Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Leksioni I
1. Hidraulika.
M pas, duke u bazuar n kto vepra dhe n eksperimente dhe aplikime matematikore studiues
t ndryshm si Chezy, Basin, Darcy etj. kan nxjerr formula llogaritse, prfundime t vlefshme dhe
koefiient t ndryshm q prdoren edhe sot n projektimin e veprave t ndryshme hidraulike.
vendbanimet e ndryshme apo qytetet e Apolonis, Durrsit, Butrinti, Beratit, Krujs, Lezhs, Shkodrs
dhe Gjirokastrs, ku m i njohuri sht ujsjellsi i Kalas s Gjirolastrs, i cili sillte uj nga Mali i
Gjer me nj kanal me vetrrjedhje i ndrtuar mbi struktur me harqe.
Megjithat, deri n periudhn e Lufts s Dyt Botrore u ndrtuan shum pak vepra
hidroteknike t mdha dhe me nivel shrbimi m t madh se nj qendr e banuar. Kto vepra filluan t
ndrtoheshin n periudhn pas Lufts s Dyt Botrore dhe pati nj zhvillim t ndjeshm t ndrtimit
t tyre, t cilat vazhdojn edhe n ditt e sotme.
Lngjet, n ent ku vendosen, krijojn nj siprfaqe horizontale kontakti me ajrin apo gazin e
ndonj ene t mbyllur (nse kjo e fundit nuk sht e mbushur plotsisht me lng), e cila quhet
siprfaqe e lir e lngut (Figura 1) :
PRESIONI I ATMOSFERS
ATMOSFERA
GAZI I ENS PRESIONI I GAZIT
SIPRFAQJA E LIR
SIPRFAQJA E LIR
Figura 1
Kshtu, lngu me rrjedhshmrin e tij, i afrohet gazeve duke pasur veori t prbashkta me to, kurse
me ruajtjen e vllimit i afrohet trupave t ngurt. Shkenca e cila merret me studimin e dukurive t
lngut (dhe ujit n veanti) quhet Mekanika e Lngjeve, kurse gazet dhe trupat e ngurt studiohen nga
lnd t tjera.
Vetit fizike t lngjeve t cilat do t trajtohen m posht, jan: Dendsia, pesha specifike,
ngjeshmria, bymimi, viskoziteti dhe kapilariteti.
Masa e nj trupi sht karakteristik e sasis s lnds, q prbn trupin, ose ndryshe, karakteristik e
inercis, me t ciln trupat kundrshtojn lvizjen.
Pesha e nj trupi sht veprimi apo forca q graviteti (rndesa) ushtron mbi trupin.
= (1.1)
G=m g (1.1.a)
ku: = 9.81 [ 2 ] sht nxitimi i rnies s lir, i cili sht funksion i gjersis
gjeografike dhe i lartsis nga niveli i detit1.
Bazuar n sa m sipr, nxirren edhe kuptimet e dendsis s lngut (ose masa specifike) dhe t
peshs vllimore (pesha specifike).
Dendsia e lngut quhet madhsia fizike, e cila shpreh masn e njsis s vllimit t nj lngu
dhe shnohet me simbolin (ro). Njsia matse e dendsis n Sistemin Ndrkombtar t njsive
SI sht [kg/m]. Dendsia e lngut, bazuar n prkufizimin m sipr, gjendet me formuln:
m kg (1.2)
V m
ku : dendsia e lngut [ ]
3
m - masa e lngut []
V vllimi i lngut [3 ]
Dendsia e ujit, i cili sht lngu q do t trajtohet gjersisht n kt literatur (pasi sht
lngu, q trajton fusha e hidrotekniks), ndryshon, n funksion t temperaturs (ulet me rritjen e
temperaturs, etj.) dhe t prqindjes s kriprave minerale (rritet me rritjen e prqindjes s ktyre
kriprave). Kshtu, uji ka dendsin = 999.90 [] n temperaturn 0C dhe dendsin = 998.2
[ ]
n temperaturn 20C (n kt interval prdoret uji n fushat e ndrtimit). Por, n temperaturn
4C, vihet re nj vler e dendsis = 1000 [ ],
e cila sht vlear maksimale e dendsis s ujit
n natyr . 2
Pesha vllimore e ujit, quhet madhsia fizike, e cila shpreh peshn e njsis s vllimit t ujit
dhe shnohet me simbolin (gama). Njsia matse e peshs vllimore n Sistemin Ndrkombtar t
njsive SI sht []. Pesha vllimore e ujit, bazuar n prkufizimin m sipr, gjendet me shprehjen:
G
[ ]
(1.3)
V
ku : pesha vllimore [ 3 ]
G forca e rndess [ 3 ]
V vllimi i lngut [3 ]
N fizik, forca e rndess shprehet si forc q vepron mbi masn e ujit dhe gjendet me
shprehjen:
= [ 3 ] (1.3.a)
1
Vlera e msiprme e nxitimit t rnies s lir sht vlera e rrumbullakosur e vlers reale t g n gjersin gjeografike t Shqipris ( e
cila luhatet rreth vlers g = 9.806 m/2).
2
Meqense, ndryshimi midis dendsis s uji n temperaturn 4 C, me dendsit e ujit brenda intervalit t temperaturave t
siprprmendura (ku uji prdoret pr ndrtim), sht shum i vogl (deri 2 %), ather, prdoret dendsia = 1000 [ ].
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 4 nga 9 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
G m g
g [ ]
(1.3.b)
V V
Bazuar n shprehjen e msiprme dhe n dendsin e ujit n t = 4 C, rezulton se pesha
vllimore e ujit sht:
N tabeln e mposhtme jepen dendsit (masat specifike) dhe peshat vllimore (specifike) t disa
lngjeve:
Tabela 1
Ngjeshja apo shtypja vllimore e lngut (ndryshimi i vllimit t lngut) si pasoj e forcs s
ushtruar n njsin e siprfaqes (Ek. 1.2.5), shprehet nprmjet koefientit t ngjeshjes s lngut
[].
Kjo vler e koefiientit t ngjeshjes vllimore t ujit, nuk merret parasysh n projektimin e
sistemeve apo veprave t ndryshme hidroteknike duke qen se sht praktikisht nj madhsi e
paprfillshme. Mund t prdoret n studime t dukurive t ndryshme si, p.sh.: grushti hidraulik, n t
cilin, rritja e presionit dhe deformimi i tubave i dedikohet ngjeshjes s shtresave t lngut me nj forc
t madhe.
Bymimi dhe tkurrja jan veti fizike t lngjeve, q lidhen me ndryshimin e temperaturs s
lngut. Lngjet psojn ndryshime n dendsin (dhe vllimin) e tyre, n funksion t ndryshimit t
temperaturave. Me rritjen e temperaturs lngu bymehet duke e rritur vllimin e vet (duke zvogluar
dendsin e tij), kurse me zvoglimin e temperaturs, lngu tkurret duke e zvogluar vllimin e vet
(duke rritur dendsin e tij).
palvizur duhet q t ushtrohet nj moment rrotullues M, i cili t kundrshtoj lvizjen e tij, si pasoj e
veprimit t forcave t frkimit midis shtresave t lngut dhe midis lngut dhe mjedisit rrethues.
Kjo dukuri e lidhur me viskozitetin e lngut, sht vn re nga Newtoni shum koh m
par. Ai ka ngritur hipotezn e vrtetuar plotsisht n vitet e mvonshme, se forca e frkimit t
brendshm ndrmjet shtresave t
lngjeve n lvizje varet nga; a) lloji i lngut, b) madhsia e siprfaqes s takimit t ktyre shtresave
dhe c) ndryshimi i shpejtsis s rrshqitjes s tyre.
Kjo hipotez e vrtetuar prbn ligjin themelor t frkimit t brendshm t lngjeve, i cili
shprehet si m posht:
du
Ff S Formula 5
dy
Formula 6
ku : koefiienti kinematik i viskozitetit
dendsia i ujit
Viskoziteti sht veti, e cila varet mjaft nga lloji i lngut. Pr kt jepen shembujt n tabeln e
mposhtme.
Viskoziteti i lngut varet edhe nga temperatura e lngut. Me rritjen e saj, vihet re nj zvoglim
i vlers s vikozitetit kinematik. Kt gj e shpreh m s miri formula e mposhtme, me ann e s cils
gjendet viskoziteti kinematik i ujit:
0.0178
Formula 7
1 0.0337 t 0.00022 t 2
Viskoziteti dinamik prcaktohet m pas me ann e shprehjes 10.
kan frkim midis shtresave t tyre, viskozitet, etj. Lngjet apo przierjet e tyre, t cilt nuk i
nnshtrohen ktij ligji gjat lvizjes quhen lngje jo-Newtonian-e pra lngje q nuk kan frkim
midis shtresave t tyre, nuk kan viskozitet, etj.
1.2.5. Kapilariteti
Kshtu, n varsi t llojit t lngut, tangjentja e hequr me siprfaqen e lir t lngut, n pikn
m t lart t kontaktit t lngut me siprfaqen e ngurt, formon nj knd b (Figura1.4,a), i cili mund
t jet b< 90 ose b> 90 (Figura 1.4,b,c).
d
a a
d
a) b) c)
Figura 4
N rastin e par (b< 90) kemi lagie t siprfaqes s ngurt, ndrsa n rastin e dyt (b> 90)
kemi moslagie.
varet re m shum n tuba t holl, si edhe n ambiente poroz. Pr ujin, marrdhnia e ngritjes
kapilare sht:
30
a Formula 8
d
ku: a lartsia (thellsia) e ngritjes (uljes) kapilare [mm]
Si vihet re edhe nga shprehja (1.9), ngritja kapilare sht n prpjestim t zhdrejt me
diametrin e tubit, dhe pr kt arsye sa m i vogl diametri i tubit aq m e madhe do t jet ngritja
kapilare.
bashksi e pikave materiale q e prbjn at, e cila ndodhet n lvizje ose n prehje.N kt mjedis, si
n prehje ashtu edhe n lvizje veprojn forca t ndryshme.
a. Forca e presionit (presioni atmosferik apo ai manometrik mbi faqet e ens, pingul me to).
a. Forca e rndess
b. Forca e inercis
Lngjet, q takohen n natyr, n jetn ton t prditshme jan lngje real dhe
karakterizohen nga t gjitha vetit q prmendm m lart. Kto lloj lngjesh karakterizohen nga nj
ngjeshmri dhe bymim me vlera shum t vogla por, karakterizohen nga nj viskozitet me vler
t konsiderueshme.
Lngjet ideal, jan lngje fiktiv, pa bymim dhe ngjeshmri, por, as viskozitet.
Gjat studimit t lngjeve n prehje, nuk sht e nevojshme t bhet dallimi ndrmjet
lngut real dhe atij ideal, ndrsa gjat studimit t lngut n lvizje, ky dallim duhet t bhet dhe
sht i nevojshm t merret parasysh, viskoziteti i lngut.
Leksioni 2
2. Hidrostatika
Hidrostatika sht ajo pjes e hidrauliks, e cila merret me studimin e ekuilibrit t lngjeve n
prehje. Objektet kryesore t hidrostatiks jan; presioni hidrostatik, forca e presionit mbi
siprfaqet e ngurta, si dhe bashkveprimi i lngjeve me trupat e ngurt. T gjitha kto
ndodhin nn veprimin e forcs s rndess.
pt 0
dy prbrse sipas pingules dhe sipas tangjentes me kt siprfaqe. Por,
Figura 1 sht vetm tek lngu n lvizje, dhe pr pasoj meqense lngu sht n prehje,
pt 0
ather .
Kshtu, mbetet q presioni q vepron mbi siprfaqe sht pingul me t dhe i drejtuar
mbi siprfaqen, me veprim shtyps.
2. Presioni hidrostatik n nj pik t dhn t lngut sht i barabart nga t gjitha
Z
drejtimet. Kjo veti vrtetohet duke arsyetuar pr ekuilibrin e nj vllimi t
B Fn
dz Fy caktuar lngu si n figurn 3, ku :
Fx
dy
O dx C X
p x p y p z pn (2.3)
A
Fz
Y
Figura 2
h
hapsir. Kjo veti ka t bj me faktin se me rritjen e thellsis s ndodhjes
s piks rritet edhe presioni hidrostatik, dhe me zvoglimin e thellsis,
H p1
p2
p4
p3
presioni zvoglohet. Vetia pasqyrohet n figurn 4 dhe shprehet:
p5
p f x, y, z (2.4)
Figura 3
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 2 nga 12 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
hA
B hB
Kshtu, projeksionet e forcs vllimore pr njsin e mass
A
jan:
M
ZA
ZB sipas boshtit ox: X = 0,
ZM
dp
X dx Y dy Z dz (2.5)
p
Nga integrimi i shprehjes rezulton : z C te (konst) (2.6)
g
Ky prfundim quhet ekuacioni themelor i hidrostatiks, nga i cili kemi se shuma e termave z
p
dhe , pr t gjitha pikat e mass s lngut n prehje, n ekuilibr, sht nj madhsi
g
konstante. Kjo konstante prfaqsohet nga niveli i lir i lngut n qetsi,
i cili sht i pandryshueshm pr t gjitha pikat e ujit brenda ens.
z Kshtu, n.q.s. n figurn 6 marrim dy pika A dhe B, t cilat
ndodhen n lartsin zA dhe zB, nga niveli i krahasimit (absolut
p0
hA
B
apo relativ), do t kemi :
A
ZB
pA pB
ZA
zA zB C te (2.7)
O x
g g
Figura 5 Nga e cila, rezulton: p A p B g ( z B z A ) (kjo shprehje
lidh vlerat e presionit n dy pika fardo brenda lngut). Nse supozohet se pika B ndodhet
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 3 nga 12 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
n siprfaqen e lir t lngut (Figura 6), ku pB = p0 dhe zB - zA jep thellsin e zhytjes h
s piks A nga siprfaqja e lir e lngut, ather shprehja e msiprme mund t shkruhet:
p A p0 g h (2.8)
N formuln 2.10, termi p0 shpreh presionin e ushtruar mbi siprfaqen e lir t lngut, i cili
mund t jet:
1) i barabart me presionin atmosferik n enn apo mjedisin e hapur, (pra p0 = pa) ose
2) i barabart me presionin e gazit t mbyllur n en, i cili mund t jet m i vogl ose m i
madh se presioni atmosferik.
Nga kjo rezulton se rasti 1, i cili vrehet n natyr, shprehet: p pl pa g h (2.11)
(2.12)
p0 = p a
ha
p man g h
hpl
p0 N praktikn e ndrtimit, prdoret shprehja pman g h , pr
hman
he
llogaritjen e presionit t ujit
1 2
mbi mjedisin transportues apo magazinues (sepse presioni
atmosferik mbi siprfaqen e lir t ujit ekuilibrohet me presionin
Figura 6 atmosferik mbi faqen e jashtme t ens apo t tubit).
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 4 nga 12 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
Presioni i plot dhe presioni manometrik mund t shprehen me lartsi presioni. Kjo
lartsi presioni ndryshe mund t quhet lartsi piezometrike ( e cila quhet kshtu, pr
shkak t ngjitjes ose jo t ujit n gypa t quajtur piezometra). Kjo shpjegohet fare mir n
figurn 7, ku kemi dy gypa t vendosur n nj en t mbylllur (presioni mbi siprfaqen e
lngut n en sht m i madh se presioni atmosferik), t mbushur me lng. Gypat e kan
skajin e poshtm n nj nivel, dhe njri prej tyre komunikon me atmosfern, kurse tjetri sht
i mbyllur dhe i sht hequr ajri. Kshtu, tek tubi i hapur, uji do t ngjitet n lartsin
pman
piezometrike manometrike hman, e cila shprehet: hman , kurse n tubin e mbyllur, uji
g
p pl
do t ngjitet n lartsin piezometrike t plot hpl, e cila shprehet: h pl . Diferenca
g
midis dy niveleve do t jet:
p pl p man pa
h pl hman ha (2.13)
g g
p0 = 0
Kshtu, sikur ena e msiprme t ishte e hapur (Figura 8), ather
n gypin e hapur niveli do t jet i njjt me at t ens, kurse n
ha
pa pa
hpl gypin e mbyllur uji do t ngjitet m lart, n lartsin
he hman
pa
ha 10 m kolon uji .
g
1 2
p0
9). Kjo gjendje quhet vakuum dhe diferenca e presionit
p0 = pa
hpl
he
hvak
atmosferik me at t plot quhet presion vakuumetrik:
pvak pa p pl
1 2
(2.14)
pvak
hvak (2.15)
g
Kjo lartsi teorikisht duhet t shkoj deri n 10 m, n.q.s. sipas (2.15) p pl 0 dhe pvak pa .
Por, praktikisht, nuk lejohet q lartsia vakuumetrike ti kaloj 6.0 7.0 metra, pra duhet q
hvak 7.0 metra.
thellsin h, kurse p0 sht presioni n siprfaqen e tij. Nga kjo del, se presioni n nj pik
M fardo t lngut, t vendosur n thellsin h, varet edhe nga presioni i ushtruar mbi
siprfaqen e lngut. Gjithashtu, nse presionit mbi siprfaqen e lir t lngut, i shtohet nj
presion shtes, ather presioni i ri i shtuar, do t veproj n do pik t lngut, duke u bazuar
n faktin q lngu do t mbetet n ekuilibr.
N nj pik t fardoshme A t lngut, e cila ndodhet n thellsin h t lngut,
presioni i plot sht p pl p0 g h . Nse mbi siprfaqen e lngut, ve presionit
ha=pa /r g
pa pa
D A
pa+ gH
H
gH
C pa gH B
pa+ gH
Figura 9
N.q.s do t vazhdonim t zgjasnim faqen vertikale dhe vijn e grafikut, ather ato do t
pa
ndrpriteshin n nj pik, e cila ndodhet n lartsin ha nga niveli i siprfaqes s lir
g
t lngut. Kjo lartsi, teorikisht, sht 10 metra n rastin e ujit.
Por, meqense, faktikisht nga jasht murit vepron presioni atmosferik, ather n t dyja ant
e faqet kjo vler presioni ekuilibrohet dhe do t kemi nj presion efektiv, q vepron mbi
murin, si m posht :
p gh .
Kshtu, nga sa vum re n.q.s. presioni do t vepronte n nj faqe vertikale, ather grafiku i
presionit do t jet nj trekndsh, kurse n.q.s. do t vepronte n nj siprfaqe horizontale,
p.sh. n fundin e ens, grafiku do t ishte nj drejtkndsh.
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 7 nga 12 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
N.q.s. do t kishim nj veprim t presionit n siprfaqe t lakuara, ather do t kishim
grafikun n formn e nj trekndshi vijprkult.
p0 = pa a. Mnyra analitike
F
A
N nj siprfaqe t rrafsht dhe t pjerrt
h
hc
M kundrejt horizontit me nj knd a(alfa),
F
marrim nj siprfaqe t fardoshme F
S
z
M A'
(shih figurn 11). Konsiderohet kjo faqe si
C Zc
B D
Zd
faqe e brendshme e nj ene t mbushur me
uj. Rrafshin e faqes s ens e
rrotullojm me 90, kundrejt vijs
n.q.s. mbi siprfaqen e lngut do t vepronte presioni me vler p0. Drejtimi i forcs s
presionit, n baz t vetis s par t presionit hidrostatik sht pingul me siprfaqen ku
vepron.
Nj aspekt tjetr, i cili ka t bj me veprimin e forcs sht edhe pika e zbatimit t ksaj
force. Pika e zbatimit t do force quhet qendra e presionit dhe ndodhet posht qendrs s
rndess C. N rastin e figurs son sht pika O. Kjo pik gjendet me formuln e
I C S zC2 I
mposhtme: zO zC C (2.20)
S zC S zC
ku :
IC momenti i inercis s siprfaqes S, kundrejt boshtit q kalon nga qendra e rndess C
zC distanca e qendrs s rndess C nga vijndarja e siprfaqes s lir me faqen e ens, q
hC h IC
sht zC . Formula mund t shkruhet ndryshe: zO C .
sin sin S hC
sin
c. Mnyra grafike
Kjo sht nj mnyr m e leht dhe m e shpejt pr gjetjen e presionit hidrostatik, kur ai
vepron mbi nj siprfaqe drejtkndshe.
Marrim nj siprfaqe drejtkndshe me pjerrsi a(alfa) kundrejt horizontit q ka nj gjersi
b dhe nj gjatsi l. Thellsia e fundit t saj do t jet H, e cila nga figura ka vlern
l
H . Ndrtojm grafikun e presionit hidrostatik, i cili vepron mbi siprfaqen ABCD.
sin
N kt grafik, n thellsin h, marrim nj element me gjersi b dhe lartsi Dz e cila ka
nj ordinat r x g x h n grafik.
Forca e presionit e ktij elementi q ka siprfaqen S g h z do t jet:
F b g h z ose F b S .
Sz
S
Sx Fx Fx
Fz F
Figura 11
F g hC S Z
F g V
ku: V, sht vllimi i t ashtuquajturs trup i presionit dhe sht vllimi q kufizohet nga;
vija AB, projeksioni i saj mbi siprfaqen e lir t lngut dhe vertikalja e ngritur nga B n
siprfaqen e lir.
Pra, sipas formuls s msiprme Komponentja vertikale e forcs s presionit mbi nj
siprfaqe t lakuar sht e barabart me peshn e lngut n vllimin e trupit t presionit.
Drejtimi i saj sht posht n rastin ton, por, do t ishte pr lart nse n ann e siprme t AB
do t kishte ajr.
Madhsia e plot e forcs s presionit n siprfaqet e lakuara, si ajo q shqyrtuam m sipr
pa
Supozojm se kemi nj trup t ngurt me form t
F"z
B Zo fardoshme,t zhytur n uj (shih figurn 13.). Komponentja
horizontale e forcave t presionit do t jet
A C
C
G FX g z 0 S Z , ku S Z , sht projeksioni i forcs n
D
F'z rrafshin vertikal dhe z 0 , thellsia e zhytjes s qendrs s
Leksioni 3
3. Hidrodinamika
Studion ligjet e lvizjes s lngjeve reale t cilat ndryshe nga lngjet ideale (t cilat
studiohen fillimisht), kan viskozitetin dhe forcat, t cilat lidhen me t.
Lngu, si e kemi thn, konceptohet si nj lnd e prbr prej nj numri t pafundm
pikash materiale, t cilat vendosen dhe lvizin si nj mjedis i vazhduar n enn ku ndodhen.
N lng gjithashtu veprojn forca t jashtme dhe forca t brendshme.
Kshtu, hidrodinamika do t merret me studimin e dukurive, t cilat kan t bjn me
veprimin e forcave apo ndikimeve t jashtme ( psh : vetrrjedhja nga nj kuot m e lart n
nj kuot m t ult, si pasoj e veprimit t forcs s rndess, apo ngritja e ujit, si pasoj e
shtytjes s tij nga pompat), dhe me veprimin e forcave t brendshme q ndodhin si reagim i
veprimit t forcave t jashtme apo dukurive t tjera si temperatura, presioni.
3.1.Elementt e rrjedhjes
Sipas mekaniks teorike, trajektore quhet rruga q prshkon nj pik materiale gjat
kohs s lvizjes s saj.
Vij rryme, do t quhet vendi gjeometrik i pikave t lngut, n t cilat tangjentja e
hequr n nj ast kohe, jep drejtimin e vektorit t shpejtsis s lngut n ato pika n po at
ast. Kshtu, ne mund t formulojm kuptimin mbi elementt e rrjedhjes s lngut.
Gypi elementar i rrjedhjes, quhet bashksia e
Rrjedhje Elementare vijave t rryms, t cilat kalojn npr nj kontur t
mbyllur. Bashksia e ktyre pikave t lngut, q
dS rrjedhin (lvizin) brenda ktij gypi elementar
Gypi Elementar prbn at q quhet rrjedhje
Figura 4.1 elementare (p.sh:lvizja n form filli e nj
ngjyre n nj lng, formon nj rrjedhje elementare).
Perimetri i Lagur
pa
PL
pa
Siprfaqja e Gjall Siprfaqja e Gjall Perimetri i Lagur Siprfaqja e Gjall Perimetri i Lagur
S S PL S PL
pa
pa
Siprfaqja e Gjall
Perimetri i Lagur Siprfaqja e Gjall
S
PL S Perimetri i Lagur
PL
Figura 4.2
d. Perimetr i lagur i rrjedhjes, quhet gjatsia e perimetrit t siprfaqes s gjall
t rrjedhjes e cila sht n kontakt me siprfaqen e ngurt q e rrethon (p.sh. tek tubat
rrethor, perimetri i tyre sht ai i prerjes trthore q sht rrethi, d ). E shnojm me
PL dhe ka njsin e matjes [m] (shih Figurn 4.2).
e. Rreze hidraulike e rrjedhjes, quhet raporti i siprfaqes s gjall t
rrjedhjes (S) me perimetrin e lagur (PL). E shnojm me RH, ka njsin e matjes [m] dhe
S
gjendet me shprehjen : RH
pL
dQ dS
i
i
i
i ui
Q S Vmes
gjith siprfaqen e gjall t rrjedhjes, ndryshe nga shpejtsia u q sht e ndryshme n pika t
ndryshme t ksaj siprfaqeje.
Prurja totale e rrjedhjes s plot, do t gjendet me prodhimin e siprfaqes s gjall me
shpejtsin mesatare t rrjedhjes s plot.
Rrjedhje me Presion
Rrjedhje me presion, quhet ajo rrjedhje e
Seksion Rrethor
cila kufizohet nga t gjitha ant me siprfaqe t ngurta
Perimetri i Lagur
PL dhe nuk ka kontakte me atmosfern,pra presioni n kto
rrjedhje sht i ndryshm nga ai atmosferik (shih
Siprfaqja e Gjall
S Figurn 4.4.a)
Figura 4.4.a
rndess.
Siprfaqja e Gjall
Perimetri i Lagur
Rrjedhje pa presion, quhet ajo rrjedhje, e
S
PL
cila kufizohet nga siprfaqe t ngurta, por ka edhe
Figura 4.4.b siprfaqe t lir, q krijohet nga kontakti i rrjedhjes me
atmosfern dhe si pasoj presioni n to sht i barabart me at atmosferik (shih Figurn
4.4.b) (p.sh.rrjedhja npr kanalet ujitse etj). Lvizja n kto rrjedhje bhet me vetrrjedhje
dhe kryhet nga veprimi i forcs s rndess. Ndryshe mund t themi se rrjedhje pa presion
quhen ato rrjedhje q kan siprfaqe t lir t lngut, d.m.th. siprfaqja e lngut sht n
kontakt me atmosfern dhe mbi t vepron presioni atmosferik.
b. Sipas lvizjes q kryen rrjedhja e lngut dhe n funksion t kohs ndahet n :
rrjedhje t qndrueshme
rrjedhje t paqndrueshme
Kurse, n funksion t hapsirs dhe pozicionit t vendndodhjes s piks, ndahet n :
rrjedhje t njtrajtshme
rrjedhje jo t njtrajtshme
Rrjedhje e qndrueshme, (Figura 4.5.a) quhet rrjedhja e lngut, n t ciln faktort
hidrodinamik (shpejtsia v dhe presioni p) t nj pike t lngut nuk ndryshojn n
lidhje me kohn, si n madhsi dhe n drejtimin e tyre. Presioni dhe shpejtsia e lvizjes s
lngut jan funksion vetm i koordinatave (pozicionit) pasi me kalimin e kohs ato mbeten
konstante. Kjo jepet me kto shprehje:
u f 1 ( x, y , z )
p f 2 ( x, y , z )
Figura 4.5. a, b
Figura 4.6. a, b
Figura 4.7
S1 V1 S 2 V2 S 3 V3 .... S n Vn const
Nga kjo rrjedh se prurja n do siprfaqe trthore t rrjedhjes s lngut sht e njjt
dhe e pandryshueshme.
Ligji i Bernulit
Nga praktika, dim se presioni i lngjeve n qetsi apo n lvizje qofshin, i
nnshtrohen ligjit hidrostatik p g h (prvese n rastet kur lngu ka kontakt me
atmosfern pa 0 ).
Pr t par sjelljen e lngut n lvizje arsyetojm mbi shembullin e mposhtm (shih
Figurn 4.8):
Figura 4.8
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 6 nga 17 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
N siprfaqen trthore 1-1 lngu (flitet pr njsin e mass s lngut) zotron energjin
p1
potenciale z1 , dhe pr shkak t lvizjes s vet lngut, ai zotron edhe energjin
g
1 V12
kinetike t lvizjes ecila shprehet me lartsin kinetike , ku V1 - sht shpejtsia e ujit
2 g
n siprfaqen trthore me lvizjen 1-1. Kurse 1 1.02 1.10 , quhet koefiienti i Koriolisit, i
cili prdoret n rastet kur shpejtsia n pika t ndryshme t siprfaqes trthore sht e
ndryshme.
Pra, n siprfaqen trthore 1-1, lngu zotron energjin specifike :
p1 V 2
e1 z1 1 1
g 2 g
N siprfaqen trthore 2-2 lngu do t ket energjin specifike :
p2 2 V22
e2 z 2
g 2 g
Por, po t shohim figurn e msiprme (e cila sht paraqitje e nj eksperimenti),
e1 e2 o
rezulton se :
e1 e2
Nga kjo del se energjia specifike n siprfaqen trthore 2-2 sht m e vogl se enegjia
specifike n siprfaqen 1-1, pra energjia duke kaluar nga 1-1 n 2-2, bie. Kjo diferenc apo
rnie e energjis nga njra siprfaqe tek tjetra ndodh si rezultat i pengesave t rrjedhjes n
tuba apo kanale (rezistencs n frkim, ndryshim drejtimi, ngushtim rrjedhjeje etj.), dhe quhet
humbje e ngarkess hidraulike (humbje e energjis) t sistemit. Kjo humbje e energjis
gjat lvizjes s ujit nga pika a n pikn b shnohet me simbolin hwab (dhe n rastin ton
hw1 2 ).
Po t krahasonim energjit specifike t dy siprfaqeve trthore, do t kshim barazimin
e mposhtm:
e1 e2 hw1 2
p1 V 2 p V 2
z1 1 1 z2 2 2 2 hw1 2
g 2 g g 2 g
ku : hw1 2 , sht diferenca n lartsi midis vijs ab, e cila fillon n siprfaqen 1-
1, dhe vijs s energjis.
Nga sa pam m sipr kemi prkufizimet e mposhtme :
- Pjerrsi piezometrike quhet humbja ose rnia e vijs piezometrike pr njsi gjatsie dhe
shnohet me ip.
Figura 4.9
Ho
QENDRA E BANUAR
Zr
Hl
Figura 4.10
rrjedhje (prdorim) t ujit. Vija e pjerrt prfaqson vijn e energjis s lvizjes s ujit kur ka
prdorim (rrjedhje apo lvizje) t ujit.
N figur vihet re nj disnivel h midis vijs s presionit hidrostatik dhe vijs s
presionit hidrodinamik. Ky disnivel ka t bj me humbjet e presionit t ujit n tubacion, si
pasoj e frkimeve t shtresave t ujit me parete e tubit. Por, me rritjen e jets s tubacionit
pr shkak t rritjes ashprsis s pareteve t tubit, rritet m tej edhe frkimi i ujit me tubin dhe
pr pasoj rriten edhe humbjet e presionit t ujit n t. Kjo prfaqsohet nga nj vij e
ndrprer. Pra vija e presionit me kalimin e viteve ulet gjithmon e m shum dhe mund t
kaloj nn nivelin e aparateve sanitare n katet e larta. Pr t shmangur kt gj merret
parasysh q n fillim q tubacioni t llogaritet si i vjetr duke pranuar nj ashprsi m t
madhe dhe pr pasoj edhe diametr m t madh. Kshtu, sigurohemi q n fillim se pozicioni
i vijs s energjis gjat viteve t periudhs s shfrytzimit nuk do t zbres nn nivelin e
paracaktuar, pra, do t ruhet n do rast nj lartsi presioni minimale.
Diferenca e vijs s energjis me kuotn e aparatit m t lart q vihet re n figur quhet
Presion i lir dhe shnohet H l . Si ta kuptojm presionin e lir?
N.q.s. n nj tubacion vendoset nj gyp n nj pik t tij, ather uji do t ngjitet n t
deri n njfar lartsie, ku do t ekuilibroheshin presionet. Ky presion i kolons
s lngut q ndodhet n tub quhet PRESION I LIR I LNGUT, q prmendm m lart.
Presioni lir ekonomik H le , prdoret n projektime dhe sht niveli minimal i pranuar i
presionit me t cilin duhet t punoj nj rrjet shprndars i ujsjellsit n qendrn e banuar.
Si e kemi prmendur edhe n leksionet e mparshme n rrjedhjet me presion ka edhe humbje
hidraulike ( t cilat jan gjatsore hwgj dhe t vendit hwv ). Meqense humbjet gjatsore, n
zR h z A Hl hwgj
figurn e mposhtme:
0 1 0
Figura 4.12
1 v12
E z1 h1
2 g
1 v12
= lartsia kinetike n seksionin n shqyrtim (varet nga shpejtsia e ujit).
2 g
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 13 nga 17 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
Si e shohim, vija piezometrike barazohet me nivelin e lngut pasi ajo sht zona ku
presioni ka vlern e atij atmosferik.
Llogaritjet n rrjedhjen pa presion kryhen me ann e formulave t ndryshme, midis t
cilave, formula e CHEZY MANNING ut:
vC R i piez
ku : vC R i piez
H
nj lloj tjetr rrjedhjeje q shqyrtohet vemas n hidraulik
sht edhe rrjedhja npr vrima dhe hundza, si p.sh. dalja
Ngushtimi i rryms
1 1
nga ndonj rezervuar etj. (shih Figurn 4.12)
Kshtu, gjat rrjedhjes s ujit npr nj vrim rrethore me
faqe t mprehta, rryma ngushtohet duke arritur nj
minimum n nj largsi t caktuar jasht vrims. Ky
Figura 4.12 zvoglim apo ngushtim i rryms ndodh pr arsye se
trajektoret e grimca ve t lngut, nuk jan paralele midis tyre, por kan drejtime t ndryshme,
q vijn dhe bashkohen afr vrims dhe kjo lvizje e grimcave drejt njra tjetrs fillon t
krijoj ngjeshjen e tyre n pjesn e daljes dhe vazhdon kjo ngjeshje pr inerci deri n nj
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 14 nga 17 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
largsi 4 5 d nga vrima. N kt largsi arrihet edhe ngjeshja maksimale e rryms, e cila
shkon deri n 80 % t diametrit t vrims dhe pas ksaj fillon zgjerimi i rryms (shih figurn).
Seksionin e vrims e shnojm me S v kurse at t rryms s ngjeshur e shnojm me
S ngj
S ngj . Raporti , do t quhet koefiient i ngjeshjes s rryms. Vlerat e tij pr vrima
Sv
1
par , e quajm koefiienti i shpejtsis, i cili ka vlerat = 0.97 0.99 ( =
1
1.00 pr lngun ideal ku = 0, = 1).
Prurja Q e vrims n kt rast do t ishte :
Q S ngj V ku po t zvendsonim siprfaqen dhe shpejtsin si m sipr do t
kishim:
Q S 2 g H
Q S 2 g H
krejt seksionin e hundzs, duke rrjedhur m pas si rrym e plot. Prurja do t rritet m tej,
duke ditur edhe faktin se n ngushtim nuk kemi presion atmosferik por vakuum.
Hundzat cilindrike t brendshme, jan tubat cilindrik q vendosen n faqen e
brendshme t ens. Rrymat thyhen deri dhe n 180 dhe shtjella sht edhe m e fort.
N t dyja rastet, n.q.s. l 3d , ather, koefiienti i prurjes arrin n vlern
0.71 , kurse pr l 3d , koefiienti ulet s teprmi me vlern 0.51, pasi edhe
H H
Figura 4.13
ndikimi i shtjellave sht m i madh, n kt rast.
Hundzat konike, jan hundza n t cilat kemi nj ndrydhje t rryms dhe pr kt
arsye presioni n dalje sht akoma dhe m i madh. Koefiienti i prurjes rritet s teprmi
sepse zona e shtjells sht m e vogl se n tubat cilindrik, dhe pr pasoj, prurja do t jet
m e madhe.
3.6. Kaprderdhsit
Kaprderdhsit jan pengesa q i vendosen rrjedhjes pa presion dhe q lejojn kalimin
eujit sipr tyre.
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 16 nga 17 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III-t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
Shembuj t till kemi n digat apo pritat e vogla npr lumenj.
Kaprderdhsat ndahen:
Sipas llojit t konstruksionit t tyre, n :
a) Kaprderdhs me prag t mpreht (shih Figurn 4.14 .a)
Npr diga apo npr shkarkues t ndryshm prdoret kaprderdhsi me profil praktik,
me qllim q t zvoglohen hapsirat e prajruara posht rryms.
Leksioni 4
4.1.T prgjithshme
Sistemi i Furnizimit me Uj, quhet sistemi i cili, me ann e nj bashksie t tr
elementsh dhe pjessh prbrse, si tubacione,valvola, rakorderi etj. kryen kapjen, nxjerrjen
e ujit nga nntoka, grumbullimin, trajtimin dhe prcjelljen e tij tek prdoruesit e ndryshm me
prurjen e krkuar dhe presionin e duhur,shrben nj
Kjo bashksi e elementve dhe e pjesve prbrse t Sistemit t furnizimit me uj
ndahet n dy pjes kryesore; rrjeti i jashtm dhe rrjeti i shprndarjes s ujsjellsit.
Sistemet e Furnizimit me Uj t pijshm sipas mnyrs s prcjellje s ujit ndahen n
sisteme:
a) me vetrrjedhje
b) me ngritje mekanike
a) Sistemi me vetrrjedhje; shfrytzon diferencn e kuotave midis piks ujmarrse
(q mund t jet burim,lum,liqen etj) dhe asaj t dhnies s ujit q sht
prdoruesi.Ky system nuk prdor energji t tjera pr prcjelljen e ujit, por aftsin
q ka uji pr t lvizur nga kuota m e lart n kuotn m t ult si pasoj e
veprimit t forcs s rndess.
b) Sistemi me ngritje mekanike; shfrytzon energji t tjera pr prcjelljen e ujit nga
pika ujmarrse (q mund t jet pus uj burim etj) tek pika e dhnies s ujit tek
prdoruesit.
Uji ngrihet nprmjet pompave n impiantin e ngritjes mekanike t ujit (ose STP) deri
n lartsin e krkuar jo vetm pr prfitimin e presionit t krkuar n rrjet por, edhe pr t
prballuar edhe humbjet e mundshme q mund t ket rrjeti i shprndarjes n qytet.
Pjest prbrse n sistemin e furnizimit me uj jan:
-rrjeti i jashtm i ujsjellsit
-rezervuari i rregullimit t prurjes (mund t jet rezervuar ose kulla piezometrike)
-rrjeti shprndars i ujsjellsit
-vepra t ndryshme t ujsjellsit si impianti I trajtimit t ujit etj.
Burimi
Kaptazhi
Rezervuari
Rregullues
Ajrues
i Linjs s Jashtme Qendra e Banuar
Vija e Toks (Prdoruesit e Ujit)
Vija e Toks
Tubacioni
i Linjs s Jashtme
Vija e Toks
Shkarkuesi i Ujit
Tubacioni
i Rrjetit Shprndars
Tubacioni
i Rrjetit Shprndars
REZERVUARI RREGULLUES
Rezervuari
Rregullues
Qendra e Banuar
(Prdoruesit e Ujit)
Vija e Toks
Vija e Toks
Tubacioni
i Rrjetit Shprndars
REZERVUARI RREGULLUES
Teprplotsi
Tubacioni i Furnizimit me Uj
t Rezervuarit
b) Rezervuar Nntok
VASKA I VASKA II
Teprplotsi Teprplotsi
Furnizimi me Uj Furnizimi me Uj
i Rezervuarit i Rezervuarit
Dhoma e komandimit
Shkarkimi i Ujrave
Rezervuari
i Rregullimit t Prurjeve
Kompleks Industrial
Ndrtesa Banimi
Linja Kryesore
Ndrtesa Banimi (Magjistrali)
Qendr Spitalore
Ndrtesa Banimi
Shkoll
Qendr Tregtare
Rezervuari
i Rregullimit t Prurjeve
Linjat e Shprndarjes
Linja Kryesore
Linja Kryesore (Magjistrali)
Nga Linja e Jashtme
(Magjistrali)
Linja Dytsore
(Sekondari)
Linjat e Shprndarjes
Linja Ekuilibruese
N n m3
Prurja ditore mesatare Qdmes
1000 dite
N n Kd m3
Prurja ditore maksimale Q max
d Q d
mes Kd
1000 dite
d
Qmes N n m3
Prurja mesatare orare o
Qmes
24 1000 24 ore
d
Qmax N n K d K o m3
o
Prurja maksimale orare Qmax Ko
24 1000 24 ore
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 7 nga 28 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III -t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
o
Qmax 1000 N n K d K o l
Prurja maksimale n sekond qmax
s
sek
3600 24 3600
b) Ndrrmarrje
Ndrmarrjet krkojn uj si pr nevoja ekonomike-pirje, dhe pr proesin e prodhimit,
por edhe pr dushet.
N1 N 2 n1 K d m3
Q d
1 max Q d
mes Kd
1000 dite
Qdmes N n m3
Q o
1 1 ku t koha e punes ne nderrmarje
1000 t ore
1mes
t
d 3
Q1
o Q1max N1 n1 K d1 K 01 m
max
t 1000 t ore
o
Qmax 1000 N1 n1 K d 1 K o1 l
s
qmax sek
3600 t 3600
m3
Q d
mes Q d
max P n2
dite
P n m3
o
Qmes Qmax
o
t ore
o
Qmax P n2 l
q s
3600 3600 t sek
max
-Dushet
D1 D2 n3 m 3
d
Qmes Qmax
d
1000 dite
D1 D2 n3 m 3
Q o
1000 t
mes
ore
D1 n3 m 3
o
Qmax
1000 t ore
D1 n3 l
s
q max
t 3600 sek
F n m3
Qd
mes Q d
max
1000 dite
F n m
o
Qmes Qmax
o
1000 t ore
o
Qmax 1000 F n l
s
qmax
3600 t 3600 sek
Burimet e ujemarrjes jane pikat e fillimit t ujesjellesi, dhe nga merret sasia e ujit per
furnizimin e popullats.
Keto burime te ujit jane:
a) rrjedhjet nentokesore
b) rrjedhjet siperfaqesore
a) Rrjedhjet (ujerat) nentokesore jane ato ujera qe filtrojne neper shtresat e tokes
grumbullohen dhe krijojne basene te verteta nentoke. Ato merren nga nentoka me
forma dhe menyra te ndryshme.
Burime pikesore jane ato pika te terrenit, ku ujerat nentokesore dalin ne siperfaqen e
tokes, d.m.th. ka ndrprerje t vijs s toks me nivelin freatik t ujrave nntoksor. Keto
pika zakonisht jane ne rreze te kodres apo ndonje shpati ku vete pjerresia e terrenit eshte me e
madhe se pjerrsia evijs freatike t levizjes se ujerave nentokesore.
Figurat e Burimeve Kaptazheve nga Leksionet n auditor
Keto ujera dallohen per pastertine e tyre dhe per cilesi te mira per perdorim uje-
pirje.Kjo pasi ujerat nentokesore qe ushqejne keto burime kalojne ne shtresa te ndryshme,
filtrohen, si dhe marrin kriperat perberese te ketyre shtresave.
Per marrjen e ujit te burimit per furnizimin e popullates, ndertohen vepra kapjeje dhe
grumbullimi ne piken e daljes se ujit. Keto lloj veprash quhen kaptazhe dhe ne to behet dhe
futja e ujit ne tubacionet e rrjetit te jashtem.
Por jo ne do vend dalin burime. Keshtu per marrjen e ujerave nentokesore per qellim
te furnizimit me uje perdoren metoda dhe ndertohen vepra te ndryshme.
Keshtu per ujerat nentokesore, qe ndodhen ne thellesi te vogla perdoren galerite apo
tunelet dhe tuba drenazhimi. Kjo zgjedhje behet edhe ne varesi te sasise se ujit (FIGURA E
GALERIS) qe mund te kapet apo qe eshte ne dispozicion ne ate shtrese.
Kur kemi te bejme me ujera te nje thellesie te madhe atehere marrja e tyre behet me
ane te puseve qe jane me marrje rrezore (FIGURA e PUSIT ME MARRJE RREZORE). Per
nxjerrjen e ujit nga puset sherbejne pompat qe mund te jene zhytese ose jo.
Pompat zhytese jane ato ku pjesa punuese ndodhet e zhytur dhe kemi vetem tuba
dergimi.
Kurse pompat e tjera ndodhen n nj platform jasht ujit dhe pr thithjen e ujit nga
pusi shrben zakonisht nj tub thithjeje me gjatsi 5 6 7 metra. Mir po kemi tubin e
drgimit, i cili mund t jet me dhjetra metra i gjat. Vendosen dhe valvola e saraineska n
hyrje dhe dallje t pompave.
Nje burim tjeter i ujesjellesit jane dhe ujerat e rrjedhjeve siperfaqesore. Keto ujera
kane si origjine burimet e ujerave nentokesore, por furnizohen edhe nga ujerat e shiut
apo debores. Nje pjese e ketyre ujerave filtrojne nen toke duke ushqyer keshtu ujerat
nentokesore.
b) Rrjedhje siperfaqesore jan lumenjte dhe perrenjte. Per te marre uje nga lumenjte
ndertohen diga ne pjesen me te pershtatshme
te lumit si eshte psh. Diga e Bovilles. Ne
keto rezervuare qe krijohen ndertohet vepra e
marrjes, e cila mund te jete nje tubacion me
presion ose nje kanal i hapur qe quhet shpesh
edhe derivacion, pasi devijon ujin, por kjo
vetem ne rastin e pritave. Keto diga mund te
jene prej betoni, ose me materiale te hedhura
si dhe ose gure.
Nje burim i ujerave siperfaqesore jane edhe
liqenet e ndryshme. Ne keto liqene ndertohen
kulla marrjeje me disa nivele marrjeje dhe kjo
ne varesi te nivelit te ujit ne liqen.
Qe ketej uji nxirret me pompa ose me
veterrjedhje dhe kjo ne varesi te pozicionit te
pikes se marrjes.
Lnda Impiantet n ndrtesa Faqja 11 nga 28 Pedagogu i lnds: Alket KUMARAKU
Prog. i Stud. ARKITEKTUR, KURSI i III -t
Universiteti Politeknik i Tirans
Fakulteti i Inxhinieris s Ndrtimit
Departamenti i Hidrauliks dhe Hidrotekniks Viti Akademik 2016 - 2017
Nje problem kryesor ne te gjitha ujerat siperfaqesore eshte cilesia e ujit e cila le per te
deshiruar, duke qene se ndodhen shpesh nen ndikimin e agjenteve atmosferike, apo te
veprimtarise se njeriut ne to.
Keshtu keto ujera para se te kalojne ne rrjetin e brendshem,ne ndonje pike te caktuar te
rrjetit te jashtem kalojne ne nje impiant trajtimi.
Ne kete impiant trajtimi behen trajtime si fizike te ujit (psh.dekantimi i grimcave)
ashtu edhe kimike (psh.reaksioni i ujit me kimikate per heqjen e elementeve perberes te
demshem).
Megjithate si per marrjen e ujerave nentokesore ashtu edhe ato siperfaqesore, ne afersi
te pikave te marrjes krijohen brezat mbrojtes,qe jane breza qe nuk lejojne asnje aktivitet
njerezor apo te faredolloji qe do tem und te demtonte cilesine e ujit. Keshtu nese eshte e
mundur eshte me mire te shfrytezohen ujerat nentokesore.
Keto vepra te ujesjellesit nuk kane te bejne vetem me percjelljen e ujit, por edhe me
trajtimin e tij. Te tilla kemi:
- --- Kaptazhet, qe sherbejne per kapjen e ujrave te nje burimi dhe futjen e tij ne tubacionet e
rrjetit te jashtem te ujesjellesit.
Ujerat duke kaluar ne terrene te ndryshme, shpesh marrin edhe elemente te ndryshem
te ketyre terreneve si kripera minerale elemente kimike etj. Keshtu midis ketyre elementeve
ka te tille qe jane te pademshem,por ka edhe te tille qe jane mjaft te demshem per jeten e
njeriut. Per kete aresye ato i nen shtrohen nje pastrami apo trajtimi te tyre ne menyre qe keto
elemente te padeshirueshem ose te hiqen krejt,ose te jene Brenda disa limiteve te lejuara nga
Autoritetet perkatese te Higjenes. Disa nga keto kontrolle jane
-Kontrolle bakteriologjike, per kerkimin dhe eleminimin e organizmave patogjenen si
E.coli (Escherichia coli), qe eshte nje nga mikrorganizmat fekale te ndodhura ne zorret e
njeriut.
-Kontrolle virologjike,ka te beje me gjetjen dhe eleminimin e viruseve te ndryshme qe
mund te gjenden ne ujera. Hiqen me klorinim ose ozonim sipas rastit.
-Kontrolle biologjike, qe kontrollojne pranine e mikrogjallesave qe mund te gjenden
ne ujera te krijuara per shkak te ambientit te favorshem ne to si temperature etj.
Kontrolle kimiko fizike, per heqjen e elementeve apo substancave kimike qe mund te
gjenden ne to.
Te gjitha keto kontrolle dhe pastrami i elementeve qe mund te gjenden ne to kryhen ne
impiantet e trajtimit te ujit (si impianti i Paskuqanit,qe pastron ujerat e Bovilles).
Uji ne impiantet e pastrimit kalon ne:
-Grila, qe jane trajtimi fillestar dhe me i thjeshte i ujit. Ato ndalojne trupat e ndryshem
notues, gure apo mbeturina te permasave te ndryshme qe mund te jene me te medha se
hapesirat e griles.
Grilat jane te ndertuara nga shufra me diametra te ndryshem, 5, 8, 10mm dhe me
hapesira qe variojne, por qe zvogelohen nga e para tek e fundit. Mund te jene vertikale ose te
pjerreta, pastrohen me krehera automatike ose manuale .
Leksioni 5
Ujrat e ndotura jan t gjitha ujrat e prdorura nga prdoruesi dhe q prmbajn
ndotje t ndryshme, n varsi t aktivitetit q i prodhon ato.
Ato ndahen n :
- Ujra t ndotura komunale; q dalin nga godinat e banimit, institucione etj.
- Ujra teknologjike; q dalin nga proceset e ndryshme t prodhimit.
- Ujra atmosferike; q quhen ndryshe dhe ujra t bardha, me prejardhje nga ujrat e
shiut, dbors etj.
Ujrat m t rrezikshme n prgjithsi, jan ato komunale dhe teknologjike.
Ujrat komunale prmbajn lnd t patretshme, lnd n gjendje koloidale, si dhe
lnd t tretshme. Midis tyre ka dhe baktere t ndryshme, ndr t cilat dhe ato patogjene, q
jan t rrezikshme pr njeriun duke dhn smundje t ndryshme.
Ujrat teknologjike e shfaqin rrezikshmrin e tyre n varsi t lndve kimike q dalin
nga proceset e prodhimit. Kto lnd mund t jen acide ose baza q jan tepr t rrezikshme
dhe q krkojn trajtim t veant para derdhjes n ambient.
Ujrat atmosferike, n fillim t periudhs s rnies s shirave jan shum t ndotura pr
shkak t papastrtis s siprfaqeve ku ato bien, si; rrugt, atit apo tarracat e ndrtesave.
Kto papastrti mund t jen organike ose minerale por n to mund t ket edhe baktere. Por
me kalimin e kohs, kto papastrti largohen dhe ujrat e mvonshme
Jan ato q quhen ujra t bardha t kanalizimeve.
Ujrat e ndotura n prgjithsi jan ujra organike dhe minerale. Ato prmbajn dhe
mjaft bakterie q zhvillohen nga lndt organike dhe minerale dhe q jan shkaktar t mjaft
smundjeve tek njeriu.
N prbrjen minerale t tyre hyjn mjaft grimca t patretshme si; rrra, kripra t
precipitueshme, vajra, etj. N mjedisin organik ka lnd me prejardhje bimore dhe shtazore t
cilat shpesh gjat shprbrjes, japin gaze karbonike q jan t dmshm.
Pr kt arsye dhe shum t tjera, sht i domosdoshm ndrtimi i sistemeve t
kanalizimit. Kjo gj shrben pr t mbledhur dhe larguar Ujrat e ndotura me origjin t
Ky rrjet fillon me puseten ne te cilen kryhet derdhja e ujrave te zeza nga rrjeti i
brendshem. Kjo pusete ben lidhjen e rrjetit te brendshem me ate te oborrit. Vendoset ne nje
distance rreth 3-4m dhe jo me afer ne menyre qe dhe filtrimet e mundshme nga kjo pusete te
mos ndikojne ne prishjen apo shkaterrimin e themeleve.
Rrjeti i oborrit perbehet nga lloje te tjera pusetash qe quhen puseta kontrolli apo puseta
lidhjeje. Keto puseta lidhen me njera tjetren me ane te tubacioneve qe duhet te jene te drejta.
Rekomandohet q t jen minimalisht DN 200 mm, kur nuk prcjellin ujra shiu dhe DN 300
mm kur prcjellin ujrat e shiut. Eshte mire qe ky rrjet te shtrohet nga ana e pasme e pallateve
apo ndertesave dhe tubacionet te jene paralel ose pingul me te. Ato duhen shtruar sipas rruges
me te shkurter per ne rrjetin rrugor dhe mundesisht te kete nje pike lidhje me te (ose disa, por
duhet synuar nje numer sa me i vogel i tyre). Natyrisht, shtrimi i rrjetit behet duke pasur
parasysh topografine e zones, ne menyre qe ujrat te largohen me veterrjedhje.
Ne do rast te ndryshimit te drejtimit, t bashkimit t linjave t ndryshme apo n linja t
ndryshme n do 25 apo 50 metra, duhet t vendosen puseta, q shrbejn jo vetm pr
kontrollin, por edhe pr pastrimin e tubacioneve t rrjetit t shkarkimeve t ujrave t
prdorura. Pusetat jan t tipit me mur tulle t suvatuar nga brenda me lla, me mure betoni si
dhe koht e fundit jan futur n prdorim edhe puseta plastike me polietilen.
M posht jan paraqitur disa tipe bashkimesh apo vendesh ku mund t vendosen
pusetat.
1. Kthes 2. Bashkim tubacionesh 3. Puseta kontrolli 4. Puset kaskad
Persa i perket elementeve perberes te ketij rrjeti si tubacionet, ashtu edhe pusetat, kane
te njejtat karakteristika dhe menyra shfrytezimi apo vendosjeje si ne rrjetin e oborrit. Pra ka
puseta kontrolli dhe puseta lidhjeje. Te parat vendosen ne gjatesi mbi 50 m dhe te dytat ne
pikat e bashkimit apo te ndryshimit te drejtimit te tubacioneve.
Tubacionet si del dhe me lart duhet te jene te drejta dhe pa shmangie te drejtimit.
Rrjeti rrugor i kanalizimeve mbledh ujrat e oborreve dhe i dergon ato ne kolektoret
rrugore dhe pastaj ne kolektorin kryesor.
Tubacionet e rrjetit te kanalizimit duhen trajtuar neper rruget e qendres se banuar ne
menyre te tille qe uji te largohet me veterrjedhje.
Persa i perket trajtimit te ketyre rrjeteve duhet te merret topografia e zonave apo te
ashtuquajturave basene kanalizimi, ne menyre qe te kemi nje projektim dhe ndertim sa me
racional te rrjetit, duke mos mbingarkuar planimetrine me tubacione te vendosura rastesisht
etj. (FIGURA PLANIMETRIKE T RRJETIT T KANALIZIMEVE nga LEKSIONET N
AUDITOR)
Por te jete nje vendosje sa me e studiuar e tyre, qe te shmangen dhe kostot e teperta.
Sipas vendosjes se qendres se banuar kundrejt pellgut mbledhes dhe pjerresise se
terrenit kemi keto raste te vendosjes se kolektoreve rrugore apo kryesore:
- Per pjerresi te buta, vendosen kolektore pingul me aksin e rrjedhjes ujembledhese
duke krijuar skemen pingule. Ne kete rast n.q.s. nuk kemi ndotje te larte ujrat derdhen drejt
e ne derdhjen ujembledhese.
Por ne rast se kemi ndotje te larte, atehere ndertohet nje kolektor tjeter paralel me
rrjedhjen, i cili mbledh ujrat e ketyre kolektoreve pingul dhe ose i on ne nje impiant
pastrimi jashte qendres se banuar duke i derdhur me pas ne pellg, ose i derdh direkt ne pellg
jashte qendres se banuar. Duhet te kemi parasysh qe Ujrat e ndotura duhet te largohen
pergjithesisht me veterrjedhje dhe ngritjet mekanike te ujrave te jene mundesisht ne nje pike
ne fund te kolektorit kryesor ose te mos kete fare. (FIGURA NGA LEKSIONET N
AUDITOR)
- Kur pjerresia eshte e madhe zbatohet skema paralele. Ne kete skeme per te shmangur
rrjedhjet me presion per shkak te pjerresise se konsiderueshme ndertohen kolektore rrugore
paralele me rrjedhjen dhe kolektori kryesor vendoset me nje fare kendi kundrejt aksit
te rrjedhjes. Edhe ne kete rast duhen zbatuar te njejtat kushte te ndertimit te funksionimit te
tubacioneve si ne skemen pingule. (FIGURA NGA LEKSIONET N AUDITOR).
Perve ujerave te zeza jane dhe ujerat atmosferike te shiut dhe te bores.
Ashtu sikurse per ujerat e zeza edhe per ujerat atmosferike,shpesh ndertohet edhe nje
sistem kanalizimesh per te larguar keto ujera qe shpesh quhen ujera te bardha.
Keto ujera mund te largohen bashke me ujerat e zeza,mund te largohen ne sistem te
veante ose nje pjese e ujerave largohen me ujerat e zeza dhe ujerat mbi kete sasi largohen me
sistem te veante.
Keto ujera atmosferike futen ne kanalizimet nepermjet pusetave te posame te ndertuara
per te kapur ujerat dhe per ti transportuar ne drejtim te kolektoreve.
Hyrjet e tyre mund te jene te vendosura ne rruge horizontalisht ose ne ane te bordurave
vertikalisht. (FIGURA T PUSETAVE ME ZGAR SI DHE PAMJE T TYRE NGA
LEKSIONET N AUDITOR), dhe ne baze te pjerresise se rruges mund te pajisen edhe me
ngadalesues te ujit ne menyre qe te hyje sa me shume ne kolektor.
Keto puseta mund te kene edhe kosha per te mos lejuar objekte te patretshme dhe te
permasave te medha te hyjne ne kolektor,pasi mund ta bllokojne ate.
Gjithashtu mund te jene edhe te sifonuar,pra te shtohet nje element ne pusete,ne menyre
qe te krijoje sifonin,per te mos lejuar gazrat te dalin jashte nqs.eshte sistem i perbashket.
(PRERJE T PUSETAVE ME ZGAR NGA LEKSIONET N AUDITOR)
Tubacion do t quhet nj pjes apo nj trakt i nj ujsjellsi, i cili sht i drejt apo jo i
drejt, pa degzime dhe q prcjell nj prurje t pandryshuar gjat gjith gjatsis s tij.
Pra, tubacioni ka vetm nj pik marrje t ujit n fillim dhe vetm nj pik dhnie n
fund.
Tubacionet e ujsjellsve apo t rrjeteve t shkarkimeve dhe t largimit t ujrave t
prdorura dhe atmosferike prbhen prej materialesh t ndryshme t prshkruara m posht:
Tubacione prej Betoni (ose Beton Arme)
Tubacione me fibra qelqi (ose vetroresine ose fibreglass)
Tubacione eliku
Tubacione Gize
Tubacione Plastike (PVC U, Polietilen me densitet t lart etj.
Tubacionet e prshkruara m sipr jan gjersisht t
prdorura, pr t gjitha llojet e sistemeve dhe pr
prurje dhe presione t ndryshme. Nj prshkrim m i
detajuar i ktyre tubacioneve jepet si m posht:
Tubacione prej b/a, prodhohen me an t
procesit t centrifugimit.
Prdoren pr transportimin e sasive t mdha t
ujit me nj presion 2-3 atmosfer. Shpesh vishen dhe
me nj flet metalike nga brenda,pr t garantuar
mosrrjedhjen n rast arje t tubacionit. Prmasat e
diametrit t tyre variojn nga 600-2500 mm, por
edhe m tepr kurse gjatsia e tyre varion nga 1m 6
m.
Lidhja e tyre mund t jet me
- got,
- mashkull - femr dhe me gomin kundra rrjedhjes.
Lidhja me got krkon nj kujdes t vecant n vendosjen n tok pr shkak t dhmbit
t gots (shih figurn e msiprme).
Leksioni 6
Nyjet sanitare t objekteve shoqrore dhe ato t objekteve t banimit jan t pajisura
me aparate t ndryshme, n varsi t llojit t nyjes sanitare dhe objektit ku ajo ndodhet.
Kshtu, pajisjet jan t ndryshme n nyjen sanitare banj, qoft pr banjat e objekteve
shoqrore, qoft pr banjat e objekteve t banimit. P.sh. pavarsisht tipizimit t njjt t tyre
(klozet, larse duarsh etj.), ato kan forma dhe prmasa t ndryshme, n varsi t funksionit
t objektit.
Nyjet sanitare n kohn e sotme, kan ndryshuar n form, paraqitje, material,
madhsi apo nga mnyra e instalimit nga tipet e hershme t tyre. Por mnyra e funksionimit t
tyre sht e njjt.
Pajisjet sanitare t prdorura n nyjet sanitare jan t grupuara sipas llojit t nyjes
sanitare si m posht:
Hn = hgj + hf + hu + hp
Ku:
Hn = presioni i lir i nevojshm n hyrje t ndrtess
hgj = lartsia gjeometrike e aparatit m t disfavorshm nga pika e lidhjes
hf = humbjet hidraulike n t gjith sistemin hidrosanitar t furnizimit me uj, duke
prfshir a) humbjet hidraulike gjatsore (t llogaritura n tabeln e msiprme), n linjat n
t cilat kalon uji kur ai prshkon rrugn nga pika e lidhjes e deri tek aparati m i
disfavorshm; b) humbjet lokale n sasin 10 15 % t humbjeve gjatsore t prmendura n
pikn a);
hu = humbjet lokale t aparatit ujmats, t cilat llogariten me shprehjen hw = S * q,
ku s koefient i cili varet nga diametri i tubacionit t magjistralit, dhe q prurja e cila kalon
n pjesn llogaritse n t ciln ndodhet aparati ujmats. Humbjet hidraulike n ujmats
nuk duhet t jen m shum se 2.5 m.
hp = presioni i puns s aparatit m t disfavorshm, i cili sipas kushteve teknike
shqiptare sht 2 m kolon uji (mund t pranohet edhe vlera 5 m k.u.).
6.2.1. T Prgjithshme
Ndrtesat e ndryshme, shoqrore apo private, ndrmarrje apo insttitucione, ve
sistemit t furnizimit me uj jan t pajisur edhe me sistemin e largimit t ujrave t prdorura.
Sistemi i largimit t ujrave t prdorura, i cili shpesh quhet sistemi i kanalizimit apo
sistemi i shkarkimeve, ndryshon nga nj objekt n tjetrin n varsi t llojit t ujrave q ato
largojn. Kshtu, n varsi t llojit t ujrave t prdorura, sikurse edhe pr rrjetin e jashtm t
kanalizimit kemi kto sisteme t largimit t ujrave:
- Sisteme t largimit t ujrave komunal, t cilt jan ujrat e prdorura n
aparatet sanitare n ndrtesa n disa vende t ndryshme mund t ket edhe nnndarje t ktij
sistemi n dy sisteme; sistem i largimit t ujrave t zeza nga klozeta, lavapjata, bideja si dhe
sistem i largimit t ujrave gri nga lavamant, pllakat e dusheve dhe vaskat e larjes).
- Sisteme t largimit t ujrave industrial, t cilt jan ujrat e prdorura
pr proesin teknologjik, n ndrmarrje apo fabrika t ndryshme. Kto lloj ujrash jan me
prmbajtje t ngurta dhe t lngta t ndryshme, si dhe me temperatura t larta apo t ulta
sipas proesit t puns n t cilin prdoren.
- Sisteme t largimit t ujrave atmosferik, t cilt shrbejn pr largimin
e ujrave t shiut apo t dbors s shkrir nga taracat apo atit e pallateve dhe t godinave t
ndryshme.
Kta sisteme mund t ndrtohen bashk apo ve e ve, vetm pr dy llojet e para t
ujrave t prdorura, kurse ujrat e shiut domosdoshmrisht duhen br m vete prderisa
taracat jan t shfrytzueshme totalisht ose pjesrisht. Kjo ndarje m vete e sistemit t ujrave
t bardha atmosferike duhet br pr t shmangur errat e kqija n taracn apo verandn e
shfrytzuar, t cilat mund t vijn nprmjet tubacioneve nga rrjeti i kanalizimit t jashtm.
Nj arsye tjetr sht se ujrat e shiut duke qen t relativisht t pastra mund t derdhen me
ann e nj kolektori t veant direkt e n pellgun e fundit mbledhs t ujit, i cili mund t jet
nj lum, liqen etj. Kjo ndarje gjithashtu, nuk mbingarkon impiantin e pastrimit, ose nuk
mbiprmason rrjetin e kanalizimit. Ujrat teknologjike mund t largohen me ujrat komunal n
rast se kan veti t prafrta, por n rastin e ujrave teknologjike me prbrje kimike t fort,
ndrtohet sistem i veant i largimit t ktyre ujrave, ose trajtohen paraprakisht brenda
mjediseve t zons industriale n t ciln prodhohen dhe pastaj bashkohen me sistemin
komunal t qendrs s banuar.
Kshtu, lloji i sistemit q do t ndrtohet varet edhe nga lloji i ujrave q do t
largohen.
FIGURA NGA LEKSIONET N AUDITOR
Nga kto formula dhe t tjera jan ndrtuar tabela t cilat paraqesin prurjet n varsi t
sasis s ekuivalentve t llogaritur.
Me ann e tabelave t ndryshme gjenden edhe diametrat e diametrat e tubacioneve t
lidhjes apo t drgimit, kolonave, kolektorve etj. ku tubacioneve horizontal u jepet nj
pjerrsi, e cila ndihmon n prcjelljen e ujrave sado e vogl qoft prurja e tyre.
Diametri kolons duhet t jet i njjt ose m i madh se diametri m i madh i
degzimeve q lidhen n t. Diametri i tubave t derdhjes duhet t jet i njjt ose m i madh
se diametri i kolons q lidhet me t.