FACULTY OF EDUCATION AND LANGUAGES

HBML 1203

FONETIK DAN FONOLOGI

BAHASA MELAYU

SEPTEMBER 2014

Name : MOHD ROSHDI BIN ABD AZIZ

Matric number : 661207025925001
NRIC : 661207-02-5925
Telephone number : 019-4814621
E-mail address : roshdiaziz66@yahoo.com
Tutor : Senpagam a/p

Learning Centre: OUM SUNGAI PETANI

 BIODATA DIRI

NAMA : MOHD ROSHDI BIN ABD AZIZ

UMUR : 48 TAHUN
NO. IC : 661207-02-5925
TARIKH LAHIR : 07 DISEMBER 1966
NO. TELEFON : 019 4814621
SEKOLAH : SK BUKIT JENUN , 06720 PENDANG
OPSYEN : PENGAJIAN MELAYU
STATUS : BERKAHWIN
E-MAIL : roshdiaziz66@yahoo.com
ALAMAT RUMAH : NO. 306, LORONG MESRA 15
TAMAN RIA MESRA
08300 GURUN
Definisi Fonetik Dan Fonologi

1.1.1 Fonologi

Menurut Abdullah Hassan ( 1993) fonologi adalah suatu bidang bahasa dalam linguistik yang menyelidiki
bunyi-bunyi bahasa menurut fungsinya yang dikeluarkan oleh organ-organ ujaran manusia. Fonologi
merupakan bahagian daripada linguistik deskriptif yang mempelajari tentang bunyi-bunyi yang diucapkan
dalam atau melalui mulut manusia. Fonologi adalah sebahagian daripada linguistik deskriptif yang
mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa.

Parker( 1974:112 ) menjelaskan bahawa ilmu fonologi ialah suatu bidang yang mengkaji sesuatu bahasa
iaitu yang berkaitan rumus-rumus atau peraturan yang menentukan sebutan.

Menurut Kamus Dewan, fonologi merupakan kajian tentang bunyi sebutan dalam sesuatu
bahasa (1996:354). Dalam Merriam Webster‟s College Dictionanry tenth edition (1996:874)
fonologi dihuraikan sebagai “the science of speech sounds including, especially the history
and theory of sound changes in a language or in two or more related languages”.

1.1.2 Fonetik

Menurut Arbak Othman (1983), fonetik adalah kajian tentang bunyi-bunyi ujar. Sebagai ilmu, fonetik
berusaha menemukan kebenaran-kebenaran umum dan memfomulasikan hukum-hukum umum tentang
bunyi-bunyi itu dan pengucapannya, manakala sebagai kemahiran, fonetik memakai data deskriptif dasar
daripada fonetik ilmiah bagi memberi kemungkinan pengenalan dan pengucapan bunyi-bunyi ujar itu.

Menurut Inderawati Zahid dan Mardian Shah Omar (2006) dalam buku berjudul Fonetik dan Fonologi
menyatakan fonetik ialah kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia iaitu bunyi
yang digunakan sebagai alat komunikasi.

Raminah Haji Sabran (1984) dalam bukunya yang bertajuk Kajian Bahasa UntukPelatih Maktab Perguruan
menyatakan bahawa fonetik ialah kajian tentang fenomena bunyi atau pertuturan manusia
sejagat..Manakala mengikut pendapat Dr.Lufti Abas (1985) fonetik boleh didefinisikan sebagai
mempelajari segala bunyi yangdiucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi
bahasa,maupun bunyi-bunyi marginal, dan memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi.
Rajah Organ Artikulasi

Secara umumnya, terdapat tiga golongan bunyi dalam Bahasa Melayu iaitu vokal, konsonan
dan diftong.Golongan pertama ialah bunyi yang dihasilkan tanpa gangguan dalam rongga
mulut.Bunyi tersebut dikenali sebagai bunyi vokal.Vokal ialah bunyi yang dihasilkan apabila
udara dari paru-paru keluar melalui rongga mulut tanpa tersekat atau terhimpit.Bunyi tersebut
hanya dipengaruhi oleh keadaan lidah dan bentuk bibir.

Manakala, golongan kedua ialah bunyi konsonan. Bunyi konsonan dihasilkan apabila
Terdapat gangguan oleh alat-alat sebutan sehingga jalan aliran udara dari parparu terganggu,
Dengan cara disekat atau dihalang dan udara keluar melalui ronga mulut atau rongga hidung.
Selain dua golongan utama itu, terdapat pula bunyi geluncuran vokal yang dikenali sebagai
diftong.Bunyi diftong terhasil bermula daripada satu vokal dan beralih kepada bunyi vokal
yang lain. Contohnya bunyi [ai] bermula daripada bunyi vokal depan luas (a) dan meluncur
kepada bunyi vokal depan sempit [i].
 1.1 FONETIK ARTIKULASI
Q
Fonetik artikulasi adalah merupakan satu cabang ilmu dari bidang Fonetik. Fonetik
artikulasi memfokuskan kajian dan perbincangan bagaimana bunyi bahasa
dihasilkan dengan bantuan organ dalaman. Menerusi ilmu ini kita akan didedahkan
dan diperkenalkan kepada sistem penghasilan bunyi dan organ sebutan. Seperti
paru-paru, pita suara, lelangit lembut dan keras, bahagian lidah dan lain-lain lagi.
Fonetik artikulasi juga akan mendedahkan kepada kita bagaimana sesuatu bunyi
terjadi, contohnya paru-paru ditekan, udara keluar dan menggeletarkan pita suara,
menggerakkan lidah serta rahang ditambah dengan pergerakan bibir sehingga
terhasilnya bunyi. Alat- alat yang digunakan untuk membentuk bunyi-bunyi dikenali
sebagai artikulator. Bunyi –bunyi ujuran boleh dibahagikan kepada konsonan dan
vokal.
Faktor utama yang terlibat dalam klasifikasi bunyi-bunyi konsonan ialah faktor
bersuara dan tak bersuara di faktor titik artikulasi. Manakala faktor utama dalam
kasifikasi bunyi vokal ialah kedudukan bibir dan darjah naik turun lidah dalam rongga
mulut. Bunyi-bunyi yang berbeza akan dihasilkan dengan aksi yang berbeza bagi
bahagian-bahagian organ tutur yang boleh bergerak. Untuk menentukan
perbezaan-perbezaan dari aspek penghasilan bunyi, kita mestilah menentukan
organ-organ mana yang terlibat dalam waktu-waktu yang
3
relevan. Kita juga seharus dapat menentukan samada udara yang keluar udara jenis
egresif ataupun udara jenis ingresif. Di samping itu kita seharusnya melihat juga
bagaimana tekanan udara yang keluar samada kuat atau perlahan. Selain itu,
kedudukan pita suara dan velum juga harus diambil kira. Bunyi bahasa akan
ditentukan berdasarkan kedudukan pita suara sementara bunyi oral atau bunyi
nasal pula akan ditentukan oleh kedudukan velum.
Fonetik artikulasi ialah cabang fonetik yang meneliti cara dan pendeskripsian
sesuatu bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia berasaskan alat-alat pertuturan
dalam artikulasi. Pendeskripsian ini melibatkan alat artikulasi atau artikulator.
Artikulator yang terlibat dalam proses penghasilan bunyi bahasa dapat dibahagikan
kepada tiga jenis, iaitu artikulator bahagian dada, tekak dan kepala.
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

PENGHARGAAN

Bersyukur kami ke hadrat Ilahi kerana dengan izin dan limpah kurnianya dapat juga
saya menyiapkan tugasan mengikut masa yang telah ditetapkan walaupun terdapat banyak
kekangan yang terpaksa dihadapi.

Dalam tugasan ini, saya telah diminta untuk menghuraikan bagaimana fonetik dan
fonologi dapat diaplikasikan dalam aktiviti pengajaran dan pembelajaran menarik serta
berkesan di dalam bilik darjah. Dan huraian itu hendaklah mengandungi

i) Definisi fonetik dan fonologi bahasa Melayu.

ii) System fonetik dan fonologi bahasa Melayu, dan
iii) Aplikasi prinsip-prinsip fonetik dan fonologi dalam P & P.

Disini saya merakamkan setinggi-tinggi penghargaan kepada tutor kursus

HBML1203 Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu Puan Senpagam a/p Bala kerana telah
banyak membantu saya dalam menyiapkan tugasan ini dengan menjadi sumber rujukan dan
membekalkan pelbagai bahan serta bimbingan dalam mempersiapkan tugasan yang telah
diberikan.

Selain itu, ribuan terima kasih juga dihulurkan kepada rakan-rakan seperjuangan
yang telah banyak memberi dorongan, berkongsi pendapat serta bahan dalam
memperlengkapkan lagi tugasan ini.

Sekian, terima kasih.

roshdi

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 2

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Isi Kandungan :

* Penghargaan 4

1. Pengenalan 5

2. Kepentingan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT) 5

3. Pengenalan Pengajaran dan Pembelajaran Berbantukan Komputer 6

4. Kandungan Pengajaran dan Pembelajaran Berbantukan Komputer 7

5. Pengajaran dan Pembelajaran Berbantukan Komputer PPBK 8

6. Syarat-syarat untuk memanafaatkan PPBK 9

7. Kefahaman konsep P & P Berasaskan Mod 10

8. Mengenali Aplikasi Android 11

9. Pengajaran dan Pembelajaran Berbantukan Komputer

Menggunakan Aplikasi Android Untuk Matapelajaran
Matematik Tahun 1. 14

10. Ciri-ciri rekabentuk yang terdapat dalam Aplikasi Kids Math 15.

11. Dapatan Kajian 22

12. Graf Hasil Dapatan Kajian 23

13. Kesimpulan 24

14. Rujukan 26

15. Lampiran 1 Soal Selidik Kajian 28

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 3

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Di dalam tugasan HBML1203 Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu ini, saya telah diarahkan
untuk mendefinisi dan menghuraikan sistem fonetik dan fonologi bahasa Melayu serta
aplikasikan prinsip fonetik dan fonologi dalam pengajaran dan pembelajaran bahasa Melayu.
Seterusnya bidang-bidang fonetik iaitu fonetik artikulasi, akustik dan auditori. Saya juga
akan menjelaskan berkaitan perbezaan antara bunyi bahasa dan bunyi bukan bahasa.
Akhirnya, matlamat tugasan ini adalah untuk membantu pelajar mengenali bunyi bahasa
Melayu dan seterusnya mengenal pasti alat-alat artikulasi atau alat pertuturan yang dapat
menghasilkan bunyi-bunyi bahasa tersebut. Di samping itu, menyediakan cadangan
pengajaran di bilik darjah.

2.0 Pengenalan Fonetik dan Fonologi

Fenomena yang penting dalam hidup kita adalah bahasa. Kebanyakan kita han
ya
menganggap kebolehan bertutur itu sebagai salah satu kebolehan asasi manusia tan
pa
mempersoalkan sama ada ia m Di dalam tugasan HBML1203 Fonetik dan Fonologi
Bahasa Melayu ini, saya telah diarahkan untuk mendefinisi dan menghuraikan sistem fonetik
dan fonologi bahasa Melayu serta aplikasikan prinsip fonetik dan fonologi dalam pengajaran
dan pembelajaran bahasa Melayu. Seterusnya bidang-bidang fonetik iaitu fonetik artikulasi,
akustik dan auditori. Saya juga akan menjelaskan berkaitan perbezaan antara bunyi bahasa
dan bunyi bukan bahasa. Akhirnya, matlamat tugasan ini adalah untuk membantu pelajar
mengenali bunyi bahasa Melayu dan seterusnya mengenal pasti alat-alat artikulasi atau alat
pertuturan yang dapat menghasilkan bunyi-bunyi bahasa tersebut. Di samping itu,
menyediakan cadangan pengajaran di bilik darjah.

2.0 Pengenalan Fonetik dan Fonologi

Fenomena yang penting dalam hidup kita adalah bahasa. Kebanyakan kita han
ya
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 4
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

menganggap kebolehan bertutur itu sebagai salah satu kebolehan asasi manusia tan
pa
mempersoalkan sama ada ia merupakan kebolehan semula jadi manusia ataupun ya
ng
dipelajari. Sebenarnya kebolehan bertutur itu adalah satu keanehan.Berbeza deng
an
kebolehan berjalan, manusia bertutur dipengaruhi oleh masyarakat yang
berada
disekelilingnya. Sekiranya masyarakat itu dihapuskan, kanak-
kanak itu akan terus berjalan
tetapi tidak bertutur.

Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk menguasai kemahir
an
bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan,seseorang pengguna bahasa perlul
ah
mempunyai pengetahuan yang mendalam tentangnya.Kajian bunyi lazimnya terbah
agi
kepada dua bidang, iaitu fonetik dan fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari s
egi
penyebutan dan pendengaran atau sifatnya.Fonologi pula mengkaji bunyi-
bunyi yang
berfungsi dalam sesuatu bahasa.

Apabila seseorang itu berbicara, ia akan menggunakan bahasa sebagai alat menyatak
an
perasaannya seperti suka, kasih sayang,marah, benci dan lain-
lain. Dalam hal ini penggunaan
nada suara itu penting seperti intonasi, tekanan dan jeda.Pada aspek keindahan pu
la,

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 5

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

seseorang itu menggunakan bahasa untuk menyampaikan nyanyian, puisi, pantun d

an
sebagainya dalam bahasa yang puitis.Bagi menyampaikan ilmu, bahasa memerlukan a
lat
erupakan kebolehan semula jadi manusia ataupun yang
dipelajari. Sebenarnya kebolehan bertutur itu adalah satu keanehan.Berbeza deng
an
kebolehan berjalan, manusia bertutur dipengaruhi oleh masyarakat yang
berada disekelilingnya.Sekiranya masyarakat itu dihapuskan, kanak-
kanak itu akan terus berjalan
tetapi tidak bertutur.

Bahasa Melayu mempunyai sistem bunyi yang tersendiri dan untuk menguasai kemahir
an
bertutur dalam bahasa Melayu dengan baik dan berkesan,seseorang pengguna bahasa perlul
ah
mempunyai pengetahuan yang mendalam tentangnya.Kajian bunyi lazimnya terbah
agi
kepada dua bidang, iaitu fonetik dan fonologi. Fonetik mengkaji bunyi bahasa dari s
egi
penyebutan dan pendengaran atau sifatnya.Fonologi pula mengkaji bunyi-
bunyi yang
berfungsi dalam sesuatu bahasa.

Apabila seseorang itu berbicara, ia akan menggunakan bahasa sebagai alat menyatak
an
perasaannya seperti suka, kasih sayang,marah, benci dan lain-
lain. Dalam hal ini penggunaan
nada suara itu penting seperti intonasi, tekanan dan jeda.Pada aspek keindahan pu
la,
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 6
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

seseorang itu menggunakan bahasa untuk menyampaikan nyanyian, puisi, pantun d

an
sebagainya dalam bahasa yang puitis.Bagi menyampaikan ilmu, bahasa memerlukan a
lat

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 7

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

organ-organ pertuturan dan juga koordinasi kesemua pergerakan itu sehingga

terhasilnya bunyi.
5
Tegasnya, pemerhatian itu termasuklah bagaimana pergerakan lidah, rahang, bibir
dan sebagainya, di samping cuba merakamkan posisi dan pergerakan lidah, lelangit
lembut dan pita suara. Malahan tegasnya lagi bahawa bidang kajian itu juga
mengenai pemerhatian dan/ atau mengambil gambar melalui cermin, contohnya
bagi melihat pergerakan pita suara dengan menggunakan alat “laryngoscopic”,
manakala alat “electromyography” pula digunakan untuk mengesan dan mengukur
bilangan kecil potensi elektrik yang digabungkan dengan penekanan otot pada
tahap yang relevan dalam terusan ujaran. Beliau
pendapat bahawa fonetik ialah ilmu yangmengkaji bagaimana bunyi bahasa
dihasilkan. Jelasnya lagi bahawa ilmu ini juga memperlihatkan bagaimana organ
manusia seperti paru-paru, larings, farings, rongga mulut dan hidung
turut membantu menghasilkan bunyi bahasa.
Fonetik ini merupakan ilmu yang menghuraikan bagaimana gelombang bunyi
diproses oleh telinga dan seterusnya dihantar ke otak untuk diproses menjadi bunyi-
bunyi yang bermakna. Fonetik artikulasi akan mendedahkan kepada kita bagaimana
sesuatu bunyi itu dihasilkan, oleh itu secara langsungnya kita akan diperkenalkan
dengan organ-organ yang terlibat dalam penghasilan bunyi bahasa itu. Contohnya,
udara bergerak dari paru-paru ke trakea, pita suara, kerongkong, dan akhirnya
keluar sama ada melalui rongga mulut dan/atau rongga hidung. Ini akan melibatkan
organ-organ sebutan yang tertentu semasa bunyi bahasa itu disebut. Menerusi ilmu
ini juga, kita akan mempelajari bagaimana kita boleh mengubah bentuk organ-organ
sebutan serta mengolah udara untuk menghasilkan bunyi-bunyi bahasa yang
berbeza.
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 8
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

1.4 Penghasilan Bunyi Bahasa

1.4.1 Sistem Penghasilan Bunyi

1) Paru-Paru (Lungs)
Paru-paru dilindungi oleh tulang rangka dan diampu dibahagian bawahnya oleh oleh
diafragma. Semasa Menghembus udara keluar, paru-paru ditekan dan mengecut,
dan apabila udara disedut masuk, paru-paru pula akan mengembang Otok-otok
yang terdapat di antara tulang rusuk dan diafragma banyak membantu dalam
mengekalkan tekanan udara semasa penghasilan bunyi-bunyi bahasa.
2) Larings
Larings terdapat di bahagian atas tengkorak (trachea) dan bersambung dengan
paru-paru agar semua udara yang masuk/keluar dari/ke paru-paru akan melaluinya.
Ianya mengandungi rawan-rawan trioid, krikoid, dan aritenoid. Di sinilah terdapat
pita suara yang juga dikenali sebagai glottis. Pita suara mempunyai dua keping otot
dan tisu penyambung
6
yang terbentang antara antara satu sama lain di bahagian tenggkorak. Pita suara
melekat pada tulang-tulang aritenoid. Keadaan glotis atau pita suara yang berbeza
akan menghasilkan bunyi yang berbeza, sama ada bunyi itu bersuara atau tidak
bersuara
3) Farings
Farings terletak atas daripada larings. Farinks berbentuk seperti tiub yang kemudian
bercabang kepada dua yang mengarah ke rongga oral (mulut) dan satu lagi
mengarah ke rongga nasal (hidung). Farings bertindak sebagai bekas untuk
menampung udara yang mampu menghasilkan getaran berdasarkan getaran yang
berlaku di pita suara. Getaran bersambung dari golia dan terus-menerus hingga ke
bahagian atas farings.
4) Rongga Oral (Mulut)

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 9

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Rongga ini merupakan bahagian/ organ terpenting kerana ia boleh dipelbagaikan

bentuknya untuk menghasilkan bunyi yang pelbagai.Rongga oral/mulut dibumbungi
oleh lelangit. Lelangit di bahagian hadapan bertulang keras dan melekat serta tidak
boleh bergerak. Ianya dikenali sebagai lelangit keras. Manakala di bahagian
belakang dikenali sebagai lelangit lembut. Lelangit lembut boleh digerakkan dan
ianya berfungsi untuk menyekat udara dari keluar melalui rongga hidung. Fungsi
lelangit dalam pengujuran adalah pelindung (foil) kepada lidah dalam pergerakan
artikulasi. Anak tekak juga terletak dalam rongga oral/mulut. Anak tekak ialah daging
lembut yang terletak di hujung lelangit lembut dan peranannya perlu diasingkan
daripada lelangit lembut.
Organ yang paling penting yang terdapat dalam rongga oral/mulut ialah lidah.
Munurut Nor Hashimah Jalaluddin (1998),lidah boleh dibahagikan kepada tiga
bahagian besar berdasarkan hubungannya dengan bahagian lelangit, iaitu ( ketika
kedudukan lidah ditempat asal):
i. Daun lidah (Blade)-bahagian yang bertentangan dengan gigI-gusi.
ii. Depan lidah (Front)-bahagian yang bertentangan dengan lelangit keras.
iii. Belakang lidah (Back)-bahagian yang bertentangan dengan lelangit lembut.

5) Rongga Nasal (Hidung)

Rongga nasal/hidung merupakan organ yang menghasilkan bunyi-bunyi nasal atau
sengau. Apabila pita suara bergetar, velum diturunkan supaya farings, rongga
hidung dan mulut dapat berhubung antara satu sama lain. Udara yang bergetar akan
menghasilkan bunyi-bunyi nasal/sengau. Bungi sengau akan terhasil apabila pada
waktu yang sama udara yang hendak keluar dari rongga mulut tersekat, maka udara
yang hendak keluar, akan keluar melalui rongga hidung,

1.4.2 Organ/Alat/Saluran Sebutan

a) Pita Suara

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 10

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Mengandungi glotis yang akan berkeadaan terbuka atau tertutup untuk

menghasilkan bunyi-bunyi bersuara atau tidak bersuara

b) Anak Tekak (Uvulum)

Sekeping otot yang terdapat di bahagian hujung lelangit lembut. Biasanya belakang
lidah akan berinteraksi dengannya untuk menghasilkan bunyi-bunyi uvular.

c) Lelangit lembut. (Velum)

Organ yang lembut dan boleh mengawal udara untuk sama ada keluar melalui mulut
atau hidung. Bahagian ini boleh disentuh oleh lidah,khususnya lidah bahagian
belakang.

d) Lelangit keras (Palatum)

Merupakan bahagian atas rongga mulut. Jika dirasa dengan lidah, ia berkeadan
licin. Selalunya bahagian tengah lidah akan berinteraksi dengannya untuk
menghasilkan bunyi [c] dan [j].

e) Gusi-lelangit keras. (Alveopalatum)

Merupakan batas gusi yang terletak di antara gusi dan lelangit keras.

f) Gusi. ( Alveolum)
Merupakan bahagian isi di mana terdapatnya gigi. Bahagian hujung dan daun lidah
sering berinteraksi dengannya untuk menghasilkan bunyi-bunyi seperti [t] dan [n].

g) Lidah.
Merupakan organ yang paling aktif dan boleh bergerak ke beberapa daerah dan
8
membentuk pelbagai bentuk. Ia boleh dibahagikan kepada lima bahagian iaitu,
hujung lidah,
daun lidah, depan lidah, belakang lidah, dan akar lidah. ( Nor’Aini Ismail : 2005).
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 11
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

h) Gigi. (Dental)
Ianya turut membantu dalam penghasilan bunyi. Walaupun gigi atas dan bawah
sahaja yang kelihatan dan sering disebut sebagai organ yang berperanan dalam
penghasilan bunyi tetapi sebenarnya gigi depan dan belakang juga begitu.
i) Bibir. (Labia)
Ianya boleh dirapatkan untuk menghasilkan bunyi-bunyi seperti [p] dan [b] atau
dirapatkan ke gigi hadapan untuk menghasilkan bunyi [f] dan [v] atau boleh juga
dibundarkan dan dileperkan untuk menghasilkan vokal.

Manfaat Mempelajari Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu dalam

Konteks Pengajaran dan Pembelajaran di Sekolah

1.0 Pendahuluan
Bunyi bahasa dikaji dalam bidang fonetik dan mempunyai sistem atau pertuturan yang
dikaji pula dalam bidang fonologi. Apakah yang dimaksudkan dengan bunyi? Menurut
Abdul Hamid Mahmood dan Nurfarah Lo Abdullah (2013), bunyi ialah kesan yang
didengar oleh telinga yang berlaku apabila udara dari paru-paru keluar melalui pita
suara ke rongga tekak, kemudian terus keluar ke rongga mulut atau rongga hidung.

Bidang fonetik yang mengkaji bunyi bahasa dapat dipecahkan kepada tiga iaitu
artikulatori, auditori, dan akustik. Cabang fonetik adalah mengkaji bagaimana bunyi
bahasa terhasil, bagaimana bunyi diklasifikasikan serta bagaimana setiap bunyi yang
dikeluarkan berbeza. Bertil Malmberg pada tahun 1968 mendefinisikan fonetik
sebagai pengkajian bunyi-bunyi bahasa. Tambahanya lagi, fonetik menekankan
pelahiran bahasa dan bukan kepada kandungannya. Dengan kata lain, unit-unit yang
digunakan dalam bahasa pertuturan ialah bunyi-bunyi dan kumpulan-kumpulan
bunyi yang boleh dibezakan oleh telinga manusia tanpa ragu-ragu.
Fonologi pula ialah kajian sistem bunyi bahasa. Kajian fonologi dapat
dibahagikan kepada enam tujuan iaitu untuk melihat kemestaan bahasa, pemenggalan
bunyi bahasa, pola dan kelas bunyi bahasa, variasi bunyi, proses fonologi, dan
perubahan bunyi. Abdullah Hassan mendefinisikan fonologi adalah bidang yang
mengkaji bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa itu.

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 12

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Terdapat beberapa perbezaan antara fonologi dan fonetik. Antaranya ialah,

fonetik mengkaji subdisiplin linguistik kajian tentang bunyi sebagai fenomena dalam
dunia fizikal, fisiologi, anatomi, neurologi dan psikologi manusia yang
menghasilkannya. Sebaliknya, fonologi pula merupakan subdisiplin linguistik yang
mengkaji bahasa iaitu tentang fungsi perlakuan dan organisasi bunyi sebagai item
linguistik. Selain itu, fonetik juga merupakan kajian tentang sifat-sifat semulajadi,
produksi dan persepsi bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan. Namun, berbeza pula
dengan fonologi di mana fonologi merupakan kajian ssitem bunyi sesuatu bahasa dan
sifat-sifat semulajadi sistem-sistem tersebut secara umum.

2.0 Manfaat Mempelajari Fonetik dan Fonologi

Melalui fonetik dan fonologi bahasa Melayu, pelbagai manfaat diperolehi dalam
konteks pengajaran dan pembelajaran di sekolah. Antaranya adalah untuk memberi
pengetahuan tentang ilmu fonetik dan fonologi bahasa Melayu untuk diaplikasikan
secara praktik. Hal ini kerana, ilmu fonetik dan fonologi merupakan asas kepada
pembentukan bahasa baku. Oleh itu, pembentukan kata serta makna adalah lebih
cenderung ke arah kefahaman yang tinggi dalam pengajaran dan pembelajaran
kerana tiada unsur-unsur campuran bahasa rojak dan slanga yang kadang-kadang
sukar untuk difahami. Dengan itu, ilmu fonetik dan fonologi yang dipelajari perlu
dipraktikkan untuk melatih diri dalam berbahasa Melayu yang betul.

Selain itu, mempelajari fonetik dan fonologi juga dapat membantu kita untuk
mengetahui dan memahami tentang bunyi bahasa dan bukan bunyi bahasa. Dalam
kehidupan, manusia menghisap udara setiap hari. Menurut Indirawati Zahid dan
Mardian Shah Omar (2006), udara merupakan sumber tenaga utama dalam
penghasilan bunyi bahasa. Hal ini penting dalam pengajaran dan pembelajaran di
sekolah apabila seseorang guru membincangkan tentang fungsi serta bunyi-bunyi yang
terhasil dan tidak terhasil melalui organ badan manusia. Sebagai contoh, bunyi bahasa
yang terhasil daripada penghasilan konsonan, vokal dan diftong. Dalam penghasilan
vokal, pelbagai bentuk bunyi bahasa yang terhasil seperti vokal depan luas, vokal
depan sempit, vokal depan separuh sempit, vokal depan luas. Selain itu, terdapat juga
vokal tengah, vokal belakang sempit, dan vokal belakang separuh sempit. Dengan
mempelajari fonetik dan fonologi juga, kita dapat mengenalpasti konsonan asli dalam
bahasa Melayu. Dengan itu, mudahlah bagi kita untuk mengenalpasti bunyi bahasa
apabila sesuatu sebutan keluar daripada sebutan kita. Melaluinya, pengenalan yang
lebih mendalam kepada alat-alat artikulasi dalam penghasilan bunyi bahasa dan
bukan bunyi bahasa. Sebagai contoh, vokal depan sempit (tinggi) [i] menghasilkan
bunyi bahasa seperti:
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 13
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Awal perkataan Tengah perkataan Akhir perkataan

[ikan] [tiba] [tali]
[ijab] [kilaŋ] [bəli]
[insan] [kita] [padi]

Mengenal pasti perbezaan bunyi bukan bahasa seperti ketawa, menepuk tangan dan
berdehem adalah sebahagian daripada manfaat mempelajari fonetik dan fonologi.
Sekiranya pembelajaran berlangsung, pelajar dapat membezakan apa itu bunyi
bahasa dan bunyi bukan bahasa. Hal ini kerana, bunyi bahasa dalam pengajaran
fonetik dan fonologi adalah bunyi yang terhasil daripada sekatan alat-alat artikulasi
yang menerbitkan perkataan dan mempunyai makna serta dapat difahami.
Sebaliknya, bunyi berdehem atau ketawa bukanlah sebahagian daripada bunyi bahasa
kerana ianya tidak menerbitkan apa-apa makna atau perkataan.

Menurut Raja Mukhtaruddin Raja Mohd. Dain (1965), manfaat utama

seseorang pelajar mempelajari ilmu fonetik dan fonologi adalah dapat mengatasi
masalah yang berkaitan dengan sebutan terutamanya pelajar bahasa kedua.
Penyelesaian masalah ini dapat dilakukan dengan meneliti secara fonetik variasi-
variasi sebutan dialek-dialek satu-satu bahasa itu. Seperti yang diketahui, setiap
pelajar yang mempelajari satu-satu bahasa kedua pasti akan menghadapi masalah dan
kesukaran kerana tidak ada dua bahasa yang sama. Malah dalam satu bahasa pun
terdapat variasi-variasi dan kelainan-kelainan yang diistilahkan sebagai dialek-dialek
tertentu untuk menguasai bahasa sendiri sepenuhnya sebagai satu mata pelajaran di
sekolah-sekolah. Fonetik dan fonologi bermanfaat dalam penggunaan bahasa.
Contohnya:
/#Dia memberi saya sebulan gaji#/

Ayat ini akan sukar disebut oleh pelajar-pelajar Cina yang menuturkan bahasa Cina
sebagai bahasa pertama apabila mereka mempelajari bahasa Melayu sebagai bahasa.
Pelajar-pelajar Cina itu akan menyebutnya seperti:
[dia mǝmbǝli sajǝ sǝbulan gaǰi]

Tedapat dua bunyi bahasa yang digantikannya iaitu [r] ke [l] dan [j] ke [ǰ]. Kedua-dua
bunyi [r] dan [ǰ] tidak terdapat dalam bahasa Cina. Oleh yang demikian kedua-dua
bunyi ini digantikan oleh mereka dengan bunyi yang paling dekat yang terdapat dalam
bahasa mereka. Oleh hal yang demikian, dengan mempelajari fonetik dan fonologi,
semua ini boleh dibantu dengan bahan-bahan yang dianalisi secara fonetik dan oleh

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 14

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

guru-guru yang tahu ilmu fonetik. Latihan-latihan yang mencukupi perlu diberi dan
bahan-bahan ini boleh disediakan dan dari analisaan fonetik. Melaluinya, pelajar sama
ada pelajar bukan bahasa kedua atau pelajar bahasa pertama dapat mempelajari
bagaimana cara-cara untuk meggerakkan alat-alat sebutan atau artikulasi mereka
dengan betul. Misalnya pelajar Cina yang tidak dapat mengeluarkan bunyi [r] dalam
bahasa Melayu, dengan bantuan guru, mereka dapat serta boleh mempelajari cara-
cara bagaimana hendak menggerakkan alat-alat sebutan mereka untuk mengeluarkan
bunyi [r] itu. Hal ini juga sama seperti pelajar yang mempelajari sebutan standard
seperti pelajar-pelajar Terengganu yang dengan mempelajari fonetik dan fonologi,
mereka dapat membunyikan bunyi bahasa dengan betul. Sebagai contoh,

[dia mǝmbǝri sayǝ sǝbulaŋ gaji]

Disebabkan dialek tidak lekang dari sebutan, maka sebutan [n] akan menjadi [ŋ].
Namun, dengan mempelajari ilmu fonetik dan fonologi, sebutan standard mereka
dapat diubah dengan sebutan yang betul. Apabila pengetahuan telah bertambah
tentang ilmu fonetik dan fonologi tentunya membolehkan seseorang pendidik
mengenali pelbagai variasi bahasa yang dituturkan oleh murid, dan keadaan ini
membolehkan seorang pendidik membetulkan kesilapan dengan tepat dan berkesan
serta dapat membimbing murid supaya mahir membunyikan dan menyebut
sesuatu dengan betul.

Mempelajari fonetik dan fonologi juga boleh membantu dari huraiannya

tentang setiap bunyi bahasa yang diperhatikannya dalam pertuturan yang
dianalisanya itu. Seseorang pelajar bahasa kedua, penggunaan antara bunyi [k] dan
[Ɂ] dalam bahasa Melayu mungkin merupakan satu masalah. Mereka seharusnya
mengetahui tempat [k] digunakan dan tempat [Ɂ] digunakan dalam pertuturan yang
bersambung-sambung. Oleh hal yang demikian, fonetik, di samping dapat
membezakan antara dua bunyi itu dari segi bentuk dan kualiti akustiknya, akan dapat
menentukan tempat penggunaannya yang wajar, iaitu [Ɂ] pada asasnya merupakan
penutup sukukata dalam KVK. Tambahan lagi, fonetik juga boleh menentukan
kecualiannya iaitu sekiranya terdapat kata pinjaman /cek/, maka [k] sebagai penutup
sukukata itu dikekalkan dalam penyebutan bahasa Melayu.

Selain itu, mempelajari fonetik dan fonologi juga boleh membantu pelajar
menggunakan secara tepat sifat-sifat bunyi seperti panjang-pendek, tekanan dan
tinggi-rendah suara dalam bahasa yang dipelajari. Fonetik dan fonologi dikatakan
boleh membantu kerana dalam bidang tersebut terdapat teori-teori mengenai sifat-
sifat bunyibahasa. Dalam bahasa melayu, penyelidikan mengenai perkara-perkara ini
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 15
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

belum lagi dilaksanakan dengan meluasnya kerana penggunaan fonetik dan fonologi
secara berkesan dalam bidang pengajaran bahasa belum dilaksanakan lagi. Namun
demikian, pengetahuan fonetik dan fonologi daripada guru yang mengajar bahasa
boleh sedikit sebanyak membantu.

Dalam bahasa Melayu, panjang-pendek dan tekanan tidak berfungsi selari

seperti dalam bahasa Inggeris. Bagi pelajar-pelajar bahasa Melayu, kedua-dua sifat
bunyi ini dipelajari sebagai gaya dalam bahasa Melayu sahaja. Perbezaan-perbezaan
dari segi dua sifat bunyi ini juga boleh ditinjau dari segi variasi-variasi di dalam dialek-
dialek ataupun variasi-variasi di antara dialek atau dialek-dialek dengan bahasa
melayu standard. Variasi-variasi dari segi panjang-pendek dan tekanan menurut
dialek ini boleh dikaji dan diteliti dan hasilnya amat berguna untuk pengajaran dan
pembelajaran bahasa.

Di samping itu, pembelajaran fonetik dan fonologi turut memberi manfaat

dalam pembelajaran bahasa kanak-kanak. Hal ini kerana penggunaan kaedah fonetik
dapat membantu kanak-kanak membunyikan suku kata dan menggabungkan bunyi-
bunyi bahasa menjadi perkataan. Aktiviti bermain dengan abjad, suku kata dan
perkataan menggunakan kaedah fonetik sangat sesuai dengan kanak-kanak yang baru
mula belajar membaca. Kaedah fonetik membolehkan kanak-kanak membina
perkataan daripada bunyi-bunyi bahasa. Contohnya, bunyi vokal /e/ dapat dibunyikan
oleh kanak-kanak dengan betul sama ada ianya [a] ataupun [ǝ]. Contoh lain adalah
perkataan yang mempunyai sama ejaannya tetapi berlainan maksud dan sebutan.
Dengan mempelajari fonetik dan fonologi ini membolehkan kanak-kanak ataupun
pelajar menyebutnya dengan betul seperti perkataan /perang/. Apabila
ditranskripsikan, perkataan ini boleh membawa kepada dua maksud sama ada [pɘraŋ]
atau [paraŋ].

3.0 Kesimpulan
Mempelajari fonetik dan fonologi dapat menyediakan bahan-bahan yang sesuai untuk
dijadikan latihan-latihan. Pembelajaran bahasa, terutamanya bahasa kedua,
memerlukan banyak sekali latihan. Latihan perlu untuk kefasihan kerana seseorang
itu dikatakan telah menguasai satu-satu bahasa kedua itu hanya apabila ia telah betul-
betul fasih iaitu tanpa memikirkan detail-detail sebutannya, dia telah tetap bercakap
dan bertutur dangan cepat dan tepat dan dapat difahami oleh pendengar dengan
mudah.

Menurut Raja Mukhtaruddin Raja Mohd. Dain (1965), Leonard Bloomfield

menyatakan dalam hubangan pengajaran bahasa kedua, “practice until it becomes a
| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 16
 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

second nature”. Inilah yang boleh dilakukan oleh para pelajar bahasa dengan bantuan
fonetik dan fonologi secara langsung atau tidak langsung. Di sinilah terletaknya
penggunaan dan manfaat fonetik dan fonologi yang paling besar.
Posted by Nurza Razali at 9:16 pm
4.0 Kesimpulan

Gumperz (1971), menyatakan bahawa apa yang dituturkan itu ialah bahan
percakapan yang merupakan buah fikiran atau idea atau huraian sesuatu situasi atau
perlakuan sosial yang diceritakan. Pendengar memahami perkara yang dilafazkan
berdasarkan strukturnya yang teratur itu. Pendengar akan memilih beberapa ciri
tertentu daripada percakapan itu serta menghubungkannya dengan makna tertentu
daripada percakapan itu serta menghubungkannya dengan makna dan situasi umum
bagi bahasa itu.

Konklusinya, bahasa terdiri daripada makna sistematik yang dikomunikasikan melalui

penggunaan bunyi-bunyi atau tanda-tanda konvensional. Bahasa terdiri daripada
ujaran perkataan daripada mulut atau teks yang bertulis.
Bahasa yang dihasilkan melalui alat atrikulasi mausia disebut pertuturan atau ujaran
iaitu satu sistem bunyi yang teratur atau percantuman bunyi yang hadir secara
berturutan dan berulang-ulang. Dalam menghasilkan bunyi samada vokal mahupun
konsonan terdapat tiga alat yang memainkan peranan penting iaitu alat dalaman
tubuh, alat artikulasi dan daerah artikulasi. Bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh manusia
pula terdiri dari bunyi bahasa dan bunyi bukan bahasa.

Terdapat dua jenis bunyi bahasa iaitu bunyi vokal yang merupakan bunyi yang
dihasilkan tanpa berlaku sebarang sekatan terhadap udara dan bunyi konsonan pula
sebaliknya. Oleh yang demikian, untuk mengenalpasti cara sesuatu bunyi itu
dibunyikan , pengetahuan tentang alat dan daerah artikulasi sangat penting kerana
kesemua bunyi adalah dihasilkan dengan penglibatan secara langsung daerah dan
alat-alat artikulasi yang tertentu.

Bahasa melibatkan proses kognitif dalam menghasilkan dan memahami bunyi dan
sistem tanda linguistik. Bahasa sebagai alat komunikasi boleh berlaku dalam dua cara
iaitu secara lisan dan tulisan. Komunikasi dua hala melibatkan penutur dan pendengar
yang memerlukan kemahiran berbahasa.
Penutur harus boleh bercakap dengan jelas melalui sebutan yang betul, kemas,
teratur dan berupaya untuk menggunakan jeda, tekanan dan gaya yang tepat.
Pendengar pula harus mendiskriminasikan bunyi-bunyi ujaran, mendengar dengan
teliti, memahami dan mentafsirkan percakapan yang didengar dan seterusnya

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 17

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

bertindak balas terhadap apa yang didengainya itu. Bahasa sebagai alat komunikasi
juga melibatkan jarak tempat dan jarak masa.
Dalam bahasa Melayu secara amnya, mempunyai keunikan yang tersendiri apabila
menyentuh berhubung dengan konsep fonologi kerana melalui pemahaman kita
terhadap fonologi bahasa secara tidak langsung ia turut dapat memperbaiki dan
menggunakan bahasa Melayu yang betul dengan sebutan, bunyi, ujaran dan
keperluannya mengikut kesesuaian masa dan tempat serta tujuan maklumat yang
ingin disampaikan melalui penggunaan bahasa Melayu itu sendiri.
5.0 Rujukan.
Abdul Hamid Mahmood(2007). Linguistik Fonetik & Fonologi Bahasa
Melayu, Kuala Lumpur: Aslita Sdn.Bhd.
Abdul Hamid Mahmood (2012:24). Modul BML 3043: Fonetik dan Fonologi Bahasa
Melayu, Tanjung Malim, UPSI.
Abdullah Hassan, (1980). Lingustik Am Untuk Guru Bahasa Malaysia, Petaling
Jaya : Fajar Bakti

Arbak Othman,(1984). Tatabahasa bahasa Malaysia, Kuala Lumpur : Penerbitan

Sarjana (M) Sdn. Bhd.

Indirawati Zahid dan Mardian Shah Omar, (2006). Fonetik dan Fonologi. Batu
Caves: PTS Publications
Nik Safiah Karim et. al (2006) Tatabahasa Dewan Edisi Baharu, Kuala Lumpur :
Dewan Pustaka.

Siti Hajar Abdul Aziz,(2006). Siri Pendidikan Guru, Bahasa Melayu 1, Oxford Fajar
Sdn. Bhd.

Asmah Hj Omar, “ Bahasa dan Pemikiran Bahasa Melayu”, (1986); Kuala Lumpur:
Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Dewan, edisi keempat, (2007 ); Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka..

Raminah Hj. Sabran dan Rahim Syam, “ Kajian Bahasa”, 1986 ; Petaling Jaya: Fajar
Bakti.

Abdullah Bin Hassan (1982). Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia: Fajar
Bakti Sdn
Bhd, Kuala Lumpur.
Arbak Othman Dan Ahmad Mahmood Musanid (2000). Linguistik Am. Kuala Lumpur:
Penerbitan Sarjana.

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 18

 HBML1203 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU.

Prof. Dr. Abdul Hamid Mahmood. ( 2000 ). Fonetik Dan Fonologi Bahasa
Melayu,Kuala Lumpur: Affluent Master Sdn. Bhd.

| Mohd Roshdi bin Abd Aziz / 661207025925001 19