Aristoteli - Filozofia politike e tij

Aristoteli lindi n vitin 384 n Stagira, n Gadishullin Trak t Kalkides. Rjedh nga nj familje e
arsimuar, n t ciln tradicionalisht kultivoheshin shkencat natyrore dhe mjeksia. N moshn 17
vjeare u regjistrua n Akademin e Platonit, ku qndroi rreth 20 vjet. N vitin 342, u ftua nga
mbreti Filip i Maqedonis pr t qen msues i princit trashgimtar, Aleksandrit. Pas kurorzimit
t Aleksandrit pr mbret, Aristoteli u kthye prsri n Athin ku themeloi Universitetin-
Lykeion. Vdiq n vitin 321. Enciklopedisti Aristoteli shkroi jashtzakonisht shum. Mirpo
veprat e tij psuan fat t rnd dhe ajo q mbijetoi odisen e shum shekujve, sht nj pjes e
vogl e trashgimit t tij: ne kemi 146 libra t ndryshme t studimeve t tij, kurse kishte s paku
400. Jetoi gjithsej 63 vjet, koh kjo relativisht e shkurtr pr kto vepra kolosale q ia la
trashgimi njerzimit. Veprat kryesore jan: Metafizika, Kushtetuta e Athins, Politika, Etika e
Nikomahut, Mbi qiellin, Mbi shpirtin, Organoni etj.
Krijimtaria e tij, pos n filozofi shtrihet n politik, etik, estetik, logjik, astronomi, biologji,
psikologji etj. N mnyr t veant, Aristoteli u morr me studimin e shtjeve q kan t bjn
me metafizikn (t ashtuquajturn filozofia e par), t ciln ai e cilsoi si shkenc hyjnore dhe
m e lart, e cila pr objekt studimi kishte qenien dhe t vrtetn n prgjithsi.
Fillimin e lvizjes s gjrave n bot, Aristoteli e lidh me lvizsin e par i cili ishte i
palvizshm, sepse po t lvizte, ajo duhej t lvizte nga nj lvizs paraprak e kshtu deri n
pakufi. Pr ta ndrprer kt lvizje t pakufishme ose kt varg shkaqesh t lvizjeve t
pakufishme, Aristoteli vendosi ta imagjinoj lvizsin e par t palvizshm, t cilin e njejtsoi
si Zot. N kt mnyr, metafizika e Aristotelit shpeshher kuptohej si teologji.
Pr materien, Aristoteli thot se sht nj lnd e patrajt, e rastsishme dhe kontradiktore, ajo
sht nj mundsi. Forma sht ajo q vepron mbi materien dhe n kt mnyr, kt mundsi e
shndrron n vrtetsi.
Aristoteli konsideron se logjika nuk sht disiplin filozofike, por mjet q ndihmon n studimin e
filozofis (organon). Tiparet kryesore t ktij mjeti, sipas Aristotelit jan objektivizmi dhe
formalizmi. Bazat e logjiks formale t Aristotelit: nocioni, gjykimi, silogjizmat; jan t
pandryshuara n librat bashkkohor t logjiks.
Ve tjerash, Aristoteli i kushtoi rndsi t veant edhe etiks, si disiplin filozofike q merret
me studimin e moralit, etiks, t mirs etj. Etika e Aristotelit sht e lidhur me politikn, pse jo,
ajo edhe i shrben politiks. Aristoteli shprehet se pr t patur shtet t denj, qytetart e atij shteti
duhet t jen t moralshm.
N kt mnyr, Aristoteli i kontribuoi shkencs dhe filozofis n prgjithsi e n mnyr t
veant filozofis politike.
 Filozofia politike e Aristotelit

Ai q nuk mund t jetoj n bashksi ose ai q nuk ka nevoj pr askend, sepse sht i
vetmjaftueshm, nuk sht pjes e shtetit, dhe, si i till, sht ose egrsir, ose perndi.
Aristoteli

Aristoteli, Sokrati e Platoni ishin prfaqsuesit m t denj t mendimit filozofik dhe politik t
Greqis antike, ndikimi i t cilve ishte i theksuar si n teologji, politik dhe mendimin filozofik
t kohve q pasuan q nga mesjeta e hershme e deri n bashkkohsi.
Aristoteli sht njri ndr teoricient e par dhe m t njohur t shoqris, t shtetit dhe t
politiks n prgjithsi. Veprat e tij, veanrisht Politika dhe Kushtetuta e Athins jan tejet
t rndsishme pr teorin e shtetit dhe politiks dhe si t tilla, nuk mund t mos prfillen, sa
her q bhet fjal pr shtetin dhe politikn.
Aristoteli, pikpamjet e tij politike dhe meditimet pr shtetin i filloi nga analiza e rolit t familjes
baz, duke i sistemuar edhe t gjitha strukturat tjera q e sajojn natyrshm godinn shtetrore.
Vetm njerzit, n mnyr t natyrshme mes vete hyjn n raporte politike dhe merren me
politik si qenia politike. Krijesat ndr ta, q jan kafsht dhe mbi ta q jan zotrat, nuk merren
me politik. Nse njerzit hyjn n raporte politike pr ti harmonizuar interesat e tyre q nga
familja dhe se kjo sht nj e mir pr t gjith, ather edhe organizimi i shtetit duhet t bhet
mbi kt baz si e mir e t gjith qytetarve.
N krahasim me punn e tij n fushn e etikes, e cila i adresohet individit, n vepren e tij
Politika Aristoteli i adresohet qytetit. Koncepti i Aristotelit pr qytetin sht organik dhe ai
konsiderohet ndr t part q e prkufizon qytetin n kt mnyr.
Aristoteli konsideronte se qyteti sht nj komunitet natyral. Pr m tepr, ai e konsideronte
qytetin si primar prkrah familjes e cila ishte primare prkrah individit.
Aristoteli i referohej politiks m shum si organizm se sa si makin si dhe si grup i pjesve ku
asnjra pjes nuk mund t egzistoj pa tjetrn. Duhet theksuar q prkufizimi modern i t
kuptuarit t komunitetit politik sht ai i shtetit. Sidoqoft, shteti ishte i huaj pr Aristotelin. Ai
iu referohej komuniteteve politike m fjaln qytet. Aristoteli e kuptonte qytetin si partneritet
politik dhe jo si komunitet politik si e konsideronte Niccolo Machiavelli.
Rrjedhimisht, qyteti sht krijuar jo pr t mnjanuar padrejtsin apo stabilitetin ekonomik, por
m tepr pr t jetuar nj jet t mir: Partneriteti politik duhet t shihet si ekzistim pr shkak t
aktiviteteve t moralshme e jo si shkak i t jetuarit s bashku. Kjo mund t nxirret nga teoria e
kontrats sociale ku individt e ln gjendjen natyrore pr shkak t friks nga vdekja e
dhunshme apo paknaqsit e saj.
I ndikuar nga pikpamjet idealiste t Platonit, Aristoteli pohon se pozitn e do individi n
shoqri e ka caktuar natyra me prkufizimet dhe virtytet q i ka dhuruar do
individi. Kjo, njkohsisht ishte baz teorike edhe pr ruajtjen e sistemit skllavopronar si sistem i
ngritur mbi bazn e dallimeve natyrore t njerzve.
Por, idealizmi i Aristotelit dallon nga ai i Platonit, i cili lindjen e shtetit e mbshtet apriori n
iden nga e cila materializohet shteti, ndrsa Aristoteli, sajimin e shtetit e shpjegon prmes
faktorve empirik q nga familja, fshati e polisi, t motivuar nga interesi pr nj jet m t mir.
Shteti, sipas Aristotelit sht nj bashkim dhe do bashkim ka qllimet pr dika m t mir.
Bashkimet e tilla qllimmira jan bashkime politike.
Pasi prcakton nocionin e shtetit, n veprn e tij POLITIKA, Sokrati i sistemon shtresat q e
prbjn fenomenin shtet duke filluar nga bashkimi i burrit dhe gruas, q sigurojn trashgimin.
Pasojn bashkimet e atyre q me inteligjencn e vet, natyrshm i marrin prgjegjsit pr
drejtimin e punve t shtetit. Rojtart (ushtart) jan shtresa pasuese t cilt kan m shum forc
por me m pak inteligjenc.
Aristoteli bn dallimin n mes njerzve me mendje t ndritur dhe t atyre q kuptojn, por nuk
kan aftsi pr mendime t pavarura. Mbi kt fakt, ai bn klasifikimin e atyre q natyrshm iu
takon roli q t drejtojn shtetin, ndrsa t dytt si barbar, natyrshm iu takon pozita skllave n
shrbim t t parve.
Nj shumic familje fshatare, bjn bashksin e fshatit, e cila u ndihmon q ti zgjidhin
problemet lokale, ndrsa shteti ose Polisi-shtet, sht bashkim m i lart (m kompleks). Shteti
ka resurse natyrore, fizike, kulturore dhe institucionale pr zhvillimin e t gjitha mundsive
njerzore.
N vazhdim t zbrthimit t nocionit SHTET, Aristoteli prshkruan detyrat dhe shrbimet q
duhet t ushtrohen pr t pasur nj shtet funksional. Kshtu fshatart duhet t prodhojn ushqim,
artizant pr shrbime t ndryshme dhe prodhimin e mjeteve teknike etj., forcat e armatosura pr
mbrojtje nga lufta, njerz me prona nga t cilt shteti vjel t ardhura pr funksionim dhe
mbrojtje, priftrinjt pr shrbime ndaj perendive dhe n fund organet e drejtsis.
Aristoteli, theks t veant i v domosdoshmris s shoqrorizimit t individit, ngase njeriu nuk
mund t ekzistoj i ndar nga shoqria, sepse njeriu sht qenie zoopolitike (kafsh politike).
Shteti, sipas sistemit natyror qendron mbi individin dhe familjen, sepse trsia gjithmon sht
mbi pjesn. Aristoteli, e krahason shtetin me trupin e njeriut. Konkretisht Aristoteli n veprn e
tij Politika, lidhur me kt thot Shteti sipas natyrs s vet sht mbi familjen dhe secilin ve
e ve, sepse trsia sht medoemos m e rndsishme se pjest. Nse rrnohet trsia, ather
nuk ekziston as kmba, as dora, por ekziston vetm i njjti emrtim i cili mund t aplikohet edhe
kur sht fjala pr dorn prej gurit; sepse dora e veuar nga trupi do jet e ngjashme me at prej
gurit. Nqoftse nga trupi i njeriut veojm pjes vitale, trupi nuk mund t funksionoj.
Ather, lind pyetja Po si qndron trsia pa pjest prbrse t saj? Teorikisht edhe mund te
njejtsohet shteti (funksionimi i tij) me trupin e njeriut, mirpo realisht shteti (si trsi, pr dallim
nga trupi), mund t funksionoj, pa ka po i munguan pjest, nuk mund t realizohet n plotsin
e tij.
Aristoteli bn shkallzimin e njerzve n baz t aftsive dhe fisnikris s tyre, pr tu marr me
punt e shtetit.

FORMAT E QEVERISJES S SHTETIT

Aristoteli sht nj ndr mendjet m t ndritura t filozofis politik t kohs antike. Format e
qeverisjes s shtetit t anticipuara nga ai, qysh para 25 shekujsh, jan materializuar gjat tr
rrjedhs historike me m pak ose m shum ndryshime, plotsime apo korrigjime.
N analizn e tij mbi format e qeverisjes s shtetit m shkoqitur flet pr monarkin, oligarkin
dhe demokracin. Monarkin e cilson si sundim t nj individi, e cila mund t shndrrohet edhe
n tirani (tiranidi- si e quan Aristoteli). Oligarkia sht sundim i nj grupi t t pasurve, ndrsa
demokracia- si sundim i shumics s t varfrve (demos-popull, kratia-sundim). N analizn e tij,
Aristoteli i v n pah ant pozitive dhe negative t donjrs nga kto forma t qeverisjes.
Shteti, sipas Aristotelit duhet t jet n raport t natyrshm me qytetart, si i vjetri ndaj t riut,
ose si prindi ndaj fmijs.
Aristoteli pyet: A posedon skllavi edhe ndonj virtyt pos aftsis q t jet vegl e qytetarit t
lir? Ai thot se ekzistojn mendime pro dhe kundr dhe prgjigjet po ose jo, i kan vshtirsit e
veta. Aristoteli pohon se ka mundsi q edhe skllavi t posedoj kto virtyte duke qen se edhe ai
sht njeri dhe e posedon arsyen. Me kt qndrim ai bie n kundrshtim me teorine e tij me t
ciln e mbron sistemin skllavopronar si sistem natyrshm i prcaktuar (apriori). Ai, njkohsisht
pohon se shteti domosdoshmrisht duhet t jet i ndar n klasa.
Ligjvnsit, thot Aristoteli, duhet t bijn ligje n funksion t edukimit t qytetarve. N veanti
flet pr obligimet e shtetit pr edukimin e rinis. Nse shteti nuk e prmbush kt obligmin, ai
pson dme, ngase do rregullimi shtetror i nevojitet edukim i posaqm. Kshtu edukimi moral
demokratik e ruan demokracin, ai oligarkik-oligarkin. Pra, morali m i mir gjithmon
gjeneron rregullimin shtetror m t mir. Edukim t mir duhet konsideruar do aktivitet q
trupin, shpirtin e lir t njeriut, e bn t aft pr zbatimin e virtytit dhe pr t vepruar n pajtim
me virtytin.
Sipas Aristotelit, nj shtet i qndrueshm sht ather kur sasia dhe cilsia sillen n
drejtpeshim. Me kuantitet (sasi), Aristoteli kupton at q pjesrisht sht e diskontinuar,
kurse pjesrisht e kontinuar dhe prbhet ose nga pjest q mes vete kan nj pozit ose nga
pjest q nuk kan pozit. Ndrsa, kualitet (cilsi), Aristoteli quan at pr shkak t t cilit
pr dika thuhet se sht e till dhe e till. Cilsia nga gjendja dallohet me faktin se sht shum
m permanente dhe e qndrueshme. T tilla jan diturit dhe virtytet. M saktsisht, me kualitet
kuptojm lirin, arsimin, inteligjencn, pasurin e vlera tjera, ndrsa me kuantitet, Aristoteli na l
t kuptojm t gjitha ato eprsi numerike q nuk kan t kundrt.
Pushteti shtetror sht i mir kur e ka parasysh t mirn e tr bashksis, ndrsa pushteti i keq
vepron vetm n interes t vetin. Ndaj, pushtetin duhet ta udhheqin personat e ndershm, t
moralshm dhe m t aftt.
Aristoteli, konsideron se ekzistojn tri lloje t rregullimit t mir t shtetit: monarkia, aristokracia
dhe shteti kushtetues. Paralel me shembujt pr shtetet e mira, ai numron edhe tri forma
shtetrore q i konsideron t kqija: tiranida, oligarkia dhe demokracia.
Aristoteli thekson se ekzistojn edhe forma tjera t prziera, por asnjrs form t rregullimit
shtetror nuk i jep prparsi absolute. Sipas mendimit t tij e q pajtohet me teorin e mesit t
art, nj pushtet i matur duhet t realizohet prmes virtyteve. Aristoteli i jep prparsi
demokracis, duke e arsyetuar se sht m e sigurt dhe m pak i nnshtrohet kryengritjeve se
oligarkia. Kjo ndodh pr shkak se n oligarki ekzistojn dy lloje t luftrave, lufta midis vet
oligarkve dhe lufta e oligarkve kundr popullit. Kurse n demokraci ekziston vetm nj luft
dhe kjo sht lufta kundr demokracis: luft brenda demokracis nuk ka dhe nse ekziston, ajo
nuk ka at rndsi.