Έιιελεο θηλεκαηνγξαθηζηέο ζηε

Γαιιία
Μηα ζπδήηεζε κε ηνλ Ρνβήξν Μαλζνύιε θαη ηνλ Νίθν Θενδνζίνπ

Γεκνζηεύηεθε ζην ηεύρνο 10 ηνπ πεξηνδηθνύ ΑΡΥΔΗΟΣΑΞΗΟ

Νίκοσ Θεοδοςίου, Ροβήροσ Μανθοφλησ ςτον τάφο του Γιόρισ Ίβενσ ςτο Μονπαρνάσ
Γλσζηόο ζηελ Ειιάδα θαη ζηε Γαιιία όρη κόλν γηα ην ζεκαληηθό έξγν ηνπ πίζσ
από ηηο θάκεξεο θαη ηηο θηλεκαηνγξαθηθέο κεραλέο αιιά θαη γηα ηηο επαηζζεζίεο
ηνπ, ν ζθελνζέηεο Ρνβήξνο Μαλζνύιεο αληαπνθξίζεθε άκεζα ζην αίηεκα γηα
κηα ζπλέληεπμε κε ζέκα ηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη ηνπο Έιιελεο
θηλεκαηνγξαθηζηέο ζηε Γαιιία. ΢ηελ πξόζθαηε επίζθεςή ηνπ ζηελ Αζήλα, κε
ππνδέρηεθε κε απιόηεηα θαη επγέλεηα ζε έλα παιηό λενθιαζηθό ηεο νδνύ Ρόδνπ,
ζηνλ αξηζκό 18, όπνπ ζηεγάδεηαη ε έδξα ηνπ «Δηεζλνύο Φεζηηβάι
Κηλεκαηνγξάθνπ Οιπκπίαο γηα Παηδηά θαη Νένπο». Ο θαιιηηερληθόο δηεπζπληήο
ηνπ, ζθελνζέηεο θαη ζπγγξαθέαο, Νίθνο Θενδνζίνπ, καο είρε θηιόμελα παξάζρεη
ηε δπλαηόηεηα γηα πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζπλάληεζεο ζην γξαθείν ηνπ θαη είρε
απνδερηεί ηελ πξόηαζε ηνπ βαζηθνύ ζπλνκηιεηή γηα ζπκκεηνρή ζηε ζπδήηεζε.
Έηζη, έλαο αθόκα άλζξσπνο ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ θαη ζπζηεκαηηθόο κειεηεηήο
ηεο ηζηνξίαο ηνπ θαηέζεζε ηε γλώζε ηνπ γηα ην ζέκα θαη ηαπηόρξνλα ηελ
εκπεηξία ηνπ από ηα ρξόληα ηεο δηθηαηνξίαο πνπ έδεζε ζην Παξίζη.

Πινύζηνο ζε εκπεηξίεο θαη βηώκαηα από ηελ «πξώηε γξακκή» όπνπ έηαμε ηνλ
εαπηό ηνπ, θαηαμησκέλνο θαη γεκάηνο από «κηα δσή ηαηλίεο», εύζηνρνο θαη
εηιηθξηλήο, ν Ρνβήξνο Μαλζνύιεο άλνημε εθείλν ην απόγεπκα, ζηηο 2,5 ώξεο πνπ
πεξάζακε καδί ηνπ, έλα παξάζπξν ζηνλ θόζκν ησλ ειιήλσλ θηλεκαηνγξαθηζηώλ
θαη άιισλ δεκηνπξγώλ ζηε Γαιιία, αλαζηνράζηεθε ηε δηθή ηνπ παξνπζία θαη
ζπκβνιή, κίιεζε γηα ην ζηλεκά θαη ηελ ηειεόξαζε ζηα ρξόληα πνπ πξνεγήζεθαλ
αιιά θαη ζε εθείλα πνπ άθεζε πίζσ ηνπ ν γαιιηθόο Μάεο.

Ισάλλα Παπαζαλαζίνπ

Ι.Π. Κύξηε Μαλζνύιε, ήξζα λα κηιήζνπκε γηα ηελ ειιεληθή παξνπζία ζην γαιιηθό
ζηλεκά αιιά ζρεδόλ θαζ’νδόλ αλαθάιπςα θαη κηα αθόκε ηδηόηεηά ζαο. Γηαηειέζαηε
πξόεδξνο ηεο «Διιεληθήο Κνηλόηεηαο» ζην Παξίζη από ην 1991 γηα κηα δεθαεηία θαη
κάιηζηα κε ηελ ηδηόηεηά ζαο απηή δηνξγαλώζαηε κηα από ηηο πην επηηπρεκέλεο
εθδειώζεηο πνπ έγηλαλ ζηε Γαιιία γηα ηελ Διιάδα κε ηίηιν «La Grèce sur Seine- Η
Διιάδα ζηνλ Σεθνπάλα».

Ρ.Μ. Ναη ήηαλ κηα εθδήισζε πνπ πέηπρε. Ήηαλ κηα δηθή κνπ ηδέα, έκπλεπζε θαη
εθηέιεζε. ΋ινη όζνη εθπξνζσπνύζαλ απηή ηελ θνηλόηεηα ησλ 2000 αλζξώπσλ ήηαλ
εθηόο θιίκαηνο πνιηηηζκνύ. Δίραλ άιια ελδηαθέξνληα θαη ζηνλ πνιηηηζκό ήηαλ κόλνλ
έλαο: εγώ. Κάλακε όκσο πνιιά πξάγκαηα. Ζ εθδήισζε απηή ήηαλ κόλν ην
επηζηέγαζκα. Σνλ ηίηιν ηνλ δαλείζηεθα από κηα εκπεηξία κνπ. Ήκνπλ ζε κηα
επηηξνπή θξηηώλ ζην Γηεζλέο Φεζηηβάι Οπηηθναθνπζηηθώλ Πξνγξακκάησλ, ην FIPA
–ην ζεκαληηθόηεξν θεζηηβάι γηα ηελ ηειεόξαζε- ζηηο Κάλλεο θαη ν πξόεδξνο ηεο
Δπηηξνπήο καο θαιεί λα παξνπζηαζηνύκε ζηελ έλαξμε έλαο έλαο ρσξηζηά. Έιεγαλ
ινηπόλ ν ηάδε Ηηαιία, ν ηάδε Ηζξαήι, εγώ -κε μέξνπλ- κέλσ θαη εξγάδνκαη ζηε Γαιιία
θαη δελ κπνξνύζα λα πσ Διιάδα. Βγαίλσ ινηπόλ θαη ιέσ «Manthoulis – La Grèce sur
Seine». Ήηαλ εύζηνρν θαη –όπσο όινη κε ήμεξαλ- ην γέιην πνπ έπεζε ήηαλ άλεπ
πξνεγνπκέλνπ. Έηζη αξγόηεξα, όηαλ έθαλα απηή ηελ εθδήισζε, ην ρξεζηκνπνίεζα
μαλά. Ήηαλ κηα πνιύ θαιή εθδήισζε αθηεξσκέλε ζε θάπνηνπο Έιιελεο δεκηνπξγνύο
ζηε Γαιιία: ηνλ Βαζίιε Αιεμάθε, ηνλ Κώζηα Γαβξά, ηνλ Γηάλλε Κόθθν, ηελ
Αγγειηθή Ηνλάηνο, ηνλ δσγξάθν-γιύπηε Παύιν. Έγηλε κε γαιιηθή ρξεκαηνδόηεζε
θαη ν «ζηξαθηθόο» δήκαξρνο ηνπ Παξηζηνύ Εαλ Σηκπεξί –ηνλ βξίδαλ ζπλέρεηα νη
Γάιινη- πνπ ήηαλ θίινο ηνπ Παύινπ, νξγάλσζε κε ηελ ίδηα επθαηξία έλα ηαμίδη ζηνλ
΢εθνπάλα –θαηαπιεθηηθό- αιιά θαη κηα κεγάιε δεμίσζε ζην δεκαξρείν ηνπ
Παξηζηνύ, ζε απηό ην παιάηη πνπ είλαη ζαλ ηηο Βεξζαιιίεο, όπνπ ππνδέρηεθαλ γηα
πξώηε θνξά όιε ηελ ειιεληθή θνηλόηεηα. Μαδεύηεθαλ όινη, 2000 Έιιελεο, ηξαπέδηα
«κε ηνπ πνπιηνύ ην γάια» ζηήζεθαλ κέζα ζην δεκαξρείν, αθνύ ηειείσζε ην
πξόγξακκα ηνπ Βαθαξέιε γηα ην νπνίν είραλ θέξεη εηδηθό πηάλν.

Γπζηπρώο δελ ππήξμε ζπλέρεηα αλ θαη ε ηδέα άξεζε πνιύ ζηνλ Πξόμελν θαη ήζειε λα
ζπλερηζηεί. Δγώ είρα ζηακαηήζεη λα αζρνινύκαη κε ηελ Κνηλόηεηα αιιά εμαζθάιηζα
1.000.000 γαιιηθά θξάγθα από ηελ Διιάδα θαη κάιηζηα ζε κηα επνρή δύζθνιε ιόγσ
νιπκπηαθώλ αγώλσλ. Σα παξέδσζα ζηελ Κνηλόηεηα, ζηνπο επόκελνπο πνπ δελ
έθαλαλ ηίπνηε. Δίλαη ζέκα λννηξνπίαο…

΢ηελ θνηλόηεηα βξέζεθα ηπραία. Με είρε παξαθαιέζεη ν Είδηθαο, πνπ ήηαλ πξόεδξνο,
λα βάισ ην όλνκά κνπ ζην ςεθνδέιηην γηα ηηο εθινγέο. Γέρηεθα, όπσο θαη ν Β.
Αιεμάθεο, πηζηεύνληαο όηη δε ζα βγνύκε αιιά εθιεγήθακε θαη κπαίλνπκε ζην
δηνηθεηηθό ζπκβνύιην. Πάσ θάζε 3 κήλεο –έηζη γηα λα κε θαίλεηαη όηη δελ πάσ
θαζόινπ- θαη πεζαίλεη ν Είδηθαο θαη μεζπά έλαο ζακαηάο ζ’ απηό ην ζπκβνύιην ησλ
21 νη νπνίνη δελ ζπκθσλνύλ κεηαμύ ηνπο γηα ηνλ επόκελν πξόεδξν θαη ζπλαηλνύλ
κόλν γηα εκέλα. Έξρνληαη ινηπόλ ζπίηη κνπ λα κε πείζνπλ λα δερηώ ηα θαζήθνληα θαη
απνδέρνκαη ηελ πξόηαζε κέρξη ην ηέινο ηεο ζεηείαο θαη ηηο επόκελεο εθινγέο. Οπδέλ
κνληκόηεξνλ ηνπ πξνζσξηλνύ. Έκεηλα ζηελ «θνηλόηεηα» γηα 10 ρξόληα θαη αθνύ
έκεηλα έπξεπε θάηη λα θάλσ. Έθαλα ηα ζεκηλάξηα κε ηνπο παλεπηζηεκηαθνύο, έβγαια
ην πεξηνδηθό ην νπνίν από απιό δηζέιηδν δειηίν ηεο θνηλόηεηαο έγηλε έλα πνιύ σξαίν
έληππν κε ελδηαθέξνληα ζέκαηα θαη θαιή εκθάληζε, έθαλα έλα ciné-club όπνπ
πξνβάιακε κε κεραλή video γηαηί δελ ππήξρε άιιε δπλαηόηεηα θαη ην επηζηέγαζκα
ήηαλ ε εθδήισζε.

Ι.Π. Μεηά από απηά ηα ιίγα πεξί «θνηλόηεηαο» πνπ ιεηηνπξγνύλ σο ζύληνκε
εηζαγσγή ζηα «ειιελν-γαιιηθά» αο έξζνπκε ζηελ «εκεξήζηα δηάηαμε». ΢θεθηόκνπλ
όηη ίζσο έρεη πην ελδηαθέξνλ ε ζπδήηεζε απηή λα θπιήζεη αλάκεζα ζε ζαο θαη ζηνλ
θύξην Θενδνζίνπ, αο γίλεη κηα ζπδήηεζε κεηαμύ εηδηθώλ.

Ρ.Μ. Ο Νίθνο έρεη δήζεη ζηε Γαιιία, αιιά θαη κειεηά ηνπο έιιελεο
θηλεκαηνγξαθηζηέο ζην εμσηεξηθό. Σα μέξεη θαιά θαη νξηζκέλα πξάγκαηα ηα ζπκάηαη
θαιύηεξα από εκέλα.

Ν.Θ. Θα πξνζπαζήζσ λα ζπκβάισ, αιιά νη κλήκεο καο δελ ζπγθξίλνληαη κε

ηίπνηα…

Ι.Π. Αλ θαη ε δηθηαηνξία είλαη απηή πνπ ηειηθά πξνζδηόξηζε ηε δηθή ζαο παξακνλή θαη
εγθαηάζηαζε ζηελ Διβεηία θαη ζηε ζπλέρεηα ζηε Γαιιία, θύξηε Μαλζνύιε,
ιεηηνπξγώληαο θαζνξηζηηθά όπσο θαη γηα αξθεηνύο άιινπο, ε ειιεληθή παξνπζία ζην
γαιιηθό θηλεκαηνγξαθηθό ζηεξέσκα θαίλεηαη λα ηνπνζεηείηαη θάπνηεο γεληέο πξηλ,
λνκίδσ ζηε δεύηεξε δεθαεηία ηνπ 20νύ αηώλα, θαη πην ζπγθεθξηκέλα ζπλδέεηαη κε ηνπο
πεξίθεκνπο αδειθνύο Ναιπάο.
Ν.Θ. Πξηλ από απηνύο ππήξμαλ θάπνηνη άιινη. Μηα θαη είκαζηε αθόκα ζηα πξώηα
ρξόληα πνπ πξέπεη λα ηα πεξάζνπκε γξήγνξα, ε πξώηε, αλ θαη πεξηζηαζηαθή,
παξνπζία Διιήλσλ ζην Παξίζη ζπλδέεηαη κε ηελ εμέιημε θαη ηελ ηζηνξία ηνπ
θηλεκαηνγξάθνπ. Από ην Λνλδίλν κάιινλ, νη Γεώξγηνο Γεσξγηάδεο θαη Γεώξγηνο
Σξαγίδεο –εκπνξεπόκελνη ήηαλε- βξέζεθαλ ζηελ Ακεξηθή. Σν 1894 ν Έληηζνλ
έβγαιε ζην εκπόξην ην θηλεηνζθόπην, θάηη ζαλ έλα θνπηί όπνπ κέζα ππήξρε
θηλεκαηνγξαθηθό θηικ. Γελ έθαλε πξνβνιή, ππήξρε κηα ηξύπα από πάλσ θαη από εθεί
έβιεπεο ην ηαηληάθη κηζνύ κέηξνπ κήθνπο πνπ γύξηδε θαη δηαξθνύζε κηζό πεξίπνπ
ιεπηό. Πιήξσλεο έλα ζηνηρεηώδεο εηζηηήξην θαη έβιεπεο ην θηικάθη ζηα
«Νηθειόληεκ», ζαιάκνπο όπνπ έξηρλεο έλα λόκηζκα από λίθει. Ζ πξώηε αίζνπζα
πξνβνιήο έγηλε ζηε Νέα Τόξθε, όκσο δελ είρε εμαπισζεί ε εκπνξηθή ρξήζε ηνπ. Οη
Σξαγίδεο θαη Γεσξγηάδεο αγνξάδνπλ 6 από ηα πξώηα θηλεηνζθόπηα θαη ηα θέξλνπλ
ζηελ Δπξώπε ζην Παξίζη όπνπ απνθηνύλ, όπσο πξνθύπηεη από θάπνην έγγξαθν,
γξαθεία ζην 22 ηνπ Boulevard Monmartre. Ο παηέξαο ησλ αδειθώλ Λπκηέξ πξέπεη
εθεί λα είδε θάπνην από απηά ηα θηλεηνζθόπηα θαη κάιηζηα πξέπεη λα πήξε από
απηνύο έλα θηικάθη ηνπ Έληηζνλ, ην «Barber Shop» ζην νπνίν από δηαβνιηθή
ζύκπησζε πξσηαγσληζηεί, δειαδή θάλεη ηνλ θνπξέα, έλαο έιιελαο κεηαλάζηεο.
Οπόηε ην 1894 έρνπκε θαη
ηνλ πξώην έιιελα εζνπνηό
ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ, ην
όλνκα ηνπ νπνίνπ δελ ζα
κάζνπκε πνηέ.

Σν θηλεηνζθόπην είρε
κεγάιε επηηπρία. Οη
Σξαγίδεο θαη Γεσξγηάδεο
επέζηξεςαλ ζην Λνλδίλν.
Από ηηο έμε κεραλέο πνπ
εηζήγαγαλ ζην Παξίζη αιιά
θαη απηέο αληέγξαςαλ ζηε
ζπλέρεηα, ζην Λνλδίλν,
γλσξίδνπκε όηη ζώδνληαη
κέρξη ηηο εκέξεο καο δύν. Ζ
απζεληηθή ε νπνία
αλαγλσξίδεηαη από ην
ζεηξηαθό ηνπ αξηζκό 65,
βξίζθεηαη ζην Μνπζείν ηεο
Κηλεκαηνγξαθηθήο Λέζρεο
ηνπ Παξηζηνύ, ηεο γλσζηήο
Cinématèque, ζην Μπεξζύ.
Ζ δεύηεξε, αληίγξαθν πνπ
θαηαζθεπάζηεθε θαηά
παξαγγειία ηνπ Γεσξγηάδε
βξίζθεηαη ζην κνπζείν ηνπ
Conservatoire des Arts et Métiers. Υσξίο λα θάλνπλ θάηη ην ηδηαίηεξν γηα ηνλ
θηλεκαηνγξάθν, νη άλζξσπνη απηνί ζπλέβαιαλ ηειηθά ζηελ επηηάρπλζε ηεο εμέιημήο
ηνπ.

Ι.Π. Η Αγιαΐα Μεηξνπνύινπ ζην βηβιίν ηεο Διιεληθόο Κηλεκαηνγξάθνο πνπ

επαλεθδόζεθε πξόζθαηα, αλαθέξεη όηη νη αδειθνί Ναιπάο έρνπλ ζεκαληηθή
ζπλεηζθνξά ζηνλ θηλεκαηνγξάθν. Φηάλνπλ από ηε Σκύξλε ζην Παξίζη κάιινλ ην 1911.
Ο Μάξηνο, ν κηθξόηεξνο, γίλεηαη ζθελνζέηεο θαη γπξίδεη ηαηλίεο κέρξη ηνλ δεύηεξν
παγθόζκην πόιεκν.

Ν.Θ. Ζ πην γλσζηή ηαηλία ηνπ γπξίδεηαη ην 1928 θαη είλαη ην «Tropique des Sirènes».
Δξγάζηεθε όκσο θαη ζε θιαζζηθέο ηαηλίεο όπσο ζην «Ναπνιένληα» ηνπ Άκπει Γθαλο
ζαλ ζθελνζέηεο ηνπ δεύηεξνπ ζπλεξγείνπ θαη ζε άιιεο ηαηλίεο ζαλ κνληέξ, ζαλ
θαιιηηερληθόο δηεπζπληήο θαη δηεπζπληήο θσηνγξαθίαο. Γίπια ηνπ θαίλεηαη
καζήηεπζε θαη ν Μπνλπέι.

Ο Λνπί Ναιπάο μεθηλά σο ζθελνζέηεο, ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη παξαγσγόο θαη θάλεη
ζπλνιηθά 27 ηαηλίεο κέρξη ην 1932. Ζ πην παιηά είλαη «Ζ θπξία κε ηηο θακέιηεο» ην
1912. Μεηά αγνξάδεη ηα πεξίθεκα ζηνύληην Βηθηνξίλ ζηε Νίθαηα θαη ηδξύεη ηελ
«Société des Films Nalpas».

Ρ.Μ. Σα πεξίθεκα ζηνύληην ηεο Νίθαηαο ππάξρνπλ αθόκε θαη έρνπλ γπξηζηεί εθεί
πνιιέο ηαηλίεο. Έρεη γπξίζεη θαη ν Νηαζζέλ. Ζ πεξίθεκε ηαηλία ηνπ Σξπθώ γηα ηνλ
θηλεκαηνγξάθν, ην «La nuit américaine» έρεη γπξηζηεί ζην ζηνύληην Βηθηνξίλ.

΋ια απηά βέβαηα είλαη ηζηνξία θαη πξντζηνξία, έρνπλ ηε ζεκαζία ηνπο. Ωζηόζν ην
ζέκα γηα κέλα ηίζεηαη δηαθνξεηηθά. Έλαο Έιιελαο, θάπνηνο πνπ είλαη γελλεκέλνο
Έιιελαο κπνξεί λα εξγάζηεθε ζηε Γαιιία ή θάπνπ αιινύ, πξέπεη όκσο λα έρεη παίμεη
έλα ηδηαίηεξν ξόιν ζαλ Έιιελαο δεκηνπξγόο, πξέπεη λα έρεη θάπσο ρξεζηκνπνηήζεη
ηελ ειιεληθή ηνπ ηαπηόηεηα. Γηα κέλα ελδηαθέξνλ έρεη πσο ρξεζηκνπνηείο θαη
πξνβάιεηο ηελ ηαπηόηεηα ζνπ. Ο Κώζηαο Γαβξάο είλαη θαηά ηε γλώκε κνπ ε
ηδηαίηεξε πεξίπησζε. Έθηαζε εθεί ζε ειηθία 18 ρξνλώλ, αθνύ εγθαηέιεηςε ηε ΢ρνιή
΢ηαπξάθνπ, πήγε εθεί θαη παξάκεηλε Έιιελαο παξόηη δηακνξθώζεθε θαη εξγάζηεθε
ζηε Γαιιία. Γελ έρεη μεράζεη ηα ειιεληθά, αζρνιήζεθε κε ζέκαηα ειιεληθά θαη κε
πνιηηηθά ζέκαηα ειιεληθά θαη έξρεηαη θάζε θνξά πνπ ην δεηάλε. Γειαδή είλαη έλαο
άλζξσπνο πνπ έρεη κηα ζρέζε κε ηελ Διιάδα θνηλσληθν-πνιηηηθν-θαιιηηερληθή.

Ο Άδσληο Κύξνπ είλαη επίζεο κηα πεξίπησζε μερσξηζηή. Πήγε ζην Παξίζη,
επέζηξεςε, έθαλε κηα ηαηλία ζηελ Διιάδα. Μπνξεί λα μαλαγπξίδεη θαη λα δεη ζηε
Γαιιία αιιά δελ έπαςε λα είλαη Έιιελαο.

΢ε κηα αληίζηνηρε θαηεγνξία, όρη αθξηβώο, αλήθσ θη εγώ. Δξγάζηεθα πνιιά ρξόληα
ζηε Γαιιία αιιά δελ έπαςα πνηέ λα είκαη Έιιελαο θαη λα επηζηξέθσ ζηελ Διιάδα
θάζε θνξά…

Τπάξρεη όκσο θαη ε άιιε πεξίπησζε, ν Μαδξάο. Ο Αρηιιέαο Μαδξάο πήγε ζηε
Γαιιία ζηα 1905, έκαζε εθεί ηε δνπιεηά, εξγάζηεθε. Σύπνο –ςώλην ζα έιεγαλ
θάπνηνη- κε κπέξηα θαη καθξπά καιιηά, θάηη πνπ ζύκηδε ίζσο ηνλ ΢ηθειηαλό. Γύξηζε
ζηελ Διιάδα όπνπ κεηέθεξε όζα είρε κάζεη.

Ν.Θ. Πξάγκαηη, ν Μαδξάο είλαη θάπνηνο πνπ ηνλ έρνπκε μεράζεη. Πήγε ζην Παξίζη
ζηα 1900 πεξίπνπ θαη δνύιεςε ζαλ εζνπνηόο αξρηθά ζην ζίαζν ηεο ΢άξα Μπεξλάξ.
Δίλαη έλαο από ηνπο εζνπνηνύο πνπ έρνπλ παίμεη ζηα πξώηα γαιιηθά θηικ. Σν 1925
μεθηλά λα θάλεη ηελ πξώηε ηνπ ηαηλία θαη ζηελ Διιάδα θαη έγηλε εμαηξεηηθά
δεκνθηιήο.
Ρ.Μ. Δθείλε ηελ επνρή μέξεηε δσγξαθίδαλε ηα θηικ, ηα έθαλαλ έγρξσκα, θαξέ-θαξέ
βάδαλε ηα ρξώκαηα. Σν θόθθηλν ην ζπλερίδαλε θόθθηλν ζε ρηιηάδεο θαξέ, ην καύξν,
ην ιεπθό. Σν θάλαλε πνιινί ζηε Γαιιία γηα λα δώζνπκε ρξώκα. Ήξζε ν Μαδξάο εδώ
θαη ην έρεη θάλεη ζηελ Διιάδα. Έρνπκε έγρξσκεο ηαηλίεο. Μπνξείηε λα ηηο δείηε ζηελ
ειιεληθή Σαηληνζήθε όπνπ ηηο έρνπλ ζπληεξήζεη.

Ν.Θ. Κάλεη ζεκαληηθέο ηαηλίεο όπσο ε «Μαξία Πεληαγηώηηζζα» ην 1928 ή ν «Μάγνο

ηεο Αζήλαο» ην 1930. Ζ «Μαξία Πεληαγηώηηζζα» είλαη κία από ηηο πξώηεο ηαηλίεο -
όρη νκηινύζεο- αιιά όπσο ηηο έιεγαλ ερεηηθέο θαη άδνπζεο, δειαδή είραλε βάιεη
κνπζηθή θαη ήρνπο. Καη θάηη ηειεπηαίν, αλεθδνηνινγηθό γηα ηνλ Μαδξάο. Ζ έθθξαζε
«θάλσ ζαξδάκ», πξνέξρεηαη από ηνλ αλαγξακκαηηζκό ηνπ νλόκαηόο ηνπ γηαηί ν ίδηνο
έθαλε πνιιά ηέηνηα γισζζηθά κπεξδέκαηα.

Σειηθά όκσο θαίλεηαη όηη δελ έρνπκε πεξηπηώζεηο ζεκαληηθέο Διιήλσλ ζθελνζεηώλ
πνπ λα είλαη ήδε έλα όλνκα εδώ πνπ λα πεγαίλνπλ έμσ θαη λα ζπλερίδνπλ ηελ
θαξηέξα ηνπο ζην εμσηεξηθό. Δίλαη πξνθαλώο πνιινί νη ιόγνη. Σν λα κπεη θαλείο ζε
κηα άιιε θνπιηνύξα θαη λα δεκηνπξγήζεη ζε κηα άιιε ρώξα, είλαη δύζθνιν.
Μνλαδηθή πεξίπησζε είλαη ίζσο ν Ρνβήξνο Μαλζνύιεο. Οη άιινη πνπ είπακε, όπσο ν
Γαβξάο ή ν Άδσληο Κύξνπ, μεθίλεζαλ εθεί γηαηί βξέζεθαλ κηθξνί ζην εμσηεξηθό θαη
εθεί δηακνξθώζεθαλ θαιιηηερληθά. ΢ηε Γαιιία έγηλαλ νλόκαηα.

Ρ.Μ. Πξάγκαηη. Ο Άδσληο Κύξνπ ήηαλ έλα όλνκα πνιηηηθά, κηα νηθνγέλεηα. Πήγε ζηε
Γαιιία όπνπ ζπνύδαζε θαη εθεί δηακνξθώζεθε. Κπξίσο έγηλε ζεκαληηθόο θξηηηθόο
θαη ζεσξεηηθόο ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ θαη δεπηεξεπόλησο ζθελνζέηεο. ΢πλεξγάζηεθε
κε γλσζηά πεξηνδηθά θαη έβγαιε θαη ζεκαληηθά βηβιία γηα ηνλ εξσηηζκό ζηνλ
θηλεκαηνγξάθν.

Ν.Θ. Ναη, δύν βηβιία. Σν έλα είλαη ην «Έξσηαο θαη εξσηηζκόο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν».
Δίλαη κηα δνπιεηά πνπ ηνλ έθαλε γλσζηό ζε όιν ηνλ θόζκν γηαηί είλαη ε πξώηε θαη
κνλαδηθή γηα απηό ην ζέκα.

Ρ Μ. Καη ην δεύηεξν είλαη «Ο ζνπξεαιηζκόο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν». Ήμεξα ηε

δνπιεηά ηνπ αιιά ηνλ ζπλάληεζα ηπραία ζηελ ηειεόξαζε όπνπ έθαλε θάπνηα
ληνθηκαληέξ. Έπεζα πάλσ ηνπ, δελ είρα ηδέα όηη έθαλε θαη ηειεόξαζε. Ο Κύξνπ,
όπσο κνπ έρνπλ θαηαζέζεη άλζξσπνη πνπ ήηαλ ζην Μαηαξόα, ήηαλ ζηε Παξίζη ήδε,
ηνπο πεξίκελε όηαλ θηάζαλε κε ην ηξαίλν.

Ν.Θ. ΢αλ ζθελνζέηεο εκθαλίδεηαη γηα πξώηε θνξά ην 1957 κε ηαηλίεο κηθξνύ
κήθνπο. Από ην 1962 θάλεη γηα θάπνηα ρξόληα ηαηλίεο κεγάινπ κήθνπο θαη ζηε θάζε
απηή έξρεηαη ζηελ Διιάδα θαη θάλεη ην «Μπιόθν», ην 1965. Ήξζε κόλν γηα ηελ
ηαηλία θαη κεηά μαλαθεύγεη έμσ.

Ρ.Μ. Σν ζπκάκαη γηαηί ε δηθή κνπ ηαηλία ην «Πξόζσπν κε πξόζσπν» γπξίζηεθε

πεξίπνπ ηελ ίδηα επνρή κε ηε δηθή ηνπ. Ίζσο ηνπ Άδσλη ήηαλ ιίγν λσξίηεξα, ην 1965.
Ζ δηθηά κνπ όπσο θαη νη «Βνζθνί», πνπ είρε θάλεη ζηελ Διιάδα ν Νίθνο Παπαηάθεο,
είλαη ην 1966. Σν «Πξόζσπν κε πξόζσπν», κεηά ην βξαβείν ζην Φεζηηβάι
Θεζζαινλίθεο, παηδόηαλ, εθηόο ζπλαγσληζκνύ, ζην «Γηεζλέο Φεζηηβάι Νένπ
Κηλεκαηνγξάθνπ», ζηελ Τέξ, όηαλ έγηλε ε δηθηαηνξία, ηελ εκέξα αθξηβώο ηνπ
πξαμηθνπήκαηνο. Απίζηεπηε ζύκπησζε.
Ν.Θ. Απίζηεπηε ζύκπησζε γηαηί είρε ζπλέπεηεο γηα ηε δσή ζνπ. Βεβαίσο νη ζπλέπεηεο
δελ νθείινληαλ κόλν ζηελ ηαηλία αιιά ζηηο δειώζεηο πνπ έθαλεο κεηά ηελ ηαηλία.
΢νπ θόςαλε ην δξόκν ηεο επηζηξνθήο.

Ρ.Μ. Μεηά ηελ πξνβνιή ηεο ηαηλίαο, νη δεκνζηνγξάθνη πέζαλε πάλσ κνπ. Ρσηνύζαλ
γηα ην πξαμηθόπεκα γηα ην νπνίν δελ μέξακε ηίπνηα. Πεξάζαλε ηξεηο κέξεο πξηλ
κάζνπκε ηη γίλεηαη ζηελ Διιάδα. Ούηε ηειέθσλν κπνξνύζακε λα πάξνπκε.
Καηάθεξα λα επηθνηλσλήζσ κε ηελ νηθνγέλεηά κνπ κέζσ ηνπ Μπεξηξάλ Μπνπβηέ
ζηελ Διβεηία. Έηζη κπόξεζα λα κεηαθέξσ ζηελ νηθνγέλεηά κνπ θάπνηα κελύκαηα.
Με ηνπο δεκνζηνγξάθνπο όκσο ήηαλ θνβεξό πξάγκα. Με ξσηάγαλε ιεο θαη είρα
έξζεη κόιηο από ηελ Διιάδα θαη γλώξηδα ηα πξάγκαηα. Καηάιαβα ακέζσο ηη γίλεηαη.
Αδηαθνξώληαο γηα ηηο ζπλέπεηεο κίιεζα θαη νη δειώζεηο κεηαδόζεθαλ εθείλν ην
βξάδπ από πνιιά επξσπατθά θαλάιηα. Άιισζηε θαη ε ηαηλία ήηαλ ιίγν πξνθεηηθή,
ζαλ λα γίλεηαη έλα πξαμηθόπεκα. Δίλαη θαη ζέκα ραξαθηήξα. ΋ηαλ ζπκβαίλεη θάηη,
δελ κπνξείο λα ζσπάζεηο. Απηό αθξηβώο έιεγε θαη ε ηαηλία, είρε ην ίδην κήλπκα: δελ
κπνξείο λα ζησπάο. Καη λα ήζεια ινηπόλ λα κε κηιήζσ, δελ κπνξνύζα κε θαλέλα
ηξόπν γηαηί ζα κε θνξντδεύαλε νη άλζξσπνη πνπ ήηαλ εθεί. Έλα κπιέμηκν πνιύ
πεξίεξγν.

Ο Αιέμεο Γακηαλόο ήηαλ θη απηόο εθεί. ΢πκκεηείρε ζην ίδην Φεζηηβάι κε ηελ ηαηλία
ηνπ «Μέρξη ην πινίν» πνπ παίρηεθε δύν κέξεο αξγόηεξα. Σελ ώξα πνπ πέζαλε νη
δεκνζηνγξάθνη πάλσ κνπ, θακηά ζαξαληαξηά, θαη γηλόηαλ ρακόο, έξρεηαη από πίζσ
κνπ θαη κνπ ςηζπξίδεη «κε κηιάο ξε, κε κηιάο ξε, ζα κε θάςεηο. Αλ κηιήζεηο εζύ ζα
κε θάςεηο θαη κέλα. Ξέξνπλ όηη είκαη θη εγώ εδώ. Θέισ λα γπξίζσ πίζσ». ΢έβνκαη
ηνλ Γακηαλό, κ’ αξέζνπλ πνιύ νη ηαηλίεο πνπ έρεη θάλεη, εθπιεθηηθέο εηδηθά νη δύν
πξώηεο, αιιά ήηαλ πεξίεξγνο άλζξσπνο… Ωζηόζν, δελ κπνξείο λα πεηο γηα θάπνηνλ
όηη δελ έρεη πνηόηεηα ζηε δνπιεηά ηνπ, επεηδή είλαη πεξίεξγνο ή επεηδή δελ έρεη
πνηόηεηα αλζξώπνπ. Δλ πάζε πεξηπηώζεη, απηόο γύξηζε θαη έγηλε, κεηά από ιίγν,
ζύκβνπινο ηεο ρνύληαο, ζην Γξαθείν Σύπνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ζύκβνπινο ζηελ
ηειεόξαζε. Δγώ κίιεζα θαη έκεηλα έμσ…

Ι.Π. Αο μαλαγπξίζνπκε ζηνπο Έιιελεο θηλεκαηνγξαθηζηέο ζηε Γαιιία. Μηιήζαηε γηα

ηνλ Νίθν Παπαηάθε θαη ηνπο «Βνζθνύο» ην 1966. Τελ ίδηα ρξνληά, ζην Φεζηηβάι
Θεζζαινλίθεο, κε ηνλ «Θάλαην ηνπ Αιέμαλδξνπ», εκθαλίδεηαη θαη ν Γεκήηξεο
Κνιιάηνο πνπ έπαηξλε θη απηόο ην δξόκν πξνο ηε Γαιιία.

Ρ.Μ. Σνλ Κνιιάην ηνλ γλώξηδα ήδε. Ήηαλ θνηηεηήο κνπ ζηε ΢ρνιή ΢ηαπξάθνπ.
Ηδηόξξπζκνο, έθπγε από ηε ζρνιή. Δκθαλίζηεθε κε απηή ηελ ηαηλία πνπ είρε κηα
σξαία ηδέα θαη έθαλε ζόξπβν. Πήγε ζηε Γαιιία, αγόξαζε έλαλ θηλεκαηνγξάθν,
παληξεύηεθε Γαιιίδα, έθαλε ζέαηξν θαη δηάβαζα κηα θαθή θξηηηθή ζην Φηγθαξό.
΋ηαλ επέζηξεςε ζηελ Διιάδα θαη άξρηζε ηηο πεξηνδείεο ζηελ ηειεόξαζε, δελ
θαηάιαβα ηη ήηαλ «απηό πνπ ηνλ έθαλε λα ηξέρεη», όπσο ιέλε νη γάιινη.

Ο Παπαηάθεο είλαη δηαθνξεηηθή πεξίπησζε. Έθαλε απηό ην ζέκα γηα ηελ Διιάδα θαη,
αξγόηεξα, άιιε κηα ηαηλία ηελ ηζηνξία ελόο Έιιελα ζηα γνπλαξάδηθα ζην Παξίζη πνπ
βιέπεη ηε θσηνγξαθία κηαο θνπέιαο από ην ρσξηό θαη πεγαίλεη λα ηελ παληξεπηεί.
Πνιύ σξαία ηαηλία.

Ν.Θ. Απηόο είλαη θη ν ηίηινο: «Ζ θσηνγξαθία».

Ρ.Μ. Δίλαη κηα ηξαγσδία πνηεηηθή. Βιέπεηο ην ηαιέλην πνπ έρεη ν Παπαηάθεο. ΋κσο
παξά ηηο δύν απηέο ηαηλίεο δελ ζα ηνλ έβαδα ζηελ θαηεγνξία ησλ Διιήλσλ
δεκηνπξγώλ γηα ηνπο νπνίνπο κηινύζακε πξηλ. Ο Παπαηάθεο είλαη ν ηύπνο ηνπ
θνζκνπνιίηε. Φηάλεη ζηε Γαιιία από ηελ Αληίο Ακπέκπα θαη ζηελ αξρή αζρνιείηαη
κε επηρεηξήζεηο night clubs. Δίλαη ε επνρή ηνπ Καξηηέ Λαηέλ, ακέζσο κεηά ηνλ
πόιεκν, γλσξίδεη ηνλ Εελέ, ρξεκαηνδνηεί ηαηλία ηνπ Εελέ. Αξγόηεξα ζα θάλεη ν ίδηνο
ηηο «Γνύιεο». Δληάζζεηαη ζηνλ θόζκν ηνπ ζεάκαηνο θαη, αλ θαη βξίζθεηαη πξαθηηθά
ηελ ίδηα επνρή κε ηνλ Κύξνπ ζην Παξίζη, δελ ζα δηαζηαπξσζνύλ πνηέ. Ο Παπαηάθεο
είλαη κηα άιιε ηζηνξία. Γελ έρεη απηό ην ζηνηρείν πνπ καο αθνινπζεί, ην ξσκέηθν.
Γελ είλαη ξσκηόο, είλαη Έιιελ. Ο Κύξνπ είλαη 100% ξσκηόο, γηα ρίιηνπο ιόγνπο, γηαηί
έρεη θάλεη Αληίζηαζε, γηαηί δηαηεξεί κηα ζπλέρεηα ζηελ ηαπηόηεηά ηνπ, γηαηί θξάηεζε
θαη κηα πνιηηηθή ζπλέπεηα… Ο Παπαηάθεο είλαη έλαο playboy πνπ ζα απνδείμεη όηη
έρεη έλα ζεκαληηθό ηαιέλην θαη έλαλ ηξόπν λα εθθξάδεη ηηο θαηαζηάζεηο
ππεξξεαιηζηηθά, πξάγκα πνπ δελ ην έρεη ν Κύξνπ παξόηη έρεη γξάςεη γηα ηνλ
ππεξξεαιηζκό. Ο Κύξνπ δελ είλαη ν κέγαο ζθελνζέηεο. Πέηπρε όκσο σο ζεσξεηηθόο.
Απηό είλαη ην δπλαηό ηνπ ραξηί.

Ζ Μειίλα είλαη ξσκηά. Αζρνιείηαη κε ην ζηλεκά, πήγε ζην Παξίζη, έθαλε ζέαηξν γηαηί
είρε αλζξώπνπο πνπ ηελ ππνζηήξημαλ. Γελ ήηαλ κηθξό πξάγκα λα έρεηο δίπια ζνπ
έλαλ Μαξζέι Αζάξ λα ζε πξνσζεί θαη λα ζε ππνζηεξίδεη. Μεηά γύξηζε, έθαλε ηε
«΢ηέιια» κε ηνλ Καθνγηάλλε, θαζηεξώζεθε. Γλώξηζε ηνλ Νηαζζέλ, ηνλ ηξάβεμε ζηα
ειιεληθά ζέκαηα, ηνλ παξέζπξε ζηελ ειιεληθόηεηα. ¨Δβιεπαλ όκσο πάληα ηα
πξάγκαηα κε ζπγθεθξηκέλν ηξόπν. Ο Νηαζζέλ ιεηηνπξγνύζε πεξηζζόηεξν σο
παξαγσγόο, είρε ηελ αίζζεζε ηεο εκπνξηθήο επηηπρίαο. Γελ ζα έθαλε πνηέ θάηη γηαηί
απιώο ηνπ άξεζε ή ηνλ ελέπλεε. Σνπο γλώξηζα θαιά, ηνπο «έδεζα».

Θπκάκαη όηαλ νη «Αθπβέξλεηεο Πνιηηείεο» ηνπ Σζίξθα πήξαλ ην βξαβείν ηνπ

θαιύηεξνπ μέλνπ κπζηζηνξήκαηνο ζηε Γαιιία, ν Νηαζζέλ πήξε ηα δηθαηώκαηα γηα λα
ην γπξίζεη ηαηλία δηαβιέπνληαο ηελ επηηπρία. Γηάβαζε ε Μειίλα ην βηβιίν θαη
απνθάζηζε λα παίμεη ηνλ ξόιν ηεο Έκεο. Με ξώηεζε: «Πσο ζνπ θαίλνκαη γηα Έκε»;
Σεο ιέσ «Γελ ηαηξηάδεηο». Ζ Έκε είλαη ξόινο γηα κηα Μαίξηιπλ Μνλξόε, γηα έλα λέν
εθξεθηηθό θνξίηζη. Δίλαη ε Έκα Μπνβαξύ, όπσο είπε θαη ν ίδηνο ν Σζίξθαο. Γελ
έθαλαλ ηελ ηαηλία ηειηθά γηαηί δελ βξήθαλ ρξεκαηνδόηεζε. ΋ηαλ κεηά από ρξόληα
κνπ πξνηάζεθε λα θάλσ ηηο «Αθπβέξλεηεο πνιηηείεο» γηα ηελ ηειεόξαζε,
ηειεθώλεζα ζηνλ Νηαζζέλ, αλ θαη ηα δηθαηώκαηα πνπ είρε πάξεη είραλ ιήμεη, θαη ηνλ
ξώηεζα αλ ζθνπεύεη λα ηα μαλαπάξεη γηα λα θάλεη ηελ ηαηλία. «Κάλ’ ηελ εζύ» κνπ
είπε, «απηή ε ηζηνξία έρεη ηειεηώζεη». Σελ έθαλα, ε Έκα κνπ δελ είλαη πελεληάξα…

Ν.Θ. ΋πσο θαηαιαβαίλεηε πξόθεηηαη γηα πνιινύο θαη εληειώο δηαθνξεηηθνύο

θόζκνπο, γηα θόζκνπο πνπ πξαθηηθά δελ επηθνηλσλνύλ. Μελ ςάρλεηε γηα θνηλόηεηα
κεηαμύ ησλ Διιήλσλ θηλεκαηνγξαθηζηώλ. Γελ ππήξμε πνηέ θαη δελ ζπγθξνηήζεθε
νύηε ζηα ρξόληα ηεο δηθηαηνξίαο.

Ρ.Μ. ΢ηε δηθηαηνξία ζην πξώην πιάλν είλαη ν Γαβξάο. Δγώ βξίζθνκαη έμσ, όπσο
είπακε αλαγθαζηηθά, πξώηα ζηελ Διβεηία θαη κεηά ζηε Γαιιία. Υξεηάζηεθα σζηόζν
κηα πεξίνδν πξνζαξκνγήο. Δίρα δήζεη θαη είρα ζπνπδάζεη ζηελ Ακεξηθή αιιά ηελ
Γαιιία δελ ηελ ήμεξα. Ήμεξα όκσο πνιύ θαιά γαιιηθά. Σα είρα κάζεη επηπρώο ζηελ
Ακεξηθή, νύηε ζην ζρνιείν, νύηε πνπζελά αιινύ, ζηελ Ακεξηθή ζην Παλεπηζηήκην
Syracuse, εθπιεθηηθά γαιιηθά. Σελ 21ε Απξηιίνπ βέβαηα ε ζπλέληεπμε πνπ έδσζα
ήηαλ ζηα αγγιηθά. ΋ιε απηή ε γλώζε πνπ ππήξρε μεδηπιώζεθε ζηγά-ζηγά, αιιά δελ
άξγεζε.

΢ηελ ηειεόξαζε κε θώλαμαλ νη Γάιινη. Δγώ έςαρλα λα θάλσ κηα ηαηλία, έγξαθα ην
ζελάξην γηα κηα δηθηαηνξία ζε κηα άιιε ρώξα, ζηελ Αξγεληηλή. Δμόξηζηνη Αξγεληηλνί
ζην Παξίζη θάλαλ κηα επαλάζηαζε ελάληηα ζην θαζεζηώο πνπ ππήξρε ζηε ρώξα ηνπο.
Δίρα βξεη θαη δπν παξαγσγνύο. Όζηεξα από ιίγν κνπ θάλεη κηα πξόηαζε ε γαιιηθή
ηειεόξαζε θαη ηελ δέρνκαη. ΢θέθηεθα όηη ζα βγάισ ακέζσο ιεθηά, ελώ εάλ έθαλα
ηελ ηαηλία ζα έπξεπε λα πεξάζνπλ δύν ρξόληα θαη πσο ζα δνύζα κέρξη ηόηε. Έηζη
κπήθα ζηελ ηειεόξαζε γηα έλα-δπν ρξόληα. Ζ πξώηε «ειιεληθή» δνπιεηά πνπ έθαλα
ήηαλ κε ηελ Μειίλα, ε δεύηεξε ήηαλ κε ηνλ Μίθε όηαλ ήξζε ζην Παξίζη θαη
αθνινύζεζαλ άιιεο. Ζ εθπνκπή πνπ αλέιαβα ζηελ ηειεόξαζε κε ηίηιν «À l’ affiche
du monde» πήξε ην βξαβείν ηεο θαιύηεξεο γαιιηθήο ηειενπηηθήο εθπνκπήο.
΢ηακάηεζα γηα δπν ρξόληα γηα λα θάλσ κε ηελ Μειίλα θαη ηνλ Νηαζζέλ ηελ ηαηλία
«Lilly’s story», κε εηδηθή άδεηα, θαη μαλαγύξηζα ζηελ ηειεόξαζε όηαλ ε ηαηλία
καηαηώζεθε.

΋ηαλ έγηλε ε δηθηαηνξία, ν Αιέμεο Γξίβαο, θίινο θαη καζεηήο κνπ από ηε ΢ρνιή
΢ηαπξάθνπ, ήηαλ ήδε ζηε Γαιιία. Δίρε νινθιεξώζεη ηηο ζπνπδέο ηνπ θαη ήηαλ
παληξεκέλνο κε ηελ αδειθή ηνπ Γθνληάξ, ε νπνία ζπνύδαδε ειιεληθά ζηε ΢νξβώλε.
Με βνήζεζαλ πνιύ ζηελ αξρή θαη θάλακε ζπζηεκαηηθά παξέα κέρξη πνπ έθπγε γηα
ην Μεμηθό. Δίπακε ινηπόλ λα νξγαλώζνπκε καδί κέζα ζην ράνο πνπ είρε
δεκηνπξγεζεί, θνκκαηηθό θαη αληηζηαζηαθό, ηε δηθή καο νξγάλσζε. ΢ηελ αξρή, ήηαλ
ε «νξγάλσζε ησλ δύν». Κάλακε ινηπόλ παξαπιαλεηηθή πξνπαγάλδα. Γηα παξάδεηγκα
έγξαθα έλα γξάκκα ζην News Week, ζην πιαίζην ηεο αληηηνπξηζηηθήο εθζηξαηείαο.
Σν γξάκκα έιεγε: Ζ θπξία Μεξθνύξε δήισζε όηη δελ πξέπεη λα πεγαίλνπκε ζηελ
Διιάδα γηα δηαθνπέο. Δίκαη μελνδόρνο ζηελ Διιάδα θαη παξαθαιώ ηνπο
Ακεξηθαλνύο λα κελ έξζνπλ ζηε ρώξα καο αθόκα θη αλ πξόθεηηαη λα θαηαζηξαθώ
νηθνλνκηθά. Έβαδα όλνκα θαη δηεύζπλζε θαη θαηλόηαλ πεηζηηθό. Από ηελ άιιε
πιεπξά, ζπλαληνύζα δηάθνξνπο δεκνζηνγξάθνπο θαη έθαλα επαθέο. Έηζη γηα
παξάδεηγκα, όηαλ έπηαζαλ ηνλ Μίθε θαη ε ζύιιεςε δελ αλαθνηλώζεθε, πήξα έλα
γξάκκα κε θώδηθα –παξκέλν από έλα πνίεκα ηνπ Έληγθαξ Πόε- πνπ κε εηδνπνηνύζε
γηα ηελ θαηάζηαζε. Πήγα ζηνπο δεκνζηνγξάθνπο θαη ηελ άιιε κέξα ε είδεζε ηεο
ζύιιεςεο αλαθνηλώζεθε σο «αληαπόθξηζε από ηελ Αζήλα». Τπήξμαλ ζπρλά
αληίζηνηρεο επαθέο θαη εηδήζεηο.

Με ηνλ Γξίβα απνθαζίζακε λα καδεπηνύκε όινη νη Έιιελεο θηλεκαηνγξαθηζηέο πνπ

δνύλε ζηε Γαιιία. ΢ηε ζπλάληεζε παίξλνπκε κέξνο ν Γξίβαο, εγώ, δύν Έιιελεο πνπ
δνπιεύαλε ζαλ ηερληθνί ζηε γαιιηθή ηειεόξαζε, έλαο θσηνγξάθνο θαη ν Κώζηαο ν
Γαβξάο. Καζέλαο έιεγε ηε γλώκε ηνπ. Οη κόλνη πνπ κπνξνύζαλε λα θάλνπλε θάηη
ήηαλ ν Γαβξάο θαη εγώ. Ο Γαβξάο ιέεη: «παηδηά εγώ εηνηκάδσ θάηη πνιύ ζεκαληηθό».
Γελ καο είπε, δελ ήζειε αθόκε λα ην αλαθνηλώζεη. Ήηαλ ην «Ε» πνιύ ζεκαληηθό
πξάγκαηη γηα ηελ Διιάδα, ηελ θαηάζηαζε θαη ηελ θνηλή γλώκε ζην εμσηεξηθό. Δγώ
είπα: «Θα δσ ηη κπνξώ λα ζπξώμσ ζηελ ηειεόξαζε θ.η.ι.». Γελ είδα άιινπο αλ θαη
ςάμακε πνιύ γηα λα βξνύκε. Γελ ππήξραλ άιινη Έιιελεο πνπ λα θάλαλ ζηλεκά ζην
Παξίζη εθείλε ηελ επνρή. Οκνινγώ όηη ηνλ Κύξνπ δελ ηνλ ζθεθηήθακε θαζόινπ.

Κάλακε ζε δηαθνξεηηθό όκσο επίπεδν, θαη άιιεο ζπγθεληξώζεηο γηα λα δνύκε ηη

κπνξνύκε λα θάλνπκε γηα ηελ Διιάδα. Θπκάκαη θάπνηα ζπλάληεζε ζην
αξρηηεθηνληθό γξαθείν ηνπ Καλδύιε. Ήηαλ ν Καλδύιεο, ν Ξελάθεο θαη δηάθνξνη
άιινη παλεπηζηεκηαθνί. ΋κσο ζηνπο θηλεκαηνγξαθηζηέο νη δπλαηόηεηεο ήηαλ
πεξηνξηζκέλεο. Οη πεξηζζόηεξνη πνπ είραλ πεξάζεη σο θνηηεηέο από ηελ I.D.H.E.C.
είραλ θύγεη. ΋ζνη παξέκελαλ όπσο θαη νη λεώηεξνη πνπ εξρόληνπζαλ θπγάδεο από
ηελ Διιάδα, εύξηζθαλ δηάθνξεο δνπιεηέο γηα λα επηβηώζνπλ.

Ν.Θ. Μαδεπηήθακε πνιινί ζην Παξίζη, λέα παηδηά θπξίσο ζπνπδαζηέο αθόκε ζηηο
θηλεκαηνγξαθηθέο ζρνιέο, όκσο κε εμαίξεζε ην Ρνβήξν θαλέλαο δελ θαηάθεξε λα
θάλεη θάηη, ελλνώ λα δεκηνπξγήζεη δηθό ηνπ έξγν. Γνύιεπαλ, ζπλεξγάζηεθαλ κε
θάπνηνπο, νη πεξηζζόηεξνη αγσλίδνληαλ λα επηβηώζνπλ πεξηκέλνληαο λα πεξάζεη ν
θαηξόο, λα θύγεη ε ρνύληα θαη λα γπξίζνπλ πίζσ. Δθείλν ηνλ θαηξό ήηαλ επίζεο εθεί ν
Νίθνο Κνύλδνπξνο ν νπνίνο έθαλε κάιηζηα θαη κηα ηαηλία, ην «Βόξηεμ» πνπ
νινθιεξώζεθε ζην Λνλδίλν.

Ρ.Μ. Γελ ηελ νινθιήξσζε ζην Λνλδίλν. Ζ ηαηλία ήηαλ έηνηκε. Ξαθληθά ηνλ
βιέπνπκε λα πεγαίλεη ζην Λνλδίλν, λα θάλεη θάπνηα γπξίζκαηα θαη λα ηα πξνζζέηεη
ζηελ ήδε έηνηκε ηαηλία.

Ν.Θ. Γελ μέξσ πόζν έηνηκε κπνξεί λα

ήηαλ. Δίδα ηελ ηαηλία ζηελ πξνβνιή ηεο
ζηε Cinématèque θαη δελ κνπ άξεζε. Από
ηόηε ήηαλ γηα κέλα κηα θαθή ηαηλία. Οη
έιιελεο ζθελνζέηεο ήηαλ δξαζηήξηνη ην
Μάε ηνπ 68 ζπλδένληαο ηα γαιιηθά
γεγνλόηα κε ηελ πάιε ελάληηα ζηε
δηθηαηνξία. ΢ηηο 22 Μαίνπ θαηέιαβαλ
καδί κε άιινπο εκηγθξέδεο ην Διιεληθό
΢πίηη ζηελ Παλεπηζηεκηνύπνιε.
Πξόεδξνο ηεο επηηξνπήο θαηάιεςεο
εμειέγε ν ΢ηαύξνο Κσλζηαληαξάθνο.
΢ηελ θαηάιεςε ήηαλ δξαζηήξηνη νη
Νίθνο Κνύλδνπξνο, Νίθνο Παπαηάθεο,
Κώζηαο Φέξξεο, Γηώξγνο Καηαθνπδελόο,
Λάκπξνο Ληαξόπνπινο, Γεκήηξεο ΢ηαύξαθαο, Γηάλλεο Φαθνύηεο. Ίζσο θαη άιινη
πνπ κνπ δηαθεύγνπλ. Ο Κσλζηαληαξάθνο κάδεπε έιιελεο γηα λα δνπιέςνπλ σο
θνκπάξζνη ζε γαιιηθέο παξαγσγέο. Κπξίσο ζηελ ηαηλία La bande a Bonnot, (1969)
ηνπ Filippe Fourastie. Δίλαη ε κνλαδηθή ηαηλία ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ σο
θνκπάξζνη πάλσ από δέθα έιιελεο ζθελνζέηεο εκηγθξέδεο. Σα είραλ θαηαθέξεη έηζη
θαη έπαηξλαλ δηπιό κεξνθάκαην. Οη ίδηνη άλζξσπνη ζηελ ίδηα ηαηλία ζθελή, έπαηδαλ
θαη ηνπο ιεζηέο θαη ηνπο «κπάηζνπο»!

Ρ.Μ. Τπάξρνπλ δηάθνξα ηέηνηα πεξηζηαηηθά. Αθόκε θαη ε Άιθε Εέε είρε παίμεη ζε
θάπνηα ηαηλία. Δπίζεο, εθείλε ηελ επνρή ζην Παξίζη είλαη ν Νίθνο Παλαγησηόπνπινο.
΋κσο δελ είρε επαγγεικαηηθή ζρέζε κε ηνλ θηλεκαηνγξάθν. Έθαλε άιια πξάγκαηα,
έηξερε ζηα νδνθξάγκαηα, αζρνιηόηαλ κε ηελ πνιηηηθή. Αλήθε ζηνπο «situationistes»,
δειαδή ζηνπο αληη-εμνπζηαζηέο, κηα από ηηο πνιιέο πνιηηηθέο ηάζεηο πνπ
εκθαλίζηεθαλ ζηνλ γαιιηθό Μάε. Ήηαλ ελδερνκέλσο θαη άιινη πνπ ίζσο δελ ηνπο
ζπκόκαζηε ζηε ζεκεξηλή καο ζπδήηεζε.

Δπηκέλσ όκσο όηη ν Κύξνπ θαη ν Γαβξάο, πνπ δνύζαλ ρξόληα εθεί, θη εγώ, πνπ
κπαίλσ ηελ ηειεπηαία ζηηγκή, είλαη ηα πξόζσπα ζηα νπνία πξέπεη λα αλαθεξζνύκε
όηαλ κηιάκε γηα ηελ ειιεληθή παξνπζία ζηνλ γαιιηθό θηλεκαηνγξάθν θαη ζηελ
ηειεόξαζε. Αληίζηνηρα, ζην ρώξν ηνπ ξαδηνθώλνπ πξέπεη λα θαηαγξάςνπκε ηνλ
Ρηράξδν ΢σκεξίηε πνπ έθαλε ζνβαξή δνπιεηά θαη εμέδηδε ην Γειηίν. ΢ην ρώξν ηνπ
ζεάηξνπ, ν Γηώξγνο ΢εβαζηίθνγινπ δηέπξεςε ζην Παξίζη ζηα ρξόληα ηεο δηθηαηνξίαο.
Γελ ζπκάκαη πόηε αθξηβώο βγήθε ν Γηάλλεο Κόθθνο πνπ είλαη επίζεο ζεκαληηθή
αλαθνξά. Ννκίδσ όηη είλαη αξγόηεξα. ΢ηνλ ρώξν ησλ εηθαζηηθώλ θαη πιαζηηθώλ
ηερλώλ ππήξραλ επίζεο αξθεηνί αιιά όρη ηόζν πνιινί όζν θαληαδόκαζηε. ΋ηαλ
πξνεηνίκαδα ηελ εθδήισζε «La Grèce sur Seine» μαλαείδα πξνζερηηθά πόζνη θαη
πνηνη είκαζηε. Άθεζα απέμσ ηνπο παλεπηζηεκηαθνύο πνπ είλαη πνιινί θαη
ελδηαθέξνληεο. Ζ δεύηεξε «Grèce sur Seine» ζα ήηαλ αθηεξσκέλε, ρσξίο ακθηβνιία,
ζ’ απηνύο.

Ι.Π. Κιείλνληαο απηή ηε ζπδήηεζε θύξηε Μαλζνύιε θαη πξηλ ζαο επραξηζηήζσ θαη ηνπο
δπν, έρσ δύν ηειεπηαία εξσηήκαηα λα ζέζσ. Τν πξώην αθνξά εζάο πξνζσπηθά.
Ύζηεξα από ηόζα ρξόληα ζηε Γαιιία πηζηεύεηε όηη ζαο έρεη θάπσο επεξεάζεη ν γαιιηθόο
θηλεκαηνγξάθνο; Τν δεύηεξν, επίθαηξν ιόγσ ηεο επεηείνπ, αθνξά ηνλ Μάε ηνπ ’68. Τη
άθεζε ζην γαιιηθό ζηλεκά;

Ρ.Μ. Κάζε έξγν ραξαθηεξίδεηαη από ηελ ειεπζεξία ηνπ δεκηνπξγνύ ηνπ, νη ιεγόκελεο
επηξξνέο είλαη ππνθεηκεληθέο όζν θαη δηάρπηεο. Σε ζηηγκή ηνπ γπξίζκαηνο εθείλν πνπ
είλαη ην βαζηθόηεξν είλαη ε αλαδήηεζε θαη ε αγσλία γηα ην δηαθνξεηηθό θαη ην
θαιύηεξν. Γελ ηζρύεη απηό κόλν γηα ην ζηλεκά. Ηζρύεη γηα όινπο ηνπο θαιιηηέρλεο.
Θπκάκαη ηελ ηαηλία ηνπ Κινπδώ γηα ηνλ Πηθάζν. Σνλ θηλεκαηνγξαθεί ελώ ν Πηθάζν
δσγξαθίδεη έλαλ πίλαθα. Εσγξαθίδεη, ζβήλεη, δηνξζώλεη ζπλερώο ην έξγν ηνπ. Δίλαη ε
αλαδήηεζε θαη ε αγσλία ηνπ θαιιηηέρλε. Κάπνηα ζηηγκή θηάλεη ζε έλα εμαηξεηηθό
απνηέιεζκα. Λέσ απηό είλαη, εδώ ζα ηειεηώζεη, ζα θιείζεη ην έξγν. Ο Πηθάζν θάλεη
κηα θίλεζε αζηξαπηαία, ηα ζβήλεη όια θαη μεθηλά από ηελ αξρή. Σν ηειηθό
απνηέιεζκα δελ ζπγθξηλόηαλ κε ην πξνεγνύκελν. ΋κσο εθείλε ηε ζηηγκή απηό ηνλ
εμέθξαδε. Έηζη ζπκβαίλεη θαη κε ηηο ηαηλίεο. Τπάξρεη απηή ε αγσλία θαη θάηη αθόκα.
Κακία ηαηλία ηνπ ίδηνπ δεκηνπξγνύ δελ κνηάδεη κε ηελ επόκελε ή ηελ πξνεγνύκελε
αιιά κε έλα ηξόπν καγηθό όιεο έρνπλ θνηλά ζηνηρεία κεηαμύ ηνπο.

Δλ πάζεη πεξηπηώζεη δελ είκαη παηδί ηνπ γαιιηθνύ θηλεκαηνγξάθνπ θαη δελ
δηακνξθώζεθα θηλεκαηνγξαθηθά ζηε Γαιιία. Αλ πξέπεη λα αλαθέξνκαη θάπνπ, είκαη
παηδί ηνπ Ατδεζηάηλ όπσο όινη καο. Οη ηαηλίεο κνπ ζηεξίδνληαη πνιύ ζην κνληάδ. Γελ
αθήλσ ην θαθό λα θεύγεη αξηζηεξά θαη δεμηά. Δίκαη ν άλζξσπνο ησλ ζπγθξνύζεσλ
ζην ζηλεκά θαη όιν κνπ ην πέξαζκα από ηε γαιιηθή ηειεόξαζε ήηαλ απηό. Σν μέξνπλ
νη Γάιινη. Δξρόληνπζαλ λα δνπλ πσο κνληάξσ. Πσο κπνξώ λα πσ όηη είκαη ηνπ
γαιιηθνύ θηλεκαηνγξάθνπ; Δηδηθά ν γαιιηθόο θηλεκαηνγξάθνο δελ είλαη
θηλεκαηνγξάθνο ηνπ κνληάδ. Δίλαη θάηη άιιν πνπ δελ ην έρσ ελζσκαηώζεη. Ήκνπλ
βέβαηα πάληα πην θνληά ζηνλ Αιαίλ Ρελέ απ’ όηη ζε άιινπο, αιιά θαη ν Ρελέ παίδεη
κε ην κνληάδ. Μνπ αξέζεη επίζεο ν Σξπθώ γηα ηελ ηξπθεξόηεηα πνπ έρεη. Θεσξώ ηνλ
Μπέξγθκαλ ηνλ ΢αίμπεξ ηεο επνρήο καο αιιά δελ ζα έθαλα πνηέ Μπέξγθκαλ. Σειηθά
ν θαζέλαο θάλεη ην δηθό ηνπ έξγν θαη επηπρώο πνπ γίλεηαη έηζη. Αληίζεηα κπνξώ λα
πσ όηη εγώ έθεξα κηα ειιεληθόηεηα ζηε γαιιηθή ηειεόξαζε όπνπ έρσ δνπιέςεη.
΋ηαλ παίρηεθε ην «Les Blues entre les dents -Μπινπδ κε ζθηγκέλα δόληηα» ζηηο
Κάλλεο θαη πήξε εμαηξεηηθέο θξηηηθέο, νη Έιιελεο πνπ εξρόληνπζαλ λα ην δνπλ
έιεγαλ: «Δπηηέινπο κηα ειιεληθή ηαηλία» γηαηί ηειηθά έρεη κηα πξνζέγγηζε πνπ ζα ηε
βξνύκε ζηελ ειιεληθή ινγνηερλία, ζηελ ειιεληθή ηέρλε πεξηζζόηεξν απ’ όηη ζην
ειιεληθό ζηλεκά πνπ είλαη κάιινλ αλύπαξθην γηαηί δελ κπνξνύκε λα πνύκε όηη
ππάξρεη κηα παξάδνζε ζην ειιεληθό ζηλεκά. Σν θαιύηεξν ζηλεκά πνπ έρνπκε αθόκα
ζηελ Διιάδα είλαη ηνπ Καθνγηάλλε ην νπνίν πξαθηηθά είλαη εγγιέδηθν γηαηί έρεη πνιύ
κεγάιεο επηξξνέο από ηελ Αγγιία, γηαηί ν Καθνγηάλλεο εθεί κεγάισζε θαη
δηακνξθώζεθε από εθεί πνπ βγήθε ην «free cinema» θαη ν «λένο αγγιηθόο
θηλεκαηνγξάθνο».

Σώξα σο πξνο ην άιιν εξώηεκά ζαο, ζεσξείηαη όηη ην γαιιηθό ζηλεκά έθεξε ηνλ Μάε
ηνπ 1968, νη ηαηλίεο ηνπ Γθνληάξ γηα παξάδεηγκα,. Απηή ηελ επνρή ηελ έρσ δήζεη θη
εγώ. Βιέπνληαο ηα πξάγκαηα από έμσ, κέζα από ην αληηδηθηαηνξηθό αληηζηαζηαθό
θίλεκα, όρη κόλν ζηε Γαιιία αιιά θαη ζηε Γεξκαλία όπνπ πήγαηλα, αλαθάιπςα όηη
εηνηκάδεηαη έλαο Μάεο ηνπ ’68. Τπήξρε ήδε κηα επαλαζηαηηθή αηκόζθαηξα, έλα
αλαβξαζκόο. ΋ηαλ ήξζε ν Μάεο δελ αηζζάλζεθα θακία έθπιεμε. Ήηαλ όηη
θπζηθόηεξν ππήξρε, ην είρα δήζεη, ην είρα δείλα θηίδεηαη! Σν ίδην ζπλέβαηλε θαη ζην
ζηλεκά, πξνζπαζνύζε θάηη λα πεη, θάπνπ λα μεζπάζεη. Απηό λνκίδσ όηη όηαλ έγηλε ν
Μάεο ράζεθε. Άξρηζαλ όινη λα θάλνπλ πνιηηηθά θίικο, θηικάθηα.
Κηλεκαηνγξαθνύζαλ ηνπο εξγάηεο ζηα εξγνζηάζηα, ηηο απεξγίεο, ζέκαηα πνπ είραλ
ζρέζε κε ηηο επαλαζηαηηθέο δηαδηθαζίεο. Κάλαλ πξνβνιέο ζε ζηλεκά γηα λα
δηαθσηίζνπλ ηνπο εξγάηεο.

Ν.Θ. Μηιάο γηα ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηώζεηο. Δίλαη πάλησο γεγνλόο όηη ην ζηλεκά
ιεηηνύξγεζε ζαλ αγσγόο πξηλ ην Μάε. Καη όρη κόλν απηό. Οη άλζξσπνη ηνπ ζηλεκά
βηώλνπλ ιίγν πξηλ θαη ηε δηθή ηνπο «εμέγεξζε». Γελ ζπκάκαη αθξηβώο ηελ
εκεξνκελία, λνκίδσ κέζα ζην Φιεβάξε, απνκαθξύλεηαη ν πξόεδξνο ηεο
Cinématèque, Αλξί Λαλγθινπά, θαη ζηε Γαιιία γίλεηαη ρακόο. Μαδηθέο δηαδειώζεηο
ζηνπο δξόκνπο κε ηε ζπκκεηνρή κεγάισλ θαιιηηερλώλ, δηακαξηπξίεο, ζπγθξνύζεηο
κε ηελ αζηπλνκία. Έρεη κείλεη θιαζζηθή ε θσηνγξαθία ηνπ Εαλ Μαξαί θξαηώληαο
έλα νπιαθάη κε ηε θσηνγξαθία ηνπ Λαλγθινπά. ΢ηελ πξσηνπνξίααπηήο ηεο
θηλεηνπνίεζεο νη ζθελνζέηεο ηεο Ννβέι Βάγθ, Γθνληάξ, Σξπθώ, ΢ακπξόι θιπ. Οη
θηλεηνπνηήζεηο πήξαλ θαη δηεζλή δηάζηαζε γηαηί έθηαλαλ ηα ηειεγξαθήκαηα κε ηα
νπνία επώλπκνη ζθελνζέηεο δήισλαλ όηη ζα απνζύξνπλ ηηο ηαηλίεο ηνπο από ηελ
Γαιιηθή Σαηληνζήθε. ΋ια απηά πξνεγήζεθαλ ηνπ Μάε.

Ρ.Μ. Ζ κεγάιε ζεαηξηθή ζηηγκή ηνπ Μάε ηνπ ’68, ήηαλ κηα επαλάιεςε, κεηά από
δέθα πεξίπνπ ρξόληα ηνπ «Πεξηκέλνληαο ηνλ Γθνληώ». Αθνινπζεί κηα λέθξα θαη κεηά
έξρεηαη ε Αξηάλ Μνύζθηλ. Ζ επαλάζηαζε απηή έβγαηλε αιιηώο. Οη θαιιηηέρλεο
ζηξάθεθαλ ζηνλ εαπηό ηνπο θαη απηό είλαη ην ελδηαθέξνλ. Γελ ήηαλ κόλν ηα
νδνθξάγκαηα. Δπαλάζηαζε είλαη λα κπνξείο λα δεηο ηα πξάγκαηα δηαθνξεηηθά, δελ
είλαη ην ηη πεξηέρεη έλα έξγν, κηα ηαηλία. Τπάξρνπλ θαη άιιεο δηαζηάζεηο. Σν όηη
ππάξρεη αθόκε γαιιηθό ζηλεκά θαη έλαο λόκνο πνπ ην πξνζηαηεύεη, ν λόκνο ηνπ Εαθ
Λαλγθ, είλαη απνηέιεζκα ηνπ Μάε, καδί κε ηόζα άιια πξάγκαηα είλαη θη απηό
απνηέιεζκα ηνπ Μάε.