BRNC HALI SEFER SONUCUNDA KURULAN ANTAKYA HALI

PRNKEPSLNN TRK DEVLETLERYLE LKLER(1096-1112)

Kamil AKAR*

ZET

1098 ylnda sosyal, ekonomik ve dini sebeplerle ortaya kan Hal Seferlerlerinden
birincisinin sonunda Yakn Dou corafyasnda birok nemli gelime yaand. Bunlarn
en nemlisi blgede kurulan Hal Devletleriydi. Urfa, Antakya, Kuds ve Trablusda
kurulan bu devletler, kurulduu corafyann tarihinde derin izler brakt. Bu makalede Hal
Devletlerini ortaya kartan Birinci Hal Seferinin fikrini, geliimini ve sonucunda kurulan
devletlerden, Anadoluda en etkili olan ve en uzun yaam olan Antakya Hal
Prinkepsliinin Trk devletleriyle ilikilerini inceleyeceiz.

Yakn Dou corafyasnda kurulan Hal Devletleri, Avrupadaki yaantsn aynen

srdrmeye alm ve anavatanlar ile ban hibir zaman koparmamt. Bu drt Hal
Devleti, kurulduu corafya itibariyle evresini saran Trk ve slam devletleriyle mcadele
halindeydi. Kuds ve Trablus Hal Devletleri daha ok; Zengiler, Eyybiler ve
Memlkllerle, Urfa ve Antakya Hal Devletleri ise bunlarn yannda Anadolu beylikleri
ve Seluklularla mnasebet halindeydi. Antalya Hal Prinkepsliinin, tpk dier Hristiyan
devletler gibi rakibi Mslman devletlerle olan mnasebetleri dmanca ve srekli sava
halinde olarak dnld. Aslnda iki asra yakn sren bu mnasebetler hakknda detayl
aratrmalar yaptmzda hi de byle olmadn grmekteyiz. likiler keskin bir
dmanlk erevesinde deil, dnem artlarna gre daha deiken bir yapdayd. Antakya
Hal Prinkepslii ve Trk devletleri arasnda zaman zaman pozitif anlamda sosyal ve
ekonomik mnasebetlerin kurulduunu, halklarn birbirine yaklatn ve iki tarafl olarak
mal, fikir ve kltr mbadelesi yaandn grebilmekteyiz. Bu sebeple makalede ncelikle
bu dev mnasebetlere ortam hazrlayan Hal Seferleri fikrinin douunu ve imdiye kadar
anlatlagelmi Mslman-Hristiyan ilikilerin aslnda nasl olduunu tartacaz.
 1. GR

Hal Seferleri kavram, Bizans imparatoru Aleksios Komnenos tarafndan yaplan

arlara istinaden 1096-1270 yllar arasnda Avrupadan Yakn Dou olarak tabir edilen
corafyaya yaplan askerleri seferleri tanmlamak iin kullanlan bir kavramdr. 1 Ayrca bu
seferler, Avrupal Hristiyanlarn, hem Mslmanlar hem de Hristiyanlar iin kutsal olan
Kudse egemen olmak iin dzenledii askeri seferler de denir. 2 Seferler bata dini grev
olarak adlandrlsa da, bir sre sonra siyasi ve ekonomik karlar iin yaplan askeri harektlara
dnmtr. yle ki, Drdnc Hal Seferinde ordular Kuds hedef alm ancak ksa
srede amacndan sapp Kostantinopolise tamamen siyasi sebeplerden saldrm ve ehir igal
etmilerdir.3

Hal Seferleri, hl gncelliini koruyan siyasi olaylarn temelinde olduu iin, konu
hakknda birok tarihi kesin bir ortak noktada buluamamtr. Bu farkllklar iin Hal
Seferleri Tarihinin nemli aratrmaclarndan David Nicolle yle demektedir;

Hal Seferlerinin sebepleri konusunda tarihiler uzlamaya

varamamaktadr. Tm tarihi olaylar, hi kukusuz bir olaylar zincirinin
paras olarak ortaya kar ve tarihinin bunlar douran sebeplere ynelik
aklamalar, kendi kltr ile tuttuu taraf yanstr. Kimileri, islamn 7.
yzyldaki ykseliinin ve Hristiyanlarn kutsal topra Filistini igalinin
Birinci Hal Seferine sebep olduunu ne srerken kimileri de son 300
ylda beridir Mslmanlarn eline gemi bulunan Dou Anadolu ve Kuzey
Suriye blgesinin Bizans mparatorluu tarafndan 10. yzylda yeniden fethi
ile balayan bir dizi olaya odaklanr.4

1
Cneyt Kanat-Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, stanbul 2013, s. 21.
2
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, ev. Ekin Duru, stanbul 2014, s. 23.
3
1204 ylna kadar eitli aralklarla defa tekrarlanan Hal Seferleri sresince Avrupal Hristiyanlar ile
Bizans mparatorluu arasnda sorunlar ortaya kt. Bu sorunlar ilerleyen seferlerde daha da byd ve IV.
Hal Seferinde Batl Hristiyanlar dorudan Bizansn baehri Konstantinopolise saldrd. bkz. Steven
Runciman, Hal Seferleri Tarihi, c. I, ev. Fikret Iltan, Ankara 2008, s. 95-117.
4
David Nicolle, Birinci Hal Seferi: 1096-99, ev. L. Ece Sakar, stanbul 2010, s. 8.

2
 Hal Seferlerinin ars, 18-28 Kasm 1095 tarihinde Clermontta dzenlenen konsilde
Papa II. Urbanus tarafndan yaplmtr.5 Bu ar temelde, Doudaki kutsal yerleri kfir
Mslmanlardan kurtarmak ve din kardelerine yardm etmek zerinde ekillenmitir.6 Ancak
bilindii zere Doudaki kutsal ehirlerden en nemlisi ve seferlerin ana hedefi olan Kuds
459 yl nce Hz. mer tarafndan fethedilmiti ve o tarihten itibaren Mslmanlarca
ynetilmekteydi.7 Bu durum gsteriyor ki, Hal Seferlerinin ortaya kmasndaki asl neden
kutsal yerlerin kurtarlmas deildir.8 Hal Seferlerinin asl ortaya kma nedeni iin bu tarihte
Dounun ve aslnda Dou ile Bat dnyas arasndaki tampon blge olan Bizans
mparatorluunun durumuna bakmamz gereklidir.

Bizans 1071 ylnda Malazgirt ovasnda Seluklu Trklerine kar byk bir malubiyet
alm ve takip eden drt yl ierisinde Anadolunun neredeyse tamamn kaybetmitir. Hatta
1075 ylnda Kutalm olu Sleyman ah znik merkezli Trkiye Seluklu Devletini
kurmutur.9 Bu devlet Bizansn baehri Kostantinopolisi kuatt gibi, Avrupallar iin de
byk bir tehdit oluturmaktayd. Zira Konstantinopolis merkezli Bizans, Hristiyan Avrupa ile
Mslman Dou arasnda bir tampon blgeydi. Bizans imparatoru Alexios Komnenosun her
frsatta Avrupadan Trklere kar yardm istemesi, Douya srekli ilgisi olan Papa
Urbanusun aklna dini sefer ad altnda, ekonomi ve kar temelli sefer fikrini getirdi. Papa
Urbanus, yaplacak bir Hal Seferinin birok adan faydal olacan ngrebilmiti.
Yaplacak sefer ile; Bat Katolik Kilisesi Ortodoks kilisesine stnlk salayacak, Dounun
zenginlikleri Avrupaya tanacak, elde edilen ganimet Avrupada refah salayacak, ele
geirilecek ticari yollar ile ticaret kontrol altna alnacak, kutsal ehirler ele geirilecek ve
Seluklu Trkleri Anadoludan geldikleri yere srlecekti.10

Avrupallarn bu seferlere sadece dini amalarla kmadn, aksine askeri baarlar ve

an-hret iin ktn blgede kurduu devletlere bakarak rahatlkla anlayabiliriz. Hatta bu

5
Carole Hillenbrand, Mslmanlarn Gznden Hal Seferleri, stanbul 2015, s. 27. ; Thomas Asbridge, Hal
Seferleri, s. 53.
6
Fulcherius Carnotensis, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, ev. lcan Bihter Barlas, stanbul 2009, s.
50-51.
7
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 12-15.
8
Cneyt Kanat-Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, s. 34-40.
9
Carole Hillenbrand, Mslmanlarn Gznden Hal Seferleri, s. 47.
10
In Demirkent, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Klarslan, Ankara 2014, s. 25. ; Steven Runciman,
Hal Seferleri Tarihi, s. 78-92. ; Ayrca Bizans mparatoru Alexiosun yardm alabilmek iin her trl sz
verdii grlmtr. bkz: Adsz Sryani, I. ve II. Hal Seferleri Vekaynamesi, ev. Vedii lmen, stanbul 2005,
s. 9-10.

3
devletlerin kurulduu ve nfuz altna aldklar corafyaya bakarak, ticari kayglar gttkleri de
anlalabilir. Hallarn Antakya bata olmak zere blgenin gney ky eridini igal
etmelerinin nedeni, Dou Akdeniz limanlarn ele geirerek zamann dnya ticaretine egemen
olmakt.

2. HALI SEFERLER NCES AVRUPANIN GENEL DURUMU

Romann barbar kavimlerin istilasna uramasndan sonra, Avrupada byk bir

merkezi devlet boluu ortaya kt. Bu siyasi boluktan Frank devleti(Karolenjiyen)
glenerek kt ve bir sre Avrupaya hakim oldu. Bu sre Avrupa Hristiyanl iin nemli
gelimelerin yaand bir dnem olmutur. Franklarn Hristiyanl kabul ve arlmann
Papaya yardmyla Papa Devletinin kurulmas, Hristiyan birlii asndan nemli
gelimelerdir.11

814 ylnda arlmann lmnn ardndan devlet adeta paralanmtr. arlmann olu
St. Louisin zayf ynetiminin sonucunda imparatorluk 843 ylnda yaplan Verdun Antlamas
ile oul arasnda paylatrlmt. Bu paylamda en nemli pay Alman ve Fransz
hkmdarlar almt. Bu antlama sonras Avrupada tam anlamyla bir kaos balad. Uzun
sren savalar ve hkimiyet mcadelesi halk da perian etmiti. 12 Bu devirde Avrupann
ekonomik ve sosyal hayat durdurulamaz bir gerileme dnemine girdii ve srekli hale gelen
savalarla birlikte X. yzyln ikinci yarsndan itibaren Gney Fransada balayan, sonrasnda
talyaya yaylan tarmsal ekonomideki kriz XI. yzyl balarnda zirveye kt sylenebilir.
retimin artan nfusun ihtiyalarna karlk verememesi sonucunda ciddi bir ktlk meydana
gelmiti.13

Kilise asndan ise nce Karolenjiyen devletinin, ardndan da Kutsal Roma Germen
mparatorluunun siyasi bir g olarak ortaya kmas nemli bir dnm noktasyd. Zira bu
tarihten itibaren Roma, kendisini Hristiyanln koruyucusu olarak grmekteydi. te Dou-
Bat kiliseleri arasndaki hizipleme bu noktada zirveye kmaya balamt. 1054 ylnda

11
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 28. ; Cneyt Kanat-Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, s. 24.
12
Aydn Usta, karlarn Glgesinde Hal Seferleri, stanbul 2008, s. 36.
13
In Demirkent, Hallar, Diyanet slam Ansiklopedisi, XIV (1996), s. 526.

4
Byk izma14 olarak bilinen olay ile iki kilise birbirini afaroz etti. Bu tarihten itibaren iki
kilisenin de tek bir amac vard: Kendi fikirlerini dier kiliseye kabul ettirmek.15

Hal Seferlerini anlayabilmek asndan Hristiyanlarn dncelerini anlamak ok

nemlidir. Bunlarn banda da tabii ki sava dncesi gelir. Avrupa Hristiyanlar ayn Bizans
gibi sava olumsuz bir olay olarak gryordu. Ancak kilisenin ortaya karmaya balad
Kutsal Sava fikirlerinden sonra savatan nefret eden kesimler bile savata kazanlan an ve
hreti reddedemiyordu. Avrupallarn btn nlemlere ve balatlan fikir akmlarna ramen
sava istei ve al giderilemiyordu. Klasik sava politikasna dnmek ve bu sava arzusunu
putperestlere kaydrarak faydal ekle sokmak daha akllca olacakt. Bu grev de tabii ki
Papalnd.16

Yukarda bahsi geen fikir dorultuda en baarl eylemler Avrupadaki Mslmanlara

kar geliti. VIII. yzyln ortalarnda Abbasiler, Emevi hanedanlna kar giritii
mcadelede baarl olmu ve slam Devletinin ynetimi ele geirmilerdi. Bu dnemde Emevi
hanedanndan Hiamn torunu Abdurrahman, kuvvetleriyle ber Yarmadasna gemi ve
blgede Vizigot ve Franklara kar galibiyetler alarak 754 ylnda Endls Emevi Devletini
kurmutu. Bu, blgedeki 300 yllk Mslman hkimiyetinin balangc olmutu. XI. yzyla
geldiimizde ise Avrupa Mslmanlar asndan ok kritik bir gelime yaand. Aragon kral
Ferdinand ile Kastilya kraliesi I. sabel'in evlenmesi ile bu iki kuvvet birleti. Bu birleme
Avrupa Mslmanlar iin sonun balangc oldu.17 Avrupa halknn Kutsal Sava kavram
ile en ateli ekilde tant olay olan Mslmanlarn Avrupadan atlmas halkn savaa
bak asn da tamamen deitirmi oldu. Artk putperestlere kar giriilen Kutsal Sava; an,
eref ve hret kazanmak asndan ok nemli bir noktadayd. te bu dnce, Hal
Seferlerinin temelini oluturacaktr.

Hal Seferleri ncesinde Avrupadaki temel iktisadi ve sosyal sistem klasik bir
feodalizmdi. Bu feodal yapy en basit ekliyle serf ve senyr arasndaki hukuki, mali ve
gvenlik ilikileri olarak anlatabiliriz. Bu yapnn temelinde, topra ileyen eski kle yeni serf

14
Dou ve Bat Hristiyanlarnn birbirlerini dinden aforoz etmesi olaydr. Bu dneme kadar Katolik ve
Ortodokslar arasnda gerilim trmanm ve bu olay ile son bulmutur. Bilgi iin bkz. Mehmet Aydn, Bat ve
Dou Hristiyanlna Tarihi Bir Bak, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, XXVII, Ankara 1989, s.
126-128.
15
Cneyt Kanat-Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, s. 25-26.
16
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s 66-68.
17
Mehmet zdemir, Endls, Diyanet slam Ansiklopedisi, XI (1995), s. 212-216.

5
ad verilen snf ve onu koruyup kollayan senyr(feodal bey) snf vardr. Serf topra ileyip
retim yapar ve senyr besler, senyr de serfi korur ve gvenle tarm yapmasn salar. Bu
sistem Avrupada yllarca en nemli yap olarak mevcudiyetini salam bir ekilde korudu.
Ayrca Avrupada merkezi devletlerin varln uzun sre koruyamamasnn sebeplerinden en
nemlisi de feodal beylerin ok sayda olmasyd. Feodal yapnn Hal Seferlerine en ok etki
eden kurallarndan biri de, bir asile ait topraklarn o asilin ocuklar arasnda paylatrlmas
yerine, tmnn en byk erkek ocua miras braklmasyd. Bu topran, gelirin ve
dolaysyla ailenin askeri gcnn blnmemesi iin uygulanan bir yntemdi.18 Bu yntemin
en byk dezavantaj ise, ailenin dier ocuklarnn isiz, topraksz ve gelecek iin hi bir
umudu olmayan bireylere dnmesidir.

XI. yzyl Avrupasnda seyyahlar ve tccarlardan yaylan, hatta biraz da abartlan

Cennet Dou dncesi ile byyen Avrupal aresiz ocuklar iin Hal Seferleri dini veya
askeri bir seferden ziyade, tanrnn kendilerine cenneti sunmasyd. Pek tabii ki bu ocuklar da
tanrnn kendilerine sunduu bu imkan sonuna kadar kulland. Douya yaplan seferleri bir
k kaps olarak grdler ve sefere katlan birok soylu ocuk bir daha Avrupaya geri
dnmedi. Hal Seferlerini dzenleyenler asndan baknca ise bu soylu grup, kendileri ve
evresindeki kuvvetleriyle birlikte ordunun byk bir ksmn oluturmutu.

3. HALI SEFERLER NCES YAKIN DOUNUN GENEL DURUMU

Hal Seferlerinin ncesinde Avrupann durumuna baktmz gibi Dounun durumuna

da bir ka pencereden bakmamz gerekir. Blgedeki siyasi konjonktre bakarsak, Bizans
mparatorluu, Abbasiler ve Fatimilerin belirli kurallar erevesinde siyasi bir denge
oluturduu grlmektedir.

Bizans, Balkanlarda yaad siyasi sorunlarn yannda Hristiyanlk dininin

ierisindeki fikir ayrlklar ile boutuu bir dnemden geerken slam devletinin ftuhatyla
kar karya kald. Hz. Muhammedin lmnden on yl gemeden, slam devleti ran ve
Bizansn dou eyaletlerini ele geirmiti bile. Bu tarihte balayan Bizans-slam Devleti(Emevi,
Abbasi) mnasebetleri Seluklular ana kadar devam etti. 19 zellikle Hz. mer dnemi
fetihleri Bizansa byk zaralar verdi. Bu srete Bizansn kaybettii Msr ve Kuds maddi

18
Cneyt ve Kanat Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, s. 30.
19
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, ev. Fikret Iltan, Ankara 2015, s. 103.

6
ve manevi andan ok nemli iki blgeydi. Msr, imparatorluun en byk tahl kayna
durumundayken, Kuds de Hristiyanlk iin en kutsal ehirdi. slam Devleti Hz. mer
nderliinde 638de Kuds, 641de Msr fethetti.20 zellikle bu olaylardan sonra Bizansta
tahl sknts kendisini ciddi anlamda hissettirmeye balamt.

Bizans-Abbasi mnasebetlerini Honigmann, Ostrogorsky, Vasiliev ve Bailly gibi

konunun uzmanlarnn eserlerinde derleyen Aydn Usta yle aktarr ;

Bizans zerindeki Mslman basks 750 senesinde Emevileri ykarak

iktidar ele geiren Abbasiler dneminde de devam etti ise de el-Memun(813-
833)un hilafeti dneminde yaplan Amorion seferi ve bir ka byk harekat
dnda, zaman iinde snr blgelerinde ceryan eden mevzi atmalarna
dnt. IX. yzyln ikinci yarsna gelindiinde Abbasiler yava yava
gten dmeye baladlar. Bu dnemde Suriye ve Msrda bamszlklarn
ilan eden Tolunounllar(868-905), Ihidiler(935-969 ve Hamdaniler(890-
1004) gibi hanedanlar ortaya kt. Ardndan 969 senesinde Msr ii Fatimi
Devletinin eline geti. Fatimiler ksa srede Filistin ve Suireyeye hakim
oldular. Onlarn Sunni Abbasilere olan dmanlklar, slam dnyasnda
balayan siyasi karklklar daha da derinletirdi. Abbasilerin merkezi
Badat, ii inancna sahip Bveyhilerin igaline uraynca Abbasi halifeleri
bunlarn tahakkm altna girdi. Bu durumdan faydalanan Bizans, X. yzyln
ikinci yarsnda Kuzey Suriyede varlklarn bir kere daha gl bir ekilde
hissettirdiler.21

Abbasilerin iyiden iyiye gcn kaybettii XI. yzyl ilk eyreinde tarih sahnesine
yeni bir aktr k. Bir Ouz boyu olan Seluklular, 1040 Dandanakan sava ile devleti kurmu
ve tm Orta Asyaya hakim olmutu.22 Abbasi halifesi de Bveyhiler ile giritii mcadelede
ok hzl ykselie geen bu Sunni Mslman devletten yardm talep etti. Bulunduklar
blgedeki yaplanmasn ve hkimiyetini tamamladktan sonra, Turul Bey bu arya kulak
vererek 1055 ylnda Badata girdi ve Bveyhi hkimiyetine son verdi. Turul Bey Abbasi

20
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, s. 105.
21
Aydn Usta, karlarn Glgesinde Hal Seferleri, s. 29-30.
22
Seluklu Devletinin kuruluu ile ilgili detayl bilgi iin bkz. Mehmet Altay Kymen, Seluklu Devri Trk
Tarihi, Ankara 2013, s. 23-55. ; Nesimi Yazc, lk Trk slam Devletleri Tarihi, Ankara 2013, s. 205-212.

7
halifesini tekrardan yetkili kld. Ancak bu tarihten itibaren slamiyetin bayra Trkiye
Cumhuriyetine kadar srecek bir bir ekilde Seluklu Trklerine geti.23

Seluklular bymesini hzla srdrrken, bu ayn zamanda Bizansn g kaybetmesi

anlamna geliyordu. Zira Seluklular Orta Douda g kazandka Bizans iin ok daha byk
bir tehdit oluturmaktayd. XI. yzyl balarnda Seluklularn komutanl altnda Ouz
ordular Anadoluya girdiler. Bizans ise, kalelerini tahkim ederek kendilerini Trklerden
korumaya alyor, Trkler de kararndan emin bir ekilde ilerliyorlard. Trkler douda
Malatyada, Tarsusta, Erzurumda u blgeleri tesis ederek Bizans kska ierisine aldlar.
Bu aknlara son vermek isteyen Bizans imparatoru Romanos Diogenes ise Frank ve Balkan
Trk kavimlerindeki paral askerlerden kurulu ordusu ile Seluklulara byk bir darbe vurmak
iin giriimlere balad.1070 yl ortalarnda Msr zerine sefere kan Alparslan, Azerbaycan
zerinden Anadoluya girerek Ahlat civarna geldi. Bu srada Bizans imparatoru Romanos
Diogenes de blgeye gelmiti. 26 Austos 1071 gn her iki ordu Malazgirt-Ahlat arasndaki
Rahva Ovasnda kar karya geldi. Sava sonucunda Seluklu kuvvetleri kesin bir zafer
kazand ve savatan sonra Alparslan Trkmen beylerini Anadolunun fethiyle memur etti.24
Malazgirt zaferi sonras Anadolu ok hzl bir ekilde Trkmen kuvvetlerin aknna urad.
Sava ile iyice gcn kaybeden Bizans bu duruma tepkisiz kald. Bu yle bir hzl yaylma ki
Kutalm olu Sleyman ah 1077 ylnda znik bakentli Trkiye Seluklu Devletini kurdu.25
Anadoluda da irili ufakl birok beylik kuruldu. Bizansn Msrdan sonra en ok nem verdii
Anadolunun elden kmas, vergiden askeri gce, tahldan nfus dengesizliine kadar onlarca
soruna sebep oldu. Sava sonrasnda Komnenos hanedanl stanbulda tahta geti ve Alexios
Komnenos Trk aknlarna kar fikir ayrl yaad Roma Kilisesinden yardm istedi. Bu
yardm talebi, yaklak 200 yl srecek ve daha sonra Hal Seferleri olarak adlandrlacak
olan askeri seferler dizisinin balangc niteliindedir.

23
Erdoan Meril, Mslman Trk Devletleri Tarihi, Ankara 2013, s. 56-59.
24
Malazgirt Sava birok adan dnm noktasdr. Trklerin Anadoluya girii Bizansn sonunun balangc
olduu gibi, Hal Seferlerini tetikleyen fikirlerin de en nemlilerinden bir tanesidir. Malazgirt Sava hakknda
daha detayl bilgi iin bkz. Mustafa Kafal, Anadolu'nun Fethi ve Turklemesi, Trkler Ansiklopedisi, VI
(2002), 288-289. ; Yusuf Ayn, Seluklular ve Bizans, Ankara 2014, s. 33-38.
25
Anadolunun Trkler tarafndan istilas ahsna mnhasr bir konudur. Bu konu hakknda detayl bilgi iin bkz.
Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, stanbul 2014, s. 33-67.

8
 4. HALI SEFERLERNE KADAR ANTAKYANIN TARHSEL SREC

Antakya ehri M.. 300 ylnda Byk skenderin nemli generallerinden olan
Antiochos tarafndan kurulmutur. Blge ticaret iin ok ideal bir lokasyondayd ve bu ama
ile uzun sre kullanld. ehir Romann nc byk kenti ve kltr merkezi oldu.26

Antakya yllarca Roma hkimiyetinde kalm, daha sonra Bizansn blgeye hakim
olmas ve Anadoluya ilgi gstermesiyle geliimini srdrmtr. ehir zellikle Bizans
dneminde nemini iyice arttrmtr. zellike mparator Iulianos(361-363) devlet iindeki
ekimelerle mcadele ederken, Antakyay kendisine devletin dou yarsndaki merkez olarak
belirlemitir. 27 Antakya ehri bu dnemlerde olimpiyat oyunlarnn dzenlendii, kalabalk
nfuslu, ticaretin merkezi haline gelmi bir ehir oldu. zellikle 12 kilometre uzunluundaki
ok byk surlar onu dier ehirlerden ayrt ediyordu. 28 Bunlarn yannda ehrin konumu
itibariyle fethi zor bir yapda olmas, bir orta a ehri iin bulunmaz bir nimetti.

Bizans dneminde ehir, slam Devleti ile Bizans arasnda srekli ekime blgesi
olmu ve birok kez el deitirmitir.29 Bizans blgeyi nce slam Devletine kar, daha sonra
da Seluklu aknlarna kar korumaya almtr. 1075 yl ve 1076 ylnda blgede
Kutalmolu Sleyman ah faaliyetleri balamt. Sleyman ah blgenin en nemli
merkezlerinden olan Antakyaya da tabii ki ilgi gsterdi. Bu srada ehri Bizans adna Ermeni
Philaretos Brachamios idare ediyordu. 12 Aralk 1084te Kutalmolu Sleyman ah
Antakyay ele geirme giriimlerinde bulundu. Bu giriimlerin sonucunda 12 Ocak 1085te
muvaffak oldu ve i kalenin de teslim olmasyla ehri ele geirdi. Sleyman ah Byk
Seluklu Devleti ile giritii hkimiyet mcadelesinde Antakyay s olarak kulland. Bu
mcadele sonucunda lmesi zerine ise Byk Seluklu sultan Melikah buraya Yasyan
tayin etmitir(1087).30 Yasyan 1097 ylndaki Hal saldrsna kadar ehre hakim oldu. 1097
ylndan sonra ise ehrin kaderi batan yazlmaya balanmtr. Antakya bu tarihten sonra Hal
ordularnn Avrupadaki yaamn douya tama amacna hizmet eden en nemli kalelerinden
bir tanesi haline gelmitir. Bu ehir devleti, blgedeki siyasi dalgalanmalara ramen 1187 ylna
kadar varln srdrmtr.

26
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 83-84.
27
Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, s. 46.
28
Halil Sahilliolu, Antakya, Diyanet slam Ansiklopedisi, III (1991), s. 230.
29
Anna Kommena, Alexiad, ev. Bilge Umar, stanbul 1996, s. 11.
30
Halil Sahilliolu, Antakya, Diyanet slam Ansiklopedisi, III (1991), s. 230.

9
 5. BRNC HALI SEFER VE ANTAKYA KUATMASI

5.1 Birinci Hal Seferinin Anadolu Gzergah ve Trklerle lk Mnasebetler

Hal ordular 1096 ylnda Avrupadan yola kmtr.31 Dk Robert de la Normandie

ve Etienne de Bloisin komuta ettii kalabalk Hal ordular, birok dier ordu gibi,
Druazzodan stanbula kadar yolculuklarnda Via Egnatia Kral Yolunu 32 kullanmlardr.
Ayn yl stanbula gelen ordular, ehirde sadece 14 gn kalmtr. Zira Bizans imparatoru
Alexios Komnenos, ehre zarar geleceinden korkmu ve ordular acilen Anadoluya
geirmitir. 33 1097 yl balarnda Anadoluya geen Hal ordularnn ilk hedefi Trkiye
Seluklu Devletinin bakenti znik oldu ve 6 Maysda znik nlerine geldiler.34 Hal ordusu
ehri kuatnca, znik halk Malatya yresinde Danimendlilerle savamakta olan Sultan I.
Klarslana yardm arsnda bulundu, ancak Klarslann gecikmesi ve yetise de
kuatmay yarmaya muvaffak olamamas sonucunda ehir teslim olmutur. Ancak bu teslimiyet
Hallara deil, Bizans mparatoruna karyd.35

Hallar znikin Bizansa teslim olmasndan sonra Anadolu ilerine doru ikiye
ayrlm vaziyette yola koyuldular. Sakarya nehri kenarndan Bilecike, oradan da Eskiehire
doru ilerlediler. Bu srada Sultan Kl Arsalan da bu blgeye doru ekilip Danimendlilerle
anlama yapm ve Hal ordusunu durdurmak iin hazrlklara balamt. Bu hazrlklar
sonucunda 30 Haziranda Eskiehir yaknlarnda Hal ordusunu bir vadide kstrmak zere
bekliyordu. Bir ka gn iinde Bohemundun nclk ettii ordu gzkt ve Trkler youn ok
atlar ile saldrya geti.36 Hallar ar yaralar alrken geriden gelen kuvvetler yardmlarna
yetiti. Gedefroi de Bouillon nclndeki kuvvetler blgeye ilk nce ulaanlar oldu. Bu
andan itibaren Seluklu piyadeleri, ar zrhl Hal ordusu arasnda skmt. Bu yeni

31
Willermus Tyrensis, Hal Kronii: Balangtan Kudsn Zaptna Kadar, haz. Ergin Ayan, stanbul 2016, s.
58.
32
Dou Avrupadan stanbul ilerine kadar uzanan Roma imparatorluu dnemine ait tarihi bir yoldur. bkz.
Erdener Pehlivan, Dou Trakyada Roma Dnemi Yollar, Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Arkeoloji Anabilim Dal, Edirne 2010, s. 36-46.
33
Fulcherius Carnotensis, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, s. 61-63.
34
In Demirkent, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Klarslan, s. 30-31.
35
Anna Kommena, Alexiad, s. 328.
36
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, 140-143.

10
durumdan sonra Seluklu ordusu geri ekilmeye balad. Bylece Seluklu ordugah Hallarn
eline geti ve tarihe Dorleon Sava olarak geen muharebe sona erdi.37

Hallar Konstantinopolisten kp Anadoluya girdii andan itibaren Trkiye Seluklu

devleti yukarda zikredilen mcadelelere girimitir. Trkler Hal ilerleyiini durdurmak iin
her eyi yapmtr ancak I. Kl Arslan ordusu Haziran-Temmuz 1907 tarihinde Hallara
malup olmutur.38

Sultan I. Klarslan bu tarihten itibaren bu byk Hal ordusuyla meydan savanda

galip gelemeyeceini anlad ve gerilla taktiine balad. Hallarn geecei gzergahtaki
kuyular zehirledi, ekinleri yakt ve ehirleri boaltt.39 Hallar bu tarihten itibaren ok zor bir
yolculuk bekliyordu. Eskiehirden tekrar harekete geen Hal ordular, Anadolunun yaz
scanda byk zorluklar ekti. Bu zorluklar dnemin en nemli kaynaklarndan bir tanesi
olan ve bizzat seferde bulunan Fulcherius Carnotensis yle aktarr;

Psidiada Lesser diye anlan Akehirden geerek Konyaya vardk. Bu

yolculuk esnasnda sk sk erzak sknts ekmitik. Bereketli Anadoluyu
Trkler tarafndan korkun ekilde harap edilmi bulduk, ayrca nfusta ok
azalmt. Bu blgede karlatmz iftliklerin rnleri sayesinde az da olsa
karnmz doymutu. imdi syleyeceklerim sizleri belki gldrecek belki de
alatacak, yk hayvanlar len adamlarmz kyafetlerini, yiyeceklerini, yani
bu sefer iin ihtiyalar olan tm mallarn kolara, domuzlara ve kpeklere
yklemilerdi. Bu kk hayvanlarn srtlar tadklar yklerin arlndan
yara oldu. Atlar len baz valyeler ise binek hayvan olarak kzleri
kullanmak zorunda kalmlard.40

Yine ayn dnemin nemli kaynaklarndan bir tanesi olan Willermus Tyrensisin Hal
Kroniinde bu zor dnemi ok daha vahim bir ekilde anlatmaktadr. Willermus Tyrensise
gre;

Halkn, temmuzun dayanlmaz scanda bir kat daha zahmet ektii, yle
kurak ve susuz bir blgeye rast geldiler ki, o gn iddetli susuzluk ve scaktan

37
Michael F. Pavkovic, Dorileon Sava, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-1444), ev. Emir Yener,
V, stanbul 2012, s. 27.
38
bnl-Esir, El-Kamil fit-Tarih, ev. Abdlkadir zaydn, IX, stanbul 1990, s. 411.
39
In Demirkent, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Klarslan, s. 33-34.
40
Fulcherius Carnotensis, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, s. 71-72.

11
 dolay beyzden fazla insann ld sanlmaktadr. Sadece insanlar deil
yk hayvanlaryla dierleri de hizmet edemez oldular. nk ileri yanyordu
ve organlar adeta kilitlenmiti. Btn bunlardan daha da kts, sava
yoldalarna gvenle bal olduklarndan, kineyerek ve tepinerek
gururlarn sahiplerine gsteren atlar da, adi yk hayvanlar gibi ar scak
ve susuzlua dayanamadlar.41

Grld zere Sultan I. Klarslann stratejisi Hal ordularna bir meydan

muharebesinden daha byk zararlar vermiti. Bu sorunlara ilaveten Konyadan sonra Hal
ordularnda ikilikler ortaya kmaya balamt. zellikle Tankred ve Baudouin arasnda bir
hkimiyet mcadelesi etkisini ciddi bir ekilde hissettirmiti. 1098 ylnda geldiinden
Baudouin Urfaya gelmi ve ehrin Ermeni hakimi Thoros tarafndan cokuyla karlanmtr.
Baudouin burada stratejik bir hamle yaparak ehrin varisi olmay baard. Buna gre Thoros
formalite gerei onu evlat edindi ve bu bir tren ile kutland. Bylece Thorosdan sonra ehrin
varisi resmi olarak Baudouindi.42 Baudouin'in varis olmasndan ksa bir sre sonra dzenlenen
bir halk hareketi ile Thoros ldrld.43 Bylece Baudouin Urfann tek ve resmi hakimi oldu.
Ayrca Hal Seferleri sonucunda ilk baar da elde edilmiti.

5.2 Antakya Kuatmas

Antakya, yukarda da anlatld zere Hal Seferleri srasnda Byk Seluklu Halep
Emiri Rdvana bal olan vali Yasyan ynetimindeydi. Ancak Yasyan emirine bal bir
vali deildi. Hatta Dmak emiri Dukak ve Musul emiri Krboay bal olduu Halep emiri
Rdvana kar kkrtyordu. Hallarn Antakya zerine geldii haberini aldnda ise ehrin
savunmas ve Latinlerin kovulmas iin aresizce ihanet ettii Rdvandan yardm talep etti.
Ancak Rdvan onun ihanetine istinaden talebini kabul etmedi. Yasyan daha sonra Rdvana
kar kkrtt Dukak ve Krboadan yardm talep etti. Dukak ve Krboa ise siyasi karlar
iin yardm talebini kabul ettiler.44

41
Willermus Tyrensis, Hal Kronii: Balangtan Kudsn Zaptna Kadar, s. 134-135.
42
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 157-159.
43
Baudouinin suikasti organize ettii veya halkn Thorosu sevmedii iin alternatif ynetici bulduunda
saldrya getii ynnde ok eitli grler vardr. Ancak suikasti tam anlayabilmek ve doru
yorumlayabilmek iin dnemin nemli kaynaklarndan teyit etmek gerekir. bkz. Adsz Sryani, I. ve II. Hal
Seferleri Vekaynamesi, s. 11.
44
Anna Kommena, Alexiad, s. 333. ; Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 164-165.

12
 Halllar 1097 Ekim aynda Antakya nlerine geldiler ve ehrin kuatmasna
baladlar. 45 Antakya kuatmasna deinmeden nce, Hallarn Kuds hedefine doru
giderken neden bu dev surlara sahip ve alnmas imkansz olan kale ehri almak iin srar
ettiklerini incelememiz gerekir. Bir gre gre Antakyann stratejik nemi sebebiyle
Hallarn baka bir aresi olmad savunulmaktadr. Ancak dnemin artlarna, seferin
zorluklarna baktmzda pek tabii ki bu ehrin etrafndan dolanarak Kudse doru
geebileceklerini de grebiliyoruz. Ayrca Antakya valisi ile bir tarafszlk anlamas yaplmas
ok kolay olabilirdi. Bu kolay yntem seilmeyip, fethi imkansz bir ehir aresizce kuatld.
Bu bizlere gsteriyor ki, Antakyann alnmas sefer ncesinden planlanm bir konuydu. Ama
geerken gvenlii salamak deil, bu kutsal kenti alp burada bir Latin hkimiyeti kurmaktr.46

Hallar Ekim aynda baladklar kuatmay btn k srdrdler. 1097 Ekim ayndan
1098 Haziran ayna kadar sren inanlmaz kuatma, Hallar iin adeta yolun sonu gibiydi. K
aylarnda byk zorluklar eken ordular, tanrlarnn kendilerini terk ettiini dahi dndler.
Antakya nlerindeki bu kuatmann zorluklarn anlayabilmek iin o dnemde bizzat yaam
isimlere bavurmamz gerekir. Carnotensis kuatma srasnda yaananlar yle anlatr;

1098 senesinde Antakyann civar Hallar tarafndan tamamen

soyulmutu. Ancak alk nedeniyle ekilen sknt bir trl bitmiyor, hatta
gittike artyordu. Alktan lmek zere olan insanlar henz bymekte olan
fasulye saplarn, olgunlamam otlar tuzlayarak yiyor ve hatta odun
olmadndan deve dikenlerini i i yutmaya alarak dillerinin
paralanmasna neden oluyorlard. Ayrca atlar, eekleri, develeri, kpekleri
hatta fareleri yiyenler dahi vard. Yoksullar ise hayvan derilerini ve hububat
tohumu olarak kullanlan gbreleri de yiyorlard. nsanlar tanr sevgisi iin
soua, scaa ve sele dayanmaktaydlar. adrlar eskimi ve yrtlm,
srekli yaan yamurlardan dolay da rmt. Artk bu insanlarn
gkyznden baka snaklar yoktu. 47

Bu inanlmas g artlar altnda sren kuatma, Haziran ayna kadar srd ve bu srede
ordudan kaanlarn says oka artt. Alk, k artlar ve kaaklardan dolay ordu bir hayli
zayflamt. Ancak bunca skntya ramen yaz aylarna gelindiinde Bohemond bir anlama
yapmak zereydi. Kendisinin hakim olduu blgeye bakan bir surda grevli bir Ermeni vard.

45
David Nicolle, Birinci Hal Seferi(1096-99), s. 49.
46
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 82.
47
Fulcherius Carnotensis, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, s. 79-81.

13
Bohemond onunla konutu ve ona bir sr vaat vererek ehri teslim etmeye ikna etti. Ermeni
ona Sen ne zaman istersen gizlice iaret et, ben hemen bu kk burcu sana teslim ederim;
yalnz sen ve askerlerin elinizin altnda ip ve merdivenlerle hazr olun dedi. Bohemond bu
anlamadan sonra harekete gemek iin bekledi. Bu srada Krboann ehri kurtarmak iin
geldii haberi zerine ise hzlca hareket etti ve bir plan hazrlad. Bohemond ehri anlamalar
gerei Bizans mparatoruna teslim etmek istemiyordu. Bunun iin ncelikle Bizans grevlisi
Tatikiosu kuatmadan uzaklatrmas gerekiyordu. Plan dorultusunda nce Tatikiosa yle
dedi: Sana bir sr aklayacam; bununla senin kurtuluun salanacak. Kontlarn kulana
gelen bir haber, onlarn akln perian etti: mparator, Sultanla anlam, Horasandan gelen
orduyu bizim zerimize o gndertiyormu. Kontlar buna inanm bulunuyor ve seni ldrmek
iin hazrlk yrtyor. Bana gelince; bandaki tehlikeyi sana bildirip seni uyarmakla,
grevimi yaptm. Gerisi sana kalm; kendinin ve komutan altndaki adamlarn gvenlii
dnerek gerekli nlemi almak sana dyor. Tatikios bundan sonra zaten zor artlar altnda
yrtt kuatmay terk etti ve Bohemond zgr kald.48

2-3 Haziran gecesi Bohemondun adamlar Ermeni ile yaplan anlamay uygulad ve
merdivenle bahsi geen sura trmand. evredeki kulelerin de bertaraf edilmesiyle surlarn
dibinde bir kap ald ve Bohemond komutasndaki ordu ehre girdi. Hcum borularnn
almasndan sonra ise Antakyada yaayan Hristiyanlar dier kaplar am ve tm Hal
ordusu Antakya ilerine girmiti. 49 Hcum borusunu duyan ehrin valisi Yasyan kalenin
dtn sanp ehrin kapsndan otuz kleyle kat. Bylece Hallar ok kolay bir ekilde
ehre hakim oldu. Oysa sadece ehrin bir ksmnda girebilen Hallara kar savunma sava
yaplsayd mutlaka baar kazanlrd. 50 Antakyaya Latinlerin giriinin ardndan byk bir
katliam yaand. Bohemond bizzat Karlarn, ocuklarn ve klelerini, altn, gm ve dier
mallar ile alkoyduk diye kaydetmitir.51 Latinler ehirde Trkler ncelikli olarak btn sivil
halk kltan geirdi. ehirdeki bir kesim Rum ve Ermeni de onlarla ibirlii yapt ve ister
kadn, ister ocuk olsun herkesi ldrdler. ldrlenler arasnda ehri Bohemonda teslim
eden Ermeni Firuzun kardei de vard. 3 Haziran akamna doru Antakyada canl hi bir
Trk kalmamt.52

48
Anna Kommena, Alexiad, s. 334.
49
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 92.
50
bnl-Esir, El-Kamil fit-Tarih, s. 412.
51
David Nicolle, Birinci Hal Seferi(1096-99), s. 57.
52
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 181.

14
 Antakya saldrs yle baarl bir zamanlama ile yaplmt ki, bir gn daha bekleseler
Krboann saldr ile adeta yok olacaklard. Zira 4 Haziran gn Krboann ordusu Antakya
surlarna ulat. Bu Mslman ordusu Hal odusunun tam iki kat byklndeydi. Hallar
ehre hakim olsa ve aylardr dman olan surlar artk onlarn dostu olsa bile durumlar yine de
ok ktyd, ehir alktan krlmaktayd ve dayanacak gleri yoktu. Ayrca Bizans
mparatorunun yardmnn gelmemesi ile maneviyatlar iyice krlmt. 53 11 Haziran gn
Pierre Bartholom adndaki bir adam grd ryay anlatt. Bu ryaya gre Hz. saya
Romallarn saplad mzrak Havari Petrus Kilisesinde gmlyd. 14 Haziranda burann
kazlmas sonucunda bulunan mzran gerek olmad daha sonra anlalacak olsa da, o anda
byk bir sevinle karland.54 Bu olay Hal ordusunu oluturan Latinlere byk bir g verdi.
Bunun etkisiyle 28 Haziranda surlarn nne kp Krboann kendi arasnda tartamalar
yaayan ordusuna saldrdlar ve byk bir zafer kazandlar. Krboa sayca stn olmasna
ramen geri ekildi.55 Bundan sonra Hallar Antakyaya kesin olarak hakim olmutu. Bylece
Kuds ynnde sefer devam edebilir, daha da nemlisi Hal ordusu burada liman sayesinde
yardm alp iyice dinlenebilirdi.

6. BOHEMONDUN ANTAKYAYA HAKM OLMASI VE EVRESNDEK

TRK DEVLETLERYLE MNASEBETLER

6.1 Antakyada Hakimiyet Mcadelesi ve lk Hal-Trk Mnasebetleri

Hallar Antakyaya girdikten sonra karsnda daha nce hi yaamad byklkte

bir yok olma tehlikesi yaasa da, sava stratejisi ve dirayetleri sayesinde byk bir zafer
kazand.56 Bu zaferden sonra beklenen toplu davran tabii ki daha gl bir birlikti. Asl ama
olan Kudse gidite, byk zaferin birletirici gc Hristiyanlarn en byk ve yenilmez silah
olabilirdi. Ancak ortaya beklenenin aksine bir grnt kmaya balad. Hal liderleri bu kutsal
kentin paylam konusunda sorunlar yaamaya balad. Bohemond, Hallarn en skntl
dneminde Antakyann ele geirilmesini salad iin ehri kendisine istiyordu. Dier
Hristiyan liderleri ise bunu istememekle birlikte kendi aralarnda bir fikir birlii

53
Phyllis G. Jestice, Antakya 1098, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-1444), ev. Emir Yener, V,
stanbul 2012, s. 28.
54
Fulcherius Carnotensis, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, s. 83-84.
55
Phyllis G. Jestice, Antakya 1098, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-1444), s. 28.
56
bn Kalnisi, am Tarihine Zeyl - I. ve II. Hal Seferleri Dnemi, ev. Onur zata, stanbul 2015, s. 1.

15
salayamyorlard. Bizans imparatorluu ise Hal ordularyla yaplan antlama
gerei(Anadoluda igal edilen yerlerin Bizansa braklmas) Antakyann kendilerine
braklmasn istiyordu. Liderlerden sadece Baudouin bir istekte bulunmuyordu zira onun gz
Urfadayd. 57 Bu tartmalarn uzlamama noktas ise Papann mutlak temsilcisi olan Le
Puylu Adhmard. Adhemarn 1 Austosta hayatn kaybetmesi tartmalarn iddetini iyice
arttrmt. Bohemond, mparator Aleksiosun Akehirde orduyu desteksiz braktn ne
srp Antakyay kendisine isterken, her frsatta ona kar kan Toulouselu Raymondda
Aleksiosa mektuplar yollayp ehri teslim almasn istiyordu. Ancak bu gereklemeyince
durum daha da karmaklat. Bohemond siyasi manevralarla Antakya hakimliini srdrmeye
alrken, Raymond da dini hamleler ve Sumak vadisi seferleriyle alternatif g olmaya
alyordu.58

Bu dnem ayn zamanda Hallarn blgeye yerlemesi ve evredeki glerle ilikiye

girmesi asndan bir dnm noktasdr. Henz Adhemar lmeden bir grup orta seviye Hal
grubu kendi derebeyliklerini kurabilmek iin Antakyadan kp civar blgelere saldrlara
balad. Raymondun ordusundan Raymond Pilet, Tell Manas ve Marat gibi blgeleri ele
geirmiti. Adhemarn lmnden sonra ise Bohemond ukurova eyaletine saldrda
bulunurken, Godefroi de kardeine yakn blgeler iin Urfaya doru kk aknlarda bulundu.
Kk saldrlar ile de olsa ilk defa Hal-Trk mnasebetleri ba gstermi bulunmaktadr. lk
asli mcadele ise Hal ordularnn yiyecek bulma kaygsyla ortak bir yama planlanmaya
balad. Ortak saldr iin belirlenen yer Azaz ehriydi. Azaz hakimi mer bu dnemde bal
bulunduu Rdvana isyan etmi ve gnl ba kurduu bir Avrupaldan da Hallardan yardm
isteme tavsiyesi almt. Bu yardm talebini Godefroiye iletmesinden sonra blgeye akn etme
fikri iyice geliti. Blge Rdvan tehlikesinden kurtarlp Hallara bal bir blgeye
dntrlyor. Ancak burada en nemli nokta ise Trklerin Raymondun elde ettii
yiyecekleri Antakyaya dnte gerekletirdikleri basknlarla yok etmesidir. Bylece Trk ve
Hal kuvvetleri artk tamamen kar karya gelmi durumdadr.59

Hal ordusu btn sonbahar boyunca Mslman blgelere saldrlara devam ettiler.
Ancak artk halk liderlerinin bu halinden rahatszd ve bir an nce Kudse hareket etmek
istiyordu. Bu dorultuda 5 Kasmda tm Hal liderleri Aziz Petrus Katedralinde toplandlar.

57
Salim Koca, Trkiye Seluklu Tarihi, Ankara 2016, s. 108.
58
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 101-104.
59
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 193-198.

16
Bu toplant da bir karar alnamaynca Maratta bulunan Raymondun ordusu artk isyan
noktasna gelmiti ve Raymondu Kudse doru sefere zorladlar. Bylece Bohemond
Antakyada kalmay baarm ve giden heyete de adamlarn yollamt. Sonu olarak
Raymond, Raymond Pilet, Godefroi ve bir ok Hal komutan Kudse doru yola kmt.60

6.2 Bohemond Dneminde Trklerle ile ilikiler

Bohemond tam istedii ekilde olmasa da, bir ekilde Antakyada tek bana kalmt.
Bu baarnn ardndan tek bir amac vard ki, o da hakimiyetini meru bir zemine oturtmak.
Bunun iin arad frsat Hal ordularnn Kuds fethiyle buldu. Kudsn fethinin ardndan
ehre hakim olan Godefroinin varisinin olmamas Bohemondu heyecanlandrmt. Bir an
nce ehre gidip hem yeminini yerine getirecek, hem de kendi yareni olan Daiberti Kuds
patrii olarak atayacakt. Bohemond ile Baudouin 21 aralk 1099 tarihinde Kudse geldiler.
Bohemond hemen Daimberti Patrik olarak atamay baard. Ardndan ona tabiiliini bildirdi
ve Princeps nvann almay baard. Bylece Bohemond artk Antakyann resmi olarak
hakimi olmay baarmt.61

Antakyaya geri dnen Bohemond 1099 ylnda kendileri iin tehlike olarak grd Balduku
10.000 dinar karlnda satn ald. Bu ilerlemeler Hal Seferinden az etkilenen Danmend
emirinini rahatsz etti ve byke bir orduyla Malatya zerine yrmesine yol at. Malatya
dnemin savunmas en gl ehirlerinden birisiydi ve igali ok zordu. yl boyunca ehri
kuatan Danmend emiri Gmtekin basksn iyice arttrd bir zamanda Malatya hkmdar
Gabriel Antakya Prinkepsi Bohemonddan yardm istedi.62 ehrin kendisine verileceine dair
vaat alan Bohemond bu frsat karmak istemedi ve hemen Malatya zerine harekete geti.
Bunu haber alan Gmtekik Gazi de Malatya zerine harekete geti63 ve bir ok yerde pusular
kurmaya balad. Danmendlileri bu zekice ve tedbirli hamlesine karn Bohemondun
kuvvetleri hi bir eyden habersizdi. Askerlerin durumunu Urfal Mateos ok baarl tasnif
eder;

60
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi, s. 198-200.
61
Cneyt Kanat-Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, s. 101-102.
62
Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 165.
63
Bu konuda iki gr ortaya kar. Birincisi Ermeni Gabrielin Bohemondun davranlarndan rahatsz olduu
ve Gmtekin Gaziyi ard grdr. bkz. Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye. kinci gr ise
Gmtekin Gazinin Antakya Prinkepsinin hareketinden kendisi haberdar olup kar saldrya getiidir. bkz.
Urfal Mateos Vekaynamesi ve Papaz Gregorun Zeyli.

17
 Bohemond ve Ris ar, aklszca hareket edip emniyette imis ler gibi kaygszca ilerlediler.
Onlarn askerleri, her turlu zrh ve harp tec hizatlarn terk etmis bir vaziyette, bir cenaze
alayn takip eden kadnlar gibi yuruyorlard. Onlar, silah ve tec hizatlarn us aklarna tevdi
etmis lerdi, kendileri de bir esir kafilesi gibi bos elle yuruyorlard.64

Danimendliler ani bir ok saldrs ile Bohemond ve ordusunu ok mkl bir duruma
drd. Daha sonra da tm orduyu kltan geirirken ok az sayda asker hayatta kalabildi.
Bunlarn yannda ordu komutanlar Bohemond ve Richard da esir alnd. Bu kymetli esirler
hemen Sivas yoluyla Niksara gtrld. Bu byk zafer Hallarda byk bir infiale neden
olurken Trklerde de yenilmez olarak lanse edilen byk komutan Bohemondun yenildiinin
anlalmas nedeniyle byk bir sevince yol at.65

6.3 Bohemondu Kurtarma Giriimleri(1101 Hal Seferi)

I. Hal Seferi sonucunda kurulan devletler, siyasi yaamna hzl ve istekli bir ekilde
balasa da, bu hz nfus eksiklii sebebiyle birden yavalad. Hal Devletleri gcn ncelikle
blge Ermenilerine dayandrmak istese de bu pek baarl olmad. Ermeniler sadece basit
ordular oluturabilecek seviyedeydi, bunlara komuta edecek kiiler ise henz blgede yoktu
veya yeterli deildi. Blge Avrupa komutanlarnn ilgisini ekebilecek cazibe merkezleri
deildi sadece ekiya maceraperestlerin ilgisini ekiyordu.66

Papa II. Urbanusun Temmuz 1099da lmnn ardndan Papalk mercisine gelen II Pascalis
de ayn Urbanus gibi Hal Seferleri taraftaryd. zellike Yakn Douda kurulan devletlerin
verdii zgven ile blgenin insan eksiklii bir araya gelince yeni seferin kanlmaz olduunu
gryordu. Bu amala da greve gelir gelmez vaazlara balad. Avrupa da, blgede alnan
baarl sonulardan haberdar olduu iin bu arlara olumlu cevaplar verdi. Lombardlar,
Almanlar ve Franszlardan kurulan yeni Hal ordusu, elde edilen baarlar koruma amacyla
1101 ylnda yola kp stanbula ulat. stanbula ulaan ordular ok gemeden kendi arasnda
itilaflar yaamaya balad. Bunlarn en nemlisi bundan sonra izlenecek gzergah ile ilgiliydi.
Fransz ve Alman ordular I. Hal ordularnn gzergahn izlemek istese de, Lombardlar kendi
liderleri olarak grdkleri Anktayann hakimi Bohemondun Trklerin elinden kurtarlmasn

64
Urfal Mateos Vekaynamesi ve Papaz Gregorun Zeyli, ev. Hrant D. Andreasyan, s. 205.
65
Adsz Sryani, I. ve II. Hal Seferleri Vekaynamesi, s. 16-17. ; Ali Sevim, Anadolunn Fethi Seluklular
Dnemi, Ankara 2014, s. 115-116. ; Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 165-166.
66
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 9.

18
daha acil bir olay olarak grdkleri iin, onun tutsak edildii Niksara doru gidilmesi
gerektiini dnyorlard.67

Hallarn bu cesur hamlesi byk bir baarszlk zincirinin balangc niteliindeydi.

Zira daha gl bir Kl Arslan onlar bekliyordu. Yaz aylarnda Sultan Kl Arslan srasyla;
Merzifonda, Konyada ve Erelide Hallar tek tek malup ederek btn ordular yok etti.
Bu baarszlk Antakya Prinkepsliini de dorudan etkiledi. Zira Trklerle mcadele iin
sadece bu insan gcne gvenen prinkepslik, Anadolu ilerine veya Orta Douya doru
ilerlemesinin imkanszln da grm oldu. Banda kontu da olmayan ehir, ok zor bir
durumda kald. Ayrca komularyla silahl bir mcadele iinde olamayacaklarn ve farkl
yollar denemeleri gerektiini anladlar. Bundan sonra asli grev Bohemon kurtulana kadar
yerine naiblik edecek birisini bulmak olacakt.

7. BOHEMOND-TANKRED KTDAR DEKLKLER ESNASINDA

PRNKEPSLN TRK DEVLETLERYLE MNASEBETLER(1101-
1112)

Bohemondun esir oluundan sonra Antakya ehrinin bir naibe ihtiyac vard. Bu da
Filistinde bulunan Bohemnondun akrabas Tankredden daha iyisi olamazd. Antakyann
ileri gelenleri hemen Tankrede u mesaj gnderdi;

Tankred oyalanmadan buraya gel senin ve bizim efendimiz olan Lord

Bohemond esaretten kurtulup dnene kadar Antakyay ve ona bal olan
topraklara sahip karak bizleri ynet. Sen onun arabas olan saduyulu
mkemmel bir savasn ve bizlerden daha kuvvetlisin. Kukusuz
topraklarmz da bizden daha iyi koruyabilirsin.68

Tankred buna istinaden Filistin blgesinden ayrlp kendisini ifade edebilecei ve hatta
daha byk zgrlk salayacak olan Antakya Prinkepslii naiblii grevi iin blgeye geldi.
Kendisi mtevaz bir karakterdeydi ve hi bir zaman kral veya prinkeps nvann kullanmad.
hatta bastrd paralarn zerine bile tanrnn hizmetkr nvann yazdrd. Tankred ilk
dnemlerde 1101 yl Hal Seferinden ok mitliydi. Ancak seferin baarszla urayacan
anladnda hemen b plann devreye sokmakta gecikmedi. Ona gre en iyi taktik saldryd, bu

67
In Demirkent, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Klarslan, s. 38-39
68
Fulcerius Carnotensis, Kuds Seferi, s. 133-134.

19
sebeple Anadoludaki kaousu frsat bilerek Bizansn elinde olan Adana, Tarsus ve Misis
blgelerine saldr dzenledi. ehirlerde Tankred ordusuna mukavemet gsterecek kuvvetler
bulunmad iin igal kolay oldu ve blgeler Antakya Hal Prinkepsliine baland. Bundan
sonra Tankred ald cesaret ile Bohemond dneminde alnamayan Bizansn nl liman
Latakia zerine de bir sefer dzenleme karar ald. 1103 ylna kadar sren aralkl mcadele
sonucunda denizden de Ceneviz destei ile liman ele geirildi. Tabii ki bu durum Bizans
imparatoru Alexiosu ok rahatsz etti. Bu baarlardan sonra Tankred Kuds ilerine de
karmaya balaynca evresindeki hkmdarlar da rahatsz oldu.69

zellikle Urfa hakimi Baudouin bu durumdan rahatsz olmaya balamt. Baudouin

aslnda olduka nazik ve anlayl birisiydi. Tek dezavantaj gereinden fazla paraya
dknlyd. Artuklularn Urfa saldrlarnda yanna bir de yardmc niteliinde kuzeni
Joscelini alnca blgede sz sahibi bir hkmdar haline gelmiti.70 Baudouin bir sre sonra
Antakyada bu hakimiyetin sonra ermesi ve Bohemondun geri gemesi iin Danmend emiri
ile mzakerelere balad. Mzakerelerin en ncemli taraflarndan bir tanesi de imparator
Alexios oldu. Zira kendisi Bohemondu lkesi topraklar iin bir tehdit olarak gryordu ve
kendi kontrolnde tutmak istiyordu. Mzakereler esnasnda Danmend Emirine teklif edilen
260.000 dinar/byzantios rakam Sultan Kl Arslan ile Danmend Emirinin arasnn
almasna sebep olacaktr. Sultan Anadolu hakimi sfatyla bu miktarn yarsn kendisine
istemekteydi veya esirin salverilmemesini talep etmekteydi. Bu teklifi duyan Bohemond ise
Gm-Tekin Gaziye; Eer imparatorun teklif ettii byk fidyeyi red eder ve benden
yarsn alarak hrriyetimi verirsen Allaha yemin ile senin sdk bir mttefikin olurum.
Antakyadaki dost ve akrabalarm, Urfa ve Kuds hkmdarlar ve btn Hristiyanlar da ayn
taahhde girer; herkesin samimi sadkat ve dostluunu kazanrsn dedi. Bu srarlar neticesinde
Gm-Tekin Gazi teklifi reddetti ve Bohemond bir sre daha esir kalmaya devam etti.71 Ancak
bu etin pazarlklarn arasnda unutulmamas gereken bir baka konu da Bohemondun baarl
siyaseti olmasdr. Baz kaynaklara gre dzgn grn ile kadnlar da kullanarak,
mparatorun teklifinin yarsn vermenin yannda bir ok sz vererek Danmend beyini ikna
etmeyi baarmtr. Mzakereler devam ederken Danmend Emiri Malatya zerinde
kuatmaya balad. Mzakerelerin hassaslndan olsa gerek Urfa hakimi Baudouin hi bir
ekilde Gabriele yardm etmek istemedi. Bu esnada da Bohemond Mays 1103 tarihinde

69
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 27-30.
70
Urfal Mateos Vekaynamesi ve Papaz Grigorun Zeyli(952-1136), s. 264-266.
71
Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s.170.

20
serbest brakld. Derhal Antakyaya dnen Bohemond herkesin huzurunda yeeni olan
Tankrede yokluunda vermi olduu hizmetler iin teekkr etti ve ynetimi geri ald. Tankred
de geri dnmek yerine blgede ald kk bir kta karlnda yerlemeyi tercih etti. 72
Vakanvis Carnotensis Bohemondun esaretten kurtuunu yle aktarr;

Bu dnemde Lord Bohemodn hakknda ok gzel bir havadis yaylmaktayd.

Bohemond tanrnn ltfuyla Trk esaretinden kurtulmutu. Esaretten nasl
kurtulduunu, Antakya halknn onu sevinle karlayn ve gemite
ynettii topraklar nasl yeniden ele geirdiini ulakla bizlere bildirdi.
stelik Bohemond Tankredin stanbuldaki mparatorun adamlarndan
zorla ele geirdii Lazkiye ehrini de teslim almt. Tankrede de kendi
topraklarndan uygun bir bedel vererek onu efkatle yattrd.73

Bohemondun esaretten dnnden sonra Antakya Hal Prinkepslii hi olmad

kadar saldrgan bir tutuma brnd. Urfa Hkmdarnn da destei ile Mardin ve Halep
taraflarna hcum ettiler. Blgede baarl savalar verdikten sonra pek ok ganimeti ve esiri de
ele geirdikten sonra blgenin hakimi oldular. Bu saldrlarn asl amac Bohemondun
Danmenlilere verdii tazminat Mslmanlara saldrarak karmaya almasyd. Bu
saldrlar slam tarihi kaynaklarndan bnl Esir El-Kamil Fit Tarihde yle yorumlanr;
Danmend Gazi Bohemondu serbest brakarak imdiye kadar islamiyete yapt tm
hizmetleri silip atmtr.74

Hal tehlikesine kar birlik olmay baaran Danmend ve Seluklu glerinin aralar
yukarda bahsi geen olaylar sebebiyle tamamen almtr. Hatta bu yl Seluklu Sultan Kl
Arslan Danmend bey zerine yrm ve ona byk bir malubiyet yaatmtr. Artk
Anadoluda Seluklu-Bizans ve Hal-Danmendli ittifaklar ba gstermiti. Daha bir ka yl
nce dman olan kuvvetler imdi birer mttefikti. Bu da bizlere gsteriyor ki, dnemin
Anadolu siyaseti ok deiken ve hassastr.

7.1 Harran Sava

Bohemond Urfada bulunan Baudouin ve Joscelin ile ittifak kurarak kazand

baarlardan sonra gzn Douda bulunan Trk topraklarna evirdi. Amac Harran blgesine

72
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s.32.
73
Fulcerius Carnotensis, Kuds Seferi, s 157.
74
Osman Turan, Seluklular Zamannda Trkiye, s. 172.

21
hakim olup Anadolu Trklerinin Gneydeki dindalaryla balantsn tamamen kesmekti. Bu
maksat ile 1104 ylnda Hal birlikleri mstakil giriimlerde bulunmaya balad. 1104 ylnn
nemi ise Byk Seluklu topraklarndaki taht mcadelesinden kaynaklanmaktay. Ayrca bu
yl blgede len Krboa yerine hakimiyet iin mcadeleye girien Skmen ve krmn
rekabeti had safhadayd. Bu artlar doru kullanan Latinler birlikte mcadeleye hazrd. Hal
kuvvetlerinin blgedeki giriimlerinden ekinen Skmen ve krm, aralarndaki rekabeti
bir kenara brakp rakibe kar ayn cephede yer almaya karar verdiler. 75 Bu esnada bu
giriimlerden haberdar olan Baudouin, Joscelin ve Bohemonddan yardm istedi, birleik
kuvvetler Harran yaknlarnda bir araya gelmeyi baard. Bohemond, Tankred, Daimbert,
Baudouin ve Joscelinin kuvvetleri yaklam 20.000 civarndayd. Mslmanlar Urfa
taraflarndayken, Hristiyanlar Harran nlerine gelmilerdi. ehir aresiz bir vaziyetteyken
hemen mzakerelere balamay talep ettiler. Ancak bu tarihten sonra Hal komutanlar surlara
ilk nce kimin bayrann ekilecei konusunda uzun bir tartmaya giriti. Bu tartma farknda
olmasalar da onlarn sonun hazrlamaktayd.76

Hallar burada zaman kaybederken Ckrm ve Skmen blgeye hzlca gelmeyi

baard. 7 Maysda Harrann gneyindeki dzlkte sava balad. Sava esnasnda Antakya
ve Urfa birlikleri sa ve sol eklinde ayrlm bir vaziyette savamaktayd. Urfa kanad ana
birliklerden uzaklap hzl bir saldrya getiinde ani bir kar saldr ile karlat ve byk
bir bozgun yaand. Bu bozgun esnasnda komutanlar Baudouin ve Joscelin esir alnd ve
binlerce asker ld. Bu bozgun sonrasnda Hal ordular dald ve Bohemond Urfaya kamak
zorunda kald.77 Bu dev yenilgi Hallar iin maddi kayptan daha ok manevi kayba sebep
oldu. Mslmanlar yenilmez olarak grdkleri Hristiyanlarn artk yenilebileceini ok rahat
bir ekilde grmlerdi. Ayn zamanda malubiyet Antalya Prinkepslii iin de byk bir
ykmd. Bu tarihten itibaren Bizans Lazkiye ve Kilikyay, hatta Antakyaya ok yakn bir
blgede olan rtah kasabasn da geri almt. Bu toprak kayplaryla Tankred dneminde
toparlanan Prinkepslik, parampara olmutu.78

75
In Demirkent, Urfa Hal Kontluu Tarihi, Ankara 1994, s. 87-89.
76
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 34-35.
77
Christer Jrgensen, Harran 1104, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-1444), ev. Emir Yener, V,
stanbul 2012, s. 64-65.
78
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s 156-157.

22
 7.2 Bohemondun Avrupaya Gidii

Bohemondun Antakyada, Tankredin Urfada hkm srd srete aslnda

balangta ikisi de memnundu. zellike Tankred blgede hakimiyetini srdrmek istiyordu.
Bu maksatla esir takas ile Baudouini kurtarmak yerine elindeki esirleri para karl
Mslmanlara satt. Durum bu haldeyken Bohemondun Bizansa kar ald malubiyetler
her eyi deitirdi. 1104 sonbaharnda Bohemond bir istiare meclisi toplad ve prinkepsliin
her taraftan dmanlarca sarldn, bundan baar ile kmak iin Avrupadan yeni bir yardm
gelmesi gerektiini anlatt. Bu yardm iin kendisinin bizzat gidip faliyetlerde bulunmas
gerektiini de izah etti. Bu durumda Tankred gitmek iin gnll olsa da Bohemond onun
Anktayada kalp naiplik yapmaya devam etmesini emretti. Bu dorultuda yola kan
Bohemond 1105 baharnda Avrupaya ulat. Burada giriimlerde bulunan lider, Avrupay ve
Papay Mslmanlara kar deil, onun daha ok cann skan Bizans mparatoru Alexios
Komnenosa kar kkrtmaya balad. Bu Hal Seferi fikrinin deiimi iin bir dnm
noktasdr. Bohemond bundan sonra Avrupada bir ordu toparlayp Bizans zerine saldrya
gemeyi kafasna koymutur. Normanlardan oluturduu ordu ile Balkanlar zerinden
Bizansn nemli kalelerinden olan Dryyhakhion kalesinin nne geldi ve blgeyi kuatmaya
ald. Ancak bu kuatma byk bir baarszlkla sonuland ve Bohemond Alexiosa kar
malup oldu.79 Bu konuda en detayl bilgiyi Alexiosun kz Anna Kommena Alexiad eserinde
verir. Taraflarn sava sonrasndaki konumasnda Bohemondun tam bir ykm yaad ok
net bir biimde anlyoruz.

inde kendi vicdannn sulamasn duyan Bohemond, mparator ne derse

desin yant yetitirmekten zenle geri durdu ve u iddiada bulunmakla
yetindi: Ben buraya susuzluumu kantlamaya gelmedim, nk benim de
syleyecek ok szm var. Ama madem ki Tanr beni imdiki durumuma
drd, ben bundan byle kendimi tamamen senin takdirine ve hkmne
brakyorum. mparator onu yle yantlad: imdi gemii brakalm; sen
benimle bar yapmak istiyorsan, nce benim bamllarmdan biri olmalsn;
sonra, bunu yeenin Tankrede aka bildirmeli ve ona, Antakya kentini ilk
bata yapm bulunduumun anlamalara uygun yolda, benim gndereceim
grevlilere teslim etmesini ve son olarak da, hem imdi hem gelecekte, gerekli

79
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 40-42.

23
 olduka seninle benim bir araya gelip yapacamz tm dier anlamalara
da bal kalmasn buyuracaksn.80

1107-8 Bohemondun Hal Seferi byk bir felaket ile sonulanmt. Bohemond
Devol antlamasn imzalayp bir daha Douya gelmeyi aklna bile getirmedi. Bir talyan
kasabasnda 1111 ylnda sradan bir kont gibi hayata gzlerini yumdu.

7.3 Tankredin Trklere Kar Zaferi

Bohemonddan bamsz olarak Tankred ehri geri aldktan sonra hi de bo bo

bekleyecek gibi deildi. Aksine devleti kurtarmak iin ok abalyordu. Bohemond ona maddi
olarak km, askeri olarak gc azalm, yklmann eiinde bir devlet brakmt.81

Tankred kontrol eline alr almaz Antakyann zengin tccarlarndan bor senedi
karlnda ykl paralar ald. Bu paralar ile cretli asker tutmaya muvaffak oldu. 1105
baharnda Artah blgesini geri almak iin sefere kt. Blge Halep meliki Rdvana tabiydi ve
kendisi blgesini savunmak iin sava alanna geldi. ki g Nisan aynda kar karya geldi.
Ancak Trk birlikleri Tankred ordusuna gre ok fazlayd, bu sebeple hemen mzakereye
balama talebinde bulundu. Rdvan bunu kabul etmedi ve geri ekilme taktiini uygulad.
Ancak bu taktik bu sefer baarsz oldu ve Franklar Trk yaya kuvvetlerini kltan geirince,
byk bir panik olutu. Rdvan ve kuvvetleri bu panik annda arkasna bile bakmadan Halepe
doru kat. Bu da Tankredin ansyla kazanm olduu bir zafer olarak tarihe geti. rtah
Sava Antakya Hal Prinkepslii iin bir dnm noktasyd. Bu zafer Tankrede
Bohemondun kaybettii topraklarn ounu geri alma frsat verdi. 1105 ylnda Tankredin
hakimiyet alan tekrardan genilemiti. 1108 ylnda Bizansa kar da baarlar kazanan
Tankred, Bohemondun Alexiosa teslim olduu sralarda gcnn doruk noktalarna ulam
bir vaziyetteydi. Hakimiyeti Toroslardan El-Cezireye kadar uzanm bulunuyordu. Bu
dnemde Baudouinin de esir olmas hasebiyle hem Urfann hem de Antakyann tek bana
hkmdarln stleniyordu.82

80
Anna Kommena, Alexiad, s. 419-420.
81
Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 158-159.
82
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 42-45.

24
 7.4 Latinlerin Savanda Yeni Bir Mslman-Hristiyan ttifak

Yukarda getiimiz dnem iin Danmend Beylii-Antakya Hal Prinkepslii

ittifakndan bahsetmitik. Bu ittifakn bir benzeri hatta daha gl hali 1107 ylnda tekrardan
ba gstermiti. Hem de bu sefer Latinlerin kendi arasndaki rekabete istinaden bir ittifakt.

Harran savanda Baudouin esir olmu ve onun hakimiyet blgesi olan Urfada Tankred
hkm srmeye balamt. Tankredin dindan esaretten kurtarmak iin hi bir giriimde
bulunmamas garipsenen bir davrant. Ancak Urfann gelirlerini gz nne aldmzda bunu
anlamak ok basit olacaktr.

Tam bu dnemde lgazinin83 paraya ihtiyac vard ve Joscelinin 20.000 dinara serbest
kalma teklifini kabul etti. Buna istinaden Joscelin 1107 ylnda serbest kald. Bundan sonra
btn gcyle Baudouinin serbest kalabilmesi iin mcadelesine balad. avlya baarl bir
teklifle giden Joscelin 30.000 dinar ve kendisini rehin olarak sundu. Buna karlk avl teklifi
kabul etti ve nce Baudouini bir ka ay sonra Latinlerle yapt ittifaka gvenerek Joscelini
serbest brakt. Bundan sonra avl-Urfa Kontluu ittifak balamak zereydi. 84

Baudouin serbest kaldktan sonra hemen Urfa zerindeki haklarn geri almak istese de
uzun sredir hakim olan Tankred buna kar kt. Joscelinin de Baudouine katlmasndan
sonra Tankred ile mcadeleye girimeye hazrdlar. Henz 8 yl nce ayn saflarda mcadele
eden Hristiyanlar, imdi birbiri ile savamaya hazrd. Tankred verdii sze istinaden Urfay
Baudouine vermeye raz olsa da aralarndaki ekime bitmek bilmiyordu. Dier taraftan da
Rdvan ve avl arasndaki mcadele 1108 eyll aynda son srat devam etmekteydi. zellikle
Baudouinin avl ile ibirlii yapmas Rdvann son derece rahatsz etmekteydi. avlnn
Balis ehrine saldrp ehri ele geirmesi zerine Rdvan acil olarak Tankredden yardm istedi.
Blgede bundan haberdar olan rakip kuvvetler de toplanmaya balad. Baudouin, avl ve Ben
Mezyed emiri Sadakann olu kumandasndaki kuvvetler yaklak 2.000 kiilikti. Buna karn
Rdvan ve Tankredin kuvvetleri 2.100 civarndayd. Tel-Beir civarda iki kuvvet de muharebe
iin hazrland.85

83
Artuklu Beylii'nin kurucusu Artuk Bey'in oullarndan biridir. Bu dnemde Skmenin lm zerine onun
yeeni brahimi Mardin blgesinden karmaya almaktadr. Joscelin lgazinin eline dmtr.
84
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 92.
85
Abl Farac Tarihi Cilt II, ev. mer Rza Dorul, Ankara 1987, s. 348-349. ; Steven Runciman, Hal
Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 92. ; Thomas Asbridge, Hal Seferleri, s. 165-167.

25
 Taraflar Kasm 1108 tarinde kar karya geldi. Mcadele ilk olarak Urfa ve Antakya
hakimlerinin birbiriyle mcadelesi eklinde cereyan etti. Daha sonra avlnn saldr
mttefiklerine byk bir fayda salad. avlnn saldrsndan sonra savan kaderi Baudouin-
avl ittifakna doru kaymaya balasa da, avlnn askerlerinin Urfa Kontunun atlarna
saldrmas her eyi deitirdi. Bu duruma ok kzan Baudouin, savatan ekildi. avl onu ikna
etmeye alsa da baarl olamad ve Tankred-Rdvan ikilisi hi beklemedii bir anda byk
bir zafer kazanm oldu. Bu zafer sonras avl blgede daha fazla yapacak bir ey bulamayp
Byk Seluklu Sultan Tapardan zr dilemek iin Horasana gitti. avlnn blgeyi terki,
ok da sk balarla bal olmayan Tankred-Rdvan ittifaknn da sonu anlamna geliyordu. Bu
ittifakn bitmesiyle herkes eski pozisyonuna geri dnd.86

8. TANKREDN SON YILLARINDA GRT MCADELELER

Tankred bu byk zaferden sonra Urfa Konto Baudouini yerinden kartmak iin
giriimlerde bulunmad. Bunun aksine ezyer gibi kolay bir hedefe saldr gerekletirdi.
1109da da Cebele blgesine saldrda bulundu ve blgeyi ele geirdi. Bundan sonra Musul
Atabeyi Mevddn Latin devletlerine saldrlarda bulunduu bir dnem balyordu. Bu
dnemde Urfay kuatan Mevdd iin Baudouin Kuds Kral Baudouinden yardm istemek
zorunda kald. Kral Urfay kurtarmak iin ehre geldiinde Kont Baudouin hemen Tankred
hakknda ikayetlerde bulunmaya balad. Acilen Tankredi blgeye aran Kral, ona
aralarndaki gerginliin bitmesini ve Mslmanlara kar birlikte mcadele etmeleri gerektiini
syledi. Bu isteklere boyun een Tankred Mevdde kar mcadeleye girise de, Kraln ayrl
ile ittifak da hemen sona erdi. Bu esnada Antakya zerine yrmeyi planlayan Rdvandan
haberi olan Tankred hemen onu cezalandrmak iin zerine yrr, Esrib ehrini kuatmaya
balar. Bu kuatmada baarl olduktan sonra bir yl boyunca ilerler ve bir ok nemli noktay
kontrol altna alr. 1111 ylna kadar sren bu baarl aknlarn iki nedeni vard. Birincisi
Bizansn gerekli cevab verememesi, ikincisi ise Seluklu Sultan Kl Arslann 1107deki
lm.87

1111 ylnda Baudouin ve Joscelin Tankrede kar Mevdde yardm talebinde

bulundular. Mevdd buna istinaden Urfaya doru yardma gitse de, aldatldn anlaynca bu

86
Aydn Usta, karlarn Glgesinde Hal Seferleri, s. 95.
87
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 102.

26
sefer Urfaya saldrya geti. Bu saldr esnasnda yine tm komusu Hristiyanlardan yardm
isteyen Urfa Kontu bir kez daha ehri kurtarmay baarmt. Ancak bu tarihten sonra Baudouin
en yakn Joscelinden phe duymaya balamt. Zira devir Hahai88 tehlikesinin en yksek
olduu devirdir. Baudouinin kulana da Joscelin hakknda bu tarz bilgiler alnmaktadr. Buna
istinaden Joscelini Urfaya ardan Baudouin onu zindana atm ancak bir sre sonra
affederek kartmtr. Joscelin bundan sonra blgede kalmam ve Kudse gitmitir.89

Tankred 1111e kadar Trklere ve Bizansa kar baarl saldrlar dzenlese de,
Anadolunun iinde bulunduu kaostan tam olarak faydalanamad. Anadoluda var olan
iktidarsz dneme bir de Kont Vasilin lm eklenince Tankred ondan kalan blgelerin
hepsine el koymak istedi. Tam bu giriimlere balayacakken anszn hastaland. Tam gcnn
zirvesindeyken ve siyaseti iyi kullanmaya balamken hastalanmas zehirlenme phelerini
doursa da, bir ok tarihi bunun tifus hastal olduu konusunda hem fikir oldular. Tankred
Richard de Salernenin olu ve ayn zamanda kendi yeeni olan Roger de Salerneyi varis
olarak brakarak 12 Aralk 1112de hayatn kaybetti.90

Bu tarihten sonra Antakyada Roger ynetimi balayacak olsa da, istikrarszlk bir trl
engellenemeyecekti. Bohemonddan sonra yklmak zere olan Prinkepslii ayaa kaldrp,
blgenin en byk gc haline getiren Tankred, Trklerle mnasebetlerde de din ayrm
yapmadan, karna gre hareket eden bir lider olarak Hal Seferleri tarihinin kaderini
deitiren isimlerdendir. Bundan sonra Tankredin hareketleri gz nne alnarak Trk
mnasebetleri zaman zaman dostluk, zaman zaman sava eklinde dnemine gre deiiklik
gsterecektir.

SONU

1096 ylnda fiili olarak balayan Hal Seferleri, Orta Dounun kaderini hi olmad
kadar deitirmitir. Bu tarihten sonra ortaya kan Hal Devletleri, blgenin en nemli siyasi
glerinden olmay baarmtr. Bunlara blgenin yerli halk olan Mslmanlar ise gerektii
gibi tepki gsterememitir. Zira Byk Seluklu Devleti bir ykmn eindedir ve Msrdaki
Fatimi Devleti de mezhep farkllklarndan dolay bir cihat fikrine scak bakmamaktadr. Byle
olunca blgesel kuvvetler de bireysel karlar peinde koarak birlikte Hallarla mcadele

88
Hasan Sabbahn nderliini yapt smaili tarikata mensup bir suikast rgtdr. Bu dnemde bir ok
suikaste nclk ederek byk n kazanm ve her yerde korku salmlardr. Merkezleri de Alamut Kalesidir.
89
Aydn Usta, karlarn Glgesinde Hal Seferleri, s. 100.
90
Steven Runciman, Hal Seferleri Tarihi II. Cilt, s. 103.

27
etmek yerine, kendi kar dorultusunda onlarla ibirliine girimilerdir. Bu balangta hara
verme, hara alma eklinde blgesel ekilde gelise de, zamanla devletler baznda ittifaklar
kurulmutur. ncelikle Anadolunun en byk iki gc Danmend Beylii ve Trkiye
Seluklu Devleti Hallar ve Bizans Devleti arasnda ayrm ve iki cepheye blnmtr.
Daha sonra ise iler iyice sarpa sarm ve Hristiyan-Mslman birlikler yine Hristiyan-
Mslman ittifaklarla savamaya balamtr. Bu ortaklklar; dini, kltrel, sosyal, ve ekonomik
mbadeleyi de beraberinde getirmitir. Fikir alveriinin de yaand dnemde bu iki byk
kltr birbirini byk oranda etkilememi ve geleceini ynlendirmitir.

Mslmanlar zellikle II. Hal Seferinden sonra cihad anlayna biraz daha sarlmaya
balamtr. zellikle Hal ilerleyiini durduran Trkiye Seluklu Sultanlarna ftuhat
atabeyler eklenince, Mslman cihad tekrardan alevlenmitir. madeddin Zengi ile balayan
sre Nureddin Mahmud Zengi ile devam edip Selehaddin Eyybi ile Kudsn fethiyle zirveye
km ve Sultan Baybars ile de sona ermitir. Blgede kurulan Hal garnizonlar Sultan
Baybars ile tamamen sona ermi ve blge tekrardan ve sonsuza kadar tamamen Mslman
halka kazandrlmtr.

Hal Seferleri Orta Dou ve Anadolunun kaderini etkiledii gibi Bizans

mparatorluunun ve Avrupann da kaderini etkilemitir. zellikle IV. Hal Seferinden
sonraki srete Bizans ykmn eiine gelmi ve bir daha asla eski gcne kavuamamtr. Bu
da Trk aknlarnn nn am ve 14. yzyl Osmanl saldrlarna kar Bizans zayf
brakmtr. Bizansn 1453te ortadan kalkmasndan sonra ise Latin Avrupallar 200 yl nce
yaptklar hatann bedelini ok ar demeye balamtr ve Osmanl aknlar 17. yzyln
sonlarna kadar aralksz devam etmitir.

Bu tarihsel sre asndan yap ta olan Hal Seferleri, siyasi tarihi etkiledii gibi
sosyal ve kltrel tarihi de sonsuza kadar etkilemitir. Avrupaya Mslman dnyann bilgi
birikimin aktarlmas bunun en byk sonularndan bir tanesidir. Avrupada 15. yzylda
balayan yenileme hareketlerinde Hal Seferleri felsefesinin yeri ve nemi ok ok byktr.

28
 KAYNAKA

ASBRDGE, Thomas, Hal Seferleri, ev. Ekin Duru, stanbul 2014.

AYDIN, Mehmet, Bat ve Dou Hristiyanlna Tarihi Bir Bak, Ankara niversitesi
lahiyat Fakltesi Dergisi, XXVII (1989), s. 123-148.
AYN, Yusuf, Seluklular ve Bizans, Ankara 2014.
CARNOTENSS, Fulcherius, Kuds Seferi: Kutsal Topraklar Kurtarmak, ev. lcan
Bihter Barlas, stanbul 2009.
DEMRKENT, In, Hallar, Diyanet slam Ansiklopedisi, XIV (1996), s. 525-546 .
____________, ___, Trkiye Seluklu Hkmdar Sultan I. Kl Arslan, Ankara 2014.
HLLENBRAND, Carole, Mslmanlarn Gznden Hal Seferleri, stanbul 2015.
BNL ESR, El-Kamil fit-Tarih Tercmesi, ev. Abdlkadir zaydn-Ahmet
Araka, stanbul 1990.
JESTCE, Phyllis G., Antakya 1098, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-1444),
C. V, ev. Emir Yener, stanbul 2012.
JRGENSEN, Christer, Harran 1104, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-
1444), C. V, ev. Emir Yener, stanbul 2012.
KAFALI, Mustafa, Anadolu'nun Fethi ve Trklemesi, Trkler Ansiklopedisi, VI
(2002), s. 282309.
KALNS, bn, am Tarihine Zeyl - I. ve II. Hal Seferleri Dnemi, ev. Onur zata,
stanbul 2015.
KANAT, Cneyt, Devrim Burak, Sorularla Hal Seferleri, stanbul 2013
KOCA, Salim, Trkiye Seluklu Tarihi, Ankara 2016.
KOMMENA, Anna, Alexiad, ev. Bilge Umar, stanbul 1996.
KYMEN, Mehmet Altay, Seluklu Devri Trk Tarihi, Ankara 2013.
MERL, Erdoan, Mslman Trk Devletleri Tarihi, Ankara 2013.
NCOLLE, David, Birinci Hal Seferi: 1096-1099, ev. L. Ece Sakar, stanbul 2010.
OSTROGORSKY, Georg, Bizans Devleti Tarihi, ev. Fikret Iltan, Ankara 2015.
ZDEMR, Mehmet, Endls, Diyanet slam Ansiklopedisi, XI (1995), 211-225.
PAVKOVC, Michael F., Dorileon Sava, Dnya Sava Tarihi - Hal Seferleri(1097-
1444), C. V, ev. Emir Yener, stanbul 2012.
PEHLVAN, Erdener, Dou Trakyada Roma Dnemi Yollar, Trakya niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Arkeoloji Anabilim Dal Yksek Lisans Tezi, Edirne 2010.
RUNCMAN, Steven, Hal Seferleri Tarihi, C. I-II, ev. Fikret Iltan, Ankara 2008.

29
SAHLLOLU, Halil, Antakya, Diyanet slam Ansiklopedisi, III (1991), 228-232.
SEVM, Ali, Anadolunun Fethi Seluklular Dnemi, Ankara 2014.
SRYAN, Adsz, I. ve II. Hal Seferleri Vekaynamesi, ev. Vedii lmen, stanbul 2005
TURAN, Osman, Seluklular Zamannda Trkiye, stanbul 2014.
TYRENSS, Willermus, Hal Kronii: Balangtan Kudsn Zaptna Kadar, haz.
Ergin Ayan, stanbul 2016.
USTA, Aydn, karlarn Glgesinde Hal Seferleri, stanbul 2008.
YAZICI, Nesimi, lk Trk slam Devletleri Tarihi, Ankara 2013.
Urfal Mateos Vekaynamesi ve Papaz Gregorun Zeyli, ev. Hrant D. Andreasyan.

30