Podmioty w MSM państwa- łączą się w sojusze, organizacje międzynarodowe, korporacje

ponadnarodowe, ludzie-komunikujący się ze sobą, narody, religie

Metody stosowane w MSM rozmowy, arbitraże, sojusze (obronne, otwartej współpracy),

nacisk/groźba, zarządzanie kryzysem, działania zbrojne (legalne i nielegalne), interwencja hum.
stabilizacja w syt. Pokonfliktowych

Formy MSM: obejmują wszelkie formy współpracy wojskowej między państwami. Głównym
celem jest zapewnienie bezp. uczestnikom tych stosunków (tworzenie sojuszy militarnych). MSM
mogą przyjąć również formę walki zbrojnej (konflikt zbrojny, wojna).

Mechanizmy MSM rywalizacja, współpraca, odstraszanie, interwencja, ingerencja, terror

Typ. przedmiotowa wymiar glob. (wertykalny): - b polit. (ustrojowe, ideologiczne) -normatywne

(prawnomiędzynarodowe), -militarne, -ekon.(surowcowe, energ., finan., żywnościowe itp.), -społ.,
-kulturowe, -human. (cywilizacyjne), t-echnologiczne, -ekolog., -informacyjne (cybernetyczne)

Typ. Systemowa wymiar glob (horyzontalny): równowaga sił („koncert mocarstw”, „równowaga
strachu”, zrównoważone odstraszanie), -system blokowy (sojuszniczy), -sys bezp. kooperatywnego
(system wzajemnie powiązanych instytucji, reżim międzynarodowy, demokratyczny pokój), -sys.
bezp. Zbiorowego, -sys. koordynacyjny (instytucjonalny)

Typ. przestrzenna wymiar regionalny (horyzontalny): -wspólnoty bezp. (bezp. Ponadregionalne),

bezp.regionalne, -b. subregionalne, -b. lokalne

Globalny a regionalny wymiar sm: dialektyka b. międz (współpraca ale też rywalizacja, np.
gosp.)., -zarządzanie glob. (próba syntezy interesów glob. i reg.), -internacjonalizacja celów –
regionalizacja działań (w celu zapewnienia b. międz.) , -globalna komunikacja – cyfrowe
wykluczenie (nowe rodzaje kom. społ), krzyżowanie osi podziałów, np. płn-płd, kwestia nędzy i
biedy

Formy dypl. woj. Narodowe: delegacje wojskowe wysyłane doraźnie, ad hoc i na czas dłuższy,
misje obserwacyjne, m. nadzorcze (okupacyjne), wizyty kurtuazyjne, stałe przedstawicielstwa
wojskowe (ataszaty). Międzynarodowe: misje wielonarodowe, dypl. wielostronna, d. prewencyjna

Rodzaje misji woj.:doraźne – wysyłane jednorazowo w ściśle określonym celu; -stałe, szczególnie
po II wojnie światowej: m. uprawnione do ogólnej reprezentacji państwa – funkcjonujące w
zastępstwie przedstawicielstw dypl; -m. o uprawnieniach ograniczonych – przeważnie do
współpracy i reprezentacji w dziedzinie militarnej.

Zadania attaché obrony: utrzymywanie oficjalnych kontaktów z władzami wojskowymi państwa

przyjmującego, -reprezentowanie sił zbrojnych swego państwa podczas różnych uroczystości,
defilad, manewrów, -zapoznawanie się wszelkimi legalnymi sposobami ze stanem sił zbrojnych
państwa przyjmującego, -przechowanie i zabezpieczenie przed zaginięciem paszportów
dyplomatycznych i służbowych członków personelu. AO informuje kierownika placówki
zagranicznej o: sytuacji woj. państwa przyjmującego; polit. aspektach kontaktów własnych i
członków personelu ataszatu obrony z przedst. państwa przyjmującego oraz pracownikami
placówek zagranicznych innych państw; wytycznych otrzymywanych z MON co do polit.-woj.
aspektów działalności ataszatu obrony; syt. w polskich kontyngentach wojs.znajdujących się na
terytorium pp; wszelkich naruszeniach przez pp przywilejów i immunitetów przysługujących mu
oraz członkom personelu ataszatu obrony z racji zajmowanych stanowisk; programach obchodów
Święta Wojska Polskiego, wzajemnych wizytach delegacji ministerstw obrony i sił zbrojnych, a
także imprezach i uroczystościach wynikających z członkostwa RP w sojuszach i org. międz.

Ataszat obrony – komórka organizacyjna placówki zagranicznej albo samodzielne stanowisko

attaché obrony lub zastępca attaché obrony wykonujący zadania Ministra Obrony Narodowej w tej
placówce. Personel ataszatu obrony: attaché obrony (wojskowy, morski, lotniczy), zastępca, osoby
podległe attaché obrony.

Liga Narodów jako prekursor zbiorowego syst. bezp. Nieistniejąca już organizacja
międzynarodowa powstała z inicjatywy prezydenta USA Woodrowa Wilsona. Statut został przyjęty
przez konferencję pokojową w Wersalu 28.06.1919 r. Stał się częścią traktatu wersalskiego i wszedł
w życie 10.01.1920 r.
Celem LN było utrzymanie pokoju i współpracy na świecie, a impulsem do jej utworzenia był
rozlew krwi podczas I wojny światowej. Siedzibą była Genewa. W związku z powstaniem ONZ w
1945 r., LN została formalnie rozwiązana w 1946,choć faktycznie nie funkcjonowała już podczas II
wojny światowej. Składała się ze Zgromadzenia LN, Rady LN i Sekretariatu LN

Powszechny sys. bezp. ONZ Art.1 pkt 1: Celem ONZ jest utrzymywanie pokoju międz. i bezp., a
w tym celu stosowanie skutecznych środków zbiorowych dla zapobiegania zagrożeniom pokoju i
usuwania ich, załatwiania lub rozstrzygania sporów międzynarodowych lub sytuacji, które mogą
doprowadzić do zakłócenia pokoju, art. 1 pkt 3: rozwiązywać w drodze współpracy międz.
problemy międz. o charakterze społ. gosp. i kulturalnym lub hum., art.2 pkt 4 - powstrzymywanie
się w stosunkach międz. od groźby użycia siły lub użycia siły przeciwko integralności teryt. lub
niezawisłości pol. któregokolwiek państwa

Sytuacje kryzysowe o podłożu woj.: konflikt wew., wojna dom., umiędzynarodowiony konflikt
wew., k. międzynarodowy, zagrożenie użycia broni masowego rażenia
Syt. o podłożu niemilitarnym: klęski żywiołowe, katastrofy techn., kat. human., terroryzm, waśnie
o podłożu kulturowym (etn., relig., wyzn., rasowym, jęz.
Syt. pokonfliktowe (po rozwiązaniu kryzysu): zapobieganie konfliktom, zadania poszukiwawczo-
ratownicze, regulacja przepływu ludności, ochrona granic i stref przygr., kontrola zbrojeń i
zapobieganie proliferacji broni, pomoc hum., wspieranie pokoju, konsolidacja ustrojowa

Zgromadzenie Ogólne – przedstawiciele państw członkowskich. Mechanizm decyzyjny:

większość kwalifikowana (2/3 głosów) w sprawach meryt., zwykła większość w sprawach org.
Zadania: może rozważać ogólne zasady współpracy nad utrzymaniem międz. pokoju i bezp.,
włączając w to zasady rozbrojenia i kontroli zbrojeń oraz w związku z tym udzielać zaleceń
członkom ONZ i RB, może omawiać każdą sprawę dot. utrzymania międz. pokoju i bezp. wnioże
zwróc ić uwagę RB na sytuacje, które mogłyby zagrażać międz. pokojowi i bezp.

Rada Bezpieczeństwa – 15 członków: 5 stałych (USA, Rosja, ChRL, Francja, Wielka Brytania) i
10 niestałych, wybieranych wg klucza geogr. na 2-letnią kadencję. Mechanizm decyzyjny: specjalna
większość kwalifikowana (2/3 głosów) w sprawach meryt. pod warunkiem zgody wszystkich
stałych członków; zwykła większość kwalifikowana (3/5) w sprawach org. Zadania: art. 24 pkt 1:
członkowie ONZ nakładają na RB główną odpowiedzialność za utrzymanie międz. pokoju i bezp.,
pokojowe załatwianie sporów: art. 33 RB może wezwać strony w sporze, którego dalsze trwanie
może zagrozić utrzymaniu miedz. PiB do jego załatwienia w drodze rokowań, badań, pośrednictwa,
pojednania, arbitrażu, postęp. sądowego, odwołania się do organów lub układów reg., art. 34: RB
może badać każdy spór lub każdą sytuację, które mogłaby doprowadzić do nieporozumień międz.
lub wywołać spór, art. 36 – w każdym stadium sporu RB może zlecić odpowiednią procedurę lub
sposób załatwienia.

Typologia i przykłady operacji pokojowych ONZ (wg Boutrosa Ghali): Dypl. prewencyjna –
zapobieganie sporom między państwami, przeciwdziałanie wybuchowi konfliktu zbrojnego,
zapobieganie konfliktom – rozmieszczenie sił międz. w strefie napięć, utworzenie stref
zdemilitaryzowanych, utrzymywanie pokoju (peacekeeping) – rozmieszczenie sił międz. w rejonie
konfliktu za zgodą wszystkich zainteresowanych stron, przywracanie pokoju (peacemaking) –
działania mające doprowadzić do porozumienia walczących stron poprzez zastosowanie środków
pokojowego załatwiania sporów (roz. VI Karty NZ), wymuszanie pokoju (peace enforcement) -
działania mające doprowadzić do porozumienia walczących stron poprzez zastosowanie środków
przymusu i użycie siły zbrojnej (roz. VII Karty NZ), budowanie pokoju (peacebuilding) – działania
na rzecz utworzenia i utrzymywania struktur i instytucji służących trwałemu pokojowi i stabilizacji
społeczno-politycznej, pomoc humanitarna – działania na rzecz poprawy losu ludności cywilnej w
obszarach objętych konfliktami lub w syt. klęsk humanitarnych (susza, głód, powodzie, trzęsienia
ziemi)
Główne misje pokojowe okresu pozimnowojennego: UNPROFOR/UNCRO (była Jugosławia –
1992-95/1995-98), UNDOF (Izrael/Syria, od 1974), UNAVEM (Angola, 1988-97), NTAC/UNML
(Kambodża, 1992-94), UNOSOM (Somalia, 1992-95), UNPROFOR (była Jugosławia, 1992-1995)
UNOMIL (Liberia, 1993-1994), UNMIH (Haiti, 1993-96), UNAMSIL (Sierra Leone, 1999-2005)
UNMIS (Sudan, od 2005)

Zasady prowadzenia operacji pokojowych ONZ: ścisłego związku między mandatem, zadaniami
i możliwościami – racjonalizacja sił i środków; przejrzystość dowodzenia, planowania
operacyjnego i logistyki; stały i mocny mandat, koncentracji wysiłku – celowe, planowe działania
na wytyczonych odcinkach, koordynacji celów, koncepcji i planów – ustalenie wspólnej podstawy
działań operacyjnych dla uczestników (państw członkowskich), szerokich możliwości i uprawnień
– możliwość rozszerzenia misji na inne państwa oraz włączenia do działań operacyjnych innych
uczestników (państw, organizacji międz. uczestników prywatnych, np. DynCorp), integracji wojsk
uczestniczących w misji – interoperacyjność, jednolite dowództwo, standardy C4ISR, współpracy
cywilno-wojskowej – standardy CIMIC, właściwego przygotowania, edukacji i szkolenia –
wszechstronne przygotowanie, przeszkolenie, dobór i wyposażenie personelu woj. i cyw.

Pakty polityczno-wojskowe w okresie zimnej wojny na Zachodzie spoiwem dla zbliżenia

pomiędzy państwami była amerykańska pomoc gospodarcza dla odbudowy Europy znana jako Plan
Marshalla realizowany od 1947 roku. W 1948 zawarto Traktat Brukselski ustanawiający UZE -
Unię Zachodnioeuropejską, pierwszy militarny sojusz w obrębie kapitalistycznych państw Europy
Zac. W 1950 roku, powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego - NATO. stanowił
ukorohnowanie sojuszy wojskowych czasu zimnej wojny w Europie Zach. Defensywny, ustanawiał
w artykule 5 zasadę wspólnej obrony w przypadku agresji na którąkolwiek ze stron.
W 1955 roku Układ Warszawski, sojusz wojskowy o deklarowanym obronnym charakterze, w
rzeczywistości narzędzie zbrojne dla ekspansji komunizmu i sowieckiej strefy wpływów

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego – geneza i cele

Genezy Paktu Północnoatlantyckiego należy szukać w sytuacji zaistniałej po zakończeniu II wojny

światowej. Kończy się współpraca dotychczasowych koalicjantów, czyli USA i ZSRR, a zaczyna
się zimna wojna - czyli narasta wrogość miedzy państwami o przeciwstawnych ustrojach
politycznych. Jednak proces integracji politycznej i przede wszystkim militarnej Zachodu
przyspieszył znacznie kryzys berliński (blokada radziecka Berlina Zachodniego).
W 1948 roku Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg i Wielka Brytania podpisały Pakt Brukselski.
We wrześniu tego roku utworzono Sztab Obrony Zachodu z siedzibą w podparyskiej miejscowości
Fontainebleau. Pierwszym naczelnym dowódcą połączonych sił został brytyjski marszałek Bernard
Law Montgomery. Pakt ten przewidywał także możliwość rozszerzenia o Stany Zjednoczone. W
dniu 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie 10 krajów europejskich oraz Stany Zjednoczone i
Kanada powołały do życia Organizację Paktu Północnoatlantyckiego – NATO (poprawniej
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego). Europejskimi członkami założycielami zostały:
Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy i
Portugalia. W 1952 roku do Paktu przystąpiły Grecja i Turcja, w 1955 RFN, a w 1982 r. Hiszpania.
W 1999 po długich negocjacjach z Rosją: Polska, Czechy i Węgry. Podczas sesji przywódców
państw NATO w Pradze 21 listopada 2002 roku do sojuszu zaproszono Bułgarię, Estonię, Litwę,
Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię. Państwa te przystąpiły do Paktu 29 marca 2004 r. Obecnie
oficjalnymi kandydatami na członków NATO są Albania, Chorwacja i Macedonia.
Traktat sygnatariuszom gwarantuje suwerenne prawa i zobowiązania międzynarodowe wskazane w
Karcie Narodów Zjednoczonych. Każdego z sygnatariuszy zobowiązuje do dzielenia z innymi
państwami sojuszniczymi zagrożeń, odpowiedzialności i korzyści płynących z bezpieczeństwa
zbiorowego i wymaga od członków nie związywania się międzynarodowymi porozumieniami,
które mogłyby być sprzeczne z Traktatem. NATO jest więc sojuszem za główny cel stawiającym
sobie zbiorową obronę swoich członków i zapewnienie im bezpieczeństwa. W realizacji
zadań, opiera się o koordynację i planowanie na szczeblu polityki, wojskowości i obronności. Cele
sojuszu to ochrona wolności, oraz wspieranie stabilności i dobrobytu w strefie
północnoatlantyckiej. Cele te można podzielić na:
- polityczne,
- obronne, polegające na dążeniu do zachowania pokoju i bezpieczeństwa. W tym celu każde
państwo członkowskie powinno utrzymywać zdolność do obrony.

18. Funkcjonowanie NATO po zakończeniu zimnej wojny

17. 7-8 czerwca 1990 – Rada w Turnberry – posłanie do państw Układu Warszawskiego,
propozycja przyjaźni i współpracy z ZSRR i innymi krajami europejskimi
18. 6 lipca 1990 - szczyt londyński - deklaracja o przekształceniu sojuszu zgodnie z nową sytuacją
międzynarodową, podkreślenie, że nowym wyzwaniom może sprostać tylko jedna instytucja
(NATO), a bezpieczeństwo euroatlantyckie ma opierać się na systemie wzajemnie powiązanych
instytucji;
19. 7-8 listopada 1991 - szczyt w Rzymie
Deklaracja o Pokoju i Współpracy;
Strategiczna Koncepcja sojuszu (MC 14/4) – nowa sytuacja międzynarodowa w Europie;
współpraca na rzecz nowej architektury bezpieczeństwa w Europie przy ewoluującym partnerstwie
i współdziałaniu z krajami Europy Środkowej i Wschodniej; nacisk na negatywne skutki
niestabilności o podłożu politycznym, ekonomicznym, etnicznym, społecznym i ekologicznym;
ewentualne konflikty będą miały charakter lokalny i nie zagrożą bezpieczeństwu i integralności
terytorialnej państw NATO, mogą jednak wywołać kryzysy szkodliwe dla europejskiej stabilności,
a nawet do konfliktów zbrojnych; zagrożenia globalne: rozprzestrzenianie broni masowej zagłady,
przerwanie dopływu surowców o żywotnym znaczeniu, akty terroryzmu i sabotażu; bezpieczeństwo
członków Sojuszu jest niepodzielne; niezbędność amerykańskiej obecności wojskowej w Europie

20. 10-11 stycznia 1994 – szczyt w Brukseli

Partnerstwo dla Pokoju. Cele: dążenie do przejrzystości narodowego planowania obronnego i
sporządzania budżetów obronnych; zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad siłami
zbrojnymi; utrzymanie zdolności i gotowości do uczestniczenia w operacjach pod egidą ONZ lub
KBWE; rozwój współpracy i kontaktów wojskowych z NATO: wspólne ćwiczenia w celu
umocnienia zdolności uczestników PdP do podejmowania misji pokojowych, humanitarnych i
innych; rozwój w dłuższej perspektywie sił, które będą skutecznie współdziałać z siłami zbrojnymi
państw NATO;
Potwierdzenie poparcia dla WPZiB UE, ESDI oraz UZE jako składnika obronnego UE: działań
służących wzmocnieniu europejskiego filara NATO
Przyjęcie koncepcji CJTF (Combined Joint Task Forces, Połączone Wielonarodowe Siły
Zadaniowe) w celu przystosowania struktury wojskowej NATO do uwarunkowań politycznych i
militarnych okresu pozimnowojennego
Potwierdzenie gotowości przeprowadzenia z upoważnienia RB ONZ ataków lotniczych w Bośni i
Hercegowinie (“out of area”)
21. 21 września 1995 - przyjęcie studium "Jak i dlaczego rozszerzać NATO" – warunki przyjęcia
nowych członków: nierozmieszczenie na ich terytorium broni nuklearnej i wojsk NATO;
gwarancje bezpieczeństwa "parasola nuklearnego"; zacieśnienie stosunków z Rosją

22. 8-9 lipca 1997 - szczyt w Madrycie:

zaproszenie Polski, Czech i Węgier do członkostwa

potwierdzenie zasady “otwartych drzwi”
karta NATO-Ukraina (w maju 1997 podpisanie Karty NATO-Rosja)
deklaracja o Bośni i Hercegowinie
potwierdzenie poparcia dla ESDI

23. 23-24 kwietnia 1999 - uroczysty szczyt w Waszyngtonie w 50. rocznicę podpisania Traktatu
Waszyngtońskiego

A) deklaracja waszyngtońska: Sojusz jako organizacja demokratycznych i pokojowych

sojuszników. Sojusz ma zapewnić nie tylko obronę swych członków, ale także przyczyniać się do
zapewnienia pokoju i stabilizacji w świecie
B) komunikat szczytu waszyngtońskiego pt. “Sojusz w XXI wieku”: nowy kształt Sojuszu:
większy, skuteczniejszy, bardziej elastyczny, zobowiązany do wspólnej obrony, zdolny do nowych
misji, w tym do udziału w skutecznym zapobieganiu konfliktom, zarządzaniu kryzysowym
C) nowa koncepcja strategiczna (dok. MC 14/5):
nowe zagrożenia pokoju i stabilizacji: ucisk mniejszości narodowych, konflikty etniczne, bieda,
naruszanie ładu politycznego, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia; najpoważniejsze źródła
ryzyka militarnego i pozawojskowego: kryzysy na peryferiach Sojuszu;
potwierdzenie zasady „out of area”
D) Plan działań na rzecz Członkostwa: przedstawienie przez kandydatów indywidualnych
narodowych planów przygotowań do członkostwa, zawierającego aspekty polityczne, gospodarcze,
obronne, militarne i prawne;
24. 11 września 2001 – atak terrorystyczny na USA – ministrowie NATO uznali, że dowody na
zaangażowanie al-Kaidy w atak oraz powiązania tej organizacji z Talibami są przekonujące i
uznali, że atak na USA był działaniem objętym mocą art. 5 TW.

25. 21-22 listopada 2002 – szczyt w Pradze:

zaproszenie kolejnych 7 państw do negocjacji akcesyjnych: Słowacji, Słowenii, Bułgarii, Rumunii,
Łotwy, Litwy i Estonii
inicjatywa zdolności obronnych – wzmocnienie europejskiego filara NATO, zwiększenie
odpowiedzialności i zaangażowania europejskich członków za operacje kryzysowe i misje
pokojowe
Siły Odpowiedzi NATO (NRF) – utworzenie niewielkich, mobilnych i interoperacyjnych sił
interwencyjnych zdolnych do działania poza obszarem pónocnoatlantyckim
26. 28-29 czerwca 2004 – szczyt w Stambule
wzmocnienie zdolności do działania i realizowania celów poprzez zmianę struktury wojskowej,
rozwój NRF oraz doskonalenie zdolności interoperacyjnych i logistycznych
wojna z terroryzmem
ochrona przed BMR; projekt systemu obrony przeciwrakietowej NATO
stabilizacja Afganistanu i Bałkanów
rozwój współpracy z Rosją i Ukrainą
strategiczne partnerstwo z UE
dialog śródziemnomorski
strategia „odstręczania” (dissuasion) – związana z preemptiveness - tradycyjne odstraszenie nie
wystarczy w wojnie z terroryzmem
27. 28-29 listopada 2006 – szczyt w Rydze
a) deklaracja końcowa – zasada niepodzielności bezpieczeństwa; dalsza transformacja
NATO w wymiarze zdolności strategicznych oraz kształtowania stosunków globalnych; dalsze
zaangażowanie w pokojową stabilizację w Afganistanie w ramach ISAF; nadzorowanie
implementacji porozumień pokojowych w Kosowie; zaangażowanie w działania stabilizacyjne w
Iraku, na Bliskim Wschodzie i w Sudanie; zwalczanie terroryzmu; potwierdzenie zasady „otwartych
drzwi”
b) Comprehensive Political Guidelines (Całościowe Wytyczne Polityczne) – priorytety na
najbliższych 10-15 lat: rosnące znaczenie zdolności do obrony przed terroryzmem oraz
zagrożeniami asymetrycznymi; gotowość Sojuszu do skutecznego zapobiegania konfliktom oraz
zarządzania kryzysami; NATO musi kontynuować transformację w celu osiągnięcia zdolności do
prowadzenia wspólnych operacji w obrębie i poza terytorium Sojuszu, na jego peryferiach;
podstawowym instrumentem w realizacji tych zadań są Siły Odpowiedzi (NRF)
c) NRF – osiągnięcie pełnej zdolności operacyjnej
28. 2-4 kwietnia 2008 – szczyt w Bukareszcie
Priorytetowe traktowanie działań stabilizacyjnych w Afganistanie prowadzonych w ramach
Międzynarodowych Pomocniczych Sił Bezpieczeństwa – ISAF
Wspieranie sił pokojowych w Kosowie,
Zaproszenie Albanii i Chorwacji do rozmów akcesyjnych, z perspektywą uzyskania członkostwa w
60. rocznicę podpisania Traktatu Waszyngtońskiego,
Deklaracja otwarcia NATO dla Ukrainy i Gruzji,
Poparcie dla amerykańskiego projektu „tarczy antyrakietowej” i zarysowanie możliwości
powiązania systemów obrony przeciwrakietowej USA, NATO i Rosji,
Zapowiedź wysłania do Afganistanu batalionu wojsk francuskich oraz powrotu Francji do struktury
wojskowej Sojuszu,
Porozumienie z Rosją w sprawie tranzytu przez jej terytorium zaopatrzenia dla sił ISAF.
29. 1-4 kwietnia 2009 – szczyt w Strasbourgu/Kehl
współpraca transatlantycka, bezpieczeństwo obszaru euroatlantyckiego, stabilność Afganistanu,
bezpieczeństwo regionalne na Bałkanach, piractwo morskie, pomoc humanitarna dla Sudanu i
Somalii, walka z terroryzmem, polityka medialna, rozszerzenie, partnerstwo z Rosją,
bezpieczeństwo i stabilność regionu śródziemnomorskiego i Zatoki Perskiej, transformacja
Sojuszu, bezpieczeństwo informatyczne i „cyberobrona”, kontrola zbrojeń i nierozprzestrzenianie
broni masowego rażenia, bezpieczeństwo energetyczne
Deklaracja w sprawie Afganistanu: sytuacja w Afganistanie i rola Międzynarodowych Sił
Wspierania Bezpieczeństwa (ISAF) w stabilizacji sytuacji wewnętrznej
Koncepcja bezpieczeństwa północnoatlantyckiego jako rdzenia tożsamości Sojuszu;
Zadania stabilizacyjne na obszarach niestabilności;
Perspektywy rozszerzenia Sojuszu i współpraca z partnerami;
Wybór nowego sekretarza generalnego
30. 19-20 listopada 2010 r. – szczyt w Lizbonie
Nowa koncepcja strategiczna „Aktywne zaangażowanie, nowoczesna obrona”
reforma struktur dowodzenia Sojuszu w 2011 r.
rozwijanie sojuszniczego systemu obrony przeciwrakietowej
Plan wycofania jednostek bojowych NATO i formalnego zakończenia operacji wojskowej Sojuszu
pogłębienie i zacieśnienie współpracy z Rosją

Zarządzanie informacją w NATO Agencja Obsługi Syst. Komunikacyjnych i Informatycznych

NATO podlega polityce sojuszu. Dyrektor odpowiada naczelnemu dowódcy sił zbrojnych sojuszu
(posiada pozwolenie na działania strategiczne). Centrum Technicznego Zabezpieczenia Sojuszu –
chroni przed atakami cybernetycznymi, stałe zapewnienie bezp. cybernet. sojuszu, utrzymanie
zabezpieczeń kryptograficznych IP, zdolności odpowiedzi w razie incydentów cybernetycznych,
przeciwdziałanie, wykrywanie i planowanie. Centrum Doskonalenia Współpracy na Rzecz Obrony
Cybernetycznej: - wzmocnienie współpracy i wymiany informacji, współdziałanie z organizacjami
partnerskimi.

Ochrona cyberprzestrzeni 1 z podstawowych celów strategicznych w obszarze bezp. państwa. jest

miejscem działań typu MOOTWW. CP granica między pokojem a wojna staje się coraz bardziej
umowna; Sieciowa struktura infosfery umożliwia łatwy atak, ale utrudnia obronę. Elementy-
Systemy i sieci teleinf. wykorzystywane przez adm. rządową, organy władzy ustaw., sądown.,
samorządu teryt., a także strategiczne z punktu widzenia bezp. państwa przedsiębiorstwa (np.
działające w obszarze telekomunikacji, transportu, energetyki, a także o szczególnym znaczeniu dla
obronności i bezp. państwa), podm. w dziedzinie ochrony zdrowia, służby ratownicze,
przedsiębiorcy, użytkownicy indywidualni CP.

Unia Zachodnioeuropejska
17.III.1948 – Pakt Brukselski : Francja, Wielka Brytania, Belgia, Holandia, Luksemburg -
porozumienie o wspólnej obronie, a także współpracy, gospodarczej, społecznej i kulturalnej.
Dotyczył wspólnej pomocy zgodnie z Kartą NZ dla zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa
międzynarodowego i przeciwstawienia się polityce agresji (art. 4).
Koncepcja Europejskiej Wspólnoty Obronnej (EWO) - Jean Monnet połowa 1950 r.; premier
Francji Rene Pleven 24.X.1950 r.
26.V.1952, Bonn - układ ogólny o stosunkach RFN z trzema mocarstwami okupacyjnymi (tzw.
układ niemiecki): zgoda na zniesienie statusu okupacyjnego, ustanowienie ograniczonej
suwerenności i zobowiązanie do udziału jednostek RFN w przyszłej armii zachodnioeuropejskiej.
27.V.1952 - układ o utworzeniu EWO podpisany w Paryżu przez ministrów spraw zagranicznych
EWWiS (Francji, Włoch, RFN i Beneluksu) - wspólne siły zbrojne, w tym dywizje niemieckie,
podporządkowane NATO
20-23.X.1954.X.1954 - układy paryskie (weszły w życie 5.V.1955 r.)
nadanie pełnej suwerenności RFN wraz z prawem uczestnictwa we wszystkich organizacjach
międzynarodowych, w tym w paktach polityczno-wojskowych
usunięcie z preambuły Paktu Brukselskiego zapisów antyniemieckich i zastąpienie ich deklaracją o
sprzyjaniu stopniowej integracji kontynentu
powołanie Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE) przez przystąpienie do Paktu Brukselskiego RFN i
Włoch
24.X.1984 - deklaracja rzymska Rady UZE, aktywizacja polityczno-wojskowa w celu wzmocnienia
europejskiego filaru NATO.
27.X.1987 - spotkanie Rady Ministerialnej w Hadze - Platforma Europejskich Interesów
Bezpieczeństwa - wzmocnienie europejskiego filaru NATO i europejskich struktur bezpieczeństwa i
obrony.
Początek tworzenia Eurobrygady (francusko-niemieckiej), sformowanej w X.1991 r. w sile 5250
żołnierzy i oficerów.
9-10.XII.1991 - szczyt w Maastricht - uznanie UZE za organ koordynujący politykę obronną UE
(art. J.4.2 TUE). Utworzenie Komórki ds. Planowania – przygotowywanie planów sytuacyjnych
dotyczących użycia sił podległych UZE; przygotowywanie zaleceń dotyczących niezbędnych
działań w sprawach dowodzenia, kontroli i łączności dla kwater głównych sił UZE. Sprzeciw
Wielkiej Brytanii oraz neutralnych członków UE
22.V.1992 – szczyt francusko-niemiecki w La Rochelle – powołanie Korpusu Europejskiego na
bazie Eurobrygady. „Eurokorpus” osiągnął gotowość bojową 30.XI.1995 (48 tys. żołnierzy, 2,5 tys.
oficerów).
19.VI.1992 – deklaracja petersberska – stworzenie sił podległych UZE powiązane z gotowością
państw członkowskich udostępnienia jednostek wojskowych wszystkich rodzajów sił
konwencjonalnych dla wykonania zadań pod auspicjami UZE. Zadania te określono jako misje
petersberskie: akcje humanitarne i ratownicze, misje pokojowe, rozwiązywanie sytuacji
kryzysowych.

Traktat amsterdamski – art. 17 TUE: UZE stanowi integralną część rozwoju Unii, zapewniając jej
dostęp do zdolności operacyjnych. UZE wspiera Unię w kształtowaniu aspektów obronnych
WPZiB. Polityka bezpieczeństwa i obrony UE szanuje zobowiązania państw członkowskich
wynikające z członkostwa w NATO”.
3-4.XII.1998 – szczyt francusko-brytyjski w Saint-Malo: Deklaracja w sprawie obrony europejskiej
– stopniowe rozwijanie polityki wspólnej obrony w ramach WPZiB
18.X.1999 – mianowanie Wysokiego Przedstawiciela UE ds. WPZiB – J. Solany. Zastąpienie
klasycznej „Trojki” przez tercet: szef Prezydencji, Wysoki Przedstawiciel, komisarz ds. polityki
zagranicznej.
10-11.XII.1999 - Rada Europejska w Helsinkach: stworzenie do 2003 r. Sił Europejskich: stałych sił
szybkiego reagowania w sile 50-60 tys.
13.XI.2000 - posiedzenie Rady UZE w Marsylii – decyzja o przekazaniu funkcji operacyjnych UZE
Unii Europejskiej do 1.VII.2001.
1.VII.2001 - UE uzyskała status jedynej legitymizowanej europejskiej organizacji w sprawach
bezpieczeństwa i obrony.
Traktat Nicejski – usunięcie z art. 17 TUE zapisów dotyczących UZE

Wspólna Polityka Bezp. i Obrony UE

filar drugi - Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa. W Traktacie o Unii Europejskiej
(podpisanym w Maastricht 7 lutego 1992 r.) stwierdzono, że: Wspólna polityka zagraniczna i
bezpieczeństwa obejmuje wszystkie te kwestie, które są związane z bezpieczeństwem Unii
Europejskiej łącznie z docelowym określeniem wspólnej polityki obronnej, która mogłaby z
czasem prowadzić do wspólnej obrony. Jako instytucję odpowiedzialną za realizację polityki
bezpieczeństwa UE wyznaczono Unię Zachodnioeuropejską, nazwaną „integralną częścią rozwoju
Unii Europejskiej". podstawowe cele Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa,
którymi są: - ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności państw
członkowskich; - umacnianie bezpieczeństwa Unii Europejskiej i poszczególnych jej członków; -
umacnianie bezpieczeństwa kontynentu i wspieranie współpracy międzynarodowej; - ugruntowanie
i rozwijanie demokracji i rządów prawa oraz poszanowania praw człowieka i podstawowych
wolności obywatelskich. - państwa europejskie chcą zajmować wspólne stanowisko w sprawach
światowej polityki, a umacniając tożsamość na arenie międzynarodowej zwiększać swoją rolę w
sferze bezpieczeństwa.
Źródła i przyczyny kryzysu: Traktat Amsterdamski modyfikujący Traktat o Unii Europejskiej.
Traktat Amsterdamski wprowadził nową jakość do europejskiej polityki bezpieczeństwa - włączył
zadania humanitarne, ratownicze, utrzymywania i przywracania pokoju oraz zarządzania
kryzysami, czyli tzw. misje petersberskie (będące dotąd w gestii UZE) do Traktatu o Unii
Europejskiej. Ponadto, ustanowiono funkcję Wysokiego Przedstawiciela do Spraw Wspólnej
Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, którym został Sekretarz Generalny Rady Unii
Europejskiej. W sprawach tych pomaga on Radzie i ma swój udział w formułowaniu i realizacji
decyzji politycznych, a w niektórych przypadkach prowadzi samodzielnie dialog polityczny z
podmiotami trzecimi. Pierwszym Wysokim Przedstawicielem został były Sekretarz Generalny
NATO, Javier Solana. Zadania w ramach II filaru, UE pragnie rozwijać w oparciu o instrumenty,
jakimi są: - wspólne strategie - określane przez organ nadrzędny Unii, a więc Radę Europejską na
podstawie zaleceń Rady UE. Dotyczą one dziedzin szczególnie ważnych w stosunkach
zewnętrznych. Każda z nich określa cel, czas trwania oraz środki przeznaczone na ich realizację.
Pierwsza wspólna strategia przyjęta w czerwcu 1999 dotyczyła stosunków z Rosją; -wspólne
stanowiska - wyraża je, w postaci opinii, Rada UE. Mogą one dotyczyć konkretnych sfer
działalności poszczególnych państw, napięć czy kryzysów międzynarodowych; - wspólne działania
- także należą do kompetencji Rady. Każde z nich posiada określone cele, zakres, środki
przeznaczone na realizację, czas trwania oraz inne szczegółowe warunki. Instrument ten był często
stosowany podczas kryzysów i konfliktów w b. Jugosławii; - deklaracje - są formą publicznych
oświadczeń dotyczących stanowiska UE wobec różnych państw, zjawisk i wydarzeń. Jest to
instrument o charakterze pomocniczym, pozwalający na szybką reakcję.
Przyczyny kryzysu
Interwencja NATO w Afganistanie,
Spór hiszpańsko-marokański o Perejil,
kwestia Iraku,
podział na „starą” i „nową” Europę,
belgijska propozycja utworzenia sztabu wojskowego UE niezależnego od HQ NATO,
projekt Galileo
ograniczone możliwości tworzenia Sił Europejskich

Nowy wymiar WPBiO

17.III.2003 – agenda „Berlin plus”: nowe porozumienie o stosunkach UE-NATO dotyczące
bezpieczeństwa, zarządzania kryzysowego i działań operacyjnych
17.V.2004 – Cel Operacyjny 2010: ograniczenie liczebności Sił Europejskich, tworzenie Grup
Bojowych, rozwój infrastruktury militarnej, rozwój misji policyjnych
Grupy Bojowe: inicjatywa Francji, Niemiec i Wlk. Brytanii z lutego 2004, zatwierdzona przez
ministrów obrony w kwietniu 2004 i Radę Europejską w maju 2004 r.
Misje, przy prowadzeniu których UE może użyć środków cyw. i woj. obejmują:
wspólne działania rozbrojeniowe, m humanitarne i ratunkowe, m wojskowego doradztwa i
wsparcia, m zapobiegania konfliktom i utrzymywania pokoju, m zbrojne służące zarządzaniu `mu,
w tym m. przywracania pokoju i operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów.
Wszystkie mogą przyczyniać się do walki z terroryzmem, w tym poprzez wspieranie państw
trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terytoriach.

Operacje pokojowe UE i ich przykłady

31.03.2003 – operacja „Concordia” w Macedonii, stabilizowanie sytuacji
5.06.2003 - „Artemis” we wschodnim Kongo, 1800 żołnierzy, głównie Francuzi. Misja
stabilizacyjno-humanitarna, wyłącznie unijna
15.12.2003 r. - „Proxima” – rozmieszczenie jednostek policyjnych w Macedonii 1
1.12.2004 – ALTHEA w Bośni i Hercegowinie – siły EUFOR (7 tys. żołnierzy) zastąpiły SFOR
15.07.2004 – THEMIS – siły porządku w Gruzji
01.2005 – KINSHASA – misja policyjna w Kongo
19.07.2005 - AMIS w Darfur/Sudan, cel: opanowanie kryzysu w Darfurze
25.09.2007 – EUFOR TCHAD/RCA – pomostowa misja woj. (kryzysowa i humanitarna), wsparcie
ONZ, stabilizacja regionu
15.06.2007 – EUPOL AFGANISTAN – misja polic. towarzysząca działaniom prowadzonym przez
siły ISAF i wojska USA
16.02.2008 – EULEX KOSOVO – misja na rzecz przestrzegania prawa w Kosowie, stabilizacyjno-
szkoleniowa
8.12.2008 – EUNAVFOR – misja woj. w ramach operacji ATALANTA w celu przeciwdziałania i
zwalczania piractwa morskiego u wybrzeży Somalii

Wyścig zbrojeń wzmożona rywalizacja w dziedzinie woj., dążenie państw do zwiększenia ilości
lub jakości materialnych środków i zasobów koniecznych do prowadzenia działań woj. Główne
cechy: globalny zasięg, szybkie tempo rozwoju sektora milit, postęp naukowo-techn i rosnące
wydatki. Główne stymulatory: 1) obawa przed skutkami osiągnięcia przewagi przez potencjalnych
przeciwników 2) dążenie do utrzymania równowagi siły lub zbudowania potencjału milit. dającego
gwarancję skutecznej obrony w razie napaści. Państwa progowe - 44 państwa znajdujące się na
liście krajów posiadających instalacje nuklearne, zamieszczonej jako aneks do układu CTBT (o
powszechnym zakazie prób broni nuklearnej) z 1996 r.;

Rozwój broni masowego rażenia

Pierwsze trzy bomby atomowe zostały wyprodukowane w połowie 1945 r. w Laboratorium Los
Alamos (stan Nowy Meksyk w USA). Jedna z nich, zawierająca materiał rozszczepialny -pluton,
została wypróbowana 16 lipca 1945 r. na powierzchni ziemi, na pustyni leżącej około 90 km na
północny zachód od miasteczka Alamogordo, dwie pozostałe zrzucono na Hiroszimę i Nagasaki. od
1945 – USA, 1949 – ZSRR/Rosja, 1952 – Wielka Brytania, 1960 – Francja, 1964 – Chiny, 1974 –
Indie, 1979 – Izrael, 1979- RPA do 1993 roku, 1998 – Pakistan, 2006 – Korea Północna

Koncepcja rozbrojenia
Koncepcja rozbrojenia - redukcja i eliminacja w odniesieniu do poszczególnych kategorii broni oraz
obszarów ich stosowania. Karta NZ stosuje 2 terminy: rozbrojenie obejmuje praktycznie wszelkie
przedsięwzięcia prowadzące do pełnej eliminacji sił zbrojnych i zbrojeń włącznie to zmniejszenie,
eliminacja lub zaniechanie zbrojeń. Regulacja zbr częściowe kroki rozbrojeniowe zmierzające do
rozbrojenia powszechnego i całkowitego. Oznacza nałożenie na politykę zbrojeniową danego
państwa ograniczeń dotyczących poziomu zbrojeń, ich charakteru, rozlokowania lub użycia.

Kategorie działań w ramach procesu rozbrojenia: polit., org. i tech. w celu zmniejszenia ryzyka
incydentalnego wybuchu konfliktu nuklearnego spowodowanego zbyt gwałtowną reakcją na
intencje strony przeciwnej (np. porozumienia o gorącej linii ZSRR-USA z 1963 i 1971);
wynikające z uzgodnień w sprawie określonych pułapów ilościowych i jakościowych ustalonych
systemów uzbrojenia (np. SALT I, CFE); wprowadzenie zakazu działań wpływających na
doskonalenie uzbrojenia oraz rozprzestrzenianie poziome i pionowe szczególnie niebezpiecznych
rodzajów uzbrojenia (traktat o zakazie dośw. z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej
i pod wodą z 1963, NPT 1968); porozumienia o powsz. i całkowitym wyeliminowaniu określonego
rodzaju broni (np. porozumienie dot. broni bakteriologicznej i toksyn z 1972, układ INF 1987); por.
o utworzeniu stref zdemilitaryzowanych (np. Bliski Wschód);por. o środkach budowy zaufania
(KBWE)

START I - Strategic Arms Reduction Treaty (USA-ZSRR) 31.VII.1991 - zmniejszenie

strategicznych broni nuklearnych: liczby głowic w ciągu 10 lat do 6.000 po obu stronach; redukcja
systemów przenoszenia (rakiet międzykont. rozmieszczonych na lądzie, bombowców dalekiego
zasięgu oraz rakiet umieszczonych na łodziach podwodnych) do 1600 po obu stronach; zaprzestanie
transferu broni strategicznych do państw trzecich. Ważność układu - 15 lat, z możliwością przedłuż.
o 5 lat - ratyfikowany 1.X.92 przez Senat USA. 4.XI.92 przez Radę Najwyższą Rosji. Protokół
lizboński (23.V.1992) – przekazanie przez Ukrainę, Białoruś i Kazachstan rakiet balistycznych i
głowic nuklearnych Rosji jako spadkobiercy ZSRR, zobowiązanie Ukrainy, Białorusi i Kazachstanu
do podpisania układu o nieproliferacji (NPT – patrz poniżej) oraz przystąpienia do START I; USA
jako gwarant protokołu. START II (USA-Rosja) - 3.I.1993 - redukcja 2/3 nuklearnych broni
strategicznych do 1.I.2003 r. do poziomu 3,5-3 tys., z możliwością przyspieszenia redukcji do
końca 2000 r. w razie odpowiedniej pomocy; ograniczenie liczby głowic nuklearnych w rakietach
umieszczonych na łodziach podwodnych do 1750-1700; likwidacja wielogłowicowych
międzykontynentalnych rakiet balistycznych.

Nieproliferacja broni masowego rażenia

NPT (Non-Proliferation Treaty) - Układ o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej - 1.VII.1968 –
wszedł w życie 1970, 1995 przedłużony bezterminowo - początkowo sygnatariuszami (i
depozytariuszami) tylko trzy główne mocarstwa atomowe (USA, ZSRR, Wielka Brytania),
następnie większość państw świata z wyjątkiem mocarstw atomowych i wielu krajów progowych.
Cel: nieprzekazywanie przez 5 mocarstw nuklearnych broni innym państwom; państwa nuklearne
wyrzekają się starań o uzyskanie takich broni i zgadzają się na kontrolę MAEA (Międzynarodowej
Agencji Energii Atomowej, utworzonej w 1957).
Protokół dodatkowy z 16.V.1997 r. o rozszerzeniu inspekcji MAEA, w tym o niezapowiedzianych
inspekcjach in situ, a także o dokładniejszym raportowaniu państw członkowskich o
wykorzystywaniu posiadanych przez nie instalacji nuklearnych.
Obecnie poza NPT pozostają 4 państwa: Izrael, Pakistan, Indie i KRL-D
NPT- fiasko konferencji przeglądowej w 2005; ograniczone rezultaty przeglądu w 2010 r.
NPT (Non-Proliferation Treaty) – sprawa Korei Północnej
12.XII.1985 przystąpiła do NPT, ale odmawiała przyjęcia umów zabezpieczających, zezwalających
na inspekcje MAEA.
W 1991 uzależniła zgodę na inspekcję od wycofania broni atomowej z południa Korei. Korea Płd.
oznajmiła, że na jej terytorium nie ma broni atomowej. W I.1992 Korea Płn. podpisała układ z
Koreą Południową o denuklearyzacji półwyspu oraz umowę zabezpieczającą z MAEA. Podczas
pierwszej inspekcji eksperci stwierdzili, że w Yongbyon rozwijany jest program mogący służyć
pozyskiwaniu plutonu do bomby atomowej.
W marcu 1993 Korea Płn. Zagroziła wystąpieniem z NPT i "zawiesiła" zobowiązania wynikające z
NPT. Po długich negocjacjach w X.1994 podpisano porozumienie USA-Korea Płn. - zgoda na
inspekcje w zamian za dostawy amerykańskich reaktorów i surowców energetycznych.
W X.2002 Korea ujawniła, że prowadzi prace nad bronią nuklearną, w XII.2002 wypowiedziała
układ z 1994 i usunęła inspektorów MAEA. W styczniu 2003 wycofała się z NPT; od VIII.2003
wielostronne rozmowy w Pekinie – nieudane
NPT (Non-Proliferation Treaty) – sprawa Iranu
VIII.2002 irańscy emigranci mówią o tajnym programie nuklearnym;
VI.2003 raport MAEA o niewypełnianiu przez Iran wymogów wynikających z NPT, wezwanie do
przystąpienia do protokołu dodatkowego do NPT o niezapowiedzianych inspekcjach;
X.2003 umowa Iranu z UE-3 (Wielka Brytania, Francja, Niemcy) o zawieszeniu wzbogacania
uranu; USA krytyczne, sugerują działania w celu zmiany reżimu; wybory w Iranie 2004 –
usztywnienie polityki;
VI.2005 – nowy prezydent Ahmanideżad podjął decyzję o uruchomieniu od programu wzbogacania
uranu
6 VI 2006 – utworzenie grupy P5+1 (E3+3)
31.VII.2006 – rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ wzywająca do zaprzestania przez Iran
wzbogacania uranu i przetwarzania materiałów radioaktywnych;
XII.2006 rezolucja RB NZ nakładająca sankcje na dostawy materiałów podwójnego przeznaczenia
do Iranu.
7 II 2010 r. Ahmadineżad proklamował „nuklearny status” Iranu
Traktat o całkowitym zakazie prób nuklearnych (Comprehensive Test Ban Treaty - CTBT) –
10.IX.1996, nie podpisały 44 państwa, m.in. : Indie, Pakistan, Korea Płn., Syria; nie ratyfikowały
m.in.: Chiny, Iran, Irak, Izrael; odrzucony przez Senat USA XI.99, Duma ratyfikowała 21.IV.2000
Traktat o zaprzestaniu produkcji materiałów rozszczepialnych (Fission Material Cut-Off Treaty –
FMCT) –– inicjatywa zgłoszona w 1997 – bez efektów, problem weryfikacji, USA nalegają na
rezygnację ze środków weryfikacyjnych; Chiny i Rosja próbują to wiązać z rokowaniami o
zapobieżeniu wyścigowi zbrojeń w kosmosie
traktat o zakazie prób nuklearnych w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą - 5.VIII.1963
- Moskwa - (nie przystąpiły Francja i ChRL)
traktat w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej 27.I.1967 – wszedł w życie
10.X.1967
układ o zakazie umieszczania broni jądrowej na dnie mórz i oceanów lub pod ich dnem 11.II.1971 –
wszedł w życie 18.V.1972
Traktat o całkowitym zakazie prób nuklearnych (Comprehensive Test Ban Treaty - CTBT) –
10.IX.1996, nie podpisały 44 państwa, m.in. : Indie, Pakistan, Korea Płn., Syria; nie ratyfikowały
m.in.: Chiny, Iran, Irak, Izrael; odrzucony przez Senat USA XI.99, Duma ratyfikowała 21.IV.2000
Traktat o zaprzestaniu produkcji materiałów rozszczepialnych (Fission Material Cut-Off Treaty –
FMCT) –– inicjatywa zgłoszona w 1997 – bez efektów, problem weryfikacji, USA nalegają na
rezygnację ze środków weryfikacyjnych; Chiny i Rosja próbują to wiązać z rokowaniami o
zapobieżeniu wyścigowi zbrojeń w kosmosie
traktat o zakazie prób nuklearnych w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą - 5.VIII.1963
- Moskwa - (nie przystąpiły Francja i ChRL)
traktat w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej 27.I.1967 – wszedł w życie
10.X.1967
układ o zakazie umieszczania broni jądrowej na dnie mórz i oceanów lub pod ich dnem 11.II.1971 –
wszedł w życie 18.V.1972

Konwencja o zakazie badań, produkcji i przechowywania broni biologicznej oraz ich zniszczeniu –
10.IV.1972 weszła w życie 26.III.1975; obecnie 23 państwa nie przystąpiły do konwencji, m.in.
Izrael, Angola, Mozambik, Erytrea; nie ratyfikowało 16 państw, m.in. Egipt, Syria, Somalia.
Konwencja o powszechnym i całkowitym zakazie i zniszczeniu broni chemicznej - Paryż 15.I.1993,
weszła w życie 29.IV.1997 – zniszczenie posiadanych broni, urządzeń do produkcji, nieposiadanie,
nierozwijanie, niegromadzenie, nieprzekazywanie i niestosowanie broni chemicznych. Nad
przestrzeganiem czuwa Organizacja Zakazu Broni Chemicznych (OPCW). Obecnie do konwencji
nie przystąpiło jeszcze 5 państw: Angola, KRL-D, Egipt, Somalia, Syria. Dwóch sygnatariuszy
jeszcze jej nie ratyfikowało: Izrael i Birma (Myanmar).

Strefy zdenuklearyzowane obszary wolne od broni jądrowej na których, zgodnie z zawartymi

umowami międz., wprowadzono zakaz produkcji, składowania i stosowania taktycznej i
strategicznej BJ. Na obszarze SZ obowiązuje zakaz użycia i groźby użycia tego rodzaju broni przez
mocarstwa nuklearne spoza strefy. Strefy bezatomowe mogą obejmować obszar całego kontynentu,
jak również grupę państw, jedno państwo, nawet część państwa, a także określone środowiska
naturalne. traktat w sprawie Antarktyki z 1.XII.1959 - zakaz na tym obszarze wszelkich
przedsięwzięć wojskowych, Tlatelolco - podp. 17.II.1967 – utworzenie strefy zdenuklearyzowanej
w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach, Rarotongo - strefa zdenuklearyzowana na południowo-
wschodnim Pacyfiku - 6.VIII.1985 - w życie 11.XII.1986, 15.XII.1995 - traktat o denuklearyzacji
Azji Płd-Wsch, podpisany podczas szczytu ASEAN w Bangkoku, 11.IV.1996 - traktat Pelindaba -
układ o strefie zdenuklearyzowanej w Afryce - podpisany w Kairze przez 43 kraje kontynentu,
8.IX.2006 – traktat o denuklearyzacji Azji Śr., podpisany w Semipałatyńsku przez Kazachstan,
Uzbekistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Kirgistan

Rozbrojenie sił konwencjonalnych

Traktat paryski z 19.XI.1990 w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie (CFE –
Conventional Forces in Europe), negocjowany w ramach KBWE, podpisany przez przedstawicieli
dwóch bloków wojskowych: NATO i Układu Warszawskiego - obowiązuje od 17.VII.1992.
Symetryczne ograniczenia ilościowe (pułapy) dla obydwu bloków w pięciu kategoriach broni
konwencjonalnych: czołgów (20 tys.); artylerii o kalibrze ponad 100 mm (20 tys.), samolotów
bojowych (6800), helikopterów (2000) i wojskowych pojazdów bojowych (transporterów
opancerzonych) (30 tys.). 15.V.1992 w Taszkiencie porozumienie państw sukcesorskich ZSRR o
podziale limitów uzbrojenia i liczby żołnierzy przyznanych ZSRR, potwierdzone 5.VI.1992 w Oslo.
Akt kończący rokowania w sprawie liczebności sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1A) -
10.VII.1992 Helsinki, wszedł w życie 9.XI.1992 - ustanawia limity osobowe, pułapy liczebności
personelu wojskowego sił konwencjonalnych
Realizacja i przegląd CFE:
17.XI.1995 - wejście w życie ustaleń dot. regulacji flankowych. Dążenia Rosji od 1995 r. do rewizji
CFE, ustanawiając iunctim pomiędzy tym traktatem a kwestią poszerzenia NATO na wschód.
II.1995 – Białoruś wstrzymała swe zobowiązania wynikające z CFE. IV.1995 – nowe regulacje
flankowe, Kaliningrad i Północny Kaukaz.
Nowelizacja CFE – negocjacje we Wiedniu zakończone porozumieniem adaptacyjnym podpisanym
w XI.1999 podczas szczytu OBWE w Stambule, korzystne dla Rosji. Rosja uzyskała prawo do
zwiększenia pułapów flankowych (Kaukaz, Psków), w zamian zobowiązała się nie zwiększać stanu
posiadania w Kaliningradzie. Polska utrzymała swoje pułapy, dodatkowo NATO może wysłać w
razie zagrożenia dwie ciężkie dywizje z 459 czołgami. Jednak porozumienie stambulskie do tej
pory ratyfikowały tylko cztery państwa (Rosja, Białoruś, Ukraina i Kazachstan)
Dekret prezydenta Rosji Putina z 14 VII 2007 (wszedł w życie 13 XII 2007) o moratorium na
stosowanie traktatu CFE w związku z planami modernizacji i rozbudowy rosyjskich sił zbrojnych
do 2015 r. Dzięki zawieszeniu stosowania CFE Rosja mogła przeprowadzić na masową skalę
operacje na Zakakuaziu: w Czeczenii i Gruzji.

Nieformalne inicjatywy kontroli zbrojeń i nieproliferacji

Komitet Eksporterów Układu o Nierozprzestrzenianiu (Komitet Zanggera, od nazwiska
pierwszego przewodniczącego, Szwajcara Claude’a Zanggera) powołany 1971 r. - zrzesza 36
państw (europejskich oraz Australia, Argentyna, Chiny, RPA, Kanada, USA) kontrolujących eksport
materiałów i substancji tzw. podwójnego przeznaczenia (wojskowego i cywilnego), na mocy art. III,
pkt 2 NPT; harmonizacja działań państw członkowskich, wymiana informacji, tworzenie listy
materiałów wymagających akceptacji MAEA, w szczególności materiałów rozszczepialnych.
Grupa Dostawców Materiałów Nuklearnych (Klub Londyński) utworzona w XI.1974 pod egidą
MAEA po indyjskiej próbie atomowej - rozszerzenie postanowień NPT, nadzór i kontrola eksportu
do krajów, które podp. z MAEA porozumienie o zabezpieczeniu materiałów rozszczepialnych i nie
użyją do celów wojskowych początkowo (1976) siedem krajów: USA, ZSRR, UK, Francja,
Kanada, RFN, Japonia; obecnie 45 członków: kraje Komitetu Zanggera + Brazylia, Kazachstan,
Białoruś, Ukraina, Cypr
Grupa Kontroli Technologii Rakietowych - w 1983 siedem krajów (Kanada, USA, W. Bryt.,
Francja, Włochy, RFN i Japonia) podjęły rozmowy o ograniczeniu eksportu technologii produkcji
rakiet balistycznych i pocisków manewrujących; utworzona IV.1987 – obecnie 34 kraje
eksportujących urządzenia rakietowe
Grupa Australijska – utworzona w 1985 przez 27 kraje nadzorujące obrót technologiami
biologicznymi i chemicznymi podwójnego przeznaczenia. Obecnie 39 państw. Pierwsza decyzja o
kontroli eksportu komponentu i urządzeń do produkcji broni chemicznej podjęta przez USA
29.III.1984, kilka miesięcy później uczyniło to samo wiele krajów europejskich i Japonia. Kraje
OECD przyjęły na siebie pewne restrykcje dotyczące eksportu komponentów.
Porozumienie z Wassenaar w sprawie Kontroli Eksportu Broni Konwencjonalnych oraz Towarów
i Technologii Podwójnego Przeznaczenia - 19.XII.1995 - mające skoordynować po rozwiązaniu
COCOM z dniem 31.III.1994 działania inicjatyw nieformalnych. Powołana przez 28 państw (17
byłych COCOM, 6 państw zachodnich współpracujących z COCOM i niektóre państwa spoza
Europy); Polska włączyła się w prace przygotowawcze w IX.1995 i stała się stroną decyzji o jego
powołaniu (obok Węgier, Rosji, Czech, Słowacji). 12.VII.1996 - spotkanie inauguracyjne w
Wiedniu - 33 kraje, przyjęcie programu "Początkowe elementy" - wzmocnienie istniejących metod
kontroli transferu broni oraz technologii podwójnego przeznaczenia. Obecnie członkami 41 państw
Rejestr Zbrojeń Konwencjonalnych - w ramach ONZ od 1.I.1992 - informacje o
międzynarodowych transferach uzbrojenia, regulacjach prawnych i organizacyjnych w
poszczególnych krajach. Rolę depozytariusza spełnia Biuro ONZ d/s Rozbrojenia

Ograniczenia i kontrola handlu bronią to obrót specyf. rodzajem towarów (pw. uzbrojeniem,
amunicją i częściami zam. do sys. uzbrojenia), dla których państwo (rząd) jest monopolistą pod
względem zakupu i eksportu., Tendencje: dostarcza okazji do wymiany międzyn., poz. wpływa na
bilans płatniczy, redukuje koszty produk. broni dzięki efektowi skali uzyskiwanemu za sprawą
zamówień eksp., utrzymuje zatrudnienie oraz infrastrukturę w przemyśle zbrojeniowym, pozwala
na odzyskanie części nakładów na prace badawczo-rozwojowe,, pozwala na używanie produkcji
milit. jako motoru wzrostu gosp.
Zasada przejrzystości - państwa informują się nawzajem o eksp. i niehandlowych transf.
Uzbrojenia, publikują dane z tej dziedziny; wymieniają się także danymi o zablokowanych trans. i
prowadzą kons.; Wymiana informacji na forum ONZ - coroczne raporty zawierające dane na
temat eksportu, importu oraz stanu posiadania broni konw., rejestr broni konwencjonalnej ONZ;
Porozumienie z Wassenaar (1995) - państwa wymieniają się inf. o dokonanych transakcjach
sprzedaży uzbrojenia do państw III oraz o odmowach zezwoleń na eksport uzbrojenia. Notyfikacje
eks. dokonywane są 2/rok w oparciu o listy kontrolne. Wymiana informacji i raporty roczne UE
– przekazanie do Sekretariatu Generalnego Rady UE inf. na temat eksportu uzbrojenia i technologii
woj. Raporty krajowe – np. Polski raport roczny dot. eksportu uzbrojenia i sprzętu woj.

Kodeks postępowania UE w zakresie eksportu uzbrojenia (EU Code of Conduct ) uwzgl.

międzyn. zobowiązań państw członkowskich UE (np. sankcji ONZ), resp. praw człowieka w
państwie końcowego przeznaczenia, wewn. syt. w państwie koń. przeznaczenia (lokalne napięcia i
konflikty). Zachowanie pokoju, bezp. i stabilności w regionie. Bezp. państw czł. i terytoriów, jak
również państw zaprzyjaźnionych i sprzymierzonych. Zachowanie się kraju kupującego w stosunku
do społ. międz., w szczególności: jego nastawienia do terroryzmu, charakteru jego sojuszy i
respektowania przez niego prawa międz. Istnienie ryzyka, że nastąpi zmiana przeznaczenia sprzętu
w kraju nabywcy lub, że będzie on reeksportowany na niepożądanych warunkach. Zgodność
eksportowanej broni z techn. i ekon. możliwościami kraju odbiorcy.

Traktat o handlu bronią (Arms Trade Treaty - ATT) Rezolucja ZO ONZ nr 61/89 z 6.12.2006 r.
uzupełniona Rezolucją 63/240 z 8.01.2009 r. Zakaz wysyłania broni do obszarów objętych
embargiem jak również zakaz transferów pewnych typów broni zakazanej (np. min, narzędzi
tortur); Ścisła kontrola w przypadku ryzyka, że broń zostanie użyta w celu łamania prawa międzyn.
W oparciu o ten zapis zabronione byłyby transfery broni, która miałaby zostać użyta w celu:
napaści zbrojnej na inny kraj, łamania praw człowieka lub międz. prawa hum., zbrodni przeciw
ludzkości; lub też w wyniku reeksportu posłużyłaby tym celom; Zakaz transferów broni, jeżeli
istniałoby ryzyko, że broń byłaby użyta lub reeksportowana w celu przeciągania konfliktu
zbrojnego, wpływania neg. na zrównoważony rozwój lub też powodowałoby destabilizację w
regionie.

Kontrola zbrojeń działania prowadzone przez członków społeczności międzynarodowej, w celu

zwiększenia bezpieczeństwa międzynarodowego. Forma kontroli, która służy redukcji napięć w
stosunkach międzynarodowych dzięki utrzymywaniu równowagi militarnej oraz wzmacnianiu
stopnia zaufania. 3 podstawowe pojęcia w ramach KZ: ograniczenie zbr, ogr. zakresu i metod
prowadzenia wojny przez sformułowanie precyzyjnej definicji zasad sztuki wojennej; racjonowanie
zbr, usunięcie wszelkich stymulatorów wz poprzez porozumienia mnar. określające poziom sił
zbrojnych; nadzorowanie zbr, tj. współpraca w zakresie restrukturyzacji sił zbrojnych.
Na początku lat 50. XX w. KZ przyjęła formę przedsięwzięć wielostronnych (umowy, deklaracje),
które miały zminimalizować prawdopodobieństwo wybuchu konfliktów zbr. Ograniczano
możliwości stosowania sił zbr. i powiększania arsenału państw, rozwój wybranych rodzajów
zbrojeń poddawano nadzorowi. Państwa przyjęły zobowiązanie o budowie środków zaufania i
bezpieczeństwa we wzajemnych relacjach.

Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa - działania redukują napięcia międz, stabilizują

pokojową współpr., obniżają poziom rywalizacji woj., zwiększają przejrzystość zbrojeń i
zapobiegają błędnej interpretacji posunięć wojskowych, która mogłaby doprowadzić do
przypadkowego wybuchu konfliktu. Rodzaje: Pol.-dypl: porozumienia wszelkiego rodzaju,
inicjatywy, wszelka retoryka w kontaktach międz., Wojskowe: przepływ informacji, wymiana
danych o stanie uzbrojenia, narzędzia do gromadzenia, przetwarzania danych stosowana przez siły
zbrojne, zespoły obserwacyjne powstałe na podstawie porozumień, Społ.-kult.: obniżanie napięcia
na poziomie społ., kulturowym, przełamywanie barier międzyludzkich, konfliktów cywil., rel.,
poziomu rozwoju. Technologiczne- pozyskiwanie, weryfikowanie danych związanych z
uzbrojeniem. Formy: regularna wymiana inf.woj., rozwój kontaktów woj., uprzednie
powiadamianie o działalności w., prawo do obserwacji działań woj.,postanowienia ograniczające
działalność woj., utworzenie systemu bezpośredniej łączności między państwami, doroczne
spotkania omawiające wykonanie przyjętych środków. Trzy filary systemu środków budowy
zaufania: KBWE & Dokument Wiedeński, Traktat CFE, Układ o otwartych przestworzach

Akt końcowy KBWE - uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach woj., up. pow. o innych
man. Woj., wymiana obserwatorów, up. pow. o wielkich ruchach wojsk, inne środki: wzajemna
wymiana personelu woj.; wizyty delegacji woj.; należyta uwaga i respektowanie ustaleń dot.
powiadamiania o wielkich ruchach wojsk; korzystanie ze zdobytych doświadczeń do rozwinięcia i
rozszerzenia ś.b.z.

Dokument Wiedeński o śr. bud. zaufania i bezp. (16.11.1999 r. - jest uzupełnieniem i rozwinięciem
wcześniejszych wersji tego porozumienia z 1990,1992 i 1994 r.) system wcześniejszego
powiadamiania o określonych rodzajach działalności woj., ograniczenie częstotliwości manewrów i
dyslokacji oddziałów w., przekazywanie rocznej informacji o konwencjonalnych siłach zbrojnych,
w tym ich organizacji i uzbrojeniu oraz planowaniu obronnym. Mechanizmy weryfikacji poprzez
wizyty oceniające w jednostkach w., a także inspekcje i obserwacje manewrów woj. Mechanizmy
konsultacyjne pozwalające rozpraszać obawy państw odnośnie nietypowej aktywności
konwencjonalnych sił zbrojnych. System porozumień regionalnych i dwustronnych (np. Polska ma
umowy o dodatkowych ś.b.z. z Ukrainą i Białorusią).

Traktat o otwartych przestworzach zawarty 24.03.1992 roku w Helsinkach. Cel: zwiększenie

poprzez obserwację z powietrza otwartości i przejrzystości działań woj. podejmowanych przez
państwa-strony. Roczne plany określają ilość lotów obserw, które państwo ma prawo wykonać nad
terytorium innych państw lub obowiązek przyjąć nad własnym ter. Ułatwia nadzór nad
przestrzeganiem już istniejących i przyszłych porozumień rozbrojeniowych. Wprowadza możliwość
wykorzystania do obserwacji rejonów zagrożonych klęskami eko lub do nadzoru realizacji międz.
porozumień o ochronie środ. nat. Polska uznaje Traktat za istotny instrument budowy zaufania
między państwami, a w konsekwencji wzmacniania systemu bezp. eur.o i naszego kraju.