Badania dynamicznych przebiegw cinienia

w pompach wyporowych z wykorzystaniem

czujnikw piezoelektrycznych
Piotr Osiski, Piotr Patrosz

Ukad pomiarowy
Badania dynamicznych przebiegw cinienia w pompach
wyporowych przeprowadzono, wykorzystujc czujniki piezo- Streszczenie: W artykule przedstawiono wyniki bada prze-
elektryczne [1, 4, 5]. Wybr tego typu czujnika cinienia po- biegw cinie w pompie zbatej i wielotoczkowej, przepro-
dyktowany jest niewielkimi rozmiarami, ktre pozwalaj na wadzonych z wykorzystaniem piezoelektrycznych czujnikw
atwe umiejscowienie czujnika w pompach o zwartej budowie. cinienia. Przedstawione wyniki s efektem realizowanych prac
Dodatkowo czujniki z sensorami piezoelektrycznymi cechuj badawczo-rozwojowych na Politechnikach Gdaskiej [9] oraz
si niewielk histerez, s mao podatne na zmiany zwizane Wrocawskiej [15].
ze starzeniem si oraz umoliwiaj bezporednie przetwarzanie
cinienia na napicie. W odniesieniu do innych metod pomia- Abstract: This article presents the results of research pres-
rowych czujniki piezoelektryczne s precyzyjne, o szerokim sure pulsation in gear pump and axial piston unite. The research
zakresie dynamiki pomiarowej od uamkw paskali do setek was conducted using a piezoelectric pressure sensors. The pre-
megapaskali, przy zapewnieniu wysokiego stosunku sygnau sented results are the effect of ongoing research and develop-
do szumu na poziomie 120dB. Czujniki z krysztaami piezo- ment in Technical University of Gdansk [9] and Wroclaw [15].
elektrycznymi reaguj na zmiany cinienia o czstotliwociach
do 100kHz i s obecnie jednymi z najszybszych przetworni-
kw. Wszystkie przetworniki piezoelektryczne wykorzystuj
zjawisko powstawania potencjau elektrycznego wewntrz
krysztaw amorficznych wraz ze zmian ich napre. Zatem
w wyniku zmian cinienia kryszta znajdujcy si w czujniku
Innowacje wod.-kan.

generuje adunek, ktry przekazywany jest do wzmacniacza

adunkowego. Podstawow funkcj wzmacniacza jest zamiana
wysokoimpedancyjnego sygnau na niskoimpedancyjny sygna
napiciowy przeznaczony do pniejszej rejestracji. Dodatko-
wo poprawnie dobrany wzmacniacz powinien cechowa si
ma pojemnoci wejciow dla zapewnienia duej czuoci
oraz znaczn rezystancj wejciow w celu zapewnienia ma-
ego upywu.
W efekcie kocowym przetwornika piezoelektrycznego nie
mona bezporednio podczy do przyrzdu pomiarowego
ze wzgldu na du rezystancj wejciow, ktra powinna by
transformowana przez specjalne ukady elektroniczne do ni-
skiej impedancji na wyjciu. Tylko takie rozwizanie zapew-
nia prawidow wspprac z przyrzdami pomiarowymi
i analizujcymi.
Kady z elementw znajdujcych si w opisanym torze po-
miarowym posiada pewn pojemno C, w ktrej nastpu-
je gromadzenie adunku elektrycznego. adunek ten ulega q adunek
wyciekowi w czasie, a prdko jego upywu zaley przede C1 pojemno krysztau
wszystkim od rezystora sprzenia zwrotnego i kondensatora C2 pojemno kabla
C3 pojemno wejciowa wzmacniacza
we wzmacniaczu adunkowym. Zjawisko to powoduje charak-
Ca pojemno sprzenia zwrotnego
terystyczn wykadnicz deformacj przebiegu zmian cinienia
rejestrowanego zaporednictwem czujnika piezoelektrycznego.
W efekcie tego zjawiska zarejestrowany sygna ma nieco inny Rys. 1. Schemat systemu adunkowego

110 l Nr 11 l Listopad 2016 r.


Rys. 2. Porwnanie przebiegu cinienia rzeczywistego i zmierzonego
czujnikiem piezoelektrycznym (linia ciga przebieg rzeczywisty; linia
przerywana przebieg zmierzony)
przebieg ni sygna rzeczywisty, co przedstawiono pogldowo
narys.2. adunek dodatni powstaje przy wzrocie cinienia,
a ujemny przy spadku. Zarwno jeden, jak i drugi adunek gro-
madzone s w obwodzie ukadu pomiarowego, anastpnie ule-
gaj stopniowemu rozadowaniu. Czas upywu (rozadowania)
adunku w czasie mona opisa wzorem (1).
t
-
U(t) = Uoe RC  (1)
gdzie:
U napicie mierzone;
Uo napicie w chwili rozpoczcia rozadowania;
t czas mierzony od pocztku rozadowania;
RC wspczynnik relaksacji obwodu.
Rys. 3. Schemat blokowy dziaania programu Piezokorektor
Przy wykorzystaniu znajomoci zjawiska rozadowania kon-
densatora moliwe jest takie skorygowanie przebiegu zmie-
rzonego, aby odtworzy przebieg rzeczywisty. Z uwagi na to,
e rczne przeprowadzenie procesu odzyskiwania przebiegu
rzeczywistego byoby bardzo pracochonne, skorzystano z pro-
gramu komputerowego Piezokorektor*, pozwalajcego na prze-
prowadzenie numerycznej korekcji tego procesu, co skraca czas
obrbki analizowanego sygnau pomiarowego.
Opis programu Piezokorektor
Kod rdowy oprogramowania zosta napisany w jzyku C#
pod platform .NET Framework. Jzyk C# pozwala na pro-
gramowanie obiektowe, ktre znacznie upraszcza kod, a take
pozwala na wielokrotne wykorzystywanie wczeniej przygo-
towanych metod, co skraca czas przygotowania aplikacji. Pro-
gram Piezokorektor dziaa wedug algorytmu przedstawione-
go na rys. 3. Po uruchomieniu programu wczytywane s dane
z pliku wskazanego przez uytkownika. Plik ten jest przetwa-
rzany w taki sposb, aby usun z niego informacje zbdne
dla dziaania programu, a take zamieni kropki rozdzielajce
miejsca dziesitne na przecinki i ujednolici jednostki, w ja-
kich podawane s dane. Tak zmodyfikowane dane zapisywane
s do dwch tablic: czasu i napicia, ktre z kolei wykorzysty-
wane s do wywietlenia wykresu przedstawiajcego przebieg
pierwotny (nieskorygowany). Nastpnie program wymaga od
uytkownika wskazania na wykresie punktw charakterystycz-
nych (rys. 4). Punkty A, B i C wskazuj odpowiednio pocztek
pierwszego cyklu, koniec rozadowania wzakresie ujemnym
i pocztek cyklu drugiego. Jeli wszystkie punkty zostan wska-
zane przez uytkownika poprawnie, to po naciniciu przyci-
sku KORYGUJ program na ich podstawie okreli pocztek
Innowacje wod.-kan.
Nr 11 l Listopad 2016 r. l 111
 Rys. 4. Pooenie punktw charakterystycznych na przykadowym
wykresie nieskorygowanym [5]

rozadowania, koniec rozadowania, dugo cyklu oraz liczb Rys. 5. Przebieg sygnau pomiarowego z uwzgldnieniem oraz z pomini-
ciem efektu upywu adunku [5]
penych cykli (odpunktu A do punktu C). Wykorzystujc te in-
formacje, program koryguje najpierw zakres dodatni, powik-
szajc go o warto wynikajc z przeksztaconego wzoru (1),
anastpnie koryguje zakres ujemny, a take podnoszc wartoci
w caym przebiegu tak, aby cinienie nie spadao poniej zera.
Proces korygowania jest powtarzany dla kadego penego cyklu
osobno, a do wyczerpania wszystkich danych wejciowych.
Jeli skorygowane zostay ju wszystkie cykle zmiany cinienia
w przebiegu, program wczytuje wprowadzon przez uytkow-
nika sta czujnika, przeksztaca sygna napiciowy na cinienie
i wywietla efekt korekty na wykresie. Jeli uytkownik zadecy-
duje, e korekta spenia jego wymagania, moe zapisa go do
pliku tekstowego z rozszerzeniem *.txt.

Przykadowe wyniki bada

Przykad przebiegu czasowego sygnau przed i po przeprowa-
dzeniu numerycznej korekcji przedstawiono na rys. 5. Wykres
przedstawia dwa przebiegi cinienia obwodowego zarejestrowa-
ne dla pompy wzorcowej PZ4-32 oraz jednostki prototypowej Rys. 6. Teoretyczny przebieg cinienia w pompie zbatej podczas penego
Innowacje wod.-kan.

z kompensacj luzw obwodowych okcie opasania c=130. obrotu koa zbatego [5]
Pompy obcione byy cinieniem pt=15,0MPa oraz pracowa-
y z prdkoci obrotow n=1500obr./min [5]. Cinienie po
stronie ssawnej utrzymywane byo na poziomie ps = 0,2 MPa.
Dla przytoczonego przebiegu bd pomiaru cinienia spowo-
dowany nieuwzgldnieniem efektu upywu adunku wynosi
14%. Wiksze bdy uzyskuje si dla cinie niszych oraz dla
mniejszych prdkoci obrotowych. Mog one wwczas wyno-
si sto, a nawet wicej procent [5]. W zwizku z powyszym
wykonanie numerycznej korekcji, uwzgldniajcej efekt roza-
dowania kondensatora, jest konieczne w celu przeprowadzenia
prawidowej interpretacji wynikw bada otrzymanych piezo-
elektryczn metod pomiarow.
Przeprowadzone badania wasne [1, 3, 4, 5] pozwoliy na po-
znanie procesu narostu cinienia obwodowego. Teoretyczny
przebieg cinienia p(t) wpompie zbatej w czasie jednego pe-
nego obrotu koa zbatego (2) przedstawiono na rys.6. Wy-
rni moemy na nim cztery charakterystyczne obszary:
zz obszar ssawny: 1 p(t) = ps
zz obszar wzrostu cinienia: 2 ps<p(t)<pt
zz obszar staego cinienia: 3 p(t)=pt
zz obszar zmiany cinienia
w przestrzeni zasklepionej: 4 p(t)=pz=pt+pz
W kolejnym etapie opracowane wyniki umoliwiy okrelenie
zalenoci zmian narostu cinienia obwodowego od parame-
trw geometrycznych szczeliny obwodowej wystpujcej po-
midzy wierzchokiem zbw a korpusem pompy [5]. Dodat-
kowo tego typu badania pozwalaj na sprawdzenie poprawnoci
odcienia przestrzeni zasklepionej [1, 2, 4, 6].
Skoki cinienia w komorach pompy wielotoczkowej
z rozrzdem krzywkowym
Program Piezokorektor zosta opracowany na podstawie pro-
gramu Press-kor stworzonego na Politechnice Gdaskiej na
potrzeby bada pomp wielotoczkowych z rozrzdem krzyw-
kowym PWK [7, 8]. Program ten jest nadal rozwijany i umo-
liwia korekcj przebiegw zmian cinienia w komorach robo-
czych pomp toczkowych zarejestrowanych przy wykorzystaniu
czujnikw piezoelektrycznych. Zasada dziaania programu jest
identyczna jak Piezokorektora, przy czym moe on by w pe-
ni automatyczny. Nie wymaga od uytkownika wskazywania

112 l Nr 11 l Listopad 2016 r.

Rys. 7. Porwnanie przykadowego przebiegu zmian cinienia z przebiegiem zarejestrowanym przy pomocy czujnika piezoelektrycznego:
a) przebieg zarejestrowany; b) przebieg skorygowany (przebieg zarejestrowano przy prdkoci obrotowej n = 800 obr./min, cinieniu toczenia
p = 10 MPa i nastawie wydajnoci 20%)

Innowacje wod.-kan.

Rys. 8. Przykadowe przebiegi zmian cinienia dla rnych parametrw eksploatacyjnych (n prdko obrotowa; p cinienie tocznia; x nastawa
wydajnoci pompy)

Nr 11 l Listopad 2016 r. l 113

 punktw charakterystycznych, ale sam je wyszukuje na pod-
stawie cech przebiegu.
Zmiany cinienia w komorze idealnej pompy toczkowej
przedstawiaby niebieski przebieg na rys. 2. Niestety w badanej
pompie wystpoway bardzo wysokie wartoci cinienia szczy-
towego w trakcie przejcia midzy fazami toczenia i ssania.
Charakterystyka rys.7a) przedstawia przebieg zarejestrowany
przy wykorzystaniu czujnika piezoelektrycznego. Przebieg ten
jest zalenoci napicia od czasu. Natomiast charakterystyka
b) przedstawia przebieg skorygowany i przeliczony z uwzgld-
nieniem czuoci przetwornika za pomoc programu Press-kor.
Dodatkowo program automatycznie koryguje przebiegi, aby
zawsze rozpoczynay si na pocztku fazy ssania, co poprawia
czytelno i znaczco uatwia interpretacj wynikw.
Program Press-kor by wykorzystywany do korygowania wy-
nikw bada wykonywanych przy rnych parametrach eksplo-
atacyjnych. Zmieniano cinienie toczenia, prdko obrotow
oraz nastaw wydajnoci. Przykadowe wyniki dla pompy PWK
przedstawiono na rys. 8. Wida na nich, e zmiana parame-
trw eksploatacyjnych wpywa na warto rejestrowanego sko-
ku cinienia szczytowego, ale take na warto waha cinienia
podczas fazy toczenia. Problem ten by najwiksz przeszkod
w trakcie programowania, poniewa znaczco utrudnia auto-
matyczne dziaanie programu, szczeglnie gdy cinienia szczy-
towe byy niskie i tylko nieznacznie odrniay si od waha
cinienia, a take gdy warto cinienia toczenia bya na tyle
niewielka, e warto waha cinienia zmieniaa znak na ujem-
ny. Jednake zaimplementowane rozwizania pozwoliy omi-
n t przeszkod i program w wikszoci przypadkw dziaa [9] Osiecki L., Patrosz P., Zawistowski T., Landvogt B., Piech-
automatycznie.
Przeprowadzone badania miay na celu okrelenie wpywu
parametrw eksploatacyjnych na warto cinienia szczytowego
Innowacje wod.-kan.
w komorach pompy PWK, a nastpnie dobranie parametrw
konstrukcyjnych komory kompensacyjnej [9]. Dziki temu roz-
wizaniu znaczco obniono warto cinienia szczytowego,
zachowujc bardzo wysok warto sprawnoci objtociowej.
Podsumowanie
Program Piezokorektor jak i Presskor, wykorzystuj t sam
zasad dziaania, redukujc wpyw wycieku adunku elek-
trycznego na wynik pomiaru. Wykazay du przydatno przy
badaniu pomp zbatych i toczkowych, a ich zastosowanie moe
by poszerzone o badania innych rodzajw maszyn wyporo-
wych oraz zaworw, przy wykorzystaniu czujnikw piezoelek-
trycznych. Naley mie jednak na uwadze, e nie s to aplika-
cje uniwersalne, dua zmienno ksztatu przebiegw cinienia
w rnych urzdzeniach wymagaaby dostosowania programu
do badanego urzdzenia. Istniaaby moliwo napisania uni-
wersalnej aplikacji umoliwiajcej uytkownikowi korekt po-
miaru dla dowolnego badania, ale wtedy program korygujcy
utraciby swoj prostot obsugi. Wymagaby od uytkownika
dokadnej znajomoci badanego zjawiska, a przede wszystkim
korekta jednego przebiegu zajmowaaby nie kilka sekund, jak
w przypadku ww. programw, a kilka minut, co czsto dla pro-
wadzcego badania ma kluczowe znaczenie.
114 l Nr 11 l Listopad 2016 r.
Niemniej jednak oczekuje si, e parametry nieosigalne dla
czujnikw innych ni piezoelektryczne oraz taniejca technolo-
gia tworzenia monokrysztaw kwarcu spowoduj, e spektrum
zastosowa czujnikw piezoelektrycznych bdzie coraz szersze
i co za tym idzie rwnie oprogramowanie korygujce bdzie
dalej rozwijane i coraz bardziej uniwersalne.
Literatura
[1] Kollek W., Osiski P.: Modelling and design of gear pumps. Ofi-
cyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2009.
[2] Kollek W.: Pompy zbate konstrukcja i eksploatacja. Zakad Na-
rodowy Imienia Ossoliskich Wydawnictwo, Wrocaw 1996.
[3] Osiski P.: Badania hydrauliczne wysokosprawnociowych pomp
zbatych o zazbieniu zewntrznym. XXVI Konferencja Nauko-
wa: Problemy rozwoju maszyn roboczych, Zakopane 2008.
[4] Osiski P.: Modelling and design of gear pumps with modified
tooth profile. Saarbrcken: LAP Lambert Academic Publishing,
2014.
[5] Osiski P.: Wysokocinieniowe i niskopulsacyjne pompy zbate
o zazbieniu zewntrznym. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Wrocawskiej, Wrocaw 2013.
[6] Stryczek S.: Napd hydrostatyczny. T.1. Elementy. WNT, War-
szawa 1990.
[7] Osiecki A., Osiecki L.: Hydrostatic axial piston machine. Patent
europejski nr 0742870.
[8] Osiecki L.: Mechanizmy rozrzdu hydraulicznych maszyn wielo-
toczkowych osiowych. Monografie 72, Wydawnictwo Politechni-
ki Gdaskiej, Gdask 2006.
na J., yliski B.: Compensation of pressure peaks in PWK-ty-
pe hydraulic pumps. Key Engineering Materials. Vol. 490/2012,
p. 3344.
*Wacicielem autorskich praw majtkowych do oprogramowania jest
Politechnika Wrocawska. Kod rdowy zosta opracowany i napisany
na Politechnice Gdaskiej wg zaoe okrelonych przez Politech-
nik Wrocawsk na potrzeby realizowanego projektu badawczego
nr N N502 147938.
dr hab. in. Piotr Osiski Kierownik Laboratorium;
Laboratorium Napdw Hydraulicznych i Wibroakustyki Maszyn;
Katedra Eksploatacji Systemw Logistycznych, Systemw
Transportowych i Ukadw Hydraulicznych;
Politechnika Wrocawska, www.lhiw.pwr.edu.pl
mgr in. Piotr Patrosz Pracownik dydaktyczno-naukowy, asystent;
Katedra Mechaniki i Mechatroniki;
Zesp Hydrauliki i Pneumatyki;
Politechnika Gdaska
artyku recenzowany