A GUA DE

ALUDES

1
A gua de aludes
Esta gua foi realizada nas Delegacins Territoriais de
Aragn e Catalua.
Fotografas: Ramn Pascual e Gerardo Sanz (salvo as
indicadas nas propias imaxes).
Maquetacin: Delegacins Territoriais en Aragn e Catalua.
Traducin: Alcia Rodrguez Alcal.
Agradecementos: A Joan Ramon Merc e Pere Rods.

Aviso Legal: os contidos desta publicacin podern ser reutilizados,

citando a fuente e a data, no seu caso, da ltima actualizacin.

Edita:
Ministerio de Agricultura, Alimentacin y Medio Ambiente
Axencia Estatal de Meteoroloxa
Madrid, 2015

Catlogo de Publicacins da Administracin Xeral do Estado:

http://publicacionesoficiales.boe.es/

Axencia Estatal de Meteoroloxa (AEMET)

C/ Leonardo Prieto Castro, 8
28040 Madrid
http://www.aemet.es/
@Aemet_Esp

https://www.facebook.com/AgenciaEstatalMeteorologia

NIPO: 281-15-007-9

2
A gua de aludes
 A GUA DE ALUDES

Editorial
A alta montaa invernal un mbito de unha gran
beleza pero vez caracterizado por uns perigos
obxectivos entre os cales destaca o dos aludes ou
avalanchas de neve. Os aludes reciben en Espaa
diferentes nomes: allau en Catalua, laueg no val
de Arn, lurte en Aragn, elurrte no Pas Vasco,
argayo en Asturias e Len ou muelda en Castela,
entre outros.

Os aludes estn presentes en distintas cordilleiras

ibricas (Pireneo, Cordilleira Cantbrica, Sistema
Central, Serra Nevada, Macizo Galaico) pero
especialmente no Pireneo de Huesca, Lleida e
Girona e tamn nos Picos de Europa onde se rexis-
tran con mis frecuencia e onde tiveron historica-
mente un maior impacto social e econmico.

O risco asociado aos aludes pdese subdividir en

3 tipos: o que afecta a zonas habitadas (temporal
ou permanentemente), vas de comunicacin e
outras infraestruturas (remontes mecnicos, case-
tas en estacins de esqu..); o que afecta ao medio

3
A gua de aludes
natural (bosques especialmente) e o que implica
s persoas que desenvolven algn tipo de activi-
dade deportiva na alta montaa invernal (excur-
sionismo a p ou con raquetas de neve, alpinismo,
escalada en xeo e esqu de montaa ou travesa).

No dominio das estacins de esqu nrdico e al-

pino o risco asociado aos aludes est controlado
e minimizado mediante diferentes accins (desen-
cadeamento artificial de aludes, peche de zonas
perigosas, etc.).

A xestin do risco asociado s avalanchas unha

tarefa complexa e multidisciplinar que incle tanto
a cartografa das zonas proclives aos aludes como
a predicin do fenmeno, a construcin de estru-
turas de defensa e o desencadeamento artificial
das avalanchas. Non obstante, ante todo, im-
prescindible coecer o fenmeno e os seus causas.

Esta gua pretende ser unha primeira aproxima-

cin ao devandito coecemento ademais de pro-
porcionar unhas pautas elementais para a xestin
deste risco natural.

4
A gua de aludes
 NDICE

Formacin da neve e as nevadas ............. 6

O manto nivoso ....................................... 10

Os aludes ................................................. 15

A predicin temporal do perigo de aludes 26

Progresin segura por terreo nevado
fra de pistas ....................................... 39

Fontes de informacin ............................. 45

5
A gua de aludes
FORMACIN DA NEVE E
AS NEVADAS

A neve un hidrometeoro definido como precipi-

tacin slida consistente en cristais de xeo, a maio-
ra ramificados, que caen dende unha nube, en
forma de folerpas brancas. A neve cae describin-
do hlices ou rizos e as folerpas adoitan ter un
dimetro dun a catro centmetros. Depostase so-
bre o chan formando unha capa esponxosa e de
espesor crecente. En ocasins, a neve fndese ao
tocar o chan e non se acumula. Coloquialmente
dise que non colle ou que non calla.

A neve frmase nas nubes baixo temperaturas cla-

ramente inferiores aos 0 C mediante o paso do
vapor de auga presente a fase slida, proceso que
recibe o nome de sublimacin inversa. A presenza
de auga lquida en estado de subfusin (a tempe-
raturas negativas) contribe ao crecemento dos
cristais de xeo ata alcanzar dimetros do orde de
milmetros.

A forma dos cristais de neve depende da tempe-

ratura, da humidade relativa e dos movementos
verticais do aire.

6
A gua de aludes
As cinco formas principais son as plaquetas, as
estrelas, as agullas, as columnas e finalmente, a
neve granulada, cuxa orixe e estrutura netamente
distinta.

As nevadas poden estar asociadas tanto a nubes

de tipo estratiforme, fundamentalmente altostra-
tos ou nimbostratos, como a nubes cumuliformes,
normalmente cumulonimbos, en cuxo caso po-
den ir acompaadas de tormenta e ser en forma
de chuvascos de neve granulada.

7
A gua de aludes
 0,5 mm

1 mm

1 mm

Fonte: IACS

1 mm 1 mm

As principais situacins meteorolxicas xerado-

ras de nevadas en zonas de montaa son o paso
de frontes fras ou clidas (neste caso a cota de
nevada est mis alta) e a presenza de fluxos h-
midos persistentes contra barreiras orogrficas.
Tamn as profundas depresins poden provocar
episodios de nevada duradeiros afectando a reas
extensas.

A duracin e intensidade das nevadas dependen

do tipo de nubes que as xeran e da situacin me-
teorolxica, sendo as das caractersticas deter-
minantes na estrutura do manto nivoso.

8
A gua de aludes
Unha vez no chan, a neve vai evolucionando e
cocese de distintas maneiras en funcin do es-
tado da capa mis superficial. As, frecuente or
falar de neve po, cando esta se mantn fra e
con pouca cohesin, e de neve primavera can-
do est parcialmente fundida.

9
A gua de aludes
 O MANTO NIVOSO

Ao longo da tempada invernal, dende finais de

outono ata a primavera, as sucesivas nevadas van
acumulando neve no chan e vaise constitundo o
que se coece como manto nivoso estacional. O
manto nivoso estar formado, en consecuencia,
por un conxunto mis ou menos heteroxneo de
capas de distinto grosor asociadas aos distintos
episodios de nevada.

As caractersticas do manto dependen de facto-

res topogrficos e das condicins meteorolxi-
cas durante e despois de cada nevada.

Un dos factores meteorolxicos mis relevantes

o vento, capaz tanto de transportar a neve que cae
das nubes como de levantar e desprazar a que se
encontra na superficie do manto. Este transporte
deixa zonas practicamente libres de neve e zonas
de acumulacin extra, onde os espesores son moi
superiores ao espesor medio do manto.

A irregular distribucin do manto un elemento

clave no desencadeamento dalgns tipos de
aludes.

10
A gua de aludes
Os grans ou cristais de neve que compoen o
manto sofren unha continua transformacin, cha-
mada metamorfose, dende o momento en que caen
da nube e durante o tempo no que se encontran
formando parte do manto nivoso ata a sa fusin.

Os diferentes tipos de metamorfose dependen da

accin do vento, a temperatura do aire e da neve,
a humidade, a radiacin solar e a chuvia. O peso
do propio manto tamn un factor de transfor-
macin significativo das capas inferiores. A es-
trutura interna do manto depende das distintas
metamorfoses que experimentasen os grans que o
compoen.

Neve recente
NEVE SECA
(T < 0 C)

Partculas recoecibles

Grans finos Gobeletes

Caras planas

NEVE HMIDA
(T = 0 C)

Grans redondos Adaptado de ANENA

11
A gua de aludes
Os grans de neve recente seca, a temperatura infe-
rior aos 0 C, evolucionan s chamadas partculas
recoecibles e posteriormente a formas redon-
deadas (grans finos) ou a estruturas angulosas
(grans de caras planas e gobeletes).

Cando a temperatura da neve no manto alcanza

os 0 C, tipicamente en primavera, aparece auga
lquida nos intersticios xerndose a neve hmida.
Neste caso, os grans evolucionan cara a formas
de maior tamao (grans redondos), paso previo
fusin definitiva.

A formacin de neve hmida tamn posible se

choveu sobre o manto. O caso extremo de neve
hmida, a neve mollada, aquela que escorre auga
lquida cando apertada con moderada forza.

12
A gua de aludes
 5 cm

Fonte: IACS

Cando hai auga lquida na superficie do manto

pdese formar unha codia de rexeo se as tempe-
raturas nocturnas descenden por debaixo de 0 C.
Tamn relativamente frecuente a presenza de xea-
da de superficie, formada por sublimacin inver-
sa de vapor de auga sobre o manto nivoso en
noites especialmente fras e acougadas.

O espesor, a estrutura interna (estratificacin) e a

composicin son factores que determinan o grao
de estabilidade do manto nivoso, dicir, a capaci-
dade de manterse en equilibrio esttico tanto en
conxunto como en cada unha dos estratos de neve
que o forman.

Outros factores relevantes son a forma e inclina-

cin da ladeira, a presenza de ancoraxes naturais
(rochas, rbores, ...) por debaixo, por enriba e

13
A gua de aludes
polos laterais do manto e o tipo de chan (vexeta-
cin, rocha...) e o seu estado (mollado, xeado).

En todo momento, o manto nivoso est sometido

a un conxunto de forzas que tenden, ben a mante-
lo na sa posicin de equilibrio, ben a romper ese
equilibrio, deformalo e mesmo o poer en move-
mento.

A estabilidade do manto vara espacial e tempo-

ralmente e tamn o fan as forzas que actan sobre
el, de forma que a probabilidade de que o manto
no seu conxunto ou unha ou varias das sas ca-
pas se desprace ser unha funcin complexa de-
pendente de mltiples variables. De a a gran
dificultade que leva consigo a predicin temporal
do perigo de aludes.

14
A gua de aludes
 OS ALUDES

Un alude ou avalancha unha masa de neve que

se move con rapidez pendente abaixo. Para que
este desprendemento se considere un alude pro-
piamente dito, debe mobilizar polo menos 100 m3
de neve e percorrer polo menos 50 metros. No
caso de que as sas dimensins sexan menores
recibe o nome de purga ou coada.

Unha diferenza fundamental entre purga e alude

que a primeira practicamente inofensiva para
as persoas mentres que un alude, mesmo pe-
queno, pode enterrar, ferir ou matar unha persoa.
Polo tanto, entre as consecuencias dos aludes
est a afectacin s vidas humanas pero tamn
a bens materiais, infraestruturas e ao propio
medio natural.

Caractersticas morfolxicas bsicas:

zonas de sada, traxectoria e parada

Morfoloxicamente os aludes divdense en tres par-

tes: zona de sada, zona de traxectoria e zona de
parada. A zona de sada a parte do terreo onde
se inicia o alude e polo tanto hai al unha aceleracin

15
A gua de aludes
significativa da masa de neve. Flase de mltiples
zonas de sada ao referirse a aquelas zonas a par-
tir das cales se poden desencadear diversos alu-
des con ou sen un traxecto comn. Tamn reciben
o nome de zona de alimentacin de aludes.

A zona de traxecto a parte da ladeira baixo a

zona de sada que a conecta con a de depsito.
Nesta zona a velocidade do alude alcanza o seu
mximo valor e as aceleracins e desaceleracins
nesta zona non son significativas. Nesta zona se
producen as incorporacins ou perdas de neve
tanto do fondo coma de ou cara a os laterais.

Sada

Traxecto

Depsito

16
A gua de aludes
A zona de parada ou de depsito o rea onde a
desaceleracin elevada, a neve mobilizada de-
postase e o alude detense.

Clasificacin dos aludes

(principais tipos de alude)

Existen diversos criterios para clasificar os distin-

tos tipos de aludes, non obstante, os mis co-
munmente usados na predicin do perigo de aludes
son dous: o que se basea no tipo de desencadea-
mento, espontneo ou accidental (ou provocado)
e o que se basea nas caractersticas do manto:
alude de neve recente, alude de placa e alude de
neve hmida. Ambos os dous criterios son com-
plementarios.

Os aludes de neve recente, seca ou hmida, se-

gundo o contido de auga lquida que contea a
masa de neve que mvese, prodcense durante
ou pouco despois dunha forte precipitacin nivo-
sa, anda que se as temperaturas son baixas o pe-
rigo de desencadeamento pode persistir durante
varios das. A neve que as forma ten unha densi-
dade normalmente inferior a 200 kg/m3 e adoitan
iniciarse nun nico punto.

17
A gua de aludes
18
A gua de aludes
Un caso particular dos aludes de neve recente son
os de neve po, formados por neve de moi baixa
densidade. Nos aludes de neve po a neve en mo-
vemento mestrase co aire e fle como un gas
pesado, formando un aerosol que pode alcanzar
velocidades de ata 300 km/h. Os aludes de neve
recente son especialmente habituais en inverno an-
da que tamn poden producirse nos episodios ni-
vosos de primavera.

Os aludes de placa prodcense en mantos nivo-

sos cunha estrutura de placa, que se compn
dunha placa dura, xerada na maiora das ocasins
pola accin do vento, e unha capa subxacente con
dbil cohesin. As placas de vento frmanse so-
bre todo a sotavento dos obstculos durante ou
tras unha nevada, antes da compactacin da neve
recente. Non necesario un vento moi forte para
formalas.

19
A gua de aludes
A ruptura das placas sempre lineal, moi neta e
pode propagarse moi rapidamente grazas eleva-
da cohesin da neve nas placas, tipicamente for-
mada por grans finos cunha densidade entre 200 e
400 kg/m3.

O perigo de desencadeamento de aludes de placa

maior sobre ladeiras con ngulos comprendidos
entre 25 e 45. O axente disparador unha so-
brecarga accidental sobre o manto, xa sexa natu-
ral (cada dunha cornixa, dunha rocha, etc.) ou
asociada ao paso de persoas (montaeiros, es-
quiadores, surfistas, etc.).
Un caso particular de alude de placa, con caracte-
rsticas compartidas cos de neve recente, son os
aludes de placa friable. As placas friables son

20
A gua de aludes
brandas e teen pouca cohesin interna, pero
como placas, en caso de sobrecarga, teen unha
fractura lineal, anda que o fluxo se volve rapida-
mente pulverulento e poden evolucionar cara a alu-
des de neve po.
As placas friables frmanse en situacins de ne-
vada con vento dbil, insuficiente para formar unha
placa dura. O seu aspecto fainas dificilmente re-
coecibles sobre o terreo e por iso especialmente
perigosas.
Os aludes de neve hmida, tamn chamados de
fusin, estn directamente ligados presenza de
auga lquida no manto nivoso e perda de cohe-
sin que iso comporta. Estas masas de neve po-
den mobilizarse en pendentes apenas superiores
aos 25, e transportan ao fondo dos vales enor-
mes cantidades de neve, a mido asociadas a toda
clase de materiais arrancados no traxecto.
Estes aludes desprzanse a velocidades relativa-
mente baixas (20-70 km/h) e a densidade da neve
que se move est comprendida, en media, entre
os 350 kg/m3 e os 500 kg/m3. Estas avalanchas
son tpicas da primavera e de perodos anormal-
mente clidos no inverno, as como de episodios
chuviosos en cotas medias e altas.

21
A gua de aludes
22
A gua de aludes
 O perigo que supoen os aludes

As consecuencias que sofre unha persoa que foi

arrastrada ou enterrada por un alude son basica-
mente de tres tipos: conxelacins/hipotermia, trau-
matismos mltiples e asfixia.
Cando unha persoa queda enterrada por un alude
durante 15 minutos, a probabilidade de supervi-
vencia dun 93% sempre que non sufrise lesins
mortais e que sexa atendida cos primeiros auxi-
lios. Pero entre os 15 e os 45 minutos pasados
dende ser sepultada pola neve a probabilidade de
supervivencia decrece moi rapidamente, ao 25%,
xa que os que quedaron sepultados sen unha bol-
sa de aire morren por asfixia.

100

90
Curva de supervivencia
Probabilidade de supervivencia (%)

80

70

60

50

40

30

20

10

0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
Tempo enterrado baixo un alude (en minutos)

23
A gua de aludes
Mis al dos 45 minutos, unicamente os que es-
tean nunha bolsa de aire poden sobrevivir as-
fixia, pero poden ser vtimas de hipotermia.

Da curva de supervivencia infrese que o autoso-

corro a medida mis eficaz para conseguir o
rescate con vida dun accidentado, xa que o tem-
po requirido para recibir axuda externa (telfono
internacional de socorro: 112) a mido excesivo.

Para realizar o autosocorro necesario que os

membros do grupo estean debidamente equipa-
dos con ARVA, pa e sonda, coezan o seu fun-
cionamento e estean adestrados nas estratexias de
busca axeitadas. Para iso necesario realizar prc-
ticas periodicamente ademais de manter o equipo
en correctas condicins.

24
A gua de aludes
 Manter a calma.
Intentar escapar lateralmente do alude.
Intentar engancharse a algn obstculo.
Intentar manterse en superficie cun xesto nata-
torio.
Desprenderse dos paus, os esqus e/ou a t-
boa de surf.
Protexer as vas respiratorias, pechando a boca.
Cando o alude se pare, intentar crear diante da
cara unha bolsa de aire mediante as mans e os
brazos.
Os membros do grupo non afectados directa-
mente polo alude deben observar, recordar e
marcar os ltimos puntos en onde foron visi-
bles os afectados e, en xeral, buscar indicios
na superficie.

25
A gua de aludes
 A PREDICIN
TEMPORAL DO
PERIGO DE ALUDES

Xunto avaliacin do terreo que se vai a transi-

tar, a progresin en montaa debe ir acompaa-
da dunha estimacin das condicins en que se
encontra o manto nivoso. O punto de partida
para isto ltimo son os boletns de predicin
do perigo de aludes, que informan das condi-
cins observadas e previstas a escala de maci-
zo montaoso.

O Boletn de informacin nivolxica e

perigo de aludes

A sa finalidade informar sobre o estado do man-

to nivoso, o grao de estabilidade que presenta e o
tipo de aludes que cabe esperar.

No boletn dse unha estimacin a cerca da posi-

bilidade de que se desencadeen avalanchas de for-
ma espontnea ou accidental, en funcin das
condicins meteorolxicas e nivolxicas presen-
tes e previstas, e achgase un nivel de perigo con-
forme Escala Europea de Perigo de Aludes.

26
A gua de aludes
1.- ESTIMACIN DO NIVEL DE PERIGO:
Para cada un dos macizos nivolxicos establecidos ascianse un ou varios valores
do nivel de perigo da Escala Europea de Perigo de Aludes, segundo altitude, orienta-
cin e/ou momento do da.

2.- ESTABILIDADE DO MANTO NIVOSO:

Parte fundamental do boletn. Resumo das condicins de estabilidade do manto nivoso
nos diferentes macizos segundo altitudes, orientacins, inclinacins das ladeiras, etc.
Indcase a distribucin do manto, a que altitude empeza, os espesores, etc. Tamn o
tipo de esforzo que pode mobilizar a neve.

3.- TEMPO PASADO:

Resumo dos fenmenos meteorolxicos acaecidos nas ltimas horas e/ou das que
foron relevantes para o estado presente e futuro do manto nivoso.

4. PROGNSTICO METEOROLXICO PARA O DA SEGUINTE:

Resltanse especialmente aqueles fenmenos propios da meteoroloxa invernal na
alta montaa e relevantes para o estado do manto nivoso e a sa estabilidade. Neste
epgrafe inclense datos de temperatura e vento previstos a distintas altitudes.

5.- AVANCE DO NIVEL DE PERIGO PARA PASADOMA:

Indica a tendencia do perigo (estacionario, en descenso, en ascenso).

27
A gua de aludes
 Navarra
Macizos nivolxicos no Pireneo
Catalua
Aragn

Altitude (m.s.n.m.)
N
0

00

00

00

00

00

00

00
0 50 100 km
80

12

15

18

21

24

27

30
Navarra Arn-Franxa
Norte Pallaresa
Jacetania Gllego Pallaresa
Ribagorzana- Vertente Norte
Sobrarbe Ribagorza Vall Fosca Cad Moixer
Perafita-
Puigpedrs
Prepireneo Ter-Freser

A gua de aludes
N

0 25 50 km

28
A AEMET mantn redes de observacin en dis-
tintas zonas de alta montaa do territorio espaol
e elabora boletns nivolxicos que estn dispoi-
bles en Internet.

A sa escala espacial de referencia o macizo

montaoso, unha zona xeogrfica de extensin li-
mitada e con caractersticas climticas suficiente-
mente homoxneas.

A Escala Europea de Perigo de Aludes

a referencia para valorar o perigo de aludes. Nela

defnense cinco niveis de perigo en funcin da
estabilidade do manto nivoso e da probabilidade
de que desencadense avalanchas. Sintetiza os
principais elementos a considerar e utilzase, en
obrigada unin cos boletns nivolxicos, como
ferramenta de comunicacin nos servizos de pre-
dicin de toda Europa.

O nivel de perigo fxase en funcin do nmero e

tamao dos aludes esperables e de se poden dar-
se en moitas ou poucas pendentes, as como da
probabilidade de que tean lugar espontaneamen-
te ou do esforzo necesario para desencadealos.

q
29
A gua de aludes
 ESCALA EUROPEA DE PERIGO DE ALUDES
Nivel de
perigo Icona Estabilidade do manto nivoso Probabilidade de desencadeamento de aludes
5
5. MOI O manto nivoso , en xeral, moi Son esperables numerosos aludes grandes, nalgns casos moi grandes, desencadeados
FUERTE inestable. espontaneamente, mesmo en ladeiras s moderadamente inclinadas.

4 O manto nivoso est dbilmente
4. FORTE
estabilizado na maiora de ladeiras
empinadas*.
3 O manto nivoso est entre moderada e
3. NOTABLE dbilmente estabilizado en numerosas
ladeiras empinadas*.
O manto nivoso est nalgunhas
2
ladeiras empinadas s moderadamente
2. LIMITADO
estabilizado*; no resto, est, en xeral,
ben estabilizado.
probable o desencadeamento de aludes, mesmo debido a sobrecargas dbiles**, en
moitas ladeiras empinadas*.
Nalgns casos, son esperables numerosos aludes de tamao medio, e frecuentemente
grande, desencadeados espontaneamente.
posible o desencadeamento de aludes, mesmo debido a sobrecargas dbiles**,
especialmente nas ladeiras empinadas cuxas caractersticas se describen no boletn.
Nalgns casos, son posibles aludes de dimensins medias e s veces grandes,
desencadeados espontaneamente.
posible o desencadeamento de aludes, sobre todo por sobrecargas fortes, especialmente
naquelas ladeiras empinadas cuxas caractersticas se describen no boletn.
Non se esperan aludes grandes desencadeados espontaneamente.

1 En xeral s posible desencadear aludes en ladeiras moi inclinadas ou en terreo

O manto nivoso est, en xeral, ben
1. DBIL especialmente desfavorable* e a causa de sobrecargas fortes**.
estabilizado.
Espontaneamente s poden desencadearse coadas ou aludes pequenos.
* As reas favorables a os aludes descrbense con maior detalle nos boletns de perigo de aludes (altitude, orientacin, tipo de terreo, etc.).
Terreo pouco ou moderadamente inclinado: ladeiras cunha inclinacin menor de 30.

A gua de aludes
Ladeiras empinadas: ladeiras cunha inclinacin maior de 30.
Terreo moi inclinado ou extremo: ladeiras de mis de 40 de inclinacin e terreo especialmente desfavorable debido ao seu perfil, a proximidade s cristas ou
a escasa rugosidade da superficie o chan subxacente.
* * Sobrecargas:
Dbil: un nico esquiador ou surfista, movndose con suavidade sen caer. Grupo de persoas que respectan a distancia de seguridade (mnimo de 10 m). Raquetista.
Forte: dous o mis esquiadores, surfistas etc. sen respectar a distancia de seguridade. Mquinas pisaneves ou outros vehculos que circulen sobre a neve,

30
explosivos. Ocasionalmente, un nico excursionista ou escalador.
O nmero na Escala maior canto menor a esta-
bilidade do manto nivoso, dicir, canto menor a
capacidade de este para permanecer en repouso
ao ser sometido a esforzos, xa sexa polo paso de
persoas, ou polo peso da propia neve.

importante destacar que o nmero da escala non

vlido como estimacin da probabilidade de que
se desencadee un alude ao paso dun esquiador ou
raquetista por unha ladeira individual concreta. Isto
distinto para cada ladeira, e para valoralo debe-
mos analizar o terreo e o manto nivoso; principal-
mente a pendente, o chan subxacente, o tipo de
cristais de xeo que compoen o manto nivoso e a
calidade da cohesin entre eles.

A realizacin de tests de estabilidade (test da pa,

test de compresin, test da columna estendida,
etc.) permitiranos facernos unha idea do perigo
que afrontamos.

31
A gua de aludes
 Os tests de estabilidade

Existe un conxunto de tests de diferente grao de

sofisticacin que permiten avaliar sobre o terreo a
estabilidade do manto nivoso nunha determinada
pendente e que tamn son de axuda en a predi-
cin rexional de aludes.
Estes tests teen como obxectivo detectar amo-
reamentos inestables de capas susceptibles de des-
encadear aludes de placa por sobrecarga, de tipo
accidental. Son vlidos s para neve seca, e o seu
fin atopar as capas dbiles dentro do manto,
susceptibles de esborrallarse ou fracturarse baixo
unha sobrecarga.
A realizacin axeitada dun test de estabilidade re-
quire unha boa eleccin da localizacin e un pouco
de tempo. O material necesario pode ser o habi-
tual do montaeiro/esquiador de montaa ou re-
quirirse elementos especficos como unha bolsa
de tea ou unha serra.
O principio bsico de todos os tests illar un
bloque de neve e cargalo progresivamente ata pro-
vocar a sa ruptura. A partir da carga necesaria
para iso e da forma de propagacin da fractura,
farase unha estimacin da estabilidade da ladeira
e, polo tanto, da probabilidade de desencadea-
mento dun alude e das sas caractersticas, a es-
cala local.

32
A gua de aludes
Unha serie de tests de doada realizacin e relativa-
mente breves :
test da pa Faarlund (identificacin de capas fr-
xiles con dbil cohesin);
test por compresin (estimacin do esforzo que
soporta a capa mis dbil antes de ceder);
test da columna estendida (valoracin da capa-
cidade de propagacin das fracturas provo-
cadas).

Algo mis de tempo levan o test do bloque desli-

zante (Rutschblock) ou test do salto, cuxa valora-
cin ofrece xa unha escala de estabilidade do manto
nivoso, e o test de propagacin da serra, desea-
do para estimar a capacidade de propagacin de
unha fractura ao longo dunha capa dbil indepen-
dentemente da carga necesaria para producila.

33
A gua de aludes
 Situacins tpicas favorables a os aludes

Existe unha serie limitada de escenarios nos cales

son mis probables os desencadeamentos de alu-
des dependendo, ademais, o tipo de alude do tipo
de escenario. Esta correspondencia facilita algo a
predicin temporal do perigo de aludes a escala
de macizo pero segue sendo necesario unha anli-
se detallada do input do da para precisar espacial
e temporalmente o nivel de perigo.

Segunda nevada

Entre a primeira nevada que cobre permanente-

mente o chan e a segunda nevada rexstranse en
ocasins perodos fros e secos que dan lugar
formacin de estratos de neve con dbil cohesin
na superficie de manto, debido en boa parte ao
pouco espesor do manto inicial. A segunda neva-
da recobre estas capas dbiles, que poden colap-
sar se se produce unha sobrecarga suficiente no
manto.

Debido a isto, a segunda nevada forte dun inver-

no adoita vir acompaada de un aumento no n-
mero de aludes de placa. O perigo neste caso
maior en zonas altas e orientacins norte.

34
A gua de aludes
Chuvia

Os episodios de chuvia sobre o manto estn aso-

ciados ao desencadeamento de aludes, xa que a
chuvia engade peso ao manto e pode facer dimi-
nur rapidamente a sa cohesin. D lugar a alu-
des de dimensins moi variables, pero en moitas
ladeiras e en todas as orientacins. A chuvia pode
aparecer en calquera momento da tempada e che-
gar a cotas bastante altas.
A chuvia forma s veces sobre a superficie do
manto formas caprichosas como os canles de per-
coacin.

q
35
A gua de aludes
Cambios bruscos de temperatura

As subas ou baixadas bruscas da temperatura

tras unha nevada implican case sempre unha
transformacin do manto nivoso cara a un es-
tado mis inestable, debido aparicin de ca-
pas con dbil cohesin, especialmente no caso
de cadas da temperatura (formacin de grans
facetados). Estas capas a mido frmanse en
orientacins sur durante os das subseguintes
ao cambio de temperatura.

Nevadas tras perodos fros

De forma similar ao primeiro patrn de perigo,

frmanse estruturas do manto consistentes nunha
base de neve vella, transformada, unha capa de
neve recente, e entre elas un estrato fino de neve
con dbil cohesin (grans de caras planas, gobe-
letes ou xeada de superficie).

Esta estrutura, que se forma con maior frecuencia

en orientacins norte, anda mis inestable se
soprou o vento durante ou inmediatamente des-
pois da nevada, creando sobreacumulacins e pla-
cas de vento.

36
A gua de aludes
Canto mis fra e seca a neve que cae, e en
consecuencia mis solta est sobre a superficie
do manto, mis determinante a accin do vento
na creacin de ladeiras especialmente perigosas.

Zonas con pouca neve en invernos moi nivosos

Nos invernos con abundantes nevadas o manto

mis espeso e en xeral estable que nos invernos
secos. Non obstante, mesmo en invernos con nu-
merosas e copiosas nevadas hai zonas do manto
onde o espesor reducido, xeralmente por ser
zonas expostas ao vento. Aqu a estabilidade
precaria, e mis probable que se desencadee un
alude ao paso dun esquiador.

Chuvascos de neve granulada

Esta forma de precipitacin, de carcter convecti-

vo e distribucin irregular, xera depsitos de neve
pouco cohesionada, que poden actuar como pla-
nos de rodadura para capas de neve ventada crea-
das posteriormente sobre eles. Son zonas difciles
de recoecer se non se examina o interior do manto,
o que as fai especialmente perigosas. Esta situa-
cin tpica da primavera e dse durante pero-
dos curtos de tempo.

37
A gua de aludes
Primavera

Durante a primavera, o ciclo solar dirno e a orien-

tacin e exposicin das ladeiras son aspectos cla-
ve na distribucin temporal e espacial do perigo
de desencadeamento de aludes dada as rpidas
transformacins do manto nivoso. A sa estabili-
dade pode pasar de mxima a mnima en poucas
horas ou metros por efecto do forte quentamento
dirno. A situacin dse primeiro nas orientacins
sur e nas zonas baixas, e posteriormente en zo-
nas mis altas e en orientacins norte.

Como estratexia para maximizar a seguridade, o

respecto ao horario e a seleccin coidadosa do
itinerario son os dous elementos fundamentais.

38
A gua de aludes
 PROGRESIN SEGURA
POR TERREO NEVADO
FRA DE PISTAS

A progresin pola montaa en inverno ou prima-

vera est fortemente condicionada pola presenza
dun manto nivoso mis ou menos extenso e espe-
so. A sa estrutura e o tipo de neve que o forma
tamn condicionan o devandito avance. Por outra
parte, o tipo de actividade deportiva que se prac-
tique (sendeirismo, excursin con raquetas, esqu
de travesa, etc.) determinarn tamn o modo de
proceder.

Para transitar con seguridade sobre o manto nivo-

so necesario considerar un conxunto de facto-
res sobre o terreo e adoptar unhas medidas antes
e durante a realizacin da actividade. Algunhas de
estas medidas son comns a calquera prctica de-
portiva en montaa e outras son especficas das
actividades sobre neve.

Antes de sar

A sada dbese adaptar ao nivel fsico, psico-

lxico e tcnico dos compoentes do grupo.

39
A gua de aludes
 O equipo e o material deben ser os axeitados
e teranse en conta os posibles cambios nas
condicins meteorolxicas. Hai que prever
o posible accidente levando caixa de primei-
ros auxilios e manta trmica e dbese levar
comida e bebida suficientes.

Na alta montaa invernal levarase un equipo

de busca de vtimas de aludes (ARVA), xun-
to cunha pa e unha sonda. imprescindible
coecer e ter practicado o seu uso.

Indicarase a terceiros o itinerario e o horario

de retorno previsto.

Consultaranse os boletns de informacin

meteorolxica de montaa e nivolxica e ac-
tuarase en consecuencia.

Durante o traxecto

Non se debe ir s de excursin pola monta-

a invernal e conveniente que todo o mun-
do coeza o nmero de membros do grupo.

En xeral, conveniente iniciar a actividade

suficientemente cedo, especialmente en pri-
mavera para evitar as horas de mis calor.

40
A gua de aludes
 Ao inicio da excursin dbese revisar o fun-
cionamento de todos os ARVA e poelos en
modo de emisin, comprobando ese modo
mediante a recepcin con outro ARVA.

Dbese estar permanentemente atento a as

condicins meteorolxicas e nivolxicas va-
lorando de forma detallada os seguintes ele-
mentos:
velocidade do vento, temperatura, nebulosidade,
precipitacins;

espesor total do manto e espesor de neve recente;

accin do vento sobre o manto nivoso (sobreacu-

mulacins, cornixas, dunas, sastrugis);
presenza de codias de rexeo e de auga lquida no
manto nivoso.

41
A gua de aludes
 A eleccin final do itinerario depender das
condicins da neve e a topografa. A inclina-
cin das ladeiras o primeiro dos elementos
a ter en conta sendo as mis perigosas as
que teen entre 35 e 40. A evitar, tamn, as
zonas con cambios de pendente (convexida-
des), as ladeiras de sotavento, os corredo-
res, etc.
O

ME
NT

TE
MA

TERREO
O Tringulo dos Aludes

42
A gua de aludes
 interesante buscar indicios de aludes, ou
de que ladeiras poden estar sobrecargadas
de neve, tamn na ruta cara ao punto de par-
tida do traxecto. Igualmente, moi aconse-
llable ir testando, en zonas seguras, ladeiras
similares a aquelas polas que imos a transitar.
No caso de ter que atravesar unha zona de
dubidosa estabilidade dbense tomar as se-
guintes precaucins:
quitar as dragoneras de esqus e paus e os cintos de
cintura e peito e unha correa de ombro da mochila;
aumentar a distancia entre os membros do grupo de
forma que s se encontre en zona perigosa;
observarse mutuamente entre os diferentes membros
do grupo;

en caso de pararse, facelo sempre nunha zona segura;

progresar con suavidade evitando as sobrecargas no

manto asociadas a xiros bruscos ou cadas.

43
A gua de aludes
 Checklists (protocolos)

Para avaliar a estabilidade do manto e a probabili-

dade de ocorrencia de aludes se poden seguir pe-
quenos checklists realizando sistematicamente
sobre o terreo determinadas observacins con ele-
vada significacin en combinacin coa informa-
cin do BPA. Os principais elementos a considerar
son:
nivel de perigo previsto;
inclinacin mxima da pendente da ladeira;
orientacin da ladeira;
frecuentacin da ladeira;
tamao do grupo;
medidas preventivas (distancia entre esquiadores...).

Ademais, son sinais de alarma que indican eleva-

do perigo de aludes os seguintes signos: aludes
recentes, espontneos ou desencadeados a distan-
cia, rudos de colapso (whumpf, boum) ou
de ruptura (crack), vibracins do manto nivoso
e fisuras a medida que avnzase pola neve.

Outros aspectos a considerar son a cantidade de

neve recente presente, un ascenso repentino e xe-
ral das temperaturas, a presenza de placas de vento
e diversas formas do manto ventado, convexidades
e outras formas do terreo e distancia s cristas e
outeiros.

44
A gua de aludes
 FONTES DE
INFORMACIN

A Axencia Estatal de Meteoroloxa (AEMET) emi-

te boletns de observacin e predicin meteorol-
xicos e nivolxicos para os principais macizos e
cordilleiras espaolas. Estes boletns estn dispo-
ibles diariamente na pxina web de AEMET:
www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/montana
Os boletns nivolxicos emtense durante a tem-
pada invernal en alta montaa, entre principios de
decembro e mediados de maio. Ademais destes
boletns diarios elabranse boletns nivolxicos
especiais para os Picos de Europa e a serra de
Guadarrama, con unha periodicidade semanal.
MACIZOS E CORDILLEIRAS BOLETNS PERIODICIDADE
Pireneo navarro Meteorolxico Diario
Nivolxico Diario
Pireneo aragons Meteorolxico Diario
Nivolxico Diario
Pireneo cataln Meteorolxico Diario
Nivolxico Diario
Sistema Central: Meteorolxico Diario
Guadarrama e Somosierra Nivolxico (*) Semanal
Sistema Central: Gredos Meteorolxico Diario
Picos de Europa Meteorolxico Diario
Nivolxico (*) Semanal
Sistema Ibrico: Sector rioxano Meteorolxico Diario
Sistema Ibrico: Sector aragons Meteorolxico Diario
Produtos meteorolxicos e nivolxicos para montaa elaborados por AEMET.
(*) Son de difusin restrinxida e non estn dispoibles na pxina web.

45
A gua de aludes
Cando o perigo de aludes especialmente eleva-
do e xeneralizado, AEMET emite avisos especfi-
cos para este fenmeno segundo o establecido
no Plan Meteoalerta. Estes avisos pdense con-
sultar no apartado de avisos da pxina web de
AEMET:
www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/avisos

Os avisos categorzanse por cores en funcin

da perigosidade e do impacto que poden ter
sobre a poboacin os fenmenos previstos. Os
albores para a emisin de avisos por perigo de
aludes son:

AMARELO:
Nivel de perigo 4 (forte) se a cota de sada dos
aludes est por debaixo dos 2100 metros, ou ni-
vel de perigo 5 (moi forte) se a cota de sada dos
aludes est por enriba dos 2100 metros.

LARANXA:
Nivel de perigo 5 (moi forte), coa cota de sada
dos aludes por debaixo de 2100 metros.

VERMELLO:
Emitiranse en caso de darse unha situacin ex-
cepcional, con risco xeneralizado de nivel laranxa
que afecte a unha ampla zona.

46
A gua de aludes
Na web de AEMET hai dispoible un apartado de
divulgacin sobre diferentes aspectos relaciona-
dos coa meteoroloxa de montaa e a nivoloxa,
as como algns documentos de referencia para a
interpretacin dos boletns e as observacins:
www.aemet.es/es/conocermas/montana

www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/montana/ayuda

www.aemet.es/es/conocermas/montana/detalles/
Guia_de_montana_AEMET

www.aemet.es/es/conocermas/publicaciones/detalles/
Guia_nivometeorologica

Algunhas referencias bibliogrficas bsicas son:

BOLOGNESI, R., 2002.
Avalancha!: evala y reduce los riesgos.
Madrid: Desnivel.
MCCLUNG, D. e P. SCHAERER, 1996.
Avalanchas.
Madrid: Desnivel/Sua Edizioak.
MUNTER, W., 2007.
33 Avalanchas. La gestin del riesgo en los
deportes de invierno.
Madrid: Desnivel.
RODS, P., 2002.
Aludes.
Majadahonda: Ergon.

47
A gua de aludes
Outra pxina web de interese a da Associaci
per al Coneixement de la Neu i els Allaus (ACNA):
www.acna.cat

A nivel europeo, a asociacin que rene os servi-

zos de predicin de aludes a European Avalan-
che Warning Services (EAWS) que dispn tamn
dunha pxina web de interese:
www.avalanches.org

Telfono de emerxencia

112

48
A gua de aludes