Annex III.2 - Tender Specifications - Technical Specifications

RENOVATIE VERGADERRUIMTE INHOUDSOPGAVE
01. AANNEMINGSMODALITEITEN .......................................................................................... 6

01.00. aannemingsmodaliteiten - algemeen |PM| ...................................................................... 6
01.01. algemeen - voorafgaand plaatsbezoek |PM|................................................................ 6
01.02. algemeen - burgerlijke aansprakelijkheid |PM|............................................................. 6
01.03. algemeen - volledigheid van inschrijving |PM| ............................................................. 6
01.05. algemeen - referentienormen |PM| ............................................................................. 7
01.06. algemeen - keuringsattesten |PM| .............................................................................. 7
01.07. algemeen - waarborgen |PM| ..................................................................................... 8
01.08. algemeen - onderaanneming |PM|.............................................................................. 8
01.10. studies / stabiliteit - algemeen ....................................................................................... 8
01.11. studies / stabiliteit - grondonderzoek........................................................................... 8
01.12. studies / stabiliteit - betonconstructies......................................................................... 8
01.13. studies / stabiliteit - staalconstructies .......................................................................... 8
01.20. studies / technieken - algemeen .................................................................................... 9
01.30. plaatsbeschrijvingen - algemeen |PM| ............................................................................ 9
01.32. plaatsbeschrijvingen - constructies / te renoveren |PM| ................................................ 9
01.34. plaatsbeschrijvingen - wegenis & voetpaden |PM| ....................................................... 9
01.35. plaatsbeschrijvingen - beplantingen |PM| ...................................................................10
01.40. werfcoördinatie - algemeen |PM| ..................................................................................10
01.41. werfcoördinatie - planning der werken |PM| ................................................................10
01.42. werfcoördinatie - uitzetten / bouwwerken |PM|............................................................10
01.43. werfcoördinatie - renovaties / gebouw blijft in gebruik |PM|..........................................11
01.44. werfcoördinatie - werfleiding & controle |PM| ..............................................................12
01.46. werfcoördinatie - werfvergaderingen |PM| ..................................................................12
01.47. werfcoördinatie - keuringen & proeven |PM| ...............................................................12
01.49. werfcoördinatie - asbuilt-plannen |PM| .......................................................................13
01.50. werfcondities - algemeen .............................................................................................13
01.51. werfcondities - orde & netheid |PM| ...........................................................................13
01.52. werfcondities - geluidshinder |PM| .............................................................................14
01.53. werfcondities - stofhinder |PM| ..................................................................................14
01.54. werfcondities - verwijderen van afval |PM|..................................................................14
01.55. werfcondities - nazorg |PM|.......................................................................................14
01.60. veiligheidsvoorschriften - algemeen |PM| ......................................................................14
02. BOUWPLAATSVOORZIENINGEN .....................................................................................15
02.00. bouwplaatsvoorzieningen - algemeen |PM| ...................................................................15
02.30. toegangswegen - algemeen |PM| .................................................................................15
02.40. voorlopige omheining - algemeen |PM| .........................................................................15
02.50. aankondigingsborden - algemeen |PM| .........................................................................16
02.51. aankondigingsborden - werfbord |PM|.......................................................................17
02.60. werflokalen - algemeen |PM| ........................................................................................17
02.61. werflokalen - berging / materieel & bouwmaterialen |PM| ............................................17
02.62. werflokalen - vergaderlokaal / kantoorruimte |PM| ......................................................18
02.63. werflokalen - personeelslokaal / kleedruimte |PM| ......................................................18
02.64. werflokalen - sanitaire voorzieningen |PM| .................................................................18
02.70. voorlopige aansluitingen - algemeen |PM| .....................................................................18
02.80. gevelsteigers & hijskranen - algemeen |PM| ..................................................................18
03. AFBRAAK- & SCHORINGSWERKEN ................................................................................19
03.00. afbraak- & schoringswerken - algemeen .......................................................................19
03.20. afbraak / ruwbouwelementen - algemeen ......................................................................20
03.21. afbraak / ruwbouwelementen - metselwerken |FH|m3 .................................................20
03.40. afbraak / gevelelementen - algemeen ...........................................................................21
03.42. afbraak / gevelelementen - buitentrappen & balustraden |SOG|...................................21
03.50. afbraak / binnenafwerkingen - algemeen .......................................................................22
03.53. afbraak / binnenafwerkingen - vloerafwerkingen |FH|m2 .............................................22
03.57. afbraak / binnenafwerkingen - meubilair |SOG| ..........................................................22
03.60. afbraak / technieken fluïda – algemeen .........................................................................24
03.70. afbraak / technieken elektro – algemeen .......................................................................24
03.90. afbraak / omgevingswerken – algemeen .......................................................................24
03.91. afbraak / omgevingswerken - buitenverhardingen |PM| ...............................................24
Renovatie Vergaderruimte.docx 1 18-6-2012 14:55

04. VEILIGHEIDS- & GEZONDHEIDSPLAN .............................................................................25
04.00. veiligheids- & gezondheidsplan - algemeen |PM| ...........................................................25
10. GRONDWERKEN ONDERBOUW ......................................................................................26
10.00. grondwerken onderbouw - algemeen ............................................................................26
10.30. sleuven - algemeen .....................................................................................................29
10.31. sleuven - funderingszolen |VH|m3 .............................................................................29
12. FUNDERINGEN OP STAAL ...............................................................................................31
12.00. funderingen op staal - algemeen ..................................................................................31
12.10. funderingszolen/stroken - algemeen .............................................................................31
12.12. funderingszolen - stortklaar beton / gewapend |VH|m3 ...............................................32
20. OPGAAND METSELWERK ...............................................................................................33
20.00. opgaand metselwerk - algemeen ..................................................................................33
20.10. binnenspouwblad - algemeen .......................................................................................38
20.16. binnenspouwblad - cellenbeton |FH|m3 .....................................................................39
23. GEVELMETSELWERK ......................................................................................................40
23.00. gevelmetselwerk - algemeen ........................................................................................40
23.10. parement - algemeen...................................................................................................40
23.17. parement - recuperatiesteen / renovatie |SOG| ..........................................................42
23.40. vochtisolatie / spouw - algemeen ..................................................................................43
23.41. vochtisolatie / spouw - folies / PE |PM|.......................................................................44
23.42. vochtisolatie / spouw - spouwgoten |PM|....................................................................44
24. GEVELELEMENTEN / BOUWSTEEN.................................................................................45
24.00. gevelelementen / bouwsteen - algemeen ......................................................................45
24.01. algemeen - blauwe steen ..........................................................................................45
24.10. raam- & deurdorpels - algemeen ..................................................................................46
24.11. raam- & deurdorpels - blauwe steen |FH|st ................................................................47
26. STRUCTUURELEMENTEN GEWAPEND BETON ..............................................................49
26.00. structuurelementen gewapend beton - algemeen...........................................................49
26.10. stortklaar beton - algemeen ..........................................................................................49
26.12. stortklaar beton - pijlers & kolommen |FH|m3 .............................................................51
26.13. stortklaar beton - sloffen |FH|m3 ...............................................................................52
26.30. supplementen - algemeen ............................................................................................53
26.34. supplementen - chemische verankeringen |PM| .........................................................53
27. STRUCTUURELEMENTEN STAAL....................................................................................55
27.00. structuurelementen staal - algemeen ............................................................................55
27.01. structuurelementen staal - verbindingen ........................................................................57
27.02. structuurelementen staal - stabiliteitsstudie ...................................................................59
27.10. liggers - algemeen .......................................................................................................59
27.13. liggers - profielstaal / verzinkt |FH|kg .........................................................................60
27.20. lintelen - algemeen ......................................................................................................60
27.23. lintelen - profielstaal / thermisch verzinkt |PM| ............................................................60
27.70. corrosiebescherming - algemeen ..................................................................................61
27.71. corrosiebescherming - thermisch verzinken |PM| ........................................................61
40. BUITENRAMEN & -DEUREN .............................................................................................64
40.00. buitenramen & -deuren - algemeen...............................................................................64
40.30. profielen / aluminium - algemeen ..................................................................................70
40.32. profielen / aluminium - thermisch onderbroken / gemoffeld |FH|m2 ..............................73
40.50. hang- & sluitwerk - algemeen .......................................................................................74
40.51. hang- & sluitwerk - scharnieren & paumellen |PM| ......................................................75
40.56. hang- & sluitwerk - deurdrangers |PM| .......................................................................76
40.58. hang- & sluitwerk – panieksluitingen |PM| ..................................................................76
41. BUITENBEGLAZING & VULELEMENTEN .........................................................................78
41.00. buitenbeglazing & vulelementen - algemeen .................................................................78
41.80. vulelementen - algemeen .............................................................................................79

41.82. vulelementen - aluminium / thermisch isolerend |PM|..................................................80
43. GEVELVOEGEN & KITTEN ...............................................................................................81
43.00. gevelvoegen & kitten - algemeen ..................................................................................81
43.10. voegbodems - algemeen..............................................................................................81
43.11. voegbodems - polyethyleenschuim (PE) |PM| ............................................................82
43.20. voegvullingen - algemeen ............................................................................................82
43.21. voegvullingen - elastisch / MS-polymeer |PM| ............................................................83
46. BUITENTRAPPEN & LEUNINGEN .....................................................................................84
46.00. buitentrappen & leuningen - algemeen ..........................................................................84
46.20. trappen / staal - algemeen............................................................................................85
46.21. trappen / staal - rechte treden |SOG| .........................................................................85
46.30. borstweringen - algemeen ............................................................................................86
46.31. borstweringen - staal |PM| ........................................................................................87
46.40. trapleuningen – algemeen ............................................................................................87
46.41. trapleuningen - verzinkt staal |PM|.............................................................................87
46.60. handgrepen – algemeen ..............................................................................................88
46.61. handgrepen - verzinkt staal |PM| ...............................................................................88
50. BINNENPLEISTERWERKEN .............................................................................................89
50.00. binnenpleisterwerken - algemeen .................................................................................89
50.10. wandbepleistering - algemeen ......................................................................................93
50.11. wandbepleistering - fabriekspleister / voorgemengde samenstelling |FH|m2.................93
50.30. renovatie pleisterwerk - algemeen ................................................................................94
50.32. renovatie pleisterwerk - bijwerken bestaand pleisterwerk |VH|m2 ................................94
51. BINNENPLAATAFWERKINGEN ........................................................................................95
51.00. binnenplaatafwerkingen - algemeen .............................................................................95
51.60. uitbekleding / leidingkokers - algemeen.........................................................................97
51.62. uitbekleding / leidingkokers - hout |VH|m2..................................................................97
51.70. toegangsluiken / leidingkokers - algemeen ....................................................................98
51.71. toegangsluiken / leidingkokers - hout |FH|st ...............................................................99
52. DEK- & BEDRIJFSVLOEREN .......................................................................................... 100
52.00. dek- & bedrijfsvloeren - algemeen .............................................................................. 100
52.50. gewone dekvloeren - algemeen .................................................................................. 104
52.51. gewone dekvloeren - hechtend / niet gewapend |FH|m2 ........................................... 104
53. BINNENVLOERAFWERKINGEN ..................................................................................... 106
53.00. binnenvloerafwerkingen - algemeen ........................................................................... 106
53.30. soepele vloerbekledingen - algemeen ......................................................................... 107
53.32. soepele vloerbekledingen - vinyl / PVC |FH|m2 ........................................................ 109
53.40. plinten - algemeen ..................................................................................................... 110
53.45. plinten - hout / MDF |FH|m ...................................................................................... 111
57. VAST BINNENMEUBILAIR .............................................................................................. 112
57.00. vast binnenmeubilair - algemeen ................................................................................ 112
57.10. keukenmeubelen - algemeen |FH|st............................................................................ 115
57.11. keukenmeubelen - corpus & leggers |PM| ................................................................ 116
57.12. keukenmeubelen - fronten & zichtwanden |PM| ........................................................ 117
57.13. keukenmeubelen - werkbladen |PM| ........................................................................ 117
57.14. keukenmeubelen - laden |PM| ................................................................................. 117
57.15. keukenmeubelen - handgrepen & trekkers |PM| ....................................................... 117
57.16. keukenmeubelen – toebehoren – niet elektrisch |PM| ............................................... 118
57.17. keukenmeubelen – toebehoren - elektrisch |PM| ...................................................... 118
57.60. raamdecoratie - algemeen ......................................................................................... 120
57.61. raamdecoratie – verticale gordijnjaloezieën |FH|m2 .................................................. 120
57.62. raamdecoratie – overgordijnen verduisterend |FH|m2 .............................................. 121
57.70. kantoormeubelen – algemeen .................................................................................... 121
57.71. kantoormeubelen – hoogteverstelbaar 5-vlaksbord |FH|st ......................................... 121
60. SANITAIR / LEIDINGNET ................................................................................................ 123
60.00. sanitair / leidingnet - algemeen ................................................................................... 123

60.10. afvoerbuizen – algemeen ........................................................................................... 123
60.50. aanvoerleidingen & toebehoren - algemeen ................................................................ 123
61. SANITAIR / TOESTELLEN & TOEBEHOREN................................................................... 124
61.00. sanitair / toestellen & toebehoren - algemeen .............................................................. 124
61.70. afwastafels - algemeen .............................................................................................. 125
61.72. afwastafels - inbouwmodel / roestvast staal (RVS) |FH|st.......................................... 126
62. SANITAIR / KRANEN & KLEPPEN .................................................................................. 127
62.00. sanitair / kranen & kleppen - algemeen ....................................................................... 127
62.50. ééngatskranen - algemeen......................................................................................... 128
62.53. ééngatskranen - afwastafelmengkraan |FH|st........................................................... 130
70. ELEKTRICITEIT / BINNENNET ........................................................................................ 131
70.00. elektriciteit / binnennet - algemeen ............................................................................. 131
71. ELEKTRICITEIT / SCHAKELAARS & CONTACTDOZEN.................................................. 132
71.00. elektriciteit / schakelaars & contactdozen - algemeen .................................................. 132
72. ELEKTRICITEIT / LICHTARMATUREN ............................................................................ 133
72.00. elektriciteit / lichtarmaturen - algemeen ....................................................................... 133
77. DETECTIE & ALARMSYSTEMEN .................................................................................... 134
77.00. detectie & alarmsystemen - algemeen ........................................................................ 134
80. BINNENSCHILDERWERKEN .......................................................................................... 135
80.00. binnenschilderwerken - algemeen .............................................................................. 135
80.10. op pleisterwerk & gipskartonplaten - algemeen ............................................................ 140
80.12. op pleisterwerk & gipskartonplaten - acryllatex |FH|m2 ............................................. 141
80.40. op blank & verzinkt staal - algemeen |FH|m2 ............................................................... 142
80.50. op hout & houtachtige platen - algemeen .................................................................... 143
80.52. op hout & houtachtige platen - alkydharsen |FH|m2 .................................................. 143
81. BUITENSCHILDERWERKEN........................................................................................... 145
81.00. buitenschilderwerken - algemeen ............................................................................... 145
81.40. op blank & verzinkt staal - algemeen........................................................................... 147
81.41. op blank staal - alkydharsen |PM| ............................................................................ 147
90. BUITENVERHARDINGEN ............................................................................................... 149
90.00. buitenverhardingen - algemeen .................................................................................. 149
90.40. betonverhardingen - algemeen ................................................................................... 149
90.41. betonverhardingen - walsbeton |FH|m2 ................................................................... 150
90.42. betonverhardingen - uitzettings-, krimp- & langsvoegen |FH|m .................................. 151
93. GROENAANLEG & -ONDERHOUD ................................................................................. 152
93.00. groenaanleg & -onderhoud - algemeen ....................................................................... 152
93.50. aanleg grasmatten - algemeen ................................................................................... 152
93.51. aanleg grasmatten - bezaaiing |FH|m2 .................................................................... 153

01. AANNEMINGSMODALITEITEN
01.00. aannemingsmodaliteiten - algemeen |PM|
Omschrijving opdracht
Het project betreft
• de renovatie van de vergaderruimte in gebouw 20RG-050 Linac Building. De vergaderruimte bevindt
zich op de eerste verdieping. Inbegrepen zijn het vernieuwen van de vloerbekleding, het leveren en
plaatsen van een nieuwe keuken, raamdecoratie en schilderwerken.
• Het maken van een nooduitgang in de oostelijke gevel.
• Het monteren van een stalen buitentrap vanaf de nieuwe nooduitgang.
Algemeen
De algemene en bijzondere voorschriften opgenomen in onderhavig hoofdstuk vormen een toelichting
en/of aanvulling bij de wettelijke bepalingen en Koninklijke Besluiten betreffende overheidsopdrachten,
opdrachten voor aannemingen van werken, leveringen en diensten. Aan alle hieraan verbonden
verplichtingen en aansprakelijkheden wordt door onderhavige richtlijnen geenszins afbreuk gedaan.
01.01. algemeen - voorafgaand plaatsbezoek |PM|

Algemeen
Door het feit dat hij zijn offerte indient, erkent de inschrijver dat hij ter plaatse is geweest en zich op de
hoogte heeft gesteld van de bestaande toestand van de bouwplaats, de ligging, de omgeving en de
toegangswegen. De inschrijver wordt dientengevolge geacht zich volledig rekenschap te hebben
gegeven van de omvang der aanneming en de moeilijkheidsgraad van de uit te voeren werken, m.b.t.:
• de algemene coördinatie van de werken;
• de inrichting van de bouwplaats;
• de gemeentelijke voorschriften en nutsleidingen;
• de noodzakelijke veiligheidsvoorzieningen op de werf;
• de mogelijkheden tot de aanvoer en het stockeren van bouwmaterialen;
• het plaatsen van stellingen;
• de opstelling van aangepast materieel (graafmachines, kranen, E);
• de voorafgaande sloopwerken;
01.02. algemeen - burgerlijke aansprakelijkheid |PM|

Algemeen
De aannemer is verantwoordelijk voor iedere schade die hij tijdens of door zijn werken zou toebrengen
hetzij aan gebouwen, meubileringen, beplantingen, wegenis, enz., hetzij aan derden zowel aan hun
persoon als aan hun goederen. Het betreft de volledige dekking van iedere schade, inzake de
burgerlijke aansprakelijkheid tegenover derden, krachtens artikels 1382 en 1386 van het Burgerlijk
Wetboek en de stoornissen van nabuurschap, gebaseerd op artikel 544 van het Burgerlijk Wetboek.
Inclusief gebeurlijke schade door trillingen, wegnemen of verzwakken van steunen, verlagen van de
grondwaterstand, schade aan leidingen en kabels alsook de mogelijke impact op o.a. de elektricteits-,
telecommunicatie-, gas- en waterdistributie.
01.03. algemeen - volledigheid van inschrijving |PM|

Algemeen
AANNEMINGSPRIJS
De opsomming van de prestaties in de verschillende documenten, volgens omschrijving in onderhavig
technisch bestek, moet als niet beperkend worden beschouwd. De aannemer is er bij zijn inschrijving
toe gehouden, in het kader van zijn forfaitaire prijs alle prestaties te leveren die behoren tot en/of in
verband staan met de volledige en onberispelijke voltooiing der werken, zoals die in het
aannemingsdossier voorzien zijn :
• Bijkomende leveringen en prestaties die als dusdanig niet expliciet zouden beschreven in het
bijzonder bestek, detailplannen of uitvoeringsschema’s, maar onontbeerlijk zijn voor een volledige
en vakkundige uitvoering van de werken of technische installaties maken integraal deel uit van de
overeenkomst en worden verondersteld te zijn opgenomen in de prijsbieding.
• Eventuele leemtes of opmerkingen moeten gemeld worden bij de inschrijving. Zo niet worden deze
verondersteld te zijn inbegrepen in de offerte.

• De aannemer kan zich niet beroepen op onderschatting of misvatting van de beschreven werken
om afwijkingen van het aannemingscontract te bedingen.
• De inschrijver voorziet in zijn prijs alle noodzakelijke maatregelen om in functie van de lokale
omstandigheden de werken tot een goed eind te brengen en is daartoe gehouden zich te
vergewissen van de toestand ter plaatse. Geen enkel supplement voor onvoorziene
omstandigheden zal uit dien hoofde mogen verrekend worden.
• Nutsvoorzieningen worden ter beschikking gesteld door het Bestuur.
• Wanneer de plannen of het bestek tegenstrijdigheden vertonen, is de aannemer gerechtigd te
beweren dat hij zich, binnen hogervermelde randvoorwaarden op de voor hem meest gunstige
hypothese heeft gesteund, tenzij het bijzonder bestek, de plannen en/of de meetstaat hieromtrent
voldoende duidelijke aanwijzingen zouden bevatten. Detailplannen van een grotere schaal hebben
steeds voorrang op de algemene plannen.
• De kostprijs van eventuele recyclagebijdragen (voor diverse elektrische toestellen, verlichting, e.d.)
dient standaard te zijn inbegrepen in de opgegeven inschrijvingsprijs per toestel (meer info
www.recupel.be). Dienaangaande zullen geen verrekeningen worden aanvaard.
01.05. algemeen - referentienormen |PM|

Algemeen
REFERENTIENORMEN & DOCUMENTEN
Behoudens alle in onderhavig bestek en aanbestedingsdocumenten vermelde normen is de
aannemer, onverminderd onderworpen aan de bepalingen en voorwaarden van de geldende normen
(NBN, NBN EN en NBN EN ISO en hun addenda), alsook technische voorschriften PVT van Probeton,
zoals die drie maand voor de aanbestedingsdatum werden gehomologeerd of geregistreerd. Als
algemene regels voor goed vakmanschap, zullen bovendien steeds de meest recente afleveringen
van hetzij STS, hetzij Technische Voorlichtingen (WTCB) in aanmerking worden genomen.
PRESTATIEVOORSCHRIFTEN
Onverminderd de technische bepalingen in onderhavig en/of het bijzonder bestek, is de aannemer
ertoe gehouden te voldoen aan alle wettelijke prestatiecriteria en bepalingen, inzake brandveiligheid,
algemene veiligheidsvoorschriften, thermische en akoestische randvoorwaarden, ... Bij vaststelling
van gebeurlijke tegenstrijdigheden in het uitvoeringsdossier zal de aannemer de architect hiervan
onmiddellijk ter kennis stellen, opdat aangepaste voorzieningen kunnen getroffen worden.
01.06. algemeen - keuringsattesten |PM|

Algemeen
TECHNISCHE GOEDKEURINGSATTESTEN
Overeenkomstig de bepalingen van onderhavig verwijsbestek B 2005 en/of volgens de specifieke
voorschriften van het bijzonder bestek, wordt voor diverse materialen en/of systemen geëist dat zij
beschikken over het BENOR merk, een doorlopende technische goedkeuring ATG of gelijkwaardig
(UEAtc, E), telkens wanneer dit gezien de aard van de werken noodzakelijk wordt geacht. Motivatie
hiertoe zijn enerzijds de verhoogde kwaliteitsgaranties en anderzijds de controleerbaarheid op de
werf. De architect en het opdrachtgevend Bestuur zullen in elk afzonderlijk geval de
overeenkomstigheid nagaan van het product of systeem met de tolerantiecriteria en specificaties van
het bestek, en verifiëren de verenigbaarheid ervan met de aard van de toepassing. Meer info
http://info.benoratg.org
GELIJKWAARDIGHEID PRODUCTEN & UITVOERINGSWIJZE
Overeenkomstig STS 100.2 - Leiddraad tot evaluatie van de gelijkwaardigheid van producten
(experimentele uitgave), heeft de aannemer steeds het recht om als alternatieve oplossing voor de in
het bijzonder bestek beschreven materialen, productspecificaties en/of uitvoeringsprocédés een
gelijkwaardig product voor te stellen.
• Dergelijke afwijking kan evenwel enkel toegestaan worden op grondslag van een voorafgaandelijk
gelijkwaardigheidsonderzoek en keuring, overeenkomstig de clausules van STS 100.2.
Desgevallend moet de tussenkomst en het advies van een erkend extern deskundige(-n) worden
ingeroepen. Het voorstel dient een aangepast keuringsprogramma te omvatten moest dit nodig
blijken. Dienaangaande zal steeds het BUtgb om advies gevraagd worden.
• Bij elk voorstel van een gelijkwaardige oplossing overeenkomstig STS 100.2 moet bij het voorstel
bovendien aangegeven worden hoe het in het concept van het ontwerp en van de uitvoering kan
geïntegreerd worden en met name hoe de aansluiting met de belendende bouwdelen en de
integratie in het bouwproces verloopt, zoniet is het voorstel onontvankelijk. Deze integratie moet
bovendien verenigbaar zijn met de tijdsplanning van het werk. Alle kosten verbonden aan het
onderzoek blijven, onverminderd de eindbeslissing, volledig ten laste van de aannemer.

ORGANISATIES & INSTELLINGEN
BIN Belgisch Instituut voor Normalisatie - www.bin.be
BUtgb Belgische Unie voor Technische Goedkeuringen in de Bouw (http://info.benoratg.org)
LIN/AOSO-ABS Departement Leefmilieu & Infrastructuur - Ondersteunende Studies & Opdrachten
QC-AOSO Q&C - Administratie Ondersteunende Studies en Opdrachten (lijsten STS, PVT, E)
BUCP Belgian Union of Certification and attestation bodies for Construction Products www.bucp.be
BCCA Belgian Construction Certification Association - www.bcca.be
MVI-DGV Ministerie voor Verkeer & Infrastructuur - Directie Goedkeuringen en Voorschriften
WTCB Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf - www.wtcb.be
CEN European Commitee for Standardisation - www.cenorm.be
UEAtc Union Européenne pour l’Agrement dans la Construction - www.ueatc.com
EOTA European Organisation for Technical Approvals - www.eota.be (CE-markeringen)
01.07. algemeen - waarborgen |PM|

Algemeen
Overeenkomstig de algemene aannemingsvoorwaarden, zoals bepaald in artikel 41 van de bijlage
aan het KB van 26/9/1996, is de aannemer, vanaf de voorlopige oplevering en onverminderd de
bepalingen van artikel 39 betreffende zijn verplichtingen gedurende de waarborgtermijn, aansprakelijk
voor de stevigheid van het werk, voor de goede uitvoering van de werkzaamheden en het behoud van
de functies waarvoor het gebouw is bestemd, krachtens artikelen 1792 en 2270 van het Burgerlijk
Wetboek. Overeenkomstig artikel 3 § 1 van het KB, kan van de algemene aannemingsvoorwaarden
worden afgeweken en kunnen er, mits motivatie en specifieke vermelding in het bijzonder bestek,
aanvullende waarborgen worden gevraagd. Ondervermeld wordt een beknopt overzicht gegeven van
de standaard vereiste waarborgen (let wel : niet limitatief, het bestek zal dienaangaande uitsluitsel
geven).
⇒ rubriek 40.00 buitenschrijnwerk - algemeen : de aannemer geeft een tienjarige waarborg op de
water- en winddichtheid van het geheel van het buitenschrijnwerk.
⇒ artikel 40.32 profielen / aluminium - gemoffeld : fabriekswaarborg van 10 jaar op de kleurechtheid
en 10 jaar op de hechting.
01.08. algemeen - onderaanneming |PM|

Algemeen
Niettegenstaande de aanbestedende overheid geen contractuele band heeft met de onderaannemers,
eist zij van de hoofdaannemer dat de onderaannemers waarmee wordt gewerkt voldoen aan de
wetgeving houdende de regeling van de registratie en erkenning van aannemers, dit in verhouding tot
het deel van de opdracht dat zij zullen uitvoeren. Het bijzonder bestek kan dienaangaande steeds
bijkomende eisen opleggen inzake onderaannemers (zoals habilitatie, erkenningen m.b.t. gevaarlijke
stoffen, e.d.) Er wordt bovendien verondersteld dat de aannemer en alle onderaannemers die voor
hem werken, kennis genomen hebben van de lastenboeken en plannen.
01.10. studies / stabiliteit - algemeen
01.11. studies / stabiliteit - grondonderzoek

Algemeen
Zie hoofdstuk 10 - grondwerken onderbouw
01.12. studies / stabiliteit - betonconstructies

Algemeen
Zie hoofdstuk 12 – funderingen op staal
01.13. studies / stabiliteit - staalconstructies

Algemeen
Zie hoofdstuk 27 - structuurelementen / staal

01.20. studies / technieken - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan de sanitaire en de elektrische installaties zijn niet voorzien in dit bestek. Ze
zullen uitgevoerd worden door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De
aannemer zal wel zijn werken coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische
dienst van de opdrachtgever.
01.30. plaatsbeschrijvingen - algemeen |PM|

Omschrijving
De aannemer is er toe gehouden uiterlijk 10 dagen voor de aanvangsdatum van de werken een
tegensprekelijke plaatsbeschrijving op te stellen. Indien de aannemer nalaat een plaatsbeschrijving te
laten opstellen en/of door de tegenpartij voor akkoord te laten ondertekenen draagt hij hiervoor zelf
alle verantwoordelijkheid. Deze plaatsbeschrijving zal o.a. dienen als basis voor een gebeurlijke ABR-
polis en/of bij discussies ingevolge aangerichte schade.
De plaatsbeschrijvingen omvatten een volledige en nauwkeurige weergave van de toestand waarin
eigendommen, zowel roerend als onroerend, zich bevinden op het ogenblik van het onderzoek. De
betrokken eigendommen betreffen alle, zelfs niet aanpalende, eigendommen en openbaar domeinen
(toegangszone tot de werf, bestaande infrastructuur, wegenis, voetpaden, E), die op een of andere
wijze nadelige invloeden zouden kunnen ondergaan door de uitvoering, de toepassing van bepaalde
technieken en/of alle daarmee verband houdende activiteiten (trillingen bij paalfunderingen, verlaging
grondwaterstand, E).
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in het geheel der aanneming
Uitvoering
De tegensprekelijke plaatsbeschrijvingen en de vergelijkende beschrijvingen worden opgemaakt door
een beëdigd onafhankelijk expert, aangesteld door de aannemer. Hij zal minstens veertien dagen op
voorhand, bij middel van een aangetekend schrijven, de eigenaar(s) van de te bezoeken panden de
dag en het uur mededelen, bepaald voor bedoelde formaliteiten, hierbij zal hij hen tevens verzoeken
zich eventueel te laten bijstaan door een raadsman of deskundige teneinde het tegensprekelijk
karakter van de vaststellingen te verzekeren; tegelijkertijd wordt hiervan een kopie gestuurd naar het
Bestuur (of zijn afgevaardigde) en de architect.
• Voor de aanvang van de werken wordt een kopie van de door alle betrokken partijen ondertekende
plaatsbeschrijving(-en), aan alle betrokken partijen en het Bestuur overhandigd.
• Bij het einde van de werken wordt een tegensprekelijke staat van vergelijking opgemaakt met de
vaststelling van de mogelijke schade ten opzichte van de toestand vermeld in de
plaatsbeschrijvingen bij de aanvang van de werken. De aannemer dient de vastgestelde
beschadigingen te herstellen of de schade te vergoeden.
• Vóór de voorlopige oplevering overhandigt hij de opdrachtgever de schriftelijke verklaringen van de
betrokken eigenaars dat ze ofwel geen schade hebben geleden ofwel dat de schade werd hersteld
en/of vergoed.
• De plaatsbeschrijving zal bestaan uit
⇒ Een nauwkeurige tekstuele beschrijving;
⇒ Een visualisering van de bestaande situatie d.m.v. (digitale) foto’s of video;
⇒ Een ontvangstmelding en door de eigenaar(-s) voor akkoord ondertekend exemplaar;
⇒ Het eindrapport beslaat een geschreven tekst met vermelding van de wijzigingen t.o.v. de originele
plaatsbeschrijving, aangevuld met foto’s van de gebeurlijke schadegevallen.
01.32. plaatsbeschrijvingen - constructies / te renoveren |PM|

Toepassing
A. Plaatsbeschrijving bij de aanvang van de werken
B. Staat van vergelijking
01.34. plaatsbeschrijvingen - wegenis & voetpaden |PM|

Omschrijving
Het betreft de nodige plaatsbeschrijvingen en eventuele beschermingswerken m.b.t. de openbare
en/of private wegenis, inclusief de bestaande infrastructuur (riolering, putdeksels, verlichtingspalen,
E) grenzend aan de werf en/of deel uitmakend van de werf.

Toepassing
01.35. plaatsbeschrijvingen - beplantingen |PM|

Toepassing
01.40. werfcoördinatie - algemeen |PM|

Algemeen
Een optimale coördinatie en planning van de werken moet worden gegarandeerd tussen de
werklieden van de hoofdaannemer en deze van andere aannemers die gelijktijdig op de bouwplaats
werkzaam kunnen zijn. De gelijktijdigheid van werken kan niet resulteren in welke schadeclaim dan
ook ten aanzien van het Bestuur.
• Zo is het noodzakelijk om tijdig de noodzakelijkheid te signaleren van door andere aannemers uit te
voeren werken teneinde geen vertragingen op te lopen of elkaar te hinderen. In geval van geschillen
zal alleen de architect en/of de veiligheidscoördinator-verwezenlijking onherroepelijk beslissen.
• Voor de aanvang van de werken levert de aannemer aan de architect en opdrachtgever
⇒ een lijst van alle onderaannemers (incl. adres, telefoon, registratie en erkenning);
⇒ de naam van de verantwoordelijke werfleider die de op de bouwplaats aanwezig zal zijn tot alle
werken beëindigd zijn;
⇒ een planning van de werken;
Omschrijving
In overeenstemming met de aard en omvang van de werken zijn alle onder deze rubriek opgenomen
artikels, aangevuld met eventuele bijkomende bepalingen opgenomen in het bijzonder bestek,
standaard van toepassing op iedere aannemingsovereenkomst.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM)
01.41. werfcoördinatie - planning der werken |PM|

Algemeen
PLANNING
Een planning (globale timing) van de werken dient, vóór de aanvang van de werken, te worden
opgemaakt in samenspraak met de opdrachtgever, de architect, en de betrokken studiebureau’s.
Deze planning houdt rekening met de vastgelegde uitvoeringstermijnen door de verschillende
onderaannemers. Eventuele opmerkingen zullen door de aannemer in een herziene versie worden
verwerkt. Op regelmatige tijdstippen zal de planning worden geëvalueerd, in functie van de vordering
der werken, de vastgelegde uitvoeringstermijn (of desgevallende fasering), en gebeurlijke
termijnsverlengingen.
AANVANG DER WERKEN
De aanvang der werken wordt vermeld in het contract met de opdrachtgever.
UITVOERINGSTERMIJN
De uitvoeringstermijn wordt vermeld in het contract met de opdrachtgever.
01.42. werfcoördinatie - uitzetten / bouwwerken |PM|

Algemeen
Het betreft alle vereiste middelen en prestaties om de limieten van de constructies correct vast te
leggen en te visualiseren, alsmede de controle ervan door de afgevaardigde van het
gemeentebestuur, de architect en/of het Bestuur mogelijk te maken.
⇒ Bij vastgestelde anomalieën op het terrein dient de aannemer zonodig de afgeleverde
bouwvergunning te raadplegen en het Bestuur hiervan onmiddellijk op de hoogte stellen.
⇒ Vooraleer de aannemer het uitzetten aanvat, dient hij de architect hiervan minimum drie dagen op
voorhand te verwittigen.
⇒ Na het uitzetten van de maten zal de aannemer de architect en het gemeentebestuur schriftelijk
uitnodigen tot verificatie op het terrein en het desgevallend aanbrengen van de nodige

verbeteringen in het bijzijn van de aannemer of zijn gemachtigde. De aannemer laat het Bestuur bij
deze controleverrichtingen kosteloos beschikken over het nodige materieel en personeelsbijstand.
⇒ Het Bestuur dient zijn akkoord nopens de uitgezette bouwwerken in het dagboek der werken te
noteren. Pas dan kunnen de funderingswerken aangevat worden.
⇒ Gedurende de uitvoering van de werken blijft de aannemer volledig verantwoordelijk voor het
behoud van de juiste positie en/of onuitwisbaarheid van de merktekens en voor alle gebeurlijke
gevolgen die zouden voortspruiten uit hun plaats- of standverandering.
TRACÉ VAN HET WERK
De juiste afmetingen en niveaus dienen steeds ter plaatse te worden gecontroleerd door de
aannemer, hiertoe zal de aannemer voor de aanvang van de werken alle afmetingen gedetailleerd
laten traceren door een landmeter, zowel in grondplan als in hoogte. Het uitzetten van de bouwwerken
op het terrein gebeurt daarbij o.a. door het aanbrengen van voldoende referentiepunten en stevige
merktekens (piketten, bakens en profiellatten, e.d. E). De waterpasmerktekens voor de (afgewerkte)
vloerpeilen dienen, zo vlug mogelijk, op onuitwisbare wijze, te worden vastgelegd in overleg met de
architect. Het niveau 0.00 is het peil van de afgewerkte vloerpas van de gelijkvloerse verdieping of
zoals aangegeven op de plans.
REFERENTIENORMEN
KB van 26 september 1996 - art 31 - Tracé van het werk (1996)
http://www.binnenland.vlaanderen.be/Overheidsopdrachten/Vl-Br/Regelgeving/bijlage1_KB.htm
NBN ISO 8322 - Gebouwen - Meetinstrumenten - Handelwijzen voor het bepalen van de nauwkeurigheid bij gebruik - Deel 1-
10 (1992)
NBN ISO 4463-1 - Meetwijze voor de bouw - Uitzetten en meten - Deel 1 : Planning en organisatie, meetwijzen,
aanvaardingsmaatstaven (1992)
NBN ISO 4463-2 - Meetwijze voor de bouw - Uitzetten en meten - Deel 2 : Meetopstelpunten en bakens (1996)
NBN ISO 4463-3 - Meetwijze voor de bouw - Uitzetten en meten - Deel 3 : Nalooplijsten voor het verkrijgen van landmeet- en
meetdiensten (1996)
NBN ISO 7077 - Meetwijzen voor het bouwwezen - Algemene beginselen en handelwijzen voor het toetsen van de
maatovereenkomstigheid (1993)
NBN ISO 7078 - Bouwwezen - Werkwijzen voor uitzetten, opmeten en landmeten - Woordenlijst en toelichtingen (een ontwerp
werd gepubliceerd met het oog op de bekrachtiging) (1992)
NBN ISO 4464 - Maatafwijkingen voor gebouwen - Verband tussen de verschillende typen van afwijking en toelaatbare
afwijkingen gebruikt voor voorschrift (1993)
NBN ISO 1803 - Gebouwen - Maatafwijkingen - Woordenlijst (1993)
NBN ISO 3443 - Maatafwijkingen voor gebouwen - Deel 1-8 (1993)
01.43. werfcoördinatie - renovaties / gebouw blijft in gebruik |PM|

Algemeen
De aannemer van voorziene renovatiewerken wordt erop gewezen dat hij de uitvoering van deze
werken op zulke wijze dient te organiseren dat de uitbating van het gebouw niet in het gedrang wordt
gebracht. Overeenkomstig de aard van de werken dienen alle ingrepen, dewelke een rechtstreekse of
onrechtstreekse impact hebben op het gebruik, de veiligheid en/of beschikbaarheid van
nutsvoorzieningen (water, gas, elektriciteit, telefoon, E), met zo weinig mogelijk hinder en op een zo
kort mogelijke termijn worden uitgevoerd.:
COÖRDINATIE & UITVOERING
• Voor de aanvang van de werken zal de aannemer een voorgestelde planning en werkwijze
voorleggen aan de architect, de opdrachtgever en de aangestelde veiligheidscoördinator.
• De aannemer dient alle nodige maatregelen te nemen om de veiligheid van de gebruikers van het
gebouw te verzekeren en de inhoud van het gebouw te beschermen. De duur van de werken en
voortkomende hinder voor de gebruikers dient tot een minimum beperkt te blijven. Elke aangevatte
werkzaamheid wordt volledig afgewerkt, vooraleer een andere wordt aangevat.
• In overleg met het Bestuur, zal de aannemer zelf instaan voor de toegankelijkheid van het gebouw
en hieromtrent de nodige afspraken maken met de gebruikers. Alle nodige voorzorgen worden
genomen om de veiligheid van in- en uitgaande personen te verzekeren.
• Tenzij anders bepaald, gebeuren de werken tijdens de normale werkuren tussen 7u ‘s morgens en
6u ‘s avonds van maandag tot vrijdag of volgens een met het Bestuur afgesproken planning.
• Voor werken die ingrijpen in het gebouw zelf, zoals de vervanging van buitenschrijnwerk, dienen de
werken te gebeuren in nauw overleg met het Bestuur en duidelijke afspraken met de gebruikers. In
het bijzonder dient het wegnemen van het bestaande en het plaatsen van het nieuwe
buitenschrijnwerk te gebeuren binnen het tijdsbestek van één werkdag. Er dient steeds een
adequate bescherming te worden voorzien in functie van de weersomstandigheden en veiligheid
van de werkzaamheden.

01.44. werfcoördinatie - werfleiding & controle |PM|
Algemeen
WERFLEIDING
De aannemer neemt persoonlijk de leiding van en het toezicht op de werken op zich of wijst hiervoor
een gemachtigde aan, die als werfverantwoordelijke in staat voor de goede uitvoering van de
opdracht. De gemachtigde moet door het Bestuur worden erkend. Zijn opdracht moet duidelijk en
schriftelijk door de aannemer aan de opdrachtgever worden medegedeeld, die hiervoor een
ontvangstbewijs aflevert. Het Bestuur is ten allen tijde gerechtigd de gemachtigde te doen vervangen.
WERFCONTROLE
0p de werf zullen steeds twee kopieën van het volledige aannemingsdossier aanwezig zijn, waarvan
één reeks uitsluitend ter beschikking van het Bestuur en de controle-instanties wordt gehouden. Een
reeks plannen zal op een afgesproken plaats opgehangen worden; hierop worden alle verbeteringen
en aanpassingen aangeduid. Deze wijzigingen worden, na goedkeuring door de architect en/of
opdrachtgever, in het dagboek der werken genoteerd.
De aannemer zal steeds het nodige personeel en materieel (ladders, E), om alle nuttige controles ter
plaatste uit te voeren, ter beschikking stellen van de architect en de opdrachtgever, telkens hierom
wordt verzocht.
01.46. werfcoördinatie - werfvergaderingen |PM|

Algemeen
Minstens eenmaal per werkweek heeft er een werfvergadering plaats. Er wordt in samenspraak
tussen de opdrachtgever, de architect en de aannemer een bepaalde dag van de week en een vast
uur afgesproken waarop de werfvergaderingen worden gehouden.
• In zoverre geen specifieke problemen in de werfvergadering worden besproken mag de aannemer
vertegenwoordigd zijn door een gemachtigde. Indien voorafgaandelijk gesignaleerd wordt dat op de
werfvergadering een specifiek probleem zal worden besproken dient de aannemer daarbij
vertegenwoordigd te zijn door een terzake bevoegd afgevaardigde.
• Eventueel bijkomende vergaderingen op uitnodiging van de architect zijn verplichtend voor de
aannemer. In overleg tussen het Bestuur en de architect worden dag en uur bepaald.
Van elke werfvergadering wordt door de architect een verslag opgemaakt waarin alle besproken
punten worden opgenomen en hetwelk aan alle betrokken personen wordt overhandigd of
toegestuurd. Deze verslagen zullen de waarde hebben van een aangetekende briefwisseling. Alle
punten waarop geen bezwaar gemaakt is zullen als bekrachtigd worden beschouwd.
01.47. werfcoördinatie - keuringen & proeven |PM|

Algemeen
MATERIALENLIJST
Bij de aanvang van de werken en/of minstens 15 dagen voor iedere levering of verwerking (volgens
vordering der werken), is de aannemer er op aanvraag van de architect of het Bestuur toe gehouden,
een lijst van alle te gebruiken materialen en systemen, samen met bijhorende representatieve stalen,
kleurkaarten, technische fiches en attesten (Benor, ATG, e.d.) ter goedkeuring voor te leggen.
Wanneer gevraagd zal de aannemer de materialen, voor de aanvang der werken, laten beproeven.
MATERIAALKEURING & PROEVEN
Alle materialen moeten nieuw zijn en dienen minstens te beantwoorden aan de standaard
kwaliteitsvoorschriften en minimale prestatiecriteria, zoals vermeld in het bestek, aangevuld met de
specifieke keuzes, aanvullende prestatiecriteria, toebehoren, e.d., zoals geconcretiseerd in het
bijzonder bestek en/of zoals aangeduid op de plannen en detailtekeningen.
• De producten of systemen, die het overeenkomstigheidsmerk BENOR of een doorlopende
technische goedkeuring ATG (of gelijkwaardig), verkregen hebben, kunnen worden vrijgesteld van
keuringsproeven die de plaatsing voorafgaan. De keuringsattesten zullen ter beschikking van het
Bestuur worden gehouden in het werfkantoor.
• Het Bestuur behoudt zich evenwel steeds het recht voor om tot proeven over te gaan : de resultaten
van deze proeven kunnen worden meegedeeld aan het organisme belast met het toekennen van
het merk Benor of de kwaliteitscontrole van het desbetreffende product.
• Alle kosten voor proeven, voorbereiding en verzending van de monsters in het geval van de
partijkeuring van zogenoemd gelijkwaardige producten, zoals hierboven bepaald, zijn volledig ten
laste van de aannemer ongeacht de plaats waar de proeven uitgevoerd worden.

DIVERSE ATTESTEN
Overeenkomstig de diverse bepalingen van onderhavig bestek moet de aannemer op eenvoudig
verzoek van het Bestuur, alle nodige attesten m.b.t. de levering (of afvoer) van diverse
bouwmaterialen kunnen voorleggen (leveringsbons beton, houtverduurzamingsattesten, erkende
stortplaatsen, E).
WERFPROEVEN & TECHNISCHE KEURINGEN
Overeenkomstig de bepalingen in onderhavig bestek (“keuring” per respectievelijke uitvoeringspost) :
⇒ kunnen bij discussies m.b.t. toegestane maattoleranties van ruwbouwwerken (metselwerk, E)
en/of de verzorgde uitvoering van diverse binnenafwerkingen (pleisterwerk, tegels, E), steeds de
nodige praktische werfproeven worden opgelegd, overeenkomstig de tolerantie- en
keuringsaspecten, zoals opgenomen in het bestek en/of deze vermeld in de desbetreffende
referentienormen (TV, STS, NBN, E).
De werfproeven zullen gebeuren met materieel en personeel ter beschikking gesteld door de
aannemer, op aanwijzing en in aanwezigheid van de architect en/of afgevaardigde van het Bestuur.
01.49. werfcoördinatie - asbuilt-plannen |PM|

Algemeen
Overeenkomstig de gestelde eisen in het bijzonder bestek dient de aannemer de nodige “asbuilt”
plannen te leveren aan het Bestuur en de veiligheidscoördinator-verwezenlijking (samenstelling
postinterventiedossier). Als basis hiertoe kan gebruikt worden gemaakt van de uitvoeringsplans zoals
aanwezig in het aanbestedingsbundel en/of kunnen, indien beschikbaar, gedigitaliseerde plannen
worden opgevraagd bij de ontwerper.
01.50. werfcondities - algemeen

Omschrijving
In overeenstemming met de aard en omvang van de werken zijn alle onder deze rubriek opgenomen
artikels, aangevuld met eventuele bijkomende bepalingen opgenomen in het bijzonder bestek,
standaard van toepassing op de globaliteit van alle in deze beschrijving opgenomen werken.
Meting
01.51. werfcondities - orde & netheid |PM|

Algemeen
De hoofdaannemer richt een nette en ordentelijke werf in en is gedurende de ganse uitvoering van de
werken verantwoordelijk voor het onderhoud en regelmatig opruimen ervan. Netheid op de werf vormt
een eerste preventieve maatregel, m.b.t. de veiligheid en het voorkomen van arbeidsongevallen.
TUSSENTIJDS OPRUIMEN & REINIGEN VAN DE BOUWPLAATS
Tot aan de voorlopige oplevering staat de aannemer in voor :
⇒ het wekelijks opruimen van de bouwplaats en reinigen van werflokalen, of telkens het
opdrachtgevend Bestuur, architect of veiligheidscoördinator hierom verzoeken;
⇒ het regelmatig opruimen en verwijderen van de werf van alle overschotten van gebruikte
materialen of afval van de door hem en/of zijn onderaannemers gedane werken;
⇒ het treffen van alle maatregelen om de toegangswegen tot de werf (wegenis, riolen) proper te
houden; alle door het gemeentebestuur opgelegde waarborgen betreffende het openbaar domein
zijn daarbij ten laste van de aannemer.
ALGEMENE SCHOONMAAK VOOR DE VOORLOPIGE OPLEVERING
Bij het beëindigen van de werken en vooraleer er tot de voorlopige oplevering kan worden
overgegaan, is de aannemer gehouden tot een grondige opkuis van de volledige werf, zowel buiten
als binnen de gebouwen, door hem gebouwd, uitgerust of gebruikt tijdens de werken, ongeacht of de
vervuiling door hemzelf of zijn onderaannemer(-s) werd veroorzaakt. Deze generale opkuis omvat o.a.
het ontdoen van klevers, het wassen van alle schrijnwerk en beglazing, bevloeringen, vensterbanken,
sanitaire toestellen, enz., ... De reinigingswerken gebeuren met aangepaste producten en waar vereist
door gekwalificeerd personeel.
Keuring
De architect en het Bestuur behouden zich het recht voor om na schriftelijke aanmaning, en indien de
aannemer hieraan geen gevolg heeft gegeven binnen de 8 dagen na ontvangst, de werf te laten
opruimen door derden en de achtergelaten materialen te laten afvoeren. De kosten hiervoor worden
onverminderd van de maandelijkse vorderingsstaat of eindafrekening van de aannemer afgehouden.

01.52. werfcondities - geluidshinder |PM|
Algemeen
De aannemer is er toe gehouden zijn machines en het aangewende materieel te voorzien van alle
geluiddempende middelen die de techniek hem ter beschikking stelt. Inzonderheid bij werkzaamheden
in de omgeving van kantoren moet de geluidshinder tot een minimum worden beperkt. Alle gebeurlijke
klachten, schadeclaims en/of boetes zijn ten laste van de aannemer.
REFERENTIEDOCUMENTEN
"Lawaai rond bouwplaatsen" (WTCB, nr.1984/2)
NBN ISO 4872 - Geluidsleer - Meting van luchtgeluid afgestraald door bouwwerktuigen bedoeld voor buitengebruik -
Werkwijze voor toetsing van overeenkomstigheid der geluidgrenzen (ISO 4872) (1992).
01.53. werfcondities - stofhinder |PM|

Algemeen
Bij werken gepaard gaande met opwaaiend stof, zal de aannemer de nodige maatregelen treffen om
de hiermee gepaard gaande hinder voor de omgeving te beperken. De voorziene maatregelen kunnen
bestaan uit het besproeien met water en/of het spannen van afschermende zeilen. Alle gebeurlijke
klachten, schadeclaims en/of boetes zijn ten laste van de aannemer.
01.54. werfcondities - verwijderen van afval |PM|

Algemeen
De aannemer zorgt voor de afvoer van alle bouwafval naar officieel erkende stortplaatsen of
verwerkingscentra, hij dient hiervoor de nodige bewijzen te kunnen af te leveren aan het Bestuur.
Onder geen beding zullen afbraakmaterialen, puin, vuilnis of afval op de werf achtergelaten,
ingegraven of verbrand worden. De verschillende afvalstoffen moeten zo veel mogelijk gesorteerd en
gescheiden gestort worden, conform de geldende reglementeringen. Gevaarlijk afval moet steeds
afzonderlijk gestockeerd en afgevoerd worden, in samenspraak met de veiligheidscoördinator-
verwezenlijking en de afvalverwerkende firma. De aandacht van de inschrijver wordt dienaangaande
gevestigd op de toepassing van het besluit van de Vlaamse Regering van 1/6/1995 houdende de
algemene en sectoriele bepalingen inzake milieuhygiëne (Vlarem II - BS 31/7/1995).
01.55. werfcondities - nazorg |PM|

Algemeen
De aannemer verbindt zich ertoe om de afgewerkte gebouwen en/of lokalen, te beschermen en in
goede staat te houden tot aan de voorlopige oplevering.
01.60. veiligheidsvoorschriften - algemeen |PM|

Algemeen
De aannemer neemt op zijn verantwoordelijkheid alle nodige organisatorische en technische
maatregelen om gedurende het ganse verloop van de werken de veiligheid te verzekeren van zijn
personeel, het Bestuur en zijn afgevaardigden, en van alle de op de werf toe te laten personen.
• Algemeen zijn van toepassing : de welzijnswet van 4/8/1996, m.b.t. de algemene
preventieprincipes, de meest recente voorschriften van het ARAB (Algemeen Reglement voor de
Arbeidsbescherming), CODEX, de diverse publicaties van het NAVB (Nationaal Actiecomité voor de
Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf), de reglementering op de persoonlijke
beschermingsmiddelen (PBM) en arbeidsmiddelen (KB art. 52), aangevuld met de respectievelijke
bepalingen m.b.t. het welzijn van werknemers bij de uitvoering van hun werk (KB art. 51).
• De inschrijver dient bovendien rekening te houden met de bepalingen van het KB van 25/01/2001
(verschenen in het staatsblad op 07/02/2001) betreffende tijdelijke of mobiele bouwplaatsen. Het
Bestuur zal dienaangaande een veiligheidscoördinator-ontwerp en een veiligheidscoördinator-
verwezenlijking aanstellen. De aannemer zal zich schikken naar de aanbevelingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking en de richtlijnen van het veiligheids- & gezondheidsplan,
zoals gevoegd bij het bijzonder bestek (zie hoofdstuk 04 veiligheids- & gezondheidsplan).
• Personen die de veiligheidsvoorschriften overtreden, kunnen van de bouwplaats worden gestuurd.

02. BOUWPLAATSVOORZIENINGEN
02.00. bouwplaatsvoorzieningen - algemeen |PM|
Omschrijving
De voorbereidende werkzaamheden, inzake de inrichting van de bouwplaats, omvatten alle
administratieve, organisatorische maatregelen en technische middelen, om de werken volgens de
bepalingen van het aanbestedingsdossier mogelijk te maken, dit overeenkomstig de omvang van de
opdracht, de moeilijkheidsgraad en de eisen van veiligheid en hygiëne. Alle bedrijfsmiddelen, zoals
materieel, energie, water, communicatiemiddelen, transport, e.d., alsook de (voorlopige) aansluiting
aan de installaties van algemeen nut, de nodige vergunningen, vergoedingen of borgstellingen nodig
voor de verwezenlijking van de aanneming, zijn standaard inbegrepen in de eenheidsprijs. Dit geldt
tevens voor alle deelaspecten van de inrichting van de werf, behoudens de
aanbestedingsdocumenten voor sommige van deze artikelen uitdrukkelijk een afzonderlijke post
zouden voorzien.
Meting
Let wel : Behoudens andersluidende bepalingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende opmeting zijn
alle kosten voor deze prestaties en middelen, inbegrepen in de globaliteit van de aanneming en/of in de
respectievelijke werken waar zij het voorwerp van zijn.
Uitvoering
REFERENTIEDOCUMENTEN
De verplichtingen van de aannemer worden bepaald in STS 11 (uitgave 1990), aangevuld met de
eisen van het bijzonder bestek. De eigenlijke inrichting van de bouwplaats dient in overeenstemming
te zijn met de bepalingen van STS 11, § 11.2. De inschrijver dient zich daarbij voorafgaandelijk ter
plaatse van de toestand te vergewissen, teneinde de bestaande toestand van het bouwterrein en alle
elementen die een goede uitvoering van de aanneming zouden bemoeilijken correct in te schatten.
TIMING - PLANNING
De inrichting en organisatie van de bouwplaats geschiedt voor de aanvang van de werken en volledig
op kosten van de aannemer. Indien geen specifieke voorschriften inzake de inrichting van de
bouwplaats zouden zijn opgelegd in het bijzonder bestek, wordt de concrete planning hiervan volledig
overgelaten aan het initiatief en de verantwoordelijkheid van de aannemer. Ter goedkeuring kan
steeds een schetsmatig voorstel tot inrichting worden opgevraagd door het Bestuur. Inzake de
modaliteiten betreffende de situering van toegangen, begrenzingen en werflokalen wordt
dienaangaande ook verwezen naar STS 11, artikels 11.17, 11.18 en 11.19.
02.30. toegangswegen - algemeen |PM|

Omschrijving
. De aannemer wordt verondersteld de aard en de toestand van het terrein te kennen (zie bijlage aan
het KB van 26 september 1996) en zich volledig rekenschap te hebben gegeven van de moeilijkheden
die hij in dat opzicht zou kunnen ondervinden, dienaangaande kan hij generlei redenen inroepen om
vertragingen te rechtvaardigen. Naast het onderhoud van alle bestaande wegen op het terrein, door
hem of zijn onderaannemers gebruikt, is de aannemer er tevens toe gehouden de nodige maatregelen
te treffen om de weg in een nette staat te houden. Gebeurlijke beschadigingen worden op kosten van
de aannemer hersteld.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro memorie (PM)
02.40. voorlopige omheining - algemeen |PM|

Algemeen
De aannemer dient ervoor te zorgen dat het betreden van de bouwplaats door derden wordt
verhinderd, een behoorlijke afsluiting is dienaangaande aangewezen .
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Alle kosten zijn ten laste van de aanneming, waarbij
de kosten verdeeld zijn over het geheel van de werken.

Materiaal
• De hoogte van de voorlopige omheining bedraagt tenminste 1,80 m. en stemt overeen met de
voorschriften van art. 11.21 van STS 11 - uitgave 1990. De afsluiting is voorzien van de nodige
afsluitbare toegangen.
• De omheining kan bestaan uit
⇒ een verticale houten beplanking (dikte 3/4", met maximale tussenafstand van 15 cm)
⇒ geprefabriceerde panelen uit gegalvaniseerde of geplastificeerde metalen buiskaders, waartussen
een draadnet van het kleine ruittype is bevestigd. De panelen worden geplaatst in verplaatsbare
voetstukken.
• De hekken worden op regelmatige afstanden voorzien van een bordje “verboden de werf te
betreden”, “verboden toegang voor onbevoegden” of dergelijke.
Uitvoering
• Zij wordt voorzien van de nodige signalisatie, verlichting en beveiliging overeenkomstig de
voorschriften van art. 11.24 van STS 11 (1990) en het Ministerieel Besluit van 25/3/1977.
• De afsluiting wordt voorzien van de nodige afsluitbare toegangen, waarbij de poorten worden
voorzien van stevige grendels en sloten. De aannemer zorgt er evenwel voor dat de opdrachtgever
en ontwerper permanent toegang tot de werf hebben, ook buiten de werkuren. Sleutels van alle
afgesloten gedeelten zijn op eenvoudig verzoek te bezorgen aan de architect en het Bestuur.
• De omheining blijft eigendom van de aannemer en wordt pas weggenomen zodra dit, op grond van
de vordering van de werken en mits akkoord van het Bestuur mogelijk is.
Toepassing
Gedeeltelijke afsluiting van de bouwplaats ten opzichte van het omringende terrein.
02.50. aankondigingsborden - algemeen |PM|

Algemeen
Het aantal en plaats van de signalisatieborden en aankondigingsbord(-en) dienen in overeenstemming
te zijn met de bepalingen vermeld in STS 11 artikel 11.24 (1990)
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro memorie (PM)
Materialen
• Panelen : de stroken zijn vervaardigd uit watervaste multiplex of een gelijkwaardig weersbestendig
materiaal (aluminium, kunststof E), kleur wit, afmetingen circa 200x20 cm, dikte minimum 1,8 cm.
• Draagconstructie : geschaafd hout, sectie: circa 7x17 cm of een stevige metaalconstructie
• Letters : drukletters van een eenvoudig, strak afgelijnd lettertype, d.m.v. weersbestendige zwarte
letters aangebracht op een witte achtergrond, geschilderd of zelfklevend.
Uitvoering
• De opstelling van de borden zal gebeuren in samenspraak met het Bestuur en dient in
overeenstemming te zijn met alle wettelijke en/of gemeentelijke verordeningen.
• De strookvormige panelen worden aangebracht op een hoogte van minimum 250 cm (onderkant
van het paneel) boven het plaatselijk niveau van het voetpad, steunend op twee pijlers. De verticale
steunen worden stevig in de grond bevestigd en verstevigd met de nodige zijdelingse schoren. De
draagstructuur, de fundering en de bevestiging van het paneel zijn berekend op een druk of trek,
loodrecht op het paneel, van minimum 90 kg/m2; de panelen worden met regelmatige
tussenafstanden stevig op de draagconstructie bevestigd. De aannemer is verantwoordelijk voor de
veilige opstelling van het geheel, ook bij hevige regen en stormwinden.
• De panelen worden pas verwijderd mits uitdrukkelijke goedkeuring van het Bestuur en blijven
eigendom van de opdrachtgever, ook na verwijdering. Na verwijdering wordt de inplantingsplaats in
zijn oorspronkelijke staat hersteld.
Keuring
Behoudens de uniforme vermelding van de hoofdaannemer / eventuele onderaannemers op het
aankondigingsbord worden bijkomende reclamepanelen niet toegestaan, behoudens de uitdrukkelijke
goedkeuring van het Bestuur. Iedere andere vorm van publiciteit is verboden en dient van de werf te
worden verwijderd.

02.51. aankondigingsborden - werfbord |PM|
Materiaal
De informatiepanelen bevatten de volgende gegevens in de Nederlandse taal :
Logo IRMM
Opdrachtgever : Joint Resarch Centre – Institute for Reference Materials and Measurements, Retieseweg 111, 2440 Geel
Project : Renovatie Vergaderruimte Linac Building
Ontwerpers: RKD architects, Vaartstraat 112, 2490 Balen, T: 00353 1 668 1055
Ontwerpers: TECOBE bvba, Beeldekenslaan 37, 2400 Mol, T: 014/31 32 39
Veiligheidscoördinator : naam, adres & telefoon
Aannemer : naam, adres & telefoon/fax van de hoofdaannemer / eventuele onderaannemers
Uitvoeringstermijn : aanvangsdatum en vooropgestelde einddatum der werken
Uitvoering
De borden worden samengesteld en geplaatst overeenkomstig 02.50 aankondigingsborden -
algemeen. Het bord dient, vanaf de aanvang van de werken tot de voltooiing ervan, op een goed
zichtbare plaats vooraan de werf of op een plaats aangeduid door het Bestuur opgesteld te worden.
Toepassing
Aantal te plaatsen borden : één
02.60. werflokalen - algemeen |PM|

Omschrijving
De aannemer voorziet, in overeenstemming met de omvang van de werf, minimaal de volgende
werflokalen en inrichting, voor de ganse duur van de werken :
• een droge ruimte voor het materieel en ruimte voor het bergen van materialen, enz.
• een plaats voor het personeel en de nodige sanitaire voorzieningen
• een verwarmd vergaderlokaal / bureel
De werken omvatten tevens de aanleg, onderhoud, verwijdering en herstel van het grondoppervlak.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Alle kosten zijn ten laste van de aanneming en
worden verdeeld over de totaliteit van de artikels.
Materialen
Naar keuze van de aannemer, in overeenstemming met de behoeften en omvang van de werf. Alle
werfketen en lokalen zijn van een degelijke en solide constructie. De vertrekken zijn volledig
afsluitbaar en worden voorzien van het nodige meubilair (bergkasten, tafels, stoelen, e.d.) in functie
van hun tijdelijke bestemming. Ze beschikken over verlichting en mogelijkheid tot verwarming, ze
zullen dienaangaande voldoen aan de voorschriften van het ARAB. Volgens vereisten zullen de
nodige aansluitingen en afvoeren worden voorzien. De werfkeet dient op alle officiële werkdagen en
tijdens de normale werktijden toegankelijk te zijn voor zowel de architect, de opdrachtgever als de
VHM.
Uitvoering
De aannemer bezorgt het Bestuur voorafgaandelijk een schetsmatig overzicht van de inplanting van
zijn werflokalen. De keten en lokalen zijn gemakkelijk bereikbaar en toegankelijk. Keten en lokalen die
op de openbare weg moeten staan, dienen te voldoen aan de geldende gemeentelijke en
politiereglementen. Ze worden netjes onderhouden voor de ganse duur van hun gebruik.
02.61. werflokalen - berging / materieel & bouwmaterialen |PM|

Algemeen
Het stapelen van materialen gebeurt op volledige verantwoordelijkheid van de aannemer. Alle
bouwmaterialen gevoelig voor vocht dienen te worden opgeslagen op een droge plaats. De aannemer
moet dienaangaande zorgen voor toereikende opslagruimten zowel in aantal als omvang. De keet
voor materialen dient behoorlijk wind, stof- en waterdicht te zijn. Hij heeft de verplichting de
bergruimten af te sluiten, de gestapelde voorwerpen te beschutten, ze te beschermen tegen hitte,
koude, vochtigheid, alsook tegen brandgevaar. De aannemer draagt zelf de volledige
verantwoordelijkheid bij gebeurlijke diefstal van goederen.
Let wel : Enkel gekeurde materialen mogen opgestapeld worden.

02.62. werflokalen - vergaderlokaal / kantoorruimte |PM|
Omschrijving
Gezien de korte uitvoeringstermijn van de werken zal er géén kantoorruimte opgesteld hoeven te
worden door de aannemer. Periodieke vergaderingen zullen plaats kunnen hebben in het kantoor van
IRMM.
02.63. werflokalen - personeelslokaal / kleedruimte |PM|

Algemeen
De aannemer moet zijn arbeiders lokalen ter beschikking stellen waar zij kunnen schuilen, hun kleding
bergen, zich verzorgen en eten. De lokalen dienen overeen te stemmen met de voorschriften van het
ARAB en aanbevelingen van het NAVB. De keet dient behoorlijk verlicht, wind en stofdicht te zijn; zij
dient regelmatig schoongemaakt te worden; dient in de winter behoorlijk verwarmd te kunnen worden
en voorzien te zijn van aangepast meubilair. Deze bouwketen mogen niet gebruikt worden voor het
opslaan van materialen en gereedschap.
02.64. werflokalen - sanitaire voorzieningen |PM|

Algemeen
De aannemer zal gebruik kunnen maken van de sanitaire voorzieningen van IRMM.
02.70. voorlopige aansluitingen - algemeen |PM|

Omschrijving
De nodige nutsvoorzieningen zijn aanwezig op het terrein. IRMM stelt ze ter beschikking van de
aannemer.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de globale aanneming
Materiaal & Uitvoering
De aannemer zal wel instaan voor de nodige verlenging van water-, elektriciteits- en
rioleringsaansluitpunten tot op de plaats van hun toepassing.
02.80. gevelsteigers & hijskranen - algemeen |PM|

Omschrijving
Alle kosten voor het plaatsen van de werfkranen en gevelsteigers, overeenkomstig de aard van de
werkzaamheden, zijn inbegrepen in de eenheidsprijzen van de respectievelijke uitvoeringsposten. De
aannemer zal, in overeenstemming met het veiligheids- & gezondheidsplan zoals opgemaakt door de
veiligheidscoördinator-ontwerp, aangevuld met de richtlijnen van de veiligheidscoördinator-
verwezenlijking, voorzien in alle nodige beschermingsmaatregelen om de veiligheid van zijn personeel
te verzekeren. De aannemer dient er zich van te vergewissen dat de pijl van de werfkraan(-en) geen
hinder veroorzaakt of geen hinder zal ondervinden indien deze buiten de bouwplaats zwenkt.
REFERENTIENORMEN
NBN EN 12810-1 - Gevelsteigers vervaardigd van geprefabriceerde bouwdelen - Deel 1: Productvoorschriften (2004)
NBN EN 12810-2 - Gevelsteigers vervaardigd uit geprefabriceerde onderdelen - Deel 2: Bijzondere methoden van constructief
ontwerp (2004)
NBN EN 12811-1 - Tijdelijke bouwplaatsuitrusting - Steigers - Prestatie-eisen en algemeen ontwerp (2004)
NBN EN 12811-2 - Tijdelijke bouwplaatsuitrusting - Deel 2: Informatie over materialen (2004)
NBN EN 12811-3 - Tijdelijke bouwplaatsuitrusting - Deel 3: Laadbeproeving (2003)
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in respectievelijke uitvoeringsposten.

03. AFBRAAK- & SCHORINGSWERKEN
03.00. afbraak- & schoringswerken - algemeen
Algemeen
PLAATSBEZOEK
De aannemer geeft zich bij zijn prijsofferte volledig rekenschap van de staat en omvang van de in het
bijzonder bestek beschreven afbraak- en eventuele schoringswerken. De aannemer zal zich daartoe
voorafgaandelijk van de plaatselijke omstandigheden vergewissen. De opdrachtgever zal, na
afspraak, voorzien in de toegankelijkheid van de af te breken constructies.
TIMING - PLANNING
De aannemer zal minstens twee weken voor de aanvang van de afbraak- en schoringswerken een
werkplanning ter goedkeuring voorleggen aan het Bestuur. Het Bestuur behoudt zich het recht voor
hieraan correcties aan te brengen, waar de aannemer rekening mee zal houden. De aannemer zal
zich voor alle onderdelen van het werk voorzien op mogelijke slechte weersomstandigheden, regen,
stormwinden, e.d., en dienaangaande tijdig de nodige maatregelen treffen.
AFBRAAKWERKEN IN GEBOUWEN IN GEBRUIK
• Bij werken in de omgeving van of binnen gebouwen, die in gebruik blijven gedurende de uitvoering
van de werken, zal de aannemer alle nodige maatregelen treffen om de veiligheid van de gebruikers
te verzekeren en de inhoud van het gebouw te beschermen.
• De duur van de werken en voortkomende hinder voor de gebruikers dient tot een minimum beperkt
te worden.
6u ‘s avonds van maandag tot vrijdag of volgens de met het Bestuur afgesproken planning.
VOORZORGEN - VEILIGHEIDSVOORSCHRIFTEN
• Het uitvoeren van alle afbraak en stutwerken geschiedt onder volledige verantwoordelijkheid van de
aannemer en voldoet aan de geldende reglementeringen van het ARAB. De aannemer zal de
afbraakwerken met de grootste voorzichtigheid uitvoeren, op zijn kosten, risico en gevaar. Alle
schade door de afbraakwerken veroorzaakt aan omliggende gebouwen of de openbare weg, moet
door zijn toedoen hersteld of vergoed zijn vooraleer tot de voorlopige oplevering wordt overgegaan.
• Bij gedeeltelijke afbraakwerken is het gebruik van compacte laders of compacte graafmachines
binnenin het betreffende gebouw strikt verboden, tenzij het Bestuur en architect hiertoe hun
voorafgaandelijke schriftelijke toestemming zouden geven. De aannemer blijft evenwel volledig
aansprakelijk bij gebeurlijke ongevallen of het berokkenen van schade.
• Gedurende de uitvoering zal hij alle voorzorgsmaatregelen treffen teneinde geen boven- en
ondergrondse nutsleidingen (elektriciteit, gassen, water, telefoon, e.d.) te beschadigen door
neervallende brokstukken, het opstellen van werktuigen, stellingen of welke handeling ook. De
aannemer draagt alle kosten voor eventuele bijkomende werken, leveringen, testmetingen,
uitgevoerd door de betrokken distributiemaatschappijen, zo deze noodzakelijk worden bevonden.
• Bij de afbraakwerken dient de aannemer alle nodige stut- en schoringwerken uit te voeren om de
integriteit van de aanpalende constructies en zijn eigen werken te verzekeren. De aannemer zal
zonder meerprijs alle tijdelijke versterkingen en/of verbeteringen aanbrengen die hem door de
architect of de controleorganen zouden opgelegd worden. De wijze van stut- & schoringwerken zal
op technisch verantwoorde wijze geconcipieerd worden en zal ter goedkeuring worden voorgelegd
aan het Bestuur, alvorens tot de afbraakwerken over te gaan.
• Bij ontbreken van een veiligheids- & gezondheidsplan gevoegd bij het aanbestedingsdossier, volgt
de aannemer de instructies, die het Bestuur en/of de coördinator-verwezenlijking hem zal geven.
• Algemeen gelden de welzijnswet van 4/8/1996, met de algemene preventieprincipes, de meest
recente voorschriften van het ARAB (Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming), CODEX
en publicaties van het NAVB (Nationaal Actiecomité voor de Veiligheid en hygiëne in het
Bouwbedrijf - http://www.navb.be), de reglementering op persoonlijke beschermingsmiddelen
(PBM)en arbeidsmiddelen (artikel 52 KB), overige bepalingen inzake welzijn van de werknemers bij
uitvoering van hun werk (artikel 51 KB).
AFBRAAKMATERIALEN - AFVOER VAN PUIN
Alle afbraakmaterialen worden na de afbraak eigendom van de aannemer, behoudens andersluidende
vermelding in het bijzonder bestek. Het is verboden de openbare weg te belemmeren met de van de
afbraak voortkomende materialen, zij zullen volgens vordering van de werken worden weggevoerd.
De aannemer staat in voor de afvoer van alle puin en afbraakmaterialen naar officieel erkende
stortplaatsen of verwerkingscentra, hij dient hiervoor op eenvoudig verzoek de nodige bewijzen

kunnen leveren aan het Bestuur. Onder geen beding zullen afbraakmaterialen, puin, vuilnis of afval op
de werf achtergelaten, ingegraven of verbrand worden.
03.20. afbraak / ruwbouwelementen - algemeen

Omschrijving
De werken omvatten het slopen van alle in het bijzonder bestek omschreven ruwbouwelementen.
Overeenkomstig de aard van het werk zijn hierbij inbegrepen :
• het aanbrengen van de nodige stellingen en/of ladders voor het bereiken van de gewenste plaatsen;
• het aanbrengen van de nodige beschermingen, met windvaste zeilen en dergelijke, tegen
hemelwater volgens de voorschriften van T.B. 100;
• de nodige beveiligingen voor personen en het toezicht, alsook de afscherming voor onbevoegde
personen;
• het aanwenden van de benodigde stellingen, beveiligingen, schoren en stutten van te behouden
delen;
• het herstellen van de losgekomen en afbrokkelende constructiedelen met gelijkwaardige materialen
volgens de instructies, gegeven door het Bestuur;
• het wegnemen van de stellingen, ladders, schoren en stutten na akkoord van het Bestuur;
• het verwijderen van alle afvalmaterialen en puin naar officieel erkende stortplaatsen of
recyclagecentra.
Uitvoering
Voor de aanvang van de werken zal de aannemer de geplande werkwijze voorleggen aan de
architect, opdrachtgever en de aangestelde veiligheidscoördinator.
De aannemer zorgt dat de niet te slopen gebouwelementen afdoende beschermd en niet beschadigd
worden. Waar dragende delen van de bestaande ruwbouw weggebroken worden zal de aannemer de
afbraakwerken met de nodige zorg uitvoeren, zodanig dat de stabiliteit van het volledige gebouw of de
zone waarin de werken plaatsvinden niet in gevaar komen. Hiertoe worden de nodige stellingen,
beveiligingen, tijdelijke schoren, onderstuttingen en alle nodige beschermingsmaatregelen
aangewend. Er wordt uiterst omzichtig tewerk gegaan. Beschadigingen aan te behouden
constructiedelen worden door de aannemer en op zijn kosten in hun oorspronkelijke toestand hersteld.
03.21. afbraak / ruwbouwelementen - metselwerken |FH|m3

Omschrijving
Het betreft het voorzichtig afbreken van metselwerkelementen van binnen- en/of buitenmuren, uit
divers steenmateriaal (baksteen, betonblokken, parement, e.d.), zoals het verwijderen van overtollige
dragende- en niet-dragende muren volgens aanduiding op plan.
Meting
• meeteenheid : m3
• meetcode : netto te slopen volume metselwerk vol gemeten
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH).
Uitvoering
Het afbreken van de muren uit metselwerk en eventuele geïncorporeerde elementen gebeurt met
aangepaste middelen, zonder de te behouden constructies en/of afwerkingen te beschadigen.
Er zullen gevelstenen gerecupereerd worden uit de afbraakmaterialen om de nieuwe gemaakte
opening aan te helen.
Toepassing
Maken van de opening voor de nooduitgang op de eerste verdieping volgens aanduiding (A) op de
tekeningen van de bestaande toestand.
• Materialen : metselwerk, ongeacht de aard van het materiaal (baksteen / betonsteen / E)
• Uit te breken muren : zie gedetailleerde opmeting en/of aanduidingen op plan
• Tijdelijke onderstutting.

03.40. afbraak / gevelelementen - algemeen
03.42. afbraak / gevelelementen - buitentrappen & balustraden |SOG|

Omschrijving
De sloopwerken van afzonderlijke gevelelementen omvatten alle in het bijzonder bestek omschreven
elementen, ongeacht hun plaats en hoogte, met inbegrip van
• het demonteren van alle bijhorende verankeringmiddelen;
• het opzuiveren van de gemaakte openingen, uitbreken en hermetselen van loszittende
metselwerkdelen.
• het herstellen van de losgekomen constructiedelen met gelijkwaardige materialen volgens de
instructies, gegeven door het Bestuur.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• aard van de overeenkomst : Som Over het Geheel (SOG)
Uitvoering
Voor de aanvang van de werken zal de aannemer de geplande werkwijze voorleggen aan de
architect, opdrachtgever en de aangestelde veiligheidscoördinator. De gevelelementen worden
voorzichtig verwijderd, gedemonteerd en/of weggebroken met aangepaste middelen, er zorg voor
dragend dat eender welke te behouden constructiedelen niet beschadigd worden.
Toepassing
De sloopwerken omvatten volgende gevelelementen volgens aanduidingen op de tekeningen van de
bestaande toestand :
⇒ De kooiladder (B) die gemonteerd is op de noordgevel van maaiveld naar bovenkant raam eerste
verdieping
⇒ Bordes (C) met leuningen op noordgevel gemonteerd ter hoogte van raamtablet eerste verdieping
⇒ Leuning (D) op bestaand trapbordes over breedte van de toegang tot het nieuwe bordes 1 van de
nieuwe buitentrap.
⇒ Leuning (E) op de keurmuur aan de keldertoegang ter hoogte van de steunen voor bordes 1 bij het
vertrek van de nieuwe trap.

03.50. afbraak / binnenafwerkingen - algemeen
Omschrijving
Het betreft het verwijderen van alle volgens de aard van de werkzaamheden vereiste en/of in het
bijzonder bestek vermelde of op plan aangeduide binnenafwerkingen.
Uitvoering
Overeenkomstig de aard van de voorziene werken betreft het :
• Bij gedeeltelijke renovatiewerken : enkel de ontmanteling van alle afwerkingselementen, welke
overeenkomstig het bijzonder bestek en/of de aanduidingen op plan dienen te worden verwijderd
en/of vervangen. De te behouden afwerkingselementen dienen te worden beschermd tegen
beschadiging.
• Bij renovatiewerken met blijvend gebruik zal met de nodige omzichtigheid te werk worden gegaan
teneinde te behouden decoratieve afwerkingen zo min mogelijk te beschadigen.
• De aannemer dient alle materialen van de werf te verwijderen. In geen geval mogen de
afbraakmaterialen op de werf gestockeerd worden. Het staat de opdrachtgever echter vrij om
bepaalde materialen volgens zijn keuze te behouden. De aannemer dient deze materialen te
stockeren in een door de opdrachtgever aan te duiden stapelruimte. De materialen die door het
Bestuur worden opgeëist, vormen geen enkele aanleiding tot enige schadevergoeding voor de
betrokken aannemer.
WERKEN IN GEBOUWEN IN GEBRUIK
• Bij werken binnen gebouwen die in gebruik blijven gedurende de uitvoering van de werken zal de
aannemer alle nodige maatregelen nemen om de veiligheid van de gebruikers te verzekeren en de
inhoud van het gebouw te beschermen. De duur van de werken en voortkomende hinder voor de
gebruikers dient tot een minimum beperkt te blijven. Elke aangevatte werkzaamheid wordt volledig
afgewerkt vooraleer een andere wordt aangevat.
• In overleg met het Bestuur, zal de aannemer zal zelf instaan voor de toegankelijkheid van het
gebouw en hieromtrent de nodige afspraken maken met de gebruikers.
6u ‘s avonds van maandag tot vrijdag of volgens de met het Bestuur afgesproken planning.
03.53. afbraak / binnenafwerkingen - vloerafwerkingen |FH|m2

Omschrijving
De afbraakwerken van bevloeringen omvatten het verwijderen van de in het bijzonder bestek
omschreven vloerbekledingen, ongeacht het type, de dikte, de afmetingen, de samenstelling, legwijze
of bevestigingswijze, e.d..
Meting
Behoudens specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende opmeting wordt
de meting als volgt opgevat :
• meetcode : netto te verwijderen oppervlakte.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH).
Uitvoering
De bedoelde vloerlagen worden omzichtig verwijderd met inbegrip van :
⇒ het zorgvuldig zuiver maken van de alzo bekomen ondervloer (dekvloer) ten einde alle gruis,
lijmsporen of gelijk welke uitslag te verwijderen.
⇒ Ter hoogte van de te behouden boekenkast wordt eerst de siliconenvoeg tussen de vloer en de
plint van de kast verwijderd. Daarna wordt de vloer zo kort mogelijk tegen deze plint aan
ingesneden.
Toepassing
De sloopwerken omvatten, overeenkomstig het bijzonder bestek en de aanduiding op de tekening van
de bestaande toestand, volgende vloerbekledingselementen:
⇒ Verwijderen van de vloerbedekking (F) uit vinyl, inbegrepen de eventueel bestaande onderlagen.
⇒ Verwijderen van de plinten in vinyl op de vloer (L). Onder de te behouden kast is een plint voorzien
die bij het meubel hoort. Hier hoeft de plint niet verwijderd te worden.
03.57. afbraak / binnenafwerkingen - meubilair |SOG|

Omschrijving
Het betreft:

• de ontmanteling van bestaand meubilair en inrichtingselementen, dus het defintief demonteren.
• het tijdelijk demonteren en het later weer monteren op dezelfde of op een andere plaats van
meubilair en inrichtingselementen.
• De inbegrepen elementen worden vermeld onder toepassing in dit artikel.
Meting
• aard van de overeenkomst : Som Over Geheel (SOG)
Uitvoering
Voor zover nodig voor het demonteren van het meubilair zullen ook alle technische voorzieningen
voor aan- en afvoer van water en voor elektriciteit gedemonteerd worden. Ze zullen indien nodig
tijdelijk afgeschermd of opnieuw gemonteerd worden tot een definitieve afwerking.
• Zo zullen kranen gedemonteerd worden tot aan een eventuele hoekstopkraan.
• Afvoerleidingen zullen gedemonteerd worden tot aan een sifon of zullen zodanig afgedicht worden
dat er geen geurhinder kan ontstaan.
• Elektrische voorzieningen zullen afgeschermd worden zodat er geen gevaar voor kortsluiting,
elektrocutie of stroomuitval ontstaat.
• Bij definitieve demontage en bij hermontage op een andere plaats worden de pluggen verwijderd,
de boorgaten opgestopt en bijgeplamuurd volgens de beschrijvingen in artikel 80.10.
Toepassing
Definitief te demonteren zijn volgende onderdelen volgens aanduiding op de tekeningen van de
bestaande toestand:
• Keukenmeubilair (A) met inbegrip van de werkbladen, corpussen, hangkastjes, plinten en
gootsteen.
• bord (H) met inbegrip van alle ophangingsvoorzieningen en uitvullingen ter hoogte van de kolom in
beton.
• gordijnen (J) met inbegrip van rails, bedienings- en bevestigingstoebehoren.
Tijdelijk te demonteren en dus opnieuw te monteren op dezelfde of een andere plaats de
vergaderruimte, zijn volgende onderdelen volgens aanduiding op de tekeningen van de bestaande
toestand:
• projectiescherm (I) met inbegrip van de consoles. Het scherm wordt herplaatst symmetrisch ten
opzichte van het nieuwe vijfvlaksbord.
•
• handdoekautomaat links van de bestaande keuken. De nieuwe plaats wordt afgesproken na
installatie van de nieuwe keuken
• pictogrammen in verband met uitgang en nooduitgang.
• brandblussers
• wandklok
• noodverlichting. Bij verplaatsing is het eventuele omleggen van elektrische leidingen niet in de
aanneming begrepen. Dit wordt uitgevoerd door de eigen technische dienst van de opdrachtgever.
• luidspreker

03.60. afbraak / technieken fluïda – algemeen
Omschrijving
De sanitaire installatie zal aangepast worden door de eigen technische dienst van de opdrachtgever.
In dit bestek is slechts de demontage voorzien van sanitaire installaties voor zover zij voor de afbraak
van andere elementen, met name de keuken, noodzakelijk zijn.
03.70. afbraak / technieken elektro – algemeen

Omschrijving
De elektrische installatie zal aangepast worden door de eigen technische dienst van de
opdrachtgever. In dit bestek is slechts de demontage voorzien van elektrische installaties voor zover
zij voor de afbraak van andere elementen, met name de keuken en de omkasting van het
schuifmechanisme van het bord, noodzakelijk zijn.
De noodzakelijke afbraak van kabelgoten zal door de eigen technische dienst van de opdrachtgever
uitgevoerd worden.
03.90. afbraak / omgevingswerken – algemeen

Omschrijving
Het betreft het verwijderen van alle volgens de aard van de werkzaamheden vereiste en/of in het
bijzonder bestek vermelde of op plan aangeduide omgevingswerken.
Uitvoering
Overeenkomstig de aard van de voorziene werken betreft het de afbraak van de buitenverhardingen,.
De aannemer dient alle materialen van de werf te verwijderen. In geen geval mogen de te verwijderen
afbraakmaterialen op de werf gestockeerd worden.
03.91. afbraak / omgevingswerken - buitenverhardingen |PM|

Omschrijving
Het betreft het voorafgaandelijk wegnemen en herstellen van verhardingen op plaatsen waar
graafwerk dient uitgevoerd te worden voor de funderingszolen:
• Verharding in walsbeton en onderlagen.
• De herstelling van het walsbeton met inbegrip van de aanvullingen en de onderlagen is voorzien in
artikel 90.41.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van graafwerken voor de
funderingen
Uitvoering
• De laag wals beton zal met aangepaste zagen rechtlijnig ingesneden worden voorafgaand aan de
afbraak.
• Bij het inzagen zullen de omliggende constructies en installaties afgeschermd worden om
beschadigingen en schadelijke reacties te voorkomen.
• De zaagsnedes zullen bij de herstelling behandeld worden als voegen volgens artikel 90.42.
Toepassing
Walsbeton (K) onder bordes 2: enkel de kleinst mogelijke afmeting voor de uitvoering van de
funderingszolen van het bordes wordt afgebroken.

04. VEILIGHEIDS- & GEZONDHEIDSPLAN
04.00. veiligheids- & gezondheidsplan - algemeen |PM|
Omschrijving
Alle voorzieningen worden getroffen inzake veiligheid en gezondheid en alle werken worden
uitgevoerd overeenkomstig de voorschriften van de “ Wet op het Welzijn “ van 04/08/96 en het KB van
25/01/2001
(verschenen in het Belgisch staatsblad van 07/02/2001) betreffende tijdelijke of mobiele
bouwplaatsen.
De aannemer voegt de documenten, zoals bepaald in art 30 van het KB 25/01/2001, toe aan zijn
inschrijving, zodanig dat de veiligheidscoördinator-ontwerp de overeenstemming ervan kan
beoordelen met zijn veiligheids- en gezondheidsplan.
⇒ een document (risico - analyse) dat verwijst naar het VGP en waarin zij beschrijven op welke wijze
zij het bouwwerk zullen uitvoeren om rekening te houden met dit VGP
⇒ een afzonderlijke prijsberekening in verband met de door het VGP bepaalde preventiemaatregelen
en -middelen, inbegrepen de buitengewone individuele beschermingsmaatregelen en - middelen.
Het totaal van deze afzonderlijke prijsberekening dient overeen te stemmen met het totaal zoals
opgenomen in artikel 04.00 van de samenvattende opmeting.
Tijdens de verwezenlijking worden alle besproken wijzigingen in overleg met de coördinator
verwezenlijking, in volgorde van voorkomen toegevoegd, zodat het veiligheids- en gezondheidsplan
op elk moment de stand van de werken weerspiegelt.
Meting
Overeenkomstig de aanduidingen in het bijzonder bestek en/of samenvattende opmeting wordt de
meting als volgt opgevat :
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijzen van alle
respectievelijke uitvoeringsposten waarop het veiligheids- & gezondheidsplan betrekking heeft.
Toepassing
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan zoals gevoegd bij het aanbestedingsdossier.
Bedoeld document is opgemaakt door:
NN

10. GRONDWERKEN ONDERBOUW
10.00. grondwerken onderbouw - algemeen
Omschrijving
De post “grondwerken onderbouw” heeft betrekking op alle graafwerken, noodzakelijk voor het
verwezenlijken van de sleuven, tot op de vereiste diepte, alsook op alle wederaanvullingen rondom de
gerealiseerde funderingen. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het
bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in
de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit te omvatten :
• alle voorafgaande afgravingen, het ontzoden, het verwijderen van de teelaarde, de machinale
nivelleringen;
• het nauwkeurig uitzetten en controleren van de uit te graven zones en peilen van de sleuven;
• het ter plaatse brengen en de installatie van het benodigde materieel, graafmachines,
pompinstallaties, e.a.;
• de uitgravingen, volgens de door de aannemer gekozen wijze van uitvoering, zowel machinaal als
handmatig;
• de omgang met uitgegraven bodem, volgens kwaliteit en bestemming, conform het
bodemsaneringsdecreet en het desgevallende grondverzetsplan (overeenkomstig rubriek 10.40);
• het uitbreken en wegruimen van hindernissen of massieven met een volume kleiner dan 0,5 m3
(overeenkomstig rubriek 10.50);
• de ongeschonden vrijwaring, de eventuele verlegging of terugplaatsing van aangetroffen kabels en
leidingen;
• de instandhouding van sleuven om grondafkalving te voorkomen, d.m.v. stutten en schoren;
• het droog houden van de sleuven, zowel ten gevolge van grondwater, als van neerslag;
• het voorlopig opslaan op het bouwterrein van te recupereren grond en het afvoeren van alle
overtollige grond;
• de levering, de uitspreiding in lagen en de verdichting van alle voorziene wederaanvullingen.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
SB 250 - Index III,5 - Ophogings- en aanvullingsmaterialen (2000)
SB 250 - Index IV - Voorbereidende werken en grondwerken (2000)
Omzendbrief 512-107 - Opstellen van bijzondere bestekken. In toepassing brengen van de praktische leidraad ter voorkoming
van schade aan ondergrondse installaties tijdens in hun nabijheid uitgevoerde werken (1985).
AARD VAN HET TERREIN

De aannemer wordt, door het feit van zijn inschrijving, geacht voorafgaandelijk kennis te hebben
genomen van het terrein en de bodemgesteldheid, zodat er dienaangaande geen aanleiding bestaat
tot het indienen van verrekeningen, behoudens de toegestane supplementen, meerwerken en/of
vermoedelijke hoeveelheden, die expliciet in het bijzonder bestek en/of de samenvattende opmeting
worden vermeld. Er werd géén voorafgaand onderzoek uitgevoerd omtrent de milieuhygiënische
kwaliteit van de grond wegens de beperkte omvang van de werken en de onmogelijkheid om de grond
onder het walsbeton te bereiken. De overtollige uitgegraven bodem blijft ter plaatse op hetzelfde
kadastrale perceel.
De aannemer wordt, door het feit van zijn inschrijving, geacht voorafgaandelijk kennis te hebben
genomen van de installaties die aanwezig zijn op het terrein en in de buurt van de inplanting van de uit
te voeren werken.
GRONDONDERZOEK - STABILITEITSSTUDIE
Er werd geen grondonderzoek uitgevoerd, gezien de geringe omvang van de werken.
Als tijdens de uitvoering van de werken zou blijken dat de bodem niet de vermoede eigenschappen
bezit, zal voor de hieruit voortvloeiende meer- of minderwerken een verrekening worden opgemaakt,
volgens de in de offerte opgegeven eenheidsprijzen.
WIJZE VAN UITVOERING - PLANNING
• De graafwerken dienen, volgens de aard van het terrein en volgens noodwendigheid, machinaal
dan wel handmatig, uitgevoerd te worden.
• Behoudens concrete aanwijzingen op plan en/of in het bijzonder bestek, mits alle voorschriften van
onderhavig algemeen bestek nageleefd worden, en mits geen schade wordt aangebracht aan
werken in uitvoering en/of aan bestaande bouwwerken, wordt de uitvoeringswijze overgelaten aan
het initiatief van de aannemer, die er evenwel de volle verantwoordelijkheid voor draagt.

BESCHERMINGSMAATREGELEN - STUTTEN - SCHORINGEN
• De aannemer zal zich, voor de aanvang van de graafwerken, per aangetekend schrijven informeren
bij de gemeente waar de ondergrondse leidingen lopen, en of deze een risico kunnen inhouden bij
de geplande werkzaamheden. De verplichtingen voor de aannemer, m.b.t. elektrische kabels
worden verwoord in het AREI (artikel 192.02) en artikel 260bis (ARAB). Het gaat hierbij o.a. over de
voorzorgsmaatregelen die moeten getroffen worden bij werkzaamheden in de omgeving van een
ondergrondse elektrische kabel. Bij schade aan een ondergrondse kabel tijdens de uitvoering van
de werken zal de aannemer hiervoor aansprakelijk worden gesteld.
• De werkzaamheden mogen geen schade aanrichten aan de aan de gang zijnde werken of aan de
bestaande bouwwerken. De bodems van bouwputten en sleuven worden beschermd tegen elke
schade door water of vorst. Iedere gebeurlijke schade valt ten laste van de aannemer.
• De aannemer treft alle nodige schikkingen (taluds, beschoeiingen, schoren) om het tot stand komen
van afkalvingen tijdens de uitvoering van de werken te vermijden. Indien de graafwerken de
stabiliteit van bepaalde constructies in het gedrang kunnen brengen, mogen deze pas aanvangen,
na het plaatsen van doeltreffende stutten of schoringen en/of nadat de gebeurlijke
onderschoeiïngen in metselwerk of beton voldoende gehard zijn.
AFMETINGEN - DIEPTEPEILEN - BODEMOPPERVLAK
• De uitgravingen van de funderingssleuven worden steeds gerekend met rechte wanden en worden
ook zoveel mogelijk verticaal uitgegraven. Wanneer evenwel wordt gevreesd voor inkalving
gedurende de werken, worden de wanden in taluds uitgevoerd. Let wel : deze werken worden niet
meegerekend in het volume van de graafspecie, waarvan de forfaitaire hoeveelheid wordt berekend
volgens vaste regels.
• De funderingssleuven zullen worden uitgegraven volgens afmetingen die een ongehinderde
uitvoering toelaten van alle funderingswerken, d.w.z. met voldoende werkruimte voor het stellen van
bekistingen en wapeningen, alsook voor het aanbrengen van de eventueel voorziene
bepleisteringen, berapingen of isolatiewerken op de wanden van het metselwerk. De werkruimte
tussen de wanden van de bouwputten en deze van het bouwwerk bedraagt aan de basis tenminste
50 cm. De werkruimte tussen de sleuven en het ondergronds metselwerk bedraagt tenminste 20 cm
(zie ook bijzonder bestek).
• Alle sleuven worden waterpas en zuiver uitgegraven tot op het niveau voorgeschreven door de
architect. De funderingsaanzetten liggen daarbij minstens op vorstvrije diepte (80 cm) en tot op
draagkrachtige grond. Zij dienen bovendien te voldoen aan de onderrichtingen van de ingenieur
stabiliteit en eventuele stedelijke bouwverordeningen.
• Wanneer machinaal uitgegraven wordt, moet erop gelet worden om de bodem van de put of sleuf
niet los te woelen. Dienaangaande wordt aanbevolen om niet tot op de voorgestelde diepte te
graven en de sleuven en bouwputten, waar nodig, handmatig met de schop bij te werken.
• Bij toepassing van het bodemsaneringsdecreet en grondverzetsplan wordt selectief uitgegraven :
⇒ wanneer blijkt dat er meerdere grondlagen voorkomen, dan moeten deze gescheiden uitgegraven
worden (=selectieve uitgraving). Deze gescheiden lagen worden verder ook gescheiden behandeld
(hergebruik, opslag, afvoer, E).
⇒ wanneer verschillende milieuhygiënische kwaliteiten voorkomen of verschillende kadastrale
werkzones voorkomen, dan dient de bodem die uitgegraven wordt en die gescheiden moet blijven,
ook gescheiden uitgegraven worden (=selectieve uitgraving).
• In elk geval moet de bodem vlak en genivelleerd zijn. De bodem moet bovendien gezuiverd worden
van alle organisch afval en puin, ijzer of andere materialen die harde plaatsen of inklinkingen
kunnen veroorzaken; toppen van rotspunten dienen geslecht te worden;
• De aannemer mag de funderingswerken in geen geval doen uitvoeren noch de bouwput dempen,
alvorens het akkoord van de architect betreffende de juiste diepte te hebben doen aantekenen in
het werfdagboek.
VERREKENINGEN
• De voorziene afmetingen en diepte van de funderingssleuven en/of bouwputten worden in principe
vermeld op de plannen, in het bestek en/of de gedetailleerde meetstaat. Er worden hieromtrent
geen wijzigingen of verrekeningen toegestaan, zonder het voorafgaandelijk akkoord en concrete
aanwijzingen van de architect of het aangesteld studiebureau.
• In elke fase van de uitgraving kan de architect/studiebureau evenwel, wegens hoedanigheid van de
blootgemaakte grond, eisen sleuven en/of bouwputten dieper of minder diep uit te voeren, dan op
het aanvankelijk voorgeschreven niveau. Meer- of minderwerken die hieruit voortspruiten zullen
worden verrekend in de diepte (niet in de breedte) en aan de eenheidsprijs voorzien in de offerte.
• Zonder uitdrukkelijke goedkeuring van de architect/studiebureau is het verboden de uitgravingen
dieper uit te voeren dan voorzien. Indien dit toch zou gebeuren en/of bouwputten door toedoen van
de aannemer beschadigingen hebben ondergaan, heeft de architect het recht een bepaalde
aanvulling op te leggen, waarbij de aannemer niet zal vergoed worden voor alle hieruit

voortvloeiende supplementair uit te voeren gronden graafwerken, aanvullingen, funderings-,
metsel- en andere werken.
MASSIEVEN - ONVOORZIENE HINDERNISSEN
• Bij het uitvoeren van de gronden graafwerken verwijdert de aannemer alle overtollige hindernissen
(oude funderings- en metselwerkmassieven, oude rioleringsbuizen, rioleringsputten, en alle
hindernissen zoals ingegraven puin, wortelstronken, E).
• Bij het vaststellen van bijzondere hindernissen of ernstige gebreken in de grond die de stabiliteit
en/of het gebruik van de constructie nadelig kunnen beïnvloeden, zoals oude waterputten, slappe
grondlagen of allerhande verontreinigingen, verwittigt de aannemer onverwijld de architect en/of het
studiebureau, die verdere instructies zal geven voor het verwijderen van deze hindernissen, het
oplossen of saneren van het gebrek. De werken voortvloeiend uit deze instructies worden achteraf
verrekend na overeenkomst over de prijs.
• Indien de aannemer bij het graven van de bouwputten zou stoten op massieven of hindernissen,
met een volume kleiner dan 0,5 m3 (waarvan het bestaan al dan niet kon worden voorzien voor het
begin van de werken), dan worden deze elementen verwijderd, zonder enige meerprijs!
• Voor volumes groter dan 0,5 m3 per massief of hindernis, dient de aannemer, desgevallend, een
afzonderlijke eenheidsprijs op te geven bij zijn inschrijving, waarbij hij rekening houdt met de
diepteligging (zie rubriek 10.50 verwijderen van massieven).
• Met betrekking tot de berekening van de eventueel toegekende supplementen voor het verwijderen
van massieven, mogen deze pas worden afgevoerd na een tegensprekelijke opmeting van de
hoeveelheden.
GRONDWATERSTAND - BRONBEMALING
• Er wordt uitsluitend in droge bouwputten gewerkt. De afvoer van oppervlaktewater en de eventuele
verlaging van de grondwaterstand worden pas stopgezet wanneer de bouwconstructie voldoende
tegendruk biedt en mits voorafgaandelijk akkoord van de architect.
• Het drooghouden van putten en sleuven wordt nader beschreven in rubriek 10.60 bronbemaling.
AFVOER VAN GROND - STAPELEN VAN GROND
• Er werd in ontwerpfase géén milieuonderzoek van de af te graven zone uitgevoerd wegens de
beperkte omvang van de werken en de onmogelijkheid om de grond onder het walsbeton te
bereiken.
• Indien blijkt dat de uitgegraven grond niet onmiddellijk kan hergebruikt worden, zullen er afspraken
worden gemaakt rond de afvoer naar reinigingscentra of tijdelijke opslagplaatsen.
• Alle niet geschikte of overtollige grond (met uitzondering dus van de hoeveelheden nodig voor de
wederaanvullingen) wordt, behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek, automatisch
eigendom van de aannemer, die daarover naar goeddunken, doch minstens volgens de
bovenvermelde wettelijke bepalingen, beschikt. Voor bijkomende informatie kan men zich best
wenden tot de VZW “Grondbank” of de VZW “Grondwijzer”.
• De benodigde hoeveelheid grond voor de wederaanvullingen en/of ophogingen wordt zorgvuldig
geselecteerd volgens aard en zuiverheid (bv. teelaarde). Het stapelen van deze grond op het
bouwterrein gebeurt in overleg met de opdrachtgever en de architect, op een plaats die voldoende
verwijderd is van de buitenomtrek van het op te richten gebouw.
• De overtollige grond wordt, naarmate de vordering van de werken, van de bouwplaats verwijderd.
Indien naderhand zou blijken dat teveel grond werd afgevoerd, zal deze opnieuw worden
aangevoerd door en op kosten van de aannemer.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinator-
ontwerp en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
• De opstelling van graafmachines gebeurt overeenkomstig de voorschriften van het ARAB, de
aanbevelingen van het NAVB en het veiligheids- & gezondheidsplan.
• Bij het graven van sleuven die gestut en beschoeid moeten worden, inzonderheid voor de putten en
sleuven tegen een bestaand gebouw, zal de aannemer de architect voorafgaandelijk in kennis
stellen van zijn stut- en beschoeiingontwerp, evenals van zijn uitvoeringsprogramma. Er dient
daarbij rekening gehouden te worden met de aard van het terrein, de tijdsduur dat de sleuven
openliggen, de helling van de bodemlagen en de wisselende toestanden onder invloed van de
weersomstandigheden of het opwellend grondwater. Ook de diepte van de sleuven en de eventuele
overbelasting die zich kan voordoen op de randen zijn van belang. Stutten die de belastingen
moeten overbrengen moeten rusten op steunvlakken met goed verankerde verdelingszolen, om
wegglijden of indringen te vermijden.

• Indien de architect, het studiebureau en/of veiligheidscoördinator-verwezenlijking dit zouden eisen,
dient de aannemer waar nodig bijkomende veiligheidsmaatregelen te nemen, aangepaste middelen
te gebruiken en/of zijn uitvoeringsplanning te herzien. Hieromtrent zullen geen verrekeningen
worden aanvaard.
Keuring
• De aannemer verwittigt tijdig de architect en/of de ingenieur, om de uitgravingen te controleren en
voert geen werken uit die een visuele controle door de architect zouden kunnen hinderen. De
afmetingen van de bouwputten en sleuven, moeten het daarbij mogelijk maken alle werken
gemakkelijk uit te voeren en te controleren.
• De ontwerper en/of de ingenieur stabiliteit controleert de diepte, de bodem en de afmetingen van de
putten en de sleuven, alvorens de aannemer mag overgaan tot het betonstorten van de funderingen
alsook het wederaanvullen. De toleranties in min of meer, op de peilen van een willekeurig profiel
bedragen in grond maximaal 3 cm en in rotsachtige bodem maximaal 5 cm.
• Zo de eventuele gebreken, volgens de mening van de architect of ingenieur van die aard zijn dat ze
de stabiliteit van de te bouwen constructies en de weerstand ervan in gevaar brengen, is de
aannemer ertoe gehouden, op eigen kosten alle vereiste bijkomende grond-, funderings-, metsel- en
andere werken uit te voeren.
10.30. sleuven - algemeen
10.31. sleuven - funderingszolen |VH|m3

Omschrijving
Het betreft de nodige uitgravingen tot realisatie van sleuven, voor de funderingszolen (gelegen zowel
onder als boven het freatisch oppervlak), inclusief het opslaan van te recupereren grond en/of het
verplaatsen naar een anderee plaats binnen het kadastrale perceel van alle overtollige grond.
Meting
• meeteenheid : per m3
• meetcode : het volume wordt gemeten volgens de theoretische minimum doorsnede, die wordt
begrensd door de buitenomtrek van de funderingszolen met een minimum van 20 cm naast de
wanden van het ondergronds metselwerk, zonder rekening te houden met taluds of gebeurlijke
meerbreedte van de sleuven. Meerbreedtes voor bekistingen en bestrijkingen of overdikten van 5
cm ter vervanging ervan zijn een last van dat artikel.
• aard van de overeenkomst : Vermoedelijke Hoeveelheid (VH).
Let wel
De uitgegraven hoeveelheden zijn voor verrekening vatbaar in de diepte, doch niet in de breedte, indien de op de
plannen en in het lastenboek voorziene aanzetdiepte voor de funderingen niet voldoende zou zijn.
Uitvoering
• De funderingssleuven worden uitgegraven tot op drukvaste, ongeroerde en vorstvrije bodem met
een minimum diepte van 80 cm onder het toekomstige maaiveld.
• De werkruimte tussen de sleuven en het ondergronds metselwerk bedraagt tenminste 20 cm.
• Alle te recupereren grond voor wederaanvullingen en/of ophogingen, wordt gestapeld binnen de
bouwplaats op een door het Bestuur aan te duiden plaats. De overtollige grond wordt afgevoerd
naar een andere plaats binnen het kadastrale perceel.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Van aan de noordelijke keermuur van de toegang tot de kelder tot aan het verlengde van de
noordelijke gevel van het gebouw is er een verharding in walsbeton voorzien. Voor het uitvoeren
van de grondwerken voor de funderingszolen zal de walsbeton plaatselijk doorbroken worden. De
dikte van het walsbeton bedraagt 200 mm. De doorbreking zal gestart worden door slijpen in rechte
lijnen. Bij het slijpen zullen de nodige veiligheidsmaatregelen genomen worden in functie van de in
de nabijheid opgestelde koelinstallaties. Zie ook artikel 03.91

Toepassing
Funderingssleuven volgens tekening TECOBE.

12. FUNDERINGEN OP STAAL
12.00. funderingen op staal - algemeen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 206-1 - Beton - Deel 1 : Eisen, gedraging, vervaardiging en overeenkomstigheid (2001)

NBN B 15-001 - Aanvulling op NBN EN 206-1 - Beton - Eisen, gedraging, vervaardiging en overeenkomstigheid (2004)
NBN ENV 1992-3 - Eurocode 2 : Berekening van betonconstructies - Deel 3 : Betonfunderingen (1999)
NBN EN ISO 13793 - Thermische eigenschappen van gebouwen - Thermisch ontwerp van funderingen om opvriezen te
voorkomen (2001)
12.10. funderingszolen/stroken - algemeen

Omschrijving
De post ‘funderingen op staal’ omvat de ondiepe fundering van het bouwwerk, bestaande uit
funderingszolen of -stroken, die op vorstvrije diepte aangezet worden.
De aanneming omvat het leveren en plaatsen van de materialen, de uitvoering van de in de plannen
vermelde funderingswerken. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van
het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing
in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het uitgraven van de sleuven, het effenen en waterpas maken van de grond;
• de levering en plaatsing van een polyethyleenfolie;
• de levering en verwerking van het beton, inclusief de eventuele wapening en hulpstukken voor het
plaatsen en bevestigen, de eventuele bekistings- en ontkistingswerken;
• de eventuele uitsparingen en leidingdoorvoeren;
• de uitvoering van alle vereiste zettingvoegen;
• de eventuele bescherming van de betonoppervlakken bij nadelige weersomstandigheden, de
levering, plaatsing en verwerking van alle daartoe benodigde grondstoffen en materialen.
Meting
opmeting wordt de meting in principe steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : m3.
• meetcode : netto uit te voeren volume volgens de afmetingen aangeduid op de plannen
• aard van de overeenkomst : Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materialen
• De kwaliteit van het beton beantwoordt aan de norm NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004).
• De eventuele bekistingen worden naar keuze van de aannemer uitgevoerd.
• Het wapeningsstaal beantwoordt aan de reeks NBN A 24 (1986 en addenda).
• Ingeval van staalvezelwapening is een ATG-conformiteitsattest (of gelijkwaardig) vereist voor de
staalvezels.
Uitvoering
DIEPTEPEILEN - AFMETINGEN
• De diepte van de funderingen is uit te voeren tot op vorstvrije diepte, op draagkrachtige grond en/of
in overeenstemming met bijzondere plaatselijke bouwreglementen. De afmetingen van de
funderingen op staal worden opgegeven in de uitvoeringsplannen.
• Als tijdens de uitvoering blijkt dat de bodem niet de eigenschappen bezit die verwacht werden,
beslist de ingenieur in overleg met de aannemer, welke maatregelen genomen worden. Voor dit
bijkomend werk wordt een verrekening opgemaakt.
BEKISTINGEN - UITZETTINGSVOEGEN - WAPENING
• Voor het ondergrondse gedeelte van de funderingen, staat het de aannemer vrij de uitgravingen in
talud uit te voeren en geen bekisting te gebruiken. In dat geval zullen de funderingen overal een
minimumbreedte hebben zoals aangeduid op de plannen en zal geen supplement aangerekend
worden voor de grotere hoeveelheden gebruikt beton.
• In geval de fundering gewapend wordt, zullen de nodige afstandshouders worden geplaatst om de
vereiste betondekking te bekomen. Wapeningsnetten worden geplaatst met een overlapping van
een volle maas en aan de hoeken gebonden.

STORTEN
• De funderingen worden pas volgestort nadat de afmetingen en peilen samen met de architect
werden gecontroleerd.
• Indien op het moment van het storten de bodem van de uitgegraven sleuf te sterk uitgedroogd of
doorweekt is of blootgesteld is geweest aan vorst-dooi-cycli, moet de aangetaste laag worden
verwijderd en vervangen door verdicht zand.
• Het beton wordt zo vlug mogelijk na de uitgraving van de sleuven gestort op een horizontaal effen,
droge, stabiele en schone ondergrond, desgevallend voorzien van een geomembraan. Het beton
wordt zodanig gestort en verdicht dat er geen enkele holte tot stand komt. Het bovenvlak wordt
horizontaal en effen afgewerkt tot op de vereiste peilen.
• De aannemer voorziet de nodige bescherming van de betonoppervlakken bij nadelige
weersomstandigheden.
Keuring
De aannemer verwittigt de architect minstens 2 werkdagen op voorhand, ter controle van de de
uitgraving en/of eventuele bekisting en wapening.
12.12. funderingszolen - stortklaar beton / gewapend |VH|m3

Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit : conform NBN EN 206-1 & NBN B 15-001 (2004)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
Volgens studie Tecobe Volgens studie Tecobe keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens stabiliteitsstudie: staal BE 500 S of DE 500 BS.

Uitvoering
• De studie is overeenkomstig artikel 26.01 algemeen - betonstudie
• De breedte van de sleuven is aangeduid op de plannen.
• Vochtwerende laag : PE-folie, dikte min. 0,2 mm
Toepassing
Funderingszolen volgens tekening TECOBE.

20. OPGAAND METSELWERK
20.00. opgaand metselwerk - algemeen
Omschrijving
De post "opgaand metselwerk" omvat alle elementen, werken en leveringen m.b.t. de bovengrondse
metselwerken, dewelke noch met de grond in aanraking komen, noch aan weersinvloeden zijn
blootgesteld. Hierin begrepen zijn alle dragende binnenmuren, binnenspouwbladen (het langs
binnengelegen deel van de buitenmuren), alsook de massieve buitenmuren, welke worden voorzien
van een gevelbepleistering. In overeenstemming met de bepalingen van het bijzonder bestek, dienen
de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens expliciete uitsplitsing in de
samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten
• de voorbereiding van de werken, het plaatsen van de nodige stellingen, ...;
• de levering en voorbereiding van de stenen of blokken en de metselmortels, ...;
• de eigenlijke uitvoering van het metselwerk en de nodige beschermingsmaatregelen, ...;
• de nodige vochtisolaties/-folies tegen capillair vocht;
• de prefab deur- & raamlateien, alsook prefab verdeelbalkjes, voorzover niet afzonderlijk verrekend
onder hoofdstuk 26 en/of 27;
• de nodige klossen voor de bevestiging van het binnen- en buitenschrijnwerk;
• de verbindingselementen en/of -wapeningen voor kruisende muren, alsmede alle verankeringen aan
niet ingebonden achterliggende muren of van achterliggende muren aan een betonskelet;
• het meegaand voegwerk van alle zichtbaar blijvend metselwerk (desgevallend verrekend als
supplement zie rubriek 20.30).
• een eventuele mortelbepleistering op de buitenzijde van het binnenspouwblad (betonsteen);
• het verwijderen van de voor de werken nodige beschermingen, stellingen, afdekzeilen, ...;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Let wel
• De respectievelijke vochtisolaties voor de afwatering van regen- en condensatiewater in spouwenmuren zijn
inbegrepen in hoofdstuk 23 - gevelmetselwerk, maar worden geplaatst in coördinatie met de uitvoering van
het binnenspouwblad.
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m3, uitgesplitst volgens muurdikte, aard en toepassing (binnenspouwblad,
dragende binnenmuren, ...).
• meetcode : de metselwerken wordt gemeten volgens hun geometrische vorm, alle afmetingen
uitgedrukt in cm. De lengte van de muren wordt gemeten in de as van het onderdeel, bij
ontmoetingen en kruisingen wordt de dikkere muur doorgemeten. Geen enkel volume wordt
tweemaal in rekening gebracht. Openingen of geïncorporeerde bouwelementen met een ingenomen
muuroppervlakte groter dan 0,30 m2 worden afgetrokken (bv. sommige lateien en ringbalken, voor
zover zij althans afzonderlijk in rekening worden gebracht in hoofdstuk 26 en/of hoofdstuk 27). De
opleg van draagvloeren op het dragend binnenspouwblad wordt afgetrokken; de dragende
binnenmuren worden gemeten tussen de vloerlagen (cfr. meetcode 28.00 draagvloeren gewapend
beton - algemeen). Het metselwerk rond rook- & verluchtingskanalen wordt als volle muur gemeten
voor kokeropeningen tot 0,12 m2 (zie ook hoofdstuk 25).
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
A. METSELSTENEN
REFERENTIENORMEN
NBN B 23-002 - Gevelbaksteen (met erratum) + addenda 1&2 - Vorstproef (1986) -> zie hoofdstuk 23
NBN B 23-003 - Baksteen voor niet-decoratief metselwerk + addendum - Vorstproef (1991)
NBN B 21-001 - Metselstenen - Specificaties voor betonmetselstenen + addendum (1988)

NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen (1989)
NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van kalkzandsteen (1988)

NBN B 24-001 - Metselstenen - Terminologie (1981)
NBN B 24-002 - Metselstenen - Algemene begripsomschrijvingen (1986)

NBN B 24-201 t/m 210 - Proeven op metselstenen + addenda (1974)
NBN B 27-009 - Keramische producten voor wanden vloerbekledingen - Vorstbestandheid : Vorst/dooicyclussen (addendum 2
= vorstproef voor baksteen) (1996)
NBN B 27-010 - Vorstbestandheid - Vermogen tot wateropslorping door capillariteit (1983)
NBN B 27-011 - Prestatiecriteria + addendum (1987)

NBN EN 771 - deel 1 t/m 6 - Voorschriften voor metselstenen (2003)
NBN EN 772 - deel 1 t/m 20 - Proeven op metselstenen (2000)

NBN EN 845 - deel 1 t/m 11 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren (2001)
NBN EN 846 - 1 t/m 11 - Beproevingswijzen voor metselwerktoebehoren (2000)

NBN B 04-001 - Maatafstemmingen voor gebouwen - Basisbegrippen - Gebruiksprincipes - Voorkeursmodulen (1981)
NBN S 21-201 t/m 20 - Brandbeveiliging in de gebouwen met errata en addenda (1980)

NBN 713-020 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand van bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand
van bouwelementen (met erratum + addenda)
Brandveiligheid van gebouwen : KB van 7/7/1994, aangevuld met KB van 31/12/96 en vervangen door bijlagen 1 tot 5 van KB
van 19/12/1997
prNBN S 01-400 - Akoestiek - Maatstaven voor geluidswering (1991)
NBN S 01-401 - Akoestiek - Grenswaarden voor de geluidsniveaus om het gebrek aan comfort in gebouwen te vermijden (1987)
NBN ISO 717-1 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 1 : Luchtgeluidsisolatie
(1997)
NBN ISO 717-2 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 2 : Kopgeluidsisolatie
(1997)
NBN B 62-002 - Berekening van warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen (1987) + addendum 1 (2001)
NBN B 62-200 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de
bouwmaterialen : Algemeenheden (1977)
NBN B 62-201 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de
bouwmaterialen door de methode van de verwarmingsplaat met schutring (1977)
NBN B 62-204 - Bepaling van de warmtetransmissiecoëfficient van bouwdelen (1979) -> vervangen door NBN EN ISO 8990
B. METSELMORTELS
REFERENTIENORMEN
NBN B 14-001 - Metselmortel (1985)
NBN B 14-201 t/m 221 - Proeven op mortel (1973-1984)
NBN EN 998-2 - Specificaties voor mortels - Deel 2 : Metselmortel (2003)
NBN EN 1015 - Beproevingswijzen voor metselwerkmortel (1999)
NBN EN 413-1 - Metselcement - Deel 1: Samenstelling, specificaties en conformiteitscriteria (2004)
NBN ENV 413-2 - Metselcement - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
NBN EN 932-1 - Beproevingsmethoden voor algemene eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Methoden voor
monsterneming (1996)
NBN EN 933-1 - Beproevingsmethoden voor geometrische eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Bepaling van de
korrelverdeling - Zeefmethode (1997)
NBN EN 197-1 - Cement - Deel 1 : Samenstelling, specificatie en overeenkomstigheidscriteria voor gebruikelijke
cementsoorten (2000) (vervangt NBN B 12-001)
NBN EN 197-2 - Cement - Deel 2 : Overeenkomstigheidsbeoordeling (2000)
NBN EN 459-1 - Bouwkalk - Deel 1 : Definities, specificaties en conformiteitscriteria (1995)
NBN EN 459-2 - Bouwkalk - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)

NBN EN 934 - 3 - Hulpstoffen voor beton, mortel en injectiemortel - Deel 3: Hulpstoffen voor metselmortel - Definities, eisen,
overeenkomstigheid, markering en etikettering (2004)
NBN EN 480 - Hulpstoffen voor beton, mortel en injectiemortel - Beproevingsmethoden (2002)
Nuttige informatie : 'Memento - Cement / Beton' van Febelcem en 'Handboek Snelbouwbaksteen' van de
Belgische Baksteenfederatie.

LIJMMORTELS (VOOR CELLENBETON / KALKZANDSTEEN / BAKSTEEN)
• De kleefmortels (of mortellijmen) bestaan uit een compleet mengsel, dat voor de mortelbereiding
enkel toevoeging van zuiver water vergt en tot een smeuïge massa wordt vermengd. De
samenstelling van het mengsel bestaat hoofdzakelijk uit Portlandcement, gewassen wit zand,
desgevallend aangevuld met microvezelige bewapening en toevoegingproducten bestemd om de
aanhechting van de mortel tussen de blokken te verbeteren.
• De aannemer dient vooraf de verenigbaarheid van de mortellijm met de te verwerken
blokken/stenen na te gaan, dienaangaande volgt hij de voorschriften van de fabrikant. De lijmen
moeten over een doorlopende technische goedkeuring beschikken.
• Bij de verwerking van de kleefmortels dient men erover te waken dat de omgevingstemperatuur
minimaal 5° C en maximaal 35° C bedraagt. De klaargemaakte hoeveelheid moet binnen de 3 uur
worden verwerkt.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
STS 22 - Deel 3 - Uitvoering metselwerk voor laagbouw (1987)
NBN B 04-001 - Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen (1981)

NBN B 24-211 - Proeven op metselwerk - Druk op muurtje + addendum (1978)
NBN B 24-212 - Proeven op metselwerk - Druk op muur + addendum (1976)

NBN B 24-301 - Ontwerpen en berekening van metselwerk (met erratum) (1980)
NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981)

NBN B 62-002 - Berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënt van wanden van gebouwen (1987)
NBN ENV 1996 -1-1 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 1-1 : Algemene regels voor gebouwen - Regels voor
gewapend en ongewapend metselwerk, samen met Belgische toepassingsrichtlijn (gehomologeerde versie + NAD) (2002)
NBN ENV 1996 -1-2 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 1-2 : Algemene regels - Brandbeveiligend ontwerp, samen
met Belgische toepassingsrichtlijn (gehomologeerde versie + NAD) (2002)
NBN ENV 1996- 1-3 - Eurocode 6 - Berekening van metselwerk - Deel 1-3 : Algemene regels voor gebouwen - Bijzondere
regels voor zijdelingse belasting (NAD) (2001)
NBN ENV 1996 -2 - Eurocode 6 - Berekening van metselwerk - Deel 2 : Ontwerp, keuze van bouwstoffen en uitvoering van
metselwerk (2002)
NBN ENV 1996 -3 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 3 : Vereenvoudigde rekenwijzen en eenvoudige regels voor
metselwerk (1999)
VERWERKINGSMODALITEITEN
Gelijmd metselwerk
• Bij gelijmd metselwerk (baksteen, cellenbeton of kalkzandsteen) wordt eerst een aanzetlaag in
traditionele mortel voorzien. De aanmaak en de verwerking van de lijm gebeurt volgens de
voorschriften van de fabrikant. Te lijmen blokken worden nooit bevochtigd.
• De lijm wordt met behulp van een aangepast getand truweel of speciale rol aangebracht,
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. De gemiddelde voegdikte bedraagt 2 à 3 mm,
uitpuilende lijmvoegen worden afgestoken met een metalen spaan.
METSELWERKVERBAND - MAATVOERING - TOLERANTIES
Alle regels der kunst worden in acht genomen om aan het metselwerk een regelmatig en verzorgd
uitzicht te geven, waarbij :
• alle muren loodrecht, haaks en goed vlak worden uitgevoerd : alle randen en muuropeningen staan
volkomen in het lood, het dagvlak is goed effen. Per laag zal met de koord gemetseld worden. Het
werk zal worden afgekeurd wanneer de toleranties inzake de venster- en deuropeningen niet
nageleefd zijn.
• alle voegen overal even dik, horizontaal en rechtlijnig zijn. De gemiddelde voegdikte bedraagt
nominaal 10 à 12 mm, rekening houdend met de toleranties op de gebruikte metselsteen. De
gemiddelde voegdikte wordt gecontroleerd op 10 lagen metselwerk.
• alle stootvoegen verspringen. Behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek worden de
muren opgetrokken in halfsteensverband (snelbouw).
• alle zichtvlakken van het zichtbaar blijvend metselwerk uitsluitend worden uitgevoerd met elementen
met een lengte groter dan een halve metselsteen. Passtenen worden mechanisch verzaagd en niet
gekapt.

SPOUWOPVATTING - GEVELOPENINGEN
• De spouwen moeten volledig vrij blijven van mortelresten, steenbrokken en ander afval. Hiertoe
wordt de spouwmuur verplicht in drie afzonderlijke fasen opgetrokken (zie hoofdstuk 23 -
gevelmetselwerk), zodat een vlotte controle op de goede uitvoering mogelijk blijft.
• Bij het traditioneel parementwerk, wordt ter hoogte van raam- en deuropeningen een standaard
aanslag van 50 mm voorzien, met een maximale afwijking van 5 mm. De aanslagen laten toe de
raamkaders tot circa 20 à 30 mm achter de dagkant van de ruwbouw te plaatsen en bijkomend te
isoleren. Rechtstreeks contact tussen binnenspouwblad en parament wordt niet toegestaan.
• Aan de deuren raamopeningen wordt overeenkomstig de aanduidingen op de plannen :
⇒ geen retour voorzien. Er wordt steeds en vochtisolatie voorzien, dewelke tegen het
buitenspouwblad wordt aangedrukt d.m.v. een extra isolatielaag. De vochtisolatie wordt minstens
50 mm breder voorzien dan de eventuele contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal
moet verenigbaar zijn met de voegvulling van het buitenschrijnwerk.
⇒ een retour voorzien. De aanslagen tussen binnen- en buitenspouwblad mogen enkel worden
aangemetst mits tussenplaatsing van een vochtisolatie en isolatiestrook (bv. geëxtrudeerd
polystyreen met een minimum dikte van 3 cm). De vochtisolatie wordt minstens 50 mm breder
voorzien dan de eventuele contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal moet verenigbaar
zijn met de voorziene voegvulling van het buitenschrijnwerk.
VOCHTWERENDE LAGEN
Overeenkomstig de regels van goed vakmanschap en/of volgens aanduiding op plans of
detailtekeningen, worden overal waar nodig waterdichte lagen aangebracht, tegen opstijgend vocht en
de afvoer van regen- of condensatiewater, d.w.z. aan de basis van de spouwmuren, overal waar de
spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een binnen naar een
buitenomgeving (hoger opgaande muren, dakdoorsteken van schouwen). Als regels van goed
vakmanschap worden de richtlijnen en typedetails van het Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde
spouwmuren met gevelmetselwerk” (2003/1) in aanmerking genomen.
• Aan de basis van alle opgaand metselwerk worden anticapillaire membranen aangebracht. De folies
worden geplaatst op alle funderingsmuren, zowel binnen- als buitenmuren, op een laag boven de
pas van het gelijkvloers, hetzij minimum 2 cm tot maximum 6 cm. Behoudens specifieke bepalingen
in het bijzonder bestek, heeft de aannemer inzake de materiaalkeuze voor de anticapillaire
membranen vrije keuze uit rubriek 20.40 anticapillaire membranen - algemeen.
• De folies worden aangebracht over de volledige dikte van de muren en tussen 2 lagen
rivierzandcementmortel gelegd. In de lengterichting worden de folies zoveel mogelijk in één stuk
gelegd, naden zijn voorzien van een overlapping overeenkomstig de respectievelijke
plaatsingsvoorschriften van de aangewende folie.
• Boven alle raam- en deurlateien wordt een waterdichte folie Z-vormig in de spouw aangebracht om
binnengedrongen vocht af te voeren. De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het
buitenspouwblad af en wordt geplooid met de afwatering naar buiten toe. Zijdelings wordt de
vochtwerende laag opgeplooid om te verhinderen dat binnengedrongen vocht in de spouw loopt. De
overlappende naden worden steeds gekleefd of met koudlasstroken bevestigd.
• Teneinde de vochtafvoer uit de spouw mogelijk te maken, worden de nodige verticale stootvoegen
in de horizontale lagen boven de vochtkerende laag open gelaten à rato van circa 2 voegen per
lopende meter en dit over hun gehele hoogte (tot onder de lintvoeg). Per twee bouwlagen wordt de
Z-vormige spouwvochtafwatering niet enkel boven de lateien aangebracht maar doorgetrokken over
het gehele gevelvlak.
• Bij ter plaatse gegoten balken boven deuren raamopeningen, worden tussen de balk en het
buitenspouwblad aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 cm) voorzien,
met tussenvoeging van een vochtscherm. De bevestigingsankers van stalen lintelen worden door
deze isolatie gestoken.
• Aan de voet van de spouwmuren wordt ter hoogte van het maaiveld bovendien een dubbele
vochtwering geplaatst waarvan de bovenste in het binnenspouwblad wordt opgetrokken. Daar waar
het buitenniveau niet horizontaal is, wordt de vochtisolatie trapsgewijze gelegd door boven elkaar
geplaatste overlappende lagen. De plaatsing en plooiing van de lagen verzekeren een
trapafwaartse afwatering. Desgevallend dient de vochtisolatie in de spouwen te steunen op een
afgeschuinde, niet capillaire isolatiestrook (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 cm).
• Ook zal een vochtisolatie voorzien worden tussen alle contactpunten van de spouwmuren, onder
het draagvlak van de gewelven, boven de kelders en de kruipruimten, boven alle betonlateien in
buitenwanden, in de schoorsteenpijpen bij de dakdoorgangen (waarbij men trapsgewijze in de
spouwmuur de helling van het dak volgt ), bij de aansluiting van de aanbouw tegen een hoger
gelegen gevel (tegen het zakwater), en overal waar enig gevaar van waterinfiltratie (doorslaand
regenwater, opstijgend grondwater, zakwater, enz.) kan bestaan.
• Bij bestaande muren wordt de dichtingslaag samen met het opgaand metselwerk geplaatst waarbij
de slabben de volledige dikte van het parament overspannen en achteraan minstens 5 cm tegen het

gevelvlak omhoog geplooid worden. De slabben worden in een voeg van de binnenspouwmuur
gelegd en komen een paar lagen lager door het spouwblad naar buiten. Om het afvoeren van het
binnengedrongen water mogelijk te maken, worden enkele stootvoegen opengelaten in de eerste
laag parement metselwerk boven de slabben à rato van circa 2 voegen per lopende meter en dit
over hun gehele hoogte.
Let wel : De levering en plaatsing van bovenvermelde vochtisolaties maken geen deel uit van een afzonderlijke
post, maar zijn inbegrepen in het opgaand metselwerk en/of het gevelmetselwerk. De aan te wenden materialen
voor vochtwerende folies voor afvoer van regen- of condensatiewater in spouwmuren worden nader beschreven
in rubriek 23.40 vochtisolaties / spouw - algemeen.
HORIZONTALE BELASTINGEN - VERBINDINGEN & VERANKERINGEN

Om aan horizontale krachten te weerstaan zullen de bouwonderdelen zelf buigstijf zijn en moeten de
verbindingen tussen horizontale en verticale onderdelen de schuifkrachten kunnen overbrengen. In de
twee loodrechte richtingen dienen hiertoe een voldoende aantal dragende wanden voor te komen, die
organisch met elkaar verbonden zijn. De daartoe vereiste verbindingen en verankeringen van het
metselwerk, onderling en/of in samenhang met andere bouwelementen, dienen te beantwoorden aan
de uitvoeringsprincipes zoals uiteengezet in STS 22.22-23.. De nodige stalen van de voorziene
verbindings- en verankeringsmaterialen worden vooraf ter goedkeuring voorgelegd aan de architect.
De onderlinge verbindingen en bijkomende verankeringen worden als volgt opgevat :
• Alle muren die een geheel vormen, worden tezelfdertijd opgetrokken. Verbindingen tussen
gelijkaardig metselwerk moeten tot stand komen door de continuïteit van het steensverband.
• Haakse muren worden in verband in elkaar gewerkt (indien onmogelijk: om de laag verankeren met
omgeplooide wapeningsstaven).
• Kruisende muren worden voorzien van een verbindingswapening bestaande uit 2 staven betonstaal
diameter 6 mm in de voegen ingewerkt over een afstand van 50 cm ten opzichte van het kruispunt
van beide muren. Er worden minstens 2 wapeningen per meter hoogte voorzien.
• Achterliggende of haakse muren worden overeenkomstig de voorziene metselstenen
⇒ in metselverband aan de doorgaande muren gekoppeld (standaard werkwijze).
⇒ met verbindingswapeningen uit betonstaal, diameter 6 mm, in de voegen van de doorgaande muur
ingewerkt. De wapeningen worden om de 60 cm geplaatst over een lengte van minimum 50 cm in
beide muurdelen. In de doorgaande muur verlopen ze afwisselend links en rechts.
⇒ verbonden d.m.v. een doorlopende dwarswapening in diagonaalvorm, bestaande uit een
geprefabriceerd netwerk samengesteld uit 2 geprofileerde langsdraden of een gelijkwaardig
systeem ingewerkt in de voegen van de doorgaande muur. Een gelijkaardige wapening wordt in de
voeg van de doorgaande muur geplaatst. Ten opzichte van het verbindingspunt heeft de wapening
een lengte van 50 cm in elke richting. Er worden minstens 2 wapeningen per meter hoogte
voorzien.
⇒ verbonden aan de doorgaande muur d.m.v. gegalvaniseerd bandijzers 40 x 2 mm van circa 35 cm
lengte, die om de 60 cm met gegalvaniseerde nagels van 8 cm lengte per kant worden genageld in
de langsvoeg.
• Betonkolommen worden om de 60 cm mechanisch met het metselwerk verbonden. De muren
worden tegen het betonskelet aangesloten met bandijzer 40x2 mm om de 60 cm hoogte bevestigd
aan de betonstructuur en over een afstand van 50 cm ingewerkt in het metselwerk.
• Andere structuurelementen worden verbonden met het metselwerk d.m.v. aangepaste ankers. De
tussenafstand ervan bedraagt ten hoogste 60 cm.
• Verankeringen van muren aan bestaande constructies : in principe worden de muren verankerd
door het inwerken in verband in de bestaande muren. Is dit niet mogelijk dan wordt om de 50 cm
een voegband in het metselwerk ingewerkt en aan de bestaande constructie verankerd. Analoge
verankeringen worden aangebracht om de 50 cm horizontaal en verticaal tussen de twee gedeelten
van een muur, samengesteld uit twee maal een halve steen.
• Bij de verbinding van niet-dragende muren met vloeren wordt, indien gevaar bestaat tot scheuren en
barsten, rekening gehouden met de mogelijke maatregelen zoals voorgesteld in STS 22.23.15.
• Vrijstaande muren worden geschoord tegen inwerking van de wind.
Veiligheid
Keuring
MATERIALEN
De levering, bemonstering en beproeving van de materialen gebeurt overeenkomstig de
respectievelijke normen. Indien de metselstenen geleverd worden onder het BENOR-merk van
overeenkomstigheid, kunnen zij volgens NBN B 23-003 worden vrijgesteld van de opgelegde proeven
inzake de karakteristieken van de metselstenen zelf. Bij twijfelgevallen omtrent de kunnen

drukproeven op muurtjes worden uitgevoerd overeenkomstig de methode beschreven in NBN B 24-
211.
UITVOERING
Overeenkomstig NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981), aangevuld met NBN B 04-001 -
Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen en NBN B
06-008 - Grootste toelaatbare afwijkingen voor gebouwen - Steenachtige draagsystemen (1994).
• Alle muren hebben correcte afmetingen en worden loodrecht, haaks en goed vlak uitgevoerd,
overeenkomstig NBN B 24-401.
⇒ per verdiepingshoogte (tussen 2,5 - 3,5 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de
loodrechte stand (schietlood) beperkt te blijven tot 8 mm.
⇒ de grootste afwijking op de lengte van een muur mag nooit meer dan 4 cm bedragen volgens
onderstaande tabel :
Lengtemaat (m) Toegestane afwijking (cm)
L < 1,25 +/- 1
1,25 < L < 3,43 +/- 1,5
3,43 < L < 7,29 +/- 2
7,29 < L < 13,31 +/- 2,5
13,31 < L < 21,97 +/- 3
21,97 < L < 33,75 +/- 3,5
33,75 < L +/- 4
• Voor de toleranties inzake de raam- en deuropeningen bedragen de afwijkingen t.o.v. de nominale
afmetingen maximaal :
⇒ bovenste maatverschil : 1 cm
⇒ onderste maatverschil : 0 cm
• Het werk kan worden afgekeurd indien bovenstaande toleranties niet nageleefd zijn. Wanneer de
uitvoering van het metselwerk onderworpen is aan de controle door een onafhankelijke instelling
(bv. in functie van het bekomen van een BENOR-merk) kunnen bijzondere uitvoeringstoleranties
worden opgelegd :
⇒ de grootste afwijking op de hoogte van een muur bedraagt 7,5 mm op 3m en de grootste afwijking
op de volledige lengte bedraagt 5mm op 5m.
⇒ per verdiepingshoogte (2,95 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de loodrechte stand
(schietlood) beperkt te blijven tot 3 mm.
⇒ het vlakheidsgebrek (over 2,5 m) dient beperkt te blijven tot 5 mm.
PROEVEN
NBN EN 1052-1 - Metselwerkproeven - Deel 1: Bepaling van de druksterkte (1998)
NBN EN 1052-2 - Metselwerkproeven - Deel 2: Bepaling van de buigsterkte (1999)
NBN EN 1052-3 - Metselwerkproeven - Aanvangsschuifsterkte (2002)
NBN EN 1052-4 - Metselwerkproeven - Schuifsterkte met inbegrip van de waterkerende laag (2000)
20.10. binnenspouwblad - algemeen

Omschrijving
Worden begrepen in deze rubriek : alle binnenspouwbladen uitgevoerd in blokken of stenen. Het
buitenspouwblad (parementmetselwerk) is voorzien in rubriek 23.10 parement - algemeen.
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m3,.
• meetcode : de metselwerken wordt gemeten volgens hun geometrische vorm, alle afmetingen
uitgedrukt in cm. De lengte van de muren wordt gemeten in de as van het onderdeel, bij
ontmoetingen en kruisingen wordt de dikkere muur doorgemeten. Geen enkel volume wordt
tweemaal in rekening gebracht. Openingen of geïncorporeerde bouwonderdelen met een
ingenomen muuroppervlakte groter dan 0,30 m2 worden afgetrokken (bv. de lateien en eventuele
ringbalken, in zover zij afzonderlijk in rekening worden gebracht in hoofdstuk 26 en/of hoofdstuk 27).
De opleg van draagvloeren op het dragend binnenspouwblad wordt afgetrokken; de dragende
binnenmuren worden gemeten tussen de vloerlagen (cfr. meetcode 28.00 draagvloeren gewapend
beton - algemeen). Het metselwerk rond rook- & verluchtingskanalen wordt als volle muur gemeten
voor kokeropeningen tot 0,12 m2 (zie ook hoofdstuk 25).

20.16. binnenspouwblad - cellenbeton |FH|m3

Materiaal
De cellenbetonblokken zijn volle metselstenen in cellulair materiaal, bekomen na behandeling onder
hogedrukstoom (autoclavering), van gemalen silicaathoudende grondstoffen, hydraulische
bindmiddelen, een hulpstof bestemd om de cellulaire structuur te vormen en eventueel andere
bestanddelen. De blokken zijn glad gestructureerd en hebben een witte tot heldergrijze kleur. Zij
beantwoorden aan de bepalingen van NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor
geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen (1989), aangevuld met NBN EN 771-4 - Voorschriften voor
metselstenen - Deel 4: Cellenbetonsteen (2003). Zij zijn drager van het Benor-keurmerk, bij iedere
levering wordt een certificaat van oorsprong gevoegd. De blokken worden geleverd in een krimpfolie
en in droge toestand gehouden tot verwerking. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter
goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : overeenkomstig de aanduidingen op plan / E
⇒ Binnenspouwblad : 175 mm
• Formaten (l x b x h) : modulair formaat op voorstel van de aannemer
• Oppervlaktetextuur : geribd
Prestatiecriteria
• Kwaliteitscategorie : C3-05
• Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 / tussen 0,4 en 0,6 mm/m.
• Thermische geleidbaarheid (bij 20° in droge toestand) : maximum 0,13 W/mk (categorie C3-05)
Uitvoering
• Studie : ten laste van de aannemer en ter goedkeuring voorgelegd aan de architect / E.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens artikel 20.00 opgaand metselwerk - algemeen, aangevuld
met de voorschriften van de fabrikant.
• De blokken worden verlijmd. Een gebruiksklare kleefmortel door de blokkenfabrikant aanbevolen,
wordt ter goedkeuring aan de ontwerper voorgelegd. Deze kleefmortel bestaat uit een compleet
mengsel, dat voor de mortelbereiding, alleen toevoeging van zuiver water vergt met uitsluiting van
elke andere grondstof. De samenstelling van het mengsel zal hoofdzakelijk bestaan uit
Portlandcement, gewassen wit zand, aangevuld met microvezelige bewapening, en
toevoegingproducten bestemd om de aanhechting van de mortel tussen de blokken te verbeteren.
De lijm bezit een druksterkte van minimum 12,5 N/mm2. De voegdikte van de stootvoeg bedraagt
circa 3 mm. De voegdikte van de lintvoeg bedraagt 2 mm.
Toepassing
• Penant in metselwerk tussen nieuwe deuropening en hoekkolom in gewapend beton.
• H-ligger die de nieuwe deuropening overspant in het binnenspouwblad: opvulling in de ligger als
drager voor het pleisterwerk.

23. GEVELMETSELWERK
23.00. gevelmetselwerk - algemeen
Omschrijving
De post “gevelmetselwerk” omvat alle elementen, werken en leveringen, voor het realiseren van de in
het bijzonder bestek omschreven parementmetselwerken, inclusief alle bijhorende werkzaamheden,
afhankelijk van de aard van de toepassing en/of de samenstelling.
23.10. parement - algemeen

Omschrijving
Het betreft de buitenspouwbladen in gevelmetselwerk. In overeenstemming met de algemene en/of
specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen,
hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de voorbereiding der werken, het plaatsen van de nodige stellingen, beschermingen, afdekzeilen;
• de levering en voorbereiding van alle materialen t.t.z. de stenen of blokken, de mortels, alle
noodzakelijke metalen versterkingselementen voor lateien / rollagen, ankerklossen, L-profielen,
platijzers, de verbindingen met de binnenmuren (spouwankers), aansluitingen met dakranden
(loodslabben), de vochtisolaties ter hoogte van gevelaanzet, gevelopeningen en dakranden, de
vochtweringen en thermische isolatiestroken aan de dagkanten van ramen;
• de eigenlijke uitvoering van het buitenmetselwerk en de eventuele beschermingsmaatregelen, ...;
• de voegwerken, de zettingsvoegen en afwerking;
• het gebeurlijk afwassen en/of afkrabben van de gevel;
• alle meerwerken voor het verwijderen van uitbloeïngen;
• het verwijderen van beschermingen en stellingen;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Meting
• aard van de overeenkomst : Som Over Geheel (SOG)
•
Inbegrepen in de eenheidsprijs zijn :
• de eventuele L-profielen of regelbare ophangconsoles, /voor het opvangen van de rollaag in het
naastliggend metselwerk;
• de nodige vochtisolaties en desgevallend aanvullende thermische isolatiestroken;
• de voegwerken (behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek en/of meetstaat)
•
Materialen
A. METSELSTENEN
REFERENTIENORMEN
NBN B 23-002 - Gevelbaksteen (met erratum) + addenda 1&2 - Vorstproef (1986)
NBN B 21-001 - Metselstenen - Specificaties voor betonmetselstenen + addendum (1988)
NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van kalkzandsteen (1988)

NBN B 24-001 - Metselstenen - Terminologie (1981)
NBN B 24-002 - Metselstenen - Algemene begripsomschrijvingen (1986)

NBN B 24-201 t/m 210 - Proeven op metselstenen + addenda (1974)
NBN B 27-009 - Keramische producten voor wanden vloerbekledingen - Vorstbestandheid : Vorst/dooicyclussen (addendum
2 = vorstproef voor baksteen) (1996)
NBN B 27-010 - Vorstbestandheid - Vermogen tot wateropslorping door capillariteit
NBN B 27-011 - Prestatiecriteria + addendum (1987)

NBN EN 771 - deel 1 t/m 6 - Voorschriften voor metselstenen (2003)
NBN EN 772 - deel 1 t/m 20 - Proeven op metselstenen (2000)
NBN EN 845 - deel 1 t/m 11 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren (2001)
NBN EN 846 - deel 1 t/m 1 - Beproevingswijzen voor metselwerktoebehoren (2000)

NBN B 04-001 - Maatafstemmingen voor gebouwen - Basisbegrippen - Gebruiksprincipes - Voorkeursmodulen (1981)
NBN B 62-002/A1 - Berekening van warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen (2001)
Inzake de algemene begripsbepalingen "metselstenen", zie ook 20.00 opgaand metselwerk - algemeen.
B. METSELMORTELS
REFERENTIENORMEN
NBN B 14-001 - Metselmortel (1985)
NBN B 14-201 t/m 221 - Proeven op mortel (1973-1984)

NBN EN 1015 - Beproevingswijzen voor metselwerkmortel (1999)
NBN ENV 413-1 - Metselcement - Deel 1 : Specificatie (1995)

NBN ENV 413-2 - Metselcement - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
NBN EN 13139 - Toslagmaterialen voor mortel (2002)

NBN EN 933-1 - Beproevingsmethoden voor geometrische eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Bepaling van de
korrelverdeling - Zeefmethode
NBN EN 197-1 - Cement - Deel 1 : Samenstelling, specificatie en overeenkomstigheidscriteria voor gebruikelijke
cementsoorten (2000) (vervangt NBN B 12-001)
NBN EN 197-2 - Cement - Deel 2 : Overeenkomstigheidsbeoordeling (2000)
NBN EN 459-1 - Bouwkalk - Deel 1 : Definities, specificaties en conformiteitscriteria (1995)
NBN EN 459-2 - Bouwkalk - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
BESTANDDELEN
• Het cement beantwoordt aan de voorschriften van NBN EN 197-1&2 en draagt het BENOR-
keurmerk. Er zal geen cement gebruikt worden dat vliegas of sulfaten bevat teneinde uitbloeiingen
te voorkomen.
• De poederkalk (kalkhydraat Ca(OH)2 of gebluste kalk) beantwoordt aan de voorschriften van NBN
ENV 459-1&2.
• Het zand beantwoordt aan de voorschriften van :
NBN EN 13055-1 - Lichte toeslagmaterialen - Deel 1: Lichte toeslagmaterialen voor beton en mortel (2002)
SAMENSTELLING
• De mortels worden onderverdeeld in genormaliseerde klassen volgens NBN B 14-001 (1985) :
CATEGORIE SAMENSTELLING
M1 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke Minimum 400 kg cement (sterkteklasse 32,5) per m3 droog
sterkte (f'bk)corr groter dan 20 N/mm2. zand (= 1 deel cement voor 3 delen zand)
M2 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke Minimum 300 kg cement (sterkteklasse32,5) per m3 droog
sterkte (f'bk)corr tussen 12 en 48 N/mm2. zand (= 1 deel cement voor 4 delen zand)
250 kg cement (sterkteklasse32,5) en 50 kg vette
M3 (bastaardmortel) met een verbeterde karakteristieke
poederkalk per m3 droog zand (= 2 delen cement en 1 deel
sterkte (f'bk)corr tussen 8 en 32 N/mm2.
poederkalk voor 9 delen zand).
C. VOEGMORTELS
De voegmortel moet aangepast zijn aan de aard van de steen en de kenmerken van de legmortel. De
aannemer zal onder zijn verantwoordelijkheid vooraf de metsel- en de voegmortel onderzoeken om de
verenigbaarheid van beide mortels na te gaan. De aannemer is verantwoordelijk voor de goede
hechting van de voegen.
• De voegmortel bevat de nodige toeslagproducten om volgende eigenschappen te verzekeren : een
goede aanhechting, kleurvastheid, waterdichtheid in de massa, krimpen barstvrijheid, afwezigheid
van faiencering, waarbij uitbloeiïngen en roestvlekken worden vermeden.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN B 04-001 - Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen (1981)

STS 22 - Deel 3 - Uitvoering metselwerk voor laagbouw (1987)
NBN B 24-211 - Proeven op metselwerk - Druk op muurtje + addendum (1978)
NBN B 24-212 - Proeven op metselwerk - Druk op muur + addendum (1976)
NBN B 24-301 - Ontwerpen en berekening van metselwerk (met erratum) (1980)
NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981)
TV 208 - Opvoegen van metselwerk (WTCB, 1998)
Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1) - Typedetails
LATEIOPVATTING
• De rollaag boven de raam- en deuropeningen wordt, overeenkomstig de voorschriften in het
bijzonder bestek, en aangepast aan de karakteristieken van de achterliggende betonnen
draagstructuur en/of het binnenspouwblad, verankerd d.m.v.
⇒ een continu L-profiel uit verzinkt, zoals beschreven in rubriek 27.20. Met het oog op het behoud
van een beperkte voeg (5-10 mm) en egale aansluiting op het buitenschrijnwerk worden de
profielen opgesteld met de buitenzijde van de opstaande kant in hetzelfde vlak als de binnenzijde
van het buitenspouwblad (de gevelstenen dienen hiertoe zo nodig machinaal te worden
uitgefreesd).
GEVELOPENINGEN
Indien het gewoon parementwerk betreft, zal ter hoogte van raam- en deuropeningen een standaard
aanslag van 50 mm worden voorzien, met een maximale afwijking van +/- 5 mm. Deze aanslagen
moeten toelaten de raamkaders tot circa 20 à 30 mm achter de dagkant van de ruwbouw te plaatsen
(zie ook hoofdstuk 40).
VOCHTISOLATIES
Overeenkomstig de aanduidingen op de plans en/of detailtekeningen worden de nodige vochtisolaties,
voor de afvoer van regen- en condensatiewater, aangebracht aan de basis van de spouwmuren,
overal waar de spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een
binnen naar een buitenomgeving (bvb. hoger opgaande muren, dakdoorsteken van schouwen e.d.).
• Als regels van goed vakmanschap zullen de richtlijnen en principedetails opgenomen in het
Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1) in acht
worden genomen.
• De vochtisolaties bestaan standaard uit een polyethyleenfolie (PE, 450 gr/m2) of een gelijkwaardig
materiaal, overeenkomstig het bijzonder bestek. In de lengterichting worden de folies zoveel
mogelijk in één stuk geplaatst, naden zijn voorzien van een voldoende overlapping overeenkomstig
de voorschriften van de fabrikant. De naden worden gekleefd of met koudlasstroken bevestigd.
Let wel : De voorgeschreven materialen voor de vochtisolatie kunnen afzonderlijk worden gespecificeerd onder
rubriek 23.40, maar zijn standaard inbegrepen in de eenheidsprijs.
• Bij het openen van bestaande gevels zullen voorgevormde spouwgoten ingewerkt worden.
• De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het buitenspouwblad af en wordt geplooid met
de afwatering naar buiten toe. Teneinde de ventilatie van de spouw te mogelijk te maken en
vochtafvoer te verzekeren, worden in de horizontale lagen boven de anticapillaire membranen, de
nodige stootvoegen open gelaten, .
• De vochtisolaties zullen waar mogelijk volledig gesteund zijn met een afgeschuinde, niet capillaire
en onrotbare isolatiestrip volgens STS 08.82. (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte minimaal 3 cm).
Bij ter plaatse gegoten balken boven deuren raamopeningen, worden tussen de balk en het
buitenspouwblad aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 / ... cm)
voorzien, met tussenvoeging van een vochtscherm. Spouwhaken en/of linteelankers worden door
deze isolatie gestoken.
• Bij een retour van de binnenmuur ter hoogte van de dagkanten aan ramen en deuren worden
tussen het binnen- en buitenspouwblad steeds aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd
polystyreen, dikte 3 cm) voorzien, met tussenvoeging van een vochtscherm, dat minstens 50 mm
breder is dan de contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal moet verenigbaar zijn met de
voorziene voegvulling rond het buitenschrijnwerk.
23.17. parement - recuperatiesteen / renovatie |SOG|

Materiaal
De herstellings- en/of aanpassingswerken aan het bestaande parement worden uitgevoerd in
stenen gerecupereerd uit de afbraak zoals voorzien in artikel 03.21 De stenen worden zorgvuldig
uitgeselecteerd en zijn steeds goed gebakken.

De recuperatiestenen zijn alle van dezelfde soort en oorsprong en worden gesorteerd naar dezelfde
afmetingen. Alle paramentvlakken worden voorafgaandelijk schoongemaakt. Mortelbramen en kalk
deeltjes worden verwijderd en de randen vrijgemaakt. Er mag geen spoor van uitgelopen
mortelspecie, vuil, verontreiniging of roest meer zichtbaar zijn. De te gebruiken recuperatiesteen moet
voor de werken ter keuring worden voorgelegd aan de architect en de bouwheer.
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot : categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985).
• Het metselwerk wordt uitgevoerd overeenkomstig het bestaande parement
• Spouwopvatting : overeenkomstig het bestaande parement
• Open stootvoegen : boven nieuwe te maken muuropening voor nooduitgang
• Spouwhaken : verzinkt staal diam. min. 4 mm
• Lateiopvatting : continu L-profiel uit verzinkt staal
• Voegsamenstelling : qua kleur en textuur aansluitend bij het bestaande voegwerk.
• Voegbreedte : overeenkomstig het bestaande parement
• Voegtype : overeenkomstig het bestaande parement
• Voegafwerking : overeenkomstig het bestaande parement
Toepassing
• Herstellen van het parement rond de nieuw te maken opening voor de nooduitgang.
• Herstellen van beschadigingen aan parement na wegnemen van kooiladder en bordes aan
noordgevel.
23.40. vochtisolatie / spouw - algemeen

Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van de vochtisolaties, vereist als waterkering tussen de spouw en
het buitenmetselwerk, met het oog op een efficiënte afvoer van alle infiltrerend regen- en/of
condensatiewater. De vochtisolaties worden aangebracht aan de basis van de spouwmuren, overal
waar de spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een binnen naar
een buitenomgeving (hoger opgaande muren).
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM). Inbegrepen in de prijs van het parementwerk
Materialen
Indien de vochtisolatiematerialen niet nader worden gespecificeerd in het bijzonder bestek maakt de
aannemer een keuze uit onderstaande producten, in zoverre deze verenigbaar zijn met de
voorschriften van de fabrikant, de aard van de toepassing en de voorgeschreven gevelmaterialen.
Uitvoering
Overeenkomstig de uitvoeringsdetails en/of de principedetails, zoals opgenomen in het Informatieblad
van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1).
Zie ook uitvoeringsvoorschriften hoofdstuk 20.00. Overeenkomstig het toepassingsgebied gelden
onderstaande richtlijnen :
• De vochtisolaties worden zorgvuldig geplooid met de afwatering naar buiten toe. Het hoogteverschil
tussen de laag in het binnenspouwblad en het buitenspouwblad bedraagt daarbij minstens 10 tot 15
cm.
• De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het buitenspouwblad af. Waar mogelijk zal de
vochtisolatie in de spouwen volledig gesteund zijn met een afgeschuinde, niet capillaire en
rotbestendige isolatiestrook.
• Teneinde de vochtafvoer uit de spouw mogelijk te maken, worden het vereiste aantal stootvoegen in
de horizontale lagen boven de anticapillaire membranen open gelaten.
• De vochtisoleerlaag wordt minimum 5 cm in het binnen- en buitenspouwblad ingewerkt. In
voorkomend geval dat de vochtisolatie niet kan ingewerkt worden (betonstructuren) wordt de isolatie
over een hoogte van minimum 15 cm tegen het binnenspouwblad aangekleefd.
• De vereiste overlappingen en kleefwijze stemmen steeds overeen met de aard van het product en
aanbevelingen van de fabrikant. De te kleven oppervlakken moeten zuiver en droog zijn.

23.41. vochtisolatie / spouw - folies / PE |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een polyethyleenfolie van minstens 0,900 g/cm3 aan polymeren. De rek bij
breuk bedraagt minstens 400%. In overeenstemming met de aard der toepassing is de folie minstens
(ofwel) 0,45 mm dik, weegt minstens 450 g/m2 en heeft een gewafeld oppervlak.
(ofwel) minstens 0,2 mm dik, weegt minstens 150 g/m2 en heeft een wapeningsreliëf.
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd of met koudlasstroken bevestigd.
Toepassing
Zijkanten en onderkant van de opening voor de nooduitgang.
23.42. vochtisolatie / spouw - spouwgoten |PM|

Materiaal
Spouwgootelementen uit polypropyleen. De elementen hebben een rug die omhoogstaat tegen het
binnenspouwblad. De bodem voert het water naar buiten af. De eindstukken hebben een aangepaste
linkse of rechtse opkant
• De elementen zijn gevormd door spuitgieten.
• Type: zonder loodslabbe.
• De bodem is voorzien van rillen die het water naar buiten afvoert.
Uitvoering
• De plaatsing van de gebeurt in een mortelbed.
• Links en rechts wordt de goot beëindigd met een element met opkant.
• Boven de bodem worden open stootvoegen gelaten. Deze worden volledig vrij gemaakt tot op de
bodem.
Toepassing
In te werken in de lintvoeg boven het L-ijzer boven de nieuwe opening voor de de nooduitgang. De
breedte van de goot overlapt de breedte van de opening met minstens één strek.

24. GEVELELEMENTEN / BOUWSTEEN
24.00. gevelelementen / bouwsteen - algemeen
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 771-6 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 6 : Natuursteen (2000)
TV 146 - Verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten (WTCB, 1983)
TV 148 - Het lijmen van steen en marmer (WTCB, 1983)
TV 163 - Gesteenten en mineralen (WTCB, 1986)
TV 140 - Vochtwerende oppervlakteproducten - Keuze en verwerking (WTCB, 1982)
TV 205 - Natuursteen (WTCB, 1997) -> vervangt TV 72 en TV 80 en actualiseert gedeeltelijk TV 146
TV 220 - Belgische Blauwe Hardsteen (WTCB, 2001) -> vervangt TV 99 en TV 156
24.01. algemeen - blauwe steen

Omschrijving
Het betreft de voorschriften m.b.t. de kwaliteiten van het materiaal en de bewerking van houwstenen,
volgens al of niet gedetailleerde steensneden, waarin de respectievelijke vorm, grootte en afwerking
bepaald wordt.
⇒ parement in breuksteen,
⇒ uitvoering van gevelplinten,
⇒ uitvoering van verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten
⇒ specifieke stukken met vaste snede of vorm of niet voorgeschreven profielen zoals dorpels
Meting
• meeteenheid :
⇒ Per stuk. (van zelfde afmetingen en dikte)
Materialen
KWALITEIT VAN DE STEEN
De blauwe hardsteen, ook wel crinoïsche kalksteen "Petit Granit" genaamd beantwoordt aan de
voorschriften van TV 220 - Belgische blauwe hardsteen of "Petit granit" uit het Tournaisiaanse
geologische tijdperk (WTCB, 2001 -> vervangt TV 156). Ze hebben een gemiddelde volumemassa
van circa 2687 kg/m3 en een mineralogische hardheid van 3 op de schaal van Mohs. De plaats van
herkomst (groeve) wordt voorafgaandelijk ter goedkeuring voorgelegd aan de architect.
• Alle stenen zijn vrij van gebreken, die mettertijd de duurzaamheid van de steensoort zouden kunnen
aantasten en het gebruik ervan in het gedrang brengen. De steen is gezond, heeft een heldere
klank onder de slag van een ijzeren hamer en is vorstbestendig. Zij zijn ontdaan zijn van alle
steenkorst of aarde, afgeschaald tot op de kern. Zij zijn vrij van iedere onzuiverheid (vet, olie, roest,
E) en volkomen gereinigd. De steen is vrij van vlekken (vetten, olie, enz...), ontdaan van alle
steenkorst of aarde, afgeschaald tot op de kern en volkomen gereinigd.
• Stenen die in éénzelfde bouwwerk of in éénzelfde deel van een bouwwerk verwerkt worden,
vertonen geen kleurverschillen.
• Men onderscheidt onderstaande kwaliteitsklassen (handelscategorieën volgens tabel 28 van TV
220). Behoudens bijzondere eisen is voor gevelelementen standaard de categorie “normaal
gebouw” van toepassing :
⇒ Categorie “uitzonderlijk gebouw” : decoratieve elementen, kraagstenen, omkaderingen, E
⇒ Categorie “normaal gebouw” : plinten, treden, gevelbekledingen, beplatingen, E (standaard)
⇒ Categorie “technische keuze” : boordstenen, goten, straattegels, E
• Stenen waarvan het uitzicht volgende kenmerken vertoont hebben afkeuring tot gevolg:
⇒ verweringskorst, leisteenachtige of heterogene zones;
⇒ oplossingsholten;
⇒ barstjes, aders en draden die water vasthouden op de zichtbare vlakken;
⇒ stylolieten die al dan niet water vasthouden maar gelegen zijn op minder dan 2 cm van een
gevoegd uitspringend vlak, op minder dan 4 cm van een niet-gevoegd uitspringend vlak of in de al
dan niet zichtbare vlakken van dunne platen (minder dan 5 cm dik);
⇒ water vasthoudende zwarte aders;

⇒ witte vlekken met een oppervlakte groter dan 1 dm2 of een oppervlak groter dan 20% van het
zichtbare oppervlak van de steen;
⇒ zachte of niet hechtende fossielen.
• Het gebruik van kit of eender welke voegmassa voor het verbergen van gebreken is verboden,
zonder specifieke toelaatbare uitzonderingen zoals opgenomen in het bijzonder bestek en/of
toestemming van het Bestuur..
VERLIJMINGEN - BIJWERKING VAN ONVOLKOMENHEDEN
In bepaalde bijzondere gevallen en enkel overeenkomstig de bepalingen van het bijzonder bestek (bv.
dam van vensterdorpels) en/of specifieke toestemming van de ontwerper, is het bijwerken of
aaneenlijmen van de bouwsteenelementen toegestaan. In voorkomend geval moet de aannemer, op
verzoek van de architect, de nodige referenties en schetsen ter beschikking stellen.
• Het aaneenlijmen van stenen wordt uitgevoerd overeenkomstig de voorschriften van TV 148 - Het
lijmen van steen en marmer (WTCB, 1983).
• Overeenkomstig de in het bijzonder bestek toegestane bijwerkingen en/of verlijmingen
beantwoorden daarbij aan onderstaande randvoorwaarden :
⇒ Kleine onvolkomenheden, in het dagvlak van de natuursteen, mogen worden hersteld voor zover
er geen gevaar bestaat dat de herstelde zone verdere beschadiging ondergaat en voor zover het
vulproduct even hard is als de steensoort en de kleur of het patina van de herstelde zone niet
duidelijk verschilt van die van de steen. Onverminderd de aard van de toegestane bijwerking kan
een minwaarde van 10% worden toegepast op de betreffende hoeveelheden.
⇒ De bijzonderheden in het zichtvlak mogen worden verkit, voor zover de verkitte zone geen enkel
gevaar op beschadiging inhoudt en de kit, waarvan de kleur wordt aanvaard na aanbrenging op
een van de drie referentiemonsters, een hardheid heeft die bij benadering gelijk is aan die van de
steen en geen kleurverandering ondergaat die zichtbaar is op meer dan 1,5 m afstand voor
binnengebruik in wanden of vloeren en op meer dan 3 m afstand voor buitengebruik in gevels of
vloeren. Kleurwijziging ten gevolge van bevuiling die vreemd is aan de steen wordt niet in
beschouwing genomen, noch voor de steen, noch voor de verkitting.
Uitvoering
BEWERKING VAN DE STEEN
De houwstenen moeten loodrecht, haaks en zo vlak mogelijk worden uitgevoerd. De zichtvlakken
hebben rechte kanten en zijn vrij van afgeschilferde randen en hoeken. Gefrijnde stenen worden alle
gelegd in eenzelfde behouwingsrichting. De wijze van de bewerking is voor alle gevelelementen
standaard “grijs-geschuurd”, behoudens andere bepalingen opgegeven in het bijzonder bestek.
PLAATSING
• De leg- en stootvlakken worden goed geëffend in het vlak van het parement.
Keuring
REFERENTIENORMEN
Opleveringscriteria volgens tabel 7 van TV 220 (WTCB, 2001)
Uitzicht & handelscategorieën volgens tabel 28 van TV 220 (WTCB, 2001)
Alle houwstenen die holten of verweringszones vertonen, gekloven of gebroken zijn of die hoek- of
randschade vertonen, worden geweigerd en door de aannemer op eigen kosten vervangen.
Houwstenen met hoek- of randschade ontstaan tijdens het transport en de behandeling van de steen
of gedurende de werken komen niet in het zichtvlak voor en worden op kosten van de aannemer
vervangen voor zover de schade onherstelbaar is (alleszins zal een minwaarde van 10% worden
toegepast - zie hoger).
24.10. raam- & deurdorpels - algemeen

Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van de raam- & deurdorpels tot algehele afwerking. In de
eenheidsprijs zijn begrepen :
• de controle opmeting van de juiste afmetingen tijdens of na uitvoering van de ruwbouw teneinde de
detailtekeningen of gedetailleerde steensneden te toetsen aan de uitgevoerde werken;
• het kappen van alle afschuiningen;
• de voorziening van de nodige hellingen en waterlijsten;
• het stellen en eigenlijke plaatsen van de dorpels;
• het opvoegen en waar nodig opkitten met een aangepaste elastische gevelkit;
• het schoonmaken voor de voorlopige oplevering.

Meting
• meeteenheid : per stuk (van zelfde afmetingen en dikte)
Materialen
• De dorpels zijn geprofileerd overeenkomstig het bijzonder bestek en/of de bijgevoegde
detailtekeningen.
• De aannemer zal ter plaatse de juiste afmetingen nemen en aldus de steensneden aanvullen.
• De aannemer is verplicht na te gaan of de dorpels kunnen geleverd worden in de vormen,
afmetingen en modellen voorgeschreven in de aanbestedingsdocumenten.
• De detaillering van de dorpels houdt rekening met een goede afwatering. Hiertoe moet het
bovenvlak van de dorpel een voldoende helling hebben naar buiten toe (minimum 10%).
• De uitsprong t.o.v. het parementvlak bedraagt ten minste 50 mm. Alle uitspringende dorpels worden
onderaan voorzien van een druipgroef voor een afdoende waterkering. De druipgroef is minimum 5
mm diep en bevindt zich op circa 10 mm van de rand. Langs de voorzijde zullen de watergroeven
minstens 30 mm buiten het gevelvlak geplaatst worden.
• Het achtervlak van de binnenzijde van de dorpel houdt rekening met de dikte van het schrijnwerk en
de eventueel bijkomende voorziening van rolluiken en/of zonneweringen.
• Onder buitendeuren is steeds een opstand met een hoogte van 10 mm en een breedte van 20 mm
te voorzien, dewelke gelijk komt met de voorziene binnenvloerafwerking.
Uitvoering
• De buitendorpels in steenachtig materiaal worden geplaatst voor het leggen van de vloeren en voor
de plaatsing van het buitenschrijnwerk.
• Er wordt toegezien op een adequate thermische onderbreking (isolatie) tussen de buitendorpels en
het binnenspouwblad. Waar nodig wordt de spouwopening aangevuld met bijkomende isolatie, ter
voorkoming van koudebruggen.
• De dorpels worden, hetzij over hun volledige lengte, hetzij aan de uiteinden en onder iedere
tussenvoeg, op een soepele vochtwerende laag aangebracht die aan de achterzijde en zijkanten
opgetrokken wordt, derwijze dat insijpelend water naar buiten wordt geleid.
• De dorpels worden goed horizontaal geplaatst in een vol mortelbed, met een mortel categorie M2
(volgens NBN B 14-001) met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie. Vlakke
dorpelelementen worden met lichte helling van circa 1 cm naar buiten toe geplaatst.
24.11. raam- & deurdorpels - blauwe steen |FH|st

Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw (volgens tabel 28 van TV 220)
• Onvolkomenheden : mogen worden bijgewerkt
• Bovenvlakken : grijs-geschuurd
• Zichtbare zijkanten : grijs-geschuurd (volgens TV 220 § 3.2.2)
• Profiel :
⇒ Deurdorpels : dikte minimum 50 mm + 10 mm opstand)
• Helling : niet voorzien (plaatsing onder helling)
• De dorpels steken 50 mm uit het gevelvlak en zijn voorzien van een druipgroef
• De dorpels worden aan hun uiteinden circa 50 mm ingewerkt in het parement.
• Lengte van dorpelstukken : volgens opmeting, uit één stuk tot 150 / 1800 mm.
• Druipgroef : circa 10 mm breed en circa 5-6 mm diep
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
• Aan de rugzijde wordt een wateropstand gelijmd van 10 mm hoogte.
Uitvoering
De aannemer neemt op de werf de juiste afmetingen op.
• Indien in de steen geen hellingsprofiel is aangebracht, wordt hij met een helling van 5% gelegd
afwaterend van het buitengevelvlak weg.
• Onder de dorpels wordt over hun volledige lengte een vochtisolatie aangebracht (PE-folie 0,45 mm,
die parallel met de voeg aan de randen en aan de achterzijde omhoog geplooid wordt.

• De voegen worden opgevoegd met een waterdichte plastische voegmortel, aangepast aan de
kleurtint van de steen.
Toepassing
Deurdorpel onder de nooduitgangdeur.

26. STRUCTUURELEMENTEN GEWAPEND BETON
26.00. structuurelementen gewapend beton - algemeen
Omschrijving
Onderhavig hoofdstuk omvat alle ruwbouwelementen andere dan funderingselementen of
vloerelementen, uitgevoerd in stortklaar of geprefabriceerd gewapend beton.
Uitvoering
De aannemer is gehouden alle elementaire regels t.a.v. het voorkomen van vocht- en koudebruggen,
te respecteren. Hij zal de ontwerper hierop wijzen bij ontbrekende informatie of tegenstrijdigheden op
de documenten. Bijzondere aandacht dient tevens te worden besteed aan de afmetingen van de
elementen, hun peilen en doorbuiging. Indien de nodige aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de
uitvoeringsdocumenten vermeld zijn, zal de aannemer hiernaar informeren. Alvorens de werken aan
te vatten, brengt hij de architect op de hoogte van al zijn eventuele opmerkingen dienaangaande.
Veiligheid
26.10. stortklaar beton - algemeen

Omschrijving
De post ‘stortklaar beton’ omvat de realisatie van alle ruwbouwelementen andere dan vloerelementen,
uitgevoerd in ter plaatse gestort gewapend beton, d.w.z. met inbegrip van alle bekistingen, het
wapeningsstaal en de levering van het beton. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke
bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij
volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de desgevallende betonstudies ten laste van de aannemer;
• de voorbereiding van het draagvlak en/of de steunen;
• de opbouw en ondersteuning van de bekisting, met inbegrip van de ontkistingproducten;
• de levering en plaatsing van de eventueel voorgeschreven verloren bekistingselementen;
• de levering en verwerking van alle bijkomende thermische isolaties en/of vochtisolaties;
• de levering en verwerking van de wapeningen en alle hulpstukken voor plaatsing en bevestiging;
• de levering en plaatsing van eventueel aan of in te storten elementen, zoals profielen, losse
onderdelen, strippen en andere bandvormige onderdelen;
• de nodige voorzieningen voor uitsparingen en verwijdingen;het inwerken van buizen voor
elektriciteit, evenals afvoerbuizen voor sanitair, E
• de levering, het storten en trillen van het beton;
• het wegnemen van de hulpstukken en bekistingselementen;
• het eventueel reinigen van de zichtzijden en de afwerking van de randen;
• de eventuele nabewerkingen en/of afwerking van het betonnen oppervlak.
Meting
Alle voorschriften voor meting gelden zowel voor forfaitaire als vermoedelijke hoeveelheden.
Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt de meting als
volgt opgevat :
BETON
• meetcode : netto volume, gemeten volgens de nominale afmetingen op de plans, uitgedrukt in dm.
WAPENING
De wapening is inbegrepen in het beton.
Materialen
Op basis van gelijkaardigheid van uitvoering, worden de ter plaatse gestorte betonelementen
onderverdeeld in groepen, zoals gerangschikt in de artikels 26.11 tot 26.18. Waar nodig dient deze
lijst in het bijzonder bestek te worden aangevuld met nader te specificeren elementen. In het bijzonder
bestek worden deze groepen van elementen verder gespecificeerd met volgende gegevens :

Kwaliteit van het beton
Zie studie Tecobe.
Kwaliteit van het staal
Zie studie Tecobe.
Uitvoering
ALGEMEEN
De aannemer is verantwoordelijk voor de algehele coördinatie leidend tot een goede uitvoering.
STORTEN - HOMOGENITEIT VAN HET BETON
• De ingenieur en de ontwerper worden voorafgaandelijk verwittigd ter controle van bekisting,
wapening, thermische isolatie, vochtwering.
• Het beton is afkomstig van een centrale met BENOR keuring of gelijkwaardig. Voor elke
betonlevering op de werf zal een bestelbon worden afgeleverd. Deze bestelbons maken deel uit van
het werfdagboek. De aannemer is gehouden deze bestelbons samen met het werfdagboek te
bewaren en ze op verzoek voor te leggen.
• De bestelbon bevat volgende informatie : naam van de betoncentrale, vrachtwagennummer,
serienummer van de bon, datum en uur van eerste contact tussen water en cement (niet
handgeschreven), naam van de gebruiker, naam en ligging van de bouwplaats, specificatie (code
en bestelnummer), hoeveelheid in m3, naam van de certificatie-instelling, evenals sterkteklasse,
omgevingsklasse, consistentieklasse, categorie en sterkteklasse van het cement, eventueel type
hulpstoffen en toevoegsels, bijzondere eigenschappen.
• Het beton moet gestort worden binnen de 100 minuten na het eerste contact tussen water en
cement. Ter controle is de centrale verplicht het vertrekuur van de mixer op mechanische of
elektronische wijze te vermelden op de bestelbon. Het betonstorten moet zodoende voldoende snel
gebeuren, onderbrekingen worden tot een minimum herleid. Beton dat niet is gestort vóór de
binding aanvangt, mag niet meer worden gebruikt.
• Het storten van het beton bij middel van een pneumatische betonpomp is toegelaten mits
voorafgaande toelating van de ingenieur, ontwerper en veiligheidscoördinator-verwezenlijking, wat
betreft o.a. de diameter van de leidingen, bewegingssnelheid, pulsatie-frequentie, valhoogte, enz.).
Wanneer de valhoogte groter is dan 2 meter, zal men verplicht gebruik maken van betongoten met
een glad oppervlak.
VERDICHTEN
• De nodige maatregelen moeten worden genomen opdat het beton tijdens het verdichten homogeen
zou blijven en opdat de lucht eruit verwijderd wordt. De aandacht van de aannemer wordt bijzonder
gevestigd op de noodzaak om de gelijkvormigheid in tint en uitzicht van de zichtbaar blijvende
betonwerken te bekomen.
• Het verdichten gebeurt door trillen met trilnaalden, bekistingtrillers, (triltafels) of oppervlaktetrillers.
De aannemer kiest de methode in functie van de uit te voeren werken. De aandacht van de
aannemer wordt er op gevestigd dat te lange trillingsduur kan leiden tot segregatie van het beton; dit
is zichtbaar door een overdreven opstijgen van cementspecie en water aan de oppervlakte. De
trilnaald mag snel in de betonmassa gestoken worden, maar moet er traag terug uitgetrokken
worden. Er mag niet getrild worden tegen de bekisting of tegen wapeningen, dit vooral bij langere
stukken, waarbij de trillingen overgezet kunnen worden naar het beton waar de binding reeds een
aanvang genomen heeft.
• De aannemer houdt steeds een reserve trilnaald ter beschikking op de werf, eventueel defect kan in
geen geval worden aanvaard voor het niet trillen van het beton.
• Vloeren in gewapend beton die minder dan 16 cm dik zijn, worden ongeacht de wijze van
verdichting gestort in één enkele laag, tenzij de wapeningen in twee lagen werden gelegd. In dat
geval mag het beton in twee lagen worden gestort met een onderbreking tijdens het storten voor het
aanbrengen van de bovenste wapeningslaag.
• Het storten van beton moet worden onderbroken bij regen, overvloedige sneeuw of bij vorst.
STORTNADEN
Bij het aansluitend storten van diverse onderdelen in gewapend beton (kolommen, balken, E) moeten
de volgende voorzorgen in acht genomen worden :
• De stortnaden worden tot een minimum beperkt en worden voorzien op plaatsen waar ze de
weerstand en het uiterlijk van de constructie het minst schaden; ze worden zoveel mogelijk voorzien
volgens gedrukte vlakken.
• Uitstekende wachtstaven worden vooraf ingestreken met cementmelk om te beletten dat er zich
achteraf roestvlekken op de betonoppervlakten zouden vormen.

• De aansluitvlakken van de stortnaden zijn stroef en worden zo nodig zorgvuldig gebikt en
schoongemaakt. Ze worden flink natgemaakt alvorens ze in aanraking komen met het vers gestort
beton.
• Wanneer het vers beton eerst na binding van het vorig beton wordt gestort, wordt het aansluitvlak
zogenaamd aangebrand, dit wil zeggen men brengt daarop, desnoods met een borstel, een dunne
laag rijke en plastische mortel aan.
• Het verse beton wordt krachtig tegen het vorige aangedrukt. Indien de verdichting geschiedt door
trillen, heeft het verse beton dezelfde consistentie als het voorgaande of is het iets plastischer,
terwijl de triltijd met 50% wordt verhoogd
BESCHERMING - BEVOCHTIGING
De aannemer treft de nodige voorzorgsmaatregelen opdat het vers gestorte beton in optimale
omstandigheden kan verharden. In het bijzonder bij droog en warm weer wordt het vers gestorte
beton regelmatig bevochtigd teneinde krimpscheurvorming te voorkomen. De aanwijzingen van de
thermometer (minima, maxima) worden daartoe in het dagboek der werken vermeld.
• Het beton moet vochtig gehouden worden, zodat het geleidelijk kan verharden. Dit is des te meer
noodzakelijk naarmate het gewapend betonelement dun is, ten opzichte van zijn aan de lucht
blootgestelde oppervlakte. Bevochtiging is ook belangrijk wanneer gebruik wordt gemaakt van
glijbekistingen, waarbij het beton snel van alle bescherming wordt ontdaan.
• Het pas verwerkte beton moet beschermd worden tegen uitspoeling door zware regenbuien,
beschadiging door hagel, en indien nodig, tegen schadelijke stof van fabrieken. De vers
gebetonneerde delen en vooral die met een geringe dikte worden waar nodig, tegen de koude
beschermd door zakken zeilen, matten of gelijk welk ander passend middel.
• De minimale voorzorgen welke dienen genomen te worden bij vorst gebeuren volgens de normen
NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004). Indien de aannemer die voorzorgen niet neemt, worden
alle betonneringswerken stilgelegd, wanneer de temperatuur 's morgens, bij de aanvang van de
werken is gedaald tot : ...
• De aannemer moet beletten dat op het pas verwerkte beton wordt gelopen en/of materialen worden
opgeslagen.
Keuring
De controle van het stortklaar beton zal gebeuren door een beperkt aantal monsternemingen
(proefkubussen) op kosten van de aannemer, volgens
NBN B 15-201 t/m 240 - Proeven op beton (laatste uitgaven + addenda)
NBN EN 12350 - Beproeving van betonspecie - Deel 1 t.e.m. 7
NBN EN 12504-1 - Beproeving van beton in constructies - Deel 1 : Boorkernen - Monsterneming, onderzoek en bepaling van
de druksterkte (2000)
• De toegelaten maatafwijkingen worden vastgelegd in NBN B 06-010 - Betondelen - Grootste
toelaatbare maatafwijkingen (1994). Voor meer informatie raadpleeg "Toleranties op ter plaatse
gestort beton" - Uit de praktijk (WTCB, nr 1999/1).
• Na de ontkisting mogen de betonoppervlakken geen gebreken vertonen die de sterkte van de
constructie in het gedrang brengen. Het beton zal na ontkisting een homogene kleur en gelijkmatig
vlakke structuur vertonen, overeenkomstig de vereiste textuur. Volgende gebreken kunnen niet
worden toegestaan en/of zullen aanleiding geven tot het toepassen van een minwaarde :
⇒ Beschadigingen aan de oppervlakken en/of hoeken.
⇒ Binddraadjes en wapeningen die aan het betonoppervlak zichtbaar zijn. Indien, na het ontkisten
hoofdwapeningen zichtbaar blijven mag de architect de constructie weigeren, doen afbreken en
herbouwen op kosten van de aannemer.
⇒ Grindresten in zichtbeton worden in principe niet toegestaan, waarbij de constructie kan geweigerd
worden en/of alleszins een minwaarde zal worden toegepast.
⇒ Gebeurlijke grindnesten in niet-zichtbeton zullen worden verwijderd en de ontstane gaten worden
gevuld met beton van een hogere sterkteklasse dan het te herstellen element, teneinde het door
de naadvlakken veroorzaakte wandeffect te compenseren. Aan het beton moet een hulpstuk
worden toegevoegd om de aanhechting te verbeteren.
⇒ Ongelijkmatigheid in de kleur die tot uiting komt door willekeurige vlekken (bijv. vlekken die anders
gericht zijn dan de bekistingsplanken.
26.12. stortklaar beton - pijlers & kolommen |FH|m3

Omschrijving
Het betreft alle verticale ‘kolommen’ uitgevoerd in stortklaar gewapend beton. Alle elementen, werken
en leveringen zijn inbegrepen in de eenheidsprijs van het stortklaar beton : (verloren) bekistingen,
hulpstukken, ontkistingproducten, eventuele in te storten elementen, de nodige voorzieningen voor

uitsparingen en verwijdingen, het wegnemen van de hulpstukken en bekistingselementen, het reinigen
van de zichtzijden en afwerking van de randen.
Meting
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal is inbegrepen (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
⇒ gemeten tussen vloeren en balken
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Zie studie Tecobe Zie studie Tecobe keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : E kg BE 500 S en E kg BE 220 S per m3 beton.

⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : glad bekist.
Uitvoering
• De verbinding met andere elementen gebeurt d.m.v. het ter plaatse opstorten van de diverse
uiteinden van de samenkomende elementen. Uiteinden worden voorzien van wachtwapeningen.
• De kolommen worden ter plaatse gestort in één keer.
• Het ontkisten gebeurt volgens de richtlijnen van de betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen -
bekistingen).
Toepassing
Zes kolommen onder de stalen kolommen van de bordessen van de nieuwe vluchttrap.
26.13. stortklaar beton - sloffen |FH|m3

Omschrijving
Het betreft het verdeelsloffen uitgevoerd in stortklaar gewapend beton. De werken omvatten de
bekistingen, wapeningen en het beton, inclusief alle in-, op- of aan te gieten elementen.
Meting
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal is inbegrepen (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004): (zie ook artikel 26.03)
Zie studie Tecobe Zie studie Tecobe keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: BE 500 S en BE 220 S.

⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw ontkist (te bepleisteren lateien) / verloren bekisting uit geëxtrudeerd polystyreen aan
spouwzijde, minimum 50 mm dikte;

Uitvoering
• De sloffen worden ter plaatse op de muur uitgevoerd in de op de plannen en doorsneden
aangeduide afmetingen en opleglengten.
• Het ontkisten gebeurt volgens de richtlijnen van de betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen -
bekistingen).
• Koudebruggen / thermische isolatie : waar een thermische snede van de spouw ter hoogte van
balken,E om constructieve redenen niet continu kan doorgetrokken worden, dan dient de
koudebrug op die plaats opgevangen te worden met een verloren bekisting in geëxtrudeerd
polystyreen met een miniumum dikte van 50 mm.
Toepassing
Slof onder de opleg van de ligger van de opening voor de nooduitgangsdeur.
26.30. supplementen - algemeen
26.34. supplementen - chemische verankeringen |PM|

Omschrijving
Spanningsvrij verankeringssysteem waarbij de ankers in de betonnen structuur worden bevestigd door
verlijming (chemische binding).
REFERENTIENORMEN
ETAG 001 - Part 1 Metal anchors for use in concrete - Anchors in general (1997) (http://www. eota.be)
ETAG 001 - Part 1 Metal anchors for use in concrete - Annex C: Design methods for anchorages (2001) (http://www. eota.be)
ETAG 001 - Part 5: Bonded anchors (http://www. eota.be)
WTCB tijdschrift - lente 1998: Verankering in beton en metselwerk. Deel 1: overzicht van de systemen
WTCB tijdschrift - herfst 1998: Verankering in beton. Deel 2: berekening, uitvoering en toepassingsvoorbeelden
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de montage van de stukken.
Materialen
Het betreft aangepaste ankers met bijhorende moeren en onderlegringen. De chemische verankering
gebeurt d.m.v. een verlijmingsproduct op basis van polyesterhars, epoxyacrylaathars of cementmortel.
De aannemer legt het gekozen fabricaat voorafgaandelijk ter goedkeuring voor aan het bestuur.
Specificaties
• Type verankering:
(ofwel) capsulesysteem: een capsule met gescheiden van elkaar, een nog niet uitgehard
polymeerbestanddeel, een verharder (katalysator) en eventuele vulmaterialen, wordt in
het geboorde gat geplaatst. Vervolgens wordt volgens de voorschriften van de fabrikant
een ankerstang ingebracht, waardoor de capsule breekt, de bestanddelen gemengd
worden en de chemische verbinding uithardt.
(ofwel) injectiesysteem: met behulp van een spuit wordt het chemische mengsel in de geboorde
gaten aangebracht. Vervolgens wordt de ankerstang ingebracht.
(ofwel) bulksysteem: de ankerstang wordt in het boorgat geplaatst. Vervolgens worden de
bestanddelen van de chemische verbinding in bulk gemengd en in het gat gegoten.
• Ankerstang:
⇒ Staalsoort : S235 / S 275 / S 355 / roestvast staal / E
⇒ Dimensies : M10 x 130 mm / M12 x 160 mm / M16 x 190 mm / M20 x 260 mm / M24 x 300 mm / E
⇒ Behandeling staal : thermisch verzinkt volgens art. 27.71 / gecadmieerd / roestvast staal / E
• Chemische verlijming :
⇒ Soort : polyesterhars / epoxyacrylaathars / cementmortel / E
Uitvoering
• De nodige gaten worden volgens het plaatsingsplan en volgens de plaatsingsvoorschriften van de
leverancier tot op de vereiste diepte geboord in het uitverharde beton of metselwerk. Hierbij mogen

geen wapeningsstaven doorboord worden. Het boren gebeurt met aangepast materieel en er wordt
rekening gehouden met de vereiste minimale hart- en randafstanden.
• De chemische ankers mogen enkel in de drukzone van het beton aangebracht worden. Het beton
moet een voldoende hoge druksterkte hebben.
• De berekening van de ankers gebeurt volgens de methode zoals uiteengezet in de Europese
richtlijn ETAG 001 - Deel 1 Annex C: berekeningsmethoden voor ankers (2001).
• Na het boren worden de gaten zorgvuldig met lucht onder druk gereinigd.
• Vervolgens worden ankerstangen en chemisch mengsel geplaatst volgens het gekozen systeem en
volgens de voorschriften van de leverancier. De ankerstang dient perfect centrisch in het boorgat
geplaatst te worden. De belasting mag pas na de uithardingstijd zoals opgegeven door de
leverancier aangebracht worden.
• In geval van afwijkingen of onvoorziene omstandigheden bij de uitvoering moet de aannemer steeds
de architect, stabiliteitsingenieur en leverancier op de hoogte brengen en mogen de werken pas na
hun goedkeuring hervat worden.
Specificaties
• Het anker moet weerstaan aan een belasting volgens de berekening van de ingenieur stabiliteit.
• De belasting mag aangebracht worden na een uithardingstijd volgens voorschriften van de fabrikant
Toepassing
• Trapboom langsheen gevel: verbinding tussen trapboom en gevelmetselwerk: zie tekening Tecobe.
• H-ligger boven nooddeur in binnenspouwblad: verankering aan bestaande hoekkolom in gewapend
beton.

27. STRUCTUURELEMENTEN STAAL
27.00. structuurelementen staal - algemeen
Omschrijving
De post "structuurelementen staal" omvat alle werken en leveringen voor de realisatie van de
ruwbouwconstructies uit staal, met inbegrip van alle verbindingssystemen, de eigenlijke uitvoering in
het werk, de aansluiting met de ruwbouw, verankeringen, hulpstukken, corrosiebescherming, ... In
overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de
onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting,
hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het desgevallend opmaken van de nodige stabiliteitsstudie en de uitvoeringstekeningen;
• de voorbereiding en nodige bewerking van het staal in het werkhuis (snijden, plooien, E), met
inbegrip van alle las- en boutverbindingen;
• de corrosiebescherming (d.m.v. metallisatie, thermisch verzinken en/of roestwerende verfsystemen,
...)
• de levering en montage van de stalen constructie-elementen op de werf, met inbegrip van alle
verbindingsstukken, oplegmiddelen en verankeringen;
Let wel
Trapelementen, balustraden of geprefabriceerde gevelelementen uit staal worden voorzien in deel 4 Gevelsluiting
en afwerking.
Materialen
PROFIELTYPES
I-profielen IPE / INP
Breedflensbalken HEA / HEB / HEM
Hoekprofielen gelijkzijdig / ongelijkzijdig
T-profielen gelijkzijdig / ongelijkzijdig
Z-profielen
Kokerprofielen naadloze ronde buis / vierkante buis / rechthoekige buis / E
Volle staven rond / vierkant
Staalplaat Gegalvaniseerde staalplaat / E
STAALSOORTEN
-conform NBN EN 10025- (volgens vloeigrens (N/mm2))
S 235 S 275 S 295 S 355 S 420 S 460 E
STAALKWALITEITEN
-conform NBN EN 10025- (volgens kerfslagproef)
JR J0 J2 K2 E
ALGEMEEN
• Het staal voldoet aan de bepalingen van NBN EN 10025 - Warmgewalste producten van
ongelegeerd constructiestaal - Technische leveringsvoorwaarden (recentste versie).
• Bij levering dient het constructiestaal gekeurd te zijn. Een keuringsrapport 3.1.B volgens NBN EN
10204, met vermelding van de testresultaten van de trek- en kerfslagproeven moet bij de levering
voorgelegd worden.

• Elementen die gebreken of beschadigingen vertonen ten gevolge van prefab-productie, transport
en/of opslag worden niet verwerkt en worden zo snel mogelijk afgevoerd en op kosten van de
aannemer vervangen door nieuwe elementen.
• De vorm en de afmetingen van de profielen zijn afleesbaar op de plannen of op tijdig voor te leggen
werktekeningen.
Uitvoering
ALGEMEEN
• De constructeur moet in de werkplaats en op de werf alle nodige voorzorgen nemen, teneinde
iedere vervorming van de stukken tijdens de behandeling te voorkomen.
• Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de afmetingen van de elementen, hun peilen en
doorbuiging, alsook alle doorvoeren voor leidingen, kokers. Men moet volstrekt vermijden reeds
verbonden stukken te rechten.
• De elementen worden bij hun productie voorzien van de nodige uitsparingen of doorvoeren zoals
aangeduid op de plannen. Geen enkele doorvoer mag achteraf in de elementen worden uitgeboord,
uitgeslepen of uitgebrand zonder de voorafgaandelijke toestemming van de architect of het
ingenieursbureau belast met de stabiliteitsstudie.
• Voor tijdelijke markeringen wordt gebruik gemaakt van wateruitwisbare verven of stiften.
Oliehoudende en andere verven zijn niet toegelaten, gezien zij aanleiding kunnen geven tot
verzinkingsfouten.
• Vóór de uitvoering moet de constructeur de rechtlijnigheid van de staalprofielen controleren om
mogelijke kromming of scheeftrekking te vermijden.
• Uitsnijdingen met de zuurstofbrander moeten zorgvuldig bijgewerkt worden (verwijderen van de
bramen, slijpen enz.) om een volkomen gladde snede te bekomen.
• De elementen worden ontdaan van alle vuil, olie, vet en andere verontreinigingen, en van alle
loszittende roestvorming op het ogenblik van de verwerking.
• Alle bewerkingen - zoals vlakken en richten van de stukken, smeden en warm plooien, buigen,
uitgloeien, uitsnijden, alle verbindingen door lassen, bouten, schroeven, de voorbereiding van de
gaten, enz... - worden uitgevoerd overeenkomstig de vigerende NBN normen en regels van goed
vakmanschap.
• Iedere wijziging aan het esthetisch aspect van de stukken, hetzij om redenen van constructie hetzij
omwille van de stabiliteit ervan dient voorafgaandelijk aan de architect voorgelegd te worden.
NABEHANDELING- CORROSIEBESCHERMING - AFWERKING
• Overeenkomstig de bepalingen van rubriek 27.70 corrosiebescherming - algemeen
LEVERING - MONTAGE - OPLEG - VERANKERINGEN
• De scherpe kanten en uitstekende delen zullen bij de levering beschut worden door middel van
houten of kunststof vulstukken.
• Alle stukken worden stevig in de omliggende constructies vastgezet en/of verankerd, bij middel van
aangepaste pluggen of chemische ankers, bouten, schroeven, moeren en tegenmoeren, zodat er
een stevige montage ontstaat die niet loskomt, ook niet bij intensief gebruik.
• De constructeur organiseert de gehele constructie ervan zodanig dat ten allen tijde, en gedurende
alle noodzakelijke en mogelijke manipulaties van de diverse elementen, de stabiliteit van het geheel
en van elk element afzonderlijk gegarandeerd blijft.
• Wanneer de stukken worden vastgeschroefd in zichtblokken, mechanische gevelsteen of
zichtbetonelementen, gebeurt het boren met uiterste zorg zodat de stenen of het beton niet
beschadigd worden, noch loskomen.
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van vochtbruggen en/of koudebruggen, worden door de aannemer strikt
opgevolgd. Indien deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn,
zal de aannemer hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
• Alle aangewende metalen onderdelen voor de verankering van buitenconstructies zijn
roestbestendig.
Materialen
NBN EN 10020 - Definitie en indeling van staalsoorten (2000)
NBN EN 10021 - Algemene technische leveringsvoorwaarden voor staal en staalproducten (1993)
NBN EN 10024 - Warmgewalste I-profielen met tapsvormige flenzen - Toleranties op vorm en afmetingen (1995)
NBN EN 10025 - Warmgewalste producten van ongelegeerd constructiestaal - Technische leveringsvoorwaarden (2004)
NBN EN 10027 - Systemen voor het aanduiden van staalsoorten - Deel 1&2 (1992)
NBN EN 10029 - Warmgewalste staalplaat van 3 mm of dikker - Toleranties op afmetingen, vorm en massa (1991)

NBN EN 10034 - I- en H- profielen uit bouwstaal - Vorm- en afmetingstoleranties (1994)
NBN EN 10055 - Warmgewalste stalen gelijkzijdige T-profielen met afgeronde kanten - Afmetingen en toleranties op vorm en
afmetingen (1996)
NBN EN 10056 - Gelijkzijdige en ongelijkzijdige hoekstaven van constructiestaal - Deel 1&2 (1998)
NBN EN 10079 - Definitie van staalproducten (1993)
NBN EN 10088 - Corrosievaste staalsoorten - Deel 1-3 (1995)
NBN EN 10204 - Producten van metaal - Soorten keuringsdocumenten (1991) + addendum (1997)
NBN EN 10210 - Warm vervaardigde buisprofielen voor constructiedoeleinden van ongelegeerd en fijnkorrelig constructiestaal
- Deel 1&2 (1995)
NBN EN 10219 - Koudvervaardigde gelaste buisprofielen voor constructiedoeleinden van ongelegeerd en fijnkorrelig
constructiestaal - Deel 1&2 (1997)
NBN EN 10221 - Klassen voor de oppervlaktegesteldheid van warmgewalste staven en walsdraad - Technische
leveringsvoorwaarden (1996)
NBN EN 10277 - Producten van blank staal - Technische leveringsvoorwaarden - Deel 1-5 (1999)
NBN EN 10278 - Afmetingen en toleranties van producten van blank staal (2000)
NBN EN 12070 t.e.m. 12074, NBN EN 12534 t.e.m. 12536, NBN EN 1599 t.e.m. 1600, NBN EN 759 - Lastoevoegmaterialen
NBN 154 - IJzer- en staalproducten - Dun plaatstaal in courant gebruikte staalsoorten voor metalen constructies (deel 33) -
Toleranties (1950)
NBN 293 - IJzer- en staalproducten - Gewalst staafstaal voor klinknagels, bouten, moeren en andere verbindingsorganen
(1952)
NBN 533 - IJzer- en staalproducten - Balkstaal IPE - Balkprofielen met parallelle flenzen (1959)
NBN 632-03 - IJzer- en staalproducten - Toleranties Staafstaal voor algemeen gebruik (uitgezonderd I- en U - staafstaal) (met
erratum) (blijft enkel geldig voor de T-staven) (1964)
NBN 633 - IJzer- en staalproducten - Breedflensbalken - Verkorte aanduiding en afmetingen (1964)
NBN 663 - IJzer- en staalproducten - Warmgewalste U-staven - Verkorte aanduiding en afmetingen (1966)
NBN 665 - IJzer- en staalproducten - Warmgewalste platte staven voor algemeen gebruik - Verkorte aanduiding en
afmetingen (1966)
Uitvoering
NBN 1-01- Metalen bouwconstructies - Algemene eisen toepasbaar op metalen bouwconstructies (met erratum) (1968)
NBN 117 - Staalproducten - beproevingsmethodes (1961-1964)
NBN ENV 1090 - Uitvoering van stalen draagsystemen - Deel 1-4 en 6 (1997-2000)
27.01. structuurelementen staal - verbindingen

ALGEMEEN
De wijze van verbinden van de verschillende elementen onderling (lassen, bouten, aangelaste doken,
klinknagels,E) gebeurt behoudens andere bepalingen op de detailplannen en/ of in het bijzonder
bestek, op voorstel van de aannemer en zal waar nodig bijkomend gestaafd worden met de nodige
berekeningen. De berekening van de verbindingen gebeuren overeenkomstig de voorschriften van de
laatste uitgave van de norm NBN B 51-002 of NBN ENV 1993 - Eurocode 3.
De uitvoeringswijze zal daarbij beantwoorden aan onderstaande algemene criteria :
• De aannemer ziet er op toe dat de aangewende verbindingssystemen volstrekt verenigbaar zijn met
de andere structurele, technische en/of afwerkingselementen waaruit de constructie is
samengesteld. Voor het verbinden van verzinkte structuurelementen worden enkel verzinkte
verbindingselementen toegelaten.
• De delen van het werk, die volgens de plannen uit één stuk zijn, mogen niet samengesteld worden
uit verscheidende stukken door lassen, lasplaten of op een andere wijze verenigde stukken.
• Alle elkaar rakende eindvlakken zullen goed vlak en gerecht zijn; het vlakken en rechten wordt met
de vlakpers of met de walsmachine uitgevoerd zonder kloppen, noch hameren.
• Alle stukken die volgens de plannen moeten doorlopen tot tegen andere stukken (vulplaten onder
verstijvingen, onder bevestigingshoekijzers, onder knoopplaten; verstijvingen; lasplaten; E) zullen
op de juiste lengte gebracht en pasgemaakt worden, met rechtlijnige en goed tegen elkaar
aansluitende boorden. Het snijden en korten van de stukken geschiedt derwijze dat geen scheuren,
barsten of metaalvervorming wordt veroorzaakt.
• De benen van bevestigingshoekijzers die paarsgewijze aan de uiteinden van elementen zijn
aangebracht, moeten volledig in hetzelfde vlak liggen zodat een perfect contact over het hele
aansluitingsoppervlak verzekerd is.

• De voegen moeten goed pas afgewerkt worden, zodat de stuitnaden overal goed gesloten zijn, in
het bijzonder daar waar ze op druk belast worden.
• Voor scharniervormen worden de stukken geklonken met cilindervormige beugels; de stijve
verbindingen zijn van pinnen of krammen voorzien.
• Verbindingen in het werkhuis of montage van geprefabriceerde onderdelen ter plaatse op de werf
geschieden behoudens andere bepalingen op de detailplannen en/of in het bijzonder bestek, op
voorstel van de aannemer, hetzij met bouten, hetzij door lassen.
BOUTVERBINDINGEN
• De bouten voldoen aan de specificaties van de normen :
⇒ NBN EN ISO 898-1 - Mechanische eigenschappen van bevestigingsartikelen van koolstofstaal en
gelegeerd staal - Deel 1: Bouten, schroeven en tapeinden
⇒ NBN EN 20898-2 - Mechanische eigenschappen van bevestigingsartikelen van koolstofstaal en
gelegeerd staal - Deel 2: Moeren met voorgeschreven proefbelastingswaarden - Schroefdraad met
grove spoed.
⇒ Reeks NBN E 03 - Schroefdraad
⇒ NBN EN ISO 4759 - Toleranties voor bevestigingsartikelen
• Voor bouten van roestvast staal geldt de norm NBN EN ISO 3506.
• Bij bestelling van de bouten, moeren en onderlegringen dient de aannemer volgende gegevens
door te geven aan de leverancier :
⇒ De draadsoort en diameter: M8, M10, M12, M16, M20, E
⇒ De steellengte: 80, E
⇒ De sterkteklasse: 4.6, 8.8, 10.9, E
(4.6 treksterkte = 400 N/mm2; vloeigrens = 60% van de terksterkte = 240 N/mm2)
⇒ Het nummer van de norm met specificaties (ISO-normen, DIN-normen; cfr. NBN EN ISO 4014 e.v.,
DIN 931,E)
Voorbeeld van aanduiding: M20 x 80 - 4.6 - DIN 601
⇒ Eventuele nabehandeling: verzinken, cadmium-laag, E
• Bij levering van de bouten dient een keuringsrapport 3.1.B volgens NBN EN 10204 (keuring door
onafhankelijk organisme, door de leverancier te kiezen) voorgelegd te worden met vermelding van
de testresultaten van de in NBN EN ISO 898-1 en NBN EN 20898-2 beschreven testen.
• Voor bouten met hoge treksterkte (sterkteklasse 8.8 en hoger) dient de keuring te gebeuren volgens
NBN E 27-073.
• De boutverbindingen worden uitgevoerd overeenkomstig NBN ENV 1090 of NBN E 27-072.
• De boutgaten moeten zorgvuldig geboord worden. De gatdiameter moet hierbij 1 mm (voor bouten
M12 tot M14), 2 mm (voor bouten M16 tot M24) of 3 mm (voor bouten M27 en groter) groter zijn dan
de boutdiameter.
LASVERBINDINGEN
Het lassen gebeurt in principe uitsluitend in het werkhuis onder beschermde omstandigheden en door
een erkend lasser, die gecertificeerd is volgens NBN EN 287. Indien, mits toestemming van de
raadgevend ingenieur, tengevolge van een aanpassing op de werf, toch moet worden gelast, dient dit
te gebeuren door een erkend lasser bij gunstige klimaatomstandigheden en moet de las d.m.v.
metallisatie worden beschermd tegen oxidatie. De aannemer legt een lasprogramma ter goedkeuring
voor aan de architect. De lasnaden zullen van goede kwaliteit zijn en volgens de regels der kunst
aangebracht. De stukken worden aaneengezet met doorlopende lassen, zonder onderbrekingen, noch
openingen. Inzonderheid voor de buitenstukken wordt hier bijzondere aandacht aan besteed, met het
oog op een degelijke roestbestendigheid. Alle lasslakken, bramen en uitsteeksels moeten zorgvuldig
verwijderd worden door bikken, borstelen, slijpen of stralen en worden netjes bij geschuurd.
REFERENTIENORMEN
Algemeen
NBN B 51-002 - Stalen bouwconstructies - Berekening volgens de methode van de grenstoestanden
NBN ENV 1993 - Eurocode 3 : Ontwerp van stalen draagsystemen
Bouten
NBN E 27-071 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte voor staalbouw - Opvatting en berekening van de
verbindingen + err (1987)
NBN E 27-072 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte, voor staalbouw -Uitvoering van de verbindingen (1987)
NBN E 27-073 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte, voor staalbouw - Keuring - Levering (1988)
Lassen
NBN 212 - Staalconstructies - Berekening van spanningen in gelaste constructies onderworpen aan een statische belasting

NBN EN 287-1 - Het kwalificeren van lassers - Smeltlassen - Deel 1 : Staal (2004)
NBN EN 288 - Het beschrijven en kwalificeren van lasprocedures voor metallieke materialen - Deel 1-8 + add (1992-1997)
NBN EN 719 - Lascoördinatie - Taken en verantwoordelijkheden
NBN EN 729 - Kwaliteitsborgingseisen voor lassen
NBN EN 1011 - Lassen - Aanbevelingen voor het lassen van metalen - Deel 1 t.e.m. 3
NBN EN 1043 - Destructieve beproevingen van lasverbindingen in metalen - Hardheidsproeven (1996)
NBN EN 1708 - Lassen - Details van lasverbindingen in staal - Deel 1 & 2
NBN EN ISO 5817 - Lassen - Smeltlasverbindingen in staal, nikkel, titanium en hun legeringen (laserlassen uitgezonderd) -
Kwaliteitsniveaus voor onvolkomendheden
NBN EN ISO 9692 - Lassen en verwante processen - Aanbevelingen voor lasnaadvoorbereiding
27.02. structuurelementen staal - stabiliteitsstudie

Algemeen
REFERENTIENORMEN
NBN B 51-002 - Stalen bouwconstructies - Berekening volgens de methode van de grenstoestanden (1988)
NBN ENV 1993 - Eurocode 3 - Ontwerp van stalen draagsystemen (1995-2002)
NBN ENV 1994 - Eurocode 4 : Ontwerp van gemengde staal-beton draagsystemen (1995-2002)
Het bijzonder bestek vermeldt de aannemingsmodaliteiten omtrent de stabiliteitsstudie en detaillering :

STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE BOUWHEER
De structuurelementen uit staal zullen worden uitgevoerd overeenkomstig de werkdocumenten zoals
gevoegd bij het aanbestedingsbundel (plannen, lastenboeken, borderellen, detailtekeningen). De
aannemer blijft er evenwel toe gehouden na te gaan of deze kunnen worden uitgevoerd volgens deze
uitvoeringsdocumenten en/of er zich geen onderlinge anomalieën voordoen. Alvorens de werken aan
te vatten brengt hij de architect op de hoogte van zijn eventuele opmerkingen dienaangaande.
27.10. liggers - algemeen

Omschrijving
Het betreft (horizontaal opgelegde,E) liggers, aangewend voor het overbruggen van overspanningen
ter ondersteuning van wanden, vloeren of dakelementen.
Let wel
De lintelen, aangewend voor het plaatselijk ondersteunen van metselwerk boven raam- & deuropeningen worden
opgenomen als een afzonderlijke rubriek.
Meting
opmeting kan de meting als volgt worden opgevat :
• meeteenheid : per kg, desgevallend opgesplitst volgens de aard en afwerking van de
bouwelementen.
• meetcode : de volumemassa van het staal wordt bij conventie vastgesteld op 7.850 kg/m3. Enkel de
conventionele theoretische massa wordt in rekening gebracht. Deze wordt bepaald op basis van de
geometrische vorm van de stukken. De uitsnijdingen en openingen worden afgetrokken, behalve de
gaten voor de bout-, pen- of klinknagelverbindingen en de afschuiningen en laspoortjes voor de
lassen. In de berekening van de hoeveelheden wordt een massatoeslag van 10 % voorzien,
waarvan enerzijds 5% voor de hulpstukken (kop- en voetplaten, verstijvingsplaten,
verbindingselementen, ankerstaven in beton, ...) en anderzijds 5% voor lasnaden, bouten, moeren
en rondellen, verbindingsdeuvels, afval en walstolleranties, E
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid
Let wel
De afmetingen en/of het gewicht van de stalen elementen stemmen overeen met deze die op plannen en
meetstaat zijn aangeduid.

27.13. liggers - profielstaal / verzinkt |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR
• Vorm en afmetingen : volgens studie Tecobe
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimum laagdikte 45 µm overeenkomstig 27.71
corrosiebescherming - thermisch verzinken
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 150 mm. De opleg en de verankering aan de ruwbouw
gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk (mits aanwending van verdeelbalken in terplaatse
gestort gewapend beton (zuidelijk uiteinde van de ligger)
• Gebeurlijke beschadigingen aan de zinklaag moeten voorafgaandelijk worden hersteld zoals
beschreven in art. 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken.
• De verankering aan de hoekkolom in bewapend beton gebeurt door middel van chemische ankers
volgens 26.34 supplementen - chemische verankeringen (noordelijk uiteinde van de ligger)
Toepassing
Boven nieuwe nooddeur in binnenspouwblad.
27.20. lintelen - algemeen

Omschrijving
Het betreft L-vormige lintelen (lateien) in geprofileerd staal, aangewend voor het plaatselijk
ondersteunen van het parement boven raam- en deuropeningen in buitengevels.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van het
gevelmetselwerk
Materialen
Specificaties
• Vorm en afmetingen : hoekprofielen, dimensies volgens gedetailleerde meetstaat.
Uitvoering
De in aanmerking te nemen belastingen beantwoorden aan de normen van de reeks NBN EN(V)
1991. De berekeningen gebeuren volgens de reeks NBN B 51 of NBN ENV 1993.
• Met het oog op het behoud van een beperkte voeg (5-10 mm) en zuivere aansluiting op het
buitenschrijnwerk worden de profielen opgesteld met de buitenzijde van de opstaande kant, zo veel
mogelijk in hetzelfde vlak als de binnenzijde van het buitenspouwblad (de gevelstenen dienen
hiertoe zo nodig machinaal te worden uitgefreesd).
27.23. lintelen - profielstaal / thermisch verzinkt |PM|

Materiaal
Specificaties
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimale laagdikte 45 µm overeenkomstig 27.71
corrosiebescherming - thermisch verzinken
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 150 mm.
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk
Toepassing
Boven nieuwe nooddeur in buitenspouwblad.

27.70. corrosiebescherming - algemeen
Omschrijving
Het betreft de voorafgaandelijke corrosiebeschermende behandelingen van constructies en/of
elementen in staal, met inbegrip van alle verbindingen en bijwerkingen na montage op de werf. De te
voorziene methode wordt beschreven in het bijzonder bestek.
Let wel
De stukken die volledig door beton omhuld worden, alsook de contactoppervlakken van de verbindingen met
bouten van hoge sterkte worden in principe niet beschermd, zij krijgen wel een grondige roestbehandeling. Op
alle vlakken die niet in contact staan met beton wordt minstens een roestwerende grondlaag (type 0)
aangebracht.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de respectievelijke eenheidsprijs van
de te behandelen profielen, inclusief de corrosiebescherming van de verbindingen en hulpstukken
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 14713 - Bescherming van ijzer en staal in constructies tegen corrosie - Deklagen van zink en aluminium -
Leidraden (1999)
NBN EN ISO 2064 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Definities en conventies over de meting van de dikte
(2000)
NBN EN ISO 3882 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Overzicht van methoden voor het meten van de dikte
(2003)
NBN EN ISO 4543 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Algemene regels voor corrosieproeven toepasbaar op
opslagomstandigheden (1995)
NBN EN 10214 - Plaat en band van staal bekleed met zinkaluminium (ZA) door continu dompelen - Technische
NBN EN 10215 - Plaat en band van staal bekleed met aluminiumzink (AZ) door continu dompelen - Technische
NBN EN 10271 - Elektrolytisch met zink-nikkel (ZN) beklede platte staalproducten - Technische leveringsvoorwaarden (1999)
VOORBEREIDING
Alle te behandelen stalen onderdelen moeten een glad en zuiver oppervlak hebben : alle
onzuiverheden zoals stof, vetten, bramen, schilfers, verf- en vernisresten, siliconen (lassprays),
lasslakken of lasspatten worden zorgvuldig verwijderd. De geprefabriceerde elementen worden
daartoe hetzij ontvet hetzij gegrindblasted, gestaalstraald of gezandstraald, overeenkomstig :
NBN ENV ISO 8502-1 - Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Beproevingen voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 1 (1999)
NBN EN ISO 8502 - Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten - Beproevingen
voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 2-4,6,9 (1999)
NBN EN ISO 8503 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Ruwheidseigenschappen van gestraalde staaloppervlakken - Deel 1-4 (1995)
Specificaties voor metallische straalmiddelen - Deel 1-4 (1997)
Beproevingsmethoden voor metallieke schuurmiddelen voor stralen - Deel 1-7 (1997)
Specificaties voor niet-metallische straalmiddelen - Deel 1-8 (1997)
Beproevingsmethoden voor niet-metallische straalmiddelen - Deel 1-7 (1997)
De lasnaden moeten glad en poriënvrij zijn. Vervolgens worden roest en walshuid verwijderd door
beitsen in zuur. Na voorbehandeling worden de constructie-elementen voorzien van een van
onderstaande corrosiebeschermingssystemen.
27.71. corrosiebescherming - thermisch verzinken |PM|

Omschrijving
De stalen profielen en bevestigingselementen worden door thermisch verzinken behandeld ter

voorkoming van corrosie. Het verzinken geschiedt door onderdompeling van de stalen constructie-
elementen in een bad met vloeibaar zink.
Materiaal
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 1461 - Door thermisch verzinken aangebrachte deklagen op ijzeren en stalen voorwerpen - Specificaties (1999)
• Elk type zacht staal is verzinkbaar. De silicium- en fosforgehaltes van het staal dienen aan volgende
criteria te voldoen : Si % < 0,03 en Si% + 2,5 P % < 0,09.
Bij gelaste constructies moet gebruik gemaakt worden van lasmetaal met een maximum
siliciumgehalte van 0,7%. De te verzinken elementen moeten van hijsogen voorzien zijn.
• De nodige ontluchtingsgaten en in- en uitstroomopeningen moeten voorzien worden. Hieromtrent
moeten de raadgevingen van Progalva opgevolgd worden.
• Alle bevestigingsmaterialen (bouten, moeren, onderlegringen, schetsplaten,E) moeten eveneens
thermisch verzinkt worden.
• Het thermisch verzinkbad bevat zink, waarvan het gehalte aan onzuiverheden (andere dan ijzer en
tin) niet hoger mag zijn dan 1,5%.
Uitvoering
• Na de vereiste voorbehandelingen, volgens 27.70 corrosiebescherming - algemeen worden de
stalen profielen en bevestigingselementen thermisch verzinkt volgens de voorschriften van de norm
NBN EN ISO 1461.
• De te bekomen laagdikte is afhankelijk van de wanddikte van het staal en kan afgeleid worden uit
de tabellen 2 en 3 van NBN EN ISO 1461 (cfr. onderstaand uittreksel uit tabel 2).
Plaatselijke laagdikte van de Gemiddelde laagdikte van de
Wanddikte (e) van het staal (mm)
deklaag (µ
µ m) deklaag (µ
µ m)
e≥6 70 85
3≤e<6 55 70
1,5 ≤ e < 3 45 55
e < 1,5 35 45
Bron: Feitenmap Thermisch Verzinken (Progalva) - Volgens Tabel 2 van NBN EN ISO 1461
• Het verzinken dient als volgt te gebeuren :
⇒ na het samenlassen van de verschillende onderdelen in het werkhuis;
⇒ nadat alle bewerkingen, zoals snijden, boren, ponsen, zagen, lassen en reinigen van de lassen,
werden uitgevoerd in het werkhuis;
⇒ voor de assemblage door bout- of klinknagelverbindingen;
⇒ Alle bouten, moeren, en onderlegringen groter of gelijk aan M8, die worden gebruikt voor de
assemblage van de thermisch verzinkte structuren, zullen eveneens verzinkt worden volgens NBN
EN ISO 1461. De draad in de bouten moet vooraf aangebracht zijn, na het verzinken mogen de
bouten geen enkele operatie ondergaan die de zinklaag kan schenden; de draad in de moeren
mag eventueel na het verzinken ingesneden worden.
⇒ na de vereiste voorbehandelingen worden de voorgeschreven laagdikten aangebracht volgens
NBN EN ISO 1461 in een erkend verzinkingsstation.
• Indien na het verzinken nog onverzinkte plekken zichtbaar zijn, mogen deze bijgewerkt worden
indien aan volgende voorwaarden is voldaan :
⇒ de onverzinkte plekken mogen in totaal niet groter zijn dan 0,5% van de totale oppervlakte van het
voorwerp;
⇒ een individuele onverzinkte plek mag niet groter zijn dan 10 cm2.
• Vooraf moeten de bij te werken plekken grondig gereinigd worden door schuren en borstelen. Het
bijwerken gebeurt m.b.v. speciaal hiervoor ontwikkelde legeringsstaven, waarvan zink het
hoofdbestanddeel is, of m.b.v. een aantal lagen zinkrijke verf.
• De herstelmethode m.b.v. zinkrijke verf mag niet toegepast worden indien de thermisch verzinkte
constructie bestemd is om geschilderd te worden (duplexsysteem), aangezien er niet-compatibiliteit
tussen de verflagen kan zijn. De droge laagdikte van de herstelde plekken moet 30 µm groter zijn
dan de minimale plaatselijke eis voor de deklaagdikte.
• Indien lassen van de thermisch verzinkte materialen niet vermeden kan worden, moet de zinklaag
voor het lassen voorzichtig weggeslepen worden langsheen de laszone. De nodige voorzorgen
worden genomen om verdere beschadiging van de zinklaag te voorkomen. Na het lassen worden
de lasnaden bijgewerkt volgens onderstaande richtlijnen :
⇒ ontroesten van de beschadigde delen, verwijderen van eventuele lasslakken door krachtig
borstelen of stralen;
⇒ aanbrengen van twee lagen zinkstofrijke verf (min 90% zink in de droge film), laagdikte circa 80
micronmeter;

• Bij transport en opslag dienen maatregelen genomen te worden om de vorming van witroest te
beperken. Hiertoe dienen de thermisch verzinkte stukken op balken harsvrij hout en onder een lichte
helling geplaatst te worden. Bij het stapelen zal men zorgen voor voldoende ruimte tussen de
onderdelen, zodat een goede luchtcirculatie kan plaatsvinden. Om de opslagtijd te beperken moet
de montage zo snel mogelijk na het verzinken gebeuren.
Specificaties
• Laagdikte : minimum 45 micronmeter
Keuring
De keuring gebeurt volgens de richtlijnen beschreven in NBN EN ISO 1461.
• Het aspect van de verzinkte stukken wordt visueel geïnspecteerd.
• Zij zullen vrij zijn van onverzinkte plekken, blaasvorming, zuuraflopers, ruwe plekken, scherpe
punten en asresten. Dofgrijze plekken te wijten aan legeringsdoorgroei zijn toegelaten, in zoverre
deze lagen een goede hechting hebben.
• De laagdikte zal gemeten worden met een magnetische laagdiktemeter of met een chemische test
die het gewicht van de bekleding bepaalt. De testzone moet representatief zijn voor het gehele stuk
(niet uitsluitend op hoeken of kanten meten, noch uitsluitend op het centrale gedeelte van het lijf van
een balk). Het aantal stukken waarvan de laagdikte getest moet worden per lot wordt bepaald a.h.v.
tabel 1 van NBN EN ISO 1461.
• Het aantal monsters dat per teststuk genomen moet worden:
Aantal testzones Monstername in elke zone
Oppervlakte (O) van het stuk (m2)
(minimum) (minimum)
O > 2 (groot) 3 5
0,01 < O < 2 (middelgroot 1) 1 5
0,001 < O < 0,01 (middelgroot 2) 1 5
O < 0,001 (klein) 1 5
Bron: Feitenmap Thermisch Verzinken (Progalva) http://www.progalva.be
• Afgekeurde materialen mogen niet terug worden gebeitst en herverzinkt.
Toepassing
De te behandelen delen zijn beschreven in de betreffende artikels.

40. BUITENRAMEN & -DEUREN
40.00. buitenramen & -deuren - algemeen
Omschrijving
De post “buitenramen & -deuren” omvat de levering en plaatsing van de elementen nodig voor het
samenstellen van de voorziene buitenramen en -deuren, met inbegrip van alle onderdelen die er
wezenlijk deel van uitmaken. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van
het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing
in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de opmeting en controle van de juiste afmetingen ter plaatse;
• de montage van de raam- en deurprofielen, met inbegrip van het nodige hang- & sluitwerk;
• de levering en plaatsing van de beglazing en/of opvulelementen, inclusief spieën, glaslatten en
dichtingen;
• de functionele proeven op een door het Bestuur gekozen schrijnwerkelement (overeenkomstig
keuringsmodaliteiten);
• de levering en plaatsing, met inbegrip van alle bevestigings- en/of ophangingstukken, alsook de
aansluiting en voegafwerkingen tussen schrijnwerk en ruwbouw, ... ;
Let wel
• Sommige van deze elementen (hang-&sluitwerk, beglazing, ventilatieroosters, / ) kunnen worden
beschreven in afzonderlijke artikels, doch zijn, behoudens andere aanduidingen in de samenvattende
opmeting, steeds inbegrepen in de eenheidsprijs.
Meting
• meeteenheid : per m2 (in principe globaal, doch desgevallend uitgesplitst per type of model
overeenkomstig de aanduidingen in de samenvattende meetstaat, zoals gevoegd bij het
aanbestedingsdossier)
• meetcode : netto ontwikkelde oppervlakte van de dagopeningen.
Materialen
REFERENTIENORMEN (RECENTSTE VERSIES ZIJN VAN TOEPASSING)
STS 52.0 - Buitenschrijnwerk - Algemene Voorschriften (= in herziening - recentste uitgave is steeds van toepassing)
Nuttige informatie : Buitenschrijnwerk: de CE-markering en de nieuwe STS 52.0 - http://info.benoratg.org/
STS 53 - Deuren (1990) (= in herziening - recentste uitgave is van toepassing)
STS 56.1 - Dichtingskitten voor gevels (1999)
TV 214 - Glas en glasproducten - Functies van beglazing (WTCB, 1999)
TV 221 - Plaatsing van glas in sponningen (WTCB, 2001) -> (TV 214 & 221 vervangen TV 110 & 113)
TV 222 - Dimensioneren van schrijnwerk onder windbelasting (WTCB, 2001)
NBN B 03-003 - Vervormingen van draagsystemen - Vervormingsgrenswaarden - Gebouwen (1991)
NBN B 25-201 tot NBN B 25-211 - Beproevingsmethoden voor vensters & deuren (1977-1980)
Reeks EN 24 - 25 - 42 - 43 - 77 - 78 -79 85 - 86 - 107 - 108 - 129 - 130 - 162
NBN ENV 1627 t/m 1630 - Ramen, deuren en luiken - Inbraakwerendheid (1999)
NBN EN 12207 - Ramen en deuren - Luchtdoorlatendheid Classificatie (2000)
NBN EN 12208 - Ramen en deuren - Waterdichtheid Classificatie (2000)
NBN EN 12210 - Ramen en deuren - Weerstand tegen windbelasting Classificatie (2000)

NBN EN 1026 - Ramen en deuren - Luchtdoorlatendheid - Beproevingsmethode (2000)
NBN EN 1027 - Ramen en deuren - Waterdichtheid - Beproevingsmethode (2000)

NBN EN 12211 - Ramen en deuren -- Weerstand tegen windbelasting Beproevingsmethode (2000)
NBN EN 12400 - Ramen en deuren - Mechanische duurzaamheid - Eisen en classificatie (2002)

NBN EN 947 - Scharnieren of draaideuren - Bepaling van de weerstand tegen de verticale belasting (1999)
NBN EN 949 - Ramen en gordijnmuren, deuren, zonneschermen en luiken - Weerstand van deuren tegen stoten met een
zacht en zwaar lichaam (1999)
NBN EN 1191 - Ramen en deuren - Bestandheid tegen herhaald openen en sluiten - Beproevingsmethode (2000)
NBN EN 13049 - Ramen - Botsing met een zacht en zwaar lichaam - Beproevingsmethode, veiligheidseisen en classificatie

(2003)
NBN EN 13115 - Ramen - Classificatie mechanische eigenschappen -Verticale belasting, torsie en bedieningskrachten (2001)
NBN EN 14608 - Ramen - Bepaling van de weerstand tegen een verticale belasting (winddruk) (2004)
NBN EN 14609 - Ramen - Bepaling van de weerstand tegen statische torsie (2004)
NBN EN ISO 10077-1 - Thermische eigenschappen van ramen, deuren en luiken - Berekening van de warmtegeleiding - Deel
1: Vereenvoudigde methode (2000)
NBN EN ISO 10077-2 - Thermische eigenschappen van ramen, deuren en luiken - Berekening van de
warmtedoorgangscoëfficiënt - Deel 2: Numerieke methode voor kozijnen (2003)
NBN EN 12412-2 - Ramen, deuren en luiken - Bepaling van de warmteoverdrachtscoëfficiënt met de warmtekastmethode -
Deel 2: Kozijnen (2003)
Nota Butgb 97/6 “Vereenvoudigde rekenregels voor vensters” (1997)
ALGEMEEN
Vooraleer de raam- & deurgehelen met alle bijbehorende elementen te bestellen, is de aannemer
ertoe gehouden na te gaan of deze kunnen geleverd worden in de afmetingen, type, kleur en
oppervlaktebehandeling zoals voorgeschreven in de aanbestedingsdocumenten. Zo ondermeer ook
dat hun maatafstemming past met de modulatie van de draagstructuur, de aard van het hoofdskelet
(ruwbouw), met de positionering en spreiding van de voorziene dilatatie- en zettingsvoegen van de
stukken, de aansluiting met de ruwbouw (lateien, parement, dorpels), de keuze en plaatsing van de
bevestigingsmiddelen, de afwerkingelementen (raamtabletten, binnenafkastingen, rolluiken, ...),
eventuele speciale beveiligingsvoorzieningen en/of bijzondere thermische, hygrometrische en
akoestische eisen voor de gevels. Bij vastgestelde anomalieën stelt de aannemer het Bestuur hiervan
onverwijld op de hoogte. Van alle verschillende componenten (raam- & deurprofielen, hang- &
sluitwerk, alsook de verankeringwijze) zullen door de aannemer voorafgaandelijk de nodige
berekeningsnota's, detailtekeningen, proefstalen, E ter goedkeuring worden voorgelegd aan de
ontwerper. De aannemer bezorgt dienaangaande vóór de uitvoering ter goedkeuring aan het Bestuur :
⇒ de nodige berekeningsnota’s, garantiebewijzen en gevraagde attesten.
⇒ de nodige stalen en/of prototypes van de verschillende componenten : d.w.z. minstens één
opendraaiende hoek met alle bijhorige profielen zoals klipprofiel bij kozijn voor het inschuiven van
eventuele uitbekledingen, uitbekledingsprofielen, sieromlijstingen, dorpelprofielen, waterlijsten, ...
Dit staal zal ter beschikking blijven tot bij de voorlopige oplevering.
⇒ een kleurenkaart van het beschikbare kleurengamma van de fabrikant.
PRESTATIECRITERIA
Alle raam- en deurgehelen moeten beantwoorden aan de algemene prestatiecriteria inzake
luchtdoorlatendheid, waterdichtheid, mechanische sterkte en bestendigheid tegen winddruk, zoals
vermeld in tabel 5 van STS 52.0 index 04.21.4 (1985), aangevuld met document GT 02.01 versie 09
(07/11/2003) en beproefd volgens de methoden van NBN reeks B 25-201 t/m 211. De herziene versie
STS 52.0 zal standaard van toepassing worden gesteld vanaf het ogenblik van publicatie. In
afwachting van de vereiste prestatieklassen volgens de vernieuwde uitgave van STS 52.0 (§ 4.2),
kunnen reeds volgende normen van toepassing worden gesteld : NBN EN 12207, 12208 en 12210
(classificatie), NBN EN 1026, 1027 en 12211 (beproevingsmethoden), aangevuld met TV 222 -
Dimensioneren van schrijnwerk onder windbelasting (WTCB, 2001).
• De prestatieniveaus van de hoogst gesitueerde of meest ongunstige elementen zijn van toepassing
voor alle gevelelementen van het gebouw, vervaardigd uit hetzelfde basismateriaal.
• De gevraagde prestatieniveaus kunnen steeds gecontroleerd worden d.m.v. opgelegde proeven op
één prototype. Het prototype zal worden gekozen door het Bestuur (zie ‘Keuring’).
THERMISCHE ISOLATIE
De warmtedoorgangscoëfficiënt U-window (raamkader inclusief beglazing) mag, anticiperend op de
energieprestatie regelgeving “EPR”, maximaal 2,5 W/m2K bedragen. De warmtedoorgangscoëfficiënt
van een raam wordt uitgedrukt als U-window (W/m2K) en wordt bepaald volgens de norm NBN EN
ISO 10077-1, overeenkomstig de samengestelde combinatie van U-glas en U-frame.
PROFIELEN - SAMENVOEGING
Alle profielen zijn afkomstig van dezelfde fabrikant. Een berekeningsnota, opgesteld door de
constructeur, houdt rekening met alle bestaande belastinggegevens of krachten en met
bovenvermelde prestatiecriteria overeenkomstig STS 52.0.
• De afmetingen van de profielen worden uitgedrukt in mm.
• De vorm, detaillering en secties van de profielen stemmen overeen met de aanduidingen op de
plannen en eventuele principedetails gevoegd bij het dossier. Zij moeten aangepast zijn aan de
samenstelling van vaste en/of opengaande delen, aan de aard, de afmetingen en de verwerking van
de voorgeschreven beglazing, vulpanelen, het hang- & sluitwerk, ventilatieroosters, dorpels,
raamtabletten, binnenafwerkingen, eventuele rolluiken, ...

• Alle vergaringen (hoekverbindingen, vergaringen bij samengestelde vensters, e.d.) moeten dicht zijn
en zonder beschadiging of blijvende vervorming weerstaan aan de belasting van de beglazing,
vermeerderd met de tijdelijke overlast ten gevolge van verkeerd gebruik en met de invloed van de
functionele belastingen, waarbij de toegelaten doorbuiging van de stijlen en de regels een normale
en gemakkelijke werking van de opengaande delen niet belemmert, rekening houdend met de
uitzetting, en dusdanig dat zij geen ontoelaatbare vervorming teweeg brengt in de vullings- en
dichtingselementen.
• Het bijzonder bestek kan in uitzonderlijke gevallen bijkomende eisen stellen, zoals de afvoer naar
buiten van condensatiewater, bv. het geval van lokalen met hevige of langdurige
waterdampontwikkeling of bij gebruik van ramen met enkel glas. Indien er gevaar bestaat voor
condensatie vanwege de aard van de gebruikte materialen, worden de ramen voorzien van
condensatiegootjes op alle plaatsen die noodzakelijk zijn om te beletten dat het water in contact
komt met delen van de bouw die niet zijn voorzien om nat te worden.
GLASSPONNINGEN - GLASLATTEN
De plaatsing van het glas en/of de vulelementen wordt uitgevoerd overeenkomstig STS 52.0, de
voorschriften van de profielenfabrikant en ATG-richtlijnen, aangevuld met deze van de glasfabrikant.
• Algemeen van toepassing is het principe van een “auto-drainerende”, “geventileerde” sponning of
“drukvereffenend beglazingssysteem”, waarbij het glas zo geplaatst wordt, dat de omtreksspeling in
open verbinding staat met de buitenlucht. De toepassing van een gedraineerde sponning is verplicht
in het geval van dubbele beglazing en/of gelaagde beglazing.
• Om de drukegalisatie van de glassponning te waarborgen is het noodzakelijk om per glasvolume
één ontluchtingsopening van minimaal 5 mm diameter aan te brengen in de bovenzijde van de
glassponning. Eventueel binnengedrongen water moet snel, op natuurlijke en gecontroleerde wijze
kunnen worden afgevoerd. Hiertoe dient de sponning op het laagste punt voorzien te zijn van de
nodige ontwateringopeningen. De minimale oppervlakte bedraagt 50 mm2 per opening, hetzij een
ronde opening van minimum 8 mm diameter, hetzij een sleuf van circa 5x15 mm.
• Minimaal dienen te worden voorzien :
⇒ 2 openingen tot 1000 mm glasbreedte;
⇒ 1 bijkomende opening per 500 mm supplementaire raambreedte;
• De bodem van de sponning moet een correcte en stabiele plaatsing van de voorziene beglazing
waarborgen, de verticale zijden van de sponning en de glaslatten lopen perfect parallel met de
respectievelijke vlakken van de beglazing.
• De sponningvorm moet aangepast zijn aan het voorziene beglazingssysteem. Men onderscheidt
hierbij twee beglazingsmethoden namelijk:
⇒ “droge beglazingsmethode” d.m.v. elastische dichtingsprofielen, zoals meestal van toepassing bij
geprefabriceerde profielen (Alu, PVC, E).
⇒ “natte beglazingsmethode” d.m.v. elastische kit, meestal van toepassing bij houten profielen.
• De minimale sponninghoogte en -breedte dienen te voldoen aan NBN S 23-002, respectievelijk
hoofdstuk 05.1 voor de afdichtingen met kit, en hoofdstuk 05.2 voor de afdichtingen met elastische
profielen. De nuttige breedte van de sponning (gemeten tussen de flanken van de sponning en de
glaslat) is afgestemd op de dikte van de beglazing en omtrekspeling van de beglazingsmethode.
• De nuttige hoogte van de glassponning wordt berekend volgens de afmetingen van het glasblad, de
maattoleranties van het raam, de omtrekspeling en de steunhoogte in de sponning, met
inachtneming van volgende minima (NBN S 23-002) :
Minimale Oppervlakte S van de beglazing (m2)
Sponningshoogten
< 0,25 m2 0,25 < S < 2 m2 2 < S < 6 m2 6 m2 < S
Enkele beglazing 10 mm 13 mm 18 mm 25 mm
Isolerende beglazing 18 mm 18 mm 18 mm 25 mm
• De eisen die aan de sponninghoogte worden gesteld hebben enerzijds te maken met de toleranties
van de glasafmetingen en anderzijds met het beschermen van de glasrandverbindingen (bv.
polysulfidedichting) tegen U.V.-licht. Bij bijzondere glassoorten, bijvoorbeeld veiligheidsbeglazing of
brandwerende beglazing, dienen eventuele specifieke eisen van de glasfabrikant ten aanzien van
de sponningvorm strikt te worden gerespecteerd.
• De glaslatten worden steeds aan de binnenzijde van het schrijnwerk geplaatst. Zij moeten
demonteerbaar zijn teneinde een accidentele vervanging van het glas toe te laten.
• De afmetingen zijn afgestemd op deze van de glasdikte, sponning en raamprofiel : zij worden
bevestigd d.m.v. een aan het profiel aangepaste continue klipverbinding, d.m.v. verhaking van de
buisvormige glaslat, frontale montage d.m.v. kunststofklips, ofwel d.m.v. inox schroeven / nagels (let
wel : enkel voor houten profielen). Indien een dichtingskit wordt gebruikt mogen de glaslatten geen
naar binnenspringende tand vertonen die het behoorlijk aanbrengen van de kit zou verhinderen.

• Alle gebruikte kitten moeten verenigbaar zijn met het aangewende materiaal van de profielen en
conform de voorschriften van de profielfabrikant.Tevens is het nodig de primers aanbevolen door de
fabrikant van de kit te gebruiken alvorens de aanwending van kitten op PVC (zie ook hoofdstuk 41
buitenbeglazing).
RAAM- & DEURTYPES
Het voorkomen van de respectievelijke raam- & deurtypes volgens vorm, uitzicht, aard en
samenstelling van vaste en beweegbare delen wordt aangegeven op de plannen en/of in de
gedetailleerde meting. Behoudens specifieke bepalingen in het bijzonder bestek en/of detailstudies zal
bij de fabricatie en het te voorziene hang- & sluitwerk, rekening worden gehouden met onderstaande
(standaard-)voorschriften, gerangschikt volgens type en/of aard van de schrijnwerkelementen :
Alle raam- en deurtypes :
• Zie ook betreffende rubrieken 40.10 - hout, 40.20 - staal, 40.30 - aluminium en 40.40 - kunststof.
• De maximale afmetingen, het te voorziene beslag, aantal sluitpunten en de verwerking ervan dienen
zowel te beantwoorden aan de richtlijnen van de profielleverancier (ATG) als deze van de
systeemgever van het hang- & sluitwerk, aangevuld met de respectievelijke voorschriften van het
bijzonder bestek en de eventueel bijkomend opgelegde eisen m.b.t. inbraakwerendheid.
• Het schrijnwerk wordt zodanig opgevat dat de vulelementen (d.w.z. de volle delen, de doorzichtige
of doorschijnende delen, de vaste delen en de opengaande delen), de borstweringen, de kramerijen
en de diverse aansluitingen in het algemeen gemakkelijk te vervangen zijn zonder dat de
belendende elementen daartoe moeten worden gedemonteerd
• De profielen van opengaande ramen realiseren, overeenkomstig de vereiste prestatieklassen en/of
eisen van het bijzonder bestek, minimum een dubbele aanslag (standaard) / drievoudige aanslag
(twee-kamersysteem met centrale middendichting).
• De ingewerkte dichtingbanden zijn uit hoogwaardig kunststof (EPDM, neopreen, E) en moeten bij
het aandrukken een resterende dikte van circa 3 mm behouden (volgens systeemgever hout / PVC /
Alu). De dichtingen worden aangebracht in volledige lengtes, de hoeken worden ingerold,
gevulkaniseerd of gelast. De dichtingen moeten bij beschadiging vervangbaar zijn.
• Alle opengaande ramen worden, overeenkomstig het bijzonder bestek, standaard voorzien van een
draaikruk of spanjolet aan de binnenzijde.
Buitendeuren worden als volgt opgevat :
• Voor specifieke beschrijvingen zie ook betreffende rubrieken 40.10 - hout, 40.20 - staal, 40.30 -
aluminium en 40.40 - kunststof, aangevuld met de artikels onder rubriek 40.50 - hang & sluitwerk.
• De buitendeuren beantwoorden, overeenkomstig het bijzonder bestek, aan de voorschriften van
STS 53.04.11 : gewone buitendeur (standaard).
• Ze zijn van het type opdekdeur.
• Inzake het aantal te vooorziene scharnieren / paumellen en wijze van ophanging, in functie van het
eigen gewicht en de afmetingen wordt verwezen naar de algemene voorschriften van STS 52.0 en
STS 53, aangevuld met deze van de systeemleverancier van de profielen (ATG) en van het beslag.
• De buitendeurvleugels worden daarbij afgehangen aan minstens 4 scharnieren type 3D (regelbaar
in hoogte, breedte en diepte).
• De onderdorpel wordt voorzien van een ingewerkte tochtstrip, d.m.v. een uitschuifbare perlon-,
nylon- of rubberstrip, die tegen de bevloering aandrukt wanneer de buitendeur dicht is en
automatisch omhoog gaat bij het openen.
• De deurvleugel is, overeenkomstig het bijzonder bestek, voorzien van een panieksluiting
• Het deurbeslag beantwoordt aan de specificaties van het bijzonder bestek en/of zal voorafgaandelijk
ter goedkeuring voorgelegd worden aan de ontwerper en het Bestuur.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN (RECENTSTE VERSIES ZIJN VAN TOEPASSING)
STS 52.07.1, STS 52.12.3 (+ addendum-PVC)
TV 188 - Plaatsen van Buitenschrijnwerk (WTCB, 1993)
TV 221 - Plaatsing van glas in sponningen (2001)
TV 222 - Dimensioneren van schrijnwerk onder windbelasting ( WTCB, 2001)
NBN 208 - Onderlinge aanpassing van de afmetingen der constructies- Modulestelsel - Vensteropeningen en -ramen (1950)
De plaatsingsvoorschriften en aanwijzingen van de fabrikant
ALGEMEEN
De productie en plaatsing van het buitenschrijnwerk zal gebeuren door gespecialiseerde vaklui,
behorende tot de leverende firma, belast met de uitvoering van de post buitenschrijnwerk.

• De plaatsing van het buitenschrijnwerk gebeurt in overeenstemming met de specifieke eisen die het
bijzonder bestek stelt aan de volgende elementen : profielen, opvulelementen, afdichtingmaterialen,
afwateringsprofielen, kozijnen, hang- & sluitwerk, sloten, verankeringmiddelen, aansluitingsvoegen,
-profielen, -vullingen,...
• De bouwmaten zoals opgegeven op de plannen en in de meetstaat zijn deze van de ruwbouw zoals
hij moet uitgevoerd worden en zijn dus louter indicatief. De aannemer dient zelf ter plaatse de juiste
maten te nemen, alvorens tot vervaardiging van de elementen over te gaan.
LEVERING - OPSLAG
• De raam- & buitendeurblokken en hun hulpstukken moeten vervoerd worden in omstandigheden die
de materialen tegen beschadigingen behoeden (zorgvuldig gestapeld en vastgebonden).
• De opslag op de werf moet beperkt blijven tot een minimum (niet meer dan één week). De
elementen moeten verticaal gestockeerd worden, en mogen nooit op elkaar gelegd worden.
• De beschermingsfolie die aangebracht is op voorgelakte profielen moet minstens één maand na
levering van fabriek naar de werf verwijderd worden.
OPSTELLING
• Het buitenschrijnwerk wordt symmetrisch in de opening geplaatst en in functie van de aansluiting op
de vereiste afstand van de ruwbouw aangebracht. De opstelling is perfect loodrecht, waterpas en in
horizontale richting in de as gezet, met inachtneming van de maximale afwijking ten aanzien van de
as- en stramienlijnen, alsook peilmaten volgens TV 188 § 5.1.1. Indien het gewoon parementwerk
betreft wordt, afhankelijk van de secties van het raamkader, minstens 20 tot 30 mm van het
raamprofiel achter de dagkant van de ruwbouw geplaatst; de ruwbouw zelf voorziet daartoe steeds
een aanslag van circa 50 mm met een maximale afwijking van 5 mm. De voegen tussen het
schrijnwerk en het parement zullen minimum 5 en maximum 10 mm bedragen.
VERANKERING AAN DE RUWBOUW
• De bevestiging moet zo gebeuren dat de belasting van de ramen wordt overgedragen op de
ruwbouw, waarbij zettingen van het gebouw geen invloed mogen hebben op het buitenschrijnwerk.
• De bevestiging gebeurt d.m.v. doken of rechtstreeks in de muur met pluggen en schroeven. Alle
bevestigingsmiddelen zijn vervaardigd uit roestvast of verzinkt staal (minimum 275 g/m2).
• Het aantal bevestigingspunten, de plaats en de wijze van verankering, moeten dusdanig worden
gekozen dat de krachten, die op het gevelelement worden uitgeoefend, op de constructie kunnen
worden overgedragen en voldoende zijn om zonder blijvende vervorming aan een normale winddruk
volgens NBN ENV 1991-1-1, en het nationaal toepassingsdocument (NTD) dat erop betrekking
heeft, en elke andere eventuele belasting te weerstaan.
• Het schrijnwerk wordt dusdanig bevestigd dat de te voorziene voegafdichtingen kunnen worden
aangebracht tussen het schrijnwerk en de ruwbouw. Om iedere koudeoverdracht tussen de muren
en de ramen te voorkomen moeten de ankerstukken daarbij in principe steeds bevestigd worden
achter de spouwisolatie.. Een gebeurlijke bevestiging tegen het buitenspouwblad (blokramen) kan
enkel worden toegestaan wanneer speciaal geïsoleerde ankerstukken worden gebruikt.
• Het aantal bevestigingspunten voor de verticale stijlen en de boven- en onderregels van het vast
kader dient minimaal te beantwoorden aan de voorschriften zoals opgenomen in de ATG. In alle
andere gevallen worden minimaal voorzien :
⇒ in de hoogte : minstens twee op ongeveer 20 cm afstand van elke hoek, ter hoogte van de
scharnieren en verder met maximale tussenafstanden van respectievelijk : 100 cm voor houten
ramen, 75 cm voor metalen ramen en 60 cm voor PVC - ramen.
⇒ in de breedte : minimum één bevestiging per 1 m breedte en minimum een bevestiging ter hoogte
van elke tussenstijl en op de plaatsen die het meest belast worden, om zo vervorming van het stuk
te voorkomen.
⇒ extra bevestigingen kunnen desgevallend noodzakelijk zijn om te voldoen aan bijzondere eisen,
gesteld i.f.v. de beglazing en/of m.b.t. inbraakpreventie.
AANSLUITING MET DE RUWBOUW
• Het buitenschrijnwerk moet over de gehele omtrek van de ruwbouw geïsoleerd worden. De
afdichting van de naden tussen het vast kader, de gevel en/of tussen de kozijnen onderling, dienen
daarbij een perfecte water- en tochtdichte aansluiting met de ruwbouwconstructie te garanderen. De
kozijnaansluitingen worden hiertoe van een dubbele afdichting voorzien : een waterkering aan de
buitenzijde (voegbodem+kit) en een tochtdichte afwerking aan de binnenzijde.
• De dichtheid wordt verwezenlijkt door gebruik te maken van, aan de voegbreedte en aard van de
hechtvlakken aangepaste, voegdichtingsbanden en elastische kitvoegen. De hechtvlakken moeten
droog en stofvrij zijn. Mortelspatten en dergelijke worden vooraf zorgvuldig verwijderd.
⇒ Ter hoogte van de dorpels door een afdichtingstrook, die gedeeltelijk wordt samengedrukt zodat
een wind- en waterdichte afdichtingvoeg gevormd wordt. De voegen dienen dusdanig te worden
opgevat dat er geen water op kan blijven staan.

⇒ Bovenaan en aan de zijkanten van het buitenmetselwerk door een zwelband, die als drager voor
de op te spuiten afdichtingkit dient. Elastische voegen mogen slechts in twee richtingen
aanhechten, daartoe dienen ze te worden aangebracht op een steunvlak (voegbodem) hetwelk
geen aanhechting aan de voeg biedt.
• De voegdichtingsbanden (zie voegbodems overeenkomstig rubriek 43.10) worden in zo groot
mogelijke lengten en rechtlijnig verwerkt. Zij zijn vóór plaatsing samengedrukt (tot circa 15-20% van
hun aanvankelijke dikte), zwellen na plaatsing langzaam op en sluiten de voeg slagregendicht af.
De breedte van de dichtingband (= diepte van de voegvulling) bedraagt minstens 20 mm. De dikte
van de voeg bedraagt minimum 5 mm en maximum 10 mm. Zij worden geplaatst voor de montage
van de raamkaders in de ruwbouw, volgens de voorschriften van de fabrikant.
• Het materiaal van de voegbodems dient chemisch verenigbaar te zijn met de aard van de voorziene
profielen, oppervlaktebehandelingen en de elastische afdichtingkit. Overeenkomstig de bepalingen
van het bijzonder bestek kunnen zij voorzien worden uit :
⇒ polyethyleenschuim (geslotencellig), overeenkomstig artikel 43.11.
⇒ polyurethaanschuim (opencellig), overeenkomstig artikel 43.12.
• De vereiste klasse van de elastische kitten en de afmetingen van de voegen worden bepaald in
functie van de verschillende omstandigheden die op het buitenschrijnwerk kunnen inwerken. Enkel
afdichtingskitten met een technische goedkeuring ATG of gelijkwaardig mogen gebruikt worden
(aanbevolen klasse F15 of F20 LM volgens STS 56.1). Overeenkomstig de voorschriften van het
bijzonder bestek kan hiertoe gebruik worden gemaakt van kitten op basis van hybride polymeren,
polyurethaan, polysulfiden of neutrale siliconen.
• Overeenkomstig de aard van het voorziene buitenschrijnwerk geldt dat :
⇒ de kleur van de voeg aangepast is aan de kleur van het schrijnwerk en/of het metselwerk (wit /
lichtgrijs).
• De afwerking langs de binnenzijde (omkastingen, raamtabletten, E) mag pas worden aangebracht
na controle van de isolatie door de ontwerper. De resterende spatievoegen tussen het schrijnwerk
en de binnenzijde van de ruwbouw wordt volledig opgestopt met een rotbestendig isolerend
materiaal, tot algehele winddichtheid :
⇒ hetzij opgespoten met polyurethaanschuim.
⇒ hetzij opgevuld met een gebakeliseerde minerale wol.
• De binnenafwerking wordt op een gepaste wijze volgens de aard van het afwerkingmateriaal van de
binnenvlakken (bepleistering...) en volgens de richtlijnen van de ontwerper afgewerkt, bv. met een
stopprofiel, sluitlatje; de opspuiting met een elastische kit is inbegrepen.
Keuring
REFERENTIENORMEN
STS 52.0 - Buitenschrijnwerk - Algemene Voorschriften (1985) = momenteel in herziening
NBN B 25-201 t/m NBN B 25-215 - Beproevingsmethoden voor vensters en deuren (1977-1980)
NBN B 25-206 - Beproevingsmethoden voor vensters - Samenstelling van een proefverslag (Europese norm EN 78-1977)
NBN B 25-210 - Beproevingsmethoden voor vensters - Mechanische proeven (Europese norm EN 107-1980) (1980)
NBN EN 949 - Ramen en gordijnmuren, deuren, zonneschermen en luiken - Weerstand van deuren tegen stoten met een zacht
en zwaar lichaam (1999)
NBN EN 12211 - Ramen en deuren - Weerstand tegen windbelasting - beproevingsmethode
NBN EN 1026 - Ramen en deuren - Luchtdoorlatendheid - Beproevingsmethode
NBN EN 1027 - Ramen en deuren - Waterdichtheid - Beproevingsmethode
NBN EN 1191 - Ramen en deuren - Bestandheid tegen herhaald openen en sluiten - Beproevingsmethode
PROEVEN
Het Bestuur behoudt zich steeds het recht voor om voorafgaandelijk of tijdens de plaatsing functionele
proeven te laten uitvoeren op een door het Bestuur uitgekozen schrijnwerkelement. De aannemer zal
dienaangaande bij zijn prijsopgave rekening houden met ondervermelde keuringsmodaliteiten :
• Zo de globale post 'buitenschrijnwerk' minder bedraagt dan ⁄ 75.000,00 zullen de proeven worden
verricht op kosten van ongelijk. Voor hogere bedragen zal systematisch een proef worden geëist, de
kosten vallen dan integraal ten laste van de aannemer tot volledige voldoening wordt bekomen.
Mocht het schrijnwerkelement niet voldoen aan de functionele proeven kan het Bestuur steeds een
nieuwe functionele proefreeks opleggen.
• Systemen (eenvoudige raamtypes) die beschikken over een doorlopende technische goedkeuring
ATG met certificatie van het afgewerkte product (Modulaire ATG’s) kunnen worden vrijgesteld van
functionele proeven. Hierbij dienen evenwel alle voorziene raam- & raamdeurelementen, zowel qua
samenstelling, maatvoering, functionaliteit als het voorziene beslag, te zijn opgenomen in de ATG
van de systeemhouder, zoniet kunnen voor afwijkende raam- & raamdeurelementen steeds

separate testen gevraagd worden. Zie ook de nieuwe STS 52.0 § 10 Vrijstelling van proeven op een
prototype-typeonderdeel) en Modulaire ATG’s voor PVC- en aluminiumschrijnwerk.
• De functionele proeven zullen worden uitgevoerd op een door het Bestuur gekozen element,
overeenkomstig STS 52 § 52.09 - Monstername & Keuring (1985) en/of § 52.12.06 van STS 52 -
addendum (PVC Buitenschrijnwerk). Let wel : bij publicatie van de vernieuwde STS 52.0 zal de
volgorde van de beproevingen dienen te gebeuren in overeenstemming met de nieuwe uitgave.
• De proeven dienen plaats te vinden onder toezicht van het Bestuur in een onafhankelijk en
gecertificeerd labo. Bij de mechanische proeven, volgens STS 52.04.22 en STS 52.0 deel 1, mag er
noch voor de opengaande delen noch voor de toebehoren een blijvende vervorming optreden of
een verhoogde speling worden waargenomen, evenmin mogen beschadigingen voorkomen aan het
oppervlak van de onderdorpels en van de taatsen of aan andere delen van het sluitsysteem.
• De functionele raamproeven zullen uitgevoerd worden met inbegrip van de voorziene
ventilatieroosters, zoals opgenomen onder rubriek 40.60. Tijdens de luchtdichtheidsproeven mogen
de roosters evenwel dichtgekleefd worden.
• Het getest en goed bevonden proefraam wordt gemerkt en op de werf bewaard als referentie. Het
mag geplaatst worden, evenwel als laatste element. Wanneer producten niet aan de proeven
zouden voldoen, kan de ontwerper de werken onmiddellijk laten stopzetten.
TOLERANTIES
De toleranties zijn conform de ATG en beantwoorden volgens STS 52.0 aan onderstaande criteria :
• De toegelaten maatafwijkingen op de breedte en de hoogte van de opengaande vleugels, gemeten
onderin de glassponningen, bedragen maximaal + 1 mm, verhoogd met 0,5 mm per aanvullende
meter breedte of hoogte.
• Inzake haaksheid van de opengaande vleugels mogen de lengteverschillen van de diagonalen,
gemeten onderin de beglazingssponningen niet meer bedragen dan + 2 mm, verhoogd met 0,5 mm
per aanvullende meter diagonaallengte, met een maximum van 3 mm.
PLAATSING
Beschadigingen aan de profielen door het plaatsen, krassen, uithollingen of slechte bevestigingen
hebben afkeuring en vervanging van het element tot gevolg. Voor de oplevering zal het
buitenschrijnwerk worden ontdaan van kitresten, vlekken, raammerken en stickers (na akkoord aan de
architect). Hierbij dient tevens te worden gecontroleerd of :
⇒ de beweegbare delen en het hang- & sluitwerk naar behoren functioneren;
⇒ de oppervlakten vrij zijn van beschadigingen;
⇒ de aansluitingen met de ruwbouw (voegbanden & kitvoegen) correct zijn uitgevoerd.
Het eventuele vervangen, bijwerken en/of bijregelen van de schrijnwerkelementen zijn ten laste van
de aannemer, tot volledige voldoening bekomen wordt.
WAARBORGEN
De aannemer geeft een tienjarige waarborg op de water- en winddichtheid van het geheel van het
buitenschrijnwerk, bij normaal gebruik en onderhoud.
40.30. profielen / aluminium - algemeen

Omschrijving
De buitenramen en deuren worden als aluminium schrijnwerk beschouwd, wanneer alleen het
materiaal "aluminium" de mechanische sterkte van die bouwelementen verzekert. De andere
bekledingen van het buitenvlak veranderen niets aan het feit dat deze elementen tot het aluminium
schrijnwerk behoren.
Materialen
REFERENTIENORMEN
STS 36 - Metaalschrijnwerk - Vensters, Lichte Gevels en Omlijstingen
STS 52 - Buitenschrijnwerk - Algemene Voorschriften (1985) -> in herziening
NBN EN 12020-1&2 Aluminium en aluminiumlegeringen - geëxtrudeerde precisieprofielen van legeringen EN AW-6060 en EN
AW-6063 - deel 1&2 Technische leveringsvoorwaarden & Toleranties op afmetingen en vorm
NBN EN 486 - Aluminium en aluminiumlegeringen - Extrusieblokken gegoten in een vorm geschikt voor het extruderen -
Specificaties (1994)
NEN EN 755-2 - Aluminium en aluminiumlegeringen - Geëxtrudeerde staven, buizen en profielen Deel 2: Mechanische
eigenschappen (1997)
NBN EN 573-3 - Aluminium en aluminiumlegeringen - Chemische samenstelling en vorm van de geknede producten - Deel 3:
Chemische samenstelling (1995)
NBN EN 12020 - Aluminium en aluminiumlegeringen - Geëxtrudeerde precisieprofielen van legeringen EN AW-6060 en EN
AW-6063 - Deel 1 & 2 (2001)

NBN P 21-001 - Courant gebruikte aluminiumsoorten en aluminiumlegeringen voor bewerkte producten (1985)
NBN EN 12373-15 - Aluminium en aluminiumlegeringen - Anodiseren - Deel 1-15 (1999-2000)
NBN EN 12206-1 - Verven en vernissen - Deklagen op aluminium en aluminium legeringen voor architectonische doeleinden -
Deel 1: Deklagen van poederverven (2004)
NBN EN ISO 10077 - Thermische eigenschappen van ramen, deuren en luiken - Berekening van de
warmtedoorgangscoëfficiënt - Delen 1&2 (2003)
UEAtc-richtlijn "Vensters met metalen profielen met verbeterde thermische prestaties".
ETAG 002-3 - Structural Sealant Glazing Systems - Part 3 : Thermal Breaks (2002)
Nuttige informatie : Kwaliteitseisen & Aanbevelingen voor Aluminium in de Bouw - Aluminium Schrijnwerk - Aluminium Center
Belgium (2001) http://www.aluminiumcenter.be/pdf/HandboekN.pdf
PROFIELEN
• Alle raamgehelen dienen te beschikken over een doorlopende BUtgb-goedkeuring met certificaat
voor de lucht- en waterdichtheid, de windweerstand en het thermisch onderbrekingssysteem. Om de
functionaliteit en de duurzaamheid van een afgewerkt raam te garanderen, worden in de ATG niet
enkel de algemene prestaties (lucht-, waterdichtheid, etc.) geëvalueerd, maar wordt er tevens
nagegaan of elk onderdeel in staat is aan de belastingen te weerstaan.
• Naast de ATG-productgoedkeuringen kunnen voor het materiaal, voor de raamprofielen, het
verbindingssysteem en de plaatsing van het schrijnwerk steeds aanvullende goedkeuringen worden
geëist. Meer info: Modulaire ATG’s voor Aluminium-schrijnwerk.
• De aluminiumprofielen zijn onder extrusie getrokken kamerprofielen zonder zichtbare lasnaden.
⇒ Legering Al Mg Si 0,5 (6060B/6063) van eerste smelting, volgens NBN P 21-001, DIN 1725 en
NBN EN 12020;
⇒ Mechanische karakteristieken volgens het kwaliteitshandboek;
⇒ Toleranties volgens het kwaliteitshandboek;
⇒ Wanddikte van de draagprofielen : nominaal 1,7 mm (tussen 1,6 en 2,5 mm).
• Alle vaste en beweegbare profielen zijn thermisch onderbroken conform volgende voorwaarden :
⇒ er mag geen enkele thermische brug ontstaan tussen het buitenste- en binnenste profiel;
⇒ er mogen geen blijvende vervormingen optreden; de stevigheid van de thermische voeg is zodanig
dat de gekoppelde profielen kunnen beschouwd worden als één geheel en bestand tegen intensief
gebruik.
⇒ de verbindingen moeten in staat zijn de verschillende thermische uitzettingen tussen buitenste- en
binnenste profiel op te vangen zonder blijvende vervorming of destabilisering van het profiel.
• Alle thermisch onderbroken profielen dienen een U-frame waarde beter dan 2,8 W/m2K te behalen.
Zij voldoen aan de UEAtc-richtlijn "Vensters met metalen profielen met verbeterde thermische
prestaties". De thermische isolatie van de profielen kan proefondervindelijk worden vastgesteld door
metingen, of door berekening volgens de Europese normen NBN EN ISO 10077-2 of NBN EN
12412-2. Elk raamgeheel (inclusief beglazing) dient bovendien een U-waarde beter dan 2,5 W/m2K
te garanderen.
• De thermische onderbrekingen worden uitsluitend gerealiseerd door de systeemleverancier en nooit
in de werkplaats van de aluminiumschrijnwerker. De thermische onderbrekingswijze beantwoordt,
overeenkomstig het bijzonder bestek, aan een van onderstaande systemen :
⇒ De thermische onderbreking van de profielen wordt gerealiseerd door het uitharden van ingegoten
of geïnjecteerd polyurethaanhars, na uitharding worden de boven- en onderzijde van de
isolatiekamer weggefreesd. De profielen worden ontdaan van resterende bramen.
⇒ Twee afzonderlijke profielen worden verbonden d.m.v. duurzame kunststofstrips
(glasvezelversterkte polyamidestrips, PVC, E), d.m.v. van speciale technieken geklemd in de twee
helften van het samengesteld profiel (deze methode maakt ook het gebruik van verschillende
kleuren voor binnen- en buitenkant van het profiel mogelijk).
• Aluminiumplaten zijn uit Al Mg3 volgens NBN EN 573-3, NBN EN 485-4 en DIN 1748. De
aluminiumlegering voor de bijhorende bevestigingsstukken, het hang- & sluitwerk, en de
verbindingsmoffen zijn van het type Al Mg Si1, met legeringen van 1e smelting.
Vorm, type en afmetingen van de profielen
• Alle bewegende delen zijn, overeenkomstig de prestatie-eisen, opgevat uit profielen van minstens
het tweekamer-type. Behoudens andere aanduidingen zijn de profielen van het vlakke type, hetzij
met verdoken vleugel, waarbij kader- en vleugelprofielen in hetzelfde vlak liggen.
• Om een goede kantendekking bij het coaten te krijgen, dienen de hoeken van geëxtrudeerde
profielen aan de buitenzijde van de gevels te zijn voorzien van een afrondingsstraal van minimaal
0,5 mm. Indien snij- en knipranden van te lakken platen voor buitentoepassing scherpe kanten
vertonen, moeten deze voor de oppervlaktebehandeling tweezijdig worden gebroken.
• De koude en de warme kant van de aanslagen worden gescheiden door een soepele kunststof
dichtingslip. Deze middendichting in de isolatiezone bevindt zich steeds in hetzelfde vlak en is zo
ontworpen dat zij zorgt voor de drukegalisatie tussen de binnen- en buitenzijde van het profiel. De

dichting zorgt ervoor dat het raam over de hele omtrek wind- en waterdicht is. Een tweede dichting
wordt bovendien aangebracht aan de binnenzijde van de opengaande delen.
• De dichtingprofielen in de aanslagen zijn uit EPDM, EPT of een gelijkwaardig product, dat voldoet aan
TV 107 & 110. Ze zijn bestand tegen verouderingsverschijnselen en atmosferische invloeden, en
blijvend elastisch volgens DIN 7863. De dichtingen worden in volledige lengtes ingeklemd in de
profielgroeven en worden in de hoeken in verstek gesneden en gevulkaniseerd. Ze zijn zodanig
geplaatst dat ze langdurig voldoen aan de gestelde eisen en moeten makkelijk uitwisselbaar zijn.
• Alle raamtypes moeten voorzien zijn van een drainagesysteem in de onderregels of in de
horizontale profielen. Om een goede waterdichtheid te verzekeren zijn de profielen zo ontworpen
dat drukegalisatie optreedt in de koude kamer. De drainageopeningen van vleugel en buitenkader
moeten verspringen t.o.v. elkaar. Voor een raambreedte van 100 cm worden minimum twee
openingen voorzien, voor elke bijkomende 50 cm wordt een extra opening aangebracht. Ze zijn
zoveel mogelijk blind aangebracht (minimum diameter 8 mm of sleufgaten van circa 5x15 mm).
• De profielen beantwoorden aan de EURONUT-maatvoering, zodat de meeste Europese types van
hang- & sluitwerk, voorzien van gestandaardiseerde profielgroeven ingebouwd kunnen worden.
• Nominale afmetingen van de afgewerkte stukken, uitgedrukt in mm (zonder decimaal).
⇒ Hoogte van het profiel : ... mm (aangepast aan de afmetingen).
⇒ Bouwdiepte van het profiel : minimum 50 mm voor de buitenkaders en minimum 55 mm voor de
vleugels (te vergroten in functie van de over te dragen winddruk en van het traagheidsmoment van
de profielen).
⇒ Breedte van het profiel : volgens afmeting van de opengaande delen / tot minimum beperkt
overeenkomstig berekeningsnota / ...
• De sponninghoogte van de profielen bedraagt 20 tot 22 mm. De geëxtrudeerde glaslatten (20-22
mm) zijn vervaardigd uit dezelfde legering als de basisprofielen. Ze clipsen over de volledige
profiellengte vast. De glaslatten kunnen inspringen ten opzichte van de vleugel, zodat ze in
hetzelfde vlak liggen als de vaste kader, of kunnen in hetzelfde vlak geplaatst worden als de
vleugel. Het systeem laat toe om glasdiktes tot 36 mm te plaatsen.
Samenvoeging / fabricatie
Voor de verwerking, behandeling en plaatsing van voorgevormde profielen houdt men steeds rekening
met de voorschriften van de systeemleverancier. Alle profielen, zowel de buis- als de open profielen
worden door dezelfde fabrikant geleverd.
• Waar verschillende metalen of andere materialen samenkomen moet het optreden van mogelijke
(elektro-)chemische beschadiging worden voorkomen.
• Overeenkomstig STS 36 worden alle stalen voorwerpen en structuren die in aanraking komen met
het aluminium schrijnwerk gemetalliseerd (klasse Zn80) ofwel gegalvaniseerd (EN ISO 14713- EN
ISO 1461). Contact met niet-magnetisch roestvrij staal, bv. 18/8 geeft geen problemen. Schroeven,
bouten en moeren zijn dienaangaande uitsluitend van roestvast staal. Het beslag wordt uitsluitend
vervaardigd van aluminium, roestvast staal of polyamide. In geen geval wordt gechromateerd staal
toegelaten bij aluminium schrijnwerk.
• Alle samenvoegingen worden gerealiseerd met behulp van standaard hulpstukken van dezelfde
fabrikant als de profielen en volledig aangepast aan de nodige verbindingen.
• De profielen worden braamloos gezaagd; T-verbindingen worden volledig passend uitgefreesd
zodat zij de profilering van de dwarsprofielen volgen. Alle zaagsneden of gefreesde oppervlakken
zullen vooraf een waterdichte behandeling ondergaan met een speciaal anticorrosief product.
• De hoeken worden d.m.v. pneumatische persing met gekartelde hoekstukken en/of aluminium
schroefhoeken verbonden. Om de verstekken vlak te houden mogen platte winkelhaken geplaatst
worden. Deze hoek en T-verbindingen doen geen afbreuk aan de isolatie-eigenschappen van de
constructie. Teneinde een goede dichting te bekomen worden de verstekken gelijmd met een
duurzame twee-componenten lijmsoort. De voegen worden volledig waterdicht gemaakt.
• Bij het infrezen van de beslagonderdelen mag niét geraakt worden aan de isoleerstrippen van de
thermische onderbreking. Sloten en sluitpanelen moeten volledig in het aluminiumprofiel worden
ingewerkt.
OPPERVLAKTEBEHANDELING
Alle structuren en tussenstijlen ter versteviging, alsook de glaslatten, ondergaan dezelfde
beschermende behandeling, geschikt voor aluminium, volgens de richtlijnen van het
kwaliteitshandboek. Het oppervlak van profielen dient na voorbehandeling vrij te zijn van grafietresten
en corrosiehuid. Overeenkomstig de specificaties in het bijzonder bestek zullen de profielen afgewerkt
worden met een van onderstaande oppervlaktebehandelingen :
Coatings
De laklagen zijn slagvast en mogen niet afspringen bij mechanische bewerkingen (boren, zagen,
frezen, ponsen, E). De voorbehandeling gebeurt volgens de eisen van Qualicoat of G.S.B.
(Gutegemeinschaft fur Stuckbewschichtung), De oppervlaktebehandeling gebeurt conform de

richtlijnen van de Aluminium Painters Association (APA) en voorzien van het QUALICOAT-label,
toekenning en controle gebeuren door de EWAA (European Wrought Aluminium Association).
Overeenkomstig de ligging en/of het bijzonder bestek beantwoordt het poedercoatingsysteem aan
⇒ klasse 2 (normale belasting / stadsatmosfeer) door polyester- of polyurethaancoatings bestemd
voor buitentoepassing, die elektrostatisch onder poedervorm worden aangebracht tot een laagdikte
van minimum 60 µm (normale belasting). Het moffelen geschiedt bij een objecttemperatuur van ca.
180 ºC tot 200 ºC.
⇒ klasse 3 (agressieve belasting / maritieme of industriële atmosfeer, eis van beproeving met de zure
(pH=3) zoutsproeitest) door het industrieel aanbrengen van een pre-anodisatielaag, afgewerkt met
een poedercoating van polyurethaan of polyester, laagdikte minimum 80 µm.
De oppervlakte-afwerkingen kunnen, afhankelijk van de respectievelijke thermische
onderbrekingswijze, ook een verschillende binnen-buiten kleurcombinatie toelaten :
⇒ Kleurtint van het buitenprofiel : vrije keuze standaardgamma van de fabrikant
⇒ Kleurtint van het binnenprofiel : vrije keuze standaardgamma van de fabrikant
Overeenkomstig het Qualicoat-label geldt voor alle systemen dat de laklaag in het directe zichtvlak vrij
moet zijn van storende effecten zoals ruwheid, rimpels, uitzakkingen, overmatige sinaasappelhuid,
insluitingen, kraters, stof, blaasjes, verbrande plekken, matte vlekken, krasjes en dergelijke, welke bij
daglicht met het blote oog, loodrecht op het oppervlak gezien, op een afstand van 3 meter als storend
kunnen worden waargenomen.
HANG- & SLUITWERK
Het hang- & sluitwerk is ingebouwd en maakt de voorgeschreven openingsrichting mogelijk.
Draaipunten van raamkrukken, espagnoletten, uitzetters en dergelijke moeten tegen corrosie zijn
beschermd. De zichtbare onderdelen zijn van dezelfde kleur en afwerking als de profielen.
Uitvoering
De plaatsing van de ramen gebeurt overeenkomstig artikel 40.00 buitenramen & -deuren - algemeen,
aangevuld met de uitvoeringsvoorschriften van de fabrikant en richtlijnen van de ATG.
• Alle verankeringen, voor zover niet vervaardigd uit roestvrij staal of aluminium, dienen afdoende
tegen corrosie te zijn beschermd volgens STS 52.0 art. 52.07 en mogen zelf ook geen aantasting
aan het aluminium gevelelement veroorzaken.
• De aansluiting tussen de thermische onderbreking in het aluminium buitenschrijnwerk en de
thermische isolatie in de bouwconstructie dient nauwkeurig en overal perfect aansluitend te
geschieden.
• De plaatsing van de voorziene beglazing en/of vulelementen zal uitgevoerd worden overeenkomstig
de voorschriften van de profielenfabrikant aangevuld met die van de glasfabrikant.
• Voor aansluiting van het binnen- en buitenpleisterwerk met de aluminiumconstructie is de
toepassing van aangepaste ’stopprofielen’ aangewezen.
• In de afwerkingfase, na de montage van de aluminium constructies, dienen de nodige voorzorgen
genomen te worden om beschadigingen van het aluminium te voorkomen.
Keuring
Zo alle te voorziene raam & deurtypes, qua maatvoering en functionaliteit, opgenomen werden in de
technische goedkeuring van de systeemhouder, kan overeenkomstig de modaliteiten opgenomen in
40.00 buitenramen & -deuren - algemeen (keuring) vrijstelling verleend worden van keuringsproeven.
Profielen met krassen of beschadigingen kunnen worden afgekeurd.
40.32. profielen / aluminium - thermisch onderbroken / gemoffeld |FH|m2

Materiaal
Het betreft raam- & deurgehelen samengesteld uit thermisch onderbroken profielen van gemoffeld
aluminium, overeenkomstig artikel 40.30 profielen / aluminium - algemeen. De raamgehelen
beschikken over een doorlopende BUtgb-keuring (met certificaat). De oppervlaktebehandeling gebeurt
d.m.v. een coatingssysteem conform de richtlijnen van de Aluminium Painters Association (APA) en
voorzien van het QUALICOAT kwaliteitslabel. De coatings moeten beschikken over 10 jaar waarborg
op kleurechtheid en 10 jaar op de hechting.
Specificaties
• Thermische onderbrekingswijze : ingegoten of geinjecteerd polyurethaanhars / hoogwaardige
kunststof- of glasvezelversterkte polyamidestrips
• Profieltype : drie-kamertype, vormgeving vlakke type
• Profielafmetingen
⇒ Diepte : vaste delen minimaal 65 mm, bewegende delen minimum 70 mm
⇒ Glassponning : minimum 25 / E mm
• Zwaardere secties worden aangewend voor :

⇒ vaste deurkaders : ...x...mm.
• Coating : klasse 3 (maritieme of industriële atmosfeer)
• Glansgraad : 70% (satijn) onder een hoek van 60°
• Kleur (-en)
⇒ Kleurtint buitenprofiel : benaderend RAL : ...: wit
⇒ Kleurtint binnenprofiel : idem
• Elastische dichtingsprofielen : kleurkeuze uit volledig gamma van de fabrikant
Raam & deurtypes (zie ook artikel 40.00 en 40.30)
• Deuren
⇒ Enkele buitendeuren : opdekdeur
Hang & sluitwerk (zie ook artikel 40.50)
• Deuren zijn minimaal voorzien van volgend beslag :
⇒ geïntegreerde tochtafsluiter (neopreen, E) aansluitend met de vloer;
⇒ een panieksluiting
⇒ scharnieren : conform ATG, hetzij tot een deurhoogte van 2,20 m minstens drie scharnieren van
het zware type opbouw, dewelke driezijdig regelbaar zijn;
⇒ een deurdranger.
Beglazing & vulpanelen (zie hoofdstuk 41)
• De buitendeuren zijn niet beglaasd. Het vulpaneel beantwoordt aan de beschrijving volgens rubriek
40.30 en hoofdstuk 41.
• Dichting vulpaneel : drukvereffende beglazingsmethode d.m.v. een dichtingsprofiel, kleur E /
elastische kit volgens hoofdstuk 41 E
Uitvoering
Het leveren en plaatsen van ramen en deuren beantwoordt aan de richtlijnen van de ATG, aangevuld
met de voorschriften van STS 52.0 en artikel 40.00 buitenramen & -deuren - algemeen.
• Opstelling : minimum 30 mm achter de dagkant van de ruwbouw.
• Verankering ruwbouw : onzichtbare bevestiging d.m.v. regelbare klemstukken in roestvast staal
• Aansluiting gevelafwerking : compri-band (PE) en een elastische kit volgens STS 56.1, kleur wit /
lichtgrijs
• Spouwaansluiting binnenzijde : opspuiting met polyurethaanschuim / opvulling met minerale wol
• Dichting vulpaneel : drukvereffende beglazingsmethode d.m.v. een dichtingsprofiel / elastische kit
volgens hoofdstuk 41 / E
Toepassing
40.50. hang- & sluitwerk - algemeen

Omschrijving
De post hang- & sluitwerk omvat de levering en de plaatsing van alle voorziene hang- & sluitwerk,
d.w.z. van de organen voor het bedienen, equilibreren, afhangen, geleiden, sluiten en vergrendelen,
E De algemene en/of specifieke eisen gesteld aan het hang- & sluitwerk, alsook het concrete
toepassingsgebied worden in het bijzonder bestek beschreven in onderhavige rubriek doch zijn
inbegrepen in de eenheidsprijs van de profielen.
Meting
Behoudens specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende opmeting is de
prijs van alle hang- & sluitwerk standaard inbegrepen in de eenheidsprijs van het
buitenschrijnwerk (profielen).
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van de ramen & -deuren.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 1303 - Hang- en sluitwerk - Cilinders voor sloten - Eisen en beproevingsmethoden (1998)
NBN EN 1670 - Hang- en sluitwerk - Bestandheid tegen corrosie - Eisen en beproevingsmethoden (1998)
NBN EN 12051 - Hang- en sluitwerk - Grendels voor deuren en ramen - Eisen en beproevingsmethoden (1999)
NBN EN 179 - Hang- en sluitwerk - Sluitingen voor nooduitgangen met een deurkruk of een drukplaat - Eisen en
beproevingsmethoden (1997)
NBN EN 1125 - Hang- en sluitwerk - Panieksluitingen voor nooduitgangen met een horizontale bedieningsstang - Eisen en
NBN EN 1154 - Hang- en sluitwerk - Deurdrangers - Eisen en beproevingsmethoden (1997 + add1)

NBN EN 1155 - Hang- en sluitwerk - Elektrische open-standhouders voor draaideuren - Eisen en beproevingsmethoden
(1997)
NBN EN 1158 - Hang- en sluitwerk - Regelaars voor de sluitvolgorde van deuren - Eisen en beproevingsmethoden (1997)
NBN EN 12209 - Hang- en sluitwerk - Sloten en grendels - Mechanisch bediende sloten, grendels en sluitplaten - Eisen en
NBN EN 12365 - Hang- en sluitwerk - Afdichtingen en afdichtingsprofielen voor ramen, deuren, luiken en vliesgevels - Delen
1t/m 4 (2003)
NBN ENV 1627 t/m 1630 - Ramen, deuren en luiken - Inbraakwerendheid (1999)
TV 206 - Mechanische inbraakbeveiliging van schrijnwerk en beglazing (WTCB, 1997)
ALGEMEEN
• Het hang- & sluitwerk maakt de voorgeschreven openingsrichting mogelijk. Er wordt gebruik
gemaakt van paumellen, scharnieren, taatspotten, sluiten klemonderdelen. Zij zijn vervaardigd uit
materialen aangepast aan de te vervullen functie en verenigbaar met het materiaal van de profielen.
Ingeval van metalen profielen zijn ze doeltreffend beschermd om elektrolytische koppels te
vermijden. Alle pennen, schroeven en hulp- en bevestigingstukken zijn uit roestbestendig staal.
• Het hang- & sluitwerk wordt door de fabrikant van de ramen voorgesteld in functie van het gewicht
en de afmetingen van de ramen en deuren. De constructeur kan steeds verplicht worden de
voorgestelde keuze van het hang- & sluitwerk te verantwoorden.
• Van alle hang- & sluitwerk, scharnieren, krukken, rozetten, sloten en mogelijke kleine hulpstukken
dienen op aanvraag de nodige modellen ter goedkeuring te worden voorgelegd aan het Bestuur.
Uitvoering
• Het hang- & sluitwerk dient maximaal ingewerkt te worden, doch gemakkelijk vervangbaar te zijn.
• De sluitorganen worden zo opgesteld dat zij een makkelijke ergonomische bediening toelaten door
één persoon, waarbij de bedieningskrachten steeds kleiner moeten zijn dan 200 N en de
verplaatsingskracht van de raamvleugels kleiner moet zijn dan 150 N.
Keuring
Alle hangen sluitmechanismen moeten makkelijk, zonder speling, feilloos en geruisloos werken.
40.51. hang- & sluitwerk - scharnieren & paumellen |PM|

Materiaal
De hoogte en de knoopdiameter van de paumellen en het aantal knopen van de scharnieren worden
door de fabrikant van het schrijnwerk bepaald in functie van het gewicht van de opengaande delen.
De pennen zijn uit roestvast staal gevat in nylon lagerbussen In geen geval is gechromateerd staal
toegelaten. De ingevoegde slijtringen zijn uit polyamide, brons of inox.
Specificaties
• Materiaal :
(ofwel) koud bewerkt aluminium AlMgSi of gegoten aluminium GAlmG3 volgens STS 36.14.13,
geanodiseerd / gemoffeld in tint van de profielen / ...
(ofwel) in de massa gekleurd nylon met stalen kern, in dezelfde kleur als de profielen.
(ofwel) gepolijst roestvast staal 18/8 of 18/10 met inox slijtring
(ofwel) gebichromateerd staal.
• Type : scharnieren type 3D
• Knoopdiameter : minimaal 11 mm
• Scharnieren die buiten gebruikt worden (ingeval van naar buiten draaiende deuren) dienen voorzien
te zijn van een inox stift als dievenklauw.
Uitvoering
• De ramen & deuren worden overeenkomstig de aard van de profielen en de in het bijzonder bestek
gestelde eisen opgehangen :
⇒ d.m.v. inlegscharnieren (ramen & deuren).
⇒ d.m.v. klembare deurscharnieren, horizontaal regelbaar.
⇒ d.m.v. twee- of driedelige opbouwscharnieren (in functie van inbraakwerenheidsklasse).
• De scharnieren worden op de profielen bevestigd d.m.v. bevestigingsstukjes in de buisvormige
kamers van de profielen. De scharnieren zijn in de hoogte en in de breedte verstelbaar zonder
demontage van de deurvleugel. De bevestigingsschroeven worden verzorgd ingewerkt of afgedekt
d.m.v. aangepaste afdekkapjes.
• In functie van de respectievelijke raam- en/of deurhoogte beantwoordt het aantal te voorziene
ophangpunten aan de ATG-richtlijnen of worden minimaal volgend aantal scharnieren geplaatst :

⇒ hoogte van 50 tot 100 cm : minimum 2 scharnieren
⇒ hoogte van 100 tot 180 cm : minimum 3 scharnieren
⇒ hoogte van 180 tot 220 cm : minimum 4 scharnieren (buitendeuren en raamdeuren)
40.56. hang- & sluitwerk - deurdrangers |PM|

Meting
• meeteenheid : per stuk
Materiaal
De deurdrangers beantwoorden aan NBN EN 1154 - Hang- en sluitwerk - Deurdrangers - Eisen en
beproevingsmethoden (1997+add1). Zij zijn regelbaar en aangepast aan de verschillende belastingen
gesteld aan de deuren in functie van
⇒ de categorie en type van de deuren,
⇒ de massa van de deurvleugels die de deurgehelen samenstellen.
⇒ de deurbreedte.
De aannemer legt vooraf een technische documentatie ter goedkeuring voor aan de architect.
Specificaties
• Type : deursluiter met glijarm : de deursluiter met glijarm is balkvormig en is vervaardigd uit een
alu-legering met zeer hoge corrosieweerstand of uit gietijzer overtrokken met een alu-afdekkap. De
deursluiter is van het hydraulisch gedempte type met glijarm en is multifunctioneel.
• Kleur : natuurkleurig / wit / ...
• De eindslag is instelbaar via de stelarm;
• De sluitkracht is regelbaar in functie van de deurbreedte, zodat de sluitkracht met 10 %
vermeerderd of verminderd kan worden.
• De sluitsnelheid is onafhankelijk van temperatuur-schommelingen. De deursluiter heeft een
regelbare sluitvertrager.
• De deursluiter is voorzien van een hydraulische buffer ter voorkoming van het bruusk opengooien of
openwaaien;
• De deursluiter is voorzien van een vastzetarm, instelbaar voor elke openingshoek.
Uitvoering
De bevestiging gebeurt onzichtbaar door het gebruik van een afdekplaat.
• Ter bevestiging van de dranger op een buitendeur waar directe montage niet wenselijk of niet
mogelijk is wordt gebruik gemaakt van een speciale montageplaat of console.
Toepassing
Nooddeur buitenzijde.
40.58. hang- & sluitwerk – panieksluitingen |PM|

Materiaal
Panieksluiting (nooddeursluiting) met horizontale bedieningsstang conform EN 1125. Het product
draagt het CE-keurmerk.
De aannemer legt vooraf een technische documentatie ter goedkeuring voor aan de architect.
Specificaties
• Drukbalk in RVS. Kleur: zilverkleurig
• Sluiting: 2-puntsvergrendeling met brede veilighiedsschoot die vastgrendelt in een schoothouder.
• Schoot van zinkpersgietwerk, schoothouder van zink, met vulplaten, kunststof montageplaat.
• Er wordt géén géén bediening aan de buitenzijde geplaatst.
• In de drukstang is een bewakingsschakelaar ingewerkt. Deze geeft een open-melding door naar de
bewaking.
Meting
• meeteenheid : per stuk

Uitvoering
• Het geheel wordt horizontaal op het kozijn gemonteerd.
• De elektrische aansluiting van de open-melding zal gebeuren door de eigen technische dienst van
de opdrachtgever.
Toepassing
• Op nooddeur.

41. BUITENBEGLAZING & VULELEMENTEN
41.00. buitenbeglazing & vulelementen - algemeen
Omschrijving
De post "buitenbeglazing & vulelementen" omvat alle noodzakelijke werken en leveringen voor het
plaatsen van de in het bijzonder bestek voorgeschreven buitenbeglazingen en/of vulpanelen, met
inbegrip van alle toebehoren, d.w.z. het glas, de steunblokjes, de nodige afdichtingskitten, e.a., E.
Let wel : de glaslatten met hun bevestigingsinrichting worden beschreven bij de raamprofielen, in hoofdstuk 40.
Meting
prijs van de buitenbeglazing en vulelementen steeds inbegrepen in de globale eenheidsprijs voor het
schrijnwerk en/of de lichtstraten, overeenkomstig de beglazingsspecificaties bij desbetreffende posten.
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van buitenramen & -deuren.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN S 23-002 - Glaswerk + addenda (STS 38-1980) (1989 of laatste uitgave)
STS 38 - Glaswerk (1980) + addendum 1: Veiligheidsbeglazing (1987) (-> momenteel in herziening)
TV 214 - Glas en glasproducten - Functies van beglazing (1999)
TV 221 - Plaatsing van glas in sponningen (WTCB, 2001) -> TV 214 & 221 vervangen TV 110, TV 113 & TV 176
TV 222 - Dimensioneren van schrijnwerk onder windbelasting (2001)
De voorschriften en aanbevelingen van de fabrikant van de profielen en deze van het glas en/of de vulelementen
Beroepsmonografie van het Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en Hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) - De Glaszetter
TIMING - COÖRDINATIE
De plaatsing van het glas vindt gewoonlijk plaats op de werf, na de montage van de raamkozijnen in
de ruwbouw. Afhankelijk van de bevestigingsmethode en afmetingen kan men de raamkozijnen
eventueel ook in de werkplaats of fabriek beglazen, waar men kan beschikken over een aangepaste
beglazingsinstallatie om de ramen op een correcte manier te beglazen.
BEGLAZINGSSYSTEMEN
Algemeen gangbaar wordt het beglazingssysteem ’’sponning met afwatering’’ toegepast, ook wel
“auto-drainerende”, “geventileerde” sponning of “drukvereffenend beglazingssysteem” genoemd.
Hierbij wordt uitgegaan van het principe dat na plaatsing van het glas de omtreksspeling in open
verbinding staat met de buitenlucht, met als doel de druk tussen de buitenlucht en de bodem van de
sponning in evenwicht te brengen, hetgeen de indringing van water en condensatie in de sponning
beperkt. Mogelijk binnengedrongen water moet snel, op natuurlijke en gecontroleerde wijze kunnen
worden afgevoerd. Hiertoe dient de sponning op het laagste punt voorzien te zijn van de nodige
drainageopeningen (zie ook rubriek 40.00). De toepassing van een gedraineerde sponning wordt altijd
verplicht in het geval van dubbele beglazingen en/of gelaagde beglazingen.
GLASSPONNINGEN - GLASLATTEN
• Het glas mag slechts geplaatst worden nadat de sponningen en de glaslatten de afwerkingslaag van
de ramen hebben gekregen. De nodige voorzorgen worden genomen om iedere beschadiging van
de oppervlaktebehandeling te voorkomen.
• De nodige maatregelen worden getroffen teneinde de (ventilatie en) drainage van de sponning te
verzekeren, zonder dewelke de garantie op de beglazing kan vervallen in geval van condensatie.
Elke beglazing dient minimaal voorzien te zijn van:
⇒ 2 openingen per raam, tot 1000 mm glasbreedte;
⇒ 1 bijkomende opening per 500 mm supplementaire raambreedte;
• De sponningen en glaslatten, alsook de randen van de beglazing dienen vooraf gereinigd en ontvet
te worden. De beglazing wordt in principe steeds van binnenuit aangebracht, waarbij de glaslatten
zich aan de binnenzijde bevinden.
• De afmetingen van de glaslatten zijn afgestemd op deze van de glasdikte, sponning en raamprofiel
en worden over hun volle lengte bevestigd d.m.v. een aan het profiel aangepast klem- /
klipssysteem of d.m.v. inox-schroeven of nageltjes (bij de houten profielen). De bevestigingswijze
moet afgestemd zijn op de belastingen die door de beglazing kunnen worden overgedragen.

AFDICHTING VAN DE BEGLAZING (CFR. STS 38.04)
• De afdichtingen worden dusdanig opgevat dat ze uitzettingen, vervormingen en trillingen kunnen
compenseren of absorberen. Men onderscheidt hierbij twee afdichtingsmethoden :
⇒ “droge beglazingsmethode” (zonder kit), d.m.v. elastische dichtingsprofielen (EPDM, E),
standaard van toepassing in combinatie met gedraineerde sponningen en geprefabriceerde
profielen (aluminium, PVC, E).
⇒ “natte beglazingsmethode” (met elastische kit), algemeen gangbaar bij houten profielen. Let wel :
het gebruik van plastische kitten met lijnolie (mastiek) is verboden bij dubbele beglazing.
• De elastische dichtingsprofielen bestaan in de vorm van banden of profielen. Zij dienen goed aan te
sluiten ter hoogte van de hoeken en dienen een contactdruk op het glas uit te oefenen tussen de
0,5 en 1,5 kN/m. Ze moeten voldoende soepel blijven om trillingen en de differentiële bewegingen
tussen de beglazing en de raamkaders, zonder schade aan de dichting, toe te laten.
• Alle gebruikte kitten moeten verenigbaar zijn met het aangewende materiaal van de profielen (voor
PVC behoren zij tenminste tot klasse V (zie STS 38). Na opvoeging dient een complete water- en
winddichtheid te worden bekomen.
• De kit dient ongevoelig te zijn aan temperaturen van -20 tot 80°C, dient vorstbestendig,
waterbestendig en bestand tegen de courante impregneermiddelen voor houtwerk. De kitten
aangewend op gemoffelde aluminiumprofielen zijn azijnzuurvrij om aantasting te voorkomen.
• Tevens is het vereist de primers zoals aanbevolen door de fabrikant van de kit te gebruiken
alvorens de aanwending van kitten op PVC (zie hfdst 40 buitenramen & -deuren).
• Enkel dichtingskitten die een technische goedkeuring van het BUtgb bekomen hebben mogen
worden gebruikt. De voorschriften van het ATG-attest, dienen integraal te worden gevolgd.
AFDICHTINGSPRODUCTEN (CFR. STS 38.05)
Belastingsgraad (a) In te vullen in tabel 7 vereiste kitklasse
Belastingsgraad volgens hoogte van het gebouw
Omgeving Voegen Verkeer
0 tot 15 15 tot 40 > 40 m
Normaal 1 1 2
Beschermd
Niet agressief (Zone II - landelijk) Zwaar 1 2 3
Niet Normaal 1 2 3
beschermd Zwaar 2 3 3
Normaal 1 2 3
Agressief (stedelijk / industrieel / Beschermd
Zwaar 2 3 3
zeeligging)
Niet Normaal 2 3 3
beschermd Zwaar 3 3 3
(a) Belastingsgraad : 1 = laag, 2 = middelmatig, 3 = hoog
(b) De bescherming van de voeg door het reliëf van de gevel is voldoende vanaf een insprong van 1,20 m t.o.v. de gevellijn en
voor een verdiepingshoogte van 3 m.
(c) Voor uitstalramen, de beglazingen op het gelijkvloers en de sokkels kan het bijzonder bestek met de graad van belasting
rekening houden en speciale oplossingen.
41.80. vulelementen - algemeen

Omschrijving
Het betreft de vulelementen, aangewend om bepaalde delen van het buitenschrijnwerk (voornamelijk
toegepast in buitendeuren) vol en ondoorzichtig te maken. Zij kunnen daarbij worden ingezet zoals de
beglazing, door inleg in het profielkader en vastzetting met glaslatten en elastische dichtingskitten.
Meting
prijs van de vulelementen steeds inbegrepen in de globale eenheidsprijs voor de voorziene
buitenramen & -deuren.
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van de buitenramen & -
deuren.
Materialen
PLAATMATERIALEN
De vulelementen en hun bevestigingsmiddelen zijn van die aard dat ze verenigbaar zijn met het
materiaal en de vormgeving van het profielkader en de glaslatten waarin/-mee zij dienen te worden
geplaatst. De opvulelementen hebben geen nadelige invloed op de regen-, wind- en luchtdichtheid
van het deur- of raamgeheel. De vulelementen zullen volgens het bijzonder bestek opgevat worden
als
⇒ enkelwandige platen, al dan niet geïsoleerd en gemoduleerd
⇒ sandwichpanelen, dubbelwandige afwerking, met tussenvoeging van een isolatiemateriaal.

ISOLATIEMATERIALEN
Nota aan de ontwerper
λd -waarden volgens ATG en lu-waarden vermeld in NBN B 62-002 (1987 + add 1996) voor isolatiematerialen.
Isolatiemateriaal λ d-waarde (1) (W/(m.K)) Normwaarde (2) (W/(m.K))
Minerale wol (MW) 0,032 tot 0,041 0,045
Geëxpandeerd polystyreen (EPS) 0,033 tot 0,040 0,045
Cellenglas (CG) 0,040 tot 0,048 0,055
Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) 0,027 tot 0,034 0,04
Polyurethaan (PUR) 0,024 tot 0,029 0,035
Fenol (PF) 0,020 tot 0,025 0,045
Geëxpandeerd perliet (EPB) 0,052 tot 00,055 0,06
(1) Interval van ATG-gecertificeerde waarden op 17/6/1996.
(2) Sinds januari 1997 zijn de lu-waarden volgens het addendum bij de norm NBN B 62-002 (1) van toepassing
bij gebrek aan ld-waarde.
Uitvoering
De inpassing van de vulelementen gebeurt overeenkomstig de verhoudingen aangegeven op de
geveltekening en/of detailtekeningen. De plaatsing gebeurt verplicht volgens een aan het plaattype en
de oppervlaktebehandeling aangepaste wijze, o.a. inzake de keuze van de bevestigingsmiddelen en
de plaatsingsrichting. De plaatsingsvoorschriften van de fabrikant worden dienaangaande nauwkeurig
opgevolgd. De platen zullen bij voorkeur gemonteerd worden in het atelier van de leverancier van de
schrijnwerkprofielen. Zo de vulelementen toch op de werf worden gemonteerd worden zij droog,
horizontaal en op een vlakke ondergrond opgeslagen. Ten allen tijde zal de opslag beschermd zijn
tegen beschadiging of vervormingen ten gevolge van warmteophoping.
• De opvulelementen zullen overeenkomstig het bijzonder bestek geplaatst worden onder
drukbeglazing / semi-drukbeglazing / niet-drukbeglazing.
• De opvulelementen zullen overeenkomstig het bijzonder bestek geplaatst worden in een open
systeem / een gesloten systeem.
41.82. vulelementen - aluminium / thermisch isolerend |PM|

Materiaal
De dubbelwandige thermisch isolerende vulelementen zijn samengesteld uit gecacheerde aluminium
platen met een isolerende kern. De aluminiumplaten beantwoorden aan de normen NBN EN 573,
NBN EN 485 en DIN 1748. De platen worden geleverd met afneembare polyethyleenfilm.
Specificaties
• U-waarde vulpaneel : maximaal 1,8 W/m2K
• Plaatdikte : circa 24 mm (+ 2 mm) (overeenkomstig dikte standaard beglazing)
• Aard van de aluminiumplaten :
⇒ Nominale dikte : minimaal 1,5 mm.
⇒ Afwerking en kleur : identiek aan deze van de deurprofielen
• Aard van het isolatiemateriaal (met hoge densiteit) :
⇒ Materiaal : PF (fenolformaldehydeschuim -resolschuim)
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt (λd) : maximum 0,025 W/mK
⇒ Isolatiedikte : minimum 20 mm (+ 1 mm)
Uitvoering
• De vulelementen worden geplaatst onder drukbeglazing.
• De vulelementen worden geplaatst in een open systeem.
Toepassing
In de nooddeur.

43. GEVELVOEGEN & KITTEN
43.00. gevelvoegen & kitten - algemeen
Omschrijving
De post "gevelvoegen & kitten" omvat alle materialen, leveringen en werken, voor het realiseren van
de in het bijzonder bestek beschreven aansluitings-, dillatatie- en/of zettingsvoegen. In
• het ter plaatse voorafgaandelijk nazicht van de voegen;
• het reinigen van de voegen of omringende materialen dewelke de voeg vormen;
• het aanbrengen van de vereiste voegvullende materialen dienstig als bodem of drager van de
voegspecie;
• het zorgvuldig ontvetten en desgevallend aanbrengen van een hechtprimer op de hechtvlakken;
• het opspuiten van de voegkitten, zorgvuldig gladstrijken en het verwijderen van het overtollig
materiaal;
• het verwijderen van alle afval en verpakkingsresten voortkomend uit de uitgevoerde werken.
Let wel
De metselwerkvoegen van het gevelparement zijn inbegrepen in hoofdstuk 23 - gevelmetselwerk.
Materialen & Uitvoering

REFERENTIENORMEN
TV 110 - Dichtingsprofielen - Classifikatie, opvatting, uitvoering (WTCB, 1976)
TV 124 - Kitvoegen tussen gevelelementen - Ontwerp en aanbrengen (vervangt TV 107) (WTCB, 1979)
NBN EN ISO 11600 - Bouwwerken - Voegproducten - Classificatie en eisen voor voegkitten (2004)
NBN EN ISO 2444 & 2445 - Bouwvoegen - Woordenlijst + Grondbeginselen voor ontwerp (1996)
NBN EN ISO 6927 - Bouwwezen - Voegwaren - Afdichters - Woordenlijst (1996)
NBN EN ISO 7361 - Gedragingsnormen voor de bouw - Voorstelling van de gedragingspeilen van gevels gemaakt van
onderdelen van dezelfde oorsprong (1992)
NBN EN ISO 7727 - Bouwvoegen - Beginselen voor samenvoegen van bouwdelen - Geschiktheid om maat-afwijkingen
gedurende de bouw op te nemen (1992)
NBN EN ISO 7728 - Gewone horizontale samenvoegingen tussen een buitenmuur van gewone vooraf vervaardigde
betonbouwdelen en een betonvloer - Eigenschappen, kenmerken en indelingsmaatstaven (1992)
NBN EN ISO 7729 - Gewone verticale samenvoegingen tussen twee gewone vooraf vervaardigde buitenmuurbouwdelen -
Eigenschappen, kenmerken en indelingsmaatstaven (1992)
NBN EN ISO 7389 - Bouwwerken - Voegproducten - Bepaling van de terugvering van voegkitten (2004)
NBN EN ISO 7390 - Bouwwerken - Voegproducten - Bepaling van de weerstand tegen uitzakken van voegkitten (2004)
NBN ISO 8339 - Bouwwezen - Voegwaren - Afdichters - Bepalen van trekeigenschappen bij volgehouden uittrekking (1992)
43.10. voegbodems - algemeen

Omschrijving
Het betreft voegdichtingsbanden of -snoeren bestemd als rugvulling en voegbodem voor de
respectievelijk te voorziene elastische kitten voor gevel- en/of structuurvoegen.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Respectievelijk inbegrepen in de prijs van het
gevelmetselwerk, gevelbekleding of buitenschrijnwerk.
Materialen
Aangepaste voegbodems zijn noodzakelijk om de diepte van de voorziene elastische kitten te
controleren, de bodem van de voeg te isoleren en de voeg behoorlijk te kunnen gladstrijken.

43.11. voegbodems - polyethyleenschuim (PE) |PM|
Materiaal
De voegbodems uit polyethyleenschuim (gesloten celstructuur) zijn van het type gecomprimeerde
zwelbanden, eenzijdig voorzien van een kleeflaag (samenpersing circa 15 -20% van zijn aanvankelijke
dikte).
Let wel : bij banden met gesloten cellen mag de huid bij het verwerken niet doorgeprikt worden.
Specificaties
• Dichtheid : circa 35 kg/m3
• Blijvende vervorming na 20 % samendrukking : < 10 % van de aanvankelijke dikte.
• Verlenging tot breuk (breukrek) : > 100 %
• Warmtegeleidingscoefficient : λ < 0,05 W/mK
• Kleur : lichtgrijs.
• Afmetingen : conform de maximum opening van de voeg volgens de richtlijnen van de fabrikant
(aangepast aan de voegdiepte en te voorziene kit).
Uitvoering
De snoeren of banden worden in zo groot mogelijke lengte en rechtlijnig geplaatst volgens de
voorschriften van de fabrikant. De zichtzijde ligt in het gevelvlak / is verdiept uitgevoerd.
43.20. voegvullingen - algemeen

Omschrijving
Het betreft het duurzaam en weersbestendig afdichten met elastische kitten tussen schrijnwerk en
gevel.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Respectievelijk inbegrepen in de prijs van het
gevelmetselwerk, de gevelbekledingen of het buitenschrijnwerk.
Materialen
De keuze van de kitklasse wordt afgestemd op het voegtype (vorm, grootte, vervorming), de
belastingsgraad (bewegingsamplitude van de voeg) en de aard van de ondergrond. De voegvullingen
dienen verenigbaar te zijn met de omliggende materialen en bestand te zijn tegen atmosferische en
chemische invloeden. De kitten laten zich makkelijk verticaal verwerken als een standvaste pasta
zonder te vloeien. De mechanische prestaties beantwoorden aan STS 56.1(§ 2+3 Algemene Eisen &
Prestaties) en NBN EN ISO 11600 - Bouwwerken - Voegproducten - Classificatie en eisen voor
voegkitten (2004). Zij worden geleverd in gebruiksklare verpakkingen, in kitpatronen of in worsten.
Uitvoering
De uitvoering van de voegvullingen zal gebeuren volgens STS 56.1 § 6, TV 124, overeenkomstig de
voorschriften van de fabrikant, en onderstaande bepalingen :
• De bijhorende voegbodems worden beschreven onder rubriek 43.10 - voegbodems.
• De werken mogen slechts uitgevoerd worden indien de ondergrond droog is en de
oppervlaktetemperatuur hoger is dan 5°C en lager dan 40°C. Het aanbrengen van de polyurethaan
kitten is verboden bij regen, mist of een te hoge relatieve vochtigheid.
• Oneffenheden of scherpe randen van het metselwerk of het beton moeten afgevlakt worden en met
een stalen borstel ontdaan worden van alle niet hechtende delen. Het aanhechtingsvlak moet een
sterkte hebben die minstens gelijk is aan deze van de kit (modulus onder trek < 0,4 N/mm2).
• Vóór het aanbrengen van de kitten wordt de ondergrond (voegbodems en aanhechtingsvlakken)
stof- en vetvrij gemaakt; indien nodig volgens de richtlijnen van de fabrikant (o.a. bij
polyurethaankitten) wordt voorafgaandelijk een primer aangebracht om een goede hechting te
verzekeren.
• Bij gevaar van een niet gelijkmatige verlenging van de voegvulling wordt een antikleeflaag op de
voegbodem geplaatst. Overtollig materiaal en vlekken worden verwijderd.
• Inzake minimaal aangewezen dikte voor de voegvulling wordt de volgende vuistregel gehanteerd :
tot 6 mm breed is de diepte gelijk aan de breedte (dit komt zelden voor) en bij een voegbreedte
groter dan 6 mm is de diepte voor een elastische kit steeds gelijk aan de helft van de breedte.
• Vooraf worden de voegranden beschermd met anti-kleefbanden die onmiddellijk na het gladstrijken
van de kit verwijderd worden. De kitten worden binnen de 10 minuten na het aanbrengen en voor
velvorming gladgestreken (lichtjes hol) d.m.v. een spatel en een aangepaste zeepoplossing.

43.21. voegvullingen - elastisch / MS-polymeer |PM|
Materiaal
De elastische kit is een één-component elastomeer op basis van hybride polymeren en wordt omgezet
in een elastische massa door inwerking van de luchtvochtigheid. Hij polymeriseert volledig, krimpt niet
(max 10%) en behoudt zijn hoedanigheden van -30°C tot +90°C, is bestand tegen zouten, afvalwater,
UV-straling en atmosferische ozon.
Specificaties
• Kitklasse : F25 LM (volgens NBN EN ISO 11600)
• Modulus onder trek : < 0,4 N/mm2 (volgens NBN ISO 8339)
• Shore hardheid A : circa 30 (+ 5)
• Kleur : wit
• Het afdichtingssysteem beschikt voor het toepassingsgebied over een technische goedkeuring ATG
of gelijkwaardig, volgens STS 56.1 en NBN EN ISO 11600.
Uitvoering
Overeenkomstig de richtlijnen van de fabrikant en artikel 43.20 voegvullingen - algemeen worden zij
aangebracht op een aangepaste voegbodem volgens 43.10 voegdichtingsbanden - algemeen. De
verwerkingstemperatuur bedraagt minimum 5°C.
• Na ontstoffen en ontvetten wordt afhankelijk van de richtlijnen van de fabrikant voorafgaandelijk een
aangepaste primer aangebracht.
• Voegdiepte : bij een voegbreedte groter dan 6 mm is de diepte steeds gelijk aan de helft van de
breedte (tot 6 mm breed is de diepte gelijk aan de breedte).
• De zichtzijde is lichtelijk hol uitgewerkt en is niet verdiept.
Toepassing
• Aansluitvoegen buitenschrijnwerk

46. BUITENTRAPPEN & LEUNINGEN
46.00. buitentrappen & leuningen - algemeen
Omschrijving
De post "buitentrappen & leuningen" omvat de levering en plaatsing van alle voorziene buitentrap-
en/of leuningelementen (balustraden, gevelroosters, E), E tot een afgewerkt geheel, d.w.z. het
geheel van de samenstellende delen, met inbegrip van de bijhorende bordessen, treden,
randafwerkingen, borstweringen, handgrepen, e.d. In overeenstemming met de algemene en/of
• het opmeten van de juiste afmetingen ter plaatse,
• de controle en voorbereiding van de steunen,
• de fabricatie op maat, het transport en de montage van alle trapelementen, treden, leuningen,
borstweringen, roosters, vulpanelen, handgrepen,
• alle bevestigings- en/of oplegmiddelen, chemische verankeringen, inclusief de desgevallend
noodzakelijke constructieve uitzetvoegen en kitten,
• de randafwerkingen, ... t.o.v. omgevende buitenbevloerings-, dorpel- en gevelafwerkingen,
• de nodige voorzieningen om de buitentrap en/of leuningelementen na plaatsing te beschermen
tegen beschadiging of bevuiling voor de volledige duur van de overige werken.
Meting
• aard van de overeenkomst : Som over Geheel (SOG) Bordessen, treden en leuningen inbegrepen.
Materialen
REFERENTIENORMEN
TV 198 - Houten Trappen (WTCB, 1995)
TV 196 - Balkons (WTCB, 1995)
STS 54 - Borstweringen (1994)
NBN B 03-102 - Werkingen op constructies - Rechtstreekse werkingen - Blijvende belastingen te wijten aan het eigengewicht
(1976 + addendum 1993)
NBN B 03-103 - Werkingen op constructies - Rechtstreekse werkingen - Gebruikbelastingen van gebouwen (1976)
NBN ISO 3880 - Bouwwezen - Trappen - Woordenlijst (1992)
NBN EN 131 - Ladders (1993)
NBN 713 020 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand bij bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand
van bouwelementen (1968 + errata & addenda)
KB van 19 december 1997 tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de
Nieuwe gebouwen moeten voldoen.
• Alle stalen elementen en bevestigingsmiddelen zijn corrosiebestendig en worden vervaardigd uit
roestvast en/of verzinkt staal, aluminium, E, de te voorziene afwerkingen beantwoorden aan de
respectievelijke voorschriften van het bijzonder bestek (thermisch verzinkt, E).
• De buitentrappen dienen bij alle weersomstandigheden veilig begaanbaar te zijn (antislip-treden).
De vormgeving en constructie dienen daarbij te beantwoorden aan alle elementaire regels inzake
ergonomie en veiligheid, overeenkomstig de bepalingen van TV 196 en STS 54.
• De stabiliteit dient in alle omstandigheden te worden gewaarborgd, de elementen zullen
dienaangaande weerstaan aan de permanente werkingen te wijten aan het eigen gewicht en de te
verwachten gebruiksbelastingen, overeenkomstig NBN B 03-102 & 103.
• De samenstellende delen van de borstweringen en hun bevestigingen dienen te weerstaan aan een
dynamische veiligheidsbelasting (schokken) overeenkomstig STS 54 - Borstweringen (1994).
• De buitentrappen en/of leuningelementen voldoen inzake brandveiligheid
⇒ aan de voorwaarden gesteld in het K.B. van 19 december 1997,
⇒ aan de gemeenschaps- en/of gewestelijke voorschriften,
⇒ aan de voorschriften van de plaatselijke brandweer.
• Inzake algemene en specifieke bepalingen m.b.t. de samenstellende delen wordt bijkomend
verwezen naar de respectievelijke voorschriften vermeld in onderstaande artikels :
⇒ 27.00 structuurelementen staal - algemeen

Uitvoering
• De buitentrap- en/of leuningelementen worden geconstrueerd overeenkomstig de aanduidingen en
afmetingen vermeld op plan en/of in de detailtekeningen. Indien het aanbestedingsdossier geen
specifieke detailtekeningen bevat, zijn de aangegeven vorm en basisafmetingen richtinggevend. De
aannemer is verplicht ter plaatse de afmetingen te controleren en na te gaan of de trappen en/of
leuningelementen kunnen worden uitgevoerd volgens de voorgelegde plannen. Indien dit
onmogelijk blijkt, dient hij de architect hiervan zo snel mogelijk op de hoogte te stellen.
• De elementen worden zoveel mogelijk geprefabriceerd in de werkplaats en vervolgens terplaatse
gemonteerd en verankerd aan de omgevende draagconstructies. De concrete opvatting van
bevestigingspunten en vereiste verankeringselementen worden voorafgaandelijk in onderling
overleg tussen ontwerper, ingenieur, aannemer en fabrikant bepaald. Bij de montage wordt
nauwlettend toegezien op het voorkomen van alle mogelijke koude- en/of vochtbruggen.
Veiligheid
46.20. trappen / staal - algemeen

Materialen
Het betreft op maat vervaardigde trappen, bijhorende bordessen en leuningelementen uit staal. Zie
ook 27.00 structuurelementen staal - algemeen.
Specificaties
• Kwaliteit lasbaarheid : JR / J0
• Structuur : twee zijdelingse wangen
• Profielen : overeenkomstig de detailplannen of goedgekeurde werktekeningen
⇒ Wangen : platstaal volgens tekening ingenieur.
⇒ Treden en bordessen: voorgevormde elementen uit geponste staalplaat. De gaten hebben een
diameter van ongeveer 14 mm met een opstaande rand als anti-slip. De plaat is minimum 3 mm
dik. De elementen zijn voor de treden minstens 270 mm breed. De elementen zijn minstens 45 mm
hoog.
⇒ Leuning : ronde buis volgens tekening ingenieur
⇒ Handgrepen : ronde buis volgens tekening ingenieur
⇒ Draagconstructies bordessen: H- en U-profielen volgens tekening ingenieur.
• Oppervlaktebehandeling : thermisch verzinkt, laagdikte volgens tabel 2 van NBN EN ISO 1461 (zie
artikel 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken). Geen enkele doorboring mag gemaakt
worden na galvanisatie, beschadigingen worden met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
• Bevestigingsmiddelen : RVS-bouten (met tussenplaatsting van rondellen ter bescherming van de
galvanisatie).
Uitvoering
Opbouw, detaillering en wijze van montage : overeenkomstig aanduidingen op plan van de ingenieur
• De veiligheidsmarges dienen te beantwoorden aan de normen zoals vermeld in artikel 46.00
trappen - algemeen.
• De montagepunten worden voorzien van een aangepaste middendichting en waar nodig afgekit met
een aangepaste gevelkit volgens STS 56.1, teneinde waterinsijpeling te voorkomen.
• Chemische verankering volgens artikel 27.63 hulpstukken - chemische ankers
46.21. trappen / staal - rechte treden |SOG|

Toepassing
Geheel van twee bordessen met hun draagstructuur in profielstaal en één trapvlucht volgens
tekeningen van ingenieur Tecobe.

46.30. borstweringen - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van alle buitenborstweringen zoals aangegeven op plan, gevel-
en/of detailtekening. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het
bijzonder bestek,dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de
samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten : de draagstructuur, eventuele
vulelementen, bevestigingsmiddelen, e.a. tot het bekomen van een afgewerkt geheel.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van de trappen
Overeenkomstig de aanduidingen in het bijzonder bestek betreft het maatwerk overeenkomstig de
aanduidingen op plan en/of detailtekeningen (staal, E). Alle stukken worden geprofileerd en
vervaardigd volgens de voorschriften van het bijzonder bestek en/of de goedgekeurde
werktekeningen. De nodige documentatie, stalen en/of werktekeningen worden aan de ontwerper ter
goedkeuring voorgelegd.
Zie ook 46.00 buitentrappen & leuningen - algemeen
Bij de conceptie van de borstweringen dient rekening te worden gehouden met de vereiste beschermingshoogte
van de leuning (de verticaal gemeten afstand tussen de tredeneus en de bovenkant van de handgreep) volgens
onderstaande normen :
Dikke borstweringen (dikte >20cm)
STS 54 Dunne borstweringen (dikte <20cm)
Hoogte dikte
100 cm 20 cm
95 cm 30 cm
Hoogte Minimum 100 cm
90 cm 40 cm
80 cm 50 cm
Norm NBN B 03-103 – Addendum 1 : de hoogte “h” van een borstwering bedraagt minimum 1 meter voor binnen
de woningen en 1m20 voor de buitenzijde van de woning en voor alle openbare gebouwen. De hoogte “h” wordt
gemeten van het hoogste met de voet betreedbare peil. De hoogte “h” kan aan de buitenzijde van de woning
herleidt worden tot 1 meter voor af te schermen hoogteverschillen van minder dan 6 meter.
Norm NBN NEN 3509 - Trappen in woningen en woongebouwen - Benamingen, definities en afmetingen (1995) :
de hoogte van een balustrade langs trapgaten dient zich minstens 1 meter boven het niveau van de afgewerkte
vloer te bevinden. Indien een val van 10 meter door het trapgat mogelijk wordt geacht, dient de balustrade
minstens 1,2 meter hoog te zijn.
Leuningzone : De leuningzone is de voor de hoofdleuning voorziene plaatsruimte. Volgens NBN EN 3509 dient
de leuningzone te worden begrensd door 2 verticale vlakken op een afstand van minstens 60 mm van elkaar. Het
buitenvlak dient te liggen, ten hoogste 70 mm van de zijkant van de treden en minstens 40 mm van de rand van
het trapgat en van de wanden. Voor de dimensionering van de openingen tussen de verticale en horizontale
borstweringelementen geldt :
• de verticale openingen bedragen maximaal 11 cm breed.
• de horizontale openingen gesitueerd in de zone onder 45 cm hoogte, zijn de openingen maximaal 5 cm.
Boven de 45 cm kunnen deze tot 18 cm bedragen.
• het onderste horizontale element heeft een hoogte van maximaal 11 cm t.o.v. de voorlopige of normale
stationeringszone.
Keuring
• Toelaatbare plaatsafwijkingen leuningen en borstweringen :
⇒ -15 mm (beschermingshoogte).
⇒ + 10 mm (openingen aan de onderzijde).
⇒ + 10 mm (openingen tussen verticale stijlen en neg of gevel).
⇒ + 20 mm (uitkragende leuning t.o.v. de buitenrand van de trap).
• De betrouwbaarheid van draagsystemen (algemene principes) :
⇒ NBN B 03-001 - Grondslagen voor de beoordeling van de veiligheid en de bruikbaarheid van
draagsystemen (1988).
⇒ Norm ISO 2394 + addendum.
• Stabiliteit en mechanische sterkte : de leuningen dienen te weerstaan aan de belastingen bepaald
door STS 54 - Borstweringen (1994).
⇒ Schoksterkte : de leuningen en hun bevestigingen, moeten weerstaan aan de vereisten van
STS 54 - Borstweringen (1994). Onder invloed van de schokken mogen de vulelementen van de

leuning niet van het skelet loskomen en mag geen enkel stuk loskomen dat mensen die zich in de
onmiddellijke omgeving bevinden, zou kunnen kwetsen.
⇒ De doorgang van het zeshoekig kaliber mag niet mogelijk zijn bij de uitoefening van een zwakke
kracht (kleiner dan 10 N).
• Statische bedrijfsbelastingen : verdeelde horizontale belasting, uitgeoefend op de handgreep en
naar buiten gericht :
⇒ Privé trappen : 0,4 kN/m, met een minimum van 1,3 kN globale belasting.
⇒ Publiek toegankelijke trappen : 1 kN/m, met een minimum van 1,3 kN/m globale belasting.
⇒ Statische, horizontale en naar buiten gerichte puntbelasting, uitgeoefend in een willekeurig punt
van de structuur of van de vulelementen van de leuning : 0,5 kN.
⇒ Statische, horizontale en naar binnen gerichte puntbelasting, uitgeoefend in het midden van de
handgreep : 0,4 kN.
⇒ Verticale statische belasting, naar beneden gericht en uitgeoefend op ieder horizontaal element
van de leuning : 1 kN, uitgeoefend op de handgreep alsook op de horizontale elementen die zich
lager bevinden dan 0,45 m.
⇒ Horizontale statische veiligheidsbelastingen voor de berekening van de bezwijkgrenstoestand: hun
rekenwaarde wordt verkregen door de hiervoor vermelde belastingen te vermenigvuldigen met de
partiële veiligheidsfactor gf = 1,5.
46.31. borstweringen - staal |PM|

Materiaal
Het betreft op maat vervaardigde en/of modulair samengestelde borstweringen van staal.
Specificaties
• Kwaliteit lasbaarheid : JR
• Profielen : overeenkomstig de detailplannen of goedgekeurde werktekeningen
⇒ Verticale spijlen : ronde buis volgens tekening ingenieur
⇒ Bevestigingsstukken : aangelaste hoekijzers / inschuif-gevelrozetten / voetsteunen / E
⇒ Handgrepen : ronde buis volgens tekening ingenieur.
⇒ Afwerking koppen handgreep: dicht te lassen / doppen in kunststof.
• Oppervlaktebehandeling : thermisch verzinkt, laagdikte volgens tabel 2 van NBN EN ISO 1461 (zie
artikel 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken). Geen enkele doorboring mag gemaakt
worden na galvanisatie, beschadigingen worden met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
• Bevestigingsmiddelen : RVS-bouten (met tussenplaatsting van aangepaste rondellen ter
bescherming van de galvanisatie).
• Afwerking koppen: met ku
Uitvoering
Opbouw, detaillering en wijze van montage volgens detailtekeningen / op voorstel aannemer
overeenkomstig aanduidingen op plan / E De veiligheidsmarges dienen te beantwoorden aan de
geldende normen zoals vermeld in artikel 46.30 borstweringen - algemeen.
• Verticale draagstijlen worden met een maximale tussenafstand van 120 cm opgesteld en verankerd
aan de ruwbouw met minstens 2 / 3 / 4 / E zware inox bouten per voetstuk (op de terrasdorpels /
raamdorpels / E).
• De horizontale eindstukken worden verankerd met minstens 2 / 3 zware inox bouten per
bevestigingspunt (tussen het parement / op de gevel / op het buitenschrijnwerk / tegen de kopzijde
van het terras), minimaal aantal bevestigingspunten E.
• De montagepunten worden voorzien van een aangepaste middendichting en/of afgekit met een
aangepaste gevelkit volgens STS 56.1, teneinde waterinsijpeling te voorkomen.
• Chemische verankering volgens artikel 27.63 hulpstukken - chemische ankers
Toepassing
• Op twee bordessen aan alle zijden waar valgevaar is.
46.40. trapleuningen – algemeen

Zie artikel 46.30.
46.41. trapleuningen - verzinkt staal |PM|

Zie artikel 46.31.

46.60. handgrepen – algemeen
Zie artikel 46.30.
46.61. handgrepen - verzinkt staal |PM|

Zie artikel 46.31.

50. BINNENPLEISTERWERKEN
50.00. binnenpleisterwerken - algemeen
Omschrijving
De post "binnenpleisterwerken" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren van
de voorziene pleisterbezettingen, op binnenwanden en -plafonds, tot een afgewerkt en schilderklaar
geheel. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,
dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende
opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het voorbereiden en ontstoffen (borstelen of stofzuigen) van de ondergrond;
• het voorafgaandelijk aanbrengen van een voorstrijklaag, indien vereist voor de voorziene
ondergrond;
• de plaatsing van de nodige stellingen;
• het afdoende beschermen van de reeds uitgevoerde werken (last van de algemene aanneming);
• het leveren en plaatsen van rand-, hoekprofielen en de nodige versterkingsnetten;
• het voorzien van de nodige zettingsvoegen;
• het uitvoeren van de voorgeschreven pleisterlagen, alle leveringen inbegrepen;
• het beëindigen of afsnijden van de bepleistering net boven de vochtschermen;
• het volledig glad maken van het oppervlak, het zuiver afwerken van rand-, hoeken stopprofielen,
het bijwerken van alle opgemerkte onvolkomenheden, zoals oneffenheden of krassen, E;
• het perfect aanwerken ter hoogte van naderhand geplaatste venstertabletten, plinten, deurlijsten,
elektrische- en verwarmingsinstallaties, e.d., E;
• het opruimen van het afval, de reiniging en/of bescherming van het aangebrachte pleisterwerk.
Meting
• aard van de overeenkomst : Som over Geheel (SOG).
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 459 - Bouwkalk (1995)
NBN B 14-002 - Pleistermortel op basis van hydraulisch bindmiddel (1990)
NBN B 12-001 - Cement - Samenstelling en specificaties - Deel 1 : gewone cementsoorten (1993)
NBN 589-108 - Bouwzand - Zand voor bepleistering (1969).
TV 199 - Binnenbepleisteringen - Deel 1 (WTCB, 1996)
TV 201 - Binnenbepleisteringen - Deel 2 (WTCB, 1996)
TV 211 - Voorkomen en bestrijden van radon in woningen (WTCB, 1999) Meer info http://www.fanc.fgov.be/nl/radnat.htm
SAMENSTELLING VAN DE MORTELSPECIE

• De materialen moeten onderling en in functie van de ondergrond derwijze zijn samengesteld dat
een optimale hechting en stabiliteit van de lagen onderling en op de ondergrond verzekerd is. De
bepalingen van TV 199 - Binnenbepleisteringen - Deel 1 en TV 201 - Binnenbepleisteringen - Deel 2
(WTCB, 1996) zijn van toepassing.
• Behoudens specifieke voorschriften in het bijzonder bestek legt de aannemer het pleisterprocédé
dat hem het meest geschikt lijkt voor het uit te voeren werk ter goedkeuring voor aan het Bestuur. In
functie van de ondergrond zijn er binnen het productengamma van de fabrikanten éénlagige
spuitpleisters, mengklare manuele pleisters, hechtpleisters en eindlaagpleisters leverbaar.
BEREIDING VAN DE MORTELSPECIE
• De bepleistering wordt uitgevoerd met een op de bouwplaats bereide of een in een fabriek
voorbereide mortel en afhankelijk van de toepassing geschikt voor verwerking in één en/of
meerdere lagen.
• Droge voorgemengde fabriekspleisters worden geleverd in zakken van 40 kg (met vermelding van
de uiterste houdbaarheidsdatum) en opgeslagen in een droge ruimte. Zij worden beslagen tot een
klontervrije brij met de door de fabrikant opgegeven hoeveelheid aanmaakwater, d.m.v. een
mechanische menger (lager dan 500 tr/min).
• Op de bouwplaats bereide mortelsamenstellingen worden mechanisch gemengd tot een klontervrije
brij. Er wordt steeds gewerkt in uitgespoelde en propere kuipen. De mortels moeten worden

verwerkt voordat de binding is opgetreden en mag onder geen beding opnieuw worden gemengd
met toevoeging van water.
VOORBEHANDELINGSPRODUCTEN
De uitvoerder zal oordelen, overeenkomstig de aanbevelingen van de fabrikant en met het oog op het
bekomen van goede resultaten, welke voorbehandelingproducten aangewend zullen worden voor het
beperken van het absorptievermogen van de ondergrond, het gelijkmatig maken, de verhoging van de
hechting en/of de onderlinge cohesie tussen verschillende lagen. De voorbehandelingmiddelen zijn
deze aanbevolen door de fabrikant van de pleistermortel.
PLAATSINGSTOEBEHOREN
• Hoekbeschermers & stopprofielen : bij elke hoekverandering of beëindiging van het te bepleisteren
oppervlak worden aangepaste profielen voorzien. De hoekprofielen waarborgen een zuiver
afgelijnde, rechte en stootvaste hoekafwerking. De stopprofielen waarborgen een zuiver afgelijnde
beëindiging van het pleisterwerk en/of zuivere aansluiting op andere bouwelementen. De hoeken
stopprofielen zijn voorzien van bevestigingsvleugels in strekmetaal of de vleugels zijn geperforeerd
zodat een stevige verankering in het pleisterwerk wordt gegarandeerd. Ze zullen geen nadelig effect
hebben op het aan te brengen pleisterwerk, noch op het visueel vlak. Ze zijn vervaardigd uit
aluminium of corrosiebestendig staal, de anti-corrosieve behandeling ervan kan bestaan uit
galvanisatie, verzinking of cadmiage, overeenkomstig de Belgische normen. Type en
bevestigingswijze zijn op vraag aan het Bestuur voor te leggen.
• Versterkingsnetten : deze netten worden ingebed in de pleisterspecie ter hoogte van de aansluiting
tussen meerdere oppervlakken en waar hechtingsproblemen te verwachten zijn. Als wapening
gebruikt men afhankelijk van de situatie een te kleven gaasvormig nylonnet, glasvezelweefsel en/of
een te nagelen strook corrosievrij metaalgaas (mazen 5x5 mm). Ze zullen geen nadelig effect
hebben op het aan te brengen pleisterwerk, noch op het visueel vlak.
Uitvoering
AANNEMINGSMODALITEITEN
Met het oog op een verzorgde uitvoering dienen de pleisterwerken te gebeuren door een daartoe
gespecialiseerd aannemer. Voorafgaand aan de uitvoering zal hij zich vergewissen van de
uitvoeringsomstandigheden en het type ondergrond. Indien bepaalde aspecten aanleiding zouden
kunnen geven tot een nefaste uitvoeringskwaliteit, zal de architect hiervan onmiddellijk op de hoogte
worden gesteld.
REFERENTIENORMEN
De pleisterwerken zullen worden uitgevoerd overeenkomstig de voorschriften van TV 201 -
Binnenbepleisteringen - Deel 2 : Uitvoering (WTCB, 1996), aangevuld met de voorschriften van de
fabrikant. Voor meer informatie raadpleeg ook "Uitvoering van binnenbepleisteringen met
fabriekspleister" (WTCB-Digest, nr. 4, 1997).
COÖRDINATIE - TIMING
De pleisterwerken mogen pas worden aangevat na de voltooiing van alle ruwbouwelementen die in
aanraking komen met de bepleisteringen; d.w.z.na het plaatsen van het buitenschrijnwerk, inclusief
beglazing en vulpanelen, na het plaatsen en dichten van de sleuven van ingewerkte leidingen, kokers,
doorgangsbuizen, E en vóór het plaatsen van de binnendeuren en het binnenhoutwerk, vóór het
leggen van vloertegels of bekledingen, vóór het leggen van eventuele opbouwleidingen en in principe
ook vóór het trekken van de elektriciteitsdraden in de leidingen.
OMGEVINGSINVLOEDEN
• De uitvoering van de pleisterwerken moet gebeuren in regen- en winddichte ruimten. De
temperatuur van de omgeving en van de ondergrond bedraagt minstens 5°C en hoogstens 30°C.
Bepleisteren op metselwerk en/of beton mag pas gebeuren nadat de krimping ten gevolge van het
opdrogen voltrokken is (minstens 6 weken oud). Bepleistering op bevroren of ontdooiende
ondergronden is verboden, evenals pleisterwerken bij vorstrisico’s (tot vier weken na de werken).
• Te snel drogen moet worden voorkomen. Bij warm en droog weer treft de aannemer dienaangaande
de nodige maatregelen om scheurvorming te vermijden. Deze condities blijven gehandhaafd tot
minstens 3 dagen na het aanbrengen. Een versnelde opwarming van de bepleisterde ruimte of het
gebruik van bouwdrogers mag geen nadelige invloed hebben op het resultaat van de werken. Er
moet dienaangaande gezorgd worden voor voldoende ventilatie, sterke tocht dient evenwel
vermeden.
BESCHERMINGSMAATREGELEN - STELLINGEN
• Alle delen welke niet gepleisterd worden (zichtbaar blijvend binnenparement, schrijnwerk, houten
roosteringen, stalen liggers, trapelementen, E) worden zorgvuldig beschermd tegen vervuiling en
beschadiging (d.m.v. afplakken met bouwfolie, beschermende tape en/of papier).

• Stellingen moeten geplaatst worden zonder dat materialen uit de steunwand genomen worden.
Geen enkel gat mag gemaakt worden zonder schriftelijke toelating van de architect.
• Alle onbeschermde stalen onderdelen dienen vooraf met een aangepaste roestwerende verf te
worden behandeld.
• Alle materialen en bouwelementen bevuild door de aannemer pleisterwerken zullen door hem met
de geschikte middelen worden gereinigd, zonder ze te beschadigen.
• Beschadigingen aangebracht door de aannemer pleisterwerken worden op zijn kosten hersteld. De
herstellingen moeten volkomen onzichtbaar zijn. Ook indien de pleisterwerken door derden zouden
beschadigd worden, zal de aannemer de beschadigingen herstellen.
VOORBEREIDING VAN DE ONDERGROND
Het draagvlak moet schoon, stabiel en gelijkmatig zijn. De voorbereiding van de ondergrond omvat
daarbij, naargelang de omstandigheden, volgens de aanbevelingen van de fabrikant en/of volgens de
regels van goed vakmanschap, de volgende werkzaamheden :
• Het voorafgaandelijk verwijderen, met een borstel of de eventueel noodzakelijke oplosmiddelen, van
alle onzuiverheden zodat geen enkel spoor van vet, roet, klei, resten van ontkistingsproducten,
sinterhuid van geprefabriceerde betondelen, zand- of mortelafval voorkomt.
• Het voorafgaandelijk uitkrabben van bevuilde of loszittende voegen, het afkappen van materialen
die uitsteken buiten het muurvlak / plafond, het verwijderen van nagels, loszittende of vreemde
constructie-elementen, ...
• Het voorafgaandelijk uitvullen of effenen met een grondlaag van gaten en spleten (meer dan 20
mm). Let wel : sleuven in muurvlakken / plafonds ten behoeve van leidingen en kokers, dienen
steeds te worden opgevuld met een aangepaste cementmortel.
• Het voorafgaandelijk volstoppen van open bewegingsvoegen met een kunstvezelgaas en het
bedekken van de naden door middel van banden in gewapend glasvlies. Dit glasweefsel moet ook
worden geplaatst met de nodige overlappingen op alle plaatsen waar scheurvorming te vrezen valt.
• Het voorafgaandelijk aanbrengen van een aangepaste grondering of hechtingslaag, dewelke,
afhankelijk van de uitvoering en de aard van het draagvlak en van het seizoen
(weersomstandigheden) noodzakelijk kan zijn met het oog op een degelijke aanhechting en/of egaal
aspect van de bepleistering. Hiertoe consulteert de aannemer de fabrikant van de mortel. De
eventuele grondering is in de prijs begrepen.
• Te sterk wateropzuigende ondergronden (cellenbeton, silicaatsteen,...) worden voorbehandeld met
een dispersie van synthetisch materiaal met een hoge alkalische stabiliteit, welke het zuigend
vermogen van de ondergrond vermindert.
• Het voorafgaandelijk aanbrengen van groeven of het instrijken met een aangepaste hechtingslaag
op te gladde ondergronden. Gladde betonvlakken (bv.breedplaatvloeren, ... ) worden voorbehandeld
met een aangepaste hechtingslaag, bestaande uit een met kwartszand vermengde
kunstharsdispersie met hoge alkalische stabiliteit.
• Het bedekken van houten en stalen liggers met een roestvast metalen vlechtwerk. Deze
bedekkingen worden geplaatst met voldoende overlappingen ten opzichte van elkaar en ten
opzichte van de belendende wanden en worden stevig mechanisch bevestigd.
• Op plaatsen waar de ondergrond niet rechtstreeks kan bepleisterd worden en waar wegens de vorm
geen plaatmaterialen kunnen gebruikt worden, wordt de bepleistering aangebracht op deskundig
geplaatste wapening.
• Het vullen van de voegen tussen gipskartonplaten met een bijhorend vulmiddel en het bedekken
van die voegen met een door de fabrikant aanbevolen wapeningsstrook.
• Het stofvrij maken met borstel of stofzuiger;
• Het eventueel bevochtigen van te droge of poreuze ondergronden.
HOEKBESCHERMERS - STOPPROFIELEN
• Alle uitspringende hoeken en - randen, zowel horizontaal als verticaal, worden afgewerkt met in het
pleisterwerk geplaatste en daartoe geschikte hoeken randprofielen in geperforeerd verzinkt staal.
De profielen worden steeds aangebracht over hun volledige lengte en/of hoogte. Zij worden volledig
in het lood en, afhankelijk van de situatie, horizontaal of evenwijdig gesteld met de aanpalende
vlakken.
• Indien het bijzonder bestek geen raamafkastingen voorziet, worden de dagkanten van de ramen
steeds mee aangepleisterd. De hoeken worden er afgewerkt met hoekbeschermers.
• Voor de aansluitingen tegen raamprofielen en op plaatsen die tijdens de uitvoering worden bepaald,
worden L-vormige stopprofielen uit gegalvaniseerd staal en/of PVC-stopbeëindigers met een
zelfklevende schuimband aangebracht. Het type en de bevestigingswijze worden vooraf aan het
werkbestuur ter goedkeuring voorgelegd. De voegen worden afgespoten met een geschikte laag
siliconen.

VERSTERKINGSBANDEN
• Ter hoogte van de overgangszone tussen twee verschillende materialen (beton / metselwerk /
sleuven) en/of waar hechtingsproblemen te verwachten zijn, zullen daartoe geschikte
versterkingsbanden worden aangebracht.
• Deze banden worden ingebed in de pleisterspecie en daarna vlak geplamuurd. De stroken
overlappen elkaar minimum 10 cm in beide richtingen. De dekking boven het versterkingsnet
bedraagt minstens 5 à 10 mm.
• Ter plaatse van bewegingsvoegen in het draagvlak, wordt een aangepaste voeg in de bepleistering
voorzien, dewelke eveneens door een gewapende bepleistering wordt overbrugd.
HOOGTEPEILEN
• Alvorens de werken aan te vatten, worden de vereiste aanduidingen aangebracht, betreffende de na
te leven hoogtepeilen, t.t.z. het niveau onderaan en bovenaan tot waar de bepleistering op muren al
dan niet moet uitgevoerd worden.
• Het pleisterwerk wordt in principe tot ongeveer 3 à 5 cm boven het afgewerkt vloerpeil voorzien. Het
pleisterwerk mag daarbij op geen enkele plaats onder de voetloden (vochtscherm) doorgetrokken
worden. Gebeurlijke uitlopers van de bepleistering dienen net boven de vochtschermen of tot op de
vereiste hoogte achter de plint te worden afgesneden.
• Het pleisterwerk wordt hetzij manueel, hetzij met de spuitmachine regelmatig, in voldoende dikte en
afhankelijk van de samenstelling in één of verschillende lagen, opgebouwd. Alle verwerkingen
worden uitgevoerd overeenkomstig de bepalingen van de leverende fabrikant en met de werktuigen,
die door hem worden voorgeschreven. In principe omvatten de werkzaamheden achtereenvolgens
het opzetten (manueel of gespoten), het vlakzetten (afreien en aandrukken), het schuren en
polijsten (met een gipsspaan en hoekschop) en tenslotte het afwerken.
• Let wel : te betegelen ondergronden dienen geschuurd noch gepolijst te worden.
• De lagen worden met voldoende kracht aangebracht om een intens contact te bekomen. Indien de
bepleistering wordt aangebracht in meerdere lagen moet de onderlaag gekamd worden en
voldoende coherent (gebonden) en gedroogd zijn alvorens de volgende laag wordt aangebracht. Bij
warm en droog weer treft de aannemer de nodige maatregelen om drogingscheuren te voorkomen
door bv. waterverneveling per aangebrachte laag.
• De bepleisteringen worden steeds volledig lood en waterpas uitgevoerd (zie keuringstoleranties).
• Voor de meeste ondergronden mogen fabriekspleisters op gipsbasis worden toegepast, dewelke in
één laag mogen uitgevoerd worden bij een gemiddelde dikte van minimum 10 mm (plaatselijk
minimum 8 mm). Waar de bepleistering plaatselijk meer dan 25 mm dikte zou bedragen, wordt ze
steeds in twee lagen aangebracht.
• Kalkgipspleisters worden uitgevoerd in minimum twee lagen van gelijke of verschillende
samenstelling, en een totale dikte van circa 20 mm. Voor pleisterwerk opgebouwd uit meerdere
lagen gelden volgende minimale dikten : hechtingslaag (2 à 3 mm); grondlaag (10 à 15 mm) en de
afwerkingslaag (5 à 7 mm). Zogenaamde vliespleisters van enkele millimeter dikte zijn slechts
toegelaten indien de ondergrond voldoende vlak en effen is, bv. op gelijmde blokken van
cellenbeton, silicaatsteen, gipsblokken of gipskartonplaten.
AFWERKING
• De plafonds en wanden worden schilderklaar opgeleverd, alle vlakken, voegen en randen worden
zorgvuldig afgewerkt. Het oppervlak staat volkomen vlak en gelijk en mag geen systematische
oppervlaktegebreken vertonen, noch krimpscheuren te wijten aan een te snelle droging.
• Alle inwendige hoeken en naden tussen bouwelementen van verschillende aard en constructie,
waar zich zettingen kunnen voordoen, worden daarom vóór de volledige verharding, met behulp van
een speciaal mes en geleidingslat, ingesneden teneinde een fijne schaduwlijn te bekomen die
mogelijke barsten opvangt. De voegen worden opgespoten met een overschilderbare acrylaatkit in
witte kleur.
• Voor de voorlopige oplevering moeten alle opgemerkte onvolkomenheden (oneffenheden, krassen,
vlekken, e.d., ...) zorgvuldig worden bijgewerkt.
Veiligheid
Keuring
De toegelaten toleranties inzake afwerkingsgraad bedragen overeenkomstig TV 199 (WTCB - 1996) :
Afwerkingsgraad Normaal Speciaal Fijn

Dikte : maximale afwijking
- voor diktes tussen 6 en 10 mm 2 mm 1,5 mm
- voor diktes > 10 mm 20% 15%
Vlakheid :
maximum aantal golvingen 2 2
- gemeten op lat van 2 m 5 mm 3 mm 1,5 mm

- gemeten op lat van 20 cm 2 mm 1,5 mm 0,5 mm
Lood :
maximum afwijking per verdieping (2,5 m) 8 mm 5 mm 3 mm
maximum aantal onregelmatigheden per 4 m2 (met gebrek aan

4 2
gepolijste oppervlakte maximum 0,5 dm2)
Raamhoeken :
maximum aantal onregelmatigheden per 3 ramen 1 tot 2
maximum hoekafwijking op rechte hoek 3 mm
maximum aantal golvingen op lat van 2 m 2
Hoekafwijkingen :
- op rechte hoek gemeten op lengte > 25 cm 5 mm
- op rechte hoek gemeten op lengte < 25 cm 3 mm
Behoudens specifieke eisen in het bijzonder bestek is de afwerkingsgraad “normaal” van toepassing.
Ongeacht de gevraagde afwerkingsgraad mag het oppervlak van de bepleistering niet afkrijten. De hechting van
de oppervlaktelaag is groter dan 0,2 N/mm2 (cfr. TV 199 §5.3.1). De aannemer is gehouden tot het herstellen van
alle barsten die zich tijdens de waarborgtermijn zouden voordoen.
50.10. wandbepleistering - algemeen

Omschrijving
Onderhavige post betreft alle binnenpleisterwerken op de verticale wandoppervlakten en/of dagkanten
van ramen en deuren, schilderklaar te zetten voor een verdere esthetische afwerking (bv.
schilderwerk, behangwerk, decoratief pleisterwerk, ...).
Meting
• aard van de overeenkomst : Som over Geheel (SOG).
50.11. wandbepleistering - fabriekspleister / voorgemengde samenstelling |FH|m2

Materiaal
Het betreft voorgemengde fabriekspleisters, samengesteld uit anorganische minerale producten.
• Ze bevatten minstens 50% gedeshydrateerde calciumsulfaatproducten (CaSO4-1/2H2O),
gewonnen uit gipssteen of bijproducten uit industriële processen en gebrand op speciale wijze. Het
product dient een verwaarloosbare radioactiviteit te hebben van minder dan 300 Bq/kg.
• Ze worden eventueel vermengd met toeslagstoffen zoals zand, perliet of vermiculiet, gekozen in
functie van de kwaliteiten gesteld aan de pleister, zoals hechting of verloop van de afbindtijd.
• In functie van de ondergrond zijn er binnen het productgamma van de fabrikant éénlagige
spuitpleisters, mengklare manuele pleisters, hechtpleisters of eindlaagpleisters leverbaar.
• Op de meeste ondergronden kan het pleisterwerk éénlagig worden aangebracht met een
spuitpleister, deze bevat minimaal 94 % gips en anhydriet. De nodige additieven (bindingvertragers
en waterophoudende producten) waarborgen een optimale verwerking en hechting.
• De aannemer legt het pleisterprocédé dat hem het meest geschikt lijkt voor het uit te voeren werk
ter goedkeuring voor aan het Bestuur.
• De fabriekspleister moet beschikken over een doorlopend BUtgb-attest, met een bestendige
controle bij de fabricatie. Lijst ATG’s voor binnenbepleistering (http://www.infopoint.be)

Uitvoering
Het voorbereiden van de ondergrond, het aanmaken van de mortel en de uitvoering van het
pleisterwerk gebeurt overeenkomstig artikel 50.00 binnenpleisterwerken - algemeen en volgens de
richtlijnen van de fabrikant.
Specificaties
• Uitvoeringswijze : éénlagig
• Gemiddelde totale dikte : minimum 10 mm.
• Dekking boven versterkingsnetten : minstens 5 mm.
• De eindlaag wordt glad afgewerkt.
• Vereiste afwerkinggraad : normaal
• U-vormige afwerkingprofielen worden voorzien bij onderbreking van het pleisterwerk in volgende
gevallen : zettingsvoegen / uitzettingsvoegen / aansluiting tegen de ramen / ... Het type en de
bevestigingswijze worden aan de architect ter goedkeuring voorgelegd.
• Alle binnenhoeken van pleisterwerk, uitgevoerd op verschillende materialen (bv. metselwerk -
plafondbepleistering op gipskartonplaten), worden met behulp van een speciaal mes zorgvuldig
ingesneden. De voegen worden opgespoten met een overschilderbare acrylaatkit in witte kleur.
Toepassing
Ter hoogte van de nieuw te maken nooddeur.
50.30. renovatie pleisterwerk - algemeen

Omschrijving
Het betreft plaatselijke herstelpleisterwerken aan bestaand pleisterwerk. De eenheidsprijs omvat het
nazicht van de bestaande toestand (in samenspraak met de architect), het afkappen van de
loshangende delen, de voorbereiding zoals voorzien in artikel 50.00 en de afwerking.
Meting
• meetcode : netto oppervlakte, gezien de aard van het werk mogen oppervlakten kleiner dan 0,5 m2
worden gerekend als 0,5 m2
Materialen
Pleistermortel, hoekijzers, wapeningsnetten, stucstopbeëindigers e.d., zoals beschreven in artikel
50.00 binnenpleisterwerken - algemeen.
Uitvoering
Het voorbereiden van de ondergrond, het aanmaken van de mortel en de uitvoering van het
pleisterwerk gebeurt overeenkomstig artikel 50.00 pleisterwerken - algemeen
• In samenspraak met de architect worden de te herstellen zones ter plaatse aangemerkt en
voorafgaandelijk opgemeten.
• Loshangende en/of beschadigde delen worden plaatselijk tot op het metselwerk afgekapt; waar
nodig worden de ondergrond en de zijranden voorbehandeld met een fixeer- en/of hechtingslaag
volgens de voorschriften van de fabrikant.
• Sleuven, aangebracht door de aannemers technieken, worden voorafgaandelijk opgevuld met een
aangepaste cementmortel. De aansluiting tussen bestaande en nieuwe delen wordt verstevigd met
een wapeningsvlies.
• Het eigenlijke pleisterwerk wordt uitgevoerd in gelijke dikte als het bestaande pleisterwerk en sluit er
perfect bij aan.
Toepassing
Waar muren weggebroken worden, loshangende pleister en beschadigde muurvlakken (de te
herstellen delen zullen ter plaatse worden aangeduid door de architect).
50.32. renovatie pleisterwerk - bijwerken bestaand pleisterwerk |VH|m2

Toepassing
Op alle aan te wijzen plaatsen in het te renoveren vertrek. Door lekkages die zich in het verleden
voorgedaan hebben is het pleisterwerk op enkele plaatsen aangetast.

51. BINNENPLAATAFWERKINGEN
51.00. binnenplaatafwerkingen - algemeen
Omschrijving
De post "binnenplaatafwerkingen" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren
van de voorziene bekledingen uit plaatmateriaal, op binnenwanden, plafonds en/of af te kasten
elementen, tot een afgewerkt en/of schilderklaar geheel. In overeenstemming met de algemene en/of
• de desgevallende studies en proeven (inzake opgelegde prestatie-eisen m.b.t. akoestiek en/of
brandweerstand);
• het rechtlijnig traceren en/of waterpas stellen van wanden, plafonds, af te kasten elementen, E;
• de levering en montage van de vereiste draagstructuren uit hout of metaal, met inbegrip van alle
verbindings- en/of verankeringselementen;
• het waar nodig leveren en plaatsen van bevestigings- of ophangversterkingen;
• het maken van eventuele uitsparingen, voor de inbouw van leidingen, inbouwtoestellen of
toegangsluiken, alsook de bijhorende randafwerking voor inbouwelementen;
• het leveren en aanbrengen van de bekledingsplaten, met inbegrip van de bevestigingsmiddelen;
• het leveren en aanbrengen de eventuele bijkomende akoestische en/of brandwerende isolaties;
• het (schilderklaar) afwerken van de bekledingsplaten, met inbegrip van de voorziene oppervlakte-
en randafwerkingen, alsook eventuele versterkingsstukken;
• het naderhand zorgvuldig bijwerken van zichtbare doorvoeren van technische installaties en/of
kleine onvolkomenheden.
Materialen
Alle gebruikte materialen (bekledingsplaten, achterliggende draagstructuren, bevestigingsmiddelen,
e.d.) moeten, overeenkomstig de plaats van voorkomen, bestand zijn of beschermd worden tegen
schade door corrosie, schimmelvorming of insecten.
HOUTEN PLAATMATERIALEN - ALGEMEEN
STS 04 - Hout en plaatmaterialen op basis van hout - Deel 2 : Materialen (1990)
NBN EN 1438 - Kentekens voor hout en houtachtige platen (1998)
NBN EN 1058 - Houten plaatmateriaal - Bepaling van de karakteristieke waarde van de mechanische eigenschappen en van
de densiteit (1995)
NBN EN 13986 - Houten platen voor de bouw - Eigenschappen, beoordeling van overeenkomstigheid en merken (2002)
NBN EN 120 - Houtachtige platen - Bepaling van het formaldehydegehalte - Extractiemethode genoemd perforatormethode
(1992)
NBN ENV 717-1 - Houten platen - Bepaling van de formaldehyde-afgifte - Deel 1: Formaldehyde-afgifte volgens de
proefkamerwerkwijze (1999)
NBN EN 717-2 - Houten plaatmateriaal - Bepaling van de formaldehyde-emissie - Deel 2 : Formaldehyde-emissie bepaald
volgens de gasanalysemethode (1995)
NBN EN 310 - Houten platen - Bepaling van de buigelasticiteitsmodulus en buigsterkte (1994)
NBN EN 322 - Houtplaten - Bepaling van het vochtgehalte (1994)
NBN EN 323 - Houtplaten - Bepaling van de dichtheid (massadichtheid) (1994)
NBN EN 324-1 - Houtplaten, - Bepaling,van de plaatafmetingen - Deel 1 : Dikte-, breedte- en lengtebepaling (1994)
NBN EN 324-2 - Houtplaten - Bepaling van de plaatafmetingen - Deel 2 : Haaksheid- en randrechtheidbepaling (1994)
NBN EN 325 - Houtplaten - Bepaling van de afmetingen van proefstukken (1994)
NBN EN 326 - Houtachtige platen - Bemonstering, snijden en schouwing - Deel 1- 3 (1998-2000)
NBN EN 335 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Bepaling van risicoklassen voor biologische aantasting - Deel 1- 3
(1996)
NBN ENV 1156 - Houten platen - Bepaling van de belastingsduur en kruipgetal (1999)
NBN EN 12369 - Houtachtige platen - Kenmerkende waarden voor berekening en ontwerp van timmerwerk (2001)
Voor meer informatie, ATG-certificaten en overzicht van relevante normen raadpleeg
http://www.ctib-tchn.be/main_tchn/cert/c_atg_boa_N.htm
MDF (MEDIUM DENSITY FIBERBOARD)

• Vlak geperste vezelplaat op basis van houtvezels, gedroogd en door middel van harsen met
elkaar verbonden. Het gebruikte MDF beantwoordt aan NBN EN 622-5, is arm aan
formaldehydegas (zgn MDF “LF”) en voldoet aan de huidige Europese wetgeving m.b.t. E1 MDF;
een attest moet op vraag kunnen worden voorgelegd.
• Technische gegevens :

⇒ Volumemassa : LDF tot 600 kg/m3, MDF tot 850 kg/m3 en HDF tot 1100 kg/m3
⇒ Buigsterkte tussen 20 en 40 N/mm2
⇒ Elasticiteitsmodulus tussen 2000 en 3000 N/mm2
Nuttige informatie
MDF-platen voor schrijnwerk : Aanbevelingen voor verwerking en plaatsing - Deel 2 (WTCB - Uit de praktijk, nr.
1997/2) http://www.ctib-tchn.be/antenne_N/spec/s_mdf_N.htm
HOUTEN REGELWERK
Alle structuurhout zal beantwoorden aan de eisen van STS 31 & 32 betreffende “Binnenschrijnwerk”
en NBN EN 942 - Hout voor schrijnwerkerij - Algemene indeling van de houtkwaliteit (1996).
Houtsoorten die in de omstandigheden waarin ze aangewend worden niet voldoende duurzaam zijn,
moeten een kleurloos zwam- en insectenwerende behandeling hebben ondergaan met een aangepast
procédé A (volgens STS 04.31) of procédé B (volgens STS 04.32), het drenkingsattest wordt op
aanvraag aan de architect voorgelegd. De vochtigheidsgraad van het hout dient kleiner te zijn dan
18%.
VERBINDINGSMIDDELEN
De aangewende verbindingsmiddelen (deuvels, nagels, bouten, stiften, schroeven, pneumatische
nieten, lijmen, ...) beantwoorden aan STS 06.8 - Verbindingsmiddelen voor timmerwerk (1990). Alle
metalen onderdelen zullen een anticorrosieve behandeling ondergaan hebben die kan bestaan uit een
galvanisatie of cadmiëring overeenkomstig de Belgische en/of Europese normen.
STS 06.8 - Verbindingsmiddelen voor timmerwerk (1990)
NBN B 16-301 - Klasse-indeling van kleefstoffen voor niet dragende bouwdelen, voor het verbinden van hout en houtachtige
stoffen : duurzaamheidsklassen, kleefsterkte (1983)
NBN B 16-302 - Beproevingswijzen van houtkleefstoffen voor niet dragende bouwdelen, bepaling van de kleefsterkte van
overlangse verlijmingen, door trekproef en bij langdurige statische belasting (1983)
Uitvoering
ALGEMEEN
Met het oog op een verzorgde uitvoering dienen de voorziene plaatafwerkingen te worden uitgevoerd
door een hierin gespecialiseerd (onder-)aannemer.
• Voorafgaand aan de uitvoering zal hij zich vergewissen van de uitvoeringsomstandigheden. De
uitvoering zal enkel gebeuren in regen- en winddichte ruimten en bij risico’s op vervormingen als
gevolg van vocht enkel in een droog gebouw (relatieve luchtvochtigheid maximaal 80%).
• De aannemer vergewist zich ervan of de ondergrond voldoende vlak, haaks, droog, net, stabiel en
coherent is en maakt de ondergrond waar nodig geschikt. Indien zichtbare gebreken aanleiding
zouden kunnen geven tot een nefaste uitvoeringskwaliteit, zal de architect hiervan op de hoogte
worden gesteld.
• Bij het aanbrengen van de plaatbekledingen houdt de aannemer rekening met de bestaande
situatie, d.w.z. doorhangende balken, consoles, de reeds geplaatste en/of nog te plaatsen
technische installaties, nutsleidingen, E In samenspraak met de respectievelijke installateur,
voorziet hij hiertoe de nodige uitsparingen, versterkingen, E rekening houdend met de vereiste
afwerking. Op aanvraag van het Bestuur, zal de aannemer de nodige werktekeningen voorleggen.
• De afwerkingen en de bevestigingen moeten weerstaan aan de verschillende belastingen gesteld
aan het geheel in functie van het gewicht van de aan de afwerking opgehangen structuren en/of
van de aan de afwerking bevestigde elementen.
• De bevestiging van geheel aan de dragende structuren gebeurt volgens voorstel van de
aannemer. De aannemer legt desgevallend de nodige werktekeningen voor.
• Eventuele schoren en stempelingen zijn inbegrepen. Bij de plaatsing van de plaatbekledingen
wordt rekening gehouden met de respectievelijke voorschriften van de fabrikant van de platen,
lijmen, bevestigingsmiddelen en/of de achterliggende draagstructuur.
PRESTATIECRITERIA
In het bijzonder bestek kunnen steeds aanvullende prestatiecriteria worden opgelegd inzake
akoestiek en/of brandweerstand (volgens KB van 19/12/97). In voorkomend geval zal de aannemer
aan de hand van de aanbestedingsplannen en het bijzonder bestek een studie opmaken in optiek van
de gestelde prestatieklassen, overeenkomstig :
NBN S 21-203 - Brandbeveiliging in de gebouwen - Reactie bij brand van de materialen - Hoge en middelhoge gebouwen (1980)
NBN 713-020 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand bij bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand van
bouwelementen) (met erratum) (1968)
TV 185 - Leidraad voor de goede uitvoering van brandwerend binnenschrijnwerk (1992)
NBN ISO 6242-3 - Gebouwen - Uitdrukking van gebruikerseisen - Deel 3 - Geluidseisen (1992)

NBN S 01-401 - Akoestiek - Grenswaarden voor de geluidsniveaus om het gebrek aan comfort in gebouwen te vermijden (1987)
UITZETTINGSVOEGEN
De aannemer is verantwoordelijk voor een scheurvrije uitvoering van de wand- & plafondafwerkingen
en zal dilatatievoegen aanbrengen volgens aanduiding op de plannen, de voorschriften van de
fabrikant en/of volgens zijn ondervinding. Indien supplementaire bewegingsvoegen tengevolge van
scheurvorming in de ondergrond moeten voorzien worden zal dit aan de architect voorgelegd worden.
Veiligheid
Keuring
NBN EN 596 - Houten draagsystemen - Beproevingsmethoden - Beproeving met een zacht lichaam op houten wanden (1995)
De opbouw van afgewerkte wanden / plafonds / E moet in overeenstemming zijn met alle in het
bijzonder bestek en/of door de brandweer gestelde eisen inzake akoestiek en brandweerstand
(overeenkomstig KB van 19/12/97). Overeenkomstig de voorziene afwerking vormen de oppervlakten,
alsook voegaansluitingen met de andere afwerkingen (pleisterwerk, ...) een zuiver afgewerkt en
schilderklaar geheel.
51.60. uitbekleding / leidingkokers - algemeen

Omschrijving
Het betreft het leveren en plaatsen van de nodige materialen voor het realiseren van een verzorgde
uitbekleding van zichtbare binnenleidingen in eenvoudige omkastingen, inbegrepen het houten of
metalen raamwerk en de voorziene bekledingsplaten.
Meting
• meetcode : netto uit te voeren oppervlakte.
Materialen
De opbouw en gebruikte materialen moeten in overeenstemming zijn met de gestelde eisen inzake
akoestiek en brandweerstand, overeenkomstig het KB van van 19/121997 en NBN EN 1366-5 -
Beproeving van de brandwerendheid van installaties in gebouwen - Deel 5: Dienstleidingen en
schachten (2003).
Uitvoering
Overeenkomstig artikel 51.10 holle scheidingswanden - algemeen. Alle uitbekledingen van
leidingkokers moeten op een zo luchtdicht mogelijke manier te gebeuren. Brandwerende
uitbekledingen zijn conform de norm NBN 713-020 en het brandattest.
51.62. uitbekleding / leidingkokers - hout |VH|m2

Materiaal
Specificaties
• Plaatmateriaal :
MDF geschikt voor gebruiksklasse II - Vochtig - binnengebruik (volgens NBN EN 622-5).
• Plaatdikte : minimum 18 mm
• Randafwerking : alle zichtbaar blijvende randen worden afgewerkt d.m.v. kantlatten uit meranti,
minimum 15 mm dik en gelijk aan de breedte van de afgewerkte plaat.
• Afwerkingslagen : zie artikel 80.52. Kleur: wit RAL 9010
• Isolatiemateriaal : minerale wol
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt (λd) : maximum 0,037 W/mK
⇒ Volumegewicht ingeval van glaswol : 12-20 kg/m3
⇒ Volumegewicht in geval van rotswol : 20-40 kg/m3
⇒ Brandreactie : onbrandbaar, klasse A1 volgens NBN S 21-203.
⇒ Plaatdikte : minimum 50 mm.

• De afkasting waarborgt een akoestische klasse IIIa volgens NBN S 01-400. Het geheel wordt zo
nodig voorzien van een aangepaste akoestische isolatie.
Uitvoering
Wandopbouw
• Het kader wordt opgebouwd d.m.v. een houten latwerk / metalen structuur.
• De afkasting wordt uitgevoerd van vloerplaat tot vloerplaat
• De afkasting wordt geplaatst op de bevloering
Afwerking van de platen en voegen
De kopse nagels worden ingedreven, waarna de nagelgaten worden opgestopt met kneedhout.
Aanvullende uitvoeringsvoorwaarden
• In de gang (zie onder toepassing) zal de afkasting doorgetrokken worden over het niveau van de
verhoogde vloer.
• Onder in de afkasting zal door de eigen technische dienst van IRMM een lekdetectie aangebracht
worden. Deze is niet in deze aanneming voorzien.
• Het is niet bekend of er openingen zitten in de hoogte van de verhoogde vloer in de wand tussen de
gelijkvloerse ruimten 638 en 639. Mogelijk zullen hier maatregelen genomen moeten worden om bij
een lek in ruimte 669 of 639 het water te keren zodat het niet kan binnentreden in ruimte 637 en
638. Deze maatregelen zijn niet begrepen in deze aanneming. Indien ze genomen dienen te worden
zal de aannemer zijn werken met deze maatregelen moeten coördineren.
• In de gang zullen de leidingen waarschijnlijk voor een deel van hun tracé horizontaal lopen. De
bodem van de uitbekleding zal over de lengte van dit horizontaal tracé afdragen naar het
stroomafwaarts gelegen vertikale deel. In geval van een lek zal het water steeds weggevoerd
dienen te worden van het computerlokaal, hetzij de toegangsdeur van het computerlokaal.
Toepassing
Afkasting van afvoerbuis en aanvoerleiding
• in kantoor verdieping achter keuken (ruimte 669 op tekening)
• in gang gelijkvloers (ruimte 639 op tekening). In deze ruimte is de vloer verhoogd tot het niveau
van de aanpalende computerzaal.
51.70. toegangsluiken / leidingkokers - algemeen

Omschrijving
Het betreft het leveren en plaatsen van alle materialen voor de realisatie van de vereiste
toegangsluiken, ter inspectie van de leidingkokers, bestaande uit metselwerk en/of deze uitbekleed
met plaatmaterialen.
Meting
• meeteenheid : per stuk, desgevallend uitgesplitst volgens type en afmetingen
Materialen
De opbouw en gebruikte materialen moeten in overeenstemming zijn met de gestelde eisen inzake
akoestiek en brandweerstand. De panelen zijn geschikt voor gebruik in natte ruimtes en worden
schilderklaar afgeleverd.
Uitvoering
• De toegangsluiken worden oordeelkundig en ergonomisch opgesteld, ter hoogte van
ontstoppingsstukken, installatiekranen, ...
• Het kaderwerk zal zo geplaatst worden dat de voorzijde van de toezichtspanelen in hetzelfde vlak
liggen als het afgewerkte wandoppervlak van bepleisterd metselwerk of de voorziene uitbekleding.
• De toezichtspanelen zullen overeenkomstig het bijzonder bestek scharnierend bevestigd worden,
hetzij demonteerbaar bevestigd d.m.v. roestbestendige siervijzen met bijhorende ringplaatjes.
• Het vastzetten van de panelen gebeurt op verzorgde wijze. Scharnierende panelen worden
zorgvuldig afgehangen zodat het paneel niet knelt. Eventueel aangrenzend tegelwerk wordt
steeds beëindigd met een aangepast randprofiel.

• Brandwerende toegangsluiken zijn conform het KB van van 19 december 1997, de normen NBN
EN 1366-5 - Beproeving van de brandwerendheid van installaties in gebouwen - Deel 5 :
Dienstleidingen en schachten (2003), NBN 713-020 en het vereiste brandattest.
51.71. toegangsluiken / leidingkokers - hout |FH|st

Materiaal
Specificaties
• Plaatmateriaal : MDF geschikt voor gebruiksklasse II - Vochtig - binnengebruik (volgens NBN EN
622-5).
• Afmetingen : aan te passen aan de bereikbaarheid van de lekdetectie, die door de eigen diensten
van de opdrachtgever wordt geplaatst.
• Het kaderwerk bestaat uit geschaafd en behandeld naaldhout, 2°keus, secties min. 19x50 mm.
• Randafwerking : alle zichtbaar blijvende randen worden afgewerkt d.m.v. kantlatten uit meranti,
minimum 15 mm dik en gelijk aan de breedte van de afgewerkte plaat.
• Oppervlakteafwerking : overeenkomstig artikel 80.52. Kleur: wit RAL 9010
• De toegangsluiken waarborgen een akoestische klasse IIIa volgens NBN S 01-400. Het geheel is
daarbij voorzien van een aangepaste akoestische isolatie
Uitvoering
• Het kaderwerk zal vooraf zo in de opening bevestigd worden dat de voorzijde van de
toezichtspanelen in hetzelfde vlak liggen als het afgewerkte wandoppervlak.
• De toezichtspanelen worden met scharnieren bevestigd.
Toepassing
In de afkasting van afvoerbuis en aanvoerleiding in de gang gelijkvloers (ruimte 639 op tekening). De
juiste plaats wordt bepaald in functie van de te bereiken lekdetectie.

52. DEK- & BEDRIJFSVLOEREN
52.00. dek- & bedrijfsvloeren - algemeen
Omschrijving
De post "dek- & bedrijfsvloeren" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren
van de voorgeschreven tussenlagen tussen de draagvloer en de vloerafwerking. In overeenstemming
met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post
begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun
globaliteit, steeds te omvatten :
• het voorafgaandelijk nazicht van de ondergrond, het verwijderen van afval en het stofvrij maken;
• de controle van de peilen, de controle van de temperaturen en eventueel het verwarmen tot de
vereiste minimumtemperatuur van de bouwplaats;
• het leveren en plaatsen van de nodige bekistingen en/of uitsparingen;
• de voorbehandeling van het legvlak en zijn verticale omtrekken;
• het desgevallend aanbrengen van de nodige uitvullagen;
• het aanbrengen van de voorziene waterwerende folies;
• het leveren en plaatsen van een scheidingslaag;
• de levering en plaatsing van alle materialen, producten en stukken, nodig voor de uitvoering van de
dekvloer volgens zijn klasse, zijn aanduiding en de voorgeschreven bijzondere prestaties;
• het aanmaken van de specie, en het storten van de dekvloer of bedrijfsvloer inclusief de eventuele
wapening;
• het aanbrengen van de nodige randvoegen en/of uitzettingsvoegen, elk met hun geëigende
voegprofielen, E;
• het aanbrengen van eventuele geïntegreerde hoeklijsten, eindlijsten en afwerkingstoebehoren;
• de afwerking van het oppervlak van de dekvloer;
• het verwijderen en storten van alle materiaal en afval, het schoonmaken van de dekvloer, de
bescherming van de dekvloer.
Meting
opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
Materialen
REFERENTIENORMEN
TV 177 - Woordenlijst van de dekvloerlegger (WTCB, 1989)
TV 189 - Dekvloeren - Deel 1: Materialen - Prestaties & Keuring (+ erratum) (WTCB, 1993)
TV 204 - Cementgebonden bedrijfsvloeren (WTCB, 1999)
TV 216 - Harsgebonden bedrijfsvloeren (WTCB, 2000)

STS 44 - Dekvloeren en Bedrijfsvloeren (1975)
NBN EN 13318 - Dekvloermortels & dekvloeren - Begripsbepalingen (2000)

NBN EN 13813 - Dekvloermortel en dekvloeren - Dekvloermortels - Eigenschappen en eisen (2002)
NBN EN 1937 - Beproevingsmethode voor hydraulisch verhardende vloer en/of egalisatiemengsels - Standaardmengmethode
(2000)
NBN EN 13892 - Beproevingsmethoden voor dekvloermortels - Delen 1-8 (2003)
NBN EN 13851 - Beproevingsmethoden voor hydraulisch uithardende vloeren/of egalisatiemengsels - Bepaling van de buig-
en druksterkte (2004)
SAMENSTELLING
De samenstelling van de specie en de aard van de samenstellende delen is aangepast aan de aard
en de toepassing van de dekvloer, en aan de toekomstige vloerbedekking. Deze dient indicatief
(indien prestaties geëist worden) of expliciet opgegeven te worden in het bestek.
BINDMIDDELEN (ZIE OOK TV 189 § 3.1)
Voor de cementgebonden dekvloeren wordt gebruik gemaakt van cement dat voldoet aan NBN EN
197-1. Bij de keuze van het cement wordt rekening gehouden met volgende eisen inzake
sterkteklasse:

Sterkteklassen Temperatuur van de ondergrond en/of omgevingslucht
Verharding T < 10° C 10° C < T < 25° C T > 25° C
Normale Sterkteklasse 42,5 Sterkteklasse 32,5 Sterkteklasse 32,5
Snellere Sterkteklasse 42,5 R Sterkteklasse 42,5 of 32,5 R
NBN EN 197-1 vervangt de norm NBN B 12-001. In vergelijking met NBN B 12-001 dienen de aanduidingen van
portlandcomposietcement en van composietcement voortaan vervolledig te worden met de vermelding van de
hoofdbestanddelen, die ze, naast portlandklinker, bevatten.
Bij lage en hoge temperaturen worden respectievelijk volgende cementtypes aanbevolen
• T < 10°C : cementtypes met hoog gehalte aan klinker : CEM I, CEM II, CEM IIIA.
• T > 25°C : cementtypes met laag gehalte aan klinker : CEM II, CEM IIIB.
TOESLAGSTOFFEN (ZIE OOK TV 189 § 3.2)

De granulaten zijn zuiver, bevatten geen stoffen waarvan de aard en het gehalte schadelijk kunnen
zijn voor het gebruik ervan, zoals kleiklonters, organische stoffen (max. gehalte 0,5 %), oplosbare
zouten.
AANMAAKWATER (ZIE OOK TV 189 § 3.3)
Het gebruikte water moet zuiver en vrij zijn van schadelijke stoffen, overeenkomstig NBN EN 1008.
HULPSTOFFEN (ZIE OOK TV 189 § 3.4)

Het gebruik van hulpstoffen is onderworpen aan de voorschriften van de reeks NBN T 61, aangevuld
met NBN EN 934 -delen 2 tot 6 (2001-2004). Het gebruik van hulpstoffen gebeurt met de grootst
mogelijke aandacht omtrent de verenigbaarheid ervan met het bindmiddel, de vulstoffen en andere
componenten van de dekvloer, alsook met de verenigbaarheid met de ondergrond en met de
toekomstige vloerbedekking, opdat geen enkel nadelig gevolg zou optreden bij het gebruik van deze
hulpstoffen. In elk geval worden de voorschriften van de fabrikant van de hulpstoffen zeer strikt
opgevolgd.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
TV 189 - Dekvloeren - Deel 1: Materialen - Prestaties - Keuring ( + erratum) (WTCB, 1993)
TV 193 - Dekvloeren - Deel 2 : Uitvoering (WTCB, 1994)
STS 44 - Dekvloeren en Bedrijfsvloeren - Deel II : Materialen (1975)
Mechanische karakteristieken en nazicht van dekvloeren (WTCB, nr. 1989/4.6)
TIMING - OMGEVINGSINVLOEDEN
• De uitvoering van de dekvloer wordt slechts aangevat na het beëindigen van
⇒ de ruwbouwwerken,
⇒ het plaatsen van het buitenschrijnwerk met beglazing en/of het afdichten van buitenopeningen,
⇒ de uitvoering van de binnenbepleisteringswerken en eventuele onderlagen,
• De dekvloeren mogen niet worden aangebracht wanneer de temperatuur van het grondvlak en/of de
omgeving lager is dan 5°C. De omgevingstemperatuur bedraagt maximum 35°C. Bij hogere dan de
toegelaten maximumtemperatuur worden de werken uitgesteld of opgeschort, er wordt nooit
gekoeld. Bij lagere dan de vereiste minimumtemperatuur wordt deze eventueel bereikt door een
aangepaste verwarming. Indien verwarming nodig is, moet de temperatuur homogeen en vrij
constant zijn. Warme luchtkanonnen mogen gebruikt worden om de ruimten op een minimale
temperatuur te verwarmen, maar de luchtstroming mag niet rechtstreeks naar de dekvloer gericht
worden. Verbrandingsgassen worden rechtstreeks naar buiten afgevoerd.
BESCHERMINGSMAATREGELEN
Teneinde zich te vergewissen van de te beschermen delen doet de aannemer voorafgaand aan de
werken een rondgang in het gebouw. Hij neemt de vereiste maatregelen om de afwerkingen, ramen
en deuren, e.d. doeltreffend tegen beschadiging en bevuiling te beschermen. Bestaat er gevaar voor
beschadiging aan het onderplafond dan moeten tussen de draagvloer en de dekvloer een
waterkerende laag bestaande uit een polyethyleenfolie worden aangebracht. Dit vlies moet haaks
worden omgebogen en dit tot circa 2 cm boven het afwerkvlak van de dekvloer.

CONTROLE ONDERGROND
De aannemer vergewist zich ervan of het legvlak beantwoordt aan de eisen gesteld in TV 193 en
maakt het zonodig geschikt. De aannemer licht vóór de aanvang van de werken de architect en de
bouwheer in over eventuele vastgestelde zichtbare gebreken, uitvoeringsfouten of overschrijdingen
van toleranties. De ondergrond waarop de dekvloer zal worden aangebracht, moet vrij zijn van alle
afval (zand, cement,mortel, gips, kalk e.d.) en zorgvuldig worden gereinigd en natgemaakt vóór de
aanvang van de werken en tijdens de uitvoering ervan naargelang de behoefte zich stelt.
Vóór de aanvang van de werken doet de aannemer een nazicht van de ondergrond en controleert :
⇒ of de ondergrond voldoende verhard en droog is;
⇒ of de oppervlaktetoestand, vlakheid en peilen overeenstemmen met de uitvoeringsdocumenten;
⇒ of de ondergrond geen barsten of scheuren vertonen;
⇒ of de uitzettingsvoegen en zettingsvoegen voorzien zijn op de juiste plaats en goed zijn uitgevoerd;
⇒ of er voldoende peilmerken aanwezig zijn.
INGEWERKTE LEIDINGEN & TOEBEHOREN (ZIE OOK TV 189 § 6.3.2 - 6.3.3)
Leidingen, ingewerkt in de dekvloer, moeten goed en stevig aan de draagvloer worden vastgemaakt.
In voorkomend geval moet de vrije uitzetting van leidingen worden mogelijk gemaakt. Boven de
leidingen tussen de onderlaag en de afwerklaag moet als wapening een strook draadnet worden
aangebracht. Ingewerkte leidingen moeten overal een minimumdekking van 3 / E cm hebben.
Voorafgaandelijk worden alle specificaties, zoals hellingen, in te werken vloerkaders, vloerroosters,
afvoerputten, afvoergeulen, ... op de werf aangeduid, teneinde een ondubbelzinnige uitvoering
mogelijk te maken.
AANBEVOLEN DIKTE - HOOGTEPEILEN (ZIE OOK TV 189 § 4.2.1)
• Het afgewerkte peil van de dekvloeren in de verschillende lokalen houdt rekening met de
respectievelijk voorziene vloerbekleding (tegels, soepele vloerbanen, E).
• De bovenzijde van alle vloerafwerkingen (tegelvloeren, soepele vloerbanen, E) zullen zich op
eenzelfde niveau bevinden.
• De dikte van de deklaag is zodanig dat ze de nodige dikte zal hebben om het gevraagde hoogtepeil
te bereiken, zelfs indien dit afwijkt van de detailtekeningen.
UITZETTINGSVOEGEN - RANDISOLATIE
• Alle constructievoegen (zettingsvoegen en uitzettingsvoegen) van de ruwbouw worden doorheen de
volledige vloeropbouw doorgetrokken met de geëigende voegprofielen en voegmaterialen.
• Aan de randen wordt een randisolatie van polystyreenbanden met een dikte van minimum 5 mm
geplaatst. Ter hoogte van de deuropeningen worden de randvoegen doorgetrokken.
• De uitvoering van de randstroken, krimpen bewegingsvoegen is steeds inbegrepen in de
eenheidsprijs van het artikel.
• De dekvloer wordt aangebracht, rekening houdend met het type en de aard van de voorziene
vloerbedekking, de hellingen en tolerantieklassen, de in te werken vloerkaders, vloerroosters, e.d.,
het voegenschema en de dikte of het peil van de te plaatsen dekvloer.
• De specie wordt gelijkmatig uitgespreid, zo snel mogelijk afgetrokken op het voorgeschreven peil en
goed verdicht door aankloppen, aanstampen of mechanische verdichting teneinde een goede
compactheid te bekomen. Speciale aandacht wordt besteed aan het goed opvullen met specie van
de hoeken tussen vloer en opstand. Voor de verbindingen ten gevolge van werkonderbrekingen,
worden de randen trap- en kamvormig uitgetand en van een verbindingsnet voorzien. Bij gebrek
hieraan wordt deze als voeg afgewerkt.
• Het oppervlak wordt overeenkomstig de uitvoeringsomstandigheden
⇒ manueel met de spaan effen geschuurd en vervolgens manueel met een metalen polijstspaan of
polierijzer afgespaand.
⇒ machinaal afgewerkt met de roterende volle schijf, waarbij hoeken, kanten en alle moeilijk te
bereiken zones manueel worden afgewerkt.
VERHARDING - DROOGTERMIJNEN
• De dekvloeren worden tegen snel uitdrogen beschermd. Tocht en intense straling zijn te weren. De
dekvloeren moeten tegen een te vlugge droging, tegen vriesweer en tegen allerhande schadelijke
invloeden worden beschermd. Teneinde een homogene verharding van de dekvloer of
bedrijfsvloeren mogelijk te maken dienen belangrijke temperatuursverschillen tussen de omgevende
lucht en de ondergrond, of tussen verschillende zones van de ondergrond, alsook elke vorm van
tocht of rechtstreekse bezonning, ten allen tijde te worden vermeden. De termijnen voor
gedeeltelijke of volledige in gebruikneming, in bijzonder ingeval van speciale samenstellingen,
worden vastgelegd in § 7.2 en § 7.3 van TV 189.

• Wachttijden voor ingebruikneming volgens de voorschriften van de fabrikant. De dekvloer mag pas
na drie dagen voor het verkeer op de bouwplaats worden vrijgegeven. Hij wordt als droog
beschouwd wanneer zijn watergehalte bepaald met de calciumcaroidebus of elk ander geschikt
toestel, gelijk is of lager dan 1%. Volgende termijnen voor binding, verharding en ingebruikneming
worden strikt in acht genomen :
⇒ gedurende min. 3 dagen na het storten de omgeving vochtig en ongeventileerd houden.
⇒ gedurende min. 7 dagen na het storten beschermen tegen tocht.
⇒ voorzichtig belopen zonder bijkomende belastingen vanaf min. 7 dagen na het storten.
⇒ normale eerste belastingen vanaf min. 15 dagen na het storten.
⇒ volledige ingebruikneming vanaf min. 28 dagen na het storten.
• Na voldoende verharding van de dekvloer wordt alle materiaal en afval van de werf verwijderd, en
de dekvloer schoongeveegd.
Veiligheid
Keuring
Door het feit van zijn inschrijving aanvaardt de aannemer de volledige verantwoordelijkheid voor de
deugdelijkheid van de voorziene dekvloeren, waarvoor hij een tienjarige waarborg geeft (hardheid,
aanhechtingsvermogen, barsten, enz., E). Bij de keuring zal worden nagezien of de respectievelijke
uitvoeringspost beantwoordt aan de gestelde eisen van het algemeen bestek, de
verwijzingsdocumenten en deze van het bijzonder bestek.
De aan een keuring onderworpen prestaties gesteld aan de dekvloer zijn respectievelijk :
Controle op oppervlaktetoestand (effenheid en vlakheid)
De dekvloer moet geheel vlak zijn en op het voorgeschreven niveau liggen. Het oppervlak mag
nergens oneffenheden vertonen, moet glad, zuiver en regelmatig zijn. Mocht, na uitvoering van de
deklaag, deze niet beantwoorden aan de vereisten inzake effenheid en vlakheid dan dient de
aannemer op zijn kosten een zelfnivellerende uitvullingslaag te plaatsen.
Wanneer de dekvloer droog is, wordt de effenheid gecontroleerd met behulp van een reeks metalen
rijen. De afwijkingen mogen niet meer bedragen dan :
Effenheidsklasse STS 44 A (strenge tolerantie) B (normale tolerantie)
onder een 2 m lange rij < 2 mm < 4mm
onder een 1 m lange rij < 1 mm < 3 mm
onder een 0,6 m lange rij < 2 mm
Vlakheidsklasse TV 189 1 (strenge tolerantie) 2 (normale tolerantie) 3 (ruime tolerantie)
onder een stijve lat van 1 m < 2 mm < 3 mm < 5 mm
onder een stijve lat van 2 m < 3 mm < 4 mm < 6 mm
Behoudens specifieke voorschriften in het bijzonder bestek wordt steeds klasse 2 vereist
(desgevallend kan het bijzonder bestek hierbij een onderscheid maken tussen dekvloeren bestemd
voor betegeling en deze voor soepele vloerbanen. Voor meer informatie raadpleeg ook
"Uitvoeringstoleranties voor cementgebonden bedrijfsvloeren" (WTCB-Uit de praktijk, nr.1994/1).
Controle op dimensionele prestaties (het hoogtepeil)
De dikte van de dekvloer moet rekening houden met de dikte van de voorziene vloerafwerking,
zodanig dat na de afwerking de afgewerkte vloerpas op de vastgestelde niveaus komt. Voor een
afwijkende dikte wordt onder geen beding een verrekening in min of meer toegestaan. (afwijking t.o.v.
het theoretisch verdiepingsniveau maximum 3 mm. Maximale afwijkingen in mm van een punt van de
ondergrond gelegen op een afstand d (in m) van het dichtstbijzijnde peilmerk :
⇒ ± 10 mm voor d ~ 3 m.
⇒ ± 15 mm voor 3 m < d ~ 6 m.
⇒ ± 20 mm voor 6 m < d ~ 15 m.
Bedraagt de beschikbare hoogte van de dekvloer zelf meer dan 8 cm dan moet dit hoogteverschil vóór
het aanbrengen van de dekvloer op de draagvloer worden aangevuld met een uitvullingslaag
(samenstelling volgens TV 193).
Controle op mechanische prestaties (druksterkte en weerstand tegen dynamische pons)
Overeenkomstig de voorschriften van TV 189 (1993).
⇒ Aantal te vervaardigen proeftegels : 2 / ... per 1000 m2 uit te voeren dekvloer en per werkweek.

⇒ Vereiste druksterkte : min. 8 N/mm2
⇒ Vereiste weerstand tegen dynamische pons : gemiddelde diepte van de ponsindruk na 4 schokken
< 3 mm . Maximale diepte van de ponsindruk na 4 schokken < 5 mm
Indien mechanische prestaties opgelegd zijn, zullen tevens de voorziene proefmethoden en het tijdstip
van de keuring opgegeven zijn, evenals de verantwoordelijke voor het aanmaken van de
proefstukken, voor de bestelling bij een erkend laboratorium, evenals voor het betalen van de
gemaakte onkosten (in principe op basis van ongelijk).
52.50. gewone dekvloeren - algemeen

Meting
opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meetcode : netto uit te voeren oppervlakte, gemeten tussen de naakte muren. Openingen groter
dan 0,5 m2 worden afgetrokken. De randisolaties worden niet afzonderlijk in rekening gebracht.
Materialen
Op de cementgebonden dekvloeren zijn de bepalingen van TV 189 - Dekvloeren - Deel 1 : Materialen
- Prestaties - Keuring (WTCB, 1992) van toepassing, aangevuld met NBN EN 1937 -
Beproevingsmethode voor hydraulisch verhardende vloer en/of egalisatiemengsels -
Standaardmengmethode (2000). Hulpstoffen ter reductie van de droogtijd worden enkel toegestaan na
voorafgaandelijke goedkeuring door de architect.
REFERENTIENORMEN
TV 177 - Woordenlijst van de dekvloerlegger (WTCB, 1989)
TV 189 - Dekvloeren - Deel 1: Materialen - Prestaties & Keuring (+ erratum) (WTCB, 1993)

STS 44 - Dekvloeren en Bedrijfsvloeren (1975)

NBN EN 13318 - Dekvloermortels & dekvloeren - Begripsbepalingen (2000)
NBN EN 13813 - Dekvloermortel en dekvloeren - Dekvloermortels - Eigenschappen en eisen (2002)

NBN EN 1937 - Beproevingsmethode voor hydraulisch verhardende vloer en/of egalisatiemengsels - Standaardmengmethode
(2000)
NBN EN 13892 - Beproevingsmethoden voor dekvloermortels - Delen 1-8 (2003)
Uitvoering
De uitvoering gebeurt volgens TV 193 - Dekvloeren - 2de deel : Uitvoering (WTCB, 1994).
• De dekvloer wordt pas aangebracht na (de pleisterwerken), eventuele metsel- en betonsokkels en
na de plaatsing van buitenschrijnwerken met beglazingen. De dekvloeren mogen niet worden
aangebracht wanneer de temperatuur van het grondvlak en/of de omgeving lager is dan 5°C. De
dekvloeren worden tegen snel uitdrogen beschermd. Tocht en intense straling zijn te weren.
• De aannemer vergewist zich ervan of het legvlak beantwoordt aan de eisen gesteld in de TV 193 en
maakt het zo nodig geschikt. De uitvoering van de randstroken, krimpen bewegingsvoegen is in dit
artikel begrepen. Het voegenpatroon en de uitvoering ervan worden voorgelegd aan de ontwerper.
Ter hoogte van de deuropeningen worden de randvoegen doorgetrokken.
• Het afgewerkte peil van de dekvloer houdt rekening met de voorziene vloerbekledingen.
Keuring
Overeenkomstig ook 52.00 dek- & bedrijfsvloeren - algemeen. De tolerantie op de afwijkingen naar
boven of naar onder tussen hoogtemerktekens die 20 m uit elkaar liggen, bedraagt hoogstens 3 mm.
52.51. gewone dekvloeren - hechtend / niet gewapend |FH|m2

Materiaal
De niet-gewapende hechtende cementgebonden dekvloer beantwoordt aan de bepalingen van TV
189 § 5. De samenstelling wordt door de aannemer bepaald rekening houdende met de richtlijnen van
§ 5.4 van TV 189 en § 4.1.2 van TV 193.

Specificaties
• Druksterkte op 2 proeftegels : minimum 8N/mm2 (proefmethode volgens TV 189 § 4.3.2).
• Vlakheidsklasse : 2 (TV 189 § 4.2.3).
• Dikte : overeenkomstig de bestaande dekvloer.
Uitvoering
• De dekvloer wordt uitgevoerd volgens § 4.1 van TV 193. Er mogen geen leidingen en/of kokers in
de dekvloer verwerkt worden. De draagvloer wordt vooraf bevochtigd en ingeborsteld met een
aanbrand- of hechtlaag bestaande uit een vloeibaar mengsel van cement, zand en hulpstoffen. In
de dekvloer worden geen krimpvoegen voorzien.
• Aan de zijden rakend aan de buitenmuren wordt een randisolatie aangebracht tegen de muur. Deze
bestaat uit stroken polystyreen of gelijkwaardig en steekt enkele cm boven de afgewerkte vloer uit.
Na voltooiing van de vloerwerken worden ze gelijk met de vloerbedekking afgesneden.
Toepassing
Ter hoogte van de nieuwe nooddeur: de dikte van de muur binnen de deur en het aanwerken aan de
bestaande dekvloer.

53. BINNENVLOERAFWERKINGEN
53.00. binnenvloerafwerkingen - algemeen
Omschrijving
De post “binnenvloerafwerkingen” omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren
van de in het bijzonder bestek voorgeschreven vloer-, plintbekledingen tot een afgewerkt geheel, met
inbegrip van alle te voorziene toebehoren (scheidingsprofielen, deurstoppen, ...).
Meting
opmeting wordt bij de meting een respectievelijk een onderscheid gemaakt tussen
• Vloerbekledingen (tegels, soepele en houten vloerbekledingen)
⇒ meeteenheid : per m2 volgens het type en de aard van de vloerbekleding
⇒ meetcode : netto oppervlakte gemeten tussen de onafgewerkte muren en berekend op basis van
de nominale afmetingen in dm van de vertrekken. De oppervlakten worden over de voegen en
naden heen gemeten. De tussendeuropeningen worden meegerekend behoudens er deurdorpels
geplaatst worden. Openingen en onderbrekingen groter dan 0,50 m2 worden afgetrokken.
⇒ aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / E
• Plinten
⇒ meeteenheid : per lopende meter volgens het type en de aard van de plinten
⇒ meetcode : netto omtrek van de lokalen, onderbrekingen groter dan 0,5 m worden afgetrokken,
zodus steeds met aftrek van de dagmaten van de deuropeningen.
• Toebehoren
⇒ meeteenheid : per stuk volgens type en/of afmetingen
Materialen
De leveringsvoorwaarden en kwaliteit van de vloerafwerkingsmaterialen beantwoorden aan de
onderstaande algemene bepalingen :
• De kwaliteit van de aangewende materialen dient overeen te stemmen met de respectievelijke
bestemming van de lokalen en de te verwachten gebruiksbelastingen.
• Vooraleer de vloerbekledingsmaterialen en alle bijbehorende hulpstukken te bestellen, is de
aannemer verplicht na te gaan of deze kunnen geleverd worden in de afmetingen, type, kleur en
oppervlakte behandeling voorgeschreven in de aanbestedingsdocumenten. Zo ondermeer ook dat
hun maatafstemming past met de modulatie van het plaatsingspatroon en de uitvoeringstechniek.
• De aannemer legt voorafgaandelijk een kleurenkaart, de nodige (contractuele) monsters en
eventuele attesten (BENOR, ATG, E) per voorgeschreven vloerafwerkingsmateriaal, voor aan de
architect. De voorgelegde stalen moeten het gemiddelde uitzicht, kleur(en) en oppervlaktestaat van
de uiteindelijke levering vertonen. Tevens wordt een technische documentatie van alle
voorbehandelingsproducten, hechtingsmaterialen, zoals lijmmortels, synthetische lijmen, elastische
kitten, e.d. ter goedkeuring voorgelegd aan de architect.
• De geleverde materialen worden onmiddellijk opgeborgen in afgesloten ruimten en afdoende tegen
zon, regen en wind beschermd.
Uitvoering
ALGEMEEN
• De vloerafwerkingen mogen slechts uitgevoerd worden in een winddicht gebouw, t.t.z. na voltooiing
van de pleisterwerken, het buitenschrijnwerk en de dekvloeren.
• Gedurende de werken worden de lokalen, die bevloerd worden, beschermd tegen elke ongewenste
betreding en op klimatologische voorwaarden gehouden, in functie van de soort bekleding.
• Het begin van de werken betekent de oplevering van de ondervloer. Voorafgaandelijk dient de
aannemer daarbij, in functie van de aard van de vloerbekleding, de toestand van de ondervloer
(algemene kenmerken zoals ponssterkte, vochtgehalte, vlakheid, horizontaliteit en laagdikte) te
controleren en gebeurlijk zijn opmerkingen mee te delen aan de architect.
• De aannemer zorgt ervoor dat de vloerbekledingen na plaatsing afdoend beschermd worden tegen
bevuiling of beschadigingen, voor de duur van andere bouwwerkzaamheden.
Veiligheid

Keuring
Systemen en/of producten, die een technische goedkeuring bezitten, mogen in aanmerking genomen
worden, voorzover de toepassingen waarvoor de goedkeuring geldt, overeenstemmen met die van de
respectievelijke STS-afleveringen, en voorzover in de goedkeuringspublicatie de gelijkwaardigheid
inzake prestaties is vastgesteld. Het BENOR-merk en een technische goedkeuring BUtgb
kunnen,volgens STS 45 § 00.00.31 aanleiding geven tot bepaalde vrijstellingen van
laboratoriumproeven, die de plaatsing voorafgaan.
53.30. soepele vloerbekledingen - algemeen

Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van soepele vloerbanen in baanvormige stroken op dekvloeren. In
• het voorbereiden van het draagvlak, verwijderen van alle puin, afval, vreemde stoffen, gips, vetten;
• het eventueel bijwerken van de dekvloeren met aangepaste mortels, het egaliseren van het
oppervlak en het puimen ervan tot een glad oppervlak, de nodige oppervlaktebehandelingen en
voorstrijkmiddelen;
• het leveren, uitpassen en verlijmen van de soepele vloerbekleding, het walsen van de naden en
randen, het desgevallend lassen van de naden (linoleum);
• het opkuisen en reinigen van de vloerkleding, inbegrepen het verwijderen van de overtollige kit.
Meting
• meetcode : netto oppervlakte, gerekend volgens de grootste lengte en breedte van het lokaal, de
diepte van de nissen inbegrepen.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 12466 - Elastische vloerbekledingen - Woordenlijst (1998)
NBN EN 423 t/m 436 - Elastische vloerbekledingen (1993-1994)
NBN EN 660 t/m 666 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling prestatiecriteria (1995-1999)
NBN EN 684 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling van de lasnaadsterkte (1996)
NBN EN 685 - Elastische vloerbekledingen - Classificatie (1996) + add1 (2003)
NBN EN 1399 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling van de bestandheid tegen het uitdrukken en het verbranden van
sigaretten (1997)
NBN EN 1815 - Elastische vloerbekledingen - Beoordeling van het elektrostatisch gedrag (1998)
NBN EN 1818 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling van het gedrag onder invloed van zware zwenkwielen (1998)
NBN EN 1081 - Elastische vloerbekledingen - Bepaling van de elektrische weerstand (1998)
NBN EN 14259 - Lijmen voor vloerbekledingen - Eisen voor mechanische en elektrische eigenschappen (2004)
SOEPELE VLOERBANEN OF TEGELS

• In overeenstemming met de lokalen waar de vloerbekleding geplaatst wordt, beantwoorden de
geleverde materialen aan NBN EN 685 - Elastische vloerbekledingen - Classificatie (1996) :
⇒ klasse 21 - 23 : woonlokalen gaande van gering tot intensief gebruik (leefruimte, slaapkamers,
keukens, E)
⇒ klasse 31 - 32 : handels- en kantoorruimten gaande van gering tot normaal gebruik
⇒ klasse 33 - 34 : gaande van intensief tot zeer intensief gebruik (gemeenschappelijke delen, E)
• UPEC-classificatie klasse E1 (woon- & slaapkamers), klasse E2 (badkamers, keukens, WC, E)
• De prestatiecriteria worden vastgelegd volgens hogervermelde referentienormen. De nodige stalen
en een documentatie met vermelding van de vereiste productspecificaties worden vooraf ter
goedkeuring voorgelegd. Een specifiek door de ontwerper vereiste kleur of patroon zal geen strikt
uitsluitingscriterium vormen, waarbij de aannemer steeds gerechtigd is om binnen de vastgelegde
kwaliteitscriteria de meest gelijkende variante voor te stellen.
• Een gelijkmatige kleurnuancering voor elk lokaal moet worden gegarandeerd door levering van de
rollen uit één en dezelfde charge.

• De rollen worden, 24 uur vóór de plaatsing, gestockeerd in de droge lokalen welke door de
aannemer geacclimatiseerd worden op de minimale verwerkingstemperatuur van 18°C opgeslagen.
Alle rollen moeten in principe rechtopstaand worden gestockeerd.
EGALISATIEPRODUCTEN - VOORSTRIJKMIDDELEN - LIJMEN
• De egalisatie-, voorstrijkmiddelen en lijmen beantwoorden aan STS 45.91 en de aanbevelingen van
de fabrikant. De egalisatieproducten, geven aanleiding tot een geringe krimp bij droging en zijn
verenigbaar met de ondergrond, de te gebruiken lijm en de vloerbekleding, rekening houdend met
de te verwachten mechanische, fysische en chemische belastingen (aard van de ondergronden, van
de lijm, doorlatendheid van de vloerbekleding, statische en dynamische belastingen).
• De egalisaties die de beste weerstand geven zijn deze, die voldoen aan de eisen van de test met de
“rolstoel”, de aangewende mortels bezitten daartoe een kogeldrukhardheid van 100 N/mm2
gemeten volgens de methode van Brinell.
• De impregneer- en/of primer-hechtingsproducten zijn aangepast aan de aard van de ondergrond, de
egalisatielaag, de lijm en de vloerbekleding. Zij zijn bij voorkeur oplosmiddelenarm.
• De lijmen zijn watervast, aangepast aan het type ondergrond en de soepele vloerbekleding.
Verschillende types lijm kunnen toegepast worden : lijmen in dispersie, epoxy- en
polyurethaanlijmen, bitumenlijm in emulsie, lijmen met natuurlijk hars in oplossing, ... Het advies van
de vloerbekledingsfabrikant is beslissend. Bij eventueel bijkomend gestelde eisen m.b.t.
brandweerstand moeten zij van hetzelfde type zijn als die welke gebruikt bij de brandproeven.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
STS 45 - Deel 9, § 45.91 - Egalisatie van de ondergrond voor soepele vloerbanen (1986)
TV 165 - Leidraad voor de goede uitvoering van soepele vloerbedekkingen (WTCB, 1986)
TV 168 - Soepele vloerbedekkingen. Lexicon (WTCB, 1987)
Rimpelvorming in vloerbekledingen van het "soepele" type (Vraag en antwoord) (WTCB, nr 1984/2)
ALGEMEEN
De plaatsing dient uitgevoerd te worden door bevoegd personeel, vertrouwd met de verwerking van
de respectievelijke materialen, in overeenstemming met de uitvoeringsvoorschriften van de fabrikant.
TEMPERATUUR - VOCHTGEHALTE
• De verwerking vereist een kamertemperatuur van minimum 18°C en een temperatuur gemeten
boven de vloer van minstens 15°C. De relatieve luchtvochtigheid bedraagt maximaal 75% HR.
• Bij plaatsing van een weinig doorlatende vloerbedekking en/of wanneer vochtgevoelige lijmen
gebruikt worden, moet de ondergrond, permanent droog zijn. Voorafgaandelijk moet daartoe het
vochtigheidsgehalte van de ondergrond worden gecontroleerd met de C.M.-vochtmeter.
• Voor de resterende vochtigheid en droogtijden van de respectievelijke nieuwe ondervloeren gelden
daarbij volgende empirische waarden :
•
Toelaatbare compensatievochtigheid
Vloersamenstelling Droogtijd
in CM -%
Dekvloer cementgebonden 2 - 4 weken volgens dikte maximaal 2,5 %
Dekvloer anhydriet 2 - 3 weken volgens dikte maximaal 0,5 %
Dekvloer magnesiet (zonder hout-vulstof) 3 - 4 weken volgens dikte maximaal 3 %
Dekvloer magnesiet (met hout-vulstof) 1 - 3 weken volgens dikte maximaal 8 %
Betonoppervlakken (volgens DARR-methode)
Houten ondergronden maximaal 6 %
VOORBEREIDING VAN HET DRAAGVLAK

De voorbereidende werkzaamheden op de ondergrond voldoen aan de bepalingen van STS 45 - Deel
9, § 45.91, hetzij onderstaande bepalingen :
• Het draagvlak moet voorafgaandelijk steeds worden onderzocht op zijn toestand, inzake cohesie,
stevigheid, scheurvorming, porositeit, oneffenheden, vochtgehalte, enz., E Gebeurlijke gebreken,
zoals opstijgend vocht in het grondvlak, dienen voor het plaatsen gesignaleerd te worden, zodat
aangepaste maatregelen kunnen genomen worden.
• Alle stof en vuil (resten van gips, cement, verf, bitumen, boenwas, enz.) worden vooraf grondig
afgekrabt, afgeborsteld en verwijderd. Gebeurlijke oneffenheden, de losse, gescheurde en

gebarsten plaatsen moeten worden vervangen of bijgewerkt tot een volledig zuiver, vast, vlak en
effen oppervlak wordt bekomen.
• De nodige egalisatieproducten en eventuele voorstrijkmiddelen worden gekozen en verwerkt
overeenkomstig de aanbevelingen van de fabrikant en de aard van de voorziene dekvloer. De
egalisatielaag heeft een laagdikte van minimum 2 mm dikte, met een kogeldrukhardheid van
minimum 70 N/mm2 gemeten volgens de methode van Brinell. Tijdens de verharding van de
egalisatielaag wordt deze beschermd tegen tocht, rechtstreekse zonbestraling of iedere andere
warmtebron. Tot volledige verharding mag geen verkeer op de egalisatielaag worden toegelaten. Na
verharding wordt de egalisatielaag opgeschuurd tot het bekomen van een effen oppervlak.
• De wachttijd voor de plaatsing van de vloerafwerking is afhankelijk van de gebruikte producten, de
dikte van de laag, de porositeit en droogte van de ondergrond, en de omgevingsvoorwaarden.
⇒ Nieuwe ondergronden (cementgebonden dekvloeren, E) worden geëgaliseerd tot een glad
oppervlak, met behulp van speciaal daarvoor bestemde uitvlakmiddelen. Om de hechting te
verbeteren dient een hechtings- en isolatiegrondlaag te worden aangebracht. Bij anhydriet
gebonden dekvloeren is een aangepast impregneermiddel onontbeerlijk, teneinde een goede
water- en alkalibestendige film te vormen.
⇒ Oude ondergronden dienen vooraf ontdaan te worden van vloerafwerkingen.
PLAATSING & VERLIJMING
• De elastische vloerbanen dienen zich vooraf aan de juiste kamertemperatuur te acclimatiseren.
Daarom is het aan te bevelen de banen één dag voor het leggen passend te snijden en uitgerold te
bewaren om eventueel aanwezige golvingen te laten verdwijnen.
• De elastische vloerbanen worden alle in éénzelfde richting, bij voorkeur evenwijdig met de lichtinval
uitgelegd, volgens pijlaanduiding op het rugoppervlak en/of zodanig uitgepast en/of georiënteerd dat
er een minimum aantal naden ontstaat. Tussennaden in lokalen met een lengte kleiner dan 5 m,
worden niet toegestaan, evenmin als het gebruik van zogenaamde passtukken.
• Banen die op deuropeningen, nissen en dergelijke toelopen moeten deze steeds overdekken. Enkel
voor zijdelingse deuropeningen mogen stroken gebruikt worden. Het juiste plaatsingspatroon wordt
voorafgaandelijk bepaald in samenspraak met de architect :
⇒ met de langsrichting evenwijdig met de lichtinval;
• De banen overlappen elkaar dusdanig dat een naad aan beide kanten mogelijk is. De einden van
korte banen kunnen voor het lijmen passend ingesneden worden. Bij langere banen is het aan te
bevelen, de einden pas na het lijmen van de vloer in te snijden.
• De elastische vloerbanen worden steeds over hun volledige oppervlakte op de ondergrond gelijmd.
Het verlijmen zal dus met de meeste zorg geschieden, waarbij zeker geen lucht mag worden
ingesloten. Er wordt gewerkt met een door de fabrikant aanbevolen lijm en volgens de
verwerkingsvoorschriften van de lijmfabrikant (lijmdosering en keuze van lijmkam / type B1-
vertanding ).
• Na het drogen van de lijm zullen de vloeren gereinigd worden van vuil en vlekken, inbegrepen het
verwijderen van de overtollige kit.
Keuring
Geen enkel individueel hoogteverschil in de banen wordt geduld, blaasvorming en/of het loskomen
van zijranden en dergelijke zullen aanleiding geven tot het afkeuren van de werken.
53.32. soepele vloerbekledingen - vinyl / PVC |FH|m2

Materiaal
De thermoplastische laaggevulde PVC-vloerbekledingen beantwoorden respectievelijk aan § 8.4.3
van TV 165 (WTCB), NBN EN 649 t/m- 655 - Elastische vloerbekledingen van polyvinylchloride (1996-
2003) en/of NBN EN 13413 - Elastische vloerbekledingen - Polyvinylchloride vloerbekledingen met
een minerale vezelrug - Specificatie (2002). Het materiaal is slijtvast, lichtecht (cijfer 7), antistatisch en
bestand tegen inwerking van chemicaliën (NBN EN 423-436). De nodige stalen met een technische
fiche worden voorafgaandelijk ter keuze en goedkeuring voorgelegd aan het Bestuur.
Specificaties
• Samenstelling : homogene PVC (volgens NBN EN 718)
• Totale dikte : minimum 2, mm (volgens NBN EN 428)
• Gebruiksklasse : volgens NBN EN 685 : 31-34 (voor intensief tot zeer intensief gebruik)
• Rolstoelvastheid : geschikt voor bureaustoelen (volgens NBN EN 425)
• Slijtageweerstand : dikteverlies maximum 0,15 mm (volgens DIN 51963) Bij het afslijten zal geen
structuurvervorming optreden.
• Restindrukken : maximum 0,03 mm (volgens NBN EN 433)
• Textuur : vlak

• Tekening : licht gemarmerd overeenkomstig het patroon van de bestaande vloer in de
aangrenzende lokalen.
• Kleur(-en) : te kiezen uit het gamma van de fabrikant (minimum 5 kleurschakeringen). Grijs
overeenkomstig de vloerbekleding in de aanpalende gang.
• Rolbreedte : 200 cm
• Brandveiligheidsklasse : A2 (volgens NBN S 21.203-)
Uitvoering
De plaatsing van de vloerbekledingen gebeurt volgens de richtlijnen van TV 165 en artikel 53.30
soepele vloeren - algemeen, aangevuld met de aanbevelingen van de fabrikant. De plaatsing omvat
ondermeer volgende bewerkingen :
⇒ het egaliseren en aanbrengen van een impregnatie- en egalisatielaag over het volledige draagvlak.
De dikte van de egalisatielaag wordt mede bepaald in functie van de rolstoeltest en bedraagt
minstens 2 mm. Er mag pas geëgaliseerd worden wanneer de impregnatielaag volledig is
opgedroogd. De egalisatielaag wordt licht opgeschuurd en ontstoft.
⇒ het uitleggen en watervast verlijmen van de vloerbanen over hun ganse oppervlakte; de lijm moet
gelijkmatig worden aangebracht met de daartoe aanbevolen lijmkam, zonder overdikten aan de
aanzetten.
⇒ het in twee richtingen walsen (rollen) en waar nodig belasten van randen en naden;
⇒ na de plaatsing wordt de vloerbekleding ontdaan van alle afval en snijresten.
• Het machinaal uitfrezen en thermisch lassen van de naden door het insmelten van een lasdraad.
• De voegen ter hoogte van de tussendeurdorpels worden afgewerkt met een neutrale siliconenkit
(aminezuur- of alcoxybasis), kleur : overeenkomstig de basiskleur van de nieuwe vloer, te kiezen
door de opdrachtgever en de architect.
• Er wordt een onderhoudsbrochure ter beschikking gesteld.
• Bij voorkeur wordt de nieuwe vloerbekleding zonder overgangsprofiel aangesloten op de
vloerbekleding in de gang. Bij een eventueel hoogteverschil dient een RVS overgangsprofiel tussen
de bestaande PVC bekleding in de gang en de nieuwe vloerbekleding te worden aangebracht.
• Ter hoogte van de te behouden kast wordt de nieuwe vloer zo nauw mogelijk aangesloten op de
bestaande plint die onderdeel uitmaakt van de te behouden kast. De voeg tussen beiden wordt op
afgewerkt met siliconen in een kleur overeenkomstig de hoofdkleur van de vloer.
Toepassing
Vloer van de vergaderruimte, behalve onder de te behouden kast.
53.40. plinten - algemeen

Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van de voorgeschreven plintafwerkingen op vloerniveau. In
overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,dienen de
• het voorbereiden van de wand door het op de geschikte hoogte afsnijden en verwijderen van het
pleisterwerk, E (last van de algemene aanneming)
• het verwijderen van puin, afval, vreemde stoffen, gips, vetten, enz.,. E
• het afsnijden van de uitzet- en de isolatiestroken van de dekvloer, zodat de elastische voegen
kunnen uitgevoerd worden.
• het leveren en plaatsen van de plinten, met inbegrip van de hechtingsmiddelen (mortels / lijmen)
en/of de bevestigingsmiddelen (nagels / schroeven)
• alle afwerkingen, randaansluitingen, ... met de omringende vloeren wandafwerkingen;
• het opvoegen en/of opkitten van de plintnaden;
• de voorgeschreven afwerking en eventuele beschermlagen;
• het opkuisen en reinigen van de plinten, inbegrepen het verwijderen van alle vlekken van mortel of
lijm en voegspecie.
Meting
• meeteenheid : per lopende m, opgesplitst volgens aard en afmetingen.
• meetcode : netto lengte, gemeten tussen de naakte muren, over voegen en naden heen.

Materialen
Het plaatsen van de plinten gebeurt slechts na goedkeuring van de plintstalen door de architect.
Uitvoering
De plinten mogen slechts worden geplaatst na de voltooiing van de pleisterwerken, vloerafwerkingen
en het binnen- en buitenschrijnwerk. De plinten worden verticaal en volkomen vlak gezet. De
aannemer zal erop toezien dat de visuele belijning van de tegelranden en de voegen gerespecteerd
wordt. Een verzorgde aansluiting ter hoogte van deurlijsten, tussendeurdorpels, E wordt voorzien. Er
zal op gelet worden dat uitzettingsvoegen in het vloerbekledingoppervlak doorlopen in één rechte lijn.
Keuring
Visueel storende hoogteverschillen tussen plintstukken groter dan 1,5 mm kunnen worden afgekeurd.
53.45. plinten - hout / MDF |FH|m

Materiaal
Het gebruikte MDF is arm aan formaldehyde-gas (zogenaamd MDF “LF”) en voldoet aan de Europese
Wet en Regelgeving i.v.m. MDF-klasse E1. Er wordt een attest voorgelegd.
Specificaties
• Netto afmetingen : circa 12x68 mm .
• Vorm : de zichtbare hoeken zijn afgeschuind.
• Oppervlaktebehandeling : binnenschilderwerk volgens artikel 80.52. Kleur: wit RAL 9010.
• Bevestiging : vijzen uit roestvast staal
Uitvoering
De hoeken worden steeds in verstek uitgevoerd. In de lengte worden de plinten verbonden met een
schuine las. De plinten worden met stevige schroeven in de wanden bevestigd. In gemetste en
betonnen wanden worden daarbij gaten geboord waarin kunststofpluggen gedreven worden. De
afstanden tussen de vijzen worden evenwichtig verdeeld en mogen niet groter zijn dan 60 cm.
• De koppen van de vijzen worden verzonken en afgewerkt met kunsthout.
• De aansluitingsvoegen onderaan / en bovenaan de plinten worden afgedicht met een elastische kit
op basis van siliconen, kleur te kiezen door opdrachtgever en architect.
Toepassing
Omtrek van de vergaderruimte, behalve ter hoogte van de te behouden kast en de deuren.

57. VAST BINNENMEUBILAIR
57.00. vast binnenmeubilair - algemeen
Algemeen
Het betreft alle ingebouwde binnenmeubilair en/of vaste uitrustingselementen, zoals beschreven in het
bijzonder bestek en opgenomen in de samenvattende opmeting. Bemeubelingssituaties, zoals enkel
voorgesteld op plan, zijn louter indicatief en/of getekend ter illustratie.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 14322 - Houtachtige plaatmaterialen - Met melamine beklede platen voor gebruik binnenshuis - Definitie, eisen en
classificatie (2004)
NBN EN 14323 - Houtachtige plaatmaterialen - Met melamine beklede platen voor gebruik binnenshuis -
Beproevingsmethoden (2004)
ALGEMEEN
• Wanneer twijfel bestaat omtrent de juiste keuze van de materialen, zal voorafgaandelijk het advies
van de architect worden ingewonnen.
• Houten componenten van het meubilair en de inrichting voldoen aan de voorschriften STS 04 en
NBN EN 942, aangevuld met de algemene bepalingen van structuurhout en plaatmaterialen,
volgens artikels 51.00 binnenplaatafwerkingen - algemeen en 54.00 binnendeuren & -ramen -
algemeen. Alle nagels moeten ingedreven worden en opgestopt met zuivere lijnoliestopverf of
kneedbaar hout.
• Metalen componenten van het meubilair en de inrichting zijn roestvast en beantwoorden aan de
voorschriften van STS 36 (deel II, 06.74).
CORPUS & LEGPLANKEN
• De corpussen zijn overeenkomstig het bijzonder bestek samengesteld uit
⇒ Fijngeschuurde houtspaanplaten beantwoordend aan NBN EN 312-1 en 312-3. Densiteit minstens
650 à 700 kg/m3. Formaldehydeklasse E1. De plaatdikte bedraagt minstens 18mm.
⇒ MDF-platen beantwoordend NBN EN 622-5. Densiteit minstens 700-850 kg/m3.
Formaldehydeklasse E1. De plaatdikte bedraagt minstens 18mm.
• De kernplaten worden overeenkomstig het bijzonder bestek
⇒ op beide zijden bekleed met hogedruk laminaatplaten (High Pressure Laminate) volgens
NBN EN 438-1 van de klasse HPL-EN 438 HGS of S 333, minimum dikte : 0,7mm. De randen van
de legplanken zijn voorzien van acryllijst van minimum 1,5 mm dik.
• Het corpus van de kast is voorzien van de nodige aanslagen oplegprofielen nodig voor de
bevestiging van werkbladen, inbouwelementen en fronten. De platen van het corpus worden
vergaard zodat de volledige kastconstructie onvervormbaar is. Hiertoe worden hetzij verlijmde pen-
en gatverbindingen, hetzij mechanische verbindingen gebruikt. In het geval van verlijming is de lijm
water- en slagvast. Het nagelen of nieten is verboden.
• Het voorziene aantal legplanken wordt vervaardigd uit houtspaanplaten identiek bekleed als deze
van het corpus, zij het evenwel met een minimum dikte van 18 mm. De legplanken zijn in de hoogte
verstelbaar bij middels van in de zijrand inplugbare vernikkeld stalen of kunststof pennen. Bij
dubbele hangkasten worden de legplanken, langer dan 80 cm, ook in het midden ondersteund aan
zowel front- als rugzijde.
• Kleur : te kiezen uit het standaard kleurengamma van de fabrikant.
RUG CORPUS
• De rug van de corpus wordt overeenkomstig het bijzonder bestek uitgevoerd in
⇒ hetzelfde materiaal als de corpussen maar met een dikte van 10 mm.
• Kleur : met witte kunststofbekleding.
FRONTEN & ZICHTBAAR BLIJVENDE WANDEN
• De fronten en zichtbaar blijvende wanden worden overeenkomstig het bijzonder bestek vervaardigd
uit
⇒ 18 mm dikke beklede houtspaanplaten, identieke kwaliteit als het corpus.
• De bekleding van de houtspaanplaten is overeenkomstig het bijzonder bestek
⇒ opgevat uit minstens een hogedruklaminaatplaat van de klasse HPL-EN 438 VGS of S 232,
minimum dikte : 0,8 / ... mm. De randen van de platen zijn voorzien van acryllijsten van minstens
1,5 mm dik.
• De frontpanelen worden steeds op beide zijden voorzien van platen met gelijke dikte. De aannemer
waarborgt de vlakheid en de hechting van de bekledingsplaten. Het gebruik van watervaste lijm is

verplicht. De zichtbaar blijvende wanden van niet ingebouwde kasten worden in principe afgewerkt
zoals het front van de kasten.
• Kleur : te kiezen uit het standaard kleurengamma van de fabrikant.
WERKBLADEN & TABLETTEN
• Werkbladen of tabletten worden vervaardigd uit platen uit één stuk tot 4,20 m lengte. De voegen in
de platen worden in aantal en lengte beperkt.
• Het werkblad of tablet bestaat uit een minimum 40 mm dikke kern van watervast verlijmde,
vochtwerende houtspaanplaat beantwoordend aan NBN EN 312-1 en 312-5, densiteit minstens 650
kg per m3, formaldehydeklasse 1.
• Het werkblad of tablet wordt op de bovenzijde bekleed en water- en hittebestendig verlijmd met een
kraswerend hogedruk-laminaatplaat beantwoordend aan NBN EN 438-1 van de klasse
⇒ HPL-EN 438 HGS, Type S (standaard) met een slijtvastheid 3, een schokweerstand 3 (à20N), een
krasweerstand 3 (à20N) en een minimum dikte van 0,8 mm. De voorrand en de zichtbare zijranden
van het blad zijn voorzien van een acryl-lijst van minstens 3 mm dik.
• De verlijming gebeurt bij hoge temperatuur met polyvinylacetaatlijmen derwijze dat het insluiten van
lucht vermeden wordt. De lijmvoegen weerstaan aan vochtinwerking en temperaturen tot 140°C.
• Aan de onderzijde van het werkblad of tablet wordt overeenkomstig het bijzonder bestek
⇒ minstens een hogedruklaminaatplaat HPL-EN 438 HGS gelijmd met gelijke dikte als deze voorzien
op de bovenzijde.
• Oppervlakteafwerking lichtkorrelig oppervlak satijn.
• Kleur : kleurkeuze te bepalen uit het standaard kleurengamma van de fabrikant.
• De aansluiting tegen de achterwand is recht.
SCHUIFLADEN & POTTENWAGENS
• De schuifladen, de pottenwagens, ... bestaan overeenkomstig het bijzonder bestek uit
⇒ geprefabriceerde laden, bestaande uit een combinatie van zijkanten in gelakte metaalplaat en
bodems uit beklede houtspaanplaat van minimum 16 / 18 mm dik.
• Pottenwagens en rolladen voor voorraad worden steeds voorzien van telescopische geleiders.
SCHARNIEREN & SCHUIFGELEIDERS
• De draai- en klapdeuren worden opgehangen met voldoende scharnieren (minimum om de 80 cm).
Deuren van onderkasten en hangkasten krijgen twee scharnieren per deur; deuren van halfhoge
kasten drie scharnieren, deuren van hoge kolomkasten krijgen vier scharnieren. Minimum 2 (tot 60
cm) / 3 (tot 90 cm) / 4 (hoger dan 90 cm)
• De scharnieren zijn van het zelfsluitende inpot-type (diameter 35 mm) uit vernikkeld staal of hard
metaal. Zij zijn van voldoende sterkte en zijn voorzien van veren en een O-stop. Ze laten toe de
kastdeuren op eenvoudige wijze uit of in te hangen zonder schroefwerk maar door in en uitklikken.
De scharnieren zijn afregelbaar in drie richtingen. De openingshoek is minstens 90° / 105° / 170 °.
• De schuifdeuren zijn voorzien van ....
• De schuifladen, de pottenwagens, enz., worden overeenkomstig het bijzonder bestek voorzien van
⇒ telescopische geleiders (standaard) : type onder- of zijbouwgeleider met viervoudige nylon rol of
kogellagers. Het geheel is compleet uitschuifbaar, geruisloos werkend en vervaardigd uit
gegalvaniseerd en gelakt staal of vernikkeld staal. De sterkte van de looprails is aangepast aan de
afmetingen van de laden en bestand tegen een last van 5N per dm3 nuttig volume. De looprails
zijn regelbaar. De lade is minstens 3/4 uittrekbaar, kan in één enkele beweging worden
uitgenomen en is voorzien van een veiligheidspal tegen uitvallen.
⇒ U-vormige gleuven geïmpregneerd met een glijmiddel, die glijden over profielen van hard PVC die
vastgehecht zijn aan de corpuskanten.
HANDGREPEN & TREKKERS
• De kastdeuren en schuiven worden, overeenkomstig het bijzonder bestek, voorzien van een
handgreepsysteem
⇒ met U-vormige beugelgrepen in verchroomd staal / roestvast staal / hoogwaardig kunststof /E ;
breedte ongeveer 10 cm, voorsprong ongeveer 3 cm, ronde sectie van minimum 8 mm.
⇒ met TT-vormige beugelgrepen in verchroomd staal / roestvast staal / hoogwaardig kunststof /E ;
breedte ongeveer 10 cm, voorsprong ongeveer 3 cm; ronde sectie van circa 8 mm.
⇒ met bolvormige handgrepen in hout / hoogwaardig kunststof / E, sectie minimum 3 cm,
voorsprong ongeveer 3 cm.
⇒ zonder zichtbare handgrepen : voor de onderkasten en/of schuiven wordt daartoe een C- / U-
vormig metalen profiel, hoogte ongeveer 7 cm, ingelegd in het corpus van het element. Voor de
hangkasten steken de kastdeurtjes eenvoudig ca. 4 tot 6 cm uit t.o.v. het corpus.
• De handgrepen / trekkers worden stevig en onzichtbaar bevestigd op het frontpaneel.
• Kleur : wit / te kiezen uit het standaardgamma van de fabrikant / ...

STELPOTEN & SOKKELS
• Ieder kastelement wordt opgesteld op 4 regelbare stelpoten, gemetste sokkels worden in principe
niet meer voorzien. De in de hoogte verstelbare steunen zijn samengesteld uit hoogwaardig
kunststof en eventueel gecombineerd met roestvaste stalen elementen. Zij zijn voorzien van een
klemsysteem voor de bevestiging van een verticale afschermplaat, met een minimum dikte van 16 /
18 mm, voorzien van een ingewerkt dichtingsprofiel in PVC, met zachte neusstrook om lichte
oneffenheden in de vloer op te vangen.
• De plintplaat is overeenkomstig het bijzonder bestek vervaardigd uit :
⇒ vochtwerende houtspaanplaat, beantwoordend aan NBN EN 312-1 en pr EN 312-5. Densiteit
minstens 650 kg/m3. Formaldehydeklasse 1 / ....
⇒ watervaste multiplexplaat, beantwoordend aan STS 04.5.
• De platen zijn op beide zijden bekleed met hogedruk laminaatplaten en/of melamine, t.t.z. met
eenzelfde afwerkingskwaliteit als deze van de fronten en zichtbaar blijvende wanden. Kleur : wit / te
kiezen uit het standaard kleurengamma van de fabrikant.
• De sokkel springt minstens 5 / ... cm in op de rand van het werkblad en is minimum 10 / ... cm hoog.
• Voor de tussenbouw of onderbouw van de niet geleverde toestellen (kookfornuis, afwasmachine,
koelkast, ...) worden overeenkomstig de keukenplannen, de nodige uitsparingen in de plint voorzien;
• De plint loopt door over de zijranden, de hoeken worden in verstek geplaatst en afgekit.
ROLLUIKEN
• Meubelrolluikmodule bestaande uit een inbouwcassette met oprolas en geleidingsas, lamellen met
eindkappen, geleiders, fronten en alle geleidings-bevestigings-, afsluitings- en andere toebehoren.
• De rolluik beweegt vertikaal.
• De module wordt voorgemonteerd in zijn geheel bovenaan in de corpus gemonteerd. De hoogte
van de module wordt afgedekt met een front dat overeenkomt met de fronten van het
keukenmeubel.
• Het gewicht van de rolluik wordt bij beweging gecompenseerd door een veer- of een
tegengewichtmechanisme. Het mechanisme is onzichtbaar weggewerkt in het corpus. Het is wel
toegankelijk voor onderhoud, na wegnemen van een afdekking.
• Lamellen: uit hoogwaardig geanodiseerd aluminium. De voorkant is vlak.
• Afmetingen van de lamellen, de assen en de geleiders is volgens de voorschriften van de fabrikant
te kiezen in functie van de in het keukenontwerp voorziene overspanning.
• Het rolluik wordt met de hand bediend. Handvat te kiezen uit standaardgamma van de fabrikant.
• Het rolluik is afsluitbaar.
• De lamellen en de geleiders worden voorzien van de nodige geleidingsstukken, aanslagen en
geluidsdempingen om een vlotte en geluidloze werking te garanderen.
Uitvoering
TIMING - OMGEVINGSINVLOEDEN
Met de eigenlijke plaatsing van het in te bouwen meubilair en de vaste uitrustingen mag pas worden
begonnen op het ogenblik dat de ontwerper en de aannemer, na gezamenlijk overleg, oordelen dat de
plaatsingsvoorwaarden gunstig zijn, d.w.z. in een droog en gesloten gebouw, met een temperatuur
begrepen tussen 15 en 25°C en een relatieve vochtigheid tussen 40 en 70 % R.V. Het
inbouwmeubilair mag in geen geval geplaatst worden indien de omstandigheden van die aard zijn dat
zij onomkeerbare effecten (opzwellen, kromtrekken of krimpen van het schrijnwerk) tot gevolg kunnen
hebben. Zie dienaangaande TV 166 - Houten binnenschrijnwerk. Leidraad voor de goede plaatsing
rekening houdend met hygrothermische omstandigheden (WTCB, 1986).
Veiligheid
Keuring
REFERENTIENORMEN
NBN EN 14322 - Houtachtige plaatmaterialen - Met melamine beklede platen voor gebruik binnenshuis - Definitie, eisen en
classificatie (2004)
NBN EN 14323 - Houtachtige plaatmaterialen - Met melamine beklede platen voor gebruik binnenshuis -
Beproevingsmethoden (2004)
NBN EN 14072 - Glas in meubilair - Beproevingsmethoden (2004)
NBN EN 527-3 - Kantoormeubelen - Kantoortafels en bureaus - Deel 3: Beproevingsmethoden voor de bepaling van de
stabiliteit en de mechanische sterkte van de constructie (2003)

• De randaansluitingen van het inbouwmeubilair met de omgevende bouwdelen vormen een afgelijnd
en afgewerkt geheel en zijn waar vereist afgekit. Alle ophang- en sluitingsmechanismen
functioneren zonder haperen.
• Kastdeuren worden, met het blote oog waarneembaar, recht afgehangen, met regelmatige
tussenvoegen.
• De oppervlakteafwerking van werkbladen en fronten vertonen geen beschadigingen.
• De watervastheid van de werkbladen, bestand tegen opzwelling, moet door de aannemer worden
gegarandeerd.
57.10. keukenmeubelen - algemeen |FH|st

Omschrijving
De rubriek keukenmeubelen omvat alle elementen, werken en leveringen, voor het realiseren van de
in de detailplannen en het bijzonder bestek omschreven inbouwkeukens, volgens, type, aard en/of
samenstelling. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder
bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de
samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de controle en opmeting ter plaatse van alle afmetingen en de eventuele aanpassing van te
prefabriceren elementen aan de werkelijke afmetingen, het opstellen van de nodige
uitvoeringdetails;
• de controle op de aanwezigheid en juiste plaatsing van de nodige technische uitrusting (water, gas,
elektriciteit) met het oog op de voorziene en/of latere aansluiting van toestellen, ...;
• de fabricage in de werkplaats, de levering, de opslag, het plaatsen en afregelen van alle elementen
nodig voor het samenstellen van de keukengehelen :
⇒ de (stelbare) sokkels, de keukencorpussen, deurfronten, leggers, werkbladen, afdeklijsten, ...
⇒ alle hangen sluitwerk, hulpstukken, equilibreringssystemen, geleiders, handgrepen, ...
⇒ de levering en aansluiting van de desgevallend voorziene elektrische inbouwtoestellen,
dampkappen, de aansluiting van de inbouwgootstenen en mengkranen (de kostprijs van de
sanitaire toestellen wordt evenwel afzonderlijk begrepen in deel 6 - sanitair)
⇒ de levering en plaatsing van alle niet elektrisch toebehoren zoals roosters, rolluiken en dergelijke.
• de afwerking met inbegrip van alle nodige voegvullingen, de nodige naregelingen, ...;
• het verwijderen van alle afval afkomstig van de werken, het ontdoen van alle klevers, reiniging, ... .
Let wel
• De toestellen, spoeltafels en kranen , worden behoudens andere bepalingen afzonderlijk voorzien in
hoofdstukken 61 sanitaire toestellen en 62 kranen .
Meting
Overeenkomstig de aard van de voorziene keukeninrichtingen, de specifieke aanduidingen in het
bijzonder bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting in principe als volgt opgevat :
• meeteenheid : forfait per stuk, opgesplitst volgens keukentype, met inbegrip van alle in het bijzonder
bestek vermelde uitrustingen.
Materialen
• De keukenuitrusting moet beantwoorden aan de samenstelling van de verschillende elementen van
de keukenmeubels, volgens de bijgevoegde principe- en/of detailplannen per type, voor wat betreft :
de indeling, de maten, de afwerking en de voorgeschreven materialen.
• De maten van de kasten worden afgestemd op NBN EN 1116 - Keukenmeubelen -
Coördinatiematen voor keukenmeubelen en keukentoestellen (2004).
• De technische prestaties, veiligheidseisen en beproevingswijzen, waaraan de kasten en werkbladen
moeten voldoen, stemmen overeen met STS 57 - Keukenmeubelen (1977) en NBN EN 1153 -
Keukenmeubelen - Veiligheidseisen en beproevingswijzen voor ingebouwde keukenkasten en
werkbladen (+ erratum) (1996). Voor de constructie zal evenwel geen doorlopend
goedkeuringscertificaat worden gevraagd, zodat ook het eigen fabricaat van kleine zelfstandige
keukenconstructeurs in aanmerking komt.
• Behoudens specifieke eisen gesteld in het bijzonder bestek staat het de inschrijvers vrij op basis
hiervan zelf een type voor te stellen van hun eigen constructie of een type voor te stellen uit een
standaardreeks van een gespecialiseerd fabrikant (project-keukens).
• De geldende referentienormen inzake plaatmaterialen zijn deze zoals vermeld in 51.00
binnenplaatafwerkingen - algemeen.
• De nodige documentatie en stalen van plaatmaterialen en toebehoren worden voorafgaandelijk ter
goedkeuring voorgelegd aan het Bestuur.

Uitvoering
• Samengestelde stukken worden zo gefabriceerd dat de aannemer ze kan transporteren zonder
schade aan te brengen aan de materialen en/of het gebouw.
• De keukenelementen sluiten verzorgd aan tegen aangrenzende constructies, bij de uitwerking wordt
dienaangaande rekening gehouden met eventueel te voorziene uitbekledingen van leidingkokers
die op esthetische wijze moeten worden geïntegreerd en afgewerkt.
• De plaatsing zal zodanig geschieden, dat een stevig en onvervormbaar geheel wordt gevormd en
een accidenteel verplaatsen van kasten is uitgesloten.
• De elementen worden horizontaal gesteld en onderling aan elkaar verbonden met klasseervijzen,
bedekt met hoedjes in PVC. De op te hangen elementen zullen stevig en onzichtbaar tegen de muur
bevestigd worden met een afregelbare ophangconstructie.
• De werkbladen worden op een stabiele wijze waterpas gesteld en onzichtbaar bevestigd op de
onderkasten. Zij dienen zoveel mogelijk uit één stuk te zijn, waarbij lasnaden in het werkblad enkel
worden toegestaan voor onafwendbare hoekverbindingen. De voegen tussen de platen worden
gedicht met een schimmelwerende kit.
• Indien een tablet niet steunt op een onderkast, dan wordt er tegen de muur een stevig aluminium L-
ijzer gemonteerd, waarop het tablet rust en dat langs onder is vastgeschroefd.
• In het werkblad worden de nodige openingen gezaagd met afgeronde hoeken voor het inwerken
van alle voorziene inbouwelementen. Het plaatsen van de inbouwgootsteen is in de eenheidsprijs
begrepen. De dichting tussen de inbouwtoestellen en het werkblad zullen waterbestendig en
verzorgd uitgevoerd worden.
• De aansluitingsvoegen tussen wandafwerking, werkbladen en kastelementen worden opgespoten
met een hoogwaardige elastische kit op basis van niet-zuurhoudende sanitaire siliconen. Ze zijn vrij
van oplosmiddelen (neutrale siliconen op basis van polysiloxanen, polysufiden E). Ze
polymeriseren nagenoeg volledig zonder krimp, zijn blijvend elastisch, schimmelwerend en goed
bestand tegen reinigings- en oplosmiddelen. Kleur : standaard wit (behoudens specifieke
bepalingen in het bijzonder bestek).
Richtwaarden
• Shore hardheid A : 20 + 5
• Rek tot breuk : > 150 %
• Modulus bij 100% rek : < 0,4 N/mm2
• Temperatuursbestendigheid : -40° tot + 140°C
• Na voltooiing worden de kasten en werkbladen ontdaan van alle klevers en volledig gereinigd.
• Het ontwerp van de keuken voorziet een totale diepte van 700 mm. De opbouw van het meubel
gebeurt door het samenstellen van corpussen met een diepte van 600 mm (nominaal). De
overdiepte is bedoeld om een verhoogd werkblad te creëren voor het opstellen van
koffiezetapparaten, ook percolatoren genaamd.
• Het verhoogde werkblad zal ondersteund worden door een draagstructuur in de extra diepte tussen
600 en 700 mm.
• Het hoogteverschil tussen het gewone werkblad (aanrecht) en het verhoogde werkblad (koffiezet)
wordt afgewerkt met een zichtwand zoals beschreven in artikel 57.12.
Toepassing
Aanduiding van de keukenmeubelen en toebehoren: zie bijgevoegde detailplannen.
57.11. keukenmeubelen - corpus & leggers |PM|

Materiaal
Specificaties
• Materiaal :
(ofwel) houtspaanplaten, densiteit : 650-700 kg/m3
(ofwel) MDF-platen, densiteit 700-850 kg/m3
Plaatdikte : minimum 18 mm
• Kleur : wit RAL 9010.
• Bekleding : hogedruk laminaatplaten, klasse HPL-EN 438 HGS of S 333, minimum dikte: 0,7 mm.
De randen van de legplanken zijn voorzien van hogedruklaminaat stroken. Voorranden : acryllijst
van minstens 1,5 mm dik.
• Leggers : verstelbaar met inox verkante stiften
• Rug corpus : gemonteerd in groef, uit zelfde materiaal als de corpussen, dikte 10mm. Afwerking :
voorzien van witte kunststofbekleding.

• Kastvoetjes : in de hoogte verstelbare poten uit kunststof met brede schoen.
• Plintplaat : watervaste multiplexplaat met kunststof profielinlage
⇒ Dikte : minimum 18mm, hoogte circa 15 cm
⇒ Bekleding : hogedruk laminaatplaten
⇒ Kleur : wit RAL 9010
⇒ Inspringing : circa 50 mm
57.12. keukenmeubelen - fronten & zichtwanden |PM|

Materiaal
Specificaties
• Materiaal : beklede houtspaanplaten / multiplex (berken) / MDF
• Kleur : wit / te kiezen uit het standaard kleurengamma van de fabrikant.
• Bekleding frontpanelen (i.g.v. houtspaanplaten) : hogedruklaminaatplaat, klasse HPL-EN 438 VGS
of S 232, dikte 0,8 mm. Randen : acryllijst, dikte min. 1,5 mm.
• Oppervlaktetextuur : licht gestructureerd (waardoor minder snel bevuilling opvalt) / ...
• Scharnieren : metalen klipscharnieren drie-dimensionaal verstelbaar, minimum 2 (tot 60 cm) / 3 (tot
90 cm) / 4 (hoger dan 90 cm)
⇒ Type : zelfsluitende inpot-type uit roestvast staal / E
⇒ Openingshoek : 105°
57.13. keukenmeubelen - werkbladen |PM|

Materiaal
Eén werkvlak bevindt zich op aanrechthoogte van 950 mm over de ganse lengte van op éénzelfde
peil en loopt door over alle kastelementen, en over de voorziene vrije ruimte voor vaatwasmachine.
Een tweede werkvlak wordt verhoogd opgesteld om koffiezetapparatuur te dragen. Dit werkvlak wordt
extra ondersteund door een draagstructuur zoals beschreven in artikel 57.10.
Specificaties
• Materiaal : vochtwerende houtspaanplaat, formaldehydeklasse 1
• Dikte kern : minimum 36 mm
• Bekleding bovenzijde : kraswerend hogedruk-laminaatplaat, klasse HPL-EN 438 HGS, Type S
(standaard), dikte 0,8 mm. Voorrand en zichtbare zijranden : acryllijst, dikte min. 3 mm.
• Onderzijde werkblad : hogedruklaminaatplaat HPL-EN 438 HGS, gelijke dikte als bovenzijde.
• Oppervlakteafwerking : lichtkorrelig oppervlak satijn .
• Kleur : wit .
• Aansluiting achterwand : recht.
Uitvoering
De werkbladen worden tegen de muur of een achterliggende zichtwand aangesloten d.m.v. een
elastische voeg op basis van siliconen ( wit). De voegkit is na verharding blijvend elastisch, waarbij de
bovenlaag niet afzonderlijk verhardt, zij moet goed vastkleven aan alle materialen en bestand zijn
tegen warm water en gewone onderhoudsproducten en detergenten.
57.14. keukenmeubelen - laden |PM|

Materiaal
Specificaties
• Schuifladen : geprefabriceerde laden bestaande uit een combinatie van zijkanten in gelakte
metaalplaat en bodems uit beklede houtspaanplaat van 18 mm dik.
• Schuifgeleiders : telescopische geleiders (gelakt staal / roestvast staal / aluminiumE)
• Pottenladen : telescopische geleiders
• Zichtbaar blijvende randen: een acryllijst van minstens 1,5 mm dik.
57.15. keukenmeubelen - handgrepen & trekkers |PM|

Materiaal
Specificaties
Voorzien van handgrepen

• U-vormige beugelgrepen zonder zichtbare rozetten, met een ronde sectie van circa 8 mm,
vervaardigd uit roestvast staal.
• Breedte : circa 100 mm, voorsprong circa 30 mm.
57.16. keukenmeubelen – toebehoren – niet elektrisch |PM|

Materiaal
Meubelrolluik
• Meubelrolluikmodule bestaande uit een inbouwcassette met oprolas en geleidingsas, lamellen met
eindkappen, geleiders, fronten en alle geleidings-bevestigings-, afsluitings- en andere toebehoren.
• De rolluik beweegt vertikaal.
• De module wordt voorgemonteerd in zijn geheel bovenaan in de corpus gemonteerd. De hoogte
van de module wordt afgedekt met een front dat overeenkomt met de fronten van het
keukenmeubel.
• Het gewicht van de rolluik wordt bij beweging gecompenseerd door een veer- of een
tegengewichtmechanisme. Het mechanisme is onzichtbaar weggewerkt in het corpus. Het is wel
toegankelijk voor onderhoud, na wegnemen van een afdekking.
• Lamellen: uit hoogwaardig geanodiseerd aluminium. De voorkant is vlak.
• Afmetingen van de lamellen, de assen en de geleiders is volgens de voorschriften van de fabrikant
te kiezen in functie van de in het keukenontwerp voorziene overspanning.
• Het rolluik wordt met de hand bediend. Handvat te kiezen uit standaardgamma van de fabrikant.
• Het rolluik is afsluitbaar.
• De lamellen en de geleiders worden voorzien van de nodige geleidingsstukken, aanslagen en
geluidsdempingen om een vlotte en geluidloze werking te garanderen.
Afschermstrook voor rolluik
• Hogedruk laminaatplaten van dezelfde kwaliteit als de frontplaten
• Dikte : minimum 18 mm, hoogte aangepast aan inbouwhoogte van rolluikcassette.
Verluchtingsrooster koelkast
• Geïntegreerd plintrooster uit geanodiseerd aluminium
• Afmetingen : 500 x 80 mm , minimum opening 0,02 cm².
Verluchtingsrooster ruimte afsluitbaar door rolluik
• De ruimte die door het rolluik wordt afgesloten wordt verlucht door een rooster in de zijwand van het
keukenmeubel
• Geïntegreerd rooster uit geanodiseerd aluminium
• Kleur : wit
• Afmetingen : 300 x 300 mm
Muur- en plafondaansluiting
• Muur- en plafondaansluitingen : platen van dezelfde kwaliteit en afwerking als de kastfronten / het
corpus.
Aanvullende specificaties binnenkastuitrusting
• Handdoekrekje : bestaande uit drie uitschuifbare buizen in geplastificeerd metaal.
• Besteksorteerder: kunststof: te voorzien in de twee bovenste laden
Aanvullende specificaties losse uitrusting
• Afvalbak 50 liter:
⇒ Emmer en kopdeel van roestvast staal
⇒ Het kopdeel wordt op de emmer bevestigd door middel van een kunststof bovendeel.
⇒ Afvalzakken worden met bovendeel vastgeklemd
⇒ Met zelfsluitend tuimeldeksel in hoogwaardige zwarte kunststof.
⇒ Bodemring in kunststof die krassen van de vloer voorkomt.
57.17. keukenmeubelen – toebehoren - elektrisch |PM|

Materiaal
Omvat elektrische toestellen van één fabricaat. Het witgoed wordt ingebouwd overeenkomstig de
tekeningen A1700 en volgende.
Inbouw koelkast
• Eéndeurskoelkast met vriesvak en vershoudladen
• Netto inhoud koelgedeelte: 267l

• Netto inhoud vriesgedeelte: 35 l
• De lucht wordt dynamisch verdeeld door een ventilator voor een constante temperatuur in het
toestel.
• Automatische ontdooiing van het koelgedeelte
• Energieklasse A++
• Geluidsniveau: 36dB
• Type vriesgedeelte: 4 sterren
• Geoptimaliseerde capaciteit voor meer opslagruimte
• 4-sterren vriesvak
• Invriesvermogen in 24 uur (kg): 3
• Maximale bewaartijd bij stroomuitval (uren): 20
• Mechanische temperatuurregeling
• Indeling:
⇒ Extra grote groentelade met scheiding, voor een betere opslag. Telescopische geleiders voor
efﬁciënt in- en uitladen
⇒ Schappen van veiligheidsglas
⇒ Deur met flessenhouder en in hoogte verstelbare bakjes
• Binnenverlichting
• Deur op deur montage
• Omkeerbare deurscharnieren
• Schuiftechniek voor deur
• Mechanische temperatuurregeling
• Inbouwafmetingen (HxBxD) in mm: 1780 x 560 x 550
Inbouw vaatwasautomaat
• Volledig integreerbare vaatwasapparaat
• Label: (energie-efficiëntie/wasresultaat/droogresultaat) A+AA.
• Water- en energieverbruik: 11l, 1kWh voor programma 50° C met voorspoelen
• Aantal programma’s: 5, waarvan één automatisch programma, en één snel programma van 30
minuten.
• Aantal temperaturen: 4
• Inbouwafmetingen: hxbxd +/-900 x 600 x 570 mm (hoogte aanpasbaar via instelbare kit)
• Voorzien van twee laden en bestekmandje
• Geluidsniveau: maximum 40 db(A)
• Het toestel schakelt zichzelf helemaal af na beëindiging van zijn programma.
• Instelling voor uitgestelde start.
• Optische aanduiding van stand “in werking”.
• Bij de aansluiting van de vaatwasautomaat zal een aqua-stop-systeem geïnstalleerd worden.
Inbouw microgolfoven
• Microgolfoven met volgende functies:
⇒ Ontdooien
⇒ 4 ontdooiprogramma’s
⇒ 7 automatische kookprogramma’s
⇒ Snelstarttoets
• Volume: 26 l
• Vermogen: 900 W
• Aansluitwaarde: 1300 W
• Volledig inbouwbaar zonder bijkomende ventilatie.
• Toestelafmetingen: hxbxd: ongeveer 388 x 594 x 437 mm
• Inbouwafmetingen: hxbxd: 380x560x580 mm.
• Bedieningskenmerken:
⇒ Knopbediening
⇒ Één draaiknop
⇒ Tijdsaanduiding en timerfunctie via display
⇒ Einde kooktijd met signaal
⇒ 5 vermogensstanden instelbaar.
⇒ Draaiplateau met diameter 325 mm.
• Front: combinatie van hoofdzakelijk roestvrij staal en zwarte verglaasde delen.
• Binnenverlichting
• Opvulpaneel voor inbouwnis.

Elektrische boiler onderbouw
• Compacte keukenboiler voor onderbouw.
• Inhoud : minimum 5 liter
• Afmetingen (b x d x h): ongeveer 540 x 215 x 145 mm
• Opstelling: vertikaal of horizontaal.
• Aansluitslangen inbegrepen: 1000 mm voor zowel koud als warm water
• Ketel: roestvrij staal
• Opwarmtijd : maximum 8 minuten tot 45°C, maximum 15 minuten tot 80°C
• Vermogen : minstens 2 kW
• Aansluitspanning : 230 V
• Wateraansluiting : minstens 3/8"
• Waarborg : 2 jaar op geheel en 5 jaar op kuip.
• Uitvoering: de nodige uitsparingen voor de wateraansluitingen en de elektrische aansluitingen zullen
in de kasten voorzien worden.
57.60. raamdecoratie - algemeen

Omschrijving
De rubriek “raamdecoratie” omvat alle elementen, werken en leveringen, voor het realiseren van de in
de detailplannen en/of het bijzonder bestek omschreven gordijnsystemen tot een afgewerkt geheel. In
• controle van de bestaande gordijnkasten.
• alle verstevigingen en herstellingen aan de bestaande gordijnkasten, die nodig zijn om de nieuwe
gordijnsystemen aan te brengen. Deze omvatten ook de onzichtbare bevestiging en afwerking met
inbegrip van alle aansluitingen aan de omgevende wanden en/of structuren, de nodige
pleisterwerkherstellingen, voegvullingen, ...
• Alle herstellingen die nodig zijn om de nieuwe verflagen aan te brengen.
• de controle en opmeting ter plaatse van alle afmetingen en de eventuele aanpassing van de te
prefabriceren elementen aan de werkelijke afmetingen, de nodige uitvoeringsdetails, E
• de fabricage in de werkplaats, de levering, opslag en plaatsing van de ophangsystemen voor de
gordijnen, inclusief alle bevestigingsmiddelen, gordijnrails en geleiders, ...;
• het verwijderen van alle afval afkomstig van de werken, de reiniging, ...
Let wel : te voorziene schilderafwerkingen op de bestaande gordijnkasten zijn beschreven en gerekend in
hoofdstuk 80.
Meting
• meeteenheid : m 2, desgevallend opgesplitst volgens type, aard en/of samenstelling
• meetcode : overmeten oppervlakte inclusief ophangsysteem
Materialen
• Rails in geëxtrudeerd aluminium, voorzien van aangepaste ophangingen. Afwerking: poedercoating.
Kleur: wit
• De vlakken van de decoratie worden beschreven in het bijzonder bestek per type.
57.61. raamdecoratie – verticale gordijnjaloezieën |FH|m2

Materiaal
Gordijnsysteem bestaande uit een bovenrail met vertikale opgehangen kantelbare lamellen.
Specificaties
• Bovenrail : rechte horizontale rail uit geëxtrudeerd aluminium, voorzien van een poedercoating.
Kleur: wit. Breedte: 40 x 25 mm. De rails worden voorzien van koppen in kunststof.
• Lamellen: stof, breedte 127 mm. Kleur: wit. De lamellen worden voorzien van ballastplaten.
• Lamelwagens: uit transparant plastic, voorzien van ingebouwde lamelhaken die aan de rails
bevestigd zijn.
• Bediening: handmatig met een metalen ketting voor het kantelen en een koord voor het uittrekken
en stapelen.

• De stoffen van zijn brandvertragend volgens Europese norm: EN 13501-1. klasse B-s1.d0
Uitvoering
• De rails worden opgehangen aan de horizontale plank van de gordijnkasten tussen de vertikale
plank van de gordijnkasten en de ramen.
• De jalouzieën komen door hun plaatsing net boven de venstertabletten te hangen.
Toepassing
Alle ramen van vergaderruimte.
57.62. raamdecoratie – overgordijnen verduisterend |FH|m2

Materiaal
Overgordijnsysteem bestaande uit een bovenrail en verduisterende overgordijnen met een Vlaams
hoofd met gestikte plooien.
Specificaties
• Gordijnroede met koordbediening : rechte horizontale rail uit geëxtrudeerd aluminium. Breedte:
minimum 30 x 30 mm. De rails worden voorzien van koppen in kunststof.
• Afwerking roedes : poedercoating. Kleur: wit.
• De wagens voor de gordijnen zijn voorzien van een koordbediening. De koord wordt in een lus
geplaatst en naar de zijdelingse wand bevestigd met een houder met een loopwieltje. De koord
beweegt loopwagentjes in de rail voort, en doet zo de gordijnpanden naar twee zijden openen en
sluiten. In het midden waar de eindloopwagentjes elkaar ontmoeten, zijn deze zodanig
geconstrueerd dat er een overlap van de gordijnpanden ontstaat van minstens 70 mm.
• Ophanging: de gordijnen worden met trapsgewijze in de hoogte verstelbare haakjes opgehangen
aan ogen in de loopwagentjes die in de rails schuiven.
• Banen voor gordijnen: grove stof uit polyester 2,80 of 1,40 m breed.
• Kleur aan de binnenkant van het lokaal: blauw volgens keuze van de opdrachtgever.
• Confectie: de banen worden overeenkomstig de raamopening vergaard en voorzien van een
Vlaams hoofd (dubbele plooi of vlinderplooi) met gestikte plooien. De hoogte van de plooien is 70
mm.
• De stoffen van zijn brandvertragend volgens Europese norm: EN 13501-1. klasse B-s1.d0
• De gordijnen zijn verduisterend met een lichtdichting van 91 % door het aanbrengen van een
acrylcoating in een lichtweerkaatsende kleur.
Uitvoering
• De gordijnroede wordt met de consoles gemonteerd tegen de voorkant van de vertikale plank van
de gordijnkasten, zodanig dat het gordijn voor de vensterbank valt.
• De tussenafstand van de consoles wordt volgens de voorschriften van de fabrikant aangepast aan
de specificaties van de roede en het gewicht van het gordijn.
• De overgordijnen hangen af voor de venstertabletten door, tot 150 mm onder het tablet.
Toepassing
Alle ramen van de vergaderruimte.
57.70. kantoormeubelen – algemeen
57.71. kantoormeubelen – hoogteverstelbaar 5-vlaksbord |FH|st

Materiaal
Omvat een in de hoogte verstelbaar bord met vijf beschrijfbare vlakken. Het bord kan volledig gesloten
worden door het dichtklappen van de 2 vleugelpanelen voor een middenpaneel.
Specificaties
• Oppervlakken van borden: geëmaillerde staalplaat 800° oven gebakken, uitgevoerd in groen (krijt)
⇒ magnetisch
⇒ ABS afgeronde hoeken en kanten

⇒ achterzijde middenpaneel in verzinkte staalplaat
⇒ waarborg: 25 jaar op goede beschrijfbaarheid van de bordoppervlakken
• Krijtgoot: onder middenpaneel
• Krijtvangers: onder de vleugels
• Verbinding vleugels: soepele scharnieren
• Schuifmechanisme: op basis van tegengewicht, kettingen en kogellagers
⇒ het mechanisme wordt onzichtbaar weggewerkt achter plaatmateriaal met een afwerking in HPL.
Kleur: wit.
⇒ waarborg: 15 jaar op schuifmechanisme
• Afmetingen :
⇒ middenpaneel B x H: 2500 x 1200 mm
⇒ 2 x vleugels B x H: 1250 x 1200 mm
• Belijning op achterzijde van de vleugelpanelen.
• Toebehoren :
⇒ krijt, stiften, bordwissers, magneten,
⇒ Onderhoudsproducten
⇒ magnetische tekensystemen
Uitvoering
• Het geheel wordt gemonteerd door middel van het schuifmechanisme tegen een muur uit
snelbouwbaksteen.
• Op de plaats waar het bord voorzien is, komt een betonnen kolom vooruit ten opzichte van de muur.
Het schuifmechanisme zal door tussenvoeging van een aangepast frame minstens de vooruitsprong
van de kolom naar voren gebracht worden.
• Het tussengevoegde frame is van dien aard dat de stevige montage van het schuifmechanisme en
daarmee het volledige bord normaal functioneert zonder nadelige gevolgen voor de stabiliteit in de
tijd.
• De omkasting van het schuifmechanisme wordt overeenkomstig de vooruitsprong aangepast.
Toepassing
Tegen de oostelijke buitenmuur van de vergaderruimte.

60. SANITAIR / LEIDINGNET
60.00. sanitair / leidingnet - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan het sanitaire leidingennet zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen uitgevoerd
worden door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De aannemer zal wel zijn
werken coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische dienst van de
opdrachtgever.
60.10. afvoerbuizen – algemeen

Algemeen
De aanpassingen aan de afvoerbuizen zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen uitgevoerd worden
door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De aannemer zal wel zijn werken
coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische dienst van de opdrachtgever.
De werken uit te voeren door IRMM omvatten het omleggen van de afvoerbuizen buiten het
computerlokaal gelijkvloers (ruimte 637 en 638) en het voorzien van aansluitpunten voor de afvoeren
van de gootsteen en de vaatwasmachine.
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de afvoerbuizen zal de aannemer
ook met zijn werken dienen te coördineren.
60.50. aanvoerleidingen & toebehoren - algemeen

Algemeen
De aanpassingen aan de aanvoerleidingen en toebehoren zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen
uitgevoerd worden door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De aannemer
zal wel zijn werken coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische dienst van de
opdrachtgever.
De werken uit te voeren door IRMM omvatten de aanvoeren van koud water naar de gootsteen, de
onderbouwboiler en de afwasmachine.
De werken uit te voeren door IRMM omvatten het omleggen van de aanvoerleidngen koud water
buiten het computerlokaal gelijkvloers (ruimte 637 en 638) en het voorzien van aansluitpunten voor de
aanvoer van koud water voor de gootsteen, de vaatwasmachine en de elektrische boiler onderbouw.
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de aanvoerbuizen en toebehoren
zal de aannemer ook met zijn werken dienen te coördineren.

61. SANITAIR / TOESTELLEN & TOEBEHOREN
61.00. sanitair / toestellen & toebehoren - algemeen
Omschrijving
De post "sanitair / toestellen & toebehoren" omvat de levering en plaatsing van de respectievelijke
toestellen, met inbegrip van alle bijhorigheden zoals stoppen, noodzakelijke bevestigingsmiddelen,
aansluitingen, afsluitkranen en rozetten, overlopen, afvoergarnituren met sifon, elastische dichtingen,
alsook alle alsook alle in het bijzonder bestek weerhouden toebehoren en aanvullende specificaties.
Let wel : de bedieningskranen te voorzien bij de toestellen maken deel uit van een afzonderlijke post en worden
behandeld in hoofdstuk 62.
Meting
• meeteenheid : per stuk, volgens type, aard en/of afmetingen van het toestel of attribuut
Materialen
Behoudens andersluidende bepalingen in het bijzonder bestek gelden onderstaand bepalingen :
• Alle toestellen en hun toebehoren beantwoorden aan STS 61- Sanitaire toestellen (1982). De
voorschriften inzake afmetingen en vormen, de kenmerken inzake het uitzicht van de geëmailleerde
gedeelten, de bepalingen inzake monsterneming en proeven, zijn integraal van toepassing. De
respectievelijke afmetingen van de toestellen worden uitgedrukt in mm, de richtmaten en toegelaten
toleranties kunnen desgevallend bijkomend worden gespecificeerd in de bijzondere beschrijving.
• Alle toestellen voldoen aan het "reglement voor de bescherming van het drinkwater" van Belgaqua
• Alle toestellen zijn conform aan NBN B 31-101 - Werkingsmaatstaven en specificaties voor sanitaire
apparaten (1987) en de vigerende Europese EN-normeringen (EN 31-38, ...). De aangewende
materialen beantwoorden aan STS 61- deel II - materialen. De toestellen en hun bijhorigheden zijn
vervaardigd uit sanitair porselein, metaal en/of hoogwaardig kunststof. Zij vertonen geen
onvolkomenheden zoals doffe plekken, oneffenheden, barsten en andere visuele gebreken. De
toegelaten gebreken inzake uitzicht worden gegeven in de tabel van STS 61.31.13.
• Alle sanitaire toestellen, die deel uitmaken van een geheel of binnen hetzelfde sanitair lokaal
hebben dezelfde homogene (witte) kleurnuance en zijn onderling in harmonie qua vorm en uitzicht.
Op elk sanitair toestel is een fabrieksmerk aangebracht op een onuitwisbare en bescheiden wijze.
• Elk toestel moet voorzien zijn van een reukafsluiter. De aansluitingen op afvoerleidingen en
reukafsluiters uitgevoerd worden in hittebestendige materialen (kunststof / verchroomd messing /
E) overeenkomstig NBN EN 274 Afvoerinrichtingen voor sanitaire toestellen - Delen 1-3 (2002).
• Alle zichtbare metalen onderdelen en bevestigingstoebehoren zijn verchroomd of uit inox.
• De te leveren sanitaire toestellen, opgesteld in een en hetzelfde lokaal, maken in principe steeds
deel uit van eenzelfde gamma. Van alle te leveren modellen en hun toebehoren zullen
voorafgaandelijk de nodige stalen en technische documentatie ter goedkeuring worden voorgelegd
aan de architect en/of bouwheer. Het Bestuur is steeds gerechtigd meer dan één model ter keuze te
eisen.
• De sanitaire kitten zijn vrij van oplosmiddelen (neutrale-niet-zuurhoudende siliconen op basis van
polysiloxanen, polysufiden E). Ze polymeriseren nagenoeg volledig zonder krimp, zijn blijvend
elastisch, schimmelwerend en goed bestand tegen reinigings- en oplosmiddelen. Kleur : standaard
wit (behoudens specifieke bepalingen in het bijzonder bestek).
Richtwaarden
• Shore hardheid A : 20 + 5
• Rek tot breuk : > 150 %
• Modulus bij 100% rek : < 0,4 N/mm2
• Temperatuursbestendigheid : -40° tot + 140°C
Azijnzuurhoudende sanitaire siliconen mogen nooit worden gebruikt bij baden en douches uit acrylaat, vanwege
mogelijke risico’s op vlekvorming.
Uitvoering
• De toestellen worden geplaatst en aangesloten door een aannemer gespecialiseerd in loodgieterij
en sanitaire werken. De algemeen aannemer staat evenwel in voor een goede coördinatie m.b.t. de
water aan- & afvoervoorzieningen, de vloeren wandafwerkingen, alsook met alle vaste

uitrustingen, zoals inbouwmeubilair, .... Er dient daarenboven rekening te worden gehouden met de
specifiek op het product afgestemde plaatsingsvoorschriften van de fabrikant.
• De sanitaire toestellen worden geplaatst op de locatie zoals aangeduid op de plannen. De juiste
opstelniveaus zullen desgevallend per type toestel en lokaal besproken worden. De toestellen
worden waterpas geplaatst en stevig verankerd in wanden en/of vloeren. Alle
bevestigingsschroeven, bouten en moeren zijn in roestvast staal (RVS).
• Openstaande voegen tussen toestellen, vloeren wandafwerkingen en werkbladen zullen zorgvuldig
worden ontvet en opgespoten met een hoogwaardige, blijvend elastische, niet-zuurhoudende
sanitaire kit of voorzien van een aangepast dichtingsprofiel, overeenkomstig de aanbevelingen van
TV 227 § 5.6.2 - Betegeling in vochtige ruimten (WTCB, 2004). Indien vereist volgens de richtlijnen
van de fabrikant dient voorafgaandelijk een hechtlaag (primer) te worden aangebracht. De
uitvoering dient daarbij te gebeuren in optimale uitvoeringscoördinatie met de plaatsing van de
voorziene wandbetegelingen volgens rubriek 58.20.
• De sanitaire aansluitingen garanderen een water- en reukdichte aansluiting, een goede lediging en
afwatering, conform NBN EN 274 - Sanitaire aansluitingen - Afvoerstukken voor wasbekkens,
voetbaden en baden - Algemene technische voorschriften (1992). De diameters van zowel aan- als
afvoerleidingen zijn afgestemd op deze van de respectievelijke aansluitpunten. Tenzij anders
gespecificeerd op plannen en/of in het bijzonder bestek, worden alle toe- en afvoerleidingen van
wastafels, douches, baden en WC zoveel mogelijk ingewerkt in vloeren en muren.
• Alle toestellen, vervaardigd uit metaal, moeten worden voorzien van een klem voor aansluiting op
de bijkomende equipotentiaalverbindingen, overeenkomstig het A.R.E.I. (zie ook artikel 70.56
aarding - bijkomende equipotentiaalverbindingen)
• Na plaatsing wordt alle verpakkingsafval van de werf verwijderd, worden de toestellen en hun
toebehoren ontdaan van alle klevers. Voor de voorlopige oplevering wordt de installatie volledig
ontvet en gereinigd. Alle elementen welke beschadigd raken, zowel tijdens het lossen als tijdens de
plaatsing worden op kosten van de aannemer vervangen.
Keuring
Er worden geen destructieve proeven uitgevoerd, in zoverre de aannemer een attest van de fabrikant
kan voorleggen waaruit blijkt dat de geleverde toestellen van eerste keus zijn. Alle aansluitingen,
worden na plaatsing getest op hun water- en reukdichtheid. Tegelijkertijd wordt de goede werking van
de spoelinrichtingen gecontroleerd. De controles gebeuren in aanwezigheid van de architect.
61.70. afwastafels - algemeen

Omschrijving
Het betreft afwastafels (gootstenen) bestemd voor hetzij opbouw hetzij inbouw, in het keukenaanrecht.
De installatie omvat de levering en plaatsing van de gootstenen en toebehoren waaronder de
overloopbuis, de afvoerplug en het afloopgarnituur met reukafsluiter alsook de levering, plaatsing en
aansluiting van de kranen en stopkranen voor KW & WW. De aansluitingen zijn standaard voorzien op
de bijkomende aansluiting van een vaatwasmachine.
Meting
• meeteenheid : per stuk, desgevallend opgesplitst volgens aard van het toestel
Materialen
De gootstenen, hun toebehoren en kranen, beantwoorden aan de voorschriften van STS 61.1
Gootstenen & toebehoren (1982), NBN EN 13310 - Keukenspoelbakken - Functionele eisen en
beproevingsmethoden (2003) en NBN EN 695 - Keukengootstenen - Aansluitmaten (1997).
Specificaties
• Materiaal : roestvast staal (RVS)
⇒ samenstelling inox AISI 304 (DIN 4031)
⇒ nominale plaatdikte van minimum 0,8 mm (toleranties + onbeperkt / - 0,05 mm)
⇒ afwerking : glanspolijsting (AISI 304 nr 6 finishing).
• Na het vormduwen van de bakken mag de dikte gemeten bij het gat van de uitloopfitting, niet kleiner
zijn dan 0,64 mm. Alle zichtbare vlakken zijn vrij van sporen (zichtbaar met het blote oog) van
lasnaden en/of krassen, veroorzaakt bij de vormgeving.
• De toestellen zijn geluidsdempend en thermisch geïsoleerd door middel van een aangepaste
bekleding op basis van vezels.
• De gootsteen is voorzien van een overloopinrichting en een opening voor een ééngatsmengkraan.

• De afvoerplug is overeenkomstig NBN EN 411 - Sanitaire kranen en hulpstukken - Afvoerstukken
voor gootstenen - Algemene technische eisen (1995), vervaardigd uit roestvast staal of verchroomd
messing en bestaat overeenkomstig het bijzonder bestek uit
⇒ een uitneembare korf uit geperforeerd roestvast staal, met dichtingring.
⇒ een uitneembare overloopbuis uit roestvast staal / kunststof die in de uitloopfitting past.
⇒ een rubberen stop met parelketting.
• Het afloopgarnituur met overloopbuis en reukafsluiter is bestand tegen water tot 95°C en
overeenkomstig het bijzonder bestek uit
⇒ hittebestendig polypropyleen (PP), diameter 40 mm, aan te sluiten op PE-afvoerleidingen.
⇒ uit hittebestendig PVC, diameter 40 mm, aan te sluiten op PVC-afvoerleidingen.
• De reukafsluiter realiseert een waterslot van minstens 100 mm, is losschroefbaar en ledigbaar.
• Het afloopgarnituur wordt voorzien van een (pre-)aansluiting voor de wasmachine, d.m.v. een witte
slangpilaar op 90° ter aansluiting van een flexibele slang. Een vaatwasmachine kan zo, middels een
schroefdop, waterdicht aangesloten worden op de reukafsluiter.
Uitvoering
De gootstenen worden op een stabiele wijze en horizontaal geplaatst. De onderbouw of
draagconstructie moet een statische overlast van 1000 N kunnen dragen. De gootstenen worden
aangesloten op de aan- en afvoerleidingen. De kraan wordt zo geplaatst dat beide spoelbakken
kunnen bediend worden. De randaansluitingen met het werkblad garanderen een waterdichte
afwerking. Het geheel wordt ontdaan van alle klevers en volledig gereinigd.
61.72. afwastafels - inbouwmodel / roestvast staal (RVS) |FH|st

Materiaal
De gootstenen en hun toebehoren beantwoorden aan de voorschriften van STS 61.12 en
STS 61.06.61, met uitzondering van de randafwerking en de vorm.
Specificaties
• Materiaal : inox 18/8 (AISI 304)
• Plaatdikte minimum 0,8mm (toleranties + onbeperkt / - 0,05 mm)
• Afwerking : glanspolijsting (AISI 304 nr 6 finishing).
• Type : enkele bak, met geribd afdruipbord (uitsluitend voor studio’s)
o afmetingen : circa 1000 x 510 mm
o afmetingen bak: circa 445 x 390 x 175 mm.
• Afdruipbord : volgens aanduidingen op plan
• Afvoerplug : roestvast staal of verchroomd messing, voorzien van een uitneembare korf uit
geperforeerd roestvast staal, met dichtingring.
Aanvullende specificaties (te schrappen indien niet van toepassing)
• Het afloopgarnituur PP wordt bijkomend voorzien van een vaatwasmachineaansluiting, d.m.v. een
witte slangpilaar op 90° voor de aansluiting van een flexibele slang. Een vaatwasmachine kan zo,
middels een schroefdop, waterdicht aangesloten worden op de reukafsluiter.
Uitvoering
De gootstenen worden ingewerkt in de werkbladen en bevestigd door middel van speciale klemhaken
(minimaal om de 30 cm). Het uitzagen of uitsparen van de opening in het werkblad is in de prijs
inbegrepen (het werkblad is evenwel inbegrepen in de rubriek keukenmeubilair). Op de
contactoppervlakte tussen gootsteen en werkblad wordt voorafgaandelijk een verdelingspasta
aangebracht, dewelke waterdicht is aan te werken d.m.v. voorgevormde elastische profielen en/of met
neutrale, niet- zuurhoudende sanitaire siliconen, kleurloos of te kiezen door de ontwerper.
• De zaagsneden van de uitsparing in het werkblad worden behandeld met een aangepaste
beschermlaag tegen gebeurlijke vochtinfiltratie.
Toepassing
In nieuw keukenmeubel.

62. SANITAIR / KRANEN & KLEPPEN
62.00. sanitair / kranen & kleppen - algemeen
Omschrijving
De post "sanitair / kranen & kleppen" omvat het leveren en plaatsen van alle punten waar men de
doorstroming van water kan regelen, met behulp van een afsluiter of keerklep, alsook alle
bedieningskranen waaraan men door het openen van een afsluiter water voor sanitair gebruik kan
aftappen van het watervoorzieningnet. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke
bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij
volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het leveren, plaatsen en afstellen van alle kranen en hun toebehoren (handgrepen, rozetten, ...),
met inbegrip van alle stukken nodig om de kranen aan te sluiten op de
watertoevoerpunten(stopkraantjes, verbindingsbuisjes, fittingen, ...).
• het verwijderen en het terugplaatsen van de kranen, waar nodig voor een goede coördinatie met de
andere werken.
• het verwijderen van alle verpakkingsafval van de werf, en het rein maken van de oppervlakten die
door de werken vervuild zijn.
Let wel
Afsluitkranen, aftapkranen, terugslagkleppen en wandafsluitkraantjes worden besproken in onderhavig hoofdstuk,
doch vormen geen afzonderlijke post, maar zijn inbegrepen binnen de respectievelijke hoofdstukken 60 en 61.
Meting
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst per soort, volgens type, nominale diameter, buitenafwerking
(uitzicht), legering van het kraanlichaam
Materialen
Het kraanwerk beantwoordt aan STS 63 - Kraanwerk (1967), NBN EN 736-2 - Kranen - Terminologie -
Deel 2 : Definitie van de onderdelen van de kranen (1994), reeks NBN E 29 -Industriële kranen en
afsluiters, aangevuld met onderstaande bepalingen :
• Alle materialen zijn nieuw en voorzien van een aangepaste verpakking die een gemakkelijk
identificatie ervan toelaat. Alle materialen zijn afkomstig uit landen van de Europese gemeenschap,
zoniet wordt dit uitdrukkelijk vermeld in de voor te leggen materialenlijst!
• De gebruikte materialen mogen geen negatief effect uitoefenen op de kwaliteit van het leidingwater.
De volledige installatie dient dienaangaande te beantwoorden aan het repertorium van conform
verklaarde apparaten en goedgekeurde beveiligingen, uitgegeven door BELGAQUA
(http://www.belgaqua.be), de Belgische Federatie voor de watersector en eventuele bijkomende
eisen van de regionale drinkwaterbedrijven.
• Behoudens afwijkende bepalingen in het bijzonder bestek is alle kraanwerk in aanraking met het
water vervaardigd uit (verchroomd) messing of brons conform NBN EN 1655 - Koper en
koperlegeringen - Conformiteitsverklaringen (1997) en NBN EN 248 - Sanitaire kranen - Algemene
eis voor elektrolytisch aangebrachte chroomnikkellagen (2002).
• Met uitzondering van de kranen geplaatst in kelderverdiepingen, dienstruimten en aan de
buitenkant, of wanneer het bijzonder bestek niets anders voorschrijft worden alle zichtbare
onderdelen op elektrolytische wijze achtereenvolgend met verschillende lagen nikkel en chroom
bekleed overeenkomstig typebestek 104 & ASTM B 141.45. De stukken zullen volkomen vrij zijn
van gebreken, waardoor die hun vorm of sterkte kunnen schaden. De bekleding is ononderbroken,
effen, glad, glanzend en aanhechtend.
• De kranen zijn aan te sluiten op het openbaar watervoorzieningnet en moeten bestemd zijn voor
een maximum dienstdruk van 10 bar. De dichtheid moet beproefd zijn bij een druk van 16 bar.
• Bij een druk van 3 bar moeten alle kranen een debiet kunnen leveren van minstens
⇒ 25 liter/minuut voor de dienstkranen;
⇒ 10 liter/minuut voor de kranen voor huishoudelijk gebruik.
• Inzake geluidsproductie moet het kraanwerk voldoen aan DIN 4109 - rangschikking geruisgroep 1.
NBN EN ISO 3822-1 - Geluidleer - Laboratoriummeting van geluid uitgestraald door kranen en uitrusting gebruikt in
watertoevoerinrichtingen - Deel 1 : Meetwijze (1999)
NBN EN ISO 3822-2 - Geluidleer - Laboratoriummeting van geluid uitgestraald door kranen en uitrusting gebruikt in
watertoevoerinstallaties - Deel 2 : Opstellingen en werkingsvoorwaarden voor aflaatkranen (ISO 3822-2) (1992)

NBN EN ISO 3822-3 - Geluidsleer - Laboratoriumbeproevingen voor lawaai uitgestraald door kranen en uitrusting
gebruikt in watertoevoerinrichtingen - Deel 3 : Aansluitings- en gebruiksvoorwaarden voor doorstroomkranen en
uitrusting (1997)
• De kranen dragen in reliëf het merk van de fabrikant, de nominale diameter en eventuele
toelatingsstempels. De kranen worden apart verpakt. Bij elk type kraan zit een bijsluiter die de
volledige beschrijving, montage en onderhoudsvoorschriften in het Nederlands.
• De aannemer zal van elk kraantype een exemplaar en/of de nodige documentatie ter goedkeuring
voorleggen aan het opdrachtgevend bestuur.
Uitvoering
De elementen worden geplaatst volgens de voorschriften van de fabrikant, door een aannemer
gespecialiseerd in loodgieterij en sanitaire werken.
• De kranen voor de sanitaire toestellen worden geplaatst en geregeld na een dichtheidsproef van de
waterleidingen, en na het plaatsen en afwerken van de wandbekleding (muurtegels, E).
• Alle kranen moeten gemakkelijk te bedienen zijn met een ergonomische en bereikbare opstelling.
• De vulling van de gootsteen dient minstens 2 cm boven de rand te gebeuren. In die gevallen waar
het afwateringspunt in direct contact kan komen met het waterpeil van het afgevoerde water, zal
een keerklep type B (EA') voorzien worden.
• Bij voorraadtoestellen voor sanitair warm water, direct of indirect gestookt - gas of elektrisch is
bijkomend een controleerbare keerklep type A (EA) noodzakelijk. De overdrukbeveiliging en de
keerklep worden als een geheel geleverd onder de benaming veiligheidsgroep.
• Stroomopwaarts van iedere collector wordt standaard een afsluitkraan met aftapkraan gemonteerd.
• Alle aansluitpunten voor waterkranen, behoudens de dienstkranen, dienen te worden voorafgegaan
door stopkraantjes, dewelke een debietregeling of volledige afsluiting toelaten en tevens het
makkelijk loskoppelen van de kranen mogelijk moeten maken. De verbindingen tussen de stopkraan
en de kraan hebben een binnendiameter van minstens 1/2". (prijs te verrekenen over de
hoofdstukken 61 en 62 / inbegrepen in de prijs van de toestellen).
Keuring
De voorwaarden voor monsterneming en keuringsproeven staan vermeld in STS 63.06. De oplevering
van de kranen gebeurt uitsluitend na aansluiting op het openbaar watervoorzieningnet.
62.50. ééngatskranen - algemeen

Omschrijving
Het betreft voedingskranen voor de toevoer van koud en/of warm water, bestemd voor horizontale
montage, bovenop de voorziene ééngatsuitsparingen in wastafels (handwasbakjes, lavabo’s,
afwastafels). Zij worden geleverd en geplaatst met inbegrip van de handgrepen, straalbreker
(schuimstraalmondstuk), de nodige fittingen en/of toevoerbuisjes voor de aansluiting op de
stopkraantjes, alsook alle in het bijzonder bestek voorziene toebehoren, zoals een kettinghouder met
stop of een trekkwast met klep, ...
Let wel
Alle ééngatskranen worden verplichtend voorzien van stopkraantjes, deze zijn evenwel inbegrepen in de
eenheidsprijs van het sanitair toestel.
Meting
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst volgens model, E.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 200 - Sanitair kraanwerk - Algemene technische voorschriften voor enkele kranen en mengkranen (nominale
afmeting 1/2) PN 10 : Laagste stuwdruk 0,05 MPa (0,5 bar) (1994)
NBN EN 1111 - Sanitaire kranen en hulpstukken - Thermostatische mengkranen (PN 10) - Algemene technische eisen (1998)
NBN EN 1286 - Sanitaire kranen - Instelbare mengkranen voor lagedruk-toepassingen - Algemene technische eisen (1999)
NBN EN 1287 - Sanitaire kranen - Thermostatische mengkranen voor lagedruk-toepassingen - Algemene technische
specificaties (1999)

BEHUIZING
• De kraanlichamen worden standaard vervaardigd uit gepolijst verchroomd messing (gegoten). Zij
dragen in reliëf het merk van de fabrikant.
• De ééngats-kraanlichamen zijn voorzien van een vaste of draaibare uitloop, waarvan de
uitloophoogte en uitsteekafstand optimaal zijn afgestemd op het sanitaire toestel (ontvanger), zodat
een ergonomische bediening en logische afvoer van het water wordt gegarandeerd.
• Het bevestigingsstuk (gasdraad 1/2”, kwaliteit B) is voorzien van draad met bijpassende moer en
dichtingring. Het stuk omsluit hetzij één fitting met aansluitmoer van 10,5 mm -boring
(koudwaterkraan), hetzij twee flexibele toevoerbuisjes van kleinere doorsnede (mengkranen). De
uitwendige diameter en lengte van het bevestigingsstuk zijn compatibel met de ééngatsopening en
maatvoering van het sanitair toestel.
• Overeenkomstig het voorziene afvoergarnituur op het sanitaire toestel wordt het kraanlichaam
standaard geleverd met een kettinghouderoog en rubberstop met parelketting, hetzij met een
trekknop voor automatische lediging.
PRESTATIES
• De kranen moeten een minimaal debiet van 10 l/min bij een druk van 3 bar kunnen leveren.
• De waterdichtheid wordt verzekerd tot een druk van 10 bar.
• De dichtingen zijn bestand tegen temperaturen tot 100° C.
AFSLUITMECHANISME
Overeenkomstig het bijzonder bestek behoren de kranen tot een van ondervermelde types :
⇒ één- / tweeknops (meng-)kranen van het type met langzame progressieve sluiting.
Het afsluitmechanisme is vervaardigd uit massief messing voorzien van dubbele O-
afdichtingsringen. Deze O-ringen zijn zo geplaatst dat zij een vetkamer vormen, en daardoor een
voortdurende smering van de spindel, bewegingsdraad en afsluitklep verzekeren, en tevens
rechtstreeks contact met het water verhinderen. De kegeldichtingen zijn makkelijk vervangbaar.
⇒ één- / tweeknops keramische (meng-)kranen van het type met snelle sluiting, kwart draai of halve
draai zonder waterslag (volledige opening op 90° of 180°). Het afsluitmechanisme is vervaardigd
uit massief messing, voorzien van twee keramische schijven (zonder smering).
⇒ ééngreeps keramische mengkraan, bediend door een kantelend bovendeel met hendel, dat zowel
de temperatuur als het debiet regelt. Het regelsysteem bestaat uit een keramisch patroon, bestand
tegen temperatuursschokken. De huls van het regelsysteem bevat een watervrije geïntegreerde
vetreserve. Het regelsysteem is bevestigd door middel van een steunplaat of opgevat als
inschroefbaar patroon. (Optioneel kunnen ook systemen met waterbesparende debietbegrenzer of
eco-stop worden voorzien)
STRAALBREKERS
Op alle uitlaatopeningen is standaard een afschroefbare schuimstraler (of mousseur) voorzien. De
werking beantwoordt aan klasse 1 van de geluidsnorm DIN 4109 (PA-IX toelatingsnummer).
HANDGREEP(-EN)
Behoudens specifieke bepalingen in het bijzonder bestek worden de vorm en conceptie van de
handgrepen in principe overgelaten aan het initiatief van de fabrikant.
⇒ Materiaal : de draaiknoppen of hendels en kunnen vervaardigd zijn uit verchroomd messing, een
verchroomde zinklegering of een verchroomd synthetisch materiaal.
⇒ Vorm : de draaiknoppen zijn driebenig, driehoekig-knotvormig, cilindervormig met inleglip, E
⇒ Merktekens : de draaiknoppen zijn voorzien van onveranderlijk merktekens : blauw voor koud en
rood voor warm water.
⇒ Isolatie : de draaiknoppen zijn warmtegeïsoleerd (met tussenring) en demonteerbaar.
⇒ Dichting de dichtheid van de bedieningsstang wordt verzekerd door pakking, door ring of door een
schuifkoppeling van elastomeer.
TOEVOERBUISJES
De verbinding van de kraan met de stopkraantjes, zijn verchroomd koperen buisstukken, op gepaste
lengte voorzien. Bij mengkranen mag naar keuze gebruik worden gemaakt van stijve of flexibele
aansluitbuisjes (snelmontage). De buisstukjes en koppelstukken zijn inbegrepen in de eenheidsprijs.
Uitvoering
• De juiste locatie van het aansluitpunt dient te worden afgestemd op de maatvoering en voorziene
plaats van het toestel, het patroon van eventuele wandafwerkingen, e.d., E.
• De kranen worden op een dichte en volkomen vaste wijze gemonteerd op het horizontaal gedeelte
van de wastafelrand d.m.v. een ringmoer en/of klemvijs met tussenklemming van een antislip-
onderlegplaatje van elastomeer van aangepaste hardheid.

62.53. ééngatskranen - afwastafelmengkraan |FH|st
Materiaal
Het betreft ééngatsmengkranen 1/2” met een draaibare uitloop, bestemd voor montage op de
spoelbakken. De dichtheid van draaibare uitloop moet verzekerd worden door een gecalibreerde "O"-
ring van elastomeer met aangepaste hardheid. Ze zijn voorzien van een straalbreker en van twee
aansluitbuisjes op gepaste lengte in verchroomd messing, hetzij hoogwaardige flexibels.
Specificaties
• Kraantype: ééngreeps keramische mengkraan
• Behuizing : verchroomd messing
• Zwaaihoek: 130 °
• Handgreep : tongvormig
• Totale hoogte maximum 160 mm in gesloten toestand. In open toestand zal de handgreep 40 mm
lager blijven dan de onderkant van het bovenliggende werkblad. De kraan zal alleszins bruikbaar
zijn zonder hinder te ondervinden van het bovenliggende verhoogde werkblad voor de
koffiezetapparaten.
• De kraan is voorzien van een uittrekbare vaatdouche en een Belgaqua gekeurde terugslagklep. Het
geheel voldoet aan EN 1717.
• Uitloophoogte : circa 105 mm boven aanrechtniveau
• Uitsteek : horizontale afstand tussen bevestigingsaslijn en uitlaat circa 200 (+ 10 ) mm
• De vaatdouche is voorzien van een metalen handdoucheslang van 1200 mm lang.
• Straalbreker : afschroefbaar
•
Uitvoering
De kraan wordt rechtstreeks op de afwastafel gemonteerd na het tussenplaatsen van de dichtingring
en aangesloten op het leidingnet.
Voor de montage worden verstevigingen voor roestvrijstalen spoeltafels toegepast.
Toepassing
Op afwastafel in nieuwe keuken.

70. ELEKTRICITEIT / BINNENNET
70.00. elektriciteit / binnennet - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan het elektrische binnennet zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen uitgevoerd
worden door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De aannemer zal wel zijn
werken coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische dienst van de
opdrachtgever.
De werken uit te voeren door IRMM omvatten:
• Het aanpassen van het binnennet voor stopcontacten
• Het afbreken en herplaatsen van kabelgoten
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de elektrische installatie zal de
aannemer ook met zijn werken dienen te coördineren.

71. ELEKTRICITEIT / SCHAKELAARS & CONTACTDOZEN
71.00. elektriciteit / schakelaars & contactdozen - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan de schakelaars en contactdozen zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen
opdrachtgever.
• De stopcontacten voor voeding van koelkast, vaatwasautomaat, microgolfoven, elektrische boiler
onderbouw en lekdetectiesysteem.
• Vrije stopcontacten boven werkbladen voor koffiezetapparatuur
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de schakelaars en contactdozen
zal de aannemer ook met zijn werken dienen te coördineren.

72. ELEKTRICITEIT / LICHTARMATUREN
72.00. elektriciteit / lichtarmaturen - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan de lichtarmaturen zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen uitgevoerd worden
door de eigen technische dienst van de opdrachtgever JRC-IRMM. De aannemer zal wel zijn werken
coördineren met de werken uit te voeren door de eigen technische dienst van de opdrachtgever.
• Het afbreken en herplaatsen van de noodverlichting
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de lichtarmaturen zal de

77. DETECTIE & ALARMSYSTEMEN
77.00. detectie & alarmsystemen - algemeen
Algemeen
De aanpassingen aan de detectie & alarmsystemen zijn niet voorzien in dit bestek. Ze zullen
opdrachtgever.
• Het installeren van een lekdetectiesysteem, inclusief de elektrische voeding en de aansluiting op het
gebouwbeheerssysteem in:
⇒ de ruimte onder de keuken achter de plint
⇒ de uitbeklede ruimte rond de leidingen in de gang gelijkvloers.
Deze lijst is niet limitatief. Eventuele andere werken door IRMM aan de elektrische installatie zal de

80. BINNENSCHILDERWERKEN
80.00. binnenschilderwerken - algemeen
Omschrijving
De post "binnenschilderwerken" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren
van de voorziene schilder -& behangwerken binnen het gebouw, tot een zuiver afgewerkt en afgelijnd
geheel. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,
dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende
opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de plaatsing van de nodige stellingen of ladders en alle gereedschap om een veilige en efficiënte
uitvoering mogelijk te maken;
• het stofvrij maken van de lokalen, waarin geschilderd of behangen wordt;
• het nemen van alle voorzorgsmaatregelen teneinde beschadigingen te voorkomen van het gebouw
en de inboedel, t.t.z. het beschermen van alle niet te schilderen delen (dekzeilen, afplakken, E); het
demonteren en terugplaatsen van dekplaatjes van elektrische schakelaars, krukken en slotplaatjes
voor ramen en deuren, e.d.;
• het eventueel voorafgaandelijk wegnemen van bestaande bekledingen die het aanbrengen van
nieuwe verflagen zouden kunnen bemoeilijken; het eventueel slecht functioneren van draai- en
sluitwerk door verflagen ongedaan maken, e.d.;
• het nazicht en geschikt maken van de ondergrond, d.w.z. het bijwerken van onvolkomenheden,
zoals oneffenheden of krassen, het ontstoffen (afborstelen, afwassen) en ontvetten van de te
schilderen oppervlakken; het zorgvuldig afkitten van openstaande voegen, e.d.;
• het desgevallend voorafgaandelijk aanbrengen van de gevraagde kleurstalen;
• het zorgvuldig aanbrengen van alle door het bijzonder bestek of door de fabrikant voorgeschreven
hecht-, grond-, dek- en/of vernislagen, E;
• het voorzichtig verwijderen van afplakstroken, het reinigen van gebeurlijke vlekken of spatten, het
verwijderen van alle afval, voortkomend van de werken (verfblikken, plastiek, E), E;
• de bescherming van het aangebrachte schilderwerk tot bij de voorlopige oplevering; het
desgevallend zorgvuldig aanbrengen van kleine 'retouches';
Let wel
Het schilderwerk (of een deel hiervan, zoals te voorziene grondlagen, ...) kan desgevallend reeds zijn opgenomen
en inbegrepen in de respectievelijke posten. Voor zover niet in tegenspraak blijven alle onderstaande richtlijnen
van toepassing als algemene regels van goed vakmanschap.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN T 21-001 - Grondstoffen voor verven en vernissen - Bemonstering (1982)
NBN EN ISO 1514 - Verven en vernissen Standaardproefplaten (1998)
NBN EN ISO 3668 - Verven en vernissen - Visuele vergelijking van de kleur van verven (2001)
NBN EN ISO 4617 - Verven en vernissen - Lijst van equivalente termen (2000)
NBN EN ISO 4623-1 - Verven en vernissen - Bepaling van de weerstand tegen filiformcorrosie - Deel 1- Stalen ondergronden
(2002)
NBN EN ISO 6270-1 - Verven en vernissen - Bepaling van de bestandheid tegen vocht - Deel 1 - Continue condensatie (2001)
NBN EN ISO 7253 - Verven en vernissen - Bepaling van de weerstand tegen neutrale zoutnevel (2001)
NBN EN ISO 591-1 - Titaandioxidepigment voor verven - Deel 1 : Specificaties en beproevingsmethoden (2001)
NBN EN ISO 787-3 - Algemene beproevingsmethoden voor pigmenten en vulstoffen - Deel 3 : Bepaling van het gehalte aan in
water oplosbare bestanddelen - Warme extractie (2001)
NBN EN ISO 787-8 - Algemene beproevingsmethoden voor pigmenten en vulstoffen - Deel 8 : Bepaling van het gehalte aan in
water oplosbare bestanddelen - Methode met koude extractie (2001)
NBN EN ISO 15528 - Verven, vernissen en grondstoffen voor verven en vernissen - Monsterneming (2000)
NBN EN ISO 3251 - Verven en vernissen - Bepaling van de niet-vluchtige bestanddelen van verven, vernissen en
bindmiddelen voor verven en vernissen (1995)
NBN EN ISO 2114 - Kunststoffen (polyesterharsen) en verven en vernissen (bindmiddelen) - Bepaling van het gedeeltelijke
zuurgetal en het totale zuurgetal (2000)
NBN EN ISO 3681 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Bepaling van het verzepingsgetal - Titrimetrische methode
(1998)
NBN EN ISO 3682 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Bepaling van het zuurgetal - Titrimetrische methode (1998)

NBN EN ISO 4629 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Bepaling van het hydroxylgetal - Titrimetrische methode (1998)
NBN EN ISO 4618-2 - Verven en vernissen - Termen en definities voor verf - Deel 2: Specifieke termen in verband met
verfkenmerken en eigenschappen (1999)
NBN EN ISO 4618-3 - Verven en vernissen - Termen en definities voor verf - Deel 3: Oppervlaktebereiding en
aanbrengingswijzen (1999)
NBN EN ISO 6744 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Alkydharsen - Delen 1 t/m 4 (2004)
NBN EN ISO 7142 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Epoxyharsen (2004)
NBN EN ISO 7143 - Verven, vernissen en bindmiddelen - Beproevingsmethoden voor het karakteriseren van op water
gebaseerde bindmiddelen (2004)
NBN EN ISO 9020 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Bepaling van het gehalte aan vrij formaldehyde in aminoharsen
- Titrimetrische methode met natriumsulfiet (1998)
NBN EN ISO 11908 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Aminoharsen - Algemene beproevingsmethoden (1998)
NBN EN ISO 11909 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Polyisocyanaatharsen - Algemene beproevingsmethoden
(1998)
NBN EN ISO 11668 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Gechloreerde polymerisatieharsen - Algemene
NBN EN ISO 3262 - Vulstoffen voor verf - Eisen en beproevingsmethoden (delen 1 t/m 22) (1998)
NBN EN ISO 2808 - Verven en vernissen - Bepaling van de filmdikte (1999)
NBN EN ISO 6272-1 - Verven en vernissen - Proeven met snelle vervorming (weerstand tegen inslag) - Deel 1: Beproeving
met vallende massa, druklichaam met een groot oppervlak (2004)
NBN EN ISO 7143 - Verven, vernissen en bindmiddelen - Beproevingsmethoden voor het karakteriseren van op water
gebaseerde bindmiddelen (2004)
NBN EN ISO 11890-1 - Verven en vernissen - Bepaling van het gehalte aan vluchtige organische stoffen(VOS) - Deel 1 -
Verschilmethode (2001)
NBN EN ISO 11890-2 - Verven en vernissen - Bepaling van het gehalte aan vluchtige organische stoffen(VOS) - Deel 2 -
Gaschromatografische methode (2001)
NBN EN ISO 11998 - Verven en vernissen - Bepaling van de weerstand tegen nat schrobben en de reinigbaarheid van
deklagen (2004)
LI 96/47 - Formuleverven (1996)
NBN EN 13300 - verven en vernissen - Watergedragen verf en vefsystemen voor wanden en plafonds binnen - Indeling
(2001)
MATERIAALKEUZE
Alle gebruikte materialen en producten zijn geschikt voor de beoogde toepassing en zijn onderling en
met de staat van de ondergrond verenigbaar.
• De verantwoordelijkheid van de aannemer wordt door het voorschrijven van samenstellingen of
formules geenszins verminderd, ze blijft ten volle en geheel bestaan. De aannemerschilder dient
dan ook alle nodige voorzieningen te treffen ter voorkoming van reacties, haarscheuren, enz., ten
gevolge van het contact van de verven onderling en/of met de drager.
• Waar twijfel ontstaat omtrent de geschiktheid van de voorgeschreven producten, zal
voorafgaandelijk het advies van de architect en/of de adviseur van de verffabrikant worden
ingewonnen.
• Gepigmenteerde verfproducten voor gekleurde deklagen moeten steeds fabrieksmatig gedoseerd
en gemengd worden.
• Ten alle tijde mag de architect de kwaliteit van de gebruikte materialen laten nagaan.
SOLVENTEN (OPLOSMIDDELEN)
Een onderscheid tussen verfproducten kan worden gemaakt op basis van de gebruikte solventen :
⇒ water -> minst schadelijk
⇒ alicyclische verbindingen (terpentijn)
⇒ esters (alifatische verbindingen) -> te verkiezen
⇒ glycol (alifatische verbindingen) -> te verkiezen
⇒ alifatische verbindingen
⇒ alifatische koolwaterstoffen
⇒ aromatische koolwaterstoffen -> meest schadelijk en te vermijden (Benzeen = verboden, Xyleen /
Tolueen)
Voor een overzichtslijst van verboden stoffen raadpleeg
http://europa.eu.int/comm/enterprise/construction/internal/dangsub/explcoub.htm

LEVERING - OPSLAG
• De verf -en behandelingsproducten worden aangevoerd in oorspronkelijke en gesloten recipiënten,
dewelke zijn voorzien van de nodige etiketten, met duidelijke vermelding van de naam van de
fabrikant, de naam van het product, de samenstelling, houdbaarheidsdatum, gebruiksaanwijzing en
eventueel te nemen voorzorgsmaatregelen.
• In onderling overleg met het bestuur worden zij opgeslagen in een vorstvrij en afsluitbare ruimte, zij
het echter op risico en verantwoordelijkheid van de aannemer.
• Na uitvoering van de werken moeten de nodige verfoverschotten (hetzij minimum twee liter per
aangebrachte kleur), kosteloos, overhandigd kunnen worden op aanvraag van de bouwheer.
KLEURTINTEN - PROEFSTALEN
• Er kunnen overeenkomstig de bepalingen van het bijzonder bestek voor gelijkaardige
constructiedelen steeds verschillende kleuren gevraagd worden, zonder meerprijs.
• Behoudens specifieke bepalingen, zullen de kleuren van de deklagen, door de architect en/of de
bouwheer, bepaald worden na voorlegging van NCS- en/of RAL - kleurkaarten, zonder uitsluiting
van één of meerdere kleuren.
• Om tot een juiste kleurkeuze te komen, kan aan de aannemer worden gevraagd om
voorafgaandelijk enkele stalen aan te brengen van ten minste 0,5 m2, op hardboard panelen en/of
op de drager, zoals aangeduid door de architect.
• De architect houdt zich het recht voor, indien sommige kleuren na het zetten van meerdere stalen
niet zouden voldoen, andere stalen te laten zetten, en dit zonder meerprijs. Pas na goedkeuring en
eventuele opmerkingen van de architect mag de behandeling en/of het schilderwerk aangevat
worden.
MATERIAALSPECIFICATIES
Overzicht van enkele materiaalspecificaties, die in het bijzonder bestek kunnen worden opgegeven :
• Groep / classificatie :
• Toepassingsgebied : geschikt voor ondergronden van E
• Kleurtint : op basis van NCS- en/of RAL - kleurkaarten
• Samenstelling :
⇒ Vaste stofgehalte in gewicht / volume : ...%
⇒ Bindmiddel :
⇒ Pigmenten :
⇒ Oplosmiddelen :
⇒ Hulpstoffen :
• Bijzondere kenmerken :
⇒ Vlampunt :
⇒ Viscositeit : Fordbeker ... Krebs - eenheden bij 25°C
⇒ C&P 10.000s-1
⇒ Afnor : groep I - klasse A 1-10 volgens NF T 36-005 (1989)
⇒ Afloopweerstand :
⇒ Dichtheid / densiteit : .... bij 20°C
⇒ Glansgraad : ...% (Gardner Glossmeter 60°/85° )
⇒ Droge filmdikte : .... micrometer
⇒ Maalfijnheid : ..... Hegman
⇒ Elasticiteit : ... Erichsen
⇒ Filmhardheid : ... Persoz na 24 h/ 7 dagen drogen bij 23°C en 50% RV
⇒ Waterdampdoorlatendheid (ademend vermogen) : ....
⇒ CO²-remmend / diffusieweerstand : ....
⇒ Versnelde veroudering : Xenotest
⇒ Wasbaarheid : ....
⇒ Vlekbestendigheid / chemische weerstand : ....
⇒ Rendement: aantal m2 / liter
Uitvoering
ALGEMEEN
Met het oog op een verzorgde uitvoering dienen de schilderwerken te worden uitgevoerd door ervaren
vaklui. De aannemer respecteert de te nemen voorzorgsmaatregelen, opgegeven door de fabrikant en
de bepalingen van het A.R.A.B., inzake gebeurlijke gezondheidsrisico’s verbonden aan het inademen
van schadelijke solventen, e.d.
REFERENTIENORMEN
TV 112 - Leidraad voor de goede uitvoering van schilderwerken - Deel I : Woordenlijst van de schilder (WTCB, 1976)
TV 159 - Leidraad voor de goede uitvoering van schilderwerken - Ondergronden, systemen en schilderwerken (WTCB, 1985)

NBN EN ISO 4618-3 - Verven en vernissen - Termen en definities voor verf - Deel 3: Oppervlaktebereiding en
aanbrengingswijzen (1999)
NBN EN ISO 8501-1 - Voorbehandeling van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Visuele beoordeling van oppervlaktereinheid - Deel 1 - Roestklassen en voorbehandelingsklassen van niet - bekleed staal en
van staal na verwijdering van voorgaande deklagen (2001)
Visuele beoordeling van oppervlaktereinheid - Deel 2 - Klassen van voorbehandeling van voorheen bekleed staal en staal na
plaatselijke verwijdering van voorgaande deklagen (2001)
Oppervlaktebehandelingsmethoden - Deel 1: Algemene principes (2001)
Bij twijfel of onvoorziene omstandigheden wordt de adviseur van de verffabrikant geraadpleegd.
OMGEVINGSINVLOEDEN
Onder voor schilderwerken ongunstige omstandigheden mag onder geen beding geschilderd worden.
De uitvoering van de binnenschilderwerken zal gebeuren in een stofvrije en voldoende verluchte
omgeving. De minimale en maximale temperatuur en relatieve vochtigheid van de lokalen dienen
overeen te stemmen met de respectievelijke voorschriften van de verffabrikant.
De temperatuur bedraagt er minstens 5°C en de relatieve vochtigheid maximaal 80%, behoudens
uitdrukkelijk toegestane afwijkingen van de fabrikant.
• Alle nodige voorzorgen dienen genomen te worden, om beschadiging of verontreinigen van niet te
schilderen delen, vloeren, inboedel, enz. te voorkomen. Daartoe beschermt de aannemer op de
meest doeltreffende wijze alle andere constructie -elementen, d.m.v. afplakken / ...
• De schilder houdt rekening met het feit dat het hang- & sluitwerk van het schrijnwerk en
afdekplaatjes van stopcontacten en schakelaars reeds geplaatst kunnen zijn. Waar nodig voor een
verzorgde uitvoering worden zij gedemonteerd en teruggeplaatst na de schilderwerken.
• Stellingen en ladders worden op veilige en stabiele wijze geplaatst, evenwel, zonder dat materialen
uit de steunwand genomen worden. Geen enkel gat mag gemaakt worden zonder voorafgaandelijke
toelating van de architect. Herstellingen zullen volkomen onzichtbaar zijn.
• Het is ten strengste verboden, afval van verfproducten uit te gieten in wasbakken, uitgietbakken,
putjes, E, welke zich in het gebouw bevinden. De aannemer zal het afval verzamelen in eigen
recipiënten, van de werf verwijderen en op reglementaire wijze storten.
• Na het beëindigen van de schilderwerken wordt de verf opgeruimd, afplakmaterialen verwijderd,
alles opgekuist en ontdaan van alle vlekken en spatten.
• Gedurende de droogtijd of uithardingsperiode, neemt de aannemer de nodige voorzorgen om
personen te waarschuwen voor de pas uitgevoerde schilderwerken, d.m.v. opschriftborden, het
spannen van koorden of plaatsen van afsluitingen.
• Alle gebeurlijke beschadigingen, voortvloeiend uit de nalatigheid van de aannemer zijn volledig op
zijn verantwoordelijkheid en zullen onmiddellijk worden hersteld.
VOORBEREIDEND ONDERZOEK - STAAT ONDERGROND
• Voorafgaand aan de uitvoering zal de aannemerschilder zich vergewissen van de
uitvoeringsomstandigheden en het type ondergrond. Indien bepaalde aspecten aanleiding zouden
kunnen geven tot een nefaste uitvoeringskwaliteit, zal de architect hiervan onverwijld op de hoogte
worden gesteld
• De schilder moet voor de aanvang van de werken signaleren welke houtwerken, wanden, plafonds,
welfsels e.d. beschadigd zijn of slecht werden uitgevoerd. Doet hij dit niet dan zal, zonder enige
prijsverhoging en in de mate dat zulks noodzakelijk is om elk verschil in uiterlijk te doen verdwijnen,
een bijkomende laag op het geheel van het werk aanbrengen na het uitvoeren en schilderen van de
herstelling.
• De aannemerschilder zal tevens op zijn kosten en verantwoordelijkheid, de temperatuur en
vochtigheidsgraad van de te schilderen ondergrond onderzoeken, zodat een goede hechting wordt
verzekerd. Hij zal de architect op de hoogte brengen van zijn bevindingen.
• De temperatuur en vochtigheidsgraad bedragen respectievelijk: minimum 12°C en maximum 4 à 5%
voor pleisterwerk en beton. Bij hogere waarden mag niet worden geschilderd of dient in overleg met
de architect, een niet -dampdicht verfsysteem te worden aangebracht. Het vochtgehalte bij houtwerk
bedraagt maximaal 14% in de buitenlaag en 18% in de kern van het hout.
VOORBEREIDING VAN DE ONDERGROND (PLEISTERWERK & BETON)
In alle gevallen zullen de te schilderen oppervlakten deskundig voorbehandeld worden. In functie van
de toestand der ondergrond; overeenkomstig § 7.2 van TV 159 worden de volgende voorbereidende
werken uitgevoerd : (zie ook Voorbereiden van oppervlakken volgens TB 104 - index 06.1. en 07.1. )
• Het draagvlak (muur of vloer) moet schoon, stabiel en gelijkmatig zijn. De ondergrond dient daarbij,
met aangepaste middelen, ontdaan te worden van alle elementen die een goede hechting van het

verfsysteem in gedrang zouden kunnen brengen (stof - zaagsel - roest - olie - vetten - mortelresten -
andere onzuiverheden). De opeenvolgende bewerkingen kunnen daarbij omvatten het ontstoffen,
afborstelen, afschrapen, ontroesten, ontvetten van de ondergrond met een aangepast product (bv.
ammoniakwater / cellulosethinner...), het naspoelen en laten drogen;
• Alle gaten, loszittende bepleistering, barsten en scheuren worden voorafgaandelijk uitgekrabd
(opengekapt in V-vorm) tot op de gezonde, coherente ondergrond, daarna het oppervlak en de barst
fixeren ,herstellen en afwerken met aangepaste producten.Voor het bijwerken van kleine
oneffenheden worden de muurvlakken, zo nodig plaatselijk uitgeplamuurd in beide richtingen,
waarna ze worden gladgeschuurd en ontstoft. De gebruikte plamuren zullen geen doorslag geven in
de volgende lagen, zodanig dat een volkomen glad en/of gelijkmatig geheel wordt verkregen.
Reiniging Ondergrond / Herstelling ondergrond
Onderscheid : Niet behandelde ondergrond / Reeds behandelde of oude ondergronden
⇒ elastische reparatieplamuur (acrylaat co-polymeren) of poederplamuur (hydraulisch met cellulose)
voor het vullen van verschillende ondergronden;
⇒ plamuur op basis van vinylco-polymeren voor het plaatselijk uitplamuren van pleisterwerk;
⇒ vulmiddelen (latexplamuur) voor het bijwerken van kleine onregelmatigheden;
⇒ reiniging van de te schilderen oppervlakken met aangepaste afwasmiddelen, E ;
⇒ kleurloze fixeermiddelen ter versteviging van oude poederige of weinig coherente ondergronden :
⇒ absorptie regulariserende producten op basis van acrylaatco-polymeren voor gipskartonplaten of
cellenbeton;
⇒ primers voor een verhogende dekkracht op sterkzuigende ondergronden :
⇒ (watergedragen fixeermiddelen op basis van acrylaatharsen);
⇒ (watergedragen fixeermiddelen op basis van alkydharsen);
⇒ doek of vlies voor het overbruggen van vele kleine barstjes bij oud pleisterwerk. Elk type vlies heeft
zijn specifieke eigenschappen en toepassingen maar alle zijn ze perfect overschilderbaar.
Opkitten van aansluitvoegen
Alle openstaande voegen ter hoogte van plinten, trappen, houten binnenschrijnwerk, muur/plafond
aansluitvoegen, e.d. worden opgevuld met een aangepaste overschilderbare kit op basis van acrylaat.
De kit moet zich als een standvaste pasta laten verwerken in verticale voegen zonder te vloeien. De
kit dient vrij te zijn van oplosmiddelen en nagenoeg zonder krimp verharden door evaporatie van het
aanwezige vocht. Vooraf worden de voegranden waar nodig beschermd met kleefbanden, die
onmiddellijk na het gladstrijken van de kit verwijderd worden. De voegen worden mooi rechtlijnig
afgewerkt en gladgestreken.
Richtwaarden
• Elasticiteit (rek tot breuk) : > 300%
• Trekmodulus : < 0,4 N/mm2
• Shore hardheid A : 20 tot 25
• Krimp : maximum 15%
• Temperatuursbestendigheid : -30°C tot + 80°C
Let wel : Acrylaatkitten mogen nooit worden gebruikt voor aansluitvoegen met beglazingen.
• Overeenkomstig de aard van de ondergrond en de vereiste afwerking, wordt rekening gehouden
met de richtlijnen van de fabrikant, inzake de aanbevolen laagdikte (rendement, verdunning), de
droogtijden, het aan te wenden gereedschap : met pistool / rol / ronde kwast / platte borstel /
decoratieve technieken (spons, kam, ...), E;
• Voor het aanbrengen van iedere nieuwe laag moet de daarvoor aangebrachte laag droog zijn. Na
nat schuren moet eveneens steeds voldoende droogtijd in acht genomen worden.
• De aannemerschilder verzekert, eens begonnen, zijn werk zonder onderbreking verder te zetten tot
gehele voltooiing, dit afgezien van overeengekomen wachttijden, of bijzondere omstandigheden.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinator
-ontwerp en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator -verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd. Inzonderheid zullen
gepaste voorzorgsmaatregelen getroffen worden bij de verwerking van schadelijke stoffen of
solventen.
Keuring
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 4628 : Verven en vernissen - Beoordeling van de kwaliteitsafbraak van verflagen intensiteit van uniforme
veranderingen in uitzicht - Deel 1 t/m 10 (2003)

NBN EN ISO 21227-1 - Verven en vernissen - Beoordeling van fouten op beklede oppervlakten met optische beeldvorming -
Deel 1: Algemene richtlijn (2003)
AFWERKING - TOLERANTIES
• Afwerkingsgraad : Overeenkomstig de respectievelijke klassen I / II / III volgens TV 159.
• Dekking : Met het blote oog mogen geen doorschijnsels van de onderlaag waargenomen worden.
• Aflijning : aflijningen tussen aangrenzende afwerkingen en/of kleurvlakken zijn zuiver en rechtlijnig.
• Vlekken - Spatten: Bij toepassing van verschillende kleuren, mogen geen met het blote oog
waarneembare spatten voorkomen.
• Onregelmatigheden - aflopers: Inzonderheid bij het schilderen van zichtbare leidingen, leuningen of
andere met de borstel geschilderde lijnvormige elementen, moet zorgvuldig worden toegezien op
het voorkomen van aflopers of onregelmatigheden, als gevolg van een onvoldoende voorbereiding
van de ondergrond.
• Alvorens de werken worden opgeleverd, zullen alle vlakken, voegen en randen zorgvuldig
gecontroleerd en waar nodig geretoucheerd worden.
DUURZAAMHEID - WAARBORGEN
Indien er zich één of meerdere van onderstaande gebreken voordoen, binnen een waarborgtermijn
van 12 maanden na de voorlopige oplevering, zal de aannemer / schilder, op zijn kosten, alle nodige
herstellingen uitvoeren welke de architect en het bestuur noodzakelijk achten. Desgevallend moet de
verf worden verwijderd en de werken worden herbegonnen. Herstelde of vernieuwde werken zijn
gebonden aan eenzelfde waarborgtermijn.
• Blaren : blaarvorming kan tot stand komen ingevolge de aanwezigheid van opgesloten vochtigheid
(of uitzonderlijk, van een andere vluchtige stof) onder de verffilm. Bij een temperatuursverandering
wordt de film door de waterdamp opgelicht en ontstaan er bellen die blaren worden genoemd.
• Barsten : onder barsten verstaat men een onderbreking van de film welke niet gepaard gaat met
loskomen, en tot stand komt tot op het oppervlak van de ondergrond. de barstvorming kan o.a. te
wijten zijn aan een ontoereikende soepelheid van de film, aan een slechte verhouding tussen de
soepelheid van de verschillende lagen, aan een onvoldoende droging van de onderlagen, aan een
verweking van de oude lagen of onderlagen door de inwerking van een te actief oplosmiddel van de
nieuwe laag.
• Afschilfering : de afschilfering of afbladdering zijn hoofdzakelijk te wijten aan een gebrekkige
soepelheid en/of hechting van de film. Deze laatste scheurt en komt los in schijven of lamellen door
het feit dat hij de veranderingen van de ondergrond niet kan volgen. De op hout aangebrachte
verven schilferen dikwijls af volgens het draadverloop van het hout. Het afbladeren kan eveneens
tot stand komen ingevolge het opzwellen en het uitdrogen zelf.
• Verkleuring : de verkleuring kan worden veroorzaakt door een scheikundige reactie met de
ondergrond of de vroeger aangebrachte lagen, de afscheiding van het hars van de ondergrond
doordat onvoldoende voorzorgen werden genomen, het feit dat het pigment niet voldoende bestand
is tegen zonlicht, het bestaan van schimmels, enz., ... Men spreekt van afgetekende verkleuring
wanneer deze het algemeen uitzicht van het werk in het gedrang brengt: hetzij omdat het verfwerk
een vuil voorkomen heeft, hetzij omdat het gebrek in het oog springt door contrast met niet
verkleurde delen van het werk of met andere verven of materialen met dezelfde tint, hetzij omdat de
verkleuring van dusdanige aard is dat het door de architect gewenste kleureffect niet wordt bereikt,
hetzij omdat die verkleuring met de tijd nog scherper tot uiting komt.
• Afpoederen (krijten) : het krijten is een verschijnsel, waarbij de film verweert en er een fijn, niet
gebonden poeder tot stand komt, dat door wrijving kan worden verwijderd. Sommige witte en met
titaanoxide bereide verven krijten lichtjes zonder dat daaraan een ernstig nadeel is verbonden.
Wanneer de verf vlug en in sterke mate afpoedert is dit een bewijs dat de verwering van de film
reeds een vergevorderd stadium heeft bereikt.
• Haarscheurvorming : het betreft het ontstaan van oppervlakkige scheurtjes in de verffilm. Eerst
ontstaan er microscopische scheuren, die daarna meer afgetekend worden en met het blote oog
kunnen worden waargenomen. In tegenstelling met de barsten is aan het ontstaan van
haarscheuren dikwijls geen ander nadeel verbonden dan op het gebied van het uitzicht van de verf.
De microscopische barsten worden haarscheuren genoemd, terwijl aan een groter gebarsten
oppervlak, de naam van alligatoring (craquelé) wordt gegeven.
80.10. op pleisterwerk & gipskartonplaten - algemeen

Omschrijving
Het betreft binnenverfsystemen op ondergronden van (kalkgips-) pleisterwerk, gipsblokken en/of
gipskartonplaten, met inbegrip van de voorbereiding van de ondergrond.

Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meetcode : netto te schilderen oppervlakte
Materialen
De verfsystemen en desgevallend noodzakelijke voorbereidingen van de ondergrond zijn o.a.
samengesteld uit :
• een watervaste filler op basis van cellulose en gips; hetzij volgens toepassing en de staat van de
ondergrond een elastische egalisatieplamuur op basis van acrylaatcopolymeren of
vinylcopolymeren (enkel voor afwerking met dispersieverven), of plamuur op basis van alkydharsen
(geschikt voor afwerking met lakverven).
• een fixerende en isolerende grondlaag in overeenstemming met de staat van de ondergrond en
volgens de richtlijnen van de fabrikant; deze grondlaag vermindert de porositeit van nieuwe
zuigende ondergronden en/of stabiliseert oude, poederende ondergronden, daarenboven waarborgt
zij een egale kleur van de eindlagen; overeenkomstig de aard van de toepassing en voorschriften
van de fabrikant wordt gebruik gemaakt van
⇒ een absorptie regulariserende kleurloze drenklaag van acrylaatpolymeren op waterbasis (bv. op
gipskartonplaten of op blokken van cellenbeton)
⇒ een microporeuze en ademende gepigmenteerde drenklaag van acrylaatharsen op waterbasis
⇒ een gepigmenteerde grondlaag op basis van speciale alkydharsen/acrylaatco-polymeren
• een tussen -en deklaag in overeenstemming met de beschrijving van het bijzonder bestek
Uitvoering
Het verfsysteem en de uitvoering beantwoorden aan de bepalingen van steekkaart 8 of 9 van TV 159.
Na onderzoek van de ondergrond volgens § 7.1.3.1 van TV 159 worden de noodzakelijke
voorbereidende werken uitgevoerd, zijnde :
• In geval van oud pleisterwerk, reeds geschilderd pleisterwerk
⇒ het afkrabben van afbladderende verven en borstelen;
⇒ het verwijderen van schimmelvlekken en biologische vervuilingen, uitbloeiing en poedervorming;
⇒ het verwijderen of isoleren van vettige en gekleurde producten;
⇒ de correctie van de basische reactie, indien Ph groter dan 9 door het aanbrengen van een
isolatielaag, die eventueel als grondlaag kan dienen;
⇒ het stoppen van gaten met een aangepast poedervulmiddel;
⇒ het behandelen van scheuren en barsten tussen twee materialen met een overschilderbare
elastische kit;
⇒ het bijplamuren met een muurplamuur, het bijschuren van de plamuur en grondig afstoffen;
⇒ het aanbrengen van een fixerende en isolerende grondlaag.
• In geval van nieuw pleisterwerk
⇒ het ontkorrelen en afstoffen;
⇒ het verwijderen van schimmelvlekken en biologische vervuilingen, uitbloeiïng en poedervorming;
⇒ het verwijderen of isoleren van vettige en gekleurde producten;
⇒ de correctie van de basische reactie, indien Ph groter dan 9 door het aanbrengen van een
isolatielaag, die eventueel als grondlaag kan dienen;
⇒ het desgevallend stoppen van resterende gaten met een aangepast poedervulmiddel;
⇒ het behandelen van voegen of barsten tussen twee materialen met een overschilderbare
elastische kit;
⇒ het bijplamuren met een muurplamuur, het bijschuren van de plamuur en grondig afstoffen;
⇒ het aanbrengen van een fixerende en isolerende grondlaag.
• In geval van gipskartonplaten
⇒ het nazicht, licht bijschuren en/of bijplamuren van de reeds geplamuurde naden en schroefkoppen
⇒ het verwijderen of isoleren van vervuilingen van om het even welke aard;
⇒ het ontkorrelen en grondig afstoffen;
⇒ het aanbrengen van een fixerende en isolerende grondlaag
Na een voldoende droogtijd worden in overeenstemming met de specificaties van het bijzonder
bestek, de gevraagde tussen - en deklaag aangebracht.
80.12. op pleisterwerk & gipskartonplaten - acryllatex |FH|m2

Materiaal
Het betreft een ademend verfsysteem voor binnen op basis van acrylharsen in dispersie.

Specificaties
• Samenstelling :
⇒ het nazicht en de voorbereiding van de ondergrond
⇒ een watervaste plamuur op basis van kunstharsdispersie volgens de deklaag;
⇒ een fixerende en isolerende grondlaag volgens de richtlijnen van de fabrikant
⇒ een tussen- & deklaag, op basis van minimum 15 %, acrylharsen in dispersie, vaste stofgehalte
minstens 30 % in volume, dichtheid minstens 1,20 g/cm3 bij 20° C
• Vaste stofgehalte (in volume) : minstens 30 %
• Dichtheid : minimum 1,20 g/cm3 bij 20°
• Glansgraad deklaag : mat : hoogstens 15 % (glans Gardner 60° volgens ISO-norm 2813).
• Kleur : te bepalen tijdens de uitvoering van de werken. Beige.
Uitvoering
Na het voorbereiden van de ondergrond volgens artikel 80.10 op pleisterwerk & gipskartonplaten -
algemeen worden de vlakken bijgewerkt met watervaste plamuur en voorzien van één tussen - en één
deklaag tot het bekomen van afwerkinggraad II (volgens TV 159). Onder bijwerken met plamuur
verstaat men het aanbrengen van plamuur op fouten en gebreken, gevolgd door schuren, afstoffen en
het aanbrengen van een extra isolerende tussenlaag op de geplamuurde delen.
Toepassing
Op muren van vergaderruimte
80.40. op blank & verzinkt staal - algemeen |FH|m2

Omschrijving
Het betreft binnenverfsystemen op ondergronden van blank en verzinkt staal, met inbegrip van de
voorbereiding van de ondergrond.
Meting
Overeenkomstig de aard van de te schilderen elementen, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meetcode : netto te schilderen oppervlakte.
Materialen
Het verfsysteem is samengesteld uit :
⇒ een roestwerende verf voor ijzer binnen- en buiten, vocht- en waterbestendig, en verenigbaar met
de reeds aangebrachte roestwerende verflagen overeenkomstig hoofdstuk 27.
⇒ een loodwitvrije plamuur van het lakemulsietype voor binnen op ijzer. Bindmiddel op basis van
speciale oliën. Overschilderbaar en droog schuurbaar na ca. 12 uur.
⇒ een krasvaste en harde satijnlak op basis van tixotrope luchtdrogende alkydeharsen
Specificaties
• Pigment : titaanwit en/of hoogwaardige kleurstoffen + matteringsmiddelen.
• Glansgraad : satijn
• Kleur : wit: RAL 9010.
• Vaste stofgehalte: minimum 60%
• Dichtheid : minimum 1,15 gr/cm3
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 12944-1 - Verven en vernissen - Corrosiebescherming van staalconstructies door beschermende verfsystemen -
Delen 1 t/m 8 (1998)
voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 1-6 (1999)
Ruwheidseigenschappen van gestraalde staaloppervlakken - Deel 1-4 (1995)
NBN EN ISO 11126 - Voorbereiding van staaloppervlakken vòòr het aanbrengen van verven en aanverwante producten -

NBN EN ISO 11127 - Voorbereiding van staaloppervlakken vòòr het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
VOORBEREIDING VAN HET OPPERVLAK

De desgevallend aanwezige verflagen en/of roestvlekken worden grondig verwijderd met aangepaste
middelen. Vervolgens wordt een grondlaag aangebracht bestaande uit geschikte roestwerende
hechtingslagen. Na droging dient het geheel zonodig worden bijgeplamuurd. Het geheel opschuren
met fijn schuurpapier en overschilderen met twee lagen krasvaste satijnglanslak, goed dekkend en
gelijkmatig aangebracht. Tussen twee lagen minimaal 16 uur droogtijd aanhouden.
• Schilderwerken op leidingen : alle metalen leidingen en onderdelen worden behandeld met een
grondlaag in roestwerende verf. Behalve de geïsoleerde leidingen krijgen alle leidingen en
onderdelen bovendien een afwerklaag, de kleur en glansgraad (mat / satijn / glans) zal bepaald
worden door architect. Leidingen, kranen en alle andere delen van de installatie in technische
ruimten, schachten en kelders zijn in principe te schilderen in de ken-kleuren overeenkomstig NBN
69. Deze bepalingen zullen geen invloed hebben op de prijs.
Toepassing
• Op deurlijst van dubbele binnendeur van vergaderruimte naar gang, zowel binnen- als buitenkant
van het lokaal.
• Op de radiatoren en de leidingen van de centrale verwarming. De types en afmetingen van de
radiatoren zijn op de tekeningen aangegeven.
• Op de consoles van het projectiescherm.
80.50. op hout & houtachtige platen - algemeen

Omschrijving
Het betreft binnenverfsystemen op ondergronden van hout en houtachtige platen, met inbegrip van
alle voorbereidende werkzaamheden, met inbegrip van de voorbereiding van de ondergrond.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van de plinten
• ofwel
• meetcode : netto te schilderen oppervlakte
⇒ Voor volle binnendeuren, luiken, e.d. wordt de nominale oppervlakte (ontwikkelde breedte x lengte)
met 10% verhoogd om rekening te houden met lijstwerk, niet meegerekende kopvlakken, e.d.
Uitvoering
Na onderzoek van de ondergrond volgens § 7.2 van TV 159 worden de voorbereidende werken
uitgevoerd. Opeenvolgende bewerkingen zijn :
⇒ Kaal hout gronden en plamuren;
⇒ Schuren en voorlakken;
⇒ Het geheel afslijpen met watervast schuurpapier en water of machinaal droog;
⇒ Afsponzen en afzemen;
⇒ Voorlakken met een satijnglanslak voor binnenwerk (ca. 5% verdund met white spirit). Grote
vlakken narollen met een fijne schuimplastiek rolborstel; desgevallend kan de verf ook worden
gespoten, overeenkomstig de richtlijnen van de fabrikant.
80.52. op hout & houtachtige platen - alkydharsen |FH|m2

Materiaal
Het betreft een verfsysteem geschikt voor houten binnenwerk, op basis van alkydharsen volgens NBN
EN ISO 6744 - Bindmiddelen voor verven en vernissen - Alkydharsen (2004).
Specificaties
• Samenstelling : volgens de richtlijnen van de fabrikant
⇒ een kit en eventuele plamuur op basis van drogende olie of drogende alkhydhars, vaste
stofgehalte in gewicht minstens 80%, dichtheid minstens 1,80 g/cm3 bij 20°C;
⇒ één grondlaag op basis van alkydharsen, vaste stofgehalte minstens 40 / E% in volume, dichtheid
minstens 1,25 / Eg/cm3 bij 20° C

⇒ één tussenlaag op basis van alkydharsen, vaste stofgehalte minstens 40 / E% in volume,
dichtheid minstens 1,20 / Eg/cm3 bij 20° C
⇒ één deklaag op basis van alkydharsen, vaste stofgehalte minstens 40 / E% in volume, dichtheid
minstens 1,20 / Eg/cm3 bij 20° C
• Glansgraad van de deklaag :
zijdeglans 15 à 60% / ... (glans Gardner 60° volgens ISO-norm 2813).
• Kleur : wit RAL 9010.
Uitvoering
Het verfsysteem beantwoordt aan de bepalingen van steekkaart 14 van TV 159 en omvat :
• Het uitvoeren van de voorbereidende werken zijnde :
⇒ stoppen, afschuren en afstoffen,
⇒ ontvetten van het hout,
⇒ isoleren van harszakjes en knoesten bij harshout en volledig isoleren bij tropische houtsoorten,
⇒ afwassen van afzelia met een ammoniakoplossing;
⇒ het aanbrengen van één grondlaag gevolgd door schuren, afstoffen, kitten en opschuren.
• Hierna worden de constructies voorzien van meervoudige plamuur, één tussen- en één deklaag tot
het bekomen van afwerkingsgraad III (volgens TV 159). De meervoudige plamuur wordt geschuurd,
afgestoft en bijgewerkt. Vóór elke verflaag wordt geschuurd en afgestoft.
Toepassing
• Binnendeurbladen van dubbele deur van de vergaderruimte naar de gang, zowel aan de binnen- als
de buitenzijde. (forfaitaire hoeveelheid per m2)
• Bestaande gordijnkasten (forfaitaire hoeveelheid per m2)
• Houten plinten volgens artikel 53.45 (pro memorie)
• Uitbekleding leidingkokers en toegangsluiken.

81. BUITENSCHILDERWERKEN
81.00. buitenschilderwerken - algemeen
Omschrijving
De post "buitenschilderwerken" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren van
de voorziene schilderwerken aan gevels, houten en stalen gevelelementen, behandeling van
buitenschrijnwerk, e.d. tot een zuiver afgelijnd en afgewerkt geheel. In overeenstemming met de
algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen
eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit,
steeds te omvatten :
• de plaatsing van de nodige stellingen of ladders en alle gereedschap om een veilige en efficiënte
uitvoering mogelijk te maken; het proper houden van de omgeving, waar geschilderd wordt;
• het nemen van alle voorzorgsmaatregelen teneinde beschadigingen te voorkomen van het gebouw
en de gevelelementen, t.t.z. het beschermen van niet te schilderen delen (afplakken, E); het
demonteren en terugplaatsen van krukken en slotplaatjes voor poorten, luiken, e.d.;
• het eventueel voorafgaandelijk wegnemen van bestaande verflagen of bekledingen, die het
aanbrengen van nieuwe verflagen zouden bemoeilijken; het slecht functioneren van draai- en
sluitwerk door verflagen ongedaan te maken, enz., E;
• het nazicht en geschikt maken van de ondergrond, d.w.z. het bijwerken van onvolkomenheden,
zoals oneffenheden of krassen (d.m.v. puimen, schuren, plamuren, ...), het ontstoffen (afborstelen,
afwassen) en ontvetten van het te schilderen oppervlak (met aangepast producten);
• het desgevallend voorafgaandelijk aanbrengen van gevraagde kleurstalen;
• het zorgvuldig aanbrengen van alle door het bijzonder bestek of alle door de fabrikant
voorgeschreven hecht-, grond-, dek- en/of drenkingslagen, E
• het verwijderen van aangebrachte afplakstroken, het reinigen van gebeurlijke vlekken of spatten, het
verwijderen van alle afval, voortkomend van de werken, E
• de bescherming van het aangebrachte schilderwerk tot bij de voorlopige oplevering en het
desgevallend zorgvuldig aanbrengen van kleine 'retouches',
Materialen
Overeenkomstig artikel 80.00 binnenschilderwerken - algemeen
Uitvoering
Overeenkomstig artikel 80.00 binnenschilderwerken - algemeen en onderstaande bepalingen :
OMGEVINGSINVLOEDEN - TIMING
De uitvoering van de buitenschilderwerken moet gebeuren bij droog, windstil weer en in een stofarme
omgeving. Onder voor schilderwerken ongunstige omstandigheden mag onder geen beding
geschilderd worden. De schilderwerken mogen slechts uitgevoerd worden wanneer de
buitentemperatuur minstens 5°C, en de oppervlakte temperatuur lager is dan 40°C. De relatieve
vochtigheid bedraagt maximaal 80%. De temperatuur mag evenwel in geen geval lager zijn en/of de
relatieve vochtigheid hoger dan toegelaten door de fabrikant van de verven en/of
behandelingsproducten.
• Alle nodige voorzorgen dienen genomen te worden, om beschadiging of besmeuring van niet te
schilderen delen, inzonderheid het buitenschrijnwerk de beglazingen, het parement, buitentegels, E
te voorkomen. Daartoe beschermt de aannemer op de meest doeltreffende wijze alle andere
constructie-elementen en dient hij ze waar nodig af te plakken.
• De schilder houdt rekening met het feit dat hang- & sluitwerk van het schrijnwerk reeds geplaatst
kunnen zijn. Waar nodig voor een verzorgde uitvoering worden zij gedemonteerd en teruggeplaatst
na de schilderwerken.
• Eventuele stellingen en ladders worden op veilige en stabiele wijze geplaatst, evenwel, zonder dat
materialen uit de steunwand genomen worden. Geen enkel gat mag gemaakt worden zonder
voorafgaandelijke toelating van de architect. Herstellingen zullen volkomen onzichtbaar zijn.
• Het is ten strengste verboden, afval van voorbehandelings- of verfproducten uit te gieten in
wasbakken, uitgietbakken, putjes, E, welke zich in het gebouw bevinden. De aannemer zal het
afval verzamelen in eigen recipiënten, van de werf verwijderen en op reglementaire wijze storten.
• Na voltooiing van de schilderwerken wordt de werf opgeruimd, afplakkingen verwijderd, alles
opgekuist en ontdaan van vlekken en spatten.

• Gedurende de droogtijd of uithardingsperiode, neemt de aannemer de nodige voorzorgen om
personen te waarschuwen voor de pas uitgevoerde schilderwerken, d.m.v. opschriftborden, het
spannen van koorden of plaatsen van afsluitingen.
• Alle gebeurlijke beschadigingen, voortvloeiend uit de nalatigheid van de aannemer zijn volledig op
zijn verantwoordelijkheid en zullen onmiddellijk worden hersteld.
Keuring
AFWERKING - TOLERANTIES
• Afwerkingsgraad : overeenkomstig de klassen I / II / III volgens TV 159.
• Dekkingsgraad : Met het blote oog mogen geen zogenaamde 'heiligdagen' of het doorschijnen van
de onderlaag waargenomen worden
• Aflijning : alle aflijningen tussen aangrenzende afwerkingen en/of kleurvlakken zijn zuiver en
rechtlijnig.
• Vlekken - Spatten : Bij toepassing van verschillende kleuren, mogen geen met het blote oog
waarneembare spatten voorkomen.
• Onregelmatigheden - aflopers : Inzonderheid bij het schilderen van balustraden, ... en andere met
de borstel geschilderde lijnvormige elementen moet zorgvuldig worden toegezien op het voorkomen
van aflopers of onregelmatigheden, als gevolg van een onvoldoende voorbereiding van de
ondergrond.
• Alvorens de werken worden opgeleverd, zullen alle vlakken, voegen en randen zorgvuldig
gecontroleerd en waar nodig geretoucheerd worden.
DUURZAAMHEID - WAARBORGEN
Indien er zich één of meerdere van onderstaande gebreken voordoen, binnen een waarborgtermijn
van 12 maanden na de voorlopige oplevering, zal de aannemerschilder, op zijn kosten, alle nodige
herstellingen uitvoeren welke de architect en het bestuur noodzakelijk achten. Desgevallend moet de
verf worden verwijderd en de werken worden herbegonnen. Herstelde of vernieuwde werken zijn
gebonden aan eenzelfde waarborgtermijn.
• Blaren : blaarvorming kan tot stand komen ingevolge de aanwezigheid van opgesloten vochtigheid
(of uitzonderlijk, van een andere vluchtige stof) onder de verffilm. Bij een temperatuursverandering
wordt de film door de waterdamp opgelicht en ontstaan er bellen die blaren worden genoemd.
• Barsten : onder barsten verstaat men een onderbreking van de film welke niet gepaard gaat met
loskomen, en tot stand komt tot op het oppervlak van de ondergrond. de barstvorming kan o.a. te
wijten zijn aan een ontoereikende soepelheid van de film, aan een slechte verhouding tussen de
soepelheid van de verschillende lagen, aan een onvoldoende droging van de onderlagen, aan een
verweking van de oude lagen of onderlagen door de inwerking van een te actief oplosmiddel van de
nieuwe laag.
• Afschilfering : de afschilfering of afbladdering zijn hoofdzakelijk te wijten aan een gebrekkige
soepelheid en/of hechting van de film. Deze laatste scheurt en komt los in schijven of lamellen door
het feit dat hij de veranderingen van de ondergrond niet kan volgen. De op hout aangebrachte
verven schilferen dikwijls af volgens het draadverloop van het hout. Het afbladeren kan eveneens
tot stand komen ingevolge het opzwellen en het uitdrogen zelf.
• Verkleuring : de verkleuring kan worden veroorzaakt door een scheikundige reactie met de
ondergrond of de vroeger aangebrachte lagen, de afscheiding van het hars van de ondergrond
doordat onvoldoende voorzorgen werden genomen, het feit dat het pigment niet voldoende bestand
is tegen zonlicht, het bestaan van schimmels, enz., ... Men spreekt van afgetekende verkleuring
wanneer deze het algemeen uitzicht van het werk in het gedrang brengt: hetzij omdat het verfwerk
een vuil voorkomen heeft, hetzij omdat het gebrek in het oog springt door contrast met niet
verkleurde delen van het werk of met andere verven of materialen met dezelfde tint, hetzij omdat de
verkleuring van dusdanige aard is dat het door de architect gewenste kleureffect niet wordt bereikt,
hetzij omdat die verkleuring met de tijd nog scherper tot uiting komt.
• Afpoederen (krijten) : het krijten is een verschijnsel, waarbij de film verweert en er een fijn, niet
gebonden poeder tot stand komt, dat door wrijving kan worden verwijderd. Sommige witte en met
titaanoxide bereide verven krijten lichtjes zonder dat daaraan een ernstig nadeel is verbonden.
Wanneer de verf vlug en in sterke mate afpoedert is dit een bewijs dat de verwering van de film
reeds een vergevorderd stadium heeft bereikt.
• Haarscheurvorming : het betreft het ontstaan van oppervlakkige scheurtjes in de verffilm. Eerst
ontstaan er microscopische scheuren, die daarna meer afgetekend worden en met het blote oog
kunnen worden waargenomen. In tegenstelling met de barsten is aan het ontstaan van
haarscheuren dikwijls geen ander nadeel verbonden dan op het gebied van het uitzicht van de verf.
De microscopische barsten worden haarscheuren genoemd, terwijl aan een groter gebarsten
oppervlak, de naam van alligatoring (craquelé) wordt gegeven.

81.40. op blank & verzinkt staal - algemeen
Omschrijving
Het betreft de buitenverfsystemen op blank staal, verzink staal en/of gietijzer, met inbegrip van de
voorbereiding van de ondergrond.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van de elementen
REFERENTIENORMEN
voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 2-3-4-6 (1999)
Ruwheideigenschappen van gestraalde staaloppervlakken - Deel 1-4 (1995)
NBN EN ISO 11126 - Voorbereiding van staaloppervlakken vóór het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
NBN EN ISO 11127 - Voorbereiding van staaloppervlakken vóór het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
OMGEVINGSINVLOEDEN
De schilderwerken mogen slechts uitgevoerd worden wanneer de buitentemperatuur minstens 5°C, de
relatieve vochtigheid maximaal 80% bedraagt en wanneer er geen risico bestaat voor
condensatievorming. Na onderzoek van de ondergrond volgens § 7.3 van TV 159 worden de
voorbereidende werken uitgevoerd.
VOORBEREIDING VAN HET OPPERVLAK
Afbladderende of loskomende verflagen en/of voorkomende roestvlekken worden eerst grondig
verwijderd met aangepaste middelen (schuren, staalborstel, zandstralen, E).
81.41. op blank staal - alkydharsen |PM|

Materiaal
Verfsysteem geschikt voor toepassing op blank staal en/of gietijzer, op basis van alkydharsen.
Specificaties
• Samenstelling
⇒ een corrosiewerende grondlaag, op basis van alkydharsen gepigmenteerd
(ofwel) met lood en ijzeroxyde, vaste stofgehalte minstens ... / ...% in volume, dichtheid
minstens ... / ... g/cm3 bij 20° C.
(ofwel) met loodmenie, vaste stofgehalte minstens ... / ...% in volume, dichtheid minstens ...
/ ... g/cm3 bij 20° C.
(ofwel) met zinkfosfaat, vaste stofgehalte minstens ... / ...% in volume dichtheid minstens ...
/ ... g/cm3 bij 20° C.
De droge laagdikte bedraagt minstens 35 / .. µm.
⇒ een corrosiewerende tussenlaag in geval van 4 lagen-systeem op basis van alkydharsen
gepigmenteerd met lood en ijzeroxyde, vaste stofgehalte minstens ...% in volume, dichtheid
minstens ... / ... g/cm3 bij 20° C
⇒ een tussenlaag op basis van alkydharsen, vaste stofgehalte minstens ...% in volume, dichtheid
minstens ... g/cm3 bij 20° C. Deze tussenlaag moet mat of gesatineerd zijn en de droge laagdikte
bedraagt minstens 35 µm.
⇒ de afwerkdeklaag: glans 50 à 60% glans Gardner 60° volgens ISO-norm 2813)
Uitvoering
Het verfsysteem en de uitvoering beantwoorden aan de bepalingen van steekkaart 23 van TV 159 en
omvat het uitvoeren van de voorbereidende werken, het aanbrengen van een grondlaag gevolgd door
retoucheren, kitten en aanbrengen van een tussenlaag. Vervolgens worden de constructies
voorzienvan een deklaag tot het bekomen van afwerkingsgraad II (volgens TV 159).
Vóór elke verflaag wordt geschuurd en afgestoft.

Toepassing
Retouche aan in te korten leuning op keurmuur.

90. BUITENVERHARDINGEN
90.00. buitenverhardingen - algemeen
Algemeen
Als referentiedocument bij de uitvoering van omgevingswerken (in casu buitenverhardingen) geldt het
Standaard Bestek 250 voor de wegenbouw versie 2.0 van de Administratie Overheidsopdrachten,
Gebouwen en Gesubsidieerde Infrastructuur (uitgave 2000).
Het SB 250 kan kosteloos worden gedownload op : http://wegen.vlaanderen.be/documenten/sb250/dl_v2.php
BODEMSANERINGSDECREET - GRONDVERZET
Overeenkomstig de bepalingen van hoofdstuk 10, rubriek 10.40 grondverzet - algemeen. Eventuele
supplementaire handelingen en werken m.b.t. het bodemsaneringsdecreet en opgestelde
grondverzetsplan worden verrekend in onderhavige post 10.40.
VOORBEREIDENDE WERKEN
Alle maten worden op het terrein uitgezet d.m.v. piketten, aan de hoeken en buitenranden van de
voorziene buitenverhardingen. Op deze piketten wordt dan de hoogte aangegeven waarop de
verhardingen dienen geplaatst te worden. Om het juiste niveau te bepalen gebruikt men een pasdarm
of waterpaslaser. Voor de aanleg wordt steeds vertrokken van een vast punt van de woning of het
gebouw, bv. de deurdorpel. Er dient daarbij in het bijzonder op gelet dat de verhardingen zich steeds
bevinden onder het niveau van de waterdichting in de spouwmuren.
AFWATERING
In het bijzonder zal toegezien worden op het aanhouden van de juiste peilen, dewelke een vlotte
afwatering naar het voorziene rioleringsstelsel moeten garanderen. Zo de aannemer bij het uitzetten
van de peilen problemen vaststelt zal hij de ontwerper hiervan onmiddellijk op de hoogte stellen.
Veiligheid
90.40. betonverhardingen - algemeen

Omschrijving
Het betreft de verwezenlijking van cement-betonbevloeringen voor buiten, d.m.v. het laags- en
strooksgewijs spreiden en verdichten van een stortklaar betonmengsel, ten einde een stijve
verharding te realiseren (met of zonder wapening).
Meting
• meetcode : netto uit te voeren oppervlakte. Uitsparingen kleiner dan 2,00 m2 worden niet
afgetrokken.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materialen
De materialen waaruit het cementbeton wordt samengesteld en die gebruikt worden bij de uitvoering
van de verharding voldoen aan de bepalingen van SB 250 hoofdstuk VI - index 1.1.1.
• De samenstelling van het cementbeton wordt overgelaten aan de keuze van de aannemer. De juiste
samenstelling wordt ten laatste 10 dagen vóór het storten meegedeeld aan het Bestuur.
• De grootste normale maat van de steenmaterialen bedraagt evenwel 32 mm (volgens NBN B 11-
101). De hoeveelheid cement per kubieke meter gestort beton is niet kleiner dan 375 kg.
Nuttige informatie
Cementgebonden funderingen voor wegen - Wegverharding Beton - Dossier Cement (Febelcem, mei 2004)
"Verhardingen van ter plaatse gestort beton : oppervlakteschade" (WTCB- Uit de praktijk, nr.1997/3).
Uitvoering
• Voor het verwerken van het beton zijn de bepalingen van hoofdstuk VI -index 1.1.2 van het SB 250
integraal van toepassing.

• De betonverharding wordt aangebracht op een voldoende effen en verdichte fundering of
onderfundering, met de gewenste dwarshelling. De betonverharding wordt uitgevoerd in platen.
Deze zijn van elkaar gescheiden door langs- en dwarsvoegen. Tien dagen vóór het storten maakt
de aannemer een plan met de aanduiding van de voegen, over aan de ontwerper. Daarbij wordt
rekening gehouden met het feit dat de maximale breedte vier meter en de maximale plaatlengte
zes meter bedraagt. Het storten van het beton gebeurt in één enkele laag.
• Het storten is niet toegelaten als de temperatuur om 8 uur 's morgens lager is dan + 1°C en 's
nachts lager dan - 3°C. Bij regen wordt het betonstorten onderbroken. De aannemer neemt de
nodige maatregelen om het uitwassen door regen te voorkomen.
• Het verdichten van het beton gebeurt verplichtend door trillen. Het gebruik van een trilbalk met
voldoende trilcapaciteit om te voldoen aan de gestelde eisen is toegelaten. Het cementbeton wordt
derwijze verwerkt dat de druksterkte op iedere plaats minstens 50 MN/m2 bedraagt na 90 dagen.
De onmiddellijke dikte van de verharding is minstens gelijk aan de nominale dikte.
• De bescherming van het beton met een nabehandelingproduct dat voldoet aan NBN B 15-219 en
hoofdstuk III - index 15 van het SB 250 is voorzien in deze post en moet uitgevoerd zijn binnen de
twee uur na het ledigen van de betonmolen.
• Iedere herstelling met mortel en iedere besproeiing van het beton om de bewerking te
vergemakkelijken zijn verboden; behalve wanneer het steenskelet wordt blootgelegd.
Keuring
Plaatselijk bedraagt de tolerantie op de dikte in min. 20% van de nominale dikte. De
oneffenhedenheden, gemeten met de rij van 3 meter, op het vers beton zijn kleiner dan 4 mm en
kleiner dan 7,5 mm op het verharde beton.
90.41. betonverhardingen - walsbeton |FH|m2

Materiaal
De materialen beantwoorden aan SB 250 hoofdstuk VI - index 4.3.
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2003) :
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
32 mm
• Druksterkte : type 20 (druksterkte 20N/mm2) / type 30 (druksterkte 30N/mm2)
• Gepuntlaste wapeningsnetten (NBN A 24-303), staalsoort BE 500 S of DE 500 BS.
• Laagdikte verharding : 20 cm.
• Kleurtint : grijs
Uitvoering
De uitvoering beantwoordt aan de voorschriften van het SB 250 hoofdstuk VI - index 4.3.
• De betonverharding wordt aangelegd met een dwarshelling overeenkomstig de bestaande
verharding.
• De oppervlaktebehandeling bestaat uit het dwarsbezemen van het verse betonoppervlak,
onmiddellijk na het voltooien van de profilering en de verdichting. De diepte van de groeven na het
dwarsbezemen van het oppervlak bedraagt op iedere plaats 0,75 mm.
• Voorafgaandelijk aan het betonstorten wordt in de bekisting een polyethyleen beschermfolie
aangebracht om te beletten dat de betonspecie te snel het aanmaakwater zou verliezen. De
gebruikte beschermingsfolie voldoet aan de bepalingen van III-13.1 van het SB 250.
Keuring
De controle à posteriori op de dikte en de drukweerstand gebeurt op kernen. Er wordt één kern per
1000 m2 verharding geboord met een minimum van 3 kernen.
Toepassing
Ter hoogte van de steunen van het hoogste bordes 2 van de buitentrap: herstellen van de het
walsbeton aan de funderingszolen.

90.42. betonverhardingen - uitzettings-, krimp- & langsvoegen |FH|m
ALLE VOEGEN
Omschrijving
De uitzetvoegen zijn aangepaste dwarsvoegen om de uitzetting van de betonplaten toe te laten. In de
post zijn begrepen : de voegplank, het frezen van de voegvullingsgroef, het afschuinen van de randen
en het aanbrengen van de koude of warme voegvullingsmassa's.
Meting
• meeteenheid : lm
• meetcode : netto lengte van de dwarsvoegen, uitgevoerd als uitzettingsvoeg.
Materiaal
De materialen aangewend bij de uitvoering van uitzetvoegen voldoen aan hoofdstuk III van het SB
250. De voegplank beantwoordt respectievelijk aan de bepalingen van index III-17 en de
voegvullingsstrippen aan de bepalingen van index III-16.
Uitvoering
De uitzetvoegen worden uitgevoerd volgens de voorwaarden van hoofdstuk VI -index 1.1.2.3.B.1 :
uitzetvoegen. In tegenstelling met de bepalingen van het SB 250 is geen installatie (deuvels) voorzien
om de belastingsoverdracht te verzekeren. De dwarsvoegen van verschillende aangrenzende stroken
bevinden zich in elkaars verlengde. Het frezen, afschuinen en vullen van de voegen wordt uitgevoerd
door hoog gekwalificeerde arbeiders die ervaring hebben met deze werken.
Toepassing
Alle randen van de te herstellen betonoppervlakken in walsbeton.

93. GROENAANLEG & -ONDERHOUD
93.00. groenaanleg & -onderhoud - algemeen
Algemeen
Als referentiedocument voor de uitvoering van de groenaanleg wordt het Standaard Bestek 250 voor
de wegenbouw van de Administratie Overheidsopdrachten, Gebouwen en Gesubsidieerde
Infrastructuur in aanmerking genomen (uitgave 1996 & addenda). Het document kan kosteloos
worden geraadpleegd op http://wegen.vlaanderen.be/documenten/sb250.
REFERENTIENORMEN
SB 250 - Standaardbestek voor de wegenbouw : Hoofdstuk III "Materialen" , Hoofdstuk IV “Voorbereidende werken en
grondwerken” en Hoofdstuk XI “Groenaanleg en groenonderhoud”
Let wel : het SB 250 is momenteel in herziening, bij publicatie (2005) zal bij de uitvoering worden rekening
gehouden met de recentste bepalingen overeenkomstig de correspondeerde genormaliseerde posten.
Nuttige informatie
http://www.mina.vlaanderen.be/wiedoetwat/aminal/taken/bosengroen/indexpagina.htm
http://www.gent.be/gent/gezondhe/plantsoenen/natuurvriendelijk_groenbeheer/bestanden/natuurvriendelijk_behe
er.pdf
BODEMSANERINGSDECREET - GRONDVERZET
Overeenkomstig de bepalingen van rubriek 10.40 grondverzet - algemeen. Eventuele supplementaire
handelingen en werken, vereist bij toepassing van het bodemsaneringsdecreet en opvolging van een
grondverzetsplan, kunnen worden verrekend in de onderhavige post 10.40.
BESTRIJDINGSMIDDELEN
Het decreet van 21 december 2001 - houdende de vermindering van het gebruik van
bestrijdingsmiddelen door openbare diensten in het Vlaamse Gewest, bepaalt dat, met ingang van 1
januari 2004, het voor alle openbare diensten verboden is gebruik te maken van bestrijdingsmiddelen :
⇒ in openbare parken en plantsoenen;
⇒ op minder dan 6 meter van waterlopen, vijvers, moerassen of andere oppervlaktewaters;
⇒ op wegranden, bermen en andere terreinen van het openbare domein die deel uitmaken van de
weg of er bij horen, autosnelwegen, waterwegen en spoorwegen inbegrepen;
⇒ in natuur- en bosgebieden of kwetsbare gebieden, zoals vallei- of brongebieden, zoals bedoeld in
het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu en het
bosdecreet van 13 juni 1990;
⇒ op terreinen die al dan niet behoren tot het openbaar domein, waarvan een overheid eigenaar,
vruchtgebruiker, pachter, opstalhouder of huurder is en die voor openbaar nut worden gebruikt of
horen bij een gebouw dat voor openbaar nut wordt gebruikt.
Als bestrijdingsmiddelen worden beschouwd : elke stof (pesticiden, herbiciden, fungiciden,
insecticiden) bestemd voor de vernietiging of aantasting van het metabolisme van schadelijk geachte
dieren, planten, micro-organismen, waaronder de fytofarmaceutische producten. De
aanbestedingsdocumenten zullen bepalen welke producten overeenkomstig een goedgekeurd
reductieprogramma nog mogen worden aangewend.
Voor meer info raadpleeg 'Zonder is gezonder - Draaiboek voor de afbouw van bestrijdingsmiddelen door
openbare diensten' http://www.zonderisgezonder.be/draaiboek00.html
Veiligheid
93.50. aanleg grasmatten - algemeen

Omschrijving
De aanleg van grasmatten door bezaaiing / bezoding omvat respectievelijk :
• het uitvoeren van de grondbewerkingen die noodzakelijk zijn om een effen grasmat te bekomen;
• hetzij het regelmatig openspreiden van het graszaad en het inwerken ervan, hetzij het naast elkaar
leggen van de graszoden en het aandrukken ervan;
• het uitvoeren van de eerste twee maaibeurten na het zaaien;
• het afranden van de grasmat.

Meting
• meetcode : netto aan te leggen oppervlakte van de grasmat
Uitvoering
Overeenkomstig SB 250, XI-2 “Aanleg van grasmatten”. Op de aanleg van de grasmatten zijn de
bepalingen van het SB 250 integraal van toepassing. Tussen het effenen en verkruimelen van de
grond en het aandrukken van de grond mag hoogstens 1 week verlopen. Er worden geen
grondbewerkingen uitgevoerd bij vorst, neerslag of wanneer de grond doorweekt is. Na de
grondbewerkingen mogen de gronden niet meer betreden worden met machines die spoorvorming
kunnen veroorzaken.
93.51. aanleg grasmatten - bezaaiing |FH|m2

Materiaal
De soorten graszaden volgens SB 250 III-63, worden bij de zaadleverancier gemengd. Bij elke
levering van graszaad is een certificaat van herkomst en echtheid gevoegd. De mengeling voor het
gazon is samengesteld uit
⇒ Festuco ruba 15%
⇒ Poa protensis 25%
⇒ Lolium perenne 60%
Uitvoering
De bezaaiingen worden uitgevoerd volgens de bepalingen van hoofdstuk XI.2.1 van het SB 250 à rato
van minimum 2 kg graszaad per 100 m2. Langs de boorden wordt over een breedte van 50 cm, deze
hoeveelheid verdubbeld. De aannemer neemt de nodige voorzorgen opdat het gras enkel gezaaid
wordt binnen de grenzen van de voorziene oppervlakten. Het zaad wordt met aarde bedekt met
behulp van de hark of door lichte egging. Hierna wordt de bezaaide oppervlakte gerold bij middel van
een rol van ongeveer 150 kg per lopende meter velgbreedte.
BEWERKINGEN VOOR HET ZAAIEN
Bewerkingen voor het zaaien op andere grond dan bermen en taluds langs wegen
Achtereenvolgens worden de volgende bewerkingen uitgevoerd :
⇒ het verzamelen binnen de uitgestrektheid van de desbetreffende werken, het vervoer en het
wegbrengen buiten het openbaar domein van alle aangetroffen stenen met een afmeting van meer
dan 50 mm, afval en grove plantaardige resten;
⇒ het maaien van de bestaande vegetatie en het verzamelen binnen de uitgestrektheid van de
desbetreffende werken, het vervoer en het wegbrengen buiten het openbaar domein van de
gemaaide plantendelen, en desgevallend het vernietigen van de bestaande vegetatie
overeenkomstig de bepalingen van 1.2. indien de aanbestedingsdocumenten een
fytofarmaceutisch product zouden voorschrijven;
⇒ het ploegen of het spitten van de grond volgens 1.1.1.3.of 1.1.1.2.;
⇒ het effenen en het verkruimelen van de geploegde of gespitte grond volgens 1.1.1.4 . of 1.1.1.6.;
⇒ het aandikken van de grond volgens 1.1.1.5..
Tussen het effenen en verkruimelen van de grond en het aandrukken van de grond mag hoogstens 1
week verlopen. Er worden geen grondbewerkingen uitgevoerd bij ongunstige omstandigheden zoals
bij vorst wanneer de grond bevroren is of wanneer de grond niet normaal bewerkbaar is. Na de
grondbewerkingen mogen de gronden niet meer met zware werktuigen of machines bereden worden.
BEWERKINGEN BIJ HET ZAAIEN
De bewerkingen bij het zaaien worden uitgevoerd tijdens het eerste gunstige zaaiseizoen, binnen de
uitvoeringstermijn, namelijk van 16 maart tot en met 15 juni en van 1 augustus tot en met 15 oktober,
met dien verstande dat deze bewerkingen niet toegestaan zijn wanneer het vriest, wanneer de grond
bevroren of niet normaal bewerkbaar is of bij het aandrukken kleeft, en wanneer het winderig of nat
weer is. Uiterlijk twee werkdagen voor het zaaien deelt de aannemer de aanvangsdatum ter
goedkeuring mee aan de ontwerper. Achtereenvolgens worden de volgende bewerkingen uitgevoerd:
⇒ het hakken of wieden of desgevallend vernietigen van alle vegetatie overeenkomstig de
bepalingen van 1.2. indien de aanbestedingsdocumenten een fytofarmaceutisch product zouden
voorschrijven, en dit wanneer de bewerkingen voor het zaaien meer dan 14 dagen geleden zijn
uitgevoerd;
⇒ het oppervlakkig losmaken van de grond tot op een diepte van 2 cm in de aangedrukte grond;
⇒ het gelijkmatig verdelen van het zaad, met inachtneming van de voorgeschreven dosis per
oppervlakte-eenheid in de aanbestedingsdocumenten;
⇒ het inwerken van het zaad in de oppervlakkig losgemaakte grond;

⇒ het aandrukken van de grond, zodanig dat bij het betreden de voetindrukken niet dieper zijn dan
0,5 cm.
Alle bewerkingen worden zo spoedig mogelijk na elkaar uitgevoerd; het verdelen van het zaad, het
inwerken van het zaad en het aandrukken van de grond worden op dezelfde dag verricht.
BEWERKINGEN NA HET ZAAIEN
De bewerkingen na het zaaien omvatten de eerste twee maaibeurten en het afranden van de
grasmatten volgens artikel E bij de tweede maaibeurt. Beide maaibeurten hebben een zelfde
parcours, met als beginpunt een zelfde uiterste punt op de bouwplaats. Ze worden uitgevoerd op
speciaal dienstbevel. Bij ontstentenis ervan maait de aannemer het gras wanneer het 10 tot 15 cm
hoog is. In dit geval deelt hij twee werkdagen op voorhand de aanvangsdatum mee.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften (schrappen wat niet van toepassing is)
• De aannemer neemt, na het zaaien, alle mogelijke maatregelen om het normale regelmatig
opkomen van het gras en de wortelvorming te verzekeren. Het gras wordt een eerste en een
tweede maal gemaaid tot op 4 cm hoogte, telkens het gras minstens 10 cm en maximum 15 cm
hoog is. Het maaien gebeurt met een grasmaaimachine die de jonge planten niet uitrukt. Het
afgemaaide gras wordt onmiddellijk van het terrein verwijderd.
Keuring
De grasmatten :
⇒ zijn effen en vertonen geen met het oog merkbare hoogteverschillen;
⇒ vertonen dertig kalenderdagen na het zaaien een normale en regelmatige opkomst, d.w.z. de
aanwezige kiemplanten hebben ten minste I blad gevormd en per oppervlakte-eenheid is een
zelfde aantal kiemplanten (orde van grootte) aanwezig, gelijkmatig verdeeld over de hele grasmat;
⇒ vertonen na de tweede maaibeurt een uniforme hoogte en kleur; per bezaaide oppervlakte van 100
m2 komen er geen plekken van meer dan 0,1 m2 voor die kaal zijn gebleven of waar enkel
vreemde gewassen zijn opgekomen;
⇒ vertonen ten laatste bij de definitieve oplevering een dichte en gesloten begroeiing.
De aanleg van grasmatten door bezaaiing wordt dienaangaande onderworpen aan a posteriori
uitgevoerde technische keuringen. Deze a posteriori uitgevoerde technische keuringen omvatten:
⇒ steekproefsgewijze of stelselmatige controles, naarmate de aanleg van grasmatten door bezaaiing
vordert, teneinde na te gaan of de uitvoering overeenkomstig de beschrijving is;
⇒ de controle van de dichtheid bij de definitieve oplevering overeenkomstig de kenmerken van de
uitvoering volgens 2.1.1.2..
SPECIFIEKE KORTINGEN WEGENS MINDERWAARDE
De aanbestedingsdocumenten kunnen voorzien in specifieke kortingen wegens minderwaarde,
wanneer in de grasmat kale plekken en/of plekken met vreemde gewassen voorkomen.
BUITENGEWONE HERSTELLINGSWERKEN
Om te voldoen aan de kenmerken van de uitvoering volgens 2.1.1.2. dient de aannemer de plekken in
de grasmat waar 30 dagen na het zaaien geen normale opkomst merkbaar is, opnieuw te zaaien met
hetzelfde mengsel. Daarenboven herstelt de aannemer, na de tweede maaibeurt, de kale plekken in
de grasmat en/of de plekken in de grasmat waar enkel vreemde gewassen zijn opgekomen.
Toepassing
Herstellen van het gazon ter hoogte van het laagste bordes 1 van de nieuwe buitentrap.

Annex III.2 - Tender Specifications - Technical Specifications

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Annex III.2 - Tender Specifications - Technical Specifications

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

RENOVATIE VERGADERRUIMTE INHOUDSOPGAVE

01. AANNEMINGSMODALITEITEN .......................................................................................... 6

Renovatie Vergaderruimte.docx 1 18-6-2012 14:55

Renovatie Vergaderruimte.docx 2 18-6-2012 14:55

Renovatie Vergaderruimte.docx 3 18-6-2012 14:55

Renovatie Vergaderruimte.docx 4 18-6-2012 14:55

01.01. algemeen - voorafgaand plaatsbezoek |PM|

01.02. algemeen - burgerlijke aansprakelijkheid |PM|

01.03. algemeen - volledigheid van inschrijving |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 6 18-6-2012 14:55

01.05. algemeen - referentienormen |PM|

01.06. algemeen - keuringsattesten |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 7 18-6-2012 14:55

01.07. algemeen - waarborgen |PM|

01.08. algemeen - onderaanneming |PM|

01.10. studies / stabiliteit - algemeen

01.11. studies / stabiliteit - grondonderzoek

01.12. studies / stabiliteit - betonconstructies

01.13. studies / stabiliteit - staalconstructies

Renovatie Vergaderruimte.docx 8 18-6-2012 14:55

01.30. plaatsbeschrijvingen - algemeen |PM|

01.32. plaatsbeschrijvingen - constructies / te renoveren |PM|

01.34. plaatsbeschrijvingen - wegenis & voetpaden |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 9 18-6-2012 14:55

01.35. plaatsbeschrijvingen - beplantingen |PM|

01.40. werfcoördinatie - algemeen |PM|

01.41. werfcoördinatie - planning der werken |PM|

01.42. werfcoördinatie - uitzetten / bouwwerken |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 10 18-6-2012 14:55

01.43. werfcoördinatie - renovaties / gebouw blijft in gebruik |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 11 18-6-2012 14:55

01.46. werfcoördinatie - werfvergaderingen |PM|

01.47. werfcoördinatie - keuringen & proeven |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 12 18-6-2012 14:55

01.49. werfcoördinatie - asbuilt-plannen |PM|

01.50. werfcondities - algemeen

01.51. werfcondities - orde & netheid |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 13 18-6-2012 14:55

01.53. werfcondities - stofhinder |PM|

01.54. werfcondities - verwijderen van afval |PM|

01.55. werfcondities - nazorg |PM|

01.60. veiligheidsvoorschriften - algemeen |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 14 18-6-2012 14:55

02.30. toegangswegen - algemeen |PM|

02.40. voorlopige omheining - algemeen |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 15 18-6-2012 14:55

02.50. aankondigingsborden - algemeen |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 16 18-6-2012 14:55

02.60. werflokalen - algemeen |PM|

02.61. werflokalen - berging / materieel & bouwmaterialen |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 17 18-6-2012 14:55

02.63. werflokalen - personeelslokaal / kleedruimte |PM|

02.64. werflokalen - sanitaire voorzieningen |PM|

02.70. voorlopige aansluitingen - algemeen |PM|

02.80. gevelsteigers & hijskranen - algemeen |PM|

Renovatie Vergaderruimte.docx 18 18-6-2012 14:55

Renovatie Vergaderruimte.docx 19 18-6-2012 14:55

03.20. afbraak / ruwbouwelementen - algemeen

03.21. afbraak / ruwbouwelementen - metselwerken |FH|m3

Renovatie Vergaderruimte.docx 20 18-6-2012 14:55

03.42. afbraak / gevelelementen - buitentrappen & balustraden |SOG|

Renovatie Vergaderruimte.docx 21 18-6-2012 14:55

03.53. afbraak / binnenafwerkingen - vloerafwerkingen |FH|m2