τό Μουσεῖον

ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

7
τό Μουσεῖον
7
2009-2013
*11089377*
ISSN 1108-9377
 τό Μουσεῖον
ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ΤΕΥΧΟΣ 7 • 2009-2013

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Γ. Δεσπίνης (Γλυπτά)
Η. Ζερβουδάκη (Αγγεία - Μικροτεχνία)
Α. Λεμπέση (Μεταλλοτεχνία)
Γ. Σακελλαράκης (Προϊστορικά - Αιγυπτιακά)

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΥΛΗΣ
Ε. Κουρίνου

ΓΕΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ

ΤΑΠ - Διεύθυνση Δημοσιευμάτων

ΣΧΕΔΙΑΣΗ
Γ. Παρασκευάδης

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ
Ε. Μιμίδου

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ
Δ. Δούμας

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Π. Φιλιππίδη

ΕΚΤΥΠΩΣΗ

© 2017 ΥΠΠΟ - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Τοσίτσα 1, 106 82 Αθήνα
eam@culture.gr

Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Διεύθυνση Δημοσιευμάτων
Πανεπιστημίου 57, 105 64 Αθήνα
www.tap.gr

ISSN 1108-9377
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Δρ Μ. Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου Χαιρετισμός 3

Δρ Γ. Κακαβάς Προλόγισμα 5

ΣΥΜΒΟΛΕΣ

Α. Γκαδόλου – Κ. Iωαννίδου Παλαιές και νέες συντηρήσεις αγγείων του Ζωγράφου

του Διπύλου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στο
Λούβρο 7
SUMMARY 20

Ο. Τζάχου-Αλεξανδρή Το επίνητρο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

αρ. 2179: ο Ζωγράφος και η ερμηνεία της παράστασης 21
SUMMARY 34

Α. Αλεξανδροπούλου Βοιωτικές οινοχόες ελληνιστικών χρόνων στο Εθνικό

Αρχαιολογικό Μουσείο 35
SUMMARY 44

Μ. Πωλογιώργη Επιτύμβια μνημεία από την αρχαία οδό προς τη Μεσογαία

στο Δήμο της Φλύας 45
SUMMARY 66

Ι. Μέννενγκα Το διονυσιακό ανάγλυφο αρ. 5147 στο Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο, ένα νέο έκθεμα 67
SUMMARY 78

Δ. Καλεσοπούλου – Κ. Μάγος «Ταξιδεύουμε… στους πολιτισμούς»: ένα πρόγραμμα

συνάντησης της αρχαιολογικής γνώσης με τη
διαπολιτισμική εκπαίδευση 79
SUMMARY 88

Ν. Ξυδέα Εκπαιδευτικά προγράμματα για τις περιοδικές εκθέσεις

του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου: 2010-2013 89
SUMMARY 102
 ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Α. Γκαδόλου, Γ. Καββαδίας, Χ. Αβρονιδάκη, A. Εγκαίνια νέων μόνιμων εκθέσεων του Εθνικού

Ε. Βιβλιοδέτης, Ε. Ζώση, Δ. Καλεσοπούλου, Αρχαιολογικού Μουσείου 103
Ε. Κωνσταντινίδη-Συβρίδη

A. Χριστοπούλου B. Οι περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου 2009-2013 111

I. Οι μεγάλες περιοδικές εκθέσεις 111
ΙΙ. Ο μικρές περιοδικές εκθέσεις 115
ΙΙΙ. Οι εκθέσεις στο πλαίσιο του εορτασμού για τις
Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 121

Γ. Κακαβάς, Χ. Αβρονιδάκη Γ. Συνέδρια: «Ο θεσμός της χορηγίας από την αρχαιότητα

μέχρι σήμερα», Θεσσαλονίκη, 7-8 Φεβρουαρίου 2014 122

Α. Χριστοπούλου Δ. Οι εκπαιδευτικές δράσεις και οι εκδηλώσεις των ετών

2009-2013 122

Ε. Λέκα Παραχώρηση αρχαιοτήτων από τις Συλλογές του Εθνικού

Αρχαιολογικού Μουσείου στην Α’ ΕΠΚΑ 136

Μ. Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου, Ε. Κώτσου, Παρουσίαση του πρώτου τόμου του επιστημονικού

Α. Δεληβορριάς, H. Kyrieleis, E. La Rocca, καταλόγου των γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού
N. Καλτσάς Μουσείου με τίτλο: «Κατάλογος γλυπτών I.1. Γλυπτά των
αρχαϊκών χρόνων από τον 7ο αιώνα ως το 480 π.Χ.» 141
 τό Μουσεῖον ΕΙΔΗΣΕΙΣ

A. Εγκαίνια νέων μόνιμων

εκθέσεων στο Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο

Σ τις 26 Φεβρουαρίου του 2009 παρουσιάστηκαν

για πρώτη φορά σε μόνιμη έκθεση, στον πρώτο
όροφο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και στους
χώρους του πρώην Νομισματικού Μουσείου, τα πήλινα
ειδώλια, η Συλλογή Βλαστού - Σερπιέρη, τα χρυσά
κοσμήματα και αργυρά σκεύη, καθώς και τα γυάλινα
αγγεία της Συλλογής Αγγείων και Μικροτεχνίας. Στην
αίθουσα 57 προβλήθηκαν σε δύο προθήκες αντιπρο-
σωπευτικά δείγματα των σημαντικότερων εργαστη­
ρίων της ελληνιστικής κεραμικής.
Τον συντονισμό του όλου εγχειρήματος είχε ο Δι-
ευθυντής του Μουσείου Ν. Καλτσάς, ενώ η επιστη-
μονική επιμέλεια και ο σχεδιασμός οφείλονται στην
Έφορο της Συλλογής Αγγείων και Μικροτεχνίας Ε.
Στασινοπούλου-Κακαρούγκα. Τον αρχιτεκτονικό σχε-
διασμό είχε η αρχιτέκτων Μ. Δρούγκα, ενώ τον σχε-
διασμό των προθηκών και την επιλογή του χρωματι-
σμού στην αίθουσα των χρυσών κοσμημάτων ανέλα-
βε ο Γιάννης Μετζικώφ. Στο έργο της ολοκλήρωσης
της έκθεσης εργάστηκαν οι αρχαιολόγοι Χ. Αβρονι-
δάκη, Ε. Βιβλιοδέτης, Α. Γκαδόλου, Ε. Ζώση, Γ. Καββα-
δίας, Ζ. Καρανίκου, οι αρχαιολόγοι-μουσειολόγοι Δ.
Καλεσοπούλου, Ν. Δαλακούρα, καθώς και οι συντη-
ρητές των εργαστηρίων κεραμικής και μετάλλων Π.
Αθανασόπουλος, Ε. Βελαλοπούλου, Δ. Δέλιος, Κ. Ιω-
αννίδου, Κ. Καπίρη, Γ. Καραμαργιού, Μ. Κοντάκη, Στ.
Κουτούβαλη, Γ. Μακρής, Κ. Μανούδη, Ι. Ντάλλα, Κ. Ξυ-
λινά και Π. Φέλερης.
Ελληνιστική κεραμική (αίθ. 57)
Α. Γκαδόλου, Γ. Καββαδίας
Η έκθεση ελληνιστικής κεραμικής του Εθνικού Αρχαι-
ολογικού Μουσείου (εικ. 1) περιλαμβάνει αγγεία που
προέρχονται από τον ελλαδικό χώρο και την Αίγυ-
πτο. Σχηματίσθηκε από αγορές, κατασχέσεις και δω-
ρεές συλλεκτών, όπως του Ιωάννη Δημητρίου, ο οποί-
ος δώρισε το 1884 στο ΕΑΜ τη συλλογή του με αρ-
χαιότητες από την Αίγυπτο.
1. Άποψη της αίθουσας της ελληνιστικής κεραμικής.
Για την παρουσίαση αντιπροσωπευτικών αγγείων
των κυριότερων κατηγοριών της ελληνιστικής κερα-
μικής έχουν διατεθεί δύο προθήκες στον προθάλαμο
του πρώην Νομισματικού Μουσείου, δίπλα στη θύρα
που επικοινωνεί με τις αίθουσες της Συλλογής Αγ-
γείων.
Στην πρώτη προθήκη εκτίθενται μελαμβαφή αγ-
γεία με πολύχρωμη γραπτή διακόσμηση των ρυθ-
μών της Δυτικής Κλιτύος (West-Slope) και Γναθίας
(Gnathia), αγγεία με επίθετα κοσμήματα (Plaketten-
vasen), μεγαρικοί σκύφοι κλπ. Η κατηγορία των λε-
γόμενων Plakettenvasen είναι η πιο εντυπωσιακή ως
προς το μέγεθος και τη διακόσμηση. Τα αγγεία είναι
διακοσμημένα με συνδυασμό εγχάρακτων, γραπτών
και επίθετων ανάγλυφων κοσμημάτων (εμβλήματα).
Τα εμβλήματα έφεραν παραστάσεις εμπνευσμένες
συνήθως από τη μυθολογία ή το δράμα. Χρησίμευ-
αν κυρίως ως οστεοδόχα ή τεφροδόχα αγγεία και σε
μερικές περιπτώσεις χαρασσόταν στον ώμο του αγ-
γείου το όνομα του νεκρού. Η χρονολογική τους εξέ-
λιξη καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του 3ου αι. π.Χ.
Στη δεύτερη προθήκη παρουσιάζονται αντιπρο-
σωπευτικά δείγματα από μελανόγραφες υδρίες τύ-
που Hadra και λαγύνους. Στο υλικό που εκτίθεται εκ-
προσωπούνται τα δύο από τα τρία αναγνωρισμένα
εργαστήρια της κατηγορίας υδριών τύπου Hadra. Το

[ 103 ] Ειδήσεις
2. Άποψη της πρώτης αίθουσας της Συλλογής των ειδωλίων.
πρώτο είναι αυτό της ομάδος L ή των δάφνινων στε-
φανιών, με κύριο διακοσμητικό θέμα το στεφάνι της
δάφνης. Χρονολογείται από το 260 έως τις αρχές του
2ου αι. π.Χ. και εντοπίζεται στην περιοχή της Φαιστού
και της Μεσαράς. Το δεύτερο εργαστήριο είναι αυτό
της ομάδος D ή των δελφινιών με κύριο διακοσμητικό
θέμα τα δελφίνια. Χρονολογείται από το 240 έως τις
αρχές 2ου αι. π.Χ. και εντοπίζεται στην Κνωσό.
Όσον αφορά στις λαγύνους, αγγεία που εμφανί-
ζονται γύρω στα μέσα του 2ου αι. π.Χ., συμπεριλαμ-
βάνονται αντιπροσωπευτικά παραδείγματα τόσο του
σφαιρικού όσο και του αμφικωνικού τύπου κοσμημένα
με μουσικά όργανα και γιρλάντες. Ενδιαφέρον παρου-
σιάζει και ένα μεμονωμένο παράδειγμα με ανάγλυφη
διακόσμηση, δυστυχώς άγνωστης προέλευσης.
Πήλινα ειδώλια (αίθ. 58-59)
Χ. Αβρονιδάκη, Ε. Βιβλιοδέτης
Σε δύο αίθουσες εκτίθενται 550 περίπου πήλινα ει-
δώλια, τα οποία καλύπτουν χρονικά το διάστημα από
τους γεωμετρικούς έως και τους ρωμαϊκούς χρόνους.
Τα εκθέματα, φυλαγμένα μέχρι τώρα στα υπόγεια και
άγνωστα στην έρευνα, αποτελούν ένα μικρό μόνο
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 104 ]
δείγμα της πλούσιας συλλογής ειδωλίων του Μου-
σείου, η οποία σχηματίστηκε στα τέλη του 19ου αιώ-
να. Πολλά από αυτά έχουν βρεθεί σε τάφους (κυρίως
στον αθηναϊκό Κεραμεικό, τη Βάρη, την Τανάγρα, την
Ερέτρια, τη Χαλκίδα και την Κόρινθο), άλλα σε σημα-
ντικά ιερά (όπως η Ακρόπολη των Αθηνών, το Καβεί-
ριο των Θηβών, το Ηραίο του Άργους και της Περα-
χώρας, το ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα, το ιερό
της Αρτέμιδος στους Λουσούς Αχαΐας κ.ά.), ενώ ένας
μεγάλος αριθμός προέρχεται από αγορές και κυρίως
δωρεές. Τα αντικείμενα αυτά, καμωμένα άλλοτε με το
χέρι, άλλοτε με τροχό ή μήτρα και άλλοτε με συνδυ-
ασμό των παραπάνω, εκπροσωπούν τα κυριότερα ερ-
γαστήρια παραγωγής του ελλαδικού χώρου (αττικό,
βοιωτικό, ιωνικό, ευβοϊκό, κρητικό, της Πελοποννήσου
και της Μ. Ασίας), σκιαγραφώντας τα ιδιαίτερα χα-
ρακτηριστικά και τις καλλιτεχνικές δυνατότητες των
δημιουργών τους.
Στην πρώτη αίθουσα (εικ. 2) τα ειδώλια παρου-
σιάζονται σε συνεχόμενες προθήκες, ακολουθώντας
τη χρονολογική εξέλιξη κατά εργαστήρια και τύπους,
έτσι ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να παρακολουθή-
σει την ιστορία της κοροπλαστικής τέχνης από τους
πρώτους πειραματισμούς μέχρι τη δημιουργία εκλε-
πτυσμένων και πρωτότυπων συνθέσεων. Ξεχωριστές
ενότητες συγκροτούν έργα που αποδίδουν με έντο-
νο ρεαλισμό σκηνές από την καθημερινή ζωή, κυρίως
3-4. Απόψεις της δεύτερης αίθουσας της Συλλογής των ειδωλίων (Μύρινα).

αγροτικές και οικιακές εργασίες, θέματα που σχετί- Στο μέσον της πρώτης αίθουσας δεσπόζουν εξαί-
ζονται με το παιδί και τον κόσμο του, αλλά και με τη ρετα δείγματα ειδωλίων του βοιωτικού εργαστηρί-
μουσική και τον χορό, ως αναπόσπαστα τμήματα της ου που χρονολογούνται από τον 6ο έως και το τέ-
παιδείας και της εκπαίδευσης του πολίτη. λος του 3ου αι. π.Χ., προτομές, καθώς και ειδώλια του

[ 105 ] Ειδήσεις
5. Άποψη της πρώτης αίθουσας της Συλλογής Βλαστού - Σερπιέρη.
2ου και του 1ου αι. π.Χ., μεγάλων συνήθως διαστά-
σεων και ιδιαίτερης χρωματικής ποικιλίας που αντι-
γράφουν ή μεταπλάθουν τύπους της μεγάλης πλα-
στικής.
Στη δεύτερη αίθουσα (εικ. 3-4), που αποτελεί την
πιο εντυπωσιακή ενότητα της έκθεσης, εκτίθενται
πήλινα ειδώλια από τη Μύρινα της Μ. Ασίας, που
δωρήθηκαν στο Εθνικό Μουσείο το 1889 από τον Ιω-
άννη Μισθό. Τα κοροπλαστικά εργαστήρια της μι-
κρασιατικής αυτής πόλης, επηρεασμένα αρχικά από
τη βοιωτική και την αττική παραγωγή και αργότε-
ρα από την αλεξανδρινή και την περγαμηνή, δημι-
ούργησαν τύπους ειδωλίων που εντυπωσιάζουν με
τη ζωντάνια και την ποικιλία τους, αναπλάθοντας
συχνά αγαλματικούς τύπους. Ανάμεσά τους ιπτάμε-
νες Νίκες και Έρωτες, γυναικείες μορφές, μουσικοί,
χορευτές και ηθοποιοί αποτυπώνουν την έξοχη τέ-
χνη μίας πόλης που ήκμασε από τον 3ο αι. π.Χ. μέ-
χρι τον 2ο αι. μ.Χ.
Στις κεντρικές προθήκες της ίδιας αίθουσας πα-
ρουσιάζονται δύο μοναδικά αριστουργήματα του
2ου-1ου αι. π.Χ. από τη Μύρινα, με διαστάσεις που
παραπέμπουν περισσότερο σε έργα γλυπτικής παρά
κοροπλαστικής: πρόκειται για σύμπλεγμα εφεδρι-
σμού γυναικείας μορφής και Νίκης και για αγαλμάτιο
του δέσμιου Έρωτα.
Μολονότι αποτελούν μικρό δείγμα μίας από τις
πλουσιότερες συλλογές ειδωλίων του κόσμου, τα ει-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 106 ]
δώλια της έκθεσης με τον πλούτο των θεμάτων, την
ποικιλία των τύπων και τη ζωντάνια των χρωμάτων
τους ξεπερνούν τους περιορισμούς που επιβάλλει το
ταπεινό υλικό κατασκευής τους και γίνονται καθρέ-
φτες ενός ολόκληρου κόσμου. Συνοπτικός οδηγός
τους, τον οποίο συνέγραψαν οι υπογράφοντες, εκ-
δόθηκε το 2013 από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων
και Απαλλοτριώσεων.
Η Συλλογή Βλαστού - Σερπιέρη (αίθ. 60-61)
Α. Γκαδόλου, Γ. Καββαδίας
Ο Μιχαήλ Π. Βλαστός ήταν Έλληνας της Διασποράς.
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1874. Έζησε στις Ηνωμένες
Πολιτείες, τη Μεγάλη Βρετανία και κυρίως στη Μασ-
σαλία, όπου ξεκίνησε την αρχαιοδιφική του δραστη-
ριότητα. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1936.
Είχε ευρύτατη μόρφωση και τον χαρακτήριζε το
ένστικτο του συλλέκτη. Παράλληλα με τη συλλεκτι-
κή και ερευνητική του δράση –υπήρξε διεθνώς ανα-
γνωρισμένος μελετητής της νομισματοκοπίας του
Τάραντα– ο Βλαστός πρωτοστάτησε το 1934 στην
ίδρυση της Εταιρείας των Φίλων του Εθνικού Αρχαι-
ολογικού Μουσείου. Το 1988, κατόπιν ενεργειών της
Όλγας Αλεξανδρή και της Ηούς Ζερβουδάκη, Διευ-
θυντριών του Εθνικού Μουσείου, η συλλογή κληρο- ότητα της Εταιρείας των Φίλων του Εθνικού Αρχαι-
δοτήθηκε, σύμφωνα με την επιθυμία του Μ. Βλαστού, ολογικού Μουσείου.
στο ελληνικό Δημόσιο από την οικογένεια Ιωάννη Στη δεύτερη αίθουσα (εικ. 7) παρουσιάζονται αντι-
Σερπιέρη, που την κατείχε νόμιμα μετά τον θάνα- κείμενα από την Αττική (προθήκες 10-17), τον Τάρα-
το της κόρης του συλλέκτη Πηνελόπης-Ιουλίας Βλα- ντα και άλλες θέσεις της Μεγάλης Ελλάδας (προθή-
στού-Σερπιέρη. κες 18-19). Όσον αφορά στην αττική κεραμική, εκτίθε-
Στις αίθουσες 60-61 της νέας πτέρυγας του Εθνι- νται αγγεία και ειδώλια του 5ου-4ου αι. π.Χ. και εκ-
κού Αρχαιολογικού Μουσείου εκτίθενται για πρώ- προσωπούνται σημαντικοί αγγειογράφοι του 5ου αι.,
τη φορά τα 451 από τα 760 αντικείμενα της Συλ- όπως ο Ζωγράφος του Πανός, ο Ζωγράφος του Αχιλ-
λογής Βλαστού, που χρονολογούνται από το 3000 λέα, ο Ζωγράφος της Ερέτριας κ.ά. Ιδιαίτερα σημα-
π.Χ. μέχρι και τον πρώιμο 3ο αι. π.Χ. Τα περισσότε- ντική είναι η σπάνια νικοσθενική πυξίδα με παράστα-
ρα προέρχονται από την Ελλάδα, κυρίως την Αττι- ση θεϊκής γαμήλιας πομπής, καθώς επίσης και τρεις
κή, τη Βοιωτία και την Κορινθία, ενώ ιδιαίτερα ση- μεγάλοι χόες του Ζωγράφου της Ερέτριας με παρα-
μαντική είναι η συλλογή αρχαιοτήτων από τον Τά- στάσεις από τη θρησκευτική ζωή και το θέατρο. Σε
ραντα της Μεγάλης Ελλάδας. Καταβλήθηκε ιδιαίτε- έναν άλλο χου σώζεται σπανιότατη απεικόνιση θεα-
ρη προσπάθεια ώστε η πολυσχιδής προσωπικότητα τρικού οικοδομήματος με ηθοποιό που προβάρει στη
του Βλαστού να προβληθεί μέσα από το πλουσιότα- σκηνή τον ρόλο του ως Περσέα μπροστά στο χορη-
το αρχείο του, το οποίο μας μεταφέρει στην ατμό- γό και τον διδάσκαλο του έργου. Από τις κατωιταλι-
σφαιρα των συλλεκτών αρχαιοτήτων του πρώτου μι- ωτικές αρχαιότητες, δείγματα της πλούσιας εγχώ-
σού του 20ού αιώνα. ριας κοροπλαστικής παράδοσης, ξεχωρίζουν ειδώλια
Στην πρώτη αίθουσα (εικ. 5) εκτίθενται αντικεί- ανακεκλιμένων συμποσιαστών (recumbenti), ανάγλυ-
μενα διαφόρων εργαστηρίων, που χρονολογούνται
από το 3000 π.Χ. έως το 480 π.Χ. (μινωικά, μυκηνα-
ϊκά, πελοποννησιακά, κρητικά και ροδιακά) και ατ-
τική κεραμική από τη γεωμετρική ως την πρώιμη
κλασική εποχή. Ξεχωρίζουν οι τρεις υδρίες του Ζω-
γράφου των Μεσογείων, αντιπροσωπευτικά δείγμα-
τα της μετάβασης από τον γεωμετρικό ρυθμό δι-
ακόσμησης στον πρώιμο ανατολίζοντα, καθώς και
οι ταφικοί μελανόμορφοι πίνακες του Σοφίλου και
του Λυδού, που αποτελούσαν μέρος της διακόσμη-
σης μεγάλων ταφικών μνημείων.
Σε ιδιαίτερη προθήκη (εικ. 6) παρουσιάζονται
αντικείμενα, έγγραφα και εποπτικό υλικό από το
πλούσιο αρχείο του Μ. Βλαστού, σχετικό με την
προσωπικότητά του και τον σχηματισμό της συλλο-
γής. Στο κέντρο εκτίθενται το σχέδιο και το μεταλ-
λικό πρότυπο της σφραγίδας της Εταιρείας των Φί-
λων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, έργο του
Émile Gilliéron υιού, μουσειακού καλλιτέχνη της δε-
καετίας του 1930. Σε αναλόγιο προβάλλεται το πολύ
σημαντικό χειρόγραφο του ημιτελούς τόμου του
Corpus Vasorum Antiquorum που προετοίμαζε για τη
συλλογή του ο Μ. Βλαστός, βοηθούμενος από τον
μεγάλο βρετανό αρχαιολόγο Sir John Beazley. Στην
αριστερή πλευρά της προθήκης παρουσιάζεται επι-
λογή της αλληλογραφίας του Μ. Βλαστού με επιφα-
νείς αρχαιολόγους της εποχής του, όπως π.χ. ο Sir
John Beazley, με τον οποίον ο Βλαστός ήταν στε-
νός φίλος και συνεργάτης, ο Paul Jacobsthal, ο Hans
Diepolder, ο Humphry Payne, η Gisela Richter και ο Sir
Arthur Evans. Στη δεξιά πλευρά έχουν αναρτηθεί δη-
μοσιεύματα σχετικά με την ίδρυση και τη δραστηρι- 6. Προθήκη με το αρχείο του Μ. Π. Βλαστού.

[ 107 ]
7. Προθήκες με αντικείμενα από τη Μεγάλη Ελλάδα και τον Τάραντα.

8. Άποψη προθήκης στην αίθουσα των χρυσών κοσμημάτων και αργυρών σκευών.

τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 108 ]

φα γοργόνεια από την επένδυση των πλευρικών τοι-
χωμάτων πήλινων κιβωτιόσχημων τάφων και μία σει-
ρά ακροκεράμων –όλα από τον Τάραντα–, αντιπρο-
σωπευτικοί τύποι της ανθηρής κεραμικής παραγω-
γής της μεγάλης σπαρτιατικής αποικίας που ιδρύθη-
κε το 706 π.Χ.
Η τεκμηρίωση και επεξεργασία του υλικού της
Συλλογής Βλαστού - Σερπιέρη έγινε με τη γενναιό-
δωρη στήριξη της Εταιρείας των Φίλων του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου και του Ιδρύματος Ψύχα.
Έχει συγγραφεί από τους υπογράφοντες και εκδοθεί
εντός του 2013 από το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων
και Απαλλοτριώσεων ο συνοπτικός οδηγός της Συλ-
λογής Βλαστού. Η λήψη των φωτογραφιών της Συλλο-
γής Βλαστού - Σερπιέρη (εικ. 5-7) πραγματοποιήθηκε
από τον φωτογράφο του ΕΑΜ κύριο Ελ. Γαλανόπουλο.
Χρυσά κοσμήματα και αργυρά σκεύη (αίθ. 62)
Ε. Ζώση
Στην αίθουσα 62 του πρώτου ορόφου του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου παρουσιάστηκαν για πρώ-
τη φορά στο κοινό χρυσά κοσμήματα και αργυρά
σκεύη μαζί με σφραγιδόλιθους ενδεικτικούς της επο-
χής τους, καθώς επίσης και ο ελεφαντοστέινος διά-
κοσμος από τη νεκρική κλίνη του τάφου των «Ανθε-
μίων» στη Μακεδονία. Η ποιότητα και η πληθώρα των
εκθεμάτων, η μοναδικότητα πολλών, αλλά κυρίως η
βεβαιωμένη προέλευσή τους καθιστούν τη συλλογή
αυτή μία από τις σημαντικότερες του κόσμου.
Τα κοσμήματα που παρουσιάζονται στην έκθεση
(εικ. 8) προέρχονται από διάφορες περιοχές της ηπει-
ρωτικής αλλά και της νησιωτικής Ελλάδας και εκτεί-
νονται χρονολογικά από τους γεωμετρικούς έως και
τους ρωμαϊκούς χρόνους. Εκτός από την πρώτη προ-
θήκη που αποτελεί εισαγωγή στην τέχνη της κοσμη-
ματικής παρουσιάζοντας τις τεχνικές διακόσμησης
και κατασκευής, στην υπόλοιπη έκθεση ακολουθεί-
ται η χρονολογική εξέλιξη της τέχνης σε χρυσό και
ασήμι. Όποτε ήταν εφικτό παρατέθηκαν ολοκληρω-
μένα ταφικά ανασκαφικά σύνολα, όπως αυτά του Κε-
ραμεικού, των Σπάτων, της Ελευσίνας και της Ανα-
βύσσου, που καταδεικνύουν ότι στην Αττική κατά τον
9ο και 8ο αι. π.Χ. υπήρχαν δραστήρια εργαστήρια κο-
σμηματοτεχνίας, ενώ από την Ερέτρια και τη Βάθεια
παρουσιάζονται εξαιρετικά κοσμήματα των κλασικών
και των ελληνιστικών χρόνων.
Αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά στους θαυμα-
στούς ρόδακες από τη Μήλο που χρονολογούνται
στο δεύτερο μισό του 7ου αι. π.Χ. και στο σύνολο
[ 109 ] Ειδήσεις
των σφραγιδολίθων του 7ου-6ου αι. π.Χ. με την ίδια
προέλευση. Εντυπωσιακά ευρήματα, όπως το περι-
δέραιο από την Κόρινθο με την πλεχτή ταινία και
τα καρπόσχημα εξαρτήματα (330-320 π.Χ.), το χρυ-
σό στεφάνι κισσού από τάφο του ακριτικού Καστελ-
λόριζου (4ος αι. π.Χ.) και ο αργυρός κάδος από μα-
κεδονικό τάφο στο Πιλάφ Τεπέ (Βελεστίνο Θεσσα-
λίας, 3ος αι. π.Χ.) τραβούν το βλέμμα του επισκέπτη.
Πολύ σημαντικά σύνολα αποτελούν τα αργυρά
σκεύη του και το χρυσό δαχτυλίδι με την παράστα-
ση Μούσας στο δακτυλιόλιθο από τη Γαβαλού της
Αιτωλίας (4ος-3ος αι. π.Χ.), τα αργυρά σκεύη από τη
Γορίτσα της Μαγνησίας (δεύτερο μισό του 4ου αι.
π.Χ.) και τα αργυρά σκεύη και τα πολύτιμα κοσμήμα-
τα από τη Δημητριάδα (3ος-2ος αι. π.Χ.) και το Πα-
λαιόκαστρο της Θεσσαλίας (1ος αι. π.Χ.). Μία ξεχωρι-
στή ομάδα είναι τα νεκρικά κοσμήματα, χρυσά διαδή-
ματα, δαχτυλίδια, μετάλλια, κατασκευασμένα ειδικά
και μόνο για ταφική χρήση που βρέθηκαν στην Κάτω
Αχαΐα (3ος-2ος αι. π.Χ.) και στο Ανακτόριο της Ακαρ-
νανίας (3ος-1ος αι. π.Χ.).
Χρονολογικά η έκθεση ολοκληρώνεται με την πα-
ρουσίαση των κοσμημάτων από τον τάφο της Φιλω-
τέρας Αμυμώνης που βρέθηκε στον Κεραμεικό (3ος
αι. μ.Χ.), του συνόλου από την Ελευθερούπολη της
Παλαιστίνης (1ος-2ος αι. μ.Χ.), των κοσμημάτων από
τον γυναικείο τάφο που βρέθηκε κατά τις εκσκαφές
για τα θεμέλια των νέων πυλώνων της Εθνικής Τρα-
πέζης (1ος αι. μ.Χ.) και με κοσμήματα που προέρχο-
νται από ιδιωτικές συλλογές και χρονολογούνται κυ-
ρίως στους ρωμαϊκούς χρόνους.
Η έκθεση τελειώνει με μία προθήκη στο κέντρο
της αίθουσας, όπου παρουσιάζονται όλα τα απαραί-
τητα για τον γυναικείο στολισμό κοσμήματα, ψιμύ-
θια και σκεύη.
Γυάλινα σκεύη (αίθ. 63)
Χ. Αβρονιδάκη
Στην τελευταία αίθουσα (εικ. 9) εκτίθενται 200 πε-
ρίπου γυάλινα σκεύη, που προέρχονται από διάφο-
ρες περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελ-
λάδας και χρονολογούνται από τους γεωμετρικούς
έως και τους υστεροβυζαντινούς χρόνους. Η παρου-
σίασή τους ακολουθεί τη χρονολογική τους εξέλι-
ξη, τις τεχνικές και τα σχήματα, σε μία προσπάθεια
να γίνουν κατανοητοί οι πολύπλοκοι τρόποι δημι-
ουργίας τους, από τη χύτευση σε ανοιχτή μήτρα και
την κατασκευή με την τεχνική του πυρήνα μέχρι και
τη χρήση του φυσητήρα, που μετέτρεψε τα γυάλι-
9. Άποψη της αίθουσας της Συλλογής των γυάλινων σκευών.

10. Άποψη της Κυπριακής Συλλογής.

τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 110 ]

να αγγεία από είδος πολυτελείας σε προσιτό σκεύ-
ος στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Παράλληλα,
κάποια από αυτά ομαδοποιούνται κατά ανασκαφικά
σύνολα, όπως είναι τα ευρήματα από το Παλαιόκα-
στρο της Θεσσαλίας και από το ναυάγιο των Αντι-
κυθήρων, ενώ άλλα, όπως η διάφανη κύλικα από τη
Σίφνο με παράσταση Ερωτιδέων επάνω σε θαλάσ-
σιο ίππο και γρύπα και η γαλαζοπράσινη τεφροδό-
χος κάλπις του 1ου-2ου αι. μ.Χ., αποτελούν μεμονω-
μένα εκθέματα στο κέντρο της αίθουσας. Την έκθε-
ση κλείνουν τα πολύχρωμα μυροδοχεία, ίσως αγια-
στούρες, του 14ου αι. μ.Χ., που βρέθηκαν σε τάφο
στο Διονυσιακό Θέατρο των Αθηνών.
Κυπριακές Αρχαιότητες (αίθ. 64)
Δ. Καλεσοπούλου, Ε. Κωνσταντινίδη-Συβρίδη
Την Τετάρτη 18 Μαρτίου 2009 εγκαινιάστηκε στο
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο η μόνιμη έκθεση Κυ-
πριακών Αρχαιοτήτων (εικ. 10) από τον Πρόεδρο της
Δημοκρατίας κύριο Κάρολο Παπούλια και τον Πρό-
εδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κύριο Δημήτριο
Χριστόφια. Η έκθεση διοργανώθηκε με τη δωρεά του
Ιδρύματος Α. Γ. Λεβέντη και υπό την επιστημονική
εποπτεία του καθηγητή Β. Καραγιώργη, σε συνεργα-
σία με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Παρουσιά-
ζονται 180 έργα της Κυπριακής Συλλογής του Μου-
σείου, τα οποία επιμελήθηκαν οι Συλλογές Προϊστο-
ρικών Αρχαιοτήτων, Γλυπτών, Αγγείων και Μικροτε-
χνίας.
Η Κυπριακή Συλλογή του Εθνικού Αρχαιολογι-
κού Μουσείου συγκροτήθηκε σταδιακά από τον 19ο
αιώνα, με αγορές έργων της Αρχαιολογικής Εται-
ρείας (1879) και δωρεές συλλεκτών (1880, 1895,
1897). Ο εμπλουτισμός της συνεχίστηκε στις αρ-
χές του 20ού αιώνα με αγορές, δωρεές καθώς και
μέσω προγράμματος επίσημης ανταλλαγής αρχαι-
οτήτων (1928). Σήμερα, η Κυπριακή Συλλογή στην
αίθουσα 64 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
αριθμεί περίπου 850 έργα, τα οποία αντιπροσω-
πεύουν όλες τις χρονικές περιόδους της κυπρια-
κής ιστορίας και τέχνης από την Πρώιμη Χαλκο-
κρατία (περ. 2500 π.Χ.) έως τους ρωμαϊκούς χρό-
νους (4ος αι. μ.Χ.).
Η έκθεση πλαισιώνεται από οπτικοακουστικό υλι-
κό που διευκολύνει τον επισκέπτη να εξοικειωθεί με
το φυσικό περιβάλλον του νησιού και την πλούσια
ιστορία του, όπως αυτή τεκμηριώνεται μέσα από τα
αρχαιολογικά ευρήματα.
[ 111 ] Ειδήσεις
B. Οι περιοδικές εκθέσεις
του Μουσείου 2009-2013
Α. Χριστοπούλου
Ι. Οι μεγάλες περιοδικές εκθέσεις
Τ ο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συνεχίζοντας με
συνέπεια την υλοποίηση των στόχων του, ένας
από τους οποίους είναι και η διοργάνωση μίας του-
λάχιστον μεγάλης αρχαιολογικής περιοδικής έκθε-
σης κάθε χρόνο, οργάνωσε στις αίθουσες των περι-
οδικών εκθέσεων τις παρακάτω κατά έτος εκθέσεις:
1. «Γυναικών λατρείες. Τελετουργίες και
καθημερινότητα στην αρχαία Αθήνα»
Στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 180 χρόνια από
τη θέσπιση (1829) και τα 120 χρόνια από την επίσημη
εγκαινίασή του (1889), το Εθνικό Αρχαιολογικό Μου-
σείο παρουσίασε από τις 20 Ιουλίου έως τις 30 Νο-
εμβρίου 2009 περιοδική έκθεση με θέμα τη γυναίκα
στην αρχαιότητα. Η έκθεση αυτή πραγματοποιήθη-
κε από κοινού και σε συνεργασία με το Κοινωφελές
Ίδρυμα Αλέξανδρος Σ. Ωνάσης και βάσει του προ-
γραμματισμού είχε ήδη παρουσιαστεί στο Onassis
Cultural Center στη Νέα Υόρκη, με τίτλο “Worshiping
Women. Ritual and Reality in Classical Athens”, από τον
Δεκέμβριο του 2008 έως τον Μάιο του 2009. Την επι-
στημονική επιμέλεια της έκθεσης ανέλαβαν ο δρ Νι-
κόλαος Καλτσάς, Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολο-
γικού Μουσείου και ο καθηγητής αρχαιολογίας στο
Johns Hopkins University, Dr Alan Shapiro.
Η έκθεση μέσα από 174 αντικείμενα, αγγεία, γλυ-
πτά και χάλκινα, παρουσιάζει τη συμμετοχή των γυ-
ναικών στη λατρεία, σε τελετουργίες, καθώς και
εορταστικά δρώμενα στην Αττική κατά την κλασι-
κή εποχή. Οι ρόλοι που διαδραμάτιζαν οι γυναίκες
σε αυτές τις διαδικασίες τους προσέδιδαν μία ιδιαί-
τερη ταυτότητα και κοινωνική υπόσταση, διαφορο-
ποιημένη από τον καθημερινό τους βίο και τον πε-
ριορισμό τους σε οικιακές εργασίες. Από το σύνολο
των έργων τα 148 προέρχονταν από ελληνικά μου-
1. Ο κατάλογος της έκθεσης.
σεία και τα λοιπά 29 από μουσεία της Ευρώπης και
των ΗΠΑ.
Οι ρόλοι των γυναικών παρουσιάστηκαν σε πέ-
ντε ενότητες με τίτλους: «Θεές», «Ιέρειες», «Οι γυναί-
κες στη λατρεία», «Γιορτές» και « Ο Κύκλος της ζωής».
Ο κατάλογος της έκθεσης (εικ. 1), τον οποίον επι-
μελήθηκαν ο δρ Νικόλαος Καλτσάς και ο καθηγη-
τής Alan Shapiro, αποτελεί ειδική μονογραφία για το
θέμα με συγγραφείς διακεκριμένους έλληνες και ξέ-
νους αρχαιολόγους. Περιλαμβάνει εισαγωγικά κείμε-
να των ενοτήτων, καθώς και τα λήμματα με τις φω-
τογραφίες των εκθεμάτων.
2. «Ερέτρια. Ματιές σε μια αρχαία πόλη»
Η έκθεση που διοργανώθηκε από το Εθνικό Αρχαιο-
λογικό Μουσείο, την τότε ΙΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών
και Κλασικών Αρχαιοτήτων και με την πρωτοβουλία
της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, παρουσίασε το
παρελθόν της πόλης της Ερέτριας και της κεντρικής
Εύβοιας από τις απαρχές έως την ύστερη αρχαιότη-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 112 ]
2. Ο κατάλογος της έκθεσης.
τα, από τις 26 Απριλίου έως τις 25 Αυγούστου 2010.
Σκοπός της έκθεσης ήταν μια ζωντανή και πρωτότυ-
πη παρουσίαση της ζωής μιας αρχαίας ελληνικής πό-
λης μέσα από τα ευρήματα των ανασκαφών, σχεδι-
αστικές αναπαραστάσεις, μακέτες και προβολές βί-
ντεο. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με δαπάνες της
Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής, η οποία αποτελεί
τη μοναδική μόνιμη αρχαιολογική αποστολή εκτός
των συνόρων της Ελβετίας.
Τα 437 αρχαία αντικείμενα της έκθεσης εντάχθη-
καν σε τέσσερις ενότητες:
Η πρώτη ενότητα αφιερώθηκε στην ιστορική πο-
ρεία της πόλης, από την αρχή της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Τα εκθέματα φωτίζουν την πρώτη κατοίκηση, την
ακμή της πόλης στους γεωμετρικούς χρόνους, το
εμπόριο και τις σχέσεις με το εξωτερικό, τις αποι-
κίες, καθώς και την ανάπτυξη της αλφαβητικής γρα-
φής. Η δεύτερη ενότητα επικεντρώνεται σε θέματα
της καθημερινής ζωής στην πόλη. Ο δημόσιος βίος
παρουσιάζεται μέσα από εκθέματα που σχετίζονται
με τη λειτουργία της αγοράς, των στοών και των γυ-
μνασίων. Ο ιδιωτικός βίος αντιπροσωπεύεται από αρ-
χιτεκτονικά μέλη οικιών, οικιακά σκεύη, αλλά και ομά-
δες αντικειμένων που σχετίζονται με τον γάμο, τη
ζωή της γυναίκας, του παιδιού ή τις λατρευτικές πρα-
κτικές στο σπίτι. Η θρησκευτική ζωή των Ερετριέων,
στην τρίτη ενότητα, αντικατοπτρίζεται στις λατρεί-
ες και τα ιερά, με ιδιαίτερη αναφορά στον πολιούχο
θεό της Ερέτριας Απόλλωνα Δαφνηφόρο. Η τελευ-
ταία ενότητα θίγει θέματα του θανάτου και της με-
ταθανάτιας ζωής μέσα από την παρουσίαση των νε-
κροπόλεων, των ταφών και των κτερισμάτων.
Η έκθεση πλαισιώθηκε από σχέδια και μακέτες σε
κλίμακα 1:50 που αναπαριστούσαν μερικά από τα πιο
σημαντικά κτίρια της Ερέτριας, υδατογραφίες με το-
πία της Ερέτριας κατά την αρχαιότητα ή σκηνές της
καθημερινής ζωής, καθώς και μικρής διάρκειας ταινίες.
Ο επιστημονικός κατάλογος της έκθεσης (εικ. 2)
περιλαμβάνει κείμενα και λήμματα με φωτογραφίες
των 437 αντικειμένων, τα οποία συνέγραψαν διακε-
κριμένοι ελβετοί και έλληνες αρχαιολόγοι. Επιμελη-
τές του καταλόγου είναι, εκτός από τον Διευθυντή
του Μουσείου Νικόλαο Καλτσά, ο Sylvian Fachard, η
Αθανασία Ψάλτη και η Μιμίκα Γιαννοπούλου.
Μετά το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η έκθεση
παρουσιάστηκε στη Συλλογή Ludwig της Βασιλείας από
τον Σεπτέμβριο του 2010 έως τον Ιανουάριο του 2011.
3. «Μύρτις. Πρόσωπο με πρόσωπο
με το παρελθόν»
Κεντρικό έκθεμα ήταν το αναπλασμένο πρόσωπο της
ανώνυμης εντεκάχρονης Αθηναίας (εικ. 3) που υπήρ-
ξε και αυτή, όπως και ο Περικλής, ένα από τα δε-
κάδες χιλιάδες θύματα του τυφοειδούς πυρετού του
430 π.Χ. Η έκθεση-παρουσίαση αυτού του σημαντι-
κού διεπιστημονικού επιτεύγματος πραγματοποιή-
θηκε με την ευγενική προσφορά του οδοντιάτρου-
ορθοδοντικού, επίκουρου καθηγητή Μανόλη Παπα-
γρηγοράκη και, μέσω αυτού, του Πανεπιστημίου Αθη-
νών, ύστερα από γόνιμη συνεργασία με το Μουσείο
από τις 13 Σεπτεμβρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2010.
Περιελάμβανε πληροφόρηση για α) την ανασκαφή, β)
την ιατρική έρευνα, γ) τα στάδια της ανάπλασης της
«Μύρτιδος» και δ) έκθεση επιτυμβίων στηλών κυρίως
από παιδικές ταφές. Η έκθεση των τελευταίων απο-
τελούσε συμβολικά τη μεταφυσική συνάντηση της
Μύρτιδος με τους νεκρούς Αθηναίους του 5ου αι. π.Χ.,
που απεικονίζονται στις στήλες, αλλά και μία υπενθύ-
μιση για την κοινή ανθρώπινη μοίρα, τον θάνατο, δι-
αχρονικά, καθώς και την ήττα του θανάτου μέσω της
μνήμης. Ήταν η πρώτη φορά που η έκθεση αυτή συ-
νοδεύτηκε από αρχαία εκθέματα.
[ 113 ] Ειδήσεις
3. Μύρτις.
4. «Μύθος και Νόμισμα.
Η εικονογράφηση του μύθου»
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Νομισματικό
Μουσείο και η Νομισματική Συλλογή της Alpha Bank
για πρώτη φορά συνεργάστηκαν και διοργάνωσαν
από κοινού την περιοδική σπονδυλωτή έκθεση «Μύ-
θος και Νόμισμα», η οποία παρουσιάστηκε ταυτοχρό-
νως και στα δύο μουσεία από τις 15 Απριλίου έως τις
27 Νοεμβρίου 2011.
Στην έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσεί-
ου εκτέθηκαν για πρώτη φορά 261 νομίσματα της
Συλλογής της Alpha Bank, η οποία αριθμεί πάνω
από 10.000 αντικείμενα και θεωρείται ως μία από
τις πλουσιότερες και σημαντικότερες διεθνώς, κα-
θώς και 71 νομίσματα του Νομισματικού Μουσείου
και 79 επιλεγμένα αρχαία έργα από τις συλλογές
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, γλυπτά, αγ-
γεία και μετάλλινα.
Οι πρωταγωνιστές των ελληνικών μύθων, το Δω-
δεκάθεο, τα Μυθικά όντα, ο Ημίθεος Ηρακλής, οι
Δευτερεύουσες θεότητες, οι Ήρωες και Μυθικές
ιστορίες διαμόρφωσαν τις πέντε ενότητες της έκ-
θεσης, με στόχο την υποστήριξη και την προβολή
των μυθολογικών θεμάτων που απεικονίζονται στις
όψεις των νομισμάτων καθ’ όλη τη διάρκεια της αρ-
χαιότητας.
Την επιστημονική επιμέλεια είχαν οι Διευθυντές
των δύο μουσείων Νικόλαος Καλτσάς και Δέσποινα
Ευγενίδου και η επιμελήτρια της Νομισματικής Συλ-
λογής της Alpha Bank Δήμητρα Τσαγκάρη.
Ο επιστημονικός κατάλογος (εικ. 4), στην ελληνι-
κή και αγγλική γλώσσα, τον οποίο επιμελήθηκε η Δή-
4. Ο κατάλογος της έκθεσης.
μητρα Τσαγκάρη, περιλαμβάνει εισαγωγικά κείμενα
και λήμματα για όλα τα εκθέματα, καθώς και πλούσιο
φωτογραφικό υλικό.
5. «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων.
Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός»
Για πρώτη φορά παρουσιάστηκε από τις 6 Απριλίου
2012 έως τις 29 Ιουνίου 2014 το σύνολο σχεδόν των
αρχαιοτήτων οι οποίες ανασύρθηκαν από τον χώρο
του περίφημου ναυαγίου κοντά στα Αντικύθηρα. Το
ναυάγιο εντόπισαν σφουγγαράδες από τη Σύμη και
η μερική ανέλκυσή του συνιστά την πρώτη μεγάλης
έκτασης ενάλια έρευνα παγκοσμίως.
Οργάνωση
Η έκθεση συνδιοργανώθηκε από το Εθνικό Αρ-
χαιολογικό Μουσείο, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, την
Ομάδα Μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων
και την Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνο-
λογίας (ΕΜΑΕΤ). Τον γενικό συντονισμό της έκθεσης
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 114 ]
5. Ο κατάλογος της έκθεσης.
είχε ο Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μου-
σείου Νικόλαος Καλτσάς, ο οποίος συνταξιοδοτήθη-
κε στις 30 Απριλίου του 2012. Μέγας χορηγός της έκ-
θεσης και του επιστημονικού καταλόγου της (εικ. 5)
ήταν η ελβετική ωρολογοποιία Hublot.
Αν θέλαμε να ορίσουμε επιγραμματικά το ναυά-
γιο των Αντικυθήρων, ώστε να συμπεριληφθούν όλες
οι ιδιαιτερότητες και η σημασία του, θα το χαρα-
κτηρίζαμε ως ένα κέλυφος διεπιστημονικής έρευνας
διαχρονικά. Τα ευρήματά του δεν αποτελούν, όπως
θα ήταν αναμενόμενο, ένα κλειστό σύνολο, αφού το
φορτίο του χρονολογείται από τον 4ο έως και τον 1ο
αι. π.Χ. Το φορτίο αυτό υποδεικνύει την πρώτη εμπο-
ρία έργων τέχνης του δυτικού κόσμου. Η ανέλκυσή
του σηματοδοτεί την αυγή των επιτυχών εναλίων
ερευνών στην Ελλάδα και παγκοσμίως. Ο μηχανισμός
εκπλήσσει διαρκώς τους ειδικούς που τον μελετούν.
Τα 378 εκθέματα της έκθεσης εντάχθηκαν σε τέσ-
σερις ενότητες.
Ενότητα 1η: Το ιστορικό της ανέλκυσης – H Αυγή
της ενάλιας αρχαιολογίας.
Στην εισαγωγική ενότητα παρουσιάστηκε το χρο-
νικό των επιχειρήσεων της ανέλκυσης και των πρώ-
των συντηρήσεων των πολύτιμων αρχαιοτήτων, κα-
θώς και σχετικά κρατικά έγγραφα και δημοσιεύματα
του Τύπου της εποχής.
Ενότητα 2η: Το πλοίο του ναυαγίου. Το μέγεθός
του, το πλήρωμα και οι επιβάτες του.
Παρουσιάστηκαν σπαράγματα από το κύτος του
πλοίου με τη μολύβδινη επένδυση στο εξωτερικό του
και άλλα εξαρτήματα από τον εξοπλισμό του (σύ-
στημα παροχέτευσης νερού από το κύτος, μετρη-
τές-ανιχνευτές βυθού κλπ.). Από τα σωζόμενα λείψα-
να –αλλά και το φορτίο του– προκύπτει ότι το πλοίο
ήταν φορτηγό (αρχ. ὁλκάς, λατ. navis oneraria), εκτι-
μώμενης χωρητικότητας 300 τόνων. Εκτέθηκαν, επί-
σης, αντικείμενα που ήταν στην υπηρεσία του πλη-
ρώματος και των επιβατών του (π.χ. αγγεία, λυχνάρια,
παιχνίδια), τα οποία ανακαλούν την καθημερινότητα
και τις συνήθειες των ανθρώπων του πλοίου.
Ενότητα 3η: Η πορεία και το φορτίο του πλοίου.
Τα χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα, τα γυάλινα
αγγεία και τα χάλκινα σκεύη, καθώς και τα χρυσά κο-
σμήματα στην ενότητα αυτήν, είναι αντιπροσωπευτι-
κά των έργων που ανασύρθηκαν από το ναυάγιο και
αποτελούν ένα μέρος μόνο του φορτίου του. Το υπό-
λοιπο φορτίο καταποντίστηκε μαζί με το πλοίο σε
πολύ μεγάλο βάθος. Τα έργα αυτά μαρτυρούν τις αι-
σθητικές προτιμήσεις των παραγγελιοδοτών ή υπο-
ψήφιων αγοραστών, αλλά πρωτίστως αντικατοπτρί-
ζουν το νέο ιστορικό φαινόμενο της εμπορίας έργων
τέχνης, της πρώτης στην ιστορία του δυτικού πολι-
τισμού.
Η μελέτη του φορτίου θα συνεισφέρει σημαντικά
στην έρευνα για το θαλάσσιο εμπόριο και τη διακίνη-
ση έργων ελληνικής τέχνης στο τέλος της ελληνιστι-
κής εποχής και της δημοκρατικής περιόδου της Ρώ-
μης, υπό το φως των εμπορικών δραστηριοτήτων και
των αισθητικών επιλογών της ανερχόμενης ρωμαϊκής
αριστοκρατίας.
Ενότητα 4η: Ο Μηχανισμός
Το ένα τρίτο της έκθεσης αφιερώθηκε σε αυτήν την
εκπληκτική, μοναδική και παγκοσμίου ενδιαφέροντος
συσκευή μαθηματικής και αστρονομικής επιστήμης.
Πρόκειται για ένα αστρονομικό υπολογιστικό μηχά-
νημα (computer), ένα αστρονομικό δηλαδή ημερολό-
γιο που προσδιόριζε τον χρόνο με βάση τις κινήσεις
του ήλιου, της σελήνης και τις μεταξύ τους σχέσεις,
δηλαδή τις εκλείψεις και τις κινήσεις άλλων γνωστών
για την εποχή πλανητών, όπως έγραψε ο D. Price, με-
λετητής των θραυσμάτων, το 1974.
Εκτέθηκαν για πρώτη φορά όλα τα σωζόμενα
θραύσματα, 82 στον αριθμό. Η ιστορία της ταύτισης
και τα έως τώρα συμπεράσματα της διεπιστημονι-
κής μελέτης του, σχέδια, ραδιογραφίες, τομογραφίες,
[ 115 ] Ειδήσεις
ψηφιοποιημένες προσομοιώσεις και αντίγραφα των
κατά καιρούς προτεινόμενων ανακατασκευών του,
καθώς και μία ολιγόλεπτη 3D ταινία παραγωγής του
Ph. Nicollet, αποτέλεσαν το εποπτικό υλικό για τους
επισκέπτες.
Συνεργαζόμενοι φορείς και συμμετέχοντες με εκ-
θέματα:
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Διεύθυνση Εθνικού
Αρχείου Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, Νο-
μισματικό Μουσείο, Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων,
Πρόγραμμα Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των
Επιστημών και της Τεχνολογίας του ΕΙΕ, Ομάδα Με-
λέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, Εταιρεία
Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας και Michael
Wright με ένα από τα ομοιώματα του Μηχανισμού.
Κατάλογος: Η έκθεση συνοδεύτηκε από ειδικό κα-
τάλογο-μονογραφία για το θέμα (εικ. 5), στον οποίο
διακεκριμένοι έλληνες αρχαιολόγοι και επιστήμονες
των φυσικών επιστημών παρουσιάζουν κείμενα τόσο
των ενοτήτων της έκθεσης όσο και επιμέρους θεμά-
των σχετικών με το ναυάγιο. Ο κατάλογος, τον οποί-
ον επιμελήθηκαν ο Νικόλαος Καλτσάς, η Έλενα Βλα-
χογιάννη και η Πολυξένη Μπούγια, περιλαμβάνει, επί-
σης, τις φωτογραφίες και τα λήμματα των αντικει-
μένων.
II. Οι μικρές περιοδικές εκθέσεις
Το 2009, που περατώθηκε η επανέκθεση των μονί-
μων εκθέσεών του, το Μουσείο αποφάσισε –πιεζόμε-
νο αναίτια και από την υποβάθμιση της περιοχής– να
δώσει βήμα και στη σύγχρονη τέχνη με τη διοργάνω-
ση εκθέσεων έργων σύγχρονων καλλιτεχνών στο ει-
δυλλιακό του αίθριο. Η πρώτη έκθεση είχε τίτλο «Αρ-
χαίος ελληνικός πολιτισμός… Διαρκής έμπνευση» (εικ. 6)
και πραγματοποιήθηκε από τις 17 Ιουλίου έως τις 2
Αυγούστου 2009.
Η εικαστική ομάδα «Σημείον Τέχνης» φιλοξενήθη-
κε στο αίθριο του Μουσείου και παρουσίασε έκθεση
έργων ζωγραφικής, ψηφιδωτών και μικρογλυπτικής,
εμπνευσμένων από την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Η έκθεση εντάχθηκε στις εκδηλώσεις του Μουσεί-
ου για τον εορτασμό των 180 χρόνων από την ίδρυ-
σή του. Συμμετείχαν αλφαβητικά οι καλλιτέχνες: Γι-
ούλη Βρανά, Πέγκυ Γραφάκου, Μιχάλης Μηναριτζό-
γλου, Γιώργος Παπαμιχαλάκης, Μαίρη Παρασύρη, Βα-
ντίμ Σούκωβ, Βασίλης Τσίνας, Δημήτρης Ψωμοδότης.
Η επιμέλεια της διοργάνωσης έγινε από τη γράφου-
σα και της έκθεσης από την Κατερίνα Σάκαλακ.
 1. «Τόπος και χρόνος»,
αίθριο, 1-31 Οκτωβρίου 2010

Έκθεση έργων του ζωγράφου Χάρι Ξένου, τα οποία

βασίζονται στην εικαστική μελέτη μεγάλων αρχαιολο-
γικών χώρων (Δήλος, Έφεσος), καθώς και στη βιωματι-
κή προσέγγιση χαρακτηριστικών συμβόλων της αρχαι-
ότητας (κίονας, πυραμίδα). Ιδιαίτερο στοιχείο του καλ-
λιτέχνη είναι τα pastel χρώματα στους πίνακες, μέσα
από τεχνικές που παραπέμπουν στην αισθητική του
fresco. Την έκθεση επιμελήθηκε η Μαρίνα Κοριολάνο-
Λυκουρέζου και συντόνισε η γράφουσα.

2. «Τα φαντάσματα της Μεσογείου ή

οι αντικατοπτρισμοί του παρελθόντος»,
αίθουσα του βωμού, 17 Μαΐου-31 Αυγούστου 2012

Έκθεση έργου της εικαστικού Μαριάννας Στραπα-

τσάκη, η οποία συνοδευόταν από επιτοίχιο κείμενο
του επιμελητή της Ανδρέα Ιωαννίδη, αναπληρωτή κα-
θηγητή στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, καθώς
και από δωρεάν διανεμόμενο ενημερωτικό έντυπο.
Η εγκαινίαση αφιερώθηκε στον εορτασμό της
Παγκόσμιας Ημέρας των Μουσείων. Το έργο (εικ. 7)
6. Έκθεση με τίτλο «Αρχαίος ελληνικός πολιτισμός…
είναι μία μνημειώδης σύνθεση/βίντεο-εγκατάσταση,
Διαρκής έμπνευση».

7. Έκθεση Μ. Στραπατσάκη.

τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 116 ]

8. «Στάση: Μουσείο».
που αποτελείται από τέσσερις διαφανείς κυλίνδρους
με διπλά τοιχώματα, ένα φύλλο ζωγραφισμένης ανο-
ξείδωτης λαμαρίνας και μία οθόνη μέσα σε κάθε κύ-
λινδρο, καθώς και μία στρώση βότσαλα γύρω από
τους κυλίνδρους. Στο σύγχρονο αυτό έργο τέχνης
εμπεριέχονται τα παραδοσιακά υλικά και η σύγχρο-
νη τέχνη, η ακίνητη εικόνα μαζί με το βίντεο. Η καλ-
λιτέχνις επικεντρώνεται στους πολιτισμούς της Με-
σογείου, κολόνες του δυτικού πολιτισμού, και με ει-
κόνες από τον αρχαίο ναό της Αφαίας στην Αίγινα,
που προβάλλονται στο βίντεο, καθώς και στα σχέ-
δια της ανοξείδωτης λαμαρίνας, εστιάζει στον αρ-
χαίο ελληνικό πολιτισμό, υμνητή του ιδανικού αν-
θρώπου. Περνά, έτσι, από το συγκεκριμένο στο δι-
αρκές, στην αιώνια διεργασία της γέννησης – θανά-
του – αναγέννησης. Με αυτούς τους συμβολισμούς
το έργο της Μαριάννας Στραπατσάκη κρίθηκε ότι
εναρμονίζεται μέσα στο Μουσείο, ανάμεσα στα αρ-
χαία γλυπτά. Τον συντονισμό της έκθεσης είχε ο Νί-
κος Καλτσάς.
3. «Στάση: Μουσείο»,
αίθριο, 8 Μαΐου-8 Ιουνίου 2012
Έκθεση 30 φωτογραφιών των φωτογράφων Άννας-
Μαρίας Χατζηστεφάνου και Φώτη Γ. Πλέγα.
Οι καλλιτέχνες απευθύνθηκαν στους κατοίκους
που ζουν στην περιοχή γύρω από το Μουσείο, καλώ-
ντας τους να φωτογραφηθούν μπροστά σε έκθεμα
της επιλογής τους (εικ. 8), προκαλώντας τους ταυτό-
χρονα να εκφράσουν προσωπικά βιώματα αλλά και
[ 117 ] Ειδήσεις
9. Ερμής και Σάτυρος ορείμαχος, έργο Ό. Αναστασιάδου.
σκέψεις από τις ατομικές διαδρομές τους στο χώρο
αυτόν. Την επιμέλεια είχε η γράφουσα.
4. «Ατέρμων χρόνος»,
αίθριο, 10 Σεπτεμβρίου-4 Νοεμβρίου 2012
Έκθεση 38 έργων υδατογραφίας της εικαστικού Όλ-
γας Αναστασιάδου με θέματα εμπνευσμένα από την
ελληνική αρχαιότητα, τον νεολιθικό μικρόκοσμο, τις
κρητομυκηναϊκές τοιχογραφίες και σφραγίδες, την
κλασική αγγειογραφία (εικ. 9), τα λαμπρά έργα με-
ταλλοτεχνίας και χρυσοχοΐας, τη μνημειακή πλαστι-
κή. Η καλλιτέχνις χρησιμοποιεί την προσωπική της
τεχνική βασισμένη στο σχέδιο, το οποίο καθορίζει
τη δομή του θέματος, και στην ακουαρέλα, που το
ζωντανεύει. Τα έργα της υμνούν τον άνθρωπο και
κυρίως τη γυναικεία μορφή. Κόρες, Μαινάδες, θεές,
Νίκες, αλλά και αθλητές και κυνηγοί είναι μερικές
από τις μορφές που αποδίδονται με την απλότη-
τα του αρχαίου ιδεώδους του μέτρου, της ισορρο-
πίας και της συμμετρίας. Η παρουσίαση του έργου
της στο αίθριο του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσεί-
ου, τα μόνιμα εκθέματα του οποίου υμνούν τον άν-
θρωπο, στόχευε να ενισχύσει την ανάγκη του σύγ-
χρονου ανθρώπου για ενδοσκόπηση, συνειδητοποί-
ηση και επιστροφή σε αξίες διαχρονικές. Την επιμέ-
λεια είχε η γράφουσα.
 5. «Ψηφιδωτά του σήμερα» της Δάφνης Αγγελίδου,
αίθριο, 13 Μαΐου-31 Αυγούστου 2013

Παρουσιάστηκε στο αίθριο του Εθνικού Αρχαιολογι-

κού Μουσείου η αναδρομική έκθεση ψηφιδωτών έρ-
γων της εικαστικού Δάφνης Αγγελίδου, αναπληρώ-
τριας καθηγήτριας στο Εικαστικό Τμήμα της Ανωτά-
της Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας, στο εργαστήριο
ψηφιδωτού, με τίτλο «Ψηφιδωτά του σήμερα» (εικ. 10).
Τα εγκαίνια εντάχθηκαν στον εορτασμό της Παγκό-
σμιας Ημέρας των Μουσείων (18 Μαΐου). Παρουσιά-
στηκαν έργα από τις συλλογές «Σπίτια», «Τοπία αγρο-
τικά» και «Διαβάτες». Η Αγγελίδου θέτει την προβλη-
ματική της σχέσης ανθρώπου και περιβάλλοντος, φυ-
σικού και δομημένου, ως σκηνικού όπου κινούνται αν-
θρώπινες απρόσωπες φιγούρες, δηλωτικές της ταυ-
τόχρονης παρουσίας και απουσίας τους.
Η έκθεση των έργων στο αίθριο του Μουσείου (εικ.
11), στον ίδιο χώρο με το ρωμαϊκό ψηφιδωτό δάπεδο
από τον Πειραιά, δήλωσε άμεσα τη διαχρονικότητα
της τέχνης του ψηφιδωτού από την αρχαιότητα μέ-
χρι σήμερα. Την έκθεση επιμελήθηκαν η γράφουσα και
ο Ανδρέας Ιωαννίδης, ιστορικός τέχνης, αναπληρωτής
10. Ψηφιδωτά Δ. Αγγελίδου. καθηγητής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.

11. Έργα της έκθεσης «Ψηφιδωτά του σήμερα», Δ. Αγγελίδου.

τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 118 ]

 6. «Ο χρόνος, οι μορφές, οι έννοιες»,
έκθεση γλυπτικής της Αγγέλικας Κοροβέση,
αίθουσες των μόνιμων εκθέσεων του
Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,
4 Ιουλίου-1 Σεπτεμβρίου 2013

Φιλοξενήθηκε στο Μουσείο η έκθεση σύγχρονων έρ-

γων γλυπτικής της Αγγέλικας Κοροβέση με τίτλο «Ο
χρόνος, οι μορφές, οι έννοιες». Ήταν η πρώτη φορά
που παρουσιαζόταν έκθεση έργων σύγχρονης τέχνης
μέσα στις αίθουσες των μόνιμων εκθέσεων του Μου-
σείου, με μόνο προηγούμενο την έκθεση του μεγά-
λου έργου της Μαριάννας Στραπατσάκη στην αίθου-
σα του βωμού, το 2012. Τα δεκαεννιά γλυπτά, κυρίως
από μέταλλο, αλλά και ξύλο και πλεξιγκλάς, που συν-
δυάζουν τέχνη και τεχνολογία, προέρχονταν από τις
ενότητες «ηχομορφές» και «ισορροπιστές» της γλύ-
πτριας. Τοποθετήθηκαν δίπλα σε εκθέματα με συνα-
φές περιεχόμενο, π.χ. το έργο-ηχομορφή «΄Ερως» δί-
πλα στον κορμό της Αφροδίτης ή το έργο «Ισορρο-
πιστής ίσως» (εικ. 12) δίπλα στο χάλκινο άγαλμα του
Δία/Ποσειδώνα από το Αρτεμίσιο. Η Αγγέλικα Κορο-
βέση, απόφοιτη της ΑΣΚΤ, έχει στο ενεργητικό της
12. Ισορροπιστής ίσως, έργο Α. Κοροβέση.
πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις. Τιμήθηκε με
διεθνές βραβείο για το έργο της «Ειρήνη».
Τη γενική επιμέλεια της έκθεσης είχε ο αναπλη-
ρωτής Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μου-
σείου και Διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου δρ
Γεώργιος Κακαβάς, με ομάδα συνεργασίας στο Εθνι-
κό Αρχαιολογικό Μουσείο την αρχιτέκτονα Β. Δρού-
γκα, την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Δ. Καλεσοπούλου
και την αρχαιολόγο Α. Κλωνιζάκη. Επιστημονικός συ-
νεργάτης ήταν ο Δημήτρης Παυλόπουλος, επίκουρος
καθηγητής ιστορίας της τέχνης του Tμήματος Ιστο-
ρίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

7. «Αποτυπώνοντας το αρχαίο κάλλος»,

έκθεση φωτογραφίας του J. Joshua Garrick,
12 Σεπτεμβρίου 2013-8 Ιανουαρίου 2014

Το Μουσείο, συνεχίζοντας την παρουσίαση του έρ-

γου εικαστικών καλλιτεχνών σε συνομιλία με τα έργα
των μόνιμων εκθέσεων, παρουσίασε την έκθεση του
καταξιωμένου αμερικανού φωτογράφου Josh Gar-
rick με τίτλο «Αποτυπώνοντας το αρχαίο κάλλος» /
“Seeking the ancient Kallos” (εικ. 13).
Ο τίτλος της έκθεσης, αρχικά, σηματοδότησε την
επιθυμία του καλλιτέχνη να διεισδύσει στην πρώτη
ύλη της κλασικής ωραιότητας, όπως αυτή αποτυπώ-
νεται στα αρχαία γλυπτά. Εκτιμήθηκε ότι τα έργα
του Garrick αποτελούν πρωτότυπες φωτογραφικές
απεικονίσεις των εκθεμάτων του Εθνικού Αρχαιολο- 13. Αφίσα J. Garrick.

[ 119 ] Ειδήσεις
γικού Μουσείου, καθώς εστιάζουν σε συχνά αθέατες
λεπτομέρειές τους, που με μαεστρία συλλαμβάνει ο
ευαίσθητος φωτογραφικός του φακός. Στη συνέχεια,
ξεχωριστή ήταν και η εκτύπωση των λήψεων σε ποι-
κίλες διαστάσεις με μία ειδική, σύγχρονη τεχνική σε
επεξεργασμένο αλουμίνιο DiBond, που προσδίδει στο
φωτογραφικό αποτέλεσμα ένα απτικό σχεδόν βάθος.
Τέλος, οι εξαιρετικά επιμελημένοι τίτλοι των έργων
που έδωσε ο καλλιτέχνης αναφέρονταν στη ζωή και
τον θάνατο, τη νεότητα και το γήρας, τη δύναμη και
την ταπεινότητα, το κάλλος και το άλγος, τη χαρά
και την απώλεια, τη νίκη και την ήττα, τον έρωτα και
την αθανασία. Οι τίτλοι, μάλιστα, αποδόθηκαν στα
ελληνικά, με απόλυτη προσήλωση στο ίχνος και την
ποιότητα του συναισθήματος που κάθε φορά αφή-
νει πίσω του ο φωτογραφικός φακός. Τα έργα τοπο-
θετήθηκαν με κριτήριο την αρμονία, τη θεματολογία,
αλλά και την αισθητική ατμόσφαιρα που ήθελε να πε-
τύχει ο καλλιτέχνης και η παρουσίαση διαρθρώθηκε
σε τέσσερις θεματικές ενότητες που φιλοξενήθηκαν
σε διαφορετικούς χώρους του Μουσείου:
Α. «Επίσκεψη» / “A Visit” στο μνημειακό προθάλαμο
του Μουσείου (τρία έργα).
Β. «Αναπνοή» / “Breathing” στην αίθουσα 21 (ένα έργο).
Γ. «O κήπος με τα αγάλματα» / “Garden statues”
στο εσωτερικό αίθριο του Μουσείου.
Δ. «Στιγμιότυπα» / “Instants” στο αναψυκτήριο του
Μουσείου.
Τον συντονισμό της έκθεσης είχε ο αναπληρωτής
Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και
Διευθυντής του Νομισματικού Μουσείου δρ Γεώργιος
Kακαβάς. Η επιμέλεια ήταν της ιστορικού τέχνης Ίρι-
δας Κρητικού και ο σχεδιασμός του εικαστικού Μά-
ριου Βουτσινά. Την έκθεση συνόδευαν δίγλωσσο πο-
λυτελές λεύκωμα και ενημερωτικό δωρεάν διανεμό-
μενο φυλλάδιο.
8. «Προσφορά. 65 σύγχρονοι έλληνες δημιουργοί
στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο»,
στους χώρους του ισογείου των μονίμων εκθέσεων
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,
15 Οκτωβρίου-15 Δεκεμβρίου 2013
Η έκθεση ήταν πρωτοβουλία της αστικής μη κερδο-
σκοπικής εταιρείας «Συμμαχία για την Ελλάδα» και
υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Εθνικό Αρχαιολο-
γικό Μουσείο. Σκοπός της ήταν η στήριξη του έρ-
γου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αφού μετά
το πέρας της έκθεσής τους τα έργα θα δημοπρα-
τούνταν και μέρος των εσόδων θα δινόταν υπέρ των
σκοπών του Μουσείου. Επιπλέον, οι επισκέπτες εί-
χαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τη σύγχρονη ελλη-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 120 ]
νική τέχνη και μέσα από τη σύγκριση με τα κλασι-
κά έργα της αρχαιότητας να προβληματιστούν και
να μυηθούν στη σημασία και την ανάγκη της τέχνης
για τον άνθρωπο. Τα εγκαίνια της έκθεσης τέλεσε ο
πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς στις 14 Οκτωβρίου.
Η έκθεση περιελάμβανε 58 έργα ζωγραφικής και
γλυπτικής ισάριθμων καταξιωμένων ελλήνων εικαστι-
κών, με υπεύθυνο για την επιλογή των έργων και την
επιμέλεια της έκθεσης τον ιστορικό της τέχνης και
επίκουρο καθηγητή του ΕΚΠΑ Μάνο Στεφανίδη. Τη
μουσειογραφική επιμέλεια ανέλαβε η αρχιτέκτων του
Μουσείου Βασιλική Δρούγκα. Για την έκθεση εκδό-
θηκε λεύκωμα με όλα τα έργα των συμμετασχόντων
καλλιτεχνών.
9. «Κροατία. Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής
Κληρονομιάς», έκθεση φωτογραφίας,
στο μνημειακό προθάλαμο
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,
25 Ιουνίου-1 Ιουλίου 2013
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η Πρεσβεία της
Δημοκρατίας της Κροατίας και η Αντιπροσωπεία
της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Αθήνα συνδιοργάνω-
σαν και παρουσίασαν φωτογραφική έκθεση με τα
μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της
UNESCO στην Κροατία. Η έκθεση σφράγισε την επί-
σημη είσοδο της Δημοκρατίας της Κροατίας στην
Ευρωπαϊκή Ένωση την 1η Ιουλίου 2013. Την τελευ-
ταία ημέρα πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του
βωμού και δεξίωση της πρεσβείας της Δημοκρατίας
της Κροατίας, που περιελάμβανε πρόγραμμα παρα-
δοσιακής μουσικής της Κροατίας. Η Κροατία, χώρα
που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της Μεσογείου, της
κεντρικής και της νότιας Ευρώπης, διαθέτει πλούσια
πολιτιστική και περιβαλλοντική κληρονομιά. Ανακη-
ρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος πριν από δεκατρείς αι-
ώνες, αλλά ήδη αποτελούσε ένα αμάλγαμα ποικί-
λων γεωπολιτικών σχηματισμών είτε με την παρου-
σία αρχαίων ελληνικών πόλεων-κρατών είτε, στη συ-
νέχεια, ως επαρχία κατά τους ρωμαϊκούς και βυζα-
ντινούς χρόνους. Η UNESCO, αναγνωρίζοντας τη ση-
μασία αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς, ενέτα-
ξε κροατικές ιστορικές πόλεις στον κατάλογο της
Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Μαζί με φη-
μισμένες θέσεις, όπως το Dubrovnik, το Split και το
Εθνικό Πάρκο των Λιμνών του Plitvice, στην έκθεση
παρουσιάστηκαν και άλλα σημαντικά ιστορικά μνη-
μεία, όπως η Ευφρασιανή Βασιλική στο Poreč και το
Stari Grad στο νησί του Hvar με την περιβάλλουσα
αγροτική έκταση που αποικίστηκε για πρώτη φορά
τον 4ο αι. π.Χ. από την Πάρο.
14. Έκθεση για τη μαγεία.
III. Οι εκθέσεις στο πλαίσιο του εορτασμού
για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής
Κληρονομιάς, τέλη Σεπτεμβρίου
2009-2010
Ο εορτασμός για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής
Κληρονομιάς στα ελληνικά μουσεία για το 2009 και το
2010 είχε τον γενικό τίτλο «Μάγοι, ξόρκια και φυλακτά:
η μαγεία στον αρχαίο και χριστιανικό κόσμο».
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετείχε στον
εορτασμό αυτόν με την περιοδική έκθεση «Η μαγεία
στην αρχαιότητα. Μύθοι και σύμβολα». Περιελάμβανε
35 έργα από όλες τις συλλογές του Μουσείου (εικ. 14)
και την επιμέλεια είχε η γράφουσα.
Η έκθεση παρουσιάστηκε στην αίθουσα 39 (στο
ισόγειο) και είχε δίμηνη διάρκεια, από 25/09 έως
30/11/2009 και από 24/09 έως 28/11/2010. Καθ’ όλη τη
διάρκεια της περιοδικής έκθεσης υπήρχε στο χώρο
κατάλογος με άλλα, σχετικά με τη μαγεία, εκθέματα,
τα οποία οι επισκέπτες θα μπορούσαν να εντοπίσουν
στις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου.
Τον δεύτερο χρόνο (2010) οργανώθηκε και προβο-
λή της μικρού μήκους ταινίας «Ερευνώντας τη γη των
νεκρών» σε σκηνοθεσία της Dominique Adt (2008), στο
μικρό αμφιθέατρο του Μουσείου. Η ταινία είχε πρό-
σφατα τιμηθεί με το ειδικό βραβείο «Αρχαιολογία και
[ 121 ] Ειδήσεις
Τέχνες» στο φεστιβάλ ΑΓΩΝ 2010. Η ταινία αφορά σε
τελετουργίες μαγείας στο αρχαίο νεκροταφείο του
Κεραμεικού και σε δύο σημαντικά μαντεία της αρχαί-
ας Ελλάδας. Στις δύο προβολές που πραγματοποιή-
θηκαν την Παρασκευή 24 και το Σάββατο 25 Σεπτεμ-
βρίου 2010 (19:00-21:00) το αμφιθέατρο ήταν γεμάτο.
2011-2012
Στον εορτασμό για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστι-
κής Κληρονομιάς στα ελληνικά μουσεία για το 2011
και το 2012 με τον γενικό τίτλο «Κρίσεις. Συνέχει-
ες και ασυνέχειες στην ιστορία», το Εθνικό Μουσείο
συμμετείχε με την περιοδική έκθεση «Μεταβατικές
περίοδοι και αρχαιολογία». Επιλέχθηκαν από τις συλ-
λογές του Μουσείου εκθέματα της περιόδου των λε-
γόμενων «σκοτεινών χρόνων», στα οποία ενυπάρχουν,
ως κίνητρο ή αποτέλεσμα, πολιτικά, κοινωνικά ή οικο-
νομικά γεγονότα της συγκεκριμένης ιστορικής περιό-
δου. Την κρίση που επέφερε στην Αθήνα ο πελοπον-
νησιακός πόλεμος αφορούσε ένα επιπλέον επιτοίχιο
της έκθεσης το οποίο οδηγούσε τον επισκέπτη στις
αττικές επιτύμβιες στήλες (αίθουσα 16) του τέλους
του 5ου αι. π.Χ. Η έκθεση παρουσιάστηκε στην αί-
θουσα 39 (στο ισόγειο) και είχε δίμηνη διάρκεια (από
23/09 έως 27/11/2011 και από 28/09 έως 02/12/2012). Την
επιμέλεια είχε η γράφουσα. Στο χώρο της περιοδικής
έκθεσης υπήρχε κατάλογος σχετικών με το θέμα εκ-
θεμάτων στις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου.

Γ. Συνέδρια: «Ο θεσμός
της χορηγίας από την
αρχαιότητα μέχρι σήμερα»,
Θεσσαλονίκη,
7-8 Φεβρουαρίου 2014
Γ. Κακαβάς, Χ. Αβρονιδάκη
Σ το πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης «Σφραγίζοντας
την ιστορία. Θησαυροί από ελληνικά μουσεία», που
διο­ργα­νώθηκε από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
και το Νομισματικό Μουσείο και παρουσιάστηκε στο
Plovdiv και στη Σόφια της Βουλγαρίας από τον Μάιο
του 2013 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2014 χάρη στις
ευγενείς δωρεές ελλήνων και βουλγάρων χορηγών,
πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο «Στέφανος Δρα-
γούμης» του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στη
Θεσσαλονίκη συνέδριο με θέμα «Ο θεσμός της χορη­
γίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα».
Στόχος του συνεδρίου που συνδιοργανώθηκε από
το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Νορβηγικό Ινστι-
τούτο Αθηνών, το Νομισματικό Μουσείο και το Μουσείο
Βυζαντινού Πολιτισμού και στο οποίο συμμετείχαν κα-
ταξιωμένοι επιστήμονες διεθνούς κύρους, ήταν να ανα-
δειχθεί ο θεσμός της χορηγίας διαχρονικά. Μέσα από
τις ανακοινώσεις που παρουσιάστηκαν, ο σημαντικός
αυτός θεσμός συνδέθηκε με σπουδαία ιστορικά γεγο-
νότα και προσωπικότητες, ενώ φωτίστηκαν η διαδρο-
μή, ο ρόλος, καθώς και οι μετασχηματισμοί του από την
αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή. Παράλληλα,
προβλήθηκε η αναγκαιότητα της χορηγίας, διερευνή-
θηκαν οι διάφορες εκφάνσεις της και εντοπίστηκαν
τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα. Τέλος,
έγιναν προτάσεις όσον αφορά στο πλαίσιο λειτουρ-
γίας του θεσμού από δημόσια και ιδιωτική άποψη.
Η υλοποίηση του συνεδρίου οφείλεται στη γεν-
ναιόδωρη χορηγία του Νορβηγικού Ινστιτούτου Αθη-
νών και τέλεση υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλο-
νίκης, ενώ οι παράλληλες εκδηλώσεις πραγματοποι-
ήθηκαν με την ευγενική υποστήριξη της Ιεράς Μη-
τρόπολης Θεσσαλονίκης, της Περιφέρειας Κεντρικής
Μακεδονίας, του Δήμου Θεσσαλονίκης και του πο-
λιτιστικού συλλόγου Υπάτης «Οι Αινιάνες». Χορηγοί
επικοινωνίας ήταν η Δημόσια Τηλεόραση και το Δη-
μόσιο Ραδιόφωνο.
Την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου οι σύνεδροι μετέβη-
σαν οδικώς στη Σόφια για να ξεναγηθούν στο αρ-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 122 ]
χαιολογικό μουσείο της πόλης, και ειδικότερα στην
έκθεση «Σφραγίζοντας την ιστορία. Θησαυροί από
ελληνικά μουσεία», που αποτέλεσε και την αφορμή
πραγματοποίησης του εν λόγω συνεδρίου.
Δ. Οι εκπαιδευτικές δράσεις
και οι εκδηλώσεις
των ετών 2009-2013
Τ α έτη από το 2009 και έως και τα τέλη του 2013
στο Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων, Τεκμηρίωσης και
Δημοσιευμάτων, στο οποίο εμπεριέχονται και τα εκ-
παιδευτικά προγράμματα του Μουσείου, υπηρετού-
σαν ως Προϊσταμένη η δρ Αλεξάνδρα Χριστοπούλου,
η συμβασιούχος αρχαιολόγος (προγράμματος Stage
και μέσω της Alpha Bank) Νικολέτα Ξυδέα και από
τον Αύγουστο του 2010 η αρχαιολόγος Παναγιώτα
Κουτσιανά. Η αρχαιολόγος-μουσειολόγος Δέσποινα
Καλεσοπούλου και η αρχαιολόγος Μαρία Σελέκου
έλαβαν, από τα μέσα του 2010, διετή εκπαιδευτική
άδεια. Μέχρι το τέλος του 2009 στο τμήμα εργάστη-
κε επίσης η Άννα Μυτιληναίου, αρχαιολόγος, μέσω
του προγράμματος Stage. Από το τέλος του 2012 το-
ποθετήθηκε στο τμήμα με μετάθεση η αρχαιολόγος
Αριάδνη Κλωνιζάκη.
Για τα χρόνια αυτά, τα εκπαιδευτικά προγράμμα-
τα και οι εκδηλώσεις θα παρουσιαστούν κατά κεφά-
λαια ως εξής: 1. Σχολικά. 2. Προγράμματα για οικο-
γένειες και ειδικές ομάδες. 3. Επετειακές δράσεις. 4.
Προγράμματα - δράσεις για περιοδικές εκθέσεις. 5.
Λοιπές εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις
που διοργανώθηκαν στο Μουσείο με τη συμμετοχή
άλλων φορέων.
1. Σχολικά προγράμματα
1.1. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου,
όπως αυτά δημιουργήθηκαν σταδιακά τα προηγού-
μενα χρόνια, αποτέλεσαν τον κύριο κορμό των δρά-
σεων κατεξοχήν για τις σχολικές ομάδες. Πραγματο-
ποιήθηκαν τα προγράμματα «Ζωντανεύοντας τα αρ-
χαία μας», «Χαίρε και πίει ή αλλιώς στην υγειά μας!»,
«“Ποιος να έμενε εδώ;” Τα σπίτια στην προϊστορική
Σαντορίνη», «Κάτι μου θυμίζουν αυτά τα παιχνίδια…»
και «Η μούμια του Νεσπακασούτι».
 Εκπονήθηκαν, επίσης, σχολικά προγράμματα για
τις περιοδικές εκθέσεις του Μουσείου, τα οποία θα
παρουσιαστούν αναλυτικότερα στην ενότητα 4.
Το πρόγραμμα «Ζωντανεύοντας τα αρχαία μας»
διεξάγεται προσαρμοζόμενο και για μαθητές των ει-
δικών σχολείων, ύστερα από συνεννόηση με τους εκ-
παιδευτικούς.
Η αρχαιολόγος Δήμητρα Φωτίου-Κοκέβη παρου-
σίασε σε σχολεία κωφών έως το τέλος του 2010,
που συνταξιοδοτήθηκε, το ειδικό πρόγραμμα για κω-
φούς «Το μάτι ακούει». Η προικισμένη συνάδελφος,
που υπηρέτησε επάξια για 35 χρόνια στην Προϊστο-
ρική Συλλογή, συνεισέφερε και στην εκπαίδευση όχι
μόνο με το πρωτοποριακό αυτό πρόγραμμα, αλλά και
με το φυλλάδιο «Φύση, θάλασσα και ζωή» (πρόγραμ-
μα ΜΕΛΙΝΑ, 1998), καθώς και με ξεναγήσεις μαθητών
των σχολείων κωφών της Αττικής.
1.2. Διαπολιτισμικά σχολικά προγράμματα
Στο πλαίσιο της συμμετοχής του Μουσείου στο ευ-
ρωπαϊκό πρόγραμμα Διάπολις, που υλοποιεί το Αρι-
στοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για την εκ-
παίδευση αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών
(διαθέσιμο διαδικτυακά στο σύνδεσμο: http://www.
diapolis.auth.gr/), σχεδιάστηκαν δύο ακόμη σχολικά
προγράμματα που πραγματοποιήθηκαν για συγκε-
κριμένες διαπολιτισμικές ομάδες μαθητών.
Α. Το διάστημα Ιανουαρίου-Μαΐου 2012 το Μου-
σείο συνεργάστηκε με το 64ο Νηπιαγωγείο Αθηνών
με μια σειρά δράσεων που κατέληξαν, τον Μάιο, με
το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Μυθικά τέρατα της αρ-
χαιότητας». Το πρόγραμμα σχεδιάστηκε και πραγ-
ματοποιήθηκε από την Παναγιώτα Κουτσιανά, ως
προς το αρχαιολογικό-παιδαγωγικό μέρος, καθώς και
από τη ζωγράφο του Mουσείου Νεκταρία Ρουμελιώ-
τη, ως προς το εικαστικό μέρος. Συμμετείχαν και τα
21 παιδιά του τμήματος. Σκοπός του προγράμματος
ήταν η γνωριμία με τα μυθικά τέρατα της αρχαιότη-
τας μέσα από παραστάσεις σε αγγεία. Συγκεκριμένα,
μέσα από τη συζήτηση και τη χρήση εποπτικού υλι-
κού τα παιδιά ανακάλεσαν στη μνήμη τους όσα γνώ-
ριζαν για μυθικά τέρατα και εντόπισαν τα βασικά χα-
ρακτηριστικά τους. Στη συνέχεια, χωρισμένα σε ομά-
δες, πραγματοποίησαν έρευνα στον εκθεσιακό χώρο
(στην αίθουσα 51 της ΄Εκθεσης των Αγγείων) ανα-
ζητώντας τη σφίγγα, τη σειρήνα, το λιοντάρι και τη
Γοργώ και ανέπτυξαν τις δημιουργικές τους ικανότη-
τες εμπνεόμενα από τα εκθέματα του Μουσείου. Τέ-
λος, δημιούργησαν το δικό τους τέρας και έλαβαν
το βραβείο τους (μία αφίσα του προγράμματος «Τα-
ξιδεύουμε στους πολιτισμούς»). Στο σχολείο συνέχι-
σαν να επεξεργάζονται το θέμα γνωρίζοντας μυθικά
[ 123 ] Ειδήσεις
τέρατα από άλλους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομέ-
νων και των χωρών καταγωγής των μαθητών.
Β. Το διάστημα Μαρτίου-Ιουνίου 2013 το Μουσείο
συνεργάστηκε με το 52ο Δημοτικό Αθηνών σε μια
σειρά δράσεων με κατάληξη το εκπαιδευτικό πρό-
γραμμα «Αρχαία ελληνική μουσική», το οποίο σχεδι-
άστηκε και πραγματοποιήθηκε από τις Μαρία Σελέ-
κου και Παναγιώτα Κουτσιανά στο Μουσείο με 14 μα-
θητές. Βασικός στόχος του ήταν η γνωριμία των παι-
διών με τα αρχαία μουσικά όργανα μέσα από εκθέ-
ματα. Με αφορμή το άκουσμα ενός αρχαίου μουσι-
κού κομματιού ζητήθηκε από τα παιδιά να ανακαλέ-
σουν στη μνήμη τους αρχαία μουσικά όργανα. Στη
συνέχεια, με διάλογο και χρήση εποπτικού υλικού
ενημερώθηκαν για την αξία της μουσικής στην αρ-
χαία Ελλάδα, αλλά και στη σημερινή εποχή. Κατόπιν,
χωρισμένα σε τρεις ομάδες, πραγματοποίησαν έρευ-
να αναζήτησης αρχαίων μουσικών οργάνων στον εκ-
θεσιακό χώρο (Προϊστορική Συλλογή, Συλλογή Χαλ-
κών και Συλλογή Γλυπτών). Στη συνέχεια, παρουσία-
σαν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους: κατέγρα-
ψαν και ενέταξαν τα όργανα σε κατηγορίες (πνευστά,
έγχορδα, κρουστά) επάνω σε μεγάλο πλαστικοποιη-
μένο χαρτόνι, προσθέτοντας και αντίστοιχα μουσι-
κά όργανα των χωρών καταγωγής τους. Το πρόγραμ-
μα ολοκληρώθηκε με ένα κινητικό παιχνίδι: τα παιδιά
απέδωσαν με τα δάχτυλά τους τον ήχο των κυμβά-
λων. Στο σχολείο παρουσίασαν μουσικά όργανα και
τραγούδια των χωρών καταγωγής τους.
1.3. Επιμορφωτικά σεμινάρια σε εκπαιδευτικούς
Το 2009 πραγματοποιήθηκε τριήμερο επιμορφωτικό
σεμινάριο σε συνεργασία με το Γραφείο Πολιτιστι-
κών Θεμάτων της Α΄ Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκ-
παίδευσης Αθήνας, στις 28, 29 και 30 Σεπτεμβρίου,
με τίτλο: «Μία μέρα στο Μουσείο…». Το σεμινάριο πα-
ρακολούθησαν 70 εκπαιδευτικοί της Α΄ Διεύθυνσης
Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθήνας.
Το 2010 επιμορφωτικό σεμινάριο ζητήθηκε από
τη Γ΄ Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθή-
νας και πραγματοποιήθηκε στις 27 και 28 Σεπτεμ-
βρίου με τίτλο «Γνωριμία με τα εκθέματα και τα εκ-
παιδευτικά προγράμματα του Εθνικού Αρχαιολογικού
Μουσείου» και συμμετοχή 120 εκπαιδευτικών. Επίσης,
ένα δεύτερο ειδικό σεμινάριο οργανώθηκε από κοι-
νού με την Α΄ Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Αθήνας στην περιοδική έκθεση «Μύρτις. Πρόσωπο με
πρόσωπο με το παρελθόν». Πραγματοποιήθηκε στις
22 Οκτωβρίου με τη συμμετοχή 60 εκπαιδευτικών.
Toν Νοέμβριο του 2012 πραγματοποιήθηκε επιμορ-
φωτικό σεμινάριο σε συνεργασία με το Γραφείο Πο-
λιτιστικών Θεμάτων της Δ΄ Διεύθυνσης Πρωτοβάθμι-
ας Εκπαίδευσης Αθήνας. Οι συμμετέχοντες 60 καθη-
γητές ξεναγήθηκαν στις εκθέσεις και στη συνέχεια,
αφού ενημερώθηκαν για τα προσφερόμενα εκπαιδευ-
τικά προγράμματα, πήραν μέρος στο πρόγραμμα για
μαθητές γυμνασίου «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων…
Τριάντα οργυιές κάτω από τη θάλασσα».
1.4. Συμμετοχή σε ημερίδες και συνέδρια
Τον Μάιο του 2009 το Τμήμα συμμετείχε στο μουσειο-
παιδαγωγικό συνέδριο «Άνοιξη των Μουσείων» που
διοργάνωσε η τότε ΚΕ΄ ΕΠΚΑ στο Ρέθυμνο, με εισή-
γηση της Δέσποινας Καλεσοπούλου με τίτλο «Στρα-
τηγικές ανάπτυξης της κριτικής σκέψης στο μουσείο.
Παραδείγματα από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο»
και ανακοίνωση poster για τα εκπαιδευτικά προγράμ-
ματα του Μουσείου από τη Μαρία Σελέκου.
Τον Σεπτέμβριο του 2009 το Τμήμα συμμετεί-
χε σε ημερίδα με θέμα «Εκπαιδευτικά προγράμμα-
τα και μουσειοσκευές των μουσείων της Αθήνας» της
Δ΄ Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αθήνας
στη Γλυφάδα, με την εισήγηση «Τα εκπαιδευτικά προ-
γράμματα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για
τη σχολική χρονιά 2009-10» από τις Δέσποινα Καλε-
σοπούλου και Μαρία Σελέκου.
Τον Ιούνιο του 2009 το τμήμα συμμετείχε στο συ-
νέδριο του ICOM-CECA με την εισήγηση «Τα εκπαι-
δευτικά προγράμματα του Εθνικού Αρχαιολογικού
Μουσείου» από τις Δέσποινα Καλεσοπούλου και Μα-
ρία Σελέκου.
Τον Νοέμβριο του 2012 το Τμήμα συμμετείχε στο
συνέδριο του ICOM-CECA με την εισήγηση «Οι νέες
έντυπες και ψηφιακές εκπαιδευτικές εκδόσεις του
ΕΑΜ το 2012» από τις Μαρία Σελέκου, Παναγιώτα
Κουτσιανά και Νικολέτα Ξυδέα.
Τον Μάρτιο του 2013 το Τμήμα συμμετείχε σε ημε-
ρίδα της Γ΄ Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
Αθήνας με εισηγήσεις των Μαρίας Σελέκου, Παναγιώ-
τας Κουτσιανά και Νικολέτας Ξυδέα.
Τον Νοέμβριο του 2013 το τμήμα συμμετείχε στο
συνέδριο του ICOM–CECA με την εισήγηση «Εκπαι-
δευτικές δράσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού Μου-
σείου για ειδικές κοινωνικές ομάδες κατά τα έτη
2012-2013», από τις Δέσποινα Καλεσοπούλου, Αριάδ-
νη Κλωνιζάκη, Παναγιώτα Κουτσιανά και Μαρία Σε-
λέκου.
1.5. Προγράμματα επιμόρφωσης σε μαθητές,
φοιτητές και ενήλικες μαθητές
Από τον Ιανουάριο έως και τον Μάιο του 2009 μαθη-
τές του ιταλικού γυμνασίου Titο Livio μαζί με τη φιλό-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 124 ]
λογο και την καθηγήτρια Αγγλικών της τάξης συνερ-
γάστηκαν με το Τμήμα για την επιμόρφωση των μα-
θητών τους. Τα παιδιά προετοιμάστηκαν με υλικό που
στάλθηκε στο σχολείο τους (power point, πληροφορι-
ακό υλικό, φωτογραφίες) και ενημερώθηκαν σχετικά
με την περιοδική έκθεση του Μουσείου «Γυναικών λα-
τρείες. Τελετουργίες και καθημερινότητα στην κλα-
σική Αθήνα». Τον Μάιο μέσω τηλεδιάσκεψης (skype)
είχαν τη δυνατότητα να δουν αντίγραφα εκθεμάτων
του Μουσείου (πήλινων αγγείων, πήλινων και χάλκι-
νων ειδωλίων, παιχνιδιών κ.ά.) και να μάθουν γι’ αυτά,
αλλά και να εκφράσουν τις απόψεις και απορίες τους
τόσο για το Μουσείο και την τρέχουσα περιοδική έκ-
θεση όσο και για τον τρόπο κατασκευής και χρήσης
των αντιγράφων μέσω μιας εποικοδομητικής συζήτη-
σης. Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε στα Ιταλικά
και Αγγλικά από τις Μαρία Σελέκου και τη γράφουσα.
Τον Μάρτιο του 2013 φοιτητές του Ιστορικού-
Αρχαιολογικού Τμήματος του Εθνικού και Καποδιστρι-
ακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο πλαίσιο του μαθή-
ματος «Τα μουσεία στη σύγχρονη κοινωνία», με διδά-
σκουσα τη λέκτορα μουσειολογίας Μάρλεν Μούλιου,
συμμετείχαν σε προσομοίωση του εκπαιδευτικού προ-
γράμματος «“Ποιος να έμενε εδώ;” Τα σπίτια στην προ-
ϊστορική Σαντορίνη» και στη συνέχεια παρακολούθη-
σαν συνοπτική παρουσίαση των εκπαιδευτικών δράσε-
ων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Η παρουσία-
ση έγινε από τη Δέσποινα Καλεσοπούλου.
Προσομοίωση του εκπαιδευτικού προγράμματος
«“Ποιος να έμενε εδώ;” Τα σπίτια στην προϊστορική
Σαντορίνη» παρακολούθησαν 6 μαθητές του Σχολεί-
ου Δεύτερης Ευκαιρίας Σύρου τον Ιούνιο του 2013.
2. Προγράμματα για οικογένειες και
ειδικές ομάδες
2.1. «Το παραμύθι της Κυριακής στο Εθνικό Αρχαιολο-
γικό Μουσείο» έχει πλέον ενταχθεί στα πάγια εκπαι-
δευτικά προγράμματα του Μουσείου και διεξάγεται
μία Κυριακή ανά μήνα, από τον Σεπτέμβριο έως και
τον Ιούνιο κάθε χρόνο. Το παραμύθι του Δεκεμβρί-
ου πραγματοποιείται στη μεγάλη αίθουσα του βω-
μού και είναι αφιερωμένο στην Παγκόσμια Ημέρα για
το παιδί, ενόψει και των εορτών των Χριστουγέννων.
Όταν το θέμα του παραμυθιού ή και οι δυνατότητες
του Μουσείου το επιτρέπουν, διοργανώνονται πα-
ράλληλα με την αφήγηση, τη μουσική επένδυση και
την αρχαιολογική ενημέρωση (μέσω power point και
άλλων μέσων), πρόσθετες δράσεις, όπως είναι η δρα-
ματοποίηση, το παιχνίδι και χορευτικά δρώμενα (εικ. 1).

1. To παραμύθι της Κυριακής.
Την αφήγηση κάνει η Νίκη Κάπαρη, ενώ με μουσι-
κή και τραγούδια συνοδεύει ο Γιάννης Ψειμάδας. Την
αρχαιολογική ενημέρωση ανέλαβαν εκ περιτροπής οι
Αλεξάνδρα Χριστοπούλου, Δέσποινα Καλεσοπούλου,
Μαρία Σελέκου, Αριάδνη Κλωνιζάκη, Παναγιώτα Κου-
τσιανά και Νικολέτα Ξυδέα.
2.2. Πρόγραμμα για παιδιά στις διακοπές των Χρι-
στουγέννων: Την Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2009 και την
Τρίτη 5 Ιανουαρίου 2010 πραγματοποιήθηκε εκπαι-
δευτικό πρόγραμμα για παιδιά 5-7 χρόνων (παιδιά νη-
πιαγωγείου έως Β΄ δημοτικού).
Το πρόγραμμα με τίτλο «Tο ταξίδι της γραμμής
στα αρχαία χρόνια» στόχευε να εμπλέξει τα παιδιά
σε ένα δημιουργικό παιχνίδι με τις γραμμές και τα
διακοσμητικά σχέδια των αγγείων της γεωμετρικής
περιόδου. Με αφορμή τα ταξίδια της γραμμής επά-
νω στην επιφάνεια των αγγείων, τα παιδιά «έπλεξαν»
φανταστικές ιστορίες για όσα θαυμαστά συναντάμε
στον αρχαίο κόσμο. Στο τέλος του προγράμματος
εκφράστηκαν εικαστικά δημιουργώντας ένα ομαδικό
έργο. Το πρόγραμμα, διάρκειας 70 λεπτών, σχεδίασε
και παρουσίασε η Δέσποινα Καλεσοπούλου.
2.3. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα των περιοδικών
εκθέσεων πραγματοποιούνται για παιδιά και κατά τις
διακοπές των Χριστουγέννων, του Πάσχα και του κα-
λοκαιριού (βλ. Ν. Ξυδέα στις συμβολές του παρόντος
τεύχους, σ. 89-102, καθώς και ενότητα 4, σ. 132-133).
2.4. Οδηγοί-φυλλάδια δωρεάν για παιδιά
Οι οδηγοί του Μουσείου για παιδιά «Με την οικογέ-
νειά μου στο Μουσείο» και «Ανακαλύπτω τα μυστι-
κά της αρχαίας Αιγύπτου» ανατυπώθηκαν το 2011 με
[ 125 ] Ειδήσεις
την υποστήριξη του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων
και προσφέρονται δωρεάν σε μεμονωμένους επισκέ-
πτες με παιδιά.
2.5. Προγράμματα για άτομα τυφλά
ή με μειωμένη όραση
Οι εκπαιδευτικές δράσεις για τις συγκεκριμένες ομά-
δες πραγματοποιούνται όλο τον χρόνο, εφόσον αυτές
ζητηθούν. Τον Οκτώβριο, μήνα ευαισθητοποίησης για
τους τυφλούς, διοργανώνονται τέσσερα προγράμμα-
τα, ένα κάθε Δευτέρα πρωί, που το Μουσείο είναι κλει-
στό για το κοινό, ώστε να υπάρχει άνεση για τους συμ-
μετέχοντες τυφλούς με τους συνοδούς τους. Πραγμα-
τοποιήθηκαν τα παρακάτω κατ’ έτος προγράμματα:
Τον Οκτώβριο του 2009 η δράση περιελάμβανε
κατά ομάδες (τρεις), ξενάγηση σε επιλεγμένα εκθέ-
ματα της Συλλογής Αγγείων. Ακολουθούσε στο αμφι-
θέατρο του Μουσείου απτική ξενάγηση στα αγγεία
πόσεως μέσω αντιγράφων. Σε ομάδα παιδιών προ-
σφέρθηκε επίσης ξενάγηση απτική και δράση του
προγράμματος «Κάτι μου θυμίζουν αυτά τα παιχνί-
δια», κατάλληλα προσαρμοσμένου. Οι εκπαιδευτικές
δράσεις πραγματοποιήθηκαν από τις Δέσποινα Κα-
λεσοπούλου και Άννα Μυτιληναίου (Φωτ. Αrt beyond
Sight 2009).
Το πρόγραμμα του 2010 ήταν αφιερωμένο στη
νέα μόνιμη έκθεση των ειδωλίων της Συλλογής Αγ-
γείων και Μικροτεχνίας και πραγματοποιήθηκε στις 8
και στις 26 Οκτωβρίου για παιδιά και ενήλικες αντί-
στοιχα. Μετά την ξενάγηση στην έκθεση ακολούθη-
σε απτική ξενάγηση στην αίθουσα των εκπαιδευτικών
προγραμμάτων με χρήση γνήσιων ειδωλίων και αντι-
γράφων όλων των περιόδων. Τις εκπαιδευτικές δρά-
σεις πραγματοποίησε η γράφουσα.
Τον Οκτώβριο του 2011 παρουσιάστηκε στις ειδι-
κές αυτές ομάδες η περιοδική έκθεση «Μύθος και Νό-
μισμα. Η εικονογράφηση του μύθου». Για την απτι-
κή ξενάγηση χρησιμοποιήθηκαν τα ακριβή αντίγρα-
φα νομισμάτων της Alpha Bank, χορηγού της περι-
οδικής έκθεσης. Τα προγράμματα έγιναν από τη Νι-
κολέτα Ξυδέα. Στα τέλη του ίδιου μήνα το Μουσείο
προσκλήθηκε σε εσπερίδα της Ομοσπονδίας Τυφλών,
στην οποία συμμετείχε με εισήγηση η γράφουσα. Ο
τίτλος της εισήγησης ήταν «Πώς εκπαιδεύτηκα από
τους τυφλούς».
Για το 2012 η δράση αφιερώθηκε στην περιοδι-
κή έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το πλοίο,
οι θησαυροί, ο μηχανισμός». Οι συμμετέχοντες άγγι-
ξαν αρχαία έργα, μαρμάρινα αγάλματα της έκθεσης,
μία λάγυνο και έναν οξυπύθμενο αμφορέα, καθώς και
ένα ομοίωμα του μηχανισμού, ώστε να κατανοήσουν

2. Η τέχνη πέρα από την όραση 2012.
τη φθορά που προκάλεσε η θάλασσα στην επιδερ-
μίδα του γλυπτού, τα αγγεία εμπορίας υγρών και τη
λειτουργία των γραναζιών αντίστοιχα. Στα τέσσερα
προγράμματα, που έγιναν από την αρχαιολόγο Νικο-
λέτα Ξυδέα, συμμετείχαν συνολικά 83 άτομα (εικ. 2).
Το 2013 πραγματοποιήθηκαν δύο ξεναγήσεις για
ενήλικες στη Συλλογή Αγγείων και Μικροτεχνίας
του μουσείου, με θέμα «H τέχνη του πηλού στην αρ-
χαιότητα», που συνοδεύονταν από απτικό εργαστή-
ρι. Οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να αγγί-
ξουν ακριβή αντίγραφα αρχαίων πήλινων αντικειμέ-
νων (αγγείων, ειδωλίων, παιχνιδιών κ.ά.) και να γνω-
ρίσουν τις τεχνικές κατασκευής και τη λειτουργικό-
τητα των αντικειμένων. Στα τρία εκπαιδευτικά προ-
γράμματα που διεξήχθησαν με ομάδες παιδιών συ-
μπεριλαμβανόταν και δραστηριότητα πηλοπλαστι-
κής. Τις εκπαιδευτικές δράσεις παρακολούθησαν 53
τυφλά ή με χαμηλή όραση άτομα και 25 συνοδοί. Αυ-
τές πραγματοποιήθηκαν από τις Δέσποινα Καλεσο-
πούλου, Παναγιώτα Κουτσιανά και Μαρία Σελέκου.
2.6. Προγράμματα σε φυλακές
2 . 6 . 1 . Κ α τ ά σ τη μ α Κ ρ ά τη σ ης Γυ ν α ικών
Ε λα ι ώ ν α Θ ηβ ώ ν
Την άνοιξη του 2011 οργανώθηκαν σε συνεργασία με
τη διεύθυνση των γυναικείων φυλακών και του εκεί
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 126 ]
λειτουργούντος Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας δύο
εκπαιδευτικά προγράμματα στις 21 Μαρτίου και 9
Μαΐου 2011 (09:30-12:30), τα οποία πραγματοποιήθη-
καν από τη γράφουσα και την Παναγιώτα Κουτσιανά.
Στο πρώτο πρόγραμμα έγινε, με χρήση power
point, ενημέρωση για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μου-
σείο και κατόπιν η παρουσίαση του θέματος της θέ-
σης των γυναικών στην αρχαιότητα. Οι 25 μαθήτρι-
ες του ΣΔΕ που συμμετείχαν, ηλικίας από 17 έως 35
ετών, ήσαν Ελληνίδες και αλλοδαπές –κάποιες δε μι-
λούσαν Ελληνικά, ελάχιστες ούτε καταλάβαιναν την
Ελληνική– ενώ ο λόγος έπρεπε να κυμαίνεται από το
επίπεδο της πρώτης ανάγνωσης και γραφής έως και
αυτό του γυμνασίου και λυκείου. Οι τελευταίες περι-
πτώσεις αφορούσαν τρόφιμες, οι οποίες θα έδιναν
τις προαγωγικές τους εξετάσεις στα δημόσια γυμνά-
σια και λύκεια των Θηβών. Ακολούθησε διάλογος. Το
Μουσείο κατέθεσε μία σειρά όλων των καταλόγων
των περιοδικών εκθέσεών του στη βιβλιοθήκη του
σχολείου, όπου υπεύθυνη ήταν μία τρόφιμος.
Το δεύτερο πρόγραμμα περιελάμβανε: α) Παρου-
σίαση με χρήση power point του θέματος «Φυσικές
καταστροφές στην αρχαιότητα» από τη γράφουσα.
Τονίστηκε η δύναμη των φυσικών φαινομένων της
γης στη ζωή του ανθρώπου με παραδείγματα από
την αρχαιότητα, ώστε με τις έννοιες καταστροφή-
αναγέννηση να προβληθεί και να ενισχυθεί η αισιο-
δοξία και η δύναμη που πρέπει να έχει ο άνθρωπος
για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και
όχι μόνο.
β) Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Χαίρε και
πίει ή αλλιώς στην υγειά μας!» από την Παναγιώτα
Κουτσιανά. Το πρόγραμμα αυτό αναφερόταν στον
καθημερινό βίο των αρχαίων Ελλήνων και την τέ-
χνη τους μέσω των αγγείων πόσεως και των αγγείων
αποθήκευσης και μεταφοράς υγρών. Οι μαθήτριες εί-
δαν και έπιασαν αντίγραφα αρχαίων αγγείων και στο
τέλος καθεμία ζωγράφισε ένα πήλινο αγγείο.
2.6.2. Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων
Αυλώνα
Τον Απρίλιο του 2013 το Μουσείο σε συνεργασία με
το γυμνάσιο-λύκειο που λειτουργεί εντός του Ειδι-
κού Καταστήματος Κράτησης Νέων Αυλώνα πραγμα-
τοποίησε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Το προσφυ-
γάκι. Το παιχνίδι στην αρχαία Ελλάδα». Τα παιχνίδια
των αρχαίων Ελλήνων, φτιαγμένα από απλά υλικά και
εύκολα στην κατασκευή, όχι μόνο διατηρούνται στην
πλειονότητά τους έως τη σημερινή εποχή, αλλά εί-
ναι κοινά σε πολλές διαφορετικές περιοχές του κό-
σμου (μπάλα, γιο γιο, σβούρα, κούκλα κ.ά.). Το γεγο-

3. Αφίσα με έργα μαθητών της Αυλώνας.
νός αυτό έκανε ιδιαίτερα κατάλληλη την επιλογή αυ-
τού του θέματος για την υλοποίηση εκπαιδευτικού
προγράμματος σε τάξεις με αλλοδαπούς μαθητές εξ
ολοκλήρου, πολλοί εκ των οποίων δε μιλούσαν καλά
ή καθόλου Ελληνικά. Η οικειότητα του θέματος θα
τους επέτρεπε να παρακολουθήσουν καλύτερα και
να συμμετάσχουν ενεργητικότερα.
Η δομή του εκπαιδευτικού προγράμματος περιε-
λάμβανε: α) Γνωριμία με την ομάδα και εξοικείωση με
το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τις συλλογές
του με τη βοήθεια της ιστοσελίδας του Μουσείου.
β) Εισαγωγή στο θέμα του αρχαίου παιχνιδιού˙ πα-
ρουσιάστηκε power point με εικόνες αρχαίων παιχνι-
διών από τις συλλογές του Μουσείου και συζήτηση
για τον τρόπο εύρεσής τους. γ) Παιχνίδι με τα αντί-
γραφα αρχαίων παιχνιδιών˙ οι μαθητές είχαν τη δυ-
νατότητα να αγγίξουν και να δοκιμάσουν τον τρό-
πο με τον οποίο παίζονταν τα αρχαία παιχνίδια. Στο
πλαίσιο αυτό γινόταν συζήτηση για ανάλογα παιχνί-
δια που μπορεί να υπήρχαν και να έπαιζαν στις χώ-
ρες καταγωγής τους. δ) Ταξινόμηση αρχαίων παιχνι-
διών ανάλογα με το είδος τους (παιχνίδια με ζώα,
[ 127 ] Ειδήσεις
αθλητικά παιχνίδια, παιχνίδια-αθύρματα). Προς τον
σκοπό αυτόν χρησιμοποιήθηκαν πλαστικοποιημένες
φωτογραφίες αρχαίων παιχνιδιών και παραστάσεων,
οι οποίες και ομαδοποιήθηκαν με επικόλληση επά-
νω στον πίνακα της τάξης. Στη συνέχεια, ζητήθηκε
από τους μαθητές να γράψουν σε χαρτάκια post-it
ποια παιχνίδια τους αρέσουν περισσότερο και ποια
παίζονται περισσότερο στις χώρες καταγωγής τους
και να τα επικολλήσουν στην κατάλληλη κατηγορία.
Με αυτόν τον τρόπο προέκυψαν και συμπεράσματα
για τη διαχρονικότητα και τη διαπολιτισμική διάστα-
ση των παιχνιδιών. ε) Εικαστική δραστηριότητα˙ δό-
θηκαν προσχέδια αρχαίων παιχνιδιών και οι μαθητές
τα χρωμάτισαν κατά βούληση. Τα έργα μεταφέρθη-
καν στο Μουσείο, σαρώθηκαν και τυπώθηκαν ως αφί-
σα, η οποία στάλθηκε και στο σχολείο (εικ. 3).
Το πρόγραμμα, στο οποίο συμμετείχαν 32 μαθητές
διαφόρων εθνοτήτων, υλοποιήθηκε από τις Παναγιώτα
Κουτσιανά, Μαρία Σελέκου, Δέσποινα Καλεσοπούλου,
τη ζωγράφο Νεκταρία Ρουμελιώτη και ήταν ενταγμέ-
νο στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Διάπολις του Αριστο-
τελείου Πανεπιστημίου για την εκπαίδευση αλλοδα-
πών και παλιννοστούντων μαθητών (διαθέσιμο διαδι-
κτυακά στο σύνδεσμο: http://www.diapolis.auth.gr/).
2.7. Προγράμματα για ψυχικά ασθενείς
και άτομα σε απεξάρτηση
Ειδικές ξεναγήσεις παρέχονται σε ομάδες «βραχεί-
ας νοσηλείας» ψυχικά ασθενών των νοσοκομείων της
Αττικής και σε ομάδες ατόμων σε πρόγραμμα απε-
ξάρτησης ουσιών. Το 2013 πραγματοποιήθηκε ξενά-
γηση 8 εξυπηρετούμενων (ΑμεΑ) και των συνοδών
τους της Μονάδας Ψυχικής Υγείας Κέντρου Ημέρας
Άνοδος και ομάδας 6 εξυπηρετούμενων και των συ-
νοδών τους από την Αριάδνη Κλωνιζάκη.
2.8. Πρόγραμμα προσέγγισης στην Πτολεμαΐδα
του νομού Κοζάνης
Το Τμήμα ανταποκρινόμενο στο αίτημα του Συλλόγου
Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Ατόμων με Αναπηρία Δυ-
τικής Μακεδονίας παρουσίασε κατάλληλα προσαρμο-
σμένο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ζωντανεύοντας
τα αρχαία μας» στο κέντρο φροντίδας του Συλλόγου,
στην Πτολεμαΐδα. Την ευθύνη της όλης δράσης είχε η
Παναγιώτα Κουτσιανά με τη βοήθεια της εθελόντριας
Φλωρεντίας Πίκουλα, πτυχιούχου του τμήματος Ιστορί-
ας και Αρχαιολογίας. Το πρόγραμμα έγινε στις 7 Ιουλί-
ου 2012 δύο φορές και στόχευε στη γνωριμία των συμ-
μετεχόντων με το Μουσείο και στην εξοικείωση με τις
αρχαιότητες και συγκεκριμένα με το αρχαϊκό άγαλμα
της Κόρης Φρασίκλειας. Οι συμμετέχοντες ενημερώθη-
καν για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο με τη χρήση
power point, αναπαρέστησαν το άγαλμα της Φρασίκλει-
ας και αποτύπωσαν τις εντυπώσεις τους με ξυλομπο-
γιές. Συμμετείχαν παιδιά και ενήλικες με αναπηρία, κα-
θώς και μικροί μαθητές της Β΄ δημοτικού του 6ου Δη-
μοτικού Πτολεμαΐδας (συνολικά 42 άτομα).

3. Επετειακές δράσεις

3.1. Συμμετοχή στη δράση

«Περιβάλλον και πολιτισμός»

Το 2009, δεύτερο έτος της εφαρμογής, με τίτλο «Το

δέντρο της ζωής σε τέσσερις εποχές», το Μουσείο
συμμετείχε με το σχετικό φυλλάδιο του Υπουργεί-
ου Πολιτισμού, καθώς και με τη δημιουργία μίας επι-
πλέον δράσης που σχεδίασε η Δ. Καλεσοπούλου με
υλικό τέσσερα επιλεγμένα εκθέματα του Μουσείου.
Την τελευταία παρακολούθησαν οι 24 μαθητές της
Στ΄ τάξης του 16ου Δημοτικού Σχολείου Γαλατσίου
στις 5 Μαΐου. Βοήθησαν η αρχαιολόγος Άννα Μυτιλη-
ναίου και ο ζωγράφος του Μουσείου Θανάσης Θεμε-
λής. Δόθηκαν, επίσης, περίπου 700 φυλλάδια, 35 από
τα οποία κατατέθηκαν από επισκέπτες συμπληρωμέ-
να. Συμμετοχή στην έκδοση του λευκώματος «Περι-
βάλλον και πολιτισμός 2008-9». Συντάκτες λημμάτων:
Αλεξάνδρα Χριστοπούλου και Μαρία Σελέκου.
Η διετία 2010-2011, αφιερωμένη στο νερό, με τίτλο
«Φωνές νερού μυριάδες», περιελάμβανε:
α) Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Ύδωρ, νερό,
νεράκι. Το ταξίδι του νερού», το οποίο πραγματοποι-
ήθηκε την Πέμπτη 6 και Παρασκευή 7 Οκτωβρίου 2011
για μαθητές της Γ΄, Δ΄ και Ε΄ τάξης δημοτικού. Σκο-
πός του ήταν η γνωριμία με το πρωταρχικό αυτό στοι-
χείο της φύσης. Τα παιδιά πραγματοποίησαν ένα ταξί-
δι στην αρχαιότητα και έμαθαν για τον συμβολικό χα-
ρακτήρα του νερού στη μυθολογία, την ποίηση, τον
γάμο και τη λατρεία πέρα από τη σημασία του στην
καθημερινή ζωή. Εξέφρασαν τις εντυπώσεις τους και
τα συμπεράσματά τους για τη διαχρονική αξία του νε-
ρού και τραγούδησαν όλοι μαζί το δημοτικό τραγού-
δι «ένα νερό κυρά Βαγγελιώ». Στο τέλος ανέπτυξαν
τις δημιουργικές τους ικανότητες στα δελτάρια που
εστάλησαν από το Υπουργείο Πολιτισμού, εμπνεόμε-
νοι από τα εκθέματα του Μουσείου (εικ. 4).
β) To «παραμύθι της Κυριακής», αφιερωμένο στο
νερό, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 10 Οκτωβρίου
2010 και 9 Οκτωβρίου 2011. Μετά το παραμύθι ακο-
λούθησε παιχνίδι ανακάλυψης με τίτλο « Ένα ποτά-
μι γεμάτο θησαυρούς» στις συλλογές του Μουσείου.
4. Εξώφυλλο εκπαιδευτικού φυλλαδίου.
Υπεύθυνες των παραπάνω δράσεων ήταν η Πανα-
γιώτα Κουτσιανά, η οποία σχεδίασε και πραγματο-
ποίησε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, η συμβασιούχος
αρχαιολόγος Αικατερίνη Καρέτσου, η οποία σχεδία-
σε το «κυνήγι θησαυρού» και η εθελόντρια Νικολέτ-
τα Γεωργάκη, πτυχιούχος του τμήματος Πολιτισμικής
Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αι-
γαίου. Στα προγράμματα συμμετείχαν 227 παιδιά.
Για το 2012 το συγκεκριμένο πρόγραμμα του
Υπουργείου ήταν αφιερωμένο στο στοιχείο της φω-
τιάς. Το Μουσείο συμμετείχε και στο εκπαιδευτικό
πρόγραμμα «Της φωτιάς τ’ αρχαία ίχνη» για μαθητές
Δ΄ και Ε΄ δημοτικού, το οποίο σχεδίασε και παρουσί-
ασε η Παναγιώτα Κουτσιανά από τις 11 έως 13 Οκτω-
βρίου 2012 και στο οποίο έλαβε μέρος η Μαρία Σελέ-
κου. Το πρόγραμμα είχε ως στόχο να γνωρίσουν τα
παιδιά τη φωτιά στην αρχαιότητα (καθημερινή ζωή,
μυθολογία, λατρεία). Τα παιδιά εξέφρασαν τις εντυ-
πώσεις και τα συμπεράσματά τους για τη διαχρονι-
κή αξία της φωτιάς, γνώρισαν το λυχνάρι, συμμετεί-
χαν σε βιωματικές δράσεις και ανέπτυξαν τις δημι-
ουργικές τους ικανότητες στα δελτάρια του Υπουρ-
γείου Πολιτισμού, εμπνεόμενα από τα εκθέματα του
Μουσείου. Στα προγράμματα συμμετείχαν 96 παιδιά.
3.2. Διεθνής Ημέρα των Μουσείων, 18 Μαΐου
Το 2009 ο εορτασμός είχε θέμα «Μουσεία και πολι-
τιστικός τουρισμός». Tο Μουσείο συμμετείχε με το
παραμύθι της Κυριακής (17 Μαΐου), που είχε τίτλο «Η

τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 128 ]

περιήγηση του μικρού Θηβαίου στην αρχαία Αθήνα».
Ήταν μία φανταστική ιστορία που αναφερόταν στον
4o αι. π.Χ. και περιέγραφε την περιήγηση ενός μικρού
αγοριού από τη Θήβα στον τύμβο του Μαραθώνα,
την Ακρόπολη, το Σούνιο κλπ. Την αφήγηση έκαναν η
Νίκη Κάπαρη και η γράφουσα με μουσική επένδυση
από τον Γιάννη Ψειμάδα. Την αρχαιολογική παρουσί-
αση ανέλαβε η Μαρία Σελέκου.
Η Διεθνής Ημέρα Μουσείων για το 2010 είχε τίτλο
«Μουσεία για την αρμονική συνύπαρξη». Το Μουσείο,
στο πλαίσιο του προγράμματος «Το παραμύθι της
Κυριακής», παρουσίασε μια ιστορία με τίτλο «Τα μάρ-
μαρα μιλούν για τη φιλία». Πραγματοποιήθηκε αφή-
γηση του παραμυθιού «Ο Τομ Τιριτόμ και η πολιτεία
που ήταν χωρισμένη στα δύο» του Χρήστου Μπουλώ-
τη, καθώς και ιστορίες που σχετίζονται με την πολυ-
πολιτισμικότητα στην αρχαία Ελλάδα. Την αρχαιολο-
γική παρουσίαση ανέλαβε η γράφουσα με τη συμμε-
τοχή και της Μαρίας Σελέκου.
Το 2011 η Διεθνής Ημέρα Μουσείων είχε θέμα
«Μουσεία και μνήμη», με επιμέρους ενότητες: α) Συλ-
λογές και τεκμήρια, β) Ιστορία των μουσείων, γ) «Ξε-
χασμένες μνήμες», δ) Σχέση μνήμης, κοινωνίας και
ταυτότητας και ε) Πολιτιστική προσφορά της Αφρι-
κής στον κόσμο. Το Μουσείο συμμετείχε στον εορτα-
σμό με τις παρακάτω εκδηλώσεις:
Α . Γι α ε ν ή λι κ ε ς
1. Παρουσίαση της παράστασης «Καταλόγια» από το
θέατρο «Κύκλος» την Τρίτη 17 Μαΐου 2011. Ήταν μία
τελετουργική παράσταση τριών ελληνικών παραλο-
γών με κοινό θέμα τη θυσία. Εντάχθηκε στην τέταρ-
τη ενότητα, αφού τα δημοτικά μας τραγούδια –και
κατ’ εξοχήν οι παραλογές– αποτελούν τον ενδιάμεσο
κρίκο ανάμεσα στην αρχαία και τη νεότερη ελληνική
λογοτεχνία. Οι παραλογές ενέχουν στοιχεία και από
τα τρία βασικά είδη της αρχαίας ποίησης˙ της επι-
κής (απαγγελία από μνήμης, με ή χωρίς μουσική, μα-
κροσκελούς ποιήματος που μεταδόθηκε από στόμα
σε στόμα), της λυρικής (έκφραση συναισθήματος, πά-
θους), καθώς και της δραματικής ποίησης, ως προς
το περιεχόμενό τους.
Οι τρεις παραλογές που επιλέχθηκαν (Της μάνας
φόνισσας, Του γιοφυριού της Άρτας και Της κακιάς
πεθεράς) παρουσιάστηκαν ως τρία χωριστά δρώμε-
να με τη συμμετοχή κούκλας, ανθρώπου και μουσι-
κής. Σκηνοθέτης της παράστασης ήταν ο Θοδωρής
Οικονομίδης. Η εκδήλωση προσφέρθηκε εθελοντικά.
2. Παρουσίαση του έργου του Μάνου Χατζιδάκι «Ο
μεγάλος Ερωτικός» από τη χορωδία της ΕΡΤ την Τε-
τάρτη 18 Μαΐου 2011.
[ 129 ] Ειδήσεις
Οι παραπάνω εκδηλώσεις έγιναν στο ειδυλλιακό
αίθριο με ελεύθερη είσοδο και τις παρακολούθησαν
περίπου 200 άτομα. Εντάχθηκαν στην ενότητα «σχέ-
ση μνήμης, κοινωνίας και ταυτότητας» με το σκεπτικό
ότι με την ελληνική ποίηση, αρχαία έως και νεότερη,
προβάλλεται η ξεχωριστή ελληνική ταυτότητα αφο-
μοιωμένη και ζωντανή μέσα στις χιλιετίες.
Β. Για παιδιά 7 έως 11 ετών
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Η τελετή του γά-
μου τότε και τώρα» την Κυριακή 22 Μαΐου 2011 σε
δύο παραστάσεις (11:00-12:00 και 12:15-13:15), το οποίο
εντάχθηκε στην ενότητα «ξεχασμένες» μνήμες. Πραγ-
ματοποιήθηκε στη μόνιμη έκθεση των αγγείων του
Μουσείου, στη θεματική ενότητα με τις λουτροφό-
ρους και τους γαμικούς λέβητες, τα τελετουργικά
αγγεία μεταφοράς νερού για το νυφικό λουτρό των
μελλονύμφων.
Το πρόγραμμα, με τη χρήση φυλλαδίου, σχεδιάστη-
κε και παρουσιάστηκε από τη Νικολέτα Ξυδέα. Τα παι-
διά διερεύνησαν τις φάσεις της τελετουργίας του γά-
μου στην κλασική Αθήνα, εντοπίζοντας, μέσα από τη
σύγκριση με τη σύγχρονη πραγματικότητα, ομοιότητες
και διαφορές στα έθιμα του συγκεκριμένου μυστηρίου.
Το 2012 η Διεθνής Ημέρα Μουσείων είχε θέμα
«Μουσεία σε έναν κόσμο που αλλάζει». Στις 17 Μαΐ-
ου 2012 στην αίθουσα του βωμού του Εθνικού Αρχαι-
ολογικού Μουσείου εγκαινιάστηκε η έκθεση του έρ-
γου της Μαριάννας Στραπατσάκη «Τα φαντάσματα
της Μεσογείου ή οι αντικατοπτρισμοί του παρελθό-
ντος». Η εγκαινίαση αφιερώθηκε στον εορτασμό της
Παγκόσμιας Ημέρας των Μουσείων.
Το 2013 η Διεθνής Ημέρα Μουσείων είχε θέμα
«Μουσεία (μνήμη και δημιουργικότητα) = κοινωνική
αλλαγή». Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο άνοιξε τον
εορτασμό με την εκδήλωση που διοργάνωσε την Κυ-
ριακή 12 Μαΐου σε συνεργασία με την τάξη του ακορ-
ντεόν του Μουσικού Σχολείου Ιλίου. Οι μαθητές ερ-
μήνευσαν ζωντανά με το ακορντεόν τους έργα των
A. Piazzola, R. Galliano, P. Pizzigoni, J. Wojtarovicz, R.
Basilin, V. Vlassov, K. Krupp, S. Reitan και I. Tiersen,
σε τρεις χώρους του μουσείου (μνημειακός προθάλα-
μος, αίθουσα του βωμού, αίθριο). Καθ’ οδόν προς τους
τρεις διαφορετικούς σταθμούς γέμιζαν τις αίθου-
σες των γλυπτών με τις νότες του έργου «Primavera»
του P. Luppo, καθώς και με παραδοσιακή βουλγαρική
μελωδία. Στη μοναδική αυτή συνάντηση τα παιδιά-
μουσικοί ανέπτυξαν μια βιωματική σχέση με την πο-
λιτιστική μας κληρονομιά, αναλαμβάνοντας ενεργητι-
κό ρόλο μέσα στο Μουσείο ως ερμηνευτές, ενώ συ-
νάμα προσέφεραν στους υπόλοιπους επισκέπτες μία

5. 5-18 Μαΐου 2013 - Χοροθέατρο Ήρος Άγγελος.
αλλιώτικη μουσειακή εμπειρία μέσω της πανανθρώ-
πινης γλώσσας της μουσικής. Σε ανάλογο πνεύμα κι-
νήθηκαν και οι εκδηλώσεις στις 18-20 Μαΐου με κατα-
ξιωμένους καλλιτέχνες. Το Σάββατο 18 Μαΐου το ΔΗ-
ΠΕΘΕ Κέρκυρας-Χοροθέατρο Ήρος Άγγελος παρου-
σίασε τις «Ασκήσεις ετοιμότητας» (εικ. 5) σε αίθουσες
της Έκθεσης Γλυπτών (σκηνοθεσία-χορογραφία: Πέ-
τρος Γάλλιας). Την Κυριακή 17 Μαΐου παρουσιάστη-
καν στο αίθριο του Μουσείου η παράσταση κουκλο-
θέατρου «Η ΑΦ01 και η μαγική ίυγγα» με πήλινες κού-
κλες από τον κουκλοθίασο «Ψευτιά μ’ αυτιά», η οποία
προσέγγισε με εύληπτο για τα παιδιά τρόπο το θέμα
της αρχαιοκαπηλίας και η παράσταση «Πριν τη φω-
τιά…», όπου η Νίκη Κάπαρη αφηγήθηκε για μεγάλους
τον μύθο του Προμηθέα Δεσμώτη και ο Γιάννης Ψει-
μάδας απέδωσε μελοποιημένα χορικά του Αισχύλου.
Τη Δευτέρα το απόγευμα, η Συμφωνική Ορχήστρα
του Δήμου Αθηναίων έκλεισε τον εορτασμό με συ-
ναυλία κλασικής μουσικής στην αίθουσα του βωμού.
Τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2013
οργάνωσαν και επιμελήθηκαν οι Δέσποινα Καλεσο-
πούλου και Αριάδνη Κλωνιζάκη.
3.3. Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς
Ο εορτασμός για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστι-
κής Κληρονομιάς στα ελληνικά μουσεία για το 2013
και το 2014 είχε τον γενικό τίτλο «Τα πρόσωπα του
χρόνου»1. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετεί-
χε στον εορτασμό με τις παρακάτω εκδηλώσεις για
το 2013: 1) Δωρεάν διάθεση οδηγού θεματικής πε-
1 Η συμμετοχή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στον εορ-
τασμό των ΕΗΠΚ για τα έτη 2009-2012 έγινε με μικρές περιοδι-
κές εκθέσεις και συνοδευτικές δράσεις σχετικές με το θέμα του
εκάστοτε εορτασμού (βλ. Α. Χριστοπούλου στο παρόν τεύχος,
σ. 115-117).
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 130 ]
ριήγησης με τίτλο «Αναζητώντας τα διαφορετικά
πρόσωπα του χρόνου» στη διάρκεια του εορταστι-
κού τριημέρου. Ο οδηγός βοηθούσε τους επισκέπτες
να περιηγηθούν μόνοι τους στο Μουσείο, εντοπίζο-
ντας επιλεγμένα εκθέματα που αποκαλύπτουν τις δι-
αφορετικές διαστάσεις του χρόνου. Τον οδηγό ορ-
γάνωσε και συνέταξε η Δέσποινα Καλεσοπούλου.
2) Ενημερωτική ξενάγηση για το θέμα από τη γρά-
φουσα στις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου την Πα-
ρασκευή 27 Σεπτεμβρίου. 3) Νέο εκπαιδευτικό πρό-
γραμμα «Χρόνος, μύθος και επιστήμη», με έμφαση
στο μηχανισμό των Αντικυθήρων, σε μαθητές της
Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης την Παρασκευή 27 Σε-
πτεμβρίου. Το πρόγραμμα σχεδίασαν και υλοποίησαν
η Παναγιώτα Κουτσιανά και η Μαρία Σελέκου.
3.4. Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων (18 Απριλίου)
Το Σάββατο 20 Απριλίου 2013 το Εθνικό Αρχαιολογι-
κό Μουσείο συμμετείχε στον εορτασμό της Παγκό-
σμιας Ημέρας Μνημείων, που ήταν αφιερωμένη για
το 2013 στην κληρονομιά της εκπαίδευσης, με μία
μοναδική συναυλία. Στη μεγάλη αίθουσα του βωμού
παρουσιάστηκε το συμφωνικό έργο «Άξιον εστί» του
Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη από το
Μουσικό Σχολείο Ιλίου. Πρόκειται για τη μεγαλύτε-
ρη μουσική εκδήλωση στην ιστορία του Εθνικού Αρ-
χαιολογικού Μουσείου. Εκατόν εξήντα επτά μαθη-
τές και μαθήτριες ερμήνευσαν το λαϊκό ορατόριο
για συμφωνική ορχήστρα, χορωδία, λαϊκή ορχήστρα,
βαρύτονο, λαϊκό τραγουδιστή και αφηγητή, με μαέ-
στρο τον καθηγητή τους Γιάννη Πανταζάτο. Η φιλο-
ξενία ενός τόσο σημαντικού έργου και η εκτέλεσή
του από παιδιά αποκτούν ιδιαίτερη αξία και δυνα-
μική, όταν τα σύμβολα της μνήμης και της ελπίδας
συνυπάρχουν μέσα στο μαγευτικό κόσμο των αγαλ-
μάτων (εικ. 6).
6. Παρουσίαση του έργου «Άξιον εστί».
 3.5. Εκδηλώσεις Πανσελήνου

Το 2009 το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, συμμετέ-

χοντας στις εκδηλώσεις που έχει θεσπίσει το Υπουρ-
γείο Πολιτισμού για την Πανσέληνο του Αυγούστου,
οργανώνει στο αίθριο του κτιρίου μία παράσταση
έντεχνης ελληνικής μουσικής. Η Δέσποινα Παγιούλα
και ο Παναγιώτης Μπούσαλης ερμήνευσαν τραγούδια
του Λίνου Κόκοτου, ο οποίος συνόδευσε στο πιάνο.
Το 2012 προσφέρθηκε νυχτερινή ξενάγηση (από
τις Αναστασία Γκαδόλου, Νομική Παλαιοκρασσά και
τη γράφουσα) στην περιοδική έκθεση «Το Ναυάγιο
των Αντικυθήρων. Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανι-
σμός», καθώς και μουσική παράσταση στο αίθριο από
το Guitarte Ensemble. Το πρόγραμμα περιελάμβανε 7. Επετειακό γραμματόσημο από τα ΕΛΤΑ.
αποσπάσματα αρχαίας ελληνικής μουσικής, καθώς
και μουσική των Μάνου Χατζιδάκι και Φίλιππου Τσα-
και τα 120 χρόνια από την περάτωση του κτιρίου της
λαχούρη από παραστάσεις του αρχαίου δράματος.
οδού Πατησίων (1889), εκδόθηκε το 2009, κατόπιν αι-
Προσήλθαν περίπου 3500 επισκέπτες.
τήσεως του Μουσείου, επετειακό γραμματόσημο από
Το 2013 προσφέρθηκε δωρεάν επίσκεψη και ξενάγη-
τα ΕΛΤΑ (εικ. 7).
ση στην περιοδική έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθή-
Εγκαινιάστηκε, επίσης, ένα νέο πρόγραμμα ξενα-
ρων. Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός» από τις 20:00
γήσεων σε λέσχες ηλικιωμένων των δήμων της Αττι-
έως τις 23:00 με την εθελοντική προσφορά εργασίας
κής, το οποίο περιελάμβανε α) ξεναγήσεις από αρ-
του φυλακτικού προσωπικού. Ξενάγησαν οι αρχαιολό-
χαιολόγους του Μουσείου διάρκειας μίας ώρας, ώστε
γοι Νομική Παλαιοκρασσά, Κώστας Πασχαλίδης, η ξε-
σε έναν κύκλο τριών επισκέψεων να καλυφθούν όλες
ναγός του Μουσείου Αναστασία Μαραγκού και η γρά-
οι συλλογές που εκτίθενται (α΄ κύκλος - Συλλογές
φουσα. Προσήλθαν περίπου 5000 επισκέπτες.
Προϊστορικών και Γλυπτών, β΄ κύκλος - Συλλογές Θή-
3.6. Ευρωπαϊκή Γιορτή Μουσικής ρας και Αγγείων και Μικροτεχνίας, γ΄ κύκλος - Συλ-
λογές Χαλκών, Σταθάτου και Αιγυπτιακών Αρχαιοτή-
Το 2012 το Μουσείο συμμετείχε στην Ευρωπαϊκή Γιορ- των) και β) μετά την ολοκλήρωση της περιήγησης
τή της Μουσικής την Πέμπτη 21 Ιουνίου με φωνητική στους εκθεσιακούς χώρους, ακολουθούσε στο αμφι-
και οργανική μουσική της Γαλλίας του 17ου και 18ου θέατρο του Μουσείου ημίωρη συζήτηση και ανταλ-
αιώνα, βασισμένη σε αρχαία ελληνικά θέματα. Συμ- λαγή απόψεων της ομάδας με την αρχαιολόγο, ανα-
μετείχαν η υψίφωνος Μάιρα Μηλολιδάκη, ο Mechthild φορικά με τους συνειρμούς που τους προκαλεί το
Stark στο φλάουτο με ράμφος και η Κατερίνα Κτώ- Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, τις αναμνήσεις τους,
να στο τσέμπαλο. τα αγαπημένα τους εκθέματα, τη σημασία του όρου
Το 2013, Παρασκευή 21 Ιουνίου, πραγματοποιήθηκαν «Εθνικός» στην ονομασία του Μουσείου και τις σκέ-
δύο εκδηλώσεις στο αίθριο του Μουσείου. Το πρωί η ψεις τους για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρε-
Ορχήστρα Νυκτών Εγχόρδων Άττικα με μαέστρο τον σιών. Υπεύθυνη του προγράμματος ήταν η γράφουσα.
Άρη Δημητριάδη ερμήνευσε ρεπερτόριο ευρωπαίων Οι ξεναγήσεις σε λέσχες ηλικιωμένων συνεχίζονται
και ελλήνων συνθετών από τον 17ο έως τον 20ό αιώ- έκτοτε σταθερά κάθε χρόνο κατόπιν αιτήσεώς τους,
να (Vivaldi, Offenbach, Peccia, Μάντζαρος, Χατζηδάκις χωρίς το τμήμα της ημίωρης συζήτησης στο τέλος.
κ.ά.). Το απόγευμα το τμήμα ελληνικής μουσικής του Στον επετειακό εορτασμό εντάχθηκε, επίσης, η
Ωδείου Αθηνών με μαέστρο τον Ανδρέα Τσεκούρα ερ- μικρή περιοδική έκθεση «Αρχαίος ελληνικός πολιτι-
μήνευσε παραδοσιακά τραγούδια από όλη την Ελλά- σμός… Διαρκής έμπνευση» (βλ. Α. Χριστοπούλου στο
δα. Τις εκδηλώσεις επιμελήθηκε η Αριάδνη Κλωνιζάκη. παρόν τεύχος, σ. 115-116, εικ. 6).

3.7. Επετειακός εορτασμός 3.8. Συμμετοχή στον εορτασμό

Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου 2009 του έτους αστρονομίας (2009)

Στο πλαίσιο του εορτασμού για τα 180 χρόνια από τη Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετείχε στον
θέσπιση (1829) του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου εορτασμό του έτους αστρονομίας (2009) με μια εκ-

[ 131 ] Ειδήσεις
παιδευτική παρουσίαση σε παιδιά δημοτικού του μη-
χανισμού των Αντικυθήρων από την αρχαιολόγο Μαί-
ρη Ζαφειροπούλου και τον φυσικό Γιάννη Μπιτσάκη,
μέλη της Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού. Στα παι-
διά διανεμήθηκε εκπαιδευτικό φύλλο Α4 σχεδιασμέ-
νο από το Τμήμα.
4. Προγράμματα – δράσεις
για περιοδικές εκθέσεις
Α. Το 2009, κατά τη διάρκεια της περιοδικής έκθε-
σης «Γυναικών λατρείες», σχεδιάστηκε και παρουσι-
άστηκε από τη Δέσποινα Καλεσοπούλου το δίωρο
εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Θεοξένου θυγάτηρ, Αλέ-
ξου γυνή. Ανιχνεύοντας τη θέση της γυναίκας στην
κλασική Αθήνα» για μαθητές της Α΄ τάξης γυμνασίου.
Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε στις αίθουσες της
περιοδικής έκθεσης, καθώς και σε τμήμα της μόνι-
μης έκθεσης των αγγείων. Τα παιδιά κλήθηκαν να δι-
ερευνήσουν πτυχές του ιδιωτικού και δημόσιου βίου
στην κλασική Αθήνα (γέννηση και ανατροφή των παι-
διών, εκπαίδευση, γάμος, συμμετοχή στα θρησκευτι-
κά δρώμενα) και να εντοπίσουν ομοιότητες και δι-
αφορές στη διαβίωση των φύλων, ώστε να αντιλη-
φθούν τη θέση της γυναίκας στην αρχαία Αθήνα και
τους πολλαπλούς της ρόλους, αλλά και να αξιολογή-
σουν ζητήματα διακρίσεων και ισότητας των φύλων,
λαμβάνοντας υπόψη τα κοινωνικά-πολιτιστικά στοι-
χεία της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου.
Β. Για τα εκπαιδευτικά προγράμματα των περιοδι-
κών εκθέσεων των ετών 2010 έως και 2013, βλ. Ν. Ξυ-
δέα στις συμβολές του παρόντος τεύχους, σ. 89-102.
Γ. Στις 11 Δεκεμβρίου 2012 πραγματοποιήθηκε
στη μεγάλη αίθουσα του βωμού εκδήλωση για την
παρουσίαση των εφαρμογών νέων τεχνολογιών και
έντυπης έκδοσης για την περιοδική έκθεση του Μου-
σείου «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων. Το πλοίο, οι θη-
σαυροί, ο μηχανισμός».
Αναλυτικότερα:
1) Αυτόματη ξενάγηση μέσω κινητού τηλεφώνου
στις 4 θεματικές ενότητες της περιοδικής έκθεσης.
2) Διαδικτυακή εκπαιδευτική εφαρμογή με τίτλο
«Τα μυστήρια του μηχανισμού των Αντικυθήρων» για
εφήβους ηλικίας 13 έως 18 ετών, οι οποίοι καλούνται
να διερευνήσουν τα μυστήρια του μηχανισμού των
Αντικυθήρων μέσα από τη σκοπιά τεσσάρων διαφο-
ρετικών επιστημονικών ειδικοτήτων: του αρχαιολό-
γου, του επιγραφικού, του μηχανικού και του ιστορι-
κού των επιστημών. Τα παιδιά επιλέγουν μία ή περισ-
σότερες ή και όλες τις παραπάνω αποστολές ανάλο-
γα με τα ενδιαφέροντά τους και καλούνται να απα-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 132 ]
ντήσουν στα τρία βασικά ερωτήματα που απασχόλη-
σαν έως σήμερα τους ερευνητές: 1) τι είναι και από τι
αποτελείται ο μηχανισμός των Αντικυθήρων, 2) πώς
λειτουργεί και σε τι χρησιμεύει και 3) πότε, από ποιον
και πού κατασκευάστηκε. Την εφαρμογή σχεδίασαν η
Δέσποινα Καλεσοπούλου και η Μαρία Σελέκου, ενώ
την εποπτεία του έργου είχε η Αλεξάνδρα Χριστο-
πούλου. Στην υλοποίησή της συμμετείχε πλειάδα συ-
νεργατών, μεταξύ των οποίων ο Γιάννης Μπιτσάκης,
μέλος της Ομάδας Μελέτης του Μηχανισμού, ως ειδι-
κός επιστημονικός συνεργάτης. Η εφαρμογή αναρτή-
θηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του Μουσείου τον Δε-
κέμβριο του 2012 με στόχο να παραμείνει διαθέσιμη
στο κοινό και μετά το πέρας της περιοδικής έκθεσης,
αφού ο μηχανισμός αποτελεί μόνιμο έκθεμα. Η εφαρ-
μογή παρουσιάστηκε πιλοτικά σε μαθητές του Γυμνα-
σίου Κυθήρων και του Πανορμιτείου Λυκείου Σύμης
από την αρχαιολόγο Μαρία Σελέκου, στο πλαίσιο εκ-
παιδευτικής επίσκεψης των μαθητών στο Μουσείο.
3) Έντυπο εγχειρίδιο με τίτλο «Το Ναυάγιο των
Αντικυθήρων. Η τεχνολογία του πλοίου, του φορτίου,
του μηχανισμού», το οποίο εστιάζει στην τεχνολογία
των αρχαίων ευρημάτων από το ναυάγιο. Την έκδοση
επιμελήθηκαν η Αλεξάνδρα Χριστοπούλου, η Αναστα-
σία Γκαδόλου και η Πολυξένη Μπούγια.
Οι παραπάνω δράσεις πραγματοποιήθηκαν σε συ-
νεργασία και με την ευγενική υποστήριξη του ομίλου
ΟΤΕ-COSMOTE.
Δ. Το 2013 σχεδιάστηκε και πραγματοποιήθηκε από
τη Μαρία Σελέκου το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ψη-
φίδες + φαντασία = δημιουργία» με αφορμή την περι-
οδική έκθεση ψηφιδωτών έργων της εικαστικού Δάφ-
νης Αγγελίδου (13/5-31/8/2013) στο αίθριο του Μουσεί-
ου, στο οποίο εκτίθεται και ένα ρωμαϊκό ψηφιδωτό.
Το πρόγραμμα απευθυνόταν σε παιδιά ηλικίας 8 έως
12 χρόνων, προσφέροντάς τους την ευκαιρία για μια
καλοκαιρινή δημιουργική απασχόληση και πραγμα-
τοποιήθηκε τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Σκοπός
του ήταν να εξοικειωθούν τα παιδιά με την τέχνη
του αρχαίου ψηφιδωτού, να μάθουν τον τρόπο κα-
τασκευής του και τη χρήση του, αλλά και να συλ-
λέξουν πληροφορίες για τα διακοσμητικά του θέ-
ματα. Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού χρη-
σιμοποιήθηκαν φωτογραφικό υλικό, αντίγραφα ψη-
φιδωτών έργων, πολύχρωμες μαρμάρινες, γυάλινες,
μεταλλικές ψηφίδες, που τα παιδιά θα είχαν τη δυ-
νατότητα να αγγίξουν, και video. Με τη βοήθεια εκ-
παιδευτικού φύλλου εργασίας τα παιδιά παρατήρη-
σαν και σύγκριναν το αρχαίο με τα σύγχρονα ψηφι-
δωτά έργα. Ακολούθησε εργαστήρι, όπου τα παιδιά
είχαν τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις δημιουργι-
κές τους ικανότητες με τη σύνθεση ενός ολοκληρω-
μένου ψηφιδωτού έργου. Στο τέλος του προγράμμα-

8. Εργαστήρι ψηφιδωτού.
τος πήραν μαζί τους το ψηφιδωτό έργο που δημι-
ούργησαν (εικ. 8).
5. Λοιπές εκπαιδευτικές και καλλιτεχνικές
εκδηλώσεις με τη συμμετοχή άλλων φορέων
2009
Τον Οκτώβριο του 2009 η εταιρεία «Μνήμες» παρου-
σίασε στο μνημειακό προθάλαμο του Μουσείου το βι-
βλίο του συγγραφέα και ποιητή Φώντα Λάδη «Ο Νέος
των Αθηνών | Ο Έρως – Ο Χρόνος – Ο Θάνατος». Ο
συγγραφέας με ποιητική και συμβολική γλώσσα αφη-
γείται την ιστορία ενός αγάλματος, το οποίο ήρθε στο
φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών που πραγμα-
τοποιήθηκαν πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της
Αθήνας, ενώ η υπόθεση του έργου σε μεγάλο μέρος
εκτυλίσσεται μέσα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Η εκδήλωση πλαισιώθηκε με χορευτικό δρώμενο και
οπτικοακουστική προβολή. Concept-εικαστική επιμέ-
λεια: Πάνος Παπαδολιάς. Χορογραφία: Φώτης Νικολά-
ου. Video: Πάνος Παπαδολιάς και Τζαννέτος Κομηνέας.
2010
Στις 5 Φεβρουαρίου του 2010 το Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο συμμετείχε στη γιορτή του Επιγραφικού Μου-
σείου με τίτλο «Το Επιγραφικό Μουσείο συνομιλεί με τη
[ 133 ] Ειδήσεις
γειτονιά του» με τη διεξαγωγή του εκπαιδευτικού προ-
γράμματος «Κάτι μου θυμίζουν αυτά τα παιχνίδια…» για
ελεύθερους επισκέπτες. Το πρόγραμμα υλοποίησαν οι
Μαρία Σελέκου και Δέσποινα Καλεσοπούλου.
2011
1. Από τις 28 έως τις 31 Ιανουαρίου 2011 το Εθνικό Αρ-
χαιολογικό Μουσείο συμμετείχε στην 4η Έκθεση Παι-
δικού και Εφηβικού Βιβλίου στη Helexpo (Μαρούσι), με
διεξαγωγή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων «Κάτι
μου θυμίζουν αυτά τα παιχνίδια…» και «Χαίρε και πίει
ή αλλιώς στην υγειά μας!». Τα προγράμματα υλοποίη-
σαν οι Παναγιώτα Κουτσιανά και Μαρία Σελέκου.
2. Στο πλαίσιο της δράσης «Εβδομάδα των μου-
σείων» του Υπουργείου Πολιτισμού πραγματοποιήθη-
καν στο Μουσείο δύο μουσικές παραστάσεις:
- Στις 6 Μαΐου το σύνολο Κέλσος παρουσίασε στο
μνημειακό προθάλαμο ένα μουσικό ταξίδι στο 16ο και
17ο αιώνα, με φωνητική και οργανική μουσική της
Αναγέννησης και του Μπαρόκ.
- Στις 7 Μαΐου η λαϊκή ορχήστρα ελληνικής μουσι-
κής Έμμετρον φιλοξενήθηκε στο αίθριο για μία βρα-
διά αφιερωμένη στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι, με τίτ-
λο «Από τον Βαμβακάρη στο Λοΐζο».
3. Η Εθνική Λυρική Σκηνή στο πλαίσιο του προ-
γράμματος «Καλλιτεχνικές δράσεις στην Αθήνα» φι-
λοξενήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2011 στον κήπο του
Μουσείου και προσέφερε μία βραδιά λυρικού τρα-
γουδιού με πιάνο, αφιερωμένη στη μνήμη της Μαρίας
Κάλλας. Συμμετείχαν οι διακεκριμένοι καλλιτέχνες
Αντωνία Καλογήρου-υψίφωνος, Γιούλη Καραγκούνη-
υψίφωνος, Λουκία Σπανάκη-υψίφωνος, Ειρήνη Καρα-
γιάννη-μεσόφωνος. Στο πιάνο, ο Δημήτρης Γιάκας.
4. Από την 1η έως τις 7 Οκτωβρίου 2011 το Εθνικό Αρ-
χαιολογικό Μουσείο συμμετείχε στην εκδήλωση «7 ημέ-
ρες ζωής στην Τοσίτσα», που διοργάνωσε ο Σύλλογος
Ελλήνων Αρχαιολόγων και ο Ενιαίος Σύλλογος Υπαλλή-
λων του Υπουργείου Πολιτισμού (Αττικής, Στερεάς και
Νήσων), με σκοπό να δοθεί ζωή στον πεζόδρομο της Το-
σίτσα, που την εποχή εκείνη ήταν εξαιρετικά υποβαθ-
μισμένος εξαιτίας της δράσης παραβατικών στοιχείων.
Πραγματοποιήθηκε με σχολικές ομάδες το εκπαιδευτι-
κό πρόγραμμα «Κάτι μου θυμίζουν αυτά τα παιχνίδια…»
από τις Παναγιώτα Κουτσιανά και Μαρία Σελέκου.
5. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για το καλοκαί-
ρι, η Φιλαρμονική του Δήμου Αθηναίων φιλοξενήθη-
κε στον κήπο του Μουσείου για μία σειρά συναυλιών
ελληνικής και ξένης μουσικής που λόγω της μεγάλης
τους επιτυχίας παρατάθηκαν έως τον Οκτώβριο του
2011 (συνολικά 14 συναυλίες).
9. «Από τη λύρα στη Λυρική».
Στις 23 Ιουλίου φιλοξενήθηκαν τα Μουσικά Σύνο-
λα του Δήμου Αθηναίων με την Big Band. Το πρό-
γραμμα περιελάμβανε μουσική swing και jazz των Da-
vies Klenner & Lewis, Billy May, Euday Bowman και άλ-
λων υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Τερεζάκη.
6. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και η Εθνική
Λυρική Σκηνή συνεργάστηκαν για πρώτη φορά και δι-
οργάνωσαν από κοινού το εκπαιδευτικό πρόγραμμα
με τίτλο «Από τη λύρα στη Λυρική…».
Το πρόγραμμα πραγματοποιήθηκε στις 4 Δεκεμ-
βρίου στην αίθουσα 28 του Μουσείου, όπου εκτίθενται
οι μαρμάρινες πλάκες της Μαντίνειας με τις μούσες.
Απευθυνόταν σε παιδιά ηλικίας 5 έως 12 ετών, με στόχο
την προσέγγιση της ιστορίας της μουσικής από την ελ-
ληνική αρχαιότητα έως το σύγχρονο μελόδραμα.
Ακούστηκαν αρχαίοι ύμνοι με τη συνοδεία ανακα-
τασκευασμένων αρχαίων μουσικών οργάνων. Η δρά-
ση περιελάμβανε, επίσης, αφήγηση αρχαίων ελληνι-
κών μύθων, προβολή εικόνων αρχαίων μουσικών ορ-
γάνων και παραστάσεών τους σε εκθέματα του Μου-
σείου, καθώς και βιωματική παρουσίαση αρχαίων μου-
σικών οργάνων. Τέλος, κουαρτέτο εγχόρδων και δύο
μονωδοί της Λυρικής Σκηνής τραγούδησαν αποσπά-
σματα από όπερες, οπερέτες και μιούζικαλ.
Το πρόγραμμα παρουσίασαν ο μουσικός Νίκος
Ξανθούλης, υπεύθυνος του τομέα εκπαιδευτικών
προγραμμάτων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και από
το Μουσείο η Μαρία Σελέκου.
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 134 ]
Συμμετείχαν οι μονωδοί Χρήστος Αμβράζης και
Βάγια Κωφού και το κουαρτέτο εγχόρδων της ορχή-
στρας της Λυρικής Σκηνής (εικ. 9).
2012
1. Στις 19 Φεβρουαρίου, ημέρα Κυριακή, παρουσιάστη-
κε παιδικό πρόγραμμα για παιδιά ηλικίας 8-12 ετών
για την τέχνη Origami. O εκπαιδευτικός-εικαστικός
της τέχνης Origami Δημήτρης Δάλας προσφέρθηκε
εθελοντικά να μυήσει τα παιδιά στα μυστικά της «τέ-
χνης του χαρτιού». Μέσω προβολής διαφανειών ο Δη-
μήτρης Δάλας μίλησε και έδειξε πώς από τον 6ο αι-
ώνα Κινέζοι και Ιάπωνες δίπλωναν το χαρτί φτιάχνο-
ντας δώρα για τα παιδιά τους. Κατόπιν, με την καθο-
δήγησή του, πραγματοποιήθηκε εικαστικό εργαστήρι
και τα παιδιά έφτιαξαν το δικό τους έργο.
2. Από τις 5 έως και τις 8 Ιουνίου το Μουσείο εκ-
προσωπήθηκε στην έκθεση «Ποσειδώνια 2012» (εκθε-
σιακό κέντρο Metropolitan, αεροδρόμιο Ε. Βενιζέλος)
με ειδικό περίπτερο. Οι αρχαιολόγοι Αναστασία Γκα-
δόλου, Ελένη Ζώση, Μαρία Σελέκου, Νομική Παλαιο-
κρασσά, Κωνσταντίνος Πασχαλίδης και ο συντηρη-
τής αρχαιοτήτων Παναγιώτης Λάζαρης, πρόβαλαν
την περιοδική έκθεση «Το Ναυάγιο των Αντικυθήρων»,
αλλά και γενικότερα το Μουσείο και τις δράσεις του.
Διανεμήθηκε ενημερωτικό πληροφοριακό υλικό, δό-
θηκαν πληροφορίες για τα εκπαιδευτικά προγράμμα-
τα, προβλήθηκε οπτικοακουστικό υλικό και έγινε γό-
νιμος διάλογος σχετικά με τα θέματα που προέκυ-
ψαν για τα έργα κατά τη διαδικασία της προετοιμα-
σίας της έκθεσης.
3. Στις 21 Οκτωβρίου 2012, στο πλαίσιο των εκδη-
λώσεων για την προβολή του έργου της Αρχαιολογι-
κής Υπηρεσίας του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων,
το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συμμετείχε με δύο
εκδηλώσεις:
Το «παραμύθι της Κυριακής στο Εθνικό Αρχαιολο-
γικό Μουσείο», για παιδιά 5 έως 12 χρόνων, αφιερωμέ-
νο στην αρχαία ελληνική τεχνολογία, με αφορμή την
περιοδική έκθεση με θέμα «Το Ναυάγιο των Αντικυθή-
ρων. Το πλοίο, οι θησαυροί, ο μηχανισμός». Την αφή-
γηση έκανε η Νίκη Κάπαρη και πλαισίωσε με ήχους
κρουστών και έγχορδων οργάνων ο Γιάννης Ψειμά-
δας. Την αρχαιολογική παρουσίαση ανέλαβε η Μα-
ρία Σελέκου.
Μία 40λεπτη διάλεξη από τον αρχαιολόγο Κώστα
Πασχαλίδη στο αμφιθέατρο του Μουσείου με θέμα
«Η ίδρυση, η ιστορία και οι περιπέτειες του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου». Στη διάλεξη προβλήθηκαν
σπάνιες φωτογραφίες και αρχειακό υλικό των τελευ-
ταίων 130 χρόνων της ζωής του Μουσείου και ανα-
φέρθηκαν άγνωστες στο ευρύ κοινό ιστορίες που δια-
δραματίστηκαν τόσο στις μόνιμες εκθέσεις όσο και
στους χώρους εργασίας του Μουσείου.
4. Η ανώτερη ιδιωτική σχολή δραματικής τέχνης
«Εμπρός-θέατρο εργαστήριον» φιλοξενήθηκε την Πέ-
μπτη 25 Οκτωβρίου 2012 στο μνημειακό προθάλαμο
του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και προσέφε-
ρε δωρεάν για το κοινό αποσπάσματα από τις Χοη-
φόρους σε σκηνοθεσία του Έκτορα Λυγίζου. Πρόκει-
ται για μια πρωτοβουλία της δραματικής σχολής σε
συνεργασία με το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο
πλαίσιο των πολιτιστικών του εκδηλώσεων για την
αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας. Την
εκδήλωση επιμελήθηκε η γράφουσα.
5. Τον Νοέμβριο 2012 το τμήμα συμμετείχε στο
συνέδριο του ICOM-CECA με την εισήγηση «Οι νέες
έντυπες και ψηφιακές εκπαιδευτικές εκδόσεις του
ΕΑΜ το 2012» από τις Μαρία Σελέκου, Παναγιώτα
Κουτσιανά και Νικολέτα Ξυδέα.
2013
1. Στις 4 Φεβρουαρίου 2013 πραγματοποιήθηκε στην
αίθουσα του βωμού εορταστική συναυλία του κουαρ-
τέτου εγχόρδων Arosis με έργα Α. Vivaldi και A. Dvoř�k,
[ 135 ] Ειδήσεις
με τη συμμετοχή των μουσικών Γιάννη Γεωργιάδη στο
Α΄ βιολί, τον Τριαντάφυλλο Λούκα στο Β΄ βιολί, Κρυ-
σταλία Γαϊτάνου στη βιόλα και Αστέριο Πούφτη στο
τσέλο, με τη συμμετοχή της σοπράνο Βάσιας Ζαχα-
ροπούλου και τον Γιώργο Δούση στο πιάνο. Την εκδή-
λωση επιμελήθηκε η Αριάδνη Κλωνιζάκη.
2. Στις 15 Μαρτίου 2013 το Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο υποδέχτηκε τους καλλιτέχνες του φεστι-
βάλ τέχνης «Ανάμεσα», που έχει κεντρικό θέμα τον
χωρίς διακρίσεις καλλιτεχνικό διάλογο. Ταλαντούχοι
νέοι ευρωπαίοι καλλιτέχνες, επαγγελματίες και ερα-
σιτέχνες, με ή χωρίς αναπηρία συμμετέχουν στο φε-
στιβάλ με εκδηλώσεις χορού, θεάτρου, μουσικής και
καλλιτεχνικά εργαστήρια. Το κοινό είχε την ευκαιρία
να παρακολουθήσει τρεις εκδηλώσεις θεάτρου και
χορού:
• 12λεπτη παράσταση χορού με τίτλο “Comme
unique” («Επικοινωνώντας μοναδικά») στον προθά-
λαμο του Μουσείου.
• 5λεπτο δρώμενο με τίτλο “Souffle de soie” («Μετα-
ξένια πνοή»), στο οποίο συμμετείχαν μαθητές της
Ελληνογαλλικής Σχολής Ευγένιος Ντελακρουά
στα σκαλιά του Μουσείου.
• 18λεπτη παράσταση χορού με τίτλο «Ανάμεσά
μας». Τις εκδηλώσεις επιμελήθηκε η Αριάδνη Κλω-
νιζάκη, η οποία ξενάγησε 40 μαθητές του Γαλλι-
κού Σχολείου Βιέννης στο πλαίσιο του Φεστιβάλ
(17/3/2013).
3. Στις 5 και 10 Απριλίου 2013, στο πλαίσιο του
14ου Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου της
Αθήνας, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση με τίτλο “Les
Enfants de Lumière” με εισηγητή τον Ορέστη Ανδρεα-
δάκη, ο οποίος παρουσίασε την ιστορία του Κινημα-
τογράφου σε μαθητές γυμνασίου. Την εκδήλωση επι-
μελήθηκε η Αριάδνη Κλωνιζάκη.
4. Το Αθηναϊκό Καλλιτεχνικό Δίκτυο σε συνεργα-
σία με τον ΟΠΑΝΔΑ (Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλη-
τισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων), το Εθνι-
κό Αρχαιολογικό Μουσείο, τον Εμπορικό Σύλλογο
Αθηνών, τη Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου Αθηναί-
ων, τον Εμπορικό Σύλλογο Πατησίων Αλυσίδα και την
«Τεχνόπολις» του Δήμου Αθηναίων, στo πλαίσιο του
ετήσιου προγράμματος «Κήποι της Αθήνας», πραγ-
ματοποίησε καλλιτεχνική εκδήλωση το Σάββατο 13
Απριλίου στον κήπο του Μουσείου. Η εκδήλωση πε-
ριελάμβανε δρώμενα παραστατικών τεχνών από την
επαγγελματική ομάδα της σχολής τσίρκου Circus
Dayz, παντομιμικά δρώμενα από την ομάδα AερΗχώ
και ολοκληρώθηκε με τη συναυλία της Συμφωνικής
Ορχήστρας του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση
του Λευτέρη Καλκάνη.
5. Με αφορμή τη συμπλήρωση των 36 ετών από
τον θάνατο της Μαρίας Κάλλας (16 Σεπτεμβρίου
1977), η Εθνική Λυρική Σκηνή τίμησε την κορυφαία
ελληνίδα υψίφωνο με μια σειρά μουσικών δρωμένων
στο κέντρο της Αθήνας (Σκάλες Ηρωδείου, Μουσείο
Ακρόπολης κ.ά.) την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου από τις
18:00 το απόγευμα έως τις 22:00 το βράδυ. Οι σο-
λίστ Ελένη Βουδουράκη, Δήμητρα Θεοδοσίου, Αντω-
νία Καλογήρου, Βασιλική Καραγιάννη, Ειρήνη Καρα-
γιάννη, Έλενα Κελεσίδη, Τσέλια Κοστέα, Μυρσίνη
Μαργαρίτη, Μαρία Μητσοπούλου, Τζούλια Σουγλά-
κου, οι πιανίστες και η oρχήστρα της Εθνικής Λυρι-
κής Σκηνής σε μουσική διεύθυνση του καλλιτεχνικού
Διευθυντή της Μύρωνα Μιχαηλίδη ερμήνευσαν απο-
σπάσματα από τις όπερες Τραβιάτα, Μποέμ, Τόσκα,
Μαντάμα Μπατερφλάι, Μάκμπεθ, Ριγολέττος, Ο κου-
ρέας της Σεβίλλης, Τροβατόρε, Ο σικελικός εσπερι-
νός κ.ά. Τα μουσικά δρώμενα ολοκληρώθηκαν στον
κήπο του Μουσείου με εντυπωσιακή τη συμμετοχή
του κοινού.
6. Την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου τo Μουσείο συμμε-
τείχε στο 2ο Διεθνές Φεστιβάλ «Το μικρό Παρίσι των
Αθηνών», ένα πολυ-φεστιβάλ καλλιτεχνικής έκφρα-
σης που εστιάζει στην περιοχή του κέντρου των Αθη-
νών, πολλοί δρόμοι του οποίου φέρουν γαλλικά ονό-
ματα. Ο κήπος του Μουσείου, νοητή κατάληξη της
οδού Μάρνη, αποτέλεσε την έναρξη των εκδηλώσεων
με τρεις συναυλίες:
α) Σύνολο εγχόρδων “Hellenic Musica Viva” της
Λουντμίλα Λιμόροβα, β) «Οι κιθαρίστες του Εθνικού
Ωδείου» με τον Βαγγέλη Μπουντούνη από τη σπου-
δαία «Σχολή της Κιθάρας του Εθνικού Ωδείου» και γ)
«Μοnmartre» με το κουαρτέτο του Μάριου Στρόφαλη
σε κομμάτια του ιδίου. Τις εκδηλώσεις επιμελήθηκε η
Αριάδνη Κλωνιζάκη.
7. Το Μουσείο σε συνεργασία με τον συνθέτη Πα-
ναγιώτη Καρούσο φιλοξένησε στην αίθουσα του βω-
μού την παράσταση του λυρικού έργου Προμηθέας
Δεσμώτης, βασισμένου στην ομώνυμη τραγωδία του
Αισχύλου, σε μετάφραση του Ιωάννη Γρυπάρη, την
Τετάρτη 27 Νοεμβρίου. Στο ρόλο του Προμηθέα ο βα-
θύφωνος Βασίλης Ασημακόπουλος, ο οποίος υπέγρα-
ψε και τη σκηνοθεσία.
8. Τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2013 η Εταιρεία των
Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου (www.
namuseum.gr/friends/) σε συνεργασία με το Μουσείο
γιόρτασε την επέτειο των 80 χρόνων από την ίδρυ-
σή της στην αίθουσα του βωμού με συναυλία από το
μουσικό σύνολο του Δ. Σέμση. Την εκδήλωση επιμε-
λήθηκε η Αριάδνη Κλωνιζάκη.
Α. Χριστοπούλου
Προϊσταμένη του Τμήματος Δημοσίων Σχέσεων και
Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 136 ]
Παραχώρηση αρχαιοτήτων
από τις Συλλογές του
Εθνικού Αρχαιολογικού
Μουσείου στην Α΄ ΕΠΚΑ*
Τ ο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παραχώρησε
το 2009 στην τότε Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και
Κλασικών Αρχαιοτήτων με τη μορφή μακροχρόνιου
δανεισμού 237 αρχαιότητες, οι οποίες προέρχονται
από την Ακρόπολη και τις Κλιτύες. Η παραχώρηση
έγινε σε συνέχεια της υπ’ αριθμ. ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΔΜΕΕΠ/
Γ1/Φ21Α/145/01/5-2-2009 Υπουργικής Απόφασης, ύστε-
ρα από σχετικό αίτημα της Εφορείας Ακροπόλεως,
με σκοπό την έκθεσή τους στο Νέο Μουσείο Ακρο-
πόλεως. Παράλληλα, η Συλλογή Γλυπτών του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου εμπλουτίστηκε με τον μα-
κροχρόνιο δανεισμό δύο αγαλμάτων κορών από την
Ακρόπολη (Ακρ. 676+257/ΒΕ 15/2009 και Ακρ. 687/ΒΕ
16/2009), ενώ επεστράφησαν δύο χάλκινα ειδώλια
ιππέων (Χ 6629 και Χ 6687), τα οποία είχε δανείσει
παλαιότερα το ΕΑΜ στο Μουσείο Ακροπόλεως.
Τα αντικείμενα από τις Συλλογές του Εθνικού Αρ-
χαιολογικού Μουσείου που παραχωρήθηκαν στο Νέο
Μουσείο Ακροπόλεως είναι τα εξής:
Α. Αντικείμενα μυκηναϊκής εποχής
1. Χάλκινο εγχειρίδιο ή μικρό ξίφος με συγκολλη-
μένη λαβή, αρ. ευρ. Χ 7005
2. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6894
3. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6895
4. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6896
5. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6897
6. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6898
7. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6899
8. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6900
9. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6902
10. Διπλός πέλεκυς, αρ. ευρ. Χ 6903
11. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 6996
12. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 6997
13. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 6998
14. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 6999
15. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 7000
16. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 7001
17. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 7002
18. Σμίλη, αρ. ευρ. Χ 7366
19. Υνίο, αρ. ευρ. Χ 6911
20. Υνίο, αρ. ευρ. Χ 6910
21. Σφύρα, αρ. ευρ. Χ 6909
22. Σφύρα, αρ. ευρ. Χ 6908
23. Καλέμι (λίμα), αρ. ευρ. Χ 7004
24. Μαχαίρι, αρ. ευρ. Χ 6891 + Χ 6892
25. «Ξίφος», αρ. ευρ. Χ 7003
26. Κάτοπτρο, αρ. ευρ. Χ 7029
27. Κάτοπτρο, αρ. ευρ. Χ 7030
28. Κάτοπτρο, αρ. ευρ. Χ 7031
29. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7223, Π 10290
30. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7232, Π 10291
31. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7233, Π 10292
32. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7234, Π 10293
33. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7235, Π 10299
34. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7236, Π 10296
35. Σφραγιδόλιθος, αρ. ευρ. Χ 7238, Π 10309
Β. Χάλκινα αντικείμενα γεωμετρικών
και αρχαϊκών χρόνων
1. Κεφαλή αγαλματίου αθλητή, αρ. ευρ. X 6590,
480-470 π.Χ.
2. Κεφαλή αγάλματος πολεμιστή, αρ. ευρ. Χ 6446,
490-480 π.Χ.
3. Έλασμα με παράσταση Γοργούς, αρ. ευρ. Χ 13050
4. Τμήμα ελάσματος από υποστάτη λέβητα, αρ.
ευρ. Χ 6956
5. Τμήμα ελάσματος με παράσταση πολεμιστή, αρ.
ευρ. Χ 6963
6. Ειδώλιο ανδρός από λαβή τριποδικού λέβητα,
αρ. ευρ. Χ 6617
7. Ειδώλιο ανδρός από λαβή τριποδικού λέβητα,
αρ. ευρ. Χ 6618
8. Ειδώλιο γενειοφόρου ανδρός από λαβή τριποδι-
κού λέβητα, αρ. ευρ. Χ 6628 + Χ 16449
9. Ειδώλιο ίππου από λαβή τριποδικού λέβητα, αρ.
ευρ. Χ 6539
10. Προτομή γρύπα από λέβητα, αρ. ευρ. Χ 6639
11. Προτομή γρύπα από λέβητα, αρ. ευρ. Χ 6633
12. Αγαλμάτιο Αθηνάς επί βάσεως, αρ. ευρ. Χ 6450,
περί το 700 π.Χ.
13. Αγαλμάτιο Αθηνάς, αρ. ευρ. Χ 16364, 530-520 π.Χ.
14. Αγαλμάτιο Αθηνάς, αρ. ευρ. Χ 6457, ύστερη αρ-
χαϊκή εποχή
15. Αγαλμάτιο Αθηνάς με την ενεπίγραφη βάση του,
αρ. ευρ. Χ 6452-6948, περί το 500 π.Χ.
16. Αγαλμάτιο Αθηνάς επί βάσεως, αρ. ευρ. Χ 6459,
περί το 500 π.Χ.
17. Αγαλμάτιο Αθηνάς, αρ. ευρ. Χ 6451, 500-490 π.Χ.
18. Αγαλμάτιο Αθηνάς επί ενεπίγραφης βάσεως, αρ.
ευρ. Χ 6447, μετά το 480 π.Χ.
19. Αγαλμάτιο Αθηνάς, αρ. ευρ. Χ 6454, μέσα 5ου
αι. π.Χ.
[ 137 ]
20. Ειδώλιο Αθηνάς επί βάσεως, στήριγμα κατό-
πτρου, αρ. ευρ. Χ 6491
21. Έλασμα σε μορφή Αθηνάς, αρ. ευρ. Χ 6448
22. Ειδώλιο άλτη, αρ. ευρ. Χ 6445, 500-490 π.Χ.
23. Ειδώλιο άλτη ή δρομέα, αρ. ευρ. Χ 6614, περί το
480 π.Χ.
24. Ειδώλιο δισκοβόλου επί βάσεως, αρ. ευρ. Χ
6615+6927, 480-470 π.Χ.
25. Σύμπλεγμα παλαιστών, αρ. ευρ. Χ 6605
26. Δεξί χέρι δισκοβόλου, αρ. ευρ. Χ 6758
27. Ειδώλιο πολεμιστή από λαβή τριποδικού λέβητα,
αρ. ευρ. Χ 6616
28. Ειδώλιο ηνιόχου από λαβή τριποδικού λέβητα,
αρ. ευρ. Χ 6593
29. Ειδώλιο πολεμιστή από λαβή τριποδικού λέβητα,
αρ. ευρ. Χ 6613, τέλη 8ου αι. π.Χ.
30. Ειδώλιο ηνιόχου, αρ. ευρ. Χ 6619
31. Ειδώλιο κούρου επί βάσεως, αρ. ευρ. Χ 6597
32. Ειδώλιο ανδρός, πιθανώς αγρότη, επί βάσεως,
αρ. ευρ. Χ 6598
33. Γυναικεία προτομή από λαβή οινοχόης, αρ. ευρ.
Χ 6466
34. Γυναικεία προτομή από λαβή οινοχόης, αρ. ευρ.
Χ 6469
35. Κεφαλή γυναικός, στήριγμα σκεύους, αρ. ευρ. Χ
6494, 700-650 π.Χ.
36. Ενεπίγραφη βάση αγαλματιδίου, αρ. ευρ. Χ 6950
37. Ενεπίγραφη βάση αγαλματιδίου, αρ. ευρ. Χ 6941
38. Άκρο δεξιό πόδι, αρ. ευρ. Χ 6727
39. Μορφή Νίκης από σκεύος, αρ. ευρ. Χ 6480
40. Ειδώλιο σφίγγας, αρ. ευρ. Χ 6497, 525-500 π.Χ.
41. Ειδώλιο σφίγγας, αρ. ευρ. Χ 6498
42. Πόδι σκεύους, αρ. ευρ. Χ 6520
43. Μορφή Γοργούς από σκεύος, αρ. ευρ. Χ 6483
44. Πόδι σκεύους, αρ. ευρ. Χ 7080
45. Γοργόνειο, επίσημα ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6510
46. Τμήμα υποστάτη, αρ. ευρ. Χ 6988
47. Μικρογραφικό αγγείο, αρ. ευρ. Χ 7044
48. Μικρογραφικό αγγείο, αρ. ευρ. Χ 7046
49. Μικρογραφικό αγγείο σε σχήμα ροδιού, αρ. ευρ.
Χ 7048
50. Μικρογραφική υδρία, αρ. ευρ. Χ 7039
51. Μικρογραφική υδρία, αρ. ευρ. Χ 7041
52. Μικρογραφική υδρία, αρ. ευρ. Χ 7040
53. Ενεπίγραφη λαβή λεκανίδας, αρ. ευρ. Χ 7178
54. Λαβή πινακίου, αρ. ευρ. Χ 6673
55. Τμήμα τριποδικού υποστάτη, αρ. ευρ. Χ 6511
56. Λαβή ηθμού, αρ. ευρ. Χ 7145
57. Μορφή ανδρός, λαβή φιαλόσχημου σκεύους, αρ.
ευρ. Χ 6560
58. Μορφή ανδρός, λαβή φιαλόσχημου σκεύους, αρ.
ευρ. Χ 6564
59. Αγαλμάτιο κόρης επί βάσεως, υποστήριγμα κα-
τόπτρου, αρ. ευρ. Χ 6504+6549
60. Μορφή νέου επάνω σε δελφίνι, αρ. ευρ. Χ 6626,
475-450 π.Χ.
61. Λαβή λεκανοειδούς σκεύους, αρ. ευρ. Χ 6652
62. Λαβή λεκανοειδούς σκεύους, αρ. ευρ. Χ 6647
63. Λαβή αγγείου, αρ. ευρ. Χ 6648
64. Ενεπίγραφη λαβή λεκανίδας, αρ. ευρ. Χ 17529,
τέλη 6ου αι. π.Χ.
65. Λαβή λεκανίδας, αρ. ευρ. Χ 17530, αρχές 5ου αι. π.Χ.
66. Λαβή λεκανίδας, αρ. ευρ. Χ 17531
67. Λαβή λεκανίδας, αρ. ευρ. Χ 17532
68. Οριζόντια λαβή υδρίας, αρ. ευρ. Χ 7158
69. Λαβή λεκανοειδούς σκεύους, αρ. ευρ. Χ 7128
70. Λαβή πινακίου, αρ. ευρ. Χ 7127
71. Ενεπίγραφη πινακίδα, αρ. ευρ. Χ 6975
72. Ενεπίγραφη φιάλη, αρ. ευρ. Χ 7034
73. Ενεπίγραφη φιάλη, αρ. ευρ. Χ 7035, αρχές 5ου αι.
π.Χ.
74. Ενεπίγραφη ασπίδα, αρ. ευρ. Χ 6837
75. Τμήμα οχάνου ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6958
76. Τμήμα ταινίας ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6965
77. Τμήμα ταινίας ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6962 α-β
78. Ταινία ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6968
79. Τμήμα ταινίας ασπίδας, αρ. ευρ. Χ 6960
80. Σαυρωτήρας, αρ. ευρ. Χ 6848
81. Σαυρωτήρας, αρ. ευρ. Χ 6869
82. Ενεπίγραφος σαυρωτήρας, αρ. ευρ. Χ 6843
83. Αιχμή βέλους, αρ. ευρ. Χ 6887
84. Αιχμή βέλους, αρ. ευρ. Χ 6890
85. Ειδώλιο λέοντος, αρ. ευρ. Χ 6658
86. Ειδώλιο λέοντος από σκεύος, αρ. ευρ. Χ 6657
87. Ειδώλιο σκύλου, αρ. ευρ. Χ 6692
88. Ειδώλιο ίππου, αρ. ευρ. Χ 6537
89. Ειδώλιο ταύρου, αρ. ευρ. Χ 6705
90. Ειδώλιο κάπρου, αρ. ευρ. Χ 6699
91. Κεφαλή κριού, αρ. ευρ. Χ 6676
92. Ειδώλιο λαγού, αρ. ευρ. Χ 6682
93. Αγαλμάτιο γλαύκας, αρ. ευρ. Χ 6506
94. Αγαλμάτιο γλαύκας, αρ. ευρ. Χ 6505
95. Ειδώλιο πετεινού, αρ. ευρ. Χ 6643
96. Μορφή πετεινού, αρ. ευρ. Χ 6645
97. Μορφή πετεινού, αρ. ευρ. Χ 6646
98. Ειδώλιο αετού, αρ. ευρ. Χ 6691
99. Ειδώλιο πτηνού, αρ. ευρ. Χ 6669
100. Μορφή φιδιού, αρ. ευρ. Χ 6812
101. Μορφή φιδιού, αρ. ευρ. Χ 6827
102. Κεφαλή πολεμιστή, πλαστικό αγγείο, αρ. ευρ. Χ
6632
103. Ομοίωμα οκλαδία δίφρου, αρ. ευρ. Χ 6989
104. Δεξιός οφθαλμός, αρ. ευρ. Χ 6782
105. Αριστερό άνω βλέφαρο, αρ. ευρ. Χ 7022
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 138 ]
106. Ενεπίγραφο ομοίωμα τροχού, αρ. ευρ. Χ 6914
107. Κηρύκειο, αρ. ευρ. Χ 7146
108. Κηρύκειο, αρ. ευρ. Χ 7025
109. Λύχνος, αρ. ευρ. Χ 7045
110. Ενεπίγραφος λύχνος με μορφή πολεμικού πλοί-
ου, αρ. ευρ. Χ 7038, τέλη 5ου αι. π.Χ.
111. Ενεπίγραφη λεκανίδα, αρ. ευρ. Χ 18500
112. Λαβή αγγείου, αρ. ευρ. Χ 21332
113. Λαβή αγγείου, αρ. ευρ. Χ 21356 α
114. Λαβή αγγείου, αρ. ευρ. Χ 21520 α
115. Δακτυλιόσχημη βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24744
116. Δακτυλιόσχημη βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24748
117. Δακτυλιόσχημη βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24749
118. Πόδι αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24783
119. Πόδι αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24788
120. Πόδι αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24789
121. Βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24837
122. Βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24838
123. Βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24839
124. Βάση αγγείου, αρ. ευρ. Χ 24845
Γ. Αγγεία και τμήματα αγγείων και πινάκων
1. Θραύσματα μελανόμορφου δίνου του Σοφίλου,
αρ. ευρ. Ακρ. 587 (ΕΑΜ 15165)
2. Σχεδόν ακέραιος μελανόμορφος δίνος του Ζω-
γράφου της Ακροπόλεως 606 με μάχη οπλιτών
και ζωφόρους με ζώα, αρ. ευρ. Ακρ. 606 (ΕΑΜ
15116), 570-560 π.Χ.
3. Θραύσματα μελανόμορφου δίνου του Λυδού με Γι-
γαντομαχία και ζωφόρους με ζώα, αρ. ευρ. Ακρ. 607
4. Θραύσματα μεγάλου αττικού μελανόμορφου αμ-
φορέα με άρμα, τέθριππο και οπλίτες, αρ. ευρ.
Ακρ. 821
5. Θραύσμα ψευδο-παναθηναϊκού αμφορέα με την
Αθηνά και μαίανδρο, αρ. ευρ. Ακρ. 984
6. Θραύσμα παναθηναϊκού αμφορέα με γενειοφό-
ρο και παλαιστές, αρ. ευρ. Ακρ. 1054
7. Θραύσμα αττικής μελανόμορφης λουτροφόρου με
την Αθηνά που προσφέρει κύλικα σε παιδί (πιθα-
νόν τον Εριχθόνιο), αρ. ευρ. Ακρ. 1193 (ΕΑΜ 15157)
8. Θραύσμα αττικής μελανόμορφης λουτροφόρου
με την Αθηνά και γυναικείες μορφές, αρ. ευρ.
Ακρ. 1220
9. Αττικός μελανόμορφος σκύφος με τον λαβύρινθο
και τους άθλους του Θησέα, αρ. ευρ. Ακρ. 1280
10. Θραύσματα αττικής μελανόμορφης μικρογραφι-
κής κύλικας με την Αθηνά, αρ. ευρ. Ακρ. 1628 a-c
11. Θραύσμα αττικής μελανόμορφης τριποδικής πυ-
ξίδας, αρ. ευρ. Ακρ. 2202, μέσα 6ου αι. π.Χ.
12. Θραύσματα αττικού μελανόμορφου αμφορέα
με παράσταση μάχης και Γιγαντομαχία, αρ. ευρ.
Ακρ. 2211, λίγο πριν από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ.
13. Θραύσματα μεγάλου αττικού μελανόμορφου πι-
νακίου με την Αθηνά και τον Ηρακλή, αρ. ευρ.
Ακρ. 2410 (ΕΑΜ 18880), λίγο μετά τα μέσα του
6ου αι. π.Χ.
14. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πινακίου λευ-
κού βάθους με την Αθηνά, αρ. ευρ. Ακρ. 2442
15. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με την
Αθηνά Πρόμαχο, αρ. ευρ. Ακρ. 2509 (ΕΑΜ 15132)
16. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με την
Αθηνά οπλισμένη, αρ. ευρ. Ακρ. 2515
17. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με γυ-
ναικείες μορφές, αρ. ευρ. Ακρ. 2525 (ΕΑΜ 15129)
18. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με την
Αφροδίτη, τον Έρωτα και τον Ίμερο, αρ. ευρ.
Ακρ. 2526 (ΕΑΜ 15131)
19. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με την
Αθηνά σε ναό και πιθανόν τον Απόλλωνα, αρ.
ευρ. Ακρ. 2549 (ΕΑΜ 15130)
20. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα με τον
Ηρακλή, άρμα και τον Ερμή, αρ. ευρ. Ακρ. 2557
(ΕΑΜ 15126)
21. Θραύσματα αττικού μελανόμορφου πίνακα λευ-
κού βάθους με τον Ηρακλή και τον Ιόλαο σε άρμα
και την Αθηνά, αρ. ευρ. Ακρ. 2591 (ΕΑΜ 15125), αρ-
χές 5ου αι. π.Χ.
22. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα λευκού
βάθους με αγορά θεών (Αθηνά), αρ. ευρ. Ακρ.
2582 (ΕΑΜ 15138)
23. Θραύσματα αττικού μελανόμορφου πίνακα λευ-
κού βάθους με την Αθηνά σε Γιγαντομαχία, αρ.
ευρ. 2584 a-c (ΕΑΜ 15136)
24. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου πίνακα λευ-
κού βάθους με την Αθηνά Πρόμαχο, αρ. ευρ. Ακρ.
2585 (ΕΑΜ 15141), τέλη 6ου αι. π.Χ.
25. Θραύσματα αττικού μελανόμορφου πίνακα λευ-
κού βάθους με την Αθηνά που ανεβαίνει σε άρμα
και τον Ερμή, αρ. ευρ. Ακρ. 2586 (ΕΑΜ 15150), τέλη
6ου αι. π.Χ.
26. Αττικό μελανόμορφο υφαντικό βάρος με γλαύ-
κες και ρόδακες, αρ. ευρ. Ακρ. 2758
27. Θραύσματα ερυθρόμορφης κύλικας του Ευεργί-
δου με παράσταση κεραμικού εργαστηρίου και
χυτηρίου στο εξωτερικό, αρ. ευρ. Ακρ. 166 (ΕΑΜ
15207), 500-490 π.Χ.
28. Σχεδόν ακέραιη ερυθρόμορφη κύλικα του Μά-
κρωνος με τον Ηρακλή και τη Λερναία Ύδρα στο
εσωτερικό και θυσία στο βωμό του Διονύσου
στο εξωτερικό, αρ. ευρ. Ακρ. 325 (EAM 15200)
29. Θραύσματα ερυθρόμορφης κύλικας του Μάκρω-
νος με την Αθηνά και τον Εγκέλαδο στο εσω-
τερικό και Γιγαντομαχία στο εξωτερικό, αρ. ευρ.
Ακρ. 327 a-b
[ 139 ]
30. Θραύσματα αττικής ερυθρόμορφης κύλικας με
ανδρικές μορφές σε βωμό στο εσωτερικό, αρ.
ευρ. Ακρ. 355 a-c
31. Θραύσματα αττικής ερυθρόμορφης κύλικας με
γυναίκα που υφαίνει στο εσωτερικό και ίππο και
νεανική ανδρική μορφή στο εξωτερικό, αρ. ευρ.
Ακρ. 363 a-c
32. Θραύσματα αττικής ερυθρόμορφης κύλικας με
την Αθηνά, νέο με φιάλη και οπλισμένους νέους,
αρ. ευρ. Ακρ. 396, μέσα 5ου αι. π.Χ.
33. Θραύσματα κύλικας λευκού βάθους του Ζωγρά-
φου του Παναιτίου με την Αθηνά, τον Κέκροπα
και τον Εριχθόνιο, αρ. ευρ. Ακρ. 433 (ΕΑΜ 15204),
μετά το 500 π.Χ.
34. Θραύσματα κύλικας λευκού βάθους του Ζωγρά-
φου του Πιστοξένου με τον θάνατο του Ορφέα
στο εσωτερικό και Θράκες με άλογα στο εξωτε-
ρικό, αρ. ευρ. Ακρ. 439 (ΕΑΜ 15190)
35. Θραύσμα ερυθρόμορφου σκύφου του Ζωγράφου
του Lewis με την Αθηνά, αρ. ευρ. Ακρ. 508, περί
το 470 π.Χ.
36. Θραύσμα αττικής ερυθρόμορφης υδρίας του
Ζωγράφου των Νιοβιδών με την Αθηνά, αρ. ευρ.
Ακρ. 692, περί το 470 π.Χ.
37. Θραύσμα αττικού ερυθρόμορφου στάμνου με
την Αθηνά, αρ. ευρ. Ακρ. 773 (ΕΑΜ 15235), περί το
480 π.Χ.
38. Θραύσματα ερυθρόμορφου κιονωτού κρατήρα του
Μύσωνος με παράσταση θυσίας σε ναό της Αθη-
νάς, αρ. ευρ. Ακρ. 806 (ΕΑΜ 15239), 480-470 π.Χ.
39. Θραύσμα ερυθρόμορφου πίνακα λευκού βάθους
του Ζωγράφου του Σωσίου με την Αθηνά, αρ.
ευρ. Ακρ. 1038 (ΕΑΜ 28082), περί το 500 π.Χ.
Δ. Γλυπτά
1. Ανάγλυφη πλάκα με παράσταση χορεύτριας, αρ.
ευρ. 259, Θέατρο Διονύσου, τέλη 1ου αι. π.Χ.
2. Ανάγλυφη πλάκα με παράσταση χορεύτριας, αρ.
ευρ. 260, Θέατρο Διονύσου, τέλη 1ου αι. π.Χ.
3. Ανάγλυφη πλάκα με θεατρικά προσωπεία, αρ.
ευρ. 382, Θέατρο Διονύσου, ρωμαϊκοί χρόνοι
4. Ανάγλυφη πλάκα με τον Διόνυσο που κρατά αμ-
φορέα και κάνθαρο και γυναικεία μορφή που
κρατά κουτί και θυμιατίζει, αρ. ευρ. 1489, Θέατρο
Διονύσου, αρχές 4ου αι. π.Χ.
5. Άγαλμα Παπποσιληνού που κρατά στους ώμους
τον μικρό Διόνυσο, αρ. ευρ. 257, Θέατρο Διονύ-
σου, 2ος αι. π.Χ.
6. Θραύσματα από το αμφίγλυφο του Τηλεμάχου, αρ.
ευρ. 2477, 2490, 2491, 2491 Α, Ασκληπιείο, 420 π.Χ.
7. Αναθηματικό ανάγλυφο σε μορφή δύο ναΐσκων με
 τον Ασκληπιό, την Υγεία, την Ηπιόνη και λατρευ-
τές, αρ. ευρ. 1377, Ασκληπιείο, περί το 350 π.Χ.
8. Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Ασκληπιό σε βράχο
ή ομφαλό, την Ηπιόνη ή την Υγεία και ιματιοφόρο
άνδρα, αρ. ευρ. 1388, Ασκληπιείο, περί το 400 π.Χ.
9. Το «ανάγλυφο του αμαξά», αρ. ευρ. 1341, Ασκλη-
πιείο, περί το 400 π.Χ.
10. Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Ασκληπιό, τη Δή-
μητρα και την Κόρη, ιατρούς και λατρευτές, αρ.
ευρ. 1332, Ασκληπιείο, 350-300 π.Χ.
11. Ορθογώνια βάση με ανάγλυφα χειρουργικά ερ-
γαλεία, αρ. ευρ. 1378, Ασκληπιείο, ελληνιστικοί
χρόνοι
12. Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Ασκληπιό, την
Υγεία και λατρευτές, αρ. ευρ. 1330, Ασκληπιείο,
περί το 320 π.Χ.
13. Αναθηματικό ανάγλυφο με οφθαλμούς, αρ. ευρ.
2277, Ασκληπιείο, 4ος αι. π.Χ.
14. Ενεπίγραφο αναθηματικό ανάγλυφο με πόδι, αρ.
ευρ. 2571, Ασκληπιείο, 1ος-2ος αι. μ.Χ.
15. Άνω τμήμα προσώπου με ένθετους οφθαλμούς,
ανάθημα Πραξίου, αρ. ευρ. 15244, Ασκληπιείο,
περί το 360 π.Χ.
16. Αναθηματικό ενεπίγραφο ανάγλυφο με τον Πάνα,
τρεις Νύμφες και τον αναθέτη, αρ. ευρ. 1329+5025,
αρχαϊκή κρήνη, Ασκληπιείο, 410-400 π.Χ.
17. Αναθηματικό ανάγλυφο με τον Απόλλωνα, τον
Πάνα, τον Ερμή, τρεις Νύμφες και λατρευτές, αρ.
ευρ. 1966, αρχαϊκή κρήνη, Ασκληπιείο, 150-100 π.Χ.
18. Αναθηματικό ανάγλυφο του Σίλωνος, αρ. ευρ.
2565, Θέατρο Διονύσου, περί το 350 π.Χ.
19. Ανάγλυφη πλάκα με πομπή Ερώτων, αρ. ευρ. 1451,
Ιερό Αφροδίτης και Έρωτος, 150-100 π.Χ.
20. Ανάγλυφη πλάκα με πομπή Ερώτων, αρ. ευρ.
1452, Ιερό Αφροδίτης και Έρωτος, 150-100 π.Χ.
21. Ανάγλυφο με τον Πάνα σε σπήλαιο να παίζει σύ-
ριγγα μπροστά σε ιματιοφόρο νέο, αρ. ευρ. 1443,
Ιερό Πανός, 4ος αι. π.Χ.
22. Κεφαλή ακρόλιθου αγάλματος θεάς, ενδεχομέ-
νως του λατρευτικού αγάλματος της Αφροδί-
της Πανδήμου, αρ. ευρ. 177, Ωδείο Ηρώδη Αττι-
κού, 2ος αι. μ.Χ.
23. Εικονιστική κεφαλή της Αγριππίνας της Νεότε-
ρης, αρ. ευρ. 3554, Δυτική Κλιτύς, 41-54 μ.Χ.
24. Εικονιστική γυναικεία κεφαλή, ίσως της αυτο-
κράτειρας Πλαυτίλλας, αρ. ευρ. 358, Τείχος Σερ-
πεντζέ, τέλη 2ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ.
25. Εικονιστική κεφαλή του αυτοκράτορα Λουκίου
Βέρου, αρ. ευρ. 350, Θέατρο Διονύσου, 160-170 μ.Χ.
26. Εικονιστική κεφαλή του Ομήρου στον τύπο του
Απολλωνίου Τυανέως, αρ. ευρ. 626, Θέατρο Διο-
νύσου, αρχές 4ου αι. μ.Χ.
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 140 ]
27. Εικονιστική ανδρική κεφαλή, πιθανότατα ιερέα,
αρ ευρ. 356, μέσα 2ου αι. μ.Χ.
28. Εικονιστική ανδρική προτομή, αρ. ευρ. 419, Θέα-
τρο Διονύσου, περί το 200 μ.Χ.
29. Εικονιστική κεφαλή νέου, αρ. ευρ. 330, Τείχος
Σερπεντζέ, 230-240 μ.Χ.
30. Εικονιστική κεφαλή ηλικιωμένου άνδρα, αρ. ευρ.
446, Ασκληπιείο, τέλη 3ου αι. μ.Χ.
31. Τμήμα κεφαλής ηλικιωμένου άνδρα, αρ. ευρ. 581,
Τείχος Σερπεντζέ, 3ος αι. μ.Χ.
32. Επίτιτλο ανάγλυφο συμμαχίας Αθηναίων και
Κερκυραίων με τον Δήμο, την Αθηνά και μία πε-
πλοφόρο (Κέρκυρα), αρ. ευρ. 1467, Ασκληπιείο,
375/74 π.Χ.
33. Επίτιτλο ανάγλυφο συμμαχίας Αθήνας, Αρκαδί-
ας, Αχαΐας, Ήλιδος και Φλειούντος μετά τη μάχη
της Μαντίνειας (362 π.Χ.), με την Αθηνά, τον Δία
και την Ήρα ή την Πελοπόννησο, αρ. ευρ. 1481,
Νότια Κλιτύς, 362/1 π.Χ.
34. Επίτιτλο ανάγλυφο προξενίας πολίτη από τον
Κρότωνα με την Αθηνά Παρθένο που κρατά Νίκη,
φίδι και τον Δήμο των Αθηναίων, αρ. ευρ. 2985,
Προπύλαια, περί το 330 π.Χ.
35. Επίτιτλο ανάγλυφο τιμητικού ψηφίσματος ή ανα-
θήματος μετά από νίκη με το τιμώμενο πρόσω-
πο, τον Άρη και γυναικεία θεότητα, αρ. ευρ. 2947,
Ωδείο Ηρώδη Αττικού, 350-325 π.Χ.
36. Επίτιτλο ανάγλυφο τιμητικού ψηφίσματος Αρύβ-
βα (βασιλέως των Μολοσσών) με τέθριππο και
τον Αρύββα (άνω) και Νίκη που οδηγεί τέθριππο
και τον Αρύββα (κάτω), αρ. ευρ. 2948, 350-340 π.Χ.
37. Επίτιτλο ανάγλυφο τιμητικού ψηφίσματος Ρηβού-
λα από την Όδρυσο με την Αθηνά, τον Ρηβούλα
και ίππους, αρ. ευρ. 1476, μεταξύ Διονυσιακού Θε-
άτρου και Ωδείου Ηρώδη Αττικού, 331/0 π.Χ.
38. Επίτιτλο ανάγλυφο λόγου ταμιών της Αθηνάς
και άλλων θεών με την Αθηνά και τον Ερεχθέα ή
τον Δήμο των Αθηναίων, αρ. ευρ. 1479, Ασκληπι-
είο, 398/7 π.Χ.
39. Επίτιτλο ανάγλυφο πιθανόν καταλόγου λει-
τουργών με γυναικεία μορφή (προσωποποίηση
της ευταξίας ή της λειτουργίας), ανδρική μορ-
φή (επώνυμος ήρωας ή ο Δήμος) και μικρότερη
ανδρική μορφή (προσωποποίηση τιμωμένων), αρ.
ευρ. 2958, 325-300 π.Χ.
Ε. Λέκα
Δρ Αρχαιολόγος, Τμήμα Συλλογής Έργων Γλυπτικής,
Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
* Η εν λόγω Εφορεία Αρχαιοτήτων έχει ενσωματωθεί στην ΕΦΑ
Αθηνών.

Παρουσίαση του πρώτου
τόμου του επιστημονικού
καταλόγου των γλυπτών
του Εθνικού Αρχαιολογικού
Μουσείου με τίτλο
«Εθνικό Αρχαιολογικό
Μουσείο. Κατάλογος
Γλυπτών Ι.1, Γλυπτά των
αρχαϊκών χρόνων από τον
7ο αιώνα έως το 480 π.Χ.»
Καλησπέρα σας,
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Ταμείο Αρ-
χαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων σας κάλε-
σαν σήμερα εδώ για την παρουσίαση του καταλόγου
των αρχαϊκών γλυπτών του μουσείου. Το έργο που
επιμελήθηκαν ο αείμνηστος καθηγητής Γιώργος Δε-
σπίνης και ο αγαπητός συνάδελφος Νίκος Καλτσάς
αποτελεί την αρχή ενός μεγάλου προγράμματος που
φιλοδοξεί να προσφέρει στην επιστημονική κοινότη-
τα ένα συνολικό κατάλογο των γλυπτών του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου. Οι δύο πρώτοι τόμοι, που
εκδόθηκαν με τη φροντίδα και την οικονομική υπο-
στήριξη του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλ-
λοτριώσεων, περιλαμβάνουν 408 λήμματα και 504 πί-
νακες. Δημοσιεύεται έτσι –με εξαίρεση ένα μικρό συ-
μπλήρωμα που θα ακολουθήσει για τις γραπτές επι-
τύμβιες στήλες– το μέγιστο της συλλογής των αρ-
χαϊκών γλυπτών, τα οποία είτε εκτίθενται στις αί-
θουσες του μουσείου είτε φυλάσσονται στις αποθή-
κες του. Την παρουσίαση του σημαντικού αυτού έρ-
γου θα έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε από τους
εκλεκτούς ομιλητές.
Όμως, στην ιδιαίτερη αυτήν περίσταση και με
βάση τον νέο ρόλο που ανέλαβα εδώ και ένα μήνα,
θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σύντομα στο χρο-
νικό της συγκρότησης της συλλογής των αρχαϊκών
γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που
αποτελεί ένα κομμάτι της ιστορίας της αρχαιολογι-
κής έρευνας κατά τον 19ο και 20ό αιώνα, αποτίοντας
με τον τρόπο αυτόν ελάχιστο φόρο τιμής σε ορισμέ-
νους πρωτεργάτες.
[ 141 ]
τό Μουσεῖον λογοι
Τα πρώτα ευρήματα της συλλογής ανάγονται
στους χρόνους πριν από την ίδρυση του Εθνικού Αρ-
χαιολογικού Μουσείου και προέρχονται από την Αθή-
να και την Αττική, τα Άβδηρα της Θράκης (αρχαία Δί-
καια), την Αίγινα, τη Βοιωτία, την Αρκαδία, τη Θήρα και
τη Μήλο. Τα γλυπτά αυτά που φυλάσσονταν στο Θη-
σείο, στη Συλλογή της Αρχαιολογικής Εταιρείας στο
Βαρβάκειο, στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, στον Πύργο
των Ανέμων, στα φυλάκια της Ακρόπολης και στα γρα-
φεία της Γενικής Εφορείας, περιλαμβάνονται στους
καταλόγους του R. Kekulé (1869), του H. Heydemann
(1874), του L. von Sybel (1881) και του A. Milchhöfer (1881).
Το κύριο σώμα της συλλογής των αρχαϊκών γλυ-
πτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου συγκρο-
τήθηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού
αιώνα από τα ευρήματα συστηματικών ανασκαφών,
όπως οι ανασκαφές της Γενικής Εφορείας Αρχαιο-
τήτων στον τύμβο Βουρβά, στο Θορικό, στο Ραμνού-
ντα, στο Σούνιο και στην Αίγινα από τον Β. Στάη, οι
ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Ακρό-
πολη και στο Δίπυλο από τον Σ. Κουμανούδη, στην
Ελευσίνα από τον Δ. Φίλιο και στις Μυκήνες από τον
Χ. Τσούντα. Επίσης, οι ανασκαφές της Γαλλικής Αρ-
χαιολογικής Σχολής στη Δήλο από τον Th. Homolle
και στο Πτώο από τον M. Holleaux, οι ανασκαφές της
Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Ικαρία
Αττικής (σημερινός Διόνυσος) από τον C. Buck και
στο Ηραίο του Άργους από τον O. Waldstein, οι ανα-
σκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου
στους δυτικούς λόφους της Ακρόπολης από τον W.
Dörpfeld, στον Κεραμεικό από τον F. Noack και στην
Αίγινα από τον A. Furtwängler.
 Στα νεότερα χρόνια, η συλλογή εμπλουτίστηκε από
τα ευρήματα των συστηματικών ανασκαφών της Αρ-
χαιολογικής Εταιρείας στις Μυκήνες και στα Μέγαρα
από τον Ι. Παπαδημητρίου και της Αμερικανικής Σχο-
λής στις Μυκήνες από τον A. Wace, καθώς και από
ευρήματα των σωστικών ανασκαφών της Αρχαιολο-
γικής Υπηρεσίας, αλλά και από παραδόσεις, δωρεές,
κατασχέσεις και επαναπατρισμούς. Τα πιο πρόσφα-
τα διάσημα αποκτήματα –το άγαλμα της κόρης Φρα-
σίκλειας και ο κούρος– βρέθηκαν το 1972 σε σωστική
ανασκαφή στο νεκροταφείο του αρχαίου Μυρρινού-
ντα από τον Ε. Μαστροκώστα και τον τότε επιμελη-
τή κ. Κακαβογιάννη.
Τα αρχαϊκά γλυπτά της πρώτης έκθεσης του μου-
σείου καταλάμβαναν μόνο μία αίθουσα και περιελή-
φθησαν στους καταλόγους του Π. Καββαδία (1886-87
και 1880-92), του Π. Καστριώτη (1896 και 1908), του
Β. Στάη (1907 και 1910) και της Σ. Παπασπυρίδη-
Καρούζου (1927). Μεγάλος αριθμός επιτυμβίων ανα-
γλύφων περιελήφθη στο Corpus του A. Conze (1893),
ενώ άλλα ανάγλυφα στους καταλόγους του Ι. Ν. Σβο-
ρώνου (1908-1937).
Στην επανέκθεση του μουσείου που πραγματο-
ποιήθηκε μετά τον πόλεμο με την επιστημονική επι-
μέλεια του Χρήστου και της Σέμνης Καρούζου, τα αρ-
χαϊκά γλυπτά αναδείχθηκαν σε έξι αίθουσες και πε-
ριελήφθησαν στον κατάλογο που εξέδωσε το 1967 η
Σέμνη Καρούζου.
Στην τελευταία επανέκθεση του μουσείου που
πραγματοποιήθηκε μετά το 2000 υπό τη διεύθυνση του
Νίκου Καλτσά, τα αρχαϊκά γλυπτά παρουσιάζονται σε
οκτώ αίθουσες κατά κατηγορίες και χρονολογική σει-
ρά. Τα ίδια περιλαμβάνονται στον κατάλογο των γλυ-
πτών του μουσείου που εξέδωσε το 2000 ο Νίκος Καλ-
τσάς. Οι εργασίες για την εκπόνηση του καταλόγου
των αρχαϊκών γλυπτών ολοκληρώθηκαν το 2008.
Το έργο της ταύτισης, συγκόλλησης, καταγραφής,
τεκμηρίωσης και ταξινόμησης των αρχαϊκών γλυπτών
ανέλαβαν υπό τον Νίκο Καλτσά και τον καθηγητή
Γιώργο Δεσπίνη, οι αρχαιολόγοι της συλλογής γλυ-
πτών Ε. Κουρίνου, Μ. Σάλτα, Ι. Μέννενγκα, Χρ. Τσούλη
και Ε. Καλάβρια σε συνεργασία με τους συντηρητές
και τους τεχνίτες του μουσείου.
Όπως αναφέρεται και στο προλογικό σημείωμα
των δύο επιμελητών της έκδοσης, τα περισσότερα
έργα είναι γνωστά και πλήρως δημοσιευμένα. Η επι-
στημονική ωστόσο σημασία του πρώτου τόμου είναι
αναμφισβήτητη και δεν έγκειται μόνο στη δημοσίευ-
ση πολλών άγνωστων γλυπτών, αλλά και στη συστη-
ματική συγκέντρωση όλων των γλυπτών της συλλο-
γής που είναι η μεγαλύτερη και σημαντικότερη στο
είδος της στον κόσμο.
Ευχαριστούμε όλους όσοι συνέβαλαν στην πραγ-
ματοποίηση αυτού του έργου. Ευχαριστούμε ακόμη
το Διοικητικό Συμβούλιο του Ταμείου Αρχαιολογικών
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 142 ]
Πόρων, το οποίο ανέλαβε την έκδοση μετά από εισή-
γηση της Προϊσταμένης Δημοσιευμάτων Ελένης Κώ-
τσου, την οποία παρακαλώ να προσέλθει στο βήμα.
Σας ευχαριστώ!
Μαρία Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου
Διευθύντρια του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Κυρίες και κύριοι,
Αισθανόμενοι ιδιαίτερη τιμή και ικανοποίηση, χαι-
ρετίζουμε τη σημερινή εκδήλωση˙ τιμή, γιατί σήμε-
ρα παρουσιάζεται ο πρώτος τόμος του Καταλόγου
των Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου,
αυτών της αρχαϊκής περιόδου. Για το περιεχόμενο
του βιβλίου και τη συμβολή του στη γνώση σε σχέ-
ση με τα αρχαϊκά γλυπτά που εκτίθενται ή φυλάσ-
σονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, θα μας μι-
λήσουν σε λίγο έγκριτοι επιστήμονες, για τους οποί-
ους τα δικά μας εύσημα περιττεύουν. Ικανοποίηση,
γιατί η έκδοση του καταλόγου ανελήφθη από το Τα-
μείο Αρχαιολογικών Πόρων, τον φορέα που μεταξύ
άλλων έχει σκοπό μέσω των εκδόσεων τη γνωστο-
ποίηση του έργου της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτή-
των και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και των υπηρεσι-
ών που υπάγονται σε αυτήν.
Τύχη αγαθή οδήγησε στα τέλη του 2009 τον αείμνη-
στο Γιώργο Δεσπίνη με τον εν ενεργεία τότε και νυν
επί τιμή Διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσεί-
ου, δρα Νίκο Καλτσά, να καταθέσουν προς έκδοση στη
Διεύθυνση Δημοσιευμάτων τον πρώτο τόμο του Κατα-
λόγου των Γλυπτών. Με ιδιαίτερη προθυμία το τότε
Διοικητικό Συμβούλιο του ΤΑΠ με Πρόεδρο τον Δη-
μήτρη Δεληπέτρο και μέλος, μεταξύ άλλων, την Έλε-
να Κόρκα, τότε Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστο-
ρικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και νυν Γενική Διευ-
θύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς,
απεδέχθησαν την πρόταση της Διεύθυνσης Δημοσι-
ευμάτων να ενταχθεί ο εν λόγω κατάλογος στη σει-
ρά των εκδόσεων του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων.
Από τότε, λόγοι που δεν μπορούσαμε να προβλέ-
ψουμε, εμπόδια που δεν μπορούσαμε να υπερβούμε,
επέφεραν καθυστέρηση στην ολοκλήρωση της έκδο-
σης. Ευτυχώς, με την πάροδο κάποιων ετών, την επίλυ-
ση των προβλημάτων και κυρίως, την εξάλειψη των αιτί-
ων που τα δημιούργησαν, η προσπάθεια τελεσφόρησε.
Η έκδοση του πρώτου τόμου του Καταλόγου των
Γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου συ-
ντελεί, κατά την άποψή μας, στην ανάδειξη της πο-
λιτιστικής πολιτικής ως αυθύπαρκτης: εκείνης, που
δε στηρίζει την ύπαρξή της ούσα συστατικό στοιχείο
του τουρισμού, ούτε βέβαια συνιστά τη βαριά ή ελα-
φρά βιομηχανία του. Αντίθετα, εκείνης που προτρέ-
πει, στηρίζει, ενισχύει την επιστημονική μελέτη και
την αρχαιολογική γνώση, και μέσω των εκδόσεων,
την καθιστά γνωστή και τη διαχέει.
Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω τους
επιμελητές του τόμου και τους συντάκτες των λημμά-
των, που εμπιστεύθηκαν την έκδοση του πνευματικού
τους έργου στο Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Όμως η
έκδοση ενός βιβλίου απαιτεί τη συνεργασία και τον μό-
χθο και πολλών άλλων. Με ευαισθησία η Ευαγγελία Κυ-
πραίου, Επίτιμη Διευθύντρια Δημοσιευμάτων, επιμελή-
θηκε το κείμενο του τόμου. Η πολύτιμη πείρα της άλ-
λωστε, η σχολαστική της ενασχόληση με την επιμέλεια
αρχαιολογικών εκδόσεων και το διαρκές της ενδιαφέ-
ρον μάς συντροφεύουν και μας καθοδηγούν στο έργο
μας. Η Ρούλα Γιαννουλάκη, καλλιτεχνική επιμελήτρια,
στέλεχος της Διεύθυνσης Δημοσιευμάτων, αποτύπωσε
την εμπειρία και την καλαισθησία που τη διακρίνει στη
μορφή του βιβλίου και κυρίως στην ανάδειξη του εικο-
νογραφικού υλικού. Η εταιρεία Αδάμ-Ελληνική Αναπα-
ραγωγή επεξεργάστηκε άρτια τις εικόνες και έδωσε
ένα υψηλό εκδοτικό αποτέλεσμα. Τέλος, θα ήταν πα-
ράλειψη να μη μνημονεύσουμε τις Κωνσταντίνα Νιδρι-
ώτη και Ευαγγελία Μέρμηγκα, που από πλευράς του
ΤΑΠ συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της έκδοσης.
Κλείνοντας τον χαιρετισμό μας, θα αναφέρομε
ξανά ότι το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα αποτε-
λεί την απαρχή σειράς με θέμα την παρουσίαση των
γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ανά
περίοδο στην οποία αυτά κατατάσσονται. Αναμένομε
λοιπόν από την επιστημονική ομάδα που ασχολείται
με την κατάρτιση του επόμενου τόμου, όταν αυτός
ολοκληρωθεί, να μας τον καταθέσει προς έκδοση.
Ελένη Κώτσου
Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Δημοσιευμάτων του ΤΑΠ
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνάδελφοι και φίλοι,
Ίσως με έχετε ήδη ακούσει να υποστηρίζω με ανε-
πιφύλακτη σιγουριά πως η κυκλοφορία ενός νέου
βιβλίου, ως προς την αίσθηση που προκαλεί, μπο-
ρεί να παραβληθεί με τη γέννηση ενός παιδιού. Το
ίδιο θα επαναλάβω, με αφορμή την ανακουφιστική
χαρά που πρέπει να αισθάνεται ειδικότερα η οικογέ-
νεια της ελληνικής αρχαιολογίας, σε μια περίοδο μά-
λιστα επιβαρυμένη από την οικονομική κάμψη και την
αναπόφευκτη δυστοκία. Τις δίσεκτες μέρες που δια-
νύουμε ωστόσο, οι προβολείς της δημοσιότητας εί-
ναι αποκλειστικά στραμμένοι σε μια άλλη γέννηση, η
οποία, με την αποκάλυψη ενός άγνωστου αρχαιολο-
γικού χώρου, αναζωπύρωσε και πολιτικά το πανελλή-
νιο ενδιαφέρον για τη Μακεδονία. Ανεξάρτητα βεβαί-
ως από το γεγονός ότι η καθ’ ημάς δημοσιότητα δεν
[ 143 ]
είχε ποτέ ερεθιστεί από κάποιο οσοδήποτε σημαντι-
κό επίτευγμα του επιστημονικού κόσμου.
Το Υπουργείο του Πολιτισμού εντούτοις, το Ταμείο
των Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων πιο
συγκεκριμένα, πρέπει να αισθάνεται περήφανο για την
πολύτιμη έκδοση που πρωτοπαρουσιάζεται σήμερα με
τίτλο «Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Κατάλογος Γλυ-
πτών Ι.1, Γλυπτά των αρχαϊκών χρόνων από τον 7ο αι-
ώνα έως το 480 π.Χ.». Γιατί δύσκολα θα μπορούσε να
θεωρηθεί ως αυτονόητη η γέννηση ενός κυριολεκτι-
κά τόσο μνημειακού έργου, με τις 556 σελίδες των
κειμένων και τις 504 σελίδες του συνοδευτικού φω-
τογραφικού του υλικού. Το πρώτο μέρος της έκδο-
σης εμπεριέχει 408 λήμματα γλυπτών και δύο επίμε-
τρα, αφιερωμένα σε διάφορα αναζητούμενα και κί-
βδηλα γλυπτά. Εμπεριέχει, επίσης, καταλόγους σχε-
δίων και εικόνων, εκτενή ευρετήρια με τις αντιστοι-
χίες των αριθμών εισαγωγής που φέρουν τα καταλο-
γογραφημένα έργα στα μητρώα του Εθνικού Μουσεί-
ου και της Συλλογής Καραπάνου, αλλά και όσα συ-
νοδεύονται από επιγραφές είτε εντεταγμένες στις IG
είτε σχολιασμένες σε άλλα δημοσιεύματα. Εμπεριέ-
χει ακόμα ένα γενικό ευρετήριο, ένα ευρετήριο μου-
σείων και συλλογών, και ένα ευρετήριο επιγραφών,
ενώ το δεύτερο μέρος της έκδοσης καλύπτεται γεν-
ναιόδωρα από το πλήθος των απαραίτητων για την
τεκμηρίωση των λημμάτων επεξηγηματικών εικόνων.
Την κύρια ευθύνη για τη λαμπρή επιμέλεια του δί-
τομου καταλόγου τη μοιράστηκαν ο Γιώργος Δεσπί-
νης με τον Νίκο Καλτσά. Όμως, θα μου επιτρέψετε
να αρχίσω τον δίκαιο έπαινο του εκδοτικού αποτελέ-
σματος αποτίοντας πρώτα τον πρέποντα φόρο τιμής
στη μνήμη του αξέχαστου Γιώργου Δεσπίνη. Κάτι που
οφείλεται άλλωστε για ό,τι χρωστάμε σε έναν άν-
θρωπο σπάνιας πνευματικής ποιότητας, έναν πραγ-
ματικά σπουδαίο επιστήμονα και διεθνώς αναγνωρι-
σμένο μελετητή. Το παράδειγμά του, το οποίο δεν
αποκρυστάλλωσε μόνο το νόημα και το δίδαγμα του
ήθους της ερευνητικής διαδικασίας, αλλά σημάδεψε
στην εποχή μας ανεξίτηλα τους ευρύτερους προσα-
νατολισμούς της κλασικής αρχαιολογίας. Θα εξηγή-
σω ευθύς αμέσως γιατί νομίζω πως επιβάλλεται να
προταχθεί η σημασία της δικής του συμβολής.
Για όσους παραμένουν ακλόνητα πιστοί στην
ιστορία της αρχαίας ελληνικής τέχνης, στη μέθοδο,
τους κανόνες και τους στόχους ενός γνωστικού πε-
δίου, διαμορφωμένου ήδη κατά τη διάρκεια του 19ου,
του προπερασμένου δηλαδή αιώνα, η συνολική έκδο-
ση των αρχαϊκών γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογι-
κού Μουσείου μπορεί ανεπιφύλακτα να χαρακτηριστεί
ως ανέλπιστη δωρεά. Μία δωρεά εντούτοις, η σύλλη-
ψη της οποίας οφείλεται αποκλειστικά στο Γιώργο
Δεσπίνη, όπως εξάλλου οφείλεται και η πραγμάτω-
σή της στην καθημερινή, τη στενή συνεργασία του με
τον Νίκο Καλτσά. Η από κοινού υποδειγματική ολοκλή-
ρωση του δύσκολου αυτού εγχειρήματος δε θα είχε
ωστόσο επιτευχθεί χωρίς την κινητοποίηση μίας ομά-
δας από συνοδοιπορούντες ομοϊδεάτες, χωρίς δηλα-
δή την αξιοποίηση της επιστημονικής τους συμβολής
στη μελέτη, την επεξεργασία και τη σύνταξη των επι-
μέρους λημμάτων του καταλόγου. Όπως είμαι βέβαιος
ότι έχετε ήδη αντιληφθεί, αναφέρομαι σε μια εξαιρε-
τικά σφιχτοδεμένη και ομονοούσα συστράτευση, στην
οποία, εκτός από τον Δεσπίνη, τον Καλτσά και τον
ομιλούντα, συμμετείχαν ισότιμα και δυναμικά η Ελένη
Καλάβρια, η Παυλίνα Καραναστάση, η Γεωργία Κοκκο-
ρού-Αλευρά, η Ελένη Κουρίνου, η Ιωάννα Μέννενγκα, η
Αλίκη Μουστάκα, η Μαρία Σάλτα, η Ισμήνη Τριάντη, η
Χρυσάνθη Τσούλη και η Λέλα Walter-Καρύδη.
Από τη σημερινή πανηγυρική εκδήλωση, η οποία
οργανώθηκε για να εορταστεί η φρεσκοτυπωμένη
έκδοση των αρχαϊκών γλυπτών του Εθνικού Αρχαι-
ολογικού Μουσείου, ο Γιώργος Δεσπίνης δυστυχώς
θα απουσιάσει. Μολονότι, και ως το τέλος ακόμα της
ζωής του, συζητούσε ακατάπαυστα κάθε οργανωτι-
κή λεπτομέρεια, με την ίδια ακριβώς έγνοια με την
οποία είχε προ πολλού μεριμνήσει για τον εντοπι-
σμό και την επιλογή, την κατάταξη και την κατανο-
μή του σχετικού υλικού σε όσους επρόκειτο να ανα-
λάβουν τη διαπραγμάτευσή του. Μαζί μας είναι πά-
ντως παρόντες οι συνεργάτες και οι φίλοι του. Δύο
μάλιστα απ’ αυτούς, ο Helmut Kyrieleis και ο Eugenio
La Rocca, με τη συνεπικουρία του Νίκου Καλτσά, συ-
μπληρώνουν το κουαρτέτο που αναπέμπει το οφειλό-
μενο προς τους συντελεστές του έργου δοξαστικό.
Επιμένοντας στην καθοριστική σημασία της σύλ-
ληψης του καταλόγου των αρχαϊκών γλυπτών, οφεί-
λω πρώτα να υπογραμμίσω ότι ο Δεσπίνης ήταν εκεί-
νος που χάραξε τις κατευθυντήριες συντακτικές και
εκδοτικές του αρχές. Καθώς και ότι τις χάραξε με την
ίδια απολύτως εξονυχιστική εμβρίθεια, την ίδια φανα-
τική, θα έλεγα, προσήλωση που χαρακτήριζε τη γνω-
στή και από πολλές άλλες περιπτώσεις ολοκληρωτι-
κή του δέσμευση με οτιδήποτε είχε ως τότε αναλά-
βει. Θα επικαλεσθώ επιπλέον το γεγονός πως η ιδέα
μίας τέτοιας έκδοσης κυκλοφορούσε εδώ και δεκαε-
τίες στις σκέψεις και στις συνομιλίες της γενιάς μας
ως επιτακτική επιστημονική ανάγκη. Πολύ πριν από τη
συστηματική δηλαδή κυοφορία της κατά την περίοδο
της θητείας του Γιώργου στη Θεσσαλονίκη, όπου το
1999, χάρη και πάλι στις δικές του αποκλειστικά επί-
μονες και επίπονες προσπάθειες, άρχισε επιτέλους να
βλέπει το φως ο επιστημονικός κατάλογος των γλυ-
πτών του εκεί Αρχαιολογικού Μουσείου.
Η αντιστοιχία των δύο πρωτοποριακών εκδόσεων
και των γενετικών τους πράξεων είναι νομίζω προφα-
νής. Από τη συγκριτική τους μάλιστα παραβολή συνά-
γεται ολοκάθαρα πόσο αμετακίνητα σταθερή παρα-
μένει, ως βαρύνουσα επιστημονική αξία, η προσεγγι-
στική μέθοδος η οποία κατευθύνει την ενδελεχή επε-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 144 ]
ξεργασία του υλικού παρά τη μεσολάβηση της δεκα-
πενταετίας, την εντωμεταξύ αισθητή βελτίωση των
εκδοτικών προδιαγραφών, τις αυστηρότερες επιταγές
της εφαρμογής των όρων τους. Συνάγεται ακόμα ότι
το γενικότερο αίτημα της καθιέρωσης ομόλογων επι-
στημονικών καταλόγων δε θα ήταν ποτέ δυνατόν να
ικανοποιηθεί όσο το υποκαθιστούσε η προσφυγή της
έρευνας σε ποικίλης φύσεως διάσπαρτα δημοσιεύμα-
τα, μόνο όμως εκείνων των γλυπτών που έτυχε να εί-
ναι ήδη δημοσιοποιημένα. Στην περίπτωση του Εθνι-
κού Αρχαιολογικού Μουσείου συγκεκριμένα, η αναπό-
τρεπτη συγκομιδή πληροφοριών από όσους παλαιότε-
ρους καταλόγους ή οδηγούς μνημονεύει το εισαγωγι-
κό σημείωμα της παρουσιαζόμενης έκδοσης, ήταν μία
εργασία χρονοβόρα και εξουθενωτική. Κυρίως, επει-
δή οι εν λόγω δημοσιεύσεις, ενώ παρακολουθούν από
το 1890 και μετά τη σταδιακή αύξηση του αριθμού των
γλυπτών, είναι δομημένες με στόχο να αναδείξουν την
ενότητα του μουσειακού περιεχομένου και οπωσδή-
ποτε όχι την κατά τα είδη και τις χρονικές περιόδους
συγκρότηση των επιμέρους συλλογών. Και επιπλέον,
επειδή άλλοτε επιλεκτικά, άλλοτε χωρίς καθόλου ή με
περιορισμένη βιβλιογραφία, δε συμπεριλαμβάνουν πά-
ντοτε τα μη εκτεθειμένα έργα, όπως εξάλλου και οι
πληρέστεροι και εγκυρότεροι από τους καταλόγους
ξένων μουσειακών ιδρυμάτων και οργανισμών.
Θα μπορούσα να μνημονεύσω και άλλες αντιστοι-
χίες, την οργάνωση λ.χ. της καταγραφής του υλικού
σύμφωνα με την προβλεπόμενη άρθρωση των τεσ-
σάρων επόμενων προ πολλού ήδη προγραμματισμέ-
νων τόμων που θα ολοκληρώσουν την καταλογογρά-
φηση των μουσειακών γλυπτών στις χρονολογικά συ-
γκροτημένες ενότητες, στις οποίες υπάγονται οι δι-
άφορες κατηγορίες και τα διάφορα είδη τους. Προ-
τιμώ εντούτοις να επισημάνω μία άλλη, κεφαλαιώδη,
όπως πιστεύω, διαφορά. Πρόκειται για το αναμφισβή-
τητο γεγονός ότι, με δεδομένη την αλματώδη πρόοδο
της επιστημονικής έρευνας κατά τη διάρκεια της δι-
αδρομής του 20ού αιώνα, η διαπραγμάτευση των αρ-
χαϊκών γλυπτών που συγκροτούν μία από τις σημαντι-
κότερες συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μου-
σείου, απαίτησε την εξαντλητική επεξεργασία και τον
κριτικό σχολιασμό μιας βιβλιογραφίας πολύ πιο εκτε-
ταμένης και πολύ πιο περίπλοκης από τη βιβλιογρα-
φία όλων των σχετικών εκδόσεων. Αυτό είχε ως ανα-
πόφευκτο ενίοτε αποτέλεσμα τη μεγαλύτερη έκταση
των λημμάτων, τα κείμενα των οποίων αποκτούν συ-
χνά κάτι από τη μορφή αυτόνομων περίπου άρθρων.
Γιατί μόνο η κάποια μεγαλύτερη άνεση της έκφρασης
θα ήταν δυνατό να ανακεφαλαιώσει με πληρότητα την
τρέχουσα προβληματική, να αναθεωρήσει ή και να συ-
μπληρώσει αρκετές από τις εμπεδωμένες αντιλήψεις,
να προτείνει εναλλακτικές ερμηνευτικές εκδοχές.
Οι συγγραφείς των λημμάτων, τηρώντας ευλα-
βικά τις καταστατικές αρχές της δομής του κατα-
λόγου, προσεγγίζουν τα αρχαϊκά γλυπτά κατά είδη
και χρονολογική ακολουθία, με ελεγμένες αναδρομές
στο ιστορικό τους, ακριβείς περιγραφές και παραβο-
λές, θεματικές, τεχνοτροπικές και χρονολογικές συ-
γκρίσεις. Η βυθοσκόπηση του υλικού γίνεται πάντο-
τε σε σχέση με ό,τι είχε υποστηρίξει ή και προβλημα-
τίσει το παρελθόν της έρευνας. Έτσι, με πρωτότυπες
παρατηρήσεις και ευφυείς συσχετισμούς από ένα σε-
βαστό αριθμό γνωστών έργων, καθώς και από αρ-
κετά άλλα αδημοσίευτα, προέκυψαν σημαντικά όσο
και πολλά απρόσμενα στοιχεία. Ιδιαίτερη οπωσδήπο-
τε σημασία έχουν τα αδημοσίευτα σπαράγματα από
τα αποθέματα των αποθηκών, καθώς μπορεί να θε-
ωρηθεί ως βέβαιο ότι η γνωστοποίησή τους θα προ-
καλέσει, αναμενόμενους άλλωστε, πιθανούς συνδυ-
ασμούς και ενδεχόμενες συγκολλήσεις. Πρέπει μά-
λιστα να εξαρθεί η ένταξή τους στον κατάλογο ως
υπαινικτική, κατά κάποιο τρόπο, παρακαταθήκη των
επιμελητών του στις ενθαρρυντικές υποσχέσεις των
ενδιαφερόντων του μέλλοντος.
Οι ανελαστικοί περιορισμοί του προσφερόμενου
χρόνου δυστυχώς δε μου επιτρέπουν να επεκταθώ
σε όσα αξιοσημείωτα πορίσματα έχουν εξαχθεί από
την επανεπεξεργασία του υλικού. Εντελώς ενδεικτικά
επισημαίνω λίγες μόνο περιπτώσεις από αυτές που
εμπλούτισαν θεαματικά το γνωστικό μας πεδίο, επι-
λέγοντας τυχαία τον εξαιρετικής ποιότητας αδημο-
σίευτο κορμό μίας κόρης αγνώστου προελεύσεως,
της δεκαετίας 530-520 π.Χ. (αρ. κατ. Ι.1.16, αρ. ευρ.
3693). Ακόμα, τα ουσιαστικά αδημοσίευτα αποτμήμα-
τα ενός αναθηματικού αναγλύφου από το Σούνιο, της
στροφής του 6ου προς τον 5ο αι. π.Χ., όπου εικονίζο-
νται ο Ερμής και ένα κριάρι σε μία απροσδιόριστα αι-
νιγματική σκηνή (αρ. κατ. Ι.1.390, αρ. ευρ. 3180+3448).
Ανάλογες ή σχετικές αποκρυπτογραφήσεις και άλ-
λων δυσερμήνευτων έργων μπορεί να θεωρηθεί βέ-
βαιο πως θα ερεθίσουν την περιέργεια περισσότε-
ρων μελετητών. Όπως ερέθισε λ.χ. ένα θραύσμα από
το σκέλος μαρμάρινου ταύρου τον αρχαιολόγο που
ευτύχησε να το συγκολλήσει στο μεγάλο μαρμάρι-
νο αέτωμα της Ακρόπολης με τα λιοντάρια (αρ. κατ.
Ι.1.303, αρ. ευρ. 15351).
Και από άλλα, όμως, πασίγνωστα και πολυσυζητη-
μένα γλυπτά έχουν αντληθεί, έχουν αποσταχθεί μάλ-
λον, ενδιαφέρουσες νέες πληροφορίες. Στα πιο χα-
ρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της κατηγορίας
ανήκει ο περιλάλητος «Οπλιτοδρόμος», μια δημιουρ-
γία προικοδοτημένη με την πλουσιότερη ίσως βιβλι-
ογραφία στα περιπετειώδη χρονικά της αρχαϊκής τέ-
χνης. Αναφέρομαι στην οριστική εξακρίβωση του τα-
φικού της προορισμού, μετά την ανακάλυψη δύο γρα-
πτών ταινιών που πλαισιώνουν την κεφαλή του εικονι-
ζόμενου νέου στο βάθος του αναγλύφου και διακρίνο-
νται μόνο με έντονο πλάγιο φωτισμό (αρ. κατ. Ι.1.378,
αρ. ευρ. 1959). Θα ολοκληρώσω το σύντομο αυτό περι-
[ 145 ]
διάβασμα πάνω στις σελίδες των κειμένων του τόμου
με την πληρέστερη γνώση μας για ορισμένα γλυπτά,
τα οποία, μολονότι εξακολουθούν να παραμένουν στις
αποθήκες, απέκτησαν εντωμεταξύ μία πολύ πιο καθα-
ρή εικόνα, όπως λ.χ. τα σπαράγματα της κόρης από το
Ηραίο του Άργους, χάρη σε νέες συγκολλήσεις.
Συνοψίζοντας ό,τι προσπάθησα ως τώρα να επι-
σημάνω, αισθάνομαι την υποχρέωση να επαναλάβω
πως η έκδοση των αρχαϊκών γλυπτών του Εθνικού
Αρχαιολογικού Μουσείου συνιστά έναν πραγματι-
κά ηράκλειο άθλο, ο οποίος δεν προσγράφεται μόνο
σε όσους συνέλαβαν και όσους δρομολόγησαν την
πραγμάτωσή του ούτε μόνο σε όσους επωμίστηκαν
το βάρος της μελέτης και του υπομνηματισμού των
έργων. Γιατί ο όγκος της προεργασίας, καθώς και
της εξίσου επίμοχθης μετέπειτα δουλειάς που απαι-
τήθηκε, δε θα ήταν βεβαίως δυνατό να αντιμετωπι-
στεί χωρίς την ομόθυμη συμμετοχή και άλλων πολ-
λών, εξίσου αφοσιωμένων, συντελεστών. Δε θα ήταν
δηλαδή δυνατό να επιτευχθεί η επεξεργασία του
εξαιρετικά μεγάλου και βιβλιογραφικά επιβαρυμένου
αριθμού των γλυπτών, να ελεγχθεί και να εξακριβω-
θεί η σκοτεινή συχνότατα προέλευση και το δύστρο-
πο ιστορικό τους, να συνοδευτεί η ανάδειξή τους με
ένα πλήθος από παλαιότερες και εντελώς νέες φω-
τογραφικές απεικονίσεις.
Πρέπει συνεπώς να αναγνωριστεί, πρωτίστως
όμως να τιμηθεί, ο αποφασιστικός ρόλος που έπαι-
ξαν οι επιστημονικοί συνεργάτες της Συλλογής των
Γλυπτών, οι αρχαιολόγοι Ελένη Κουρίνου, Έλενα Βλα-
χογιάννη, Ιωάννα Μέννενγκα, Μαρία Σάλτα και Χρυ-
σάνθη Τσούλη. Πρέπει επιπλέον να τονιστεί τόσο ο
ευεργετικός ρόλος του τεχνικού προσωπικού των ερ-
γαστηρίων, της Μαρίας Δημητριάδη, του Παναγιώτη
Καίσαρα, του Δημήτρη Καραμουζά, της Μαρίας Λε-
φάκη, της Δάφνης Μπίκα και του Γιάννη Παναγάκου,
όσο και η καίρια συνδρομή του φωτογραφικού αρχεί-
ου, της Ελένης Μωράτη, της Μιμίκας Γιαννοπούλου
και της Ιωάννας Οικονόμου. Ακόμα, των φωτογράφων
Σωκράτη Μαυρομμάτη, Klaus-Valtin von Eickstedt και
Ειρήνης Μίαρη, καθώς και η πρόθυμη συμβολή του
Πολιτιστικού Ιδρύματος του Ομίλου της Τράπεζας
Πειραιώς στις δαπάνες της φωτογράφησης.
Άφησα για το τέλος τα συγχαρητήρια και τις θερ-
μές ευχαριστίες που οφείλονται στους υπεύθυνους
της έκδοσης, ένα μέρος από τα οποία ανήκει δικαι-
ωματικά στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πο-
λιτισμού. Το μεγαλύτερο, όμως, μέρος από τα συγ-
χαρητήρια και τις ευχαριστίες μας απευθύνεται στο
Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων,
στο Διοικητικό του Συμβούλιο και κυρίως στην Ελέ-
νη Κώτσου, η οποία εγκολπώθηκε και προώθησε συ-
στηματικά την ιδέα της έκδοσης. Δε νομίζω μάλιστα
πως υπάρχει αμφιβολία ότι με την ίδια αφοσίωση θα
εγκολπωθεί και την προγραμματισμένη συνέχιση της
προσπάθειας για τη σταδιακή επεξεργασία και έκδο-
ση των τόμων που θα καλύψουν το σύνολο των γλυ-
πτών του πρώτου Μουσείου της χώρας. Η Ελένη Κώ-
τσου μαζί με τη Λούλα Κυπραίου και την Εύη Μέρμη-
γκα, είχε αναλάβει την επιμέλεια των κειμένων, ενώ
για την καλλιτεχνική επιμέλεια της έκδοσης συνολικά
πρέπει να επαινεθεί η Ρούλα Γιαννουλάκη.
Θα ολοκληρώσω, όμως, το σκεπτικό μου με τις
καταληκτήριες φράσεις από το εισαγωγικό κείμενο
του καταλόγου που υπογράφουν ο Γιώργος Δεσπίνης
και ο Νίκος Καλτσάς. Γιατί εκεί κατατίθεται εμφατι-
κά η ελπίδα ότι τον πρώτο τόμο με τα αρχαϊκά γλυ-
πτά του Μουσείου θα διαδεχθούν σύντομα και άλλοι
τόμοι, οι οποίοι βρίσκονται σε στάδιο προετοιμασίας.
Σημειώνεται ακόμα ότι το φιλόδοξο αυτό έργο δεν εί-
ναι ακατόρθωτο. Επειδή υπάρχουν αξιοποιήσιμες επι-
στημονικές δυνάμεις, όπως υπάρχει και μια διάθεση
συνεργασίας με έλληνες και ξένους αρχαιολόγους,
έτσι ώστε, σε όσο γίνεται συντομότερο χρόνο, να εκ-
πληρωθεί το οφειλόμενο χρέος. Ας ευχηθούμε, λοι-
πόν, και ας ελπίσουμε να μην ανασταλεί η πρόοδος
αυτού του έργου, να μην παραπεμφθεί στις ελληνικές
καλένδες, να μην εμπλακεί δηλαδή στα γρανάζια της
αναβλητικότητας των νεοελληνικών ρυθμών.
Άγγελος Δεληβορριάς
Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι και συνάδελφοι,
Γιορτάζουμε σήμερα την έκδοση του πρώτου τόμου
του καταλόγου των γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολο-
γικού Μουσείου της Αθήνας. Χρησιμοποιώ συνειδητά
τον όρο «γιορτάζουμε», διότι το ίδιο το γεγονός της
παρουσίασης του έργου αυτού είναι ιδιαίτερα χαρ-
μόσυνο, όχι μόνο για ένα μικρό κύκλο ειδικών, αλλά
και για όσους θεωρούν πως η πνευματική ενασχόλη-
ση με την αρχαία κληρονομιά έχει κάποια σημασία.
Και σίγουρα δεν υπερβάλλω λέγοντας ότι το έργο
που έχουμε μπροστά μας συγκαταλέγεται στις σπου-
δαιότερες δημοσιεύσεις στο χώρο της κλασικής αρ-
χαιολογίας τις τελευταίες δεκαετίες.
Τα έργα της γλυπτικής ανήκουν χωρίς αμφιβολία
στις ύψιστες δημιουργίες της αρχαίας Ελλάδας και
θα βρίσκονται πάντοτε στο επίκεντρο της επιστη-
μονικής αναζήτησης της καλλιτεχνικής και πολιτιστι-
κής κληρονομιάς της αρχαιότητας. Επίσης, ανήκουν
στους βασικούς φορείς της ιστορίας της ευρωπαϊκής
τέχνης, από τη ρωμαϊκή εποχή μέσω της τέχνης της
Αναγέννησης και του Μπαρόκ, μέχρι και τα νεότερα
χρόνια. Όπως είναι γνωστό, ένα μεγάλο μέρος από τα
αριστουργήματα της ελληνικής πλαστικής έχει πλέ-
ον χαθεί ή μας έχει γίνει γνωστό μέσω των αντιγρά-
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 146 ]
φων των ρωμαϊκών χρόνων. Για τον λόγο αυτόν, η
μαρτυρία όσων αυθεντικών έργων της αρχαϊκής, κλα-
σικής και ελληνιστικής εποχής επέζησαν των σκοτει-
νών αιώνων της απαξίωσης και καταστροφής και ήρ-
θαν πάλι στο φως χάρη στην αρχαιολογική έρευνα,
είναι σημαντική και πολύτιμη.
Κανένα, όμως, μουσείο στον κόσμο δεν είναι πλου-
σιότερο σε αυθεντικά μνημεία της ελληνικής αρχαιό-
τητας όσο το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθή-
νας. Στους εκθεσιακούς του χώρους και στις απο-
θήκες του βρίσκονται συγκεντρωμένα τα μοναδικά
έργα που αποτελούν μια ανεξάντλητη πηγή γνώσης
για την ιστορία της τέχνης και του πολιτισμού της
αρχαιότητας. Συνεπώς, όποιος θέλει να ασχοληθεί
σοβαρά με θέματα της αρχαϊκής ή κλασικής πλαστι-
κής δεν μπορεί να προσπεράσει τον τεράστιο πλού-
το του Εθνικού Μουσείου.
Όσο κι αν φαίνεται αδιανόητο όμως, αυτή η σημα-
ντικότατη συλλογή αρχαϊκών και κλασικών γλυπτών
παρέμενε μόνο μερικώς δημοσιευμένη, παρά την τε-
ράστια σημασία της. Σχεδόν κανείς δεν μπορούσε να
έχει μια σαφή εικόνα για τα έργα που περιέχει στο
σύνολό του το Εθνικό Μουσείο, με εξαίρεση βεβαίως
εκείνα που βρίσκονται εκτεθειμένα στις αίθουσές του.
Ένα μουσείο αυτού του διαμετρήματος, όμως,
μόνο τότε μπορεί να αξιοποιήσει στο έπακρο τον
εξαιρετικό του ρόλο ως ερευνητική κοιτίδα, όταν τα
φώτα της επιστήμης φωτίσουν όχι μόνο τους εκθεσι-
ακούς του χώρους, αλλά και τις πιο σκοτεινές γωνιές
των αποθηκών του. Αυτήν ακριβώς την ανάγκη διέ-
κριναν οι εμπνευστές και συντελεστές αυτού του εγ-
χειρήματος και προχώρησαν στην πραγματοποίησή
του με ενεργητικότητα και διορατικότητα. Ως πρότυ-
πο χρησίμευσε προφανώς ο κατάλογος των γλυπτών
του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, που με-
τρά ήδη τρεις τόμους.
Το πρώτο μέρος του νέου καταλόγου του Εθνικού
Μουσείου βρίσκεται λοιπόν τώρα μπροστά μας, ξε-
περνώντας κάθε προσδοκία. Μέσα από δύο μεγάλους
τόμους, παρουσιάζονται σε μορφή λημμάτων και με
το συνοδευτικό εικονογραφικό υλικό –σε πολλές πε-
ριπτώσεις για πρώτη φορά– πάνω από 400 αγάλματα,
ανάγλυφα και θραύσματα της αρχαϊκής πλαστικής.
Πρόκειται επομένως για έναν κατεξοχήν επιστη-
μονικό κατάλογο, όπου τα γλυπτά της αρχαϊκής επο-
χής γίνονται προσβάσιμα στην έρευνα με υποδειγμα-
τικό τρόπο. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα κεί-
μενα των λημμάτων δεν περιορίζονται σε απλές πε-
ριγραφές, αλλά αποτελούν συγχρόνως μία συμπυ-
κνωμένη επιστημονική μελέτη και κριτική αξιολόγη-
ση της διεθνούς έρευνας και διαθέτουν μια, εντυπω-
σιακή σε πληρότητα, συγκέντρωση της βιβλιογραφί-
ας που αφορά στα διάφορα έργα.
Συμπληρωματικό και ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο για
τη μελλοντική έρευνα της αρχαιολογίας είναι επίσης
το γεγονός ότι σε κάθε λήμμα του καταλόγου πε-
ριλαμβάνονται και οι ποικίλες φωτογραφικές λήψεις
που υπάρχουν στα Αρχεία του Εθνικού Μουσείου, του
Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και σε άλλα
φωτογραφικά αρχεία. Στις περιπτώσεις γλυπτών από
τα οποία υπάρχουν εκμαγεία, γίνεται και αναφορά
στις συλλογές στις οποίες φυλάσσονται τα εκμαγεία
αυτά. Ο κατάλογος δεν αφήνει καμία επιθυμία ανεκ-
πλήρωτη.
Το ίδιο ισχύει και για τον εντυπωσιακό εικονογρα-
φικό τόμο στον οποίο αποτυπώθηκαν σε περισσότε-
ρες όψεις και σε άριστη ποιότητα μέσα σε 500 πί-
νακες όλα τα έργα τα οποία περιλαμβάνονται στον
κατάλογο. Όσοι γνωρίζουν πόσο απαραίτητη είναι η
φωτογραφία για την αρχαιολογική έρευνα, θα εκτι-
μήσουν αυτήν τη γενναιόδωρη και περιεκτικότατη
φωτογραφική τεκμηρίωση. Όσον αφορά στο εύρος
και στην ποιότητα της επιστημονικής πληροφορίας,
ο πρώτος τόμος των γλυπτών του Εθνικού Αρχαιο-
λογικού Μουσείου, όπως και εκείνος της Θεσσαλονί-
κης, επισκιάζουν όλους τους ανάλογους καταλόγους
που έχουν ως τώρα εκδοθεί από ευρωπαϊκά και αμε-
ρικανικά μουσεία.
Στην ουσία, πρόκειται για μια νέα και πολύ επί-
καιρη μορφή ενός μουσειακού καταλόγου˙ προσφέ-
ρει αφενός μια πολύ επιμελημένη σύνοψη των δεδο-
μένων, από την άλλη πλευρά όμως αποτελεί, λόγω
της επιστημονικής ποιότητας των κειμένων και της
εξαιρετικής φωτογραφικής τεκμηρίωσης, ένα βασικό
έργο αναφοράς και ένα εγχειρίδιο για την αρχαιολο-
γική έρευνα και την έρευνα της τέχνης της αρχαιό-
τητας.
Στην επιστήμη, ακόμα και τα καλύτερα άρθρα
έχουν κάποτε ξεπερασθεί, ακόμα και πολλά βιβλία
που γράφονται σήμερα, αύριο θα είναι κιόλας απηρ-
χαιωμένα. Ο κατάλογος, όμως, αυτός θα αποδειχθεί
ως ένα από τα βασικά έργα για τον αρχαιολόγο και
θα συνοδεύσει μελλοντικές γενιές επιστημόνων και
εραστών της αρχαιότητας, ως ένα απαραίτητο εργα-
λείο. Σήμερα, χαιρετίζουμε ένα επιστημονικό επίτευγ-
μα με διαχρονική αξία, ή –να το πω με τον γνωστό
λόγο του Θουκυδίδου– ένα «κτῆμά τε ἐς αἰεὶ μᾶλλον
ἢ ἀγώνισμα ἐς τὸ παραχρῆμα».
Πολλοί ευνοϊκοί παράγοντες έπρεπε να συμπέ-
σουν, ώστε αυτό το από καιρό αναμενόμενο έργο να
μπορέσει να γίνει πραγματικότητα. Η ευτυχής συ-
γκυρία της συνύπαρξης ικανών και υπεύθυνων αν-
θρώπων οδήγησε σε αυτήν την ιδιαίτερη σύμπτωση.
Θυμάμαι καλά ότι ο Γιώργος Δεσπίνης εδώ και χρό-
νια είχε στο νου του την επιθυμία της πραγματοποί-
ησης ενός τέτοιου έργου, του καταλόγου του Εθνι-
κού Μουσείου. Αυτό το όνειρο δε θα γινόταν, όμως,
πραγματικότητα, εάν ο Νίκος Καλτσάς, ως Διευθυ-
ντής, τότε, του Εθνικού Μουσείου, δεν είχε δημιουρ-
γήσει τις κατάλληλες συνθήκες για την πραγματο-
[ 147 ]
ποίησή του. Ήταν εκείνος που έδωσε τη δυνατότη-
τα στους συγγραφείς των λημμάτων να έχουν πρό-
σβαση στα γλυπτά τόσο στους εκθεσιακούς χώρους
όσο και στις αποθήκες και τους παρείχε την αμέρι-
στη στήριξή του μέσω του τεχνικού και διοικητικού
προσωπικού του Μουσείου. Ήταν συνάμα και μια ιδι-
αίτερα ευτυχής συγκυρία, ότι τόσοι πολλοί εξαίρε-
τοι γνώστες των αρχαίων γλυπτών είχαν τη δυνα-
τότητα να εργαστούν για την επίτευξη αυτού του
απαιτητικού εγχειρήματος. Στους επιμελητές της
έκδοσης, στους συγγραφείς των λημμάτων και σε
όλους εκείνους οι οποίοι συνέβαλαν με τον έναν ή
τον άλλον τρόπο στην ολοκλήρωση αυτού του έρ-
γου, όλοι οι φίλοι της αρχαιότητας οφείλουν ένα με-
γάλο ευχαριστώ. Και θέλω να ελπίζω ότι τον τόμο
αυτόν θα ακολουθήσουν σύντομα και οι άλλοι, όπως
ανέφερα στην αρχή.
Η έκδοση του πρώτου τόμου αυτού του σημαντι-
κού έργου επισκιάζεται, όμως, από την τραγική απώ-
λεια του αλησμόνητου φίλου και συναδέλφου Γιώρ-
γου Δεσπίνη, στον οποίο, ως κύριο συντελεστή και
γενικότερα ως spiritus rector αυτού του opus magnum,
οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η επιστημονική επιτυ-
χία του έργου, για τo οποίo δυστυχώς δεν μπορούμε
πλέον να του εκφράσουμε προσωπικά τις ευχαριστί-
ες και τα συγχαρητήριά μας. Ως ερευνητής και δά-
σκαλος, ως αξεπέραστος γνώστης και διεισδυτικός
ερμηνευτής των γλυπτών και ως δημιουργικός ανι-
χνευτής άγνωστων ή ξεχασμένων θραυσμάτων στις
αποθήκες των μουσείων, ο Γιώργος Δεσπίνης ήταν
ο αναμφισβήτητος κορυφαίος όσον αφορά στην κα-
τανόηση της ελληνικής γλυπτικής. Εκτός από τη συ-
νολική γνώση των μνημείων και της σχετικής βιβλιο-
γραφίας, ο Γιώργος Δεσπίνης διέθετε, όπως κανένας
άλλος, και μια βαθιά γνώση της τέχνης και τεχνικής
των γλυπτών και βρισκόταν σε διαρκή επαφή με μαρ-
μαράδες, γλύπτες και συντηρητές, με τους οποίους
αντάλλασσε τις σκέψεις του. Αυτός ο ιδιοφυής συν-
δυασμός αρχαιολογικής σοφίας και πρακτικής κατα-
νόησης για την τέχνη και τους γλύπτες χαρακτήριζε
την επιστημονική του παρουσία.
Ο Γιώργος Δεσπίνης δεν κρατούσε τις γνώσεις
και την εμπειρία του για τον εαυτό του. Σε όποιον
τον πλησίαζε ανταποκρινόταν με συναδελφικό τρό-
πο. Ενέπνευσε και βοήθησε μια ολόκληρη γενιά μα-
θητών και συναδέλφων. Τίποτα άλλο δε θα μπορού-
σε να αποτελέσει καλύτερη απόδειξη για όλα αυτά
τα χαρίσματα του Γιώργου Δεσπίνη, παρά ο κατάλο-
γος των αρχαϊκών γλυπτών του Εθνικού Αρχαιολογι-
κού Μουσείου που γράφτηκε από τον ίδιο, από μαθη-
τές και συναδέλφους του.
Helmut Kyrieleis
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και Επίτιμος Πρόεδρος
του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου

The pleasant impression examining the first catalog of
the sculptures of the National Museum of Athens is the
antique flavor that it radiates. In a period in which rules
the field archaeology, or landscape archaeology (or rath-
er, landscapes), we see a great return to art history, and
to the magnificent model proposed by Walther Amelung
and Georg Lippold with the catalog of the Vatican Muse-
ums. Unfortunately, we are in a period of crisis in which
the economy trumps everything else. And if the memory
of the past tends to get lost, and with it the cultural iden-
tity that binds us to our country, and through him to all of
Europe, well, it is a negative fallout, sure, but it is a small
price compared to savings for government spending.
Myopia that now prevails a bit everywhere, the in-
ability to plan for the future and to see beyond the time
frame of a government, if all goes well, makes it impos-
sible to perceive what will be the damage for years to
come, with a school learning more and more limited to
economics, physics and mathematics, and the risk that
all human knowledge is reduced to simple formulas of
Wikipedia, useful yes, but unable by themselves to build
an authentic and innovative humanism.
The history of ancient art was the most damaged
by today’s Weltanschauung. Withstand the pressure of
a way of thinking about archaeology that leaves less
and less space to art historians, it is not easy. Neither
the proponents of the New Archaeology are perfectly
aware of what damage is procuring the abandonment
of entire fields of research in the name of originality at
any cost, an appeal to pre-models at the expense of
positivism, philology, and why not, style.
Here I return to the topic of my short report and to
the name of Giorgos Despinis, who edited the catalog
that we present today along with Nikolaos Kaltsas. And
I pray all the authors of the texts of the catalog and the
friend Kaltsas to excuse me if I dedicate to Giorgos a
few more words, for the scientific method that has been
able to teach, and that is still an integral part of my -of
our- cultural heritage.
It is, in fact, a commonplace idea that style is a
surpassed method, subjective and devoid of physical
evidence. How many times I have had to listen to this
foolishness, that comes more from ignorance of the
method than by the relative scarcity of results shared
by everyone. Of course, we must understand what is
the research on the forms of an artifact, and you have
to dispel the stereotype that it is a simple literary de-
scription of the work of art. The stylistic analysis can be
applied to works of art, but also applies to the humblest
artisan production, and is far from describing (although
the description in words of artistic facts has, in my opin-
ion, very great importance), but enters into his body, in
the methods of his execution, in the careful examination
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 148 ]
of the tools adopted, in the formal relationship between
artifacts and then between workshops.
Giorgos Despinis was a native of Tinos, one of the
marble islands of the Aegean, from where is extracted
the stone used, among other things, for the restora-
tion of the monuments of the Acropolis of Athens. Here
Giorgos began his training, observing the job of marble
workers, learning the techniques and acquiring all the
knowledge that would be essential complement of his
research. Because one of the great merits of Giorgos
Despinis is that he has taught us that behind the pro-
duction of the most beautiful works of art produced by
Greek artists there is a severe technical preparation,
knowledge of which is integral to the understanding of
the artistic phenomenon. The choice of the block of
marble, the direct perception of its grain and its veins,
the way in which the hammer, the point and the punch
intervene on rough marble, and then the work of claws
and chisels and then rasps for finishing, and then the
integration of color, are all fundamental elements for
understanding the artist’s work, his labor, his technical
heritage, inherited from the shop where he had formed
as an apprentice, then perfected and then transmitted
to the students. Only in these terms, was the lesson
of Despinis, you can understand the work of the great
artists of the marble in the ancient world, the extraordi-
nary quality of the formal production in the workshops
in which even the most humble boy had a significant
technical preparation and a high level of craftsmanship.
This is not the conception of the style according to
current clichés! The style is a research objective, based on
facts, not subjective. Hence Giorgos extensive research in
the warehouses of the National Museum of Athens, of the
Acropolis Museum, of Brauron, of Rhamnus, to examine all
the fragments of marble, study their techniques, the qual-
ity, the grain of the stone, and then proceed to amazing
attacks, each of which deserves a speech in itself for the
scientific precision with which Giorgos could reach incred-
ible results that are the basis for a better understanding,
through careful reading and critical exegesis, of Greek
religion, Greek society and, of course, of Greek art.
He was responsible for the identification in the ware-
houses of the Acropolis Museum, of the colossal head
of the Artemis Brauronia, work of Praxiteles, and of some
fragments from the original of a statue hitherto known in
Roman copies, of which the best, in the Louvre, is known
as “Supplice Barberini”, in which Giorgos recognized the
Io of the Argive Deinomenes. But his name will be for-
ever linked to one of the most sensational discoveries
in the history of ancient art. From a myriad of minute
fragments divided between the National Museum of
Athens, excavation’s warehouses in Rhamnus and the
British Museum, he has been able to reconstruct some
portions of the cult statue of Nemesis, attributed in
ancient time to Phidias himself, or, more persuasively,
to his great pupil Agorakritos. Not only that! Based on
those fragments, he was able to recognize the Nemesis
in some copies of Roman age, thus adding a new key-
stone in the history of Greek art, equal to the identifica-
tion of the Polyclet’s Doryphorus by Karl Friederichs, or
the Phidian Athena Lemnia by Adolf Furtwängler.
But Giorgos could not have reached these results
without the humility to recognize that very often we must
move by trial, not because the method is wrong, but
because we do not have all the pieces of that multist-
ratified and multifaceted picture that is the Greek-Roman
world. The same Giorgos has sincerely recognized that,
at an early stage of his research, when he had not yet
connected the fragments of Nemesis with the Roman
copies, had considered those copies dependent from a
Neo-Attic original, and this is precisely because we no
longer have all the major monuments of the Classical
world, but we have to reconstruct the cultural and artistic
path on the basis of what is preserved. In short we must
recognize that the works of art that come down to us
from the past are not so many, and we are not yet able
to offer a framework that can be said to be exhaustive.
The scientific method of Giorgos appears in all its
perfection in the catalog of the National Museum of
Athens. He wrote, more precisely, on Archaic sculptures
found in Attica: 46 entries plus 11 fakes. The choice
follows a logical thread. These are monuments from
the Acropolis of Athens and its southern slopes, and
then from some places of Attica, which he particularly
loved: from Piraeus, Eleusis, from Thorikos, from Ikaria,
and then from Aegina. In many cases Giorgos had in-
tervened on these poor but exceptional fragments with
proposals for integration, amazing for the acute percep-
tion of formal analogies, for the sensitivity with which he
has examined all the details of marble, for the historical
and cultural, as well as artistic, results. The splendid
pedimental torso (entry 329), a satyr, is persuasively
linked to the fragment of the torso (entry 330) and to the
fragment of a cuirassed torso now in the stores of the
Library of Hadrian. Stylistically closer to the metopes of
the Athenians Thesaurus at Delphi, the fragments share
its history, which suggested a pertinence to the deco-
ration of the pediment of the late Archaic temple of
Dionysus. Entry 349, a cuirassed torso, was applied on
the body of a horse found along the southern slopes of
the Acropolis; it is an Amazon riding from a late Archaic
metope, whose pertinency to the same late Archaic
temple of Dionysus, as another metope fragment found
near to the Odeon of Pericles, is suggested with due
prudence. Still, the fragment of a pedimental relief in
poros with Dionysiac thiasos (entry 341), datable to the
third quarter of the 6th century B.C., might be relevant,
according to Giorgos, to an Archaic altar, or to a small
temple that may have preceded the late Archaic tem-
ple of Dionysus. On the basis of a very careful reading
[ 149 ]
of the holes in the marble, the fragment of a running
female figure (entry 317), dated in the late Archaic age,
is perhaps pertinent to an acroterial group scene with
abduction, and is not a Nike. The Zeus sitting (entry
304), also in this case with an admirable reading of the
holes in the marble, is interpreted by Giorgos as frag-
ment from an Archaic pedimental decoration depicting
the birth of Athena from the skull of Zeus. Perhaps per-
tinent to the old temple of Athena on the Acropolis, it
is possible that the group, apart from the pediment as a
result of the Persian Wars, had been seen by Pausanias
at the northwest corner of the Parthenon. And finally,
I remember the beautiful pages dedicated to the cult
statue of Dionysus in Ikaria in Attica (entries 197, 198
and 332), where Giorgos reconstructed from fragments
divided between the National Museum of Athens, the
sanctuary of Ikaria and the Archaeological Museum of
Marathon, the baldachin under which the statue was
located, thus offering a new exceptional document on
ways of placing the cult statues in the Archaic period.
Giorgos Despinis leaves a huge void. There are
countless students and scholars who have a great deal
to him: the method first, and often, assisted by him, the
achievement of important scientific results. A new gen-
eration of Greek archaeologists continued research in
the warehouses of the Greek museums with results until
recently unexpected.
When I started the reconstruction of the pediment of
the temple of Apollo Sosianus, I had in him and Stelios
Triantis, another dear and sweet friend who left us pre-
maturely, continuous help and support. My last encounter
with Giorgos was in Rome, at the public presentation of
the beautiful torso of Athena Nike just acquired by the
Fondazione Sorgente Group. It was a memorable morning.
With Giorgos were the wife Caterina, and Eugenia Vikela
with her husband. The topic of discussion was whether the
statue, of which we have a Roman copy in Philadelphia,
was a Greek original of the 5th century B.C. or Neo-Attic.
On the same theme we then organized a conference
that was held in spring in Pisa, to whom I had also
invited Giorgos, who however had to decline the invita-
tion. I would not have had the chance to see him again.
Giorgos was a reserved man, far more interested in
the study than to journalistic scoops that are increasingly
polluting the scientific work at the international level. The
high quality of the first catalog of the sculptures of the
National Museum of Athens, away from patterns in fashion
today and anchored in a tradition that should be preserved
-a quality obtained with the help of excellent scholars
of ancient art history- proves it. To him goes our last
goodbye and thanks for all he has been able to offer us.
Eugenio La Rocca
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο
Sapienza της Ρώμης

Κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας,
Για το βιβλίο που παρουσιάστηκε απόψε, μίλησαν ήδη
τρεις επιφανείς αρχαιολόγοι.
Μετά από αυτούς, όμως, επιτρέψτε μου πολύ σύ-
ντομα να πω δυο λόγια για το πώς ξεκίνησε και πο-
ρεύτηκε αυτή η ιστορία και άλλα δυο για τη διάρ-
θρωση του βιβλίου.
Καταρχήν, θέλω να υπογραμμίσω ότι αυτό το
έργο είναι καρπός μιας άριστης συνεργασίας, αρχι-
κά ανάμεσα σε εμένα και τον αγαπημένο και αείμνη-
στο δάσκαλό μου, τον Γιώργο Δεσπίνη, και στη συνέ-
χεια ανάμεσα σε εμάς τους δυο και στους συγγρα-
φείς των λημμάτων.
Εκτός από τους αρχαιολόγους που υπηρετούσαν
τότε στη Συλλογή Γλυπτών, προσκλήθηκαν και άλλοι
αρχαιολόγοι, εκτός υπηρεσίας, οι οποίοι κατά και-
ρούς είχαν ασχοληθεί με την αρχαϊκή πλαστική και
είχαν δημοσιεύσει σχετικές μελέτες. Όλοι δέχτηκαν
με μεγάλη χαρά να συμμετάσχουν και βεβαίως η δική
μας χαρά ήταν μεγαλύτερη μετά την ανταπόκρισή
τους. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι αρχαιολόγοι που
ασχολούνται με τη γλυπτική. Σύντομα θα κληθούν και
αυτοί να συμμετάσχουν σε επόμενους τόμους.
Την ιδέα για την έκδοση ενός επιστημονικού κα-
ταλόγου των γλυπτών του Εθνικού Μουσείου είχα
πει στο Δεσπίνη σχεδόν αμέσως μόλις ανέλαβα τη
διεύθυνση του Εθνικού Μουσείου το 2001. Ενθουσι-
άστηκε με την ιδέα αυτήν, αλλά δεν ήταν δυνατό
να προχωρήσουμε στην υλοποίησή της, καθώς ταυ-
τόχρονα προγραμμάτιζα την ανακαίνιση του κτιρί-
ου του Μουσείου και την επανέκθεση των συλλογών
του, πράγμα που απαιτούσε το κλείσιμό του από την
άνοιξη του 2002 και βεβαίως τον εγκιβωτισμό όλων
των αρχαίων.
Το 2006, όταν πλέον το μεγαλύτερο μέρος των
μόνιμων εκθέσεων είχε πραγματοποιηθεί, ανάμεσά
τους και η μόνιμη έκθεση των γλυπτών, αποφασίσα-
με να προχωρήσουμε με τον πρώτο τόμο με τα γλυ-
πτά των αρχαϊκών χρόνων, τόσο αυτών που υπάρ-
χουν στην έκθεση όσο και όσων βρίσκονται στις απο-
θήκες, ακόμα και των πιο μικρών θραυσμάτων.
Αρκετά από αυτά τα θραύσματα ή τα αποσπα-
σματικά σωζόμενα γλυπτά δε θα ήταν δυνατό να δη-
μοσιευτούν ποτέ μεμονωμένα, παρά μόνο σε έναν τέ-
τοιο κατάλογο. Με τον Γιώργο Δεσπίνη συζητήσαμε
για τον τρόπο ομαδοποίησης και κατανομής των έρ-
γων σε τόμους.
Για τα γλυπτά των κλασικών, ελληνιστικών και ρω-
μαϊκών χρόνων, των οποίων ο αριθμός είναι μεγάλος,
ο διαχωρισμός γίνεται κατά κατηγορία, π.χ. κλασικά
αναθηματικά ανάγλυφα, κλασικά επιτύμβια, ολόγλυ-
φα κ.ο.κ. Επειδή δε συμβαίνει το ίδιο με τα αρχαϊκά,
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 150 ]
συμφωνήσαμε όλα τα γλυπτά αυτής της περιόδου να
ενταχθούν σε έναν τόμο.
Τα λίθινα γραπτά μνημεία, όπως οι επιτύμβιες
στήλες, παρότι δεν είναι γλυπτά αφού δε φέρουν κά-
ποια ανάγλυφη διακόσμηση, δεν μπορούσαν να χω-
ριστούν από τα παρόμοιά τους με ανάγλυφες παρα-
στάσεις, γι' αυτό και τα εντάξαμε σε ένα ξεχωριστό
κεφάλαιο στο τέλος του καταλόγου.
Στον τόμο αυτόν υπάρχουν και δύο επίμετρα. Στο
ένα περιλαμβάνονται έργα αναζητούμενα, δηλαδή κά-
ποια, ελάχιστα βέβαια, που αναφέρονται στη βιβλιο-
γραφία ή στα ευρετήρια, αλλά δεν έχουν επισημανθεί
ή έχουν χαθεί, όπως το κεφάλι της σφίγγας από την
Αίγινα που είχε κλαπεί το 1993, και στο δεύτερο επί-
μετρο περιλαμβάνονται τα κίβδηλα, που έχουν κατά
καιρούς συγκεντρωθεί κυρίως από κατασχέσεις.
Ένα ζήτημα που μας απασχόλησε πολύ ήταν τα
χάλκινα έργα. Αποφασίσαμε τελικώς να μην τα εντά-
ξουμε στα λίθινα γλυπτά, παρότι είναι έργα της μνη-
μειακής πλαστικής.
Βεβαίως, με τον τρόπο αυτόν μένουν απέξω ση-
μαντικές δημιουργίες, σταθμοί στην ιστορία της αρ-
χαίας ελληνικής πλαστικής, όπως π.χ. ο Ποσειδώνας
της Λιβαδόστρας, ο Δίας του Αρτεμισίου, ο έφηβος
των Αντικυθήρων και άλλα. Η απόφαση ήταν δύσκο-
λη, αλλά από την άλλη μεριά υπενθυμίζω ότι στη Συλ-
λογή Χαλκών του Μουσείου υπάρχει ένας μεγάλος
αριθμός χάλκινων ειδωλίων, τα οποία είναι κι αυτά
έργα πλαστικής. Αντιλαμβάνεστε ότι δεν ήταν δόκι-
μο να ξεχωρίσουμε τα μεγάλα σε μέγεθος γλυπτά
από τα ειδώλια ανθρώπινων μορφών ή ζώων, για να
μην αναφέρω και τα έργα τορευτικής με ολόγλυφες
μορφές. Τα χάλκινα του Εθνικού Μουσείου μπορούν
και πρέπει να αποτελέσουν ξεχωριστούς καταλόγους
μελλοντικά.
Σχετικά με τα λήμματα του καταλόγου θα θίξω
δύο μόνο σημεία. Πρώτον, οι περιγραφές για όλα τα
γλυπτά έγιναν επί τόπου, μπροστά σε κάθε έργο κι
όχι από φωτογραφίες. Αυτό ήταν άλλωστε μία οδη-
γία που δόθηκε σε όλους τους μελετητές, για τους
οποίους το Μουσείο και οι αποθήκες ήταν πάντο-
τε ανοιχτές για να μπορούν να έρθουν όσες φορές
το επιθυμούσαν, να δουν και να ξαναδούν τα γλυ-
πτά, αλλά και να συζητήσουν μαζί μας. Με τον τρόπο
αυτόν έγιναν παρατηρήσεις και διαπιστώθηκαν στοι-
χεία και λεπτομέρειες που ήταν αδύνατον να γίνουν
ορατές από τις φωτογραφίες. Αυτές οι λεπτομερείς
παρατηρήσεις οδήγησαν πολλές φορές σε αναθεω-
ρήσεις για όσα ως τώρα γνωρίζαμε είτε σε θέματα
χρονολόγησης είτε σε θέματα ερμηνείας. Έτσι, για
παράδειγμα, διαπιστώθηκαν οι ζωγραφιστοί ιμάντες,
που πιθανότατα ανήκουν σε σανδάλια, στο πόδι του
κούρου του Σουνίου ή οι νεκρικές ζωγραφιστές ται-
νίες στο ανάγλυφο του οπλιτοδρόμου επιβεβαιώνο-
ντας πλέον τον ταφικό προορισμό του έργου ή η δια-
κόσμηση του χιτώνα της Νικάνδρης, για να αναφέρω
ορισμένα ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.
Οι λεπτομερείς περιγραφές και κυρίως οι παρα-
τηρήσεις σε τεχνικά ζητήματα, σε σημεία θραύσης
ή σε επιφάνειες που διατηρούσαν ίχνη διαφορετι-
κών κάθε φορά εργαλείων, ήταν ιδιαίτερα διαφωτι-
στικές και βοηθητικές στην ερμηνεία πολλών έργων,
όπως το άγαλμα του Δία, που τελικώς αποδείχτη-
κε ότι προέρχεται από την περιοχή της Ακρόπολης
και αποτελούσε μέρος μιας σύνθεσης ή οι διαδοχικές
χρήσεις της βάσης από τα Λαμπρικά ή η ερμηνεία και
η χρήση των αναγλύφων από τις Μυκήνες κλπ.
Το δεύτερο σημείο στο οποίο δόθηκε ιδιαίτερη
βαρύτητα αφορά στο ζήτημα της προέλευσης των
γλυπτών, η οποία συχνά στο ευρετήριο του Μουσεί-
ου είτε απουσίαζε είτε ήταν ελλιπής είτε ακόμα και
λανθασμένη. Με την εξονυχιστική έρευνα στα βιβλία
εισαγωγής, στις πρώτες δημοσιεύσεις των γλυπτών
στα περιοδικά, σε παλαιότερους καταλόγους, όπως
του Καββαδία, του Heydemann και του Sybel και στο
ευρετήριο της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ανακαλύψα-
με πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία και πληροφορίες
ως προς τις προελεύσεις.
Η συγγραφή των λημμάτων είχε ήδη ολοκληρωθεί
το 2009. Στις μέρες μας, το να βρεις ένα χορηγό για
μία επιστημονική έκδοση είναι μάλλον αδύνατον, αφού
η «πιάτσα» είναι εθισμένη σε άλλου είδους, πιο «πολυ-
τελείς» εκδόσεις, τύπου coffee table books. Δεν έχω το
δικαίωμα να κατηγορήσω τους χορηγούς για τις επι-
λογές τους, απεναντίας, ως ένα σημείο, τους κατανοώ.
Σίγουρα, στο τραπέζι ενός σαλονιού γίνεται πιο γνω-
στός ο χορηγός στους κύκλους της λεγόμενης καλής
κοινωνίας, από ό,τι στο τραπέζι μίας βιβλιοθήκης.
Μετά από ενός έτους περίπου άκαρπες προσπά-
θειες να βρούμε κάποιον χρηματοδότη για την έκ-
δοση, απευθύνθηκα στο Ταμείο Αρχαιολογικών Πό-
ρων, το Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου αποφάσι-
σε να περιλάβει τον κατάλογο στη σειρά των εκδό-
σεών του, μετά από τη θετική εισήγηση της Προϊστα-
μένης Δημοσιευμάτων Ελένης Κώτσου. Κάποιες άλ-
λες ατυχίες, πέρα από την ανθρώπινη βούληση και
τις ανθρώπινες δυνάμεις, είχαν ως αποτέλεσμα μια
αρκετά μεγάλη καθυστέρηση, αλλά τέλος καλό όλα
καλά, και τον Ιούλιο του 2014 είχε αρχίσει η διαδικα-
σία της εκτύπωσης.
Το πρώτο αντίτυπο, δεμένο πλέον, το πήγα ένα
απόγευμα στο Δεσπίνη, στο σπίτι του στην οδό Δρο-
σοπούλου. Όταν το πήρε στα χέρια του και το ξεφύλ-
λισε, για πρώτη φορά μετά από καιρό, είδα να φω-
τίζεται επιτέλους το πρόσωπό του, να χαμογελά και
να μου λέει «Νίκο, είναι πολύ ωραίο! Προχωράμε και
στο επόμενο!».
Είναι μία από τις τελευταίες εικόνες που είχα από
το πρόσωπό του και, πιστέψτε με, δε φεύγει από το
μυαλό μου!
[ 151 ]
Όπως αναφέρουμε και στην εισαγωγή του βιβλί-
ου, θέλαμε να εκδοθούν όσο το δυνατόν περισσότε-
ροι τόμοι, επισημαίνοντας ότι το έργο αυτό θα συνε-
χιστεί και θα ολοκληρωθεί από τις επόμενες γενιές,
αφού, σύμφωνα με την κατανομή που έχουμε κάνει,
θα πρέπει να εκδοθούν συνολικά δεκαεννιά τόμοι.
Στις μεταξύ μας συζητήσεις είχαμε οραματιστεί
να εκδοθούν από εμάς κάποιοι τόμοι, και συγκεκρι-
μένα ένας δεύτερος τόμος με τα κλασικά αναθηματι-
κά ανάγλυφα και δύο άλλοι με τα ρωμαϊκά πορτραί-
τα, oι δύο τελευταίοι με τη συμμετοχή της καθηγή-
τριας Θ. Στεφανίδου-Τιβερίου. Για το βραχυπρόθεσμο
αυτό πρόγραμμα το περασμένο καλοκαίρι ζητήσαμε
και την έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμ-
βουλίου με την προοπτική να αρχίσουμε την επεξερ-
γασία τους από τις αρχές του νέου έτους.
Ο Γιώργος Δεσπίνης έφυγε και θα μας λείψει
πολύ. Ωστόσο, το έργο οφείλουμε να το συνεχίσουμε
και θα το συνεχίσουμε.
Θα ήθελα τώρα να κάνω μνεία στους ομιλητές.
Πρώτος ομιλητής ο Άγγελος Δεληβορριάς, ομότιμος
καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος για
σχεδόν μισόν αιώνα διετέλεσε Διευθυντής του Μουσεί-
ου Μπενάκη, απογειώνοντάς το και αναδεικνύοντάς το
ως ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μουσεία. Τη σταδιο-
δρομία του, ωστόσο, ξεκίνησε από την Αρχαιολογική
Υπηρεσία, έχοντας εργαστεί και στο Εθνικό Μουσείο
ως βοηθός του Χρήστου και της Σέμνης Καρούζου. Οι
επιστημονικές εργασίες του πάρα πολλές, αλλά στους
κλασικούς αρχαιολόγους το όνομα Δεληβορριάς εί-
ναι συνδεδεμένο, κυρίως, με τις μεθοδικές μελέτες
του για τους αγαλματικούς τύπους της Αφροδίτης.
Ο δεύτερος ομιλητής είναι ο καθηγητής κλασικής
αρχαιολογίας και Πρόεδρος του Γερμανικού Αρχαιο-
λογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου Helmut Kyrieleis.
Στους περισσότερους είναι γνωστό ότι έχει ασχο-
ληθεί με την αρχαϊκή πλαστική, αλλά όλοι τον ξέρου-
με ως έναν από τους πιο αξιόλογους Διευθυντές του
Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου της Αθήνας,
όπου υπηρέτησε για 13 περίπου χρόνια, σε εποχές
βέβαια καλύτερες από αυτήν που διανύουμε τώρα,
αλλά και ως Διευθυντή των ανασκαφών στο Ηραίο
της Σάμου και στην Ολυμπία.
Ο τρίτος ομιλητής μας έρχεται από την «αιώνια
πόλη», τη Ρώμη. Είναι ο καθηγητής κλασικής αρχαι-
ολογίας Eugenio La Rocca, με μεγάλη δραστηριότη-
τα σε αρχαιολογικά ζητήματα ως πρώην Έφορος Αρ-
χαιοτήτων της Ρώμης. Είναι γνωστές οι καταπληκτι-
κές θεματικές εκθέσεις που διοργάνωσε, των οποί-
ων οι κατάλογοι είναι πλέον σημαντικές μονογραφί-
ες. Όσοι ασχολούνται με τη γλυπτική θα τον γνωρί-
ζουν επίσης και από τη μοναδική μόνιμη έκθεση του
μουσείου Montemartini στη Ρώμη και ιδιαίτερα από
την ανασύσταση του περίφημου αετώματος του ναού
του Απόλλωνα Σωσιανού.
 Αγαπητοί συνάδελφοι, θα πρέπει να σας πω ότι
αισθάνομαι ένα κενό για το γεγονός ότι ο Γιώργος
Δεσπίνης δε βρίσκεται ανάμεσά μας απόψε για να
ακούσει τα όσα ωραία και αληθινά λέχθηκαν γι’ αυ-
τόν από φίλους και συνεργάτες. Όπου κι αν βρίσκε-
ται, του στέλνουμε τις ευχαριστίες μας και την ευ-
γνωμοσύνη μας για όσα πολλά και καλά μας δίδαξε.
Όπως είπα στην αρχή, το βιβλίο που παρουσιάστη-
κε απόψε είναι προϊόν μίας συνεργασίας αρχαιολόγων
πρωτίστως και κατόπιν ανθρώπων άλλων ειδικοτήτων
και ιδιοτήτων. Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σε αυ-
τούς και να τους ευχαριστήσω ονομαστικά.
Πρώτα τους συγγραφείς:
Τον Άγγελο Δεληβορριά, Διευθυντή του Μουσεί-
ου Μπενάκη,
την ομότιμη καθηγήτρια Ισμήνη Τριάντη, η οποία,
ως άλλοτε Έφορος των γλυπτών του Εθνικού Μου-
σείου, έχει μια ιδιαίτερη σχέση και εξοικείωση με τα
αρχαϊκά γλυπτά του,
τις καθηγήτριες Παυλίνα Καραναστάση, Γεωργία
Κοκκορού-Αλευρά και Αλίκη Μουστάκα,
τη Λέλα Walter-Καρύδη, τέως καθηγήτρια του Πα-
νεπιστημίου του Saarbrücken,
την Ελένη Κουρίνου, Προϊσταμένη τότε της Συλ-
λογής Γλυπτών και αργότερα Έφορο Ακροπόλεως,
και τέλος, τις επιμελήτριες της Συλλογής, Μαρία
Σάλτα, Ιωάννα Μέννενγκα, Χρυσάνθη Τσούλη και Ελέ-
νη Καλάβρια.
Στο ενδιαφέρον της Προϊσταμένης Δημοσιευμά-
των του ΤΑΠ, Ελένης Κώτσου, οφείλουμε την υλοποί-
ηση και την επιμέλεια της έκδοσης, ενώ στη Ρούλα
Γιαννουλάκη την επιμέλεια της σελιδοποίησης, τόσο
των κειμένων όσο και των εικόνων. Την πινελιά της
έβαλε και η πρώην Διευθύντρια Λούλα Κυπραίου.
Στο τότε ΔΣ του ΤΑΠ οφείλουμε μεγάλες ευχα-
ριστίες που ενέκρινε την ένταξη του καταλόγου στη
σειρά των εκδόσεών του.
Με την ομάδα των εκδόσεων ΠΕΡΓΑΜΟΣ, πρώ-
ην εκδόσεις ΑΔΑΜ, υπήρξε μια άριστη συνεργασία
στις εγκαταστάσεις του τυπογραφείου στην Παιανία.
Τους ευχαριστώ πολύ όλους!
Για τη φωτογράφηση ενός αριθμού γλυπτών ση-
μαντική ήταν η οικονομική βοήθεια του Πολιτιστικού
Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.
Την Πρόεδρο Σοφία Στάικου και τη Γενική Διευθύ-
ντρια Ασπασία Λούβη ευχαριστώ πολύ για την κατα-
νόηση και τη βοήθειά τους.
Ευχαριστώ, επίσης, τους φωτογράφους Waltin von
Eickstedt, Σωκράτη Μαυρομμάτη και Ειρήνη Μίαρη,
καθώς και την τότε υπεύθυνη του φωτογραφικού αρ-
χείου του Μουσείου Ελένη Μωράτη και τις αρχαιο-
λόγους Έλενα Βλαχογιάννη και Μιμίκα Γιαννοπούλου
για την πολύτιμη βοήθεια στην επιλογή φωτογραφι-
ών από το αρχείο.
τό Μουσεῖον 7 • 2009-2013 [ 152 ]
Τους τεχνίτες και συντηρητές της Συλλογής Γλυ-
πτών Μιχάλη Δημητριάδη, Πέτρο Καίσαρα, Δημή-
τρη Καραμουζά, Γιάννη Παναγάκο, Μαρία Λεφάκη και
Δάφνη Μπίκα ευχαριστώ πολύ για την πρόθυμη εξυ-
πηρέτηση όλων των μελετητών στα εργαστήρια και
τις αποθήκες.
Ευχαριστώ, επίσης, τη Διευθύντρια του Εθνικού
Μουσείου Μαρία Λαγογιάννη, που δέχτηκε να φιλο-
ξενήσει αυτήν τη μικρή συγκέντρωση σε αυτόν τον
τόσο γνώριμο και οικείο σε εμένα χώρο.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω
στους τρεις επιφανείς αρχαιολόγους που μίλησαν
για το βιβλίο:
Στον αγαπητό φίλο Άγγελο Δεληβορριά, Διευθυ-
ντή του Μουσείου Μπενάκη και στους δύο συναδέλ-
φους από το εξωτερικό,
τον Helmut Kyrieleis, καθηγητή κλασικής αρχαιο-
λογίας και Επίτιμο Πρόεδρο του Γερμανικού Αρχαιο-
λογικού Ινστιτούτου του Βερολίνου,
και τον Eugenio La Rocca, καθηγητή κλασικής αρ-
χαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης, οι
οποίοι ταξίδεψαν από τις χώρες τους για να μας τι-
μήσουν και να μιλήσουν για το βιβλίο.
Τέλος, ευχαριστώ όλους εσάς που βρίσκεστε από-
ψε μαζί μας, για να υποδεχτούμε τον πρώτο τόμο της
σειράς των καταλόγων του Μουσείου.
Κυρίες και κύριοι, αγαπητοί συνάδελφοι,
βεβαίως το Εθνικό Μουσείο δεν μπορεί και δεν
πρέπει να μείνει εκτός του σημερινού γίγνεσθαι με
τις όποιες δραστηριότητες, τις εκθέσεις και εκδηλώ-
σεις του.
Όμως, πέρα από οτιδήποτε άλλο ή καλύτερα πα-
ράλληλα με όλα τα άλλα, η έκδοση επιστημονικών
καταλόγων είναι για αυτό το Μουσείο μια αυτονόη-
τη αναγκαιότητα.
Και χαίρομαι πολύ που μαθαίνω ότι οι συνά-
δελφοι της Συλλογής Αγγείων έχουν προχωρήσει
και βρίσκονται στο τελευταίο στάδιο επεξεργασί-
ας κάποιων τόμων στη σειρά του Corpus Vasorum
Antiquorum, που είχαν αναλάβει τότε με την παρό-
τρυνσή μου.
Ένα Μουσείο το οποίο δεν έχει να ζηλέψει τίποτα
από τα μεγάλα μουσεία ανά τον κόσμο, με έναν τερά-
στιο αριθμό αξιόλογων αρχαίων έργων που παρουσι-
άζει στις μόνιμες εκθέσεις του και κατέχει στις απο-
θήκες του, οφείλει να κάμει κάτι που άλλα μουσεία
είχαν κάμει εδώ και χρόνια.
Αλλά ποτέ δεν είναι αργά!
Σας ευχαριστώ!
Νικόλαος Καλτσάς
Επίτιμος Διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού
Μουσείου