materiam W.
14 accidentis] accidentibus Kf. item] quia add. KWf. 16 suppositio] compositio W.
222 Marsilius hanc rationem partim deprompsisse videtur a Thoma de Aquino, loc. cit. dist.
26 q. 1 art. 1 (ed. cit., pp. 621622), partim ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed.
cit., fol. 139rCD). 7 Hieronymus, Epist. 15 (ad Damasum) n. 4 (PL 22,357; CSEL 54,66); cf.
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 197). Haec auctoritas Hieronymi eis-
dem verbis profertur apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 621) et
Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 139rC). 13 Cf. Boethius, De
persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1344BC; ed. More-
schini, p. 216); cf. etiam Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 621), ubi
haec auctoritas Boethii eisdem fere verbis invenitur. 1416 Marsilius in responsione sua
ad rationes contra secundum suppositum hanc partem secundae probationis antecedentis
ut tertiam probationem antecedentis separatim tractat; cf. infra, p. 212,1017. 1722 Mar-
silius in responsione sua hanc tertiam probationem antecedentis ut quartam probationem
antecedentis tractat; cf. infra, pp. 212,18213,2.
Secundo principaliter: Si in Deo esset hypostasis, sequeretur quod in eo

esset compositio. Falsitas consequentis patet. Consequentia probatur, quia
hypostasis dicitur persona proprietate distincta ad dignitatem pertinente.
J 196b Modo ubi ponitur primo persona, | secundo superadditur proprietas, patet
quod sit aliqualis compositio. 5
Tertio principaliter: Si in Deo essent hypostases tres, in eo essent tres
substantiae. Falsitas consequentis patet. Probatur consequentia, quia hypo-
stasis est iuxta derivationem nominis subsistentia vel essentia. Quod enim
subsistit, subsistentia est vel essentia.
[Contra quaesitum] 10
Tertio arguitur quod hypostases non distinguuntur proprietatibus, quia hy-
postases non distinguuntur relationibus; igitur nec proprietatibus. Conse-
quentia tenet, quia proprietates in divinis sunt relationes. Antecedens pro-
batur, quia relationibus ablatis adhuc manerent distinctae hypostases; igi-
tur. Consequentia tenet, quia, si relationes distinguerent, tunc illis ablatis 15
non manerent distinctae. Antecedens patet, quia omne quod relative dicitur,
est aliquid praeter relationem. Ergo, si hypostasis dicatur relative, oportet
quod sit aliquid praeter relationem, quia nequit relative esse sine absoluto.
f 115va Tolle ergo relationem, manebit res absoluta. | Secundo patet hoc ex descrip-
tione hypostasis. Est enim persona distincta proprietate ad dignitatem per- 20
tinente. Tolle igitur proprietatem, et manebit persona. Potest enim prima
4 primo] prima W. secundo] om. W. 9 essentia] existentia W. 15 si] per add. f.

distinguerent] distinguerentur JKW; distinguantur f. 16 patet] probatur Kf. 17 aliquid]
aliud KW. 1718 ergo relationem] om. (hom.) J. 17 hypostasis dicatur] hypostases
dicantur f. 18 sit] sint f. relative] relatio Kf. 19 manebit] manebunt Wf. absoluta]
absolutae Wf.
23 Cf. definitio personae supra, p. 120,34. 69 Haec ratio similis est rationi allegatae apud
Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 622). 11187.19 Marsilius has rationes
partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist.
26 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 140vIL). 1617 Cf. Bonaventura, In 1 Sent. dist. 26 art. unicus
q. 3 (ed. Quaracchi 1882, p. 457b): Item, omne quod relative dicitur, est aliquid, excepto eo
quod relative dicitur, sicut ratio dictat, et Augustinus dicit septimo libro de Trinitate. Cf.
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 140vI): [] dicit Augustinus 7 De
Trinitate capitulo primo: Omne quod relative dicitur, est etiam aliquid excepto relativo. Cf.
infra, p. 360,1617: [] quia beatus Augustinus dicit in libro De Trinitate quod omne quod
relative dicitur, est aliquid excepto eo quod relative dicitur []. Cf. etiam August., De Trin.
7,1,2 (PL 42,935; CCSL 50,247): [] omnis essentia quae relatiue dicitur est etiam aliquid
excepto relatiuo []. 1920 De descriptione hypostasis vide supra, p. 120,34.
pars definitionis remanere secunda ablata et intelligi non intellecta secunda.

Tertio probatur idem, quia hypostasis in creatura non tollitur ablata proprie-
tate relativa, ut paternitate vel similitudine; ergo nec in divinis. Consequen-
tia tenet, quia hypostasis in divinis est multo perfectior quam in creaturis.
5 Ergo, si hic potest manere, videtur quod magis ibi. Quarto probatur hoc
idem, quia vel Pater eodem quis est quo Pater vel alio. Si dicitur quod alio,
puta paternitate, quae est relatio, tolle eam, adhuc manebit quis, ergo per-
sona, cum quis dicat in divinis personam et quid substantiam. Si dicitur
quod eodem, ergo sicut Pater paternitate est Pater, ita erit paternitate quis.
10 Sed falsitas consequentis patet, quia Filius est quis, in quo non est paternitas.
Secundo principaliter, quia Pater potest intelligi persona non intellecta
sua proprietate, igitur non distinguitur ea. Consequentia nota est, quia, si
solum ea distingueretur ab aliis personis, tunc non possit intelligi esse per-
sona nisi intellecta proprietate. Antecedens patet, quia Pater potest intelligi
15 esse ingenitus non intellecta paternitate, ut patet ex 5 De Trinitate capi-
tulo 6; sed per esse ingenitum personaliter ab aliis distinguitur; ergo potest
intelligi ut persona proprietate non intellecta. Et confirmatur, quia gentiles
intelligunt Deum hypostasim, quia aliquid per se subsistens, et tamen de
proprietatibus nihil ipsis constat.
20 Tertio sic: Proprietates sunt posteriores quam hypostases, igitur non dis-
tinguunt eas. Consequentia tenet, quia quod est prius in se, non distinguitur
per illud quod est posterius. Antecedens probatur, quia proprietates sunt
respectivae, et hypostases absolutae, ut notum est. Modo absolutum prius
est respectivo, et reducitur respectivum apud animam ad absolutum, quia
25 in absoluto ut in fundamento subsistit.
Quarto, quia tunc hypostases non haberent nisi esse respectivum. Falsitas
patet, quia sunt supposita divina et substantiae. Et patet | consequentia, quia J 197a
distinguens dat distincto tale esse, quale ipsum habet. Modo proprietates
sunt respectivae.
1 ablata] similiter add. f. 6 si alio] om. (hom.) f. 13 possit] posset Kf. 14 proprietate]
ergo non ea distinguitur add. f. 15 paternitate] proprietate paternitatis f. 16 per] se add. f.
17 ut] om. f. 18 per se] personae W. 2122 distinguitur per] distinguit K. 24 reducitur]
producitur W.
16 Cf. August., De Trin. 5,6,7 (PL 42,914; CCSL 50,211); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 28
cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 209); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 3 (ed. cit.,
fol. 140vK), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur. 2029 Hae rationes
similes sunt rationibus allegatis apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 26 art. unicus q. 3 (ed. cit.,
p. 457a).
[Pro primo supposito]

Sed pro primo supposito est Magister capitulo 3 praesentis distinctionis
volens et ostendens ex verbis Augustini quod tres sunt proprietates illae in
titulo enumeratae in divinis.
[Pro secundo supposito] 5

Sed pro secundo supposito est Damascenus libro 1 capitulo 2 dicens: Co-
f 115vb gnoscimus et confitemur quod unus est Deus et una substantia in tribus |
hypostasibus. Et patet, quod Graeci vocant hypostasim quod nos personam.
Ergo, cum tres ponamus esse personas, consequens erit quod sunt tres hypo-
stases. 10
[Pro quaesito]
Sed pro quaesito est Boethius dicens: Substantia continet unitatem, sed
relatio multiplicat Trinitatem; modo idem est relatio quod proprietas, ut
dicit Magister capitulo 2 huius distinctionis; ergo proprietas Trinitatem insti-
tuit; ergo per proprietatem debent personae distingui sicut distinctis pro- 15
prietatibus in esse constituuntur. Tenent consequentiae ultimae, quia per
idem persona habet distinctionem per quod habet institutionem.
In hac quaestione erunt tres articuli iuxta materias tactas argumentando.

In primo videbitur quid nomine proprietatis, relationis vel notionis debet 20
intelligi et quot huiusmodi communiter ponuntur a doctoribus in divinis.
Secundo videbitur de secundo supposito, scilicet quid nomine hypostasis
debet intelligi et utrum in divinis debeat admitti. Et tertio de quaesito.
2 3] fort. leg. 2. 4 titulo] quaestionis add. f. 8 quod1] quia f. 14 huius distinctionis]

huiusmodi f. 15 ergo proprietatem] et per consequens per proprietates f.
2 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 12 (ed. cit., pp. 197198). 3 Cf.
Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap. 1 n. 6 (PL 40,755; PL 65,675AB;
CCSL 91A,715716) et ibid. cap. 2 n. 7 (PL 40,755; PL 65,675BC; CCSL 91A,716). 4 Cf. supra,
p. 183,2. 6 Cf. Ioannes Damascenus, De fide orth. 1,2 (PG 94,791C); Burgundionis versio
cap. 2,2 (ed. Buytaert, p. 14); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed. cit.,
fol. 139rD), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem fere verbis invenitur. 12 Boethius, De
Trin. cap. 6 (PL 64,1255A; ed. Moreschini, p. 180); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ.
1 q. 2 (ed. cit., fol. 139vO), ubi haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur. 14 Cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 1 (ed. cit., p. 197).
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum articulum est primo notandum quod non est creden-
dum quod relatio, proprietas et notio in divinis sint distinctae res, puta quod
5 non sint idem in re notio et relatio. Hoc enim non esset verum, quia pater-
nitas est relatio et est proprietas Patris. Sed relatio dicitur in divinis res per
quam personae divinae invicem referuntur, ut quia paternitate Pater refer-
tur ad Filium, ideo paternitas relatio dicitur. Proprietas in divinis dicitur
res quae soli personae convenit, ut eadem paternitas proprietas est Patris,
10 quia soli Patri convenit. Non enim convenit alicui alteri personae, cum nulla
istarum sit Pater. Sed notio in divinis dicitur res quae certo modo expressa
ducit in notitiam personae, ut etiam paternitas est notio in quantum ducit
in notitiam personae Patris.
Secundo est notandum quod secundum beatum Thomam quoad ordi-
15 nem intelligendi prius est cognosci aliquid esse proprium quam notionem,
quia quod debet esse principium cognoscendi determinatam personam, hoc
aliquo modo debet esse proprium, eo quod illud quod commune est, in
quantum tale non ducit in notitiam determinati. Item, eodem modo prior est
intellectus relationis apud nos quam intellectus proprietatis, quia nos non
20 intelligimus aliquid alicui personae esse proprium, nisi prius intelligimus
personam in suo formali esse constitutam; quod intelligimus aliquo modo
fieri per relationem, quia, ut dicetur, relationibus apud animam distingui-
mus personas. Sic ergo iuxta mentem nostram prior est conceptus relationis
in divinis | constituentis ad bonum intellectum personam, deinde conceptus f 116ra
25 proprietatis personae constitutae et tertio notionis conceptus, scilicet prout
proprietate deduci potest in | notitiam personae. J 197b

Forte dices quod illud notabile est contrarium praecedenti, quia ibi dictum
est quod eadem res in divinis est relatio, proprietas et notio. Hic dicitur quod
3 quantum articulum] om. W. articulum] om. Kf. 5 non2] om. f. 6 sed] corr. in
mg. in unde K2. 7 divinae] ad add. f. 9 paternitas proprietas] proprietas paternitas W.
10 soli] personae add. W. 19 relationis] rationis W. 20 intelligimus2] intelligeremus W;
intelligamus f. 23 nostram] mentem J. 24 constituentis] constituens Kf. ad] aliud W.
intellectum] om. W. 26 potest] aliquis add. f. 28 dices] diceres W.
14 Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 3 (ed. cit., p. 637), unde Marsilius hoc
notabile ad sensum deprompsit. 22 Cf. infra, p. 197,2325. 29 Cf. supra, p. 189,35. Cf.
supra, p. 189,2326.
prior est conceptus relationis etc. Et quomodo esset conceptus eiusdem

rei prior se ipso? Si ergo relatio sit proprietas, non potest conceptus illius
relationis prior esse quam conceptus proprietatis, cum ipsa sit proprietas.
Respondetur quod non est repugnantia, quia praecedens notabile loqui-
tur de rebus significatis per hos terminos relatio, proprietas, notio. Et quia 5
eandem rem possunt importare in divinis, ideo dicit quod non oportet credi
ipsam differre in re. Et secundum notabile loquitur de his terminis rela-
tio, proprietas, notio, scilicet quod conceptus relationis est simplicior apud
animam et post hoc proprietatis et tertio conceptus notionis, ac si diceretur:
Oportet primitus cognosci de re quod sit relatio, quam cognoscatur esse pro- 10
pria, et prius cognosci de ea quod sit propria, quam cognosci quod sit apta
notificare vel ducere in notitiam personae. Haec est mens beati Thomae in
Scripto distinctione 26 quaestione 2 articulo 3.
[Obiectiones Aegidii]
Contra quam arguit doctor Aegidius, quia, si hoc esset proprium quod soli 15
convenit, tunc innascibilitas erit proprietas Patris. Consequens dicit ipse
esse falsum. Et consequentia patet, quia soli Patri convenit esse innascibilem
vel ingenitum.
Secundo, quia, si prius esset esse proprietas quam notio, sequeretur quod
omnis notio esset proprietas. Falsitas consequentis patet, quia quinque po- 20
nuntur notiones et non ponuntur tot proprietates. Et patet consequentia,
quia prius iuxta ordinem intelligendi est a quo non convertitur subsistendi
consequentia; hoc autem est quod est communius, ut prius apud intellec-
tum est esse animal quam esse hominem; ergo proprietas erit communius
quam notio et prior relatio quam proprietas, quod non est verum, quia sic 25
essent quinque relationes sicut quinque notiones.
1 etc.] secundum W. quomodo] communis W. eiusdem] eius KW. 3 ipsa] ipse K.

7 ipsam] ipsa Kf. 9 proprietatis] proprietas W; proprietates f. notionis] notionalis f.
12 haec] etiam add. f. 20 notio] proprietas Jf. proprietas] notio Jf. 22 subsistendi]
existendi KWf. 2324 intellectum] cognoscibile add. f.
13 Cf. supra, p. 189, ad lin. 14. 15 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2
(ed. cit., fol. 142rDE), unde Marsilius has obiectiones partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsit. 2223 Cf. definitio prioris apud Aristot., Categoriae 12 (14a2635) (AL I 15,
37): Prius alterum altero dicitur quadrupliciter [] Secundo quod non convertitur secun-
dum subsistendi consequentiam [] prius autem videtur esse illud a quo non convertitur
subsistentiae consequentia.
[Ad obiectiones]
Credo quod haec contra beatum Thomam non concludunt, quia ad primum
diceret quod innascibilitas esset proprium Patris, quamquam non esset pro-
prietas constitutiva personae, eo quod est negativa. Unde reducitur ad pater-
5 nitatem. Ideo enim innascibilis, quia Pater, cuius est non esse ab alio, in
divinis est esse principium alterius.
Ad secundum diceretur quod non fuit mens beati Thomae quod relatio
sit superius ad proprietatem vel proprietas ad notionem. Immo hi termini
non sunt subordinati. Nam est aliqua re|latio quae non est proprietas pro- f 116rb
10 prie, sicut communis notio sive communis spiratio, quae nulli personae est
propria, quia communis est Patri et Filio. Ita etiam ista est notio, cum sit
nata notificare principium emanationis Spiritus Sancti et non est proprietas.
Sed mens beati Thomae videtur fuisse ita quod apud animam oportet prius
cognoscere relationes constitutivas ad modum intelligendi nostrum divina-
15 rum personarum quam cognoscere quod aliqua earum est propria personae
divinae, quia cognoscere paternitatem esse propriam Patri praesupponit
cognoscere quod Pater solus habet paternitatem formaliter. Et ita in aliis.
Eodem modo voluit | quod prius apud intellectum est de illis cognoscere J 198a
quod sunt propriae quam quod sunt proprietates notificativae divinarum
20 personarum. Et verum est istud, quia esse proprietatem notificativam per-
sonae Patris praesupponit quod sit propria Patri. Cum hoc tamen stat quod
sint etiam aliquae notiones quae non sunt forte proprietates, ut dictum est
de communi spiratione, et etiam aliquae quae non sunt relationes, ut innas-
cibilitas et huiusmodi.
25 [Continuatio notabilium]
Tertio est notandum quod secundum quod dicit beatus Thomas quod notio-
nes sunt quinque, scilicet paternitas, filiatio, processio, communis spiratio et
innascibilitas, quarum quattuor sunt proprietates, scilicet paternitas, filiatio,
processio et innascibilitas. Causa est, quia communis spiratio nulli personae
2 non] multum add. KWf. 3 quamquam] quam W; quamvis f. esset2] sit f. 4 constitu-
tiva] constitutam KW. quod] non add. W. 5 innascibilis] innascibilitas KW; innascibilitas
dicitur f. cuius] ipsa add. f. esse] est f. 6 est esse] et est f. 7 diceretur] dicetur
Kf. relatio] nullo K. 16 paternitatem] paternitate f. 20 notificativam] notificationem W;
notificati non f. 21 tamen] bene add. f. 22 forte] om. f. 26 quod2] hoc f.
2 Cf. supra, p. 190,1518. 7 Cf. supra, p. 190,1926. 23 Cf. supra, p. 191,912. 26 Cf. Thomas
de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 3 (ed. cit., pp. 637638), unde Marsilius hoc notabile partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsit.
est propria, cum conveniat Patri et Filio, quamvis sic sit propria quod non
sit communis, sicut dixi superius capiendo proprium largius. Item, etiam
quattuor dictarum notionum sunt relationes, scilicet paternitas, filiatio, pro-
cessio et communis notio. Innascibilitas enim non est relatio, nisi in quan-
tum ad paternitatem reducitur. Haec est mens beati Thomae, quam multi 5
sequuntur.
Quarto est notandum quod est alius modus meo videre magis proprius,
qui sumitur ab Aegidio.
[Suppositiones]
Pro quo sciendum quod, prout dictum est ante, multiplicatio suppositorum 10
in divinis est magis similis plurificationi specierum sub uno genere quam
individuorum sub specie. De hoc satis est dictum prius. Et ex hoc non sunt
in Deo plures relationes similes, sed plures dissimiles. Non enim sunt duae
ibi paternitates vel filiationes plures, sed omnes relationes quae ibi sunt,
diversarum specierum sunt. Et haec est prima suppositio quoad modum 15
istum.
Secunda suppositio, quod haec omnia in modo exprimendi inventa sunt
ad melius exprimendum et notificandum personas et earum condiciones,
cum hoc sit summe difficile in rebus tam difficilibus et omnimode omnem
imaginationem creaturae excedentibus. 20
Tertia suppositio, quod persona dicit essentiam cum proprietate quoad
f 116va modum intelligendi nostrum, ut dicit Da|mascenus libro 3 capitulo 6. Et
ideo, licet ibi non sit compositio vel pluralitas rerum proprie in persona,
tamen in intellectu nostro est ibi vera compositio conceptuum; qui intelli-
gendo personam vel hypostasim intelligit essentiam et proprietatem. Verum 25
1 cum] corr. in quia K2. conveniat] convenit K. quod non] ut non tribus f. 5 quam]
etiam add. f. multi] aliorum add. f. 7 videre] iudicio f. magis] et add. W; artificialis et
add. f. 10 ante] om. f. 11 est] om. JWf. specierum] suppositorum f. 13 relationes]
rationes J. plures2] om. f. duae] plures f. 24 tamen] inde W. tamen in] corr. in mg.
ex inde J. est conceptuum] de eadem re est vera compositio f. qui] intellectus noster
add. f. 25 hypostasim] etiam add. f. intelligit] simul add. f.
2 Cf. supra, p. 191,911. 5 Cf. e.g. Richardus de Mediavilla, In 1 Sent. dist. 26 art. 4 q. 2 (Brixiae
1591, fol. 242ab). 8 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rE-F),
unde Marsilius primam et tertiam et quartam suppositionem sequentem partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsit. 10 Cf. supra, p. 176,1726. 12 Cf. supra, p. 176,726. 22 Cf.
Ioannes Damascenus, loc. cit. 3,6 (PG 94,1002D1003A); Burgundionis versio cap. 50,1 (ed. cit.,
p. 187); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rE), ubi haec
auctoritas Damasceni eisdem fere verbis invenitur.
est quod haec proprietas, ut dictum est prius, est essentia vel persona, et post
magis dicetur.
Ex hoc infertur quarto quod paternitas in Deo dicitur proprietas, quia
est constitutiva personae Patris. Et simili modo de filiatione ad Filium et
5 processione ad Spiritum Sanctum. Et ex hoc consequenter vult iste doctor
quod sicut tot sunt species sub genere, quot sunt differentiae constitutivae
sub eodem, ut vult Philosophus 7 Metaphysicae, quod tot sunt proprieta-
tes constitutivae personarum, quot sunt personae, quia recte ut differentia
constituit speciem cum genere, ita quodam modo remoto intelligendi pro-
10 prietas cum essentia constituit personam.
Ex hoc patet quod iuxta hunc modum non possunt poni plures | proprie- J 198b
tates positivae quam tres, quia tot praecise debent poni proprietates quot
personae; sed non sunt nisi tres personae; ergo etc. Patet maior ex tertia
suppositione et ex quarta, quia proprietas ideo dicitur proprietas quia ad
15 modum intelligendi nostrum est constitutiva personae. Patet minor de se.
Et haec sunt satis probabilia.
Quinto est notandum quod praecise ponuntur quattuor relationes in divinis
ad intra, quae, si quinque diversis nominibus exprimuntur, tamen in re
20 praecise quattuor sunt, scilicet paternitas, filiatio, spiratio et communis
notio. Patet, quia duae sunt ex parte principii producentis, scilicet generatio
et communis spiratio, et duae sunt ex parte principii producti, videlicet
filiatio et processio.
Sexto est notandum quod praecise quinque sunt notiones, scilicet dictae
25 quattuor relationes, quae ducunt in notitiam personarum, et innascibilitas,
quae ducit in notitiam Patris. Et quomodo ipsa sit notio, postea patebit.
1 et] ut KWf. 3 in Deo] om. f. 6 sicut] sic f. 7 eodem] eadem f. 8 ut] sicut f. 9 modo]
moto J. remoto] nostro K; remota W. 12 praecise] praecipue K. 18 ponuntur] ponunt K.
26 in] ad W. sit] communis add. f.
1 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 2 (ed. Santos Noya, pp. 238239). 2 Cf. infra,
p. 208,1125. 5 Id est doctor Aegidius Romanus, quem Marsilius supra, p. 192,78 laudavit.
7 Cf. Aristot., Metaph. 7,12 (1038a1618); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2
q. 2 (ed. cit., fol. 142rF), ubi haec auctoritas Aristotelis verbotenus fere invenitur. 14 Cf. supra,
pp. 192,21193,2 et 193,310. 18194.13 Marsilius omnia haec notabilia partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed.
cit., fol. 142vKL) et ibid., fol. 142vLM. 26 Cf. infra, p. 195,1315.
Septimo est notandum quod notio importat tria. Primo aliquid pertinens
ad originem; cuius ratio est, quia personae per origines distinguuntur, vel
saltem per relationes, quae ad origines antecedunt vel sequuntur. Et ideo
non innotescit nobis nisi per illud quod aliquo modo ad originem pertinet.
Secundo dicit aliquid speciale vocando speciale omne quod non convenit 5
omnibus, quia quod commune est omnibus, non notificat personam. Et ter-
tio dicit aliquid pertinens ad dignitatem, eo quod notiones ducunt in notitias
personarum. Modo persona est hypostasis proprietate ad dignitatem perti-
nente distincta.
f 116vb Octavo est notandum quod ea quae dicunt originem, vel dicunt eam | 10
affirmative vel negative. Nam beatus Augustinus 5 De Trinitate capitulo
7 dicit quod negatio est in eodem genere cum affirmatione. Unde quod
originem negat, saltem eam connotando aliquo modo ad originem pertinet.
[Distinctio et sufficientia notionum]

Ex his potest sumi distinctio et sufficientia notionum sic: Quia, cum omnis 15
notio dicat originem, vel dicit eam affirmative vel negative. Si affirmative
dicat originem, vel dicit eam in ordine ad id quod producit vel in ordine ad
id quod producitur. Si in ordine ad id quod producit, vel dicit hoc generali-
ter, et ex hoc non sumitur aliqua notio, quia debet dicere aliquid speciale,
alias non duceret in notitiam personae, sicut creatio dicens in ordine ad id 20
quod producit generaliter, non est notio. Vel dicit originem in ordine ad id
quod producit specialiter, et hoc contingit dupliciter, quia vel dicit in ordine
ad id quod producit per modum naturae, quia generat, et sic est paterni-
tas; vel per modum voluntatis, quia spirat, et sic erit communis spiratio vel
notio. Si autem dicat originem in ordine ad id quod producitur, hoc etiam est 25
dupliciter, quia vel ut producitur per modum naturae, et erit filiatio, vel in
3 vel sequuntur] om. f. 4 per illud] ad id f. 7 notitias] notitiam f. 12 negatio] negatione

J. cum] sua add. f. quod2] quia f. 15 notionum] relationum f. sic] om. f. 18 dicit
hoc] ducit hic K. 19 quia] notio add. f. dicere] importare f. 20 ordine] generaliter add. f.
21 generaliter] om. f. 26 vel1] sup. lin. K.
89 Cf. definitio personae supra, p. 120,34; quae definitio eisdem verbis invenitur apud
Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vM). 12 Cf. August., De Trin.
5,7,8 (PL 42,915916; CCSL 50,213214); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 28 cap. 1 n. 2 (ed.
cit., p. 210); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vM), ubi
haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 15195.20 Marsilius hanc distinctionem
sufficientiamque notionum partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab
Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vM-P).
ordine ad id quod producitur per modum voluntatis, et erit processio. Et sic

habemus quattuor notiones prout notio importat originem affirmative. Si
autem origo negative importetur, vel negatur active vel passive. | Si active, ut J 199a
non producere, cum nullam dignitatem dicat, nullam notionem importat,
5 quia notio debet dicere dignitatem, ut dictum est. Si passive, hoc contingit
dupliciter, quia vel negat productionem generaliter vel specialiter. Si neget
productionem specialiter, ut non produci hoc modo vel illo modo, et sic est
nimis commune, quia speciale negatum sit commune ad omnia quae sub
speciali non includuntur, ut non-Socrates est omne quod non est Socrates.
10 Sic non produci modo Filii convenit omni quod non generatur. Unde, quia
notio aliquid speciale debet importare, inde nulla notio potest sumi. Si vero
negetur generaliter, ut nullo modo produci, hoc potest adhuc esse duplici-
ter. Vel pure negando, et sic est commune essentiae et Patri non produci, vel
negando produci et affirmando producere, et sic venit innascibilitas, quae
15 est propria Patri, eo quod non producitur, sed producit. Et sic surgunt dic-
tae quinque notiones, quarum tres sunt in Patre, scilicet generatio et notio
sive spiratio communis et innascibilitas, duae in Filio, scilicet filiatio et spi-
ratio communis, et una in Spiritu Sancto, scilicet processio. Et licet tres sint
in Patre et duae in Filio, | tamen in Patre et Filio non sunt nisi quattuor, quia f 117ra
20 spiratio sive notio communis convenit ambobus.
[Sufficientia relationum]
Ex qua sufficientia patet et sumi potest sufficientia relationum. Nam, cum
omnis relatio dicat habitudinem personae ad personam, vel dicit habitu-
dinem respectu producentis per respectum ad productum vel e contra. Si
25 dicat habitudinem producentis in ordine ad productum, hoc est duplici-
ter. Vel enim dicit habitudinem producentis per modum naturae, et sic est
paternitas, vel per modum voluntatis, et sic est communis spiratio. Si autem
e contra dicat habitudinem personae productae in ordine ad producen-
tem, hoc eodem modo est dupliciter, quia vel dicit habitudinem personae
1 processio] spiratio f. 3 negatur] om. f. 7 est] adhuc add. f. 10 omni] eo add. f. 12 esse]
intelligi f. 13 non produci] om. f. 15 producit] producat Wf. 16 generatio] innascibilitas
add. K. 1718 et1 communis] om. (hom.) codd. 19 in3 Filio] om. f. 2324 dicit
respectu] ergo ratione f. 25 dicat productum] primum f. 2729 autem producentem]
secundum scilicet e converso f.
5 Cf. supra, p. 194,68. 22196.7 Marsilius hanc sufficientiam relationum partim verbote-
nus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2
(ed. cit., fol. 142vKL) et ibid., fol. 142vP.
productae per modum naturae, et sic est filiatio, vel per modum voluntatis,
et sic est processio.
Ex quibus, si placet videre iuxta hunc modum, patet tres esse proprietates,
scilicet paternitatem, filiationem et processionem; iuxta numerum persona-
rum quattuor esse relationes, scilicet dictas tres et communem notionem 5
sive spirationem; et quinque esse notiones, scilicet dictas quattuor et innas-
cibilitatem.
[Dubia]
[Primum dubium]
Sed dicetur: Numquid in ordine ad intellectum nostrum supposita prius 10
distinguuntur relationibus quam proprietatibus? Et videtur quod sic, quia
ita dictum est ante fuisse secundum Doctorem Sanctum. Et patet, quia cer-
tum est quod in divinis non sunt nisi essentia absoluta et tres res relativae,
scilicet Pater, Filius et Spiritus Sanctus. Modo res relativae videntur princi-
paliter inter se distingui suis relationibus. Et tertio, quia utique proprietas 15
videtur esse extranea, cum proprium non dicat quid est esse rei, ut habetur
in 1 Topicorum. Relatio autem in quantum talis est esse essentialis esse rei
relatae, quales sunt personae divinae; modo distinctio prior est quae est per
essentialia quam quae est per additamenta; igitur videtur quod prius ordine
cognoscendi distinguantur personae relationibus quam proprietatibus. 20
[Ad primum dubium]

[Notabilia]
J 199b Respondetur quod haec | dubitatio non est de rebus, quia relationes tres
sunt etiam tres proprietates. Et ergo quantum est ex parte rerum, non prius
proprietatibus quam relationibus nec e contra personae ab invicem distin- 25
guerentur. Sed dubitatio est in ordine ad intellectum nostrum: Utrum nos
prius intelligimus personarum in esse suo suppositali institutionem et ab
invicem distinctionem per proprietates vel per relationes?
Secundo praemitto quod, cum iuxta dicta personarum distinctio magis
assimiletur distinctioni specierum sub uno genere quam individuorum sub 30
una specie, eo quod ibi non sunt plures proprietates vel relationes simi-
10 dicetur] diceres f. 12 ita fuisse] sic videtur ante dictum esse f. Doctorem Sanctum]
beatum Thomam f. 17 autem] videtur add. KW. esse1] videtur f. 2526 distinguerentur]
distinguentur K. 27 suppositali] personali KWf. 31 non] om. f.
12 Cf. supra, p. 189,1823. 17 Cf. Aristot., Topica 1,4 (101b1923) et ibid. 1,5 (102a1819). 29 Cf.
supra, p. 192,1016.
les , illud quod in ordine ad intellectum nostrum instituit personam, debet

se habere per modum alicuius dantis esse specificum personae in se.
Tertio praemitto quod relationes videntur esse in quantum tales compa-
rationes per|sonarum ad alias personas, et sic aliquo modo habere respec- f 117rb
5 tum ad extra, licet non extra naturam, tamen extra suppositum.
Quarto praemitto quod proprietas dicit habitudinem personae ad se
ipsam in quantum talis, quia in quantum aliquid alicui est proprium. Sic non
importat aliquid extrinsecum respectu alterius suppositi.
Quinto ex hoc infero quod, licet eadem res, puta paternitas, sit relatio et
10 proprietas, tamen in quantum est et relatio, distinctiva, quia sic per eam est
relationis oppositio inter Patrem et Filium. Et, per tertium praemissorum,
ut est relatio, dicit respectum ad extra, scilicet Filium. Et in quantum est
proprietas, est constitutiva, quia ut sic magis dicit habitudinem personae ad
se ipsam et ad intra, per quartum praemissorum, quia ut proprietas aliquo
15 modo habet se ut in se constituens esse specificum Patris, quia respicit
principaliter personam ad intra.
[Propositiones]
Ex his mihi videtur dicendum ad dubium quod in ordine ad intellectum
nostrum personae per prius constituuntur proprietatibus suis in quantum
20 sunt proprietates quam relationibus in quantum sunt relationes. Patet, quia
ut est proprietas, dicit respectum ad intra et est constitutiva, ut dictum est
in quinto praemissorum.
Secundo videtur mihi quod eodem modo personae prius distinguuntur
per relationes in quantum relationes sunt quam per proprietates in quan-
25 tum proprietates sunt. Patet per idem notabile, quia relatio importat oppo-
sitionem relativam inter personas et respectum ad extra, ut dicit quintum
notabile praemissum. Et ergo ut relationes sunt, prius distinguunt. Et illud
patet ex dictis, quia ut proprietates instituunt, ut relationes distinguunt.
7 in2] om. f. 10 et] proprietas et add. K; om. f. relatio] sic est add. f. 14 proprietas] est
add. f. 1415 aliquo modo] om. W. 15 specificum] om. f. 18 mihi] om. f. dicendum]
respondendum KWf. 23 mihi] om. f. 2526 oppositionem relativam] oppositam
relationem W. 27 sunt] per add. f. prius] nobis add. f. 28 proprietates] proprietatem K.
instituunt] constituunt KWf. ut2] vel K.
p. 197,912. 27 Cf. ibid.
[Corollarium]
Corollarium: Valde parva est differentia inter mentem Doctoris Sancti et opi-
nionem secundam, quia res sunt eaedem proprietates et relationes, ut dic-
tum est. Sed Doctor Sanctus respiciens eas in quantum per ipsas intellectus
noster inter personas distinguit, vocat eas relationes. Alii autem consideran- 5
tes easdem res in quantum per eas intellectus noster apprehendit personas
in esse suo personali constitutas, vocant eas proprietates.
[Continuatio propositionum]
Tertia propositio: Simpliciter priores in ordine ad intellectum nostrum de-
J 200a bent dici hae | res in quantum intelliguntur ut proprietates, quam in quan- 10
tum intelliguntur ut relationes. Patet, quia in quantum proprietates sunt,
intelliguntur ut personas in esse constituentes, et ut relationes sunt, intel-
liguntur ut personas institutas distinguentes. Modo prius est apud animam
personam esse quam ipsam constitutam ab alia distinguere, eo quod distin-
guere praesupponit esse. Unde modus secundus videtur eligibilior quam 15
f 117va modus Doctoris Sancti. |
[Ad motiva in contrarium]

Ad motiva in contrarium dicitur quod Doctor Sanctus dixit relationes con-
stituere in quantum tales respicientes principaliter ad distinctionem. Non
autem multum stricte curavit distinguere inter institutionem et distinctio- 20
nem, eo quod in re unum est.
Ad secundum conceditur quod assumitur, et conceditur quod in re rela-
tiones distinguunt ad intellectum nostrum res relatas. Sed in quantum
2 Doctoris Sancti] sancti Thomae f. 4 Doctor Sanctus] sanctus Thomas f. 6 personas]

ut add. KWf. 7 constitutas] constituit codd. vocant] vocat codd. proprietates] tertio
videtur seu add. f. 1011 proprietates ut] iter. (homoeoceph.) J. 1213 personas
ut] om. (hom.) f. 14 constitutam] institutam f. alia] alio W. distinguere] distingui f.
1415 distinguere] distingui f. 15 praesupponit] om. K. 16 Doctoris Sancti] sancti Thomae
f. 18 contrarium] adducta add. KWf. Doctor Sanctus] beatus Thomas f. 19 respicientes]
respiciens f. 20 stricte] rigorose f. 21 re] significata add. f. unum est] sit idem f.
2223 relationes] tales add. K.
2 Cf. supra, pp. 189,1426 et 191,26192,6. 3 Id est opinionem Aegidii Romani, quam
Marsilius supra, pp. 190,1526 et 192,10196,7 commemoravit. 4 Cf. supra, p. 197,910. 5 Id
est Aegidius Romanus; cf. supra, p. 198, ad lin. 3. 15 Id est modus Aegidii Romani, quem
Marsilius supra, pp. 190,1526 et 192,10196,7 commemoravit. 16 Cf. supra, pp. 189,1426 et
191,26192,6. 18 Cf. supra, p. 196,1120. Cf. supra, p. 189,1823. 22 Cf. supra, p. 196,1215.
relationes sunt, non instituunt, sed distinguunt. Instituunt autem ut sunt

proprietates. Et ergo ut sic ad intellectum nostrum sunt priores.
Ad tertium dicitur quod, licet proprietas in creaturis extraneum dicat
quando proprium stricte capitur , tamen in divinis paternitas, ut paterni-
5 tas et ut proprietas intelligitur, nihil extra ponit, sed ut proprietas personam
Patris instituit.

Secundum dubium est: Numquid omnis relatio est personae constitutiva et
distinctiva?
10 Ad quod respondendum est quod omnis relatio in divinis sine dubio
est personarum distinctiva, quia, cum ibi sit relatio diversitatis quamvis
non inter res diversas proprie, sed distinctas , oportet quod omnis relatio
sit ibi distinctiva. Unde et communis notio est distinctiva Patris et Filii ut
producentium a Spiritu Sancto ut a persona producta.
15 Secundo dicitur quod non omnis relatio est ibi constitutiva, quia commu-
nis notio non instituit aliquam personam, cum sit communis Patri et Filio.
Ex quo iterum apparet ultima propositio praemissae dubitationis, quod pro-
prietas simpliciter prior est ut talis quam relatio ut relatio, quia, quamvis
20 omnis relatio distinguit, non omnis instituit in divinis. Omnis autem pro-
prietas, saltem positiva, instituit, ut dictum est. Patet etiam per idem quin-
tum praemissorum quod relatio ut relatio distinguit, sed non instituit in
quantum talis.

25 Tertium dubium: Numquid innascibilitas prout est notio, potest dici pro-
prium?
Respondetur. Prout proprium dicitur omne quod convenit soli, sive dicat
quid persona sit sive quid non sit, sic est proprium Patris. Sed capiendo
proprium stricte pro eo quod soli convenit et in ordine ad intellectum
3 extraneum dicat] extra indicat K. 12 proprie] scilicet absolutas add. f. 14 producta] om.
K; reducta W. 1516 communis] omnis W. 18 quod] quia W. 1920 ut2 relatio] om.
(hom.) W. 22 relatio2] res W.
p. 197,912. 27200.5 Cf. definitio proprii supra, p. 183,1314.
nostrum eius personam in esse constituit, sic non est alicuius personae,
eo quod, licet dicat quid Patri non convenit, quia non est ab alio, et forte
etiam quid sibi convenit, puta quod alia persona sit ab ipso, tamen non
instituit personam Patris iuxta modum intelligendi nostrum. Unde non est
sic proprietas. 5

Quartum dubium: Utrum isti termini notio, proprietas, relatio etc. sunt
termini primae intentionis vel secundae?
Ad quod mihi videtur dicendum quod sunt nomina secundae intentio-
nis et significant nomina quibus ducimur in notitias personarum; quod 10
J 200b
per|suadeo sic: Quia quandoque dicuntur no|tiones, ut dictum est. Modo,
f 117vb
si pro rebus sumerentur notiones, quae non essent signa, manifestum est
quod innascibilitas et paternitas non facerent numerum, quia praecise pro
eadem re stant, sic tamen quod paternitas dicit quid Pater est et innasci-
bilitas quid Pater non est, res tamen una est. Et ergo, cum dicuntur quin- 15
que notiones, necesse est quod hoc intelligatur secundum quinque modos
exprimendi vel intelligendi, quibus ducimur aliquo modo proprie in noti-
tiam personarum. Eodem modo proprietas dicit nomen convertibile cum
persona exprimens rem quoad modum intelligendi nostrum constituentem
personam. Simili modo relationes dicuntur hi termini paternitas, filiatio, 20
eo quod exprimunt res quibus personae ad invicem referuntur et quibus ad
intellectum nostrum ab invicem distinguuntur.
[Obiectiones]
Sed contra dices tu: Cum valde multi sunt tales termini, erunt plures notio-
nes quam quinque. 25
1 personae] proprium add. KWf. 3 sibi] ei f. 8 intentionis] impositionis f. 9 mihi] om. f.

nomina] termini f. 10 et] quia f. 11 quandoque dicuntur] quinque sunt W. 12 notiones
est] om. W. 13 praecise] om. f. 14 stant] seu supponunt add. f. 17 proprie] om. f.
19 constituentem] constituente JKW. 20 filiatio] et add. W; etc. add. f. 21 personae] per se
W. ad2] per f. 24 dices] diceres W. tu] om. f.
8 De terminis primae intentionis vel secundae vide Avicennam, Metaph. tract. 1 cap. 2
(AviL III, 10) et eund., Logica pars 1 [cap. 57] (Venetiis 1508, fol. 4rb7ra). 11 Cf. supra,
p. 189,313. 24201.18 Marsilius has obiectiones partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rA-B).
Secundo, quia sic missio Filii erit notio, quia est nomen ducens in noti-
tiam personae, teste beato Augustino 4 De Trinitate capitulo 2 dicente quod
mitti Filium est cognoscere quod ab alio est. Et haec non est eadem cum
aliqua praemissarum.
5 Et tertio, quia appropriata ducunt etiam in notitiam personarum, ut po-
tentia in Patrem etc.; erunt ergo etiam notiones.
Quarto eodem modo arguitur de relationibus, quia ibi sunt plures aliae
dictis quattuor, scilicet imago. Dicit enim Augustinus 7 De Trinitate capitulo
1: Quid autem absurdius quam imaginem ad se dici? Modo Filius est imago
10 Patris, ut dictum est. Ita est ibi Verbum, quod non solum dicit respectum ad
Patrem, sed etiam ad creaturam, dicente Augustino in libro 83 Quaestionum
quaestione 46 quod, cum dicitur: In principio erat Verbum, quod Graece
logos, Latine dicitur ratio vel verbum. Sed in hoc loco verius interpretatur
Verbum ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed ad illa etiam
15 quae per Verbum facta sunt. Tertio: Ita nomen doni vel dati, quae secundum
Augustinum 5 De Trinitate capitulo 13 non solum referuntur ad dantem, sed
ad eos qui ipsum donum vel datum receperunt, scilicet ad nos; ergo in illis
nominibus est alia relatio quam in hoc nomine processio.
[Ad obiectiones]
20 Ad ista respondetur. Ad primum quod, quamvis plures sunt huiusmodi ter-
mini coincidentes in significando, tamen non-coincidentes non videntur
esse nisi quinque praedicti, quorum sufficientia prius est expressa.
1 nomen] missio W. 2 2] fort. leg. 20 cum f (sic etiam Aegidius). 3 eadem cum] om. f.
4 praemissarum] notionum add. f. 11 creaturam] creaturas f. 12 46] 48 L; 42 W; fort.
leg. 63. 13 verbum] vel sermo add. f. 16 13] fort. leg. 14 (sic Aegidius). 17 qui] quae f.
receperunt] recipiunt f. 20 sunt] sint KWf.
2 August., De Trin. 4,20,29 (PL 42,908; CCSL 50,199); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist.
26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rB), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
3 n. 5 (ed. cit., p. 207); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit.,
fol. 142rA), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 10 Cf. supra, p. 184,34.
12 August., De divers. quaest. 83 q. 63 (PL 40,54; CCSL 44A,136); cf. Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rA), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis
invenitur. Cf. Io 1,1: In principio erat Verbum []. 16 Cf. August., De Trin. 5,14,15
(PL 42,921; CCSL 50,222223); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 18 cap. 4 n. 2 (ed. cit., p. 157);
cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rA), ubi haec auctoritas
Augustini eisdem fere verbis invenitur. 20 Cf. supra, p. 200,2425. 22 Cf. supra,
pp. 194,15195,20.
Ad secundum, quod missio temporalis Filii reducitur ad filiationem, quia

non ponit in numerum cum aeterna, scilicet cum filiatione, nec missio
temporalis Spiritus Sancti cum processione aeterna, ut dictum est prius.
Ad tertium dicitur quod appropriata non sunt notiones, eo quod non
dicunt aliquid speciale. Etsi ducunt aliquo modo in notitiam personae, hoc 5
f 118ra non est | nisi mediantibus notionibus praenumeratis.
Ad quartam, primam de relationibus, quod imago in Filio non dicit in eo
aliam relationem a filiatione. Unde Augustinus: Eo imago est quo Filius.
J 201a Ad quintam de Verbo dicendum quod respectus Verbi ad creaturas non |
ponit realem relationem in Deo. Sed nos intelligentes sic ipsum esse Verbum 10
rationem factibilium in eo apprehendimus. Relatio autem in proposito dicit
nomina specialia exprimentia realem relationem in Deo. Et eodem modo ad
tertium, quod Spiritus Sanctus in eo quod datur vel dabilis est nobis, nullam
realem relationem acquirit distinctam contra realem relationem secundum
quam est procedens. Bene tamen in nobis ex hoc surgit specialis relatio. 15

Quintum dubium: Quomodo hi termini possunt describi?
Respondetur sub emendatione aliorum quod notio ex dictis potest sic
describi: Est nomen speciale importans dignitatem originis in divinis natum
aliquo modo ducere in notitiam personae. Relatio sic: Est nomen speciale 20
in divinis importans dignitatem originis qua persona refertur ad personam
quae ab ipsa est vel ad ipsam a qua est. Proprietas: Est nomen speciale
soli conveniens in divinis dicens dignitatem originis qua iuxta intellectum
nostrum persona constituitur in esse. Hoc de primo articulo.
3 ut] om. J. 5 hoc] tamen add. f. 7 primam] om. f. 8 Augustinus] ibidem add.
f. 11 rationem] ratione K; omnium W. 12 nomina] omnia K. 14 realem2] om. KWf.
15 quam] quod f. procedens] praecedens f. ex hoc] om. f. specialis] quaedam add. f.
20 speciale] personae W. 23 qua] om. f. 24 constituitur] instituitur K.
1 Cf. supra, p. 201,14. 115 Marsilius has responsiones partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vL) et
ibid., fol. 142vQ. 3 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 17 art. 2 (ed. cit., p. 225). 4 Cf. supra,
p. 201,56. 7 Cf. supra, p. 201,710. 8 Cf. August., De Trin. 6,2,3 (PL 42,925; CCSL 50,230); cf.
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 27 cap. 3 n. 4 (ed. cit., p. 206); cf. etiam Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142vL), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis
invenitur. 9 Cf. supra, p. 201,1015. 13 Cf. supra, p. 201,1518.
[Articulus 2]
[Notabile unicum]
Quoad secundum articulum est sciendum quod Damascenus libro 1 capi-
tulo 6 describit hypostasim sic: Hypostasis est substantia cum accidenti-
5 bus et capit accidens large, prout proprietas relativa comprehenditur sub
accidente. Unde corrigens eam ibidem dicit quod hypostasis est habens
quod commune est cum proprietatibus; cui concordat Boethius libro De
Trinitate dicens quod hypostasis apud Graecos est principaliter individuum
substantiae, quod nos substantiam primam dicimus. Significatum autem
10 per primam substantiam est aliquid completum et distinctum et incom-
municabile in genere substantiae. Unde, quia antiqui opinati sunt indivi-
dua eiusdem speciei accidentibus distingui et non natura specifica, ideo
Damascenus volens definire individuum substantiae vel primam substan-
tiam dicit quod est substantia cum accidentibus intelligens idem per illud
15 quod Boethius. Sed prout ad divina refertur, est habens commune cum pro-
prietate. Unde concedendum quod omnia nomina haec fere idem valent
et in Deo idem dicunt res naturae, suppositum, persona, hypostasis et
incommunicabile. Et dicunt enim id in quo est natura communis cum pro-
prietate. Verum est quod hypostasis dicit aliquid incommunicabile subsis-
20 tens in natura divina. Non | enim importat nomen hypostasis determinatam f 118rb
3 quoad articulum] om. W. 1] fort. leg. 3 (sic Aegidius). 6 eam] sc. descriptionem
hypostasis. 10 et et] om. W. 1516 proprietate] proprietatibus f. 17 et1] ideo add. f.
18 enim] in J. 19 dicit] dicat Wf.
3204.11 Marsilius hoc notabile partim deprompsisse videtur a Thoma de Aquino, loc. cit.
dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., pp. 622623), partim ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ.
1 q. 1 (ed. cit., fol. 139rD) et ibid., fol. 139rH-vI. 4 Ioannes Damascenus, loc. cit. 3,6
(PG 94,1002D1003A); Burgundionis versio cap. 50,1 (ed. cit., p. 187); cf. Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 139rD) et ibid., fol. 139rH, ubi haec auctoritas Damasceni
eisdem verbis invenitur. 6 Ioannes Damascenus, loc. cit. 3,6 (PG 94,1003A); Burgundionis
versio cap. 50,1 (ed. cit., p. 187); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed. cit.,
fol. 139rH), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem verbis invenitur. 8 Locum ibi non
invenimus. Cf. autem Boethius, De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium
cap. 3 (PL 64,1344CD; ed. cit., p. 217): Ideo autem Graeci individuas substantias
vocaverunt []. Cf. etiam Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 622), ubi
haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur.
rationem distinctionis. Sed persona includit distinctionis rationem ad di-

gnitatem pertinentis, quia dicit aliquid subsistens in natura intellectuali,
quod nomen hypostasis non importat, quamvis Graeci hoc nomine hypo-
stasis intelligant prout ipsam divinis attribuunt, ut dicit Boethius. Sed no-
men Patris addit rationem dignitatis specialis distinguentis, scilicet relatio- 5
nem paternitatis. Unde hypostasis dicit subsistens distinctum seu incom-
municabile. Hypostasis divina dicit subsistens divinum distinctum rela-
tione, cum in Deo non sit alia distinctio, ut post dicetur. Persona dicit subsis-
tens divinum distinctum distinctione relationis ad dignitatem pertinentis.
Sed Pater dicit subsistens divinum distinctum relatione dignitatis quae est 10
J 201b paternitas. |
Quibus praemissis est conclusio responsalis haec: Quod tres sunt in Deo
hypostases. Probatur ratione adducta post oppositum et ex alio, quia tot
sunt in Deo hypostases quot personae; sed tres sunt in Deo personae; igitur. 15
Patet maior ex dictis et patet minor in pluribus locis huius primi superius
distinctionibus 2 et 3 et ex diversis locis. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]
[Divisio articuli]
Quantum ad tertium articulum sic procedam quod in hac quaestione videbo 20
an abstractis proprietatibus adhuc maneret distinctio hypostasum. Secundo
ex hoc respondebo ad quaesitum hic succinctim, quia in sequenti quaes-
1 rationem1] personam W. distinctionis rationem] coni. (sic Thomas de Aquino); distinc-

tionem rationis codd.; distinctionem rationia pro distinctionem rationis f; rationis] corr. ex
nominis K; cf. supra, p. 204,1. 3 non] om. W. 13 est] sit K. 15 sed] si f. 20 quantum
articulum] om. W. articulum] om. K.
12 Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 623): [] sed nomen personae
specialem includit distinctionis rationem quae ad dignitatem pertinet []. 4 Cf. Boethius,
De persona et duabus naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1343D; ed. cit.,
p. 214); cf. etiam Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 623), ubi haec
auctoritas Boethii etiam ad sensum invenitur. 8 Cf. infra, pp. 227,1516 et 230,2223. 14 Cf.
supra, p. 188,610. 17 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 5 n. 2 (ed. cit., p. 67) et ibid.
dist. 3 cap. 3 n. 1 (ed. cit., p. 74); cf. August., De Trin. 15,22,42 (PL 42,1090; CCSL 50A,519520);
cf. etiam Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 1 (ed. cit., p. 230).
tione de hac materia, scilicet quomodo personae sive hypostases ab invicem

distinguuntur, erit completior sermo.
[Prima pars articuli]

[Notabilia]
5 Est igitur quoad primum advertendum quod abstracta relatione vel proprie-
tate manere hypostases potest intelligi dupliciter. Uno modo quoad rem,
sicut abstractis accidentibus vel proprietatibus accidentalibus a materia
remaneret materia, et abstractis accidentibus intellectus maneret intellec-
tus. Et sic quaestio intelligeretur de abstractione reali, qua una res realiter
10 auferretur ab alia. Et haec in divinis non habet locum, eo quod ibi non
est additio alicuius formae super essentiam quae non transeat in essen-
tiam. Unde quicquid in Deo est, identice est essentia. Secundo modo potest
imaginari quod haec abstractio fiat per intellectum, ut cum eadem res plu-
ribus conceptibus importatur, potest ipsa abstracte considerari secundum
15 conceptum priorem vel communiorem secluso conceptu posteriori, ut cum
eadem anima sit vegetativa anima et sensitiva, potest per intellectum ipsa
considerari ut vegetativa secludendo sensitivam.
Secundo est notandum quod, cum in divinis sit summa simplicitas, pro-
prietas non addit aliquam entitatem essentiae realiter ab ea distinctam, | f 118va
20 quia fieret ibi realis compositio proprietatis cum subiecto, quae tali simplici
repugnat. Et ideo, quamvis hypostasis sit suppositum incommunicabile et
essentia sit communis tribus, tamen non est putandum quod hoc sit per
aliquid superadditum essentiae, cum non est hoc in divinis, sed hoc est prop-
ter summam simplicitatem ibi penitus impossibile. Sed essentia proprietate
25 relativa dicitur esse hypostasis sive persona, quae tamen proprietas est in re
idem personae.
Tertio notandum est quod apud animam sunt haec quattuor, quorum
semper posterius addit super praecedens, omnia tamen eandem rem dicen-
tia, scilicet essentia, cuius conceptus sumitur apud animam ut mere simplex
30 et absolutus. Secundo est conceptus hypostasis, qui supponit pro supposito,
quod realiter est essentia, sed addit super essentiam divinam relationem
5 quod] de f. 14 abstracte] abstractive f. 16 vegetativa] benigna K; corr. ex benigna W.

20 simplici] simplicitati Kf. 23 sed] immo K. 25 tamen proprietas] cum proprietate J.
27 tertio] quarto J. haec] nec J; hoc W; hae f. 29 sumitur] sequitur f.
1 Cf. infra, pp. 224,16254,25. 27206.4 Hoc notabile simile est notabili prolato apud
Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 140vQ141rA).
sive divinam proprietatem distinctivam. Tertio venit nomen personae, quod

super hypostasim addit condicionem ad dignitatem pertinentem. Et quarto
venit nomen Patris, quod adhuc addit in conceptu paternitatem, quae est
specialis dignitas personae.
Quarto est notandum quod quidam dicunt quod subtractis per intellec- 5
tum relationibus adhuc esset in divinis intelligere distinctionem hyposta-
sum vel plurium suppositorum, quod satis difficile et non verum videtur.

J 202a Tunc possunt poni de hac materia | propositiones. Prima, quod ablata re
quam dicit proprietas in divinis, omnino nihil remaneret. Patet, quia pro- 10
prietas, ut paternitas vel filiatio, cum non dicat formam superadditam, ut
dictum est in secundo notabili, sed personam, quae est essentia, tolle eam,
et tolles personam cum essentia, cum ipsa sit essentia; ergo nec manebit tali
ablatione posita nec essentia nec persona.
Secunda: Loquendo de abstractione secundo modo dicta bene stat non 15
intelligere aliquid esse Patrem in Deo, et tamen intelligere ibi personas, et
non intelligere ibi personas, et tamen intelligere ibi esse hypostases. Proba-
tur sic: Quandocumque aliquid se habet ad aliud per modum posterioris,
bene stat apud animam manere prius et communius ablato posteriori et spe-
cialiori; sed sic se habet esse Patrem respectu personae, et esse personam 20
respectu hypostasis; igitur. Patet maior. Bene stat aliquid apprehendere per
modum animalis, et non apprehendere per modum rationalis, eo quod ratio-
nale praesupponit esse animal. Minor declaratur. Nam paternitas in Deo
dicit determinatam dignitatem, quam persona importat in communi; modo
commune est prius ordine cognitionis quam speciale; et ergo bene potest ali- 25
quis intelligere in Deo esse distinctas personas et non apprehendere aliquam
determinatam proprietatem. Eodem modo est de persona respectu hypo-
stasis. Nam persona significat supposita divina sub ratione distinctorum
f 118vb aliqua condicione dignitatem importante. | Et hypostasis dicit supposita
divina nude sub ratione distinctionis. Modo bene stat quod intellectus intel- 30
ligat supposita esse distincta, et tamen non simul intelligat quod hoc sit sub
ratione alicuius condicionis ad dignitatem pertinentis, prout notum est.
15 secunda] quod add. KWf. dicta] dico quod K. 16 ibi] esse add. f. 17 esse] sup. lin.
J. 22 apprehendere] ipsum add. Kf; ipsis add. W. per modum] om. W. 25 potest] posset
KWf. 29 importante] importantem W; importantia f.
5 Est opinio citata et reprehensa a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
pp. 626627). 12 Cf. supra, p. 205,1826. 15 Cf. supra, p. 205,1217.
Tertia conclusio, quod non intellecta proprietate non intelligeretur per-

sona vel hypostasis iuxta eum modum iuxta quem est hypostasis in divinis.
Patet, quia hypostasis est ibi realiter per realem distinctionem proprieta-
tum, ut post dicetur. Vel igitur intelligens hypostases ut nunc sunt, intelligit
5 distinctionem proprietatum, et si sic, non intelligit sine distinctione pro-
prietatum; vel non intelligit distinctionem proprietatum et ex consequenti
non intelligit distinctionem suppositorum ut ibi sunt, quia impossibile est
quod distinctionem intelligat in suppositis non intelligendo rationem ali-
cuius distinctionis, quae, cum non sit aliquo modo in essentia, oportet quod
10 intelligatur in proprietatibus vel relationibus eorum quae intelliguntur ut
distincta.
[Corollarium]
Ex hoc sequitur corollarie quod quocumque modo abstractis proprietatibus
simpliciter, abstrahuntur etiam supposita ut sunt in Deo, quia, si realiter
15 tolluntur, tollitur essentia, ut dicit prima propositio; si tolluntur abstractione
rationis, non manet distinctio in essentia; ergo nec intelliguntur supposita
ut nunc sunt.
[Continuatio propositionum seu conclusionum]

Quarta conclusio, quod abstractis proprietatibus adhuc de Deo maneret
20 apud intellectum conceptus personae, sed non eo modo quo in Deo est vere
vel ponitur persona. Patet, quia, quamvis philosophi distinctivas proprie-
tates in Deo non intellexerunt, | tamen Deum posuerunt esse aliquid per J 202b
se subsistens distinctum et incommunicabile in natura intellectuali; ergo
personam; ergo prima pars vera. Secunda pars patet, quia hoc modo intel-
25 ligeretur Deus esse persona sua essentia absoluta sine proprietate relativa.
Et hoc ita non est nec eo modo Deum ponimus esse personam.
[Secunda pars articuli]

[Notabilia]
Pro secunda parte articuli est notandum quod, cum quaerimus utrum hypo-
30 stases his tribus proprietatibus distinguantur, non debet intelligi utrum illis
terminis paternitas, filiatio etc. supposita distinguantur, quia manifestum
1 non1] om. W. 5 distinctionem] distinctiones K. 8 non] nisi W. 89 rationem

distinctionis] distinctionem alicuius rationis J. 15 si] scilicet f. 31 etc.] duo f.
4 Cf. infra, p. 250,2526. 15 Cf. supra, p. 206,914.

est quod non, quamvis prout proprietas est nomen secundae impositionis,
illi termini vocentur proprietates, ut in primo articulo dictum est. Sed inten-
dimus utrum illis rebus pro quibus dicti termini supponant, quae res sunt in
Deo, divina supposita invicem habent distinctionem.
Secundo est notandum quod tres personas illis rebus distingui vel con- 5
stitui potest intelligi dupliciter. Uno modo tamquam quibusdam formalita-
tibus vel proprietatibus vel modis superadditis personis vel essentiae. Alio
modo tamquam his quae in essentia simplici sunt tres personae his proprie-
f 119ra tatibus constitutae et ab invicem distin|ctae.
[Continuatio propositionum seu conclusionum] 10

Tunc illis praemissis est quinta conclusio: Hypostases divinae non instituun-
tur nec distinguuntur his tribus proprietatibus tamquam sibi superadditis
vel etiam essentiae. Probatur sic: Quia, si essent superadditae personis vel
essentiae, in Deo esset realis compositio, vel accidentium cum substantia
vel plurium substantiarum. Consequens omnimode absurdum est et conse- 15
quentia tenet, quia, si proprietas esset formalitas, quidditas vel modus etc.
superadditus, cum ibi non additur sibi ipsi, vel tale additum esset accidens,
et tunc necessario esset compositio accidentalis, eo quod inimaginabile
esset accidens addi subiecto et non inhaerere illi et praesertim denominans
subiectum; si autem poneretur esse substantia, tunc esset ibi pluralitas sub- 20
stantiarum, scilicet una addita et alia cui adderetur. Haec conclusio patet
ex aliis quae dicta fuerunt in quaestione sexta in articulo secundo, ubi in
conclusione secunda probatum fuit quod essentia divina non distinguitur a
proprietate personali et quod proprietas personalis est persona. Et ideo non
plus de hoc. 25
[Corollaria]
Corollarium primum: Non est imaginandum quod Pater vel hypostasis Patris
sit institutum ex essentia et paternitate essentiae superaddita. Patet, quia
tunc persona Patris esset composita ex essentia et proprietate personali et
ita esset addita essentiae, cuius contrarium dicit conclusio. 30
3 supponant] supponunt Kf. 7 vel1] om. KWf. 12 proprietatibus superadditis] om.

W. 17 cum ibi] sibi W. ibi] idem Kf. additur] addatur KWf. 22 aliis] his f. sexta] de
numero personarum add. KWf. 25 hoc] om. J. 28 patet] om. KWf.
1 De nominibus primae impositionis vel secundae vide Boethium, In Arist. Categ. lib. 1
(PL 64,159BC). Cf. supra, p. 200, ad lin. 8. 2 Cf. supra, p. 200,922. 23 Cf. Marsilius de
Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit., pp. 238239). 30 Cf. supra, p. 208,1113.
Secundum corollarium: Nec est credendum quod Pater vel persona Patris
sit unum suppositum cui paternitas est addita ut forma distincta a suppo-
sito dans supposito aliquid formale esse, sicut esse Patrem vel hypostasim
vel aliquod consimile. Patet ex conclusione. Et de hoc non est mirandum
5 multum, quia in creaturis non est paternitas aliqua forma addita patri, sed
dicitur creatura pater paternitate, quae est ipsamet creatura per respectum
ad filium.
[Continuatio propositionum seu conclusionum]

Sexta conclusio, quod tres hypostases vel tres personae illis proprietatibus
10 constituuntur et distinguuntur secundo modo, sic scilicet quod in essentia
divina simplici sunt tres illae proprietates tres distinctae personae illis pro-
prietatibus aeternaliter constitutae et distinctae. Ista conclusio patet, quia,
cum ibi sint personae | quae distinguuntur ab omni eo quod non est Deus J 203a
per divinam essentiam, opus est quod etiam sit ibi aliqua res vel quod sint ibi
15 aliquae tres res qua ab invicem distinguantur in esse personali; et hae non
possunt poni nisi proprietates personales; igitur etc. Consequentia tenet et
maior rationis patet, quia distinctae sunt hypostases et utique ex hoc sequi-
tur quod ibi erit aliquid vel aliquae res quo vel quibus est earum distinctio.
Minor probatur ex dictis, quia, cum non distinguantur in essentia nec per
20 aliquid commune, oportet quod rebus eis propriis inter se distinguantur; res
autem propria proprietas personalis est ex significatione nominis; igitur tota
conclusio vera. De hac conclusione erit ma|ior sermo in sequenti quaestione. f 119rb
Dico autem constitutam aeternaliter personam Patris paternitate divina non
quod aliquis eum instituit vel constituit, sed nominaliter eum intelligendo
25 constitutum, hoc est ex natura rei aeternaliter esse Patrem sua paternitate
et distinctum ab aliis personis paternitate.
Septima conclusio: Huiusmodi proprietates ut dicuntur proprietates,
magis habent apud intellectum nostrum modum constitutivum, et ut dicun-
tur relationes, magis habent modum distinctivum. Patet ex dictis in primo
30 articulo, quia in divinis proprietas respectu suppositi aliquo modo intelli-
gitur ut forma, et ergo ut sic modum habet constitutivum; relatio autem
10 constituuntur] instituuntur W. 13 eo] om. f. 15 qua] vel quibus add. K; quibus f.

18 quod] quia K. 20 aliquid] aliud K; hoc W. 22 vera] om. JW. 24 eum2] om. KWf.
2829 et distinctivum] om. W. 31 constitutivum] institutivum W.
4 Cf. supra, p. 208,1125. 22 Cf. infra, pp. 224,16254,25. 30 Cf. supra, p. 197,916.
diversitatis aliquo modo ut opposita relative et ex consequenti ut distinctiva

cum suo opposito correlativo. Hoc de tertio articulo.
[Ad rationes contra primum suppositum]

Ad rationes principales: Ad primam contra suppositum, quod innascibilitas 5
et esse ingenitum, cum sint notiones negativae, non sunt propriae, eo quod
non constituunt hypostases. Secundo, quod ut large vocantur proprietates,
quod sic reducuntur ad paternitatem, eo quod negant esse ab alio et ponunt
alium esse ab ipso, quod recte convenit paternitati.
Ad secundam dicitur quod esse imaginem Patris est idem cum esse Filium 10
vel cum filiatione et non est proprietas distincta. Unde beatus Augustinus
dicit quod eo est imago quo Filius.
Ad tertiam negatur maior, quia communis notio sive spiratio nulli per-
sonae est propria nec aliquam instituit, ut dictum est in primo articulo. Et
ad probationem dicitur quod, licet communis notio vel spiratio non sit sim- 15
pliciter commune, eo quod essentiae vel Spiritui Sancto non convenit, est
tamen commune pluribus personis, scilicet Patri et Filio. Et hoc sufficit ad
hoc quod non sit proprium.
Ad quartam negatur maior, quia non oportet quod omnis notio sit pro-
prietas, ut quia forte est negativa et sic non proprie instituit, sicut innas- 20
cibilitas, vel est communis, sicut spiratio activa vel communis notio, quae
convenit Patri et Filio, et haec etiam non instituit aliquod suppositum. Ad
probationem maioris dicitur quod aliquid bene potest notificare personam,
licet non sit positive proprium, ut innascibilitas notificat Patrem in non pro-
duci, et communis notio Patrem et Filium in quantum concordi voluntate 25
Spiritum Sanctum spirant.
1 opposita] opponitur J. relative] relatio K. distinctiva] distinctam JKW. 2 hoc de] de

hoc W. articulo] om. W. 5 contra] primum add. Kf; om. W. 6 esse] sup. lin. J. 7 non]
omnino K. 10 Patris] Patri f. 11 et] ideo add. f. 13 tertiam] secundam W. negatur]
negetur Kf. 21 vel1] quia add. f.
5 Cf. supra, p. 183,914. 10 Cf. supra, p. 184,14. 1012 Similiter respondet Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rF). 11 Cf. supra, p. 202, ad lin. 8; cf.
etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 142rF), ubi haec auctoritas
Augustini eisdem verbis invenitur. 13 Cf. supra, p. 184,59. 14 Cf. supra, pp. 191,29192,1.
19 Cf. supra, p. 184,1015.
Ad quintam negatur antecedens et ad probationem dicitur quod pro-

prium divinae naturae hoc debet | sumi per respectum ad naturam, sicut J 203b
esse omnipotentem, aeternum etc. Sed propria suppositorum debet sumi
per respectum ad hypostasim. Ad Philosophum in 5 Topicorum dicatur quod
5 non est ad propositum, quia divinae hypostases comparatae ad essentiam
non habent rationem primarum substantiarum vel individuorum sub una
specie, sed magis habent aliquo modo rationem specierum comparatarum
ad unum genus, ut dictum est. Modo proprietates sequuntur species.
[Ad rationes contra secundum suppositum]

10 Ad ra|tiones arguentes contra secundum suppositum: Ad primam quod, f 119va
quamvis hypostasis in creaturis dicat materiam, eo quod in creaturis est
semper aliqua compositio, tamen translatum ad divina solum dicit quid per
se subsistens incommunicabile in natura intellectuali nec aliquam materia-
litatem importat. Verum est tamen quod dicit substantiam cum proprietate,
15 ubi proprietas se habet aliquo modo per modum formae, quia per modum
constituentis et distinguentis, et substantia per modum materiae. Et hoc
quoad modum intelligendi nostrum. Ad confirmationem dicitur quod Hie-
ronymus non prohibuit nomen hypostasis simpliciter nec ex parte nominis
voluit ibi esse aliquod malum, sed dixit hoc propter versutias haereticorum,
20 qui ex eo quod hypostasis apud Graecos significat substantiam et Graeci
in divinis concedunt tres substantias sicut tres hypostases, inferebant, cum
simplices concedebant tres hypostases, tres esse in Deo substantias, quod
in sermone Latino non est concedendum. Unde venenum istud provenit ex
tribus. Primum: Penuria vocabulorum ratione quorum aliter iste terminus
25 substantia significat eis substantiam cum connotatione discreta et sup-
positali. Nobis autem significat substantiam indifferenter communiter, sive
suppositum sit sive non. Secundum erat simplicitas simplicium fidelium,
qui de tali aequivocatione nescierunt distinguere. Et tertium versutia hae-
reticorum, qui conceptibus simplicibus more loquendi Graeco dicebant in
30 Graeco tantum sonare hypostasim sicut substantiam. Et ideo, cum in Deo
sunt tres hypostases, ut et Graeci dicunt et Latini, erunt in eo tres substan-
tiae. Et ideo Hieronymus, ne simplices deciperentur aequivocatione, voluit
2 naturae] negetur K. 3 debet] deberent K; debent f. 11 materiam] numerum f. 12 quid]

om. K. 1213 per se] personae KW. 21 hypostases] ideo add. f. 24 primum] erat add. K; ex
add. f. iste terminus] intellectus J; res add. K. 25 discreta] distincta W. 28 nescierunt]
nesciverunt f. 29 conceptibus] concedentibus f. 31 ut et] et ut J.
1 Cf. supra, p. 184,1622. 8 Cf. supra, p. 192,1012. 10 Cf. supra, p. 185,222. 10212.4 Simili-
ter respondet Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 139vKL).
quod ante consuetum usum vocabuli eo non uteremur sine distinctione. De

illo autem non est nunc tanta cura, eo quod nunc vocabulum est usitatum
et error Arianorum plures in Deo substantias ponentium per Dei gratiam est
extirpatus.
Ad secundam probationem antecedentis primi dicitur quod in creaturis 5
hypostasis dicit substantiam cum accidentalibus proprietatibus, quibus
surgit proprietas individualis. In Deo autem non significat proprie accidens,
sed in eo sumptum dicit substantiam cum proprietate constitutiva personae
in natura, ut dictum est.
Ad tertiam probationem antecedentis, quod ista interpretatio nominis 10
res naturae, quae alicui naturae supponitur, non habet locum in divinis,
sed dicitur res naturae vel suppositum naturae in quo modo considerandi
natura divina aliquo modo se habet per modum communis. Et proprietas,
ratione cuius dicitur res naturae, in divinis se habet per modum specifican-
tis, et hoc est divinum suppositum cum natura constituentis, quae tamen 15
proprietas identice idem est cum natura nec aliquam entitatem ponit quae
non est natura.
J 204a Ad quartam probationem dicitur quod nomen personae, ut | ante dictum
est, significat de sua significatione primaria rem per se existentem et absolu-
f 119vb tum, | et significat secundaria significatione prout habet esse in divinis, rela- 20
tionem sive proprietates relativas, quae in divinis supposita constituunt. Et
ita eodem modo hypostasis ex quo distinctionem et incommunicabilitatem
importat, primo importat substantiam, secundo ratione distinctionis quam
importat, quae in divinis non est nisi per relationem, etiam dicit relationem.
Et sic neganda est maior. Non est enim sufficiens distinctio, sed dicendum 25
quod hypostasis importat utrumque simul ordine tamen dicto. Ad hoc quod
additur quod relatio distinguit et hypostasis deberet dici quid distinctum,
dicitur quod relatio in quantum relatio est, distinctiva est in divinis, sed in
1 uteremur] uterentur f. 7 autem] ante f. 8 in eo] improprie K. 11 naturae2] creaturae

f. 12 modo] vel K. considerandi] considerando f. 13 divina] individua W. 14 in] om.
K. in divinis] divinae f. 19 per se] personae K. 1920 absolutum] absolutam f. 25 enim
sufficiens] insufficiens f. 27 et hypostasis] om. J.
3 Cf. Symbolum Nicaenum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 126,

p. 58): Eos autem, qui dicunt Erat, quando non erat et Antequam nasceretur, non erat
et Quod de non exstantibus factus est vel ex alia substantia aut essentia dicentes aut
convertibilem aut demutabilem Deum [Filium Dei], hos anathematizat catholica Ecclesia.
p. 185,1722. 19 Cf. supra, pp. 124,2426 et 125,45.
quantum proprietas est, constitutiva. Modo hypostasis per proprietatem ut

talis est constituta, per eandem ut relatio est, distinguitur a correlativo.
Ad secundam rationem principalem negatur consequentia et ad proba-
tionem conceditur quod hypostasis est persona proprietate ad dignitatem
5 pertinente distincta. Et hoc bene arguit distinctionem conceptuum et com-
positionem in anima. In re autem non ponit compositionem, eo quod illa
proprietas est met persona, ut paternitas est Pater. Non enim aliquid super-
additum ponit.
Ad tertiam dicitur negando consequentiam et ad probationem concedi-
10 tur quod hypostasis est subsistentia prout subsistentia tantum valet sicut
persona. Et conceditur quod haec subsistentia est essentia et etiam sub-
stantia. Non tamen sequitur quod, quia tres subsistentiae sunt, quod tres
substantiae sint, cum hae tres subsistentiae non dicuntur tria entia abso-
luta, sed unum sive una substantia, quamvis sint tres res relativae, quia
15 tribus proprietatibus relativis distinctae.

Ad rationes arguentes contra quaesitum: Ad primam dicitur negando ante-
cedens, quod hypostases non distinguuntur relationibus. Ad primam proba-
tionem negatur antecedens et ad probationem conceditur, sicut dictum est,
20 quod ablatis relationibus ad imaginationem vel per abstractionem intellec-
tus maneret essentia communis. Sed quia relationes ablatae essent, quibus
distinguuntur supposita, non maneret in ea distinctio suppositorum. Non
enim sunt ibi plura absoluta, sed unum solum, quod est tria supposita rela-
tionibus distincta.
25 Ad secundam probationem dicitur quod, cum dicitur hypostasis est per-
sona distincta proprietate etc., ibi persona ponitur tamquam exprimens
suppositum divinum. Et hoc quod additur distincta proprietate etc., hoc
ponitur non tamquam superadditum personae vel supposito divino, sed
ad exprimendum connotationem quam addit hic terminus persona super
30 hunc terminum hypostasis. Unde, si proprietates secluderes, simul seclude-
res personam eo modo quo nunc est in Deo. Vel potest dici quod ibi ponitur
2 correlativo] corpore f. 7 enim] simpliciter add. W. 910 conceditur] corr. ex dicitur

JW. 20 abstractionem] subtractionem f. 23 absoluta] supposita W. 29 exprimendum]
exprimendam f. persona] substantia W. 30 proprietates] proprietatem f.
3 Cf. supra, p. 186,15. 9 Cf. supra, p. 186,69. 17 Cf. supra, pp. 186,11187,10. 1924 Similiter
respondet Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 141rB). 19 Cf. supra,
p. 206,1532. 25 Cf. supra, pp. 186,19187,1.
f 120ra cum | proprietate etc., ponitur non tamquam superadditum, sed tam-
quam intraneum et de condicione intrinseca personae, ut si describendo
hominem diceres quod est animal cum anima rationali. Numquid ergo
J 204b seclusa ab homine anima rationali | manebit animal? Constat quod non.
Sic in proposito: Tollas proprietatem, cum sit de intrinseitate personae, non 5
manebit persona eo modo quo nunc ponitur in Deo.
Ad tertiam probationem dicitur quod non est simile de proprietate rela-
tiva in creaturis, saltem quoad relativa diversitatis, et in divinis, quia in
creaturis relationes non constituunt supposita, in divinis vero constituunt
propter simplicitatem essentiae. 10
Ad quartam probationem dicitur quod Pater eodem modo est quis quo
Pater. Et ad improbationem, quando dicis quod Filius est quis, conceditur,
et quod non paternitate, sed filiatione est quis. Nam non est inconveniens
quod diversae personae diversis singulae sint personae. Et in substantiis est
sic, quia homo eodem modo in re est animal quo homo, tamen asinus est 15
animal et non homo.
Ad secundam rationem principalem dicitur quod in divinis Pater non
potest intelligi ut Pater non intellecta sua proprietate. Ad probationem,
quando dicitur quod Pater potest intelligi ingenitus, respondetur quod, si
ingenitus teneatur negative vel pro persona quae non est ab alio, tunc intel- 20
ligendo aliquid ut ingenitum non intelligeretur ut Pater, quia sic ingenitum
convenit essentiae. Si autem ingenitum caperetur pro persona non-genita
a qua est alia persona, tunc non posset intelligi aliquid ingenitum nisi aequi-
valenter intelligendo proprietatem, eo quod implicatur ab eo esse emanatio-
nem alterius personae, quae, si fuerit per modum intellectus, erit generatio, 25
quae est paternitas. Si vero per modum voluntatis, praesupponitur emana-
tio per intellectum via originis. Vel brevius posset dici quod intelligendo
Patrem ut ingenitum non intelligeretur formaliter ut Pater nec ut persona
eo modo quo nunc in divinis eum ponimus esse personam. Ad confirmatio-
nem dicitur quod arguit pro conclusione quarta tertii articuli, quia gentiles 30
non ponunt in Deo hypostasim vel personam eo modo quod nos, ut in ea
dictum est.
2 condicione] conditione f. 8 relativa] relativam K. 11 modo] om. Kf; non add. W. quo]
om. K. 14 singulae] singuli K. personae2] substantiae W. 15 eodem] eo W. modo] om.
KWf. 1516 est1 non] om. W. 20 alio] alia W. 27 originis] generationis W. 29 eum] sup.
lin. J.
p. 187,1119. 30 Cf. supra, p. 207,1926.
Ad tertiam negatur antecedens, quod proprietates sunt posteriores quam

hypostases. Et ad probationem dicitur quod, quamvis sunt respectivae, ta-
men habent se ut constitutivae suppositorum. Et ideo sunt simul eis coaeter-
nae. Respectiva autem quae adveniunt supposito constituto, sunt eo poster-
5 iora et reducuntur ad ipsum nec per ista habet suppositum distinctionem.
Ad quartam negatur consequentia et ad probationem dicitur quod, licet
proprietates distinguentes hypostases sint respectivae, tamen, quia huius-
modi respectus non ponunt in re realem distinctionem additam substantiae,
ideo hypostasis constituta est substantia et res absoluta ratione illa, quia
10 hypostasis transit in substantiam.
[Ad rationes pro primo et pro secundo supposito et pro

quaesito]
Omnia quae adducuntur pro partibus oppositis conceduntur, quia sunt pro | f 120rb
dictis. Hoc de quaestione.
2 hypostases] hypostasis f. 10 substantiam] del. W. 14 quaestione] etc. add. K.
1 Cf. supra, p. 187,2025. 6 Cf. supra, p. 187,2629. 13 Cf. supra, p. 188,24 et 610 et 1217.
[quaestio tricesima]
[Utrum divinae personae distinguuntur ab

invicem rebus relativis realiter in Deo
existentibus et non rebus absolutis]
Circa distinctionem 27 et 28 et pro maiori complemento eorum quae dicta

sunt de quaesito quaestionis praecedentis tricesimo quaeritur: Utrum divi-
nae personae distinguuntur ab invicem rebus relativis realiter in Deo exis-
J 205a tentibus et non rebus | absolutis? Quae quaestio duo quaerit. Primum:
Utrum distinguuntur rebus relativis realiter existentibus in Deo? Secundum: 5
Utrum non distinguuntur rebus absolutis?
[Contra primum quaesitum]

Contra primum arguitur sic: Ubicumque reperitur unum absolutum et plu-
res res respectivae, ibi est dare compositionem; in Deo non est dare com- 10
positionem, sed unam simplicem rem absolutam; ergo ibi non sunt plures
res relativae. Consequentia tenet et maior probatur sic: Quia utique abso-
lutum cum uno respectivo essent duo, quae non possunt facere unum nisi
per viam alicuius unionis, quae qualiscumque fuerit vel quomodocumque
nominetur, semper erit compositio, quia plurium unio. Et confirmatur, quia, 15
si ibi est quidditas relativa et ibi est quidditas absoluta, erunt in Deo plures
quidditates et utique istae non videntur posse facere unum nisi aliqua com-
positione, ut dictum est. Minor patet, quia in Deo est summa simplicitas, ut
12 circa quaeritur] tricesimo quaeritur circa distinctionem 27 et 28 et pro maiori comple-

mento eorum quae dicta sunt de quaesito quaestionis praecedentis Kf; circa distinctionem
27 et 28 et pro maiori complemento eorum quae dicta sunt de quaesito quaestionis praece-
dentis W. 6 distinguuntur] distinguitur K. 12 relativae] respectivae f. tenet] nota Wf.
maior] antecedens W. 14 quomodocumque] quodcumque W. 16 relativa quidditas]
iter. (homoeoceph.) J. Deo] eo K.
2 Cf. supra, pp. 207,29210,2. 9217.15 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis apud
Aegidium Romanum, In 1 Sent. dist. 26 princ. 2 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 141rDE). 18 Cf. supra,
p. 216,1215.

quaestio tricesima 217
dictum est distinctione 8. Et quod ibi sit entitas absoluta, dictum est saepe,
quia ibi est essentia.
Secundo sic: Huiusmodi relationes distinguentes in Deo sequerentur ad
actiones immanentes, scilicet intelligere et velle; sed hoc non est ita; ergo
5 tales relationes non sunt realiter ibi. Patet maior, quia ex quo distinguerent
personas quae producuntur per intelligere et velle, quae sunt immanentes,
oporteret quod illos actus sequerentur. Et minor patet, quia tunc per lumen
naturale possemus devenire in notitiam Trinitatis, cuius contrarium est ante
dictum. Et patet consequentia, quia per lumen naturale possumus devenire
10 ad antecedens, scilicet ad cognoscendum in Deo esse intelligere et velle,
ut ponit Philosophus 12 Metaphysicae capitulo 5; ergo etiam in consequens
quod ad illud antecedens sequitur. Et confirmatur auctoritate Damasceni
libro 1 capitulo 11 dicentis quod in creaturis supposita sunt idem ratione et
differunt re; divina autem supposita sunt idem re et differunt ratione; ergo
15 videtur velle quod ibi non sit nisi distinctio rationis, non ergo realis.
Tertio arguitur sic per rationes Praepositini: Personae divinae distinguun-
tur se totis, ergo non per res relativas. Consequentia nota est, quia persona
non est nuda relatio. Antecedens patet, quia persona est summe simplex.
Hoc autem a quocumque distinguitur, se toto distinguitur, quia non habet
20 in se diversa quorum uno distinguatur et non alio.
Quarto, | quia illud de cuius ratione formali est per se esse et ad se esse, f 120va
non distinguitur ab aliquo relatione; modo ita est de divinis personis; igitur.
Maior patet, quia relatio dat esse ad aliud et per consequens non dat esse
3 relationes] rationes K. 5 maior] om. W. distinguerent] distinguerentur KW. 7 opor-

teret] oportet KW. 10 antecedens] alias W. 11 5] 2 L; fort. leg. 7. 12 quod ad] ad quod
W. confirmatur] quinto add. W. 13 11] fort. leg. 8. dicentis] om. W. 20 distinguatur]
distingueretur Wf. 21 per se] personae JK. et] non add. sed del. W. 22 aliquo] aliqua W.
modo] ista add. K.
1 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 4 n. 3 (ed. Grottaferrata 1971, p. 99) et ibid. dist. 8
cap. 6 (ed. cit., p. 100); cf. August., De Trin. 6,7,8 (PL 42,929; CCSL 50,237); cf. etiam Marsilius
de Inghen, In 1 Sent. q. 12 art. 1 (ed. Santos Noya, p. 93). Cf. e.g. Marsilius de Inghen, In 1
Sent. q. 9 art. 2 (ed. cit., p. 30). 9 Cf. ibid. q. 2 art. 3 (ed. cit., p. 100). 11 Cf. Aristot.,
Metaph. 12,7 (1072b1530). 13 Cf. Ioannes Damascenus, De fide orth. 1,8 (PG 94,827AD);
Burgundionis versio cap. 8,1617 (ed. Buytaert, pp. 4244); cf. etiam Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 26 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 141rD), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem fere verbis
invenitur. 16 Cf. Praepositinus, Summa Qui producit ventos lib. 1 n. 12.2 (ed. Angelini, p. 277)
et ibid. lib. 1 n. 12.4 (ed. cit., p. 279). 16219.2 Marsilius has rationes partim verbotenus, partim
ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, In 1 Sent. dist. 26 q. 1 art. 3 (Venetiis
1564, fol. 87rbva).
218 quaestio tricesima
ad se, vel dabit duos modos essendi oppositos, quod eidem formae non
convenit. Et minor patet, cum sint supposita; modo de ratione cuiuslibet
suppositi est esse per se et ad se, dicente beato Augustino 5 De Trinitate
capitulo 2: Omne quod subsistit, ad se ipsum subsistit; ergo est ad se et per
se. 5
Quinto: Sequeretur quod essentia esset Pater antequam suppositum Pa-
tris esset constitutum. Falsitas patet. Probatur consequentia, quia prius est
partes constituentes uniri quam suppositum constituere. Ergo, cum per
paternitatem et essentiam constituatur et distinguatur suppositum Patris,
prius est paternitatem esse unitam essentiae quam suppositum Patris con- 10
stitui. Sed cuicumque communicatur forma, illi communicatur actus for-
J 205b malis illius formae. Ergo | paternitas communicabit essentiae esse Patrem
antequam suppositum Patris erit institutum.
Sexto, quia, si paternitas constituit personam Patris, vel hoc est coniunc-
tione sui ad essentiam, et hoc non propter rationem praecedentem, quia 15
essentia esset Pater ante institutionem personae Patris; vel instituit perso-
nam Patris coniunctione sui ad suppositum, et hoc non, quia, cum unio
praesupponat sua unibilia, suppositum Patris esset prius aliquo modo, quam
sibi paternitas uniretur. Et confirmatur, quia sic unum unibilium constitue-
ret alterum, quod est absurdum. Posset enim tertium constituere cum eo, sed 20
non ipsum. Et patet consequentia, quia paternitas constitueret suppositum
Patris, cum quo uniretur.
Septimo, quia, si relatio suppositum Patris constituit et distinguit, suppo-
situm Patris erit ens per accidens. Falsitas patet. Consequentia tenet, quia
quod praedicamento accidentis in esse constituitur ut tale ens, per accidens 25
esse convincitur. Modo relatio est praedicamentum accidentis.
Octavo: Suppositum divinum est summae entitatis, ergo non institui-
tur per relationem. Consequentia tenet, quia relatio est minimae entitatis.
1 dabit] dabis W. quod] quia W. 2 patet] quia add. Kf. 3 5] fort. leg. 7 (sic Thomas de
Argentina). 4 2] fort. leg. 4. et] om. K. 6 sequeretur] sequitur KW. 13 erit] esset W.
institutum] praestitutum f. 15 propter] semper K. 16 essentia] essentiae W. instituit]
constituit Wf. 1718 et suppositum] om. (hom.) W. 22 quo] om. f. 2728 ergo
entitatis] om. (hom.) JK.
4 Cf. August., De Trin. 7,4,9 (PL 42,942; CCSL 50,260); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit.
dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87rb), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
15 Cf. supra, p. 218,613. 28 Cf. infra, p. 289,1819: Quinta auctoritas est Averrois 12
Metaphysicae commento 19: Relatio est debilioris esse prae aliis praedicamentis []. Cf.
etiam Averroes, In 12 Metaph. com. 19 (Iuntina 8,306rB): Et dicit [sc. Aristoteles] proprie
relationem, quia est debilioris esse aliis praedicamentis [].
Modo summae entitatis non debet institui per illud quod est minimae enti-
tatis. Antecedens notum est.
Nono, quia substantia non componitur ex non-substantiis, ergo nec insti-
tuitur relatione. Consequentia tenet, quia relatio non videtur esse absolu-
5 tum et sic non est substantia. Antecedens est Philosophi 1 Physicorum.
Idem arguitur rationibus Lincolniensis et aliorum sic decimo: Omnis rela-
tio praesupponit personam institutam et distinctam, ergo non distinguit
personas. Consequentia nota est, quia posterius non distinguit prius. Ante-
cedens probat Lincolniensis sic: Quia omnis relatio praesupponit ante se id
10 quod refertur huiusmodi relatione. Vel ergo hoc est divina essentia, et hoc
non, quia ista non refertur; vel est suppositum vel persona, et si sic, habe-
tur propositum, scilicet quod relatio divina praesupponit suppositum iam
institu|tum et distinctum quod per eam refertur. f 120vb
Undecimo sic: Omnis relatio realis et praesertim diversitatis praesuppo-
15 nit sua extrema esse distincta; sed divina relatio est relatio realis etiam diver-
sitatis vel distinctionis; igitur praesupponit sua extrema esse distincta. Ergo,
cum sit inter personas, supponit personas esse distinctas. Ergo non distin-
guit eas, quia quod ab aliquo praesupponitur, hoc ab isto non oritur. Et patet
maior, quia propter hoc secundum idem secundum Philosophum non est
20 relatio realis, quia non est inter extrema distincta. Et patet minor de se, quia
Patris ad Filium et e converso est relatio realis tamquam inter res distinctas.
Duodecimo, quia Filius non distinguitur filiatione a Patre, igitur. Conse-
quentia nota est. Probatur antecedens, quia, si filiatione distingueretur a
1 debet] dicitur f. 2 notum est] patet W. 3 non2] sup. lin. W. 6 rationibus] ratione
W. decimo] illo modo W. 9 Lincolniensis] om. K. sic] sicut K. 11 vel persona] om.
W. 1516 sed distincta] om. (hom.) W. 17 supponit] praesupponit KW. 18 eas] om. K.
19 secundum Philosophum] ut philosophorum facile principi placet f. 21 Patris] Pater W.
22 Filius] om. K. filiatione] relatione W.
35 Marsilius hanc rationem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur

ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 139vN). 5 Cf. Aristot., Phys. 1,6
(189a33); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 139vN), ubi haec
auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 6 Locum apud Robertum Grosseteste
non invenimus; cf. autem adnotationes editorum apud Ioannem Duns Scotum, Ordinatio.
Liber primus. A distinctione vigesima sexta ad quadragesimam octavam (ed. Vaticana 1963,
pp. 11*12* et 21*). 6221.15 Marsilius has rationes partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 85vb86ra),
ubi Grosseteste et sui sequaces laudantur. 9 Apud Thomam de Argentina, ibid., fol. 85vb.
19 Cf. Aristot., Metaph. 5,9 (1018a79); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 85vb), ubi haec auctoritas Aristotelis similibus verbis invenitur.
Patre, hoc esset generatione Patris instituente Filium in esse geniti, ut notum
est. Sed hoc non potest dici, quia si sic, Pater non minus generaretur quam
Filius. Patet consequentia, quia sicut Filius generatione filiationis constitui-
tur in esse Filii, ita Patri acquiritur generatione proprium esse ad aliquid,
scilicet esse Patrem; ergo proprium ad aliquid generatione non minus acqui- 5
ritur Patri quam Filio; ergo aequaliter generaretur sicut Filius. Falsitas huius
patet de se.
Tertio decimo: Relationes, sicut sunt paternitas, filiatio et processio, prae-
J [205bis]a sup|ponunt divinas personas; ergo personae non distinguuntur ipsis. Conse-
quentia nota est. Antecedens probatur, quia paternitas praesupponit gene- 10
rationem, quae perfecta est, quia nullus efficitur Pater sine generatione Filii,
ut dicit Magister in littera distinctione 26 capitulo 2 ab Augustino; modo
generatio et actus sunt suppositorum; ergo generatio supponit suppositum
Patris; ergo etiam paternitas. Tenet consequentia, quia quicquid supponit
consequens, supponit etiam antecedens. 15
Quarto decimo: Formale distinctivum suppositi debet esse de se incom-
municabile; modo relationes non sunt de se incommunicabiles; igitur. Maior
nota est, quod suppositum est incommunicabile. Minor probatur, quia, si
filiatio et paternitas essent formaliter incommunicabiles, vel hoc veniret eis
in quantum relationes, quod nullus diceret, quia tunc nulla relatio esset 20
communicabilis; vel conveniret hoc eis in quantum sunt filiatio et paterni-
tas, et hoc iterum non, quia tunc in nulla natura communicaretur filiatio
vel paternitas, quod falsum est; vel conveniret eis in quantum sunt filiatio
et paternitas in divinis, et hoc iterum non, quia relatio in divinis bene com-
municatur, ut spiratio activa; quod et confirmatur, quia, si Pater in divinis 25
prius spirasset, quam generasset, tunc Spiritu Sancto communicasset vim
3 filiationis] om. K. 4 Patri] Pater JW; a Patre f. 5 Patrem] generatio add. W. aliquid]
om. K; aliud W. 8 relationes] om. K. 11 quae] qua K. 12 2] om. W. 13 et generatio]
om. (hom.) f. supponit] om. W. 14 supponit] corr. ex suscipit K. 16 debet] dat f. 17 se]
om. J. 18 quod] quia K; eo quod Wf. 19 veniret] conveniret K. 20 quantum] sunt add. Wf.
21 communicabilis] incommunicabilis W. 26 generasset] genuisset f.
12 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 198); cf. etiam Fulgentius
Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap. 2 n. 7 (PL 40,755; PL 65,675C; CCSL 91A,716).
13 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra): [] cum supposito-
rum sit agere, ut patet 1 Metaphysicae. Cf. Aristot., Metaph. 1,1 (981a1718) (AL XXV 3.2, 12):
[] actus autem et omnes generationes circa singulare sunt. Cf. etiam Auctoritates Aristo-
telis (ed. Hamesse, p. 115, n. 5).
generandi cum respectu determinato ad generationem. Et sic paternitas

fuisset communicata sicut nunc spiratio activa.
Quinto decimo: | Paternitas non constituit suppositum generans, ergo f 121ra
etc. Consequentia nota est et antecedens probatur sic: Quia ipsa praesuppo-
5 nit ipsum, igitur. Consequentia iterum nota. Probatur antecedens sic: Quia
filiatio praesupponit suppositum generans, ergo paternitas hoc idem. Con-
sequentia tenet, quia paternitas et filiatio sunt simul natura, hoc est naturali
intelligentia. Et ergo quicquid praesupponit unum eorum, hoc etiam prae-
supponit aliud eorum. Antecedens patet, quia filiatio est terminus genera-
10 tionis. Modo terminus praesupponit suum actum.
Sexto decimo sic: Si relatio constituit suppositum, vel hoc est prout com-
paratur ad essentiam, et hoc non, quia sic transit in essentiam, ergo sic nihil
constituit; vel hoc est prout comparatur ad personam oppositam relative, et
hoc non, quia sic non habet modum inexistentis, sed distinguentis. Modo
15 principium constitutivum debet inexistere ei quod constituit.
[Contra secundum quaesitum]

Deinde arguitur quod distinguantur rebus absolutis, quia excellentissima
natura debet suppositari excellentissima suppositatione; sed natura divina
est excellentissima; ergo debet excellentissima suppositatione suppositari;
20 sed manifestum est quod suppositatio absoluta est dignior quam relativa;
ergo supposita divina debent esse simpliciter absoluta et absolutis simplici-
ter in esse constitui et contra invicem distingui. Patet maior primae rationis,
1 generationem] determinationem W. 5 igitur] om. W. quia] sic add. W. 7 naturali]

essentiali W. 8 praesupponit] supponit W. unum] om. K. 89 praesupponit]
supponit W. 11 constituit] constitueret f. est] esset K. 13 oppositam] compositivam
K. 17 distinguantur] a add. f. 21 divina] om. W. debent] debet W. 2122 simpliciter]
om. KWf.
78 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86ra): [] cum relationes
oppositae sint simul natura et naturali intelligentia, ut dicitur in Praedicamentis. Cf. supra,
p. 83,78: Istud est Philosophi in Praedicamentis: Relativa sunt simul natura. Cf. etiam
Aristot., Categoriae 7 (7b15) (AL I 15, 21): Videtur autem ad aliquid simul esse natura.
a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86ra), ubi quidam modernus
his rationibus arguere legitur et Franciscus de Maironis in margine ab editoribus nominatur.
Ibid. etiam legitur: Et illas quattuor rationes Franciscus de Maironis asserit esse insolubiles
[] quamvis conclusionem tenere non videatur. Cf. responsio Marsilii ad primam rationem
contra secundum quaesitum infra, pp. 260,26261,21.
quia nobilioris naturae nobiliora debent esse supposita. Minor patet de

se. Patet antecedens secundae consequentiae, quia recte sicut absolutum
perfectius est respectivo, ita suppositatio absoluta dignior est relativa.
Secundo sic: Quia supposita substantialia suppositari debent principiis
J [205bis]b substantialibus; modo divina | supposita sunt substantialia; ergo principiis 5
substantialibus debent suppositari; ergo absolutis, non relativis.
Tertio sic: Perfectissimum suppositum debet constitui in esse suppositi
per principium sui generis. Cum itaque divinum suppositum sit perfectissi-
mum et substantia, debet constitui in esse suppositi per aliquid substantiale
et absolutum et non per esse relativum. 10
Quarto arguitur sic: Quod imperfectionem arguit divinis suppositis non
debet attribui; sed suppositari vel in esse suppositi institui per principium
alterius generationis arguit imperfectionem; ergo etc. Consequentia nota et
maior similiter. Sed minor declaratur de accidentibus, quae eo imperfecta
sunt quia propria suppositatione subsistere non possunt, sed ad sui esse 15
aliud exigunt, scilicet substantiam.
Quinto potest sic argui: Vel divina essentia sufficit ad esse alicuius sup-
positi absolute considerata vel non. Si dicis quod non, tunc essentia angeli
videretur perfectior quam natura divina. Et patet consequentia, quia illa suf-
f 121rb ficit ad esse suppositi, ad quod natura divina non sufficeret. | Si dicis quod sic, 20
vel itaque praeter illud suppositum habemus tria supposita proprietatibus
relativis distincta, et sic essent quattuor supposita in divinis, quod ecclesia
damnat; vel non facit nisi unum suppositum absolutum sic quod nulla sunt
relativa, et est error Sabellii; vel facit unum absolutum et duo alia sunt rela-
tiva, et tunc iterum inconveniens, quia tunc unum suppositorum divinorum 25
3 suppositatio] supposita W. 34 dignior suppositari] dissuppositari K. 12 institui]

constitui W. 13 alterius generationis] alterium generis pro alterius generis f. 14 quae]
quod W. 18 considerata] constituta K. 19 videretur] videtur W. 23 suppositum] om. W.
24 relativa] respectiva f. 25 tunc1] om. Kf.
22 Cf. Decretalis Damnamus (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 804,

p. 336): [] et ideo in Deo solummodo Trinitas est, non quaternitas []. Cf. etiam Grego-
rius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. Richter et Friedberg, p. 7). 24 Cf. Ep. ( fragm.) ad Dio-
nysium episc. Alex. (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Schnmetzer, n. 112, p. 48): []
qui quidem e diametro, ut ita loquar, Sabellii opinioni adversantur. Hic enim blasphemat,
ipsum Filium dicens esse Patrem, et vicissim []. Cf. etiam Tomus Damasi seu Confessio
fidei ad Paulinum ep. Antioch. (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 154,
p. 78): Anathematizamus quoque eos, qui Sabellii sequuntur errorem, eundem dicentes esse
Patrem quem et Filium.
non diceretur ad aliquid, sed duo alia dicerentur relative. Vel diceres quod
divina essentia propter sui immensitatem sufficit tribus suppositis absolutis
dare esse suppositale sine distinctione relativa distinguente et constituente
supposita, et habetur propositum.
5 [Pro primo quaesito]

In oppositum primi et pro primo quaesito est illud Boethii in libro De Trini-
tate dicentis: Essentia continet unitatem et relatio multiplicat Trinitatem,
sicut allegatum fuit etiam in quaestione praecedenti. Et venerabilis Ansel-
mus libro De processione Spiritus Sancti dicit: Haec itaque relatio divina
10 sola causa pluralitatis in Deo est. Et capitulo 2 eiusdem dicit quod in divi-
nis omnia sunt idem, ubi non obviat relationis oppositio. Sed quod istae
relationes sunt realiter in Deo, patet, quia ex quo personae eis distinguun-
tur et multiplicantur, necesse est ut ibi sint, quia non multiplicantur neque
distinguuntur aliquo quod non est aliquid. Et ad hoc sonat auctoritas Hiero-
15 nymi in Expositione fidei catholicae et ponitur a Magistro distinctione 25 in
fine dicente: Non nomina tantum, sed nominum proprietates confitemur.
Proprietas autem quae instituit personam, distinguit etiam eam a persona,
et sic relatio est. Et ergo relationes illae sunt realiter in Deo. Et hoc patet,
quia ex quo ibi est realiter Pater, oportet quod ibi sit realiter paternitas, cum
20 nequeat esse Pater sine paternitate, sicut neque album sine albedine.
1 aliquid] aliud KW. relative] relativa W. diceres] dices KWf. 6 primi] om. f. primo]
om. W. 9 processione] lect. dub. J; processu f. 10 capitulo] om. W. 2] fort. leg. 1. 12 quo]
om. J. 13 quia] quod W. 14 aliquid] aliud W. 15 Magistro] magistris K. 16 dicente]
dicentis Kf. nomina] omnia W. sed] etiam add. Wf (sic etiam Lombardus). nominum
proprietates] nomine proprietatis K. 17 quae] quaedam W. 18 relatio] corr. ex relativa W.
illae] om. W. realiter] relativa K. 19 quia] om. W. 1920 cum nequeat] tamen neque ad
W.
7 Boethius, De Trin. cap. 6 (PL 64,1255A; ed. Moreschini, p. 180); cf. Thomas de Argentina, loc.
cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87rb), ubi haec auctoritas Boethii eisdem verbis invenitur.
8 Cf. supra, p. 188,1213. 9 Anselmus, De processione Spiritus Sancti cap. 1 (PL 158,287B; ed.
Schmitt, p. 179); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87rb), ubi haec
auctoritas Anselmi eisdem verbis invenitur. 10 Anselmus, De processione Spiritus Sancti
cap. 1 (PL 158,288C [cap. 2]; ed. cit., p. 181); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3
(ed. cit., fol. 87rb), ubi haec auctoritas Anselmi eisdem verbis invenitur. 15 Haec sententia
Hieronymo falso ascribitur a Petro Lombardo, loc. cit. dist. 25 cap. 3 n. 6 (ed. cit., pp. 195196);
invenitur in Pelagio, Libellus fidei n. 3 (PL 45,1717) et Ps.-August., Sermo 236 (De fide catholica)
n. 3 (PL 39,2182). 16 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 25 cap. 3 n. 6 (ed. cit., p. 196).
[Pro secundo quaesito]

Sed pro parte negativa secundi quaesiti, scilicet quod personae non distin-
guuntur rebus absolutis, est Anselmus libro De incarnatione Verbi ex inten-
tione improbans quendam dicentem personas differre per absoluta.
[Divisio quaestionis] 5
In hac quaestione erunt quattuor articuli. In primo recitabuntur modi qui-

J [205ter]a bus imaginari videntur doctores catholici personas distingui. In | secundo
ostendetur personas non distingui per absoluta vel modis absolutis quod-
que essentia divina non constituit personam non-distinctam proprietate
relativa, quamvis ipsa sit summe absolutum, quod erat secundum quaesito- 10
rum. In tertio articulo, quod non distinguuntur proprietatibus originis. Et in
quarto recte respondebitur ad primum quaesitum simul multiplex movendo
dubium.
[Articulus 1]
[Opiniones doctorum catholicorum] 15

f 121va Quantum ad primum sciendum est quod, cum omnes ca|tholici doctores
personas divinas in una essentia dicant convenire, diversimode imaginati
sunt earum inter se distinctionem. Quidam enim opinati sunt quod in Deo
sunt tria supposita proprietatibus absolutis distincta; qui videntur fuisse
duplices. Primi enim dicebant quod simpliciter differunt divina supposita 20
proprietatibus absolutis. Et de hac opinione fuit Lincolniensis et motiva
eius recitata sunt ante oppositum. De qua etiam opinione videtur fuisse
Adam quaestione 4 distinctione 33 primi libri. Alii dicebant quod different
6 recitabuntur] recitabunt K. 16 quantum ad primum] om. W. cum] om. K. 19 pro-

prietatibus] om. K. qui] quae K. fuisse] esse W. 20 duplices] duplici K; duplicati Wf.
differunt] om. K. 21 absolutis] distincta sunt qui videntur fuisse duplices primi enim dice-
bant quod simpliciter divina supposita proprietatibus absolutis add. K. 22 qua] ibi add. K.
opinione] om. W. 23 4] fort. leg. 8.
3 Cf. Anselmus, Epist. de incarn. Verbi cap. 4 (PL 158,270B271A [cap. 3]; ed. Schmitt, pp. 1617);
cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87rb), ubi haec auctoritas
Anselmi similibus verbis invenitur. 11 Cf. supra, p. 216,56. 22 Cf. supra, pp. 219,6221,15.
23 Cf. Adam de Wodeham, In 1 Sent. dist. 33 q. 8 (Abbreviatio Henrici Totting, Parisiis 1512,
fol. 89va).
modis absolutis; quos modos aliqui vocabant modos habendi perfectionem.

Alii dicebant quod distinguuntur per relationes et isti fuerunt etiam dupli-
cati. Quidam dicebant quod distinguuntur per relationes per modum actus
expressas; quos actus vocabant origines, sicut sunt et significant isti termini
5 generare, generari, procedere. Alii autem dicebant quod per relationes per
modum proprietatis expressas, sicut sunt et significant isti termini paterni-
tas, filiatio, processio.
[Notabilia]
Pro quorum intellectu est notandum quod primi fortassis imaginati sunt
10 modo Platonis quem sibi imponit Philosophus 7 Metaphysicae, quod quem-
admodum plura singularia absoluta conveniunt in specie communi sic quod
quodlibet istorum est natura communis et unum eorum non est aliud, na-
tura tamen communis est eadem omnibus, ut homo communis est Socrates,
Plato, Cicero, tamen non est aliquis singularium alter: Ita fortassis isti volu-
15 erunt quod tria divina supposita sunt una communis natura et illa est quod-
libet eorum, et tamen unum eorum non est aliud quodque haec supposita,
ut plures homines, sunt proprietatibus suis absolutis ab invicem distincta.
Sic quodlibet suppositum divinum a quolibet aliorum est sua proprietate
absoluta distinctum.
20 Secundi vero videre meo opinati sunt sic quod, quia supposita divina sunt
distincta et non distinctionibus accidentalibus, ideo videbatur eis quod qui-
busdam modis absolutis ab invicem different, eo quod respectus accidentia
et accidentales videntur esse et praesertim cum persona dicat substantiam.
Unde, cum videbant personas in essentia absoluta, quae est infinita per-
25 fectio, convenire, dicebant quod cuilibet personae conveniret suus modus
1 aliqui] alii f. 23 et relationes] om. (hom.) K. 10 sibi] ei f. 11 absoluta] derivata W.

14 alter] aliter K. 20 vero] om. Wf. videre meo] meo iudicio f. meo] om. K; in eo W.
21 distinctionibus accidentalibus] de omnibus attributionibus W. 22 ab different] om. W.
23 accidentales] accidentes K. 25 personae] om. K.
1 Est opinio cuiusdam subtilis doctoris citata et reprehensa a Thoma de Argentina, loc.
cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86vab). Iacobus de Viterbio ibid., fol. 86va in margine ab
editoribus nominatur; cf. Iacobus de Viterbio, Disputatio tertia de quolibet q. 7 (ed. Ypma,
p. 114). 3 Est opinio quorundam doctorum contrarium tenentium citata et reprehensa ab
Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rB-G) et a Thoma de Argentina,
loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra). 5 Cf. e.g. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26
princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rF-G) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit.,
fol. 87rab). 10 Cf. Aristot., Metaph. 7,14 (1039a24b19).
absolutus quo haberent perfectionem divinam. Unde dicebant personas dif-

ferre modis absolutis habendi perfectionem.
Pro tertia opinione est sciendum quod relatio semper praesupponit aliud
praedicamentum, ut identitas, diversitas: substantiam vel essentiam; aequa-
litas vel inaequalitas: quantitatem; similitudo et dissimilitudo: qualitatem; 5
J [205ter]b pater, filius: actionem et pas|sionem. Est enim pater quia genuit, filius quia
f 121vb genitus est, prout hoc tangitur 5 | Metaphysicae capitulo de relatione.
Quarto est notandum quod, quia relatio quae est inter personas divinas,
est secundum actionem et passionem, large tamen loquendo de actione et
passione, ipsa potest dupliciter exprimi. Uno modo per modum actionis, ut 10
generare, spirare, quae agere significant, vel per modum passionis, ut gigni,
spirari, quae quasi passive significant. Et sic expressas relationes dicunt sive
vocant origines. Alio modo possunt exprimi per modum proprietatum, ut
cum dicitur paternitas, filiatio, processio.
Ex hoc est notandum quod videntes isti quod non faciliter posset sustineri 15
quod personae distinguerentur proprietatibus vel modis absolutis recur-
rebant ad relationes; sed aliqui ad modum primum dicentes quod perso-
nae distinguuntur per origines, id est per relationes per modum agendi vel
patiendi expressas, ut per generare, generari etc. Et movebantur ex eo for-
tassis quod quis in creaturis efficitur pater per generare et filius per generari. 20
Et habere videntur pro se textum beati Augustini libro De fide ad Petrum
circa principium dicentis, quia igitur aliud est genuisse quam natum esse
et aliud est procedere quam genuisse vel natum esse, manifestum est quod
eoque alius est Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus, ubi manifeste ponit
dictiones significantes origines. Ad idem sumunt dictum Damasceni libro 1 25
capitulo 2, qui ait quod in divinis omnia sunt idem praeter generationem,
1 haberent] haberet Wf. 4 identitas] et add. K. 5 vel] et K. vel inaequalitas] om. W. et]
om. f. 6 et] vel W. quia1] qui f. genuit] et add. f. quia2] qui f. 7 hoc tangitur] haec
tanguntur f. 8 quae est] est quae W. 11 quae] qua f. 13 modum] nomen f. 15 hoc] quinto
add. KWf. faciliter] facile f. 17 aliqui] om. K. 21 libro] om. f. 22 igitur] ibi W. esse] est
JW. 23 manifestum] mirum f. 2324 quod eoque] quomodo f. 24 eoque] Pater add. W.
alius3] aut f. ponit] ponuntur K. 26 2] 4 W. omnia] divina K. praeter] pater K.
7 Cf. ibid. 5,15 (1021a2325). 21 Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), loc. cit. cap. 1 n. 6
(PL 40,755; PL 65,675B; CCSL 91A,716); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 1 (ed.
cit., p. 197); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rB), ubi
haec auctoritas Fulgentii eisdem fere verbis invenitur. 25 Apud Aegidium Romanum, loc. cit.
dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rB), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem verbis invenitur.
26 Ioannes Damascenus, loc. cit. 1,2 (PG 94,791D); Burgundionis versio cap. 2,2 (ed. cit., p. 14).
ingenerationem et processionem, quae quia verbalia sunt, origines impor-

tant secundum eos. Unde innitentes istis dicunt origines distinguere, pro-
prietates vero dicunt non distinguere, sed quasi origines sequentes distinc-
tionem insinuare.
5 Sexto est notandum quod quarta opinio est contraria tertiae. Dicit enim
quod personae proprietatibus distinguuntur, quia proprietates sunt proprie
relationes. Origines autem, etsi idem dicunt, tamen non ita proprie ut relatio
suas res important. Et quia distinctio secundum eos non est nisi per rela-
tiones ut relationes sunt, ideo dicunt quod proprietates in divinis proprie
10 distinguunt. Unde et origines ipsis proprietatibus distingui dicunt. Hi sunt
quattuor solemniores modi de distinctione divinarum personarum. Hoc de
primo articulo.
[Articulus 2]
15 Quoad secundum articulum videtur conclusio responsalis haec: Personae
divinae non distinguuntur proprietatibus absolutis. Probatur sic: Quia si sic,
Pater esset aliud a Filio. Falsitas consequentis est catholico manifesta. Nam,
si esset aliud, tunc esset aliud ens et ex consequenti alius Deus. Probatur
consequentia sic: Quia proprietas absoluta esset in Patre quae non in Filio.
20 Modo proprietas absoluta quicquid esset in genere, dat esse aliud, quia quae-
cumque aliquo substantiali non conveniunt, illa non sunt idem omnimode
substantialiter. Nec ob|staret, si diceretur quod hoc absolutum esse sit met f 122ra
Pater, quia tunc fortius erit argumentum, quia, si Pater genuit aliud absolu-
tum absoluta proprietate ab eo distinctum, tunc non solum genitum | erit J 206a
25 alius, sed aliud, quia aliud absolutum vel est in se vel in se includit. Imagina-
bile est enim esse duo absoluta et unum non esse aliud ab alio. Confirmatur
sic: Vel omnis res absoluta quae est Pater vel in Patre, est Filius vel in Filio
3 vero] verbo f. sequentes] sequenter K. 7 non] est add. W. 8 important] importat W.

11 hoc] haec Kf. 12 articulo] om. W. 15 quoad] quantum ad f. quoad articulum] om.
W. 16 si sic] sicut W. 17 catholico] catholica KW. 1920 esset absoluta] om. (hom.) W.
19 quae] quo K. 20 genere] generatione W. 21 conveniunt] convenit W. 23 erit] om. K.
2 Apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rB). 5 Cf. supra,
p. 225,37. 9 Apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rC).
10 Apud Aegidium Romanum, ibid. 1516 Similem conclusionem ponit probatque Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 85vab).
formaliter, et si sic, tunc non differunt Pater et Filius proprietate absoluta;

vel aliqua res absoluta est Pater vel in Patre quae non est Filius nec in Filio
formaliter. Et cum haec non sit essentia, eo quod ista est Filius et in Filio sub
nomine filiationis, oportebit quod haec res sit aliqua entitas addita personae
Patris vel essentiae. Et cum pluralitas talis repugnet manifeste simplicitati, 5
videtur consequens esse falsum; ergo et antecedens, quod personae diffe-
runt proprietatibus absolutis.
Secundo sic: Omnis perfectio simpliciter quae est Patris, est Spiritus
Sancti; sed omnis proprietas absoluta est perfectio simpliciter; igitur omnis
proprietas absoluta Patris est Spiritus Sancti, et ultra: ergo Pater, Spiritus 10
Sanctus et Filius non differunt aliqua proprietate absoluta. Consequentiae
notae sunt et maior est manifesta, quia alias aliqua perfectio esset unius
personae quae non esset alterius. Et minor patet, quia imaginabile est quod
sit aliqua proprietas absoluta et quod non esset aliqua entitas et ex conse-
quenti aliqua perfectio. Immo venerabilis Anselmus vult Monologio capi- 15
tulo 15 quod omne absolutum in divinis est melius ipsum quam non ipsum.
Tertio sic: Quia vel omne absolutum Patris est tantum idem essentiae
sicut essentia sibi vel non. Si primum, tunc omne absolutum Patris est idem
Filio, eo quod essentia est idem Filio. Et omne absolutum Patris est tantum
idem essentiae sicut ipsa sibi. Et ergo, cum ipsa sit idem Filio, immo et omne 20
absolutum eius, etiam omne absolutum Patris est idem Filio. Immo in forma
arguetur: Omne quod est absolutum essentiae, est absolutum Filii; et omne
quod est absolutum Patris, est absolutum essentiae; ergo omne absolutum
Patris est absolutum Filii; et ergo Pater nullo absoluto differt a Filio. Et patet
maior, quia essentia nullo absoluto differt vel distinguitur a Filio. Da enim in 25
ea duo absoluta: In ea non erit summa simplicitas. Et minor est adversarii. Si
dicatur secundum, videlicet quod Pater aliquo absoluto non sit tantum idem
essentiae sicut ipsa sibi, tunc oportebit in Patre duo ponere absoluta: unum
quo est idem essentiae, sicut et illa essentia est eadem sibi, et aliud quo non
3 ista] ille f. 5 talis] om. K. repugnet] repugnat K. simplicitati] simplici K. 10 Pater] et

add. KWf. 1011 Spiritus Sanctus] in mg. J. 11 et Filius] om. KWf. 1215 esset perfectio]
iter. (homoeoceph.) K. 13 imaginabile] inimaginabile f. 14 et quod] quae W. 16 15] 5f.
19 eo Filio] om. (hom.) W. 20 et2] om. f. 21 etiam] immo W. 23 est2] idem add. K.
2425 a differt] om. (hom.) K. 26 est] om. K. 27 videlicet] om. KWf. 29 et1] om. f.
illa] illo JWf.
816 Haec probatio conclusionis similis est probationi conclusionis apud Thomam de Ar-
gentina, ibid., fol. 85va. 16 Anselmus, Monologion cap. 15 (PL 158,163A; ed. Schmitt, p. 28); cf.
Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 85va), ubi haec auctoritas Anselmi
eisdem fere verbis invenitur.
est idem essentiae sicut ipsa sibi. Et tunc sequitur quod Pater erit in re ex
duobus absolutis: uno essentiali et alio quod erit proprietas paternalis. Et
cum sit De|us, erit Deus ex duobus, quod fideles et philosophi dicere non f 122rb
audent etiam in puro lumine naturali.
5 Quarto sic: Nisi conclusio sit vera, tunc in essentia divina sunt tres pro-
prietates absolutae quibus personae distinguuntur. Consequentia nota est et
consequens est falsum, igitur et antecedens. Falsitas consequentis declara-
tur sic: Quia vel quaelibet illarum proprietatum absolutarum est idem cum
absoluta | essentia et omnes simul et quaelibet duae earum. Et sic una res J 206b
10 absoluta esset duae distinctae res absolutae et tres distinctae res absolutae.
Hoc autem, etsi in relativis recta fides concederet quod essentia divina est
tres res relativae, tamen de absolutis nullo modo videtur posse stare quod
duae res absolutae essent tres res absolutae. Et tamen consequentia vide-
tur tenere, quia haec res absoluta est illae duae res absolutae, et ipsa eadem
15 est illae tres res absolutae. Et inter istas duas et istas tres non obviat rela-
tionis oppositio, cum sint simpliciter absoluta. Illae ergo erunt illae, quia in
divinis omnia idem sunt, ubi non obviat relationis oppositio. Item in bre-
vioribus: Unum et plura absoluta opponuntur, 10 Metaphysicae. Quomodo
ergo capit imaginatio quod unum absolutum sit multa absoluta vel plura
20 absoluta? Vel forte dicetur quod aliqua istarum proprietatum absolutarum
vel duae vel tres earum non sunt absoluta essentia vel idem cum ea. Et tunc
esset diversitas in essentia et aliis rebus absolutis.
Quinto: Vel essentia constituit suppositum Patris et distinguit ipsum a
Filio, et hoc non, quia ipsa est aequaliter Filius; vel aliqua entitas sive pro-
25 prietas absoluta, et sequitur statim in persona Patris pluralitas absolutorum;
vel distinguitur proprietate relativa, et hoc est contra te.
Sexto: Talis absoluta proprietas comparata ad essentiam vel haberet ratio-
nem actus, et sic essentia haberet respectu eius rationem potentiae, quod
3 quod] quam K. 4 audent] non add. K. in puro] imponitur K. 5 sit] esset K. 10 et

absolutae] om. (hom.) W. 1213 relativae res2] om. (hom.) W. 13 res2] om. K. 14 tenere]
om. K. absoluta] corr. in absolutae K. 1415 est absolutae] om. (hom.) K. 18 quomodo]
quam K. 19 absolutum] om. K. multa vel] om. K. 21 earum] rerum W. sunt] sit
f. tunc] in divinis add. f. 24 aliqua] alia add. KWf. 25 absolutorum] suppositorum W.
26 distinguitur] distingui W. 2728 rationem] om. W. 28 haberet] om. K.
1617 Cf. supra, p. 223,1011. 18 Cf. Aristot., Metaph. 10,3 (1054a20). 27230.4 Haec probatio
conclusionis similis est probationi conclusionis apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 26
q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 85vb).
implicationem respectu perfectissimi actus, sicut est essentia divina, dicit;

vel respectu essentiae haberet rationem potentiae, et sic non daret Patri
esse suppositi incommunicabilis, quia hoc pertinet ad actum, non ad poten-
tiam.
Septimo, quia proprietas Filii est a Patre; sed nullum absolutum Filii est a 5
Patre; igitur ipsa non est quid absolutum. Consequentia nota est. Discursus
reducibilis est ad tertium modum secundae figurae transponendo antece-
dens. Et maior patet, quia alias in divinis non esset ordo, nisi persona Filii
esset a persona Patris et eodem modo proprietas eius. Minor declaratur, quia
absolutum Filii, quod est essentia, non est a Patre. Si ergo cum hoc sit ibi 10
f 122va absolutum quod | est a Patre, infallibiliter sequi videtur quod in Filio sunt
duo absoluta, quia ista duo: Aliquid absolutum Filii non est a Patre, et: Ali-
quid absolutum Filii est a Patre non possunt verificari pro eodem, quia illo
demonstrato essent hae simul verae: Hoc absolutum Filii est a Patre, et: Hoc
absolutum Filii non est a Patre, quae sunt contradictoria. Et confirmatur, 15
quia vel tres personae praecise idem absolutum important quod essentia, et
si sic, cum in illa sint summe unum, per illud non distinguuntur nec [illud]
potest vocari proprium; vel aliquo modo plura important absoluta quam
essentia, et tunc cum essentia et praeter eam poneretur in Deo aliud abso-
lutum, quod sine compositione esse non potest. 20
[Secunda conclusio]
Secunda conclusio est quod divina supposita non distinguuntur per modos
absolutos, sicut dicit quidam doctor quod divina supposita differunt tri-
bus modis absolutis, qui sunt esse naturaliter, esse intellectualiter et esse
amabiliter, et constituuntur in esse suppositi. Probatur sic: Quia huiusmodi 25
J 207a modi vel | constituunt supposita distincta per absoluta, et redeunt rationes
1 implicationem] includit add. sed del. J. 3 quia] et W. 5 Filii est2] om. W. 9 esset] esse
K. declaratur] deducitur f. 11 sequi] corr. ex sequitur K. 1213 aliquid] aliud W. 17 in]
om. K. 18 potest] om. f. 19 tunc] om. W. poneretur] ponetur f. 24 qui] quae codd.
25 constituuntur] constituitur K. 26 et] sic add. f.
7 De tertio modo secundae figurae vide Aristot., Analyt. priora 1,5 (27a2636) et Petrum
Hispanum, Tractatus IV,8 (ed. de Rijk, pp. 4849) et Ioannem Buridanum, Summulae V,4.2 (ed.
Spruyt, pp. 4243). 2223 Hanc conclusionem ponit probatque Thomas de Argentina, loc.
cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86rb). 23 Id est doctor Iacobus de Viterbio apud Thomam de
Argentina, ibid., fol. 86va; cf. supra, p. 225, ad lin. 1. 25231.12 Hae probationes conclusionis
similes sunt probationibus conclusionis apud Thomam de Argentina, ibid., fol. 86rbva.
factae contra conclusionem praecedentem; vel distinguuntur per respectiva,

et tunc isti modi non erunt absoluti, sed respectivi. Et patet consequentia,
quia modus absolutus non constituit esse respectivum personae.
Secundo probatur conclusio sic: Quia huiusmodi modi vel distinguerent
5 supposita per comparationem ad oppositum relative, vel per comparatio-
nem ad aliquid absolutum. Si per comparationem ad oppositum, cum ibi
non sit oppositio nisi relativa, non erit distinctio nisi relativa, nec igitur erunt
modi absoluti. Si secundo modo, cum ibi non sit nisi essentia absoluta, in qua
suppositorum nulla est distinctio, isti modi nullam facient distinctionem.
10 Vel ergo nulla est distinctio vel erit relativa, nisi dicas quod modi isti manent
distincti absolute cum distinctione essentiae absolutae. Et tunc pones ibi
absolutum additum essentiae et ex consequenti compositionem.
Tertio arguitur sic: Quia per esse intellectualiter intelligis esse produc-
tum per modum intellectus sive Verbi, et tunc esse intellectualiter non est
15 esse absolutum, sed relativum, contra adversarium; vel intelligis esse aliquod
absolutum aliquale, quale non est in Patre vel Spiritu Sancto, et tunc nullum
est tale; vel forte intelligis suppositum substantiale, productum tamen per
intellectum Patris, et tunc est idem quod prius, quod distinctio est ex parte
relationis et non ex parte ipsius esse absoluti.
20 [Opinio contraria]
Sed contra dicunt illi qui sunt de contraria opinione, quia nisi sic, sequere-
tur quod opposita essent simul in eodem secundum idem. Falsitas vi|detur f 122vb
manifesta et patet consequentia, quia in divinis sunt relationes oppositae,
ut dicit fides. Vel ergo sunt in fundamentis absolutis, scilicet in esse natura-
25 liter et in esse intellectualiter etc., et habetur propositum; vel fundantur in
2 erunt] essent W. 3 personae] per se f. 4 vel] non K. 5 ad] iter. K. 56 comparationem]

temperationem W. 6 aliquid] aliud W. 7 igitur] om. W. 910 isti distinctio] om. (hom.)
K. 10 est] erit f. isti] om. K. manent] maneant f. 13 intellectualiter] intelligitur K;
intellegibiliter W. 14 intellectualiter] intellegibiliter W. 16 est] erit f. 18 tunc] om. KW; sic
f. est1] om. f. 19 ex] sup. lin. W. esse] om. W. 22 eodem] eadem f. 24 ut fides] om.
W. in1] dictis add. KWf. 25 intellectualiter] intellegibiliter W. fundantur] fundatur J.
1 Cf. supra, pp. 227,16230,20. 21 Est opinio cuiusdam subtilis doctoris citata et reprehensa
a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86vab), unde Marsilius hanc
opinionem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur. Iacobus de Viterbio
ibid., fol. 86va in margine ab editoribus nominatur; cf. supra, p. 225, ad lin. 1 et p. 230, ad lin. 23.
24 Cf. Decretalis Damnamus (loc. cit., ed. cit., n. 804, p. 336): [] sed est Pater, qui generat,
et Filius, qui gignitur, et Spiritus Sanctus, qui procedit []. Cf. etiam Gregorius IX, Decretales
lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. cit., p. 7).
essentia secundum idem penitus sui, et habetur consequens illatum, scilicet

quod opposita sunt simul in eodem secundum idem.
Secundo, quia habitudo unius relativorum ad reliquum semper praesup-
ponit fundamenta in quibus sunt huiusmodi habitudines; sed oppositio
relativa semper dicit habitudinem unius ad reliquum; ergo praesupponit 5
aliquam distinctionem in qua fundatur haec habitudo, quae non potest esse
nisi modorum absolutorum.
Tertio: Omnes reales relationes important realem distinctionem in fun-
damentis; sed in Deo sunt reales relationes; igitur oportet quod sint rea-
les distinctiones in eorum fundamentis. Consequentia tenet et patet maior, 10
quia quod realis sit relatio, hoc non habet a suo opposito, sed a fundamento
relationis oppositae. Unde relationes dictae secundum rationem solum,
sicut idem dicitur ad se ipsum, quamvis sunt vere relationes in ratione,
tamen non sunt reales relationes, eo quod non fundantur in diversitate
rerum. Minor nota est. 15
Quarto: Ubicumque est origo, ibi est principium et terminus originis; in
divinis est vera origo; ergo ibi est principium et terminus originis. Vel ergo
hoc principium est relatio, et hoc non, quia sibi non convenit agere; vel
essentia secundum se, et hoc non, quia sic idem esset principium et ter-
minus huius originis, scilicet essentia, in qualibet persona; vel erit aliquis 20
modus distinctus et absolutus in essentia alius et alius, et habetur proposi-
tum. Maior videtur nota et minor est sanctorum, quia Pater est origo Filii.
Unde conclusive dicunt quod oportet ponere huiusmodi modos absolutos,
non tamen quod sunt modi perfectionis, sed sunt modi habendi perfectio-
nem. 25
2 eodem] eadem KW. 6 aliquam] aliam JKf. qua] quibus codd. 7 modorum]
modernorum f. 8 reales] [sin]gulares add. sed del. K. 13 sunt] sint f. vere] nisi W.
17 originis] generationis f. 18 sibi] ei f. 19 quia] si add. W. 20 huius] om. f. aliquis] alius
W.
22 Cf. e.g. August., Sermo 71 (De blasphemia in Spiritum Sanctum) 11,18 (PL 38,454; ed. Verbra-
ken, p. 83). 23 Id est Iacobus de Viterbio apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1
art. 1 (ed. cit., fol. 86va); cf. supra, p. 231, ad lin. 21.
[Opinio auctoris]
Videtur mihi quod mens huius doctoris | est quod, quia generatio, filiatio et J 207b
processio reales distinctae relationes sunt, ideo vult quod sunt a distinctis
fundamentis. Et videtur sibi quod non a relationibus, cum eius non sit agere
5 nec relationem fundare, nec ab essentia, quia est una et penitus indistincta.
Ideo reputat quod in essentia sint quidam modi essendi absoluti et habendi
perfectionem essentialem, in quibus fundantur huiusmodi relationes quas
vocat esse naturaliter quoad modum Patris et esse intellectualiter quoad
modum Filii et esse amabiliter quoad modum Spiritus Sancti.
10 Secundo videtur mihi quod modus ille non potest bene stare, quia utique
natura, in|tellectus et amor essentialis sive communis in divinis sunt idem. f 123ra
Et ideo etiam esse naturaliter et intellectualiter et amabiliter commune est
omni personae divinae. Quomodo itaque haec distinctiva erunt personarum
quae sunt communia tribus? Nam ita naturaliter est Filius sicut Pater.
15 [Obiectio et responsio auctoris]

Et si dicatur: Tamen est ab alio et Pater non, respondetur quod hoc non arguit
in modo absoluto, sed respectivo. Aeque enim bene est natura in Filio sicut
in Patre, nec minus nec magis, et ergo aeque est naturaliter sicut Pater, sicut
de hoc dictum est superius distinctione 7 quaestione decima articulo primo.
20 [Ad motiva]
Et ergo respondetur ad motiva tenendo opinionem communem, a quo in
divinis non est securum recedere. Ad primum, quod essentia divina est fun-
damentum realium relationum oppositarum. Quamvis enim in eodem fun-
damento finito secundum idem relationes oppositae inesse non possunt, ut
25 non est possibile quod in creaturis idem respectu eiusdem sit pater et filius,
2 quia] om. W. 4 fundamentis] modis W. sibi] ei f. eius] sc. relationis. 8 vocat]

magister add. K. intellectualiter] intellegibiliter KW. 10 bene] om. W. 11 natura] om. W.
12 esse naturaliter] essentialiter f. 13 erunt] om. f. 14 quae] quidam K. tribus] om. K.
ita] itaque K. 16 arguit] distinctionem add. f. 17 enim] om. W. bene] quando f. 19 7]
fort. leg. 6. 21 quo] qua K. 24 inesse] esse f. possunt] possint f.
1014 Similiter explicat opinionem suam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed.
cit., fol. 86vb). 1619 Marsilius hanc obiectionem responsionemque partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, ibid. 19 Cf. Marsilius de
Inghen, In 1 Sent. q. 10 art. 1 (ed. cit., pp. 4647). 21234.27 Marsilius hanc responsionem
partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit.
dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 86vb). 22 Cf. supra, pp. 231,21232,2.
tamen in infinito non est inconveniens quod idem absolutum infinitum sit
fundamentum oppositarum relationum.
Ad secundum dicitur quod habitudo Patris ad Filium non supponit aliqua
fundamenta distincta contra essentiam immensam, quae est Pater et Filius.
Et ergo in divinis negatur maior. Sed in creaturis verum est quod ibi idem 5
secundum idem non potest esse fundamentum relativorum oppositorum.
Ad tertium dicitur quod non oportet omnes reales relationes importare
distinctionem in fundamentis nisi fortassis in limitatis, quod in divinis lo-
cum non habet, sed in creaturis. Et satis mirandum est de istis rationibus,
quae omnes innituntur quod oppositio relativa praesupponit distinctionem 10
in fundamentis. Tamen, si secundum eas loqueremur et sequeremur funda-
tores opinionis pro qua arguunt, oporteret nos concedere quod modi abso-
luti non praesupponunt distinctionem realem cui innituntur, cum fundan-
tur in essentia, et tamen diversitas maior est in absolutis quam in relatio-
nibus, quae ut tales minimae entitatis esse dicuntur. Ad probationem, cum 15
dicit quod relatio realis non habet realitatem suam ab opposito, sed ex eius
fundamento, illud in divinis non est verum. Nam ideo paternitas est rea-
lis relatio quia Pater genuit Filium et non ex aliquo fundamento absoluto in
quo fundatur.
Ad quartam conceditur quod in divinis est origo et principium et ter- 20
J 208a minus originis. Sed hoc est essentia | divina prout diversis relationibus est
coniuncta. Nam essentia divina prout est coniuncta personae Patris sive
paternitati, sic est principium originis Filii; prout autem coniungitur filia-
tioni, sic est terminus eiusdem originis et est Filius. Quando autem dicit
f 123rb quod sic | idem esset principium et terminus, dicitur quod hoc non est incon- 25
veniens prout coniungitur diversis relationibus et est illimitatum, secundum
quod sibi convenit esse simul et semel in tribus suppositis.
[Tertia conclusio]
Tertia conclusio est: Essentia divina non constituit aliquod suppositum ab-
solutum distinctum contra tria supposita relatione distincta, scilicet contra 30
2 oppositarum] opposita W. 5 in divinis] om. W. idem] om. W. 6 fundamentum

oppositorum] fundamenta relationum oppositarum f. 7 oportet] om. W. 9 rationibus]
relationibus W. 15 quae ut] conveniunt W. 17 divinis] vero add. W. 24 autem] sic add. f.
29 aliquod] aliud K.
3 Cf. supra, p. 232,37. 7 Cf. supra, p. 232,815. 15 Cf. supra, p. 218, ad lin. 28. 20 Cf. supra,
p. 232,1625. 29235.1 Similem conclusionem ponit probatque Thomas de Argentina, loc.
cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 87vb).
Patrem, Filium et Spiritum Sanctum. Probatur sic: Quia tale suppositum vel
esset distinctum ab aliis tribus, et tunc essent in Deo quattuor supposita vel
quaternitas, scilicet huius suppositi absoluti et trium suppositorum respecti-
vorum, quod est damnatum in capitulo Damnamus Extra De summa Trini-
5 tate et fide catholica libro 6; vel esset commune ipsis et cuilibet eorum sicut
essentia, et tunc non esset proprie persona vel suppositum, cum de ratione
personae sit esse incommunicabile. Hoc autem commune esset tribus.
Secundo, quia tunc quaelibet persona divina esset suppositum incommu-
nicabile et communicabile, scilicet istud suppositum essentiae, quod esset
10 communicabile.
Tertio esset persona absoluta et persona respectiva propria.
Quarto: Idem suppositum generaret et generaretur, quia Patre generante
generaret propter identitatem cum Patre, et Filio genito generaretur propter
identitatem cum Filio. Nec valeret, si diceretur quod essentia est commu-
15 nis tribus, tamen non generat nec generatur, quia essentiae non convenit
generare nec generari, cum sit forma divinitatis, cuius ad intra non est agere.
Immo etiam, quia generando generaret se, cum Filius sit ipsa. Hoc autem
non repugnat personae.
Quinto, quia haec una persona esset tres personae, et sic esset procedens
20 et non-procedens.
Sexto: Richardus de Sancto Victore dicit 4 De Trinitate capitulo 2: No-
mine personae numquam intelligitur nisi unus aliquis solus ab omnibus aliis
singulari proprietate distinctus. Ergo haec persona essentiae absoluta non
potest esse eadem aliis personis vel alteri personae.
5 libro] capitulo W. 6 essentia] entitati K. proprie] propria f. cum] in mg. W.

7 personae] om. K. tribus] rebus K. 11 absoluta] essentiae add. f. 1314 cum
identitatem] om. (hom.) KW. 14 nec] haec f. si] corr. ex sic W. 15 tamen] cum J. non1]
om. J. 17 hoc] haec Kf. 18 repugnat] repugnant Kf; repugnavit W. personae] per se Wf.
19 esset1] essent f. 21 2] fort. leg. 24. 24 potest] posset Wf.
124 Marsilius omnes has probationes conclusionis praeter quintam partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, ibid. 5 Cf. supra, p. 222,
ad lin. 22; cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 87vb), ubi haec
auctoritas Decretalis Damnamus etiam ad sensum invenitur. 21 Richardus de S. Victore, De
Trin. 4,24 (PL 196,946CD; ed. Ribaillier, p. 189); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1
art. 4 (ed. cit., fol. 87vb), ubi haec auctoritas Richardi de S. Victore eisdem fere verbis invenitur.
[Opinio antiquitus opposita]

Sed in oppositum huius conclusionis antiquitus arguebatur sic: Omnis na-
tura intellectualis individua secundum se existens per se divisa ab omni alia
essentia habet rationem personae, per definitionem personae; sed essentia
divina est huiusmodi; igitur etc. Et cum sit essentia absoluta, erit persona 5
absoluta.
Secundo sic: Essentia divina agit, ergo est persona. Consequentia tenet
per Philosophum in erroribus De anima dicentem: Qui dicit animam irasci
vel misereri, dicit eam texere vel aedificare. Unde sumitur ista communis
auctoritas, quod actiones sunt suppositorum. Antecedens est concessum, 10
quod actiones ad extra sunt essentiae.
Tertio: Sicut se habet actio notionalis ad constituere suppositum relati-
f 123va vum, ita se videtur habere actio essentialis | ad constituere suppositum abso-
lutum; modo actio notionalis constituit suppositum relativum, ut generatio
J 208b Patrem; ergo actus essentialis, ut intelligere, velle etc., consti|tueret suppo- 15
situm essentiale et absolutum.
Quarto: Passio conveniens pluribus solum convenit eis per aliquod com-
mune cui primo debetur; sed per se existere independenter est passio com-
munis solum conveniens tribus personis divinis sic quod creaturis non con-
venit; igitur convenit eis per aliquod commune cui prius debetur. Maior 20
patet 1 Posteriorum et minor nota est. Tunc ultra arguitur: Sed omne com-
mune in divinis est absolutum, ergo erit aliquid commune per se existens
absolutum in divinis, ergo aliqua persona absoluta.
3 individua] indivisa f. 11 quod] quia f. 15 ergo] sup. lin. K. constitueret] constituit f.

18 primo] om. J. per se] personae KW. independenter] dependenter W. 20 igitur] non
add. K; non add. sed del. W. prius] primo f. 21 omne] esse f. 22 per se] personae JW.
2 Est opinio quorundam antiquitus contrarium tenentium citata et reprehensa a Thoma

de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 87vb88ra), unde Marsilius omnes
rationes huius opinionis sequentes praeter ultimam partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur. 4 De definitione personae vide Boethium, De persona et duabus
naturis seu Contra Eutychen et Nestorium cap. 3 (PL 64,1343CD; ed. cit., p. 214): [] reperta
personae est definitio: naturae rationabilis individua substantia. 8 Cf. Aristot., De anima 1,4
(408b1113); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 175, n. 14); cf. etiam Thomas de Argentina,
loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 87vb), ubi haec auctoritas Aristotelis similibus verbis
invenitur. 10 Cf. supra, p. 220, ad lin. 13. 21 Cf. Aristot., Analyt. post. 1,11 (77a9); cf.
etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 87vb), ubi haec auctoritas
Aristotelis eisdem fere verbis invenitur.
Quinto: Ante omne relativum in Deo videtur esse intelligere, saltem

quoad modum intelligendi nostrum; sed intelligere est actus suppositi; igi-
tur ante omne relativum videtur in Deo esse suppositum cuius intelligere est
actus.
5 Sexto, quia actus dicendi praesupponit personam dicentem, ut notum
est. Vel ergo praesupponit personam absolutam, et habetur propositum; vel
relativam, scilicet Patrem, et si sic, praesupponeret Filium, cum relativa sunt
simul natura, et posita se ponunt etc.; ergo dicere praesupponeret Filium
dictum; ergo Verbum esset antequam diceretur, quod est absurdum.
10 Septimo, quia sequitur: Unus solus Deus creat, ergo una sola persona
creat; et non potest assignari nisi persona absoluta distincta contra tres;
igitur talis est ponenda. Consequentia nota et antecedens pro prima parte
patet, quia ab inferiori ad superius cum dictione exclusiva est bona conse-
quentia, sicut sequitur: Tantum homo currit, ergo tantum animal currit, vel:
15 Unus solus homo est Socrates, ergo unum solum animal est Socrates. Modo
persona videtur esse superius ad hunc terminum Deus, quia omnis Deus
est persona et non e contra. Minor nota est, quia personarum relativarum
creare est commune ad extra.
Octavo: Omnes philosophi lumine naturali cogente videntur posuisse
20 unum suppositum divinum absolutum, igitur tale est ponendum. Proba-
tur consequentia, quia lumen naturale intellectus inclinatum in verum non
videtur dirigi in falsum. Et ergo in quo omnes convenerunt sine diversi-
tate opinionum, hoc videtur esse. Et antecedens est omnium. Omnes enim
posuerunt unum Deum simplicissimum et illum esse ens et suppositum
25 maxime absolutum.
Nono: Quaelibet angelica natura ratione suae perfectionis est persona
absoluta, ergo a fortiori essentia divina ratione suae perfectionis est etiam
persona absoluta. Tenet consequentia, quia essentia est maxime separata
et summe perfecta. Antecedens patet per Philosophum 7 Metaphysicae et 3
1 omne] esse K. 7 sunt] sint f. 8 ponunt] ponant f. 9 antequam] tamquam K.

11 assignari] significari f. 15 solus] om. Kf. 19 cogente] congente pro cogente f. 22 quo]
qua W. 23 hoc] in Deo add. KWf. 26 angelica] lect. dub. K. natura] creatura KWf.
29 Philosophum] om. K.
78 Cf. supra, p. 221, ad lin. 78. 8 Cf. supra, p. 82,56: [] cum relativa posita se ponant
et perempta se perimant, ut dicitur in Praedicamentis []. Cf. Auctoritates Aristotelis (ed.
cit., p. 303, n. 27): Relativa sic se habent quod posita se ponunt et perempta se perimunt. Cf.
etiam Aristot., Categoriae 7 (7b15) et ibid. (7b1920).
f 123vb De anima dicentem: In separatis a materia | non differt quod quid est ab eo
cuius est, id est: Non differt suppositum a natura.
Decimo: Per se existere dicit actualitatem et perfectionem, ergo convenit
divinae essentiae. Tenet consequentia, quia quae perfectionem dicunt, sunt
illi principaliter attribuenda. Antecedens patet, quia nobilius est esse per se 5
quam in ordine ad aliud. Tunc ultra: Esse per se convenit divinae essentiae,
ergo esse personam absolutam, ut prius.
Undecimo, quia essentia divina existit ad se ipsam, ergo est suppositum
absolutum. Consequentia tenet, quia suppositum respectivum existit ad
J 209a aliud et non ad se ipsum. Antecedens | est beati Augustini 7 De Trinitate 10
capitulo 4 dicentis quod omnis res ad se ipsam existit. Quanto magis Deus!
Duodecimo et ultimo: Omni actu relativo ad intra per intellectum sub-
tracto adhuc essentia divina esset persona; et non minus debet hoc concedi
nunc; igitur. Patet maior, quia adhuc esset naturae intellectualis individua
substantia prout hoc philosophi in lumine naturali posuerunt. Minor patet, 15
quia ex actibus relativis non tollitur illud quod essentiale est absoluto. Modo
quod sequitur esse absolutum huiusmodi actionibus subtractis, videtur esse
essentiale absoluto, alias non poneretur in eo a lumine naturali philosopho-
rum.
[Ad rationes in oppositum] 20

Sed hae rationes sunt sophisticae et quod probare conantur non est tenen-
dum. Nam, si natura divina esset persona absoluta, cum de ratione personae
sit esse incommunicabile, ipsa non potest communicari tribus suppositis
relativis. Et sic nec Pater esset Deus nec Filius nec Spiritus Sanctus. Et con-
sequentia tenet, quia divina natura eis non potest communicari subsistens 25
1 materia] natura K. differt] differunt K. 2 differt] corr. ex differunt K. 3 per se] personae
codd. convenit] competit f. 5 illi] om. K. per se] om. W. 6 convenit] competit KWf.
essentiae] esse K. 12 actu] actus W. 13 debet] iter. W. 14 intellectualis] et add. W.
23 potest] posset f. communicari] communicare Wf. 24 nec3] om. K. 25 potest] posset
Kf. communicari] communicare W.
1 Cf. Aristot., Metaph. 7,6 (1032a46) et Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 129, n. 167); cf.
Aristot., De anima 3,4 (430a34) et Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 186, n. 148); cf. etiam
Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 88ra), ubi ambae hae auctoritates
Aristotelis cum explicatione id est eisdem verbis inveniuntur. 7 Cf. supra, p. 236,26.
11 August., De Trin. 7,4,9 (PL 42,942; CCSL 50,260); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26
q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 88ra), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 15 Cf.
infra, p. 244, ad lin. 6.
in suo supposito absoluto incommunicabiliter. Et ideo solvendae sunt hae

rationes.
Ad primam, cum dicitur sic: Omnis natura intellectualis indivisa secun-
dum se existens et divisa ab omni alia essentia habet rationem personae:
5 Vel intelligitur quod sit indivisa secundum se sic quod ipsa non est commu-
nis alicui personae relativae a qua aliquo modo formali differt, et sic maior
esset vera et minor esset falsa, quia essentia divina est communis personis
relativis tribus, et ideo non est sic indivisa, quia personae relativae a qua
etiam aliquo modo formali distinguitur, est communis est enim Pater et
10 Filius et Spiritus Sanctus; vel intelligitur quod omnis natura intellectualis
quae est secundum se indivisa et divisa ab aliis essentiis, sive communis
sit personis relativis sive non, est persona, et tunc maior est falsa, quia sic
quaelibet anima separata esset persona, et natura humana in Christo esset
persona, quod error est. Unde imaginandum est quod natura divina perfec-
15 tissime etiam in sua illimitatione a tribus suppositis relativis suppositatur,
quia tota a Patre, qui non habet eam | ab alia re vel ab alio, secundo, ne f 124ra
sit solitudo, tota a Filio, cui Pater eam totam communicat eum producendo
via naturae, et tertio, ne in ea sit tantum suppositum auctoritatis producens
et suppositum subauctoritatis genitum per modum dicendi, suppositatur a
20 supposito perfectissimae dilectionis et amoris, cui a Patre et Filio commu-
nicatur per modum liberalis donationis sive doni. Et haec est perfectissima
ratio immensitatis: esse sic in tribus suppositis relativis: in uno non ab alio, in
alio per modum intellectus immense producto sic ut in isto omnis ratio boni-
tatis et perfectionis dicta sit et in tertio etiam producto per modum volun-
25 tatis perfectae liberalitatis et amoris, ut in eo eminenter omnis ratio doni
sit producta. Nec praeter hoc aliud suppositum quaerendum est ibi, quia
maiestati contrarium esset. Et est natura divina haec tria supposita et eorum
1 incommunicabiliter] communicabiliter f. sunt] om. f. hae] om. KWf. 2 rationes]

adductae add. KWf. 9 est1 Pater] Pater enim communis est W. 11 et] est codd. divisa]
om. K. 13 persona] prima f. 15 illimitatione] illuminatione f. 16 qui] om. W. 17 Pater]
iter. W. 19 subauctoritatis] subauctoritate W. 21 donationis] corr. ex dilectionis W.
perfectissima] perfecta KWf. 22 esse] et f. in1] inter K. 23 ut] om. W. 26 nec] vel
K. hoc] haec KWf.
3 Cf. supra, p. 236,26. 14 Cf. Conc. (oecum. V) Constantinopolitanum II (Enchiridion

symbolorum, ed. Denzinger-Schnmetzer, n. 426, pp. 146147): Si quis unam subsistentiam
Domini nostri Iesu Christi sic intelligit, tamquam suscipientem plurimarum subsistentiarum
significationem, et per hoc introducere conatur in mysterio Christi duas subsistentias, seu
duas personas [] talis an. s.
quodlibet, et haec tria supposita una natura et una essentia seu unus Deus,
et quodlibet eorum in ista essentia et ille Deus. Aliter ponere esset a dictis
J 209b sanctorum et fide ca|tholica deviare.
Ad secundam conceditur antecedens et consequens, quod essentia divina
agit et quod est persona, immo est tres personae. Sed ad mentem arguentis 5
negatur consequentia, scilicet: Ergo est persona absoluta distincta contra
tres personas relativas. Nam sicut agit, sic illae agunt. Et ideo placet quod
actiones sunt suppositorum. Sed non suppositi absoluti, sed trium, a quibus
sunt omnes actiones ad extra et ascribuntur divinae essentiae, quia ipsa est
illa tria supposita. Utrum autem non-supposita possint agere, credo quod 10
sic, sicut albedo in sacramento altaris et caliditas in aqua. Sed tamen huius-
modi actiones denominant ex usu loquendi subiecta per se existentia, ubi
habent esse. Et in actibus convenientibus rei per se existenti est propria
denominatio, eo quod talis magis nata est agere quam sua forma. In acci-
dentibus altaris Deus omni modo agit cum ipsis, ac si ibi existeret materialis 15
panis, qui tamen ibi non est, ut in quarto per Dei gratiam dicetur. Et hoc, ut
fides viatorum sic sit maioris meriti.
Ad tertiam negatur maior. Nam actus essentialis est communis tribus
suppositantibus personis essentiam absolutam, ratione cuius essentiae illae
actus est in singulis suppositis. Et ergo propter eum non oportet ponere 20
novam personam absolutam, quia illa repugnaret maiestati, cuius natura est
in tribus suppositis relativis perfecte existere.
Ad quartam dicitur quod per se existere convenit omnibus personis et
f 124rb essentiae, et quoad rem aeque primo, sed quoad mo|dum intelligendi nos-
trum prius ascribimus essentiae, eo quod eam apprehendimus ut absolu- 25
tum, quam personae, quam apprehendimus per relationem ad alterum. Sed
magis veniendo ad materiam argumenti: Vel arguens vult quod quando pas-
sio debetur pluribus singularibus, sicut risibile singulis hominibus, quod
tunc oportet quod sit aliqua entitas communis vel natura communis in
essendo cui realiter illa passio primo conveniat. Et sic negatur sibi maior 30
1 et1] om. W. haec] om. K. 2 in ista] est una f. esset] est f. 5 et] om. W. 6 scilicet]
si corr. ex sic K. 7 relativas] corr. ex absolutas J. sic] om. W. 10 illa] om. f. 11 et] ut W.
13 per se] personae W. existenti est] om. K. 15 omni] enim K. 16 qui] quae K. 17 sic]
sit magis K; om. Wf. sit maioris] maioris sit K. maioris] sic add. W. 1920 personis
actus] om. W. 24 aeque] aequo f. 25 essentiae] esse K. 2526 ut apprehendimus] om.
(hom.) K. 30 primo] om. f. sibi] ei f.
4 Cf. supra, p. 236,711. 8 Cf. supra, p. 220, ad lin. 13. 16 Cf. Marsilius de Inghen, In 4 Sent.
q. 8 art. 1 (Argentinae 1501, fol. 537vab). 18 Cf. supra, p. 236,1216. 23 Cf. supra, p. 236,1723.
nec de tali locutus est Philosophus 1 Posteriorum. Hoc enim esset facere
vel ponere universalia realia et res communes in essendo, quod non ponit
Philosophus. Alio modo potest intelligi quod huiusmodi debet praedicari
de aliquo communi termino cui primo debetur. Et sic ego concedo quod
5 independeter per se existere convenit primo huic termino Deus et ratione
eius praedicatur de omnibus personis et de aliis nominibus divinorum. Sed
si ex hoc inferre vellet quod esset una persona communis absoluta distincta
etc., hoc non sequitur, sicut nec risibile prius competere huic termino homo
quam individuis esse hominem universalem.
10 Ad quintam dicitur quod intellectus noster elevatus ad divina in mul-
tis deficit, nisi fide illustratus suum intelligendi modum secundum ipsam
regulavit. Verum est enim quod non est aliquod intelligere Dei quod non est
personae relativae. Immo omne intelligere et omne velle in Deo essentiali-
ter dicta communia sunt tribus personis. Verum est | quod Pater notionaliter J 210a
15 intelligendo se genuit Verbum aequale sibi. Verum etiam quod intellectus
noster possit intelligere Dei intelligere non percipiendo distinctionem relati-
vam. Nihilominus non erit in Deo aliquod intelligere quod non est personae
relativae.
Ad sextam, quod actus dicendi Patris quo active dixit Filium vel genuit,
20 est ipsemet Pater nec in hoc est ibi reperire prius vel posterius, quamvis
intellectus noster componendo et dividendo personae dicenti ascribit et
aliquo modo postponit actum dicendi. Et eodem modo actus dicendi quo
Filius dictus vel genitus est passive a Patre, et Filius penitus idem sunt, et
tamen persona dicens et persona dicta et actus quo active dixit et etiam
25 actus quo passive dicitur coaeterni vel coaeternae sibi sunt. Et ideo ad
formam neganda est maior, quod actus dicendi praesupponit personam
dicentem in Deo, immo est persona dicens quae non actu superaddito dixit
Verbum sibi coaeternum. Nec Verbum est actu sibi superaddito dictum, sed
est simul dictum et actus generationis passivus sive passivae, sicut Pater
30 actus generationis activae vel activus.
2 realia] relativa K. et] tales add. sed del. K. 3 intelligi] intelligere f. huiusmodi] passio
add. f. 5 per se] personae W. convenit] om. K. 8 competere] competeret J. 9 quam]
quod J. individuis] in divinis KW; infert add. f. 12 regulavit] regulaverit f. intelligere]
intellectae W. 13 personae] per se K. 15 verum] est add. f. 20 ipsemet] ipsamet f.
21 noster] om. K. ascribit] ascribat f. 24 tamen] cum J. 28 superaddito] superaddita W.
dictum] est add. K. 29 est] et K. Pater] om. codd.

Ad septimam dicitur negando consequentiam. Et ad probationem dici-

f 124va tur | quod quando superius multiplicatur in inferiori, tunc ab inferiori ad
superius cum dictione exclusiva non valet consequentia, ut si in uno homine
essent plura animalia, non sequitur: Solus homo est Socrates, ergo solum
animal est Socrates. Nam ille homo plura esset animalia. Modo esto quod 5
persona esset superius ad Deum, quia tamen in uno Deo tres sunt perso-
nae et sic multiplicatur superius in inferiori , ideo non sequitur: Solus
Deus creat, ergo sola persona creat.
Ad octavam dicitur negando consequentiam. Et ad probationem dicitur
quod, quamvis lumen mentis vel rationis tendat in verum, nihilominus sine 10
illuminatione speciali non in quodlibet verum potest, ut ante dictum est,
quia non potest in articulum Trinitatis vel incarnationis. Et ideo philoso-
phi naturales solo lumine naturali procedentes, licet devenerunt ad Deum
esse per discursum et ad attributorum cognitionem, puta quod Deus est
potens, sapiens et clemens, non poterant tamen devenire ad cognoscen- 15
dum quod ipse Deus esset tres distinctae personae, quia ad hoc lumen
naturae, praesertim lapsae, non habet viam. Et ideo, quamvis omnes posue-
runt Deum esse suppositum absolutum ignorantes Trinitatem, in hoc non
est eis plus credendum quam in negationem Trinitatis, quia hoc est erro-
neum. 20
Ad nonam concesso antecedente negatur consequentia. Et ad probatio-
nem dicitur quod, licet perfectionis sit suppositum esse idem cum natura,
tamen esse suppositum absolutum non dicit perfectionem simpliciter, quia
in Deo non reperitur. Secundo, quod, licet perfectionis sit naturam esse
suppositum sic quod non sit realis differentia inter naturam et supposi- 25
tum, tamen esse solum suppositum in una natura non dicit perfectionem
2 tunc ab inferiori] om. (hom.) K. 3 dictione] determinatione f. ut] om. W. 4 animalia]

aliam K. sequitur] sequeretur f. 5 ille] illa K. animalia] alia J. modo] non f. esto]
est W. 6 Deo] sunt add. W. 7 non] om. W. 10 lumen] rationalis add. f. 11 non] om.
W. 12 quia] quod K. 13 naturali] naturae KWf. devenerunt] devenerint f. 14 ad] om.
K. 15 potens] omnipotens W. 1718 posuerunt] posuerint f. 22 idem cum] cum idem W.
24 quod] quia f. esse] personam add. W. 25 et] om. W. 26 suppositum] om. W.
1 Cf. supra, p. 237,1018. 18 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1
art. 4 (ed. cit., fol. 88rab). 9 Cf. supra, p. 237,1925. 11 Cf. supra, p. 241,1012. 20 Cf. Symbo-
lum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann,
n. 75, p. 45): Fides autem catholica haec est, ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in
unitate veneremur []. 21 Cf. supra, pp. 237,26238,2.
simpliciter. Immo ratio immensitatis naturae est eam esse suppositatam

tribus suppositis respectivis, ut dictum est. Et ergo perfectio angelica emi-
nenter est in Deo, cum in eo natura sit suppositum, et supereminenter, quia
natura est tria distincta supposita, quod soli proprium | est naturae immen- J 210b
5 sae.
Ad decimam conceditur quod per se existere summe competit divinae
essentiae, sed ultima consequentia negatur, scilicet haec: Sibi competit
per se existere, ergo esse personam absolutam, quia summe per se existit,
sed communiter in tribus suppositis uno modo essendi simplicissimo et
10 immenso, et illo est in quolibet illorum trium et non in aliquo alio supposito
absoluto.
Ad undecimam conceditur antecedens ad mentem Augustini et negatur
consequentia: Ergo est suppositum absolutum. Et ad probationem dicitur
quod, quamvis suppositum relativum ratione relationis subsistit ad aliud
15 suppositum, tamen ratione essentiae maxime per se subsistit, quae existit
per se et ad se ipsam in | tribus personis. Ad auctoritatem beati Augustini f 124vb
dicitur quod non loquitur ibi de esse suppositali, cum multae res sint quae
non sunt supposita, sed videtur velle quod, quia Deus significat essentiam
non per respectum relationis, quod ideo dicitur absolute. Per hoc tamen non
20 ponit suppositum quartum in divinis.
Ad ultimam dicitur quod, si fiat locutio de subtractione reali qua intellec-
tus consideret omne illud auferri quod per actus relativos importatur, procul
dubio ablata esset essentia, cum quaelibet persona sit essentia. Immo et
omnis actus ad intra transit in essentiam, quia ibi non est credenda realis
25 aliqua entitas quae non sit essentia. Et ideo sic antecedens quod sumitur in
ratione, est falsum, nisi forte ex impossibili vellet arguere, quod non est ad
1 simpliciter] om. W. 2 angelica] genita W. 4 soli] solum W. 6 conceditur] dicitur W.

per se] personae K. 7 negatur] negetur W. 8 per se1] personae K. summe] summae
f. per se2] personae Kf. 10 illo] sc. modo. 14 suppositum] om. W. subsistit] subsistat
f. aliud] aliquid K. 15 tamen] ipsa add. K. quae] ergo K. 17 non] om. W. res] tres
f. 18 velle] velut K. quia] om. W. essentiam] substantiam W. 19 respectum] relatum
K. 20 ponit] ponitur W. 21 qua] quam JK. 22 consideret] consisteret K. relativos]
relationis K. 23 quaelibet] quolibet K. persona] om. K. 24 intra] infra K. 25 sic] sit K.
2 Cf. supra, p. 239,2126. 6 Cf. supra, p. 238,37. 611 Similiter respondet Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 88rb). 12 Cf. supra, p. 238,811.
1220 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 88rb).
21 Cf. supra, p. 238,1219. 26 De consequentia ex impossibili quodlibet vide Petrum
Hispanum, Syncategoreumata V,3941 (ed. de Rijk, pp. 230234).
praesens. Alio modo potest intelligi quod, quamvis intellectus non poneret
in Deo actum relativum, adhuc poneret Deum esse suppositum absolutum.
Et hoc conceditur, quia ita ponunt philosophi in lumine naturali, sed nega-
tur minor: Quod non minus debet hoc nunc poni. Et ad probationem dicitur
quod esse personam absolutam non est essentiale divinae essentiae, immo 5
repugnat ei. Sed quamvis Philosophus vel philosophi posuerunt hoc sequi
esse divinum, hoc est quia deficit ratio in cognitione illius immensae per-
fectionis, cuius est esse communiter in tribus suppositis relativis et non in
aliquo absoluto. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3] 10
[Notabilia]
Consequenter in tertio articulo videndum est: An distinguuntur proprieta-
tibus originis? Pro cuius intellectu est notandum quod natura divina unita
et simplicissima existente, quia sunt in ea plura supposita, oportet consi-
derare duplicem differentiam. Unam per quam distinguuntur supposita a 15
suppositis alterius naturae, et in hoc omnes conveniunt quod hoc est essen-
tia divina, quia nullum aliud suppositum habet naturam immensam quam
suppositat, ut notum est. Alia est differentia qua supposita eiusdem natu-
rae distinguuntur inter se, de qua dictum est in articulo praecedente quod
haec differentia non potest esse proprietas absoluta nec etiam modus abso- 20
lutus. Ex quo sequitur quod supposita divina distinguuntur aliquo relativo
sive respectivo vel modis respectivis, prout notum est.
Secundo est notandum quod, ut in primo articulo dictum est, distingui
personas per respectiva in ordine ad intellectum nostrum contingit duplici-
ter. Uno modo per modum actionis, sicut exprimunt haec verba generare, 25
J 211a gigni, procedere, eo quod illa verba | exprimunt modum quo se habent
4 nunc] om. K. 5 est] esset K. 6 posuerunt] posuerint f. 12 consequenter articulo] om.

W. in] de f. distinguuntur] sc. personae divinae. 16 naturae] negetur K. quod] quia
KW. 18 notum] dictum W. qua] quae K. 2122 relativo sive] om. KWf. 24 contingit]
convenit KW. 2425 dupliciter] modo quia respectus in divinis dupliciter potest exprimi
add. K; quia respectus in divinis dupliciter potest exprimi add. Wf.
3 Cf. infra, p. 244, ad lin. 6. 6 Cf. Aristot., Metaph. 12,7 (1072b1330). 13246.13 Marsilius
omnia haec notabilia partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio
Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 139vP) et ibid., fol. 139vQ140rB et ibid.,
fol. 140rC-F. 19 Cf. supra, pp. 227,1516 et 230,2223. 23 Cf. supra, p. 225,27.
relativa ad invicem. Et haec vocantur origines, quia videtur quod istis origi-
naliter surgunt proprietates. Alio modo huiusmodi | respectus exprimuntur f 125ra
per modum proprietatum, sicut cum dicimus paternitas, filiatio, proces-
sio. Quaerit igitur hic articulus: Utrum magis distinguuntur per origines vel
5 per proprietates?
Tertio est notandum quod triplicia in divinis plurificantur, scilicet pro-
prietas, quia plures sunt personarum proprietates; hypostasis, quia plures
sunt hypostases; et origo, quia plures sunt origines. Proprietates dicuntur, ut
dictum est, paternitas, filiatio, processio. Hypostases Pater, Filius et Spiritus
10 Sanctus. Origines generare, gigni et procedere. Et omnia haec relationem
et respectum in divinis important. Quaelibet autem trium dictorum ad pro-
priam hypostasim comparata non differunt. Idem in Deo enim omnimode
est paternitas, generare et Pater. Et ergo origo, proprietas et hypostasis ad
se comparata eandem rem important, modo tamen alio et alio in ordine ad
15 intellectum nostrum. Nam proprietas importat quasi ipsam relationem per
modum abstractae formae, ut paternitas, sicut albedo in praedicamento
qualitatis nudam qualitatem. Sed hypostasis importat quasi concrete, sicut
Pater illud quod denominatur a relatione, sicut album substantiam cum
qualitate. Et origo, ut generare, importat eam quasi per modum viae ad for-
20 mam, sicut dealbari importat albedinem in fieri.
Quarto est notandum quod ex hoc non est quaestio de rebus importa-
tis per origines et proprietates distinguentes hypostases, quia, ut dictum est,
eaedem sunt singulorum respectu suae hypostasis. Sed cum in divinis solum
sint duo praedicamenta, scilicet substantia et relatio ad intra, per illa debet
25 magis proprie dici distinctio suppositorum quae magis proprie important
relationem, quam, si nomina originis magis proprie important, debet dici
distinctio per origines. Si vero proprietatum nomina magis proprie impor-
tant, tunc rationabiliter debet dici distinctio suppositorum esse per proprie-
tates.
30 Quinto est notandum quod nomina abstracta magis sunt in praedicamen-
tis quam concreta, eo quod magis proprie important rem propriam prae-
2 alio modo] et f. 49 quaerit processio] om. (hom.) W. 4 distinguuntur] personae add.

f. 7 sunt] om. K. 11 trium] tria f. 12 comparata] corr. ex comparat W. 15 importat]
important f. 21 quod ex hoc] ex hoc quod K. 22 quia] sup. lin. W. 24 debet] dicitur
f. 26 relationem important] iter. (homoeoceph.) K. nomina] notam K. 2628 debet
important] om. (hom.) W. 2728 per distinctio] om. (hom.) K. 28 rationabiliter]
notionabiliter W. esse] om. K.

dicamenti. Unde Philosophus 3 Topicorum dicit quod non est iustum in

genere, sed iustitia. Concreta enim, eo quod denominative dicuntur, ab
abstractis dicuntur esse in praedicamentis, ratione abstractorum a quibus
denominative dicuntur.
Sexto est notandum quod, licet nomina actionis vel passionis saepe res 5
aliorum praedicamentorum important, tamen non sunt proprie de illis prae-
dicamentis in quibus dicuntur esse motus nisi in ordine ad terminum. Unde
isti termini alterare, augere et consimiles non sunt de praedicamento qua-
f 125rb litatis vel quantitatis, sed dicuntur esse ibidem in ordine ad | terminos ad
quos vadunt, ut alterare dicitur qualitas esse, quia ad qualitatem vadit. Et 10
propter eam de nomine rei quae movetur, nati sunt variari termini qualita-
tis. Et quod illud verum sit, patet, quia huiusmodi termini secundum rem
sunt de praedicamento actionis.
J 211b Ex his sequitur conclusio responsalis, quod | personae divinae magis proprie 15
distinguuntur per proprietates in quantum sunt proprietates quam per ori-
gines in quantum sunt origines. Probatur sic: Per illud magis proprie distin-
guuntur personae in quantum tales quod magis proprie importat relatio-
nem; sed proprietates sunt huiusmodi; igitur. Maior patet per quartum nota-
bile, ex quo distinctio non est per absoluta, sed per respectiva. Et minor patet 20
per quintum notabile, quia relationes important proprietates in abstracto et
per modum formae, qualiter non important eas origines vel hypostases.
Secundo, quia proprietates significant relationem ut intrinsecum rei con-
stitutae. Origines autem significare videntur ut actus transeuntes vel pro-
ductos vel in formam tendentes. Modo magis proprie importatur distinctio 25
rei per intrinseca quam per extrinseca. Confirmatur, quia quoad modum
intelligendi nostrum actiones vel origines praesupponunt personas insti-
tutas vel instituendas per terminum quem important; ergo non proprie
1 Topicorum] corr. ex Ethicorum J; Ethicorum K. 2 ab] de W. 6 aliorum] aliquorum f.

important] importent f. tamen] cum J. sunt] om. K. 7 ordine] ordinem K. 8 non]
om. J. 11 variari] visitari K. 15 sequitur] sequeretur KW. proprie] om. W. 18 quod] quam
W. importat] important W. 19 per] om. K. 21 per] om. K. et] om. K. 23 relationem] et
add. J. ut] sup. lin. J. 24 videntur] vocantur K. 25 modo] non W. distinctio] abstractio
K. 26 quam extrinseca] om. f. 28 instituendas] instituentes f. quem] quam K.
1 Cf. Aristot., Topica 3,1 (116a2224); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 324, n. 42); cf.
etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rE), ubi haec auctoritas
Aristotelis eisdem verbis invenitur. 20 Cf. supra, p. 245,2129. 21 Cf. supra, pp. 245,30246,4.
distinguunt personas. Consequentia tenet et antecedens patet, quia gene-

rare dicit agere, quod est suppositi, et ita praesupponit suppositum Patris
institutum. Gigni est tendere in esse Filii, et ita dicit quoad intellectum
nostrum suppositum instituendum. Non ergo haec ita proprie distinguunt
5 sicut proprietates, quae intrinsecum modum suppositi ponunt directe, ut
paternitas etc.
[Opinio contraria]
Sed in contrarium huius conclusionis sunt multi aliam opinionem sustinen-
tes. Unde sic arguunt: Relationes supponunt suum fundamentum; modo
10 actus originis sunt divinarum relationum fundamentum; igitur relationes
non constituunt ut relationes sive proprietates, sed magis ut origines. Conse-
quentia nota est, quia quod est primum distinctivum in quantum tale, pro-
prie distinguit supposita. Et maior est nota. Et minor patet, quia actus gene-
rationis est fundamentum essendi Patrem, et ipsum generari fundamentum
15 essendi Filium. Et ita in aliis. Et confirmatur auctoritate beati Augustini libro
De fide ad Petrum circa principium dicentis, quia igitur aliud est genuisse
quam natum esse, aliud est procedere quam genuisse vel natum esse, mani-
festum est, quoniam alius est Pater, alius Filius, alius est Spiritus Sanctus,
ubi manifeste distinctionem infert per origines, quia genuisse, natum esse
20 etc. dicunt | origines. Item Damascenus libro 1 capitulo 4 dicit quod in divinis f 125va
omnia sunt idem praeter generationem, ingenerationem et processionem.
Modo haec nomina verbalia actus important ad quos sequi videntur proprie-
tates. Patet quod de mente Damasceni fuit quod personae distinguuntur per
origines.
25 Secundo, quando aliqua plura sunt in aliquo quodam ordine, tunc, si
per aliquod eorum constituendum, tunc manifestum est quod per primum
illorum; sed filiatio et generari insunt Filio et generari praecedit in ipso
2 quod] quia K. ita] illa KW. 3 intellectum] in add. J. 6 etc.] om. K. 8 huius
conclusionis] om. W. 9 arguunt] arguit K. 11 ut2] om. K. 1415 Patrem essendi] om.
(hom.) codd. 20 4] fort. leg. 2; cf. supra, p. 226,26. 22 sequi] corr. ex sequuntur J. 25 aliqua]
sunt add. K. quodam] om. W. 26 eorum] est add. KWf. tunc] om. KWf. primum]
principium W. 27 et1] sup. lin. K; om. W.
2 Cf. supra, p. 220, ad lin. 13. 9 Est opinio quorundam doctorum contrarium tenentium
citata et reprehensa a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra), unde
Marsilius omnes rationes huius opinionis sequentes partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur. 16 Cf. supra, p. 226, ad lin. 21. 20 Cf. supra, p. 226, ad lin. 26; cf.
etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra), ubi haec auctoritas
Damasceni eisdem fere verbis invenitur.
filiationem; ergo persona Filii formaliter constituitur per generari. Patet

maior, quia, cum paternitas et virtus spirativa sint in Patre, ex quo prior
J 212a est paternitas, ab ea | sumitur persona Patris. Minor patet, quia, si non
generaretur, non attingeret filiationem.
Tertio, quia quod magis significat per modum relationis, magis habet 5
rationem constituendi divinam personam; sed actus originis sunt huius-
modi; igitur. Patet maior, quia supposita divina sunt relativa. Et ideo quod
magis per modum relationis significat, ut sic magis habet ea importare.
Minor patet, quia generare vel gigni videntur significare relationem actua-
lem, proprietates ut paternitas, filiatio magis habitualem. Modo quod actu 10
tale, est magis quam quod est habitualiter tale.
Quarto, quia illud per quod aliquid habet esse et sine quo non potest
intelligi esse, ipsum videtur constituere in esse; sed Filius habet esse per
ipsum generari et sine ipso non potest intelligi esse Filius; igitur.
[Ad rationes in contrarium] 15

Respondetur ad primam negando maiorem, quod actus originis sunt funda-
mentum divinarum relationum sive proprietatum. Immo, licet in creaturis
actus constituant relationes sive proprietates, tamen in perpetuis actus prae-
supponunt personas constitutas suis proprietatibus. Aeternaliter enim Pater
est Pater et ideo aeternaliter generat. Et simul natura aeternaliter cum Patre 20
est Filius, et ideo esse Filium vel filiatio in aeternis apud intellectum prius est
quam ipsum gigni, eo quod est simul cum supposito Patris, quod non potuit
agere nisi fuerit. Essentia autem non generat. Ergo paternitas est fundamen-
tum generationis et non e contra, quod est conforme dictis, quia dictum est
quod proprietates in Deo habent se sicut formae dantes rebus esse in natu- 25
ralibus. Manifestum est autem quod prius est rem naturalem esse quam eam
agere. Ad confirmationes: Ad auctoritates sanctorum Augustini, Damasceni
etc. dicitur quod, quia realiter in singulis personis idem sunt relatio, pro-
prietas, suppositum et origo, ideo sancti quandoque exprimunt per origines
distinctiones personarum, quandoque per proprietates, non curantes mul- 30
f 125vb tum | de sermonis proprietate, sed de rei veritate.
3 patet] om. K. 5 quod] aliquod W. significat magis] om. (hom.) W. 8 ea] magis
add. W. 11 tale] est add. f. est2] om. W. 12 aliquid] aliud KW. 14 ipso] vero add. W.
1819 praesupponunt] praesupponit W. 22 gigni] genui W. 29 per] sup. lin. W.
16 Cf. supra, p. 247,924. 24 Cf. supra, p. 245,1517. 2731 Similiter respondet Thomas de
Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra).
Ad secundam negatur minor pro secunda parte, scilicet quod generari in

Filio praecedit filiationem, quia sunt omnino in ipso idem. Sed in ratione
cognoscendi proprietas est prior ratione dicta in solutione rationis praece-
dentis, quia paternitas est prior, eo quod praecedit agere.
5 Ad tertiam dicitur quod generare non significat per modum relationis,
ut dictum fuit in sexto notabili. Ad probationem, quando dicitur quod signi-
ficat per modum actualem, respondetur quod non est de modo relationis
significare per modum agere hoc enim spectat ad praedicamentum actio-
nis , sed relationem per modum formae importare, quod est proprium prae-
10 dicamenti ad aliquid. Et ita important proprietates.
Ad quartam dicitur quod secundum veritatem Filius in esse constituitur
generatione, quia idem est in eo generatio et filiatio, et quod ab illa habet
esse personam et distinctionem ab aliis personis. Sed hoc est magis apud
modum intelligendi nostrum in quantum Filius, quam in quantum gene-
15 ratur, eo quod esse Filium recte dicit suppositum in se sua propria forma
constitutum. Hoc autem generare in quantum tale vel generari in quan-
tum generari non dicit. | Quod enim successive fieret, cum fieret, non esset J 212b
in esse constituto. Unde etiam filius magis dicitur a genito quam a gene-
rare, ut habetur 5 Metaphysicae, propriissime autem in praedicamento ad
20 aliquid a filiatione. Hoc de tertio articulo.
[Articulus 4]
[Conclusiones]
Quantum ad quartum articulum est conclusio prima haec: Licet personae
divinae realiter instituantur et distinguantur relationibus, tamen huiusmodi
25 relationes ut relationes magis distinguunt, et ut proprietates sunt, insti-
tuunt. Haec conclusio quoad primam partem sequitur ex praecedentibus
5 generare] agere K. significat] magis add. KWf. 10 ad aliquid] om. KW; relationis f.
11 quartam] quartum KW. 1415 generatur] corr. ex agere K. 16 autem] est add. f.
18 genito] genita K. 20 aliquid] aliud KW. 23 quantum] venio f. quantum articulum]
om. W. ad] om. J. articulum] et add. f. 25 sunt] magis add. f. 26 haec] om. K.
1 Cf. supra, pp. 247,25248,4. 14 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26
q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 87ra). 4 Cf. supra, p. 248,2023. 5 Cf. supra, p. 248,511. 6 Cf. supra,
p. 246,57. 11 Cf. supra, p. 248,1214. 19 Cf. Aristot., Metaph. 5,15 (1021a2325). 2326 Haec
conclusio similis est dicto prolato apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed.
cit., fol. 87ra).
articulis. Nam, cum personae divinae sunt realiter distinctae in Deo et non
distinguuntur absolutis proprietatibus nec modis absolutis, ut dictum est
in secundo articulo, nec etiam distinguuntur vel in esse constituuntur ori-
ginibus, ut dictum est in tertio articulo, relinquitur eas in esse constitui et
distingui relationibus, quod est propositum. Ad hoc sonat manifeste auctori- 5
tas venerabilis Anselmi ante allegata pro primo quaesito. Et capitulo 10 dicit
quod impossibile est invenire in fide Christiana unde una persona distin-
guatur ab alia nisi per relationes originis. Idem sentit Boethius in libro De
Trinitate dicens quod essentia continet unitatem, sed relatio multiplicat
Trinitatem. Idem sentit beatus Augustinus in multis locis et Magister alle- 10
gat in littera. Sed secunda pars conclusionis patet ex dictis in quaestione
f 126ra praecedenti, quia huiusmodi in quantum relatio|nes habent oppositionem
cum suis correlativis, et ergo ut sic distinguunt, quia opposita habent inter
se distinctionem. Sic enim dicuntur per respectum ad aliam personam a qua
personam institutam distinguunt. Sed in quantum proprietates sunt, sic pro- 15
prie sunt in persona cuius sunt propria, et ideo sic ad nostrum intellectum
instituunt.
Secunda conclusio est haec: Quod huiusmodi proprietates vel relationes
realiter sunt in Deo. Patet, quia dictum est in notabili tertio tertii articuli:
Huiusmodi relationes sive proprietates comparatae singulae suis personis 20
non ponunt multitudinem. Et ideo idem est paternitas quod Pater, filiatio
quod Filius et processio quod Spiritus Sanctus. Cum itaque personae realiter
sint in Deo, oportet etiam huiusmodi relationes ibi esse.
[Tertia conclusio et responsalis]

Ex quo sequitur tertia conclusio, quod divinae personae distinguuntur ab 25
invicem rebus relativis realiter in Deo existentibus. Patet ex duabus conclu-
1 sunt] sint f. 2 distinguuntur] distinguitur K. 3 in2] om. W. 6 10] corr. ex 6 K; fort. leg. 2.
78 distinguatur] distinguitur K. 8 in libro] om. K. 11 pars] huius add. KWf. 20 singulae]
singulariter W. 22 itaque] ita K. 23 ibi] ibidem f.
3 Cf. supra, pp. 227,1516 et 230,2223. 4 Cf. supra, p. 246,1517. 6 Cf. supra,
p. 223,910. Cf. Anselmus, De processione Spiritus Sancti cap. 2 (PL 158,295BC [cap. 5]; ed.
cit., p. 188). Marsilius hanc auctoritatem Anselmi verbotenus deprompsisse videtur a Thoma
de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87rb). 9 Cf. supra, p. 223, ad lin.
7. 10 Cf. e.g. Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), loc. cit. cap. 2 n. 7 (PL 40,756; PL 65,675C;
CCSL 91A,716). 11 Cf. e.g. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 23 (ed. cit., p. 198).
12 Cf. supra, p. 197,1820 et 2325. 19 Cf. supra, p. 245,1112.
sionibus praecedentibus. Et haec conclusio responsalis directe est ad pri-

mum quaesitum.
[Primum dubium]
Sed est dubium valde movens: Si hae relationes sunt verae res in Deo, et
5 cum sint respectivae et adduntur rebus absolutis, videtur sequi ibi realis
pluralitas in eodem supposito, ut in Patre est res absoluta, scilicet essentia
divina, et si cum hoc est in eo relatio, quae est respectiva, cum non videatur
idem secundum idem esse absolutum et respectivum, videtur quod in Patre
sint vere duae res.
10 [Opiniones]
[Opinio Porretanorum]
Ad istud dubium dicebant Porretani quod relationes non essent in personis,
sed essent extrinsecus affixae et assistentes, quod intelligo sic quod relatio
ut relatio est, nihil ponit intrinsecum in persona divina, sicut sapientia vel
15 bonitas ponit aliquid intrinsecum personae vel essentiae. Et ex hoc non sunt
assistentes et extrinsecus affixae, sed inexistentes. Sed relatio, licet quoad
sup|positum supponat pro persona, quia paternitas est Pater, sed tamen J 213a
ut est relatio sive quidditas relationis est esse ad aliud, scilicet respectus
ad oppositum. Non enim habet ut relatio nisi esse ad aliud. Et quia illud
20 aliud est extrinsecum Patri sic quod est distincta persona a persona Patris,
ideo dixerunt quod sub eo respectu sub quo est relatio, est assistens Patri et
1 est] om. KW. 4 res] sup. lin. J. 5 adduntur] addantur f. 7 et] ut K. relatio] relative
W. 89 videtur res] om. W. 15 aliquid] aliud W. 17 sed] om. f. 18 relationis]
ut relatione esset add. sed del. K. 19 habet] relatio add. KWf. ut relatio] om. (hom.) W.
relatio] relatione K. nisi] om. K. esse] esset K. 20 sic] scilicet K.
1 Cf. supra, pp. 249,23250,23. 2 Cf. supra, p. 216,45. 12 Cf. Conc. Remense (Reims)
(Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 745, p. 305), ubi editores in intro-
ductione quattuor errores, qui Concilio dissoluto in quodam consistorio Gilberto Porretano
crimini dati sunt, commemorant, quorum tertius sic profertur: Quod tres personae tribus
unitatibus sint tria, et distinctae proprietatibus tribus, quae non hoc sint quod ipsae perso-
nae, sed sint tria aeterna, differentia numero tam a se invicem quam a substantia divina.
Opinio Porretanorum citatur et reprehenditur a Thoma de Aquino, In 1 Sent. dist. 26 q. 2 art. 1
(ed. Mandonnet, pp. 629630 et 631) et Petro de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 26
q. 2 art. 1 (Tolosae 1652, fol. 216b) et ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 1 (ed. cit.,
fol. 141rF-vI); qui doctores a Marsilio infra, p. 252,2122 laudantur. Marsilius hanc opinionem
opinionesque duas sequentes tractans expositionem Aegidii ad sensum imitari videtur.
extrinsecus affixa, quia ut sic nihil diceret in Patre, sed solum respectum ad
extra, scilicet ad Filium.
Haec opinio non tenetur. Unde Porretanus, primus eius inventor, dicitur
eam revocasse in Concilio Remensi. Et hoc rationabiliter, quia utique perso-
nae divinae intrinsecus sunt distinctae, et proprietates distinguentes debent 5
esse in ipsis, quia habent se in suppositis divinis aliquo modo ut formae in
naturalibus, quae distinguunt in quantum intrinsecae sunt rebus. Et ergo
f 126rb non debent solum esse assistentes et sic extrinsecum respectum di|cere, sed
etiam esse in personis.
[Secunda opinio] 10
Secundi dicebant quod relationes divinae simpliciter essent ipsae personae
et non in eis. Et movebantur per motivum adductum, ne ponerent in per-
sonis pluralitatem rerum et sic aliquam compositionem. Et isti, credo, non
habebant aliquam corruptam mentem, quamvis in modo deficiebant, quia,
quamvis non sit in Patre pluralitas et sit paternitas ipse Pater et essentia 15
divina, ut isti imaginabantur, nihilominus, quia constituit personam Patris
per respectum ad Filium, ideo aliquo modo debet dici esse in Patre, quia
proprietas personae constituens personam aliquo modo debet esse in ipsa
persona.
[Tertia opinio et communis] 20

Et ergo est tertia opinio, quam ponunt communiter doctores, scilicet Doctor
Sanctus, Aegidius, Petrus de Tarantasia et moderni doctores, quod relationes
sunt in personis et cum hoc sunt ipsae personae. Et haec est catholica
doctrina, cui adhaerere debemus, quia conformis est doctoribus sanctis, nec
curare debemus, si ad plenum istud comprehendere non valeamus, quia 25
5 distinguentes] om. K. 11 relationes] om. K. 12 et movebantur] permanebantur W.

15 sit2] om. K. 22 doctores quod] om. W. 25 non] om. W.
4 Cf. supra, p. 251, ad lin. 12. 11 Est opinio citata et reprehensa a Thoma de Aquino, loc. cit.
dist. 26 q. 2 art. 1 (ed. cit., pp. 630 et 631) et Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist.
26 q. 2 art. 1 (ed. cit., fol. 216b217a) et ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 1 (ed.
cit., fol. 141rF-G) et ibid., fol. 141vN; quae opinio Praepositino ascribitur a Petro de Tarantasia
(Innocentius V), loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 1 (ed. cit., fol. 216b); cf. supra, pp. 217,16219,2. 12 Cf.
supra, p. 251,49. 22 Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 1 (ed. cit., pp. 630 et 631).
Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 141rG) et ibid., fol. 141vN. Cf.
Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 1 (ed. cit., fol. 217a). Cf. e.g.
Guillelmus de Ockham, In 1 Sent. dist. 26 q. 2 (ed. Etzkorn et Kelley, p. 184).
super nos est. Non enim debemus in divinis inniti prudentiae nostrae vel
credere rationibus quantumcumque apparentibus in contrarium dictorum
per doctores sanctos.
[Dictum auctoris]
5 Sed ut magis appareat possibilitas dicti, adduco quod deitas est in Deo et
cum hoc est Deus. Quare ergo non similiter poterit paternitas esse in Patre
in quantum constitutiva suppositi et cum hoc esse Pater?
Secundo declaro istud sic: Constat primo et manifestum est quod in rebus
creatis similitudo albedinis cum alia albedine non est aliqua realis entitas
10 distincta contra albedinem, quia omnibus aliis seclusis manentibus ipsis
albedinibus maneret una similis alteri. Et ex hoc dicebant antiqui quod esse
relationis non est directe in genere ad aliquid, hoc est: Supposita pro qui-
bus supponunt termini de ad aliquid, in quantum entia sunt, non sunt de ad
aliquid vel relatione, ut similitudo est qualitas, aequalitas est quantitas, iden-
15 titas est essentia rei. Et ita in aliis. Sic ergo relationi in creaturis in quantum
relatio est, non correspondet aliud esse quam sui fundamenti, ut similitudo
nullam entitatem ponit nisi qualitatem, quae eius fundamentum est. Et ita
in aliis. Ex quo | patet quod album non est ex hoc magis compositum quia J 213b
est album et simile, quam si solum esset album. Ex hoc in proposito conve-
20 nienter videtur dici quod relatio paternitatis est in Deo propter identitatem
fundamenti, quod est divina natura, et propter di|stinctionem supposito- f 126va
rum ab invicem sine aliqua compositione maiore, quam si sola simplex esset
essentia. Et quemadmodum similitudo est albedo quantum ad veram rem
pro qua supponit et est in albedine per comparationem ad aliam albedinem,
25 prout ly in dicit respectum, ita paternitas est Pater quoad rem et est in Patre
per comparationem ad Filium, quem genuit.
2 rationibus] etiam add. f. dictorum] doctorum W. 3 per] propter W. 35 per dicti]

om. K. 5 dicti] sup. lin. W. adduco] adducto W. deitas] divinitas KW. 7 esse] est K; esset
W. 12 aliquid] aliud K. 1213 quibus] rebus W. 14 aliquid] aliud W. 16 correspondet]
correspondent f. 19 si] sibi W. 25 ita] relatio add. sup. lin. K. paternitas] paternitatis K.
56 Marsilius hoc dictum ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist.
26 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 141vN). 11 Id est Aegidius Romanus, ibid., fol. 141vI. 1819 Hoc
exemplum similibus verbis invenitur apud Durandum de S. Porciano, In 1 Sent. dist. 30 q. 2 n. 1
(Venetiis 1571, fol. 83vb); cf. infra, p. 290,810.
Ad formam ergo dubitationis in se dicendum est quod relationes sunt verae
res in Deo et in personis et cum hoc sunt ipsae personae. Sunt enim per-
sonae, eo quod non supponunt pro entibus additis, sicut nec similitudo in
creaturis addit aliquid qualitati, et sunt in personis in quantum respectum 5
dicunt personae ad personam, sicut aliquo modo similitudo dicitur esse in
qualitate in quantum per qualitatem est convenientia cum alio. Et cum dici-
tur quod relatio est quid respectivum, conceditur, et conceditur quod in
divinis idem suppositum sine compositione aliqua est quid vere absolutum,
scilicet essentia, et est quid relativum in quantum est ab eo aliud supposi- 10
tum vel in quantum ipsum est ab alio. Nec illud esse respectivum aliquid
entitatis addit super esse absolutum, sicut albedinem esse similem nihil ei
addit super suam essentiam, sed respectum nudum, qui in ea est ipsamet.

Secundum dubium, quia dictum est quod relationes sunt verae res in Deo, 15
numquid cum relationes sunt quattuor, erunt in Deo quattuor res?
Ad hoc respondetur quod non, quia in Deo non sunt plures quam tres, sci-
licet tres personae et divina essentia, quae est quaelibet earum; cuius ratio
est, quia tres relationes, quae sunt tres proprietates, tres personas consti-
tuunt. Communis notio sive spiratio realiter est duae personae, scilicet Pater 20
et Filius, quae sunt unum principium Spiritus Sancti. Nec debet credi quod
per quartam rem superadditam, quia hoc poneretur sine aliqua necessitate;
quod ex alio probatur, quia, si tot res poneremus quot relationes, in Patre
essent plures res quam in Spiritu Sancto, cum in eo sit paternitas et commu-
nis notio, in Spiritu Sancto sola spiratio passiva. Hoc de quarto articulo. 25
[Ad rationes contra primum quaesitum]

Quibus praemissis respondetur ad rationes principales, quae fuerunt mul-
tae. Ad primam negando maiorem et ad probationem dicitur, sicut dictum
fuit ad rationem primae dubitationis, quod absolutum cum respectivo in 30
5 aliquid] aliud W. 9 aliqua] om. W. 11 esse] quod est K. 13 respectum] respectivum J.

ipsamet] ipsemet JW. 16 sunt] sint f. 17 plures] res add. f. 19 tres2] om. f. 21 quae] qui
KW. 22 quartam] relationem debet ponere add. K. 23 quot] quod W. 25 hoc articulo]
om. f. 29 primam] probationem add. W. 30 respectivo] respectivis W.
15 Cf. supra, p. 254,23. 29 Cf. supra, pp. 216,9217,2. 30 Cf. supra, p. 254,713.
divinis est praecise unum, ut essentia et Pater, nec respectivum aliquam

entitatem addit super essentiam, sed omnis respectus transit in essentiam,
quia non est nisi inter personas, quarum quaelibet est essentia, et simul
omnes una essentia. Ad confirmationem dicitur quod quidditas relativa
5 non est nisi | habitudo rei ad rem, quae nihil addit super personas divinas, f 126vb
quarum una est ab alia. Unde paternitas, quia persona Patris, transit in
substantiam; respectus vero eius ad filiationem transit in personam | quam J 214a
constituit. Relatio enim non ponit aliquid additum, ut dictum est.
Ad secundam placet quod huiusmodi relationes sequuntur modo intelli-
10 gendi nostro intelligere Patris dicentis Verbum et velle concors Patris et Filii
spirantium amorem. Et negatur consequentia, cum infertur quod per lumen
naturale possemus devenire in notitiam Trinitatis. Et ad probationem dici-
tur quod, licet philosophi lumine naturali devenerunt in intelligere et velle
Dei, hoc erat prout debentur essentiae quae non generat nec spirat, sed in
15 intelligere et velle notionalia non venerunt nec venire possunt. Et dato quod
venissent ad antecedens, scilicet ad intelligere et velle notionalia, sed nesci-
vissent consequentiam esse bonam, qua ex illis fuisset illata generatio ad
intra et spiratio, non devenissent ad notitiam consequentis, quia sola noti-
tia antecedentis non notificat consequens, nisi simul sciatur consequentiam
20 esse bonam, quod in lumine naturali non erat eis possibile. Sciebant enim
Deum esse, et bene sequitur: Deus est, ergo sunt plures personae, quarum
quaelibet est Deus, quia in Deo non potest esse solitudo, sed tamen notitiam
consequentis non habebant nescientes consequentiam esse bonam, quia
bonitas illius consequentiae ex puro lumine naturali non potest apparere.
25 Ad confirmationem: Ad auctoritatem Damasceni, quod per divina suppo-
sita differre ratione intelligit quod differunt proprietate relativa sic quod
unum eorum non est aliud, quamvis sunt unum in essentia.
Ad tertiam, quae est prima Praepositini, quod, quia persona divina sim-
plex est, ideo proprie loquendo de toto integrali vel essentiali non est tota, et
30 ideo sic non distinguitur se tota. Sed magis ad mentem suam: Vel per distin-
gui se tota intelligit quod in nullo convenit, sicut distinguitur a creatura, et
1 respectivum] respectum W. 2 omnis] omnino K. 4 omnes] om. K. 8 aliquid] aliud W.

10 intelligere] om. codd. 12 possemus] possumus W. 13 devenerunt] devenerint f. in]
om. W. 14 Dei] sup. lin. K. in] om. KW. 15 possunt] potuerunt f. 16 sed] si Wf. 18 quia]
sed W. 25 per] om. K. 26 ratione] relatione f. proprietate] sua add. K. 27 sunt] sint
f. 29 loquendo] loquendi W. 30 sic non] nisi W. 3031 se distinguitur] om. (hom.) K.
31 tota] toto W.

sic antecedens est falsum conveniunt enim invicem in essentia et in esse

unum ens numero; vel intelligit distingui se totis sic quod una non est alia,
et hoc est verum, cum dicit quod persona est summe simplex. Hoc verum
est, sed tamen magis distinguitur a creatura, a qua differt in essentia, quam
ab alia persona divina, a qua sola differt proprietate relativa et convenit in 5
essentia.
Ad quartam dicitur quod maior est falsa, quia sicut de ratione perso-
nae est per se esse, et hoc sibi convenit ratione essentiae, ita etiam est de
f 127ra ratione eius incommunicabiliter esse, quod convenit sibi proprietate | rela-
tiva. Habet enim esse per se ab essentia, et esse incommunicabile proprie- 10
tate relativa.
Ad quintam negatur consequentia et ad probationem dicitur quod illa
prioritas est solum rationis vel intellectus, quia non oportet, si intellectus
debeat aliquid intelligere constitui ex pluribus, quod prius intelligat istas
partes convenire ex parte rei. Non enim est prius anima in corpore, quam 15
vivat suppositum animatum et sic in esse constitutum. In Deo autem nulla
est diversitas partium constituentium personam, immo nec rerum in eadem
J 214b persona, sed solum essentiae | et personalis proprietatis, quae est ibi aeter-
naliter, et sic aeternaliter dedit esse Patrem. Haec etiam transit in supposi-
tum Patris et mediante eo in substantiam sic quod ibi non manet in persona 20
aliqua diversitas. Unde multis falsis imaginationibus innititur argumentum,
puta quod ibi sit pluralitas partium, conventus earum, et si convenirent,
prius convenire quam dare esse Patrem, quorum nullum habet apparentiam.
Non enim advenit prius anima hominis corpori, quam dat esse hominem.
Ad sextam negatur divisio, quia paternitas constituit Patris personam, et 25
tamen nec coniunctione sui ad essentiam nec ad personam, quia coniun-
genda utique ante sunt distincta vel saltem unum eorum quandoque non
est in alio. Modo paternitas semper est in Patre, immo semper est Pater, et
ergo numquam unitur nec coniungitur essentiae vel personae. Item, non est
distincta a persona. Relatio enim quoad illud pro quo supponit, transit in 30
suum fundamentum, scilicet in suppositum quod constituit cum essentia,
2 ens] esse W. vel] et K. totis] tota K; toto W. 4 tamen] om. W. differt] differunt K.
5 ab] om. K. differt] differunt W. 8 hoc] om. JK. ita] quod add. W. 10 per se] personae
JKW; persona corr. ex personae L. 13 prioritas] proprietas KW. non] iam W. oportet]
quod add. W. 18 essentiae] esse W. 1819 aeternaliter] aeternitas K. 22 puta] om. W.
27 distincta] disiuncta f. saltem] satis W. 28 Pater] om. K. 29 item] immo W.
7 Cf. supra, pp. 217,21218,5. 711 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26
q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 87va). 12 Cf. supra, p. 218,613. 25 Cf. supra, p. 218,1422.
et est idem cum essentia. Et quoad esse suum relativum, distinguit perso-
nam Patris ab aliis personis, praesertim a Filio, cui opponitur relative.
Ad septimam negatur consequentia et ad probationem, quod non oportet
illud quod a praedicamento accidentis, praesertim relationis, in esse consti-
5 tuitur esse ens per accidens, quia, ut dictum est, relatio in divinis nullam
entitatem secum ducit quam essentiae superaddit, sed tota in substantiam
transit. Supponit enim pro re quae est essentia, distinguit autem proprie-
tate relativa personam a persona, et sic nullum accidens secum ducit, quare
nec ens per accidens instituit. Quidditas enim relativa non manet secundum
10 suam propriam entitatem divinae essentiae distincta.
Ad octavam negatur consequentia et ad probationem conceditur quod
relatio est minimae entitatis, quia semper in naturam absolutorum quoad
rem pro qua supponit, transit. Sed quia divina supposita in essentia summe
perfecta conveniunt et in esse unum numero, ideo minimam distinctionem
15 debent habere. Et ideo proprietatibus minimae entitatis debent distingui.
Ad nonam negatur consequentia, quia relatio divina transit in substan-
tiam. Et ideo ipsa non debet dici non-substantia. Dat eti|am supposito esse f 127rb
personam in quantum inest ut propria, distinguit in quantum incommu-
nicabilitatem dicit et ab alia distincta separat. Et sic principium personae
20 existit.
Ad decimam, quae est prima Lincolniensis, negando antecedens. Et ad
probationem negatur quod omnis relatio praesupponit ante se illud ad quod
refertur huiusmodi relatione. Immo stat quod ipsum instituat etiam in crea-
turis, ut cum producitur albedo, quae est similitudo albi ad album, certum
25 est quod ipsa similitudo quae est albedo, album, quod est simile et suppo-
situm relatum, non praesupponit, immo ut tale instituit, quia dat subiecto
esse album, secundum quod esse refertur ad simile. Et ita paternitas dat esse
supposito quod refert ad Filium in esse tali. Possit etiam dici quod, licet | ita J 215a
esset in creaturis, ubi relationibus non instituuntur res absolutae, tamen in
30 divinis, ubi supposita relationibus instituuntur sicut res naturales suis for-
mis, non habet veritatem.
1 est et] om. (hom.) W. 10 distincta] condistincta Kf; condistinctam W. 22 negatur]

consequentia add. sed del. W. 25 album] albedini KW. 26 subiecto] substantiae W. 27 ita]
illa W. 28 refert] refertur K. possit] posset Wf. 31 habet] om. K.
3 Cf. supra, p. 218,2326. 310 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1
art. 3 (ed. cit., fol. 87va). 5 Cf. supra, p. 255,12. 11 Cf. supra, pp. 218,27219,2. 16 Cf. supra,
p. 219,35. 21 Cf. supra, p. 219,613.
Ad undecimam dicit magister Thomas de Argentina quod aliquid dici-

tur aliud praesupponere dupliciter. Uno modo, quia praesupponit ipsum in
esse, sicut domus fundamentum in esse factum prius tempore, quam domus
sit. Alio modo, quod impossibile sit ipsum esse sine illo, quamvis illud esse
secum ducat. Et tunc dicit: Primo modo relatio diversitatis sua extrema non 5
praesupponit, quia non oportet quod prius sint tempore quam relatio ipsa.
Sed secundo modo praesupponit, quia non potest esse relatio sine extremis,
quamvis in divinis relatio extrema in esse constituit. Quamvis huic respon-
sioni derogare non volo, videtur mihi quod in divinis rationabiliter potest
negari maior, quia relatio in divinis habet se ut forma in rebus naturalibus. 10
Sicut ergo forma non praesupponit esse compositi, sed istud instituit, ita
videtur mihi quod relatio in divinis esse suppositum vel personam non prae-
supponit, sed secum ducens in esse constituit. Et ad probationem maioris
dicitur quod idem non est respectu sui relatio realis nec extrema secum ducit
nec ea instituit. Secus de relatione divina, quae secum extrema sua instituit. 15
Ad duodecimam negatur antecedens et ad probationem conceditur quod
generatione Patris activa tamquam eo quo Filius accipit filiationem, insti-
tuitur Filius, et negatur quod hoc nequeat dici. Et ad probationem negatur
consequentia, cum infertur: Pater non minus generaretur quam Filius. Et
ad probationem negatur quod sicut Filius generatione constituitur in esse 20
Filii, quod ita Patri generatione acquiritur proprium esse ad aliquid, scilicet
esse Patrem. Nam esse Patrem non est ab alio neque esse ad aliquid Patris.
Et patet quod non est simile, quia Filius generatione activa Patris producitur
in esse, Pater non. Immo ipse est ipsa generatio activa, sicut dictum fuit in
f 127va articulo tertio, quia generare, | paternitas et Pater idem sunt. Unde, licet in 25
creaturis in modo essendi ad aliquid, quia relativa sunt simul natura, simul
sunt pater et filius sic quod sicut homo qui est filius vel fit filius generatione
capit esse ad aliquid et pater eadem generatione esse ad aliquid, scilicet esse
2 praesupponit] supponit K. 6 praesupponit] supponit K. 8 constituit] constituat f.

9 volo] velim f. 11 forma] om. W. 1113 compositi praesupponit] om. K. 13 maioris] om.
W. 14 relatio] corr. ex relationis K. 16 conceditur] om. K. quod] quia K. 17 generatione]
activa add. W. 18 Filius] om. W. 19 consequentia] et add. W. 21 aliquid] aliud K. 22 nam
Patrem] om. (hom.) W. esse2] om. K. ad] om. W. aliquid] aliud K. 24 ipse] ipsa
K. 25 quia] quod f. 26 natura] sunt add. J. 27 quod] haec add. K. sicut] om. W.
28 aliquid1] aliud K.
1 Cf. supra, p. 219,1421. Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 26 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol.
86ra), unde Marsilius hanc responsionem partim verbotenus, partim ad sensum deprompsit.
16 Cf. supra, pp. 219,22220,7. 25 Cf. supra, p. 245,1213. 26 Cf. supra, p. 221, ad lin. 78.
patrem, tamen in divinis, ubi proprietates se habent ad modum formae, sicut

Pater non est ab alio, ita paternitas sua non est ab alio, sed aeternaliter dat
sibi esse Patrem generatione Filii, qua Pater nihil accipit, sed ad Filium dici-
tur relatione paternitatis, quae est productiva filiationis, quam non accipit.
5 Ad tertiam decimam negatur antecedens et ad probationem dicitur quod,
licet in creaturis paternitas perficitur generatione, tamen in divinis paterni-
tas, generare et Pater omnino idem sunt. Unde ibi paternitas non praesup-
ponit generationem activam, sed est ibi ipsa generatio, nec praesupponit
generationem passivam, cum ista est Filius; et ex consequenti est ab ipsa
10 paternitate. Et quoad rem ibi nihil est prius alio nisi prioritate originis, de
qua non est ad praesens. Sed iuxta modum | intelligendi nostrum et dicta J 215b
in articulo tertio quaestionis proprietas, quia constitutiva suppositi divini,
ut paternitas, praecedit actum, quia actum non percipimus nisi in ordine ad
suppositum agens. Accipitur etiam in argumento falsum, scilicet quod gene-
15 ratione paternitas perfecta est, cum ipsa non sit ab alio, ut dictum est, sed
est met activa generatio. Quod autem dicitur quod nullus efficitur Pater sine
generatione, non est pertinens, quia in divinis nullus efficitur Pater, sed ibi
est aliquis aeternus Pater a quo est Filius, filiatio vel generari, cuius paterni-
tas est proprietas distinctiva sui suppositi et constitutiva.
20 Ad quartam decimam negatur minor, quod relationes non sunt incom-
municabiles, saltem istae quae sunt distinctivae et constitutivae divinorum
suppositorum. Ad probationem dicitur quod non posse communicari con-
venit relationibus constitutivis in quantum sunt in divinis constitutivae divi-
norum suppositorum. Verum est quod notio communis communicatur Patri
25 et Filio, quia illa non est constitutiva alicuius suppositi. Ad confirmationem
dicitur quod ex impossibili supposito procedit, et ergo non est mirum, si
impossibile sequatur. Naturae enim maiestatis non convenit nec convenire
potest, ut Pater prius in ea generasset, quam spirasset, etiam via originis.
Sicut via originis non praecedit amor cognitionem, ita nec Spiritus Sanctus
30 Verbum, quia Verbum per modum intellectus et cognitionis procedit, et Spi-
ritus Sanctus per modum amoris, ut dictum est.
1 se] non add. J. 2 ita] om. W. 3 qua] quam f. 4 quam non] coni.; non quam codd.
et ed. 5 decimam] om. K. 6 perficitur] perficiatur f. 67 paternitas] paternitatis K.
7 ibi] ubi W. non] om. K. 9 ista] iste W. 10 originis] origini W. 13 nisi] om. W.
14 etiam] om. W. 15 paternitas] Patris K. perfecta] perfecto K. 18 generari] generare K.
20 relationes] negationes W. non] om. W. 28 spirasset] quam generasset add. J. 29 nec]
ut K. Sanctus] om. K.
pp. 220,16221,2. 31 Cf. supra, p. 239,2126.
Ad quintam decimam negatur antecedens et ad probationem negatur

quod ipsa praesupponit ipsum suppositum. Immo ipsa paternitas est eius
proprietas constitutiva in quantum relatio et etiam in re ipsum. Et ad pro-
bationem, cum dicitur filiatio praesupponit suppositum, respondetur quod
vel intelligis in re divinam filiationem praesupponere suppositum generans, 5
et tunc illa negatur, quia in divinis non est aliqua prioritas nec aliqua prae-
f 127vb suppositio, sed | omnia Dei aeternaliter simul sunt, nisi forte velles loqui
modo improprio, puta quod ideo diceretur praesupponere quia est ab ipso,
et esset modus satis improprius, quia, licet filiatio a Patre sit, tamen coae-
terna est sibi, et ideo non est ab eo tamquam a praesupposito; vel intelligis 10
quod quoad modum intelligendi nostrum non possumus intelligere filiatio-
nem, nisi praeintelligamus suppositum generans, et iterum falsum est, quia,
cum relativa sint, simul intelliguntur talia enim sunt simul natura; vel forte
vis quod in bona consequentia ad filiationem sequitur suppositum generans,
sicut ad binarium unitas, et verum est sic quod sequitur, sed non tamquam 15
prius, sed ut simul natura existens cum supposito generante. Sunt enim rela-
tiva simul natura, ut dicitur in Praedicamentis. Et ergo nullo modo habes
quod res quae est filiatio, supponit suppositum generans tamquam prius ea,
nisi loquaris de prioritate originis, de qua non est ad praesens.
Ad sextam decimam dicitur quod relatio constituit suppositum in quan- 20
tum est proprietas eius et in eo. Quod autem dicitur quod ut relatio magis
J 216a habet rationem distinguentis, | hoc est prius concessum. Sed quia res est una
quae est proprietas et relatio, ideo convenienter dicitur quod relatio consti-
tuit suppositum.
[Ad rationes contra secundum quaesitum] 25

Ad rationes sequentes conceditur quod excellentissima natura debet suppo-
sitari excellentissima suppositatione. Sed negatur minor, quod suppositatio
absoluta est dignior quam relativa, cum relativa suppositatio sit Deus, quo
nihil est dignius. Ad probationem minoris, cum dicitur quod absolutum est
dignius respectivo si intelligitur quod absolutum quolibet respectivo est 30
4 filiatio] generatio W. suppositum] generans add. Kf. 5 vel] om. K. intelligis]

intellectus J. divinam] divina KW. 8 ideo] non f. 9 esset] est K. 11 quod] om. W.
13 sint] om. K. 14 generans] genitoris Wf. 15 quod] om. W. 1617 existens natura]
om. (hom.) K. 19 de1] om. W. 21 quod ut] prout K. 22 distinguentis] corr. ex dignitatis K.
29 cum quod] dicitur quod cum f. est2] sit f. 30 est] sit f.
1 Cf. supra, p. 221,310. 13 Cf. supra, p. 221, ad lin. 78. 17 Cf. ibid. 20 Cf. supra, p. 221,1115.
dignius, falsum est, quia essentia divina absoluta non est dignior Patre
maiestatis vel eius paternitate. Si dicitur quod in rebus creatis sic est, forte
adhuc non est verum, quia relativum supponit et includit absolutum. Forte
dicit arguens quod secluso absoluto comparando quodlibet secundum se,
5 tunc dicatur quod de hoc est prius dictum in quaestione de omnipotentia vel
aequalitate personarum circa distinctionem 20 quod in divinis non potest
esse ablatio, quia penitus idem sunt absolutum et respectivum. Sed si per
intellectum secernere volumus, tunc dictum est quod respectivum secluso
absoluto in divinis omnimode nullam perfectionem dicit. Sed magis ad men-
10 tem arguentis veniendo, quia Franciscus de Maironis has rationes reputat
insolubiles, quamvis non teneat, ut videtur, illud quod probare nituntur. Si
quaerat quare, cum ratio absoluti apud animam sit prior quam ratio relativi,
et perfectius in creaturis est esse absolutum secundum se quam esse respec-
tivum, quare divina supposita non potius constituuntur proprietatibus abso-
15 lutis quam relativis, respondetur quod diversitas suppositorum absoluta non
stat cum summa simplicitate essentiae. Distincta enim entia absoluta non
possunt esse idem simplex. Nam ex duobus ab|solutis in actu non fit unum f 128ra
nisi per aliquam compositionem vel unionem additam, ut dictum fuit. Et
ergo stante unitate essentiae in Trinitate suppositorum cum summa simpli-
20 citate consequens est supposita non distingui proprietatibus absolutis, sed
relativis.
Ad secundam, quod divina supposita sunt substantialia, quia sunt sub-
stantia, et cum hoc sunt relativa, quia proprietates quibus in simplicitate
divina distinguuntur, sunt relativae. Si autem intelligat maiorem quod om-
25 nia supposita quorum quodlibet est substantia, debent suppositari, id est in
esse suppositi institui principiis absolutis, maior est falsa et minor est vera. Si
autem intelligatur maior quod supposita substantialia, id est quae sunt pura
absoluta sic quod non relativa, concedenda est maior. Et minor est falsa, quia
divina supposita sunt relativa, ut dictum est.
3 relativum] respectivum KWf. 4 dicit] dicet f. 8 volumus] voluerimus f. 9 in divinis]

om. K. omnimode] om. W. 10 reputat] repugnat K. 11 si] sed K. 12 ratio1] corr. ex
ratione K. ratio2] relatio K. 16 essentiae] essentia W. entia] corr. ex essentia K; essentia
W. 17 simplex fit] om. K. 19 in] et f. 20 distingui] om. W. 23 quia] quasi K. 24 divina]
om. W. distinguuntur] dicuntur f.
6 Cf. supra, p. 67,1819. 8 Cf. supra, p. 68,1718. 10 Cf. Franciscus de Maironis, In 1 Sent.
dist. 26 q. 3 art. 1 (Venetiis 1520, fol. 82vM-N); cf. etiam supra, p. 221, ad lin. 17222.16. 18 Cf.
Ad tertiam dicitur quod maior non habet apparentiam supposita uni-

tate naturae divinae et pluralitate suppositorum, quia tunc impossibile esset
quod supposita in esse suppositali constituerentur per aliquod substantiale,
eo quod hoc multiplicatum necessario compositionem inducendo summam
simplicitatem tolleret. Nec ad hoc aliquid facit perfectio suppositorum divi- 5
J 216b norum, cum tota eorum per|fectio est ex immensitate essentiae et non pro-
prietatis vel quidditatis relativae in quantum secernitur per intellectum ab
essentia, ut antea dictum est.
Ad quartam negatur minor intelligendo eam in proposito. Ad probatio-
nem eius dicitur quod accidentibus hoc convenit ratione imperfectionis 10
quod per substantiam suppositantur. Secus est in divinis, ubi proprietas non
est accidens, quae dat esse supposito et cum hoc transit in substantiam divi-
nam tota. Immo hoc est natura maiestatis, ut summe sit in se perfecta, quia
absoluta est essentia simplicissima et immensa tribus suppositis relativis ad
intra communicata et distincta. 15
Ad quintam, quod divina natura vel essentia absolute considerata sine
proprietate relativa non potest constituere aliquod suppositum, sed solum
supposita constituit cum proprietatibus relativis. Et negatur consequen-
tia, cum infertur quod essentia angeli videretur perfectior, saltem a debite
vidente, quia ille eam limitatam ad unum suppositum limitatum habet, sicut 20
est essentia angeli una, divina autem essentia ratione suae immensitatis
communis est tribus suppositis illimitatis. Et ad probationem dicitur quod
natura divina sufficit ad esse trium suppositorum, sed proprietatibus rela-
tivis distinctorum et non rebus absolutis, quia indigere vel includere in sua
natura plures res absolutas non est perfectionis sed imperfectionis. 25
[Ad rationes pro primo et pro secundo quaesito]

Ad ea autem quae adducuntur pro partibus oppositis non oportet respon-
dere, quia sunt pro dictis. Hoc de quaestione.
4 hoc] om. W. 6 tota] toto W. perfectio] perfectionem K. est] sit f. 7 secernitur]

secluditur W. 10 eius] in mg. J. 11 suppositantur] suppositatur JW. 17 solum] sola f.
19 infertur] dicitur W. 20 habet] om. codd. 21 angeli] del. K. 22 illimitatis] om. W.
27 partibus] om. f. 28 hoc de quaestione] om. f. quaestione] etc. add. K; sequitur add. W.
pp. 222,17223,4. 27 Cf. supra, pp. 223,620 et 224,24.
[quaestio tricesima prima]
[Utrum in divinis sit solum aliquod principium

ad intra respectu Filii et Spiritus Sancti]
Circa distinctionem 29 quaeritur tricesimo primo utrum in divinis sit | solum f 128rb
aliquod principium ad intra respectu Filii et Spiritus Sancti; quae quaestio
supponit unum et aliud quaerit. Supponit quod in divinis sit principium ad
intra, et quaerit utrum respectu Filii et Spiritus Sancti hoc sit solum.
5 [Rationes principales]
[Pro parte negativa]

[Quod in divinis non sit aliquod principium ad intra]
Arguitur ergo quod in divinis non sit aliquod principium ad intra, quia ubi
non est causa, non est principium; sed in divinis non est causa; igitur nec
10 principium. Patet maior per Philosophum 5 Metaphysicae, qui vult quod
causa et principium similiter distinguuntur. Minor patet, quia Dei nulla est
causa. Modo nihil est in Deo nisi Deus.
Secundo, quia in Deo non est principiatum, ergo nec principium. Con-
sequentia tenet, quia relativa posita se ponunt et perempta se perimunt. Et
1 circa primo] quaeritur tricesimo primo circa distinctionem 29 Kf; circa distinctionem 29
W. solum] om. W. 4 et2] vel W. 9 causa1] ibi add. K. non est] nisi W. 10 Philosophum]
lect. dub. W. qui] quod W. 11 nulla] non W.
812 Haec ratio similis est rationi allegatae apud nonnullos distinctionem 29 libri 1 expo-
nentes, e.g. apud Thomam de Aquino, In 1 Sent. dist. 29 q. 1 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 689) et
Petrum de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 29 q. unica art. 1 (Tolosae 1652, fol. 237a)
et Aegidium Romanum, In 1 Sent. dist. 29 princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 153rF). 10 Cf. Aristot.,
Metaph. 5,1 (1013a1617); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 124, n. 117); cf. etiam Aegi-
dius Romanus, loc. cit. dist. 29 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 153rF), ubi haec auctoritas Aristotelis
eisdem fere verbis invenitur. 13264.2 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Thomam
de Argentina, In 1 Sent. dist. 28 et 29 q. 1 (Venetiis 1564, fol. 90vb). 14 Cf. supra, p. 82,56: []
cum relativa posita se ponant et perempta se perimant, ut dicitur in Praedicamentis []. Cf.
Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 303, n. 27): Relativa sic se habent quod posita se ponunt et
perempta se perimunt. Cf. etiam Aristot., Categoriae 7 (7b15) et ibid. (7b1920).

264 quaestio tricesima prima
antecedens patet, quia principiatum et effectus idem sunt. Modo in Deo nul-
lus est effectus.
Tertio, quia in Deo ad intra non est primum, ergo nec principium. Con-
sequentia tenet per Philosophum 1 Posteriorum: Idem est primum et prin-
cipium. Et antecedens est Magistri distinctione 12 supra et in Symbolo: In 5
hac Trinitate nihil est prius.
[Quod Pater non sit principium Filii]

Secundo loco arguitur quod Pater non sit principium Filii, quia Filius est id
quod Pater; ergo Pater non est eius principium. Consequentia tenet, quia
idem non est causa sui. Antecedens patet, quia est essentia, quae est Pater. 10
Secundo, quia vel esset principium Filii secundum essentiam vel secun-
dum relationem; nullo modorum; ergo etc. Consequentia tenet, quia alio
modo non potest. Patet maior sufficienti divisione. Minor patet, quia quod
non essentiae, patet, quia non principiatur. Sed quod non secundum rela-
J 217a tionem, patet, quia vel haec relatio est essentia, et si sic, tunc sicut non est | 15
principium essentiae, ita nec relationis; vel est alia res ab essentia, et hoc
non, quia tunc in Filio essent duae res: essentia et relatio.
[Quod Pater et Filius non sunt principium Spiritus Sancti]

Tertio loco arguitur quod Pater et Filius non sunt principium Spiritus Sancti,
quia vel hoc esset alia et alia relatione vel eadem; nullo modorum potest 20
dici; igitur etc. Patet maior sufficienti divisione. Minor probatur. Primo, quod
non alia et alia relatione: per Magistrum distinctione praesente 29 capi-
1 patet] apparet W. quia] si add. f. 5 12] 2 K. in1] Athanasii add. f. 8 id] om. K.
10 idem] om. KWf. 13 patet1] om. W. quod] om. W. 14 essentiae] corr. in secundum
essentiam K. patet] om. KWf. 15 patet] om. KWf. 20 relatione] ratione W. 22 relatione]
patet K; ratione W; patet add. f.
36 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 29 art. 1
q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 508ab) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist.
29 q. unica art. 1 (ed. cit., fol. 237a) et Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 29 princ. 1 q. 1 (ed.
cit., fol. 153rF). 4 Aristot., Analyt. post. 1,2 (72a67); Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 312,
n. 19). Haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis profertur apud Bonaventuram, loc. cit. dist.
29 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 508a) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 29 q.
unica art. 1 (ed. cit., fol. 237a) et Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 29 princ. 1 q. 1 (ed. cit.,
fol. 153rF). 5 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 12 cap. 1 n. 3 (ed. Grottaferrata 1971, p. 118);
cf. etiam August., De Trin. 15,26,45 (PL 42,1092; CCSL 50A,524) et ibid. 15,26,47 (PL 42,1094;
CCSL 50A,527528). Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum,
ed. Denzinger-Hnermann, n. 75, p. 46).
quaestio tricesima prima 265
tulo ultimo. Sed quod non eadem, probatur multipliciter. Primo, quia eadem
notio vel relatio nequit esse in distinctis suppositis; modo relatio qua Pater
et Filius sunt principium Spiritus Sancti, est in utroque eorum; ergo nequit
esse una. Patet maior, quia omnis relatio videtur esse constitutiva suppositi.
5 Modo non est una constitutiva diversorum suppositorum. Et ex alio: Sicut
nequit esse eadem forma in diversis subiectis, ita videtur quod eadem notio
non potest esse in diversis suppositis. Minor patet per Magistrum in littera
dicentem quod Pater et Filius sunt principium Spiritus Sancti. Et confirma-
tur, quia non plures sunt habentes paternitatem, quam in Deo sunt patres;
10 ergo etiam non erunt plures habentes relationem ad Spiritum Sanctum ad
intra, quam sunt illae relationes; sed sunt duo habentes eam, ut dicit Magis-
ter; ergo sunt duae relationes. Secundo, quia per omnem relatio|nem nata f 128va
est aliqua persona ad aliam referri; sed per eandem relationem communem
duobus nulla persona nata est referri ad Spiritum Sanctum; igitur non est ali-
15 qua talis. Patet maior, quia relationis est ad aliquid quodam modo se habere.
Patet minor, quia per notionem communem non refertur Pater, cum ille pro-
pria relatione refertur ad Filium. Nec etiam ea refertur ad Spiritum Sanctum,
cum non sit eius Pater. Eodem modo Filius ea non refertur: non ad Patrem,
quia ad eum refertur filiatione, nec ad Spiritum Sanctum, cum non sit eius
20 Filius. Confirmatur sic: Quia, si haec notio est in Patre, vel est eadem cum
paternitate, et tunc daret esse Patrem, et sic persona Patris esset Pater Spi-
ritus Sancti. Consequentia tenet, quia omnis paternitas dat esse patrem. Vel
esset alia quam paternitas, et sic in Patre esset in re pluralitas rerum, puta
notio realiter distincta qua refertur ad Spiritum Sanctum, et alia qua est
25 Pater. Tertio, quia relationis est distinguere, non unire. Modo, si est eadem
relatio in duabus personis, tunc ipsa eas unit.
1 primo] om. J. 5 non] om. W. 9 quam] quod J. 12 relationes] personae f. 15 aliquid]

aliud Kf. se] sic W. 1617 cum refertur] om. W. 17 refertur1] referatur f. 18 modo] om.
K. ea] ei W. 23 esset2] esse K. 25 relationis] relationes KW. 26 eas] eos K.
1 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 4 n. 1 (ed. cit., p. 219). 7 Ibid. 912 Hoc
argumentum simile est argumento prolato apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 29 princ.
1 q. 2 (ed. cit., fol. 153vO). 12 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 4 n. 2 (ed.
cit., p. 219). Marsilius hanc auctoritatem Lombardi verbotenus fere deprompsisse videtur ab
Aegidio Romano, loc. cit. dist. 29 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 153vO). 15 Cf. definitio relativi vel ad
aliquid apud Aristot., Categoriae 7 (8a3132) (AL I 15, 22): [] sed sunt ad aliquid quibus hoc
ipsum esse est ad aliquid quodam modo habere []. Cf. etiam ibid. (8a39b1). 2526 Hoc
argumentum simile est argumento prolato apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 29 princ.
1 q. 2 (ed. cit., fol. 153vO).
[Quod in divinis sit etiam principium ad Patrem]

Quarto loco arguitur quod in divinis sit etiam principium ad Patrem, quia
innascibilitas est principium formale Patris; ergo etc. Consequentia tenet,
quia principium formale non minus est principium quam principium effi-
ciens, cum sit intrinsecum dans esse rei, et efficiens sit extrinsecum. Et 5
antecedens probatur, quia innascibilitas est formaliter suppositi Patris con-
stitutiva; ergo est eius principium formale. Consequentia tenet. Antecedens
probatur. Primo, quia formaliter constituitur eodem Pater quo ab aliis per-
sonis distinguitur; sed hoc est innascibilitate; igitur. Maior nota est, quia
idem intrinsece constituit et ab aliis distinguit. Minor est Damasceni 1 libro 10
capitulo 2 dicentis quod secundum omnia tres personae sunt idem, praeter
J 217b ingenerationem, generationem et processionem. Modo | idem est ingene-
ratio et innascibilitas. Secundo probatur antecedens sic: Quia innascibilitas
est nobilior proprietas quae est in Patre, ergo ea eius persona constituitur
in esse. Consequentia nota est. Antecedens patet, quia innascibilitatem non 15
potest communicare creaturae, sicut paternitatem vel generationem potest;
quod non videtur esse nisi propter eius nobilitatem. Tertio sic: Persona Patris
in esse personali non constituitur communi notione nec paternitate, ergo
innascibilitate. Consequentia nota est, quia non sunt plures notiones quam
istae tres in Patre. Antecedens probatur. Primo, quod non communi notione, 20
quia illa non est sibi propria, ut dictum est. Proprietas autem constitutiva
personae debet personae esse propria. Sed quod non paternitate, patet, quia
paternitas praesupponit generationem est enim Pater quia generat; gene-
ratio autem praesupponit suppositum constitutum, cum actus sint supposi-
torum; ergo paternitas supponit suppositum Patris institutum; ergo non ea 25
23 ad principium] om. (hom.) K. 8 probatur] multipliciter add. KWf. eodem] modo

add. K; eadem W. quo] qua W. 10 et] om. JK. 1213 ingeneratio] generatio W.
14 proprietas] proprietate K. 21 sibi] ei f. autem] non add. K. 22 quod] om. K. patet]
om. KWf.
8267.12 Marsilius omnes has probationes partim verbotenus, partim ad sensum depromp-
sisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91rab). Ibid.,
fol. 91ra unus doctor, qui diebus suis magnae fuit reputationis, has probationes posuisse legi-
tur et Bonaventura in margine ab editoribus nominatur. 11 Ioannes Damascenus, De fide
orth. 1,2 (PG 94,791D); Burgundionis versio cap. 2,2 (ed. Buytaert, p. 14); cf. Thomas de Argen-
tina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91ra), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem
fere verbis invenitur. 21 Cf. supra, p. 265,1617. 2425 Cf. Aristot., Metaph. 1,1 (981a17
18) (AL XXV 3.2, 12): [] actus autem et omnes generationes circa singulare sunt. Cf. etiam
Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 115, n. 5).
instituitur. Quarto: Innascibilitas in Patre habet rationem primae proprieta-

tis, ergo dat sibi esse suppositale. Consequentia nota. Antecedens probatur,
quia dicit maximam | nobilitatem, scilicet non esse ab alio seu nihil prae- f 128vb
supponere, quod non dicit paternitas, quia bene est paternitas ab alio, sicut
5 patet in creaturis. Secundo, quia vel prius advenit paternitate vel posterius. Si
primum, habetur propositum. Non secundum, quia, si posterius esset innas-
cibilitas paternitate, tunc etiam esset posterius filiatione, eo quod relativa
sunt simul, et tunc est posterius filiatione. Ergo in ea Pater non opponi-
tur Filio, quia solum opponitur in esse genitum. Et tunc ultra: Ergo Pater
10 communicat eam Filio, quia in quocumque sibi non opponitur, hoc sibi com-
municat. Et ultra: Ergo Filius esset innascibilis et est natus, quod non stat
simul. Ergo nequit esse posterior.
Secundo, quia ad minus cuiuslibet personae sua proprietas est princi-
pium; Pater est aliqua persona; ergo Patris sua proprietas est principium.
15 Maior patet ex dictis circa distinctionem 26 et minor nota est. Et tunc ultra:
Ergo etiam in Deo est aliquod principium Patris.
[Pro parte affirmativa]

Sed in oppositum omnium praedictorum est Magister distinctione praesenti
capitulo 1 dicens quod Pater est principium sine principio. Sequitur: Ergo
20 principium est ad intra et non ad Patrem. Et sequitur quod Filius est princi-
pium de solo principio et Spiritus Sanctus est principium de utroque, scilicet
de Patre et Filio. Et in hoc habetur oppositum omnium dictorum et totus
articulus quaestionis pro parte affirmativa.
2 sibi] ei f. 3 esse] est W. 4 alio] alia J. 5 advenit] innascibilitas est K. 6 habetur] habet
K. 916 Pater ergo] om. (hom.) K. 1314 principium] id est add. W. 18 praedictorum]
istorum W. 2021 principium] om. K. 23 quaestionis] om. W.
78 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91va): [] paternitas
et filiatio sint simul natura []. Cf. supra, p. 83,78: Istud est Philosophi in Praedicamentis:
Relativa sunt simul natura. Cf. Aristot., Categoriae 7 (7b15) (AL I 15, 21): Videtur autem
ad aliquid simul esse natura. Cf. etiam infra, p. 283,2425. 15 Cf. supra, pp. 189,3210,2.
19 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 1 n. 3 (ed. cit., p. 216); cf. August., Contra Maximinum
2,17,4 (PL 42,784); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 (ed. cit., fol. 90vb),
ubi haec sententia eisdem verbis invenitur et rectius Augustino ascribitur.
In hac quaestione primo videbitur: Quomodo principium est in divinis et

praesertim an principium formale? Secundo de quaesito. Et tertio de multi-
plici dubio.
[Articulus 1] 5
[Notabilia]
Quoad primum est sciendum quod principium et causa respectu creatura-
rum dicuntur convertibiliter. Nihil enim est principium, quin eo modo quo
est principium, est aliquo modo causa. Sic et e contra. Et ideo Philosophus
5 Metaphysicae quasi unum distinguit sicut reliquum. Sed in divinis nomen 10
principii est admissum ex dictis Sacrae Scripturae. Unde Ioannis 1: In princi-
pio erat Verbum, ubi principium videtur sumi pro Patre. Et beatus Augus-
tinus 5 De Trinitate dicit capitulo 29 ita: Relative dicitur Pater idemque
relative dicitur principium. Et 4 libro De Trinitate: Pater est principium
J 218a totius divinitatis vel, si melius dicitur, deitatis. Causae nomen | ad divina 15
non est translatum ad intra, quamvis quaedam auctoritates sanctorum hoc
sonent, sed non habentur in communi usu nisi cum glossa. Et fortassis est
ratio, quia causa est ad cuius esse sequitur aliud. Modo in divinis nihil sequi-
tur proprie. Item, nec est ibi aliud a Patre, qui tamen potissime deberet dici
causa ad intra, si proprie esset ibi causa. Et per contrarium principium 20
3 an] ante K. principium formale] principio formali f. 7 quoad est] om. W. 9 sic]
simul K. 11 principii] principium K. ex] om. W. 13 29] fort. leg. 13 cum K (sup. lin.).
18 est] dicitur KWf. 19 deberet] om. W.
7269.2 Hoc notabile simile est dicto prolato apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 28
et 29 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 92rb). 10 Cf. Aristot., Metaph. 5,1 (1012b341013a23) et ibid. 5,2
(1013a241014a25). 11 Io 1,1; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 5 n. 3 (ed. cit., p. 68).
2 n. 4 (ed. cit., pp. 216217). 14 August., De Trin. 4,20,29 (PL 42,908; CCSL 50,200); cf. Petrus
Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 215). 16 Cf. e.g. Marius Victorinus, Adversus
Arium 1,13 (PL 8,1047C; CSEL 83/1,72). 18 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1
art. 2 (ed. cit., fol. 92rb): Nam causa est ad cuius esse sequitur aliud, ut patet 5 Metaphysicae.
Cf. etiam Aristot., Metaph. 5,2 (1013a24b3). 20269.1 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist.
28 et 29 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 92rb): [] quia dicitur 5 Metaphysicae quod principium est
unde est aliquid []. Cf. etiam Aristot., Metaph. 5,1 (1013a1719) (AL XXV 3.2, 93): Omnium
igitur principiorum commune est primum esse unde aut est aut fit aut cognoscitur.
dicitur unde est aliquid. Manifestum est quod, quia a Patre est Filius, Pater
potest iuxta illam acceptationem dici Filii principium.
Secundo est notandum quod modi principiandi generales sunt quattuor.
Primus est per modum finis, qui est potissime modus | principiandi, quia est f 129ra
5 causa causarum et necessitat agens ad agendum. Et de isto modo manifes-
tum est apud philosophos et omnes catholicos de hoc loquentes quod sic
Deus est principium et causa finale vel finalis omnium creaturarum, maxime
rationalium, quia eo debent frui, ut dictum est distinctione 1. Sed ille modus
principiandi non est ad intra, quia una persona non est principium finale
10 alterius, quia omnino idem sunt et inseparabiliter unitae sunt. Et ideo omne
bonum quod est vel habet Pater, est et habet Spiritus Sanctus et e converso.
Et ergo, quamvis quaelibet persona sit finale bonum creaturae, una tamen
earum non est finale bonum alterius, quia est cum qualibet alia omnino
idem bonum. Et ideo de illo non plus ad praesens. Secundus modus princi-
15 piandi est efficientis, qui, licet non sit in Deo proprie respectu personarum
ad intra, eo quod dicitur respectu effectus et nulla earum est vel potest esse
effectus, sed propriissime sic Deus et quaelibet persona divina est omnis
creaturae principium quia eam facit , tamen extendendo nomen huius-
modi principii ad producentem, quia Pater producit ad intra, ideo modus
20 principiandi reducibilis ad nomen causae efficientis aliquo modo attribu-
tivo locum habet in divinis, ut dicetur. Tertius modus principiandi est per
modum materiae, et hic in divinis non est, ut dictum est supra distinctione 8.
Et ideo non plus de hoc hic. Sed est quartus modus principiandi per modum
formae quae dat esse rei. Et de isto est dubium an sit in Deo, quia quod non
25 sit ibi, videtur ex Dei nimia simplicitate, et quod sit ibi, videtur ex personali
proprietate, quae addita essentiae constituit personam. Et de hoc tactum
fuit in ultimo argumento et paenultimo ante oppositum. Et ideo de hoc hic
est modicum dicendum.
1 aliquid] aliud W. 12 et ergo] om. W. 15 sit] est W. 16 respectu] lect. dub. K. esse]
respectus add. W. 19 producit] producat W. 2021 attributivo] attributive K. 22 8] om. K.
25 Dei ex] om. (hom.) W. nimia] omnimoda f. et] etiam K.
328 Quattuor modi principiandi seu causales in hoc notabili expressi tractantur apud
Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 (ed. cit., fol. 90vb); cf. Aristot., Phys. 2,3
(194b23195a3), ubi hi modi ad sensum inveniuntur. 8 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist.
1 cap. 2 n. 4 (ed. cit., p. 56); cf. August., De doct. Christ. 1,5,5 (PL 34,21; CSEL 80,10 [lib. 1 n. 10];
CCSL 32,9); cf. etiam Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 4 art. 2 (ed. Santos Noya, pp. 180182).
21 Cf. infra, p. 277,69. 22 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 8 cap. 3 (ed. cit., p. 98); cf.
etiam Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 12 art. 1 (ed. cit., p. 93). 27 Cf. supra, pp. 267,1316 et
266,2267,12.
Tertio est notandum, sicut etiam ante tactum est, quod esse proprietatem
in Deo causam formalem potest intelligi dupliciter. Uno modo constitutivam
cum essentia suppositi personae sine hoc quod transeat in personam vel sit
idem simpliciter quod persona et identice idem quod essentia, sed maneat
distincta aliquo modo a persona vel essentia, sicut in creaturis. Alio modo 5
quod sit constitutiva personae, sic tamen quod transeat in personam et sit
realiter ipsa persona, sicut realiter similitudo albedinis cum alia albedine
transit in essentiam albedinis.
Quarto est notandum quod hoc secundo modo constituere personam
Patris quidam dicunt quod facit paternitas, alii quod innascibilitas. 10
Quinto notandum est quod omnimode idem in Patre est paternitas quod
innascibilitas. Sed iuxta modum intelligendi nostrum innascibilitas prout
J 218b est | proprium Patris, dicitur persona quae non potest nasci et a qua est
alia vel alia nascitur. Dicitur primo persona quae non potest ab alia nasci:
Quod enim debet dici persona quae non potest ab alia nasci, patet per 15
f 129rb rationem negationis. Sed quod ponat nascibilitatem ab ea persona fi|eri
alterius, patet, quia, si pure negative sumeretur, Spiritui Sancto conveniret,
quia Spiritus Sanctus non potest ab alia persona nasci. Patet prima pars, cum
tam innascibilitas quam etiam paternitas sit omnimode idem essentialiter
et personaliter quod Pater. Patet secunda pars, quia oportet quod negatio 20
vel terminus negativus vel privativus per habitum intelligatur, ut habetur 6
Topicorum.

Ex his videtur mihi quod catholice conceditur unam personam divinam
esse principium alterius personae divinae ad intra. Patet per auctoritates 25
adductas ad hoc in primo notabili.
1 est] fuit f. 3 personae] per se f. 7 sicut] sit K. 8 transit albedinis] om. f. 12 sed
innascibilitas] om. (hom.) K. 1314 nasci potest] om. (hom.) K. 14 alia2] sup. lin. J.
16 ponat] ponit W. nascibilitatem] personam add. W. 17 si] om. K. 18 Spiritus nasci]
coni.; a Spiritu Sancto non potest alia persona nasci codd.; a Spiritu Sancto potest alia persona
nasci f. 19 tam] iam K. paternitas] paternitati K. sit] sunt W. idem] om. W. 24 mihi]
del. K.
1 Cf. supra, pp. 266,2267,12. 10 Cf. e.g. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 91rbva). Id est unus doctor, qui diebus suis magnae fuit reputationis, apud
Thomam de Argentina, ibid., fol. 91rab; cf. supra, p. 266, ad lin. 8267.12. 22 Cf. Aristot.,
Topica 6,9 (147b26148a2). 26 Cf. supra, p. 268,1115.
Secunda propositio: Principium formale primo modo, scilicet ut manens

distinctum a persona vel essentia, in Deo locum non habet. Patet propter
divinam simplicitatem. Unde paternitas est omnino idem quod Pater, ut
saepius dictum est.
5 Tertia propositio: Proprietates possunt dici principia formalia divinarum
personarum secundo modo sic quod sunt in personis et distinguunt et con-
stituunt personas transeundo tamen in identitatem personae et essentiae.
Patet ex dictis in quaestione praecedenti, ubi de hoc in secundo articulo lon-
gus fuit sermo.
10 Quarta conclusio, quod hoc modo innascibilitas in re nec prius nec poste-
rius constituit suppositum Patris quam paternitas. Patet, quia est omnimode
eadem res, ut dictum est in quinto notabili. Modo idem respectu sui nec
prius nec posterius nec minus nec magis constituit, ut notum est.
Quinta conclusio, quod hoc modo intelligendo institutionem in ordine
15 ad intellectum nostrum ipsa res ut paternitas est, prius constituit supposi-
tum Patris, quam ut innascibilitas est. Probatur sic: Quia proprietas, quae est
una in re, in ordine ad intellectum nostrum magis constituere intelligitur in
quantum apprehenditur in eo quod est, quam in quantum apprehenditur in
eo quod non est; sed eadem res sive proprietas realis est in Patre paternitas
20 et innascibilitas, quam importat hic terminus paternitas sub ratione illius
quod est, et innascibilitas sub ratione eius quod non est; igitur etc. Con-
sequentia nota est. Et maior patet, quia negatio utique non importat rem ut
constituentem, nisi forte in quantum includit affirmationem, eo quod forma
non constituit aliquid sub ratione non-entis vel negati, sed magis sub ratione
25 entis et affirmati. Unde 1 Posteriorum dicitur quod affirmatio est prior nega-
tione. Et patet minor de se. Confirmatur sic: Quia vel innascibilitas, cum
sit terminus negativus vel privativus et habeat necessario intelligi per habi-
tum et describi per affirmationem, describitur sic: Est non-nascibilitas, sci-
licet prout negatio est contradictoria nascibilitati, et tunc vel sic non consti-
30 tuit apud intellectum suppositum Patris, quia sic non est ei proprium, cum
2 in Deo] om. W. 3 omnino] omnimoda f. 8 secundo articulo] capitulo W. 89 longus]

om. K. 9 fuit] habitus add. f. 10 innascibilitas] nascibilitas W. 14 institutionem]
constitutionem f. 16 quae] om. W. 17 in1] om. KWf. re] res K. 1819 est quod] om.
(hom.) K. 19 realis] rationalis K. 20 hic] huiusmodi W. 2122 igitur est] om. (hom.)
W. 23 in quantum] om. W. 24 aliquid] aliud W. 27 habeat] habeant W. intelligi]
intelligendi W. 29 negatio] necessario W. non] om. K.
4 Cf. e.g. supra, p. 259,67. 8 Cf. supra, pp. 227,15244,9. 12 Cf. supra, p. 270,1112.
25 Aristot., Analyt. post. 1,25 (86b3335); cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 318, n. 81).
essentia sit sic innascibilitas, quia est et nasci non potest; vel sic fortassis,
prout negatio traheretur versus privationem: Est persona cui non convenit
J 219a
nascibilitas vel quae nasci | non potest, et sic | adhuc non constituit perso-
f 129va
nam Patris, quia nec est ei proprium, eo quod Spiritui Sancto convenit, qui
nequit nasci. Vel fortassis conceptus eius erit iste: persona divina quae non 5
potest nasci, a qua alia persona nascitur, vel: persona in qua non est nasci-
bilitas et a qua est nascibilitas, et hoc modo est proprium Patris in divinis;
sed manifestum est quod haec ratio praesupponit apud intellectum ratio-
nem paternitatis ut priorem; ergo etc. Maior nota est, quia deducta est in
suis membris. Et minor patet, quia in hoc quod ponit quod sit persona a qua 10
est nascibilitas, ponit personam a qua est generatio sive a qua quis nascitur.
Modo hoc est paternitas. Non enim est Filius nisi nativitate, quam habet a
Patre, nec nascibilitas nisi a paternitate. Secundo, quia, cum persona Patris
sit formaliter relativum, debet primo in esse constitui per illud quod est for-
maliter relatio in quantum talis. Sed hoc est paternitas, non innascibilitas. 15
Tertio, quia omnis ratio negationis praesupponit ut priorem affirmationem,
sive sit negatio contradictoria sive privativa; modo nullus potest rationabili-
ter negare, quin innascibilitas includit apud intellectum negationem; ergo
priorem supponit affirmationem quam aptius respectu personae Patris
quam paternitatem! Ergo etc. Consequentiae notae sunt et maior patet omni 20
metaphysico, quia impossibile est tibi intelligere quid sit non-videns, nisi
prius intelligas quid sit videns, eo quod negatio negans negat habitum. Et
ideo nequit intelligi pro quo supponit infinitum, ut non-videns, nisi prius
intelligatur ipsum non habere habitum et ex consequenti habitus. Eodem
modo est de negatione privante, quia, licet aptitudinem ponit aliqualem, 25
tamen negationem negantem semper includit, ut bene sequitur: caecum,
ergo non-videns. Et minor patet, quia utique innascibilitas apud animam
negat nascibilitatem.
2 prout] om. W. negatio] negativo Kf. 5 iste] ista f. 6 persona1] om. KWf. 7 a
et] om. (hom.) K. 10 quod sit] om. W. 11 est1] sit K. nascibilitas est] om. (hom.) W.
14 relativum] relativa KWf. 15 relatio] ratio J. 18 includit] includat f. 19 affirmationem]
et add. KWf. quam] om. W. 21 tibi] te f. 23 nisi] om. W. 24 habitum] finitum K.
25 ponit] ponat f. 26 caecum] secum W.
1315 Hoc argumentum simile est argumento prolato apud Thomam de Argentina, loc. cit.
dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91ra).

Forte diceretur quod, licet hic terminus innascibilitas negatione exprimitur,
tamen loco purae affirmationis ponitur significantis proprietatem positivam
personae Patris propriam et suppositum Patris in esse constituentem suppo-
5 siti. Et sic hae rationes non procederent.
Sed restat dicere quae sit haec proprietas positiva. Si paternitas, habetur
propositum. Si dicatur quod actus originis, ut generare, improbatum est in
quaestione praecedenti. Si dicatur, ut quidam dicunt, quod est generativitas,
hoc est potentia qua Pater natus est generare, patet quod ab ista non consti-
10 tuitur suppositum Patris apud animam, quia a posse generare nullus dicitur
Pater formaliter, sed ab actu quo habet Filium, et quia in divinis poten-
tia non praecedit actum. Et ut huiusmodi omnia secludam: Vel haec res est
formaliter paternitas, et non erit disputatio amplius de re, sed de ratione
priori apud animam sub qua ipsa concipitur ut constitutiva suppositi Patris,
15 et tunc procedunt rationes praedictae; vel erit alia in re proprietas | quae f 129vb
non est formaliter paternitas, licet identice sit idem hoc est prius impro-
batum. Immo paternitas est tantum eadem Patri, sicut Pater est idem Patri.
Nec huiusmodi formalitates realiter sunt ponendae in divinis. Hoc de primo
articulo.
20 [Articulus 2]
[Conclusiones]
Quoad | secundum articulum est prima conclusio haec: Principium for- J 219b
male eo modo quo proprietas dicitur constituere suppositum transeundo
tamen in naturam suppositi modo praeexpresso in tertio notabili articuli
25 praecedentis et tertia conclusione eiusdem ita potest in divinis attribui
Patri, sicut Filio vel Spiritui Sancto. Patet, quia ita Patrem formaliter con-
2 diceretur] dicetur KWf. exprimitur] exprimatur f. 3 significantis] secundum W.

4 constituentem] constituente K. 45 suppositi] supponit W. 5 rationes] relationes
K. 6 positiva] posita K. 1213 vel formaliter] iter. K. 13 re de] om. (hom.) K. 17 est
idem] eidem W. 18 realiter] om. f. 22 quoad articulum] om. W. 24 praeexpresso]
expresso W. 25 et] de add. W. conclusione] dicatur add. W. eiusdem ita] om. W.
8 Cf. supra, pp. 246,15247,6 et 248,16249,20. Est opinio citata et reprehensa a Thoma de
Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91vb92ra). 15 Cf. supra, pp. 271,16272,28.
17 Cf. supra, p. 271,14. 25 Cf. supra, pp. 270,58 et 271,57.
stituit in esse suppositi sua paternitas, sicut Filium sua filiatio et Spiritum
Sanctum sua processio; ergo conclusio vera. Consequentia nota et antece-
dens patet ex dictis in tertia quaestione praecedente et ex immediate praece-
dente, in quibus dictum est tres proprietates positivas constituere tria divina
supposita et est doctorum sanctorum sententia. 5

Si dicatur contra: Tunc Patris esset principium, contra Magistrum in littera
distinctione 29 capitulo 1. Patet assumptum, quia Patris esset principium
formale.
Respondeo quod meo videre dictum Magistri quo dicit: Pater est prin- 10
cipium sine principio intelligitur de principio a quo, quia est principium
et non ab alio, ut Magister dicit. Sed in hoc non videtur voluisse negasse,
quin proprietates constituentes supposita possunt dici aliquo modo prin-
cipia formalia suppositorum modo praeexpresso, quia ita paternitas con-
stituit Patrem sicut filiatio Filium. Ita videtur mihi, nihil tamen asserendo, 15
nisi in quantum catholica ecclesia haec admittit. Et videre meo hoc modo
doctores loquuntur de proprietatibus divinarum personarum. Dicunt enim
Doctor Sanctus, Aegidius et fere omnes antiqui relationes esse in personis,
scilicet ut proprietates constitutivae earum, et etiam esse ipsas personas, ut
Doctor Sanctus distinctione 26 in Lectura quaestione 2 articulo 1. Idem dicit 20
Aegidius eadem quaestione 2 articulo 1 et quaestione 2 eiusdem distinctio-
nis articulo 2. Dicit beatus Thomas quod principium distinctionis in divinis
est relatio. Et certum est quod loquitur de principio distinctionis realis, eo
quod personae realiter distinguuntur. Et ita videtur concedere quod proprie-
tas relativa est principium distinctionis, et hoc est ita in Patre sicut in Filio. 25
3 ex dictis] om. K. 4 positivas] positas W. 10 videre] iudicio f. 13 possunt] possint

f. 16 videre] iudicio f. 17 doctores] nostri add. f. 18 Doctor Sanctus] doctores
W; sanctus Thomas f. 19 proprietates] proprietatem K. 20 Doctor Sanctus] sanctus
Thomas f. Sanctus] sic K. 26] tota W. 2021 idem 1] om. (hom.) W. 21 eadem]
sc. distinctione. et] in J. 22 articulo distinctionis] om. (hom.) W. distinctionis]
distinctum K. 23 distinctionis] distincto K. 24 concedere] om. K. 25 distinctionis]
om. K.
4 Cf. supra, pp. 176,1114 et 249,2326. 5 Cf. e.g. supra, p. 250,511 et infra, p. 274,1720. 8 Cf.
supra, p. 267, ad lin. 19. 12 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 215); cf.
etiam August., De Trin. 4,20,29 (PL 42,908; CCSL 50,200). 14 Cf. supra, p. 273,2226. 20 Cf.
Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 1 (ed. cit., p. 631). 21 Cf. Aegidius Romanus, loc.
cit. dist. 26 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 141rG) et ibid., fol. 141vN. 22 Cf. ibid. dist. 26 princ. 2 q. 2
(ed. cit., fol. 142rF). Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 2 (ed. cit., p. 634).
Et Aegidius quaestione 1 eiusdem distinctionis articulo 2 dicit hypostases

constitui in esse per relationes et loquitur de modo constitutionis in esse
formaliter. Et plures alii sic locuti sunt.
5 Secunda conclusio est: Patris in divinis non est aliquod principium a quo
est. Patet, quia non est ab alio. Esset enim in infinitum processus in divinis
suppositis, si Pater esset ab | alio. Et ita dicit Magister quod est principium f 130ra
sine principio.
Tertia conclusio, quod Filii in divinis est principium a quo generatur.
10 Patet, quia, cum sit ab alio, illud a quo est, merito eius principium debet
appellari. Hoc autem est Pater, ut dictum fuit ante.
Quarta conclusio: Etiam Spiritus Sancti ad intra est principium a quo est.
Patet, quia Pater et Filius sunt unum eius principium a quo est, ut dictum est
supra distinctione 11.
15 [Corollarium]
Corollarium: In divinis solum principium a quo ad intra est Filii et Spiritus
Sancti. Patet, quia Patris non est, per conclusionem secundam, et constat
quod non est essentiae. Ergo, cum ibi non sunt alia, patet conclusio corolla-
ria. Hoc de secundo articulo.
20 [Articulus 3]
[Primum dubium et responsio auctoris]

Quantum ad tertium articulum est dubium primum: An principium Deo
attribuitur essentialiter aut notionaliter?
Ad quod respondendum est quod principium a quo ad intra, scilicet
25 prout una persona est ab alia, sumitur notionaliter, quia sic convenit via
1 2] lac. J; om. KLW. 5 Patris] paternitatis f. 56 a est1] om. J. 9 conclusio] est add. K.
quod] iter. J; in add. W; om. f. 18 sunt] sint f. 1819 conclusio corollaria] corollarium K.
19 articulo] om. W. 22 quantum articulum] om. W. articulum] om. K. primum] om.
Kf. principium] est add. K.
1 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 26 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 140rG-H). 3 Cf. e.g. Petrus
de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 26 q. 2 art. 3 (ed. cit., fol. 218b219a). 7 Cf. supra,
p. 267, ad lin. 19. 11 Cf. supra, p. 269,12. 14 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 11 cap. 1 n. 1
(ed. cit., p. 114); cf. etiam Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 15 art. 3 (ed. cit., p. 186). 17 Cf. supra,
p. 275,58.
J 220a generationis soli Patri et via spirationis | est commune Patri et Filio, quia
unum principium sunt Spiritus Sancti, ut dictum est supra distinctione 11.
Secundo dicitur quod principium a quo est creatura, dicitur in divinis
essentialiter, quia hoc est commune essentiae et tribus personis. Et hoc dicit
Magister distinctione praesente 29 in primis quattuor capitulis. 5

Secundum dubium: Utrum personae ad intra debent dici principiatae?
Videtur mihi quod, si principiatum dicat solum esse ab alio, quod catho-
lice concedi potest Filius principiatus a Patre et Deus principiatus, sicut
Deus genitus. Sicut etiam dicimus: Filius habet principium. Sed quia for- 10
tassis haec locutio a simplicibus male acciperetur et quasi declinans ad
errorem Arii, quia simplices possent credere, cum diceremus sine addito:
Filius est principiatus a Patre, nos velle dicere quod esset factus a Patre
vel quod habuisset principium temporis et esset creatura, tutius est ea non
uti, eo quod, licet nomen dignitatis, puta principium, Deo attribuimus, non 15
propter hoc oportet quod nomen inferioritatis vel aliquo modo in diminutio-
nem sonans Deo attribuamus, et sic dicere quod, licet Pater est principium
Filii, tamen non est Filius factus nec principiatus a Patre, sed solum genitus,
sicut Hilarius dicit Patrem maiorem Filio, tamen Filium negat minorem esse
Patre, et loquitur quoad naturam divinam. 20
4 commune] ratione K. 7 dubium] om. Kf. 10 quia] quod K. 11 haec locutio] om.
W. acciperetur] conciperetur W. 12 possent] possunt W. 15 attribuimus] attribuamus f.
17 licet] significet W. est] sit f. 18 tamen] cum W. 19 tamen] cum W. 20 Patre] Patrem
W. naturam] materiam W. divinam] ad add. W.
2 Cf. supra, p. 275, ad lin. 14. 5 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 29 cap. 14 (ed. cit.,
pp. 215219, passim). 12 Cf. Symbolum Nicaenum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-
Hnermann, n. 126, p. 58): Eos autem, qui dicunt Erat, quando non erat et Antequam
nasceretur, non erat et Quod de non exstantibus factus est vel ex alia substantia aut essentia
dicentes aut convertibilem aut demutabilem Deum [Filium Dei], hos anathematizat catho-
lica Ecclesia. Cf. etiam Ep. synodalis ad Aegyptios (Enchiridion symbolorum, ed.
Denzinger-Schnmetzer, n. 130, p. 54): Primum igitur habita est quaestio de impietate ac
perversitate Arii et sociorum eius; cunctisque suffragantibus placuit, ut impia eius opinio ana-
themate damnaretur, verbaque ac nomina blasphemiae plena, quibus utebatur, dicens Filium
Dei ortum ex nihilo, et fuisse aliquando tempus, cum non esset [] et creaturam illum vocans
atque facturam: haec omnia anathemate damnavit sanctissima synodus []. 19 Cf. Hila-
rius, De Trin. 9,54 (PL 10,324B325B; CCSL 62A,432433); cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit.
dist. 16 cap. 2 n. 4 (ed. cit., p. 141).

Tertium dubium est: Ad quod genus causae reducitur in divinis principium
a quo?
Ad quod cum humilitate dicitur quod in divinis ad intra non est proprie
5 causa, eo quod Dei nulla est causa et quicquid est ibi, est Deus.
Secundo dicitur quod principium a quo in Deo maximam convenien-
tiam habet cum causa efficiente, | quia sicut efficiens producit effectum f 130rb
et naturam, ita principium in Deo producit personam in eadem natura, et
non naturam. Verum est quod productio creaturae est ex tempore et fac-
10 tio appellatur, productio vero ad intra est aeterna et suis nominibus dici-
tur, scilicet generatio vel spiratio, non factio. Unde non debemus con-
cedere quod Pater est principium efficiens Filium, cum factus non sit
Filius, ut in Symbolo Nicaeno, sed generans Filium. Sique aliqui sancti cau-
sae nomen vel efficientis respectu productionis ad intra in Deo posuerunt,
15 exponendae sunt huiusmodi locutiones quod ceperunt causam pro princi-
pio.

Quartum dubium: Utrum principium de Deo dicatur univoce respectu pro-
ductionis ad intra et respectu productionis ad extra.
20 Dicendum quod non univoce nec etiam aequivoce a casu, sed analogice.
Ratio est, quia productio divina respectu creaturarum est posterior produc-
tione ad intra et ad productionem ad intra reducitur. Nam omnia facta per
Filium ad intra productum sunt exterius producta, et omnia data ad extra
virtute primi doni sunt donata. Verum est tamen quod via nostrae cognitio-
25 nis prius principium diceretur Deus respectu creaturae et etiam via facti,
sed via perfectionis sive dignitatis simpliciter prius convenit productioni ad
intra.
4 non] nulla f. 5 Dei] Deo W. 9 tempore] parte W. 11 non2] om. J. 13 ut] canitur add.
f. sed] scilicet JKW. 14 respectu] res W; respectum f. 15 exponendae] exprimendae J.
18 dubium] om. f. 19 et extra] om. W. 20 aequivoce] entitate W. 22 facta] est sunt add.
K. 23 sunt] sed JK. 24 via] viae W. 25 respectu] om. K. 26 prius] om. K. productioni]
productionem KW.
13 Symbolum Nicaenum (loc. cit., ed. cit., n. 125, p. 57). 20 De aequivocis a casu vide
Boethium, In Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,166B).

Ultimum dubium iuxta tacta in arguendo: Utrum Pater et Filius sunt princi-
pium Spiritus Sancti eadem relatione vel alia et alia?
Respondetur quod eadem notione sive relatione, scilicet communi no-
tione sive relatione, qua sunt unum principium Spiritus Sancti uno et eodem 5
J 220b modo, scilicet principiandi. Quo modo autem hoc sit, expressum | est supe-
rius quaestione quinta decima articulo tertio. Hoc de tertio articulo.
[Ad rationes quod in divinis non sit aliquod principium ad

intra] 10
Ad rationes principales: Ad primam negando maiorem. Principium enim
communius est quam causa. Ad Philosophum 5 Metaphysicae, quod vult
quod quoad modos principales fere eodem modo dicuntur, sed tamen sunt
multi modi principiandi qui non sunt proprie modi causandi, ut prima pars
continui vel superficies in corpore dicitur principium et non proprie est 15
causa, et punctus lineae. Item, quando aliquid alium producit in eadem
natura.
Ad secundam patet quid dicendum ex secundo dubio, quia neganda est
consequentia vel distinguendum est de principiato, quod, si large sumitur
pro re quae est ab alia, in Deo est principiatum. Si stricte pro facto vel initiato 20
tempore, negatur consequentia. Simpliciter tamen non expedit eam concedi
in Deo esse principiatum vel Deus est principiatus, ut in dicto dubio fuit
dictum.
Ad tertiam negando consequentiam, quia primum sine addito affirma-
tive in Deo non ponimus, eo quod in Trinitate nihil est prius, nihil posterius. 25
f 130va Sed bene | ponimus Patrem esse primam personam origine, quia origine
est aliis prior, ut dictum fuit quaestione tertia decima circa distinctionem 9
3 alia2] absoluta W. 6 scilicet] om. W. est] om. W. 7 quaestione decima] quod in

K. 12 quam] om. W. 14 causandi] essendi J. 15 continui] om. K; compositi f. 16 et] ut
K. aliquid] aliud K. alium] lect. dub. K; aliud f. 17 natura] om. J. 18 quid] sit add. W.
21 eam] eum f. 22 esse] est Wf. 26 bene] om. W. origine] originem K.
2 Cf. supra, pp. 264,19265,26. 7 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 15 art. 3 (ed. cit.,
pp. 186189). 11 Cf. supra, p. 263,812. 18 Cf. supra, pp. 263,13264,2. Cf. supra,
p. 276,820. 24 Cf. supra, p. 264,36. 25 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum
(loc. cit., ed. cit., n. 75, p. 46): Et [-!] in hac Trinitate nihil prius aut posterius []. Cf. etiam
supra, p. 264,56.
articulo secundo. Et haec prioritas sufficit ad principium esse personae origi-

natae. Quod autem sumitur de Philosopho 1 Posteriorum idem esse primum
et principium, non est ad praesens, quia loquitur de primo et principio com-
plexo.
5 [Ad rationes quod Pater non sit principium Filii]

Ad rationes arguentes quod Pater non sit principium Filli: Ad primam nega-
tur consequentia, quia, licet sit idem quod est Filius neutraliter, tamen non
est idem qui est Filius masculine. Et ideo Pater non est principium essentiae
Filii, sed Filii vel personae Filii, et ab illa Pater distinguitur.
10 Ad secundam, quod est principium Filii secundum relationem. Et ad
improbationem dicitur quod haec relatio est essentia. Et negatur conse-
quentia: Cum non sit principium essentiae, quod ergo nec relationis, sicut,
quamvis Filius est essentia, Pater tamen non est Pater essentiae, licet sit Pater
Filii. Nec in creaturis valet, quia non sequitur: Clavus est ferrum, et faber non
15 est causa vel principium ferri, ergo nec clavi.
[Ad rationes quod Pater et Filius non sunt principium Spiritus

Sancti]
Ad rationes arguentes quod Pater et Filius non sunt principium Spiritus
Sancti: Ad primam, quod hoc est eadem relatione. Et ad improbationem
20 primam negatur antecedens pro prima parte, scilicet maior. Ad primam pro-
bationem patet ex dictis quod, licet omnis relatio propria sit constitutiva
suppositi, tamen hoc non oportet de relatione communi. Ad secundam pro-
bationem dicitur quod sicut in divinis eadem essentia, quae est purissima
forma, quia purissimus actus, est communis tribus suppositis, ita etiam non
25 est inconveniens quod eadem relatio sit communis duobus suppositis spi-
rantibus uno et eodem modo suppositum Spiritus Sancti. Verum est quod in
creaturis eadem forma non est communis diversis suppositis, quia multipli-
catione suppositorum multiplicantur naturae. Ad confirmationem concesso
antecedente negatur consequentia. Pater enim a nullo est, et ideo suppo-
30 situm et proprietas eius aeque multiplicantur in Deo. Et ita est etiam in
qualibet proprietate propria personae. Sed quia duae personae | uno modo J 221a
1 et] quod J. sufficit] om. J. 12 originatae] originatione W. 8 qui] quod W. essentiae]

essendi f. 10 secundam] tertiam W. 11 improbationem] probationem W. 13 tamen] cum
W. 26 uno] om. J. 30 in2] de f. 31 propria] propriae W.
1 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 13 art. 2 (ed. cit., p. 140). 6 Cf. supra, p. 264,810. 10 Cf.
supra, p. 264,1117. 19 Cf. supra, pp. 264,19265,26.
principiandi sunt principium tertiae personae, ideo, licet relatio sit una,
sicut etiam principium unum sunt illae duae personae, ut dictum fuit in
dicta quaestione quinta decima, tamen personae duae sunt, quia relatio illa
nullius personae est propria nec constituit personam, sed spiratorem; qui
spirator est Pater et Filius, ut ibi dictum fuit. 5
Ad secundam probationem negatur minor, quia per notionem commu-
nem tam Pater quam Filius quam ipsi simul refertur ad Spiritum Sanctum. Et
ad probationem eius dicitur quod Pater propria relatione refertur ad Filium,
quia ille solum est ab ipso, et eodem modo Filius ad Patrem propria relatione.
Sed cum hoc tamen stat quod uterque spiratione activa refertur ad Spiritum 10
Sanctum, quia ea uterque est eius spirator. Ad confirmationem dicitur quod
f 130vb haec notio est in Patre. Unde, ut dictum fuit, primo in Pa|tre est paternitas in
quantum est principium Filii et illa in modo intelligendi nostro est constitu-
tiva suppositi paterni. Secundo est in eodem activa spiratio sive communis
notio in quantum est principium spirans cum Filio Spiritum Sanctum. Et 15
tertio est in eo innascibilitas vel esse ingenitum in quantum non est ab aliis.
Sed addendum est quod hae tres in Patre non sunt diversae res, quia quaeli-
bet harum transit in personam. Tertio etiam dicendum est quod paternitas
et notio communis, quamvis idem sunt realiter cum Patre, tamen dicuntur
distinctae relationes propter respectus distinctos quos dicunt ad distinctas 20
personas, quarum Pater est principium. Ex hoc quarto potest concedi quod
ista res quae est spiratio, est paternitas et quod dat esse Patrem vel est Pater.
Sed in quantum relatio est, sic non dat esse Patrem nec distinguit Patrem
a Filio, cum secundum eam non opponatur Pater Filio, sed distinguit a Spi-
ritu Sancto. Per hoc ad formam potest concedi quod res quae est communis 25
notio, est eadem quae est paternitas et dat esse Patrem, sed non Spiritus
Sancti. Secundo, quod ut relatio est, sic distinguit et dat esse spiratorem, non
Filii, sed Spiritus Sancti, cui convenit passiva spiratio.
3 dicta] om. W. decima] om. f. duae] divinae JW. illa] personae add. K. 67 com-
munem] om. K. 7 quam2] om. W. 8 Pater] om. W. 10 cum] tamen K. tamen] om.
KWf. quod] quia K. 11 ea] causa W. 12 primo] prius f. 16 aliis] alio Kf; eo W. 17 tres]
res add. W. 19 tamen] cum W. 20 dicunt] dicuntur W. 22 dat] om. K. 23 sed] vel
J. 24 opponatur] opponitur W. 25 Sancto] ipsum Patrem eo quod secundum eam Pater
distinguitur a Spiritu Sancto add. f. 28 convenit] convenitur K.
3 Cf. supra, p. 275, ad lin. 14 et p. 278, ad lin. 7. 5 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 15 art. 1
(ed. cit., pp. 180181) et ibid. q. 15 art. 3 (ed. cit., p. 189). 6 Cf. supra, p. 265,1225. 12 Cf.
supra, p. 271,1416.
Ad tertiam probationem dicitur quod relationis est distinguere a suo

opposito, et ita facit activa spiratio Patrem et Filium a Spiritu Sancto. Eius
tamen potest esse unire in quantum plures in ea conveniunt, sicut plures
filii unica filiatione in specie referuntur ad eundem patrem et omnes in una
5 specie filiationis uniuntur. Ita etiam Pater et Filius in quantum sunt unum
principium concordia notionali, fecunditate divinae voluntatis spirandi Spi-
ritum Sanctum, sic uniuntur spiratione activa tamquam unum eiusdem Spi-
ritus Sancti principium.
[Ad rationes quod in divinis sit principium ad Patrem]

10 Ad rationes arguentes quod in divinis sit principium ad Patrem: Ad primam:
Quamvis iuxta modum tertiae conclusionis primi articuli possit concedi
quod in divinis sit aliquod principium formale Patris, tamen negatur quod
hoc sit innascibilitas in quantum talis in ordine ad intellectum nostrum.
Immo hoc est paternitas, ut dictum fuit in quinta conclusione primi articuli.
15 Ad primam pro|bationem conceditur quod res quae est innascibilitas, est in J 221b
re constitutiva suppositi Patris, negatur tamen quod hoc faciat formaliter in
quantum talis. Ad primam probationem dicitur quod Pater non primo vel
formaliter innascibilitate ab aliis personis distinguitur, sed paternitate, qua
opponitur Filio et qua in esse constituitur. Ad Damascenum dicitur quod
20 cepit ingenerationem pro paternitate, quia hoc convenit Patri sub modo
paternitatis, non primo sub ratione innascibilitatis.

Forte dicetur quod innascibilitate opponitur ambabus personis, quia ambae
sunt ab alia, et paternitate soli Filio. Modo magis videtur distingui eo quo ab
25 ambabus personis distinguitur quam quo | solum ab una. f 131ra
Respondetur quod, licet paternitate directe soli Filio opponatur, tamen
consecutive apud intellectum etiam Spiritui Sancto opponitur, eo quod pa-
ternitate Filius procedit et recipit spirationem activam, a qua a Patre et Filio
Spiritus Sanctus spiratur. Et ergo non minus, immo prius, Pater distinguitur
1 a] supposito add. K. 4 referuntur] om. K. 7 activa] om. K. eiusdem] eius f.

12 divinis] non add. W. aliquod] aliud W. negatur] negetur Kf. 1317 in2 talis] iter.
(homoeoceph.) J. 16 quod hoc] hoc quod K. faciat] fiat W. 17 vel] et W. 18 qua] quae W.
20 cepit] capit K. 21 innascibilitatis] sup. lin. L2; immutabilitatis JKLWf. 24 paternitate]
paternitatem K. modo] non JK.
supra, p. 271,1416. 1921 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1
art. 1 (ed. cit., fol. 91rb).
etiam ab ambabus personis, scilicet paternitate, quam innascibilitate apud

intellectum, sicut positivo prius quam privativo.
[Continuatio responsionis ad rationes quod in divinis sit

principium ad Patrem]
Ad secundam probationem negatur antecedens. Et ad probationem, quod 5
paternitatem vel generationem talem etiam non potest Pater communicare
creaturis, quia sicut creatura non potest esse innascibilis, ita non potest
generare distinctum suppositum in sua eadem natura in numero. Et ergo
non plus potest communicare generationem vel paternitatem talem quam
innascibilitatem. Et breviter cum hoc: Haec consequentia non valet: Innas- 10
cibilitatem non potest communicare creaturae, et communicat sibi aliquam
paternitatem vel generationem, ergo innascibilitas est proprietas nobilior,
quia secundum hoc argueretur quod non esse ab alio in Deo esset nobilius
quam esse, quod absurdum est, quia esse Dei est simpliciter, etiam apud
animam, prima perfectio. Et tamen consequentia tenet, quia non esse ab 15
alio creaturae non potest Deus communicare, esse tamen suum communi-
cat creaturae per participationem, ut notum est.
Ad tertiam probationem negatur antecedens, quod non paternitate. Et ad
probationem dictum est in quaestione praecedente quod generatio prae-
supponit paternitatem ut proprietatem suppositi in esse constituti, quia 20
praesupponit suppositum. Modo relationes sive proprietates positivae con-
stituunt supposita. Actus enim sunt suppositorum. Et ad probationem, cum
dicis quod est Pater quia generat, respondeo quod non, sed est Pater quia
habet Filium. Unde in creaturis, ut dictum fuit in quaestione praecedente,
non est animal pater quia generat, sed quia habet filium. 25
Ad quartam probationem nego antecedens et ad probationem eius dici-
tur quod non esse ab alio nullam perfectionem dicit secundum se, cum sit
negativum. Et ergo non dicit quid perfectionis res habet, sed potius quid
res non habet. Unde chimaera non est ab alio. Sed si perfectionem debet
J 222a dicere, hoc est ratione positionis, | quia includit essentiam vel proprietatem 30
2 positivo] positio W. privativo] privatio codd. 11 sibi] ei f. 13 non] est add. W. in

Deo] ideo K. esset] esse W. 23 quia2] om. W. 26 nego] negetur K.
5 Cf. supra, p. 266,1317. 18 Cf. supra, pp. 266,17267,1. 1825 Similiter respondet Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91va). 19 Cf. supra, p. 259,1214.
22 Cf. supra, p. 266, ad lin. 2425. 23 Cf. supra, p. 266,23. 24 Cf. supra, pp. 258,25259,4.
26 Cf. supra, p. 267,112. 26283.11 Similiter respondet Thomas de Argentina, loc. cit. dist.
28 et 29 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 91va).
positivam, scilicet paternitatis, vel aliquid huiusmodi. Secundo dicitur quod

eandem dignitatem importat paternitas apud animam et per simpliciora,
ut patuit in probatione conclusionis quintae. Dicit enim auctoritatem uni-
versalis principii et pure positive, et ista auctoritas infert non esse ab alio,
5 quia quod ab alio esset, hanc auctoritatem universalis principii non habe-
ret. Tertio dicitur quod esse ab alio in Filio tantam dignitatem dicit sicut
non esse ab alio in Patre vel etiam sicut paternitas in Patre. Et hoc est
ante dictum circa distinctionem 20 in quaestione de omnipotentia Dei. Ad
secundam probationem dicitur quod in re nec paternitas nec innascibilitas
10 posterius | advenit, tum, quia simpliciter in re eadem res sunt omnimode, f 131rb
tum etiam, quia neutra earum advenit, sed aeternaliter infuit.

Sed quaerit arguens cuius earum notitia apud intellectum sit prior.
Respondeo quod paternitatis, sicut tactum fuit probando dictam con-
15 clusionem. Et consequenter conceditur quod innascibilitas est apud ani-
mam posterior filiatione, quia negatio nascibilitatis non cognoscitur nisi per
cognitionem nascibilitatis. Nascibilitas autem et filiatio idem sunt. Et ideo
sicut ratio apud animam posterior est innascibilitatis quam nascibilitatis,
ita posterior est quam ratio filiationis. Et si dicatur: Ergo aliqua proprietas
20 Patris est posterior proprietate Filii, respondetur concedendo consequentia
et consequens loquendo de priori apud animam et de proprietate negativa,
quae convenit Patri per negationem eius quod convenit Filio, quia inintelli-
gibilis est, nisi prius intelligatur proprietas Filii.
Secundo etiam dicitur quod paternitas et filiatio sunt simul natura, id
25 est naturali intelligentia. Vel moderno modo: Quod sunt simul aeternaliter.
Et tertio, quod tamen paternitas et Pater est prior origine quam filiatio
vel Filius. Nec hoc repugnat antecedenti praecedenti, quia, licet naturaliter
simul intelliguntur, tamen intelligitur filiatio ut a Patre et in hoc ponitur
prioritas originis.
1 paternitatis] paternitatem f. aliquid] aliud W. 2 et] ut K. 6 tantam] tantum K.

14 quod paternitatis] om. f. 15 consequenter] communiter K. conceditur] concedetur
K. 16 posterior] a posteriori W. nascibilitatis] innascibilitatis J. 19 filiationis] filiationi f.
20 est] et K. respondetur concedendo] conceditur KWf. 22 eius] om. K. 24 id] om. K.
2425 id est] idem W. 26 tamen] cum JW. 27 antecedenti] om. KWf. 28 intelliguntur]
intelligantur f.
3 Cf. supra, pp. 271,16272,28. 8 Cf. supra, p. 73,611. 15 Cf. supra, pp. 271,16272,28.
2425 Cf. supra, p. 267, ad lin. 78. 27 Cf. supra, p. 283,2425.
Tertio dicitur quod Pater in re relative opponitur Filio innascibilitate sicut

paternitate, quia eadem res sunt, licet diversimode expressa vel intellecta. Et
patet quod argumentum utique nihil valet, cum dicitur: Conceptus innas-
cibilitatis est posterior quam filiationis et paternitatis, ergo in re quae est
innascibilitas et Filio non est oppositio relativa, quia stat quod una res 5
uno modo expressa apud animam sit simul cum Filio cognita et alio modo
expressa sit posterior cognitione ipso Filio.
[Continuatio responsionis ad rationes quod in divinis sit

principium ad Patrem]
Ad secundam rationem principalem illius partis placet quod Pater sit prin- 10
cipium formale modo expresso in tertia conclusione primi articuli et hoc
arguit ratio et non plus.
[Ad rationem pro parte affirmativa]

Auctoritas Magistri post oppositum intelligitur quod Pater est principium
sine principio a quo est. Et aliae partes eius sunt pro dictis. Hoc de quae- 15
stione.
4 in re] inter rem f. 5 Filio] Filium KWf. una] eadem KWf. 67 apud expressa] om.
(hom.) K. 10 Pater] Patris f. 11 primi] coni.; tertii codd. et ed. 15 partes] sunt add. J.
p. 267,1923.
[quaestio tricesima secunda]
[Utrum relatio Dei ad creaturam est aliquid

positivum distinctum contra res absolutas]
Circa distinctionem 30 quaeritur tricesimo secundo: Utrum relatio Dei ad

creaturam est aliquid positivum distinctum contra res | absolutas? Quae J 222b
quaestio unum supponit et aliud quaerit. Supponit enim quod sit vel esse
possit relatio Dei ad creaturam. Secundo quaerit an haec relatio sit aliquid
5 distinctum a rebus absolutis.
[Contra suppositum]
Contra suppositum arguitur sic: Nulla est comparatio Dei ad creaturam,
ergo nulla relatio. Consequentia tenet, quia omnis relatio est comparatio.
10 Antecedens patet, quia Deus est infinitum. | Modo nulla est comparatio f 131va
infiniti ad finitum, quale est omnis creatura.
Secundo, quia vel relatio Dei ad creaturam esset ex tempore, et hoc non,
quia tunc huiusmodi relatio competeret Deo per accidens. Modo beatus
Augustinus 5 De Trinitate capitulo 5 dicit quod in Deo nihil secundum acci-
15 dens dicitur. Et confirmatur, quia, si ex tempore Deus ad creaturam refer-
retur, Deus videretur mutabilis. Falsitas patet. Probatur consequentia, quia
non ex tempore possit dici Deus dominus vel creator creaturae nisi quia
cum tempore vel in tempore voluit eam producere et ante non voluit. Modo
velle nunc aliquid et ante non voluisse mutationem dicit voluntatis. Tertio
20 confirmatur hoc, quia, cum secundum te Deus incepit esse dominus vel crea-
tor ex tempore, vel omnimode eodem modo se habuit quo se habuit ante,
1 circa secundo] quaeritur tricesimo secundo circa distinctionem 30 K; circa 30 distinctio-

nem W; tricesimo secundo quaeritur circa distinctionem 30f. 2 aliquid] aliud W. 4 aliquid]
aliud W. 11 finitum] infinitum K. 12 tempore] parte W. 14 51] om. K. 1819 voluit2
non] om. (hom.) W. 19 aliquid] aliud K. 20 hoc] ergo f. cum] om. JW.
1011 Cf. Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 156, n. 204): Finiti et infiniti nulla est
proportio. Cf. etiam Aristot., Phys. 8,1 (252a13). 14 August., De Trin. 5,5,6 (PL 42,914;
CCSL 50,210); cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 26 cap. 3 n. 1 (ed. Grottaferrata 1971, p. 198).

286 quaestio tricesima secunda
vel aliquo modo aliter. Si primum, ergo sicut ante numquam produxit crea-
turam, nec nunc producit, quia, si nunc producit et ante non, utique aliquo
modo habendi habet se nunc quo se non habuit ante. Si secundum, ergo
mutatur vel mutatus est, quia hoc vocatur mutari: habere se aliter et ali-
ter secundum prius et posterius. Forte dices quod habet se extrinsece aliter, 5
quia respectu creaturae, sed intrinsece eodem modo, contra, quia sequitur:
Habet se intrinsece eodem modo sicut ante; et intrinsece nunc vult pro-
ducere creaturam, quia producit eam; ergo voluit semper etiam ante eam
producere, et ultra voluit ante eam producere; ergo ante eam produxit, cum
non fuerit suae voluntatis impedimentum; ergo mundus fuisset productus 10
antequam producebatur, quod falsum est. Vel fortassis relatio Dei ad crea-
turam esset aeterna, et hoc non, quia creatura non est aeterna. Modo non
videtur relatio esse nisi ad ens. Unde Augustinus 5 De Trinitate capitulis 19
et 36 dicit Deum esse dominum ex tempore, quia non ab aeterno habuit
servum. 15
[Pro quaesito]
Secundo loco arguitur quod relatio Dei ad creaturam sumatur ab aliqua rea-
litate distincta contra essentiam absolutam existentem in Deo. Primo, quia
omnes formales denominationes positivae supponunt formalitatem realem
a qua dicuntur, ut nihil est album sine albedine; modo huiusmodi relatio- 20
nes dicuntur formaliter et positive de Deo, ut esse dominum, esse creato-
rem; ergo erit in Deo aliqua formalitas a qua dicuntur. Et confirmatur sic:
Quia non minorem formalitatem in Deo videtur dicere esse creatorem rerum
quam esse Patrem Filii; modo esse Patrem dicit in Deo relationem realem,
etiam aliquo modo diversam contra absolutam essentiam; ergo etc. Patet 25
maior, quia esse creatorem praesupponit esse Patrem, cum Pater omnia pro-
ducit Verbo, Ioannis 1. Et minor patet per prius dicta circa distinctionem 26
2 si producit] om. K. 3 habet] om. J. 7 eodem intrinsece] om. (hom.) K. 9 et

producere] om. (hom.) J. 13 unde] beatus add. f. 19] et sup. lin. 17 L; illius W; fort. leg. 13.
14 36] fort. leg. 16 cum K et L (sup. lin.). 17 arguitur] arguit K. 2021 ut dicuntur] om.
(hom.) W. 24 esse2] omne J. 26 Pater] om. W. 2627 producit] producat f.
14 Cf. August., loc. cit. 5,13,14 (PL 42,920; CCSL 50,221) et ibid. 5,16,17 (PL 42,922; CCSL 50,224
225); cf. etiam Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 30 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 220). 17288.12 Marsilius
has rationes praeter secundam partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur
a Thoma de Argentina, In 1 Sent. dist. 30 q. 1 art. 2 (Venetiis 1564, fol. 93rbva). 27 Cf. Io 1,3; cf.
etiam Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 46 cap. 3 n. 10 (ed. cit., p. 316).
quaestio tricesima secunda 287
et deinceps, quia paternitas, quamvis transit in essentiam | quam dicit Pater, J 223a
est tamen relatio realis constitutiva suppositi Pa|tris. f 131vb
Secundo, quia omni actu rationis circumscripto adhuc Deus esset crea-
tor. Vel ergo hoc sibi convenit essentialiter, et hoc non, quia tunc ab aeterno
5 esset creator. Vel convenit sibi relative, et si sic, vel ergo relatione ratio-
nis, et hoc non, quia illa est circumscripta; vel relatione reali, et si sic, vel
ergo haec realis relatio est in Deo, et cum non secundum essentiam, ut dic-
tum est, sequitur quod est secundum rem quae est in Deo distincta contra
absolutum; vel est in creatura, et hoc non videtur, quia relatio creaturae
10 videtur denominare creaturam, non creatorem, quia quicquid aliquid deno-
minat, est in eo quod denominat, et praesertim actus qui aliquem denomi-
nat.
Tertio sic: Relatio qua Deus dicitur dominus creaturae, est relatio rea-
lis; ergo, cum non sit secundum absolutum, oportet quod sit secundum
15 rem respectivam in Deo existentem. Consequentia tenet, quia, si non sit
secundum huiusmodi rem, tunc non esset relatio realis. Et antecedens patet,
quia habet reale fundamentum in Deo, scilicet Dei omnipotentiam, et realia
extrema, scilicet Deum et creaturam. Nam secundum haec est Deus domi-
nus creaturae.
20 Quarto, quia aptitudinalis relatio productivi ad producibile est realis rela-
tio in Deo, ergo producentis ad productum. Consequentia nota est, quia
minus videtur quod potentia fundetur super re quam actus. Et antecedens
patet, quia per subtractionem omnis intellectus creati non subtraheretur
producibilitas Dei respectu creaturae. Ergo huiusmodi relatio non est rela-
25 tio rationis, quia illa potest impediri et impediretur, si non esset intellectus
creatus vel ratio. Et quare producens creaturam in alia natura non esset ita
bene relatio sicut producens Filium in eadem natura?
Quinto, quia quod proprie secundum nomen suum dicit relationem, ubi-
cumque hoc invenitur, ibi dicit relationem. Modo principium ex nomine
30 suo importat relationem. Patet 1 Physicorum, quia principium dicitur quo-
3 secundo] sic add. KWf. 5 relatione] relative f. 56 rationis] relationis W. 8 in Deo]

om. K. distincta] indistincta K. 9 videtur] om. W. 10 aliquid] aliud Wf. 15 si] om.
J. sit] esset W. 18 est Deus] iter. K. 1819 dominus] om. K. 20 ad] om. W. 21 nota
est] tenet f. 24 producibilitas] produci et sup. lin. bilitas J; productivitas KWf. Dei] et add.
W. 28 nomen] modum W. 2829 ubicumque relationem] om. (hom.) K. 29 ex] et W.
30 Physicorum] etc. add. W.
1 Cf. supra, pp. 207,34 et 250,2526. 8 Cf. supra, p. 287,45.

rundam aut cuiusdam principium, ut 1 Physicorum capitulo 2. Modo in Deo

respectu creaturae est principium.
Sexto, quia diversum ab alio refertur ad ipsum reali relatione; modo Deus
realiter est diversus a creatura; igitur. Patet maior, quia diversitas est in se
realis relatio. Minor nota. 5
Septimo, quia vel dominus dicitur de Deo proprie, et tunc ponit rem
suam in Deo et erit relatio realiter in Deo; vel metaphorice, et hoc non,
quia Deus realiter dicitur dominus et vere, licet metaphorice dicitur leo
vel lapis.
Octavo, quia scientia dicitur realiter ad scibile, licet non e contra, 5 10
Metaphysicae; modo Deus est realiter scientia respectu creaturae; igitur
Deus refertur ad creaturam reali relatione.
Nono: Dependentia creaturae a creatore est quaedam res respectiva dis-
tincta ab omnibus rebus absolutis, igitur. Consequentia nota est. Sed ante-
cedens probatur, quia, cum lumen solis dependeat a Deo mediante sole, 15
ponamus quod Deus immediate conservet ipsum lumen sole non coagente:
f 132ra Vel ergo in sic faciendo Deus producit | in lumine aliquam dependentiam
novam, vel corrumpit praeteritam respectu solis, vel omnino nihil produ-
cit vel corrumpit. Si primum vel secundum, habetur propositum, quia sic
J 223b dependentiam producit. Cum illa | non sit res absoluta, quia in hoc nul- 20
lam rem absolutam producit, ut notum est, sequitur quod dependentia est
res respectiva. Eodem modo est, si dependentiam corrumpit. Si dicis quod
omnino nihil, tunc hic non est mutatio aliqua, quia nec acquisitiva nec
deperditiva, quod videtur impossibile, quia lumen ante conservabatur a sole
et postea non conservatur. Ergo oportet quod sit aliqua mutatio, per articu- 25
lum Parisiensem dicentem: Dicere quod contradictoria possunt verificari de
eodem sine mutatione media, error.
1 cuiusdam] relatio add. codd. 2] 5 W. modo] om. W. 4 realiter] om. W. 5 minor]

vere K. minor nota] vere non J. 6 ponit] om. W. 7 et Deo] om. (hom.) f. 78 et2
metaphorice] om. (hom.) W. 8 dicitur2] dicatur f. 1314 respectiva distincta] distincta
respectiva W. 14 rebus] om. W. 15 probatur] sic add. KWf. 16 ponamus sole] om. (hom.)
K. coagente] cogente f. 18 praeteritam] praeterita K. 20 cum illa] iter. J. 22 res] om. K.
dependentiam] dependentia W. dicis] tertium add. KWf.
1 Aristot., Phys. 1,2 (185a45); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
fol. 93rb), ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 11 Cf. Aristot., Metaph.
5,15 (1021a2930); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 93va),
ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem fere verbis invenitur. 26 Cf. Chartularium Universitatis
Parisiensis (ed. Denifle et Chatelain, n. 1124, p. 583): Item, quod est transitus de contradictorio
in contradictorium sine mutatione reali cujuscunque intrinsice. Falsum.
Decimo arguitur hoc auctoritatibus: Primo, beati Augustini 5 De Trini-

tate capitulo 4 dicentis quod relationes in creaturis sunt accidentia, non
autem in Deo. Et addit quod omnia accidunt creaturis quae vel augeri pos-
sunt vel minui, ut magnitudines et qualitates, et quod dicitur ad aliquid,
5 sicut amicitiae, servitutes, similitudines vel aequalitates. Secunda auctori-
tas est Philosophi 5 Metaphysicae dicentis relationes modo numeri et modo
potentiae dictas relationes reales, et dicit eas aliquid realiter ponere in utro-
que extremorum. Relationes vero mensurae dicit realiter aliquid ponere
in mensurato, licet non in mensura. Modo manifestum est quod non plus
10 in uno ponerent quam in alio, si non essent distinctae a rebus absolutis.
Et certum est quod aeque bene ponunt utrumque absolutum. Item, tertia
auctoritas habetur ex Praedicamentis Aristotelis et 5 Metaphysicae, ubi Phi-
losophus distinguens ens reale in decem praedicamenta in huiusmodi reali
distinctione enumerat relationem, quod non esset, nisi poneret ens reale,
15 sicut alia praedicamenta, et hoc necessario erit distinctum a singulis abso-
lutis. Quarta auctoritas est Avicennae 3 Metaphysicae suae dicentis quod
relatio habet propriam certitudinem secundum quam habet proprium esse
in eodem et propriam actualitatem. Quinta auctoritas est Averrois 12 Meta-
physicae commento 19: Relatio est debilioris esse prae aliis praedicamentis
20 ita quod quidam intellexerunt eam esse de secundis intellectis. Sexta Com-
mentatoris 3 Caeli dicentis quod comparatio est accidens separabile. Modo
quaelibet comparatio proprie dicta est relatio. Septima auctoritas Simplicii
in Praedicamentis, qui distinguit relationem in relationem realem et rela-
tionem secundum rationem, quod non esset dicendum, nisi relatio esset,
25 saltem realis, simpliciter res respectiva.
4 ut] et K (sic etiam Augustinus). magnitudines] magnitudine W. aliquid] aliud W. 6 5]

om. W. 7 realiter] realitatis f. 8 vero] in add. K. realiter] realitatis f. 10 distinctae]
distincta codd. 11 et] quia f. ponunt] possunt codd. tertia] tertio W. 15 necessario]
necessarium codd. 1820 auctoritas sexta] om. K. 20 sexta] quinta W. 22 septima]
sexta KW. auctoritas] om. K. 24 esset2] est W.
125 Marsilius omnes has auctoritates verbotenus fere deprompsisse videtur a Thoma de
Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 94va). 2 Cf. August., loc. cit. 5,4,6 (PL 42,914;
CCSL 50,210). 3 Ibid. 6 Cf. Aristot., Metaph. 5,15 (1021a2629). 8 Cf. ibid. (1021a2930).
12 Cf. Aristot., Categoriae 4 (1b2527) et id., Metaph. 5,7 (1017a2227); cf. etiam Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 302, n. 11). 16 Cf. Avicenna, Metaph. tract. 3 cap. 10 (AviL III, 173).
19 Averroes, In 12 Metaph. com. 19 (Iuntina 8,306rB). 21 Id., In 3 De caelo com. 9 (Iuntina
5,179vH; ed. Arnzen, p. 502). 23 Cf. Simplicius, In Arist. Categ. cap. 7 (CAG VIII, 169172,
passim; CLCAG V/1, 229234, passim).
[Pro supposito]
Sed pro supposito quaestionis, quod relatio sit Dei ad creaturam, est Magis-
ter in littera distinctione praesente per totum.
[Contra quaesitum]
f 132rb Sed quod non sit distinctum | a rebus absolutis, probatur sic: Quia simili- 5
tudo non distinguitur a qualitate absoluta, ergo nec dominatio Dei super
creaturis distinguitur ab absoluto. Consequentia nota est, quia minor in Deo
est distinctio quam in creaturis. Et antecedens patet, quia album non est
aliquod compositius ex hoc quod est album et simile, quam si solum esset
album. 10
In quaestione, quia distinctio brevis est et in secundo circa distinctionem 20

fortassis de eadem materia erit sermo, erunt in ea duo articuli. Primus erit
utrum sit relatio inter Deum et creaturam, secundus, an relatio haec aliquid
ponat praeter res absolutas, et dubia annectam, si tempus patiatur. 15
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum est primo notandum quod relatio, si secundum nomi-
J 224a nis proprietatem loqui vellemus, esset | comparatio animae comparantis
unam rem alteri. Et sic non est dubium, quin relatio esset inter Deum et 20
creaturas vel esse potest, quia anima potest comparare Deum creaturae, ut
3 distinctione praesente] praesente distinctione iter. W. 5 distinctum] quid disiunctum f.

6 distinguitur] distinguente K. 9 aliquod] aliud K; ad W. compositius] compositionis W.
si] sibi W. 12 in1] hac add. K. 14 haec] hoc K. aliquid] aliud W. 15 ponat] ponit W.
patiatur] patietur f. 18 quantum ad primum] om. W. quantum notandum] pro primo
notandum est primo Kf. primo] om. W. 20 et] vel W. 21 creaturae] creaturis f. ut] et
W.
3 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 30 cap. 12 (ed. cit., pp. 220223, passim). 810 Hoc
exemplum similibus verbis invenitur apud Durandum de S. Porciano, In 1 Sent. dist. 30 q. 2
n. 1 (Venetiis 1571, fol. 83vb); cf. supra, p. 253,1819. 12 Locum ibi non invenimus; cf. autem
Marsilius de Inghen, In 2 Sent. q. 1 art. 2 (Argentinae 1501, fol. 201vb207vb), ubi suppositum
quod aliquid sit regnum creatum, tractatur.
efficientem, conservantem, dominum ordinantem et ad bonum dirigentem.

Et sic de consimilibus. Secundo modo potest intelligi utrum extra animam
sit relatio Dei et creaturae. Et hoc modo relatio potest capi dupliciter. Uno
modo pro rebus quae invicem in aliqua habitudine sub terminis concretis
5 praedicamenti ad aliquid importantur, ut album diceretur relatio ad album
in quantum importatur per hunc terminum simile, quia album est simile
albo. Alio modo relatio diceretur forma vel habitudo secundum quam res
invicem nominibus concretis praedicamenti ad aliquid referuntur, ut albedo
diceretur relatio duorum alborum, quia sunt in ea similes sive secundum
10 eam.
Secundo est notandum quod esse realem relationem in Deo respectu
creaturae iuxta tradita doctorum potest intelligi dupliciter. Uno modo quod
quandocumque Deus referretur novo modo ad creaturam, esset in eo nova
res aliquo modo ordinans Deum secundum talem habitudinem ad crea-
15 turam. Alio modo quod secundum aliquam habitudinem Deus realiter se
haberet ad creaturam secundum quam nomine relativo exprimitur, secun-
dum quam se non habuit ante eandem. Et ille modus secundus necessario
requirit mutationem, eo quod contradictoria verificantur de Deo, etiam hoc
modo, ut quod post est dominus Socratis et ante non erat dominus Socra-
20 tis, quia Socrates non erat. Haec autem mutatio sit in creatura, non in Deo.
De quo beatus Augustinus libro 5 De Trinitate capitulo 36 et assumitur a
Magistro in littera praesentis distinctionis capitulo 3, ubi ponit exemplum de
nummo dicens: Nummus, cum dicitur pretium, relative dicitur, nec tamen
mutatus est, cum esse coepit pretium. Sequitur: Ergo si nummus potest
25 sine ulla sui mutatione totiens dici relative, ut neque cum incipit dici neque
cum desinit aliquid in eius natura vel forma, qua numus | est, mutationis f 132va
fiat, quanto facilius de illa incommutabili Dei substantia debemus accipere
quod ita dicatur relative aliquid ad creaturam, ut quamvis temporaliter inci-
piat dici, non tamen ipsi substantiae Dei accidisse aliquid intelligatur, sed illi
30 creaturae ad quam dicitur. Unde Magister capitulo 4 eiusdem distinctionis
1 dominum] Deum K. 3 relatio2] om. W. 4 invicem] et add. W. 9 diceretur] dicitur

W. 17 et] ut J. 18 contradictoria] successive add. KWf. Deo] eo W. 20 erat] dominus
Socratis add. W. 21 36] corr. ex 16 J; fort. leg. 16 cum KL (corr. ex 36). 22 praesentis] praesenti
K. 3] fort. leg. 1. ubi] om. KWf. 23 dicitur1] dicatur f. 25 sui] om. W. 27 Dei] om. f.
28 dicatur] dicuntur W. relative] ad add. W. 29 ipsi] ipsae W. 30 4] fort. leg. 1.
12 Cf. e.g. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 92vb93vb). 21 August.,
loc. cit. 5,16,17 (PL 42,922923; CCSL 50,226). 22 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 30 cap. 1
n. 4 (ed. cit., pp. 221222). 30 Ibid. dist. 30 cap. 1 n. 7 (ed. cit., p. 222).
dicit quod appellatio qua creatura relative ad creatorem dicitur, relativa

est et relationem notat quae est in ipsa creatura intellige: per positionem
novae rei et realem mutationem eiusdem creaturae. Sequitur: Appellatio
vero illa qua creator relative dicitur ad creaturam, relativa quidem est, sed
nullam notat relationem quae sit in creatore intellige: per positionem ali- 5
cuius novae entitatis vel mutationis in ipso.
[Conclusiones]
Quibus praemissis sit prima conclusio haec: Deus et creatura sub aliqua
habitudine significabili per terminos praedicamenti ad aliquid concretos
apud animam possunt significari vere et intelligi. Patet, quia Deus est creator, 10
J 224b creatura res creata, Deus est mensurans dignitatem creaturae, | creatura
mensurata, Deus est dominus, creatura servus, Deus est superius et creatura
inferius, Deus est prior, creatura posterior, et sic de multis aliis modis; igitur
conclusio vera. Consequentia nota est, quia omnes utique termini sunt de
praedicamento ad aliquid sic quod non possunt intelligi nisi per respectum 15
ad invicem. Antecedens notum est.
[Corollaria]
Corollarium: Deus et creatura sub aliqua habitudine respectu eorum per
terminos concretos praedicamenti ad aliquid importantur. Patet per conclu-
sionem, quia sic animae significantur. 20
Secundum corollarium: Vera relatio est Dei ad creaturam primo modo
expresso in primo notabili. Patet ex praecedenti, quia hoc est esse relatio-
nem inter res: eas importari sub certa habitudine per terminos concretos
praedicamenti ad aliquid.
[Quaestiuncula incidens et responsio auctoris] 25

Forte dicetur: Quae res est haec habitudo Dei ad creaturam?
Respondetur quod est ipse Deus in quantum libere aliquid bonum facit
creaturae vel in creatura vel circa eam. Habitudo vero creaturae ad Deum
est ipsa creatura prout aliquo modo in ordine ad suum esse vel bene esse
dependet ab eodem. 30
1 dicit] dicitur W. 2 notat] vocat W. 3 realem] realiter W. 11 creatura2] creaturae Jf.

12 mensurata] mensuratae f. 16 invicem] ibi W. 18 et] est W. 21 vera Dei] iter. J.
24 aliquid] aliud W. 27 aliquid] aliud W.
20 Cf. supra, p. 292,816. 22 Cf. supra, p. 290,1820. Cf. supra, p. 292,1820.

Secunda conclusio ponitur ut probabilis sine assertione: Deus in re est habi-
tudo sua qua se aliqualiter habet ad creaturam modo significato per aliquem
terminum abstractum praedicamenti ad aliquid. Patet, quia certum est quod
5 Deus est vere dominus creaturae. Quaeritur ergo de dominatione Dei qua
dominatur creaturae, si est aliquid vel nihil. Non potest dici quod nihil sit,
quia tunc non diceretur dominus a dominatione positiva. Si sit aliquid, vel
hoc est creatura, et hoc non, quia creatura est magis servitus, cum serviat
creatori. Item, quia dominatio Dei est a generatione in generationem, hoc
10 est in aeternum, saltem a parte post, ut dicitur in Psalmo et in Glossa | super f 132vb
eodem. Hoc autem creaturae non videtur convenire, quia, etiam si nulla
creatura a parte post semper remaneret, sed essent singulis annis novae et
novae creaturae, tunc nulla creatura esset a generatione in generationem
sive aeterna a parte post et nihilominus dominatio Dei adhuc maneret aeter-
15 naliter, ut notum est. Vel est creator, et si sic, ergo haec dominatio est met
Deus. Et ex consequenti iste terminus dominatio, abstractum huius termini
dominus, habitudinem exprimens Dei ad creaturam significat Deum, quod
est propositum. Item, activa causalitas Dei super creaturam quid est nisi
Deus? Item, potentia creativa Dei qua potuit ab aeterno creaturam produ-
20 cere, quae ut sic dicitur ad creaturam possibilem, quid nisi Deus vel essen-
tia divina? Similiter donabilitas qua essentia seu tres personae aeternaliter
poterant se donare creaturae, nihil est nisi Deus. Et ergo conclusio vera vide-
tur.
[Corollarium]
25 Corollarium: Deus etiam est secundo modo primi notabilis in praedica-
mento sic quod est formalis habitudo in se secundum quam nomine con-
creto praedicamenti ad aliquid potest significari et pro qua supponunt ter-
mini abstracti eiusdem praedicamenti. Patet ex conclusione et ex proba-
tione eius. Est enim dominatio a qua dicitur dominus, est donabilitas
2 sine] temeraria add. f. 4 aliquid] aliud W. 5 qua] quae W. 6 si] vel W. sit] sic W.
7 diceretur] dicetur K. positiva] posita K. aliquid] aliud W. 10 in1] om. W. Psalmo]
et lac. JW. 16 iste terminus] intellectus J. 18 activa] in mg. J. Dei] om. W. 20 sic] iter.
W. 2526 praedicamento] ad aliud add. W; ad aliquid add. f. 27 supponunt] supponens J.
29 eius] om. K. dicitur] om. W.
10 Cf. Ps 144,13. Cf. Glossa ordinaria ps. 144 (Argentinae 1480/81, fol. 645a); cf. etiam Petrus
Lombardus, In Psalmos ps. 144,13 (PL 191,1266B). 25 Cf. supra, p. 291,210. 29 Cf. supra,
p. 293,223.
essentialiter summendo nomen a qua dicitur donum. Et ita in aliis, ut patet

ex conclusione.
[Obiectiones incidentes]
J 225a Forte dicetur quod ad aliquid sive relativa sunt simul natura. | Modo Deus
est prior natura quam creatura. 5
Secundo: Deus in nullo genere videtur esse. Quomodo ergo erit de prae-
dicamento ad aliquid?
[Ad obiectiones]
Haec parva sunt iuxta modernam philosophiam et logicam, quia relativa
esse simul natura nihil aliud est quam quod consequentia subsistendi valeat 10
ab uno ad aliud et e contra, vel quod sint simul naturali intelligentia, id
est quod non possit unum intelligi sine reliquo, et est dictum de terminis.
Non enim oportet, si imperator hodie novum suscipiat servum, quod iste
sit imperatori coaevus, sed sufficit quod consequentia valet ab esse domini
ad esse servi et e contra. Et ita, quamvis immense Deus omnem creaturam 15
antecedat, tamen prout creator dicit actum, simul intelligitur creator esse
et creatura quam creat, et sequitur: Creator est, ergo creatura est et e contra.
Ad secundum dicitur: Sive essentia Dei sit in genere sive non, nihilominus
res quae est Deus, est ex tempore in praedicamento actionis vel ad aliquid
per comparationem ad effectum. Quod autem multi doctorum dicunt Deum 20
non esse in genere, intelligitur quoad essentialia Dei vel quoad ista quae
intrinsece sunt in Deo.
1 qua] quo W. 4 dicetur] dicitur K. aliquid] aliud W. 67 secundo aliquid] om. W.

10 natura] naturam W. 14 valet] valeat KWf. 15 servi] cui K. 18 sive1] sine K. 19 actionis]
actione K. aliquid] aliud K. 20 doctorum] doctores W. 22 Deo] vel ut supra dictum est
quaestione duodecima add. f.
2 Cf. supra, p. 293,1822. 4 Cf. supra, p. 83,78: Istud est Philosophi in Praedicamentis:
Relativa sunt simul natura. Cf. etiam Aristot., Categoriae 7 (7b15) (AL I 15, 21): Videtur
autem ad aliquid simul esse natura. 11 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 4
(ed. cit., fol. 95rb): Et secundum Aristotelem in Praedicamentis relativa sunt simul natura et
naturali intelligentia. Cf. etiam supra, p. 294, ad lin. 4. 18 Cf. supra, p. 294,67. 20 Cf.
August., loc. cit. 5,1,2 (PL 42,912; CCSL 50,207) et ibid. 7,5,10 (PL 42,942; CCSL 50,260261)
et Ps.-August., De cognitione verae vitae cap. 3 (PL 40,1008) et Anselmus, Monologion cap. 27
(PL 158,180BC; ed. Schmitt, p. 45) et Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 8 cap. 6 (ed. cit., p. 100) et
ibid. dist. 8 cap. 7 (ed. cit., p. 100); qui loci a Marsilio contra primum quaesitum quaestionis
duodecimae, id est an Deus sit in genere, laudantur; cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 12
(ed. Santos Noya, pp. 8586).
Tertia conclusio, quod capiendo relationem realem primo modo numquam
relatio Dei ad creaturam est relatio realis. Patet, quia sic esse relationem | f 133ra
realem dicit novam rem esse in Deo, quod utique Deo non convenit. Unde
5 sic: Quod semper est et nihil de novo recipit, numquam relatione reali aliquo
modo refertur ad aliud. Sed sic creaturae relatione reali referuntur ad Deum.
Quarta conclusio, quod Deus relatione reali refertur ad creaturam ad
istum intellectum quod in eo est vera res, seu magis proprie: quod ipse
est vera res pro qua supponunt termini praedicamenti ad aliquid. Patet ex
10 primis duabus conclusionibus.
Quinta conclusio, quod haec relatio Dei ad creaturam nec formaliter nec
realiter distinguitur ab essentia divina, quamvis in ordine ad intellectum
nostrum alius est conceptus secundum quem Deus concipitur ut relatio, et
alius secundum quem concipitur ut essentia. Prima pars, quod non realiter,
15 patet, quia omne quod est in Deo, est essentia. Sed quod non formaliter,
patet, quia ibi non sunt formales relationes nisi quattuor, ut prius dictum
est. Secunda pars nota est de se. Si dicatur quod Magister dicit contrarium
huius in littera et multi antiqui doctores, ut Doctor Sanctus, Thomas de
Argentina, Petrus de Tarantasia, Bonaventura, dicatur breviter quod non
20 velunt aliud omnes nisi quod haec relativa, sive abstracta sive concreta,
quae Deo conveniunt respectu creaturae, non dicunt in Deo aliquam rem
distinctam contra essentiam vel personam, vel mutationem, sicut dicunt in
creatura. Et ideo realem relationem vocant quae proprietatem personalem
exprimit vel mutationem vel entitatem superadditam essentiae ponit, qualis
25 non est Dei ad creaturam, ut dixit conclusio tertia, sed bene creaturae ad
creatorem, quia ex eius mutatione est quod refertur ipsa ad Deum et Deus
ad eam. Et hoc in relationibus dicentibus actum.
7 conclusio] om. K. 8 ipse] ipsa W. 9 aliquid] aliud W. 13 nostrum] om. K. quem]

quod K. 16 patet] om. KWf. 18 Doctor Sanctus] sanctus Thomas f. 19 Tarantasia] et add.
KWf. 21 Deo2] eo KWf. 22 personam vel] om. (hom.) W. 2526 ut creatorem] om. LW.
26 creatorem] creaturam JK.
2 Cf. supra, p. 291,1215. 10 Cf. supra, pp. 292,816 et 293,223. 17 Cf. supra, p. 196,46.
19 Cf. infra, p. 295, ad lin. 20. 20 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 30 cap. 1 n. 17
(ed. cit., pp. 220222, passim) et Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 30 q. 1 art. 13 (ed.
Mandonnet, pp. 700709, passim) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 30 q. 1 art. 14 (ed.
cit., fol. 92va95va, passim) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 30 q. unica
art. 15 (Tolosae 1652, fol. 241a245b, passim) et Bonaventura, In 1 Sent. dist. 30 art. unicus (ed.
Quaracchi 1882, pp. 521a528b, passim). 25 Cf. supra, p. 295,23.
[Dubium et responsio auctoris]

Sed dubitabit aliquis utrum sit aliqua relatio aeterna Dei ad creaturam.
Respondetur communiter per doctores nostros quod duplicia sunt rela-
tiva Dei ad creaturam. Quaedam significantia actum, et haec dicuntur de
J 225b Deo ex tempore, scilicet quia ante tem|pus vel initium temporis nullum 5
talium, etiam formatum ad intellectum, Deo competivisset, ut ante tempus
non erat dominus nec creans nec creator secundum actum etc. Sed alia sunt
quae dicunt habitum, id est possibilitatem vel aptitudinem divinae poten-
tiae qua potest vel potuit in creaturam. Et huiusmodi competunt Deo ab
aeterno, non quod ista nomina ab aeterno fuerunt, sed quod verificantur de 10
Deo cum hoc addito aeternum, ut Deus ab aeterno fuit creativus, dominati-
vus, donabilis etc.

Sed dicetur: Cum esse dominativum dicat respectum ad creaturam, quo-
modo Deus erat dominativus ab aeterno vel ante creaturam productam, quia 15
vel secundum essentiam et essentialiter vel per respectum ad extra et nihil
ad extra fuit?
Respondetur quod ab aeterno fuit dominativus per respectum ad creatu-
f 133rb ram possibilem, quia ab aeterno potuit esse creatura | cui potuit dominari.
Nec requiritur in talibus relativis potentiam importantibus quod respectus 20
quem dicunt ad extra, sit, sed sufficit quod esse possit. Haec videntur mihi
catholica, si non offendant, sed humiliter ea subicio aliorum correctioni.
[Articulus 2]
[Conclusiones] 25
Quantum ad secundum articulum sit prima conclusio haec: Licet in Deo ad
intra sint tres res relativae et tres relationes immensae, quarum quaelibet
2 sed] secundo W. 3 nostros] modernos KW. 8 dicunt] dicuntur K. 11 creativus] creatus

K. 1112 dominativus] donativus KW. 15 erat] erit f. vel] om. f. 1617 et2 extra] om.
(hom.) W. 19 potuit2] potui W. 20 quod] per W. 21 sit] sic W. sed] quod W. quod]
om. W. 23 de articulo] om. W. 26 quantum ad] quoad f. quantum articulum] om.
W. articulum] om. Kf.
3 Cf. e.g. Bonaventura, loc. cit. dist. 30 dub. 1 (ed. cit., p. 527ab) et Aegidius Romanus, In 1
Sent. dist. 30 princ. unica q. 1 (Venetiis 1521, fol. 156rE-F).
formaliter distinguitur ab essentia, tamen quaelibet earum est res absoluta.

Prima pars conclusionis patet, quia in divinis sunt tres personae, quae pro-
prietatibus tribus relativis distinguuntur, ut dictum est circa distinctiones 27
et 28. Secunda pars, quod quaelibet earum formaliter distinguitur ab essen-
5 tia, posita est superius in quaestione sexta in secundo articulo conclusione
quarta, quia aliquid verificatur de essentia quod de persona non verificatur.
Unde essentia communicatur, res relativa non. Sed tertia pars, quod quaeli-
bet earum est res absoluta, patet, quia quaelibet persona immo et quaelibet
proprietas ad intra est essentia. Patet ex dictis in eadem quaestione articulo
10 secundo conclusione tertia, in qua est dictum quod essentia divina et pro-
prietas personalis nullo modo sunt distinctae.
[Corollaria]
Corollarium primum: Non est bene dictum quod nulla relatio sit ens reale
citra animam existens. Patet ex dictis, quia negare non possumus, quin
15 paternitas in Deo sit relatio sic sumendo relationem, et tamen ipsa est ens
citra animam existens, cum sit creator, immo etiam est res distincta contra
relationem oppositam, scilicet filiationem.
Secundum corollarium: In Deo omnis relatio est res absoluta. Patet, quia
omnis relatio divina est essentia, ut dicit conclusio, quae est res absoluta.
20 [Continuatio conclusionum]
Secunda conclusio est: In creaturis omnis relatio est res absoluta. Probatur
sic: Similitudo albedinis ad albedinem non est nisi albedo vel albedines, igi-
tur conclusio vera. Consequentia tenet, quia, si in creaturis relatio adderet
super res absolutas, ita esset in relatione qualitatis, sicut in aliis relationibus.
25 Antecedens probatur, quia destructis per omnipotentiam Dei omnibus aliis
quae sunt in albedinibus vel earum subiectis praeter illas albedines et partes
earum subiectivas, scilicet et inhaerentes, adhuc essent similes, quia intel-
lectus semper videret earum convenientiam. Secundo, quia certum est quod
relatio est quattuor angelorum ad duos eorum duplicitatis. Et quis diceret
30 quod haec dupli|citas esset res distincta contra ipsos angelos absolutos? Et J 226a
6 verificatur1] videtur W. verificatur2] videtur W. 7 essentia] persona J. 89 quia

patet] om. (hom.) J. 13 primum] om. KWf. 18 est] sit W. 25 probatur] patet W. 26 et]
vel f. 27 subiectivas] subiectivis codd. scilicet] om. f. inhaerentes] inhaerentibus codd.
28 quia] quod W. 30 haec] hac K. angelos] om. W.
4 Cf. supra, p. 246,1517. 6 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 2 (ed. cit., p. 241). 10 Cf.
ibid., p. 239. 19 Cf. supra, p. 297,79.
f 133va confirmatur, quia, cum totum sit duplum ad sui medium, et triplum | ad
sui tertiam, videtur quod, si hae relationes sunt res distinctae ab ipso toto,
quod ibi erit infinita multitudo entium distinctorum specie. Falsitas suppo-
nitur. Consequentia probatur, quia duplicitas est ibi, quae non est totum;
eodem modo est ibi triplicitas, quae non est totum, et sic sine statu; ergo 5
infinita multitudo etc. Sed quod hae differunt specie, patet, quia plus dif-
ferunt duplicitas et triplicitas, ex quo sunt entia positiva distincta contra
absoluta, quam duae duplicitates, quae tamen differunt numero. Tertio, quia
aequalitas non est nisi res aequalis alteri vel saltem ipsae ambae res aequa-
les, igitur. Consequentia nota est et antecedens patet, quia, si aequalitas esset 10
res superaddita quantitati aequali, tunc Deus non potest producere quanti-
tatem bipedalem hic, quin in quolibet bipedali quod est Romae, produceret
novam rem. Et patet consequentia, quia producendo bipedale facit quodli-
bet aliud bipedale illi esse aequale. Si ergo ista aequalitas est superaddita,
in quolibet bipedali facit novam rem. Falsitas consequentis patet ex duobus. 15
Primo, quia de eo quod est in Hierusalem, mirabile est quod Deus non possit
hic producere rem, quin aliquid produceret ibi in illa. Secundo, quia, cum
in tripedali sint infinita bipedalia distincta, licet communicantia, quorum
quodlibet est aequale bipedali producto, Deus infinita entia relativa in eis
produceret distincta. Convertendo respectum possit argui quod Deus non 20
potest hic destruere rem, quin destrueret infinitas res in corpore bipedali
quod est Romae. Quarto: Diversitas non distinguitur a rebus diversis, igitur.
Consequentia videtur nota et antecedens apparet, quia sicut identitas nihil
addit, ita diversitas nihil apponit rebus diversis. Et ex eodem fundamento,
quia omnibus accidentibus seclusis ad imaginationem de duobus angelis 25
adhuc essent diversi. Et confirmatur fortiter, quia, si duo angeli diversi sunt
inter se diversitatibus distinctis superadditis, illae etiam sunt diversae, etsi
se ipsis. Quare non ita bene primi duo angeli se ipsis erant diversi? Si super-
additis iterum sunt diversae, erit processus in infinitum. Et breviter: Utique
huiusmodi relationes superflue poni videntur, quia sine eis aequaliter omnia 30
poterunt salvari.
2 si] om. J. sunt] sint f. res] tres W. 5 eodem totum] om. (hom.) K. 6 etc.] lac. W.
differunt] duae W. 9 res1] respectivus K. 11 potest] posset Kf; possit W. 14 esse] omne
J. est] sit W. 17 aliquid] aliud K; aliquam W. 18 in] om. J. distincta] om. K. 20 possit]
posset Wf. 21 potest] posset K; possit Wf. 23 apparet] patet W. 26 diversi1] diversa W.
quia] quod W. 28 bene] om. KWf. 29 infinitum] finitum W. breviter] videtur K; om. W.
30 videntur] viderentur Kf. 31 poterunt] potuerunt K.
[Corollarium]
Corollarium sequitur, quod omnis relatio est res absoluta vel res absolutae.
Patet, quia in divinis ita est, per conclusionem primam, et in creaturis ita est,
per secundam; igitur etc. Totus ille processus est de mente beati Augustini
5 capitulo ultimo prius allegato, quia esse pretium in nummo nihil ponit super
substantiam nummi. Et ita in aliis relativis.

Sed est dubium an relatio Dei ad creaturam sit prior relatione creaturae ad
Deum.
10 Ad quod breviter est dicendum quod, cum relatio Dei sit Deus, et relatio
creaturae cre|atura, ut dictum est satis in secundo articulo et etiam in primo, f 133vb
quod simpliciter loquendo relatio Dei est prior | ad creaturam, sicut Deus est J 226b
prior ad creaturam.
Secundo dicitur quod eundo ad terminos et propositiones praedictas
15 relationes importantes simul inferunt se posse agere creatoris et posse fieri
creaturae, et agere creatoris et fieri vel esse creaturae. Patet, quia sequitur:
Ab aeterno Deus est creativus, ergo ab aeterno creatura est producibilis vel
creabilis et e contra. Eodem modo in actu: Deus creat, ergo creatura fit et e
contra: Creatura fit, ergo Deus creat.
20 Tertio videtur mihi quod adhuc aliquo modo relatio haec prius ascribenda
est creatori sive Deo quam creaturis in quantum etiam sic per propositiones
importatur. Ratio, quia in talibus propositionibus agere aliquo modo habet
rationem prioris quam pati. Modo agere est ipsius Dei.
Quarto videtur mihi quod, si quis vellet vocare relationem priorem quae
25 esset naturalis tendentiae et innixus in aliud, tunc esset relatio creaturae
ad Deum, quia tendit et innititur creatori, tamquam illi sine quo esse non
potest. Nulla vero est sic naturalis tendentia vel innixus Dei ad creaturam vel
etiam sic accepta relatio, cum Deus mere libere det omne bonum creaturae
quod sibi producit vel in ea facit, et nihil naturali tendentia. Non enim agit
30 ad extra nisi libere.
2 res2] om. W. 5 super] supra f. 9 Deum] verum K. 11 secundo] corr. sup. lin. ex primo J;
illo KWf. 15 creatoris] creaturam W. et] a f. 16 creaturae1] creaturam W. 17 creatura]
creaturarum K. 21 creaturis] creaturae f. 22 ratio] om. K; ideo W. 23 Dei] creatoris K.
24 quis] aliquis W. 25 esset1] est W. tunc] prior add. K. 27 vero] vera W. sic] sicut f.
28 sic] om. K. omne] esse K. 29 sibi] ei f.
3 Cf. supra, pp. 296,26297,11. 4 Cf. supra, pp. 297,21298,31. 5 Cf. supra, p. 291,2130.
11 Cf. supra, pp. 297,21298,31 et 292,2730.
Quinto, quod, si vellemus vocare in eo prius relationem in quo esset realis

mutatio per quam sit relatio Dei ad creaturam et e contra vel in quo nata
est esse, prior esset relatio creaturae ad Deum quam e contra, quia mutatio
realis ad quam apud animam sequitur haec relatio, solum nata est esse in
creatura, ut dictum est. Haec de secundo articulo. 5

Ad rationes principales: Ad primam, quod comparatio alicuius ad alterum
est duplex. Una qua unum comparatur alteri in eodem, attributive saltem,
sicut duo alba in albedine, duae res in perfectione. Et forte quod haec non 10
est proprie Dei ad creaturam, ut dicebatur in quaestione prima. Secunda est
duorum ad diversa secundum habitudinem proportionis, ut quod sicut se
habet victor ad vincere, ita se habet victus ad vinci. Et haec bene est Dei ad
creaturam, quia sicut se habet Deus ad facere, ita creatura ad fieri. Et hoc
sufficit ad relationem. 15
Ad secundam dicitur quod relatio actualis Dei ad creaturam est ex tem-
pore sic quod incepit cum inceptione temporis esse relatio. Ad improbatio-
nem dicitur quod relationem Deo competere per accidens potest intelligi
dupliciter. Uno modo quia propositiones exprimentes huiusmodi relatio-
nes sunt per accidens verae, et hoc conceditur de relationibus actualibus. 20
Unde haec est per accidens: Deus creat, Deus est dominus et consimiles.
f 134ra Alio | modo quod huiusmodi relationes competerent Deo per accidens, id
est formam sibi supervenientem. Et sic negat Augustinus aliquid de Deo dici
secundum accidens, quia immutabilis est. Ad confirmationem negatur con-
sequentia et ad probationem dicitur quod haec propositio: Deus vult nunc 25
producere creaturam et ante non voluit habet duplicem sensum. Unum
prout ly ante et ly nunc determinant hoc verbum voluit, et sic est con-
cedendum quod velle nunc producere aliquam rem et non voluisse ante
eandem rem producere arguit mutationem voluntatis, quia est ponere voli-
J 227a tionem | novam quae ante non fuit in voluntate. Et ideo sic dicendum est 30
quod Deus nihil ex tempore voluit, immo quicquid voluit, ab aeterno voluit.
Alio modo ly nunc et ly ante possunt determinare hoc verbum producere,
5 articulo] notabili f. 8 quod comparatio] iter. J. 12 ad] om. K. 14 hoc] haec KWf. 26 ante
non] non ante K. 31 voluit1] om. W.
5 Cf. supra, p. 295,2327. 8 Cf. supra, p. 285,811. 11 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 1
art. 2 pars 5 (ed. cit., p. 42). 16 Cf. supra, pp. 285,12286,15. 23 Cf. supra, p. 285,1415.
et sic negandum est quod arguunt mutationem voluntatis. Nam omnem

creaturam producendam ab aeterno Deus voluit producere suo tempore et
ita eam suo tempore producit. Et sic non ponitur volitio nova. Nam, si mun-
dum ab aeterno voluit producere pro instanti A et ita mundum produxit,
5 non est mutatus, sed fecit sicut voluit, immo si sic voluisset et sic pro instanti
A non produceret, mutatus esset vel impeditus. Ad tertiam confirmationem
dicitur quod omnimode intrinsece similiter se habet Deus ab aeterno et ante
productionem creaturae, et in productione creaturae, sed extrinsece aliter
post productionem creaturae. Et hoc non est mutari, sed mutari est intrin-
10 sece aliter se habere et aliter secundum prius et posterius. Non enim mutatur
columna, si nunc sit tibi ante et postea retro, sed tu te vertis et aliter te habes
ad eam. Ita Deus aeternaliter omnino similiter se habens ad intra aliter se
habet producens creaturam ad extra quam ante, quia facit eam et ante non
fecit, dominus fit eius et ante non fuit. Ad improbationem illius responde-
15 tur per illud quod dictum est, quod semper ante voluit producere pro ista
mensura creaturam prout ly ante determinat hoc verbum voluit. Et negatur
consequentia qua infers: Voluit ante eam producere prout ly ante determi-
nat voluntatem, ergo ante eam produxit, quia, licet ante voluit, tamen non
voluit producere eam pro tempore priori quam pro illo pro quo eam pro-
20 duxit. Ista autem consequentia valeret, si ly ante determinaret hoc quod
est producere. Ad secundam partem illius rationis, quod relatio Dei habi-
tualis, id est per nomina significantia potentiam, est aeterna, ut dictum est.
Et quando dicitur quod relatio non est nisi ad ens, dicatur quod verum est
actualis, sed potentialis est ad ens possibile, quia ab aeterno Deus est crea-
25 tivus, quia ab aeterno potuit creare.

Ad rationes arguentes quod relatio in Deo dicit aliquam realem entitatem
contra entitatem absolutam: Ad primam dicitur negando maiorem, quia
dives dicitur quis non a forma in|haerente, sed a divitiis. Ita dominus a f 134rb
2 producere] om. K. 34 mundum] mundo W. 4 A] om. K. 5 si sic] sicut J. et sic] sic

et JK. 6 A] ante add. W. produceret] producere JK. 7 se] om. W. ab] iter. K. 13 quia]
sup. lin. J. ante2] om. J. 14 illius] om. W. 15 per] quod KW. 16 voluit] produxit add.
W. 17 qua] quam W. 18 voluit] voluerit f. 1819 tamen voluit] om. (hom.) K. 19 pro2]
om. KWf. illo] illa K. pro3 eam] quam K. 22 per] om. K. 2425 creativus] creans J.
28 entitatem absolutam] entitates absolutas f.
15 Cf. supra, p. 300,2631. 22 Cf. supra, p. 296,712. 28 Cf. supra, pp. 286,17287,2.
servo extrinsece et creator a creaturis etc. De albo non est simile, quia hoc
dicitur respectu qualitatis, quae inexistit. Ad confirmationem similiter nega-
tur maior, quia esse Patrem de Deo dicitur respectu actionis immanentis et
ideo dicit personalem proprietatem realem. Sed esse dominum vel creato-
rem dicitur respectu effectus exterioris nullam omnimode entitatem in Deo 5
ponentis, sed solam sequentem voluntatem divinae essentiae, sicut etiam
in naturalibus caliditas in producendo realem caliditatem non oportet quod
in se habeat aliquam entitatem magis, quam si non produceret, et lux illu-
minans diaphanum non ex hoc in se aliquam realem entitatem recipit. Ad
J 227b probationem minoris, quod esse | creatorem praesupponit esse Patrem in 10
divinis aliquo modo, non tamen ex hoc importabit aliquam relationem sicut
Pater propriam in Deo distinctam ab essentia.
Ad secundam dicitur quod circumscripto actu rationis Deus est domi-
nus creaturae reali relatione quae est habitudo ipsius ad creaturam qua eam
fecit, regit et conservat. Secundo dicitur quod haec relatio est Deus et potest 15
dici in Deo intransitive, sicut sapientia Dei in Deo dicitur. Et tertio, quod
haec est essentia divina, quae ex tempore libere sic se habet ad creaturam.
Et quando dicis: Si esset essentia, tunc aeternaliter esset dominus creaturae,
negatur consequentia, quia sicut ex tempore facit creaturam, ita ex tempore
talem habitudinem habet ad creaturam. Quarto, quod nova res a qua fit haec 20
denominatio, est creatura vel in creatura. Nec est inconveniens quod eadem
res denominat creaturam intrinsece et creatorem extrinsece vel utrumque
extrinsece, ut creatura se ipsam denominat, creari et creatorem sive Deum
creare. Et in naturalibus est simile. Nam idem motus denominat passum
moveri et agens movere, ut habetur 3 Physicorum capitulo 3. Nec est verum 25
quod assumitur, quod quicquid aliquid denominat, etiam est in eo quod
denominat: Actio agentis est in passo, ut dicit Aristoteles in loco praealle-
gato.
1 creator] creatori K. hoc] haec K. 23 negatur] negetur Kf. 3 maior] om. K. dicitur]
quod add. K. 6 sequentem] sequentis W. 8 produceret] producet f. et] om. W.
10 minoris] conceditur add. f. 1314 dominus] dominativus J. 16 intransitive] intrinsece
K. 21 eadem] aliqua W. 22 extrinsece] extrinseco J. utrumque] utrum W. 26 aliquid]
om. K; aliud Wf. etiam] ut add. JK; om. Wf. 27 actio] siquidem add. f.
13 Cf. supra, p. 287,312. 18 Cf. supra, p. 287,45. 25 Cf. Aristot., Phys. 3,3 (202a2324); cf.
etiam Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 148, n. 101). 28 Cf. Aristot., Phys. 3,3 (202b1921); cf.
etiam Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 148, n. 101).
Ad tertiam patet quid sit dicendum per secundum notabile primi articuli,
quia vocando relationem realem primo modo falsum est antecedens, quia
in Deo non est aliqua huiusmodi entitas nova ordinans Deum ad creaturam.
Vocando autem relationem realem secundo modo concedendum est quod
5 realis relatio est Dei ad creaturam. Et negatur quod non sit secundum rem
absolutam, quia dictum est quod haec habitudo est essentia divina.
Ad quartam respondetur quod tam actualis quam aptitudinalis est relatio
realis secundo modo, sed non primo modo. Ubique tamen haec relatio Dei
ad creaturam est divina essentia potens se habere aliquo modo ad creaturam
10 vel habens se aliquo modo ad eandem. Sed causa quare producens creatu-
ram in alia natura | non ponit ita bene proprietatem relativam ad intra sicut f 134va
producens Filium, est prius dicta. Nam in actione ad intra oportet ponere
proprietates constitutivas et distinctivas producentis a producto. Hoc non
oportet quando productio est in alia natura, quia ibi non oportet ponere ali-
15 quam rem novam in producente.
Ad quintam conceditur quod principium dicit relationem, cum supponit
pro Deo respectu creaturae. Sed haec est habitudo Dei ad creaturam possi-
bilem vel actualem, quae non est nisi Deus, ut dictum est.
Ad sextam dicitur quod diversum ab aliquo sua essentia est diversum
20 ab illo, et ergo non dicit in Deo diversitas ad creaturam rem distinctam ab
essentia.
Ad septimam, quod ly dominus dicitur proprie de Deo ex tempore, et
conceditur quod dominatio est in Deo, sicut sapientia est etiam in Deo.
Verum est quod dominatio actualis dicitur de Deo ex tempore, sapientia
25 ab aeterno. Sed haec dominatio est met Deus, ut dictum est.
Ad octavam dicitur quod scientia Dei respectu creaturae est aeterna et
non est nisi essentia Dei. Ad Philosophum 5 Metaphysicae volentem quod
scientia dicatur ad scibile, sed non e contra: | Non est ad propositum, J 228a
quia per hoc vult quod nullius est scientia nisi scibilis, eo quod scibile est
1 sit] om. K; est W. 3 creaturam] creaturas KWf. 4 realem] naturalem K. 6 haec]

esse sed del. W; huiusmodi f. 8 realis] om. W. 10 eandem] sic add. K. quare] quarum K.
1011 creaturam] creaturarum K. 11 non] bene add. sed del. J. 16 conceditur] concedetur K.
cum] tamen K. 17 est] om. K. creaturam] creatorem K. 1718 possibilem] passibilem
W. 20 rem] om. codd. 2324 est1 dominatio] om. (hom.) K. 26 creaturae] creaturarum
W.
1 Cf. supra, p. 287,1319. Cf. supra, pp. 291,11292,6. 6 Cf. supra, p. 295,1112. 7 Cf.
supra, p. 287,2027. 8 Cf. supra, pp. 291,11292,6. 12 Cf. supra, p. 303,3. 16 Cf. supra,
pp. 287,28288,2. 18 Cf. supra, p. 292,2728. 19 Cf. supra, p. 288,35. 22 Cf. supra,
communius quam scientia. Sed non oportet e contra, si aliquid sit scibile
quod eius sit actualis scientia. Multa enim sunt scibilia quorum non est
actualis scientia, ut dicitur in Praedicamentis. Hoc autem non arguit quod
in Deo sit scientia vel relatio realis ad creaturam distincta contra absolutum.
Ad nonam, quae fortis est, negatur antecedens. Et ad probationem: Ad 5
casum: Admittitur casum, quod lumen solis immediate conservetur a Deo
sic quod non mediante sole, et conceditur quod in hoc casu mutatio fit in
lumine in ordine ad suam causam a qua dependet in esse. Et haec mutatio
est ipsum lumen prius innitens ipsi soli ut conservanti et post non. Verum
est quod haec mutatio non potest poni generatio nec corruptio nec motus, 10
sed oportet quod ponatur una alia supernaturalis distincta a praedictis. Et
esset mirum, si oporteret Deum ad talem luminis conservationem producere
novam dependentiam, quia illam dependentiam utique immediate conser-
varet sine alia, et fieret processus in infinitum. Et quare non eodem modo
lumen? 15
Ad auctoritates beati Augustini et aliorum dicitur quod vult quod nomina
comparativa dicuntur accidentaliter, hoc est denominative, de creaturis, sic
etiam quod accidit esse creaturis, non quod sit accidens, sed quod possunt
non esse. Quamvis autem relationes dicuntur denominative de Deo, immo
et possunt abesse, tamen dicuntur non esse accidentia in Deo, eo quod res 20
pro qua supponunt, est simpliciter necesse esse. Potest enim omnis creatura
non esse, Deus autem semper necessario est.
f 134vb Ad Philosophum 5 Meta|physicae, quod vult quod relationes dictae modo
numeri, ut duplum, triplum, vel modo actionis inferunt se in consequentia
subsistendi. Sequitur enim: Duplum est, ergo dimidium est et e contra, 25
Secans est, ergo quod secatur est et e contra. Et sic dicuntur aliquid ponere
in utroque extremorum, quia posita se ponunt et perempta se perimunt. Sed
1 aliquid] aliud W. 56 ad casum] om. f. 6 admittitur casum] om. (hom.) JK. 7 quod2]
haec add. K. 9 ipsi] om. KWf. 10 potest] om. K. 12 Deum] eum K. 13 quia] ad K.
14 et1] vel f. in] om. KW. 16 auctoritates] auctoritas W. 17 de creaturis] ad creaturam
W. 18 creaturis] creaturam W. sit] sint f. 1819 possunt esse] non esse possunt K.
20 accidentia] esse add. J; accidenti K. res] rem f. 23 dictae] dicto W. 24 vel] et W.
actionis] actiones JKW; corr. ex actiones L. 26 aliquid] aliud W.
3 Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 303, n. 25): Multa sunt scibilia de quibus non est scientia.
Cf. Aristot., Categoriae 7 (7b3035). 5 Cf. supra, p. 288,1327. 16 Cf. supra, p. 289,15. Cf.
supra, p. 289,525. 23 Cf. supra, p. 289,511. 27 Cf. supra, p. 82,56: [] cum relativa
posita se ponant et perempta se perimant, ut dicitur in Praedicamentis []. Cf. Auctoritates
Aristotelis (ed. cit., p. 303, n. 27): Relativa sic se habent quod posita se ponunt et perempta se
perimunt. Cf. etiam Aristot., Categoriae 7 (7b15) et ibid. (7b1920).
relationes dictae tertio modo mensurae, scilicet modo et mensurabilis, non

sic se inferunt, quia, licet nullius sit mensura nisi mensurabilis, tamen non
oportet, si sit aliquid mensurabile, quod eius sit mensura vel, si aliquid est
scibile, quod eius est scientia etc., sicut oportet, si sit duplum, quod eius sit
5 dimidium et e contra. Hoc autem non arguit quod duplicitas sit aliud quam
res dupla.
Tertia auctoritas omnino est praeter mentem Philosophi. Numquam
enim cogitavit quod essent decem lineae entium distinctorum absolutorum
sicut sunt decem genera praedicamentorum. Dicit enim et determinat in 3
10 Physicorum, ut allegatum est, quod actio est passio. Ubi ergo sunt ista duo
praedicamenta distincta in rebus absolutis?
Ad auctoritatem Avicennae dicitur quod non voluit plus nisi quod rela-
tio haberet proprium modum praedicandi sibi correspondentem. Habitudo
enim rei ad rem non est nisi ipsa res. Et si aliud intellexit, potest dici quod
15 in hoc contrariatur Philosopho determinanti quod actio est passio, quod
non potest esse, si relatio haberet proprium esse, quia tunc actio secundum
quam dicitur aliquid activum vel agens, deberet esse in agente, et passio in
patiente.
Ad | sextam Commentatoris 3 Caeli dicitur quod vult quod in corporali- J 228b
20 bus nomina comparativi gradus, ut calidius, frigidius, gravius vel levius,
possunt adesse et abesse. Non autem loquitur ibi de relatione vel de compa-
ratione relationis.
Ad septimam dicitur quod Simplicius verum dicit, quia relativa substan-
tiae, quia non supponunt communiter aliam rem a rebus pro quibus sup-
25 ponunt concreta, vocantur relationes rationis, ut idem est sua identitas,
diversum est sua diversitas, et ergo sunt relativa rationis. Quaedam autem
relativa supponunt pro aliis rebus in concreto quam in abstracto et haec
magis dicuntur relativa realia, sicut sunt simile, aequale etc. Est enim
1 dictae] dicto W. 2 licet] om. JK. 3 aliquid1] aliquo modo W. aliquid2] aliud
W. 4 scibile] mensurabile W. eius1] om. JW. est] sit KWf. 5 aliud] aliquid K.
8 decem] dictae K. 9 enim] ei K. 11 rebus] tribus K. 12 auctoritatem Avicennae]
Augustinum W. 16 potest] posset f. 17 activum] actum W. 19 sextam] coni.; quintam
codd. et ed. Commentatoris] conclusionem W; Commentator f. dicitur quod] om. KWf.
1920 corporalibus] cordibus K. 20 nomina] notam K. gradus] om. K. 22 relationis]
om. W. 23 septimam] coni.; sextam codd. et ed. 24 supponunt] supponit K. 26 ergo] haec
add. Wf. 27 relativa] om. W. rebus] om. W.
p. 302, ad lin. 25. 19 Cf. supra, p. 289,2022. 23 Cf. supra, p. 289,2225.
substantia similis vel aequalis, similitudo autem eius est qualitas. Aequale
est substantia, aequalitas sua est quantitas. Et quamvis hoc verum sit in
quibusdam relativis, nihilominus nusquam est relatio quae est res respectiva
distincta contra res absolutas.
Ad auctoritatem aliam Commentatoris ex 12 Metaphysicae conceditur 5
quod relatio est minimae entitatis prae ceteris praedicamentis. Hoc enim est
verum, quia non dicit nisi respectum secundum se, qui transit in res abso-
lutas, ut similitudo dicitur albedo in quantum consideratur convenire cum
alia albedine; quae convenientia est ipsamet albedo. Quod autem dicit qui-
f 135ra dam eam dixisse de secundis intellectis | et solum in ratione, comprehendit, 10
quia est in rebus, licet non sit superaddita rebus absolutis vel ab eis distincta.

Argumenta et auctoritates post oppositum sunt pro dictis. Hoc de quaes-
tione.
3 nusquam] om. W. 5 aliam] septimam f. 10 comprehendit] reprehendit W. 11 superad-

dita] superaddit W. 1314 hoc de quaestione] etc. add. K; om. Wf.
5 Id est auctoritatem quintam, quam Marsilius supra, p. 289,1820 allegavit. 13 Cf. supra,
p. 290,23 et 510.
[quaestio tricesima tertia]
[Utrum realis relatio aequalitatis

in Deo aliquid ponit]
Circa distinctionem 31 quaeritur tricesimo tertio: Utrum realis relatio aequa-

litatis in Deo aliquid ponit? Quae quaestio unum supponit, scilicet quod
aequalitas in Deo sit relatio realis. Secundo quaerit: Utrum aliquid ponit vel
tantum excludit?
5 [Rationes principales]
[Pro supposito]
Pro supposito arguitur sic: Illa relatio est realis quae in utroque comparabi-
lium sive referendorum seu relatorum aliquid ponit; sed aequalitas in Deo
est huiusmodi; igitur etc. Maior patet per Philosophum 5 Metaphysicae, quia
10 ideo mensurae ad mensurabile vel scientiae ad scibile non dicitur relatio
realis quia in altero extremorum nihil ponit, ut scientia nihil ponit in scibili
nec etiam mensura in mensurabili. Et minor nota est, quia aequalitas per-
sonarum ponit in eis eandem quantitatem spiritualem, ut prius dictum est
circa distinctionem 19.
15 Secundo sic: Omnis relatio quae in Deo est aeterna, videtur esse realis; sed
aequalitas personarum in Deo est aeterna; igitur. Patet maior, quia per hoc
videtur differre secundum multos doctores relatio Dei aeterna a relatione
eius quae est ex tempore, quia aeterna est in ipso realis, sicut paternitas,
1 circa tertio] quaeritur tricesimo tertio circa distinctionem 31 Kf; circa distinctionem 31 W.
23 quae ponit] om. (hom.) K. 3 aliquid] aliud W. 4 excludit] excludat Kf. 8 aliquid]
aliud W. 9 igitur] scilicet K. 10 ideo] tanto W. 13 eandem] om. K. 15 videtur] in Deo add.
W. esse] relatio add. W. 1617 igitur aeterna] om. (hom.) W.
7308.2 Hae rationes similes sunt rationibus allegatis apud Aegidium Romanum, In 1 Sent.
dist. 31 princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 160rE-F). 9 Cf. Aristot., Metaph. 5,15 (1021a2930); cf.
etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160rE), ubi haec auctoritas
Aristotelis etiam ad sensum invenitur. 14 Cf. supra, p. 32,2124. 17 Cf. e.g. Thomas de
Aquino, In 1 Sent. dist. 30 q. 1 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 702) et Aegidius Romanus, loc. cit. dist.
30 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 156rF-vI).

308 quaestio tricesima tertia
filiatio; temporalis autem non est. Et minor manifesta est, quia ab aeterno
personae divinae sunt sibi invicem coaequales.
Tertio, quia vel aequalitas personarum est vera res, et si sic, erit relatio
realis; vel est res solum secundum rationem, et hoc non, quia, quamvis nulla
creatura esset, adhuc personae divinae essent inter se aequales. 5
Quarto: Si esset aequalitas ibi diversa magnitudo Patris et Filii, tunc esset
J 229a ibi realis relatio; sed non minus debet hoc poni, cum ponitur eadem mag|ni-
tudo; igitur etc. Patet maior, quia propter hoc aequalitas in creaturis est realis
relatio. Minor probatur, quia non minus realiter aequales sunt quae habent
eandem quantitatem numero quam quae habent similem, quia non minus 10
in quantitate conveniunt, sed magis.
[Contra quaesitum]
Deinde arguitur contra quaesitum, videlicet quod relatio in divinis nihil
ponat. Primo auctoritate Magistri capitulo 3 praesentis distinctionis dicen-
tis: Quibusdam non indocte videtur nomine aequalitatis vel similitudinis 15
non aliquid poni, sed removeri; igitur hoc est probabile. Et ita dicit Aegi-
dius circa hanc distinctionem quaestione 1 articulo 3.
Secundo, quia cuius definitio est privativa, illud nihil ponit; sed definitio
aequalis est privativa; igitur. Maior patet, quia definitio explicat naturam
definiti. Et patet minor per Euclidem dicentem quod aequale est quod 20
f 135rb alteri | superpositum nec excedit nec exceditur ab ipso.
3 est] sit W. 5 adhuc] tamen W. 9 quae] qui f. 10 quae] qui f. 13 arguitur] arguit
K. 14 ponat] ponit W. 3] 2 K; fort. leg. 1. 1415 dicentis] om. W. 16 aliquid] aliud W.
21 superpositum] suppositum KWf.
12 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-

Hnermann, n. 75, p. 46): [] totae tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales. Cf.
etiam Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 19 cap. 1 (ed. Grottaferrata 1971, p. 159). Haec auctoritas
Symboli Quicumque Ps.-Athanasiani verbotenus profertur apud Aegidium Romanum, loc.
cit. dist. 31 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 161rDE) et Thomam de Argentina, In 1 Sent. dist. 31 q. 1
art. 3 (Venetiis 1564, fol. 96va). 14 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 31 cap. 1 n. 4 (ed. cit., p. 225).
17 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 161rF). 18309.4 Hae ratio-
nes similes sunt rationibus allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 31 pars 1 art. unicus
q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 533a) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 31
q. 1 art. 1 (Tolosae 1652, fol. 248ab). 20 Cf. Euclides, Elementa lib. 1 (ed. Heiberg et Stamatis,
p. 6; ed. Busard et Folkerts, p. 115). Haec auctoritas Euclidis eisdem fere verbis profertur apud
Bonaventuram, loc. cit. dist. 31 pars 1 art. unicus q. 1 (ed. cit., p. 533a) et Petrum de Tarantasia
(Innocentius V), loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 248a).
quaestio tricesima tertia 309
Tertio, quia, si aliquid poneret, hoc esset commensurationem persona-

rum; modo in personis non est commensuratio; igitur etc. Patet maior ex
definitione aequalium, quia dicuntur illa quae in quantitate conveniunt, id
est mensurata sunt. Et patet minor, quia in divinis solum est immensitas.
5 [Contra suppositum]
Sed contra suppositum est quod in divinis non ponuntur nisi quattuor
relationes originis, ut dictum est circa distinctionem 26; modo nulla illarum
est aequalitas; ergo non videtur esse relatio realis in divinis.
Secundo: Reales relationes sunt distinctivae personarum; modo aequali-
10 tas non videtur distinguere personas; igitur.
Tertio: Illa relatio non est realis, sed solum rationis, cuius esse completum
dependet ab intellectu; sed aequalitas in divinis est huiusmodi; igitur. Maior
nota est et minor probatur, quia Pater non concipitur aequalis Filio, nisi
eadem magnitudo ab intellectu bis accipiatur, scilicet magnitudo bonitatis
15 divinae semel in Patre et semel in Filio.
Quarto: Inter eadem extrema super eodem fundamento non possunt
fundari plures oppositiones relationum realium; sed inter Patrem et Filium
super eodem fundamento fundatur paternitas ex parte Patris et filiatio ex
parte Filii; ergo inter Patrem et Filium in divinis non potest esse alia relatio
20 realis.
Quinto, quia ubicumque est relatio realis aequalitatis, ibi non solum
est aequalitas suppositorum, sed magnitudinum; modo in divinis non est
aequalitas magnitudinum; ergo etc. Patet maior, quia ista videtur esse dif-
ferentia in relationibus modo potentiae et modo unius sive modo numeri
25 expressis quod relationibus modo potentiae expressis solum supposita refe-
runtur et non fundamenta nec ipsa relationibus quas fundant, denominan-
1 aliquid] aliud KW. 4 mensurata] commensurata Wf. 9 distinctivae] distinctae W. 13 et]

realis K; om. W. 14 accipiatur] accipitur K. 16 inter] coni. (sic Thomas de Argentina); super
codd. et ed. 19 in divinis] om. W. 20 realis] om. W. 21 quia ubicumque] utrum W. 25 quod
expressis] om. (hom.) J. 2526 referuntur] referunt K. 26 ipsa] ipsis W.
3 De definitione aequalitatis vide infra, p. 311, ad lin. 13. 68 Haec ratio similis est rationi
allegatae apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 (ed. cit., fol. 95vb). 7 Cf. supra,
p. 193,1821. 910 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Aegidium Romanum, loc. cit.
dist. 31 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160rF). 11310.5 Marsilius has rationes verbotenus fere
deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 96rb).
1617 Cf. ibid.: Praeterea, inter eadem extrema super eodem fundamento non possunt
fundari plures oppositiones realium relationum [].
tur. Potentia enim generativa Socratis non est pater, sed ipse Socrates per
illam est pater. Secus in relationibus modo unius vel numeri expressis. Non
solum enim aequales homines sunt, sed etiam suae quantitates, nec solum
substantiae albae similes, sed etiam albedines. Minor patet, quia ibi non sunt
plures magnitudines sicut nec plures essentiae. 5
[Pro quaesito]
Sed pro quaesito est beatus Augustinus 5 De Trinitate capitulo 6 dicens quod
aequalitas in divinis secundum substantiam dicitur, ergo positive.
Secundo, quia ex quo ponit in creaturis et quicquid Deo convenit et
creaturis, verius convenit Deo , oportet quod in Deo etiam aliquid ponat. 10
J 229b In hac quaestione primitus | praeter ea quae dicta sunt de relationibus in

quaestione praecedenti, sunt aliqua generalia praemittenda et de suppo-
sito recitandae opiniones. Secundo ad illud suppositum respondendum per
probabiles conclusiones. Et tertio de quaesito videbitur an aequalitas et 15
similitudo dicant in Deo positiones.
[Articulus 1]
[Notabile unicum]
f 135va Quantum ad primum | est notandum quod iuxta modum communem dupli-
cia invenimus relativa. Quaedam similium nominum, ut sunt idem, simile, 20
3 sed] si W. quantitates] quantitatis f. 5 magnitudines] magnos W. 9 ex] om. W.

ponit] aliquid add. K. 14 secundo] secunda K. 15 an] ante K. 19 quantum ad primum]
om. W. est] primo add. W. 20 similium] similia W.
cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 223); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 3 (ed.
cit., fol. 161rD), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 910 Haec ratio
similis est rationi allegatae apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 3 (ed. cit.,
fol. 161rC). 13 Cf. supra, pp. 290,18300,5. 19311.14 Marsilius hoc notabile partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 31
princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160rF-G). Modus dicendi de relativis in hoc notabili expressus etiam
invenitur apud Durandum de S. Porciano, In 1 Sent. dist. 31 q. 1 n. 4 (Venetiis 1571, fol. 86rb).
aequale etc., quaedam dissimilium, quae Philosophus 5 Metaphysicae ad

tria genera reducit, scilicet ad relativa dicta secundum numerum, sicut sunt
duplum, dimidium, triplum, subtriplum etc., secunda dicta secundum
potentiam, ut activum, passivum, secans et quod secatur, et tertia dicta
5 per nomina quorum unum sonat actum et aliud potentiam, actum et poten-
tiam aliquo modo exprimentia, scilicet secundum modum mensurae et
mensurabilis, sicut scientia, scibile, sensus, sensibile. Et quia relativa
nominum similium communiter ratione alicuius unionis vel convenientiae
dicuntur, possunt etiam eorum poni tria genera, quia ab unione substantiae
10 sumitur identitas, ex cuius privatione sumitur diversitas, ab unione quan-
titatis aequalitas et ab unione qualitatis similitudo, a privatione unionis in
quantitate sumitur inaequalitas et a privatione unionis in qualitate sumitur
dissimilitudo. Sic Philosophus dicit 5 Metaphysicae quod unum in substan-
tia facit idem, in quantitate aequale et in qualitate simile.
15 [Dubia]
Iuxta quod dubitatur utrum eiusdem ad se ipsum sit relatio realis vel solum
rationis. Quod realis videtur, quia, si nulla anima esset, adhuc res esset
eadem sibi; ergo non est identitas solum relatio rationis. Consequentia nota
20 videtur et antecedens patet, quia adhuc esset idem sibi, quia indivisus.
Ad istud videtur mihi dicendum quod, si relatio rationis vocetur quae
solum est in ratione sic quod non est in re extra intellectum, identitas qua
res dicitur eadem sibi, est non solum relatio rationis. Patet, quia identitas
sequitur naturam rei in quantum potest considerari per rationem esse indi-
25 visa a se, sicut ratio arguebat. Esset enim Deus idem sibi, etsi solus ipse esset.
Et apparet: Quae enim necessitas cogit nos dicere nihil dici idem, nisi in
quantum actualiter ratio utitur eo bis comparando ipsum sibi ipsi? Con-
4 activum] activa K. passivum] passiva K. dicta] differentia K. 56 actum2

exprimentia] om. f. 9 etiam] om. W. eorum] earum K. 12 quantitate in] om. (hom.)
K. unionis in qualitate] aequalitatis unionis W. 14 in qualitate] inaequale W. 18 quod]
respondetur f. 22 re] rebus f. 26 apparet] patet W. dici] dicitur f. 27 bis] his K.
1 Cf. Aristot., Metaph. 5,15 (1020b2632); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1
q. 1 (ed. cit., fol. 160rF-G), ubi haec auctoritas Aristotelis etiam ad sensum invenitur. 13 Auc-
toritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 125, n. 134): Unum in substantia facit idem. Ibid., p. 125,
n. 135: Unum in quantitate facit aequale, unum in qualitate facit simile. Cf. Aristot., Metaph.
5,15 (1021a1112). Cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160rG),
ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis invenitur.
stat quod nulla. Non enim minus est Socrates idem sibi et aeque vera est
haec propositio: Socrates est idem sibi, supposito quod nulla creatura Socra-
tem consideret actu vel ad eum advertat, sicut quando quis ad Socratem
attendit et eum sibi comparat. Sicut numerus decem aequorum est aeque
bene quando nullus eos numerat sicut quando actu numerantur, et tempus 5
esset, quamvis nulla anima esset actu numerans motum, quia sufficit ad esse
numeri quod sit multitudo numeralis, sive numeretur sive non, et ad esse
temporis quod sit motus qui possit numerari per animam, sive actu fiat sive
non. Ita ad esse idem sufficit quod res maneat indivisa a se vel non-divisa a
se et quod ut talis possit ab anima considerari, sive anima actu consideret 10
J 230a comparando eam | sibi ipsi sive non.
Secundo dicitur quod vocando relationem realem rem extra animam pro
qua terminus concretus vel abstractus praedicamenti ad aliquid supponit,
f 135vb eiusdem respectu sui est relatio rea|lis. Patet, quia identitas rei est ipsa res,
iuxta dicta in praecedenti quaestione; modo identitas est terminus abstrac- 15
tus praedicamenti ad aliquid; ergo etc. Similiter, ut dictum est, quamvis nulla
esset anima creata vel angelus, adhuc staret quod lapis esset idem sibi et
esset sua identitas, non quia actu comparatur ad se ut non-diversum per
animam, cum non sit, sed quia potest comparari, ut si anima considerans
lapidem illum fieret. 20
Tertio videtur mihi quod vocando relationem realem realem habitudi-
nem respectivam duorum extremorum contra se distinctorum realiter sic
quod huiusmodi distinctio non dependeat a ratione, eiusdem ad se ipsum
non est relatio realis. Patet, quia idem respectu sui non potest habere habi-
tudinem duorum extremorum realiter contra se distinctorum, ut notum est. 25
Ex quo quarto mihi videtur quod vocando relationem realem rem extra
animam pro qua terminus relativus concretus vel abstractus supponit, ita
bene est relatio realis eiusdem ad se sicut eiusdem ad aliud, quia sicut rei
ad illam rem est realis relatio diversitatis, ita rei ad se ipsam est relatio iden-
titatis. Et sicut diversitas, similitudo vel aequalitas sunt termini relativi 30
12 et sibi] om. (hom.) K. 3 advertat] adverteret W. 4 attendit] accedit K. sicut] si W.

5 bene] numerus add. sup. lin. K. 6 esset1] corr. in est K. 7 numeralis] numerabilis KWf.
8 temporis] tempus J. 9 non-divisa] non-diversa f. 13 aliquid] aliud W. 14 sui] in W.
15 modo] immo W. 16 aliquid] aliud W. 18 esset] essent K. non-diversum] non-divisum
W. 21 tertio] quarto KW. realem2] om. (hom.) K. 24 respectu] respectus W. 26 quarto]
om. W. 27 relativus] om. W. 28 eiusdem2] om. W. quia] et W. 29 illam] aliam Wf.
30 diversitas] diversitatis J.

supponentes pro his in quibus res sunt diversae, sic identitas est terminus
abstractus praedicamenti ad aliquid supponens pro eo in quo res est eadem
sibi.
Quinto videtur mihi quod doctores nostri locuti sunt de relatione reali
5 modo praecedentis propositionis, scilicet prout est habitudo duorum extre-
morum realiter contra invicem distinctorum. Et sic dicunt Doctor Sanctus,
Aegidius, Thomas de Argentina et multi alii generaliter antiqui quod eius-
dem ad se non est relatio realis.

10 Secundum dubium: Utrum aequalitas vel similitudo in creaturis sit relatio
realis.
Ubi primo videtur mihi salvo semper iudicio meliori quod, si quis vellet
vocare relationem realem habitudinem respectivam qua actu duo extrema
distincta invicem comparantur, tunc duo bipedalia ad quae nulla creatura
15 rationalis advertit, non sunt actu aequalia. Probatur sic: Quia non sunt actu
relata, ergo nec aequalia. Patet consequentia, quia de quo negatur genus,
et species. Patet antecedens, quia relatio realis requirit actualem compa-
rationem. Modo per casum haec non comparantur, ex quo nulla creatura
rationalis existit; quam propositionem ideo pono ut consideretur quod res
20 non dicuntur solum in praedicamento ad aliquid vel relationis ab actuali
comparatione animae. Unde, si ab ea dicerentur esse in isto praedicamento,
nullus esset dominus vel servus, duplum vel dimidium, aequale vel simile,
nisi cum aliqua anima ea invicem compararet, quod absurdum est. Et ex
hoc mihi videtur iuxta dicta in primo dubio quod ita res est eadem sibi et sua
25 identitas quando nulla anima eam considerat, sicut quando anima eam con-
siderat vel sibi ipsi comparat. Et est sua actualis relatio et actualis ha|bitudo f 136ra
sui ad se ipsam a qua vocatur idem, id est res relativa vel relata vel ad aliquid,
quae nata est ab anima considerari, | sic sibi comparari, si debite adverteret. J 230b
2 aliquid] aliud Kf. 6 realiter] om. W. Sanctus] Thomas add. K; om. W. 13 extrema] ad
add. W. 20 aliquid] aliud W. 21 dicerentur] solum add. Wf. 23 ea] eam K. compararet]
comparet W. est] esset W. 24 ita] illa JW. 25 quando1] quamvis W. considerat]
consideraret W. sicut] sive W. 26 comparat] compararet K. 27 aliquid] aliud KW.
28 quae] quia f. considerari] considerare codd. adverteret] advertent JKW.
5 Cf. supra, p. 312,2124. 6 Cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 719).
7 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160vL). Cf. Thomas de
Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 96vb). 24 Cf. supra, pp. 311,21312,20.
Secundo videtur mihi quod proprie nulla res est aequalis sibi vel similis
sibi. Patet, quia sicut nulla res dicitur altera a se vel diversa a se, ita videtur
quod non dicatur aequalis vel similis sibi. Modo nulla res proprie differt a
se. Dicuntur enim diversa quae sunt et quorum unum non est aliud, sicut
trahitur a Philosopho 5 et 10 Metaphysicae. Modo idem non est duae res 5
quarum una non est alia et quarum quaelibet est ipsa, quia, licet totum
sit suae partes, tamen non est aliqua sua pars. Et ideo, licet una pars sit
diversa ab alia, non propter hoc totum differt a se. Sic dicitur quod A differre
a B est A esse et B esse et A non esse B. Et sic patet minor. Maior etiam
patet, quia sicut diversa sunt differentia in essentia, ita aequalia vel similia 10
sunt convenientia in quantitate vel qualitate secundum quod sumitur a
Philosopho 5 Metaphysicae. Modo non sunt convenientia in quantitate vel
qualitate, nisi sint plura. Pro ista conclusione est auctoritas Hilarii libro 2
De Trinitate ante finem dicens quod similitudo ipsi non est et Magister
distinctione praesente capitulo 1. 15
Forte dicetur quod secundum Porphyrium Socrates senex differt a Socrate
puero vel Socrates sedens a Socrate stante.
Secundo, quia sicut aliquid dicitur idem sibi propter essentiae unitatem,
ita videtur posse dici aequale sibi propter quantitatis suae identitatem. 20
[Ad obiectiones]
Respondetur ad primam quod haec de vi sermonis non est vera: Socrates
senex differt a Socrate puero, eo quod numquam simul Socrates est senex
et puer. Nec voluit Porphyrius quod esset proprie vera, sed quod est alteritas
quaedam in Socrate sene quae non fuit in Socrate puero. Et ideo dicit quod 25
differt alteritate quadam.
12 vel sibi] om. (hom.) W. 3 differt] est diversa K. 5 trahitur] traditur W. non]
om. f. 8 non] modo W. hoc] om. W. 9 esse1] om. W. B2] C W. 10 diversa] om.
K. differentia] diversa W. vel] et f. 13 2] fort. leg. 3. 22 respondetur] respondeo W.
24 nec] et W. quod2] non add. W. 25 sene Socrate] om. (hom.) W.
5 Cf. Aristot., Metaph. 5,9 (1018a1215) et ibid. 10,8 (1058a1718). 12 Cf. supra, p. 311, ad lin.
13. 14 Hilarius, De Trin. 3,23 (PL 10,92B; CCSL 62,96). 15 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist.
31 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 223). 17 Cf. Porphyrius, Isagoge cap. De differentia (CAG IV 1, 8; AL I
67, 14). 22 Cf. supra, p. 314,1718. 25 Porphyrius, loc. cit. cap. De differentia (CAG IV 1, 8;
AL I 67, 14).
Ad secundam dicitur quod non est simile, quia idem est relativum iden-
titatis, aequale est relativum diversitatis. Unde aequalitas proprie est con-
venientia alicuius cum alio in quantitate. Haec autem non est eiusdem ad se,
cum non sit alius a se. Immo ubi in corporibus reperitur aequale, ibi debet
5 posse reperiri maius et minus, eo quod aequale est medium inter plus et
minus, ut habetur in 10 Metaphysicae et in 5 Ethicorum; modo nihil potest
esse maius vel minus se ipso; ergo nec aequale proprie.
[Continuatio responsionis ad secundum dubium]

Tertio videtur mihi quod aequalitas in creaturis est relatio realis, etiam stric-
10 tissime loquendo de relatione reali. Patet, quia est habitudo duarum rerum
extra animam existentium, convenientium in quantitate. Et si forte aliquis
vellet quod aequalitas esset unius rei convenientis cum alia in quantitate,
tunc adhuc ut sic esset relatio realis, eo quod ponit respectum duorum
extremorum. Non enim est habitudo aliqua entis ad non-ens. Et secundo,
15 quia, quamvis nulla creatu|ra rationalis esset, adhuc bipedale esset aequale f 136rb
bipedali; et tunc non relatione rationis esset hoc; ergo relatione reali, quod
est propositum. Consequentia tenet et patet maior, quia adhuc bipedale
cum alio bipedali conveniret in quantitate. Et patet minor, quia tunc nulla
ratio esset, ex quo nulla creatura rationalis esset. Quamvis enim relationes
20 aequalitatis similium in specie fundentur super unum, quod fortassis in re
non est nisi rationis, ut quidam dicunt, eo quod est | secundum speciem, J 231a
quae est rationis, nihilominus tamen, quia relatio aequalitatis non funda-
tur super unionem, sed super quantitatem, cuius est proprium secundum
eam aequale vel inaequale dici, manifestum est quod, quamvis unitas sit
4 cum se] om. (hom.) W. 56 eo minus] om. (hom.) K. 10 duarum] diversarum Kf.
12 esset] relatio add. f. 13 respectum] om. W. 17 et] sup. lin. J. maior] corr. ex minor JK.
20 in re] om. W. 24316.1 sit rationis] rationis sit K.
1 Cf. supra, p. 314,1920. 6 Aristot., Metaph. 10,5 (1056a12) et id., Eth. Nicom. 5,7 (1132a1415);
cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 239, n. 93). 21 Est opinio cuiusdam oppositum
arguentis citata et reprehensa a Thoma de Argentina loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 95vb). Durandus ibid. in margine ab editoribus nominatur; cf. infra, p. 316, ad lin. 5.
2324 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 95vb): [] cum proprium
sit quantitatis secundum eam aequale vel inaequale dici []. Cf. supra, p. 30,12: []
quod proprium quantitatis est secundum eam aequale vel inaequale dici, sicut habetur a
Philosopho in Praedicamentis. Cf. etiam Aristot., Categoriae 6 (6a3435) (AL I 15, 18): Quare
quantitatis proprium est aequale et inaequale nominari.
rationis, tamen aequalitas, quia non est proprietas unius, sed quantitatis
continuae, non sequitur naturam unius, sed quantitatis. Quia haec est relatio
realis in utroque extremorum, habetur propositum.
[Obiectio Durandi et responsio auctoris]

Sed contrarium videtur velle dominus Durandus dicens quod talis est relatio 5
in creaturis, qualis est unitas; modo unitas super quam fundatur relatio
creaturae ad creaturam, non est nisi unitas rationis, eo quod est duarum
quantitatum in diversis rebus existentium, quae utique non sunt unum nisi
secundum rationem; ergo.
Sed illud non concludit, quia aequalitas creaturae non est proprietas 10
unitatis, sed quantitatis, cuius proprium est secundum eam aequale vel
inaequale dici. Et ergo ad aequalitatem realem non requiritur numeralis
realis unitas rerum aequalium, sed similis quantitas in aequalibus.
[Opinio Aegidii et Thomae de Argentina]

Secundo principaliter est notandum quod de quaesito sunt diversae opinio- 15
nes doctorum. Dicit enim Aegidius et consequenter Thomas de Argentina
quod aequalitas divinarum personarum est solum relatio rationis et sumit
fundamentum ex hoc quod quantitas spiritualis earum est solum una, scili-
cet essentialis. Et ex hoc dicunt quod intellectus comparans magnitudinem
personae ad personam necessario utitur eadem quantitate bis, eo quod ista 20
quantitate qua Pater est magnus, et aliae personae sunt magnae. Unde sicut
eiusdem ad se non est realis relatio, sed rationis, eo quod intellectus non
comparat inter diversa, ita dicit quod nec hic. Aequalitas enim et similitudo
personarum transit in identitatem essentiae, quia omnia, ut vult beatus
1 tamen] causa K. aequalitas] aequalitatis K. proprietas] proprietatis K. 2 continuae

quantitatis] iter. (homoeoceph.) K. 3 extremorum] et add. f. 17 relatio] om. J. 18 quod]
quia W. quantitas] quantitatis J. solum] om. K. 19 magnitudinem] magnitudine W.
21 et] etiam KWf.
5 Cf. Durandus de S. Porciano, loc. cit. dist. 31 q. 2 n. 4 (ed. cit., fol. 87ra). Marsilius hanc
obiectionem responsionemque partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur
a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 95vb96ra). Durandus ibid., fol. 95vb
in margine ab editoribus nominatur. 1112 Cf. supra, p. 315, ad lin. 2324. 16 Cf.
Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 160rH-vL). Cf. Thomas de
Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 96ra), ubi opinio doctoris nostri profertur
et Aegidius in margine ab editoribus nominatur. Marsilius opinionem utriusque doctoris
tractans expositionem Aegidii ad sensum imitatur.
Augustinus, quae de Deo dicuntur qualitates vel quantitates, transeunt in

essentiam, eo quod ad intra non sunt nisi duo praedicamenta.
[Opinio contraria]
Alia opinio est huic contraria, quae ponit quod aequalitas divinarum per-
5 sonarum est relatio realis, quia ea plures et distinctae res, scilicet personae,
sunt inter se aequales. Concedunt tamen quod quantitas est ibi una et quod
comparando personas intellectus utitur eadem quantitate bis. Sed dicunt
quod, quia illa quantitate comparantur diversae res, adhuc erit haec realis
relatio.
10 [Opinio auctoris]
Et ambae opiniones sunt famosae et probabiles et credo magis in quid
nominis differentes quam | in sententiae contrarietate, sicut post videbitur. f 136va
[Articulus 2]
15 [Suppositiones seu notabilia]

Quantum ad secundum articulum primitus suppono quod aequalitas divi-
narum personarum est prima aequalitas et est summa aequalitas. Haec fuit
ante determinata distinctione 19 conclusione secunda illius distinctionis.
Secundo suppono quod haec aequalitas magnitudinis spiritualis est una
20 communis essentia trium personarum. Patet ex dictis in eadem conclu-
sione. Est enim aeternitas, est bonitas sive perfectio essentialis, et potentia
sive divina potestas. Et certum est quod haec sive quodlibet illorum sim-
pliciter dicit idem in singulis personis, scilicet essentiam communem, quia
earum est una aeternitas, una essentialis perfectio et una potestas produc-
25 tiva rerum, sicut ibidem dictum fuit.
1 qualitates] qualitas f. quantitates] quantitas f. 6 quantitas] qualitas W. 12 post] prius

K. 13 articulo] etc. add. W. 16 quantum articulum] om. W. 18 determinata] dicta K;
declarata f. conclusione] coni.; quaestione codd. et ed. 19 una] om. K. 2021 conclusione]
coni.; quaestione codd. et ed. 2324 quia earum] quarum K.
1 Cf. August., loc. cit. 5,10,11 (PL 42,918; CCSL 50,217218) et ibid. 5,11,12 (PL 42,918919; CCSL
50,218220). 12 Cf. infra, pp. 320,27324,27. 18 Cf. supra, p. 33,12. 21 Cf. supra, p. 33,121.
25 Cf. supra, p. 33,710.
[Corollarium]
Ex quo sequitur quod omnimode et immutabiliter est eadem quantitas
spiritualis trium personarum. Patet, quia est essentia, per suppositionem.
[Continuatio suppositionum seu notabilium]

Tertio praemitto sive suppono quod aequalitas est convenientia plurium in 5
J 231b quantitate, sive eadem in numero | sive consimili. Hoc est quid nominis et
ergo hoc probare non oportet.
[Corollaria]
Ex quo infero quod, si ad imaginationem duae bipedales aequae essent una
quantitate continua in numero extensae, non minus essent aequalia, quam 10
si diversis quantitatibus aequalibus extenderentur. Patet, quia non minus,
immo magis, in quantitate convenirent. Et stante suppositione communi,
quod extensio substantiae vel qualitatis sit accidens additum substantiae,
tunc manifestum est quod una et eadem est extensio qua extenduntur
albedo et dulcedo lactis, et non ex hoc debent dici minus aequales, quam 15
si albedo una quantitate extenderetur et dulcedo alia aequaliter magna. Et
eodem modo forma substantialis coextensa suo subiecto aequalis est nec
maior nec minor quam suum subiectum et e contra, et tamen quantitas
continua qua extenduntur, est una numero.
Secundo ex hoc infero quod non est de ratione aequalium quod sint 20
quantae distinctis quantitatibus non-excedentibus. Immo stat aliqua esse
aequalia et esse eadem quantitate numero extensa. Patet ex praecedente.
Tertio ex hoc infero quod non est bona consequentia, cum arguitur:
Eadem numero est quantitas trium personarum, ergo inter eas non est realis
aequalitas, quia etiam in creaturis huiusmodi consequentia non est bona, ut 25
dictum.

Quarto suppono quod aequalitas inter personas divinas non dicit nudam
essentiam. Patet, quia iuxta dicta in secundo dubio praecedentis articuli
9 imaginationem] imaginem W. 10 aequalia] aequales f. 13 substantiae2] om. K.

17 coextensa] quo extensa W. 18 tamen] cum JK. 21 quantae] om. K; sc. res quantae.
23 cum] qua W. 24 eadem] in add. W. 25 aequalitas] relatio aequalitatis W. est bona]
valet W.
3 Cf. supra, p. 317,1925. 6 De definitione aequalitatis vide supra, p. 311, ad lin. 13. 22 Cf.
nulla res est aequalis sibi. Ergo divina aequalitas importat pluralitatem, quae
solum est in personis, cum essentia non possit multiplicari.

Forte dicetur quod contrarium videtur sequi ex secunda | suppositione, quia f 136vb
5 dictum est quod aequalitas magnitudinis spiritualis est essentia et quod est
eadem quantitas trium personarum.
Respondeatur quod hoc verum est nec repugnat suppositioni quartae,
quia, quamvis aequalitas sit essentia, tamen hic terminus aequalitas cum
essentia dicit pluralitatem quae est in personis. Bene stat enim aliquid
10 supponere pro aliquo et simul aliud dicere, ut Pater est essentia cum hic
terminus manet dicit Filium apud animam, quem non dicit essentia.

Quinto eodem modo suppono quod aequalitas non dicit nudam relatio-
nem sic distinctam ab absolutis vel absoluto. Patet, quia sicut in creaturis
15 dicit convenientiam in quantitate quae quantitas est res absoluta , ita
etiam in divinis dicit convenientiam personarum in quantitate spirituali,
quae est res absoluta. Unde, si Pater dicitur aequalis Filio, hoc non est
secundum nudam paternitatem et filiationem ut sic, sed est ratione spiritua-
lis quantitatis in qua conveniunt. Et hoc dicit Magister capitulo 1 praesentis
20 distinctionis.
Ex hoc infero sexto quod aequalitas in Deo dicit relationem et essentiam.
Sequitur ex praecedentibus, quia ex quo est inter personas non secundum
essentiam nudam, ut dicit quarta suppositio, nec relationem nudam, ut dicit
quinta, et ibi non sint alia quam essentia et relatio, sequitur quod dicitur
25 secundum ista duo simul. Unde aequalitas importat pluralitatem et sic rela-
tionem, quia in Deo non est pluralitas nisi secundum relationem, ut dictum
est prius. Secundo importat eandem vel similem quantitatem spiritualem,
cum sit convenientia in quantitate, ut dixit tertia suppositio. Et haec | quan- J 232a
titas in Deo est essentia, ut dicit secunda suppositio. Unde aequalitas Patris
2 cum] tamen K. 5 et] om. K. 6 eadem] om. W. 7 hoc] non W. 8 tamen] cum K.
cum] tamen K. 9 essentia] om. K. aliquid] aliud K. 10 et] om. W. cum] tamen JKf.
13 quinto] om. K. 16 convenientiam] essentiam J. 17 Filio] in Deo add. f. 24 sint] sunt f.
27 vel similem] similem vel W.
5 Cf. supra, pp. 317,1920 et 318,23. 7 Cf. supra, pp. 318,28319,2. 20 Cf. Petrus Lombardus,
loc. cit. dist. 31 cap. 1 n. 1 (ed. cit., p. 223). 23 Cf. supra, p. 318,2829. 24 Cf. supra, p. 319,1314.
ad Filium est divina essentia in quantum Pater in ea similiter magnus est

Filio. Et eodem modo dicitur quaelibet persona aequalis alteri vel aliis in
divinis vel plures uni.
Septima suppono: Non similiter Pater dicitur similis vel aequalis Filio
et similis vel aequalis suae essentiae. Patet, quia, cum Pater non sit Filius, 5
Filio dicitur similis vel aequalis ut alter ad alterum conveniens cum eo in
quantitate vel qualitate spirituali. Sed essentiae dicitur similis vel aequalis
improprie, puta quia est idem ipsi essentiae.
[Corollarium]
Ex quo mihi sequi videtur quod, licet aequalitas personae comparatae ad 10
essentiam transit in relationem identitatis, quia est idem cum essentia,
tamen aequalitas unius personae ad aliam manet inter relationes diversitatis
capiendo tamen diversitatem large, prout distincti dicuntur aliquo modo
diversi. Patet ex praecedenti, quia est relatio distinctorum, cum una persona
realiter distinguitur ab alia. 15

Descendendo ad propositum est notandum octavo quod aequalitatem vel
similitudinem personarum inter se esse relationem realem potest intelligi
dupliciter. Uno modo quod sit aliqua relatio respectiva aliquo modo forma-
f 137ra liter distincta contra essentiam, sicut quattuor rela|tiones notionales, quam- 20
vis in essentiam transeunt, tamen formaliter ab ea distinguuntur, cum sint
proprietates personales incommunicabiles, et essentia communicabilis est.
Alio modo, quod etiam nulla creatura existente actum rationis comparati-
vum circa personas exercente adhuc realiter esset plurium rerum distincta-
rum in quantitate spirituali convenientia. 25
[Conclusiones]
Quibus praemissis videtur mihi salvo iudicio meliori quod aequalitas in Deo
non est primo modo relatio realis. Patet, quia aequalitas in Deo non est ali-
qua res respectiva aliquo modo formaliter distincta contra essentiam; ergo
conclusio vera. Consequentia tenet per distinctionem positam et antece- 30
1 est2] illo W. 4 Pater] sit vel add. W. 45 Filio aequalis] om. (hom.) W. 6 aequalis] vel
add. sed del. W. ut] vel J. 7 sed aequalis] om. W. 12 tamen] cum JW. 15 distinguitur]
distinguatur f. 20 notionales] nationes W. 21 transeunt] transeant Kf. 22 et] ut W.
27 iudicio] iudico K.

dens patet per secundam suppositionem, quia aequalitas magnitudinis spi-

ritualis trium personarum est communis essentia, quae non est formaliter
contra se distincta, sicut paternitas formaliter contra essentiam distingui-
tur, ut pluries dictum est. Et forte quod haec est mens Aegidii et Thomae de
5 Argentina.
[Quaestiunculae incidentes et responsiones auctoris]

Forte dicetur mihi: Quid ergo est aequalitas in Deo?
Respondeo quod est magnitudo spiritualis in qua personae divinae con-
veniunt, sicut duorum lapidum bipedalium aequalitas est dimensio quan-
10 titativa in qua conveniunt. Et haec spiritualis quantitas est essentia divina,
quae est aeternitas, bonitas et sua potentia, in quibus circa distinctionem 19
dictum fuit consistere aequalitatem spiritualem.
Dicetur: Potestne persona dici aequalitas? Et: Utrum personae possunt
dici aequalitas?
15 Respondeo quod meo videre persona debet magis proprie dici aequalis
personae quam aequalitas ad personam, eo quod in talibus relativis magis
consuetae sunt praedicationes concretorum de terminis aliorum praedica-
mentorum quam abstractorum. Abstracta enim aliquo modo per modum
formae significant, a qua sumitur denominatio concreta. Et quia talis forma
20 in creaturis saepius est distincta, ideo non est ita propria praedicatio abstrac-
torum de nominibus sup|positorum sicut concretorum, sicut magis proprie J 232b
persona dicitur Pater quam paternitas.
Secundo videtur mihi quod sicut persona est essentia, ita persona est
aequalitas, et sicut personae sunt essentia, ita sunt aequalitas, et sicut per-
25 sona est aequalis personae, quod sic est aequalitas personae, quia est essen-
tia, quae est aequalitas personae. Hae enim omnes verae sunt, licet non sunt
ita proprie, sicut esset praedicatio concreta. Causa veritatis earum est, quia
in huiusmodi spiritualibus quantitas est res quanta, sicut essentia est per-
sona et plures personae.
3 se distincta] essentiam distinctam K. 4 mens] beati add. et sup. lin. Thomae K. 7 ergo
Deo] iter. K. 10 qua] et add. K. 13 dicetur] diceretur K. possunt] possint Wf. 15 videre]
iudicio f. debet] dicitur f. 21 suppositorum] supponitur K. 22 Pater] om. f. 24 et2] quia
J.
1 Cf. supra, p. 317,1925. 4 Cf. e.g. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 2 (ed. Santos Noya,
p. 241). 5 Cf. supra, pp. 316,15317,2. 12 Cf. supra, p. 33,78.
Secunda conclusio est quod esto quod uno modo inter essentiam et perso-
nam non sit relatio vel aequalitas realis, tamen inter personas est aequalitas
realis secundo modo. Prima pars patet, quia relatio vel aequalitas essen-
tiae et personae non est extremorum distinctorum, sicut nec eiusdem ad se 5
ipsum. Et ergo prout relatio realis diceretur quae requirit extrema distincta,
non est relatio vel aequalitas realis essentiae ad personam vel e contra.
f 137rb Secunda pars conclusionis declaratur, | quia esto quod nulla creatura esset
exercens actum comparativum circa divinas personas, adhuc in Deo esset
plurium in quantitate spirituali convenientia, scilicet trium personarum in 10
una essentia, quae est spiritualis quantitas, ut dictum est; igitur illa pars vera.
Consequentia patet per ultimum notabile. Antecedens notum est catholico,
quia aeternaliter ante creaturam convenerunt tres personae in sua spirituali
quantitate, scilicet in essentia. Et confirmatur, quia, si non esset inter perso-
nas aequalitas realis sicut inter aequalia ad extra in creaturis, hoc vel esset 15
quia non esset distinctarum rerum in re comparatio vel convenientia, et hoc
non, quia personae sunt distinctae res; vel hoc esset quia quantitas in qua
conveniunt, solum est una, et hoc non obstat, quia etiam creaturae dicuntur
aequales relatione reali, quae tamen in una quantitate numero conveniunt,
ut dictum erat in tertia suppositione et suis corollariis. Et forte quod haec est 20
mens aliorum contrarium Aegidii ponentium. Haec etiam conclusio con-
cordat primae suppositioni, quia aequalitas in divinis est prima et summa
aequalitas, et mirum esset quod illa esset tantummodo rationis.
[Obiectio]
Sed contra huius conclusionis secundam partem arguitur per rationes alter- 25
ius opinionis. Primo sic: Quia relationes istae sunt tantum rationis quae sunt
in uno et immediato subiecto; sed aequalitas et similitudo in Deo sunt in
uno et immediato subiecto; ergo. Maior probatur, quia da quod sint reales,
tunc in uno et eodem subiecto erit oppositio relativa, et cum omnis opposi-
2 uno inter] inter primo modo W. 34 tamen realis] om. (hom.) W. 4 quia] vel add. K.
8 quia] quod K. 9 in Deo] om. W. 10 plurium] rerum add. f. 15 hoc] haec W. 23 esset2]
est W. 27 in Deo] om. W. 28 et subiecto] om. K.
p. 318,57 et 926. 21 Cf. supra, p. 317,49. 22 Cf. supra, p. 317,1618. 26 Est opinio Thomae
de Argentina, loc. cit. dist. 31 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 96vab), unde Marsilius hanc opinionem
partim verbotenus, partim ad sensum deprompsit.
tio includit contradictionem, sequitur quod de illo subiecto verificabuntur

simul contradictoria, ut pater, filius non dicitur de eodem respectu eius-
dem. Unde bene sequitur: Est pater Socratis, ergo ipse non est filius Socratis.
Minor patet, quia aequalitas et omnis relatio divina fundatur in essentia.
5 Dices forte quod maior non est vera, quia paternitas et filiatio divina sunt
verissime relatio realis et immediate respiciunt divinam essentiam ut imme-
diatum suum subiectum. Dicitur quod falsum assumitur, quia subiectum
primum et immediatum paternitatis vel | alterius relationis originis non est J 233a
divina essentia, quia tunc essentia formaliter esset Pater, eo quod relatio
10 primum et immediatum subiectum denominat Patrem.
Secundo, quia si sic, infinitae relationes reales essent in Deo, quia secun-
dum quodlibet attributum possent supposita divina comparari, ut aeque
sapientes, aeque boni etc.
[Ad obiectionem]
15 Ad primam praemitto quod aequalitas vel similitudo nullam contradictio-
nem includit nisi quod sit plurium quorum unum non est reliquum, ut forma
aquae et materia aquae aequales sunt, quia unum eorum non est reliquum
et quantitas est una. Non enim oportet quod quantitates sint duae, quia hoc
accidit aequalitati, ut dictum fuit in tertio notabili. Modo in Deo sunt plu-
20 res res quarum una non est alia, et ergo nullam includit contradictionem
quod istae sint | realiter una spirituali qualitate similes et una quantitate f 137va
aequales. Per hoc ad formam primae rationis dicitur quod per subiectum vel
intelligitur ipsa quantitas vel qualitas, ac si sic diceretur quod illae relatio-
nes sunt solum rationis quae secundum eandem qualitatem vel quantitatem
25 in numero sumuntur. Et sic negatur maior, quia dictum est quod ab eadem
quantitate realiter possunt duae res dici aequales. Et ad probationem maio-
ris dicitur quod respectu eiusdem omnimode quantitatis sumitur oppositio
relativa aequalitatis. Et negatur consequentia: Ergo contradictoria verifican-
tur de eodem. Nam iuxta dicta aequalitas nullam contradictionem includit
30 nisi quod unum aequalium non sit aliud. Non autem includit quod quanti-
1 includit] includat f. contradictionem] negationem W. subiecto] subiecta K. 2 dici-

tur] dicuntur f. 4 fundatur] fundantur W. 5 quod maior] iter. K. 6 respiciunt] respiciant
K. 7 suum] om. W. falsum] filium W. 8 immediatum] immediate K. 1617 ut
reliquum] om. (hom.) K. 18 quia] et W. 24 vel] et K.
15 Cf. supra, pp. 322,26323,10. 19 Cf. supra, p. 318,56. 25 Cf. supra, p. 323,1819. 29 Cf.
supra, p. 323,1522.
tates sint plures. Modo in Deo una persona aequalis non est alia. Alio modo
per subiectum potest intelligi illud quod a qualitate vel quantitate dicitur
simile vel aequale, ut sit sensus: Illa relatio aequalitatis est solum ratio-
nis qua solum unum immediate denominatur. Et sic concederetur maior
uno modo loquendo de relatione reali et rationis, eo quod talis non esset 5
inter extrema distincta. Et negatur minor, quia, licet comparando aequalita-
tem essentiae ad personam non haberet distincta quae denominaret, tamen
comparando distinctas personas inter se in qualitate spirituali vel quantitate
spirituali patet quod habet distincta extrema, scilicet divina supposita, quo-
rum unum non est aliud. 10
Ad secundam negatur consequentia. Conceditur tamen quod infinita
possunt esse nomina relativa quorum quodlibet dicit relationem realem in
Deo, ut aeque sapiens, aeque bonum etc. Sed quia omnia haec non pos-
sunt plures res importare quam unam essentiam et tres personas, ideo non
debet concedi quod in Deo sunt infinitae relationes. Quia, licet aequali- 15
tas et similitudo significant in Deo realem relationem, tamen, quia ibi est
idem quantitas quod qualitas, quia divina essentia, ideo non debet dici quod
dicant in Deo distinctas relationes in re, sed bene iuxta nostrum modum
intelligendi aliquo modo aliter apprehendimus qualitatem divinam quam
quantitatem divinam. Et est tam qualitas quam quantitas divina vera res, 20
licet eadem formaliter cum essentia, et consequenter relatio super illa fun-
data vera relatio, tamen, quia eadem res omnimode, non dicuntur ibi reales
relationes plures quam relationes notionum, quae sunt quattuor, et perso-
J 233b narum inter se respectu essentiae expressae, ut est | qualitas, quantitas vel
agens, quae, quamvis est realis, ut dictum est in conclusione secunda, non 25
tamen ponit aliquam entitatem formaliter contra essentiam distinctam. Hoc
de secundo articulo.
1 persona] pars f. 3 simile] om. K. 7 tamen] cum W. 13 ut aeque] om. W. 14 quam]

om. W. 15 licet] om. K. 17 quod1] et K. dici] concedi W. 20 divina vera] vera divina W.
23 quam] quod K. 24 vel] om. f. 27 articulo] om. W.

[Articulus 3]
[Notabilia]
Quoad tertium articulum sunt duo modi dicendi doctorum. Unus videtur
esse de mente Magistri, quem sequitur Aegi|dius, quod aequalitas in Deo f 137vb
5 nihil ponit, sed tantum excessum excludit, ut Pater dicitur aequalis Filio,
secundum eos, quia nec est maior nec minor Filio. Alius modus est commu-
nis, quem moderni communiter sequuntur, scilicet quod non solum exclu-
dit, sed etiam ponit. Et quia haec est communior, ideo securior. Ideo eam
sequi volo.
10 Secundo nota iuxta dicta praecedentis articuli quod aequalitatem aliquid
ponere potest intelligi dupliciter. Uno modo personas et qualitatem spiritua-
lem in qua conveniunt, alio modo aliquam relationem formalem respecti-
vam formaliter distinctam ab essentia qua una persona esset aequalis alteri
vel essentia personae vel etiam sibi.
15 [Conclusiones]
Quibus praemissis sit prima conclusio haec: Aequalitas seu etiam simili-
tudo attributa Deo excludit. Patet, quia excludit excessum aequalitas, et
similitudo dissimilitudinem.
Secunda conclusio: Aequalitas in Deo non ponit aliquam rem formaliter
20 distinctam ab essentia et a personis. Patet, quia talia non sunt in Deo nisi
tantummodo quattuor relationes originis, quae distinguuntur ab essentia.
Nec mirum, quia aequalitas creaturae ad creaturam non ponit aliquam rem
respectivam distinctam contra quantitatem et creaturas aequales. Quanto
minus in Deo!
25 Tertia conclusio: Aequalitas in Deo dicit realiter et ponit quantitatem spi-
ritualem et suppositorum distinctionem. Patet, quia haec ponit sine quibus
3 quoad articulum] om. W. 6 quia] qui W. 8 haec] sc. opinio. eam] ea f. 9 sequi]
loqui W. volo] propono f. 10 nota] noto f. articuli] om. K. 12 alio] secundo f.
relationem] rationem f. 14 personae] persona J. 16 etiam] om. K. 19 formaliter] realiter
W. 22 rem] om. K. 23 quantitatem] est add. K. 25 dicit] om. W.
4 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 31 cap. 1 n. 4 (ed. cit., p. 225): [] ut ea ratione dicatur
Filius aequalis Patri, quia nec maior est eo nec minor []. Cf. etiam supra, p. 308,1416.
Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 31 princ. 1 q. 3 (ed. cit., fol. 161rF-G): [] ut patet per
Magistrum, qui assentiens positioni quorundam ait [] ut ea ratione dicatur Filius aequalis
Patri, quia nec maior eo nec minor est []. Cf. etiam supra, p. 308,1617. 7 Cf. e.g. Durandus
de S. Porciano, loc. cit. dist. 31 q. 2 n. 24 (ed. cit., fol. 86vb87ra). 10 Cf. supra, p. 320,1725.
aequalitas nullatenus existit; sed nullatenus est aequalitas sine praedictis;

ergo. Maior nota est, quia, si vere et proprie verificatur de Deo, tunc illa ponit
quae de sui ratione praesupponuntur. Minor patet, quia non est aequalitas
nisi distinctorum, ut dictum est in articulo primo. Et ergo sine personarum
distinctione non esset in Deo aequalitas. Et iterum non est aequalitas nisi in 5
quantitate convenientium, ut dictum est in secundo articulo. Hoc de tertio
principali.
[Ad rationes pro supposito]

Ad rationes principales: Ad eas quae fiunt ad suppositum non oportet re- 10
spondere, quia concessum est quod aequalitas est relatio realis, in secunda
parte secundae conclusionis secundi articuli, quae respondet ad quaesitum.

Sed ad rationes quae fiunt in contrarium: Ad primam dicitur quod in divi-
nis ponuntur quattuor relationes reales formaliter contra essentiam diffe- 15
rentes et origines personarum distinguentes. Sed cum illis stat relatio realis
aequalitatis vel similitudinis non ponens aliquam rem formaliter ab essen-
tia differentem, ut dictum est. Et hoc vult Magister, scilicet quod non sunt
nisi quattuor origines inter se et ab essentia formaliter differentes.
Ad secundam dicitur per idem quod relationes notionales sunt distincti- 20
f 138ra vae personarum, scilicet illae quae ad | intra realem respectum important,
ratione cuius formaliter distinguuntur ab essentia. Sed aliae relationes fun-
datae in qualitate vel quantitate, quamvis sunt reales, tamen non ponunt
aliquem respectum distinctum contra essentiam et personas, et ergo per
illas non distinguuntur personae. 25
J 234a Ad tertiam negatur minor et ad probationem | conceditur quod Pater non
concipitur aequalis Filio, nisi magnitudo spiritualis, scilicet essentiae, bis ab
2 de Deo] om. W. 3 praesupponuntur] supponuntur W. 5 nisi] om. JK. 12 respondet]

respondit f. 17 ponens] ponentes W. 18 et] in K. 20 relationes] rationes W. 21 important]
importat K. 22 cuius] om. W. 24 aliquem] om. W. 25 personae] om. K. 26 negatur]
negetur Kf.
4 Cf. supra, p. 314,12. 6 Cf. supra, p. 318,56. 10 Cf. supra, pp. 307,7308,11. 12 Cf. supra,
p. 322,34. Cf. supra, p. 307,34. 14 Cf. supra, p. 309,68. 18 Cf. supra, p. 325,1920. Cf.
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 31 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 224). 20 Cf. supra, p. 309,910. 26 Cf.
supra, p. 309,1115.
intellectu concipiatur. Et ex hoc non sequitur quod eius esse completum

dependet a ratione. Esset enim aequalis Pater Filio, etiam si nulla creatura
spiritualis esset. Sed esse eius comparativum animae, hoc dependet ab intel-
lectu. Sed hoc non impedit, quin realis aequalitas sit inter personas, sicut
5 inter albedinem et dulcedinem in lacte, quamvis in extenso sit una, tamen
realiter una est aeque extensa alteri et sic ei aequalis, quamvis quando intel-
lectus hoc concipit, eandem extensionem bis accipit, vel forte melius: Quod
non oportet eandem quantitatem bis accipere, sed solum cognoscere res
aequales in una quantitate convenire.
10 Ad quartam: Maior non videtur mihi vera, quia in creaturis secundum
diversum modum possibilem considerandi easdem res seclusa omni alietate
alterius fundantur diversae relationes, quia quattuor animae intellectivae
sunt aequales quattuor angelis in quantum possunt numerari et sunt simi-
les eisdem quattuor angelis in quantum conveniunt in numero pari, eo quod
15 paritas est qualitas, quia de quarta specie qualitatis. Item, secundum Philo-
sophum 8 Ethicorum pater in quantum pater refertur ad filium paternitate,
et etiam in quantum est pater refertur ad eum principatu regali, quia pater
in quantum pater principatur filiis principatu politico et regali, ut dicit tex-
tus ibidem. Sed forte vult arguens quod super eisdem fundamentis non pos-
20 sunt fundari plures relationes veros respectus et distinctos includentes, quod
potest concedi, quia nec aequalitas in Deo dicit rem respectivam formaliter
contra essentiam et personas differentem. Et hoc est pro conclusione prima
articuli secundi nec est contra dicta. Conceditur enim quod inter Patrem et
Filium aequalitas in divinis non ponit aliquam rem respectivam distinctam
25 contra res relativas personarum et essentiam.
Ad quintam negatur maior, quia forma est aequalis in extensione suae
materiae et albedo dulcedini in lacte, ut dictum fuit in tertia suppositione
secundi articuli, et tamen quantitates non sunt aequales, scilicet extenden-
tes, cum idem non sit aequale sibi. Modo ibi non est nisi una magnitudo
30 extendens formam et materiam vel albedinem et dulcedinem lactis. Ad pro-
1 esse] om. W. 3 esse] omne J. 4 aequalitas] relatio aequalitatis K. inter] in W. 5 in

extenso] intentio W. 7 hoc] om. K. 1314 possunt quantum] iter. (homoeoceph.) K.
15 qualitas] lect. dub. K. 16 8] 6 W. 1617 filium ad] om. (hom.) KW. 21 in Deo] ibi W.
25 personarum] personam W. et] etiam add. K. 27 dulcedini] dulcedo K.
10 Cf. supra, p. 309,1620. 15 De quarta specie qualitatis, id est forma vel circa aliquid
constante figura, vide Aristot., Categoriae 8 (10a1116) et Petrum Hispanum, Tractatus III,24
(ed. de Rijk, p. 37) et Ioannem Buridanum, Summulae III,5.5 (ed. Bos, pp. 6970). 16 Cf.
Aristot., Eth. Nicom. 8,12 (1160b2427). 23 Cf. supra, pp. 320,27321,5. 26 Cf. supra,
pp. 309,21310,5. 28 Cf. supra, p. 318,1415.
bationem negatur quod assumitur, quia Socrates est sua paternitas, licet
f 138rb locutio non sit ita consueta. Et | supposito quod non esset ita, tamen ad
hoc quod relatio sit realis aequalitatis vel similitudinis, non requiritur nisi
quod convenientia in quantitate sit eadem in numero sive eadem in specie
quantitatis, ut dictum fuit in dicto notabili. Est enim forma aequalis suae 5
materiae in extensione in extensis formis. Quod autem dicitur quod non
solum homines sunt aequales, sed suae quantitates, veritatem habet, sed hoc
est per accidens respectu aequalitatis, scilicet, quia semper distincti homi-
nes distinctis quantitatibus sunt extensi. Sed si Deus faceret quod eadem
J 234b quantitas numero duos homines extenderet, adhuc illi essent | aequales, 10
et suae quantitates non, cum solum esset eorum una quantitas. Est enim
albedo lactis dulcedini eiusdem aequalis extensa et non earum quantitates,
cum sit praecise una extensio ambarum.

Ad rationes quae sunt contra quaesitum: Ad primam: Ad auctoritatem 15
Magistri respondetur quod Magister videtur fuisse illius opinionis quod uni-
tas, Trinitas, aequalitas et similitudo in Deo nihil ponunt, sed communiter
doctores eum in hoc non tenent. Et ergo in hac materia declino ab opinione
Magistri ad opinionem communiorem semper sua reverentia salva.
Ad secundam dicitur quod nihil est inconveniens positivum quando- 20
que privative describi, ut accidens describitur 1 Topicorum quod est quod
neque est genus neque species etc. Sed tamen admittatur maior, si sit pure
privativa, et negatur minor. Et ad probationem: Ad petitionem Euclidis dici-
tur quod illa definitio non est pure privativa, quia ponit quod sit quanti-
tas quae alteri superposita. Modo illud non est privativum. Unde videtur 25
quod aequalitas in divinis primo ponit spiritualis quantitatis in pluribus
2 locutio] om. W. 4 sive] om. W. 10 adhuc] ad hoc K. illi] illis K. 11 cum] tamen
KW. eorum] earum K. 12 aequalis] aequaliter f. extensa] extensam JK; extensive
LW. earum] eorum f. 13 sit] sint K. 15 quaesitum] suppositum W. 18 hac] om. K.
2021 quandoque] om. W. 22 admittatur] admittitur f. 25 superposita] supposita codd.
5 Cf. supra, p. 318,56. 15 Cf. supra, p. 308,1317. 1718 Cf. E.A. Synan, Nineteen
Less Probable Opinions of Peter Lombard, in: Mediaeval Studies 27 (1965), pp. 340344, praec.
p. 342: Secunda est quod nomina numeralia dicta de deo, ut unus, trinitas, respectu dicuntur
solomodo privative; distinctione 24, capitulo primo. Cf. etiam ibid.: Tertia est quod nomina
relativa, ut simile, aequale, etc., solum dicuntur privative; distinctione 31, capitulo primo.
20 Cf. supra, p. 308,1821. 21 Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 322, n. 13): Accidens est
quod neque est genus, neque species, neque proprium, neque differentia, sed est aliquid rei.
Cf. Aristot., Topica 1,5 (102b45).
personis omnimodam convenientiam, et ad illud sequitur exclusio, scili-

cet quod nulla earum excedit aliam. Eodem modo in creaturis aequalia in
magnitudine sunt quae commensurata sunt, et ad hoc sequitur condicio pri-
vativa ut posterior, scilicet quod nulla earum alteri superposita excedit aliam
5 magnitudinem. Definitio Euclidis posuit proprietatem posteriorem.
Ad tertiam negatur maior, si loquatur proprie de commensuratione. Sed
si large loquatur, prout commensurata dicuntur plura eiusdem quantitatis,
conceditur maior, quia sic personae divinae in quantitate conveniunt. Et
negatur minor, quod in divinis personae non sunt hoc modo mensuratae.
10 Quamvis enim immensae sunt et quaelibet persona immensa et omnes tres
unus immensus, tamen sic mensurata dicuntur quod eiusdem quantitatis
spiritualis sunt sicut eiusdem essentiae.
[Ad rationes pro supposito et pro quaesito]

Rationes quae sunt pro supposito conceduntur, ut dictum est, et auctoritates
15 beati Augustini pro quaesito, quia sunt pro dictis. Hoc de quaestione. | f 138va
1 illud] aliud K. 34 privativa] privatam K. 4 superposita] supposita KW. 5 posteriorem]

om. K. 6 commensuratione] mensuratione W. 7 large loquatur] legem loquitur
K. dicuntur] divinae K. 78 plura divinae] om. (hom.) K. 7 eiusdem] om. W.
9 personae] distinctae W. mensuratae] commensuratae f. 11 mensurata] commensurata
KWf. 14 sunt] fiunt Kf. conceduntur] concederentur K. auctoritates] auctoritas Wf.
15 quia] quare W. hoc de quaestione] om. W.
6 Cf. supra, p. 309,14. 14 Cf. supra, pp. 307,7308,11. Cf. supra, p. 326,1012. 15 Cf. supra,
p. 310,78.
[quaestio tricesima quarta]
[Utrum sicut Pater non est sapiens

sapientia genita, ita Filius non
sit sapiens sapientia ingenita]
Circa distinctionem 32 quaeritur consequenter et est quaestio tricesima

quarta utrum sicut Pater non est sapiens sapientia genita, ita Filius non sit
sapiens sapientia ingenita; quae quaestio primo supponit quod Pater non sit
sapiens sapientia genita.
[Rationes principales] 5
[Contra suppositum]
Contra quod arguitur primo sic: Omnis sapiens sua sapientia est sapiens;
ergo, cum Pater sapiens sit, sua sapientia est sapiens; sed Filius est sapientia
Patris; ergo etc. Maior nota est et minor est Apostoli 1 Ad Corinthios 1
dicentis: Christum dicimus Dei virtutem et Dei sapientiam. 10
Secundo, quia omnis artifex est sapiens arte sua; modo Filius est ars
Patris; igitur. Maior videtur nota et minor est beati Augustini 6 De Trini-
tate capitulo ultimo. Confirmatur sic: Quia in capitulo 1 eiusdem 6 arguit
12 circa quarta] circa 32 quaeritur consequenter et est quaestio tricesima quarta K; circa
distinctionem 32 W. 8 ergo sapiens2] om. (hom.) K. 11 arte] sapientia codd. 13 eiusdem]
lect. dub. KW.
710 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 32 art. 2 q. 1
(ed. Quaracchi 1882, p. 561ab) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 32 q. 2
art. 1 (Tolosae 1652, fol. 259b). 9 1 Cor 1,24; cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 32 cap. 2 n. 1 (ed.
Grottaferrata 1971, p. 234); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 561a),
ubi hic locus biblicus laudatur. 11331.9 Marsilius has rationes partim verbotenus, partim ad
sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, In 1 Sent. dist. 32 princ. 2 q. 1 (Venetiis 1521,
fol. 167vI-K). 13 Cf. August., De Trin. 6,10,11 (PL 42,931; CCSL 50,241); cf. Petrus Lombardus,
loc. cit. dist. 31 cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 226); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 32 princ.
2 q. 1 (ed. cit., fol. 167vI), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. August., De
Trin. 6,1,2 (PL 42,923924; CCSL 50,229); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 1 (ed.
cit., fol. 167vK), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.

quaestio tricesima quarta 331
Augustinus sic: Quia dicimus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam,

cogimur, ut dicamus | Deum Patrem non esse sapientem nisi habendo J 235a
sapientiam quam genuit; sed constat quod sapientia quam genuit, est sa-
pientia genita; ergo est sapiens sapientia genita.
5 Tertio sic: Illo est sapiens in quo omnia novit; sed omnia novit in Filio;
ergo etc. Patet consequentia, quia Filius est sapientia genita. Ergo, si novit
omnia in Filio, novit omnia in sapientia genita. Et patet maior de se. Minor
est beati Augustini in 15 De Trinitate capitulo 14, ubi dicit beatus Augustinus
quod Pater novit omnia in se ipso et quod novit omnia in Filio.
10 Quarto sic: Si Pater diligit dilectione ab eo procedente, tunc sapiens est
sapientia ab eo genita; sed Pater diligit dilectione ab eo procedente; igitur.
Consequentia tenet et maior patet, quia similis est ratio. Quare plus dilec-
tione procedente diligeret, quam sapientia ab eo procedente saperet? Et
minor est beati Augustini 6 De Trinitate capitulo 15 dicentis quod Spiritus
15 Sanctus est caritas Patris et Filii, quo uterque utrique coniungitur, quo geni-
tus a gignente diligitur, et est posita superius quaestione quarta decima
super 10 distinctionem articulo quarto illius.
Quinto: Eo sapiens est quo omnia dicit; sed omnia dicit Verbo; ergo etc.
Maior probatur, quia secundum Anselmum dicere in Deo est intelligere;
20 ergo quo omnia dicit, omnia intelligit; et certum est quod eo sapiens est
quo omnia intelligit; ergo eo sapiens est quo omnia dicit. Minor est beati
1 dicimus] divinis W. 6 etc. ergo] om. (hom.) K. 7 in2] om. W. 8 15] 5 W. 11 ab

eo2] in mg. J. 12 quare] quarum K. 1213 dilectione] ab eo add. K. 14 15] 51 W; fort.
leg. 5 (sic Aegidius). 15 utrique] om. W (sic etiam Augustinus et Lombardus et Aegidius).
1516 genitus a gignente] gignente genitus W. 17 10] 4 KW. 21 intelligit omnia] om.
(hom.) W.
8 August., De Trin. 15,14,23 (PL 42,1077; CCSL 50A,496); cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist.
32 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 167vK), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
1017 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 1 (ed.
cit., p. 562a). 14 August., De Trin. 6,5,7 (PL 42,928; CCSL 50,235); cf. Petrus Lombardus, loc.
cit. dist. 10 cap. 3 n. 5 (ed. cit., p. 113) et ibid. dist. 32 cap. 1 n. 3 (ed. cit., p. 233); cf. etiam Aegidius
Romanus, loc. cit. dist. 32 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 165vK), ubi haec auctoritas Augustini
eisdem fere verbis invenitur. 17 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 14 art. 4 (ed. Santos
Noya, p. 168). 18332.2 Marsilius hanc rationem partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 562a). 19 Cf.
Anselmus, Monologion cap. 32 (PL 158,186B; ed. Schmitt, pp. 5051); cf. etiam Bonaventura,
loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 562a), ubi haec auctoritas Anselmi eisdem fere verbis
invenitur.
332 quaestio tricesima quarta
Augustini 11 Confessionum dicentis: Verbo tibi coaeterno dicis quaecumque

dicis.
Sexto: Pater est sapiens sapientia Filii, ergo sapientia genita. Consequen-
tia videtur nota, quia Filius est sapientia genita et sua sapientia. Antecedens
patet, quia Pater est sapiens sapientia communi tribus personis; ergo sapien- 5
tia Filii.
[Contra quaesitum]
Secundo loco arguitur quod Filius sit sapiens sapientia ingenita, quod est
f 138vb contrarium quaesiti. Primo sic: Filius est sapiens sapientia non-genita, | ergo
sapientia ingenita. Consequentia nota est, quia antecedens videtur aequiva- 10
lere consequenti. Antecedens patet, quia est sapiens sapientia essentiali et
ista non est genita, sicut nec essentia.
Secundo sic: Illa sapientia Filius est sapiens a qua habet quod est sapiens;
sed a Patre, qui est sapientia ingenita, habet quod est sapiens; igitur etc.
Maior nota videtur ex terminis et minor patet, quia Filius quicquid habet, 15
a Patre nascendo accepit.
Tertio: Isto est sapiens a quo habet esse; sed a sapientia ingenita habet
esse; igitur. Patet maior per beatum Augustinum 7 De Trinitate capitulo 1
dicentem quod, si Pater esset sapiens Filio, tunc Filius Patrem genuisset;
quod sonare videtur in hunc sensum quod eo genitum est sapiens quod 20
ipsum genuit et ex consequenti a quo habet esse. Minor nota est. Confir-
matur, quia idem est esse sapientem et esse; ergo quo habet esse, etiam
1 Augustini] add. lect. dub. W. 13 est2] iter. W. 15 nota] om. W. 16 a] om. K. 17 isto] iste
W. 20 quod eo] eo quod JK.
1 August., Conf. 11,7,9 (PL 32,813; CSEL 33,287; CCSL 27,199); cf. Bonaventura, loc. cit. dist. 32
art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 562a), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 1112 Haec
explicatio antecedentis similibus verbis invenitur apud Thomam de Aquino, In 1 Sent. dist.
32 q. 2 art. 2 (ed. Mandonnet, p. 753). 13333.2 Marsilius has rationes partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 2
(ed. cit., fol. 168rDE). 1516 Cf. infra, p. 401,12: [] immo quicquid habet [sc. Filius],
a Patre nascendo recepit, ut vult beatus Augustinus et etiam Hilarius. Cf. August., De Trin.
5,15,16 (PL 42,921; CCSL 50,224): [] sicut filius non tantum ut sit filius quod relatiue dicitur
sed omnino ut sit ipsa substantia nascendo habet []. Cf. etiam Hilarius, De Trin. 7,26
(PL 10,222C; CCSL 62,293): Omne enim in se Filius Dei habet nascendo quod Dei est. 18 Cf.
August., De Trin. 7,1,2 (PL 42,935936; CCSL 50,249); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32
cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 234); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 2 (ed. cit.,
fol. 168rE), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur.
habet esse sapientem; sed sapientia ingenita est, scilicet Patre; ergo etiam ea
sapiens est.
Quarto: Eodem sapiens est quo Pater; sed Pater sapiens est sapientia
ingenita; | ergo. Patet maior, quia eodem est quo Pater. Ergo eodem sapiens J 235b
5 est quo Pater, quia in Deo est idem esse et sapere. Minor nota est.
[Pro supposito]
Pro primo supposito est Magister distinctione praesenti capitulo 3, ubi hoc
determinat et per beatum Augustinum probat 7 De Trinitate capitulo 1,
quam adducit in littera.
10 [Pro quaesito]
Sed pro quaesito est, quia Filius non est sapiens sapientia quae non informat
ipsum nec se per modum informantis habet ad ipsum; modo sapientia
ingenita, cum sit Pater, non habet se per modum formae vel informantis
Filium; igitur etc. Consequentia nota est et maior rationis similiter. Minor
15 etiam, quia persona Patris distinguitur a persona Filii.
In quaestione ista erunt duo articuli. Primus erit de supposito, secundus de

quaesito.
1 sapientia] est add. K. 3 eodem] modo add. W. 4 eodem1] eadem K. est] modo in W.
45 ergo2 Pater] om. (hom.) J. 7 supposito] quaesito W. 3] fort. leg. 2. 9 quam] sc.
auctoritatem. 11 pro] secundo add. KWf. quae] qua K. 12 se] nec add. K. 18 quaesito]
etc. add. W.
7 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 2 n. 2 (ed. cit., p. 234). 8 Cf. August., De Trin.
7,1,2 (PL 42,935936; CCSL 50,249) et ibid. 7,3,4 (PL 42,937; CCSL 50,251252). 1115 Haec
ratio similis est rationi allegatae apud Aegidium Romanum, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 2 (ed.
cit., fol. 168rE).
[Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum est primo notandum quod in omni constituto per
actum iuxta modum communem tria concurrere videntur, scilicet ratio se-
cundum quam constituitur, actus quo constituitur et ipsum in esse consti- 5
tutum, ut in domo aedificanda concurrit ars vel potius domus mentalis quae
dirigit artificem in agendo, aedificatio qua facit rem et domus instituta sive
quae instituitur. Et non solum in transeuntibus est sic, sed etiam in imma-
nentibus. Nam in generatione conceptus in anima oportet primo concurrere
speciem intelligibilem, secundo intentionem, scilicet ipsum intelligere, et 10
tertio conceptum productum. Nec moveat aliquem, si forte ipsum intelli-
gere sit ipsum intelligens, et conceptus sit ipsa intellectio, quia, etsi haec
realiter non different, tamen intellectus noster ipsam intellectionem acci-
f 139ra pit ut motum ad terminum, et | conceptum mentalem sive verbum mentale
in quantum tale apprehendit ut terminum ipsa intellectione productum, eo 15
quod intelligendo fit conceptus in anima.
Secundo est notandum quod ab his tribus iuxta modum intelligendi
nostrum ad actionem concurrentibus diversimode potest denominari agens.
Quandoque enim denominatur a forma quae est ratio producendi, ut sa-
piens a sapientia vel artifex ab arte quibus agere possunt. Secundo: Quan- 20
doque fit denominatio ab actu, ut aedificans dicitur aedificare aedificatione.
Tertio: Quandoque ab eo quod per actum in esse constituitur, sicut dicimus:
Ille intelligit verbo sive conceptu mentali, scilicet tamquam termino per
intellectionem in esse constituto.
Tertio est notandum quod, cum sapientia producta sit Filius a Patre geni- 25
tus, quaerere utrum Pater sit sapiens sapientia producta est quaerere quo-
modo constitutum aliquo actu ad modum intelligendi nostrum ipsum agen-
tem illo actu denominat. Generatur enim Filius ex eo quod Pater se intelligit
et iuxta modum intelligendi nostrum Pater est producens, Filius terminus
3 quantum ad primum] om. W. primum] articulum add. K. 6 potius] om. W. 7 aedi-

ficatio] aedificando K. 8 instituitur] institutio K. 10 intelligibilem] intelligentem K;
intellectualem f. intentionem] intellectionem Wf. 11 productum] productu K. 14 men-
tale] intellectuale Kf; intelligibile W. 16 intelligendo] intendendo W. anima] ipsa W.
20 quibus possunt] om. f. 22 ab eo quod] om. J. 23 intelligit] intellexit W. 26 sapiens]
om. K. 2627 quomodo] quo add. W.
3336.25 Marsilius haec notabilia partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse vide-
tur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 167vL168rB).
productus et ipsum producere vel intelligere Patris tamquam actio media,

quamvis in re productio activa vel intellectio Patris qua producit Filium, sit
ipse Pater et nihil mediet realiter inter Patrem et Filium.
Quarto est notandum quod verbum significans dictam actionem mediam
5 tripliciter potest eam exprimere, | quia vel simpliciter per modum actus, J 236a
ut cum intellectio in se producit conceptum, ipsum intelligere exprimit
actionem simpliciter; vel prout terminatur ad productum, sicut si diceremus
generatio verbi mentalis vel formatio verbi mentalis; vel tertio modo, quia
exprimit actum secundum habitudinem quam consequitur producens ex eo
10 quod producit, ut si diceretur intelligere nostrum per hoc verbum dicere
se vel manifestare se. Intellectus enim intelligendo ostendit se dicentem
intellectualiter.
Quinto est notandum applicando haec magis ad propositum quod recte
sic est ad intra respectu actionis aeternae qua Pater producit Filium, quae,
15 licet sit intelligere Patris, generare Patris et dicere Patris, tamen haec alium
et alium modum important respectu eiusdem actionis apud intellectum
nostrum. Nam intelligere importat actionem secundum se quasi utrumque
terminum, scilicet producentis et producti, similiter respiciendo. Sed gene-
rare dicit eandem actionem Patris prout terminatur ad Filium. Dicere vero
20 Patris dicit eam prout Pater consequitur quandam habitudinem ex Filio pro-
ducto.
Sexto est notandum quod ea | verba quae exprimunt actum prout ter- f 139rb
minatur ad productum, non sunt reciproca, eo quod nihil est producens
se ipsum. Unde non dicimus generans generare se vel quod formans con-
25 ceptum vel verbum formet se. Et in divinis quod generans Verbum generat
se Verbo non dicitur. Sed verba significantia actum secundum habitudinem
quam prosequitur producens a producto, reciproca sunt simpliciter, ut intel-
lectus dicens verbum dicit se verbo et Pater dicens Verbum dicit se Verbo,
hoc est manifestat se Filio, quia dicere vel manifestare importat actum
30 productionis in ordine ad habitudinem quam consequitur producens a pro-
ducto. Sed tertia verba quae exprimunt actum secundum se, non per respec-
tum ad terminum a quo vel ad terminum ad quem, dicuntur non simpliciter
1 productus] productionis KWf. 3 realiter] om. W. 4 verbum] lect. dub. K. 5 per modum]
secundum W. 6 intellectio] intellectus KWf. 8 modo] om. W. 11 se1] om. W. se vel]
vel se J. se2] om. K. 12 intellectualiter] intelligitur sic K; intelligibiliter W. 19 prout]
om. K. 27 producto] Filio W. 28 dicens1] dominicus W. et Verbo] om. (hom.) KW.
29 importat] important f. 30 consequitur] consequetur K; prosequitur W. 32 ad2] om.
KW.
reciproce talia mediante producto, sicut Pater non intelligit se Filio, sed bene
dicuntur quandoque reciproce mediante praepositione addita producto, ut
licet Pater non intelligit se Filio, tamen intelligit se in Filio. Ex quo patet
causa quare, cum idem sit Patris dicere quod generare, concedimus tamen
Patrem se dicere Verbo vel Filio, quia scilicet dicere significat habitudinem 5
quam Pater consequitur a Filio producto, negamus tamen Patrem generare
se Filio vel Verbo, eo quod generare dicit agere Patris in ordine ad terminum
productum et Pater nequit esse terminus productus.
Septimo est notandum quod differentia est inter verba actum interiorem
significantia simpliciter, scilicet sine respectu determinato ad alterum ter- 10
minorum, quia quaedam sunt significantes actum voluntatis, ut diligere,
amare, quaedam intellectus, ut intelligere, sapere. Recte enim sicut intelli-
gere significat quasi modo medio inter intelligentem et verbum intellectum,
ita diligere significat modo medio inter diligentem et dilectum. Verba enim
voluntatis videntur importare actum per modum transeuntis ad extra in 15
amatum. Amans enim per amorem transire videtur in amatum. Sed verba
J 236b significantia actum intellectus ut intellectus est, | magis videntur significare
per modum formae immanentis et quasi per modum motus rei ad intel-
lectum, eo quod res intelliguntur prout sunt apud intellectum. Et ex hoc
contingit quod verba actus voluntatis exprimentia reciproce dicuntur cum 20
nomine actus, ut aliquis diligit se suo amore vel sua dilectione, eo quod dilec-
tio tendit in amatum. Verba autem actus exprimentia ipsius intellectus non
sic reciproce dicuntur de agente nisi mediante praepositione. Non enim dici-
mus quod Deus vel Pater intelligit se Filio. Sed si addatur praepositio in,
bene conceditur quod Pater intelligat se in Filio. 25
f 139va Octavo est | notandum quod eo Pater est sapiens quo intelligit se et
divinam essentiam. Nam divinum intelligere est divinum sapere.
1 reciproce] reciproca W. sicut] sed K. intelligit] intendit K. 13 sed Filio1] om.

(hom.) W. 3 intelligit1] intendit K. intelligit2] intendit K. 4 causa] om. W. Patris]
Pater JW. 5 scilicet] si K. 6 consequitur] prosequitur W. 11 quaedam] quidam JKf.
12 quaedam] quidam JWf. 17 actum] actus f. 19 ex] om. K. 20 verba] om. KW.
voluntatis] intellectus J. 22 in] ad W. amatum] amatu K. actus] om. W. 24 Deus vel]
om. W. praepositio] ut add. W. 25 intelligat] diligit codd. 26 eo] om. K. 27 essentiam]
om. K. est] et W.
16 Cf. Thomas de Aquino, Summa theologiae I q. 20 art. 2 (ed. Leonina 1888, p. 253a): Quia,
secundum Dionysium, IV cap. de Div. Nom., amor amantem extra se ponit, et eum quodam-
modo in amatum transfert. Cf. etiam Ps.-Dionysius, De div. nom. cap. 4,13 (PG 3,711A; Dio-
nysiaca 1,215, transl. Sarraceni): Est autem faciens exstasim divinus amor, non dimittens sui
ipsorum esse amatores, sed amatorum.
Nono, quod intelligere dicit formam ipsius intelligentis, quae debet esse
formaliter in intelligente vel ipsummet intelligens. Nullus enim intelligit
formaliter intellectione quae est extra eum.
[Conclusiones]
5 Quibus praemissis est conclusio prima haec: Pater non intelligit Filio pro-
ducto. Probatur sic: Quia intellectio Patris est formaliter in Patre, per nonum
notabile; modo Filius non est formaliter in Patre; ergo etc. Patet minor, quia
Filius est suppositum distinctum contra personam. Modo suppositum in
quantum suppositum est quid incommunicabile et ideo non potest esse
10 principium formale alterius suppositi.
Secunda conclusio: Pater non est sapiens sapientia genita. Probatur sic:
Omni eo quo sapiens est, intelligit; sed non intelligit sapientia genita; igitur.
Maior nota, quia sapere non est sine intelligere, ut dictum est in octavo
notabili. Minor patet per conclusionem praecedentem, quia non intelligit
15 Filio; igitur neque sapientia producta, cum idem sit sapientia producta et
Filius. Secundo probatur conclusio ratione beati Augustini 7 De Trinitate,
quia vel in divinis est idem sapere quod esse, et si sic, tunc sicut Pater non
est sapientia genita nec ab ea habet esse, ita nec sapit sapientia genita nec ab
ea habet sapere; vel fortassis in Deo non est idem sapere quod esse, et si tunc
20 Filius est sapientia Patris, sequitur primo secundum eum quod in Deo non
est summa simplicitas, eo quod sapientia non est essentia nec sapientia quae
est Filius, transit in substantiam. Est enim qualitas Patris et non substantia.
Secundo, quia Filius non esset Filius, eo quod non est essentia, sed qualitas
Patris.
25 Tertia conclusio: Pater est sapiens sapientia ingenita. Patet, quia se ipso
sapiens est; ergo sapientia ingenita. Consequentia tenet, quia ipse est sa-
pientia ingenita. Habet enim in se formale principium suae sapientiae, sci-
licet divinam essentiam. Hoc de primo articulo.
1 ipsius] om. W. 2 formaliter] om. W. 5 est] sit W. 15 producta2] om. K. 17 tunc] om. W.
1819 esse habet] om. (hom.) W. 19 in Deo] om. K. si] sic add. J. 23 secundo] secunda
K. 28 divinam essentiam] divina essentia W. articulo] etc. W.
7 Cf. supra, p. 337,13. 14 Cf. supra, p. 336,27. Cf. supra, p. 337,510. 1624 Marsilius
hanc probationem conclusionis partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur
ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 167vL). 16 Cf. August., De Trin.
7,1,2 (PL 42,935936; CCSL 50,248249); cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 2 n. 2
(ed. cit., p. 234).
[Articulus 2]
[Notabilia]
Quantum ad secundum sciendum est, etiam pro pleniori intellectu praece-
dentis articuli, quod hic terminus sapientia est terminus essentialis. Nam
sicut est una essentia communis trium, ita est una divina sapientia commu- 5
nis tribus personis. Trahitur tamen ad supponendum pro personis, cum sibi
adduntur nomina personalia vel propria personis, ut cum dicitur: Sapientia
est de sapientia, quia ly de designat originem quae non est respectu essen-
tiae, tamen est dicere sicut: Filius est de Patre, qui est sapientia. Similiter
cum dicitur sapientia genita, idem est dicere quod Filius, sapientia inge- 10
nita idem quod Pater et hoc prout ingenitum est proprietas Patris.
[Corollarium]
Ex quo consequenter concedendum est quod omni sapientia qua Pater est
f 139vb
sapiens, etiam sapiens est Filius et Spiritus San|ctus. Patet per notabile, | quia
J 237a
ibi non est nisi una sapientia. Nec valet argumentum: Ibi est una sapientia 15
genita et una sapientia quae non est genita, ergo ibi sunt duae sapientiae,
sicut non sequitur: Ibi est unus Deus genitus et unus Deus qui non est
genitus, ergo ibi sunt duo dii. Nam est fallacia figurae dictionis, sicut si
diceretur: Ibi est Deus Filius, et est Deus qui non est Filius, ergo ibi sunt
duo dii, quia Deus in antecedente tenetur personaliter et in consequente 20
essentialiter. Et ita recte de sapientia.
3 quantum ad] quoad f. quantum ad secundum] om. W. 6 cum] tamen Kf. 67 cum
personis] iter. (homoeoceph.) K. 8 de1] Deo add. W. de2] om. K. designat] significat W.
15 nec sapientia] in mg. J; om. (hom.) W. 16 ibi] non add. J. 17 Deus2] om. W. 19 ibi2]
om. W.
311 Marsilius hoc notabile partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a
Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 3 (ed. cit., fol. 260b). 4 Cf. supra,
pp. 334,3337,28. 14 Cf. supra, p. 338,311. 18 De fallaciis figurae dictionis vide Aristot.,
De sophist. elenchis 4 (166b1021) et ibid. 22 (178a4179a10) et Petrum Hispanum, Tractatus
VII,83100 (ed. de Rijk, pp. 131145).
Secundo est notandum quod Filium esse sapientem sapientia ingenita po-
test intelligi dupliciter. Uno modo originaliter, sic scilicet quod ab ingenita
sapientia habeat quod sit sapientia. Secundo modo formaliter, sic scilicet
5 quod sapientia ingenita sit sibi forma essendi sapientem.
[Conclusiones]
Quibus praemissis est illa prima conclusio: Filius est formaliter sapiens
sapientia genita. Patet, quia est sapiens se ipso, qui est sapientia genita.
Habet enim generatione formale principium suae sapientiae, scilicet divi-
10 nam essentiam.
Secunda conclusio: Est etiam sapiens formaliter sapientia quae nec est
genita nec ingenita capiendo ingenitum prout est notio propria Patri. Patet,
quia formaliter sapiens est divina essentia, quae nec est genita nec ingenita,
ut dictum est prius.
15 Tertia conclusio: Filius est originaliter sapiens sapientia ingenita. Patet,
quia habet originaliter a Patre, qui est sapientia ingenita, ut sit sapiens, sicut
habet ab eo ut sit.
Quarta conclusio: Filius non est formaliter sapiens sapientia ingenita.
Patet, quia Pater, qui est sapientia ingenita, non est forma Filii dans sibi esse
20 sapientem formaliter, quamvis bene det sibi esse productive et etiam esse
sapientem. Nam de ratione personae sive suppositi est non dare formaliter
alicui alteri personae esse vel sapere, cum sit incommunicabilis. Non est
enim una persona alteri forma intelligendi vel sapiendi.
7 quibus illa] om. KWf. 9 enim] in add. K. generatione] generatio W. 910 divinam
essentiam] divina essentia W. 11 est1] quod Filius add. W. sapientia] om. W. 12 patet]
om. K. 13 sapiens] om. W. 16 sicut] sup. lin. J. 19 sibi] ei f. 20 det] dat K. sibi] ei f.
etiam] om. W. 21 sapientem] originaliter add. W.
25 Distinctio in hoc notabili expressa eisdem verbis invenitur apud Bonaventuram, loc. cit.
dist. 32 dub. 4 (ed. cit., p. 566b) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2
art. 3 (ed. cit., fol. 260b). 78 Hanc conclusionem ponunt Bonaventura, loc. cit. dist. 32 dub.
4 (ed. cit., p. 566b) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 3 (ed. cit.,
fol. 261a). 1112 Similem propositionem ponit Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit.
dist. 32 q. 2 art. 3 (ed. cit., fol. 261a). 14 Cf. supra, p. 337,2528. 15 Hanc conclusionem ponunt
Bonaventura, loc. cit. dist. 32 dub. 4 (ed. cit., p. 566b) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V),
loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 3 (ed. cit., fol. 261a). 18 Hanc conclusionem ponit Petrus de Tarantasia
(Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 3 (ed. cit., fol. 260b).

Forte dicetur: Si Filius est sapiens sapientia genita formaliter et etiam sapien-
tia quae non est genita formaliter, numquid ergo in Filio sunt duae formae,
scilicet una genita et alia non-genita, et utraque est sapiens?
Respondetur quod in Filio proprietas et sapientia genita dat formale esse 5
suppositi. Et ergo dictum fuit quod est formaliter sapiens sapientia genita,
scilicet filiatione, quae dat esse suppositi.
Secundo: Essentia dat formale esse Dei et agendi et haec est sapientia
quae non est genita nec ingenita.
Et tertio, quod non debet dici quod in Filio sunt duae formae, quia relatio, 10
scilicet filiatio vel generatio passiva ipsius, transit in essentiam. Sed quia
in eo est proprietas genita, ideo dicitur formaliter sapiens sapientia genita,
scilicet sua filiatione, quae est sapientia genita. Item, quia in eo est essentia,
quae non est genita, ideo etiam sapiens est formaliter sapientia quae non est
f 140ra genita. Hoc de secundo articulo. | 15

Quibus praemissis respondetur ad rationes. Ad primam, quod Pater est
sapiens sua sapientia quae est ipse formaliter, sed non sapientia sua dicta
sic quia est ab eo originaliter. Filius enim non dicitur sapientia Patris for- 20
maliter, sed quia originaliter est ab ipso.
Ad secundam eodem modo dicitur quod Filius non est ars qua ille supre-
J 237b mus artifex, scilicet Pater, cognoscit, | sed in qua cognoscit singula producibi-
lia, sicut artifex dicitur cognoscere in artificio per eum producto. Unde quan-
doque productum dicitur ars artificis. Sic Pater suo modo non accipiendo 25
cognitionem a Filio in eo tamen omnia cognoscit, eo quod in eo omnia relu-
cent et per eum omnia producenda producere disposuit, sicut artifex per
dispositionem artis interius omnia disponit exterius producenda. Ad confir-
2 genita] ingenita K. 4 est] sapientia add. K. 13 scilicet genita] om. (hom.) W.

1415 ideo genita] om. (hom.) W. 14 est2] et add. K. 15 articulo] om. W. 19 sua2]
om. K. 20 enim] om. K. Patris] om. W. 23 cognoscit2] om. K. 24 eum] eam f.
6 Cf. supra, p. 339,78. 18 Cf. supra, p. 330,710. 1821 Similiter respondet Petrus de
Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 1 (ed. cit., fol. 259b). 22 Cf. supra,
pp. 330,11331,4. 22341.14 Marsilius has responsiones partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 32 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 168rBD).
mationem primo dicitur quod Augustinus ibidem dicit illam rationem non
sui fore, sed aliorum. Secundo, quod ratio loquitur de principio inferendi et
non de principio essendi, ac si diceretur quod, quia non possumus intelligere
iuxta fidem catholicam quod Pater sit sapiens non producendo Filium, ideo
5 ex hoc valet argumentum: Pater non producit Filium, ergo non est sapiens
et e contra: Pater est sapiens, ergo genuit Verbum vel Filium. Sed ex hoc non
voluit quod Filius esset principium essendi Patrem sapientem, quia etiam
non essendi, cum idem est esse et sapientem esse Deo Patri.
Ad tertiam, quod Pater eo formaliter est sapiens quo omnia novit formali-
10 ter. In Filio autem novit omnia tamquam illo in quo omnia relucent et cuius
productione omnia producenda alia debebant produci, sicut dictum erat in
solutione rationis secundae. Staret etiam quod aliquis aliquid nosceret in se
ipso et hoc idem videret in speculo vel libro et non ex hoc esset illa cognos-
cens speculo, quia ante novit.
15 Ad quartam negatur maior. Ad probationem, quod similis est ratio, nega-
tur. Nam, ut dictum fuit in septimo notabili primi articuli, verba actum inte-
riorem voluntatis exprimentia significant per modum motus transeuntis in
alium. Ideo huiusmodi reciproce possunt dici, ut: Pater diligit se vel Filium
suo amore. Sed verba significantia per modum intellectus, per actus ut sunt
20 intellectus, magis significant per modum formae immanentis et quasi rei
accidentis ad intellectum. Et ideo non dicitur Pater intelligere vel sapere
Filio. Non enim est similis modus significandi.
Ad quintam negatur maior et ad probationem dicitur quod, quamvis | f 140rb
intelligere et dicere Patris sunt idem in re, tamen, ut dictum fuit in primo
25 articulo in quarto notabili, dicere importat actum generationis per respec-
tum ad terminum a quo, scilicet exprimendo quomodo ratione actus produ-
cens se habeat. Ideo reciproce dicitur. Catholice enim conceditur quod Pater
dicit se Verbo. Secus est de intelligere, quod nude sine speciali habitudine
ad aliquem terminorum magis exprimit actum medium inter producens et
2 fore] esse f. ratio] ideo W. 4 non] nisi f. 6 et sapiens] iter. (homoeoceph.) K. vel
Filium] om. K. 7 sapientem] sapiente K. 8 non] iter. K. cum] tamen K; tamen add. Wf.
10 relucent] relucet K. 17 voluntatis] om. W. 20 quasi] quia K. 22 non] om. W. 24 et]
est W. 25 in quarto] quarti W. actum] om. W. 27 conceditur] concedetur K; sequitur W.
28 Verbo] virtus W. 29 actum] om. W.
1 Cf. August., De Trin. 6,1,1 (PL 42,923; CCSL 50,228229). 4 Cf. Conc. Toletanum XI: Symbolum
(Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 526, p. 224): [] quia nec Pater
sine Filio, nec Filius aliquando exstitit sine Patre. 9 Cf. supra, p. 331,59. 12 Cf. supra,
p. 340,2528. 15 Cf. supra, p. 331,1017. 16 Cf. supra, p. 336,1416. 23 Cf. supra,
pp. 331,18332,2. 25 Cf. supra, p. 335,812.
productum. Unde non dicitur reciproce cum nomine producti sine praeposi-
tione. Pater enim non intelligit Filio. Et ideo non valet consequentia: Omnia
dicit Verbo, ergo omnia intelligit Verbo.
Ad sextam, quod haec propositio: Pater est sapiens sapientia Filii potest
habere sensum capiendo hunc terminum sapientia essentialiter sicut ratio 5
procedit. Et hoc modo conceditur quod Pater est sapiens sapientia quae est
Filii, quia est sapiens sua essentia. Conceditur etiam quod sapientia Filii est
J [237bis]a sapientia genita, sicut | essentia est sapientia genita. Et negatur consequen-
tia, cum infertur: Ergo est sapiens sapientia genita, quia arguitur a supposi-
tione essentiali huius nominis sapientia, quia in antecedente supponit pro 10
essentia, ad suppositionem personalem. In consequente enim trahitur ad
supponendum pro persona Filii. Sicut non sequitur: Est Deus sua deitate, et
deitas Patris est Filius, ergo est Deus Filio.

Ad rationes arguentes contra quaesitum: Ad primam distinguendo de inge- 15
nito et non-genito, quia, si capiantur personaliter ambo, consequentia est
bona, sed antecedens est falsum. Et ad probationem conceditur quod Filius
est sapiens sapientia essentiali, quae non est genita. Sed non sequitur quod
sit sapiens sapientia non-genita vel ingenita tenendo terminos istos prout
sunt proprii Patri, prout notum est. Quia, licet essentia non sit genita, tamen 20
non dicitur hoc modo ingenita vel non-genita. Alio modo non-genita pos-
sit capi prout contradictorie opponitur genito, et sic conceditur quod assu-
mitur, scilicet quod Filius est sapiens sapientia non-genita, id est quae non
est genita. Et si negatio inclusa in hoc quod est ingenitum eodem modo
caperetur, esset consequens verum de vi sermonis, scilicet quod Filius est 25
sapiens sapientia ingenita, id est quae non est genita. Sed si negatio inclusa
in ly ingenitum sit privativa dicens proprietatem Patris, tunc consequentia
non valet: non-genita, ergo ingenita.
Ad secundam dicitur quod arguit pro tertia conclusione secundi articuli,
quia arguit originaliter sumendo sapientiam ingenitam. 30
8 sicut genita] om. (hom.) W. 15 contra quaesitum] coni.; pro quaesito codd. et ed.
16 et non-genito] om. W. 1617 capiantur bona] personaliter capiendo tunc ambae
consequentiae sunt bonae W. 2122 possit] posset f. 22 sic] om. W. 24 inclusa] includitur
K. ingenitum] ingenita W. eodem] eadem W. 25 esset] est W. 27 privativa] privative
W. proprietatem] proprietatum K; proprietates W. 29 secundi] primi W. 30 arguit]
arguitur f.
4 Cf. supra, p. 332,36. 15 Cf. supra, p. 332,812. 29 Cf. supra, p. 332,1316. Cf. supra,
p. 339,1517.
Et eodem modo respondetur ad tertiam. Sed si istarum duarum rationum

maiores intellige|rentur formaliter, ipsae essent falsae. Non enim est Filius f 140va
formaliter sapiens illo a quo habet esse sapientem vel esse. Ad probationem
dicitur quod, quamvis sit in Deo idem esse et sapere, non tamen oportet
5 quod unde est esse originaliter, sit in Filio sapere formaliter, sed sic est ab
eo sapere, sicut ab eo est esse. Per hoc etiam patet quid dicendum sit ad
confirmationem, quia Filius originaliter a Patre est et etiam originaliter a
Patre est sapiens; formaliter non est a Patre, quia Pater vel paternitas non
est forma Filii vel proprietas, sed filiatio.
10 Ad quartam dicitur quod Filius eodem essentialiter est sapiens quo Pater,
scilicet divina essentia, quae est sapientia communis, sed non eodem forma-
liter quo Pater est formaliter sapiens in esse personali vel in esse suppositi,
quia Pater sic est formaliter sapiens sapientia ingenita.
[Ad rationes pro supposito et pro quaesito]

15 Rationes post oppositum procedunt similiter dictis. Hoc de quaestione.
12 formaliter] est add. J. 15 quaestione] etc. add. K.
1 Cf. supra, pp. 332,17333,2. 10 Cf. supra, p. 333,35. 15 Cf. supra, p. 333,79 et 1115.
[quaestio tricesima quinta]
[Utrum sicut Pater diligit amore quem spiravit,

ita etiam potens sit potentia quam genuit]
Circa eandem distinctionem quaeritur secundo et est quaestio tricesima

quinta utrum sicut Pater diligit amore quem spiravit, ita etiam potens sit
potentia quam genuit; quae quaestio supponit quod Pater diligit amore
quem spiravit. De quo supposito dictum fuit et visum quaestione quarta
decima, quae mota fuit circa distinctionem 10, in quarto articulo illius quaes- 5
tionis, et ideo nunc brevius de hoc est transeundum.
[Contra suppositum]
Arguitur tamen contra ipsum sic: Illo Pater non diligit quo non existit; sed
J [237bis]b non existit | Spiritu Sancto; ergo nec diligit. Consequentia tenet et patet 10
maior, quia idem est diligere Dei et esse Dei, quia secundum Augustinum
15 De Trinitate capitulo 8: Quicquid secundum qualitatem in illa simplici
natura dicitur, secundum essentiam est intelligendum. Et ideo quo non est,
illo non videtur diligere. Minor nota est.
Secundo sic: Omnis dilectio qua Pater diligit, est formaliter in Patre; 15
Spiritus Sanctus non est formaliter in Patre; ergo non est dilectio qua Pater
diligit. Tenet consequentia et patet maior, quia sicut cognitio qua aliquid
cognoscit, est actus immanens intellectui, ita dilectio qua aliquid diligit,
12 circa quinta] circa eandem quaestionem quaeritur secundo et est quaestio tricesima
quinta K; circa eandem distinctionem W. 3 quam] qua codd. 4 dictum] est add. K.
6 nunc] om. W. 9 ipsum] primo add. W. non1] sup. lin. J. 11 maior] antecedens W.
Dei1] om. K. 12 15] libro W. 8] fort. leg. 5.
6 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 14 art. 4 (ed. Santos Noya, pp. 167169). 914 Haec
ratio similis est rationibus allegatis apud Thomam de Aquino, In 1 Sent. dist. 32 q. 1 art. 1
(ed. Mandonnet, pp. 740741) et Petrum de Tarantasia (Innocentius V), In 1 Sent. dist. 32 q. 1
art. 1 (Tolosae 1652, fol. 256b). 12 August., De Trin. 15,5,8 (PL 42,1062; CCSL 50A,470); cf.
Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 32 cap. 1 n. 1 (ed. Grottaferrata 1971, p. 233); cf. etiam Petrus de
Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 256b), ubi haec auctoritas
Augustini similibus verbis invenitur.

quaestio tricesima quinta 345
est formaliter immanens voluntati diligentis. Minor nota est, quia, licet una
persona circumincessionaliter sit in alia, tamen non formaliter, quia hoc
repugnat rationi personae.
Tertio: In Patre nihil est a Spiritu Sancto, ergo nec diligit Spiritu Sancto.
5 Consequentia videtur tenere, quia in diligente est aliquid ab eo quo diligit.
Antecedens est notum, quia in Patre non est nisi essentia et proprietas,
quarum nulla est a Spiritu Sancto.
[Pro quaesito]
Secundo loco arguitur sic pro quaesito: Quia omnis qui | operatur per aliquid f 140vb
10 et non potest agere sine eo, habet potentiam ab eo; sed Pater operatur per
potentiam genitam et non potest sine ea; igitur. Maior videtur nota, quia,
si non haberet potentiam ab eo, posset agere sine eo. Minor patet, quia
Pater operatur Filio et per Filium, Ioannis 1: Omnia per ipsum facta sunt. Et
nequit Pater operari sine Filio, quia quaecumque Pater facit, haec et Filius
15 similiter facit, Ioannis 5.
Secundo sic: Pater est potens sua virtute, ergo potentia genita. Conse-
quentia tenet, quia potentia genita, scilicet Christus, est virtus Patris, iuxta
illud Apostoli 1 Ad Corinthios 1: Nos praedicamus Christum Dei virtutem et
Dei sapientiam.
20 Tertio: Illo Pater potens est per quod in opera procedit; sed per potentiam
genitam in opera procedit; igitur. Patet maior, quia sicut illo sapiens est
quo novit, ita illo potens est quo operatur, quia ut nosse ad sapientiam,
sic operatio ad potentiam. Et minor nota est, quia omnia fecit per Filium,
Ioannis 1. Confirmatur sic: Quia, cum haec sit catholica: Pater operatur per
2 circumincessionaliter] illo et lac. W; circumsessionaliter f. 5 diligente] diversitate K.

quo] qui W. 7 quarum nulla] quorum nullum f. 11 quia] quod K. 12 posset] potest
W. 14 sine Filio] iter. K. 21 sicut] sic K. 22 operatur] operetur W. nosse] nosce W.
23 sic] sicut K. quia omnia] iter. W.
915 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 32 art. 2 q. 2
(ed. Quaracchi 1882, p. 563a). 13 Io 1,3; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 46 cap. 3 n. 10
(ed. cit., p. 316). 15 Io 5,19. 18 1 Cor 1,2324; cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 2
n. 1 (ed. cit., p. 234); cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 1 (ed. cit., p. 561a) et ibid.
dist. 32 art. 2 q. 2 (ed. cit., p. 564b), ubi hic locus biblicus laudatur. 2123 Haec explicatio
maioris similibus verbis invenitur apud Bonaventuram, loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 2 (ed. cit.,
p. 563a). 24 Cf. supra, p. 345, ad lin. 13. 24346.11 Marsilius hanc confirmationem minoris
partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Bonaventura, loc. cit. dist. 32
art. 2 q. 2 (ed. cit., p. 563b). 24 Cf. Symbolum Nicaenum (Enchiridion symbolorum, ed.
Denzinger-Hnermann, n. 125, p. 57): [] per quem [sc. Filium Dei] omnia facta sunt [].
346 quaestio tricesima quinta
Filium sive per potentiam genitam, vel ly per dicit instrumentum, quod non
est dicendum, quia, cum Filius sit Deus, sibi repugnat esse instrumentum;
iterum tunc Pater indigens esset, si in agendo instrumento ageret. Vel ly per
dicit causam, et si sic, tunc Filius est causa agendi Patri; ergo dat Patri agere;
ergo est potentia per quam operatur Pater. Forte dicetur quod ly per dicit 5
subauctoritatem, ergo eodem modo deberet dici Pater operari per Spiritum
Sanctum sicut per Filium, cum in eo non sit minus subauctoritas. Et si
dicatur quod per appropriationem dicitur potius posse per Filium quam
per Spiritum Sanctum, contra: Potentia non plus est appropriata Filio quam
Spiritui Sancto, quia nulli eorum, sed Patri. Item, quae esset ratio huius 10
appropriationis?
[Pro supposito]
Sed pro supposito est Magister in littera et beatus Augustinus 6 De Trinitate
capitulo 15 dicit: Non est aliquis duorum quo genitus a gignente diligitur
genitoremque suum diligit, ubi manifeste dicit Patrem diligere Filium Spi- 15
ritu Sancto, qui non est Pater nec Filius.
[Contra quaesitum]
J [237ter]a Et in oppositum quaesiti arguitur sic: Quia, si Pater esset | potens potentia
genita, vel hoc esset prout potentia esset genito propria, et hoc non, quia
potentia est communis tribus; vel prout esset ei appropriata, et hoc non, quia 20
potentia est appropriata Patri; ergo nullo modo Filio. Et confirmatur, quia
Pater non est per Filium vel potentia genita; ergo nec est potens potentia
genita. Consequentia tenet, quia idem est in Deo esse et posse. Et antecedens
patet.
2 sibi] ei f. 3 ageret] egeret f. 6 modo] om. J. 10 ratio] rationis W. 14 15] fort. leg. 5.
15 Filium] om. f. 19 vel potentia] om. W. 1920 quia appropriata] iter. K. 20 est] om.
J. et non] om. K. 21 Filio] om. f. 2223 ergo genita] om. (hom.) W.
13 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 1 n. 23 (ed. cit., p. 233). 14 August., De Trin.
6,5,7 (PL 42,928; CCSL 50,235); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 1 n. 3 (ed. cit., p. 233);
cf. etiam Bonaventura, loc. cit. dist. 32 art. 1 q. 1 (ed. cit., p. 556a), ubi haec auctoritas Augustini
eisdem verbis invenitur. 1824 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Bonaventuram,
loc. cit. dist. 32 art. 2 q. 2 (ed. cit., p. 564a).
In ista quaestione primo videndum est breviter de supposito pro maiori

complemento eorum quae dicta fuerunt superius articulo quarto quaestio-
nis quartae decimae circa 10 distinctionem motae, secundo de quaesito.
5 [Articulus 1]
[Notabilia]
Quantum ad primum est primo notandum quod agens aliquam actionem
tripliciter potest denominari agere, scilicet a forma qua agit, ab | actione f 141ra
quam producit et ab effectu producto quem per actionem in esse consti-
10 tuit. Ut calefaciens calefacit caliditate quae in ipso est vel virtute calefactiva.
Item calefacit calefactione sicut actione tendente in terminum. Et tertio
etiam calefacit forma caliditatis quam calefactione in esse constituit, sicut
in naturalibus dicitur quod arbor floret floribus. Et in spiritualibus eodem
modo: Intellectus producens in se conceptum sive verbum dicitur intelli-
15 gere specie intelligibili tamquam forma qua producit verbum mentale, quod
idem est quod conceptus. Dicitur etiam intelligere intellectione vel actione
quae quasi est via ad ipsum conceptum. Et dicitur intelligere conceptu quem
intellectione in esse constituit, qui, quamvis idem sit quod prima intellectio
vel actus intelligendi, tamen in ratione distinguitur, quia intellectio signifi-
20 cat eum quasi per modum fieri, verbum vel conceptus significat ipsum per
modum facti vel in esse constituti. Similiter est in actibus voluntatis. Nam
diligens dilectione gratuita dicitur diligere habitu caritatis a qua actus dili-
gendi oritur, si sit dilectio civilis habitu amicitiae. Secundo dicitur diligere
actuali dilectione quae amor appellatur. Et tertio effectu per diligere vel
25 dilectionem in esse constituto, cui, quia nomen non est impositum, etiam
4 10] 4 W. quaesito] etc. add. W. 7 quantum ad primum] pro primo Kf; om. W. primo]
om. KWf. notandum] sciendum KWf. 9 quem] quae K. 910 constituit] constituet K.
14 producens] producit W. 15 quod] quid K. 16 vel actione] om. K. 18 intellectione]
intentione K. qui] quae f. 20 verbum] unde f. ipsum] om. W. 22 gratuita] primo add.
KWf. habitu] habitum f. 2223 diligendi] caritatis W. 23 sit] sic W. 25 dilectionem]
dilectione K.
4 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 14 art. 4 (ed. cit., pp. 167169). 7348.12 Marsilius haec
notabilia partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, In
1 Sent. dist. 32 princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 165vP166rB).
vocatur amor. Et sic quis dicitur diligere amore vel ut actuali dilectione et
actu vel ut termino dilectionis in esse constituto.
Secundo est notandum quod Spiritus Sanctus est persona constituta ex
concordia voluntatis spirativa Patris et Filii. Sicut enim in Trinitate, quae
Deus est, Filius non sumitur ad similitudinem actus intelligendi, eo quod 5
non transit, sed in aeternum permanet , sed potius ad similitudinem Verbi
per intellectionem in esse constituti, sicut cum dicimus: Pater dicit se Filio,
ly Filio non sumitur in habitudine actus, sed in habitudine termini ex actu
constituti, sic conformiter Spiritus Sanctus non sumitur in eadem iuxta
similitudinem actus dilectionis in nobis, eo quod etiam habet rationem 10
maxime permanentis, sed ad similitudinem eius quod in nobis ex actu
dilectionis in esse constituitur.
Tertio est notandum quod iuxta hunc modum Pater dicitur diligere Filium
et e converso Spiritu Sancto vel amore procedente tamquam termino mutua
notionali dilectione in esse constituto, sicut dicit venerabilis Hugo de Sancto 15
J [237ter]b Victore quod, cum dicitur: | Pater et Filius diligunt se Spiritu Sancto, ablati-
vus construitur in habitudine quasi effectus formalis, id est denominantis. Et
dicit quasi effectus, quia in divinis proprie non est effectus, sed quasi effec-
f 141rb tus, id est quasi terminus dilectione noti|onali amborum productus vel in
esse constitutus. Unde sensus propositionis est: Pater et Filius diligunt se 20
Spiritu Sancto, id est: Spirant vel spirando producunt Spiritum Sanctum ut
amorem unius in alterum.
Illis praemissis est conclusio responsalis quod Pater diligit Spiritu Sancto
procedente ab eo. Patet ex dictis, quia spirans rationabiliter denominatur ab 25
2 ut] in J. 5 Deus] Deo K. sumitur ad] om. K. 7 Pater] patet W. 8 in1] ex f.

89 habitudine1 in] om. (hom.) W. 910 iuxta rationem] iter. K. 13 diligere] intelligere
J. 14 Spiritu] Spiritum K. 15 Hugo de] bene de se K. 17 id est] om. W. 18 est] om. K.
19 terminus] effectus K. 21 spirant] spirantur K.
1322 Marsilius hoc notabile partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a
Petro de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 257a). 16 Locum
apud Hugonem de S. Victore non invenimus. Nonnulli distinctionem 32 libri 1 exponentes
hanc sententiam proferunt et Hugoni de S. Victore ascribunt, e.g. Thomas de Aquino, In 1 Sent.
dist. 32 q. 1 art. 1 (ed. cit., p. 743) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 257a) et Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 32 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 166rB). Fons
autem huius sententiae potius Richardus de S. Victore esse videtur; cf. Richardus de S. Victore,
Quomodo Spiritus Sanctus est amor Patris et Filii (PL 196,1012A; ed. Ribaillier, p. 165).
eo effectu quem spirando producit; modo Pater diligendo Filium producit

spirando Spiritum Sanctum seu amorem; ergo ab illo amore producto ratio-
nabiliter denominatur amare vel diligere. Consequentia tenet et maior patet
ex primo notabili et minor ex secundo.
5 [Obiectiones]
Forte dicetur: Diligere aliquem est ei velle bonum. Si ergo Pater diligit Filium
Spiritu Sancto, vult ei bonum Spiritu Sancto, quod non videtur.
Secundo: Numquid circumscripto per intellectum Spiritu Sancto adhuc
Pater diligeret Filium?
10 Tertio: Numquid ly diligere dicit actum dilectionis? Et supposito quod sic
quaeritur utrum dilectionis essentialis, et hoc non, quia sic diligunt essentia;
vel dicit dilectionem notionalem, et tunc diligere Spiritu Sancto esset spirare
Spiritu Sancto. Modo hoc non videtur.
Et quarto, quia sequi videtur: Diligunt Spiritu Sancto, ergo dilectio eorum
15 est a Spiritu Sancto, quod non videtur.
Quinto quaeritur: Quid Pater diligit Spiritu Sancto, utrum solum Filium
vel etiam se et etiam nos?
[Ad obiectiones]
Ad primum dicitur quod illa descriptio diligere tracta ad Deum datur de
20 dilectione essentiali et non notionali, quia Pater non vult Spiritu Sancto
bonum Filio, sed magis sua essentiali dilectione vel paterna dilectione.
Ad secundam, quod sit essentiali dilectione, sed non notionali, quia tunc
non spirarent amorem communem, qui esset dilectio unius ad alterum et e
contra.
25 Ad tertiam dicitur quod ly diligere dicit actum notionalem sive actum
dilectionis notionalis. Tamen negatur quod debeat dici vel quod tantum
valeat sicut dicere spirant Spiritu Sancto. Nam, quamvis dicere Patris et
1 eo] om. Wf. 6 dicetur] diceretur W. 7 quod] et W. 8 adhuc] ad hoc K. 10 dicit] om.
K. et] in f. quod] si add. f. 11 sic] sese add. K; si f. essentia] essentiam W. 12 esset]
est W. 14 eorum] earum W. 19 tracta] tractata W. 22 secundam] in mg. J. quod] iter. J.
sit] sic KW. 23 spirarent] spiraret W. 26 debeat] differant f. vel] om. W.
4 Cf. supra, pp. 347,7348,2. Cf. supra, p. 348,312. 6 Cf. Thomas de Aquino, Summa
theologiae III q. 26 art. 4 (ed. Leonina 1891, p. 190b): Respondeo dicendum quod, sicut
Philosophus dicit in II Rhetoric., amare est velle alicui bonum. Cf. etiam Aristot., Rhetorica 2,4
(1380b3536) (AL XXXI 12, 228): Sit itaque amare velle alicui que putat bona []. 19 Cf.
generare Patris idem sunt, tamen conceditur quod Pater dicit se Verbo, quia
dicere importat habitudinem quam Pater acquirit ex persona producta,
quae est manifestatio perfecta personae Patris, quae est in Verbo producto.
Et non conceditur quod Pater generat se Verbo, quia non sic significat, quia
generare dicit habitudinem termini producti, sicut haec praemissa sunt in 5
quaestione praecedenti. Sic etiam, quamvis diligere notionale Patris et Filii
idem sit quod spirare, tamen alium modum habet importandi apud ani-
mam. Nam diligere importat actum, personam emanatam et habitudinem
f 141va quam ab ea habent personae | a quibus emanat, scilicet quod ea ut termino
producto habent mutuum amorem. Spirare autem magis significat habitu- 10
dinem termini producti. Et ideo, quia non est Spiritus Sanctus conproducens
sui ipsius, non dicuntur spirare Spiritu Sancto, ne scilicet intelligatur quod
sit sui spirator.
Ad quartam, quod non sequitur, quia maior dicit habitudinem principii,
J 238a et non sic sumitur | ablativus, scilicet Spiritu Sancto, quia non sumitur prout 15
importat principium quo producitur Spiritus Sanctus, sed magis sumitur in
ratione termini producti vel spiratione in esse constituti.
[Propositiones]
Pro quinta ratione est prima propositio quod, quamvis dilectione essentiali
non diligit se Deus Pater Spiritu Sancto, tamen dilectione notionali diligit 20
se Spiritu Sancto. Prima pars patet, quia dilectione essentiali Pater diligit
se sua essentia, quae non est terminus productus spiratione Spiritus Sancti.
Secunda pars patet, quia Patrem diligere se dilectione notionali est ipsum
se amore producto diligendum manifestare vel exprimere. Unde sicut dicit
se Verbo, quia Verbo sibi aequali se infinitum esse productum exprimit vel 25
manifestat, ita diligit se Spiritu Sancto notionaliter, quia se infinite diligen-
dum aperit amore infinito producto.
Et in eodem sensu est secunda propositio, quod Filius diligit se Spiritu
Sancto notionaliter. Patet sicut de Patre.
3 perfecta] producta W. quae2] quo K. 4 generat] generum KW. se] om. W. 5 gene-
rare] generum K. praemissa] expressa KWf. 8 importat] om. K. actum] om. f. 9 ema-
nat] emanant codd. 11 quia] om. W. conproducens] causa producens K. 14 principii]
principium K. 17 ratione] om. K. 19 ratione] quaestione K. 22 se] Spiritu Sancto add. sed
del. K. 25 aequali] essentiali K. 29 sicut] sic K.
6 Cf. supra, pp. 335,22336,8. 14 Cf. supra, p. 349,1415. 19 Cf. supra, p. 349,1617.
1921 Hanc propositionem ponunt Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 32 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
p. 746) et Petrus de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 258a).
Sed contra secundam partem primae propositionis dicit Aegidius quod Pater
diligit se Spiritu Sancto dilectione essentiali. Movetur ad hoc, quia Spiri-
tus Sanctus spiratur a Patre et Filio dilectione essentiali, quae correspon-
5 det in generatione Filii [ei] quod est intelligere, etiam dilectione notionali,
quae in generatione Filii correspondet ei quod est dicere. Generat enim
Pater Filium intelligendo suam essentiam et dicendo suam personam. Et
ergo, quia utramque dilectionem Spiritus Sanctus procedendo includit, dicit
quod secundum utramque dilectionem Patrem et Filium denominat se dili-
10 gere; quod confirmat, quia vel essentia est radicale principium notionalium
actuum vel non. Si dicatur quod sic, tunc potentia spirandi est essentia, et ex
consequenti ex dilectione essentiali spiratur Spiritus Sanctus sicut ex notio-
nali; ergo personae non minus diligunt se Spiritu Sancto notionali dilectione
ut termino quam essentiali. Si dicatur quod non, ergo potentia spirandi esset
15 relatio et non esset essentia, contra prius dicta.
Secundo, quia, si notionaliter Pater se diligit Spiritu Sancto, ergo in se
spirat amorem ut in obiectum, quod non est verum, quia spirat in Filium.
[Ad obiectiones]
Respondetur ad primum salva reverentia tanti doctoris quod communiter
20 doctores nostri dicunt quod, quia Pater habet essentiam non ab alio, ita
etiam essentialem | dilectionem dicitur habere non ab alio nec etiam dicitur f 141vb
eam habere alio ut termino producto. Nam, quamvis notio communis qua
Pater et Filius spirant Spiritum Sanctum, fuit Pater et Filius in quantum in eis
est concors voluntas fecunditate suae essentiae spirandi Spiritum Sanctum
2 secundam] primam f. propositionis] conclusionis KWf. 3 movetur] modo K. 5 etiam]

om. K. 6 generat] generare W. 10 radicale] radicabile K. 13 ergo notionali] om. (hom.)
W. 14 dicatur] dicitur KW. esset] est W. 15 esset] est W. 17 ut] prout K. 19 doctoris]
doctores K. 20 quia] om. W. 23 Filius1] om. W. fuit] sit f.
2 Cf. supra, p. 350,2021. Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 32 princ. 1 q. 2 (ed. cit.,
fol. 166rH), unde Marsilius has obiectiones ad sensum deprompsit. Cf. autem ibid., fol. 166vL,
ubi Aegidius in fine responsionis suae dicit: Patet ergo verum esse et qualiter verum sit
quod Pater se Spiritu Sancto diligat, quia suppositis fundamentis doctorum videtur esse
concedendum quod Pater se diligat Spiritu Sancto dilectione essentiali. Tamen, quia haec
non tenetur communiter, non utar hoc tamquam positione communi, licet tamquam eo quod
sequitur ex communi fundamento. 3 Cf. ibid., fol. 166vI. 8 Cf. ibid. 10 Cf. ibid.,
fol. 166vKL. 15 Cf. supra, p. 349,2224. 19 Cf. supra, p. 351,215. 20 Cf. e.g. Thomas de
Aquino, In 1 Sent. dist. 32 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 746).
et spirent dilectione essentiali tamquam potentia spirativa, quae est essen-

tia, tamen, quia proprietas personalis producta non producitur ab essentia,
sed a Patre et Filio, nec essentia producitur quae est in Spiritu Sancto, nec
dilectio essentialis producitur, ideo tamquam terminus non denominat Spi-
ritus Sanctus, quamvis sit dilectio essentialis, personas producentes diligere 5
dilectione essentiali, sed notionali. Unde ad formam concesso toto antece-
dente negatur consequentia. Non enim debet denominari ut termino pro-
ductionis nisi illo quod producitur. Modo essentialis dilectio non producitur.
Ad confirmationem conceditur quod Spiritus Sanctus producitur essentiali
dilectione tamquam potentia spirativa. Sed consequentia non valet, cum 10
J 238b infertur quod ergo Pater producens debet ab ea denominari, | cum ipsa non
sit terminus productionis.
Ad secundam, quod, quia amor dicit actum prout est in amatum, ideo
uterque, tam Pater quam Filius, Spiritu Sancto ut termino producto se diligit
manifestando amore infinito producto se esse infinitum amabile, sicut etiam 15
eodem ostendit Filius Patrem et Pater Filium infinitum diligibile.
Tertia propositio: Pater notionaliter diligit Spiritum Sanctum Spiritu Sancto.
Est enim sensus eius: Pater spirando Spiritum Sanctum ostendit Spiritu
Sancto, id est amore producto, ipsum amorem esse infinitum diligibile, sicut 20
se manifestat spirando per infinitum amorem productum esse infinitum
amabile. Unde sicut catholice conceditur quod Pater dicit Verbum Verbo
nam sicut se exprimit Verbo vel manifestat ut infinitum productum , sic
eodem Verbo exprimit vel manifestat Verbum esse infinitum productum,
eo quod omnia per ipsum dicit sive facit. Et sic diligere importat actum, 25
Spiritum Sanctum terminum actus et Spiritu Sancto in ablativo rationem
actus, sicut dicimus: Ego diligo amorem meum ipso amore.
Quarta propositio: Quamvis Spiritus Sanctus se diligit se ipso, sed non a
se ipso, amore essentiali, non tamen diligit se se ipso amore notionali. Prima
pars patet, quia quaelibet persona sicut est ipsa essentia, ita est essentialis 30
amor sui, cum essentia sit amor vel dilectio, 1 Ioannis 4: Deus est caritas vel
1 tamquam] quam W. 3 in] om. K. 6 unde] est enim W. 7 ut] a W. 9 Sanctus] om.
K. 13 quia] om. W. 18 notionaliter] notionabiliter f. 19 eius] est add. W. 2021 diligibile
infinitum2] om. (hom.) K. 21 per] om. W. 22 Verbo] primo K. 2627 et actus] om.
(hom.) W. 29 se3] om. (hom.) KW. 31 sit] sicut K.
13 Cf. supra, p. 351,1617. 31 1 Io 4,8.16.

dilectio. Secunda pars patet, quia non a se ipso habet essentiam; ergo nec
amorem essentialem. Unde quicquid habet a Patre, habet et a Filio. Tertia
pars patet, quia diligere notionaliter importat actum spirandi et personam.
Modo Spiritus Sanctus non spirat se.
5 [Obiectio incidens et responsio auctoris]

Dicetur: | Numquid possit dici quod diligit se personaliter, eo quod est amor f 142ra
productus?
Respondetur quod, si sic caperetur diligere pro esse amorem productum
et intransitive circumscribendo actum spirationis sic quod diligere quasi
10 sumeretur passive, diligere esset proprium Spiritus Sancti, quia proprium
eius est quod sit amor productus. Sed modus iste non est consuetus, quamvis
eum ponat beatus Thomas in Scripto distinctione praesenti quaestione 1
articulo 2 in solutione ultimi argumenti.
15 Quinta propositio: Pater et Filius diligunt creaturas Spiritu Sancto, tam es-
sentialiter quam notionaliter, quia cum processio personarum sit ratio pro-
cessionis creaturae, eo quod prima est et causa posteriorum. Unde sicut
processio Verbi est ratio emanationis creaturarum per modum intellectus et
ut sunt in natura, eo quod est primum verbum, ita Spiritus Sanctus est ratio
20 emanationis earum per modum voluntatis liberalis et ut recipiunt divina
dona, eo quod est primum donum, quo Deus dat omnia alia. Et ideo Pater
et Filius diligunt nos Spiritu Sancto dilectione essentiali. Et sic ly diligunt
dicit influentiam et efficientiam totius Trinitatis. Et in ablativo, puta Spi-
ritu Sancto, significatur ratio efficientiae, quae est Spiritus Sanctus, non ex
25 parte Dei, sed ex parte creaturae recipientis dona Dei ratione primi doni, quo
Deus disponit se omnia daturum. Facit enim creaturam tota Trinitas. Ratio
autem faciendi per modum intellectus secundum quam esse reci|piunt, est J 239a
Filius, qui est ut ars Patris. Et ideo Pater diceretur Verbo creaturam facere,
sed non diligere. Sed Deus sive Trinitas dat munera sua creaturae liberaliter
30 eam faciendo per modum voluntatis. Et est ratio dationis Spiritus Sanctus,
6 quod se] om. W. 7 productus] producti f. 9 circumscribendo] transcribendo

K. quasi] om. W. 12 eum] om. K. praesenti] praesentis f. 15 diligunt] diligit K.
19 primum] principium W. 26 disponit] disposuit Wf. 28 ut] om. W. diceretur] dicitur
Kf.
13 Cf. Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 32 q. 1 art. 2 (ed. cit., p. 748), qui ipse hunc modum
inconsuetum esse dicit.
qui est primum donum. Ideo dicitur Deus Spiritu Sancto creaturam diligere
essentialiter, Spiritu Sancto, non Filio, quia non per modum voluntatis vel
doni emanat, ad quam voluntatem spectat ratio dilectionis. Sed etiam Pater
et Filius dicuntur diligere creaturam Spiritu Sancto notionaliter, quia spirant
Spiritum Sanctum, qui est ratio omnis liberalis donationis factae a Deo crea- 5
turae. Et importabit ly diligere principali sua repraesentatione non habi-
tudinem efficientiae respectu creaturae, sed rationem huius efficientiae. Et
ipsam efficientiam per modum sequelae importabit, ac si diceretur: Diligunt
Spiritu Sancto creaturam et spirant primum donum, quod est ratio liberalis
collationis faciendae creaturae, ratione cuius dant munera creaturae. Haec 10
est sententia beati Thomae in Scripto distinctione praesenti quaestione 1
f 142rb articulo 3 in corpore positionis. Et hoc de primo articulo. |
[Articulus 2]
[Notabilia]
Quantum ad secundum articulum est primo notandum quod verborum 15
divinis personis attributorum quaedam sunt substantiva, ut esse, quaedam
adiectiva, ut cetera verba. Item, aliorum verborum quaedam dicunt formam
in anima et motum quasi rei ad animam, ut sapere, nosse vel intelligere, et
alia non. Item, quod aliorum quaedam dicunt effectum, ut facere, regere,
operari, quaedam non, sed solum respectum, ut posse, velle, quae impor- 20
tant essentiam in ordine ad operationes immanentes vel personas ipsas,
quamquam bene important respectus ad creaturas. Unde tertium genus
dicitur verborum practicorum, eo quod effectus Dei in creaturis important,
alia genera non sic.
Secundo est notandum quod est idem sensus dicere: Pater est potens 25
potentia genita, sicut dicere: Pater est potens per potentiam genitam, quia
eundem sensum apud animam important. Causalitatem enim vel rationem
7 creaturae] dativae K. 9 et] id est f. liberalis] liberationis K. 10 ratione creaturae]

om. (hom.) J. 15 quantum articulum] pro secundo principali Kf; om. W. primo] om.
KWf. 19 effectum] in creatura add. f. 25 sensus] om. W. 26 potens] om. K. potentiam]
personam W. 27 enim] om. K.
12 Cf. ibid. dist. 32 q. 1 art. 3 (ed. cit., pp. 749750), unde Marsilius hanc propositionem magna
ex parte, partim verbotenus, partim ad sensum deprompsit. 15355.11 Marsilius omnia haec
notabilia magna ex parte, partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Petro
de Tarantasia (Innocentius V), loc. cit. dist. 32 q. 2 art. 2 (ed. cit., fol. 260a).
principii, quam denotat praepositio per, etiam denotant illi ablativi sic
recti, ut idem est dicere: Ignis agit caliditate et dicere: Agit per caliditatem.
Tertio est notandum quod per quando additur verbo absoluto vel etiam
secundo sive quarto generi, importat auctoritatem, ut cum dicitur: Ille est
5 per illum, sensus est quod est auctoritate illius, et: Ille est sapiens per Ioan-
nem, sensus est quod auctoritas sapientiae est in Ioanne vel quod Ioannes
fecit eum sapientem. Eodem modo: Vult per Petrum, id est: Petrus facit eum
hoc velle. Sed cum verbis tertii generis sive practicis importat subauctori-
tatem, ut: Ignis calefacit per caliditatem non est sensus quod auctoritas
10 calefaciendi sit in caliditate, sed sensus est quod caliditas est instrumentum
et quod auctoritas est in igne, vel: Secans secat per securim.
[Corollaria]
Ex quo sequitur quod haec est vera: Pater operatur per Filium sive per
sapientiam genitam, quia subauctoritas est in Filio. Unde sensus est quod
15 Filius operetur, sed quod hoc habet a Patre, in quo est auctoritas, ut: Dux
regit per advocatum sensus est quod | advocatus regit, sed hoc habet a J 239b
duce, in quo est auctoritas regendi.
Sequitur secundo quod sensus huius: Pater est potens per potentiam
genitam est ille quod Pater est potens, sed quod hoc habet a potentia genita,
20 in qua est auctoritas potentiae. Patet, quia ibi per ponitur respectu verbi
absoluti vel participii quarti generis et ergo importat auctoritatem in re pro
qua supponit accusativus cui additur, per tertium praemissorum.
Quibus praemissis est conclusio responsalis: Haec propositio: Pater est po-
25 tens potentia quam genuit est falsa. Patet, quia idem valet, ac si diceretur:
Pater est | potens per potentiam quam genuit, per secundum praemisso- f 142va
rum, cuius sensus est per corollarium praemissum quod in sapientia genita
sit auctoritas potentiae qua Pater est potens, quod est simpliciter falsum,
quia auctoritas est in Patre, non in sapientia genita.
2 caliditate] caliditatem W. dicere2] ignis add. KWf. 5 est1] per add. K. 6 vel quod]
quia W. 7 vult] quod add. K. id est] om. W. facit] fecit KWf. 8 generis] om. W.
14 subauctoritas] sub auctoritate K. 15 operetur] operatur Kf. 22 additur] patet add. K.
26 potentiam] sapientiam codd.
21 De participio quarti generis, id est communis, vide Donatum, Ars minor cap. 6 (GL IV, 363
[cap. De participio]; ed. Holtz, p. 597) et Priscianum, Instit. grammat. lib. 11 cap. 3 n. 1314
(GL II, 555556). 22 Cf. supra, p. 355,311. 27 Cf. supra, pp. 354,25355,2. Cf. supra,
p. 355,1822.
[Corollarium]
Corollarium: Haec consequentia non valet: Pater facit omnia per sapientiam
genitam, ergo est potens per eam. Sequitur ex dictis, quia sensus illarum
sunt penitus distincti, propter diversum modum importandi auctoritatem,
ut dictum est. Sicut etiam non sequitur: Dux regit per advocatum, ergo est 5
dominus vel potens per advocatum, quia antecedens est verum et conse-
quens falsum. Advocatus enim potens est per ducem et non e contra. Hoc
de secundo articulo.
[Ad rationes contra suppositum] 10

Ad rationes: Ad primam, quod, quamvis Pater non diligit essentialiter nisi
sua essentia, qua existit, tamen notionaliter diligit Spiritu Sancto Filium
et se ipsum, ut dictum est, tamquam fine dilectionis producto. Ad beatum
Augustinum dicentem quod sapere in Deo est idem quod esse et diligere
respondetur quod loquitur de diligere et sapere essentialiter, non notionali- 15
ter.
Ad secundam dicitur quod Pater dicitur diligere aliquo dupliciter. Uno
modo tamquam forma, et omnis talis dilectio qua Pater sic diligit, debet
esse formaliter in Patre. Alio modo tamquam termino producto notionaliter,
scilicet tamquam amore producto spiratione activa, et hoc modo negatur 20
maior. Ad probationem conceditur quod omnis sapientia vel cognitio vel
verbum quo aliquid formaliter cognoscitur, debet esse in cognoscente. Et
illa dilectio qua quis formaliter diligit, debet esse in diligente. Sed aliquis
bene dicitur dicere verbo producto res ad extra, ut Pater omnia dicit Verbo,
quod tamen non est formaliter in ipso. Sic etiam diligit dilectione producta 25
tamquam termino suae productionis vel spirationis, et talem dilectionem
non oportet formaliter esse in Patre producente et diligente.
Ad tertiam dicitur per idem negando consequentiam, quia, quamvis in
Patre nihil fit a Spiritu Sancto et ideo eo formaliter non diligit, tamen diligit
eo notionaliter tamquam termino producto voluntate qua spirat. 30
3 genitam] om. K. 11 rationes] principales add. f. 12 tamen] om. W. 13 dilectionis]

notionalis add. KWf. 14 et] ita add. KWf. 17 aliquo] aliqua K. 22 quo] qua
W. formaliter] om. K. cognoscitur] cognoscit f. 24 dicitur] dicetur W. 27 et] vel f.
30 tamquam] om. W.
pp. 344,15345,3. 28 Cf. supra, p. 345,47.

Ad rationes arguentes pro quaesito: Ad primam dicitur negando maiorem,
quia operari per aliquid dicit in illo subauctoritatem, non auctoritatem.
Unde anima specie sensibili vel intelligibili agit in se cognitionem, quam
5 sine ea facere nequit, et tamen non habet virtutem a specie, sed | magis J 240a
species ab ea vel a sensibili. Et domificator secat securi vel ferra, sine qua
sic secare non potest, et tamen non habet potentiam ab ipsis. Et dux regit
per ministros nec potest debite regere sine ministris, non tamen habet
potentiam a ministris, sed minister ab ipso.
10 Ad secundam, quod Pater est po|tens sua virtute, quae ipse est vel in eo f 142vb
est formaliter, et haec non est Filius. Sed non oportet quod sit potens virtute
sua eo quod originaliter est ab ipso. Et sic Filius, 1 Ad Corinthios, est virtus
Patris, quia est originaliter a Patre et habet virtutem a Patre.
Ad tertiam, sicut ad primam, negatur maior, quia Patrem per Filium
15 omnia operari non dicit nisi in Filio subauctoritatem et in Patre auctorita-
tem, ut dictum est. Et cum dicitur quod sicut sapiens est eo quo novit, ita
potens eo quo operatur, dicatur quod non est simile, quia et sapiens dicit
formam intrinsecam et quasi motum rei ad animam, et ideo extrinseco non
dicitur sapiens. Sed operari est verbum practicum significans habitudinem
20 causae ad effectum, et ergo stat bene quod operetur per extrinsecum, licet
eo non sit potens. Possit etiam dici quod formaliter non operetur Filio, sed
potentia quae in ipso est, scilicet sua essentia, operetur, tamen et facit per
Filium, quia procedens per modum intellectus sive naturae est ratio omni-
bus aliis per modum naturae existendi sive fiendi. Ad confirmationem, quod
25 in illa: Pater operatur per Filium ly per dicit in Filio subauctoritatem, et
auctoritatem in Patre, ac si diceretur: Pater operatur per Filium, quem pro-
ducendo disposuit se per eum omnia per modum naturae producturum. Et
ergo divisio quae sumitur in maiore negatur. Et quando dicitur quod tunc
3 per] semper W; ad f. dicit] facit W. subauctoritatem] sub auctoritate K. non aucto-

ritatem] om. J. auctoritatem] auctoritate K. 5 tamen] cum W. 6 species] specie W.
ea] anima KWf. et] om. W. vel2] om. W. 8 ministros] ministris J. 9 minister] minis-
tri KWf. 12 ipso] ipsa JKW. Corinthios] 1 add. f. est2] om. J. 14 negatur maior] om.
W. 15 subauctoritatem] sub auctoritate K. et] om. K. 17 operatur] operetur W. et] om.
f. 18 quasi] quam W. 19 significans] secundum W. 21 possit] posset KW. operetur]
operatur Kf. 22 operetur] operatur Kf. 25 operatur] operetur W. subauctoritatem] sub
auctoritate K. 26 auctoritatem] auctoritate K. 28 sumitur] assumitur KWf.
2 Cf. supra, p. 345,915. 10 Cf. supra, p. 345,1619. 12 Cf. supra, p. 345, ad lin. 18. 14 Cf.
supra, pp. 345,20346,11. 16 Cf. supra, p. 355,1317.
eodem modo deberet dici Patrem operari per Spiritum Sanctum, quia in eo
etiam est subauctoritas, dicitur quod non est simile, quia operatio est per
virtutem quae appropriatur Filio, sicut 1 Ad Corinthios 1: Christus dicitur
Dei virtus. Quare autem appropriatur, est, quia producitur a Patre secundum
omnimodam potentiam etiam aequalem sibi. Quia per generationem, quae 5
est actus perfectae potentiae, ut habetur 2 De anima, producitur, accipit
aequalem virtutem cum Patre. Etiam ut possit conspirare Spiritum Sanc-
tum et quia virtus est terminus potentiae vel potentia ultimata est virtus
appropriata Filio. Et dicitur virtus sicut brachium et dextra. Ad hoc quod
dicitur quod potentia non plus appropriatur Filio etc., dicitur quod, quam- 10
vis potentia non, tamen virtus appropriatur ei ob causam praedictam. Unde
potest dici quod virtus dicit dispositionem quasi mediam inter potentiam
et actum qua potentia ordinatur ad actum. Et ideo Filio appropriatur, quem
Pater disposuit, ut esset medium quasi productionis suae potentiae super
creaturas, eo quod in eo disposuit se omnia producturum. Non tamen est 15
f 143ra negandum, | quin etiam Spiritu Sancto Pater diligat creaturas et dona libe-
ralia eis confert, licet eo non producit, ut dictum est in fine primi articuli.

J 240b Omnes rationes ad partes oppositas sunt pro dictis. Hoc de quaestione. |
1 per] et f. 4 est] ratio add. f. 6 habetur] habet f. anima] et cum add. K producitur]
qua add. f. 9 virtus] Patris add. f. 10 etc.] om. W. 12 dispositionem] om. W. 13 quem]
quam W. 14 ut] quod W. 16 quin] quando K. diligat] diligit W. 17 primi] coni.; secundi
codd. et ed. articuli] libri L. 19 hoc] haec f. hoc de quaestione] om. W.
3 Cf. supra, p. 345, ad lin. 18. 6 Cf. Aristot., De anima 2,4 (415a2628); cf. etiam Auctoritates
Aristotelis (ed. Hamesse, p. 179, n. 57). 11 Cf. supra, p. 358,49. 17 Cf. supra, pp. 353,15354,12.
19 Cf. supra, p. 346,1316 et 1824.
[quaestio tricesima sexta]
[Utrum proprietas personalis sicut

non distinguitur a persona, sic
etiam non distinguitur ab essentia]
Circa distinctionem 33 quaeritur tricesimo sexto: Utrum proprietas perso-

nalis sicut non distinguitur a persona, sic etiam non distinguitur ab essen-
tia? Quae quaestio unum supponit, scilicet quod proprietas personalis non
distinguitur a persona, et quaerit utrum etiam non distinguatur ab essen-
5 tia.
[Contra suppositum]
Contra suppositum arguitur. Quicquid est in aliquo, distinguitur ab ipso; sed
proprietas Patris est in Patre; igitur. Maior nota est, quia nihil est in se ipso,
10 4 Physicorum. Minor patet, quia cantat ecclesia: et in personis proprietas
et est Magistri in littera praesentis distinctionis capitulo 1.
Secundo sic: Ubicumque est vere determinans et constituens in re et
determinatum atque constitutum secundum rem, ibi distinguitur determi-
nans a determinato; sed proprietas determinat et distinguit personas et per-
15 sona est determinata et constituta sua proprietate; igitur etc. Patet maior,
quia da quod non distinguitur determinans a determinato, sequitur quod
totum erit determinatum. Et minor patet per dicta in quaestionibus circa
1 circa sexto] quaeritur tricesimo sexto circa distinctionem 33 Kf; circa distinctionem 33
W. 4 a] ab et add. sed del. essentia J. distinguatur] distinguitur W. ab] om. W. 8 aliquo]
hoc add. W; alio f. 15 est] om. W.
10 Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 150, n. 124): Nihil est in se ipso primo et per
se. Cf. Aristot., Phys. 4,3 (210b2122). Cf. etiam Thomas de Aquino, In 1 Sent. dist. 33 q. 1
art. 3 (ed. Mandonnet, p. 771), ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis invenitur. Sunt
verba praefationis Trinitatis; Corpus Praefationum n. 878879 (CCSL 161C,270271); cf. Petrus
Lombardus, 1 Sent. dist. 33 cap. 1 n. 1 (ed. Grottaferrata 1971, p. 240). 11 Cf. Petrus Lombardus,
loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 241). 12360.10 Hae rationes similes sunt rationibus
allegatis apud Bonaventuram, In 1 Sent. dist. 33 art. unicus q. 1 (ed. Quaracchi 1882, p. 571ab).

360 quaestio tricesima sexta
distinctiones 26 et 27. Nam realiter personae distinguuntur et instituuntur

suis proprietatibus.
Tertio sic: Ubicumque est respectus et absolutum, ibi videtur realiter dif-
ferre respectus ab absoluto; modo in persona est respectus et absolutum;
ergo respectus differt ab absoluto; sed persona est res absoluta, quia divina 5
essentia, cum sit Deus, et proprietas, ut paternitas, est respectus; ergo pro-
prietas distinguitur a persona. Maior videtur nota, quia respectus non vide-
tur esse absolutum, cum non dicatur ad se. Non enim esset respectus. Minor
patet, quia in persona est proprietas, quae est respectiva, et essentia, quae
est absoluta. 10
Quarto: Si paternitas esset Pater, paternitas generaret, quia Pater generat.
Modo consequens videtur falsum, eo quod relationi non attribuitur agere.
Eodem modo sequitur quod filiatio esset incarnata, quod videtur inconve-
niens. Et tenet consequentia, quia Filius est incarnatus, qui secundum adver-
sarium est filiatio. 15
Quinto, quia beatus Augustinus dicit in libro De Trinitate quod omne
quod relative dicitur, est aliquid excepto eo quod relative dicitur; sed per-
sona relative dicitur; igitur erit aliquid praeter personam, quod non potest
poni nisi proprietas, et habetur propositum.
Sexto: Pater paternitate realiter distinguitur a Filio, cum quo essentialiter 20
f 143rb convenit; ergo Pater non est paternitas. Pro|batur consequentia, quia non
videtur quomodo aliquid quod realiter convenit cum Filio et ab eo aliquo
differt, etiam realiter sit illud quo ab eo differt. Si enim esset illud, tunc illud
conveniret cum Filio; ergo eo non distingueretur a Filio. Antecedens notum
est. 25
Septimo: Communis notio non est persona, ergo proprietas non est per-
sona. Consequentia tenet, quia non videtur potior ratio de una relativa pro-
3 realiter] om. W. 67 proprietas2 persona] persona distinguitur a proprietate W. 9 et]

est add. KWf. 13 quod2] om. K. 14 qui] quae K. 18 igitur] om. K. 20 sexto] ergo
K. 22 quomodo] quoniam f. et] om. f. 23 sit] sic KW. 24 ergo] om. K. ergo eo]
eo quod W. 26 communis] omnis f. 27361.1 relativa proprietate] regula proprietatis J.
proprietate] proprietatis W.
1 Cf. supra, pp. 209,912 et 2729, et 246,1517 et 249,2326 et 250,1819 et 2526. 11361.3
Marsilius has rationes partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma
de Argentina, In 1 Sent. dist. 33 q. 1 art. 2 (Venetiis 1564, fol. 100rb), ubi legitur: Sed contra hanc
conclusionem [sc. quod relatio seu proprietas divina non differt realiter a persona divina]
fuit opinio Gilberti Porretani et rationes opinionem probantes proferuntur. 16 Cf. August.,
De Trin. 7,1,2 (PL 42,935; CCSL 50,247); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 2
(ed. cit., fol. 100rb), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
quaestio tricesima sexta 361
prietate quam de alia. Antecedens probatur, quia vel esset persona producta,
et sic non convenit Patri, vel esset persona non-producta, et sic non convenit
Filio. Et utrumque horum est contra determinationes doctorum.
[Contra quaesitum]
5 Deinde arguitur contra quaesitum, videlicet quod proprietas personalis
distinguitur ab essentia. Primo sic: Quia, si proprietas esset essentia, sequitur
quod essentia esset causa distinctionis. Patet consequentia, quia proprietas
est causa distinctionis. Patet falsitas | consequentis, quia essentia est causa J 241a
unitatis. Idem autem non potest esse principium oppositorum.
10 Secundo sic: Illa realitate qua personae realiter conveniunt, non distin-
guuntur, ut notum est; sed essentia realiter conveniunt; ergo ea non distin-
guuntur, sed proprietatibus distinguuntur; ergo proprietates non sunt essen-
tia. Consequentiae videntur notae et maior patet, quia opposita non possunt
convenire aliquibus secundum idem et ratione eiusdem.
15 Tertio sic: Non minus videtur differre proprietas ab essentia quam suppo-
sitatio a supposito; sed suppositatio non est suppositum; ergo nec proprietas
est essentia. Tenet consequentia et patet maior, quia non minus respectiva
est proprietas quam suppositatio nec minus absoluta est essentia quam per-
sona. Et minor etiam videtur vera, quia utique suppositatio potest tolli a
20 natura ipsa manente, ut natura humana in Verbo non est suppositum nec
suppositat; quae suppositaret, si esset dimissa.
Quarto, quia illae non sunt eadem res quarum quaelibet est vera res et
una invenitur sine alia; sed utique invenitur quod paternitas est vera res,
cum sit divina relatio, ita et essentia est vera res, et invenitur essentia in
25 Filio et paternitas non; ergo non videtur esse eadem res paternitas quae est
essentia.
1 probatur] patet W. 2 convenit1] conveniret KWf. Patri convenit] om. (hom.) J; Patri
conveni[re]t] om. (hom.) K. 6 sequitur] sequeretur f. 78 consequentia patet]
om. (hom.) W. 11 conveniunt] convenit W. 12 ergo proprietates] iter. J. proprietates]
proprietate W. 13 patet] om. KWf. 21 quae] tamen add. f. esset] est W. 22 eadem]
eaedem W. 24 cum res] iter. (homoeoceph.) K. essentia2] in mg. J. 25 ergo esse]
videtur ergo quod non esse W. non2 esse] videtur non K.
5363.9 Marsilius omnes has rationes praeter tertiam partim verbotenus, partim ad sensum
deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99rab).
Ibid., fol. 99ra rationes quorundam contrarium tenentium esse legitur et Durandus et multi
alii in margine ab editoribus nominantur.
Quinto, quia esse paternitatis non est esse essentiae, igitur. Consequentia
nota est, quia, si idem sunt, esse eorum est idem. Antecedens patet, quia esse
paternitatis est ad aliud et esse essentiae est ad se.
Sexto, quia vel manent tres distinctae proprietates cum hoc quod ipsae et
quaelibet earum est essentia vel non. Si primum, quomodo hoc imaginatio 5
caperet quod idem simplicissimum est tres res omnino distinctae? Si secun-
dum, ergo non est Trinitas personarum ex quo proprietates non manent
distinctae.
Septimo: Nullum incommunicabile est idem communicabili; sed proprie-
f 143va tas est incommunicabilis et essentia est communicabilis; | ergo proprietas 10
non est essentia. Patet maior, quia, si incommunicabile esset idem commu-
nicabili, contradictoria verificarentur de eodem. Minor nota est.
Octavo sic: Sicut se habet relatio secundum rationem modo rationis ad
suum fundamentum, sic se habet relatio realis modo reali ad suum; modo
semper relatio rationis differt modo rationis a suo fundamento; ergo semper 15
relatio realis differt modo reali a suo fundamento; ergo paternitas in Deo non
erit fundamentum, scilicet essentia.
Nono: Si proprietates essent essentia, sequeretur quod personae in nullo
distinguerentur. Falsitas consequentis patet et consequentia probatur, quia
non distinguuntur in essentia, ut dictum est supra in quaestione de distinc- 20
tione personarum, nec differunt in proprietatibus, si proprietates sunt essen-
tia, ut dicit adversarius; ergo in nullo. Vel dices quod essentia distinguuntur
et in essentia eadem non distinguuntur, quod est contradictio.
Decimo, quia quae sunt eadem realiter uno plurificato plurificatur reli-
quum, ut notum videtur esse de se; sed proprietates sunt eaedem essentiae; 25
ergo proprietatibus multiplicatis multiplicatur essentia. Consequentia nota
et conclusio manifeste falsa; ergo, cum maior sit vera, minor erit falsa, quod
proprietates sunt essentia.
Undecimo: Distincta unitas infert distinctam entitatem; sed proprietas
personalis est distincta unitas; ergo et distincta entitas. Tenet consequentia 30
J 241b et patet maior, quia unitas et entitas idem sunt convertibiliter. | Et patet
1 paternitatis] sup. lin. L2; paternitatem JKLW. 4 ipsae] ipsa J. 5 non] om. f. 6 caperet]
capiet f. res] esse add. W. 912 sed communicabili] alias K. 14 reali] naturali K.
suum] suam W. 15 differt] a add. W. 1516 semper2 ergo] om. (hom.) K. 16 differt] a
add. W. 18 proprietates essentia] proprietas essentia esset W. 23 et] ut K; quod add. W.
25 esse] notum add. W. 27 sit] est W.
21 Cf. supra, p. 224,1617.

minor, quia plures sunt unitates proprietatum, quia tres, et non est nisi una
unitas essentiae.
Duodecimo, quia videtur quod quicquid est paternitas vel saltem illud in
quo est, possit in actum generationis; essentia non potest in actum genera-
5 tionis; ergo non est paternitas. Patet maior, quia paternitas sine actu genera-
tionis non potest esse. Minor nota est.
Tertio decimo, quia quidditas relativa videtur differre a quidditate abso-
luta; modo paternitas est quidditas relativa, et essentia quidditas absoluta;
igitur etc.
10 [Pro supposito et quaesito]

In oppositum amborum argutorum est Magister distinctione praesente ex
determinatione tenens quod proprietas personalis est persona et etiam
essentia. Et probatur ratione, quia alias persona divina non esset summe
simplex. Consequens est manifestum inconveniens. Et probatur consequen-
15 tia, quia in Patre sine dubio est essentia; et si cum hoc sit ibi paternitas quae
non est essentia, in persona Patris erunt duae res realiter distinctae; ergo
compositio aliqualis et non summa simplicitas. | f 143vb
In hac quaestione erunt duo articuli. In primo videbitur de supposito, se-

20 cundo de quaesito.
[Articulus 1]
[Notabile unicum]
Quantum ad primum est sciendum quod de hac quaestione veritas tacta
est ante in quaestione sexta, quae mota fuit de Trinitate personarum circa
1 quia2] quam K. 3 vel] et K. 4 est] paternitas add. W. possit] posset W. 5 est] om. W.
7 quidditas] proprietas K. 78 videtur relativa] om. (hom.) K. 8 quidditas2] quidditatis
K. 11 argutorum] argumentorum KW. est] et W. 13 esset] est W. 14 consequens]
conclusio W. 1415 et consequentia] om. K. 19 supposito] in add. W. 23 quantum ad
primum] om. W. 24 ante in] om. W.
11 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 4 (ed. cit., p. 241). 24 Cf. Marsilius de
Inghen, In 1 Sent. q. 6 (ed. Santos Noya, pp. 230247).
distinctionem 2 et 3. Et ideo nunc brevius de illa materia. Circa quam adver-

tendum quod quadruplex modus dicendi esse possit de proprietate sive rela-
tione respectu personae, ut dicit Aegidius circa distinctionem praesentem
quaestione 1 articulo 1. Primus modus, quod proprietates nec sunt perso-
nae nec in personis; qui ascribitur magistro Gilberto Porretano et est ante 5
recitatus. Posuit enim relationes sive proprietates assistentes et extrinsecus
affixas. Secundus modus, quod essent personae, sed non in personis, et sic
paternitas nullo modo differet a Patre; secundum quem Pater solum dici-
tur paternitas secundum expressionem, sicut dicimus: Rogo benignitatem
tuam, id est te benignum. Ita paternitas nihil aliud est, nec re nec ratione, 10
nisi Pater. Et haec opinio ascribitur Praepositino, ut etiam ante tactum est.
Et secundum hanc paternitas non intelligitur, nec re nec ratione, aliter quam
Pater. Movebatur forte ad sic dicendum simplicitate personae. Nam quod
in aliquo est, videtur aliquo modo componere cum illo. Ut ergo personam
servaret omnino simplicem, noluit ponere relationem in ea. Tertius modus 15
dicendi est quod sint in personis, sed non personae. Quartus modus, quod
sunt in personis et cum hoc ipsae personae.
[Conclusiones]
Quo praemisso est prima conclusio haec: Quod non debet dici proprietates
divinas nec esse personas nec in personis. Probatur sic: Quia, si relatio divina 20
vel proprietas non esset in persona nec persona, non maneret personarum
distinctio. Consequens falsum et patet consequentia, quia non distinguun-
tur personae proprietatibus absolutis vel modis, ut dictum est circa distinc-
tiones 27 et 28. Et ergo, si debent distingui, hoc erit proprietatibus relativis,
quae, si nec sunt ipsae nec in eis, non possunt eas distinguere vel consti- 25
tuere. Nihil enim constituitur vel distinguitur nisi eo quod aliquo modo in
J 242a ipso est. Secundo: Nec Pater generaret, quia non ge|nerat nisi sit. Non autem
est sola essentia, sed proprietate personali. Si igitur ista non sit in eo, non erit
1 materia] me absolvam add. f. 2 dicendi] de add. K. 5 qui] quae K. Gilberto] corr. ex

Roberto K2L; Roberto JKWf. 6 recitatus] recitata K. proprietates] relationes W. 7 affixas]
affixus W. sed] et W. 89 solum dicitur] dicitur solum W. 9 expressionem] iter.
K. sicut] solum K. 15 noluit] voluit W. 16 sed] et W. 21 persona1] personis W.
22 distinctio] ut dictum est add. KWf. 24 28] 26 W. 26 nisi] in add. W. 28 eo] ea J.
4 Cf. Aegidius Romanus, In 1 Sent. dist. 33 princ. 1 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 170vI-O), unde
Marsilius hoc notabile partim verbotenus, partim ad sensum deprompsit. 5 Apud Aegidium
Romanum, ibid., fol. 170vI-K. 6 Cf. supra, pp. 251,12252,9. 11 Apud Aegidium Romanum,
loc. cit. dist. 33 princ. 1 q. 1 (ed. cit., fol. 170vL). Cf. supra, p. 252,1119. 24 Cf. supra,
pp. 227,1516 et 230,2223.
aliquod suppositum Patris in esse constitutum, quare nec generabit. Et ter-

tio: Non essent res a Deo, quia emanationes interiores auferuntur, quare et | f 144ra
exteriores. Patet consequentia, quia semper posterius aufertur ablato priori
sine quo non potest esse. Modo non possunt esse emanationes ad extra nisi
5 mediantibus prioribus, quia, ut dictum est in quaestione praecedente, Pater
Verbo producto omnia per modum naturae dicit. Item, dono procedente
omnibus per modum voluntatis esse tribuit et alia dona.
Secunda conclusio est quod relationes non sunt solum personae, sed
etiam sunt in personis aliquo modo. Patet, quia quod personam cum essen-
10 tia in esse constituit, aliquo modo est in ea; sed proprietas est huiusmodi;
igitur. Maior nota est et minor patet, quia essentia secundum suam rationem
absolutam non instituit personam, sed proprietas. Secundo, quia proprietas
personam distinguit et per eam una persona ad aliam habet oppositionem,
ut Pater paternitate distinguitur et opponitur Filio et e contra; istud autem
15 esse non possit, nisi proprietas paternitatis esset aliquo modo in Patre; igitur.
Maior patet de se supposita fide et est beati Augustini prout allegat Magis-
ter distinctione 26. Et minor patet, quia, si nullo modo esset in persona,
quomodo tunc per ipsam persona referretur vel opponeretur alteri perso-
nae plus quam essentia, quae etiam est persona? Immo videtur quod sicut
20 in rebus naturalibus formae constituentes et distinguentes realiter sunt in
rebus, quod ita etiam aliquo modo relationes divinae, quia constituunt et
distinguunt personas, aliquo modo sunt in ipsis.
Tertia conclusio est quod proprietas non est sic in persona quod non sit
persona. Patet, quia tunc persona non esset ita simplex sicut essentia, sed es-
25 set composita ex aliquo distincto contra se ipsam, scilicet proprietate perso-
nali. Et haec conclusio est prius posita in quaestione circa distinctionem 30.
Ex his sequitur quarta conclusio, quod relatio sive proprietas personalis
est in persona aliquo modo. Patet ex secunda conclusione. Non enim est pro-
5 mediantibus] emanationibus add. KWf. prioribus] ad intra add. KWf. 6 procedente]
praecedente W. 10 ea] eo JWf. 12 instituit] constituit W. quia] quod W. 15 possit] posset
f. 17 26] 20 W. si] om. K. esset] est W. 18 persona] personam W. 20 constituentes]
constituente W. 23 conclusio] propositio KWf. 25 distincto] distinctam JL; distincta K;
distinctum W. 26 30] 20 K.
5 Cf. supra, p. 353,1721. 17 Cf. Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap.
1 n. 6 (PL 40,755; PL 65,675B; CCSL 91A,715716) et ibid. cap. 2 n. 7 (PL 40,755; PL 65,675C;
CCSL 91A,716) et Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 2 n. 12 (ed. cit., pp. 197198).
26 Locum ibi non invenimus; in quaestione autem tricesima Marsilius opinionem doctorum
communem tractans hanc sententiam exprimit; cf. supra, p. 252,2123. 2728 Hanc
conclusionem ponit probatque Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed. cit.,
fol. 100va). 28 Cf. supra, p. 365,822.
babile dicere quod sit persona sic quod nullo modo sit in ea, propter motiva
illic adducta. Unde cantat ecclesia quod in personis est proprietas, in prae-
fatione de Trinitate, et videtur esse beati Gregorii. Item, in prosa de Trinitate
loquitur: Proprietas est in personis, unitas est et in essentia. Et Magister in
distinctione praesente capitulo 1 dicit: Quocirca sicut proprietates esse in 5
personis, ita et eas esse personas confitemur.
Quinta conclusio est quod proprietas relativa est etiam ipsa persona.
Sequitur ex conclusione tertia, quia, si inesset sic quod persona non esset,
f 144rb persona esset compo|sita, ut dictum est. Haec etiam est Magistri; quam pro-
bat auctoritate beati Hieronymi posita in Expositione fidei, quae incipit: 10
Credimus in Deum, Patrem omnipotentem, visibilium, in qua dicit: Non
enim nomina tantummodo, sed etiam nominum proprietates, id est perso-
nas vel, ut Graeci dicunt, hypostases, confitemur.
[Obiectiones]
Forte dices: Vel haec relatio sive proprietas esset Deus vel non esset Deus. Si 15
J 242b dicas quod est Deus, | quomodo ergo potest distinguere personam divinam
ab alia, cum secundum id quod Deus est, non distinguantur? Si non sit Deus
et est in persona, erit persona composita ex Deo et non-Deo.
Secundo, quia sicut se habet inesse ad per se esse, sic se habet ad aliud
ad inesse; sed quia accidentis esse est inesse, sibi repugnat per se esse, ut 20
1 sit] est W. 2 cantat] canit W. 4 loquitur] legitur Kf. in3] littera add. f. 6 ita
personas] om. JK. personas] corr. ex personis W. 9 Magistri] in mg. et add. conclusio
K. 10 posita] om. W. 11 Patrem] om. W. 12 enim] est tantum W. nominum] nomen
W. 15 dices] diceres W. 16 quod] non add. sed del. J. est] esset W. 17 distinguantur]
distinguuntur W. 19 per se] personae W. aliud] esse add. Wf.
2 Cf. supra, p. 365,922. 23 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed. cit.,
fol. 100va): [] sed in praefatione de Trinitate (et videtur esse dictum Gregorii) dicitur: Et
in personis proprietas et in essentia unitas et in maiestate adoretur aequalitas. 3 Cf.
supra, p. 359, ad lin. 10. Liber missarum specialis (Argentinae, Johann Pr, c. 1503, fol. 52vb).
5 Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 241). 8 Cf. supra, p. 365,2326.
9 Cf. supra, p. 365,2426. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 2 (ed. cit., p. 241).
10 Symbolum Nicaenum (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 125, p. 57).
11 Haec sententia Hieronymo falso ascribitur a Petro Lombardo, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 2 (ed.
cit., p. 241); invenitur in Pelagio, Libellus fidei n. 3 (PL 45,1717) et Ps.-August., Sermo 236 (De fide
catholica) n. 3 (PL 39,2182). 15367.12 Marsilius omnes has obiectiones partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed.
cit., fol. 100vab).
habetur 4 Metaphysicae; igitur, quia relationis esse est ad aliud esse, ut patet
5 Metaphysicae, sibi repugnat inesse.
Tertio, quia quod secundum sui naturam est dependentia, hoc nec est id
nec in eo quod totaliter est independens; sed relatio secundum sui naturam
5 est quaedam dependentia, cum eius esse sit ad aliud esse; igitur, cum essen-
tia et persona divina sit penitus independens, non videtur esse in eis.
Quarto, quia, sicut argutum fuit ante oppositum, si est persona, ut dicit
conclusio quinta, quomodo est in persona, ut dicit quarta, cum idem ne-
queat esse in se ipso?
10 Quinto: Quo modo essendi in esset proprietas in persona non videtur,
quia maxime esset ibi ut forma in materia, et tunc non esset persona. Item,
in divinis non est materia.
[Ad obiectiones]
Ad has rationes respondetur. Ad primam, quod proprietas personalis est
15 Deus. Et cum dicitur quod tunc non distingueret, dicitur quod, licet non
distinguit in quantum est Deus, quia ut sic est absolutum nec habet oppo-
sitionem relativam cum aliquo, tamen distinguit in quantum habet ratio-
nem erumpentis originis, quia sic vel erumpit ut origo activa, et tunc se ipsa
distinguitur ab origine passiva et distinguit personam quam constituit a per-
20 sona constituta origine passiva; vel e contrario erumpit ut origo passiva large
tamen loquendo de passivo, sicut dicimus spiratio passiva vel generatio
1 relationis] relationes W. 2 repugnat] repugnabat K; repugnabit Wf. 5 esse2] om. f.

igitur] et W. 7 argutum] argumentatum K. 8 quomodo] quo K. 10 persona] personis f.
1112 item materia] om. W. 16 distinguit] distinguat f. 17 tamen] cum W.
1 Cf. Aristot., Metaph. 4,4 (1007a34-b1); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3
(ed. cit., fol. 100vb), ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis invenitur; cf. Marsilius de
Inghen, loc. cit. q. 12 art. 2 (ed. cit., p. 99), ubi haec sententia cum auctoritate Aristotelis 7
Metaphysicae invenitur; cf. etiam Aristot., Metaph. 7,1 (1028a1834). 2 Cf. Aristot., Metaph.
5,15 (1021a2630); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 100vb),
ubi haec auctoritas Aristotelis eisdem verbis invenitur. 7 Cf. supra, p. 359,811. 8 Cf. supra,
p. 366,7. Cf. supra, p. 365,2728. 89 Cf. supra, p. 359,910. 10 De modis essendi in vide
Aristot., Phys. 4,3 (210a1424) et Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 150, n. 123) et Boethium, In
Arist. Categ. lib. 1 (PL 64,172BC) et Petrum Hispanum, Tractatus III,2 (ed. de Rijk, pp. 2728);
cf. supra, p. 28, ad lin. 25. 11 Est quintus modus essendi in apud Petrum Hispanum, loc. cit.
III,2 (ed. cit., pp. 2728). 14369.5 Marsilius omnes has responsiones partim verbotenus,
partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed.
cit., fol. 100vb101ra). 14 Cf. supra, p. 366,1518.
passiva, et sic se ipsa distinguitur ab origine activa et distinguit personam

quam constituit a persona constituta origine activa.
Ad secundam negatur maior sive similitudo, quia saepe quod ad aliud
est, etiam inest. Similitudo nempe ad aliud est, et vere inest, vel in qualitate
ut fundamento vel in subiecto qualitatis. Verum est quod non semper per 5
modum accidentis inest.
Ad tertiam negatur minor universaliter eam intelligendo, quia relatio est
in rebus increatis, in quibus nulla est dependentia. Et ad probationem dici-
tur quod, licet eius esse sit ad aliud, tamen hoc non est in rebus independen-
f 144va tibus aliqua dependentia, cum tam | fundamentum relationis divinae quam 10
etiam suppositum quod relatione divina refertur, sunt immensae perfectio-
nis. In creaturis vero dependentiam dicit, eo quod suppositum vel funda-
mentum est finitae perfectionis, dependens necessario ab entitate infinita.
Ad quartam dicitur quod, quamvis esse in se ipso repugnat rei finitae,
saltem de per se et primo, tamen rei infinitae non repugnat quod uno modo 15
considerata, scilicet ut respectiva est ad sua supposita, sit in se ipsa, ut
J 243a absoluta est et eadem supposita. |
Ad quintam dicitur quod proprie nullo istorum modorum essendi in dici-
tur proprietas esse in persona vel etiam in essentia. Potest tamen dici quod
quaedam convenientia est cum modo essendi in sicut forma est in materia, 20
quia sicut ista aliquo modo distinguit et constituit in esse tali, ita proprieta-
tes divinae constituunt divina supposita et distinguunt ea. Ideo Damascenus
libro 3 sexto capitulo vocat illas proprietates characteristicas, id est deter-
minativas vel distinctivas. Verum est quod proprietates sunt in essentia, ut
dicetur post, ut in fundamento. Unde ipsam formaliter non denominant. 25
Sed sunt in persona tamquam in relativo vel supposito quod determinant et
quod refertur per ipsas. Unde eas denominant, constituunt et distinguunt. Et
9 esse] om. W. ad] om. JK. est] iter. K. 910 independentibus] dependentibus K.
10 aliqua] alia f. divinae] om. W. 12 dependentiam] dependentia JKW; relatio add. sup.
lin. L. 13 infinita] finita J. 1415 rei repugnat] om. (hom.) K. 15 et] est W. 18 nullo]
nullum f. in] ut K. 20 modo] non f. 21 et constituit] om. W. 2122 proprietates]
proprietatis K. 22 Damascenus] lac. W. 25 ut] om. W. 26 tamquam] om. W. 27 quod]
om. K. per] corr. sup. lin. ex ad J.
3 Cf. supra, pp. 366,19367,2. 7 Cf. supra, p. 367,36. 14 Cf. supra, p. 367,79. 18 Cf. supra,
p. 367,1012. 23 Ioannes Damascenus, De fide orth. 3,6 (PG 94,1002CD); Burgundionis versio
cap. 50,1 (ed. Buytaert, p. 187); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 27 cap. 3 n. 1 (ed. cit., p. 205)
et ibid. dist. 33 cap. 1 n. 10 (ed. cit., p. 243); cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1
art. 3 (ed. cit., fol. 101ra), ubi haec auctoritas Damasceni eisdem fere verbis invenitur. 25 Cf.
infra, p. 375,25.
cum dicis quod tunc non esset persona et quod ibi non esset materia, verum
dicis, et ideo ibi non est proprius modus aliquis essendi in de illis modis.
Non enim est talibus sensu perceptibilibus de Deo loquendum, ut dicit Hila-
rius et assumit Magister distinctione sequente. Sed quandam similitudinem
5 habet cum modo formae ad materiam, ut dictum est. Hoc de primo articulo.
[Articulus 2]
[Conclusiones]
Quantum ad secundum articulum, utrum proprietas personalis distingua-
tur ab essentia, est conclusio prima haec: Quod proprietas personalis non
10 distinguitur ab essentia divina realiter. Haec conclusio fuit superius posita
quaestione sexta articulo secundo conclusione secunda in valore et fuit ibi-
dem probata. Et potest adhuc probari, quia, si proprietas esset realiter res
distincta ab essentia, tunc persona non esset ita simplex sicut essentia. Et
patet consequentia, quia in persona essent duae distinctae res, scilicet pro-
15 prietas et essentia, et in essentia non esset talis unio. Secundo: Persona esset
composita ex duabus rebus, scilicet ex essentia et proprietate, quod valde
absurdum est dicere Deum esse compositum, etiam in lumine naturali. Ter-
tio: Persona non esset essentia, sed quoddam totum ad eam. Modo totum ad
eam non est aliqua suarum partium. Quarto, | quia dicit beatus Augustinus 5 f 144vb
20 De Trinitate capitulo 7 quod simplex habens est omne id quod habet; ergo,
1 cum] tamen JW. quod tunc] iter. J. esset1] est W. esset2] est W; sit f. 4 sequente]
praesente K. 5 articulo] etc. add. W. 8 quantum articulum] om. W. 9 est] et W.
910 est essentia] om. (hom.) K. 12 esset] est W. res] om. W. 13 esset] est W. 15 esset1]
est W. 18 esset] est W. 1819 ad eam] om. KWf. 19 5] fort. leg. 15 cum W (sic etiam Thomas
de Argentina). 20 7] fort. leg. 17. omne] esse K.
1 Cf. supra, p. 367,1112. 4 Cf. Hilarius, De Trin. 8,14 (PL 10,247A; CCSL 62A,326); cf. etiam
Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 3 (ed. cit., fol. 101ra), ubi haec auctoritas Hilarii
similibus verbis invenitur. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 34 cap. 1 n. 6 (ed. cit., p. 249).
5 Cf. supra, p. 368,1922. 910 Hanc conclusionem ponit probatque Thomas de Argentina,
loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99ra). 11 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit.,
p. 238). 12 Cf. ibid., pp. 238239. 19370.7 Marsilius has probationes conclusionis partim
verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 33
q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99ra). 20 Cf. August., loc. cit. 15,17,28 (PL 42,10801081; CCSL 50A,503); cf.
Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 8 cap. 8 n. 1 (ed. cit., p. 102); cf. etiam Thomas de Argentina, loc.
cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99ra), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur.
cum essentia sit simplex et habeat proprietates, ipsa est illae proprietates
et quaelibet earum. Quinto, quia, cum dicit venerabilis Anselmus libro De
processu Spiritus Sancti in divinis omnia esse idem in quibus non occurrit
relationis oppositio, et nulla est relationis oppositio inter proprietatem et
essentiam, sequitur quod proprietas sit essentia. Sexto, quia omne quod est, 5
aut est creatura aut creatrix essentia. Cum ergo proprietas non sit creatura,
oportet quod sit essentia. Septimo, quia, cum non distinguatur nec differat
ab essentia, oportet quod sit idem essentiae.
Secunda conclusio: Proprietas distinguitur formaliter ab essentia. Haec
conclusio fuit posita de persona et essentia in dicta quaestione sexta articulo 10
secundo et conclusione quarta. Et fuit ibidem declarata et instantiae factae
in contrarium et solutae, quae etiam consimiliter possent hic fieri. Sed qui
vult videre eas, videat ibidem. Declaratur igitur conclusio sic: Illa formaliter
differunt quorum unum est alicui idem necessario, cui alterum non potest
esse idem; sed certum est quod essentia est idem necessario Filio, et proprie- 15
J 243b tas Patris, scilicet paternitas, non potest | esse Filius neque idem masculine
Filio; igitur. Maior patet ex dictis ibi, quia haec vocata fuit ibi distinctio for-
malis. Minor nota est fideli. Secundo sic: Si proprietas non differet formaliter
ab essentia, sequeretur quod praedicamentum relationis non maneret plus
in divinis quam qualitatis vel quantitatis. Consequens est falsum et contra 20
beatum Augustinum 2 De Trinitate capitulo 5 dicentem quod esse Patrem
et esse Filium non dicuntur secundum substantiam, et tamen 7 De Trini-
tate capitulo 6 dicit quod esse sapientem et esse magnum secundum sub-
stantiam dicuntur. Unde 5 De Trinitate capitulo 1 ait quod Deus est sine
1 sit] est W. 2 dicit] dicat KWf. 4 et oppositio] om. (hom.) J. 10 posita] corr. in mg.
ex probata J. 12 in contrarium] contra eam W. quae] contra K. possent] possunt W.
13 sic] sit K. 21 2] fort. leg. 5. 22 dicuntur] differunt W. 24 dicuntur] differunt W.
3 Anselmus, De processione Spiritus Sancti cap. 1 (PL 158,288C [cap. 2]; ed. Schmitt, p. 181);
cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99ra), ubi haec auctoritas
Anselmi eisdem fere verbis invenitur. 11 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit.,
p. 241). Cf. ibid., pp. 241246. 17 Cf. ibid., p. 241. 21 Cf. August., loc. cit. 5,5,6 (PL 42,914;
CCSL 50,210211); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 26 cap. 3 n. 1 (ed. cit., pp. 198199) et ibid.
dist. 28 cap. 5 n. 2 (ed. cit., p. 213); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 33 princ. 1 q. 2 (ed.
cit., fol. 171rB), ubi haec auctoritas Augustini eisdem verbis invenitur. 23 Cf. August., loc. cit.
7,6,11 (PL 42,943; CCSL 50,262); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 33 princ. 1 q. 2 (ed.
cit., fol. 171rB), ubi haec auctoritas Augustini eisdem fere verbis invenitur. 24 August., loc.
cit. 5,1,2 (PL 42,912; CCSL 50,207); cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 8 cap. 6 (ed. cit., p. 100);
cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 33 princ. 1 q. 2 (ed. cit., fol. 171rB), ubi haec auctoritas
Augustini eisdem verbis invenitur.
qualitate bonus et sine quantitate magnus. Ergo vult quod praedicamentum

relationis in divinis manet, sed non quantitatis vel qualitatis. Et tamen patet
consequentia, quia non maior differentia esset inter relationem et essentiam
quam inter quantitatem et essentiam. Tertio, quia utique sunt tres proprie-
5 tates in Deo, ergo proprietas multiplicatur; sed essentiam dicere multiplicari
est haeresis Arii; ergo oportet quod sit aliqualis distinctio inter proprietatem
et essentiam, quae qualiscumque sit, vocatur formalis; ergo propositum.
Hanc conclusionem ponunt alii sub his verbis quod proprietas relativa
differt a divina essentia secundum rationem quidditativam et intelligunt
10 idem. Unde necessarium | est concedere quod paternitas non est conver- f 145ra
tibiliter idem divinae essentiae nec etiam tantum sicut divina essentia est
idem sibi ipsi. Nam de paternitate et divina essentia contradictoria prae-
dicata praedicantur. Est enim divina essentia Filius, et paternitas non est
Filius, essentia est tres personae, paternitas non est tres personae.
15 [Obiectio incidens]
Sed forte dicetur: Si proprietas distinguitur ab essentia formaliter, tunc per-
sona divina erit aliquo modo composita. Falsitas consequentis patet. Proba-
tur consequentia, quia ratio personae constitueretur ex formaliter distinctis,
scilicet proprietatis et essentiae. Quamvis enim proprietas transit in essen-
20 tiam, hoc non tollit, quin saltem compositio rationis maneat.
Sed probatur falsitas consequentis. Primo, quia capitulum Damnamus
Extra De summa Trinitate et fide catholica libro 6 dicit quod essentia est
3 esset] est W. 5 dicere] om. W. 6 sit] si W. proprietatem] proprietates f. 14 paternitas

personae] om. (hom.) K. 16 proprietas] paternitas W. 18 ratio] ideo W. personae]
om. K. 19 proprietatis] proprietate f. essentiae] essentia f. 1920 essentiam] essentia K.
20 rationis] iter. K.
6 Cf. Symbolum Nicaenum (loc. cit., ed. cit., n. 126 p. 58): Eos autem, qui dicunt Erat, quando
non erat et Antequam nasceretur, non erat et Quod de non exstantibus factus est vel ex
alia substantia aut essentia dicentes aut convertibilem aut demutabilem Deum [Filium Dei],
hos anathematizat catholica Ecclesia. 8 Id est Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1
art. 1 (ed. cit., fol. 98rb). 16372.22 Marsilius hanc obiectionem partim verbotenus, partim
ad sensum deprompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 98va), ubi opinio cuiusdam doctoris citatur et rationes opinionem probantes proferuntur
et Petrus Aureoli in margine ab editoribus nominatur; cf. Petrus Aureoli, In 1 Sent. dist. 1 sect. 6
art. 2 (ed. Buytaert, pp. 347349). 22 Decretalis Damnamus (Enchiridion symbolorum, ed.
cit., n. 805, p. 336); cf. Gregorius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. Richter et Friedberg, p. 7);
cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 98va), ubi haec auctoritas
Decretalis Damnamus eisdem verbis invenitur.
simplex omnino. Ergo nullus modus compositionis, nec rei nec rationis,
admittendus est in Deo, quia qui omne dicit, nihil excludit.
Secundo, quia, cum simplicitas sit perfectio simpliciter, summe in Deo
debet poni. Sed hoc non esset, si esset ibi compositio rationis in persona,
quia maior simplicitas est quae est rei et rationis quam quae est rei tantum. 5
Tertio, quia in compositione rationis vel formali potentia perfectibilita-
tis includitur, quia unus conceptuum semper habet se per modum actus et
alius per modum potentiae; modo in divinis nequit esse potentia perfectibi-
litatis; ergo nec compositionis. Patet maior ex 7 Metaphysicae, ut cum addis
conceptui animalis conceptum rationalis, actum significat determinatio, et 10
determinabile potentiam.
Quarto, quia Proslogio capitulo 2 dicit Anselmus quod Deus est quo
melius excogitari non potest. Sed si in eo esset compositio rationis, melius
J 244a eo cogitari possit, videlicet | quod esset omnino simplex re et ratione, quia
sic perfectio simpliciter sibi maior ascriberetur, scilicet simplicitas. 15
Quinto, quia dicit venerabilis Anselmus De incarnatione Verbi quod, si
esset aliquid quod nec actu nec intellectu dissolvi posset, maius esset quam
quod intellectu dissolubile esset. Cum itaque omne compositum, saltem
cogitatione, dissolubile sit, qui dicit Deum esse compositum, ponit se posse
aliquid maius Deo intelligere. Unde quidam negant formalem distinctio- 20
nem inter essentiam et personam vel distinctionem rationis propter prae-
dicta.
[Ad obiectionem]
Credo conclusionem positam simpliciter veram et ideo illa non concludere.
f 145rb Nam vel iste ar|guens intendit probare quod in re distinctio personarum et 25
3 cum] om. W. 4 persona] personis K. 5 et rei] om. (hom.) K. 67 perfectibilitatis]

corr. in perfectibilitas K. 9 compositionis] compositio rationis f. 12 Proslogio] per se W; De
processu Spiritus Sancti f. 13 melius2] est add. K. 14 possit] posset f. 15 sic] om. f. sibi]
ei f. 17 posset] possit W. 19 se] esse f. 20 aliquid] ad JK. Deo] Deus posse J; posse add.
W. 2021 distinctionem] dispositionem W. 24 ideo] idem W. 25 vel] si f. probare]
probabile W.
9 Cf. Aristot., Metaph. 7,10 (1035b1419). 12 Anselmus, Proslogion cap. 2 (PL 158,227C; ed.
Schmitt, p. 101); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 98va), ubi haec
auctoritas Anselmi eisdem fere verbis invenitur. 16 Anselmus, Epist. de incarn. Verbi cap. 4
(PL 158,271AB [cap. 3]; ed. Schmitt, p. 18); cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1
(ed. cit., fol. 98va), ubi haec auctoritas Anselmi eisdem fere verbis invenitur. 20 Id est Petrus
Aureoli apud Thomam de Argentina; cf. supra, p. 371, ad lin. 16372.22. 24 Cf. supra, p. 370,9.
pluralitas relativa derogat summae simplicitati, et tunc manifestum est quod

Decretalis est contra eum quam allegat, quia secundum veritatem quilibet
Christianus tenetur credere atque tenere fideliter quod cum summa simpli-
citate quaedam pluralitas relativa exigitur et quod in hoc consistit summa
5 simplicitas ut sit unitas absoluta et Trinitas relativa. Immo, quod fortius
est, habet implicite credere quod persona est incommunicabilis et essen-
tia communicabilis et quod persona non est tantum idem essentiae sicut
essentia sibi, cum ipsa alicui convenit cui persona non convenit. Immo hoc
est de ratione maiestatis, ut nec solitudo sit nec diversitas sit et ergo ut in
10 essentiae unitate sit personarum Trinitas. Vel intelligit in ordine ad modum
intelligendi nostrum, cum loquitur de compositione rationis, et tunc iste
modus, qui est sumptus ex creaturis, quia est valde obscurus et imperfectus,
nihil ex sui compositione, qua intelligimus personam ex essentia et pro-
prietate quodammodo duo, ac si essent diversa, componens quae tamen
15 non diversa sunt, nihil imperfectionis dicet in Deo. Et ergo respondetur ad
formam rationis distinguendo consequens quod infertur, scilicet quod per-
sona esset aliquo modo composita. Vel enim intelligitur de compositione
intrinseca, et tunc consequentia non valet, quia, ut dictum est in conclu-
sione tertia secundi articuli sextae quaestionis, proprietas et essentia nullo
20 modo sunt diversae res in persona; vel intelligitur de compositione rationis
vel intellectus in anima, et sic conceditur consequentia et consequens.
Ad primam improbationem dicitur quod Decretalis per omnimodam
simplicitatem intelligit excludere omnem compositionem tenentem se ex
parte rerum, sicut dictum est de hoc circa distinctionem 8. Non autem
25 loquitur de compositione rationis, quia res perfectionis immensae propter
imbecillitatem mentis nostrae non intelligitur sub conceptu proprio non-
complexo.
Ad secundam, quod summa simplicitas debet poni et est simpliciter in
Deo, quae tollit omnem compositionem rerum sive realem, quae ita est
30 perfectionis. Non autem in eo debet poni simplicitas rationis sic quod non
sit ibi distinctio personarum et suarum proprietatum, quia hoc non esset
2 quilibet] qui licet K. 4 pluralitas] simplicitas K. consistit] consistat Wf. 5 sit] sic J.
8 convenit1] conveniat f. cui convenit] om. (hom.) J. 9 diversitas] discursus f. 14 quae]
quando W. 17 enim] ergo W; om. f. 18 ut] nunc W. 23 intelligit] intendat f. 31 hoc] haec
f.
19 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit., p. 239). 22 Cf. supra, pp. 371,21372,2.
24 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 12 art. 1 (ed. cit., p. 93). 28 Cf. supra, p. 372,35.
perfectionis, sed solitudinem induceret. Et ex hac sequitur compositio apud

J 244b
intellectum rationis qua persona intelligitur | ut persona. Ad hoc autem quod
f 145va
dicitur quod maior simplicitas est rei et rationis quam rei tantum ista nega-
tur, quia simplicitas rationis nihil perfectionis ponit in re nec compositio
rationis aliquid perfectionis tollit vel simplicitatis realis. 5
Ad tertiam negatur maior intelligendo eam universaliter. Si enim intel-
ligo personam esse essentiam cum proprietate, determinatio nihil perfec-
tionis importat super determinabile omnis enim perfectio in essentia est
inclusa , sed exprimit importata per hunc terminum persona ista ratio
complexa quae in essentia et in supposito omnimode simplex sunt. Et 10
secundum veritatem non habet ratio verum fundamentum. Nam determi-
natio in talibus conceptibus complexis non habet se per modum actus nisi
quod adiective significat, et principalior significatio et importatio est ex
parte determinabilis. Unde tota definitio sequitur in praedicando modum
praedicandi generis in quid, non differentiae in quale. Et determinabile per 15
se stat et est categorema, determinatio saepe non. Quod autem dicitur se
habere per modum formae, hoc est verum ad hunc sensum quod adiective
significat et complet saepe definitionem vel etiam restringit determinabile
ad speciem, sicut forma dat esse specificum.
Ad quartam concessa maiore negatur minor. Tu probas eam; dicis quod 20
melius esset quod esset simplex re et ratione quam quod solum re. Negatur
ista. Immo de ratione maiestatis est, ut sit in ea Trinitas cum unitate, ad
quam necessario sequitur distinctio rationis vel formalis.
Ad quintam dicitur quod Anselmus loquitur de his ubi dissolutio per
intellectum importat diversitatem rerum, sicut in risibilitate, quamvis non 25
possit abesse homini, tamen non est tanta simplicitas risibilitatis sicut homi-
nis, cum actum dicat, saltem secundum aptitudinem, quem non includit
homo. De tali definitione rationis nihil est ad praesens, cum proprietas et
essentia in Deo penitus idem sunt.
1 hac] hoc KW. 4 ponit] om. J. 5 simplicitatis] simplicitas W. 67 intelligo]

intelligendo W. 89 omnis inclusa] om. W. 10 sunt] est f. 12 se per] per se
f. 14 praedicando] praedicamento f. 15 in1] ad f. non] in add. f. 16 stat] stant K.
19 speciem] suppositionem W. specificum] speciem f. 20 negatur] negetur Wf. tu]
cum K. probas] probando f. eam] om. W. 21 quod esset] om. (hom.) K. negatur]
negetur Wf. 27 cum] tamen K. 29 sunt] sint Kf.
6 Cf. supra, p. 372,611. 20 Cf. supra, p. 372,1215. Cf. supra, p. 372,1315. 24 Cf. supra,
p. 372,1622.
Tertia conclusio: Non obstante quod proprietas est essentia, nihilominus
etiam est in essentia. Haec est Magistri in littera distinctione praesente.
Patet, quia realis relatio est in suo fundamento; modo proprietas personalis
5 est realis; oportet ergo quod sit in suo fundamento, quod est divina essentia.
Secundo, quia, cum persona per proprietates ab aliis personis distinguitur et
in essentia cum eis convenit, necesse est quod distinguens proprietates sit
in non-distinguente et communi. Propria enim communibus insunt et non e
contra. Et tertio, quia proprietates sunt in personis, ut dictum est in articulo
10 praecedente; et non possunt esse in personis, nisi sint in essentia; igitur.
Consequentia tenet et patet maior | ex dictis. Minor patet, quia personae f 145vb
sunt essentiae. Secundo etiam, quia quicquid est in relativo, etiam est in
fundamento relationis, quod est essentia.
Quarta conclusio: Quamvis proprietas est in persona et etiam in essen-
15 tia, tamen hoc est aliter et aliter. Prima pars patet ex dictis, scilicet ex con-
clusione secunda articuli praecedentis et ex tertia conclusione huius. Sed
secunda pars patet, tum, quia proprietates sunt in personis ut constituen-
tes et distinguentes, et ut in illis | quae proprietatibus realiter ad invicem J 245a
referuntur, et non sic sunt in essentia, cum nec eis in esse constituatur
20 nec distinguatur nec referatur, sed ut fundamentum divinarum relationum;
tum etiam, quia adiective denominant personas, ut Patrem generare, Filium
gigni et Spiritum Sanctum procedere. Sic autem essentiam denominare
non possunt.

25 Sed est dubium quomodo, si proprietates sunt essentia et ab ea non distin-
guantur, et illa sit simplicissima, quomodo possunt esse tres relationes inter
se distinctae sic quod una earum non est alia?
Respondetur quod istud est omnimode super intellectum humanum et
ergo modum ignoro nec comprehendere sufficio. Firmiter tamen credo cum
5 realis] relatio add. KWf. 6 cum] om. W. distinguitur] distinguatur f. 7 in cum]

cum essentia in W. convenit] conveniat f. proprietates] proprietas KW. 1012 igitur
essentiae] om. K. 19 sic] sup. lin. J. 25 quomodo] om. f. sunt] in add. sup. lin. K.
3 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 910 (ed. cit., p. 243) et ibid. dist. 33 cap. 2 n. 1
(ed. cit., p. 244). 10 Cf. supra, p. 365,2728. 16 Cf. supra, p. 365,822 et 2326. 2527 Simile
dubium tractatur apud Thomam de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 101ra).
28 Similiter respondet Thomas de Argentina, ibid.
ecclesia quod haec est natura maiestatis quod sit una res simplicissima
absoluta et quod sit tres res relativae sive tres personae tribus proprietatibus
relativis distinctae, quarum quaelibet est haec res absoluta et cum hoc
in ea, et earum proprietatum prima via originis est haec res et cum hoc
constituit personam Patris, quae nec proprietatem nec essentiam habet 5
ab alio, secunda constituit personam Filii et habet Filius tam essentiam
quam proprietatem a Patre et tertia proprietas constituit personam Spiritus
Sancti, qui habet tam essentiam quam proprietatem a Patre et Filio, a quibus
procedit. Verum est quod Aegidius hic dicit quod relatio secundum esse
est idem cum essentia divina sive fundamento. Sed quoad quidditatem 10
proprietatis, quam ponit esse ordinem ad aliam personam, sic sunt ibi tres
res relativae secundum triplicem ordinem qui est inter personas divinas.
Istud est valde magistrale et bene dictum, sed ego non plene percipio, quia
aeque dubium manet mihi post sicut ante. Nam, si quidditas sive ordo vel
ordinatio ponatur aliquid distinctum contra benedictam essentiam, tunc 15
veniret compositio. Si ponatur omnimode idem quod essentia, tunc non
plus salvatur Trinitas per ordinem quam per ipsam proprietatem, quae est
met essentia. Et ergo ego sto simpliciter cum Magistro excusante se in hac
distinctione verbis Hilarii de huiusmodi quaestionum determinatione, nec
f 146ra pelago | emanationis divinarum personarum plus approximare tutum mihi 20
aestimo, sed quia incomprehensibile est, sufficit mihi fides sancta, simplex
et solida, quam ponit ecclesia, in qua me servet Iesus Christus. Hoc de
secundo articulo.
6 alio] alia W. 8 Filio] alio K. 9 hic] iter. K. 10 est idem] eundem K. sive] om. K. 12 res]
om. J. ordinem] personam W. 16 omnimode] ordine JK. 17 proprietatem] Trinitatem J.
18 ego] sup. lin. J. 20 tutum] totum K. 21 sed] om. f. 22 servet] Deus add. W. 23 articulo]
om. W.
1 Cf. Decretalis Damnamus (loc. cit., ed. cit., n. 804805, p. 336): Nos autem [] credimus
et confitemur [] quod una quaedam summa res est [] quae veraciter est Pater, et Filius,
et Spiritus Sanctus; tres simul personae, ac singillatim quaelibet earundem: et ideo in Deo
solummodo Trinitas est, non quaternitas; quia quaelibet trium personarum est illa res, vide-
licet substantia, essentia seu natura divina [] ut distinctiones sint in personis, et unitas in
natura. Licet igitur alius sit Pater, alius Filius, alius Spiritus Sanctus, non tamen aliud: sed id,
quod est Pater, est Filius, et Spiritus Sanctus idem omnino []. Cf. etiam Gregorius IX, Decre-
tales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. cit., pp. 67). 9 Cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 33 princ. 1 q. 2
(ed. cit., fol. 171rDF) et ibid., fol. 171vL172vL, passim; cf. etiam Thomas de Argentina, loc. cit.
dist. 33 q. 1 art. 4 (ed. cit., fol. 101ra), ubi intentio fratris Aegidii profertur. 19 Cf. Petrus Lom-
bardus, loc. cit. dist. 33 cap. 1 n. 8 (ed. cit., pp. 242243) et Hilarius, loc. cit. 2,5 (PL 10,53C54C;
CCSL 62,4142).

Ad rationes principales: Ad primam nego maiorem. Dico enim quod relatio
divina est in persona, est et in essentia et non distinguitur nec a persona nec
5 ab essentia, quia transit in personam quam constituit et mediante illa in sub-
stantiam, in qua fundatur. Et fortassis quod non esset in creaturis magnum
inconveniens dicere, puta quod similitudo esset aliquo modo in qualitate
et cum hoc esset met qualitas verum est quod ille modus non sufficeret
in divinis. Ad Philosophum dicentem nihil esse in se ipso respondeo quod
10 hoc locum habet in rebus limitatis et naturali ratione investigabilibus, sed
in rebus immensis, sicut sunt divinae proprietates, non est inconveniens
quod insint illi quod sunt. Immo saepius dicimus: Deitas est in Deo, et ita
non est inconveniens quod paternitas sit Pater et sit in | Patre. Unde, si per J 245b
impossibile vel, ut alii dicunt, possibile esset magnitudo infinita, oporteret
15 concedere, ut videtur, quod quaelibet eius pars non-finita esset in ipsa et
cum hoc quod esset ipsa, quia non minor nec maior esset quam ipsa, quia
quaelibet pars non-finita infinitum spatium imaginabile nata est adimplere.
Quid ergo mirabimur, si in immensa divinae maiestatis magnitudine pro-
prietates immensae sint et cum hoc sint ipsa?
20 Ad secundam nego maiorem. Dico enim quod relationes personas distin-
guunt et determinant vel instituunt, sed quia in suppositum transeunt, non
distinguuntur a personis determinatis. Et ad probationem concedo quod
infertur, quod totum quod est in persona, est determinatum, immo quod
proprietas est se ipsa determinata et cum hoc constituens personam et
25 distinguens. Quando enim constitutum est omnino simplex, non requiritur
distinctio realis inter constituens et constitutum.
Ad tertiam nego maiorem et ad probationem dicitur quod respectus, quia
in absolutum transit nec est aliqua entitas superaddita, sed persona vel
essentia, dicitur ad se in quantum est idem cum persona vel essentia. Et in
30 quantum per eum est oppositio relativa ad aliam personam, sic est respectus
et dicitur ad alium sive ad aliud, scilicet illam personam. Et haec videtur esse
3 principales] om. W. 5 essentia] quae add. J. quam mediante] et manifeste constituit

W. 7 qualitate] quantitate K. 12 saepius] om. W. 16 quod] quid K. 17 non-finita] esset
add. K. imaginabile] est add. W. nata] nota W. 22 concedo] iter. K. 29 et] tamen add.
W. 2930 in quantum] tamen K. 31 ad2] suppositum add. f.
3 Cf. supra, p. 359,811. 14 Cf. e.g. Gregorius de Arimino, In 1 Sent. dist. 4244 q. 4 art. 1 (ed.
Marcolino et al., p. 443). 20 Cf. supra, pp. 359,12360,2. 27 Cf. supra, p. 360,310.
natura immensitatis, ut in suo simplicissimo modo essendi omnem modum

f 146rb essendi quodammodo includat, scilicet absolutum in essentia et | respecti-
vum in persona, et tamen quodlibet eorum sit ipsa summa simplicitas. Est
enim ibi respectus societatis, ne sit solitudo, et ipsa absoluta entitas sola, ne
sit deorum multitudo, ut vult Hilarius. 5
Ad quartam potest primo dici quod res quae est paternitas, generat, quia
Pater generat et Pater est ibi omne quod est paternitas. Secundo dicitur
quod, quamvis aliqui termini pro eodem supponant, tamen stat quod prop-
ter diversum modum significandi diversas habeant et suscipiant praedi-
cationes. Modo, quia, quamvis paternitas sit suppositum, tamen, quia est 10
nomen abstractum significans per modum formae, cui actiones in divinis
non attribuimus, sed suppositis, ideo non est propria locutio: Paternitas
generat. Et exemplificant quidam quod lineae circumferentialis circuli idem
est concavitas, curvitas et convexitas, tamen illa curvitas esset extrinsecus
convexitas, quod non esset concavitas, et ad intra concavitas, quod non esset 15
convexitas, saltem iuxta usum communem loquendi. Et si hoc sit in creatu-
ris, magis hoc concedi debet in illa summa simplicitate.

Sed manet dubium, quia certum est quod in exemplo concavitas est conve-
xitas diversis respectibus, licet usus loquendi ille non sit consuetus vulgo, 20
utrum sic sit haec vera: Paternitas generat.
Respondeo quod de vi sermonis videre meo est vera, sed doctores fortassis
nolunt quod ea utamur, sed potius attribuamus actiones suppositis, quia
J 246a indignum est de ista maiestate de qua nil digni eloqui potest, uti sermo|nibus
minus aptis, quamvis veris de vi sermonis. Sed eandem veritatem quantum 25
possumus aptioribus verbis exprimere debemus. Eodem modo quod, quia
filiatio est Filius, verum est quod filiatio est incarnata de vi sermonis, sed non
1 suo] modo add. J. 2 essendi quodammodo] quodammodo essendi W. et] enim K.

4 ipsa] om. KWf. 5 deorum] eorum J. 7 secundo] modo add. f. 9 habeant] om.
K. 12 propria] proprie f. 13 circumferentialis] circumferentiales J. 14 tamen] cum
K. extrinsecus] extrinseca W. 15 concavitas1 esset] om. (hom.) f. 19 manet] movet f.
22 videre meo] meo iudicio f. 23 attribuamus] attribuitur corr. ex attribuimus K. 25 veris]
verum W.
5 Cf. Hilarius, loc. cit. 4,17 (PL 10,110A111A; CCSL 62,119120) et ibid. 4,1718 (PL 10,110C111C;
CCSL 62,120122); cf. etiam Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 2 cap. 4 n. 3 (ed. cit., p. 64) et ibid.
loc. cit. dist. 24 cap. unicum n. 5 (ed. cit., p. 188). 6 Cf. supra, p. 360,1115. 13 Id est Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 100rb).
est consueta et impropria, quia in huiusmodi locutionibus agere vel habi-

tudo activa vel passiva additur relationi et exprimitur sub nomine formae,
ut dictum est. Et ideo, quamvis verae sunt propter identitatem proprietatis
ad suppositum, non est utendum ipsis, quia ineptae sunt.
5 [Continuatio responsionis ad rationes contra suppositum]

Ad quintam dicitur quod beatus Augustinus illis verbis non vult distinguere
personam et proprietatem, sed vult quod aliquid importat apud animam,
scilicet conceptum per modum relationis vel formae, ut Pater paternitatem,
quae est ipsum, licet illud non per nomen concretum significatur. Est enim
10 paternitas Deus, quamvis ista propositio: Pater est Deus hoc non exprimat.
Unde quod haec sit mens | beati Augustini, patet, quia dicit quod in divinis f 146va
habens est quicquid habet, ut prius est dictum.
Ad sextam dicitur negando consequentiam et ad probationem dicitur
quod non est inconveniens quod Pater sit illud vel illa proprietas qua a Filio
15 distinguitur, quia etiam angelus se ipso distinguitur ab angelo. Et cum dicitur
quod ex quo Pater convenit cum Filio, si cum hoc se ipso ab eo distingue-
retur vel esset illud quo ab ipso distingueretur, tunc sicut ipse cum Filio
convenit, ita illud quo distingueretur cum Filio conveniret, negatur conse-
quentia, quia proprietate quae ipse est, distinguitur, et convenit essentia. Et
20 quamvis proprietas sit essentia, tamen non sequitur quod ea convenit. Fun-
datur enim argumentum super syllogismum nihil valentem, scilicet super
illo: Hoc demonstrando essentiam Pater cum Filio convenit; et hoc est
paternitas; ergo paternitate cum Filio convenit. Consequentia nihil valet,
quia, licet essentia cum Filio conveniat, tamen non omni eo quod est essen-
25 tia, cum Filio convenit. Haec tamen conceditur: Paternitas cum Filio conve-
nit, scilicet in essentia, sed non videtur concedendum quod Pater convenit
paternitate cum Filio, sicut nec cum eo convenit in esse Patrem, sed magis
ei opponitur in eadem.
1 consueta] sed add. f. 8 scilicet] sed K. Pater] om. K. 9 illud] om. K. significatur]
significetur f. 12 habet] om. W. 14 illud] sc. quo a Filio differt. 15 dicitur] Pater J. 16 si]
scilicet W. ab eo] om. K. 17 vel distingueretur] om. (hom.) J. 18 distingueretur Filio]
Filio distingueretur W. 19 convenit] cum add. W. 2526 haec convenit1] om. (hom.) K.
26 convenit] conveniat Kf.
3 Cf. supra, p. 378,1013. 6 Cf. supra, p. 360,1619. 12 Cf. supra, p. 369,1920; cf. etiam
Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 2 (ed. cit., fol. 100rb100va), ubi haec auctoritas
Augustini similibus verbis invenitur. 13 Cf. supra, p. 360,2025.
Ad septimam: Supposito quod per communem notionem intelligas rela-

tionem illam unam qua Pater et Filius spirant ut unum principium Spiritum
Sanctum, sic conceditur quod communis notio non est persona, sed est duae
personae, quia duo sunt spirantes Spiritum Sanctum, licet unica relatione et
uno modo. Et non valet consequentia: Ergo proprietas non est persona, quia 5
dictum est quod communis notio non est proprietas, cum sit duabus perso-
nis communis. Unde concedendum est quod nec est persona producta nec
etiam est persona non-producta. Recte sicut Pater et Filius non sunt persona
producta nec etiam sunt persona non-producta, quia non sunt aliqua per-
sona, sed personae, sic communis notio est duae personae. Nihilominus in 10
Patre est persona non-producta et in Filio est persona producta, in ambobus
est duae personae: una producta et alia non-producta.

J 246b Ad rationes arguentes contra quaesitum: Ad | primam secundum magistrum
Thomam de Argentina conceditur quod loquendo large de causa idem diver- 15
simode tamen sit causa distinctionis et unionis. Nam, cum essentia sit res
absoluta, ut sic necessarium est quod uniat, quia ut sic omnes divinae per-
sonae in ea conveniunt. Sed prout est tres res relativae cum maxima simpli-
citate, ita necesse est quod distinguat, scilicet in quantum in ea est oppositio
relativa personarum transiens in essentiam. Ut enim paternitas essentia est, 20
f 146vb non distinguit, sed unit, quia in | essentia omnes personae conveniunt. Et
ideo comparata ad essentiam non est principium distinctionis, sed unionis,
quia relationis non est distinguere nisi a suo opposito. Paternitatis autem
ad essentiam nulla est oppositio. Sic ergo est res quae unit. Eadem tamen
paternitas prout habet habitudinem ad filiationem cui opponitur relative, 25
distinguit suppositum Patris a supposito Filii et constituit suppositum Patris.
Nec istud de immensitate debet reputari pro inconvenienti, de cuius ratione
est quod sit summe et simplicissime una et unum ens absolutum et cum hoc
sit tres distinctae res relativae.
1 notionem] om. K. 34 sic Sanctum] om. (hom.) W. 9 sunt2] om. W. 16 tamen] cum K.
20 relativa] relativarum W. est] om. K. 21 quia] est add. W. 22 ideo] non W. 24 sic] si
f. tamen] cum JW. 25 paternitas] paternitatis J. 27 reputari] repugnari K. 28 quod] ut
KWf.
1 Cf. supra, pp. 360,26361,3. 6 Cf. supra, p. 191,911. 14 Cf. supra, p. 361,59. 15 Cf. Thomas
de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit., fol. 99vab), unde Marsilius hanc responsionem
ad sensum deprompsit.
Ad secundam respondetur secundum eundem quod ista realitate abso-

luta in qua tres divinae personae conveniunt, personae non distinguuntur
secundum quod est ens absolutum. Sed non est inconveniens quod illa
eadem realitate distinguantur in quantum ipsa est tres distinctae res relati-
5 vae oppositionem relativam invicem habentes. Et ergo ad formam neganda
est maior. Unde in creaturis rex in quantum est substantia vel homo, non est
dominus, sed in quantum habet subditum, sic dominus est. Si ergo de ratione
immensitatis sit esse rem absolutam, ne sint multi dii, ut sic secundum natu-
ram suam unit. Et si cum hoc de eius ratione est esse tres proprietates rela-
10 tivas et earum quamlibet, ut sic distinguit in quantum est in ea relationis
oppositio personae ad personam et proprietatis ad proprietatem, et hoc ne
in divinis sit solitudo. Et quia in natura immensitatis est utrumque, ideo non
est negandum quod eadem realitate personae conveniunt et distinguuntur,
aliter tamen et aliter considerata.
15 Hae solutiones sumuntur a magistro Thoma de Argentina quaestione
unica distinctionis praesentis articulo 1. Sed quia secundum has rationes
videtur magister Thomas concedere quod Pater essentia distinguitur a Filio
in quantum consideratur ut paternitas, quae satis est inusitata et quam
beatus Augustinus et doctores sancti non concesserunt, ideo videamus, si
20 aliter possemus dicere sustinendo conclusiones positas. Et protestor quod
nihil intendo asserere.
Ad primam, cum infertur: Sequeretur quod essentia esset causa distinc-
tionis, negatur consequentia. Et ad probationem conceditur quod proprie-
tas, ut paternitas, est causa distinctionis et conceditur quod ipsa est essentia
25 et negatur consequentia: Ergo essentia est causa distinctionis. Et si dicatur
reducendo ad syllogismum expositorium: Haec paternitas est causa distinc-
tionis, concedenda est et similiter conceditur minor, quod haec paternitas
1 realitate] coni.; realitas codd. et ed. 2 personae1] res K. personae2] per se f. 6 rex] et
ex W. 7 sic] se W. 8 rem] ratio K. sic] sit K; si W. 9 tres] res add. W. 10 sic] sicut K.
11 personam] iter. K. 1516 quaestione unica] quia est vera W. 16 rationes] responsiones f.
22 essentia] om. K. 24 ut] et W. 2425 conceditur et2] om. (hom.) W.
1 Cf. supra, p. 361,1014. Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 33 q. 1 art. 1 (ed. cit.,
fol. 99vab), unde Marsilius hanc responsionem ad sensum deprompsit. 8 Cf. supra,
p. 378,35. 1112 Cf. ibid. 16 Cf. supra, p. 380, ad lin. 15 et p. 381, ad lin. 1. 19 Cf. August., loc.
cit. 5,8,9 (PL 42,916917; CCSL 50,215216) et Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 32 cap. 5 n. 2 (ed.
cit., pp. 179180) et e.g. Anselmus, De processione Spiritus Sancti cap. 1 (PL 158,288C [cap. 2];
ed. cit., p. 181). 22 Cf. supra, p. 361,59. 26 De syllogismo expositorio vide Aristot., Analyt.
priora 1,6 (28b515) et Ioannem Buridanum, Summulae V,1.8 (ed. Spruyt, pp. 1721).
est essentia. Sed negatur consequentia, cum infertur quod ergo essentia est
J 247a
causa distinctionis, quia, licet maior sit vera, tamen, si | reducatur ad unam
f 147ra
de omni, erit falsa, quia, si dicatur sic: Omne quod est haec paternitas, est
causa distinctionis, ista est falsa, cum essentia sit haec paternitas, quae
non est causa distinctionis, sed unionis. Nec secundum veritatem videtur 5
valere argumentum plus, quam si sic diceretur: Haec paternitas est propria
Patri; et est essentia; ergo essentia est propria Patri.
Per idem fundamentum respondetur ad secundam concedendo maiorem
conclusionemque primam, quod essentia non distinguuntur, et similiter,
quod proprietatibus distinguuntur. Sed negatur consequentia, cum infertur: 10
Ergo proprietates non sunt essentia, nec tale argumentum in divinis valet.
Non enim sequitur: Ab hac essentia non distinguitur Pater; et ab hoc Filio
distinguitur Pater; ergo hic Filius non est essentia, quia manifeste in talibus
committitur fallacia accidentis. Videtur enim syllogismi boni esse et non
sunt propter hoc quod essentia est res absoluta una et tres res respectivae. 15
Et sic arguitur ab inferiori ad superius aequivalenter negative. Sed si maior
de omni acciperetur, argumentum valeret, sed falsa esset, ut si in secunda
ratione diceres: Omni quod est haec essentia, non distinguuntur personae,
falsa esset, et eodem modo haec est falsa: Ab omni quod est haec essentia,
non distinguitur Pater, [ergo] falsum est. 20
Ad tertiam dicerent illi qui reputant suppositationem esse superadditam
naturae quod maior est falsa, quia suppositatio est accidens naturae secun-
dum eos et proprietas non est accidens personae. Sed secundum istam opi-
nionem quae probabilis est et quam credo veram, quae ponit quod supposi-
tatio humana in his in quibus natura sustentatur propria suppositatione, est 25
ipsa humanitas, concederetur maior et negaretur minor. Et ad probationem
quando dicitur quod suppositatio potest tolli ipsa manente ista de virtute
sermonis est falsa iuxta hanc opinionem, quia suppositatio est met natura.
Et ergo quandocumque natura manet vel manebit, suppositatio manet vel
manebit. Conceditur tamen quod ille terminus suppositatio vel supposi- 30
2 tamen] om. W. 5 causa] om. W. sed] et K. 8 per] propter K. ad secundam] om.

K. 14 committitur] committatur K. syllogismi] om. K. 15 sunt] om. W. 16 et] ergo W.
1820 distinguuntur non] om. (hom.) K. 20 est] sc. argumentum. 21 dicerent] diceret
K. 22 est1] esset KWf. 2223 secundum eos] om. W. 25 humana] om. W. 27 virtute] vi f.
30 conceditur] concedetur K.
8 Cf. supra, p. 361,1014. 14 De fallacia accidentis vide Aristot., De sophist. elenchis 5

(166b2836) et ibid. 24 (179a26180a22) et Petrum Hispanum, loc. cit. VII,102119 (ed. cit.,
pp. 146157). 21 Cf. supra, p. 361,1521. Cf. supra, p. 361,1921.
tum natura manente vere de ea potest negari vel de natura de qua non
dicitur, vere affirmari ea manente. Sed ex hoc non sequitur distinctio realis,
sed solum rationis, sicut quamvis sedens homo sit idem quod homo, tamen
de homine potest negari vere homo sedens ipso manente, quia quando stat,
5 non est homo sedens. Conceditur etiam quod, si Verbum dimitteret natu-
ram quam assumpsit, quod ipsa inciperet esse suppositum, licet nunc non
sit suppositum. Et ex hoc non plus sequitur nisi quod dictum est, quod hic
terminus suppositum praedicatur per accidens de natura, tamen supposi-
tatio in his in | quibus est, est ipsa natura. Ita proprietas est essentia et non f 147rb
10 per accidens, cum in divinis ad intra nihil sit per accidens.
Ad quartam negatur maior, quia, si esset vera, Pater non esset essentia,
quia essentia reperitur per identitatem in Filio, immo est Filius, et Pater non
est Filius. Sed illa ratio bene probat quod proprietas non est convertibiliter
idem cum essentia vel quod formaliter differt ab essentia, eo quod essentia
15 alicubi invenitur identice, ubi proprietas non invenitur identice. Et hoc est | J 247b
pro conclusione secunda secundi articuli.
Ad quintam negatur antecedens, quia in divinis relatio comparata ali-
cui respectu cuius nullam habet oppositionem, transit in essentiam et est
essentia. Et cum probatur, conceditur quod esse paternitatis est ad aliud
20 comparatum suo opposito et cum hoc stat quod est esse absolutum. Unde
huiusmodi argumenta parum videntur mihi valere: Esse Patrem est esse ad
Filium; et esse essentiam est esse ad se; ergo esse Patrem non est esse essen-
tiam. Sicut non sequitur: Pater realiter dicitur ad Filium relative; et essentia
non; ergo Pater non est essentia.
25 Ad sextam dicitur quod in essentia divina sunt tres distinctae proprie-
tates sicut tres distinctae personae et quod quaelibet earum est essentia et
omnes tres eadem essentia nec maior in tribus quam in una. Et quando dici-
tur: Quomodo haec imaginatio capit? Respondetur tibi quod hoc est super
imaginationem et fide creditum. Est tamen hoc ratione divinae maiestatis,
30 quae est summe una entitate absoluta, ne sint plures dii, et est tres distinctae
res relativae, ne sit in Deo solitudo. Et aeternaliter est haec natura maiestatis
ut ratione fecunditatis essentiae non sit sola proprietas, sed tres.
1 vere] vera J. 4 ipso] ipsa f. 6 inciperet] incipiet W. 8 tamen] cum KW. 9 est2] om.
(hom.) JKW. 12 essentia] non add. J. 13 bene] om. W. 15 alicubi] alicui W. 17 negatur]
negetur Kf. quia] quod W. in divinis] om. W. 19 conceditur] concedetur K. 21 ad] om.
W. 22 esse1] om. K. 28 tibi] om. W. 29 ratione] om. W. 30 entitate] unitate W. est2]
sunt K.
p. 362,13. 25 Cf. supra, p. 362,48. 30 Cf. supra, p. 378,35. 31 Cf. ibid.
Ad septimam negatur maior, quia sic arguendo tu probares quod Pater

non esset essentia, quia est incommunicabilis. Ad probationem illius dicitur
quod non est inconveniens terminos contradictorios verificari de eodem
quod est commune tribus suppositis distinctis, ut: Essentia divina est Pater
et ipsa est non-Pater; ipsa est communicabile, ipsa est incommunicabile vel 5
non-communicabile. Si dicatur quod hoc est contra principium primum,
dicatur quod non, quia hoc est quod contradictoria sibi invicem non possunt
simul esse vera, et est de propositionibus. Et de hoc magis dictum est in
quaestione sexta ante allegata.
Ad octavam negatur maior. Non enim oportet quod quanta est diversitas 10
in ratione, quod tanta sit in re. Idem enim in conceptu, quia relative signifi-
cat, de quocumque praedicetur, praedicatur alio conceptu quam essentiali,
et tamen nullam diversitatem in re ponit.
Ad nonam negatur consequentia. Ad probationem negatur quod non
f 147va differunt proprietatibus. Et ad probationem dicitur quod proprietates sunt | 15
divina essentia et quaelibet earum est illa, et tamen sunt inter se distinctae,
quia non sunt idem formaliter cum essentia vel convertibiliter. Et ideo, licet
paternitas sit essentia, et filiatio eadem essentia, tamen paternitas non est
filiatio. Et quomodo debent solvi rationes tales quae contra hoc possunt fieri,
puta syllogismi expositorii, et quod quae sunt eadem uni tertio etc., visum 20
est in ante dicta quaestione sexta.
Ad decimam dicitur quod maior non est vera nisi in his quae sunt idem
realiter et convertibiliter vel formaliter. Modo sic non est de proprietate et
1 arguendo] arguenda W. 7 dicatur] dic K. non2] om. W. 8 simul] om. W. proposi-

tionibus] proprietatibus K. 14 nonam] quam K. negatur2] negetur Kf. 15 proprietates]
proprietas K. 16 tamen] non W. 18 sit paternitas] om. (hom.) J. et] om. K. filiatio]
sit add. f. 20 quod quae] quodque K. quae] om. W. tertio] tria K. etc.] et hoc W.
22 dicitur vera] maior negatur KW; negetur maior f.
1 Cf. supra, p. 362,912. 6 Cf. descriptio principii primi apud Aristot., Metaph. 4,3
(1005b1923) (AL XXV 3.2, 73): Idem enim simul inesse et non inesse eidem et secundum
idem est impossibile; et quecumque alia determinaremus utique, sint determinata ad logicas
difficultates. Hoc autem omnium firmissimum est principiorum []. 9 Cf. Marsilius de
Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit., pp. 241246). 10 Cf. supra, p. 362,1317. 14 Cf.
supra, p. 362,1823. 20 De syllogismo expositorio vide supra, p. 381, ad lin. 26. 21 Cf.
Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 (ed. cit., pp. 249252), ubi ad rationes syllogismi expositorii
respondet. Cf. ibid., p. 254, ubi ad regulam quae sunt eadem uni tertio etc. respondet. Haec
regula profertur ibid., p. 229 sic: Confirmatur, quia quae sunt eadem uni tertio, inter se sunt
eadem, 1 Physicorum. Cf. Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 140, n. 11): Quaecumque uni et
eidem sunt eadem, inter se sunt eadem. Cf. etiam Aristot., Phys. 1,2 (185b1516). 22 Cf. supra,
p. 362,2428.
essentia vel de persona et essentia. Et ideo multiplicatur proprietas, non

essentia. Una enim res absoluta potest esse plures distinctae res relativae,
et sic communicatur essentia, proprietas non.
Ad undecimam negatur minor, quia in divinis non sunt plures unitates
5 simpliciter, quia tres personae sunt una unitas, sicut sunt una entitas. Et ad
probationem dicitur quod tres unitates personales, quae sunt tres personae,
sunt simpliciter una unitas essentialis. Et ergo unitates relativae tres sunt
una unitas essentialis | vel in essentia. J 248a
Ad duodecimam negatur maior nisi de isto in quo est formaliter, quia,
10 quamvis paternitas sit in essentia tamquam in fundamento, non ob hoc
potest essentia generare, et licet in Filio sit per viam circumincessionis, non
potest tamen Filius generare, sed solum id in quo est formaliter ut in relativo.
Ad tertiam decimam negatur maior apud bene iudicantem. Non enim est
aliud quidditas similitudinis quam qualitatis in re. Sic non est alia quidditas
15 divinae relationis quam divinae essentiae, quia relatio ibi transit in substan-
tiam.
[Ad rationem pro supposito et quaesito]

Illud quod pro opposito allegatur est pro dictis. Hoc de quaestione.
2 enim] eadem W. 3 communicatur] lac. J; om. K. proprietas non] est proprietates K.

4 ad] om. J. 5 unitas una] om. (hom.) K. 78 et essentialis] om. (hom.) K. 9 quia] et
W. 14 quidditas2] om. W. 18 quaestione] etc. add. KW.
p. 363,1117.
[quaestio tricesima septima]
[Utrum sicut in divinis persona

distinguitur a persona, sic etiam
persona distinguitur ab essentia]
Circa distinctionem 34, in qua Magister comparat personas ad essentiam,

consequenter quaeritur tricesimo septimo: Utrum sicut in divinis persona
distinguitur a persona, sic etiam persona distinguitur ab essentia? Quae
quaestio unum supponit, scilicet quod persona distinguitur a persona. Se-
cundo quaerit: Utrum distinguitur ab essentia? 5
[Contra suppositum]
Contra suppositum arguitur sic: Quia, si persona distinguitur a persona, vel
hoc est ratione essentiae, et hoc non, quia in essentia convenit cum qualibet
alia; vel est ratione proprietatis, et hoc non, quia illa est essentia, ut dictum 10
est in quaestione praecedenti. Ergo sicut essentia non distinguitur, ita nec
f 147vb proprietate, et ultra: ergo in nullo distin|guitur. Tenet consequentia, quia
nulla alia conveniunt personae nisi essentia et relatio sive proprietas, quia in
divinis non sunt ad intra nisi duo praedicamenta, ut dicit Boethius, scilicet
substantia et relatio. Confirmatur sic: Quia res quae omni eo quod ipsa est, 15
est cum Filio penitus idem et e converso, non distinguitur a Filio; modo
persona Patris est omni eo quod ipsa est, cum Filio idem et e converso;
igitur. Maior patet de se, quia, si distinguitur utique aliquo sui vel illius a
12 circa septimo] consequenter quaeritur circa distinctionem 34 in qua Magister com-

parat personas ad essentiam K; circa distinctionem 34 in qua Magister comparat personas
ad essentiam W; consequenter quaeritur tricesimo septimo circa distinctionem 34 in qua
Magister comparat personam ad essentiam f. 3 distinguitur2] distinguatur f. 5 quaerit]
quaeritur Kf. distinguitur] distinguatur f. 10 proprietatis] essentiae K. quia] in essentia
convenit add. sed del. K. 11 distinguitur] a persona add. f. 12 nullo] nulla K. 13 personae]
per se J. 16 est] om. (hom.) JK. penitus] om. K. 1617 a converso] om. J. 17 est2] om. K.
11 Cf. supra, p. 369,910. 14 Cf. Boethius, De Trin. cap. 6 (PL 64,1255A; ed. Moreschini, p. 180).

quaestio tricesima septima 387
quo distinguitur, non est idem cum illo. Et minor declaratur, quia Pater non
potest poni esse nisi essentia et in hac est cum Filio idem, vel proprietas,
scilicet paternitas, quae, ut dictum est, est essentia, et ergo etiam cum ista
est cum Filio idem. Et eodem modo e converso Filius in essentia est cum
5 Patre idem, et in filiatione, cum illa sit essentia, est etiam cum Patre idem.
Tertio confirmatur sic: Pater penitus nihil est nisi essentia et in ea nullo
modo distinguitur a Filio; igitur non distinguitur a Filio aliquo sui, et ultra:
ergo non distinguitur. Consequentiae notae sunt et prima pars antecedentis
patet ex dictis, quia, si Pater esset aliud praeter essentiam, non esset omnino
10 simplex, immo tunc non esset essentia, quia constitutum ex pluribus non est
aliquid constituentium suorum. Minor etiam patet.
Secundo arguitur principaliter sic: Si persona Patris distingueretur a Filio,
vel hoc esset finite vel infinite; nullo modorum; igitur etc. Maior patet suffi-
cienti divisione. Minor probatur. Primo, quod non distinguitur ab eo finite,
15 quia tunc distinctio Patris a Filio esset finita. Et cum illa distinctio sit Deus,
quia est in Deo, Deus esset finitus. Omne enim quod habet Deus intrinsece,
est Deus. Secundo, quia, si haec distinctio sit finita et est met Pater, Pater
est finitus, quod absit. Et tertio: Si esset finita, posset annihilari, quia omne
finitum potest Deus annihilare; ergo Pater pos|set non distingui a Filio. Non J 248b
20 ergo potest dici quod distinguitur finite. Nec potest dici quod distinguitur
infinite, quia tunc nullae duae res magis distinguerentur quam Pater a Filio,
eo quod infinito non potest esse maius. Falsitas patet, quia duae creaturae
magis distinguuntur quam Pater et Filius in Deo, quia distinguuntur essen-
tialiter et personaliter, ut duo homines vel angeli. Pater et Filius in essen-
25 tia conveniunt et solum personaliter distinguuntur. Item, creaturae a Deo
Patre plus distinguuntur quam Filius, eo quod creatura in essentia cum Patre
non convenit. Filius autem in essentia cum eo convenit. Secundo: | Si ad f 148ra
2 esse] om. W. 4 modo] et add. W. 6 tertio] secundo W. nihil] aliud add. f. 13 esset]
est W. infinite] sed add. W. 14 quod] quia K. 16 esset] est W. 17 est1] habet W. si]
om. W. 18 annihilari] annihilare K. 21 distinguerentur] vel etiam nulla res ab alia magis
distingueretur add. f. 25 creaturae] creatura f. 26 distinguuntur] distinguitur f.
3 Cf. supra, p. 386,10. 910 Cf. supra, pp. 371,21372,1: [] quia capitulum Damnamus
Extra De summa Trinitate et fide catholica libro 6 dicit quod essentia est simplex omnino. Cf.
Decretalis Damnamus (Enchiridion symbolorum, ed. Denzinger-Hnermann, n. 805, p. 336):
[] cum substantia Patris indivisibilis sit, utpote simplex omnino. Cf. etiam Gregorius IX,
Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. Richter et Friedberg, p. 7). 12388.9 Marsilius hanc rationem
partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur ab Adam de Wodeham, In 1 Sent.
dist. 33 q. 8 (Abbreviatio Henrici Totting, Parisiis 1512, fol. 89rab).
388 quaestio tricesima septima
imaginationem esset unus alius deus per omnia similis Deo nostro, ille et
Deus noster distinguerentur. Vel ergo plus distinguerentur quam Pater a
Filio, et si sic, Pater et Filius non distinguerentur infinite, quia imaginabilis
est alia distinctio maior, scilicet dicta modo. Nec potest dici quod minus,
quia ille deus et Deus noster distinguerentur in persona et essentia. Pater 5
et Filius tantum distinguuntur in persona. Nec potest dici aequaliter. Nam
cum tunc propter distinctionis magnitudinem ipsi essent duo dii et aequalis
distinctio esset Patris a Filio, Pater et Filius essent duo dii propter infinitam
distinctionem eorum ab invicem.
Tertio principaliter: Si Pater distinguitur a Filio, vel distinguitur ab eo se 10
toto vel aliquo sui et aliquo non; nullo modorum; igitur etc. Patet maior suf-
ficienti divisione. Probatur minor. Primo enim nequit dici quod se toto, quia
in essentia convenit. Nec potest dici quod aliquo sui et aliquo non, quia
in Patre non sunt plura, eo quod est simplex omnino, ut dicit Decretalis
Damnamus prius allegata. Si enim aliquid haberet quo conveniret et ali- 15
quid quo non conveniret, infallibiliter sequi videtur quod ex duobus esset
vel ad minus esset duo.
[Pro quaesito]
Deinde arguitur pro quaesito, scilicet quod persona distinguitur ab essentia,
quia omnis persona est generans, genita vel procedens; sed essentia divina 20
non est huiusmodi; igitur etc. Consequentia tenet in Baroco et maior patet
de se et minor similiter.
Secundo, quia persona est ad aliud et respectiva; essentia est absoluta
et substantia; ergo essentia et persona differunt genere; ergo numero; ergo
persona non est essentia. Prima consequentia tenet, quia absolutum et 25
respectivum differunt genere generalissimo. Secundae duae consequentiae
notae sunt de se.
2 distinguerentur1] distingueretur Kf. 3 si sic] sic si K. non] disting[uerentur] add. sed
del. K. 4 nec] om. W. 5 persona] personis W. et2] in W. Pater] autem add. f. 6 dici]
quod add. KWf. nam] om. K. 7 cum] om. JK. 10 tertio] tertia K. 11 et] vel W. 1516 et
conveniret] om. (hom.) W. 16 videtur] videretur f. 17 esset] essent K. 21 tenet] om. KW.
Baroco] Barote K. 23 secundo] secunda K. 26 consequentiae] om. KWf. 27 de] per add.
W.
15 Cf. supra, p. 387,910. 1922 Haec ratio similis est rationibus allegatis apud Thomam
de Aquino, In 1 Sent. dist. 34 q. 1 art. 1 (ed. Mandonnet, p. 787) et Petrum de Tarantasia
(Innocentius V), In 1 Sent. dist. 34 q. 1 art. 1 (Tolosae 1652, fol. 273b). 21 De syllogismo Baroco,
id est quarto modo secundae figurae, vide Aristot., Analyt. priora 1,5 (27a2632) et Petrum
Hispanum, Tractatus IV,8 (ed. de Rijk, p. 49) et Ioannem Buridanum, Summulae V,4.3 (ed.
Spruyt, pp. 4344).
Tertio sic: In quocumque aliqui duo uniuntur, hoc distinguitur ab eorum

quolibet; sed in essentia duae personae uniuntur; igitur. Maior videtur de se
nota et minor communiter est concessa a doctoribus catholicis.
[Pro supposito]
5 Sed pro supposito est Decretalis prius allegata ponens tres personas in Deo
distinctas et est Magistri distinctionibus 2 et 3 et deinceps fere per totum
primum usque ad distinctionem 34 inclusive.
[Contra quaesitum]
Et in contrarium quaesiti est Magister distinctione praesenti et etiam dicta
10 Decretalis et omnes doctores sancti.
In hac quaestione erunt tres articuli. In primo videbitur de quaestionis sup-

posito: Utrum una persona distinguitur ab alia? Et: Utrum haec distinctio est
finita vel infinita? quod tangitur in argumento secun|do ante oppositum f 148rb
15 ad illam partem facto. | Secundo videbitur de quaesito. Et tertio de dubiis J 249a
respectum habentibus in hoc proposito.
2 quolibet] quodlibet K. 6 Magistri] Magister KWf. et3] om. K. 9 Magister] expresse

add. KWf. 13 utrum alia] om. W. est] sit W. 14 infinita] om. W. 15 facto] facta K;
perfecte W.
13 Haec ratio similis est rationi allegatae apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 1
art. 1 (ed. cit., p. 787). 3 E.g. a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 1 art. 2 (ed. cit.,
p. 791). 5 Cf. supra, p. 387,910. Cf. Decretalis Damnamus (loc. cit., ed. cit., n. 804, p. 336):
[] ut distinctiones sint in personis, et unitas in natura. Cf. etiam Gregorius IX, Decretales
lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. cit., p. 7). 7 Cf. Petrus Lombardus, 1 Sent. dist. 2 cap. 2 n. 3 (ed.
Grottaferrata 1971, p. 63) et Fulgentius Ruspensis (Ps.-August.), De fide ad Petrum cap. 1 n. 5
(PL 40,755; PL 65,674BC; CCSL 91A,714715) et Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 3 cap. 4 (ed.
cit., pp. 7677) et August., De Trin. 9,1,1 (PL 42,961; CCSL 50,293) et Petrus Lombardus, loc.
cit. dist. 434 (ed. cit., pp. 77254, passim). 9 Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 34 cap.
1 n. 1 (ed. cit., p. 246). 10 Cf. Decretalis Damnamus (loc. cit., ed. cit., n. 804, p. 336): []
quia quaelibet trium personarum est illa res, videlicet substantia, essentia seu natura divina
[]. Cf. etiam Gregorius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. cit., p. 7). Cf. e.g. August., De
Trin. 7,6,11 (PL 42,945; CCSL 50,264265) et Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 25 cap. 1 n. 5 (ed.
cit., p. 192) et Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 2 q. 1 art. 4 (ed. cit., pp. 7374). 15 Cf. supra,
pp. 387,12388,9.
[Articulus 1]
[Suppositiones seu notabilia]

Quantum ad primum praemitto illud quod dictum fuit in quaestione sexta
de unitate essentiae scilicet et personarum Trinitate, quod simpliciter catho-
lice confitendum est unam esse simplicem essentiam immensam divinam et 5
illam esse tres personas simplices omnino et earum quamlibet. Et haec fue-
runt ibidem dicta et declarata per Decretalem Damnamus Extra De summa
Trinitate et fide catholica libro 6 haec ponentem. Sed ideo est quaestio hic
mota, ut de hoc plenius videantur ea quae erant ibidem dicta.
Secundo praemitto ea quae dicta sunt in quaestione praecedente, quod 10
proprietas personalis, quamvis sit in persona, tamen etiam est persona, quia
non est sic in ea ut componat vel aliquid addat super essentiam.
Ex quibus patet conclusio responsalis ad istum articulum, quod quaelibet
persona divina distinguitur a qualibet persona divina alia. Probatur ex prima 15
suppositione praemissa et ex dictis in ista quaestione.
[Dubia incidentia]
Sed mota est haec quaestio: Qualis sit haec distinctio personarum, utrum
scilicet est finita vel infinita?
Secundo: Utrum primo se ipsis distinguuntur? 20

Pro quo videtur mihi tertio praemittendum quod quaelibet persona divina
est Deus et essentia divina. Patet ex fide.
3 quantum ad primum] om. W. primum] primitus add. f. 4 et] sup. lin. K. 8 sed] si W.
9 de] om. W. 10 quod] et K. 12 addat] corr. ex addatur W. 18 haec1] om. KWf. quaestio]
ut videatur add. KWf. 23 divina] divinam K.
3 Cf. Marsilius de Inghen, In 1 Sent. q. 6 art. 1 (ed. Santos Noya, p. 231). 8 Cf. Decretalis Dam-
namus (loc. cit., ed. cit., n. 804, p. 336): Nos autem, sacro approbante Concilio, credimus et
confitemur cum Petro Lombardo, quod una quaedam summa res est, incomprehensibilis qui-
dem et ineffabilis, quae veraciter est Pater, et Filius, et Spiritus Sanctus; tres simul personae,
ac singillatim quaelibet earundem []. Cf. etiam Gregorius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed.
cit., pp. 67). 10 Cf. supra, pp. 365,2728 et 366,7. 16 Cf. supra, p. 390,39. Cf. Marsilius
de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 1 (ed. cit., p. 230). 18 Cf. infra, p. 393,68. 20 Cf. infra, p. 395,7.
23 Cf. supra, p. 389, ad lin. 10.
Quarto praemitto quod distinctio Patris a Filio est ipsemet Pater et eodem
modo distinctio Filii a Patre est ipsemet Filius. Nihil enim potest poni extrin-
secum, cum sit aeterna, nec intrinsecum superadditum, cum additio in Deo
non habeat locum.
5 [Propositiones]
Ex quibus patet has propositiones esse concedendas: Distinctio Patris a Filio
est res infinita, immo est infinitum. Patet, quia est Deus. Est enim persona
Patris et illa est Deus, igitur est Deus. Et ex hoc sequitur quod est res infinita,
immo quod est infinitum, iuxta tertium notabile.
10 Secunda propositio, quod haec est concedenda: Distinctio Patris a Filio
est infinita. Patet, quia ex quo est res infinita, quare non concederetur infi-
nita? Potest enim in forma sic argui: Omnis res infinita est infinita; sed
distinctio Patris a Filio est res infinita; igitur. Maior nota est et minor est pro-
positio praecedens.
15 Tertia propositio est illa quod distinctio Patris a Filio nullo modo est finita.
Patet per praecedentem, quia est infinita.
Quarta propositio, quod maxima distinctio quae potest esse, est Patris
ad Filium. Patet, quia infinita distinctione nulla potest esse maior et ista
est Patris ad Filium. Confirmatur expositorie. Haec distinctio est Patris ad
20 Filium demonstrando personam Patris; et haec est maxima distinctio
quae potest esse; igitur. Maior patet per quartum praemissorum et minor
patet, quia est Deus, quia est persona divina, quae est Deus, | per tertium f 148va
praemissorum. Modo omnis distinctio quae est Deus, est maxima distinctio
quae potest esse, cum ea nulla possit esse maior.
25 Quinta propositio, quod distinctio Patris ad Filium est omni distinctione
creaturae ad creaturam in infinitum maior. Sequitur, quia est Deus, ut dic-
1 eodem] eadem KW. 2 modo] om. JW. 3 cum1] ut W. intrinsecum] extrinsecum

J. 6 quibus] statim add. f. concedendas] prima add. f. 8 igitur Deus] om. (hom.) K.
9 infinitum] patet add. K. 10 propositio] om. KWf. quod] quia K. 11 patet infinita]
om. (hom.) K. ex quo] in mg. W. 15 est quod] om. KWf. 19 confirmatur] confirmo KWf.
24 possit] potest W. 25 propositio] om. KWf. 26 creaturae] om. W.
9 Cf. supra, p. 390,2223. 1011 Similem propositionem ponit Adam de Wodeham,

loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 90va). 14 Cf. supra, p. 391,67. 16 Cf. supra,
p. 391,1011. 1718 Similem propositionem ponit Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8
(ed. cit., fol. 90va). 19 De syllogismo expositorio vide Aristot., Analyt. priora 1,6 (28b515) et
Ioannem Buridanum, loc. cit. V,1.8 (ed. cit., pp. 1721). 21 Cf. supra, p. 391,14. 23 Cf. supra,
p. 390,2223. 2526 Similem propositionem ponit Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8
(ed. cit., fol. 90va).
tum est. Omnis distinctio creaturae ad creaturam est creatura. Modo quic-
quid est Deus, est in infinitum maius omni eo quod est creatura.
J 249b Sexta propositio est quod distinctio Patris a Filio est aequalis | distinctioni
Patris ad creaturam capiendo tamen aequale prout omne illud vocatur
aequale quod est et non est maius nec minus, puta prout large idem dicitur 5
aequale sibi. Patet, quia est Pater in divinis hinc inde. Distinctio enim Patris
a Filio est Pater, ut dicit quarta suppositio, et distinctio Patris a creatura
etiam est Pater, ex eadem. Unde concedendum est quod distinctio Patris
a Filio nec est maior nec est minor quam distinctio Patris a creatura et sic
aequalis est large. 10
Septima propositio: De vi sermonis haec est falsa: Dictinctio Patris a Filio
est minor distinctione creaturarum. Patet, quia est Deus, qui non est minor.
Octava propositio: Distinctio Patris ad Filium est essentia divina. Patet,
quia est Pater, qui est essentia divina.
[Obiectio et responsio auctoris] 15

Forte dicetur: Distinctio Patris a Filio est essentia divina; ergo Pater in essen-
tia divina distinguitur a Filio.
Respondetur quod, quamvis consequens quod infertur, sit verum in uno
sensu, scilicet prout ly essentia divina determinat subiectum, qui est iste:
Ille qui est Pater in essentia divina, distinguitur a Filio, tamen prout ly 20
essentia divina determinat distinctionem, consequentia non valet, sicut
nec sequitur: Identitas Patris ad Filium est paternitas; ergo Pater unitur Filio
paternitate. Necesse est enim ex quo distinctio Patris ad Filium est ad intra,
quod sit essentia, quamvis non distinguitur essentia, sed proprietate, sicut
convenientia Patris cum Filio est paternitas, cum sit Pater, qui est pater- 25
nitas, et tamen Pater non convenit paternitate cum Filio, sed essentia. Et
ergo huiusmodi consequentiae non valent. Etsi essent res universales, quod
eadem natura est communis multis, sicut antiqui posuerunt, non valeret
consequentia: Humanitas qua homo distinguitur ab equo, est animalitas;
1 est1] et add. f. 2 est2] om. W. 3 propositio] om. f. 6 Pater] Patris codd. hinc] hic
J. 7 a creatura] ad creaturam W. 11 propositio] om. KWf. 13 propositio] om. KWf.
18 respondetur] respondeo f. consequens] om. W. 20 divina] determinat add. K. 23 ex
quo] si K. 24 distinguitur] distinguatur f. 28 est] esset Wf. valeret] valet K.
1 Cf. supra, p. 391,7. 36 Similem propositionem ponit Adam de Wodeham, loc. cit. dist.
33 q. 8 (ed. cit., fol. 90va). 7 Cf. supra, p. 391,1. 8 Cf. supra, p. 391,14. 1112 Similem
propositionem ponit Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 90va).
ergo homo distinguitur ab equo animalitate, quia illa esset communis ho-
mini et equo. Haec omnia de vi significationis terminorum sunt vera, eo
quod distinctio personae est persona et ideo est tanta, quanta est persona
sic quod nec est minor nec maior.
5 [Dubium et responsio auctoris]

Sed ad modum loquendi alium est dubitatio: Utrum distinctio Patris a Filio
in quantum est distinctio, scilicet secundum formalem rationem distinctio-
nis, est finita vel infinita? Et: Utrum Pater infinite vel fi|nite distinguitur a f 148vb
Filio?
10 Et manifestum est quod secundum talem modum loquendi haec con-
sequentia non valet: Infinita distinctio est Patris a Filio; ergo Pater infi-
nite distinguitur a Filio, sicut non sequitur: Haec similitudo sit intensior
demonstrando caliditatem in qua calidum est simile calido; ergo sit inten-
sior similitudo, quia forte sit remissior similitudo, ut si ambo essent calida
15 ut quattuor et caliditas unius intenderetur et alterius remaneret in eodem
gradu, tunc haec similitudo intenderetur, quia haec caliditas intenderetur;
et haec caliditas est haec similitudo; ergo etc. Et tamen non intenderetur
similitudo nec sit intensior similitudo, sed remissior, quia sit maior discon-
venientia in qualitate.
20 [Propositiones]
Iuxta quem modum est prima propositio haec: Quaelibet duae creaturae
habent inter se | maiorem distinctionem sub propria ratione distinctam J 250a
quam personae divinae. Patet, quia quaelibet duae creaturae distinguuntur
in essentia sua et entitate absoluta, in qua personae divinae non distinguun-
25 tur.
Secunda propositio: Videtur quod proprie Pater a Filio non distinguitur
finite. Patet, quia omni finita distinctione data quae est inter res, minus
distinguitur Pater a Filio sub ratione distinctionis; igitur non finite. Conse-
quentia tenet, quia est omni finita distinctione minor. Antecedens patet per
30 conclusionem praecedentem et patet, quia quicquid est Pater, est Filius et e
contra, quantuscumque est Pater, tantus est Filius et e contra et qualiscum-
2 significationis terminorum] sermonis W. 1617 intenderetur2 caliditas] om. (hom.) K.

18 nec similitudo] om. (hom.) W. 21 creaturae] naturae W. 22 distinctam] distincta K.
31 e et] om. (hom.) W. 31394.1 et2 contra] om. (hom.) K.

que est Pater, talis est Filius et e contra; ergo distinctio quae est inter Patrem
et Filium in quantum est distinctio, est minima et ergo non est proprie finita
ut sic.
Tertia propositio: Convenienter conceditur quod Pater a Filio distinguitur
non-finite. Patet ex praecedente, quia ex quo a Patre Filius distinguitur vel e 5
contra, et dictum est quod non distinguitur finite, sequitur quod distinguitur
ab eo non-finite.
Quarta propositio: Quamvis potest concedi quod Pater a Filio distinguitur
infinite prout ly in- sumitur pro non-, tamen non distinguitur Pater a Filio
infinite in ratione distinctiva, prout infinita dicit maximam vel immensam 10
quantitativam distinctionem. Prima pars patet ex praecedente. Secunda
pars patet per primam propositionem.
Quinta propositio est illa: Convenienter conceditur quod in esse distinc-
tivo Pater a Filio minime distinguitur. Patet ex prima, quia minor distinctio
nequit inveniri. 15
Sexta propositio: Infinite modice Pater distinguitur a Filio in esse distinc-
tivo. Patet, quia minor distinctio nequit imaginari quam est inter divinas
personas, eo quod in omnibus idem sunt praeterquam in proprietatibus
relativis, quae cum hoc transeunt in personas et mediantibus personis in
f 149ra substantias, | quia formaliter sunt in personis, ut paternitas in Patre. Et quia 20
personae sunt essentia, sunt etiam in essentia et essentia.
Ex quibus dictis simul combinatis sequitur haec propositio: Quod infinita
distinctio est Patris ad Filium, tamen Pater a Filio minime distinguitur vel
in infinitum modice distinguitur sub ratione distinctionis. Patet, quia prima
pars est secunda vel tertia propositio inter propositiones positas de hac 25
materia concedenda de vi sermonis et secunda pars est propositio imme-
diate praecedens. Nec mireris, quia caliditate una in similibus intensa et alia
remanente in suo gradu: Quanto caliditas plus intenditur, tanto similitudo
sit intensior, tamen tanto sit minor similitudo. Cum itaque distinctio Patris
6 et] ut JW. 8 propositio] om. KWf. Filio] non add. K. 10 in] sup. lin. W. distinctiva]
distincta KW. prout] ly add. W. infinita] infinitam f. 13 propositio] conclusio KWf.
1314 distinctivo] distinctivorum W. 14 prima] propositione add. KWf. 1517 inveniri
nequit] om. (hom.) W. 17 distinctio] om. K. 21 essentia1] essentiae K. et] sunt add. K.
24 infinitum] finitum W. 25 propositio] corr. ex conclusio J; suppositio K. 26 concedenda]
concedendas f. 28 quanto] quanta W. tanto] tanta W.
5 Cf. supra, pp. 393,26394,3. 6 Cf. supra, p. 393,2627. 11 Cf. supra, p. 394,47. 12 Cf.
supra, p. 393,2125. 14 Cf. ibid. 25 Cf. supra, p. 391,1011 et 15. 27 Cf. supra, p. 394,1617.
ad Filium sit persona, quae est Deus, concedendum est quod maxima vel
infinita distinctio est Patris ad Filium, quia entitas quae est distinctio, est
infinita. Tamen in esse distinctivo est minima distinctio, quia in infinitum
parva.
5 [Dubium alterum]
[Notabilia]
Sed de secundo dubio hic tractando, utrum personae se ipsis distinguuntur,
est sciendum quod personam divinam cum alia convenire vel differe ab
alia aliquo sui potest intelligi dupliciter. Uno modo capiendo ly aliquo sui
10 transitive et erit sensus hoc est aliquo distincto ab ipsis quod tamen in ipsis
est. Et hoc modo manifestum est quod personae | non distinguuntur aliquo J 250b
sui, quia nihil est in persona quod non est persona. Alio modo intelligitur
hoc intransitive, ut cum dicitur natura angeli, exponitur: natura quae est
angelus. Sic dicitur: Una persona aliquo sui distinguitur ab alia persona erit
15 sensus: Persona aliquo quod est ipsa, distinguitur ab alia persona. Eodem
modo distinguenda est illa: Persona aliquo sui convenit cum alia persona.
Secundo est notandum quod, cum dicitur: Homo est primo sua anima
risibilis et in aliis locutionibus huiusmodi, ly primo quattuor modis potest
teneri. Primo ut notat ablativum cui adiungitur dicere causam adaequatam
20 effectus importati per praedicatum. Et sic esset sensus praedictae propo-
sitionis quod anima hominis esset causa adaequata risibilitatis. Secundo
modo ut notet circa illud pro quo ablativus supponit, primitatem causae
respectu eius quod per praedicatum importatur, a qua non convertitur con-
sequentia. Et sic importaret prioritatem communitatis, quia a specialiori ad
25 communius est consequentia bona, sed non e contra. Sic homo sua essentia
esset primo risibilis, quia sequitur sua anima, ergo sua essentia, sed non e
2 distinctio1] distinctione f. est1] om. f. distinctio2] et add. K. 3 in2] om. K. infini-

tum] finitum W. 8 personam] persona K. divinam] divina W. alia] persona add. f.
89 ab alia] om. W. 9 alia] intelligitur dupliciter uno modo sicut add. in mg. K2. potest
sui] om. (hom.) K. 10 transitive] transite K. et] hic add. f. ipsis1] ipso f. 12 sui]
manifestum est add. sed del. J. nihil] corr. in mg. ex vel K2; corr. ex non W. est2] in add.
W. 13 dicitur] quod add. W. 14 distinguitur] distingui f. 19 adiungitur] adiungit f.
22 causae] animae K. 25 communius] communiorem K. est] om. K. 26 quia] del. K.
26396.2 sequitur risibilis] om. (hom.) K.
7 Cf. supra, p. 390,20. 7396.5 Marsilius haec notabilia partim verbotenus, partim ad
sensum deprompsisse videtur ab Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 89va).
21 Cf. supra, p. 395,1718.
contra. Tertio modo ut ly primo secludat causam priorem respectu prae-

dicati. Et sic illo est primo risibilis quo nulla causa est prior ut sit risibilis.
f 149rb Quarto ut no|tet exclusionem omnis principii vel causae distinctae ab illo
pro quo supponit ablativus respectu primi. Sic dicere: Est anima sua primo
risibilis est dicere quod nullo alio principio quam sua anima est risibilis. 5
[Propositiones]
Illis praemissis videntur mihi hae propositiones probabiles nihil asserendo:
Persona non est aliquid sui transitive intelligendo sermonem. Patet, quia
sensus est iuxta dicta in primo notabili quod in hoc dubio fuit praemissum,
quod persona esset aliquid sui tamquam distincti ab ea et hoc nequit esse 10
propter simplicitatem personarum.
Secunda propositio, quod nulla persona aliquo sui convenit cum alia
persona, immo nec cum se ipsa, transitive tenendo ly aliquo sui. Patet per
idem, quia sensus est quod conveniat cum alia persona aliquo quod est eius
ut distinctum tamen ab ea et hoc non potest esse eadem de causa. Eodem 15
modo neganda est haec: Persona distinguitur aliquo sui ab alia persona
semper transitive loquendo. Patet per idem.
Tertia propositio: Persona est quodlibet sui loquendo intransitive. Sensus
enim est quod est quodlibet quod est ipsa. Et talis locutio concederetur de
creatura, quia homo est quodlibet sui intransitive, id est quodlibet quod 20
est ipse homo. Restringitur enim praedicatum ad standum pro eodem pro
quo subiectum, scilicet pro uno solo, ac si diceretur: Socrates est quilibet
homo qui est Socrates. Sic quilibet homo est quodlibet sui intransitive, quia
est quodlibet quod est ipse. Et confirmatur, quia persona intrinsece non
habet nisi personalitatem, proprietatem et essentiam, et quodlibet illorum 25
est persona, quia proprietas est persona, ut praemissum est prius.
Quarta propositio: Intransitive persona convenit aliquo sui cum alia per-
J 251a sona, et etiam aliquo sui ab alia persona distinguitur | intransitive. Patet, quia
1 secludat] lect. dub. W. 7 asserendo] prima add. f. 8 sermonem] om. W. 9 primo] prima
K. 10 distincti] distinctum K. 12 propositio] om. KWf. 13 ly] om. W. 14 alia] sup. lin.
J. aliquo] om. W. 15 tamen] om. K. 20 est2] est add. f. 24 intrinsece] intransitive K.
25 illorum] istarum f. 26 persona1] esse personae f. 27 convenit] est K. 28 patet quia]
quia patet K.
9 Cf. supra, p. 395,716. 1213 Similem propositionem ponit Adam de Wodeham, loc. cit.
dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 89vb). 14 Cf. supra, p. 395,716. 15 Cf. supra, p. 396,1011. 17 Cf.
supra, p. 395,716. 26 Cf. supra, p. 390,1011. 2728 Hanc propositionem ponit Adam de
Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 89vb).
aliquo quod est ipsa, convenit, scilicet essentia, et eodem modo aliquo quod
est ipsa persona, disconvenit, puta personalitate vel proprietate.
Quintam propositionem ponit Adam distinctione 33 quaestione ultima
et est sua tertia propositio, quod intransitive loquendo quaelibet persona
5 se ipsa et quolibet sui convenit cum qualibet persona divina; quam pro-
bat, quia deitate convenit; et deitas est quodlibet quod est persona; ergo
quolibet quod est ipsa, convenit; quam propositionem reputo periculosam,
quamvis forte ipsam posuerit ad dictum sensum qui verus est, scilicet quod
deitate convenit persona cum alia, quae est quodlibet quod est ipsa persona.
10 Ratio est, quia bene videtur sequi: Persona se ipsa et quolibet sui convenit
cum qualibet persona; paternitas est aliquid Patris vel personalitas est ali-
quid Patris; ergo personali|tate vel paternitate Pater convenit cum qualibet f 149va
persona. Modo, quamvis consequens possit habere unum sensum verum,
scilicet quod aliqua re quae est paternitas, puta essentia, convenit cum quali-
15 bet persona, tamen, quia sic non accipitur communiter, immo dicimus quod
Pater paternitate distinguitur a qualibet alia persona, eo quod talis abla-
tivus positus respectu convenientiae vel distinctionis videtur dicere ratio-
nem actus vel rei importatae per verbum, ideo sensus huius: Pater paterni-
tate convenit cum qualibet persona esse videtur quod paternitas sit ratio
20 convenientiae Patris cum aliis. Et hoc non videtur verum, immo est magis
ratio distinctionis. Et ideo, quamvis, ut credo, dictus doctor bonam mentem
habuit, tamen contradictoriam propositionem aestimo magis tutam. Et ideo
quinta propositio est haec: Quaelibet persona aliquo sui, id est aliquo quod
est ipsa, non convenit cum alia persona. Probatur, quia propria personalitate
25 vel propria proprietate non convenit cum alia persona, immo ea distingui-
tur a qualibet alia, et tamen personalitas personae est persona, et proprietas
est persona. Ad rationem dicti doctoris faciliter respondetur concedendo
quod deitate convenit cum alia persona et quod illa deitas est quodlibet per-
sonae, sed negatur consequentia: Ergo persona quolibet sui convenit cum
30 alia persona, sicut etiam negatur haec consequentia: Deitas est Filius; et
4 quod] om. K. 8 ipsam] om. W. 9 cum alia] om. W. quodlibet] cum alia add. W.
11 qualibet] alia K. Patris] om. K. vel personalitas] iter. J. personalitas] personalitate
W. 1112 est2 Patris] om. W. aliquid] aliud K. 13 possit] posset W. 14 puta
essentia] om. K. essentia] om. J; esse natura LW. 15 quia] om. W. 17 distinctionis] corr.
ex disconvenientiae J. 1718 rationem] relationem JK. 22 habuit] habuerit f. 25 persona]
om. K. 26 tamen] cum W. 27 faciliter] facile f. 29 ergo] quod K. 30 haec] om. K.
3 Cf. ibid. 6 Cf. ibid. 8 Cf. supra, p. 395,1216. 21 Id est doctor Adam de Wodeham, quem
Marsilius supra, p. 397,37 laudavit. 27 Cf. supra, p. 397,57.
illa deitas est quodlibet quod est Pater; ergo Pater est Filius. Quamvis enim
deitate convenit Pater cum Filio, tamen non omni quod est deitas, conve-
nit Pater cum Filio, quia non proprietate paterna, quae est deitas. Et ergo
syllogismus expositorius non valebit super quem fundatur argumentum sic
arguendo: Hac deitate Pater convenit cum Filio; haec deitas est quodlibet 5
Patris; ergo quolibet Patris Pater convenit cum Filio, quia a maiori ad unam
de omni non valet consequentia. Haec enim non valet: Deitate Pater con-
venit cum Filio; ergo omni eo quod est deitas in Patre, Pater convenit cum
Filio.
[Obiectiones incidentes] 10
Forte dices: Persona Patris aliquo sui convenit cum Filio, per propositionem
quartam, et aliquo sui non convenit cum Filio, ut dicit quinta propositio;
ergo in Patre sunt plura, scilicet unum quo convenit et unum quo non
convenit.
J 251b Secundo: Pater paternitate convenit cum Filio, ergo quolibet sui. Tenet | 15
consequentia, quia, si aliquo sui non convenit, hoc maxime est paternitas;
cuius falsitas probatur, quia illa proprietas est essentia, in qua convenit cum
Filio.
[Ad obiectiones]
Respondetur ad primam negando consequentiam, quia hoc non est ratione 20
f 149vb pluralitatis | quae est in Patre, cum sit ita simplex sicut essentia. Sed hoc
est ratione formalis distinctionis inter personam et proprietatem ex una
parte, ratione cuius persona et proprietas est incommunicabilis, et ergo
ea non convenit Pater cum alia persona, quia non communicatur, sed ea
distinguitur, et inter essentiam ex alia parte, qua ipsa communicabilis est 25
et communicatur, et ideo ea Pater convenit cum alia persona.
Ad secundam negatur maior et ad probationem conceditur quod pater-
nitas est essentia et quod in essentia convenit, sed non sequitur quod in
paternitate convenit. Argumentum enim non valebit: Hac essentia conve-
nit Pater cum Filio; haec essentia est paternitas; ergo paternitate convenit, 30
1 illa] om. W. enim] om. K. 2 convenit] conveniat f. 23 tamen Filio] iter.

(homoeoceph.) K. 4 valebit] valebat KW. 811 ergo Filio] om. (hom.) K. 8 Pater]
om. f. 11 dices] quod add. W. per] propter W. 16 paternitas] proprietas f. 22 ratione]
om. K.
4 De syllogismo expositorio vide supra, p. 391, ad lin. 19. 12 Cf. supra, pp. 396,27397,2. Cf.
sicut non sequitur: Hac essentia Pater est sapiens; haec essentia est Filius;
ergo Filio est sapiens.
Sexta propositio: Persona sive Pater non quolibet sui distinguitur ab alia
5 persona, etiam loquendo intransitive. Patet sicut praecedens, quia essentia
non distinguitur ab alia persona, quae tamen est aliquid sui intransitive, quia
est hoc quod ipse Pater.
Septima propositio: Pater nulla alia persona distinguitur a Filio. Patet,
quia a Filio non distinguitur nisi propria personalitate sive proprietate, quae
10 non est alia persona.
Octava propositio: Pater non solum convenit cum Filio in essentia, sed
etiam in communi notione sive spiratione activa. Patet, quia ista est com-
munis Patri et Filio.
Nona propositio: Pater non solum propria notione distinguitur a Spiritu
15 Sancto, sed etiam communi notione. Patet, quia in communi notione oppo-
nitur Spiritu Sancto relative; ergo ea distinguitur.

Forte dicetur: Numquid haec communis notio in Patre est paternitas et ergo
distinctio Patris a Spiritu Sancto est eadem distinctio quae est distinctio
20 communis notionis; ergo adhuc solum propria notione distinguitur, scilicet
paternitate?
Respondetur quod de hoc sunt opiniones. Aliqui dicunt quod sit paterni-
tas, alii quod non. Sed quicquid de hoc sit, quia prius dictum est et probabile
est quod communis notio sit paternitas in Patre et filiatio in Filio, sicut de
25 hoc dictum est circa distinctionem 26, tamen communis notio formaliter
distinguitur a paternitate recte sicut persona ab essentia. Nam sicut essen-
tia reperitur in Filio identice, ubi non reperitur identice persona Patris, ita
etiam haec communis notio reperitur in Filio, ubi paternitas identice non
1 sapiens] persona sive add. f. haec] hac J. 4 persona sive] om. f. 7 quod] om. W.
8 propositio] om. KWf. 10 est] ab add. J. 14 propositio] om. KWf. 22 de] om. W. aliqui]
aliquae K. 23 quod] om. W. 24 est] om. f. 25 est] in quaestione add. KWf. 26 paternitate]
Patre J. recte] ratione W. 27 identice1] identitate W. identice2] identitate W. 28 notio]
non add. sed del. K. reperitur] identitate add. K. identice] identitate KW.
5 Cf. supra, p. 397,2327. 22 Cf. e.g. Guillelmus de Ockham, In 1 Sent. dist. 27 q. 1 (ed. Etzkorn
et Kelley, p. 191). 23 Cf. e.g. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 27 q. 1 art. 1 (ed. cit., pp. 648649).
25 Cf. supra, p. 191,911.
reperitur, cum ipsa Filius non minus spiret Spiritum Sanctum quam Pater. Et
f 150ra ideo, licet in Patre identice idem sit quod paternitas, tamen non | est forma-
liter idem. Et ergo, cum per eam Pater distinguitur a Spiritu Sancto, conve-
niens est dicere quod non solum paternitate, sed etiam communi notione a
Spiritu Sancto distinguitur. Unde quod ita sit, patet, quia Pater et Filius sunt 5
unum principium Spiritus Sancti sicut tres personae creaturae, sicut dicit
beatus Augustinus 5 De Trinitate capitulo 17. Per hoc ad formam concedi-
tur quod in Patre communis notio sive vis spirativa est identice paternitas.
J 252a Et negatur consequentia qua infertur: Ergo Pater | a Spiritu Sancto solum
distinguitur propria notione, quia illa notione etiam distinguitur. Et licet 10
eadem realiter, tamen est alia formaliter, ut dictum est.
Decima propositio, recte similis de Filio: Filius non solum convenit cum
Patre in essentia, sed etiam communi notione. Patet sicut octava.
Undecima propositio: Filius non solum filiatione, sed etiam communi 15
notione distinguitur a Spiritu Sancto. Patet sicut nona.
Duodecima propositio: Quamvis Filius formaliter distinguitur a Patre fi-
liatione, quae ipse est, tamen etiam originaliter distinguitur a Patre persona
Patris, quae ipse non est. Prima pars patet, quia formaliter distinguitur pro-
pria proprietate, secundum quam ei relative opponitur. Secunda pars patet, 20
quia originaliter isto tamquam producente distinguitur a quo oritur; sed ori-
tur a Patre; ergo a Patre originaliter distinguitur. Patet maior, quia eadem res
habet esse et distinctionem, cum distinctio personalis inseparabiliter sequa-
tur personam Filii in esse constitutam. A quo ergo oritur et esse accipit, ab
eo etiam originaliter distinctionem recipit. Et minor patet Lucae 1: Visita- 25
vit nos oriens ex alto, id est Filius ex Patre, secundum Glossam. Confirma-
tur, quia quod Filius distinguitur a Patre, vel hoc habet a Patre, et habetur
2 identice] identitate W. 3 distinguitur] distinguatur f. 5 Sancto] sancta W. 7 17] fort. leg.

14. 8 identice] identitate KW. 11 eadem] est add. K. alia] aliter codd. formaliter] om. J.
15 propositio] om. Kf. 17 propositio] om. Kf. distinguitur] distinguatur f. 20 proprietate]
a Patre add. KWf. 22 quia] ab add. Wf. eadem] eodem f. 25 originaliter] ab eo add. K.
recipit] recepit W.
cap. 3 n. 1 (ed. cit., p. 218); cf. etiam Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 90ra),
ubi haec auctoritas Augustini etiam ad sensum invenitur. 11 Cf. supra, p. 400,13. 14 Cf.
supra, p. 399,1113. 16 Cf. supra, p. 399,1416. 25 Lc 1,78. 26 Cf. Glossa ordinaria Lc 1
(Argentinae 1480/81, fol. 144b).
propositum, vel habet a se, et hoc non, quia nihil habet a se, immo quicquid
habet, a Patre nascendo recepit, ut vult beatus Augustinus et etiam Hilarius.
Tertia decima propositio: Filius non solum filiatione et communi notione
distinguitur a Spiritu Sancto, sed etiam originaliter persona Patris distingui-
5 tur ab eo. Patet sicut praecedens. Ideo enim distinctus est a Patre et Spiritu
Sancto, quia Pater eum distinctum produxit. Nascendo enim ex Patre recepit
distinctionem, et a Patre, quia se ipsum non genuit, et a Spiritu Sancto, quia
non modo voluntatis procedit.
Quarta decima propositio, quod Filius etiam originaliter convenit cum
10 Patre et Spiritu Sancto persona Patris. Declaratur recte sicut | duodecimam. f 150rb
Nam illa persona originaliter convenit ex qua oriendo essentiam recepit,
quia illa est convenientia Filii ad Patrem et Spiritum Sanctum; sed a Patre
oriendo convenientiam, scilicet essentiam, recepit; igitur etc.
[Corollaria]
15 Corollarium primum: Filius aliquo qui non est ipse, convenit cum Patre et
Spiritu Sancto et etiam distinguitur a Patre et Spiritu Sancto. Patet hoc, quia
persona Patris, quae non est Filius, distinguitur et convenit, ut dicunt tres
propositiones.
Secundum corollarium: Aliquo modo aliter et aliter distinguitur Filius
20 a Spiritu Sancto et a Patre quam Pater a Filio et eodem modo dicatur de
convenientia. Patet, quia Filius persona alia, quae non est ipse, sed a qua est
ipse, originaliter distinguitur et convenit, ut dicit corollarium praecedens.
Non autem est sic de Patre respectu Filii, quia Pater nullo modo distinguitur
vel convenit cum Filio, qui non est ipse, nec formaliter nec originaliter, cum
25 nulla sit origo Patris, qui est ingenitus vel innascibilis, cum non sit ab alio.
Quinta decima propositio: Licet Spiritus Sanctus sua processione passiva,
quae ipse est, formaliter distinguitur a Patre et a Filio, tamen etiam origi-
naliter distinguitur ab ipsis Patre et Filio sive personalitatibus Patris et Filii.
1 vel] hoc add. W. habet1] hoc add. K. 2 habet] om. J. 3 propositio] om. KWf.
communi] om. f. 9 propositio] om. KWf. 10 Spiritu] om. K. 11 recepit] recipit f.
15 primum] om. KWf. 16 et1 Sancto] om. (hom.) K. 19 aliter2] alio K. 21 ipse]
ipsae f. 28 distinguitur] distinguatur f. tamen] iter. K.
2 Cf. August., De Trin. 5,15,16 (PL 42,921; CCSL 50,224) et Hilarius, De Trin. 7,26 (PL 10,222C;
CCSL 62,293). 5 Cf. supra, pp. 400,17401,2. 10 Cf. ibid. 18 Cf. supra, pp. 400,1719 et
401,35 et 910. 22 Cf. supra, p. 401,1516.
Recte probatur sicut duodecima. Nam quia ab eis habet esse, etiam origina-
J 252b liter ab eis habet distinctionem. Unde ideo distinctus est, quia ut | distinctus
ab eis procedit seu quia eum distinctum spiraverunt.
Sexta decima propositio: Spiritus Sanctus non solum essentia sua conve-
nit cum Patre et Filio, sed etiam originaliter convenit cum ipsis Patre et Filio. 5
Patet sicut quarta decima. Patet, quia originaliter convenit cum illis a quibus
procedendo essentiam accepit. Sed hoc est a Patre et Filio.
Istae propositiones videntur mihi verae de distinctione et convenientia
personarum, quas tamen humiliter pono semper habendo istam pro non
dicta, si quae esset quae coram ecclesia male sonaret. 10
[Responsio auctoris in forma]

Nunc de illa dubitatione in forma: Utrum personae se ipsis primo distin-
guuntur intransitive? Videtur primo manifestum quod, si primum capiatur
pro quolibet sui sive pro quolibet quod est ipsa, quod non est vera, sicut
dixit conclusio quinta iam posita. Secundo, quia, si capiatur ly primo prout 15
dicit causam proprie dictam, cum in divinis non sit causa, non est etiam
vera. Si vero caperetur ut diceret rationem principii, quod in divinis admit-
titur, cum ipsae personae non sint sibi principium, non distinguerentur se
ipsis, sicut non principiantur a se ipsis. Tertio: Si intelligeretur quod primo
se ipsis distinguuntur quia principium suae distinctionis est ipsae perso- 20
nae, patet quod potest dici quod formaliter sic se ipsis distinguuntur, quia
principium suae distinctionis formale est proprietas personalis sive relativa,
quae est met persona. Sed originaliter solus Pater sic se ipso distingueretur,
f 150va quia originaliter non est ab alio. | Et ergo persona Patris possit dici primo
se ipsa distingui tam formaliter, quia principium suae distinctionis est ipsa 25
persona, et etiam originaliter persona Patris potest dici se ipsa distingui, non
quod sit sui principium, sed quia distinctionem sui ad alias personas non
habet ab alia vel alio. Sed aliae duae personae non debent dici originaliter
se ipsis distingui, sed suis principiis, a quibus procedunt, ut Filius Patre et
Spiritus Sanctus Patre et Filio, quia ab illis sunt et distinctionem recipiunt et 30
2 est] om. f. 3 seu] corr. in mg. ex sed W. eum] eundem W. 5 etiam] convenit add. W.
6 patet2] om. KWf. convenit cum] om. codd. 9 istam] ista W. 10 quae1] qua f. esset]
essent W. 13 capiatur] capitur K. 15 quia] om. f. capiatur] capitur KW. 17 rationem]
nomen W. 21 quod1] quia W. sic] om. W. 23 sic] om. W. 24 possit] posset f. 2526 tam
distingui] om. (hom.) J. 30 Spiritus Sanctus] Spiritu Sancto W.
p. 397,2324.
convenientiam originaliter. De prioritate communitatis, scilicet a qua non

convertitur consequentia, quia nimis est logicalis, non curo. Hoc de primo
articulo.
[Articulus 2]
5 [Conclusiones]
Quantum ad secundum articulum non video aliud dicendum in effectu nisi
illud quod dictum fuit de hoc quaestione sexta articulis primo et secundo.
Unde prima conclusio est haec quae etiam ibidem fuit dicta: Persona non
differt realiter ab essentia per aliquam entitatem absolutam. Patet conclu-
10 sio, quia oportet personam dicere compositam ex duabus rebus absolutis,
scilicet absoluto proprio et absoluto communi, scilicet quod esset essen-
tia. Secundo, quia persona non esset essentia, quia constituta ex essentia
absoluta et re propria absoluta non est aliqua earum. Tertio oportet quod
essentia haberet se respectu proprietatis absolutae ut potentia et sic essen-
15 tia non esset summe simplex. Vel quod proprietas haberet se ut potentia
respectu essentiae et tunc essentia adveniret proprietati et hoc iterum non
est compossibile summae simplicitati. Vel quod essent duo absoluta, quo-
rum nullum esset potentia respectu alterius. Quomodo ergo ex eis fieret una
persona, cum imaginatio non capiat quod ex pluribus existentibus in actu
20 fiat unum, nisi unum eorum aliquo modo habeat se per modum potentiae
et aliud per modum actus, sicut albedo respectu lactis vel scientia respectu | J 253a
animae? Quarto: Si essent duae res absolutae in persona, si ambae sunt inde-
pendentes, erunt duo dii, quia quodlibet independens est Deus. Si unum fue-
rit dependens, hoc erit creatura et sic temporale. Quomodo ergo constituet
25 personam divinam, quae utique est aeterna? Quinto, quia vel haec entitas
absoluta esset omnino eiusdem naturae cum essentia, et si sic, tunc esset
communicabilis sicut essentia et non plus distingueret personam quam
1 de] om. f. 2 est] iter. K. 3 articulo] etc. W. 6 quantum articulum] om. W.

7 hoc] om. W. quaestione] propositione W. 12 quia1] om. KWf. 13 earum] om. K.
16 adveniret] deveniret J. 17 compossibile] possibile f. 18 respectu] om. W. 20 fiat] fiet
K. 2021 potentiae modum] om. (hom.) W. 25 vel] om. W. 27404.1 et essentia] om.
(hom.) W.
7 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 12 (ed. cit., pp. 230246). 8 Cf. ibid. q. 6 art. 2 (ed.
cit., p. 237). 89 Similem conclusionem ponit Thomas de Argentina, In 1 Sent. dist. 34 q. 1
(Venetiis 1564, fol. 101va).
essentia; vel alterius rationis, et tunc unum istorum esset perfectius alio.
f 150vb Modo quod esset minus perfectum, necessario | esset dependens a magis
perfecto. Quomodo autem erit illud possibile quod sit aeternum in persona
et dependeat? Sexto, quia, cum in Concilio Remensi comparuisset Gilbertus
Porretanus, qui dixit quod deitas non esset Deus fundans se super hoc quod 5
quaelibet persona quae est Deus, esset deitas et aliquid absolutum, quo
constitueretur in esse personali, arguit sibi beatus Bernardus sic: Si deitas
non est Deus, sed est aliquid, vel illud aliquid est idem quod Deus vel est
aliquid aliud a Deo. Si est idem, contra te est. Si est aliquid aliud a Deo, vel est
maius Deo, et hoc non, quia nihil potest esse maius Deo; vel minus erit Deo, 10
et hoc non, quia tunc derogaretur in hoc quod in se haberet deitatem, quia
perficeretur deitate minore se. Si aequale Deo et aliud est a Deo, erunt duo
dii, scilicet unum quod est deitas et aliud quod tu ponis Deum. Et confusus
Porretanus a beato Bernardo hac ratione suum errorem ibi revocavit, ut
recitat Innocentius IV. Et haec ratio concludit quod non potest persona, quae 15
est Deus, esse aliquo absoluto contra essentiam vel deitatem distincta, quia
tunc essentia vel deitas non erit Deus et procedit ratio beati Bernardi.
Secundo etiam dictum fuit et potest esse conclusio secunda quod persona
non distinguitur ab essentia aliqua re relativa superaddita, sive sit proprietas
sive formalitas vel aliud quodcumque volueris et qualitercumque placuerit 20
nominare. Probatur, quia sic realiter esset in persona essentia et res vel enti-
tas relativa distincta ab essentia. Et sic persona non esset omnino simplex.
Et secundo, quia essentia haberet se per modum potentiae respectu huius
rei relativae, quae fundaretur in ea et maneret distincta ab ea. Et quomodo
immensa essentia aliquo modo recipiet? Et plures possent fieri tales ratio- 25
nes, de quibus non est vis.
1 essentia] essentiam K. 4 cum] dum K. comparuisset] comperuisset pro comparuisset

Kf. 6 est] corr. sup. lin. ex esset W. 7 sibi] ei f. Bernardus] corr. ex Augustinus W. 9 idem]
quod Deus add. KWf. 11 tunc] Deo add. KW. 15 ratio] om. W. potest] om. K. 17 procedit]
procedet f. 24 quae] quia f. 25 recipiet] reciperet W; recipietur f. possent] possint W.
26 vis] om. f.
417 Marsilius hanc probationem conclusionis partim verbotenus, partim ad sensum de-
prompsisse videtur a Thoma de Argentina, loc. cit. dist. 34 q. 1 (ed. cit., fol. 101va). 7 Apud
Thomam de Argentina, ibid.; cf. introductio editorum apud Conc. Remense (Reims) (Enchiri-
dion symbolorum, ed. cit., n. 745, p. 305). 1315 Cf. Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 34 q. 1
(ed. cit., fol. 101va): [] propter iam dictam etiam rationem factam a Bernardo supra dictus
Gilbertus revocavit suum errorem in Remensi Concilio, prout recitat Innocentius quartus.
18 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2 (ed. cit., p. 239). 1821 Hanc conclusionem
ponit Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 34 q. 1 (ed. cit., fol. 101va).
Ex quibus sequitur tertia conclusio, quod persona divina nec realiter nec
formaliter formalitate addita distinguitur ab essentia. Patet ex praecedenti-
bus, quia nec re absoluta, per primam, nec re relativa, per secundam.
Quarta conclusio, quod cum his stat quod essentia distinguitur a persona
5 formaliter seu etiam e contra, sicut etiam ibidem erat dictum et probatum,
quia inter illa utique est aliqualis distinctio quorum unum est idem alicui
cui alterum non est idem. Sed essentia est eadem Filio et persona Patris
non est eadem Filio, ut ponit fides. Ergo oportet quod inter personam et
essentiam sit aliqualis distinctio et qualiscumque haec fuerit, haec vocatur
10 hic | formalis. Ergo conclusio vera. Confirmatur sic: Quia vel persona est f 151ra
tantum eadem | essentiae sicut essentia sibi vel non. Si dicitur quod sic, J 253b
ergo sicut essentia est communicabilis tribus, ita esset persona. Si dicitur
quod non, ergo aliqualis distinctio erit inter essentiam et personam, quae
vocatur sive quam voco formalem, et habetur propositum. Contra istam
15 conclusionem fuit ibi multipliciter obiectum et solutum. Qui vult, videat
ibidem. Hoc de secundo articulo.
[Articulus 3]

Quantum ad tertium articulum est primum dubium: Utrum persona aliquid
20 addit super essentiam?
Ad quod, quia satis dictum est, breviter dicitur primo quod res quae est
persona divina, ut Pater, vel paternitas, nihil omnino addit essentiae, quia,
1 sequitur] om. J. divina nec] om. K. 3 relativa] absoluta W. 5 etiam1] om. W. 6 unum]
om. f. 7 idem] om. K. 78 et Filio] om. (hom.) f. 9 qualiscumque] distinctio add. f.
haec2] om. f. 11 sibi] om. K. 12 esset] om. K. 14 voco] voca K. habetur] quia K. 15 ibi]
om. W. 16 articulo] om. W. 19 quantum articulum] om. W. 20 addit] addat f. 21 est1]
et add. W. breviter] om. K.
3 Cf. supra, p. 403,89. Cf. supra, p. 404,1821. 5 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit. q. 6 art. 2
(ed. cit., p. 241). 8 Cf. Symbolum Quicumque Ps.-Athanasianum (Enchiridion symbolorum,
ed. cit., n. 75, p. 45): [] (4) neque confundentes personas, neque substantiam separantes:
(5) alia est enim persona Patris, alia [persona] Filii, alia [persona] Spiritus Sancti; (6) sed
Patris et Filii et Spiritus Sancti una est divinitas []. Cf. Decretalis Damnamus (loc. cit., ed.
cit., n. 804, p. 336): [] quia quaelibet trium personarum est illa res, videlicet substantia,
essentia seu natura divina [] ut distinctiones sint in personis, et unitas in natura. Cf. etiam
Gregorius IX, Decretales lib. 1 tit. 1 cap. 2 (ed. cit., p. 7). 15 Cf. Marsilius de Inghen, loc. cit.
q. 6 art. 2 (ed. cit., pp. 241246). 21 Cf. supra, pp. 390,1012 et 404,18405,3.
si aliquid adderet, non esset persona aeque simplex sicut essentia, sicut est
ante argutum. Item, si quid adderet, hoc esset respectus ad alterum; modo
iste respectus transit in essentiam sic quod paternitas vel filiatio est met
essentia, sicut haec dicta sunt in quaestione praecedenti; igitur nihil potest
poni quod res quae est persona, addat vel includat ultra essentiam. 5
Secundo dicitur quod conceptus personae multa includit apud animam
quae non includit conceptus essentiae. Patet, quia conceptus personae im-
portat respectum ad aliquid et incommunicabilitatem, quia, licet signifi-
catio personae sit absoluta significatio secundum se, tamen per modum
sequelae in quantum transsumitur ad divina, importat relationem, ut dic- 10
tum est prius quaestione vicesima sexta de persona. Et ergo respectum et ad
aliquid importat apud animam et in definitione sua ponitur incommunica-
bilitas. Non enim sic absolute importat maiestatem, sicut hoc facit essentia
vel nomen essentiae. Item, suppositationem nomen personae apud animam
manifeste importat, sed nomen essentiae, quamvis suppositum sit, tamen 15
hoc non importat, ut notum est.
[Secundum dubium]
Secundum dubium: Utrum congrue fiant huiusmodi translationes, scilicet
nominis personae et aliorum, sicut leonis, agni et consimilium, ad divina.
Videtur quod non, quia omnis translatio fundatur super aliqua similitudine; 20
modo nulla est similitudo creaturae ad Deum; igitur. Patet maior per Phi-
losophum 6 Topicorum dicentem quod omnes transferentes secundum ali-
quam similitudinem transferunt. Et minor patet, quia quae potest esse simi-
litudo infiniti ad finitum? Item, puri actus ad potentiam? Item, non-qualis ad
qualia, cum in Deo nulla sit vera qualitas? Secundo, quia Sacra Scriptura non 25
f 151rb debet veritatem obnubilare; modo tales | locutiones transsumptive obnu-
3 sic] sicut f. 7 conceptus1] personae add. K. personae] corr. ex essentiae W. 8 aliquid]

aliud W. 9 personae significatio] om. (hom.) J. 14 suppositationem] supposita tantum
W. 18 secundum] om. K. secundum dubium] om. W. dubium] in mg. K. huiusmodi]
tales W. 19 nominis] nomine W. 25 nulla sit] non est W.
2 Cf. supra, p. 387,611. 4 Cf. supra, p. 377,2729. 11 Cf. supra, p. 125,415. 20407.7 Hae
rationes similes sunt rationibus allegatis apud Thomam de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1
(ed. cit., p. 796) et Aegidium Romanum, In 1 Sent. dist. 34 princ. 2 q. 1 (Venetiis 1521, fol. 177vI-K).
22 Aristot., Topica 6,2 (140a1011); Auctoritates Aristotelis (ed. Hamesse, p. 328, n. 87). Nonnulli
distinctionem 34 libri 1 exponentes hanc auctoritatem Aristotelis eisdem verbis proferunt, e.g.
Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 796) et Aegidius Romanus, loc. cit.
dist. 34 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 177vI) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 34 q. 1 (ed. cit.,
fol. 101vb).
bilant veritatem; ergo Sacra Scriptura non debet eis uti. Maior patet, quia
omnis scientia est veritatis manifestativa, non inclusiva vel tectiva. Minor
patet, quia, cum eiusdem rei corporalis sint plures proprietates, occultum
est secundum quam proprietatem transsumitur. Unde in hoc veritas occul-
5 tatur. Tertio, quia huiusmodi translationes possent esse causa erroris, quia
simplex audiens Deum esse leonem vel agnum potest induci ad imagines
talium adorandum et sic in idolatriam.
Respondetur quod congrue fiunt translationes nominum significantium
10 creaturas ad supponendum pro divinis. Ista primo est beati Dionysii 1 libro
De caelesti hierarchia | dicentis: Neque possibile est nobis aliter superlu- J 254a
cere et declarare vel lucidum reddere apud mentem divinum radium nisi
diversitate similitudinum circumvelatum. Modo notum estquod per divi-
num radium intelligit veritatem divinorum. Secundo patet, quia cum nostra
15 cognitio fiat a sensibilibus, et maiestate divinae veritatis altitudo nostrum
intellectum excedit, oportet quod intellectus noster manuducatur ex his
quae novit et ut modo possibili huiusmodi veritas ipsa deducatur. Hoc autem
est per similitudines rerum corporalium. Sciunt enim homines fortitudinem
leonis, mansuetudinem agni et huiusmodi. Et ideo haec nomina ad Deum
20 transsumuntur, ut huiusmodi proprietates perfectionem in creaturis expri-
mentes secundum id quod perfectionis est immense perfectius esse in Deo
declarentur, ut incalescat animus ex his quae novit ad diligendum id quod
super eum est et sola fide in aenigmate videt. Quis enim non diliget pieta-
1 quia] modo W. 3 sint] sunt W. 5 possent] possunt W. 6 induci] corr. ex dici K. 7 sic] est
add. W. 10 beati] om. K. 1] om. W. 11 aliter] om. W. 12 et] id est W. lucidum] lucidam
JW. 13 diversitate similitudinum] varietate similitudinem KWf. 15 maiestate] maxime
K; materiae Wf. 16 excedit] excedat f. manuducatur] manducatur K. 17 huiusmodi]
homini W. deducatur] deducitur K. 18 sciunt] sciuntur f. 19 nomina] corr. ex na[tura]
K. 2021 exprimentes] corr. ex exprim[e]ntes W. 23 non] in mg. W.
11 Cf. Ps.-Dionysius, De caelesti hierarchia cap. 1,2 (PG 3,122B; Dionysiaca 3,733). Nonnulli
distinctionem 34 libri 1 exponentes hanc auctoritatem Ps.-Dionysii similibus verbis proferunt,
e.g. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 797) et Aegidius Romanus, loc. cit.
dist. 34 princ. 2 q. 1 (ed. cit., fol. 177vM) et Thomas de Argentina, loc. cit. dist. 34 q. 1 (ed. cit.,
fol. 101vb). 1314 Oratio divinus radius eodem modo explicatur apud Thomam de Aquino,
loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 797). 23 Cf. 1 Cor 13,12: Videmus nunc per speculum in
aenigmate, tunc autem facie ad faciem []. Cf. Petrus Lombardus, loc. cit. dist. 1 cap. 3 n. 2
(ed. cit., p. 57). Cf. etiam August., De doct. Christ. 1,30,31 (PL 34,3031; CSEL 80,25 [lib. 1 n. 66];
CCSL 32,2324).
tem et mansuetudinem infinite maiorem etiam quam agni, etiam in morte

obmutescentis? Quis non timebit fortitudinem immense excedentem forti-
tudinem leonis rugientis? Et ita in huiusmodi aliis.
[Ad rationes in contrarium]

Ad rationes in contrarium: Ad primam, quod, licet inter Deum et creaturas 5
corporales non sit similitudo proprie dicta, quae est secundum participatio-
nem eiusdem qualitatis, sicut arguunt rationes, tamen bene est similitudo
attributiva per similitudinem proportionis, ut quod sicut leo fortiter etiam
terribilissima invadit nec quemquam metuit, ita Deus et homo mortem ter-
ribilissimam voluntarie et sine timore adiit, ut per eam nos a morte Tartari 10
liberavit. Et quod sicut ignis calefacit corporaliter, ita Deus ignis dicitur,
quia calefacit mentaliter.
Ad secundam, quod debet fieri manifestatio veritatis iuxta capacitatem
eorum qui audiunt, quia qui vellet divina arcana simplicibus manifestare in
f 151va sua profun|ditate, non potest, immo forte errorem induceret vel in vacuum 15
laboraret, quia intellectus simplicium tantam altitudinem non percipit vel
etiam ex impietate mali eis proposita contemnerent. Unde scriptum est:
Nolite sanctum dare canibus, Matthaei 7. Similiter in proposito altitudi-
nem divinam sub sua immensitate lucis nemo novit nec exprimit creatura.
Et ideo verbis utimur a sensibilibus ascendendo ad declarandum bonita- 20
tes divinas vel perfectiones Dei esse multiplices in effectu, quamvis in se
non sit nisi una, ut esse fortissimum, clementissimum etc. ex his quae in
creaturis videmus. Et quandoque transsumimus nomen creaturae ad sup-
ponendum pro Deo ad aliquam huiusmodi perfectionem in Deo exprimen-
dum. 25
J 254b Ad tertiam respondetur quod huiusmodi | translatio non est causa erroris
de per se, quia non inducit ad adorandum creaturas pro quibus nomina in
primaria significatione supponunt, cum talia non importentur per nomina
1 etiam1] om. KWf. 2 immense] immensam W. 3 huiusmodi] his f. 10 ut] et KWf.

13 secundam] rationem add. W. 1314 iuxta eorum] om. J. 14 audiunt] audierant K.
qui2] intelligere add. K. simplicibus manifestare] om. K. 15 potest] posset f. 19 sua]
qua W. lucis] om. K. 20 declarandum] declarandas f. 21 effectu] effectum KW.
2425 exprimendum] exprimendam f. 27 ad] om. K. adorandum] adorandas f.
5 Cf. supra, p. 406,2025. 512 Similiter respondet Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3
art. 1 (ed. cit., p. 798). 13 Cf. supra, pp. 406,25407,5. 1325 Similiter respondet Thomas de
Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 798). 18 Mt 7,6; cf. Thomas de Aquino, loc. cit.
dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 798), ubi hic locus biblicus laudatur. 26 Cf. supra, p. 407,57.
quando ad Deum transsumuntur. Si autem imago agni adoretur, vel in quan-

tum est signum Dei, et tunc non colitur imago, sed Deus, nec in hoc est pec-
catum; vel in quantum in se creditur Deus vel etiam creatura cuius signum
est, et hoc non fit ex huiusmodi translatione, cum haec translatio non dicat
5 creaturam esse Deum, sed fit ex errore adorantis.

Tertium dubium: Utrum etiam nomina vilium rerum transsumi possunt ad
supponendum pro Deo? Quod non, quia huiusmodi videntur magis imper-
fectiones importare apud audientes quam perfectionem. Et ideo dicta de
10 Deo facerent, ut videtur, nomen Dei vilescere.
Ad istud dubium respondet beatus Dionysius 4 Caelestis hierarchiae di-
cens quod convenientius significantur nobis divina per creaturas viliores
quam etiam creaturas nobiliores; cuius ratio est, quia secundum quod dicit
beatus Dionysius in libro De divinis nominibus de Deo magis cognoscimus
15 quid ipse non est quam quid ipse est. Ideo dicitur quod negationes sunt
verae, affirmationes incompactae. Et ideo, quia huiusmodi res viles magis
a Deo distant, ideo magis ostendunt convenienter Deum quando per ali-
quam similitudinem Deo convenientem ad divina transsumuntur in quan-
tum magis de Deo removentur. Secundo, quia magis praecavetur occasio
20 erroris. Nullus enim dubitat talia secundum proprietatem de Deo dici non
posse. Secundo tantum dicendum quod semper huiusmodi fiunt secundum
aliquam habitudinem et convenientiam quam res corporales in se habent,
1 adoretur] adoraretur W. 7 etiam] om. W. possunt] possint f. 8 quod] respondetur f.

89 imperfectiones] imperfectionem f. 9 audientes] audientem Wf. 10 videtur] videretur
f. 11 4] fort. leg. 2 (sic Thomas de Aquino). 12 divina] corr. ex divinas J. 13 etiam] per add.
W. 16 magis] viles add. sed del. K. 17 quando] quam W. 21 secundum] propter W.
11 Cf. Ps.-Dionysius, loc. cit. cap. 2,1 (PG 3,135C; ed. cit. 3,740). Marsilius hanc auctoritatem
Ps.-Dionysii verbotenus fere deprompsisse videtur a Thoma de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3
art. 2 (ed. cit., p. 800). 14 Locum ibi non invenimus nisi ad sensum passimque. Cf. autem Ps.-
Dionysius, loc. cit. cap. 2,3 (PG 3,139D; ed. cit. 3,757, transl. Sarraceni): Aliquando autem dissi-
milibus manifestationibus ab eisdem eloquiis supermundane laudatur, invisibilem ipsam et
interminabilem et incomprehensibilem appellantibus; et ea ex quibus non quid est, sed quid
non est significatur. Cf. etiam Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit., p. 797),
ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eisdem fere verbis invenitur. 15 Ps.-Dionysius, loc. cit. cap.
2,3 (PG 3,142A; ed. cit. 3,758759); cf. Thomas de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 1 (ed. cit.,
p. 797), ubi haec auctoritas Ps.-Dionysii eisdem fere verbis invenitur. 1621 Marsilius hanc
partem responsionis partim verbotenus, partim ad sensum deprompsisse videtur a Thoma
de Aquino, loc. cit. dist. 34 q. 3 art. 2 (ed. cit., p. 800).
secundum quam ad divina transsumuntur. Unde beatus Dionysius 2 Caeles-

tis hierarchiae loquens de transsumptione nominum ad Deum dicit quod
f 151vb divina elo|quia aliquando laudant Deum per res pretiosas dicendo ipsum
esse solem iustitiae, stellam matutinam. Aliquando laudatur Deus ex rebus
mediis dicendo ipsum esse ignem in nocte splendentem, aquam vitalis ple- 5
nitudinis datricem. Aliquando autem ex novissimis, ut cum ipsum nomina-
mus unguentum suave, lapidem angularem. Addit quod magis est visum
ipsis theologis ipsum significare per vilia quam per pretiosa et adducit ratio-
nes, quas tetigi, aliquas etiam alias, quas brevitatis causa praetermitto.
[Ad rationes in contrarium] 10

Ad rationes in contrarium dicitur quod huiusmodi vilia quae peccatum non
includunt, dicta de Deo nullam in eo vilitatem designant, sed semper ali-
quam perfectionem, ut cum Psalmo 21 dicitur Christus vermis, non homo,
exprimitur eminentissima abiectio, quam pro nobis in morte passus, vel
secundum beatum Augustinum quod de pura virgine sine virili semine natus 15
est, sicut vermis de pura terra. Et ita cum hircus emissarius pro Christo poni-
tur, quia nostra crimina portaret, exprimitur. Et sic in aliis. Hoc de tertio
articulo.
3 ipsum] ipsam W. 4 aliquando] om. K. 7 visum] om. K. 8 per2] om. K. 9 alias]

om. W. alias quas] aliquas K. 13 21] 12 J; lect. dub. K. vermis] unus J. 14 passus]
est add. f. 16 vermis] unus J. cum] corr. sup. lin. in etiam K. emissarius] lect. dub. W.
17 exprimitur] sc. eminentissima abiectio; cf. supra, p. 410,14.
2 Cf. Ps.-Dionysius, loc. cit. cap. 2,5 (PG 3,143CD; ed. cit. 3,774776). Marsilius hanc aucto-
ritatem Ps.-Dionysii verbotenus deprompsisse videtur ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 34
princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 178rD). 7 Cf. Ps.-Dionysius, loc. cit. cap. 2,5 (PG 3,146A; ed. cit.
3,776777). Marsilius hanc auctoritatem Ps.-Dionysii verbotenus fere deprompsisse videtur
ab Aegidio Romano, loc. cit. dist. 34 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 178rD). 8 Cf. Ps.-Dionysius, loc.
cit. cap. 2,5 (PG 3,143A; ed. cit. 3,777779); cf. etiam Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 34 princ.
2 q. 2 (ed. cit., fol. 178rDF), ubi rationes Ps.-Dionysii partim verbotenus, partim ad sensum
inveniuntur. 9 Cf. supra, pp. 409,11410,7. Cf. supra, p. 410, ad lin. 8. 11 Cf. supra, p. 409,8
10. 13 Ps 21,7; cf. Aegidius Romanus, loc. cit. dist. 34 princ. 2 q. 2 (ed. cit., fol. 178rD), ubi hic
locus biblicus laudatur. 15 Cf. August. Enarrat. in Psalmos ps. 21 enarratio 2 n. 7 (PL 36,174;
CSEL 93/1B,55; CCSL 38,125). 1617 Cf. Lv 16,710: [] duos hircos stare faciet coram Domino
in ostio tabernaculi testimonii; mittensque super utrumque sortem, unam Domino et alteram
capro emissario, cuius exierit sors Domino, offeret illum pro peccato; cuius autem in caprum
emissarium, statuet eum vivum coram Domino, ut fundat preces super eo, et emittat eum in
solitudinem.

Ad rationes principales: Ad primam, quod persona distinguitur contra per-
sonam sua propria personalitate et proprietate. Et conceditur quod haec | J 255a
5 transit in essentiam identice, quia est essentia vel idem essentiae. Sed for-
maliter distinguitur ab essentia, et ideo, quamvis est alia persona, tamen
proprietas et personalitas unius personae non est proprietas vel personalitas
alterius personae. Et de hoc sunt plura dicta in primo articulo quaestionis. Et
ergo neganda est consequentia: Proprietas est essentia; ergo sicut essentia
10 non distinguitur ab alia persona, ita nec proprietas unius personae distingui-
tur ab alia persona, quia essentia cum nulla persona habet oppositionem et
ideo est omnibus communis. Proprietas vel persona respectu alterius habet
oppositionem. Unde in aliam transire non potest. Ad secundam sive confir-
mationem patet ex dictis in primo articulo quod minor non est vera, quia
15 Pater aliquo quod ipse est, scilicet proprietate vel persona, non est idem
cum Filio. Et ad probationem eius conceditur quod proprietas est essentia et
negatur consequentia: Ergo cum illa est cum Filio idem. Ut dictum est, haec
consequentia non valet: Hac essentia est cum Filio idem; haec paternitas est
haec essentia; ergo hac paternitate est cum Filio idem nec est expositorius.
20 Aliter posset dici secundum alios distinguendo maiorem, quia vel fieret | f 152ra
distributio pro omni eo quod Pater est in esse absoluto, et sic concederetur
minor, sed maior negaretur, quia bene stat quod Pater omni entitate abso-
luta, quae ipse est, sit idem cum Filio, et tamen distinguatur a Filio, eo quod
ipse est relative, scilicet paternitate vel ut persona. Vel maior intelligitur de
25 omni quod res est, sive absolute sive relative, et hoc modo negatur minor, ut
dictum est. Prima solutio videtur expeditior simpliciter negando minorem.
Ad confirmationem respondetur per eandem distinctionem quod, quamvis
non sit aliquid absolutum nisi essentia, tamen bene est aliquid respectivum
5 essentiam] essentia J. identice] identitate KW. 6 est] sit f. 8 alterius] alius f. de]
om. K. 1011 alia persona1] essentia W. 10 persona] iter. K. 11 nulla] una JK. 17 idem]
et add. Kf. 20 posset] potest W. 21 absoluto] absolute K. 22 negaretur] om. K. 23 ipse]
ipsa K. et Filio] om. (hom.) K. 24 ut] om. W. vel maior] om. W. 25 omni] eo add.
KWf. absolute] absoluta W. 26 solutio] iter. K. 27 ad] tertiam add. f. 28 sit] aliud add.
K. aliquid2] aliud W.
3 Cf. supra, pp. 386,8387,11. 8 Cf. supra, pp. 392,16393,4 et 395,7403,3. 14 Cf. supra,
p. 399,810. 17 Cf. supra, pp. 392,16393,4. 19 De syllogismo expositorio vide supra, p.
391, ad lin. 19. 20 Cf. e.g. Richardus de Mediavilla, In 1 Sent. dist. 26 art. 4 q. 1 (Brixiae 1591,
fol. 241b). 26 Cf. supra, p. 411,1316.
vel personalitas, quae formaliter distinguitur ab essentia, ut in secundo arti-

culo dictum est. Unde essentia communicatur Filio, Pater vel eius persona
non, propter esse respectivum, in quo opponitur Filio. Unde ad formam con-
cessa maiore quoad esse suum absolutum et etiam minore negatur prima
consequentia, quia Pater non solum est esse absolutum, sed etiam est esse 5
respectivum, quia non solum est essentia, sed etiam persona. Modo in esse
personali constituitur aliquo respectivo.
Ad secundam posset dici iuxta dicta primi articuli et primi dubii quod,
quamvis distinctio Patris a Filio est infinita, nihilominus Pater a Filio minime
distinguitur, quia tota infinitas quae est distinctio Patris a Filio, est etiam in 10
Filio. Unde in esse distinctivo indivisibiliter vel minime distinguitur et sic
negatur divisio maioris. Nec enim indivisibile est finitum nec etiam est infi-
nitum, quia infiniti ratio quantitati congruit, ut habetur in 1 Physicorum.
Et contra haec non arguunt rationes adductae, quia solum probant quod illa
res quae est distinctio Patris a Filio, non est finita. Et hoc est verum et ergo 15
J 255b sequitur quod est infinita in se, quod concessum est. | Sed non est infinita
in ratione distinctiva Patris a Filio, immo sic est minima vel indivisibilis, ut
dictum est in articulo primo.

Forte dicetur quod tante distinguitur Pater a Filio, quantus ipse est; sed 20
infinitus est; ergo infinite distinguitur. Et probabitur maior, quia tanta est
sua distinctio, quantus ipse est; ergo tante distinguitur, quantus est.
Respondetur negando maiorem et ad probationem eius conceditur ante-
cedens et negatur consequentia, sicut etiam in naturalibus non sequitur:
Tanta est dictinctio Socratis a Platone, quanta est eius distinctio ab asino, 25
quia et haec et illa est met Socrates; ergo tante distinguitur Socrates a Pla-
tone, quante distinguitur ab asino, vel: Tanta est resistentia caliditatis sicut
1 personalitas] personaliter W. formaliter] om. K. 4 quoad] ad W. minore] minor K.

5 esse1] corr. ex essentia K. 8 et dubii] om. W. 9 est] sit f. 10 est2] et JK. 12 indivisibile]
divisibile W. etiam] om. W. 14 haec] hoc KW. illa] ille W. 15 finita] infinita W.
16 est2] non add. sed del. W. 17 vel] om. K. 18 primo] prima W. 21 infinitus] ipse add. W.
22 quantus2] ipse add. KW. 23 maiorem] om. K. 26 haec] est add. K. 27 quante] quanta
W. ab asino] a Platone W. resistentia caliditatis] resistentiae caliditas J.
2 Cf. supra, p. 405,45. 8 Cf. supra, pp. 387,12388,9. Cf. supra, pp. 391,614 et 392,1314
et 393,619 et 21395,4. 13 Aristot., Phys. 1,2 (185b23); Auctoritates Aristotelis (ed. cit.,
p. 140, n. 9); cf. Adam de Wodeham, loc. cit. dist. 33 q. 8 (ed. cit., fol. 90rb), ubi haec auctoritas
Aristotelis similibus verbis invenitur. 16 Cf. supra, p. 391,1011. 18 Cf. supra, p. 394,1314.
eius activitas, quia haec et illa est met caliditas; ergo tante resistit quante
agit, vel: Tanta | est similitudo, quanta est albedo; et fit maior albedo; ergo f 152rb
fit maior similitudo.
[Continuatio responsionis ad rationes contra suppositum]

5 Ad tertiam principalem, quod, si ly toto tenetur categorematice vel synca-
tegorematice, locutio est falsa, quia sic Pater non est totum, cum non habeat
partes. Sed si ly toto capiatur medio modo sicut indivisibilibus solet attribui,
ut est sensus se toto, id est quolibet sui, id est: Nihil est Patris, quin eo distin-
guatur a Filio, si sic sit, dictum est quod transitive nec quolibet sui convenit
10 nec aliquo sui distinguitur, in secunda parte articuli primi. Sed intransitive
conceditur quod a Filio distinguitur aliquo sui, id est aliquo quod est ipse,
scilicet personalitate, et aliquo sui non distinguitur, scilicet essentia, quae
est ipse. Ad improbationem conceditur quod Pater est omnino simplex et
quod proprie in eo non sunt plura quae non in identitatem simplicem tran-
15 seunt, tamen Pater est res absoluta et secundum hanc convenit cum Filio,
et est res relativa vel respectiva ad Filium, quia est Pater, et secundum hanc
opponitur Filio et non est Filius. Et de hoc satis dictum est in primo articulo.

Ad rationes arguentes pro quaesito, scilicet quod persona distinguitur ab
20 essentia: Ad primam negatur discursus nec est in Baroco, quia maior non
est de omni. Unde, si diceres: Omne quod est persona, est generans etc.,
concederetur discursus, sed maior est falsa. Essentia enim est persona, quae
nec est generans etc.
Ad secundam, quod, si vocas differentia genere in rebus quae sub diversis
25 generibus continentur, idem ens numero differt genere respectu sui, quia
eadem res est actio et passio, ut habetur in 3 Physicorum capitulo 3. Et
sic non sequitur: Essentia et persona differunt, id est: Sunt significata per
diversa genera; ergo essentia non est persona, quia eodem modo essentia est
sub diversis generibus, quia est substantia creatrix et dominus, immo est sua
1 et illa] om. W. resistit] resiste W. 6 sic] sicut K. 7 si ly] corr. ex ly si K. capiatur]

accipiatur KWf. medio] media K. 9 sit] sermo add. f. quod] om. K. 10 distinguitur]
distinguo K. 14 non1] om. K. 15 tamen] eum K. 23 etc.] om. KW. 24 differentia]
differentiam K. genere] iter. K. 25 continentur] continetur K. 2627 ut persona] om.
K.
5 Cf. supra, p. 388,1017. 10 Cf. supra, p. 396,1217. 17 Cf. supra, pp. 392,16393,4. 20 Cf.
supra, p. 388,1922. 24 Cf. supra, p. 388,2327. 26 Cf. Aristot., Phys. 3,3 (202b1921); cf.
etiam Auctoritates Aristotelis (ed. cit., p. 148, n. 101).
dominatio, et tamen non sequitur quod essentia non sit essentia. Alio modo
J 256a potest intelligi quod non sunt eiusdem vel quod non significantur per idem |
genus persona et essentia, et tunc negatur consequentia prima, qua infertur
quod essentia et persona differunt genere, quia, licet sub diversis generibus
sunt ut res significatae, cum hoc stat quod de quocumque genere sit essentia, 5
sit etiam persona, eo quod est essentia et e contra. Sed forte vis inniti huic
fundamento quod, quia termini sunt diversorum praedicamentorum et ergo
unus eorum non verificatur de alio et tunc falsum assumis, quia secundum
f 152va Philosophum | actio est passio. Vel adhuc huic, quod quasi est idem, quod
nulla eadem res est diversorum praedicamentorum significata per abstracta 10
eorum et falsum est ex eodem dicto Philosophi.
Ad tertiam, quod aliqua uniri aliquo potest intelligi dupliciter. Uno modo
ut partes constituentes totum, et in hoc sensu maior est vera et minor falsa.
Nam personae non uniuntur in essentia ut partes essentiam constituentes.
Alio modo aliqua uniuntur in aliquo identice quodam ordine originis sic 15
quod unum eorum est illud et non ab alio originaliter secundum suppositum
est illud, sed originaliter quod est aliud recepit a primo. Et ita deinceps. Et
de hoc modo loquendi maior est falsa, quia illud in quo sic duo supposita vel
tria uniuntur, est illa supposita et quodlibet eorum. Et ita est in divinis.
[Ad rationes pro supposito et contra quaesitum] 20

Quod allegatur post oppositum est conforme dictis. Hoc de quaestione.
1 dominatio] denominatio et add. sed del. immo J. non2] in mg. W. 2 quod2] om. Kf.
3 genus] om. K. 5 sunt] sint KWf. cum] tamen W. hoc] om. W. 8 eorum] om. W.
9 adhuc] adde add. K. 12 aliqua] aliquo J; aliquam K. 13 falsa] false W. 15 identice]
identitate W. quodam] quadam K. 17 aliud] illud KWf. recepit] recipit K. 18 duo]
duae K. 19 et1] quod W. 21 est] iter. K. quaestione] etc. add. KW.
9 Cf. supra, p. 413,26. 12 Cf. supra, p. 389,13. 21 Cf. supra, p. 389,57 et 910.
Index codicum
Isny, Nikolaikirche, Hs. 48, passim
Krakw, Biblioteka Jagielloska, Cod. 1581, passim
Leipzig, Universittsbibliothek, Ms 568, passim
Stuttgart, Wrttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. 2o 113, passim

Stuttgart, Wrttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. 2o 118, 142
Index auctorum
In locis asterisco (*) signatis de auctoribus seu auctoritatibus agitur quas Marsilius non nomina-
tim allegat, eis tamen usus esse videtur, aut ad declarationem eius expositionis magni momenti
sunt.
Adam de Wodeham q. 2: *188, *219 (bis), *223, *225

Lectura secunda in librum primum (bis), *226 (bis), *227 (quinquies),
Sententiarum (ed. R. Wood, G. Gl, 3 *244 (quinquies), *246 (ter), *247
vols., St. Bonaventure, N.Y. 1990) (bis), *248 (ter), *249, *250, *258,
I dist. 19 q. unica: * 42 275; q. 3: *186 (bis), *187, *205, *213;
dist. 21 q. unica: * 81 princ. 2 q. 1: *216, *217, *251 (bis),
Super quattuor libros Sententiarum *252 (ter), 252 (bis), *253 (bis),
(Abbreviatio Henrici Totting, Parisiis *255, 274 (bis), *364 (ter), *365
1512), In 1 Sent. (bis); q. 2: *183 (bis), *184 (quater),
dist. 33 q. 8: 224, * 387, * 389, * 391 184 (bis), 190, 192, *192, *193 (sexies),
(quater), * 392 (bis), * 394, * 395, *194 (ter), *195 (ter), *196, *198
*396 (quinquies), 397 (quater), (semel et vicies), *200, *201 (sexies),
*397, *400, * 412 (bis) *202 (ter), *210 (bis), *211 (bis), 274,
*295, *309
Adelardus Bathensis, vide Euclides dist. 29 princ. 1 q. 1: *263 (bis), *264
(bis), *278, *279; q. 2: *265 (ter)
Aegidius Romanus dist. 30 princ. unica q. 1: *296
In primum librum Sententiarum (Venetiis dist. 31 princ. 1 q. 1: *307 (ter), *309 (bis),
1521, unv. Nachdr. Frankfurt/Main 1968) *310, *311 (bis), 313, *314, 316, *318,
dist. 19 pars 1 princ. 2 q. 1: * 30 321; q. 3: *308, 308, *310 (bis), 325
dist. 20 princ. 1 q. 1: * 49; q. 2: 57; q. 3: * 62 (bis) (bis), *329
dist. 21 princ. 1 q. 1: * 88; q. 2: * 81 dist. 32 princ. 1 q. 1: *331, *347, *348,
dist. 22 princ. unica q. 1: * 98, * 99, * 100 *349 (bis); q. 2: 351 (quater), *351,
(bis), *106 (ter), * 107 (sexies); q. 2: *370 (ter); princ. 2 q. 1: *330 (ter),
*101, *109, * 111 *331, *334, *337, *340, *341 (bis),
dist. 23 princ. unica q. 1: * 118 (bis), * 133; *350; q. 2: *332 (bis), *333
q. 2: *116, * 117, * 119, * 120, * 122, * 125 dist. 33 princ. 1 q. 1: 364, *364 (bis); q. 2:
(ter), *126 (quinquies), * 127 (ter), *370 (ter), 376 (bis)
*128 (quater), * 129 (quinquies), * 130 dist. 34 princ. 2 q. 1: *406 (bis), *407; q. 2:
(quinquies), * 132 (bis), * 133 (bis), *410 (sexies)
*134; q. 3: * 117 (bis), * 133 (bis); q. 4:
*119, *122 (quater), * 124 (bis), * 125, Alexander Halensis
*128, *131 Glossa in quatuor libros Sententiarum
dist. 24 princ. 1 q. 1: * 135 (bis), * 137, * 159; Petri Lombardi (ed. PP. Collegii
q. 2: *136, * 138, * 139, * 146, * 149, S. Bonaventurae, 4 vols., Quaracchi,
*150, *158; q. 3: * 146, * 149 (bis), * 150 Florentiae 19511957), In 1 Sent.
(octies), * 151, * 153 (ter), * 159; q. 4: dist. 23 n. 9b: *120, *186 (bis), *194
*136, *154
dist. 25 princ. 1 q. 1: * 167, 176; q. 2: 176; Ambrosiaster (Pseudo-Ambrosius)
q. 3: *164, * 165, * 174 (bis), * 178 (bis) Commentarius in epistulas Paulinas (PL 17;
dist. 26 princ. 1 q. 1: * 185 (bis), * 188, * 203 CSEL 81/13), In 2Cor
(quinquies), * 211 (bis), * 212 (bis); 5,21: 48
index auctorum 417
Ambrosius Mediolanensis 5: 118

De fide (ad Gratianum Augustum) (alias De 6: 30, 149
Trinitate) (PL 16; CSEL 78) 7: 82 (bis), 83 (bis), 87, *237 (bis), *263
lib. 1 cap. 2 n. 18: 151; n. 1819: 151 (bis), 304, *304 (bis)
lib. 2 prol. n. 2: 105, 106, 108 8: * 327
De anima (ed. cit., vol. I, Berolini 1960)
Angelini, G., vide Praepositinus de Cremona 1,4: 236
2,1: *63, 179 (bis); 2,4: 65, 358; 2,6: 147
Anonymus 3,4: 238; 3,5: *47; 3,6: 107; 3,8: 34
Liber de causis (ed. A. Pattin, in: A. Pattin, De interpretatione (ed. cit., vol. I, Berolini
Le Liber de causis. dition tablie 1960)
laide de 90 manuscrits avec 1: 98
introduction et notes, in: Tijdschrift De sophisticis elenchis (ed. cit., vol. I,
voor Filosofie 28.1 [1966]) Berolini 1960)
prop. 1 n. 1: *47; prop. 2 n. 20: 35, 38; 4: * 56, *338
prop. 5 n. 57: 100, * 114 5: * 50, *52, *382
22: * 56, *338
Anselmus Cantuariensis (PL 158; Opera 24: *382
omnia, ed. F.S. Schmitt, 2 toms., Stuttgart 25: *50, *52
Bad Cannstatt 21984) Ethica Nicomachea (ed. cit., vol. II, Berolini
De processione Spiritus Sancti (PL 158; ed. 1960)
cit., tom. I, vol. 2) 5,7: 315
cap. 1: 223, 250, * 274; cap. 1 (cap. 2): * 31, 8,12: 327
223, *229, *319, 370, * 381 Metaphysica (ed. cit., vol. II, Berolini 1960)
cap. 2 (cap. 5): 250, * 274 3,4: 144
Epistola de incarnatione Verbi (PL 158; ed. 4,2: *138, 145; 4,4: 367
cit., tom. I, vol. 2) 5,1: 263, 268, 278; 5,2: 268, *268; 5,6: 44;
cap. 4 (cap. 3): 224, * 262, 372, 374 5,7: 289, 305; 5,9: 219, 314; 5,15: 226,
cap. 15 (cap. 9): 59 249, 288, 289 (bis), 303, 304 (bis),
Monologion (PL 158; ed. cit., tom. I, vol. 1) 307, *309, 311 (bis), 314, *318, 367
cap. 15: 228 7,1: 126, *126, *367; 7,5: 165, *174 (bis);
cap. 27: *294 7,6: 238; 7,10: 372; 7,12: 193; 7,13: 174;
cap. 32: 331 7,14: 166, 225
cap. 79: 119, *134 9,9: 47
Proslogion (PL 158; ed. cit., tom. I, vol. 1) 10,1: 140; 10,3: 136, 229; 10,5: 315; 10,6: 136,
cap. 2: 372 138, 149, 150, *150; 10,8: 314
12,7: 26, 37, 78, 107, 217, *238, *244, 244;
Aristoteles (Opera, ex recensione I. Bekkeri, 12,8: 161
ed. alt., ed. Academia Regia Borussica, 5 Physica (ed. cit., vol. I, Berolini 1960)
vols., Berolini, et al. 19601987) 1,2: 84, 288, *384, 412; 1,6: 219
Analytica posteriora (ed. cit., vol. I, Berolini 2,3: *269
1960) 3,2: 35; 3,3: 302 (bis), 305 (bis), 413, 414;
1,2: 264, 279; 1,11: 236, 241; 1,25: 271 3,5: 40, 146; 3,7: 139, 140, 146 (bis)
Analytica priora (ed. cit., vol. I, Berolini 1960) 4,3: *27, *28, 28, *42, 42, 359, *367 (bis),
1,5: *230, *388; 1,6: * 80, * 81, * 381, * 384, 377; 4,13: 142; 4,14: 147
*391, *398, * 411 8,1: *285; 8,6: 142; 8,10: 26 (bis)
2,2: 27 Topica (ed. cit., vol. I, Berolini 1960)
Categoriae (ed. cit., vol. I, Berolini 1960) 1,4: 196; 1,5: 196, 328
4: 289, 305 3,1: 246
418 index auctorum
Topica (ed. cit., vol. I, Berolini 1960) (cont.) Contra Maximinum haereticum Arianorum
5,4: 184, 211 episcopum libri II (PL 42)
6,2: 406; 6,9: 270 2,7: *58, *59, 73 (bis); 2,12,3: *57; 2,13,1:
81, 85, 96; 2,17,4: *267, *274, *275,
Aristoteles (Latinus) (Aristoteles Latinus *284; 2,18,4: *58, *59, 73 (bis)
[AL], Corpus philosophorum medii aevi, De diversis quaestionibus LXXXIII (PL 40;
Academiarum consociatarum auspiciis CCSL 44A)
et consilio ed., adhuc 27 vols., Roma, et al. q. 23: 35, 38; q. 41: 26, 40; q. 63: 201
1951) De doctrina Christiana libri IV (PL 34;
Categoriae seu Praedicamenta (AL I 15, CSEL 80; CCSL 32)
ed. L. Minio-Paluello, BrugesParis 1961; 1,5,5 (lib. 1 n. 10): *269; 1,5,5 (lib. 1 n. 12):
I 1: translatio Boethii) 27, 41; 1,30,31 (lib. 1 n. 66): *407
1: *163 De Trinitate libri XV (PL 42; CCSL 5050A)
6: *25, *315, * 316 1,8,18: 81
7: *86 (bis), * 91, * 117 (bis), * 221, * 237, 4,20,29: 201, 268, *270, *274
*258, *260, 260, * 265 (bis), * 267, 5,1,2: *294, 370; 5,2,3: *127, 127; 5,4,6: 289
*283, *294 (bis) (bis), 304 (bis); 5,5,6: 285, 300, 370;
12: *190 5,6,7: 187, 310, 329; 5,7,8: 194; 5,8,9: 99,
Metaphysica (AL XXV 3.2, ed. G. Vuillemin- 113, *154, 381; 5,9,10: 116, 132; 5,10,11:
Diem, LeidenNew YorkKln 1995; *152, 317; 5,11,12: *152, 317; 5,13,14: 268,
recensio et translatio Guillelmi de *270, 286; 5,14,15: 201, 400; 5,15,16:
Moerbeka) *332, 401; 5,16,17: 286, 291, 299
1,1: *220, *236, * 240, * 247, * 266, * 282 6,1,1: 341; 6,1,2: 330; 6,2,3: *108, 184, 201,
4,3: *384 202, 210; 6,5,7: 331, 346, *358; 6,7,8:
5,1: *268; 5,15: * 25, * 30, * 33, * 83 *25, *217; 6,7,9: 92; 6,9,10: 82, 97;
9,2: 165 6,10,11: 330
10,3: *45 7,1,1: 31; 7,1,2: *186, 201, 332, 333, 337,
Physica (AL VII 1.2, ed. F. Bossier, J. Brams, *343, 360, 379; 7,3,4: 333, *343; 7,4,7:
LeidenNew York 1990; translatio vetus) 119, 121, *134, 167, 172, 177, 180; 7,4,8:
4,11: *36 (bis) 118, *118, 119 (bis), *128, 128, 133, *134
Rhetorica (AL XXXI 12, ed. B. Schneider, (bis); 7,4,9: 129, 218, 238, 243; 7,5,10:
Leiden 1978; XXXI 2: translatio 126, 127, 128, 129, 130, *294; 7,6,11: 50,
Guillelmi de Moerbeka) 117 (bis), 121, 122, 124, 133 (bis), 162
2,4: *349 (bis), 370, *389, *414
vide Ioannes de Fonte 9,1,1: *389, *414
15,5,8: 344, 356; 15,14,23: 331; 15,17,28: 369,
Arnzen, R., vide Averroes, Commentum 379; 15,22,42: *204; 15,26,45: *264;
magnum super libro De celo et mundo 15,26,47: *78 (bis), *264
Aristotelis Enarrationes in Psalmos (PL 3637;
CSEL 93/1A95/5; CCSL 3840)
Auctoritates Aristotelis, vide Ioannes de ps. 21 enarratio 2 n. 7: 410
Fonte Epistolae (PL 33; CSEL 34/12, 44, 5758)
Epist. 187 (De praesentia Dei liber)
Augustinus, Aurelius 2,4: *94
Confessionum libri XIII (PL 32; CSEL 33; In Iohannis Evangelium tractatus CXXIV
CCSL 27) (PL 35; CCSL 36)
11,7,9: 332 tract. 95 n. 1: *62
Sermo LXXI (De blasphemia in Spiritum
Sanctum) (PL 38; ed. P.-P. Verbraken,
index auctorum 419
in: P.-P. Verbraken, Le sermon LXXI de le patronage de lunion acadmique

saint Augustin sur le blasphme contre internationale, ed. S. van Riet, et al., adhuc
le Saint-Esprit, in: Revue bndictine 75 10 vols., LouvainLeiden, et al. 1968)
[1965]) Liber de philosophia prima sive scientia
11,18: *232 divina (alias Metaphysica) (AviL IIIV,
ed. S. van Riet, LouvainLeiden
Pseudo-Augustinus 19771983)
De cognitione verae vitae liber I (PL 40) tract. 1 cap. 2: *200, *208; cap. 3: 135
cap. 3: *294 tract. 3 cap. 10: 289, 305
De fide ad Petrum, vide Fulgentius Logica (ed. cit.), pars 1 [cap. 57]: *200,
Ruspensis (Pseudo-Augustinus) * 208
Dialogus quaestionum (PL 40; CSEL 99)
q. 2: 183 Bali, K., vide Ioannes Duns Scotus, Lectura;
Sermones supposititii (PL 39) Ordinatio
Sermo 236 (De fide catholica)
n. 3: *223, *366 Baneth, D., vide Averroes
Averroes (Aristotelis opera cum Averrois Bekker, I., vide Aristoteles

commentariis [ed. Iuntina], 9 vols., 2
suppl., Venetiis 15621574, unv. Nachdr. Biblia Latina cum Glossa ordinaria (4 vols.,
Frankfurt/Main 1962; Corpus commen- Argentinae 1480/1481, facs. repr. Turnhout
tariorum Averrois in Aristotelem [AverL], 1992)
consilio et auspiciis Academiae Ameri- ps. 144: 293
canae Mediaevalis adiuvantibus academiis Lc 1: 400
consociatis [olim unitis academiis],
versiones Latinae, ed. H.A. Wolfson, Biblia Sacra vulgatae editionis (Sixti V Pont.
D. Baneth, F.H. Fobes, adhuc 3 vols., Cam- Max. iussu recognita et Clementis VIII auc-
bridge, Massachusetts 1949) toritate ed., cura et studio Monachorum
Commentarium magnum in Aristotelis De Abbatiae Pontificiae Sancti Hieronymi in
anima libros (ed. cit., suppl. II, Venetiis Urbe Ordinis Sancti Benedicti, s.l., s.a.)
1562; AverL VI,1, ed. F.S. Crawford, Gn 1,26.27: *121
Cambridge/Mass. 1953), In 3 De anima Ex 3,14: 101, *107, *115, 129; 3,1415: 99; 6,3:
com. 19: 166 101, *107, *115
Commentum magnum super libro De celo Lv 16,710: *410
et mundo Aristotelis (ed. cit., vol. V, Vene- Dt 6,4: 137, *159
tiis 1562; ed. R. Arnzen, 2 vols., Leuven Ps 8,2: 101, *107, *115; 21,7: 410; 144,13: 293
2003), In 3 De caelo Mt 7,6: 408; 11,27: 34, 82, 88; 24,36: *87, 88
com. 9: 289, 305 Lc 1,78: 400
In Metaphysicam (ed. cit., vol. VIII, Venetiis Io 1,1: * 201, 268, *270; 1,3: *59, 286, 345 (bis);
1562) 1,14: 54; 5,19: 62, 345; 13,13: 101, *107, *115;
In 10 Metaph. com. 8: 140, 145, 147 14,10.11: 34, 82
In 12 Metaph. com. 19: * 218, * 234, 289, 306 Rm 11,33: 104; 16,27: 81
In Physicam (ed. cit., vol. IV, Venetiis 1562) 1 Cor 1,2324: 345, 357, 358; 1,24: 330; 13,12:
In 1 Phys. com. 79: 161 * 407
In 3 Phys. com. 49: 40 Eph 3,15: 112; 4,5: 118
Hb 1,3: 26, 38
Avicenna (Opera philosophica, Venetiis 1508, 1 Pt 5,8: 112
rimpr. fac-sim. Louvain 1961; Avicenna 1 Io 4,8.16: 352; 5,7: *81; 5,78: 137
Latinus [AviL], d. critique, publie sous Apc 5,5: 112
420 index auctorum
Boehner, Ph., vide Guillelmus de Ockham, pars 2 art. unicus q. 4: *44, *45 (ter),
Summa logicae *48, *49, *74, *75 (bis)
dist. 20 art. 1 q. 2: *47 (bis)
Boethius, A.M.T. Severinus (PL 6364; dist. 21 art. 2 q. 2: *80, *82, *85, *86, *88
CCSL 9494A; De consolatione philo- (bis); dub. 3: *88
sophiae. Opuscula theologica, ed. alt., ed. dist. 22 art. unicus q. 1: *99, *100 (bis),
C. Moreschini, MonachiiLipsiae 2005) *101, *107, *114, *115
Consolatio philosophiae (PL 63; CCSL 94; dist. 23 art. 1 q. 1: *117 (bis), *120
ed. cit.) (quater), *132 (bis), *164, *186 (bis),
lib. 5 pros. 6: 37 (bis) *194; q. 2: *130, *152; q. 3: 131; art. 2
Contra Eutychen et Nestorium (alias De q. 1: *119, *134
persona et duabus naturis) (PL 64; ed. dist. 24 art. 1 q. 1: *154 (bis), *155, *156;
cit.) art. 2 q. 1: *152 (ter), *154, *156; q. 2:
cap. 2: 163, 167, * 182 *152
cap. 3: 116, 117, * 118, 119, 120, 122, 125, dist. 25 art. 1 q. 1: *160, *162, *163 (ter),
*125, 127, 129, 130, 132, 133, * 134, 160, *178, *179, *182; art. 2 q. 1: *162
*162, *163 (bis), 163, 178, 179, * 182, dist. 26 art. unicus q. 3: *186, *187
185, *203, 204, * 236 dist. 29 art. 1 q. 1: *264 (bis), *279
De arithmetica (PL 63; CCSL 94A) dist. 30 art. unicus: 295; dub. 1: *296
1,3: *45, *49, * 138, 149; 1,7: 136, 158 dist. 31 pars 1 art. unicus q. 1: *308 (bis),
De sancta Trinitate (PL 64; ed. cit.) *328
cap. 2: 48, 138, 151, 159 dist. 32 art. 1 q. 1: *346, *358; art. 2 q. 1:
cap. 3: 150, *150 *330 (bis), *331 (ter), *332, *345, *357,
cap. 4: *152 *358; q. 2: *345 (quater), *346, *357,
cap. 6: *126, 188, 223 (bis), 250, * 274, *358; dub. 4: *339 (ter), *340, *342
386 dist. 33 art. unicus q. 1: *359
In Categorias Aristotelis libri quatuor
(PL 64) Bos, E.P., vide Ioannes Buridanus, Summulae:
lib. 1: *28 (bis), * 42, * 163, * 171, * 181, In praedicamenta
*208, *277, * 367 (bis)
vide Ioannes de Fonte; Aristoteles (Lati- Bossier, F., vide Aristoteles (Latinus), Physica
nus), Categoriae seu Praedicamenta;
Porphyrius Brams, J., vide Aristoteles (Latinus), Physica
Bonaventura (Opera omnia, iussu et Brown, St., vide Guillelmus de Ockham,

auctoritate Rmi. P. Bernardini a Portu Summa logicae
Romatino, et al. ed., cura et studio
PP. Collegii a S. Bonaventura, 10 vols., Burgundio Pisanus, vide Ioannes Damas-
1 ind., Ad Claras Aquas (Quaracchi) cenus
18821902)
Commentaria in quatuor libros Senten- Buridanus, vide Ioannes Buridanus
tiarum magistri Petri Lombardi (ed. cit.,
vols. IIV, Ad Claras Aquas (Quaracchi) Busard, H.L.L., vide Euclides
18821889), In 1 Sent.
dist. 19 pars 1 art. unicus q. 1: * 25, * 30, Busse, A., vide Porphyrius
*40; q. 2: * 26 (bis), * 27, * 30, * 31, * 32
(bis), *33, * 40; q. 3: * 26 (bis), * 27, Buytaert, E.M., vide Ioannes Damascenus;
*35, *38 (bis), * 41 (ter); q. 4: * 27, Petrus Aureoli, Scriptum super primum
*28 (ter), * 34 (bis), * 42, * 43, * 367; Sententiarum
index auctorum 421
Chartularium Universitatis Parisiensis, vide n. 125: *131, 137, *159, 277, *345, *366;
Denifle, Chatelain n. 126: *212, *276, *371
n. 154: *222
Chatelain, ., vide Denifle, Chatelain n. 201: *94 (bis); n. 203: *94 (bis)
n. 454: *94 (bis)
Chrysostomus, vide Ioannes Chrysostomus n. 526: *341
n. 745: *251, 252, *364 (bis), *404
Commentator, vide Averroes n. 804: *153, *222, *231, 235, 373, 389
(bis), 390, *390, *405, *414 (bis);
Conradus de Soltau n. 804805: *376; n. 805: 371, 373,
Quaestiones super quattuor libros Senten- * 387, 388
tiarum (Stuttgart, Wrttembergische
Landesbibliothek, Cod. theol. 2 118), In Denzinger, H., Schnmetzer, A. (eds.)
1 Sent. Enchiridion symbolorum, definitionum et
dist. 24 art. 2: *142 declarationum de rebus fidei et morum
(ed. H. Denzinger, A. Schnmetzer,
Corpus Iuris Canonici, vide Gregorius BarcinoneFriburgi BrisgoviaeRomae
Papa IX 361976)
n. 112: *222
Corpus Praefationum (CCSL 161AD) n. 130: *276
n. 878879: 359, 366; n. 879: 65 n. 300: *144
n. 426: *239
Crawford, F.S., vide Averroes, Commentarium
magnum in Aristotelis De anima libros Pseudo-Dionysius Areopagita (PG 3;
Dionysiaca, recueil donnant lensemble
Damascenus, vide Ioannes Damascenus des traductions Latines des ouvrages
attribus au Denys de lAropage; et
de Rijk, L.M., vide Ioannes Buridanus, synopse marquant la valeur de citations
Summulae: De demonstrationibus; Petrus presque innombrables, 4 vols., Bruges 1937,
Hispanus, Syncategoreumata; Tractatus Faks.-Neudr. StuttgartBad Cannstatt 1989)
De caelesti hierarchia (alias De angelica
Decretales, vide Gregorius Papa IX hierarchia) (PG 3; ed. cit., vol. III)
cap. 1,2: 407
Denifle, H., Chatelain, . (eds.) cap. 2,1: 409, 410; cap. 2,3: 100, 154, *155
Chartularium Universitatis Parisiensis (bis), *409, 409, 410 (bis); cap. 2,5:
(ed. H. Denifle, Ae. Chatelain, 4 vols., 410 (quinquies)
Parisiis 18891897, impr. anastatique De divinis nominibus (PG 3; ed. cit.,
Bruxelles 1964) vols. III)
n. 1124: 288 cap. 1,1: 99, 100, 113, *114, 128, 130
cap. 1,5: 100, 104, 106 (bis), 107 (quin-
Denzinger, H. quies), *114
Enchiridion symbolorum, definitionum et cap. 4,13: *336
declarationum de rebus fidei et morum. cap. 5,5: 129
Kompendium der Glaubensbekenntnisse cap. 9,6: 35, 38
und kirchlichen Lehrentscheidungen cap. 12,1: 109, 111
(ed. P. Hnermann, FreiburgBasel cap. 13,3: 150, *150
Wien 432010)
n. 75: *32, 32, 49, 53, 61, 119, * 134, * 136,
*176, *242, 264, * 278, * 308, * 405
422 index auctorum
Donatus, Aelius (Grammatici Latini [GL], Friedberg, E., vide Gregorius Papa IX
ex recensione H. Keilii, 7 vols., 1 suppl.,
Lipsiae 18551880, unv. reprogr. Nachdr. Fulgentius Ruspensis (Pseudo-Augustinus)
Hildesheim 1961) De fide ad Petrum seu De regula fidei
Ars minor (GL IV, ed. H. Keil, Lipsiae 1864, (PL 40; PL 65; CCSL 91A)
unv. reprogr. Nachdr. Hildesheim cap. 1 n. 4: 27, 28 (bis), 31, 33; n. 5:
1961; ed. L. Holtz, in: L. Holtz, Donat *80, *84, *85, *87, *389, *414;
et la tradition de l enseignement n. 6: 188, *215, 226, 247, 248,
grammatical. tude sur lArs Donati 365
et sa diffusion (IVeIXe sicle) et dition cap. 2 n. 7: 188, *215, 220, 250, *274, 365
critique, Paris 1981, rimpr. Paris 2010) cap. 3 n. 25: 54, 61
cap. 2 (cap. De nomine): * 114, * 175
cap. 6 (cap. De participio): * 355 Gl, G., vide Adam de Wodeham, Lectura
secunda in librum primum Sententiarum;
Durandus de Sancto Porciano Guillelmus de Ockham, Summa logicae
In Petri Lombardi Sententias theologicas
commentariorum libri IIII (4 vols., Glossa ordinaria, vide Biblia Latina cum
Venetiis 1571, republ. Ridgewood, New Glossa ordinaria
Jersey 1964), In 1 Sent.
dist. 19 q. 3 n. 1: * 42 Gregorius de Arimino
dist. 30 q. 2 n. 1: * 253, * 290 Lectura super primum et secundum
dist. 31 q. 1 n. 4: * 310; q. 2 n. 24: * 325; Sententiarum (ed. D. Trapp, M. Santos
n. 4: *315, 316 Noya, M. Schulze, et al., 7 vols.,
BerlinNew York 19791987), In 1 Sent.
Enchiridion symbolorum, vide Denzinger; dist. 24 q. 2 art. 4: *151 (quinquies), *152,
Denzinger, Schnmetzer *153, *159
dist. 4244 q. 4 art. 1: *377
Etzkorn, G.J., vide Guillelmus de Ockham,
Scriptum in librum primum Sententiarum Gregorius Papa IX
Decretales (ed. Ae.L. Richter, Ae. Fried-
Euclides berg, in: Corpus Iuris Canonici, ed.
Elementa (ed. I.L. Heiberg, E.S. Stama- Ae.L. Richter, Ae. Friedberg, 2 vols.,
tis, 5 vols., Leipzig 219691977; Lipsiae 21879/1881, photomech. Nachdr.
ed. H.L.L. Busard, M. Folkerts, in: Graz 1959)
H.L.L. Busard, M. Folkerts, Robert of lib. 1 tit. 1 cap. 2: *153, *222, *231, 235,
Chesters (?) Redaction of Euclids Ele- 371, 373, *376, *387, 388, 389 (bis),
ments, the so-called Adelard II Version, 2 390, *390, *405, *414 (bis)
vols., BaselBostonBerlin 1992)
lib. 1: 308, 328 Guillelmus de Moerbeka, vide Aristoteles
(Latinus), Metaphysica; Rhetorica;
Fobes, F.H., vide Averroes Simplicius, Commentaire sur les Catgories
d Aristote
Folkerts, M., vide Euclides
Guillelmus de Ockham (Opera philosophica
Franciscus de Maironis et theologica. Opera philosophica,
In libros Sententiarum (Venetiis 1520, unv. cura Instituti Franciscani Universitatis
Nachdr. Frankfurt/Main 1966), In 1 Sent S. Bonaventurae, 7 vols., St. Bonaventure,
dist. 26 q. 3 art. 1: * 221, 261 N.Y. 19741988; Opera theologica, cura
Instituti Franciscani Universitatis
index auctorum 423
S. Bonaventurae, 10 vols., St. Bonaventure, Innocentius Papa V, vide Petrus de Tarantasia

N.Y. 19671986)
Scriptum in librum primum Sententiarum. Ioannes Buridanus
Ordinatio (Opera theologica, ed. cit., Summulae: De demonstrationibus (ed.
vols. IIV, ed. G. Gl, St. Brown, et al., St. L.M. de Rijk, GroningenHaren 2001)
Bonaventure, N.Y. 19671979) VIII,2.22.6: *173
dist. 26 q. 2: *252, * 365 Summulae: De syllogismis (ed. J. Spruyt,
dist. 27 q. 1: *399 Turnhout 2010)
Summa logicae (Opera philosophica, ed. V,1.8: *80, *81, *381, *384, *391, *398,
cit., vol. I, ed. Ph. Boehner, G. Gl, St. * 411
Brown, St. Bonaventure, N.Y. 1974) V,4.2: *230; V,4.3: *388
pars 2 cap. 17: *80, * 81 (bis), * 93 Summulae: In praedicamenta (ed. E.P. Bos,
Nijmegen 1994)
Hamesse, J., vide Ioannes de Fonte III,5.5: *327
Heiberg, J.L., vide Euclides Ioannes Chrysostomus

Homiliae XXXIV in epistolam ad Hebraeos
Henricus Totting, vide Adam de Wodeham, (PG 63)
Super quattuor libros Sententiarum 1,2,2: 26, 38, 41
Hertz, M., vide Priscianus Caesariensis Ioannes Damascenus

De fide orthodoxa (PG 94; ed. E.M. Buy-
Hieronymus, Sophronius Eusebius taert, St. Bonaventure, N.Y.Louvain
Epistolae (PL 22; CSEL 5456/2) Paderborn 1955, 1386: Burgundionis
Epist. 15 (ad Damasum) versio)
n. 4: 185, 211 1,2 (cap. 2,2): 188, 226, 247, 248, 266, 281;
1,8 (cap. 8,1617): 217, 255; 1,9 (cap.
Hilarius Pictaviensis 9,1): 99, 113; 1,12: 104
De synodis seu De fide orientalium (PL 10) 3,5 (cap. 49): 151, 159; 3,6 (cap. 50,1): 44,
n. 31: 119, *134 74, 192, 203 (bis), 368; 3,8 (cap. 52,2):
De Trinitate (PL 10; CCSL 6262A) 150, 151, 153 (bis), 159; 3,8 (cap. 52,3):
1,17: 75 * 152
2,5: 376
3,23: 85, 314 Ioannes de Fonte
4,14: 100, 114; 4,17: 154 (ter), 378, * 381 Auctoritates Aristotelis, Senecae, Boethii,
(bis), *383 (bis); 4,1718: 85, 378, * 381 Platonis, Appuleii Africani, Porphyrii et
(bis), *383 (bis) Gilberti Porretani (ed. J. Hamesse, in:
7,26: *332, 401 J. Hamesse, Les Auctoritates Aristotelis.
8,14: 369 Un florilge mdival. tude historique
9,54: 276 et dition critique, LouvainParis 1974)
p. 115 n. 5: *220, *236, *240, *247, *266,
Holtz, L., vide Donatus * 282; p. 121 n. 79: 144; p. 122 n. 90:
* 138; p. 124 n. 117: 263, 278; p. 125
Hnermann, P., vide Denzinger n. 134: 311, 314; n. 135: *25, *30, *33,
* 309, 311, 314, *318; p. 128 n. 160:
Iacobus de Viterbio 126; p. 129 n. 164165: 165; n. 167: 238;
Disputatio tertia de quolibet (ed. E. Ypma, n. 174: 166; p. 134 n. 222: 165; p. 136
Wrzburg 1973) n. 246: 138, 149, 150, *150; p. 137 n. 264:
q. 7: *225, *230, * 231 (bis), * 232 (bis) 26
424 index auctorum
Auctoritates Aristotelis, Senecae, Boethii, Kalbfleisch, K., vide Simplicius, In Aristotelis

Platonis, Appuleii Africani, Porphyrii et Gilberti Categorias commentarium
Porretani (ed. J. Hamesse, in: J. Hamesse,
Les Auctoritates Aristotelis. Un florilge Keil, H., vide Donatus; Priscianus Caesarien-
mdival. tude historique et dition critique, sis
LouvainParis 1974) (cont.)
p. 140 n. 9: 412; n. 11: * 384; p. 148 n. 101: 302 Kelley, F.E., vide Guillelmus de Ockham,
(bis), 305 (bis), 413, 414; n. 108: 146; Scriptum in librum primum Senten-
n. 111: 139, 146; p. 150 n. 123: * 28, 28, tiarum
*42, 42, *367; n. 124: * 27, 359, * 367,
377; p. 151 n. 137: * 36; p. 156 n. 204: Laurentius a Brundusio (Opera omnia, a
*285; p. 158 n. 225: 26 Patribus Min. Capuccinis Prov. Venetae
p. 175 n. 14: 236; p. 177 n. 41: 179; n. 44: * 63; ed., summo Pontifici Pio XI dicata, et al., 10
p. 179 n. 57: 65, 358; n. 64: 147; p. 186 vols., Patavii 19281956)
n. 148: 238; p. 187 n. 150: * 47 Explanatio in Genesim (ed. cit., vol. III,
p. 231 n. 1: *47; n. 5: 100, * 114 Patavii 1935)
p. 239 n. 93: 315 cap. 4: *41
p. 293 n. 86: 37 (bis)
p. 301 n. 21: *183, * 199 Liber de causis, vide Anonymus
p. 302 n. 11: 289, 305; p. 303 n. 18: * 25;
n. 25: 304; n. 27: 82, * 237, * 263, * 304 Liber missarum specialis (Argentinae,
p. 304 n. 1: 98 Johann Pr, c. 1503), 366
p. 310 n. 18: 27
p. 312 n. 19: 264, 279; p. 318 n. 81: 271 Lindsay, W.M., vide Isidorus Hispalensis
p. 322 n. 13: 328; p. 324 n. 42: 246; p. 328
n. 87: 406 Lombardus, vide Petrus Lombardus
Ioannes Duns Scotus (Opera omnia, iussu et Magister, vide Petrus Lombardus
auctoritate Rmi P. Pacifici M. Perantoni,
et al., studio et cura Commissionis Maimonides, Moses
Scotisticae ed. [ed. Vaticana], adhuc 19 Dux seu director dubitantium aut per-
vols., Civitas Vaticana 1950) plexorum (Parisiis 1520, unv. Nachdr.
Lectura (ed. cit., adhuc vols. XVIXXI, ed. Frankfurt/Main 1964)
C. Bali et socii, et al., Civitas Vaticana lib. 1 cap. 60: 105
1960)
I dist. 20 q. unica n. 2122: * 58, 60 Mandonnet, P., vide Thomas de Aquino,
Ordinatio (ed. cit., adhuc vols. IXIII, ed. Scriptum super libros Sententiarum
C. Bali et socii, et al., Civitas Vaticana magistri Petri Lombardi episcopi Parisiensis
1950)
adnot. De dist. 26: * 219, * 224, * 257 Marius Victorinus, Gaius
I dist. 20 q. unica n. 24: * 58, 60 Adversus Arium (PL 8; CSEL 83/1)
1,13: *268
Isidorus Hispalensis
Etymologiarum sive Originum libri XX Marsilius de Inghen
(PL 82; ed. W.M. Lindsay, 2 vols. Oxonii Quaestiones super quattuor libros Senten-
et al. 1911, repr. Oxonii et al. 1989/1991) tiarum (Argentinae 1501, unv. Nachdr.
3,3,1: *45, *49, * 138, * 149 Frankfurt/Main 1966)
7,4,1: 51, 52, *158; 7,4,2: 51, 52; 7,4,8: 51, 52 In 2 Sent. q. 1 art. 2: *290
q. 24: 79
index auctorum 425
In 3 Sent. q. 1 art. 1: 131 Petrus Aureoli

q. 3 art. 2: 131 Commentariorum in primum librum
q. 9 art. 3: *79 Sententiarum pars prima (Romae,
In 4 Sent. q. 8 art. 1: 240 Typographia Vaticana, 1596)
Quaestiones super quattuor libros Senten- dist. 19 pars 2 art. 3: *71 (quater)
tiarum (ed. M. Santos Noya, adhuc 2 Scriptum super primum Sententiarum (ed.
vols., LeidenBostonKln 2000), In 1 E.M. Buytaert, 2 vols., St. Bonaventure,
Sent. N.Y.LouvainPaderborn 1952/1956)
q. 1 art. 1: 109; art. 2 pars 5: 300 dist. 1 sect. 6 art. 2: *371, *372
q. 2 art. 3: *54, 217
q. 4: 113; art. 2: 269 Petrus de Tarantasia (Innocentius Papa V)
q. 6: 363, 384 (ter); art. 1: 66, 121, 158, 204, In IV libros Sententiarum commentaria
390 (bis); art. 12: 403; art. 2: 66, 69, (4 vols., Tolosae 16491652, republ.
121, 123, 193, 208, 297 (bis), 321, 369 Ridgewood, New Jersey 1964), In 1 Sent.
(bis), 370 (ter), 373, 384, 403, 404, dist. 19 q. 1 art. 1: *30; q. 4 art. 1: *44, *45
405 (bis) (bis), *48, *51 (bis), *52 (bis), *74
q. 9 art. 2: 50, 217 dist. 20 q. unica art. 1: *49, *62
q. 10 art. 1: 233 dist. 21 q. unica art. 3: *80, *82, *85, *88
q. 11 art. 2: 60; art. 3: 60; art. 4: 56, 57 dist. 22 q. unica art. 1: *98; art. 3: 111
q. 12: *294; art. 1: 25, 100, 102 (bis), 148, dist. 23 q. 1 art. 2: *116, *117, *122, *132,
217, 269, 373; art. 2: 102 (bis), 105, * 133
*126, 127, 156, * 367 dist. 24 q. 1 art. 1: *137, *159
q. 13 art. 2: *78 (bis), 279 dist. 25 q. unica art. 1: *160, *161 (bis),
q. 14 art. 4: 331, 344, 347 * 162, *163 (ter), *178 (bis), *179,
q. 15 art. 1: 280; art. 2: 78 (bis); art. 3: 275, * 182; art. 2: *163; art. 3: *167
276, 278, 280 (ter) dist. 26 q. 2 art. 1: *251 (bis), *252 (ter),
q. 17 art. 2: 202 252, *364 (quater), *365; art. 3: *275;
q. 21 art. 1: *105 art. 4: *184
dist. 29 q. unica art. 1: *263, *264 (bis),
Minio-Paluello, L., vide Aristoteles (Latinus), * 279
Categoriae seu Praedicamenta; Porphyrius dist. 30 q. unica art. 15: 295
dist. 31 q. 1 art. 1: *308 (bis), *328
Moos, M.F., vide Thomas de Aquino, dist. 32 q. 1 art. 1: *344 (bis), *348
Scriptum super libros Sententiarum (bis), *356; art. 2: *350, *356; q. 2
magistri Petri Lombardi episcopi Parisiensis art. 1: *330, *340; art. 2: *354, *355
(bis), *356; art. 3: *338 (bis), *339
Moreschini, C., vide Boethius (quinquies), *340, *342
dist. 34 q. 1 art. 1: *388
Moyses Maimonides, vide Maimonides
Petrus Hispanus
Ockham, vide Guillelmus de Ockham Syncategoreumata (ed. L.M. de Rijk,
LeidenNew YorkKln 1992)
Pattin, A., vide Anonymus; Simplicius, III,176: *81
Commentaire sur les Catgories V,3941: *243
dAristote Tractatus called afterwards Summule
logicales (ed. L.M. de Rijk, Assen 1972)
Pelagius II,4: *49 (bis)
Libellus fidei (PL 45) III,2: *28 (ter), *42 (bis), *367 (ter);
n. 3: *223, *366 III,14: *45, *49, *138, *149; III,24: *327
426 index auctorum
Tractatus called afterwards Summule logicales dist. 21 cap. 2 n. 3: 82, 97; n. 4: *81; cap. 3
(ed. L.M. de Rijk, Assen 1972) (cont.) n. 1: *92; n. 2: *34, *81, 81, 82, *85, 93,
IV,8: *230, *388 96, 97
VII,83100: *56, * 338; VII,102119: * 382; dist. 22 cap. 1 n. 2: *105, *106, 108; cap.
VII,120130: * 50, * 52 15: 101 (bis), *107 (bis), 108, *115
(bis); cap. 5 n. 2: *99, *113
Petrus Lombardus dist. 23 cap. 1 n. 2: *117, *122, *124, *133;
Collectanea in omnes d. Pauli apostoli n. 3: 117, *121; cap. 2 n. 1: 119, *134; cap.
epistolas (PL 191192), In epist. ad Rom. 3 n. 2: *137, *159; cap. 4 n. 1: 119, *134;
cap. 16: 81 n. 2: *118, 118, 119, 128, *133, *134; cap.
Commentarius in Psalmos Davidicos 5 n. 5: *151
(PL 191) dist. 24 cap. unicum n. 2: 152, 154, 156;
ps. 144,13: 293 n. 34: 137, *159; n. 5: *121, 154, *378,
Sententiae in IV libris distinctae (ed. *381 (bis), *383 (bis); n. 11: *51, *52,
PP. Collegii S. Bonaventurae, 2 vols., *158
Grottaferrata (Romae) 31971/1981), 1 dist. 25 cap. 1 n. 2: 162; n. 5: *167, *172,
Sent. *177, *180, *389, *414; cap. 2 n. 1:
dist. 1 cap. 2 n. 4: 269; cap. 3 n. 2: * 407 *100, *114; n. 5: 161; cap. 3 n. 6: *223,
dist. 2: 137, *159; cap. 2 n. 3: 80, 84, * 85, 223
*87, 389, * 414; cap. 4 n. 1: * 101, * 107, dist. 26 cap. 1 n. 1: *185, *211; cap. 2 n. 1:
*115, *129, * 137, * 159; n. 2: * 121; n. 3: 188, *226, *247, *248; n. 12: 188,
85, *378, * 381 (bis), * 383 (bis); cap. 5 *215, 365; n. 2: 220; n. 23: 250, *274;
n. 2: 204; n. 3: * 268, * 270 cap. 3 n. 1: *285, *300, *370
dist. 3 cap. 3 n. 1: 204; cap. 4: 389, * 414 dist. 27 cap. 3 n. 1: *368; n. 4: *184, *201,
dist. 434: 389, * 414 *202, *210; n. 5: *201
dist. 5 cap. 2 n. 4: 50 dist. 28 cap. 1 n. 1: *187; n. 2: *194; cap. 5
dist. 7 cap. 1 n. 1: 69; n. 2: 57; cap. 2 n. 4: 60 n. 2: *370
dist. 8 cap. 1 n. 2: * 101, * 107, * 115, * 129; dist. 29 cap. 1 n. 2: *268, *270, 274; n. 3:
cap. 2 n. 1: 127; cap. 3: 269; cap. 4 n. 3: 267, 274, 275, 284; cap. 14: 276; cap. 2
25, 100, 217; cap. 6: 25, 100, 217, * 294, n. 4: *268, *270; cap. 3 n. 1: *400; cap.
*370; cap. 7: * 126, * 127, * 128, * 129, 4 n. 1: 265 (bis); n. 2: 265
*130, *294; cap. 8 n. 1: * 48, * 138, dist. 30 cap. 1 n. 1: *286; n. 17: 295; n. 4:
*159, *369, * 379 291; n. 7: 291; cap. 12: 290, *306
dist. 9 cap. 2 n. 1: * 78 (bis) dist. 31 cap. 1 n. 1: *310, 314, 319, *329;
dist. 10 cap. 3 n. 5: * 331 n. 2: 326; n. 4: 308, 325 (bis), 328; cap.
dist. 11 cap. 1 n. 1: 275, 276; cap. 2 n. 2: * 61 2 n. 2: *330; n. 9: *27, *41; cap. 4 n. 3:
dist. 12 cap. 1 n. 3: 78 (bis), 264 *119, *134
dist. 13 cap. 4 n. 2: * 183 dist. 32 cap. 1 n. 1: *344, *356; n. 23:
dist. 16 cap. 1 n. 5: * 54; cap. 2 n. 4: * 276 346, *358; n. 3: *331, *346, *358; cap.
dist. 18 cap. 4 n. 2: * 201 2 n. 1: *330, *345, *357, *358; n. 2:
dist. 19 cap. 1: 27, 29, * 31, * 32, * 33, 33, *332, 333, *337, *343; cap. 5 n. 2: *381
*43, *308; cap. 2 n. 2: 31; cap. 24: 29, dist. 33 cap. 1 n. 1: *65, *359, *366; n. 2:
33, *43; cap. 4 n. 1: 28 (bis), 29, * 43; 359, 366 (ter); n. 4: 363; n. 8: 376;
n. 15: 29, * 43; n. 2: * 34, * 75, * 82; n. 910: 375; n. 10: *368; cap. 2 n. 1: 375
n. 25: 34; n. 5: * 48; cap. 7 n. 1: 48, 162; dist. 34 cap. 1 n. 1: 389, *414; n. 6: 369
cap. 8: 162; cap. 9 n. 3: * 44, * 74; cap. dist. 46 cap. 3 n. 10: *286, *345 (bis)
10 n. 2: 49, * 162, 169; cap. 12 n. 1: 52 3 Sent. dist. 5 cap. 3 n. 2: *116, *117, *122,
dist. 20 cap. 1 n. 2: 46; cap. 23: 48; cap. 3 *132, *133, *160, *162, *163 (ter),
n. 4: *58, * 59, * 73 (bis) *178, *179, *182
index auctorum 427
dist. 10 cap. 1 n. 2: * 116, * 117, * 122, * 132, Richardus de Mediavilla

*133, *160, *162, * 163 (ter), * 178, Super quatuor libros Sententiarum Petri
*179, *182; n. 4: 161, 178 Lombardi quaestiones subtilissimae
(4 vols., Brixiae 1591, unv. Nachdr.
Frankfurt/Main 1963), In 1 Sent.
Philosophus, vide Aristoteles dist. 26 art. 4 q. 1: *411; q. 2: *192
Porphyrius (Commentaria in Aristotelem Richardus de Sancto Victore (Opuscules

Graeca [CAG], ed. consilio et auctoritate thologiques, d. J. Ribaillier, Paris 1967)
Academiae Litterarum Regiae Borussicae, De Trinitate (PL 196; d. J. Ribaillier, Paris
23 vols., 3 suppl., Berolini 18821909) 1958)
Isagoge (CAG IV 13, ed. A. Busse, Berolini 4,20: 130; 4,24: *122, *124, *131, 235
18871891, IV 1: Porphyrii Isagoge et in Quomodo Spiritus Sanctus est amor Patris
Categorias commentarium; AL I 67, et Filii (PL 196; ed. cit.), *348
ed. L. Minio-Paluello, BrugesParis
1966, I 6: Porphyrii Isagoge: translatio Richter, E.L., vide Gregorius Papa IX
Boethii)
cap. De genere: * 162 Robertus Castrensis, vide Euclides
cap. De differentia: 314 (bis)
cap. De proprio: * 183, * 199 Santos Noya, M., vide Gregorius de Arimino;
vide Ioannes de Fonte Marsilius de Inghen, Quaestiones super
quattuor libros Sententiarum
Praepositinus de Cremona
Summa Qui producit ventos (ed. Schmitt, F.S., vide Anselmus Cantuariensis
G. Angelini, in: G. Angelini, Lorto-
dossia e la grammatica. Analisi di Schneider, B., vide Aristoteles (Latinus),
struttura e deduzione storica della Rhetorica
Teologia Trinitaria di Prepositino,
Roma 1972, 191303: lib. 1: De divinis Schnmetzer, A., vide Denzinger, Schnmet-
nominibus) zer
lib. 1 n. 12.2: 217, * 252, 255; n. 12.4: 217,
*252, 255 Schulze, M., vide Gregorius de Arimino
Priscianus Caesariensis (Grammatici Latini Scotus, vide Ioannes Duns Scotus

[GL], ex recensione H. Keilii, 7 vols., 1
suppl., Lipsiae 18551880, unv. reprogr. Simplicius (Commentaria in Aristotelem
Nachdr. Hildesheim 1961) Graeca [CAG], ed. consilio et auctoritate
Institutionum grammaticarum libri Academiae Litterarum Regiae Borussicae,
XVIII (GL IIIII, ed. M. Hertz, Lipsiae 23 vols., 3 suppl., Berolini 18821909;
1855/1859, unv. reprogr. Nachdr. Corpus Latinum commentariorum in
Hildesheim 1961) Aristotelem Graecorum [CLCAG], Centre
lib. 2 cap. 4 n. 18: * 100; cap. 5 n. 2232: De Wulf-Mansion, adhuc 8 vols., 2 suppl.,
*114, *175 LouvainParis, et al. 1957)
lib. 11 cap. 3 n. 1314: * 355 In Aristotelis Categorias commentarium
(CAG VIII, ed. C. Kalbfleisch, Berolini
Rabbi Moyses, vide Maimonides 1907)
cap. 7: 289, 305
Ribaillier, J., vide Richardus de Sancto
Victore
428 index auctorum
Commentaire sur les Catgories d Aristote. dist. 26 q. 1 art. 1: *185 (ter), *186, *203
Traduction de Guillaume de Moerbeke, (bis), *204 (bis), *211, *212 (bis);
(CLCAG V/12, ed. A. Pattin, Louvain art. 2: *206; q. 2 art. 1: *251 (bis),
Paris 1971/1975) *252 (bis), 252, *274, 274, *364 (ter),
cap. 7: 289, 305 *365; art. 2: 274; art. 3: *184, 189, *189,
190, 191, 196, 198 (quinquies), *210
Spruyt, J., vide Ioannes Buridanus, Summu- dist. 27 q. 1 art. 1: *399
lae: De syllogismis dist. 29 q. 1 art. 1: *263
dist. 30 q. 1 art. 1: *307; art. 13: 295
Stamatis, E.S., vide Euclides dist. 31 q. 1 art. 1: 313
dist. 32 q. 1 art. 1: *344, *348; art. 2: *350,
Synan, E.A. *351, 353, *356; art. 3: 354, *358; q. 2
Nineteen Less Probable Opinions of Peter art. 2: *332
Lombard, in: Mediaeval Studies 27 dist. 33 q. 1 art. 3: *359, *367, *377
(1965) dist. 34 q. 1 art. 1: *388, *389; art. 2: *389;
pp. 340344, praec. p. 342: * 155 (bis), q. 3 art. 1: *406 (bis), *407 (bis),
*156 (bis), * 328 (bis) *408 (ter), *409 (bis), *410 (bis);
art. 2: *409 (bis), *410
Thomas de Aquino (Opera omnia, iussu Summa contra gentiles (ed. cit., vols. XIII
Leonis XIII. P.M. ed., cura et studio XVI, Romae 19181948)
Fratrum Praedicatorum [ed. Leonina], lib. 3 cap. 7: *63
adhuc 30 vols., Romae, et al. 1882) Summa theologiae (ed. cit., vols. IVXII,
Commentaria in octo libros Physicorum Romae 18881906)
Aristotelis (ed. cit., vol. II, Romae 1884), I q. 20 art. 2: *336
In 3 Phys. III q. 26 art. 4: *349
cap. 7 lect. 12: * 158
Scriptum super libros Sententiarum Thomas de Argentina
magistri Petri Lombardi episcopi Commentaria in IIII libros Sententiarum
Parisiensis seu Scriptum super (Venetiis 1564, republ. Ridgewood, New
Sententiis magistri Petri Lombardi (ed. Jersey 1965), In 1 Sent.
nova, ed. P. Mandonnet, M.F. Moos, 4 dist. 19 q. 1: *33, *34 (bis), *41
vols., Parisiis 19291947), In 1 Sent dist. 20 q. 1 art. 1: 57 (bis), *58 (bis), 58,
dist. 2 q. 1 art. 4: * 389, * 414 59 (bis), *59 (bis), *60 (bis), *73 (bis)
dist. 19 q. 1 art. 2: * 35 (bis); q. 2 art. 1: * 35 dist. 21 q. 1: *81, *82, *97; art. 1: *83 (ter),
(bis), *36 (ter), * 37 (bis), * 38 *86, *87; art. 2: *82, *84, *86 (bis),
dist. 20 q. 1 art. 1: * 49, * 58, * 59 (bis), * 73 *87, *88 (bis), *91
(bis) dist. 22 q. 1 art. 1: *98, *99 (quinquies),
dist. 21 q. 1 art. 2: * 80 (bis), * 81, * 82 *100, *113 (bis); art. 2: *100 (bis),
(bis), *84, * 85, * 86, * 88, * 93; q. 2 *101, *114; art. 3: *99, *105 (bis),
art. 1: *92 (bis), 92; art. 2: * 93 *106, *113
dist. 23 q. 1 art. 2: * 122, * 124, * 131; art. 3: dist. 23 q. 1 art. 1: *120, *186 (bis), *194;
*116, *117, * 122, * 132, * 133 art. 3: *122, *124, *131
dist. 24 q. 1 art. 1: * 136, * 137, * 139, * 146, dist. 24 q. 1 art. 1: *138, *139 (septies),
*158 (bis), * 159; art. 2: * 137 (ter), *142 (sexies), *143, *146 (sexies),
*138 (bis), * 149, * 150, * 152, * 159 *148, *149, *150; art. 3: *139 (quater),
dist. 25 q. 1 art. 1: * 120, * 160, * 161 (bis), *140 (quinquies), *142 (novies), *143
*162, *163 (ter), * 178 (bis), * 179, (ter), *146, *147 (ter)
*182, *186 (bis), * 194; art. 2: * 163; dist. 26 q. 1 art. 1: *204 (bis), *219 (ter),
art. 3: *167 *221 (bis), *224, *225, *227, *228
index auctorum 429
(bis), *229, * 230 (quater), * 231 * 379, 380, 381 (ter), *386; art. 2: *360
(quater), *233 (ter), * 237, * 244 (bis), (bis), *378, *379 (bis); art. 3: *365,
*250 (bis), *257, 258, * 258, * 260 * 366 (bis), *367 (quater), *368,
(bis), *261, *364 (bis); art. 2: * 220, * 369, *375, *390; art. 4: *375 (bis),
*225, *227, * 236, * 240, * 244, * 247 * 376
(ter), *248 (bis), * 249; art. 3: * 217, dist. 34 q. 1: *403, *404 (quater), *405
*218, *223 (ter), * 224, * 225, * 227, (bis), *406, *407
*229, *244, * 249, * 250 (ter), * 252,
*255, *256, * 257, * 260, * 262, * 274 Trapp, D., vide Gregorius de Arimino
(quater), *319, * 360; art. 4: * 234,
*235 (ter), *236 (ter), * 238 (bis), van Riet, S., vide Avicenna
*241, *242, * 243 (ter)
dist. 28 et 29 q. 1: * 263, * 267, * 269, * 274, Verbraken, P.-P., vide Augustinus, Sermo LXXI
*275, *284; art. 1: * 266 (bis), * 267,
*270 (ter), *272, * 273, * 281 (bis), Vuillemin-Diem, G., vide Aristoteles
*282 (bis), *283; art. 2: * 268 (ter), (Latinus), Metaphysica
*275
dist. 30 q. 1 art. 14: 295; art. 2: * 286, Wodeham, vide Adam de Wodeham
*288 (bis), *291, * 303; art. 3: * 289,
*304 (bis); art. 4: * 294 Wolfson, H.A., vide Averroes
dist. 31 q. 1: *309; art. 1: * 315 (ter), * 316
(bis); art. 2: * 309 (bis), 316, 321; Wood, R., vide Adam de Wodeham, Lectura
art. 3: *308, * 322; art. 4: 313 secunda in librum primum Sententiarum
dist. 33 q. 1 art. 1: * 361, * 369 (ter), * 370,
*371 (ter), *372 (ter), * 373, * 374, Ypma, E., vide Iacobus de Viterbio
Index doctrinalis
Ablatio Aequale
* in divinis 261 * esse 38, 43
Absolutum * est quod alteri superpositum nec excedit
* et essentia 228 nec exceditur ab ipso (Euclides) 308
* et respectivum 222, 261 * est relativum diversitatis 26
* in creaturis 261 * et aequalitas 306
* in divinis 228, 230 * proprie 315
* infinitum 234 * sibi 314, 392
nullus catholicus vel doctus philosophus * vocatur quod est et non est maius nec
ponit plura *a 125 minus 392
ratio *i 261 nulla res est *is sibi 314
Abstractio Aequalitas
* a sensibilibus 103 * corporalis 39
* per intellectum 205, 213 * divinarum personarum 35
* realis 205 * est convenientia in quantitate 25, 30,
Abstractum 33
* per modum formae significat 321 * et contradictio 323
Accidens * et essentia 317, 319, 323
* altaris 240 * et pluralitas 319
* et Deus 285 * et quantitas 311, 315, 316, 318
* et subiectum 208 * et relatio 319
Actio * et relatio realis 326
* agentis est in passo (Aristoteles) 302 * et res 298
* essentialis 236 * et similitudo 322, 323
* et passio 305 * in creaturis 315, 316, 328
* et passio secundum Philosophum 414 * in divinis 307, 309, 310, 316, 317,
* et suppositum 378 318320, 322326, 328
* immanens 217, 302 * magnitudinis spiritualis 319, 321
* notionalis 236 * magnitudinum 309
*nes sunt suppositorum 236, 240 * non est nisi distinctorum 326
Actualitas * non est nisi in quantitate convenientium
* propria 289 326
Actus * personarum divinarum 307, 308
* et essentia 243 * realis 322, 327
* et relatio 248 * spiritualis 33, 39
* in creaturis 248 * summa 43, 317
* incompletus 36 * trium personarum 32, 321
* intellectus 336 *tem aliquid poni potest intelligi dupliciter
* originis 248 325
* perfectus 36 an reciproce sicut Filius sit aequalis
* productionis 335 Patri, ita etiam Pater sit aequalis Filio
* purissimus 279 (dubium) 35
* rationis comparativus 320 duo modi dicendi doctorum de *te in Deo
* sunt suppositorum 282 325
* voluntatis 336 in Deo est * trium personarum 33
esse in *u completo contingit dupliciter 36 moderni de *te in Deo 325
index doctrinalis 431
nomen *tis 308 Anima

quid est * in Deo (quaestiuncula) 321 * separata 179, 239
quid nominis *tis 318 Antichristus
utrum * divinarum personarum in una nomen *i 112
essentia inferat quod una earum sit in Antiqui
alia (quaestio) 25 * de rebus universalibus 392
utrum * vel similitudo in creaturis sit * de relatione 253
relatio realis (dubium) 313 commune dictum *orum de uno quanti-
Aequiperantia tatis 146
* quantitatis spiritualis 41 expositio relativorum *orum 83
relativa *ae 90 opinio *orum de individuis 203
Aequivocatio Antiquitus
* a casu 171 * arguere de divina essentia 236
decipi *ne 211 Appellatio
Aeternitas 36 * relativa 292
* durationis 39 Apprehendere
* est interminabilis vitae tota simul et * aliquid per modum animalis 206
perfecta possessio (Boethius) 37 * aliquid per modum rationalis 206
* in divinis 30, 33 Aptitudo
* trium personarum in divinis 31 * divinae potentiae 296
Deus est actor *tis participatae (Augusti- Arcanum
nus) 38 *a divina 408
quae res est * in divinis (dubium) 35, 38 Argumentum
spiritualis quantitas, quae est * 32 * a secundum quid ad simpliciter 50, 52
Aevum 36 Arithmetica
* est aeternitas participata 38 * consideratio (Avicenna) 135
* ut mensura 37 subiectum *ae est terminus numeri 148
Affirmatio Arithmeticus
* est prior negatione (Aristoteles) 271 * et numerus 148
*nes de Deo 155 * et substantia separata 157
Agens Ars
* et actio 347 * artificis 340
Alius * Patris 353
in divinis Pater est * a Filio, non tamen Articulus
aliud (Lombardus) 84 * Parisiensis 288
Amare Artifex
* et amor 336 * est sapiens arte sua 330
Amor * supremus 340
* communis 349 Attributa
* essentialis 233, 352 * divina non debent reputari synonyma
* et actus 352 111
* et dilectio 348 regula de *is 154
* et Pater 344 Attributalia
Analogia * divina quoad intellectum nostrum in
* et definitio 181 ratione distinguuntur 111
Angelus Auctoritas
* et nomen personae 161 * Anselmi 250
* supremus 155 * authentica 142
essentia *i 222, 262 * communis 236
432 index doctrinalis
Auctoritas (cont.) Certitudo

* et subauctoritas 355, 357 * propria 289
* potentiae 355 Characteristicum
* sanctorum 34, 48, 248, 268 * et proprietas 368
* sanctorum vel philosophorum de uno Chimaera
quantitatis 144 * non est ab alio 282
Christus
Binarius natura *i 152
* sit prima species multitudinis (Aristote- naturae *i numerantur 152
les) 136 Circumincessio
* personarum divinarum 29
Caelum modus *nis 28
* est Deo coaeternum in substantia quid nominis *nis 34
(Aristoteles) 37 via *nis 34, 41, 42, 82, 385
Calefactio Circumincessionaliter
* et actio 347 * inesse 345
Caliditas Cognitio
* in igne et aqua 63 * abstractiva 113
* realis 302 * nostra 103
Capacitas * per similitudinem 34
manifestatio veritatis debet fieri iuxta via nostrae *nis 277
*tem eorum qui audiunt 408 Cognoscere
Caritas septem modi *ndi nostri 106
Spiritus Sanctus est * Patris et Filii 331 Commensuratio
Categorematice * aequalium 39
* toto teneri 413 * personarum divinarum 309
Catholice * proprie et large 329
* concedere 32, 50, 53, 62, 118, 270, 276, Commune
341, 352 * et speciale 194
* confiteri 390 Communis
* dicere 52 quia *ior, ideo securior 325
Catholicus 48 Communitas
opinio *a 296 * conceptus 167
nullus * ponit plura absoluta 125 * intentionis 168
Causa * negationis 167
* distinctionis 380 * nominis 166
* efficiens 27, 269 * per praedicationem 166
* et principium 277 * personae in divinis 180
* formalis in Deo 270 * proportionis 167
* in divinis 263, 268, 277 * realis 175, 181
* prima superior est omni narratione Comparatio
(Liber de causis) 100 * alicuius ad alterum est duplex 300
* primaria est maior quam secundaria 47 * animae comparantis 290
* sui 264 * est accidens separabile (Averroes) 289
* unionis 380 * et anima 313
ad quod genus *ae reducitur in divinis * et relatio 289
principium a quo (dubium) 277 * infiniti ad finitum 285
Causalitas Compositio
* activa Dei 293 * in Deo 372
* in Deo non est 216 Constitutum

* intrinseca 373 in omni *o tria concurrere videntur 334
* rationis 371374 Contactus
* realis 373 * singularium corporum 155
* rei 372 Contradictio
Conceptio secundum veritatem * non est nisi in
* communis animae 27, 64, 70 propositionibus et terminis 53
Conceptus Convenientia
* categorematicus 102 * in quantitate vel qualitate 314
* communis 166, 167 * personarum divinarum 397, 398, 401,
* complexus 155 402
* complexus Dei proprius 102 Conversio
* connotativus 104, 106 in causa et causatis non recipimus *nis
* essentiae 406 (Ps.-Dionysius) 36
* essentialis absolutus 106 Creator
* essentialis incomplexus de Deo 102 * et creatura 288
* essentialis proprius Dei 103, 104, Creatrix
155 * substantia 413
* et anima 141 Creatura
* et intellectio 334 * potest non esse 304
* et intellectus 347 * spiritualis 327
* et res 192, 205, 213, 384 Credere
* in anima 213, 334 * firmiter 375
* incomplexus, positivus et connotativus
de Deo 102 Dare
* mentalis 344 * formaliter 339
* mentis habetur intuitive vel abstractive Definitio
98 * analogica 181
* notionis 189, 190 * bona competit omni 160
* personae 406 * essentialis 165
* proprietatis 189, 190 * et definitum 308
* proprius Deo 113 * personae 174
* proprius et negativus de Deo 102 * privativa 308
* relationis 189, 190 * simplicium non est (Aristoteles) 174
* simplex 106, 155 * triplex est 173
compositio *uum 192 partes *nis 164, 174
Concilium Deitas
* Remense 252 * et Deus 253, 342, 377, 404
Concordia Denominare
* notionalis 281 * intrinsece et extrinsece 302
* voluntatis 348 Denominatio
Concretive * actualis 303
* sumi peccare 55 * concreta 321
Condicio * Dei 293
* intrinseca 214 * positiva 293
Consequentia * realis 286
* formalis 87 Descriptio
Consideratio * perfecta 165
* physici 146 * personae 175
Deus cum * trinus dicitur, pro quo supponit ibi *

* apud philosophos 207 (dubium) 51
* dominativus 296 in *o idem est essentia et substantia 132
* est ante aevum sicut actor eius 38 in *o nulla est diversitas (Boethius) 151
* est causa omnis unitatis 148 licet in *o non sit diversitas, est tamen
* est in praedicamento actionis 102 diversitas in modo cognoscendi nostro
* est prima unitas 155 114
* est vere ens 102 multi doctores dicunt *um non esse in
* et contactus singularium corporum 155 genere 294
* et creator 285, 294, 299, 302 nomen substantiae potissime et propriis-
* et creatura 292 sime *o convenit 129
* et deitas 377, 404 nostrum intelligere de *o est imperfectum
* et dominus 285, 288, 293, 303 et sumptum a creaturis 131
* et nomen unius 154 omnes affirmationes de *o dictae sunt
* et numerus 150, 151, 156 incompactae (Ps.-Dionysius) 100
* et perfectio infinita 111, 113, 156 omnia citra *um sunt limitata 74
* et persona 207 philosophi dicere non audent quod * est
* et praedicamentum substantiae 156 ex duobus 229
* et quantitas 152, 154, 156, 157 potentia absoluta *i 106
* et solitudo 154 terminus *i 241
* et unum 148, 153 utrum * est ternarius sicut est Trinitas
* et vacuum 155 (dubium) 51
* nullo uno nomine totaliter potest utrum * et creatura sunt maius quam *
cognosci 115 (dubium) 153
* per nos non est cognoscibilis compre- utrum * sit a viatore proprie nominabilis
hensive 108 diversis nominibus (quaestio) 98
* proprie non est ternarius sine addito 51 utrum * vere unus possit dici numerus
* tenetur personaliter vel essentialiter 96 (quaestio) 135
*um esse et principium habere suae utrum omnia nomina de *o dicantur
naturae est simpliciter impossibile secundum quandam translationem
72 (dubium) 109
*um esse nominabilem potest intelligi Dicere
dupliciter 107 * et habitus 336
*um nominamus pluribus nominibus * et intelligere 341
108 * in Deo est intelligere (Anselmus) 331
*um totaliter cognosci potest intelligi * in divinis 350
dupliciter 114 * se 335, 341
an * sit nominabilis (dubium) 106 Dici
an de *o possimus habere conceptum * aequivoce 170, 277
proprium essentialem vel absolutum * analogice 277
(dubium) 103 * univoce 164, 170, 277
an haec sit concedenda Tantum * est Dictio
Filius Dei (quaestiuncula) 95 * exclusiva 80, 82, 84, 8688, 9193,
an nomina de *o omnia dicuntur 9597, 242
substantialiter et sint synonyma * exclusiva addita alicui termino praedica-
(dubium) 109 menti actionis et passionis facit propo-
an possit * dici triplex (dubium) 51 sitionem implicantem contradictionem
cum * est summe simplex, a quo sumitur respectu verbi est secundi adiacentis
diversitas nominum (dubium) 109 (regula) 90
* exclusiva in creaturis et in divinis 87 * formalis 123, 370372, 398, 405

* exclusiva ponitur inclusive in Sacra * in divinis 387389, 405
Scriptura secundum aliquos doctores * inter personam et essentiam 405
88 * numeralis 173
*nes exclusivae additae personis expositae * per origines 245
per aliud non excludunt, sed magis * personalis 153
includunt alias personas (regula) 85 * personarum 227, 389395, 401, 402, 411,
Differentia 412
* constitutiva 193 * rationis 383
* formalis 179 * realis 207, 215, 274, 377, 383
* genere 413 * suppositorum 245
* in quale 374 causa *nis 381, 382
* numeralis 74 in divinis nulla est * nisi trium persona-
Differre rum 66
* ab aliquo potest intelligi dupliciter 395 non omnis * est generis, speciei vel numeri
* formaliter 370, 383 simpliciter 50
* numero 74, 75 numquid notio communis in Patre
omnia quae sunt, si unum non sit idem in est paternitas et ergo * Patris a
re cum alio, *unt ab invicem 44 Spiritu Sancto est eadem * quae est *
Dignitas communis notionis (obiectio) 399
* creaturae 292 qualis sit * personarum (dubium) 390
* personae 194, 204, 213 ubicumque est *, ibi est numerus 137
nomen *tis 276 utrum * Patris a Filio in quantum est *, est
ratio *tis 181 finita vel infinita (dubium) 393
Dilectio Distinctus
* essentialis 349, 350352 intelligi ut * contingit dupliciter 131
* notionalis 348352 Distingui
actus *nis 348 * formaliter 370, 399402, 405, 411, 412
Diligere * originaliter 401, 402
* essentialiter 353, 356 * suppositaliter 42
* et amor 353 nihil *tur contra se ipsum 137
* et dilectio 347 Distributio
* et dilectum 336 * in termino 60, 61
* et spirare 350 Diversitas
* in divinis 349 * et privatio 311
* notionaliter 350, 353, 356 * et res 298
* passive 353 * in divinis 256
Pater dicitur * aliquo dupliciter 356 in Deo nulla est * (Boethius) 151
Disputatio relatio *tis 258
in *ne opus est vim sermonis recitare 89 Divisio
Dissimilitudo * in divinis 153
* et privatio 311 Doctores
Distinctio * antiqui 274, 295, 313
* creaturae ad creaturam 392 * antiqui de uno 139
* creaturarum 412 * catholici 224, 389
* et institutio 198 * catholici diversimode imaginati sunt
* et partes 137 personarum inter se distinctionem
* et relatio 153 224
* et simplicitas 373 * de relatione 307
Doctores (cont.) * interior 365

* moderni 155, 252 * per intellectum 214
* nostri 313 * personae 214
* nostri communiter dicentes 351 * Spiritus Sancti 191
* nostri de nomine substantiae in divinis pelagus *nis 376
sunt diversi 126 Ens
* nostri non admittunt Filius est tantum * reale 289
Deus 94 idem et diversum sufficienter dividunt *
* sancti 252, 253, 381, 389 45, 75
* sunt diversarum opinionum de omni- multiplicare *tia 142
potentia 57 nomen *tis 99, 113
* sunt diversi de dubio an concedendum non est comparatio *tis ad non-* 71
est Patrem esse potentiorem Filio 66 Entitas
*um sanctorum sententia 274 * absoluta 217
de aequalitate divinarum personarum * communis 181, 240
diversae sunt opiniones *um 316 * contra essentiam distincta formaliter
dictio exclusiva ponitur inclusive in Sacra 324
Scriptura secundum aliquos * 88 * minima 218, 219, 257, 306
duo modi dicendi *um de aequalitate in * nova 303
Deo 325 * realis communis 166
mens *um 28 * summa 218, 219
multi * dicunt Deum non esse in genere * superaddita 295, 377
294 Error
opinio de relativis quorundam *um * Arianorum 212
nostrorum 83 * Arii 276
realis relatio in Deo respectu creaturae * Sabellii 222
iuxta tradita *um potest intelligi occasio *is 409
dupliciter 291 translatio potest esse causa *is 407
Doctrina Esse
* catholica 252 * amabiliter 230, 233
Domus * cum se ipso 52
* mentalis 334 * dare 257
Donabilitas * et agere 248
* et Deus 293 * et inesse 366
Donatio * incommunicabile 256
* liberalis 239 * ingenitum 183
Duratio * intellectualiter 230, 231, 233
* rei actu existentis 36 * naturaliter 230, 231, 233
* suppositale 262
Ecclesia * trinum 52
* catholica 274 * triplicem 52
* damnat quattuor supposita in divinis * triplicem ponit multitudinem in essentia
222 52
* non admittit quod utamur Filius est * universale 177
tantum Deus de vi sermonis 94 plicae nequeunt * eiusdem cum se ipso
Effectus 52
* in divinis 348 Esse in actu
Emanatio rem * contingit dupliciter 36
* exterior 365
Essentia * Graecorum et Latinorum 118

* angeli 222 * illustrans intellectum 241
* communicatur, res relativa non 297 * recta 229
* continet unitatem (Boethius) 223 * sancta, simplex et solida 376
* creatrix 370 * viatorum 240
* dicitur ab esse 132 intelligimus ex *e Deum esse unum 131
* divina est sua omnipotentia 57 meritum *i 104
* et fundamentum 233, 234 Filiatio
* et persona 236, 239, 240, 380, 382 * est constitutiva personae Filii 193
* et proprietas 208 * est terminus generationis 221
* et relatio 233, 234 * et missio 202
* et unitas 250 * et paternitas 249
* immensa 234 * et suppositum 221
*ae divinae unitas excludit numerum 52 * in divinis 183, 184, 200, 207, 220, 260,
antiquitus arguere de * divina 236, 243 281
conceptus *ae 205 Filius
nec theologus nec philosophus ponit in * * est ars Patris 330
divina passionem 78 * est imago Patris 201
quomodo distinguuntur nomen substan- * est omnipotens sicut Pater 62
tiae et *ae (dubium) 129 * est tantum Deus (dubium) 94
utrum nomen *ae vero Deo conveniat * et ars 340
(dubium) 128 * et filiatione 219, 220
Exclusio * et Pater 219, 230, 258, 346
* attenditur respectu suppositorum et non * non differt a Patre proprie numero 49
respectu connotatorum 84 * nullo modo potest generare ad intra 57
* categorematice 91 * principiatus a Patre 276
* super solum subiectum vel supra totam an * sit omnipotens sicut Pater (articulus)
propositionem 85 53
Exponentes doctores nostri non admittunt * est
* propositionis exclusivae 8082, 90, 92, tantum Deus 94
93, 9597 ecclesia non admittit quod utamur * est
Expositio tantum Deus de vi sermonis 94
* propositionis exclusivae 85, 88, 89 in omne quid in quod Pater potest, potest
Extensio etiam * 69
* substantiae vel qualitatis 318 numquid * est unus numero cum Patre vel
unum numero cum eodem (dubium) 51
Fallacia omnipotentia *i 77
* accidentis 382 Pater et * sunt eadem res absoluta numero
* figurae dictionis 56, 338 75
Fecunditas qui est * masculine 279
* divina 281 quod est * neutraliter 279
* essentiae 383 si * potest generare personam sibi
* et voluntas in divinis 351 aequalem, * non esset omnipotens
* Patris 56 73
Fides Forma
* catholica 32, 153, 240, 341 * abstracta 245
* Christiana 250 * dat esse rei 248, 269
* dicit quod in divinis sunt relationes * dat esse specificum 374
oppositae 231 * divinitatis 235
Forma (cont.) Gentiles

* est qualitas essentialis rei 173 * non ponunt in Deo personam 214
* immanens 336 Genus
* in anima 354 * habet rationem materiae 173
* in naturalibus 252 * in quid 374
* in re naturali 365 * praedicamentorum 305
* inhaerens 301 multi doctores dicunt Deum non esse in
* numerabilitatis 147 *ere 294
* numeri 147 Geometria
* purissima 279 subiectum *ae est terminus magnitudinis
* substantialis 318 148
* superaddita 206 Graeci
modus *ae 246, 321, 333, 378 * dicunt in Deo esse tres substantias
Formalitas (Lombardus) 118, 126
* et persona 208 * et hypostasis 366
* et proprietas 208 * et Latini 211
* in divinis 273 * vocant hypostasim quod nos personam
* realis 286 188
Formaliter quomodo * capiunt substantiam 127, 128,
* dare 339 133, 134
* differre 327 Gratia
* distingui 297, 320, 326 * Dei 240
* inesse 337, 343, 356, 357, 385, 394
Formatio Habere
* verbi mentalis 335 * se extrinsece 286
Fundamentum * se intrinsece 286
* et essentia 234 Habitudo
* et relativum 234 * certa 292
* in divinis 247 * et Deus 293
* formalis 293
Generare quae res est * Dei ad creaturam (quaesti-
* et agere 336 uncula) 292
* in divinis simpliciter est perfectio Haeresis
simpliciter 72 * Arii 371
* realiter in divinis dicit potentiam et Haereticus 32, 94
perfectionem simpliciter 68 Homo
Generari * et animal 214
* realiter in divinis dicit potentiam et Humanitas
perfectionem simpliciter 68 * Christi 94
Generatio Hypostasis
* activa 258, 259 * apud Graecos 204, 211
* et suppositum 220 * dicit materiam sine forma 185
* in divinis 214 * distinctionem importat 212
* passiva 259 * et accidens 203
* verbi mentalis 335 * et essentia 211
Generativitas * et persona 186, 188, 205, 213
* et Pater 273 * et proprietas 186, 187, 207, 208, 209, 213,
Genitivus 215
* obliquus 161 * et relatio 186, 212, 213
* et substantia 186, 187, 203, 212, 215 Imparitas

* et suppositum 187, 213 * in divinis non est 40
* in creatura 187, 211, 212 Impositio
* in divinis 185188, 204207, 210212 * secunda 208
* incommunicabilitatem importat 212 * terminorum 172
conceptus * 205 * vocis 181
descriptio * (Damascenus) 203 Impositor
descriptio * (Boethius) 203 * nominis 105, 113
descriptio * 186 * nominis Dei non habuit conceptum de
distinctio *um 204 Deo 105
nomen * 188, 204 Impossibile
plures *es 245 quicquid in natura divina esset incon-
tres *es secundum Graecos 118 gruum, est simpliciter * 73
utrum tribus proprietatibus tres *es in Deo Inaequalitas
distinguantur (quaestio) 183 * durationis 30
* est disconvenientia in quantitate
Idem 30
* est aeque omnipotens sicut ipsemet * et privatio 311
49 * magnitudinis 30
* et aequale 315 * originis 30
* et relatio 313 * temporis 30
* formaliter 384 * virtutis 30
* realiter 384 ratio *tis 33
* sibi 312, 314, 371 Incommunicabile
eiusdem ad se non est relatio realis 313 * subsistens 203
Identitas Incommunicabilitas
* et natura rei 311 * creata 170
* et res 313 * in divinis 173
* et unio 311 * individualis 181
* numeralis 75 * personae 170
* rei 312 ratio *tis 181
Illimitatio Individuatio
* naturae divinae 239 * in creaturis 164
Illuminatio * in Deo 164
* specialis 242 ratio *nis 173
Imaginatio Individuum
* creaturae 192 * et persona divina 169
super *nem et fide creditum 383 * et unum numero 169
Imago opinio antiquorum de *is 203
* et Filius 202 Inesse
* Patris 184 * circumincessionaliter 345
Imbecilitas * et esse 366
* mentis nostrae 373 * formaliter 337, 356, 357, 385, 394
Immensitas * intellectualiter et obiective 33, 34
* essentiae 262 * per circumincessionem 42
* divina 262, 309 * per illapsum 43
* in divinis 33 * realiter et entitative 33, 34
natura *tis 381 novem modi essendi in (Aristoteles) 28,
ratio *tis 239 42
Inferioritas * et dicere 341, 351

nomen *tis 276 * et forma 337
Infinitum * et intellectio 347
* amabile 352 * in Deo 237
* diligibile 352 * se 336
* non est aequale nec inaequale (Aristote- Intentio
les) 40 * in anima 334
nihil potest esse maius *o 136 utrum isti termini notio, proprietas,
Ingenitus relatio etc. sunt termini primae *nis
* et Pater 214 vel secundae (dubium) 200
* et persona 214 Intrinseitas
Innascibilitas * personae 214
* et filiatio 283 Iudaei
* et notio 199 * de Deo 94
* et Pater 271, 272
* et paternitas 191, 270272, 281, 284 Latini
* et paternitas pro eadem re stant 200 quomodo * capiunt substantiam 127, 128,
* et proprium 199 133
* in divinis 210, 270 Latitudo
* in divinis et creaturis 282 * rerum 103
* Patris 183, 184, 190, 266, 267 Latria
conceptus *tis 272 * soli bono infinito debetur 65
terminus *tis 271, 273 Lex
Innixus * currens 103
* Dei ad creaturam 299 Libertas
Institutio * oppositionis 129, 165
* et distinctio 198 Linea
Intellectio decem *ae entium 305
* et actus intelligendi 347 Littera
* et conceptus 335 * Magistri 34, 52, 80, 82, 84, 97, 101, 117,
* et intellectus 334 118, 250, 265, 274, 290, 291, 295, 333, 359,
* et intelligere 335 375
Intellectus * Philosophi 149
* agens abstrahens 167 Locutio
* in hac vita gravatus est corpore 104 * consueta 379
* noster elevatus ad divina in multis deficit * impropria 52, 379
241 * impropria et inconsueta 73
* noster intelligit Deum dupliciter, vel in * non consueta 328
ordine ad se vel in ordine ad creaturas * propria 378
109 Logica
* scit non esse processum in infinitum * moderna 294
113 Logos
* secundus (Averroes) 289, 306 quod Graece *, Latine dicitur ratio vel
operationes * 107 verbum 201
Intelligentia Lumen
* naturalis 221 * fidei 67
Intelligere * mentis 242
* et actio 335 * naturae 242
* et conceptus 347 * naturale 59, 217, 229, 237, 238, 244, 255, 369
* rationis 242 * accidentis 368

* solis 304 * communis 310, 334
* solis et Deus 288 * constitutionis in esse formaliter 275
Deus conservans * 304 * consuetus 353
Lux * creaturarum 393
* illuminans 302 * essendi ad aliquid 258
* essendi in 368, 369
Magister (Petrus Lombardus) * formae 259, 321, 333, 369, 374, 378
* communiter non tenetur 155, 156, 328 * formae immanentis 341
mens *tri 154, 325 * formalis 239
Magnitudo * habendi perfectionem 232
* bonitatis 30 * improprius 260
* potentiae 31 * modernus 283
* spiritualis 317, 321, 326 * motus rei ad intellectum 316
* virtutis 30 * motus transeuntis 341
subiectum geometriae est terminus *inis * naturae 357, 365
148 * perfectionis 232
Maiestas * Platonis 225
* divina 37, 383 * praedicandi 374
* divinae veritatis 407 * principiandi 269
* immensa 110 * transiens ad extra 336
natura *tis 376 * viae ad formam 245
ratio *tis 373, 374 Modus intelligendi 172, 176, 191, 193, 200, 211,
Materia 237, 240, 241, 249, 255, 259, 260, 270, 280,
* est individuationis principium 161 324, 334
Materialiter Modus loquendi 32, 95, 211, 393
propositionem * esse falsam 56 * consuetus 179
Mens * philosophorum 93
* Aegidii Romani 321 Modus significandi 124, 153, 154, 171, 172, 181,
* Augustini 243, 299, 379 341, 378
* beati Thomae (Doctoris Sancti) 190, * vel connotandi 111
192, 198 Motus
* ponentium contrarium Aegidii Romani * denominat passum moveri et agens
322 movere (Aristoteles) 302
* Thomae de Argentina 321 Multitudo
Metaphorice * et numerus 146
* et realiter 288 * et quantitas 149
Metaphysica * in divinis 250
nova * 143 * infinita 298
Missio opinio Thomae de Argentina de *ine 139
* Filii 201, 202 quaelibet * est maius sua unitate 136
* Spiritus Sancti 202 Mutari
Moderni * est intrinsece aliter se habere et aliter
* de aequalitate in Deo 325 secundum prius et posterius 301
* de numero 141 * vocatur habere se aliter et aliter
* doctores 155 secundum prius et posterius 286
* philosophi et logici 93 Mutatio
Modus * et relatio 291
* absolutus et esse respectivum 231 * realis 292, 300
Nativitas * personae divinae 110, 111

* et Filius 272 * personale 338
Natura * relativum 324
* angelica 237 * secundae intentionis 200
* communis 203, 225, 240 * significat substantiam cum qualitate
* divina 221, 222, 262 100, 114
* et persona 238 * sumptum per relationem activam 110
* et suppositum 242 * superlativum 110
* immensa 243, 244 * terminati 157
* immensitatis 378, 381 * totius integralis 91
* intellectualis 178, 207, 239 * translatum a creatura ad creatorem 112
* maiestatis 259, 262, 376 * translatum a Deo ad creaturas 112
* rationalis 179 *ina de Deo 109
quicquid est congruum in * divina ad communitas *inis 166
intra, est in ea necessarium 73 de translatione *inum quae de Deo
quicquid in * divina esset incongruum, est dicimus, possumus loqui tripliciter
simpliciter impossibile 73 111
Necessarium primaria significatio *inis 124
quicquid est congruum in natura divina ad unitas *inis 166
intra, est in ea * 73 utrum *ina vilium rerum transsumi
Negatio possunt ad supponendum pro Deo
* et affirmatio 272 (dubium) 409
* et forma 271 Notio
* et privatio 272 * communis 184 (Aegidius Romanus),
* et res 271 191, 210, 254, 259, 278, 280, 351, 399401
* negans 272 * dicit originem affirmative vel negative
* per habitum intelligitur (Aristoteles) 194, 195
270 * et origo 194
* privans 272 * et proprietas 210
affirmatio est prior *ne (Aristoteles) 271 * et proprium 189, 190
ratio *nis 272 * et relatio 192
Nihil * importat tria 194
de *o facere 54 * in divinis 67, 184, 188191, 200
Nomen * negativa 210
* abstractum 245, 246 * personalis 110
* actionis et passionis 246 *nes quattuor 195
* attributi 110 *nes quinque 191, 193, 196
* comparativum 304 conceptus *nis 189, 190
* concretum 245, 246 descriptio termini *nis 202
* dignitatis 171, 173 nomen *nis 188
* essentiae 406 numquid * communis in Patre est
* essentiae numquam tenetur personaliter paternitas et ergo distinctio Patris a
111 Spiritu Sancto est eadem distinctio
* essentialis 109, 110 quae est distinctio communis *nis
* et proprietas 223 (obiectio) 399
* et res 193 numquid innascibilitas prout est *, potest
* extense sumptum 178 dici proprium (dubium) 199
* per exclusionem imperfectionis 110 sufficientia *num 194, 195
* personae 180, 235, 406 tenere terminum *naliter 67
Notionalia bus aggregata, quare invicem numero

* divina 111 distinguuntur 45
Numerositas
* forma numeri vocatur (Thomas de Obligatio
Argentina) 139 aliquid ponere per *nem alicui responden-
* et forma 142 tem 56
Numerus Occasio
* est multitudo ex unitatibus aggregata * erroris 409
(Boethius) 149, 150 Omnipotens 54
* est multitudo ex unitatibus aggregata, in * est omnipotentia potens 62
qua plus est in tota multitudine quam * quid potest 79
in qualibet unitatum 49 idem est aeque * sicut ipsemet 49
* est multitudo mensurata per unum utrum Filius Dei numero differens a Deo
(Aristoteles) 138 Patre sit * sicut Pater (quaestio) 44
* et anima 144, 145 Omnipotentia
* et continuum 148 * ascribitur personae respectu factibilium
* et distinctio 153, 154 ad extra 62
* et diversitas 149 * Dei 53, 54, 60, 287, 297
* et intellectus 147 * Dei est respectu factibilium, non
* et multitudo 141, 144, 146, 147, 149, 150 respectu personarum divinarum ad
* et perfectio 154 intra 61
* et pluralitas 137, 150 * est potentia generandi 57, 60
* et quantitas 141, 146, 148, 152 * est una et communis tribus personis 61
* et relatio 152 descriptio *ae 55, 56
* et substantia 152 doctores sunt diversarum opinionum de *
* et Trinitas 153, 154 57
* et unitas 149, 150 opinio de * quorundam doctorum 58
* generatur ex divisione continui (Aristote- ratio *ae 53
les) 139 utrum de ratione *ae est potentia
* in divinis 150, 153 generandi sic quod non esset *, nisi
* numeratus 158 ad intra posset fieri per eam generatio
* personarum in divinis 153 (dubium) 57
* proprie dictus 150, 159 Operatio
* proprie est species quantitatis discretae * immanens 354
(Aristoteles) 149 Opinio
auctoritates de *o differunt 150 * communior 328
forma *i (Thomas de Argentina) 139, * communis 63, 252
141143 * communis, a quo in divinis non est
loqui de *o communiter 150, 159 securum recedere 233
moderni de *o 141 Oppositio
ratio *i 157 * relationis 31, 229, 370 (Anselm)
ubicumque est distinctio, ibi est * 137 * relativa 231, 232, 377
ubicumque est pluralitas, ibi est * 137 Ordo
utrum * in divinis dicitur secundum * in divinis 230, 247
substantiam vel secundum relationem * intelligendi in materia de Trinitate
(dubium) 152 (Thomas de Aquino) 189, 190
utrum Deus vere unus possit dici * Origo
(quaestio) 135 * activa 367
verus * non est nisi multitudo ex unitati- * et actus 246
Origo (cont.) * non possit generare Filium aequalem,

* et fundamentum 248 ipse non esset omnipotens (dubium)
* et notio 194 73
* et persona 194, 247 res quae est *, nihil est quam essentia 67
* et proprietas 227, 245, 248 utrum sicut * diligit amore quem spiravit,
* et relatio 227, 248 ita etiam potens sit potentia quam
* Filii 232 genuit (quaestio) 344
* in divinis 225, 232, 234, 245, 247, 278 utrum solus * est Deus (quaestio) 80
* passiva 367 Paternitas
* sequens distinctionem 227 * esse in Filio potest intelligi dupliciter
notio dicit *inem affirmative vel negative 41
194, 195 * est constitutiva personae Patris 193
plures *ines 245 * est fundamentum generationis 248
prioritas *inis 283 * est Pater 213
terminus *inis 232 * est proprietas Patris 189, 190
via *inis 214 * et essentia 218
* et filiatio 249
Panis * et Pater 256, 273
* materialis 240 * et suppositum 218, 221
Paritas * in creaturis 209, 259
* et qualitas 327 * in divinis 183, 184, 187, 193, 200, 206,
Passio 207, 220, 253, 259, 378
actio et * secundum Philosophum terminus *tis 271
414 Peccare
Pater * nihil habet in se bonitatis 55
* dicitur diligere aliquo dupliciter 356 * non est aliquid facere 55
* est Deus, praeter quem non est alius Pelagus
Deus (dubium) 93 * emanationis 376
* et actio 335 Perfectio
* et essentia 208, 379 * angelica 243
* et Filius 230, 241, 258, 276, 280, 330, * divina 157, 226, 262
336338, 345, 346, 379, 380 * essentialis in divinis personis 77
* et Filius sunt eadem res absoluta numero * immensa 244
75 * infinita 225
* et generatio 220 * intensive vel extensive 70
* et paternitas 364 * simpliciter 228, 242, 372
* et sapientia 337 * universi 40
* et Spiritus Sanctus 344, 354 omne quod est in divinis, dicit *nem
* in divinis est alius a Filio, non tamen simpliciter 70
aliud (Lombardus) 84 omnis * quae in divinis est, est ex parte
* nullo modo est potentior Filio vel Spiritu essentiae 67
Sancto 69 proprietates personales seclusa *ne
ars *ris 353 essentiali non dicunt aliquam *nem
nomen *ris 204, 206 in divinis 68
numquid simpliciter concedendum est Persona
*rem esse potentiorem Filio (dubium) * dicit essentiam cum proprietate
64 (Damascenus) 192
persona *ris 187, 209 * dicit substantiam 164, 225
quomodo dicit beatus Augustinus quod, si * dicitur a prosopon 120
* dicitur quasi per se sonans 117, 164 *m dicere relationem potest dupliciter
* divina 217, 224 intelligi 124, 235, 239, 256, 339
* est incommunicabilis 164 an * habeat vicinitatem ad genus vel magis
* est individua substantia 161 ad speciem specialissimam (dubium)
* est individuum in natura rationali 176
indivisum in se et ab aliis divisum an *ae divinae distinguuntur proprietati-
(Boethius) 116 bus originis (dubium) 244
* est nomen dignitatis 164, 165 an nomen *ae communiter praedicatur de
* est quasi per se una 164 divinis personis et creatis (quaestio)
* est quid per se subsistens in natura 166
intellectuali habens esse distinctum conceptus *ae 174
in ista natura 122 condiciones *ae 165
* est quodlibet sui 396 de aequalitate divinarum *rum diversae
* est rationalis naturae individua substan- sunt opiniones doctorum 316
tia (Boethius) 117 de ratione *ae est esse suppositum per se
* est suppositum naturae intellectualis existens 122
121, 132 definitio *ae 160, 165, 167, 174
* et anima separata 239 descriptio *ae 174
* et distinctio 249 dignitas *ae 204, 206, 213
* et essentia 207, 209, 235, 243, 244, 255, distinctio *rum 244, 246, 250
374, 380, 386, 390, 403, 404, 411 doctores catholici diversimode imaginati
* et forma 211 sunt *rum inter se distinctionem 224
* et gemini 161 gentiles non ponunt in Deo *m 214
* et hypostasis 188, 194, 205, 213 illimitatio *ae 76
* et natura humana in Christo 239 in Deo sunt tres *ae intransitive 121
* et origo 226, 247 intrinseitas *ae 214
* et persona 386 licet * secundum suam propriam signi-
* et proprietas 208, 209, 226, 227, 246, ficationem dicit absolutam, tamen
249, 379 contractum ad divina dicit relationem
* et proprietas absoluta 228 133
* et ratio distinctionis 204 nescio, si credidit Aristoteles plures *ae
* et relatio 249 esse eiusdem naturae (Marsilius) 42
* in Deo non importat sonare 132 nomen *ae 163, 167, 168, 170172, 175, 181,
* in divinis 123, 191, 206208, 214, 250 204, 206, 212, 235
* non est aliquid sui 396 nomen *ae de suo modo significandi 124
* Patris 218 nomen *ae Deo attribuitur 121
* potest agere et non agere 164 nomen *ae essentiam vel substantiam
* retracta ad supposita divina 125 significabat antiquitus 123
* significat relationem secundario ratione nomen *ae et angelus 161
naturae divinae 125 notio *rum 200
* significat substantiam particularem notitia *rum 201
distinctam proprietate ad dignitatem numquid *ae inaequales possunt dici
pertinente 120 (quaestiuncula) 32
*ae in divinis non sunt mensurabiles quaelibet * divina est in alia necessario
39 43
*ae in divinis sunt per substantiam quaelibet * in divinis est in alia et non
tria, sed unum per consubstantiam extra aliam 39
(Hilarius) 119 quaelibet divina * est in alia intellectu-
*ae per origines distinguuntur 194 aliter et obiective 34
Persona (cont.) Philosophus

quaelibet divina * est realiter et entitative * de Deo 244, 255
in qualibet divina * 34 * de modo principiandi in Deo 269
quomodo * dicitur ad se et ad aliud non * et Trinitas 242
refertur et non est aliud Deo esse et * naturalis 242
aliud personam esse (dubium) 123 *i dicere non audent quod Deus est ex
quomodo definitio *ae potest divinis duobus 229
personis competere (dubium) 172 *i distinctivas proprietates in Deo non
ratio *ae 178 intellexerunt 207
simplicitas *ae 364 more imaginationis *orum 124
terminus *ae restrictus ad divina 175 nullus * doctus ponit plura absoluta
una * esse in alia potest intelligi dupliciter 125
33 omnis * videtur posuisse unum supposi-
unio *rum 414 tum divinum absolutum 237
utrum * aliquid addit super essentiam Philosophus (Aristoteles)
(dubium) 405 mens *i 140
utrum * in Deo sit quid universale Plura
(dubium) 172 frustra fit per * quod aeque bene potest
utrum *ae ad intra debent dici principi- salvari per pauciora (Aristoteles) 142
atae (dubium) 276 Pluralitas
utrum *ae primo se ipsis distinguuntur * duplex est 158
(dubium) 390, 395, 402 * in divinis 251, 252, 319
utrum divinae *ae distinguuntur ab ubicumque est *, ibi est numerus 137
invicem rebus relativis realiter in Deo Positio
existentibus (quaestio) 216 ratio *nis 282
utrum essentia est * (dubium) 172 Possibile
utrum nomen *ae prius dicatur de * in communi 58
personis creatis vel increatis (dubium) Potens
171 illud est *tius quod potest omnia quae
utrum nomen *ae secundum defini- aliud et cum hoc maius 64
tionem quam ponit de eo Boethius, Potentia
communiter et univoce praedicatur * et Pater 344
de *is increatis et creatis (quaestio) * genita 345, 346, 354, 355
160 * infinita 54
utrum sicut in divinis * distinguitur a *, * visiva 63
sic etiam * distinguitur ab essentia eadem * est omnium personarum
(quaestio) 386 divinarum 76
utrum sicut in divinis dicuntur pluraliter omni * potens est Filius qua Pater 68
tres *ae, sic etiam debeat concedi quod Potentia absoluta 106
ibi sunt tres substantiae (quaestio) 116 Potentia generandi
Personalitas * est in omnibus personis divinis 60
* in divinis 76 * Patris est ipsa essentia 56
* non est nisi persona 67 Potestas
Phantasma * immensa 33
* singulare vagum 167 Praedicamentum
Philosophia * accidentis 218
* moderna 294 * actionis 249, 294
non solum theologia, sed *, maxime prima, * ad aliquid 249, 291295, 312, 313
considerat de Deo 108 * et terminus 246
* in divinis 245, 293, 317, 386 an * Deo attribuitur essentialiter aut

* qualitatis 245, 246, 370, 371 notionaliter (dubium) 275
* quantitatis 246, 370, 371 idem est primum et * 264
* relationis 257, 370, 371 utrum * de Deo dicitur univoce respectu
decem *a 289 productionis ad intra et respectu
Praedicari productionis ad extra (dubium) 277
* aequivoce 163, 166, 171 utrum in divinis sit solum aliquod * ad
* analogice 163, 166, 171 intra respectu Filii et Spiritus Sancti
* communiter 162, 167, 168, 180, 181 (quaestio) 263
* de pluribus 162 Prioritas
* excedenter vel convertibiliter 27 * communitatis 395
* in recto 178, 179 * originis 260, 283
* univoce 163, 166, 171, 181 Processio
* vocaliter 170 * aeterna 202
modus *ndi 176 * est constitutiva personae Spiritus Sancti
Praedicatio 193
* abstractorum et concretorum 321 * et subsistentia 213
* communis 180 * in divinis 183, 184
Praepositio * personarum in divinis 353
* per 346, 355 Processus
Praesupponere intellectus scit non esse *m in infinitum
* dicitur tripliciter (Thomas de Argentina) 113
258 Producere
Primo * creaturam 286
* quattuor modis potest teneri 395 * in divinis 77
Primum Producibilitas
idem est * et principium 264 * Dei 287
Principare Productio
modi *ndi sunt quattuor 269 * ad intra 277
philosophi de modo *ndi in Deo 269 * creaturae 277
Principium Propositio
* ad intra 263 * de excluso praedicato 93
* complexum 279 * de excluso subiecto 84, 95, 96
* essentialiter dictum 276 * distinguenda 93, 95, 96
* et causa 263, 264, 278 * exclusiva 86
* et Deus 269 * exclusiva in sacro canone 88
* et Filius 276 * impropria 92
* et Pater 274 * inusitata 134
* et relatio 287, 303 * periculosa 397
* formale 268, 271, 273, 274, 281, 284, 337, * sophistica 96
339 Deus est Trinitas est * catholica 136
* in divinis 263, 264, 266268, 270, 271, Proprietas
274, 275, 278, 281 * absoluta 227, 228, 229
* notionaliter sumptum 275 * ad intra 297
* notionalium actuum 351 * assistens 364
* sine principio 284 * constitutiva personae 193, 209, 260
* universale 283 * dicit habitudinem personae ad se ipsam
ad quod genus causae reducitur in divinis 197
* a quo (dubium) 277 * distincta 210, 383
Proprietas (cont.) persona, sic etiam non distinguitur ab

* divina 364, 368 essentia (quaestio) 359
* et essentia 207, 229, 361, 369371, 375, Proprietas sermonis 248
379, 382384 Proprium
* et forma 248 * convenit soli 199
* et hypostasis 213, 215, 245 * in divinis 184, 211
* et modus formae 259 numquid innascibilitas prout est notio,
* et notio 190, 210 potest dici * (dubium) 199
* et origo 246 Prudentia
* et persona 223, 229, 252, 271, 360, 362, * in divinis 253
364366, 375 Punctus
* et relatio 188, 196199, 246, 250 * lineae 278
* et substantia 215
* et Trinitas 188 Qualitas
* habet modum constitutivum 209 * divina 324
* in creaturis 199 * spiritualis 324
* in divinis 67, 183, 184, 188191, 199, 200, Quantitas
206, 207, 210, 212, 227, 248, 249, 259, * corporalis 39
371 * et aequalitas 328
* incommunicabilis 169, 180 * in creaturis 318
* instituit personam divinam 197, 249 * in divinis 316318, 324
* notionalis 64 * metaphorice 30, 31
* originis 224, 259 * spiritualis 32, 33, 40, 43, 307, 316, 318,
* Patris distinguitur a Filio 71 319, 322, 324, 325, 328, 329
* personae divinae nullam dicit proprie * summa 40
passionem 78 aequiperantia *tis spiritualis 41
* personae est persona 66 proprium *tis 30
* personalis 65, 71, 176, 209, 363, 367, 369, Quaternitas
390 * in divinis 235
* relativa 222, 224, 364, 366 Qui
*tes personales seclusa perfectione * est Filius masculine 279
essentiali non dicunt aliquam Quid
perfectionem in divinis 68 * dicit in divinis substantiam 187
*tes sunt quattuor (Thomas de Aquino) Quidditas
191 * absoluta 216
*tes sunt tres 196 * divinae relationis 385
conceptus *tis 189, 190 * relationis 251
descriptio termini *tis 202 * relativa 216, 255, 257, 363
distinctio *tis 207 Quis
nomen *tis 188 * dicit in divinis personam 187
plures *tes 245 Quod
quadruplex modus dicendi de *te 364 * est Filius neutraliter 279
quidditas *tis 376
seclusa essentia * nullam potentiam vel Radius
perfectionem importat 72 * divinus 407
terminus *tis 208 Ratio
tot praecise debent poni *tes quot * aequivoca 181
personae 193 * analoga 181
utrum * personalis sicut non distinguitur a * cognoscendi 249
* communis 380 * et praedicamentum 226

* maiestatis 373, 374 * et proprietas 189, 190, 196199, 209, 250,
* negativa 163, 181 366
* personae 235 * et res 219, 232, 246, 254, 285, 298, 299,
* sophistica 238 312
Rationale * et suppositum 218, 221, 279
* capitur pro esse naturae intellectualis * expressa per modum proprietatis 225
178 * formalis 295
* est differentia distinctiva animalis 161 * formaliter distincta 320, 325
* est proprium hominis 169 * habet modum distinctivum 209, 210,
* non eodem modo dicitur de angelis et de 212
homine 170 * immensa 296
* transsumitur ad angelos 169 * importat oppositionem relativam 197
Realitas * in anima 227
* absoluta 381 * in creaturis 214, 253, 257, 289, 297,
Regula 299
* de attributis 154 * in divinis 184, 188192, 197, 199201,
Relatio 213, 214, 217, 219, 220, 223, 225, 245, 253,
* actualis 300 254, 257, 258, 265, 287, 288, 297, 299,
* aequalitatis 307, 315 301303, 365
* affixa et assistens 251 * in divinis (opinio Porretanorum) 251
* aptitudinalis 287 * modo numeri 289
* constitutiva 259 * modo potentiae 289
* creaturae ad Deum 300 * multiplicat Trinitatem (Boethius) 223,
* dat esse ad aliud 217 250
* Dei ad creaturam 286, 290, 292, 295, * non instituit divinam personam 199
296, 299, 300, 302, 303 * originis 250
* distinguit personam divinam 197, 199, * per modum actionis 226
209, 249 * per modum proprietatum 226
* diversitatis 199 * potest capi dupliciter 291
* est causa pluralitatis in Deo (Anselmus) * rationis 305, 311, 316
223 * realis 219, 232, 233, 286, 287289, 295,
* est minimae entitatis 218, 257 303, 304, 307309, 312, 313, 315317, 320,
* et conceptus 295 322324, 326, 328, 375
* et dependentia 367, 368 * realis in Deo 202
* et distinctio 232 * realis in Deo respectu creaturae potest
* et ens 301 intelligi dupliciter 291
* et essentia 376, 377 * relativa 296
* et extremum 219, 258 * secundum nominis proprietatem
* et fundamentum 232234, 247, 253, 290
327, 362, 368, 375, 376 * tertio modo 305
* et habitudo 195 an * Dei ad creaturam sit prior relatione
* et incommunicabilitas 257 creaturae ad Deum (dubium) 299
* et mensura 289 conceptus *nis 189, 190
* et nomen 193 descriptio termini *nis 202
* et notio 192, 324 doctores de *ne 307
* et origo 247 fides dicit quod in divinis sunt *nes
* et persona 219, 220, 226, 252, 254, 257, oppositae 231
365, 366, 377 nomen *nis 188
Relatio (cont.) Res

numquid cum *nes sunt quattuor, erunt in * absoluta 216
Deo quattuor res (dubium) 254 * communis in essendo 241
numquid omnis * est personae constitu- * et conceptus 192, 205, 213
tiva et distinctiva (dubium) 199 * et nomen 193
omnis * est comparatio 285 * et ratio 273
omnis * praesupponit ante se id quod * et terminus 291
refertur huiusmodi relatione (Robert * formaliter distincta 325
Grosseteste) 219 * immensa 377
praecise ponuntur quattuor *nes in divinis * naturae 185, 212
ad intra 193, 196 * praedicamenti 245, 246
quomodo in divina essentia possunt esse * relata 376
tres *nes inter se distinctae sic quod * relativa 196, 216, 217
una earum non est alia (dubium) 375 * respectiva in Deo 287
sufficientia *num 195 * singularis 167
utrum * Dei ad creaturam est aliquid * superaddita 254
positivum distinctum contra res * transcendens 146
absolutas (quaestio) 285 * universalis 167, 392
utrum eiusdem ad se ipsum sit * realis vel antiqui de *bus universalibus 392
solum rationis (dubium) 311 distinctio *i per extrinseca 246
utrum realis * aequalitatis in Deo aliquid distinctio *i per intrinseca 246
ponit (quaestio) 307 essentia communicatur, * relativa non
utrum sit aliqua * aeterna Dei ad creatu- 297
ram (dubium) 296 non est sermoni *, sed *i debet esse sermo
Relativum subiectus (Hilarius) 100
* diversitatis 315 nulla * est aequalis sibi 314
* identitatis 315 omnis * ad se ipsam existit (Augustinus)
* rationis 305 238
* reale 305 tota latitudo *rum dependentium 103
* secundum modum mensurae et Respectivum
mensurabilis 311 * et absolutum 261
* secundum numerum 311 Respectus
* secundum potentiam 311 * et essentia 255
* suum correlativum includit 91 Restrictio
*a Dei ad creaturam sunt dupliciter 296 * connotationis exclusiva 113
*a posita se ponant et perempta se
perimant (Aristoteles) 82 Sacramentum
*a sunt simul natura (Aristoteles) 83, 260 * altaris 240
connexio inter * et suum correlativum Sancti
86 * non curant multum de sermonis
dupliciter invenimus *a 310 proprietate, sed de rei veritate 248
expositio *orum antiquorum 83 dicta *orum 240
numquid probabiliter possit dici quod * Sapiens
sumptum cum dictione exclusiva non formaliter esse * 341
excludit suum correlativum (dubium) Sapientia
86 * communis 343
opinio de *is quorundam doctorum * et Filius 332, 342
nostrorum 83 * et Pater 331
ratio *i 261 * genita 331, 332, 337340, 342, 343
* in divinis 334 Simplicitas

* ingenita 332, 333, 337340, 342, 343 * divina 271
* non-genita 342 * et pluralitas in Deo 373
formaliter sapiens esse * 339, 340, 343 * rationis 373, 374
originaliter sapiens esse * 339, 340, * realis 374
343 * summa 216, 228, 261, 337, 373, 378
terminus *ae 338 Solitudo
utrum sicut Pater non est sapiens * genita, * et qualitas 377
ita Filius non sit sapiens sapientia * in Deo 154, 255, 374, 387
ingenita (quaestio) 330 Solus
Scholaris * categorematice 84, 85, 89, 92, 95
minimus sum *ium sacrae theologiae * exponitur per aliud vel per alius 85
(Marsilius) 60 * syncategorematice 84, 85
Scientia Sonare
* est veritatis manifestativa 407 * male 118, 402
* et principia 135 Speciale
* et scibile 303, 304 * et commune 194
Scriptura Species
* Sacra 268 * communis 225
Sensus * intelligibilis 334, 347, 357
modi cognoscendi pertinentes ad *um * sensibilis 357
107 Spirare
Sermo * et diligere 350
* et veritas 248 Spirari
non est *ni res, sed rei debet esse * * realiter in divinis dicit potentiam et
subiectus (Hilarius) 100 perfectionem simpliciter 68
proprietas *nis 248 Spiratio
Si * activa 280, 281, 356
* pro quia 41 * et Spiritus Sanctus 280
Significabile * passiva 254, 280, 367
* complexe 54 Spirator
Significare * est Pater et Filius 280
* per modum actualem 249 Spiritualitas
* per modum relationis 249 * in divinis 29
Significatio Spiritus Sanctus
* primaria 172, 212 * est caritas Patris et Filii 331
* secundaria 212 * et diligere 352
Simile * et Pater et Filius 348, 353, 354
* esse 41 * et spiratio 280
Similitudo Subauctoritas
* et contradictio 323 * in divinis 346
* et qualitas 311 Subiectum
* et simile 257 * ad accidens tripliciter comparatur 126
* et translatio 406 * et accidens 208
* in creaturis 254 cadere supra * 84
* in divinis 320, 323325 Subsistentia
* inter Deum et creaturas 408 * et essentia 213
utrum aequalitas vel * in creaturis sit * et persona 213
relatio realis (dubium) 313 * potest capi dupliciter 133
Subsistentia (cont.) * et modus absolutus 230

utrum * Deo conveniat (dubium) 128 * et natura 240, 242, 383
Substantia * et numerus 155, 158
* capta more antiquorum 123 * et perfectio 262
* creatrix 413 * et persona 240
* dicitur a subici accidentibus 127 * et proprietas 224, 229
* dicitur a sustentare vel substare 132 * et proprietas relativa 262
* et proprietas 211 * et relativum 261
* et unitas 188 * et substantia 261
* in divinis 211 * humanum 179
* incommunicabilis 170 * in creaturis 217
* per se existens 127 * in divinis 217, 222, 224, 225, 230, 235,
* ratione distinctionis 127 239, 243, 255, 257, 260, 261
Graeci, quomodo capiunt *m 127, 128, * incommunicabile 179, 205, 220, 230
133, 134 * incommunicabile essentiae 168
Latini capiunt *m pro essentia (Lombar- * Patris 218, 229
dus) 128, 133 * relativum 239, 240, 243
Latini, quomodo capiunt *m 127 * Spiritus Sancti 279
nomen *ae ad divina tripliciter potest * substantiale 231
transsumi 126 *a in divinis distinguuntur proprietatibus
nomen *ae dicitur a substare (Boethius) relativis 134
125 distinctio *orum 207, 244, 253
nomen *ae iuxta nominis etymologiam diversitas *orum 261
126 diversitas *orum in divinis non infert
nomen *ae potissime et propriissime Deo differentiam numeralem 75
convenit 129 ecclesia damnat quattuor *a in divinis
quomodo distinguuntur nomen *ae et 222
essentiae (dubium) 129 multiplicatio *orum in divinis 192
Subtractio numquid in ordine ad intellectum
* realis 243 nostrum *a prius distinguuntur
Supponere pro 52, 66, 72, 83, 84, 87, 88, 90, relationibus quam proprietatibus
91, 93, 97, 134, 177, 205, 208, 253, 257, 272, (dubium) 196
293, 295, 305, 312, 313, 319, 338, 342, 355, 378, omnis philosophus videtur posuisse unum
407, 409 * divinum absolutum 237
Suppositatio quodlibet * in divinis est in eo in quo est
* absoluta 221, 222, 260 sua natura 35
* et suppositum 361 quodlibet *orum in divinis sit in quolibet
* excellentissima 260 aliorum 34
* humana 382 Syllogismus
* in divinis 406 * de tertio modo secundae figurae 230
* relativa 221, 222, 260 * expositorius 80, 81, 381, 384, 398, 411
* superaddita 382 Syncategorematice
Suppositum * toto teneri 413
* absolutum 244
* divinum 116, 121, 151, 155, 169, 175178, Tempus
180, 184, 187, 206208, 212, 213, 218 * est numerus motus secundum prius et
* et actio 240 posterius 36
* et distinctio 257 Tendentia
* et essentia 229, 240 * naturalis 179, 299
Tenere * in divinis 51
* fideliter 373 sola * est Deus (dubium) 92
Terminus
* communis 177, 181 Unio
* connotativus 174 * personarum 414
* contradictionis 384 Unitas
* et res 291 * continui 158
* et vox 180 * essentiae 261
* negativus 271 * est in potentia omnis numerus (Boethi-
* personae 180 us) 136
* praedicamenti actionis et passionis 90 * est in se terminata 136
* privativus 271 * et divina essentia 156
* relativus 312 * et ens 155
* singularis 180 * et numerus 135, 149
modus significandi *i 172 * et quantitas 148, 149, 151
transpositio *orum 81 * et relatio 316
Ternarius * et res 147
* in divinis 51 * in communi 158
Tetragrammaton * in divinis 51, 155, 385
* vocatur nomen separatum 105 * nominis 166
Theologia * potestatis 151
minimus sum scholarium sacrae *ae * summa 48, 137, 159
(Marsilius) 60 Deus est causa omnis *tis 148
Totum nomen *tis 155
* essentiale 255 utrum * in Deo aliquid ponit vel tantum
* integrale 255 excludit (dubium) 152
*o tenetur categorematice vel syncategore- Universale
matice 413 * est commune 172
Transire * est communicabile 172
* in absolutum 377 * et definitio 172
* in amatum 336 * et terminus 177
* in essentiam 270, 286, 317, 320, 371, * in essendo 181
383 * praedicatur pluraliter 172
* in fundamentum 256 * quid 172
* in identitatem essentiae 316 * reale 241
* in personam 255, 270, 280, 377 Univocatio
* in substantiam 255, 257, 262, 337, 377, * communis 167
385 * et definitio 181
* in suppositum 256, 377 Unum
Translatio * est nomen privativum 139
* et similitudo 406 * est principium numeri 138
* potest esse causa erroris 407 * est quid positivum 139
utrum congrue fiant *nes nominis * est subiectum arithmeticae 140, 148
personae et aliorum ad divina * et ens 138, 140, 143, 145147
(dubium) 406 * et multa opponuntur (Aristoteles)
Trinitas 136
* est solus Deus (dubium) 92 * et multitudo 140, 145
* et numerus 154, 158 * et numerus 140, 143145, 147, 148
* et unitas 158 * et plura 229
Unum (cont.) * practicum 357

* et quantitas 145, 146, 157 * significans per modum intellectus 341
* in substantia facit idem (Aristoteles) Veritas
311 * divina 407
* numero in divinis et in creaturis 52 * et sermo 248
non est * nisi unitate 135 * rei 248
de ratione *ius est esse indivisibile 140 inniti *ti catholicae (protestatio) 66
Deus et nomen *ius 154 manifestatio *tis debet fieri iuxta
doctores antiqui de *o 139 capacitatem eorum qui audiunt 408
hoc vere * est in quo nullus est numerus scientia est *tis manifestativa 407
(Boethius) 138 Via
terminus *ius 157 * ad formam 245
Usus * Aristotelis 146
* communis 268 * circumincessionis 385
* communis loquendi 378 * naturae 239
* consuetus vulgo 378 * originis 259, 376
* loquendi 240, 378 Viator
* vocabuli 212 utrum Deus sit a *e proprie nominabilis
diversis nominibus (quaestio) 98
Vacuum Virgo
* et Deus 155 * pura 410
exclusio *i 155 Virtus
Velle * et brachium 358
* ante 301 * et dispositio 358
* ante et nunc 300 Virtus sermonis 382
Verbum Vis
* actum interiorem significans 336 * significationis terminorum 393
* actum interiorem voluntatis exprimens Vis sermonis 53, 55, 71, 89, 92, 94, 95, 314,
341 342, 378, 392, 394
* attributum divinae personae 354 Vis strictae locutionis 94
* coaeternum 332 Volitio
* et creaturae 202 * nova 300, 301
* et natura humana 361 Voluntas
* et Pater 286, 365 * et Spiritus Sanctus 210
* in divinis 201, 241, 331, 335, 336, 342, mutatio *tis divinae 301
350, 352, 353, 356, 383 Vox
* mentale 334, 347 * et modus significandi 171
* potest actionem tripliciter exprimere * ces sunt signa conceptuum (Aristoteles)
335 98

SHCT 173 Hoenen, Erne (Eds.) - Marsilius of Inghen - Quaestiones Super Quattuor Libros Sententiarum - Volume 3 - Super Primum, Quaestiones 22-37 2014 PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

SHCT 173 Hoenen, Erne (Eds.) - Marsilius of Inghen - Quaestiones Super Quattuor Libros Sententiarum - Volume 3 - Super Primum, Quaestiones 22-37 2014 PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Marsilius of Inghen

Quaestiones super quattuor libros Sententiarum

Robert J. Bast (Knoxville, Tennessee)

Paul C.H. Lim (Nashville, Tennessee)

The titles published in this series are listed at brill.com/shct

Maarten J.F.M. Hoenen

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

Marsilius, of Inghen, -1396, author.

Copyright 2015 by Koninklijke Brill nv, Leiden, The Netherlands.

This book is printed on acid-free paper.

Quaestiones super quattuor libros Sententiarum

Quaestio vicesima secunda: Utrum aequalitas divinarum personarum in

Quaestio vicesima quarta: Utrum solus Pater est Deus 80

Quaestio vicesima quinta: Utrum Deus sit a viatore proprie nominabilis

Quaestio vicesima sexta: Utrum sicut in divinis dicuntur pluraliter tres

Quaestio vicesima septima: Utrum Deus vere unus possit dici

Quaestio vicesima octava: Utrum nomen personae secundum definitionem

Quaestio vicesima nona: Utrum tribus proprietatibus quae sunt paternitas,

Quaestio tricesima: Utrum divinae personae distinguuntur ab invicem

Quaestio tricesima prima: Utrum in divinis sit solum aliquod principium

Quaestio tricesima secunda: Utrum relatio Dei ad creaturam est aliquid

Quaestio tricesima tertia: Utrum realis relatio aequalitatis in Deo aliquid

Quaestio tricesima sexta: Utrum proprietas personalis sicut non

Quaestio tricesima septima: Utrum sicut in divinis persona distinguitur a

Index codicum 415

Maarten J.F.M. Hoenen

The editorial principles of Marsilius of Inghens Commentary on the Sentences

2 The Manuscripts and Early Edition

J Isny, Nikolaikirche, Hs. 48, fol. 154b256a (XV).

f Strasbourg, Martin Flach Junior, 1501, fol. 90ra152va.

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_002

3 The Constitution of the Text

In some references to the numbering of books or chapters of authorities like

12 Marsilius is no exception here. For similar problems with references to Augustine in

tion 22 he opens with Ad rationes factas contra suppositum, and in questions

4 Orthography, Punctuation, and Grammar

16 On the peculiarities of medieval Latin, see with a wealth of bibliographical references,

5 References to Marsiliuss Sources

Throughout his Commentary on the Sentences, Marsilius quotes a large num-

Thomas Aquinass Commentary is given in the apparatus. It goes without

18 On the issue of using sources by fourteenth-century authors of Commentaries on the

6 Notes on the Doctrinal Content

The part of Marsiliuss Commentary on the Sentences edited here continues

dangers against faith involved. Rather it is just philosophically inelegant. But

Early and Modern Editions

Bernard Perger, Grammatica nova, Strasbourg, Martin Flach Junior, 1501.

Burkhart, P. (ed.), Die lateinischen und deutschen Handschriften der Universitts-Biblio-

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_003

Cappelli, A., Lexicon abbreviaturarum. Dizionario di abbreviature latine ed italiane,

J Isny, Nikolaikirche, Hs. 48

f Quaestiones Marsilii super quattuor libros Sententiarum, Argentinae,

AL Aristoteles Latinus, Corpus philosophorum medii aevi, Academia-

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_004

| initium columnae in margine nominatae significat

in apparatu lectionum variantium, inter duo verba posita, lemma inter-

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_024

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_025

[Utrum aequalitas divinarum personarum in una

Circa distinctionem 19 quaeritur vicesimo secundo utrum aequalitas divi-

1 circa secundo] quaeritur vicesimo secundo circa distinctionem 19 K; circa distinctionem

koninklijke brill nv, leiden, 2015 | doi: 10.1163/9789004272439_005

potest fieri inaequale. Minor patet de se et 12 Metaphysicae et 8 Physicorum:

2 motor] motorum K. 6 aliquid] aliud W. 10 est1] dicitur f. 20 et tertio] iterum f.