OPIEKUN

POLSKICH DZIEC,.
dnia 7. Padziernika 1867. Rocznik. I .

D Z I E J E POLSKI.
0Cig dalszy).

B o l e s a w III. K r z y w o u s t y , po ojcu Wadysawie Hermanie,

objwszy rzdy r. 1102, wsawi si zwyciztwami w wielu bitwach,
ktrych naliczono 47. Prcz wojen z Czechami, Pomorzanami i Rusinami,
zwar si take z Niemcami, a to z tego powodu, e cesarz niemiecki
Henryk uwaajcy si by zwierzchnikiem Polski, zada daniny na
znak ulegoci, ktr jednak Bolesaw stanowczo odmwi. Cesarz ze
brawszy przeto ogromne wojsko , wyruszy w pole. Nie ustraszy si atoli
Bolesaw i miao stan do walki. Przyszo do bitwy niedaleko Wro
cawia na Szlzku, gdzie wiksza cz wojska niemieckiego lega trupem,
a e pniej psy ciaa ludzkie rozwczyy, ztd miejsce to nazwano
psiem polem (Hundsfeld), i tak si dotd zowie.
Wrd tych zwyciztw niemao zakca pokj brat jego z pobo
cznego oa, Zbigniew, ktry zazdroszczc najwyszej wadzy bratu swe
mu, nieprzestannie wichrzy w kraju , podburzajc nadto ludy niei rzyja-
ne tak dalece, e przekonany o zdrad kraju, skazanym z- ^ a na
utrat ycia.
Pod koniec panowania Bolesawa zaszy jeszcze inne niepowodzenia,
mianowicie poraka na wyprawie do Wgier przez zdrad posikujcych
Rusinw, ktr powetowa ju mu si nie udao, a co wszystko krla
przed zgonem wielce osabio. Na ou miertelnym wyrzek on na nie
szczcie wedug zwyczaju przodkw podzia krlestwa midzy czterech
synw swoich, przeznaczajc Wadysawa najstarszego z najwyszem nad
inn braci zwierzchnictwem, ktre zawsze do Krakowa przywizane
byo z winnem ich posuszestwem, co si potem stao przyczyn wiel
kich klsk dla Polski, a dugich lat byo potrzeba, zanim rozdzielone
czci w jedn cao nazad si poczyy
Umar Bolesaw Krzywousty w Pocku r. 1139. By to pan askawy
i wielce bogobojny ale saby, z czego korzystajc uniesieni dum
Skarbimierz wojewoda krakowski i witopek starosta nakielski, nawet
buntu si dopucili, zaco mierci zostali ukarani, (D. c. n.)
 Wiadomoci o wiecie powszechnym.

0 kometach (Dokoczenie)

Kometa nie ma tak cisej i jdrnej masy, jak ziemia lub inne
planety. Niektre wygldaj jak mga przejrzysto , tak i mona przez
nie dojrze inne gwiazdy. Drugie komety s wprawdzie cokol
wiek cilejsze, lubo zdaje si, jak gdyby nie byy staemi ciaami, ale
owszem zawieray w sobie duo prnych przestrze. To te niektrzy
uczeni twierdz, e kometa w swej dugiej podry coraz cilejszym
sta si i w kocu wszystkie przymioty planety przyswoi sobie moe.
Kt w ie, czy i ziemia nasza nie bya kiedy ogromn kul m glist, na
ktrej si na skinienie Boskie najprzd utworzy ld stay, potem woda
si od niego oddzielia, a narecie tern si staa, czem jest obecnie.
Komety maj pikne a wietne;* ogony, przez ktre mona przejrze
gwiazdy, przed ktremi przechodzi, i zawsze one s nieco skrzywione;
to wiksze to mniejsze, janiejsze lub bledsze, i nie s nigdy obrcone
ku socu, lecz z przeciwnej strony. Zreszt nie wiadomo jeszcze z pew
noci, jakie jest ich przeznaczenie. Moe to tylko jest odblask promie
ni sonecznych, przechodzcych przez mg lub wodnisto komety.
Powszechne jest mniemanie, e kometa przepowiada nieszczcie.
I tak mwi, e w przecigu roku spodziewa si mona wojny, lub
trzsienia ziemi, upadku miast lub krlestw, albo mierci jakiego moca
rza, lub czego takiego, czem si nikt nie ucieszy. Nie naley tego
jednake tak rozumie, jak gdyby kometa by powodem lub donosicielem
nieszczcia. Wcale on si o nas nie kopoce. Przybywa, gdy jego godzina
nadejdzie, a z innych planet rwnie dobrze widzie go mona, jak ze
ziemi. Ale my na naszym padole cierpie i radoci, z sercem penem
trwogi i nadziei, naszemi rozkosznemi ogrodami i smentarzami jestemy
w Boskiem rku. Atoli na przestronnej ziemi gdziekolwiek z tej lub
tamtej strony morza wydarzy si bez wtpienia kadego roku jakie
wielkie nieszczcie ; jake ci, co ze zjawienia si komety chc koniecznie
co niepomylnego wywry, mog mie suszno, kiedy bd on si
pokae, wygldaoby to podobnie, jak gdyby w jakiej wielkiej wsi lub
miecie w nocy nowego roku stan kto na ulicy i patrzc w gwiazdy
owiadczy: Widz dziwne rzeczy na niebie; w tym roku niezawodnie
tutaj kto umrze.K W ostatnich dwudziestu latach byo peno wielkich
pokae czy nie pokae, zawsze si co nadzwyczajnego moe zdarzy;
wypadkw, gdyby w tym czasie co rok by si ukaza jeden kom eta,
z pewnoci o wszystkich monaby byo powiedzie, i kady z nich przy
nis jakie nieszczcie.
 .83

ri-Bdef'

Bg nigdy siert nie opuszcza.

W dawnem wojewdztwie Sandomierskiem a dzi w Ghlicyi zachodniej, w piknej
okolicy nadwilaskiej je st pooona wo C . . . do niedawna jeszcze wasno zamonej
niegdy i staroytnej rodziny polskiej T.
U ostatniego potomka tej rodziny suy p. M arcin, czek poczciwy i pracowity
penic obowizki i ekonoma i powiernika dziedzica, gdy by uwaany przecie za przy
jaciela domu jako w ierny, prawy i sumienny suga
P an Marcin urodzi si i wychowa w wiosce C., a doszedszy do wieku mzkiego,
gdy po mierci dziedzica swego zosta z pisarza prowentowego ekonomem, oeni si
z wychowank dziedziczki, cnotliw i urodziw p anienk. ktra mu wniosa w dom
szczcie obok do sutego w iana, jakim j dobra opiekunka hojnie obdarzya.
W par la t pobogosawi ich pan Bg potomstwem. Synek Sta i creczka M arynia
wzrastay z dniem kadym, przynoszc rodzicom pociech i chlub. Sta uczy si ju
na ksieczce czyta, Marynia modsza nieco od braciszka, nie uczya si wprawdzie
jeszcze na elementarzu, ale um iaa ju dobrze p a cio rek : kiedy ranne wstaj zorze;
Aniele Boy stru mj i przywizana do braciszka, bawia z nim grzecznie, kiedy
ten skoczy lekcy i tak dzieci osadzay rodzicom wolne chwil od pracy, a pa
stwo Marcinowie byli szczliwi i zadowoleni ze swojego losu. Ale jak na wiecie
nie ma nic trw a e g o , tak te i szczcie pastwa Marcinostwa nie dugo trwao. *
W roku 1863 podobao si Panu Bogu dotkn nieszczliw Polsk klsk wojny.
Dziedzic wioski C. a pryncypa pana M a rc in a , m ia dobra i po drugiej strony W isy
w kongresowej P o lsce; gdy mu wic dano zn a, e Moskale wie jego spalili a dwr
zrabow ali, pody za W is lecz tam zam iast poradzi jednemu nieszczciu, popad
w drugie jeszcze gorsze. Moskwa podejrzywajc go o przechowywanie powstacw
w Galicyi, aresztowaa i niebawem zesano go na Sybir. ona dziedzica zawiado
miona o nieszczciu, jakie spotkao jej m a, tak uczua cios jej zadany rozczeniem
si z nim , e wkrtce um ara, a wie 0. wystawiona na licytacj przez licznych'kredyto-
r w , zostaa sprzedana. Chciwy na polsk ziemi niemiec (prusak) kupiwszy wiosk
C. za p darm o, rozpocz niem ieck gospodark od wypdzenia Polakw oficyalistw J
 i posprowadza natom iast swoich ziomkw gdzie tam z i-ki
szwabw. bl niemiecczyzny zabitych

Biedny pan Marcin z blem serca porzuca rodzinna strzeobo ic i 1

gna si z km iotkam i, ktrych kocha ja k braci i by przez X b W P e
1 przesiedli si do pobliskiego miasteczka M la k to mwi J h t k ? ^ m n j e m ,
Stasiowi i M aryni al te byo opuszcza piknego ogrdki a w L a? t P ^ V
Si od paczu, i one nie wiedzc dla czego podzielay al ! mam a zan 0sia
szczerym paczem. - Pan Marcin mezk w d a z a n a T o w L S wtoriW jej
me ogarnia, uciska on, u tuli dzieci i pojechali do miasto t alem , jaki go rw-
Leo i t Bogu podobao 2 , t a j g E t " 1 ^ 1 jS ? -
owczas cholera nagle zabraa mu ukochan on a S ta i M arv ' Jca P
stracie najlepszej mamy, zaledwie utu liy si z a k ujrzay k o c h a osierociao po
onego cik chorob - na ou boleci. _ Pan Marcin z m t n i a 7 ^ JCa Z '
ciami losu, przygnbiony moralnie, stargany na siach fizycznych nie m }przeclwno'

obio w , iuuL iSxSwszgr&z 'Zssrg?'

ostatniego ciosu, jaki go spotka nr ze/ ro z a n ^ , y, ych me m8 przenie

i M arynia goinem kaniem SW

Pocztkowa nauka rachunkw.

(Cig dalszy.)

Teraz przystpm y_ do mnoenia. Gdyby naprzykad

c cia si owie zie, ile dostae w dniu jednym jabek dostae raz 1 1 1 1
od ojca dostawszy ich po razy trzy, a za kadym razem - drugi raz 1 1 1 1
jcym sposbieTUSl y T J W nastPu ' - trzeci raz 1 1 l l

Teraz przelicz ile to razem kresek wynosi ? 12. \

Teraz napisz na tabliczce 3 razy po 4 i to w jednej ko- f
lumme i mw: J 4
12
4 a 4 je st 8 , a 4 to 12, widzisz e i tu znowu ta sam a jest summa Pa*
w szy to d ziaanie, atwo bdzie zachowa ci je w pamici o trzy r a z i d y 10

5
 8; ? '~

Powtarza ja k liczb tyle ra z y , ile jest jednoci w drugiej liczbie, to si zowie

m n o e n i e m . M n o y jak liczb przez 2 , jest to j podwaja; przez 3, potraja
i t. d. Liczba mnoona zowie si m n o n , za t a , przez ktr si j m noy, zowie
m n o n i k i e m ; wypadek za zowie si i l o c z y n e m .

. Tak 4 pomnoone przez 3 , 4 jest m non, .3 mnonikiem, a obie te liczbv

4 i 3 s c z y n n i k a m i i l o c z y n u 12. y

D la uatw ienia tego d z ia la n i, uoono tab liczk m n o e n ia , ktrej nauczyw szy sie
na pam i, co wcale me je st ani tak tru d n , ani tak dug rzecz , mona wykona
r s i Za f la .mnOOma z naj wiekszt atwoci. Od niej wic zaczniemy Oto je st
p uywania j e j ,
2 razy 2 czyni 4 razy 5 czyni 25
2 3 6 6 30
2 4 8 7 35
2 5 10 8 40
2 6 12 9 45
2 ' ''-h . 7 14 - 10 50
2 '' 8 16
2 9 - 18 6 razy 6 czyni 36
2 ' 10 20 b 7 42
3 razy 3 6 8 48
czyni 9
3 6 9 54
4 12
3 6 10 60
5 15
3 6 18 1 razy 7 czyni 49
3 . 7 21 7 8 56
3 1 8 24 7 9
63
3 9 27 7 ,. 10 70
3 10 30
4 razy 4 czyni 16 8 razy 8 czyni 64
4 5 20 8 9 72
4 6 24 8 10 80
4 --- 7 28
4 7 8 9 razy 9 czyni 81
32
--- , 9 9 ; 10 _ 90
4 36
4 --- 10 40 10 razy 10 czyni 100
Poniewa dwie cyfry bez rnicy mog by pomnoone jedna przez drug i to
wszystko jedno je st powiedzie 4 razy 3 czy 3 razy 4 , kad si wic cyfry w porzd-

aa^ahini5?srn
LajmmejszaaleJSZym ^ ,
za mnozlnka. uby> t0 jeSt: ZWyk,e bierze si liczba najwiksza za mnon
-

Powinszowania zastosowane do rozmaitych okolicznoci.

W dniu, w ktrym kady yczy,
Zdrow ia, szczcia, sodyczy,
W ktrym si chwal z czuoci,
Przywizaniem i wdzicznoci;
Przyjm ofiar chocia m a ;
.To Ci daj na co stao,
Ale szczerze i to gosz;
O Twe szczcie Boga prosz.
 s

Litociwa Terenia.
Szkaradny z ciebie chopiec, mwia Terenia
Do b ra ta , ktry szpilk przekwa motyle.
O gdyby tobie sprawi kto mczarni t y l e ,
Poznaby co je st b ole, co to s cierpienia!
Zaniechaj tej rozryw ki, ach ! bagam ci o to -. . .
W szake lito w czowieku napikniejsz cnot.

Rady dla kochanych dzieci.

Czsto zdarzaj si smutne w ypadki, ktrym gdy nikt zaradzi nie um ie, zwykle
kocz si mierci. Nie od rzeczy bdzie przeto zaznajomi modzie nasz, jak
postpi naley w niesieniu ratu n k u blinim , czem zeskarbi sobie nietylko wdziczno
ludzkoci, ale i ask u Ojca niebieskiego.
W y p a d k i, jakie si zdarzy m o g , s nastpujce : umarznicie czyli zmroenie,
zaczadzenie, udaw ienie, utopienie , u d u szen ie, otrucie i raenie od p io ru n u .
1. T J m a rz e g o ratu je sie ty m sposobem , o przynisszy go do nieogrzanej izby
i zdjwszy z niego odzie, cae ciao obsypuje si niegiem , tw arz i nos wyjwszy.
Skoro si nieg na ktrem miejscu sto p i, trzeba czemprdzej wiey naoy. W niedo
statk u niegu okada si cae ciao chustami maczanemi w zimnej wodzie, k t r k a
waami lodu coraz bardziej ozibia naley, albo te zmroonego wkada si w zimn
wod. Kiedy ciao odtaje i czonki gitkoci n ab io r, wtenczas trzeba nadyma powie
trze w u sta , i naciera ciao niegiem lub m okr szm at. Skoro si zmroony zacznie
rozgrzewa i oka si znaki ycia, wtenczas wypada go osuszy, pooy w lekko
ogrzan pociel i da m u , jeeli moe poyka, ziek letnich z dodaniem o d ro
biny octu.
2 . Z a s w d z o n y c h l u b z a d u s z o n y c h od wyzieww wglowych mona do
ycia przywrci, otworzywszy natychm iast drzwi i o k n a , lub wynisszy zaduszonego
na wiee pow ietrze, gdzie go trzeba pooy gow do gry, tw arz i doek mocno
zimn wod skropi i mikkiemi, w oleju maczanemi szczotkami mocno naciera i potem
ciao dobrze okryte przez krtki czas pozostawi samemu sobie.
3. W niebezpieczestwie u d a w i e n i a s i , daje si gst zup z mki lub
kartofli, aeby to , co utkwio w gardle, zepchn do odka. Jeeli to czem si^ kto
udaw i, jest koczate, np. o ry b ia , szpilka i t p . , naley dawa do picia ocet i olej.
Take uderza si w kark udawionego, echce w gardle palcem lub pirem umaczanem
w oleju i ta k dug, a dostanie womity.
4 . Z u t o p i o n y m i , ktrzy nie zbyt dugo w wodzie le e li, tak si obchodzi:
Najsamprzd trzeba palcem lub czystym patkiem u sta , nos i uszy z muu lub piany
oczyci, potem utopionego zwolna porusza i tak pooy, aeby gowa i piersi wyej
leay, a zdjwszy odzie, osusza i okada ciepemi kodram i, odzie i t d . , ktre
cigle ogrzewa naley. Take skrapiaj lub pocieraj twarz , skronie i za uszami
octem , okowit lub mocn wod pachnic, przyczem nacieraj skr, osobliwie doek,
g rzb iet, rce i nogi lekko such flanel. Skoro si znaki ycia objaw i, jako t o :
bicie pulsu, se rc a , naciera si cigle i daje lekkich zi ek , zmiszanych z octem ub
odrobin wdki.
% r \J /m
 87

W. d o w ie s z o n e g o trzeba ostronie oderzn,.''a' zdjyazy powrz i wszelk

eii, astfahsistf na wioe powietrze lub do chodnej, suchej izby zanie i tak po
oy, aeby gowa i piersi wyej leay. Potem si nakrapia i myje twarz zimn wod
i octem,_ obwija szyj chustkami w ciepym ocie, okowicie lub oleju maczanemi, a skoro
serce bi zacznie, naciera si lekko i ostronie tw arz, szyj, brzuch, grzbiet i nogi.
6. Otrutych mona czsto uratow a, dajc im zaraz duo letniej wody do picia,
a mocne womity nastpi. Potem daje si o lej, mleko i owsiany klejek. W tym]
ja k i poprzednich przypadkach naley natychm iast po lekarza posa.

7. Piorunem raonego naley zaraz wynie na wiee powietrze, a skropiwszy

twarz wod, skronie, i piersi wdk naciera. Jeeli przyjdzie do siebie, mona
mu da cokolwiek wina,

Maso zgorzkniae da si napraw i, gdy go przeplcze w. wieej wodzie, do

ktrej doda chlorkowego wapna (okoo 30 kropli na 2 funty m asa) i potem jeszcze
raz w czystej wodzie przerobi. Jeeli maso nie jest jeszcze bardzo gorzkie, dosta-
tecznem bdzie wypkanie go wieem mlekiem a potem w czystej wodzie.

Objanienie niektrych w yrazw .

je s t ta cz ludzkiego i zwierzcego ciaa, ktra czy gow z kadubem.

S dugie i k r tk ie , grube i cienkie, sztywne i gitkie s z y j e . abd n, p. ma d u g ,
wysmuk i gitk s z y j , dla tego si nazywa kada duga, zgrabna szyja, s z y j
abdzi. K to drugiemu nie u stp u je, cho nie ma prawdy i susznoci, ten jest nie
ugitego i twardego karku, t. j. krnbny i uparty. S sdy na g a r d o , ktre zbrodniarza
na ucicie gowy skazuj. Nieszczcie wisi nieraz nad k a r k i e m naszym, kiedy o tem
najmniej m ylim y. Zniewieciae dzieci krzycz czasem na cae g a r d o . Ukochanych
osb lub przyjaci, z ktrymi si po dugiem niewidzeniu spotykam y, ciskamy za
s z y j _ Rozrzutni ludzie zwykle a po s z y j siedz w dugach. Jeeli czyja po
do si wyjawi, tak, e zawstydzonym lub ukaranym zostaje, mwi si: to mu k a r k
strcio.^ Niejeden pijak przepuci cay m ajtek przez g a r d o . S z y j nazywamy
take niektre czci innych rzeczy, n. p. s z y j u dzbana, u flaszy, u skrzypcw i tp.

SDU5"

ROZMAITOCI.
Z W rzesiskiego pisz pod d. 28. w rzenia: Tymi dniami obchodzi p. Herdach
nauczyciel w Gorazdowie, 25 letni rocznic swego urzdowania. Parafianie zgromadzili
si do licznie ; przybyo take 8 ksiy i 20 nauczycieli z okolicy. W kociele prze
mwi do jubilata i zgromadzonego ludu inspektor szk ks. K ehler, a w szkole zabra
gos w imieniu nauczycieli dekanatu miosawskiego p. yniewicz nauczyciel zBiechowa
i wrczy jubilatowi w upominku od kolegw kosztowny zegarek, poczem p. Rekowski
dziedzic Gorazdowa zaprosi wszystkich na wsplne niadanie. T ak um iej ceni
zasugi czowieka powicajcego si z caem zamiowaniem dla modego pokolenia.
 88

M ia fn JV*.e ^c Ja ^c' czowiek o sta tn ie j generacji m g doy ie st 2 0 0 lat

w 7 8 fl/ P z > s k i e , s k i , k t ry S O lo lZ u S L la ri

ycia jeszcze by! c ir s ta b ie a l ? m " J t - 1 f " " " ' k

w Borowie w Czechach wdowa no i' i o i k, zeszty m m iesicu u m a ra
Z m ara nigdy nie chorow aa a k rtko 7 / , ^ u l a , liczca 121 la t ycia,
w adzy w szystkich zm ysw P ^ ^ p e n i e czerstw i przy

Z A G A D K A .
M ocn m am budow T o ksicia pow itasz ,
Boc ja nosz gow ; Co w Polsce panow a
L ecz gdy w spak przeczytasz i m iasto zdudow a

R ozw izanie zagadki podanej w O p ie k u n ie1 nr. 1 0 . ko zasan e pociel.

yw e figury tworzce si w cieniu w iata.

giowtr.o^T :adaor (S:fti,irit&m
6ftp* *"?* p*w
wiata na cianie, nauczywszy si umiejtnie 016111

Opiekuna polskich dzieci mona wci prenumerowa n n ~ ~~ ~

& t t t t m ,d **! - * - * * * . >
60 g Pr m m " J H m y tu , wy,te
Wydawca i odpo^Tredaktr, H . z drukarni M .F. p S ^