TIM ZA BORBU

PROTIV
KRIVOLOVA

Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju,

hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u
RepubliCI SrbijI za period 2000-2017.

Report on illegal SHOOTING, poisoning,

tRAPPINg, possessing and trade of wild birds in
the Republic of Serbia for the period 2000-2017
 Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Sadraj: Uvod
UVOD ........................................................................................................................................................... 3

Zatita ptica u zakonodavstvu Republike Srbije .................................................................. 4

Metodologija i rezultati istraivanja ...................................................................................... 6

Ubijanje i ranjavanje ptica vatrenim orujem ..................................................................... 10

Trovanje ptica .................................................................................................................................... 12

NEZAKONITO Hvatanje ptica ............................................................................................................ 14

Otrovan sivi soko (Falco peregrinus),
NezakonitO dranje I trgovina ptica ....................................................................................... 16 Novi Sad, 2017.

Uvod
A poisoned Peregrine Falcon (Falco peregrinus),
ZAVRNA RAZMATRANJA I Preporuke za efikasniju zatitu ptica u Srbiji .................. 18 Novi Sad, 2017

Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim Jo od sluaja Balkanske ptice iz 2001. godine ljubitelji ptica sebe preuzeo posao prikupljanja podataka na terenu i u kance-
pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017. i ornitolozi postali su svesni da je nezakonito stradanje divljih lariji, kao i prijavljivanja sluajeva ugroavanja i stradanja divljih
Report on illegal shooting, poisoning, trapping, possessing and trade of wild ptica na podruju Republike Srbije izraen i nedovoljno istra- ptica. Za tri godine predanog rada sakupljen je znaajan mate-
birds in the Republic of Serbia for the period 2000-2017 en problem. Prema podacima koje je pruila meunarodna rijal i velika koliina informacija koja zbog nedovoljne organizo-
organizacija TRAFFIC (The Wildlife Trade Monitoring Network), vanosti nije bila podobna za detaljne analize.
Izdava: Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije navodei podatke sa suenja iz sluaja The Balkan Birds Ope-
ration u Italiji 2003. dve lovno-turistike agencije optuene su, Prve procene nelegalnog stradanja divljih ptica u Srbiji koje su
Autori: Milan Rui, Radislav Miri, Miroslav Vraari, Draenko Rajkovi, Saa
a njihovi efovi osueni su za verc vie od dva miliona divljih uraene 2014. u sklopu projekta Review the scale, scope and
Rajkov, Davor Markovi, Slobodan Kneevi, Nikola Stanojevi, Milica Mikovi i
ptica koje su tokom 6 godina ubijene u Srbiji! Sluajevi neza- impact of illegal killing of birds in the Mediterranean pokazale
Uro Pantovi
konitog ubijanja divljih ptica reali su se jedan za drugim, na su da godinje 120.000-170.000 jedinki divljih ptica u okviru 64
Urednik: Milan Rui granicama sa Maarskom i Hrvatskom zaustavljani su veliki to- vrste strada od nezakonitog ubijanja, trovanja i hvatanja.2
vari ubijenih ptica za koje niko u Srbiji nije odgovarao pred za-
Lektura teksta na engleskom jeziku: Alice Tribe
konom. Javnost je ostala uskraena za odgovore na pitanja ko, Zahvaljujui projektu Civilno drutvo za unapreenje pristupa-
Mape i grafikoni: Miroslav Vraari i Saa Rajkov kako i za ije potrebe organizuje masovno ubijanje ptica i zato nja Srbije EU otpoeo je zahtevan posao pregleda i digitaliza-
se nadlene slube aktivno ne bave reavanjem ovog zastrau- cije sakupljenog materijala u bazu podataka koju su zaposlenici
Fotografije: Arhiva DZPPS
jueg problema. DZPPS osmislili. Baza je uspostavljena tako da se sastoji od slo-
Prelom i dizajn: Kalman Moldvai ene tabele u koju su pohranjeni digitalizovani podaci koji opi-
Da stvar bude jo gora, sa terena su godinama stizale loe vesti. suju svaki pojedinani sluaj, kao i od datoteke u kojoj se nalaze
tampa: tamparija Boje, Novi Sad
Zabrinuti graani javljali su brojne sluajeve trovanja i ubijanja fotografije, video snimci, medijski tekstovi i ostala dokumenta
Tira: 2.000 primeraka ptica grabljivica, izlovljavanja ptica pevaica, nezakonite trgovi- koja predstavljaju dokazni materijal.
ne i dranja ivih i prepariranih jedinki zatienih vrsta. tampa
Novi Sad, 2017.
ni i elektronski mediji pomno su pratili pojedine sluajeve, a ce- Pred Vama se nalazi izvetaj za koji se iskreno nadamo da e po-
lokupna javnost osuivala je stradanja divljih ptica. No, i dalje moi dravnim institucijama, udruenjima graana, medijima i
Preporueno citiranje:
nije bilo jasno koliko su pomenute nezakonite pojave uestale, graanima da bolje razumeju pojave koje dovode do stradanja
Rui, M., Miri, R., Vraari, M., Rajkovi, D., Rajkov, S., Markovi, D., Kneevi, S.,
ko su glavni akteri, gde se najee dogaaju i kakav je odgovor divljih ptica u Srbiji, kao i da ta saznanja primene za efikasniju
Stanojevi, N., Mikovi, M. i Pantovi, U. (2017): Izvetaj o nezakonitom ubijanju,
institucija na njih. zatitu ptica i njihovih stanita. Zatita ptica i njihovih stanita
trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period
izuzetno je znaajna i kao obaveza koju Republika Srbija mora
2000-2017. Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije, Novi Sad.
lanovi i saradnici Drutva za zatitu i prouavanje ptica Vojvo- da ispuni na putu pristupanja Evropskoj Uniji kroz prilagoava-
Recommended citation: dine, od 2011. preimenovanog u Drutvo za zatitu i proavanje nje svojih pravnih normi sa meunarodnim.
Rui, M., Miri, R., Vraari, M., Rajkovi, D., Rajkov, S., Markovi, D., Kneevi, ptica Srbije (DZPPS), vredno su sakupljali podatke u vezi sa stra-
S., Stanojevi, N., Mikovi, M. & Pantovi, U. (2017): Report on illegal shooting, danjima divljih ptica. Mnogi takvi sluajevi prijavljeni su policiji
poisoning, trapping, possessing and trade of wild birds in the Republic of Serbia for i nadlenim inspekcijama, no zbog nepostojanja sreene baze
the period 2000-2017. Bird Protection and Study Society of Serbia, Novi Sad. podataka nije bilo mogue pratiti ishode i efikasnost institucija.
Milan Rui
Projekat se realizuje u saradnji sa Beogradskom otvorenom kolom, u okviru Tokom 2014. u DZPPS spontano se okupila neformalna grupa Predsednik
programa Civilno drutvo za unapreenje pristupanja Srbije Evropskoj uniji, uz lanova koji su osnovali Tim za borbu protiv krivolova koji je na Drutva za zatitu i prouavanje ptica Srbije
podrku vedske.

Stavovi izneti u ovoj studiji predstavljaju stavove
autora i ne izraavaju nuno miljenje donatora.
1
Umnoavanje ovog izvetaja, ili njegovih delova u bilo kom TRAFFIC (2008): The illegal trade in wild birds for food through South-east and Central Europe. Pp. 6.
2
obliku, kao i distribucija nisu dozvoljeni bez prethodnog pisanog Brochet et al. (2016): Preliminary assessment of the scope and scale of illegal killing and taking of birds in the Mediterranean. Bird Conserva-
odobrenja izdavaa. tion International 26: (1-28).

3
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Otrovani belorepani (Haliaeetus albicilla),
Svilojevo, 2014.
Poisoned White-tailed Eagles (Haliaeetus
albicilla), Svilojevo, 2014
ogranienja. U tom smislu, trajanje lovnih sezona u nacional-
nom zakonodavstvu odreeno je Pravilnikom o proglaavanju
lovostajem zatienih vrsta divljai (Slubeni glasnik RS, br.
9/12, 31/13, 55/15, 67/15 i 75/2016) i to samo za vrste koje
su u Pravilniku o proglaenju i zatiti strogo zatienih i zati-
enih divljih vrsta biljaka, ivotinja i gljiva (Sl. glasnik RS, br.
5/2010, 47/2011, 32/2016 i 98/2016) oznaene kao zatiene
i lovne. Treba naglasiti da prema prethodno pomenutom pra-
vilniku formalnu zatitu uivaju ukupno 342 vrste ptica, od ega
je strogo zatieno 307, a zatieno njih 35. lanom 76. Zakona
o zatiti prirode predvieno je izdavanje posebnih dozvola za
upravljanje populacijama vrsta koje ne ureuju propisi iz obla-
sti lovstva, koje izdaje ministarstvo nadleno za poslove zatite
ivotne sredine po prethodno pribavljenom miljenju zavoda
za zatitu prirode. Unitenje ili oteenje posebno zatienog
prirodnog dobra (to su zatiene divlje vrste prema definiciji
iz lana 4. Zakona o zatiti prirode) sankcionie Krivini zakonik
(Sl. glasnik RS, br. 85/2005, 88/2005 - ispr., 107/2005 - ispr.,
se iz ovih razloga hvataju lovostajem zatiene vrste, ali Zakon
o divljai i lovstvu predvia i tu situaciju, zabranjujui lanom
76. lov zamkama i klopkama, pomou lepkova, mrea i kuica
sa mreom ili pomou drugih sredstava za masovno hvatanje,
odnosno unitavanje. U zavisnosti od toga da li su rtve hvata-
nja jedinke strogo zatienih i zatienih, odnosno lovnih vrsta,
primenjuju se kazne predviene lanom 126. Zakona o zatiti
prirode, odnosno 276. Krivinog zakonika.
Zabrana dranja, prikrivanja, uzgoja, trgovine, prevoza, otui-
vanja, pribavljanja i javnog izlaganja strogo zatienih divljih
vrsta, nalazi se meu merama njihove zatite pobrojanim u
lanu 74. Zakona o zatiti prirode. lanom 76. predvieno je
da nadleno Ministarstvo po prethodno pribavljenom miljenju
zavoda i u skladu sa zakonom izdaje dozvole za upravljanje po-
pulacijama zatienih divljih vrsta koje nije ureeno propisima
iz oblasti lovstva, odnosno za sakupljanje zatienih vrsta u cilju
trgovine, prekograninog prometa ili farmerskog uzgoja. Zakon

Zatita ptica u zakonodavstvu

72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014 i 94/2016) o divljai i lovstvu propisuje zabrane o dranju zatienih lovnih
u lanu 265, bilo da je uinjeno namerno ili iz nehata, odnosno, vrsta u zatvorenom ili ograenom prostoru u lanu 22, odnosno

Republike Srbije
Zatitom ptica i njihovih stanita u zakonodavstvu Republike Sr-
bije bavi se itav niz pravnih izvora, te su i sve pojave kojima se
bavi ovaj izvetaj (nezakonit lov, trovanje, nezakonito hvatanje,
dranje i trgovina) ureene nacionalnim i meunarodnim prav-
nim propisima koje je potvrdila Republika Srbija. Ustav Republi-
ke Srbije u lanu 74. garantuje pravo na zdravu ivotnu sredinu
i ptice kao njen neodvojivi deo. Zakonom o zatiti ivotne sredi-
ne (Sl. glasnik RS, br. 135/2004, 36/2009, 36/2009 - dr. zakon,
72/2009 - dr. zakon, 43/2011 - odluka US i 14/2016) ptice su
kao deo ivog sveta definisane kao prirodna bogatstva odn. pri-
rodne vrednosti (lan 3.). lanom 9. istog zakona proklamovano
je i naelo ouvanja prirodnih vrednosti, koje propisuje da se
one koriste pod uslovima i na nain koji obezbeuje ouvanje
vrednosti biodiverziteta. lan 11. u prirodne vrednosti ubraja
zatiena prirodna dobra, i predvia da se upravljanje njima
vri planiranjem njihovog odrivog korienja i ouvanja njiho-
vog kvaliteta i raznovrsnosti. lan 10. predvia da se odrivo
upravljanje prirodnim vrednostima ureuje posebnim zakoni-
ma i drugim propisima, meu kojima je za zatitu ptica posebno
znaajan Zakon o zatiti prirode (Sl. glasnik RS, br. 36/2009,
88/2010, 91/2010 - ispr. i 14/2016). Zakon o zatiti ivotne sre-
dine u lanu 26 ouvanje biosfere definie kao zatitu organiza-
ma, njihovih zajednica i stanita, ukljuujui i ouvanje prirod-
nih procesa i prirodne ravnotee unutar ekosistema, uz obez-
beivanje njihove odrivosti. Isti lan nalae da se biodiverzitet
i bioloki resursi tite i koriste na nain koji omoguava njihov
opstanak, raznovrsnost, obnavljanje i unapreivanje u sluaju
naruenosti, u skladu sa ovim zakonom, posebnim zakonima i
obavezama preuzetim meunarodnim ugovorima. Konano, u
lanu 27. (zatita i korienje divlje flore i faune) Zakon o zatiti
ivotne sredine izriito zabranjuje uznemiravanje, zlostavljanje,
ozleivanje i unitavanje divlje faune.
Nezakonit lov ptica u nacionalnom zakonodavstvu odreen
je zabranama u lovu propisanim lanom 76. Zakona o divlja-
i i lovstvu (Sl. glasnik RS, br. 18/2010) i lanu 79. Zakona o
zatiti prirode (Sl. glasnik RS, br. 36/2009, 88/2010, 91/2010
- ispr. i 14/2016) koji zabranjuje upotrebu odreenih sredsta-
va za hvatanje i ubijanje divljih vrsta ivotinja, kojima se ugro-
avaju i uznemiravaju populacije i/ili stanita, naruava njiho-
va dobrobit i moe prouzrokovati njihovo lokalno nestajanje.
Ova pravna tekovina je u nacionalno zakonodavstvo ula i kroz
Konvenciju o ouvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih
stanita (Bernska konvencija) na ije se sprovoenje Republika
Srbija obavezala Zakonom o njenom potvrivanju (Sl. glasnik
RS Meunarodni ugovori, br. 102/2007). Istu zabranu ova
Konvencija propisuje u svom lanu 8, a u Dodatku IV nabraja
zabranjena sredstva i metode ubijanja, zarobljavanja i drugih
oblika eksploatacije. Uobiajen tip nezakonitog lova vatrenim
orujem na koji se odnose pomenuti lanovi ovih zakona podra-
zumeva upotrebu odailjaa zvuka (magnetofona, kasetofona,
audio rekordera, plejera i dr.) koji emituju zvukove dozivanja,
bola ili javljanja/oglaavanja, audio ureaja i ivih mamaca,
odnosno ivih ptica koje se koriste kao mamac i koje su slepe
ili osakaene.
Drugi est prestup obuhvaen pojmom nezakonitog lova od-
nosi se na ubijanje jedinki ptica strogo zatienih i zatienih
vrsta, odnosno lovostajem zatienih vrsta van perioda kada
je to dozvoljeno. Strogo zatiene i zatiene vrste su katego-
rije zatienih prirodnih dobara koje definie i ije ouvanje
i mere zatite propisuje Zakon o zatiti prirode (u lanu 71, a
posebno u lanu 73. za strogo zatiene, odnosno u lanu 77.
za zatiene divlje vrste) i koje su u nacionalno zakonodavstvo
takoe transponovane iz Bernske konvencije, koja od drava
potpisnica zahteva sprovoenje odgovarajuih zakonodavnih i
administrativnih mera neophodnih za zatitu navedenih vrsta.
Shodno tome, pomenuta Konvencija u lanu 6. zabranjuje sve
oblike namernog zarobljavanja, dranja i namernog ubijanja
strogo zatienih divljih vrsta, dalje pobrojanih u Dodatku II, a
iste principe slede i odgovarajui prethodno pomenuti lano-
vi Zakona o zatiti prirode. Za zatiene divlje vrste, sa druge
strane, ne postoji opta zabrana ubijanja, hvatanja ili dranja,
meutim, Konvencija u lanu 7. nalae da bilo kakva eksploa-
tacija divlje faune () bude regulisana da bi populacije bile van
opasnosti i ove vrste nabraja u Dodatku III. Ovakvu obavezu
propisuje i Zakon o zatiti prirode u lanu 77, kojim je korie-
nje i sakupljanje zatienih divljih vrsta dozvoljeno iskljuivo na
nain kojim se ne ugroava povoljno stanje njihove populacije,
postavljajui prostorna, vremenska, kvanitativna i kvalitativna
lanom 269, koji sankcionie ubijanje ivotinja posebno zatie-
nih vrsta. lan 276. sankcionie lov divljai protivan odredbama
Zakona o divljai i lovstvu.
Trovanje ptica izriito zabranjuju prethodno pomenuti zakoni:
Zakon o zatiti prirode navodi otrov kao jedno od zabranjenih
sredstava za hvatanje i ubijanje divljih ivotinja u lanu 79; tako-
e ga ubraja Bernska konvencija u Dodatku IV, tj. zabranjenim
sredstvima i metodima ubijanja, zarobljavanja i drugih oblika
eksploatacije. Zakon o divljai i lovstvu lanom 22. zabranjuje
upotrebu sredstava za zatitu bilja i druga hemijska sredstva
u koliinama i dozama koje mogu prouzrokovati tetu na divlja-
i kao i (namerno) trovanje divljai. I ove norme nalaze svoju
sankciju u lanu 269. Krivinog zakonika.
Hvatanje ptica takoe je izriito zabranjeno prethodno pome-
nutim zakonima. Konvencija o ouvanju migratornih vrsta di
vljih ivotinja (Bonska konvencija, potvrena zakonom - Slu-
beni glasnik RS Meunarodni ugovori, br. 102/2007) daje
blie tumaenje ovog termina u lanu 1: hvatanje, lov, zaroblja-
vanje, maltretiranje, namerno ubijanje ili pokuaj bilo koje od
ovih radnji. U lanovima 5. i 6. ova Konvencija obavezuje strane
potpisnice na sprovoenje mera zatite za ugroene migratorne
vrste, odnosno vrste sa nepovoljnim statusom ouvanja, koje
dalje ureuju ve pomenuti izvori nacionalnog zakonodavstva.
Zakonom o zatiti prirode u lanu 74. zabranjeno je korienje,
unitavanje i preduzimanje drugih aktivnosti kojima bi se mo-
gle ugroziti strogo zatiene vrste, a posebno hvatati, drati i alohtonih divljih vrsta, obavezu njihovog prijavljivanja, kao i
i/ili ubijati, bilo kojom metodom, strogo zatiene divlje vrste
ivotinja u svim fazama biolokog ciklusa, oteivati ili unita-
vati njihove razvojne oblike, jaja iako su prazna, gnezda i legla.
U lanu 79. Zakona o zatiti prirode zabranjenim sredstvima
smatraju se pored ostalog i zamke, lepak, upotreba ivih jedinki
kao mamaca u lovu ptica, lov ptica mreama, kao i prethodno
pomenuti odailjai zvuka, koji se takoe nezakonito koriste i
u svrhe hvatanja ptica radi dranja u zatoenitvu. U Bernskoj
konvenciji i ova situacija normirana je lanom 8. koji obavezuje
ugovorne strane da zabrane upotrebu svih sredstava za zaro-
bljavanje, ubijanje i korienje svih sredstava koja mogu izazvati
lokalno nestajanje populacije jedne vrste ili ozbiljno uznemi-
ravanje istih. U Dodatku IV pobrojana su zabranjena sredstva
i metode ubijanja, zarobljavanja i drugih oblika eksploatacije,
meu kojima se u Srbiji iroko koriste zamke i klopke, mree,
lepak za ptice, ive ptice koje se koriste kao mamac i koje su sle-
pe i/ili osakaene, magnetofoni i dr. Rei su sluajevi u kojima
lanom 23. ureuje izuzetke ako za njih postoji saglasnost mini-
starstva. Poreklo primeraka strogo zatienih i zatienih divljih
vrsta ureuje lan 87. Zakona o zatiti prirode, propisujui oba-
vezu posedovanja dokaza koji potvruju da je re o primercima
koji su zakonito uvezeni, zakonito steeni pre nego to je vrsta
zakonom zatiena ili vode poreklo iz uzgoja u skladu sa ovim
zakonom. U smislu zakona dokazom se smatraju potvrde izda-
te u skladu sa ovim zakonom i propisima donetim na osnovu
ovog zakona i u skladu sa Zakonom o potvrivanju Konvencije
o meunarodnom prometu ugroenih vrsta divlje flore i faune
(CITES) (Slubeni list SRJ - Meunarodni ugovori, broj 11/01),
kao i drugi dokumentovani dokazi na osnovu kojih ministarstvo
moe da utvrdi zakonito sticanje primerka. Odluka o zahtevima
za izdavanje potvrda donosi se na osnovu propisa kojim se ure-
uje prekogranini promet i trgovina zatienim vrstama. Ova
obaveza odnosi se kako na ive, tako i na mrtve primerke, delo-
ve ili derivate jedinki ptica.
Trgovina i prekogranini promet ptica ureeni su nizom propisa
iz oblasti zatite ivotne sredine i prirode, ali i carinskih i propisa
o trgovini. Zakon o zatiti ivotne sredine lanom 27. propisuje
da se primerci odreenih vrsta divlje flore i faune mogu stavljati
u promet na nain i pod uslovima utvrenim u dozvoli koju iz-
daje ministarstvo po prethodno pribavljenom miljenju zavoda
za zatitu prirode, i dalje ga ureuje lanom 28. Zakon o zatiti
prirode lanovima 94, 95. i 96. propisuje uslove prekograni
nog prometa, trgovine i uzgoja strogo zatienih, zatienih
obaveze carinske slube. CITES konvencija kategorizuje vrste na
one kojima preti opasnost od izumiranja (pobrojane u Aneksu
I), one kojima trenutno ta opasnost moda i ne preti, ali moe
da zapreti ukoliko se promet jedinki takvih vrsta ne podvrgne
strogim propisima (Aneks II) i vrste koje bilo koja od ugovo
rnih strana identifikuje kao podlone regulativi u okviru njihove
nadlenosti, u cilju spreavanja ili ograniavanja eksploatacije,
kao i one iji se promet moe kontrolisati samo u saradnji s dru-
gim stranama (Aneks III). Konvencija namee obaveze strana-
ma potpisnicama u pogledu uslova pod kojima se moe vriti
promet vrsta za svaku od pobrojanih kategorija. Dodaci I, II i III
CITES Konvencije ine integralni deo Aneksa I, II i III Pravilnika
o prekograninom prometu i trgovini zatienim vrstama (Sl.
glasnik RS, br. 99/2009 i 6/2014). Kazne za krenje normi koje
se odnose na dranje i trgovinu propisane su lanom 265. Krivi
nog zakonika.

4 5
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Tabela 1. Broj poslatih zahteva za dostavljanje informacija od javnog znaaja, broj primljenih odgovora, broj odgovora sa dostavljenim informacija-

Metodologija i rezultati istraivanja

ma i broj dostavljenih informacija
Table 1: Number of requests for access to information of public importance sent, number of reports received, number of reports containing infor-
mations and number of informations obtained

Broj poslatih Broj primljenih Broj odgovora sa dostavljenim Broj dostavljenih

Geografska pokrivenost Prema lokaciji na kojoj je dolo do krenja zakona, sluajevi su Naziv institucije dopisa odgovora informacijama informacija
grupisani po optinama i upravnim okruzima. Pored toga, po- Name of institution Number of Number of Number of reports containing Number of informations
Podaci koji su korieni za izradu ovog izvetaja odnose se sebno su naglaena podruja na kojima je primeen izrazit pri- information
requests sent reports received obtained
na sluajeve nezakonitog stradanja divljih ptica za koje se sa tisak na divlje ptice.
sigurnou zna da potiu sa teritorije Republike Srbije. Terito- Zavod za zatitu prirode Srbije
rija koja je obraena u ovom izvetaju istovetna je onoj koja je Institute of Nature Conservation 1 1 1 42
definisana Ustavom Republike Srbije. Meutim, zbog trenutne of Serbia
politike situacije u velikoj meri nedostaju terenski podaci iz Pokrajinski zavod za zatitu prirode
Autonomne pokrajine Kosova i Metohije.
Institute for Nature Conservation 1 1 1 36
of Vojvodina Province
Prikupljanje podataka
Prirodnjaki muzej u Beogradu
Za izradu izvetaja sainjena je jedinstvena baza podataka koja 1 0 0 0
The Natural History Museum in Belgrade
se sastoji od informacija koje jasno ukazuju na krenje zakona
koje za posledicu ima ugroavanje, odnosno stradanje divljih Republika inspekcija za zatitu
ptica. Prikupljene informacije odnose se na sve vrste divljih pti- ivotne sredine 1 1 1 68
ca koje pripadaju fauni Srbije, kao i za egzotine vrste (uglavnom State Environmental Inspection
predmet nezakonite trgovine i dranja) u periodu od 1. januara
Pokrajinska inspekcija za zatitu
2000. do 10. septembra 2017. Pod stradanjem ptica smatraju se ivotne sredine 1 1 1 60
svi sluajevi gde su ugroeni ivot i dobrobit jedinke. Informa-
Provincial Environmental Inspection
cije su prikupljane pregledom objava tampanih i elektronskih
medija, pregledom internet stranica (drutvene mree, internet Patke nezakonito ubijene na ribnjaku Grupa za sprovoenje CITES konvencije
oglasi, forumi i slino), slanjem zahteva za dostavljanje informa- Ducks killed illegally on a fishpond Ministarstva za zatitu ivotne sredine
1 1 1 29
cija od javnog znaaja nadlenim dravnim institucijama, kao i Group for CITES implementation of the
Ministry of Environmental Protection
obilaskom terena od strane lanova i volontera DZPPS, poput Rezultati
obilazaka berzi ivotinja, nalaenja ptica stradalih u prirodi i
Republika umarsko-lovna inspekcija
pretrage terena za sluajevima krivolova (Grafikon 1). U bazu je do sada pohranjeno 1.849 sluajeva stradanja divljih 5 4 0 0
ptica koji su se dogodili u periodu 2000-2017. (Grafikon 2). Uku- State Forestry and Hunting Inspection
Baza podataka sastoji se od sluajeva koji obuhvataju jednu ili pno 1.462 (79,1%) sluaja stradanja divljih ptica pronali su i u Pokrajinska umarsko-lovna inspekcija
vie informacija o pojedinanim vrstama ptica. Osnovni detalji bazu uneli lanovi DZPPS, informacije za 91 (4,9%) sluaj koje 1 1 0 0
(podaci) svake informacije su naziv vrste ptice, broj ugroenih/ je DZPPS prijavilo institucijama te institucije su nam dostavile Provincial Forestry and Hunting Inspection
stradalih jedinki, lokacija gde je poinjen prestup, datum i opis kroz odgovore na zahteve, dok su institucije dostavile 296 (16%) Veterinarske institucije
prestupa. Na osnovu navedenih podataka, sluajevi su svrstani sluajeva koji su bili novi i nezabeleeni u bazi. Potraujui infor 13 12 2 15
u sledee kategorije: ubijanje i ranjavanje vatrenim orujem, macije putem zahteva za dostavljanje informacija od javnog Veterinary Institutions
trovanje, nezakonito hvatanje i nezakonito dranje i trgovina. znaaja pristiglo je 387 jedinstvenih sluajeva, budui da su za Zooloki vrtovi
pojedine informacije stizale od vie institucija (Tabela 1). 4 4 2 88
Baza je uspostavljena tako da se sastoji od sloene tabele u koju Zoological Gardens
su pohranjeni digitalizovani podaci koji opisuju svaki pojedi Podaci prikazani za 2017. godinu (2017*) nisu potpuni jer uklju-
Policijske uprave
nani sluaj, kao i od datoteke u kojoj se nalaze fotografije, vi- uju samo sluajeve sa poetka lovne sezone i time daju privid 27 27 18 65
deo snimci, medijski tekstovi i ostala dokumenta koja predsta da broj registrovanih sluajeva stradanja ptica opada (Grafikoni Police Departments
vljaju dokazni materijal. 2, 5, 6, 8, 10, 12) Prekrajni sudovi
44 36 18 36
Minor Offence Courts
100% Grafikon 1: Udeo godinjeg doprinosa
osnovnih izvora informacija u bazu podataka Osnovna javna tuilatva
90% 58 56 20 42
Graph 1. Annual contribution share of basic Basic Public Prosecutors Offices
80%
information sources to the database
UKUPNO
70% 158 145 65 481
TOTAL
60% DZPPS / BPSSS
50% tampani i elektronski mediji Tokom istraivanog perioda zabeleeno je 840 (45,4%) slua- faunu Srbije bilo izloeno nekom od tipova stradanja, a meu
Printed and electronic media jeva nezakonitog ubijanja i ranjavanja vatrenim orujem, 169 njima gotovo sve su zatiene, strogo zatiene i ugroene vrste.
40% (9,2%) sluajeva trovanja ptica, 252 (13,6%) sluaja nezakonitog
Drutvene mree / Social networks hvatanja i 588 (31,8%) sluajeva nezakonitog dranja i trgovine U bazi su sakupljeni podaci o stradanju ukupno 220.886 je
30%
divljim pticama. dinki ptica. Od ovog broja 213.988 (96,89%) pronaeno je mrt-
20% Oglasi / Advertisements
vo, ivih je bilo 6.816 (3,08%), a svega 82 (0,03%) jedinke su
10% U pomenutom periodu ugroene su i stradale jedinke ak 197 sa nepoznatim ishodom. Od ukupnog broja ak 216.449 (98%)
Institucije / Institutions
divljih vrsta ptica koje pripadaju domaoj fauni, kao i 53 vrsta jedinki pripada nekoj od vrsta domae faune (Grafikon 3), a
0% koje se ne mogu nai u slobodnoj prirodi (egzote). Alarmantan samo 4.437 (2%) su egzote (Grafikon 4).
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 je podatak da je za 18 godina ak 56% vrsta koje se ubrajaju u
Godina / Year

6 7
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.
Broj jedinki sa brojem sluajeva po godinama

Legenda / Legend
Upravni okruzi koji se izdvajaju po broju sluajeva nezakonitog (169), Junobaki (157) i Rasinski (127), dok su optine koje se
stradanja divljih ptica (Karta 2) koji se odvijao na njihovoj teri- izdvajaju Vrac (78), aak (73), Veliko Gradite (61), Poarevac 0-30
toriji su: Grad Beograd (176), Branievski (174), Junobanatski (60) i Kruevac (57). 31-60
61-90
91-120
Grafikon 2: Broj sluajeva nezakonitog 189876
stradanja ptica i broj stradalih jedinki 121-150
300
tokom istraivanog perioda 151-180

Broj jedinki / Number of individuals

Broj sluajeva / Number of cases

Graph 2. Number of bird crime cases 14000
and number of individual birds 250
affected through the research period 12000

10000 200
Broj jedinki
Number of individuals 8000 150
6000
Broj sluajeva 100
Number of cases 4000
50
2000

0 0
*

Godina / Year
Broj najeih nativnih vrsta po broju sluajeva
Broj jedinki Broj sluajeva
100000 400 Grafikon 3: Brojnost jedinki najee
stradalih autohtonih vrsta ptica i
Broj jedinki / Number of individuals

90000 350 broj sluajeva tokom istraivanog

Broj sluajeva / Number of cases

25 0 25 50 75km 25 0 25 50 75km
80000 perioda
300
70000 Graph 3. Number of individuals of
250 the most affected native bird species Karta 1: Lokacije zabeleenih sluajeva stradanja divljih ptica Karta 2: Broj sluajeva stradanja divljih ptica po upravnim
60000 and number of cases through the tokom istraivanog perioda okruzima tokom istraivanog perioda
50000 200 research period Map 1. Locations of bird crime cases registered through the Map 2. Number of bird crime cases per administrative districts
research period through the research period
40000 150 Broj jedinki
30000 Number of individuals Grafikon 5: Broj sluajeva nezakonitog ubijanja,
20000
100 Broj sluajeva razliitih tipova prestupa po trovanja, hvatanja, dranja i trgovine divljim
160
10000 50 Broj sluajeva godinama sa zajednikim prosenim trendom pticama tokom istraivanog perioda
Number of cases 140 Graph 5. Number of cases of illegal wild bird
0 0

Broj sluajeva / Number of cases

160 shooting, poisoning, trapping, possessing and
120 trade through the research period
140
100 Broj sluajeva ubijanja i ranjavanja
120 vatrenim orujem
80 Number of illegal shooting cases
Broj najeih egzotinih vrsta po broju sluajeva 100
60 Broj sluajeva hvatanja
80 Number of illegal trapping cases
Broj jedinki Broj sluajeva 40
Grafikon 4: Brojnost jedinki najee 1200 14 60 Broj sluajeva trovanja
Broj jedinki / Number of individuals

stradalih egzotinih vrsta ptica i broj Number of poisoning cases

Broj sluajeva / Number of cases

20
sluajeva tokom istraivanog perioda 1000 12 40
Graph 4. Number of individuals of 0 Broj sluajeva trgovine i dranja
the most affected exotic bird species 10 20 Number of smuggling and possession cases
800 *
and number of cases through the 8
research period 600 0 Ukupni linearni trend
6 Godina / Year Overall linear trend
Broj jedinki -20
400
Number of individuals 4
200 This report is based upon registered bird crime cases committed against wild birds that occurred in the Republic of Serbia within the
2
Broj sluajeva period from 1 January 2000 to 10 September 2017. A particular database is made from all data gathered from field studies, different
Number of cases 0 0 media, social networks and from government institution reports. All cases are separated into four different categories: (1) illegal
shooting, (2) poisoning, (3) illegal trapping, and (4) illegal possession and trade. The researched territory is divided in municipalities
and administrative districts.
A total of 1,849 bird crime cases were registered during the reporting period. Bird Protection and Study Society of Serbia (BPSSS)
members collected the majority of cases (1,462), while governmental institutions delivered information for 387 cases, of which 91
cases were previously reported by BPSSS. In total, 840 (45.4%) cases of illegal shooting were registered, 169 (9.2%) cases of poiso-
ning, 252 (13.6%) cases of illegal trapping and 588 (31.8%) cases of illegal possession and trade. These activities affected 197 native
and 53 exotic bird species. The total number of individuals affected was 220,886, of which 96.89% were found dead.

8 9
Broj jedinki Broj sluajeva
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Legenda / Legend

Ubijanje i ranjavanje ptica 0-22

23-44

vatrenim orujem 45-66

Stradanje ptica od vatrenog oruja obuhvata dve nezakonite
pojave: krivolov i lovokrau. Krivolov je nezakonit nain lova
poinjen od strane lovaca sa vaeom lovnom dozvolom tokom
koga stradaju jedinke zatienih (nelovnih) vrsta, ili se ubija-
nje vri izvan propisane lovne sezone, pomou nedozvoljenih
sredstava, u brojnosti iznad propisane kvote ili u podrujima na
kojima je lov zabranjen. Lovokraom se smatra nezakonito ubi-
janje ptica u kojoj uestvuju osobe koje nisu registrovani lovci.
Osnovni motiv nezakonitog lova ptica je sticanje materijalne
dobiti. Preprodaja krivolovljenih ptica na stranim tritima je
unosan izvor prihoda. U Srbiji je decenijama zastupljen lovni
turizam koji okuplja uglavnom lovce iz Italije radi lova na odre-
ene grupe ptica (trepteljke, prepelice, eve, grlice itd.) koje
postiu znatnu trinu vrednost i cenjene su u kuhinjama poje-
dinih evropskih drava. Upravo se pod okriljem lovnog turizma
i agencija koje organizuju ove aktivnosti deavaju sluajevi ma-
sovnog ubijanja ptica.
Prema postojeim podacima o nezakonitom lovu, ovom nedo
zvoljenom radnjom tokom istraivanog perioda pogoeno je 89
vrsta i usmreno preko 4.088 ptica u okviru 840 sluajeva (Gra
fikon 6). Potrebno je naglasiti da najvei broj sluajeva krivolova
proe neopaeno, te se sa sigurnou moe tvrditi da je broj ne-
zakonito ubijenih ptica znatno vei.
U Srbiji je uestalo beleen nezakonit lov uz upotrebu nedozvo-
ljenih sredstava, kao to su elektronske vabilice koje se u najve-
em broju sluajeva koriste za krivolov prepelica (Coturnix cotur-
nix), gusaka i pataka (Grafikon 7). Krivolov prepelica uz korienje
67-88
89-110
Krivolov pataka i gusaka, koje se u velikom broju sreu na te- 111-132
ritoriji Srbije tokom seobe i zimovanja, zastupljen je pre svega
u nizijskim krajevima, uz velike reke i na ribnjacima. Posebno
alarmantna situacija je masovan krivolov strogo zatienih di
vljih gusaka (Anser anser) i drugih plovua oko zatienog dela
Dunava poznatog kao Labudovo okno. U krivolovu na plovue
takoe ima zabeleenih sluajeva upotrebe nedozvoljenih sred-
stava, kao to su elektronske vabilice, poluatomatske puke
(petometke) i lov iz plovila u pokretu.
Neadekvatno gazdovanje lovitima i neodrivo gazdovanje po-
pulacijama ptica koje su na osnovu Zakona o divljai i lovstvu
svrstane u divlja ima znaajnog udela u zabeleenom smanje-
nju njihove brojnosti. Lovom su naroito pogoene populacije
jarebice (Perdix perdix), prepelice, grlice (Streptopelia turtur),
ali i grogotovca (Anas querquedula), rioglave patke (Aythia
ferina), guske glogovnjae (Anser fabalis) i jastreba (Accipiter
gentilis). Radi ublaavanja efekata prekomernog lova i osigu-
ravanja dugoronog opstanka populacija lovnih vrsta ptica
potrebno je izvriti reviziju postojeeg lovnog zakonodavstva i
razmotriti smanjivanje odstrelnih kvota i uvoenje trajnog lo- 25 0 25 50 75km 25 0 25 50 75km
vostaja za neke vrste.
Karta 3: Lokacije zabeleenih sluajeva nezakonitog ubijanja i Karta 4: Broj sluajeva nezakonitog ubijanja i ranjavanja divljih
ranjavanja divljih ptica tokom istraivanog perioda ptica po upravnim okruzima tokom istraivanog perioda
Map 3. Locations of illegal wild bird shooting cases through the Map 4. Number of cases of illegal wild bird shooting per
research period administrative districts through the research period
Broj najee ubijenih i ranjenih jedinki vatrenim
orujem sa brojem sluajeva

Broj jedinki / Number of individuals

vabilica sa 329 registrovanih sluajeva daleko prednjai u broju 900 350 Grafikon 7: Brojnost jedinki
zabeleenih sluajeva (39,2% ukupnog broja zabeleenih sluaje- najee nezakonito ubijenih i

Broj sluajeva / Number of cases

800 300 ranjenih vrsta ptica i broj sluajeva
va krivolova ptica), pri emu se ukupan godinji broj nezakonito tokom istraivanog perioda
700
ubijenih prepelica procenjuje na vie od 60.000 jedinki. Izuzetno 250
mali broj zabeleenih sluajeva u periodu od 2003-2009. godine 600 Graph 7. Number of individuals of
posledica je smanjenog napora na otkrivanju sluajeva i loeg Prdavac (Crex crex) ubijen tokom lova na prepelice 500 200 the most frequently illegally shot
voenja evidencije od strane institucija (Grafikon 6.) Corncrake (Crex crex) killed during Common Quail hunt bird species and number of cases
400 150 within the research period
300
100 Broj jedinki
200 Number of individuals
1200 160 Grafikon 6: Brojnost jedinki i broj
100 50
sluajeva nezakonitog ubijanja i
140 ranjavanja ptica tokom istraivanog 0 0 Broj sluajeva
Broj jedinki / Number of individuals

1000 perioda Number of cases

Broj sluajeva / Number of cases

120 Graph 6. Number of shot individual

birds and number of cases of illegal
800 bird shooting through the research
100
period
600 80
Broj jedinki
60 Number of individuals
400
Illegal wild bird shooting includes the killing and wounding of protected and strictly protected species, and cases of gamebird
40 Broj sluajeva poaching. Within poaching cases of hunting with illegal methods and means, the use of live decoys, electronic calling devices and
200 Number of cases
20
semiautomatic shotguns were also included. As many as 840 cases of illegal shooting were registered, which involved a total of 89
bird species. A total of 4,088 birds were affected by this illegal activity. The majority of cases were linked to Common Quail poach-
0 0 ing incidents, whereby the use of electronic calling devices is a widespread phenomenon. Besides Common Quail, other common
* issues include the poaching of waterfowl and the shooting of birds of prey. These can be lucrative crimes, and the chance of making
money is one of the main drivers. The other is sport shooting. Additionally, a truck containing a shocking number of dead birds
(120,702) was confiscated in 2001 during the Balkan birds case; all of these birds had been killed in Serbia.
Godina / Year
10 11
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Legenda / Legend

Trovanje ptica 0-6

Trovanje obuhvata namerno podmetanje otrova u svrhu ubija-
nja odreenih ptica, kao i nenamerno trovanje preko otrovanog
plena, semena ili mamaca namenjenih drugim ivotinjama.
Neodgovorno korienje pesticida dovodi do zagaenja, naru-
avanja ivotne sredine i ljudskog zdravlja, i predstavlja veoma
est uzrok stradanja divljih ivotinja. Trovanje spada meu naj-
vee pretnje po ivotinje jer kada otrov jednom dospe u lanac
ishrane, u njemu se zadrava dugo vremena. Ptice su najee
kolateralna teta otrova namenjenih drugim vrstama koje se
smatraju tetoinama, a grabljivice su posebno uestale rtve
direktnog i indirektnog trovanja. U svrhu odbrane domaih i-
votinja od grabljivaca postavljaju se zatrovani mamci namenje-
ni psima, akalima, lisicima i sl, meutim vea ansa je da do
njih prve stignu ptice grabljivice. Pojava sekundarnog trovanja
preko plena je takoe veoma uestala, najee putem trovanja
glodara. Iako je odravanje populacija ptica grabljivica najbolji
nain za prirodnu kontrolu brojnosti glodara, poljoprivrednici se
oslanjaju na prekomernu upotrebu rodenticida to predstavlja
veliki problem za ivotnu sredinu, sa izrazito negativnim utica-
jem na ptice. Najvee tete nanose se nepravilnom i nemarnom
upotrebom kao to je rasipanje rodenticida po povrini umesto
direktne primene samo u rupama koje koriste glodari, ili osta
vljanje tretiranih semena na povrini. Sa druge strane, postoje
i sluajevi gde su ptice te koje se doivljavaju kao smetnja ili
tetoine, pa postaju glavne mete trovanja, kao to je primer
prakse golubara da putaju golubove premazane otrovom u
svrhu ubijanja njihovih prirodnih grabljivaca, pri emu najee
stradaju sokolovi i jastreb.
Prekomerna i nepravilna upotreba dozvoljenih pesticida, ali
i korienje nezakonitih sredstava poput furadana i kreozana
su i dalje esta praksa u Srbiji. Posledice po prirodu, posebno
dugorone, nisu lako uoljive. Stradanje ptica je konkretan po-
7-12
13-18
dine samo u toku 2016. zabeleeno je stradanje vie od 100 je- 19-24
dinki divljih ptica. 25-30
31-36
Ukupan broj registrovanih sluajeva trovanja ptica od 2000. je
169, a u veini sluajeva pronaen je vei broj stradalih jedinki,
ukupno 733 (Grafikon 8). Ukupno 34 vrste ptica su stradale od
trovanja. Miar (Buteo buteo) sa 165 zabeleenih otrovanih je-
dinki, prema raspoloivim podacima najee strada od otrova.
Meu vrstama sa najvie otrovanih jedinki je i belorepan, ija je
brojnost u Srbiji procenjena na oko 120 parova, a koji sa 81 do
sada zabeleene otrovane jedinke predstavlja treu najeu r-
tvu. Meu deset vrsta koje najee stradaju od otrova su i obi-
ni galeb (Larus ridibundus), gaac (Corvus frugilegus), gavran
(Corvus corax), dral (Grus grus), divlji golub (Columba livia),
patka gluvara (Anas platyrhynchos), svraka (Pica pica) i kukuvija
(Tyto alba); (Grafikon 9). Ovi podaci ne predstavljaju procene,
ve konkretne zabeleene sluajeve koji u stvarnosti prikazuju
samo deli nainjene tete, jer je po svemu sudei uestalost
trovanja i brojnost stradalih jedinki daleko vea, s obzirom na
slabo prijavljivanje i zahtevno otkrivanje ovakvih sluajeva.
Spreavanje ovog ozbiljnog ugroavajueg faktora pre svega za-
hteva odgovarajuu kontrolu proizvodnje, prometa i korienja
pesticida. Naalost, nadlene slube nisu dovoljno efikasne na 25 0 25 50 75km 25 0 25 50 75km
ovom polju, a sa jo manje uspeha sprovodi se procesuiranje
prijavljenih sluajeva krenja zakona. Iako su podnete mnogo-
brojne prijave tokom poslednje decenije, jo uvek se eka na Karta 5: Lokacije zabeleenih sluajeva trovanja divljih ptica Karta 6: Broj sluajeva trovanja divljih ptica po upravnim
tokom istraivanog perioda okruzima tokom istraivanog perioda
prvu pravosnanu presudu za sluaj trovanja divljih ptica. Ne-
Map 5. Locations of wild bird poisoning cases through the Map 6. Number of cases of wild bird poisoning per
dostatak odgovarajueg protokola i usklaenosti u radu razli-
itih nadlenih ustanova usporavaju i oteavaju ceo postupak, Broj najee otrovanih vrsta sa brojem sluajeva
research period administrative districts through the research period
od otkrivanja sluaja i istrage do sudskog procesa. Problem
predstavlja i to to javnost nije dovoljno svesna posledica kori-
enja razliitih otrovnih materija i razmera ovih pojava. Sa dru- 180 60 Grafikon 9: Brojnost jedinki
ge strane, savesni i upueniji pojedinci uglavnom nisu sigurni najee otrovanih vrsta ptica i

Broj jedinki / Number of individuals

kazatelj tih posledica, ali i pojava koju je teko pratiti jer je mo- kome treba da se obrate kada naiu na sluaj trovanja i/ili su 160 broj sluajeva tokom istraivanog

Broj sluajeva / Number of cases

50 perioda
gunost pronalaska otrovanih jedinki mala, a uestalost prijava esto obeshrabreni izostankom kanjavanja. Sprovoenje zako- 140
ovakvih sluajeva jo manja. Najvie sluajeva registrovano je nom propisanih kaznenih mera je najefikasnija mera preventi- Graph 9. Number of individuals of
u Vojvodini, to se moe i oekivati s obzirom na karakteristike ve. Informisanje javnosti takoe bi doprinelo smanjenju broja 120 40 the most frequently poisoned bird
species and number of cases within
predela i veu mreu prirodnjaka na terenu. Na prostoru Vojvo poinilaca i poveanju broja prijava. 100 the research period
Broj otrovanih jedinki sa brojem sluajeva po 30
80
godinama Broj jedinki
60 20 Number of individuals
180 40 Grafikon 8: Brojnost otrovanih
jedinki i broj sluajeva trovanja ptica 40
160 35 tokom istraivanog perioda 10 Broj sluajeva
20
Broj jedinki / Number of individuals

Graph 8. Number of poisoned Number of cases

Broj sluajeva / Number of cases

140 individuals and number of bird 0 0

30
poisoning cases within the research
120 period
25
100
20
80
15
60 Broj jedinki Broj jedinki Broj sluajeva
10 Number of individuals Intentional or accidental wild bird poisoning cases were also investigated. Pigeon fanciers whose main target are raptors generally
40
commit intentional poisoning. Besides them, livestock breeders and game wardens often set poisoned baits for mammalian preda-
20 5 Broj sluajeva tors, which usually leads to raptor and crow poisoning. Accidental poisoning is generally the result of the inappropriate use of pesti-
Number of cases cides, which affects a wide variety of wild bird species. A total of 169 cases which involved 34 bird species were recorded, and of the
0 0
733 individuals that were poisoned, only 33 of these were rehabilitated. The vast majority of cases were registered in the northern
*
intensive agricultural landscape, where poisoning cases are more likely to be found, and where most of BPSSS members and volun-
teers are active.
Godina / Year
12 Broj jedinki Broj sluajeva 13
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Legenda / Legend

Nezakonito hvatanje ptica 0-6

Hvatanje ptica podrazumeva razliite aktivnosti koje dovode do
nezakonitog uzimanja ivih jedinki divljih vrsta iz slobodne pri-
rode zarad njihovog dranja u zatoenitvu, nezakonite prodaje
ili ubijanja. Ovo je rairen vid stradanja divljih ptica u Srbiji kod
kojeg su najee rtve ptice pevaice (uglavnom iz porodice
zeba) i pojedine ptice grabljivice (miar, jastreb). Divlje ptice se
izlovljavaju uzpomo klopki, mrea, lepkova i drugih zakonom
nedozvoljenih sredstava, a na alost veliki broj tek uhvaenih
jedinki uginjava usled povreda i stresa.
Tokom perioda istraivanja zabeleena su ukupno 252 sluaja
nezakonitog hvatanja divljih ptica (Grafikon 10). Ovakvim delo-
vanjem iz prirode je uzeto 739 jedinki u okviru 54 vrste divljih
ptica.
7-12
13-18
razlog za ovako drastine postupke ogleda se u gubicima koje 19-24
golubari imaju zbog napada ptica grabljivica na njihove letae. 25-30
Golubari koriste klopke sa ivim mamcem, kao i trokrake udi- 31-36
ce koje postavljaju na golubove koji postaju rtve napada ptica
grabljivice. Na ovaj nain uglavnom stradaju jastreb, sivi i ste
pski soko (Falco cherrug), kao i druge dnevne ptice grabljivice
i sove.
Hvatanje divljih ptica je uestala pojava koja se neuspeno su
zbija usled slabog inspekcijskog nadzora, nedovoljnih ljudskih
kapaciteta, loe opremljenosti i obuenosti inspektora za zati-
tu ivotne sredine, kao i manjkavosti u potovanju procedura
koje bi trebalo da dovedu do kanjavanja poinilaca.

Hvatanjem ivih ptica u prirodi posebno se istiu odgajivai di

vljih ptica pevaica (tzv. tigliari), ilegalni sokolari i golubari.

U pojedinim regionima Srbije (Rasinski, Niavski, Topliki, Jabla-

niki) dranje divljih ptica pevaica u zatoenitvu je izraenije
usled vievekovne tradicije. Motivi za ovu pojavu uglavnom su
lepota i prijatna pesma ptica. Mnogi odgajivai hvataju divlje je-
dinke i radi ukrtanja sa kanarincima i drugim srodnim vrstama,
time praktikujui takoe zakonom zabranjeno bastardiranje. 25 0 25 50 75km 25 0 25 50 75km
Najee hvatane divlje ptice pevaice su eljugar (Carduelis
carduelis), iak (Carduelis spinus) i zimovka (Pyrrhula pyrrhu-
la); (Grafikon 11). Karta 7: Lokacije zabeleenih sluajeva nezakonitog hvatanja Karta 8: Broj sluajeva nezakonitog hvatanja divljih ptica po
divljih ptica tokom istraivanog perioda upravnim okruzima tokom istraivanog perioda
Map 7. Locations of illegal wild bird trapping cases through the Map 8. Number of illegal wild bird trapping cases per
U poslednje dve decenije sokolarenje postaje popularan hobi u research period administrative districts through the research period
Srbiji. Kako je mogunost nabavljanja legalnih ptica grabljivica
ograniena, izvestan broj osoba posee za uzimanjem ptica iz
prirode. Uglavnom stradaju jastreb, miar i kobac (Accipiter ni- 432
Grafikon 11: Brojnost jedinki
sus) koje najee uzimaju iz gnezda i gaje u neodgovarajuim najee nezakonito uhvaenih
uslovima. vrsta ptica i broj sluajeva tokom
100 80 istraivanog perioda
Posebno teak problem predstavlja hvatanje divljih ptica gra- 90 Graph 11. Number of individuals
70

Broj jedinki / Number of individuals

bljivica od strane odgajivaa sportskih golubova (visokoletaa, of the most frequently trapped

Broj sluajeva / Number of cases

Divlji eljugar (Carduelis carduelis) zatoen u kavez
80 bird species and number of cases
pismonoa, prevrtaa) koji ih potom neretko ubijaju. Glavni Caged wild European Goldfinch (Carduelis carduelis) 60
70 within the research period

60 50

50 40 Broj jedinki
Number of individuals
Grafikon 10: Brojnost jedinki i broj 40
180 50 sluajeva nezakonitog hvatanja ptica 30
45 tokom istraivanog perioda 30 Broj sluajeva
160 20
Graph 10. Number of trapped Number of cases
Broj jedinki / Number of individuals

20
Broj sluajeva / Number of cases

140 40 individuals and number of bird

10 10
35
trapping cases within the research
120 period 0 0
30
100
25
80 Broj jedinki
20 Number of individuals
60
15
40 10
Broj sluajeva
Number of cases
Illegal wild bird trapping in Serbia usually affects songbirds and raptors. Songbirds are caught with the use of nets, glue, traps with
20 5
live decoys and so on; generally for caging and illegal trade. Southeastern parts of the country are well known for the tradition of
0 0 songbird trapping, where more resources and efforts are needed to investigate and combat this threat. Raptors are usually caught
* with use of traps with live baits, and later killed or kept for falconry purposes. Pigeon fanciers usually kill raptors right after catching
them, as retaliation for lost pigeons. This drove large falcons in Serbia to the verge of extinction. A total of 252 illegal trapping cases
Godina / Year that include 54 species were recorded. Altogether 739 individual birds were affected by this threat.

14 15
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.

Legenda / Legend

Nezakonito dranje i trgovina ptica 0-17

18-34
35-51
52-68
Nezakonita trgovina (krijumarenje) divljim ivotinjskim vrstama
predstavlja etvrtu3 po redu granu kriminala u svetu po obrtu 69-85
novca, i ima tendenciju porasta. Naalost, ova pojava nije za- 86-103
obila Srbiju, pa tako jedna od najveih zaplena krijumarenih
ptica u Evropi vodi poreklo iz Srbije (sluaj Balkanske ptice).
Prvu podkategoriju ine sluajevi nezakonitog dranja delova
tela, prepariranih ili ivih jedinki zatienih vrsta, kao i egzotinih
vrsta, bez dokaza o poreklu. Ovde se veinski radi o sluajevima
dranja preparata strogo zatienih vrsta i dranja ivih strogo
zatienih vrsta u zatoenitvu (ptice pevaice, ptice grabljivice).
Manji deo sluajeva odnosi se na nezakonito dranje egzotinih
vrsta. Krijumarenje i sluajevi trgovine jedinkama ivih, ubije-
nih ili prepariranih strogo zatienih vrsta bez dokaza o poreklu, Preparirane strogo zatiene ubaste patke (Aythya fuligula)
ponuene na prodaju u oglasu
kao i egzotinih vrsta bez dokaza o poreklu, svrstani su u podka- Mounted Tufted Ducks (Aythya fuligula), a strictly protected species,
tegoriju nezakonita trgovina. being offered for sale on the internet

Sluajevi nezakonite trgovine i dranja divljih ptica spojeni su
u jednu kategoriju budui da se u praksi esto prepliu. Pored
toga, blisko su povezani i sa ostalim vidovima unitavanja ptica,
naroito sa hvatanjem i nezakonitim lovom.
Ukupno 588 sluajeva nezakonite trgovine i dranja divljih pti-
ca otkriveno je tokom perioda istraivanja. ak 237 vrsta ptica
pogoeno je nezakonitom trgovinom i dranjem, dok je ukupan
broj stradalih jedinki 215.326 (Grafikon 12).
Nezakonito dranje bez dokaza o trgovini zabeleeno je u 366
sluajeva u kojima je pronaeno 1.938 jedinki (1.167 ivih, 767
mrtvih i etiri jedinke sa nepoznatim ishodom). Ovaj oblik ugro-
avanja ptica ukljuio je 148 vrsta, od kojih je osam egzotinih.
Najpogoenije vrste su ptice pevaice iz porodice zeba (Frin-
gillidae), naroito eljugar, koje se dre u zatoenitvu i ptice
grabljivice poput miara i jastreba koji se dre preparirani ili ih
koriste ilegalni sokolari. Meu egozinim vrstama izdvaja se ako
Nezakonita trgovina zabeleena je u 222 sluaja kojima je pogo-
eno 213.388 jedinki, od kojih su 208.501 bile mrtve, 4.884 ive i
tri sa nepoznatim ishodom. Ovaj oblik ugroavanja ptica ukljuio
je 173 vrsta, od kojih je 49 egzotinih. Trgovinom ubijenih ptica
najugroenije su trepteljke (Anthus pratensis, Anthus trivialis)
prepelice, poljske eve (Alauda arvensis) i grlice, od kojih veina
vodi poreklo iz afere Balkanske ptice (Grafikon 13). ive jedinke
25 0 25 50 75km 25 0 25 50 75km
divljih ptica kojima se najee trguje su ptice pevaice iz poro-
dice zeba, kao i nekoliko vrsta papagaja. Izvestan deo ptica koje
su bile predmet krijumarenja nije odreen do nivoa vrste, pa Karta 9: Lokacije zabeleenih sluajeva nezakonitog dranja i Karta 10: Broj sluajeva nezakonitog dranja i trgovine divljih
tako postoji podatak o zapleni 941 jedinke raznih vrsta papagaja. trgovine divljih ptica tokom istraivanog perioda ptica po upravnim okruzima tokom istraivanog perioda
Brojofnajeih
Map 9. Locations vrsta
illegal wild bird iz kategorije
possession and trade posedovanja
Map 10. iLocations of illegal wild bird possession and trade cases
Glavni motivi za nezakonitu trgovinu i dranje divljih ptica su cases through the research period per administrative districts through the research period
materijalna korist sa jedne strane i sa druge strane potreba za
trgovine sa brojem sluajeva
dranjem ivotinja u zatoenitvu. Nezakonitom trgovinom po-
jedinci i organizovane grupe stiu veliku zaradu, bilo da se radi o Grafikon 13: Brojnost jedinki
krijumarenju lovine, egzotinih vrsta ptica, divljih ptica pevaica najee nezakonito dranih i
i preparata strogo zatienih vrsta. to se nezakonitog dranja 100000 14 krijumarenih vrsta ptica i broj

Broj jedinki / Number of individuals

90000 sluajeva tokom istraivanog

Broj sluajeva / Number of cases

papagaj (Psittacus erithacus), inae globalno ugroena vrsta, sa tie, u pojedinim krajevima Srbije i dalje je jaka tradicija dranja 12 perioda
252 nezakonito drane jedinke. divljih ptica pevaica, dok se preparati ptica dre kao lovaki tro- 80000
feji ili samo kao ukras nekog prostora. 10 Graph 13. Number of individuals
70000 of the most frequently illegally
60000 8 possessed and smuggled bird
50000 species and number of cases
189559 Grafikon 12: Brojnost jedinki i broj 6 within the research period
40000
sluajeva nezakonitog dranja i
trgovine ptica tokom istraivanog 30000 4 Broj jedinki
perioda 20000 Number of individual birds
Broj jedinki / Number of individuals

11403 Graph 12. Number of affected 2

10000
Broj sluajeva / Number of cases

individuals and number of cases of Broj sluajeva

illegal possession and trade of birds 0 0
Number of cases
within the research period
5000 120

4000 100 Broj jedinki

Number of individuals
80
3000
60 Broj sluajeva
2000 Number of cases Broj jedinki Broj sluajeva
40 Illegal possession and trade cases usually include individuals of strictly protected or exotic bird species, both without certificate of
1000 20 origin. Most cases of illegal trade and possession are interconnected, and are further connected with other types of bird crime (poa-
ching, trapping, etc). The main drivers for these threats are profit, taxidermy collections, and live bird collections. Illegal possession
0 0 is represented by 366 cases which include caged songbirds, possession of live strictly protected birds, exotic species, taxidermy, etc.
* It affected 148 bird species and 1,938 individuals. The worst known case (Balkan birds) happened in 2001 and it included 120,702
dead birds killed in Serbia and later smuggled to Italy. Illegal trade is represented by cases of killed gamebird smuggling, trade of
Godina / Year exotic and songbirds, and so on. This threat includes 222 cases committed against 173 bird species where a total of 213,388 indivi-
dual birds were affected.
3
WWF / Dalberg (2012): Fighting illicit wildlife trafficking: A consultation with governments. WWF International, Gland, Switzerland.
16 17
 Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije
Zavrna razmatranja i preporuke za
efikasniju zatitu ptica u Srbiji
Istraujui razne vidove stradanja divljih ptica u Srbiji tokom pro-
teklih 18 godina, stekli smo uvid u najvee probleme u njihovoj
zatiti.
Stepski, sivi i krki soko (Falco biarmicus) u Srbiji su dovedeni
na rub opstanka uglavnom usled proganjanja i ubijanja. Ne po-
stoje akcioni planovi i programi aktivne zatite (uvanje gnezda,
razmnoavanje u zatoenitvu) koji bi pomogli ouvanje ovih
ugroenih vrsta. Potrebni su hitne mere i aktivnosti za kontrolu,
spreavanje i kanjavanje ilegalnih aktivnosti golubara, sokolara
i lovaca.
Gnezdea populacija orla belorepana u Srbiji izuzetno je ugroe-
na trovanjem, nezakonitim lovom i unitavanjem stanita. Ona
trenutno opstaje zahvaljujui mrei hranilita, dobroj ponudi
hrane u prirodi, a prvenstveno zbog doseljavanja jedinki iz ze-
malja u okruenju gde su populacije u porastu.
Iako je Republika Srbija u Zakonu o potvrivanju o Bernske
konvencije izrazila rezervu za jastreba, izuzimajui iz zatite
objekte za proizvodnju pernate divljai i prihvatilita, ova vrsta
u praksi ne uiva ni najmanju zatitu. Pravilnik o proglaavanju
lovostajem zatienih vrsta divljai propisuje da jastreb moe
da se lovi iskljuivo radi spreavanja teta u lovitima i u skladu
sa godinjim planom gazdovanja lovitem, ali ne postoje nika-
kvi podaci na osnovu ega lovake organizacije donose ovakve
planove, niti o strunim miljenjima zavoda za zatitu prirode o
ovom pitanju. Ovakva praksa, koja dozvoljava lov jastreba tokom
cele godine i na celoj teritoriji Republike Srbije, sa inspekcijom
koja nema kapacitete i lanstvom lovakih organizacija koje u
najveoj meri ne poseduje znanja potrebna za pouzdano raspo
znavanje vrsta, ima katastrofalan uticaj ne samo na populaciju
jastreba, ve i na populacije ostalih vrsta ptica grabljivica koje se
evidentno ubijaju. Doputanje ubijanja bilo koje ptice grabljivi-
ce sa sobom povlai mogunosti velikih zloupotreba i stvaranje
znaajne ekoloke tete.
Imajui u vidu rasprostranjenu praksu korienja elektronskih
vabilica, uz odreivanje kvota u uslovima nepostojanja vero-
dostojnog monitoringa populacije od strane lovakih udrue-
nja, moe se rei da je lov prepelica u Republici Srbiji gotovo u
potpunosti nezakonit. Uz evidentan pad gnezdee i selidbene
populacije, jedini ispravan nain da se vrsta zatiti bila bi trajna
obustava lova.
Populacije velikog broja vrsta ptica vodenih stanita (patke, gu-
ske, aplje, vranci, ljukarice) ugroene su uglavnom prekomer-
nim i nezakonitim lovom, uznemiravanjem i gubitkom stanita.
Za njih posebno opasna mesta su veliki aranski ribnjaci koji su
esto najpovoljnija stanita za gneenje, ishranu i odmor, ali u
isto vreme ti ribnjaci su mesta najveeg stradanja. Uz ribnjake,
posebno problematino je Meunarodnog znaajno podruje za
ptice Labudovo okno gde je na toku Dunava i u iroj okolini
zabeleeno najvee stradanje pataka i gusaka. Praktino, na po-
druju Srbije nema bezbednih mesta za seobu i zimovanje ptica
vodenih stanita, jer se na njih puca ak i u zatienim podru
jima. Dodatna pretnja po opstanak ivog sveta i ljudsko zdravlje
je korienje olovne same u lovu na vodenim povrinama kakvi
18
Izvetaj o nezakonitom ubijanju, trovanju, hvatanju, dranju i trgovini divljim pticama u Republici Srbiji za period 2000-2017.
su ribnjaci, jezera i reke odakle se stanovnitvo snabdeva vodom
i hranom.
Evidentne su manjkavosti domaih propisa iz oblasti zatite pri-
rode i ivotne sredine, nedoslednosti policijske, tuilake i sud-
ske prakse, slabosti nadzora inspekcijskih slubi, kao i nedovoljne
upuenosti opte javnosti za pomenute probleme. Dodatnu pre-
preku predstavljaju otvorena protivljenja pojedinih institucija i
organizacija bliskih lovcima, za ostvarivanje pozitivnih promena
i puno potovanje domaih propisa i meunarodnih sporazuma
na koje se Republika Srbija obavezala.
Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije (DZPPS) bavi se zatitom i prouavanjem ptica, njihovih stanita i ekolokih
potreba, kao i obrazovanjem javnosti o ovim temama. DZPPS okuplja pojedince, institucije i zajednice koje se brinu za
Preporuke budunost ptica i prirode u Srbiji u mreu aktivnih lanova, uspostavlja i odrava partnerske odnose sa organizacijama za
zatitu ptica i prirode irom Evrope.
- Permanentno i proaktivno unapreenje zakonodavnog okvira
koji se tie zatite bioloke raznolikosti i ivotne sredine, pored BirdLife International je globalno partnerstvo koje ima lanove u vie od 120 drava sveta. Partneri okupljaju vie od 10 miliona
ostalog potpunim i doslednim transponovanjem Direktive o pti- lanova i simpatizera, organizovanih u 7.475 lokalnih grupa. Ova impresivna mrea saradnika brine o 2.750 Meunarodno
cama Evropske unije u nacionalno zakonodavstvo. vanih podruja za ptice (IBA - Important Bird Areas). Partneri BirdLife-a upravljaju ili su vlasnici 1.533 rezervata prirode koji
zauzimaju preko 4 miliona hektara irom Planete.
- Uspostavljanje posebne radne grupe za reavanje problema
nezakonitog lova, trovanja, ilegalnog dranja i trgovine divljim Bird Protection and Study Society of Serbia (BPSSS) works on protection and research of birds, their habitats and ecological
pticama, pod pokroviteljstvom Ministarstva zatite ivotne sre- needs, as well as education of the general public on these topics. BPSSS gathers individuals, institutions and communities
dine, koja bi objedinjavala predstavnike nadlenih dravnih or- that care for the birds in Serbia into a network of active members, establishes and maintains partnerships with ornithological
gana i strunjaka iz oblasti zatite ptica iz civilnog sektora. Uz to organisations across Europe through participation in joint projects.
neophodno je propisivanje posebnih procedura za koordiniran
rad organa nadlenih za reavanje ovih problema, uvaavajui BirdLife International is a global partnership that has members in over 120 countries. Partners bring together more than
ulogu organizacija civilnog drutva u ovom procesu. 10 million members and supporters, who are organised into 7,475 local conservation groups. This impressive network of
associates cares for 2,750 Important Bird Areas. BirdLife partners manage or own 1,533 nature reserves that cover over 4
- Stalna edukacija i sistematsko osposobljavanje kadrova u svim million hectares across the Globe.
dravnim ustanovama nadlenim za reavanje pomenutih pro-
blema, uz obavezno aktivno ukljuivanje civilnog sektora. Po-
sebnu panju treba posvetiti popravljanju uinka tuilatava i
pravosudnih organa, imajui u vidu dosadanji broj zabeleenih
sluajeva, odnosno njihovo procesuiranje i kanjavanje.
- Hitno poveanje kapaciteta i osposobljenosti inspekcijskih slu Najljubaznije se zahvaljujemo Kancelariji Poverenika za informacije od javnog znaaja i zatitu podataka o lino-
bi. Na preko 300 lovita kojima upravljaju lovne organizacije sti na velikom razumevanju i nesebino pruenoj pomoi.
koje pripadaju sektoru civilnog drutva, dolazi manje od 20 lo
vnih, odnosno inspektora za zatitu ivotne sredine sa odgova- Bez lanova, volontera i simpatizera Drutva, sastavljanje ovog izvetaja ne bi bilo mogue. Njihov predan rad na
rajuim ovlaenjima. prikupljanju i dostavljanju informacija bio je od sutinskog znaaja i na tome im se najsrdanije zahvaljujemo.
- Obezbeivanje uslova za nezavisan rad lovouvarske slube Drutvo za zatitu i prouavanje ptica Srbije nastavlja da prikuplja informacije i da predano titi ptice i njihova
pod okriljem Ministarstva poljoprivrede, umarstva i vodopri- stanita. Prikljuite nam se.
vrede. Trenutno stanje, gde su lovake organizacije poslodavci
lovouvarske slube, u suprotnosti je sa poznatim primerima do-
bre prakse i predstavlja ogromnu prepreku njenom radu, dovo-
dei je u poloaj sukoba interesa. Neophodno je razmotriti mo-
dalitete ovakvog finansiranja lovouvarske slube (npr. iz Fonda
za razvoj lovstva pri Upravi za ume Ministarstva poljoprivrede,
umarstva i vodoprivrede). Rad na prikupljanju podataka prikazanih u ovom izvetaju u proteklom periodu pomognut je i od:
- Materijalna sredstva potraivana od lica koja su prekrajno ili
krivino osuena za nezakonit lov, trovanje, ilegalno dranje i tr-
govinu divljim pticama potrebno je preusmeriti u poseban fond
koji e sluiti za nadoknadu priinjene tete i unapreenje zati-
te prirode u Srbiji. Do sada su ova sredstva uglavnom uplaivana
nenamenski u dravni budet, ili u razne institucije i organizacije.
19
 Vladike iria 24/19
21000 Novi Sad

Tel: 021/631 83 43
sekretar@pticesrbije.rs
www.pticesrbije.rs

Novi Sad,
2017.