‘Ó\T>∑T˝À ‘=* kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\T ‘Ó\+>±D qT+&ç ñ<䓤$+∫q$

1) ‘=* ‘Ó\T>∑T X¯‘·ø£+ eècÕ~Û|ü X¯‘·ø£+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq

2) ‘=* ‘Ó\T>∑T ~«|ü<ä ø±e´+ ãdüe|ü⁄sêD+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq
3) ‘=* ‘Ó\T>∑T ñ<ëVü≤s¡D ø±e´+ ãdüy√<ëVü≤s¡D+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq
4) ‘=* ‘Ó\T>∑T \ø£åD Á>∑+<∏ä+ ø£$»HêÁX¯j·T+ eT*¢j·Tπs#·q
5) ‘=* ‘Ó\T>∑T ~«|ü<äsêe÷j·TD+ s¡+>∑Hê<∏äsêe÷j·TD+ >√qãT<ëΔ¬s&ç¶
6) ‘=* ‘Ó\T>∑T #·+|üPsêe÷j·TD+ uÛ≤düÿs¡sêe÷j·TD+ VüQfi¯øÏÿuÛ≤düÿs¡T&ÉT
7) ‘=* ‘Ó\T>∑T <ä+&Éø£+ uÛÀ–˙<ä+&Éø£+ ãyÓTàs¡b˛‘·q
8) ‘=* ‘Ó\T>∑T dü+ø£\q ø±e´+ düø£\˙‹ düeTà‘·eTT eT&çøÏdæ+>∑q
9) ‘=* ‘Ó\T>∑T j·Tø£å>±q+ düTÁ^e $»j·T+ ø£+<äT≈£L] s¡TÁ<ä<˚e⁄&ÉT
10) ‘=* n#·Ã‘Ó\T>∑Tø±e´+ j·Tj·÷‹#·]Á‘· bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑qï
11) ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëø±e´+ dæ+Vü‰düq<ë«Á‹+•ø£ ø=s¡$ >√|üsêE
12) ‘=* ‘Ó\T>∑T |ü⁄sêD+ e÷s¡ÿ+&˚j·T|ü⁄sêD+ e÷s¡q
13) ‘=* ‘Ó\T>∑T e#·Hê\T dæ+Vü≤–] qs¡Vü≤]e#·qeTT\T ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
14) ‘=* ‘Ó\T>∑T #ê]Á‘·ø£ Á>∑+<∏ä+ Á|ü‘ê|üs¡TÁ<ä#·]Á‘·eTT @ø±ÁeTHê<∏äT&ÉT
15) ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£+<ä+ ≈£î]ø±´\ XÊdüq+ (ø£Ø+q>∑sY) õqe\¢uÛÑT&ÉT
16) ‘=* ‘Ó\T>∑T <ä«´]ú ø±e´+ sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+ y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$
17) ‘=* ‘Ó\T>∑T Á‘·´]ú ø±e´+ m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹ j·÷<äe sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+
18) ‘=* ‘Ó\T>∑T ∫Á‘· ø±e´+ <äX¯s¡<∏ä sê»q+<äq #·]Á‘· eTiÏ+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡T´\T
19) ‘=* ‘Ó\T>∑T ne<Ûëq+, ne<Ûëì Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì ÄkÕúq+˝À ø=*#Ó\eT eT*¢Hê<∏ädü÷]
20) ‘=* ‘Ó\T>∑T >∑»˝Ÿ >±*uŸ^‘ê\T <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
21) ‘=* ‘Ó\T>∑T d”dü|ü<ä´ X¯‘·ø£+ #ÓqïeT\T¢ d”düeTT bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq
22) ‘=* >±<∏ëdü+ø£\q ø±e´+ >±<∏ëdü|üÔX¯‹ Vü‰\T&ÉT
 ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+
|ü]#·jT· B|æø£
düeTq«j·T+ ` dü+bÕ<ä≈‘
£ «· +
l düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, &Üø£ºsY m+. s¡e÷<˚$, ñ|üHê´dü≈£îsê\T,
ø√Ä]¶H≥˚ sY, ‘Ó\T>∑T bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\T, ‘Ó\+>±D. sêh $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤ dü+düú, ‘Ó\+>±D.

e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T
l <˚X¯|ü‹ lìyêdt, &܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶,
ø£$, >±j·T≈£î&ÉT, n<Û´ä ≈£îå \T,
eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+ Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT,
n~Ûø±], ‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D.
&܈ˆ ¬ø.$. s¡eTD≤#ê],
]f…ÆsY¶ ◊.@.mdt. n~Ûø±],
‘Ó\+>±D sêh Á|üuTÑÛ ‘·« dü\Vü‰<ës¡T,
‘Ó\+>±D.

Á|ü#·Ts¡D eT]j·TT dü\Vü‰<ës¡T\T

l õ. øÏwüHé, ◊.m.mdt., leT‹ _. X‚wüß≈£îe÷], l mdt. yÓ+ø£fÒX¯«s¡X¯s¡à,
ø£MTwüqsY   dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T,
bÕsƒX¡ Ê\ $<ë´XÊK, sêh $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤ dü+düú, bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ £ eTTÁ<äD≤\j·T+,
‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D.

Á|ü#T· s¡D
sêh $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq •ø£åD≤ dü+düú,
‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<äT.
i
 dü+<˚X¯+

‘Ó\+>±D˝À |ü]&ÛÉ$*¢q ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘·´ yÓ’uÛÑyêìï #ê{Ï#ÓbÕŒ\H˚

ÄX¯j·T+‘√ ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+ ªÁ|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\μqT Á|ü‹cÕ˜‘·àø£+>±
ìs¡«Væ≤k˛Ô+~. á eTVü‰düuÛÑ\T ‘Ó\T>∑TuÛ≤cÕ yÓ\T>∑T\qT Á|ü|ü+#êìøÏ
|ü+#·T‘êsTT. ‘Ó\+>±D U≤´‹ì <äX¯~X¯˝≤ #ê≥T‘êsTT. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü kÕVæ≤‘·´,
dü+düÿ è‘·T\qT eTÚ*ø£+>± |ü]#·j·T+ #˚ùd ∫s¡T Á|üj·T‘·ï+ á |ü⁄düÔø£+.
Ç~ ˇø£ |ü]#·j·TB|æø£. ‘Ó\T>∑T HÓ\\T, dü+e‘·‡sê\T ≈£L&Ü ‘Ó*j·Tì dæú‹˝ÀøÏ
C≤s¡T≈£î+≥Tqï ø=‘·Ô ‘·sêìøÏ á |ü⁄düÔø£+ ‘·eT eT÷˝≤\qT ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
Ç‘·s¡ yê´yÓ÷Vü‰\ yÓ\T¢e˝À kı+‘· ndæÔ‘·«+ ø√˝ÀŒ≈£L&É<äH˚ düŒ èVü≤qT
ø£*–düTÔ+~. Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\ \øå±´ìøÏ dü÷ø£Î s¡÷|üy˚T á |ü⁄düÔø£+.
|ü⁄düÔø±ìï s¡÷bı+~+∫q sêh $<ë´ |ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤ dü+düú≈£î, $wüj·÷\qT
bı+<äT|üs¡∫q düuÛÑT´\≈£î n_Ûq+<äq\T.
>öˆˆ l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚KsYsêe⁄
eTTK´eT+Á‹es¡T´\T, ‘Ó\+>±D sêh+.
ii
 dü+<˚X¯+

‘Ó\+>±D sêÁcÕº$sꓤe+ ‘·sê«‘· ‘=*kÕ]>± Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\qT

ìs¡«Væ≤+#·Tø√e&É+ eTq+<ä]ø° >∑s¡«ø±s¡D+. á dü+<äs¡“¤+>± ñuÛÑj·T ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\
Á|ü»\≈£î, <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ ñqï ‘Ó\T>∑T yês¡+<ä]ø° Vü≤è<äj·T|üPs¡«ø£ X¯óuÛ≤ø±+ø£å\T. á
ªÁ|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\μqT |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì ‘Ó\+>±D #·]Á‘·, dü+düÿè‹, uÛ≤wü,
kÕVæ≤‘ê´\ yÓ’uÛÑyêìï n+<ä]ø° ‘Ó*ù|$<Ûä+>± Á|üuÛÑT‘·«+ |üøå±q $<ë´XÊK qT+&ç á
|ü]#·j·TB|æø£qT yÓ\Te]+#·&É+ Äq+<ä<ëj·Tø£+. á |ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï
yês¡+<ä]˙ eTqdü÷Œ¤]Ô>± n_Ûq+~düTÔHêïqT.

>öˆˆ l ø£&çj·T+ lVü≤]

ñ|üeTTK´eT+Á‹, $<ë´XÊU≤e÷‘·T´\T,
‘Ó\+>±D sêh+.

iii
 dü+<˚X¯+

‘Ó\+>±D sêh+˝À Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\qT

‘=*kÕ]>± ìs¡«Væ≤düTÔqï X¯óuÛÑdü+<äs¡“¤+˝À
ÄVüA‘·T\+<ä]øÏ ‘Ó\+>±D #·]Á‘·, uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´+,
dü+düÿè‹ yÓTT<ä\>∑T $esê\qT eTÚ*ø£+>±
‘Ó*j·TCÒj·÷\ì s¡÷bı+~+∫q ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+
|ü]#·j·TB|æø£ n+<ä]ø° ne>±Vü≤q ø£*ŒdüTÔ+<äì
Ä•düTÔHêïqT. Bì s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqï ãè+<ä
düuÛÑT´\+<ä]ø° n_Ûq+<äq\T.

leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´, ◊.m.mdt.,

ôdŒwü˝Ÿ N|òt ôdÁø£≥Ø,
$<ë´XÊK, ‘Ó\+>±D sêh+.
iv
 ‘Ó\T>∑T $ø±düy˚T \ø£å´+..

‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ n‘·´+‘· Á|ü‹cÕ˜‘·àø£+>± ªÁ|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\μqT

ìs¡«Væ≤+#ê\ì dü+ø£*Œ+∫+~. á eTVü‰düuÛÑ\ <ë«sê ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘·´
$ø±dü+˝À ‘Ó\+>±D b˛wæ+∫q eTVü≤√qï‘· bÕÁ‘·qT Á|ü|ü+#êìøÏ #ê{Ï#ÓbÕŒ\ì
uÛ≤$k˛Ô+~. ‘Ó\T>∑T C≤‹ n‘·´+‘· ÁbÕNqyÓTÆ+~, m+‘√ $•wüºyÓTÆ+~. #·]Á‘·˝À mH√ï
Ä≥Tb˛≥¢qT ‘·≥Tºø=ì ì\ã&ç+~. ÁbÕ+‘ê\T>± >∑T]Ô+#·ã&çHê, sêÁcÕº\T>±
Ä$s¡“¤$+∫Hê ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü eTÚ*ø£+>± ˇø£ÿfÒ. ‘Ó\T>∑T yê] nìï e÷+&É*ø±\T
düeTT∫‘· >ös¡e+ bı+~q|ü&˚ ªuÛ≤wüμ ø=‘·Ô kı>∑düT\‘√ $ø£dædüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´
$ø±kÕìøÏ ø£èwæ #˚dæq s¡#·sTT‘·\+<ä]˙ |ü{Ϻ+#·Tø√e&É+ <ë«sê kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·
düeTÁ>∑eTÚ‘·T+~. á dü+<äs¡“¤+>± ‘Ó\+>±D sêh+ >∑T]+∫ dü+øÏå|üÔ $esê\‘√
eTTÁ~+∫q á |ü]#·j·TB|æø£ ‘Ó\T>∑T yês¡+<ä]ø° ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+ >∑T]+∫
ne>±Vü≤q ø£*ŒdüTÔ+<äì Ä•düTÔHêïqT...

&܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶,

n<Û´ä ≈£îå \T, ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT,
eTVü‰düu\ÑÛ ìs¡«Vü≤D dü+|òTü + n<Û´ä ≈£îå \T.
v
 Á|ü»˝À¢ #Ó’‘·q´+ sêyê*. . .

kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMTì Á|üø£{Ï+∫q Hê&˚ ªÁ|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\Tμ ≈£L&Ü

eTq+ »s¡T|ü⁄ø√yê\ì >ös¡e eTTK´eT+Á‹>±s¡T #ÓbÕŒs¡T. ‘Ó\+>±D˝À
»]–q ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü, kÕVæ≤‘ê´_Ûeè~Δì ˝Àø±ìøÏ #ê{Ï#Ó|üŒ&Éy˚T Á|ü|ü+#·
‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\ \ø£å´+. <˚X¯ $<˚XÊ˝À¢ ñqïyê]øÏ ‘Ó\+>±D uÛ≤wü,
kÕVæ≤‘·´yÓ’uÛÑe+ ‘Ó*j·÷*. eTq qT&çø±s¡+˝Àì kÂ+<äs¡´+ ≈£L&Ü
‘Ó*j·÷*. Á|ü»˝À¢ kÕ+düÿ è‹ø£ #Ó’‘·q´+ sêyê*. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü
|ü]yê´|æÔøÏ n+<äs¡+ Á|üj·T‹ï+#ê*. Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\ <ë«sê
Ç|üŒ{Ïø±\|ü⁄ j·TTe‘· ª‘Ó\T>∑Tμ >=|üŒ<äq+ s¡T∫ #·÷kÕÔs¡T. Ç+<äTø√dü+
s¡÷bı+~+∫q ∫s¡T |ü⁄düÔø£y˚T á ª‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+μ |ü]#·j·TB|æø£.
Ç~ ‘Ó\+>±D≈£î dü+ã+~Û+∫q #·]Á‘·, dü+düÿè‹, uÛ≤wü, kÕVæ≤‘ê´\
eTÚ*ø£ $X‚cÕ\qT bÕsƒ¡≈£î\≈£î |ü]#·j·T+ #˚düTÔ+<äì uÛ≤$düTÔHêïqT.

&܈ˆ ¬ø.$. s¡eTD≤#ê],

]f…sÆ ¶Y ◊.@.mdt. n~Ûø±],
‘Ó\+>±D sêh Á|üuTÑÛ ‘·« dü\Vü‰<ës¡T,
eTVü‰düu\ÑÛ ìs¡«Vü≤D dü+|òTü + düuTÑÛ ´\T

vi
 ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü|ü≥¢ kÕ«_Ûe÷q <äèø£Œ<∏ëìï ø£*Œ+#·&É+...

‘Ó\+>±D #·]Á‘·˝À Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\T ˇø£ ñ»®«\ |òüT≥º+. Á|ü»\≈£î ‘·eT uÛ≤wü ndæÔ‘ê«\|ü≥¢
kÕ«_Ûe÷q <äèø£Œ<∏ëìï ø£*–+#·&É+ Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\ \øå±´\˝À yÓTT<ä{Ï~. Ä<ÛäTìø£ nedüsê\≈£î ‘·–q
$<Ûä+>± ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ e´eVü‰sêìï n_Ûeè~Δ|üs¡#·&É+ ¬s+&Ée \ø£å´+. uÛ≤wü πøe\+ uÛ≤e $ìeTj·T kÕ<Ûäq+ nH˚~
ÁbÕ<∏ä$Tø£ uÛ≤eq. uÛ≤wü |ü]~Û #ê˝≤ $düÔ è‘·yÓTÆq~. eTq uÛÖ‹ø£ yê‘êes¡D+, #·]Á‘·, Ä]úø£, sê»ø°j·T, kÕe÷õø£
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T, yês¡d‘ü «· +, ñ»®«\ düà è‘·T\T uÛ≤wü˝À ìøÏ|å yÔü TÓ Æ ñ+{≤sTT. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ ˇø£ C≤‹ Ä‘·à Ä C≤‹
uÛ≤wü˝À Á|ü‹_+_düT+Ô ~. ‘Ó\+>±D˝À yÓ\T>=+~q ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü kÕVæ≤‘·´ B|æìÔ »>∑C^®Ò j·Te÷q+ #˚j÷· \H˚ dü+ø£˝≤ŒìøÏ
ø±s¡´s¡÷|üy˚T Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\T. ˇø£yÓ’|ü⁄ ‘Ó\+>±D Á|ü‘˚´ø£‘·qT #ê≥T‘·÷H˚, eTs√yÓ’|ü⁄ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT
<ä]Ù+#˚ $<Û+ä >± ‘Ó\T>∑T eTVü‰düu\ÑÛ T »s¡TbÕ\H˚<˚ Á|üuTÑÛ ‘·« ìs¡j í T· +.
Ç+<äTø√dü+ Á|ü|+ü #·yê´|ü+Ô >±ñqï ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûe÷qT\+<äØï ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î ÄVü‰«ìdüTHÔ êïs¡T. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü
e÷<ÛTä s¡´+, ‘Ó\+>±D qT&çø±s¡+, kı>∑dTü \T, ‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹øÏ dü+ã+~Û+∫q eTÚ*ø£ n+XÊ\T |ü]#·jT· +#˚ùd+<äT≈£î
s¡÷bı+~+∫q á |ü⁄düÔø£+ Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\≈£î ‘·s¡*e∫Ãq, $<˚XÊ\˝À ìedædüTÔqï ‘Ó\T>∑Tyês¡+<ä]ø°
n+<äCj Ò ÷· \ì Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìs¡sí TT+∫+~. nqT≈£îqï<˚ ‘·&eÉ ⁄>± (mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï.) sêh $<ë´ |ü]XÀ<ÛHä ê •ø£Då ≤ dü+düú
á ø±s¡´uÛ≤sêìï ‘·˝‘… T· øÔ √e&ÜìøÏ eTT+<äT≈£îe∫Ã+~. ‘·≈î£ ÿe düeTj·T+˝À M˝…q’ +‘· düeTÁ>∑+>± s¡÷bı+~+#˚+<äT≈£î
Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T.
á |ü⁄düÔø£+ ‘Ó\+>±D bÂs¡T\+<ä]ø° ˇø£ |ü]#·j·TB|æø£. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûe÷qT\≈£î n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq ø±qTø£.
eTVü‰‘êà>±+BÛõ #Ó|æŒq≥T¢ nìï yÓ’|ü⁄\ qT+&ç >±*ì ÄVü‰«ì+#ê*. ø±˙ Ä >±*˝À ˙ ø±fi¯ófl |ü≥Tº ø√˝ÀŒ≈£L&É<äT.
qTe⁄« ‘˚*b˛≈£L&É<Tä . mìï #·~$Hê, mìï #·÷dæHê eTq<Óq’ eTÚ*ø£ uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\qT, ‘·*y¢ s˚ T¡ qT eT]∫b˛e<äT.›
eTq eTTK´eT+Á‹>±s¡T |üd‘æ q· + qT+&˚ |ü<ë´ìï Áù|$T+∫qyês¡T. sê»ø°j÷Ó |üHê´kÕ\≈£î kÕVæ≤‘·´ |ü]eTfi¯+ n~›qyês¡T.
yê] ñ‘·eÔ T n_ÛsT¡ ∫ ø±s¡D+>±H˚ ‘Ó\+>±D uÛ≤cÕkÕVæ≤‘ê´\ ø°]Ô Á|ü|+ü #·yê´|üeÔ Te⁄‘·Tqï~.
á dü+<äs“¡ +¤ >± yê]øÏ, uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·Tqï Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° qeTdüT‡\T.

<ä˚X¯|ü‹ lìyêdt,
Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+.
vii
 á |ü]#·j·TB|æø£ >∑T]+∫ . . .

‘Ó\+>±D sêh+ kÕ~Û+#·Tø√e&É+ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ |òüT≥º+. 2017 &çôd+ãsY 15 qT+&ç &çôd+ãsY
19 es¡≈£î ìs¡«Væ≤+#·ã&˚ ªÁ|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düuÛÑ\Tμ eTs√ #ê]Á‘·ø£ |òTü {≤ºìøÏ ‘Ósr¡ j·TuÀ‘·THêïsTT.
‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\ qT+&˚ ø±ø£ <˚X¯$<˚XÊ\ qT+&ç m+<äs√ á ñ‘·‡yê\≈£î $#˚ÃdüTÔHêïs¡T. á dü+<äs¡“¤+>±
‘Ó\+>±D >=|üŒ<äHêìï ‘Ó*ù| $<Û+ä >± |ü]#·jT· B|æøq£ T s¡÷bı+~+∫ yês¡+<ä]ø° n+~yê«\ì ‘Ó\+>±D
sêh eTTK´eT+Á‹ >öˆˆ l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚KsYsêe⁄ >±s¡T dü+ø£*Œ+#ês¡T. á u≤<Ûä´‘·qT sêh $<ë´
|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤ dü+düú≈£î n|üŒ–+#·&É+ >∑s¡«ø±s¡D+>± uÛ≤$düTÔHêïqT. eTTK´eT+Á‹ >±] dü+ø£˝≤ŒìøÏ
kÕø±s¡ s¡÷|üy˚T á ª‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+μ |ü]#·j·TB|æø£.
dü÷ø£åà+˝À yÓ÷ø£å+ nqï≥T¢ ‘Ó\+>±D Wqï‘ê´ìï dü+øÏå|üÔ+>± Ç+<äT˝À |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+
»]–+~. #·]Á‘·, dü+düÿè‹, uÛ≤wü, kÕVæ≤‘ê´+XÊ\ Ä<Ûës¡+>± $wüj·÷\qT bı+<äT|ü]#ês¡T. #·]Á‘·≈£î
dü+ã+~Û+∫ ‘Ó\+>±D sêh #·]Á‘·, dü+düÿè‹, uÛÖ>√[ø£ dü«s¡÷|ü+, XÊdüHê\T, Á|üeTTKT\T, |üÁ‹ø£\T,
ø√≥\T, yêsêÔ|üÁ‹ø£\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï $esê\THêïsTT. dü+düÿè‹ >∑T]+∫ ‘Ó\+>±D˝À »s¡T|ü⁄≈£îH˚
|ü+&ÉT>∑\T, C≤‘·s¡\T, ø£fi¯\T, Ä≥\T, e+≥\T e+{Ï$ ñHêïsTT. uÛ≤wü >∑T]+∫ eTq |ü<äC≤\+,
kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì bı+<äT|üsêÃs¡T. kÕVæ≤‘ê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫
kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\T, dü+kÕúHê\T ` kÕVæ≤‘·´ b˛wüD, |ü<ä´ yÓ’uÛÑe+, e#·q ø£$‘ê $ø±dü+, ‘Ó\+>±D
bÕ≥, ø£<∏ä, yêπ>Zj·Tø±s¡T\T, ‘Ó\+>±D ÁbÕNq eT]j·TT Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\ $esê\T, ‘Ó\+>±D X¯‘·ø£
|ü<ë´\qT |ü]#·j·T+ #˚XÊs¡T.
M{Ïì á |ü⁄düøÔ +£ ˝À eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T>± bı+<äT|ü]#ês¡T. yÓTT<ä{~Ï ªeTq ‘Ó\T>∑T H˚sT¡ Ã≈£î+<ë+μ,
¬s+&Ée~ ªeTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+...μ, eT÷&Ée~ ªeTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫
ns¡ú+#˚düT≈£î+<ë+...μ. nsTT‘˚ Ç~ πøe\+ ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+ >∑T]+∫ |ü]#·j·T+ #˚j·T&ÜìøÏ #˚dæq
Á|üj·T‘·ï+ e÷Á‘·y˚T. n‹ ‘·≈£îÿe düeTj·T+˝À ª‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑe+μ |ü]#·j·TB|æø£qT s¡÷bı+~+∫q
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·\ ãè+<ëìøÏ, ø√`Ä]¶H˚≥sY l düTes¡í $Hêj·Tø˘ >±]øÏ, ø£esYù|õ s¡÷bı+~+∫q
≈£Ls¬ fi¯fl lìyêdt≈î£ , &ç{|Ï æ   ˝Òne⁄{Ÿ #˚dqæ <ës¡ ø£qïj·T´, leT‹ bÕ‘·÷] Á|ü‹eT\≈£î n_Ûq+<äq\T.
á u≤<Ûä´‘·qT e÷ MT<ä qeTàø£+‘√ n|üŒ–+∫ dü\Vü‰\T, dü÷#·q\T n+<äCÒdæq l <˚X¯|ü‹ lìyêdt
>±]øÏ, &Üø£sº Y ø¬ .$. s¡eTD≤#ê] >±]øÏ, &Üø£sº Y q+~ì dæ<ëÛ s¬ &ç¶ >±]øÏ, n{≤¢>π >ös¡e eTTK´eT+Á‹es¡T´\T
l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚KsYsêe⁄ >±]øÏ, ñ|üeTTK´eT+Á‹ $<ë´XÊU≤e÷‘·T´\T l ø£&çj·T+ lVü≤]
>±]øÏ, ôdŒwü˝Ÿ N|òt ôdÁø£≥Ø leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´ >±]øÏ Á|ü‘˚´ø£ <Ûäq´yê<ë\T. e÷ á ∫s¡T
Á|üj·T‘êïìï Ä<ä]+∫ n_Ûq+~kÕÔs¡ì Ä•düTÔHêïqT...
dü+#ê\≈£î\T
sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤ dü+düú
viii
 s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T
l |ü˝…¢s¡¢ sêeTyÓ÷Vü≤Hésêe⁄, dü÷ÿ.n., y˚eTT\, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
l m˝Ÿ.m+. Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, dæ.|æ.m˝Ÿ. n+ãsYù|{Ÿ, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
l ¬ø. s¡+>∑sêE, dü÷ÿ.n., s¡+>±|ü⁄s¡+, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
&܈ˆ y=»®\ X¯s¡‘Yu≤ãT, dü÷ÿ.n., sêCŸuÛÑeHé, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
&܈ˆ >∑≥Tº Á‹y˚DÏ, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, #Óq÷ïs¡T, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, eT+∫sê´\ õ˝≤¢.
l $.#Óqïj·T´ (<√s¡y˚{Ï), dü÷ÿ.n., XÊMTsYù|{Ÿ, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, y˚T&ÉÃ˝Ÿ õ˝≤¢.
l >±E\ s¡M+<äsY, dü÷ÿ.n., ø±sêâq>∑&ɶ, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢.
l ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±wt, dü÷ÿ.n., ˝Àìø£˝≤Hé, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
l kÕ>∑s¡¢ dü‘·Ôj·T´, dü÷ÿ.n., ∫qø±|ü]Ô, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, q˝§Z+&É õ˝≤¢.
l ø=+&ÉT »Hês¡›Hé, dü÷ÿ.n., eT+∫sê´\, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, eT+∫sê´\ õ˝≤¢.
l ø£≥Tø√»«\ eTH√Vü≤sê#ê], dü÷ÿ.n., ø√s¡T≥¢, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, »–‘ê´\ õ˝≤¢.
l #·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, #Ós¡¢|ü*¢, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
&܈ˆ ø=+|ü*¢ •e≈£îe÷sY, dü÷ÿ.n., X¯ì>∑s¡+, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, dæ~Δù|≥ õ˝≤¢.
leT‹ n\÷¢s¡T XË’\C≤sêDÏ, dü÷ÿ.n., mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é.
leT‹ ø√≥ düTø£q´, ñbÕ<Ûë´sTTì, »eVü≤sYq>∑sY, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
leT‹ |ü*¢ e÷<Ûä$, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, uÛ≤s¡rj·T $<ë´ uÛÑeHé, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
l >∑+>∑ ø±oHê<∏é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ø=‘ê¢|üPsY, $wüj·Tì|ü⁄DT&ÉT, dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
l >∑≥Tº sêe÷sêe⁄, {Ï.õ.{Ï., Vü≤düHé|ü]Ô (¬sdæ&Óì¸j·T˝Ÿ bÕsƒ¡XÊ\), es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢.
&܈ˆ ø±düs¡¢ qπswt ≈£îe÷sY, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, >∑÷+&Üs¡+, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
&܈ˆ <=&Ó¢ XÊs¡<ä, dü÷ÿ.n., m&É|ü*¢, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢.
leT‹ mdt.CÀ´‹, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, {Ï.&ç.dæ+>¥, u≤u≤q>∑sY, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
leT‹ MTHê≈£îe÷], uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, ˝≤&éãC≤sY, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
leT‹ e⁄]eTfi¯fl düTq+<ä, dü÷ÿ.n., Äfi¯flbÕ&ÉT, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, KeTà+ õ˝≤¢.
leT‹ düHê bòÕ‹e÷, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, myéT.mdt.ÁøÏj˚T{Ïyé dü÷ÿ˝Ÿ, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢.
l |üdüT\ Á|ü‘ê|t, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT, –eTà, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢.
l myéT.&ç.wüØ|òt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡#·sTT‘·, dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢.
ø£esY |ù õ : l ≈£L¬sfi¯fl lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ≈£îπsà&É, q\¢>=+&É õ˝≤¢.
&ç.{Ï.|æ.   &çC…’ì+>¥ : leT‹ bÕ‘·÷] Á|ü‹eT, <ës¡ ø£qïj·T´, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ôV’≤<äsêu≤<é.
ix
 $wüjT· dü÷∫ø£
n+X¯+ ù|õ
I. eTq ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃ≈£î+<ë+
1. ‹<∏äT\T, yês¡eTT\T, e÷qeTT\T 2
2. eTq |ü<äC≤\+ 6
3. kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T 9
4. u≤\ π>j·÷\T 18
5. ˙‹ ø£<∏ä\T 22
6. X¯‘·ø£ |ü<ë´\T 25
II. eTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+...
7. uÛÖ>√[ø£ dü«s¡÷|ü+ ` $esê\T 31
8. #ÓsT¡ e⁄\T 44
9. ‘Ó\+>±D XÊdüHê\T 48
10. ‘Ó\+>±D |üÁ‹ø£\T 53
11. <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\T 70
12. ‘Ó\+>±D ø√≥\T 83
13. ‘Ó\+>±D Á|üeTTKT\T 90
14. ‘Ó\+>±D eTVæ≤fi≤ Á|üeTTKT\T 95
15. ÁbÕNq ø£e⁄\T 100
16. Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\T 115
17. ‘Ó\+>±D ø£fi¯\T 124
18. yêπ>Zj·Tø±s¡T\T 134
19. ‘Ó\+>±D |ü+&ÉT>∑\T 141
20. eTq Ä≥\T 147
21. eTq e+≥\T 151
22. eTq dü+kÕúqeTT\T`kÕVæ≤‘·´+ 156
23. ‘Ó\+>±D C≤‘·s¡\T 162
III. eTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ ns¡ú+ #˚düT≈£î+<ë+...
24. ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ` dü+düÿè‹ 166
25. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü qT&çø±sê\T ` eTeTø±sê\T 170
26. ‘=* kÕVæ≤r Á|üÁøÏj·T\T 174
27. ‘Ó\+>±D |ü<ä´ø£$‘ê yÓ’uÛÑe+ 183
28. ‘Ó\+>±D bÕ≥ 195
29. e#·q ø£$‘· 202
30. ‘Ó\+>±D ø£<∏ë #·]Á‘· 208
31. q<äT\T ` $•wüº‘· 212
32. ‘Ó\+>±D ‘=* ‘Ó\T>∑T yê#·ø±\T 218
x
I
. eTq ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃ≈£î+<ë+

1
 1. ‹<∏äT\T, yês¡eTT\T, e÷qeTT\T
es¡íe÷\ |üøeå£ TT\T`2
n#·TÃ\T : 1.X¯óø£|¢ øü +å£ : bÕ&É´$T qT+&ç |ü⁄qïeT es¡≈î£ 15 s√E\
n Ä Ç á ø±\+. #·+Á<äTì ø£fi\¯ T s√Es√E≈£î ø=~›ø=~›>± ô|s¡T>∑T‘·÷
ñ } ãTT ãT÷ ñ+{≤sTT. |ü⁄qïeT s√E |üPs¡í #·+Á<äT&ç>± ø£ì|ækÕÔ&ÉT.
2.ø£èwü|í øü +å£ : (|ü⁄qïeT ‘·sê«‘·) bÕ&É´$T qT+&ç ne÷yêdü´
m @ ◊ ˇ es¡≈î£ 15 s√E\ ø±\+. á ø±\+˝À #·+Á<äTì ø£fi\¯ T
z W s√Es√E≈£î ø=~›ø=~›>± ‘·>∑TZ‘êsTT. neTyêdü´ s√E
ñuÛÑj·÷ø£åsê\T : #·+Á<äT&ÉT ø£ì|æ+#·&TÉ .
+ " ' e÷düeTT\T ` ãTT‘·Te⁄\T: 12 : 6
Vü≤\T¢\T : ø±˝≤ìï ˝…øÏÿ+#·&É+˝À #ê+Á<äe÷q+, kÂs¡e÷q+,
u≤s¡ΩdŒü ‘·´e÷q+ yÓTT<ä˝q’… |ü<‘Δä T· \THêïsTT. ‘Ó\T>∑T yês¡T
ø£ Ô K >∑ Ô |òüT v #ê+Á<äe÷q+qT nqTdü]kÕÔsT¡ . Ç+<äT˝À #·+Á<äTì >∑eTHêìï
#· #· #Û· » » s¡a x ã{Ϻ ˝…øÿÏ +#·&+É »s¡T>∑T‘·T+~. |ü⁄qïeT s√E @ qø£Áå ‘·+
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D ñ+fÒ Ä ù|s¡T Ä HÓ\≈£î ô|≥º&+É »s¡T>∑T‘·T+~. ñ<ë:
‘· <∏ä <ä <Ûä q |ü⁄qïeT Hê&ÉT ø£è‹Ôø£ qø£Áå ‘·eTT+fÒ n~ ø±ØÔø£ e÷dü+.
|ü |òü ã uÛÑ eT e÷düeTT\T ãTT‘·Te⁄\T
j·T s¡ \ e X¯ 1. #Ó’Á‘·, yÓ’XÊKeTT\T edü+‘· ãTT‘·Te⁄
wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i 2. CÒ´wü˜, ÄcÕ&ÛÉeTT\T Á^wüà ãTT‘·Te⁄
n+¬ø\T 3. ÁXÊeD, uÛ≤Á<ä|ü<äeTT\T es¡¸ ãTT‘·Te⁄
1234567890 4. nX¯«j·TT», ø±ØÔø£eTT\T
5. e÷s¡Z•s¡, |ü⁄wü´eTT\T
X¯s¡<äè‘·Te⁄
ùV≤eT+‘· ãTT‘·Te⁄
6. e÷|òüT, bòÕ\TZDeTT\T ••s¡ ãTT‘·Te⁄
yês¡eTT\T`7 qø£åÁ‘ê\T : 27
yês¡eTT\ ù|s¡T¢ dü+düÿ è‘·HêeTeTT\T
1. Ä~yês¡+ uÛ≤qTyês¡+ 1. n•«ì 2. uÛsÑ D¡ Ï 3. ø£è‹Ôø£
2. k˛eTyês¡+ Ç+<äTyês¡+ 4. s√Væ≤DÏ 5. eTè>∑•s¡ 6. ÄÁs¡›
3. eT+>∑fiy¯ ês¡+ uÛÖeTyês¡+ 7. |ü⁄qs¡«düT 8. |ü⁄wü´$T 9. ÄX‚w¢ ü
4. ãT<Ûyä ês¡+ kÂeT´yês¡+ 10. eTK 11. |ü⁄ã“ 12. ñ‘·sÔ ¡
5. >∑Ts¡Tyês¡+ ãèVü≤düŒ‹yês¡+ 13. Vü≤düÔ 14. ∫‘·Ô 15. kÕ«‹
6. X¯óÁø£yês¡+ uÛèÑ >∑Tyês¡+
7. X¯ìyês¡+ dæsú y¡ ês¡+ 16. $XÊK 17. nq÷sê<Ûä 18. CÒ´wü˜
19. eT÷\ 20. |üPsê«cÕ&ÛÉ 21.ñ‘·sÔ êcÕ&ÛÉ
‹<∏äT\T`15 22. ÁX¯eDeTT 23. <Ûìä wü˜ 24. X¯‘_· wÛ eü TT
bÕ&É´$T`1 wüw`˜æ 6 @ø±<ä•`11 25. |üPsê«uÛ≤Á<ä 26. ñ‘·sÔ êuÛ≤Á<ä 27. sπ e‹
$~j·T`2 dü|$Ôü T`7 <ë«<ä•`12 sêX¯ó\T`12
‘·~j·T`3 nwü$º T`8 Á‘·j÷Ó <ä•`13 1. y˚Twü+ 2. eèwüu+ÑÛ 3. $T<∏Tä q+
#·$‹`4 qe$T`9 #·‘T· s¡•Δ `14 4. ø£sêÿ≥ø£+ 5. dæ+Vü≤+ 6. ø£q´
|ü+#·$T`5 <äX$¯ T`10 |üP]íeT`15 ˝Ò<ë 7. ‘·T\ 8. eè•Ãø£+ 9. <Ûqä TdüT‡
ne÷yêdü´`15 10. eTø£s+¡ 11. ≈£î+uÛ+Ñ 12. MTq+
2
 ø±¬sÔ\T`27 nj·THê\T`2
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ øÏ+<ä #·÷|üã&çq ‘˚B\≈£î ˇø£{Ï 1. ñ‘·Ôsêj·TD+: eTø£s¡ dü+Áø£eTD+ (dü+Áø±+‹ s√E
s¬ +&ÉT s√E\T n≥T Ç≥T>± ø±¬s\Ô Á|üyX˚ +¯ »s¡T>∑T‘·T+~. <ë<ë|ü⁄ »qe] 14) qT+&ç ø£sêÿ≥ø£
eTTK´+>± e´ekÕj·T<ës¡T\T á ø±¬s\Ô Ä<Ûës¡+>± ‘·eT dü+Áø£eTD+ s√E (<ë<ë|ü⁄ E˝…’ 14)
|üqT\qT ìs¡«]Ô+#·T≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. ø£è‹Ôøø£ ±¬sqÔ T ø£‘sÔÓ T¡ ¢ es¡≈î£ .
nì, eTè>∑•s¡ø±¬sÔqT eTTs¡Z+ã÷ì+~, |ü⁄qs¡«düTqT 2. <äøDåÏ ≤j·Tq+: ø£sêÿ≥ø£ dü+Áø£eTD+ (<ë<ë|ü⁄ E˝…’ 15)
ô|<ä|› ⁄ü wü´$T, |ü⁄wü´$Tø±¬sqÔ T ∫q|ü⁄wü´$T, ÄX‚w¢ qü T ndü˝sÒ T¡ qT+&ç eTø£s¡ dü+Áø£eTD+ (<ë<ë|ü⁄
nì |æ\TdüT+Ô {≤s¡T. »qe] 13) es¡≈î£ .
1.n•«ìø±¬sÔ :13 @Á|æ˝Ÿ 15.kÕ«‹ø±¬sÔ :24 nø√ºãsY
2.uÛÑs¡DÏø±¬sÔ :27 @Á|æ˝Ÿ 16.$XÊKø±¬sÔ :6 qe+ãsY ø±\ >∑Dq+
3.ø£è‹Ôø£ø±¬sÔ :11 y˚T 17.nq÷sê<Ûøä ±¬sÔ :19qe+ãsY 60 ‘·‘Œ· s¡\T ` 1 |üs¡
4.s√Væ≤DÏø±¬sÔ :25 y˚T 18.CÒ´wüø˜ ±¬sÔ :2 &çôd+ãsY 60 |üs\¡ T ` 1 $*|üÔ
5.eTè>∑•s¡ø±¬sÔ :8 pHé 19.eT÷\ø±¬sÔ :15 &çôd+ãsY 60 $*|ü\Ô T ` 1 *|üÔ (3/ 5 ôdø£qT)
6.ÄÁs¡›ø±¬sÔ :22 pHé 20.|üPsê«cÕ&ÛøÉ ±¬sÔ:28 &çôd+ãsY 60 *|ü\Ô T ` 1 $|òTü &çjT· (25 ôdø£qT\T)
7.|ü⁄qs¡«düTø±¬sÔ :6 E˝…’
8.|ü⁄wü´$Tø±¬sÔ :20 E˝…’
21.ñ‘·sÔ êcÕ&ÛøÉ ±¬sÔ :11 »qe] 60 $|òTü &çjT· \T ` 1 |òTü &çjT· (24 ì$TcÕ\T)
22.ÁX¯eDeTTø±¬sÔ :24 »qe] 60 |òTü &çjT· \T ` 1 s√E (24 >∑+≥\T)
9.ÄX‚¢wüø±¬sÔ :3 Ä>∑wüߺ
10.eTKø±¬sÔ :17 Ä>∑wüߺ 23.<Ûìä wüø˜ ±¬sÔ :6 |òÁæ ãe] 2 1/2 $|òTü &çjT· \T ` 1 ì$TwüeTT
11.|ü⁄ã“ø±¬sÔ :30 Ä>∑wüߺ 24.X¯‘_· wÛ øü ±¬sÔ :19 |òÁæ ãe] 2 1/2 |òTü &çjT· \T ` 1 >∑+≥
12.ñ‘·Ôs¡ø±¬sÔ :13 ôdô|º+ãsY 25.|üPsê«uÛ≤Á<äø±¬sÔ :4 e÷]à 48 ì$TcÕ\T ` 1 eTTVüAs¡eÔ TT
13.Vü≤düÔø±¬sÔ :27 ôdô|º+ãsY 26.ñ‘·sÔ êuÛ≤Á<äø±¬sÔ :17 e÷]à 30 eTTVüAs¡eÔ TT\T ` 1 s√E
14.∫‘·Ôø±¬sÔ :10 nø√ºãsY 27.πse‹ø±¬sÔ :31 e÷]à 1 $|òTü &çjT· ` 24 ôdø£qT¢
1 |òTü &çjT· ` 24 ì$TcÕ\T
dü+e‘·‡sê\T`60 3 >∑+≥\T ` 1 s¡a≤eTT
1. Á|üueÑÛ 21. düs«¡ õ‘Y 41. |üe¢ +>∑ 8 s¡a≤eTT\T ` 1 s√E
2. $uÛeÑ 22. düs«¡ <Ûë] 42. ø°\ø£ 7 s√E\T ` 1 yês¡+
3. X¯óø£¢ 23. $s√~Û 43. kÂeT´ 15 s√E\T ` 1 |üøeå£ TT
4. Á|üy÷Ó <ä÷‘· 24. $ø£è‹ 44. kÕ<Ûës¡D
5. Á|üCÀ‘·Œ‹Ô 25. Ks¡ 45. $s√~Ûøè£ ‘Y 2 |üøeå£ TT\T ` 1 e÷düeTT
6. Ä+^s¡dü 26. q+<äq 46. |üØ<Ûë$ 2 e÷düeTT\T ` 1 ãTT‘·Te⁄
7. leTTK 27. $»j·T 47. Á|üe÷B∏#· 3 ãTT‘·Te⁄\T ` 1 Äj·TqeTT
8. uÛeÑ 28. »j·T 48. Äq+<ä 2 Äj·TqeTT\T ` 1 dü+e‘·‡s¡eTT
9. j·TTe 29. eTqà<∏ä 49. sêø£då ü
10. <Ûë‘· 30. <äTs¡Tàœ 50. q\ 12 dü+e‘·‡sê\T ` 1 |ü⁄wüÿs¡eTT
11. áX¯«s¡ 31. ùV≤efi¯+ã 51. |æ+>∑fi¯ 10 dü+e‘·‡sê\T ` 1 <äXÊã›eTT
12. ãVüQ<Ûëq´ 32. $fi¯+_ 52. ø±fi¯jT· TøÏÔ 100 dü+e‘·‡sê\T ` 1 X¯‘êã›eTT
13. Á|üe÷~Û 33. $ø±] 53. dæ<ëΔ]ú 1000 dü+e‘·‡sê\T ` 1 düV≤ü ÁkÕã›eTT
14. $Áø£eT 34. XÊs¡«] 54. söÁ~ 4 j·TT>∑eTT\T ` 1 eTVü‰j·TT>∑eTT
15. eèwü 35. |üe¢ 55. <äTs¡à‹
16. ∫Á‘·u≤Û qT 36. X¯óuÛøÑ è£ ‘Y 56. <äT+<äT_Û 71 eTVü‰j·TT>±\T ` 1 eTq«+‘·se¡ TT
17. dü«uÛ≤qT 37. XÀuÛøÑ è£ ‘Y 57. s¡T~Ûs√<ëZ] 1000 eTVü‰j·TT>±\T ` 1 ø£\Œ+
18. ‘ês¡D 38. Áø√~∏ 58. s¡ø±ÔøåÏ 1 ø£\Œ+ ÁãVü≤à<˚e⁄ìøÏ ` 1 |ü>\∑ T
19. bÕ]úe 39. $XÊ«edüT 59. Áø√<Ûqä 2 ø£˝≤Œ\T ÁãVü≤à<˚e⁄ìøÏ ` 1 s√E
20. e´j·T 40. |üsêuÛeÑ 60. nø£jå T· 360 ÁãVü≤à ~qeTT\T ` ÁãVü≤à≈£î 1 dü+e‘·‡s¡+
* 60 dü+e‘·‡sê\T |üPs¡sÔ TTq ‘·sy ¡ ê‘· eTs¡\ n$j˚T
e#·TÃqT.
3
 ‘Ó\+>±D˝À |üPs¡«+ yê&ÉTø£˝À ñqï ø=\e÷Hê\T uÛ÷Ñ eTT\qT ø=*#˚ |ü<‘Δä T· \T
Á<äe´e÷qeTT 1 >∑T+≥ ` 121 #·<äs¡|ü⁄ >∑C≤\T
40 >∑T+≥\T ` 1 mø£s¡+
<ä$Tà&ç ` 1 ô|’dü
1 mø£s¡+ ` 4840 #·.>∑C≤\T
ˇø£ nD≤ ` 6 ô|’dü\T
uÒ&Ü ` 12 ô|’dü\T (<√ nD≤) ã+>±s¡+ ø=*#˚ |ü<‘Δä T· \T
#êsêD ` 24 ô|’dü\T (e´eVü‰s¡+˝À 25 ô|’dü\T) >∑T]C…‘·TÔ ` 1 Á>±eTT
ÄsƒêD ` 48 ô|’dü\T (e´eVü‰s¡+˝À 50 ô|’dü\T) e÷düyÓT‘·TÔ ` 2 >∑T]»\T
u≤sêD ` 72 ô|’dü\T (e´eVü‰s¡+˝À 75 ô|’dü\T) MdüyÓT‘·TÔ ` 3 Á>±eTT\T
k˛˝≤D ` 96 ô|d’ \ü T (e´eVü‰s¡+˝À 100 ô|d’ \ü T` s¡÷bÕsTT) uÒ&Ó‘·TÔ ` 2 nD≤\T
|òTü q |ü<ësêú\qT ø=*#˚ |ü<‘Δä T· \T #·T¬øÿ‘·TÔ ` bÕe˝≤
–<Ó› ` 50 Á>±eTT\T (<ë<ë|ü⁄) 8 nD≤\T ` ns¡ ‘·T\+ (6 Á>±eTT\T)
|æ]∫{Ϻ ` 250 Á>±eTT\T (<ë<ë|ü⁄) ‘·T\+ ` 11.5 Á>±eTT\T
ns¡k˛\ ` 2 |æ]∫{Ϻ\T (500 Á>±eTT\T) ‘·¬øÿ&É ` 150 ‘·T˝≤\T
k˛\ ` 1 πøõ (<ë<ë|ü⁄) eTDT>∑T ` 8 ‘·¬øÿfi¯ófl
‘·yÓ«&ÉT ` 2 k˛\\T (2 πøJ\T)
e÷HÓ&ÉT ` 2 ‘·e«\T (4 πøJ\T) Ç‹Vü‰kÕ\T`2
n&Ó¶&ÉT ` 2 e÷HÓ&ÉT¢ (8 πøJ\T) 1. sêe÷j·TD+ 2. eTVü‰uÛ≤s¡‘·+
≈£î+#Ó&ÉT ` 2 n&Ó¶&ÉT¢ (16 πøJ\T)
|ü⁄sêD≤\T`18
Çs¡Tdü ` 2 ≈£î+#Ó\T (32 πøJ\T)
XÀ¢ˆˆ eT<ä«j·T+ uÛÑ<ä«j·T+ #Ó’e ÁãÁ‘·j·T+ e#·‘·TwüŒj·TyéTˆ
‘·÷yÓT&ÉT ` 4 ≈£î+#ê\T (50 πøJ\T)
nHê|ü*+>∑≈£LkÕÿì |ü⁄sêD≤ì |üè<∏äø˘ |üè<∏äø˘ˆˆ
–<Ó›&ÉT ` 2 ‘·÷eTT\T (100 πøJ\T)
(ªeTμ ø±s¡ + ‘√ Äs¡ + uÛ Ñ e Tj˚ T ´$ ` 2— ªuÛ Ñ μ ‘√
Á<äe |ü<ësêú\qT ø=*#˚ |ü<‘Δä T· \T Äs¡+uÛÑeTj˚T´$`2— ªÁãμ nø£ås¡+‘√ Äs¡+uÛÑeTj˚T´$`3— ªeμ
ns¡Δ bÕe⁄ ` 1/8 ©≥s¡T (125 $T.©.) ø±s¡+‘√ Äs¡+uÛÑeTj˚T´$`4— ªn, Hê, |ü, *+, >∑, ≈£L,
bÕe⁄X‚sT¡ ` 250 $T.©. kÕÿμ nH˚ nø£åsê\‘√ Äs¡+uÛÑeTj˚T´$ ˇø=ÿø£ÿ{Ï #=|üq`7—
ns¡ΔX‚s¡T ` 500 $T.©. yÓTT‘·Ô+ 18 |ü⁄sêD≤\T ñqï$.)
X‚s¡T ` 1000 $T.©. 1. eT‘·‡´|ü⁄sêD+ 10. $wüßí|ü⁄sêD+
2. e÷s¡ÿ+&˚jT· |ü⁄sêD+ 11. yêj·TT|ü⁄sêD+
düeX‚s¡T ` 1250 $T.©.
3. uÛ≤>∑e‘·|⁄ü sêD+ 12. n–ï|ü⁄sêD+
bı&Ée⁄\qT ø=*#˚ |ü<‘Δä T· \T 4. uÛÑ$wü´|ü⁄sêD+ 13. Hês¡<ä|ü⁄sêD+
u…‘ÓÔ&ÉT ` 3 n+>∑Tfi≤\T (<ë<ë|ü⁄) 5. ÁãVü≤à|ü⁄sêD+ 14. |ü<äà|ü⁄sêD+
C≤HÓ&ÉT ` 3 u…‘ÓÔ\T (<ë<ë|ü⁄ 9 n+>∑Tfi≤\T) 6. ÁãVü‰à+&É|ü⁄sêD+ 15. *+>∑|ü⁄sêD+
eT÷s¡ ` 2 C≤HÓ\T (<ë<ë|ü⁄ 18 n+>∑Tfi≤\T) 7. ÁãVü≤àyÓ’es¡Ô|ü⁄sêD+ 16. >∑s¡T&É|ü⁄sêD+
n&ÉT>∑T `12 n+>∑Tfi≤\T 8. esêVü≤|ü⁄sêD+ 17. ≈£Ls¡à|ü⁄sêD+
>∑»+ ` 3 n&ÉT>∑T\T (1 MT≥sY ø£+fÒ ‘·≈£îÿe) 9. yêeTq|ü⁄sêD+ 18. kÕÿ+<ä|ü⁄sêD+

4
#·‘T· sπ «<ë\T: nwüº ~≈£îÿ\T:
1. ãTTπ>«<ä+ 2. j·TEπs«<ä+ 1. ‘·÷s¡TŒ 2. <äøÏåD+ 3. |ü&ÉeTs¡
3. kÕeTy˚<ä+ 4. n<Ûäs¡«Dy˚<ä+ 4. ñ‘·Ôs¡+ 5. Äπ>ïj·T+ 6. HÓ’ãTT‹
|ü+#·u÷ÑÛ ‘ê\T: 7. yêj·TTe´+ 8. áXÊq´+
1. Äø±X¯eTT 2. yêj·TTe⁄ qes¡‘êï\T:
3. n–ï 4. »\eTT 1. eTÚøÏÔø£eTT 2. |ü<äàsê>∑eTT 3. eÁ»eTT
5. uÛÑ÷$T 4. Á|üyêfi¯eTT 5. eTs¡ø£‘·eTT 6. ˙\eTT
wü{Ÿ s¡T#·T\T: 7. >√y˚T~Ûø£eTT 8. |ü⁄wü´sê>∑eTT 9. yÓ’&ÛÉ÷s¡´eTT
1. r|æ 2. |ü⁄\T|ü⁄ 3. ø±s¡+ <äXÊe‘êsê\T:
4. e>∑s¡T 5. #˚<äT 6. ñ|ü 1. eT‘ꇴe‘ês¡+ 2. ≈£Lsêàe‘ês¡+
dü|üÔ ãTTwüß\T: 3. esêVü‰e‘ês¡+ 4. Hês¡d+æ Vü‰e‘ês¡+
1. e•wüߺ&ÉT 2. nÁ‹ 3. >ö‘·eTT&ÉT 5. yêeTHêe‘ês¡+ 6. |üsX¡ ó¯ sêeTe‘ês¡+
4. ø£X¯´|ü⁄&ÉT 5. uÛÑs¡<ë«E&ÉT 6. »eT<ä–ï 7. lsêe÷e‘ês¡+ 8. ø£ècÕíe‘ês¡+
7. $XÊ«$TÁ‘·T&ÉT 9. ãT<ëΔe‘ês¡+ 10. ø£*ÿ ne‘ês¡+

❁❁❁❁❁
>∑D|ü‹ ÁbÕs¡úq
‘=+&ÉeTT H˚ø£ <ä+‘·eTT <√s¡|ü⁄ u§»®j·TT yêeTVü≤düÔeTTHé
yÓT+&ÉT>∑ ÁyÓ÷j·TT >∑C…®\TqT yÓT\¢ì #·÷|ü⁄\T eT+<äVü‰düeTTHé
ø=+&=ø£ >∑TE®s¡÷|üeTTq ø√]q $<ä´\¬ø\¢ H=»®jÓÆT
j·TT+&Ó&ç bÕs¡«r ‘·qj·T zsT÷ >∑D≤~Û|ü ˙≈£î ÁyÓTT¬øÿ<äHé.

düs¡dü«‹ ÁbÕs¡úq
düs¡dü«r qeTdüTÔuÛÑ´+ es¡<˚ ø±eTs¡÷|æD°
$<ë´s¡+uÛÑ+ ø£]cÕ´$T dæ~Δs¡“¤e‘·T y˚Tdü<눈
|ü<äà|üÁ‘· $XÊ˝≤ø°å |ü<äàπødüs¡ e]íD°
ì‘·´+ |ü<ëà\j·÷ <˚M kÕe÷+bÕ‘·T düs¡dü«rˆˆ

>∑Ts¡T ÁbÕs¡úq
>∑Ts¡T'ÁãVü≤à, >∑Ts¡T'$wüßí, >∑Ts¡T'<˚y√ eTùV≤X¯«s¡'ˆ
>∑Ts¡T'kÕø屑Y |üs¡ÁãVü≤à ‘·ôd’ à l>∑Ts¡y˚qeT'ˆˆ

5
 2. eTq |ü<äC≤\+
‘Ó\+>±D ª|ü\T≈£îμ ‘˚HÓ ∫qT≈£î˝≤ ñ+≥T+~. |ü<äeTT Ç~es¡ R Ç+‘·ùd|ü⁄
|ü<äeTT˝À ˇø£ n+<ä+, e÷≥e÷≥˝À ∫ø£ÿì ã+<Ûä+ mqï&ÉT R @s√E
n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ø£ì|ækÕÔsTT. »qT\ e´eVü‰s¡+˝À Ä |ü<ë\T miTø£ R ‘Ó*dæ ñ+&É&É+
neTè‘·<ëÛ s¡˝≤ n\y√ø£>± C≤\Tyês¡T‘·T+{≤sTT. Ä |ü<ë\qT mi¿ R yêqbÕeTT
‘·&ç$T‘˚ eTq >∑T+&Ó bıs¡˝À¢ ìøÏå|üÔyÓTÆq C≤„|üø±\qT düŒè•+∫ m\T|ü⁄ R yÓ&É\TŒ
yÓfi≤ÔsTT. á |ü<ë\T »q e´eVü‰s¡+˝À ñqïy˚ø±<äT,
@+~ R @$T{Ï
eTVü‰ø£e⁄\ s¡#q· ˝À¢ ≈£L&Ü ø£ì|ædTü qÔ ïeì Ä#ês¡´ s¡yê« lVü≤]
@≥ R >=i¿
>±s¡T ª‘Ó\+>±D≤ e÷+&É*ø±\T`ø±e´ Á|üjÓ÷>±\Tμ nH˚
|ü⁄düÔø£+˝À k˛<ëVü≤s¡D+>± ìs¡÷|æ+#ês¡T. yê] |ü⁄düÔø£+ @‘·T\T R >=|üŒ\T
Ä<Ûës¡+>± ø=ìï |ü<ë\qT, yê{Ï nsêú\qT e÷Á‘·+ Çø£ÿ&É @(j·÷)sê\T R ‘√&çø√&É\T
ÇdüTÔHêï+. ◊πs+&ÉT¢ R ô|+&ç¢ yÓTT<ä˝…’q X¯óuÛÑ dü+<äs¡“¤+˝À (|üP»¬ø’)
ñ|üjÓ÷–+#˚ ≈£î+&É\T
n+^ R Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+˝À #=ø£ÿ n+{≤s¡T ˇs¡T¢ R ns¡T#·T
n+uÒ<ä R ne÷j·T≈£î&ÉT ˇ\Te&É+ R rôdj·T´&É+
n>∑TZe R #·eø£ ø£+≥T R |ü>∑, yÓ’s¡+
n≥¢H˚ R Ä $<Ûä+>±HÓ
ø£i…¿ R q\¢ì
n<ä›eTsêÁ‹ R eT<Ûä´sêÁ‹
ø£˝…p#·T R ø£*j·Tp&É&É+
nj·T>±s¡T R |ü⁄s√Væ≤‘·T&ÉT
ni¿ R >∑~ ø±&É R <ä>∑Zs¡
ns¡TdüTø=qT R jÓ÷>∑πøåe÷\T, (nedüsê\T) ‘Ó\TdüTø=qT ø±ìb˛ì R ìs¡s¡úø£yÓTÆq
n\T≈£î R #·\T¢ ø±\à&ç R eT÷Á‘·+
Ä>∑+ R ‘=+<äs¡ ≈£Lsê&ÉT R ø£*≈£î+&É (|üP»\|ü&ÉTyê&˚ ≈£î+&É)
Ä&É R nø£ÿ&É ø=+#·uÀe⁄ R rdüTø=ìb˛e⁄
ÄÁ‘·+ R ‘=+<äs¡ ø=+&Ó+>∑ R ø=+&ÉeTT#·TÃ
Ä<äs¡Te⁄ R Ä<Ûës¡+ ø=‘·Ô\T R ∫\¢s¡, HêD…eTT\T
Ä|ü‹ R ø£wüº+ ø=jYT>∑÷s¡ R ‘√≥≈£Ls¡
Ç>∑+ R #·*
>∑{Ϻô|≥Tº R |ü\ø£ yÓTT<ä\>∑Tqï$ yê{Ïì X¯óÁuÛÑ+ #˚j·TT
Ç≥¢H˚ R Ç<˚ $<Ûä+>±
6
>∑&û R <äTs¡Z+, ø√≥ ‘√eTø£+ R ‘√eTT≥
>∑&Ó>∑&Ó≈£î R e÷{Ïe÷{ÏøÏ <ä+≥ R »+≥
>∑<äTe R ∫ãTø£+ <ä+&É>∑&Ó+ R yÓ÷#˚‹ô|’ uÛ≤>∑+˝À <Ûä]+#˚ ø£&çj·T+
>∑]ôd R <Ûëq´eTT+#˚ >∑~ <ä+&ÉT>∑ R n|üsê<Ûä+ #˚dæq+<äT≈£î>±qT $~Û+#˚ s¡TdüT+
>±dü+ R <Ûëq´+, <Ûëq´s¡÷|ü+˝À Ç#˚à J‘·+ <ä$‹ R dæsêãT&ç¶
^i R ^‘·, πsK ~&ç¶ R Ç+{Ï yÓqTø£ ˝Òø£ |üø£ÿ uÛ≤>∑+˝À >∑èVü≤<ë«s¡+
>∑T]– R eT{Ϻ‘√ #˚dæq ∫qï #Ó+ãTe+{Ï bÕÁ‘· <ä÷|ü R <ä|æŒ
¬><äTeTT R n<ä*+#·T <äT&Ó¶ R <ä÷&É
>=≥Tº R ø£]ƒqyÓTÆq <˚e⁄˝≤&ÉT R yÓ‘·T≈£î
>=\ R |ü+&É¢ ˝Òø£ |üP\>∑T‹Ô <√s¡í+ R ‘√s¡D+
>√<ä R |üX¯óe⁄ q÷≈£î R ‘√j·TT, ¬>+≥T
#·÷s¡T R #·÷s¡í+, bı&ç HÓqs¡T R Áù|eT, ùdïVü≤+, <äj·T, ø£ìø£s¡+
C≤˝… R u§+>∑sêìøÏ #·TfÒº‘ê&ÉT |ü–&ç R n<äq+>± #Ó*¢+#˚ <Ûäq+
CÀ* R $wüj·T+, dü+>∑‹ |üJ‘·T R nee÷q+
õeTà R u≤<Ûä´‘· |ü\|üø£å+ R |üø£åbÕ‘·+
J$ R ÁbÕD+ |üdüT\T R |üX¯óe⁄\T
‘·+‹ R yÓT≥Tº bÕb˛düT R ˇø£s¡ø£+ ã÷≥T
‘Ó{Ϻ R |üfiËfl+ bÕsTT R bÕ\T
‘·sêE R ‘·¬øÿ&É, Á‘êdüT bÕs¡q÷≈£î R nHê<äs¡D‘√ edüTÔe⁄\qT ‘√dæy˚j·TT
‘·˝≤øÏ* R Ç+{Ï eTT+<ä] uÛ≤>∑+ bÕ] R |üsê´j·T+
‘êe⁄ R kÕúq+, #√≥T bÕ]>√&É R Á|üVü≤Ø>√&É
‘·T+≥ R eTTø£ÿ bÕôd+ R bÕj·Tdü+
‘·÷≥T R s¡+Á<Ûä+, ∫*¢ |æ\Teq+|ü⁄ R |æ*|æ+#·T
‘Ós¡Te⁄ R CÀ* |ü⁄ø£ÿ≥ R }]πø, nÁ|üj·T‘·ï+>±
‘˚yÓ’‹$ R ‘˚ø£b˛‹$ |ü⁄≥ºø=≈£îÿ R |ü⁄≥º>=&ÉT>∑T
‘=≈£îÿ R |ü#·Ã&ç ô|+≥ R #Ó‘·Ô |ü<ësêú\ ≈£î|üŒ
‘=f…¢ R ‘=f…º\ ù|s¡TŒ R eT{Ϻ≈£î+&É
‘√ø£eT≥º R ‘√ø£ ô|’q+ R Á|üj·÷D+
‘√&Ó+ R ø=+#Ó+ bı+{Ï R yÓ+≥
‘√\T R |ü+|ü⁄ bı<äT›\T R Á|üdüe~Hê\T

7
b˛s¡&ÉT R ∫qï|æ\¢yê&ÉT eTT˝…¢b˛e⁄ R kıeTTàb˛e⁄, qwüº|ü&ÉT
ã+≈£î\T R uÛÑe+‹ eTT+<äs¡ ô|’q ø£|üqï ô|<ä› ns¡T>∑T\T yÓTs¡ yÓTs¡ R <äT'K+, u≤<Ûä
ø£\ uÛ≤>∑+ yÓTÆ<ä+ R yÓTÆq+
ãÁ<ä+ R |ü~\+ yÓTÆkÕøÏå R <Ûä÷|ü Á<äe´ $X‚wü+
ãyÓTàs¡ b˛e⁄ R ÄX¯Ãs¡´|ü&ÉT yÓTT>∑Ts¡+ R Ç+&É˝¢ À yêkÕ\≈£î Ä<Ûës¡+>± ñ+&˚ #Óøÿ£ dü+Ô uÛ+Ñ
u≤>±\T R eø£ÿ\T yÓTT\ R y˚T≈£î
_+^\T R >∑T+õfi¯ófl
yÓ÷+ã‹Ô R ø=e⁄« e‹Ô
_sêq R ‘=+<äs¡>±
sêdæ¬ø≈£îÿ R eHÓï¬ø≈£îÿ
ãT>∑T\T R uÛÑj·T+
s¡Te÷\T R ‘·\bÕ>±>± #·T≥Tº≈£îH˚ eg+
ãT{Ϻ R ãT≥º
˝…ø£ÿ R #=|üq, e+‘·Tq, $<Ûä+>±
u…+<äT\T R X¯Øs¡+ MT<ä @s¡Œ&˚ <ä<äT›\T
yÓ\T|ü⁄ R yÓ&É\TŒ
u§+>∑T R yÓ<äTs¡Tø£Ás¡
XÊHê R #ê˝≤
u§+&ç>∑ R yÓT&É, >=+‘·T
dü<äs¡Tø=qT R düs¡T›ø=qT
u§ø£ÿ R meTTø£
düøÏ\+ eTTøÏ\+ R u≤ôdq |ü≥Tº
eT+∫~ R düπs, n˝≤π> Ç‘ê´~ n+^ø±s¡ dü÷#·ø£ |ü<ä+
düs¡düs¡ R ‘=+<äs¡ ‘=+<äs¡>±
eT‘·\ãT R düe÷<Ûëq+, dü+>∑‹, düe÷#ês¡+
kÕ<äT R b˛wæ+#·T
eTs¡¢ã&ÉT R m<äTs¡T‹s¡T>∑T
kÕô|q R XÊ|ü+
eT*(&ç)¬> R <äTø±D≤ìøÏ jÓ÷>∑´yÓTÆq >∑~
düT~› R $wüj·T+, dü+>∑‹/X¯ó~Δ
eTfi¯fl R eT∞fl, ‹]–
k˛sTT R düŒ èVü≤
eTT+>∑\ R eTT+<äs¡
Vü≤sê+ø√s¡T R #Ó&ɶyê&ÉT
eTT˝…¢ R eT÷≥
` eT÷\+ : &܈ˆ s¡yê« lVü≤] >±]
‘Ó\+>±D e÷+&É*ø±\T ` ø±e´Á|üjÓ÷>±\T

aaaaa

8
3. kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T, bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T
eTqdüT˝Àì uÛ≤yê\qT |ü+#·Tø√e&ÜìøÏ e÷qe⁄ì≈£îqï nfÒ¢ ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü≈£î kÂ+<äsê´ìï ø£*Z+#˚ eTs√ n+X¯+
eTTK´ kÕ<Ûäq+ uÛ≤wü. n~ e÷qe⁄ì≈£îqï >=|üŒ es¡+. á ªC≤rj·T+μ. ˇø£ |ü<äeTT ø±ì |ü<äã+<ÛäeTT ø±ì yê{Ï≈£îqï
es¡ y ˚ T e÷qe⁄DÏ í Ç‘· s ¡ ÁbÕDT\ qT+&ç Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ + >± kı+‘· ns¡ú+ ø±≈£î+&Ü eTs=ø£ $X‚wü nsêúìï #Óù|Ô <ëìì
ì\u…&ÉTÔqï~. Ä es¡y˚T eTqTwüß\ eT<Ûä´ nqTã+<Ûë\T C≤rj·T+ nì n+{≤+. C≤rj·÷\T ≈£L&Ü #Ó|Œü <ä\T#·T≈£îqï
ô|+#· T ‘· T qï~. Äq+<ëìï |ü + #· T ‘· T qï~. ø£ c Õº \ qT $wüj·÷ìøÏ |ü⁄wæºì, ÁXÀ‘·≈£î nqTs¡øÏÔì ø£*–kÕÔsTT. M{ÏH˚
uÛ≤–düTqÔ ï~. dü+‘√cÕ\qT >∑TDÏdTü qÔ ï~. n+<äTøπ uÛ≤eTVüQ&ÉH˚
HêqT&ÉT\ì, |ü\T≈£îã&ÉT\˙ |æ\TdüTÔ+{≤s¡T.
Ä\+ø±]≈£ î &É H êï&É T ªe÷≥ nH˚ CÀ´‹ ˝Ò ø £ b ˛‘˚ á
á C≤rj·÷\T ø±ì kÕyÓT‘·\T ø±ì mes√ ˇø£s¡T
Á|ü|ü+#·eT+‘ê Nø£{À¢H˚ eT–Zb˛‘·÷ ñ+&˚~μ nì, á ªe÷≥μ
ì»eTì|æ+#·ø£e÷q<äT. ≈£Ls=Ãì sêdæqy√ #Ó|æŒqy√ ø±<äT. »qT\ #˚‘· n\y√ø£>±
nÁ|üjT· ‘·ï+>± #Ó|Œü ã&çqyÓ,’ yê]H√{À¢ HêìqyÓ,’ ˝Àø£C≤„HêìøÏ
uÛ≤wüqT $ìjÓ÷–+#˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À e÷qe⁄&ÉT Ä uÛ≤wü≈î£
eT#·TÑ·Tqø£˝,’… ‘·s‘¡ s· ê\≈£î n+~+|üã&çqyÓ’ ñ+{≤sTT. Ç$
kıã>∑T\T n<˚›+<äT≈£î #·÷kÕÔ&ÉT. n~ #ê˝≤ dü+<äsꓤ˝À¢
nÁ|üjT· ‘·ï+>±H˚ »s¡T>∑T‘·T+~. <ëìe\¢ e÷{≤¢&˚ eø£≈Ô î£ , $H˚ dü+øÏ|å +Ôü >±, eTH√Vü≤s¡+>± ñ+≥÷, Á|üdTü ‘Ô +· #Ó|Œü <ä\T#·T≈£îqï
ÁXÀ‘·≈£L Ä $wüj·T+ düs¡fi¯+>∑, düTuÀ<Ûäø£+>∑, $qkı+|ü⁄>± dü+<äsꓤìøÏ n‹øÏqyÓ’ ñ+{≤sTT. #Ó|Œü <ä\T#·T≈£îqï $wüj÷· ìøÏ
≈£L&Ü ñ+≥T+~. yÓTT‘·+Ô >± uÛ≤cÕ kÂ+<äs´¡ + ÇqTeT&çdTü +Ô ~. ã˝≤ìï #˚≈£Ls¡TkÕÔsTT. düT\uÛÑ+>± ns¡úeTj˚T´≥Tº #˚kÕÔsTT.
Ç{≤¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ $ìjÓ÷>∑+˝À uÛ≤wü≈£î kıã>∑TqT á$<Ûä+>± kÕeTqT´\ qT+&ç |ü+&ç‘·»qT\ es¡≈£î
ø£*+Z #˚ n+XÊ˝À¢ eTTK´yÓTqÆ $ kÕyÓT‘·\T, C≤rj·÷\T. @<ÓH’ ê n+<ä] Hê\Tø£\ô|’ q]Ôdü÷Ô, uÛ≤wüqT düTdü+|üqï+ #˚dü÷Ô,
ˇø£ $wüj·÷ìï #Ó|ü⁄Ôqï|ü&ÉT m<äT{ÏyêìøÏ Ä $wüj·T+ s¡ e T´yÓ T Æ , Vü ≤ è<ä ´ yÓ T Æ , ‘Ó \ T>∑ T uÛ ≤ cÕeT‘· * ¢ ø £ ≈ £ î dü T es¡ í
düT\uÛÑ+>± ns¡ú+ #˚sTT+#·&ÜìøÏ ˇø£ <äècÕº+‘· (b˛*ø£) eTDÏVü‰s¡eTT˝…’ XÀ_Û˝Ò¢ Ä kÕyÓT‘·\T C≤rj·÷˝À¢ ø=ìï{Ïì
yêø±´ìï CÀ&çdü÷Ô $wüj·÷ìï #ÓbÕÔ&ÉT. n{≤¢ #Óù|Œ yêø±´\H˚ >∑÷]à Ç|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
kÕyÓT‘·\ì n+{≤+. kÕeT´‘· n+fÒ b˛*ø£ nì ns¡ú+.
kÕeT´‘· qT+&ç e∫Ã+<˚ kÕyÓT‘·.

9
 #·+ø£\ |æ\H¢ ‘Ó T· øÔ =ì }s¡+‘· m‹ÿq≥T¢: nedüsy¡ TÓ qÆ $wüjT· yÓ÷
kÕyÓT‘·\T edüTÔy√ n+<äTu≤≥T˝À ñqï|üŒ{Ïø° <ëìï
@s¡T <ë{ÏHêø£ ‘Ó|üŒ ‘·–˝Òdæq≥T¢: |üì #˚sTT+#·T≈£îì, ˝Ò<ë
eT]∫b˛sTT mø£ÿ&Óø£ÿ&√ yÓ‘·T≈£î‘·T+fÒ á
düVü‰j·T+ bı+~ n~ |üPs¡Ôj·÷´ø£ ñ|üø±s¡+
kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T.
#˚dæqyêDÏí eT]∫b˛sTTq dü+<äs¡“¤+˝À á
kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T. BìøÏ düe÷Hês¡úø£+>± ø£+<ä≈î£ ˝Òì <äTs¡<ä ø£‹|Ô ≥” ø¬ +<äT≈£qï≥T¢: düŒ+~+#ê*‡qyê&ÉT
ªbÕ\T<ë– s=eTTà >∑T~›q≥T¢, ‹qï+{ÏyêkÕ\T düŒ+~+#·≈£î+&Ü y˚πsyê&ÉT düŒ+~+∫Hê,
˝…ø£ÿyÓ{Ϻq≥T¢μ yÓTT<ä˝…’q kÕyÓT‘·\T ñHêïsTT. nedüs¡+˝Òì $wüj·T+˝À CÀø£´+ #˚düT≈£îHêï
|ü⁄*ì dü÷dæ qø£ÿ yê‘· ô|≥Tº≈£îqï≥T¢: ˇø£&TÉ #˚dqæ ≥Tº á kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T.
Ç+ø=ø£&ÉT #Ój·÷´\ì #·÷dæ qe⁄«\ bÕ\j˚T´ ‘êe{Ïqº ≈£î+<˚{øÏ Ï eT÷&˚ ø±fi¯ófl: Ç‘·sT¡ \T #Óù|Œ~ $q≈£î+&Ü
dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T. ‘êqT nqT≈£îqï $wüjT· +ô|’ yÓTT+&ç>± yê~dü÷Ô
ù|qT≈£î ô|‘·Ôq$TùdÔ HÓ‘·Ô+‘·>=]–+<ä≥ :ns¡ Ω ‘ · ˝Ò ì yê&ç ø Ï ñ+fÒ á kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T.
n~Û ø ±s¡ + ÇùdÔ ˝≤uÛ Ñ + ˝Ò ø £ b ˛>± qwü º + #Ófº…øÏÿ+∫ #˚‘·T*&çŒ+∫q≥T¢: qeTàø£+>± Á|üe]Ôdü÷Ô yÓ÷dü+
ø£\T>∑T‘·T+<äì #Ó|üŒ&ÜìøÏ á kÕyÓT‘·qT
#˚ùdyêì $wüjT· +˝À, bı>∑T&ÉT‘·÷ bı>∑T&ÉT‘·÷
yê&ÉT‘ês¡T.
∫es¡≈£î nee÷Hê\ bÕ˝Ò®ùd dü+<äs¡“¤+˝Àq÷
ns¡#‹˚ ˝À ñdæ]ø±j·T: düT\uÛ+Ñ >± bı+<ä&ÜìøÏ nqT≈£L\yÓTqÆ á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
$wü j · T + ˝Ò < ë edü T Ô e ⁄ $wü j · T +˝À á
kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T. (ñdæ]ø±j·T <ä>∑Zs¡ ø=quÀ‘˚ ø=]$ neTàuÀ‘˚ n&É$: ˇø£ edüTeÔ ⁄qT ø=H˚≥|ü&ÉT
ñ+fÒ Äj·TTπs«<ä yÓ’<äT´&ÉT n|üŒ{Ïø£|ü&ÉT m≈£ î ÿe Ks¡ à sTT n<˚ edü T Ô e ⁄qT ‹]–
düT\uÛÑ+>± yÓ’<ä´+ #˚j·T>∑\&ÉT) neTTà‘·T+f… m≈£îÿe qwüº+ edüTÔ+f… á
#Ós¡¢ ãs¡¢qT ‘√* ø=eTTà\≈£î u≤´s¡+ ô|{Ϻq≥T¢: yÓ÷dü+ kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T.
#˚j·T&É+ nH˚ ns¡ú+ e#˚à kÕyÓT‘· Ç~. n+>∑{¢ nìï ñqï n\T¢&ç H√≥¢ X¯ì: mH√ï neø±XÊ\T
ãÁ¬s\qT ne÷à\+fÒ Ä ãÁ¬s\qT ø£fifl¯ eTT+<äs¡ n+<äTu≤≥T˝ÀñHêï yê{Ïì n+~|ü⁄#·TÃø√˝Òì
ñ+∫ u≤´s¡+ ô|{≤º*. n{≤¢ ø±≈£î+&Ü yê{Ïì <äTs¡<äèwüºe+‘·Tì $wüj·T+˝À á kÕyÓT‘·
#Ós√¢ ‘√* ø=eTTà\qT #·÷|æ+#·T≈£î+≥÷ yê&ÉT‘ês¡T.
u≤´s¡+ ô|≥º&É+ yÓ÷düeTe⁄‘·T+~.
ø£f…ºe+ø£qT bısTT´Bs¡TdüÔ<äqï≥T¢: #Ó&ÉT n\yê≥T¢ >∑\e´øÏÔì
≈£Ls¡ ø±s¡yÓT ø±ì n+#·T≈£î $Ts¡+ ˝Ò<äT nqï&É≥: n˙ï
>±ì, ˇø£ düeTdü´≈£î |ü]cÕÿsêìï >±ì ø±\yÓ÷
eT+∫>± ñqï|üŒ{Ïø° e+ø£ ô|{≤º\ì #·÷dæHê,
˝Òø£ @<√ ˇø£ dü+|òüT≥H√ e÷s¡TdüTÔ+~ nqï
n˙ï ñHêï ˝Òì<ëì >∑T]+∫ ÄX¯|ü&É&ÉyÓ÷
dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
#˚dæHê á kÕyÓT‘·qT yê&ÉT‘ês¡T.
‘·+Á&ç ‘·+‘Ó\MT<ä n+f… ø=&ÉT≈£î ø√HÓ≥¢: ˇø£] ø£+f… #·<äTe⁄ #ê¬s&ÉT ã\bÕ\T <√ôd&ÉT: |üì ‘·≈£îÿe Ks¡Tà m≈£îÿe
ˇø£¬s≈£îÿe nH˚ dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘·qT nH˚ $wüjT· + #Ó|Œü &ÜìøÏ >±ì, |ò*ü ‘·+ ‘·≈î£ ÿe
yê&ÉT‘ês¡T. ø£w+ºü m≈£îÿe nH˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À>±ì á kÕyÓT‘·
yê&ÉT‘ês¡T.
10
|æ*¢øÏ |æ&ÓÃj·T´&ÉT>±ì }s¡+‘ê dü+‘·s¡ŒD CÒdüÔ&É≥: Ç~ #˚kÕÔ ‘ê #Ó&ɶø√‹ eqyÓT\¢ #Ós¡T#·T : ‘êqT #Ó&çb˛e&Éy˚T ø±≈£î+&Ü
n~ #˚ k ÕÔ nì n‹>± e÷{≤¢ & ˚ y êì |ü~eT+~ì #Ó&É>=f…º yêì $wüj·T+˝À á
$wü j · T +˝À, me«&ç ø Ï @MT ô|≥º ≈ £ î +&Ü kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
e÷≥˝ÀÔ ø√≥\T ø£fÒºyêì $wüj·T+˝À á ø=+&É Hê\Tø£≈£î eT+<ÓùdÔ ñqï Hê\Tø£
kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
}&ç+<äqï≥T¢: ˇø£{Ï #Ój·T´uÀ‘˚ Ç+πø<√
≈£L{À¢ sêsTT rj·T˝ÒH√&ÉT @{À¢sêsTT rdüÔ&É≥ : nsTT‘˚ eTTK´+>± ˇø£ eT+∫ |üì #ÓjT· ´uÀ‘˚
düT\uÛÑyÓTÆq |üìì ≈£L&Ü #˚j·T˝Òìyê&ÉT n~ ø±kÕÔ #Ó&ÉT |òü*‘·+ ÇùdÔ á kÕyÓT‘·
ø£wyºü TÓ qÆ |üì #˚jT· uÀ‘˚ á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T. yê&ÉT‘ês¡T. BìøÏ düe÷Hês¡úø£+>± ª|ü⁄D≤´ìøÏ
BìøÏ düe÷Hês¡úø£+>± ªñ{Ϻ¬ø>∑s¡˝ÒqeTà uÀ‘˚ bÕ|ü+ m<äT¬s’+~μ nH˚ kÕyÓT‘· ñqï~.
Äø±XÊì ¬ø>∑s¡pdæ+<ä≥μ nH˚ kÕyÓT‘· ñ
qï~ ø=+&ÉqT ‘·$« m\Tø£qT |ü{Ϻq≥Tº: m+‘√ ô|<ä› Á|üj·T‘·ï+
#˚dæ ø=+#Ó+ |òü*‘êìï e÷Á‘·y˚T bı+~q
ø√‹øÏ Ç\T¢+&É<äT ˇø£ìøÏ Ç\T¢+#·<äT: ‘·qT qwüºb˛‘·÷
dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T. BìøÏ
Ç‘·s¡T\≈£î ≈£L&Ü qcÕºìï ø£*–+#˚yêì
dü e ÷Hês¡ ú ø £ + >± ªø=+&É \ <√&ç ‘=+&É \
$wüj·T+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
e{Ϻq≥T¢μ nH˚ kÕyÓT‘· ñqï~.
>±*˝À B|ü+u…{Ϻ <˚e⁄&Ü ~ø£ÿqï≥T¢: #˚j·÷*‡q Á|üj·T‘·ï+
dü]>±Z #Ój·T´≈£î+&Ü (|ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü) ø=+|ü ø±\T‘·Tqï~sê n+fÒ ˙fi¯ófl ø±#·T≈£î+<ëeTqï&É≥:
∫es¡≈£î |òü*‘·+ $wüj·T+˝À Ä<äTsê›|ü&˚ ˇø£&ÉT ø£cÕº˝À¢ ñ+fÒ Ä neø±X¯+˝À ‘·q
$wüj·T+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T. y˚T\T ø√dü+ #·÷düT≈£îH˚ yê&ç$wüj·T+˝À á
kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
Ç+{Ï+{ÏøÏ eT+{ÏbısTT´: ø£cÕº\T n+<ä]ø° ñ+{≤sTT nH˚
dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T. Ç+{À¢ m\Tø£\Tqïeì Ç\¢+‘· ‘·>∑T\ u…≥Tº≈£îqï≥T¢: ∫qï
düeTdü´qT rs¡Ãø√e&ÜìøÏ ô|<ä› düeTdü´qT ø=ì
‘ê<ä÷s¡ ø£+‘·˝Ò<äT yÓT&Éø√ &√\T nqï≥T¢: ‘êqT ø£cÕº˝À¢+∫
ãj·T≥≈£îsê˝Òìyê&ÉT Ç‘·s¡T\qT ≈£L&Ü ‘·q ‘Ó#T· Ã≈£îH˚ dü+<äsꓤìøÏ á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T
ø£cÕº˝À¢øÏ ˝≤π> dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· H√{Ïø±&ç ãTø£ÿ(e«)qT Hê´\bÕ\T CÒdæq≥T¢: n+~e∫Ãq
yê&ÉT‘ês¡T. neø±XÊìï me&√e∫à <ä÷s¡+ #˚ùdÔ Ä
ø√‹øÏ ø=ã“]∫|üŒ <=]øÏq≥T¢: >=|üŒ ˝≤uÛÑ+ bı+~q|ü&ÉT dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
e´øÏÔ bı+<˚ dü+‘√cÕìï ‘Ó*j·TC…|üŒ&ÜìøÏ, Ç\¢\ø£+>∑HÓ |ü+&ɬ>’‘·<ä: @<√ ø=~›bÕ{Ï Á|üj·T‘·ï+ #˚dæ Çø£
bı+~q ˝≤uÛ≤ìï #·÷düT≈£î+≥÷ e÷{Ïe÷{ÏøÏ |òü*‘·+ e∫Ãqf…º nì dü+ãTs¡ |ü&ÉT‘·T+&˚
eTT]dæ b ˛j˚ T yêDÏ í >∑ ÷ ]à á kÕyÓ T ‘· dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T. |ü⁄+&ÉTMT<ä ø±s¡+ »*¢q≥T¢: eTT+<˚ ø√|ü+‘√ ñqïyêDÏí
#˚‘·T\T ø±*Hêø£ Ä≈£î\T |ü≥Tº≈£îqï≥T¢: yÓTT<ä≥ dü¬s’q eT]+‘· ¬s#·Ã>=fÒº≥Tº Á|üe]Ô+#˚ dü+<äs¡“¤+˝À,
C≤Á>∑‘·Ô\T rdüTø√≈£î+&Ü rsê Ä|ü<ä\T u≤<Ûä˝À ñqïyêDÏí eT]+‘· u≤<Ûä|ü&˚≥Tº #˚ùd
e∫Ã|ü & ܶ ø £ |ü ] cÕÿs¡ + ø√dü + Äsê≥|ü & ˚ dü+<äs¡“¤+˝Àq÷ á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
dü+<äs¡“¤+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
11
X¯óuÛÑ+ >√s¡Ts¡ ô|+&ç¢ø=&Éø± n+f… ◊πsì ≈£î+&É≈£î |üÁ¬s
nqï&É≥: m|ü&É÷ n|üX¯≈£îHê\T (#Ó&ÉT)
|ü\T≈£î‘·÷ ñ+&˚yêì $wüjT· +˝À á kÕyÓT‘·
yê&ÉT‘ês¡T.
e÷≥\T ø√≥\T <ë≥ÔjYT ø±fi¯ófl ‘·+¬>fi¯ófl<ë≥sTT: Ç~ #˚kÕÔ
n~ #˚kÕÔ n+≥÷ >∑bÕŒ\T ø={Ϻ rsê #˚j÷· *‡
e#˚Ãdü]øÏ yÓqø£&ÉT≈£î y˚ùd dü+<äs¡“¤+˝À á
kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
>∑T‘·Œùd‘· e{ϺH√&ç<˚ sêC…®+: ªã\eTTH√ï&ç<˚ n~Ûø±s¡+μ nH˚
ns¡ú+˝À á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
<ä÷|üsTTq|ü&ÉT u≤sTT<=e«uÀsTTq≥T¢: ˇø£ düeTdü´≈£î
|ü]cÕÿsêìï Ä düeTdü´˝À Çs¡T≈£îÿqï|ü&ÉT
ø±≈£î+&Ü eTT+<˚ #·÷dæ ô|≥Tºø√yê*. n{≤¢
ø±≈£î+&Ü rsê düeTdü´ e∫Ã|ü&ܶø£ <ëì
|ü]cÕÿs¡+ yÓ‘·T≈£î‘·T+fÒ <ëìï eT÷s¡â‘·«+
n+{≤s¡T. á dü+<äsꓤìï ‘Ó\Œ&ÜìøÏ á
kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
>∑&çj·T|ü⁄s¡‡‘Y ˝Ò<äT >∑e« Ä+<ëì ˝Ò<äT: ø£åD+ r]ø£˝Ò≈£î+&Ü
@<√ ˇø£ |üì#˚düTÔqï≥Tº>± ñ+&ç @ |üìø°
|òü*‘·+ bı+<äø£b˛‘˚ á kÕyÓT‘· yê&ÉT‘ês¡T.
eT]ø=ìï kÕyÓT‘·\T
ø±dæq #Ó≥Tºπø sêfi¯fl <Óã“\T
‘·bÕŒ\≈£î n+≥T≈£îqï yÓT‘·Tÿrs¡Z
#Óô|Œ{ÀìøÏ sTTHÓ{À&ÉT ˝À≈£îe
bıeTàq˝Òø£ bı>∑u…{Ϻq≥Tº
∫+‘·»∫ÃHê |ü⁄\T|ü⁄ C≤e˝Ò<äT
>∑TÁs¡+ b˛‘·÷b˛‘·÷ >∑÷≥+ ;ø£ÿb˛jÓT
m\Tø£ b˛s¡T m\Tø£ b˛s¡T |æ*¢ B]Ãq≥T¢
<=HÓ Äs¡<äT <=jÓT´ yês¡<äT
ô|q+ MT~ qT+&ç bısTT´˝À e&ɶ≥Tº
|ü>√DÏí |ü+#ê+>∑eT&ç–‘˚ eT<Ûë´Vü‰ïìπø eTs¡DeTHêï&É≥
12
j·÷sê\T ∫qï<äsTT‘˚ bÕ\T ∫qï<ë
>∑T$Tà˝À _j·T´+ >∑T$Tà˝À ñ+&Ü˝… _&ɶ\T <äT&Ó¶˝À\T+&Ü˝…
Äe⁄ bı\+˝À y˚TùdÔ <ä÷&Ó >∑≥Tºq y˚TdüÔ<ë
Vü≤qTeT+‘·TìeTT+<äT ≈£î|æŒ>∑+‘·T\T
B|ü+øÏ+<˚ Nø£{Ï nqï≥T¢
∫qï bÕeTTHÓ’Hê ô|<ä› ø£Ás¡‘√ ø={≤º*
X¯ó+sƒê X¯ó+sƒê n+fÒ Hê ù|¬s{≤¢ ‘Ó\TdüT Äqï&É≥
yÓÁ] ≈£î~]+~ s√ø£* ‘·\≈£î #·T≥TºeTHêï&É≥
s=f…º $]– H˚‹˝À |ü&ɶ≥Tº
$T+>∑yÓT‘·T≈£î ˝Ò<äT MTkÕ\≈£î dü+ô|+>∑ q÷HÓ
‘ê‘·\T H˚‘T· \T ‘ê>±s¡T e÷ eT÷‘·T\T yêdüq p&ÉT+&ç nHêï&É≥
eT÷*¬>qø£ÿ MT<ä ‘ê&ç|ü+&ÉT |ü&ɶ≥Tº
eTT+<äT qTsTT´ yÓqø£ >=sTT´
B|üeTT+&É>±H˚ Ç\T¢ #·ø£ÿu…≥Tºø√yê*
ì+&Ü eTTì>√H√&çøÏ #·˝Ò$T{Ï nqï≥T¢
e÷≥ #·T≥ºyÓT >±ì ` |üP≥ #·T≥º+>±q≥T¢
}]∫à }]∫à ñ*¢>∑&ɶyÓ{Ϻq≥T¢
ø±qì yÓTTø£+≈£î ádüT\¢bÕX¯+ nqï≥T¢
m|üŒ{Ï ∫|üŒ ` jÓTqT>∑T\HÓ e&ɶ≥T¢
Ä–b˛sTTq ô|+&ç¢øÏ ` ns¡yÓ’ &É|ü\qï≥T¢
#ê|ü ñqï es¡πø ` ø±\T¢ #ê|ü⁄ ø√yê˝…
@qT¬>’ #Ós¡T≈£î\T ‹H˚ø£+fÒ ` NyÓTÆ #·ø£ÿs¡ ãTøÏÿ+~ y˚T\≥
#Ó&ç ã‘·ø±˝… >±ì ã‹ÿ #Ó&Ésê<äT
#Ó|üŒ+>∑ $q≈£î+f… ` #Ó&É+>∑ p&Ü\qï≥T¢
¬sø£ÿ\T ˝ÒH√&çøÏ ` πswüyÓT≈£îÿeqï≥T¢
}– }– ñj·÷´\ ñqï‘ê≥HÓ Ä–q≥T¢
ãTs¡T<ä n∫Ãq|ü⁄&ÉT ` sêj˚Tdæ <ë{≤\qï≥T¢
‹]π> ø±\T ‹fÒºH√s¡T }s√ÿe≥
H√s¡T Ä&çq≥T¢ H=dü\T Ä&É<äT ø£<ë
Äe⁄\Hê{Ï >∑TD+ ˝Ò>∑\Hê&˚‘Ó*‡q≥T¢
 Á‹X¯+≈£î dü«s¡Z+
C≤rj·÷\T
düTø£ÿ<Ó–e&ɶ≥Tº : #ê˝≤ø±\+ ‘·sê«‘·H=, Vü≤sƒê‘·TÔ>±H√
e∫Ãq yêì $wüj·T+˝À á C≤rj·T+ edü<ë–q |æ≥º
yê&ÉT‘ês¡T.
≈£î&ç‹˝À |ü&ɶ m\ÿ : ≈£î&ç‹˝À |ü&ɶ m\Tø£ Ç≥T ãj·T≥≈£î
#˚C≤]b˛e⁄
sê˝Òø£ Ä≥T #êe˝Òø£ –\–\˝≤&çq≥T¢
me¬s’Hê @<Ó’Hê dü e Tdü ´ ˝À Çs¡ T ø£ ÿ
b˛sTT |ü]cÕÿs¡+ <=s¡ø£ø£ düeTdü´‘√H˚ >=&ɶ* ô|≥Tº
ø=≥Tº$T{≤º&ÉT‘·T+fÒ á C≤rj·T+
yê&ÉT‘ês¡T. Äs¡Tq÷¬s’Hê
#Ó$ì\T¢ >∑≥Tºø=ì : @<Ó’Hê ˇø£ $wüj·÷ìï m<äT{ÏyêìøÏ
m≈£îÿekÕs¡T¢ #Ó|Œæ Hê eTTK´$wüjT· eTì
#Ó | æ Œ Hê <ëìï #Ó $ ì\T¢ > ∑ ≥ Tº ø =ì ø=+>∑Tã+>±s¡+
#Ó|æŒ+&Éì n+{≤s¡T.
n+ã≥¢ ‘Ó&ÉT¶ : Ä+ã* (e+≥ø£+)˝À yê&˚ >∑+f… nìï
yÓ ’ | ü ⁄ ˝≤ ø£ \ |ü & ÜìøÏ ñ|ü j Ó ÷ >∑
|ü&TÉ ‘·T+~. ÄfÒ¢ ˇø£ e´øÏÔ Ç≥T M]‘√ ø±fi¯fl\¢ |æ*¢
n≥T yê]‘√ ø£ * dæ b ˛‘· ÷ ñ+fÒ
n+ã≥¢ ‘Ó&ÉT¶>± ñHêï&Éì n+{≤+.
ø±fi¯fl≈£î ãT~Δ #Ó|ü : bÕ]b˛e&É+ nH˚ ns¡+ú ˝À yê&ÉT‘ês¡T.
sêeTdüø£ÿì : ª#ê˝≤ n+<ä y Ó T Æ q μ nH˚ ns¡ ú + ˝À
dü«dæÔ #Ó|ü
ªsêeTdüø£ÿH√&ÉTμ ªsêeTdüø£ÿì <äèX¯´+μ
n+≥÷ á C≤rj·÷ìï yê&ÉT‘ês¡T.
ø=+|üeTT+<äT
qs¡+˝Òì Hê˝…ÿ : m≥Te&ç‘Ó n≥T, m≥¢|ü&ç‘˚ n≥¢
e÷{≤¢ & É T ‘· T +fÒ á C≤rj· T +
ãTs¡<ä#·\T¢
yê&ÉT‘ês¡T.
#ê|üøÏ+<ä ˙s¡T : ˇø£ ì øÏ ‘Ó * j· T ≈£ î +&Ü yêìøÏ
ø°&ÉTø£˝ÒZ≥Tº#˚j·T&É+ nH˚ dü+<äs¡“¤+˝À
á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. >∑&ç¶ô|≥Tº
>√&ÉMT<ä |æ*¢ : ˇø£dsúæ y¡ TÓ qÆ Ä˝À#·q ˝Ò≈î£ +&Ü m≥+f…
Ä≥T e÷{≤¢&˚yê&ÉT, <ä«+<ä« yÓ’K] ‘êeTs¡‘·+|üs¡
Á|ü < ä ] Ù+#˚ y ê&ç $wü j · T +˝À Bìï
yê&ÉT‘ês¡T.
13
: @ $wüjT· +˝ÀHÓH’ ê n≥TÇ≥T ø±≈£î+&Ü
eT<Ûä´˝À ø=≥Tº$T{≤º&ÉT‘·T+&˚ yêì
$wüjT· +˝À á C≤rj·÷ìïyê&ÉT‘ês¡T.
: n‹>± e÷{≤¢&˚ yêì $wüj·T+˝À á
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
: @<Ó ’ H ê neø±XÊìï ø√˝ÀŒsTTq
dü+<äs¡“¤+˝À Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
: Ä≥+ø£+ ne⁄‘·T+~. HêX¯q+ #˚dTü +Ô ~
nH˚ nsêú˝À¢ Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
: @<Ó’Hê »s¡T>=#·Tà ø±ì ªá |üì
e÷Á‘·+ »s¡><∑ Tä μ nH˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À á
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
: <ä > ∑ Z s ¡ > ± n+<ä T u≤≥T˝À ñqï~,
düT\uÛÑ+>± ø£cÕº\ qT+&ç >∑f…ºøÏÿ+#˚~
nH˚ ns¡ú+˝À á C≤rj·T+
yê&ÉT‘ês¡T.
: |ü˙bÕ≥ #˚düTø√˙j·T≈£î+&Ü ˇø£fÒ
yÓ+≥|ü&ÉT‘·T+&˚ yêì $wüj·T+˝À,
e÷{Ïe÷{ÏøÏ m<äTs¡T|ü&ç
˝§*¢ #˚ ù d yêì $wü j · T +˝À á
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
: @<ÓH’ ê ˇø£ $wüj÷· ìï |üP]Ô>± e~˝ÒùdÔ
Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
: nHê´j·T+ #˚j·T&É+, ø°&ÉT #˚j·T&É+
nH˚ nsêú˝À¢ Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
: ø±s¡ D + ˝Ò ≈ £ î +&Ü e´øÏ Ô ì ˝Ò < ë
$wüj÷· ìï ì+~+#·&yÉ ÷Ó , Äs√|üD\T
#˚ j · T &É y Ó ÷ #˚ ù dÔ á C≤rj· T +
yê&ÉT‘ês¡T.
: m<ä T {Ï y êìøÏ ãT~Δ # Ó | ü Œ &É + nH˚
dü+<äs¡“¤+˝À Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
: m≈£îÿe dü+K´˝À ñqï »qdüeT÷Vü‰ìï
#Ó | ü Œ &ÜìøÏ , bı+~q n_Û e è~Δ ì
#Ó|üŒ&ÜìøÏ á C≤rj·T+
yê&ÉT‘ês¡T.
ÄcÕ&ÛÉuÛÑ÷‹ : q$Tà+∫ yÓ÷dü+ #˚ùdyêì $wüjT· +˝À n+<Óy˚dæq #˚sTT : @<Ó’Hê $<ä´˝ÀH√ |üì˝ÀH√
á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. HÓ’|ü⁄D´+ ø£\yê&ÉT nì #Óù|Œ
sêeD ø±wüº+ : m+‘·≈£L ‘Ó>∑ì düeTdü´˝À+∫ ãj·T≥ dü + <ä s ¡ “ ¤ + ˝À á C≤rj· T +
|ü&É˝Ò≈£î+&Ü ñ+f… á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T.
eTT≈£îÿdü÷{Ï eTìwæ : ñqï~ ñqï≥Tº>± #Óù|Œyêì
ns¡D´ s√<äq : m+‘· yÓTT‘·T≈Ô î£ Hêï @&çÃHê ø±bÕ&˚yê&ÉT
˝Ò&ÉT nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ, eè<∏ëÁX¯eT nì $wü j · T +˝À, ãTTEe⁄>±
#Ó|üŒ&ÜìøÏ á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T Á|üe]Ô+#˚ yê&ç $wüj·T+˝À
ø£&ÉT|ü⁄r|æ : ‘·*Á¢ ù|eTqT ‘Ó\T|ü&ÜìøÏ á C≤rj·T+ Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T. #˚‘·T\T <äT\T|ü⁄ø√e&É+ : ˇø£ edü T Ô e ⁄H√, $wü j · ÷ H√ï
y˚T&ç|ü+&ÉT : ô|ø’ Ï eT+∫ yêì˝≤ ø£ì|ædTü HÔ êï ˝À|ü\ e~*+#·T≈£î+fÒ Ä dü+<äs“¡ +¤ ˝À
<äTwüºdü«uÛ≤yêìï ø£*– j·TT+&˚ yêì Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
$wüj·T+˝À á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
mHÓï\\T ≈£î]dæq≥T¢ : Äq+<äø£s¡yÓTÆq dü+|òüT≥q\T
ø±øÏ>√\ : u≤>± n\¢ ] / #· | ü  &É T #˚ d ü T Ô q ï
»]–q|ü  &É T , #· T ≥Tº | ü ø £ ÿ \
dü+<äs“¡ +¤ ˝À, m≈£îÿe eT+~ ˇø£ÿfÒkÕ]
ns¡ ú + ø±≈£ î +&Ü e÷{≤¢ & É T ‘· T qï yê‘êes¡ D + dü + ‘√wü + >±
dü+<äs¡“¤+˝À Bìï yê&ÉT‘ês¡T. ñqï|ü  &É T á C≤rj· T +
yÓTTdü* ø£˙ïs¡T : Áù|eT ˝Òø£b˛sTTHê Áù|eT ñqï≥Tº yê&ÉT‘ês¡T.
q{Ï + #· & É + , yÓ ÷ dü | ü P ]‘· y Ó T Æ q ≈£îeTàsêe+ >±\TÔqï≥T¢ : ≈£îeTà] Äe+ ˝À|ü\ ø±\TÔHêï
kÕqTuÛ Ñ ÷ ‹ì #· ÷ |æ + #· & É + e+{Ï ô|ø’ Ï ‘Ó*j·T<äT. nfÒ¢ eTqdüT‡˝À
dü+<äsꓤ˝À¢ á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. u≤<Ûä ñHêï ô|ø’ Ï ø£ì|æ+#·≈î£ +&Ü
Bìï <=+π>&ÉT|üì nqe#·TÃ.
e´eVü≤]+#˚ yêì $wüj·T+˝À
¬s+&ÉT Hê\ÿ\T : e÷≥ eTs¡Ã&É+ nH˚ ns¡ú+˝À á
Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
>∑T+&Ó |ü~\+ #˚düTø=qT : <äTs¡<äèwüºø£s¡yÓTÆq dü+|òüT≥qqT
u≤sTT\ ø£|üŒ : ˝Àø£C≤„q+ ˝Òq{Ϻyêì $wüj·T+˝À,
Ç‘·s¡ $wüj·÷˝ÒM |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü $Hêï #· ÷ dæ H ê ìã“s¡ +
‘·q |üì e÷Á‘·y˚T #·÷düT≈£î+≥÷ ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü ñ+&˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À
b˛j˚Tyêì $wüj·T+˝À á C≤rj·T+ á C≤rj·÷ìï yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T. ¬s+{ÏøÏ #Ó&ɶ πse&ç : á ˝≤uÛÑ+ ø±yê* Ä ˝≤uÛÑ+
u…\¢+ ø={Ϻq sêsTT : mø£ÿ&É ñ+f… nø£ÿ&˚ ñ+&ç, @$T ø±yê\+≥÷ nH˚ø£ ˝≤uÛ≤\
»]–Hê |ü { Ï º + #· T ø√≈£ î +&Ü ø√dü+ nÁs¡T\T #ê∫ nìï+{Ïì
ñ+&˚yêì $wüj·T+˝À Bìï qwüºb˛sTTqyêì $wüj·T+˝À
yê&ÉT‘ês¡T. Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
‘√ø£ ‘=øÏÿq ‘ê#·T : Vü≤sƒê‘·T>Ô ± |ü⁄{Ïqº ø√|ü+‘√H√, q\T>∑T]‘√ Hêsêj·TD : ‘·q Çwüº nsTTcÕº\qT |üø£ÿq
Äy˚X+¯ ‘√H√ e´eVü≤]düTqÔ ïyêì u…{ºÏ Ç‘·sT¡ \‘√ ø£*dæb˛yê*‡q
$wü j · T +˝À á C≤rj· T + dü+<äs¡“¤+˝À Bìï yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T.
14
>∑T+&Ó #Ós¡TesTT´+~ : @<Ó’Hê $cÕ<äø£s¡yÓTÆq yês¡ÔqT ôde⁄«MT<ä ù|qTyês¡øb£ ˛e&É+ : ˇø£ $wüj·÷ìï mìïkÕs¡T¢
$qï|ü&√, <äèXÊ´ìï #·÷dæq|ü&√ #Ó | æ Œ Hê m<ä T {Ï y ê&É T
e´øÏÔ #ê˝≤ u≤<Ûä|ü&ÉT‘·T+fÒ/ $ì|æ + #· T ø√ø£ b˛‘˚ á
@&É T dü T Ô + fÒ á C≤rj· T + C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
yê&ÉT‘ês¡T. H√≥¢¬ø*¢ }•e&ɶ≥Tº : ˇø£ì˝≤>∑ Ç+ø√&ÉT e÷{≤¢&Hç ê,
ø=]$‘√ ‘·\>√ø√ÿe&É+ : ø±yê\ì ø£cÕº\T ‘Ó#·TÃ≈£î+≥÷ Á|ü e ]Ô + ∫Hê, Ä s¡ ÷ |ü + ˝À
ñ+f… á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. ñHêï á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
n&Éø£‘ÓÔs¡˝À b˛ø£#Óø£ÿ : ¬s+&ÉT düeTdü´\ eT<Ûä´ q*– ø±\T>±*q|ü*¢ : @<Ó’Hê Çã“+~ e\¢ dæús¡‘·«+
b˛‘·Tqïyêì $wüj·T+˝À á ˝Ò≈î£ +&Ü ñ+&˚yêì $wüjT· +˝À
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
ô|sTT MT<ä ô|qTyês¡&+É : m+‘· #Ó|Œæ Hê |ü{+ºÏ #·Tø√≈£î+&Ü düùd$Tsê : @$T #Ó|Œæ Hê ˇ|üø√ì/ #˚jT· ì
ñ+&˚ dü+<äs“¡ +¤ ˝À á C≤rj·T+ yêì $wüj·T+˝À á C≤rj·T+
yê&ÉT‘ês¡T. yê&ÉT‘ês¡T.
ø£+&É¢\¢ e‘·TÔ˝ÒdüTø=ì : Ä‘·Ts¡‘·‘√ m~] #·÷düTÔqï eT]ø=ìï C≤rj·÷\T
$wü j · ÷ ìï #Ó | ü Œ &ÜìøÏ á
>∑T&ç¶ø=+>∑
C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T.
ø±fi¯fl≈£î ã\bÕ\T ø£≥Tºø=ì :@<ÓH’ ê nedüs+¡ MT<ä m≈£îÿe>± eTT+&É¢ MT<äTqï≥Tº
‹]–q dü+<äsꓤìï #Ó|üŒ&ÜìøÏ eT+≥\ e&ɶ≥Tº
á C≤rj·T+ yê&ÉT‘ês¡T. düùd$Tsê
y˚Tø£b˛‘·T >±+;Ûs¡´+ : ˝À|ü\ uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·÷ ñHêï ô|ø’ Ï düs¡«eT+>∑fi¯+
<ÛÓ’s¡´+>± ñqï≥Tº Á|üe]Ô+#˚ ls¡+>∑ ˙‘·T\T
yêì $wüj·T+˝À á C≤rj·T+ s√ø£{ÏbÕ≥
yê&ÉT‘ês¡T.
¬s+&ÉT Hê\Tø£\T
¬sø£ÿ\T eTTø£ÿ\T CÒdüTø=qT: XÊØs¡ø£ ÁX¯eT CÒd÷ü Ô ø£w|ºü &ü y˚ ê]
sêeTu≤D+
$wü j · T +˝À á C≤rj· T +
yê&ÉT‘ês¡T. sêeTsê»´+
ø£&ÉTŒ\ Çdü+ Hê\ÿq r|æ : eTqdüT‡˝À #Ó&ÉT Ä˝À#·q\T Á|üdü÷‹ yÓ’sê>∑´+
ô|≥Tº ø =ì ô|’ ø Ï ‹j· T ´>± ô|[flq&Éø£
e÷{≤¢&˚yêì $wüj·T+˝À á bısTT´\|æ*¢
C≤rj·T+ yê&É T ‘ês¡ T . BìøÏ |ü⁄øÏÿ{Ï |ü⁄sêD+
düe÷Hês¡úø£+>± ªn+–≥ r|æ
;s¡ø±j·T |”#·T
Ä‘·àq Çdü+ ì+|ü⁄≈£îqï≥Tºμ
H˚‹ ;s¡ø±j·T
nH˚ kÕyÓT‘· ≈£L&Ü ñqï~.
ø£&TÉ |ü⁄˝À m\Tø£\T |üsT¡ >¬ ‘·TÔ : ªÄø£* ne&É+μ nH˚ $wüj÷· ìï ˙{ÏMT<ä sê‘·
‘Ó*j·TC…|Œü &ÜìøÏ á C≤rj·T+ qø£sê\T b˛e&É+
yê&ÉT‘ês¡T. qø£ÿqT ‘=ø£ÿ&É+
15
 bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T qTqï{Ï ã+&ÉMT<ä q÷>∑T\T m+&ÉuÀùdÔ
Hê\Tø£˝Òì bÕeTT Hêø=ÿì b˛jÓT (eT+>∑* ø£‹Ô)
Ä˝À#·q ô|+∫ Äq+<ëìï |ü+#˚ eTs√ kÕVæ≤r Á|üÁøÏjT·
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T. Ç$ dü+øÏå|üÔ+>±, ì>∑÷&ÛÉ+>± ñ+{≤sTT. n+‘·T˝Òì #Ó≥Tº≈£î ns¡yÓ’Hê˝ÒZ ø=eTà\T
düeTkÕ´ >∑]“¤‘+· >± ñ+≥÷, Ä düeTkÕ´ |ü]cÕÿsêì¬ø’ ãTÁs¡≈î£ ø=eTàø=eTà≈£î ø√{Ï |ü⁄e⁄«\÷
|üì#Óù|Œ $<Û+ä >± ñ+{≤sTT. X¯ã› yÓ∫’ Á‹, Ä\+ø±]ø£‘· M{ÏøÏ |ü⁄e⁄«˝À¢ ¬s+&˚ø±j·T\T (Äø±X¯+, #·Tø£ÿ\T,
kÂ+<äsê´bÕ<äø£+>± ñ+{≤sTT. ø=ìï yêø±´\ s¡÷|ü+˝À dü÷s¡´#·+Á<äT\T)
ñ+fÒ eT]ø=ìï ø£$‘ês¡÷|ü+˝Àq÷ ñ+{≤sTT. n{≤¢+{Ï
bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\qT düMTø£]+∫, |ü]XÀ~Û+∫ &܈ˆ ø£dæ¬s&ç¶ ø±≥¢>±*Ô ` kÕ~≥¢ düdæÔ
yÓ+ø£{Ÿ¬s&ç¶ ªbı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ˇø£ |ü]o\qμ˝À dü+ø£\q+ #˚dæ s√≥¢ s¡TãT“sêsTTøÏ ‘·–*
ô|{≤ºs¡T. yê{Ï˝À ø=ìï bı&ÉT|ü⁄ ø£<∏ä\T ø=ìï{Ïì Ç|ü&ÉT s√kÕìøÏ edæÔ (düTqï+)
#·÷<ë›+. yÓT<ä&ÉT≈£î y˚T‘· ô|&Ü›+. e+ø£s¡{Ï+ø£s¡ ` XÀ
ø£≥ø£≥ sêeTT\ ø£&ÉT|ü⁄\ |ü⁄&ç‹ yêì ‘·eTTà&ÉT ` n
@yÓTÆ |ü⁄&ç‹ ` @+ düTKe&ç‹ q\¢ì |æ˝≤¢ ` $T
Ä&É<ëì‘√ <Óã“\T~+{Ï Hêπø$TkÕÔe⁄ ` ‘˚
Ä>∑≈£î+≥y√sTT n–Z\ ã&ç‹ (|æ&Éø£) Hê\T>∑Tø±fi¯fl ` y˚T (X§+]ƒ, n\¢+, $T]j·T+, ‘˚H)Ó
<ëì yÓTT<ä\T #Ós¡T≈£î yÓTT<ä\T |æ*¢øÏ eTT+<äT ¬s+&ÉT |æ\T¢\T
<ëì Ä≈£î <ëeTsê≈£î
|æ*¢øÏ yÓqTø£ ¬s+&ÉT |æ\T¢\T
<ëì |üP‘· y˚T&ç |üP‘·
|æ*¢øÏ |æ*¢øÏ eT<Ûä´ ˇø£ |æ*¢
<ëì ø±‘· >∑õ®ø±‘· (ÄeTT<ä+ #Ó≥Tº)
yÓTT‘·Ô+ |æ\T¢\T? (eT÷&ÉT)
ø=eTTà\T ¬s+&ÉT+&ÉT ø√&Ó |üÁdüeTT>±<äT
ø£{Ϻqf…¢j·TT+&ÉT ø£<ä\≈£î+&ÉT u≤VüQe⁄˝Ÿ ô|≈£îÿ+Á&ÉT u≤D≤düTs¡T&ÉTø±<äT
˙fi¯ófl y˚T‘·&É>∑<äT y˚T|òü÷ìø±dæ+#·T ø£\<äT »ìï<ä+ãT ø±<äT ~«E&ÉT
Bì uÛ≤ey˚T$T ‘Ó*dæ ø=qT&ÉT (#ÓiTe⁄) #Óe⁄\T, ‘√ø£qT+&ÉT Je+ãT ˝Ò≈£î+&ÉT
e+&É>∑ HÓ+&çq <=øÏÿ{Ï Bì uÛ≤ey˚T$T ‹s¡TeT˝ÒX¯? (sê≥ï+)
K+&ç+∫q |ü∫à <=ø£{Ï, ø±*q<=ø£f…Æ Äø£düeTTq ~s¡T>∑T q~ |üøÏåj·÷ø±<äT
‹+&çøÏ s¡T∫jÓÆTj·TT+&ÉTqT
‘√ø£*– j·TT+&ÉT y˚Tø£>±<äT
K+&ç‘e· TT>∑ Bì <Ó\TŒ ø£$j·TT+>∑\&˚! (eø£ÿ, Ä≈£î, düTqïeTT)
Á‘ê&ÉT ø£*– j·TT+&ÉT ‘·\|üjÓT<äT›qT>±<äT
Ç+{ÏyÓqTø£ ≈£î|üŒy√dæ, ≈£î|üŒ≈£î ì|üqT ô|{Ϻ BìuÛ≤ey˚T$T ‹s¡TeT˝ÒX¯? (>±*|ü≥+)
≈£î|üŒ ø±*b˛‘˚qT n|ü˝…\¢ r]b˛jÓT (≈£îeTàsêe+)
y˚sTTø£qT\T >∑*– yÓ\j·TTì+Á<äT&ÉTø±<äT
∫+|æ] ∫+|æ] >∑T&ɶ\T ` eTT‘ê´\e+{Ï _&ɶ\T
(yÓTTø£ÿC§qï ø£+øÏ) ø±fi¯óflHê\TZ ø£\TZ ø±<äT |üX¯óe⁄
#·÷&Éø£fi¯ófl˝Òe⁄, q&Éeø±fi¯ófl ˝Òe⁄ qs¡T&ÉT |ü≥º≈£îqï q&ÉTe>± C≤\<äT
uÛÑT»yÓTøÏÿ #˚‘·T\T |ü≥Tºø=+{≤&ÉT (n+^) Bì uÛ≤ey˚T$T ‹s¡TeT˝ÒX¯? (eT+#·+)

16
e+>∑‘√≥qT+<äT e]eTfi¯fl˝À qT+&ÉT eT÷&ÉT >∑<äT\≈£î+&É eTT‘ê´\≈£î+&É ` ≈£î+&É˝À >∑\<äT
C§qï #˚\qT+&ÉT #√<ä´eTT>∑qT eTT‘·´\|ü+≥ (<ëìeTà)
‘·\T|ü⁄eT÷\ qT+&ÉT ‘·\MT<ä qT+&ÉTqT eTT>∑TZs¡T sêE\≈£î ˇø£fÒ {À|æ (‘ê{Ï|+ü &ÉT)
Bì uÛ≤ey˚T$T ‹s¡TeT˝ÒX¯? eTTKy˚T˝Ò<äTø±ì u§≥Tºô|≥Tº≈£î+~ (ø£&É|ü)
(|ü<ä´+˝ÀH˚ düe÷<ÛëHê\THêïsTT) yÓTT>∑Zø±ì yÓTT>∑Z |üPe⁄«|üPj·Tì yÓTT>∑Z ` |ü&É‘·T\T eTT&ÉTeì
n&É$˝À |ü⁄{Ϻ+~ n&ç$˝À ô|]–+~ e÷sTT+{Ïø=∫à yÓTT>∑Z |ü+{ÏøÏ+~ yÓTT>∑Z (\e+>∑)
‘Ó’‘·ø£ÿ˝≤&ç+~. (#·\ø¢ e£ «+) yÓ÷ø±\T ˝À‘·T eT&ÉT>∑T˝À yÓTT+&çyê&ÉT ~>∑e&ܶ&ÉT
øÏ≥øÏ≥ ‘·\T|ü⁄\T øÏ{≤] ‘·\T|ü⁄\T m|ü&ÉT eT÷dæq (s¡TãT“s√\T)
#·|ü &ÉTø±e⁄. (ø£qT¬s|üŒ\T) ∫≥|ü≥ ∫qT≈£î\T ∫{≤]∫qT≈£î\T ` m+‘· ≈£î]dæHê
‘√ø£˝Òì |æ≥º ‘=+uÛ…’ ÄeT&É\T b˛‘·~ (ñ‘·Ôs¡+) es¡<\ä Tsêe⁄ (ø£˙ïfi¯ófl)
bı{ϺyêìøÏ |ü⁄f…º&ÉT n+^\T (ñ*¢bÕj·T) #·÷ùdÔ ˇø£{Ï, #˚ùdÔ ¬s+&ÉT, ‘·\≈£L ‘√ø£≈£L ˇπø{À|æ
#Ó j · T ´ì≈£ î +&É , bıj· T ´ì ˙fi¯ ó fl, yÓ j · T ´ì dü T qï+ (ô|qTï, ≈£î\+)
‹j·T´>∑qT+&ÉT. #·÷|ü⁄˝Òì ø£qTï düT+<äs¡eTÚø£qTï ‘√≥˝Òì≈£qTï ‘√ø£ø£qTï
(ø=ã“]ø±j·T) ø£qTï>±ì ø£qTï ø±\ø£+sƒ¡Tìø£qTï (HÓeT*)
e÷ neTà#ê|ü #·T≥º˝Ò<äT. e÷ Hêj·Tq ô|’dü\T ˝…ø£ÿô|≥º˝Ò&ÉT #˚‘√ÔbÕπsdæ H√{Ï‘√ @s¡T≈£î+{≤s¡T (nø£åsê\T)
(Äø±X¯+, #·Tø£ÿ\T) #˚‹øÏ n+<ä<äT, ø£+{ÏøÏ <=s¡ø£<äT, eTT≈£îÿ≈£î n+<äT‘·T+~
eTT≈£îÿq ã+>±s¡+ ‘√ø£‘√ ˙s¡T ‘ê>∑T‘·T+~.(B|ü+ e‹Ô) (yêdüq)
ns¡#˚‹øÏ ns¡yÓ’‘·÷≥T¢ (»˝…&¢ )É ‘·e«ì >∑T+≥ ≈£îs¡eì ˙s¡T, m|ü&ÉT }s¡T
ô|’H=ø£ |ü\ø£ øÏ+<=ø£ |ü\ø£ |ü\ø£\ eT<Ûä´ e\|ü\–\ø£ (H√s¡T, ˝≤˝≤»\+)
(Hê\Tø£) ‘Ó\¢ì bı\+‘√ q\¢ì $‘·ÔHê\T (nø£åsê\T)
Ç+{Ï ø±|ü˝≤ ø±düTÔ+~. ≈£îø£ÿø±<äT, |ü≥Tºø=ì y˚˝≤&ÉT‘·T+~ eTT≈£îÿ MT~ ¬ø≈£îÿ eTT+<ä] #Óe⁄\H=≈£îÿ
ø±ì |ü+&ÉT>±<äT. (‘êfi¯+) ≥≈£îÿì≈£îÿ\ kı≈£îÿ C≤]+<ä+f… |ü⁄≥T≈£îÿ (ø£fi¯fl<ë›\T)
Ç<ä›s¡T ô|fi≤fl\ eT<Ûä´ Çs¡T≈£îq|ü&ç#·#êÃ&ÉT.(b˛ø£#Óø£ÿ) ∫{≤s¡Tø=eTTàq $TsƒêsTTbı≥¢+
bı<äT›q Hê\T>∑T ø±fi¯ófl, eT<Ûë´Vü≤ï+ ¬s+&ÉTø±fi¯ófl kÕj·T+Á‘·+ m+‘· m–]Hê n+<ä<äTbÕ|ü+ (‘˚HÓ‘Óf…º)
eT÷&ÉT ø±fi¯ófl. (u≤\´+, j·Te«q+, eTTdü*‘·q+) ‘·+Á&ç >∑s¡>∑s¡, ‘·*¢ |”#·T |”#·T
@$T ˝ÒqeTà m–¬s>∑] |ü&ÉÔ~ ` nìï ñqïeTà nDÏ–eTDÏ– _&ɶ\T s¡‘·ïe÷DÏø±´\T (|üqdüø±j·T)
ñ+≥T+~. ($düsÔ ê≈£î) e+{Ïì+&Ü >±j·÷\T ` ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü sê>±\T (eTTs¡[)
@≥e‘·\ ˇø£sT¡ , @{Ïe‘·\ ˇø£sT¡ Ç<äs› ÷¡ ø£*ùd>Ô ±ì sê>±\T Äø±XÊq ns¡yÓ’ Äs¡T ø=&Éefi¯ófl (∫+‘·ø±j·T\T)
sêe⁄ (ô|<äe⁄\T) ¬s+&ÉT #˚‘·T\T+{≤sTT ø±ì |ü≥Tºø√˝Ò&ÉT
Ç+{ÏøÏ yÓsTT´>∑<äT\T >∑~>∑~ø=ø£ |æ\¢ |æ\¢ |æ\¢≈£î ‘·TbÕøÏ Hê\T>∑T ø±fi¯ófl+{≤sTT ø±ì q&ÉTe˝Ò&ÉT
(‘˚HÓ‘Óf…º, ‘˚HÓ{°>∑\T) M|ü⁄ ñ+~ø±ì eTTK+˝Ò<äT @$T≥~? (≈£îØÃ)
ˇfi¯fl+‘ê eTTfi¯ófl ` ø£&ÉT|ü+‘ê #˚<äT (ø±ø£s¡ø±j·T) n&É$˝À |ü⁄{Ϻ+~ n&É$˝À ô|]–+~
ø£H=ïø£ÿfÒ ø±øÏ ø±<äT, ø£qï+ ñ+~ |ü⁄≥ºø±<äT (dü÷~) }s¡+‘· ‹]–+~ ‘·\Tô|qø£ qøÏÿ+~ (N|ü⁄s¡T)
ñqï~ y˚˝…&ÉT ‘√ø£ u≤¬s&ÉT (dü÷~)

aaaaa

17
 4. u≤\ π>j·÷\T
bÕ≥ nH˚~ eTq dü+düÿ è‹˝À uÛ≤>∑yTÓ Æ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. Ç˝≤¢*‘√ bÕ≥T Çø£ÿ≥T¢|ü&ܶ&ÉT
|üìbÕ≥\T, Ä≥bÕ≥\T n+≥÷ |üì˝À Ä≥˝À bÕ≥\T njÓ÷<Ûä´ sêeTj·T´ nqïj·T´e÷≈£î
ø£ì|ækÕÔsTT n+‘˚>±≈£î+&Ü |ü+&ÉT>∑˝À¢, C≤‘·s¡¢˝À, $$<Ûä
yê\Tø£qT\ d”‘· e~qeTàe÷≈£î
dü+<äsꓤ\˝À bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T.
ndü\T eTq |ü⁄≥Tºø£ qT+&˚ bÕ≥‘√ dü+ã+<Ûä+ #·+<äe÷eT sêyÓ
@s¡Œ&ÉT‘·Tqï~. eTq+ |ü⁄{Ϻq|ü&ÉT •X¯óe⁄>± ñqï|ü&ÉT #·+<äe÷eT sêyÓ ` C≤_*¢ sêyÓ
˙fi¯óflb˛j·T&É+, nqï+ ‹ì|æ+#·&É+, Ä≥\T Ä&ç+#·&É+, ø=+&ÓøÏÿsêyÓ ` ø√{Ï yÓ\T>∑T‘˚yÓ
ìÁ<ä |ü⁄#·Ã&É+ yÓTT<ä˝…’q dü+<äsꓤ\˝À mH√ï bÕ≥\T eTq |üs¡T¬>‹ÔsêyÓ ` bÕ\T ô|s¡T>∑T ‘˚yÓ
dü+düÿ è‹˝À n+‘·sꓤ>∑+>± ø£ì|ædüTÔHêïsTT, $ì|ædüTÔHêïsTT
nìï ‘Ó∫à ` e÷ nu≤“sTT/ne÷àsTTø°yÓ
n≥Te+{Ï Ä •X¯ó<äX¯˝À yÓqTø£{Ï ‘·s¡+ qT+&ç eTq≈£î
$ì|ædüTÔqï ø=ìï |æ\¢\ bÕ≥\qT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. #·Tø˘ #·Tø˘ ¬s’\T
‘ês¡+>∑+ ‘ês¡+>∑+ #·Tø˘ #·Tø˘ ¬s’\T edüTÔ+B
‘ês¡+>∑+ ‘ês¡+>∑+ ` ‘ê+&Ée ø£ècÕí ‘ês¡+>∑+ |üø£ÿ≈£î |üø£ÿ≈£î »s¡T>∑+&û
eTT<äT›\ ø£ècÕí ‘ês¡+>∑+ ` yÓ÷Vü≤q eTTs¡∞ Ä–Hêø£ mø£ÿ+&û
y˚DTHê<∏ë ‘·s¡+>∑+ ` y˚+ø£≥s¡eTD ‘ês¡+>∑+ CÀ CÀ bÕbÕsTT @&Ée≈£î
yÓqï<=+>∑ ‘ês¡+>∑+ ` ∫ìï ø£ècÕí‘ês¡+>∑+ \&ÉT¶ $TsƒêsTT ‹ì|ækÕÔ
ø£eTàì bÕ\T ‘ê|ækÕÔ
#˚‘·yÓqï eTT<ä›
#˚‘·yÓqïeTT<ä› ` #Ó+>∑\« |üP<ä+&É ∫{Ϻ ∫\ø£e÷à!
ã+>±s¡T yÓTT\‘ê&ÉT ` |ü≥Tº<ä{Ϻ ∫{Ϻ∫\ø£e÷à ` neTàø={Ϻ+<ë
dü+~≥‘êjÓT‘·T\T ` dü]eTTe« >∑C…®\T ‘√≥¬øfi≤flyê ` |ü+&ÉT ‘Ó#êÃyê
∫ìï ø£ècÕí ìqTï #˚] ø=\T‘·T >∑÷{À¢ ô|{≤ºyê ` >∑T≥T≈£îÿ $T+>±yê
»>∑‹ô|’ sêeTj·T´ @&Ée≈£î @&Ée≈£î
»>∑‹ô|’ sêeTj·T´ »ìà+∫Hê&ÉT @&Ée≈£î @&Ée≈£î z ∫{Ϻ bÕ|ü
dü‘·´eTT˝Àø±q kÕú|æ+∫Hê&ÉT @&çùdÔ ˙ ø£+&É¢ ˙˝≤\T ø±s¡T
<Ûäs¡àeTT‘√ sêC≤´ìï bÕ*+∫Hê&ÉT ˙˝≤\T ø±s¡+>∑ H˚ #·÷&É˝ÒqT
‘·eTTà\qT Áù|eT‘√ Ä<ä]+#ê&ÉT bÕ˝…’q ø±s¡y˚ ã+>±s¡T ø£+&É¢
18
ãTõ®y˚Tø£
ãTõ®y˚Tø£ ãTõ®y˚Tø£ @&ɬø*Ô$?
sêE>±] ‘√≥˝Àq y˚T‘·¬ø*Ôì
sêE>±] ‘√≥˝Àq @$T #·÷dæÔ$?
sêDÏ>±] |üP\#Ó≥¢ kı>∑düT #·÷dæÔì
|üP\#Ó≥T¢ #·÷dæ ˙e⁄ }s¡T≈£î+{Ïyê?
}s¡Tø√ø£ |üP\#Ó≥T¢ y˚TdæedæÔì
y˚TdæeùdÔ uÛÑ≥T\T #·÷dæ @$T #˚dæ]
uÛÑ≥T\T qqTï ø=≥ºeùdÔ ‘·TÁs¡TeT+{Ïì
ãTÁs¡T|æ≥º
ãTÁs¡T|æ≥º ãTÁs¡T |æ≥º
‘·TÁs¡TeTqï~
|ü&ÉeT{Ï+≥ ø±|ü⁄s¡+
#˚j·Tqqï~
n‘·Ô ‘Ó∫Ãq ø=‘·Ô Ns¡
ø£≥ºqqï~
e÷eT ‘Ó∫Ãq eT˝…¢|üP\T
eTT&ÉTeqqï~
yÓTT>∑Tì#˚‘· yÓTT{Ϻø±j·T
‹+≥qqï~
@qT>∑T
@qT>∑e÷à @qT>∑T ` @ }¬s[fl+~ @qT>∑T
@qT>∑e÷à @qT>∑T ` e÷ }s=∫Ã+~ @qT>∑T
@qT>∑T @qT>∑T q\¢q ` @qT>∑T ø=eTTà\T ‘Ó\¢q
@qT>∑T MT<ä sêeTT&É÷ ! m+‘√ #·ø£ÿì <˚e⁄&É÷
#ÓeTà#Óø£ÿ
#ÓeTà#Óø£ÿ ` #ês¡&˚dæ yÓTT>∑Z
Ä≥T¢b˛j·T+>∑ ` Äs¡–+#·+>∑
eTT‘ê´\ #ÓeTà#Óø£ÿ ` eTT>∑TZ˝…j·T´+>∑
s¡‘êï\ #ÓeTà#Óø£ÿ ` s¡+>∑T˝…j·T´+>∑
|ü>∑&Ü\ #ÓeTà#Óø£ÿ ` |ü+~¬sj·T´+>∑
19
|ü+~{À¢ e÷ u≤e ` ô|+&ç¢#Ój·T´+>∑
düT+&Ó\Tø£ bıø£ÿ˝À¢ ô|+&ç¢ ø=&ÉT≈£î+&ÉT
#˚düTø√ô|+&ç¢ |æ˝≤¢dæ¬>Z+<äTπø
∫{Ϻ ∫{Ϻ $T]j·÷\T
∫{Ϻ ∫{Ϻ $T]j·÷\T ` #Ó≥Tº øÏ+<ä b˛dæ
|ü⁄≥ºeTqTï ‘Ó∫à ` u§eTà]\T¢ ø£{Ϻ
ø£\yê]+{ÏøÏ #·\¢≈£î b˛‘˚
ø£\yê] ≈£îø£ÿ uÛÖuÛÖ eTqï~
Hê ø±fi¯fl >∑C…®\T |òüT\T¢ |òüT\T¢ eTqï$
#·+ø£˝À bÕ|ü πøsY πøsY eTqï~
<ë>∑T&ÉT eT÷‘ê <ä+&Üø√sY
<ë>∑T&ÉTeT÷‘· <ä+&√ø√sY
|æ*¢ e#ÓÃ m\Tø± uÛÑÁ<ä+
mø£ÿ&ç <=+>∑\T nø£ÿ&ÉH˚
>∑|t#·T|t kÕ+u≤s¡T ãT&ç¶
ø±øÏ ø±øÏ
ø±øÏ ø±øÏ øöe«s¡ ø±øÏ ` ø±øÏ Hê≈£î á¬ø Ç#ÓÃ
áø£qT rdæ neTàøÏùdÔ ` neTà Hê≈£î n≥T≈£î\T ô|f…º
n≥T≈£î\T rdæ |ü+‘·T\T≈£î øÏùdÔ ` |ü+‘·T\T Hê≈£î
|ü<ä´+ #Óô|Œ
|ü<ä´+ rdæ e÷eTøÏôdÔ ` e÷eT Hê≈£î |æ\¢ì#ÓÃ
|æ\¢ ù|s¡T eT˝…¢yÓTT>∑Z ` Hêù|s¡T »MT+<ësY
e]#˚\T |ü+&Ü*
yêq\T¢ ≈£îs¡yê* ` yêq<˚e⁄&Ü
e]#˚\T |ü+&Ü* ` yêq<˚e⁄&Ü
q\¢ì y˚T|òü÷\T ` yêq<˚e⁄&Ü
#·\¢+>∑ ≈£îs¡yê* ` yêq <˚e⁄&Ü
e÷ eP] #Ós¡Te+‘· ` yêq<˚e⁄&Ü
n\T>∑T\T bÕsê* ` yêq<˚e⁄&Ü
|ü#·Ã>∑ #˚q+‘· ` yêq <˚e⁄&Ü
|ü+≥\T |ü+&Ü* ` yêq<˚e⁄&Ü
Hê]+» ø±j·T
Hê]+» ø±j·T ` ìqT #·÷&É>±H˚
H√s¡÷s¡T‘·T+&ÉT ` ‹ì #·÷&É>±H˚
nã“ã“ |ü⁄\T|ü⁄ ` ‹qH˚ ‹qqT
˙≈£î ø±yê˝≤ ! MT≈£î ø±yê˝≤ !
me]øÏ e<ë›!
|ü&˚düTÔHêïqT |ü&˚düTÔHêïqT |ü&˚kÕqT
>∑T&ÉT >∑T&ÉT ≈£î+#·+
>∑T&ÉT >∑T&ÉT ≈£î+#·+ >∑TfiÀfl sê>∑+
bÕeTT\ ô|fÒº ` |ü&çπ> sê>∑+
ô|<ä›qï >∑TÁs¡+ ô|+&ç¢øÏ yêjÓT
∫qïqï >∑TÁs¡+ N{ÏøÏ yêjÓT
e÷ nqï >∑TÁs¡+ e÷sTT+{Ïø=#ÓÃ
ø±fi≤fl >∑C≤®
ø±fi≤fl >∑C≤® ` ø£+ø±fi¯e÷à
y˚>∑÷#·Tø±ÿ ` yÓ\>±yÓTT>∑Z
yÓTT>±Zø±<äT ` yÓ÷<äT>∑˙&É
˙&Ü ø±<äT ` ìeTà\u≤sTT
u≤sT÷ ø±<ä÷ ` ã#·Ã*≈£Ls¡
≈£Lsê ø±<äT ` >∑TeTà&ç |ü+&ÉT
|ü+&É÷ø±<ä÷ ` bÕbÕsTT ø±fi¯ófl
ø±fi¯Sflrdæ ` ø£&É>±ô|≥Tº
]+>∑T ]+>∑T _fi¯¢
]+>∑T ]+>∑T _fi¯fl ` s¡÷bÕsTT _fi¯fl
_fi¯fl ø±<äTsê ` <ëyÓTs¡ yÓTT>∑Z
yÓTT>∑Z ø±<äTsê ` yÓTT<äT>∑T ˙&É
˙&Éø±<äTsê ` ìeTà\ u≤$
u≤$ ø±<äTsê ` ã#·Ã* ≈£Ls¡
≈£Ls¡ ø±<äTsê ` ≈£îeTà] yÓT≥Tº
yÓT≥Tºø±<äTsê ` y˚T<ä] dæ_“
20
dæ_“ø±<äTsê ` N|ü⁄s¡T ø£≥º
ø£≥º ø±<äTsê ` ø±e&ç ã<ä›
ã<ä› ø±<äTsê ` #ê¬s&ÉT MTdü+
MTdü+ ø±<äTsê ` $T]j·÷\ bı&ÉT+
bı&ÉT+ ø±<äTsê ` b˛‘·sêE
u≤e u≤e |ü˙ïs¡T
u≤e u≤e |ü˙ïs¡T
u≤eqT |ü≥Tº≈£î ‘·H˚ïs¡T
M~Û M~Û ‹ù|Œs¡T
Môd&ÉT >∑+<∏ä+ |üPùds¡T
#êe&ç >∑T+»≈£î ø£fÒºs¡T
#·|æŒ&ç >∑T<äT›\T >∑T<˚›s¡T
ˇ|ü\ ≈£îbÕŒ
ˇ|ü\ ≈£îbÕŒ ` ej·÷´] uÛ≤eT
düqï _j·T´+ ` #Ûêj·T |ü|ü
∫qï eTTe« ` düqï >±E
ø=ã“] ø√s¡T ` u≤<ä+ |ü|ü
>∑÷{À¢ s¡÷bÕsTT ` ˙ eT>∑&ÉT dæbÕsTT
yêHê yêHê e\¢bÕŒ
yêHê yêHê e\¢bÕŒ !
yêøÏ≥ ‹]>∑T #Ó\¢bÕŒ
#˚‘·T\T #ê#·T eT\¢bÕŒ
‹s¡T>∑T ‹s¡T>∑T ‹eTàbÕŒ
‹s¡T>±˝ÒqT qs¡dübÕŒ
ã&ÜsTT |æ*¢
ã&ÜsTT |æ*¢ \&ÜsTT ¬ø[fl
$T&É‘·qT #·+|æ ñdüTÁs¡qï~
m\Tø£qT #·+|æ @qT>∑qï~
dæ+Vü≤+ ‘êqì bı+–q|æ*¢
≈£îø£ÿqT #·÷∫ ˇø£fÒ |üs¡T>∑T
>∑Te÷à&Ée÷à >∑Te÷à&ç
>∑Te÷à&Ée÷à >∑Te÷à&ç
–+»y˚XÊ+ >∑Te÷à&ç
yÓTTø£ÿ yÓTT*#˚ >∑Te÷à&ç
r>∑ ÁbÕ¬ø >∑Te÷à&ç
yÓTT>∑Z y˚ôd >∑Te÷à&ç
|ü⁄e⁄« |üPôd >∑Te÷à&ç
|æ+<Óy˚ôd >∑Te÷à&ç
ø±j·Tø±ôd >∑Te÷à&ç
|ü+~] øÏ+<ä >∑Te÷à&ç
|ü+&ÉT |ü+&Ó >∑Te÷à&ç
|ü+&ÉTø√dæ >∑Te÷à&ç
n+<ä]øÏ |ü+#êeTT >∑Te÷à&ç
#·˝Ÿ #·˝Ÿ >∑TÁs¡+
#·˝Ÿ #·˝Ÿ >∑TÁs¡+ ` #·˝≤øÏ >∑TÁs¡+
ø£Ás¡‘√ #˚dæq ` >∑C…®\ >∑TÁs¡+
eTTe«\ yÓT&É˝À eTT<äT›>∑ >∑{Ϻ
s¡+>∑T\ Vü≤+>∑T\ dæ+>±]+∫
M|ü⁄≈£î JqT kÕ|ü⁄>∑ y˚dæ
e~˝ÒùdÔ dü] |üs¡T–&ÉT >∑TÁs¡+
ø£fiËfl+ #˚‘√Ô >∑{Ϻ>∑ ã{Ϻ
>∑TÁs¡+ MT<ä ≈£Ls=Ãì ñ+&ç
#·˝Ÿ #·˝ŸeTì ‘√\T‘·÷ ñ+fÒ
>∑+‘·T\T y˚j·TT#·T |üs¡T–&ÉT >∑TÁs¡+
#·˝Ÿ #·˝Ÿ >∑TÁs¡+ ` #·˝≤øÏ >∑TÁs¡+
@~y˚T\T?
>∑&É|ü\ìï{Ï˝Àq @ >∑&É|üy˚T\T?
e÷\øÏÎ q]Ô+#·T e÷ >∑&É|üy˚T\T
ns¡T>∑T \ìï+{Ï˝Àq @ ns¡T>∑Ty˚T\T?
n‹<∏äT\+<äs¡T CÒs¡T e÷ ns¡T>∑Ty˚T\T
M<∏äT\ìï+{Ï˝Àq @ M~Ûy˚T\T?
ø={≤¢≥˝Ò ˝Òì e÷ M~Ûy˚T\T
}]\ìï+{Ï˝Àq @ }s¡Ty˚T\T?
dæ]dü+|ü<ä\T ‘·T\‘·÷>∑T e÷ }s¡Ty˚T\T
aaaaa
21
m+<äT≈£îsê?
m+&É\T ø±ùd<Ó+<äT≈£îsê?
eTãT“\T |üfÒº≥+<äT≈£îsê
eTãT“\T |üfÒº<Ó+<äT≈£îsê?
yêq\T ≈£î]ùd≥+<äT≈£îsê
yêq\T ≈£î]ùd<Ó+<äT≈£îsê?
#Ós¡Te⁄\T ì+&˚≥+<äT≈£îsê
#Ós¡Te⁄\T ì+&˚<Ó+<äT≈£îsê?
|ü+≥\T |ü+&˚≥+<äT≈£îsê
|ü+≥\T |ü+&˚<Ó+<äT≈£îsê?
Á|ü»\T ã‹πø≥+<äT≈£îsê
Á|ü»\T ã‹πø+<Ó+<äT≈£îsê?
eT+∫ì ô|+#˚≥+<äT≈£îsê
‘·|Œü {À¢jTY ` ‘êfi≤˝ÀjYT
‘·|üŒ{À¢jYT ` ‘√fi≤˝ÀjYT
<˚e⁄&ç >∑TfiÀfl ` u≤C≤˝ÀjYT
|ü|ü u…\¢+ ` <˚e⁄ì ø√jYT
bÕ\T HÓsTT´ ` bÕbÕsTT ø√jYT
ñ&ÉT‘ê ñ&ÉT‘ê
ñ&ÉT‘ê ñ&ÉT‘ê }#Y
mø£ÿ&ç ¬øfi≤Ôyé y√#Y
ø=eTàMT~ C≤+|ü+&ÉT
ø√düTÔø√kÕÔyê! e÷ bÕ|üøÏkÕÔyê!
bıfÒº\T ø£qï‘·*¢
bıfÒº\T ø£qï‘·*¢ >=Áπs >=Áπs
<äTqïb˛‘·T ø£qï‘·*¢ ãÁπs ãÁπs
ñyÓTà+‘·ø±j·T ‹+f… yÓÁπs yÓÁπs
∫qï#Ó˝…¢≈£î NeT≈£î&ç‘˚ ˇÁπs ˇÁπs
$Ts¡|üø±j·T ø=]øÏ‘˚ #·TÁπs #·TÁπs
ãTs¡<ä˝Àq ø±\T y˚ôdÔ |ü⁄Áπs |ü⁄Áπs
eTT+<äT |üfi¯ófl }&çb˛‘˚ ‘=Áπs ‘=Áπs
‘=Á] H√{À¢ n+ã* b˛ôdÔ EÁπs EÁπs
 5. ˙‹ ø£<∏ä\T
ã+>±s¡T u≤‘·T >∑T&ÉT¶ : dæ+Vü≤+ ` ∫f…º\Tø£ :
ˇø£ }]˝À øÏwüºj·T´, n‘·ì uÛ≤s¡´ ˇø£ u≤‘·T |æ\¢qT ˇø£ n&É$˝À dæ+Vü≤+ ñ+&˚~. n<˚ n&É$˝Àì #Ó≥Tº
‘Ó∫à ô|+#·T≈£î+≥THêïs¡T. n~ ô|]– ˇø£ ã+>±s¡T >∑T&ÉT¶qT øÏ+<ä ø£qï+˝À ∫f…º\Tø£ ìedædüTÔqï~. ˇø£ s√E dæ+Vü≤+
ô|{Ϻ+~. øÏwüºj·T´ <ä+|ü‘·T\ Äq+<ëìøÏ n+‘·T˝Ò<äT. n{≤¢ y˚{≤&ç n\dæb˛sTT #Ó≥Tº øÏ+<ä |ü&ÉT≈£îqï~. ∫f…º\Tø£ n≥÷
Ç≥÷ ‹s¡T>∑T‘·÷ dæ+Vü≤+ ø±\T≈£î ‘·>\∑ >±H˚, dæ+Vü≤+ ø√|ü+‘√
Á|ü‹ s√E ô|fÒº ã+>±s¡T >∑T&ÉTq¶ T #·÷&É>±H˚ <äTsêX¯ ø£*–+~.
<ëì bı≥º˝Àì ã+>±s¡T >∑T&É¢˙ï ˇπøkÕ] rdüTø√yê\ì |ü+C≤‘√ |ü≥Tº≈î£ qï~. eDT≈£î‘·÷ $&ç∫ô|≥ºeTì, ªªm|ü&ÓH’ ê
nqT≈£îHêïs¡T. bı≥º N*à #·÷XÊs¡T. ˇø£ÿ ã+>±s¡T >∑T&ÉT¶ ˙≈£î ñ|üø±s¡+ #˚kÕÔqTμμ nì Bq+>± y˚&ÉT≈£îqï~. ∫qï
≈£L&Ü ˝Ò<äT. HÓ‹Ô, H√s¡T ø=≥Tº≈£î+≥÷ <äT'œ+#ês¡T. ÁbÕDÏ$, ˙e⁄ Hê≈£î ñ|üø±s¡+ #˚kÕÔyê nì ùV≤fi¯q>± qe⁄«‘·÷
˙‹ : <äTsêX¯ <äT'U≤ìøÏ eT÷\+. b˛! nì e~*ô|{Ï+º ~. ø=~› s√E\ ‘·sê«‘· dæ+Vü≤+ y˚≥>±&ç
e\˝À ∫≈£îÿ≈£îqï~. ∫f…º\Tø£ dæ+Vü≤+ u≤<ÛäqT >∑eTì+∫,
Äe⁄ ` |ü⁄* : C≤*|ü&ç e\ ‘êfi¯flqT ø=]øÏ+~. dæ+Vü≤+ ªqqTï ø£å$T+#·Tμ
ˇø£ s√E ˇø£ Äe⁄ y˚T‘· ø√dü+ n&É$øÏ yÓ[fl+~. nì dæ>∑TZ|ü&ÉT‘·÷ ∫f…º\Tø£‘√ nqï~. n|üŒ{Ï qT+&ç dæ+Vü≤+,
Ç+‘·˝À <ëìøÏ ˇø£ |ü⁄* m<äT¬s’+~. |ü⁄* Äe⁄ MT<ä <ä÷øÏ ∫f…º\Tø£ ùdïVü≤+>± ñHêïsTT.
#·+|üuÀsTT+~. n|ü&ÉT Äe⁄ Áã‹e÷\T‘·÷ ªªHê≈£î Ç+{Ï ˙‹ : m+‘· ∫qïyê]HÓ’Hê øÏ+#·|üs¡#·sê<äT.
e<ä› ˝Ò><∑ ÷ä &É ñqï~. n~ Äø£*‘√ ñqï~. MTs¡T nqTeT‹ùdÔ
<ëìøÏ bÕ\T Ç∫à ekÕÔqTμμ nì Bq+>± y˚&ÉT≈£îqï~. Hêj·THê |ü⁄* :
oÁ|òüT+>± yÓ[flsê, #ê˝≤ Äø£*>± ñqï~ nqï~ |ü⁄*. Äe⁄ ˇø£ }]˝À ˇø£ ¬s’‘·T≈£î bı\+‘√ bÕ≥T >=Á¬s\ eT+<ä
<ä÷&É≈£î bÕ*∫Ã, ãT<äTΔ\T #Ó|æŒ ø£˙ïfi¯fl‘√ |ü⁄* <ä>∑Zs¡≈£î ≈£L&Ü ñqï~. ˇø£ s√E s¬ ‘’ T· ‘êqT bı˝≤ìøÏ yÓfió¯ ‘·÷ >=Á¬s\
e∫Ã+~. Äe⁄qT #·÷&É>±H˚ |ü⁄* ÄX¯Ãs¡´b˛sTT+~. qTe⁄« eT+<ä≈£î ø±|ü˝≤>± ‘·q ø=&ÉT≈£îqT ñ+#ê&ÉT. >=Á¬s\ ø√dü+
‹]– sêeì nqT≈£îHêïqT nqï~ |ü⁄*. ªªÄ&çq e÷≥ ‘·|Œü &É+ n|ü&É|ü&ÉT ô|<ä› |ü⁄* edüTÔ+<äì C≤Á>∑‘·Ô>± ñ+&ÉeTì, |ü⁄*
eTVü‰ bÕ|ü+ ø£<ë, Ç|ü&ÉT MTs¡T qqTï ‹qe#·TÃμμ nqï~ eùdÔ πøø£ y˚j·TeTì ø=&ÉT≈£î≈£î #Ó|ü‘ê&ÉT ¬s’‘·T. ø=&ÉT≈£î
Äe⁄. Äe⁄ Áù|eT, ‘ê´>∑ >∑TD+, dü‘·´ìwü˜ #·÷dæ |ü⁄* ‘·+Á&çì Ä≥ |ü{Ϻ+#ê\ì Hêj·THê! |ü⁄* nì |æ*#ê&ÉT.
ø£]–b˛sTT+~. Äe⁄qT e<ä*ô|{Ϻ n&É$˝ÀøÏ yÓ[fl b˛sTT+~. ‘·+Á&ç sê>±H˚ Vü‰kÕ´ìøÏ |æ*#êqì #ÓbÕŒ&ÉT. n{≤¢
Äe⁄ ñs¡T≈£îÿ+≥÷ Ç+{ÏøÏ b˛sTT+~. eT÷&ÉTkÕs¡T¢ |æ*#ê&ÉT. Hê\ZekÕ] ì»+>±H˚ |ü⁄* e∫Ã+~.
˙‹ : Ä&çq e÷≥ ‘·|üŒ≈£L&É<äT. Hêj·THê! |ü⁄* nì |æ*#ê&ÉT. Vü‰kÕ´ìπø |æ\TdüTHÔ êï&Éì ‘·+Á&ç
|ü{Ϻ+#·Tø√˝Ò<äT. |ü⁄* >=Á¬s|æ\¢qT á&ÉTÃø=ì b˛sTT+~.

22
qe⁄«˝≤≥≈£ î ≈£ L &Ü nã<ä Δ + Ä&É ≈ £ L &É < ä ì @&É T dü ÷ Ô m+<äs√ eTqTwüß´\qT ‹HêïqT. Ç|ü&ÉT ø£fió¯ fl ø£qã&ÉT≥˝Ò<Tä .
ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï&ÉT ¬s’‘·T ø=&ÉT≈£î. >√fi¯ófl yÓTT<äT›u≤]b˛sTTHêsTT. eTTdü*<ëìï nsTTHêqT,
˙‹ : nã<ëΔ\T Ä&É≈£L&É<äT. dü+<˚Væ≤+#·≈£î nì u≤≥kÕ]‘√ |ü⁄* nqï~. |ü⁄* e÷≥\qT
q$Tà #ÓsT¡ e⁄˝À kÕïHêìøÏ ~– ãTs¡<˝ä À Çs¡Tø=ÿì s¡ø+åÏ #·+&ç...
dæ+Vü≤+ ` ≈£î+<˚\T : s¡øÏå+#·+&ç... nì yÓTT‘·TÔ≈£î+≥THêï&ÉT. yÓ+≥H˚ |ü⁄* n‘·ì
ˇø£ n&É$˝À ˇø£ eTTdü* dæ+Vü≤+ »+‘·Te⁄\ô|’ ô|‘·qÔ + MT<ä≈î£ <äT+øÏ ‘·è|æ>Ô ± Äs¡–+∫+~. <äTsêX¯≈î£ b˛sTT u≤≥kÕ]
#Ó˝≤sTTdü÷Ô ø±\+ >∑&ÉT|ü⁄‘·Tqï~. »+‘·Te⁄\ìï+{Ïì Çwüº+ <äTs¡às¡D+ bÕ˝…’Hê&ÉT.
e∫Ãq≥Tº #·+|æ ‹+≥Tqï~. »+‘·Te⁄\˙ï dæ+Vü≤+ u≤<Ûä ˙‹ : <äTsêX¯ <äT'U≤ìøÏ eT÷\+.
‘·|Œæ +#·T≈£îH˚+<äT≈£î düu˝ÑÛ À ˇø£ ìs¡j
í T· + rdüT≈£îHêïsTT. <ëì
Á|üø±s¡+ s√Eø=ø£s¡T dæ+Vü‰ìøÏ ÄVü‰s¡+>± b˛<ë+ nì me] |üì yêπs #˚j·÷*? :
nqT≈£ î HêïsTT. á$<Û ä + >±H˚ dæ + Vü ≤ +‘√ ˇ|ü Œ +<ä + øÏcÕº|ü⁄s¡+ Á>±eT+˝À |ü⁄\¢j·T´ nH˚ #êø£*yêìøÏ ˇø£
#˚düT≈£îHêïsTT. ˇø£ s√E dæ+Vü‰ìøÏ ÄVü‰s¡+>± ≈£î+<˚\T ≈£îø£ÿ, >±&ç<ä ñHêïsTT. >±&ç<ä ã≥º\T yÓ÷ùd~. ø±ã{Ϻ <ëìøÏ
e+‘·T e∫Ã+~. ≈£î+<˚\T ‘Ó*$‘√ Ä\dü´+>± dæ+Vü≤+ ÄVü‰s¡+ u≤>± ô|fÒºyê&ÉT.ø±|ü˝≤ ø±j·T≥y˚T ≈£îø£ÿ |üì nì
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓ[fl+~. dæ+Vü≤+ ø√|ü+‘√ >∑]d® ÷ü Ô Ä\kÕ´ìøÏ ø±s¡D+ <ëìøÏ dü]>±Z ÄVü‰s¡+ ô|≥ºø£b˛j˚Tyê&ÉT. j·T»e÷ì
n&ç–+~. eTs=ø£ dæ+Vü‰ìï ‘·|æŒ+#·Tø=ì e#êÃqT nì #·÷|ü⁄‘·Tqï Á|ües¡Ôq≈£î ø√|ü+ e∫Ã+~ ≈£îø£ÿ≈£î. ˇø£ s√E
≈£î+<˚\T #Ó|æŒ+~. ˇø£ <=+>∑ Ç+{À¢ <ä÷sê&ÉT. n~ #·÷dæ >±&ç<ä ≈£îø£ÿ‘√ <=+>∑
eTs=ø£ dæ+Vü≤e÷! mø£ÿ&É? #·÷|æ+#·TeTì n&ÉT>∑>± e#êÃ&ÉT ns¡eeTì #ÓãT‘·T+~. ≈£îø£ÿ, >±&ç<ä‘√ j·T»e÷ì
u≤$ ˝À|ü\ ñqï~ nì ≈£î+<˚\T #Ó|æŒ+~. dæ+Vü≤+ u≤$ ø£&ÉT|ü⁄ e÷&ÉTdüTÔHêï&ÉT. H˚qT ns¡eqì #ÓãT‘·T+~. kÕ«$T
˝À|ü\ ‘=+– #·÷dæ ‘·q Á|ü‹_+u≤H˚ï eTs=ø£ dæ+Vü≤+ nì Á<√Væ≤$. ˙ |üì H˚qT #˚jT· ˝ÒHê nì >±&ç<ä z+Á&É ô|&ÉT‘·T+~.
‘·*∫ #·+|ü&ÜìøÏ <äT+øÏ #·∫Ãb˛sTT+~. ∫qï ≈£î+<˚\T á˝À|ü⁄, <=+>∑ kıeTà+‘ê eT÷≥>∑≥Tºø=ì bÕ]b˛j·÷&ÉT.
‘Ó * $‘˚ ≥ \‘√ dæ + Vü ‰ ìï #· + |æ q +<ä T ≈£ î n&É $ ˝Àì >±&ç<ä z+Á&É≈£î j·T»e÷ì ìÁ<ä˝Ò∫, s√»+‘ê ø£wüº|ü&ç
»+‘·Te⁄\˙ï dü+‘√wæ+#êsTT. |ü&ÉT≈£îqï Hê≈£î ìÁ<ëuÛÑ+>∑+ ø£*–kÕÔyê nì >±&ç<äqT
<äT&ÉT¶ø£Ás¡‘√ #êeø={≤º&ÉT.
˙‹ : ‘Ó*$‘˚≥\‘√ @ |üHÓ’Hê kÕ~Û+#·e#·TÃ.
˙‹ : me] |üì yêπs #˚j·÷*.
|ü⁄* ` ã+>±s¡T ø£+ø£D+ :
bÕe⁄sê\T ` y˚≥>±&ÉT :
ˇø£ #Ós¡Te⁄ >∑≥Tºq ñqï bı<ä˝À ˇø£ eTTdü* ô|<ä›|ü⁄*
<ë]˝À b˛j˚T u≤≥kÕ]ì |æ*∫+~. Hê <ä>∑Zs¡ ˇø£ ã+>±s¡T nq+>∑q>∑ ˇø£ ô|<ä› n&É$˝À ˇø£ eTiÏ¿#Ó≥Tº MT<ä
ø£ + ø£ D + ñqï~. <ëìì @ |ü ⁄ D≤´‘· T àì¬ ø ’ H ê <ëq+ mH√ï |ü≈£åî\T ìedædüTÔHêïsTT. ˇø£Hê&ÉT y˚≥>±&ÉT n&É$˝À
#˚jT· e˝…qì m<äTs¡T#·÷düTHÔ êïqT. ˙e⁄ yÓ[fl #ÓsT¡ e⁄˝À kÕïq+ q÷ø£\T #·*¢ yêìô|’ e\|üìï ø=+‘· <ä÷s¡+˝À <ë– ñHêï&ÉT.
#˚dæ sê nì nqï~. u≤≥kÕ]øÏ ÄX¯ ø£*–q~. ø±ì |ü⁄* bÕe⁄sê\T Äø±X¯ e÷sêZq m>∑Ts¡T‘·÷ uÛÑ÷$Tô|’ q÷ø£\T
#·+|ü⁄‘·T+<˚yÓ÷qì uÛÑj·T+‘√ eDT≈£î‘·THêï&ÉT. nsTTHê #·÷XÊsTT. yÓ+≥H˚ øÏ+~øÏ ~>±\ì ÄX¯|ü&ܶsTT. bÕe⁄sê\
ø£+ø£D+ MT~ ÄX¯‘√ |ü⁄* e÷≥\qT qe÷à&ÉT. H˚qT Á≈£Ls¡ sêE ∫Á‘·Á^e⁄&ÉT ªªá n&É$˝À q÷ø£\T m{≤¢ ñHêïsTT.
»+‘·Te⁄H˚. nH˚ø£ bÕbÕ\T #˚XÊqT. mH√ï »+‘·Te⁄\qT, ‘=+<äs¡|ü&Ée<äT›. @<√ yÓ÷düeTTqï~μμ nì nqï~. n+‘·˝À

23
ˇø£ eTTdü* bÕe⁄s¡+ ªª˝Òìb˛ì nqTe÷Hê\T e<äT,› m<äTs¡T>± sêDÏ>±] Vü‰s¡+ :
ñqï ÄVü‰sêìï e~* Äø£*‘√ mø£ÿ&çø√ b˛e<äTμ› μ nì nqï~.
ˇø£ n&É$˝À eTiÏ¿#Ó≥Tºô|’ ø±≈£î\ »+≥ ìedædüTÔqï~.
n˙ï ø£\dæ H˚\ MT<ä yê* e\˝À ∫≈£îÿ≈£îHêïsTT. eTTdü*
#Ó≥Tº øÏ+<ä |ü⁄≥º˝À ˇø£ bÕeTT ñqï~. bÕeTT s√p ø±≈£î\T
bÕe⁄s¡+ dü\Vü‰‘√ e\˝À ∫≈£îÿ≈£îqï+<äT≈£î u≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷
ô|{Ïqº >∑T&Éq¢ T ‹+≥÷ ñ+&˚~. ø±≈£î\T @&ÉTdü÷Ô @MT #˚jT· ˝Òø£
‹≥Tº ø √kÕ>±sTT. ∫Á‘· Á ^e⁄&É T ªªMTs¡ T u≤<Û ä | ü & É e <ä T › .
$#ê]düTÔHêïsTT. n$ ‘·eT ùdïVæ≤‘·T&Ó’q qø£ÿ <ä>∑Z]øÏ yÓ[fl
◊ø£eT‘·´eTTq≈£î $T+∫q ã\+ ˝Ò<Tä . n+<äs÷¡ ø£*dæ ˇπøkÕ]
‘·eT u≤<ÛäqT #Ó|ü≈£îHêïsTT. qø£ÿ Ä˝À∫+∫ ˇø£ ñbÕj·T+
ô|’øÏ e\‘√ düVü‰ m–]b˛<ëeTT. Hê $TÁ‘·T&ÉT Væ≤s¡D´≈£î&ÉT
#Ó|æŒ+~. <ëì Á|üø±s¡+ ø±øÏ |üø£ÿH˚ ñqï ø√≥˝ÀøÏ yÓ[fl+~.
e\qT ø=]øÏ s¡økåÏ ÕÔ&TÉ μμ nì nHêï&ÉT. bÕe⁄sê\˙ï ∫Á‘·Á^e⁄ì
nø£ÿ&É sêDÏ>±s¡T ø=\qT>∑≥Tºô|’, q>∑\˙ï ñ+∫ kÕïq+ #˚dü÷Ô
e÷≥\≈£î dü+‘√wæ+∫ ˇπøkÕ] m–]b˛j·÷sTT. y˚≥>±&ÉT
ø±øÏøÏ ø£ì|æ+∫+~. yÓ+≥H˚ sêDÏ>±] Vü‰s¡+ rdüTø=ì ø±øÏ
ÄX¯Ãs¡´|ü&ç ø=+‘· <ä÷s¡+ yÓ+ã&ç+∫ bÕe⁄sê\T, e\
m>∑ T s¡ T ≈£ î +≥÷ yÓ [ fl bÕeTT |ü ⁄ ≥º ˝ À y˚ d æ + ~. ø±øÏ ì
b˛sTTq+<äT≈£î ìsêX¯‘√ Ç+{ÏøÏ yÓfi≤fl&ÉT. bÕe⁄sê\˙ï
yÓ+ã&ç+∫q uÛÑ≥T\T |ü⁄≥ºqT ‘·$«, bÕeTTqT #·+|æ Vü‰sêìï
Væ≤s¡D´ø£eTH˚ m\Tø£ <ë«sê e\ qT+&ç ãj·T≥|ü&ç ø£è‘·»‘„ \· T
rdüT≈£îb˛j·÷s¡T. bÕeTT u≤<Ûä $s¡>∑&É nsTTq+<äT≈£î ø±≈£î\T
‘Ó*Œ Äq+<ä+>± m–]b˛j·÷sTT.
dü+‘√wæ+#êsTT.
˙‹ : ◊ø£eT‘·´y˚T eTVü‰ã\+.
˙‹ : j·TTøÏÔ‘√ @|üHÓ’Hê kÕ~Û+#·e#·TÃ.
qø£ÿ ` Á<ëø£å|ü+&ÉT¢ :
ø√‹ ` yÓTTdü* :
ˇø£ n&É$˝À ˇø£ qø£ÿ ñ+&˚~. ˇø£s√E <ëìøÏ u≤>±
ˇø£ n&É$˝À ø√‹, yÓTTdü* ùdïVü≤+>± ñ+&˚$. ø√‹
Äø£* nsTT+~. n&çe+‘ê ‹]–+~. |üø£ÿH˚ ñqï Á<ëø£å|ü+&É¢
#Ó≥Tºô|’ qT+&ç |ü&Éy˚ùd |ü+&É¢qT yÓTTdü* ‹+≥T+&˚~. Ä
‘√≥ ø£ì|æ+∫+~. yÓ+≥H˚ ñs¡T≈£îÿ+≥÷ ‘√≥˝ÀøÏ b˛sTT+~.
|ü+&Éq¢ T ‘·q uÛ≤s¡´≈£î ≈£L&Ü Ç#˚Ã~ yÓTTdü*. ø√‹ Ç#˚à |ü+&ÉT¢
|ü+&É¢qT #·÷&É>±H˚ <ëìøÏ H√s¡÷]+~. m+‘√ |üdü+<äT>±
Ç+‘· ‹j·T´>± ñ+fÒ <ëì >∑T+&Ó Ç+ø± m+‘· ‹j·T´>±
ñ+{≤j·Tì ‘·\#·T≈£î+≥÷ |ü+&É¢ ø√dü+ m–]+~. n$
ñ+≥T+<√ nì nqT≈£îqï~. yÓ+≥H˚ ø√‹ >∑T+&Ó ‹Hê\H˚
n+<ä ˝ Ò < ä T . eT∞fl eT∞fl m>∑ T s¡ T ‘· ÷ H˚ ñqï~. n$
ø√]ø£qT yÓTTdü* uÛ≤s¡´ nqï~. yÓTTdü* yÓ+≥H˚ ø√‹ì
n+<ä≥+˝Ò<äT. ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü ‹+<ëeTqTø=qï Á<ëø£å|ü+&ÉT¢
$+<äT≈£î |æ*∫+~. ø√‹ yÓTTdü*ô|’ møÏÿ yÓfi¯ó‘·T+fÒ <ë]˝À
n+<äø£b˛j˚Tdü]øÏ qø£ÿ≈£î $düT>∑Te∫Ã+~. NÛ á Á<ëø£å|ü+&ÉT¢
yÓTTdü* ≈£î‘·+Á‘·+ ø√‹øÏ ns¡úyÓTÆ+~. ª‘·q >∑T+&Ó ‘·q <ä>∑Zs¡
|ü⁄\¢>± ñ+{≤sTT. Hêπø+ e<äT› nqT≈£î+≥÷ n&É$˝ÀøÏy[Ó fl+~.
˝Ò<äì, #Ó≥Tº <ä>∑Zs¡ ñqï<äμì ñbÕj·T+‘√ ø√‹ #Ó|æŒ+~.
˙‹ : n+<äì Á<ëø£å\T |ü⁄\¢q yÓTTdü* yÓqTø£≈£î ‹]– #Ó≥Tº <ä>∑Zs¡ ø√‹ì ~+∫+~. yÓ+≥H˚
ø√‹ #Ó≥Tºô|’øÏ#˚] ª˙ <äTs¡T“¤~Δ ns¡úeTsTT+~ NÛ.. b˛..μ nì
yÓTTdü*‘√ nqï~.
˙‹ : <äTwüߺ\qT qeTàsê<äT.

aaaaa

24
 6. X¯‘·ø£ |ü<ë´\T
uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T˝À¢ X¯‘·ø£ Á|üÁøÏj·T≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ 4. ø£+. : ˝≤e⁄>∑\ yêìø£+f…qT
kÕúqeTTqï~. ø£$ jÓTTø£ÿ yÓ’<äTcÕ´ìøÏ, $\ø£åD‘·≈£î,
n_Ûs¡T#·T\≈£î ‘êsêÿD+>± ì\ã&ç+~ á Á|üÁøÏj·T.
düV≤ü »+>± q÷s¡T n+‘·ø+£ fÒ m≈£îÿe |ü<ë´\T ñ+&É&+É ,
@ |ü<ë´ìøÏ Ä |ü<ä´y˚T Á|ü‘˚´ø£+>± uÛ≤yêìï ø£*Zj·TT+&É≥+, 5. ø£+. : ã\e+‘·T&É HêπøeTì
eT≈£î{≤ìï ø£*Zj·TT+&É≥+ X¯‘·ø±ì≈£îqï Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\T.
‘Ó\+>±D+˝À nH˚øe£ T+~ X¯‘ø· ø£ e£ ⁄\THêïs¡T. ø=+<äsT¡
X¯‘·ø±\‘√ ‘·eT ø±e´s¡#·Hê Á|ükÕúHêìï yÓTT<ä\Tô|&˚Ô
eT]ø=+<äs¡T Ä Á|ükÕúq+˝À X¯‘·ø±\qT #˚s¡TÃø=ì eTT+<äT≈£î 6. ø£+. : $q<ä>∑T HÓe«s¡T #Ó|æŒq
kÕ–b˛j·÷s¡T. eT]ø=+‘·eT+~ ªX¯‘·ø£+μ‘√H˚ Á|üdæ<äTΔ\÷
nj·÷´s¡T. n{≤¢ ‘Ó\+>±D+˝À Á|üdæ<äTΔ˝…’q ø=+‘·eT+~
X¯‘·ø£ø£e⁄\ X¯‘·ø±˝À¢+∫ ø=ìï ªeTT‘ê´\qTμ MTeTT+<äT
ñ+#·T‘·THêï+. Ç$ eTq ‘Ó\+>±D |æ\¢\ H√fi¯fl˝À¢ ìyêdü+
@s¡Œs¡#·Tø√yê*.
1. düTeT‹ X¯‘·ø£eTT
(ã<Ó›q)
1. ø£+. : ‘·q ø√|üyÓT ‘·q X¯Á‘·Te⁄
‘·q XÊ+‘·yÓT ‘·q≈£î s¡ø£å <äj·T #·T≥º+uÖ"
<äq dü+‘√wüyÓT dü«s¡ZeTT
‘·q <äT'KyÓT qs¡ø£eT+Á&ÉT ‘·<∏ä´eTT düTeTr!
2. ø£+. : ñ|üø±]øÏ qT|üø±s¡eTT
$|üØ‘·eTT>±<äT ùdj·T $e]+|ü+>±
q|üø±]øÏ qT|üø±s¡eTT
HÓ|üyÓTqïø£ ùdj·TTyê&ÉT H˚s¡Œ] düTeTr!
3. ø£+. : ≈£L]$T>∑\ ~qeTT\˝À
H˚s¡eTT˝…qï&ÉTqT", >∑\T>∑H˚s¡e⁄ eTiÏ j·÷
≈£L]$T $s¡dü+u…’qqT
H˚s¡eTT˝Ò ‘√"#·T#·T+&ÉT ìø£ÿeTT düTeTr!
25
uÛ≤$+|ü>∑ ˙‹|üs¡T&ÉT ã\e+‘·T&Í
Á>±e+ã+‘· >∑»+ãTqT
e÷e{Ïyê"&ÓøÏÿq≥T¢ eTVæ≤˝À düTeTr!
ã\Te⁄s¡‘√ ìÁ>∑Væ≤+∫ |ü\T≈£î≥ y˚T˝≤?
ã\e+‘·yÓTÆq düs¡ŒeTT
#·*NeT\ #˚‘·"õøÏÿ #êe<Ó düTeTr!
$ìq+‘·HÓ y˚>∑|ü&Éø£ $e]+|ü<ä>∑THé
>∑ìø£\¢ ì»eTT <Ó*dæq
eTqTE&Ób˛ ˙‹|üs¡T&ÉT eTVæ≤˝À düTeTr!
2. <ëX¯s¡B∏ X¯‘·ø£eTT
ø£+#·s¡¢>√|üqï (sêeT<ëdüT)
7. ñ. : ls¡|Tüò TsêeT, #ês¡T ‘·T\d”<fiä <¯ ëeT, X¯eTø£eå ÷~ X¯è+
>±s¡ >∑TD≤_ÛsêeT— Á‹»>∑qTï‘· XÖs¡´ s¡e÷\˝≤eT <äT
sê«s¡ ø£ã+<Ûäsêø£ådü $sêeT— »>∑»®q ø£\àcÕs¡íy√
‘êÔs¡ø£HêeT uÛÑÁ<ä–] <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ!
8. ñ. : sêeTT&ÉT |òTü Às¡bÕ‘·ø£ $sêeTT"&ÉT dü<Tä DZ ø£\Œe*¢ø±
sêeTT&ÉT wü&«ç ø±s¡»j·T sêeTT&ÉT kÕ<ÛTä »HêeqÁe‘√
<ë›eTT&ÉT sêeTT&˚ |üse¡ T<Óe’ eTT e÷ø£ì MTj·T&ÉT+>∑T >¬ +
<ëeTs¡ ˝Ò uÛÑõ+#Ó<äqT <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ!
9. ñ. : ∫ø£ÿì bÕ\ô|’ $Tdæ$T"C…+~q MT>∑&É |ü+#·<ës¡‘√
yÓTøÏÿq uÛ+Ñ – ˙ $eT\ y˚T#·øs£ ÷¡ |ü düT<Ûës¡d+ü ãT Hê
eT≈£îÿe |üfiËfls¡+ãTq düe÷Væ≤‘· <ëdü´eTH˚{Ï
<√sTT≥Hé
<ä¬øÿq≥+#·T Ei…¿<äqT <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ!
10. ñ. : ô|+|ü⁄q" <ä*y¢ ’Ó ø£\Twüãè+<ä düe÷>∑eT yÓTT+<ä≈î£ +&É s¡ ø£+ : |üøÏåyêVü≤q! e÷e+{Ï _Û≈£åî≈£î\≈£î
øÏ+å |üqT <ä+Á&yç ’ Ó yÓTsTT edæ+#·T <äX+‚ Á~j·T s√>∑eTT˝Ÿ ìyê X¯øÏÔ˝Ò<ëjÓT, ì"ø£ ˙yÓ #ê≥T e÷≈£î
]+|üqT yÓEy® ’Ó ø£è|ü >∑T]+∫ |üs+¡ ãT ~s¡+ãT>±">± dü uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü!
‘·‡+|ü<ä ©j·T ˙yÓ>∑‹ <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ! <äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
11. ñ. : H√"∫q ‘·*<¢ +ä "Á&øç "Ï <äq÷uÛeÑ ⁄"&=ø£ÿ&Ó#ê\T, y˚T{Ï #˚ 15. d”. : e÷q´+ãT©j·T düeTs¡Tú"&=ø£&ÉT ˝Ò&ÉT—
#ê"#·ìyê&ÉT, y˚i=ø£"&ÉT #ê"∫q˝Ò<qä øÏ#T· Ãyê&ÉT H√ e÷q´eTT˝Ÿ #ÓiT|ü düeTs¡Tú\+‘·
sê"∫ ì»+ãø±ì |ü\Tø±&Éìyê&ÉT s¡D+ãT˝Àq y˚THé jÓT+&çq j·T÷fi¯fl >√&ÓiÏ"–+|ü &Óe«&ÉT
<ë#·ìyê&ÉT uÛÑÁ<ä–] <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ! |ü+&çq j·T÷fi¯fl≈£î Á|üuÛÑTe⁄\+‘·
12. ñ. : uÛ+Ñ &Éq ;ÛeTT&Üs¡»Ô q u≤+<Ûeä ⁄"&ÉT»®«\ u≤D ‘·÷D ø√ sTT‘·&ÉT ù|<ä j·T≥+#·T HÓiÏ"–+|ü &Óe«&ÉT
<ä+&É ø£fi≤Á|ü#+· &É uÛTÑ »‘ê+&Ée ø°]øÔ Ï sêeTeT÷]ÔøHÏ é >∑\yê] dæ]˝…qï">∑\s¡T #ê\
¬s+&Ée kÕ{Ï <Ó’e$T"ø£ ˝Ò"&ÉqT#·THé >∑&Éø£{Ϻ uÛÒ]ø± <äqj·÷* #˚wüº\"<äô|Œqï"&Óe«"&ÉT
&Ü+&É &É&Ü+&É &Ü+&É ìq<ä+ãT\ C≤+&ÉeTTì+&É u…iø±+‘· s¡+¬øqï u…<ä›\+‘·
eT‘·Ôy˚ ‘˚.^. : sTT{Ϻ <äTwüߺ\ ø£~Ûø±s¡ $T∫Ãq{Ϻ
<ä+&ÉeTT HÓøÿÏ #êf…<qä T <ëX¯sB¡ ∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ! Á|üuÛÑTe⁄ ‘·|ü\≥+#·TqT ã\Tø£e˝…qT
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü!
3. qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£eTT <äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
(ø±≈£î‘·‡ú + X‚wü|üŒø£$)
16. d”. : Áã‹øÏqHêïfi¯ófl ˙ uÛÑ»q ‘·|üŒqT>±ì
13. d”. : ‘·*¢ >∑s¡“¤eTTqT+&ç <ÛäqeTT <˚"&Óe«&ÉT, eTs¡Dø±\eTTq+<äT eTiT‘·TH˚yÓ÷!
yÓ[flb˛jÓT&çHê&ÉT yÓ+≥sê<äT, j·÷y˚fi¯ j·TeT<ä÷‘· ˝≤Á>∑Vü≤+ãTq e∫Ã
\øå±~Ûø±¬s’q \eDeTqïyÓTø±ì ÁbÕDeTT˝Ÿ ô|ø£*+∫ |ü≥Tºq|ü⁄&ÉT
yÓTiT">∑T ã+>±s¡+ãT Á$T+>∑uÀ"&ÉT ø£|òüyê‘· ô|’‘·´eTT˝Ÿ >∑|üŒ>± ÁãeT#˚‘·
$‘·Ôe÷s¡®q"CÒdæ $i¿M">∑Tf…ø±ì, >∑+|üeTT<䓤eeT+~ ø£wüº|ü&ÉT#·T
>∑÷&Éu…{Ϻq kıeTTà >∑T&ÉTeuÀ"&ÉT HêõVü≤«‘√ ìqTï Hêsêj·TD≤! j·T+#·T
bı+<äT>± eTiT"¬>’q uÛÑ÷$T˝À|ü\"u…{Ϻ _\T‘·TH√! ÁX¯eT#˚‘· _\Te˝ÒH=?
<ëq<Ûäs¡àeTT ˝Òø£ <ë"∫<ë∫
‘˚.^. : Hê{ÏøÏ|ü&Ó #˚ôd<ä HêeTuÛÑ»q
‘˚.^. : ‘·T<ä≈£î <=+>∑\ øÏ‘·TÔs√? <=s¡\ø£e⁄H=?
<ä\"#Ó<äqT CÒ] $qej·T´! <ÛÓ’s¡´eTT>∑qT
‘˚HÓ E+{°>∑ *j·T´yê ‘Ós¡Tes¡T\≈£î?
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü!
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü!
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
17. d”. : ˙\y˚T|òüTXÊ´eT: ˙yÓ ‘·+Á&ç$ e÷≈£î,
14. d”. : n~Ûø£ $<ë´e+‘·T\ Á|üjÓ÷»≈£î˝…’]
ø£eT\yêdæì eTeTTà>∑qï ‘·*¢
|üPs¡íX¯ó+sƒ¡\T düuÛ≤|üPE´˝…’]
˙uÛÑø£Ôes¡T\+‘· ì»yÓTÆq u≤+<Ûäe⁄˝Ÿ,
dü‘·´e+‘·T\ e÷≥ »q$s√<Ûä+u≤jÓT
˙ø£{≤ø£åeTT e÷ ø£H˚ø£<ÛäqeTT
e<äTs¡Tb˛‘·T\ e÷≥ yêdæ¬ø¬øÿ
<Ûäs¡àyêdüq |üs¡T˝Ÿ <ë]Á<ä´yÓTT+~] ˙ø°s¡Ôq\T e÷≈£î ì‘·´ Á|ü|ü+#·+ãT
|üs¡eT˝ÀuÛÑT\T <ÛäqÁbÕ|ü⁄Ô˝…’] ˙düVü‰j·TeTT e÷≈£î ì‘·´düTKeTT
|ü⁄D´e+‘·T\T s√>∑ uÛÑ÷‘·|”&ç‘·T˝…’] ˙ eT+Á‘·y˚T e÷≈£î ìwüÿfi¯+ø£|ü⁄ $<ä´
<äTwüºe÷qe⁄\T e]Δwüßí˝…’] ˙|ü<ä <Ûë´q+ãT ì‘·´»|üeTT
26
‘˚.^. : ‘√j·TC≤‘êø£å! ˙bÕ<ä ‘·T\dæ<äfi¯eTT 22. eT. : |òTü quÛÀ>±düŒ<äT˝…’ >∑‘ê|òTü eT‘·T˝…’ ø±s¡TDT´˝…’ eTT≈£î˝Ô ’…
s√>∑eTT\ øöwü<ÛäeTT ÁãVü≤às¡TÁ<ä $qT‘·! <Ûäqø°]ÔÁ|ü<äT˝…’ <äj·÷_Ûs¡‘·T˝…’ <Ûäsêà‘·Tà˝…’ ì‘·T´˝…’
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü! eTqTC≤BX¯«s¡T˝…’ eTH√»ìuÛÑT˝…’ e÷q´düTú˝…’ dü«düTú˝…’
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡! jÓTTqs¡H=ïô|Œ&ÉTyês¡T ˙ |ü<äs¡T∫ q÷ïVæ≤+#·T
18. d”. : n&É$ |ü≈£åî\¬øe«"&ÜVü‰s¡ $T#ÓÃqT Hêsêj·TD≤!
eTè>∑C≤‹ ¬øe«&ÉT y˚T‘·ô|f…º? 23. eT. : ìqTe]í+|üì yê"&ÉT eT÷>∑eT~˝À
»\ #·sê<äT\≈£î uÛÀ»qyÓTe«" &ç|æŒ+#Ó? ˙Hês¡eTTHéMqT\Hé
#Ó≥¢¬øe«&ÉT ˙s¡T#˚~b˛ôd? $ìyÓ÷~+|üì yê"&ÉT #Óe⁄¶, eT] ìHé
Åd”Ô\ >∑s¡“¤+ãTq •X¯ó\HÓe«&ÉT u…+#Ó? y˚&ÉÿHéeTH√M~ÛìHé
|òüDT\ ¬øe«&ÉT b˛ôd ãs¡>∑bÕ\T
>∑ì |üPõ+|üìyê&ÉT HêX¯ø£s¡T"&Í ø£s¡àÁøÏj·÷
eT<ÛäTbÕ[ ¬øe«&ÉT eTø£s¡+<ä yÓTTq]+#Ó?
s¡TuÛÑT"&Ó’
|üdüT\¬øe«" &=dü+¬>" ã∫à |üP]?
‘·q˝À">±qì yê&ÉT ˙#·eT‹‘√ ‘·‘«· »„ Hêsêj·TD≤!
‘˚.^. : Jeø√≥¢qT CÀwæ+|ü ˙yÓø±ì
y˚i… jÓTTø£ <ë‘· ˝Ò&Éj·T´ yÓ<äøÏ #·÷&É 5. lø£èwüí X¯‘·ø£eTT
uÛÑ÷wüD $ø±dü! l<Ûäs¡à|ü⁄s¡ìyêdü (ø±≈£î‘·‡ú+ qs¡dæ+Vü≤<ëdüT)
<äTwüºdü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤! <äT]‘·<ä÷s¡!
24. ø£+ : ls¡TøÏàD°X¯! πøX¯e
4. lHêsêj·TD X¯‘·ø£eTT Hês¡<ä dü+^‘·˝À\ q>∑<Ûäs¡ XÖØ!
(l ãyÓTàs¡b˛‘·q) <ë«s¡ø£ ì\j·T »Hês¡úq
ø±s¡TD´eTT ‘√&É eTeTTà >±e⁄eTT ø£ècÕí!
19. eT. : <Ûsä d¡ +æ Vü‰düqyÓT,Æ quÛ+Ñ ãT>=&ÉT>¬ ,’ ‘·<e›˚ ‘·˝Ÿ uÛèÑ ‘·T´˝…’
|üs¡e÷e÷ïj·TeTT ˝…\¢ e+~>∑DyÓTÆ, ÁãVü‰à+&É 25. ø£+ : ˙y˚ ‘·*¢$ <ä+Á&ç$
e÷>±s¡yÓTÆ ˙y˚ Hê ‘√&ÉT ˙&É˙y˚ düKT&Í
dæ] uÛ≤sê´eTDÏjÓÆT $]+∫ ø=&ÉT¬ø’, l>∑+>∑ ˙y˚ >∑Ts¡T&Ée⁄ <Ó’eeTT
dü‘·TŒÁ‹jÓÆT ˙y˚ Hê |ü‹$ >∑‹$ ì»eTT>∑ ø£ècÕí!
es¡Tdü˙ï |òTü qsê»dü+ãT ì»yÓTÆ e]Δ\T¢ Hêsêj·TD≤!
26. ø£+ : Vü≤]j·TqT ¬s+&Éø£ås¡eTT\T
20. eT. : es¡ø±[+~ ‘·s+¡ >∑&√*ø£\˝À yÓ≈’ î£ +sƒ¡ <ÛëeT+ãT˝À Vü≤]sTT+#·TqT bÕ‘·ø£eTT\ q+ãT»HêuÛ≤!
yÓsy¡ =bÕŒs¡ qjÓ÷<Û´ä ˝À eT<ÛTä s¡˝À Áy˚|˝ü ˝¢… À <ë«s¡ø± Vü≤] ˙HêeT eTVü≤‘·Ô «eTT
|ü⁄]˝À Hê&Ó&ÉT uÛÑ+–Hê<äT eT~˝À uÛÑ÷] Vü≤] Vü≤] bı>∑&É+>∑eX¯yÓT Vü≤] lø£ècÕí!
Á|üdüHêïqHê+
ãTs¡TVü≤+ u§|üŒq{Ï+#·T {§|üqT dæ‘ê+ uÛÀC≤ø£å 27. ø£+ : ~¬øÿes¡T Á|üVü‰¢<äT≈£î
Hêsêj·TD≤! ~¬øÿe«s¡T bÕ+&ÉTdüT‘·T\ BqT\ ¬ø|ü⁄&ÉT
웬ø«e«s¡ j·T´Vü≤\´≈£î
21. XÊ.: e÷bÕ\+ >∑&TÉ ">=$« >√|æø\£ ‘√ eT‹Ô*¢ e]Ô+‘·T y˚
~¬ø«e«s¡T ˙yÓHê≈£î ~≈£îÿe⁄ ø£ècÕí!
e÷bÕ˝…+ãT\ e∫Ãj·TT+&ÉT<äT yÓdHü êàbÕ\‘√ qT+&ÉT MT
e÷bÕ˝…’q düTU≤_›˝À eTTqT>∑T#·THé eTìï+∫ 28. ø£+ : <ä+&ÉeTj·÷ $X¯«+uÛÑs¡
‘ê>=\¢\Hé <ä+&ÉeTj·÷ |ü⁄+&ÉØø£<äfi¯ H˚Á‘·Vü≤Ø
e÷bÕ\+ >∑\ y˚\TŒ ˙yÓ j·Tì ø±eTìï+‘·T <ä+&ÉeTj·÷ ø£s¡TD≤ì~Û
Hêsêj·TD≤! <ä+&ÉeTj·÷ ˙≈£î HÓ|ü⁄&ÉT <ä+&ÉeTT ø£ècÕí!
27
 6. eècÕ~Û|ü X¯‘·ø£eTT
(bÕ\÷ÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT)
29. #·. : düTs¡es¡eT\¢! eT\¢*‘·d÷ü Á‘· düT<Ûë+ãT~ÛU\Ò ! UÒ\ dü+
>∑s¡ø£\ø£+sƒ¡! ø£+sƒ¡eTDÏ Hêj·Tø£ ;ÛeTuÛÑT»+>∑!
»+>∑eT
dæús¡‘·s¡Hê<∏ä! Hê<∏äø£! ìBÛø£è‘·s¡÷|ü! $s¡÷|ü!
düeTà‘ê!
es¡ ø£s¡TD≤_Δ Áb˛e⁄ ãdüyê! ãdüyê! ãdüyê!
eècÕ~ÛbÕ!
30. #·. : ã\Tbı&É‘√\T Ns¡jT· TqT bÕ|üô|q˝Ÿ –\TbÕs¡Tø£qTï yÓ
HÓï\‘·\ #˚<äT≈£î‘·TÔø£j·TT ì+&çq y˚\Te⁄fÒiT
e\TZ|üP
dü\T ø£\iÒì ˝…+ø£eì C≤qT<ÓqT+>∑Tq
$qï$+#Ó<äHé
e\|ü⁄ eT~Hé <ä\s¡Œ ãdüyê! ãdüyê! ãdüyê!
eècÕ~ÛbÕ!
31. ø£+ : düTs¡es¡|Pü »´, |üP»´>∑TDXÀ_Û‘,· XÀ_Û‘s· ÷¡ |ü s¡÷|ü$
düTús¡‘·s¡o\, o\>∑TD|ü⁄+>∑edü‘·Ô«, dü‘·Ô«dü+
es¡, es¡yê<ä, yê<äuj ÑÛ T· e]®‘b· Õ|ü$#ês¡, #ês¡sT÷
X¯«s¡düeT, ˙yÓ~≈£îÿ ãdüyê! ãdüyê! ãdüyê! 36. eT. : düø£˝≤BÛX¯«s¡T˝…’ >∑D≤~Û|ü‘·T˝…’ düs¡«E„˝…’ ì‘·T´˝…’
eècÕ~ÛbÕ!
7. düπs«X¯«s¡ X¯‘·ø£eTT
(j·T<∏ëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´)
32. eT. : |üeqT+&Ó’, Væ≤eT<ÛëeTT"&Ó’ j·Tq\T"&Ó’ bÕ˙j·TyÓTÆ
j·÷‘·àjÓTÆ
s¡$jÓÆT j·T+ãs¡yÓTÆ eTV”≤e\j·TyÓTÆ s¡e÷´wüºeT÷]Ô
37. ñ. : ô|≥ºø£ ø°]˝Ô <Ò Tä , e\|æ+#·ø£ sTT+‹øÏ ì+|ü⁄˝Ò<Tä ‘ê
ÁøÏj·THé
uÛÑTeHê+&É+ãT\T s¡ø£åD≤+>∑eTT\T>±" ãT{Ϻ+#·T
q‘·´<äT“¤‘√
‘·‡e©˝≤ $uÛÑe+ãT‘√&É uÛÑe<ëC≤„X¯øÏÔ düπs«X¯«sê!
33. eT.: ø£\yê¬s,’ eT‹eT+‘·T˝…,’ s¡d≈æ î£ ˝…,’ >∑+;ÛsT¡ ˝…,’ BÛsT¡ ˝…’
\\Hê eTqà<∏äT˝…’, düeTT»®«\ e#√˝≤*‘·T´˝…’,
ì‘·T´˝…’,
ã\ $ÁuÛ≤õ‘·T˝…’, j·TXÀuÛÑ]‘·T˝…’, uÛ≤dæ\T¢
uÛ≤>√´<äj·TT˝Ÿ
‘=* »qà+ãT\ $TeTTà">=*Ãq eTVü‰‘·Tà˝Ÿ yês¡T
düπs«X¯«sê!
34. ø£+ : uÛÑeBj·÷s¡Ãq ùdj·TT#√" Á|ü<∏äeT |ü⁄wüŒ+u…qï
dü‘·´+ãT, ¬s+
&Ée |ü⁄wŒü +ãT <äj÷· >∑TD+, ã‹ $•wü+º uÒøì£ cÕ˜ düy÷Ó
‘·‡e dü+|ü‹Ô ‘·èrj·T |ü⁄wŒü eT~ uÛ≤dü«<ä“ø¤ ÔÏ dü+j·TTøÏÔ jÓ÷
>∑$<Ûëq+ ã$˝Òì |üP»\ eT~+¬>’ø√e⁄ düπs«X¯«sê!
35.eT. : ˇqs¡+ õ‘·eÔ TT X¯ó~Δ˝ìÒ qs¡T"&ÉT<√´>∑+ãTq+ >√] #˚
dæq |üPC≤$uÛÑe+ãT düTÁe‘·eTT\THé o\+ãT
\Tqà+Á‘·kÕ
<ÛäqeTT˝Ÿ rs¡úeTT\T+ <ä|ü+ãT\TqT MT"<ä+
C…≥ºyê"&ÉuÛÑ´dæ+
∫q X¯ÁkÕÔgø£fi≤ ìuÛÑ+ãT\>∑T" »]Ã+|ü+>∑
düπs«X¯«sê!
nø£\+ø±‘·à≈£î˝…’ eTVü‰eTVæ≤eTT˝…j’ T· +uÛÀ» >∑sꓤ+&É s¡
ø£≈å î£ ˝…’ j·TT+&ÉT<äT s¬ \¢yês¡TqT uÛeÑ ‘·‡<ä“ø¤ ÔÏ HêHê >∑TD≤
~Ûø£ ©˝≤ $~Û q+‘·s+¡ >∑eTT\ e]Ô+|ü+>∑ düsπ «X¯«sê!
8. X¯s¡uÛ≤+ø£*+>∑ X¯‘·ø£eTT
(X¯s¡uÛ≤+ø£*+>∑ ø£$)
~≥ºø£ yê<äT˝Ò<Tä , eT] BÛs‘¡ · yÓs’ T¡ \ dü+>∑s+¡ ãT\Hé
>=≥ºø£ ù|s¡T˝Ò<Tä , ø=&ÉTø=ø£ÿ&ÉT ˝Òø£ es¡+ãT˝Ò<Tä , Hê
|ü⁄≥Tºe⁄ sêE¬ø’q ì~ |ü<äΔ‹ lX¯s¡uÛ≤+ø£ *+>∑e÷!
28
38. ñ. : |ü⁄{Ϻ‹ eTs¡Ô´»qàeTTq ãT{Ϻj·TT" ãT{Ϻ j·TH˚ø£
e÷s¡ZeTT˝Ÿ
yÓT{Ϻ‹, yÓT{Ϻ j˚T~j·TTqT yÓT#·Ãø£ ˙ |ü<ä|ü<äàeTT˝Ÿ
eT~Hé
ã{Ϻ‹, ã{ϺbÕ|üeTT\" u≤|æ‹ u≤|æ eTVü≤‘·«
‘·‘«· eTT˝Ÿ
eTT{Ϻ‹, eTT{Ϻ ‘=+{Ï ‘·T~ eTT{Ϻ‹H√ X¯s¡uÛ≤+ø£
*+>∑e÷.
9. eT\¢uÛÑ÷bÕ©j·T+ ` ˙‹ X¯‘·ø£eTT
(m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹)
39. eT. : dæ]˝Ò¬ø’q $uÛÑ÷wæ‘·T+&Ó j·TsTT uÛ≤dæ\T¢Hé
ãT<ÛäT+&Í<ä\Hé
>∑Ts¡TbÕ<ëq‹ øπ \˙– #Óe⁄\+<äTì«ìÿ eÅø+Ô£ ãTqHé
dæús¡ dü‘√´øÏÔ uÛÑT»+ãT\ì«»j·TeTTHé ∫‘·Ô+ãTqHé
düqàH√
Vü≤s¡ k»q´eTT >∑*qZ Hé düTs¡T_ÛeT˝≤¢! ˙‹yê#·dŒü r!
aaaaa
Hê ‘Ó\+>±D...
ø√{Ï ‘Ó\T>∑T\ ã+>±s¡T ø=+&ÉÁøÏ+<ä
|üs¡#·Tø=qï{Ϻ düs¡düT˝À|ü\ edæ+∫
Ábı<äT›Ábı<äT›q n+<ë\ |üP\T |üPj·TT
Hê ‘Ó\+>±D‘·*¢ ø£+C≤‘·e*¢.
m˝§¢sê >∑TVü≤\+<äTq |ü\¢$+∫
y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç˝Àq $s¡T\T |üP∫
•*Œ j·TT*eTT≈£îÿ˝À $ø£dæ+∫q{Ϻ
Hê ‘Ó\+>±D, ø√{Ï n+<ë\ C≤D.
eT÷>∑y√sTTq ø√{Ï ‘·eTTà\ >∑fi≤\
bÕ≥ |ü*øÏ+∫ ø£$‘ê»eeTTà ≈£L]Ã
Hê ø£˝≤q≈£î ã\$T∫à q&É|æ q{Ϻ
Hê ‘Ó\+>±D ø√{Ïs¡‘êï\ MD.
` &܈ˆ <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´
29
40. eT. : #Ó$øÏ+ >∑T+&É\ yÓTT|ü>±<äT ÁX¯ó‘·y˚T
#˚<ä$TàøÏqZ+ø£D+
ãT$uÛÑ÷cÕ&ÛÉ´eTT >±<äT <ëqyÓT
eTVæ≤qT“D≤´‘·TàH˚y˚TàìøÏHé
Áã$˝Ò|ü+ãT\T >±e⁄ kıeTTà\T|üø±s¡ ÁbÂ&Ûçj˚T
ìø£ÿeTÚ
\$‘˚+Á<ë‹>∑ yÓ’uÛÑyê! düTs¡_ÛeT˝≤¢! ˙‹yê#·düŒr!
10. ñ‘·Œ\e÷\
(ñ‘·Œ\ dü‘·´Hêsêj·TD≤#ês¡´)
41.#·+:<ÛäqeTT, <ÛäHê_Ûe÷qeTT, dü<ë<Ûäq‘·èwüíj·TT eT÷&ÉT
<√wüeTT˝Ÿ
<Ûäì≈£îq ø£+<äT ‘=\Ô{Ï~ Á<äe´eTT ù|<ä≈£î ˝Ò<äT
ø±e⁄qHé
<Ûìä ≈£îì ø£+f… ù|<ä≈&£ TÉ <Ûqä T´&ÉT, j·÷‘·ì ‘·èwüí dü»H® ê
|æÔì X¯$TsTT+#·T y˚+ø£≥|ür! nœ˝≤+&É|ür!
Á•j·T'|ür!
ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT qeeT+E\ ~e´
düs¡dü«r<äT´‘·T˝Ÿ
|üP‘·\T |üP∫ ø±∫ s¡d|ü Pü s¡eí TT˝…’ |ò*ü sTT+|ü>±e˝…Hé
˙‘·T\ õ$Tà e÷qe⁄\ HÓeTà<äT\Hé ø£]–+|ü>±e˝…Hé
‘ê‘·\Hê{Ï dü‘·ÿeq <Ûë≥T\ Hê≥ø£ e÷&É>±e˝…Hé.
ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT düT≈£îe÷s¡ eTH√Vü≤s¡
uÛ≤eeT>∑Tï˝Ö
H˚‘·\T <˚X¯uÛÑ≈£îÔ\sTT ì+&ÉT eTq+ãT\‘√&É kÕVæ≤r
CÀ´‹ yÓ\T+>∑CdÒ æ <äeT j·T÷Vü≤\ q+<äiø£+<äCdÒ æ $
U≤´‹ >∑&+ç |ü>±e˝… düTK+ãTq <˚Xe¯ TTqT+|ü>±e˝…H.é
ñ. e÷ ‘Ó\>±D eT+<äT >∑\ e÷qe⁄˝…\s¢ T¡ ˙‹eT+‘·T˝…’
|üP‘· #·]Á‘·T˝…’ |ü*øÏ u§+ø£ì yês¡sTT <Ûäs¡àã<äTΔ˝…’
U≤´‹>∑˝≤s¡˝…’ |üs¡T\ ø£wüºeTT\ìï{Ï Bs¡TÃyês¡˝…’
uÛÑ÷‘· Væ≤‘ê‘·Tà˝…’ uÛÑTeq |üPõ‘·T˝…’ $\dæ\¢>±e˝…Hé.
` e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•e X¯s¡à
II
. eTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫
‘Ó\TdüT≈£î+<ë+...

30
 7. uÛÖ>√[ø£ dü«s¡÷|ü+ ` $esê\T
e+<ä\ @+&É¢ ìs¡+≈£îX¯ |ü]bÕ\q˝À ‘Ó\+>±D Á|ü»\T
nD∫y˚‘≈· î£ , <√|æ&øç Ï >∑Ts¡sTTHês¡T. ôV≤’ <äsêu≤<é dü+kÕúHêìï
@\T‘·Tqï @&Ée ìC≤+ qyêãT MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé qT+∫
$eTTøÏÔ bı+<ä&ÜìøÏ Á|ü»\T $s√∫‘· b˛sê≥+ »]bÕs¡T.
ÄHê&ÉT ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+˝À Á|üdüTÔ‘· ‘Ó\+>±D‘√ bÕ≥T
eTsê{≤«&É (eTVü≤sêh), ;<äsY (ø£sêí≥ø£) ÁbÕ+‘ê\T+&˚$.
eTsêsƒê, ø£qï&É õ˝≤¢\T 8, ‘Ó\+>±D õ˝≤¢\T 8 yÓTT‘·Ô+ 16
õ˝≤¢\T+&˚$. Ä>∑düTº 15, 1947q <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+
dæ~Δ+∫Hê, ‘Ó\+>±D≈£î e÷Á‘·+ kÕ«‘·+Á‘·´+ ˝Òø£ b˛e&Üìï
Á|ü»\T J]í+#·Tø√˝Ò<äT. kÕ«‘·+Á‘√‘·‡yê˝À¢ <˚X¯ Á|ü»\T
Äq+<ä+>± ñ+fÒ, ‘Ó\+>±D Á|ü»\T e÷Á‘·+ ìC≤+
ìs¡+≈£îX¯‘·«+˝À ìsêX¯, ìdüŒèVü≤˝À¢ ≈£Ls¡T≈£î b˛j·÷s¡T. Ä
<ëdü´ X¯è+U˝≤\ qT+&ç $eTTøÏÔ bı+<ä&ÜìøÏ kÕ«$T
sêe÷q+<ä rs¡ú, »Hês¡›Hésêe⁄ <˚XÊjYT H˚‘·è‘·«+˝À ø±+Á¬>dt
bÕغ, |ü+&ç‘Y qπs+Á<éJ Ä<Û«ä s¡´+˝À Äs¡´ düe÷» ñ<ä´e÷\T,
ø£ e T÷´ìdü T º Hêj· T ø£ ‘ · « +˝À kÕj· T T<Û ä b˛sê{≤\T
yÓTT<ä\j·÷´sTT.
ìC≤+ bÕ\q≈£î #·s¡eT^‘·+
ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯ bÕ\q ìs¡÷à\q≈£î, nsê#·ø£
bÕ\qqT n+‘·yÓTT+~+#·&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ôd’ìø£ #·s¡´
#˚|ü{Ϻ+~. <ë+{À¢ ÄHê{Ï ôVA+XÊK eT+Á‹ düsê›sY
e\¢uÛÑuÛ≤sTT |üfÒ˝Ÿ ø£èwæ m+‘√ ñ+~. ôV’≤<äsêu≤<éqT Á|ü‘˚´ø£
<˚X+¯ >± ñ+#ê\ì, ø£˙dü+ bÕøÏkÕÔH˝é ÀHÓH’ ê $©q+ #˚j÷· \H˚
ìC≤+ $X¯«Á|üj·T‘êï\qT |üfÒ˝Ÿ ã<ä›\T ø={≤º&ÉT. ôd’ìø£
#·s¡´˝À uÛ≤>∑+>± nìï yÓ’|ü⁄\ qT+&ç <ä÷düT≈£î edüTÔqï uÛ≤s¡‘·
ã\>±\qT #·÷dæ uÛÑj·T|ü&ç uÛ≤s¡‘· Á|ü‹ì~Û ¬ø.m+. eTT˙¸ì
ø£*dæ, ø±fi¯fluÒsêìøÏ e#êÃ&ÉT. ˝§+>∑Tu≤≥T ‘·|üŒ<äì
‘Ó\TdüT≈£îqï ìC≤+ qyêãT u§˝≤¢s¡+ e<ä› düsê›sY |üfÒ˝Ÿ
31
eTT+<äT ‘·\e+∫ ˝§+–b˛e&É+‘√ ôdô|º+ãsY 17, 1948
s√Eq ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq+ uÛ≤s¡‘· j·T÷ìj·THé˝À
ø£*dæb˛sTT+~. ÄHê&ÉT ìC≤+ dü+kÕúq+ô|’ »]|æq ôd’ìø£
#·s¡´≈£î Ä|üπswüHé b˛˝À nì ù|s¡T. ôdô|º+ãsY 13, 1948q
C….mHé.#Í<ä] Hêj·Tø£‘ê«q ìC≤+ dü+kÕúq+ô|’ ÁbÕs¡+_Û+∫q
<ë&ç ôdô|º+ãsY 17q |üPs¡ÔsTT+~. ôd’ìø£ #·s¡´≈£î Hêj·Tø£‘·«+
eVæ≤+∫q C….mHé. #Í<ä] ôd’ìø£ >∑es¡ïsY>± |ü<äM Á|üe÷D+
#˚XÊ&ÉT.
‘Ó\+>±D˝À <˚X¯ kÕ«‘·+Á‘√<ä´eT ø±\+ qT+&ç
2014 pHé 2 es¡≈£î »]–q eTTK´ dü+|òüT≥q\T
1883 nø√ºãsY 19 : C≤rj·T uÛ≤edü÷Œ¤]Ô düe÷y˚X¯+.
1891 ôV’≤<äsêu≤<é sê»´+˝À Äs¡´düe÷» kÕú|üq.
1906 ndüŒ èX¯´‘ê ìyês¡D√<ä´eT+.
1906 »>∑ìàÁ‘· eT+&É* kÕú|üq.
1906`07 dü«<˚o ñ<ä´eT+, |ü\T düe÷y˚XÊ\T.
1901`08 Äs¡´düe÷» ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T.
1910 yÓ’~ø£ <Ûäs¡à Á|ü#ê]DÏ düuÛÑ (uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à kÕú|üq)
1910 qe+ãsY 20 : eTVü≤ã÷uŸq>∑sY uÛÑ»q eT+&É*ì
ìC≤+ Á|ü u Û Ñ T ‘· « + eT÷dæ y ˚ ‘ · (C≤rj· T
uÛ≤yê\THêïj·Tì)
1911 eTVü≤ã÷uŸ n©U≤Hé (6e ìC≤+) eTs¡D+.
1911 <Ó’e eT+~sê\ ìsêàD+ ìwæ<äΔ+.
1918 ôV’≤<äsêu≤<é sêh dü+düÿs¡D\ dü+|òüT Ä$sꓤe+.
1920 e÷]à 16`20 : œ˝≤|òü‘Y e´‹πsø£ düe÷y˚XÊ\T
$y˚ø£e]úì ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<é.
1920 e÷]à 16 : ≥Øÿ $wüj·T+˝À ìC≤+ Á_{Ïwüß yê]øÏ
düeTs¡úq.
1920 sêC≤ãVü≤<ä÷›sY yÓ+ø£≥sê$T¬s&ç¶, ôV’≤<äsêu≤<äT,
ø=‘ê«\T>± ìj·÷eTø£+.
1920 @Á|æ˝Ÿ 23 : œ˝≤|òü‘Y düeTs¡úq düe÷y˚X¯+.
$y˚ø£e]úì ` ôV’≤<äsêu≤<äT.
1921 ôV’≤<äsêu≤<é sê»´ dü+|òüT dü+düÿs¡D düuÛÑ\T 3
s√E\T ` $y˚ø£e]úì, ôV’≤<äsêu≤<äT.
1921 qe+ãsY 12 : Ä+Á<Ûä »qdü+|òüTkÕΔ|üq rsêàq+.
1922 j·TTer X¯s¡D≤\j·T+ kÕú|üq, dæøÏ+Á<ëu≤<é.
1922 |òæÁãe] 24 : Ä+Á<Ûä »qdü+|òüT ‘=*düe÷y˚X¯+ `
¬s&ç¶ Vü‰düº˝Ÿ ` ôV’≤<äsêu≤<äT.
1924 @Á|æ˝Ÿ 1 : Ä+Á<Ûä »qπø+Á<ädü+|òüT+ ‘=*
düe÷y˚X¯+, Vü≤qTeTø=+&É.
1925 |òÁæ ãe] 22 : Á>∑+<∏ë\j·T ìsê«Vü≤≈£î\ düe÷y˚X+¯ .
1925 @Á|æ˝Ÿ 1 : ôV’≤<äsêu≤<é sê»´ Væ≤+<äT <Ûäs¡à |ü]wü‘Y
kÕú|üq.
1926 ‘Ó\+>±D˝À yêø˘, düe÷y˚X¯ kÕ«‘·+Á‘ê´\ ìùw<Û+ä .
1930 e÷sYà (3`5) : ‘Ó\+>±D Ä+Á<Ûä eTVü‰düuÛÑ ‘=*
düe÷y˚XÊ\T ` CÀ–ù|≥ ` yÓT<äø˘õ˝≤¢.
1931 e÷sY Ã : ‘Ó \ +>±D Ä+Á<Û ä e TVü ‰ dü u Û Ñ ¬ s +&É e
düe÷y˚XÊ\T, <˚es¡ø=+&É, q˝§Z+&É õ˝≤¢.
1931 e÷sYà : ªÄ+Á<ÛäeTVæ≤fi≤düuÛÑμ @sêŒ≥Tμ <˚es¡ø=+&É,
q˝§Z+&É õ˝≤¢.
1933 ñ<√´>±\T eTT©ÿ yê]πø nH˚ ìs¡íj·T+.
1934 e÷sYÃ : >±+BÛõ ôV’≤<äsêu≤<é |üs¡´≥q (Á|üuÛÑT‘·«
wüs¡‘·T\‘√)
1934 HÓ’C≤+ Á|ü»\ dü+|òüT+ Ä$sꓤe+.
1934 &çôd+ãsY : HÓ’C≤+ Á|ü»\ dü+|òüT+ 3e düe÷y˚X¯+,
KeTà+.
1935 ‘Ó\+>±D yê´|üÔ+>± rÁe øå±eT |ü]dæú‹.
1935 &çôd+ãsY : HÓ’C≤ Á|ü»\ dü+|òüT+ 4e düe÷y˚X¯+,
dæ]dæ\¢.
1936 &çôd+ãsY : HÓ’C≤+ Á|ü»\ dü+|òüT+ 4e düe÷y˚X¯+,
cÕ<éq>∑s.Y
1936 ôV’≤<äsêu≤<é Á|ü»\ $<ë´eTVü‰düuÛÑ, ôV’≤<äsêu≤<é.
32
1936 ôV’≤<äsêu≤<é sêh XÊdüq düuÛÑT´\ m+|æø£ (ø=+&É
yÓ+ø£≥ s¡+>±¬s&ç¶, nãT›˝≤¢ bÕcÕ)
1937 Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ 6e düe÷y˚X¯+, ôV’≤<äsêu≤<é.
1938 p˝…’ ôV’≤<äsêu≤<é ùdº{Ÿ ø±+Á¬>dt kÕú|üq.
1939 &çôd+ãsY : ø±ÁyÓT&é‡ nk˛dæj˚TwüHé kÕú|üq.
1938 qe+ãsY : ñkÕàìj·÷ $<ë´s¡Tú\ e+<˚e÷‘·s¡+
ñ<ä´eT+.
1942 y˚T (22`24) : øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ düeTs¡úq ` 9e
Ä+Á<ÛäeTVü‰ düuÛÑ˝À¢.
1942 nø√ºãsY 8 : uÛ≤s¡‘·C≤rj·T |ü‘êø£ Ä$wüÿs¡D $ø£ºØ
Á>ö+&é, ôV’≤<äsêu≤<é
1945 @Á|æ˝Ÿ 26, 27 : ìC≤+ sêh Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ
düe÷y˚X¯+, KeTà+.
1947 Ä>∑dºt 7 : C≤sTTHé Ç+&çj÷· j·T÷ìj·THé dü‘ê´Á>∑V≤ü
Äs¡+uÛÑ+.
1948 Ä>∑düTº 22 : ìC≤+ e´‹πsø£ ñ<ä´eTø±s¡T&ÉT
c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé Vü≤‘·´ »]–+~.
1948 ôdô|º+ãsY 13 : Ä|üπswüHé b˛˝À.
1948 ôdô|+º ãsY 17 : ôV≤’ <äsêu≤<é sêh+ uÛ≤s¡‘˝Y À $©q+
` <äø£ÿHé πs&çjÓ÷˝À ìC≤+ Á|üø£≥q.
1948 ôdô|º+ãsY 18 : ‘Ó\+>±D˝À >∑es¡ïsYbÕ\q.
1949 Ä>∑dtº : C≤–sê›Ø $<Ûëq+ s¡<äT›.
1950 »qe] 26 : ìC≤+qT sêCŸ Á|üeTTUŸ>± Á|üø£≥q.
1950 e÷sYà : ã÷s¡T\Z sêeTø£ècÕísêe⁄ ‘=* eTTK´eT+Á‹.
1951 @Á|æ˝Ÿ 8`11 : 3e (<˚X¯+˝À) düs√«<äj·T dü$T‹.
düe÷y˚X¯+ •esê+|ü*¢, ôV’≤<äsêu≤<é.
1951 @Á|æ˝Ÿ 16 : uÛÑ÷<ëH√<ä´eT |ü⁄≥Tºø£. b˛#·+|ü*¢.
1952 HêHé eTT©ÿ ñ<ä´eT+.
1952 |òæÁãe] : kÕs¡«Á‹ø£ mìïø£\T.
1953 Ä>∑düTº 25: ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£î&ÉT>± ù|s¡Tbı+~q
düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
1953 KeTà+ õ˝≤¢ @sêŒ≥T.
1955 &ç ô d+ãs¡ T 10: Hê>±s¡ T ® q kÕ>∑ s Y ÁbÕC… ≈ £ î º
X¯+≈£îkÕú|üq »]–+~.
1956 |òÁæ ãe] 20: ‘Ó\+>±D, Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê\ Hêj·T≈£î\
eT<Ûä´ ô|<ä› eTqTwüß\ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î~]+~.
1956 qe+ãs¡T 1: ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
uÛ≤>∑yTÓ +Æ ~.
1957 eTT*ÿ ñ<ä´eT+ dæÁøÏ+Á<ëu≤<é.
1958 ‘Ó\+>±D ÁbÕ+rj·T dü+|òüT+ Á|üø£≥q.
1961 |òæÁãe] 6: ‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q Á|üeTTK düeTs¡
jÓ÷<ÛäT&ÉT, s¡#·sTT‘· e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T
eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
1963 »qe] 13 : ‘Ó\+>±D |ü]s¡øDå£ \ ø£$T{° @sêŒ≥T.
1963 E˝…’ 26: lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº ìsêàD≤ìøÏ
X¯+≈£îkÕú|üq »]–+~.
1967 |òæÁãe] 24: ôV’≤<äsêu≤<é sê»´|ü⁄ ∫e] ìC≤+
MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
1967 @Á|æ˝Ÿ 11: ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ádæ◊m˝Ÿ kÕú|+æ #·ã&ç+~.
1967 Ä>∑dTü º 4: Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ º ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ç+~.
1969 eTT*ÿ ìã+<Ûäq\ô|’ ¬ø.mdt.yê+#Û·÷ø£$T{Ï.
1969 »qe] 5 : ‘=*<äX¯ ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìøÏ ;»+
` bÕ\«+#· ` KeTà+.
1969 »qe] 19 : nœ\|üøå£ ˇ|üŒ+<ä+ (Ä˝ŸbÕغ nø±sY)º .
1969 »qe] 20 : ‘Ó\+>±D $yÓ÷#·H√<ä´eT dü$T‹
dü<ädüT‡, es¡+>∑˝Ÿ˝À.
1969 »qe] 21 : õ.y√.HÓ+.36 $&ÉT<ä\ (eTT*ÿ
ñ<√´>∑T\ô|’)
1969 |òæÁãe] 20 : eTT*ÿ s¡÷˝Ÿ‡ düÁø£eTeTì ôV’≤ø√sYº
&ç$»Hé u…+#Y rs¡TŒ.
1969 |òæÁãe] 28: Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤ sêh kÕ<Ûäq
<Û˚´j·T+>± j·TTe≈£î\T, y˚T<Ûë$ esêZ\T ø£*dæ
ôV’ ≤ <ä s êu≤<é ˝ À ‘Ó \ +>±D≤ Á|ü C ≤ dü $ T‹ì
kÕú|+æ #ês¡T.
1969 e÷sYÃ 3 : ‘Ó\+>±D ‘=* ã+<é.
33
1969 e÷sYà 17 : Á|üC≤kÕ«eT´ s¡ø£åD ~q+, b˛sê≥
~q+.
1969 e÷sYà 25 ‘Ó\+>±D Á|üC≤dü$T‹ Ä$sꓤe+.
1969 e÷sYà 30 : ‘Ó\+>±D ø±+Á¬>dt dü$T‹ kÕú|üq.
1969 y˚T 1 : ‘Ó\+>±D ª&çe÷+&é‡ &˚μ ìs¡«Vü≤D.
1969 y˚T 24 : ‘Ó\+>±D ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ñ<√´>∑
dü+|òü÷\ >∑T]Ô+|ü⁄ s¡<äT›.
1969 y˚T 29 : e÷]ÿ‡düTº bò˛s¡+, Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D
nqT≈£L\ ìs¡íj·T+.
1969 p˝…’ 12 : ‘Ó\+>±D bòÕ¢>¥ &Ó.
1970 E˝…’ 24: ‘Ó\+>±D |æ‘êeTVüQ&ç>± ù|s¡Tbı+~q
ø=+&Ü yÓ+ø£≥ s¡+>±¬s&ç¶ eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
1971 πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« |ü+#· dü÷Á‘· |ü<∏äø£ Á|üø£≥q
(‘Ó\+>±D)
1971 ôdô|º+ãsY 30: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À |æ.$. q]‡+Vü‰sêe⁄
‘=* ‘Ó\+>±D eTTK´eT+Á‹>± ìj·÷eTø£+.
1972 ôdô|º+ãsY 15 : uÛÑ÷>∑]wü˜ |ü]$T‹ _\T¢ ÄyÓ÷<ä+.
1972 nø√ºãsY 3 : eTT*ÿ ìã+<Ûäq\T sêC≤´+>∑ ã<ä›eTì
düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ.
1973 ôdô|º+ãsY 21 : πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·« Äs¡T dü÷Á‘ê\
Á|üø£≥q (‘Ó\+>±D≈£î ñ|üjÓ÷>∑+˝Ò<äT)
1973 &çôd+ãsY 12: Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ eTTK´eT+Á‹>± »\>∑+
yÓ+>∑fi¯sêe⁄ |ü<ä$˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT.
1976 ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T kÕú|üq.
1976 e÷sYÃ 31: Á|üeTTK ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥
jÓ ÷ <Û ä T &É T , ø£ e T÷´ìdü T º Hêj· T ≈£ î &É T sê$
Hêsêj·TD¬s&ç¶ eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
1976 ôdô|º+ãsY 24: ìC≤+ e´‹πsø£ b˛sê≥ jÓ÷<ÛäT&ÉT
|ü+&ç‘Y qπs+Á<äJ eTs¡DÏ+#ê&ÉT.
1976 y˚T 12: Á|üeTTK düeTs¡ jÓ÷<ÛäT&ÉT, s¡#·sTT‘·,
sê»ø°j·T Hêj·T≈£î&ÉT eT+<äTeTT\ qs¡dæ+>∑sêe⁄
eTs¡D+Ï #ê&ÉT.
1978 @Á|æ˝Ÿ 6: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ eTTK´eT+Á‹>± eTÁ]
#ÓHêï¬s&ç¶ |ü<ä$˝ÀøÏ e#êÃ&ÉT.
1978 Ä>∑düTº 15: ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢˝Àì Á>±MTD
ÁbÕ+‘ê\qT $&ÉBdæ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ @sêŒ≥T
#˚jT· ã&ç+~.
1985 &çôdã+sY 30 : 610 õ.y=. C≤Ø.
1985 $<ë´e+‘·T\ dü<ädüT‡, ø£Ø+q>∑sY˝À
1986 ‘Ó\+>±D ÇqŒ¤πsàwüHé Á≥dtº.
1989 ‘Ó\+>±D n_Ûeè~Δ bò˛s¡+ ø±s¡´Áø£e÷\T.
1991 ‘Ó\+>±D dü÷º&Ó+{Ÿ‡ Á|òü+{Ÿ @sêŒ≥T.
1991 pHé 21: ‘Ó\+>±D eTT<äT_› &ɶ |æ.$.q]‡+Vü‰sêe⁄
Á|ü<ÛëqeT+Á‹ |ü<ä$ #˚|ü{≤º&ÉT.
1996 ‘Ó\+>±D Á|üC≤bÕغ Ä$sꓤe+.
1997 &çôd+ãsY : Á|üC≤kÕ«$Tø£ ‘Ó\+>±D dü<ädüT‡.
1998 ‘Ó\+>±D ◊ø£´y˚~ø£ @sêŒ≥T, ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT
ø£$T{Ï Ä$sꓤeeTT.
1999 ‘Ó \ +>±D &Ó y Ó \ |t y Ó T +{Ÿ bò ˛ s¡ + @sêŒ≥T
(nyÓT]ø±˝À)
1997 e÷sYÃ, Ä>∑düTº, &çôd+ãsY : ùdº&çj·T+, uÛÑTeq–],
dü÷sê´ù|≥, es¡+>∑˝Ÿ düuÛÑ\T.
2001 @Á|æ˝Ÿ 27 : ª‘Ó\+>±D sêh dü$T‹μ Ä$sꓤe+.
2001 @Á|æ˝Ÿ : dæ.&ÉãT¢´.dæ. ‘Ó\+>±D ø√dü+ ¬s+&√
mdt.ÄsY.dæ.¬ø’ rsêàq+.
2001 pHé 25 : –sY>±¢˙ ø£$T{Ï ìj·÷eTø£+.
2002 @Á|æ˝Ÿ : ‘Ó\+>±D sêh Á|ü‹bÕ<äqqT mHé.&ç.m.
Á|üuÛÑT‘·«+ ‹s¡düÿs¡D.
2004 ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T ‘·<∏ä´+ nì ø±+Á¬>dt bÕغ
Á|üø£≥q.
2004 pHé 7 : sêh|ü‹ Á|üdü+>∑+˝À ‘Ó\+>±D sêh
@sêŒ≥T Á|ükÕúeq.
2004 {Ï.ÄsY.mdt. ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·« @sêŒ≥T.
2005 Á|üDuŸ eTTKØ® ñ|üdü+|òüT+.
2006 {Ï.ÄsY.mdt. dü+ø°s¡í+ qT+&ç yÓ’<=\>∑&É+.
2007 @Á|æ˝Ÿ 16: ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ bÕ\ø£ dü+düú kÕúq+˝À
ªÁπ>≥sY ôV≤’ <äsêu≤<éμ (ôV≤’ <äsêu≤<é eTVü‰q>∑s¡ bÕ\ø£
dü+düú) @s¡Œ&ç+~.
34
2008 e÷sY à 15: s¡ + >±¬ s &ç ¶ õ˝≤¢ X¯ + cÕu≤<é ˝ À
n+‘·sê®rj·T $e÷HêÁX¯j·T+ ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ç+~.
2008 ‘Ó\+>±D C≤>∑è‹ Ä$sꓤe+.
2009 nø√ºãs¡T 19: <˚X¯+˝ÀH˚ n‹ bı&ÉyÓ’q ô|ò’¢zesY
(|æ.$. q]‡+Vü‰sêe⁄ mø˘‡Áô|dt y˚) ôV’≤<äsêu≤<é˝À
ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
2009 qe+ãsY 29: Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûäq¬ø’
ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äXK‚ sYsêe⁄ ìsêVü‰s¡ Bø£å yÓTT<ä˝+’… ~.
2009 &çôd+ãsY 9: uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó\+>±D sêh
@sêŒ≥T Á|ü Á øÏ j · T qT yÓ T T<ä \ Tô|&É T ‘· T qï≥T¢
Á|üø£{Ï+∫+~. <ë+‘√ ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄
ìsêVü‰s¡ Bø£å $s¡$T+#ê&ÉT.
2009 &çôd+ãsY 9 : πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó\+>±D sêh
Á|üø£≥q ` ¬ø.d”.ÄsY.Bø£å $s¡eTD.
2009 &çôd+ãsY 10 : nôd+_¢ eTT≥º&ç.
2009 &çôd+ãsY 31 : C….m.dæ. Ä$sꓤe+.
2010 »qe] 11 : sêh kÕúsTT eTVæ≤fi≤ dü<ädüT‡
ôV≤’ <äsêu≤<äT.
2011 lø£èwüíø£$T{Ï @sêŒ≥T.
2011 |òæÁãe] 17 ` e÷]à 4 : düVü‰j·Tìsêø£s¡D
ñ<ä´eT+. (Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤¬ø’)
2011 e÷sYà ` : ¬s’˝Ÿ s√ø√ (Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D≤¬ø’)
2011 e÷]à 10: Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D¬ø’ {≤´+ø˘ã+&éô|’
$T*j·THé e÷sYÃ ñ<ä´eT+ ìs¡«Væ≤+#·ã&ç+~.
2011 pHé 6 : ªqeTùdÔ ‘Ó\+>±D |üÁ‹ø£μ ÁbÕs¡+uÛÑ+.
2011 E˝…’ : ‘Ó\+>±D myéT.m˝Ÿ.m.\ sêJHêeT.
2011 ôdô|º+ãsY 13 : düø£\ »qT\ düyÓTà ÁbÕs¡+uÛÑ+.
2012 ôdô|º+ãsY 30, kÕ>∑s¡Vü‰s¡+.
2013 ôV’≤<äsêu≤<é‘√ ≈£L&çq ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥T≈£î
dæ.&ÉãT¢´.dæ. Á|üø£≥q.
2013 E˝…’ 30: Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T¬ø’ ø±+Á¬>dt
e]ÿ+>¥ ø£$T{° rsêàq+ #˚dæ+~.
2013 nø√ºãsY 3: Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D sêh @sêŒ≥TqT øπ +Á<ä |üP]Ô #˚dqæ ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äXK‚ sYsêe⁄ ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûqä ø¬ ’
eT+Á‹eT+&É* ÄyÓ÷~+∫+~. eP´Vü‰ìï s¡∫+∫, ˇ+{Ï#˚‘√Ô ñ<ä´e÷ìï q&ç|æ+∫q eTVü‰
2013 &çôd+ãsY 5: ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T eTTkÕsTT<ë y˚T<Ûë$.
_\T¢qT πø+Á<ä πø_HÓ{Ÿ ÄyÓ÷~+∫+~. m+‘√ düTBs¡È b˛sê≥+ nq+‘·s¡+ ø£\ kÕø£s¡yÓTÆq
2014 »qe] 7: Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêh |ü⁄qs¡«´ed”úø£s¡D ‘·s¡TD+. 2014, pHé 2 q ‘Ó\+>±D 29e sêh+>±
_\T¢≈£î πø+Á<ä eT+Á‹eT+&É* ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó*|æ+~. Ä$s¡“¤$+∫+~. ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûäq ‘·sê«‘· »]–q
2014 |òæÁãe] 13: ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T (Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ XÊdüqdüuÛÑ mìïø£˝À¢ ‘Ó\+>±D sêh dü$T‹ $»j·T+
$uÛÑ»q _\T¢ ˝Àø˘düuÛÑ˝À Á|üy˚X¯ô|≥ºã&ç+~.) kÕ~Û+∫+~. bÕغ n<Ûä´≈£åî&Ó’q l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚KsYsêe⁄
‘Ó\+>±D sêh ‘=* eTTK´eT+Á‹>± |ü<ä$ì #˚|ü{≤ºs¡T.
2014 |òÁæ ãe] 18: ˝Àø˘duü ˝ÑÛ À ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T _\T¢≈î£
‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“$¤ +∫q|ü&ÉT ôV≤’ <äsêu≤<é, s¡+>±¬s&ç,¶
ÄyÓ÷<ä+ \_Û+∫+~. eTVü≤ã÷uŸq>∑s,Y q\¢>=+&É, es¡+>∑˝Ÿ, ø£Ø+q>∑s,Y Ä~˝≤u≤<é,
2014 |òÁæ ãe] 20: sê»´düu˝ÑÛ À ‘Ó\+>±D _\T¢ ÄyÓ÷<ä+ ìC≤e÷u≤<é, yÓT<äø,˘ KeTà+ õ˝≤¢\T ñ+&˚$. 2016 nø√ºãsY
bı+~+~. e÷dü+˝À <ädüsê qT+&ç M{Ïì 31 õ˝≤¢\T>± $uÛÑõ+#ês¡T.
2014 e÷sYà 1: ‘Ó\+>±D @sêŒ≥T _\T¢≈£î sêh|ü‹ $esê\T
ÄyÓ÷<ä eTTÁ<ä \_Û+∫+~.
‘Ó\+>±D sêh ne‘·sD¡ 02.06.2014
2014 e÷sYÃ 4: Á|ü‘˚´ø£ sêh+>± ne‘·]+∫q ‘Ó\+>±D
sê»<Ûëì ôV≤’ <äsêu≤<é
pHé 2, 2014 qT+∫ n~Ûø±s¡+>± neT\T˝ÀøÏ
$d”sÔ +í¡ 1,12,077
edüTÔ+<äì πø+Á<ä Vü≤√+XÊK Á|üø£{q.
#·.øÏ.MT.
2014 pHé 2: uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À 29e sêh+>± ‘Ó\+>±D
»HêuÛ≤ (2011 ôdq‡dt Á|üø±s¡+) 351.94 \ø£\å T
Ä$sꓤe+.
Ád”,Ô |ü⁄sT¡ wüß\ ìwüŒ‹Ô 988 : 1000
2014 pHé 2: ‘Ó \ +>±D sêÁcÕº ì øÏ yÓ T T<ä { Ï
»qkÕ+Á<ä‘· 307 #·.øÏ.MT.
eTTK´eT+Á‹>± ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äXK‚ sYsêe⁄ Á|üe÷D
nø£så êdüT´\ dü+K´ (2011 ôdq‡dt Á|üø±s¡+) 207.84 \ø£\å T
d”«ø±s¡+.
nø£så êdü´‘ê XÊ‘·+ 66.54%
‘Ó\+>±D sêh Ä$sꓤe+ $d”sÔ +í¡ >± ô|<ä› õ˝≤¢ uÛÁÑ <ëÁ~
‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûäq ø√dü+ ÄeTs¡D ìsêVü≤s¡ Bø£å (8062 #·.øÏ.MT.)
#˚|{ü ºÏ ÁbÕD≤\≈£î ôd‘’ +· yÓqTø±&Éø£ ñ<ä´e÷ìï q&ç|qæ BÛXÊ*. $d”sÔ +í¡ >± ∫qï õ˝≤¢ ôV≤’ <äsêu≤<é
j·÷e‘Y ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø±ìøÏ Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+∫, Äu≤\ (217 #·.øÏ.MT.)
>√bÕ˝≤ìï ‘·q ñ|üHê´kÕ\‘√ Áù|πs|æ+∫q eTVü‰ eø£Ô. »HêuÛ≤|üs+¡ >± ô|<ä› õ˝≤¢ ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D≈£î ‹s¡T>∑T˝Òì Hêj·T≈£î&ç>± m~–q l ø£\«≈£î+≥¢ (39,43,323)
#·+Á<äX‚KsY sêe⁄ ‘Ó\+>±D sêh #·]Á‘·˝À Á|üeTTK kÕúHêìï »HêuÛ≤|üs+¡ >± ∫qï õ˝≤¢ sê»qï dæ]dæ\¢
dü+bÕ~+#·T≈£îHêï&ÉT. (5,43,694)
¬ø.dæ.ÄsY.>± Á|ü»\ Hê\Tø£\ô|’ nqT~q+ q]ÔdüTÔqï yÓTT‘·+Ô $d”sÔ +í¡ ˝À ìø£s¡ kÕ>∑T $d”sÔ í¡ XÊ‘·+ 33.6%
ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚KsYsêe⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝Àì ∫+‘·eT&Éø£ ìø£sk¡ Õ>∑T $d”sÔ +í¡ ˝À ìø£s¡ ˙{Ï bÕs¡T<ä\ $d”sÔ +í¡ 31.4%
Á>±eT+˝À |òæÁãe] 17, 1954 s√Eq sê|òüTesêe⁄, yÓTT‘·+Ô õ˝≤¢\T 31
yÓ+ø£≥eTà\≈£î »ìà+#ê&ÉT. m+.m. (‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+) yÓTT‘·+Ô |ü≥Dº ≤\T (2011 ôdq‡dt Á|üø±s¡+) 158
35
 ˝Àø˘duü ÑÛ kÕúHê\T 17 sêh »+‘·Te⁄ eT#·Ã\ õ+ø£
sê»´düuÑÛ kÕúHê\T 7 sêh |üøåÏ bÕ\|æ≥º
nôd+;¢ kÕúHê\T(Hê$TH˚f&… `é 1) 119G1 120 sêh eèø£+å »$Tà#Ó≥Tº
sêh |ü⁄wüŒ+ ‘·+>π &ÉT
XÊdüqeT+&É* kÕúHê\T 40
sêh ∫Vü≤ï+ ø±ø£rj·T ø£fi≤
eTTì‡bÕ*{°\T 38 ‘√s¡D+, #ê]àHêsY
eTTì‡|ü˝Ÿ ø±s=ŒπswüqT¢ 6 sêh |ü+&ÉT>∑\T ã‘·Tø£eTà, uÀHê\T
s¬ yÓq÷´ &ç$»qT¢ 68
õ˝≤¢\ yêØ>± $esê\T
eT+&É\ Á|üC≤|ü]wü‘\Y T 443
eT+&É\ |ü]wü‘Y f…]{À]j·T˝Ÿ ø±Hé‡{Ïfì… ‡yé 1. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢
yÓT+ãsY‡ (m+|æ{dÏ )æ 6497 $d”Ôs¡í+: 4153 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 504
õ˝≤¢ Á|üC≤ |ü]wü‘\Y T 9 »HêuÛ≤: 7,21,433 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 275
Á>±eT |ü+#êj·Tr\T 8778 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: Ä~˝≤u≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 18
q>∑s¡ |ü+#êj·Tr\T 25 Á|ü‘˚´ø£‘·\T: Ä~˝≤¸ sêE ù|s¡T MT<äT>± á õ˝≤¢≈î£ ù|s¡T
s¬ yÓq÷´ eT+&É˝≤\T 464 dæsú |¡ &ü +ç ~. Á|üøè£ ‹ n+<ë\‘√, $kÕÔsy¡ TÓ qÆ n&Ée⁄\‘√, –]»q
dü+düÿ è‹‘√ |üse¡ •+#˚ õ˝≤¢ Ç~. >√<ëe] q~ á õ˝≤¢
s¬ yÓq÷´ Á>±e÷\T 10761
>∑T+&Ü Á|üeVæ≤düTqÔ ï~.
ìyêdü Á>±e÷\T 10128
2. eT+∫sê´\ õ˝≤¢
≈£î≥T+u≤\T 83,03,612
$d”Ôs¡í+: 3943 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 389
>∑èVü≤eTT\T 83.58 \ø£\å T
‘=* >∑es¡ïsY l Ç.mdt.m˝Ÿ.
»HêuÛ≤: 7,07,050 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 200
qs¡d+æ Vü≤Hé õ˝≤¢ πø+Á<ä+: eT+∫sê´\ eT+&É˝≤\ dü+K´: 18
‘=* eTTK´eT+Á‹ l ø£\«≈£î+≥¢ Á|ü‘˚´ø£‘·\T: dæ+>∑sπ DÏ u§>∑TZ >∑qT\Tqï ÁbÕ+‘·+. >√<ëe],
#·+Á<äX‚KsYsêe⁄ ÁbÕDVæ≤‘· q<äT\T á õ˝≤¢˝À Á|üeVæ≤düTÔHêïsTT. 1200
‘=* ñ|ü eTTK´eT+Á‘·T\T l {Ï. sê»j·T´, yÓT>±yê≥¢ $<äT´<äT‘·Œ‹Ô øπ +Á<ä+ ñqï~. m\¢+|ü*¢ lsê+kÕ>∑sY
l eTVü≤eT÷<é n© »˝≤X¯jT· + á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. ‘Ó\+>±D˝À ñqï @¬øø’ £
XÊdüqdüuÑÛ ‘=* d”Œø£sY l eT<ÛTä dü÷<äHê#ê] dü‘´· Hêsêj·TD kÕ«$T Ä\j·T+ ñqï >∑÷&Ó+ á õ˝≤¢˝Àì<˚.
‘=* &ç|Pü ´{° d”Œø£sY leT‹ |ü<ëà<y˚ +˚ <äsY s¬ &ç¶ 3. ìs¡à˝Ÿ õ˝≤¢
XÊdüqeT+&É* ‘=* #Ós’ à¡ Hé l kÕ«$T>ö&é
$d”Ôs¡í+: 3845 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 428
õ˝≤¢ ÄdüT|üÁ‘·T\T 8
ÁbÕ+rj·T ÄdüT|üÁ‘·T\T 29 »HêuÛ≤: 7,30,286 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 240
kÕe÷õø£ ÄdüT|üÁ‘·T\T 127 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ìs¡à˝Ÿ eT+&É˝≤\ dü+K´: 19
ÁbÕ<∏$ä Tø£ Äs√>∑´ øπ +Á<ë\T 668
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: ˇø£|ü &ÉT ìeTàHêj·TT&ÉT |ü]bÕ*+#·&+É ‘√ ìs¡à˝Ÿ
Äs√>∑´ ñ|ü øπ +Á<ë\T 4833
õ˝≤¢>± Á|üd~æ .Δ ø=j·T´ u§eTà\≈£î Á|ü|+ü #· Á|üd~æ >Δ ±+∫+~.
n~Ûø±s¡ uÛ≤wü ‘Ó\T>∑T, ñs¡÷›
≈£î+‘·\ »\bÕ‘·+ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~.
36
 4. ≈£îÁeT+ ;Û+ ÄdæbòÕu≤<é õ˝≤¢ 8. sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢
$d”Ôs¡í+: 4878 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 435 $d”Ôs¡í+: 2019 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 170
»HêuÛ≤: 5,92,831 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 177 »HêuÛ≤: 5,43,694 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 177
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ÄdæbòÕu≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 15 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: dæ]dæ\¢ eT+&É˝≤\ dü+K´: 13
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: á õ˝≤¢ øπ +Á<ä+ ˇø£|Œü {Ï >√+&ÉT\ sê»<Ûëì. Á|ü‘˚´ø£‘·\T: eTs¡eT>±Z\≈£î, #˚H‘˚ · |ü]ÁX¯eT≈£î Á|üd~æ Δ #Ó+~q
Ä~yêdüT\ Äsê<Û´ä <Óe’ + ≈£îÁeT+ ;Û+ »ìà+∫+~ á õ˝≤¢˝ÀH˚.
ÁbÕ+‘·+. y˚eTT\yê&É sê»sêCÒX¯«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+ á
|ü#÷ ì n&Ée⁄\‘√ n\sêπs õ˝≤¢ Ç~.
õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~.
5. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢
9. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢
$d”Ôs¡í+: 2379 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 215
$d”Ôs¡í+: 4261 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 438
»HêuÛ≤: 10,18,119 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 215
»HêuÛ≤: 15,77,108 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 395
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ø£Ø+q>∑sY eT+&É˝≤\ dü+K´: 16
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: á ÁbÕ+‘êìï |üPs¡«+ ªdü_“ eT+&É\+μ nì, õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ìC≤e÷u≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 27
ø£ Ø +q>∑ s Y |ü ≥ º D ≤ìï ªm\>∑ + <ä \ μ nì |æ * #˚ y ês¡ T . Á|ü‘˚´ø£‘·\T: Bìï |üPs¡«+ ªÇ+<ä÷s¡Tμ nì |æ*#˚yês¡T.
ø£Ø+q>∑sêìøÏ ÄqTø=H˚ e÷H˚sT¡ &Ü´+ (m˝Ÿ.m+.&ç.) ñqï~. #ê]Á‘·ø+£ >±, kÕVæ≤r|üs+¡ >± Á|üd~æ bΔ ı+~q ;Û+>∑˝Ÿ ÁbÕ+‘·+.
Á|ü|+ü #· Á|üd~æ Δ #Ó+~q |ò*æ Á^ ø£fi≈¯ î£ Á|üd~æ Δ #Ó+~q õ˝≤¢. >√<ëe] q~ ‘Ó\+>±D≤˝À Á|üy˚•+#˚~ á õ˝≤¢˝ÀH˚.
6. »–‘ê´\ õ˝≤¢ lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ º á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. nH˚ø£ <˚yê\j·÷\T,
$d”Ôs¡í+: 3043 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 284 |üsê´≥ø£ ÁbÕ+‘ê\T á õ˝≤¢˝À ø=\TyÓ’ ñHêïsTT.
»HêuÛ≤: 9,83,414 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 328 10. ø±e÷¬s&ç¶ õ˝≤¢
$d”Ôs¡í+: 3667 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 474
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: »–‘ê´\ eT+&É˝≤\ dü+K´: 18
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: »>∑<Z e˚ ⁄ì ù|]≥ @sêŒf…qÆ ª»>∑<ë\j·Tμ ÁbÕ+‘·+. »HêuÛ≤: 9,74,227 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 323
n<˚ »–‘ê´\ ‘Ó\T>∑Tyê] yÓu’ yÑÛ êìøÏ ì\TyÓ‘T· Ô ì<äsÙ¡ qyÓTqÆ õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ø±e÷¬s&ç¶ eT+&É˝≤\ dü+K´: 22
ø√{Ï*+>±\ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. e´ekÕj·T |ü]XÀ<ÛäHê Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ìC≤+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ º ñqï õ˝≤¢. u…\+¢ ñ‘·Œ‹Ôø,Ï
øπ +Á<ä+ ≈£L&Ü Çø£ÿ&˚ ñqï~. qeHês¡ dæ+Vü≤ øπ Áå ‘ê˝À¢ ˇø£fqÆ… #·ø¬ ÿs¡ ø£sêà>±sê\≈£î Á|üd~æ Δ #Ó+~q ÁbÕ+‘·+. #ÓsT¡ ≈£î |ü+≥≈£î
<Ûsä à¡ |ü⁄] á õ˝≤¢˝Àì<˚. Á|üd~æ .Δ
7. ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ 11. es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢
$d”Ôs¡í+: 2236 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 215 $d”Ôs¡í+: 1305 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 133
»HêuÛ≤: 7,95,332 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 209 »HêuÛ≤: 11,35,705 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 45
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ô|<ä›|ü*¢ eT+&É˝≤\ dü+K´: 14 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé eT+&É˝≤\ dü+K´: 11
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: Ç~ ˇø£|ü&ÉT dü+kÕúq+>± yÓ\T>=+~+~. Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ˇø£|ü &ÉT ø±ø£rj·TT\ sê»<Ûëì>± yÓ\T>=+~q
nH˚ø+£ >± ô|<ä› ô|<ä› |ü]ÁX¯eT\T ñHêïsTT. mdt.ÄsY.mdt.|æ. ÁbÕ+‘·+. ôV≤’ <äsêu≤<é ‘·sê«‘· m≈£îÿe $<ë´\j·÷\T >∑\ õ˝≤¢.
ø±\Te\ <ë«sê #ê˝≤ ÁbÕ+‘ê\≈£î >√<ëe] »˝≤\T nH˚ø£ eT+~ ø£e⁄\≈£î |ü⁄{Ïìº \T¢.
n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT. q\¢ã+>±s¡|⁄ü uÛ÷Ñ $T ø£*– ñqï
õ˝≤¢ Ç~.
37
 12. es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: e´ekÕj·÷ìøÏ Á|üd~æ .Δ #·ø¬ ÿs¡ $T\T¢\T, m≈£îÿe>±
$d”Ôs¡í+: 2175 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 233 ñqï õ˝≤¢. dü‘·TÔ|ü*¢˝À u§>∑TZ>∑ì, ¬s’dt $T\T¢\T, Á>±HÓ’{Ÿ
»HêuÛ≤: 7,16,457 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 280 |ü]ÁX¯eT\T m≈£îÿe>± ñqï$.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ eT+&É˝≤\ dü+K´: 15 17. uÛÑÁ<ëÁ~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ õ˝≤¢
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ø±ø£rj·TT\ kÕÁe÷»´+ $dü]Ô +∫q ÁbÕ+‘·+. $d”Ôs¡í+: 8062 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 449
e´ekÕj·÷ìøÏ |ü≥Tº>=eTà. bÕø±\ #Ós¡Te⁄ á õ˝≤¢˝ÀH˚ »HêuÛ≤: 1102094 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 205
ñqï~.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ eT+&É˝≤\ dü+K´: 23
13. »j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢
Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ‘ · \ T: sêeT<ëdü T (ø£ + #Ó s ¡ ¢ >√|ü q ï) ì]à+∫q
$d”Ôs¡í+: 6175 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 574
sêe÷\j·T+ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. >√<ëe] »˝≤\‘√
»HêuÛ≤: 7,05,054 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 262
|ü⁄˙‘·yTÓ qÆ ~. dæ+>∑sπ DÏ dü+düú Á|ü<ëÛ q ø±sê´\j·T+ uÛÁÑ <ëÁ~
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ eT+&É˝≤\ dü+K´: 20
|üesYbÕ¢+≥T á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~.
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+∫q
Ábıˆˆ»j·TX¯+ø£sY >±s¡T »ìà+∫q õ˝≤¢. Äj·Tq ù|]≥H˚ á 18. yÓT<äø˘ õ˝≤¢
õ˝≤¢ @sêŒ≥sTT+~. u§>∑TZ >∑qT\T, m≈£îÿe>± n≥M ÁbÕ+‘·+ $d”Ôs¡í+: 2723 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 381
ñqï õ˝≤¢ Ç~. Á|ü|+ü #· Á|üU≤´‹>±+∫q ªdüeTàø£ÿ kÕs¡øÿ£ μ »HêuÛ≤: 767428 ¬syÓq÷´ &ç$»qT¢: 3
C≤‘·s¡ á õ˝≤¢˝ÀH˚ »s¡T>∑T‘·T+~.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: yÓT<äø˘ eT+&É˝≤\ dü+K´: 20
14. »q>±+ õ˝≤¢
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: n≥M ÁbÕ+‘·+ ñqï õ˝≤¢. ªyÓT‘·T≈£î d”eTμ>±
$d”Ôs¡í+: 2817 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 200
Á|üd~æ .Δ Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ yÓT<äø˘ #·]Ã Çø£ÿ&˚ ñ+~. @&ÉTbÕj·T\
»HêuÛ≤: 5,82,457 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 217
C≤‘·s¡ |òTü q+>± »s¡T>∑T‘·T+~.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: »q>±+ eT+&É˝≤\ dü+K´: 13
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: ˇø£|ü &ÉT C…q’ T\T m≈£îÿe>± ñqï ÁbÕ+‘·+. ˝ÀVü≤ 19. dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢
ø£fi≤K+&Ü\≈£î |ü⁄{Ïìº \T¢ ô|+ã]Ô á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. b˛‘·q, $d”Ôs¡í+: 4441 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 600
bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq »qàdü˝ú ≤\T á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï$. Á|üeTTK »HêuÛ≤: 1523758 ¬syÓq÷´ &ç$»qT¢: 3
C…q’ øπ Áå ‘·+ ø=\qTbÕø£ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñ+~.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: dü+>±¬s&ç¶ eT+&É˝≤\ dü+K´: 26
15. eTVü≤ã÷u≤u≤<é õ˝≤¢
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: eT+Jsê u≤´πsõ ñqï õ˝≤¢. yÓTTdüfifl¯ ô|+|üø+£
$d”Ôs¡í+: 2877 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 297
»s¡T>∑T‘·Tqï~. bÕ]ÁXÊ$Tø£ ÁbÕ+‘·+>± Á|üdæ~Δ #Ó+~q
»HêuÛ≤: 770170 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 287
|ü{≤Hé#sÓ T¡ e⁄ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~.
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: eTVü≤ã÷u≤u≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 16
20. dæ~Δù|≥ õ˝≤¢
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ˇø£|ü&ÉT ªe÷qTø√≥μ>± Á|üdæ~Δ. $kÕÔs¡yÓTÆq
n&Ée⁄\≈£î ì\j·T+. –]»qT\T n~Ûø£ dü+K´˝À ñ+{≤s¡T. $d”Ôs¡í+: 3432 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 376
16. KeTà+ õ˝≤¢ »HêuÛ≤: 1002671 ¬syÓq÷´ &ç$»qT¢: 3
$d”Ôs¡í+: 4360 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 380 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: dæ~Δù|≥ eT+&É˝≤\ dü+K´: 22
»HêuÛ≤: 1389566 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 389 Á|ü‘˚´ø£‘·\T: y˚>+∑ >± n_Ûeè~Δ |ü<+ä∏ ˝À <ä÷düTø¬ fi¯óqÔ ï õ˝≤¢
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: KeTà+ eT+&É˝≤\ dü+K´: 21 Ç~. ñ<ë´q $X¯« $<ë´\j·T+ á õ˝≤¢˝À ñqï~.
38
 21. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ 25. q\¢>=+&É õ˝≤¢
$d”Ôs¡í+: 4037 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 454 $d”Ôs¡í+: 6863 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 565
»HêuÛ≤: 12,90,467 ¬syÓq÷´ &ç$»qT¢: 2 »HêuÛ≤: 1631399 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 516
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: eTVü≤ã÷uŸq>∑sY eT+&É˝≤\ dü+K´: 26 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: q\¢>=+&É eT+&É˝≤\ dü+K´: 31
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: MTsY eTVü≤ã÷uŸ n©U≤Hé ù|s¡T BìøÏ ô|{≤ºsT¡ . Á|ü‘˚´ø£‘·\T: Ä<ÛäTìø£ <˚yê\j·T+>± #Ó|üŒã&˚ ªHê>±s¡T®q
kÕ>∑s+¡ μ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. »\ $<äT´‘Y øπ +Á<ä+, eT÷d”
|üPs¡«+ BìøÏ bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢ nì ù|s¡T. |æ\¢\eTÁ],
ÁbÕC…≈î£ \º T á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñHêïsTT. ª<˚es¡ø=+&Éμ ø√≥ á
eTHÓï+ø=+&É e+{Ï <äsÙ¡ ˙j·T dü˝ú ≤\T, |ü⁄D´πøÁå ‘ê\≈£î ø=\TyÓq’ õ˝≤¢˝Àì |üsê´≥ø£ ÁbÕ+‘·+.
õ˝≤¢ Ç~.
26. dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢
22. eq|ü]Ô õ˝≤¢ $d”Ôs¡í+: 3374 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 279
$d”Ôs¡í+: 3055 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 279 »HêuÛ≤: 1099560 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 322
»HêuÛ≤: 770334 Á>±eT|ü+#êj·Tr\T: 215 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: dü÷sê´ù|≥ eT+&É˝≤\ dü+K´: 23
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: eq|ü]Ô eT+&É˝≤\ dü+K´: 14 Á|ü‘˚´ø£‘·\T: n~Ûø£+>± dæyÓT+≥T bòÕ´ø£ºØ\T ñqï õ˝≤¢.
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: ªeq|ü]μÔ dü+kÕúq+ ˇø£|ü &ÉT u≤>± Á|üd~æ Δ #Ó+~q e´ekÕj·T+˝À ≈£L&Ü <ä÷düTø¬ fi¯óqÔ ï~. á õ˝≤¢˝À ª|òDü –Ï ]μ
dü+kÕúHê˝À¢ ˇø£{.Ï psê\ ÁbÕC…≈î£ º ø=+‘· uÛ≤>∑+ á õ˝≤¢˝ÀøÏ uÖ<äΔ øπ Áå ‘·+ ñqï~.
edüT+Ô ~. 27. j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] õ˝≤¢
23. Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢ $d”Ôs¡í+: 3092 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 296
$d”Ôs¡í+: 2966 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 362 »HêuÛ≤: 726465 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 304
»HêuÛ≤: 860613 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 329 õ˝≤¢ πø+Á<ä+: uÛÑTeq–] eT+&É˝≤\ dü+K´: 16
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: Á|üeTTK |ü⁄D´πøÁå ‘·+ ªj·÷<ä–]>∑T≥ºμ á õ˝≤¢˝ÀH˚
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ eT+&É˝≤\ dü+K´: 20
ñqï~. #ê]Á‘·ø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑\ uÛÑTeq–], uÛÑ÷<ëHé
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ªk˛eT•\μ n+<ë\T yê´|æ+∫ ñqï õ˝≤¢ Ç~. ñ<ä´e÷ìøÏ eT÷\yÓTqÆ b˛#·+|ü*¢ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñHêïsTT.
eT˝…¢\rs¡ú+ »\bÕ‘·+ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. ø£ècÕíq~ 28. $ø±sêu≤<é õ˝≤¢
|üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ á õ˝≤¢˝À m≈£îÿe. _õH˚|*ü ,¢ ø=˝≤¢|Pü sY
$d”Ôs¡í+: 3386 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 476
yÓTT<ä\>∑T ÁbÕ+‘ê\T á õ˝≤¢˝Àìy˚.
»HêuÛ≤: 8,81,250 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 354
24. CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: $ø±sêu≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 18
$d”Ôs¡í+: 2928 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 226 Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ÄVü‰<¢ øä s£ y¡ TÓ qÆ nq+‘·–] ø=+&É\‘√ n\sêπs
»HêuÛ≤: 664971 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 190 ÁbÕ+‘·+. dæyTÓ +≥T ø£sêà>±sê\T, ã+&Ésêfi¯fl >∑qT\T #ê˝≤
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: >∑<ë«\ eT+&É˝≤\ dü+K´: 12 m≈£îÿe. ôV≤’ <äsêu≤<é ‘ê>∑T˙{Ï nedüsê\≈£î eT÷\yÓTqÆ eT÷dæ
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ncÕº<äX¯ X¯øÏÔ |”sƒê\˝À ˇø£f…Æq CÀ>∑T˝≤+ã á õ˝≤¢˝ÀH˚ |ü⁄{Ï+º ~.
neTàyê] ù|]≥ yÓ\dæq õ˝≤¢. >∑<ë«\ dü+kÕúq+ ø£fi\¯ ≈£î, 29. y˚T&ÉÃ˝Ÿ eT˝≤ÿCŸ–] õ˝≤¢
kÕ+düÿè‹ø£ yÓu’ yÑÛ êìøÏ Á|ürø£. >∑<ë«\ Ns¡\T Á|ü|+ü #· Á|üd~æ Δ $d”Ôs¡í+: 1039 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 161
#Ó+~q$. psê\ ÁbÕC…≈î£ º á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï~. »HêuÛ≤: 25,42,203 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 84
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ø°düs¡ eT+&É˝≤\ dü+K´: 14
39
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: X¯sy¡ >˚ +∑ >± n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·Tqï õ˝≤¢ Ç~. nH˚ø£ @≥÷s¡THê>±s¡+, b˛#ês¡+, øÏHÓïs¡kÕì, kÕ≈£î\ eT]j·TT
|ü]ÁX¯eT\≈£î HÓ\e⁄. ÁbÕNq #·]Á‘·, dü+düÿ è‹øÏ HÓ\yÓ’q eTVü‰MsY, Vü≤]DÏ, ôV’≤<äsêu≤<é˝À eq´ ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD
ø°dsü >¡ T∑ ≥º •yê\j·T+ á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñ+~. π ø +Á<ë\THêïsTT. sêh+˝À |ü P s¡ « |ü ⁄ s¡ + >±¬ s &ç ¶ ˝ À
30. s¡+>±¬s&ç¶ X¯+cÕu≤<é õ˝≤¢ 73000ôV≤ø±º s ¡ T ¢ , q˝§Z + &É ˝ À 86000ôV≤ø±s¡ T ¢ ,
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY˝À 3.03\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢, ø£Ø+q>∑sY˝À
$d”Ôs¡í+: 5006 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 594 2.52\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢, ìC≤e÷u≤<é˝À 1.83\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢,
»HêuÛ≤: 25,51,731 Á>±eT |ü+#êj·Tr\T: 436 yÓT<äø˘˝À 97092 ôV≤ø±ºs¡T¢, KeTà+˝À 7.58\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢,
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: eT+&É˝≤\ dü+K´: 27 es¡+>∑˝Ÿ˝À 3702.80#·.øÏ.MT, Ä~˝≤u≤<é 699825
Á|ü‘˚´ø£‘·\T: ◊.{Ï. |ü]ÁX¯eT\≈£î Ä\yê\yÓTÆ ñqï õ˝≤¢ Ç~. ôV≤ø±ºs¡T¢, ôV’≤<äsêu≤<é˝À 73000 ôV≤ø±ºs¡¢ n&Ée⁄\T $düÔ]+∫
Çy˚ø±≈£î+&Ü s¡øDå£ , @s√ùdŒdt, bòÕsêà, b˛©dt Áf…ìÆ +>¥ nø±&ÉMT ñHêïsTT.
e+{Ï nH˚ø£ dü+dü\ú ≈£î HÓ\e⁄. Væ≤e÷j·T‘YkÕ>∑s,Y >∑+&çù|≥ ‘Ó\+>±D˝Àì ˙{Ï eqs¡T\T
»˝≤X¯j÷· \T á õ˝≤¢˝ÀH˚ ñqï$.
31. ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢ ‘Ó\+>±D˝À >√<ëe], ø£ècÕí, ô|Hé>∑+>∑, ÁbÕDVæ≤‘·,
$d”Ôs¡í+: 217 #·.øÏ.MT. ¬syÓq÷´ Á>±e÷\T: 100 øÏHÓïs¡kÕì, eT÷dæ, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä, ;Ûe÷, eT+Js¡, ‘ê*ù|s¡T,
bÕ˝Ò s ¡ T , eTTH˚ ï s¡ T , yÓ ’ s ê, &ç + &ç yÓ T T<ä ˝ … ’ q q<ä T \T
»HêuÛ≤: 39,433,23 ¬syÓq÷´ &ç$»qT¢: 2 Á|üeVæ≤düTHÔ êïsTT. M{Ï‘√ bÕ≥T nH˚ø£ yê>∑T\T, @s¡T¢ Á|üeVæ≤dü÷Ô
õ˝≤¢ πø+Á<ä+: ôV’≤<äsêu≤<é eT+&É˝≤\ dü+K´: 16 ‘Ó\+>±DqT düdü´XÊ´eT\+ #˚düTÔHêïsTT.
Á|ü‘´˚ ø£‘\· T: #·]Á‘·≈î£ , kÕ+düÿè‹ø£ yÓu’ yÑÛ êìøÏ Á|ürø£>± ì*∫q
õ˝≤¢. ‘Ó\+>±D sêh sê»<Ûëì>± m+‘√ eT+~ì ‘·q n≈£îÿq
e´ekÕj·T+
#˚sT¡ Ã≈£î+≥Tqï~. kÕ+πø‹ø£, yÓC’ ≤„ìø£ s¡+>±\≈£î #Ó+~q nH˚ø£ ‘Ó \ +>±D sêh+˝À Á|ü < Û ë q+>± e´ekÕj· T +ô|’
Á|ü|ü+#· Á|üU≤´‹ #Ó+~q dü+düú\T Çø£ÿ&É ø=\TyÓ’ ñHêïsTT. Ä<Ûës¡|ü&ɶ ≈£î≥T+u≤˝Ò n~Ûø£+>± ñHêïsTT. Á|ü»\≈£î
JeHê<Ûës¡+ e´ekÕj·Ty˚T. Çø£ÿ&É Á|ü<ÛëqyÓTÆq |ü+≥\T e]
nø£åsêdü´‘· eT]j·TT |ü‹.Ô e]ô|’ 14,18,504 ôV≤ø±ºsT¡ ,¢ |ü‹Ô 18,12,876
‘Ó\+>±D sêh+˝À 2011CHêuÛ≤ ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡+ ôV≤ø±ºs¡T¢, #·eTTs¡T –+»\T 5.08\ø£å\ ôV≤ø±ºs¡T¢, #ÓiT≈£î
sêh+˝À 20,787,228 eT+~ nø£åsêdüT´\THêïs¡T. sêh 40,878 ôV≤ø±ºs¡T¢, C§qï 1,22,709ôV≤ø±ºs¡T¢, yÓTTø£C§qï
nø£åsêdü´‘ê XÊ‘·+ 66.5%ø±>±, |ü⁄s¡Twüß˝À¢ nø£åsêdü´‘ê 6,62,938ôV≤ø±ºs¡T¢, ø£+~ 2,75,700 ôV≤ø±ºs¡T¢, ô|dü\T
XÊ‘·+ 75%(1,17,01,729eT+~), Ád”Ô\˝À nø£åsêdü´‘ê 1,49,647ôV≤ø±ºs¡T¢, k˛j·÷ 1,57,816 ôV≤ø±ºs¡T¢, $Ts¡|ü
XÊ‘·+ 57.9% (89,95,049 eT+~) >± ñ+&É>±, sêh+˝À 82,671ôV≤ø±ºsT¡ ,¢ |üdTü |ü⁄ 48,693 ôV≤ø±ºs\¢¡ ˝À |ü+&çdTü HÔ êïs¡T.
nø£åsêdü´‘· m≈£îÿe>± ñqï õ˝≤¢ ôV’≤<äsêu≤<é (83.2%) nì yÓTT‘·Ô+ ÄVü‰s¡ <ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô 99\ø£å\ yÓTÁ{Ïø˘ ≥qTï\T
#Ó|Œü e#·TÃ. |ü+&çdüTÔHêïs¡T.
bÕsƒ¡XÊ\\T, qyÓ÷<äT Á|ü<ÛëqyÓTÆq Äqø£≥º\T
‘Ó\+>±D sêh+˝À 25991 bÕsƒ¡XÊ\\T Á|üuÛÑT‘·« ‘Ó \ +>±D˝À Hê>±s¡ T ® k Õ>∑ s Y , ìC≤+kÕ>∑ s Y ,
j·÷»e÷q´+˝À ñqï$. yÓTT‘·Ô+ bÕsƒ¡XÊ\\T 41337. lsê+kÕ>∑sY, m\¢+|ü*¢, e÷H˚s¡T &Ü´yéT, yÓ+>∑fi¯sêe⁄,
düTe÷s¡T 5866780 eT+~ |æ\¢\T $<ä´qT nuÛÑ´dædüTÔHêïs¡T. ‘ê*ù|s¡T, dæ+>∑÷s¡T, e{Ϻyê>∑T, bÕ˝≤«sTT|ü⁄s¡Tc˛‘·Ô+sêe⁄,
n≥M ÁbÕ+‘·+ >∑ T +&É ¢ y ê>∑ T , HÓ f … º + bÕ&É T , psê˝≤, ;Û e ÷ ÁbÕC… ≈ £ î º ,
düs¡fi≤kÕ>∑sY, ø√sTT˝ŸkÕ>∑sY, ø£&Ó+, m*$TH˚{Ï e÷<Ûäe¬s&ç¶,
|üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, yÓT<äø˘, ìC≤e÷u≤<é, <˚yê<äT\ ÁbÕC…≈£îº, bÕ˝Òs¡T ÁbÕC…≈£îº, Á|æj·T<ä]Ùì psê\
es¡+>∑˝Ÿ, s¡+>±¬s&ç¶, KeTà+ õ˝≤¢˝À¢ n&Ée⁄\T $düÔ]+∫ ÁbÕC…≈î£ ,º ~+&ç ÁbÕC…≈î£ ,º d”‘êsêeT ÁbÕC…≈î£ ,º ø±fi‚X«¯ s¡+ ÁbÕC…≈î£ º
ñHêïsTT. M{Ï ˝ À •yê«s¡ + , eT+Jsê, ø£ y ê«˝Ÿ , yÓTT<ä\>∑T ÁbÕC…≈£îº\T ñHêïsTT. M{Ï <ë«sê \ø£å˝≤~ mø£sê\
40
 ˙s¡+~+∫ e´ekÕj·T s¡+>±ìï n_Ûeè~Δ #˚düTÔHêïs¡T. M{Ï˝À π s j· ÷ Hé ‡ bò Õ ´ø£ º Ø : @»˙‡ ÁbÕ+‘· y Ó T Æ q
ø=ìï ãVüQfi≤s¡ú kÕ<Ûäø£ ÁbÕC…≈£îº\T>± ñ+&ç, $<äT´<äT‘·Œ‹Ô @≥÷s¡THê>±s¡+˝À >√<ëe] >∑≥Tºq 1970˝À á |ü]ÁX¯eT
øπ +Á<ë\T>± ñHêïsTT. ø=ìï Á|üdTü ‘Ô +· ìsêàD<äX˝¯ À ñHêïsTT. kÕú|æ+#ês¡T. Bì˝À 2000 eT+~øÏ ô|’>± ø±]à≈£î\T |üì
‘Ó\+>±D˝Àì |ü]ÁX¯eT\T #˚düTÔHêïs¡T.
◊{Ïdæ ` 2 |æmHé|æ&ç ø±–‘·|ü⁄ |ü]ÁX¯eT: KeTà+ mHé.{Ï.|æ.dæ. CÀ´‹q>∑sY: 23 nø√ºãsY, 1983˝À
õ˝≤¢ ã÷s¡ Z + bÕ&É T eT+&É \ +˝Àì ø±–‘· | ü ⁄ |ü ] ÁX¯ e T sêeT>∑T+&É+˝Àì CÀ´‹q>∑sY˝À mHé.{Ï.|æ.dæ ì ÁbÕs¡+_Û+∫
n‘·T´‘·ÔeTyÓTÆq ø±–‘·|ü⁄ ‘·j·÷Ø |ü]ÁX¯eT>± >∑T]Ô+|ü⁄ <∏äs¡à˝Ÿ $<äT´‘YqT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔHêïs¡T. 500 yÓT>±yê≥¢ @&√
j·T÷ì{Ÿ˝À ñ‘·Œ‹Ô nj˚T´ $<äT´‘Y Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT,
bı+~+~.
πøs¡fi¯, ø£sêï≥ø£, bÕ+&ç#Ó]Ã, >√yê\≈£î düs¡|òüsê ne⁄‘·T+~.
ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ <∏äs¡à˝Ÿ |üesY ùdºwüHé (¬ø.{Ï.|æ.mdt):
sêeT>∑T+&É+`<∏sä à¡ ˝Ÿ $<äT´‘Y øπ +Á<ä+: ô|<ä|› *ü ¢ õ˝≤¢˝Àì
ø=‘·>Ô ÷∑ &Ó+˝Àì bÕ\«+#·˝À <ë<ë|ü⁄ 46dü+ˆˆ\ ÁøÏ‘+· uÛ$Ñ wü´‘Y
sêeT>∑T+&É+ eT+&É\+˝Àì ãdü+‘Yq>∑sY dæyÓT+{Ÿ bòÕ´ø£ºØ˝À
nedüsê\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì ì]à+#ês¡T.
s√E≈£î 3000 ≥qTï\ dæyÓT+{Ÿ ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~.
&√\yÓTÆ{Ÿ ø£sêà>±s¡+: sêh+˝Àì bÕ]ÁXÊ$Tø£ n+‘˚ø±≈£î+&Ü Çø£ÿ&˚ ñqï $<äT´<äT‘·Œ‹Ô πø+Á<ä+˝À 15.7
s¡+>∑+˝ÀH˚ KeTà+˝Àì dæ+>∑sπ DÏ eT+&É\+˝Àì e÷<ës¡+˝À yÓT>±yê≥¢ $<äT´‘·TÔqT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔHêïs¡T.
ì]à+∫q &√\yÓTÆ{Ÿ ø±sêà>±s¡+ Á|üdæ~› #Ó+~q~.
<˚ e s¡ ø £ Á <ä : eTVü ≤ ã÷uŸ q >∑ s Y õ˝≤¢ <˚ e s¡ ø £ Á <ä
eT<ÛTä ø±Hé #·ø¬ ÿs¡ |ü]ÁX¯eT: H˚\ø=+&É|*ü ¢ ˝Àì sêCÒX«¯ s¡ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ C≤rj·T s¡Vü≤<ë]ô|’ ø=‘·Ôø√≥ e<ä› s¡÷.150
|ü⁄s¡+˝À ñqï eT<ÛäTø±Hé #·ø£ÿs¡ |ü]ÁX¯eT Ä<ÛäT˙ø£s¡D #Ó+~q ø√≥¢‘√ $‘·ÔH√‘·Œ‹Ô πø+Á<ä+ kÕú|æ+#ês¡T. Ç+<äT˝À e],
kÕ+πø‹ø£‘√ q&ÉTdüTÔ+~. C§qï, yÓTTø£ÿC§qï, dü»®, sê>∑T\T ‘·~‘·s¡ $‘·ÔHê\ ñ‘·Œ‹Ô
ø±ø£rj·T #·ø¬ ÿs¡ bòÕ´ø£Øº : 1991˝À düTe÷s¡T 40 ø√≥¢‘√ X¯ó~Δ »s¡T>∑T‘·T+~.
ì]à+∫q ø±ø£rj·T #·¬øÿs¡ bòÕ´ø£ºØ KeTà+ õ˝≤¢ ø£\÷¢s¡T »&ÉÃs¡˝¢ Àì bòÕ´ø£Øº \T: b˛˝Ò|*ü ¢ ôdCŸ Á^Hé Ç+&ÉÁdæj º T· ˝Ÿ
eT+&É\+ ù|s¡Te+#·, U≤HéU≤Hé ù|≥ Á>±e÷\ eT<Ûä´q bÕs¡Tÿ˝À ns¡_+<√ bòÕsêà, ôV≤{Ïs√Á&É>¥‡, m˝Ÿ   {Ï,
ñqï~. >√¢≈£îbòÕsêà, n$T‘Yø±≥Hé, $˝≤dtsêe⁄ kÕŒ+CŸ, õ{ÏmHé
dæ + >∑ π s DÏ ø±\Ødt : >√<ëe] q~ |ü Ø yêVü ≤ ø£ f…ø˘‡f…Æ˝Ÿ‡ |ü]ÁX¯eT\THêïsTT.
ÁbÕ+‘·+˝Àì u§>∑TZ ìπøåbÕ\qT yÓ*øÏrj·T&ÜìøÏ Ä~˝≤u≤<é, _.ôV≤#Y . Ç.m˝Ÿ : Ädæ j · ÷ K+&É + ˝ÀH˚ n‹ô|<ä ›
KeTà+, ø£Ø+q>∑sY, uÛÑ÷bÕ\|ü*¢, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À yê´|æ+∫ bÕ]ÁXÊ$Tø£ ÁbÕ+‘·yÓTÆq |ü{≤Hé#Ós¡Te⁄˝À C≤rj·T kÕúsTT
ñqï~. n≥M ÁbÕ+‘·+˝À ìøÏå|üÔyÓTÆ ñqï u§>∑TZ ìπøåbÕ\qT |ü]ÁX¯eT\THêïsTT. Ç+<äT˝À _.ôV≤#Y.Ç.m˝Ÿ. Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~.
ª&Ü_μ nqT n~Ûø±] ø£qT>=Hêï&ÉT. \ø£˝å ≤~ eT+~ ø±]à≈£î\T $<äT´‘·TÔ≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚ >±´dt≥¬s“ÌHé, »qπs≥sY\T Çø£ÿ&É
dæ+>∑πsDÏ˝À |üì#˚dü÷Ô <˚XÊìπø ‘·\e÷ìø£+>± ì*#ês¡T. ‘·j·÷s¡e⁄‘·THêïsTT.
Ç|ü&ÉT n‘·´+‘· Ä<ÛäTHê‘·qyÓTÆq j·÷+Á‘ê\‘√ ñ|ü]‘·\ ÇÁøÏXÊ{Ÿ: n+‘·sê®rj·T yÓT≥º|ü+≥\ ñwüíeT+&É\
>∑qT\ <ë«sê u§>∑TZqT ñ‘·Œ‹Ô #˚düTÔHêïs¡T. |ü]XÀ<ÛäHê dü+düú (ÇÁøÏXÊ{Ÿ) ≈£L&Ü Çø£ÿ&˚ ñ+~. BìøÏ
m.dæ . dæ . dæ y Ó T +{Ÿ : 1958`59 dü + ˆˆ˝À mdæ d æ n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À >∑T]Ô+|ü⁄ \_Û+∫+~.
j·÷»e÷q´+ eT+∫sê´\˝À dæyÓT+≥T ø±sêà>±s¡+ @sêŒ≥T Ä]¶HÓHé‡ bòÕ´ø£ºØ: j·TT<äΔ {≤+ø£sY\T ‘·j·÷s¡T#˚ùd
#˚dæHês¡T. BìøÏ nedüs¡yÓTÆq eTT&ç düs¡T≈£îqT s√|ty˚ <ë«sê Ä]¶HHÓ ‡é bòÕ´ø£Øº ≈£L&Ü dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ m<äTy› TÓ ˝Æ ≤s¡+ Á>±eT+˝À
ã¬ø≥¢˝À ø±«Ø qT+&ç rdüT≈£îsêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. HÓ\ø=\Œã&ç+~.
41
 uÛ≤s¡‘· &Ó’q$Tø˘ *$Tf…&é: øÏå|üDT\T ‘·j·÷s¡T #˚ùd 3. Ç+&çjT· Hé dü÷ÿ˝Ÿ Ä|òt _õHÓd,t ôV≤’ <äsêu≤<é.
uÛ≤s¡‘· &Ó’q$Tø˘ *$Tf…&éqT Ç<˚ ÁbÕ+‘·+˝Àì uÛ≤q÷s¡T˝À 4. _sê¢ Çìdæ≥º ÷´{Ÿ Ä|òt f…ø±ï\J, ôV≤’ <äsêu≤<é.
@sêŒ≥T #˚XÊs¡T. 5. C….mHé.{Ï.j·TT. ô|ò’Hé ÄsYº‡, ôV’≤<äsêu≤<é.
Á|üeTTK dü+düú\T Ç‘·s¡ Á|üeTTK dü+düú\T
1. Ç+&ç j · T Hé Çìdæ º ≥ ÷´{Ÿ Ä|ò t |ü _ ¢ ø ˘
‘Ó\+>±D˝À n+‘·sê®rj·T Á|üe÷D≤\T ø£*Zq
m+≥sYÁô|’C…dt, ôV≤’ <äsêu≤<é.
Á|üeTTK dü+düú\T nH˚ø£+ ñHêïsTT. Ç+<äT˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆq$
2. H˚wqü ˝Ÿ Çìdæ≥º ÷´{Ÿ Ä|òt s¡÷s¡˝Ÿ y˚TH˚CŸyTÓ +{Ÿ,
ø=ìï+{Ïì Çø£ÿ&É ‘Ó*j·T|üs¡#·&ÉyÓTÆq~.
ôV≤’ <äsêu≤<é.
$X¯«$<ë´\j·÷\T 3. H˚wüq˝Ÿ nÁ–ø£\ÃsY   s¡÷s¡˝Ÿ y˚TH˚CŸyÓT+{Ÿ,
1. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é. ôV≤’ <äsêu≤<é.
2. »eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA f…ø±ï\õø£˝Ÿ $X¯« $<ë´\j·T+, 4. m*$TH˚ { Ï e÷<Û ä e ¬ s &ç ¶ ‘Ó \ +>±D ùdº { Ÿ
ôV≤’ <äsêu≤<é. Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt |ü+#êj·T‘YsêCŸ   s¡÷s¡˝Ÿ
3. Ä#ês¡´ »j·TX¯+ø£sY e´ekÕj·T $X¯« $<ë´\j·T+, &Óe\|tyÓT+{Ÿ, ôV≤’ <äsêu≤<é.
ôV≤’ <äsêu≤<é. 5. ÇÁøÏ k Õ{Ÿ ` Ç+≥π s ïwü q ˝Ÿ Áø±|t ‡ ØôdsY Ã
4. &Ü._.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é. Çìdæº≥÷´{Ÿ |òüsY ~ ôd$T n]&é Á{≤|æø˘‡,
5. bı{Ϻ lsêeTT\T ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV≤’ <äsêu≤<é. |ü{≤Hé#sÓ T¡ .
6. eTÚ˝≤Hê ÄC≤<é H˚wüq˝Ÿ ñs¡÷› $X¯«$<ë´\j·T+, 6. _.ôV≤#Y.Ç.m˝Ÿ.` uÛ≤s¡‘Y ôV≤M m\Áø±ºìø˘‡
ôV≤’ <äsêu≤<é. *$Tf…&é, ôV≤’ <äsêu≤<é.
7. ôV’≤<äsêu≤<é πø+ÁBj·T $X¯« $<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é. 7. ◊.◊.dæ.{Ï.` Ç+&çj·THé Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt
8. q˝≤‡sY Hê´j·T XÊg $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é. ¬ø$Tø£˝Ÿ f…ø±ï\J, ôV≤’ <äsêu≤<é.
9. XÊ‘·yêVü≤q $X¯«$<ë´\j·T+, ø£Ø+q>∑sY. 8. mHé.m+.&ç.dæ.` H˚wqü ˝Ÿ $Tqs¡˝Ÿ &Óe\|tyTÓ +{Ÿ
10. bÕ\eT÷s¡T $X¯«$<ë´\j·T+, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY. ø±s=ŒπswüHé, ôV≤’ <äsêu≤<é.
11. ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ. 9. dæ.dæ.m+._.` ôd+≥sY |òüsY ôd\÷´\sY  
12. ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ yÓ<’ ´ä $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ. e÷*≈£î´\sY ãj·÷\J, ôV≤’ <äsêu≤<é.
13. |æ.$.q]‡+Vü‰sêe⁄ |üX¯ó dü+es¡Δø£ $X¯« $<ë´\j·T+, 10. _.&ç . m˝Ÿ . ` uÛ ≤ s¡ ‘ Y &Ó ’ q $Tø˘ ‡ *$Tf… & é ,
ôV≤’ <äsêu≤<é. ôV≤’ <äsêu≤<é.
14. eTVü‰‘êà>±+BÛ $X¯« $<ë´\j·T+, q\¢>=+&É. 11. mHé . ◊.mHé . ` H˚ w ü q ˝Ÿ Çìdæ º ≥ ÷´{Ÿ Ä|ò t
15. ‘Ó\+>±D $X¯« $<ë´\j·T+, ìC≤e÷u≤<é. q÷Á{ÏwüH,é ôV≤’ <äsêu≤<é.
16. ^‘·+ $X¯« $<ë´\j·T+, s¡TÁ<ës¡+, dü+>±¬s&ç¶. 12. mHé.õ.ÄsY.◊.` H˚wqü ˝Ÿ õjÓ÷Á>±|òøæ ˝£ Ÿ ØôdsYÃ
Çìdæº≥÷´{Ÿ, ôV≤’ <äsêu≤<é.
$<ë´ dü+düú\T 13. &ç.ÄsY.&ç.z.` &çô|Hò ‡é ØôdsYà   &Óe\|tyTÓ +{Ÿ
1. Ç+&çj·THé Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt f…ø±ï\J Äs¡ZHÓ’CÒwüHé, ôV≤’ <äsêu≤<é.
(◊.◊.{Ï.), ø£+~, dü+>±¬s&ç¶.. 14. Væ≤+<äTkÕÔHé ô|Á{À*j·T+ ø±s=ŒπswüHé *$Tf…&,é
2. Ç+&çj·THé Çìdæº≥÷´{Ÿ Ä|òt ÇqŒ¤πsàwüHé ôV≤’ <äsêu≤<é.
f… ø ±ï\J (◊.◊.◊.{Ï . ), >∑ ∫ ÃuÖ*, 15. H˚ w ü q ˝Ÿ |ò æ w ü Ø dt &Ó e \|t y Ó T +{Ÿ uÀs¡ T ¶ ,
ôV’≤<äsêu≤<é. ôV≤’ <äsêu≤<é.
42
 16. H˚wqü ˝Ÿ <∏sä à¡ ˝Ÿ |üesY ø±s=ŒπswüHé Ä|òt Ç+&çj÷· ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+ $<ë´s¡Tú\≈£î πø.õ ≥T |æ.õ
(mHé.{Ï.|æ.dæ.), sêeT>∑T+&É+, ô|<ä›|ü*¢. $<ä´qT Á|ü|+ü #·kÕúsTT Á|üe÷D≤\‘√ n+<ä]øÏ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ
17. $TÁX¯ <Û ë ‘· T ì>∑ y é T ($T<Û ë ì) *$Tf… & é , rdüT≈£îsêe&Éy˚T ‘·eT \ø£å´+>± Á|üø£{Ï+∫+~. Ç+<äTø√dü+
ôV≤’ <äsêu≤<é. <ë<ë|ü⁄ 600 >∑Ts¡T≈£î\ bÕsƒ¡XÊ\\qT HÓ\ø=˝≤Œs¡T. nìï
18. &çô|òHé‡ ØôdsYà   &Óe\|tyÓT+{Ÿ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé, bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ‘Ó\T>∑TqT K∫Ñ·+>± #·<äyê*‡q düu…®ø˘º>± #˚dæ
ôV≤’ <äsêu≤<é.
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ÁbÕeTTK´‘·qT ô|+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔHêïs¡T.
19. Væ≤+<äTkÕÔHé ms√Hê{Ïø‡˘ *$Tf…&,é ôV≤’ <äsêu≤<é.
ñs¡÷› uÛ≤wüqT sêh ¬s+&Ée uÛ≤wü>± (n~Ûø±]ø£) #˚dæ ñs¡÷›≈£î
20. düπs« Ä|òt Ç+&çj·÷
≈£L&Ü ‘·>∑T ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ‘Ó#˚Ã Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
$<ë´s¡T\ú ≈£î bÕsƒê\T düT\uÛ+Ñ >± ns¡eú Te&ÜìøÏ &çõ≥˝Ÿ
ø±¢ ô ddt \ ø√dü + Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ + >± ªªeTq {Ï $ μμ #Û ê HÓ ˝ Ÿ q T
ñ|ü eTTK´eT+Á‹ l ø£&çj·T+ lVü≤] >±s¡T, ◊.{Ï.
XÊKe÷‘·T´\T l ø£\«≈£î+≥¢ sêe÷sêe⁄ >±s¡T ‘˚~ :
16.11.2016q 1500 bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.

❁❁❁❁❁

ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ ÄsYº ‡ ø£fi≤XÊ\

43
 8. #Ós¡Te⁄\T
‘Ó\+>±D Á|ü»\≈£î #Ós¡Te⁄ ªø£\Œ‘·s¡Te⁄μ. Á|ü»\ sêeT|üŒ #Ós¡Te⁄
ã‘·T≈£î\ >∑T+&Ó<äs¡Te⁄. n~ ¬s’‘·qï≈£î Ä<äs¡Te⁄ eT]j·TT Ç~ ≈£L&Ü eTTK´yÓTÆq |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+. kÕ>∑T˙{Ï
ã‘· T ≈£ î <Ó s ¡ T e⁄. Á|ü » \ jÓ T Tø£ ÿ Jeq+, dü + dü ÿ è‹, ø√dü+, ‘ê>∑T˙{Ï ø√dü+ ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄
dü+Á|ü<ëj·÷\T n˙ï ≈£L&Ü #Ós¡Te⁄\‘√H˚ eTT&ç|ü&ç ñqï~. es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~.
ø=ìï X¯‘êu≤›\ bÕ≥T á sêÁcÕºìï bÕ*+∫q ø±ø£rj·T #Í+&É düeTTÁ<ä+ #Ós¡Te⁄
sêE\T. ¬s&ç¶ sêE\T. ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ\T, Ä ‘·sê«‘· ìC≤+ >∑D|ü‹<˚e⁄ì ùdHêì eT˝≤´\ #Í+&É ùdHê|ü‹
qyêãT\T ª#Ós¡Te⁄μ n+fÒ @$T{À Á|ü|ü+#êìøÏ H˚]Œ+#˚ ì]à+∫q #Ós¡Te⁄. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~.
$<Û ä + >± e+<ä \ #Ó s ¡ T e⁄\qT >=\Tdü T ø£ ≥ Tº #Ó s ¡ T e⁄>± |òüTHé|üPsY #Ós¡Te⁄
ì]à+#ês¡T. M{Ï <ë«sê Á|ü»\≈£î kÕ>∑T˙s¡T, ‘ê>∑T˙s¡T n+<˚$. >∑D|ü‹<˚e⁄ì ø±\+Hê{Ï~. Bì øÏ+<ä Ç|üŒ{Ïø° e+<ä\
y˚\ @fi¯flbÕ≥T ‘Ó\+>±DqT düdü´XÊ´eT\+ #˚dæq »\ mø£sê\ uÛÑ÷$T kÕ>∑e⁄‘·Tqï~. |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À
dü+|ü<\ä T. Ç|üŒ{Ïø° sêh+˝À ñqï ø=ìï eTTK´yÓTqÆ #ÓsT¡ e⁄\ ñqï~.
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. ôd{Ϻ¬ø]j·T #Ós¡Te⁄
\ø£ïes¡+ #Ós¡Te⁄ ¬ s +&É e uÒ ‘ · s êE ì]à+#ê&É T . es¡ T D<˚ e ⁄&É T
Á|ü‹wæ̃+#ê&Éì Vü≤qTeTø=+&É XÊdüq+˝À ñ+~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄
ø±ø£rj·TT\T ì]à+∫q #Ós¡Te⁄. |üsê´≥ø£ düú\eTT.
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~.
Á|üø£è‹ s¡eTD°j·T‘·‘√ |üsê´≥≈£î\qT Äø£]¸düTÔqï~. kÕ>∑T˙{Ï
ø√dü+, ãdü #˚j·T&ÜìøÏ, uÀ{Ï+>¥, uÛÀ»q edü‘·T\T ñqï$.
πødüeTTÁ<ä+ #Ós¡Te⁄
Ç~ |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~. yÓTT<ä{Ï Áb˛\sêE ì]à+∫q #Ós¡Te⁄. Ç~ |üPs¡«|ü⁄
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~.
bÕø±\ #Ós¡Te⁄ VüQùd‡HékÕ>∑sY #Ós¡Te⁄
|üsê´≥ø£ πø+Á<ä+. eq´ÁbÕDÏ dü+s¡ø£åD πø+Á<ä+. Bìì ÇÁãV”≤+ ≈£î©≈£î‘·TuŸcÕ 1563˝À ì]à+#ê&ÉT.
eTTK´+>± e´ekÕj·T+ ø√dü+ ñ|üj÷Ó –düTHÔ êïs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ eTTK´yÓTqÆ |üsê´≥ø£ dü\ú +. 1992˝À #ÓsT¡ e⁄ eT<Û´ä q õÁu≤\ºsY
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~. sêø˘ô|’ Á|ü‹wæ˜+∫q @ø£•˝≤ ãT<äΔ $Á>∑Vü≤+ Á|ü‘˚´ø£ Äø£s¡¸D.
uÛÑÁ<äø±[ #Ós¡Te⁄ ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñqï~.
ñkÕàHékÕ>∑sY (>∑+&çù|≥) #Ós¡Te⁄
#Ós¡Te⁄ |üø£ÿH˚ uÛÑÁ<äø±[ neTàyê] Ä\j·T+ ñ+~.
eTTK´yÓTÆq |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+. Á|üø£è‹ s¡eTD°j·T‘·,
Vü≤è<äjTY |ü<øä∏ +£ øÏ+<ä õjÓ÷`ãjÓ÷ &Óe’ ]‡{° ø£\Ãs¡˝Ÿ bÕs¡Tÿ
@&Ée ìC≤+ MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé ù|s¡T MT<ä ªñkÕàHékÕ>∑sYμ
n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï~. nì |æ\e&É+ »]–+~. ôV≤’ <äsêu≤<é≈î£ ‘ê>∑T˙{Ïì n+~+#˚
#Ós¡Te⁄. ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢˝À ñqï~.
44
MTsY Ä\yéT #Ós¡Te⁄ bÕq>∑˝Ÿ #Ós¡Te⁄ (ñ<äj·T düeTTÁ<ä+)
ôV’≤<äsêu≤<é Á|ü<ÛëqeT+Á‹ MTsY Ä\yéT ù|s¡T MT<ä á Ç~ e´ekÕj·÷ìøÏ, ‘ê>∑T˙s¡T≈£î Á|üd~æ Δ #Ó+~q #ÓsT¡ e⁄.
#Ó s ¡ T e⁄ ìsêàD+ »]–+~. Ädæ | ò t C ≤Væ ≤ -III ø±\+˝À á #Ós¡Te⁄ |üø£ÿH˚ #Ûêj·÷ k˛y˚TX¯«s¡ Ä\j·T+ ñqï~.
ì]à‘·yÓTÆ+~. Ç~ ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢˝À ñqï~. ø±ø£rj·TT\ bÕ\Hê ø±\+˝À ì]à+#ês¡T.
n©kÕ>∑sY #Ós¡Te⁄ uÛÑTeq–] #Ós¡Te⁄
Ç~ HÓC’ ≤+ ø±\+˝À ì]à+#·ã&ç+~. |üsê´≥ø£ øπ +Á<ä+. kÕ>∑T˙{ÏøÏ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~>± ñqï~. Á|üdTü ‘Ô +· j·÷<ëÁ~
õ+ø£\ bÕs¡Tÿ ñ+~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À uÛÑTeq–] õ˝≤¢˝À ñqï~.
ñqï~. ‘·TeTà\>∑÷&Ó+ #Ós¡Te⁄
nXÀø˘ #Ós¡Te⁄ kÕ>∑ T ˙{Ï ø Ï Á|ü < Û ë q eqs¡ T . e+<ä \ mø£ s ê\≈£ î
»+ø£+ù|≥˝Àì #Ós¡Te⁄qT nXÀø˘kÕ>∑sY #Ós¡Te⁄>± kÕ>∑T˙{Ïì n+~düT+Ô ~. Á|üdTü ‘Ô +· j·÷<ëÁ~ uÛTÑ eq–] õ˝≤¢˝À
n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. |üsê´≥ø£ øπ +Á<ä+. ôV≤’ <äsêu≤<é qT+&ç u≤düs¡ ñqï~.
yÓfi‚fl e÷s¡Z+˝À ñ+~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À dü÷sê´ù|≥ #Ós¡Te⁄
ñqï~.
Ç~ ≈£L&Ü kÕ>∑T˙{ÏøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. Á|üdüTÔ‘·+
b˛#ês¡+ #Ós¡Te⁄ dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢˝À ñqï~.
b˛#ês¡+ n&É$. eq´eTè>∑ dü+s¡ø£åD πø+Á<ä+ eT<Ûä´˝À
e÷qø=+&É÷sY #Ós¡Te⁄
á #Ó s ¡ T e⁄ ñ+~. |ü s ê´≥ø£ π ø +Á<ä + . Ç~ |ü P s¡ « |ü ⁄
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À ñqï~. e´ekÕj·÷ìøÏ, ‘ê>∑T˙{ÏøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·Tqï~.
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝À ñqï~.
Væ≤e÷j·T‘YkÕ>∑sY #Ós¡Te⁄
y˚eTT\yê&É #Ós¡Te⁄
∫e] ìC≤+ ø±\+˝À ì]à+#·ã&çq~. @&Ée ìC≤+
#ÓsT¡ e⁄≈£î ÄqT≈£îH˚ y˚eTT\yê&É sê»sêCÒX«¯ s¡ Ä\j·T+
≈£îe÷s¡T&Óq’ Væ≤e÷j·T‘Y n©U≤Hé ù|s¡T MT<ä ì]à+#·ã&çq~.
ñqï~. ‘ê>∑T˙{ÏøÏ, kÕ>∑T˙{ÏøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. sê»qï
»+≥ q>∑sê\≈£î eT+∫˙{Ïì n+~düTÔ+~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄
dæ]dæ\¢ õ˝≤¢˝À ñqï~.
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñqï~.
nÁ>∑Vü‰s¡+ #Ós¡Te⁄
<äTs¡Z+ #Ós¡Te⁄
nÁ>∑Vü‰s¡+ #Ós¡Te⁄qT ø=+&ÉT˝Àì ≈£î+≥ n+{≤s¡T.
eT+∫˙{Ï #Ós¡Te⁄. Bìï s¡Vü≤dü´ #Ós¡Te⁄ n+{≤s¡T. y˚eTT\yê&É |ü$Á‘·yÓTÆq Á|ü<˚X¯+. sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢˝À
p;¢ V æ ≤ ˝Ÿ ‡ , e÷<ë|ü P sY eT<Û ä ´ ˝À bı+<ä T |ü ] Ãq≥T¢ > ± ñqï~.
ñ+≥T+~. ≈£î‘·TuŸcÕVæ≤ sêE\T ì]à+#ês¡T. >√˝§ÿ+&É
ø=‘·Ô|ü*¢ #Ós¡Te⁄
ø√≥˝Àì yê]øÏ ‘ê>∑T˙s¡T n+~+#·&ÜìøÏ ì]à+#·ã&çq~.
‘ê>∑T˙{ÏøÏ, kÕ>∑T˙{ÏøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. Ç~ ø£Ø+q>∑sY
Ç~ |üPs¡«|ü⁄ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñqï~.
õ˝≤¢˝À ñqï~.
e÷kÕuŸ #Ós¡Te⁄
>∑T+&Üs¡+ #Ós¡Te⁄
e´ekÕj· T Á|ü < Û ë qyÓ T Æ q ~. #˚ | ü \ ô|+|ü ø £ + kÕ>∑ T ˙{Ï ø Ï Á|ü < Û ë q eqs¡ T . y˚ ˝ ≤~ mø£ s ê\≈£ î
»s¡T>∑T‘·Tqï~. |üPs¡«|ü⁄ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñqï~. kÕ>∑T˙{Ïì n+~düTÔqï~. Á|üdüTÔ‘·+ ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝À ñqï~.
ÇÁãV”≤+|ü≥ï+ #Ós¡Te⁄ s¬ &ç¶ #ÓsT¡ e⁄, •\ düeTTÁ<ä+ #ÓsT¡ e⁄, q\¢#sÓ T¡ e⁄ yÓTT<ä˝q’…
e´ekÕj·T Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $. e+<ä\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T #Ós¡Te⁄\T ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝À Á|üdæ<äΔyÓTÆq #Ós¡Te⁄\T. kÕ>∑T˙{ÏøÏ,
n+~+#˚ ô|<ä› #Ós¡Te⁄ Ç~. s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñqï~. ‘ê>∑T˙{ÏøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT.
45
uÀ˝Ÿ #Ós¡Te⁄ eTHê«&É #Ós¡Te⁄
Ç~ ÁbÕNq #Ós¡Te⁄. nH˚ø£ Á>±e÷\≈£î Á‘ê>∑T˙s¡T, e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
kÕ>∑T˙s¡T n+~düTÔqï~. »–‘ê´\ õ˝≤¢˝Àì ø£eT˝≤|üPsY õ˝≤¢˝À ñqï~.
Á>±eT ÁbÕ+‘·+˝À ñqï~. ø√sTT˝ŸkÕ>∑sY
ãT>∑Z #Ós¡Te⁄ e´ekÕj·T Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. y˚˝≤~ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙{Ïì
Ç~ s√&É¢ yê>∑Tô|’ ñqï #Ós¡Te⁄. á #Ós¡Te⁄≈£î }≥ n+~düTÔ+~. |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ñqï~.
m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. nH˚ø£ Á>±e÷˝≈£î Á‘ê>∑T, kÕ>∑T ˙s¡T
&ç+&ç
n+~düTÔ+~. Ç~ #ê˝≤ ô|<ä› #Ós¡Te⁄. »–‘ê´\ õ˝≤¢˝Àì
;sY|üPsY ÁbÕ+‘·+˝À ñqï~. e´ekÕj·T Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ ~. y˚˝≤~ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙{Ïì
n+~düTÔ+~. |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ñqï~.
nø£ÿ|ü*¢ #Ós¡Te⁄
á #ÓsT¡ e⁄ <Ûsä à¡ |ü⁄] •yês¡˝¢ À ñqï~. ø=ìï Á>±e÷\≈£î
düs¡fi≤kÕ>∑sY
Á‘ê>∑T˙s¡T, kÕ>∑T˙s¡T n+~düTÔ+~. Bì >∑≥Tºq nø£ÿ|ü*¢ Ç~ ≈£L&Ü e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq #Ós¡Te⁄. y˚˝≤~
sê»sêCÒX¯«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+ ñqï~. Ç~ »–‘ê´\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙{Ïì n+~düT+Ô ~. |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
õ˝≤¢˝Àì~. õ˝≤¢˝À ñqï~.
‘√≥|ü*¢ #Ós¡Te⁄ bÕ˝…+ #Ós¡Te⁄ (Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ)
dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝À ñ+~. kÕ>∑T˙{ÏøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ
bÕ˝Òs¡T #Ós¡Te⁄ õ˝≤¢˝À ñqï~.
eTTK´yÓTÆq |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+. y˚˝≤~ mø£sê\≈£î düT˝≤ÔHé|üPsY
kÕ>∑T˙{Ïì n+~düTÔqï~. Ç~ ‘ê>∑T˙s¡T ø√dü+ ≈£L&Ü Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘
ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. Çø£ÿ&É uÀ{Ï+>¥ kÂø£s¡´+ ≈£L&Ü ñ+~. õ˝≤¢˝À ñqï~.
Ç~ KeTà+ õ˝≤¢˝À ñ+~. dü<ë•eù|≥ #Ós¡Te⁄
ãj·÷´s¡+ #Ós¡Te⁄ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À
Ç~ ≈£L&Ü Á|üeTTKyÓTÆq kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ ñqï~.
KeTà+ õ˝≤¢˝À ñ+~.
ÇkÕï|üPsY #Ós¡Te⁄
\ø£s¡+ #Ós¡Te⁄ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À
Ç~ ≈£L&Ü Á|üeTTKyÓTÆq kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T. |üPs¡«|ü⁄ ñqï~.
KeTà+ õ˝≤¢˝À ñ+~.
mÁs¡ #Ós¡Te⁄
eT\¢ düeTTÁ<ä+ #Ós¡Te⁄
Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq #Ós¡Te⁄. |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘
Á|üeTTKyÓTqÆ kÕ>∑T˙{Ï eqs¡T. |üPs¡«|ü⁄ KeTà+ õ˝≤¢˝À
õ˝≤¢˝À ñqï~.
ñ+~.
qsê‡|üPsY #Ós¡Te⁄
ô|<ä› #Ós¡Te⁄
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘
e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
õ˝≤¢˝À ñqï~.
õ˝≤¢˝À ñqï~.
46
‘Ó˝≤¢|üPsY #Ós¡Te⁄ (>∑∫ÃuÖ*) <ä+&˚|ü*¢ ô|<ä› #Ós¡Te⁄
Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
õ˝≤¢˝À ñqï~. õ˝≤¢˝À ñqï~.

n+<√\T #Ós¡Te⁄ sê+#Ós¡Te⁄

e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. e+<ä\ mø£sê\≈£î õ˝≤¢˝À ñqï~.
˙s¡+~+#˚ #Ós¡Te⁄ Ç~. |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À ñqï~.
Ç{Ïø±´\ #Ós¡Te⁄
|ü{≤Hé #Ós¡Te⁄ e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
Ç~ e´ekÕj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. Ç~ Á|üdüTÔ‘·+ dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ñqï~.
õ˝≤¢˝À ñ+~. n>∑ùdÔX¯«s¡ >∑T+&É+ (#Óq÷ïs¡T) #Ós¡Te⁄
ô|<ä› #Ós¡Te⁄ (\ø£åàD#·+<ä) e´ekÕj·T+ ø=s¡≈£î. eTTK´ |üsê´≥ø£, kÕ>∑T˙{Ï
øπ +Á<äeTT. #ÓsT¡ e⁄ eT<Û´ä ˝À •e⁄ì $Á>∑V≤ü + ñ+~. Ç~ |üPs¡«|ü⁄
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝À ñqï~.
õ˝≤¢˝À ñqï~.
ìs¡à˝Ÿ #Ós¡Te⁄
U≤Hê|üPsY #Ós¡Te⁄
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<Ûëq eqs¡T. Ç~ Á|üdüTÔ‘·+ ìs¡à˝Ÿ
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝À ñqï~.
õ˝≤¢˝À ñqï~. cÕMTsYù|≥ #Ós¡Te⁄
<˚yê|üPsY u§&Ó¶eTà≈£î+≥ Á|üdüTÔ‘· y˚T&ÉÃ˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñ+~. Ç~ |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+.
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é kÕ>∑T˙{ÏøÏ, ‘ê>∑T˙{ÏøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
õ˝≤¢˝À ñqï~. ‘Ó\+>±D sêh+˝À #Ós¡Te⁄ ˝Òì Á>±eT+ ˝Ò<ä+fÒ
n‹X¯jÓ÷øÏÔ ø±<äT. dü+düÿèr kÕ+Á|ü<ëj·÷\≈£î Äj·TTe⁄|ü≥Tº
kÕ‘êï\
#Ós¡Te⁄\T. n+<äTπø <äXÊu≤›\T>± ìs¡¢ø£å´+‘√ |üP&ÉT≈£îb˛sTTq
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é #Ós¡Te⁄\≈£î eT∞fl »\ø£fi¯qT dü+‘·]+|üCÒùd+<äT≈£î Á|üuÛÑT‘·«+
õ˝≤¢˝À ñqï~. ø£+ø£D+ ø£≥Tºø√e&É+ ‘Ó\+>±D Á|ü»\ n<äèwü+º . >=\TdüTø£≥Tº
uÀ<∏é #Ós¡Te⁄\T, Ç‘·s¡ #Ós¡Te⁄\T n˙ï ‘·«s¡˝ÀH˚ »\ dü+|ü<ä‘√
‘Ó\+>±D düdü´XÊ´eT˝≤ìøÏ πø+Á<ä _+<äTe⁄\T ne⁄‘êj·Tì
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
Ä•<ë›+.
õ˝≤¢˝À ñqï~.
sê+|üPsY
e´ekÕj·÷ìøÏ Á|ü<ëÛ q eqs¡T. Ç~ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é
õ˝≤¢˝À ñqï~.

aaaaa

47
 9. ‘Ó\+>±D XÊdüHê\T
ˇø£ C≤‹jÓTTø£ÿ Jeq $<Ûëq |ü]D≤eTÁø£eT+, kÕ+düÿ s¡÷|ü+˝Àe⁄qï yê] Ä»„\T. ø±–‘·+ n+<äTu≤≥T˝ÀìøÏ sêì
è‹ø£ eT÷˝≤\qT n<Ûä´j·Tq+ #˚j·÷\+fÒ Ä C≤‹ #·]Á‘·qT s√E˝À¢ sêE ‘·eT Ä»„\qT, kÕ~Û+∫q $»j·÷\qT sêfi¯flô|’
n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· e\dæ+<˚. #·]Á‘·qT n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· &ÜìøÏ sê–πs≈£î\ô|’ #ÓøÏÿ+∫ uÛÑÁ<ä|ü]#ês¡T. sê‹ô|’ #ÓøÏÿq$
Äj·÷ ø±˝≤˝À¢ ñ|üjÓ÷–+∫q edüTÔe⁄\T Äj·÷ sêE\T •˝≤XÊdüHê\T. sê–πs≈£î\ô|’ #ÓøÏÿq$ ‘êÁeT XÊdüHê\T.
y˚sTT+∫q XÊdüHê\T, Äj·÷ ø±˝≤\˝À e∫Ãq kÕVæ≤‘·´+ |ü⁄sê‘·q XÊdüHê\qT n<Ûä´j·Tq+ <ë«sê ‘Ó\+>±D≈£îqï
Á|ü<ëÛ q Ä<Ûësê\T. ÁbÕNq #·]Á‘·qT ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ Á|ü<ëÛ q neT÷\´yÓTÆq #·]Á‘· eTq ø£+≥|ü&ÉT‘·T+~. ‘Ó\+>±D sêh
Ä<Ûësê\T XÊdüHê˝Ò. kÕ<Û ä q ≈£ î eTT+<ä T Ç˝≤+{Ï XÊdü H ê\qT
XÊdüq+ (Inscript) nq>± ÁbÕNq ø±\+˝À sêsTT, |ü{Ϻ+#·Tø√ø£b˛e&É+e\¢ ‘Ó\+>±D #·]Á‘· eTs¡T>∑Tq|ü&ç+~.
sê–π s ≈£ î e+{Ï yê{Ï ô |’ sêE\T sêsTT+∫q sê‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕNq #·]Á‘·≈£î Á|ü<Ûëq Ä<Ûës¡yÓTÆq ø=ìï
XÊdüHê\qT >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
y˚eTT\yê&É #êfi¯ó≈£î´\ XÊdüHê\T
Áø£.dü+. XÊdüq+ ù|s¡T y˚sTT+∫q yês¡T ø±\eTT $X‚cÕ\T
01 &Óø£ÿ\ã+&É XÊdüq+ Äj·TÔes¡à Áø°.X¯.850 πseDj·T´≈£î Ç∫Ãq <ëq XÊdüq+
02 ø=]$ >∑<ä´ XÊdüq+ #êfi¯óø£´;ÛeTT&ÉT Áø°.X¯.892`922 ≈£îdüTe÷j·TT<ÛäTì ô|<ä› ≈£îe÷s¡T&ÉT
eT<Ûä´ø±\+ ø=s¡$ q\¢y˚Ts¡j·T ≈£îe÷s¡T&ÉT ô|<ä›q≈£î
ñ|üø±s¡+ #˚dæq $wüj·T+ ñ+~.
03 ≈£îsêÿ´\ XÊdüq+ õqe\¢uÛÑT&ÉT Áø°.X¯ 946 ‘=*ø£+<ä |ü<ä´ XÊdüq+, Ç+<äT˝À
(u§eTà\>∑T≥º XÊdüq+) (¬s+&Ée n]πødü] eT÷&ÉT ø£+<ä |ü<ë´\THêïsTT.
|ü+|üø£$øÏ <Ûäs¡à|ü⁄] nÁ>∑Vü‰s¡+
Ç∫Ãq≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
õqe\¢uÛÑT&ÉT C…’q |ü+&ç‘·T\qT
Ä<ä]+∫q≥T¢ ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
04 ø£Ø+q>∑sY ¬s+&Ée n]πødü] Áø°.X¯ 930`55 n]|æq|ü*¢ Á>±eT+˝À <Ûës¡ej·T´ nH˚
•˝≤XÊdüq+ Áu≤Vü≤àDTìøÏ∫Ãq uÛÑ÷<ëqeTT >∑÷]Ã
$e]+#·ã&ç+~.
05 ¬s+&Ée n]πødü] ¬s+&Ée n]πødü] ` y˚eTT\yê&É #êfi¯óø£´ e+X¯ Á|üX¯dæÔì
y˚eTT\yê&É e]í+∫Hês¡T. ¬s+&Ée n]πødü]
•˝≤XÊdüq+ |üPØ«≈£î\ $»j·÷\qT, _s¡T<äT\qT,
<ëqeTT\qT á XÊdüq+ $e]düTÔ+~.
48
05 ã<Ó›>∑Tì y˚eTT\yê&É ã<Ó›>∑T&ÉT ` y˚T<Ûëe+‘·T&ÉT, >ö&É dü+|ò÷ü <Û´ä ≈£îå &ÉsTTq
•˝≤XÊdüq+ k˛eT<˚e⁄&ÉH˚ ø£$ >∑T]+∫ á
XÊdüq+˝À ñqï~.
06 πsbÕø£ •˝≤XÊdüq+ ñ»j·T Áø°.X¯. 968 y˚eTT\yê&É #êfi¯óø£´ eT÷&Ée n]πødü]
πsbÕø£˝À õHê\j·T+ ì]à+∫Hê&Éì, Ä
<˚yê\j·÷ìøÏ uÛÑ÷<ëq+ #˚dæHê&É˙ á
XÊdüq+ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
07 ÄVü≤e eT\T¢ì |ü•ÃeT #êfi¯óø£´ ` <ä+&ÉHêj·T≈£î&Ó’q eTùV≤X¯«s¡ X¯øÏÔ
y˚eTT\yê&É #·Áø£e]Ô |ü+&ç‘T· ìøÏ <ëqeTT #˚dqæ düeTj·T+˝À
•˝≤XÊdüq+ ÄVü≤eeT\¢<˚e⁄&ÉT y˚sTT+∫q XÊdüq+
08 eTd”<äT XÊdüq+ #êfi¯ó≈£î´\ ø±\+ Áø°.X¯ 1018 <Ûsä à¡ |ü⁄] qs¡d+æ Vü≤ Ä\j·T ìsêàD
$X‚cÕ\T.
09 ∫ø£sêE y˚eTT\yê&É »j·Tdæ+Vü≤ Áø°.X¯ 1033 sêCÒX¯«s¡, ã<Ó›π>X¯«s¡ <˚es¡\≈£î
•˝≤XÊdüqeTT e\¢uÛÑT&ÉT <ëq$T#·Tà dü+<äs¡“¤+˝À y˚sTT+∫q
XÊdüq$T~.
10 <Ûäs¡à|ü⁄] •yê\j·T ø£fi≤´DÏ #êfi¯óø£´ Áø°.X¯ 1076` #êfi¯óø£´sêEjÓTTø£ÿ _s¡T<äT\T
XÊdüq+ e+X¯ kÕeT+‘·T\T 1126 eT<Ûä´˝À ù|s=ÿqã&çq$.
11 sêC≤~‘·T´ì sêC≤~‘·T´&ÉT Áø°.X¯. 1083 ø£fi≤´DÏ #êfi¯óø£´ Á‹uÛÑTeqeT\¢ Äs¡e
y˚eTT\yê&É •˝≤XÊdüq+ $Áø£e÷~‘·T´ì Á|üX¯+dü ñqï~.
XÊdüqø£s¡Ô sêC≤~‘·T´ì Á|üX¯+dü ñqï~.
12 ≈£îe÷s¡ k˛y˚TX¯«s¡Tì ≈£îe÷s¡ k˛y˚TX¯«s¡T&ÉT Áø°.X¯. 1106 y˚eTT\yê&É˝Àì leT<ä]πøX¯«s¡ <˚es¡
y˚eTT\yê&É HÓ’y˚<ä´+ ø=s¡≈£î Ä<˚es¡ |üPC≤]
•˝≤XÊdüq+ Ä#ês¡T´\≈£î nÁ>∑Vü≤s¡+
<ëq$T∫Ãq|ü⁄&ÉT #˚sTT+∫q HêX¯q+
13 »>∑<˚›esêE leTC…®>∑<˚›esêE l.X¯. 1108 Vü≤]πøX¯«s¡ <˚es¡≈£î Ç*¢+<ä≈£î+≥
y˚eTT\yê&É nÁ>∑Vü‰s¡eTTqT <ëq$T∫Ãq|ü⁄&ÉT
•˝≤XÊdüq+ y˚sTT+∫q <ëqXÊdüq+.
14 y˚eTT\yê&É ` ` Ç~ ndü+|üPs¡í XÊdüq+. Áu≤Vü≤àD
πø<ëπsX¯«sê\j·T uÛÑøÏÔ>∑\ ˇø£ kÕeT+‘·Tì Á|üX¯dæÔ
XÊdüq+ ñqï~
15 ≈£îs¡Te>∑≥Tº ` ` »&ÉÃs¡¢ düMT|ü+˝Àì >∑+>±|ü⁄s¡+
XÊdüq+ düMT|ü+˝Àì >∑T≥ºô|’ #Í&˚X¯«Ø
Ä\j·T+˝À á XÊdüq+ ñ+~.
$qj·÷~‘·´ j·TT<äΔeT\T¢ì ¬s+&Ée
≈£îe÷s¡T&Ó’q ;Ûs¡>∑èVüQì Á|üX¯dæÔ á
XÊdüq+˝À ñ+~.
49
 ø£+<ä÷] #êfi¯ó≈£î´\ XÊdüHê\T
Áø£.dü+. XÊdüq+ ù|s¡T y˚sTT+∫q yês¡T ø±\eTT $X‚cÕ\T
01. ø=\qTbÕø£ XÊdüq+ @s¡T‘· ‘=+&És¡dü Áø°.X¯. 999 Á‹uÛÑTeqeT\¢ Äs¡e $Áø£e÷~‘·T´ì
#√fi¯eTVü‰sêE Á|üX¯dæÔ ñ+~. Ä˝Òs¡T düMT|ü+˝Àì
ø±fi¯Ss¡T (H˚{Ï ø=\÷¢s¡T) Á>±eT+
<ëq$T∫Ãq≥T¢ ‘Ó*ù| XÊdüq+.
02 nqTeTT\ XÊdüq+ ¬s+&Ée ;ÛeT #√&Éó&ÉT Áø°.X¯.1096 11e X¯‘êã›|ü⁄ |üPsê«s¡ú|ü⁄ ‘Ó\T>∑T*|æ
á XÊdüq+˝À ñ+~. ÄHê{Ï
Á>±e÷\˝Àì eè‘·TÔ\ Á|üX¯dæÔ á
XÊdüq+˝À ñqï~.
03 e˝≤¢\ XÊdüq+ ø£+<ä÷] eT*¢ø±s¡T®q Áø°.X¯. 1098 ø£+<ä÷]#√&É sêE\ e+X¯ #·]Á‘· ñqï~.
#√&ÉeTVü‰sêE ø£]ø±fi¯#√fi¯ e+oj·TT\˝À ˇø£ XÊK
ø£ècÕíq~øÏ ñ‘·Ôs¡eTT>± bÕq>∑\T¢
sê»<Ûëì>± |ü]bÕ\q #˚dæq $wüj·T+
ù|s=ÿHêïs¡T.
04 bÕeTT\bÕ&ÉT XÊdüq+ eT*¢ø±s¡T®q Áø°.X¯. 1098 Ç~ <ëq XÊdüq+. @&ÉT|ü⁄≥¢ |ü≥TºuÛÑ÷$T
#√&ÉeTVü‰sêE eT\¢j·T´ nH˚ e´øÏÔøÏ <ëq+ Ç∫Ãq≥T¢>±
á XÊdüq+˝À ù|s=ÿqã&ç+~.
05 <Û˚qïeTVü‰<˚$ q\¢;ÛeT<˚e Áø°.X¯ 1106 Äø±\+ Hê{Ï ø=\‘·\T XÊdüq+˝À
>∑≥Tº‘·TyÓTàq XÊdüq+ #√&ÉeTVü‰sêE ø£ì|ækÕÔsTT. 18 K+&û\ <ëq´+
e÷HÓ&ÉTq÷HÓ, HÓ\≈£î ¬s+&ÉT s¡÷ø£\T
yÓTT<ä\sTTq |ü<ë\T ø£ì|ækÕÔsTT.
06 ñ|üq÷‘·\ XÊdüq+ k˛eTHê<∏ä <˚e #√&É Áø°.X¯.1106 ø£+<ä÷s¡T #√&ÉT\T eTVü‰eT+&É˝ÒX¯«s¡T\T
eTVü‰sêE nìj·TT, k˛eTHê<∏ä <˚e #√&ÉTìøÏ eTVü‰
eT+&É˝ÒX¯«s¡ _s¡T<äT ñqï<äìj·T÷ á
XÊdüq+ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
07 yÓTÆ˝≤+_ø£ ø£+<ä÷] #√&És¡dü ` ø£+<ä÷] ‘=+&És¡ #√fi¯ eTVü‰sêE |ü≥º
bÕqT>∑\T¢ XÊdüq+ #√&É eTVü‰sêE eTVæ≤wæ yÓTÆ˝≤+_ø£ |æ≥º+|ü*¢
Á>±eTeTTqT Áu≤Vü≤àDT\≈£î <ëq+
Ç∫Ãq $wüj·T+ á XÊdüq+˝À ø£\<äT.
08 sê#·÷s¡T XÊdüqeTT sê$‘=iÏÔ Áô|>∑Z&É Áø°.X¯. 1160 ø£+<ä÷] ñ<äj·Tq #√&É eTVü‰sêE
eT*¢ôd{Ϻ Á|üX¯+dü ø£\<äT.
50
09 »&ÉÃs¡¢ XÊdüq+ ñ<äj·Tq #√&É Áø°.X¯. 1162 á XÊdüq+ lø±s¡+‘√ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
eTVü‰sêE Ç~ <ëq XÊdüq+. <Ûsä à¡ eTT ‘·|Œæ q yê]øÏ
y˚j·TT >√e⁄\T #·+|æq bÕ|üeTT
ø£\T>∑T‘·T+<äì á XÊdüq+˝À
ù|s=ÿHêïs¡T.
10 H˚\ø=+&É|ü*¢ XÊdüq+ ñ<äj·Tq#√&É Áø°.X¯. 1175 Ç~ <ëq XÊdüq+. $X‚«X¯«s¡ <˚es¡≈£î
eTVü‰sêE uÛ÷Ñ <ëqeTT, ø=+&É|*ü ¢ #ÓsT¡ e⁄≈£î ‘·÷eTT
ìsêàD+ á XÊdüq+˝À
Á|ükÕÔ$+#·ã&ç+~.
11 ‘Ó˝≤¢|üPsY XÊdüq+ Hê>√E nj·T´˝Às¡T Áø°.X¯. 1418 Ç+<äT˝À yÓTT≥º yÓTT<ä{Ï kÕ]>±
(‘Ó\T+>±D|ü⁄s¡ XÊdüq+) ª‘Ó\T+>±D |ü⁄s¡+μ nì ù|s=ÿqã&ç+~.
$X¯«ø£s¡à\T ˝ÀVü≤|ü⁄ |üqT˝Òø±ø£ yêdüTÔ
ìsêàD≤\T, u≤e⁄\≈£î Á|üD≤[ø£\T
s¡∫+#˚yês¡ì á XÊdüq+
‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
πs#·s¡¢ |ü<äà Hêj·T≈£î\ XÊdüHê\T
Áø£.dü+. XÊdüq+ ù|s¡T y˚sTT+∫ yês¡T ø±\eTT $X‚cÕ\T
01. sê#·ø=+&É XÊdüq+ nqb˛‘ê Hêj·T≈£î&ÉT Áø°.X¯. 1365 »\¢|ü*¢ ø√≥qT »sTT+#·T≥, #Ó+C…s¡¢
j·TT<ä›+˝À ø£åÁ‹j·TT\qT z&ç+#·T≥,
<Ûsä D¡ øÏ √≥ e<ä› s¬ &ç¶ sêE\qT z&ç+#·T≥
á XÊdüq+˝À Á|ükÕÔ$+#·ã&çq~.
02 ø£+~ø=+&É XÊdüq+ yÓqï uÛÑ÷bÕ\T&ÉT Áø°.X¯. 1375 »Hês¡ΔqkÕ«$T <˚yê\j·T ìsêàD+,
|üPC≤~Ûø£eTT\≈£î uÛÑ÷<ëq+ ‘·~‘·s¡
n+XÊ\T á XÊdüq+˝À ñHêïsTT.
03 nqb˛‘·Hêj·T≈£îì nqb˛‘ê Hêj·T≈£î&ÉT Áø°.X¯. 1378 Ç~ ndü+|üP]Ô XÊdüq+. eTTdüTq÷]
uÛÑTeq–] XÊdüq+ ø±|üj·THêj·T≈£îì z&ç+∫ uÛÑTeq–]
<äTs¡ZeTTqT kÕ~Û+∫q dü+<äs¡“¤eTT>±
y˚sTT+∫q XÊdüq$T~.
04. <˚e\eTà Hê>±s¡+ sêDÏ Hê>±+_ø£ Áø°.X¯. 1427 πs#·s¡¢ |ü<äàHêj·T≈£î\ e+XÊe[
XÊdüq+ e]í+#·ã&ç+~. $wüßeí ⁄, lsêeTTì düT‹Ô
á XÊdüq+˝À ñ+~.
05 kÕj·T+ù|≥ XÊdüq+ sêe⁄ <ÛäsêàHêj·TT&ÉT Áø°.X¯. 1446 á XÊdüq+˝À <ëq |ü]Á>∑V”≤‘·\,
eTT‘êÔ‘·\, ‘ê‘·\, ‘·+Á&ÉT\ ù|s¡¢‘√
bÕ≥T >√Á‘· HêeTeTT\T ù|s=ÿqã&çq$.
51
06 X¯ì>∑s¡+ XÊdüq+ ` ` πs#·s¡¢ yÓqïeTHêj·TT&ÉT, nqb˛‘·
Hêj·T≈£îì Á|üXd¯ Ôæ á XÊdüq+˝À ø£\<äT.
07 <Ûäs¡à|ü⁄] XÊdüq+ ‹s¡TeT\j·T´ Áø°.X¯. 1644 <Ûsä à¡ |ü⁄] qs¡d+æ Vü‰kÕ«$T uÛÀ>∑eT+≥|ü+
|ü⁄wüÿ]DÏøÏ ÁbÕø±s¡eTT ì]à+∫q
dü+<äs¡“¤+>± y˚dæq XÊdüq+.
08 eT\¢qïù|≥ XÊdüq+ p|üP&ç <Ûäsêàsêe⁄ Áø°.X¯. 1753 bı\yêdü ìyêdæj·T>∑T ‘·eTà&ç
<˚XŸeTTUŸ yÓqïõj·T´≈£î uÛÑ÷<ëq+ Ç∫Ãq
dü+<äs¡“¤+>± y˚sTT+∫q XÊdüq+
ø±ø£rj·TT\ XÊdüqeTT\T
Áø£.dü+. XÊdüq+ ù|s¡T y˚sTT+∫q yês¡T ø±\eTT $X‚cÕ\T
01. e÷>∑\T¢ XÊdüq+ <ëHês¡íe⁄&ÉT ÁøÏ.X¯. 966 ø±ø£‘·´ >∑T+&Éq ˇø£ Áu≤Vü≤àDTìøÏ
e÷>∑\T¢ Á>±e÷ìï <ëq+ #˚dæq n+X¯+
$e]+#·ã&ç+~.
02. Vü≤qTeTø=+&É s¡TÁ<ä<˚e⁄&ÉT Áø°.X¯. 1063 s¡TÁ<ä<˚e⁄&ÉT Áø°.X¯. 1063˝À
y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç kÕ«‘·+Á‘ê´ìï Á|üø{£ +Ï #·Tø=qï≥T¢ ‘Ó*ù|
XÊdüq+ XÊdüq+
03 Á<ëøå±sêeT+ XÊdüq+ ¬s+&Ée Áb˛\sêE Áø°.X¯. 1158 ¬s+&√Áb˛\sêE ‘·s¡Tyê‘· n‘·ì
eT+Á‹ Çq+>±\ ≈£îe÷s¡T&ÉT s¡TÁ<ä<˚e⁄&ÉT sêC≤´ìøÏ
ÁãVæ≤à¬s&ç¶ e#êÃ&Éì ‘Ó*ù| XÊdüq+
04 ãj·÷´s¡+ XÊdüq+ ø±ø£‹yÓTÆ˝≤+ã Áø°.X¯. 1219 yÓTÆ˝≤+ã KeTà+ õ˝≤¢ ãj·÷´s¡+˝À
>∑D|ü‹<˚e⁄ì k˛<ä] #Ós¡Te⁄ Á‘·$«+∫q $wüj·T+ á
XÊdüq+˝À ñ+~.
05 yÓ÷≥T|ü*¢ nuÛÑj·T >∑D|ü‹<˚e⁄&ÉT Áø°.X¯. 1244 $<˚oes¡Ô≈£î\≈£î kÂø£sê´\ ø£\Œq s¡ø£åD
XÊdüq+ ø£*Œ+#˚ n+X¯+ $e]+#·ã&ç+~.
06 #·+<äT|ü≥¢ XÊdüq+ s¡TÁ<äeT<˚$ ã+≥T Áø°.X¯ 1289 n+ã<˚e⁄&çì nD#˚ Á|üj·T‘·ï+˝À
|ü⁄e⁄«\ eTTeTà&ç s¡TÁ<äeT<˚$ Ms¡eTs¡D+ bı+~+<äH˚
n+X¯+ á XÊdüq+˝À ñqï~. s¡TÁ<äeT
ùdHê~Û|ü‹ eT*¢ø±s¡T®qT&ÉT ≈£L&Ü á
j·TT<äΔ+˝À eTs¡DÏ+∫Hê&ÉT.
07 dü\ø£M&ÉT XÊdüq+ ¬s+&√ Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT Áø°.X¯. 1317 á XÊdüq+˝À ø±ø£rj·TT\ ø±\+ Hê{Ï
nH˚ø£ düT+ø±\ Á|ükÕÔeq ñ+~.
dü\ø£M&ÉT Á>±e÷ìï <ëq+ #˚dæq
Á|ükÕÔeq á XÊdüq+˝À ñqï~.
eTT–+|ü⁄ H˚|ü<∏ä´y˚T ˝Ò<äqï+‘·>± kÕ–q e\düyê<ä #ê]Á‘·ø£ s¡#·q˝À
eTs¡ T >∑ T q |ü & ç b ˛sTTq #· ] Á‘· q T yÓ * øÏ rdæ eTT+<ä T
á $<Ûä+>± ‘Ó\+>±D˝À n&ÉT>∑&ÉT>∑THê #ê]Á‘·ø£ ‘· s ê\≈£ î n+~+#· & É + ˝À, XÊdü H ê\T ø° \ ø£ y Ó T Æ q $. á
Äqyêfi¯ófl ø£ì|ædüTÔHêïsTT. ÁbÕNq eT<Ûä´ j·TT>±\ #·]Á‘·≈£î XÊdü H ê\qT, •~∏ ˝ ≤˝À¢ ˇ~–q #ê]Á‘· ø £ dü + |ü < ä q T
Ä\yê\+>± ì\TdüTÔHêïsTT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìøÏ #ê]Á‘·ø£ |ü]s¡øÏå+#·Tø√e\dæq u≤<Ûä´‘· eTq+<ä]ô|’ ñqï~.
aaaaa
52
 10. ‘Ó\+>±D |üÁ‹ø£\T
‘Ó\+>±D˝À H˚&ÉT »s¡T>∑T‘·Tqï Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T s¬ +&√ kÕ˝≤sY»+>¥ sêJHêeT ‘·sê«‘· Á|ü<ëÛ ì nsTTq $U≤s¡T˝Ÿ
eTVü‰düu\ÑÛ |üÁ‹ø±s¡+>∑ #·]Á‘·qT dæ+Vü‰q˝Àø£q+ #˚dTü ø√e&É+ ñÁe÷ eTTÁ<äD≤ $wüj·T+˝À ø=+‘· Á|üj·T‘·ï+ #˚dæq≥T¢
nedüs¡+. M˝…’q+‘· y˚Ts¡≈£î yê{Ïì |ü{Ϻø£ s¡÷|ü+˝À ‘Ó\TdüTqÔ ï~. <ëìe\¢ 19e X¯‘êã›+ ∫es¡Hê{ÏøÏ <˚X¯ uÛ≤wü˝À¢
s¡÷bı+~+#·&É+ »]–+~. |üÁ‹ø£\T Äs¡+uÛÑyÓTÆHêsTT.

ªyês¡j
Ô T· +<äT »>∑‹ e]Δ\T¢#T· qï~μ nì HêqT&ç. yês¡\Ô T ÄHê{Ï |üÁ‹ø£\T dü<ëX¯j÷· \ ø√dü+ |üì#˚ùd$. yê{Ï˝À
Á|ü»\ ñqï‹ì ø±+øÏåkÕÔsTT. yês¡Ô\T ‘Ó\TdüTø√e&É+, ø=ìï Ä]úø£ Çã“+<äT\qT m<äTs=ÿì eT÷‘·|ü&˚$. ÄHê{Ï
#·]Ã+#·Tø√e&É+ nH˚~ eTìwæ m|üŒ{ÏqT+&√ ‘·q dü+düÿ è‹˝À |üÁ‹ø£˝À¢ ø=ìï yê{Ïyê{Ï dæú‘·T\qT, ø±˝≤\qT nqTdü]+∫
uÛ≤>∑+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT. eTq <˚X+¯ ˝À yêsêÔÁ|ükÕs¡+ |üPs¡«ø±\+ e÷dü, |üø£å, yês¡, ~q|üÁ‹ø£\ ˝≤>± e÷]b˛e&É+ »]π>$.
qT+&ç ñHêï n$ |üÁ‹ø£\ s¡÷|ü+˝À ˝Òe⁄. eTq <ä>sZ∑ ¡ ªeø°jT· μ ÄHê&É T |ü Á ‹ø± ìã+<Û ä q \qT ìC≤+ ø£ ] ƒ q +>±
nH˚ yêsêÔe÷<Û´ä eT+ ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTqÔ ï~. yês¡\Ô T @ø£ø±\+˝À neT\T|üs¡#˚yê&ÉT. nsTTq|üŒ{Ïø° nH˚ø£ |üÁ‹ø£\T $$<Ûä
#˚sT¡ ≈£îH˚ e÷s¡+Z #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe>± ñqï ø±s¡D+>±H˚ dü+j·TTø£Ô
uÛ≤wü˝À ‘Ó\+>±D Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|üs¡#˚$. ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ
Á|ü‹|òüT≥q\T sê˝Òø£b˛j·÷sTT. Ç~ bÕ\≈£î\≈£î #ê˝≤
kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£, #ê]Á‘·ø£, kÕe÷õø£ n+XÊ\qT |ü\T
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ~˚ . ñ<ä´e÷\qT nD∫y˚ùd M\j˚T´~. ‘Ó\+>±D
|ü]XÀ<Ûäq\‘√ ãj·T≥ô|fÒº$. Áb˛‘·‡Væ≤+#˚$. Á|ü‹ |üÁ‹ø£
ñ<ä´e÷ìøÏ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï nedüú˝Ò ‘√&Éj·÷´sTT.
‘Ó\+>±DqT C≤>∑è‘·+ #˚jT· &É+˝À eTDÏB|üyTÓ Æ yÓ\T>=+~+~.
Ä+π>¢j·TT\T πøe\+ ‘·eT nedüsê\ ø√dü+ e÷Á‘·y˚T
M{Ï˝À ø=ìï ‘Ó\+>±D ãj·T≥ yÓ\dæ, ‘Ó\+>±D ø=s¡≈£î
|üÁ‹ø£qT, eTTÁ<äD≤j·T+Á‘ê\qT yê&˚yês¡T. ‘Ó\+>±D˝À
|üì#˚dæq$ ≈£L&Ü ñqï$.

dü÷#·q: 1. dü+bÕ<ä≈£î\qT (dü+) nì dü÷∫+#·&É+ »]–+~.

2. eTTK´yÓTÆq/Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq |üÁ‹ø£\qT k >∑Ts¡TÔ‘√ dü÷∫+#·&É+ »]–+~.
3. \uÛÑ´+ ø±ì n+XÊ\qT ù|s=ÿq˝Ò<äT.
4. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ`1956˝À @s¡Œ&Éø£eTT+<äT ñqïyê{ÏH˚ rdüTø√e&É+ »]–+~.

53
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
1. C≤ãT›‘Y`ñ˝Ÿ`nø£“sY ñs¡T› ` Á|üC≤#Ó’‘·q´+ 1833`ôV’≤<äsêu≤<é
uÛ ≤ s¡ ‘ · < ˚ X ¯ + ˝À e∫Ãq ‘=*
|üÁ‹ø£˝À¢ Ç~ ˇø£{Ï.
2. ]kÕ\ ‘·_“ ñs¡T› ` yÓ’<ä´ n+XÊ\T 1859`ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D˝Àì ª‘=*
yÓ’<ä´|üÁ‹ø£μ>± #Ó|üŒe#·TÃ.
k 3. nø±º¬swü|òüø˘ bòÕ؇ ` ` 1878`ôV’≤<äsêu≤<é
ìC≤+ sêh ‘=* |ü Á ‹ø£ > ±
uÛ≤eq.
4. eTÚ*+`Ç`ìkÕ«Hé ñs¡T› eTÚ*«yÓTTVü≤uŸ eTTdæ¢+ Ád”Ô\˝À 1892`ôV’≤<äsêu≤<é
VüQùdHé dü+düÿs¡D\T eT÷&ÛÉqeTàø±\qT
‘=\–+#·Tø√yê\ì
b˛sê≥+`|üÁ‹ø£qT Á|üuÛÑT‘·«+
ìùw~Û+∫+~.
5. ùd<ä´#·+Á~ø£ ‘Ó\T>∑T eTTì¸eTVü≤eTà<é e´ekÕj·T 1886`ôV’≤<äsêu≤<é
eTTÅkÕÔø˘ nVü≤à<é e÷*ø˘ dü+ã+<Ûä n+XÊ\T ª|ü⁄q÷Héμ nH˚ ñs¡÷› |üÁ‹ø£\
nqTyê<ä |üÁ‹ø£. ìC≤+ sêh+/
‘Ó \ +>±D˝À yÓ \ Te&ç q ‘=*
‘Ó\T>∑T |üÁ‹ø£ nì uÛ≤eq.
6. ~qes¡Ôe÷Hé ‘Ó\T>∑T Hêsêj·TD kÕ«$T ` 1890`91 ôV’≤<äsêu≤<é
ñs¡÷› yÓTT<ä*j·÷sY
Ç+^¢wt
7. ndü|òt`ñ˝Ÿ`nø£“sY ñs¡T› Hêsêj·TDkÕ«$T ` 1878`ôV’≤<äsêu≤<é
yÓTT<ä*j·÷sY Ç~ yês¡|üÁ‹ø£
8. eTT n\¢+ wü|ò”ø˘ ñs¡T› ` C≤rj·TuÛ≤e yê´|æÔ ôV’≤<äsêu≤<é
9. cÂø£‘·T˝Ÿ ÇkÕ¢+ ñs¡T› ` C≤‘êj·TuÛ≤e yê´|æÔ ôV’≤<äsêu≤<é
10. ôV’≤<äsêu≤<é ]ø±s¡T¶ ` C≤rj·TuÛ≤e yê´|æÔ ôV’≤<äsêu≤<é
11. ìC≤+ yÓ’uÛÑyé eTsê؃ l|ü‹sêe⁄ eø°˝Ÿ ` 1905`ôV’≤<äsêu≤<é
πøe\+ Äs¡T HÓ\\T q&ç∫+~.
12. uÛ≤π>«X¯ $»jYT eTsê؃ l|ü‹sêe⁄ eø°˝Ÿ ` 1906`ôV’≤<äsêu≤<é
13. ~ uÀ<Ûä eTsê؃ \ø£åàDYsêe⁄ bÕsƒ¡ø˘ ` `
14. ìC≤+ $»jYT eTsê؃ \ø£åàDYsêe⁄ bÕsƒ¡ø˘ ` ìC≤+ Á|ü u Û Ñ T ‘ê«ìï
$eT]Ù+#· e <ä T › nH˚ Á|ü u Û Ñ T ‘· «
wüs¡‘·T‘√ q&ç+∫+~. b˛©dt #·s¡´
‘·s¡Tyê‘· á |üÁ‹ø£ ª˝Àø˘ $»jYTμ
nH˚ ù|s¡T‘√ e÷s¡+~.
54
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
15. ˝Àø£•ø£åDY eTsê؃ ` ` 1930`ôV’≤<äsêu≤<é
16. dü+J$ì eTsê؃ ` ` 1932`ôV’≤<äsêu≤<é
k17. <äø£ÿHé f…ÆyéT‡ Ä+>∑¢+ nãT›˝Ÿ KBsY Ç+^¢wt ¬sdæ&Óì‡ 1864`
yês¡\Ô T, n_ÛÁbÕj·÷\T l 1885 es¡ ≈ £ î Ä+π > ¢ j · T T\

düVü≤ø±s¡+‘√ q&ç∫q á |üÁ‹ø£qT

1885˝À ìC≤+ kÕ«BÛq+ #˚düTø=ì
eT÷ùdkÕ&ÉT.
l ª‘=* Ä+>∑¢ |üÁ‹ø£μ>±

‘Ó\+>±D˝À q&ç∫+~.
18. ôV’≤<äsêu≤<é f…©Á>∑|ò” Ä+>∑¢+ ` ` dæøÏ+Á<ëu≤<é
19. ôV’≤<äsêu≤<é ]ø±sY¶ Ä+>∑¢+ ` Á|üC≤#Ó’‘·q´+ 1885`ôV’≤<äsêu≤<é
20. <äø£ÿHé kÕº+&ÉsY¶ Ä+>∑¢+ ` ` 1889`ôV’≤<äsêu≤<é
21. <äø£ÿHé |ü+#Y Ä+>∑¢+ ` ` 1890`ôV’≤<äsêu≤<é
22. <äø£ÿHé ã&Ó®{Ÿ Ä+>∑¢+ ` ` 1891`ôV’≤<äsêu≤<é
23. ~ <äø£ÿHé yÓTsTT˝Ÿ Ä+>∑¢+ ` ` 1898`ôV’≤<äsêu≤<é
(ô|’ |üÁ‹ø£\˙ï Á|üuÛÑT‘·«
ìs¡“+<Ûë\qT m<äTs=ÿì
ø=qkÕ>±sTT.)
k 24. ôV’≤<äsêu≤<é ãT*f…Hé Ä+>∑¢+ ø±yÓTs¡÷Hé Á|üC≤#Ó’‘·q´+ 1904`ôV’≤<äsêu≤<é
Á|üuÛÑT‘·« ìs¡“+<Ûë\qT m<äTs=ÿì
50 @fi¯ófl ì\<=≈£îÿ≈£îqï |üÁ‹ø£.
25. <äø£ÿHé q÷´dt Ä+>∑¢+ ` Á|üuÛÑT‘·« nqT≈£L\ ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·« nqT≈£L\ yês¡Ô˝Ò
yês¡Ô\T e#˚Ã$.
26. e‘·Hé q÷´dt Ä+>∑¢+ eTTdüÔbòÕU≤~] Á|üuÛÑT‘·« e´‹πsø£+ `
eTTuÒ“e‘·Hé ìcÕŒøÏåø£ yês¡Ô\T
k 27. yÓ÷&És¡Hé q÷´dt Ä+>∑¢+ >∑D|ü‹sêe⁄ Á|üC≤|üø£å+ ôV’≤<äsêu≤<é
nœ˝Òø£sY l ª<äø£ÿHé q÷´dtμ yêsêÔ˝À¢ì
yêdüÔyê\qT ãj·T≥ô|fÒº~. Ä
s√E˝À Ç~ kÕVü≤dü |üÁ‹ø£ nì
nqT≈£îH˚yês¡T.
28. eTkÕe‘Y ñs¡÷› Áù|eT≈£îe÷sY ` `
29. dü+j·TTø£Ô dü+|òüT ‘Ó\T>∑T mdt._.dæjÓ÷dt` Á¬ø’düÔeeT‘· 1909`KeTà+ õ˝≤¢ eT~Ûs¡.
es¡Ôe÷ì `|üX¯óeT˝… (dü+) Á|ü#ês¡+
k 30. Væ≤‘·uÀ~Ûì ‘Ó\T>∑T lìyêdüX¯s¡à (dü+) C≤rj·T yê<ä+ 1912`eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.
(e´ekÕj·T+, yÓ’<ä´+ l ª‘=* ‘Ó\T>∑T e÷dü |üÁ‹ø£μ.
bÕ]ÁXÊ$Tø£, dü+|òüT l Ä s√E˝À¢H˚ 500 eT+~
dü+düÿs¡D\T #·+<ë<ës¡T\Tqï |üÁ‹ø£.
55
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
ldü T s¡ e s¡ + Á|ü ‘ ê|ü ¬ s &ç ¶ ,
‹s¡TeT\ sêeT #·+Á<ä ˝≤+{Ï
|ü ] XÀ<Û ä ≈ £ î \T Bìï
‘Ó \ +>±D˝À e∫Ãq ‘=*
‘Ó\T>∑T |üÁ‹ø£>± ù|s=ÿHêïs¡T.
ìsêú]+#ês¡T.
31. Ä+Á<Ûäe÷‘· ‘Ó\T>∑T kÕ«$T yÓ+ø£≥sêe⁄ ~e´C≤„q dü+ã+` 1917`dæøÏ+Á<äu≤<é
`~Û‘· n+XÊ\T
k32. ~ |ü+#·eT Ä+>∑¢+ C….mdt.eTT‘·Ôj·T´ <ä[‘· #Ó’‘·q´+ 1918`ôV’≤<äsêu≤<é
33. eTT˝≤>¥ es¡Ôe÷ì ` j·T+.|æ.{≤ø˘ (dü+) Á¬ø’düÔe eT‘·Á|ü#ês¡+ 1920`KeTà+
34. düTyês¡Ô eTDÏ ` j·T+.|æ.{≤ø˘ (dü+) Á¬ø’düÔe eT‘·Á|ü#ês¡+ 1921`eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
35. <˚X¯ yêvàj·T |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T ` |üP]Ô>± kÕVæ≤‘·´ 1921`
Ä+>∑¢+ n+XÊ\T l ‘Ó\+>±D *≥s¡Ø

ñs¡÷› nk˛dæj˚TwüHé Á|ü#·T]+#˚~.

l ‹s¡TeT\ sêeT#·+Á<ä $<ë«Hé

$X¯«+ ˝≤+{Ï y ês¡ T

|üì#˚XÊs¡T.
k 36. ‘ÓqT>∑T|üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T e~›sêE d”‘êsêeT ‘Ó\+>±D Á|ü»\ 1922, Ä>∑dtº 27`
#·+Á<äsêe⁄ n_Ûeè~Δ ø√dü+ e÷qTø√≥ <ä>∑Z] ÇqT>∑T]Ô
qT+&ç.
e<Ó›sêE sê|òüTesêe⁄ l 1927 eT÷‘·|ü&ç+~.

500≈£î ô|’>±
#·+<ë<ës¡T\Tqï |üÁ‹ø£.
37. düTC≤‘· |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T ` Á|ü<Ûëq+>± ø=+‘· ø±\+ >∑&çj·÷s¡+
sêeTø£èwüí X¯sà¡ Á|ü<ëÛ q
sê»ø°j·T+ dü+bÕ<ä≈î£ \T>± ñHêïs¡T.
38. ˙\–] ‘Ó\T>∑T wüãïMdt y˚+ø£≥sêeT sê»ø°j·T+ 1922 Ä>∑dtº ` ôV’≤<äsêu≤<é
qs¡dæ+Vü≤sêe⁄ (dü+) l Á|üuTÑÛ ‘·« ìj·T+‘·è‘·« $<ÛëHê\≈£î

e´‹πsø£+.1926˝À
eT÷‘·|ü&ç+~.
l ìC≤+ <˚X¯ yês¡Ô\qT ($$<Ûä

s¡ + >±\), nq÷Vü ≤ ´
$wüj·÷\qT Á|ü#·T]+#˚yês¡T.
k 39. Á|üø£≥q |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T >∑T+&ÉT sê|òüTe yê´bÕs¡ Á|üø£≥q\T 1922`Vü≤qTeTø=+&É
BøÏå‘·T\T
40. düs¡«$wüj·Tø£ ‘Ó\T>∑T ø=ø£\ d”‘êsêeT ` 1923`Vü≤qTeTø=+&É
e÷dü|üÁ‹ø£ X¯s¡à (dü+)
41. Ä+Á<ÛëuÛÑT´<äj·T+ ‘Ó\T>∑T ø=ø£\ d”‘êsêeT #ê]Á‘·ø£ 1923`Vü≤qTeTø=+&É
X¯s¡à (dü+) dæú‹>∑‘·T\‘√bÕ≥T l Ä+Á<Ûä`‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ~Δ
nH˚ø£ n+XÊ\T l Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘·+ qT+&ç ≈£L&Ü

Á|üø£≥q\T e#˚Ã$.

56
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
42. XË’eeT‘· Á|ü#ê]DÏ ‘Ó\T>∑T eTT~>=+&É MπsX¯*+>∑ XË’eeT‘· Á|ü#ês¡+ 1923 ` es¡+>∑˝Ÿ
XÊÁdæÔ (dü+) l XË’eeT‘· kÕVæ≤‘·´+, düeTø±©q

yês¡Ô\T
43. XÊ+‹ ‘Ó\T>∑T ` ` 1924
l á |üÁ‹ø£ >∑÷]Ã

ªÄ+Á<ÛëuÛÑT´<äj·T+μ
e÷dü |üÁ‹ø£˝À ªeTq
Ä<ÛäTìø£dæú‹μ
nH˚ yê´dü+ <ë«sê ˇ~›sêE
d”‘êsêeT #·+Á<äsêe⁄
‘Ó*|æq≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
44. XË’eeTDÏ ‘Ó\T>∑T eTT~>=+&É eT‘·Á|ü#ês¡+ 1924`ôV’≤<äsêu≤<é nì uÛ≤eq.
ãT#·Ãj·T´XÊÁdæÔ Á|ü<Ûëq+ l 1927˝À •e≈£ î e÷s¡ q +<ä

|ü+&ç‘·T\T
•e≈£îe÷s¡q+<ä Bìï |ü⁄q'ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
|ü+&ç‘·T\T (dü+)
45. ø£$$TÁ‘· ‘Ó\T>∑T ‘·÷eTT es¡<äsêE ` 1924
l BìøÏ dü+ã+~Û+∫q $esê\T

|üP]Ô>± n\uÛÑ´+.
k 46. nVü‰ø±+düTuÒ ‘Ó\T>∑T ¬syÓq÷´ n~Ûø±s¡T\T ¬s$q÷´ yês¡Ô\T 1925`es¡+>∑˝Ÿ
es¡+>∑˝Ÿ l ‘Ó\+>±D qT+&ç yÓ\Te&çq

‘=* |üø£å |üÁ‹ø£>± uÛ≤eq.

47. H˚&ÉT ‘Ó\T>∑T uÛ≤düÿsY ôV’≤<äsêu≤<é 1925`dæøÏ+Á<ëu≤<é
Ä+>∑¢+ sê»ø°j·÷\T l yêsêìøÏ ¬ s +&É T kÕs¡ T ¢ e∫Ãq

|üÁ‹ø£.
48. düTu≤Vü≤<äø£ÿHé ñs¡÷› ` eTTdæ¢+ nqT≈£L\ 1924`ôV’≤<äsêu≤<é
yês¡Ô\T
49. ¬>C…{Ÿ düsTTbòÕ ñs¡÷› ` eTTdæ¢+ nqT≈£L\ 1925`ôV’≤<äsêu≤<é
yês¡Ô\T
50. s¡Vü≤ãπs <äø£ÿHé ñs¡÷› ` ìC≤+ nqT≈£L\+ `
k51. eTTw”sY <äø£ÿHé ñs¡÷› ` ìcÕŒøÏåø£ yês¡Ô\T l eTTdæ¢y˚T‘·s¡T&ÉT q&ç|æq |üÁ‹ø£.
52. |üj·÷yéT ñs¡÷› U≤J nãT›˝Ÿ Á|ü>∑‹o\ uÛ≤yê\T `
>∑bòÕsY (dü+)
53. düVü≤ø±] ñs¡÷› düVü≤ø±s¡ n~Ûø±s¡T\T düVü≤ø±s¡ ñ<ä´eT 1926`ôV’≤<äsêu≤<é
ø£qï&É yês¡Ô\T l Á‘Ó’e÷dæø£ |üÁ‹ø£

‘Ó\T>∑T l ôV’≤<äsêu≤<é sê»´düVü≤ø±s¡

eTsê؃ ñ<ä´e÷ìøÏ u≤dü≥.

54. <˚X¯ã+<ÛäT ‘Ó\T>∑T u…\¢+ø=+&É` ø±]àø£, kÕVæ≤‘·´ 1926`y˚T&ÉÃ˝Ÿ`eTU≤Ôe&˚¶|ü*¢
sêe÷qTC≤#ês¡T´\T (dü+) $wüj·÷\T sê»ø° j · T , Ä]ú ø £ , ‘Ó \ +>±D
#·]Á‘·, ø£$ J$‘ê\T, neTTÁ~‘·
XÊdüHê\T, düHê‘·q Ä#êsê\T,
dü+düÿè‘·kÕVæ≤‘·´+ á n+XÊ\T
ÁbÕ<∏äe÷´\T.
57
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
k 55. >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T düTs¡es¡+ ‘Ó\+>±D düe÷C≤_Û 1926, y˚T 10`ôV’≤<äsêu≤<äT.
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ (dü+) eè~Δ, kÕVæ≤‘·´ ø£èwæl ªÄ+Á<Û ä μ nH˚ ù|s¡ T ìC≤+

e´‹πsøÏ+#·&É+‘√ ª>√˝§ÿ+&Éμ
nì ô|{≤ºs¡T.
l ôV’ ≤ <ä s êu≤<é sêh+˝Àì
e÷s¡TeT÷\ ÁbÕ+‘ê\≈£î ≈£L&É
#˚]q |üÁ‹ø£.
l ‘Ó \ +>±D˝À ‘=*kÕ]>±
$˝Òø£s¡T\qT düèwæº+∫q |òüTq‘·
Bì kı+‘·+.
l ‘Ó \ +>±D sê»ø° j · T ,
kÕ+|òæTø£, kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿè‹ø£
ñ<ä´e÷\≈£î á |üÁ‹ø£ n+&É.
l Äj· T Tπ s «<ä + , dü + ^‘· + ,
∫Á‘·ø£fi¯, yêdüTÔXÊg+ yÓTT<ä˝…’q
n+XÊ\ô|’ #·s¡Ã\T kÕπ>$.
l Á|üP|òØ t &ÉsY qT+&ç dü+bÕ<ä≈î£ &ÉT
es¡≈£î n˙ï ‘êHÓ’ q&ç|æ+#ê&ÉT
düTs¡es¡+ >±s¡T.
l 1966˝À Á|ü # · T s¡ D
Ä–b˛sTT+~.
k 56. uÛ≤>∑´q>∑sY |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à (dü+) dü+|òüT 1931`ôV’≤<äsêu≤<é
dü+düÿs¡D√<ä´eT+ l |üÁ‹ø£ eTTK∫Á‘·+ô|’ #ê]àHêsY,
eTø±ÿ eTd” < ä T ‘√ bÕ≥T,
n»+‘ê m˝À¢ s ¡ ∫Á‘ê\T
ñ+&˚$.
l <ä[‘· esêZ\ nuÛTÑ ´qï‹øÏ bÕ≥T|ü&+ ç ~.
l Ç~ |üø£å|üÁ‹ø£.

l ªVü≤]»qμ nH˚ |ü<ëìøÏ ã<äT\T

ªÄ~ Væ≤+<äTe⁄\Tμ nH˚ |ü<ä+

yê&˚yês¡T.
l 1937 &ç ô d+ãsY qT+&ç á

|üÁ‹ø£ ù|s¡T ªÄ~Væ≤+<äTμ >±

e÷sêÃs¡T.
57. s¡j·T´‘Y ñs¡÷› eT+<äTeTT\` ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡rj·TT\≈£î 1927`ôV’≤<äsêu≤<é
q]‡+>∑sêe⁄ (dü+) ôV’≤<äsêu≤<äT sê»´ l 1929˝ÀH˚ ìC≤+ ìùw<ÛëìøÏ
$wüj·÷\T ‘Ó\T|ü&É+ >∑Ts¬ +’ ~.
l 1932˝À eT∞fl ÁbÕs¡+uÛy Ñ TÓ Æ 25
dü+ˆˆ\T q&ç∫ eT∞fl ìùw<ÛëìøÏ
>∑Ts¬ +’ ~.
58. düTC≤‘· ‘Ó\T>∑T |æ.mdt.X¯s¡à (dü+) kÕVæ≤‘ê´_Ûeè~Δ 1927`ôV’≤<äsêu≤<é
(nìï s¡ø±\ l á |üÁ‹ø£ ª>√\ø=+&É |üÁ‹ø£μ

kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\T) Äes¡D qT+&˚ q&ç#˚~.

l ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· s¡#s · TT‘·\≈£î
Áb˛‘ê‡Vü≤+.
58
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
l
1950`53 eT<Ûä´ >∑&çj·÷s¡+
sêeTø£èwüí X¯s¡à Bìï q&çbÕ&ÉT.
k 59. |üP\‘√≥ ‘Ó\T>∑T ø£+uÛÑ+bÕ{Ï u≤\\≈£î dü+ã+~Û+∫q l 1930`35`Vü≤qTeTø=+&É`
n|üŒqïXÊÁdæÔ (dü+) nH˚ø£ $wüj÷· \T qsT÷+q>∑sY
l ‘Ó\+>±D qT+&ç yÓ\Te&çq

ªu≤\\μ ‘=* |üÁ‹ø£>± uÛ≤eq.

60. Äs√>∑´ Á|ü#ês¡eTT\T ‘Ó\T>∑T düTã“sêj·T dæ<ëΔìÔ Äs√>∑´ dü+ã+<Ûä 1930`ôV’≤<äsêu≤<äT
$wüj·÷\T
61. ø±wüßÔø±sY ‘Ó\T>∑T eTVü≤à<é nãT›˝Ÿ e´ekÕj·÷_Ûeè~Δ 1931`ôV’≤<äsêu≤<é`&É_¢|ü⁄s¡+
ñs¡÷› s¡C≤ø˘ kÕ _dæà˝Ÿ (&É;sY|ü⁄s¡)
k 62. yÓ’<ä´ø£fi¯ ‘Ó\T>∑T m+.nq+‘·s¡+>±` Äs√>∑´ düe÷#ês¡+ 1931`ôV’≤<äsêu≤<é
`#ês¡T´\T l ôV’ ≤ <ä s êu≤<é yÓ ’ < ä ´ dü + |ò ü T +

Bìï Á|ü#·T]+#˚~.
l e+X¯ | ü s ê+|ü s ¡ ´

»ãT“\T`‘·‘·‡+ã+<Ûä
n+XÊ\T ÁbÕ<Ûëq´+.
63. yÓ’»j·T+‹ ‘Ó\T>∑T ` ø=˝≤¢|ü⁄s¡+ dü+kÕúq+ 1933`q÷õM&ÉT
yê]¸ø£ |üÁ‹ø£ yês¡Ô\T, $X‚cÕ\T l á |üÁ‹ø£ ªùdïVü≤\‘ê ø£$‘ê
dü + |ò ü T +μ eTVü ≤ ã÷uŸ q >∑ s Y
yês¡T ÁbÕs¡+_Û+`#ês¡T. Ms¡T
»≥Áb˛\T dü + kÕú H êìøÏ
#Ó+~qyês¡T.
l |ü Á ‹ø£ Á|ü # · T s¡ D , ìs¡ « Vü ≤ D

ªq÷õM&É T μ qT+&ç
»s¡T>∑T‘·T+&˚~.
64. <äø£ÿHé πødü] ‘Ó\T>∑T n&ÉTdüTeT*¢ kÕVæ≤‘·´ÁbÕ<Ûëq´+ 1934 »qe]`dæøÏ+Á<ëu≤<é
Ä+>∑¢+ y˚+ø£≥ <ä‘êÔÁ‘˚j·T l C≤rj·T ñ<ä´e÷ìøÏ ≈£L&Ü

X¯s¡à ‘√&ÉŒ&ç+B |üÁ‹ø£.

k 65. e÷‘·èuÛ≤s¡‹ ‘Ó\T>∑T e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qT` uÛÑøÏÔ, Áù|eT, $<ä´ 1930e <äX¯ø£+ ` ôV’≤<äsêu≤<é
eT+‘·sêe⁄ (dü+) eT<ä´bÕq ìùw<Ûä+ l ‘=* $<ë´]ú e÷dü|üÁ‹ø£>±
˝≤+{Ï n+XÊ\T. #Ó|üŒe#·TÃ.
l yÓ T T‘· Ô + >± (<ë<ë|ü ⁄ )
ª$<ë´]úìμ\#˚ sêj·Tã&çq$
ñ+&˚$.
66. ôV’≤<äsêu≤<é bòÕs¡àsY ‘Ó\T>∑T ` e´ekÕj·TXÊK 1935`&çôd+ãsY
Ä+>∑¢+ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T l ôV’ ≤ <ä s êu≤<é bò Õ ]à+>¥
nk˛dæj˚TwüHé yê] kÕú|üq.
l Ç~ Á‘Ó’e÷dæø£ |üÁ‹ø£.

59
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
l
ìC≤+ sêh e´ekÕj· T
dü e Tdü ´ \T, ñ<√´>∑
ìj· ÷ eTø±\T (e´ekÕj· T
XÊK˝À) n+XÊ\T, düe÷#ês¡+
¬ s ’ ‘ · T \≈£ î dü T \uÛ Ñ + >±
n+~+#˚yês¡T.
l ª>√˝§ÿ+&É μ Áô|dt ˝ ÀH˚
eTTÁ~+#˚yês¡T.
k 67. eT<ä´bÕq ìs√<Ûäø£ ‘Ó\T>∑T ` eT<ä´bÕHêìøÏ 1935`36, ôV’≤<äsêu≤<é
|üÁ‹ø£ ñs¡÷› e´‹πsø£+>± l 1938`40 ÁbÕ+‘· + ˝À
yÓ \ T› ] Ô e÷DÏ ø £ ´ sêe⁄
dü + bÕ<ä ≈ £ î \T>± ñqï≥T¢
düe÷#ês¡+.
l dæ>∑¬s≥T¢, ;&ç, eT‘·TÔ|ü<ësêú\T

M{ÏøÏ ªe´‹πsø£+>±μ yê´kÕ\T,

∫qï
ø£ < ∏ ä \ T, ∫Á‘ê\T yÓ T Tˆˆ
yê&˚yês¡T.
68. ª1936μ ` ` kÕVæ≤‘·´+ 1936`dæøÏ+<äsêu≤<é
69. ùdïVü≤\‘· ‘Ó\T>∑T m+.mdt.sêeT*+>∑+ ` 1937`es¡+>∑˝Ÿ
(dü+) l Ç~ *œ‘· |üÁ‹ø£.

70. Ä+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· ‘Ó\T>∑T m+.mdt.sê»*+>∑+ kÕVæ≤‘·´+ 1937

dü+∫ø£ (dü+) l ìC≤+ ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡Tú\

düVü≤ø±s¡+ \_Û+∫+~.
l eTT~>=+&É ãT#· Ã j· T ´
*+>∑XÊÁdæÔ Á|ü<Ûëq düVü≤ø£s¡Ô.
k 71. ~e´yêDÏ ‘Ó\T>∑T ∫e⁄≈£î\ n|üŒj·T´ düHê‘·#·q <Ûäs¡à 1937`dæøÏ+Á<ëu≤<é
XÊÁdæÔ (dü+) Á|ü#ês¡+ l 30@fi¯ófl q&ç∫+~ ‘Ó\+>±D,

Ä+Á<Ûä ÁbÕ+‘ê˝À¢.
72. Ä+Á<ÛäyêDÏ ‘Ó\T>∑T u§+>∑T\÷] qs¡dæ+Vü≤ sê»ø°j·T 1938`$»j·Tyê&É.
X¯s¡à (dü+) n+XÊ\T l ôV’≤<äsêu≤<é˝À ñqï Ä+ø£å\qT

<äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì ‘Ó\+>±D

ø=s¡ ≈ £ î $»j· T yê&É ˝ À
kÕú|æ+#ês¡T.
l yês¡ Ô \ ˙ï ôV’ ≤ <ä s êu≤<é
sêÁcÕºìøÏ #Ó+~q<˚.
73. øÏHÓïs¡ ‘Ó\T>∑T ` kÕVæ≤‘·´+ 1939`KeTà+ õ˝≤¢ `
ã÷s¡TZ\bÕ&ÉT
l Ä+Á<< ä Û ëvàjT· ùdyêdü $T‹ kÕú|+æ ∫+~.
k 74. ‘Ó\T>∑T‘·*¢ ‘Ó\T>∑T sê#·eTfi¯fl dü‘·´er nuÛÑT´<äj·T uÛ≤yê\T 1939`ôV’≤<äsêu≤<é
<˚$ (dü+) l Ád”Ô dü+bÕ<äø£‘·«+ eVæ≤+∫q

‘=* (e÷dü) |üÁ‹ø£.

60
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
lÁd” Ô \ dü e Tdü ´ \T,
kÕVæ≤‘·´ø±s¡T\≈£î nÁ>∑‘ê+ã÷\+
Ç∫Ã+~.
75. $uÛÑ÷‹ ‘Ó\T>∑T ∫~πseTsƒ¡+` XË’eeT‘· Á|ü#ês¡+ 1939`ôV’≤<äsêu≤<é
Ms¡uÛÑÁ<äX¯s¡à (dü+) l <Ûë]àø£ $wüj·÷\T n~Ûø£+.

l dü T s¡ e s¡ + yê] ªsêe÷j· T D

$X‚cÕ\qTμ <ÛësêyêVæ≤ø£+>±
Á|ü#·T]+∫+~.
76. Ä+Á<Ûäl ‘Ó\T>∑T n&ÉTdüTeT*¢ y˚+ø£≥ kÕVæ≤‘ê´+XÊ\T 1940`ôV’≤<äsêu≤<é
<ä‘êÔÁ‘˚j·TX¯s¡à (dü+) l πøe\+ ˇπø ˇø£ÿ ..... dü+∫ø£

yÓ\Te&çq |üÁ‹ø£.
l Ç~ yê]¸ø£ |üÁ‹ø£.

k 77. ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\T>∑T ` Á|üuÛÑT‘·« düe÷` 1940`41`ôV’≤<äsêu≤<é

düe÷#ês¡+ #ês¡+ Á|ü»\≈£î l ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·« Á|üø£≥q\ XÊK
#˚s¡y˚j·T≥+ ‘·s¡|ü⁄q yÓ\Te&˚~.
l ôV’≤<äsêu≤<é Á|üuÛÑT‘·« ôd+Á≥˝Ÿ

Áô|dt˝À Á|ü#·T]+#˚yês¡T.
l ø£|üŒ>∑+‘·T\ \ø£åD XÊÁdæÔ>±]

dü+bÕ<äø£‘·«+ ø=+‘· ø±\+

q&ç∫+~.
78. ‘·sYÿ`m`eTTkÕ øÏsê‘Y ‘Ó\T>∑T ` ` 1940`41`ôV’≤<äsêu≤<é`
eTTdübÔ Õò ãC≤sY
l ñs¡ ÷ › ˝ À ù|s¡ T qï ‘Ó \ T>∑ T

e÷dü|üÁ‹ø£.
79. $<ë´]ú ‘Ó\T>∑T ` kÕVæ≤r n+XÊ\T 1940`41`ôV’≤<äsêu≤<é
l yê]¸ø£ |üÁ‹ø£.

l ìC≤+ ø£ fi ≤XÊ\ $<ë´]ú

$uÛ≤>∑+ yês¡T ìs¡«Væ≤+#ês¡T.

80. yÓTH=ïHÓ’{Ÿ es¡Ôe÷ì ‘Ó\T>∑T ` Á¬ø’düÔeeT‘· Á|ü#ês¡+ 1940`eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
$TwüHéÁô|dt
81. |üj·÷+ ñs¡÷› U≤JnãT›˝Ÿ >∑bòÕsY C≤rj·TuÛ≤yê\T 1940`ôV’≤<äsêu≤<é
(dü+) l áj·Tq ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡rj·TT&Ó’Hê

Çø£ÿ&ç uÛ≤wü, sê»ø°j·÷\≈£î

eT<䛑·T Ç#˚Ãyê&ÉT.
l ìC≤+ ÄÁ>∑Vü‰ìøÏ >∑T¬s’Hê&ÉT.

82. dü+<˚X¯+ ‘Ó\T>∑T U≤JnãT›˝Ÿ >∑bòÕsY C≤rj·TuÛ≤yê\T 1941`ôV’≤<äsêu≤<é

(dü+) l Ç~ ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq ‘=*~q

|üÁ‹ø£>± ø=+<äs¡T |ü]XÀ<Ûä≈£î\

uÛ≤eq.
61
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
83. s¡j·T´‘Y ñs¡÷› eT+<äeTT\ q]‡+>¥ ìC≤+≈£î e´‹πsø£+>± 1927`ôV’≤<äsêu≤<é
sêe⁄ (dü+) Á|üC≤qT≈£î\+>±
84. πø¢]j·÷Hé Ä+>∑¢+ ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
85. Ç+&çj·THé ùdº{Ÿ‡
n+&é »$T+<ësY‡ Ä+>∑¢+ ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
86. ¬ssTTHé uÀ Ä+>∑¢+ ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
87. q÷´msê Ä+>∑¢+ ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
88. <äø£ÿHé kÕºsY Ä+>∑¢+ ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
89. Äs¡´uÛ≤qT Væ≤+B ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
90. dü«‘·+Á‘· Væ≤+B ` C≤rj·Tyê<ä+ ôV’≤<äsêu≤<é
91. ôV’≤<äsêu≤<é ãT*f…Hé Ä+>∑¢+ ` ` ôV’≤<äsêu≤<é
92. <äø£ÿHé Áø=ìø£˝Ÿ Ä+>∑¢+ ` kÕe÷õø£, sê»ø°j·T
1937`ôV’≤<äsêu≤<é
l Ç~ yês¡ | ü Á ‹ø£ > ± yÓ T T<ä ˝ … ’

ª~q` |üÁ‹ø£μ>± e÷]+~.

l ¬ ø .sê»>√bÕ˝Ÿ , _.ÄsY . #ê],

myé T .mdt . »j· T dü ÷ s¡ ´ \T

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
k 93. ÇÁyÓ÷CŸ ñs¡÷› c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé HÓ’C≤+ e´‹πsø£ ôV’ ≤ <ä s êu≤<é ` 1947 qe+ãsY
15
(dü+) l ôV’≤<äsêu≤<é uÛ≤s¡‘Y˝À $©q+

ø±yê\ì dü ù V≤‘· T ø£ + >±

dü+bÕ<äø°j·÷\T sêdæq |üÁ‹ø£.
l MIM ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝≤qT, <ëì

n~ÛH˚‘· U≤dæ+ s¡J«ì rÁe+>±

<ä÷j·TãfÒº~.
l <ä T +&É > ∑ T \ #˚ ‹ ˝À c˛j· T uŸ

Vü≤‘·eTj·÷´&ÉT.
94. düTuÒ<äø£ÿHé ñs¡÷› ` ìC≤+ nqT≈£L\ 1947`48
n+XÊ\T l ìC≤+ n_Ûe÷q+ #·÷s¡>=qï

|üÁ‹ø£.
95. Ä+Á<Ûäπødü] ‘Ó\T>∑T >∑T+&Ées¡+ Vü≤qà+` ‘Ó\+>±D Á|ü»\ 1941 |òæÁãe]`ôV’≤<äsêu≤<é
`‘·sêe⁄ (dü+) ñ|üjÓ÷>∑+ l ¬ s ’ ‘ · T dü e Tdü ´ \T, $C≤„ q +,

kÕVæ ≤ ‘· ´ +, sê»ø° j · T
n+XÊ\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+.
k 96. Á|üC≤X¯øÏÔ ‘Ó\T>∑T ` yêeT|üø£åuÛ≤eC≤\+ 1941`ôV’≤<äsêu≤<é
l ‘=\Ô Ç~ yês¡|üÁ‹ø£.

l 1945 qT+&ç ~q|ü Á ‹ø£ > ±

e÷]+~.
l 1951˝À |ü ⁄ qs¡ T <ä Δ ] +#· ã &ç

ª$XÊ˝≤+Á<Û ä μ >± eT<ä T › ≈ £ L ]

#· + Á<ä X ‚ K s¡ sêe⁄
dü+bÕ<äø£‘·«+˝À yÓ\Te&ç+~.
$»j·Tyê&É qT+&ç e#êÃsTT.
62
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
k 97. Äj·TTπs«<ä ø£fi¯ ‘Ó\T>∑T y˚<ë\ ‹s¡TeT\ yÓ’<ä´düe÷#ês¡+ 1941`ôV’≤<äsêu≤<é
y˚+ø£≥ sêe÷qT» l $$<Ûä Wwü<Ûë\ >∑÷]Ã,

kÕ«$T (dü+) s¡kÕj·THê\ ‘·j·÷Ø ∫{≤ÿ\T

yÓTTˆˆn+XÊ\T düs¡fi¯ uÛ≤wü˝À¢
Á|üCÀ|üjÓ÷>±s¡ú+, yÓ’<äT´\≈£î
ns¡úeTj˚T´≥T¢ sêùdyês¡T.
98. <ëX¯s¡~∏ ‘Ó\T>∑T <ëX¯s¡~∏ y˚+ø£{≤` yÓ’wüíeeT‘√<äΔs¡D 1941`dæøÏ+<äsêu≤<é
‘·$Tfi¯+ `#ês¡T´\T (dü+) Á|ü<Ûëq+ l Á|”$Tj·TsYÁô|dt˝À

Á|ü#·T]+#˚yês¡T. Ç~ e÷dü
|üÁ‹ø£.
99. ‘·s¡D° ‘Ó\T>∑T ∫˝≤¢ düTu≤“sêeT kÕs¡dü«‘·+, $C≤„q+ 1942`
dæ<ëΔ+‹
k 100. ‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑T sê»>√bÕ˝Ÿ s√EyêØ ø±s¡´Áø£` 1942/45`ôV’≤<äsêu≤<é
yÓTT<ä*j·÷sY e÷\ n+XÊ\T l ‘Ó\+>±D qT+∫ yÓ\Te&ɶ

‘Ó\T>∑T ª‘=* ~q |üÁ‹ø£μ>±

ãTø£ÿ|ü≥ºD+ sêe÷qTC≤#ês¡T´\T
(dü+) uÛ≤eq.
l Á>∑ + <∏ ë \jÓ ÷ <ä ´ eT+,

Ä+Á<ÛäkÕs¡dü«‘· |ü]wü‘Y
ø±s¡´Áø£e÷\T, kÕVæ≤‘ê´+XÊ\
ÁbÕ<Ûëq´+‘√ Á|ü#·T]+#˚~.
l Ç~ eT÷&ÉTqïπsfi‚fl

ø=qkÕ–+~.
101. Á>±eTdüT<ÛësY ‘Ó\T>∑T ìC≤+ Á|üuÛÑT‘·« e´ekÕj·T+, 1943`44 ôV’≤<äsêu≤<é
ñs¡÷› Á>±MTD≤_Ûeè~Δ XÊK düVü≤ø±s¡ ñ<ä´e÷\ l Ç~ e÷dü |üÁ‹ø£.
eTsê]ƒ yês¡Ô\T
ø£qï&É
102. ø±ø£rj·T kÕVæ≤‘·´ ‘Ó\T>∑T bÕeTT\|ü]Ô es¡+>∑˝Ÿ ÁbÕ+‘· 1944`es¡+>∑˝Ÿ
dü+ø£\q+ dü<ë•esêe⁄ (dü+) ø£e⁄\ s¡#·q\T l π ø e\+ Hê\T>∑ T dü + ∫ø£ \ T

e÷Á‘· y ˚ T e#êÃsTT. Ç~
e÷dü|üÁ‹ø£.
l ‘· s ¡ T yê‘· ø±\+˝À Ç~
ªø±ø£ r j· T μ nH˚ sê»ø° j · T
|ü Á ‹¬ ø ’ + ~. 1955
es¡≈£î q&ç∫+~.
k 103. MTC≤Hé ‘Ó\T>∑T >∑T˝≤+ n˝≤¢e⁄B›Hé ìC≤+≈£î nqT` 1944`ôV’≤<äsêu≤<é
ñs¡÷› ≈£L\+`Ä+>∑¢+ l <˚X¯+˝À 3 uÛ≤wü˝À¢ yÓ\Te&çq

MIM ≈£î nqT≈£L\+ @¬ø’ø£ |üÁ‹ø£.

Ä+>∑¢+ `ñs¡÷› l ‘Ó\T>∑T m&çwüHé≈£î n&É$

nuÛÑT´<äj·TuÛ≤yê\T u≤|æsêE dü+bÕ<ä≈£î\T.

` ‘Ó\T>∑T l eT÷&ÉT uÛ≤wü˝À¢ ˇø√ÿ

$<ÛëHêìï ne\+_+#˚~.

63
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
104. bÕ&ç|ü+≥\T ‘Ó\T>∑T ôV’≤<äsêu≤<é sê»´ e´ekÕj·T+, 1944`45`ôV’≤<äsêu≤<é
düe÷#ês¡ XÊK bÕ&ç|ü+≥\T l Ä+Á<Û ä eTVü ‰ dü u Û Ñ ˝ À Bìì

Á|ü<äs¡Ùq≈£î ô|fÒºyês¡T.
105. ôV’≤<äsêu≤<ë+Á<Ûä ‘Ó\T>∑T ôV’≤<äsêu≤<ë+Á<Ûä ìC≤+≈£î 1945`ôV’≤<äsêu≤<é
kÕVæ≤‘·´ |ü]wü‘·ŒÁ‹ø£ kÕVæ≤‘·´ |ü]wü‘·TÔ nqT≈£L\+
k 106. dü+kÕúq $<ë´]ú ‘Ó\T>∑T ;Ûe÷>ö&ÉT (dü+) $<ë´s¡T\ú T n_Ûeè~Δ 1945`ôV’≤<äsêu≤<é
107. |ü<äàXÊ* ‘Ó\T>∑T lsêeTT\T ÁX‚wæ˜ |ü<äàXÊ*≈£î˝≤_Ûeè~Δ 1925`eT+>∑ fi ¯ – ] qT+&ç ,
‘·sê«‘·
eTsê؃ c˛˝≤|üPsY
l á |ü Á ‹ø£ dü + bÕ<ä ≈ £ î \T

ã÷s¡ T Z \ sêeTø£ è wü í j · T ´
c˛˝≤|ü P sY qT+&ç
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î e#êÃs¡T.
108. ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\T>∑T »eT˝≤|ü⁄s¡+` dü+kÕúq sê»ø°j·T 1920e <äX¯ø£+`$»j·Tyê&É
`πøX¯esêe⁄ |ü]dæú‘·T\T l ‘Ó \ +>±D≈£ î #Ó + ~q
Hêj·T≈£î\T Çø£ÿ&ç Çã“+<äT\
<ä è cÕº ´ $»j· T `
yê&É ˝ À |ü Á ‹ø£ q T
ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
l Ç~ C≤rj·T yês¡|üÁ‹ø£.

l Bì˝À dü+kÕúq+˝À Äsê#·ø£

bÕ\q, |ü ] dæ ú ‘ · T \qT
j·÷e<˚›XÊìøÏ #˚s¡y˚ùdyês¡T.
l á |ü Á ‹ø± |ü + |æ D Ï ì Çø£ ÿ &É

s¡Vü≤dü´+>± #˚ùdyês¡T.
k 109. Áø±+‹ ‘Ó\T>∑T ¬ø.dü‘·´Hêsêj·TD ÄHê{Ï C…’fi¯fl 1940e <ä X ¯ ø £ + `ôV’ ≤ <ä s êu≤<é
#·+#·˝Ÿ
(dü+) |ü]dæú‘·T\T >∑÷&É C…’\T qT+&ç
l C…’fi¯fl˝Àì Äsê#·ø£ |ü]dæú‘·T\qT

ø±fiÀõ, <ëX¯s¡~Û ˝≤+{Ï yês¡T

$e]+#˚yês¡T.
l Ç~ s¡ V ü ≤ dü ´ |ü Á ‹ø£ `
U…’B\ø√dü+.
110. y˚T<Ûë$ ‘Ó\T>∑T _s¡T<äT y˚+ø£≥ $<ë´$C≤„q 1946`ôV’≤<äsêu≤<é
X‚wüj·T´ $wüj·÷\T l Ä+Á<Ûä kÕs¡d«ü ‘· |ü]wü‘T· Ô ø±s¡´`

ø£ ˝ ≤bÕ\T ≈£ L &Ü
Á|ü#·T]+#˚yês¡T.
l ¬s+&˚fi¯ófl ø=qkÕ–+~.

111. kÕs¡~Û ‘Ó\T>∑T ‘Ó\+>±D sê»ø°j·T |ü]dæú` 1946`$»j·Tyê&É

ÁbÕ+rj·TT\T ‘·T\T, ø±+Á¬>dt l ìC≤+ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e´‹πsø£+.

‘êfi¯Sfl] sêe÷qTC≤ ø£˝≤bÕ\T l ø±+Á¬>dt bÕغ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\

sêe⁄ (dü+) yês¡Ô\T.

64
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
112. XÀuÛÑ ‘Ó\T>∑T <˚e⁄\|ü*¢ kÕVæ≤‘·´+ 1947 Ä>∑dtº`es¡+>∑˝Ÿ
sêe÷qTC≤sêe⁄ l nqTyê<ë\T, ^‘ê\T ≈£L&Ü

Á|ü#·T]+#˚yês¡T.
113. ùdº{Ÿ ø±+Á¬>dt ‘Ó\T>∑T ` ùdº{Ÿø±+Á¬>dt ø±s¡´` 1947`ø£s¡÷ï\T
yêsêÔ dü+∫ø£ ø£˝≤bÕ\T Á|ü<Ûëq+ l Ç~ s¡Vü≤dü´ yês¡ |üÁ‹ø£.
l ‘Ó \ +>±D ÁbÕ+rj· ÷ \T
ø£ s ¡ ÷ ï\T qT+&ç
ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T.
114. ø±+Á¬>dt düe÷#êsY ‘Ó\T>∑T ` ø±+Á¬>dt 1948`ôV’≤<äsêu≤<é
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T
115. uÛ≤>∑´q>∑sY ‘Ó\T>∑T njÓ÷<Ûä´sêeTø£$ ` 1949`ôV’≤<äsêu≤<é
l Ä+Á<ÛäkÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ ◊<√

yê]¸ø√‘· ‡ e+ dü + <ä s ¡ “ ¤ + >±

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
116. Á|ü>∑‹ ‘Ó\T>∑T ø√<ë{Ï Hêsêj·TDsêe⁄ $XÊ˝≤+Á<Ûä 1949`es¡+>∑˝Ÿ
uÛÑ+&Üs¡T¢ #·+Á<ä kÕú|üq
eTÚ∞X¯«s¡sêe⁄ (dü+)
117. ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ ‘Ó\T>∑T dü÷s¡´<˚es¡ Á|üCÀ|üjÓ÷>∑ 1948`$»j·Tyê&É
sê»´\øÏÎ (dü+) n+XÊ\T l 1949 ôdô|º+ãsY qT+&ç

ôV’≤<äsêu≤<é˝À yÓ\Te&ç+~.
l C≤rj· T , n+‘· s ê® r j· T
yês¡Ô\≈£î ≈£L&Ü ÁbÕ<Ûëq´+
ø£*Œ+#˚~.
118. Ç+<ë«sY ‘Ó\T>∑T
ñs¡÷›
Ä+>∑¢+ ` düeTø±©q yês¡Ô\T 1950`ôV’≤<äsêu≤<é
ns¡_ø˘
119. l≈£îdüTeT Vü≤s¡Hê<∏ä ‘Ó\T>∑T ñ‘·Œ\ y˚+ø£≥sêe⁄ (dü+) Ä<Ûë´‹àø£ n+XÊ\T 1950`ôV’≤<äsêu≤<é
120. e÷qe<Ûäs¡à ‘Ó\T>∑T {Ï.˝Àø±#ês¡´ (dü+) ` 1950`es¡+>∑˝Ÿ
121. dü‘ê´]ú Á|üø±•ø£ ‘Ó\T>∑T eT+Á‹Áô|>∑&É Äs¡´düe÷» 1940`‘=\Ô dü÷sê´ù|≥ ‘·s¡Tyê‘·
y˚+ø£fÒX¯«s¡sêe⁄ uÀ<Ûäq\T ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç
k 122. XÀuÛÑ ‘Ó\T>∑T ñkÕàìj·÷ $X¯« $<ë´s¡Tú\ 1950`ôV’≤<äsêu≤<é
$<ë´\j·T $<ë´s¡Tú\T s¡#·q\T l Ç~ ns¡úyê]¸ø£ dü+∫ø£.

l ‘=\Ô *œ‘· |üÁ‹ø£.

l ‘· s ¡ T yê‘· eTTÁ<ä D ≤ |ü Á ‹ø£ > ±

e÷s¡+~

65
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
123. Á|üC≤j·TT>∑+ ‘Ó\T>∑T |æ.m.#ê] (dü+) sê»ø°j·T+ 1950`ôV’≤<äsêu≤<äT
Á|üCÀ|üjÓ÷>∑+ l Ç~ |üø£å|üÁ‹ø£.
124. <äøÏåD Ç+&çj·÷ |üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T ¬se¬s+&é Ä˝ŸÁô|ò&é Á¬ø’düÔe eT‘√<äΔs¡D 1951`&√s¡ïø£˝Ÿ
ãq‡Hé (dü+) Á|ü#ês¡+
k 125. >∑TeTkÕÔ ‘Ó\T>∑T >∑TeTkÕÔ ñ<√´>∑T\ >∑TeTkÕÔ\ düeTdü´\T 1951`
y˚~ø£ |ü]cÕÿsê\T
126. ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\T>∑T düVü≤ø±s¡ ñ<√´>∑T\T düVü≤ø±s¡ ñ<√´>∑T\T 1951`ôV’≤<äsêu≤<é
düVü≤ø±s¡ |üÁ‹ø£ Ä+>∑¢+ u≤´+≈£î\T, düV≤ü ø±s¡
ø£qï&É+ kıôd{’ \° T, Çq÷‡¬sHé‡
eTsê؃ yÓTT<ä˝…’q$
127. »qX¯øÏÔ ‘Ó\T>∑T Eyê«~ >ö‘·+sêe⁄ k˛wü*düTº uÛ≤e 1950`54
(dü+) Á|ü#ês¡+ eT<Ûä´˝À`ôV’≤<äsêu≤<é
l Ç~ yês¡|üÁ‹ø£.

128. »q‘· ‘Ó\T>∑T ø±≥+ \ø°ÎHêsêj·TD ` 1951

(dü+)
129. Á|üC≤Á|üuÛÑ ‘Ó\T>∑T ` ` 1951`ôV’≤<äsêu≤<é
130. eTqe´ekÕj·T+ ‘Ó\T>∑T ôV’≤<äsêu≤<é sêh e´ekÕj·T yês¡Ô\T 1951`ôV’≤<äsêu≤<é
Á|üuÛÑT‘·«+
k 131. H˚{Ï ôV’≤<äsêu≤<é ‘Ó\T>∑T ôV’≤<äsêu≤<é sêh Á|üuÛÑT‘·« Ä<Ûä«s¡´+˝À 1951 |òæÁãe]`ôV’≤<äsêu≤<é
Á|üuÛÑT‘·«+ »s¡T>∑T‘·Tqï n_Ûeè~Δ l 1956 qT+&ç Ç<˚ |üÁ‹ø£
ø±s¡´Áø£e÷\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ù|s¡T‘√
ø=qkÕ–+~.
l 2014 qT+&ç ª‘Ó\+>±Dμ>±

‘Ó\+>±D˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~.
l á |üÁ‹ø£‘√bÕ≥T ªôV’≤<äsêu≤<é

≥T&˚μ nH˚ Ä+>∑¢ e÷dü |üÁ‹ø£

≈£L&Ü e#˚Ã~.
132. |ü˝…¢≥÷s¡T ‘Ó\T>∑T eT˝≤´\ <˚MÁ|ükÕ<é Á>±MTD, 1956`yÓT<äø˘ õ˝≤¢ dü+>±¬s&ç¶
kÕ+düÿè‹ø£ n+XÊ\T
133. düT<äs¡ÙHé ‘Ó\T>∑T düT<äs¡ÙHê<˚$ (dü+) ` 1956`eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
õ˝≤¢`eq|ü]Ô
Væ≤+B
134. Á|üC≤yêDÏ ‘Ó\T>∑T düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ ` 1951`ôV’≤<äsêu≤<é`yês¡|üÁ‹ø£
l Ä]úø£ Çã“+<äT\ e\¢

‘=+<äs¡>± eT÷‘·|ü&ç+~.
k 135. s¡+»ì ‘Ó\T>∑T _.|æ.sêE dæìe÷ yês¡Ô\T 1952`ôV’≤<äsêu≤<äT`Ç~
yês¡|üÁ‹ø£.
136. Væ≤+B dü+|òüT ` Væ≤+B Á|ü#ês¡ dü+|òüT+ Væ≤+B uÛ≤cÕ 1952`ôV’≤<äsêu≤<äT`Ç~
düe÷#ês¡+ Á|ü#ês¡+ e÷dü|üÁ‹ø£.
66
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
k 137. H˚‘· ‘Ó\T>∑T |æ.$.sêeTqs¡dj
ü T· ´(dü+) #˚H˚‘·s¡+>∑ yês¡Ô\T 1952`|üø£å|üÁ‹ø£
|ü<àä XÊ*≈£L˝≤_Ûeè~Δ l ‘=* e÷dü|üÁ‹ø£
l ‘·s¡Tyê‘· yês¡|üÁ‹ø£

138. |ü<äàÁ|üø±XŸ ‘Ó\T>∑T ã÷s¡TZ\ sêeTø£èwüíj·T´ #˚H˚‘·s¡+>∑ yês¡Ô\T 1952 ÁbÕ+‘·+

|ü<àä XÊ*≈£î˝≤_Ûeè~Δ
139. yÓ\T>∑T ‘Ó\T>∑T #Í&Ées¡+ $X¯«Hê<∏ä+ Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´eT+ 1952`»q>±eT
kÕ«‘·+Á‘√<ä´eT+
k 140. $<ë´CÀ´‹ ‘Ó\T>∑T n\+|üPsY e÷<Ûä´$Tø£ $<ë´s¡Tú\ s¡#·q\T 1952`53 n\+|üPsY
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\T l
>∑&çj·÷s¡+ sêeTø£èwüí X¯s¡à
Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_Û+∫+~.
141. #Ó’‘·q´+ ‘Ó\T>∑T ‘Ósd¡ +ü `ø£Ø+q>∑sY XÊK kÕVæ≤‘·´+ 1952`53 ø£ Ø +q>∑ s Y
e÷dü|üÁ‹ø£.
142. >ö&É|üÁ‹ø£ ‘Ó\T>∑T ø£πøÿs¡¢ ø±oHê<∏ä+ (dü+) >ö&ÉT≈£î˝≤_Ûeè~Δ 1953`es¡+>∑˝Ÿ
143. Hê<ä+ ‘Ó\T>∑T ø£q|ü]Ô \ø°Îqs¡dæ+Vü≤ ` 1953 dæ]dæ\¢
(dü+) l Ç~ Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ dü + ∫ø£ ` dæ ] dæ \ ¢
‘Ós¡dü+ yê]~.
144. ùde ‘Ó\T>∑T mdt.ÄsY.jÓ÷– $$<Ûä $wüj·÷\T 1953`ôV’≤<äsêu≤<é`e÷dü|üÁ‹ø£
k145. ‘Ó\T>∑TMD ‘Ó\T>∑T Ä*j·÷ ø£fi≤XÊ\ $<ë´s¡Tú\ s¡#·q\T 1953`ôV’≤<äsêu≤<é`yê]¸ø£|üÁ‹ø£
$<ë´s¡Tú\T
146. $<√´<äj·T ‘Ó\T>∑T mdt._.ø£¢uŸ nuÛÑT´<äj·T uÛ≤yê\T 1953`y˚eTT\yê&É`e÷dü|üÁ‹ø£
147. $y˚ø±q+<ä ‘Ó\T>∑T ø=eTàdüTu≤“sêe⁄ $y˚ø±q+<äTì 1953`es¡+>∑˝Ÿ
uÀ<Ûäq\T
148. düeT‘· ‘Ó\T>∑T _.mdt.eTVü≤<˚edæ+>¥ k˛wü*düTº uÛ≤yê\T
1953`dæøÏ+<äsêu≤<é`e÷dü|üÁ‹ø£
dü+‘·|⁄ü ] s¡|Tüò TMs¡sêe⁄
(dü+)
149. kÕBÛ ñs¡÷› _.mdt.eTVü≤<˚edæ+>¥ k˛wü*düTº uÛ≤yê\T
1953`dæøÏ+<äsêu≤<é`e÷dü|üÁ‹ø£
dü+‘·|⁄ü ] s¡|Tüò TMs¡sêe⁄
(dü+)
150. eT+Js¡ ‘Ó\T>∑T ‘Ós¡dü+ kÕVæ≤‘·´+ 1954`ôV’≤<äsêu≤<é
l ÇB Á|ü‘˚´ø£ yê]¸ø£ dü+∫ø£

151. øÏkÕHé ‘Ó\T>∑T q÷ø£\ qs√‘·ÔeT e´ekÕj·T 1954 Ä>∑dtº`ôV’≤<äsêu≤<é

¬s&ç¶ (dü+) ÁbÕ<Ûëq´+ l ôV≤’ <äsêu≤<é bòÕs¡àsY‡ j·TTìj·THé
kÕú|qü
152. kÕs¡dü«‘·CÀ´‹ ‘Ó\T>∑T uÀsTTq|ü*¢ kÕVæ≤‘·´+, ø£fi¯\T, 1954`ø£ Ø +q>∑ s Y ` Á‘Ó ’ e ÷dæ ø £
|üÁ‹ø£.
y˚+ø£≥sêe÷sêe⁄ #ê]Á‘·ø£ Á|ü<˚XÊ\T l kÕú ì ø£ #· ] Á‘· \ ≈£ î kÕú q +
ø£\Œ+#ês¡T.
153. düs√õì ‘Ó\T>∑T *+u≤Á~¬s&ç¶ (dü+) e´ekÕj·T, yêDÏ»´, 1954`ø£Ø+q>∑sY`e÷dü|üÁ‹ø£
kÕs¡dü«‘·+ l yÓ ’ < ä ´ n+XÊ\T ≈£ L &Ü
#˚πsÃyês¡T.
154. Ádüe+‹ ‘Ó\T>∑T Væ≤+B uÛ≤cÕ ~«uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘·´+
1954`ôV≤’ <äsêu≤<äT`e÷dü|Áü ‹ø£
Væ≤+B Á|ü#ês¡ø£ dü+|òüT+ l dü«‘·+Á‘· s¡#·q\T, $$<Ûä uÛ≤cÕ
kÕs¡ d ü « ‘· + , $XÊ˝≤+Á<Û ä
eTTK´yês¡ Ô \ T nì eT÷&É T
uÛ≤>±\T>± e#˚Ã~.
67
Áø£eT |üÁ‹ø£ ù|s¡T uÛ≤wü kÕú|æ+∫q/ ÁbÕ<Ûëq´‘· yÓ\Te&çq dü+e‘·‡s¡+/
dü+K´ dü+bÕ<ä≈£î\ ù|s¡T n+XÊ\T düú\+/Ç‘·s¡ $X‚cÕ\T
❋ 155. uÛÑ÷<ëq+ ‘Ó\T>∑T ÄsY.¬ø.sêeT*+>± $H√u≤uÛ≤yÓ 1954`ôV’≤<äsêu≤<é`
¬s&ç¶ (dü+) ÄX¯j·÷\T >±+BÛuÛÑeHé
❋ 156. $»j·T ‘Ó\T>∑T eT+<∏äì ñqï‘· $<ë´s¡Tú\ s¡#·q\T 1954`ø£Ø+q>∑sY, eT+<∏äì
bÕsƒ¡XÊ\ $<ë´s¡Tú\T
157. CÀ‘·‡ï ‘Ó\T>∑T ÄsY.sê<Ûëø£èwüí kÕs¡dü«‘· n+XÊ\T 1955`»–‘ê´\`e÷dü|üÁ‹ø£
kÕúìø£ s¡#·q\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+.
158. eTqã&ç ‘Ó\T>∑T ` kÕVæ≤r, yÓ’C≤„ìø£ 1955`ø£Ø+q>∑sY`VüQkÕïu≤<é.
● Ç~ ôd’ø√¢ôdºÌ˝Ÿ |üÁ‹ø£.

159. dæ+>∑πsDÏ ø£ãTs¡T¢ ‘Ó\T>∑T ôV’≤<äsêu≤<é sêh dæ+>∑πsDÏ ø±]à≈£î\T 1955`ø=‘·Ô>∑÷&Ó+

Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó’‘·q´+
mdt.k˛eTsêE (dü+)
160. yÓX’ ´¯ yêDÏ ‘Ó\T>∑T n˝≤¢&Mç s¡jT· ´>∑T|üÔ (dü+) yÓ’X¯´≈£î˝≤_Ûeè~Δ 1956`
161. nqTuÛÑe yÓ’<ä´+ ‘Ó\T>∑T $sƒ¡˝Ÿ Á|ükÕ<é (dü+) Äj·TTπs«<ä yÓ’<ä´ 1956`ôV’≤<äsêu≤<é` e÷dü|üÁ‹ø£
Á|ü#ês¡+ ● $.dü < ëq+<ä +

ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.
162. Äsê<Ûäq ‘Ó\T>∑T ` Ä<Ûë´‹àø£, 1956`ôV’≤<äsêu≤<é` e÷dü|üÁ‹ø£
Ç+^¢wüß ‘·‘·Ô«XÊg+ ● Á|üuÛÑT‘·« <˚e<ëj·TXÊK

dü+düÿ è‘·+ Ä<Ûä«´+˝À yÓ\Te&É&É+.

163. >∑T|üÔ ‘Ó\T>∑T ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<ä yÓ’X¯ó´\ n_Ûeè~Δ 1956`ôV’≤<äsêu≤<é e÷dü|üÁ‹ø£
ùdHé >∑T|üÔ (dü+)
164. ©&ÉsY ‘Ó\T>∑T ` ` 1956`ìC≤e÷u≤<é
ñs¡÷›
Ä+>∑¢+
165. qeX¯øÏÔ ‘Ó\T>∑T ` ø£eT÷´ìdüTº 1956`ôV’≤<äsêu≤<é
ñ<ä´e÷\≈£î }‘·+
166. {°#·sY‡ ãT*f…Hé ‘Ó\T>∑T $.|æ.sê|òüTyê#ê] ñbÕ<Ûë´j·T 1956`57`ôV’≤<äsêu≤<é`
(dü+) n+XÊ\T e÷dü|üÁ‹ø£

167. eì‘· ‘Ó\T>∑T nã÷“]#Ûêj·÷<˚$(dü+) Ád”Ô\ Á|ü‘˚´ø£+ 1950 <äX¯ø£+`ôV’≤<äsêu≤<é`

e÷dü|üÁ‹ø£
168. |ü+#êj·T‘Y ‘Ó\T>∑T C….s¡|òüTÀ‘·ÔeT¬s&ç¶ |ü+#êj·Tr\ 1956`ôV’≤<äsêu≤<é` e÷dü|üÁ‹ø£
(dü+) yês¡Ô\T
169. >∑+>∑|ü⁄Á‘· ‘Ó\T>∑T õ.mdt.\ø£åàDY eT‘·‡´ø±s¡T\ 1956`ôV’≤<äsêu≤<é` e÷dü|üÁ‹ø£
(dü+) n_Ûeè~Δ yê]
#Ó’‘·q´+
170. C≤„q‘·s¡+–DÏ ‘Ó\T>∑T dæ.$.sêe÷sêe⁄ (dü+) $C≤„qyês¡Ô\T 1956`ôV’≤<äsêu≤<é` e÷dü|üÁ‹ø£
171. Væ≤+<ä÷$»jYT eTsê؃ yÓ’.&ç.CÀwæ (dü+) Á|üC≤qT≈£L\ ôV’≤<äsêu≤<é
yês¡Ô\T ● yÓ’.&ç.CÀwæ Væ≤+<ä÷ eTVü‰düuÛÑ

e´ekÕú|ü≈£î\T.
68
 1956˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ @s¡Œ&Éø£ eTT+<äT ‘Ó\+>±D
>∑&ɶ≈£î $düÔè‘· ÁbÕ‹|ü~ø£q $_Ûqï ø√D≤˝À¢ Ç˝≤ nH˚ø£
|üÁ‹ø£\T ‘·eT ‘·eT ùde\q+~+∫ Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]∫
q&ç|+æ #êsTT. ‘Ó\+>±D˝À yÓ\dæq, ‘Ó\+>±D ø√dü+ yÓ\dæq
Á|ü‹ |üÁ‹ø£ Á|üC≤uÛTÑ ´<äj÷· ìï, ‘Ó\+>±D |ü⁄s√_Ûeè~Δì Á|ü<ëÛ q
ñ<˚›X¯+>± ô|≥Tºø=ì eTT+<äT≈£î q&ç∫qy˚. ÄHê{Ï qT+&ç
yÓ\TyÓ‹qÔ Ä #Ó‘’ q· ´ Ádüe+‹j˚T H˚{Ï ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûqä ≈£î
Áù|s¡D. ‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑T≈£î nuÛÑT´qï‹.
Çø£ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T, Ä+Á<ÛCä À´‹, áHê&ÉT,
dæ‘ês¡, nqï<ë‘·, $|ü⁄\, #·‘·Ts¡, ñ<äj·T+, yês¡Ô, kÕøÏå,
•es¡+»ì Ç˝≤ nH˚ø£ |üÁ‹ø£\T ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<ä+>±
❁❁❁❁❁
69
yÓ\Te&ܶsTT. ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûäq Á|ü<Ûëq \ø£å´+>± qeTùdÔ
‘Ó\+>±D |üÁ‹ø£ Ä$s¡“¤$+∫+~. dü÷s¡´, qe ‘Ó\+>±D,
eTq ‘Ó\+>±D ˝≤+{Ï nH˚ø£ ~q, yês¡, e÷dü |üÁ‹ø£\T
yÓ\Te&ÉT‘·THêïsTT. qeTùdÔ ‘Ó\+>±D‘√ #·]Á‘·˝À ‘Ó\+>±D
|üÁ‹ø±j·TT>∑+ |ü⁄q'ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
<Ûäq´yê<ë\T: ª‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑T nø±&ÉMTμ yê]
k»q´+‘√ yÓ\Te]+∫q n+XÊ\THêïsTT.
Äø£s¡ Á>∑+<∏ë\T: ‘Ó\+>±D #·]Á‘·`dü+düÿè‹ eT]j·TT
$ø°|”&çj·÷ düe÷#ês¡+.
 11. <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\T
‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘·Hê\ MD. |òüTqyÓTÆq ÁbÕNq yês¡dü‘·« dü+|ü<äqT ø£*–e⁄qï~. ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑyêìï Ä yês¡dü‘·«
#·]Á‘·qT #ê{Ï#Óù|Œ ì<äs¡ÙHê˝…H√ï Çø£ÿ&É ø=\Te⁄B] ñHêïsTT. XÊ‘·yêVü≤qT\T, sêh≈£L≥T\T, ø±ø£rj·TT\T, ≈£î‘·TuŸcÕVæ≤\T
yÓTT<ä\T>±>∑\ nH˚ø£ sê»e+XÊ\yês¡T |ü]bÕ*+#ês¡T. Çø£ÿ&ç #ê]Á‘·ø£ ø£≥&º Ü\T, ø√≥\T, <˚yê\j·÷\T, •\Œø£fi≤ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ,
ìsêàD≤‘·àø£ øöX¯\‘·≈£î Á|ürø£\T. ‘Ó\+>±D |òüTq #·]Á‘·qT #ê{Ï#Óù|Œ #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\T, |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T, |üsê´≥ø£ Á|ü<˚XÊ\
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
|ü⁄D´πøÁå ‘ê\T
Áø£.dü+. õ˝≤¢ πøåÁ‘·+ ù|s¡T / $X‚cÕ\T
<˚$, <˚e‘·\ ù|s¡T
1. j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] j·÷<ëÁ~ (j·÷<ä–] ‘Ó\+>±D sêh+˝À Á|üd~æ Δ bı+~q |ü⁄D´πøÁå ‘·+ ªªj·÷<ëÁ~μμ. Bìï
õ˝≤¢ (ôV≤’ <äsêu≤<é >∑T≥º) j·÷<ä–] >∑T≥º nì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔsT¡ . á øπ Áå ‘·+˝À qs¡d+æ Vü≤ kÕ«$T
nsTT<äT s¡÷bÕ\˝À ø=\TyÓ’ ñHêï&ÉT. |üPs¡«+ j·÷<ä eTVü≤]¸ á >∑T≥ºô|’
q>∑s¡+ qT+&ç \ø°Îqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T ‘·|dü Tü ‡ #˚jT· &É+ e\¢ qs¡d+æ Vü≤kÕ«$T Çø£ÿ&É yÓ*XÊ&ÉT nì |ü⁄sêD
<ë<ë|ü⁄ 60 øÏ.MT.) ø£<\ä∏ T #Ó|⁄ü HÔ êïsTT. Ä eTVü≤]¸ ù|s¡T MT<äH˚ á >∑T≥º≈î£ j·÷<ëÁ~ nì
j·÷<ä–]>∑T≥º nì ù|s=∫Ã+~. j·÷<ëÁ~ Ä<Ûë´‹àø£ ÁbÕ<Ûëq´‘· ñqï
|ü⁄D´πøÁå ‘·+. qeHês¡dæ+Vü≤ πøåÁ‘ê˝À¢ ˇø£{Ï.
2. uÛÑÁ<ë~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ uÛÑÁ<ë#·\+ 17e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q Á|üeTTK yêπ>j Z T· ø±s¡T&ÉT, lsêeT uÛ≈Ñ î£ &Ô TÉ
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç l d”‘êsêe÷\j·T+ nsTTq ø£+#Ós¡¢ >√|üqï#˚ ì]à+#·ã&çq~ uÛÑÁ<ë#·\ lsêe÷\j·T+.
<ë<ë|ü⁄ 310 øÏ.MT. uÛÑÁ<ë#·\+˝À ‘·Vü≤dæ˝≤›s¡T>± |üì#˚düTÔqï >√|üqï Á|ü»\ e<ä› qT+&ç
edü÷\T #˚dæq •düTÔ\‘√ sêeTeT+~sêìï ì]à+#ê&ÉT. #Ós¡kÕ\˝Àì
<ä÷s¡+˝À ñ+~) >√|üqï uÛÑøÏÔøÏ |üs¡eX¯ó&Ó’q lsêeTT&ÉT ‘êHêcÕ≈£î s¡TdüTeTTqT #Ó*¢+∫
>√|üqïqT ã+<Ûä $eTT≈£îÔ&çì ø±$+#ê&ÉT. n|üŒ{ÏqT+&ç >√|üqï ªuÛÑø£Ô
sêeT<ëdüT>±μ, ªuÛÑÁ<ë#·\ sêeT<ëdüT>±μ ù|s¡Tbı+<ë&ÉT. Á|ü‹j˚T&Ü~
lsêeTqe$T dü+<äs¡“¤+>± Çø£ÿ&É d”‘êsêeTT\ ø£fi≤´D+ n+>∑s¡+>∑
yÓu’ eÑÛ +>± »s¡T>∑T‘·T+~. HÓC’ ≤+ ø±\+ qT+&ç ‘Ó\+>±D sêh Á|üuTÑÛ ‘·«+
kÕ«$T yê]øÏ |ü≥Tº eÁkÕÔ\T, eTT‘ê´\ ‘·\+Áu≤\T düeT]Œ+#·&É+
ÄqyêsTTr>± edüTÔqï~.
3. ìs¡à˝Ÿ õ˝≤¢ u≤düs¡ C≤„q düs¡dü«‹ á Ä\j·T+ >√<ëe] qBrs¡+˝À u≤düs˝¡ À yÓ\dæq C≤„q düsd¡ «ü r
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç <˚yê\j·T+ eT+~s¡+. yê´düeTVü≤]¸ ‘·|üdüT‡ #˚dæq ÁbÕ+‘·+ ø±e⁄q á Á|ü<˚XÊìï
yê´dü|ü⁄] nì |æ*#˚yês¡T. ‘·s¡Tyê‘· n~ yêdüs¡>± Á|üdüTÔ‘·+ u≤düs¡>±
<ë<ë|ü⁄ 200 øÏ.MT. |æ\Teã&ÉT‘·T+~. Çø£ÿ&ç düsd¡ «ü r <˚e‘êeT÷]Ôì yê´düeTVü≤]¸ ÇdüTø£‘√
<ä÷s¡+ ñ+~) Á|ü‹wæ˜+#ê&Éì düú\|ü⁄sêD+ ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. C≤„Hêìï Á|ükÕ~+#˚
düsd¡ «ü r<˚$ düìï~Û˝À ∫Hêïs¡T\≈£î nø£så êuÛ≤´dü+ #˚sTTùdÔ yê]øÏ #·<Tä e⁄
u≤>± nãT“‘·T+<ä˙ uÛÑ≈£îÔ\ $XÊ«dü+. ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\ yêπs ø±≈£î+&Ü
Ç‘·s¡ sêÁcÕº\ yês¡T ≈£L&Ü Çø£ÿ&É ‘·eT |æ\¢\≈£î nø£åsêuÛ≤´dü+
#˚sTT+#·Tø=+{≤s¡T.
70
Áø£.dü+. õ˝≤¢ πøåÁ‘·+ ù|s¡T / $X‚cÕ\T
<˚$, <˚e‘·\ ù|s¡T
e÷|òüT X¯ó<äΔ |ü+#·$T ˝Òø£ edü+‘· |ü+#·$T s√E l düs¡dü«r
<˚$ »qà~H√‘·‡yêìï Çø£ÿ&É eTVü‰|òüTq+>± »s¡T|ü⁄‘ês¡T. <˚$
qesêÁ‘·T\T, nH˚ø£ ñ‘·‡yê\T eTVü‰yÓ’uÛÑy√ù|‘·+>± »s¡T|ü⁄‘ês¡T.

4. sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢, y˚eTT\yê&É uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ñqï |ü⁄sê‘·q •yê\j·÷\˝À Ç~ ˇø£{Ï. á

(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç sê»sêCÒX«¯ s¡ kÕ«$T <˚yê\j·T ìsêàD øöX¯˝≤ìøÏ ù|s¡T>±+∫q~. Çø£ÿ&ç •e⁄&ÉT ªª˙\
<ë<ë|ü⁄ 150 øÏ.MT. <˚yê\j·T+ ˝ÀVæ≤‘· •e*+>∑+μμ s¡÷|ü+˝À uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£î <äsÙ¡ q$TkÕÔ&TÉ . Çø£ÿ&É ø=\TyÓ’
<ä÷s¡+˝À ñ+~) ñqï kÕ«$Tì l sê» sêCÒX¯«s¡ kÕ«$T nì, sê»qï nì n+{≤s¡T.
<˚yê\j·÷ìøÏ ñ‘·Ôsêq <Ûäs¡à>∑T+&É+ nH˚ ø√H˚s¡T ñ+~. Çø£ÿ&É
uÛÑ≈£îÔ\T #˚ùd s¡ø£s¡ø±\ |üP»˝À¢ eTTK´yÓTÆq~ ø√&ÓyÓTT≈£îÿ. uÛÑ≈£îÔ\T
ø√&Ó\qT rdüTø=∫à >∑T&ç #·T≥÷º Á|ü<äøÏåD #˚sTT+∫ ÁbÕ+>∑D+˝À
ø£ f Ò º d æ Ä\j· ÷ ìøÏ <ä ø Ï å D >± ÇkÕÔ s ¡ T . Bìe\¢ bÕbÕ\T
‘=*–b˛‘êj·Tì qeTàø£+. BìøÏ <ä>∑Zs¡˝À ª;Ûy˚TX¯«sê\j·T+μ
#·÷&É<ä–q eTs=ø£ ô|<ä› Ä\j·T+ ñqï~.
<Ûsä à¡ |ü⁄] øπ Áå ‘·+˝À lqs¡d+æ Vü≤kÕ«$T \ø°Î düyT˚ ‘·T&Ó’ dü«j·T+uÛ÷Ñ
5. »–‘ê´\ õ˝≤¢, <Ûäs¡à|ü⁄]
$Á>∑V≤ü +˝À jÓ÷>±d”qT&Ó’ ø√s¡MTkÕ\‘√ <äsÙ¡ q$TkÕÔ&TÉ . Ç~ >√<ëe]
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç jÓ÷>∑, ñÁ>∑
qB rs¡+˝À ñqï ÁbÕNq Á|üdæ<äΔ qs¡dæ+Vü≤ |ü⁄D´πøåÁ‘·+. ÁbÕø±s¡+
<ë<ë|ü⁄ 220 øÏ.MT. \ø°Îqs¡dæ+Vü≤ πøåÁ‘·+
˝À|ü\ ñÁ>∑ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Ä\j·T+, jÓ÷>∑ qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T
<ä÷s¡+ ñ+~)
Ä\j·T+, y˚+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T Ä\j·T+, j·TeT<Ûäs¡àsêE Ä\j·T+,
ÁãVü≤à<˚e⁄ì $Á>∑Vü≤+ ñ+&É&É+ á Ä\j·T+˝Àì Á|ü‘˚´ø£‘·.
qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Ä\j·T+‘√ bÕ≥T <ä‘êÔÁ‘˚j·T, dü+‘√wæe÷‘·
eT+~sê\≈£î ≈£L&Ü Á|üdæ~Δ #Ó+~q~.
6. »j·TX¯+ø£s¡ ø±fi‚X¯«s¡+ ˇπø bÕqe≥º+ô|’ ¬s+&ÉT *+>±\T yÓ\dæq •yê\j·T+. Á‹*+>∑
uÛ÷Ñ bÕ\|ü*¢ ø±fi‚X¯«s¡ eTTπøÔX¯«s¡ <˚X¯+˝À ù|s=ÿqï eT÷&ÉT •e*+>±\˝À ˇø£{Ï á ø±fi‚X¯«s¡+.
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç Ä\j·T+ ‘Ó\+>±D eTVü‰sêh dü]Vü≤<äT˝› À, >√<ëe], ÁbÕDVæ≤‘· q<äT\ dü+>∑eT
260 øÏ.MT. Á|ü<˚X¯+˝À ñqï~. ˇπø bÕqe≥º+ô|’ ñqï ¬s+&ÉT *+>±\˝À ˇø£{Ï
<ä÷s¡+˝À ñ+~) ø±fi‚X¯«s¡T&ÉT>± (•e⁄&ÉT), eTs=ø£{Ï eTTπøÔX¯«s¡T&ÉT>± (j·TeTT&ÉT)
ø=\Teã&ÉT‘·Tqï$.
7. CÀ>∑Tfi≤+ã >∑<ë«\ n\+|ü⁄s¡+ ncÕº<äX¯ X¯øÏÔ|”sƒê\˝À ◊<äe X¯øÏÔ |”sƒ¡+. Ç~ lXË’˝≤ìøÏ |ü•ÃeT
õ˝≤¢ (ôV’≤<äsêu≤<é CÀ>∑T˝≤+ã <ë«s¡+. Çø£ÿ&É qe ÁãVü‰à\j·÷\THêïsTT. Çe˙ï s¡düyê<ëìøÏ
qT+&ç 215 øÏ.MT. <˚yê\j·T+ #Ó+~q$. CÀ>∑T˝≤+ã, u≤\ ÁãùV≤àX¯«s¡ kÕ«$T Á|ü<Ûëq <Ó’yê\T.
<ä÷s¡+˝À ñ+~) Ç~ ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä q~ rsêq ñqï~. Ç~ >∑<ë«\ CÀ>∑T˝≤+ã õ˝≤¢˝À
ñqï~.

71
Áø£.dü+. õ˝≤¢ πøåÁ‘·+ ù|s¡T / $X‚cÕ\T
<˚$, <˚e‘·\ ù|s¡T
8. s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ ∫\T≈£Ls¡T á >∑T&ç #ê˝≤ |ü⁄sê‘·qyÓTqÆ ~. 10, 12 X¯‘êu≤›˝À¢ sêh≈£L≥,
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç (yÓTTsTTHêu≤<é ø£fi≤´DÏ, |ü•ÃeT #êfi¯ó≈£î´\T bÕ\q˝À ñ+&˚<ìä #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T
28 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À eT+&É\+)
ñHêïsTT.
ñ+~) u≤˝≤J <˚yê\j·T+

9. ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ ø=+&É>∑≥Tº Ä+»H˚j·TkÕ«$T dü«j·T+uÛÑTe⁄>± yÓ*dæq πøåÁ‘·+ Ç~. Ç~

qT+&ç 35 øÏ.MT. Ä+»H˚j·T kÕ«$T m‘ÓqÌÔ ø=+&ÉMT<ä ñqï~. Çø£ÿ&ç kÕ«$Tyês¡T dü>+∑ Ä+»H˚jT· kÕ«$T
<ä÷s¡+˝À »–‘ê´\≈£î >∑T&ç eTTK+, dü>∑+ qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T eTTK+‘√ ñ‘·Ôsê_ÛeTTKT&Ó’
15øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À
ñHêï&ÉT. uÛÑ≈£îÔ\T Vü≤qTe÷Hé Bø£å d”«ø£]+∫ 41 s√E\ bÕ≥T
ñ+~.
ìwü˜˝À ñ+{≤s¡T. BìøÏ <ä>∑Zs¡˝À JNTU Ç+»˙]+>¥ ø£fi≤XÊ\
ñqï~. ø=+&É>∑≥Tº n+»qïô|’ uÛÑøÏÔ‘√ ø£e⁄\T X¯‘·ø±\T ≈£L&Ü
s¡∫+#ês¡T.
10. eT+∫sê´\ õ˝≤¢ >∑÷&Ó+ >√<ëe] qB rs¡+˝À ˇø£ ø=+&ÉMT<ä ñqï |ü⁄D´πøåÁ‘·+.
(eT+∫sê´\ qT+&ç dü‘·´Hêsêj·TD kÕ«$T ‘Ó\+>±D˝Àì @¬ø’ø£ ÁbÕNq dü‘·´Hêsêj·TDkÕ«$T Ä\j·T+ ñqï
düTe÷s¡T 50 øÏ.MT. eT+~s¡+ øπ Áå ‘·+ >∑÷&Ó+ dü‘´· Hêsêj·TDkÕ«$T eT+~s¡+ #·T≥÷º |ü#÷ ì Á|üøè£ ‹
<ä÷s¡+˝À ñ+~.)
Á|üXÊ+‘·yÓTÆq yê‘êes¡D+˝À á Ä\j·T+ XÀ_Û\T¢‘·Tqï~. Çø£ÿ&É
Á|ü‹s√E dü‘·´Hêsêj·TD kÕ«$T Áe‘ê\T »]|ækÕÔs¡T.

dæ~Δù|≥ õ˝≤¢ es¡˝Z Ÿ ‘Ó\+>±D˝Àì ìs¡à˝Ÿ õ˝≤¢˝À ñqï u≤düs¡ C≤„q düs¡dü«r
11.
(ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î $<ë´<Û]ä <˚yê\j·T+ ‘·s¡Tyê‘· n+‘·{Ï ÁbÕX¯düÔ´yÓTÆq~ á es¡Z˝Ÿ $<ë´<Ûä]
45 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À düs¡dü«r <˚$ düs¡dü«r <˚yê\j·T+. Çø£ÿ&É ‘·eT |æ\¢\ nø£åsêuÛ≤´kÕìøÏ
ñ+~.) <˚yê\j·T+ nH˚ø£eT+~ uÛÑ≈£îÔ\T ekÕÔs¡T. Ç~ ø£+∫ ø±eTø√]ƒ X¯+ø£s¡eTsƒ¡+
yê]#˚ ìs¡ « Væ ≤ +|ü ã &É T ‘· T qï~. á Ä\j· T ÁbÕ+>∑ D +˝À
$Hêj·T≈£îì >∑T&ç, •e⁄ì>∑T&ç, X¯HÓ’X¯Ãsê\j·÷\T ≈£L&Ü ñHêïsTT.

yÓT<äø˘ õ˝≤¢ Hê#·–] >∑T≥º yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À Vü≤]Á<ëq~øÏ düMT|ü+˝À Hê#·–] >∑T≥ºô|’q
12.
(ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç (Hê#ês¡+, Hê#·es¡+) ø=+&É\ eT<Ûä´ >∑TVü≤˝À ã+&Éô|’q dü«j·T+uÛÑTe⁄>± yÓ\dæq
40 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À \ø°Î qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T qs¡d+æ Vü≤kÕ«$T <˚yê\j·T+. á Hê#·–] >∑T≥ºqT |üPs¡«+ X‚«‘·–]
ñ+~.) <˚yê\j·T+ eT]j·TT >±πsZj·T ‘·b˛eq+ nì |æ*#˚yês¡T. nH˚ø£ X¯‘êu≤›\
#·]Á‘· ñqï |ü⁄sê‘·q <˚yê\j·T+ Ç~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ñ>±~øÏ
Çø£ÿ&É ÁãVü≤√‘·‡yê\T »s¡T>∑T‘êsTT.

72
 πøåÁ‘·+ ù|s¡T /
Áø£.dü+. õ˝≤¢ <˚$, <˚e‘·\ ù|s¡T $X‚cÕ\T

13. ø±e÷¬s&ç¶ õ˝≤¢ &ç#Y|ü*¢ &ç#Y|ü*¢ <˚yê\j·÷ìï ªª<äøÏåD uÛ≤s¡‘· KEs¡Vü≤√μμ, ªªÇ+<ä÷sY
(ìC≤e÷u≤<é qT+&ç sêe÷\j·T+ KEs¡Vü≤√μμ nì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔs¡T. á <˚yê\j·T •\Œdü+|ü<ä
17 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À, n#·Ã+ KEs¡Vü≤√qT b˛* ñ+≥T+~. Áø°.X¯.14e X¯‘êã›+˝À
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) ø±ø£rj·TT\T ì]à+∫q sêe÷\j·T+ Ç~. &ç#Y|ü*¢ sêe÷\j·T+
∫qï<˚, nsTTHê ≈£L&Ü n~ n<äT“¤‘·yÓTÆq~. •\Œ, yêdüTÔø£fi¯\
kÂ+<äsê´ìøÏ Á|üdæ~Δ #Ó+~q~.
14. q˝§Z+&É õ˝≤¢ yê&É|ü*¢ |ü$Á‘· ø£ècÕí, eT÷d” q<äT\ dü+>∑eT πøåÁ‘·+˝À yê&É|ü*¢˝À
($Tsê´\>∑÷&É qT+&ç \ø°Î qs¡dæ+Vü≤ ñqï~ l \ø°Î qs¡d+æ Vü≤kÕ«$T <˚yê\j·T+. Ç~ |ü+#·Hês¡d+æ Vü≤
26 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À kÕ«$T (ø£ècÕírs¡) øπ Áå ‘ê\˝À ˇø£{.Ï Çø£ÿ&É ñqï eTs=ø£ |ü⁄sê‘·q Ä\j·T+
ñ+~.) l MTHêøÏå n>∑ùdÔ´X¯«s¡ Ä\j·T+.
Çø£ÿ&É ø=+&Éô|’ uÛ≤>±q ã+&É\eT<Ûä´˝À #Ós¡Te⁄ ñ+≥T+~.
15. q˝§Z+&É õ˝≤¢ e*>=+&É
Ä #Ó s ¡ T e⁄˝À Hêe÷\T, MTkÕ\T ø£ * –q #˚ | ü \ T ˇπ ø
(e*>=+&É qT+&ç 13 eT‘·‡´–] \ø°Î
|ü]e÷D+˝À ñ+{≤sTT. n~ Çø£ÿ&ç Á|ü‘˚´ø£‘·. Ä #˚|ü˝À¢H˚
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À qs¡dæ+Vü≤ kÕ«$T
<˚yê\j·T+ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T yÓ*XÊ&Éì, ø±e⁄q Çø£ÿ&ç kÕ«$TøÏ eT‘·‡´–]
ñ+~.) qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T nì ù|s¡T e∫Ã+<äì. á ø=+&É≈£î eT‘·‡´–]
nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì kÕúìø£ ø£<∏äq+. |ü⁄sêD ø£<∏äq+ ≈£L&Ü.
13e X¯‘êã›+˝À ø±ø£rj·TT\ ø±\eTTq ì]à+#·ã&çq~.
ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ ªVæ≤s¡D´ø£X¯´|ü⁄ìμ e~Û+∫ ñ‘·Ôsê_ÛeTTK+>± yÓ&ÉT‘·Tqï kÕ«$T
16. düT+~fi¯fl
(>√<ëe]Kì yê]ì Á|üVü‰¢<äT&ÉT |æ\Te>±H˚ ‹]– u≤\Tì #·÷∫ n˝≤π> kÕ«$T
jÓ÷>∑qèdæ+Vü≤ kÕ«$T
|ü≥ºDeTTq≈£î yês¡T jÓ÷>±düq+˝À <äøDåÏ ≤_ÛeTTKT&Ó’ yÓ*XÊ&ÉT. 28 dü+e‘·‡sê\
πøåÁ‘·+
5 øÏ.MT.) øÏ+<ä≥ \ø°Î neTàyê]ì Á|ü‹wæ˜+#ês¡T. 1 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À
ø√H˚s¡T ñ+~. nø£ÿ&˚ ø±ø£rj·TT\ •˝≤XÊdüq+ ñ+~.

17. ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ eT+<∏äì >√<ëe] rs¡eTT. >ö‘·eT eTVü‰eTTì kÕú|æ+∫q >ö‘·y˚TX¯«s¡
(ô|<ä›|ü*¢ qT+&ç (eT+Á‘·≈£L≥+) Ä\j·T+‘√ bÕ≥T düs¡dü«r >∑T&ç ñ+~. eTVü‰\øÏåà >∑T&ç,
30 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À >ö‘·y˚TX¯«s¡ πøåÁ‘·+ _Ûøπ Xå «¯ s¡T&ÉT, z+ø±πsX¯«s¡ Ä\j·T+, <ä‘êÔÁ‘˚jT· eT+~sê\‘√ bÕ≥T
ñ+~.) nH˚ø£ <˚yê\j·÷\T ñHêïsTT.

73
Áø£.dü+. õ˝≤¢ πøåÁ‘·+ ù|s¡T / $X‚cÕ\T
<˚$, <˚e‘·\ ù|s¡T
18. eT+∫sê´\ õ˝≤¢ #Óq÷ïs¡T |ü+#·Áø√X¯ ñ‘·Ôs¡yêVæ≤˙ >√<ëe] rs¡+. n>∑düÔ´ eTVü≤]¸
(eT+∫sê´\ qT+&ç n+u≤ n>∑ùdÔ´X¯«s¡ kÕú|æ+∫ n+u≤ n>∑ùdÔ´X¯«sê\j·T+, »>∑Hêï<∏äkÕ«$T Ä\j·÷\T
39 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À πøåÁ‘·+ Á|üdæ<äΔyÓTÆq$. n>∑düÔ´≈£î+&É+ ñ+~.
ñ+~.)
19. es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ l ùV≤e÷#·\+ Çø£ÿ&ç kÕ«$Tyês¡T \ø°Îqèdæ+Vü≤kÕ«$T. n‹ ÁbÕNq πøåÁ‘·+.
eT+>∑ù|≥ eT+&É\+, \ø°Î qèdæ+Vü≤ kÕ«$T
kÕ«$T yê] Hê_Û yÓT‘·Ô>± ñ+≥T+~. X¯Øs¡+ ì+&Ü s√e÷\T
eT\÷¢s¡T≈£î 4 øÏ.MT. <˚ekÕúq+
ñ+{≤sTT. Çø£ÿ&ç ≈£î+≥\T, #Ós¡Te⁄\T, n>∑&ÉÔ\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï˝À
<ä÷s¡+. (135 øÏ.MT.
<ä÷s¡+ es¡+>∑˝Ÿ≈£î) ˙s¡T |ü⁄wüÿ\+>± ñ+{≤sTT. Çø£ÿ&ç ∫+‘êeTDÏ <Ûës¡˝Àì ˙s¡T
@≥÷s¡T Hê>±s¡+ Wwü<Ûä >∑TD≤\T ø£*– ñ+~. yÓ’XÊK e÷dü+˝À Áã¨à‘·‡yê\T
qT+&ç uÛÑÁ<ë#·\+ »s¡T>∑T‘êsTT.
yÓfi‚fl <ë]˝À
ñ+≥T+~.

20. dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ s¡asêdü+|òüT+ Çø£ÿ&É dü+>∑yT˚ X¯«s¡ kÕ«$T Á|ü<ëÛ q <Óe’ +. u≤D *+>±ø±s¡+˝À,
»V”≤sêu≤<é eT+&É\+ πø‘·ø° dü+>∑y˚TX¯«s¡ »\+ eT<Ûä´˝À bÕs¡«‹ neTàyê]‘√ ≈£L&ÉTø=ì *+>∑+ ñqï~.
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç kÕ«$T eT+~s¡eTT Çø£ÿ&É ø√H˚s¡T˝À |ü$Á‘· kÕïHê\T #˚kÕÔs¡T. ø±o˝Àì s¡as¡ (bÕj·T)
160 øÏ.MT.)
ˇø£{Ï á ø√H˚s¡T˝À ø£\TdüTÔ+<äì M] qeTàø£+.
21. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ñe÷eTùV≤X¯«s¡ πøåÁ‘·+ Ç~ lXË ’ ˝ ≤ìøÏ ñ‘· Ô s ¡ <ë«s¡ π ø å Á ‘· e Tì Á|ü d æ ~ Δ . ñe÷
(n#·Ã+ù|≥ eTùV≤X¯«s¡T&ÉT, ñe÷<˚$ Á|ü<Ûëq <Ó’yê\T. bÕ|üHê•ì˝À kÕïq+
eT+&É\+) #˚dæ uÛÑ≈£îÔ\T <Ó’yêìï <äs¡Ùq+ #˚düT≈£î+{≤s¡T. Ä\j·T •\Œø£fi¯
ñ{Ϻ|ü&˚$<Ûä+>± ñ+≥T+~.

j·÷<ëÁ~

74
|üsê´≥ø£ πø+Á<ë\T/ $Vü‰s¡ j·÷Á‘· düú˝≤\T
Áø£.dü+. õ˝≤¢ |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
1. es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç Ç~ ø±ø£rj·TT\ ø±\+Hê{Ï Á|üdæ<äΔ #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&É+. n|üŒ{Ï
(ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç ø£fi≤ø±s¡T\ •\Œ ø£fi≤HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ ì<äs¡Ùq+. Áø°.X¯.1175`1324
140 øÏ.MT. eT<Û ä ´ ø±\+˝À zs¡ T >∑ \ T¢ q T |ü ] bÕ*+∫q >∑ D |ü ‹ <˚ e ⁄&É T ,
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) s¡TÁ<äeT<˚$, Á|ü‘ê|üsT¡ Á<äT\ Ä<Û«ä s¡´+˝À ì]à+|üã&ç+~. Ç~ nH˚ø£
*+>±\‘√ n\+ø£ ] +|ü ã &ç q qø£ å Á ‘· Äø±s¡ | ü ⁄ y˚ ~ ø£ ô |’
ì]à+|üã&ç+~. Ç+<äT˝À •e⁄&çø,Ï $wüßeí ⁄≈£î, dü÷s¡T´&çøÏ n+øÏ‘+·
#˚dæq Á‹≈£L{≤\j·T+ ñqï~. uÛ≤s¡‘· |ü⁄sêedüTÔ |ü]XÀ<ÛäqXÊK
Bì |ü⁄qs¡T<äΔs¡D |üqT\T #˚|ü{Ϻ+~.
2. »j·TX¯+ø£s¡ bÕ\+ù|≥ Áø°.X¯.1213 dü+ˆˆ˝Àì XÊdüHê\ Ä<Ûës¡+>± á Ä\j·T+
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢. sêeT|üŒ >∑T&ç ø±ø£ r j· T sêE >∑ D |ü ‹ <˚ e ⁄&ç bÕ\q˝À π s #· s ¡ ¢ s¡ T Á<ä T &É T
(ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç ì]à+∫q≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. Çø£ÿ&ç Á|ü<Ûëq<Ó’e+ sêeT*+π>X¯«s¡
142 øÏ.MT. kÕ«$T. sêeT|üŒ nH˚ •*Œ á >∑T&ç n+<ä+>± #Óø£ÿ&É+ e\¢ Bìì
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) áj·Tq ù|s¡T‘√ ªsêeT|üŒ>∑T&çμ nì |æ\TkÕÔsT¡ . á n<äT“¤‘· ø£≥&º +É
ì]à+#·&ÜìøÏ 40 dü+ˆˆ\ düTBs¡øÈ ±\+ |ü{+ºÏ <äì #·]Á‘· #ÓãT‘√+~.
Çø£ÿ&ç eTs√ n<äT“¤‘·+ @$T≥+fÒ BìøÏ ñ|üjÓ÷–+∫q Ç≥T≈£\T
n‹ ‘˚*¬ø’ ˙{Ï˝À ‘˚*j·÷&ÉT‘êsTT. Ç~ eT¬sø£ÿ&Ü ø±qsê<äT.
3. j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] ø=\qTbÕø£ Áø°.|üP.4e X¯‘êã›ø±\+˝À ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\˝À C…’qeT‘·+
õ˝≤¢ C…’q eT+~s¡+ $düÔ è‘·+>± yê´|æ+∫ ñ+&˚~. sêh≈£L≥T\ bÕ\q ø±\+˝À
(ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î 65 C…’qeT‘·+ u≤>± n_Ûeè~Δ #Ó+~q~. C…’qT\≈£î #Ó+~q XÊdüHê\T
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À <ë<ë|ü⁄ 20 es¡≈£î Çø£ÿ&É ø£qT>=Hêïs¡T. eTVü‰MsY C…’qT&ç 140
ñqï~.) ôd+.MT. m‘·T>Ô \∑ @ø£•˝≤ $Á>∑V≤ü + á eT+~s¡+˝À Á|ü‹wæ+º #ês¡T.
ªªeTVü‰MsY C…H’ μé μ »j·T+‘·T´‘·‡yê\T Çø£ÿ&É |òTü q+>± »s¡T>∑T‘êsTT.
á eT+~s¡+ ìsêàD øöX¯\‘ê«ìøÏ Á|üdæ~Δ #Ó+~q~.
4. j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] ø=\qTbÕø£ ø=\qTbÕø£ Á>±eT+˝À #Ûêj·÷k˛y˚TX¯«s¡Tì ù|s¡T‘√ n‹
õ˝≤¢ #Ûêj·÷k˛y˚TX¯«s¡ |ü⁄sê‘·q •yê\j·T+ ñqï~. Çø£ÿ&É •e⁄&ÉT Ç‘·s¡ •yê\j·÷\˝À
(ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î 65 Ä\j·T+ ñ+&˚ $<Ûä+>± *+>±ø±s¡+˝À ø±≈£î+&Ü e÷qe s¡÷|ü+˝À
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À |üP»\+` <äT≈£î+{≤&ÉT. Ç<˚ á Ä\j·T+ Á|ü‘˚´ø£‘·.
ñqï~.)
Ädæj·÷ K+&É+˝À¬ø˝≤¢ n‹ô|<ä› #·]Ã. Á|ü|ü+#·+˝Àì n‹ô|<ä›
5. yÓT<äø˘ õ˝≤¢ yÓT<äø˘
#·]Ã˝À¢ Ç~ s¬ +&Ée~. á #·]à #ê¬sd¢ t yêø£sY b˛ùdï{Ÿ Ä<Û«ä s¡´+˝À
(ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î 80 ø±<ÛäÁ&É˝Ÿ #·]à ì]à+|üã&ç+~. #·]à ìsêàDeT+‘ê ≈£L&Ü >√‹ø˘ |ü⁄qs¡T<äΔs¡D
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À XË’*˝À »]–+~. Ç~ 200 n&ÉT>∑T\ bı&Ée⁄, 100 n&ÉT>∑T\
ñqï~.) yÓ&É\TŒ‘√ ñqï~. Bì ìsêàD≤ìøÏ ñ|üjÓ÷–+∫q yÓTTC≤sTTø˘
f…Æ˝Ÿ‡ Á_≥Hé qT+&ç ~>∑TeT‹ #˚düTø=Hêïs¡T. Çø£ÿ&ç >∑+≥ düÔ+uÛÑ+
(Bell-tower) 175 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ˝À ñqï~.
75
Áø£.dü+. õ˝≤¢ |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
6. KeTà+ õ˝≤¢ H˚\ø=+&É|ü*¢ ªªH˚\ø=+&É|ü*¢μμ nH˚ #ê]Á‘·ø£ ø£≥º&É+ <ë<ë|ü⁄ e+<ä mø£sê\
$d”Ôs¡í+˝À eT{Ϻø√≥ >√&É‘√ #·T≥ºã&ç ñqï Á|ü<˚X¯+. #ê]Á‘·ø£
eT]j·TT kÕ+düÿ è‹ø£ ÁbÕeTTK´‘· ø£*–q |ü⁄sêedüTÔ Á|ü<˚XÊ\T
Çø£ÿ&É ñHêïsTT. kÕúìø£ Væ≤+<ä÷ C≤q|ü<ä dü+Á|ü<ëj·T+ Á|üø±s¡+,
eTVü‰uÛ≤s¡‘·+˝Àì ø=ìï dü+|òüT≥q\≈£î dü+ã+~Û+∫q $sê≥sêE
~ã“ eT]j·TT ø°#ø· £ >∑T+&É+>± ≈£L&Ü á Á|ü<X˚ Êìï e´eVü≤]kÕÔsT¡ .
n+‘˚ø±ø£ á Á|ü<X˚ +¯ (uÛøÑ Ô£ sêeT<ëdüT) ø£+#·s¢¡ >√|üqï »qàdü\ú +
1955e dü+e‘·‡s¡+˝À Çø£ÿ&É uÛÑø£Ô sêeT<ëdüTkÕàs¡ø£ uÛÑeq+
ì]à+#ês¡T.
7. ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ <Ûä÷[ø£≥º ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝À ñqï eTs=ø£ |ü⁄sê‘·q uÖ<äΔ πøåÁ‘·+ <Ûä÷[ø£≥º.
(ô|<ä›|ü*¢ qT+&ç 20 Çø£ÿ&ç eTTK´yÓTÆq neX‚cÕ\T, ø£fi≤K+&Ü\T XÊ‘·yêVü≤q ø±\+
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À Hê{Ï eT÷˝≤\qT >∑Ts¡T≈Ô î£ ‘ÓkÕÔsTT. yÓT>∑d˙Ôü dt |ü⁄sê‘·q eè‘êÔ+‘·+˝À
ñqï~.) Á|ükÕÔ$+∫q 30 yÓTÁ{ÀbÕ*≥Hé ÁbÕ+‘ê\˝À <Ûä÷[ø£≥º ˇø£{Ï>±
>∑T]Ô+|üã&ç+~. ‘·e«ø±\˝À yÓ\T>∑T #·÷dæq yê{Ï˝À #ê˝≤
eTTK´yÓTÆq$ eT{Ϻ~ã“ô|’ ñqï ãT<äΔ dü÷ú|ü+ eT]j·TT ˇø£ $Vü‰s¡+.
Ç$ ¬s+&ÉT Áø°.|üP. 2e, 3e X¯‘êu≤›\≈£î #Ó+~q$>± >∑T]Ô+#ês¡T.
n+<äs¡÷ #·÷&É<ä–q n+<äyÓTÆq á uÖ<äΔ πøåÁ‘·+ ôV’≤<äsêu≤<é≈£î
197 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï~.
8. q˝§Z+&É õ˝≤¢ Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY ‘Ó\+>±D˝À Á|ü‹ ˇø£ÿs¡T #·÷&É<ä–q ÁbÕC…≈£îº Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY
(q˝§Z+&É qT+&ç 56 Äqø£≥º ÁbÕC…≈£îº. q\¢>=+&É õ˝≤¢˝À ø£ècÕíq~ MT<ä ì]à+∫q á Äqø£≥º
øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚ n‹ m‘ÓqÌÔ sê‹ ø£≥&º +É . BìøÏ düMT|ü+˝Àì Hê>±s¡Tq®
ñqï~.) ø=+&É˝À |ü⁄sêedüTÔ XÊK »]|æq ‘·e«ø±\˝À Áø°.X¯.1`3 X¯‘êã›
ø±\+Hê{Ï nH˚ø£ uÖ<ä› •˝≤Œ\T <=]øÏq$. M{Ï˝À nø£ÿ&É ˇø£
eT÷´õj·T+ @sêŒ≥T #˚XÊs¡T.
Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À s¬ +&Ée n‹ô|<ä› ãVüQfi≤s¡Δ kÕ<Ûøä £
ÁbÕC…≈£îº. kÕ>∑T˙{Ï‘√ bÕ≥T $<äT´<äT‘·Œ‹ÔøÏ ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ ÁbÕC…≈£îº
Ç~. Çø£ÿ&É s√E 810 yÓT>±yê≥¢ $<äT´<äT‘·Œ‹Ô ne⁄‘·T+~.
$Vü‰s¡j·÷Á‘·≈£î nqTyÓ’q #·ø£ÿ{Ï Á|ü<˚X¯+ Ç~.
9. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ |æ\¢\eTÁ] #Ó≥Tº eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY õ˝≤¢ ∫Vü≤ïyÓTqÆ |æ\\¢ eTÁ] ˇø£ ô|<ä› eTÁ]#Ó≥Tº.
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY düTe÷s¡T 800 dü+e‘·‡sê\ ø±\+Hê{Ï á eTÁ] eèø£+å |ü]e÷D+˝À
qT+&ç 4 øÏ.MT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À eT÷&Ée~. á #Ó≥Tº 3 mø£sê\ düú\+˝À $düÔ]+∫
<ä÷s¡+˝À ñ+~. e+<ä\ dü+ˆˆ\ qT+∫ Á|üøè£ ‹ yÓ|’ Øü ‘ê´\qT ‘·≥Tºø=ì ì\ã&ç
ñqï~.) Ç~ eTVü‰eèø£åyÓTÆ+~. á #Ó≥Tº Á|ü<Ûëqø±+&É+ mø£ÿ&ÉT+<√ #Ó|üŒ&É+
ø£w+ºü . Çø£ÿ&=ø£ »+‘·TÁ|ü<sä Ù¡ q XÊ\, |ü⁄sêedüTÔ eT÷´õj·T+, õ+ø£\
bÕs¡Tÿ, nπø«]j·T+ yÓTT<ä\>∑Tq$ #·÷|üsT¡ \qT Äø£≥Tºø=+≥THêïsTT.
76
Áø£.dü+. õ˝≤¢ |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
10. $ø±sêu≤<é õ˝≤¢ $ø±sêu≤<é nq+‘·–] ø=+&É\T ‘Ó\+>±D }{°>± ù|s¡T bı+~q$.
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç nq+‘·–] ø=+&É\T $ø±sêu≤<é qT+∫ πøe\+ 6 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï á nq+‘·–]
90 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À |ü⁄D´πøåÁ‘·+>±, |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+>± $\dæ\T¢‘√+~. Á|üø£è‹
ñqï~.) s¡eTD°j·T‘· ñ{Ϻ|ü&˚˝≤ ñqï á ÁbÕ+‘·+˝Àì ø=+&É\T, n&É$
n+<ë\ eT<Ûä´ nq+‘· |ü<äàHêuÛÑkÕ«$T Ä\j·T+ n+<ä]˙
Äø£≥Tºø=+≥T+~. á Ä\j·÷ìøÏ øÏ˝ÀMT≥s¡Tqïs¡ <ä÷s¡+˝À ãT>∑Z
sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+ ñ+~. nø£ÿ&É n+<äyÓTÆq »\bÕ‘·+
esê¸ø±\+˝À dü+<äsÙ¡ ≈£î\qT n\]düT+Ô ~. ø=+&É\ô|ø’ Ï mπøÿ Áf…øÿÏ +>¥
yÓTT<ä˝…’q kÕVü≤dü ø£è‘ê´\T #˚ùd yê]øÏ Ç~ #·ø£ÿ{Ï Á|ü<˚X¯+.

11. dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢ |òDü –Ï ] uÖ<äΔ øπ Áå ‘·+ 2000 dü + e‘· ‡ sê\ #· ] Á‘· ø£ * – ñqï~. Çøå ± «≈£ î \T,
‹s¡TeT\–] XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+˝À yÓ\T>=+~+~. 1944˝À ìC≤+ Á|üuTÑÛ ‘·«+
eT+&É\+ n‹ ô|<ä› uÖ<äΔ πøåÁ‘·eTì Á|üø£{Ï+∫+~. Çø£ÿ&É uÖ<äΔ j·T÷ìe]‡{°
ñ+&˚<äì #ÓãT‘ês¡T. dü÷úbÕ\T, #Ó’‘·´ >∑èVü‰\T, HêDÒ\T, $Vü‰s¡
(dü÷sê´ù|≥ qT+&ç >∑<äT\T, eT+&ÉbÕ\T ‘·e«ø±˝À¢ ãj·T≥|ü&ܶsTT. ãT<äTΔì bÕ<ë\T,
26 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À C≤‘·ø£ ø£<∏ä\T •\\ô|’, düú+uÛ≤\ô|’ #Óø£ÿã&ç ñHêïsTT. ÁbÕNq uÖ<äΔ
ñqï~.) πøåÁ‘·+>± e]Δ*¢q |òüDÏ–] #·÷&É<ä>∑Z |üsê´≥ø£ πø+Á<ä+.

|òüDÏ–]

77
‘Ó\+>±D˝Àì düT+<äs¡ »\ <äèXÊ´\T
Áø£.dü+. õ˝≤¢ »\<äèX¯´+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
1. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ ªª≈£î+{≤\μμ eTq sêh+˝Àì n‹ m‘·ÔsTTq »\bÕ‘·+ ª≈£î+{≤\μ ñ‘·Ôs¡
»\bÕ‘·+ düVü‰´Á~ |üs¡«‘·ÁX‚DT˝À¢ m‘·ÔsTTq ø=+&É\ q&ÉTeT ø£&Ó+ q~ô|’
ñqï~. |üPs¡«+ X¯≈£î+‘·˝≤, <äTwü´+‘·T\ ø£<∏ä˝Àì X¯≈£î+‘·\ Çø£ÿ&É
ìyêdüeTT+&ÉT≥#˚ Bìì ª≈£î+‘·\μ nì |æ*#˚yês¡T. sêqTsêqT
Ç~ ª≈£î+{≤\μ>± e÷]+~. á »\bÕ‘·+ ìs¡à˝Ÿ qT+&ç Ä~˝≤u≤<é
yÓfi‚fl 44e C≤rj·T s¡Vü≤<ë] MT<ä ñqï H˚¬s&ç>=+&É eT+&É\
πø+Á<ëìøÏ 12 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï~. Çø£ÿ&É >∑TVü≤˝À ñqï
•e*+>±ìøÏ –]»q Á|ü»\T Á|ü‹ •esêÁ‹ s√E |üP»\T
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. <˚X¯$<˚XÊ\ qT+&ç |üsê´≥≈£î\T ekÕÔs¡T.
2. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ bı#ÓÃs¡ »\bÕ‘·+ eTVü‰sêh˝À Ä$s¡“$¤ +∫q >√<ëe] q~ düV‰ü ´Á~ |üs«¡ ‘· ÁX‚DT\
(ìs¡à˝Ÿ qT+&ç eT<Ûä´ qT+&ç <ä≥ºyÓTÆq n&Ée⁄\>∑T+&Ü Á|üj·÷DÏdü÷Ô ‘Ó\+>±D
37 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À sêh+˝À bı#ÓÃs¡ »\bÕ‘·+>± e÷s¡T‘·T+~. 20 n&ÉT‘·T\ m‘·TMÔ T~
ñqï~.) qT+&ç bÕπs á »\bÕ‘·+ #˚ùd ˙{Ï düe«&ÉT\T n&É$ n+‘ê
Á|ü‹<Û«ä ìkÕÔsTT. Çø£ÿ&ç ˙s¡T düŒ{¤ øÏ e£ T+‘· dü«#·Ã+¤ >±, bÕs¡<sä Ù¡ ø£+>±
ñ+≥T+~. <ä≥ºyÓTÆq n&Ée⁄\ eT<Ûä´˝À ñ+&É≥+#˚‘· #ê˝≤
Ä\dü´+>± yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e∫Ã+~.
3. KeTà+ õ˝≤¢ uÀ>∑‘· »\bÕ‘·+ á »\bÕ‘·+ yêCÒ&ÉT eT+&É\+˝ÀøÏ uÀ>∑‘· Á>±eT+˝À
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç ñqï~. E˝…’ qT+&ç qe+ãsY es¡≈£î Çø£ÿ&É uÛ≤Ø>± ˙{Ï <ä÷≈£î&ÉT
329 øÏ.MT. ø£ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\+>±D sêh+˝À Ç~ ¬s+&Ée m‘ÓÔÌq »\bÕ‘·+.
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) #·T≥÷º ø£‹Ô]+∫q≥T¢>± ñqï •\\ MT~ qT+∫ bÕs¡T‘·Tqï á
»\bÕ‘·+ ‘Ó\+>±D ªqj·÷>∑sêμ ˝≤>∑ ø£ì|ædTü +Ô ~. kÕVü≤dü ø£è‘ê´\T
#˚j·÷\H˚ n_Û˝≤wü ñqïyê]øÏ Ç~ ˇø£ n<äT“¤‘·yÓTÆq Á|ü<˚X¯+.
4. eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY eT˝…¢\ rs¡ú+ Ç~ q\¢eT\ n&Ée⁄˝À¢ì ø=+&É\ eT<Ûä´˝À 50 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ
õ˝≤¢ »\bÕ‘·+ qT+&ç C≤\Tyêπs »\bÕ‘·+. Bìì #˚s¡Tø√e&ÜìøÏ ø=+&É\ eT<Ûä´
ñqï ˝Àj·T ˝À|ü*øÏ <ë<ë|ü⁄ 300 ô|’>± yÓT≥T¢~– yÓfi≤¢*. á
(ôV’≤<äsêã<é qT+&ç
»\bÕ‘·+ ô|’q (uÛÑ÷$Tô|’q), #·T≥Tº|üø£ÿ\ »q+ ˙s¡T ˝Òø£
185 øÏ.MT. n˝≤¢&çb˛‘·T+{≤s¡T. ˝À|ü\ e÷Á‘·+ »\}≥ eTVü‰<äT“¤‘·+>±
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) ñ+≥T+~. Ç~ Á|üø£è‹©\≈£î Á|ü‹_+ã+>± ø£ì|ædüTÔ+~. |ü⁄sêD
>±<∏ä\ Á|üø±s¡+ ns¡T®qT&ÉT eT˝…¢|üP\‘√ Çø£ÿ&É |üs¡y˚TX¯«s¡T&çì
|üPõ+∫q+<äT≈£î BìøÏ eT˝…¢\ rs¡ú+ nH˚ ù|s¡T e∫Ã+<äì #ÓbÕÔs¡T.
5. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ >±j·TÁ‹ »\bÕ‘·+ H˚ ¬ s &ç > ∑ T +&É ˝ Àì <ä ≥ º y Ó T Æ q n&É e ⁄\ eT<Û ä ´ ˝À ñqï á
(ôV’≤<äsêu≤<é qT+&ç (˝Ò<ë) »\bÕ‘êìï #˚s¡Tø√e&ÜìøÏ n&Ée⁄\T, >∑T≥º\T, ˝Àj·T˝À¢ 3 øÏ.MT.
250 øÏ.MT. ª>±&ç<ä>∑T+&É+μ q&Éyê*‡ ñ+≥T+~. BìøÏ ªyÓT≈£îÿ&ÉT >∑T+&É+μ ªeTTø£ÿ&ç >∑T+&É+μ
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) »\bÕ‘·+ nH˚ ù|s¡T¢ ≈£L&Ü ñHêïsTT. >±&ç˝À qT+∫ <äT+≈£î‘·T+~ ø±ã{Ϻ
>±&ç<ä>∑T+&É+ nì n+{≤s¡T.
78
Áø£.dü+. õ˝≤¢, Á>±eT+ πøåÁ‘·+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
6. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ ø£qø±sTT, >=\T>∑T\, ≈£î+{≤\ »\bÕ‘·+ qT+&ç 35 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À Ç$ ≈£L&É
(Ä~˝≤u≤<é qT+&ç Nø£{Ï>∑T+&É+ »\bÕ‘· ø£ & Ó + q~ MT~ »\bÕ‘ê˝Ò . ø£ & Ó + q~ #· T ≥÷º #ê˝≤
51 øÏ.MT. ìs¡à˝Ÿ düeT÷Vü≤+ »\bÕ‘ê\THêïsTT. yê{Ï˝À eTTK´+>± eT÷&ÉT »\bÕ‘ê\
qT+&ç 54 øÏ.MT. düeT÷Vü≤+ Ç~.
<ä÷s¡+˝À ñqï~.)

7. yÓT<äø˘ õ˝≤¢ m‹Ôb˛‘·\ »\bÕ‘·+ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À ñqï »V”≤sêu≤<é <ä>∑Zs¡ ≈£L&Ü m‹Ôb˛‘·\
»V”≤sêu≤<é »V”≤sêu≤<é »\bÕ‘·+ ñqï~. Ç~ sê‹ eT{Ϻ >∑T≥º\ MT~ qT+∫ <ä÷≈£î‘·T+~.
(ôV≤’ <äsêu≤<é≈î£ »V”≤sêu≤<é ¬s’˝Ò«Á{≤ø˘ <ë{Ïq yÓ+≥H˚ m&ÉeT yÓ’|ü⁄øÏ ‹]–
<ë<ë|ü⁄ 110 øÏ.MT. |üs¡«‘ê|üPsY, ñ|ü‘·+&Ü\T <ë{Ï m‹Ôb˛‘·\qT #˚s¡Tø√e#·TÃ.
<ä÷s¡+˝À ñqï~.)
8. »j·TX¯+ø£sY \ø£ïes¡+ #Ós¡Te⁄ á #Ós¡Te⁄qT ø±ø£rj·T sêE\T ‘·$«+#ês¡T. á #Ós¡Te⁄˝À
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ 13 B«bÕ\T ñHêïsTT. sêh|üsê´≥ø£ dü+düú eT÷&ÉT B«bÕ\qT
(ôV≤’ <äsêu≤<é≈î£ ø£\T|ü⁄‘·÷ s√|ty˚ @sêŒ≥T #˚d+æ ~. #ÓsT¡ e⁄˝À Á|üj÷· D+ #˚jT· &ÜìøÏ
212 øÏ.MT. uÀ{Ï+>¥ kÂø£s¡´+ ≈£L&Ü ø£*Œ+∫+~.
<ä÷s¡+˝À ñqï~.)
9. es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ bÕø±\ #Ós¡Te⁄ Áø°.X¯.1213˝À ø±ø£rj·T sêE\T ‘·$«+∫q #ÓsT¡ e⁄. Ç~ <ä≥yº TÓ Æ
(es¡+>∑˝Ÿ qT+&ç ns¡D´+ eT<Ûä´˝À á #Ós¡Te⁄qT ‘·$«+#ês¡T. ø±ø£rj·T ìsêàD
80 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À øöX¯\‘ê«ìøÏ Á|ü»\ |ü≥¢ yês¡T #·÷ù| Ä<äsê_Ûe÷Hê\øÏ á
ñqï~.) #Ós¡Te⁄\T kÕø£å´+.

10. ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ ìC≤+kÕ>∑sY &Ü´+ b˛#ês¡+ qT+∫ >√bÕ˝Ÿù|≥ MT<äT>± düTe÷s¡T 20 øÏ.MT.
(ìC≤e÷u≤<é qT+&ç Á|üj·÷DÏ+∫ ìC≤+kÕ>∑sY n+#·Tq ñqï Á‹*+>∑ sêy˚TX¯«sê\j·T+
<ë<ë|ü⁄ 100 øÏ.MT. #·÷kÕÔs¡T. nø£ÿ&ç qT+∫ 22 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ìC≤+ kÕ>∑sY &Ü´+
<ä÷s¡+˝À ñqï~.) ñqï~. &Ü´+ ø£≥ºMT<ä q&ÉTdü÷Ô ì+&ÉT>± ñqï ˙{Ï kÂ+<äsê´ìï
#·÷&Ée#·TÃ. ˙{Ï˝À uÀ≥T wæø±s¡T #˚dæ $<äT´‘Y bÕ¢+{ŸqT, qBB«|ü+
(]esY ◊˝≤+&é)qT #·÷&Ée#·TÃ.

u§>∑‘· »\bÕ‘·+
79
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\T
Áø£.dü+. <äs¡Ù˙j·T düú\+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
1. #ê]àHêsY ôV’≤<äsêu≤<é nq>±H˚ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± >∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó∫Ãq ∫Vü≤ï+ ªª#ê]àHêsYμμ.
1591e dü+ˆˆ˝À ôV’≤<äsêu≤<äT˝À ù|¢>∑T yê´~Û ìs¡÷à\q≈£î >∑Ts¡TÔ>± ˇø£ kÕàs¡ø£
ø£≥º&É+>± Bìì ì]à+#ês¡T. ñs¡÷›˝À ª#êsYμ n+fÒ Hê\T>∑T, $THêsY n+fÒ
ªªdü÷úbÕ\Tμμ nì ns¡ú+. Hê\T>∑T dü÷úbÕ\qT ø£*– ñ+~ ø±e⁄q Bìì ªª#ê]àHêsYμμ
n+{≤s¡T. Ç~ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì Á|üeTTK yê´bÕs¡ düeTT<ëj·T+ (cÕ|æ+>¥
ôd+≥sY) >± ≈£L&Ü ù|s¡T¬øøÏÿ+~.
2. kÕ˝≤sY»+>¥ eT÷´õj·T+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì 3 n‹ ô|<ä› C≤rj·T dü+Á>∑Vü‰\j·÷\˝À ªªkÕ˝≤sY »+>¥
eT÷´õj·T+μμ ˇø£{.Ï Ç+<äT˝Àì edüTÔ düeTT<ëj·÷ìï ìC≤+ qyêãT ªªMTsY j·T÷düT|òt
n© U≤Hé kÕ˝≤sY»+>¥ IIIμμ Á|ü|ü+#· q\TeT÷\\ qT+&ç ùdø£]+#ê&ÉT. M{Ï˝À
n‘·´+‘· ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îqï~ ª¬su…ø±ÿμ bÕ\sê‹ •\Œ+. >∑+≥\T
ø=fÒº >∑&çj·÷s¡+, ªyÓT|òæk˛º|òæ*|t‡μ nH˚ ¬s+&ÉT s¡÷bÕ\ #Óø£ÿ •\Œ+.
3. _sê¢ eT+~sY ôV≤’ <äsêu≤<é˝Àì s¡M+Á<ä uÛ≤s¡‹øÏ <ä>sZ∑ ˝¡ À ∫qï ø=+&Éô|’ ì]à+∫q l yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡
_sê¢ôd’Hé eT÷´õj·T+ kÕ«$T Ä\j·T+ ªª_sê¢eT+~sYμμ. á eT+~s¡+ |üP]Ô>± n+fÒ, øÏ+<ä yÓT≥T¢ <ä>∑Zs¡
_sê¢ bÕ¢ìfÒ]j·T+ qT+&ç yÓTT<ä\Tø=ì Ä\j·T >√|ü⁄s¡ •Ks¡+ <ëø± ‘Ó\¢{Ï bÕ\sê‹ sêfi¯fl‘√
ì]à+#ês¡T. Bì |üø£ÿH˚ _sê¢ ôd’Hé‡ eT÷´õj·T+, _sê¢ bÕ¢ìfÒ]j·T+\T ≈£L&Ü
ñHêïsTT. eT+~s¡+ ô|’qT+&ç #·÷ùdÔ VüQùd‡Hé kÕ>∑sY, ãT<äΔ $Á>∑Vü≤+, nôd+;¢,
s¡M+Á<ä uÛ≤s¡‹ e+{Ï$ n˙ï m+‘√ n+<ä+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
4. HÓÁVüAE˝≤õø£˝Ÿ bÕsYÿ MTsY Ä\+ {≤+ø˘ düMT|ü+˝À 380 mø£sê\ düú\+˝À ‘Ó\+>±D˝Àì ô|<ä›
»+‘·TÁ|ü<äs¡Ùq XÊ\ ñqï~. nH˚ø£ s¡ø±˝…’q »+‘·Te⁄\qT, ns¡T<Ó’q JeC≤‘·T˝…H√ï
Çø£ÿ&É eTq+ #·÷&Ée#·TÃ. n&É$ »+‘·Te⁄\ eT<Ûä´ ‹s¡>∑{≤ìøÏ ªªdübòÕØs¡Hé Á{Ï|tμμ,
bÕsYÿ #·T≥÷º ‹]π> ¬s’\T, d”‘êø√ø£ ∫\Tø£\ bÕsYÿ, Bì #·]Á‘·≈£î dü+ã+~Û+∫q
eT÷´õj·T+ á »+‘·T Á|ü<äs¡Ùq XÊ\≈£î n<äq|ü⁄ Äø£s¡¸D\T.
5. eTø±ÿeTd”<äT Ç~ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À #ê]àHêsY düMT|ü+˝À ñqï~. Bì˝À ˇπøkÕ] 10,000
eT+~ ÁbÕs¡úq #˚ùd M\T+~. á eTd”<äT ìsêàD+˝À ÇkÕ¢eTT\ |ü⁄D´πøåÁ‘·yÓTÆq
ªeTø±ÿμ qT+&ç ‘Ó|æŒ+∫q Ç≥Tø£qT ñ+#·&É+e\¢ BìøÏ ªªeTø±ÿeTd”<äTμμ nì
ù|s¡T e∫Ã+~.
6. #ÍeTVü≤˝≤¢ bÕ´˝…dt ìC≤+ sêE\T ôV’≤<äsêu≤<éqT |ü]bÕ*+#˚ ø±\+˝À yê] n~Ûø±]ø£ ìyêdü+ á
#ÍeTVü≤˝≤¢ bÕ´˝…dt. ìjÓ÷ XÊÁd”Ôj·T XË’*˝À ø£≥ºã&çq á sê»uÛÑeq+ <ëì
dü T +<ä s ¡ y Ó T Æ q ìsêàD≤‘· à ø£ XË ’ * øÏ , n+<ä y Ó T Æ q #Ó ø £ ÿ &Ü\≈£ î ÁbÕeTTK´‘·
dü+‘·]+#·ã&ç+~.

80
Áø£.dü+. <äs¡Ù˙j·T düú\+ ù|s¡T $X‚cÕ\T
7. |òü\ø˘qTe÷ bÕ´˝…dt |òü\ø˘qTe÷ bÕ´˝…dt 32 mø£sê\ düú\+˝À ì]à+∫q n+<äyÓTÆq sê»uÛÑeq+.
ª|ò\ü ø˘qTe÷μ n+fÒ ªªÄø±XÊìøÏ n<ä+› μμ nì ns¡+ú . á n+<äyTÓ qÆ ø£≥&º +É Á|üdTü ‘Ô +·
Vü≤√≥˝Ÿ>± e÷s¡+~.
8. ø°düs¡>∑T≥º ôV’≤<äsêu≤<äT •yês¡T˝À 30 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï sêeT*+π>X¯«s¡ Ä\j·T+ á
ø°düs¡>∑T≥º. á Ä\j·÷ìï 17e X¯‘êã›+˝À >√˝§ÿ+&É sêE\ eT+Á‘·T\T nø£ÿqï
e÷<äqï\T |ü⁄qs¡T<äΔ]+#ês¡T. $wüßí≈£î+&çq sêE e÷<Ûäees¡à 5e X¯‘êã›+˝À
nH˚ø£ eT+~ sêE\ô|’ j·TT<ëΔ˝À¢ ¬>*∫ ˇø=ÿø£ÿ $»j·÷ìøÏ >∑Ts¡TÔ>± ˇø=ÿø£ÿ
•e*+>∑ Á|ü‹wü˜ #˚dü÷Ôb˛>± n‘·ì $»j·÷\≈£î >∑Ts¡TÔ>± ø°düs¡>∑T≥ºô|’ nH˚ø£
•e*+>±\T ø£ì|ædüTÔHêïsTT.
‘Ó\+>±D sêh+˝À ô|’q ù|s=ÿqïy˚ ø±≈£î+&Ü Ç+ø± nH˚ø£ |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T, $Vü‰s¡ j·÷Á‘ê düú˝≤\T, |üsê´≥ø£ πø+Á<ë\T,
#ê]Á‘·ø£ ø£≥º&Ü\T nH˚ø£+ ñHêïsTT. M{Ï‘√ bÕ≥T nH˚ø£ ø√≥\T ≈£L&É á sêh+˝À HÓ\yÓ’ ñHêïsTT.
Çø£ÿ&É Á|ükÕÔ$+∫q$ ø±ø£ eT]ø=ìï <äs¡Ù˙j·T düú˝≤\T øÏ+~ dü÷∫ø£˝À #·÷&Ée#·TÃ.
k Ä~˝≤u≤<é, ìs¡à˝Ÿ, ≈£îÁeT+;Û+, eT+∫sê´\ õ˝≤¢˝À ñqï$
F ø£e«˝Ÿ yÓ’˝Ÿ¶ ˝…’|òt kÕ+≈£îÃ´Ø F C…’q<Ûé eT+~s¡+
F ø£&Ó+ Äqø£≥º F ÁbÕDVæ≤‘· yÓ’˝Ÿ¶ ˝…’|òt kÕ+≈£îôØ
F ø£~˝… (Kadile) bÕ|üVü≤πsX¯«sY eT+~s¡+ F ìs¡à˝Ÿø√≥
k ìC≤e÷u≤<é, ø±e÷¬s&ç¶ õ˝≤¢\˝Àì$
F n©kÕ>∑sY ]»sê«j·TsY F kÕs¡+>∑|üPsY, >∑+&ç Vü≤qTe÷Hé Ä\j·÷\T
F œ˝≤¢ f…+|ü⁄˝Ÿ F &ç#Y|ü*¢ sêe÷\j·T+
F ã&Ü|üVü‰&é <äs¡Z F ìC≤e÷u≤<é ø√≥
F ìC≤e÷u≤<é &ÜyéT F b˛#ês¡+ kÕ+≈£îôØ
k eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\, eq|ü]Ô, Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢\˝Àì$
F l s¡+>∑Hêj·Tø£kÕ«$T >∑T&ç F sêCÀ*ã+&É &ÜyéT
F u≤u≤ ‘·˝≤uŸ F ø√sTT˝Ÿ kÕ>∑sY &Ü+, düs¡fi≤kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº
F eq|ü]Ô ø√≥ F ≈£îs¡TeT÷]Ô yÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+
F eTHÓï+ø=+&É yÓ+ø£fÒX¯«s¡ Ä\j·T+ F |ü&ÉeT{Ï Ä+»H˚j·T kÕ«$T Ä\j·T+, eTø£Ô˝Ÿ
k yÓT<äø˘, dü+>±¬s&ç¶, dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝˝Àì$
F yÓT<äø˘ ø√≥ F b˛#ês¡+ ]Csê«j·TsY
F ø√{Ï *+π>X¯«s¡kÕ«$T (dæ~Δù|≥) F >=≥º+>∑T≥º
F n˝≤¢<äTs¡Z F eTùV≤X¯«s¡+ |æs¡$T&é
F s¡‘êï\j·T+ F u§+‘·|ü*¢ Ms¡uÛÑÁ<ä Ä\j·T+
k ø£Ø+q>∑sY, »–‘ê´\, ô|<ä›|ü*¢, sê»qï (dæ]dæ\¢) õ˝≤¢\˝Àì$
F ~>∑Te e÷H˚s¡T &ÜyéT F m\>∑+<äT\ ø√≥
F ;sY|üPsY qs¡dæ+Vü‰\j·T+ F q>∑Tq÷s¡T ø√≥
F ø√{Ï*+>±\ F mHé.{Ï.|æ.dæ. sêeT>∑T+&É+

81
 F m˝Ÿ.eT&ÉT>∑T, eT+<∏äì, yÓTTdüfi¯fl ô|+|üø£ πø+Á<ä+
k es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé, es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ, eTVü≤ã÷u≤u≤<é, »j·TX¯+ø£sY (uÛÑ÷bÕ\|ü*¢) »q>±eT, õ˝≤¢\˝Àì$
F uÛÑÁ<äø±[ >∑T&ç F »|òüsY|òüT&é qs¡dæ+Vü‰\j·T+
F zs¡T>∑\T¢ ø√≥ F bÕ+&Ée⁄\ >∑T≥º
F ø±ø£rj·T eTT´õø£˝Ÿ >±¬s¶Hé

k KeTà+, uÛÑÁ<ëÁ~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ õ˝≤¢˝Àì$

F KeTà+ ø√≥ F øÏHÓïs¡kÕì yÓ’˝Ÿ¶ ˝…’|òt kÕ+≈£îô]
F ø£\÷¢s¡T F ˝≤ø±s¡+ ø=\qT
F ù|s¡+{≤\ |ü*¢ F >∑T+&Ü\
F bÕ|æø=+&É\T F ¬ø.{Ï.|æ.mdt., bÕ\«+#·
F ø£+uÛÑ+ qs¡dæ+Vü‰\j·T+, KeTà+ F |üsXí¡ Ê\
k q˝§Z+&É, j·÷<ëÁ~ (uÛÑTeq–]), dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢˝Àì$
F #Ûêj·÷ k˛y˚TX¯«sê\j·T+ F uÛÑTeq–] ø√≥
F C≤Hé|üVü‰&é ôd’<äT\ <äs¡Z F ø±|ü⁄sê\ >∑T≥º
F sê#·ø=+&É ø√≥ F ãT<äΔeq+
k s¡+>±¬s&ç¶, y˚T&ÉÃ˝Ÿ, $ø±sêu≤<é õ˝≤¢˝Àì$
F ∫\T≈£Ls¡T u≤˝≤J <˚yê\j·T+ F •˝≤ŒsêeT+, •\Œø£fi≤y˚~ø£
F zwæj·THé bÕsYÿ F ø£s¡àHé|òü÷{Ÿ Vü≤qTe÷Hé >∑T&ç
F >∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄ F sêyÓ÷J |òæ˝Ÿà dæ{°
F eTè>∑yêì H˚wüq˝Ÿ bÕsYÿ F <äTs¡Z+ #Ós¡Te⁄
F &Û√˝≤] <Ûäì F dü+|òæT f…+|ü⁄˝Ÿ
F eTVü‰MsY Vü≤]D eqdüú* F ‘ê&éã+<é Vü≤qTe÷Hé >∑T&ç
k ôV’≤<äsêu≤<é õ˝≤¢˝Àì$
F VüQùd‡Hé kÕ>∑sY (ãT<äΔ $Á>∑Vü≤+) F {≤+ø˘ã+&é   HÓ¬ø¢dts√&é
F ôV’≤f…ø˘ dæ{° F \T+_˙ bÕsYÿ,
F >√˝§ÿ+&É ø√≥ F ùdº{Ÿ ôd+Á≥˝Ÿ ˝…’ÁãØ
F »\$Vü‰sY F ≈£î‘·TuŸ cÕVæ≤ ≥÷+uŸ‡
F mHé.{Ï.ÄsY.>±¬s¶Hé F ìC≤+ eT÷´õj·T+
F _sê¢ ôd’Hé‡ eT÷´õj·T+ F ‘Ó\+>±D sêh |ü⁄sêedüTÔ eT÷´õj·T+
F ‘êsêeT‹ u≤sê<ä] F nôd+;¢
F ôV’≤ø√sYº F Á_{Ïwt ¬sdæ&Óì‡ (Á|üdüTÔ‘· ø√]ƒ ñyÓTHé‡ ø±˝Òõ)
F ñkÕàìj·÷ j·T÷ìe]‡{° F ô|’>± ≥÷+uŸ‡
F õj·÷>∑÷&É˝Àì s¡+>∑Hê<∏äkÕ«$T Ä\j·T+ F n˝≤«˝Ÿ u≤˝≤J eT+~s¡+
F »+‘·T Á|ü<äs¡Ùq XÊ\

yÓTT<ä\>∑TqyÓH√ï n+<äyÓTÆq, |ü$Á‘·yÓTÆq, #ê]Á‘·ø£ ÁbÕX¯düÔ´+ ø£*–q Á|ü<˚XÊ\T ‘Ó\+>±D sêh+˝À ñHêïsTT. n+<äTπø
ã+>±s¡T ‘Ó\+>±D`ø√{Ï s¡‘·Hê\ MD. aaaaa
82
 12. ‘Ó\+>±D ø√≥\T
‘Ó\+>±D dü+düÿèr, dü+Á|ü<ëj·÷\T, yÓ’uÛÑe+, 10. KeTà+ ø√≥ (KeTà+)
>=|üŒ<äq+, Hê>∑]ø£‘· yÓTT<ä˝…’q yê{Ï >∑T]+∫ ‘Ó*j·TC…ù|Œ 11. yÓTT\+>∑÷s¡T ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
Äqyêfi¯ófl eTq≈£î ‘Ó*j·Tì$ mH√ï ‘Ó\+>±D˝À ñHêïsTT. 12. ìs¡à˝Ÿ ø√≥ (ìs¡à˝Ÿ)
n˝≤+{Ï yê{Ïì |ü]o*+∫q≥¢sTT‘˚ ªø√≥\Tμ Á|üeTTK bÕÁ‘· 13. Á|ü‘ê|ü–] ø√≥ (»j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢)
eVæ≤kÕÔsTT. m+<äTø£+fÒ á ø√≥\˝À n|üŒ{Ï sêE\T 14. ø√{Ï*+>±\ ø√≥ (»–‘ê´\)
y˚sTT+∫q XÊdüHê\T, HêD≤\‘√bÕ≥T yês¡T sê»´|ü]bÕ\q 15. >±+<Ûë] œ˝≤¢ (eT+∫sê´\)
kÕ–+∫qrs¡T‘ÓqTï\T, X¯Á‘·T<äTπs“¤<ä´+>± ì]à+∫q sê‹ 16. <˚es¡ø=+&É ø√≥ (q˝§Z+&É)
>√&É\T, nãT“s¡|ü]#˚ yê{Ï ìsêàDXË’* yÓTT<ä˝…’q mH√ï á 17. »–‘ê´\ ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
ø√≥\ <ë«sê ‘Ó \ TkÕÔ s TT. n+‘˚ ø ±≈£ î +&Ü @j˚ T 18. ñ≥÷ïs¡T ø√≥ (Ä~˝≤u≤<é)
sê»e+oj·TT\T ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘êìï |ü]bÕ*+#ês√ yê] 19. œ˝≤¢ |òüTq|üPsY ø√≥ (eq|ü]Ô)
Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T, yês¡T yê&çq edüTeÔ ⁄\T, <äTdüT\Ô T, Äj·÷ 20. <˚e<äTs¡Z+ ø√≥ (≈£î+s¡+;Û+)
sêE\ ø£fi≤b˛wüD, Hê{Ï •\Œø£fi≤ yÓ’uÛÑe+, n<äT“¤‘·yÓTÆq 21. sêC≤ù|≥ ø√≥ (j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–])
sê‹ø£≥º&Ü\T yÓTT<ä˝…’q$ >∑‘· #·]Á‘·≈£î kÕø°åuÛÑ÷‘·+>± á 22. bÕq>∑\T¢ ø√≥ (eq|ü]Ô)
ø√≥\˝À HÓ\ø=ì ñHêïsTT. nsTT‘˚ Ç|ü&ÉT #ê˝≤ es¡≈£î 23. q>∑Tq÷sY ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
ø√≥\T •~∏˝≤edüú˝À ñHêïsTT. ø=ìï ø√≥\T |üsê´≥ø£ 24. sêj·T–] ø√≥ (j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–])
πø+Á<ë\T>± e÷] H˚{Ïø° Á|ü»\≈£î ÄVü‰¢<ëìï ø£*ZdüTÔHêïsTT. 25. eq|ü]Ô ø√≥ (eq|ü]Ô)
yê{Ïì u≤>∑T|üs¡∫ yÓTs¡T>∑T\T ~~›q≥¢sTT‘˚ ‘Ó\+>±D >∑‘· 26. øö˝≤dt bò˛sYº (ìC≤e÷u≤<äT)
#·]Á‘·qT |ü~\|üs¡T#·T≈£îqïfÒ¢. 27. <√eTø=+&É ø√≥ (ìC≤e÷u≤<é)
28. sê#·ø=+&É ø√≥ (s¡+>±¬s&ç¶)
‘Ó\+>±D˝Àì Á|üdæ<äΔyÓTÆq ø√≥\T
1. >√˝§ÿ+&É ø√≥ (ôV’≤<äsêu≤<äT) ø=ìï eTTK´yÓTÆq ø√≥\T ` yê{Ï $esê\T
2. sêeT–] œ˝≤¢ (ô|<ä›|ü*¢) 1. >√˝§ÿ+&É ø√≥
3. uÛÑTeq–] ø√≥ (j·÷<ëÁ~)
4. >∑<ë«˝Ÿ ø√≥ (CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\) ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s+¡ q&çu§&ÉT˝¶ À H˚{øÏ ° ؃$>± ì\ã&ç
5. yÓT<äø˘ ø√≥ (yÓT<äø˘) ñqï~ á >√˝§ÿ+&É ø√≥. á ø√≥qT #·÷&É{≤ìøÏ nH˚ø£
6. dæs¡÷ŒsY ø√≥ (ø=eTTs¡+;Û+) ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç |üsê´≥≈£î\T edü÷Ô+{≤s¡T. e+<ä\ @fi¯fl
7. ìC≤e÷u≤<é ø√≥ (ìC≤e÷u≤<é) #·]Á‘· ø£*–q á >√˝§ÿ+&É ø√≥ ìC≤ìøÏ ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s¡
8. es¡+>∑˝Ÿ ø√≥ (es¡+>∑˝Ÿ) ìsêàD≤ìøÏ #ê˝≤ eTT+<˚ ì]à+#·ã&ç+~. sêh≈£L≥T\ ø±\+
9. m\>∑+<äT\ ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY) qT+&˚ á >√˝§ÿ+&É ø√≥ ñqï≥T¢>± #·]Á‘· #ÓãT‘·Tqï~.
ø±ø£ r j· T T\ ø±\+˝À á ø√≥\T eT{Ï º ‘ √ ‘=\T‘·
83
ì]à+∫q≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~. Bì ndü\T ù|s¡T ª>=\¢ø=+&Éμ.
ø±ø£ r j· T e+oj· T T˝… ’ q eTTdü T q÷] Hêj· T ≈£ î \≈£ î ,
ãVü≤eT˙düT˝≤ÔqT\≈£î 1347˝À ;Ûø£s¡ b˛sê≥+ »]–+~.
#ê˝≤ø±\+ es¡ ≈ £ î »]–q á j· T T<ä Δ + ˝À ø±ø£ r j· T
kÕÁe÷C≤´ìï ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\‘√ dü+~Û
≈£î<äTs¡TÃ≈£îHêïs¡T. n|üŒ{Ï qT+&ç á ø√≥ düT˝≤ÔqT\
nBÛq+˝ÀøÏ yÓ[fl+~. M] ‘·<äq+‘·s¡+ düTe÷s¡T 171
dü+e‘·‡sê\bÕ≥T á ø√≥qT ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T bÕ*+#ês¡T.
≈£ î ©≈£ î ‘· T uŸ c ÕV” ≤ \ bÕ\q˝À á ø√≥ sê‹ø√≥>±
r]Ã~<ä›ã&ç+~. <ë<ë|ü⁄ 10 øÏ.MT. #·T≥Tºø=\‘·‘√ 12
n&É T >∑ T \ m‘· Ô s TTq Á|ü V ü ≤ Ø>√&É ‘ √ #ê˝≤ |ü { Ï w ü ˜ + >±
ì]à+#·ã&ç+~ á ø√≥. ‘Ó\+>±D |ü⁄qsYyÓ’uÛÑyêìøÏ Á|ürø£>±
‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·«+ Á|ü‹ 15, Ä>∑düTº s√Eq C≤rj·T
C+&Ü m>∑ T s¡ y ˚ d æ ñ‘· ‡ yê\T »s¡ T |ü ⁄ ≈£ î +≥Tqï~. Ä
kÕ+Á|ü<ëj·÷ìøÏ sêh eTTK´eT+Á‹ ¬ø.dæ.ÄsY. Hê+~
|ü*ø±s¡T.
2. sêeT–] œ˝≤¢ (ô|<ä›|ü*¢)
Á|üdüTÔ‘· ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ qT+&ç eT+<∏äìøÏ yÓfi‚fl <ë]˝À
uÒ>∑+ù|≥e<ä› ø=+&Éô|’ á ø√≥ ì]à+#·ã&ç+~. uÒ>∑+ù|≥
qT+&ç á ø√≥ <ä>∑Z]øÏ yÓfi¯fl&ÜìøÏ ø±*q&Éø£H˚ yÓfi≤fl*‡
ñ+≥T+~. sêeT–] #·T≥Tº Á|üø£ÿ\ Á>±e÷\˝À Hê{Ï sêE\T
yê&çq ã+>±s¡T, yÓ+&ç, sê– HêDÒ\T |ü⁄sêedüTÔXÊKyê]
‘· e «ø±\˝À ãj· T ≥|ü & ܶ s TT. Bìì ã{Ï º á ø√≥qT
Ädüsê>±#˚düTø=ì sêE\T ‘·eT |ü]bÕ\q kÕ–+#ês¡ì
‘Ó\TdüT+Ô ~. sêeT–] ø√≥≈£î n~Û|‹ü >± ñqï eTT|üŒuÛ÷Ñ bÕ\Tì
ÄkÕúq ø£$ nsTTq eT&çøÏdæ+>∑q ‘êqT sêdæq ª|ü<äà 5. yÓT<äø˘ ø√≥ (yÓT<äø˘)
|ü⁄sêD√‘·sÔ K¡ +&Üìïμ yÓ*>∑+<äT\ ø£+<äHêe÷‘·T´ìøÏ n+øÏ‘+·
Ç#êÃ&ÉT. Ä |ü⁄sêD+˝À eTT|üŒ uÛÑ÷bÕ\Tì Á|üdüøÏÔ, sêeT–]
$X‚cÕ\T ø£ì|ækÕÔsTT.
3. uÛÑTeq–] ø√≥ (j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–])
ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç es¡+>∑˝Ÿ≈£î yÓfi‚fl<ë]˝À ˇø£ Á|üy˚X¯<ë«s¡+ ‘·sê«‘· dæ+Vü≤<ë«s¡+ ñ+~. Áø°.X¯.1309˝À
ø=+&Éô|’ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ sê‹ ìsêàD+ ø£ì|ædTü +Ô ~. n<˚ j·÷<ëÁ~
uÛ Ñ T eq–] õ˝≤¢ ˝ À ñqï≥Te+{Ï ªuÛ Ñ T eq–] ø√≥μ
ø±ø£rj·TT\T, $wüßí≈£î+&çqT\T, ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T yÓTT<ä˝…’q
m+<äs√ sêE\T Çø£ÿ&É |ü]bÕ\q ø=qkÕ–+#ês¡T.
|ü•ÃeT #êfi¯óø£´ sêC…’q 6e Á‹uÛÑTeq $Áø£e÷~‘·T´&ÉT
12e X¯‘êã›+˝À á ø√≥ ìsêàD≤ìøÏ |ü⁄Hê~ y˚XÊ&Éì
#ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T \_ÛdüTÔHêïsTT. n‘·ì ù|s¡T MT<äH˚
Á‹uÛÑTeq–]>± |æ\Teã&ÉT‘·T+&˚~. nsTT‘˚ qyêãT\
#˚‘·T\˝ÀøÏ e÷]q‘·sê«‘· n~ ø±kÕÔ uÛÑTeq–]>± e÷s¡TŒ
#Ó+~+~. X¯Á‘·T<äTs𠓤<´ä +>±, |ü{wÏ +˜ü >± ì]à+#·ã&ɶ á ø√≥qT
XÊ‘·yêVü≤qT\T, $wüß≈í î£ +&çqT\T, #êfi¯óø£´ ø±ø£rj·TT\T, sπ #·s¢¡
|ü<äàHêj·T≈£î\T, ãVü≤eT˙ e+X¯düTú\T ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ndü|òt
C≤V”≤ e+oj·TT\T yÓTT<ä˝…’qyês¡T |ü]bÕ*+#ês¡T.
4. >∑<ë«˝Ÿ ø√≥ (CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\)
Ç~ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤düTÔqï ø£èwüí,
‘·T+>∑uÛÑÁ<ä q<äT\ eT<Ûä´ 1200 yÓTÆfi¯fl˝À n&É$˝À $düÔ]+∫
ñqï ô|<ä›ø√≥. >∑<ë«\ dü+kÕúHêBÛX¯ó\˝À yÓTT<ä{Ïyê&Ó’q
ô|<äk› ˛eT uÛ÷Ñ bÕ\T&ÉT Ç‘·ìH˚ k˛eTHêÁ~>± ≈£L&Ü |æ\TkÕÔsT¡ .
|üP&É÷s¡TqT sê»<Ûëì>± #˚düTø=ì |ü]bÕ*düTÔ+&˚yê&ÉT. 400
@fi¯fl #·]Á‘· ø£*–q >∑<ë«\ dü+kÕúHêìøÏ m+‘√eT+~
ø£fi≤ø±s¡T\qT b˛wæ+∫q #·]Á‘· ñqï~. Çø£ÿ&É ø£e⁄\≈£î,
|ü+&ç‘·T\≈£î, Áu≤Vü≤àDT\≈£î, eT+∫ >ös¡e eTsê´<ä\T
\_Û+#˚$. n+<äTøπ Bìì $<ä«‘Y >∑<ë«\ nì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔsT¡ .
dü+kÕúHêìï m≈£îÿe>± |ü<äàXÊ©\T |ü]bÕ*+#·&É+‘√ >∑<ë«\
|ü≥ºD+ #˚H˚‘· |ü]ÁX¯eT≈£î ù|s¡T>±+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ á ø√≥
˝À|ü \ Á|ü u Û Ñ T ‘· « &ç Á ^ eT]j· T T pìj· T sY ø±˝Ò J \T
q&ÉT|ü⁄‘·THêïs¡T.
yÓT<äø˘ |ü≥ºD≤ìøÏ |ü&ÉeTs¡q ñqï ø=+&Éô|’ 12e
X¯‘êã›+˝À ì]à+#·ã&ɶ ø√≥ Ç~. XÊ‘·yêVü≤qT\ qT+&ç
≈£î‘·TuŸcÕV”≤\ es¡≈£î #ê˝≤ eT+~ sêE\T á ÁbÕ+‘êìï
|ü]bÕ*+#ês¡T. ø√≥≈£î @&ÉT <äsê«C≤\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï
n˝≤¢e⁄B›Hé œ©® ùdHêì e÷*ø˘ ø±|òæsY á ø√≥qT kÕ«BÛq+
#˚düT≈£îHêï&ÉT. Hê{Ï sêE\T ø√≥˝Àì Á|ü‹<ë«sêìøÏ >∑{Ϻ
ôd’ìø£|üVü‰sê\T @sêŒ≥T#˚kÕs¡T. 5e <ë«s¡+ <ä>∑Zs¡ 16
84
n&ÉT>∑T\ |òæs¡+–‘√ ø√≥˝Àì ôd’ì≈£î\T ìs¡+‘·s¡+ ø±|ü˝≤ 8. es¡+>∑˝Ÿ ø√≥ (es¡+>∑˝Ÿ)
ø±düT+Ô &˚yês¡T. 6e <ë«s¡+ >∑sT¡ &É j·T+Á‘·+‘√ ì]à+#·ã&ç+~.
es¡+>∑˝Ÿ ¬s’˝Ò« ùdºwüqT≈£î 2 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝ÀqT,
á j·T+Á‘· ìsêàD+e\q Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì yê]øÏ düsêŒ\e\¢
Vü≤qàø=+&É≈£î 12 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñ+~. zs¡T>∑\T¢ø√≥.
uÛÑj·T+ ˝Ò<äH˚~ Á|ü»\ qeTàø£+. á ø√≥ X¯Á‘·T<äTπs“¤<ä´+>± ì]à+#·ã&ç+~. yÓTT<ä≥>± ø±ø£‹
á ø√≥˝À ‘Ó\+>±D |üsê´≥ø£XÊKyês¡T ø=ìï yÓqïj·T´ (Áø°.X¯.750`768) ‘·q bÕ\qqT Çø£ÿ&ç qT+&ç
dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#ês¡T. ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. 16 eT+~ sêE\T á ø√≥qT Ä<Ûës¡+>±
6. dæs¡÷ŒsY ø√≥ (≈£îÁeT+ ;Û+) #˚düTø=ì ‘·eT |ü]bÕ\q kÕ–+#ês¡T. 1199 dü+ˆˆ˝À
>∑D|ü‹<˚e⁄&ÉT ø√≥ ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. Äj·Tq ≈£îe÷¬sÔ
<ä≥ºyÓTÆq n&Ée⁄\‘√, »\bÕ‘ê\‘√, ø=+&É ø√q\‘√
s¡TÁ<äeT<˚$ ø√≥qT |üP]Ô#˚dæ+~. á ø√≥≈£î 30 n&ÉT>∑T\
‘Ó\+>±D ø±oàsY>± |æ*#˚ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì ªdæs¡÷ŒsYμ
m‘·TÔ‘√ @ø£•\‘√ ì]à+|üã&ɶ <ë«sê\THêïsTT. ø±ø£rj·T
ÁbÕ+‘·+ <˚X¯+˝ÀH˚ yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï >√+&ÉT sê»´ dü+kÕúq+>±
sêE\T ø£fi≤b˛wü≈î£ \T. M] ø±\+˝À kÕVæ≤‘·´, dü+^‘· ø£fi\¯ T
yÓ*dæ+~. Bìï |üPs¡«+ ªdü÷sê´|ü⁄s¡+>±μ |æ*#˚yês¡T. Ä<ä]+#·ã&ܶsTT. düTdü+|üqï+>± ñqï á ø√≥ô|’ &Ûç©¢ì
ˇø£|ü&ÉT Ç<ä+‘ê <ä+&Éø±s¡D´ ÁbÕ+‘·+˝À uÛ≤>∑+. bÕ*düTÔqï ‘·T>∑¢ø˘ #·÷|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ ø√≥ô|’ã&ç+~. yÓTT<ä≥>±
<ë<ë|ü⁄ 9e X¯‘êã›+˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥ á ø√≥qT ª;ÛyTé Áø°.X¯.1310˝À es¡+>∑˝Ÿ ø√≥qT eTT≥º&ç+∫ HÓ\\ ‘·s¡ã&ç
uÛ˝Ñ ≤¢˝Ÿd+æ >¥μ ì]à+#ê&ÉT. ø√≥ #·T≥÷º 18 n&ÉT>∑T\ m‘·sÔ TTq j·TT<äΔ+ #˚XÊ&ÉT. nsTTHê ãj·T≥ ñqï eT{Ϻ>√&ÉqT e÷Á‘·y˚T
eT{Ϻ>√&É ¬s+&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢y˚Ts¡ ñ+~. ø√≥#·T≥÷º 12 <Ûä«+dü+ #˚j·T>∑˝≤Z&ÉT. n+‘· |ü{Ïwü˜yÓTÆqBø√≥. ∫e]øÏ
n&ÉT>∑T\ ˝À‘Ó’q ø£+<äø£+ ñ+&˚~. dæs¡÷ŒsY ø√≥˝À Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTìï yÓ÷dü+‘√ ã+~Û+∫ es¡+>∑˝Ÿø√≥qT ‘·T>∑¢ø˘
Væ≤+<äTe⁄\, eTTdæ¢+\≈£î dü+ã+~Û+∫q nH˚ø£ ø£≥º&Ü\T kÕ«BÛq |üs¡#·T≈£îHêï&ÉT. ø£≥º&Ü\qT •\Œdü+|ü<äqT yÓTT‘·Ô+
ì]à+#·ã&ç $$<Ûä eT‘ê\ dü+düÿè‘·T\ düy˚Tàfi¯HêìøÏ Á|ürø£>± HêX¯q+ #˚kÕs¡T. <ëì˝À uÛ≤>∑+>±H˚ y˚sTT dü+ú uÛ≤\>∑T&ç <Û«ä +dü+
ñ+&˚~. 12 e+<ä\ @fi¯fl øÏ+<ä{Ï sê‹ ø£≥º&Ü\T á Hê{ÏøÏ #˚j·Tã&ç+~. ø±ø£rj·TT\T ì]à+∫q ªø°]Ô ‘√s¡D+μ H˚&ÉT
≈£L&Ü #·÷|üs¡T\qT Äø£]¸düTÔHêïsTT. ‘Ó\+>±D sêh Á|üuÛÑT‘·« ∫Vü≤ï+>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~.
7. ìC≤e÷u≤<é ø√≥ (ìC≤e÷u≤<é) 9. m\>∑+<äT\ ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
Ç|ü&ÉT ìC≤e÷u≤<é>± |æ\Teã&ÉT‘·Tqï |ü≥ºD+ ø£Ø+q>∑sY qT+&ç y˚eTT\yê&É≈£î yÓfi‚fl<ë]˝À á
ndü\T ù|s¡T ªÇ+<ä÷s¡Tμ. BìøÏ düTe÷s¡T 1500 @fi¯fl #·]Á‘· m\>∑+<äT\ ø√≥ ñ+~. BìøÏ y˚sTT dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘·
ø£*–ñqï~. á ÁbÕ+‘êìï eTT+<äT>± sêh≈£L≥T\T ñqï~. ø±ø£rj·TT\T, &Û©ç ¢ düT˝≤ÔqT\T, ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, yÓTT>∑˝Ÿ
|ü]bÕ*+#ês¡ì #·]Á‘· <ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï~. sêh≈£L≥ #·Áø£es¡TÔ\T, ìC≤+ qyêãT\T yÓTT<ä˝…’q yê¬s+<äs√ á ø√≥
sê»sTTq Ç+Á<äT&ÉT ù|s¡TMT<äH˚ á ÁbÕ+‘êìï ªÇ+Á<ä|ü⁄]μ>± qT+&ç ‘·eT |ü]bÕ\q≈£î Ä\+ãq+>± #˚düT≈£îHêïs¡T. á
|æ * #˚ y ês¡ T . sêqTsêqT n~ Ç+<ä ÷ s¡ T >± e÷]+~. ø√≥ ø£ Ø +q>∑ s Y ≈ £ î 13 øÏ . MT. <ä ÷ s¡ + ˝À ñ+≥T+~.
‘·<äq+‘·s¡+ ø±ø£rj·TT\T, ãVü≤eT˙\T, yÓTT>∑˝≤sTT\T, ø√≥ô|’ u Û ≤ >∑ + ˝ÀøÏ yÓ fi ‚ fl ø=\~ Á|ü ‹ eT÷\˝À ˇø√ÿ
≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ndü|Ctò ≤V”≤\T, |ü]bÕ*+#ês¡T. ìC≤+sêE\ ôd’ìø±~Ûø±]ì ìj·T$T+∫ X¯Á‘·Te⁄\T ø√≥˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫Hê
|ü]bÕ\q˝À nH˚ø£ q>∑sê\ ù|s¡T¢ e÷s¡Ãã&ܶsTT. n<˚ $<Û+ä >± ‹]– ãj·T≥≈£î yÓfi¯fl˝Òì |ü]dæú‹ì ø£*Œ+#ês¡T. n+‘·
Ç+<ä÷s¡T≈£î ìC≤e÷u≤<é nH˚ ù|s¡T e∫Ã+~. ø£≥Tº~≥º+>± uÛÁÑ <ä‘ê @sêŒ≥T¢+&˚$. ø√≥ ô|u’ ≤Û >∑+˝À Hê\T>∑T
~≈£îÿ˝≤ |òæs¡+– <äfi≤\T ≈£L&Ü @sêŒ≥T#˚j·Tã&ç ñHêïsTT.

85
 á Á>±eT+˝À ñqï≥Te+{Ï ∫+‘êeTDÏ #Ós¡Te⁄e<ä› á Á>±e÷ìøÏ n‘·´+‘· ÁbÕ#·Tsê´ìï ø£*–+∫q á
Áø°.X¯.1202 •˝≤XÊdüq+ ø£ì|ædüTÔ+~. á XÊdüq+˝À }]˝Àì <ä÷<éuÖ* nH˚ ù|s¡T>∑\ u≤$ ø=+&É øÏ+~ uÛ≤>∑+˝À
ø±ø£rj·T >∑D|ü‹<˚e⁄ì ùdHêì #Í+&É Á|ü>∑&É ø±\+˝À Ç|üŒ{Ïø° ñ+~. n+<äT˝Àì ˙s¡T bÕ\ e˝… ‹j·T´>±
yêsTT<ä´ $<ë«+düT\T lø£s¡D, uÛÑdüy√J\≈£î qs¡dæ+Vü≤<˚es¡ ñ+&É&+É ‘√ ìC≤+ ø=s¡ø¬ ’ á u≤$ ˙fi¯ófl Á|ü‘´˚ ø£+>± rdüTø=ì
ù|s¡Tq ñqï e÷Hê´\qT <ëHê*∫Ãq≥T¢>∑ ñqï~. yÓfi‚flyês¡T. H˚{Ïø° á u≤$ ˙{Ïì Ä }] Á|ü»\T yê&ÉT‘·÷
10. KeTà+ ø√≥ (KeTà+) ñ+{≤s¡T.
KeTà+ |ü≥ºD+ eT<Ûä´˝À 4 #·ˆˆøψˆMT yÓ’XÊ\´+‘√ 12. ìs¡à˝Ÿ ø√≥ (ìs¡à˝Ÿ)
ì]à+#·ã&ç ø£ì|ædüTÔ+~ á ø√≥. á ø√≥ #·T≥÷º 12
Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝À ñqï ìs¡à˝Ÿ ôV’≤<äsêu≤<äT qT+&ç
ãTs¡TE\T eT]j·TT 10 sê‹ <äsê«C≤\T ø£≥ºã&ܶsTT.
Hê>∑|üPsY yÓfi‚fl <ë]˝À &ç#Y|ü*¢ ¬s’˝Ò«ùdºwüHé qT+&ç 58 øÏ.MT.
ø±ø£rj·TT\T Áø°.X¯.950˝À KeTà+ ø√≥qT ø£≥º&É+ <ä÷s¡+˝À ñ+~.
ÁbÕs¡+_Û+∫ düTe÷s¡T 56 dü+ˆˆsê\ bÕ≥T Bì ìsêàD+
ndü|òtC≤V”≤\ bÕ\q 1724˝À yÓTT<ä˝…’+~. dü˝≤ã‘Y
ø=qkÕ–+∫ |üP]Ô#˚kÕs¡T. ¬s&ç¶sêE\T, yÓ\eTsêE\T,
>∑»|ü‹sêE\T, q+<äbÕqT\T, >∑T&É÷¢s¡T, ø±fi¯S¢s¡T yÓTT<ä˝…’q »+>¥ (1751`1761) qyêãT ø±\+˝À qyêuŸ eTTC≤]E˝Ÿ
m+<äs√ sêE\T á ø√≥ qT+&ç |ü]bÕ\q kÕ–+#ês¡T. eTTø£ÿ »d”s¡T<Í›˝≤ ãVü≤<ä÷sY MTsêE ÇÁãV”≤+U≤Hé <Ûä+kÕ
15e X¯‘êã›+˝À lø£èwü<í e˚ sêj·T\T, 17e X¯‘êã›+ ‘·sT¡ yê‘· m\Z+<ä˝Ÿ düsêÿsY bÕ\≈£îì>± ñ+&˚yê&ÉT. ìs¡à˝Ÿ, \¬øå{Ϻù|≥,
ndü|tò C≤V”≤\T á ø√≥qT |ü]bÕ*+#ês¡T. ø√≥ n+‘ê Á>±HÓ{’ Ÿ #Óq÷ïsY ÁbÕ+‘ê\T Ç‘·ì nBÛq+˝ÀH˚ ñ+&˚$. 1747˝À
sêsTT‘√ ì]à+#·ã&ç+~. X¯Á‘·Te⁄˝…e¬s’Hê e÷s¡Ty˚wü+˝À »–‘ê´\ <äTsêZìï, ìs¡à˝Ÿ <äTsêZìï Ç‘·&˚ ì]à+#ê&ÉT.
ø√≥˝ÀøÏ Á|üy˚•ùdÔ yê] sêø£qT ‘Ó*j·TC…ù|Œ$<Ûä+>± ø√≥ ÇÁãV”≤+U≤Hé ù|]≥ ì]à+#·ã&ɶ+ ÇÁãV”≤+u≤>¥˝À n‘·ì
ì]à+#·ã&ç+~. Ç~ q>∑s+¡ eT<Û´ä ˝À ñ+&É&+É e\¢ ø√≥ #·T≥÷º düe÷~Û Ç|üŒ{Ïø° ñ+~.
Çfi¯fl ìsêàD≤\T yÓ*kÕsTT. 13. Á|ü‘ê|ü–] ø√≥ (»j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢)
11. yÓTT\+>∑÷s¡T ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY) ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝Àì eT+<∏äì qT+&ç eTVü≤<˚yé|üPsY <ë{Ï
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝Àì øπ X¯e|ü≥ï+ eT+&É\+˝Àì Á>±eT+ ø±{≤s¡+ n≥M ÁbÕ+‘·+ >∑T+&Ü 35 øÏ.MT. Á|üj·÷DÏùdÔ á
yÓTT\+>∑÷sY. Ç~ ø£Ø+q>∑sY≈£î 30 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ø√≥qT #˚s¡Tø√e#·TÃ. Ç~ <ä≥ºyÓTÆq n&Ée⁄˝À¢ ñ+&É&É+ e\¢
yÓTT\+>∑÷s¡T Á>±eT+ |üPs¡«|ü⁄ ù|s¡T eTT<ä>s∑ Y nì ‘Ó\TdüT+Ô ~. BìøÏ dü¬s’q s¡yêD≤ dü<äTbÕj·÷\T ˝Òe⁄. Ç+‘· <ä≥ºyÓTÆq
ø±˙ ø=+&ÉøÏ+<ä ªeT\+>¥ cÕ n©μ düe÷~Û ñ+&É&É+‘√ á n&É$˝À düTe÷s¡T 1000 dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·y˚T ø±ø£rj·TT\
}Vü≤ ø=+‘·ø±\+ eT\+>∑÷sY>± |æ\Teã&ç ‘·s¡Tyê‘· ø±\+˝À á ø√≥qT ì]à+#·&É+ »]–+~. á ø√≥ô|’uÛ≤>±q
yÓTT\+>∑÷sY>± Á|üdæ~Δ bı+~+~. yêDdü e+oj·TT\
ñqï sê‹ø√≥>√&Éô|’ ‘=$Tà~ ˝…’q¢ ‘Ó\T>∑T XÊdüq+ #Óø£ÿã&ç
eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT s¡TÁ<ä eT+Á‹ yÓTT\+>∑÷s¡T H˚*q≥T¢ á øÏ+~
ø£ ì |æ d ü T Ô + ~. Çs¡ T e‘· T Ô > ∑ + &É & É T , >∑ + &É > √bÕ\T&É T ,
|ü<ä´+ ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~.
ø£+∫s¡ø£åbÕ\ø±, #√fi¯sê»´kÕú|üHê#ês¡´, bÕ+&É´eTqT$uÛ≤fi¯,
Ç\yêD düe+X¯+ãTq sêj·T>∑»πødü], n]sêj·T>∑»πødü] yÓTT<ä˝…’q _s¡T<äT\T á
»\s¡TVü≤uÛÑe ìuÛÑT&ÉT ˙‹ #êDT≈£î´&ÉTHê XÊdüq+˝À #Óøÿ£ ã&çñHêïsTT. ø±ø£r Á|ü‘ê|üsT¡ Á<äTì ù|s¡T MT<ä
C…\TeeTs¡T s¡TÁ<ä dü∫e⁄&ÉT ì]à+|üã&ɶ ø√≥ ø±ã{Ϻ BìøÏ Á|ü‘ê|ü–] ø√≥ nH˚ ù|s¡T
yÓTT\>∑÷πs\T#·TqT kÂK´eTTq C…\Ty=+<äTHé e∫Ã+~.

86
14. ø√{Ï*+>±\ ø√≥ (»–‘ê´\) e÷sêZ\THêïsTT. X¯Á‘·Te⁄\T <ä+&Ó‹Ô e∫Ãq|ü&ÉT, ôV≤#·Ã]ø£\T
C≤Ø #˚dæq|ü&ÉT, sêE\T Á|ü»\ u≤>√>∑T\T #·÷ùd ì$T‘·Ô+
ø£Ø+q>∑sY qT+&ç \¬øå{Ϻù|≥ yÓfi‚fl e÷s¡Z+˝À á
e÷s¡Ty˚cÕ˝À¢ yÓfi‚fl≥|ü&ÉT á kıs¡+>∑ e÷sêZ\H˚ yê&˚yês¡T.
ø√{Ï*+>±\ }s¡T ñqï~. >√<ëe] qB rsêq>∑\ á }s¡T
|ü⁄D´πøåÁ‘·+>± Á|ü»\≈£î düT|ü]∫‘·y˚T. nsTT‘˚ 1979˝À 17. »–‘ê´\ ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
|ü⁄sêedüTXÔ ÊKyês¡T Á‘·e«ø±\T »]ù|+‘·es¡≈î£ XÊ‘·yêVü≤qT\T 1747˝À m\Z + <ä T \ dü s êÿsY n~Û | ü ‹ jÓ Æ T q
|ü]bÕ*+∫q Á|ü<˚X¯+ nì me«]ø° ‘Ó*j·T<äT. Áø°.|üP.4e ÇÁãV”≤+U≤Hé<Ûä+kÕ »–‘ê´\ |ü≥ºD+˝À ñqï á œ˝≤¢qT
X¯ ‘ êu≤› ì øÏ # Ó + ~q uÖ<ä Δ dü ÷ ú | ü e TT\T ≈£ L &Ü Çø£ ÿ &É ì]à+#ê&ÉT. Áø°.X¯.1108 Hê{Ï ø£qï&É XÊdüq+ Ä<Ûës¡+>±
ãj·T≥|ü&ܶsTT. M{ÏMT<ä |üPs¡« Áu≤V”≤à*|æ˝À uÖ<äTΔ\ bı˝≤düqT sê»<Ûëì>± bÕ*+∫q yÓTT<ä{Ï y˚T&ÉsêE ø=&ÉT≈£î
<Ûäs¡àdü÷Á‘ê\T sêj·Tã&ç ñHêïsTT. »>∑ Z < ˚ e ⁄&É T ù|]≥ ì]à+#· ã &ç q »>∑ Z < ˚ y ê\j· T y˚ T
|ü⁄sêedüTÔXÊK ‘·e«ø±\˝À XÊ‘·yêVü≤qT\˝À ‘=* »>∑<ë\j·T+>±, »–‘ê´\>± e÷] ñ+≥T+<äì n_ÛÁbÕj·T+.
sê»sTTq leTTKT&ÉT y˚sTT+∫q HêD≤\T ãj·T≥|ü&ܶsTT. ø√≥ ìsêàD≤ìï |ü ] o*ùdÔ qø£ å Á ‘êø±s¡ + ˝À
n+‘˚ø±≈£î+&Ü ô|<ä› |ü]e÷D+ >∑\ Ç≥Tø£\T, eT{Ïôº |+≈£î\T, ì]à+#·ã&çq á ø√≥ >√&É\T sêsTT. Ç≥Tø£, düTqï+‘√
|üPdü\T, »qyêkÕ\T yÓTT<ä˝…’q$ ø£ì|æ+#êsTT. ø£≥㺠&ܶsTT. á ø√≥˝À n‘·´+‘· Äø£s¸¡ Dj
° T· yÓTqÆ ~ yÓqTø£y|’Ó ⁄ü
Á|üdüTÔ‘·+ ø√≥ ø±qsêø£b˛sTTHê ‘·e«ø±˝À¢ \_Û+∫q ñqï <äsê«C≤ Bì ‘·\T|ü⁄ô|’øÏ ˝Ò∫ ø£+<äø£eTT <ë≥&ÜìøÏ
Ä<Ûësê\ Á|üø±s¡+ ‘=* ‘Ó\T>∑T sê»<Ûëì ªªø√≥*+>±˝Òμμqì øÏ+~øÏ yê˝Ò |ü<äΔ‹˝À @sêŒ≥T #˚j·Tã&ç ñ+~. 1791˝À
eTq+ >∑T]Ô+#·e#·TÃ. môV≤‘ÓcÕyéT »+>¥ j·TT<äΔ+˝À z&çb˛sTT m\Z+<ä\ qT+&ç
bÕ]b˛sTT yÓTT<ä≥ »–‘ê´\ œ˝≤¢˝À ‘·sê«‘· ìs¡à˝Ÿø√≥˝À
15. >±+<Ûë] œ˝≤¢ (eT+∫sê´\)
‘·\<ë#·Tø=qï≥T¢ ‘Ó\TdüT+Ô ~. Ç<˚ düeTj·T+˝À ìC≤+ ùdq\T
eT+∫sê´\ qT+&ç ÄdæbòÕu≤<éøÏ yÓfi‚fl<ë]˝À u§ø£ÿ\ »–‘ê´\ ø√≥qT eTT≥º&+ç ∫ œ˝Ò<ësY C≤|òsü Y Ä\+qT z&ç+∫
>∑T≥º qT+&ç 5 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñ+~. >√+&ÉTsêE\T, ø√≥qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îHêïsTT.
e&Ó¶sêE\T, ¬s&ç¶sêE\T á œ˝≤¢ qT+&ç ‘·eT |ü]bÕ\q
18. ñ≥÷ïs¡T ø√≥ (Ä~˝≤u≤<é)
kÕ–+#ês¡T. >±+<Ûë] œ˝≤¢qT bÕ*+∫q >√+&ÉTsêE\T
ª»q>±+μ ÁbÕ+‘êìï bÕ*+∫q n+ø£ e TsêE≈£ î ø£Ø+q>∑sY qT+&ç Ä~˝≤u≤<é yÓfi‚fl e÷s¡Z+˝À <ä≥ºyÓTÆq
kÕeT+‘·T\T>± ø=+‘·ø±\+ ñHêïs¡T. Çø£ÿ&É ¬s+&˚fi¯flø√kÕ] n&Ée⁄\ eT<Ûä´ m‘ÓÔÌq >∑T≥º˝À¢ ñqï ñ≥÷ïs¡T ˇø£|üŒ{Ï
ø±ØÔø£ e÷dü+˝À >±+<Ûë] C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. >√+&Ü«Hê>± |æ\Teã&ɶ ÁbÕ+‘·+. ñ≥÷ïs¡T >∑&>û ± |æ\Teã&ɶ
á ∫qïø√≥ 1309˝À ì]à+#·ã&ç+~. sêCŸ>√+&ÉT\‘√bÕ≥T
16. <˚es¡ø=+&É ø√≥ (q˝§Z+&É) d”‘ê>=+~ sêE\ 700 @fi¯fl #·]Á‘· ø£*– ñqï~ á œ˝≤¢.
<ë<ë|ü⁄ 900 dü+e‘·‡sê\ #·]Á‘· ø£*–q á ø√≥ 1929`30 dü+ˆˆ\ eT<Ûä´ á ÁbÕ+‘·+˝À ù|¢>∑T yê´~Û
Hê>±s¡T®q kÕ>∑sY≈£î 45 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñ+~. <ë<ë|ü⁄ Á|üã\≥+‘√ ø√≥˝À ñqï Á|ü»\T ø√≥qT e<ä*ô|{≤ºs¡T.
500 MT≥s¡¢ m‘·T˝Ô À ì]à+#·ã&ɶ á ø√≥ @&ÉTø=+&É\ q&ÉTeT eTVü‰sêh˝À eTTKT´&Ó’q #Û·Á‘·|ü‹ •yêJ ÄBÛq+˝À á ø√≥
524 mø£sê\ $d”sÔ +í¡ ˝À ñ+~. lHê<∏øä $£ kÕs¡«uÛÖeTT\yês¡T ø=+‘·ø±\+ |ü]bÕ*+|üã&ç+~. 3 <äXÊu≤›\ øÏ+<ä≥ düeTÁ>∑
≈£L&Ü á ÁbÕ+‘êìï <ä]Ù+∫q Ä<Ûësê\THêïsTT. ø√≥ –]CHê_Ûeè~Δ dü+düú <ë«sê ø√≥≈£î düMT|ü+˝À ≈£îÁeT+ ;Û+
ñ‘· Ô s ¡ ~ X¯ ˝ À sêE\T ãj· T {Ï ø Ï yÓ fi ¯ fl &ÜìøÏ kıs¡ + >∑ ø±+ô|¢ø˘‡qT ì]à+#ês¡T.
87
19 œ˝≤¢ |òüTHé|üPsY ø√≥ (eq|ü]Ô)
eq|ü]Ô õ˝≤¢ πø+Á<ëìøÏ 6 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï~
á |òTü Hé|Pü sYø√≥. Ç~ sπ #·s¢¡ |ü<àä Hêj·T≈£î\T, >√q>∑Hêï¬s&ç\¶
ø±\+˝À Áø°.X¯.1224e dü+ˆˆ ì]à+#·ã&ç+~. ø±ø£rj·T
kÕÁe÷»´ |ü‘·Hêq+‘·s¡+ á ø√≥ ø=+‘·ø±\+ ãVü≤eT˙\T,
;C≤|üPsY sêE\T, $»j·Tq>∑s¡ sêE\T, >√˝§ÿ+&É eT]j·TT
ndü|òtC≤V”≤\ @\Tã&ç˝À ø=qkÕ–+~.
20. <˚e<äTs¡Z+ ø√≥ (≈£îÁeT+;Û+)
ÄdæbÕò u≤<é qT+&ç y˚Tyê&é≈î£ yÓ[fl nø£ÿ&ç qT+&ç n&É$˝À
12 øÏ˝ÀMT≥s¡T¢ q&çùdÔ ª<˚e<äTs¡Z+ø√≥μ edüTÔ+~. á ø√≥
øÏ+<ä 180 Á>±e÷\T |ü]bÕ*+#·ã&˚$. 900 dü+e‘·‡sê\
ÁøÏ‘·+ ªª;Û+ ã˝≤¢˝ŸcÕμμ nH˚ sêE 1600 n&ÉT>∑T\ m‘·ÔsTTq,
|ü{Ïwü˜yÓTÆq ø√≥qT ª<˚e<äTs¡Z+μ ø=+&Éô|’ X¯Á‘·T<äTπs“¤<ä´+>±
ì]à+#ê&ÉT. á ø√≥ ìsêàD+ »s¡>∑ø£eTT+<äT ª<˚e<äTs¡Z+μ
ª»q>±+μ sê»´+˝À uÛ≤>∑+>± ñ+&˚~. ;Û+ã˝≤¢˝Ÿ ø±\+˝À
sê»>√+&É T \T ∫qï ∫qï sêC≤´\qT, eT+&É ˝ ≤\qT
kÕú|+æ #ês¡T. n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± ª<˚e<äTs¡+Z μ øÏ+<ä 6 sêC≤´\T,ñ+~. á ø√≥qT y˚eTT\yê&É #êfi¯ó≈£î´\T, ø£fi≤´DÏ #êfi¯ó
9 eT+&É˝≤\T ñ+&˚$. 870 qT+&ç 1751 es¡≈î£ ª<˚e<äTs¡+Z μ
sêC≤´ìï ªeT&Ü$sêE\Tμ @ø£#Û·Á‘ê~Û|ü‘·´+>± bÕ*+#ês¡T.
21. sêC≤ù|≥ ø√≥ (j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–])
j·÷<ä–] >∑T≥º≈£î 20 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ì]à+#·ã&çq <˚yê\j·÷\‘√ y˚˝≤~eT+~ uÛÑ≈£îÔ\ »j·T»j·T<Ûë«Hê\‘√,
ªsêC≤ù|≥ø√≥μ Çø£ÿ&ç düú\ |ü⁄sêD≤ìï ã{Ϻ 1775˝À y˚<ä |ü+&ç‘·T\ y˚<ä|òüTÀwü\‘√ n\sês¡T‘·÷ ñ+&˚~.
ªsêC≤sêj·Tqïμ nH˚ sêE ‘·qù|s¡T MT<ä ø√≥ ì]à+#·‘·\∫
ø=+&É MT<ä ø√≥ ìsêàD+ #˚dæ q>∑sêìï ì]à+#ê&ÉT.
n+<äTe\¢ n~ yÓTT<ä{À¢ ªsêj·Tqïù|≥μ>± |æ\Teã&˚~.
ªsêj·Tqïù|fÒμ Áø£eT+>± sêC≤ù|≥>± e÷]+~. á ø√≥
#·T≥÷º 18 n&ÉT>∑T\ m‘·TÔ˝À X¯Á‘·T <äTπs“¤<ä´yÓTÆq sê‹ >√&ÉqT
ø£{Ϻ+#ês¡T. ø√≥˝À|ü* qT+&ç s¡Vü≤dü´ kıs¡+>∑ e÷sêZ\T
‘· $ «+#ês¡ T . ø√≥˝À|ü \ nH˚ ø £ dü T +<ä s ¡ uÛ Ñ e Hê\T
ì]à+#·ã&ܶsTT. sêC≤ù|≥ dü+kÕúHêBÛXó¯ \T Á|ü‹s√E •e|üP»
#˚j·Tì<˚ uÛÀ»q+ #˚ùdyês¡T ø±<äT. yês¡T >=|üŒ •euÛÑ≈£îÔ\T.
sêC≤ù|≥ dü+kÕúq+ øÏ+<ä 9 Á>±e÷\T+&˚$.
22. bÕq>∑\T¢ ø√≥ (eq|ü]Ô)
H˚{Ï eq|ü]Ô õ˝≤¢ πø+Á<ëìøÏ 15 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À,
bÕq>∑\T¢ ãkÕº+&é≈î£ 2 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À m‘ÓqÌÔ s¬ +&ÉT ø=+&É\
q&ÉTeT á ø√≥ ñ+~. düTe÷s¡T 1200 dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+
11, 12 X¯‘êu≤›\ eT<Û´ä ø£fi≤´DÏ #êfi¯ó≈£î´\T #·øÿ£ {Ï Á|üD≤[ø£‘√
X¯ Á ‘· T <ä T π s “¤ < ä ´ +>±, $XÊ\yÓ T Æ q m‘Ó Ô Ì q ø√≥>√&É \ ‘√
ªbÕq>∑\T¢ø√≥μqT ì]à+#ês¡T. á ø√≥ yÓTT‘·Ô+ Á>±HÓ’{Ÿ
sêsTT‘√ ì]à+#·ã&ç+~. Á|ü<Ûëq eTTK<ë«s¡+ 20 n&ÉT>∑T\
m‘·T˝Ô À 16 Ç+#·T\ ø£+#·T <äsê«C≤\‘√ @sêŒ≥T #˚jT· ã&ç+~.
ø£fi≤´DÏ #êfi¯ó≈£î´\ qT+&ç ndü|òtC≤V”≤\ es¡≈£î sêE\T á
ø√≥qT bÕ*+#ês¡T. á ø√≥˝À Äj·÷ sêE\T y˚sTT+∫q
ñs¡÷,› ø£qï&É, ‘Ó\T>∑T XÊdüHê\T ø£ì|ækÕÔsTT. á ø√≥ e+<ä≈î£
ô|’>± ∫qï, ô|<ä› j·TT<ëΔ\qT m<äTs=ÿì ì*∫+~.
23. q>∑Tq÷sY ø√≥ (ø£Ø+q>∑sY)
ø£Ø+q>∑sY≈£î 8 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À á q>∑Tq÷sY ø√≥
ñ+~. Áø°.X¯.946 Hê{Ï •˝≤XÊdüq+ ø£Ø+q>∑sY eT÷´õj·T+˝À
≈£î´\T, ø±ø£rj·TT\T, ãVü≤eT˙j·TT\T, ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T,
yÓTT>∑˝≤sTT\T, ndü|òt C≤V”≤\T yÓTT<ä˝…’q yê¬s+<äs√
|ü]bÕ*+#ês¡T. yÓTT<ä≥ Ç~ ªq>∑s÷¡ sYμ>± |æ\Teã&˚~. BìH˚
ªq>∑q÷s¡Tμ>± ù|s=ÿHêïs¡T. á ø√≥ ˇø£|ü&ÉT 400
24. sêj·T–] ø√≥ (j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–])
uÛÑTeq–]øÏ düTe÷s¡T mì$T~ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À
ñ+~. Ç~ eT\¢qï >∑T≥ºô|’ s¬ +&ÉTy˚\ @fi¯flÁøÏ‘+· XÊ‘·yêVü≤qT\
ø±\+˝À á ø√≥ ìsêàD+ »]–q≥T¢ |ü]XÀ<Ûäq\ <ë«sê
‘Ó\TdüTÔ+~. XÊ‘·yêVü≤qT\ qT+∫ yÓTT|òüT˝≤sTT\ es¡≈£î
m+<äs√ sêE\T á ø√≥qT |ü]bÕ*+#ês¡T. sêj·T–]ø√≥
düTe÷s¡T 28 øÏ.MT. $d”Ôs¡í+˝À ñ+~. eT\¢qï >∑T≥º≈£î ñ
‘·Ôsêq qBrsê\˝À uÖ<äTΔ\ Äsêe÷\T, C…’qT\ Äqyêfi¯ófl
\_Û+#êj·Tì #·]Á‘· <ë«sê ‘Ó\TdüTÔ+~.
88
25. eq|ü]Ô ø√≥ (eq|ü]Ô)
500 dü + ˆˆsê\ >=|ü Œ #· ] Á‘· ø£ * –q eq|ü ] Ô
dü+kÕúq+˝À bÕ‘·|ü˝…¢, q÷>∑÷s¡T, ø=‘·Ôø√≥, ls¡+>∑|ü⁄s¡+,
ô|<ä›>∑÷&Ó+. yÓ+ø£{≤|ü⁄s¡+, »+>∑e÷sTT yÓTT<ä˝…’q 178
Á>±e÷\T+&˚$. 15e X¯‘êã›+ qT+&ç 1948 dü+ˆˆ es¡≈£î
$»j·Tq>∑s¡ sêE\T, yÓTT>∑\T\T, ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T, ìC≤+
sêE\ bÕ\q˝À ø=qkÕ–+~. eq|ü]Ô >∑&ç ìsêàD≤ìï
1868˝À C§qï eT+<äfi¯ <=s¡kÕì #˚|{ü +ºÏ ~. 1807e dü+ˆˆ˝À
sê»<Ûëìì eq|ü]ÔøÏ e÷]Ã+~. Ä ø±\+˝À ªz]jÓT+{Ÿ
Ç+^¢wt ˝≤+>¥e÷´Héμ dü÷ÿfi¯flqT dü«j·T+>± dü+kÕúHêBÛX¯ó˝Ò
q&ç ù |yês¡ T . yês¡ T Ä+>∑ ¢ kÕVæ ≤ ‘ê´ìï m≈£ î ÿe>±
Áb˛‘·‡Væ≤+#˚yês¡T. 1948 ‘·s¡Tyê‘· eq|ü]Ô >∑&ç bÕ*f…øÏïø˘
ø±˝ÒJ>± e÷s¡Ãã&ç+~.
26. øö˝≤dt bò˛sYº (ìC≤e÷u≤<é)
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢≈£î 120 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À Eø£ÿ˝Ÿ
eT+&É\+˝À u≤˝≤|òü÷{Ÿ |üs¡«‘·ÁX‚DT˝À¢ øö˝≤dt ø√≥ ñ+~.
á ø√≥ mH√ï b˛sê{≤\≈£î kÕø°åuÛÑ÷‘·+. á ø√≥ <ë<ë|ü⁄
150 mø£sê\ $d”Ôs¡í+˝À ñ+~. ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À sêDÏ
s¡TÁ<äeT<˚$ ÄBÛq+˝À á ø√≥ #ê˝≤ ø±\+ ñ+~.
1857e dü + ˆˆ˝À á ø√≥qT bÕ*dü T Ô q ï sêC≤
sêCŸB|tdæ+>¥ uÛ≤s¡‘·e÷‘· dü+¬øfi¯fl $eTTøÏÔø√dü+ Á_{°wüß
bÕ\≈£î\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê≥+ #˚kÕ&ÉT. uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘·´+
ø√dü+ b˛sê&çq yÓTT<ä{Ï dü+kÕúq+>± á ø√≥ #·]Á‘·˝À ù|s¡T
dü+bÕ~+#·Tø=+~. á $wüj·T+ ‘Ó*dæq Ä+π>¢j·TT\T
sêC≤B|tdæ+>¥‘√bÕ≥T |übòÕs¡T<Í›˝≤, X‚UŸeT<ësY, Hêπsâ&é
Á>±eT|ü { ≤«Ø ls¡ + >∑ s êe⁄ yÓ T T<ä \ >∑ T yê]ì ã+~Û + ∫
ôV≤’ <äsêu≤<é ø√s¡T˝º À $#ês¡D #˚kÕs¡T. kÕúìø£ eTTdæ+¢ Á>∑+<∏+ä
ª‘ê]œ`Ç`øö˝≤dtμ˝À á ø√≥ bÕ\≈£î\ >=|üŒ<äq+, yÓ’uÛÑe+
$e]+#·ã&ç+~.
aaaaa
89
27. <√eTø=+&É ø√≥ (ìC≤e÷u≤<é)
ø±e÷¬s&ç¶ |ü≥ºD≤ìøÏ 15 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À ñqï
<√eTø=+&É ø√≥ ø±e÷¬ s &ç ¶ õ˝≤¢ yÓ T T‘êÔ ì π ø
eT≈£ î {≤j· T e÷q+>± ì\Tdü T Ô + ~. ¬ s &ç ¶ s êE\T á
<√eTø=+&É ø √≥ ìsêàD≤ìøÏ n+≈£ î sês¡ Œ D #˚ X Ês¡ T .
‘Ó\+>±D˝À ô|<ä› dü+kÕúHê\˝À ù|s¡Tqï ª<√eTø=+&É ø√≥μ
bÕø£Hê{Ï ¬s&ç¶ XÊK≈£î #Ó+~q ø±$TH˚ì e+X¯düTÔ\~. 16e
X¯‘êã›+˝À ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\ bÕ\q˝À á dü+kÕúq+ jÓTTø£ÿ
u≤<Ûä´‘·\T #˚|ü{≤ºs¡T ø±e÷¬s&ç¶ e+X¯düTú\T. ìC≤+bÕ\q
eTT–ùdes¡≈£L ìC≤+ sê»´+˝À <√eTø=+&É dü+kÕúq+>±
ø=qkÕ–+~. yê] kÕeT+‘·T˝…’q ø±$TH˚ì e+X¯düTú\
nBÛ q +˝À <√eTø=+&É , ø±kÕ|ü ⁄ s¡ + , dü + >∑ y ˚ T X¯ « s¡ + ,
eTVü≤eTà<ë|ü⁄s¡+, $düqï|ü*,¢ u≤>√‘·Œ*¢, ≈£î+<ës¡+, bÕ\«+#·
<˚e⁄ì|ü*¢‘√düVü‰ 40 Á>±e÷\T+&˚$.
28. sê#·ø=+&É ø√≥ (s¡+>±¬s&ç¶)
ÇÁãV”≤+|ü≥ï+ eT+&É\+˝Àì ‹bÕŒsTT>∑÷&É Á>±e÷ìøÏ
4 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À sê#·ø=+&É ø√≥ ñ+~. sê#·ø=+&É ø√≥
#·T≥÷º 40 øÏ.MT. bı&ÉyÓ’q m‘ÓÔÌq sê‹>√&É uÛ≤ØÁ>±HÓ’{Ÿ
sêfi¯fl‘√, eT\T|ü⁄\‘√ ª<ä Áπ>{Ÿ yê˝Ÿ Ä|òt #Ó’HêqTμ ‘·\|æ+#˚
$<Ûä+>± ñ+~.
ø±ø£rj·T sêE\ kÕeT+‘·sêC…’q πs#·s¡¢ dæ+>∑eT
Hêj·T≈£î&ÉT 14e X¯‘êã›+˝À á ø√≥ ìsêàD≤ìøÏ |ü⁄Hê~
y˚XÊ&ÉT. eTTdæ¢+ sêE˝…’q ãVü≤eT˙ düT˝≤ÔqT\≈£î, Væ≤+<ä÷
sêE˝…’q $»j·Tq>∑s¡ sêE\≈£î eT<Ûä´ sê#·ø=+&É sê»´+
ø=+‘· ø ±\+ ¬ s +&É T eT‘ê\ yê]øÏ yês¡ ~ Û > ± ì*∫
eT‘·kÕeTs¡kÕ´ìï #ê{Ï+~. 1433e dü+ˆˆ˝À »]–q |òüTÀs¡
j· T T<ä Δ + ˝À ãVü ≤ eT˙ dü T ˝≤Ô q T\T ø√≥qT kÕ«BÛ q +
#˚düT≈£îHêïs¡T.
eT÷\+ : ‘Ó\+>±D ø√≥\T, Hê>∑u≤\ düTπsXŸ >±] Á>∑+<∏ä+
 13. ‘Ó\+>±D Á|üeTTKT\T
‘Ó \ +>±D $|ü ¢ y ê\≈£ î , kÕe÷õø£ dü + dü ÿ s¡ D ≈£ î bÕeTT\|ü]Ô yÓ+ø£≥ d”‘êsêe÷sêe⁄\≈£î <ä‘·Ô‘·>± e#êÃ&ÉT.
|ü⁄]{Ï>∑&ɶ. dü+|òüT dü+düÿs¡D≈£î bÕ≥T|ü&ɶyês¡T ø=+<äs¡T. Bq Hê>∑|üPsY $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç m˝Ÿ.m˝Ÿ._. |ü{≤º
»qT\ n_Ûeè~Δø,Ï Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûqä ≈£î b˛sê&çqyês¡T ø=+<äsT¡ . bı+<ë&ÉT. Á|ü<Ûëq eT+Á‹ |ü<ä$ #˚|ü{Ϻq ‘=* ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT.
‘Ó\+>±D sêÁwüº kÕ<Ûäq≈£î ñ<ä´$T+∫qyês¡T eT]ø=+<äs¡T. Ä |ü<ä$ì bı+~q yÓTT<ä{Ï <äøÏåD uÛ≤s¡rj·TT&ÉT ≈£L&Ü.
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ ‘√&ÉŒ&çqyês¡T Ç+ø=+<äs¡T. Ç˝≤ Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± ˝Àø˘düuÛÑ düuÛÑT´\T>±, eTTK´eT+Á‹>± ‘·q
m+<äs√ eTVü‰qTuÛ≤e⁄\T ‘Ó\+>±D >∑T]+∫ bÕ≥T|ü&ܶs¡T. ùde\qT n+~+#ê&ÉT. uÛ≤s¡‘· Ä]úø£ e´edüú˝À $|ü¢yê‘·àø£
Ms¡+‘ê ‘Ó\+>±D≈£î >∑s¡«ø±s¡DyÓTÆqyês¡T. Ç≥Te+{Ï dü+düÿs¡D\T #˚|ü{≤º&ÉT. ‘Ó\T>∑T nø±&ÉMT kÕú|ü≈£î&ÉT.
yê] >∑T]+∫, yê] n‘·T´‘·ÔeT >∑TD >∑D≤\qT >∑T]+∫, yê] ãVüQuÛ≤cÕ ø√$<äT&ÉT. >=|üŒ kÕVæ≤ry˚‘·Ô. >∑Ts¡T≈£î\ ÄÁX¯eT
<˚Xu¯ øÑÛ ,ÔÏ Hêj·Tø£‘«· \ø£Då ≤\qT, düe÷»+ ø√dü+, Á|ü»\ ø√dü+ bÕsƒ¡XÊ\\T, qy√<äj·T bÕsƒ¡XÊ\\T Ç‘·ì Vü≤j·÷+˝ÀH˚
yês¡T #˚dæq dü‘êÿs¡´eTT\qT ‘Ó\TdüTø√e&É+ eTq ø£˙dü ÁbÕs¡+_Û+#·ã&ܶsTT.
ø£s¡Ôe´+. yês¡T #·÷|æ+∫q ãTTE e÷s¡Z+˝À ˇø£ÿ n&ÉT>∑T |ü+&ç‘· πøX¯esêe⁄ ø√s¡≥ÿsY
y˚dHæ ê ‘Ó\+>±D _&É>¶ ± eTq J$‘·+ kÕs¡øú +£ #˚dTü ø=qï≥T¢>±
uÛ≤$+#·e#·TÃ. (1867`1932)
n≥Te+{Ï eTVü≤˙j·TT\˝À ø=+‘·eT+~ >∑T]+∫ eTsêsƒê«&Ü ÁbÕ+‘·+˝Àì |üs“¡ ˙ õ˝≤¢ |ü⁄s¡˝® Ÿ Á>±eT+˝À
Ç|ü&ÉT ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. »ìà+#ê&ÉT ôV’≤<äsêu≤<äT˝À dæús¡|ü&ܶ&ÉT. ìC≤+ qyêãT
nø£ÿqï e÷<äqï\T ø±\+˝À ôV’≤<äsêu≤<äT ôV’≤ø√s¡Tº Á|ü<Ûëq Hê´j·T eT÷]Ô>±
ùde\+~+#ê&ÉT. kÕe÷õø£ dü+düÿs¡D ø√dü+, Væ≤+<äTe⁄\
(1600 ` 1687) |üøå±q ì\ã&çq >=|üŒ kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s¡Ô $y˚ø£e]Δì,
$<ë´\j·÷\ kÕú|qü düuTÑÛ ´\˝À ˇø£&>ç ± kÕúìø£ uÛ≤wü˝À $<ë´
Vü≤qàø=+&É˝À »ìà+#ês¡T. >√˝§ÿ+&É dü+kÕúq+˝À uÀ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+∫ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüô|’ eTeTø±s¡+ #ê{Ïq
Á|ü<Ûëq eT+Á‹>± e÷<äqï, nãT˝ŸVü≤düHé ‘êHêcÕøÏ n‘·´+‘· $<ë´y˚‘.Ô· ìC≤+ bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± >∑fi+¯ $|æŒq kÕ«‘·+Á‘·´
düìïVæ≤‘·Tì>±, sêCÀ<√´–>± nø£ÿqï |üì#˚XÊs¡T. es¡Ôø£ düeTs¡ jÓ÷<ÛäT&ÉT.
yêDÏ»´ πø+Á<ä+>± ôV’≤<äsêu≤<äTqT n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T.
sêC≤´_Ûeè~ΔøÏ $<ë´\j·÷\T eTTK´eTì yê{Ïì kÕú|+æ #ês¡T. sêC≤ãVüQ<ä÷sY l yÓ+ø£≥ sê$T¬s&ç¶
Á>±eTÁ>±e÷ìøÏ s¡Vü≤<ës¡T\T @s¡Œs¡∫ Ä]úø£+>± n_Ûeè~Δ
|üs#¡ &· ÜìøÏ ø±s¡≈î£ ˝…H’ ês¡T. nH˚ø£ u≤e⁄\T, #ÓsT¡ e⁄\ n_Ûeè~ΔøÏ (22.08.1869 ` 02.05.1953)
ø±s¡ ≈ £ î ˝… ’ H ês¡ T . Ms¡ T ‘Ó \ +>±D≤qT ø£ + {Ï ø Ï ¬ s |ü Œ ˝≤ CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢ >∑<ë«\˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç
ø±bÕ&ÉT≈£îHêïs¡T. >√\Tø=+&É dü+kÕúq+ X¯Á‘·Te⁄\ ≈£îÁ≥˝À πøX¯e¬s&ç¶, ‘·*¢ u≤s¡eTà. düeTs¡úe+‘·yÓTÆq n~Ûø±]>± @&Ée
ÁbÕD≤\T $&ç#ês¡T. ìC≤+ MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé n‘·´+‘· $XÊ«dübÕÁ‘·Tì>±
|æ.$. qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ñHêï&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é b˛©dt ø£$TwüqsY>± 14 @fi¯flbÕ≥T
düeTs¡eú +‘·+>± ‘·q ø£syÔ¡ ê´ìï ìs¡«]Ô+#ê&ÉT. s¬ &ç¶ edü‹ >∑èVü≤
(28.06.1921`23.12.2004) s¡÷|üø£\Œq‘√ ñqï‘· $<ä´qT Äø±øÏå+#˚ m+‘√eT+~ ù|<ä
$<ë´s¡Tú\ uÛÑ$wü´‘·TÔqT r]Ã~<ë›s¡T. >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£
es¡ + >∑ ˝ Ÿ õ˝≤¢ qs¡ ‡ +ù|≥ eT+&É \ +, \π ø ï|ü * ¢ eTqT>∑&É≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü, kÕVæ≤‘ê´_Ûeè~ΔøÏ m+‘√ düVü‰j·T
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. e+>∑s¡≈£î #Ó+~q s¡Tø±àu≤j·TeTà, düVü≤ø±sê\T n+<äCÒXÊ&ÉT.
90
n©qyêCŸ »+>¥ ãVü≤<ä÷sY nD>±]q Á|ü»\ nuÛÑT´qø’ bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT. dü+|üPs¡í eT<ä´
ìùw<Ûä+, <˚e<ëdæ, CÀ–˙ e´edüú, u≤\´ $yêVü‰\ e+{Ï
(11.07.1877 ` 06.12.1949) kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&Ü&ÉT. Vü≤]»qT\T,
ôV’≤<äsêu≤<äT˝À »ìà+∫q n©qyêCŸ »+>¥ ãVü≤<ä÷sY <ä[‘·T\ ø√dü+ Ä~ Væ≤+<ä÷ düuÛÑ, C≤rjÓ÷qï‘· düuÛÑ, Ä~
ndü\T ù|s¡T MTsY nVü≤à<é n©. ‘·+Á&ç MTsY yêVæ≤<é n© Væ≤+<ä÷ k˛wü˝Ÿ düØ«ôddt e+{Ï dü+düú\‘√ eTyÓTÆø£yÓTÆ yê]
Ç+>±¢+&ÉT˝À dæ$˝Ÿ Ç+»˙]+>¥ |ü{≤ºqT bı+<ë&ÉT. nuÛÑT´qï‹øÏ bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT.
Á_{Ïwßü yê] ø±\+˝À ‘=* uÛ≤s¡rj·T N|òt Ç+»˙sY>± |ü<$ä ì uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à
#˚|ü{≤º&ÉT. C≤rj·T Á|üD≤[ø£ ø£$T{° #Ó’s¡àHé>± 1939˝À
»eVü≤sY˝≤˝Ÿ HÓÁVüA ìj·T$T+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·eTTqT (22.05.1888`18.02.1939)
düd´ü XÊ´eT\+ #˚jT· &ÜìøÏ mH√ï ÁbÕC…≈î£ \º s¡÷|üø\£ Œq #˚XÊ&ÉT.
uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T s¡+>∑e÷+ã, e÷~]
‘Ó\+>±D kÕ>∑T˙{Ï |æ‘êeTVüQ&ÉT>± |æ\Teã&ܶ&TÉ . >√<ëe],
eT+Jsê q<äT\ô|’ Äqø£≥º\ ìsêàD+, ñkÕàìj·÷ ÄsYº‡ yÓ+ø£jT· ´ <ä+|ü‘T· \T. »qàdü\ú + ôV≤’ <äsêu≤<é. 1906˝À $TÁ‘·
ø±˝Òõ, ñkÕàìj·÷ Vü‰dæŒ≥˝Ÿ ‘·~‘·s¡ ø£≥º&Ü\T ‘·q eT+&É* nH˚ dü+düúqT kÕú|æ+∫ <ä[‘·T\≈£î $<ë´ãT<äTΔ\T
HÓ’|ü⁄D≤´ìøÏ ì<äs¡ÙHê\T. áj·Tq ù|]≥ ìC≤e÷u≤<é˝À H˚s¡Œ&É+, Áø£eT•ø£åD, yê´j·÷eT+ H˚]Œ+#·&É+ yÓTT<ä˝…’q
n©kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îºqT ì]à+#ês¡T. ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{≤º&ÉT. eTTs¡[, y˚X¯´, <˚e<ëdæ e´edüú\qT
s¡÷|ü⁄e÷|ü&ÜìøÏ ø£èwæ#˚XÊ&ÉT. 1926 qT+&ç Ä~ Væ≤+<ä÷
e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ eTVü‰düuÛÑ\qT ôV’≤<äsêu≤<é sêh+˝À |ü\T #√≥¢ ìs¡«Væ≤+∫
(22.01.1885`11.11.1970) kÕ+|òæTø£ ñ<ä´e÷ìï #˚|ü{≤º&ÉT. Ä~ Væ≤+<äTe⁄\ nuÛÑT´qï‹øÏ
n\Tô|s¡T>∑ì b˛sê≥+ #˚XÊ&ÉT. <˚X¯+˝À nH˚ø£ #√≥¢ Ä~
ôV’≤<äsêu≤<äT˝À dæús¡|ü&çq e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ Væ≤+<ä÷ yêDÏì $ì|æ+#ê&ÉT.
‘· * ¢ < ä + Á&É T \T yÓ + ø£ ≥ |ü Œ j· T ´, yÓ + ø£ ≥ dü T ã“eTà.
ôV’≤<äsêu≤<äT˝À Hê´j·TXÊg+ $<ä´qT nuÛÑ´dæ+#ês¡T. ¬ø.$.s¡+>±¬s&ç¶
ôV≤’ <äsêu≤<äT q>∑s¡ y˚Tj·Ts¡T>±, XÊdüqeT+&É* #Ós’ à¡ Hé>±, mH√ï
|ü<äe⁄\T #˚|ü{Ϻ düeTs¡úe+‘·+>± ìs¡«Væ≤+#ês¡T. sê»ø°j·T
(22.12.1890`24.07.1970)
b˛sê{≤\≈£î Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>±, kÕ+düÿè‹ø£ ñ<ä´e÷\‘√ Á|üdTü ‘Ô · s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ ô|<ä› eT+>∑fi≤s¡+˝À »ìà+#ê&ÉT.
Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT. ñs¡÷› uÛ≤wü n~Ûø±s¡ uÛ≤wü>± ñqï áj·Tq |üP]Ô ù|s¡T ø=+&Ü yÓ+ø£≥ s¡+>±¬s&ç¶. #ÓHêï¬s&ç¶,
ø±\+˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. Á>∑+<∏ë\j·÷\ ãT#·ÃeTà Äj·Tq ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. ¬syÓq÷´ eT+Á‹, &ç|üP´{°
kÕú|qü e\¢ ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·T+<äì uÛ≤$+∫ mH√ï eTTK´eT+Á‹, kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT. ªª>∑T˝≤yéTøÏ
Á>∑+<∏ë\j·÷\ kÕú|üq≈£î ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. õ+<ä^ùdeTÚ‘Y nNäμμ nH˚ ìHê<ä+‘√ dü«‘·+Á‘·´ dü+Á>±e÷ìï
dæø+Ï <äsêu≤<é˝Àì ≈£îeTà] >∑÷&Ü dü«dü\ú +. myÓTà˝Ò´>±, Á|ü»˝À¢øÏ rdüT¬ø[flq eTVü‰H˚‘·. s¡C≤ø±s¡T\ <äTsê>∑‘ê\≈£î
sêÁwüº eT+Á‹>± ùde\q+~+#ê&ÉT. nD>±]q Á|ü»\ e´‹πsø£+>± b˛sê&çq ¬ø.$ s¡+>±¬s&ç¶ C≤„|üø±s¡ú+ s¡+>±¬s&ç¶
nuÛÑT´qø’ bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT, dü+|üPs¡í eT<ä´ ìùw<Ûä+, <˚e<ëdæ, õ˝≤¢ @sêŒf…Æ+~.
CÀ–ì e´edüú, u≤\´ $yêVü‰\ e+{Ï kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\≈£î
e´‹πsø£+>± b˛sê&Ü&ÉT. Vü≤]»qT\, <ä[‘·T\ ø√dü+ n~ düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶
Væ≤+<ä÷düu,ÑÛ C≤rjÓ÷qï‘· düu,ÑÛ Ä~ Væ≤+<ä÷ k˛wü˝Ÿ düØ«ôddt (28.05.1896 `25.08.1953)
e+{Ï dü+düú\‘√ eTy˚Tø£yÓTÆ yê] nuÛÑT´qï‹øÏ bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT.
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À •Ks¡ düe÷qT&ÉT düTs¡es¡+.
n]¬> sêeTkÕ«$T |ü P s¡ « + eTVü ≤ ã÷uŸ q >∑ s Y õ˝≤¢ uÀs¡ y Ó * ¢ eT+&É \ +,
(1885`1973) Ç{Ïø±´\bÕ&ÉT Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢ s¡+>∑eTà, ‘·+Á&ç
Hêsêj·TD¬s&ç¶. >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£ dü+bÕ<ä≈£î\T>±, ¬s&ç¶ edü‹
n]¬ > sêeTkÕ«$T dü « dü ú \ + dæ ø Ï + Á<ëu≤<é ˝ Àì >∑ è Vü ≤ + ìsê«Vü ≤ ≈£ î &ç > ± ‘· q ùde\qT n+~+#ê&É T .
≈£îeTà]>∑÷&É. myÓTà˝Ò´>±, sêheT+Á‹>± ùde\+~+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D≈£î #Ó+~q 183 eT+~ |üPs¡«ø£e⁄\T, 354 Ä<ÛTä ìø£
91
ø£e⁄\ s¡#·q\ |ü]#·j·÷\Tqï >√˝§ÿ+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£qT kÕ«$T sêe÷q+<ä rs¡ú
Á|ü # · T ]+∫ ‘Ó \ +>±D Ä‘· à >ös¡ y êìï Á|ü | ü + #êìøÏ
‘Ó*j·TCÒXÊ&ÉT. mH√ï |ü]XÀ<ÛäHê‘·àø£ Á>∑+<∏ë\T, ø£<∏ä\T, (03.10.1903 `22.01.1972)
qe\\T, yê´kÕ\T, J$‘· #·]Á‘·\qT s¡∫+#ê&ÉT. ø£ s êí ≥ ø£ sêÁwü º + ˝Àì >∑ T ˝≤“sêZ õ˝≤¢ ∫qï*¢ ˝ À
_.mdt. yÓ+ø£Á{≤e⁄ »ìà+#ê&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<é˝À dæsú |¡ &ü ܶ&TÉ . m+.@. |ü≥㺠Á<äT&Óq’
kÕ«MTJ ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± |üì#˚dæ 1952`62 eT<Û´ä ø±\+˝À
(11.12.1898`1953) ¬s+&ÉTkÕs¡T¢ ˝Àø˘düuÛÑ≈£î mìï¬ø’Hê&ÉT. kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡
jÓ÷<ÛäT&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é dü+kÕúq $yÓ÷#·HêìøÏ bÕ≥T ã&ɶ
n+uÒ<ÿä sY n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ <ä[‘· esêZ\ $eTTøÏø¬Ô ’ ìC≤+ eTVü‰jÓ÷<ÛäT&ÉT. ∫qï‘·q+˝ÀH˚ J$‘ê+‘·+ ÁãVü≤à#ê]>±
dü+kÕúq+˝À ñ<ä´eT+ q&ç|qæ H˚‘.· ôV≤’ <äsêu≤<é n+uÒ<ÿä sY>±
ñ+&ç <˚X¯e÷‘·≈£î ùde #˚kÕÔqì Á|ü‹qã÷ì, ‘·q J$‘êìï
Á|üdæ~Δ bı+~q áj·Tq <ä[‘·T\ $<ä´, ñbÕ~Û, sê»ø°j·T
<˚X+¯ ø√dü+ n]Œ+∫q <˚Xu¯ ≈ÑÛ î£ &Ô TÉ . ˝Àø£e÷q´ u≤\ >∑+>±<Ûsä Y
s¡ + >±˝À¢ Vü ≤ ≈£ î ÿ\ ø√dü + b˛sê&Ü&É T . <ä [ ‘· T ˝À¢
‹\ø˘qT Ä<äs¡Ù+>± rdüTø=ì <˚X¯+ ø√dü+ ‘·q düs¡«kÕ«ìï
eT÷&ÛÉqeTàø±\T, »+‘·Tã\T\T, eT<ä´bÕq+ e+{Ï yê{ÏøÏ
<Ûës¡b˛kÕ&ÉT.
e´‹πsø£+>± b˛sê&ç, yê]˝À $<ë´ yê´|æÔøÏ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT.
1936˝À n+uÒ<äÿsY j·T÷‘Y ©>¥ @s¡Œs¡∫ <ä[‘· j·TTe≈£î\ eTT<äT› sêeTø£èwüíj·T´
Á|ü>∑‹øÏ ÁX¯$T+#ê&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é XÊdüqdüuÛÑ≈£î myÓTà˝Ò´>±,
nq+‘·s¡+ $<ë´XÊK eT+Á‹>± |ü<ä$ ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. (18.09.1907`21.09.1985)
ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄ ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢˝Àì eT+<∏äì Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
‘·+Á&ç eTT<äT› sê»qï. ‘·*¢ eTT<äT› ne÷àj·TeTà. 1946˝À
(13.03.1899`15.09.1967) Á_≥Hé˝Àì ©&é‡ $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç j·T+.Ç.&ç |ü{≤º
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ‘·\ø=+&É|*ü ¢ eT+&É\+, |ü&øÉ ˝£ Ÿ bı+<ë&ÉT. Ädæj·÷, ÄÁùdº*j·÷, j·T÷s¡|t, nyÓT]ø±
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·+Á&ç qs¡dæ+>∑sêe⁄, ‘·*¢ s¡+>∑ K+&Ü\˝Àì |ü\T <˚XÊ\T |üs´¡ {Ï+∫ nø£ÿ&ç $<ë´ $<ÛëHê\qT
Hêj·Tø£eTà. Hê´j·TXÊg+˝À |ü{≤ºbı+<ë&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<äT sêh n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊ&ÉT. eTq <˚X¯|ü⁄ $<ë´s¡+>∑+˝À mH√ï
‘=* eTTK´eT+Á‹>±, πøs¡fi¯, ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ\≈£î >∑es¡ïsY>± dü+düÿs¡D\T ‘Ó#êÃ&ÉT. ìs¡ø£åsêdü´‘· ìs¡÷à\q ø√dü+ ªá#Y
ùde\q+~+#ê&ÉT. Á|ü‹ õ˝≤¢≈î£ ˇø£ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\ @sêŒ≥T≈£î eHé {°#Y eHéμ ñ<ä´e÷ìï J$‘· #·s¡e÷+ø£+ es¡≈£î
bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT. ñs¡÷› kÕúq+˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT uÀ<Ûäq uÛ≤wü>± ø=qkÕ–+#ê&ÉT. >=|üŒ $<ë´y˚‘·Ô.
e÷]à e÷‘·èuÛ≤wüô|’ ‘·q eTeTø±sêìï #ê≥T≈£îHêï&ÉT. eT>∑÷›+ yÓ÷Væ≤j·TTB›Hé
uÛÑ÷dü+düÿs¡D ñ<ä´eT+ #˚|ü{Ϻ Ç‘·s¡ sêÁcÕº\≈£î Ä<äs¡Ù+>±
ì*#ê&ÉT. n$˙‹ ìs√<Ûäø£XÊKqT @sêŒ≥T#˚dæ n$˙‹ (04.02.1908`25.08.1969)
ìs¡÷à\q≈£î ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ Ä+<∏√˝Ÿ˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢ ñe÷›
≈£îÁeT+ ;Û+ uÒ>+∑ , ‘·+Á&ç >ödüTB›H.é ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À m+.m
$<ä´qT nuÛÑ´dæ+#ê&ÉT. s¡#·sTT‘·>±, ˝…ø£Ãs¡sY>±, $|ü¢e
(22.10.1901`01.09.1940) kÕVæ≤‘·´ø±s¡T&ç>±, ø£eT÷´ìdüTº bÕغ qT+&ç XÊdüq düuÛÑT´&ç>±
‘·q ùde\q+~+#ê&ÉT. ªcÕj·Tsπ Ç+øÏ«˝≤uŸμ>± düTÁ|üd<æ Tä &Δ TÉ .
≈£îÁeT+ ;Û+ ÄdæbòÕu≤<é õ˝≤¢ dü+πø|ü*¢ Á>±eT+˝À dü«‘·+Á‘·´ ø±+ø£åqT ‘Ó*ù| $|ü¢yê‘·àø£ ^‘ê\T s¡∫+#ê&ÉT.
≈£îÁeT+ ∫qTï, k˛yéTuÛ≤sTT <ä+|ü‘T· \≈£î »ìà+#ê&ÉT. n~yêdæ &܈ˆ y˚+ø£≥sê»qï ne<Ûëì
Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ b˛sê&çq Hêj·T≈£î&ÉT. 12 >=+&ÉT sêC≤´\
n~Ûø±s¡+ ø√dü+ ìC≤+ Á|üuÛÑT‘ê«ìï m<äTs=ÿì Ä~yêdæ (10.06.1909`22.09.1995)
»qT\qT @ø£+ #˚XÊ&ÉT. n&É$ MT<ä, uÛÑ÷$T MT<ä Vü≤≈£îÿ Á|üdüTÔ‘·+ ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ eT+<∏äì˝À »ìà+#ê&ÉT.
ø√dü+ ñ<ä´eT+ q&ç|æ neTs¡T&Ó’Hê&ÉT. kÕ«‘· + Á‘· ´ dü e Ts¡ j Ó ÷ <Û ä T &É T , ø£ $ , |ü + &ç ‘ · T &É T ,
92
ãVüQuÛ≤cÕø√$<äT&ÉT dü+|òüT dü+düÿs¡Ô. ne<Ûëì, ø±fiÀJ,
yÓ\T›]Ô, á eTT>∑TZs¡T ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[ø£ dü$T‹>± Á|üdæ<äTΔ\T.
ÄHê{Ï ø±\+˝À ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝Àì kÕVæ≤‘·´, kÕ«‘·+Á‘·´
düu\ÑÛ ≈£î Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+∫ j·TTe≈£î\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#ê&ÉT.
u≤*ø£\ $<ä´≈£î Ä<äs¡ÙeT÷]Ô>± ì*#ê&ÉT. 1926˝ÀH˚
ªÁ|üuÀ<Ûä#·+Á~ø£μ nH˚ sê‘·|üÁ‹ø£qT ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. áj·Tq
‘Ó\+>±D ‘=* ø£<∏ä≈£î\˝À ˇø£&ÉT. n–ïX¯ã› eTVü≤‘·´+
»qàs¡Vü≤dü´+ |ü⁄düÔø±\T s¡∫+#ê&ÉT. ø£<∏ä\T ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
áj· T q ùde\qT Á|ü u Û Ñ T ‘· « + >∑ T ]Ô + ∫ ‘êÁeT|ü Á ‘· + ‘√
dü‘·ÿ]+∫+~. yÓ’<ä´es¡ _s¡T<ë+øÏ‘·T\T≈£L&Ü. düTs¡es¡+
Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶ >√˝§ÿ+&É |üÁ‹ø£≈£î áj·Tq düuŸ m&ç≥sY>±
|üì#˚XÊ&ÉT.
düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T
(06.06.1910`10.10.1982)
ªbÕ\ãT>∑Z\ J‘·>±&Éμ nH˚ düTÁ|üdæ<äΔ ^‘êìï s¡∫+∫q
düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T j·÷<ëÁ~ õ˝≤¢ yÓ÷‘·÷ÿs¡T eT+&É\+˝Àì
bÕ\&ÉT>∑T˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢ \øÏåà qs¡düeTà, ‘·+Á&ç
ãT∫ÃsêeTT\T. >=|üŒ s¡#·sTT‘·, q≥T&ÉT, π>j·Tø±s¡T&ÉT.
ø£eT÷´ìdüT bº Õغ <äfi¯ düuTÑÛ ´&ÉT. e´ekÕj·TXÊK˝À >∑Te÷kÕÔ>±
|üì#˚XÊ&ÉT. ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê{≤ìøÏ Á|ü#ês¡
kÕ<ÛäHê\T>± >=\¢ düT<äT›\T, \‘√ÿsYkÕuŸ, ãT&ÉãTø£ÿ\T ˝≤+{Ï
y˚cÕ\‘√ Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT. ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìøÏ
e´‹πsø£+>± ‘·q >∑fi¯+ $bÕŒ&ÉT. Äj·Tq π>j·÷\˝À Á|ü»\
ø£wüºqcÕº\T, yêfi¯fl Äy˚<äq ø£ìŒ+#˚~.
ø±fiÀõ Hêsêj·TD sêe⁄
(09.09.1914`13.11.2012)
es¡+>∑˝Ÿ ns¡“Hé õ˝≤¢ eT&çø=+&É Á>±eT+ ø√fiÀõ
dü«dü\ú +. ‘·+Á&ç s¡+>±sêe⁄, ‘·*¢ sêe÷u≤j·TeTà. Hê´j·TXÊg
|ü{≤ºqT bı+~q ø±fiÀõ sêÁwüº $<Ûëq |ü]wü‘·TÔ≈£î düuÛÑT´&ç>±
‘·q ùde\qT n+~+#ê&ÉT. ‘·q $\ø£åDyÓTÆq s¡#·q\‘√,
‘Ó\+>±D e´eVü‰]ø£ uÛ≤wü˝À ø£$‘·\qT s¡∫+∫, ‘Ó\T>∑T
MT<ä n_Ûe÷Hêìï ‘·{Ϻ˝ÒbÕ&ÉT. Á|ü»\ |üøå±q ì\ã&˚ ø£$>±
ø±fiÀõ eT‘· kÕeTs¡kÕ´ìøÏ, Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\≈£î, uÛ≤e
Á|üø£≥q ùd«#·Ã¤≈£î n$T‘·+>± $\Teì#êÃ&ÉT.
C….$. q]‡+>∑sêe⁄
(14.10.1914`03.09.1972)
>√bÕ\sêe⁄, ˝Àø£eTà <ä+|ü‘T· \≈£î »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq
|üP]Ô ù|s¡T CÀ–q|ü*¢ yÓ+ø£≥qs¡d+æ >∑sêe⁄. eT+∫sê´\ õ˝≤¢
n©>∑&Ûé eTTdæ¢+ j·T÷ìe]‡{° qT+&ç _.m., m+._.@, »ìà+#ê&É T. CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«˝Ÿ õ˝≤¢ Ä\+|üPsY˝À
m˝Ÿ.m˝Ÿ._ |ü{≤º bı+<ë&ÉT. m\ÁøϺdæ{° uÀsY¶ #Ó’s¡àHé>±,
\¬øå{Ϻù|{Ÿ XÊdüqdüuÛÑT´\T>±, eT+Á‹>±, ñ|ü eTTK´eT+Á‹>±
ùde\qT n+~+#ê&ÉT. 65 y˚\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙{Ïì
ñ<˚›•+∫q ø£&Ó+ ÁbÕC…≈£îºqT #˚|ü{Ϻ, |üP]Ô#˚XÊ&ÉT. Á>±eT
Á>±e÷ìøÏ $<äT´#·Ã¤øÏÔ $düÔ]+|üCÒj·T&É+˝À <˚X¯+˝ÀH˚
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ yÓTT<ä{Ï kÕúq+˝À ñ+&˚˝≤ Ä<äs¡Ùe+‘·+>±
r]Ã~<ë›&ÉT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ $©q düeTj·T+˝À ‘Ó\+>±D
ÁbÕ+‘êìøÏ düeTT∫‘· ÁbÕ‹ì<Ûä´+, ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄ ø√dü+
‘·q >∑fi¯+ $bÕŒ&ÉT.
ø=+&Ü \ø£åàDY u≤|üPõ
(27.09.1915`21.09.2012)
≈£îÁeT+ ;Û+ ÄdæbòÕu≤<é õ˝≤¢˝Àì yê+øÏ&ç Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢ neTàø£ÿ, ‘·+Á&ç u≤|üPJ. Hê´j·TXÊg $<ä´qT
nuÛÑ´dæ+∫q \ø£åàDY u≤|üPJ XÊdüq düuÛÑT´\T>± ø±_HÓ{Ÿ
eT+Á‹>±, &ç|üP´{Ï d”Œø£sY>± ‘·q ùde\q+~+#ê&ÉT. K<ä›s¡T
ñ<ä´eT+, øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<ä´e÷\˝À bÕ˝§Zì kÕ«‘·+Á‘·´
ø±+ø£åqT ã\|üs¡#ê&ÉT. ìC≤+ b˛©dt j·÷ø£åHé düeTj·T+˝À
bÂs¡ •ø£åD≤ dü+düú @sêŒ≥T≈£î, |ü<äàXÊ* edü‹ >∑èVü≤
ìsêàD≤ìøÏ ø£èwæ #˚XÊ&ÉT. yÓqø£ã&çq ‘·s>¡ ‘∑ T· \ dæ‹ú >∑‘T· \qT
yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&ÜìøÏ mq˝Òì ø£èwæ #˚XÊ&ÉT.
e+<˚e÷‘·s¡+ sêeT#·+Á<äsêe⁄
(25.04.1918`28.11.2001)
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ø±´‘·÷sY˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢
sêeT\ø£åàeTà, ‘·+Á&ç yê$˝≤\ sêe÷sêe⁄. XÊdüqdüuÛÑ
düuTÑÛ ´&ç>±, n~Ûø±s¡ uÛ≤cÕ dü+|òTü + n<Û´ä ≈£îå &ç>±, n+‘·sê®rj·T
‘Ó\T>∑T dü+|òüT n<Ûä´≈£åî&ç>±, kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡ jÓ÷<ÛäTì>±
b˛sê≥+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. øÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷ ñ<ä´eT+, ìC≤+
ùdº{Ÿ˝À Á|üC≤ ñ<ä´eT+, düVü≤ø±s√<ä´eT+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT.
q\¢>=+&É, eT˝≤ÿ|üPsY e´ekÕj·T<ës¡T\ düVü≤ø±s¡ dü+|òüT+
kÕú|æ+∫ yê] n_Ûeè~ΔøÏ bÕ≥T|ü&ܶ&ÉT. sêeT#·+Á<äsêe⁄,
C…\’ T˝À Á|ü‹ø=s¡&Ü <Óã“≈£î ã<äT\T>± e+<˚e÷‘·s+¡ #ÓãT‘·÷
düŒèVü≤ ‘·|æŒb˛sTTHê e+<˚e÷‘·s¡+ ìHê<ëìï e<ä\q+<äT≈£î
e+<˚e÷‘·s¡+ sêeT#·+Á<äsêe⁄ ù|s¡T dæús¡|ü&çb˛sTT+~.
>∑&çj·÷s¡+ sêeTø£èwüíX¯s¡à
(06.03.1919`...07.2006)
CÀ´\|ü‹, düTã“eTà <ä+|ü‘·T\≈£î Äs¡e dü+‘êq+>±
93
dæsú |¡ &ü ܶ&TÉ . kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡j÷Ó <ÛTä &ÉT. >=|üŒ dü+|òTü dü+düÿs¡.Ô
eTVæ≤fi¯\ nuÛTÑ ´qï‹øÏ, kÕe÷õø£ <äTsê#êsê\≈£î e´‹πsø£+>±
b˛sê&Ü&ÉT. πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘·. u≤\´
$yêVü‰\ ìs¡÷à\q≈£î bÕ≥T|ü&ܶ&TÉ . dü«j·T+>± u≤\ $‘·+‘·Te⁄
ø£eT\qT ô|[fl #˚düTø=ì n+<ä]øÏ Ä<äs¡Ùe+‘·T&Ó’Hê&ÉT.
áj·Tq u≤\ ÁãùV≤àX¯«s¡kÕ«$T, CÀ>∑T˝≤+ã Ä\j·÷\qT
|ü⁄qs¡T<äΔ]+#ê&ÉT. Ä\j·T+ psê\ ÁbÕC…≈£îº øÏ+<ä ˙{Ï
eTT+|ü ⁄ q≈£ î >∑ T ]ø±≈£ î +&Ü ø±bÕ&É & É + ˝À ø° \ ø£ b ÕÁ‘·
b˛wæ+#ê&ÉT.
#ÓHêï¬s&ç¶
(13.06.1919`02.12.1990)
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ ô|<ä› eT+>∑fi≤s¡+˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢
X¯+ø£se¡ Tà, ‘·+Á&ç \øå±à¬s&ç.¶ yÓ<’ ´ä $<ä´ |ü≥uº ÁÑÛ <äT&ÉT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
sêÁcÕºìøÏ ¬s+&ÉT |üsê´j·÷\T eTTK´eT+Á‹>± |üì#˚XÊ&ÉT.
>∑es¡ïsY>± $$<Ûä sêÁcÕº\≈£î ùde\+~+#ê&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<äT
dü+kÕúq+ Ç+&çj·THé j·T÷ìj·THé˝À $©q+ #˚j·÷\H˚
ñ<ä´eT ø±\+˝À dü‘ê´Á>∑V≤ü + #˚kÕ&ÉT. ‘Ó\+>±D sêÁwüº kÕ<Ûqä
ø√dü+ b˛sê&Ü&ÉT.
c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé
(21.10.1920`21.08.1948)
|üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì e÷qTø√≥≈£î #Ó+~qyê&ÉT.
|üÁ‹ø± dü+bÕ<ä≈î£ \T>± Á|üC≤>∑fi+¯ $ì|æ+∫q $|üe¢ jÓ÷<ÛTä &ÉT.
ìC≤+ ìs¡ + ≈£ î X¯ Á|ü C ≤e´‹π s ø£ bÕ\qqT, nK+&É
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ôV’≤<äsêu≤<äT dü+kÕúqeTT $©q+ ø√dü+ ‘·q
ø£˝≤ìï K&ÉZ+>± e÷]à ÇÁyÓ÷CŸ |üÁ‹ø£˝À ‘·q s¡#·q\ <ë«sê
Á|ü»\qT #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT. bÕÁ‹πøj·T eè‹Ôπø eHÓï ‘Ó∫Ãq
c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé eT‘·+ù|s¡T‘√ e÷s¡DôVAeT+ #˚düTÔqï
dü+düúqT ‘·q |üÁ‹ø£ <ë«sê rÁe+>± Á|ü‹|òüT{Ï+#ê&ÉT. ∫qï
ej·TdüT‡˝ÀH˚ Á|üC≤>∑fi¯+ $ì|æ+∫q+<äT≈£î nHê´j·T+>± 28
dü+e‘·‡sê\ ej·TdüT‡˝À Vü≤‘·´≈£î >∑T¬s’Hê&ÉT. neTs¡T&Ó’Hê&ÉT.
_.mHé.XÊÁdÔæ
(1932 ` 2002) ô|’q ‘Ó\T|üã&çq Á|üeTTKT\T ø=+<äs¡T e÷Á‘·y˚T. yêπs
j·÷<ëÁ~ uÛÑTeq–] õ˝≤¢ e*>=+&É Á>±eT+˝À ø±≈£î+&Ü »eT˝≤|ü⁄s¡+ πøX¯esêe⁄, õ.sê+¬s&ç¶, Ä_<éVüQùdHé
»ìà+#ê&ÉT. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À m+.m. #·~yê&ÉT. e+{Ï Á|üeTTKT\T eT¬s+<äs√ ñHêïs¡T.
aaaaa
94
‘Ó\+>±D #·]Á‘· |ü]XÀ<Ûäq˝À nÁ>∑>∑DT´&ÉT. áj·Tq
yê´kÕ\qT m+<äs√ Ä]ÿj·÷\õdüTº\T ã\|ü]∫ Ç‘·s¡
uÛ≤wü\˝ÀìøÏ nqTe~+#ê&ÉT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·ô|’ Çs¡yÓ’ ˇø£ÿ
dü+|ü⁄{≤\T Á|ü#·T]+#ê&ÉT. kÕVæ≤‘·´, #ê]Á‘·ø£ |ü]XÀ<Ûäq\T
#˚ d æ q _Û q ÷ï] qs¡ d æ + Vü ≤ XÊÁdæ Ô , XÊdü H ê\XÊÁdæ Ô > ±
Á|üdæ<äTΔ&Éj·÷´&ÉT. ªeT÷dæμ |üÁ‹ø£ <ë«sê uÛ≤cÕ, kÕVæ≤‘·´,
#·]Á‘·, kÕ+düÿ è‹ø£ s¡+>±\≈£î $X‚wüyÓTÆq ùde#˚XÊ&ÉT. ‘êqT
qeTTà≈£îqï dæ<ëΔ+‘·+ ø√dü+ |æ.ôV≤#Y.&ç. |ü{≤ºqT ≈£L&Ü
e<äT\T≈£îHêï&ÉT.
Ä#ês¡´ ø=‘·Ô|ü*¢ »j·TX¯+ø£sY
(06.08.1934`21.06.2011)
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ Ä‘·à≈£Ls¡T eT+&É\+, nø£ÿ+ù|≥˝À
»ìà+#ê&ÉT. ‘·*¢ eTVü‰\ø£åàeTà, ‘·+Á&ç \ø°åàø±+‘ê#ê].
ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+ ñ|ü≈£î\|ü‹>± ùde\+~+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D sêÁwü+º ø√dü+ n$ÁXÊ+‘·+>± bÕ≥Tã&çq Ábıô|dò sü Y
»j·TX¯+ø£sY 1959, 1969, 1996 qT+&ç ‘Ó\+>±D kÕ<Ûäq
ø√dü+ »]–q ñ<ä´e÷\˝À ø°\ø£ bÕÁ‘·qT b˛wæ+#ê&ÉT.
‘Ó\+>±D dæ<ëΔ+‘·ø£s¡Ô>± ù|s¡Tbı+<ë&ÉT.
dü+>∑quÛÑ≥¢ qs¡Vü≤]
(20e X¯‘êã›+)
<Ûäs¡à|ü⁄s¡ ìyêdæjÓÆTq qs¡Vü≤] uÛ≤s¡‘· |ü⁄sêedüTÔXÊK,
‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘·+˝À ÁãV”≤à, ÁbÕø£è‘·+ yÓTT<ä\T>±>∑\ ÁbÕNq
uÛ≤wü\ *|ü⁄\qT #·<Tä e>∑*qZ @¬øø’ £ e´øÏ>Ô ± mquÛj
’… ÷Ó ´<äXø¯ +£ ˝À
ù|s=+<ë&ÉT. XÊ‘·yêVü≤qT\ #·]Á‘· ø√{Ï *+>±\ eT÷˝≤\qT,
õqe\¢uÛÑT&ÉT y˚sTT+∫q u§eTà\ >∑T≥º XÊdüHê\qT 1970
ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ yÓ*øÏrdæq |òüTqT&ÉT. nH˚ø£ ñqï‘√<√´>±\qT
e<äT\Tø=ì ‘Ó\+>±D >∑&ɶ #·]Á‘·qT ‘·$« rj·T{≤ìøÏ
ø£èwæ#˚XÊ&ÉT.
eTT–+|ü⁄
 14. ‘Ó\+>±D eTVæ≤fi≤ Á|üeTTKT\T
‘Ó \ +>±D sêh+˝À m+‘√ eT+~ Åd” Ô 3) düs√õ˙Hêj·TT&ÉT (1879`1949) :
Á|üeTTKT\THêïs¡T. Ms¡T $$<Ûä s¡+>±˝À¢ ø£èwæ#˚kÕs¡T.
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT ø±\+ qT+&ç ‘Ó\+>±D sêh kÕ<Ûäq
es¡≈£î b˛sê{≤˝À¢ bÕ˝§ZHêïs¡T. kÕe÷õø£, kÕVæ≤‘·´ $<ä´
e+{Ï s¡+>±˝À¢ $X‚wüyÓTÆq ø£èwæ#˚dæ eTVæ≤fi¯\ n_Ûeè~ΔøÏ,
n{≤¢>π sêÁcÕº_eÛ è~ΔøÏ ø£èwæ#k˚ Õs¡T. yê]˝À ø=+<ä] >∑T]+∫
‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
1) s¡TÁ<äeT <˚$ (1220`1289) :
Áø°.X¯. 1220 dü+e‘·‡s¡+˝À »ìà+∫q s¡TÁ<äeT<˚$
4) düTÁ>± VüQe÷j·T÷Hé MTsê® (1882`1958) :
ø±ø£rj·T #·Áø£e]Ô >∑D|ü‹<˚e⁄ì ≈£îe÷¬s.Ô ø=&ÉT≈£î˝Òì
ø±s¡D+>± >∑D|ü‹<˚e⁄&TÉ s¡TÁ<äeT<˚$øÏ nìï sê»˙‹,
sê»ø°jT· j·TT<ä$Δ <ä´\÷ H˚]Œ ø=&ÉT≈£î˝≤>± ô|+#ê&ÉT.
nìï $<ä´\˝À Ä]‘˚]q s¡TÁ<äeT<˚$ X¯Á‘·Te⁄\qT
∫‘·TÔ>± z&ç+∫+~. 1262 qT+&ç 1289 es¡≈£î
ø±ø£ r j· T kÕÁe÷C≤´ìï bÕ*+∫+~. <ä ø Ï å D
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À yÓTT<ä{Ï eTVæ≤fi≤ kÕÁe÷õ„>±
s¡TÁ<äeT<˚$ ù|s¡T #·]Á‘·˝À ∫s¡kÕúsTT>± ì*∫+~.
2) düeTàø£ÿ ` kÕs¡ø£ÿ (13e X¯‘êã›+) :
düeTàø£ÿ ` kÕs¡øÿ£ \T 12e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~qyês¡T. 5) e÷¬s‡*Hé*e÷ (1899`1984) :
M]<ä›s¡÷ ‘·©¢ ≈£L‘·Tfi¯ófl. Ms¡T ÄHê{Ï ø£s¡Te⁄
|ü]dæú‘·T˝À¢ |üqTï #Ó*¢+#˚~ ˝Ò<äì ø±ø£rj·TT\‘√
b˛sê&çq Ms¡eì‘·\T. M] ù|s¡T MT<ä »j·TX¯+ø£sY
õ˝≤¢ ‘ê&Ü«sTT eT+&É\+ y˚T&Üs¡+ Á>±eT+ <ä>∑Zs¡
ñqï <ä≥yº TÓ qÆ n&É$˝Àì ª∫\ø£\>∑T≥ºμ <ä>sZ∑ ¡ C≤‘·s¡
¬s+&˚fi¯flø√kÕ] >=|üŒ>± »s¡T>∑T‘·T+~.
95
ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À »ìà+∫q düs√õ˙ <˚$ \+&ÉHé øÏ+>¥‡
ø±˝Òõ, øπ +Á_&ç˝® Àq÷ #·<Tä e⁄≈£îHêïs¡T. áyÓT sêdæq
ø£$‘·\≈£î>±qT áyÓT≈£î ªªHÓ’{Ï+π>˝Ÿ Ä|òt Ç+&çj·÷μμ
nH˚ _s¡T<äT e∫Ã+~. <˚X¯sê»ø°j·÷\˝À #·Ts¡T>±Z
bÕ˝§Zqï áyÓT ªøÏ«{Ÿ Ç+&çj·÷μ ñ<ä´eT+˝À
bÕ˝§ZHêïs¡T. <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+ \_Û+#êø£ H˚&ÉT
ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ>± |æ\Teã&ÉT‘·Tqï dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\
‘=* >∑es¡ïsY>± |üì#˚kÕs¡T.
düTÁ>± VüQe÷j·T÷Hé MTsê® ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À |ü⁄{Ï+º ~.
áyÓT eTTdæ¢+ Åd”Ô\ $<ä´ø√dü+, kÕ+düÿ è‹ø±_Ûeè~Δ
ø√dü + J$‘· e T+‘ê bÕ≥T|ü & ç + ~. áyÓ T
ªn+EeTHé`@`KyêrHé`m<äø£ÿHéμ nH˚ dü+düúqT
ÁbÕs¡+_Û+∫ <ë+{À¢ eTVæ≤fi¯\≈£î eè‹Ô $<ä´\qT H˚sπ Œ~.
1919˝À u≤*ø£\ ø√dü+ s¬ +&ÉT bÕsƒX¡ Ê\\qT ≈£L&Ü
ô|{Ϻ+~. n+‘˚ø±ø£ ‘·q ÄdæÔ˝À m≈£îÿe uÛ≤>∑+
ªeTÁ<ëkÕ`m`dübÕò <ë]j·÷μ nH˚ u≤*ø£\ bÕsƒX¡ Ê\≈£î
Ç∫Ã+~.
e÷¬s‡*Hé *e÷ 1925˝À dæø+Ï Á<ëu≤<äT˝Àì ªøÏ+>¥
m&É«sY¶ yÓTyÓ÷]j·T˝Ÿμ ÄdüŒÁ‹˝À yÓT&çø£˝Ÿ Ä|ò”düsY>±
ñ<√´>∑+˝À #˚]+~. 1958˝À |ü<Mä $s¡eTDbı+~q
áyÓT dü«+‘·+>± ÁbÕø°dº Tü ô|{Ϻ ˇø£ &Üø£sº >Y ± eTVæ≤fi¯\≈£î
mq˝Òì ùde #˚dæ+~. n+‘·sê®rj·T eTVæ≤fi≤
dü+e‘·‡s¡+ dü+<äs“¡ +¤ >± ñeTà&ç Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+
1975 dü+ˆˆ˝À *e÷qT dü‘ÿ· ]+∫ >ös¡$+∫+~.
6) ø±Hédüº+{Ÿ‡–uŸ‡ (1900`1984) :
ôV’≤<äsêu≤<äT m&ÉT´πøwüHé düØ«dt˝À #˚]q –uŸ‡ Åd”Ô\
$<ä´ ø√dü+ m+‘√ ø£èwæ#˚dæ+~. Åd”Ô\ ø√dü+ ªø£s¡TD
>±¬sH¶ μé bÕsƒX¡ Ê\qT ìs¡«Væ≤+∫+~. 40 dü+ˆˆ\≈£î ô|>’ ±
ÄyÓT ˝Ò&û ôV’≤<äØø£¢uŸ≈£î ø±s¡´<ä]Ù>±, ø√XÊ~Ûø±]>±
|üì#˚dæ+~. Çø£ÿ&ç ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T
eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\ düuÛÑT´\˝À áyÓT ˇø£s¡T.
7) &܈ˆ XÊ+‘êu≤sTT øÏs√¢düÿsY (1901`1986) :
&Üø£ºsY XÊ+‘êu≤sTT øÏs√¢düÿsY ôV’≤<äsêu≤<äT ìyêdæ.
1929 qT+&ç 1936 es¡≈î£ dæø+Ï <äsêu≤<äT˝Àì øÏ+>¥
m&É«sY¶ yÓTyÓ÷]j·T˝Ÿ ÄdüŒÁ‹˝À dæ$˝Ÿ ndæôd+º {Ÿ düsH®¡ >é ±
|üì#˚dæ+~. áyÓT 1936˝À øÏ+>¥ ø√؃ s√&ÉT¶˝À
dü«+‘·+>± ˇø£ Á|üd÷ü ‹ yÓ<’ ´ä XÊ\qT ÁbÕs¡+_Û+∫+~.
8) e÷düTe÷uÒ>∑+ (1901`1990) :
e÷düTe÷uÒ>∑+ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À |ü⁄{Ϻ+~. Åd”Ô\T
m≈£îÿe>± ãj·T≥≈£îsêì Äs√E˝À¢ HÓC’ ≤+ sê»´+˝À
Á>±&ÉT´j˚T{Ÿ #˚dæq yÓTT<ä{Ï eTTdæ¢+ eTVæ≤fi¯ áyÓT.
Ä˝Ÿ Ç+&çj÷· ñyÓTHé‡ ø±qŒ¤s¬ Hé‡≈£î 1962`64 eT<Û´ä
ø±\+˝À n<Û´ä ≈£îå \T>± |üì#˚d+æ ~. ôV≤’ <äsêu≤<äT qT+&ç
eT+Á‹|ü<$ä bı+~q yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï eTVæ≤fi¯. áyÓT ;<ä
|æ\¢\ ø√dü+ ªn+EeTHé`m`KyêrHéμ dü+düúqT
kÕú|+æ ∫+~. áyÓT #˚dqæ kÕ+|òTæ ø£ ùde≈£î>±qT uÛ≤s¡‘· 12) »e÷\T˙ïkÕu≤õ :
Á|üuTÑÛ ‘·«+ ª|ü<àä lμ _s¡T<äTì∫Ã+~.
9) |ü<äàC≤Hêj·TT&ÉT (1905`1975) :
|ü<àä C≤Hêj·TT&ÉT ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À |ü⁄{Ï+º ~. >±+BÛJ
uÀ<Ûäq\‘√ Á|üuÛ≤$‘·yÓTÆ C≤rj·T sê»ø°j·÷\˝À
bÕ˝§Zqï~. 1950 qT+&ç 1952 es¡≈î£ ÁbıyÓì¸jT· ˝Ÿ
bÕs¡y¢ TÓ +≥T düuTÑÛ ´\T>± ñqï~. 1956 qT+&ç 1962
es¡≈î£ |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ sêh >∑es¡ïsY>± |üì#˚d+æ ~. 13) áX¯«Øu≤sTT (1918`1991) :
uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+#˚ 1962 dü+ˆˆ˝À ª|ü<äà$uÛÑ÷wüDYμ
_s¡T<äT‘√ dü‘ÿ· ]+#·ã&ç+~.
96
10) dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT (1910`1979) :
dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì eT\ø˘ù|≥
ìyêdæ. y˚T&ÉÃ˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì |òüT{ŸπødüsY˝À |ü⁄{Ϻ+~.
#· < ä T e⁄ ø√dü + nVü ≤ ]ïX¯ \ T ‘· | æ + ∫+~.
XÊs¡<ëìπø‘·H˝é À $<ä´quÛ´Ñ dæ+∫+~. dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À
bÕ˝§Zì C…’\T•ø£åqT nqTuÛÑ$+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<äT
sêh+˝À 1950˝À XÊdüq düuTÑÛ ´sê*>± mìï¬ø’ ã÷s¡T\Z
sêeTø£ è cÕí s êe⁄ eT+Á‹es¡ Z + ˝À $<ë´XÊK
düVü‰j·TeT+Á‹>± |üì#˚dæ+~. eT\ø˘ù|≥˝Àì ‘·q
Ç+{À¢ ìsêÁX¯jT· T˝…q’ Åd\Ô” ≈£î edü‹ ø£*Œ+∫+~. Hê
C…’\T J$‘·+ nH˚ ‘·q Ä‘·àø£<∏äqT sêdüT≈£î+~.
11) »q+|ü*¢ ≈£îeTT~˙<˚$ (1911`2009) :
≈£îeTT~˙<˚$ sêe⁄ãVü≤<ä÷sY yÓ+ø£≥sêeT ¬s&ç¶
≈£L‘·Ts¡T. 1958˝À kÕú|+æ ∫q ªùdyê düe÷» u≤*ø±
ì\j·T+μ düuÛÑT´\˝À ≈£îeTT~˙ ˇø£s¡T. 1962˝À
ôV’≤<äsêu≤<äT ‘=* eTVæ≤fi≤ y˚Tj·TsY>± |üì#˚kÕs¡T.
eq|ü ] Ô ìjÓ ÷ »ø£ e s¡ Z + qT+∫ 1962`72
dü+e‘·‡s¡+˝À ¬s+&ÉT kÕs¡T¢ XÊdüq düuÛÑT´sê*>±
mìïø£sTT+~. 1994e dü+e‘·‡s¡+˝À ªj·TT<ÛéMsYμ
nyês¡T¶qT, 1977e dü+e‘·‡s¡+˝À ªyÓTVü≤B»+>¥
ôd+{ÏqØ VüA´eTHés¬ {’ Ÿ‡μ nyês¡Tq¶ ÷ bı+~+~.
»e÷\T˙ïkÕu≤õ ìC≤e÷u≤<é˝À ˇø£ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑
≈£ î ≥T+ã+˝À 1913˝À »ìà+∫+~. 1945
dü+e‘·‡s¡+˝À »]–q nœ\uÛ≤s¡‘· s¡#·sTT‘·\
dü+|òTü + düu\ÑÛ ˝À bÕ˝§Zqï~. áyÓT ø£eT÷´ìdüTº bÕغ˝À
1946 dü u Û Ñ T ´sê*>± #˚ ] +~. áyÓ T
dü«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À #·Ts¡T≈£î>± |üì#˚d+æ ~.
áX¯«Øu≤sTT dæøÏ+Á<ëu≤<äT˝À |ü⁄{Ϻ+~. áyÓT
sê»ø°j÷· \˝À #·Ts¡T>±Z bÕ˝§Zqï~. 1951˝À »]–q
|ü⁄s¡bÕ\ø£ dü+|òüT mìïø£\˝À me] düVü‰j·T+
 ˝Ò≈£î+&ÜH˚ ¬>*∫+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ ôw&É÷´˝Ÿ ≈£î˝≤\ 17) Äs¡T≥¢ ø£eT˝≤<˚$ (1920`2001) :
ô|&ò sπÉ wüH≈é î£ 1960˝À Á|ü<ëÛ q ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚d+æ ~.
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ m˝≤¢¬s&ç¶ ìjÓ÷»ø£es¡Z+ qT+&ç
1967˝À ]|ü_ø¢ ˘ bÕغ nuÛ´Ñ ]ú>± b˛{° #˚dæ >¬ *∫+~.
14) C≤„q≈£îe÷]ôV≤&Ü :
ñ‘·sÔ Á¡ |ü<X˚ Ÿ˝Àì KTsê® õ˝≤¢˝Àì ãT\+<é |üV‰ü sY˝À
C≤„q≈£îe÷] 1918˝À »ìà+∫+~. 1936˝À
ôV’≤<äsêu≤<é≈£î #Ó+~q Vü≤Øwt #·+Á<äôV≤&Ü‘√ ô|[fl
ø±e≥+‘√ ÄyÓT ôV’≤<äsêu≤<é e∫+~. kÕ+|òæTø£
sê»ø°jT· #Ó‘’ q· ´+ ô|s¡>{∑ ≤ìøÏ |üì#˚dqæ ‘=*‘·s+¡
eTVæ≤fi¯. C≤„q≈£îe÷] HÓ’C≤+ sê»´+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
$©qeTj·÷´ø£ ‘Ó\+>±D Á>±e÷\˙ï |üs´¡ {Ï+∫+~. 18) Á_CŸ sêD°>ö&é :
ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì ø£dü÷Ôsê“ Á≥düTº s¡÷|ü⁄πsK\qT
e÷]Ã+~. 1953`60 eT<Û´ä ø±\+˝À bı<äT|ü⁄ ñ<ä´eT
πø+ÁBj·T dü\Vü‰ dü+|òüT düuÛÑT´sê*>± |üì#˚dæ+~.
15) ≈£îÁeT+ k˛+u≤sTT (1918`1994) :
≈£îÁeT+ ;Û+ uÛ≤s¡´ k˛+u≤sTT.áyÓT~ ≈£îÁeT+ ;Û+
ÄdæbÕò u≤<é õ˝≤¢. 1940 dü+e‘·‡s¡+˝À CÀ&Ó|÷üò {Ÿì
ôd’ì≈£î\T ‘·TbÕ≈£î\‘√ #·T≥Tº eTT{Ϻq|ü&ÉT yê]‘√
j·TT<äΔ+ #˚dæ+~. Ä düeTj·T+˝À k˛+u≤sTT
HÓ\\ej·TdüTqï ‘·q ø=&ÉT≈£îì q&ÉT+≈£î
_–+∫ø£≥Tºø=ì j·TT<ä+Δ ˝ÀøÏ ~–q BÛse¡ ì‘·.
16) ∫{≤´\ ◊\eTà (1919`1985) :
bÕ\≈£î]Ô Á>±eT+˝À |ü⁄{Ϻq ◊\eTà s¡»ø£ ≈£î˝≤ìøÏ
#Ó+~+~. ø±ã{Ϻ #êø£* ◊\eTà>± ù|s=+~+~.
áyÓT <ÛÓ’s¡´kÕVü≤kÕ\T ø£\~. ‘·q eè‹Ôì e<ä*
e´ekÕj·T+ #˚j·÷\ì #·÷dæq ◊\eTàqT ÄHê{Ï
<=s¡\T nH˚ø£ ø£cÕº\bÕ\T#˚kÕs¡T. ÄyÓT uÛÑs¡ÔqT,
ø=&ÉT≈£î\qT ≈£L&Ü ∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|{≤ºs¡T. nsTTHê
<Ûs’Ó ´¡ +‘√ yê]ì m~]+∫ b˛sê&çq <Ûs’Ó ´¡ e+‘·Tsê\T
◊\eTà.
97
Äs¡T≥¢ ø£eT˝≤<˚$ q\¢>=+&É õ˝≤¢ Ä˝Òs¡T ‘ê\÷ø±
eT+‘· | ü ⁄ ] Á>±eT+˝À |ü ⁄ {Ï º + ~. ø£ e T˝≤<˚ $
$yêVü‰q+‘·s¡+ ≈£L&Ü #·<äTe⁄ ø=qkÕ–+∫+~.
|ü≥Tº<ä\‘√ yÓTÁ{Ïø˘ |üP]Ô#˚dæ+~. áyÓT eTVæ≤fi≤
ñ<ä´e÷\˝À bÕ˝§ZH˚~. Á>±MTD ejÓ÷»qT\qT
nø£åsêdüT´\T>± e÷]Ã+~. ªeTVæ≤fi≤ Ä‘·às¡ø£åD
•_s¡+μ˝À ôdì’ ø£ •ø£Då bı+~+~. 1964˝À XÊdüqdüuÑÛ
Á|ü‹|üø£å Hêj·T≈£îsê*>± u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«Væ≤+∫+~.
1998˝À ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+ ÄyÓT≈£î >ös¡e
&Üø£ºπs{Ÿ Á|ü<Ûëq+ #˚dæ+~.
Á_CŸ sêD°>ö&é ôV’≤<äsêu≤<äT˝À 1920˝À |ü⁄{Ϻ+~.
áyÓT ùdyêe÷sêZìï m+#·T≈£îqï~. ªqeJeHéμ
eTVæ≤fi≤ eT+&É* ùdyê ø±s¡´Áø£e÷\˝À, kÕ+düÿ è‹ø£
ø±s¡´Áø£e÷\˝À bÕ˝§ZH˚~. 1972˝À Ä+Á<ÛäeTVæ≤fi≤
düe÷K´˝À uÛ≤>∑yTÓ Æ »s¡àHé &ÓyTÓ Áø£{øÏ ˘ ]|ü_ø¢ ˝˘ À »]–q
Á|üC≤‘·+Á‘· eTVæ≤fi≤ düe÷K´ n+‘·sê®rj·T dü<dä Tü ‡˝À
1975˝À bÕ˝§Zqï~. s¡cÕ´, ã˝Ò]Z j·÷, eT+>∑√[j·÷
<˚XÊ\ ÄVü‰«q+‘√ Äj·÷ <˚XÊ\≈£î yÓ[fl+~.
1980`82 dü+e‘·‡s¡+˝À Ä+Á<Ûä eTVæ≤fi≤ düe÷K´
n<Û´ä ≈£îå sê*>± ñqï~.
19) Jq‘YkÕõ<ë :
kÕõ<ë 1920˝À sêj·T#·÷sY˝À |ü⁄{+ºÏ ~. ñkÕàìj·÷
$X¯«$<ë´\j·T+˝À ñs¡÷› kÕVæ≤‘·´+˝À myéT.m.|ü{≤º
n+<äT≈£îqï~. ª»\‘·s+¡ >¥μ nH˚ ù|s¡T‘√ áyÓT ø£<\ä∏ T
Á|ü#·T]+|üã&ܶsTT. ªª‘Ó\T>∑T Ä<ëuŸøÏ ‘êØø˘μμ nH˚
ù|s¡T‘√ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·qT sêdæ+~. <äø£ÿ˙
kÕVæ≤‘·´+ >∑T]+∫ ªª≈£î*j·T‘Y`@`cÕVæ≤μμ ªªn*
Ä~˝ŸcÕμμ nH˚ |ü⁄døÔü ±\T sêdæ+~. kÕõ<ë düè»Hê‘·àø£
s¡#·sTTÁ‹. kÕVæ≤r $eTs¡Ù≈£îsê\T.
20) u≤qT‘êôV≤sê düV”≤<é :
u≤qT‘êôV≤sê ÄÁ>±˝À 1924˝À »ìà+∫+~.
1945˝À y˚T»sY düsT÷<éì ô|[fl #˚dTü ≈£îì ôV≤’ <äsêu≤<é
e∫à dæús¡|ü&ç+~. u≤qT‘êôV≤sê ñs¡÷›, Ç+^¢wüß,
|ü]¸jT· Hé uÛ≤wü\˝À s¡#q· \T #˚d+æ ~. 1959˝À ÄyÓT 24) {Ï.mHé.dü<ë\øÏÎ :
s¡∫+∫q ñs¡÷› s¡#·q\≈£î Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´
nø±&ÉMT nyês¡T¶ n+<äT≈£îqï~. Ç+ø± ªãπsdZ uü μ®Ÿ ø£$‘ê
dü+ø£\HêìøÏ nœ\ uÛ≤s¡‘· kÕúsTT˝À nyês¡T¶ e∫Ã+~.
Ç‘·s¡ mH√ï nyês¡T¶\qT ≈£L&Ü ÄyÓT bı+~+~.
21) XÊ+‘êsêy˚TX¯«s¡sêe⁄ :
XÊ+‘ê sêy˚TX¯«s¡sêe⁄ 1925˝À »ìà+∫+~. XÊ+‘·
ôV’≤<äsêu≤<é˝À $<ë´s¡D´ ôV’≤dü÷ÿ\TqT 1961˝À
kÕú|æ+∫ ø=‘·Ô Á|üjÓ÷>±\T #˚dæ+~.|æ\¢\ kÕúsTTì
n+#·Hêy˚jT· &ÜìøÏ |üØø£\å T nedüs+¡ ˝Ò<ìä #Ó|⁄ü ‘ês¡T. 25) ùdïVü≤\‘ê uÛÑ÷bÕ˝Ÿ :
XÊ+‘· eT+∫ s¡#s· TTÁ‹ ≈£L&Ü. áyÓT sêdæq ªeT‘·‡´μ,
ªyÓ÷Væ≤˙uÛÑkÕàdüTs¡μ nH˚ |ü⁄düÔø±\qT H˚wüq˝Ÿ ãTø˘
Á≥düTº yês¡T Á|ü#·T]+#ês¡T.
22) eqC≤ nj·T´+>±sY (1926`1999) :
ôV≤’ <äsêu≤<é˝À |ü⁄{qºÏ eqC≤ nj·T´+>±sY ñkÕàìj·÷
πø+Á_&ç® j·T÷ìe]‡{°\˝À >∑DÏ‘·XÊg+ #·~$+~.
áyÓT ª◊Héd”ºHé B∏] Ä|òt ¬s*{Ï${°μ >∑T]+∫ &Ûç©¢
j·T÷ìe]‡{° <ë«sê |ü]XÀ<Ûäq #˚dæ+~. |ü<ëàe‹
eTVæ≤fi≤ $X¯«$<ë´\j·÷˝À¢ yÓ’dt#ÛêHé‡\sY>±, ø√]ƒ
eTVæ ≤ fi≤ ø£ fi ≤XÊ\ Á|æ ì ‡bÕ˝Ÿ > ± |ü ì #˚ d æ + ~.
eTVæ≤fi¯\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ñbÕ~Û
ø√s¡T‡\q÷ Á|üy˚X¯ô|{Ϻ+~. Ä+Á<ÛäeTVæ≤fi≤ düuÛÑ≈£î
ñbÕ<Ûë´≈£îå sê*>±, n<Û´ä ≈£îå sê*>± |üì#˚d+æ ~.
23) düs√õ˙ πs>±ì :
düs√õ˙ πs>±ì dæøÏ+Á<ëu≤<é˝Àì dæø˘ $˝ÒCŸ˝À
1927˝À |ü⁄{Ϻ+~. áyÓT #·]Á‘· Á|ü<ÛëHê+X¯+>±
myéT.m. #˚d+æ ~. ñeTà&ç Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·« dü+düú
nsTTq ªùdº{Ÿ Ĭs’&çyé‡μ &Ó’¬sø£ºs¡T>± ñ+&ç Ä dü+düú
n_Ûeè~ΔøÏ ø£èwæ #˚dæ+~. Ç+&çj·THé øöì‡˝Ÿ Ä|òt
Væ≤kÕº]ø£˝Ÿ Øôd]à düuÛÑT´\T>±, ñkÕàìj·÷ $X¯«
$<ë´\j·T+˝À kÕ+|òæTø£XÊÁkÕÔ\ $uÛ≤>±ìøÏ &ûHé>±
yÓTT<ä˝…’q nH˚ø£ u≤<Ûä´‘êj·TT‘·yÓTÆq kÕúHê\qT
n\+ø£]+∫+~.
dü<ë\øÏÎ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì u§˝≤¢s¡+˝À 1928˝À
|ü⁄{+ºÏ ~. áyÓT n+uÒ<ÿä sY ñ|üHê´kÕ\‘√ Á|üu≤Û $‘·Tsê˝…’
sê»ø°j·÷\˝À Á|üy˚•+∫+~. 1952˝À ô|<ä›|ü*¢
qT+&ç, 1957˝À ø±e÷¬s&ç¶ qT+&ç mìïø£\˝À b˛{°#d˚ æ
¬>*∫+~. nôd+;¢˝À &ç|üP´{° d”Œø£sY>± u≤<Ûä´‘·\T
ìs¡ « Væ ≤ +∫+~. 1982˝À ‘Ó \ T>∑ T <˚ X ¯ + bÕغ
ñbÕ<Û´ä ≈£îå \T>± ñqï~. ˝…õùd{¢ yÏ é ø£$T{° düuTÑÛ ´\T>±
≈£L&Ü ñqï~.
ùdïVü≤\‘· ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À 1928˝À ˇø£ uÛ÷Ñ kÕ«eT´
≈£î≥T+ã+˝À |ü⁄{+ºÏ ~. áyÓT 1950`69 dü+e‘·‡sê\
eT<Û ä ´ ø±\+˝À uÛ ≤ s¡ ‘ · ôd’ H ê´ìøÏ yÓ ’ C ≤„ ì ø£
ø±s¡´Áø£e÷\qT, $ø£˝≤+>∑T\≈£î ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eTq÷,
C≤rj·T bı<äT|ü⁄ ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+∫+~.
sêh+˝À u≤´&çà+{Hé nk˛dæj˚TwüHé≈£î yÓTT<ä{Ï
ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚d+æ ~. 1969˝À Á<ëø£å ‘√≥\Ty˚dæ
dü«j·T+>± ‘êH˚ neTàø±\T #˚dæ+~. 1970˝À
ôV≤’ <äsêu≤<äT`ø±eT<Ûq˚ T nH˚ &ÓØ’ bòÕ+qT HÓ\ø=*Œ+~.
ôV’≤<äsêu≤<äT˝À 1988e dü+e‘·‡s¡+˝À yês¡+
s√E\bÕ≥T Åd”Ô y˚Tfi≤qT ≈£L&Ü ìs¡«Væ≤+∫ Åd”Ô\
düeTdü´\ >∑T]+∫ #·]Ã+∫+~.
26) eT\T¢ dü«sê»´+ :
eT\T¢ dü«sê»´+ 1930˝À q\¢>=+&É õ˝≤¢ ‘·T+>∑‘T· ]Ô
eT+&É\+˝Àì ø£]«sê\ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ Á>±eT+˝À
»ìà+∫+~. n|üŒ{Ï HÓ’C≤+ sê»´+˝À Åd”Ô\ |ü]dæú‹
<ës¡TD+>± ñ+&˚~. n|üŒ{Ï qT+&˚ dü«sê»´+ Åd”Ô\
>∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚~. |üHÓï+&˚fi¯fl ej·TdüTqT+&˚
98
 b˛sê{≤\˝À bÕ˝§Z+~. Hê\Ze ‘·s>¡ ‹∑ es¡øπ #·~$q
dü«sê»´+ ñ|üHê´kÕ*düTÔ+fÒ $<ë´~Û≈£î\T ôd’‘·+
#·øÏ‘·T\j˚T´yês¡T. ø£eT÷´ìdüTº bÕغ Á>±eTsêC≤´\
ìs¡«Vü≤D ø√dü+ dü«sêC≤´ìï ìj·T$T+∫+~.
1978˝À »]–q kÕ<Ûës¡D mìïø£\˝À ñeTà&ç
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ XÊdüqdüu˝ÑÛ À düuTÑÛ ´sê\T>± ñqï~.
27) ∫+<äT m\¢eTà :
∫+<äT m\¢eTà 1933˝À ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝Àì
uÀ<ÛäHé eT+&É\+˝Àì Äy˚T<ë|üPsY Á>±eT+˝À
»ìà+∫+~. n+≥sêì‘· q +, ≈£ î \|ü s ¡ y Ó T Æ q
nee÷Hê\T, ;<ä]ø£+ yÓTT<ä˝…’qe˙ï ÄyÓTqT
y˚ ~ Û + #êsTT. m\¢ e Tà Á|ü ‹ uÛ Ñ q T >∑ T ]Ô + ∫
q≥sê»sêeTø£èwüí ÄyÓT Á|ü<sä Ù¡ qqT ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À
@sêŒ≥T#˚XÊ&ÉT. 1998 dü+ˆˆ˝À ÄyÓT≈£î sêh
kÕ+dü ÿ è‹ø£ eT+&É * ªVü ≤ +dü μ nyês¡ T ¶ ì ∫Ã
>ös¡$+∫+~.
28) $H√~˙ ¬s&ç¶ :
‘Ó\+>±D s¬ &ç¶ ≈£î\+˝À 1934˝À |ü⁄{Ï+º ~ $H√~ì.
$≥$THé ªmμ >∑T]+∫ ÄyÓT #˚dæq n<Ûä´j·Tq+
ª|ü]XÀ<Ûäq, |æ\¢\ n+<Ûä‘ê«ìï ìs√~Û+#˚+<äT≈£î
‘√&ÉŒ&ç+~. ◊ø£´sê»´ dü$T‹ ÄVü‰s¡ e´ekÕj·T
dü + |ò ü T + (m|ò t . m.z) Á|ü | ü + #· Äs√>∑ ´ dü + dü ú
(&Éã÷´.ôV≤#Y.ˇ.) j·TTìôd|òt e+{Ï n+‘·sê®rj·T
dü+dü\ú ˝À áyÓT |üì#˚kÕs¡T. Á|ü|+ü #· Á|üd~æ bΔ ı+~q
yÓ’<ä´ XÊgy˚‘·Ô>± nH˚ø£ >ös¡yê\qT, >∑T]Ô+|ü⁄\qT,
nyês¡T\¶ q÷ bı+~+~.
aaaaa
99
Ç≥Te+{Ï eTVæ≤fi≤ Á|üeTTKT\T H˚&ÉT ≈£L&Ü m+‘√
eT+~ sê»ø°jT· s¡+>∑+˝À, ùdyê s¡+>∑+˝À, Áø°&Ü s¡+>∑+˝À,
kÕVæ≤‘·´ s¡+>±\˝À ñHêïs¡T.
ñ<ë : |üP]íe÷sêe⁄, $T<∏ë©sêCŸ`ÁøϬø{Ÿ Ä≥˝À,
kÕìj·÷MTsê®`f…ìïdt˝À, ôd’HêHÓVü‰«˝Ÿ, |æ.$.dæ+<ÛäT `
u≤&çà+≥Hé Áø°&É˝À sêDÏ+∫ ‘Ó\+>±D ø°]Ô |ü‘êø±ìï
$X¯«yê´|üÔ+ #˚kÕs¡T.
õ˝≤˙u≤qT |ü<äàl nyês¡T¶bı+~+~. áyÓT
kÕVæ≤‘·´s¡+>∑+˝À $X‚wyü TÓ qÆ ø£èwæ #˚d+æ ~. &Ü|òï” myéT.&ç.
¬su…˝À¢ dæøÏ+Á<ëu≤<äT˝À #·<äTe⁄ø=ì yÓTT<ä{Ï eTVæ≤fi≤
◊.m.mdt. Ä|ò”düsY>± |üì#˚dæ+~. |ü]bÕ\Hê s¡+>∑+˝À
ùde\+~+∫+~. ñ>±+&Ü˝À »ìà+∫q düTJ‘ês¡T
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì Ç|òüP¢ $X¯«$<ë´\j·T+˝À |üì#˚dæ+~.
áyÓT $<ë´ s¡+>∑+˝À ø£èwæ #˚düTÔqï~. sêeTHé yÓT>∑ôdôd
nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘· XÊ+‘êdæHêΩ,. u≤\ø±]àø£ $yÓ÷#·q
ñ<ä´e÷ìøÏ ø£èwæ#d˚ æ u≤\\ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ bÕ≥T|ü&+ç ~.
mì$T~ uÛ ≤ wü ˝ À¢ ÁbÕMD´‘· ø£ * Z q »dt ; sY ø ösY
dü+^‘·s¡+>∑+˝À $|üØ‘·yÓTÆq ø£èdæ#˚dæ+~. ¬ø.\*‘·,
^‘êsêeTkÕ«$T, $eT\, ìs¡à\, >=Á¬s dü‘·´e‹ e+{Ï
eTVæ≤fi¯\T kÕe÷õø£ s¡+>∑+˝À Åd”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫
$X‚wyü TÓ qÆ ø£èwæ #˚dTü HÔ êïs¡T. dæìe÷s¡+>∑+˝À ø£Ø+q>∑s≈Y î£
#Ó+~q XÀuÛ≤\‘· y˚Tø£|t s¡+>∑+˝À ø°]HÔ ê]®+∫+~. edü+‘·
ø£Hêï_ÛsêHé, ø£\ŒHêø£Hêï_ÛsêHé e+{Ïyêfi¯ófl Åd”Ôyê<ä
ñ<ä´e÷˝À¢ bÕ˝§Zì eTVæ≤fi≤uÛTÑ ´<äj÷· ìøÏ ø£èwæ#d˚ Tü HÔ êïs¡T.
eT÷\+ : eTVæ≤fi≤es¡D+
(nH˚«wæ dü+düú≈£î <Ûäq´yê<äeTT\T)
 15 . ÁbÕNq ø£e⁄\T
Ä~eT ø±\+ qT+&ç Ä<ÛäTìø£ ø±\+ <ëø± ‘Ó\+>±D
H˚\ ‘·qø£+≥÷ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ kÕúHêìï dü+‘·]+#·Tø=qï~.
<˚oj·T ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü dü+düÿ è‘· uÛ≤cÕÁ|üu≤Û e+‘√ ‘·‘‡· eT uÛ≤wü>±
s¡÷bı+~q |ü]D≤eT+ yÓTT<ä≥ Çø£ÿ&ç H˚\˝ÀH˚
<äs¡Ùq$T∫Ã+~. ‘Ó\+>±D H˚\ ‘·q<Ó’q ndæÔ‘ê«ìï,
Á|ü‘˚´ø£‘·qT, Wqï‘ê´ìï ø£*– ñ+≥÷H˚ kÕVæ≤‘·´|üs¡yÓTÆq
>∑T]Ô+|ü⁄qT bı+~+~. Çø£ÿ&ç ø£e⁄\ |òüTq‘·, Çø£ÿ&ç kÕVæ≤‘·´
yÓ•’ wü´˜ + ‘Ó\T>∑TH˚\qT düTdü+|üqï+ #˚d+æ ~. ÁbÕX¯d´Ôü + bı+~q
eTq ‘Ó\+>±D Á|üU≤´‘· ø£e⁄\qT ˇø£kÕ] ‘·s¡∫ #·÷<ë›+.
ø±˝≤\ yêØ>± Äj·÷ ø£e⁄\ |òTü q‘·qT düŒ è•dü÷HÔ ˚ yê] ùdeqT
düà]<ë›+!
Áø°.|üP.225 qT+&ç Áø°.X¯.225 es¡≈£î XÊ‘·yêVü≤q
j·TT>∑+
|üPs¡« ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ ø√{Ï*+>±\qT ‘=* sê»<Ûëì>±
#˚düTø=ì bÕ*+∫q XÊ‘·yêVü≤qT\T ô|’sƒêHé, neTsêe‹
ÁbÕ+‘ê\≈£î $dü]Ô +∫q≥T¢ #ê]Á‘·ø£ Ä<Ûësê\T \_ÛdTü HÔ êïsTT.
XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+˝À sê»uÛ≤wü ÁbÕø£è‘·yÓTÆq|üŒ{Ïø°
»qe´eVü‰s¡ uÛ≤wü>± ‘Ó\T>∑T ñ+&É&É+ ˇø£ $X‚wü+.
yÓ T T≥º y Ó T T<ä { Ï ø£ < ∏ ë ø±yê´ìï n+~+∫q >∑ T D≤&Û É T ´&É T ,
>±<∏ëdü|üÔX¯‹ì ≈£L]Ãq Vü‰\T&ÉT á ø±\+˝À düTÁ|üdæ<äTΔ\T>±
yÓ˝§Z+<ës¡T. á ø±\+˝Àì eT]ø=+<äs¡T ø£e⁄\T ` yê]
kÕVæ≤‘·´ ùde...

Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·

1 >∑TD≤&ÛÉT´&ÉT ãèVü≤‘·ÿ<∏ä ø£<∏ëø±e´+ Á|ü|ü+#· ø£<∏ë yêvàj·T+˝À
(ø=+&Ü|ü⁄s¡+ yÓT<äø˘ õ˝≤¢) Ä~Á>∑+<∏ä+
2 Vü‰\T&ÉT >±<∏ëdü|XÔü ‹¯ |ü<ä´dü+ø£\q+ ‘Ó\T>∑T #Û·+<ä+ ø£+<ëìøÏ <ä>∑Zs¡>±
(ø£Ø+q>∑sY) ñqï ª>±<∏ëμ #Û+· <ä+˝À sêdæq 700
|ü<ë´\ dü+ø£\q+
3 X¯s¡«es¡à ø±‘·+Á‘· yê´ø£s¡D+ \ø£åD Á>∑+<∏ä+ `
4 ≈£î‘·÷Vü≤\T&ÉT ©˝≤e‹ |ü]Dj·T+ ÁbÕø£è‘· ø±e´+ `
5 ø=+&É ≈£î+<ë#ê] düeTj·TkÕs¡+ uÖ<äΔ dü÷≈£îÔ\T (dü+ø£\q `
Á>∑+<∏ë\T)
6 Ä#ês¡´ Hê>±s¡T®qT&ÉT e÷<Ûä´$Tø£ dü÷Á‘·eTT\T (˝ÒU≤ Á>∑+<∏ä+) q\+<ë $X¯«$<ë´\j·T
(q˝§Z+&É) düTVü≤è˝Ò¢K, s¡‘êïe[ Ä#ês¡T´&ÉT. uÖ<äΔ <Ûäs¡à
X¯Sq´‘êdü|üÔ‹ ‘ê‹Ô «≈£î&ÉT
7 Hê∫ HêN $»j·T+ Hê≥ø£+ dü+düÿ è‘·uÛ≤wü˝À Hê≥ø±ìï
sêdæq ‘=* ø£esTTÁ‹

100
 8e X¯‘ê_› qT+&ç 10e X¯‘ê_› es¡≈£î >∑\ |ü]D‹øÏ düJe kÕø£´å + á ø±\y˚T! XÊdüHê˝À¢ ‘Ó\T>∑T |ü<ë\T
ø£e⁄\T $düÔ è‘·+>± \_Û+#êsTT. $kÕÔs¡yÓTÆq dü+düÿ è‘· kÕVæ≤‘·´+
yÓ\T>∑T#·÷dæ+B ø±\+˝ÀH˚ ø±e&É+ $X‚wü+.
n~Ûø±s¡ uÛ≤wü ÁbÕø£è‘·+ qT+&ç dü+düÿ è‘·+ sê»uÛ≤wü>± á ø±\+˝Àì Á|ü<Ûëq ø£e⁄\T yê] kÕVæ≤‘·´ ùdeqT
|ü]D≤eT+ #Ó+~q ø±\$T~. \_Û+∫q >∑<´ä XÊdüq+ ‘Ó\T>∑T ne˝ÀøÏ<ë›+.
e#·q s¡#·Hê XË’*øÏ, Áø£eT |ü]D≤e÷ìøÏ, kÕVæ≤‘·´ uÛ≤cÕ
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 qj·TqùdqT&ÉT <ÛäsêàeTè‘·+ dü+düÿ è‘· ø±e´+ C…’q eT‘· dü+ã+<Ûä ø±e´+
2 e÷<Ûäe es¡à »HêÁX¯j·T+, #Û·+<√$∫ä‹Ô #Û·+<√Á>∑+<∏ä+ dü+düÿ è‘·+˝À #Û·+<√ Á>∑+<∏ä+
sêdæq ‘Ó\T>∑Tø£$
3 uÛeÑ uÛ÷Ñ ‹ ñ‘·Ôs¡sêeT#·]‘·+ dü+düÿ è‘· Hê≥ø£+ \ãΔ Á|ü‹wüߺ&Ó’q dü+düÿ è‘· ø£$
(Áø°.X¯.680) e÷\re÷<Ûeä + Hê≥ø£+
(uÀ<ÛäHé, ìC≤e÷u≤<é)
eTVü‰Ms¡#]· ‘·+ Hê≥ø£+
4 |ü<äàø£$ (|ü+|üq) $Áø£e÷s¡T®q $»j·T+ ø£qï&É ø±e´+ ø£qï&É s¡‘·ïÁ‘·j·T+˝À ˇø£ ø£$
(Áø°.X¯.941) õH˚+Á<ä |ü⁄sêD+ ‘Ó\T>∑T ø±e´+ ø£qï&É uÛ≤wü˝À Ä~ø£$
(uÀ<ÛäHé, ìC≤e÷u≤<é)
5 õq e\¢uÛÑT&ÉT ` XÊdüq+˝À |ü<ä´+ ‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T |ü<ë´\‘√
(Áø°.X¯.940) XÊdüq+ y˚sTT+∫q ‘=*
(y˚eTT\yê&É) XÊdüqø£s¡Ô. Á‹uÛ≤cÕ |ü+&ç‘·T&ÉT
6 eT*¢j·T πs#·q ø£$»HêÁX¯j·T+ #Û·+<√Á>∑+<∏ä+ ‘=* ‘Ó\T>∑T #Û·+<√ Á>∑+<∏äø£s¡Ô
(Áø°.X¯.940)
7 k˛eT<˚edü÷] ø£<∏ëdü]‘ê‡>∑s¡+ ø£<∏ëø±e´+ dü+düÿ è‘· |ü+&ç‘·T&ÉT
(Áø°.X¯.950)
(ø£Ø+q>∑sY)
11e X¯‘ê_› ø£e⁄\T n\uÛÑ´+. qs¡dæ+Vü≤|ü⁄sêD+, X¯‘·ø£+<Ûäs¡ sêe÷j·TD+ ≈£L&Ü
y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$ s¡∫+∫q≥T¢ #ÓãT‘·THêï n$≈£L&Ü
XÊdüquÛ≤wü≈£î ø±e´uÛ≤wü≈£î dü+~Ûø±\$T~. s¡#·Hê XË’* n\uÛ≤´˝Ò!
dæúØø£s¡Dbı+~ ‘·sê«‘· ø£e⁄\≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùø£+ #˚dæq~ 11e
X¯‘êã›y˚T! qqïj·T ne‘ê]ø£˝Àì |ü<ä´+ <ë«sê ‘Ó\T>∑T 12e X¯‘ê_› ø£e⁄\T
kÕVæ≤‘·´˝Àø£+˝À $X‚wü kÕúq+ dü+bÕ~+#·T≈£îqï j·TXÀeT÷]Ô kÕVæ≤‘·´+ <ë«sê Ms¡XË’e Á|ü#êsêìøÏ |üPqTø=qï
Hêsêj·TDuÛÑ≥Tº. yêvàj·T <äTs¡+<Ûäs¡Tì>± ø°]Ôbı+~q
ø£e⁄\+‘ê á ø±\+ yêπs! ‘=*<˚o |ü⁄sêD+, #ê]Á‘·ø£
Hêsêj·TDuÛÑ≥Tº düVü≤ø±s¡+‘√H˚ nqTyê<ä+ #˚XÊqì qqïj·T
‘·q≈£î‘êqT ù|s=ÿHêï&ÉT. Ä Hêsêj·TDuÛÑ≥Tº Çø£ÿ&çyê&˚. ø±e´+, X¯‘·ø£+, ñ<ëVü≤s¡D, s¡>∑&É eTTqï>∑T Á|üÁøÏj·T\qT
‘Ó\T>∑TkÕVæ≤‘ê´ìøÏ n+~+∫q á ø±\+ •eø£$j·TT>∑+>±
Ç<˚ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$ sê|òüTe ù|s=+~+~. á ø±\+ ø£e⁄\T ` s¡#·q\qT |ü]o*<ë›+!!
bÕ+&ÉMj·T+ ø±e´+ sêdæq≥T¢ Ä<Ûësê\T \_ÛdüTÔHêï n~
101
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 eT*¢ø±s¡T®q •e‘·‘·Ô «kÕs¡+ |ü<ä´dü+ø£\q+ •eø£$
|ü+&ç‘êsê<ÛäT´&ÉT (1150) l–] eT*¢ø±s¡T®q X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+
2 bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq ãdüe|ü⁄sêD+ ~«|ü<ä ø±e´+ ‘=*<˚o |ü⁄sêD ø£s¡Ô
(1160`1240) eècÕ~Û|ü X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ ‘=* ‘Ó\T>∑T X¯‘·ø£ ø£s¡Ô
(bÕ\≈£î]Ô, es¡+>∑\T¢) |ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘· ø±e´+ ‘=* #ê]Á‘·ø£ ø±e´ ø£s¡Ô
#ÓqïeT\T¢ d”kÕ\T X¯‘·ø£+ d”dü |ü<ë´\‘√ ‘=* X¯‘·ø£
#·‘T· sπ «<äkÕs¡eTT XÊg Á>∑+<∏ä+ Á|üjÓ÷>∑ø£s¡Ô
3 yÓTT<ä{Ï Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äT&ÉT ˙‹kÕs¡eTT sê»˙‹Á>∑+<∏ä+ `
(1158)
(zs¡T>∑\T¢)
4 qHÓï#√&ÉT&ÉT ≈£îe÷s¡dü+uÛÑe+ ø±e´+ `
13e X¯‘ê_› ø£e⁄\T ~«|ü<äø±e´yÓTÆ Ä ‘·sê«‘· sêe÷j·TD ø£e⁄\≈£î ~XÊìπs›X¯+
#˚dæ+~. á ø±\+ ø£e⁄\ s¡#·q\qT ` yê] Á|ü‘˚´ø£‘·\qT
‘Ó \ T>∑ T ˝À ‘=* sêe÷j· T D+ yÓ \ Te&ç + ~ á ne˝ÀøÏ<ë›+!
X¯ ‘ êã› + ˝ÀH˚ ! >√qãT<ëΔ ¬ s &ç ¶ s¡ + >∑ H ê<∏ ä sêe÷j· T D+
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 >√qãT<ëΔ¬s&ç¶ (1210) s¡+>∑Hê<∏ä sêe÷j·TD+ ~«|ü<äø±e´+ ‘=* ‘Ó\T>∑T sêe÷j·TDø£s¡Ô
(Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ)
2 #·Áø£bÕDÏ s¡+>∑Hê<∏äT&ÉT –]C≤~ÛHêj·Tø£ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
l–]Hê<∏ä $Áø£eT+ s¡>∑&É
3 •e<˚ej·T´ (1220) •e<˚e BÛeTDÏ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
4 lø£+sƒ¡+ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T dæ+Vü≤–] e#·Hê\T e#·q dü+ø°s¡Ôq ‘=* e#·q dü+ø°s¡ÔHê#ês¡T´&ÉT
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY)
(1268`1323)
5 e÷s¡q (1289`1323) e÷s¡ÿ+&˚j·T |ü⁄sêD+ |ü⁄sêD+ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* e÷s¡Z|ü⁄sêDø£s¡Ô
(zs¡T>∑\T¢)
6 $<ë´Hê<∏äT&ÉT Á|ü‘ê|üs¡TÁ<ä \ø£åD Á>∑+<∏ä+ dü+düÿ è‘ê\+ø±]ø£ Á>∑+<∏ä+
(1289`1323) j·TXÀuÛ÷Ñ wüD+ sêdæq ‘Ó\T>∑Tyê&ÉT
(zs¡T>∑\T¢)
7 n>∑düTÔ ´&ÉT u≤\uÛ≤s¡‘·+ ø±e´+ `
q\ø°]ÔøöeTT~ ø±e´+ `
8 X¯s¡uÛ≤+≈£î&ÉT (1289) X¯s¡uÛ≤+ø£*+>∑ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
zs¡T>∑\T¢
102
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
9 qs¡dæ+VüQ&ÉT eT\j·Te‹ >∑<ä´ ø±e´+ `
(1289`1323) ø±ø£rj·T #·]Á‘· ø±e´+
zs¡T>∑\T¢
10 ≈£îbÕŒ+_ø£ n\uÛÑ´+ |ü<ä´+ ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä{Ï sêe÷j·TD+
(1230`1300) sêdæq >√q ãT<ëΔ¬s&ç¶ ≈£L‘·Ts¡T
14e X¯‘ê_› ø£e⁄\T yÓ\T>=+~q ø±\+ ≈£L&Ü Ç<˚! á ø±\|ü⁄ s¡#·HêXË’* ‘·sê«‹
ø±yê´\≈£î Á|üã+<Ûë\≈£î e÷s¡Z<äs¡Ùq+ #˚ùd+‘· düTdæús¡‘·
‘Ó\T>∑T˝À #·+|üPø±e´+>± yÓ\«&çq sêeTø£<∏ëø±e´+ bı+~+~ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü.
uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+ s¡∫+#·ã&çq ø±\+. ‘=* »+≥ ø£e⁄\T
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD ø£e⁄\T uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+ ø±e´+ ‘=* ‘Ó\T>∑T #·+|üP
` VüQfi¯øÏÿ uÛ≤düÿs¡T&ÉT sêe÷j·TD+
` eT*¢ø±s¡T®q uÛÑ≥Tº
` s¡TÁ<ä<˚e⁄&ÉT
(14e X¯‘êã›+)

2 nj·T´˝≤s¡T´&ÉT uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+ ø±e´+ `

j·TT<äΔø±+&É
3 n|üŒj·÷s¡T´&ÉT (1310) õH˚+Á<ä ` dü+düÿ è‘· ø±e´+ `
es¡+>∑˝Ÿ ø£fi≤´D≤uÛÑT´<äj·T+

4 sê$bÕ{Ï Á‹|ü⁄sê+‘·≈£î&ÉT Á‹|ü⁄sê+‘·ø√<ëVü≤s¡D+ ñ<ëVü≤s¡D ø±e´+ `

zs¡T>∑\T¢ n+_ø± X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+
(14 X¯ˆˆ |üPsê«s¡Δ+)

5 $X‚«X¯«s¡T&ÉT #·eT‘êÿs¡ #·+Á~ø£ n\+ø±s¡ XÊg+ `

(Áø°.X¯.1320)
6 ø£+<äHêe÷‘·T´&ÉT ˙‹‘êsêe[ |ü<ä´ø£è‹ `
(sêj·T–] <äTs¡Z+)
7 eT&çøÏ dæ+>∑q düø£\˙‹ düeTà‘·+ dü+ø£\q Á>∑+<∏ä+ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* dü+ø£\q Á>∑+<∏ä+
(Áø°.X¯.1430) C≤„q yê•wü˜ sêe÷j·TD+ ø±e´+

103
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
8 Hêπ>+Á<äø£$ (1400) s¡e÷BÛX¯«s¡ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
9 düs¡«»„ dæ+>∑uÛÑ÷bÕ\T&ÉT s¡kÕs¡íe düT<Ûëø£s¡+ n\+ø±s¡ Á>∑+<∏ä+ ø£$, ø£$|ü+&ç‘· b˛wü≈£î&ÉT
(Áø°.X¯.1384) dü+^‘· düT<Ûëø£s¡+ Hê≥´ Á>∑+<∏ä+ (sêE), ãVüQeTTK Á|üC≤„XÊ*
(sê#·ø=+&É)
ø£+<äs¡Œ dü+uÛÑe+ uÛ≤D+
10 u§eTàø£+{Ï neTs¡|ü<ä bÕ]C≤‘·+ yê´U≤´q Á>∑+<∏ä+ neTs¡ø√XÊìøÏ yê´U´sêdæqyê&ÉT
n|üŒj·÷#ês¡T´\T
(Áø°.X¯.1380)
(sê#·ø=+&É)
11 >ös¡q \ø£åD B|æø£ #Û·+<√ Á>∑+<∏ä+ `
(Áø°.X¯.1380) qeHê<∏ä #·]Á‘· ~«|ü<ä ø±e´+
(sê#·ø=+&É)
Vü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+ ø±e´+
15e X¯‘ê_› ø£e⁄\T n+‘˚ ø ±<ä T eTVü ‰ ø£ $ ø±[<ëdü T ø±yê´\≈£ î yê´U≤´q
eT+~+∫q $<ä«‘Y •s√eTDÏ $\dæ*¢+~ á ø±\y˚T! 15e
uÛ≤>∑e‘êìï uÛÑøÏÔ s¡kÕeTè‘·+>± ∫*øÏ, Ä\+ø±]ø£
X¯ ‘ êã› + Hê{Ï Á|ü e TTK ø£ e ⁄\qT yê] Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ‘ · \ qT
‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢ ‘˚*j·÷&ç+∫ bÕsƒ≈¡ î£ *ï |üse¡ T|ü⁄˙‘·T\qT >±$+#˚
|ü]o*<ë›+!
eTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ ‘˚≥ ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\«&çq ø±\+ 15e X¯‘êã›yT˚ !

Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·

1 uyÓTàs¡b˛‘·q (15e X¯ˆˆ) leT<ë+Á<Ûä |ü⁄sêD+ X¯u≤›\+ø±s¡ Á|üjÓ÷>∑o*, es¡íHê
(ãyÓTàs¡`»q>±eT) eTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ ì|ü⁄DT&ÉT, uÛÑø£Ôø£$
ªdüVü≤» |ü+&ç‘·T&ÉTμ
_s¡T<ë+øÏ‘·T&ÉT
2 eT*¢Hê<∏ädü÷] (15e X¯ˆˆ) (ø±[<ëdüT yê´U≤´Hê\T >=|üŒ yê´U≤´‘·. ‘·s¡ÿ, yê´ø£s¡D
eTVü‰ø±yê´\≈£î yê´K´\T) MTe÷+kÕ~ düs¡«XÊÁkÕÔ˝À¢
(ø=˝≤Ãs¡+, yÓT<äø˘ õ˝≤¢) dü+Je˙ yê´K´ |ü+&ç‘·T&ÉT
(≈£îe÷s¡ dü+uÛÑe+
yê´K´)
|òüT+{≤|ü<∏ä+
(øÏsê‘ês¡T®˙j·T yê´K´)
düs¡«+ø£wü
(e÷|òüT ø±yê´ìøÏ yê´K´)
Jyê‘·T
(HÓ’wü<Ûä ø±yê´ìøÏ yê´K´)
104
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
3 q÷‘·qø£$ dü÷s¡q <ÛäHê_ÛsêeT+ ø±e´+ ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä{Ï ø£*Œ‘·
(1400`1480) Á|üã+<Ûä+ n+~+∫qyê&ÉT
(<˚es¡ø=+&É)
4 uÛ…’s¡e ø£$ (Áø°.X¯.1420) ø£$ >∑C≤+≈£îX¯+ #Û+· <äXÊÙg+ ‘Ó\+>±D˝À ã+<Ûäø£$‘ê«ìø°,
s¡‘·ï |üØø£å ø±e´+ #·eT‘êÿs¡ ø£$‘ê«ìøÏ Ä<äT´&ÉT
ls¡+>∑e÷Vü‰‘·à ´+ ø±e´+
5 nq+‘êe÷‘·T´&ÉT uÛÀ»sêJj·T+ ø±e´+ `
(Áø°.X¯.1435) #Û·+<√<äs¡ŒD+ #Û·+<√Á>∑+<∏ä+
s¡kÕuÛÑs¡D+ n\+ø±s¡ XÊg+
6 @s¡÷Ã] dæ+>∑q (1450) uÛ≤>∑e‘· wüwü˜ düÿ+<Ûä |ü⁄sêD+ b˛‘·q XË’*ì |ü⁄DÏøÏ
(q˝§Z+&É) |ü⁄sêD+ |ü⁄#·TÃ≈£îqïø£$
ø±e´+
≈£îe\j·÷X¯«#·]Á‘·
7 u§|üŒsêE >∑+>∑q (1450) uÛ≤>∑e‘· |ü+#·eTdüÿ+<Ûä ` `
|ü⁄sêD+
8 yÓ*>∑+<ä\ Hês¡j·T uÛ≤>∑e‘·+ 11,12 ` `
(1450) düÿ+<Ûë\T
ø£Ø+q>∑sY
9 |æ\¢\eTÁ] |æqMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT X¯è+>±s¡ XÊ≈£î+‘·\+ ø±e´+ ªyêDÏ HêsêDÏμ nì #ê{Ïqø£$
(Áø°.X¯.1456)
(q˝§Z+&É)
10 @ø±ÁeTHê<ÛäT&ÉT Á|ü‘ê|üs¡TÁ<ä #·]Á‘·eTT e#·qø±e´+ ª‘=* #ê]Á‘·ø£ Á>∑+<∏ä+μ
(Áø°.X¯.1450)
zs¡T>∑\T¢
11 ø=s¡$ >√|üsêE dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£ ø£<∏ë ø±e´+ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* ø£<∏ë ø±e´ø£s¡Ô
(Áø°.X¯.1470)
(ìC≤e÷u≤<é)
12 Vü≤]uÛ≥Ñ Tº esêVü≤|ü⁄sêD+ ø±e´+ `
(Áø°.X¯.1415)
(KeTà+)
13 ø±≈£îq÷] ‹eTàø£$ ø±˝≤eTè‘·+ dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏ä+ CÀ´‹wü Á>∑+<∏ä+
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY)
14 |æ&ÉT|ü]Ô k˛eTHê<∏äT&ÉT |ü<ä´ãdüe|ü⁄sêD+ ø±e´+ `
(1440) Á|üuÛÑT*+>∑©\ ø±e´+
(es¡+>∑˝Ÿ)
105
 16e X¯‘ê_› ø£e⁄\T ø£e⁄\qT dü+düÿ è‹˙ Ä<ä]+#ês¡T. ø£≥º&Ü\≈£î dü«s¡íj·TT>∑+>±
uÛ≤dæ*¢q á ø±\+ kÕVæ≤r kÂ<Ûä ìsêàD≤ìøÏ ôd’‘·+
düTe÷s¡T ¬s+&ÉT X¯‘êu≤›\T >√\ø=+&É sê»<Ûëì>± }‘·eTsTT´+~.
#˚düTø=ì |ü]bÕ*+∫q ≈£î‘·TuŸcÕV”≤\T ‘Ó\T>∑TuÛ≤wüqT,
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 Ädü÷] eT]+>∑+{Ï <äX¯s¡<∏ä sê»q+<äq #·]Á‘· ø±e´+ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* X¯ó<ë›+Á<Ûä ìs√wü˜´
dæ+>∑sê#ês¡T´\T X¯ó<ëΔ+Á<Ûä ìs√wü˜´ ø±e´ø£s¡Ô
(1520`1590) d”‘êø£fi≤´D+ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* #·‘·Ts¡Øú ø±e´ø£s¡Ô
ø±e´+
q\sê|òüTe j·÷<äe
bÕ+&ÉMj·T+ ø±e´+
sêeTø£èwüí $»j·T+ ø±e´+
ls¡+>∑ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+

2 n<ä›+øÏ >∑+>±<Ûäs¡T&ÉT ‘·|ür dü+es¡D√bÕU≤´q+ Á|üã+<Ûä+ `

(1525`1585)
(>=˝§ÿ+&É)
3 dæ<äΔsêeTø£$ dæ<äΔsêeT X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
(1530`1580) |æ+&É#·Áø£ ìs¡íj·T+ y˚<ë+‘· Á>∑+<∏ä+
4 X¯+ø£s¡ ø£$ (Áø°.X¯.1550) Vü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+ ø±e´+ `
X¯+ø£s¡ e#·qeTT\T e#·Hê\T
5 ø±$TH˚ì eT˝≤¢¬s&ç¶ wü≥ÃÁø£e]Ô #·]Á‘· ø±e´+ `
<√eTø=+&É •e<Ûäs√à‘·Ôs¡+ ø±e´+
(1550`1600)
|ü<àä |ü⁄sêD+ |ü⁄sêD+
6 bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑q j·Tj·÷‹#·]Á‘· n#·Ã‘Ó\T>∑T ø±e´+ ‘=* n#·Ã ‘Ó\T>∑T ø±e´ø£s¡Ô
(1550`1600)
(|ü≥Hé #Ós¡Te⁄)
7 ø£+<äT≈£Ls¡T s¡TÁ<äø£$ düTÁ^e $»j·T+ j·Tø£å>±q+ ‘=* ‘Ó\T>∑T j·Tø£å>±q ø£s¡Ô
(1568) ìs¡+≈£îXÀbÕU≤´q+ kÕ+|òæTø£ø±e´+
»Hês¡›Hêwüºø£+ nwüºø£+
8 kÕs¡+>∑T ‘·eTàj·T (1580) yÓ’»j·T+r $˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
(>√\ø=+&É ø£$)

106
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
9 m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹ Ä+Á<ÛäX¯ã› ∫+‘êeTDÏ yê´U≤´qÁ>∑+<∏ä+ eTVü‰ eT¨bÕ<Ûë´j·T
(1570`1650) düTuÛ≤wæ‘· s¡‘êïe[ X¯‘·ø£+ _s¡T<ë+øÏ‘·T&Ó’q ‘=*e´øÏÔ
(Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) #·+Á~ø±|ü]Dj·T+ düTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹ì ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ
ø±e´+ nqTe~+∫q ‘=* ø£$.
j·÷<äe sê|òüTe
bÕ+&ÉMj·T+ Á‘·´]ú ø±e´+
10 ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥|ü‹ #·+Á<ë+>∑<ä #·]Á‘· ø±e´+ `
(1570`1640)
11 H˚ã‹ ø£èwüíeT+Á‹ sê»˙‹ s¡‘êïø£s¡+ ø£<∏ë ø±e´+ `
(1580`1612)
(dæ<äΔ\÷s¡T)
12 eT]+>∑+{Ï ls¡+>∑Hê<∏ä $˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
»>∑Hêï<∏ë#ês¡T´\T
(1550`1580)
13 ø±ôd >∑+>±<Ûäs¡j·T´ >∑+>±<Ûäs¡ e#·qeTT\T e#·q+ `
(1525)
14 ø±ôd düs¡«|üŒ (1600) dæ<˚›X¯«s¡ #·]Á‘·eTT ø±e´+ `
15 ∫Á‘·ø£$ ô|<ä›q (1560) \ø£åDkÕs¡ dü+Á>∑Vü≤+ \ø£åD ø±e´+ `
(Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) Vü≤qTeT<√<ëVü≤s¡D+ ñ<ëVü≤s¡D ø±e´+
16 u≤\ bÕbÕ+ã(1600) nø£ÿeTVü‰<˚$ #·]Á‘· j·Tø£å>±q+ `
17e X¯‘ê_› ø£e⁄\T <ëX¯s¡B∏ X¯‘·ø£+ yÓ\«&çq ø±\$T~. |ü<ä´+, >∑<ä´+, π>j·T+
düeTbÕfi¯fl˝À yÓ\«&çq Äj·÷ $X‚cÕ\qT |ü]o*<ë›+!
Ä+Á<ÛäX¯ã› ∫+‘êeTDÏøÏ |ü<ä´ >∑<ë´‘·àø£yÓTÆq yê´K´
n|üŒø£Mj·T+, sêeT<ëdüT>± düTÁ|üd<æ Tä &Δ q’Ó ø£+#Ós¢¡ >√|üqï>±]
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
1 ø±≈£îq÷] n|üŒø£$ n|üŒø£Mj·T+ \ø£åD Á>∑+<∏ä+ düÁbÕe÷DÏø£ \ø£åD Á>∑+<∏äø£s¡Ô
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY)
(1600`1660)
2 ‘ÓHê* sêeT*+>∑ø£$ BÛs¡»qeTH√$sêõ‘·+ Á|üã+<Ûä+ `
(1600`1686)
(>√\ø=+&É)
3 düTs¡_Û e÷<Ûäesêj·T\T #·+Á~ø± |ü]Dj·T+ Á|üã+<Ûä+ edüT#·]Á‘·≈£î BÛ≥Tsê>∑\ s¡#·q
(1620`1670) #˚kÕ&ÉT.
(ø=˝≤¢|⁄ü s+¡ ) Hê>∑sY ø£s÷¡ ï˝Ÿ
107
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
4 ø£+#Ós¡¢ >√|üqï <ëX¯s¡B∏ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ ‘Ó\+>±D ‘=*
(1620`1680) (sêeT<ëdüT) ø°s¡Ôq\T ø°s¡Ôq\T dü+ø°s¡ÔHê#ês¡T´&ÉT
(KeTà+)
5 ô|qï\÷] y˚+ø£{≤Á~ s¡|òüTTHêj·Tø£ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
(1625`1676) ˝≤\Tø√≥ y˚+ø£fÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+
(eq|ü]Ô) X¯‘·ø£+
6 fÒ≈£îeTfi¯fl s¡+>∑XÊsTT yêD°$˝≤dü eqe÷*ø£ ø±e´+ `
(1630) <Ûäs¡à|ü⁄]`»–‘ê´\ ~«|ü<ä uÛ≤>∑e‘·+ ~«|ü<äø±e´+
7 nqï+uÛÑ≥Tº (1650) ‘·s¡ÿ dü+Á>∑Vü≤+ Hê´j·T ‘·s¡ÿXÊg+ ª‘·s¡ÿdü+Á>∑Vü≤+μ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
(Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ)) dü«s¡\ø£åD+ \ø£åD Á>∑+<∏ä+ ÁbÕe÷DÏø£ ‘·s¡ÿ Á>∑+<∏ä+
8 ¬sÁ&Ó&ç¶ eT˝≤¢¬s&ç¶ (1650) >∑+>±|ü⁄s¡ eTVü‰‘·à ´+ ø±e´+ πøåÁ‘· e÷Vü‰‘·à ´+
9 dæ]Áô|>∑&É <Ûäs¡àqï q\#·]Á‘·eTT |ü<ä´ ø±e´+ `
(1650`1750)
10 bÕqT>√{Ï »>∑Hêï<∏ä ≈£îeTT<äe©¢ $˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
sêj·T\T (q˝§Z+&É)
(1650)
11 ø={Ïø£\ |üP&ç ñ<√´>∑|üs¡«+ Á|üã+<Ûä+ ªn_Ûqe ‹ø£ÿqμ>± ù|s=+~q≥T¢
Ms¡sê|òüTeø£$ ‘·q ne‘ê]ø£˝À ‘êH˚
(1663`1712) (>∑<ë«\) ù|s=ÿHêï&ÉT
12 dæ+Vü‰Á~ y˚+ø£{≤#ês¡T´&ÉT #·eT‘êÿs¡eT+»] ø±e´+ `
(1630)
13 sêeT&ÉT>∑T •esêeT ãèVü≤<ë«•wü+˜ ` ªn#·\ dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏ä+μ
BøÏå‘·T\T (1690)
(q˝§Z+&É)
14 dæ+Vü≤ y˚<ë+‘ê#ês¡T´\T s¡+>∑Hê<∏ä |ü+#·X¯‘Y XÀ¢ø£ dü+ø£\q+ `
(1694) düÁ‹ÿj·÷ ø£\ŒeT+»]
(»≥Áb˛\T)
15 eT*¢ø±s¡T®q dæ<äΔjÓ÷– >ö&É|ü⁄sêD+ ~«|ü<ä ø±e´+ `
(1700)
16 eTT~>=+&É ÁãVü≤àj·T´ •es¡Vü≤dü´ K+&É+ e#·q Á>∑+<∏ä+ `
1700 (fÒø=à˝Ÿ ` yÓT<äø˘)
17 _E® \ ‹eTà uÛÑ÷bÕ\T&ÉT nqs¡Èsê|òüTe+ ø±e´+ dü+düÿ è‘·+˝À eTTsê]
nqs¡Èsê|òüTyêìøÏ ‘Ó\T>∑T
(1675`1725) ø±e´s¡÷|ü+
108
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
18 #·]>=+&É †qïj·T´ CÀ´‹wüs¡‘êïø£s¡+ XÊg Á>∑+<∏ä+ `
(1700)
(Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ)
19 >√|üq eT+Á‹ (1700) dæ+<ÛäTeTr $˝≤dü+ ` `
(KeTà+)
20 eT]+>∑+{Ï lsêeT Hê≥ø£+ j·Tø£å>±q+ `
sêe÷qTC≤#ês¡T´\T
(1700`1780) (q˝§Z+&É)
18e X¯‘ê_› ø£e⁄\T
n_Ûqe uÛÀEì>± ù|s=+~q ∫qk˛eT uÛÑ÷bÕ\Tì ÄkÕúqø£e⁄\T ˇø£yÓ’|ü⁄, #·eT‘êÿs¡ yÓ’uÛÑe+‘√ kÕVæ≤‘·´ düè»q #˚dæq
ø£e⁄˝§ø£yÓ’|ü⁄ á X¯‘êã›+ kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚XÊs¡T.

Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·

1 |üs¡X¯ósêeT |ü+‘·T\ s¡reTqà<∏ä $˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
*+>∑eT÷]Ô JeqTàøÏÔ Á|üø£s¡D+ j·Tø£å>±q+
(1710`1800)
(zs¡T>∑\T¢) eTqkÕ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+
2 Áô|>∑&ÉsêE qèdæ+Vü≤ø£$ d”‘êsêe÷+»H˚j·T ø±e´+ `
(1738) (eq|ü]Ô) dü+yê<ä+
3 ∫qïø£èwüíø£$ (1738) kÕ$Á‹#·+Á<ä ø±e´+ `
(eq|ü]Ô) j·÷<äe uÛ≤s¡rj·T+
4 X‚wüuÛÑ≥ºs¡T dæ+>∑sê#ês¡T´\T πøX¯e $˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
(1742) X¯SÁ<ä <Ûäs√à‘·Œ\<√´‹ì XÊg Á>∑+<∏ä+
5 <Ûäs¡à|ü⁄] X‚cÕ#·\ø£$ qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ düTÁ|üdæ<äΔyÓTÆq
(X‚wü|üŒø£$) qs¡Vü≤] X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£ ø£s¡Ô
(<Ûäs¡à|ü⁄]`»–‘ê´\) qèπødüØ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+
1735`1825) <Ûäs¡à|ü⁄] sêe÷j·TD+ ø±e´+
6 |üs¡X¯ósêeT |ü+‘·T\ eTVæ≤C≤ eTH√Vü≤s¡ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
sêeTeT÷]Ô d”‘êsêe÷+»H˚j·T+ j·Tø£å>±q+
(1740`1800)
(eTf…yº ê&É`es¡+>∑˝Ÿ) X¯óø£ #·]Á‘· ø±e´+

109
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
7 ø=$TàXË{Ϻ|ü*¢ ‘·eTàj·T´ Hê>∑sêE #·]Á‘· ø±e´+ `
(yÓT<äø˘ õ˝≤¢) πø‘·ø° dü+>∑y˚TX¯«s¡
(18e X¯‘êã›+) eTVü‰‘·´+ ø±e´+
8 eTT<äT› u≤\+uÛÑ≥Tº (1780) eT+<∏Óq sêe÷j·TD+ j·Tø£å>±q+ `
(ø£Ø+q>∑sY) •e|ü⁄sêD+ j·Tø£å>±q+

9 uÀj·T <Ûäs¡àj·T´ n_ÛeTqT´ #·]Á‘· j·Tø£å>±q+ `

Äπ>ïj·T #·]Á‘· j·Tø£å>±q+
10 ã+>±s¡T s¡+>∑|üŒ (1770) uÛÒ‘êfi¯ #·]Á‘· ~«|ü<äø±e´+ `
11 ∫+‘·|ü*¢ ∫qMs¡ eT<ÛäTs¡yêD° $˝≤dü+ ø±e´+ `
sê|òTü ej·T´
12 ø±D≤<ä+ ô|<ä›q k˛eTj·÷õ eTT≈£î+<ä $˝≤dü+ ø±e´+ `
(1762`1793) X‚wüXË’˝ÒX¯ ©\ ø±e´+
(>∑<ë«\)
13 sêbÕø£ \ø°Î|ü‹ Ä#ês¡´ $»j·T+ XÊgø±e´+ `
(1765`1790) ø£èwüí$˝≤dü+ ø±e´+
(|üs¡ø±\`es¡+>∑˝Ÿ) Á|üã+<Ûä+
uÛÑÁ<ëj·TTs¡uÛÑT´<äj·T+
14 dæ+Vü≤+ lìyêdü ` \ø°Î |ü+#êX¯‘·TÔ XÀ¢ø£eT+»] `
sê|òTü yê#ês¡T´\T
(1786`1863)
19e X¯‘ê_› ø£e⁄\T
ÁbÕNq ø±˝≤ìøÏ Ä<ÛäTìø£ ø±˝≤ìøÏ dü+<Ûëq+>± ì˝Òà kÕVæ≤‘·´+ $\dæ*¢q ø±\$T~. uÛ≤wü, n_Ûe´øÏÔ˝À qe´‘ê«ìøÏ
bÕ<äT\T y˚dæq s¡#·q\≈£î n+≈£îsês¡ŒD »]–+Bø±\+˝ÀH˚!

Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·

1 q+ãsêE sêeT#·+Á<äø£$ düTbÕDÏ˙ |ü]Dj·T+ n#·Ã‘Ó\T>∑T ø±e´+ ø£$‘ê«ìï Äsê<ÛäHê $X‚wü+>±
(1810) (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) d”«ø£]+∫ kÕe÷q´ Á|ü»\
uÛ≤wü˝À sêdæq ø£$.

110
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
2 Hêsêj·TD eTTì|ü+‘·T\T e‘·‡˝≤ |ü]Dj·T+ ø±yê´\T `
(1820) ãÁuÛÑTyêVü≤q #·]Á‘·
(ìs¡à˝Ÿ`Ä~˝≤u≤<é)
#·+Á<äVü‰dü #·]Á‘·
>√+&ç uÛ≤s¡‘·+
3 ∫‘êÔs¡T >∑+>±<Ûäs¡j·T´ ø=*bÕø£ eTVü‰‘·à ´+ ~«|ü<ä ø±yê´\T `
(1823) X¯è+>±s¡ uÛÑ˝≤¢D #·]Á‘·
(#·s¡¢|ü*¢, q\¢>=+&É)
>∑+>± $yêVü≤+
4 eT]+>∑+{Ï y˚+ø£≥ ‘ê˝≤+ø£ q+~˙ ÁbÂ&ÛÉ Á|üã+<Ûä+ `
qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T |ü]Dj·T+
(1800`1880) (q˝§Z+&É)

5 >∑T»®] m\¢<ëdüT ≈£L#·ø=+&É sêe÷j·TD+ j·Tø£å>±q+ `

(1800`1860)
(>=+>∑T\÷sY, yÓT<äø˘)
6 e÷≥÷s¡T yÓ+ø£≥|üŒj·T´ #ÓqïπøX¯e X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
(1800`1870) (KeTà+)
7 #Óq÷ï] XÀuÛÑHêÁ~ q˝§Z+&É X¯è+>±s¡ düT<Ûë düeTTÁ<ä ø±e´+ `
(1830) |üPs¡í #·+Á<√<äj·T+
8 <äTqï Ç<ë›düT (1811) <äTqï Ç<ë›düT‘·‘êÔ «\T ^‘ê\T `
(q\¢>=+&É)
9 eTHÓï+ø=+&É Vü≤qTeT<ë›düT ø°s¡Ôq\T ø°s¡Ôq\T `
(eTVü≤ã÷uŸ q>∑sY)
10 ø±≈£î‘Ydüú+ qs¡dæ+Vü≤<ëdüT ø£èwüíX¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
(1820`1880) yÓTÆsêeD #·]Á‘· j·Tø£å>±q+
(<Ûäs¡à|ü⁄] ` »–‘ê´\)
11 ‘·÷eTT sê+#·+Á<ë¬s&ç¶ l n\Ty˚T\T eT+>± ` Á|üã+<Ûä+ `
(19e X¯‘êã›+) |ü]Dj·T+
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY)
12 y˚eTT\ sêeTuÛÑ≥Tº (1850) >öØ$˝≤dü+ Á|üã+<Ûä+ `
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY)
111
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
13 ‘·&Éø£eTfi¯fl ø£ècÕísêe⁄ sêe÷e‘ês¡ø±\ìs¡íj·T+ #ê]Á‘·ø£ Á>∑+<∏ä+ `
(1830) ø£+ãTø£+<Ûäs¡ #·]Á‘· e#·q Á|üã+<Ûä+
ø±eTs¡÷|üø£<∏ä
14 sêø£eT#·s¡¢ y˚+ø£≥<ëdüT sêø£eT#·s¡¢ ø°s¡Ôq\T ø°s¡Ôq\T yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT. $ø±sêu≤<é
(eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) õ˝≤¢˝À ìedæ+∫ sêø£eT#·s¡¢
|”sƒêìï HÓ\ø=˝≤Œ&ÉT.
(1834`1884)
15 s¡+>∑sêE πøX¯esêe⁄ Ç+Á<ä<äT´MTïj·T+ ÁbÂ&ÛÉø±e´+ `
(1835`1905) (es¡+>∑\T¢ ©˝≤|ü]Dj·T+ ø±e´+
õ˝≤¢)
Vü≤qTeT~«»j·T+ j·Tø£å>±q+
16 |ü⁄sêD+ Bøå±#ês¡T´\T #Û·+<√eTT≈£îs¡+ \ø£åD Á>∑+<∏ä+ `
(1845`1901) >∑<ë«\
17 s¡TbòÕâqTù|≥ s¡‘·ïeTà •e≈£îs¡Te+õ j·Tø£å>±q+ `
(Ç|üŒ≥÷s¡T s¡+>±¬s&ç¶)
(1847`1929)
18 C…’XË{Ϻ sê»j·T´ sê»sêCÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+ X¯‘·ø£+ `
(»–‘ê´\ ø£Ø+q>∑sY) eTqdü‡+uÀ<Ûä ø°s¡Ôq\T ø°s¡Ôq\T
19 |üsê+≈£îX¯+ >√bÕ\ ls¡+>∑ eTVü‰‘·à ´+ ø±e´+ `
ø£èwüíj·T´
20 düT+ø£s¡H˚ì |òüDÏ≈£î+&É\T&ÉT d”eT+‹˙ $˝≤dü+ ø±e´+ `
(es¡+>∑˝Ÿ)
21 ‘·÷eTT sêeT<ëdüT s¡TøÏàD° ø£˝≤´D+ π>j·Tø±e´+ `
(1856`1904) Ä+Á<Ûä|ü<ä ì<Ûëq+ ì|òüT+≥Te⁄
$TÁ‘· $+<√<ë«Vü≤+ Á|üã+<Ûä+
22 ‹s¡TeT\ ãTø£ÿ|ü≥ï+ q+»sê» #·+Á<ä' dü+düÿ è‘· ø±e´+ ªu≤\düs¡dü«‹μ _s¡T<ë+øÏ‘·T\T
lìyêkÕ#ês¡T´\T C≤+ãer |ü]Dj·T+ ø±e´+
(1862`1920)
(Ä‘·à≈£Ls¡T`eq|ü]Ôõ˝≤¢) $»j·T yÓ’»j·T+‹ Hê≥ø£+
\ø°Î düs¡dü«r <ä+&Éø£+ <ä+&Éø£+
23 sêeTø£e#·+ ø£èwüíj·T´ uÛ≤qTeTr |ü]Dj·T+ j·Tø£å>±q+ `
(1863`1926) (q˝§Z+&É)
112
Áø£.dü+. ø£$ s¡#q· \T Á|üÁøÏj·T Á|ü‘´˚ ø£‘·
24 áX¯«sêq+<ä+ y˚<ë+‘· •s√eTDÏ e#·q Á>∑+<∏ä+ `
(1865`1926) (q˝§Z+&É) nK+&Ée÷\

25 e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•eX¯s¡à lsê»sêCÒX¯«s¡ ‘êsêe[ |ü<ä´ø±e´+ `

(1870) (y˚eTT\yê&É) ~«|ü<ä sêe÷j·TD+ ~«|ü<äø±e´+
>öØX¯+ø£s¡ düTÁ|üuÛ≤‘·+ düTÁ|üuÛ≤‘·+
sê»sêCÒX¯«s¡ πøåÁ‘· πøåÁ‘· eTVü‰‘·à ´+ ø±e´+
eTVü‰‘·à ´+

26 |ü+&É] $sƒ¡\ sêj·Tø£$ >∑»>öØ Áe‘·+ j·Tø£å>±Hê\T `

(1874`1914) lsêeT $»j·T+
(sêe÷j·T+ù|≥`yÓT<äø˘)

27 ¬ø’s¡+ uÛÑ÷eT<ëdüT sê$ø£+{Ï sêeT#·+Á<ä X¯‘·ø£+ `

(1875`1950) X¯‘·ø£+
(ø£Ø+q>∑sY)
28 y˚|üPs¡T Vü≤qTeT<ë›düT sêeTø°s¡Ôq\T ø°s¡Ôq\T yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT
(19e X¯ˆˆ)
(ø£\«≈£î]Ô `
eTVü≤ã÷uŸq>∑s)Y
29 düs√»˙<˚$ ø±\$Vü≤+>∑+, e#·q ø£$‘·, π>j·T+ ªuÛ≤s¡‘·ø√øÏ\μ>± Á|üdæ~Δ
(1879`1949) dü«s¡Z<ÛëeT+, bı+~q~
$]–q¬sø£ÿ\T,
~ >√˝…¶Hé Á‹c˛˝Ÿ¶
30 Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ dü«s¡íø£eT˝≤\T, ø£<∏ä\T Ä+Á<Ûäj·TTereT+&É*
(1918`1998) ‘·T\d”<äfi≤\T, ø±s¡´<ä]Ù>±, ñbÕ<Ûä´≈£åîsê*>±
sê»Vü≤+dü\T u≤<Ûä´‘·\T ìs¡«]Ô+#ês¡T.
31 bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶ e÷ }] eTT#·Ã≥T¢ ø£<∏ä\T n~Ûø±s¡ uÛ≤wü dü+|òüT+ ‘=*
(1929`2007) m#·ÃeTà ø£<∏ä\T, <Ûäs¡àXÊ\ eTVæ≤fi≤<Ûä´≈£åîsê\T

32 #·Áø£es¡TÔ\ \ø°Îqs¡düeTà uÛÑÁ<ä–], ø£$‘ê<ÛäqdüT‡, ø±yê´\T `

(1939) l|ü<ä+

113
 y˚j˚Tfi¯fl yês¡dü‘·«eTTqï ‘Ó\T>∑T Ä<ÛäTìø£ ø√D≤˝À¢,
Á|ü Á øÏ j · ÷ yÓ ’ $ <Û ä ´ +‘√, $_Û q ïyÓ T Æ q uÛ ≤ eC≤˝≤˝À¢
yÓ\T>∑T#·÷dæ+~. ‘Ó\+>±D˝À ø£e⁄\T ˝Òs¡T nqï n|üÁ|ü<∏äqT
‘=\–+#· & ÜìøÏ dü T s¡ e s¡ + Á|ü ‘ ê|ü ¬ s &ç ¶ 354 eT+~
dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä ø£e⁄\‘√ >√\ø=+&É dü+∫ø£ yÓ\«]+∫
‘Ó\+>±D ø£e⁄\ U≤´‹ì kÕVæ≤r˝Àø±ìø£+~+#ê&ÉT.
|ü<´ä +, ø£<,ä∏ qe\, e#·q ø£$‘·, d”«j·T#·]Á‘·, Ä‘·àø£<,ä∏
yê´dü+, π>j·T+ ‘·~‘·s¡ s¡÷bÕ˝À¢ ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T
‘Ó\T>∑TkÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚XÊs¡T. #˚dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T
≈£L&Ü! |ü⁄+U≤qT |ü⁄+U≤\T>± ø£$‘ê«ìï C≤\Tyê]Ãq,
aaaaa
bÕ\Tÿ]øÏ (}Vü‰∫Á‘·+)
ø£+#·s¡¢ >√|üqï (}Vü‰∫Á‘·+)
114
yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T, &܈ˆ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ eTTqï>∑T
yÓTÆ\Tsêfi¯fl e+{Ï ø£e⁄\≈£î ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø£+ ˙sê»q+
n]Œ+∫+~. yê] |ü s ¡ + |ü s ¡ ˝ À ø£ $ ‘êyê´dü + >±ìï
ø=qkÕ–düTqÔ ï ø£e⁄\H˚≈î£ \T. yês¡+<äs÷¡ kÕVæ≤‘·´ ùde˝À ‘·eT
»qàqT kÕs¡úø£+ #˚düT≈£îqïyêfi‚fl!
eT÷\+: ‘Ó\+>±D ÁbÕNq kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·, ªeTT+–*μ
düT+øϬs&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶,
Á|ü#·Ts¡D : ‘Ó\T>∑T nø±&É$T.
b˛‘·q (}Vü‰∫Á‘·+)
ø=i$ >√|üsêE (}Vü‰∫Á‘·+)
 16. Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄\T
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY
1) düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶
(28`05`1896 ` 25`08`1953) :
H˚ { Ï CÀ>∑ T ˝≤+ã ` >∑ < ë«\ õ˝≤¢ ˝ Àì >∑ < ë«\
dü + kÕú H êìøÏ sê»<Û ë ì>± ñ+&ç q #√s¡ y Ó * ¢ ˝ À
»ìà+#ê&ÉT. M] yÓTT<ä{Ïù|s¡T bÕ|æ¬s&ç¶. ‘Ó\+>±D≤˝À
ø£e⁄˝Ò ˝Òs¡H˚ ì+<ë yê´K´\≈£î ªª>=\ø=+&É ø£e⁄\
dü+∫ø£μμ <ë«sê düe÷<Ûëq $T∫Ãqyê&ÉT. >√\ø=+&É
|üÁ‹ø£ <ë«sê ‘·q ø£èwæì düe÷»|üs¡+>± kÕ–+∫q
ñ<ä´eTo*. kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£, kÕe÷õø£, sê»ø°jT·
yÓTT<ä\>∑T s¡+>±˝À¢ ãVüQeTTK Á|üC≤„XÊ*. ‘Ó\+>±D
yÓ’‘ê[≈£î&ÉT düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶.
2) ã÷s¡TZ\ sêeTø£ècÕísêe⁄
(13`03`1893 ` 15`09`1967) :
H˚{Ï Hê>∑sYø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ ø£\«≈£î]Ô˝À »ìà+#ê&ÉT.
ôV’≤<äsêu≤<é sêh eTTK´eT+Á‹>± |ü<äM u≤<Ûä´‘·\T
#˚|ü{Ϻ n+‘·s¡Z‘·+>±, ø±+Á¬>dt n~ÛcÕ˜q|üs¡+>±,
kÕú ì ø£ + >±, ñ<ä ´ e÷\ e\¢ nH˚ ø £ dü e Tdü ´ \qT
$»j·Te+‘·+>± m<äTs=ÿì ì*Ãq @¬ø’ø£ eTTK´eT+Á‹.
yêdü Ô y êìøÏ ôV’ ≤ Á<ëu≤<é <ä ø £ ÿ Hé #· ] Á‘· ˝ À
nø£ÿqï`e÷<äqï\ ‘·sê«‘· ˇø£ sê»˙‹E„&ç>±,
eTTK´eT+Á‹>±, |ü ] bÕ\Hê<ä ≈ £ å î &ç > ± ù|s¡ T
kÕ~Û+∫qyê&ÉT.
3) ø£|üŒ>∑+‘·T\ \ø£ÎDXÊÅdæÔ (1911`1980) :
H˚{Ï eq|ü]Ô õ˝≤¢ eq|ü]Ô˝À »ìà+∫q Ç‘·qT
ñbÕ<Ûë´j·TTì>± Jeq+ Äs¡+_Û+#ê&ÉT. nwüºuÛ≤cÕ
115
|ü+&ç‘T· &Óq’ Ç‘·ì qT+&ç ã÷s¡T\Z sêeTø£ècÕísêe⁄ ≈£L&Ü
mH√ïuÛ≤wü\T H˚sT¡ Ã≈£îHêï&ÉT. ‘·sÿ¡ , MTe÷+kÕ XÊÁkÕÔ\˝À
nÁ>∑>∑DT´&ÉT.
4) >∑&çj·÷s¡+ sêeTø£èwüíX¯s¡à (1919`2006) :
CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢ n\+|üPsY˝À dæús¡|ü&çHê&ÉT.
Ç‘·qT ªªX¯‘|· Áü ‘·+μμ nH˚ ‘·q Ä‘·àø£<ë∏ Á>∑+<∏ëìøÏ ªπø+Á<ä
kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+μ bı+<ë&ÉT. øπ Áå ‘· #·]Á‘·\T,
u≤\ kÕVæ≤‘·´+, <˚X¯ #·]Á‘·\T, XÊdüq |ü]XÀ<Ûäq
eT]j·TT nqTyê<ë\T #˚dæ kÕVæ≤‘·´ Á|ü|ü+#êìøÏ
mq˝Òì ùde\+~+#ê&ÉT.
5) &Üø£ºsY eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶ :
H˚{Ï Hê>∑sYø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ ø£\«≈£î]Ô ‘ê\÷ø± eTT≈£îsê\
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&É T . dü e Tø±©q n+XÊ\qT
Á|ü‹_+_+#˚ ø£$‘·\T, |ü<ë´\T, bÕ≥\T, ø£<∏ä\T,
yê´kÕ\T sêkÕ&ÉT. ªªÁbÕNq ‘Ó\T>∑T ø£$‘·«+˝À
ø£$‘ê‘·àø£ uÛ≤e |ü]D≤eT+μμ nH˚ n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<ÛäHê
Á>∑+<∏ä+ Áyêdæ ªª&Üø£ºπs{Ÿμμ _s¡T<äT bı+<ë&ÉT.
6) bÕø±\ j·TXÀ<ë¬s&ç¶
(08`08-1929 ` 07`10`2007) :
H˚{Ï Hê>∑sYø£s¡÷ï\T õ˝≤¢˝À uÛ≤>∑yÓTÆq _õH˚|ü*¢
Á>±eT+˝À »ìà+∫+~. ‘Ó\T>∑T˝À ªªVü≤]e+XÊ\Tμμ nH˚
n+X¯+ô|’ |ü]XÀ<Ûäq#˚dæ ªª&Üø£ºπs{Ÿμμ |ü{≤º bı+~+~.
sêh n~Ûø±s¡ uÛ≤cÕ dü+|ò÷ü ìøÏ n<Û´ä ≈£îå sê*>± |üì#˚dqæ
‘=*eTVæ≤fi¯. M] πs&çjÓ÷ <ÛësêyêVæ≤ø£ ø±s¡´Áø£eT+
ªeTVü≤\øÏÎ eTT#·Ã≥T¢μ m+‘√ Á|üC≤<äs¡D bı+~+~.
m#·ÃeTà ø£<\ä∏ T, e÷ }] eTT#·Ã≥T¢ nH˚ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{≤\T
yÓ\Te]+∫+~.
7) &܈ˆ Ç]yÓ+{Ï ø£èwüíeT÷]Ô
(12`07`1930 ` 26`04`1989) :
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY |ü≥Dº +˝À »ìà+#ê&ÉT. ìC≤+ $yÓ÷#·q
ñ<ä´eT+˝À bÕ˝§Zì C…’\T •ø£åqT nqTuÛÑ$+#ê&ÉT.
ñkÕàìj·÷˝À Ä#ês¡T´ì>± |üì #˚XÊ&ÉT. ªªø£$
düeTj·TeTT\T, ‘Ó\T>∑T ñ‘·Ôs¡uÛ≤s¡‘· kÕVæ≤‘ê´\T,
#ê≥Te⁄\T yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. ªªj·TTeuÛ≤s¡‹
dü+düú≈£îμμ n<Ûä´≈£åî&ç>± ùde\+~+#ê&ÉT.
8) ÇeTà&çC…{Ϻ #·+Á<äj·T´
(31`03`1934 ` 11`03`2001) :
áj·Tq Hê>∑sYø£s¡÷ï\T õ˝≤¢ ‘êfi¯fl|ü*¢ Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. ªªVü≤qTeTÁ<ëeT dü+Á>±eT+, uÛøÑ dÔ£ ]æ j·÷fi¯,
Ms¡ÁãùV≤à+Á<ä $˝≤dü+μμ nqT Vü≤]ø£<∏ä\qT, ªªsêeT
Á|üuTÑÛ X¯‘ø· +£ , eTè‘·T´+»j·TX¯‘ø· +£ μμ yÓTT<ä\>∑T X¯‘ø· ±\T,
πøåÁ‘· eTVü‰‘·à´eTT\T ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
9) Ä#ês¡´ ø£dæ¬s&ç¶ yÓ+ø£≥¬s&ç¶ :
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À »ìà+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T˝À bı&ÉT|ü⁄
ø£<∏ä\ô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊ&ÉT. ñkÕàìj·÷
$X¯«$<ë´\j·T+˝À Ä#ês¡T´ì>± ùde\+~+#ê&ÉT.
kÕ+düÿ è‹ø£ ùdHêì, ø£$, s¡#·sTT‘·, |ü]XÀ<Ûä≈£î&ÉT,
ª‘Ó\+>±D düe÷»+˝À dü+düÿs¡D√<ä´e÷\Tμ nH˚
Á>∑+<∏ä+‘√bÕ≥T nH˚ø£ Á>∑+<∏ë\T ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
‹.‹.<˚. <Ûäs¡àÁ|ü#ês¡ |ü]wü‘·TÔ n<Ûä´≈£åî&ç>±
ùde\+~+#ê&ÉT. nH˚ø£ πs&çjÓ÷, {Ï.$., kÕVæ≤‘·´
ø±s¡´Áø£e÷\˝À ‘·q >∑fi≤ìï $ì|æ+#ê&ÉT.
10) Ä#ês¡´ ¬ø.s¡T≈£îïB›Hé
(02`05`1947 ` 26`05`2013) :
kÕe÷õø£ düŒ èVü≤ ø£*–q kÕVæ≤ry˚‘·Ô. áj·Tq
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ yÓ\›+&É eT+&É\+ sê#·÷s¡T
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. n\+ø±s¡ $<Ûëq+ô|’ |ü]XÀ<ÛHä ê
Á>∑ + <∏ ë ìï sêkÕ&É T . 1969˝À ª$|ü ¢ e &Û É + ø±μ
yÓ ÷ –+#· & É + ‘√ yÓ T T<ä ˝ … ’ q Ç‘· ì s¡ # · q \T ‘· T ~
XÊ«dües¡≈î£ kÕ–q$. ªªÁ|üj÷· D+, XË*$Tμμ yÓTT<ä\>∑Tq$
Ç‘·ì s¡#·q\T. kÕVæ≤‘·´ dü+düú\ qT+&ç |ü⁄s¡kÕÿsê\T
bı+<ë&ÉT.
116
11) ø£|æ\yêsTT *+>∑eT÷]Ô (31`03`1928) :
n#·Ã+ù|≥ ‘ê\÷ø± ã\÷às¡T eT+&É\+˝Àì õqT≈£î+≥
áj·Tq dü«dü\ú +. *+>∑eT÷]Ô q&ç#˚ $C≤„q düs«¡ dü«+>±
ù|s¡T bı+<ë&ÉT. |ü\T Á>∑+<∏ë\T s¡∫+∫ |ü]XÀ<Ûäq\T
#˚XÊ&ÉT. áj·Tq ªÄs¡´X¯‘·ø£+, ñ|üq÷‘·\ ø£<∏ä,
|üs¡eTVü≤+dü X¯‘·ø£+, bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢ <˚yê\j·÷\T,
k˛y˚TX¯«s¡ eTVü‰‘·à´+, |ü<ä´ ø£<∏ë |ü]eTfi¯+μ yÓTT<ä\>∑T
yê{Ïì s¡∫+#ê&ÉT. nH˚ø£ düú\ #·]Á‘·\T <˚yê\j·T
ø£<∏ä\≈£î Äj·Tq ÁbÕD+b˛XÊ&ÉT. yÓTT‘·Ô+ 70 s¡#·q\T
eTTÁ~‘·eTj·÷´sTT. neTTÁ~‘ê\T #ê˝≤ ñHêïsTT.
áj·TqqT ‘Ó\T>∑T j·T÷ìe]Ù{° >ös¡e &Üø£ºπs{Ÿ‘√
dü‘·ÿ]+∫+~.
es¡+>∑˝Ÿ
1) <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
(22`07`1925 ` 05`11`1987) :
H˚{Ï eTVü≤ã÷u≤u≤<é õ˝≤¢ ∫qï>∑÷&É÷s¡T˝À »ìà+#ê&ÉT.
Hê{Ï bÕ\≈£î\ô|’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T u≤e⁄{≤ m>∑Ts¡y˚dæ,
Á|ü»˝À¢ #Ó’‘·q´+ ø£*Z+∫, ìC≤+≈£î e´‹πsø£+>±
|ü<ë´\qT C…’\T>√&É\ô|’ sêdæq BÛs¡T&ÉT. ªªn–ï<Ûës¡,
s¡TÁ<äMD, eTVü‰+Á<Û√<äjT· +μμ yÓTT<ä\>∑T s¡#q· \T, ø£$‘ê
dü+|ü⁄{≤\T, dæ˙>π j·T ø£$>± mH√ï dæìe÷\≈£î bÕ≥\T
sêXÊ&ÉT. >∑»˝Ÿ Á|üÁøÏj·T≈£î ÁbÕD+ b˛dæq <ëX¯s¡~∏
1961˝À >±*uŸ >∑»fi¯flqT nqTe~+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘ê´ìøÏ #˚dæq ùde≈£î 1967˝À ªªÄ+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+μμ 1974 ªªπø+Á<ä kÕVæ≤‘·´
nø±&É$T |ü⁄s¡kÕÿs¡+μμ. 1952˝À &܈ˆ dæHê¬s, e{Ïøº √≥,
&܈ˆ _s¡T<äTsêE sêeTsêE\‘√ ø£*dæ ‘Ó\+>±D
s¡#·sTT‘·\ dü+|òü÷ìï kÕú|æ+#ê&ÉT.
2) &܈ˆ <ëX¯s¡~∏ s¡+>±#ês¡´
(24`08`1928 ` 07`06`2015) :
eTVü≤ã÷u≤u≤<é õ˝≤¢ ∫qï>∑÷&É÷s¡T˝À »ìà+#ê&ÉT.
<ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´≈£î ‘·eTTà&ÉT. ñbÕ<Ûë´j·TTì>±,
Á>∑+<∏ë\j·T ìsê«Vü≤≈£îì>±, |ü⁄s¡bÕ\ø£ XÊK ñ<√´–>±
≈£L&Ü |üì#˚XÊ&ÉT. $•wüºyÓTÆq qe\\T s¡∫+∫
 kÕVæ ≤ ‘ê´ìï dü T dü + |ü q ï+ #˚ X Ê&É T . y˚ < ë\qT,
ñ|üìwü‘·TÔ\qT nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT. ªªsêe÷j·TD,
uÛ≤s¡‘·, uÛ≤>∑e‘ê\qTμμ e#·q+˝À sêXÊ&ÉT. ¬s’‘ê+>∑
b˛sê≥+˝À bÕ˝§ZHêï&ÉT. ªª∫\¢s<¡ e˚ ⁄fi¯óflμμ qe\≈£î ªªsêh
kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+μμ \_Û+∫+~.
3) |ü˝≤¢ <äTs¡Zj·T´
(25`05`1914 ` 19`12`1983) :
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ eT&çø=+&É˝À qs¡düeTà, bÕ|üj·T´ XÊÅdæÔ
<ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+#ê&ÉT. dü+düÿ è‘·+, ‘Ó\T>∑T, Ä+>∑¢
uÛ ≤ wü ˝ À¢ bÕ+&ç ‘ · ´ +ø£ \ yê&É T . ñkÕàìj· ÷
$X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç yÓTT≥ºyÓTT<ä{Ï myéT.m. |ü{≤º
n+<äT≈£îHêï&ÉT. ªªbÕ\yÓ*¢, >∑+–¬s<äT›μμ yÓTT<ä˝…’q$
áj· T q s¡ # · q \T. ªªq+~‹eTàqμμ sêdæ q
ªªbÕ]C≤‘ê|üVü≤s¡D+μμô|’ |ü]XÀ<Ûäq #˚XÊ&ÉT.
4) >∑+>∑T\ XÊsTT¬s&ç¶ (1890`1975) :
|üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ Á|üdTü ‘Ô +· Ç~ »q>±+ õ˝≤¢˝ÀqT
uÛ≤>∑yÓTÆq J&çø£\T¢ Á>±eT+ M] »qàdüú\+. ø±|ü⁄_&ɶ,
ø±e´+‘√bÕ≥T ‘Ó\T>∑T |ü\T≈£î\T, es¡¸jÓ÷>∑eTT
yÓTT<ä\>∑T mH√ï s¡#·q\T sêXÊ&ÉT. düVü≤»ø£$>±
ù|s¡Tbı+~q ªªb˛‘·qμμ |ü≥¢ Äsê<ÛäHê uÛ≤e+>∑\
XÊsTT¬ s &ç ¶ Vü ≤ \+‘√bÕ≥T ø£ \ +‘√ dü e ÷q+>±
ø£èwæ#˚XÊ&ÉT.
5) ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄
(09`09`1914 ` 13`11`2002) :
‘·q Ä‘·àø£<ä∏ ªªÇ~ Hê >=&Éeμμ˝À ‘Ó*|æq≥T¢ ªªs¡≥Vº ≤ü [flμμ
nH˚ }s√¢ |ü⁄{≤º&TÉ . 1917 es¡≈î£ Vü≤qàø=+&É˝À ñ+&ç,
‘· s ê«‘· eT&ç ø =+&É ≈ £ î e÷sê&É T . ø±fiÀõ nqï
sêy˚TX¯«s¡sêe⁄ Hê´j·TXÊg+ #·<äe&ÜìøÏ ôV’≤Á<ëu≤<é
sêe&É+‘√ Hêsêj·TDsêe⁄ ≈£L&Ü ôV’≤Á<ëu≤<é sêe&É+
»]–+~. ø±fiÀJ ø£<∏ä\T, K©˝ŸõÁu≤Hé, ~ÁbÕ|òæ{Ÿ
nqTyê<ä+, Jeq^‘·+ yÓTT<ä\>∑Tq$ ÁbÕ#·Ts¡´+
bı+~q$. $eø£å mø£ÿ&ÉTHêï e´‹πsøÏ+#ê&ÉT. eT+∫
mø£ÿ&ÉTHêï kÕ«>∑‹+#ê&ÉT. ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£î&ç>±
ù|s¡Tbı+<ë&ÉT. kÕe÷õø£, sê»ø°j·T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷\˝À #·Ts¡T≈£î>± bÕ˝§ZHêï&ÉT.
117
6) Ä#ês¡´ _s¡T<äTsêE sêeTsêE
(16`04`1925 ` 08`02`2010) :
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ <˚eq÷s¡T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
C≤eq|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ô|’ ø£èwæ#˚dæq Á|üeTTK s¡#·sTT‘·,
ø£$, |ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT, nqTyê<ä s¡#s· TT‘·, dü+bÕ<ä≈î£ ì>±
Á|üdæ<äTΔ&ÉT. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ ‘Ó\T>∑TXÊK
n<Û´ä ≈£îå ì>± &ûH>é ± |üì#˚kÕ&ÉT. ªª‘Ó\T>∑T C≤q|ü<ä >π j·T
kÕVæ≤‘·´+μμ áj·Tq |ü]XÀ<Ûäq Á>∑+<∏ä+. #·]Á‘·¬øø£ÿì
#·]‘ês¡Tú\T, Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\T, ‘Ó\T>∑T ì|òüT+≥Te⁄
yÓTT<ä\>∑Tq$ áj·Tq Ç‘·s¡ s¡#·q\T.
7) <˚e⁄\|ü*¢ sêe÷qT»sêe⁄
(28`08`1917) :
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ <˚XÊsTTù|≥˝À »ìà+#ê&ÉT. ªª>=\ø=+&Éμμ
|üÁ‹ø£≈£î dü+bÕ<ä≈£îì>± |üì#˚kÕ&ÉT. kÕs¡dü«‘·
qe˙‘·+, ‘Ó\T>∑T d”eT˝À kÕ+düÿ è‹ø£ |ü⁄qØ®eqeTT,
Hê πs&çjÓ÷ Á|üdü+>±\T, j·÷uÛ…’ dü+e‘·‡sê\ C≤„|üø±\T
yÓTT<ä\>∑T nH˚ø£ s¡#·q\T #˚kÕ&ÉT. #ê˝≤ |üÁ‹ø£\≈£î
dü+bÕ<äø°j·T+ eVæ≤+#ê&ÉT.
8) yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T
(16`08`1912 ` 30`10`1984) :
20e X¯‘êã›|ü⁄ eTVü‰ø£e⁄˝À¢ Á|üeTTKT&ÉT. áj·Tq
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ eT&çø=+&É˝À »ìà+#ê&ÉT. Ä~˝≤u≤<é
õ˝≤¢ #Óq÷ïs¡T˝À dæús¡ìyêdü+ @s¡Œs¡#·Tø=Hêï&ÉT.
n_Û q eb˛‘· q , n_Û q eø±[<ëdü T , eT<Û ä T s¡ ø £ $ `
ø£$#·Áø£e]Ô _s¡T<äT\T bı+~q áj·Tq dü+düÿ è‘·+,
‘Ó\T>∑TuÛ≤wü˝À¢ eT+∫ bÕ+&ç‘·´+ø£\yê&ÉT. ªªb˛‘·q
#·]Á‘·, eTDÏe÷\, dü÷øÏÔ yÓ»’ j·T+‹, s¬ ‘’ T· _&Éμ¶ μ yÓTT<ä\>∑T
Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ê&ÉT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT
|ü⁄s¡kÕÿs¡+, yês¡D≤dæ yê] $<ë´yê#·düŒ‹ yÓTT<ä\>∑T
|ü⁄s¡kÕÿsê\T n+<äT≈£îHêï&ÉT.
9) bı≥¢|ü*¢ sêe÷sêe⁄ (1917`2001) :
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ <Ûäs¡àkÕ>∑s¡+ eT+&É\+ ‘ê{Ïø±j·T\
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. ªªÄ‘·ày˚<qä , yÓTs¡T|ü⁄\T, #·Tø£ÿ\T
 yÓTT<ä˝…’q ø£$‘ê dü+|ü⁄{≤\T sêkÕ&ÉT. ªªC…’\Tμμ ø£<∏ä\
dü+|ü⁄{Ï u≤>± Á|üdæ~Δ bı+~+~. M] s¡#·q yê&ÉTø£
uÛ≤wü˝À düs¡fi¯yÓTÆq X¯u≤›\‘√ düT+<äs¡yÓTÆq XË’*‘√
kÕ–+~.
10) Ä#ês¡´ ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´
(17`03`1936) :
es¡+>∑˝Ÿ˝À »ìà+#ê&ÉT. düTÁ|üdüqï>± Á|üdæ~Δ. y˚<ä+
qT+∫ Ä<ÛäTìø£ yê<ä+ es¡≈£L, bÕ+&ç‘·´+ ø£*–q
Á|üdæ<äΔø£$, s¡#·sTT‘·, $eTs¡Ù≈£î\T. sêeTsê»uÛÑ÷wüD+
nH˚ Á>∑+<∏+ä ô|’ |ü]XÀ<Ûqä #˚dæ |æôV≤#Y.&ç. |ü{≤ºbı+<ë&ÉT.
áj·Tq #˚‘·Hêes¡Ôq ø£e⁄˝À¢ ˇø£s¡T.
11) Ä&Ó|ü⁄ #·+Á<äeTÚ[
(07`04`1939 ` 28`09`2009) :
es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢≈£î #Ó+~q áj·Tq ªªy˚eTT\yê&É
sê»sêCÒX¯«s¡ X¯‘·ø£+, sêe÷j·TD s¡eTD°j·T+μμ
(|ü<ä´ø±e´+) s¡∫+#ê&ÉT. ªªø£$X¯XÊ+ø£μμ nH˚ _s¡T<äT
bı+<ë&ÉT. düs¡fi¯yÓTÆq uÛ≤wü˝À, n+<ä]øÏ ns¡úeTj˚T´
XË’*˝À |ü<ë´\T sêj·T&É+ áj·Tq Á|ü‘˚´ø£‘·.
12) es¡es¡sêe⁄ (03`11`1940) :
es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ ∫qï ô|+&Ü´\ Á>±eT+˝À
õìà+#ê&ÉT. ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+ qT+&ç
myéT.m. kÕVæ≤‘·´+˝À |ü{≤ºbı+<ë&ÉT. yÓT<äø˘ dæ~Δù|≥
ø£fi≤XÊ\\ j·T+<äT ñ|üHê´dü≈£î&ç>± |üì#˚XÊ&ÉT.
dæ.¬ø.myéT. ø£fi≤XÊ\q+<äT ≈£L&Ü ñ|üHê´dü≈£îì>±
|üì#˚XÊ&ÉT. ñ<ä´e÷˝À¢ bÕ˝§ZHêï&ÉT. |ü<ä´ø£$‘·\T
sêXÊ&ÉT. yê{Ï˝À ªª#·*HÓ>∑fi¯ófl, Jeq~, ùd«#·Ã¤μμ
yÓTT<ä\>∑Tq$ eTTK´yÓTÆq$. ªª$s¡dü+μμ nH˚ dü+düúqT
≈£L&Ü kÕú|æ+#ê&ÉT.
ø£Ø+q>∑sY
1) &܈ˆ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶
(29`07`1931 ` 12`06`2017) :
H˚{Ï sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢ Vü≤qTe÷õù|≥˝À Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. dæ+–¬s&ç¶ ãT#·ÃeTà eT˝≤¢s¬ &ç¶ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T.
118
Ç‘·qT >=|üŒeø£,Ô kÕVæ≤r|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT, ãVüQuÛ≤cÕy˚‘,Ô·
Á|ü j Ó ÷ >∑ o *. Hê>±s¡ T ® q kÕ>∑ s ¡ + , ø£ s ¡ ÷ Œs¡
edü+‘·sêj·T\T eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ eT+<äVü‰dü+ yÓTT<ä\>∑T
70 ô|’>± ø±yê´\T sêkÕ&ÉT. ªªÄ<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·«+
kÕ+Á|ü<ëj·TeTT\T ` Á|üjÓ÷>∑eTT\Tμμ ÁbÕe÷DÏø£
dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏+ä m+<äs√ |ü]XÀ<Û≈ä î£ \≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ q+.
mH√ï dæìe÷\≈£î bÕ≥\TsêkÕ&ÉT. uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+#˚
ª|ü<äàuÛÑ÷wüDYμ |ü⁄s¡kÕÿs¡+‘√bÕ≥T ª$X¯«+uÛÑs¡μ ø±yê´ìøÏ
n‘·T´qï‘· ªC≤„q|”sƒ¡μ nyês¡T¶qT n+<äT≈£îHêï&ÉT.
2) e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•e X¯s¡à (1870) :
H˚{Ï sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢ y˚eTT\yê&É˝À »ìà+#ê&ÉT.
ªªy˚ e TT\yê&É dü T Á|ü u Û ≤ ‘· + μμ Ç‘· H ˚ sêkÕ&É T .
»j·TleTTø±ÔVü‰s¡+, ≈£î+»$Vü‰s¡+, l sêCÒX¯«s¡
‘êsêe[ yÓ T T<ä \ >∑ T Á>∑ + <∏ ë \T, dü T Á|ü u Û ≤ ‘ê\T,
ãTÁs¡ø<£ \ä∏ T, ø°sqÔ¡ \T, Hê≥ø±\T yÓTT<ä\>∑Tq$ áj·Tq
s¡#q· \T.
3) >∑+>± sêCÒX¯«s¡sêe⁄ (1906`2004) :
H˚{Ï ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ eT+<∏äì Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
ªªs¡TøÏàD° ø£fi≤´D+, bÕs¡«r $»j·T+, |üØøÏå#·Ã]‘·+,
>∑+>±s¡÷|üø£+ yÓTT<ä\>∑Tq$ áj·Tq s¡#·q\T.
ªªÄ‘·àuÀ<Ûäμμ nH˚ X¯‘·ø£+ ÁyêkÕ&ÉT. ªªø£$X‚Ks¡μμ nH˚
_s¡T<äT bı+<ë&ÉT.
4) |æ.$.q]‡+Vü‰sêe⁄
(14`10`1933 ` 11`09`2006) :
uÛ≤s¡‘· Á|ü<Ûëì>± ãVüQ uÛ≤cÕy˚‘·Ô>± Ä]úø£ dü+düÿs¡D\
|æ ‘ êeTVü Q &ç > ± ù|s=+~q bÕeTT\|ü ] Ô y˚ + ø£ ≥
q]‡+Vü‰sêe⁄ es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢ qs¡‡+ù|≥˝Àì
\πøï|ü*¢˝À »ìà+#ê&ÉT. e+>∑s¡ Á>±e÷ìøÏ <ä‘·Ô‘·>±
e#êÃs¡T. 17 uÛ≤wü\T nqs¡fiZ +¯ >± e÷{≤¢&>É *∑ –q ãVüQ
uÛ ≤ cÕy˚ ‘ · Ô . $X¯ « Hê<∏ ä dü ‘ · ´ Hêsêj· T D sêdæ q
ªªy˚sTT|ü&É>∑\Tμμ |ü⁄düÔø±ìï Væ≤+B˝À ªªdüVü≤Ádü|òüDYμμ
ù|s¡T‘√ nqTe~+∫q y˚T<Ûë$, ìsê&É+ãs¡ J$,
ìC≤sTTr ø£*Zq |æ.$. dæú‘·Á|üE„&ç>± yÓ*>±&ÉT.
5) Ä∫à y˚+ø£{≤#ês¡T´\T (1914`1985)
s¡eTD°j·T uÛ≤yê\‘√ ø£eT˙j·T ø£$‘·\T s¡∫+∫q
ø£$•U≤eTDÏ Ä∫à y˚+ø£{≤#ês¡T´\T. H˚{Ï sê»qï dæ]dæ\¢
õ˝≤¢ eTTkÕÔu≤<äT eT+&É\+, Äe⁄q÷s¡T Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. Ä+&ÜfiŸ ãTÁs¡ø£<∏ä, sê>∑e÷\, e÷}s¡T
(@ø±XÊ«dü Á|üã+<Ûä+) áj·Tq s¡#·q\T. |ü+&ç‘·
e+X¯+˝À »ìà+∫q áj·Tq sêdæq bÕ≥\T, Vü‰s¡‘T· \T,
|ü<ë´\T Ç|üŒ{Ïø° Á|ü»\ Hê\ÿ\ô|’ Hê≥´e÷&ÉT‘·÷H˚
ñHêïsTT.
6) &܈ˆ n+<Ó yÓ+ø£≥sê»+
(14`10`1933 ` 11`09`2006) :
H˚{Ï »–‘ê´\ õ˝≤¢ ø√s¡T≥¢˝À »ìà+#ê&ÉT. ªªqy√<äjT· +,
eTDÏeT+pwüμμ yÓTT<ä\>∑T |ü<ä´ø±yê´\T ªªuÛ≤s¡‘·sêDÏμμ
Hê≥ø±\ dü+|ü⁄{Ïμμ ì+ã–] X¯‘ø· +£ , áX¯«s¡ X¯‘ø· ±\‘√
bÕ≥T ªªyêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\ø£è‘·T\T nqTo\qμμ
dæ<ëΔ+‘· Á>∑+<∏ëìï sêkÕ&ÉT. ªªø£$•s√eTDÏ, ne<Ûëq
j·TTeπødü], ne<Ûëq #·‘·Tsêqqμμ nH˚ _s¡T<äT\T
bı+<ë&ÉT.
7) >∑÷&É÷] d”‘êsê+
(18`07`1936 ` 25`09`2011) :
11) sê$ø£+{Ï sêeTj·T´>∑T|üÔ
H˚ { Ï sê»qï dæ ] dæ \ ¢ õ˝≤¢ Vü ≤ qTe÷J ù|≥˝À (17`06`1936 ` 30`03`2009) :
»ìà+#ê&ÉT. 1953 qT+&ç 1965 es¡≈£î düTe÷s¡T
80 ø£<∏ä\ es¡≈£î sêXÊ&ÉT. ‘Ó\+>±D s¡#·sTT‘·
dü+|òü÷ìøÏ ø±s¡´<ä]Ù>± |üì#˚XÊ&ÉT. ªªe÷sêE, \∫Ã,
|æ#√Ã&ÉT, sê»eTà sê»]ø£+μμ yÓTT<ä\>∑Tq$ Á|üdæ<äΔ
ø£<∏ä\T. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü ` qT&çø±s¡+ |ü*øÏ+#·&É+
áj·Tq ø£\+ Á|ü‘˚´ø£‘·.
8) ø=˝≤¢s¡|ü⁄ d”‘êsêeTX¯s¡à
(20`05`1931 ` 22`10`2001) :
H˚{Ï ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ eT+<∏äì Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
ãVüQuÛ≤cÕø√$<äT&ÉT. dü+düÿ è‘·+˝À ìcÕí‘·T&ÉT.
ªª<ä‘·ÔX¯‘·ø£+, ø°s¡Ôq\T, eT+>∑fi≤wüºø±\T, y˚<ädü÷≈£îÔ\T,
119
eT+Á‘·eT÷˝≤\T, y˚<dä +ü düÿ è‹`ÁbÕX¯d´Ôü eTTμμ yÓTT<ä\>∑T
Á>∑+<∏ë\T sêXÊ&ÉT. y˚<ä bÕsƒX¡ Ê\ ì]à+∫ m+‘√eT+~ì
r]Ã~~› q |ò ü T qT&É T . ªªãVü Q uÛ ≤ cÕ Á|ü M Dμμ
_s¡T<ë+øÏ‘·T&ÉT.
9) X‚wü+ \ø°ÎHêsêj·TD
(15`04`1947 ` 17`05`1998) :
ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢˝Àì q>∑Tq÷sY˝À ø£qø£eTà qs¡dæ+Vü≤
kÕ«$T <ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+∫q áj·Tq #ê˝≤ ø±\+
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TTì>±
|üì#˚XÊ&ÉT. |ü<ä´, e#·q, π>j·T ø£$‘·\qT sêXÊ&ÉT.
{Ï$ πs&çjÓ÷˝À¢ ≈£L&Ü Á|ükÕs¡eTj·÷´sTT. \*‘·
eTH√Vü≤s¡yTÓ qÆ ªª<Óe’ uÛøÑ ,ÔÏ <˚Xu¯ øÑÛ μÔÏ μ >π j·÷\qT sêj·T&É+˝À
n+<Óy˚dæq #ÓsTT´.
10) n*XË{Ϻ Á|üuÛ≤ø£sY (1954 ` 1993) :
H˚{Ï »–‘ê´\ õ˝≤¢ »–‘ê´\ »qàdüú\+, ∫Á‘·ø±s¡T&ç>±
J$‘·+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ . ‘·sê«‘· ªªkÕVæ≤r $TÁ‘· B|æμÔ μ dü+düú
|ü]#·jT· +‘√ ø£$‘·«s¡+>∑+˝À Á|üyX˚ +¯ , 1974˝À Ä+Á<Ûä
dü∫Á‘· yês¡|üÁ‹ø£˝À e∫Ãq ªª|ü]cÕÿs¡+μμ n#·ÃsTTq
yÓTT<ä{Ï ø£$‘·. mH√ï dü+düú\T @sêŒ≥T#˚dæ ø£$>±
m~>±&ÉT.
H˚{Ï ô|<ä|› *ü ¢ õ˝≤¢ eT+<∏ìä ìyêdæ, ªª>ö‘·yT˚ X¯«s¡ X¯‘ø· +£ ,
^‘êeTè‘·+, es¡<ä >√<ëe]μμ áj·Tq s¡#q· \T, es¡ø$£
ù|]≥ eT+Á‘·≈£L≥ y˚eTq>± düTÁ|üdæ<äTΔ&ÉT.
12) n\¢+ sê»j·T´ (05`06`1952) :
H˚{Ï ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ eT+<∏äì eT+&É\+ >±E\|ü*¢
Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT. eTT+<äT>± dæyTÓ +≥T ø£+ô|˙˝À
ñ<√´>∑+#˚dæ, kÕVæ≤‘·´+ô|’ n_Ûe÷qeTT‘√ mì$T~
qe\\T, e+<ä≈î£ ô|>’ ± ø£$‘·\T, yê´kÕ\T nqTyê<ë\T
#˚kÕs¡T. n+<äT˝À eTTK´yÓTÆq$ ªªø=*eT+≥T≈£îqï~,
}s¡T, n–ïø£D+μμ qe\\T Á|üdæ~Δ bı+~q$.
 q\¢>=+&É
1) e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡TkÕ«$T
(01`11`1915 ` 05`02`1961) :
düTÁ|üd<æ Δä s¡#s· TT‘·, kÕVæ≤ry˚‘Ô· Äfi≤«s¡TkÕ«$T q\¢>=+&É
õ˝≤¢˝Àì #Ós¡Te⁄ eT+<ës¡+˝À »ìà+#ê&ÉT. ìC≤+
bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&ç C…’\T≈£î yÓfi≤fl&ÉT.
ªª<˚XÀ<ëΔs¡ø£ Á>∑+<∏äe÷\qTμμ kÕú|æ+∫ 35 |ü⁄düÔø±\qT
eTTÁ~+#ê&ÉT. ª‘Ó\+>±D >∑Te÷kÕÔμ nH˚ |üÁ‹ø£qT
q&ç|+æ #ê&ÉT. Äfi≤«s¡T s¡∫+∫q ªÁ|ü»\ eTìwæμ, ª>∑+>∑Tμ
qe\\T m+‘√ Á|üC≤<äs¡D bı+<ësTT.
2) Ädü÷] eT]+–+{Ï |ü⁄s¡Tc˛‘·Ôe÷#ês¡T´\T
(11`04`1936 ` 09`01`2011) :
q\¢>=+&É õ˝≤¢ eTTq>±\ eT+&É\+ qs¡dæ+Vü‰|ü⁄s¡+
Á>±eT+˝À »ìà+∫q Ç‘·qT ªy˚+ø£fÒX¯«sêμ nqT
eT≈£î≥+‘√ |ü<ë´\qT sêXÊ&ÉT. ªª>√<ë<˚$, j·÷<ä–]
\ø°Îq]‡+Vü≤X¯‘·ø£+, >√<ëe], dü‘·´er kÕ+‘·«q+μμ
yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. ªª$<ä«‘Y ø£$μμ>± Á|üdæ~Δ
bı+<ë&ÉT.
3) dü÷s√E u≤\qs¡dæ+Vü‰#ê]
(19`05`1946 ` 02`02`2014) :
q\¢>=+&É õ˝≤¢ ∫qïø±|ü]Ô Á>±e÷ìøÏ #Ó+~q Ç‘·&ÉT
ªªø£$‘êπø‘·q+, u≤\qèdæ+Vü≤X¯‘ø· +£ , eTùV≤X¯«s¡ X¯‘ø· +£ ,
uÛÑ>∑eBZ‘·ø£+<ëeTè‘·+, Ms¡ÁãùV≤à+Á<äkÕ«$T #·]Á‘·μμ
yÓTT<ä˝…’q |ü⁄düÔø±\T sêXÊ&ÉT.
4) düT<ë›\ Vü≤qà+‘·T
(06`06`1910 ` 10`10`1982) :
q\¢>=+&É õ˝≤¢˝Àì bÕ\&ÉT>∑T Á>±eT+˝À »ìà+#ê&ÉT.
‘·*¢<ä+Á&ÉT\T \ø°Îqs¡‡eTà ãT∫ÃsêeTT\T. Vü≤qà+‘·T
ùV≤‘·Tyê~>± ù|s¡Tbı+<ë&ÉT. ñ<√´>±ìøÏ sêJHêe÷#˚dæ
ø£fi≤ø±s¡T&Ó’ nH˚ø£ #Ó’‘·q´ ^‘ê\T, ãTÁs¡ø£<∏ä\T,
>=\¢düT<äT›\T, |æ≥º\<=s¡, j·Tø£å>±q+μμ yÓTT<ä˝…’q
ø£fi≤s¡÷bÕ\ <ë«sê Á|ü»\qT #Ó‘’ q· ´e+‘·T\qT #˚XÊ&ÉT.
120
5) ˙˝≤ »+>∑j·T´ :
q\¢>=+&É õ˝≤¢ <˚es¡ø=+&É ìyêdæ _.z.m˝Ÿ. es¡≈£î
$<ä´quÛÑ´dæ+#ê&ÉT. uÛÑ>∑e<䓤øÏÔ m≈£îÿe, ªªs¡eT´|ü<∏äeTTμμ
nqT ø£$‘ê dü+|ü⁄≥qT s¡eT´eTT>± s¡∫+#ê&ÉT.
Ç+<äT˝À eè‘·eÔ TT\T, ^‘·eTT\T, >π j·TeTT\T, e#·qø£$
yÓTT<ä\>∑Tq$ ø£\e⁄. uÛ≤ekÂ≈£îe÷s¡´eTT, $wüj·T
|ü]o\qeTT ø£*Zq ø£$øÏXÀs¡eTT ãVüQÁ>∑+<∏ä ø£s¡Ô.
6) Ä#ês¡´ mHé.>√|æ (25`06`1948) :
|ü P s¡ « |ü ⁄ q\¢ > =+&É õ˝≤¢ H˚ { Ï j· ÷ <ëÁ~ õ˝≤¢
uÛÑTeq–]˝À »ìà+#ê&ÉT. ªªÁ|üC≤ø£$ y˚eTq, ø±˝≤ìï
ìÁ<äb˛ìe«qT, Hê˙\Tμμ yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\T #˚kÕ&ÉT.
ªªbı{Ï º l sêeTT\T ‘Ó \ T>∑ T $X¯ « $<ë´\j· T +μμ
ñbÕ<Ûä´≈£åî\T>± |üì#˚kÕs¡T. ªªπø+Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT
|ü⁄s¡kÕÿs¡+μμ ≈£L&Ü bı+<ë&ÉT.
7) s¡yê« lVü≤] (12`09`1943) :
q\¢>=+&É õ˝≤¢ ìyêdæ, dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä uÛ≤wü˝À¢
ìcÕí‘·T&ÉT. dü+düÿ è‘·, Ä+Á<Ûä yê´ø£s¡DeTT\qT >∑÷]Ã,
ì|òüT+≥Te⁄\qT >∑÷]à #˚dæq |ü]ÁX¯eT ˝Àø£ Á|üdæ<äΔ+.
M] s¡#q· \T \|òTü T dæ<ëΔ+‘· øöeTT~, dü+øπ ‘· |ü<øä √X¯eTT,
‘Ó\T>∑T e÷+&É*ø£eTT\T, ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø£eTT\T
` ø±e´ Á|üj÷Ó >±\T yÓTT<ä\>∑T |ü⁄düøÔ e£ TT\T s¡∫+#ê&ÉT.
Á<ë$&É $X¯«$<ë´\j·T ñ|ü≈£î\|ü‹>± |üì#˚XÊ&ÉT.
yÓT<äø˘
1) >∑TeTàqï>±] \ø°Îq]‡+Vü≤X¯s¡à
(1934`2011) :
yÓT<äø˘ õ˝≤¢ b˛‘ê¬s&ç¶ù|≥˝À »ìà+#ê&ÉT. 300 ô|’>±
ncÕºe<ÛëHê\T #˚dæ ªªne<Ûëq X¯XÊ+ø£μμ, ªªÄX¯ó
ø£ $ ‘êπ ø dü ] μμ nqï _s¡ T <ä T \T bı+<ë&É T .
Væ ≤ +<√fi¯ s ê>∑ + ˝À áj· T q |ü < ä ´ |ü s ƒ ¡ q $Hê´dü +
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq~. ªªø£$‘ê ø£fi≤´DÏμμ ne<Ûëq düs¡dü«‹,
yê^X¯ « Ødü T Ô ‹ yÓ T T<ä \ >∑ T q$ áj· T q s¡ # · q \T.
ªª$X¯«Hê<Û˚X¯«s¡ X¯‘·ø£+ ≈£L&Ü sêXÊ&ÉT.
2) >öØuÛÑ≥¢ s¡|òüTTsêeTXÊÅdæÔ
(22`04`1929 ` 04`02`2004) :
H˚{Ï dæ~Δù|≥ õ˝≤¢ ]eTàq>∑÷&É˝À »ìà+#ê&ÉT.
ªªyê´dü‘ê‘·Œs¡´ ìs¡íj·T+, >√e÷‘· ø£fi≤´D <ëdü#·]‘·+,
ly˚eTT\yê&É sê»sêCÒX¯«s¡ @ø£ÁbÕdü X¯‘·|ü<ä´e÷*ø£,
•e|ü<äeTDÏe÷\ yÓTT<ä\>∑T s¡#·q\‘√bÕ≥T nH˚ø£
uÛÑ»q ø°s¡Ôq\T sêXÊ&ÉT.
3) &܈ˆ y˚eTT>∑+{Ï qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T
(30`06`1930 ` 29`10`2005) :
H˚{Ï dæ~ùΔ |≥ õ˝≤¢˝À sêeTø£ÿ s¡+>±#ês¡T´\ <ä+|ü‘T· \≈£î
»ìà+#ê&ÉT. ªªkÕVæ≤r $ø±dü eT+&É* dü+düúμμ yÓT<äø˘
õ˝≤¢ s¡#·sTT‘·\ dü+|òüT+qT kÕú|æ+∫, kÕVæ≤‘·´
$ø±kÕìøÏ ø£èwæ#˚kÕ&ÉT. |ü<ä´, π>j·T, ø±e´ K+&çø£\H˚
ø±≈£ î +&Ü 40 |ü ⁄ dü Ô ø ±\T sêXÊ&É T . ø£ $ ø√øÏ \ ,
ø±e´ø£fi≤ì~∏, $<ä«‘Yø£$ Äj·Tq _s¡T<äT\T. ‘Ó\T>∑T
$X¯«$<ë´\j·T+ >ös¡e ªª&Üø£ºπs{Ÿμμ‘√ dü‘·ÿ]+∫+~.
4) &܈ˆ dü+|üqTà&ÉT+u…’ s¡+>∑ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
(23`12`1931 ` 18`11`2015) : 3) #Ós¡ã+&É sêE
yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝À »ìà+∫q áj·Tq >∑Ts¡TuÛÑøÏÔ, ls¡+>∑ (03`01`1944 ` 02`07-1982) :
Hê<∏ädüÔeeTT, s¡+>∑Hê<∏ä <ä+&Éø£eTT, $]+∫ dü÷≈£îÔ\T,
dü|‹Ôü yÓTT<ä\>∑T nH˚ø£ s¡#q· \T #˚XÊ&ÉT. kÕVæ≤r dü+düqú T
q&ç|æ+#ê&ÉT.
5) ¬ø.$.sê|òüTyê#ês¡T´\T :
yÓT<äø˘ õ˝≤¢yêdæ, dü+düÿ è‘· Ä+Á<ÛäuÛ≤wü˝À¢ |ü+&ç‘·T&ÉT,
l yÓw’ eíü dü+Á|ü<ëj·Ty˚‘,Ô· uÛøÑ CÔÏ ≤„q yÓs’ ê>∑´ dü+|üqTï&ÉT.
ªªlHêsêj·TDμμ X¯‘·ø±ìøÏ yê´U≤´qeTT sêXÊ&ÉT. |ü\T
Ä<Ûë´‹àø£ Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT.
121
s¡+>±¬s&ç¶
1) >∑&ç¬> ;ÛeTø£$
(14`01`1920 ` 03`04`2010) :
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ cÕu≤<é eT+&É\+ Hê>∑s≈¡ î£ +≥ Á>±eT+˝À
»ìà+#ê&ÉT. M~∏ã&ç es¡≈£î $<ë´uÛ≤´dü+ #˚dæq
áj·Tq≈£î |ü<ä´s¡#·q˝À HÓ’|ü⁄D´+ nã“&É+ $X‚wü+.
y˚ D T>√bÕ\ X¯ ‘ · ø £ + ˝Àì |ü < ë´\T dü s ¡ fi ¯ X Ë ’ * ˝À
düTuÀ<Ûäø£+>± ñ+{≤sTT.
2) yÓ+ø£≥sêe⁄ |ü+‘·T\T
(03`02`1937 ` 26`08`1994) :
s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ X¯+ø£sY|ü*¢ ìyêdæjÓÆTq yÓ+ø£≥sêe⁄
|ü+‘·T\T ‘ê+&É÷s¡T <ä>∑Zs¡˝Àì u≤ø£es¡+ Á>±eT+˝À
yÓ \ dæ q Ä+»H˚ j · T kÕ«$Tô|’ ªªu≤ø£ e sê+»H˚ j · T !
K\uÛÑ+»q! kÕ<ÛäT»HêqTs¡+»ø£! nH˚ eT≈£î≥+‘√
|ü<ë´\qT sêkÕ&ÉT. j·Tø£å>±Hê\T, ø°s¡Ôq\T, π>j·÷\T
sêXÊ&ÉT.
#Ós¡ã+&ÉsêE ndü\Tù|s¡T ã<ä›+ uÛ≤düÿs¡¬s&ç¶. y˚T&ÉÃ˝Ÿ
õ˝≤¢˝Àì n+≈£îXÊ|ü⁄s¡+ Ç‘·ì kı+‘· }s¡T. áj·Tq
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT>± |üì#˚XÊ&ÉT. 1965˝À ~>∑+ãs¡ ø£$>±
yÓTT<ä˝,’… 1970 ‘·sê«‘· $|üe¢ >π j·÷\T, ø£<\ä∏ T, qe\\T
sêXÊ&ÉT. ª>∑eT´+μ, ªeTT≥º&çμ, ª|ü\¢$μ Ç‘·ì ø£$‘ê
dü+ø£\Hê\T. ªø£‹bÔ Õ≥μ Ç‘·ì bÕ≥\ dü+ø£\q+. $|üe¢
s¡#·sTT‘·\ dü+|òüT+ e´ekÕú|üø£ düuÛÑT´&ÉT. ‘Ó\T>∑T
ø£$‘·«+˝À |ü<äTHÓ’q e´ø°Ôø£s¡D≈£î yÓTTø£ÿy√ì Bø£å≈£î,
~Ûø±ÿs¡dü«sêìøÏ Á|ü‹ì~Û, Á|ürø£ #Ós¡ã+&ÉsêE.
 ôV≤’ <äsêu≤<äT
1) HÓ\÷¢] πøX¯ekÕ«$T (1920`1984) :
ôV’≤<äsêu≤<é q>∑s¡+˝À »ìà+#ê&ÉT. $•wüºyÓTÆq edüTÔ
•\Œ HÓ’|ü⁄D´+‘√ eT¨qï‘·yÓTÆq ø£<∏ä\qT sêXÊ&ÉT.
n+<äT˝À ªª#êsY$THêsYμμ ø£<∏ä\T Á|üdæ<äΔyÓTÆq$. ªªuÛÑs√dü,
j·T<∏ës¡øú <£ ä∏ yÓTT<ä\>∑T ø£<\ä∏ T Á|üU≤´‹>±+∫q ø=Væ≤q÷sY
W ø√uŸ eÁC≤\e+{Ïy˚ πøX¯ekÕ«$T ø£<∏ä\T ªªπø+Á<ä
kÕVæ≤‘·´ nø±&É$Tμμ |ü⁄s¡kÕÿs¡+ ≈£L&Ü bı+<ë&ÉT.
2) &Üø£ºsY {Ï.$.Hêsêj·TD (26`07`1925) :
ôV’≤Á<ëu≤<é õ˝≤¢≈£î #Ó+~q áj·Tq $<ë´y˚‘·Ô>±
Ä<ÛäTìø£ <ës¡Ùì≈£î&ç>± >∑T]Ô+|ü⁄bı+<ë&ÉT. õ˝≤¢
$<ë´XÊU≤~Ûø±]>±, |ü_¢ø˘ düØ«dt ø£MTwüHé düuÛÑT´&ç>±,
nH˚ø£ ùde\+~+#ê&ÉT. ªªJeqy˚<+ä , Äs¡¸|⁄ü Á‘· X¯‘ø· +£ ,
uÛÑe´#·]‘· X¯‘·ø£+, Ä‘·à<äs¡Ùq+ (ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ï)
yÓTT<ä\>∑Tq$ áj·Tq s¡#·q\T.
3) e÷~¬s&ç¶ düT˝À#·q (1935`1984) :
ôV’≤<äsêu≤<é ìyêdæ. _Ûqï<Ûäèyê\T, |üP\eTqdüT\T,
yês¡dTü \T, <˚e⁄&ç∫Ãq esê\T yÓTT<ä˝q’… s¡#q· \‘√bÕ≥T
|ü\Tqe\\T sêdæq Á|üeTTK s¡#·sTTÁ‹. áyÓT sêdæq
qe\\qT dæìe÷\T>± ≈£L&Ü rXÊ&ÉT.
4) Ç*¢+<ä\ düs¡dü«r<˚$ (1918`1998) :
ôV≤’ <äsêu≤<é ìyêdæ, Ä+Á<Ûj ä T· Ter eT+&É* ø±s¡´<ä]Ù>±
ñbÕ<Û ä ´ ≈£ å î sê*>± u≤<Û ä ´ ‘· \ T ìs¡ « ]Ô + #ês¡ T .
ªªdü«s¡øí e£ T˝≤\T, ‘·T\d”<fiä ≤\T, sê»Vü≤+dü\T yÓTT<ä\>∑T
ø£<∏ä\T sêdæ+~.
ìC≤e÷u≤<äT
1) q+_ l<Ûäs¡sêe⁄ (1934`2000) :
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ ;ÛyéT>∑˝Ÿ (y˚eTT>∑\T¢) ìyêdæ.
ªleTìï+u≤#· \ eTVü ‰ ‘· à ´eTTμ nH˚ ø±e´+,
leTìï+ã–] qs¡dæ+Vü≤X¯‘·ø£+ áj·Tq s¡#·q\T.
ªªø£$sêEμμ _s¡T<äTqT ≈£L&Ü bı+<ë&ÉT.
122
2) dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD
(12`01`1956 ` 17`09`1986) :
ìC≤e÷u≤<é |ü≥ºD+˝À »ìà+#ê&ÉT. ∫qï‘·q+ qT+&˚
ùV≤‘·Tyê<ä <äèwæºì @s¡Œs¡T#·T≈£îHêï&ÉT. ªy˚&ç>±*μ ‘=*
ø£$‘êdü+|ü⁄{Ï. 1979˝À Ç‘·&ÉT s¡∫+∫q ª#êe⁄^‘·+μ
ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ï dü+#·\q+ düèwæº+∫+~. ª<ä[‘·
e÷ìô|òk˛ºμ nH˚ ø£$‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~.
3) e÷$T+&É¢ sêeT>ö&ÉT
(14`01`1943 ` 06`06`2003) :
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ e]íeT+&É\+ s¡TÁ<ä÷s¡T˝À u≤\eTà
eT˝≤¢>ö&ÉT <ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑TuÛ≤wüô|’
Áù|eT‘√ 20 @+&É ¢ ej· T dü T qT+&˚ s¡ # · q \T
Äs¡+_Û+#ê&ÉT. ‘Ó\T>∑T |ü+&ç‘·Tì>± ñ<√´>∑+ #˚XÊ&ÉT.
ªªX¯ã]e÷‘· X¯‘·ø£+, qs¡dæ+Vü≤ X¯‘·ø£+, ø£$>ö&É|üŒ
X¯‘·ø£+ e+{Ï uÛÑøÏÔ ˙‹ X¯‘·ø±\‘√bÕ≥T eT]ø=ìï
s¡#q· \T sêXÊ&ÉTμμ. düTø£$, eT<ÛTä s¡ø$£ , ø£$ø√øÏ\ e+{Ï
_s¡T<äT\T, |ü\T dü‘êÿsê\T n+<äT≈£îHêï&ÉT.
KeTà+
1) Ä~sêE Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄
(16`11`1890 ` 28`09`1973) :
#·]Á‘·, kÕVæ≤‘·´ |ü]XÀ<Ûä≈£î&ç>± Á|üU≤´‹>±+∫q
Ä~sêE Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄ KeTà+õ˝≤¢ eT~Ûs¡ ‘ê\÷ø±˝À
»ìà+∫ ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À dæsú |¡ &ü ܶ&TÉ . #·]Á‘· s¡#H· êø£fi˝¯ À
ÁbÕe÷DÏø£kÕúsTTì n+<äT≈£îqï áj·Tq ÁbÕNHê+Á<Ûä
q>∑se¡ TT\T, \*‘· ø£<ë∏ e[, s¡‘ï· Á|üu,ÑÛ J$‘· #·]‘êe[,
J$‘· #·]Á‘·\T, qe⁄«\ |ü⁄e⁄«\T, $TsƒêsTT#Ó≥Tº,
wæ‘êuŸU≤Hé nH˚ s¡#·q\T #˚XÊ&ÉT. dü+Á>∑Vü‰+Á<Ûä
$C≤„qø√X¯+˝À j·÷uÛ…’yê´kÕ\T sêXÊ&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é
πs&çjÓ÷˝À ‘=* Á|üdü+>∑+ #˚dæqyê&ç>± #·]Á‘·¬øø±ÿ&ÉT.
Á^≈£ î |ü ⁄ sêDø£ < ∏ ä \ T Ç+ø± eT¬ s H√ï yê´kÕ\T
neTTÁ~‘·+>± ñHêïsTT. #ê<äsY|òü÷{Ÿ ôV’≤dü÷ÿ˝Ÿ
 ôV≤’ <äsêu≤<é˝À Á|ü<ëÛ q ‘Ó\T>∑T|ü+&ç‘T· &ç>± |üì#˚XÊ&ÉT.
ª\ø£ÎDsêj·T |ü]XÀ<Ûäø£ eT+&É*μøÏ ø±s¡´<ä]Ù>±
e´eVü≤]+#ê&ÉT. ‘·q bÕ+&ç‘·´+, |ü]XÀ<Ûäq\‘√
ª‘Ó\+>±D ;Ûwüßà&çμ>± ù|s¡T ‘Ó#·TÃ≈£îHêï&ÉT.
2) ñ‘·Œ\ dü‘·´Hêsêj·TD≤#ês¡´
(04`07`1928 ` 23`10`2007) :
áj·Tq KeTà+ õ˝≤¢˝Àì ∫+‘·ø±ì ÁbÕ+‘·+yê&ÉT.
s¡d<ü «äÛ ì, á »+≥q>∑sê\T ùV≤eT+‘· ••sê\T, >∑C+Ò Á<ä
yÓ÷ø£å+, ÁuÛÑeTs¡^‘·+, lø£èwüí#·+Á<√<äj·T+ yÓTT<ä˝…’q
|ü⁄düøÔ ±\T sêXÊ&ÉT. ªkÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+μ ≈£L&Ü
\_Û+∫+~.
3) #·Áø£es¡TÔ\ \ø°Îqs¡‡eTà (03`01`1939) :
Ä~˝≤u≤<äT
1) &܈ˆ kÕeT\ dü<ë•e
(11`05`1928 ` 07`08`2012) :
H˚{Ï ≈£îÁeT+;Û+ õ˝≤¢˝À uÛ≤>∑yTÓ qÆ <äôV≤>±yéT eT+&É\+
‘ÓqT>∑T|ü˝˝¢… À »ìà+#ê&ÉT. dü+düÿ è‘·+, Væ≤+B, Ä+>∑+¢ ,
ñs¡÷›, bòÕ؇, eTsê؃ uÛ≤wü˝À¢ |ü+&ç‘·T&ÉT. Ç‘·s¡ uÛ≤wü\
kÕVæ≤‘ê´ìï ‘Ó\T>∑T˝ÀìøÏ nqTyê<ä+ #˚XÊ&ÉT. nMT<é
s¡ T u≤sTT\T nqTyê<ëìøÏ 1964 Ä+Á<Û ä Á |ü < ˚ X Ÿ
Á|üuTÑÛ ‘·«+#˚ ñ‘·eÔ T nqTyê<ä |ü⁄s¡kÕÿs¡+, ªªdü«s¡\j·T\Tμμ
Á>∑+<∏ëìøÏ 2011˝À πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&É$T nyês¡T¶,
mH√ï $X¯«$<ë´\j·÷\T &Üø£ºπs{Ÿ _s¡T<äT\T Ç#êÃsTT.

KeTà+ õ˝≤¢ uÛÑÁ<ë#·\+˝À »ìà+∫+~. qs¡düe÷+ã 2) lsê+uÛÑ≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡ dæ<ëΔìÔ

Ms¡sê|òüTyê#ês¡T´\T ‘·*¢<ä+Á&ÉT\T. ªªn_ÛqeyÓTT\¢μμ (1901`1984) :
_s¡T<äT>∑\ áyÓT ªªsêeT<ëdüT (|ü<ä´ø±e´+) dü«sês¡Ãq, H˚{Ï eT+∫sê´\ õ˝≤¢˝Àì #Óq÷ïs¡T q+<äT |ü⁄{Ϻq
uÛÑÁ<ä–]Á|üX¯dæÔ, ø±e´>ö‘·$Tμμ yÓTT<ä\>∑T Á>∑+<∏ë\T lsê+uÛÑ≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡ dæ<ëΔìÔ |ü+#ê+>∑ø£s¡Ô eT]j·TT
sêdæ+~. ø£$. bÕs¡«rX¯«s¡ X¯‘ø· +£ , n+u≤ n>∑ùd´Ô X¯«s¡ düTÁ|üu≤Û ‘·+,
4) |üã“sêE >√bÕ\sêe⁄ (1928) : kÕ+ã•euÛÑ»q ø°s¡Ôq\T yÓTTˆˆ$ s¡∫+#ês¡T. Ç‘·ì
≈£îe÷s¡T&˚ l eTTπøÔX¯«s¡ dæ<ëΔìÔ.
KeTà+ õ˝≤¢ e÷$Tfi¯fl>∑÷&Ó+˝À »ìà+#ê&ÉT. áj·Tq
‘Ó\+>±D sêh+ m+‘√ eT+~ ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\≈£î
sêdæq ª]øå±yê˝≤ ø£<∏ä, \∫Ãq$«+~ nH˚ ø£<∏ë
HÓ\e⁄. 20e X¯‘êã›+ Ä<ÛTä ìø£ ø£e⁄\˝À ø=+‘·eT+~ì |üPs¡«|ü⁄
dü+ø£\q+ ˝Àì~μ. KeTà+ yÓT≥Tº $TÁ‘·eT+&É* nH˚ õ˝≤¢\qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± #˚düTø=ì ù|s=ÿq&É+ »]–+~.
kÕVæ≤‘·´ dü+düú<ë«sê nH˚ø£ kÕVæ≤‘·´ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À ÁbÕNq ø±\yÓTÆHê, Ä<ÛäTìø£
bÕ˝§ZHêï&ÉT. ø±\yÓTÆHê y˚˝≤~ eT+~ Á|üeTTK s¡#·sTT‘·\T ‘·eT s¡#·q\‘√
5) l <Ûä÷bÕ{Ï dü+|ü‘·Tÿe÷sê#ês¡´ bÕ≥T ‘Ó\+>±D uÛ≤wü≈î£ kıã>∑T\<ë›sT¡ . ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ
ø°]Ô Á|ü‹wüº\T ‘Ó#êÃs¡T. ø±fiÀJ sêy˚TX¯«s¡sêe⁄, Hês¡+uÛÑ≥¢
(20e X¯‘êã›+) : \ø°ÎHêsêj·TD, ø=]&Ó sêeTj·T´ (sêe÷sêe⁄) yÓTT<ä\>∑T
KeTà+ õ˝≤¢≈£î #Ó+~q áj·Tq ªªj·÷<ä–]! qèdæ+Vü≤! ø£e⁄\T, q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, neTà+– y˚DT>√bÕ˝Ÿ, >√s¡{Ï
s¡e÷$uÛÀ! Á|üuÛÀ!μμ nH˚ eT≈£î≥+‘√ X¯‘·ø£+ sêkÕ&ÉT. yÓ+ø£qï, >∑<ä›sY, düT<ë›\ nXÀø˘‘˚», es¡a\ •e≈£îe÷sY,
uÛøÑ ‘ÔÏ √bÕ≥T HÓ‹’ ø£ $\TeqT ô|+bı+~+|üCkÒ ÕÔsTT Ç‘·ì b˛\ÿ+|ü*¢ XÊ+‘ê<˚$, ø±\Te eT\¢j·T´ e+{Ï m+‘√ eT+~
s¡#q· \T. ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\T ˝…ø£ÿ≈£î $T+∫ ñHêïs¡T. yês¡+<ä]øÏ
uÛ≤cÕ_Ûe+<äHê\T.
aaaaa
123
 17. ‘Ó\+>±D ø£fi¯\T
Á|ü‹ø£fi¯ jÓTTø£ÿ n+‹eT \ø£å´+ ˇø£ÿfÒ u≤<ÛäqT
bı>=≥º&yÉ ÷Ó , Äq+<ëìï ø£*+Z #·&yÉ ÷Ó , #Ó‘’ H· ê´ìï / ñ‘˚CÔ ≤ìï
ø£*Z+#·&ÉyÓ÷ dü+<˚XÊìï Çe«&ÉyÓ÷.
edüTÔ yÓ$’ <Û´ä +, Á|ü<sä Ù¡ Hê yÓ$’ <Û´ä + ø£*–q mH√ï s¡ø±˝…q’
C≤q|ü<äø£fi¯\≈£î ‘Ó\+>±D |ü⁄{Ϻì\T¢. yê{Ïì Áù|$T+∫
Á|ü<ä]Ù+∫, ‘·eT eè‹Ô>± d”«ø£]+∫ yê{Ï ø√düy˚T ‘·eT
J$‘ê\qT ‘ê´>∑+ #˚dæq yê]øÏ »qàkÕúq+. n≥Te+{Ï
‘Ó\+>±D C≤q|ü<äø£fi¯\ >∑T]+∫ yê]˝À Á|üdæ<äTΔ˝…’q
ø£fi≤ø±s¡T\ >∑T]+∫ Çø£ÿ&É ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
XÊs¡<ä ø£<∏ä\T :
‘Ó\+>±D˝À C≤q|ü<ä >±j·T≈£î\T>±, _Ûø£å≈£î\T>±
JeqHêìï ø=qkÕ–+#˚yês¡T XÊs¡<äø±+Á&ÉT. Mfi¯ófl m≈£îÿe>±
eTTq÷ïs¡T, eTT‘·Ôsê• yÓTT<ä˝…’q ≈£î˝≤\ qT+∫ ñ<䓤$+∫q
C≤‘·T˝À¢ XÊs¡<äø±+Á&É C≤‹ ˇø£≥ì C≤q|ü<ä yêC≤„j·T+˝À
_s¡T<äTsêE sêeTsêE >±s¡T ñ<ëVü≤]+#ês¡T. ªªz uÛ≤s¡r,
ø£s¡TD≤eTr, uÛÑ[ XÊs¡<ä ø£s¡TD≤ìBÛμμ nqT e+‘·bÕ≥
bÕ&É≥+‘√ M]øÏ ªXÊs¡<äø±+Á&ÉT nH˚ ù|s¡T e∫à ñ+&Ée#·TÃ.

C≤q|ü<ä ø£fi¯\T n+‘˚ ø±≈£î+&Ü Mfi¯ófl ñ|üj÷Ó –+#˚ yêsTT<ä´+˝À uÛTÑ »+

MT<ä <Ûä]+#˚ ‘·+ã÷s¡≈£î XÊs¡<ä nì ù|s¡T. ãTÁs¡ø£<∏ä\T
ˇ>∑TZø£<∏ä : ñ|üjÓ÷–+#˚ ‘·+ã÷s¡≈£î, <ëìøÏ @ e÷Á‘·+ ‘˚&Ü ñ+&É<äT.
ø£fi≤eT÷s¡TÔ\≈£î ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ C≤rj·T XÊs¡<äqT ˇø£ uÛÑT»+ MT<ä <Ûä]+∫ <ëì r>∑\qT MT≥T‘·÷
kÕúsTT˝À >∑T]Ô+|ü⁄ ‘Ó∫Ãq ø£fi≤s¡÷|ü+ ˇ>∑TZø£<∏ä. ˇ>∑TZ nH˚ ø£<∏ä≈£î&ÉT ø£<∏ä #Ó|ü⁄Ô+fÒ n‘·ì uÛ≤s¡´ &ÉøÏÿ ø=&ÉT‘·T+~. Mfi¯ófl
yêsTT<ä´+ •e⁄ì &ÉeTs¡Tø±ìï b˛* ñ+≥T+~. ˇ>∑TøZ <£ ä∏ #Óù|Œ bÕ&˚ bÕ≥˝À¢ XÊs¡<ä es¡Tdü\H˚ ø±ø£ #ê]Á‘·‘·àø£yÓTÆq Ms¡
»≥Tº˝À <ë<ë|ü⁄ 5>∑Ts¡T ñ+{≤s¡T. Ç+<äT˝À eTT>∑TZs¡T $$<Ûä s¡düπ>j·÷\qT Msêy˚X¯+‘√ bÕ&ÉT‘ês¡T.
yêsTT<ë´\T yêsTTkÕÔsT¡ . ˇø£ ô|<ä&› √\T, ‘êfi≤\T, ˇ>∑TZ Á|ü<ëÛ q ‘Ó\+>±D≤˝À Á|ü#ês¡+˝À ñqï Á|üdæ<äΔ Ms¡ ø£<∏ä˝…’q
yêsTT<ë´\T>± ñ+{≤sTT. ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À m≈£îÿe>± dü<ë•e¬s&ç¶ ø£<∏ä, düsê«sTT bÕ|üqï ø£<∏ä\qT n<äT“¤‘·+>± bÕ&ç
q\¢>=+&É, es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝À¢ ˇ>∑TZø£<∏ä #Óù|Œyês¡THêïs¡T. $ì|ækÕÔs¡T. XÊs¡<ä ø£<∏ä\qT #Óù|Œyês¡T m≈£îÿe>± es¡+>∑˝Ÿ,
ˇ>∑TZø£<∏äqT kÕe÷q´+>± >=\¢, ≈£îs¡eT˝Ò ø±≈£î+&Ü Ç‘·s¡T\T q\¢>=+&É õ˝≤¢˝À¢ì Á>±e÷˝À¢ ñHêïs¡T.
≈£L&Ü #ÓãT‘·T+{≤s¡T.
Ms¡T XË’eeT‘êìøÏ #Ó+~q ø£<∏ä\T m≈£îÿe>± #ÓãT‘ês¡T.
ãTÁs¡ø£<∏ä :
;s¡|üŒø£<∏ä, eT\¢qï ø£<∏ä, q\¢b˛#·eTà ø£<∏ä, e÷+<Ûë‘· ø£<∏ä, ãTÁs¡ø£<∏ä Á|ü<äs¡Ùq˝À eTT>∑TZs¡T düuÛÑT´\T ñ+{≤s¡T.
m\¢eTà ø£<∏ä. yÓTT<ä˝…’q$. ø=eTT¬s*¢ eT\¢qï C≤‘·s¡˝À eT<Ûä´˝À e´øÏÔ ‘·+ãTs¡ uÛÑTC≤ì¬ø‘·TÔ≈£îì MT≥T‘·÷ ø£<∏ä
ˇ>∑TøZ <£ qä∏ T dü+Á|ü<ëj·Tã<ä+Δ >± Á|ü<]ä ÙkÕÔsT¡ . C≤rj·TkÕúsTT˝À #ÓãT‘·T+fÒ $T>∑‘ê Ç<ä›s¡÷ n‘·ìøÏ ‘êq ‘·+<ëq n+≥÷
ˇ>∑TZø£<∏äqT ÁbÕ#·Ts¡´+ ‘Ó∫Ãqyê]˝À Á|üeTTKT\T #·Tø±ÿ e+‘·bÕ&ÉT‘ês¡T. Á|üX¯ï\T dü+~Ûdü÷Ô, |æ≥ºø£<∏ä\T yÓTT<ä˝…’q$
dü‘·Ôj·T´, $T<Ó› sêeTT\T. #ÓãT‘·÷ #·÷ùdyê]øÏ ñ‘ê‡Vü‰ìï ø£*–kÕÔs¡T.
124
 sêe÷j·TD ø±\+ qT+&û Ç$ Á|ü#ês¡+˝À ñHêïj·Tì ø±ø£rj·TT\≈£î dü+ã+~Û+∫q es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢ >∑÷&É÷s¡T,
#·]Á‘· <ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï~. bÕq>∑\T¢ ‘Ó\+>±D≤ XÊdüHê˝À¢ ‘√\Tu§eTà˝≤≥ ø£fi≤s¡÷|ü+
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À u≤\Hê>∑eTà e+{Ï yê{Ïì Á|ükÕÔeq ñ+~.
ø£<∏ä\T>± n*¢ Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T. Ç|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü eTq
j·Tø£å>±q+ :
‘Ó\+>±D≤ Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üC≤#Ó’‘·q´ $wüj·÷˝…’q ≈£î≥T+ã
ìj· T +Á‘· D , msTT&é ‡ yê´~Û ô |’ ne>±Vü ≤ q yÓ T T<ä ˝ … ’ q Áø°.X¯. 13e X¯‘êã›+ Hê{Ïπø m+‘√ yÓ’uÛÑe+>±
ø±s¡´Áø£e÷\qT M{Ï <ë«sêH˚ Á|ü#ês¡+ ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T. yÓ\T>=+~q ø£fi¯j·Tì bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT s¡∫+∫q
Vü≤]ø£<∏ä : |ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·˝Àì |üs¡«‘· Á|üø£s¡D+˝À #Ó|üŒã&ç+~.
á ø£fi≤s¡÷|ü+ ≈£îs¡e+õ ˝Ò<ë ø=s¡e+õøÏ nqTdüs¡D>±
‘Ó\+>±D≤˝À nìï C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\‘√ bÕ≥T e]Δ*¢
e∫Ã+<äì kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·ø±s¡T\ n_ÛÁbÕj·T+. Ç~ yÓTT<ä≥
Á|üC≤_Ûe÷Hêìï #·÷s¡>=qï ø£fi≤s¡÷bÕ\˝À eTTK´yÓTÆq~
>±qs¡÷|ü+>± ñ+&ç Áø£eTÁø£eT+>± dü+yê<ä s¡÷|ü+ bı+~+~.
Vü≤]ø£<∏ë>±q+. ‘Ó\+>±D≤˝À ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘·q÷, >ös¡yê˙ï
dü+bÕ~+∫+~. Vü≤]©\qT #Óù|Œ $<ÛëqeTTqT Vü≤]ø£<∏ä j·Tø£å>±q+ j·Tø£åy˚wü+ y˚dæq Åd”Ô#˚ >±q+ #˚j·Tã&ÉT‘·T+~.
n+{≤s¡T. BìøÏ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ ñ+~. eT<Ó›\T, eTè<ä+>∑+, ‘êfi≤\T, Vü‰s√àìj·T+ yÓTTˆˆq$ dü+^‘·
Hês¡<äTDÏí yÓTT<ä{Ï Vü≤]<ëdüT>± ù|s=ÿ+{≤eTT. <ëìì ˇø£ |ü]ø£sê\T>± ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Ç~ dü+^‘·, kÕVæ≤‘·´,
$•wü º ø£ fi ≤s¡ ÷ |ü + >± r]Ã~~› q yês¡ T Ä~uÛ Ñ ≥ ¢ Hê≥´ø£fi¯\‘√ y˚Tfi¯$+∫q düe÷Vü‰s¡ ø£fi¯. \_ÛdüTÔqï
Hêsêj·TD<ëdüT>±s¡T. Ç~ dü+^‘·, kÕVæ≤‘ê´\ y˚T\T ø£\sTTø£. j·Tø£>å ±Hê˝À¢ yÓTT<ä{~Ï ø£+<äT≈£L] s¡TÁ<äø$£ s¡∫+∫q düTÁ^e
á ø£<∏ä #Ó|üyê]ì uÛ≤>∑e‘·T\T ˝Ò<ë uÛ≤>∑e‘êsY nì $»j·T+.
n+{≤s¡T.
∫+<äT j·Tø£å>±q+ :
‘√\Tu§eTà˝≤≥ :
j·Tø£å>±q+˝À ˇø£$<ÛäyÓTÆq yÓ’$<Ûä´+ >∑\ ø£fi≤s¡÷|ü+
ª‘=+u…’ ÄeT&ÉuÀsTT ‘√\Tu§eTà˝≤≥ #·÷&Ü*. Äs¡yÓ’ ∫+<äTj·Tø£å>±q+. ∫+<äT n+fÒ n&ÉT>∑T. n&ÉT>∑T\T y˚ùd
ÄeT&ÉuÀsTT Vü≤]ø£<∏ä $Hê*μ nH˚~ ‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ~Δ |ü<äΔ‹˝À Á|ü‘˚´ø£ yÓ’$<Ûä´+ >∑\ j·Tø£å>±qy˚T ∫+<äT j·Tø£å>±q+
>±+∫q HêqT&ç. Bìï ã{Ϻ Äs√E˝À¢ ‘√\Tu§eTà˝≤≥≈£î
n+{≤s¡T. ∫+<äT j·Tø£å>±q+˝À kÕe÷q´+>± #Óù|Œ ø£<∏ä\T
m+‘· Ä<äs¡D ñ+<√ ns¡ú+ #˚düTø√e#·TÃ. ‘√\Tu§eTà\qT
‘Ó\{¢ Ï ‘Ósô¡ |’ yÓqTø£qT+∫ <ës¡+‘√ düìïy˚XÊìøÏ nqT>∑TD+>± m\¢eTà #·]Á‘·, \e≈£îX¯, $Á|üHêsêj·TD yÓTT<ä˝…’q$. ˇø£
m\¢eTàbÕÁ‘· ‘·|üŒ $T>∑‘ê Åd”Ô bÕÁ‘·\ìï+{Ï˙ |ü⁄s¡Twüß˝Ò
dü÷Á‘ê<ës¡T&ÉT yê{Ïì Hê≥´+ #˚sTTkÕÔ&TÉ . Hê≥ø£ Á|ü<sä Ù¡ q≈£î
mìï Vü≤+>∑T\T+&Ü˝À nìïVü≤+>∑T\T ‘√\Tu§eTà˝≤≥≈£î <Ûä]kÕÔs¡T. ∫+<äT j·Tø£å>±q+˝À m\¢eTà bÕÁ‘· <Ûä]+∫ Ä
ñ+&Ü*. <ë<ë|ü⁄ ˇø£ ≈£î≥T+ã+˝Àì düuTÑÛ ´˝Ò Äj·÷ bÕÁ‘·\≈£î bÕÁ‘·≈î£ eHÓï‘Ó∫Ãq ø£fi≤ø±]DÏ ∫+<äT m\¢eTà. ∫+<äTj·Tø£>å ±q
yê∫ø£+ #Ó|æŒ n_ÛqsTT+|üCÒkÕÔs¡T. |æ‘êeTVüQ&ç>± ª|æ*¢≥¢ yÓ+ø£j·T´μqT #ÓãT‘ês¡T. ªπø‘·qμ
lXË ’ \ + •esêÁ‹ eTôVA‘· ‡ yê˝˝À¢ <äX¯≈£îe÷s¡ #·]‘·+μ˝À ∫+<√fi¯fl Á|ükÕÔeq ñqï~.
‘√\Tu§eTà˝≤≥\qT Á|ü<ä]Ù+∫q≥Tº |ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·, #Óø£ÿuÛÑ»q :
|üs¡«‘· Á|üø£s¡D+˝À ªbÕ\Tÿ]øÏ ` k˛eTHê<∏äT&ÉTμ á $<Ûä+>±
$e]+#ê&ÉT. C≤q|ü<äT\ uÛÑ»q dü+Á|ü<ëj·T+˝À #Óø£ÿuÛÑ»q ˇø£{Ï.
–\ø£\T _–+∫q #Óø£ÿ\qT #˚‘·T\˝À <Ûä]+∫ \j·÷‘·àø£+>±
ªªø£&ÉTq<äT“¤‘·+ãT>± >∑+ã dü÷Á‘·+ãT \&És¡+>∑ u§eTà\
Hê&ç+#·Tyês¡Tμμ Bìïã{Ϻ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏Tä ì ø±\+ qT+#˚ yêsTTdü÷Ô, Ä \j·T≈£î nqT>∑TD+>± qè‘·´+ #˚kÕÔs¡T.
‘√\Tu§eTà˝≤≥\T ‘Ó\+>±D≤˝À Á|ü<]ä Ù+#ês¡ì n‘·ì s¡#q· \ ‘Ó\+>±D≤ nìï õ˝≤¢˝ÀqT #Óø£ÿuÛÑ»q ãè+<ë\THêïsTT.
<ë«sê ‘Ó\TdüTÔ+~.
125
 sêe÷j·TD, uÛ≤>∑e‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫qy˚ ø±≈£î+&Ü yÓTÆdüeTà, uÛÑyêì, <äTsêZ, ø±[ yÓTT<ä˝…’q ù|s¡T¢ ø£*–q X¯øÏÔì
kÕ+|òæTø£ $wüj·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫q π>j·÷\qT bÕ&ÉT‘·÷ Äsê~Û+∫ ÄyÓT >∑TD >±q+ #˚dæ, Ä≥\T, bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷
qè‘·´+ #˚kÕÔs¡T. dü]dü+K´˝À düTe÷s¡T 16, 20 eT+~ Jeq+ >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T. ù|πs~ #Ó|æŒHê uÛÑyêì<˚$j˚T M]øÏ
ø£fi≤ø±s¡T\T #Óøÿ£ uÛ»Ñ q˝À bÕ˝§Z+{≤s¡T. ø±fi¯fl≈£î >∑C\®… T <Û]ä +∫, Äsê<Û´ä <Óe’ +. n+<äT#˚‘· uÛyÑ êìì ø=\T#·Tyês¡T ªãe˙j·TT\Tμ.
‘·\≈£î s¡+>∑T eÁkÕÔìï n\+ø±s¡+>± ø£≥Tºø=ì >∑T+Á&É+>± M]H˚ e´eVü‰s¡+˝À u…’+&É¢ yês¡T>± |æ\TkÕÔs¡T. á ÁøÏ+~
˝Ò<ë es¡Tdü˝À ì˝§Ãì Á|ü<äs¡Ùq ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. eT<Ûä´˝À #ê≥T|ü<ä´+ <ë«sê M] >∑T]+∫ düeTÁ>∑+>± ‘Ó\TdüTø√e#·TÃ.
ì\T#·Tqï e´øÏÔ ªleT<é s¡e÷s¡eTD >√$+<ë Vü≤] >√$+<ëμ d”ˆˆ Bs¡Èø±j·TeTT >∑*Z <ÛÓ’s¡´e+‘·T&ÉsTT´
nì bÕ≥qT m‘·TøÔ =q>± ø£fi≤ø±s¡T\T ≈£L&Ü bÕ≥qT m‘·TøÔ =ì bÕ<ë\ Jsê&ÉT|ü+#Ó >∑{Ϻ
qè‘·´+ ÁbÕs¡+_ÛkÕÔs¡T. #Óø£ÿ uÛÑ»q˝À »&Éø√|ü⁄\T y˚kÕÔs¡T. ãT>∑ZMTdü+ãT\ |üPs¡í<äè&ÛÉ‘·«+ãT
‘Ó\¢ì ‘·\bÕ>∑ ‘˚»eT\s¡
ø√˝≤≥+ : #Óqj·T <äøÏåD #˚‹ dæ+Vü≤‘·˝≤≥eTTà »$T{Ïø£
‘Ó\+>±D≤˝À n‘·´+‘· »q Á|æj·TyÓTÆq $H√<ë‘·àø£yÓTÆq yêeT#·+ø£qT <Ûä«ì+|ü
C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷|üy˚T ø√˝≤≥+. lsêeTqe$T, <ädüs¡, ø±fi¯fl≈£î >∑C…®\T |òüT\T¢ |òüT\T¢q yÓ÷>∑
•esêÁ‹ |ü+&ÉT>∑\T, C≤‘·sT¡ ¢ yÓTT<ä˝q’… dü+<äsꓤ\˝À ø√˝≤{≤ìï qT<äT≥ ≈£î+≈£îeT u§≥Tºq~ »«*+|ü
Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. ø√˝≤≥+, ø√\qï nH˚ ù|s¡T¢ »qe´eVü‰s¡+˝À ‘˚ˆˆ XÊ+uÛÑM <äTsêZ eTVü≤+ø±[ »>∑eTT e÷‘·
ñ+&É>± ø√˝≤≥+, <ä+&É˝≤düø+£ , <ä+&Ées¡qÔ +, <ä+&Ésêdüø+£ , Á|üø£è‹<˚$øÏ |ü⁄Á‘·T&ÉT uÛÑe´XÊ*
y˚w溑·+, Vü≤©¢düø£+ nH˚$ ø£e⁄\ ø±yê´˝À¢ ø√˝≤{≤ìøÏ n‘·&Ó uÛÑe˙&ÉT »q|ü&ÉT&Ü~ X¯øÏÔ
|üsê´j·T|ü<ë\T>± ø£ìŒkÕÔsTT. bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq, ‹ø£ÿq, eTVæ≤eT\qTï–Z&ç+#Ó&ÉT e÷q<ÛäqT&ÉT
‘·]>=|ü\ eT\¢qï, Hê#·q k˛eTq yÓTT<ä˝…’q ø£e⁄\ s¡#·q˝À nH˚ Á|üjÓ÷>±ìï #·÷ùdÔ ªu…’+&É¢ yêfi¯flμμ >=|üŒ‘·q+ ‘˚≥
ªø√˝≤≥+μ jÓTTø£ÿ Á|ükÕÔeq ø£ì|ædüTÔ+~. ‘Ó\¢eTe⁄‘·T+~.
eT~* qè‘·´+ : >=\¢düT<äT›\T :
|”s¢¡ |ü+&ÉT>∑ dü+<äs“¡ +¤ ˝À Á|ü<]ä Ù+#˚ ø£fi≤s¡÷bÕ˝À¢ eT~* j· ÷ <ä e #· ] Á‘· ≈ £ î dü + ã+~Û + ∫q ø£ è wü í © \\T,
qè‘·´+ ˇø£{Ï. |”s¡T¢ ì\u…{Ϻq s√E qT+&ç eT~* y˚wü+ ø±≥eTsêE ø£<∏ä yÓTT<ä˝…’q yê{Ïì >=\¢düT<äT›\yês¡T Á|ü#ês¡+
y˚düT≈£îì Ç*¢\T¢ ‹s¡T>∑T‘·÷ qè‘·´+ #˚dæ &ÉãT“, <Ûëq´+ #˚ d ü ÷ Ô ñ+{≤s¡ T . nj· T ´\sêE Hêsêj· T D≤e÷‘· T ´&É T
rdüT≈£îì yÓfi≤ÔsT¡ . y˚w<ü ëÛ s¡D Äø£s¸¡ Dj ° T· +>± ñ+≥T+~. >∑C\®… T ªVü≤+dü$+X¯‹μ˝À ô|<ä› ô|<ä› eÁkÕÔ\ô|’ ∫Á‹+∫q u§eTà\
≈£î{Ϻq s¡+>∑T\ ìø£ÿs¡T, yÓT&É˝À s¡+>∑T eÁkÕÔìï <Ûä]kÕÔs¡T. düV‰ü j·T+‘√ ø£<\ä∏ T #ÓãT‘ês¡T. M]ì >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#ês¡T.
m&ÉeT #˚‹˝À >=&ÉT>∑T, ≈£î&ç#˚‹˝À ˇø£ø£Ás¡qT |ü≥Tºø=ì
#˚‹˝À ˇø£ ø£Ás¡qT |ü≥Tº≈£îì uÛÑTC≤q ˇø£ >=+>∑&ç
‘·ô|Œ≥ >∑‘T· \≈£î nqT>∑TD+>± qè‘·´+ #˚kÕÔsT¡ . >∑T+&É+ #·T≥÷º
‹s¡T>∑T‘·÷ qè‘·´+ #˚kÕÔs¡T. |”s¡¢ }πs–+|ü⁄˝ÀqT qè‘·´+ y˚düT≈£îì düe÷»+˝Àì nHê#êsê\qT, nHê´j·÷\qT
#˚kÕÔs¡T. y˚>∑+>±qT, HÓeTà~>±qT $$<Ûä >∑‘·T˝À¢ qè‘·´+ e´+>∑´+>± m‘·TÔbı&ÉT|ü⁄ <Û√s¡DÏ˝À á Á|ü<äs¡Ùq ÇdüTÔ+{≤s¡T.
ñ+≥T+~. ªª‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥μ ø±\+˝À Á|ü»\qT á
>=\¢dTü <äT\› <ë«sê #Ó‘’ q· ´|üs∫¡ q Á|üC≤ø£$, >±j·T≈£î&ÉT düT<ë›\
u…’+&É¢ ø£<∏ä : Vü≤qTeT+‘·T. n<˚ $<Ûä+>± ø£eT÷´ìdüTº b˛sê≥jÓ÷<ÛäT&ÉT.
‘Ó\+>±D˝À eè‹Ô>±j·T≈£î\T>± ù|s¡T >±+∫q yê]˝À e÷J XÊdüqdüuTÑÛ ´\T ø°.X‚. qÁsê sê|òTü e¬s&ç¶ >=\¢dTü <äT\› <ë«sê
u…’+&É¢yês¡T ˇø£s¡T. á eè‹Ô >±j·T≈£î\T m\¢eTà, e÷s¡eTà, Á|ü»\qT m+‘·>±H√ #Ó’‘·q´|ü]#ê&ÉT.

126
s¡+E ø£fi≤ø±s¡T\T : ÄkÕ<äT\T :
$X¯«Áu≤Vü≤àD ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q ÄÁ•‘· ≈£î˝≤˝…’q s¡+E, ‘Ó \ +>±D≤˝À m\¢ e Tà, yÓ T Æ d ü e Tà, ô|<ä › e Tà\qT
|üqdü, düeTj·÷\T #˚ùd Á|ü<äs¡Ùq n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~. Á>±eT<˚e‘·\T>± |üPõkÕÔs¡T. á |üP»\qT ìs¡«Væ≤+#˚
Ms¡T s¡+E nH˚ yêsTT<ë´ìï yêsTTdü÷Ô Ms¡ÁãVü≤à+ ø£<∏ä, |üPC≤s¡T\H˚ ªÄkÕ<äT\Tμ n+{≤s¡T.
$X¯«ø£s¡à |ü⁄sêD+ #ÓãT‘ês¡T. ªs¡T+»μ nì e´eVü‰s¡HêeT+
<ä[‘·T\‘√ bÕ≥T ≈£îeTàs¡T¢ ≈£L&Ü ÄkÕ<äT\T>±
≈£L&Ü ñ+~. yÓT<äø,˘ dæ~ù› |≥, dü+>±¬s&ç,¶ ø£Ø+q>∑s,Y es¡+>∑˝Ÿ
yÓTT<ä˝…’q õ˝≤¢˝À m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔs¡T. ñ+{≤s¡T. Á>±eT<˚e‘·\≈£î |üP»\T #˚ùd Áø£eT+˝À neTàyês¡q¢ T
ÁbÕ]údü÷Ô düTÔ‹kÕÔs¡T. neTàyês¡¢ ø=\Te+‘ê ‘ê+Á‹ø£ |ü<äΔ‹˝À
ª‘√{Ïμ ø£fi≤ø±s¡T\T : »s¡T>∑T‘·T+~.
–]»q ‘Ó>˝∑ q’… ø√j·T, >√+&ÉT, Hêj·Tø£b˛&ÉT ≈£î˝≤\≈£î >∑+–¬s<äT›˝≤≥ :
dü+ã+~Û+∫q ≈£î˝À‘·Œ‹Ô >±<∏ä\T #Óù|Œyês¡T Ms¡T.
|üP» >=\¢ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q ø£fi≤ø±s¡T\T ìs¡«Væ≤+#˚
á ª‘√{Ïμ ø£fi≤ø±s¡T\T –]»q C≤‘·T\T, ‘Ó>∑\≈£î
Á|ü<sä Ù¡ q >∑+–¬s<äT˝› ≤≥. ˇø£ e´øÏÔ >∑+≥ yêsTTdü÷Ô >∑+–¬s<äTq› T
ÄÁ•‘·≈£î˝≤\ yês¡T. Ms¡T ≈£îs¡Te+X¯ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß\ ø£<∏ä\T
#ÓãT‘ês¡T. Ä&çdTü +Ô {≤s¡T. eTs√ Ç<äs› T¡ e´≈£î\Ô T düHêïsTT. &√\T yêsTTdü÷Ô
düVü≤ø£]düTÔ+{≤s¡T.
KeTà+, es¡ + >∑ ˝ Ÿ , ø£ Ø +q>∑ s Y , Ä~˝≤u≤<é ,
ìC≤e÷u≤<é, yÓT<äø˘, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À¢ì –]»qT\T ‘Ó\+>±D õ˝≤¢˝À¢ á Á|ü<äs¡Ùq ø£ì|ædü÷Ô ñ+≥T+~.
á ø£<∏ä\T #ÓãT‘·T+{≤s¡T. ã+&Üs¡T ø£fi≤ø±s¡T\T :
eT+<Ó#·Tà ø£fi≤ø±s¡T\T : ô|]ø£ ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q ÄÁ•‘· ≈£î˝≤\yês¡T ô|]ø£ C≤‹
j·÷<äe ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~qyês¡T eT+<Ó#·Tà ø£fi≤ø±s¡T\T. |ü⁄sêD+ ø£<∏ä #ÓãT‘ês¡T. á Á|ü<äs¡Ùq˝À yê<ä´ düVü≤ø±s¡+
Ms¡T ˇ\¢e÷<˚$ C≤q|ü<ä ø£<∏äqT >±q+ #˚kÕÔs¡T. ˝Ò≈£î+&ÜH˚ ø£<∏ë>±q+ kÕ>∑T‘·T+~.
Á|ü<ëÛ q ø£<≈ä∏ î£ &ÉT ˇø£ #˚‹‘√ ø£‹,Ô eTs√#˚‹‘√ ∫s¡T‘·\T Á|ü<ëÛ q ø£<≈ä∏ î£ &ÉT bÕ&ÉT‘·÷ ø£<ä∏ #ÓãT‘·T+fÒ eTs√ Ç<äs› T¡
|ü≥Tº≈£îì ø£<∏ë>±q+ #˚kÕÔ&ÉT. eTs√ Ç<ä›s¡T ˇø£s¡T ø£‹Ô, ª}μ ø=&ÉT‘·÷ düVü≤ø±s¡+ n+~kÕÔs¡T.
eTs=ø£s¡T ø£Ás¡ |ü≥Tº≈£îì ø£<∏ä≈£îìøÏ e+‘· bÕ&É‘ês¡T.
Ms¡eTTwæºyês¡T :
ãT&ÉãTø£ÿ\T :
ø√eT≥¢ Ç\y˚\ŒsTTq ªlø£q´ø±|üs¡y˚TX¯«]μ >∑T]+∫q
‘Ó\‘Ó\yês¡T‘·T+&É>± M<ÛTä ˝À¢ ‹s¡T>∑T‘·÷ ≈£îå Á<äX≈¯ î£ \Ô qT bÕ≥\T bÕ&É&É+ #˚‘· ø√eT≥T¢ M]ì m≈£îÿe Ä<ä]kÕÔs¡T.
bÕs¡ Á <√˝Ò ãT&É ã Tø£ ÿ \ yê] >∑ T ]+∫ ‘Ó \ +>±D≤˝Àì
Á|ü»\+<ä]ø° ‘Ó\TdüT. Ms¡T dü+#ês¡ C≤‘·T\≈£î #Ó+~qyês¡T. &√* ø£fi≤ø±s¡T\T :
CÀdü´+ #Ó|üŒ&É+, ‘êjÓT‘·TÔ\T ø£≥º&É+ M] eè‹Ô. –]»qT˝…’q ø√j·T‘Ó>∑ |ü⁄≥Tºø£, e+X¯eT÷\ |ü⁄s¡Twüß\
ø£|üŒ‘·*¢ / ‘·ô|Œ≥>∑Tfi¯ófl : #·]Á‘·qT #Óù|Œyês¡T &√* ø£fi≤ø±s¡T\T.
‘Ó\+>±D≤˝À n‹ ÁbÕNq ø£fi≤qè‘·´ s¡÷|üø+£ ø£|Œü ‘·*.¢ M]ì ªÇ+{Àfi¯ófl, Hê>∑d+Ôü uÛ+Ñ μ yês¡ì ≈£L&Ü |æ\TkÕÔsT¡ .
qè‘·´+, ^‘·+, ‘·ô|Œ≥ \j·T‘√ ø£*|æ Á|ü<]ä Ù+#˚ ø£fi≤s¡÷|üø+£ ø√j·T\≈£î Ms¡T ÄÁX¯‘T· \T, Ms¡T ø√j·T˝À¢ eT÷&√ >∑≥Tº≈î£
Ç~. ‘·ô|Œ≥qT #Ûêrô|’ ô|≥Tº≈£îì yêsTT+#·≥+ e\¢
#Ó+~q eT÷\|ü⁄s¡Twüß&ÉT ªù|s¡+ uÀj·TsêEμ ø£<qä∏ T #ÓãT‘ês¡T.
‘·ô|Œ≥>∑Tfi¯flì <ëìøÏ ù|s=∫Ã+~. Bìì ‘Ó\+>±D≤˝À
ø£|üŒ‘·*¢ n+{≤s¡T. &√\T yê] Á|ü<Ûëq yêsTT<ä´+.
127
ô|<ä›eTà˝Àfi¯ófl : ÁbÕNq ø±\+ qT+∫ C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ M] e\q
Á|üdæ~Δ #Ó+~+~. Ms¡T Á|üeTTK+>± XË’e>±<∏ä˝Òï Msêy˚X¯+>±
dü+#ês¡C≤‹øÏ #Ó+~q eTVæ≤fi≤ ø£fi≤ø±s¡T˝Ò ô|<äe› Tà˝Àfi¯ófl.
#ÓãT‘ês¡T.
Ms¡T Ç<äs› T¡ , eTT>∑TsZ T¡ ø£*dæ Á|ü<sä Ù¡ q ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ . ô|<äe› Tà‘·*¢
$Á>∑Vü‰ìï ˇø£ #˚‹˝À ñ+#·T‘ês¡T. eTs√ ø£fi≤ø±]DÏ &√\T‘√ ª|üsê›Héμ ø£fi≤ø±s¡T\T :
X¯ã›+ #˚düTÔ+~. Ä~eTyêdæ C≤‹øÏ #Ó+~q |üsê›Hé\T <˚yê˝Ÿ |ü⁄Hêø˘
M]‘√ bÕ≥T eTs√ ø£fi≤ø±s¡T&ÉT Ms¡‘ê{Ïì |ü≥Tº≈£îì (ø√j·T|ü⁄qï$T) |ü⁄sêD >±<∏äqT >±q+ #˚dü÷Ô Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.
$düTs¡T‘·÷ ñ+{≤&ÉT. Ç~ >√+&ÉT C≤‹ |ü⁄≥Tº |üPs√«‘·Ôsê\T ‘Ó*ù| #·]Á‘·.
$Á>∑Vü‰ìï ‘·\ô|’ ô|≥Tº≈£îqï Åd”Ô &√\T X¯u≤›ìøÏ πøøÏ] (øÏ+øÏ]), &ÉøÏÿ, ‘êfi≤\T M] Á|ü<äs¡Ùq˝À
\j·Tã<äΔ+>± n&ÉT>∑T\T y˚düTÔ+~. ñ|üjÓ÷–+#˚ yêsTT<ë´\T.
ìC≤+ Á|ü u Û Ñ T ‘ê«ìï m~]+∫q $|ü ¢ e jÓ ÷ <Û ä T &É T
&ÛÜ&û\ Á|ü<äs¡Ùq :
|ü+&ÉT>∑XÊj·Tqï Ms¡>±<∏äqT Ms¡T >±q+ #˚dü÷Ô Á|ü<äs¡Ùq
ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ . &ÛÜ&û\T ã+C≤sê eT÷\|ü⁄s¡Twüß\ J$‘· #·]Á‘·\T >±q+
#˚dü÷Ô Jeq+ kÕ–kÕÔs¡T.
_Ûø£å≈£î+≥T¢ :
Ms¡T Äj·÷ ‘·+&Ü\≈£î yÓ[fl nø£ÿ&É ≈£î\ ô|<ä›\qT
_Ûø£å≈£î+≥T¢ ø£fi≤ø±s¡T\T dü‘·´Vü≤]X¯Ã+Á<ä, e÷s¡ÿ+&˚j·T, ø£*dæ Á|ü<äs¡Ùq ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. ªM]ì uÛÑ≥Tº, uÛÑ{Ÿ\ì ≈£L&Ü
Á|üVü‰¢<ä, >∑+>∑`>ö] e+{Ï ø£<∏ä\T #ÓãT‘ês¡T. |æ\TkÕÔs¡T. M]~ ãè+<ä>±q s¡÷|üø£+.
eTT>∑TZs¡T q\T>∑T ø£fi≤ø±s¡T\Tø£*dæ á Á|ü<äs¡Ùq
CÀ>±≥ :
ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Á|ü<Ûëq ø£<∏ä≈£î&ÉT bıqTïø£Ás¡#˚‹˝À ñ+#·T≈£îì
}|ü ⁄ ‘· ÷ ø£ < ∏ ä #Ó ã T‘ê&É T . dü V ü ≤ ø£ fi ≤ø±s¡ T \T, eT<Ó › \ , Vü≤]»qT˝À¢ ˇø£ ‘Ó>∑ nsTTq CÀ>∑T\T Bìì Ä&ÉT‘ês¡T.
Vü‰s√àìj·T+, ‘êfi≤\T yêsTTkÕÔs¡T. M]H˚ |æ#·TÃø£>∑T+≥¢yês¡T Ms¡T dü+‘√wü düeTj·÷˝À¢, y˚&TÉ ø£\T ñ‘·‡yê\|ü&˚ ø±ø£ ‘·eT
nì ≈£L&Ü e´eVü≤]kÕÔs¡T. C≤‹yê¬ s e¬ s ’ H ê eTs¡ D Ï + ∫q|ü  &É T ≈£ L &Ü &É | ü  \T
yêsTT+#·&É+ #˚kÕÔs¡T.
‘Ó\+>±D˝À u≤\Hê>∑eTà ø£<∏äqT |æ#·TÃø£ ≈£î+≥¢yês¡T
yê´|æÔ#˚XÊs¡T. uÛ≤s¡‘· ø£<∏ä\qT, ;s¡|üŒ ø£<∏ä\qT ñ>∑TZ>=\¢\T qè‘·´+ #˚ùd≥|ü&ÉT |æ+&√‘·Œ‹Ô Áø£e÷ìï e]íkÕÔs¡T.
Á|ü<]ä Ù+#ês¡T. M~Û uÛ≤>√‘·+ :
»eTT≈£î\yês¡T : ªÄ¬sμ ‘Ó>y∑ ês¡T Ĭs uÛ≤wü˝À M~∏ uÛ≤>∑e‘êìï #ÓãT‘ês¡T.
m\¢eTà, b˛#·eTà, nø£ÿeTà, kÕs¡+>∑<Ûäs¡#·]Á‘· ø£<∏ä\qT Ms¡T eTTK´+>± ø£Ø+q>∑sY, es¡+>∑˝Ÿ, q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À¢
n‹ s¡eT´+>± >±q+ #˚kÕÔs¡T. yê´|æ+∫ ñHêïs¡T.
Ms¡T ª»$T&Éø£μ nH˚ yêsTT<ä´+ yêsTTkÕÔs¡T. KeTà+, ∫+<äT uÛ≤>∑e‘·+ :
q\¢>=+&É õ˝≤¢˝À¢ M]øÏ Ä<äs¡D m≈£îÿe.
&=ø£ÿ*yês¡T ∫+<äT uÛ≤>∑e‘êìï Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.
»+>±\T : m\¢ e TàqT Äsê~Û d ü ÷ Ô 18 eT+~ ø£ fi ≤ø±s¡ T \T
‘Ó\T>∑T π>j·TkÕVæ≤‘·´+˝À |ü<ë´\qT, ø°s¡Ôq\qT C≤+_|ü⁄sêD+ yÓTTˆˆ yê{Ïì Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T.
j·Tø£>å ±q |ü<‹Δä ˝À Ms¡T >±q+ #˚dqæ Ms¡»+>∑+ ø£<\ä∏ T Á|üd~æ Δ &É|ü\T, ø=eTTà\T, y=*ôdq\T, ‘êfi¯+, Vü‰s√àìj·T+,
bı+<ësTT. eTTe«\ <Ûä«qT\‘√ C≤+ãe+‘·T&ÉT Á|üy˚•kÕÔ&ÉT.
128
 ªªãT&ɶsYU≤Héμμ nH˚ bÕÁ‘· Vü‰dü´+>± q≥T\+<ä]˙ ‘Ó\+>±D≤˝À >∑+f… uÛ≤>∑e‘·+ #Óù|Œyês¡T ø£Ø+q>∑s˝Y À
|ü]#·j·T+ #˚kÕÔ&ÉT. ñHêïs¡T.
bıDÏøÏ ø£Ás¡‘√ #˚dæq q>∑\qT <Ûä]kÕÔs¡T. #√&ç>±ì ø£˝≤|ü+ :
‘Ó\+>±D≤˝À ìC≤e÷u≤<é, Ä~˝≤u≤<é, ø£Ø+q>∑sY, ª<ä d ü s ê |ü + &É > ∑ μ dü + <ä s ¡ “ ¤ + >± ªk˛*>±&É T μ nH˚
yÓT<äø˘, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY, q˝§Z+&É˝À¢ ∫+<äT uÛ≤>∑e‘·T\T ø£fi≤ø±s¡Tì#˚ Ç~ Á|ü<ä]Ù+|üã&ÉT‘·T+~.
n~Û≈£+>± ñHêïs¡T.
ø£fi≤ø±s¡T&ç y˚wü<Ûës¡D ` eTTK+ ì+&Ü düTqï|ü⁄u§≥Tº,
ãT&É>∑ »+>±\T : eT<Ûä´ q\¢ì #·Tø£ÿ\T ô|≥Tºø=ì, ‘·\≈£î q\¢ì >∑T&ɶ <Ûä]+∫,
q+~ ñqï >∑+≥qT yêsTTdü÷Ô •e⁄&çì >∑÷]Ãq C≤q|ü<ä ‘·\ô|’ ø±øÏ áø£\T, #˚‹˝À e+ø£s¡ <äT&ÉT¶ uÛÑTC≤ìøÏ CÀ˝…
π>j·÷\qT bÕ&ÉT‘·÷ $uÛÑ÷‹ì |ü+#·T‘·÷ _Ûøå±≥q #˚kÕÔs¡T. ø£≥Tºø=ì Vü‰kÕ´ìï ø£*–düTÔ+{≤&ÉT.
Ms¡T •euÛÑ≈£îÔ\T. u≤\dü‘·T\yês¡T (u≤\dü+‘·T\yês¡T) :
\‘√ÿsYkÕuŸ\T / |æ≥º\<=s¡ : ‘Ó\y¢ ês¡TC≤eTTq >∑+≥ ÁyÓ÷–dü÷Ô X¯+KHê<ä+‘√ •e⁄ìô|’
|æ≥\º <=s¡ y˚cÕìï ‘Ó\+>±D˝À \‘√ÿsYkÕuŸ, ãT&És¶ UY ≤Hé, ^‘ê\T bÕ&ÉT‘·÷ Á>±eT Á|ü»\qT y˚T˝§ÿ\T|ü⁄‘ês¡T.
‘·TbÕøÏsêeTT&ÉT nì |æ\TkÕÔs¡T. Ç~ |ü>∑{Ïy˚cÕ˝À¢ ˇø£ s¡ø£+. Ç˝≤ Ms¡T Á|ü‹ Á>±eT+˝Àq÷ j·÷∫dü÷Ô Jeq+
|æ≥\¢ <=s¡ y˚w>ü ±fi¯ófl U≤ø°#=ø±ÿ, ˝≤>∑T, {À|” <Û]ä kÕÔsT¡ . kÕ–kÕÔsT¡ .
{À|”ô|’ áø£\T, #˚‹˝À ø£f…º, yÓT&É˝Às¡Te÷\T, ã÷≥T ‘=&ç– <=eTàsê≥ :
Vü≤+>±e÷ #˚kÕÔsT¡ . düe÷»+˝Àì ≈£îfi¯óflqT Vü‰dü´+‘√ y˚Tfi¯$+∫ <=eTà]yês¡T Á>±e÷\≈£L&Éfifl¯ ˝À Á|ü<]ä Ù+#˚ ø£fi.¯ k˛eTq
$sêeT+ ˝Ò≈£î+&Ü e÷{≤¢&ÉT‘ês¡T. ª|ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·μ˝À M]ì Á|üeTTK+>± Á|ükÕÔ$+#ês¡T.
<ä+&Ü>±q+ : &√\T yêsTTdüTÔ+&É+>± yÓ<äTs¡T>∑&É\≈£î ø£{Ϻq ‘êfi¯flô|’
‘Ó\+>±D≤ |ü˝…¢ Á|ü»\T ñs¡÷› |ü<ë\T ‘·≈£îÿe>± q&ÉTkÕÔs¡T.
yê&ÉT‘·÷ ‘Ó\+>±D≤ Ms¡T\qT >∑÷]Ã, b˛©düT #·s¡´, Á|ü»\ ã+&É\qT #êrô|’ ñ+#·T≈£îì ã<ä›\T #˚j·T≥+,
b˛sê{≤\T yÓTTˆˆ $wüj·÷\qT bÕ≥˝≤¢ bÕ&ÉT‘ês¡T. ÇqT|ü#T· e«\qT e+#·&+É X¯Øsêìï $$<Ûä uÛ+Ñ –eT˝À¢ e+#·&+É
e+{Ï$ ` düs¡ÿdt ‘·s¡Vü‰ Á|ü<äs¡Ùq #˚kÕÔs¡T.
_Á{À ìÁ{À |ü<ë\T :
>∑TkÕ&ç qè‘·´+ :
eTT¬øã\¢ »+>±\T _ÁfÒX¯«s¡T&ÉT, ìfÒºX¯«Ø<˚$ì >∑÷]Ã
á qè‘·´+ |ü⁄{Ϻì\T¢ |üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<äT õ˝≤¢. Ç~
bÕ&ÉT‘·÷ ª_Á{À ìÁ{Àμ nH˚ eT≈£î≥+‘√ |ü<ë\T bÕ&É‘ês¡T.
sê»>=+&ÉT\≈£î dü+ã+~Û+∫+~. á qè‘ê´ìøÏ Á|ü‘˚´ø£
Ms¡T ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À e+~, e÷>∑<äT\T>± y˚wü<Ûës¡D‘√, $$<Ûä q>∑\ n\+ø£s¡D‘√ ñ+{≤s¡T. Ç~
ñ+&˚yês¡T. kÕeT÷Væ≤ø£ qè‘·´+. Ç˝≤+{Ï kÕeT÷Væ≤ø±\qT ª<ä+&Ü]μ qè‘·´
>∑+f… uÛ≤>∑e‘·T\T : düeT÷Vü‰\T nì n+{≤s¡T. Ms¡T |ü]düs¡ Á>±eT Á>±e÷ìøÏ
yÓfi¯ófl‘ês¡T. Ç˝≤ yÓfi‚fl düeT÷Vü‰\˝À Çs¡yÓ’ qT+&ç q\uÛ…’
>∑]f…˝À #·eTTs¡T B|ü+ yÓ*–+∫ Ä yÓ\T‘·Ts¡T˝À ø£<∏ä eT+~ es¡≈£î ñ+{≤s¡T. á düeT÷Vü‰˝À¢ qT+&˚ Ç<ä›] qT+&ç
#ÓbÕÔs¡T. Á|ü‹bÕÁ‘· #˚‹˝À >∑]f… ñ+≥T+~. >∑]f… B|ü|ü⁄ ◊<äT>∑T] es¡≈£î >∑TkÕ&ç qè‘ê´ìï #˚kÕÔs¡T. Ç~ <ä+&Ü]˝Àì
yÓ\T>∑T˝À Vü‰euÛ≤yê\T Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. ˇø£ uÛ≤>∑eTT. á >∑TkÕ&ç qè‘·´+ Äo«j·TT» ãVüQfi¯bÕ&É´$T
129
qT+&ç ne÷yêdü´ es¡≈£î n+fÒ BbÕe[ es¡≈£î #˚kÕÔs¡T. Ç~ |òæ*Á^ :
ˇø£ ñ‘·‡e+>± ø£qã&ÉT‘·T+~. á qè‘ê´ìøÏ |æ|æ], &É|ü,
Áø°.|üP.2500 dü+ˆˆ qT+&ç ñqï ø£fi¯ |òæ*Á–. Ç~ ≈£L&Ü
‘·T&ÉT+ yÓTT<ä\>∑Tq$ ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. HÓeT* áø£\ø£≥ºqT,
<˚X¯yê´|üÔ+>± yê´|æ+∫ ñqï|üŒ{ÏøÏ ôV’≤<äsêu≤<é sê»´+˝À
õ+ø£ ø=eTTà\qT, y˚Tø£#·sêàìï yÓTT<ä\>∑T yê{Ïì <Ûä]kÕÔs¡T.
$düÔ è‘·+>± ñqï~. á sê»´+˝À á ø£fi¯≈£î |üPs¡« ø£Ø+q>∑sY
Ç~ >∑TkÕ&ç qè‘·´ Á|ü‘˚´ø£ y˚wü<Ûës¡D.
õ˝≤¢ ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. Á|ü<Ûëq+>± Ç~ yÓ+&ç q>∑\≈£î
kÕ<ÛäHêX¯Ss¡T\T : dü+ã+~Û+∫+~. q–w” ø£fi¯˝≤+{Ï~. yÓ+&ç >=\TdüT\T,
|ü<äàXÊ©\qT j·÷∫dü÷Ô yê] nqTeT‹‘√ Á|ü‹ #Ó$<äT<äT›\T, |üPC≤ kÕe÷Á– edüTÔe⁄\T, Á|ü‹eT\T yÓTT<ä\>∑T
Á>±eT+˝Àq÷ Á|ü<äs¡Ùq #˚ùdyê]ì ªkÕ<ÛäHêX¯Ss¡T\ìμ yê{Ïô|’q ñ+&˚ á ø£fi¯ nãT“s¡|üs¡düTÔ+~.
e´eVü≤]kÕÔsT¡ . qø±• :
ô|’q ù|s=ÿìq C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ˝Ò ø±≈£î+&Ü Ç+ø±
Ç~ ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D˝À $\¢dæ\T¢‘·Tqï ø£fi¯. yÓTT|òüT\T
mH√ï C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\T ø£ì|ækÕÔsTT. nsTT‘˚ n$
#·Áø£es¡TÔ\ ø±\+˝À e∫Ãq ø£fi¯\ Ä<Ûës¡+>± s¡÷bı+~q
ô|s¡T>∑T‘·Tqï kÕ+πø‹ø£ $C≤„q+ e\¢ ø£qTeTs¡T>¬ ’ b˛‘·THêïsTT.
ø£fi¯ Ç~. á ø£fi¯≈£î |ü⁄{Ϻì\T¢ |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì
Á|ü»\ Ä<äs¡D ‘·–Zb˛e&É+, Á|ükÕs¡, Á|ü#ês¡ e÷<Ûä´e÷\
#˚sê´\. |ü⁄sêD≤\T, C≤q|ü<ë\ qT+&ç ñqï es¡íq\
b˛{Ï, C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\T, ø£fi≤ø±s¡T\T ø£qTeTs¡T>∑T≈£î
Ä<Ûës¡+>± r]Ã~<äT›‘ês¡T. M{Ï Ä<Ûës¡+>± Äj·÷ ø£<∏ä\qT
ø±s¡DeTe⁄‘·THêïsTT. ø±˙ ‘Ó\+>±D≤ sêÁwü+º @s¡Œ&çq ‘·sê«‘·
#·ø£ÿ>± #Ó|üŒe#·TÃ. #·ø£ÿ{Ï ∫Á‘·ø£fi¯≈£î qø±wæ ì<äs¡Ùq+.
Á|ü u Û Ñ T ‘· « + C≤q|ü < ä ø£ fi ≤ø±s¡ T *ï Ä<ä ] +∫ <ä > ∑ Z ] øÏ
rdüT≈£î+≥Tqï~. ìs¡à˝Ÿ ø=j·T´u§eTà\T, ô|sTT+{Ï+>¥‡
ìs¡à˝Ÿ˝À ‘·j·÷¬s’q ø=j·T´u§eTà\T, ô|sTT+{Ï+>¥‡
Vü≤düÔ ø£fi¯\T <˚oj·T+>±, n+‘·sê®rj·T+>± Á|üd~æ bΔ ı+<ësTT. XÊ‘·yêVü≤qT\
ø±\+ qT+&ç á Vü≤düÔø£fi¯ ñqï≥T¢>± ‘Ó\TdüTÔqï~.
_Á~ :
n&É$˝À <=]πø bıìøÏ ø£f…ºqT $$<Ûä Äø±sê˝À¢ eT*∫
Ç~ ‘Ó\+>±D˝À ø=ìï e+<ä\ @fi¯fl qT+&ç Á|üdæ~Δ <ëìøÏ s¡+>∑T\T y˚kÕÔs¡T. |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü≈£åî\T,
bı+~+~. <˚X¯ yê´|ü+Ô >± $dü]Ô +∫+~. düTe÷s¡T 4000 @fi¯fl »+‘·Te⁄\T yÓTT<ä˝…’q u§eTà\T #˚kÕÔs¡T.
ÁøÏ + <ä ≥ |ü ] ¸j· T Hé , dæ ] j· T Hé , Çsêìj· T Hé dü + dü ÿ è‹
ìs¡à˝Ÿ ô|sTT+{Ï+>¥‡ m+‘√ Á|üC≤<äs¡D bı+<ësTT.
eT÷\kÕú q +>± @s¡ Œ &ç q ø£ fi ¯ eTq <˚ X ¯ + ˝À ‘=*>±
>∑+<Ûsä «¡ ø£q´, ^‘êuÀ<Ûqä , Á|üøè£ ‹ s¡eTD°jT· ∫Á‘ê\T, <˚e‘·\
‘Ó\+>±D˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫+~. Çø£ÿ&˚ ãVüQeT˙ düT˝≤ÔqT
∫Á‘ê\T m+‘√ Äø£s¡¸D°j·T+>± ñ+{≤sTT. #Ó≥¢ s¡kÕ\T,
ø±\+˝À ôV’≤<äsêu≤<é sê»´+˝À |ü⁄s√_Ûeè~Δ #Ó+~+~.
|ü⁄e⁄«\ qT+&ç rdæq s¡+>∑T\‘√ á ô|sTT+{Ï+>¥‡ y˚j·T&É+
ôV’≤<äsêu≤<é sê»´+˝Àì ª;<äsYμ πø+Á<ä+>± ø£fi≤_Ûeè~Δ
Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
»]–+~. ø±ãfÒº Bìì ;<ä] ` _Á~ ø£fi¯>± |æ\TdüTÔHêïs¡T.
Á|üeTTK j·÷Á‘ê #·]Á‘·ø±s¡T&ÉT @qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´
>±E edüTÔe⁄\T, bÕHé<ëHé\T, ˝ÀVü≤ô|f…º\T yÓTT<ä\>∑T ‘·q ø±oj·÷Á‘· #·]Á‘· Á>∑+<∏ä+˝À á ìs¡à˝Ÿ ø£fi¯\qT >∑T]+∫
edüTÔe⁄\ô|’ á ø£fi≤ø±s¡T\T yê] HÓ’|ü⁄D≤´ìï Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T. Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. Çø£ÿ&ç ø£fi≤ø±s¡T\≈£î sêh|ü‹ nyês¡T\¶ T ≈£L&Ü
Äj·÷ edüTÔe⁄\qT Á|ü‘˚´ø£+>± r]Ã~<˚›yês¡T. H˚&ÉT HêeT \_Û+#êsTT.
|ò ü \ ø±\T, –HÓ ï \T yÓ T T<ä ˝ … ’ q edü T Ô e ⁄\≈£ î ≈£ L &Ü
ñ|üjÓ÷–düTÔHêïs¡T. ã+>±s¡T yÓ+&ç q>∑\ ‘·j·÷]ø° Ç~
ô|+ã]Ô :
ô|{Ϻ+~ ù|s¡T. _Á~ ø£fi¯ ‘Ó\+>±D ø£fi≤ ñìøÏì #êfÒ C≤„|æø£\T n+fÒH˚ C≤„|üø£+ e#˚Ã~ ô|+ã]Ô Vü≤düÔø£fi≤
n<äT“¤‘·ø£fi¯. s¡÷bÕ\T. Çø£ÿ&É ‘·j·÷s¡j˚T´ Ç‘·Ô&ç ø£fi≤s¡÷bÕ\T, q–w”\T,
130
C≤„|æø£\T ø±ø£rj·TT\ ø±\+ qT+&ç ù|s¡Tbı+<ësTT. Çø£ÿ&ç >∑<ë«\˝À |ü≥Tº, q÷\Tb˛>∑T\ $TÁX¯eT+‘√ Ns¡\qT
ø£fi≤ø±s¡T\T $$<Ûä <˚yê\j·÷\ >√|ü⁄sê\≈£î, <Ûä«»düÔ+uÛ≤\≈£î H˚kÕÔs¡T. ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$TøÏ Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T>±
Ç‘·Ô&ç, sê–, yÓ+&ç, ã+>±s¡T ‘ê|ü&Ü\qT ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. |ü≥Tº eÁkÕÔ\qT |ü+|ædüTÔHêïs¡T.
ô|+ã]Ô ø£fi≤ø±s¡T\T #˚ùd Áu≤dt, ø±|üsY, dæ\«sY ‘Ó\+>±D˝Àì ø±Jù|≥˝À |æHé ˝Ò<ë u≤_Hé ˝ÒdTü \ ø£fi≈¯ î£
ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î Á|ü|ü+#· e÷¬sÿ{Ÿ˝À eT+∫ &çe÷+&é ñqï~. á Á|üd<æ yΔä TÓ qÆ ~. Çy˚ø±≈£î+&Ü ‘Ó\+>±D˝Àì ã+C≤sê eTVæ≤fi¯\T
ô|+ã]Ô ø£fi¯ |üP]Ô>± #˚‹|üì. s¡+>∑XÊsTTù|≥˝À ≈£L&Ü á s¡+>∑T <ësê\T, n<ë›\T, |üPdü\T, >∑e«\‘√ m+Áu≤sTT&ÉØ
ø£fi¯ ñqï~. #˚dæq eÁkÕÔ\qT Á|ü‘˚´ø£+>± ‘·j·÷s¡T #˚düTø=ì <Ûä]kÕÔs¡T.
uÛÑTeq–]˝Àì <ä+‘·|ü⁄ u§eTà\T, <˚e⁄&ç s¡÷bÕ\˝À »j·TX¯+ø£sY uÛ÷Ñ bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢˝À |ü≥Tºø±j·T\‘√ ‘·j÷· s¡T
e÷düTÿ\T ‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ<äΔyÓTÆq$. #˚dæq |ü≥Tº eÁkÕÔ\≈£î (≥dü‡sY) Á|üdæ~Δ.
‘Ó\+>±D˝À yÓ<Tä s¡T‘√ ‘·j÷· s¡T#˚dqæ #ê|ü\T, ‘·&øÉ \£ T, es¡+>∑˝Ÿ˝À ‹yêN\T, |üPdü\T, n*¢ø£\T Á|üdæ<äΔyÓTÆq$.
ãT≥º\T, $düqø£Ás¡\T, ã‘·Tø£eTà dæ_“\T, |æ\\¢ Ä≥ edüTeÔ ⁄\T sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢ q÷\T eÁkÕÔ\≈£î Á|üdæ~Δ #Ó+~q~.
yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T.
‘Ó\+>±D˝À Ä~˝≤u≤<é ÁbÕ+‘·+˝À &Û√Áø± Vü≤düÔø£fi¯ \*‘· ø£fi¯\T
Á|üd~æ Δ bı+~q~. ‘·&ç eT{Ï‘º √ u§eTà\T ‘·j÷· s¡T #˚d,æ <ëìô|’ \*‘· ø£fi\¯ T nq>± 5. ∫Á‘·˝KÒ qeTT, •\Œ+, qè‘·´eTT,
ø±e*‡q Äø£è‘·T˝À¢ yÓTÆHêìï ô|{Ϻ m+&çq ‘·sê«‘· ø£+#·T dü+^‘·eTT, ø£$‘·«eTT.
˝Ò<ë Ç‘·Ô&ç‘√ b˛‘· b˛dæ u§eTà\T #˚kÕÔs¡T.
ôV’≤<äsêu≤<é \ø£ÿ >±E\T :
∫Á‘·ø£fi¯
#· ≈ £ å î ]+Á~j· T eTT <ë«sê eTqdü T ‡≈£ î Äq+<ëìï
ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì #ê]àHêsY e<ä› ˝≤&éãC≤sY˝À \_Û+#˚
ø£*–düTÔ+~. ˇø£ ñ|ü]‘·\+ô|’ u§eTà\T ^dæ, s¡+>∑T\T
$$<Ûä s¡ø±\ >±E\˝À \ø£ÿ >±E\T Á|üdæ~Δ bı+<ësTT. Ç$ n<ä›≥y˚T ∫Á‘·˝ÒKq+. BìøÏ Á|ü‘˚´ø£ ø£‘·TÔ\T (Knives),
kÕúìø£+>± ‘·j÷· s¡T #˚kÕÔsT¡ . <˚X+¯ ˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ kÕŒ+E\T, s¡+>∑T\T »˝Ò¢ Áãwt\T (msTTsY Áãwt)\T, ô|ì‡˝Ÿ,
e∫à Çø£ÿ&ç \ø£ÿ >±E\qT ø=qT>√\T #˚kÕÔsT¡ . M{ÏøÏ C≤rj·T, ø£DÏø£ (Crayans), ≈£î+#Ó\qT ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. >√&É\T,
n+‘· s ê® r j· T e÷¬ s ÿ{Ÿ ˝ À eT+∫ &ç e ÷+&é ñqï~. ø±–‘·+, eg+, ø£\|ü, >±E, ã+ø£eT{Ϻ, |üÁ‘ê\T (Ä≈£î\T),
\ø£ÿ>±E\‘√bÕ≥T s¡+>∑Ts¡+>∑T sêfi¯ófl bı~–q >±E\T ≈£L&Ü sê–, ÇdüTø£ ˝Ò<ë ø±+Áø°≥T $TÁX¯e÷\ô|’ ∫Á‘·ø±s¡T\T
Á|üdæ~Δbı+<ësTT. u§eTà\T ^kÕÔs¡T. ∫Á‘·˝ÒKHêìøÏ Vü≤<äT›\T ñ+&Ée⁄. }Vü‰
s¡÷bÕìøÏ Jeø£fi¯ Ç#˚à #·ø£ÿì kÕ<Ûäq+.
#˚H˚‘· ø£fi¯ :
‘Ó\+>±D˝Àì ø=+‘·eT+~ ∫Á‘·ø±s¡T\T n+‘·sê®rj·T
q\¢>=+&É õ˝≤¢˝À b˛#·+|ü*¢ ªf…Æ n+&é &Óμ’ ˝À n+‘·sê®rj·T kÕúsTT˝À Á|üdæ~Δbı+<ës¡T.
kÕúsTT˝À ¬s+&ÉT <äXÊu≤›\ ø±\+˝ÀH˚ ù|f…+{Ÿ Vü≤≈£îÿ Ä<ÛäTìø£ ∫Á‘·ø£fi¯˝À |æ.{Ï.¬s&ç¶ n+‘·sê®rj·T U≤´‹
bı+~+~. Çø£ÿ‘Y Ns¡\≈£î b˛#·+|ü*¢ Á|üdæ~Δ #Ó+~q~. eVæ≤+#ês¡T. ˙{Ï s¡+>∑T\qT $ìjÓ÷–dü÷Ô bÂsêDÏø£ ∫Á‘ê\T
b˛#·+|ü*‘¢ √ bÕ≥T ø=j·T´\>∑÷&Ó+, |ü⁄≥ºbÕø£, #Í≥T|üŒ˝Ÿ\≈£î ^j·T&É+˝À ø=+&É|ü*¢ X‚wü–]sêe⁄ Á|üdæ<äTΔ&ÉT. M]‘√ bÕ≥T
≈£L&Ü á ø£fi¯ yê´|æ+∫+~. m+‘√ eT+~ ∫Á‘·ø£fi¯˝À Á|üdæ~Δ #Ó+~q yês¡T ‘Ó\+>±D˝À
ñHêïs¡T. yê]˝À \øå±à>ö&é, ‘√≥ yÓ’≈£î+sƒ¡+, dü÷s¡´ Á|üø±XŸ,
Hêsêj·TDù|≥ |ü≥Tº Ns¡\≈£î e+<˚fi¯fl #·]Á‘· ñqï~.
u…’s¡T s¡|òüTTsêyéT, @˝… \ø£åàDY, nq+‘·j·T´, qs¡Vü≤],
ã+>±s¡|ü⁄ n+#·T\‘√ Çø£ÿ&ç Ns¡\T ñ+{≤sTT. $<ë´uÛÑ÷wüDY ‘·~‘·s¡T\T Á|üdæ<äTΔ\T.
131
 u≤‹ø˘ |ü<‹Δä ˝À ∫Á‘ê\T ^j·T&É+˝À j·÷kÕ\ u≤\j·T´ ø£*–+#·&ÜìøÏ, j·TT<√ΔqTàKT\qT #˚j·T&ÜìøÏ #˚kÕÔs¡T. á
Á|üd<æ Tä &Δ TÉ . ø£$‘ê <˚yd˚ ÿü sY, düTs¡_yÛ êDÏ, n+»˙¬s&ç,¶ \øå±à¬s&ç,¶ qè‘·´+˝À •e⁄&çì ø=\TkÕÔs¡T. •e⁄&ÉT #˚ùd Hê≥´y˚T
>ö] y˚eTT\ yÓTT<ä\>∑T eTVæ≤fi¯\T ≈£L&Ü ∫Á‘·ø£fi¯˝À Á|üdæ~Δ •e‘ê+&Ée+. Á|ü<Ûëq+>± &É|ü\ yÓ÷‘·‘√, eTè<ä+>∑+‘√,
bı+<ës¡T. Ms¡‘ê«ìï Á|ü<ä]Ù+#·&ÜìøÏ |ü⁄s¡Twüß\T #˚ùd qè‘·´+. Ç|ü&ÉT
ù|]D°˝À ˝≤dü´ qs¡ÔqqT #˚]à Ád”Ô\T ≈£L&Ü Á|ü<ä]ÙdüTÔHêïs¡T.
Hê≥´ø£fi¯
&܈ˆ q≥sê» sêeTø£èwüí (1933`2011) :
n_Ûqj·T Á|ü<ÛëqyÓTÆq ø£fi¯. ÁX¯eDÒ+Á~j·TeTTqø£+fÒ
#·≈£åî]+Á<äj·TeTTq≈£î m≈£îÿe Á|”‹ ø£*–+#·TqT. Ç~ ù|]DÏ (•e‘ê+&Ée+), Ä+Á<ÛäHê≥´eTT (|ü⁄sê‘·q
düe÷Vü‰s¡ø£fi¯. nH˚ø£ dü+kÕúHê\˝À eTTK´+>± >∑<ë«\, ˝≤dü´qs¡Ôq+), qe»Hês¡›q+ (Á|üã+<Ûä Hê≥´ dü+Á|ü<ëj·T+)
»≥Áb˛\T, ø=˝≤¢|ü⁄s¡+, eq|ü]Ô dü+kÕúHê˝À¢ qè‘·´ø£fi¯ e+{Ï qè‘·´Ø‘·T*ï yÓ\T>∑T˝ÀøÏ ‘Ó∫Ãq qè‘·´ø£fi≤ø±s¡T&ÉT.
b˛wæ+|üã&çq~. Ä»qà ÁãVü ≤ à#ê]>± ñ+≥÷ Hê≥´+ø√dü + J$‘êìï
<Ûës¡b˛XÊ&ÉT. m+<äs√ •wüß´*ï ‘·j÷· s¡T#˚XÊ&ÉT. <˚e<ëdæ qè‘·´
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑTe⁄\ bÕ\q˝À XÊÅd”Ôj·T qs¡Ôqy˚Tø±ø£ ø£ fi ≤ø±]DT\qT dü + |ò ü T {Ï ‘ · + #˚ d æ yê] dü + Á|ü < ëj· T
Á|üC≤qs¡Ôq+ u≤>± Á|üdæ~Δ #Ó+~+~. yê{Ï˝À M~∏Hê≥ø£+, qè‘·´Ø‘·T*ï n<Ûä´j·Tq+ #˚XÊ&ÉT. qè‘·´ Ø‘·T\ô|’ mH√ï
j·Tø£å>±q+, ø√˝≤≥+, &É|ü\T, yÓTT<ä˝…’q 20 s¡ø±\ |ü⁄døÔü ±\T sêXÊs¡T. Ä+Á<Ûä Hê≥´ dü+düú kÕú|+æ #ê&ÉT. Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ
Hê≥´Ø‘· T \T ãeHê\T, ñ>∑ T Z > =\¢ \ T, XÊs¡ < ä y ê+&É T ¢ , Hê≥ø£ düe÷C≤ìøÏ #Ó’s¡àHé>± ñ+&˚yê&ÉT. q≥sê», |ü<äàl,
|æ#·TÃø£>∑T+≥T¢, bÕ+&Ée⁄\T, ĬseTÁsê{°\T, uÀ&ç<ëdüs¡T\T, uÛ ≤ s¡ ‘ · ø £ fi ≤Á|ü | ü P s¡ í , dü e ´kÕ∫˝≤+{Ï mH√ï nyês¡ T ¶ \ T
ôd+’ <Ûeä ⁄\T, uÛsÑ ‘¡ T· \T, ãVüQs¡÷|ü⁄\T yÓTT<ä\>∑T C≤‘·T\T ‘·eT n+<äT≈£îHêï&ÉT.
Hê{≤´ìï Á|ü<ä]Ù+#˚yês¡T. ô|<ä›|ü*¢, eT+<∏Óq\˝À Á|üdæ<äΔ
Hê≥´ø£fi≤ø±s¡T˝…+<äs√ ñHêïs¡T. á ø£fi≤ø±s¡T\T \øå±àkÕì, sêC≤¬s&ç¶ sê<Ûë¬s&ç¶ :
–ÁsêkÕì, sêeTkÕq nH˚ ù|s¡T¢‘√ >ös¡$+|üã&˚yês¡T. Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢≈î£ #Ó+~q sêC≤sê<∏ës¬ &ç\¶ ≈£î≥T+ã+
ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢˝À uÀ&ç <ëdüs¡T\, >∑TkÕ&ç qè‘ê´\T Hê{≤´ìπø n+øÏ‘·eTsTT+~. q÷´&Ûç©¢˝À ªªqè‘·´ ‘·s¡+–DÏμμ
Á|üdæ<äΔyÓTÆq$. nqT bÕsƒ¡XÊ\qT kÕú|æ+∫ nH˚ø£ eT+~ Hê≥´ ø£fi≤ø±s¡T\qT
‘Ó\+>±D˝À j·Tø£>å ±q+ Á|ü<]ä Ù+#˚ ∫+<äT ø£fi≤ø±s¡T\T ‘·j·÷s¡T #˚XÊs¡T. sêC≤¬s&ç¶ ~«rj·T düreTDÏ øödü˝≤´¬s&ç¶,
eTTô|’Œ¤ y˚\ eT+~ es¡≈£î ñ+{≤s¡T. sêC≤sê<Ûë¬s&ç¶\ ≈£îe÷¬sÔ j·÷$T˙¬s&ç¶, øödü˝≤´¬s&ç¶\ ≈£îe÷¬sÔ
C≤j· T |ü ù dHêì qè‘· Ô s ¡ ‘ êïe[˝À uÛ ≤ +&é , >=+&ç ¢ uÛ≤eHê¬s&ç¶\T ≈£L&Ü ≈£L∫|üP&ç qè‘·´+˝À Á|üdæ<äTΔ\T. uÛ≤s¡‘·
qè‘ê´\qT ‘Ó*bÕ&ÉT. Á|üuÛÑT‘·«+ sêC≤sê<Ûë¬s&ç¶\qT ªª|ü<äàuÛÑ÷wüDYμμ |ü⁄s¡kÕÿs¡+‘√
>ös¡$+∫+~.
düs¡« yê<ä´ Äsê<ÛäHê düeTj·÷\˝À 50 @fi¯fl ÁøÏ‘·+
es¡≈£î X¯ó<äΔ qs¡ÔHêìï <˚eqs¡Ô≈£î\T <˚yê\j·÷˝À¢ Á|ü<ä]Ùdü÷Ô ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑s¡ <˚$&û\˝À ø£<øä∏ ˘ qs¡HÔ êìï qyêãT\T
ñ+&˚yês¡T. Ç~ sêeT|üŒ •\Œ+ô|’ ø£qã&ÉT‘·T+~. Bìï b˛wæ+#ês¡T. Bìì ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘· ñkÕÔ<é\T #˚ùdyês¡T. M]˝À
‘Ó\+>±D˝À Ms¡eTTwæº yês¡T Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. ‘Ó\+>±D˝À ∫e]yê&ÉT U≤C≤ã≈£åî. >√\ø=+&É bÕ<äTcÕ\T <äø£ÿ˙
Á|üdæ<äΔyÓTÆq~ ù|]DÏ qè‘·´+. qè‘·´Ø‘·T\qT ‘Ó\T>∑T qs¡ÔqØ‘·T\qT b˛wæ+#ês¡T.
ôV’≤<äsêu≤<äT˝Àì n˝≤«\ yÓ+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$Tyê]
ù|]DÏ : >∑T&ç˝Àì ∫es¡ qs¡ÔøÏ leT‹ y˚+ø£≥eTà. ôV’≤<äsêu≤<äT
ù|]DÏ •e‘ê+&Ée+ nH˚~ ‘Ó\+>±D˝À ø±ø£rj·TT\ #·]Á‘·˝À uÛ≤>∑eT‹, ‘êsêeT‹, Áù|e÷e‹ Á|üdæ<äTΔ\T.
ø±\+ qT+∫ Á|üdæ~Δ. á qè‘ê´ìï Ms¡T\≈£î ñ‘ê‡Vü‰ìï

132
 •\Œø£fi¯
•\Œ+ nq>± #Ó ø Ï ÿ q, b˛‘· b ˛dæ q Á|ü ‹ eT.
q\¢sêfi¯fl‘√qT, bÕ\sêfi¯fl‘√qT #˚kÕÔs¡T. <˚e‘·\ $Á>∑Vü‰\qT,
sêE\T, sêDT\T, >∑Ts¡Te⁄\T, »+‘·Te⁄\T, Hêj·T≈£î\
$Á>∑Vü‰\T •˝≤Œ\T>± #˚kÕÔs¡T. Væ≤+<ä÷ dü+Á|ü<ëj·T+˝À
$Á>∑V‰ü sê<Ûqä ≈£î n~Ûø£ ÁbÕ<Ûëq´+ ø£qTø£ •˝≤Œ\≈£î ÁbÕ<Ûëq´‘·
#˚≈L£ ]+~. •\TŒ\≈£î nH˚ø£ $<ä´\T ‘Ó*dæ ñ+{≤sTT. n|ü&ÉT
•\Œ+˝À Jeø£fi¯ ñ{Ϻ|ü&ÉT‘·T+~. düÔ+uÛ≤\T, eT+&ÉbÕ\T,
»+‘·Te⁄\T, r>∑\T, eèøå±\T, |üXó¯ |üø±å ´<äT\T, <˚e‘ê eT÷s¡T\Ô T
bÕHé<ëHé\ô|’ yÓ+&çq–w”\T, ã+>±s¡T|üP‘·\T yÓTT<ä\>∑Tq$
qè‘·Ôs¡‘êïe[ Ä<Ûës¡+>± ì]à+#ês¡T.
•˝≤Œ\˝À eT\TkÕÔs¡T.
Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À m+<äs√ •\TŒ\T ù|s¡T bı+<ës¡T.
á eT<Ûä´H˚ Á|üeTTK •*Œ mø±ÿ j·÷<ä–]sêe⁄≈£î |ü<äàl
\_Û+∫+~. ìC≤+ ø±\+˝À Çø£ÿ&É kÕú|+æ #·ã&çq \*‘· ø£fi\¯
ø£fi≤XÊ\ qT+&ç m+<äs√ •\TŒ\T ‘·j÷· s¬ H’ ês¡T. ñkÕàHé dæ~FΔ
•\Œø£fi¯˝À m+‘√ U≤´‹ >∑&ç+#ê&ÉT. Á|üdüTÔ‘·+ Ä<ÛäTìø£
•\Œø£fi¯˝À m+.$.s¡eTD≤¬s&ç¶, lìyêdt¬s&ç¶, m+.õ.¬s&ç¶,
s¡M+<äss¬Y &ç,¶ Ä~˝≤u≤<é≈î£ #Ó+~q s¡M+Á<äXs¯ à¡ yÓTT<ä\>∑Tyês¡T
Á|üdæ<äTΔ\T.
ø±ø£ r j· T ø£ fi ≤dü ÷ ú | ü + , sêeT|ü Œ <˚ y ê\j· T +,
y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&ç, nH˚ø£ ø√≥\T yÓTT<ä\>∑T yê{Ï˝À¢ n<äT“¤‘·
ª•\Œø£fi¯μ ñ+~. n˝≤π> &ç#Y|ü*¢ sêe÷\j·T+˝À q\¢sê‹ô|’
#Óøÿ£ ã&çq n<äT“¤‘y· TÓ qÆ •\Œø£fi‘¯ √ •˝≤Œ\T n\sês¡T‘·THêïsTT.
aaaaa
133
bÕ\+ù|≥ <˚yê\j·T+, |òüTHê|ü⁄s¡+ <˚yê\j·T+, |æ\¢\eTÁ]
ms¡TπøX¯«s¡kÕ«$T >∑T&ç, Ä˝Òs¡T #˚s¡Te˝À ø=\qTbÕø£˝Àì
k˛y˚TX¯«sê\j·T+, bÕq>∑\T¢˝Àì |ü#·Ã\ k˛y˚TX¯«sê\j·T+,
|üPs¡« eTVü≤ã÷uŸq>∑s˝Y Àì Ä\+|üPsY u≤\ÁãùV≤àX¯«sê\j·T+,
>∑+>±|ü⁄s¡+˝Àì #ÓqïπøX¯yê\j·T+, ls¡+>±|ü⁄s¡+˝Àì
s¡ + >∑ H ê<∏ ä Ä\j· T +, |ü P s¡ « ø£ Ø +q>∑ s Y õ˝≤¢ ˝ Àì
y˚ e TT\yê&É ˝ Àì ;Û y ˚ T X¯ « sê\j· T +, eT+<∏ ä ì ˝Àì
>ö‘·y˚TX¯«sê\j·T+ n<äT“¤‘·yÓTÆq, n|ü⁄s¡÷|üyÓTÆq, n+<äyÓTÆq
•\Œø£fi¯ ø£qã&ÉT‘·T+~.
y˚sTTdüÔ+uÛ≤\ >∑T&çì, sêeT|üŒ>∑T&çì, C≤j·T|üùdqTì
ñ|üj·TTø£Ô Á>∑+<∏ë\T ` yê´kÕ\T :
1) &܈ˆ _. sêeTsêE ` C≤q|ü<ä π>j·T yê»àj·T+
2) &܈ˆ $TøÏÿ*H˚ì sê<Ûëø£èwüíeT÷]Ô ` ‘Ó\T>∑Tyê]
C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\T
3) sêhkÕúsTT C≤q|ü<ä ø£fiÀ‘·‡yê\T ` (Á|ü‘˚´ø£
dü+∫ø£) ` |òæÁãe] 24`2001.
C≤q|ü<ä –]»q $C≤„q |”sƒ¡+, b˛{Ϻ lsêeTT\T
‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ.
4) 2e Á|ü|ü+#· ‘Ó\T>∑T eTe÷düuÛÑ\T ` 1981 `
Á|ü‘˚´ø£ dü+∫ø£, @Á|æ˝Ÿ 14`18 øö‘ê\+|üPsY,
eT˝Òwj æ ÷· .
 18. yêπ>Zj·Tø±s¡T\T
yêv±à‘·Ts¡T#·´‘˚ π>j·T+ ` <Ûë‘·T]‘·´_ÛBÛj·T‘˚ˆ Hêsêj·TD rs¡Tú\qT ‘Ó\+>±D yêdüÔe⁄´\qTø√˝Ò+. ô|’>±
yê#·+ π>j·T+#· ≈£îs¡T‘˚ ` j·T' dü yêπ>Zj·Tø±s¡ø£'ˆˆ Äj·Tq J$‘·eT+‘ê dü+#ês¡ uÛÑ]‘·+ ø±e&É+ ≈£L&Ü
mø£ÿ&çyê? &ÉH˚ Á|üX¯ï≈£î düe÷<ÛëHêìøÏ eT<Ûä´ ÇqT|ü‘Ós¡˝≤
` dü+^‘· s¡‘êïø£s¡+˝À XÊs¡v<˚Z e⁄&ÉT n&ÉT¶ì\TdüTÔqï~. yÓTT‘·Ô+ MT<ä ø£èwüíe÷#ês¡T´\ ‘·sê«‘·,
(dü+^‘· kÕVæ≤‘ê´\qT düeTbÕfi¯fl˝À ≈£Ls¡Ã>∑*–q ø£e⁄˝Ò dü + ø° s ¡ Ô q ø£ $ ‘ê«ìøÏ dü + π ø ‘· y Ó T Æ ì *∫q ªsêeT<ëdü μ
yêπ>Zj·Tø±s¡T\T ` nì dü+^‘· s¡‘êïø£s¡+˝À XÊs¡v<˚Z e⁄&ÉT Hêe÷+‘·s¡+ >∑*–q ø£+#·s¡¢ >√|üqï ‘=* ‘Ó\+>±D
ôd\$∫ÃHê&ÉT) yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT.
ªe÷‘·Te⁄μ n+fÒ e÷≥ (kÕVæ≤‘·´+)— ª<Ûë‘·Te⁄μ n+fÒ ø£+#·s¡¢ >√|üqï (uÛÑø£Ô sêeT<ëdüT)
dü|üÔdü«s¡ã<äΔyÓTÆ+~ (dü+^‘·+).
H˚\ø=+&É|*ü ¢ ø£sD¡ + ø£+#·s¢¡ *+>∑qï, ø±eTeTà\ H√eTT
yêπ > Z j · T ø±s¡ T ˝À¢ dæ + Vü ≤ –] e#· H ê\q+~+∫q |òü\+>± >√|üqï 17e X¯‘ê_› ~«rj·÷s¡ú+˝À »ìà+∫Hê&ÉT.
ø£èwüeí ÷#ês¡T´\qT ‘=* yêπ>j Z T· ø±s¡T\T>± uÛ≤$kÕÔsT¡ . áj·Tq »qà‘·' ‘Ó*yÓq’ yê&ÉT. e+X¯bÕs¡+|üs´¡ +>± bÕ\Hê yÓTfi¯≈î£ e\T
|ü<äeT÷&ÉT |ü<ëï\T>∑T X¯‘êu≤›\≈£î #Ó+~qø£$. |üPs¡« J]í+#·T≈£îqï >√|üqï uÛÑÁ<ë#·\+ ‘·Vü≤d”˝≤›s¡T>± ìj·T$T‘·T&Ó’
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ dü+‘·÷s¡T Á>±e÷ìøÏ #Ó+~qyês¡T. ‘·+Á&çì $T+∫q ‘·qj·TT&Éì|æ+#·T≈£îHêï&ÉT. Ä<äs¡ÙbÕ\q‘√
yÓTT<ä≥ X¯è+>±s¡ |ü⁄s¡Twüß&ÉT>±q÷ ‘·<äq+‘·s¡ø±\+˝À uÛÑøÏÔ n≥T >√˝§ÿ+&É qyêãT\ eTqïq\qT, Ç≥T Á|ü » \
yÓs’ ê>∑´ dü+uÛ]Ñ ‘·yTÓ qÆ $wüßí dü+ø°sqÔ¡ e#·Hê\ q+~+∫, e#·q Ä<äsê_Ûe÷Hê\q÷ #·÷s¡>=Hêï&ÉT.
dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ Ä<äT´&Ó’ kÕVæ≤rπøåÁ‘·+˝À yÓTÆ\TsêsTT>±
ì*∫Hê&ÉT. rj·Tì >±Á‘·+‘√ uÛ≤e>±+;Ûsê´ìï ì+|ü⁄ø=qï s¡|Tüò THê<∏ä uÛ{Ñ ≤º#ês¡T´\‘√ |ü]#·jT· + >√|üqï J$‘êìï
ø£èwüeí ÷#ês¡T´ì dæ+Vü≤–] e#·Hê\T bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ nqTyÓq’ eT\T|ü⁄‹|æŒ+~. uÛÑ{≤º#ês¡T´\ Á|üuÛ≤e+‘√ Ms¡yÓ’wüíe⁄&ÉT>±
e÷Á‘ê#Û·+<ädüT‡qT ø£*– ñ+&˚$. bÕ≥, |ü<ä+, ^‘·+, e÷]q >√|ü q ï˝À nbÕs¡ y Ó T Æ q uÛ Ñ ø Ï Ô uÛ ≤ eq\T
ø°sqÔ¡ \˝À ˇ~–b˛j˚T #Û+· <√Ø‹øÏ n$ nr‘·yTÓ qÆ $. n+<äTøπ #√≥T#˚dTü ≈£îHêïsTT. s¡dsü e¡ T´yÓTqÆ sêeTø£<,ä∏ lsêeT#·+Á<äTì
düø£\ \ø£åD düeTà‘·yÓTÆq |ü<äø£$‘·\ q+~+∫q ‘êfi¯flbÕø£ |ü ] |ü P s¡ í |ü ⁄ s¡ T wü ‘ · « +, sêeTbÕ\q˝Àì ìã<ä Δ ‘ · ,
nqïe÷#ês¡ T ´\T yêπ > Z j · T ø±s¡ T ˝À¢ ‘=* sêeTHêeT+˝Àì e÷<ÛäTs¡´+ >√|üqïqT Ä+<ä]øÏ $T+∫q
‘ê+ã÷\eT+<äT≈£îHêïs¡T. sêeTuÛÑ≈£îÔ&çï #˚dæ+~.
‘ê´>∑sêE, XÊ´eTXÊÅdæÔ, eTT‘·TÔkÕ«$T BøÏå‘·T\qT ªuÛ+Ñ &Éq ;ÛeTT &Üs¡»Ô q u≤+<Ûeä ⁄ &ÉT»®«\ u≤D‘·÷D ø√
dü+^‘·XÊg+ yêπ>Zj·Tø±s¡ Á‘·j·T+>± ù|s=ÿqï~. ‘Ó\+>±D <ä+&É ø£fi≤Á|ü#·+&É uÛÑT» ‘ê+&Ée ø°]ÔøÏ sêeTeT÷]ÔøÏHé
yêπ>j
Z T· ø±s¡T˝À¢ nÁ>∑‘ê+ã÷\+ ø£+#·s¢¡ >√|üqï<˚. Hêsêj·TD ¬s+&ÉekÕ{Ï <Ó’e$Tø£ ˝Ò&ÉqT#·THé >∑&É>∑{Ϻ uÛÒ]ø±
rs¡Tú\T ≈£L&Ü KeTà+yÓT≥Tº düMT|ü+˝Àì ≈£L∫eT+∫ &Ü+&É &É&Ü+&É &Ü+&É ìq<ä+ãT \C≤+&ÉeTT
(≈£LdüTeT+∫)˝À »ìà+∫Hês¡qï ø£<∏ä Á|ü#ês¡+˝À ñqï|üŒ{Ïø° ì+&ÉeT‘·Ôy˚
ã\yÓTÆq Ä<Ûësê\T ˝Òe⁄. uÛ≤$ |ü]XÀ<Ûä≈£î\T ì>∑TZ ‘˚˝ÒÃ<ëø± <ä+&ÉeTT HÓøÏÿ #êf…<äqT <ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤|üjÓ÷ìBÛ!
134
 nì Ä lsêeT#·+Á<äTì $T+∫q <Ó’e+ ˝Ò&Éqï |ü⁄\øÏ+|üCÒdæHêsTT. y˚˝≤~ ø°s¡Ôq˝À¢ 130 e÷Á‘·+ ∫e]øÏ
nbÕs¡uÛÑøÏÔuÛ≤yêìøÏ n‘·ì Vü≤è<äj·T+ Ä\yê\yÓTÆb˛sTT+~. $T–*HêsTT. n˙ï ÄDÏeTT‘ê´˝Ò, Ä bÕ‘· eT<ÛTä s¡ s¡d>ü T∑ [ø£˝.Ò
dü]>±Z n|ü&˚ uÛÑÁ<ë#·\ sêeTuÛÑÁ<äTìøÏ düT+<äs¡ eT+~s¡ sê>∑‘êfi¯ã<ëΔ˝…’q sêeT<ëdüTø°s¡Ôq˝À¢ eT#·TÃ≈£î ø=ìï...
ìsêàD+ >±$+#ê\qï ø√]ø£ »ì+∫+~. Ä Ä˝À#·q e∫Ã+<˚ ♦ z sêeT ˙ HêeT yÓT+‘· s¡T∫sê...
‘·&Ée⁄, Ä\j·T ìsêàD≤ìøÏ lø±s¡+ #·T{ϺHê&ÉT. ‘·qe<ä› ñ
♦ |ü\Tπø ã+>±s¡e÷jÓTHê? ø√<ä+&ÉbÕDÏ...
qï <Ûäq+ nsTTb˛sTT+~>±˙, ìsêàD+ |üP]Ôø±˝Ò<äT.
Á|üC≤qTs¡+»≈£î&Ó’q Á|üuÛÑTe⁄, e÷qTwü s¡÷|ü+˝À $Vü≤]+∫q ♦ @ rs¡T>∑ qqT <äj·Tp#Ó<äy√ Çqe+XÀ‘·ÔeT
<Ó’e+. Ä sêeTqï≈£î Á|üC≤<Ûäq+‘√H˚ <˚yê\j·T ìsêàD+ sêe÷!
|üP]Ô>±$+#·&+É düããì|æ+∫+~. •düT\Ô s¡÷|ü+˝À edü÷˝…q’ ♦ qqTï s¡øÏå+|ü≈£îqï s¡ø£å≈£î˝…es¡j·T´...
<ÛäqeT+‘ê sêe÷\j·÷ìøÏ $ìjÓ÷–+∫Hê&ÉT.
♦ qqTÁuÀe⁄eTì #Ó|üŒy˚... d”‘·eTà ‘·*¢...
n|üŒ{Ï >√˝§ÿ+&É bÕ\≈£î&ÉT nãT›˝≤¢ ≈£î‘·TuŸcÕ
♦ Çøå ± «≈£ î ≈£ î \‹\ø£ Çø£ H Ó ’ q |ü \ Tø£ e ⁄
(1626`1672) ≈£î Ä\dü´+>± $wüjT· + ‘Ó*dæ+~. Á|üuTÑÛ e⁄\
nqTeT‹ ˝Ò≈£î+&Ü Á|üC≤<ÛäHêìï <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚dæHê&Éqï sêeT#·+Á<ë...
n_ÛjÓ÷>∑+ MT<ä n‘·&çï ã+~Û+∫, H˚s¡ ìs¡÷|üD>±e&É+‘√ ♦ ‘·≈£îÿy˚$T eTq≈£î sêeTT+&=ø£ÿ&ÉT+&ÉT es¡≈£î...
ø£]ƒqø±sê>±s¡ •ø£å $~Û+∫Hê&ÉT ≈£î‘·TuŸcÕ. sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq˝À¢ bÕ<äùdeq+, ÁX¯eD+, ø°s¡Ôq+,
á •ø£å‘√ >√|üqï˝À uÛÑøÏÔuÛ≤yê\T n+‘·]+#·ø£b˛>± düàs¡D+, ns¡Ãq+, e+<äq+, <ëdü´+, düK´+, Ä‘·àìy˚<äq+
eT]+‘· $T≈£îÿ≥yÓTÆHêsTT. Äy˚<äq uÛÑø±Ô´y˚X¯+>±e÷], nH˚ qe $<Ûä uÛÑøÏÔ e÷sêZ\T Á|üdüTŒ¤{ÏkÕÔsTT.
ÄÅs¡›‘·q\T¢ø=ì n<äT“¤‘·yÓTÆq ø°s¡Ôq\ Ä$sꓤyêìøÏ bÕ<äT>± kÕ<Û ë s¡ D +>± |ü < ä + nH˚ e÷≥‘√ ÁbÕs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ
ì*∫+~. #·ø£ÿì, ∫ø£ÿì \j·÷qT>∑TDyÓTÆq dü+^‘·ã<äΔyÓTÆq dü+ø°s¡Ôq>± ì*∫b˛sTT+~ |ü<äkÕVæ≤‘·´+. |ü<äkÕVæ≤‘ê´ìøÏ
kÕVæ≤‘·´+ kÕø屑·ÿ]+∫+~. ø±sê>±sêyêdü+ ‘·q≈£î •ø£øå ±<äì, Á|ürø£>± uÛ≤dæ*¢q >√|üø£M+Á<äT&ÉT HêeT dü+ø°s¡Ôq\ <ë«sê
n~ Ä sêeTj·T´ ‘·+Á&çπø |üØø£å nì, uÛ≤s¡eT+‘ê Ä ªsêeT<ëdüTμ nH˚ XÊX¯«‘· HêeTT&Ó’Hê&ÉT.
uÛÑ>∑e+‘·TìMT<ä y˚dæ, eTqdüT uÛÑÁ<ä–]yêdüTìøÏ, X¯Øs¡+ ø£]ƒq
•ø£å≈£L n+øÏ‘·+#˚dæ... ∫es¡≈£î uÛÑøÏÔ Äj·TT<Ûä+>±H˚ $»j·T+ sêø£eT#·s¡¢ y˚+ø£≥<ëdüT
kÕ~Û+∫, ‘ê˙cÕ#˚‘· Á|üX¯+dü\+<äTø=ì, Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eT÷ sêeT<ëdüT ‘·sê«‘· yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT>± n+‘·{Ï ø°]Ô
d”‘êsêeTø£fi≤´D≤ìøÏ >√\ø=+&É qT+&ç sêE eTT‘ê´\ Hê]® + ∫q eTVü ≤ ˙j· T T&É T , ø±s¡ D »qTà&É T sêø£ e T#· s ¡ ¢
‘·\+Áu≤\T düeT]Œ+#˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ ‘Ós¡rdæHê&ÉT. y˚+ø£≥<ëkÕs¡T´\T. kÕe÷q´»q+˝À Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·qqT
Ç+‘·{Ï eTVæ≤e÷ì«‘· J$‘· H˚|<ü ´ä∏ + >∑*–q sêeT<ëdüT C≤>∑è‘·+#˚dæ y˚˝≤~ ø°sqÔ¡ \T s¡∫+∫ >±q+ #˚dqæ y˚+ø£≥<ëdüT
n+‘·≈£î $T+∫q düTs¡T∫s¡ uÛÑøÏÔ dü+ø°s¡Ôq\+~+∫, kÕVæ≤‘·´ $ø±sêu≤<é õ˝≤¢ |üP&É÷s¡T eT+&É\+˝Àì ô|<ä› ñyÓTà+‘·\
#·]Á‘·˝À yêπ>Zj·Tø±s¡T&ÉT>± ì*∫b˛sTTHê&ÉT. Äj·Tq Á>±eT+˝À sêø£eT#·s¢¡ |”sêƒ ìï HÓ\ø=*Œ uÛ»Ñ q dü+Á|ü<ëj·÷ìï
s¡∫+∫q nH˚ø±H˚ø£ ø°s¡Ôq\T ‘Ó\T>∑T yêfi¯fl+<ä] Hê\Tø£\ düTdü+|üqï+ #˚dæq eTVü‰‘·Tà&ÉT.
MT<ä Hê≥´e÷&çHêsTT. |ü+&ç‘·T\T, bÕeTs¡T\qï ‘˚&Ü 1808˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ <˚es¡ø=+&É (Á|üdüTÔ‘·+
˝Ò≈£î+&Ü Äu≤\>√bÕ\+ Äq+<ä+‘√ >±q+ #˚düTø=H˚ q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì) ô|<ë›|ü⁄s¡+ Á>±eTø£s¡D+ (eT\¢j·T´)
eT<ÛäTs¡uÛÑøÏÔ ^‘ê˝…’, áHê{Ïø° n\]düTÔHêïsTT. ns¡údüTuÛÑ>∑yÓTÆq |ü ⁄ s¡ T c˛‘· Ô + uÛ Ñ s ¡ < ë«»dü >√Á‘· T \T. $•cÕº < Ó ’ « ‘·
uÛ ≤ wü — n+<ä y Ó T Æ q |ü < ä ã +<Û ë \T— eT<Û ä T s¡ y Ó T Æ q uÛ Ñ ø Ï Ô — dü+Á|ü<ëj·÷qTj·÷j·TT˝…’q Ä |ü⁄s¡Tc˛‘·Ô+ nq+‘·eTà
\j·÷ì«‘·yÓTÆq nø£ås¡s¡eT´‘·— ÁX¯eDù|j·TyÓTÆq ≈£Ls¡TŒ <ä+|ü‘T· \≈£î »ìà+∫q y˚+ø£≥<ëdüT ndü\T ù|s¡T yÓ+ø£≥j·T´.
sêeT<ëdüT ø°s¡Ôq˝À¢ì Á|ü‘˚´ø£‘·\T. Çy˚ Ä eTVü‰qTuÛ≤e⁄&çï ‘·+Á&ç eTs¡D≤q+‘·s+¡ <äTs¡edü\ú bÕ˝…q’ ≈£î≥T+u≤ìï rdüTø=ì
yêπ > Z j · T ø±s¡ T &ç ï #˚ d æ ‘Ó \ T>∑ T Vü ≤ è<ä j · T π ø <ësê\qT $ø±sêu≤<é õ˝≤¢˝Àì sêø£eT#·s¡¢ düMT|ü+˝Àì ñyÓTà+‘·\
135
Á>±eT+ #˚s¡Tø=ì yÓTT<ä≥ ã&ç|ü+‘·T\T>±, ‘·sê«‘· uÛÑ»q á $<Ûä+>± düs¡fi¯ düT+<äs¡yÓTÆq |ü<ë\‘√ düVü≤»
|ü+‘·T\T>± Jeq+ kÕ–+∫Hê&ÉT. ˇø±H=ø£ X¯óuÛÑ eTTVüAsêÔq düT+<äs¡yÓTÆq uÛ≤yê\qT dü«s¡ Á|ü|üPs¡í+>± »>∑‹ø£+~+∫q
sêø£eT#·s¡¢ e<ä›>∑\ |üs¡«‘· >∑TVü≤≈£î #˚s¡Tø=ì yês¡+ s√E\T sêø£eT#·s¡¢ y˚+ø£≥<ëdüT ø°s¡Ôq˝À¢ ªVü≤]uÛÑøÏÔμ ^‘ê\T m≈£îÿe>±
jÓ ÷ >∑ < Û ë ´qeT>∑ T ï&Ó ’ ø£ s ƒ √ s¡ y Ó T Æ q ‘· | ü d ü T ‡#˚ d æ H ê&É T . ñqï|üŒ{Ïø°, Ç‘·s¡ <˚e‘·\qT ≈£L&Ü eTqkÕsê uÛÑõ+∫,
n+‘·≈£îeTT+<˚ ¬s+&˚+&ÉT¢>± ñ|üyêdü Bø£å\‘√, jÓ÷>∑ìwü˜‘√ n+<ä]ø° düìïVæ≤‘·T&Ó’Hê&ÉT. dü+düÿ è‘· düe÷dü uÛÑ÷sTTwüºyÓTÆq
>∑ & ç | æ q y˚ + ø£ ≥ j· T ´ Ä ‘· | ü d ü T ‡‘√ >∑ D ˙j· T yÓ T Æ q s¡#·q\‘√bÕ≥T #Û·+<√ã<äΔyÓTÆq |ü<ë´\T, XÀ¢ø±\T ≈£L&Ü M]
|ü ] D‹q+~Hê&É T . Ä ‘· s ê«‘· |ü + &É Ø |ü ⁄ s¡ + yÓ fi ¯ S Ô , eTTK‘ê yÓ\Te&ܶsTT. eT#·TÃø=ø£ÿ{Ï...
e÷s¡ZeT<Ûä´+˝À ˙\–]˝À Ms¡|üŒj·T´ kÕ«eTT\qT ø£*dæ
~e´C≤„Hêìï bı+~Hê&ÉT. eTˆˆ |üs¡T&Ó’, sT÷X¯«s¡T&Ó’, eTVü‰eTVæ≤eTT&Ó’, ÁbÕ<äTs¡“¤ekÕúq
dü+
Ä ‘·sê«‘· sêø£eT#·s¡¢ jÓ÷>∑Hês¡dæ+VüQì |üs¡eTuÛÑ≈£îÔ&Ó’ Vü≤s¡D Áø°&ÉqT&Ó’, Á‹X¯øÏÔj·TT‘·T&Ó’, n+‘·s¡Z‘· CÀ´‹jÓÆT
sêø£eT#·s¡¢ y˚+ø£≥<ëdüT>± Á|üdæ~Δ>±+∫Hê&ÉT. y˚\ø=\~ |üsy¡ T˚ wæ̃ Á|üeTTU≤eTsê~Û|⁄ü \≈£îHé, Áu≤|æ+|üsê≈£î+&É <äT
ø°s¡Ôq\T ÄX¯óe⁄>± #ÓãT‘·÷ uÛÑ»q dü+Á|ü<ëj·÷ìï ñuÛÑj·T düÔs¡ e÷s¡Z+ãTq ‘˚»]\T¢ Vü≤]øÏHé ‘·‘ê«]úHÓ’ ÁyÓTT¬øÿ<äHé
‘Ó\T>∑T sêÁcÕº\‘√bÕ≥T ø£sêí≥ø£, eTVü‰sêh˝À¢ >∑÷&Ü $düÔ è‘·
Á|ü#ês¡+ bı+<˚≥≥T¢ #˚dæHê&ÉT. ¬ø’s¡+ uÛÑ÷eT<ëdüT :
n+‘·{Ï eTVü≤‘·Ôs¡ ø°s¡Ôq\e\¢H˚ y˚+ø£≥<ëdüT ` |üs¡eT‘·düTú\ bÕ\q˝À ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ dü+düÿ è‘·T\T
sêeT<ëdü T , nqïeTj· T ´\ dü s ¡ d ü q #˚ s ¡ > ∑ \ +‘· { Ï ñù|ø£å≈£î >∑T] ne⁄‘·Tqï ø±\+˝À ‘Ó\T>∑TH˚\ Hê\T>∑T
yêπ>Zj·Tø±s¡T&Ó’Hê&ÉT. Ä eTVü≤˙j·TTì ø°s¡Ôq\ qT+&ç ø=ìï #ÓiT>∑T\ Ä<Ûë´‘·à ∫+‘·q eX¯ó˝…’q yêπ>Zj·Tø±s¡T\T<䓤$+∫,
ñ<ëVü≤s¡D\T. uÛÑøÏÔe÷s¡Z+‘√ eTTøÏÔkÕ<Ûäq >∑T]+∫q $düÔ è‘· Á|ü#ês¡+
>±$+∫Hês¡T. n≥Te+{Ï yê]˝À »qT\≈£î u≤>± #˚s¡TyÓ’
‘ >∑Ts¡TeTVü≤sê» >∑Ts¡TeTVü≤sê»
Ä≥‘êfi¯+ »qs¡+»ø£yTÓ qÆ ø°sqÔ¡ \T düèwæ+º ∫ |ü<kä ÕVæ≤‘ê´ìï yÓ\Te]+∫q
|üs¡ÁãVü≤à dü<äTZs¡T eTVü≤sê»...
yêπ>Zj·Tø±s¡T\T ø=+<äπs ñHêïs¡T. Ä ø=+<ä]˝À #˚]qyês¡T
‘ Vü≤] <Ûë´q+uÒ |üs¡eT|ü<ä+ ` dü ¬ø’s¡+ uÛÑ÷eT<ëdüT.
Ä≥‘êfi¯+
<äTZs¡Tì uÛÑõ+#·Tf… düTK‘·s¡eTT >ö&É ≈£î\+˝À »ìà+∫, ø£\T¢^‘· eè‹Ôì ne\+_dü÷ÔH˚
‘ ˙ø£qï |òüTqT˝…e«s¡j·÷´ ` n≥¢
Jj· T s¡ T kÕ«$T <ë«sê sêe÷qT»eT‘· + d” « ø£ ] +∫
Ä≥‘êfi¯+ J$‘·eT+‘ê ‘·q ø°s¡Ôq\ <ë«sê, |ü<ë\ <ë«sê, eT+>∑fi¯
>±≈£îqï qqT ÁuÀeej·÷´
Vü‰s¡‘T· \ <ë«sê, Åd\Ô” bÕ≥\ <ë«sê, ã‘·Tø£eTà bÕ≥\ <ë«sê
‘ nj˚T´{Ï|üì @yÓTTø±ì ` sêeT C≤q|ü<ä ø£fi¯\ <ë«sê l yÓ’wüíe Á|ü#ês¡ ø±sê´ìï ì]«|òüTï+>±
Ä~‘êfi¯+
düj·÷´q ˙<äj·Tsê˙ HÓs¡y˚]ÃHê&ÉT uÛÑ÷eT<ëdüT. Äj·Tq J$‘· #·]Á‘· ∫Á‘·yÓTÆ+~.
‘ ø£èwüísêy√sT÷ ` ìqT ìC≤+ |ü]bÕ\Hê ø±\+˝À 1876˝À sêsTTø£˝Ÿ
Ä≥‘êfi¯+ (Á|üdTü ‘Ô +· »–‘ê´\ õ˝≤¢˝À ñqï~) Á>±eT+˝À ø¬ s’ +¡ sê»j·T´
ø√]HêH√sT÷.....
*+>∑eTà <ä+|ü‘·T\≈£î »ìà+∫q uÛÑ÷eT>ö&ÉT ‘·<äq+‘·s¡
‘ kÕ«$Tsês¡ •e*+>± ` Hê ø±\+˝À sêe÷qT»eT‘· + |ü ⁄ #· T Ãø=ì uÛ Ñ ÷ eT<ëdü T >±
Ä~‘êfi¯+
#·ø£ÿqj·T´ •e*+>± e÷]Hê&ÉT. ∫qï|ü&ÉT uÛÑ÷eT<ëdüT @MT #·<äTe⁄ø√˝Ò<äT.
≈£î\ø±sTTø±H˚ï #˚düT≈£î+{≤ ã‹øÏHê&ÉT. eT‘·+|ü⁄#·TÃ≈£îqï
‘ ˙yÓ’q <äj·Tp&Éee÷à ` ˝Àø£
Ä≥‘êfi¯+ ‘·sê«‘· ≈£L&Ü Äj·Tq ≈£î\ eè‹Ô‘√H˚ J$+∫Hê&ÉT. ø±ì
bÕeì qqTÁuÀeee÷à eT+Á‘· uÛ≤>±\qT, >∑Ts¡TuÀ<Ûäq\qT ns¡ú+#˚düTø√yê\qï
136
dü+ø£\Œ+‘√ ejÓ÷»qT&ÉT>±H˚ $<ë´uÛ≤´dü+ ÁbÕs¡+_Û+∫ ø£èwüí #Ó*j·T\T : b˛ìe«sê øÏ≥ºj·÷´ ` Hê <ë]ì
#·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. ^‘·|üì‘√ bÕ≥T HêøÏe«sê ø£qïj·÷´...
e´ekÕj·T+ #˚ùdyê&ÉT. ô|<ä›≈£î≥T+ã+ ø±e&É+‘√ Ç+{Ï Ä<Ûë´‘·à\T : n&ÉT>∑T<ë{Ï ø£<ä\ìe«q÷ ` Hê
Ä&Éyêfi¯ófl ≈£L&Ü ≈£L©Hê* #˚dæ dü+kÕs¡+ HÓ≥Tºø=#˚Ãyêfi¯ófl. ø£uÛÑj·T $Te«≈£îqï $&ÉTeq÷...
nsTTHê Äj·Tq W<ës¡´+, uÛÑøÏÔuÛ≤e+, eT‘·Bø£å n+<ä]ø°
Ä<äs¡Ùe+‘·T&ÉT>± ì\T|ü&Éy˚T>±ø£ n‘·qT ø±s¡D»qTà&Éqï ‹sêïeTeTT\T : sêe÷qT» õj·T´+>±s¡÷ `
uÛ≤yêìï »q+˝À Hê≥T≈£îH˚≥≥T¢ #˚dæ+~. BìøÏ ‘√&ÉT Vü≤] sêeTk˛<äs÷¡ .¢ .. |ü\ÿs¡÷...
eT÷*ø±yÓ’<ä´+, ∫{≤ÿ yÓ’<ä´+‘√q÷ Á|ü»\≈£î ñ∫‘·+>± C≤q|ü<ë\T : n˝À¢ H˚s¡&É˝À¢... n˝À¢ H˚¬s&É˝À¢...
ùde\+~+#·&É+ n‘·ì |üs√|üø±s¡ >∑TD≤ìï, e÷qe‘ê«ìï n\¢ \ ¢ H ˚ π s &ç ` n\¢ H ˚ π s &ç `
#ê{Ï#ùÓ |Œ$. n˝À¢H˚πs&É˝À¢
ìC≤+ |ü]bÕ\q ø±\+. n~Ûø±s¡u≤Û wü ñs¡÷.› ‘Ó\T>∑T≈£î $T~∏˝≤|ü⁄s¡eTT˝À y˚T~˙X¯ó+&ÉT...
>∑T]Ô+|ü⁄, Ä<äs¡D ‘·≈£îÿe. }] ô|‘·Ô+<ës¡¢ n~Ûø±s¡<ëVü≤+, #ê≥Te⁄\T : ø£+ˆˆ neìHé ø£&ÉT bÕ‘·≈£î&û
n»e÷sTTw”\ øÏ+<ä kÕe÷q´»q+ q*–b˛‘·Tqï düeTj·T+... uÛÑT$H˚\q \ø£Î¬s&ç¶ ã÷&ç<äj·T>∑T,
bÕeTs¡»q+˝À Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·qqT y˚T\Tø=*Œ, eT+∫yÓ’|ü⁄ H˚
eT[fl+#·&ÜìøÏ uÛøÑ ^ÔÏ ‘ê\T s¡∫+∫ bÕ&É≥+ ÁbÕs¡+_Û+∫Hê&ÉT ø£$>± yêì X¯|æ+∫‹
uÛ÷Ñ eT<ëdüT. ø£$‹≥TºqT bÕeTTø±≥Tø£{Ϻ
Äs¡T>∑Ts¡T dü+‘êq+ uÛÑ÷eT<ëdüT≈£î. |æ\¢\ u≤<Ûä´‘·
ø=+#Ó+ ‘·–Zq ‘·sê«‘· <˚X¯|üs¡´≥qø√dü+ ãj·T\T<˚]Hê&ÉT. ≈£î&ÉTe⁄sê!
sêe÷qT»eT‘·yê´|æÔøÏ, $wüßíuÛÑøÏÔ $düÔs¡D≈£î J$‘êìï sêeTX¯‘·ø£+ : Ç~ d” d ü |ü < ë´˝À¢ ñqï~.
n+øÏ‘·+>±$+∫Hê&ÉT. |ü+&ÉØ|ü⁄s¡+, uÛÑÁ<ë#·\+, u≤düs¡, ªsê»sêCÒ+Á<ä sê$ø£˝Ÿ sêeT#·+Á<ä!
ì+ã–], bÕqT>∑\T¢, e÷$T&É, ~eTà<äT]Ô, ns¡T>∑T\, nH˚~ eT≈£î≥+.
ne⁄˝≤›|Pü sY, eTTbÕÿ\, »˝≤›sT¡ ù|≥, Ç+<ä÷s¡T yÓTT<ä˝q’… nH˚ø£ eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T : eTTs¡ ∞ <Û ä s ¡ T &Ó ’ q ø£ è wü ß í ì ô|’ ,
rs¡ú düú˝≤\÷, Á>±e÷\÷ ‹]–Hê&ÉT. mø£ÿ&çøÏb˛sTTHê s¡ + >∑ H êj· T ≈£ î ìô|’ , qs¡ d æ + Vü ≤
•wüß´\qT #˚sT¡ Ã≈£î+≥÷, ø£e⁄\qT, kÕVæ≤ry˚‘\Ô· qT ø£*dæ ø=‘·Ô kÕ«$Tô|’ , Jj· T +>±]ô|’ . ..
$wü j · ÷ \qT H˚ s ¡ T Ã≈£ î +≥÷ y˚ \ yÓ T Æ fi ¯ ó fl ~]–Hê&É T . eT¬s+<äs√ eTVü≤˙j·TT\ô|’ nH˚ø£
|ü<äeT÷&˚+&ÉT¢ <˚XÊ+‘·s¡yêdü+ >±$+∫Hê&ÉT. eT+>∑fi¯ Vü‰s¡‘·T\T s¡∫+∫Hês¡T.
n‹ kÕ<Ûës¡D J$‘·+ >∑&ÉT|ü⁄‘·÷ nq+‘·Tì <Ûë´q+˝À ì‘·´ ‘·qj·T\T : uÛ Ñ ÷ eT<ëdü T nqT~q+ #˚ ù d
©qeTsTTq uÛÑ÷eT<ëdüT ø£\+, >∑fi¯+ Ä<Ûë´‹àø£ ø£è‘·T\‘√ bÕsêj· T D+˝À uÛ ≤ >∑ + >±
|ü s ¡ e TbÕeq+ nsTTHêsTT. »qs¡ + »ø£ y Ó T Æ q áj· T q uÛÑ>∑e+‘·Tì X¯s¡DT>√s¡T‘·÷ |ü*πø
|ü < ä ø £ $ ‘· \ T π ø e\+ uÛ Ñ > ∑ e +‘· T ì uÛ Ñ õ +#· & ÜìøÏ e÷≥\T bÕ≥\÷ ` ø£ è ‘· T \
|ü]$T‘·+ø±˝Ò<Tä . ø£èwüí #Ó*j·T\T, Ä<Ûë´‘·à\T, ‹sêïeTeTT\T, Äø£ è ‹ì <ë*ÃHêsTT. (Ç$
C≤q|ü<ë\T, #ê≥Te⁄\T, X¯‘·ø£+, eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T, ì‘·´ e#·Hê\T)
‘·qj·T\T nH˚ mì$T~ s¡ø±\ s¡#q· \T>±$+∫Hê&ÉT. yÓTT<ä≥
Mfi‚fl>±ø£ ‘Ó\+>±D˝À Á|ü‹ j·÷uÛ’… øÏ˝À MT≥s¡¢ |ü]~Û˝À
‘·q s¡#·q\qT |ü⁄s¡Tc˛‘·ÔeT<ëdüT ù|s¡T‘√ Á|ü#ês¡+˝ÀìøÏ
s¡ e ÷s¡ $ T>± ˇø£ yêπ > Z j · T ø±s¡ T &É T ø£ ì |æ k ÕÔ & É T . ˇø£ ÿ
‘Ó∫ÃHê ∫es¡≈£î uÛÑ÷eT<ëdüT nH˚ ù|s¡T‘√H˚ ø£è‹ø£s¡Ô>± dæús¡,
eTVü ≤ ã÷uŸ q >∑ s Y (bÕ‘· õ ˝≤¢ ) ˝ÀH˚ e+<ä ≈ £ î ô|’ > ±
∫s¡ ø°]ÔHê]®+∫Hê&ÉT. Á|ü‹ $uÛ≤>∑+ qT+&ç ñ<ëVü≤s¡D\T...
137
yêπ>j
Z T· ø±s¡T\qT yÓ*øÏrdæHês¡T &܈ˆ |æ.uÛ≤düÿs¡j÷Ó –. Ä˝…øÿ£ q 8) dü<äTZs¡T ∫s¡dü+Je⁄&ÉT `
#·÷ùdÔ m+‘· ‘·≈£îÿeqT≈£îHêï ‘Ó\+>±D˝À y˚sTTeT+~ fÒ≈£î\|ü*¢ ($ø±sêu≤<é) 1938
yêπ>Zj·Tø±s¡T˝…’Hê \_Û+#·e#·TÃ. á yê´dü+˝À düTÁ|üdæ<äTΔ˝…’q 9) <=&É¢ sêeT<ëdüT `
eTT>∑T]Z >∑T]+∫ ñ<ëVü≤s¡DÁbÕj·T+>± ù|s=ÿq&ÉyTÓ +Æ ~. uÛ≤$ n+‘ês¡+ (s¡+>±¬s&ç¶) 1940
|ü]XÀ<Ûä≈£î\T á $wüj·T+˝À #=s¡e #·÷|æ ñ‘·ÔeT |òü*‘ê\T
kÕ~Û+#·>∑\s¡ì Äø±+øÏådüTÔHêïqT.
|üPs¡«|ü⁄ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ :
Ä<Ûës¡ Á>∑+<∏ë\T : 1) _s¡T<äTsêE sêeTsêE `
Ä+Á<ÛäjÓ÷>∑T\T 1) |üqdü Vü≤qTeT<ë›düT `
sêy˚TX¯«s¡|ü*¢, _Ûø£ÿq÷s¡T (ìC≤e÷u≤<é) 1905
2) Ä#ês¡´ dæHê¬s dü+bÕ<äø£‘·«+
` ‘Ó\T>∑T yêπ>Zj·Tø±s¡T\T 2) eTTì|ü+‘·T\T `
Äs¡÷às¡T (ìC≤e÷u≤<é) 1920
3) sêø£eT#·s¡¢ (y˚+ø£≥<ëdüT)
ø°s¡Ôq\T 3) s¡|òüTTMs¡ <ëdüT `
Äs¡÷às¡T (ìC≤e÷u≤<é) 1925
4) es¡ø£$ ¬ø’s¡+ uÛÑ÷eT<ëdüT
ø£è‘·T\T 4) sêyÓ÷E \ø£ÎD≤#ê] `
‘ê&Ü«sTT (ø±e÷¬s&ç¶) 1928
5) ‘ÓHÓïs¡+>∑ bıqïs¡+>∑Hê<∏ë#ês¡T´\T `
m+<äs√ yêπ>Zj·Tø±s¡T\T ` n+<ä]ø°
e÷kÕì|ü*¢ (ø±e÷¬s&ç¶) 1930
e+<äHê\T...
6) >√•ø£ uÛÑ÷eTj·T´ `
|üPs¡«|ü⁄ s¡+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ : <äT]ÿ (ìC≤e÷u≤<é) 1950
1) |ü{À¢fi¯fl *+>±¬s&ç¶ `
n+>∑&ç ∫≥º+|ü*¢ ($ø±sêu≤<é) 1920 |üPs¡«|ü⁄ es¡+>∑\T¢ õ˝≤¢ :
2) nq+‘·<ëdüT ` 1) ø=+&É|ü*¢ X‚wü–]sêe⁄ `
Vü≤]<ëdüT|ü*¢ ($ø±sêu≤<é) 1895 eTVü≤ã÷u≤u≤<é (es¡+>∑˝Ÿ) 1924`2012
3) |üs¡<˚• Ms¡|üŒj·T´ ` 2) C…{Ϻ d”‘êsêeTT\T `
∫qï>={Ϻ>∑ (s¡+>±¬s&ç¶) 1884 eTT\T>∑T (»j·TX¯+ø£s)Y uÛ÷Ñ bÕ\|ü*¢ 1940`2015
4) nqïeTsêE sêeT<ëdüT ` 3) ø£&Éø£+∫ dü‘ÓÔeTà `
m\«]Ô (s¡+>±¬s&ç¶) 1905 *+>±\ |òüTq|ü⁄s¡+ (»q>±eT) 1950
5) e+>∑] yÓ+ø£≥ qs¡dæ+Vü‰#ês¡T´\T ` (ñj·÷´\bÕ≥\ dü‘ÓÔeTà)
˝≤˝Ÿ>∑&ç eT\ø˘ù|{Ÿ (y˚T&ÉÃ˝Ÿ) 1920 4) ô|+&Ü´\ ãT∫à ø£èwüíeT<ëdüT `
6) |ü⁄\$TXË{Ϻ ãT#·Ã|üŒ ` es¡+>∑\T¢
øö≈£î+≥¢ (s¡+>±¬s&ç¶) 1922 5) eT]+>∑+{Ï \ø£åD<˚•≈£î\T `
7) yÓ+ø£≥<ëdüT ` es¡+>∑\T¢
ø±kÕs¡+ (s¡+>±¬s&ç¶) 1920
138
|üPs¡«|ü⁄ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ : 4) n©düj·T´<é `
1) »¬øÿ|ü*¢ ø£èwüíXÊÅdæÔ ` <˚es¡ø=+&É (q˝§Z+&É) 1875
#Óq÷ïs¡T (eT+∫sê´\ õ˝≤¢) 20e X¯‘êã›+ 5) n+»˙<ëdüT `
Ä‘·à≈£Ls¡T (j·÷<ëÁ~) 1898
|üPs¡«|ü⁄ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ : 6) #·+<ë\πøX¯e<ëdüT `
1) #ê#·+ øÏwüºj·T´ ` VüQpsYq>∑sY (dü÷sê´ù|≥) 1876
<Ûäs¡à|ü⁄] (»–‘ê´\) 20e X¯‘êã›+ 7) nq+‘ê#ês¡T´\T uÛÑ≥Tº `
2) e÷$T&ç|ü*¢ kÕ+ã•e X¯s¡à ` yÓ÷‘·÷ÿs¡T (j·÷<ëÁ~) 1913
y˚eTT\yê&É (sê»qï dæ]dæ\¢) 20e X¯‘êã›+ 8) sêyÓ÷E qs¡dæ+Vü‰#ê] `
3) y=»®\ kÕ+ãj·T´ ` eTTqT>√&ÉT (q˝§Z+&É) 1925
y˚eTT\yê&É (sê»qï dæ]dæ\¢) 20e X¯‘êã›+ 9) ‘·+&ÉT kÕj·Tqï<ëdüT `
4) #Í{Ï kÕ+ãj·T´ ` ø±≈£î\ ø=+&Üs¡+ (q˝§Z+&É) 1928
y˚eTT\yê&É (sê»qï dæ]dæ\¢) 20e X¯‘êã›+ 10) ¬ø. düT>∑TD `
5) πøX¯qï>±] sê»X¯s¡à ` dü÷sê´ù|≥ (q˝§Z+&É) 20e X¯‘êã›+
y˚eTT\yê&É (sê»qï dæ]dæ\¢) 20e X¯‘êã›+ 11) |æ. $»j·T\øÏÎ `
6) q+<ä–] nq+‘·sê»X¯s¡à ` dü÷sê´ù|≥ (q˝§Z+&É) 20e X¯‘êã›+
y˚eTT\yê&É (sê»qï dæ]dæ\¢) 20e X¯‘êã›+ 12) á>∑ ãT∫Ã<ëdüT `
7) >∑≥Tº u≤ãTXÊÅdæÔ ` j·÷<ä–] >∑T≥º (j·÷<ëÁ~) 1930
>∑T+»|ü&ÉT>∑T (ô|<ä›|ü*¢) 13) »]>∑\ ãT∫Ã<ëdüT `
8) >∑≥Tº ñe÷|ü‹ ` #·+<äT|ü≥¢ (q˝§Z+&É) 1941
eT+<∏äì (ô|<ä›|ü*¢) 14) eTT&ÉT+u…’ |ü⁄s¡Tc˛‘·Ôe÷#ês¡T´\T `
9) sê$ø£+{Ï sêeTj·T´ ` q˝§Z+&É 1948
eT+<∏äì (ô|<ä›|ü*¢)
|üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ :
|üPs¡«|ü⁄ q\¢>=+&É õ˝≤¢ : 1) >∑+Á&Éø√≥ ≈£îe÷s¡kÕ«$T `
1) n|üŒ\<˚•≈£î\T ` n\+|üPsY (CÀ>∑Tfi≤+ã >∑<ë«\) 19e X¯‘êã›+
qs¡dæ+Vü‰|ü⁄s¡+ (dü÷sê´ù|≥) 1730 2) |ü˝≤¢ Hêsêj·TD≤<Ûä«] `
2) qs¡dæ+Vü≤<˚•≈£î\T ` ø£\«≈£î]Ô (Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) 20e X¯‘êã›+
qs¡dæ+Vü‰|ü⁄s¡+ (dü÷sê´ù|≥) 1760 3) eTHÓï+ø=+&É Vü≤qTeT<ë›düT `
3) uÒ‘·y√\T nq+‘ê#ês¡T´\T ` ø√≥ø£~s¡ (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 19e X¯‘êã›+
uÒ‘·y√\T (dü÷sê´ù|≥) 1800 4) y˚|üPs¡T Vü≤qTeT<ë›düT `
y˚|üPs¡T (Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ) 20e X¯‘êã›+
139
5) ø±eTdüeTTÁ<ä+ n|üŒ˝≤#ês¡T´\T ` 16) #Óqï<ëdüT `
>∑<ë«\ (CÀ>∑Tfi≤+ã >∑<ë«\) 18e X¯‘êã›+ <ëj·T|ü+‘·T\|ü*¢ (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e
6) k˛*|ü⁄s¡+ ø£èwüí<ëdüT ` X¯‘êã›+
k˛*|ü⁄s¡+ (Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) 20e X¯‘êã›+ 17) >öq\¢ sê+¬s&ç¶ `
7) bıqï\÷] Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ ` n‘êÔ¬s&ç¶|ü*¢ (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+
ÄeTq>∑˝Ÿ (Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) 20e X¯‘êã›+ 18) q\¢yÓ*¢ >∑+>∑qï `
8) ø=+&É<ëdüT ` >±s¡¢|üVü‰&é (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY (eTVü≤ã÷uŸq>∑s)Y 20e X¯‘êã›+
9) s¡+>∑<ëdüT ` |üPs¡«|ü⁄ KeTà+ õ˝≤¢ :
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY (eTVü≤ã÷uŸq>∑s)Y 20e X¯‘êã›+ 1) ‘·÷eTT \ø°Îqs¡dæ+Vü≤<ëdüT `
10) ø£èwüí<ëdüT ` KeTà+, 1790`1833
>√bÕ\ù|≥ (eq|ü]Ô) 20e X¯‘êã›+ 2) ‘·÷eTT \ø°Îqs¡dæ+Vü‰#ê] `
11) <Ûäsêà|ü⁄s¡+ ø£èwüí<ëdüT ` KeTà+
<Ûäsêà|üPsY (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+
12) áø£<ëdüT ` |üPs¡«|ü⁄ yÓT<äø˘ õ˝≤¢ :
≥+ø£s¡ (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+ 1) $sƒê\ sê»eTÚ[ XÊÅdæÔ `
13) yÓ+ø£≥<ëdüT ` dü+>±¬s&ç¶, 1890
eT]ø£˝Ÿ (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+ 2) s¡Tø±àuÛÑ≥¢ $<ÛäTeTÚ[ XÊÅdæÔ `
14) yÓ\¢>=+&É C≤„q<˚eø£$ ` >∑C…«˝Ÿ (dæ~Δù|≥) 1900
yÓ\¢>=+&É (Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ) 20e X¯‘êã›+ 3) s¡Tø±àuÛÑ≥¢ qs¡dæ+Vü≤ XÊÅdæÔ `
15) uÀ>∑ n+ãj·T´ ` >∑C…«˝Ÿ (dæ~Δù|≥) 1922
|ü⁄*e÷$T&ç (eTVü≤ã÷uŸq>∑sY) 20e X¯‘êã›+ 4) $sƒê\ #·+Á<äeTÚ[ XÊÅdæÔ `
dü+>±¬s&ç¶, 1910

aaaaa

140
 19. ‘Ó\+>±D |ü+&ÉT>∑\T
$$<Û ä ≈£ î \eT‘ê\yês¡ T s¡ ø £ s ¡ ø ±\ Ä#ês¡
dü+Á|ü<ëj·÷\‘√ |ü+&ÉT>∑\T »s¡T|ü⁄≈£î+≥THêïs¡T. ‘·s¡‘·sê\
qT+&ç edüTÔqï |ü+&ÉT>∑\≈£î ˇø£ Á|ü‘˚´ø£‘·, |üs¡e÷s¡ú+ ñ+~.
‘Ó \ +>±D˝À »s¡ T |ü ⁄ ø=H˚ |ü + &É T >∑ \ ˝À dü + dü ÿ è‹,
dü+Á|ü<ëj·÷\‘√bÕ≥T kÕeT÷Væ≤ø£ uÛ≤>∑kÕ«e÷´ìøÏ ÁbÕ<Ûëq´‘·
ñ+≥T+~. ø=ìï |ü + &É T >∑ \ T |ü ⁄ sêDÒ ‹ Vü ‰ kÕ\≈£ î
dü+ã+~Û+∫qyÓ’‘˚, eT]ø=ìï kÕúìø£ n+XÊ\‘√ eTT&ç|ü&ç
ñHêïsTT. á |ü+&ÉT>∑\T ‘·s¡‘·sê\ qT+&ç H˚{Ï es¡≈£î yê{Ï
Á|ü‘˚´ø£‘·qT #ê≥T‘·THêïsTT. yê{Ï˝À¢ uÀHê\T, ã‘·Tø£eTà,
u§&Ó¶eTà\T eTTK´yÓTÆq$.
ã‘·Tø£eTà
#·\¢>± ì+&ÉT q÷πsfi¯ófl ã‘·T≈£î eTqï ByÓq≈£î Á|ürø£
ã‘·Tø£eTà. |üP\e˝… |ò\ü e+‘·yTÓ qÆ $ø±düe+‘·yTÓ qÆ ã‘·T≈£î≈£î
Á|ürø£ ã‘·Tø£eTà. ∫~y˚Tj·T&É+ ø£Hêï n+<ä+>±
ã‘·T≈£î˙j·T&É+˝ÀH˚ dü+ãTs¡eTTqï<äqï dü+<˚XÊìøÏ Á|ürø£
ã‘·Tø£eTà. ‘Ó\+>±D dü+düÿ èr kÕ+Á|ü<ëj·÷\≈£î ô|<ä›
|”≥y˚dæq |ü+&ÉT>∑ ã‘·Tø£eTà. rs=ø£ÿ |üP\‘√ >√|ü⁄s¡+˝≤
ù|]à Ä&É_&ɶ\+‘ê HÓ‹ÔMT<äô|≥Tº≈£î+fÒ, Á|üuÛÑT‘·«+ sêh
|ü+&ÉT>∑ >ös¡yêìï∫à >∑T+&Ó˝À ô|≥Tº≈£îqï~. •wüߺ\≈£î
<ä÷s¡+>± ô|]– ìC≤+bÕ\q˝À nDÏ∫y˚j·Tã&ç, »MT+<ëØ
e´edüú˝À nee÷ì+|üã&ç, |üsêsTT bÕ\q˝À Ä<äs¡D≈£î
<ä÷s¡eTsTTq ã‘·Tø£eTàqT |ü©j ¢ T· T\T ÁbÕD+>± kÕ<äT≈£îqïs¡T.
uÛÁÑ <ä+>± ‘·sT¡ yê‘· ‘·sê\≈£î n+~+#ês¡T. ã‘·Tø£eTà Ç+{Ï+{Ï
Ä&É_&Ó’¶ |üP»\+<äT≈£î+≥Tqï~.
Ä~yêdüT\ ã‘·Tø£eTà :
y˚\ dü+e‘·‡sê\ |üPs¡«y˚T Ä~yêdüT\ qeTàø±\˝À
|ü⁄s¡T&ÉT b˛düTø=ì, |üP\ •s¡düT>∑\ <˚e‘·>± eT\#·ã&ɶ~
ã‘·Tø£eTà. ã‘·T≈£î<Ós¡Te⁄ #·÷|æq neTà>± ø=\Teã&ç+~.
ã‘·T≈£î<Ós¡Te⁄ nq>± ÁbÕD+ / Jeq+ ø=qkÕ>∑&É+ nì
ns¡ú+. ã‘·T≈£î<Ós¡Te⁄ Á|ükÕ~düTÔqï neTà n˙, neTà\
141
>∑qïj·TeTà n˙, e÷‘·eTà n˙, eTVü‰e÷sT÷ n˙, ô|<ä›eTà
n˙ s¡ø£s¡ø±\T>± |æ\TdüTÔHêïs¡T. Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Ä
eT÷\|ü⁄≥eTàqT |ü~ y˚\ dü+e‘·‡sê\ øÏ+<ä{Ï ø=‘·Ôsê‹
j·TT>∑+ qT+&˚ ø=\Tdü÷Ô edüTÔHêïs¡T. ÁbÕD+ ì\Te&ÜìøÏ
eTìwæøÏ |üP\T, |üÁ‹, |ü+&ÉT¢, bÕ\T ø±yê* ø±ã{Ϻ Ä
eTVü‰‘·*¢ì yê{Ï‘√H˚ ∫Á‹+#ês¡T. ø±*Ãq eT{Ϻ‘√ #˚dæq
Á|ü‹eT\T ô|<ä|› *ü ¢ õ˝≤¢˝Àì H˚\ø=+&É|*ü ,¢ q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì
@˝ÒX¯«s¡+ ‘·~‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\˝À \_Û+#êsTT. Ç$ áHê{Ï
ã‘·Tø£eTà≈£î eT÷\s¡÷bÕ\T. M{Ï˝À¢ #ê˝≤ Á|ü‹eT\T Áø°.|üP.
3e X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q$. nq>± ã‘·Tø£eTà Äsê<Ûäq
‘Ó\+>±D≤˝À sê»´e´edüú @s¡Œ&Éø£ eTT+<äT qT+#˚ Ä#ês¡+˝À
ñqï<äì düŒwüºeTe⁄‘·Tqï~. •s¡düT kÕúq+˝À |üPe⁄ ø£*–q
ã‘·Tø£eTà dü+‘êHêìï Á|ükÕ~düT+Ô ~. ÅdÔ” |ü⁄s¡Twü nej·Tyê\qT
b˛* ñ+&˚ >∑TeTà&ç |ü⁄e⁄«qT ã‘·Tø£eTà •Ks¡+˝À ô|&É‘ês¡T.
>∑TeTà&ç |ü⁄e⁄« es¡+í (>ös¡es¡+í ) ù|s¡T‘√ ã‘·Tø£eTàqT >ös¡eTà
nì |æ\TeHês¡+_Û+#ês¡T. >√<ëe]q~ ñ‘·Ôs¡ õ˝≤¢˝Àì
ìedædTü qÔ ï >√+&ÉT\T |üXó¯ e⁄\ ù|&ÉqT ù|]à n+<äT˝À |üdTü |ü⁄
s¡+>∑T |üP\H˚ >∑T∫à |üPõkÕÔsT¡ . |ü<fi˚ fl¯ øÏ+<ä≥ yÓ\T>∑T #·÷|æq
Áø°.|üP. ˇø£≥e X¯‘ê_›Hê{Ï ÁbÕø£è‘· XÊdüq+˝À Áu≤Vü≤à*|æ˝À
ªªã‘·ø£ ‘·eTT‡s√ K∫ ($) _s¡Vü≤ |ü<∏äVü≤μμ nqï nø£åsê\T
ø£ì|ækÕÔsTT. Bìì ã{Ϻ ã‘·Tø£eTà ˇø£≥e X¯‘ê_› Hê{Ïπø
$düÔ]+∫+<äì ‘Ó\TdüTÔqï~. Çø屫≈£î\T, $wüßí ≈£î+&çqT\T,
#êfi¯ó≈£î´\T, ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À á |ü+&ÉT>∑ eT÷˝≤\T
ø£ì|ækÕÔsTT.
u§&Ó¶eTà u§&Ó¶eTà ø√˝Ÿ :
ã‘·Tø£eTà eTVü‰|ü+&ÉT>∑, HÓ˝≤¢fió¯ fl »s¡T|ü⁄≈£îH˚˝≤ |ü+&ÉT>∑.
á |ü+&ÉT>∑ uÛ≤Á<ä|ü<ä ne÷yêdü´ nq>± ô|Á‘·e÷dü qT+&ç
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ ø£Hêï eTT+<äT u§&Óe¶ Tà\T
Ä&ÉT‘ês¡T. m&É¢bı˝≤\ ne÷yêdü´ qT+&ç u§&Ó¶eTà˝≤&É&É+
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ‘Ó\+>±D e´ekÕj·÷<Ûë]s‘· ÁbÕ+‘·+.
e´ekÕj·÷ìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ Á|ür <ëì˙ |üP»˙j·T uÛ≤e+‘√
#·÷kÕÔsT¡ . e´ekÕj·T+˝À bı˝≤\qT <äTH˚ï m&Éq¢ T ãdüeqï\T>±
|üPõkÕÔs¡T. m&É¢qT n\+ø£]+∫ }πs–kÕÔs¡T. }πs–+|ü⁄
‘·sT¡ yê‘· kÕj·T+ø±\+ Ä m&É¢ ô|+&É‘√ u§&Óe¶ Tà\qT #˚kÕÔsT¡ .
>∑TÁ&É+>± ñu…“‘·TÔ>± #˚ùd yê{ÏøÏ |üdüT|ü⁄≈£î+≈£îeT u§≥T¢ ô|{Ϻ,
<ëìøÏ ‘=&çeT ‘Ó+|æq |üP\qT n<äT›‘ês¡T. yê{Ïì yêøÏ{À¢
ô|{Ϻ ô|[flø±ì |æ\¢\+‘ê #·|üŒ≥T¢ ø=&ÉT‘·÷ >∑T+Á&É+>±
‹s¡T>∑T‘·÷ Ä&ÉT‘ês¡T. ø=+‘· eT+~ u§&Ó¶eTàqT |ü⁄≥ºeTqTï,
mÁs¡eTqTï‘√ >∑<Ó›\T ‘·j·÷s¡T#˚dæ >ös¡eTàqT ô|{Ϻ |üP\‘√
|üPõkÕÔs¡T. ø=ìï Á|ü<˚XÊ\˝À |üP\H˚ }<äT ≈£î|üŒ\T>± b˛dæ
Ä&ÉT‘ês¡T. ø=+‘· eT+~ uÛÑ÷$T˝ÀH˚ ∫qï >∑T+≥ u≤$˝≤>±
‘·$« #·T≥Tº |üP\T BbÕ\‘√ n\+ø£]+∫ Ä&ÉT‘ês¡T. á
$<Û ä + >± ˇø=ÿø£ ÿ ÁbÕ+‘· + yês¡ T yê] yê] |ü P s¡ «
Ä#êsê\ø£qT>∑TD+>± u§&Ó¶eTà\T ‘·j·÷s¡T #˚dæ Ä&ç, bÕ&ç,
˙{Ï˝ÀøÏ kÕ>∑Tq+|ü⁄‘ês¡T.
ô|+&É u§&Ó¶eTà\qT Ä&ç, bÕ&ç, yê{Ïì >√&É\≈£î
ø=&É‘ês¡T. u§&Ó¶eTà |æ\¢\ |ü+&ÉT>∑. ø=+‘·eT+~ uÛ≤Á<ä|ü<ä
uVü Q fi¯ ne÷yêdü ´ qT+&ç u§&Ó ¶ e Tà\T #˚ k ÕÔ s ¡ T . Ç$
|ü⁄≥ºeTqTï‘√ #˚kÕÔs¡T. |”≥u§&Ó¶eTà, dü\T¢&ÉT u§&Ó¶eTà, ≈£î|üŒ\
u§&Ó¶eTà, ô|+&Éu§&Ó¶eTà\T m≈£îÿe>± #˚kÕÔs¡T. á u§&Ó¶eTà\T
@ ÁbÕ+‘· Ä#êsêìï ã{Ϻ Ä ÁbÕ+‘·+ yês¡T #˚kÕÔsT¡ . u§&Óe¶ Tà
nH˚ |ü<ëìøÏ u§f…,º bı{Ï,º u§&ɶ nH˚ |üsê´j·T+ |ü<ë\THêïsTT.
u§&ÉT¶ nq>± Hê_Û, ÁbÕD+ nH˚ nsêú\T ekÕÔsTT. ‘·*¢øÏ,
_&ɶ≈£î >∑\ ÁbÕD ã+<Ûä+ u§&ÉT¶ ‘ê&ÉT <ë«sêH˚ ñ+≥T+~.
J$ |ü⁄≥Tºø£≈£î eT÷\yÓTÆq ÁbÕD≤ìï nq>± ÄVü‰s¡+ á
u§&ÉT¶‘ê&ÉT <ë«sêH˚ n+<äT‘·T+~. u§&Ó¶eTà nq>± u§&ÉT¶ >∑\
neTà. πs|ü{Ï |ü⁄q:düèwæºøÏ Ä<Ûës¡eTsTTq >∑sꓤX¯j·T+ ø£*–q
ø£HÓï |æ\¢ nì ns¡ú+. n+<äTπø u§&Ó¶eTà ø£HÓï |æ\¢\ |ü+&ÉT>∑.
u§&Óe¶ TàqT Á|ü‹ s√E ˙{Ï˝ÀøÏ kÕ>∑q+|üsT¡ . Á|ü‹s√E <ëìH˚
‘êC≤ |üP\‘√ n\+ø£]+∫ Ä&ç, bÕ&ç, HÓ’y˚<Ûä´+ ô|&É‘ês¡T.
∫e] s√E Ä |üP\T rdæy˚dæ u§&Ó¶eTà\qT e÷Á‘·y˚T ˙{Ï˝ÀøÏ
kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T. ‘=*s√E #˚ùd ã‘·Tø£eTà ø£&TÉ |ü⁄˝À u§&Óe¶ Tà≈£î
yê&çq |üP\qT y˚dæ ù|s¡TkÕÔs¡T. ø±ã{Ϻ ‘=* ã‘·Tø£eTàqT
m+–* |üP\ ã‘·Tø£eTà n+{≤s¡T. u§&Ó¶eTà Ä≥˝À á ÁøÏ+~
bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T.
♦ u§&Ó¶eTà u§&Ó¶eTà ñj·÷´˝À ˙ _&ɶ ù|πs$T
ñj·÷´˝À Hê _&ɶ HÓ\>ös¡T ñj·÷´˝À ì#·ÃeT˝…¢
#ÓfÒºdæ ñj·÷´˝À
♦ ‘·+¬>&ÉT #Ó≥Tº øÏ+<ë ø√\T *+>∑÷ |ü⁄{Ϻ+π> ø√\T
*+>∑T ˙fi¯ófl b˛dæ ø√\T ˙\+^ ‘=&ç^ ø√\T
142
u§&Óe¶ Tà\T rdæyd˚ Hæ êø£ Á|ü‹ s√E n<˚ eTT>∑TôZ |’ yêøÏ{À¢
|ü⁄+–&ç |üPkÕÔs¡T. Ç<ä›s¡e÷àsTT\T ˇø£] #˚‘·T˝§ø£s¡T Ç+≥T
Äø±s¡+˝À |ü≥Tºø=ì, Ç<ä›] ø±fi¯ófl ˇø£ <ä>∑Zs¡ ô|{Ϻ –Ás¡Tq,
>∑T+Á&É+>± ‹s¡T>∑T‘ês¡T. Ä |ü⁄+–&ç Ä≥˝À á bÕ≥\T
bÕ&ÉT‘ês¡T.
♦ |ü⁄+–&ç |üP‘· ` |òüTsY ø√C≤‘ê
♦ <ë˝Ÿ <ä&ç ` b˛#·eTà >∑T&ç
♦ >∑÷{À¢ s¡÷bÕsTT ` ˙ yÓTT>∑T&ÉT dæbÕsTT
ã‘·Tø£eTà ã‘·Tø£eTà ñj·÷´˝À :
ô|<ä›\ ne÷yêdü´ ˝Ò<ë ô|Á‘·e÷dü qT+&ç ã‘·Tø£eTà
|ü+&ÉT>∑ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·T+~. ñ<äj·TeT+‘ê ‘·eT ‘ê‘·,
eTT‘êÔ‘·\ #·ìb˛sTTqyê]øÏ HÓ’y˚<ë´\T ô|&É‘ês¡T. BìH˚
ô|<ä›\≈£î ô|≥Tº&ÉT n+{≤s¡T. uÛÀ»Hê\T |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘·
ã‘·Tø£eTà ù|s¡TkÕÔsT¡ . Bìì m+–* |üP\ ã‘·Tø£eTà n+{≤s¡T.
‘=$Tà~ s√E\÷, ã‘·Tø£eTà\qT ˇø=ÿø£ÿ ù|s¡¢‘√ |æ\TkÕÔs¡T.
m+–* |üP\ ã‘·Tø£eTà, n≥T≈£î\ ã‘·Tø£eTà, eTT<ä› |ü|ü
ã‘·Tø£eTà, Hêq_j·T´+ ã‘·Tø£eTà, n≥¢ã‘·Tø£eTà, n*–q
ã‘·Tø£eTà, y˚|üø±j·T\ ã‘·Tø£eTà, yÓqïeTT<ä›\ ã‘·Tø£eTà,
dü<äT›\ ã‘·Tø£eTà, n≥¢ ã‘·Tø£eTà s√E n+<äs¡÷ n≥¢H˚
HÓy’ <˚ ´ä∏ + ô|&É‘ês¡T. ‘Ó\{¢ Ï Ns¡\T <Û]ä +∫ ã‘·Tø£eTà Ä&ÉT‘ês¡T.
#·|üŒ≥T¢ #·s¡Tdü÷Ô ã‘·Tø£eTà #·T≥÷º ≈£î&ç qT+&ç m&ÉeT≈£î
‹s¡T>∑T‘ês¡T. bÕ≥ ˇø£s¡T #Ó_‘˚ $T–‘ê yês¡+<äs¡÷ <ëìì
n+{≤s¡T. #ê˝≤ s¡ø±\ bÕ≥\T bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. yê{Ï˝À ø=ìï
Ç$:
ã‘·Tø£eTà bÕ≥\˝À nH˚ø£ kÕs¡d«ü ‘· $\Te\T $T[‘·yTÓ Æ
ñ+{≤sTT. düV≤ü »yÓTqÆ >∑Tu≤[+|ü⁄ ñ+≥T+~. ìs¡øså£ êdüT´˝…q’
|ü˝…¢ Åd”Ô\T dü«j·T+>± bÕ≥>∑≥Tº≈£î+{≤s¡T. ø±ã{Ϻ á bÕ≥\T
yê] J$‘ê\qT Ä$wüÿ]kÕÔsTT. á bÕ≥\ <ë«sê yê]
yÓ‘·\qT yÓfi¯fluÀdüT≈£î+{≤s¡T. Bì e\q yê]øÏ e÷qdæø£
kÕ«+‘·q ø£\T>∑T‘·T+~. u≤<Ûä≈£î ø=+‘· }s¡&ç+|ü⁄ \_ÛdüTÔ+~.
ˇø£ÿ] <äT:K+ n+<ä]~ nì|ædTü +Ô ~. á bÕ≥˝À¢ ˇø£ $<Ûyä TÓ qÆ
}|ü ⁄ , e÷<Û ä T s¡ ´ + ñHêïsTT. uÛ ≤ e+ n+<ä ] øÏ ns¡ ú +
nj˚T´≥≥T¢ ñ+{≤sTT. á ÁøÏ+~ bÕ≥\T >∑eTì+#·+&ç.
♦ ‘·÷s¡T|ü⁄ yêq\T ñj·÷´˝À
‘·]$T ‘·]$T ø=f…º ñj·÷´˝À
<äøÏåD+ yêq\T ñj·÷´˝À
<ä+∫ ø={ϺHêsTT ñj·÷´˝À
 |ü&É|ü{Ï yêq\T ñj·÷´˝À ã‘·Tø£eTà\T ô|{Ϻ, n+<äs¡T Åd”Ô\T ≈£L&ç #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·÷,
bÕ] ø={ϺHêsTT ñj·÷´˝À #·|üŒ≥T¢ #·s¡Tdü÷Ô bÕ≥\T bÕ&ÉT‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· ˙{Ï˝ÀøÏ
ñ‘·Ôs¡|ü⁄ yêq\T ñj·÷´˝À kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T. >ös¡eTàqT z\˝≤&çkÕÔsT¡ . |üdTü |ü⁄≈£î+≈£îeT\T,
ñ]$T ø={ϺHêsTT ñj·÷´˝À yêsTTHê\T Ç#·TÃ≈£î+{≤s¡T. Á|ükÕ<ë\T |ü+#·Tø=ì ‹+{≤s¡T.

Ä yêq á yêq ñj·÷´˝À ‘=$Tà~ s√E\ $•wüº‘· :

ø£≥º eTTq>∑ e#Óà ñj·÷´˝À eTVü‰\j·T ne÷yêdü´ yÓTT<ä\T eTVü‰s¡ïe$T es¡≈£î
kÕπ> ã‘·Tø£eTà ñ‘·‡e+ ‘Ó\+>±D kÕ+düÿ è‹ø£ kÂs¡uÛ≤\qT
>=s¡¢ eT+<ä ìdüÔ ñj·÷´˝À
yÓ<ä»\T¢‘·T+~. ÁbÕDX¯øÏÔ, ÁbÕD<ÛëÁ‹, ÁbÕDÒX¯«Ø nH˚ Ä~X¯øÏÔ
ø£≥º ì\|ü⁄ yÓTÆdüeTà ñj·÷´˝À
Hêe÷\≈£î Á|ü‹_+ã+ ã‘·Tø£eTà ‘=$Tà~ s√E\ bÕ≥T »]π>
♦ ù|<ä]ø£eTTqT pdæ ñj·÷´˝À ã‘·Tø£eTà y˚&TÉ ø£ |üPs¡‘í ê«ìøÏ dü+øπ ‘·+. ‘=$Tà~ HÓ\\ ì+&ÉT
Á|”‹ ‘·|üŒ≈£î ‘·*¢ ñj·÷´˝À >∑sꓤìøÏ ∫Vü≤ï+ n+&É+, X¯óÁø£ø£D+ ø£\sTTø£ yÓTT<ä\T
ÁbÕD+s¡÷|ü⁄~<äT›ø=ì dü+|üPs¡í e÷qe s¡÷|ü+ <ë\Ã&ÜìøÏ
Çs¡T>∑T bıs¡T–+&É¢≈£L ñj·÷´˝À
‘=$Tà~ HÓ\\ ø±\+ |ü&ÉT‘·T+~. Ä ‘=$Tà~ HÓ\\≈£î
‹s¡>∑ uÀe<ä›eTà ñj·÷´˝À
∫Vü≤ï+>± Á|üø£è‹ |òü\Bø£s¡D≈£î ‘=$Tà~ s√E\ |ü+&ÉT>∑
‘·q düø£ÿ<äqeTTq÷ ñj·÷´˝À »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ä ‘=$Tà~ s√E\T qe $<Ûä uÛÑøÏÔ e÷sêZ\T
<ëdüTø=ì ‹s¡>±˝… ñj·÷´˝À bÕ{Ï+|üã&É‘êsTT. nVæ≤+dü, ìÁ>∑Vü≤+, uÛÑ÷‘·<äj·T, ø£åeT,
XÊ+‹, <Ûë´q+, dü‘·´+, Áù|eT, eTqdüT nH˚ qe $<Ûä
#˚dæq |üqT\+<äT ñj·÷´˝À |ü⁄cÕŒ\≈£î á ‘=$Tà~ s√E\T Á|ürø£. n+<äTπø ‘=$Tà~
∫‘·Ô+ãT ì\bÕ˝… ñj·÷´˝À s¡ø±\ |ü⁄cÕŒ\T ‘=$Tà~ es¡Tdü\T ù|s¡TkÕÔs¡T. á $<Ûä+>±
♦ Ç<ä›s¡ø£ÿ #Ó˝…¢+&ÉT¢ ñj·÷´˝À ã‘·Tø£eTà Á|üø£è‹˝ÀH˚ Ä$s¡“¤$+∫, Á|üø£è‹˝ÀH˚ |üPõ+|üã&ç,
ˇ≈£Lÿ] øÏ∫à ñj·÷´˝À Á|üø£è‹ »\+˝À dü$Tà[‘·+ ø±e&É+ »>∑Hêà‘· düèwæº, dæú‹,
\j·÷‘·àø£ ‘·‘ê«\≈£î dü+πø‘·+. Ç#êäX¯øÏÔ, ÁøÏj·÷X¯øÏÔ,
ˇø£ÿ&˚ e÷j·Tqï ñj·÷´˝À
C≤„qX¯≈£îÔ\ düy˚Tàfi¯qy˚T ã‘·Tø£eTà.
e#Ó’ÃHê b˛&ÉT ñj·÷´˝À
uÛÑ÷$T, ˙s¡T, dü|òü\‘· :
m≥düTÔ #Ó˝…¢˝≤ ñj·÷´˝À
@s¡&ܶ e÷jÓT ñj·÷´˝À >∑T&ç, >√|ü⁄sê\˝À Á|ü‹wæ˜+∫q •wüº<˚e‘·\ ø£+f…
_ÛqïyÓTÆq \ø£åD≤\T+&ç Á>±MTDT\ |üP»\+<äT≈£î+≥Tqï
@s¡T≈£L m+|ü*¢ ñj·÷´˝À Á>±eT<˚e‘·˝Ò C≤q|ü<äT\ <˚e⁄+&ÉT¢. |ü⁄sêe÷qe⁄&ÉT s¡÷|ü
‘√≥&ܶe÷jÓT ñj·÷´˝À ø£\Œq #˚düT≈£îqï e÷‘·è<˚e‘·˝Ò Á>±eT<˚e‘·\T>± |ü]D≤eT+
ô|‘·Ôsêe÷dü+ qT+&ç ‘=$Tà~ s√E\ bÕ≥T ã‘·Tø£eTà #Ó+~qsTT. ÅdÔ” |üs+¡ >± Á|üøè£ ‹ì Äsê~Û+#˚ ‘·‘«· y˚T ã‘·Tø£eTà
Ä&ÉT‘ês¡T. ˇø£ yÓ&˝É ≤Œ{Ï |üfiflË + ˝Ò<ë ‘ê+u≤\+ ˝Ò<ë ‘·ãT≈£î |ü+&ÉT>∑˝À ø£ì|ædüTÔ+~. e÷‘·è<˚e‘êsê<Ûäq˝À eT÷&ÉT
rdüTø=ì yê{Ïô|’ ô|¢dt Äø±s¡+˝À <ësê\T ô|&É‘ês¡T. <ëìô|’ n+XÊ\T Á|ü<Ûëq+>± ø£ì|ækÕÔsTT. n$ uÛÑ÷$T, ˙s¡T, ‘·*¢
>∑TeTà&Ü≈£î\T |üs¡TkÕÔs¡T. yê{Ïô|’ ‘·+π>&ÉT, >∑TqT>∑T, ø£≥¢, dü|òü\‘·\T, á eT÷&ç+{Ï‘√ ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ eTT&ç|ü&ç
ã+‹, >∑TeTà&ç Ç{≤¢ nH˚ø£ |üP\‘√ ø£≥º\T ø£≥º\T>± ñ+~.
>∑T+Á&É+>± ù|s¡TÑês¡T. |üPs¡ÔsTTq ‘·s¡Tyê‘· ÁøÏ+<ä y˚dæq u§&Ó¶eTà |ü+&ÉT>∑ eT{Ϻ nq>± uÛÑ÷$Tì |üPõ+#˚
<ësê\T ø£ < ä \ ≈£ î +&Ü ø£ & É ‘ ês¡ T . ‘· e T\bÕ≈£ î ˝À ø±ì |ü+&ÉT>∑. @ uÛÑ÷$T nsTT‘˚ ‘·eT eTqT>∑&É≈£î Ä<Ûës¡yÓ÷ Ä
∫≈£îÿ&Ü≈£î˝À ø±ì >ös¡eTàqT ô|&É‘ês¡T. ‘√&ÉTã‘·T≈£eTàqT eT{Ïøº Ï ‘Ó*ù| ø£è‘·»‘„ · u§&Óe¶ Tà. |ü⁄{Ïqº Hê{Ï qT+&ç –fÒeº s¡≈î£
≈£L&Ü #˚kÕÔsT¡ . ù|]Ãq ã‘·Tø£eTà\qT n*øÏ eTTπ>dZ qæ yêøÏ{À¢, Á|ü‹ ÁøÏjT· ≈£î uÛ÷Ñ y˚T Ä<Ûës¡+. –{Ïqº ‘·sT¡ yê‘· ≈£L&Ü eT{Ï˝º ÀH˚
ô|{Ϻ Ä&ÉT‘ês¡T. ‘·s¡Tyê‘· }] ÄqyêsTTr Á|üø±s¡+ nìï ø£*ùd~. n≥Te+{Ï eT{Ϻ >ös¡es¡ú+ u§&Ó¶eTà |ü+&ÉT>∑
143
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. u§&Ó¶eTà~ ã‘·Tø£eTà~ u§&ÉT¶‘ê&ÉT ã+<Ûä+.
‘=$Tà~ s√E\ ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ ‘=$Tà~ HÓ\\ >∑s¡“¤+
ô|s¡T>∑T<ä\≈£î ∫Vü≤ï+. ã‘·Tø£eTàqT |üP\‘√ ù|s¡Ã&É+˝Àq÷
n<˚ s¡Vü≤dü´+ <ë– ñ+~. |üP\˝À |òü\Bø£s¡D »]–
–+»,ø±j·T, |ü+&ÉT ‘·j·÷s¡sTT ÄVü‰s√‘·Œ‹ÔøÏ <√Vü≤<ä+
#˚kÕÔsTT. |üP\T dü|òü\‘·≈£î dü+πø‘ê\T. n+<äTπø ã‘·Tø£eTà
|üP\ |ü+&ÉT>∑, |üP\qT >∑sꓤø±s¡+˝À ù|]à Ä&ç, bÕ&ç
dü|\üò ‘·ø¬ ’ ˙{Ï˝ÀøÏ kÕ>∑q+|ü⁄‘ês¡T. @ J$ nsTTHê |ü⁄≥Tºø≈£ î£
|ò\ü Bø£sD¡ nedüs+¡ . ‘·sT¡ yê‘· |ü⁄{Ïqº J$ eTqT>∑&≈É î£ uÛ÷Ñ $T,
˙s¡T, nedüs¡+. n+<äTπø ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ uÛÑ÷$T, ˙s¡T,
dü|òü\‘· H˚|ü<∏ä´+>± kÕ>∑T‘·T+~.
ã‘·Tø£eTà, Á|üø£è‹yê<ä+ :
ã‘·Tø£eTà |üP]Ô |ü+&ÉT>∑ yê‘êes¡D+ Á|üøè£ ‹ì |üPõ+#˚
$<Ûëq+ ø£ì|ædüTÔ+~. Á|üø£è‹˝À m≈£îÿe düeTj·T+ >∑&çù|
|ü+&ÉT>∑ Ç~. Á|üø£è‹˝À >∑&É|ü&É+. Á|üø£è‹ì #·÷&É&É+ m+‘√
Äq+<ëìïdüTÔ+~. bÕπs@s¡T, |üs¡«‘ê\T, #Ó≥T¢#˚eT\T,
dü ÷ s√´<ä j · T +, dü ÷ sê´dü Ô e Tj· T + Çeìï eTìwæ ì
Äø£ ] ¸+|ü C Ò k ÕÔ s TT. Á|ü ø £ è ‹˝À >∑ & ç | æ q |ü ⁄ &É T eTìwæ
n+‘·s¡TàKT&Í‘ê&ÉT. ‘·q >∑T]+∫ ‘êqT Ä˝À∫kÕÔ&ÉT. ‘·q
|ü ⁄ ≥Tº ø £ , –≥Tº ≥ , eT<Û ä ´ J$‘· + ˝Àì ‘· ‘ · « + >∑ T ]+∫
Á|ü•ï+#·T≈£î+{≤&ÉT. Á|üø£è‹øÏ, ‘·q≈£î>∑\ dü+ã+<Ûä+ >∑T]+∫
‘·]ÿ+#·T≈£î+{≤&ÉT. Á|üø£è‹e÷Á‘·y˚T dü‘·´eT˙, ì‘·´eT˙
uÛ≤$+#·T≈£î+{≤&ÉT. BìH˚ Á|üø£è‹yê<äT\T ã\|ü]#ês¡T.
CÒ.CÒ. s¡÷k˛, Ä>∑düTºø±+ù|º, ô|k˛º\J, ôV≤s¡ÃsYº ôdŒq‡sY
yÓTT<ä\>∑T ‘·‘·«y˚‘·Ô\T Á|üø£è‹yê<ëìï Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ ‘Ó#êÃs¡T.
ÁbÕNq ‘·‘·«XÊÁkÕÔ\˝À Á|üø£è‹yê<ä+ $•wüº kÕúHêìï
bı+~+~. Ç~ ÁbÕNq uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àq÷, ÁbÕNq Á^düT˝Àq÷
ÁbÕs¡+uÛyÑ TÓ +Æ ~. 4e X¯‘êu›|⁄ü #ês¡«ø£ dæ<ë›+‘·+ Á|üøè£ ‹yê<äyT˚ .
Á|üø£è‹yê<äT\T Á|üø£è‹πø ÁbÕeTTK´+ Ç#êÃs¡T. Á|üø£è‘˚
j·T<∏ës¡Ô+. Á|üø£è‹ì $T+∫ @$T˝Ò<äT. düs¡«+ Á|üø£è‹eTj·T+.
Á|üøè£ ‹øÏ $T+∫q C≤„q+ eTs=ø£{Ï ˝Ò<Tä . düe÷»+˝À $\Te\T
m|üŒ{Ïø£|ü&ÉT eTq nedüsê\≈£î nqT>∑TD+>± e÷s¡T‘·÷
ñ+{≤sTT. nH˚$ Á|üø£è‹yê<ä+ Á|ü<Ûëq dü÷Á‘ê\T u≤Vü≤´
Á|ü ø £ è ‹ì nqTdü ] +∫ eTìwæ n+‘· : Á|ü ø £ è ‹ n_Û e è~Δ
#Ó+<äT‘·T+~.
ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ dü+<äs“¡ +¤ >± |üP\ ø=s¡≈î£ |ü©j ¢ T· T\T
Á|üøè£ ‹˝ÀøÏ yÓfi‘¯ ês¡T. ã‘·Tø£eTà Ä≥, bÕ≥ n+‘ê Á|üøè£ ‹˝ÀH˚
»s¡T>∑T‘·T+~. ã‘·Tø£eTàqT kÕ>∑q+|ü&É+ ≈£L&Ü Á|üø£è‹˝ÀH˚
144
kÕ>∑T‘·T+~. |ü˝¢… Á|ü»\ Jeq+ m≈£îÿe>± Á|üøè£ ‹ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç
ñ+≥T+~. ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ HÓ˝≤¢fi¯ófl Á|üø£è‹‘√ e÷qe⁄ìøÏ
dü+ã+<Ûä+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. Á|üø£è‹ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·&É+,
Á|ü ø £ è ‹ì nqTdü ] +#· & É + , Á|ü ø £ è ‹ì |ü ] s¡ ø Ï å + #ê\H˚
uÛ≤eqsêe&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Á|üø£è‹|ü≥¢ Äsê<ÛäHêuÛ≤e+
ô|s¡T>∑T‘·T+~.
Åd”Ô\ |ü+&ÉT>∑ :
Á|üøè£ ‹ J$ eTqT>∑&≈É î£ Ä<Ûës¡+. n˝≤π> J$ |ü⁄≥Tºø≈£ î£
Åd”Ô, >∑s¡“¤+ ¬s+&ÉT Ä<Ûës¡+. n+<äTπø Åd”Ôì ªã‘·Tø£e÷àμ! n+≥÷
dü+uÀ~Û+∫q≥Tº>± ñ+≥T+~ |ü+&ÉT>∑ ù|s¡T. á |ü+&ÉT>∑
ù|s¡T˝ÀH˚ Åd”Ô\T ã‘·ø±* nH˚ Äø±+ø£å, ny˚<äq ø£ì|ækÕÔsTT.
nHê~>± nH˚ø£ s¡÷bÕ\T>± |ü⁄s¡TcÕ~Ûø£´‘· düe÷»+˝À Åd”Ô\T
ã\e⁄‘·÷H˚ ñHêïs¡T. ã\T\ s¡÷|ü+˝À, n‘ê´#ês¡ s¡÷|ü+˝À
nsê#· ø ±\ s¡ ÷ |ü + ˝À m+<ä s √ Åd” Ô \ T
Ä‘êàs¡ŒD>±$+#·T≈£îHêïs¡T. Åd”Ô\T ˝Òì ˝Àø£+˝À düe÷»
düeT‘·T\´‘· <Óã“‹+≥T+~. πs|ü{Ï ‘·s¡+ ìsêàD+ »s¡T>∑<äT.
n+<äTπø Åd”Ô\T ã‘·ø±* nqï ìs¡«#·Hêìï #ÓãT‘·T+~ á
|ü+&ÉT>∑. n+<äTπø Åd”Ô\ ÁbÕeTTK´‘· á |ü+&ÉT>∑˝À m≈£îÿe>±
ø£ì|ædüTÔ+~. yê] Äy˚<äqqT, Äø±+ø£å\qT bÕ≥\˝À¢
>∑≥Tºø=ì, bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T. á bÕ≥\˝Àì eTH√uÛ≤yê\
$∫Á‘·+>± ñ+{≤sTT. Åd”Ô e÷qdæø£ ∫Á‘·D ø£ì|ædüTÔ+~.
|üdüT|ü⁄, u§≥T¢, ø±≥Tø£, ‘·\ì+&Ü|üP\T, #˚‹ì+&Ü >±E\T,
yÓT&É˝À q\¢|Pü dü\T, ˇ+{Ïì+&Ü q>∑\T, ø±*eTf…\º T, >∑C\®… T,
|ü≥TºNs¡\T, eTT‘Ó<Ô’ Tä e‘·qeTT, Ç+{Ï ì+&Ü dæ]dü+|ü<,ä bÕ&ç,
<Ûëq´eTT, ‘·q yÓ+fÒ q&ç#˚ yÓTT>∑&ÉT, ø£&ÉT|ü⁄ì+&Ü dü+‘êq+,
‘·*>¢ ±]+{Ï Ä<äsD¡ , n‹Ô+{Ï >ös¡e+, ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. bÕ≥\
<ë«sê yê{Ïì e´ø£Ô|üs¡TkÕÔs¡T. H˚{Ï ø±\+˝À Åd”Ô\T <˚ìHÓ’Hê
kÕ~Û+#·>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. <ëì <ë«sê ‘·eT Ä‘êà_Ûe÷Hêìï
dü+‘·è|æÔ |üs¡T#·T≈£î+{≤s¡T. ø±ì Hê{Ï ø±\+˝À Åd”Ô\≈£î
kÕ«‘·+Á‘·´+ ñ+&˚~ ø±<äT. ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ <ë«sê yê]
eTqdü T ˝Àì Äy˚ < ä q \T, ø√]ø£ \ T, ø£ w ü º d ü T U≤\T
yÓ\¢uÀdüT≈£î+{≤s¡T. Ä≥, bÕ≥ <ë«sê Äq+<ä|ü&É‘ês¡T.
ã‘·Tø£eTà bÕ≥\T $C≤„q düs¡«kÕ«\T :
ã‘·Tø£eTà kÕVæ≤‘·´+˝À ‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹ <ë–
ñqï~. Á>±MTD eTVæ≤fi¯\T ‘·eT nqTuÛÑyê\T, Ä˝À#·q\T,
ø£ w ü º d ü T U≤\T bÕ≥\T>± >∑ ≥ Tº ≈ £ î Hêïs¡ T . nqï<ä e TTà\
nqTã+<Ûë\T, ‘·*>¢ ±]+{Ï eTeTø±s¡+, n‹Ô+{Ï u≤+<Ûyä ê´\T,
≈£î≥T+ã Ä#êsê\T, ô|+&ç¢\T¢, e´ekÕj·T |üqT\T, eè‹Ô
|üqT\T, Á>±eT <˚e‘·\ ø£<∏ä\T, |ü⁄sêDø£<∏ä\T, |ü‹Áe‘·\ uÀHê\ |ü+&ÉT>∑ edüTÔ+<ä+fÒ yês¡+ s√E\ eTT+<äT
bÕ≥\T, #ê]Á‘ê‘·àø£ düìïy˚XÊ\T, Åd”Ô\ ‘ê´>±\T, s¡C≤ø£s¡¢ qT+&ç ø√˝≤Vü≤\+ yÓTT<ä˝e⁄‘·T+~. neTàyês¡¢ >∑Tfi¯flqT,
HÓ~]+∫q bÕ≥\T, uÛÑ÷kÕ«eTT\ HÓ~]+∫q bÕ≥\T, Á>±eT<˚e‘·\ >∑Tfi¯flqT X¯óÁuÛÑ|ü]∫ düTqï+y˚dæ s¡+>∑T\‘√
‘Ó\+>±D ñ<ä´eT dü+|òüT≥q\T bÕ≥\˝À ø£ì|ækÕÔsTT. n\+ø£]kÕÔsT¡ . >∑T&ç |ü]düsê\T ≈£L&É X¯óÁuÛ+Ñ #˚dæ uÛ≈Ñ î£ \Ô s¡Bì›
ã‘·Tø£eTà bÕ≥\T n\¢&É+˝À e÷qdæø£ ñ˝≤¢dü+, uÛÖ‹ø£ ‘·≥Tº≈£îH˚+<äT≈£î nqTe⁄>± dæ<äΔ+ #˚kÕÔs¡T. |ü+&ÉT>∑Hê&ÉT
$ø±dü+, ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+, kÂ+<äs¡´ <äèwæº, düè»Hê‘·àø£‘· >∑Tfi¯flqT s¡+>∑Ts¡+>∑T\ |üP\‘√, $<äT´B›bÕ\‘√ <˚B|ü´e÷q+>±
n\e&ÉT‘·T+~. n\+ø£]kÕÔs¡T.
ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ ‘Ó\+>±D≈£î ô|<ä› |ü+&ÉT>∑. |ü+&ÉT>∑Hê&ÉT >∑T&ç˝À neTàyê] $Á>∑Vü≤+ eTT+<äT,
HÓ˝≤¢fi¯flbÕ≥T ≈£î≥T+ã+ n+‘ê ø£*dæ düe÷»+‘√ ø£*dæ _j·T´+|æ+&ç˝À |üdüT|ü⁄ ø£*|æ dü+Á|ü<ëj·T |ü<äΔ‹˝À, ìwü˜‘√
»s¡ T |ü ⁄ ≈£ î H˚ |ü + &É T >∑ . á |ü + &É T >∑ <ë«sê Äràj· T ‘· ª|ü≥+μ y˚kÕÔs¡T. á |ü≥+ eTT+<äT nK+&ÉB|ü+ yÓ*–+∫
nqTã+<Ûë\T |ü{ÏwüºeTÚ‘êsTT. düe÷»+˝À @ø£‘·«uÛ≤eq uÛÑ≈£îÔ\T ‘Ó∫Ãq HÓ’y˚<ë´ìï nø£ÿ&É sê•>∑ b˛kÕÔs¡T.
yÓ*¢$s¡TdüTÔ+~. ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ ø±\+˝À ndæÔ‘·«,
kÕ+düÿ è‹ø£ Á|ürø£>± ì*∫+~ ã‘·Tø£eTà. b˛sê{≤ìøÏ Åd”Ô\ |ü+&ÉT>∑ s√Eq Ç+{Ïì X¯óÁuÛÑ|ü]∫ Ç\T¢ n*øÏ, kÕìŒ
ÁbÕ‹ì<ë´ìï |ü+∫+~. ã‘·Tø£eTà Ä‘·à>ös¡e |ü‘êø£yÓTÆ+~. #·*¢, rHÓ\T rdæ #·ø£ÿ{Ï eTT>∑TZ\Tô|{Ϻ, ã+‹|üP\ e÷\\‘√,
dü«‘·+Á‘·´ ‘Ó\+>±D≤˝À sêh|ü+&ÉT>∑ $sêõ\T¢‘·Tqï~. e÷$T&ç, y˚|ü ‘√s¡D≤\‘√ n\+ø£]kÕÔs¡T. Åd”Ô\T |ü≥TºNs¡\T
ø£≥Tºø=ì, eTTU≤ìøÏ, ø±fi¯¢≈£î |üdüT|ü⁄ sêdüTø=ì, #˚‘·T\ ì+&Ü
uÀHê\T |ü#·Ã{Ï >±E\T y˚düTø=ì, >∑<äTe≈£î >∑+<Ûä+ |üPdüTø=ì,
‘·\ì+&Ü |üP\T, H=dü{Ïì+&ÉT>± ≈£î+≈£îeT u§≥Tº ô|≥Tºø=ì
‘Ó\+>±D sêheT+‘·{≤ |òTü q+>± »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑˝À¢ neTàyê] Á|ü‹ s¡÷bÕ\T>± n\+ø£]+#·T≈£î+{≤s¡T.
m+‘√ ÁbÕeTTK´‘· ø£*–q~ ªªuÀHê\ |ü+&ÉT>∑μμ. Ç~
ªuÀq+μ n+fÒ uÛÀ»q+. ≈£î+&É nH˚ eTs√ ns¡ú+ ≈£L&É
Á|ü‘˚´ø£+>± Á>±eT<˚e‘·\qT |üPõ+#˚ |ü+&ÉT>∑. sêheT+‘·{≤
ñqï~. Ç<˚ <˚$øÏ düeT]Œ+#˚ HÓ’y˚<ä´+. ø=‘·Ô eT{Ϻ ≈£î+&É≈£î
á |ü + &É T >∑ »s¡ T |ü ⁄ ‘· T qï|ü Œ {Ï ø ° ôV’ ≤ <ä s êu≤<ä T ,
|üdüT|ü⁄ sêdæ ≈£î+≈£îeT u§≥T¢ ô|{Ϻ y˚bÕ≈£î\qT »&É>± n*¢
dæøÏ+Á<ëu≤<äT\˝À #ê˝≤ $X‚wü+>±, |òüTq+>± »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
≈£î+&É≈£î ø£&ÉT‘ês¡T. |üP\e÷\ ≈£L&É ø£&ÉT‘ês¡T. Ä ≈£î+&É˝À
dæø+Ï Á<ëu≤<äT˝À »]π> uÀHê\ |ü+&ÉT>∑qT ªª\wüÿs¡T uÀHê\Tμμ
|üdüT|ü⁄ ø£*|æ e+&çq nqï+‘√ bÕ≥T bÕ\T, ô|s¡T>∑T, u…\¢+,
nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T.
n\¢+, |ü∫Ã|ü⁄\TdüT, Ä≈£î≈£Ls¡ yÓTT<ä\>∑T e+≥ø±\qT
á |ü+&ÉT>∑qT ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À ÁbÕs¡+_Û+∫ ÁXÊeD HÓ’y˚<ä´+>± ô|≥Tºø=ì <ëìô|’ eTs√ ∫qï ≈£î+&ÉqT ô|&ÉT‘ês¡T.
e÷dü+ ∫e] <ëø± nq>± esê¸ø±\+˝À »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. <ëìì ≈£L&Ü n\+ø£]+∫ <ëì˝À ˙fi¯ó¢ b˛dæ n+<äT˝À
esê¸\T u≤>± ≈£îs¡yê\˙, bÕ&ç|ü+≥\T u≤>± n_Ûeè~Δ ø=+#Ó+ u…\¢+, ô|s¡T>∑T y˚kÕÔs¡T. BìH˚ ªkÕø£μ n+{≤s¡T. á
#Ó+<ë\˙ Á|ü»\+‘ê m{≤¢+{Ï nHês√>±´\ u≤]q |ü&≈É î£ +&Ü ∫qï ≈£î+&Éô|’ eT{Ϻ ø£+#·T&ÉT ñ+∫ n+<äT˝À q÷HÓ b˛dæ
ñ+&Ü\˙, neTàyê]˙, Á>±eT<˚e‘·\qT ø√s¡T≈£î+≥÷ >∑+&ÉB|ü+ yÓ*–kÕÔs¡T. &É|ü\‘√, b˛‘·sêE Ä≥\‘√,
»s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑ Ç~. eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\‘√ }πs–+|ü⁄>± >∑T&çøÏ b˛‘ês¡T.
ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À <˚$ ‘·q |ü⁄{Ϻ+{ÏøÏ b˛‘·T+<äì |ü+&ÉT>∑ eTs¡THê&ÉT |üPqø£+ e∫Ãq •edü‘·TÔ\T #˚‹˝À
qeTàø£+. n+<äTøπ uÛ≈Ñ î£ \Ô T á düeTj·T+˝À <˚$ì <ä]Ù+#·Tø=ì y˚|üeT+&É\T |ü≥Tºø=ì E≥Tº $s¡uÀdüTø=ì uÀ]¢+∫q |ü∫Ã
‘·eT ≈£L‘·Ts¡T ‘·eT Ç+{ÏøÏ e∫Ã+<äH˚ uÛ≤eq‘√bÕ≥T, uÛÑøÏÔ eT{Ϻ≈£î+&Éô|’ ì\ã&ç uÛÑ$wü´yêDÏ #ÓbÕÔs¡T. á ‘·+‘·TqT
ÁX¯<äΔ\‘√ Áù|e÷qTsê>±\‘√ ªªuÀHê\qTμμ HÓ’y˚<ä´+>± ªs¡+>∑yÓT≈£îÿ&ÉTμ n+{≤s¡T. s¡+>∑+˝À #Ó|æŒqe˙ï ‘·|üŒø£
n]ŒkÕÔs¡T. eÁkÕÔ\qT, ø±qTø£\qT, ˇ&ç_j·÷´ìï ≈£L&É »s¡T>∑T‘êj·Tì Á|ü»\T $X¯«dækÕÔsT¡ . uÛ$Ñ wü´yêDÏ˝À Á|ü<ëÛ q+>∑
düeT]ŒkÕÔs¡T. á ‘·+‘·TqT ªª}s¡&çμμ n+{≤s¡T. á ªª}s¡&çμμ yê‘êes¡D |ü]dæú‘·T\T, |ü+≥\T, Á|ü»\ eT<Ûä´ nXÊ+‹øÏ
‘·sê«‘· uÀHê\T>± e÷]+~. ø±s¡D≤\T #ÓbÕÔs¡T. Ç+<äT˝À ªb˛‘·sêEμ Á|ü‘˚´ø£ Äø£s¡¸D>±

145
ì\TkÕÔ&TÉ . ˇ+{Ïì+&Ü |üdTü |ü⁄sêdüTø=ì, H=dü≥ ô|<ä>› ∑ mÁs¡ì
≈£î+≈£îeTu§≥Tº ô|≥Tºø=ì, E≥Tº $s¡uÀdüTø=ì, q&ÉTeTT≈£î
mÁs¡{Ï eg+ ø£≥Tºø=+{≤&ÉT. ø±fi¯¢≈£î >∑C…®\Tø£≥Tºø=ì &É|ü
#·|üfi¯fl≈£î \j·Tã<äΔ+>∑, qè‘·´+ #˚dü÷Ô ˇø£ #˚‹˝À dü|ü⁄ÿ
(ø=s¡&É) |ü≥Tºø=ì ª>±e⁄μ |ü&ÉT‘ê&ÉT. |üPqø£+ e∫Ãq eTVæ≤fi¯
eTVü≤+ø±[ n+X¯ söÁ<ëìï Á|ü<ä]ÙdüTÔ+~. ÄyÓTqT XÊ+‘·
|üs¡#·T≥≈£î ÄyÓT bÕ<ë\qT ˙fi¯fl‘√ ø£&ÉT>∑T‘ês¡T. ‘·eT uÛÑøÏÔøÏ
∫Vü≤ï+>∑ uÛÑ≈£îÔ\T s¡+>∑Ts¡+>∑T\ ø±–‘·|ü⁄ ªª‘=f…º\μμ\qT >∑T&çøÏ
ø£{Ϻ yÓTT≈£îÿ\T rs¡TÃ≈£î+{≤s¡T.
á |ü+&ÉT>∑ yÓqTø£ XÊÅd”Ôj·T ø√D+ ≈£L&É <ë– ñqï~.
|üPs¡«ø±\+˝À esê¸ø±\+ e∫Ã+<ä+fÒ ø£\sê, eTX¯S∫ e+{Ï
n+≥Tyê´<ÛäT\T yê´|æ+#˚$. yÓ’<ä´ kÂø£sê´\T n+‘·>± ˝Òì
Ä s√E˝À¢ Á|ü»\T á yê´<ÛäT\ u≤]q|ü&ç Á>±e÷\T
‘·T&ç∫ô|≥Tº≈£î bıj˚T´$. n+<äTe\¢ Á>±eTÁ|ü»\T ‘·eTqT
s¡øÏå+#˚ Á>±eT<˚e‘·\qT (yÓTÆdüeTà, m\¢eTà, b˛#·eTà,
e÷+ø±fi¯eTà, eTT‘ê´\eTà yÓTT<ä\>∑T) $$<Ûä s¡÷bÕ\˝À
|üPõ+#˚yêfi¯ófl. neTàyê]øÏ düeT]Œ+#˚ HÓ’y˚<ä´+ ª|üdüT|ü⁄
nqï+μ˝À s√>∑ ìs√<Ûäø£ X¯øÏÔ ñ+≥T+~. <ëìì Á|ükÕ<ä+>±
Ç+{Ï*b¢ ÕB ‹+{≤s¡T. á dü+Á|ü<ëj·T+ áHê{Ïø° bÕ{Ïd÷ü HÔ ˚
ñHêïs¡T.
á |ü+&ÉT>∑ ÄcÕ&ÛÉ e÷dü+ yÓTT<ä{Ï Ä~yês¡+
ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑s¡+˝Àì >√˝§ÿ+&É ø√≥˝À ñqï ªm\¢eTàμ,
ªeTVü≤+ø±[μ Ä\j·T+ e<ä› yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. dæø+Ï Á<ëu≤<é˝Àì
ñ»®sTTì eTVü≤+ø±[ Ä\j·T+˝À \wüÿsY uÀHê\T>± kÕ>∑T‘·÷,
ã\ÿ+ù|≥˝Àì sπ DTø±m\¢eTà <˚yê\j·T+ qT+&ç bÕ‘· ãdæ˝Ô À
#ê]àHêsY˝À ñqï uÛ≤>∑´\øÏÎ >∑T&ç˝Àì uÀHê\‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~.
Ç{≤¢ Á|ü‹ Ä~yês¡+ ˇø=ÿø£ÿ#√≥ »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
ø=ìï õ˝≤¢\˝À, ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À á |ü+&ÉT>∑qT
ÁXÊeDe÷dü+˝À ≈£L&É »s¡T|ü⁄‘ês¡T. á |ü+&ÉT>∑≈î£ ‘·eT Ç+{Ï
Ä&É_&ɶ\qT, #·T{≤º\qT |æ\T#·T≈£î+{≤s¡T. s¡ø£s¡ø±\ |æ+&ç
e+≥\T #˚düTø=ì Äq+<ä+>∑ >∑&ÉT|ü⁄‘ês¡T.
uÀHê\ |ü+&ÉT>∑ »s¡T|ü⁄≈£îqï|ü&ÉT ˇø£ yê&É /
ÁbÕ+‘·+˝Àì yêfi¯fl+‘ê ø£*dæ neTàyê] <ä>∑Z]øÏ }πs–+|ü⁄>±
yÓfi¯fl&É+, ø£*dæ »s¡T|ü⁄ø√e&É+ |ü+&ÉT>∑˝Àì >=|üŒ<äq+.
n{≤¢>π ã+<ÛTä e⁄\qT, #·T≥Tº|øü ÿ£ \ yêfi¯flqT ùdïVæ≤‘·T\qT |æ*∫
»s¡T|ü⁄ø√e&É+ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
aaaaa
146
Vü≤√[
‘Ó\+>±D˝À »s¡T|üã&ÉT‘·Tqï $•wüºyÓTÆq |ü+&ÉT>∑˝À¢
Vü≤√[ ˇø£{Ï. bòÕ\TZD e÷dü+ bÂs¡í$T s√E ø±eT <äVü≤q+
#˚kÕÔs¡T. Bìì ªø±eTTì |ü⁄qïeTμ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. á
ø±eT<äVü≤q dü+<äs¡“¤+>± ªø±eTT&ÉT ø±eTT&ÉT e\˝À..
ø£+<ä÷˝…j·T´+&û e\˝À.. ;ÛeTT&ÉT ;ÛeTT&ÉT e\˝À..
_j· ÷ ´yÓ T j· T ´+&ç e\˝À..μ n+≥÷ á bÕ≥ m+‘√
Á|ü d æ < ä Δ y Ó T Æ q ~. ªs¡ + >∑ T s¡ + >∑ T <ä + &É ` s¡ ÷ bÕsTT _fi¯ fl ,
_fi¯flø±<äTsêμ n+≥÷ |æ\¢\T ø√\\T ø=&ÉT‘·÷ bÕ&˚ C≤õ]
bÕ≥\T ‘Ó\+>±D Á|ü‘˚´ø£+.
≈£î\eT‘· uÛÒ<ë\T ˝Ò≈£î+&Ü ˇø£]ô|’H=ø£s¡T s¡+>∑T\T
#·\T¢≈£î+≥÷ kÕeT÷Væ≤ø£+>± dü+ãTsê\T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
Bìì ªedü + ‘√‘· ‡ e+μ>± »s¡ T |ü ⁄ ø√e&É + #· ] Á‘· ˝ À
ø£ì|ædüTÔqï~.
|”Ø\ |ü+&ÉT>∑
‘Ó\+>±D »]ù| $•wüºyÓTÆq |ü+&ÉT>∑\˝À |”s¡¢ |ü+&ÉT>∑
ˇø£{Ï. eT‘· kÕeTs¡kÕ´ìøÏ Á|ürø£>± á |ü+&ÉT>∑qT nìï
eT‘ê\ yês¡T ø£*dæ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. á dü+<äs¡“¤+>±
eTd”<äT\˝À |”Ø\qT ì*|æ Äsê~Û+∫ ìeT»®q+ #˚kÕÔs¡T.
á dü+<äs¡“¤+>± sêÁ‹y˚fi¯˝À Á>±MTD Á|ü»\T ˇø£ >∑T+&Üìï
‘·$«, Ä >∑T+&É+ eT<Û´ä ˝À eT+≥ô|{Ϻ #·T≥÷º e\j·÷ø±s¡+>±
qè‘·+ #˚dü÷Ô Ä&˚ ªÄ\Tyêμ ‘Ó\+>±D≈£î Á|ü‘˚´ø£+. á
dü+<äs“¡ +¤ >± bÕ≥\T »qs¡+»ø£+>± ñ+{≤sTT. <ä{\º° T ø£≥&º +É ,
≈£î&Éø£\ |”s¡T¢ ø£≥º&É+ e+{Ï $•wüº‘·\T ø£ì|ækÕÔsTT. |”Ø\
}πs–+|ü⁄ n<äT“¤‘·+>± ñ+≥T+~.
ô|’ |ü+&ÉT>∑\‘√bÕ≥T ‘Ó\+>±D˝À nH˚ø£ s¡ø±\
|ü+&ÉT>∑\qT »s¡T|ü⁄≈£î+{≤eTT. Á|ü‘˚´ø£+>± dü<äsY |ü+&ÉT>∑,
bı˝≤\ ne÷yêdü´, $Ts¡>¥, kÂs√CŸ, rCŸ |ü+&ÉT>∑\qT
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. M≥ìï+{Ï‘√bÕ≥T ñ>±~, $Hêj·Tø£#$· ‹,
<ädüsê, BbÕe[, dü+Áø±+‹, eTVü‰•esêÁ‹, ¨[ yÓTT<ä\>∑T
|ü+&ÉT>∑\‘√bÕ≥T Äj·÷ ≈£î˝≤\, eT‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫q
|ü+&ÉT>∑\qT n+<äs¡÷ ø£\dæyÓT\dæ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
 20. eTq Ä≥\T
uÛ≤wü\T, Ä≥\T, |ü+&ÉT>∑\T Ç˝≤ Á|ür $wüj·T+˝À |æ\¢yê&ÉT ≈£Ls¡TÃqï yê] #·T≥Tº ‹s¡T>∑T‘·÷ á <äd”Ô y˚j·÷*.
‘Ó\+>±D sêÁcÕºìøÏ yÓ’$<Ûä´yÓTÆq >∑TuÛ≤*+|ü⁄ ø£ì|ædüTÔ+~. Ç˝≤ kÕ>∑T‘·T+~ Ä≥.
eTq dü+düÿ è‹ dü+Á|ü<ëj·÷\ |üs¡+>± eTq ‘Ó\+>±D
yêeTq>∑T+‘·\T :
>=|üŒ>± ñ+&É{≤ìøÏ ÁbÕNq Ä≥\T m+‘·>±H√ <√Vü≤<ä+
#˚kÕÔsTT. Ç~ m≈£îÿe>± Ä&É|æ\¢\T Ä&˚ Ä≥. es¡Tdü>± Äs¡T
∫qï >∑T+‘·\T, yê{ÏøÏ düe÷+‘·s+¡ >± Äs¡T >∑T+‘·\T+{≤sTT.
ø±\+ nH˚ ø £ e÷s¡ T Œ\qT rdü T ≈£ î edü T Ô + ~. Ä
Hê\T>∑T ∫+‘· –+»\qT #˚‹˝ÀøÏ rdüTø=ì yê{Ïì ô|’øÏ
e÷s¡TŒ\≈£î nqT>∑TD+>± eTq Jeq $<ÛëHê˝À¢ ≈£L&Ü
m>∑Ts¡y˚dæ n$ øÏ+<ä |ü&˚ ˝À|ü⁄q ns¡#˚‹ì ‹]π>dæ yê{Ïì
e÷s¡ T Œ\T edü T Ô + {≤sTT. Ä<Û ä T ìø£ <Û √ s¡ D T\≈£ î
|ü≥Tºø√yê*. mìï |ü≥Tºø√>∑*–‘˚ nìï+{Ïì Ä >∑T+‘·˝À
n\yê≥T|ü&ÉT‘·Tqï H˚{Ï düe÷»+ nHê~>± edüTÔqï ÁbÕNq
ô|{≤º*. n˝≤ ø=ìïkÕs¡T¢ Ä&çq ‘·sê«‘· @ >∑T+‘·˝À Hê\T>∑T
Ä≥\qT eTs¡∫b˛‘·THêïs¡T. eTq ‘Ó\+>±D˝Àì Ä≥\T
|æø£ÿ\T #˚s¡T‘êjÓ÷ yê{Ïì ¬>\T#·T≈£îqï≥T¢.
|æ\¢˝À¢ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ $ø±kÕìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘êsTT. ÄHê{Ï
Jeq |ü ] dæ ú ‘ · T \≈£ î n<ä › + |ü & É T ‘· ÷ . ˇø£ ] ø=ø£ s ¡ T yÓHÓï ≈£î|üŒ\T (|æ\¢ ≈£î|üŒ\T) :
düVü≤ø£]+#·Tø=ì ◊ø£´‘·qT ô|+#˚$>± ñ+{≤sTT. Ç~ ∫qï Ä≥. á Ä≥\qT Ä&É|æ\¢\T, eT>∑|æ\¢\T
ùdïVü‰\qT ô|+∫, eTs¡∫b˛˝Òì u≤\´|ü⁄ C≤„|üø±\qT ø£*dæ Ä&ÉT‘ês¡T. ˇø£ |æ\¢yê&ÉT ˇø£#√≥ ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì
eTq dü+Á|ü<ëj·Tø£ Ä≥\qT H˚{Ï ‘·sêìøÏ n+~+#ê*‡q 1 qT+&ç 100 n+¬ø\ es¡≈£î ˝…ø£ÿ ô|&ÉT‘·T+{≤&ÉT. Ç+‘·
u≤<Ûä´‘· eTq+<ä]~. eTq ‘Ó\+>±D j·÷düqT, Vü≤≈£îÿqT ˝À|ü\ $T>∑‘ê |æ\¢\T ‘·˝À ~≈£îÿ yÓ[fl eT{Ϻ‘√ yÓHÓï\ ˙&É˝À
#˚s¡TÃ≈£îqï≥T¢ eTq Ä≥\qT |æ\¢\≈£î |ü]#·j·T+ #˚<ë›+. ∫qï ≈£î|üŒ\T ô|{≤º*. ‘·s¡yê‘· ø£fi¯ófl eT÷düT≈£îqï |æ\¢yê&ÉT
|ü˝…¢˝À¢, |ü≥ºD≤˝À¢ á Ä≥\≈£î Je+ b˛<ë›+. ø£fi¯ófl ‘Ós¡∫ $T>∑‘ê |æ\¢\T ô|{Ϻq ≈£î|üŒ\qT #Ó]|æy˚j·÷*.
n˝≤ #Ós|¡ ˝ü øÒ b£ ˛sTTq ≈£î|üŒ\qT ˝…øÿ£ ô|≥Tºø=ì yê{Ïì ‘êeTT
<äd”Ô Ä≥ :
¬>*∫q bÕsTT+≥T¢>± ˝…øÏÿ+#·T≈£î+{≤s¡T.
|æ\¢\T >∑T+Á&É+>± ≈£Ls=Ãì yê] ¬s+&ÉT ns¡#˚‘·T\qT
yÓqTø£≈£î ô|{Ϻ ø£fi¯ófl eT÷düTø=ì ≈£Ls=Ãì ñ+{≤s¡T. ˇø£ u§+>∑sê˝≤≥ :
|æ\¢yê&ÉT ˇø£ ∫qï #˚‹ <äd”Ô |ü≥Tºø=ì ≈£Ls¡TÃqï yê] yÓqTø£ á Ä≥qT ô|<ä› |æ\¢˝Ò m≈£îÿe>± Ä&ÉT‘·T+{≤s¡T.
Á|ü‹ ˇø£ÿ] e<ä› e+>∑T‘·÷ n+<äT˝À ˇø£] yÓqTø£ >∑T&ɶqT u§+>∑ s êìøÏ yÓ T Tq<˚ * q yÓ T T\ (y˚ T ≈£ î ) ñ+≥T+~.
ô|fÒºdæ |üs¡T¬>‘·TÔ‘ê&ÉT. n|ü&ÉT n+<äs¡÷ ø£fi¯ófl ‘Ó]∫ ‘·eT X¯+U≤ø±s¡+˝À ñ+&˚ á ø£Ás¡ u§+>∑s¡+ øÏ+~ uÛ≤>±q ñ+&˚
yÓqTø£ yÓ’|ü⁄ #·÷düT≈£î+{≤s¡T. mes¡T yÓqTø£ <äd”Ô ñ+fÒ yês¡T ∫qï yÓTT\ <ä>∑Zs¡ qT+&ç ˇø£ düqïì ‘ê&ÉT #·T{≤º*. <ëìï
<ëìï rdüTø=ì <äd”Ô y˚dæq |æ˝≤¢&ç yÓ+≥ |üs¡T¬>‘·TÔ‘·÷ <äd”Ô‘√ #˚‹˝À >∑{Ϻ>± |ü≥Tºø=ì ã\+>± $dæ] H˚\ô|’øÏ y˚ùdÔ n~
ø=&ÉT‘·T+{≤&ÉT. |üs¡T¬>‘˚Ô |æ\¢yê&ÉT ‘·q yÓqTø£ edüTÔqï yÓTT\ Ä<Ûës¡+>± y˚>∑+>± H˚\ô|’ ‹s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~.
|æ\¢yê&ÉT ˝Ò∫q düú\+˝ÀøÏ yÓ[fl ≈£Ls√Ãyê*. eT∞fl ì\ã&çq
147
H˚\ ã+&É : sêE, sêDÏ, eT+Á‹, <=+>∑ :
á Ä≥qT u≤\u≤*ø£\T Ä&ÉT‘ês¡T. ˇø£]ì <=+>∑>± Bìï ∫{°º˝≤≥ nì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. Ä&˚ yê]
ìs¡ísTTkÕÔs¡T. á Ä≥ Ä&˚ Á|ü<˚X¯+˝À H˚\, ã+&É ñ+&Ü*. dü+K´qT ã{Ϻ ∫{°º\ MT<ä ù|s¡T¢ sêdæ #·T&É‘ês¡T. Ä ‘·sê«‘·
eTT+<ä T >± <=+>∑ q T H˚ \ ø±yê˝À, ã+&É ø±yê˝À yê{Ïì >∑T|æŒ{À¢ |ü≥Tºø=ì H˚\ô|’q y˚kÕÔs¡T. n+<äT˝À+∫
ø√s¡Tø=eTà+{≤s¡T. <=+>∑ ã+&É ø±yê* nì n+fÒ $T>∑‘ê sêE nqï ù|s¡T ñqï ∫{Ϻ me]øÏ edüTÔ+<√ yês¡T <=+>∑qT
yês¡+‘ê H˚\ô|’q ì\ã&Ü*. ˇø£y˚fi¯ eTq+ ã+&Éô|’q >∑T]Ô+#ê*.
ì\ã&ç‘˚ <=+>∑ e∫à |ü≥Tº≈£î+fÒ yês¡T W{Ÿ nsTTqfÒº.
‘·sê«‘· W{Ÿ nsTTq |æ\¢yê&ÉT á Ä≥qT Ä&Ü*‡ ñ+≥T+~.
≈£î+≥T&Ü≥ :
>∑T+Á&É+>± eè‘êÔìï ^dæ á Ä≥ Ä&É‘ês¡T. ˇø£ ø±*
∫Ás¡>√HÓ (_\¢+>√&ç, >√{Ï_fi¯fl, –*¢<ä+&Ü) :
MT<ä ≈£ î +≥T‘· ÷ $T–*q yê]ì |ü ≥ Tº ø √e&ÜìøÏ
Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ u≤>± Ä<äs¡D ñqï Ä≥ Ç~. Á|ü j · T ‹ïdü T Ô + {≤s¡ T . yê]˝À me]HÓ ’ H ê eTT≥Tº ≈ £ î +fÒ
ø±˙ Ç|ü&ÉT n+‘·>± ø£ì|æ+#·&É+ ˝Ò<äT. ÁøϬø{Ÿ Ä≥≈£î Ç<˚ (|ü≥Tº≈£î+fÒ) yês¡T ≈£î+≥T≈£î+≥÷ me]HÓ’Hê |ü≥Tºø√yê*.
eT÷\+ nì #Ó|ü⁄‘ês¡T. ø£Ás¡‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæq C≤HÓ&ÉT
ø£Ás¡eTTø£ÿqT ªdæÁs¡μ nì, ˇø£{Ïqïs¡ ¬s+&ÉT eT÷s¡\ bı&Ée⁄qï >√©˝≤≥ :
ø£Ás¡qT ª>√HÓμ nì n+{≤s¡T. Bìï >∑Ts∫ (u§+<ä) ‘·$« á Ä≥qT ø=+#Ó+ ô|<ä› |æ\¢\T m≈£îÿe>± Ä&ÉT‘ês¡T.
Ä&ÉT‘ês¡T. n<˚ e÷~]>± dæÁs¡qT >√HÓ‘√ ø={Ϻ n~ ô|’øÏ >√©\qT ≈£î|üŒ\T>± b˛dæ <˚ìï ø={≤º˝À ˇø£ |æ\¢yê&ÉT
˝Ò∫q+ø£ >√HÓ‘√ eT∞fl ø=&É‘ês¡T. n~ >±*˝À m–] ø=+‘· #ÓãT‘ês¡T. ø=fÒº |æ\¢yê&ÉT ˇø£ ìØí‘· <ä÷s¡+ qT+&ç >√*‘√
<ä÷s¡+˝À |ü&TÉ ‘·T+~. n~ |ü&¶É <ä÷s¡+ qT+&ç ˇ+{Ï ø±\T‘√ ø={≤º*. yÓTT<ä{Ï |æ\¢yê&ÉT #·÷|æq >√*ì ø=&ç‘˚ n‘·qT
≈£î+≥T≈£î+≥÷ eè‘·Ô+ ˝Ò<ë >∑T+∫ <ä>∑Zs¡≈£î #˚s¡Tø√yê*. ¬>*∫q≥T¢. Ç˝≤ á >√©˝≤≥qT ª>∑T+∫μ ‘·e⁄«ø=ì, uÒ+<ä
ø£#·Ãø±j·T\T (>∑#·Ãø±j·T˝≤≥) : ^düTø=ì s¡ø£s¡ø±\T>± Ä&ÉT‘ês¡T.

Ç~ |ü P ]Ô > ± Ä&É | æ \ ¢ \ T Ä&˚ Ä≥. Bì ø√dü + |üNÃdüT :

>∑#·Ãø±j·T\ #Ó≥Tº ñ+≥T+~. <ëì ø±j·T\T m+&çq ‘·sê«‘· Ç~ |üPs¡«+ qT+&ç edüTÔqï Ä≥. Bìï H˚\ô|’ ^dæ
yê{Ïì ùdø£]+∫ Ä&ÉT‘ês¡T ˝Ò<ë qTqT|ü⁄>± >∑T+Á&É+>± ñ+&˚ >±ì, Á|ü‘˚´ø£+>± <ës¡+‘√ n*¢ >±ì, >∑&ÉT\ s¡÷|ü+˝À
5 ∫qïsêfi¯flqT rdüTø=ì yê{Ï‘√ á Ä≥ Ä&É‘ês¡T. á ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T. Ç+<äT˝À @&ÉT >∑e«\T, Hê\T>∑T s¡ø±\
sêfi¯flH˚ ø£#·Ãø±j·T\T n+{≤s¡T. ø±j·T\T ñ+{≤sTT. Bìï q\T>∑Ts¡T Ä&Ée#·TÃ. >∑e«\qT
ø√‹ø=eTà∫à : }|æ H˚\ô|’ y˚kÕÔs¡T. n˝≤ y˚dæq|ü⁄&ÉT |ü&˚ $<ÛëHêìï ã{Ϻ
|üNÃdt, rdt, mø°ÿdt Ç˝≤ n+¬ø\T ìs¡sí TT+∫ >∑&TÉ ˝À¢ ø±j·T\T
#Ó≥Tº øÏ+<ä >∑T+Á&É+>± ^‘· ^dæ eT<Ûä´˝À ˇø£s¡T
»s¡T|ü⁄‘·T+{≤s¡T. >∑&TÉ \ eT<Û´ä ˝À Ç\T¢ ñ+≥T+~. eTT+<äT>±
ì\ã&Ü*. eTs=ø£sT¡ ø£fqº… T $dæsπ dæ #Ó≥Tºô|ø’ Ï mø±ÿ*. n‘·qT
me] ø±j·T\T Ç+{À¢øÏ #˚s¡T‘êjÓ÷ yêπs $CÒ‘·\T.
mπøÿ ˝À|ü⁄ $dæπsdæq ø£f…ºqT yÓTT<ä{Ï |æ\¢yê&ÉT rdüT≈£îe∫Ã
eè‘·Ô+˝À ñ+#ê*. Ä ø£Ás¡≈£î ø£Ás¡≈£î ø±|ü˝≤>± ñ+≥÷ #Ó&ÉT>∑T&ÉT (ø£ã&û¶) :
n≥÷Ç≥÷ ‹s¡>±*. #Ó≥Tºô|’q ñqïyês¡T <ä÷øÏ ø£Ás¡qT Ç~ n|üŒ{Ï, Ç|üŒ{Ï ‘·s¡+˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q Ä≥.
|ü≥Tºø√yê*. ø£Ás¡qT |ü≥Tºø√ø£eTT+<˚ <=]øÏ‘˚ yês¡T W≥T á Ä≥ ø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± ø√s¡Tº ^dæ ¬s+&ÉT »≥T¢ Ä&É‘êsTT.
nsTTq≥T¢. Ç|ü&ÉT W≥T nsTTq yês¡T ø£Ás¡qT ø±|ü˝≤ Á|ü‹ »≥Tº˝À @&ÉT>∑Ts¡T düuÛÑT´\T ñ+{≤s¡T.
ñ+&Ü*.
148
ø±ôd|ü⁄˝¢ Ä≥ : u§‘·TÔ ø±yê˝≤ n&É>±*. n&ç– H˚\ô|’ y˚dæ #˚‹‘√ eT÷dæ
ñ+#ê*. ˇø£y˚fi¯ yês¡T ø√s¡T≈£îqï<˚ yÓ[‘˚ yês¡T ¬>*∫q≥Tº.
Bìì Ç<ä›s¡T ø£*dæ Ä&ÉT‘ês¡T. ÇdüTø£ ñqï #√≥
m≈£îÿe>± Ä&É{≤ìøÏ M\T>± ñ+≥T+~. ÇdüTø£qT ì\Te⁄>± \>√] (ãTÁs¡, es¡+|”{Ÿ) :
∫qï ø£≥º˝≤>± b˛düT≈£î+{≤s¡T. Ç<ä›]˝À ˇø£s¡T ∫qï á Ä≥˝À ¬s+&ÉT »≥T¢ ñ+{≤sTT. m+‘·eT+<Ó’Hê
ø£f…º|ü⁄\¢qT rdüTø=ì ÇdüTø£˝À <ëkÕÔs¡T. ¬s+&√yês¡T |ü⁄\¢
Ä&Ée#·TÃ. eT<Ûä´˝À >∑T+Á&É+>± eè‘·Ô+ ^dæ n+<äT˝À Hê\T>∑T
mø£ÿ&ÉT+<√ >∑T]Ô+∫ ¬s+&ÉT #˚‘·T˝À¢ ø£|ü‘ês¡T. n˝≤ |ü⁄\¢
˝Ò<ë ◊<äT sêfi¯ófl ñ+#·T‘ês¡T. ˇø£ »≥Tºyês¡T s¡ã“sY ã+‹
me]¬ø’‘˚ <=s¡ø£<√ yês¡T <=+>∑. n|ü&ÉT yê] #˚‹˝À
rdüTø=ì sêfi¯flqT >∑T] #·÷dæ ø={≤º*. sêfi¯ófl øÏ+<ä|ü&ç m<äT{Ï
ÇdüTø£b˛dæ n+<äT˝À |ü⁄\¢ ñ+∫, yês¡T ø£fi¯ófl eT÷dæ ø=+‘·
»≥Tºyês¡T ã+‹ì |ü≥Tº≈£î+fÒ Ç‘·s¡ »≥Tºyês¡T ne⁄f…Æq≥Tº.
<ä÷s¡+ rdüT¬ø[fl ÇdüTø£ ≈£î|üŒ b˛kÕÔs¡T. ‹]– yÓTT<ä{Ï
ÁbÕ+‘êìøÏ e∫à yê]ì e~˝ÒkÕÔs¡T. mø£ÿ&É ÇdüTø£ ≈£î|üŒ n˝≤ ø±≈£î+&Ü ã+‹ <ä÷s¡+>± yÓ[‘˚, Ä ã+‹ì ‘Ó#˚Ã˝À|ü⁄
b˛XÊs√ >∑T]Ô+#ê*. Ç˝≤ m+‘·ùdô|’Hê Ä&ÉTø√e#·TÃ. |ü&çb˛sTTq sêfi¯flqT ù|sêÃ*. sêfi¯ófl ù|πsà Áø£eT+˝À Á|ü‘·´]ú
»≥Tº ã+‹ì rdüTø=ì sêfi¯ófl ù|πsà »≥Tº˝Àì e´≈£îÔ\qT >∑T]
‘=≈£îÿ&ÉT _fi¯fl : #· ÷ dæ ø=&É ‘ ês¡ T . Çe‘· * »≥Tº y ês¡ T Ä ã+‹ì
á Ä≥qT ˇ+≥]>± ˝Ò<ë »≥Tº>± Ä&Ée#·TÃ. |üøÿ£ |üøÿ£ H˚ ‘·|æŒ+#·T≈£î+≥÷ sêfi¯flqT ù|]à \>√] nì ns¡yê*.
Hê\T>∑T ì\Te⁄ >∑fió¯ fl, s¬ +&ÉT n&ɶ >∑fió¯ fl >∑\ Bs¡#È ‘· T· s¡ÁkÕø±s¡
|ü⁄* p<ä+ Ä≥ (eT<äTs¡+>∑+) :
>∑&ÉT\qT ^j·÷*. Ä&˚yês¡T >∑<äT\ ãj·T≥ ì\T#√yê*.
eTT+<äT>± ˇø£s¡T #˚‹˝À _fi¯flqT eTT+<äT >∑&ç˝À y˚dæ Ç~ Ç<ä›s¡T Ä&˚ Ä≥. #·<äs¡+>∑+, |üNÃdüT˝≤>± >∑fi¯flqT
≈£î+{Ïø±\T‘√ _fi¯flqT ∫eTTà‘·÷ (»s¡T|ü⁄‘·÷) $T>∑‘ê >∑&TÉ \qT ^düTø=ì ∫+‘·–+»\‘√ ˝Ò<ë sêfi¯fl‘√ Ä&˚ Ä≥. Ç+<äT˝À
<ë{Ï+∫ ãj·T≥≈£î rdüT≈£îsêyê*. Ä&ÉT‘·Tqï|ü&ÉT ø±\T |ü⁄* >=s¡¢qT $T+>∑≈£î+&Ü C≤Á>∑‘·Ô>± >∑&ÉT\‘√ Ä&É‘ês¡T.
>±ì, _fi¯fl >±ì >∑&ÉT\ ^‘·\T ‘êø£sê<äT. >∑&ÉT\˙ï
<ë&ÉT>∑TeT÷‘·\T (&ûuŸ&ÉsTT) :
nsTTb˛j·÷ø£ ø±*y˚fi¯fl eT<Ûä´ _fi¯flqT _–+∫ |ü≥Tºø=ì <ëìï
≈£î+{Ïø±\T‘√ mì$T~ >∑&ÉT\qT ¬>+‹ sêyê*. ‘·s¡yê‘· yÓTT<ä{Ï |æ\\¢ +‘ê #·|Œü ≥T¢ y˚dæ $T–*q ˇø£]‘√ ª&ÉsTTμ
ø±* MT<ä, ‘·\ MT<ä, ns¡#˚‹˝À, yÓ÷#˚‹ ô|’q, uÛÑT»+ ô|’q Ä&çkÕÔs¡T. Ä |æ\¢yê&ÉT ãj·T≥≈£î yÓ[fl n+¬ø\T ˝…øÏÿ+#˚dü]øÏ
ô|≥Tºø=ì nìï >∑&ÉT\qT <ë{≤*. Çe«˙ï <ë{Ïq yêπs $T>∑‘ê |æ\\¢ +‘ê <ëø√ÿyê*. ãj·T{Ï qT+&ç e∫Ãq |æ\y¢ ê&ÉT
¬>*∫q≥Tº. n+<ä]ì yÓ‘T· ≈£î‘·÷ ª&ûuŸμ n+≥÷ ne⁄{Ÿ #˚j÷· *. n+<äs÷¡
Hê\T>∑T düÔ+uÛ≤˝≤≥ (>∑T&Ü¢≥) : ne⁄{Ÿ nj·÷´ø£ yÓTT<ä≥ me¬s’‘˚ ne⁄{Ÿ nj·÷´s√ yês¡T
ª&ÉsTTμ Ä&Ü*‡ ñ+≥T+~.
á Ä≥˝À ◊<äT>∑Ts¡T |æ\\¢ T+{≤s¡T. q\T>∑Ts¡T Hê\T>∑T
yÓ’|ü⁄\ #·‘·Ts¡ÁkÕø±s¡+˝À ì\ã&Ü*. M]˝À ˇø£s¡T <=+>∑>± UÀ... UÀ... :
ñ+{≤s¡T. <=+>∑ eT<Ûä´˝À ì\ã&É‘ês¡T. Hê\T>∑T yÓ’|ü⁄\ ñqï á Ä≥qT ¬s+&ÉT »≥¢˝À Ä&É‘ês¡T. Á|ü‹ »≥Tº˝À 12
$T>∑‘êyês¡T ˇø£] kÕúHêìï ˇø£s¡T e÷s¡Tdü÷Ô ñ+&Ü*. Ç˝≤ eT+~ ñ+{≤s¡T. n+<äT˝À ‘=$Tà~ eT+~ e÷Á‘·yT˚ s¡+>∑+˝À
e÷πs Áø£eT+˝À me¬s’‘˚ <=+>∑≈£î <=s¡T≈£î‘ês√ yês¡T ‘·<äT|ü] ñ+{≤s¡T. á ¬s+&ÉT »≥¢˝À ˇø£ »≥Tºyês¡T ≈£Ls¡TÃ+{≤s¡T.
<=+>∑e⁄‘ês¡T. ‹]– yês¡T Ç˝≤π> Ä&Ü*‡ ñ+≥T+~. eTs√»≥Tºyês¡T |üsT¡ >¬ ‘·T‘Ô ês¡T. ≈£Ls¡TÃqïyês¡T |üsT¡ >¬ ‘˚Ô yê]ì
∫‘·TÔ u§‘·TÔ : ne⁄{Ÿ #˚ j · ÷ *. Bìø√ ìØí ‘ · dü e Tj· T + ñ+≥T+~.
Ç~ Ç<ä›s¡T ø£*dæ Ä&˚ Ä≥. #˚‹˝À HêD…+ rdüTø=ì Ä düeTj·T+˝À|ü⁄ @ »≥Tº yê]ì ‘=+<äs¡>± ne⁄{Ÿ #˚kÕÔs√
(u§eTà u§s¡TdüT) }bÕ*. m<äT{Ïyê]ì ˙≈£î ∫‘·TÔ ø±yê˝≤, yês¡T ¬>*∫q≥Tº.
149
eT]>∑fi≤fl≥ : |æ≥º>∑÷fi≤fl≥ :
á Ä≥qT esê¸ø±\+˝À u≤\Ts¡T Ä&˚ Ä≥. bı&ÉTyê{Ï á Ä≥qT ne÷àsTT\T, nu≤“sTT\T Ä&ÉT‘ês¡T. |ü∫Ã
¬s+&ÉT ø£Ás¡\≈£î (u§+>∑T) ˇø£ eT÷s¡ m‘·TÔ˝À ˇø£ ∫qï ø£Ás¡qT ÇdüTø£˝À ø±\T¢/ #ÓsTT´ <ëìô|’q ÇdüTø£b˛dæ yÓT‘·TÔ≈£î+≥÷
n&É+¶ >± ø£&‘É ês¡T. yê{Ïô|’ ì\ã&ç ø£Ás¡\qT |ü≥Tºø=ì ãTs¡<˝ä À >∑÷&ÉT˝≤>± ‘·j÷· s¡T #˚dTü ø=ì yÓT\¢>± ø±\T/ #ÓsTT´ ‹j·÷´*.
‹s¡T>∑T‘ês¡T. yê] ø±fi¯fl≈£î ãTs¡<ä n+≥≈£î+&Ü yês¡T n≥÷ n|ü&ÉT #·ø£ÿì >∑÷&ÉT˝≤>± ‘·j·÷¬s’‘·T+~.
Ç≥÷ ‹s¡>∑&É+ á Ä≥ Á|ü‘˚´ø£‘·.
sêsTT~ s¡+>∑+ :
»&Éø=|ü˝≤≥ : esê¸\T |ü&ç uÛÑ÷$T yÓT‘·Ô>± e÷]q|ü⁄&ÉT, ø£Ás¡‘√
}] eT<Ûä´˝À ˇø£ eT+&É|ü+ y˚kÕÔs¡T. eT+&É|ü+˝À >±ì, >∑»+‘√ >±ì á Ä≥qT Ä&ÉT‘ês¡T. á Ä≥qT
ô|’q »&Éã\¢ #Óø£ÿ‘√ ‘·j·÷s¡T#˚dæ, <ëìøÏ 12 s¡+Á<Ûë\T #˚dæ Ç<ä›s¡T >±ì, ¬s+&ÉT »≥¢˝À >±ì Ä&ÉT‘ês¡T. ˇø£s¡T >∑»+
ˇø√ÿ s¡+Á<Û+ä ˝À ˇø√ÿ |ü≥Tº‘ê&ÉT ø£&‘É ês¡T. 12 eT+~ ø√\\T / ø£Ás¡ uÛ÷Ñ $T˝À ~+|ü⁄‘·÷ yÓfi‘¯ ês¡T. m+‘· <ä÷s¡+ es¡ø¬ ‘’ ˚
|ü≥Tºø=ì, |ü≥Tº‘ê&ÉTqT q&ÉTeTT≈£î ø£≥Tºø=ì \j·Tã<äΔ+>± ~+|ü⁄‘·÷ yÓfi¯‘ês√ n+‘· <ä÷s¡+ qT+&ç m<äT{Ïyês¡T /
bÕ≥\T bÕ&ÉT‘·÷ »&ÉqT n\T¢‘ês¡T. ◊<äT s√E\ bÕ≥T eTs√ »≥Tºyês¡T ≈£î+≥T≈£î+≥÷ Ä≥ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq
ˇø=ÿø£ÿ s√E ˇø√ÿ s¡ø£yÓTÆq »&ÉqT n\T¢‘ês¡T.
Á|ü<˚XÊìøÏ sêyê*.
>∑Tj˚T´|ü⁄+C≤ : á $<Ûä+>± mH√ï s¡ø±˝…’q Ä≥\T eTq≈£îHêïsTT.
Ç~ ¬s+&ÉT »≥¢˝À Ä&É‘ês¡T. yÓTT<ä{Ï »≥Tºyês¡T M{Ï˝À¢ ø=ìï Ä≥\T Á>±e÷˝À¢ Ç+ø± ø£ì|ædü÷Ô ñ+&É&É+
ø£qã&É≈£î+&Ü <ëø=ÿì, n+<äT˝À+∫ ˇø£]ô|’q eTTdüT>∑T ì»+>± >=|üŒ $wüj·T+. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ≈£L&Ü yê{Ïì
y˚düT≈£îe∫à ¬s+&√ »≥Tº eTT+<äT≈£î rdüT≈£îekÕÔs¡T. yê] Á|ü»\T eT]Ãb˛˝Ò<äT. n+fÒ Ä Ä≥\T eTq Jeq+˝À
eTT+<äT ª>∑Tj˚T´|ü⁄+C≤μ n+≥÷ dü÷∫kÕÔs¡T. Ä X¯ã›+ uÛ≤>∑yÓTÆb˛e&Éy˚T. n$ eTq dü+düÿ è‹øÏ Á|ürø£\T.
Ä<Ûës¡+>± ¬s+&Ée »≥Tºyês¡T Ä eTTdüT>∑T eTìwæì >∑T]ÔùdÔ
Ä e´øÏÔ Ä »≥Tº˝À ø£\TkÕÔs¡T. >∑T]Ô+#·ø£b˛‘˚ ‘·q »≥Tº˝Àπø
yÓ[flb˛‘ês¡T. Ç˝≤ ¬s+&ÉT »≥¢yês¡T Ä&É‘ês¡T. ∫es¡≈£î @
»≥Tº˝ÀHÓ’‘˚ mes¡T $T>∑\s√ yês¡T z&çq≥T¢.

aaaaa

150
 21. eTq e+≥\T
ªªÄs√>∑´y˚T eTVü‰uÛ≤>∑´+μμ nqï Äs√´øÏÔ eTq+<ä]ø°
‘Ó*dæ+<˚. eTìwæ Äs√>±´ìøÏ |ü⁄wæºø£s¡yÓTÆq ÄVü‰s¡+ ‹q&É+
m+‘√ nedüs+¡ . Áø£eTã<ä+Δ ø±ì ÄVü‰s¡+ Äs√>±´ìøÏ ã<äT\T
ÄHês√>±´ìï ø£*–düTÔ+~. Äs√>∑´+>± ñ+&É{≤ìøÏ $TÁX¯eT
ÄVü‰s¡+ #ê˝≤ eTTK´+. ‘êqT ‹H˚ ÄVü‰s¡+˝À nìï s¡ø±˝…’q
ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T _j·T´+, C≤qï\T, dü»\® T >=<ÛTä eT\T, |ü|ü
<ÛëHê´\T, ø±j·T>∑÷s¡\T, Ä≈£î≈£Ls¡\T, e÷+kÕVü‰s¡+, |üfi¯ófl
yÓTT<ä\sTTqe˙ï düeTj·÷ìï bÕ{Ïd÷ü Ô ‹H˚<˚ $TÁX¯eT ÄVü‰s¡+.
‘Ó\+>±D≤ e+≥\˝À á $TÁX¯eT ÄVü‰s¡+ ø£qã&ÉT‘·T+~.
á yê´dü+˝À ‘Ó\+>±D≤˝À Á|üdæ<äΔyÓTÆq ø=ìï e+≥ø±\
>∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
|æ+&çe+≥\T
C§qï\T ` e+≥\ s¡ø±\T
C§qï\‘√ nH˚ø£ s¡ø±\sTTq e+≥\T ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T.
C§qï\T ‹q&É+ e\¢ eT<ÛäTy˚TVü≤+ ìj·T+Á‘·D˝À ñ+≥T+~. |æ+&çì ∫qï ∫qï eTT<ä›\T>± #˚dæ s=f…º\˝≤>± e‘·TÔ≈£îì
C§qï s=f…º\T
C§qï |æ+&çì y˚&ç ˙fi¯fl‘√ ø£*|æ á s=f…º\qT
‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T. á s=f…º\qT |ü|ü ˝Ò<ë m*¢bÕj·Tø±s¡+‘√
‹+fÒ m+‘√ s¡T∫>± ñ+{≤sTT.
C§qï >∑≥ÿ
C§qï >∑≥ÿqT ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À ªdü+ø£{Ï n+{≤s¡T. ñ+{≤sTT.
C§qï s¡e«qT nqï+˝≤>± >∑+f… C≤s¡T&ÉT>± ñ&ÉTø£u{… ºÏ @<ÓH’ ê eTø£ÿ ù|˝≤\T
≈£Ls¡‘√ ˝Ò<ë ‘=≈£îÿ‘√ ø£\T|ü⁄ø=ì ‹+{≤s¡T. Bìì eT<ÛTä y˚TVü≤
u≤~Û‘T· \T eT<Ûë´Vü≤ï uÛÀ»q+˝À, sêÁ‹ uÛÀ»q+˝À ‹+{≤s¡T.
düT\uÛÑ+>± Js¡í+ ne⁄‘·T+~.
151
C§qï n+ã*
C§qï |æ+&ç˝À ˙s¡T b˛dæ |ü\T#·>± C≤e˝≤>± ñ&çø+Ï #˚<˚
n+ã*. á n+ã* <ëVü‰ìï rs¡TdüTÔ+~. y˚dü$ ø±\+˝À
n+ã*ì ùd$+#·&+É e\¢ X¯ØsêìøÏ #·\Te #˚dTü +Ô <äì ô|<ä\› T
#Ó|⁄ü ‘·T+{≤s¡T.
C§qï s¡e« ñbÕà
C§qï\T s¡ e «˝≤ #˚ d ü T ø√yê*. á s¡ e «qT
y˚sTT+#·Tø√yê*. Ä s¡e«‘√ ñbÕà #˚düTø√yê*. á ñbÕàqT
@<Ó’Hê ‘=≈£îÿ‘√ ‹+fÒ #ê˝≤ s¡T∫>± ñ+≥T+~.
yÓTTø£ÿ C§qï ` e+≥\ s¡ø±\T
yÓTTø£ÿ C§qï\˝À ô|ò’ãsY m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ
n~ ô|<ä› ù|>∑T≈£î dü+ã+~Û+∫q yê´<ÛäT\qT ìyê]düTÔ+~.
yÓTTø£ÿ C§qï s=f…º\T
eTø£ÿ |æ+&ç˝À ∫{Ϭø&ÉT ñ|üy˚dæ y˚&ç˙{Ï‘√ ø£*|æ Ä
ô|q+ MT<ä ø±˝ÒÃ<˚ eTø£ÿ s=f…º. á s=f…º\T #ê˝≤ s¡T∫>±
ñ+{≤sTT.
eTø£ÿ >±¬s\T
yÓTTø£ÿ C§qï –+»\T, |ü∫à $T]Ã, n\¢+ M{Ïì ø£*|æ
s¡TãT“ø=ì, Ä |æ+&çøÏ ø£]y˚bÕ≈£î, J\ø£Ás¡, ø=‹ÔMTs¡, ‘·–q+‘·
ñ|ü ø£*|æ q÷HÓ˝À >±¬s\T y˚j·÷*. Ç$ #ê˝≤ s¡T∫>±
yÓTTø£ÿ C§qï –+»\qT m+&Éu…{Ϻ y˚sTTùdÔ e#˚Ãy˚ yÓTTø£ÿ
C§qï ù|˝≤\T, M{Ï MT<ä ø=+#Ó <Ûäìj·÷\bı&ç, ñ|ü
#·\T¢ø=ì ‹Hê*.
 _j·T´+ |æ+&ç ` e+≥\ s¡ø±\T #˚]à ø=~›>± ñ|üy˚dæ ˙fi¯óflb˛dæ eT]–+∫, _j·T´+ |æ+&çì
n+<äT˝Ày˚dæ ñ&çø+Ï #ê*. á ñ|ü&ÉT|æ+&ç X¯ØsêìøÏ #·\Te
düøÏHê\T (#·øÏÿ˝≤\T)
#˚düTÔ+~.
_j·T´+ |æ+&ç, qTe⁄«\T, yêeTT(zeT)‘√ #˚ùdy˚
_j·T´+ |æ+&ç n≥T¢
düøÏHê\T. _j·T´+ Hêqu…{Ϻ ‘·&ç_j·÷´ìï ã≥º˝À y˚dæ
˙s¡Tb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· |æ+&ç |ü{Ϻ+#·Tø√yê* Ä |æ+&ç˝À _j·T´+ |æ+&ç˝À |ü∫Ã$T]Ã, ‘·]–q ø=‹ÔMTs¡, J\ø£Ás¡,
qTe⁄«\T, yêeTT ‘·–q+‘· ñ|ü y˚dæ ø=+#Ó+ ˙s¡Tb˛dæ |æ+&çì ø£]y˚bÕ≈£î #˚]à ˙fi¯óflb˛düT≈£îì <√XË |æ+&ç˝≤ ø£\T|ü⁄≈£îì
‘·&ÉT|ü⁄ø√yê*. Ä |æ+&çì ∫qï ∫qï eTT<ä›\T>± rdüT≈£îì n≥T¢ b˛düTø√yê*. á n≥T¢ n˝≤ŒVü‰s¡+>± ‹+{≤s¡T. á
#˚sTT‘√ #·Áø±\T>± ‹|üø√yê*. Ä]q ‘·sê«‘· Ä #·Áø±\qT n≥T¢ X¯ØsêìøÏ X¯øÏÔì, #·\TeqT #˚≈£Ls¡TkÕÔsTT.
q÷HÓ˝À y˚sTT+#·Tø√yê* M{ÏH˚ düøÏHê\T n+{≤s¡T. M{Ïì e&É|üŒ\T
m≈£ î ÿe>± dü + Áø±+‹ |ü + &É T >∑ ≈ £ î #˚ k ÕÔ s ¡ T . dü + Áø±+‹
_j·T´+ |æ+&ç˝À q÷HÓ, X¯q>∑|ü|ü qTe⁄«\T, |ü©¢\T,
düeTj·T+˝À #·* m≈£îÿe>± ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ Ä #·* qT+&ç
|ü∫Ã$Ts¡|ü eTT<ä›, ø£]y˚bÕ≈£î nìï+{Ï˙ y˚dæ y˚&ç ˙fi¯ófl b˛dæ
X¯ Ø sêìï qTe⁄«\T ø±bÕ&É T ‘êsTT. zeT Js¡ í X ¯ ø Ï Ô ì
eTT<ä˝› ≤>± ø£\T|ü⁄ø√yê*. ø=+#Ó+ ø=+#Ó+ eTT<äq› T rdüT≈£îì
ô|+bı+~düTÔ+~.
n|üŒ\˝≤>± e‘·TÔ≈£îì q÷HÓ˝À y˚sTT+#·Tø√yê*. Ç~
düs¡«|æ+&ç n˝≤ŒVü‰s¡+>± ‹+{≤s¡T.
_j·T´+ |æ+&ç, ñ*¢bÕj·T, |ü∫Ã$T]Ã, ø£]y˚bÕ≈£î, @|ü⁄&ÉT _j·T´+
ø=‹ÔMTs¡, qTe⁄«\T, |ü©¢\T, J\ø£Ás¡, n\¢+ yÓ\T¢*¢ eTT<ä›
‘Ó\¢yê]øÏ $T–*q nHêïìøÏ >±ì / y˚&ç>± e+&ç
M{Ïìï+{Ï˙ ø£\T|ü⁄≈£îì –HÓï≈£î e‘·TÔ≈£îì eT<Ûä´eT<Ûä´˝À
#·˝≤¢]q nHêïìøÏ >±ì ñ|üsê∫ m+&Éu…&ÜÔs¡T. yê{Ïì
s¡+Á<Ûë\T #˚dæ bısTT´MT<ä ø±*Ñ˚ düs¡«|æ+&ç dæ<äΔ+. Bìì
ÇdüTø£qT ñ|üjÓ÷–+∫ y˚sTT+∫ eTs¡eTsê\T>± #˚kÕÔs¡T.
n˝≤ŒVü‰s¡+>± ‹+{≤s¡T. Ç~ n‘·´+‘· s¡T∫ø£sy¡ TÓ qÆ ÄVü‰s¡+.
M{Ïì n˝≤ŒVü‰s¡+>± ‹+{≤s¡T. #ê˝≤ s¡T∫ø£s+¡ >± ñ+{≤sTT.
_j·T´+ |æ+&ç eTTs¡T≈£î\T ˇø£|ü&ÉT ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À ∫qï ∫qï ø±s¡´Áø£e÷˝À¢
|ü⁄{≤ï\ bı&ç, X¯q>∑|æ+&ç, _j·T´+|æ+&ç, qTe⁄«\T, ñ<äj·T+ |òü\Vü‰s¡+>± @sêŒ≥T#˚ùdyês¡T. ∫qï |æ\¢\T #ê˝≤
yêeTT, ø±s¡+, ñ|ü nìï+{Ï˙ ø£*|æ <ëì˝À ø=+#Ó+ q÷HÓ, Çwüº+‘√ ‹+{≤s¡T.
y˚&˙ç s¡T b˛dæ eTT<ä>› ± ø£\T|ü⁄ø√yê*. ø=+#Ó+ ø=+#Ó+ |æ+&çì >∑T&Ü\T (>∑T–Zfi¯ófl)
–<Ó\› ˝À/bÕe⁄\˝À y˚dæ eTTs¡T≈£î\qT y˚&qç ÷HÓ˝À e‘·TøÔ √yê*.
>∑T&Ü\˝À Áb˛{°qT¢ m≈£îÿe>± ñ+{≤sTT. Ç$ X¯ØsêìøÏ
Ç$ ‹q&ÜìøÏ #ê\ s¡T∫>± ñ+{≤sTT. Ç+<äT˝Àì zeT
n‘·´+‘· X¯øÏÔì ÇkÕÔsTT.
Js¡íX¯øÏÔì ô|+bı+~düTÔ+~. á eTTs¡T≈£î\qT ô|düs¡|æ+&ç,
X¯q>∑|+æ &ç, $Tq|æŒ+&ç, _j·T´+|æ+&ç‘√ ≈£L&Ü #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. n\dü+<ä >∑T&Ü\T
‘Ó\+>±D≤˝À Ç~ Á|üdæ<äΔ e+≥ø£+ n\dü+<ä\T ˙{Ï˝À 4 ` 6 >∑+≥\ es¡≈î£ Hêqu…≥Tº≈î£ ì
ñ|ü&ÉT |æ+&ç ‘·sê«‘· ñ&çøÏ+#ê*. ø£&ÜsTT˝À q÷HÓ y˚dæ b˛|ü⁄–+»\T y˚dæ
‘·s¡Tyê‘· ñ&Éø£u…{Ϻq n\dü+<ä\qT y˚dæ y˚sTT+∫, ñ|ü,
_j·T´+|æ+&ç, |æ∫Ã$T]Ã, m+&ÉT$T]Ã, ø£]y˚bÕ≈£î,
ø±s¡+ ø=‹ÔMTs¡, ñ*¢bÕj·T, <Ûìä j·÷\ bı&ç #·*¢ ~+#˚j÷· *.
ø=‹ÔMTs¡, Äyê\T, J\ø£Ás¡, ôdq>∑|ü|ü, $Tq|ü|ü, q÷HÓ,
Ç~ n‘·´+‘· X¯øÏÔeT+‘·eTsTTq ÄVü‰s¡+. á n\dü+<ä\T
ñ|ü‘√ #˚ùd<˚ ñ|ü&ÉT|æ+&ç. –HÓï˝À q÷HÓy˚dæ Äyê\T,
eT\ã<ä›ø±ìï b˛>=&É‘êsTT. Á|ü‹s√p >∑Tô|Œ&ÉT ndü\+<ä\T
J\ø£Ás¡ y˚dæ ∫≥|ü≥˝≤&Üø£ m+&ÉT$T]Ã, $Tq|ü|ü,
‹+fÒ nJ]Ô, ìÁ<ä˝Ò$T Äø£* eT+<ä–+#·&É+, >∑T+&Ó<ä&É
ôdq>∑||ü ü y˚dæ ø=~›>± y˚sTT+∫ BìøÏ |ü∫Ã$T]Ã, ø£]y˚bÕ≈£î
yÓTT<ä\>∑T düeTdü´\≈£î eT+∫ Wwü<Ûä+>± |üì#˚düTÔ+~.
152
X¯q>∑ >∑T&Ü\T, ô|düs¡>∑T&Ü\T
X¯q>∑\qT, ô|düs¡¢qT ≈£L&Ü 5 ` 6 >∑+≥\T Hêqu…{Ϻ
˙s¡T rdæy˚dæ ˇø£ ã≥º˝À ø£{Ϻ ô|{≤º*. 5 ` 6 >∑+≥\
‘·s¡Tyê‘· yê{Ï˝À+∫ yÓTT\ø£\T ekÕÔsTT. á yÓTT\ø£\qT
ô|q’ ù|s=ÿqï n\dü+<ä >∑T–Zfifl¯ e÷~]>±H˚ e+&ÉTø=ì ‹Hê*.
Ç˝≤ yÓTT\ø£\T e∫Ãq >∑T&Ü\˝À Áb˛{°qT¢, ø±*¸j·T+, ◊s¡Hé
e+{Ï$ düeTè~Δ>± ñ+{≤sTT. m~π> |æ\¢\≈£î Ç~ m+‘√
ã\es¡Δø£eTsTTq ÄVü‰s¡+.
>±¬s\T
ô|düs¡ >±¬s\T
ô|düs¡¢qT ˙fi¯ó¢b˛dæ 6 >∑+≥\T Hêqu…{≤º* ‘·s¡Tyê‘·
yê{Ïì »˝…¢{À¢ y˚dæ ˙s¡+‘ê b˛j·÷ø£ n\¢+, |ü∫Ã$T]Ã,
‘·–q+‘· ñ|ü ø£*|æ ãs¡ø£>± s¡TãT“ø√yê*. <ëì˝À düqï>±
‘·]–q ø£]y˚bÕ≈£î, ø=‹ÔMTs¡ y˚düT≈£îì ø£\T|ü⁄ø√yê*. á
|æ+&çì ∫qï ∫qï eTT<ä›\T rdüT≈£îì >±¬s\˝≤>± e‘·TÔ≈£îì
q÷HÓ˝À y˚sTT+#·Tø√yê*. Ç~ #ê˝≤ s¡T∫ø£s¡yÓTÆq e+≥ø£+
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü‹ |ü+&ÉT>∑≈£L K∫Ñ·+>± #˚ùd
e+≥≈£î ô|düs¡¢>±¬s\T
∫{Ï>º ±¬s\T
$Tq|üŒ|ü ø£&ç– ˙fi¯ófl˝À 4 >∑+≥\T Hêqu…{Ϻ ˙s¡+‘ê
e&É>{∑ ºÏ |ü∫Ã$T]Ã, ‘·–q+‘· ñ|ü y˚dæ yÓT‘·>Ô ± s¡TãT“ø√yê*.
Ç+<äT˝À ø=+#Ó+ _j·T´+ |æ+&ç y˚dæ ns¡>∑+≥ eT÷‘· ô|{Ϻ
‘·sê«‘· ∫qï ∫qï >±¬s˝≤¢ e‘·TøÔ =ì y˚&ç q÷HÓ˝À y˚dæ ã+>±s¡T
s¡+>∑T e#˚Ães¡≈L£ y˚sTT+#·T≈£îì rdüTø√yê*. $Tq|ü|ü ‹+fÒ
q&ÉTeTT≈£î #ê˝≤ ã\+.
‘=≈£îÿ\T
∫+‘·ø±j·T ‘=≈£îÿ
∫+‘·ø±j·T\T #Ó≈£îÿrdæ, <ëì˝À |ü+&ÉT$Ts¡|üø±j·T\T,
|üdTü |ü⁄, J\ø£Ás¡, yÓT+‘·T\bı&ç, ñ|ü n˙ï y˚dæ s¡TãT“ø√yê*.
q÷HÓ b˛dæ ‘·sT¡ yê‘· ‘·–q+‘· J\ø£Ás¡, Äyê\T m+&ÉT$T]Ñ√
b˛|ü⁄y˚dæ s¡TãT“ø=qï ‘=≈£îÿqT n+<äT˝À ø£\T|ü⁄ø√yê*. á
‘=≈£îÿ y˚&çy˚&ç nqï+˝À HÓsTT´ y˚düT≈£îì ‹+fÒ n<äT“¤‘·yÓTÆq
s¡T∫ ñ+≥T+~. Ç~ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À Á|ü‹ Ç+{À¢
ñ+&˚ ‘=≈£îÿ.
153
πs>∑T |ü+&ÉT¢ ‘=≈£îÿ
|ü⁄\¢{Ï õ>∑Ts¡T ñqï sπ >∑T|ü+&ÉTq¢ T X¯óÁuÛ+Ñ >± ø£&–ç ã≥º˝À
‘·T&Éyê*. ˇø=ÿø£ÿ |ü+&ÉTqT |ü⁄#·Tà ˝Ò≈£î+&Ü |ü+&ÉT $|æŒ
#·÷&Ü*. n˝≤ $|æŒ #·÷dæq |ü+&É¢qT ˇø£ C≤&û˝À |üdüT|ü⁄,
ñ|ü y˚dæ ø=~› s√E\T eT>Zu∑ {… ≤º* (∫+‘·ø±j·T ‘=≈£îÿ˝≤>±)
e÷–q πs>∑T |ü+&É¢qT+&ç –+»\T rdæy˚dæ s¡TãT“ø√yê*.
$Ts¡ | ü | ü + &É T ¢ eTT<ä › q T, s¡ T _“q π s >∑ T |ü + &É T ¢ eTT<ä › ‘ √
ø£\T|ü⁄ø√yê* mÁs¡{Ï sπ >∑T|ü+&ÉT¢ ‘=≈£îÿ˝À m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT b˛|ü⁄
ô|≥Tºø=ì y˚&ç y˚&ç nqï+‘√ ‹Hê*. Ç~ ì\Te ‘=≈£îÿ.
#Óqï+– Ä≈£î ‘=≈£îÿ
ø£&ÜsTT˝À q÷HÓ y˚dæ J\ø£Ás¡, m+&ÉT$T]à qTe⁄«\T
y˚ d æ y˚ s TT+∫ |ü ø £ ÿ q ô|≥Tº ø √yê*. #Ó q ï+– Ä≈£ î qT
ñ&çø+Ï #·Tø=ì |üP]Ô>± yÓT‘·ãÔ &çq ‘·sê«‘· y˚sTT+∫q ~qTdüT\T
bı&ç#˚düT≈£îì <ëìøÏ #Óqï+>±≈£îqT ø£*|æ ‘·–q+‘· ñ|ü
y˚dæ s¡TãT“ø√yê*. á Ä≈£î ‹+fÒ X¯ØsêìøÏ ø±e\dæq+‘·
◊s¡Hé \_ÛdüTÔ+~.
|ü⁄*dæ+‘·≈£Ls¡ ‘=≈£îÿ
#Óqï+>±≈£î ‘=≈£îÿe˝… q÷s¡Tø√yê*.
z>±ZsTT ‘=≈£îÿ (ø£*$Tø±j·T\T)
z>±ZsTT eTTø£ÿ\T>± ø√düTø=ì q÷HÓ˝À y˚sTT+#·Tø√yê*.
|ü∫Ã$Ts¡|øü ±j·T\qT ≈£L&Ü y˚sTT+#·Tø√yê*. qTe⁄«\ |æ+&ç,
<Ûäìj·÷\ bı&ç, ‘·–q+‘· ñ|ü y˚dæ nìï+{Ï˙ ø£*|æ
s¡TãT“ø√yê*. á s¡TãT“≈£îqï ‘=≈£îÿ˝À b˛|ü⁄ y˚düTø√yê*.
|ü⁄\¢<ëìeTà ‘=≈£îÿ
|ü ⁄ \¢ <ëìeTà –+»\qT rdü T ø√yê* ˇ>±Z s TT
‘=≈£îÿ˝≤>±H˚ Ç~ ≈£L&Ü #˚düTø√yê*.
≈£Ls¡\T
uÀ&É ø±ø£s¡ø±j·T ≈£Ls¡
uÀ&Éø±ø£s¡ø±j·T\T ø£&ç–, bı&ÉT>±Z ˝Ò<ë >∑T+Á&É+>±
eTTø£ÿ\T ‘·]– ô|≥Tºø√yê* –HÓï˝À b˛|ü⁄y˚dæ á eTTø£ÿ\T
ø±s¡+, ñ|ü, |üdüT|ü⁄, <Ûäìj·÷\T, J\ø£Ás¡ bı&çy˚dæ
ñ&çøÏ+#·Tø√yê*. Ç~ #ê˝≤ s¡T∫ø£s¡yÓTÆq ≈£Ls¡.
sê#·/‹j·T´ >∑TeTà&ç ø±j·T ≈£Ls¡ <=+&Éø±j·T eTTø£ÿ\qT b˛|ü⁄˝À y˚dTü ≈£îì ñ&çø+Ï #ê*. <ëì˝À
>∑TeTà&çø±j·T ‘=≈£îÿrdæ, –+»\T rùddæ eTTø£ÿ\T>± ∫+‘·|ü+&ÉT |ü⁄\TdüT |æ+&ç ø=+#Ó+ eT]–+#ê*. ∫es¡>±
‘·s¡Tø√ÿyê*. J\ø£Ás¡, m+&ÉT$T]à qTe⁄«\T, <Ûäìj·÷\T y˚dæ ø=‹ÔMTs¡ y˚dæ ~+#˚j·÷*.
e+&ÉTø√yê*. ñ&çøÏHêø£ ‘·–q+‘· ñ|ü, ø=+#Ó+ u…\¢+ á |ü|ü #ês¡T eT+∫ bÂwæºø£ ÄVü‰s¡+ Ç+<äT˝À
y˚dæ 5 숈\T ñ+∫ ~+ù|j·÷*. Ç~ #ê˝≤ ã\es¡Δø£yÓTÆq |ü|ü˝Àì Áb˛{°qT¢, ≈£Ls¡>±j·T\˝À \_Û+#˚ ◊s¡Hé, ø±*¸j·T+
≈£Ls¡. e+{Ï$ eTq≈£î n+<äT‘êsTT.
|ü∫à |ü⁄\TdüT #·\¢ |ü⁄\TdüT
∫+‘·|ü+&ÉT˝À ˙fi¯ófl b˛dæ ø±düÔ |ü\T#·>± |ü⁄\TdüT rdæ #·\¢qT rdüT≈£îì <ëì˝À ø=~›>± X¯q>∑|æ+&çì ñ+&É\T
ô|≥Tºø√yê*. n+<äT˝À ñ|ü ø=‹ÔMTs¡ ø=+#Ó+ #·ø£ÿs¡ ˝Ò≈î£ +&Ü ø£\T|ü⁄ø√yê*. ø£&ÜsTT˝À q÷HÓyd˚ æ <ëì˝À J\ø£Ás¡,
y˚j÷· *. Äyê\T, J\ø£Ás¡, m+&ÉT$T]Ã, ø£]y˚bÕ≈£î y˚dæ b˛|ü⁄ Äyê\T, m+&ÉT$T]à ø£]y˚bÕ≈£î, n\¢+ eTTø£ÿ\T y˚dæ <ëì˝À
#˚ d ü T ø√yê*. nedü s ¡ y Ó T Æ ‘ ˚ ñ*¢ b Õj· T \T dü q ï>± ø£\T|ü⁄≈£îqï #·\q¢ T y˚dTü ø√yê*. <ëìï eT]–+∫ ~+#˚j÷· *.
‘·s¡–y˚düTø√e#·TÃ. nedüs¡yÓTÆ‘˚ n+<äT˝À eTTqø±ÿj·T / u…+&Éø±j·T eTTø£ÿ\T
ø£≥Tº#ês¡T ≈£L&Ü y˚düTø√e#·TÃ.
|ü|ü ~qTdüT\T ñ&çøÏ+#·>± e#˚à ˙fi¯flqT ø£≥Tº d”«{Ÿ‡ ` $TsƒêsTT\T
n+{≤s¡T. –HÓï˝À q÷HÓ y˚&ç #˚dæ Ç+>∑Te y˚dæ Äyê\T, ã÷&ç<ä >∑TeTà&çø±j·T Vü≤˝≤«
J\ø£Ás¡, m+&ÉT$T]à y˚dæ y˚–q ‘·sê«‘·, n+<äT˝À ø=+‘·
>∑TeTà&çø±j·T #Ó≈£îÿrdæ düqï>± ‘·Ts¡TeTTø√yê*.
∫+‘·|ü⁄\TdüT |ü|ü ø£≥Tº b˛j·÷*. Ç+<äT˝À ø£]y˚bÕ≈£î,
ø£&ÜsTT˝À HÓsTT´y˚dæ á ‘·Ts¡TeTTqT ø=~›ùd|ü⁄ y˚sTT+#ê*.
ø=‹ÔMTs¡ y˚dæ ø=~›ùd|ü⁄ eTs¡–+∫ ~+ù|j·÷*.
‘·s¡Tyê‘· bÕ\T b˛dæ ñ&çøÏ+#ê* yÓTT‘·Ô+ ñ&çø±ø£ #·¬øÿs¡
>∑TeTà&çø±j·T |ü⁄\TdüT y˚dæ |üP]Ô>± <ä>∑Zs¡ |ü&˚ es¡≈£î ñ&çøÏ+∫, Ç˝≤∫bı&ç, ø±E,
>∑ T eTà&ç ø ±j· T bı≥Tº r dæ eTTø£ ÿ \T>± ‘· ] – u≤<ä+ y˚dæ ø£*|æ ~+ù|j·÷*.
|üø£ÿ≈£îô|≥Tºø√yê*. –HÓï˝À q÷HÓ y˚dæ n~ø±>±ø£ n+<äT˝À z>±ZsTT yÓTTs¡u≤“
|üdüT|ü⁄, ø£]y˚bÕ≈£î, ø±s¡+b˛&ç, n\¢+ yÓ\T¢*¢ eTT<ä› y˚dæ
z>±ZsTT\qT ø£&ç– ¬s+&ÉT eTTø£ÿ\T>± ø√düTø√yê*.
ø=~›>± y˚bÕ*. ‘·s¡Tyê‘· >∑TeTà&ç eTTø£ÿ\T q÷HÓ˝À y˚dæ
˝À|ü\ ñqï –+»\qT rdæ ‘·–q+‘· #·¬øÿs¡bÕø£+˝À z>±ZsTT
eT>∑Zìyê«*. Bì˝À ∫+‘·|ü+&ÉT |ü⁄\TdüT b˛dæ, ˙fi¯ófl b˛dæ
eTTø£ÿ\qT y˚dæ bÕø£+ <ä>]Z∑ øÏ e#˚à es¡≈î£ ñ&çø+Ï #ê*. m+‘Ó‘’ ˚
<ëì˝À J\ø£Ás¡ yÓT+‘·T\b˛&ç, <Ûäìj·÷\ bı&ç, ø=‹ÔMTs¡
z>±ZsTT\qT rdüT≈£î+{≤yÓ÷ <ëìøÏ ¬s+&ç+‘·\T #·¬øÿs¡qT
y˚dæ |ü⁄\TdüTqT eT]–+#ê*.
rdü T ø√yê*. Bì˝À Ç˝≤∫ bı&ç , kÕs¡ |ü \ T≈£ î \qT
ø£+<ä>∑&ɶ |ü⁄\TdüT y˚düTø√yê*.
>∑TeTà&ç |ü⁄\TdüT e÷~]>±H˚ á |ü⁄\TdüTqT ≈£L&Ü eTs¡eTsê\ ñ+&É\T
#˚düTø√yê*. >∑TeTà&ç eTTø£ÿ\≈£î ã<äT\T ø£+&É>∑&ɶ eTTø£ÿ\T
u…\¢+ ‘·T]$T ø£|ü&ÉT ˙fi¯ófl rdüT≈£îì b˛dæ ø£]–+#ê*
y˚düTø√yê*.
u…\¢+ ø£]–q ‘·s¡Tyê‘· e&Éø£{Ϻ eT∞fl eT]–+#ê*. eTT<äTs¡T
|ü|ü#ês¡T bÕø£+ sê>±H˚ Ç˝≤∫ bı&ç, eTs¡eTsê\T y˚dæ ø£*|æ
yÓTT<ä≥ ø£+~|ü|üqT ≈£îø£ÿs√¢ ñ&çøÏ+#·Tø√yê* ~+ù|j·÷*. ø=~›>± #·˝≤¢]q ‘·sê«‘· #˚‹øÏ H˚sTT sêdüT≈£îì
<√düø±j·T\T, eTTq>∑ø±j·T\T, Äq|üø±j·T, ≥e÷≥, ñ+&É\T #˚düTø√yê*.
154
s¡e« \&É÷¶\T es¡T>∑T\T
HÓsTT´ y˚&ç#˚dæ s¡e«qT <√s¡>± y˚sTT+#·T≈£îì |üø£ÿq nìï ø±˝≤\˝À nìï ≈£Ls¡>±j·T\T <=s¡øe£ ⁄ n+<äTe\¢
ô|≥Tºø√yê*. Ç+<äT˝À #·¬øÿs¡ bı&ç y˚dæ ø£\bÕ*. Ç˝≤∫ ≈£Ls¡>±j·T\qT eTTø£ÿ\T>± ‘·s¡Tø=ÿì yê{ÏøÏ ñ|ü, |üdüT|ü⁄
bı&ç ø£]–+∫q HÓsTT´ y˚dæ ø£*|æ ø±e\dæq ôd’E˝À ñ+&É\T |ü{Ϻ+∫ m+&Éu…{Ϻ es¡T>∑T\T>± #˚düT≈£î+{≤s¡T. á es¡T>∑T\T
ø£≥Tºø√yê*. dü + e‘· ‡ s¡ e T+‘ê ì\Te ñ+{≤sTT. Äj· ÷ ≈£ L s¡ \ T
<=s¡ø£q|ü⁄&ÉT á es¡T>∑T\qT ≈£Ls¡˝≤>± e+&ÉT≈£î+{≤s¡T.
qTe⁄«\T \&É÷¶\T e÷$T&çø±j·T es¡T>∑T\qT ≥+ø£s¡T¢ n+{≤s¡T.
qTe⁄«\qT <√s¡>± y˚sTT+#·T≈£îì ô|≥Tºø√yê*. ˇø£ e÷+kÕVü‰s¡ e+≥\T
–HÓï˝À ‘·]–q u…\¢+ ø£|ü ˙fi¯ófl b˛dæ eT]–+#ê*. u…\¢+
eTT<äTs¡T bÕø£+ sêyê*. n|ü&ÉT qTe⁄«\T y˚dæ u≤>± ø£\bÕ*, ôV’≤<äsêu≤<é <äyéTø° _sê´ì
ø=+#Ó+ y˚&ç ‘·–Zq ‘·s¡Tyê‘· ñ+&É\T #˚düTø√yê*. ôV’≤<äsêu≤<é <äyéTø° _sê´˙ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± #ê˝≤
Á|üdæ~› #Ó+~+~. á _sê´˙ u≤düTeT‹ _j·T´+, ∫¬øHé ˝Ò<ë
eT©<ä eTT<ä›\T
eT≥Hé, y˚sTT+∫q ñ*¢>∑&ɶ\T, ìeTàø±j·T, ø=‹ÔMTs¡,
eT©<ä eTT<ä›\T ã‘·Tø£eTà |ü+&ÉT>∑ dü+<äs¡“¤+>± eTkÕ˝≤\T ñ|üjÓ÷–+∫ ‘·j·÷s¡T#˚kÕÔs¡T.
‘·j÷· s¡T#˚kÕÔsT¡ . dü<›ä s=f…\º qT eTTø£ÿ\T>± #˚dæ <ëì˝À u…\+¢ Vü≤©yéT
y˚dæ s√{Ï˝À y˚dæ <ä+∫ Ä |æ+&çì eTT<ä›\T>± ø£≥Tºø√yê*.
Bìì s¡+C≤Hé e÷dü+˝À ‘·j÷· s¡T#˚kÕÔsT¡ . Ç~ ‘Ó\+>±D≤
uÛÑøå±´\T (b˛˝…\T) e+≥ø£+ ø±≈£îHêï ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À #ê˝≤ Á|üd~æ Δ bı+~q
uÛÑøå±´\qT ø=ìï ÁbÕ+‘ê\˝À b˛˝…\T nì ≈£L&Ü e+≥ø£+ Bìì eTTdæ+¢ \T s¡+C≤Hé e÷dü+˝À ÇbòÕsÔ Y $+<äT
n+{≤s¡T. á uÛÑøå±´\qT m≈£îÿe>± ñ>±~ |ü+&ÉT>∑ s√E dü+<äs“¡ +¤ >± |üPs¡«+ qT+&ç ‹q&É+ edüTqÔ ï Ä#ês¡+ e÷+dü+,
>√<ÛTä eT\T, e÷kÕ˝≤ ~qTdüT\T, HÓsTT´ y˚dæ #˚kÕÔsT¡ , á
#˚kÕÔs¡T. X¯q>∑|ü|üqT ñ&çøÏ+∫ ˙s¡T rdæy˚dæ <ëì˝À
e+≥ø£+ ñ<äjT· + qT+&ç ñ|üyêdü+ ñqï yê]øÏ X¯øìÔÏ düT+Ô ~.
u…\¢+ø±ì, #·¬øÿs¡ø±˙ y˚dæ s√{Ï˝À q÷s¡Tø√yê*. Ä |æ+&çì
eTT<ä›\T>± #˚dæ ˇø√ÿ eTT<ä›qT #·bÕ‹ |æ+&ç˝À ô|≥Tºø√yê*. |ü+&˚ |ü+≥\ Ä<Ûës¡+>± eTq ‘Ó\+>±D≤ e+≥\T
#·bÕr˝≤¢>± e‘·TÔ≈£îì ô|q+ô|’q ø±˝≤Ã*. <ëìô|’q HÓsTT´ ñqï$. ô|’q ù|s=ÿqï e+≥\˙ï ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·
yê‘êes¡D≤ìøÏ, Á|ü»\ n_Ûs¡T#·T\≈£î nqT>∑TD+>± ñqï$.
y˚düT≈£îì ‹+fÒ uÛÑøå±´\T #ê˝≤ s¡T∫ø£s¡+>± ñ+{≤sTT.
eTT–+|ü⁄
ã÷&ç<ä >∑TeTà&çø±j·T e&çj·÷\T
ô|’q ù|s=ÿqï e+≥˝Ò ø±≈£î+&Ü Ç+ø± mH√ï s¡ø±˝…’q
ã÷&ç<ä >∑TeTà&çø±j·TqT ∫qï eTTø£ÿ\T>± ø√düTø√yê*. e+≥\THêïsTT. <˚ì Á|ü‘˚´ø£‘· <ëì<˚. ø=ìï e+≥\qT
ô|düs|¡ |ü ü qT Hêqu…{ºÏ s¡TãT“ø√yê* Ä|æ+&ç˝À |ü∫Ã$T]Ã, e÷Á‘·y˚T Ç+<äT˝À |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ »]–+~.
J\ø£Ás¡, ñ|ü, >∑TeTà&ç eTTø£ÿ\qT y˚dæ e&çj÷· \T ô|{≤º*
á e+≥\T n‹<∏Tä \≈£î s¡T∫ #·÷|æd÷ü Ô |òTü TeT|òTü TeT\qT
M{Ïì |ü|ü uÛÀ»q+‘√ ‹+fÒ n<äT“¤‘+· >± ñ+{≤sTT.
yê´|æ+|ü#d˚ ÷ü Ô H√s¡÷s¡TdüTHÔ êïsTT ø£<ë! Ç+¬ø+<äT≈£î Ä\dü´+.
Äs¡–<äT›+ |ü&É+&ç.

aaaaa

155
 22. eTq dü+kÕúqeTT\T`kÕVæ≤‘·´+
‘Ó\+>±D˝À nH˚ø£ dü+kÕúHê\T ñ+&˚$. yê{Ï˝À ø=ìï kÕVæ≤‘·´ ùde
ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À, ø=ìï ≈£î‘·uŸcÕV”≤\ ø±\+˝À, ♦ á dü+kÕúq+˝À kÕVæ≤‘·´ kÂs¡uÛ≤\T $s¡õe÷àsTT. á
eT]ø=ìï ndü|òtC≤V”≤ ø±\+˝À Ä$s¡“¤$+#êsTT. dü+kÕúHêBÛXó¯ \T m+<äs√ ø£$ |ü+&ç‘T· \qT b˛wæ+#·&yÉ T˚
<√eTø=+&É, »≥Áb˛\T, >∑<ë«\, eq|ü]Ô, uÀs¡yÓ[fl, ø±≈£î+&Ü yê]#˚ s¡∫+#·ã&çq Á>∑+<∏ë\qT eTTÁ~+∫
Ä‘· à ≈£ L s¡ T , bÕ|ü q ïù|≥, bÕ\«+#· , >√bÕ\ù|≥, XÊX¯«‘· s¡÷|ü+ ø£*Œ+#ês¡T.
Hêsêj·TD|ü⁄s¡+, sê»ù|≥, <äTu≤“≈£î\, ø±´‘·÷s¡T, n\+|ü⁄s¡+, ♦ düTs¡_Û e÷<Ûäesêj·T\T ª#·+Á~ø±|ü]Dj·T+μ, m\≈£L∫
d”sêï|ü*¢, <=+‹, eTHêJù|≥ yÓTT<ä\>∑T dü+kÕúHê\T Äj·÷ u≤\düs¡dü«‹ ` uÛÑsÔ¡ èVü≤] düTuÛ≤wæ‘ê\qT ‘Óì–+#ê&ÉT.
ÁbÕ+‘ê\qT bÕ*+#ês¡T. ‘·sê«‘· Ç$ ìC≤+ sêh+‘√ düVü‰
♦ \ø°Îqèdæ+Vü≤$˝≤dü+ (#·+|üP Á>∑+<∏+ä ), eT<äq >√bÕ\
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À $©q+ nj·÷´sTT.
eTVü‰‘·´+ (dü+düÿ è‘· ø±e´+)\qT ¨düT <äTs¡Z+
‘Ó\+>±D dü+düÿ è‹, kÕVæ≤‘ê´\qT b˛wæ+#·&É+˝À á
ø£ è wü í e ÷#ês¡ T ´\T s¡ ∫ +∫Hês¡ T . dü T s¡ _ Û yÓ + ø£ ≥
dü+kÕúHê\T ø°\ø£ bÕÁ‘·qT b˛wæ+#êsTT.
\ø£ å à Dsêe⁄ >±s¡ T #· + Á~ø± |ü ] Dj· T +, eT\¢
1) bÕ\«+#· dü+kÕúq+ : uÛ÷Ñ bÕ©j·T+, düTs¡_eÛ +X¯ Á>∑+<∏ë\qT eTTÁ~+|ü#X˚ Ê&ÉT.
♦ 800 #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfi¯ófl $d”Ôs¡í+ 40 y˚\ »HêuÛ≤‘√ ♦ yÓ ˝ ≤¢ \ dü < ë•eXÊÁdæ Ô >±s¡ T sêeTsê» uÛ Ñ ÷ wü D
$\dæ*¢q dü+kÕúq+. ø±yê´\+ø±s¡ dü+Á>∑V≤ü eTTq+<ä* s¡dÁü |üøs£ D¡ , HêsTTø±
Hêj·Tø± Á|üø£s¡DeTT\≈£î dü$eTs¡ÙjÓÆTq yê´K´qT
♦ bÕ‘· es¡ + >∑ \ T¢ Á|ü d ü T Ô ‘ · KeTà+ õ˝≤¢ \ ≈£ î
s¡∫+#ê&ÉT. M] Á>±eT+ nj·T´yê]|ü˝…¢. nøÏå+‘·\
dü+ã+~Û+∫+~.
düTã“XÊÅdÔæ yÓTTˆˆ m+<äs√ ø£e⁄\T á Á>±eT+˝À ñHêïs¡T.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ eT+#ê\ø£ ≥ Tº nqT eTs=ø£ Á>±eT+ ≈£ L &Ü
♦ yÓ+ø£≥ sêeTj·T´ nqTø£$ á dü+kÕúq #·]Á‘·qT ø£$|ü+&ç‘·T\≈£î ì\j·T+>± ñ+&˚~. Çø£ÿ&É yÓ’wüíe
ªªnX¯«sêj·T #·]Á‘·μμ ªªlsêeT |ü{≤º_Ûùwø£+μμ nqT ø±e´ |ü+&ç‘·T\ kÕVæ≤‘·´+ #Ó|üø√<ä–q~. yÓ’j·÷ø£s¡D
s¡÷|ü+˝À s¡∫+#ê&ÉT. >∑ » ø£ + ؃ s ¡ e >± Á|ü d æ ~ Δ b ı+~q j· T ÷Dj· T e*¢
ø£ è wü í e ÷#ês¡ T ´\T dü + dü ÿ è‘· e TTq+<ä T nwü º Á bÕdü
2) »≥Áb˛\T dü+kÕúq+ :
sêeTX¯‘·ø£+, lø£èwüí#·+|ü⁄e⁄, ìs√wü˜´ ø£èwüíX¯‘·ø£+,
♦ 191 #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfi¯fl $d”Ôs¡í+‘√ 89 Á>±e÷\‘√ s¡düC≤„q+<ä+, C≤‘·ø£#·+Á~ø±yê´K´ nqT Á>∑+<∏ë\qT
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ñ+&çq dü+kÕúq+. s¡∫+#ê&ÉT.

156
♦ dü+düÿè‘·eTTq ìs√wü˜´ sêe÷j·TD≤ìï s¡∫+∫q
ø£$ø£+؃s¡e ø£èwüíe÷#ês¡T´\T M] düeTø±©≈£î\T.
y˚ + ø£ ≥ \ø£ å à Dsêe⁄ ãVü Q <ä ÷ › s ¡ T >±] ø±\eTTq
ø£$|ü+&ç‘· kÕVæ≤‘·´ >√wüß\˜ T, XÊÁdü#Ô s· á \T, <Ûsä à¡ XÊÁkÕÔìøÏ
dü+ã+~Û+∫q yê<√|üyê<ë\T #ê˝≤ »]–q≥T¢
‘Ó\TdüTÔqï~.
♦ leT‹ #˚ Á uÀ\T dü s ¡ d ü « r<˚ $ >±]
ªªdüs¡dü«rsêe÷j·TD+μμ yê»ù|j·T j·T÷E\ sêeT
düTu≤“sêj·TT&ÉT >±s¡T ùdïVü≤\‘ê ø£$‘ê dü+|òüTeTTqT
kÕú|æ+#ê&ÉT. 130 ô|’>± ø±e´eTT\qT Á|üø£{Ï+#ê&ÉT.
♦ l düTs¡_Û \ø£àå Dsêe⁄ ãVü≤<ä÷s› T¡ , »≥Áb˛\T eTVü‰sêDÏ
y˚+ø£≥ s¡‘·ïe÷+ã >±] ø±\+˝À |ü+&ç‘· b˛wüD‘√
|ü⁄düøÔ ±\ eTTÁ<äD, bÕ]‘√wæøe£ TT\‘√, dü‘êÿs¡eTT\‘√
~–«»j·TeTT>± kÕ–q~. uÛ≤cÕeT‘·*¢ø£ ùde˝À Ms¡T
‘·]+#ês¡T.
3) >∑<ë«\ dü+kÕúq+ :
♦ 360 Á>±e÷\‘√ ø£ècÕí ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä q<äT\ eT<Ûä´q
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ‘·÷s¡TŒq Ä\+|ü⁄s¡+ ‘ê\Tø±
|ü&ÉeTs¡ sêj·T#·÷sY õ˝≤¢ Vü≤<äT›\ es¡≈£î+&ÓqT.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ Ms¡sê|òüTyê#ês¡T´\T j·T<∏ëXÀ¢ø£ uÛ≤s¡‘√<√´>∑|üs¡«+.
ô|<ä›qï Ä<Ûë´‘·à sêe÷j·TD+, eTT≈£î+<ä$˝≤dü+,
eT‘· ‡ ´|ü ⁄ sêD+, X‚ w ü X Ë ’ ˝ Ò X ¯ © \, j· T <∏ ë XÀ¢ ø £
‘ê‘· Œ s¡ ´ sêe÷j· T D+, sêe÷j· T D #· + |ü ⁄ yÓ T Tˆˆ
ø±e´eTT\qT s¡∫+#ê&ÉT. ∫qk˛e÷Á~ (ÄBÛX¯ó&ÉT)
s¡‹s¡Vü≤dü´+ (Á|üã+<Ûä+), nwüº|ü<äT\T sêXÊ&ÉT.
♦ X‚ c Õ#ês¡ T ´\T j· T <∏ ë ´XÀ¢ ø £ ‘ ê‘· Œ s¡ ´ sêe÷j· T D+
(j·TT<äΔø±+&É) #ÓqïπøX¯e kÕ«$TøÏ n+øÏ‘·$T#êÃ&ÉT.
♦ ø±eT düeTTÁ<ä+ n|üŒ˝≤#ês¡T´\T Ä+Á<Ûëwüº|ü~ ˝Òø£
ø£èwüí©˝≤ ‘·s¡+–DÏ, j·T<ÛëXÀ¢ø£‘ê‘·Œs¡´ sêe÷j·TD+
(øÏwæÿ+<Ûäø±+&É) yÓTTˆˆ$ sêXÊ&ÉT.
♦ ‹s¡TeT\ ø£èwüí#ês¡T´\T düT+<äs¡ø±+&ÉqT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ ãT∫à y˚ + ø£ { ≤#ês¡ T ´\T ªªy˚ < ë+‘· ø±]ø±e[μμ
n_ÛqeX¯è+>±s¡ eT+Js¡uÛ≤D+, ø£fi≤´D|ü⁄ s¡+»qeTT,
X¯è+>±s¡düs¡«dü«+ sêXÊ&ÉT..
157
♦ øÏØ{Ï y˚+ø£{≤#ês¡T´\T ªªn#·˝≤‘·àC≤ |ü]Dj·T+μμ
(<ä«´]Δø±e´+) sêXÊ&ÉT.
♦
<Ûäs¡àes¡+ sêeTø£$ ªªeTT≈£î+<ä $˝≤dü+μμ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ ø=‘·|Ô *ü ¢ sêe÷#ês¡T´\T j·T<∏ëXÀ¢ø‘£ ê‘·Œs¡´ sêe÷j·TD+
(njÓ÷<Ûä´ø±+&É) sêXÊ&ÉT.
♦
qs¡dæ+>∑eTj·T´ ªqèdæ+Vü≤$˝≤dü+μμ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ ø={Ï ø £ \ |ü P dæ Ms¡ s ê|ò ü T e#ês¡ T ´\T ªªj· T <∏ ë XÀ¢ ø £
‘ê‘·Œs¡´uÛ≤s¡‘·+μμ (ñ<√´>∑|üs¡«+) sêXÊ&ÉT.
♦ l eTTwæº|ü*¢ sêeTuÛÑ÷bÕ\T&ÉT (dü+kÕúHêBÛX¯ó&ÉT)
ªª#Û·+<√eTT≈£îs¡μμ nqT dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏ë\T s¡∫+#ê&ÉT.
♦ #Ó≥÷¢] Hêsêj·TD≤#ês¡T´\T ªªÁ|ü‘ê|üs¡TÁBj·TeTTμμ
sêXÊ&ÉT.
♦ eTTK´+>± Ç#·Ã≥ ìs¡«Væ≤+∫q $<ä«‘·‡uÛÑ\≈£î $$<Ûä
ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç ø£$ÁX‚wßü \˜ T e#˚Ãyês¡T. ø±o, yÓTdÆ ÷ü s¡T
|ü+&ç‘·T\T bÕ˝§ZH˚yês¡T. sêeTuÛÑ÷bÕ\Tì ø±\+˝À
‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ø£e⁄\T yÓTT<ä{Ï kÕ]>± ª>∑<ë«\μ≈£î
e#êÃs¡T. Ms¡T ìs¡«Væ≤+#·T ø£$|ü+&ç‘· >√wüߺ\qT #·÷dæ
M]øÏ >∑\ Ä<ëj·TyÓT+‘·jT· ì yÓTdÆ ÷ü s¡T eTVü‰sêC≤yês¡T
‘Ó\TdüT≈£îqï≥T¢ ‘Ó*j·TT#·Tqï~.
♦ M]˝À d”‘êsêeT uÛÑ÷bÕ˝Ÿsêe⁄ ã\e+‘Y ãVü≤<ä÷›sY
#˚dæq ø£$b˛wüDqT #·÷dæ ªªÄ+Á<ÛäuÛÀEμμ&ç>± ø£e⁄\T
ø°]+Ô #ês¡T.
♦ >∑<ë«\ dü+kÕúHêqìøÏ ø£e⁄\T, ø£fi≤ø±s¡T\T sêe&É+
|ü]bÕ{Ï. yê]ì düHêàì+#·&É+‘√ Ä dü+kÕúq+
ªª$<ä«<äZ<ë«\μμ>± e÷]+~. ø±ØÔø£, e÷|òüT bÂ]íeT\
dü + <ä s ¡ “ ¤ + >± Á|ü ‘ ˚ ´ ø£ ø£ $ >±j· T ø£ ãè+<ë\‘√
ø±s¡´Áø£e÷\T ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T.
♦ M] ø±\+˝À y˚<ä+ y˚+ø£≥ sêj·TXÊÅdæÔ, >√bÕ\Tù|≥
sêeT#·+Á<ë#ês¡T´\T, >ösêes¡a®\ sêeTø£èwüí XÊÅdæÔ,
C≤qbÕ{Ï |ü{≤º_sÛ êeT XÊÅd,Ôæ eT˝≤¢~ n#·T´‘· sêeTXÊÅd,Ôæ
#·+Á<äX‚Ks¡ X¯s¡à, ã*CÒ|ü*¢ \øÏÎø±+‘·eTT, yÓTT<ä\>∑T
ø£e⁄\T, ne<ÛëqT\T á dü+kÕúHêìï ªªkÕVæ≤rμμ Á|üu\ÑÛ ‘√
ì+|æ, á dü+kÕúq XÀuÛqÑ T <äX~¯ X¯˝≤ yê´|æ+|ü#X˚ Ês¡T.
4) <√eTø=+&É :
♦ ìC≤e÷u≤<é õ˝≤¢ ˝ Àì _ø£ ÿ y√\T ÁbÕ+‘· + á
dü+kÕúHêìøÏ #Ó+~q~.
♦ 1789˝À ªª_ø£ÿy√˝Ÿμμ qT+&ç ªª<√eTø=+&Éμμ ≈£î sê»<Ûëì
e÷s¡Ãã&ç+~.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ |ü & É e T≥ k˛e÷Hê<∏ ä T &É T wü ≥ ÃÁø£ e ]Ô #· ] Á‘· ,
•e<Ûsä √à‘·sÔ +¡ |ü<àä |ü⁄sêD+ nqT Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ ¬s+&√ m˝≤¢¬s&ç¶ yêdæwüº |ü⁄sêD+ sêXÊ&ÉT.
♦ ñe÷|ü‹ : ñe÷|ü‘·´uÛÑT´<äj·T+ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ ªm˝≤¢¬s&ç¶ u≤\ uÛ≤s¡‘·+, øÏsê‘ês¡T®˙j·T+μ nqT
Á>∑+<∏ë\qT n+øÏ‘·+ rdüT≈£îHêï&ÉT.
♦ ø=*#·\eT Hêsêj·TD #·+|ü⁄sêe÷j·TD+ sêXÊ&ÉT.
5) eq|ü]Ô dü+kÕúq+ :
♦ 124 Á>±e÷\‘√ n‹ô|<ä› dü+kÕúq+ Ç~.
♦ |üPs¡«|ü⁄ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì~.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ nwüºuÛ≤cÕ >√bÕ˝Ÿsêe⁄ ªsêeT#·+ÁBj·T+μ (ÁX‚¢wüø±e´+)
ªX¯è+>±s¡ eT+»Ø uÛ≤DeTTμ yÓTTˆˆ dü+düÿ è‘· Á>∑+<∏ë\T
sêXÊs¡T. >√bÕ˝Ÿsêe⁄ mì$T~ uÛ≤wü˝À¢ ÁbÕMDT´&ÉT.
ªªwü&É›s¡Ù˙e\¢uÛÑTμμ&ÉqT _s¡T<äTqT bı+<ë&ÉT.
♦ nj·T´e÷#ês¡T´\T, ª#ÓqïπøX¯e $˝≤düeTT, sêy˚TX¯«s¡
$»j·T+μ \qT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ #Óqïø£èwüíø£$ j·÷<äe uÛ≤s¡rj·T+ (<ä«]ú Á|üã+<Ûä+)qT
sêXÊ&ÉT.
♦ Ms¡sê|òüTyê#ês¡T´\T : Ms¡sê|òüTMj·T+ ªªdü+düèÿ‘·
uÛ≤>∑e‘·eTTq≈£î yê´K´ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ lìyêdü sê|òTü yê#ês¡T´\T Msê|òTü Mj·T uÛ÷Ñ $Tø£, Ä#ês¡´
yÓ’uÛÑeeTT, dü«uÛ≤e|ü<äΔ‹ nqT Á>∑+<ÛäeTT\T s¡∫+#ê&ÉT.
♦ l bÕ|üXÊÁdæÔ : uÛ≤s¡‘·dü+Á>∑Vü≤+,
ÁuÛÑeTsê+_ø±qTyê<äeTT nH˚ Á>∑+<∏ë\T sêXÊ&ÉT.
158
♦ $Áø±\ qs¡d+æ Vü‰#ês¡T´\T : uÛ≤s¡rdüT‹Ô , ø£fi≤´DÏ e÷\r
e÷<Ûeä eTT, ≈£îs¡Tdü+<Ûëq+, <ä÷‘ê+>∑<eä TT,»>∑H√àVü≤q
uÛ≤eeTT nqT Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ e÷~sêE $X¯«Hê<∏äsêe⁄ eT]j·TT ø£|üŒ>∑+‘·T\ \ø£åàD
XÊÅdæÔ>±]‘√ ø£*dæ ªª$Áø£e÷+ø£ <˚e#·]‘·μμ (ÁbÂ&ÛÉ
Á|üã+<Ûä+), ªø£s¡ídüT+<äØ Hê≥ø£+μqT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ sêy˚TX¯«s¡sêe⁄ >±] ø±\eTTq q+u≤ø£+ sê|òTü e#ês¡T´\T,
X‚s≥¡ƒ ÷s¡T X‚cÕ#ês¡T´\T, <Û÷ä [bÕ\ dü÷s¡´Hêsêj·TDXÊÁdæÔ
yÓTTˆˆyês¡T düuÛÑ\≈£î e#˚Ãyês¡T.
♦ k˛Œ≥yê<äeTT, ø±e´\ø£åDeTT, düs¡«<äs¡Ùq eT‘·
‘·‘êÔ«eTè‘·+, Hê´j·T<äs¡Ùq+, $•cÕ˜<Ó’´‘· <äs¡Ùq+,
bÕDÏ˙j·T <äs¡Ùq+, Äj·TTπs«<ä |ü]XÀ<Ûäq\T, yÓTTˆˆ
n+X¯+\ô|’ ø£èwæ#˚dæq X¯+ø£s¡XÊÁdüTÔ\T, qs¡dæ+>∑j·T´
XÊÁdüTÔ\T, dü÷]sêeTø√{Ï XÊÁ|æÔ, qs¡dæ+Vü≤XÊÁdæÔ,
düT<äs¡ÙHê #ês¡T´\T, ø£+<ë&Ó’ s¡+>±#ês¡T´\T, ã˝≤às¡T
y˚ + ø£ ≥ sêe÷qT»kÕ«$T >±s¡ \ T ø£ è wæ d ü * Œ
eTTÁ~+|üCÒXÊs¡T.
♦ ÁãVü≤à $<ë´eTTÁ<ëø£ås¡XÊ\ j·T+<äT ªª$düà è‘· ø£e⁄\T μμ
o]¸ø£‘√ e÷qe*¢ sêeTø£èwüí ø£$, qHÓï#√&ÉTì ≈£îe÷s¡
dü+uÛÑeeTT. e\¢uÛÑsêj·Tì Áø°&Ü_ÛsêeTeTT, eT&çøÏ
dæ+>∑q düø£\˙‹ düeTà‘·+, ã<Ó›uÛÑ÷bÕ\Tì ˙‹XÊÁdüÔ
eTTø±Ôe[, uÛs’… e¡ ø£$ ls¡+>∑ eTVü‰‘·à´eTT, Á|üã+<Ûeä TDÏ
uÛÑ÷wüDeTT, y˚+ø£fÒXÀ<ëVü≤s¡D+, yÓTT<ä\>∑T
Á>∑+<∏äeTT\qT Á|üø£{Ï+#ês¡T.
♦ ªªÁ|ü‹ es¡¸+ãTq <Ó\TZ‘·*¢ì |ü$Á‘·Áù|eT q]Ã+#·T
qTqï‘·T&Í e÷ eq|ü]Ô sêEμμ nì ø£e⁄\T bı>∑T&ÉTq≥T¢
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ b˛wüD >±$+∫q yês¡T eq|ü]Ô
sêE\T.
6) eTTq>±\ :
♦ á dü+kÕúq+ Á|üdüTÔ‘· ø£ècÕí õ˝≤¢˝À ñqï|üŒ{ÏøÏ˙
eT÷&ÉTyÓ’|ü⁄\ m≈£îÿeuÛ≤>∑+ q˝§Z+&É, KeTà+ õ˝≤¢˝À¢
$düÔ]+∫j·TTqï~.
♦ 1766 eTT+<äT ‘Ó\+>±D≤˝À ñqï~.
kÕVæ≤‘·´ ùde ♦ u≤\ düs¡dü«‹ l ãTø£ÿ|ü≥ºD+ lìyêkÕ#ês¡T´\T>±]øÏ
♦ l sêC≤ y˚+ø£≥s¡+>∑sêj·TT&ÉT es¡<äsêE q+~πøX¯«s¡ ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ø£e⁄\≈£î yê<√|üyê<äeTT\T ìs¡«Væ≤+∫
XÊÁdæÔ ªª•e‘·‘·Ô´ düT<Ûëì~Ûμμ nqT Á|üã+<ÛäeTTqT l d”‘êsêeT uÛ÷Ñ bÕ˝Ÿsêe⁄ >±s¡T yê]ì düHêàì+#ês¡T.
s¡∫+|üCÒdæHê&ÉT. áj·Tq ùd‘·T e÷Vü‰‘·à´eTT nqT lìyêdü $˝≤düeTTqT ‹s¡T|ü‹ y˚+ø£≥ ø£e⁄\#˚
eTs=ø£ Á|üã+<ÛäeTTqT s¡∫+#ê&ÉT. nqTe~+|ü#˚XÊs¡T.
♦ áj·Tq ByêHé>± Tqï ø=eTÁsêE y˚+ø£≥\ø£åàD sêe⁄ ♦ Ä‘·à≈£Ls¡T dü+kÕúHêBÛXó¯ &Óq’ l d”‘êsêeTuÛ÷Ñ bÕ\T&çì,
>±s¡T $C≤„q#·+Á~ø± Á>∑+<∏eä T+&É*ì ªªkÕú|+æ ∫μμ Ä+Á<Ûä ÄkÕú q ø£ $ jÓ Æ T q l u≤\ dü s ¡ d ü « ‹
$C≤„q düs¡«dü«eTTqT yÓTT<ä≥>± Á|üø£{Ï+∫ uÛ≤bÕùde ªªlìyêkÕ#ês¡T´\ìμμ ‹s¡T|ü‹ ø£e⁄\T Á|üdTü ‹Ô dü÷Ô #Ó|Œæ q
#˚XÊ&ÉT. |ü<ë´\T Á|üX¯düÔyÓTÆq$.
♦ ♦
ø=eTÁsêE y˚ + ø£ ≥ \ø£ å à Dsêe⁄, sê$#Ó ≥ Tº ªªø£]HÓøÏÿ+∫‹............ d”‘êsêeT uÛÑ÷bÕ\ø±μμ
s¡+>±sêe⁄>±s¡*s¡Te⁄s¡T 1901˝À l ø£èwü<í e˚ sêj·÷+Á<Ûä
uÛ≤cÕì\j·T+, sê»sê»qπs+Á<ä uÛ≤cÕì\j·T+ kÕú|+æ ∫ ªª@qT>∑THÓøÏÿHêeTT..... ˙e\qHé düs¡dü«rμμ
uÛ≤cÕ_Ûeè~ΔøÏ XÊX¯«‘· e÷s¡Zìπs›X¯+ #˚XÊ&ÉT. ♦ l BøÏå‘·T\ qs¡dæ+Vü≤XÊÅdæÔ ªª\ø£åàD |ü]Dj·T+μμ ‘ÓqT>∑T
7) Ä‘·à≈£Ls¡T (neTs¡∫+‘· dü+kÕúq+) : dü‘·´Hêsêj·TD Áe‘·ø£\Œ+, $<äTsêX¯«‘·ú e÷Vü‰‘·à´+,
ls¡+>∑ eT¨‘·‡e es¡íe÷*ø£, bÕs¡Tù|≥ |ü<ä´eTT\T
♦ 190 #·<äs¡|ü⁄ yÓTÆfi¯fl yÓ’XÊ\´+‘√ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY≈£î
s¡∫+#ê&ÉT.
#Ó+~q dü+kÕúq$T~.
♦ l Vü‰s¡‹ Bøå±#ês¡T´\T : n+‘·sê¢|æ, ãVæ≤sê¢|æ
kÕVæ≤‘·´ ùde
ø£$‘·«eTT, eTVü‰+‘·sê¢|üe÷\, n\+ø£s¡D eTDÏe÷\
♦ kÕVæ ≤ ‘· ´ b˛wü D ˝À Ms¡ T (∫qï dü + kÕú q +yês¡ T Ä#ês¡´ $+X¯‹μμ yÓTTˆˆ$ s¡∫+#ê&ÉT.
nsTTq|üŒ{ÏøìÏ ) >∑<ë«\ dü+kÕúHêBÛXó¯ \‘√ b˛{°|&ü ܶ&TÉ .
♦ ‹s¡TeT\ ãTø£ÿ|ü≥ºD+ s¡+>±#ês¡T´\T ã+<Ûäø£$‘·«+
♦ >±&˚|ü*¢ Ms¡sê|òüTeXÊÁdæÔ X¯‘êe<Ûëì.
#Óù|Œyê&ÉT. s¡+uÛÀs¡«oj·TeTTqT s¡∫+#ê&ÉT.
♦ M] Ç\y˚\TŒjÓÆTq lìyêdükÕ«$T ô|’ ªªlìyêdü
♦ ãVüQ»qe*¢ y˚+ø£{≤#ês¡T´\T (neTs¡∫+‘· ìyêdæ)
$˝≤dü+μμ Á>∑+<∏äeTT s¡∫+|üã&ç+~.
áj·Tq >∑<ë«\ j·TeTTHê#ês¡T´\‘√ ø£*dæ C≤qø°
♦ düTs¡|⁄ü s¡+ øπ X¯ej·T´ ªªìs√wü´˜ sêe÷j·TDeTTqT s¡∫+∫ |ü]Dj·T+, <ä+‘·Tq÷s¡T y˚+ø£≥ ø£èwüíe÷#ês¡T´\‘√
sêC≤ k˛eTuÛÑ÷bÕ\TìøÏ n+øÏ‘·+ Ç#êÃ&ÉT.
ø£*dæ sê»˝ÒK nqT|ü⁄düÔø£+ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ l ‹s¡TeT\ ãTø£ÿ|ü≥ºD+ s¡+>±#ês¡T´\T
♦ >∑T+&˚sêe⁄ Vü≤sêÿπs dü+düÿè‘·eTTq s¡∫+∫q lsêeT
>∑TDs¡‘êïø£s¡eTT, |ü<ëà˙ |ü]Dj·TeTT nqT #·+|üP
Á>∑+<∏ë\qT s¡∫+#ê&ÉT. |üPC≤ $<ÛëHê<äT\qT ‘Ó\T>∑T˝À nqTe~+#ê&ÉT. M{Ï‘√
bÕ≥T sêe÷X¯«y˚T<ÛäeTT, Ä+Á<Ûä dü‘·´Hêsêj·TD Áe‘·+
♦ n+XÊDbÕ˝…+ y˚+ø£{≤<Ûä«] ªª\ø°åàdüVü≤ÁdüeTTq≈£îμμ yÓTT<ä\>∑T yê{Ïì s¡∫+#ê&ÉT.
yê´K´qT s¡∫+#ÓqT.
á dü+kÕúq+˝À Á|ü‹ dü+ˆˆ bòÕ\TZD X¯óø£¢‘·~j·T, #·$‹
♦ u≤\düs¡dü«‹, ‘·s¡ÿrs¡ú _s¡T<äTqT #ê≥T≈£îqï l
‹<∏äT\˝À $<ä«‘·ÿ$>±j·Tø£ düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤+#˚yês¡T. m+<äs√
‹s¡TeT\ ãTø£ÿ|ü≥ºD+ lìyêkÕ#ês¡T´\T q≥sê»
|ü]Dj·T#·+|ü⁄e⁄, ‘·‘·Ô«e÷sêÔ+&É Á|üuÛ≤|ü≥\eTT <˚X¯$<˚X¯ ø£e⁄\qT düHêàì+∫ kÕVæ≤‘ê´_Ûe÷Hêìï
yÓ+ø£{≤#·s¡´yÓ’»j·T+r Hê≥ø£+ yÓTTˆˆ s¡#·q\T #˚dæ, #ê≥Tø=Hêïs¡T.
nwüº uÛ≤cÕ ø£$‘·«eTT #ÓbÕŒ&ÉT.
159
8) bÕ|üqïù|≥ (yÓT<äø˘ õ˝≤¢) :
♦ bÕø£Hê{Ï ¬s&É¢e+XÊìøÏ #Ó+~q ªªnq+‘·¬s&ç¶μμ á
e+XÊìøÏ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&ÉT.
♦ Ç~ yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝Àì~. 25. #·ˆˆ yÓTÆfi¯fl $d”Ôs¡í+˝À
ñ+&˚~.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ sêC≤ dü<ë•yê¬s&ç¶øÏ #Ó+~q ª‘·+<ëqø£<∏äμ
Á|üdæ~Δ#Ó+~q~.
♦ ≈£îs¡T>∑+{Ï d”‘êsêeT uÛÑ{≤º#ês¡T´\T dü]ô|≥¢
$X¯«Hê<∏äXÊÁdæÔ yÓTTˆˆ >∑Ts¡Te⁄\T á dü+kÕúHêBÛX¯ó\
b˛wüD˝À ñ+&ç].
9) uÀs¡yÓ*¢ dü+kÕúq+ :
♦ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì~.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ ∫+‘·\|ü*¢ #Ûêj·T|ü‹ nqTø£$ ªªsê|òüTyêuÛÑT´<äj·T+μμ
Á|üã+<Ûëìï sêdæ M] Ç\y˚˝…’Œq ªªπøX¯ekÕ«$TμμøÏ
n+øÏ‘·+ Ç#êÃ&ÉT.
10) Hêsêj·TD|ü⁄s¡+ sêC≤ù|≥ dü+kÕúHê\T :
♦ q˝§Z+&É õ˝≤¢
♦ eT+#·˝Ÿ s¬ &ç¶ ªªHêsêj·TD|ü⁄s¡+μμ qT ÇHê+>± bı+<ë&ÉT.
11) e÷Hêõù|≥ :
♦ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY eT+&É\+ ñqï~ e÷Hêõù|≥. ‘·÷eTT
sêeTø£ècÕí¬s&ç¶ Çø£ÿ&çyê&ç<˚.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ ‘·÷eTT sêeT#·+Á<ëe˙bÕ\ s¡∫+∫q ªªn\Ty˚T\T
eT+>± |ü]Dj·T+μμ Á|üdæ<äΔyÓTÆq ø±e´+.
12) eT˝≤¢¬s&ç¶ <˚XÊsTT :
♦ Hê{Ï n\+|üPs¡T ‘ê\Tø±˝À~.
160
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ l ¬sÁ&Ó&ç¶ eT˝≤¢¬s&ç¶ <˚XÊsTT ªª>∑+>±|ü⁄s¡ eTVü‰‘·à´eTTμμ
nqT |ü<ä´ø±e´eTTqT s¡∫+#ê&ÉT. (ø°ˆˆ X¯ˆˆ 1700)
13) ø±´‘·÷s¡T :
♦ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À~.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ düTs¡es¡+ s¡+>±¬s&ç¶ $C≤„qe]ú˙ |ü]wü‘·TÔ Á|üø£{Ï+∫q
Á>∑+<∏ë\≈£î <ÛäqdüVü‰j·T+ #˚XÊ&ÉT.
♦ ªªø£$X¯s¡uÛÑμμ _s¡T<ë+øÏ‘·T&ÉT <√eTø=+&É dü+kÕúqø£$
l ô|<ä›eT+<ä&ç y˚+ø£≥ø£èwüí ø£$ s¡∫+∫q ìs¡«#·q
eTVü‰uÛÑø£Ô $»j·T+ eTTÁ<äD #˚sTT+#ê&ÉT.
♦ ªªuÛ ≤ s¡ Z e sêeT#· ] Á‘· μ μ yÓ T Tˆˆ Á>∑ + <∏ ë \T sêdæ q
l nqTeTT\ y˚+ø£≥ düTÁãVü≤àD´ XÊÅdÔæ ø£$ì Ä<ä]+∫
dü‘·ÿ]+#ê&ÉT.
14) >√bÕ\ù|≥ :
♦ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY eT+&É\+ eq|ü]Ô düMT|ü+˝À ø£\<äT.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ |ü ˝ ≤¢ \ø° Î qs¡ d æ + Vü ≤ XÊÅdæ Ô , ãTø£ ÿ |ü ≥ º D +
sê|òüTyê#ês¡T´\T, lπøX¯e |ü+‘·T\ dæ+>∑j·T´ dæ<ëΔ+‹,
ø±≈£îq÷] n|üŒø£$ yÓTTˆˆ ø£$ |ü+&ç‘·T\T M]#˚
b˛wæ+#·ã&ܶsT¡ .
♦ á dü + kÕú q +˝Àì ∫+‘· ≈ £ î +≥ Á>±eT+˝À
ªªeT+>∑Tyês¡Tμμ nqT ø£e⁄\T+&˚yês¡T.
♦ ãTø£ÿ|ü≥ºD+ sê|òüTyê#ês¡T´\ yê] $<ä«‘·ŒØø£å˝À HÓ–Z
‘Ó\+>±DeTTqπø ø°]Ô ‘Ó∫Ãq ø£$.
♦ l sêeT#· + Á<ë#ês¡ T ´\T (X¯ ‘ êe<Û ë ì) Äq+<ä
sêe÷j·TD+ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ á dü + kÕú q |ü ⁄ sêD° s¡ + >∑ H êj· T ø£ e Tà
ªªdüV≤ü ÁkÕe<ÛëìμμjÓTÆ q l »+<Ûë´\ düTÁãVü≤àD´XÊÅdìÔæ
dü ‘ · ÿ ]+∫+~. ªªπ ø dü + ù|≥μμ C≤‘· s ¡ ¢ ˝ À $<ä « ‘Y
ø£$>±j·T≈£î\qT düHêàìdü÷Ô yê]˝À kÕVæ≤‘ê´_Û˝≤wüqT
Á|üø£{Ï+#·Tø=Hêïs¡T.
15) n\+|ü⁄s¡eTT :
♦ lXË’\ πøåÁ‘·eTTq≈£î |ü•ÃeTeTTq ñqï~. Á|üdüTÔ‘·+
CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢˝À~.
♦ _E®\ yês¡T dü+kÕúHêBÛX¯ó\T.
kÕVæ≤‘·´ ùde
♦ _E®\ ‹eTàuÛÑ÷bÕ\T&ÉT, #Ó|ü⁄Œø√<ä–q ªkÕVæ≤‘·´ ø£èwæ
#˚XÊ&ÉTμ. nqs¡È sê|òüTeeTTμμ s¡∫+#ê&ÉT.
♦ Ç~ dü + dü ÿ è‘· e TTq eTTsê] ø£ $ s¡ ∫ +∫q
ªªnqs¡Èsê|òüTeeTTμμ\qT Hê≥ø£eTTq≈£î nqTyê<äeTT
(ÁbÂ&ÛÉ Á|üã+<Ûä+) ø£èwüíø£$ á nqTyê<äeTTq≈£î
düVü≤ø£]+#ê&ÉT.
♦ 1930 ÁbÕ+‘·eTTq l sêC≤_E®\ #·+Á<äX‚Ks¡ ¬s&ç¶
ªªnqs¡Èsê|òüTeeTTqTμμ eTTÁ~+|ü#˚XÊ&ÉT.
❁❁❁❁❁
161
♦ M] e+oj·TT\+<äs¡÷ ø£$|ü+&ç‘· >±j·T≈£î\qT
Ä<ä]+#·T≥˝À ÁX¯<ä› ø£qã]#ês¡T. dü«j·T+>± ø£$jÓÆTq
l <Ó’eeTT ~HÓqï sêe÷¬s&ç¶>±s¡T $X‚wüeTT>± ø£e⁄\qT
Ä<ä]+∫ ne<ÛëHê\T ìs¡«Væ≤+∫ uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘ê´\qT
b˛wæ+#ê&ÉT. #Ó$T¬ø\ #ÓHêï¬s&ç¶, l b˛≈£L] ø±o|ü‹,
ô|<ä › e T+<ä & ç y˚ + ø£ ≥ ø£ è wü í ø£ $ , y˚ T &É e s¡ +
sêeTÁãVü≤àXÊÁdæÔ, BbÕ\ |æ#·Ãj·T´ XÊÁdæÔ, |æX¯óbÕ*
∫<ä+ãs¡ XÊÁdæ,Ô dü+>∑Tu§≥¢ qs¡d+æ Vü≤XÊÁdæ,Ô >={Ïeº TTø£ÿ\
>√bÕ\ø£ è wü í X ÊÁdæ Ô , l|ü ‹ Á‘· ´ +ãø£ s êe⁄, n\¢ k Õì
sêeTHê<∏äX¯s¡à e+{Ï m+<äs√ ne<ÛëqT\T dü+kÕúq+
yê]#˚ Ä<ä]+#·ã&ç, düHêàì+#·ã&ܶs¡T.
>∑<ë«\ dü+kÕúq+
 23. ‘Ó\+>±D C≤‘·s¡\T
düeTàø£ÿ ` kÕs¡\eTà C≤‘·s¡ : ø=+&É>∑≥Tº C≤‘·s¡ :
düeTàø£ÿ ` kÕs¡\eTà C≤‘·s¡ Ädæj·÷ K+&ÉeTT˝ÀH˚ ø=+&É > ∑ ≥ Tº C≤‘· s ¡ »–‘ê´\ õ˝≤¢ e÷˝≤´\
n‹ ô|<ä› –]»q C≤‘·s>¡ ± j·TTHÓk˛ÿ ` bÕ]dt yê]#˚ >∑T]Ô+|ü⁄ eT+&É \ +˝Àì eTT‘· ´ +ù|≥ Á>±eT dü M T|ü + ˝À ñqï
bı+~+~. ñeTà&ç Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|üuÛÑT‘·«+#˚ sêh ñ‘·‡e+>± Ä+»H˚ j · T kÕ«$T <˚ y ê\j· T +˝À »s¡ T >∑ T ‘· T +~. á
1996 |òæÁãe] 1q Á|üø£{Ï+#·ã&ç+~. á C≤‘·s¡˝À <˚yê\j·T+˝Àì $Á>∑Vü≤+˝À Ä+»H˚j·TkÕ«$T ˇø£ yÓ’|ü⁄,
–]»qT\ø£+fÒ –]»H˚‘·s¡T˝Ò m≈£îÿe>± bÕ˝§Z+{≤s¡T. á
eTs√yÓ’|ü⁄ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T eTTK+ ø£*Z ñ+&É≥+ á
C≤‘· s ¡ ˝ À dü e Tàø£ ÿ kÕs¡ \ eTà\T <˚ e ‘· \ s¡ ÷ |ü + ˝À
Äsê~Û+#·ã&ÉT‘ês¡T. Á|ü‹ ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\ø=ø£kÕ] <˚yê\j·T+ Á|ü‘˚´ø£‘·. X¯+KT, #·Áø±\T, Vü≤è<äj·T+˝À
e÷|òüTX¯ó<äΔ bÂs¡í$T s√Eq »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. C≤‘·s¡ yÓTT‘·Ô+ d”‘êsêeTT\qT ø£*– ñ+&É≥+ $X‚wü+.
4 s√E\ bÕ≥T ø=qkÕ>∑T‘·T+~. á C≤‘·s¡qT »j·TX¯+ø£sY ø=eTTs¡yÓ*¢ eT\¢qï C≤‘·s¡ :
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢˝À¢ì Á|üdüTÔ‘· ‘ê&Ü«sTT eT+&É\+˝À
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Ç~ dæ ~ Δ ù |≥ õ˝≤¢ ˝ Àì ø=eTTs¡ y Ó * ¢ Á>±eT+˝À
»s¡T>∑T‘·T+~. á C≤‘·s¡ •esêÁ‹ s√Eq Á|ü‘˚´ø£+>±
Hê>√ã C≤‘·s¡ : »s¡T>∑T‘·T+~. Á|ü<Ûëq <˚e⁄&ÉT eT*¢ø±s¡T®qkÕ«$T (eT\¢qï).
Hê>√ã C≤‘· s ¡ Ä~˝≤u≤<é ˝ Àì Ç+Á<ä e *¢ Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ e÷|òTü e÷dü+ qT+&ç #ÓÁ’ ‘·e÷dü+ es¡≈î£ eT\¢qï
eT+&É\+˝Àì øπ kÕ¢|Pü sY Á>±eT+˝Àì >√+&ÉT –]»q ‘Ó>y∑ ês¡T C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄wü´e÷dü+˝À ãVüQfi¯ ne÷yêdü´ s√Eq
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. 1940˝À Ábıˆˆ ôV≤eTHé &ÜsYŒ¤ nH˚ –]»q @&ÉTbÕj·T\ C≤‘·s¡ (yÓT<äø˘ ` Hê>∑kÕHé |ü*¢) :
kÕÿ\sY Hê>√ã C≤‘· s ¡ dü + <ä s ¡ “ ¤ + >± >√+&É T <ä s ê“sY yÓT<äø˘ õ˝≤¢ Hê>∑kÕHée*¢ Á>±eT+e<ä› eT+Jsêq~
ìs¡«Væ≤+#·&ÜìøÏ ø£˝…ø£ºsYqT ÄVü‰«ì+∫ –]»q düeTdü´\qT @&É T bÕj· ÷ \T>± y˚ s ¡ T ã&˚ #√≥ á <˚ y ê\j· ÷ ìï
$qï$+#·T≈£îH˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìï ÁbÕs¡+_Û+#ê&ÉT. Hê>√u≤ 12eX¯‘êã›+˝À ì]à+#ês¡T. n+<äTøπ @&ÉTbÕj·T\T C≤‘·s>¡ ±
nq>± Hê>∑<˚e‘· á C≤‘·s¡˝À bÕeTTqT <˚e‘ê s¡÷|ü+˝À
Á|üdæ~Δ #Ó+~+~. Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ •esêÁ‹ s√Eq á C≤‘·s¡
|üPõkÕÔsT¡ .
»s¡T>∑T‘·T+~. á C≤‘·s¡ eT÷&ÉT s√E\bÕ≥T »s¡T>∑T‘·T+~.
>=\¢>∑≥Tº C≤‘·s¡ :
>∑+>∑eTà C≤‘·s¡ :
dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢˝À¢ <äTsêCŸ|*ü ¢ Á>±eT+˝À ªªbÕ\XËsj
¢¡ T· ´
>∑≥Tºμμ MT<ä á C≤‘·sq¡ T »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D sêh+˝À dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢˝Àì q÷‘·q ø£\T¢ eT+&É\+ ª∫ø£ÿeT\¢μ
düeTø£ÿ kÕs¡\eTà C≤‘·s¡ ‘·s¡Tyê‘· n‹ô|<ä› C≤‘·s¡>± Á|üdæ~Δ Á>±eT+˝À >∑+>±<˚eeTà Ä\j·T+ ñqï~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+
#Ó+~q~. Á|ü‹ ¬s+&ÉT dü+e‘·‡sê\≈£î ˇø£kÕ] 4 s√E\ ñ>±~ Hê&ÉT á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
bÕ≥T ø=qkÕ>∑T‘·T+~. \ø£å˝≤~ uÛÑ≈£îÔ\T <äs¡ÙHêì¬ø’ ekÕÔs¡T.
162
eT\÷¢sY C≤‘·s¡ : #˚yÓfi¯fl C≤‘·s¡ :
á C≤‘·s¡ »j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ eT+>∑ù|≥ #˚yfiÓ fl¯ Á>±eT+˝À ø=\yÓ’ ñqï l \ø°àå y˚+ø£fXÒ «¯ s¡kÕ«$T
eT+&É+ eT\÷¢sY˝À »s¡T>∑T‘·T+~. á C≤‘·s¡ y˚T HÓ\˝À yê] ñ‘·‡yê\T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ #ÓÁ’ ‘· e÷dü+˝À »s¡T>∑T‘êsTT.
»s¡T>∑T‘·T+~. qs¡dæ+Vü‰kÕ«$Tì |üPõkÕÔs¡T. á dü+<äs¡“¤+>± |òüTq+>± C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
y˚˝≤\ C≤‘·s¡ : CÀ–Hê<∏äTì C≤‘·s¡ :
•esêÁ‹ |ü+&ÉT>∑ Hê&ÉT á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. yÓT<äø˘ õ˝≤¢ CÀ–ù|≥˝À ø=+&Éô|’ CÀ&ÉT*+>±\T>±
eT+∫sê´\˝Àì #Óq÷ïsY eT+&É\+˝Àì y˚˝≤\ Á>±eT+˝À yÓ*dæq CÀ–Hê<∏äTì C≤‘·s¡ Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ e÷]ÃHÓ\˝À
»s¡T>∑T‘·T+~. •e⁄ì |üPõkÕÔs¡T. »s¡T>∑T‘·T+~.
nsTTqy√\T C≤‘·s¡ : πø‘·øÏ dü+>∑y˚TX¯«s¡kÕ«$T C≤‘·s¡ :
es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì nsTTqy√\T˝À yÓTÆ˝≤sY dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ s¡asêdü+>∑+ (»V”≤sêu≤<é düMTbÕq)
<˚e⁄ìøÏ Á|ü‹dü+e‘·‡s¡+ ñ‘·‡yê\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. á C≤‘·s¡ Á>±eT+˝À lπø‘·øÏ dü+>∑+y˚TX¯«s¡kÕ«$T Ä\j·T+ ñqï~.
20 s√E\bÕ≥T »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É Á|ü<Ûëq <Ó’e+ q\¢ø=+&É qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T. Á|ü‹
dü+e‘·‡s¡+ e÷|òTü ãVüQfi¯ <äX$¯ T qT+&ç bòÕ\TZD X¯ó<äΔ bÕ&É´$T
ø=]$ C≤‘·s¡ :
es¡≈£î kÕ«$T yê] qyêVæ≤ïø£ Áã¨à‘·‡yê\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
eTVü≤ã÷uŸu≤<é õ˝≤¢˝Àì ø=]$ lMs¡uÛÑÁ<äkÕ«$T
Ä\j·T+˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ •esêÁ‹ s√E »s¡T>∑T‘·T+~. u…»®+øÏ C≤‘·s¡ :
á C≤‘·s¡ dæ~Δù|{Ÿ õ˝≤¢˝Àì u…»®+øÏ nH˚ ÁbÕ+‘·+˝À
q\¢>=+&É C≤‘·s¡ :
»s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É \ø°Î qs¡d+æ Vü‰kÕ«$T <˚yê\j·T+ ñ+~.
õ–‘ê´\ õ˝≤¢˝Àì ø=&çe÷´\ eT+&É\+ q\¢>=+&É á C≤‘·s¡ #Ó’Á‘·e÷dü+˝À »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
Á>±eT+˝À Á|ü ‹ dü + e‘· ‡ s¡ + e÷|ò ü T bÂs¡ í $ T s√Eq
qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T ù|s¡Tq á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. dæ+>∑sêj·T C≤‘·s¡ :
dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝Àì ø√ôV≤&É eT+&É\+˝À ≈£L¬sfi¯fl˝À á
‘·T˝≤®uÛÑyêì C≤‘·s¡ :
C≤‘· s ¡ »s¡ T >∑ T ‘· T +~. Çø£ ÿ &ç Á|ü < Û ë q <Ó ’ e + \ø° Î
q\¢>=+&É õ˝≤¢ #·+<ä+ù|≥ eT+&É\+ ô|<ä›eTTì>±˝Ÿ qs¡dæ+Vü≤kÕ«$T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄wü´ãVüQfi¯ neTyêdü´
Á>±eT+˝À qesêÁ‹ <ädüsê ñ‘·‡yê\˝À uÛ≤>∑+>± ‘=$Tà~ s√Eq ìs¡«Væ≤+#·ã&ÉT‘·T+~.
s√E\bÕ≥T C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
‘˚>∑&É C≤‘·s¡ :
>∑<ë«˝Ÿ C≤‘·s¡ :
uÛÑÁ<ëÁ~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ õ˝≤¢˝Àì eTDT>∑÷s¡T eT+&É\+
CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢ >∑<ë«˝Ÿ |ü≥ºD+ ø√≥˝Àì ‘˚>&∑ É Á>±eT+˝À uÛÁÑ <äø±[, Ms¡uÁÑÛ <äT\ <˚yê\j·÷\T ñHêïsTT.
l#Ó q ïπ ø X¯ e kÕ«$T Ä\j· T +˝À Á|ü ‹ dü + e‘· ‡ s¡ + á <˚e‘·\qT e÷|òüT ãVüQfi¯ Á‘·jÓ÷<ä•, #·‘·Ts¡Δ•\˝À
e÷|òüTe÷dü+˝À C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. <˚e‘·\≈£î ø£fi≤´D+ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
eT\›ø£˝Ÿ C≤‘·s¡ : ãTs¡÷ïs¡T C≤‘·s¡ :
CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢˝Àì eT\›ø˝£ Ÿ˝À ‹eTà|üŒ C≤‘·s¡ Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì ñ≥÷ïs¡T ‘ê\÷ø±˝Àì ãTs¡÷ïs¡T
m+‘√ yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘·T+~ ly˚+ø£fÒX¯«s¡kÕ«$Tì ÁbÕ+‘·+˝À á C≤‘·s¡qT »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
‹eTà|üŒ>± ø=\TkÕÔs¡T.
163
eTq´+ø=+&É C≤‘·s¡ : ≈£L&Ó*¢ C≤‘·s¡ :
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ πø+Á<ëìøÏ 16 øÏ.MT. <ä÷s¡+˝À á C≤‘·s¡ dæ~Δù|≥ õ˝≤¢ <äTu≤“ø£ eT+&É\+ ≈£L&ÉyÓ*¢
ñqï eTq´+ø=+&É˝À »]π> C≤‘·s¡ Ç~. ªeT÷&ÉT ø=+&É\ Á>±eT+˝À ø£\<äT. Çø£ÿ&É Á|ü<Ûëq <Ó’e+ sêeT*+π>X¯«s¡T&ÉT.
‹s¡T|ü‹μ>± |æ\eã&˚ eTq´+ø=+&É˝À ly˚+ø£fÒX¯«s¡ kÕ«$T Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ |ü⁄wü´ãVüQfi¯ ne÷yêdü´ qT+∫ e÷|òüTX¯ó<äΔ
ø=\TyÓ’Hê&ÉT. e÷|òüT |ü⁄qïeT≈£î Á㨑·‡yê\T |òüTq+>± ‘·~j·T es¡≈£î Hê\T>∑T s√E\T á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~.
ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ .
|ü⁄\÷¢s¡T C≤‘·s¡ :
>∑+>±|ü⁄s¡+ C≤‘·s¡ :
dæ~Δù|≥ õ˝≤¢˝Àì |ü⁄\÷¢s¡T Á>±eT+˝À 94 @ø£sê\
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ »&ÉÃs¡¢ düMT|ü+˝Àì >∑+>±|ü⁄s+¡ ˝À
$XÊ\yÓTÆq ã+&É MT<ä ø±ø£rj·TT\ ø±\+˝À Á‹≈£LfÒX¯«s¡
á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. X¯‘êu≤›\ #·]Á‘·>∑\ ÁbÕNqyÓTÆq
Ä\j·T+ ì]à+#·ã&ç+~. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡eTT á C≤‘·s¡
Çø£ÿ&ç #ÓqïπøX¯yê\j·T+˝À e÷|òTü X¯ó<äΔ dü|$Ôü TøÏ uÛ≤ØkÕúsTT˝À
C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. »s¡T>∑T‘·T+~.

≈£îs¡TeT÷]Ô C≤‘·s¡ : <äT<Ó›&É C≤‘·s¡ :

eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝Àì ≈£îs¡TeT÷]Ô Á>±e÷ìï dæ~Δù|≥ õ˝≤¢ ø=+&ÉbÕø£ eT+&É\+˝Àì <äT<Ó›&É˝À á
ÄqTø=ì ñqï ø=+&Éô|’ yÓ\dæq l y˚+ø£fXÒ «¯ s¡ kÕ«$T ù|s¡T‘√ C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&ç Á|ü<Ûëq <Ó’e+ X¯+uÛÑT<˚e⁄&ÉT.
á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. ø±]Ôø£ X¯ó<äΔ dü|üÔ$Tq Çø£ÿ&É C≤‘·s¡ uÛÒ‘êfi¯ C≤‘·s¡ :
»s¡T>∑T‘·T+~.
yÓT<äø˘ õ˝≤¢˝Àì n˝≤¢<äTs¡Z+ eT+&É\ πø+Á<ä+˝À uÛÒ‘êfi¯
dæs¡düq>∑+&É¢ C≤‘·s¡ : C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. uÛÒ‘êfi¯ kÕ«$TøÏ Çø£ÿ&É ‘·|üŒ Ç+¬øø£ÿ&É
Hê>∑sYø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì e+>∑÷s¡T eT+&É\+˝À >∑\ <˚ y ê\j· T + ˝Ò < ä T . á C≤‘· s ¡ yês¡ + s√E\ bÕ≥T
#ês¡ø=+&É e<ä› dæsd¡ qü >∑+&É¢ C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. d”‘êsêeTT\ »s¡T>∑T‘·T+~.
ø£fi≤´D+ á C≤‘·s¡˝À Á|ü‘˚´ø£‘·‘√ »s¡T|ü⁄‘ês¡T.
#Ós¡T«>∑≥Tº C≤‘·s¡
dü˝ÒX¯«s¡+ C≤‘·s¡ :
q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì Hês¡ÿ{Ÿ|ü*¢ eT+&É\+˝Àì m˝≤¢¬s&ç¶
Hê>∑søY s£ ÷¡ ï˝Ÿ õ˝≤¢˝Àì *+>±\ eT+&É\+ nbÕŒsTT|ü*¢ >∑÷&Ó+ Á>±eT düMT|ü+˝À »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&ç Á|ü<Ûëq <Ó’e+
Á>±eT|ü+#êsTTr |ü]~Û˝Àì q\¢eT\ n≥M ÁbÕ+‘êìøÏ l »&É\ sêeT*+π>X¯«s¡kÕ«$T.
#Ó+~q #Ó+#·TC≤‹ yês¡T dü˝ÒX¯«s¡ kÕ«$TøÏ bÂs¡í$T s√Eq
C≤‘·s¡ »s¡T|ü⁄‘ês¡T. Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ @Á|æ˝Ÿ HÓ\˝À y˚Tfi¯¢#Ós¡T« C≤‘·s¡ :
#Ó’Á‘·bÂs¡í$TøÏ eT÷&ÉT s√E\ eTT+<äT eT÷&ÉT s√E\ yÓqTø£ dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢˝Àì VüQpsYq>∑sY ‘ê\÷ø±˝Àì
yÓTT‘·Ô+ yês¡+ s√E\T ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
y˚Tfi¯¢#Ós¡T« Á>±eT+˝À á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. á C≤‘·s¡˝À
ø√≥+#· C≤‘·s¡ : X¯+uÛÑT*+π>X¯«s¡kÕ«$T Á|ü<Ûëq <Ó’e+.
»j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ πs>=+&É eT+&É\+˝Àì n&É$ <˚e⁄ì|ü*¢ C≤‘·s¡ :
ø√≥+#· Á>±eT+˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ bòÕ\TZD X¯ó<äΔ @ø±<ä•
qT+&ç bòÕ\TZD ãVüQfi¯ $~j·T es¡≈£î Áã¨à‘·‡yê\ q˝§Z+&É õ˝≤¢˝Àì <ëeT#·s¡¢ eT+&É\+˝À >∑\ n&É$
dü+<äs¡“¤+>± C≤‘·s¡ ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T. Çø£ÿ&ç Á|ü<Ûëq <Ó’e+ \ø°Î <˚e⁄ì|ü*¢ Á>±eT+˝À á C≤‘·s¡ »s¡T|üã&ÉT‘·T+~. á C≤‘·s˝¡ À
qs¡d+æ Vü‰kÕ«$T. Á|ü<Ûëq <Ó’e+ ø£qø£<äTs¡ZeTà ‘·*¢.
164
ø±πsï|ü*¢ C≤‘·s¡ : X¯+uÛÑT*+π>X¯«s¡kÕ«$T C≤‘·s¡ :
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢˝Àì eTT\T>∑T qT+&ç 20 øÏ.MT\ q\¢>=+&É õ˝≤¢˝Àì XÊ*>ösês¡+ eT+&É\+˝Àì
<ä÷s¡+˝À ñqï ø±πsï|ü*¢ Á>±eT|ü+#êsTTr˝Àì q+Á<ä>÷∑ &Ó+˝À ∫‹Ô\÷s¡T Á>±eT+ eT÷dæq~ ˇ&ÉT¶q yÓ\dæq áX¯«s¡T&ÉT
á C≤‘·s¡ »s¡T>∑T‘·T+~. Çø£ÿ&É kÕs¡\eTàqT |ü⁄* s¡÷|ü+˝À yÓu’ eÑÛ +>± |üP»\+<äT≈£î+{≤s¡T. á Á>±eT+˝À ÁbÕNqø±\+˝À
|üPõkÕÔsT¡ . X¯+uÛÑT*+π>X¯«s¡ <˚yê\j·T+ ñqï~. •esêÁ‹øÏ Çø£ÿ&É C≤‘·s¡
»s¡T>∑T‘·T+~.
uÛÑ÷|ü‹ C≤‘·s¡ : ns¡«|ü*¢ C≤‘·s¡ :
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢˝Àì uÛÑ÷|ü‹|ü⁄s¡+˝À e÷|òüTX¯ó<äΔ dü÷s¡´ù|≥ õ˝≤¢ C≤õ¬s&ç¶ >∑÷&Ó+ eT+&É˝≤ìøÏ #Ó+~q
bÂs¡í$T qT+&ç 11 s√E\bÕ≥T á C≤‘·s¡ ô|<ä› m‘·TÔq ns¡«|ü*¢ nH˚ Á>±eT+˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+˝À m+‘√ |òüTq+>±
»s¡T>∑T‘·T+~. á ÁbÕ+‘·+˝À ø√j·T\T ø=+&ÉkÕs¡\eTà ns¡«|ü*¢ \ø°Îqs¡dæ+Vü≤kÕ«$T C≤‘·s¡qT »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T.
ù|s¡T‘√ kÕs¡\eTàqT |üPõkÕÔs¡T.
eTT–+|ü⁄ :
eTT˙X¯«s¡T\ C≤‘·s¡ : ‘Ó\+>±D˝À $_Ûqï ≈£î˝≤\T, eT‘ê\yês¡T ñHêïs¡T.
eTTìe+|ü⁄\ Á>±eT+˝À sêeTqïù|≥ eT+&É\+ ‘Ó\+>±D düe÷»+˝À <ë<ë|ü⁄ nìï õ˝≤¢˝À¢ ô|’q‘Ó*Œq
uÛÑTeq–] j·÷<ëÁ~ õ˝≤¢˝À Á|ü‹ dü+e‘·‡s¡+ ÁXÊeDe÷dü+ C≤‘·s¡\‘√bÕ≥T kÕúìø£+>± Ç+ø± mH√ï C≤‘·s¡\qT
ÄK] X¯ìyês¡eTTHê&ÉT á C≤‘·s¡ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. »s¡ T |ü ⁄ ø=+{≤s¡ T . ‘Ó \ +>±D dü + dü ÿ è‹˝À C≤‘· s ¡ \ T
eTTK´yÓTqÆ $ #Ó|Œü e#·TÃ. ø£*dæ yÓfifl¯ &É+, ø£*dæ »s¡T|ü⁄ø√e&É+,
kÕeT÷Væ≤ø£ Jeq+ e+{Ï$ C≤‘·s¡\ <ë«sê #˚≈£Lπs >=|üŒ
Á|üjÓ÷»Hê\ì #Ó|üŒe#·TÃ. eT#·TÃ≈£î ø=ìï C≤‘·s¡\ $esêqT
$e]+#·&É+ »]–+~.

❁❁❁❁❁

165
III . eTq ‘Ó\+>±D >∑T]+∫
ns¡ú+ #˚düT≈£î+<ë+...

166
 24. ‘Ó\+>±D #·]Á‘· ` dü+düÿè‹
‘Ó\+>±D düT+<äs¡yÓTÆq Á|ü<˚X¯+. uÛÖ>√[ø£+>±
düTdü+|üqïyÓTÆq ÁbÕ+‘·+. q<äT\T, n&Ée⁄\T, ø=+&É\T,
#Ós¡Te⁄\T, yê>∑T\T, q\¢, mÁs¡πs>∑&ç uÛÑ÷eTT\T, >∑qT\T,
KìC≤\‘√ $\dæ\T¢‘T· qï~. ‘·÷s¡TŒq ø£+~ø£˝Ÿ >∑T≥º\ es¡Tdü,
|ü&ÉeT≥ u≤˝≤|òü÷{Ÿ |üs¡«‘·ÁX‚DT\T, ñ‘·Ôsêq >√<ëeØq~,
<äøDåÏ ≤q ø£ècÕíq~ düV≤ü » dü]Vü≤<äT\› T>± HÓ\ø=ì ñqï ÁbÕ+‘·+
Ç~. >√<ëe] HêqTø=ì <ä+&Éø±s¡D´+, ø£èwüíHêqTø=ì
q\¢eT\ n&Ée⁄\T düVü≤» dü+|ü<ä ì\j·÷\T>± ñHêïsTT.
uÛÖ>√[ø£+>± mH√ï nqT≈£L\‘·\T, eqs¡T\T ñqï Á|ü<˚X¯+
ø±e≥+ e\¢ kÕúìø£+>± m+‘√ >=|üŒ #·]Á‘·, Hê>∑]ø£‘·,
dü+düÿè‹ $ø£dæ+∫HêsTT.
‘Ó\+>±D
q<äT\T, ø=+&É\T, n&Ée⁄\T n\T¢ø=ì ñqï Á|ü<˚X¯+
ø£qTø£ M{Ïì qeTTàø=ì mH√ï –]»q ‘Ó>\∑ T J$dü÷Ô e#êÃsTT.
ø√j·T\T, >√+&ÉT\T, #Ó+#·T\T, >∑T‹Ôø√j·T\T, ø=+&ɬs&ÉT¢,
sêCŸ>√+&ÉT\T, ø√˝≤eTT\T yÓTT<ä˝q’… Ä~yêdüT\T ‘·eT Á|ü‘´˚ ø£
$<ÛëHê\‘√ Jeq+ kÕ–düTÔHêïs¡T. Áø°düTÔ |üPs¡«+ y˚\
dü+e‘·‡sê\ qT+∫ ñìøÏ˝À ñqï >√+&ÉT\T ÁbÕNq ñ‘·Œ‹Ô
ø£<∏äqT #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ ª fÒø£+, e÷s¡ÿ+, |üPdü+, ‘Ó*+>∑+μ nH˚
q\T>∑Ts¡T eT÷\|ü⁄s¡Twüß*ï <˚e‘·\T>± ù|s=ÿ+{≤s¡T. Ç+<äT˝À
ª‘Ó*+>∑+μ ÁbÕNq ‘Ó\T>∑T C≤‹ eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&Éì Äs¡TÁ<ä
uÛ≤$+#ê&ÉT. kÕúìø£+>± ÁbÕNq ø±\+ qT+∫ ª‘·˝…’+>¥μ
C≤‹yês¡T ìedæ+#ês¡ì ª‘·˝…’+>¥μ\T ìedæ+∫q+<äT e\¢
ª‹*+>∑μ ª‘Ó\T+>∑Tμ |ü<ë\T yê&ÉTø£˝ÀøÏ e#êÃj·Tì, yês¡T
e÷{≤¢&˚ uÛ≤wü ª‘Ó\T+>∑Tμ nì, Ä C≤‹ ª‘Ó\T+>∑Tμ \ì K+&Ée*¢
k˛<äsT¡ \T uÛ≤$+∫Hês¡T. ãsêà˝À ìedædTü qÔ ï ˇø£ ‘Ó>∑ Ç|üŒ{Ïø°
‘êeTT ª‘·˝…’+>¥μ C≤‹ yês¡eTì #Ó|ü⁄Œø=+{≤s¡ì ù|s=ÿHêïs¡T.
e÷s¡ÿ+&˚j·T, yêj·TT |ü⁄sêD≤˝À¢ ª‹*+>∑μ Á|ükÕÔeqe⁄+~.
167
Á^≈£îXÊÁdüÔE„&ÉT {≤˝…$T ‘·q j·÷Á‘ê#·]Á‘·˝À ª{Ï*+>±Héμ
|ü<ëìï ù|s=ÿHêï&ÉT. á ª‹*+>∑μ X¯ã›y˚T ª‘Ó\T+>∑Tμ X¯u≤›ìøÏ
eT÷\+. ª‘Ó\T+>∑Tμ ª>∑D+μ ø£*dæ ª‘Ó\T+>∑D+μ>± e÷]q≥T¢
uÛ≤$+#·e#·TÃ. yÓT<äø˘ õ˝≤¢ ‘Ó˝≤¢|üPsY˝À ãj·T≥ |ü&çq
Áø°ˆˆX¯ˆˆ 1417 Hê{Ï XÊdüq+˝À ª‘Ó\T+>∑Dμ |ü<ä+, 1510
yÓ*#·s¡¢ XÊdüq+˝À ª‘Ó\+>±Dμ |ü<ä+ Á|üjÓ÷–+#·ã&ç+~.
nq+‘·s¡ ø±\+˝À, e´eVü‰sê˝À¢ ª‘Ó\+>±Dμ |ü<ä+ $düèÔ‘·
Á|ü#ês¡+˝ÀøÏ e∫Ã+~.
#·]Á‘·
Áø°.|üP. 600`400 ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q yÓ+&ç
HêD≤\T ãj·T≥|ü&çq ‘·sê«‘· |ü⁄sêedüTÔ |ü]XÀ<Ûäq\
Ä<Ûës¡+>± ª>√|üsêEμ\T |ü]bÕ*+∫q≥T¢ #·]Á‘· ø±s¡T\
uÛ≤eq. ‘·sê«‘· ø±\+˝À Áø°.|üP 200 qT+∫ Áø°.X¯. 200
es¡≈£î XÊ‘·yêVü≤qT\T |ü]bÕ*+∫q≥T¢ ‘Ó\TdüTÔ+~. ‘·sê«‘·
$wüß≈í î£ +&çqT\T, u≤<ë$T #êfi¯ó≈£î´\T, y˚eTT\yê&É #êfi¯ó≈£î´\T,
yêø±≥≈£î\T |ü]bÕ*+#ês¡T. ‘·<äq+‘·s¡+ ø±ø£rj·TT\
kÕÁe÷»´+ Áø°.X¯. 950 qT+&ç 1323 es¡≈£î $düÔ]*¢+~.
eTTdü T q÷s¡ T Hêj· T ≈£ î \T, |ü < ä à Hêj· T ≈£ î \T,
ãVü ≤ eT˙\T(Áø° . X¯ . 1518`1686) ndü | ò t C≤V” ≤ \T
(Áø°.X¯. 1724` 1948) ‘Ó\+>±D H˚\qT |ü]bÕ*+#ês¡T.
dü+düÿè‹
Á|ü»\ Á|ü<Ûëq JeHê<Ûës¡+ e´ekÕj·T+. e´ekÕj·T+
Ä<Ûës¡+>±H˚ Á>±e÷\T, #Ós¡Te⁄\T, eè‘·TÔ\T, dü+düÿè‘·T\T
ì]à+#· ã &É T ‘· ÷ e∫ÃHêsTT. q<ä T \Tqï|ü Œ {Ï ø ° yê{Ï ì
e´ekÕj·÷ìøÏ nqT>∑TD+>± eT\#·T≈£îH˚ kÕ+πø‹ø±_Ûeè~›
»s¡T>∑øb£ ˛e&É+ e\¢ esê¸<ëÛ s¡+>± e´ekÕj·T+ kÕ–+~. ˙{Ï
bÕs¡T<ä\≈£î ñ<äø£ j·T+Á‘ê\T, @‘ê\T ñ|üjÓ÷–+#˚yês¡T.
 ø±ø£rj·TsêE\T rdüT≈£îqï Á|ü‘˚´ø£ ÁX¯<ä› e\¢ ˙{ÏbÕs¡T<ä\ ñ<ä´eT+, Á|ü‘˚´ø£ sêh ñ<ä´e÷\T, $|ü¢y√<ä´eT+, eT<ä´bÕq
ø√düyT˚ #ÓsT¡ e⁄\ ìsêàD+ n~Ûø+£ >± »]–+~. ô|<ä› #ÓsT¡ e⁄\T, e´‹πsø√<ä´eT+, »\kÕ<ÛHä √<ä´eT+, Vü≤]‘·V‰ü s¡+ nH˚ø£ Á|üC≤
>=\TdüT #Ós¡Te⁄\T, #Ós¡Te⁄\ e´edüú Á|ü‘˚´ø£+>± ø£ì|æ+#·≥+ ñ<ä´e÷\T e]ú*¢ Á|üC≤düeT÷Vü‰\qT #Ó’‘·q´ |üs¡TdüTÔHêïsTT.
e\¢ n|üŒ{À¢ á Á|ü<˚XÊìï ª#Ós¡Te⁄\<˚X¯+μ>± |æ*#˚yês¡T. $TwüHé ø±ø£rj·T, $TwüHé uÛÑ^s¡<∏ä |ü<∏äø±\T Á|ü»\qT m+‘√
e], >√<ÛäTeT, qTe⁄«\T, |ü‹Ô ‘·èD<ÛëHê´\‘√ bÕ≥T ‘√≥\ Äø£≥Tº≈£î+≥THêïsTT.
ô|+|üø£+ ≈£L&Ü ø=qkÕ–+~. Ä Áø£eT+˝À ªu≤>¥μ\ $düÔs¡D ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü
ªu≤>¥μ\ (‘√≥\T)≈£î HÓ\yÓ’q q>∑s¡+ ø£qTø£H˚ ôV’≤<äs¡u≤<é≈£î
ªu≤>¥q>∑sYμ nH˚ ù|s=∫Ã+~. ‘Ó\+>±D Á|ü»\T e´eVü≤]+#˚ ‘Ó\T>∑T $X‚wüyÓTÆ+~.
e´ekÕj·T+ #·T≥÷º nH˚ø£ eè‘·TÔ\T @s¡Œ&ܶsTT. mH√ï Á|ü‘˚´ø£‘·\T ø£*–ñ+≥T+~. Á>±+~Ûø±ìøÏ, eT+∫
|üìeTT≥T¢ #˚ùdyês¡T. nedüsê\T #·÷ùdyês¡T, |üqT\T ‘Ó\T>∑T≈£î <ä>∑Zs¡>±, yê´ø£s¡D Á|üe÷D≤\‘√ ≈£L&ç ñ+≥T+~.
#˚ùdyês¡T $$<Ûä eè‘·TÔ\T>± e÷s¡TŒ #Ó+<äT‘·÷ e∫ÃHêsTT. \j·T ã<äΔ+>± ñ+&É≥+ e\¢, Á<äT‘ê‘·àø£+>± ñ#·Ã]+#·&É+
|ü⁄s√Væ≤‘·T\T, ø£+kÕ*, ≈£eTà], ≈£îeTà], eÁ&É+–, #êø£*, e\¢ $qkı+|ü⁄>± ñ+≥T+~. J$‘êqTuÛÑyê\˝À $ø£dæ+∫q
eT+>∑*, |ü<àä XÊ*, >=\¢, u…d,Ôü >ö+&É,¢ >±+&É,¢ #·sà¡ ø±s¡, e&Ós¶ ,¡ kÕyÓT‘·\T, HêqT&ÉT\T, |ü\T≈£î ã&ÉT\T düVü≤»+>±H˚ Ç$T&ç
mH√ï eè‘·T\Ô T ø=qkÕ>∑T‘·÷ e∫ÃHêsTT. XÊ‘·yêVü≤qT\ ø±\+ ñ+&É≥+ e\¢ ns¡úe+‘·yÓTÆ n\]düTÔ+~. düVü≤»‘·«+,
Hê{Ïπø ìs¡à˝Ÿ ø£‘·TÔ\T Á|üdæ~Δ bı+~HêsTT. |ü≥Tº eÁkÕÔ\≈£î düs¡fi¯‘·«+‘√ bÕ≥T düè»Hê‘·àø£+>± kÕ–b˛‘·T+~. uÛ≤yê\qT
b˛#·+|ü*,¢ >∑<ë«\ Á|ü|+ü #· Á|üd~æ Δ bı+~HêsTT. e´ekÕj·T+, Á|üdüqï+>± e´ø£Ô+ #˚ùd |ü<äΔ‹e\¢ ªC≤qT ‘ÓqT>∑Tμ>±
ñ‘·Œ‘·T\Ô T, Á>±eT+ #·T≥÷º mH√ï C≤q|ü<ä dü+düÿè‹ |ü+&ÉT>∑\T, Á|ü X ¯ + dü \ +<ä T ≈£ î qï~. ø£ e Tàì <Û ä « qT\≈£ î , ø£ e T˙j· T
C≤‘·s¡\T e]Δ*¢HêsTT. s¡T+»\T, u…’+&ÉT¢, y=>∑TZø£<∏ä, XÊs¡<äø£<∏ä, n\+ø±sê\≈£ î HÓ \ yÓ ’ q uÛ ≤ wü . C≤q|ü < ä ^‘ê\¬ ø ’ H ê,
Vü≤]ø£<∏ä, ∫+<äT uÛ≤>√‘·+, u≤\ dü+‘·T\T, ãT&ç¬>»+>±\T, |ü<ä´ø±yê´\¬ø’Hê, n\y√ø£>± ˇ~–b˛j˚T n+<äyÓTÆq uÛ≤wü.
>∑+–¬s<äT›\T, kÕ<ÛäHêX¯Ss¡T\T, ãVüQs¡÷|ü⁄\T, ô|<ä›eTà\T, dü+düÿè‘·, ñs¡÷›, bòÕs¡o, ns¡;“, Ä+>∑¢, Væ≤+B |ü<ë\qT
>∑TkÕ&û qè‘·´+, #Ó+#·T, ø√j·T, ã+C≤sê Á|ü<äs¡Ùq\T ø£\T|ü⁄ø√>∑\ $XÊ\‘·‘·«+ e\¢ |ü<ä$düèÔ‹ kÕ~Û+∫ ø=‘·Ô
ø£fiø¯ fi£ H¯ ê&çHêsTT. ã‘·Tø£eTà, u§&Óe¶ Tà, uÀHê\T, equÛÀ»Hê\T, kıã>∑T\‘√ |ü⁄s√>∑$T+#˚ uÛ≤wü.
|”Ø\T, <ädüsê, s¡+C≤Hé, ø±Á{≤e⁄\T, ø=‘·Ô\T, dü+Áø±+‹,
ñ>±~, ô|<ä › \ ≈£ î |ü + &É T >∑ , }]øÏ |ü + &É T >∑ \ T mH√ï kÕVæ≤‘·´+
ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* ÁbÕNq ø£+<ä |ü<ë´\T u§eTà\eTà>∑T≥º
ù|]DÏ ‘ê+&Ée+, ˝≤dü´+, uÛ»Ñ q\T, ∫s¡T‘·\T, •\Œø£fi,¯
XÊdüq+˝À \_Û+∫ Áø°.X¯. 9 X¯‘ê_› Hê{Ïπø #Û·+<√ã<ä›
ô|+ã]Ô C≤„|æø£\T,ìs¡à˝Ÿ u§eTà\T, qø±• ∫Á‘ê\T, ø£Ø+q>∑sYkÕVæ≤‘·´eTTqï<äì ìs¡÷|ædüTÔHêïsTT. ø£qï&É+˝À, ‘Ó\T>∑T˝À
yÓ+&ç|üqT\T Á|ü‘˚´ø£ >∑T]Ô+|ü⁄ kÕ~Û+#·T≈£îHêïsTT. düeTàø£ÿ,
|ü<ë´\T sêdæq |ü+|üeTVü‰ø£$ #·]Á‘· ‘Ó\+>±D >∑s«¡ ø±s¡D+.
kÕs¡ø£ÿ\T, ã\÷à]ø=+&É\ sêj·TT&ÉT, düsê«sTT bÕ|üqï, eT*¢ j · T π s #· q s¡ ∫ +∫q ªø£ $ »HêÁX¯ j · T +μ ‘Ó \ T>∑ T ˝À
sêDÏX¯+ø£s¡eTà, k˛eTHêÁ~, dü<ë•e¬s&ç¶, sê+J>√+&ÉT, ‘=*#Û·+<√Á>∑+<∏ä+. ªeècÕ~Û|ü X¯‘·ø£+μ ù|s¡T‘√ ‘=*X¯‘·ø±ìï
ø=eTTs¡+;Û+, ã+&çkÕj·Tqï, Äs¡T≥¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶, bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq s¡∫+#ê&ÉT. ‘=*#·‘T· s¡]ú ø±e´+ ‘Ó\+>±D
sπ DT≈£î+≥sê$T¬s&ç¶ m+<äs√Ms¡T\ kÕVü≤dü>±<∏\ä T ø£fi≤s¡÷bÕ\T
qT+∫ e∫Ã+~. eT]+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡T´\T s¡∫+∫q
dü+‘·]+#·Tø=ì Ms¡>±<∏ä\T>± $düÔ]düTÔHêïsTT. q\sê|òüTe j·÷<äebÕ+&Éej·T+ @ø±ÁeTHê<ÛäT&ÉT s¡∫+∫q
ñ<ä´e÷\T ªªÁ|ü‘ê|üs¡TÁ<ä #·]Á‘·eTTμμ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* #·]Á‘· Á>∑+<∏ä+.
n<˚ $<Û+ä >± yÓTT<ä{Ï n#·Ã‘ÓqT>∑T ø±e´+ ªªj·Tj·÷‹#·]Á‘·μμqT
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ ñ<ä´e÷\T, Á>∑+<∏ë\j·T ñ<ä´e÷\T,
Ä+Á<ÛäeTVü‰düuÛÑ, Äs¡´düe÷»+, ¬s’‘ê+>∑ ñ<ä´eT+, ‘Ó\+>±D bıqï>∑+{Ï ‘Ó\T>∑q s¡∫+#ê&ÉT.
168
 ªÁ|ü‘ê|üs¡TÁ<äj·TXÀuÛÑ÷wüD+μ \ø£åD≤\+ø±s¡ XÊÁdüÔ Á>∑+<∏ë\πø
ãVüQeTTK Á|üC≤„e+‘·T&ÉT kÕe÷õø£ #Ó’‘·Hê´ìøÏ
‘·\e÷ìø£+. ‘=* dü+ø£\q Á>∑+<Ûëìï ªdüø£\ ˙‹düeTà‘·+μ
;»+y˚dæq bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq ‘Ó\+>±D Ä~ø£$. dü+düÿè‘·+,
dü+ø£\q+ #˚dæq ñ<ës¡ kÕVæ≤r Vü≤è<äj·TT&ÉT eT&çøÏdæ+>∑q.
‘Ó\T>∑T uÛ≤wü\ düeTq«j·T+‘√, |ü⁄sêD>±<∏\ä qT eTq J$‘·+˝À
dü«‘·+Á‘· ø±e´ø£s¡Ô nsTTHê Ç‘·s¡ ø£e⁄\qT dü+ø£\q+ #˚dæ
nqTdü + <Û ë ì+#· T ø=ì ø£ & É T eTH√Vü ≤ s¡ + >± dü è õ+∫q
ø=‘·Ô <ë]y˚XÊ&ÉT. #·]>=+&É <Ûäs¡àq ø±\Œìø£ uÛ≤eq\qT
ãyÓTàs¡b˛‘·q ªl eT<들>∑e‘·+μ Á|ü‘˚´ø£ s¡#·q. Ms¡XË’e
Á|üyX˚ ô¯ |{Ϻ ª∫Á‘· uÛ≤s¡‘êìïμ düèwæ+º #ê&ÉT. ‘Ó\+>±D kÕe÷õø£
kÕVæ≤‘·´+ $düÔ]+∫q+‘· >∑+;Ûs¡+>± yÓ’wüíe dü+Á|ü<ëj·÷ìï
∫‘·Ô eè‘êÔìï dü+düÿèr $X‚cÕ*ï Á|ü‘˚´ø£ ø±e´+>∑ eT*∫
ì\u…{Ϻq kÕVæ≤‘·´ düèwæº »]–+~. >√qãT<뛬s&ç¶ ªs¡+>∑Hê<∏ä
ø=i$ >√|üsêE ªdæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£μ s¡∫+#ê&ÉT. C≤q|ü<,ä
sêe÷j·TD+μ ~«|ü<ä #Û·+<ä+˝À kÕ–Hê VüQfi¯øÏÿ uÛ≤düÿs¡T&ÉT
kÕ+Á|ü<ësTTø£, Á|üC≤kÕ«$Tø£ kÕVæ≤‘ê´\T $düèÔ‘·+>±
ªuÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+μ dü+Á|ü<ëj·T #Û·+<ä+˝À kÕ–Hê Çø£ÿ&ç
e]ú*¢HêsTT.
sê», Á|üC≤_ÛsT¡ ∫øÏ Á|ü‹_+u≤˝Ò. >ös¡q ªVü≤]X¯Ã+Á<√bÕU≤´q+μ
` &܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, n<Ûä´≈£åî\T,
s¡∫+∫ dü‘·´ìs¡‹ì #ê{Ï #ÓbÕŒ&ÉT. $<ë´Hê<∏äT&ÉT s¡∫+∫q
‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT >±] yê´dü+

❁❁❁❁❁

169
 25. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü qT&çø±sê\T `
eTeTø±sê\T
‘Ó\T>∑T˝À Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü, ‘Ó\+>±D uÛ≤wü... |ü⁄s¡T>∑T) á |æ\T|ü⁄˝Àì eTs√ ns¡uú ≤Û >∑yTÓ qÆ ªªeT+∫>∑Tqïyê?μμ
á ¬s+&É÷ y˚s¡T y˚s¡T. Ä e÷≥ø=ùdÔ á uÛÒ<ë\T <ë<ë|ü⁄ n+fÒ jÓ÷>∑πøåe÷\T $#ê]+#·&É+ ªªu≤>∑THêïyê?μμ n+fÒ
Á|ü‹uÛ≤wü˝Àq÷ ñ+{≤sTT. Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü nqï~ jÓ÷>∑πøåe÷\ $#ês¡D‘√bÕ≥T u≤>∑T>± ñ+fÒ |ü⁄wüÿ\+>±,
sêh+˝À n_Ûeè~Δ#Ó+~q ÁbÕ+‘ê\ •wüºuÛ≤wü. á eT÷dü $]$>±, düeTè~Δ>± nì ns¡úeT÷ düTŒ¤]düTÔqï~.
uÛ ≤ wü ˝ Àì qT&ç ø ±sê\≈£ L , ‘Ó \ +>±D uÛ ≤ wü ˝ À ñqï ªªyê]!μμ nH˚~ ‘Ó\+>±D˝À dü+uÀ<ÛHä ê $uÛøÑ ÔÏ Á|ü‘´· j·T+.
qT&ç ø ±sê\≈£ L ‘˚ & Ü ‘· | ü Œ ìdü ] >± ñ+≥T+~. ¬ s +&É T Ç~ ªªz]μμøÏ s¡÷bÕ+‘·s¡+. ªªyêØ! m≥T b˛‹$sê? ˙ ø√dü+
ÁbÕ+‘ê\T y˚s¡sTTq|ü&ÉT, Ä ¬s+&ÉT ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè<äTΔ˝À¢ #·÷dæ #·÷dæ ˙ <√düTÔ Ç|ü&˚ b˛sTT+&ÉT. qTe⁄« @ |üì
‘˚&Ü\T ñqï|ü&ÉT, dü+düÿ èr Á|üdüs¡D n+‘·>± ˝Òq|ü&ÉT, #˚dæHê –+‘˚sê?μμ nqï yêø±´˝À¢ì dü+uÀ<Ûäq e÷{≤¢&˚
Ç+ø± Ç+ø± nH˚ø±H˚ø£ ø±s¡D≤\T ‘√&Ó’q|ü&ÉT <˚ì eTìwæ ‘ √ dü + uÀ~Û + #· ã &˚ eTìwæ ≈ £ î qï kÕìïVæ ≤ ‘ê´ìï
Á|ü‘˚´ø£‘·\T <ëì≈£î+{≤sTT. #·÷|ædüTÔqï~. ô|’>± ªªzØ!˝À ˝Òì ñ#êäs¡D≤ $<Û˚j·T‘·
qT&çø±sê\T @ uÛ≤wü¬ø’Hê düVü≤» uÛÑ÷wüD≤\T. á ªªyêØμμ˝À ì\TdüTÔqï~ yê]‘√bÕ≥T ‘Ó\+>±D˝À n<äq+>±
qT&çø±sê˝À¢ ø£ì|æ+#˚ Áù|eT\T, eTeTø±sê\T ÁbÕ+rj·T ªªz] yêØμμ nH˚ |æ\T|ü⁄ ≈£L&Ü ñ+~.
uÛ≤wü˝À¢ n‘·´+‘· düVü≤»+>±q÷, $TøÏÿ* eTeTø±s¡+‘√q÷, Ç+{ÏøÏ n‘·´+‘· >ös¡yês¡TΩ&Ó’q n‹~∏ e∫Ãq|ü&ÉT
ndü\T dædü\T Je+‘√q÷ ‘=DÏøÏdü˝≤&ÉT‘·T+{≤sTT. Hê>∑]ø£ ‘Ó\+>±D˝À ªªHê ‘·+Á&ç e∫Ã+&ÉT #·÷&ÉT. Hê MT<ä m+‘·
düe÷C≤˝À¢ø£Hêï Áù|eT\÷, ø√bÕ\÷, ‘êbÕ\÷, e\b˛‘·\÷, <äj·TH√Hê ‘·+Á&çøÏμμ e+{Ï yêø±´\T e÷{≤¢&ÉT‘ês¡T. Çø£ÿ&É
@&ÉTŒ\÷ Á>±MTD ÁbÕ+‘ê˝À¢ düVü≤»+>±H˚ m≈£îÿe. ‘·+Á&ç |ü<+ä |æ‘è· <˚e⁄ì≈£îqï >ös¡yêìï n‹~∏øÏ ÄbÕ~düTqÔ ï~.
‘Ó\+>±D uÛ≤wü Je<들e. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü Á|ü»\ uÛ≤wü. Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü˝À ªª|ü⁄{Ϻì\T¢μμ nqï |ü<ä+ ñ+~.
qT&ÉT˝À¢ (e÷≥˝À¢ |ü<ë˝À¢), HêqT&ÉT˝À¢ (kÕyÓT‘·˝À¢), BìøÏ düe÷Hês¡ú+>± ‘Ó\+>±D˝À ª‘·*¢>±]\T¢μ, ªne«>±]\T¢μ
qT&çø±sê˝À¢ (C≤rj·÷˝À¢, |ü<äã+<Ûë˝À¢) |ü~\+>± ñqï~. ˝≤+{Ï |ü<ë\T yê&ÉTø£˝À ñHêïsTT. |ü⁄≥º&É+ mø£ÿ&ÉsTTHê
ÁX¯y ÓT Æø £ Jeq kÂ+<ä s¡ ´+‘√bÕ≥T ã‘· T ≈£ î yêdü q\‘√ »s¡>=#·TÃ. ø±˙ ‘·*¢>±]\T¢, ne«>±]\T¢ nH˚ |ü<ë\T |ü⁄{Ϻq
uÛ≤wæ\T¢‘·Tqï uÛ≤wü ‘Ó\+>±D uÛ≤wü. _&É≈¶ î£ ‘·*‘¢ √q÷, ne«‘√q÷, Ç+{Ï‘√q÷ ñqï ù|>∑Tã+<Ûëìï
#Ó | ü Œ ø£ H ˚ #Ó ã T‘· T HêïsTT. ìC≤ìøÏ ‘Ó \ +>±D˝Àì
‘Ó \ +>±D˝À ªª‘· M Tà! eT+∫>∑ T Hêïyê?μμ nqï dü+uÀ<Ûäq\ìï+{Ï˝Àq÷ <ë<ë|ü⁄>± ã+<ÛäT(‘·«) yê#·ø±\
ÄbÕ´j·TyÓTÆq |ü\ø£]+|ü⁄ ñ+~. Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü˝À Á|ükÕÔeq ñ+≥T+~. yê$ es¡Tdü\‘√ |æ\T#·Tø√e&É+
Ç~ ªª‘·eTTà&É÷! u≤e⁄Hêïyê?μμ nqï s¡÷|ü+˝À ñ+~. düs¡«kÕ<Ûës¡D+. Ç˝≤ |æ\T#·Tø√e&É+ e÷qe dü+ã+<Ûë\qT
ªª‘·eTTà&É÷!μμ nqï dü+uÀ<Ûäq ø£qï ªª‘·MTàμμ nH˚ |æ\T|ü⁄ m+‘√ |ü~\|üsT¡ #·Tø√e&É+. Ç+ø± #ÓbÕŒ*‡eùdÔ s¡ødÔ£ +ü ã+<Ûë˝≤¢+{Ï
Áù|e÷ì«‘·+>± ñqï e÷≥. <ä>∑Z]‘·Hêìï dü÷∫düTÔqï |ü<ä+. nqTã+<Ûë\q÷, nqTsê>±\q÷ |ü{Ïwüº|üs¡T#·Tø√e&É+.
ô|’>± uÛ≤cÕ|üs¡+>± ‘·$Tfi¯ ªª‘·+;μμøÏ <ä>∑Zs¡ (n+ã`neTà—
#Ó˝Ò¢, nyê«, HêsTTHê, nHêï, u≤yê, e~H˚, eTs¡›\T
q+_¬ø’ÿ`q$Tàø£— ì+ã÷`ìeTà— _+_`_$Tà— ‘·+_`‘·$Tà
|æ˝≤¢, ‘ê‘ê, u≤|üP, ∫#êÃ, ø±ø±... ˝≤+{Ï e÷≥\‘√...
170
yê$ es¡ T dü \ T ø£ \ T|ü ⁄ ‘· ÷ |æ \ e&É + Äràj· T ‘· q ÷,
nqTsê>±˙ï |ü+#·Tø√e&É+. e÷≥\‘√ ¬>\T#·Tø√e&É+.
uÛ≤wü˝À¢ e÷≥ (|ü<ä+) #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq, eT÷\uÛÑ÷‘·yÓTÆq
n+X¯+. e÷≥\‘√ ø√≥\T ø£≥eº #·TÃ. >=&Ée\T ‘Ó#T· Ãø√e#·TÃ.
eTqTwüß\qT >¬ \T#·Tø√e#·TÃ. e÷fÒ eT+Á‘·+. yê$ es¡Tdü\‘√
ñqï e÷≥\T ne‘·* yêfi¯flì eT+Á‘·eTT>∑TΔ*ï #˚kÕÔsTT.
eTeT‘·≈£î yês¡~Û>± eTqTwüß\ eT<Ûä´ ì\TkÕÔsTT. ªªHê\Tø±,
Hê\Tø± M|ü⁄øÏ <Óã“\T ‘˚πøμμ nqï~ C≤q|ü<äT\øÏ u≤>±
‘Ó*dæq kÕyÓT‘· ø£<ë!
∫qï |æ\¢*ï ãTJ®, ãT»®e÷à, ãT»®yê«, _J®, ãTNÃ,
ãT#·Ãyê«, ∫{°,º bı{Ï,º ∫{Ï‘º ©· ,¢ ã+>±s¡T ‘·©,¢ >∑Tqï‘·©,¢ Hê˙,
ne÷à... ˝≤+{Ï |æ\T|ü⁄\‘√ ãT≥º˝À |ü&k˚ ÕÔsT¡ . ø±<äT >∑T+&Ó˝À¢
<ë#·T≈£î+{≤s¡T. n\‹ n\‹ |ü<ë\≈£î eTeTø±s¡˝Ò|üq+
#˚kÕÔs¡T. |æ\¢*ï Äø£]¸kÕÔs¡T. |æ\¢*ï Áù|$TkÕÔs¡T. ‘Ó\+>±D˝À
ªªdü+{À&ÉTμμ nH˚ |ü<ä+ ≈£L&Ü Äràj·T+>± ñ+~. ªªC…Ás¡
düdüT+Á&ç. dü+{À&ÉT ìÁ<äb˛‘·THêï&ÉT ˝§*¢ #Ój·T´≈£î+Á&çμμ nH˚
yêø±´˝À¢ì ªdü+{À&ÉTμøÏ ns¡ú+ Ç+ø± #·qTïbÕ\T eTs¡eì,
eT]∫Hê ô|<ä>› ± ej·TdüT‡sêì |æ˝≤¢&TÉ nì, (#·qTG{Ï` #·+{Ï—
ø£qTïG{Ï` ø£+{Ï— |üqTïG{Ï` |ü+{Ï— yÓTqTïG{Ï` $T+{Ï
yÓTTˆˆ$)
‘Ó\+>±D dü+uÀ<Ûäq˝À¢ ªu…’μ nqï~ ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
e÷≥. ªªnπs @+~ u…’? n+‘· mf…¢≥¢H√ #Ój·T´e&ç‹$. ˙
ø√dü+ m+‘·ø£ì m<äTs¡T#·÷&Ü˝…?μμ
Çø£... ªªHêsTTHê! m≥T¢qïy˚?μμ ªª#Ó˝Ò¢! }ø√sê<˚?μμ
yÓTT<ä˝…’q yêø±´˝À¢ì ∫es¡ ñqï ªª@μμ Äràj·T‘·≈£î #·ø£ÿì
ì<äsÙ¡ q+. Ç~ ø±e´ uÛ≤wü˝À ≈£L&Ü ñ+~. n_Ûe÷q<Ûqä T&Óq’
b˛‘·q ªªø±πs sêE\T, sê»´eTT˝Ÿ ø£\T>∑y˚, yêπsØ dæ]eT÷≥
ø£≥Tº≈î£ ì b˛e+C≤*πs, uÛ÷Ñ $Tô|q’ ù|s¬ q’ + >∑\<˚...μμ nHêï&ÉT
uÛ≤>∑e‘·+˝À. Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝À ñqï á |ü<äΔ‹ ‘Ó\+>±D˝À
Ç|üŒ{Ïø° #Ó≈£îÿ #Ó<äs¡≈£î+&Ü ñqï~.
Ç{≤¢ + {Ï dü + uÀ<Û ä q ˝À¢ H ˚ ø±≈£ î +&Ü ‘Ó \ +>±D
qT&çø±sê˝À¢q÷ ì\TyÓ˝≤¢ eTeTø±s¡+ C≤\Tyês¡T‘·Tqï~.
ô|<äy› êfi¯ófl ∫qïyêfi¯flqT Äos¡«~+#˚≥|ü&É÷, #˚dqæ kÕj·÷ìøÏ
ø£è‘·»„‘·\T #ÓãT‘·Tqï|ü&É÷... ªª˙ ø£&ÉT|ü⁄ dü\¢>∑T+&Éμμ, ˙
ø£&ÉT|ü⁄ q+ã* e&Éμμ, ªªdü~› ‹qï πs|ü⁄ ‘·\yê˝…μμ ˝≤+{Ï
yêø±´\T n\y√ø£>± ekÕÔsTT. ªª˙ ø£&ÉT|ü⁄q n+ã* e&Éμμ
171
n+fÒ ª˙ ø£&ÉT|ü⁄˝À n+ã* |ü&É˙μ nì ns¡ú+. n+‘·ø£Hêï
ByÓq @+ ø±yê*? @ πse⁄øÏ eTq+ yÓ+≥ ‘Ó#·TÃ≈£îqï
#· ~ › e T÷≥qT $|æ Œ Äø£ * rs¡ T Ã≈£ î ì Á|ü j Ó ÷ >±ìï
ø=qkÕ–kÕÔyÓ÷...Ä πse⁄qT, eTõ©ì eT]∫b˛e<äT›. ‘·|üŒø£
‘·\#·Tø√yê*.
‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï nekÕq <äX¯˝À #·ø£ÿ>± ns¡TdüTø=ì
(ns¡dæ) ùde\T #˚dæqyêfi¯flqT ñ<˚›•+∫ ªªyê\T¢ nj·T´e«qT
|ü⁄e⁄«\\¢ ô|≥Tº≈£îì #·÷dæ+Á&ÉT. |ü+&ÉTqT bÕπsdæq≥T¢
bÕπsdæ+Á&ÉTμμ n+{≤s¡T. |æ\\¢ T eè<äT˝Δ q’… ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î #˚dqæ
|ü]#·s¡´*ï ø£$‘ê‘·àø£+>± yÓ*ãT∫Ãq Á|üø£≥q Ç~. eTq
X¯Øs¡u≤Û >±˝À¢ #˚‘T· \T ≈£L&Ü ñHêïsTT ø£<ë! M{Ï˝À¢ ≈£î&ç#s˚ TT,
m&ÉeT#˚sTT nì ¬s+&ÉT s¡ø±\T, ≈£î&ç #˚sTT n+fÒ eTq˝À
#ê˝≤ eT+~øÏ ≈£î&ç#˚ #˚sTT nì ‘Ó*j·T<äT. ø±ì ‘Ó\+>±D˝À
á #ÓsTT´ì ªªãTe« #ÓsTT´μμ n+{≤s¡T. m+‘· >=|üŒ e÷≥
Ç~! düVü≤»‘ê«ìï ì\T|ü⁄≈£îqï e÷≥! ãTe« #ÓsTT´ nq>±H˚
eTqπø ‘Ó*j·Tì eTeTø±sê<äT\T ø£\T>∑yê? e<Ûä÷es¡T*ï
‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À ªª|æ\¢, |æ\¢>±&ÉTμμ nH˚ ø±≈£î+&Ü ªª|æ\¢,
|æqïμμ&ÉT nì ≈£L&Ü e´eVü≤]kÕÔs¡T. |æqï&ÉT nH˚ |ü<ä+
Ä\TeT>∑\ ã+<Ûëìï ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~. n{≤¢π> yêfi¯fl≈£î eTT+<äT
eTT+<äT m+‘√ ã‘·T≈£î+~. m+‘√ uÛÑ$wü´‘·TÔ+~. #ê˝≤
kÕ˝À#·q>± kÕ_ÛÁbÕj·T+>± #ÓbÕŒ\qT≈£îqï|ü&ÉT ªnπsjYT!
yê\T¢ ã‘·Tø£|⁄ü {ÏHº √\T¢sê. eTq<ä+f… @<√ nsTTb˛sTT+~>±ì
yê\T¢ dü \ ¢ > ∑ T +&Ü˝Ò μ ˝≤+{Ï yêø±´\T ô|<ä › y êfi¯ ó fl
e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T.
‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À qT&ÉT˝À¢ ≈£L&Ü Á|ü‘˚´ø£ ø£ì|ædüTÔ+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î bÕ"e⁄s¡+ (bÕsTTs¡+) nqï e÷≥ |ü]o\Hês¡Ω+.
bÕ"e⁄s¡+ n+fÒ ø£b˛‘·eTH˚ |üøÏå nì n+<ä]ø° ‘Ó\TdüT.
Çø£ÿ&É bÕ"e⁄s¡+ n+fÒ yê#ê´s¡+ú ø±<äT. n{≤¢>ì∑ e´+>∑´eT÷
ø±<äT. ‘Ó\+>±D˝À bÕ"e⁄s¡+ eTT~>±s¡Te+, qqT>±s¡+,
|ü{Ϻ (s¡$T), ø£HÓïs¡Tï... Ç˝≤+{Ï nH˚ø£ nsêú\T düTŒ¤]kÕÔsTT.
ªªyê\¢≈î£ HêMT<ä eTdüTÔ bÕsTTs¡+. H˚H˚ yê\¢qT ˝…øÿ£ #ÓjT· ´˝Ò<Tä .
H˚q‘·TÔ >∑TÁs¡|ü⁄ u…sTTe÷<éqTμμ nH˚ e÷≥˝À¢ì bÕ"e⁄sêìøÏ
ns¡ú+ n_ÛHêeTqy˚T! bÕe⁄s¡+ XÊ+‹øÏ, kÕeTs¡kÕ´ìø°,
eTT>∑ú‘ê«ìø°, ne÷j·Tø£‘ê«ìø°, n+<ëìø°, nD≈£îeø°,
dü+πø‘·+ ne˙ï ø£\>∑÷dæ ‘Ó\+>±D bÕe⁄s¡+˝≤>± ñHêïsTT.
 XÀø£ Á|üø£≥q˝À¢ ôd’‘·+ ‘Ó\+>±D e÷≥\T m+‘√ |ü&ÉT‘·e⁄μμ nì <ÛÓ’s¡´+ #ÓbÕŒ&ÉqTø√+&ç Ä e÷≥\T $qï
düVü‰qTuÛÑ÷‹ì ì\TyÓ˝≤¢ yÓ÷düTø=kÕÔsTT. nø£{≤, nø£ÿ{≤, eTìwæ ªª˙ H√{Ï yêø±´q n≥¢H˚ ø±ìμμ n+{≤&ÉT. Ç{≤¢+{Ï
ø£{≤, ø£≥ø£{≤, njÓ÷´... yÓTT<ä˝…’q dü+Á|ü<ëj·Tã<äΔyÓTÆq Áù|e÷ì«‘·yÓTÆq eTs=ø£ ByÓq : ªªHê Äj·TTwüß ≈£L&Ü
•˝≤Œø£è‘·yÓTÆq e÷≥\T ‘Ó\+>±D˝À m+‘· düVü≤»+>± ñ+~ b˛düTø=+ì dü\¢+>∑ ã‘·T≈£î _&ܶ!μμ m+‘· >=|üŒ e÷≥ Ç~!
#·÷&É+&ç. ne«˝≤¢ nj·T´˝≤¢, nj·÷´, ne«_&ܶ yÓTT<ä˝…’q$ |ü⁄sêDø±\+˝À ˇø£] Äj·TTwü߸ eTs=ø£]øÏ Çe«&É+ $Hêï+.
ªªne«_&ܶ! m+‘· >√s¡+ »]–b˛sTT+<˚ ‘·©¢! Ä bı\¢ m≥¢ ô|’>± Çø£ÿ&É Äj·TTwü߸ Ç∫à rdüT≈£îì nq&É+˝Ò<äT. Äj·TTwü߸
ã‘·Tø±˝… yÓTT>∑ìï b˛>=≥Tºø=ìμμ n+≥T+{≤s¡T. ªne«μ nqï b˛düTø=ì n+≥THêïs¡T. n+<äT˝À d”«j·T Á|ü‘·´j·T ‘ê´>∑+
e÷≥ »]–q |òüTÀsêìï #ÓãT‘·T+fÒ, ªª_&ܶμμ nH˚ |ü<ä+ ñ+~.
e÷≥kÕj·T+ ø±<äT. ˇø£ düVü‰qTuÛÑ÷‹. n+‘˚ø±<äT ªªnu≤“μμ ªª‘√&É|ü⁄{Ϻq ‘√&ÉT <=s¡Tÿ‘·<ë?μμ nH˚~ ‘√ãT≥Tºe⁄\
nH˚ e÷≥ ≈£L&Ü Ç˝≤+{Ï düìïy˚XÊ˝À¢ Á|üjÓ÷–+|üã&ÉT‘·÷ ÁbÕeTTU≤´ìï ‘Ó\+>±D |ü<äã+<Ûä+. @ ø±s¡D+>±HÓ’Hê
ñqï~. ªªnu≤“! m+‘· <Óã“ ‘êøÏ+<√ #·÷&ÉT (m+‘· k˛<äØk˛<äsT¡ \ nqTã+<Û+ä dü&*É b˛sTTq|ü&ÉT eT˝≤¢ yÓ+≥H˚
>±j·TyÓTÆ+<√ #·÷&ÉT)μμ yÓTT<ä˝…’q$ Ç˝≤+{Ï$. düTŒ¤]+#˚ qT&çø±s¡$T~. uÛ≤s¡‘ø· ±\+ qT+&ç nqï<äeTTà\ eT<Û´ä
Á|üj·÷D≤\T #˚düTÔqï|ü&É÷, Ç+{Ïø=∫Ãq yêfi¯flqT ø£\Vü‰\T #·÷düTÔHêï+. m+‘· ø£\Væ≤+#·T≈£îHêï nqï‘·eTTà\T
kÕ>∑<√\T‘·Tqï|ü&É÷, Ç‘·s¡ dü+<äsꓤ˝À¢q÷ yÓ+≥H˚ eT÷&√yê&ÉT e∫Ãq|ü&ÉT ø£*dæ b˛‘·T+{≤s¡T. Ä|ü<ä˝À¢q÷
‘Ó\+>±D°j·TT\ H√{Ï qT+&ç C≤\Tyêπs e÷≥ ªªô|’\+ ø£*dæb˛‘·T+{≤s¡T. Ç{≤¢+{Ï mH√ï dü+<äsꓤ\qT #·÷dæ
(|ü~\+) _&ܶμμ nH˚~. yÓ[flq #√≥ m+‘√ |ü~\+>± nqT≈£î+{≤qT ªªmeì HÓ‘·TÔs¡T yêìøÏ ø=≥Tº≈£î+≥T+~μμ nH˚
(uÛÁÑ <ä+>±) ñ+&ÉeTì #Ó|Œü &É+. Á|üe÷D uÛ≤wü˝À ≈£L&Ü C≤>∑sÔ¡ qT&çø±s¡+ |ü⁄s¡T&ÉT b˛düT≈£îì ñ+&Ü*. s¡ø£Ô dü+ã+<Ûä+ ‹ø£Ô
(C≤Á>∑‘·Ô) nì C≤>∑s¡÷ø£‘ê, yÓT\≈£îyê nedüs¡+ düTe÷! nì dü + ã+<Û ä + , ñ‹Ô dü + ã+<Û ä + ø±<ä ì #Ó ã T‘· T Hêïs¡ T .
#ÓãT‘ês¡T. ‘Ó \ +>±D° j · T T\T, ªªHÓ ‘ · T Ô s ¡ T ø=≥Tº ø √e&É + μμ n+fÒ
‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À n]ú+|ü⁄\T ≈£L&Ü Áù|e÷ì«‘·+>± eTeTø±s¡+‘√H˚ ø£<ë!
ñ+{≤sTT. m<äT{Ï e´øÏìÔ m+‘√ ÁbÕ<Ûj ˚ T· |ü&TÉ ‘·Tqï≥T¢ ªªu≤ãT! $yêVü‰~ dü+<äsꓤ˝À¢ ˇø£ ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q
(nu≤“jYT!) Hê≈£î n¬s®+≥T |üqT+~. ˇø£ÿ n&ÉT>∑T >±+<ëø£ düuÛÑT´\+<äs¡÷ Vü‰»¬s’q|ü&É÷, nH˚ø£ ≈£î≥T+u≤\ yêfi¯fl+‘ê
bısTT´ sêsê<äTμμ nH˚ yêø£´+‘√ #˚sê*‡q >∑eT´+ ˇø£ÿ n&ÉT>∑T ñ|üdæú‘·T˝…’q|ü&É÷ Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü˝À ªªÇ+{Ï*¢bÕBμμ
<ä÷s¡+˝À ˝Òq|üŒ{Ïø°, ã‹e÷\&É+ <ë«sê m<äT{Ïe´øÏÔ e#êÃs¡+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À Bìï ªªÇ+{Ï Ç˝≤¢<äT\Tμμ
m+‘·<ä÷s¡yÓTÆHê yÓ[fl |üì|üP]Ô#˚düTø=#˚à neø±X¯+ ñ+~. ˝Ò<ë ªªÇ+{Ï+{Ï (e÷) sêE\Tμμ e∫Ã+Á&ÉT n+≥THêïs¡T.
n≥¢H˚ ªª–~ ˝ÒdüÔ ˝Ò<äT. C…Ás¡ m‹Ô b˛ |æ\>±. ˇø£ÿ #ÓsTT´ Ç+{À¢ ñqï ˇø£ e´øÏÔø° (eTVü‰) sê» <äX¯|ü{Ϻ+#·&É+ ø£qï
yÓj·T´sê<äT!μμ nq&É+ |ü]bÕ{Ï. >∑+|ü\T yÓTT<ä˝…’q ãs¡Te⁄\T eTVü≤s¡›X¯ eTs=ø£{Ï ñ+≥T+<ë? ªªÇ+{Ï+{Ï sêE\Tμμ nq&É+
HÓ‹ÔMT~øÏ m‘·TÔø√e&É+˝À kÕj·÷ìï n]údü÷Ô nH˚ e÷≥ Ç~. e∫Ãq yêfi¯flqT >ös¡$+#·&É+, Áù|e÷_Ûe÷Hê\‘√ n‹<∏äT*ï
me¬ s ’ H ê eTTuÛ ≤ e+>± ñqï|ü  &É ÷ , mìïkÕs¡ T ¢ sê»<äX¯≈£î ñ<ërÔø£]+#·&É+.
Á|ü•ï+∫Hê @MT #Ó|üŒq|ü&É÷, ‘·q eTH√>∑‘êìï @ e÷Á‘·+ ≈£L{ÏøÏ yÓTTVü≤+ yê∫q ìs¡Tù|<ä\qT #·÷dæ ªªbÕ|ü+!
$|üŒq|ü&É÷ ªªnj·÷´ @+<äj·÷´! ndü˝Ò e÷{≤¢&ÉT‘·˝…e⁄«. yê\T¢ ø£&ÉT|ü⁄\ ù|>∑T˝Ò¢H√\T¢μμ nì e´eVü≤]kÕÔs¡T ‘Ó\+>±D
H√f…¢ u…\¢+>∑&ɶ –≥º ô|≥Tº≈£îHêïyê @+<ä~? e÷{≤¢&ç‘Ó ˙ uÛ≤wü˝À. Ç~ <äj·T‘√, ‘·<ëqTuÛÑ÷‹‘√ ≈£L&çq kÕVü≤dü+.
H√{Ï eTT‘ê´\T sê* b˛‘· j · ÷ @+~?μμ n+{≤s¡ T ø£&ÉT|ü⁄˝À ù|>∑T˝Ò¢H√\T¢ n+fÒ n‘·T´øÏÔ <Ûä«ì+#·e#·TÃ. ø±˙
‘Ó\+>±D˝À. H√{Ï eTT‘ê´\T sê*b˛‘êj·÷ nq&É+ m+‘· ù|<ä]ø±ìï e´ø°Ôø£]+#˚ #·ø£ÿì |ü<äã+<Ûä$T~. Ä<ÛäTìø£
>=|üŒ>± ñ+~! ˇø£ eTìwæ eTs=ø£]ì ñ<˚›•+∫ ªª˙≈£î ‘·|üŒø£ uÛ≤wü˝Àì n+≥Tø£&TÉ |ü⁄ nqïe÷≥. |æ\*¢ ï Áù|e÷qTsê>±\‘√
_j·TeTsTT‘·~. á ø£cÕº\T m\¢ø±\+ ñ+&ÉsTT. >∑&ɶ≈£î u≤<Û´ä ‘·>± ô|+∫q|ü&É÷, ø£+{ÏøÏ s¬ |üŒ˝≤ ø±bÕ&ÉT≈£îqï|ü&É÷
172
ªªÄyÓT |æ\¢*ï ˇ˝…¢ ô|≥Tº≈£îì kÕ<äT≈£îqï~μμ, ªªÄyÓT |æ\¢*ï
ø£&ÉT|ü⁄˝À ô|≥Tº≈£îì kÕ~+~μμ n+{≤s¡T. >∑s¡“¤e‘·T\T
Á|üdeü y˚<qä |ü&TÉ ‘·Tqï|ü&ÉT ªªÄ bı\¢eTdüTÔ Ä|ü‹ |ü&TÉ ‘·T+~.
m≥¢ ø±qTŒ nsTT‘·<√ @+<√μμ n+≥T+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D
uÛ≤wü˝À Ä|ü‹ (Ä|ü<ä) n+fÒ |ü⁄s¡T{ÏH=|ü\T, Á|üdüey˚<äq,
dü∫à |ü⁄≥Tº&ÉT.
Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü˝À ñqï ªªÄ|üÔã+<ÛäTe⁄μμ nqï
düe÷kÕìøÏ ‘Ó\+>±D˝À ªªbÕqeTkı+{Ï düT≥º+μμ nH˚ e÷≥
yê&ÉTø£˝À ñ+~. Ä #·T≥º+ ÁbÕD+˝≤+{Ïyê&ÉT. n+‘·ø£Hêï
Ä|üÔyÓTÆq~ Á|ü|ü+#·+˝À eTπsB ˝Ò<äT. yê&É+fÒ Hê≈£î
Äs√ÁbÕD+, ãVæ≤'ÁbÕD+, |ü+#·ÁbÕD≤\T nH˚ >=&ÉT¶
Ms¡Á>±+~∏ø±\≈£î BÛ≥T>± ‘Ó\+>±D˝À ˇø£ <=&ÉT¶ e÷≥ ªªHê≈£î
yê&É+fÒ kÕHêbÕq+μμ nH˚~ ñ+~. ‘Ó\T>∑T‘·qyÓTqÆ e÷≥\≈£î
‘Ó\+>±D+ >=|üŒ ø±D≤∫.
Á|ü|+ü #·+˝À u≤yê u≤eeTs¡T<äT\ ã+<Û+ä #ê˝≤ >=|üŒ~.
M[fl<ä]› nqTã+<Ûëìï #Óù|Œ kÕyÓT‘·\T kÕVæ≤‘·´+˝À ø√ø=\¢\T.
u≤eeT]~ì ‘Ó\+>±D˝À ªªkÕ˝…>±&ÉTμμ n+{≤s¡T. u≤eeT]~
nH˚ e÷≥‘√ ªª>±&ÉTμμ ì+<ës¡ú dü÷#·ø£+ ø±<äT. u≤e‘√
u≤eeT]~øÏ ñqï kÕìïVæ≤‘ê´ìï dü÷∫+#˚ |ü<+ä . ˇø£ ªªkÕ˝…μμ
n+fÒ ñs¡÷›|ü<äeTì eTT≈£îÿ$s¡TkÕÔs¡T ø=+<äs¡T. n+‘˚>±ø£
‘Ó\+>±D uÛ≤wü n+‘ê ‘Ísêø±´+Á<Û+ä n+{≤s¡T. ñs¡÷› ôd‘’ +·
á eT{Ϻ MT<˚ |ü⁄{Ϻ ô|]–q uÛ≤wü, eTTdæ¢eTT\ bÕ\q˝À
bÕ\˝À |ü+#·<ës¡˝≤ ñs¡÷› ø£*dæb˛sTT+~. Bìï mes¡÷
‘·|Œæ +#·˝sÒ T¡ ø£<ë! ô|>’ ± #ê˝≤ |ü<ë\≈£î dü+düÿ è‘·yT˚ e÷‘·èø£,
dü+düÿ è‘· ªXÊ´\'μ ø£<÷ä ªkÕ˝…μ≈£î |ü⁄s¡T&ÉTb˛dæ+~. ‘Ó\+>±D˝À
aaaaa
173
eTs=ø£ nãT“s¡yÓTÆq~ ªnu≤“μ |ü<ä+. ne÷àsTT˝À¢ á |ü<ä+
ãVüQfi¯e´eVü‰s¡+˝À ñ+~. ªnu≤“! @+<äu≤“! C…Ás¡ sêsê<ë
nu≤“! HêH=ø£ÿ<ëìøÏ ãj·TyÓTÆ‘·<äu≤“μμ ˝≤+{Ï$.
ªªe÷ ÄsTTHÓ ¬sø£ÿ\T dü\¢>∑T+&Ü˝… >∑ì e÷πø+ ‘·≈£îÿe
>±<äT, ˙ u≤+#ÓHÓ’‘Ó n<Ó bÕjÓT ‹sTT´, dü∫à ˙ ø£&ÉT|ü⁄\
|ü⁄&ÉT‘·, |æ*¢ @&ç+&ÉT¢ ‹|æŒq≥T¢, ‘·*¢ ø£&ÉT|ü⁄\ bı<äT› |ü&ÉT&ÉT,
|æ\¢ |æ\>¢ ±ìï Ç\T¢ ì+|ü⁄&ÉT (ô|fi¯flj·÷´ø£ q÷‘·q e<Û÷ä es¡T*ï
Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îsêe&É+. ‘Ó\+>±D˝À Ç\T¢ ì+|ü&É+ m+‘·
>=|üŒe÷{À? (ø=‘·Ô ô|[fl »+≥‘√ Ç+{ÏøÏ ì+&ÉT<äq+
e#˚ÃdüTÔ+<äqï e÷≥) H√f…¢|ü+&ÉT, C≤*>∑T+&Ó, q\¢e&ÉT&ÉT
(‹q&É+), ø£&TÉ |ü⁄\ <äjT· |ü≥Tº&TÉ ... ˝≤+{Ï e+<ä˝≤~ y˚˝≤~
qT&ÉT\T, qT&çø±sê\T, HêqT&ÉT\T m˝≤+{Ï HêqTÃ&ÉT ˝Ò≈î£ +&Ü
Á|ü»\ H√fi¯fl˝À HêqT‘·THêïsTT. |üsêsT÷ø£s¡D≈£î >∑T¬s’q
‘Ó\+>±D˝Àì $<ë´e+‘·T\≈£î kÕVæ≤‘·´+˝Àì ndæÔ‘·«yê<ä+
(ndæ‘Ô «· y˚<+ä ) eT∞fl ‘·*¢ e÷≥\ s¡T∫ì #·÷|æ+∫+~. ì»y˚T!
Çyêfi¯ ‘Ó\+>±D°j·TT\≈£î ∫qï|üŒ{Ï eTT#·Ã≥T¢ >∑Ts¡TÔø=∫Ã
eTqT‡ ø=≥Tº≈£î+≥Tqï~. ÄHê{Ï <√düTÔ\‘√ ∫qï|üŒ{Ï
e÷≥\‘√H˚ e÷{≤¢&TÉ ø√yê\ì eTqT‡>∑T+E‘·Tqï~. n~>∑÷&É
ø£&ÉT|ü⁄ì+&É (eTqdü÷Œ¤]Ô>±) e÷{≤¢&ÉTø√yê\ì eTqT‡
>∑T+E‘·~. Ä<ÛäTìø£ Á|üe÷D uÛ≤wü b˛‘·bÕ\e+{Ï<äì,
‘Ó\+>±D uÛ≤wü ‘·*b¢ Õ\kı+{Ï<˙ä , me«\T >∑÷&É ‘·*¢ uÛ≤wüqT
j·÷~eT]∫b˛e⁄&ÉT eT+∫~>±<äì Ä*XË+>±HÓ’Hê C…Ás¡
düTs¡T≈£î|ü&ÉT‘·T+~... ø£qT$|ü ø£\T>∑T‘·T+~.
` &Üø£ºsY q*yÓT\ uÛ≤düÿsY >±] yê´dü+
 26. ‘=* kÕVæ≤r Á|üÁøÏj·T\T
HêjÓTT&Éj·T+&É, Hê$uÛÑT&É, Hê Vü≤è<äj˚TX¯«s¡ HêeTH√s¡e÷! ãVü≤eT˙. Á>±eT+˝Àì ~>∑T&ÉT u≤$ <ä>∑Zs¡ ñ+~. Ä XÊdüq+
HêsTT\ y˚\Œ, Hê es¡<ä! Hê>∑Ts¡T *+>∑eT! Hê<äT »+>∑e÷! ø±\+ Áø°.X¯. 1418. <ë+{À¢ì ˇø£ yêø£´+ øÏ+~ $<Ûä+>±
Hêj·T~ÛHê<∏ä, Hêes¡T&É qqTï >∑èbÕeT‹+ ÁuÀe⁄eTj·T´<˚ ñ+~.
yê! j·TeT ãè+<äe+<ä´ ãdüyê! ãdüyê! ãdüyê! eècÕ~ÛbÕ! ªªÄ#·+Á<ës¡ÿ+>± ‘Ó\T+>±D |ü⁄sêqμμ. Çø£ eTs√
` eècÕ~Û|ü X¯‘·ø£+ XÊdüq+ Áø°.X¯. 1510 Hê{Ï~. n~ yÓ*#·s¡¢XÊdüq+. |üPs¡«|ü⁄
á |ü<´ä + ‘=* ‘Ó\T>∑T X¯‘ø· +£ ˝Àì~. á X¯‘ø· £ Á|üÁøÏjT· q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À ñ+~. <ëì Á|üø±s¡+ ªªnqq´ kÕ<Ûës¡D
‘Ó\T>∑T˝À n»sêeTs¡yÓTÆq~. ‘Ó\+>±D >∑&ɶ BìøÏ |ü⁄s¡T&ÉT kÕVü≤dü l Bs¡í Á>±Vü‰ |üXÊà ‘ÓÔ\T+>±D <äTsêZHéμμ nì
b˛dæ+~. BìøÏ e÷Á‘·y˚Tø±<äT. Ç+ø± nH˚ø£ Á|üÁøÏj·T\≈£î ñ+~. ô|’q #Ó|ü≈£îH˚ Á{Ï*+>±Héé, ‘Ó’\T+>∑T\T, ‘Ó\T+>±D
‘Ó\+>±Dy˚T |ü⁄{Ïìº \T¢. uÛ≤cÕ düTdü+|üqï‘·≈î£ Á|üÁøÏjT· \T #˚dqæ Çe˙ï ‘=* ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘êìï dü÷∫düTÔqï≥T¢>± ñHêïsTT
y˚T\T nq+‘·+. ªªÄD…eT+#·q>∑ <˚XÊVü≤«j·T+ãTμμ nì ªÄ+Á<ÛäuÛ≤cÕs¡íe
ì|òüT+≥Teμ⁄˝À ñqï≥T¢ düTs¡es¡+ yê] ª‘Ó\+>±D #·]Á‘·μ
‘Ó\+>±D ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü nH˚ yê´dü+ <ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï~. n+fÒ ‘Ó\T>∑T G ÄD…eTT,
ª‘Ó\+>±Dμ |ü<ëìøÏ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüH˚ eT÷\eTì ‘Ó\T+>∑T G ÄD°j·T+ ` ‘Ó\T+>±D…eTT, ‘Ó\T+>±D°j·TeTT
‘Ó\TdüTÔqï~. Áø°.X¯ ¬s+&√ X¯‘êu≤›ìøÏ #Ó+~q ª{≤\MTμ nH˚ |ü<ë\T Áø£eT+>± ‘Ó\+>±DeTTμ >± dæús¡|ü&çq≥T¢
(Á^≈£î<˚X¯+) ‘Ó\T>∑T\T ìedæ+#˚ ÁbÕ+‘êìï ªÁ{Ï*+>±Hé nìï uÛ≤$+#·e#·TÃ.
ù|s=ÿqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~. ãsêà≈£î e\düb˛sTTq ‘Ó’\+>∑T\T, á ‘Ó\+>±DeTTq ñqï uÛ≤wüH˚ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈£î
‘Ó\>±D´ Áu≤Vü≤àDT\T, ‘Ó\>±\T yÓTT<ä\>∑T yês¡+‘· ‘Ó\+>±D eT÷\ø£+<ä+. <˚o #Û·+<√Ø‘·T\T, C≤qT ‘ÓqT>∑T Á|üjÓ÷>±\T,
ÁbÕ+‘·+ yêπs. Áø°.X¯.9e X¯‘êã›|⁄ü dü+düÿ è‘· ø£$ sê»X‚Ks¡T&ÉT ‘=* X¯‘·ø£+, π>j·÷\T, bÕ≥\T, ≈£î]ø±´\ XÊdüq|ü⁄ ø£+<ä+
‘·q $~ΔkÕ\uÛÑ+õø£˝À ñ|üjÓ÷–+∫q ªÁ‹*+>∑μ |ü<ä+ Ç˝≤ nH˚ø£yÓTÆq yê{ÏøÏ ‘Ó\+>±D Ä<ä´kÕúqyÓTÆ+~. ‘Ó\T>∑T
ñ+&ÉH˚ ñ+~. e÷s¡ÿ+&˚jT· , yêj·TT |ü⁄sêD≤˝À¢ ≈£L&É ª‹*+>∑μ uÛ≤wü≈£î |ü⁄{Ïºì˝…¢Ì+~. ‘Ó\+>±D˝Àì ø√{Ï*+>±\˝À <=]øÏq
|ü<äeTT+~. Ä<Ûësê\T >=ã<Ûä, kÕeT>√|ü yÓTT<ä\T>±>∑\ ‘Ó\T>∑T |ü<ë\
M{Ïq≥T+∫ |üPs¡«|ü⁄ ø£Ø+q>∑sY (H˚{Ï »–‘ê´\ õ˝≤¢) ñìøÏì #ê≥T‘·THêïsTT. Áø°.X¯. 1e X¯‘êã›+ Hê{Ï Vü‰\Tì
õ˝≤¢˝Àì ø√{Ï *+>±\ ÁbÕ+‘êìï ‘=* ‘Ó\T>∑T sêE\T >±<∏ëdü|üÔX¯‹ ‘Ó\+>±D˝Àì ‘=*ø±e´+. n+<äT˝À ñqï
bÕ*+#ês¡T. á $wüj·÷ìï ã{Ϻ yÓTT<ä{Ï ‘Ó\T>∑T ÁbÕ+‘·+ ‘Ó\T>∑T |ü<ë\T n+<ä]øÏ $~‘·y˚T. nsTT‘˚ Á|ü|ü+#·
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·y˚T nì düTdüŒwüº+. ‘Ó\T>∑T ` ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+˝ÀH˚ >±<∏ëdü|XÔü ‹¯ ì ª‘=* >±<∏ë dü+ø£\q ø±e´+μ>±
nH˚ |ü<ë\≈£î ìsêàD≤‘·àø£ dü+ã+<Û+ä düŒwü+º >± ø£qã&ÉT‘·T+~. ù|s=ÿqe#·TÃ.
{≤\MT #Ó|æŒq ªÁ{Ï*+>∑Héμ Ç+<äT≈£î Á|ü<∏äeT ì<äs¡Ùq+. ‘Ó\T>∑T≈£î eT÷\kÕúq+ ‘Ó\+>±D nì Ç+‘·≈£î eTT+<˚
dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝Àì uÛ…˝Ÿ düMTbÕq >∑\ ‘Ó˝≤¢|ü⁄s¡+ XÊdüq+ #·]Ã+#·T≈£îHêï+. &܈ˆ dü+>∑quÛÑ≥¢ qs¡düj·T´>±] e÷{\
eTs√ ì<äs¡Ùq+. Ä XÊdüHêìï y˚sTT+∫+~ |òæs√CŸcÕ kÕsê+X¯+ Á|üø±s¡+ ªª‘Ó*yêVü≤q~ n+fÒ >√<ëe] q~. Ä
174
qBrs¡+ yÓ+≥ yÓTT<ä˝…’ ø=qkÕ–q ÁbÕ+‘·y˚T ‘Ó\T>∑T ∫qT≈£î∫qT≈£î y˚∫qT≈£î\T>± dü+Á<äeTÚ‘êsTT. Ç<˚
ÁbÕ+‘·+μμ. Ä ‘Ó\Tπ> ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·|ü⁄ ‘Ó\T>∑T. n+<äT˝À $wüj·T+ uÛ≤cÕ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~.
$\dæ*q¢ Á|üÁøÏjT· ˝Ò ‘Ó\+>±D˝Àì ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ Á|üÁøÏjT· \T. XÀø£+ XÀ¢øy£ TÓ +Æ ~. XÀ¢ø±\˙ï ø£*|æ‘˚ sêe÷j·TD eTVü‰
<˚o#Û·+<ëìøÏ |ü⁄s¡T&ÉTbıdæ ‘Ó\T>∑T Á|üÁøÏj·T\≈£î »qàì∫Ãq~
ø±e´yÓTÆ+~. á eTVü‰ø±yê´˝ eT÷\ uÛ≤eq/ø£<∏ä qT+&˚
áÁbÕ+‘·+.
ø±e´s¡ ÷ bÕ\T Ä$s¡ “ ¤ $ +#êsTT. á ø±yê´\ qT+&˚
XÊdüHê˝À¢, ø±yê´˝À¢ ø£ì|ædüTÔqï |ü<ë\T, #Û·+<√ K+&Éø±yê´\T, ø±e´ K+&çø\£ ÷ e#êÃsTT. yê{ÏqT+&˚ ø£<\ä∏ T,
Á|üj÷Ó >±\T ‘Ó\T>∑T˝À ‘Ó\+>±D ÁbÕX¯kÕÔ ´ìï >∑÷]à #Ó|Œü ø£H˚ s¡÷|üø±\T bı&Édü÷bÕsTT, <ä«´]ú, Á‘·´]ú yÓTT<ä\>∑T ø±yê´\T
#Ó|ü‘·THêïsTT. ny˚ ª‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈£î ÁbÕNq‘ê«ìïμ ≈£L]à $#·TÃ≈£îHêïsTT. |ü<äø£$‘·«+, ø°s¡Ôq\T, bÕ≥\T, π>j·÷\T
ô|{≤ºsTT. <ëìøÏ Á|ü<ëÛ q ø±s¡D+ Áø°.X¯. 945 Hê{Ï õqe\¢uTÑÛ ì düTÔ‘·T\ >±Hê\≈£î eT÷˝≤˝…’HêsTT. nH˚ø£ uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T\≈£î
≈£î]ø±´\ XÊdüq+. Ç~ n≥T+∫‘˚ ‘Ó\T>∑T˝À yÓ\Te&çq nH˚ø£ y껄àj·Ty˚T Ä\+ãqyÓTÆ+~. uÛ≤cÕ dü+Á<ä+ M{Ïìï+{Ïì
ø±yê´˝À¢, |ü⁄sêD≤~ Á>∑+<∏ë˝À¢ ‘Ó\+>±D |ü<ë\T ‹wü˜ y˚kÕsTT. ø£\T|ü⁄≈£î+≥÷H˚ ñ+~. Hê{Ï eTVü‰ø±e´+ qT+&ç H˚{Ï ∫{Ϻ
eT#·TÃ≈£î bı{Ϻ ø£$‘ês¡÷bÕ\ es¡≈£î uÛ≤wüqT, uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·÷
ªn\T≈£îμ ` ªø±eT ;»eTT\\Tø£μμ ` ≈£îe÷s¡ dü+uÛÑe+ e÷s¡TŒ\qT #·÷düTÔH˚ ñHêï+.
ªn≥¢H˚μ ` ªeTiÏ j·T≥¢H˚ yÓT∫Ãμ ` ãdüe|ü⁄sêD+ ˇø£ e´øÏÔ ‘êqT #Ó|üŒ<ä\#·T≈£îqï $wüj·÷ìøÏ ˇø£
s¡÷bÕìï mqTï≈£î+{≤&ÉT. n<˚ Á|üÁøÏj÷· s¡÷|ü+. n<˚ Á|üÁøÏjT· .
ªn>∑TZeμ ` Á>√‹ e÷+dü eT>∑TZej·TjÓT´" >=qT&É≥+#·T n<˚ uÛ≤eyêVü≤ø£s÷¡ |ü+. n~ dü+Á|ü<ëj·T ã<äyΔ TÓ +Æ Bø±e#·TÃ.
` sêe÷uÛÑT´<äj·T+ Á|üjÓ÷>±‘·àø£yÓTÆ+B ø±e#·TÃ. ˝Ò<ë ñuÛÑj·T ‘ês¡ø£ e÷s¡Z
ns¡T‡ø=qT ` ns¡<ä+ãT &ç– j·Ts¡dæø=ì dü÷#·´yÓTÆ ñ+&Ée#·TÃ. n~ m˝≤ ñqï|üŒ{Ïø° Äj·÷ uÛ≤wü˝À¢
` Ä+Á<ÛäeTVü‰uÛ≤s¡‘·+ (kÂ|æÔø£ |üs¡«+ 2 ` 108) nqTdüs¡D°j·TyÓTÆ ÁbÕe÷DÏø£+ ø±e#·TÃ. Ç‘·s¡ uÛ≤wü˝À¢øÏ
Á|üy˚•+#·e#·TÃ. uÛ≤cÕ Á|üyêVü≤+˝À dæús¡ ø°]Ô˙ bı+<äe#·TÃ.
Ä&É , >∑ & ç ù d|ü ⁄ , Ç>√, ø£ + #· T &É T , ◊π s +&É T ¢ , @&É
ø=+#·uÀe⁄, <ä÷|ü, ô|+&Ü¢+, ‘ÓsT¡ e⁄, XÊHê, eTT+>∑\, ãs¡+‹, ø±\>∑s¡“¤+˝À ø£\Teq÷e#·TÃ. Á|üÁøÏj·T\T uÛ≤eyêVæ≤ø£\
eTT˝…¢, s¡+&É, ô|’q+, k˛sTT yÓTT<ä\>∑T nH˚ø£ |ü<ë\T |üse¡ Te÷sêZ\T
eTVü ‰ ø£ e ⁄\ ø±e´ ìsêàD≤˝À¢ uÛ ≤ e|ü P s¡ í + #˚ k ÕsTT. Á|ür Á|üÁøÏj·T ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ e÷s¡Z+˝À Á|üj·÷DÏ+#·&É+
‘Ó\+>±D˝Àì ‘Ó\T>∑T πø‘·Hêìï m>∑Ts¡y˚kÕsTT. düVü≤»+. á Á|üÁøÏj·T\ìï+{Ïø° »qà kÕúq eT÷\+ @<√ ˇø£
uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T\T : s¡ø£+>± eTÚœø£ kÕVæ≤‘·´+, eTVü‰ø±yê´\T, |ü⁄sêD≤\T
yÓTT<ä\>∑Tq$ ne⁄‘·THêïsTT. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝ÀqT Ç‹Vü‰dü,
ªªVü≤è<ë´q |ü<´ä ø±e´eTT eTVü‰ø±yê´\˝Àì @ø£ <˚Xe¯ TT˝…q’ n+XÊ\T ø=‘·Ô Á|üÁøÏjT· \≈£î
|ü<´ä eTT |ü<´ä eTì #Ó|Œü >± ~«$<Ûeä T>∑THé eT÷\ø±s¡D+ ø±e≥+ eTq+ >∑eTì+#·e#·Tà n~ •wüºeTT
>∑<´ä +ã bÕ<ä|<ü ìä ø£ ø±e#·TÃ. eTÚœø£eTTø±e#·TÃ. Äj·÷ ø±˝≤˝À¢ì ø£e⁄\T Äj·÷
s¡<√´‹‘· qe s¡kÕs¡sú #¡ q· \ HÓ>&∑ TÉ Héμμ uÛ≤cÕ e´eVü‰sê˝À¢ Á|üj÷Ó >∑o\T¬s’ ‘·eT ‘·eT düè»qqT #˚d÷ü HÔ ˚
` eT*¢j·Tπs#·q ñHêïs¡T. n+<äTπø eT÷&ÉT |ü⁄e⁄«\T Äs¡Tø±j·T\T>± uÛ≤cÕ
(ø£$»HêÁX¯j·T+) dü+|ü<ä Áb˛~ ne⁄‘·÷H˚ ñ+~.

ªªø±e´+ |ü<ä´ >∑<ë´‘·àø£eTT. yê{Ï˝À #Û·+<√ ã<äΔyÓTÆq$ ‘Ó\+>±D ` ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T\T :
|ü<ë´‘·àø£eTT\T. eTTø£Ô#Û·+<äeTT˝…’q$ >∑<ë´‘·àø£eTT\Tμμ nì eTq ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÕVæ≤r Á|üÁøÏjT· \T nH˚ø±\THêïsTT.
ô|’ |ü<ä´+ dü÷ú\ uÛ≤e+. Ç$ á uÛ≤wü˝ÀH˚ |ü⁄{Ïqº $ ø=ìï. |üsu¡ ≤Û wü qT+&ç Á|üy•˚ +∫q$
175
ø=ìï. ñ<ëVü≤s¡DeTT, ~«|ü<,ä s¡>&∑ ,É yÓTT<ä˝q’… $ kı+‘· uÛ≤cÕ bÕ\T≈£î]øÏ k˛eTHê<∏äT&ç ø£+fÒ eTT+<äT qT+&˚,
»Hê´˝Ò. Ç$ |ü<ä´s¡÷bÕ\T. |ü⁄sêD+, ø±e´+ yÓTT<ä˝…’q$ ‘Ó\+>±D˝À Hê≥ø£ (s¡÷|üø£) Á|üÁøÏj·T ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
|üs¡uÛ≤wü qT+&ç d”«ø£è‘ê\T. kÕ<Ûës¡D+>± Ç$ dü+düÿ è‘·+ <ä«´]Δ, Á‘·´]ú, #·‘·Ts¡]ú yÓTT<ä\>∑T ø±e´ $<ÛëHê\≈£î
qT+&ç Á>∑V”≤‘ê\T. j·÷Á‘ê #·]Á‘·, e#·Hê\T, yê´kÕ\T, ;»+ y˚dæ+~ ≈£L&Ü ‘Ó\+>±Dy˚T. ‘=* j·Tø£å>±qeTT
yê´U≤´Hê\T yÓTT<ä\>∑Tq$ >∑<ä´ Á|üÁøÏj·T\T. <ë<ë|ü⁄ Çe˙ï >√˝§ÿ+&É düT˝≤ÔqT\ ø±\+˝À Á|üy˚•+∫+~.
|üs¡uÛ≤wü˝À qT+∫ ~>∑TeT‹ ◊qy˚ m≈£îÿe, ◊‘˚ dü+düÿ è‘·+ X¯ó<ëΔ+Á<Ûä ìs√wü´˜ Á|üÁøÏjT· ≈£î q\¢>=+&É õ˝≤¢ Ä<ä´yÓT+Æ ~.
˝Ò<ä+fÒ Ä+>∑¢+. j·Tø£å>±Hê\T, C≤q|ü<ë\T, düTÁ|üuÛ≤‘ê\T, ~«|ü<ä≈£î eT÷\ø£+<ë˝…’q ‘·TyÓTà<ä |ü<ë\T, yÓHÓï\ |ü<ë\T,
yÓTT<ä˝q’… $ >±q Á|üÁøÏjT· \T. M{Ï˝À s¬ +&ÉT s¡ø±\T>± (ñuÛj
Ñ T· Á|üuÛ≤‘· |ü<ë\T, yê˝ÒX¯ó |ü<ë\T, ìyê[ |ü<ë\T, >=_“
uÛ≤cÕ »q´yÓTÆq$) ñHêïsTT. |ü<ë\T, dü+»es¡íq |ü<ë\T yÓTT<ä˝…’q$ n˙ï ‘Ó\+>±D
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ Á|üÁøÏjT· \≈£î dü+ã+~Û+∫ Hê&ÉT dü+düÿ è‘· ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ñqï≥T¢ k˛eTHê<∏Tä &ç <ë«sê ‘Ó\TdüTqÔ ï~. ne˙ï
Á|üuÛ≤e+ |üPs¡í+. H˚&ÉT Ä+>∑¢ Á|üuÛ≤ee÷kÕ+‘·+. ‘Ó\T>∑T Çø£ÿ&É »qT\ H√fi¯fl˝À Hêìq eTÚœø£ kÕVæ≤r s¡÷bÕ\T>±
uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T\T düT|ü]∫‘·y˚T kÕVæ≤rj·TT\≈£î. yê{Ï >∑÷]à ù|s=ÿqe#·TÃ. ^‘ê\˝À Äq+<ä ^‘ê\T, X¯+ø£s¡ ^‘ê\T,
H˚ìø£ÿ&É e˝…¢ y˚j·TqT. n˝≤ y˚ùdÔ #·]«‘·#·s¡D eTÚ‘·T+~. #ês¡T^‘ê\T, #ê+>∑T ãfi≤\T ≈£L&Ü ‘Ó\+>±DeTTq+<˚ ñqï≥T¢
Á|üdüTÔ‘· yê´dü+˝À #·]Ã+#ê*‡q n+X¯+ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq<äì ª|ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·μ <ë«sê ‘Ó\TdüTÔqï~.
nqT≈£î+≥THêïqT. Ç‘·s¡T\≈£L Ç~ Á|ü‘˚´ø£+ ø±e#·TÃ. ‘Ó\T>∑T˝Àì ‘=* dü«‘·+Á‘· ø£<∏ëø±yê´ìøÏ ;»+
ø±ø£ b ˛q÷e#· T Ã. ‘Ó \ +>±D˝Àì ‘Ó \ T>∑ T uÛ ≤ cÕ ìC≤e÷u≤<é (Ç+<ä÷s¡T) ÁbÕ+‘·+ y˚dæ+~. á ø£<∏ë ø±e´+
Á|üÁøÏj·÷πø‘·Hê\ >∑÷πsÃ Ä #·s¡Ã. Á|üø±s¡+ ªyÓHïÓ \>∑T&çμ bÕ≥\T ‘Ó\+>±D˝À yê&ÉTø£˝À ñqï≥T¢
dü>s∑ «¡ +>± ‘Ó\+>±D C≤‹ Á|ü|+ü #· ‘Ó\T>∑T eTVü‰düu\ÑÛ qT ‘Ó\TdüTÔqï~.
ìs¡ « Væ ≤ +#· T ø√e&É + ªk˛eTT&ç μ ‘√ ñqï+‘· dü + ‘√wü + . C≤q|ü<>πä j·÷\T, bÕ≥\≈£î ‘Ó\+>±D ô|ìï~Û. C≤q|ü<ä
ªb˛‘· q μ‘√ neTè‘· + ‘ê–q dü + ‘· è |æ Ô . sêeT<ëdü T ‘√ π>j·T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ &Üø£ºπs≥T |ü{≤º |ü≥º+ ø£{Ϻ+~ ñkÕàìj·÷
q&ÉTdüTÔqï≥T¢ |üs¡e÷q+<ä+. Ç{Ϻ dü+<äs¡“¤+˝À ‘Ó\+>±D˝À $X¯«$<ë´\j·Ty˚T. ‘Ó\+>±D˝Àì XÊdüHê˝À¢H˚ <äsÙ¡ q+ Ç∫Ãq
Ä$s¡“¤$+∫q ˝Ò<ë dü+Á|ü<ëj·T yês¡~Û>± ‘Ó\T>∑T˝À ‘=\Ô eTs√ Á|üÁøÏj·T ∫Á‘·ø£$‘·.
qT+&ç ø=qkÕ>∑T‘·Tqï Á|üÁøÏj·T\ >∑÷]à e÷{≤¢&Éø√e&É+ XË’e, yÓ’wüíe e#·Hê\T/>∑<ä´\≈£î eT÷\+ ≈£L&Ü
|üs¡e÷qïyÓ÷/n+ã˝À ‘·–q ‘·è|æÔ nì Hê uÛ≤eq. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·y˚T. XË’e >∑<ä´ e÷s¡Z<ä]Ù bÕ\T≈£î]øÏ yêdæ.
~«|ü<,ä ñ<ëVü≤s¡D+, s¡>&∑ ,É X¯‘ø· +£ , nø£så ê+ø£ |ü<ë´\T, yÓ’wüíe e#·q e÷s¡Z<ä]Ù bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢ ªdü+‘·÷s¡Tμ yêdæ.
nwüøº ±\T, |ü+#·ø±\T, >∑<´ä \T/e#·Hê\T yÓTT<ä˝q’… Á|üÁøÏjT· \≈£î ‘Ó\T>∑TuÛ≤wüøπ kı+‘·+ nsTTq Á|üÁøÏjT· ne<Ûëq+. <ëì
‘Ó\+>±D≤H˚ eT÷\+. n+<äTøπ <˚• ø£$‘ê |ü<‹Δä øÏ ‘Ó\+>±D |ü⁄Hê~ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· bÕ\≈£î˝…’q ¬s+&√ Á|ü‘ê|üs¡TÁ<äTì
eT÷\ ªø£+<ä+μ>± ø°]eÔ &çd+æ ~. |üs√ø£+å >± ø£<ë∏ s¡#q· , Ms¡>±<∏ä ÄkÕúq+˝À |ü&+ç ~. ‘Ó\T>∑T˝À ñqï eTs√ $•wüyº TÓ qÆ Á|üÁøÏjT·
s¡#·q\≈£î ª<˚oj·T e÷s¡Z<äs¡Ùø£μyÓTÆ+~. ˝≤* ` Á|üVü≤]. BìøÏ eT÷\+ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢>±
#Ó|Œü e#·TÃ.
n#·Ã ‘ÓqT>∑T Á|üã+<Ûä Á|üÁøÏj·T≈£î »qàì∫Ã+~ H˚{Ï
dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢ ÁbÕ+‘·+, |üsƒêHé #Ós¡Te⁄ (bı≥¢#ÓiTe⁄) Ä<ÛäTìø£+>± |üs¡T>∑T ˝…&ÉTÔqï Hê˙, |üs¡uÛ≤wü qT+&ç
ÁbÕ+‘·y˚T Ä ø£$ ÁbÕ+‘·+. e∫Ãq >∑»˝Ÿ, s¡Tu≤sTT Á|üÁøÏj·T\≈£î ‘Ó\T>∑T˝À eT÷\kÕúq+
‘Ó\+>±Dj˚T. >∑»˝Ÿ, s¡Tu≤sTT\T ns¡uŸ, ñs¡÷› Á|üÁøÏj·T\T.
Çø£ C≤j·T|ü ùdHêì s¡∫+∫q ªqè‘·Ôs¡‘êïe[μ˝À eTq ø±˙ ‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T yê{Ïì d”«ø£]+∫+~. Ç+ø±
ÁbÕ+‘·+˝Àì eT]ìï Á|üÁøÏjT· \T ø£qã&ÉT‘êsTT. ù|]D° qè‘·´+, Ç˝≤+{ÏM ñ+&Ée#·TÃ. yê´dü |ü]~Ûì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì
∫+<äT, ø√˝≤≥+ yÓTT<ä˝…’q$. ø=ìï+{Ïì >∑÷]à e÷Á‘·y˚T #·÷bÕqT.
176
I) ‘Ó\+>±D ` <˚o #Û·+<√Ø‘·T\ |ü⁄≥Tºø£ : 2) ~«|ü<ä
‘Ó\T>∑T uÛ≤wü n+fÒH˚ yÓ+≥H˚ düTŒ¤s¡D≈£î e#˚Ã~ |ü<ä´+, Bì »qàkÕúq+ ‘Ó\+>±DH˚. H˚{Ï »q>±eT õ˝≤¢
bÕ≥. M{Ï˝À |ü<ë´\T #Û·+<√ã<ëΔ\T. á |ü<ë´˝À¢ dü+düÿ è‘· bÕ\T≈£î]øÏ Á>±eT+˝ÀH˚. n~ bÕ\T≈£î]øÏ k˛eTHê<∏Tä &ç ìyêdü
dü+Á|ü<ëj·÷qTkÕs¡+ e∫Ãq ø£$‘·«+ ªe÷s¡+Z μ. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈î£ kÕúq+. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìï ~«|ü<ä ˇø£ÿ ≈£î<äT|ü⁄ ≈£î~|æ+~.
kı+‘·yÓTÆq ø£$‘·«+ ª<˚•μ. <˚oø£$‘·«+˝À ø£+<ä+, ~«|ü<ä kÕVæ≤‘·´ $|ü¢yêìï düèdæº+∫+~. Ä düèwæºø£s¡Ô k˛eTHê<ÛäT&ÉT.
yÓTT<ä˝…’q$ C≤‹ |ü<ë´\T. M{Ï »qq kÕúq+ ‘Ó\+>±D. Äj·Tq ‘·qø£+fÒ eTT+<äT qT+&ç e÷Á‘ê#Û·+<ädüT‡˝À ñqï
ø£+<ä+, ~«|ü<ä\‘√ bÕ≥T ñ|üC≤‹ |ü<ä´yÓTÆq d”dü+ >∑÷]à >π j·T>∑‘T· \qT <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. yê{Ï˝À ªs√ø£{Ï bÕ≥\Tμ
e÷Á‘·y˚T Á|üdüTÔ‘· Á|ükÕÔeq. Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ $. <˚oj·T #Û+· <√s¡÷|üø\£ Œq≈£î q&ÉT+_–+#ê&ÉT.
~«|ü<äqT düèwæº+#ê&ÉT. j·÷e‘·TÔ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤r ˝Àø±ìøÏ
1) ø£+<ä |ü<ä´+ e÷s¡Z<ä]Ù ◊Hê&ÉT. uÛ≤cÕ dü+|üqï‘·≈£î |ü<∏äeTT H˚s¡Œs¡#ê&ÉT.
ªø£ + <ä + sêùdÔ H ˚ ø£ $ μ nì HêqT&ç . ‘Ó \ T>∑ T ˝À Ä˝≤+{Ï ~«|ü<ä >∑÷]à Äj·Tq e÷≥˝À¢H˚
ø£+<ä|ü<ë´ìøÏ n+‘· $•wüºkÕúqeTT+~. n{≤¢+{Ï ø£+<ä|ü<ä´+ ªªñs¡T‘·s¡ >∑<ä´ |ü<√´≈£îÔ\ ø£+f…
qqïj·T´≈£î e+<˚fi¯fl eTT+<˚ |ü⁄{Ϻ+~. Áø°.X¯. 945˝À düs¡düyÓTÆ q]–q C≤qT ‘ÓqT+>∑T
y˚sTT+∫q u§eTà\>∑T≥º (eèwüuÛÑ–]) XÊdüqy˚T |üs¡eTkÕø£å´+. #·]Ã+|ü">± düs«¡ kÕe÷q´ eT>∑T≥
ø£qï&É˝À Ä~ø£$ nsTTq |ü+|üø£$ k˛<äs¡T&Ó’q õqe\¢uÛÑT&ÉT >∑÷s¬ Ã<ä ~«|ü<\ä T ø√¬sÿ <Óy’ ês¡μμ
ÄXÊdüHêìï y˚sTT+#ê&ÉT. ÄXÊdüq+ y˚eTT\yê&É #êfi¯óø£´
` (ãdüe|ü⁄sêD+)
sêC…’q n]πø]`II (Áø°.X¯.930`55) Hê{Ï~.
ªªÄs¡÷&ÛÉ >∑<´ä |ü<ë´~ Á|üã+<Ûä
Ç~ >∑+>±<Ûäs¡ (ø£Ø+>∑qsY õ˝≤¢) eT+&É\+˝Àì |üP]‘· dü+düÿ è‘· uÛÑ÷sTTwü˜s¡#·q
≈£ î ]ø±´\ ÁbÕ+‘· + ˝À ñ+~. á ÁbÕ+‘êìï Hê&É T e÷qT>± düs«¡ kÕe÷q´+ãT >±$T
dü_“eT+&É\+>± |æ*#˚yês¡ì, dü+>∑quÛÑ≥¢ qs¡Vü≤] >±] C≤qT ‘ÓqT">∑T $X‚wüeTT Á|üdüqï‘·≈£îμμ
yê´dü + ˝À á XÊdü H êìøÏ dü + ã+~Û + ∫q $esê\T
‘Ó\TdüTÔHêïsTT. á yê´dü+ ñqï ªÁ‹X¯‹μ nH˚ Á>∑+<∏ä+ ` (|ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·eTT)
ôdô|º+ãsY 1979˝À j·T+. XÊ´eTdüT+<äs¡ XÊÅdæÔ>±s¡T dü+düÿ è‘· uÛÑ÷sTTwü˜ s¡#·qø£+fÒ <˚o ‘ÓqT>∑T˝À <˚o
Á|ü ø £ { Ï + #ês¡ T . ≈£ î ]ø±´\˝À õqe\¢ u Û Ñ T &É T y˚ s TT+∫q #Û · + <ä d ü T ‡◊q ~«|ü < ä ˝ À s¡ # · q H˚ Á|ü d ü q ïyÓ T Æ q <ä ì
XÊdüq+˝Àì eT÷&ÉT ø£+<ä |ü<ë´\˝Àì ˇø£ ø£+<ä |ü<ä´+ Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêï&ÉT. <ëìï kÕ~Û+#ê&ÉT. ~«|ü<ä kÕVæ≤r
eT#·TÃ≈£î |ü]yê´|üÔ+≈£î eT÷\ |ü⁄s¡Twüß&Ó’Hê&ÉT.
ø£+. õquÛeÑ q+ãT˝…‹+Ô #·T≥ 3) d”dü+
õq |üP»˝Ÿ ùdj·TT #·Tìÿ õqeTTqT\≈£î ‘·è
eTT+<äT qT+&ç ñqï d”dü |ü<ë´ìï r]Ã~~›qø£$
|æqÔ nqï<ëqMTj·TT≥
k˛eTHê<∏äT&˚. @ bÕ<äeTTq≈£î ÄbÕ<äeTT $&çe&É#˚dæ ns¡ú+
õq e\¢uTÑÛ b˛\>∑\s¬ õq<Ûsä à¡ |üsT¡ ˝Ÿ
ñ+&˚≥T¢ ≈£L]ÃHê&ÉT. (d”kÕìøÏ düC≤rj·T nX¯«>∑eTHêìøÏ
á |ü < ë´˝Ò ‘Ó \ T>∑ T ≈£ î ÁbÕNq ôVA<ë nqTyÓ’q $<ÛëHêìï ÁbÕs¡+_Û+∫+~ k˛eTqH˚) á‘·ì
ì|æŒ+#·>∑*>±sTT. á |ü<ë´\ ø£+fÒ eTT+<˚ ø£+<ä |ü<ä´+
#ÓqïeT\T¢ d”kÕ˝Ò n+<äT≈£î Á|üã\ ‘êsêÿD≤\T,
u≤>± Á|ü#ês¡+˝À ñ+&ç ñ+&Ü*. |ü<´ä + Ç+‘· #Û+· <√ ã<ä+Δ >±
ñ+<ä+fÒ ‘·‘·÷Œs¡«y˚T Bì #Û·+<√ ìsêàD+ »]– Á|ü#ês¡+˝À d”düdü<ë´\‘√ ‘=* d”dü X¯‘·ø±ìøÏ Ä<äT´&Ó’Hê&ÉT
/ s¡#·q\˝À¢ ñ+&˚ ñ+≥T+~. ø£+<ä|ü<ë´\qT eTT+<äT≈£î k˛eTqï. eT#·TÃ≈£î
rdüT¬ø[flqyê&ÉT k˛eTHê<∏äT&˚.
177
 d”. ªªdüqàH√ uÛ≤e+ãT dü+~\T¢≥]~j˚T Á|üÁøÏj·T ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À düs¡«yê´|üÔyÓTÆ+~.
‘·–* Á|ükÕ<äyTÓ Æ ‘·\|ü⁄\&És¡ eTVü‰ø£e⁄\≈£î ø°]Ôì∫Ã+~. ‘Ó\T>∑T yê]øÏ
uÛøÑ ÔÏ düTuÛ≤wü\ uÛ≤dæ\T¢≥ ]~j˚T ÁãVü‰àq+<ëìï n+~+∫+~.
ø£\j·T, ÁãkÕ<äyÓTÆ |ü\T≈£î \&És¡ Ä) e÷s¡Z |ü⁄sêD+
$eT\ uÛÑøÏÔ ÁøÏj·÷+>∑eTT #Ó\T¢≥]~j˚T
‘=* e÷s¡Z|ü⁄sêD≤ìøÏ »qàì∫Ã+~ ≈£L&Ü
ei\T Á|ükÕ<äyTÓ Æ yê´|æÔ <äqs¡" ‘Ó\+>±D H˚\H˚. ø£$ ` e÷s¡q, |ü⁄sêD+ `
õs¡‘s· ê+‘· X¯óÙ~Δ <=s¡ø=qT≥]~j˚T e÷s¡ÿ+&˚j·T |ü⁄sêD+, ø±\+ ` ø±ø£rj·TT\
>∑÷&ÛÉ Á|ükÕ<äyTÓ Æ ø√s¡Tÿ\&És¡ ø±\+
‘˚.^. Ç+Á~j·TeTT\T >¬ \TÃf…≥T¢ ]~jÓT düeT 2) ñ<ëVü≤s¡D+
kÕÔ+>∑eTT\T Á|ükÕ<äyTÓ Æ #˚\+>∑
‘Ó\+>±D H˚\˝ÀH˚ |ü⁄{Ϻq eTs√ Á|üÁøÏj·T. á Á|üÁøÏj·T
q≥T>±q ˙ eTVü‰ Á|ükÕ<ëq÷q
dü+düÿ è‘ê~ uÛ≤wü˝À¢øÏ b˛sTT+~. Ç~ eT<ÛäTs¡ uÛÑøÏÔ ø£$‘ê
dæ~Δ øπ e\+u… #ÓqïeT\T¢μμ XÊK≈£ î dü + ã+~Û + ∫+~. e÷s¡ Z , <˚ o \ dü y ˚ T àfi¯ q +˝À
` (#ÓqïeT\T¢ d”düeTT) s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï kÕVæ≤r Á|üÁøÏj·T. H˚{Ïø° ì\ã&çq á
II)$$<Ûä |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T\T ` $X‚cÕ\T : ñ<ëVü ≤ s¡ D Á|ü Á øÏ j · T ˝À edü T Ô e ⁄, $wü j · T +˝À e÷s¡ T Œ
ø£qã&ÉT‘·T+~. á ñ<ëVü≤s¡D Á|üÁøÏj·T≈£î Ä<äT´&É÷
1) |ü⁄sêD+ k˛eTHê<∏äT&˚, Äj·Tq sêdæq ãdüy√<ëVü≤s¡Dy˚T ‘=* ‘Ó\T>∑T
ñ<ëVü≤s¡DeTT.
n) <˚o |ü⁄sêD+
kÕ<Û ë s¡ D +>± ñ<ëVü ≤ s¡ D +˝À 25 ˝Ò < ë 26
‘Ó\T>∑T˝À |ü⁄sêD≤ìï ø=‘·Ô |ü⁄+‘·\T ‘=øÏÿ+∫+~ |ü<ë´\T+{≤sTT. Ç$ dü<ë•e⁄ì wü&«ç +X¯‹ (26) ‘·‘«Ô· eTT\≈£î
bÕ\T≈£ î ]øÏ k˛eTHê<∏ ä T &É T . |ü ⁄ sêD≤\qT <√´‘·ø£+ nì #ÓbÕÔs¡T. $<ë´Hê<∏äTì Á|ü‘ê|üs¡TÁBj·TeTTq
nqTe~+#·&+É dü+Á|ü<ëj·T+. ø±˙ ‘=* ‘Ó\T>∑T #Ó|üŒã&çq ñ<ëVü≤s¡D \ø£åD≤ìøÏ ãdüy√<ëVü≤s¡Dy˚T \ø£å´+.
<˚o |ü⁄sêD+ n+<äT≈£î _Ûqï+. <˚o düe÷C≤˙ï
mì$T~ $uÛÑ≈£îÔ\T ø£*–q (y˚s¡T y˚s¡T) eè‘êÔ\T (8),
<äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì, <˚o #Û·+<√Ø‹‘√ sêdæ+~
ø£[ø£\T (8), ñ‘·ÿ[ø£\T (8), ∫es¡q kÕs¡«$uÛÑøÏÔø£ |ü<ä´+
ãdüe|ü⁄sêD+. BìøÏ düe÷C≤+XÊ˝Ò Ç‹eè‘·Ô+.
(1), Hêe÷+øÏ‘· |ü<ä´+ (1) (Ç~ ‘·|üŒìdü]ø±<äT)‘√ s¡#·q
Ç+<ä* ø£<\ä∏ T |üs√ø£+å >± kÕe÷õø£ø<£ ë∏ s¡#q· ≈£î,
eTT>∑düTÔ+~. ÇB dü÷ú\+>± ñ<ëVü≤s¡D \ø£åD+.
Ms¡>±<∏ës¡#·q\≈£î ;»+ y˚kÕsTT. >=&É>∑÷∫
ø£<∏ä, u…»®eTVü‰<˚$ ø£<∏ä yÓTT<ä\>∑Tqï$ n{Ϻy˚. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤r Á|ü|ü+#êìøÏ ‘Ó\+>±D n+~+∫q
á |ü⁄sêD+ düeTø±©q düe÷C≤ìï ∫Á‹+∫+~. n<äT“¤‘·+ á ñ<ëVü≤s¡D+.
‘Ó \ T>∑ T kÕVæ ≤ ‘· ´ +˝À n<ä T “¤ ‘ · $»j· T + 3) s¡>∑&É
kÕ~Û + ∫+~. |ü ⁄ sêD+>±ì |ü ⁄ sêD+>±
ÇB <˚okÕVæ≤r Á|üÁøÏj·TH˚. BìøÏ Ä<äT´&ÉT ≈£L&Ü
ù|s=+~+~. Ç~ Á|ü<∏äe÷+Á<Ûä <˚o |ü⁄sêD+.
k˛eTqïH˚ . ‘=* s¡ > ∑ & É ãdü e s¡ > ∑ & É . s¡ > ∑ & É ~«bÕ<ä
‘Ó\T>∑T˝À ‘=* kÕ+|òæTø£ ø±e´+, dü«‘·+Á‘·
ìj·TeTj·TTø£Ô+. ÁbÕdü, n+‘·´ ÁbÕdü\T $X‚wüeTT\T. ‘Ó\T>∑T
|ü⁄sêD+. á dü+<äs“¡ +¤ ˝À ø=s¡b¢ Õ{Ï lsêeTeT÷]Ô
˝≤ø£åDÏ≈£î\ <äèwæº˝À s¡>∑&É uÛÒ<ë\T ‘=$Tà~. M{Ï˝À ø=ìï
>±s¡qï e÷≥\T Á|ükÕÔeHês¡ΩyÓTÆq$. e÷Á‘ê>∑D ã<äΔ+. eT]ø=ìï dü÷s¡´, Ç+Á<ä >∑D ã<ëΔ˝…’q$.
ªªø£$‘·«eTT, bÕ+&ç‘·´eTT CÀ&ÉT >∑Ti¿eTT\ e˝… k˛eTqï s¡>∑&É˝À yÓTT‘·Ô+ 108 bÕ<ë\THêïsTT. ‘Ó\+>±D
ø£<äqT ‘=øÏÿq ø±e´s¡<∏äeTTμμ á e÷≥ q÷{ÏøÏ H˚\, ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü≈£î n+~+∫q eTs√ Á|üÁøÏj·÷ s¡‘·ï+ á
¬s+&ç+‘·\T dü‘ê´\T. ‘Ó\+>±D˝À |ü⁄{Ϻq á s¡>∑&É Á|üÁøÏj·T.
178
4) ø±yê´\T 5) ∫Á‘· ø£$‘·
n) <ä«´]Δ ø±e´+ á ∫Á‘·ø£$‘· dü+düÿ è‘·+ qT+&ç e∫Ãq Á|üÁøÏj·T. á
‘Ó\T>∑T Hê≥ yÓ\Te&çq ‘=* <ä«´]úø±e´+ ø£$‘ê Á|üÁøÏj·T≈£L&Ü ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ‘=*>± ø£qã&ÉT‘·T+~.
‘Ó\+>±D˝ÀH˚. n~ sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+. ø£$ BìøÏ ªes¡eΔ ÷q|ü⁄s¡μ XÊdüq+ Ä<Ûës¡+. ø£$ n_Ûqe eTj·T÷s¡
y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$. |æ+>∑[ dü÷s¡q ªª;ÛeTq dü÷]. XÊdüq+˝À ñqï ã+<Ûä+ ªwü&És¡ #·Áø£ã+<Ûä+μ. XÊdüq+
‘=*¢ôdô|Œμμ q+≥÷ á Á|üÁøÏjT· ø£MX¯«s¡Tì >∑÷]à y˚sTT+∫+~ >∑D|ü‹ <˚e eTVü‰sêE Áø°.X¯ 1245˝À.
#ÓbÕŒ&ÉT. Bì ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T˝À eTs√ ªsê|òüTe ‘=* ∫Á‘· ø±yê´ìøÏ ‘Ó\+>±DH˚ »qà Ç∫Ã+~. ø£$
bÕ+&ÉMj·T+μ ≈£L&Ü e∫Ã+~. ù|s¡T eTiÏ+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡T´\T. s¡#q· ª<äXs¯ <¡ ä∏ sê»q+<äq
Ä) Á‘·´]ú ø±e´+ #·]Á‘·μ Ç<˚ ‘=* ∫Á‘· ø£$‘ê ø±e´+.
BìøÏ Ä<äT´&ÉT m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹. áj·Tq 6) X¯‘·ø£+
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY˝Àì »≥Áb˛\T dü+kÕúq ø£$. ‘Ó\T>∑T˝À ñ<ä]› +|üã&ç ø±+‘·T©qT‘·Tqï Á|üÁøÏjT· . ‘=*
ø±\+ 17e X¯‘êã›+. ø±e´+ ù|s¡T j·÷<äe X¯‘ø· +£ eècÕ~Û|ü X¯‘ø· +£ . ø£$ bÕ\T≈£î]øÏ k˛eTHê<ÛTä &˚. X¯‘ø· +£
sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+. Ç~ Á‘·´]úø±e´+. <˚o Á|üÁøÏj·T nì ø=+<ä] uÛ≤eq. &܈ˆ πø. >√bÕ\ ø£èwüí
Ç) #·‘T· s¡]ú ø±e´+ eT÷]Ô e÷≥˝À¢ X¯‘·ø£+
Áø°.X¯ 1520 ` 1590 ø±\+Hê{Ï eTiÏ+>∑+{Ï ªªdü+düÿ è‘· ÁbÕø£è‘· uÛ≤wü˝˝Àì X¯‘·ø£y˚T ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ
dæ+>∑sê#ês¡T´\T Á|üdæ<äT›\T. #·‘·Ts¡]ú ø±e´ Á|üy˚•+∫+~. n~ <˚o ø£$‘ê XÊK≈£î |üP∫q |ü⁄e⁄«ø±<äTμμ
s¡#·q≈£î yÓTT<ä{Ï yê&ÉT. M]~ q\¢>=+&É õ˝≤¢.
ì&ÉT<äy√\T y˚+ø£≥ sêe⁄>±] e÷≥˝À¢
M] ø±e´+ ù|s¡ T q\j· ÷ <ä e sê|ò ü T e
bÕ+&ÉMj·T+. ªªø£qï&É+˝À X¯‘ø· +£ |ü⁄{Ï+º ~. eTq≈£î e÷s¡<Z sä Ù¡ ø£yTÓ +Æ ~μμ.
@<˚yÓTÆHê ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq dü+|üPs¡í \ø£åD X¯‘·ø£ Á>∑+<∏ä+
á) nH˚ø±s¡øú £ ø±yê´\T
‘Ó\+>±D >∑&ɶMT<äH˚ |ü⁄{Ϻ+~.
BìøÏ ø£qï&É eTVü‰ø£$ |ü+|üø£$ Ä<äT´&ÉT. Ç‘·&ÉT
‘Ó\+>±D yêdæ. áj·Tq nH˚ø£ ns¡úø£ ø±yê´\T ªªã\Tbı&É‘√\T d”sj ¡ T· TqT, u≤|üdsü T¡ ˝Ÿ –\TbÕs¡T ø£qTï, yÓ
sêdæq $wüj·÷ìï >∑÷]à ªqè|ü‘·T+>∑T&ÉTμ ªø£$ HÓï\‘·\, #˚<Tä ≈£î‘·TøÔ j£ T· T ì+&çq y˚\T|ü⁄fÒsT¡ , yÓ\T¢ |üP
sê»e÷s¡+Z μ˝À #·÷bÕ&ÉT. dü\T>∑\ iÒì ˝…+ø£eì C≤qT ‘ÓqT+>∑Tq düqTï‹+#Ó<Hä é
e\|ü⁄ <ä*s¡Œ ìqTï ãdüyê! ãdüyê! ãdüyê! eècÕ~ÛbÕ!μμ
ñ) ø£<ë∏ ø±e´+
` (eècÕ~Û|ü X¯‘ø· +£ )
‘=* ‘Ó \ T>∑ T ø£ < ∏ ë ø±yê´ìø° eT÷\+
‘Ó\+>±Dj˚T. ø£$ ø=i$ >√|üsêE. áj·Tq ‘Ó\T>∑T˝À edüTÔqï y˚qy˚\X¯‘·ø±\≈£î ‘Ó\+>±D H˚\H˚
Ç+<ä÷s¡T (ìC≤e÷u≤<é) õ˝≤¢ ÁbÕ+‘êìøÏ e÷s¡Z<ä]Ù nì #Ó|üŒ&É+˝À n‹X¯jÓ÷øÏÔ˝Ò<äT. uÛÑs¡Ô èVü≤]
#Ó+~qyês¡T. 32 ø£<\ä∏ ‘√ ªdæ+Vü‰düq <ë«Á‹+X¯øμ£ düTuÛ≤wæ‘ê\qT ‘=*>± ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTe~+∫+~ m\≈£L∫
nH˚ ‘=* ø£<∏ë ø±yê´ìï sêXÊ&ÉT. u≤\düs¡dü«‹.
}) n#·Ã ‘ÓqT>∑T ø±e´+ 7) dü+UÀ´øÏÔ o]¸ø£\‘√ s¡#·q\T
ªj·Tj·÷‹ #·]Á‘·yéTμ ‘=* n#·Ã ‘ÓqT>∑T ø±e´+. i) nø£åsê+ø£ |ü<ë´\T : ªnμ qT+&ç ªø£åμ es¡≈£î >∑\
Bì s¡#·sTT‘· bıìïø£+{Ï ‘Ó\>∑Hês¡T´&ÉT. H˚{Ï esêí\qT es¡Tdü>± yÓTT<ä{Ï nø£ås¡+>± ñ+∫
dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝Àì |ü{≤Hé #ÓiTe⁄ (bı≥¢ #ÓsT¡ e⁄) |ü<ë´\T sêùd $<Ûëq+. BìøÏ k˛eTHê<∏äT&˚
ÁbÕ+‘·yêdæ. á Á|üÁøÏj·T ‘Ó\+>±D n+~+∫q yÓTT<ä{Ï yê&ÉT. Äj·Tq sêdæ+~ \|òüTTø£è‹.
eTs√ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T.
179
 ii) |ü+#·øe£ TT : á $<ÛëHêìï áHê{Ïø° nH˚ø£ eT+~ <ÛësêyêVæ≤ø£>± Á|üø£{Ï+#ês¡T. 1998˝À ªHê˙\Tμ ù|s¡T‘√
ø£e⁄\T Äj·÷ dü+<äsꓤ\qT ñ<˚›•+∫ á ‘=*Á>∑+<∏+ä Á|üø{£ +Ï #ês¡T. nH˚ø£ eT+~ ø£e⁄\T á Á|üÁøÏjT· ˝À
ª|ü+#·ø±\μqT sêdü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. Ç~ dü+düÿ è‘· <ä÷düT≈£îb˛‘·THêïs¡T.
dü + Á|ü < ëj· T Á|ü Á øÏ j · T . Bìï ‘Ó \ T>∑ T ˝ÀøÏ ÇM |ü<ä´ Á|üÁøÏj·T≈£î rdüT≈£îqï$ ø=ìï e÷Á‘·y˚T.
‘Ó ∫ Ãqyê&É T k˛eTHê<∏ ä T &˚ . ‘Ó \ T>∑ T ˝À
ª‘=*|ü+#·ø£+μ>± ªãdüe|ü+#·ø£+μ #Ó|üŒe#·TÃ. III) >∑<ä´ Á|üÁøÏj·T\T
B+{À¢ ◊<äT e÷*˙ eè‘êÔ\THêïsTT. 1) >∑<ä´\T / e#·Hê\T
iii) Äwüºø£eTT\T : ÇB dü+düÿ è‘· Á|üÁøÏj·TH˚. Bìï uÛÑøÏÔ kÕVæ≤‘·´+˝À Ç$ X¯s¡D≤>∑‹øÏ ˇø£ e÷s¡Z+>± ì*∫
ªãdü y êwü º ø £ + μ ù|s¡ T ‘√ ‘Ó \ T>∑ T Á|ü Á øÏ j · T >± ñqï$. ‘Ó\T>∑T˝À XËe’ >∑<´ä |ü]#·jT· ø£sÔ¡ k˛eTHê<∏Tä &˚. áj·TH˚
e÷]Ã+~ k˛eTqH˚ . nwü º ø ±\˝À mì$T~ |ü+#·|üø±s¡>∑<ä´, qeTkÕÿs¡ >∑<ä´, nø£åsê+ø£ >∑<ä´, nc˛º‘·Ôs¡
|ü<ë´\T+{≤sTT. X¯‘· HêeT >∑<ä´, X¯s¡DT ãdüe >∑<ä´ nH˚ 5 >∑<ä´\T sêkÕ&ÉT.
8) X¯ó<ëΔ+Á<Ûä ìs√wü˜´+ yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T dü+düÿ è‘· uÛÑ÷sTTwüºyÓTÆqeì, ∫e]~
ø£qï&É<äì #ÓbÕÔs¡T.
BìøÏ ‘Ó\+>±DH˚ »qàì∫Ã+~. ªsêeTμ nH˚ X¯ã›+˝À
‘Ó\T>∑T˝À ‘=* e#·Hê\T sêdæ+~ ‘Ó\+>±D ø£$j˚T.
ªeTμø±s¡+ zwü˜´+. ø±ì sêeT nH˚ X¯ã› Á|üdüøÏÔ ˝Ò≈£î+&Ü
Äj·Tq ù|s¡T ø£èwüíe÷#ês¡´. M] »qàdüú\+ bÕ\eT÷s¡T
‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq ø±e´+ ª<äX¯s¡<∏ä sê»q+<äq #·]Á‘·μ. Ç~
õ˝≤¢˝Àì ªdü+‘·÷s¡Tμ Á>±eT+. ø±ø£rj·T Á|ü‘ê|üsT¡ Á<äTì ø±\+
n#·Ã‘ÓqT>∑T ø±e´+. ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq ªX¯ó<ëΔ+Á<Ûä ìs√wü˜´
yê&ÉT. ø±˙ á‘·qT dæ+Vü≤–] e#·Hê\qT dæ+Vü‰#·\+
ø±e´+μ. ø£$ eTiÏ+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡T´\T. q\¢>=+&É
qs¡dæ+VüQì nqTÁ>∑Vü≤+‘√ sêXÊ&ÉT. düTe÷s¡T Hê\T>∑T \ø£å\
ÁbÕ+‘·yêdüÔe⁄´\T.
e#·Hê\T ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTÔqï~.
á ø±e´ ñ‘·Ôs¡ ø±+&É ù|s¡T ª<ëX¯s¡~Û #·]Á‘·μ. ø£$
ù|s¡T |ü⁄s¡Twüø±] πøX¯ej·T´. Ç‘·&ÉT Ä‘·à≈£Ls¡T dü+kÕúq+˝À
2) ø£<∏ä
ñqï≥T¢ ‘Ó \ Tdü T Ô q ï~. BìøÏ dü + ã+~Û + ∫q $esê\T ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* ø£<∏ä ‘Ó\+>±D˝À |ü⁄{Ϻ+~. Ä ø£<∏ä
>√\ø=+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£˝À ñHêïsTT. ª<Ûäq Á‘·jÓ÷<ä•μ. sêdæ+~ 1902˝À. s¡#·sTTÁ‹ ã+&Üs¡T
n#·Ãe÷+ã.
9) dü+ø£\q ø±e´+
IV) >±q Á|üÁøÏj·T\T
Bìì ≈£ L &Ü ‘Ó \ T>∑ T ˝À ˇø£ Á|ü Á øÏ j · T >±
#Ó|ü≈£î+≥THêï+. ‘Ó\T>∑T˝À e∫Ãq ‘=* dü+ø£\q ø±e´+ 1) ~«|ü<ä
ªdüø£\ ˙‹ düeTà‘·eTTμ. Bì˝À sê»˙‹, XÊg $wüj·Tø£ Ç~ <˚ o #Û · + <√Ø‹ ◊q|ü Œ {Ï ø ° ˇø£ Á|ü Á øÏ j · T >±
|ü<ë´\qT sêkÕ&ÉT. Çe«˙ï 17 Á>∑+<∏ë\ qT+&ç ùdø£]+∫ dæús¡|ü&ç+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ eT≈£î{≤j·Te÷qyÓTÆ+~.
sêkÕ&ÉT. Bì ø£$ eT&çøÏ dæ+>∑q. áj·Tq ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢ BìøÏ Ä<äT´&ÉT k˛eTqH˚. bÕ\T≈£î]øÏ Á>±eT HêeT+ Äj·Tq
sêeT–] yêdæ. Hê{Ï dü_“eT+&É˝≤ìøÏ #Ó+~qyê&ÉT. Ç+{Ï ù|s¬ +’ ~. nø£ÿ&ç k˛eTHê<∏X˚ «¯ s¡T&ç ù|s¡T Äj·Tq ù|s¬ +’ ~.
‘Ó\+>±D, ‘Ó\T>∑T˝Àø±ìøÏ ‘=*>± n+~+∫q (XÊg) ø±e´ ~«|ü<ä˝À ¬s+&˚ |ü<ä´ bÕ<ë\T+{≤sTT. á Á|üÁøÏj·T˝À
dü+ø£\q Á|üÁøÏj·T. lHê<∏äT&ÉT yÓTT<ä\Tø=ì nH˚ø£ eT+~ düTÁ|üdæ<äTΔ˝…’Hês¡T.
10) Hê˙ ~«|ü<˝ä À ‘=* Á>∑+<∏+ä ãdüe |ü⁄sêD+. ‘=*ø±e´+ s¡+>∑Hê<∏ä
sêe÷j·TD+. M{Ï |ü⁄{Ïìº \T¢ ‘Ó\+>±DH˚. ‘=* »+≥ø£e⁄\T>±
Ç~ Ä<ä´‘·q ø±\|ü⁄ Á|üÁøÏj·T. düèwæºø£s¡Ô &܈ˆ mHé. >√|æ. Á|üdæ~› H=+~q ~«|ü<äø£e⁄\T ø±#·$uÛÑT&ÉT, $sƒ¡\ Hê<∏äT&ÉT
‘·q Hê˙\qT 1997˝À ªyês¡Ôμ ~q|üÁ‹˝À ‘=*kÕ]>± Ms¡T ø±ø£rj·TT\≈£î kÕeT+‘·T\T>± ñHêïs¡T.
180
2) j·Tø£å>±q+
Ç~ ‘Ó\T>∑T˝ÀH˚ |ü⁄{Ϻq Á|üÁøÏj·T. ø=&É+– Ä≥\T,
u§eTà˝≤≥\T,ãj·T{≤≥\T, <=eTàsê≥\T, @\\T, <ëdü]
∫+<äT\T yÓTT<ä˝…’q <˚oØ‘·T\T k˛eTq ø±˝≤ìπø ñHêïsTT.
Ä |ü ] D≤eT Áø£ e T+˝ÀH˚ j· T ø£ å > ±q+ s¡ ÷ bı+~+~.
ªj·Tø£å>±q+μ nH˚ |ü<ëìï ‘=\Ô lHê<∏äT&ÉT yê&Ü&ÉT. ø±˙
<ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q $wüj÷· \T |ü+&ç‘êsê<Û´ä #·]Á‘· Á>∑+<∏+ä
<ë«sê ‘Ó\TdüTÔHêïsTT. düs¡« \ø£åD ‘=* j·Tø£å>±q+ düTÁ^e
$»j·T+. ø£$ ø£+<äT≈£L] s¡TÁ<äø$£ . áj·Tq ÇÁãVæ≤+≈£î‘YuŸcÕ
(eT*øÏuÛÑsêeTT&ÉT) dü+kÕúq|ü⁄ ø£$>± ‘Ó\TdüTÔqï~. n+fÒ
>=˝§ÿ+&É ÄkÕúq ø£$. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À s¡TÁ<äø£e⁄\T
eTT>∑TZs¡Tqï≥T¢ düeTÁ>±+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´+ #Ó|ü‘·Tqï~. ‘Ó\T>∑T
uÛ≤wü≈î£ ‘Ó\+>±D n+~+∫q $düèÔ ‘·>±q Á|üÁøÏjT· j·Tø£>å ±q+.
3) bÕ≥ ` π>j·T+
qqïj· T ´ eTVü ‰ uÛ ≤ s¡ ‘ · s¡ # · q ≈£ î eTT+<ä T qT+&˚
‘Ó\+>±D˝À ‘·TyÓTà<ä |ü<ë\T, yÓHïÓ \ |ü<ë\T, Á|üu≤Û ‘· |ü<ë\T
˝≤+{Ï$ C≤q|ü<ä eTÚœø£ kÕVæ≤‘·´ ì<ÛäT\T>± ñqï≥T¢
‘Ó\TdüTÔqï~. Ç+<äT˝À e÷Á‘êã<äΔyÓTÆq$, ø±ìM ñHêïsTT.
∫s¡T‘·\ sêe÷j·TD+, ã‘·Tø£eTà bÕ≥\T, ãT&É>∑ »+>±\T,
nôd‡’ <äT\ |”Ø\ bÕ≥\T, Vü≤]ø£<\ä∏ T ñHêïsTT. Hê≥¢ bÕ≥\T,
yÓ÷≥ u≤$ bÕ≥\T, ø£fi≤fl\ bÕ≥\T, <ä+|üø£|ü⁄bÕ≥\T,
$düTÁsö‘·T bÕ≥\T yÓTT<ä˝…’qe˙ï <ë<ë|ü⁄>± ‘Ó\+>±D H˚\
qT+&ç |ü⁄{Ϻqy˚ m≈£îÿe. ‘Ó\+>±D n+fÒ bÕ≥, bÕ≥ n+fÒ
‘Ó\+>±DÒ nH˚ kÕúsTTøÏ #˚]Ãq Á|üÁøÏj·T.
4) ˝≤* ` Á|üVü≤]
á Á|üÁøÏjT· ≈£î eT÷\+ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢˝À ñ+~.
õ˝≤¢˝Àì ≈£îs¡TeT÷]Ô y˚+ø£fÒX¯«sê\j·T+ ªÁ|üVü≤]μ Á|üÁøÏj·T≈£î #˚kÕs¡T.
πø+Á<äyÓTÆq≥T¢ ‘√düTÔqï~. á Á|üÁøÏj·T ≈£L&É e÷s¡Z, <˚o
ø£$‘ê«\ düy˚Tàfi¯q+. edüT<äT>¥ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T BìøÏ
Ä<äT´\ì ls¡+>±#ês¡T´\ yê] |ü]XÀ<Ûäq. ø£èwüíe÷#ês¡T´\
Á|üVü≤] dü+düÿ è‘·+˝À ñ+~. ø±˙ |üP]Ô>± <˚o #Û·+<√ s¡#·Hê ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ n+~+∫q ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü, uÛ≤cÕ Á|üÁøÏj·T\
|üP]‘·+>± ñ+~.
5) ne<Ûëq+
‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝Àì<˚ á Á|üÁøÏjT· . ‘Ó\T>∑T˝À n<äT“¤‘+· >±
dæúØø£s¡DyÓTÆq Á|üÁøÏj·T. ne<Ûëq+ n+fÒ ‘Ó\T>∑T nH˚ dæú‹øÏ
yÓ [ fl+~. á Á|ü Á øÏ j · T Äs¡ + uÛ Ñ y Ó T Æ + ~ Á|ü ‘ ê|ü s ¡ T Á<ä T ì
ÄkÕúq+˝À. ø£$ ø=*#Ó\eT eT*¢Hê<∏ädü÷]. áj·Tq ‘Ó\T>∑T
kÕs¡ d ü « ‘· e T+<ä T ‘=* X¯ ‘ êe<Û ë ì. Á|ü ‘ ê|ü s ¡ T Á<ä T ì#˚
ø±qø±_Ûùwø£+ #˚sTT+#·T≈£îHêï&ÉT.
6) >∑»˝Ÿ
Ç~ ñs¡÷› Á|üÁøÏj·T. bÕs¡oø£ <˚X¯+˝À |ü⁄{Ϻ+~.
ôV’≤<äsêu≤<é˝À ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫+~. ‘Ó\T>∑T˝À >∑»˝Ÿ
Á|üÁøÏj·T≈£î Ä<äT´&ÉT <ëX¯s¡~∏. áj·Tq >∑»˝Ÿ Á>∑+<∏ä+ ª>±*uŸ
^‘ê\Tμ. >∑ » ˝Ÿ Á|ü Á øÏ j · T yês¡ d ü ‘ · « +>± |ü ] |ü ⁄ wü ˜ + >±
ø=qkÕ–+∫q ø£$ &܈ˆ dæHê¬s.
7) s¡Tu≤sTT
Bì Á|üjÓ÷ø£Ô ≈£L&Ü <ëX¯s¡<∏˚. ø£$‘ê |ü⁄wüŒø£+˝À ø=ìï
s¡Tu≤sTT\T Á|ü#·T]+#ês¡T. ªC≤«˝≤ ˝Òœìμ Á>∑+<∏ä+ ˝Àì
ªkÕFHêeTμ nH˚ ¬ s +&√ uÛ ≤ >∑ + ˝À 1984 ˝À ø=ìï
s¡Tu≤sT÷˝≤¢+{Ï$ Á|üø{£ +Ï #ês¡T. ªH˚q+{≤qTμ nH˚ o]¸ø£ øÏ+<ä
dü\ø£åD s¡Tu≤sTT\qT #ÓbÕŒ&ÉT.
eT#·TÃø√ s¡Tu≤sTT `
ªªø£fiËfl+ ñqï<˚ eTq #˚‹˝À
>∑TÁs¡+ e÷Á‘·+ |ü&Ó>√‹˝À
<ä|æŒ rs¡<äì H˚q+{≤qT
˙fi¯ófl n+<äì eTq q÷‹˝Àμμ
ã÷s¡TZ\ ˝≤+{Ï yêfi¯Sfl s¡Tu≤sTT\qT nqTyê<ë\T
eTT–+|ü⁄
yê´dü |ü]~Ûì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì ‘Ó\T>∑TuÛ≤wü≈£î
>∑ ÷ ]à dü Œ è•+#· & É + »]–+~. Ç$ ø±ø£ Ç+ø±
181
#·]Ã+#·Tø√yê*‡q$ #ê˝≤ ñ+{≤sTT. ≈£î]ø±´\ XÊdüq+ ø£+fÒ
eTT+<äTqT+&˚ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+ ‘Ó\T>∑T y껄àj·T+˝À
ø° ] Ô H =+~+~. kÕs¡ d ü « ‘· kÕVæ ≤ r Á|ü y êVü ‰ ìøÏ nH˚ ø £
Á|üÁøÏj·T\qT n+~+∫+~. n+<äTπøH˚yÓ÷ eTVü‰ø£$ <ëX¯s¡~∏
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ nì nHêï&ÉT. ˇø√ÿ
Á|üÁøÏj·T ˇø√ÿs¡‘·ï+. ˇø√ÿ|ü<ä+ Á|üC≤„|üPs¡í+. <Ûä÷[ø£≥º,
≈£î]ø±´\, q+~ø=+&É\ ˝≤+{Ï$ |ü⁄sê kÕVæ≤r |ü⁄sê\T.
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìøÏ uÛ≤e Á|ü|üPsêí\T.
yê´dü s¡#·q˝À ñ|üjÓ÷>∑|ü&çq Á>∑+<∏ë\T
1) Ä+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´ dü+Á>∑Vü≤ #·]Á‘· ` lyês¡D≤dæ
y˚+ø£fÒX¯«s¡T¢
` dü÷&º +Ó {Ÿ‡ Áô|+ò &é‡ ` 1974 >∑T+≥÷s¡T
2) Ä<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·«eTT ` dü+Á|ü<ëj·TeTT\T :
Á|üjÓ÷>∑eTT\T ` &Ü.dæ. Hêsêj·TD ¬s&ç¶
` d”«j·T Á|ü#T· s¡D ` 1967 ôV≤’ <äsêu≤<é
3) ø£<ä+ã+ ` kÕ–ø£eT˝≤ø£s¡ X¯s¡à (dü+)
` eT÷d” kÕVæ≤‘·´, kÕ+düÿ è‹ø£ #ê]Á‹ø£ e÷dü
|üÁ‹ø£ ` 2014 ôV’≤<äsêu≤<é
4) Á‹X¯‹ ` myéT. XÊ´eT düT+<äs¡ XÊÅdÔæ (dü+) d”«j·T
Á|ü#·Ts¡D ` 1979 ` <Ûäs¡à|ü⁄]
5) ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø±\T ` ø±e´ Á|üjÓ÷>±\T
` &Ü. s¡e« lVü≤], d”«j·T Á|ü#·Ts¡D
aaaaa
182
6) ‘Ó\+>±D ÁbÕNq kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘· ` düT+øϬs&ç¶
Hêsêj·TD¬s&ç¶ ` ‘Ó\T>∑T nø±&É$T, ôV’≤<äsêu≤<é
` 2016
7) ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘·´ <äs¡ŒD+ ` &Ü. <äVü≤>±+
kÕ+ãeT÷]Ô
` ˙˝Ÿø£eT˝Ÿ |ü_¢πøwüHé‡ ` 2015, ôV’≤<äsêu≤<é
8) ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ düMTø£å ` &Ü. õ. Hê>∑j·T´
` qe´|ü]XÀ<Ûäø£ Á|ü#·Ts¡D\T ‹s¡T|ü‹ ` 1983
` 2009
9) ‘Ó*yêVü≤ ` &܈ˆ dü+>∑quÛÑ≥¢ qs¡düj·T´ (d”«j·T)
10) eTiÏ+>∑+{Ï ø£e⁄\T kÕVæ≤‘·´ ùde
` &Ü. ls¡+>±#ês¡´ ` d”«j·T eTTÁ<äD
` |ü]e]Δ‘·eTT 2014 ` ôV’≤<äsêu≤<é
11) eTq~ ‘Ó\+>±DeTT ø±<äT ` ‘Ó\T+>±DeTT `
&܈ˆ dü+|üqTà&ÉT+u…’ s¡+>∑ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T `
yÓT<äø˘ õ˝≤¢ ` neTTÁ~‘·eTT
12) düeTÁ>∑ Ä+Á<Ûä kÕVæ≤‘·´+ ` ¬s+&√ dü+|ü⁄{Ï `
Äs¡ T Á<ä ` ‘Ó \ T>∑ T nø±&É $ T ` 2005
ôV≤’ <äsêu≤<é
13) ‘Ó \ +>±D Hês¡ d æ + Vü ≤ π ø å Á ‘· kÕVæ ≤ ‘· ´ + `
nqTo\q+
`y=»®\ X¯s¡‘Y u≤ãT ` dæ<ëΔ+‘· |ü]XÀ<ÛäHê yê´dü+
` neTTÁ~‘·+
 27. ‘Ó\+>±D |ü<ä´ø£$‘ê yÓ’uÛÑe+
XÊ. yê´K´˝ŸCjÒ T· T#·T, uÛ≤wü´eTT˝Ÿ |ü*øÏ, ø±e´Á|üÁøÏjT· ˝Ÿ, |ü<ë´‘·àø£yÓTÆq X¯‘·ø£+, #·+|üPø±e´+, Á‘·´]ú, #·‘·Ts¡]ú,
XÊgeTT˝Ÿ ìs√wü˜´, n#·Ã‘Ó\T>∑T ø±yê´\T, j·Tø£å>±q+, ñ<ëVü≤s¡D+
$U≤´‘·eTTà>∑ ÁyêdæjT· THé |òTü q‘· dü<«˚ <ë~ $<ë´fi¯ó yêvàj·T+ |ü⁄s¡T&ÉTb˛düTø=qïB ‘Ó\+>±D >∑&ɶMT<äH˚.
\+ ‘Ó\T>∑T |ü<´ä + ªø£+<äμ s¡÷|ü+˝À ‘=*kÕ] Á|ü‘´· ø£yå TÓ qÆ ~
Á|üU≤´‹+>∑ìq{Ϻ |ü+&ç‘T· \≈£îHé, bÕ+&ç‘´· XÖ+&ûs´¡ eT+ ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢ ≈£îsêÿ´\ Á>±eT+ e<ä›. Áø°.X¯.946˝À
<ëK´˝Ÿ >∑*qZ yê]øÏHïÓ \e⁄ düTe÷à õqe\¢uÛÑT&ÉT y˚sTT+∫q á •˝≤XÊdüq+˝À eT÷&ÉT ø£+<ä
eT+&É\+ã+‘·j·TTHé |ü<ë´\THêïsTT. ‘Ó\T>∑T˝À ‘=* ø£esTTÁ‹ ≈£îbÕŒ+_ø£
es¡úe÷q|ü⁄sêìøÏ (Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ õ˝≤¢) #Ó+~q~.
nì >∑+>±|ü⁄s¡+ Vü≤qTeT#·Ã¤s¡à>±s¡T bÕ\eT÷s¡T õ˝≤¢
yÓj˚T´fi¯fl≈£î ô|’ã&çq ‘Ó\+>±D |ü<ä´ø£$‘ê yÓ’uÛÑyêìï
>∑÷]Ã Á|ükÕÔ$+∫Hê Ç~ j·÷e‘Y ‘Ó\+>±D kÕVæ≤r yÓu’ yÑÛ êìøÏ
$e]+#ê\+fÒ ˇø£ ñÅ<+Zä <∏yä T˚ }|æ]b˛düTø=+≥T+~. ø£qTø£
m‹Ôq nø£så ¡ »j·T|ü‘êø£>± nq«sTT+#·Tø√e#·TÃ. ‘Ó\+>±D..... ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T yÓ˝≤]Ãq |ü<´ä ìsêàD #ê‘·Tsê´ìï ªªn‘·sÔ T¡ \
ø£$ |ü+&ç‘·T\ ø±D≤∫. ø£$sêE\qT, sê»ø£e⁄\qT ø£qï e÷düs¡\T n+{Ï#·÷|æq≥T¢μμ Á|üø£{Ï+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔqT.
ø£$Ms¡e÷‘·. nwüuº ≤Û cÕø√$<äT\≈£î Ä≥|ü≥Tº. #·‘T· ]«<Ûä ø£$‘ê
ìsêàD<ä≈îå£ \ $Vü‰s¡u÷ÑÛ $T. nì<ä+|üPs¡« Á|ü»„ Hê$wüÿ]+∫q nø£ås¡ ∫Á‘ê\T :
ne<ÛëqT\ ÄyêdüeTT. qeqy√H˚àwü+>± kÕπ> Á|ü‹uÛ≤eT÷s¡T\Ô nø£så ¡ Áø°&˝É À Ä]‘˚]qyês¡T ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T. X¯u≤›\‘√
Á|üj÷Ó >∑XÊ\. nqs¡È ø±e´s¡‘êï\qT <ë#·Tø=qï s¡‘ï· >∑s“¡ .¤ ø£$
yês¡T #˚dæq düs¡ÿdt |ò”≥T¢ #·÷ùdÔ eTT≈£îÿq y˚˝ÒdüTø√e&É+
|ü+&ç‘· düe÷<äs¡D˝À nqHê´\+ø±s¡+. U≤j·T+. ªø£eT\μ X¯ã›+‘√ ø=i$ >√|üsêE ‘·q dæ+Vü‰düq
‘Ó\T>∑T˝À mH√ï kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\THêïsTT. n+<äT˝À <ë«Á‹+•ø£˝À #˚dæq Á|üjÓ÷>±ìï #·÷&É+&ç.
|ü < ä ´ + ˇø£ { Ï . |ü < ä ´ +... #Û · + <√ã+<Û ë \˝À ˇ~–, ø£+. ø£eT˝≤] >∑eT\ Væ≤‘· <äè
n\+ø±sê\‘√ n+<ëìï∫+<˚ nø£ å s êø£ è ‹. ‘· q ø£ÿeT\Tì >∑eT˝≤+ø£Hê_Û ø£eT˝≤ø£sT¡ ì+
y=+|ü⁄kı+|ü⁄\‘√ Vü≤è<äj·T πøåÁ‘ê\qT s¡dübÕ¢$‘·+#˚dü÷Ô >∑eT˝≤+ø£ s¡eTDÏ s¡eTDT+
kÕ>∑T‘·Tqï nø£ås¡ Ádüe+‹. >∑eT˝≤düq Vü≤è<äjT· ø£eT\T ø£eT\ Á|æjT· TìHé
yÓjT˚ ´fi¯fl≈£î ô|ã’ &ç ej·TdüTHêï ì‘·´j·Te«ìjÓTÆ $\dæ˝¢Ò mìï ø£ e T˝≤\qT $ø£ d æ + |ü C Ò k Õ&√! Çe˙ï
‘Ó\+>±D |ü<´ä + uÛøÑ ìÔÏ ô|+∫+~, s¡ø˝ÔÏ À eTT+∫+~, $s¡øìÔÏ leTHêïsêj·TDTq≈£î düeT]Œ+|üã&çqy˚. |ü<ä´eT+‘ê
|ü+∫+~. eTqdüT≈£î –*–+‘·\T ô|{Ï+º ~. nVü≤+ø£]+∫q $wü ß í | ü s ¡ + >± kÕ–+~. ø£ e T˝≤] ` ø£ e T˝≤\≈£ î
yê] HÓ‹ÔMT<ä yÓTT{Ϻ+~. Jeq Ø‘·T\qT #êfÒ ˙‘·T\qT X¯Á‘·Te⁄`#·+Á<äT&ÉT, ø£eT\Væ≤‘·T&ÉT`dü÷s¡T´&ÉT ` á Ç<ä›]˙
Á|üe∫+∫+~. ø√|æ+∫+~, X¯|æ+∫+~, B$+∫+~, .... H˚Á‘·ø£eT˝≤\T>± ø£\yê&ÉT, Hê_Ûj·T+<äT ø£eT\+ ø£\yê&ÉT
(ø£eT\HêuÛÑT&ÉT), ø£eT˝≤ø£s¡T&ÉT, ø£eT\eTT\j·T+<äT+&˚
y˚j˚T\ e÷qe Jeq düø£\ bÕsêÙ«\qT nø£ås¡ Vü≤kÕÔ\‘√ s¡eTDÏ \øÏÎ ` áyÓT≈£î uÛÑs¡Ô ($wüßíe⁄) ø£eT\eTT q+<äT
düŒ è•+∫+~.
183
≈£Ls¡TÃqïyê&ÉT ÁãVü≤à ` n‘·ì Vü≤è<äj·T ø£eT\+˝À
ø=\TyÓ ’ q yê&É T ($wü ß í e ⁄), ø£ e T\eTT\+fÒ $TøÏ ÿ *
Á|æj·TyÓTÆqyê&ÉT... $wüßíe⁄. á ø£+<ä+ nq&ÜìøÏ, ø£q&ÜìøÏ
m+‘· n+<ä+>± ñ+<√.
ãyÓTàs¡ b˛‘·q nq>±H˚ |òüT˙uÛÑ$+∫q uÛÑøÏÔs¡dü+ eTq
ø£fi¯fl m<äT≥ kÕø屑·ÿ]düTÔ+~. l¬ø’e\´|ü<ëìï nù|øÏå+∫,
»>∑~Δ‘êìï Äø±+øÏå+∫ leTVü‰uÛ≤>∑e‘êìï ªq uÛÑ÷‘√ q
uÛÑ$wü´‹μ>± s¡∫+#ê&ÉT. b˛‘·q X¯uÒ›+Á<äC≤*≈£î&ÉT. X¯u≤›\‘√
mìï n<äT“¤‘ê\qT düèwæº+#·e#√à ‘·q |ü<ë´\ <ë«sê
#·÷|æ+∫Hê&ÉT. ªVü≤]μ HêeT+‘√ kÕ–q á |ü<ë´ìï
>∑eTì+#·+&ç.
ø£+. Vü≤]düT‘·T ã]#·sT¡ >±>=ì
Vü≤]düT‘·T <äTqTe÷&ç |üì#Ó Vü≤]|ü⁄s¡eTTq≈£îHé
Vü≤] $uÛTÑ q≈£î Vü≤]eT<Û´ä qT
Vü≤] sê»´ |ü<ä+ãTì#ÓÃ Vü≤] $Áø£eTT&Ó’
lsêeTTì >∑÷]à #Ó|æŒq |ü<ä´$T~. ªVü≤]μ n+fÒ `
$wüßíe⁄, Ç+Á<äT&ÉT, j·TeTT&ÉT, ø√‹, dæ+Vü≤eTT yÓTT<ä\>∑T
mH√ï nsêú\THêïsTT. á HêHêsêú\‘√ #·eT‘êÿs¡+ #˚kÕ&ÉT
b˛‘·q. Vü≤]düT‘·T (yêqs¡T&Óq’ øπ dü] ø=&ÉT≈£î ` Vü≤qTeT+‘·Tì)
ùde≈£îì>± CÒdüTø=ì Vü≤] $Áø£eTT&Ó’ ` (dæ+Vü≤eTT e+{Ï
|üsêÁø£eT+ ø£\yê&Ó’) Vü≤]düT‘·T (Ç+Á<äTì ø=&ÉT¬ø’q yê*ì)
#·+|æ, Vü≤]|ü⁄s¡eTTq≈£î (j·TeT|ü⁄]øÏ) |ü+bÕ&ÉT. ‘·s¡Tyê‘·
Vü≤] $uÛÑTq≈£î (yêqs¡ Á|üuÛÑTyÓ’q düTÁ^e⁄q≈£î) Vü≤]eT<Ûä´qT
(dæ+Vü≤eTT e+{Ï q&ÉTeTT>∑\ s¡TeTqT), Vü≤] sê»´ |ü<eä TTqT
(yêqs¡ sêC≤´ìï) Ç#êÃ&ÉT.
ñ. uÛ+Ñ &Éq;ÛeTT &Üs¡»Ô q u≤+<Ûeä ⁄ &ÉT»®«\ u≤D‘·÷D ø√
X¯ u ≤› \ ‘√ dü + <ä s ꓤ ì ï <ä è X¯ ´ e÷q+ #˚ d æ q
|òüT{≤º\THêïsTT. >∑CÒ+Á<ä yÓ÷ø£åD+˝À @qT>∑T, yÓTTdü*
b˛sê{≤ìï e]ídü÷Ô...
ø£+. ø£]~>∑T#·T eTø£] düs¡dæøÏ,
>∑] <ä]øÏì eTø£] ~>∑T#·T >∑s¡ø£] u…s¡j·THé
>∑]øÏ eTø£] eTø£]øÏ >∑]
uÛsÑ e¡ TqT#·TqT q‘·\ ≈£î‘·\ uÛ≥Ñ T\<äTs¡T|ü&HÉ é
nHêï&ÉT. ø£] n+fÒ @qT>∑T. eTø£] n+fÒ yÓTTdü*.
yÓTTdü* @qT>∑TqT ˙fi¯fl˝ÀøÏ ˝≤>∑T‘·Tqï~. @qT>∑T yÓTTdü*ì
rsêìøÏ ˝≤>∑T‘·Tqï~. á ¬s+&ç+{Ï ô|qT>∑T˝≤≥ m+‘·
rÁe+>± ñ+<√ #·÷|æ+∫q X¯ã› ∫Á‘·+ á |ü<ä´+. ô|’>±
Ç+<äT˝À eTs√ $X‚wyü T˚ eT+fÒ Ç~ ªdüs«¡ \|òTü Tø£+<äeTTμ. n˙ï
184
\|òüTTe⁄\‘√H˚ kÕ>∑T‘·T+~. á ô|qT>∑T˝≤≥˝À @qT>∑T≈£î
ã\+‘√bÕ≥T nVü≤+ø±s¡eT÷ nDÏ–b˛sTT+~. $wüßíe⁄qT
ª˙y˚‘·|üŒì‘·'|üs¡+u…s¡T>∑μqqï~. >∑»ÁbÕD≤eH√‘ê‡Væ≤jÓÆT
$wüßíe⁄ dæ]øÏ #Ó|üŒ≈£î+&Ü yÓ’≈£î+sƒ¡+ qT+&ç ãj·T\T<˚sê&ÉT.
á Vü≤sƒê‘·Œ]D≤eT+‘√ njÓ÷eTj·T+˝À |ü&ɶ~ \ø°Î<˚$.
$wüj·Ty˚T$T{À $wüßíe⁄ q&ÉT>±˝…qqTø=ì
ø£+. n&ç>¬ <äqì ø£&TÉ e&ç»qT
q&ç–q <äqT eT>∑T&ÉqT&ÉT>∑&ìÉ q&É j·TT&ÉT>∑THé
yÓ&ÉyÓ&É dæ&çeTT&ç ‘·&Éã&É
q&ÉT–&ÉT q&ÉT–&É<Tä »&çeT q&ÉT–&ÉTHÓ&\É Hé
ø±s¡D+ n&ÉT>±\ì y˚>∑+>± n&ÉT>∑T\T y˚düTÔqï~.
n+‘·˝ÀH˚ n&ç–Hê #Ó|Œü &˚y÷Ó qì y˚>+∑ ‘·–+Z ∫+~. ˇø√ÿkÕ]
n&ÉT>∑T\ y˚>±ìï ô|+#·T‘·Tqï~, n+‘·˝ÀH˚ ‘·–ZdüTÔqï<ä≥.
eTqdü T ˝Àì <Ó ’ « BuÛ ≤ e+ q&É ø £ ô |’ #· ÷ |æ q Á|ü u Û ≤ yêìï
|ü<ä´|ü⁄q&Éø£˝ÀH˚ Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT b˛‘·q. neTàyê] |ü<äeTT\T
kÕ–q rs¡TqT |ü<´ä +˝Àì |ü<ë\˝À, bÕ<ë\˝À #·÷|æ+#ê&ÉT.
á q&Éø£≈£î bı{Ϻ, bı&ÉT>∑T bÕ<ë\˝À kÕπ> ø£+<ëH˚ï
m+#·Tø√e&É+ $X‚wü+. n<äT“¤‘·yÓTÆq |ü<ä´ •\Œ+. n&çπ>
$wüj·T+, n&ÉT>∑T\ $wüj·T+ ø£qTø£ ª&Éμ ø±s¡ ÁbÕdü‘√ (23
kÕs¡T¢) |ü<ë´ìï q&ç|æ+#·&É+ eTs√ $X‚wü+.
ÁX¯e´ø±yê´ìï <äèX¯´e÷q+>± eT\#·&+É ˝ÀH˚ ø£$ Á|ü‹uÛÑ
<√´‘·ø£eTe⁄‘·T+~. lsêeTTìj·T+<äT nqq´uÛÑøÏÔì #ê{Ï
sêeT<ëdüT>± ∫s¡ø°]Ô Hê]®+#·Tø=qï ø£+#Ós¡¢ >√|üqï ‘·q
<ëX¯s¡~∏ X¯‘·ø£+˝À
<ä+&É ø£fi≤ Á|ü#+· &É uÛTÑ » ‘ê+&Éeø°]øÔ Ï sêeTeT÷]ÔøHÏ é
s¬ +&Ée kÕ{Ï <Óe’ $Tø£ ˝Ò&É #·THé >∑&>É {∑ ºÏ uÛ]Ò ø±
&Ü+&É &É&Ü+&É &Ü+&É ìq<ä+ãT \C≤+&ÉeTT ì+&É
eT‘·yÔ ˚
<ä+&ÉeTT HÓøÿÏ #êf…<qä T, <ëX¯sB¡ ∏ ø£sT¡ D≤|üj÷Ó ìBÛ
lsêeTTìøÏ kÕ{Ïe#˚à <Ó’eeTT eTs=ø£¬ses¡÷˝Òs¡ì
&ÛÉ+ø±ãC≤sTT+∫ #Ó|ü⁄‘êqHêï&ÉT. ª&Ü+&É, &É&Ü+&É, &Ü+&Éμ
nqï|ü&ÉT &ÛÉ+ø± ø={Ϻq≥T¢>±H˚ ñqï~. Ç+<äT˝À $X‚wü+
@eT+fÒ á <Ûä«ì eT÷&ÉTkÕs¡T¢ e∫Ã+~. @<Ó’Hê eT÷&ÉTkÕs¡T¢
#Ó|æ‘˚ eTTe÷à{Ïø° ìX¯Ãj·Ty˚Tqì uÛ≤$kÕÔs¡T. _+<äT |üPs¡«ø£
&Éø±sêìï (+&É) Äeè‹Ô#˚dæ |ü<ä´eT+‘ê nø£ås¡ &ÛÉ+ø±
ÁyÓ÷–+#ê&ÉT.
n+¬ø\ |ü<ä´+ : n#·\ õVæ≤«ø£ :
Á|ü‹uÛ≤e+‘·T&Ó’q ø£$øÏ |ü]$T‘·T˝ÒeTT+{≤sTT? n‘·&ÉT |ü<ë´ìï #·<äTe⁄‘·T+fÒ Hê\Tø£ ø£<ä\≈£î+&Ü ñ+&É&É+
‘·q ø£è‹˝À mH√ï #·eT‘·ÿ è‘·T\qT #·÷|ü>∑\&ÉT. Ä |üì #˚dæ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
#· ÷ |æ q yê&É T eT*¢ ø ±s¡ T ® q uÛ Ñ ≥ Tº . #· ÷ |æ q ~ uÛ ≤ dü ÿ s¡
ø£+. nuÛÀ>∑ eTV”≤uÛ≤>∑ eT
sêe÷j·TD+˝À. #·+|üP (>∑<´ä |ü<ë´‘·àø£) |ü<‹Δä ˝À ‘Ó\T>∑T˝À
yÓ*dæq ‘=*sêe÷j·TD+ uÛ≤düÿs¡sêe÷j·TD+. ne‘ê]ø£ Vü‰uÛ≤>∑ eTVü‰eTVü‰eTVü‰uÛÀ>∑ eTVü‰
˝Ò≈î£ +&Ü ne‘·]+∫q düTø£è‹ Ç~. á sêe÷j·TD uÛeÑ Hêìï e÷ uÛ≤e÷eVü≤ ãVüQeTVæ≤
ì\u…{Ϻq eT÷\düÔ+uÛ≤\T eT*¢ø±s¡T®q uÛÑ≥Tº, ≈£îe÷s¡ e÷uÛ≤e÷eVü≤ $uÛ≤e eT|òTü e eTTU≤yê!
s¡TÁ<ä<e˚ ⁄&ÉT, VüQfi¯øÿÏ uÛ≤düÿs¡T&ÉT, nj·T´˝≤s¡T´&ÉT. á s¡#q· ˝À ` ø±D≤<ä+ô|<ä›q, eTT≈£î+<ä $˝≤dü+
dæ+Vü≤uÛ≤>∑+ eT*¢ø±s¡T®quÛÑ≥Tº<˚. u≤˝ø±+&É+˝À Ç‘·&ÉT
<äX¯s¡<∏äTì Wqï‘ê´ìï ñ>∑Z&ç+∫q rs¡TqT #·÷&É+&ç. bÕ<äÁuÛÑeTø£+ :
eT. »q˝À¬ø’ø£ eTVü‰s¡<∏äT+&ÉT, ~«» s¡øå±<ä≈£åî &Üõ+Á~˝À |ü<´ä bÕ<ëìï ‹|æŒ #·~$‘˚ ny˚ |ü<ë\T eT∞fl ekÕÔsTT.
#·qT &ÉT<ä´#·Ã‘·Ts¡+>∑ ôd’qT´&ÉTqT, uÛ≤dü«Á<ä÷|ü ø£+. e÷s¡ düeTsêeT düse¡ ÷
|ü+#êÁdüTÔ&É kÕsêeq s¡d$ü uÛ≤$ düsq¡ esêkÕ
q´qè|ü Áøö+#· wü&ÜqqT+&ÉT, |òTü qdübÕÔXÊ«q«j·TT+&Éwºü Vü‰] j·T] <Ûë] j·T]Vü‰
eT+ uÛ≤s¡‘· »j·T<ä |üs¡BÛs¡ |ü<äj·T» ‘·s¡U≤
Á‹ qeÁ<äe´ ìBÛXó¯ &Ó’ <äXs¯ <¡ ë∏ BÛXó¯ +&ÉT ô|+bı+<äT#·THé
` ø±D≤<ä+ô|<ä›q, eTT≈£î+<ä $˝≤dü+
n+¬ø\‘√ \+¬øô|{Ϻq |ü<ä´$T~. <äX¯s¡<∏äT&ÉT ˇπø ˇø£
eTVü‰s¡<∏äT&ÉT. (~«») Áu≤Vü≤àDT\qT s¡øÏå+#·&É+˝À <ä≈£åî&ÉT. |ü<ä´ÁuÛÑeTø£+ :
j·TT<ä+Δ ˝À (Á‹˝À#·qT&ÉT) s¡TÁ<äT&ÉT. #·‘T· s¡+>∑ ôdq’ ´+ø£\yê&ÉT. |ü<ë´ìï ∫es¡ qT+&ç yÓqø£≈£î #·~$Hê ny˚ |ü<ë\T
s¡ ÷ |ü + ˝À (|ü + #êÁdü T Ô & É T ) eTqà<∏ ä T &É T . X¯ Á ‘· T e⁄\qT
ekÕÔsTT.
eT]›+#·&É+˝À (wü&ÜqqT&ÉT) ≈£îe÷s¡kÕ«$T. (dübÕÔXÊ«\
s¡<∏ëqï~Ûs√Væ≤+#˚) dü÷s¡´e+X¯+yê&ÉT. nwüºeT+Á‘·T\‘√, qe ø£+. BÛs¡ eq» uÛ≤qTeTVæ≤eT
ì<ÛäT\≈£î Á|üuÛÑTyÓ’ <äX¯s¡<∏äT&ÉT yÓ\T>=+<äT#·THêï&ÉT. Ç+<äT˝À kÕs¡deü s¡ uÛ≤eT<äs>¡ ∑ kÕj·÷<äsb¡ Õ
ˇø£{Ï qT+&ç |ü~ es¡≈£î es¡Tdü>± n+¬ø\qT <äX¯s¡<∏äTìøÏ bÕs¡ <äj÷· kÕ>∑s¡ <äeT
nq«sTTdü÷Ô #Ó|üŒ&É+ $X‚wü+. uÛ≤s¡edüs¡ kÕeTVæ≤e÷qT uÛ≤»qes¡B!Û
∫Á‘·ø£$‘· : ` eTiÏ+>∑+{Ï »>∑Hêï<∏ë#ês¡T´\T— ls¡+>∑Hê<∏ä $˝≤düeTT
#Û·+<√ã<äΔyÓTÆq ø£$‘ê«ìï ˝≤ø£åDÏ≈£î\T ªÄX¯ó, eT<ÛäTs¡, >∑TDø£eTT :
∫Á‘·, $düÔs¡μeTT\H˚ Hê\T>∑T $<Ûë\T>± $+>∑&ç+#ês¡T. M{ÏH˚
#·‘·T]«<Ûä ø£$‘·\ì ù|s=ÿHêïs¡T. nsTT‘˚ Ç+<äT˝À ∫Á‘· ø£$‘· nø£ås¡ >∑TDÏ+‘·eTT‘√ |ü<ä´+ kÕ>∑T‘·T+~.
ø£$ Á|ü‹uÛÑ≈£î ìø£c˛|ü\eTT. bÕsƒ¡≈£îìøÏ Ä˝À#·HêeTè‘·eTT. eT. >∑sT¡ &Ü+ø£<«äÛ » >±q˝À\ –]sê≥ÿHê´ eTq kÕúsTT ^
∫Á‘·ø£$‘· Á|ü<Ûëq+>± ªnø£åsê˝‘√, X¯u≤›\‘√ Á|üjÓ÷>±\T s¡«s¡ dü+s¡øå£ >∑TD≤&Û´É >∑÷&Û|É <ü ä düÁe÷≥Ô\Œ >π j·T Á|ü‘ê
#˚jT· &É+. >∑s“¡ ø¤ $£ ‘·«+, ã+<Ûä ø£$‘·«eTμH˚ eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T>± |ü s¡e÷¬>’]ø£#˚\ >√~Ûqj·THêbÕÔ >ö‘·eT]¸ Á|æjT· +
kÕ>∑T‘·T+~. ∫Á‘·ø£$‘·≈£î \ø£åDeTT#Ó|æŒq ∫Á‘·ø£$ ô|<ä›q ø£s¡ >∑+>±»qø±+Á|òTæ ‘êeTs¡dü >∑sdZ¡ Tü ‘Ô ´· ì‘√´‘·‡yê!
»≥Áb˛\T dü+kÕúq ÁbÕ+‘·eTT yê&ÉT. ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T dü*Œq
∫Á‘·ø£$‘ê Áø°&ÉqT <ä]Ù<ë›eTT. ` eTiÏ+>∑+{Ï »>∑Hêï<∏ë#ês¡T´\T— ls¡+>∑Hê<∏ä $˝≤düeTT
185
@ø±ø£ås¡ ø£+<ä+ :
ˇπø nø£ås¡+‘√ kÕπ> |ü<ä´+
ø£+. H˚Hêq Hêì Hê ìqT
Hêq qìHé ìqTï Hêqqì ìqïHÓ Hê
q÷ìq HÓHêïq qHÓHé
H√qq HÓHÓ’ïq H˚qTqTHé ìqïHêï
` ø√≥¢ u≤\ÁãVü‰à#ê], X¯‘êe<Ûëì
ìs√wü˜´eTT :
zwü˜´eTT\+fÒ ô|<äe⁄\T. |ü<ä´+ #·~y˚≥|ü&ÉT ô|<ä$øÏ
ô|<ä$ ‘êø£≈î£ +&Ü ñ+&˚≥≥T¢ #˚ùd s¡#q· ìs√wü´˜ s¡#q· . ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´+˝À Á|üÁ|ü<∏äeT ìs√wüº´ s¡#·q ª<äX¯s¡<∏äq+<äq
sê»#·]Á‘·μ. ø£sÔ¡ eT]+>∑+{Ï dæ+>∑sê#ês¡´ (Áø°.X¯.16 X¯‘êã›+).
ªsêe÷j·TD+μ n+fÒ ¬s+&Ée nø£ås¡+ |ü*πø≥|ü&˚ ô|<äe⁄\T
‘ê≈£ î ‘êsTT. n+<ä T π ø ª<ä X ¯ s ¡ < ∏ ä q +<ä q sê»#· ] Á‘· μ nì
ù|s¡Tô|{≤º&ÉT. X¯ó<ëΔ+Á<ä ìs√wü˜´ s¡#·q≈£î ≈£L&Ü Ç‘·&˚
Ä<äT´&ÉT>± ø°]Ô+|üã&ܶ&ÉT. nVü≤\´≈£î XÊ|ü$yÓ÷#·q+
ø£*–+∫q lsêeTbÕ<ä $•wüº‘·qT ‘Ó\T|ü⁄‘·÷...
d”. n#·˝≤] ìs¡d+æ ∫q{Ϻ sêø£då Hü ‘˚ ·
q#·\øÏ+~øÏ <äìïq{Ϻ j·T+Á|òæT
dü‘·´»>∑‘Ydüú* #·øÏÿ¬ø’ kÕ∫q
q\ X¯‘·<Ûäè‹ ø£&çZq{Ϻ j·T+Á|òæT
düø£\ ãTTwæ ÁX‚DÏ dü+‘·‘êdüøÏÔ#˚
düs¡dæ Vü≤è‘Ydüú* <ë*Ãq{Ϻ j·T+Á|òæT
ø£\X¯˙s¡~Û ø£q´ø± düÔq |òüT≥ºq
q‹X¯sTT\¢>∑ CÒdæq{Ϻ j·T+Á|òæT
‘˚.^. j·Tq>∑ düqø£ düq+<äHê<ä´œ\ K#·s¡
j·T‹ ‘·‹¬ø’q >∑qsêìj·T{Ϻ j·T+Á|òæT
‘êøÏq+‘· <Ûsä ê~ÛH‘˚ \· T >∑D+Ï #·
•\ q[qH˚Á‘·jÓÆT ì˝…Ã õÁ‘·ø£fi¯\
ìs√wü˜´ #·‘·T]«<Ûä ø£+<äeTT :
#·‘·T]«<Ûä ø£+<äeT+fÒ ø£+<ä |ü<ä´+˝Àì ¬s+&Ée
bÕ<ä+˝Àì ¬s+&Ée >∑DeTT qT+&ç ÁbÕs¡+_Ûdü÷Ô Ç+ø=ø£ ø£+<ä
|ü<´ä + kÕ>∑T‘·T+~. Ä |ü<´ä +˝Àì s¬ +&ÉebÕ<ä+ s¬ +&Ée>∑D≤ìï
Ä<Ûës¡+#˚düTø=ì eT÷&Ée ø£+<ä |ü<ä´+. Ç<˚ |ü<äΔ‹˝À Hê\Ze
186
ø£ + <ä + kÕ>∑ T ‘· T +~. #· ‘ · T ]«<Û ä ø£ + <ëìï yÓ T T<ä ≥
Á|üjÓ÷–+∫qyê&ÉT qHÓï#√&ÉT&ÉT. ≈£îe÷s¡ dü+uÛÑe ø±e´+˝À
á Á|üjÓ÷>∑+ #˚XÊ&ÉT. ø±ì ìs√wü˜´ #·‘·T]«<Ûä ø£+<ëìï
‘Ó \ T>∑ T ˝À yÓ T T<ä { Ï k Õ]>± Á|ü y ˚ X ¯ ô |{Ï º + ~ Ä‘· à ≈£ L s¡ T
dü+kÕúHêìøÏ #Ó+~q |ü⁄s¡Twüø±] πøX¯ej·T´. n‘·ì <ëX¯s¡~∏
#·]Á‘·˝Àì á #·‘·T]«<Ûä ø£+<ëìï ne˝ÀøÏ+#·+&ç.
ø£+. lXÊ! »j·Tõ‘· X¯sƒ¡<Ó’
‘˚´XÊ! »j·Ts¡øÏå‘· »qVæ≤‘· »{Ï#·j·THê
πøXÊ! »j·T<Ûäè‘· »\» <Ûä
πsXÊ! »j·TX¯+ø£s¡–] <Ûäè‹ Vü≤] X¯j·THê
2. »j·Ts¡øÏå‘· »qVæ≤‘· »{Ï
#·j·THê πøXÊ! »j·T<Ûäè‘· »\» <ÛäπsXÊ!
»j·T X¯+ø£s¡ –] <Ûäè‹ Vü≤]
X¯j·THê! lXÊ! »j·Tõ‘· X¯sƒ¡<Ó’‘˚´XÊ
3. πøXÊ! »j·T<Ûäè‘· »\» <Ûä
πsXÊ! »j·T X¯+ø£s¡–] <Ûäè‹Vü≤] X¯j·THê!
lXÊ! »j·Tõ‘· X¯sƒ¡<Ó’
‘˚´XÊ! »j·Ts¡øÏå‘· »qVæ≤‘· »{Ï#·j·THê!
4. »j·TX¯+ø£s¡ –]<Ûäè‹ Vü≤]
X¯j·THê! lXÊ! »j·Tõ‘· X¯sƒ¡<Ó’‘˚´XÊ!
»j·Ts¡øÏå‘· »qVæ≤‘· »{Ï
#·j·THê πøXÊ! »j·T<Ûäè‘· »\» <ÛäπsXÊ!
>∑s¡“¤ø£$‘· :
ˇø£ |ü<ä´+˝À Ç+ø√ |ü<ë´ìï (|ü<ë´\qT) Ç$T&çÃ
sêj·T&É+. |ü⁄s¡Twüø±] øπ X¯ej·T´ ‘·q d”dü |ü<´ä +˝À eT‘˚uÔ ≤Û ìï,
ø£+<ëìï m˝≤ >∑]“¤‘·+ #˚XÊ&√ #·÷<ë›+. n~≈£L&Ü
ìs√wü̃´+>±...
eT‘˚ÔuÛÑ ø£+<ä >∑s¡“¤d”düeTT :
d”. ªdüμ‘·‘· X¯è+>±s¡ \dü»®>∑»®sƒ¡s¡ ø£+
<äl X¯Øsê+∫‘êμ j·TV”≤&Éà
j·T ªVü≤‘· ˙˝≤~‹ C≤] ‘ê‘· j·T»¬s’
ø±<Ûës¡ #·+Á<ëqHêμ ìs¡+»
 q ªq‘· s¡øå± s¡‹q+<äø±] <Ûäs¡ <Ûä
Hê´ ì‘·´ sê»<äÈ èD≤μ K˝≤+‘·
ø£ ªVæ≤‘·o‘ê#·\ ø£q´ø±<äsTT‘· Vü≤è
<ä› è<ë´\j·÷l >∑èV”≤μj·T C≤‘·
‘˚.^. ªq*q<äfi¯H˚Á‘· j·÷‘·‘· ø£\X¯»\~Û
kÕs¡<˚X¯|òüTq q>∑ØXÊ, »\»»
»qø£ Vü≤è~q >∑fi¯, ø£*‘· düs¡düVü‰s¡
C≤\ ø±+#·q #˚˝≤μ s¡kÕ dürX¯ˆˆ
ô|’ |ü<ä´+˝À yÓTT<ä{Ï Hê\T>∑T ô|<ä› bÕ<ë\˝À Á|ü‹ πøX¯ej·T´ ø±\+ qT+&˚. Á|üdüTÔ‘·+ X¯‘êe<Ûëì •]dæqVü≤fiŸ
bÕ<ä+˝Àì ¬s+&Ée nø£ås¡+ qT+&ç Á>∑Væ≤+∫ sêùdÔ eT‘˚ÔuÛÑeè‘·Ô
|ü<ä´+ edüTÔ+~. #·÷&É+&ç.
eT. ‘·‘· X¯è+>±s¡ \dü»®>∑»®sƒ¡s¡ ø£+<äl X¯Øsê+∫‘ê
Vü≤‘·˙˝≤~‹ C≤] ‘ê‘· j·T»¬sø’ ±<Ûës¡#+· Á<ëqHê
q‘· s¡øå±s¡‹ q+<äø±] <Ûäs¡ <ÛäHê´ ì‘·´ sê»<äÈ èD≤
Væ≤‘· o‘ê#·\ ø£q´ø±<äsTT‘· Vü≤è<ä› è <ë´\j·÷l >∑èV”≤
ô|’ d”dü|ü<ä´+ ˝Àì ‘˚≥^‹ q+<ä* yÓTT<ä{Ï |ü<ä+‘√
yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ ø£+<ä+ n+<ä+>± ne‘·]düTÔ+~.
ø£+. q*q <äfi¯H˚Á‘· j·÷‘·‘·
ø£\X¯ »\~Û kÕs¡<˚X¯ |òüTq q>∑ØXÊ
»\»» »qø£ Vü≤è~q >∑fi¯
ø£*‘· düsd¡ Vü ‰ü s¡C≤\ ø±+#·q#˚˝≤
ã+<Ûä ø£$‘· :
|ü<ë´ìï Äj·÷ ∫Á‘ê\˝À Ç$T&˚≥≥T¢ s¡∫+#·&É+.
Bìì ‘Ó\T>∑T˝À qHÓï#√&ÉT&ÉT Äs¡+_Û+#ê&ÉT. ø±ì ìs√wü˜´
ã+<Ûä ø£$‘· e÷Á‘·+ ‘=*kÕ]>± s¡÷|ü⁄~<äTø› =qï~ |ü⁄s¡Twüø±]
ø£èwüeí ÷#ês¡T´\ ã+<Ûä ø£$‘·qT #·÷<ë›+. ˇπø |ü<ë´ìï eT÷&ÉT
ã+<Ûë\˝À bı~π>≥≥T¢ s¡∫+#·&É+ M] Á|ü‘˚´ø£‘·.
e÷Deø£ eè‘·ÔeTT :
e÷qT>∑ ˙ uÛ≤eq e÷
e÷qe uÛÑ÷ kÕ<Ûäqe÷!
e÷q<Ûäq+ ;~q e÷
e÷q~ø£Hé qHé >∑qTe÷!
uÛ ≤ eeTT : n+<ä e TT>± ˙ uÛ ≤ eqj˚ T e÷
e÷qe˝Àø£eTTq≈£î ø±s¡DeTT. n_Ûe÷q <ÛäqeTT e<ä\ì
dæú‹qTqï qqTï <äj·T‘√ >∑qTe÷!

e÷Deø£
eè‘·ÔeTT

>∑T#·Ã ã+<ÛäeTTœ

nwüº<äfi¯|ü<äà ã+<ÛäeTT #·‘·Ts¡s¡ #·Áø£ ã+<ÛäeTT

187
kı>∑ôd’q es¡íq\T :
ªø£ej·Tr‹ ø£$'μ ` e]í+#˚yê&ÉT ø£$ nHêïs¡T.
es¡ í q ˝Àì uÛ ≤ eeTT, uÛ ≤ wü q Tã{Ï º ø£ $ kÕú s TTì
n+#·Hêy˚j·Te#·TÃ. »≥Áb˛\T dü+kÕúHêBÛX¯«s¡T&ÉT düTs¡_Û
e÷<Ûeä sêj·T\T (16e X¯‘êã›+) #·+Á~ø± |ü]Dj·TeTH˚ ÁbÂ&ÛÉ
Á|üã+<Ûëìï dü+‘·]+#ês¡T. edüT#·]Á‘·≈£î kÕ{Ïsê>∑\ s¡#·q>±
$eTs¡Ù≈£î\T Bìï ø°]Ô+#ês¡T. n+<äT˝À HêsTTø£jÓÆTq #·+Á~ø£
es¡íqqT #·÷&É+&ç.
eT. n‹XÀD+ ã‹ø√eT\+ ã‹ $XÊ˝≤‘·à+ ã‹X¯¢ø£åíø£+
ã‹ìeTï+ ã‹y˚T#·ø+£ ã‹<äè&Û+É ã‘·´+‘· bÕ]|üe¢ +
ã‹eÁø£+ ã‹Bs¡eÈ TÚs¡ ã[ sT÷ j·T+uÛÀ» |üÁ‘êøÏå j·T
Á|ü‹e÷Hêej·Te Á|ü‘êqeTT eTq' |ü<´ä ì«#ê]+|ü>H∑ é
ô|’øÏ #·÷ùdÔ HêsTTø£ #ê˝≤ ªn‹μjÓÆTq <ëìe˝Ò
ø£ì|ædüTÔqï~. ô|’>± mÁs¡HÓ’q~, q\¢HÓ’q~ ` ø£]ƒqyÓTÆq~,
yÓT‘·HÔ q’Ó ~, $XÊ\yÓTqÆ ~, ø£è•+∫q~ n+≥÷ |üsd¡ Œü s¡ $s¡T<äΔ $wüj·÷ìøÏ |ü⁄wæºì, bÕsƒ¡≈£îìøÏ ‘·Twæºì ø£*–kÕÔsTT. |æ\¢\eTiÏ¿
$wüj·÷\qT Á|üø£{Ï+#˚~>± nì|ædüTÔqï~. ø±ì $esê˝À¢øÏ
yÓ[‘˚H˚ ndü\Ts¡+>∑T ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~.
(XÀD+ãT) mÁs¡HÓ’q$ ` ÄyÓT n]ø±fi¯ófl, ø√eT\yÓTÆq$ #˚sTT+∫q •edüTÔ‹ô|’ ˇø£kÕ] <äèwæºô|&É<ë+.
ÄyÓT bÕ<ë\T, $XÊ\yÓTqÆ ~ ø£{dÏ \úü eTT, (X¯ø¢ Díå£ +) ø£èwæ+∫q~
q&ÉTeTT, (ìeTïeTT) ˝À‘Ó’q~ Hê_Û, (y˚T#·ø£eTT) q\¢HÓ’q~
q÷>±s¡T, <äè&ÛÉyÓTÆq$ düÔHê\T, (bÕ]bÕ¢$‘·+) #·|ü\yÓTÆq~
ø£qTï\ »+≥, e+ø£s¡\T ‹]–q$ eTT+>∑Ts¡T\T, Bs¡ÈyÓTÆq~
ÄyÓT »&É. Çìï{Ï‘√ ªn‹μ>± yÓ*π> ªHê‹μ kÂ+<äs¡´XÀuÛÑ
@$T{À Ç|ü&ÉT eTq≈£î ns¡úeTe⁄‘·T+~. $X‚wüD≤\‘√
$X‚cÕ´ìï <Ûä«ì+|üCÒùd n<äT“¤‘·yÓTÆq s¡#·Hê kÂ+<äs¡´+, ªn‹μ
X¯ u ≤› ì ï Äeè‹Ô #˚ j · T &É + ˝À ñqï \j· T eT~ì
|ü⁄\øÏ+|üCÒdüTÔ+~.
#· + Á<ä T &É T dü T s¡ \ ≈£ î uÛ À »´edü T Ô e ⁄, ø£ $ es¡ T \≈£ î
|üP»´edüTÔe⁄. #·+Á<äTì e]í+#·ì ø£e⁄\s¡T<äT. yÓ\÷¢]
qs¡dæ+>∑ø£$ ‘·q sê#·ø£q´ø± |ü]Dj·TeTT˝À #·+Á<√<äj·÷ìï
e]í+∫q rs¡TqT >∑eTì+#·+&ç.
#·. düTs¡\≈£î $+<äT, bı+<äT ‘=>∑CÀ{Ïø,Ï ˝Ò{øÏ Ï |ü≥Tº, >∑≥Tº≈L£
‘·Ts¡T<=s¡ kıeTTà, eeTTà yÓ*<=+>∑≈£î, >∑+>∑≈£î B$,
‘ê$‘ê
eTs¡\≈£î ø°&ÉT, CÀ&ÉT Vü≤] e÷eT≈£î, ‘˚eT≈£î y˚Ts¡,
C≤s¡‘ê
#·sT¡ \≈£î eTT|ü, yÓT|ü >∑Ts¡TC≤j·T≈£î, Hêj·T≈£î&=+<Ó
eTT+<ÓdHü é
188
<˚e‘·\≈£î ÄVü‰s¡+, ø£\Te\ #Ó*ø±&ÉT, õ+ø£≈î£ kÕúq+,
õ+ø£qT <Ûä]+∫q •e⁄ìøÏ n\+ø±s¡+, <=+>∑\≈£î u≤<Ûä,
Äø±X¯>∑+>∑≈£î B«|üeTT, ‘êeTs¡\≈£îø°&ÉT, dü÷s¡T´ìøÏ CÀ&ÉT,
#·\¢<äHêìøÏ dü+|ü<ä, C≤s¡T\≈£î eTT|ü, >∑Ts¡Te⁄uÛ≤s¡´≈£î
ñ|ü|ü‹. n<äT“¤‘·Ø‹˝À #·+Á<äTì dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\qT
Ä$wüÿ]+∫q eTÁ]$‘·ÔqMT |ü<ä´+. >∑≥Tº ≈£L‘·Ts¡T <=s¡ `
Væ≤eTe+‘·Tì _&ɶjÓÆTq bÕs¡«‹øÏ uÛÑs¡Ô ` •e⁄&ÉT ` Ç˝≤+{Ï
#·øÿ£ ì ‘Ó\T>∑T |ü<ãä +<Ûë\‘√, $+<äT`bı+<äT, kıeTTà`eeTTà,
e+{Ï nqTÁbÕdü $Hê´kÕ\‘√ #·+Á<äTìe˝…H˚ eTqdüT≈£î
ÄVü‰¢<ëìï ø£\T>∑CÒdüTÔqïB |ü<ä´+.
C≤rj·÷\T uÛ≤wü≈£î dü]ø=‘·Ô n+<ë\qT dü+‘·]kÕÔsTT.
|æqMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT ‘·q X¯è+>±s¡ XÊ≈£î+‘·\eTT˝À ø£D«eTTì#˚
d”. –]C≤ $uÛTÑ +&ÉT eTT+–{Ï ô|ìï<Ûëq+ãT
ø£è‹ÔyêdüT+&ÉT ‘·+>π {ÏEqTï
>√sê» >∑eTqT+&ÉT >∑TE®e÷$T&ç|+ü &ÉT
≈£îdüTe÷gVü≤s¡T&ÉT eTT+>=+>∑T|üd&æ ç
o‘ê+X¯ó<Ûsä T¡ &Éi#˚‹ e÷DÏø´£ +ãT
ø£Á<ä÷» ø£≥≈£î+&ÉT >±<Óø=\T#·T
ø£s{¡ Ï <ëqeyÓ]’ ô|s¡{øÏ \£ ŒÁ<äTeT+
ãdüeTH˚Á‘·T&ÉT dæ<sΔä d¡ eü TT #Ó\eT
‘˚.^. $wü>fi∑ ó¯ &ÉT >±&çø{£ qºÏ y˚\TŒ{≤e⁄
Vü‰≥ø±#·\ <Ûìä « dæ<ëΔ+»q+ãT
|ü⁄s¡V≤ü s¡T&ÉT ô|f…˝º ÀqTqï |üsT¡ düy~˚
Á|üeT<∏uä sÑÛ Ô¡ ∫+‘êeTDÏ uÛ≈Ñ î£ \Ô ≈£îqT
ª‘·+π>{ÏEqTï, ô|s¡{Ï ø£\Œø£+, y˚\TŒ{≤e⁄, |üs¡Tdüy˚~μ
e+{Ï C≤rj·÷\ Á|üjÓ÷>∑+‘√ •e⁄ì nqTÁ>∑Vü≤$X‚cÕìï
nyÓ÷|òTü +>± n+~+#ê&ÉT. á |ü<´ä +˝À eTs√ $X‚w+ü @eT+fÒ
|üse¡ T•e⁄ì |üsê´j·T|ü<ë\‘√ |ü<´ä bÕ<ë\T ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±e&É+.
<ë«<äX¯ CÀ´‹]¢+>∑ s¡÷|ü⁄ì |üHÓï+&ÉT |üsê´j·T |ü<ë\‘√
Á|üdüTÔ‹+#·&É+˝À ø£$ Á|ü‹uÛÑ <√´‘·ø£eTe⁄‘·Tqï~. |ü<ä´+˝À
•eHêeT+, ‘·‘·‡+ã+<Ûä C≤rj·T+ ` á ¬s+&ç+{Ï‘√H˚ Á|ü‹
bÕ<ä+ ø£<äT\T‘·T+~, ns¡úHêØX¯«s¡‘·‘êÔ«ìï Ä$wüÿ]düTÔqï<ë!
nqï≥T¢.
 ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À qe´Ø‘·T\≈£î Hê+~ |ü*øÏqyê&ÉT ø£+. CÀCÀ ø£eT\ <äfiø‚ Då£
bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏Tä &ÉT. eT‘êy˚X+¯ , uÛ≤cÕy˚X+¯ , ø£$‘êy˚X+¯ CÀCÀ eTè>∑sê»eT<Û´ä , CÀCÀ ø£ècÕí!
H˚Á‘·Á‘·j·T+>± yÓ*–q kÕVæ≤rs¡TÁ<äT&ÉT k˛eTHê<∏äT&ÉT. CÀCÀ |ü\e¢ ø£s|¡ <ü ä
ªn˝≤Œø£så +¡ ãT\ nq˝≤Œs¡ú s¡#q· >±$+#·μeTì ø£e⁄\≈£î nø£så ê\ CÀCÀ |üPsπ +í <äT e<äq, CÀCÀ j·TqT#·THé
bı<äT|ü⁄≈£î |æ\T|ü⁄ì∫Ãqyê&ÉT. s¡#·Hê|üs¡+>± mH√ï b˛ø£&É\T CÀ\ bÕ&çHê&ÉT ãyÓTàs¡ b˛‘·q. |ü<ä´+ >=+‘Ó‹Ô bÕ&ç‘˚
b˛sTTqyê&ÉT. eT#·TÃ≈£î ˇø£ |ü<ä´+. CÀø={Ϻq≥Tº>±H˚ ñ+≥T+~.
d”. ÁX¯ó‹ ªª@ø£@es¡TÁ<√ q~«rj·÷j·T‘·ùdμú μ j·TqT≥ ªne<Ûëq+ãT\H˚ø£eTT˝Ÿ >∑i|æμ, ª#·‘·T]«<Ûä ø£$‘·«
j·T<∏ës¡+ú ãT <ä\|ü ÁbÂ&ÛçeT˝Ÿμ ` #·÷|æq ø£$•s√eTDÏ ∫+‘·|ü*¢ Ms¡sê|òüTe ø£$.
qe\ ªªqD√s¡Dj ° ÷· qàVü≤‘√ eTV”≤j·÷μμqq q~jÓT ‘·q ªeT<ÛäTs¡yêD° $˝≤düeTTμ nH˚ ø±e´+˝À ª˝≤* d”kÕìïμ
j·Tq÷q |ü<eä TT n+~+#ê&ÉT.
|ü+_ ªªj·THê>√#·s+¡ μμãqT ªªq ÁbÕ|ü´ eTqkÕ düV‰ü μμ d”. ˝≤* leT#ÍÃs¡´ \ø°Î düVü‰j·T ˝≤
j·TqTe÷≥ ì»eTT * øÏårXÊ[ ˝≤*‘·´π>j·T
@~j·TT >±<äìjÓT&ç |üsy¡ T˚ X¯ó&˚ jÓT+‘·jT· Tqì jÓT]Z ˝≤* \ø£Då j·TTø£Ô ˝≤eD´ø±j·T ˝≤
jÓTi>∑qqø£ * $X‚wüBÛ \e©\ e÷j·T
.................................................... ˝≤* »j·÷düŒ<ë \|òTü TkÕ+|üsêj·T ˝≤
Ç~ ªnqTuÛÑe kÕs¡eTTμ˝Àì |üs¡y˚TX¯«s¡ Á|üX¯+dü. y˚<ä
* Á|üdü÷Hêg πø∞ìø±j·T
eT+Á‘·uÛ≤>±\≈£î eT+Á‘·uÛ≤>±\H˚ ñ≥+øÏdü÷Ô kÕ–+~. Ç˝≤
˝≤* $|üøπ +å Á<äC≤˝≤* CÒjT· ˝≤
yÓ’~ø£ eT+Á‘ê\qT Ç+‘· kÕúsTT˝À |ü<ë´\˝À Ç$T&çÃq
* Á‘·sT÷<Ûäs¡à bÕ∞ $<Û˚j·T
Á|ü‹uÛ≤eT÷s¡T˝Ô q’… ø£e⁄\T ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À ˝Òs+¡ fÒ n‘·T´øÏÔ ‘˚.^. ˝≤* e\¢øÏ e]í‘ê˝≤|ü ˝À\
ø±<˚yÓ÷? ˝≤* dü+‘·‘· ˝Àø£bÕ˝≤ dü«©\
˝≤* j·T÷#Ó<äeTj·T´ ùV≤˝≤ $XÊ\
˝ÖøÏø£ \+|ü{≤\˝Àã&ç ø=≥Tº$T{≤º&TÉ ‘·÷ <˚V≤ü ÁuÛ≤+‹˝À
˝≤* j·T÷>∑s¡ eTT<äTu› ≤˝≤ düTo\
eTTì–q yê]øÏ ‘·‘√Ô«|ü<X˚ +¯ #˚dqæ ø£$‘·\E
¢ ˝…+<äs√ ñHêïs¡T.
yê] ø£$‘· ø£fi¯ófl ‘Ó]|ædüTÔ+~. ‘Ó\T>∑T |ü<ë´ìøÏ sê‘·˝À, ñj·÷´\ }>∑T‘·Tqï≥T¢>± kÕ–+B |ü<ä´+. sê>±ìï
≈£ L ‘· ˝ À e÷s¡ › y êìï, e÷<Û ä T sê´qï~› q ªñ‘· Œ \μ y˚Tfi¯$ùdÔ á |ü<ä´+ bÕf…Æ |üs¡e•+|üCÒdüTÔ+~. Ç+<äT˝À
dü‘·´Hêsêj·TD≤#ês¡T´\ ª#·+|üø£e÷\μqT ne˝ÀøÏ+#·+&ç. n+‘ê´qTÁbÕdü n<äq|ü⁄ n\+ø±s¡+.
#·. dü]>∑ eTqTwü´<˚V≤ü yÓTTø£ düÁ‘e· TT, n+<äse¡ T+<äT˝À eTTkÕ X¯‘·ø£ kÂ+<äs¡´+ :
|òsæ T¡ \eTT ø=ìïHê[fl#·≥ $ÁX¯eTyÓTT+~ dü«<ÛëeTy˚T>∑TfÒ X¯‘·ø£ •X¯óe⁄≈£î e÷‘·èkÕúqyÓTÆq~ ‘Ó\+>±DeTT.
ˇs¡e&ç>±ì Ç+<Ó |ü&j ç T· T+&çq düÁ‘·eTT kı+‘·eTÚqfÒ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq ªeècÕ~Û|ü X¯‘·ø£+μ ‘Ó\T>∑T˝À ‘=*X¯‘·ø£+.
‹s¡T|ü‹ y˚+ø£{≤#·\|ür! nœ˝≤+&É|rü ! Á•j·T'|ür nsTTHê Ç+<äT˝À s¡#H· ê|üs+¡ >± ÁbÕ<∏$ä Tø£ kÕúsTT ø£ì|æ+#·<Tä ,
|ü]D‘·kÕúsTT ‘·|üŒ. #·÷&É+&ç...
˝≤* CÀ\ |ü<ë´\T : #·. düTs¡es¡eT\¢, eT\¢*‘· dü÷Á‘· düT<Ûë+ãT~Û UÒ\, UÒ\ dü+
u≤\ kÕVæ≤‘·´+˝À ˝≤*, CÀ\ bÕ≥\≈£î Á|ü‘˚´ø£ >∑s¡ ø£\ø£+sƒ,¡ ø£+sƒe¡ TDÏ Hêj·Tø£ ;ÛeT uÛTÑ »+>∑, »+>∑eT
kÕúqeTTqï~. eTT<ÓqÌ› bÕ≥\qT |ü<ë´e‘ês¡yTÓ ‹Ô+∫Hês¡T eTq dæsú ‘¡ s· H¡ ê<∏,ä Hê<∏øä ,£ ìBÛøè£ ‘· s¡÷|ü, $s¡÷|ü, düeTà‘ê,
ø£e⁄\T. uÛÑø£Ô˝À\T&ÉT, <äj·÷o\T&Ó’q u≤\ø£èwüßíìøÏ es¡øs£ T¡ D≤_Δ Áb˛e⁄ ãdüyê, ãdüyê, ãdüyê, eècÕ~ÛbÕ!
189
 #Û˚ø±qTÁbÕdü, n+‘ê´qTÁbÕdü\‘√, düT+<äs¡ düe÷q
|òTü ≥q‘√ bÕ\Tÿ]øÏ bÕ+&ç‘ê´ìï |ü{#ºÏ ÷· ù| |ü<´ä + Ç~. X¯‘ø· £
\ø£åD≤\˝À eT≈£î≥+ ˇø£{Ï. j·T‹kÕúq+˝À eT≈£î{≤ìï
ÁbÕs¡+_Û+∫q (<ëX¯s¡B∏ ø£s¡TD≤ |üjÓ÷ìBÛ) sêeT<ëdüT
Á|ü‹uÛÑqT Á|üX¯+dæ+#ê*‡+<˚. ~«bÕ<ä eT≈£î{≤ìï bÕ{Ï+∫
qs¡ d æ + Vü ≤ X¯ ‘ · ø ±qï+~+∫q ø±≈£ î ‘· ú ‡ + X‚ w ü | ü Œ ø£ $ øÏ
¬ø’yÓ÷&ÉTŒ\T. uÛÑs¡Ô èVü≤] düTuÛ≤wæ‘· Á‹X¯‹ì ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ
yÓTT<ä{kÏ Õ] nqTe~+∫qyês¡T »≥Áb˛\T dü+kÕúq ÄkÕúqø£$
m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹. ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä{Ï Á‘·´]úø±e´+
(j·÷<äe sê|òüTe bÕ+&ÉMj·T+) ì]à+∫qyês¡T. uÛÑs¡Ô èVü≤]
düTuÛ≤wæ‘ê\qT ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À |ü⁄wüŒ–] ‹eTàq, @qT>∑T
\ø£ÎDø£$ nqTe~+#ês¡T. nsTT‘˚ Ms¡T eT≈£î≥ ìj·TeT+
ô|≥Tºø√˝Ò<äT. ø±ì u≤\düs¡dü«‹ e÷Á‘·+ eT≈£î≥ ìj·TeT+
bÕ{Ï+#ê&ÉT. ô|’>± eTs=ø£ n&ÉT>∑T eTT+<äT≈£îy˚dæ ˙‹
X¯‘ø· ±ìøÏ ªdüTs¡_eÛ T˝≤¢ ˙‹ yê#·dŒü rμ nì, X¯è+>±s¡ X¯‘ø· ±ìø°
ªdüTs¡_ÛeT˝≤¢ e÷ì˙ eTqà<∏ëμ nì, yÓ’sê>∑´X¯‘·ø±ìøÏ
ªdüTs¡_ÛeT˝≤¢ yÓ’<äTw” uÛÑ÷wüD≤μ nì W∫reT+‘·+>± eT≈£î≥
<Ûës¡D #˚XÊ&ÉT. n‘·ì |ü<ä´<Ûës¡≈£î ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D.
eT. ˇø£#√ yÓqTï&ÉT |üe«[+#Ó, H=ø£#√ qTHêïs¡T <Ó‘’ ´˚ +Á<äT,
˝§+
&=ø£#√ X¯S\ #·jT· +ãT ì˝…Ã, H=ø£#√ qTÁ>±q\+ãTHé ã˝≤
Vü≤≈£eTT \«]Ô˝,… HÓ+‘· uÛ≤s¡dVü Qü &ÜVü‰ <Ûqä T´&Í dæ+<ÛTä bÕ
\≈£î &Ó’X¯«s¡´ |ü⁄s¡+<äsê düTs¡_ÛeT˝≤¢ ˙‹ yê#·düŒr
á |ü<ä´+ #·<äTe⁄‘·T+fÒ ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À @qT>∑T
\ø£ÎDø£$ ªˇø£#√ H˚\qT ãe«[+#·T.....μμ |ü<ä´+ #·|üq
düTŒ¤]düT+Ô ~. ‘Ó\T>∑T X¯‘ø· e£ Tq>± yÓT<ä&TÉ ‘·\T|ü⁄qT ‘Ós#¡ T· ø=ì
eTT+<äT>± eTT+<äTø=#˚Ã~ düTeT‹ X¯‘·ø£+. á X¯‘·ø£ |ü<ä´+
ˇø£ÿf…ÆHê ‘Ó*j·Tì ‘Ó\T>∑T yê&ÉT+&É&É+fÒ kÕVü≤dü+ø±<äT.
uÛ≤e+˝À ∫ø£ÿ<äq+, uÛ≤wü˝À #·ø£ÿ<äq+ bı<äT>∑Tqï X¯‘·ø£+
Ç~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝À nø±s¡Áø£eT+˝À e∫Ãq X¯‘·ø£+
ãVü Q XÊ Ç<˚ H ˚ y Ó ÷ ? eT≈£ î ≥+˝À ªdü T eTrμ ` ªz
ãT~ΔeT+‘·T&Ü!μ nì dü+uÀ~Û+#ê&ÉT. ªz ãT~ΔeT+‘·T&Ü!μ nì
|æ*ùdÔ ne‘·\yê&ÉT dü+‘√wæ+∫ #Óù|Œ $wüj·÷ìï ÁX¯<äΔ‘√
$+{≤&É T . e÷qdæ ø £ XÊÁkÕÔ ì øÏ , e´øÏ Ô ‘ · « $ø±kÕìøÏ
dü+ã+~Û+∫q n+X¯+ Ç~. Ç<=ø£ n|üPs¡« eT≈£î≥ Á|üj÷Ó >∑+.
˙‘·T\qT ˝Àø£Ø‘·T\qT @ø£s¡Te⁄ ô|{Ϻ+B X¯‘·ø£+.
190
ø£+. ‘·q ø√|üyÓT ‘·q X¯Á‘·Te⁄
‘·q XÊ+‘·yÓT ‘·q≈£î s¡ø£å <äj·T#·T≥º+uÖ
<äq dü+‘√wüyTÓ dü«s¡eZ TT
‘·q <äT'KyÓT qs¡øe£ T+Á&ÉT ‘·<´ä∏ eTT düTeTr!
Ç+‘· ø £ H êï e´øÏ Ô ‘ · « $ø±dü eTÚ*ø£
dü÷Á‘·$T+πøeTT+≥T+~?
düe÷»+˝Àì n|üdüe´ <Û√s¡DT\qT yÓie≈£î+&Ü
#ê{Ïq ø£$BÛs¡T˝…+<äs√. ø£$ ìs¡“¤j·TT&ÉTø£<ë! dü+|òüT+˝Àì
$|üØ‘· <Û√s¡DT\qT ‘·q X¯‘ø· £ <äsŒ¡ D+˝À Á|ü‹_+_+|üCdÒ qæ
X‚wü|üŒø£$ |ü<ë´ìï #·÷<ë›+.
d”. n~Ûø£ $<ë´e+‘·T \Á|üjÓ÷»≈£î˝…’]
|üPs¡Xí ó¯ +sƒ\¡ T düu≤Û |üPE´˝…]’
dü‘´· e+‘·T\e÷≥ »q$s√<Û+ä u≤jÓT
e<äsT¡ uÀ‘·T\ e÷≥ yêdæø¬ ø¬ ÿ
<Ûsä à¡ yêdüq |üsT¡ ˝Ÿ <ë]Á<ä´yÓTT+~]
|üse¡ T˝ÀuÛTÑ \T <Ûqä ÁbÕ|ü⁄˝Ô ]’…
|ü⁄D´e+‘·T\T s√>∑u÷ÑÛ ‘· |”&‘ç T· ˝…]’
<äTwüº e÷qe⁄\T e]úwßü ˝í ]’…
‘˚.^. |üøyåÏ êVü≤q e÷e+{Ï _Û≈îå£ ≈£î\≈£î
X¯øÏÔ ˝Ò<ëjÓT ìø£˙yÓ #ê≥Te÷≈£î
uÛ÷Ñ wüD $ø±dü! l<Ûsä à¡ |ü⁄s¡ìyêdü!
<äTwüº dü+Vü‰s¡! qs¡dæ+Vü≤, <äT]‘· <ä÷s¡!
|ü\T u≤dü\ |ü<ë´\T :
$$<Ûä uÛ≤wü\ô|’ $X‚cÕ~Ûø±s¡+>∑\ ø£$ Á|ües¡T˝…+<äs√
‘Ó\+>±D >∑&q¶É |ü⁄{Ϻ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚XÊs¡T.
eTTK´+>± nwüº uÛ≤cÕø√$<äT\≈£î nHê~>± ‘Ó\+>±DeTT
Äyêdü u Û Ñ ÷ $T. ø=i$ >√|ü s êE, |æ & É T |ü ] Ô k˛eTq,
eT*¢ø±s¡T®quÛÑ≥Tº, ø±eTdüeTTÁ<ä+ n|üŒ˝≤#ês¡T´\T, ‹s¡TeT\
ø£èwüíe÷#ês¡T´\T, \j·TÁ>±Væ≤ >∑s¡TD≤#·\ ø£$, eq|ü]
dü + kÕú H êBÛ X ¯ ó &É T ãVæ ≤ ] >√bÕ\sêe⁄, eT]+>∑ + {Ï
dæ+>∑sê#ês¡T´\ e+{Ï yê¬s+<äs√ nwüºuÛ≤cÕ$<äT\eTì
#Ó|ü ø=Hêïs¡T. |òTü +{≤X¯‘· Á>∑+<∏øä s£ D¡ <ÛTä s¡T´˝…+<äs√ ñHêïs¡T.
yê]˝À Ä‘·à≈£Ls¡T dü+kÕúq ÄkÕúqø£$ ªu≤\düsd¡ «ü ‹μ ‹s¡TeT\
ãTø£ÿ|ü≥ºD+ lìyêkÕ#ês¡T´\yês¡T ù|s=ÿq<ä–qyês¡T.
 1903˝À eTÁ<ëdüT˝À Ms¡T ªX¯‘|· Tüò +≥ø£eqyéTμ #˚kÕs¡T. dü+düÿ è‘·, Á<ä$&É, ø£sêï{≤+Á<Ûä, eTVü‰sêh uÛ≤wü\
nwüºuÛ≤wü˝À¢ (dü+düÿ è‘ê+Á<Ûë\T, wü&ç«<Ûä ÁbÕø£è‘ê\T) |ü<ä´+ :
ªdüeTTÁ<äeT<∏äq+μô|’ ø£$‘·qT |ü*ø±s¡T. M] ÄX¯ó<Ûë{ÏøÏ
sêdüTø√e&Üìπø ‘·&Éã&ܶs¡≥. Ä ø±s¡´Áø£eT+˝À ø£+<äT≈£L] ◊<äT uÛ≤wü\ |ü<ë\‘√ n|üPs¡« Ø‹˝À eTDÏ Á|üyêfi¯
MπsX¯*+>∑+>±s¡T ≈£L&Ü |üè#·Ã¤≈£î\T>± bÕ˝§ZHêïs¡T. XË ’ * ˝À |ü < ä ´ + sêdæ q >∑ Ø j· T ' Á|ü ‹ uÛ Ñ T &É T bÕ\Tÿ]øÏ
k˛eTHê<∏äT&ÉT. á |ü+#·uÛ≤cÕeTè‘êìï ÄkÕ«~+#·+&ç.
n#·Ã ‘Ó\T>∑T |ü<ä´+ :
#·. ‹s¡ T |ò ü T &ç HêeTq+ãTqqT <˚ Vü ≤ è<ä j ˚ T X¯ « s¡
n#·Ã‘Ó\T>∑T ‘=*ø±e´+ bıqï>∑+{Ï ‘Ó\>∑q ªj·Tj·÷‹
øÏ+$BÛj·T‘ê+
#·]Á‘·μ ne‘·]+∫+~ ‘Ó\+>±Dj·T+<˚. n#·Ã ‘Ó\T>∑T kı>∑dTü
|üs¡‘·s¡ ‘·«+ ãTsêD qqT bÕVæ≤$uÛÀ nqTyê|æ‘ê ne÷
#·÷|æ+#ê&ÉT ‘Ó\>∑q. eT#·TÃ≈£î
es¡<Hä |Ó Tüò fiËfl j·T+#·T ìqT ÁãdüT‹Ô ùdj·TT<äT u…≈î£ ÿ uÛ≤wü\Hé
eT‘·øÔ √øÏ\: ªz* s¡øÿ£ dæ e+>∑&+É ãTq ø=»®≈L£ ]$T ≈£L‘·T s¡ es¡<ä $y˚ø£o\ ãdüyê, ãdüyê, udüyê, eècÕ~ÛbÕ
H˚ï\ y˚\T|ü⁄ >∑ìïj·T+ <ä>˙∑ e⁄ >∑{qºÏ |ü⁄≥ºeTT+ Ç+<ä T ˝À ‹s¡ T |ò ü T &ç (‘· $ Tfi¯ + ), <˚ (eTsê؃ ) ,
<ë\T|ü+ <ä>T∑ qeTà Hêμ ø£ì <ëì ø£]à* ã\ÿ <ë øÏ + $BÛ j · T ‘ê+ (dü + dü ÿ è‘· + ), qqT (‘Ó \ T>∑ T ),
Hê\øÏ+#·ø£ q÷‘·Á<√∫ >∑j÷· [jÓTÆ #·ìjÓTq«&çHé ne÷es¡<äHÓ|òüTfiËfl (ø£qï&É). <Ûës¡#Ó&É≈£î+&Ü |ü+#·uÛ≤cÕ
<˚ej·÷ì X¯]àwü˜\ yê<äTqT Á|ü‘·´ø£åyÓTTq]+#ê&ÉT. dü+>∑eT+>± |ü<ë´ìï Á|üeVæ≤+|üCÒkÕ&ÉT bÕ\Tÿ]øÏ.
H˚\y˚\T|ü⁄ (uÛÑ÷düTs¡T&ÉT`Áu≤Vü≤àDT&ÉT) ` e+{Ï n+<äyÓTÆq
Á|üjÓ÷>±\THêïsTT. ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø£+ :
‘Ó\+>±D yÓ‘’ ê[≈£î&ÉT düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç>¶ ±s¡T düV≤ü »
dü+düÿ è‘·+ :
düT+<äs¡+>± eT\∫q |ü<ë´ìï #·÷&É+&ç.
ã\sêeT ø£èwüßí\qT p∫ ã*#·Áø£e]Ô #˚dæq düTÔ‹
d”. yê] jÓT+ø£qï, <√dæ<Ô ës¡T&Ü, sTT<äqÿ
ñ. BÛjT· T‘·T&Ó’ ªqyÓ÷ uÛ>Ñ e∑ ‘˚ Vü≤s¡jT˚ |üse¡ ÷‘·àH˚ eTT≈£î+ j˚TeT<√ >±˝§*¢ jÓTs¡Tø£Cj Ò T· Ts¡
<ëj·T düeTdüÔ uÛøÑ Ô£ es¡<ëj·T qeT' |ü⁄sT¡ c˛‘·eÔ ÷j·T ø£è ..............................................
cÕíj·T eTT˙+Á<ä e+<ä´ #·s¡D≤j·T düTsê] Vü≤sêj·T ...................................
kÕ+K´jÓ÷ bı<äT›>±\ e÷ >=Á\b˛] ãÁ\~ ô|s¡TZ
>±j·T $˙\ uÛ≤dü«<ä\ø±j·T s¡<ë∏ +>∑ <Ûsä êj·T y˚<ùäÛ d <Ód~Ôü ˝Ò <ëH=Ô HêdüCÔ dÒ æ
ªBÛj·TT‘·T&Ó’μ ‘·|üŒ ‘·øÏÿq<ä+‘ê dü+düÿ è‘·+˝ÀH˚ ..............................................
kÕ–+#ês¡T uyÓTàs¡b˛‘·q. ...................................
ÁbÕø£è‘·+ : ÄX¯ó|ü<ä´+ :
ø=i$ >√|üsêE dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£˝Àì á |ü<ë´ìï #·‘·T]«<Ûä ø£$‘·\˝À ÄX¯óø£$‘· jÓTTø£{Ï. ne<Ûëq+
#·÷&É+&ç. Ç+<äT˝ÀìuÛ≤>∑y˚T. m+<äs√ ÄX¯óø£$‘ê #·Áø£es¡TÔ\T á H˚\q
d”. <ä+<ä X¯Sø±~Ûb˛<ä+› &É uÛTÑ C≤<ä+&É |ü⁄{≤ºs¡T. ‘Ó\T>∑T˝À X¯‘êe<ÛëHêìøÏ Ä<äT´&ÉT>± #·]>=+&É
uÛ÷Ñ ] $X¯«+uÛsÑ ê uÛ≤s¡<TäÛ s¡´ <Ûäs¡àqïqT ù|s=ÿHêïs¡T |ü]XÀ<Ûä≈£î\T. n+<ÛäT&Ó’ ≈£L&Ü e+<ä\
»+uÛ≤] |ü]ø°]‘Ô ê+uÛÀõ˙ $TÁ‘·T ne<Û ë Hê\T#˚ d æ q Ä‘· à ≈£ L s¡ T dü + kÕú q ø£ $ ø√≥¢
dü÷DT düe÷Væ≤j·T <ëDDj·T u≤\ÁãVü‰à#ê]~ ne<Ûëq #·]Á‘·˝À Á|ü‘´˚ ø±<Ûë´j·T+. ˇø£kÕ]
ø£+<äT≈£Ls¡T s¡TÁ<äø£$øÏ düeTdü´ì#êÃs¡≥. ªeÅø£Ô+ãT˝Ÿ |ü~
nøÏÿDÏ Vü≤è<äj·T <ä+&=ø£ÿ πøfi¯'πøÿ[
ø£qTï˝…’<äT ø£s¡eTT˝Ÿ e]í+|ü>± y˚j·T>∑THéμ |ü~ ‘·\\T,
|ü‹e' ø£De° fi¯' |üøÿ£ &Éøÿ£
◊<ä T ø£ q Tï\T, y˚ s TT#˚ ‘ · T \T >∑ \ yê&É ì Bì uÛ ≤ e+.
191
$wüj·Ty˚Tø±<äT ªÅø£Ôμ ` <äTwüÿs¡ ÁbÕdü‘√ ªdüeTdü´μ. nsTTHê ªnqTuÛÑekÕs¡eTTμ˝À nqTÁbÕdü n+<ë‘√ ∫+<äT˝Òdæq
Á|ü‹uÛ≤e+‘·TDÏí Á|ü‹ã+<Ûäø±\T @$T #˚kÕÔsTT? |ü<ä´+ |ü<ä´$T~.
m‘·TÔ≈£îHêï&ÉT s¡TÁ<äø£$. >∑<ë«\ dü+kÕúq ÄkÕúq ø£$jÓÆTq ø±D≤<ä+ ô|<ä›q ‘·q
XÊ. áÅø±Ô ÁbÕdüeTT ø£weºü TÚqqT#·T MT¬s+‘˚dæ yêsê&É>± ªeTT≈£î+<ä $˝≤düeTTμ˝À $$<Ûä eè‘êÔ\‘√ düeTq«j·T|üs¡Tdü÷Ô
yêÅø±Ô+dü+_~ dü‘ÿ· MX¯«s¡T\ Á‘√e˝Ÿ >±$TH˚ C…ô|Œ<äHé #˚dæq HêsTTø±es¡íq dü]ø=‘·Ô e÷sêZìï ì]à+∫+~.
~Åø±Ôsê‹øÏ, u≤s¡«rX¯«s¡T\≈£îHé, ~>∑à Á|üu≤Û sê•øÏHé eT. >∑‹ eT‘˚uÔ eÑÛ TT Hêdü #·+|üøe£ TT >¬ X’ ´¯ +ãT ø£+<ä+ãT dü+
eÅø+Ô£ ãT˝Ÿ |ü~, >∑qTï˝…<’ Tä , ø£se¡ TT˝Ÿ e]í+|ü>±
>∑‘· yêø£´+ãT\T eT‘·øÔ √øÏ\\T <äèø±Œ+&ç‘´· eTj·TT´‘·Œ\
y˚j·T>∑THé
<äT´‹ yÓ÷eT+ãTs¡TVü≤+ãT <˚V≤ü s¡T∫ $<äT´Hêà*>± e÷ì˙
(~Åø±Ôsê‹) sêeD≤düTs¡TìøÏ |ü~‘·\\T, bÕs¡«rX¯«s¡T\≈£î ‘·‘· eè‘·Ô dæ‘ú T· ˝…qï>±<äsy¡ TÓ ‘·<ë«>±®ìø¬ q’ + <ä>H∑ é
◊<äT ø£qTï\T (bÕs¡«‹$ s¬ +&ÉT, •e⁄q$ eT÷&ÉT), dü÷s¡T´q≈£î
y˚sTT #˚‘·T\T (øÏs¡D≤\T) Áø£e÷\+ø±s¡+˝À |üP]+#ê&ÉT. ÄyÓT q&Éø£ ªeT‘˚uÔ eÑÛ TTμ (eT~+∫q @qT>∑T) e˝…, eTT≈£îÿ
ª#·+|üø£eTTμ (dü+ô|+>∑) e˝…, yÓ+Á≥Tø£\T ªø£+<ä+μ (eTãT“)
#Û·+<ädüT‡ n+<ë\T : e˝Ò, e÷≥\T ªeT‘·Ôø√øÏ\μ\ e˝Ò, #·÷|ü⁄\T ªñ‘·Œ\eTTμ
#Û·+<ädüT‡`s¡#·q≈£î _–ì, õ–ì ø£*–düTÔ+~. ñ‘·Œ\, (ø£\Te) e˝Ò, eTTK+ ‘êeTs¡ e˝Ò, X¯Øs¡ø±+‹ ª$<äT´Hêà\μ
#·+|üø±~ kÕ<Ûës¡D #Û·+<ädüT‡\H˚ ø±≈£î+&Ü $X‚wü eè‘êÔ\qT (yÓTs¡T|ü⁄r>∑) e˝Ò ñqï<ä≥. n+<ëìï eè‘êÔ\‘√ ñ|ü$Tdü÷Ô,
Çø£ÿ&ç ø£e⁄\T Á|üjÓ÷–+#ês¡T. ª|ü+#·#êeTs¡+, eT*˙, X‚¢wüHêÁX¯sTT+∫ #˚dæq n<äT“¤‘·yÓTÆq Ä$wüÿs¡D.
e÷ì˙, Áøö+#· | ü < ä e TT, eqeTj· T ÷s¡ e TT, ‘· s ¡ T y√»,
leè‘·ÔeTT, Ádü–«DÏ, ‘√≥ø£, eTVü‰Ádü>∑Δs¡, ‘√<äø£, dü+>∑+~Û,
n\+ø±s¡+ :
uÛÑT»+>∑ Á|üj·÷‘·, <Ûäèeø√øÏ\, \j·TÁ>±Væ≤, ñ‘ê‡Vü≤, |üèB∏«, n\+ø±sê\T ø±e´\øÏÎøÏ n\+ø±sê\T nHêïs¡T
‘·«]‘·>∑‹, ø£\Vü≤+dü, sê»Vü≤+dü, düs¡dæ», dæ+Vü≤πsK, ˝≤ø£åDÏ≈£î\T. ø£e⁄\T yê] yê] Á|ü‹uÛÑqqTdü]+∫ ø£$‘ê
e÷Deø£, Á|üe÷D, $<äT´Hêà\, düs√», eT+>∑fie¯ TVü‰lμ e+{Ï düT+<ä]ì n\+ø£]+#ês¡T. ˇø£ÿ ñ<ëVü≤s¡DqT #·÷ô|&É‘êqT.
eè‘êÔ\qT n\y√ø£>± q&ç|æ+#ês¡T. ª>√ø£s¡í #Û·+<ädüT‡μqT
ø£+. ø£]es¡<ä <äj÷· |üs¡
s¡∫+∫q >√ø£s¡í eTVü‰sêE, ‘Ó\T>∑T˝À ÁbÕe÷DÏø£ \ø£åD
Á>∑+<∏ä+ ªn|üŒø£Mj·T+μ s¡∫+∫q ø±≈£îq÷s¡T n|üŒø£$ |üs¡ dü+Vü≤s¡ Vü≤s¡qT‘· Á|üuÛ≤<Ûäs¡ <Ûäs¡D°
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢yêπs. Á|üjÓ÷>∑<ä≈£åî&Ó’q bÕ\Tÿ]øÏ X¯«s¡ X¯s¡D≤>∑‘· düT»Hê!
k˛eTHê<∏äT&ÉT ‘Ó\T>∑T˝À ªÁ‹uÛÑ+–μ #Û·+<ëìï ‘=*kÕ]>± <äs¡ <äs¡ø£s¡ ø£s¡ »ìVü≤‘· <äqT» Á|üesê!
q&ç|æ+#ê&ÉT. ∫+‘·\|ü*¢ Ms¡sê|òTü e ø£$ ªeT<ÛTä s¡yêD° $˝≤düeTTμ˝Àì
Á‹uÛ+Ñ – : >∑Ts¡TeT‘· düV≤æ ‘·T\T <äT]‘· $s¡V≤æ ‘·T\T |ü<ä´$T~. (<äj·÷|üs¡`|üs¡dü+Vü≤s¡) eTTø£Ô |ü<äÁ>∑düÔeTT.
düTs¡T∫s¡ dü»®q es¡TÔ˝Ÿ, Á<ÛäTeø°s¡TÔ˝Ÿ, XÊ+‘· (dü+Vü≤s¡`Vü≤s¡) #Ûø˚ ±qTÁbÕdü. ªs¡μø±s¡ Äeè‹Ô#˚ eè‘·´Ô qTÁbÕdü...
düTeT÷s¡T˝Ô Ÿ X¯u≤›\+ø±s¡ Á‘·j·T+‘√ yÓ\T>∑T‘·Tqï |ü<ä´$T~.
|ü]Vü≤è‘· $ø£è‘·T\T, ìs¡e~Û düTø£è‘·T\T e÷fÒ eT+Á‘·eTT :
eTs¡D |ü⁄qs¡“e¤ <ä÷s¡T˝Ÿ, düT$#ês¡T˝Ÿ, uÛøÑ ÔÏ
ãTTwæ yê≈£îÿ, dü‘·ÿ$ yê≈£îÿ e´s¡úeTT\Tø±e⁄. ‘Ó\T>∑T
$#ês¡T˝Ÿ
kÕVæ ≤ ‘· ´ #· ] Á‘· ˝ À yêø˘ X ¯ ø Ï Ô ì Á|ü < ä ] Ù+∫q ø£ e ⁄\T
|üse¡ X¯ Vü≤è<äjT· T\T, ìs¡T|üeT dü<j
ä T· T\T
ø=+<äsT¡ Hêïs¡T. yê]˝À Á|ü<eä∏ T>∑DT´&ÉT y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$.
|üsd¡ eü Tj·T Á|ü$bòÕ\TsY >∑TDXÊ\TsY <ëq
#ê≥T ø£$>±, ~≥ºø$£ >±, ‹≥Tºø$£ >± Á|üd<æ Tä &Δ TÉ . XÊbÕqTÁ>∑V≤ü
düTo\TsY
düeTs¡Tú&ÉT. ‘·q e÷≥˝Àì eTVæ≤eTqT >∑÷]à #Ó|ü⁄‘·÷...
192
 ‘˚.^. ñÁ>∑ø√|æ H˚qT H√|ü⁄<äT X¯|æsTT+|ü ‘˚.^. neTè‘· ìwü´+~ e\¢ø° Vü‰¢<äeTTq≈£î
Á>∑eTàiÏ+|ü X¯øÏÔ ø£\<äT Hê≈£î sê–D° ~e´ düy÷Ó àVü≤q sê>∑eTTq≈£î
ef…ºÁe÷q õ>∑Ts¡T ãT{Ϻ+|ü –{Ϻ+|ü ‘˚H‘˚ ≥˚ \ qeø£s|ü⁄ k˛q\≈£îqT
_s¡T<äT y˚eTT\yê&É ;ÛeTø£$ì
kÕ{ÏjT· >∑TqT e÷ ‘ÓqT>∑T uÛ≤cÕeT‘·*¢
nHêï&ÉT. n‘·ì |ü<´ä s¡÷|ü XÊ|ü+‘√ sêC≤´ìïø√˝ÀŒsTT,
n‘· ì |ü < ë´qTÁ>∑ V ü ≤ +‘√ sêC≤´ìïbı+~q sêE ø£ < ∏ ä nHêïs¡T. ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü e÷<ÛTä sê´ìï #ÓbÕŒ*‡e∫Ãq|ü&ÉT
Á|ü#ês¡+˝À ñ+~. eT<ÛäTs¡yêD° $˝≤düø£s¡ÔjÓÆTq ∫+‘·\|ü*¢ n\+|ü ⁄ s¡ T ˝À <=]π ø eT˝ÀZ ã e÷$T&ç |ü + &É ¢ q T,
Ms¡sê|òüTeø£$ ˇø£kÕ] ‘·eT Á>±eTyÓTÆq ªef…º+μ˝À rÁeø£s¡Te⁄ n\+|üPs¡THêqTø=ì Á|üeVæ≤+#˚ ‘·T+>∑uÛÑÁ<äqT Á|ükÕÔ$+#·&É+
e∫Ãq|ü&ÉT ‘·\¢&ç*¢Hê&É≥. Á>±eT düMTbÕq yÓ\dæq kÕ«_Ûe÷HêìøÏ kÕø£å´+.
ª$+<Ûä´yêdæìμ neTàyê]ô|’ nwüºø£+#Ó|æŒ ÁbÕ]ú+#ê&É≥.
ø£ $ , |ü + &ç ‘ · T &É T , |ü ] XÀ<Û ä ≈ £ î &É T , kÕ«‘· + Á‘· ´
#·. #Ós¡Te⁄\ ì+&ÉCÒdæ e]#˚\ |ü⁄Hêdü≈£î \>∑TZuÀdæ j·÷ düeTs¡jÓ÷<ÛäT&ÉT, dü+|òüTdü+düÿs¡Ô >∑&çj·÷s¡+ sêeTø£èwüí X¯s¡à
ø£s¡Te] >√dæy˚dæ uÛÑTeq+ãT\˝À ã\Tø°]ÔÁyÓ÷dæ, düT ‘Ó\+>±D yÓ’uÛÑyêìï Ç˝≤ ø°]Ô+#ês¡T.
dæús¡eTT>∑ e÷≥yêdæ $\dæ\T¢eTT jÓ÷ ø£s¡TD≤+ãT
sê• uÛÑ÷ d”. ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë düeTT‘·TÔ+>∑ >∑+>± ø£èwüí
es¡eTT˝§dü+>∑TMT, Á‹|ü⁄sy¡ êdæ ìyêdæì, $+<Û´ä yêdæ˙ y˚De° T‘·\T¢\ ø±Dj·÷∫
á nwüºø£+ #Ó|æŒq ‘·s¡Tyê‘· $|üØ‘·yÓTÆq es¡¸+ ≈£î]dæ Ä ø±\Hê<∏ä ø±+N ø£[+>∑ yê´|üÔ
#Ós¡Te⁄\T ≈£î+≥\T ì+&Üj·T≥. <˚Xy¯ T˚ *q ø±ø£rj·Te÷‘·
kÕ«_Ûe÷q Á|üø£≥q : uÛÁÑ <ë~ s¡|Tüò TsêeT bÕ<äø+£ » eTs¡+<ä
bÕeq+u…q’ >√|üqï >∑èVü≤eTT
‘Ó \ +>±D yês¡ T kÕ‹Ô « ≈£ î ˝Ò ø ±ì kÕ«_Û e ÷q+
#·∫Ãqyês¡T ø±s¡T. mes√ Ä+Á<ÛäT&ÉT ‘Ó\+>±D˝À ø£e⁄\T &Û©ç ¢ düTs¡Á‘êD uÛ˝Ñ ≤¢sTT‘êø£ÿqï
˝Ò s ¡ + fÒ , m+‘√ e´j· T Á|ü j · ÷ dü \ ø√]à 354 eT+~ eT+Á‹ e÷DÏ≈£î´ »qàdüú\+ãT
dü+düÿ è‘ê+Á<Ûä ø£e⁄\ s¡#·q\‘√ ª>√˝§ÿ+&É ø£e⁄\ dü+∫ø£μqT ‘˚.^. nœ\yÓu’ eÑÛ uÛÀ>∑u≤Û >±´ø£s+¡ ãT
Á|üø£{Ï+#ê&ÉT ‘Ó\+>±D yÓ’‘ê[≈£î&ÉT düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü¬s&ç¶.
Ç~ kÕ«_Û e ÷q Á|ü ø £ ≥ q dü + ∫ø£ . ˇø£ # √≥ ‘Ó \ T>∑ T Ä $XÊ˝≤+Á<Ûä sê»´ dæ+Vü‰düq+ãT
uÛ≤cÕeT‘·*¢ì >∑÷]à #Ó|ü⁄‘·÷ düTs¡es¡+ yês¡T ø£\Œ‘·sT¡ uÛ÷Ñ eT, e÷ ‘Ó\+>±D d”eT
d”. |ü]|üPs¡í bÕeHê+uÛdÑ sÔü +¡ >√<˚«>∑ kÕ«>∑‘e· TT|ü˝ÿ… MT≈£î düTkÕ«>∑‘+· ãT
>ö‘·MT >∑+;Ûs¡ >∑eTqeTTq≈£î dü«kÕúq y˚wüuÛ≤wü\T nD#·ã&çq ‘·s¡TD+˝À ìC≤eTT≈£î
Ä\+|ü⁄Ø q+<äHêsêeT $ÁuÛ≤õ e´‹πsø£+>± Á|ü‹|òTü ≥Hê dü«sê\ s¡TÁ<äMDqT MT{Ïq ø£$BÛsT¡ &ÉT
eT˝ÀZã |òü\sê» eT<ÛäTs¡ s¡T∫øÏ <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´. ø£˝≤ìï, >∑fi≤ìï ‘Ó\+>±D|üs¡+#˚dæq
Ä+ÁBÛ≈î£ e÷Ø düe÷j·TTø£Ô |ü]|üP‘· <˚X¯uÛÑ≈£îÔ&ÉT. ªHê&ÉT H˚&ÉTqT ‘Ó\>±DyÓ÷&É˝Ò<äT, X¯Á‘·Te⁄\
‘·T+>± |üjT· düT‡ e÷<ÛTä s¡´eTTq≈£î <=+>∑<ë&çøÏμ nì ìq~dü÷Ô ªMs¡‘Ó\+>±DeTTμ jÓTTø£ÿ
K+&ÉX¯s¡ÿs¡ C≤‹ Ks¡÷®s¡ >√ø°ås¡ bÂs¡TcÕìï nø£ås¡X¯' Á|üø£{Ï+∫Hê&ÉT.
Á<ëøå±~j·TT‘· sêeTs¡deü TTq≈£îqT

193
ñ. ˙jÓTT&ç˝Àq ô|+∫‹$ ì+&ÉT>∑ ø√{Ï ‘Ó\T+>∑T ≈£îÁs¡\Hé |üsêeTs¡Ù Á>∑+<∏ë\T
ÁbÕj·TeTT e∫Ãq+‘·HÓ ø£èbÕDeTT*∫Ë, j·TT<äΔe÷&ç
1. eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ düs¡«dü«+ ` _.mHé.XÊÅdæÔ
yê
ÁCÒj·T uÛÑTC≤ã\eTTà <ä]dæ+|ü »>∑eTTà, qyêãT‘√ 2. dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£ ` Ä+.Á|ü.kÕ.nø±&ÉMT
düyê˝Ÿ 3. #ê≥T |ü<ä´ s¡‘êïe[ ` ‘Ó.$.$<ë´\j·T+
#˚j·TTeT≥+{ÏM ‘Ó\T>∑T πs>∑&ç˝À õ–yÓT+&ÉT e÷‘·s√ 4. eT<ÛäTs¡ yêD° $˝≤dü+ ` &܈ˆ $. ãT#êìs&ç¶
Ä+Á<ÛäkÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔ yê]¸ø√‘·‡e+ ‘·÷ÁbòÕHé˝À 5. leTVü‰uÛ≤>∑e‘·+ ` b˛‘·q
»]–q|ü&ÉT Hê{Ï düuÛ≤<Ûä´≈£åî\T _s¡T<äT y˚+ø£≥X‚wüj·T´ 6. uÛ≤düÿs¡ sêe÷j·TD+
‘Ó\+>±Dyê]ì ô|<äu› ≤\•ø£,å düTeT‹ X¯‘ø· e£ TT #·~$ ‘Ó\T>∑T
H˚s¡TÃø=eTàHêïs¡≥. n~ $qï πøX¯e|ü+‘·T\ qs¡dæ+Vü≤XÊÅdæÔ 7. eTT≈£î+<ä $˝≤dü+ ` ø±D≤<ä+ ô|<ä›q, kÕ.nø±&ÉMT
ñÁ>∑Hês¡dæ+VüQ&Ó’ ø£$‘ê dæ+Vü≤>∑s¡®q #˚XÊ&ÉT. 8. ls¡+>∑Hê<∏ä $˝≤dü+ ` &܈ˆ $. ãT#êìs&ç¶ (dü+.)
eT. ø£e⁄\THêïs¡T ø£$ Á|üø±+&ÉT\≈£î dü‘êÿs¡eTTà ø£*Œ+#·T uÛ÷Ñ 9. ìs√wü˜´ s¡#·q ` <ëX¯s¡~∏ #·]Á‘· ` &܈ˆ $. s¡‘·ïj·T´
<Ûeä ⁄\THêïs¡T, |òDü X° ¯ >ö‘·eT ø£D≤<äyê´dü eTTUÀ´ø£Ô XÊ 10. ∫Á‘· Á|üã+<ÛäeTT ` dæs¡düqVü≤fiŸ ø£èwüíe÷#ês¡T´\T
g $#ês¡eTTà\ yÓ]’ >¬ ˝…Ã{Ï ãT<Û+˚ Á<äkÕ«eTT\THêïs¡T ‘· 11. #·+Á~ø± |ü]Dj·T+ ` ‘Ó.$.$<ë´\j·T+
≈£îÿe j˚TeTTqï~ MT≈£î sêheTTq e÷≈£î+ ‘Ó\TZ 12. X¯è+>±s¡ XÊ≈£î+‘·\+ ` |æ\¢\eTÁ] |æqMs¡uÛÑÁ<äT&ÉT
H˚]Œ+‘·Tπs.
13. nqTuÛÑekÕs¡+ ` bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT
XÊ. e÷HÓC’ ≤eTT <Û]ä Á‹˝Àq ‘Ó\T>∑T Hêà>±DeT+<äT+>∑èwæHé 14. ñ‘·Œ\e÷\ ` ñ‘·Œ\ dü‘·´Hêsêj·TD≤#ês¡´
<ëHÓ’ dü˝Œ… &ÉT k˛<äsê+Á<ÛTä q≈£î ∫‘·ÁÔ |”‹ >∑*Œ+|ü>±
15. eècÕ~Û|üX¯‘·ø£+ ` bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT
y˚TqTq«+∫ |ü]ÁX¯$T+#Ó<eä TT ø±˙ eTeTTà <ä<e›ä Tà\+
NHê&Ó+∫q Hê&Ó yêì |üdü ‘êH˚bÕ{Ï<√, #·÷&Éy˚T 16. qs¡dæ+Vü≤, düTeTr, eT\¢uÛÑ÷bÕ©j·T X¯‘·ø±\T
17. j·Tj·÷‹ #·]Á‘· ` bıqï>∑+{Ï ‘Ó\>∑q
XÊ. yê>±s¡+uÛeÑ TT ˝Ò$T #ê\Tìø£ HÓyê«&˚ì XÊg»„‘ê
l>∑qïHé düTø£$‘·«yÓ’uÛÑe »j·Tl $T+∫qHé sê>∑ $ 18. bÕ+#·»q´+ ` >∑&çj·÷s¡+ sêeTø£èwüíX¯s¡à
<ë´ >∑s«¡ +ãTq $TqTï eTT{Ïqº qT ‘ê<äèø˘ X¯øÔÏ s¡÷|æ+|ü>± 19. <ëX¯s¡~∏ ø£$‘·
e÷ >∑<ë«\≈£î sêø£jT· Tqï>∑\<˚, e÷q´‘·«MTHê{ÏøHÏ é 20. düTs¡es¡+ ø£$‘·
á qs¡ªdæ+Vü≤Hê<ä+μ ` ‘Ó\+>±D »j·THê<ä+.
á $<Ûä+>± ‘Ó\+>±D |ü<ä´Ádüe+‹ |ü\Ty=+|ü⁄\‘√,
kı+|ü⁄\‘√ e÷<ÛäTsê´ìï |ü+#·T‘·÷, #Ó’‘·Hê´ìï ô|+#·T‘·÷,
dü«kÕúq yÓ’uÛÑyêìï >±q+#˚dü÷Ô kÕ>∑T‘·Tqï~.

aaaaa

194
 28. ‘Ó\+>±D bÕ≥
bÕ≥.... ‘Ó\+>±D Á|ü»\ XÊ«dü C≤q|ü<ä π>j·÷\T
bÕ≥.... ‘Ó\+>±D »qT\ <Ûë´dü. »q|ü<ë˝À¢ (|ü˝…¢˝À¢)|ü⁄{Ϻ, ÄX¯óe⁄>± ÄH√{≤ á H√{≤
bÕfÒ ‘Ó\+>±D C≤q|ü<äT\ »qJe+ $dü Ô ] +∫q bÕfÒ C≤q|ü < ä π > j· T +. C≤q|ü < ä kÕVæ ≤ ‘· ´
|ü]XÀ<Û≈ä î£ \ #˚‘· |ü\T s¡ø±\ \ø£Då ≤\T #Ó|Œü ã&çq á C≤q|ü<ä
‘Ó\+>±D »qJeq+˝À n\T¢≈£îb˛sTTq bÕ≥ Á|ü‹
π>j·÷\T Á|ü<Ûëq+>± >±qjÓ÷>∑´yÓTÆq$. ‘·q eTH√uÛ≤yê*ï
‘Ó\+>±D _&É&¶ ç dü+|ü<.ä bÕfÒ Äj·TT<Û+ä >±, bÕfÒ JeqXË*’ ˝≤
m<äT{Ïyê]øÏ #Ó|üŒ&É+ m|ü&Ó’‘˚ yÓTT<ä\T ô|{≤º&√ e÷qe⁄&ÉT
e÷s¡TÃø=ì q\TyÓ’|ü⁄˝≤ ‘Ó\+>±D bÕ≥ ÁbÕuÛÑyêìï #ê{Ïq
n|ü&˚ á π>j·÷*ï düèwæº+#·Tø=Hêï&ÉT.
|òüTq‘· eTq~. #·<äTe⁄‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü #·ø£ÿì bÕ≥\T
ø£{Ϻq C≤|ü<äT\ C≤e∞\˝À z\˝≤&çq >∑&ɶeTq~. e÷&˚à m+&É\T, ≈£î]ùdyêq\T, eDÏø+Ï #˚ #·*, Äø£]¸+#˚
Á|üø£è‹, X¯Øsêìï ø£wæº+|üCÒùd |üqT\T, |ü⁄≥Tºø£\T, #êe⁄\T,
‘Ó\+>±D Á|ü»\ H√{Ï qT+&ç ñ<䓤$+∫q e+<ä\T,
ô|[fl\T¢, |ü+&ÉT>∑\T, Ç{≤¢ n˙ï C≤q|ü<äT\≈£î Ç‹ eè‘êÔ˝…’
y˚\ dü+K´˝À bÕ≥\T ‘Ó\T>∑T Á|ü»\ kÕ+|òæTø£, kÕ+düÿ è‹ø£
bÕ≥\T>± |ü\¢$+#êsTT.
eT÷˝≤*ï ‘·{ºÏ ˝ÒbÕsTT. ‘=*Hêfi¯˝¢ À |ü⁄{Ïqº C≤q|ü<ë\ qT+&ç
Ä<ÛTä ìø£+>± yÓ\Te&çq ñ<ä´eT, dæ˙>π j·÷\ es¡≈î£ ‘Ó\+>±D dü + ‘√wü d ü e Tj· T +˝À n+<ä s ¡ ÷ ø£ * dæ >∑ + ‘· T \T
bÕ≥ Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ñqï ‘Ó\T>∑T yê] Vü≤è<äj·÷*ï y˚ d æ q |ü ⁄ &√, ‘· e T≈£ î rs¡ ì ø√¬ s ÿ\qT ì» J$‘· + ˝À
|ü\¢$+|üCÒdæ+~. ‘Ó\+>±D bÕ≥qT C≤rj·T, n+‘·sê®rj·T dü+ÁbÕ|æ+Ô #·ì$ }Vü≤˝À¢ rπsÃdüT≈£î+≥÷ yê{ÏH˚ ø£fi≤‘·àø£+>±
kÕúsTT y˚~ø£ ˝…øÏÿ+∫q C≤q|ü<ä, Ä<ÛäTìø£ ø£e⁄˝…+<äs√ yÓ*ãT#·TÃq|ü⁄&√, ø£cÕº\T ø£&>É +∑ &É˝¢ À eTTì– ‘˚\T‘·Tqï|ü⁄&√,
‘Ó\+>±D Á|ü»\ dü+düÿ è‹ì, #·]Á‘·qT, kÕ+Á|ü<ëj·÷*ï, ‘êeTT #˚düTÔqï |üqT˝À¢ ÁX¯eTqT eT]∫b˛e&Üìø√ n\y√ø£>±
Ä#ês¡ e´eVü‰sê*ï y˚Tfi¯$+∫ Á|ü»\ JeHêìøÏ, bÕ≥≈£î ábÕ≥\T |ü⁄{≤ºsTT. ne˙ï $_Ûqï s¡ø±\ C≤q|ü<ä bÕ≥˝Ò.
$&ÉBj·Tsêì dü+ã+<Ûä+ ñ+<äqï dü‘ê´ìï Á|ü|ü+#êìøÏ M{Ïì y˚s¡Ty˚s¡T esêZ\T>± |ü]o*<ë›+.
#ê{≤s¡T. C≤q|ü<äT˝À¢ Ä~eT ø±\+ qT+&ç ñqï dü+düÿ è‘·T\T,
$_Ûqï s¡ø±\ bÕ≥\T kÕ+Á|ü<ëj·÷\T, Ä#ês¡ e´eVü‰sê\T Á|üdüTŒ≥+ #˚ùdy˚
dü+düÿ èr kÕ+Á|ü<ëj·T bÕ≥\T. |ü]D≤eT Áø£eT+˝À eTìwæ
‘Ó \ +>±D˝À |ü ⁄ {Ï º q bÕ≥\T $$<Û ä s¡ ø ±\T>± $$<Ûäs¡ø±\ Ä#êsê\qT düèwæ+º #·T≈£îHêï&ÉT. Á|ü‹ Ä#êsêìøÏ,
$\dæ˝≤¢sTT. Çø£ÿ&É dü+düÿ èr kÕ+Á|ü<ëj·÷\ ø£qT>∑TD+>± kÕ+Á|ü<ëj·÷ìøÏ nH˚øs£ ø¡ ±\ bÕ≥\T |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. eTìwæì
Äj·÷ dü+<äsꓤ˝À¢ Äj·÷ bÕ≥\T |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. »qT\ ì‘·´+ yÓqï+≥Tø=ì j·TT+&˚ bÕ≥ X¯óuÛÑø±sê´\T, ô|[¢
e÷qdæø£ uÛ≤eq, düTK<äT'U≤\T bÕ≥˝…’ |ü\¢$+∫ kÕe÷õø£ y˚&TÉ ø£\T |ü+&ÉT>∑\T, Åd\Ô” bÕ≥\ s¡÷|ü+˝À C≤q|ü<Tä \ H√fi¯fl
|ü]D≤e÷ìï nqTdü]+∫ $$<Ûä s¡÷bÕ˝…’ $düÔ]+#êsTT. qT+&ç C≤\TyêsêsTT.

195
ô|+&ç¢+&É¢≈£î dü+ã+~Û+∫q$ : Ç<ä›s¡ø£ÿ #Ó˝…¢+&É¢qT ˆˆ
eTq Ä#êsê˝À¢ ô|+&ç¢ $•wüºyÓTÆ+~. Bì Ä<Ûës¡+>± ˇ≈£Lÿ]øÏ#Óà ˆˆ
C≤q|ü<Tä \T mH√ï bÕ≥\T n\y√ø£>± bÕ&ÉT≈£îHêïs¡T. n+<äT˝À ˇø£ÿ&˚ e÷j·Tqï ˆˆ
ø£fi≤´D+ bÕ≥\T, >∑+<Ûä+ bÕ≥\T, ø={≤º+ bÕ≥\T, q\T>∑T e#·ÃHêï b˛&ÉT... ˆˆ
bÕ≥\T, ‘·\T|ü⁄ <ä>sZ∑ ¡ bÕ≥\T, ã+‘·T˝≤≥\ bÕ≥\T, nsTTπsDÏ
bÕ≥\T, n|üŒ–+‘·\ bÕ≥\T Ç{≤¢ nH˚ø£+>± ñHêïsTT. Ç{≤¢ ñj· ÷ ´\ bÕ≥˝À ≈£ L &Ü nHêï #Ó ˝ … ¢ fi ¯ fl ,
nqTã+<Ûä+... ‘·~‘·sê\T <√´‘·ø£eTe⁄‘êsTT.
ªªnìï <˚e⁄\ |üP» n‹uÛÑøÏÔ‘√ #˚dæ
ª<Ûäs¡ #√fi¯<˚X¯eTTq #·+<äe÷eT
|ü‹ø£s¡TD#˚ H˚qT |ü&É‹ì >∑+{Ï
<Ûäsêà+>∑T&ÉqTsêE #·+<äe÷eT
mì$T~ es¡¸eTT\T |òüTqeTT>∑ kÕøÏH˚
Ä sêE uÛ≤s¡´j·TT ˆˆ
á ~qeTT ÇdæÔ˙ Hê »qììqTï n‹ dü‘·´e‹ j·T+Á&ÉT ˆˆ
˙fi¯fleTT+∫q MT¬s bÕ\eTT+∫q MT¬s..μμ n+≥÷ ‘·eT q÷s¡TH√eTT\T H√$T ˆˆ
_&ɶqT Ä<äs¡+>± #·÷&ÉeTì #Óù|Œ ô|+&ç¢Hê{Ï bÕ≥ Ç~.
q÷s¡T eT+~ì >±+#Ó ˆˆ
nfÒ.¢ ..
..........................
|üHÓï+&ÉT >∑TÁsê\ ã–Zb˛‘ê+~..
á bÕ≥˝À ã‘·Tø£eTà \ø°Î<˚$ n+X¯>± <Ûäsêà+>∑T&ÉH˚
ã–Z‘=e÷´q‘·Ô _&ɶy√‘ê+~ sêE≈£î ñ<䓤$+∫q≥T¢ #ÓãT‘·T+~.
_&ɶ‘√ _+<Ó&ÉT ˙fi¯ófl bı‘·THêïjYT... X¯óuÛÑø±sê´\≈£î #Ó+~q$ :
˙fi¯fl‘√ ˙\+#·T N¬sb˛‘ê+~...μμ n+≥÷ n‹Ô+{ÏøÏ ªªl \ø°Î ˙ eTVæ≤eT\÷ >ös¡eTà
|ü+|ü⁄‘·Tqï|ü&ÉT bÕ&ÉT≈£îH˚ bÕ≥ ‘Ó\+>±D˝À u≤>±
ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñqï~. ∫Á‘·yÓTÆ ‘√#·Tqe÷à....
uÛ≤s¡rdü‹esTT´ ÁãVü≤àøÏ˝≤¢*yÓ’
|ü+&ÉT>∑\≈£î dü+ã+~Û+∫q$ :
bÕs¡«r<˚$yÓ’ |üs¡y˚TX¯ósêDÏyÓ’
‘Ó\+>±D˝À n‹ Á|ü<ÛëqyÓTÆq |ü+&ÉT>∑ ã‘·Tø£eTà.
$$<Û ä | ü + &É T >∑ \ dü + <ä s ¡ “ ¤ + >± bÕ&É T ≈£ î H˚ bÕ≥\ø£ + fÒ |üs¡>∑ l\øÏÎesT÷´ >ös¡eTà
ã‘·Tø£eTà|ü+&ÉT>∑≈£î #Ó+~q bÕ≥˝Ò ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+˝À uÛ≤s¡´yÓ’‹$ Vü≤]øÏ˙... >ös¡eTà....μμ
ñHêïsTT. á ã‘·Tø£eTà bÕ≥˝À¢ ≈£L&Ü }j·÷´\, ø√˝Ÿ, düeTdüÔ <˚e‘·\ düe÷Vü‰s¡ s¡÷|üy˚T Ä~X¯øÏÔ nì q$Tàq
#·+<äe÷eT, u§&Ó›eTà nH˚ |ü<ë\ ø√s¡dt>± ø£*–q |ü\T C≤q|ü<äT\T >ö], \øÏÎ, düs¡dü«‹>± neTàyê]ì uÛ≤$+∫
s¡÷bÕ\THêïsTT. eTTK´+>± Ç$ Åd”Ô\≈£î #Ó+~q$. H√eTT\T, Áe‘ê\ dü+<äs¡“¤+>± bÕ&ÉT≈£îH˚ Á|üdæ<äΔyÓTÆq bÕ≥.
Ç~ ‘Ó\+>±D |ü˝…¢˝À¢ $ì|æ+#˚ bÕ≥.
sêeT sêeT sêeT ñj·÷´˝À
s¡TÁ<ëø£å #Ó≥¢\¢ Ä≥ ∫\Tø£˝≤¢s¡ bÕ≥ ∫\ø£˝≤¢s¡
sêeTH˚ lsêeT ñj·÷´˝À
ø£*øÏ ∫\Tø£˝≤¢s¡ ø=*øÏ ∫\Tø£˝≤¢s¡ ø£+<äTe« >∑Te«\T
nj·T´jÓTT´ zsêeT ˆˆ
˙ H√eTT ˙øÏ‘·TÔH˚ >ös¡eTà.... Hê H√eTT |òü\$Te«y˚...
nj·T´H˚ lsêeT ˆˆ >ös¡eTà...μμ

196
 n+≥÷ ã‘·Tø£eTà H√eTTqT |ü+#·Tø=+≥÷ bÕ&ÉT≈£îH˚ ø±˝Ò®sTT ø£&√ÿì ø£≥ºMT<ä ≈£L≈£î+f…
bÕ≥ ≈£L&Ü ãVüQfi¯ Á|ü#ês¡+˝À ñqï~. ø±øÏ ‘·˙ïb˛jÓTs¡Hêï... |æ\¢ø±øÏ ‘·˙ï b˛jÓTs¡Hêï...μμ
Åd”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q$ : á C≤q|ü<ä π>j·T+˝À ‘Ó\+>±D≤ yêdüÔe Jeq ∫Á‘·D
C≤q|ü<äT˝À¢ Åd”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q bÕ≥˝Ò m≈£îÿe>± ø£ì|ædüTÔ+~. e+<ä\ dü+e‘·‡sê\ qT+&ç ‘Ó\+>±D |ü˝…¢˝À¢
Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT. |ü+&ÉT>∑\T, |üu≤“\T, H√eTT\T, Áe‘ê\T Á|ü»\ Jeq dæú‹>∑‘·T\T ô|’q #Ó|æŒq C≤q|ü<äπ>j·T+˝À ˝≤>±
n˙ï eTVæ≤fi¯\ ÁbÕ<Ûëq´‘·qT ‘Ó*ù|y˚. ô|[flfi¯ófl, ù|s¡+{≤\¢˝À <äT]“¤ø£ådæú‹˝ÀH˚ ñHêïsTT. ‘·sê\ qT+&ç e´ekÕj·÷ìï
≈£L&Ü Åd\Ô” bÕ≥˝Ò m≈£îÿe>± ø£ì|ækÕÔsTT. ø£sT¡ D s¡dü >π j·÷\TqeTTà≈£îqï »HêìøÏ >∑&ÉT¶ |ü]dæú‘·T˝Ò m<äTs¡j·÷´sTT. n{≤¢
≈£L&Ü eTVæ≤fi¯\ Jeq dæ‹ú >∑‘T· *ï ‘Ó*ù|y˚ m≈£îÿe>± ñHêïsTT. e´ekÕj·T eè‹Ôì Ä<Ûës¡+>± #˚düTø=ì nH˚ø£ bÕ≥\T
n{≤¢ ‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ<äΔ+>± $qã&˚ Åd”Ô\ bÕ≥\T ÁXÊ$Tø£ Á|ü#ês¡+˝ÀñHêïsTT.
π>j·÷˝À¢≈£L&Ü ø£ì|ækÕÔsTT. s√ø£{Ï bÕ≥\T, $düTÁsêsTT ø±>± C≤q|ü<äT&ÉT ÁX¯eTJ$. ndü\T C≤q|ü<ë\˙ï
bÕ≥\T, Hê≥¢ bÕ≥\T, ø£\T|ü⁄ bÕ≥\T, ø√‘·\ bÕ≥\T Çe˙ï ÁX¯eTqT+&ç ñ<䓤$+∫qy˚!
Åd”Ô\T bÕ&ÉT≈£îH˚y˚. |ü+&ÉT>∑\T |üu≤“˝À¢ Åd”Ô\T bÕ&ÉT≈£îH˚
$$<Ûä eè‘·TÔ\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çã‹πø |ü˝…¢ »q+ ‘êeTT
bÕ≥\≈£î z Á|ü‘˚´ø£‘· ñ+~.
#˚ùd |üqT˝À¢ ø£cÕºìï eT]Ãb˛j˚T+<äT≈£î bÕ≥HêÁX¯sTT+#ê&ÉT.
ø±eTTì |ü+&ÉT>∑ s√E Åd”Ô\+<äs¡÷ ˇø£ÿ#√≥ #˚] |üì˝À eTTì–q ÁX¯eTJ$øÏ bÕfÒ }‘·eTsTT´+~. bÕ≥≈£î
bÕ&ÉT≈£îH˚ ábÕ≥ ‘Ó\+>±D˝À u≤>± ÁbÕ#·Ts¡´+˝Àñ+~. |üìøÏ »‘·ø£*dæ+~. bÕfÒ yê] Äø£*ì r]Ã+~.
y√* y√©\ s¡+>∑ y√©.. ªªbÕ≥ |üì‘√ bÕfÒ |ü⁄{Ϻ+~
#ÓeTà πø*s¡ y√©... |üì bÕ≥‘√H˚ »‘·ø£{Ϻ+~...μμ nqï$<Ûä+>± ª|ü˙bÕ≥μ
∫qïyê&ÉT ø±eTj·T´ ôVA* #ÓeTà πø*sê ôVA* »+≥|ü<ë˝…’ dæsú |¡ &ü ܶsTT. n{≤¢ e´ekÕj·T dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ y˚ø±ø£
$$<Ûä ≈£î\eè‘·TÔ\≈£î #Ó+~q$, ø±]àø£ dü+ã+<ÛäyÓTÆq$.
bıs¡>±&ÉT ø±eTj·T´ ˆˆ
nH˚ø±H˚ø£ bÕ≥\T ñ<䓤$+#êsTT.
j·÷&çøÏ b˛‘ê&Ó ˆˆ
ªªH˚H˚MT ùd‘·T... H˚HÓ≥T¢ >±‘·÷...
ø£eTàs=\¢ Ç+{ÏøÏ ˆˆ
yÓTT>∑T\T yÓT‘·ÔHêjÓT...
b˛‘ê&Ó ø±eTj·T´ ˆˆ
uÛÑ÷$T ãTs¡ãTs¡ bı+¬>
.............. ˆˆ
q\¢˙ sê>∑≥¢ ‘Ó\¢C§qï˝ÒùdÔ
n{≤¢>π ô|[fløÏ dü+ã+~Û+∫q <ä+|ü⁄&ÉT bÕ≥... ªdüTM«...
yÓTT\dæ yÓTT\eø£ eTT+<Ó
düT$«... düTyê«qs¡+>± ` düT$« yÓ÷Vü≤q s¡+>∑ düTM« `
düTM«ø±y˚f… s¡+>∑ ` düT$« ˝≤* düT$«...μμ nì e&ÉT¢ ø√‹+‘· |”πø...
<ä+#·T‘·÷.. Ç{≤¢ nH˚ø£ s¡ø±\ Åd”Ô\ bÕ≥\THêïsTT. ø√‹|”øÏ+<ëì ø√bÕqH˚qT+f…
ÁXÊ$Tø£ π>j·÷\T |üdü |üdü e#˚Ã{Ï |ü+~+‘· |”πø...
ªª@{Ïπø‘·+u…{Ϻ msTT|ü⁄≥T¢ |ü+&ç‘ÓÔ ......................μμ z ô|<ä¬s’‘·T ‘·q|ü+≥ m{≤¢
mqï&É ÷ yÓ T ‘· ¬ ø s¡ T >∑ s ¡ H êï... H˚ q T >∑ + õ˝À HêX¯qeTe⁄‘·T+<√ ìsêXÊ ìdüŒ èVü≤\‘√ yÓfi¯fl&çdüTÔqï bÕ≥.
yÓT‘·T¬øs¡T>∑s¡Hêï.....μμ ‘Ó\+>±D˝À u§>∑TZ>∑ì ø±]à≈£î\÷ m≈£îÿy˚. yêfi¯ófl

197
 HÓ≥Tºsê ‘ês¡Hêï HÓ≥Tºsê.. ˝≤&ûdüT Ç{≤¢ ‘Ó\+>±D˝À Hê{Ï qT+&ç H˚{Ï es¡≈£î ÁXÊ$Tø£
HÓ{Ϻ »+ø£åqT <ëø± HÓ≥ºsê e÷j·Tqï >π j·÷\ qT+&ç b˛sê≥ bÕ≥\ <ëø± C≤q|ü<Tä \T düèwæ+º #·T≈£îqï
bÕ≥\T ˇ¬ø‘ÓÔÌ‘˚ Ç{°e\ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À |ü⁄{Ϻq
Äs√&ÉT¶ á s√&ÉT¶... bÕ≥\T eTs√ø£ m‘·TÔ. ìC≤+ ø±\+ Hê{Ï qT+&ç ‘Ó\+>±D
ÇwüºyÓTÆHê s√&ÉT¶... Á|ü»\T ‘êeTT nqTuÛÑ$düTÔqï ø£cÕº*ï $$<Ûä s¡÷bÕ˝À¢ bÕ≥\
á&É |üìùddæq yê&˚. s¡÷|ü+˝À yÓ*>∑ø±ÿs¡T. n+<äT˝À ã+&ç j·÷<ä–]..
yÓTTq>±&ÓjT· Hêï.... ˆˆ HÓ≥sº √...ˆˆ ã+&Óqø£ ã+&ç ø£{Ϻ |ü<äVü‰s¡T ã+&ÉT¢ >∑{°º
nìbÕ&ÉT≈£îH˚ ÁXÊ$Tø£ π>j·T$T~. @ ã+&˚¢ b˛‘êe⁄ ø=&ÉTø√... HÓ’C≤eTT düs¡ÿs√&Ü...
|æ\¢\ bÕ≥\T : HêJ\ $T+∫q}s√ HÓ’C≤eTT düs¡ÿs√&Ü...μμ bÕ≥
C≤q|ü<äT\T |æ\¢\ ø√dü+ bÕ&ÉT≈£îqï bÕ≥\T ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D Á|ü»\ b˛s¡T u≤≥sTT´+~.
‘Ó\+>±D˝À Á|üdæ<äΔyÓTÆqy˚. Ç+<äT˝À |æ\¢\ ø√dü+ ô|<ä›\T düT<ë›\ Vü≤qà+‘·T >±j·Tø£ ø£$ >=+‘Ó‹Ôq
bÕ&˚ bÕ≥\T, |æ\¢\T bÕ&ÉT≈£îH˚ bÕ≥\T nì ¬s+&ÉT ªª|ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&Ü |üdüT\>±ùd yÓTTq>±&É...
s¡ø±\THêïsTT. ô|<ä›yêfi¯ófl bÕ&˚bÕ≥˝À¢ |æ\¢*ï ìÁ<ä|ü⁄#˚Ã
CÀ\bÕ≥\T, ˝≤*bÕ≥\T Á|ü<ÛëqyÓTÆq$. bÕ\TeT]dæ mHêï\sTT´+<√... z bÕ\ ãT>∑Z˝≤
J‘·>±&Ü...μμ Hê{Ï ∫qï|æ\¢\ ã‘·T≈£î ã&çyÓ’|ü⁄>±ø£ ãC≤s¡ï
ªª ˝≤©˝≤˝Àj·TeTà ˝≤© e÷j·TeTà... |ü&çq yÓ’Hêìï yÓ\¢>∑≈£îÿ‘·T+~.
˝≤© eTT<äT›\ >∑TeTà u≤˝≤ ø£èwüíeTà...μμ nH˚
˝≤*bÕ≥‘√ bÕ≥T
ñ<ä´eT bÕ≥\T :
|æ\¢*ï Ä&çdü÷Ô... ‘Ó\+>±D˝À ñ<ä´e÷ìï bÕ≥ qT+∫ $&ÉBdæ
#·÷&É˝+Ò . Ç$ s¬ +&ÉT |üsd¡ Œü s¡ Áù|s¡ø±\T. ‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä
ªª}>∑÷ }>∑T >∑+¬><ë› ¬s’‘ê+>∑ b˛sê≥ ø±\+ qT+#˚ bÕ≥ X¯øÏÔì Á|üC≤ø£fi≤ø±s¡T\T,
ñ>∑TZbÕ˝Ò >∑+¬><ë› Á|ü»\T >∑T]Ô+#ês¡T. n+<äTπø ‘Ó\+>±D˝À bÕ≥ kÕj·TT<Ûä
k˛© }¬> >∑+¬><ë› b˛sê≥ yês¡d‘ü «· +>± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. ˇø£ ñ<ä´eT+ ‘·sT¡ yê‘·
eTs√ ñ<ä´eT+ |ü⁄s¡T&ÉTb˛düTø√e&ÜìøÏ yÓqTø£u≤≥T‘·q+,
k˛˝…&ÉT bÕ˝… >∑+¬><ë›
bÕ\≈£î\ |”&ÉH˚ ø±s¡D+. Ä yÓqTø£u≤≥T‘·HêìøÏ >∑\
Ä– }¬> >∑+¬><ë› ø±s¡D≤\qT nH˚«wæ+∫+~ Á|ü»\bÕ≥. yê{Ï eT÷\\qT
n&Ó¶&ÉT bÕ˝… >∑+¬><ë›...μμ n+≥÷ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T $X‚¢wæ+#˚ |üì ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+ d”«ø£]+∫+~. Ä
bÕ&ÉT‘·T+{≤s¡T. kÕVæ≤‘·´+˝À nìï Á|üÁøÏj·T\ ø£+fÒ bÕfÒ n‘·´+‘· m≈£îÿe>±
Çø£ |æ\\¢ T Ä≥˝≤&ÉT‘·÷ bÕ&˚ bÕ≥\T #ê˝≤ ñHêïsTT. Á|ü»\ J$‘ê\qT #˚s¡>∑*–+~. e´ekÕj·Tø£ Á|ü<ÛëqyÓTÆq
eT{Ϻ˝À |ü⁄\¢qT <ë∫ m<äT{Ï yê]ì <=]øÏ+#·Tø=eTà+≥÷ <˚X¯+˝À, nø£åsêdü´‘· n+‘·+‘· e÷Á‘·+>±H˚ ñ+&É&É+ e\¢
bÕ≥ <ë«sê e÷Á‘·y˚T sê»ø°j·÷\qT uÀ~Û+#·&É+, ns¡ú+
ªª <ä÷<ä÷ |ü⁄˝≤¢ <ä÷#êjYT |ü⁄˝≤¢
#˚sTT+#·&É+ M˝…’+~. BìøÏ ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝Àì C≤q|ü<ä
#·÷&Ü≈£î+&Ü C≤&Ü©jYT ÄÁ•‘· ≈£î˝≤\ eTÚœø£ dü+Á|ü<ëj·T+ düèwæ+º ∫q bÕ≥\ ˇs¡e&ç
}<ë≈£î+&Ü |ü⁄˝≤¢rjYT...μμ nì Á|ü‹B bÕ≥‘√ m+‘·>±H√ ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~. ‘·s‘¡ s· ê\T>± Á|ü»\ J$‘ê\‘√
Ä≥qT $T[‘·+ #˚XÊs¡T. ô|qy˚düT≈£îqï C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\ X¯øÏÔì ‘Ó\+>±D
198
kÕj·TT<Ûäb˛sê≥+ Á>∑Væ≤+∫+~. yê{Ïì b˛sê≥ s¡÷bÕ\T>± dü+|ü⁄{≤\T, }s¡÷s¡ <Û÷ä +<Ûë+ ìs¡«Væ≤+#˚ ˝…øÿ£ ˝Òq+‘· eT+~
eT*∫ eT∞fl n<˚ Á|ü»\ e<ä›≈£î #˚]Ã+~. á Á|üjÓ÷>∑+ ø£fi≤ø±s¡T*ï ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ e÷Á‘·yT˚ n+~+#·>*∑ –+~.
$|ü¢y√<ä´eT+˝À eTs√kÕ] $»j·Te+‘·yÓTÆ+~. ø±˝≤qT>∑TD+>± n+~e∫Ãq XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ bÕ≥
‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ nH˚ø£ m‘·TÔ|ü˝≤¢\ düTBs¡È Á|ü#êsêìøÏ ã\+>± ñjÓ÷>∑|ü&ç+~. ø√˝ÀŒsTTq #·]Á‘·,
|üj·THêìøÏ ∫Vü≤ï+. n≥Te+{Ï ˇ&ç<=&ÉT≈£î\ ø±\+˝À bÕ≥ dü+düÿè‹ì ‹]– Áã‹øÏ+#·T≈£îH˚+<äT≈£î bÕ≥\ <ë«sê
>=|üŒ z<ës¡TŒì∫Ã, ñ<ä´eT yê&çì y˚&çì ø±bÕ&É>∑*–+~. ‘Ó\+>±D˝À kÕ+düÿè‹ø£ |ü⁄qØ®eH√<ä´eT+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~.
bÕ≥. ñ<ä´eT+ bı&ÉT>∑THê bÕ≥ ˇø£ ôds’ H¡ ’Ó yÓ÷–+~. ñ<ä´eT kÕ+düÿè‹ø£ ∫Á‘·|ü≥+ qT<äT≥q ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ ø=‘·Ô
rÁe‘· \ qT, dæ ú ‹ >∑ ‘ · T \qT >±q+ #˚ d ü ÷ Ô H ˚ ñ<ä ´ e÷ìï #·]Á‘·qT *œdüTqÔ ï~. sê»ø°j÷Ó <ä´e÷ìøÏ ø±yê*‡q eT<ä‘Δ T· qT
~XÊìπ s Δ X ¯ + #˚ d æ + ~. 1969Hê{Ï ñ<ä ´ eT+˝À bÕ≥ kÕ+düÿè‹ø£ X¯≈£îÔ\T ≈£L&É>∑&ÉT‘êsTT. ‘Ó\+>±D˝À Ä |üì
HêeTe÷Á‘·|⁄ü kÕúsTT˝ÀH˚ düèõ+#·ã&ç+~. bÕ≥\ s¡#s· TT‘·\T bÕ≥ <ë«sê e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´|ü&ç+~. $XÊ\ Á|üC≤sêX¯ó˝À¢
πøe\+ y˚fi¯fl MT<äπø |ü]$T‘·eTj·÷´s¡T. n+<äT≈£î ¬s+&ÉT ñ<ä´eT Ä˝À#·q\‘√ bÕ≥T uÛ≤eC≤\ìï ô|+bı+~+#·&É+
ø±s¡D≤\T Á|ü<ëÛ q+>± ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. Ä+Á<Ûøä e£ ⁄\ Äø£s¸¡ D˝À ø√dü+ bÕ≥ kÕ<ÛäqeTsTT´+~. ‘Ó\+>±D es¡Δe÷q dæú‹øÏ
eTTì–q ‘Ó\+>±D ≈£e⁄\T |ü<´ä s¡#q· yÓTøÆ +£ ˝À ‘˚*j·÷&Üs¡T. e\dübÕ\q˝Àì <√|æ&˚ ø±s¡DeTqï ms¡Tø£qT }s¡÷s¡
eTs√ø±s¡D+ n|üŒ{Ï ñ<ä´eT+˝À Á|ü<Ûëq+>± eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Á|ü#ês¡+ #˚dæ+~ bÕ≥. n{≤¢ bÕ≥ sê»ø°j·÷\‘√ bÕ≥T
$<ë´e+‘·T\T e÷Á‘·y˚T uÛ≤>∑kÕ«eTT\j·÷´s¡T. n≥º&ÉT>∑T #·]Á‘·qT ≈£L&Ü ø£+&É¢eTT+<äT+∫+<ä+fÒ n+<äT≈£î ø±s¡D+
≈£L©Hê© »q+ ô|<Ó‘› T· qÔ ñ<ä´eT+˝À Äø£]¸‘T· \T ø±ø£b˛e&É+ sê»ø°j·T #Ó’‘·q´+ ø£*–q s¡#·sTT‘·\T, ø£fi≤ø±s¡T\T
e\¢ yê] <ë«sê düèõ+#·ã&˚ bÕ≥ $düÔè‘·+>± yÓ\Te&É˝Ò<äT. ‘Ó\+>±D˝À |ü⁄wüÿ\+>± ñ+&É&Éy˚T. ‘Ó\+>±D˝À Çyêfi¯
n|üŒ{Ï Á|ü<Ûëq düeTdü´ πøe\+ ñ<√´>±\T, $<ë´eø±XÊ\≈£î bÕ≥˝Òì |ü˝…¢ ˝Ò<äT. ô|]–q XÊÁdüÔ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï
|ü]$T‘·eTj·÷´sTT. ø±˙, d”e÷+Á<Ûä <√|æ&ç $düÔè‘·yÓTÆq ø=~› ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ dü]>±Z ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&É+ e\¢ ñ<ä´eT
Çyêfi¯ Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ eT]+‘· sê≥T<˚*+~. #Ó‘’ H· ê´ìøÏ n~ n<äq|ü⁄ #˚sT¡ Œ>± ì*∫+~.
|òü*‘·+>± ñ<ä´e÷ìøÏ ˇø£ ôd’<ëΔ+‹ø£ uÛÑ÷$Tø£ @s¡Œ&ç+~. bÕ≥ ‘Ó \ +>±D≈£ î »]–q, »s¡ T >∑ T ‘· T qï
˙fi¯ófl, ì<ÛäT\T, ñ<√´>±\‘√ bÕ≥T uÛ≤cÕ dü+düÿè‘·T\ nHê´j·÷\qT $&ÉeT]∫ #Ó|æŒ+~. ‘Ó\+>±D sêÁwüº+
|ü]s¡øDå£ ≤+X¯+ »‘·ø±e&É+‘√ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ Ä‘·à>ös¡e kÕ~Û+#·Tø√yê*‡q ÄeX¯´ø£‘·qT ≈£L\+ø£wü+>± Á|ü»\≈£î
ìHê<ä+>± e÷]+~. uÀ~Û+∫+~. q&ÉTdüTqÔ ï ñ<ä´e÷ìøÏ ôds’ H¡ ˝é ≤ ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~
ns¡ej˚T+&É¢ düTBs¡È ñ<ä´eT Á|üj÷· D≤ìøÏ ‘Ó\+>±D Á|üC≤yêπ>Zj·T kÕVæ≤‘·´+. $T–*q dü+<äsꓤ˝À¢ ø£+fÒ
bÕ≥ Á|ü ‹ _+ã+>± ì*∫+~. »s¡ T >∑ T ‘· T qï nH˚ ø £ Á|üC≤yêπ>j Z T· ø±s¡T&ÉT Á|üdTü ‘Ô · dü+<äs“¡ +¤ ˝À eT]+‘· sê»ø°jT·
nHê´j·÷\qT ‘Ó\+>±D sêÁwüº &çe÷+&é ø√D+ qT+∫ #Ó’‘·q´+‘√ e´eVü≤]+#ê&ÉT. ˇø£|ü&ÉT Á|ü»\ H√fi¯¢˝À¢
∫Á‹+#·&É+ »]–+~. á eT*<äX¯ düeTj·÷ìøÏ }Væ≤+#·ì HêH˚bÕ≥\T #ê˝≤ |ü]$T‘·+>± ñ+&˚$. ø±˙, Çyêfi¯
Ø‹˝À kÕ+düÿè‹ø£ |ü⁄Hê~ ã\|ü&+ç ~. ‘Ó\+>±D˝À e÷Á‘·yT˚ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT dü+<äs“¡ +¤ ˝À Á|üC≤ yêπ>j Z T· ø±s¡T\T düèõ+∫q
ø±≈£ î +&Ü ‘Ó \ T>∑ T dü e ÷»+˝À ø£ ˙ $˙ ms¡ T >∑ q +‘· kÕVæ≤‘·´+ n‘·´+‘· X¯øeÔÏ +‘·yTÓ +Æ ~ ø±e&É+ eT÷\+>± nH˚ø£
kÕ+düÿè‹ø√<ä´eT+ Ç{°e\ ø±\+˝À ‘Ó\+>±D H˚\MT<ä bÕ≥\T Á|ü»\ ì‘·´J$‘·+˝À uÛ≤>∑eTj·÷´sTT. ñ<ä´eT+ nH˚ø£
|ü⁄s¡T&ÉT b˛düT≈£îqï~. 90 e <äX¯ø£+ ñ‘·Ôsês¡Δ+˝À ‘Ó\+>±D ˇ&ç<=&ÉT≈£î\≈£î ˝Àqe⁄‘·Tqï dü+<äs“¡ +¤ ˝À ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D
»qdüuÛÑ, ‘Ó\+>±D kÕ+düÿè‹ø£ y˚~ø£, ‘Ó\+>±D C≤‘·s¡, bÕ≥ ñ<ä´eT dü÷Œ¤]ìÔ ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü ø±bÕ&ç+~. ñ<ä´e÷˝À¢
2000\ ‘·sê«‘· <Ûä÷+<Ûë+ y˚~ø£\ <ë«sê bÕ≥ Á|ü#ês¡+ Á|üC≤yêπ>Zj·T kÕVæ≤‘·´+ b˛wæ+∫q bÕÁ‘· nCÒj·TyÓTÆ+~.
$düÔè‘·eTsTT´+~. e+<ä\ dü+K´˝À bÕ≥\ d”&û\T, y˚\ kÕe÷õø£ #·]Á‘·qT qyÓ÷<äT #˚dTü qÔ ï kÕ+düÿè‹ø£ $uÛ≤>∑yTÓ qÆ
dü+K´˝À bÕ≥\T, |ü<äT\ dü+K´˝À bÕ≥\ dü+ø£\Hê\T, Á|üC≤yêπ>Zj·TkÕVæ≤‘·´+ n»sêeTs¡yÓTÆ+~. »s¡T>∑T‘·Tqï
199
|ü]D≤e÷\ H˚|ü<∏ä´+˝À ‘Ó\+>±D π>j·T+ ˇø£ Á|ü‘·´ø£å
yê´U≤´q+>±H˚ ø±≈£î+&Ü sê»ø°j·÷\qT ns¡ú+ #˚sTT+#˚
kÕ<Ûqä +>±, ñ<ä´eT |üjT· HêìøÏ ~≈£L‡∫˝≤ ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~.
bÕ≥˝Ò ø±≈£î+&Ü nH˚ø£ C≤q|ü<ä ø£fi≤s¡÷bÕ\T ≈£L&Ü
ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± s√&Óø¶ ±ÿsTT. ∫+<äT, ˇ>∑T,Z >∑+–¬s<äT\› T,
&É|ü\ qè‘·´+ e+{Ï ø£fi≤s¡÷bÕ\T ‘Ó\+>±D ñ<ä´e÷ìøÏ
eT<äΔ‘·T>± ì*#êsTT. nH˚ø£ |ü]ø£\Œq\ Ä<Ûës¡+>± bÕ≥≈£î
$X‚wü Á|ü#ês¡+ \_Û+∫+~. bÕ≥≈£î >∑\ Ä<äs¡D Ä<Ûës¡+>±
$düÔ]+∫+~. e÷s¡TeT÷\ n≥º&ÉT>∑T |ü˝…¢\≈£î ≈£L&Ü bÕ≥
Á|üeVæ≤+#·>∑*–+~. ‘Ó\+>±D˝À bÕ≥≈£îqï #·]Á‘·qT
|ü]o*ùdÔ $|üy¢ √<ä´eT ø±\+˝ÀH˚ >∑D˙j·T+>± ô|<äy› TÓ T‘·+Ô ˝À
|ü<äTHÓøÏÿq bÕ≥\T yÓ\Te&ܶj·TH˚ $wüj·T+ ns¡úeTe⁄‘·T+~.
ø±˙, eT*<äX¯ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ n|üŒ{Ï<ëø± ñqï
]ø±s¡ T ¶ \ qT n~Û > ∑ $ T+∫ ø=‘· Ô #· ] Á‘· q T *œ+∫+~.
$|ü¢y√<ä´eT+ πøe\+ ˇø£ esêZìøÏ dü+ã+~Û+∫q J$‘êìï,
#Ó’‘·Hê´ìï >±q+ #˚ùdÔ eT*<äX¯ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+˝À nìï
esêZ\ ñeTà&ç ndæÔ‘·« \ø£å´+>± bÕ≥\T düèõ+#·ã&ܶsTT.
|òü*‘·+>± bÕ≥ nìï esêZ\qT ñ<˚›•+∫q<äsTT´+~.
‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûä b˛sê≥ yês¡d‘ü «· +>± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï bÕ≥
e\dü bÕ\q˝À <ä>±|ü&¶É H˚|<ü ë∏ ´ìï >∑T+&Ó\ ì+&Ü ì+|ü⁄ø=ì
Ä\|ædüTÔqï~. $cÕ<ë\ q&ÉTeT z<ë¬s’Œ ì*∫+~ bÕ≥.
ñ<ä´eT+˝À ˇø£ÿf…Æ q&ç∫q Hê\T>∑T ø√≥¢eT+~øÏ ñeTà&ç
ÄdæÔ>± ì*∫+~ bÕ≥. ÁbÕ<˚•ø£ πø+Á<ä+>± düèõ+#·ã&çq
‘Ó\+>±D bÕ≥ Çø£ÿ&ç Á|ü»˝À¢ ˇø£ C≤‹ uÛ≤eqqT HÓ\ø=*Œ+~.
n+<Ól s¡∫+∫q ªª»j·T»j·TùV≤.. ‘Ó\+>±Dμμ ^‘·+˝À nH˚ø£
bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ÁbÕs¡úq ^‘·+>± Ä\|æ+#·ã&É&Éy˚T Ç+<äT≈£î
ì<äs¡Ùq+. $T–*q kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏj·T\ø£+fÒ bÕ≥≈£î ñ+&˚
Äø£s¡¸D >∑TD+ ‘Ó\+>±D Á|ü»\qT ˇø£ÿ{Ï #˚j·T>∑*–+~.
Á|üuÀ<Ûë‘·àø£‘· Á|ü<Ûëq+>± >∑\ bÕ≥˝À kÕúìø£‘· n‘·´+‘·
ã\+>± e´ø£ÔeTsTT´+~. ns¡ej˚T+&É¢ e\dü bÕ\q $T–*Ãq
$cÕ<ë\qT ne©\>± |ü≥Tºø√>∑*–+~ bÕ≥.
b˛sê≥ bÕ≥≈£î ˇø£ ˇs¡e&çì @s¡Œs¡∫q >∑<ä›sY
‘Ó \ +>±D ñ<ä ´ eT+˝À nH˚ ø £ eT+~ ø£ fi ≤ø±s¡ T \T
s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ Áù|s¡D>± ì*#ê&ÉT. n+‘˚ø±≈£î+&Ü eTs√kÕ]
}s¡÷sê sê»ø°j÷· \‘√ bÕ≥T bÕ≥qT uÛTÑ C≤H˚dTü ø=ì eTT+<äT
q&ç∫+&ÉT. n˝≤π> Á|üC≤yêπ>Zj·Tø±s¡T˝…’q >∑÷&É n+»j·T´,
200
>√s¡{Ï yÓ+ø£qï, n+<Ól, »j·TsêE, $TÁ‘·, ø√<ë] lìyêdt,
j·TXŸbÕ˝Ÿ, ìkÕsY, ô|’\+ dü+‘√wt, <äj·÷ q]‡+>¥, $eT\,
H˚sêï\ øÏc˛sY, <˚es¡ø=+&É _Ûø£å|ü‹, @|üP] k˛eTqï, mÁs¡
ñbÕ[, $T≥ºô|*¢ düTπs+<äsY, s¡düeTsTT u≤\øÏwüHé, <˚X¯|ü‹
lìyêdt, kÕsTT#·+<é, –<Ó› sêeTqs¡‡j·T´, es¡+>∑˝Ÿ lìyêdt,
düT+~fi¯¢ sê»qï, |üdüTq÷] s¡M+<äsY, ‘êfi¯fl düT˙˝Ÿ, >∑T&ç|ü*¢
s¡$, <äs¡Te⁄ m\¢qï, q*>∑+{Ï X¯s¡‘Y, Hê>∑qï ‘·~‘·s¡T\ bÕ≥
e÷≥‘√ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT+ |ü~ õ˝≤¢\≈£î $düÔ]+∫
düJeeTj·TyÓTÆ+~. ‘Ó\+>±D˝À yêeT|üø£å $|ü¢y√<ä´e÷\T
n+~+∫q Á|ü<sä Ù¡ Hê |ü<‘Δä T· \T ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT dü+<äs“¡ +¤ ˝À
≈£L&Ü ÁbÕeTTK´‘·qT dü+‘·]+#·T≈£îHêïsTT. n+<äTπø bÕ≥
‘Ó\+>±D kÕj·TT<Ûs¬ä ‘’ ê+>∑ b˛sê≥ yês¡d‘ü «· eTsTT´+~. bÕ≥
ˇø£ #ê]Á‘·ø£ ñ<ä´eT nedüsêìï rπsÃÁø£eT+˝À >∑‘·
nqTuÛÑyê\ |ü⁄Hê~>± ‘·q ø£s¡Ôyê´ìï HÓs¡y˚]Ã+~.
ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q ø=ìï bÕ≥\T:
|ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&Ü` düT<ë›\ Vü≤qTeT+‘·T
ã+&Óqø£ ã+&ç>∑{Ϻ` ã+&ç j·÷<ä–]
neTà ‘Ó\+>±De÷ Äø£* πøø£* >±qe÷` >∑<ä›sY
bı&ÉTdüTÔqï bı<äT›MT<ä` >∑<ä›sY
Hêπ>{ÏkÕ\¢\¢ Hê‘Ó\+>±D` q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶
eT‘·Ô&ç <äT+øÏ n\T>∑T‘·qTïø=ì bÕ]q≥T¢` $TÁ‘· (neTsY)
m+<äT≈£î sê*b˛‘êe⁄ m+<äT≈£î yê&çb˛‘êe⁄` $TÁ‘· (neTsY)
|ü˝…¢ ø£˙ïs¡T ô|&ÉT‘√+<√` >√s¡{Ï yÓ+ø£qï
}s¡T eTq~sê á yê&É eTq~sê` >∑÷&É n+»j·T´
»j·T »j·TùV≤ ‘Ó\+>±D` n+<Ól
yêqeTà yêqeTà` »j·TsêE
Ms¡T˝≤s¡ e+<äq+` <äs¡Te⁄ m\¢qï
ñ<ä´eTø±\+˝À e∫Ãq bÕ≥\T
ªªMs¡ ‘Ó \ +>±De÷....μμ bÕ≥ ≈£ L &Ü Á|ü ‹ yê]
qs¡qsê*ï ñbıŒ+π>˝≤ #˚dæ ñ<ä´e÷ìøÏ }‘·$T#êÃsTT. Ç{≤¢
mH√ï eT¬sH√ï ‘Ó\+>±D ñ<ä´eTπ>j·÷\T |ü˝…¢|ü˝…¢Hê
Á|ü‹<Ûä«ì+∫... bÕ≥ ˝Òì<˚ ñ<ä´eT+˝Ò<äqï+‘· ÁbÕ<Ûëq´‘·qT
dü+‘·]+#·Tø=qï$. ‘Ó\+>±D√<ä´eT düeTj·T+˝À mH√ï ø£fi≤
ãè+<ë\T }s¡÷sê yê&Éyê&É˝≤ ñ<ä´eT bÕ≥\‘√ »q+˝À ªªKTw” KTw”>± qe⁄«‘·÷... #·˝≤øÏ e÷≥\T
ø£<*ä ø£ ‘Ó#êÃs¡T. mø£ÿ&É düu\ÑÛ T »]–Hê, düe÷y˚XÊ\T »]–Hê s¡Te⁄«‘·÷...μμ
bÕ≥ ˝Òì<˚ n$ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±˝Ò<ä+fÒ ªbÕ≥μ ‘Ó\+>±D n+≥÷ Äs√E˝À¢ mH√ï »qdüyÓ÷àVü≤qyÓTÆq ^‘ê*ï
ñ<ä´e÷ìï m+‘·eTT+<äT≈£î rdüTø¬ [fl+<√ ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. n+~+#ês¡T.
dæìe÷ bÕ≥\T ôV’≤<äsêu≤<é˝À dæús¡|ü&çq H˚{Ï dæìe÷ |ü]ÁX¯eT≈£î
bÕ≥ Á|ü»\ XÊ«dü>± |ü]&ÛÉ$*¢q ‘Ó\+>±D˝À dæìe÷ ÄDÏeTT‘ê´\ e+{Ï bÕ≥*ï n+~düTÔqï m+<äs√ eT¬s+<äs√
bÕ≥\T ≈£L&Ü $]$>± yÓ\Te&ܶsTT. &܈ˆ dæ Hêsêj·TD¬s&ç¶, es¡eú ÷q ‘Ó\+>±Dø£e⁄\T dæ˙ s¡+>±ìï ≈£L&Ü ‘·eT bÕ≥\‘√
<ëX¯s~¡ ∏ e+{Ï Á|üd<æ Tä ˝Δ øÒ ±ø£ Ä<ÛTä ìø£+>± #·+Á<äuÀdüT, düT<ë›\ |ü\¢$+|üCÒdüTÔHêïs¡T.
nXÀø˘‘˚» e+{Ï ‘Ó\+>±D ø£e⁄\ ø£\+ qT+&ç C≤\Tyê]q eTTø±ÔsTT+|ü⁄
bÕ≥˝…H√ï ÄHê{Ï qT+&ç áHê{Ï es¡≈£î »qT\ eTqdüT*ï
<√#·T≈£î+{≤H˚ ñHêïsTT. Ä~eTø±\+ qT+&ç Ä<ÛäTìø£ ø±\+<ëø± bÕ≥ Á|ü»\
JeHê&çjÓÆT yÓqï+{Ï ñ+&ç yêfi¯flqT ñ‘˚Ôõ‘·T*ï #˚düTÔH˚
C≤„q|”s|¡ƒ ⁄ü s¡kÕÿs¡ Á>∑V≤” ‘· dü«ØZjT· &܈ˆ dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶
edüTÔqï~. ø£wüºyÓTT∫ÃHê düTKyÓTT∫ÃHê bÕfÒ }‘·+>±
>±s¡T
#˚düT≈£îqï ‘Ó\+>±D Á|ü»\T n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ‘·q ø£˝≤ìï,
ªªqqTï<√#·T≈£î+<äTefÒ eHÓï\ <=s¡kÕì... >∑fi≤ìï s¡a*|ædü÷ÔH˚ ñ+~. bÕ≥qT ÁbÕD+ø£Hêï $Tqï>±
ø£qTï\˝À <ë#·T≈£î+<äT ìH˚ï HêkÕ«$T...μμ nH˚ uÛ≤$+∫ |ü~ ‘·sê\≈£î Á|üdü]+|üCÒdüTÔH˚ ñ+~.
bÕ≥‘√ dæ˙ s¡+>∑+˝À lø±s¡+ #·T{Ϻ nÁ|ü‹Vü≤‘·+>± mH√ï Ä<ÛTä ìø£+>± e∫Ãq kÕ+πø‹ø£‘˝· À, bÕXÊÑ·´ dü+^‘ê\
nDÏeTT‘ê´*ï dü+^‘· kÕVæ≤‘·´Á|æj·T\≈£î n+~+#ês¡T. MT<ä yÓ÷E m+‘·>± yê´|æ+∫Hê ‘Ó\+>±D Á|ü»˝À¢ ‹]–
‘=*bÕ≥˝ÀH˚ ªeHÓ ï \ <=s¡ k Õìμ e+{Ï ‘Ó \ +>±D≤ <˚Xu¯ øÑÛ ìÔÏ , ñ<ä´eT #Ó‘’ H· ê´ìï s¡>T∑ ˝§ÿ*ù|+<äT≈£î, bÕs¡eX¯´+˝À
|ü<ä|ü\¢e+‘√ m+<ä] eTqdüT˝Àï <√#·T≈£îHêïsêj·Tq. eTT+∫ ‘Ó˝ÃÒ +<äT≈£î bÕ≥ m|ü&ÉT ì‘·´ q÷‘·q+>± ñ<ä“$¤ dü÷HÔ ˚
<ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´≈£L&Ü... ñ+≥T+~. Á|ü‹ ‘Ó\T>∑T yê&ç m<äqT ‘·{ºÏ ˝Ò|⁄ü ‘·TH˚ ñ+≥T+~.
ªª>∑Tqï e÷$T&û ø=eTàMT<ä >∑÷fi¯ófl ¬s+&ÉTHêïsTT... (l |üdüTq÷] s¡M+<äsY >±] k»q´+‘√)
ˇø£ÿ >∑÷{Ï˝Àq ø√j·T\T+~...μμ

aaaaa

201
 29. e#·q ø£$‘·
<ë<ë|ü⁄>± s¬ +&ÉT y˚\ @fi¯fl ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À nq˝Ò+. 16e X¯‘êã›+˝Àì sêj·Tyê#·ø£+ ø£+fÒ eTT+<˚
mH√ï Á|ü Á øÏ j · T \T, eT¬ s H√ï Á|ü j Ó ÷ >±\T yÓ \ Te&ç eTVü ≤ ã÷uŸ q >∑ s Y õ˝≤¢ ˝ Àì dü + ‘· ÷ sY ≈ £ î #Ó + ~q
ø±˝≤qT>∑TD+>± á düe÷»+ô|’ ‘·eT<Óq’ eT¬sH√ï Á|üj÷Ó >±\T ø£èwüíe÷#ês¡T´\#˚ Áø°.X¯.13e X¯‘êã›+ ñ‘·Ôsês¡ú+ qT+∫
yÓ\Te&ç ø±˝≤qT>∑TD+>± á düe÷»+ô|’ ‘·eT<Óq’ eTTÁ<äyd˚ ÷ü Ô Áø°.X¯.14e X¯‘êã›+ |üPsê«s¡ú+˝À ªdæ+Vü≤–] qs¡Vü≤]
kÕVæ≤rπøÁå ‘êìï düTdü+|üqï+ #˚jT· &É+ »]–+~, »s¡T>∑T‘·Tqï~. e#·qeTT\Tμ sêj·Tã&ܶsTT.
Ä<ÛäTìø±+Á<Ûä ø£$‘·« ÁbÕ<äTsꓤe+ »]– düTe÷s¡T>± ø±ã{Ϻ e#·q Á|üÁøÏj·T≈£î s¡÷|üeT÷\+ ‘Ó\+>±D
q÷≥ Çs¡yÓ’ @fi¯ófl nsTT´+~. á q÷≥ Çs¡yÓ’ @fi¯fl˝À ÁbÕ+‘·yT˚ nì #Ó|Œü ø£ ‘·|Œü <äT. edüTyÔ $’Ó <Û´ä +, edüTqÔ e´‘· nH˚~
uÛ≤eø£$‘·«+, nuÛÑT´<äj·T ø£$‘·«+, ~>∑+ãs¡ ø£$‘·«+, bÕXÊÑ·´<˚XÊ\ Á|üuÛ≤e+#˚‘· sêe&É+ »]–+<äì #Ó|üŒe#·TÃ.
#˚‘·Hêes¡Ôq ø£$‘·«+, $|ü¢e ø£$‘·«+, Åd”Ôyê<ä ø£$‘·«+, e#·q π>j·÷ìï Áô|ò+∫ uÛ≤wü˝À ªVerse Libreμ nì
<ä[‘·yê<ä ø£$‘·«+ Ç˝≤ mH√ï bÕj·T\T bÕj·T\T>± á Ç+^¢ w t ˝ À Free Verse nì n+{≤s¡ T . Ä<Û ä T ì≈£ î \
ø£$‘·«+ ø=‘·|Ô ⁄ü +‘·\T ‘=≈£îÿ‘·÷ kÕVæ≤rs¡+>∑+ô|,’ düe÷»+ô|’ Ä_ÛÁbÕj·T+ Á|üø±s¡+ á e#·q$‘·≈£î Ä<äT´\T>± Áô|ò+#Y ø£$
‘·q<Ó’q eTTÁ<ä y˚dü÷Ô kÕ–b˛‘·T+~. p©dt ˝≤bò˛sY® eTTqï>∑Tyê]ì #Ó|ü⁄‘ês¡T. ‘·<ë«sê á e#·q
Ä Áø£eT+˝À Ä<ÛäTìø£ ø£$‘·«|ü⁄ ø±\+˝À e∫Ãq ø£$‘· Ä+>∑¢ s¡#·sTT‘·\qT, ‘·<ë«sêÁ|ü|ü+#· <˚XÊ˝À¢ì $$<Ûä
ø£ $ ‘· « +˝À uÛ ≤ eqe´‘· , edü T Ô y Ó ’ $ <Û ä ´ + ñqï|ü Œ {Ï ø Ï ÁbÕ+‘· ø£e⁄\≈£î Áù|s¡D ø£*Œ+∫+~.
Á|üÁøÏj·÷|üs¡+>± |ü<ë´ìï, π>j·÷ìï ÄÁX¯sTT+∫ ø£$‘ê«ìï Á|ò”esY‡qT ‘Ó\T>∑T˝À e#·q π>j·T+, e#·q |ü<ä´+,
yÓ\Te]+#ês¡T. eTTø£Ô#·Ã¤+<ä+, dü«#·Ã¤+<äø£$‘·«+, ùd«#êäø£$‘·«+, nìã<äΔ
á dü+<äs¡“¤+˝À edüTÔ|üs¡yÓTÆq qe´‘·qT bÕ{Ïdü÷ÔH˚ ø£$‘·«+ nì ù|s¡T¢ ô|{Ϻq|üŒ{ÏøÏ ∫e]øÏ e#·qø£$‘·+>±
Á|üÁøÏj·÷|üs¡yÓTÆq qe´‘·qT m+#·Tø√e&É+ »]–+~. Ç<˚ dæúØø£]+#·ã&ç+~.
düeTj·T+˝À bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢ì kÕVæ≤r s¡+>∑+˝Àì e÷s¡TŒ\T n]|æsê\ $X¯«+>±] e÷≥˝À¢...
eTq<˚X¯ ø£e⁄\ô|H’ ê, eTq ÁbÕ+‘· ø£e⁄\ô|H’ ê ≈£L&Ü Á|üu≤Û yêìï
#·÷bÕsTT. e#·q+˝≤>± uÛ≤dæ+#˚ e÷≥˝À¢ ø£$‘ê dü«uÛ≤eyÓTÆq
uÛ≤yêqTuÛÑ÷‹ì ø£*–+#˚ Á|üj·T‘·ï+ e#·q ø£$‘·«+. #Û·+<√
dü e ÷»+˝Àì s¡ T >∑ à ‘· \ qT ìs¡ d æ + #· & ÜìøÏ s¡Væ≤‘·yÓTÆq, πøe\+ e#·q+˝À uÛ≤yê\j·T Á|ü<Ûëq+>± |ü*πø
e#·qø£$‘ê«ìï ÄÁX¯sTT+#ês¡T. á bÕXÊÑ·´ kÕVæ≤‘·´ ø£$‘ê«ìï e#·q ø£$‘·«+ nì #Ó|üŒe#·TÃq+{≤s¡T.
Á|üuÛ≤e+‘√ ‘Ó\T>∑T˝À e#·q ø£$‘· Á|ükÕúq+ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~.
nsTT‘˚ |üP]Ô>± Ç~ bÕXÊÑ·T´\ Á|üuÛ≤e+ nì #Ó|üŒ˝Ò+. dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶ >±s¡T ªªe#·q π>j·TeTTq≈£î \j·T
m+<äTø£+fÒ s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<äΔ düeTj·T+˝À Á|ü|+ü #·kÕúsTT eTTK´+ nHêïs¡T. ˇø±H=ø£ }|ü⁄˝À, $düTs¡T˝À |ü<äeTT\qT
Á|ü»\ Ä˝À#·q˝À¢ e∫Ãq e÷s¡TŒø£qT>∑TD+>± ø£$‘·«+˝À >∑T|æŒ+#·T≥ e\q á \j·T @s¡Œ&ÉTqT. @ ìj·TeT+ ˝Ò≈î£ +&Ü
Ä Á|üuÛ≤e+ ø£ì|æ+∫+~ ø±ì Á|üÁøÏj·÷|üs¡+>± Ç~ |üP]Ô>± X¯ó<äΔ e#·qeTTqT \j·÷‘·àø£+>± ≈£L]Ãq#√ n~ e#·q
q÷‘·qyÓTÆ+~. bÕXÊÑ·´ Á|üuÛ≤e+‘√ düèwæº+#·ã&ɶ~ nì π>j·TeT>∑Tqìμμ ù|s=ÿHêïs¡T.
202
 {Ï.m˝Ÿ.ø±+‘êsêe⁄ >±s¡T ªªø£$ e#·q π>j·÷ìï uÛ≤eHêã\+, X¯ã› Á|üj÷Ó >∑Xø¯ ,ÔÏ uÛ≤e∫Á‘ê\T, X¯ãy› ∫’Ó Á‹, edüTÔ
sêùd≥|ü  &É T n‘· & É T Á|ü < ä ] Ù+#˚ XË ’ © $Hê´dü + , qe´‘· q T ã{Ï º Ä ø£ $ ‘· ñ‘· Ô e T ø£ $ ‘ê ø±<ë nì
uÛ≤eHêqT>∑TDyÓTÆq X¯ã›yÓ’∫Á‹, ñÁ<˚ø±qT>∑TDyÓTÆq bÕ<ë\ ìs¡sí TT+#·e#·TÃ.
$s¡T|ü⁄ Çe˙ï Ä e#·q π>j·T+ jÓTTø£ÿ s¡÷bÕ$wüÿs¡D≈£î e#·q ø£$‘·˝À edüTÔe⁄ Á|üø£è‹, Áù|eT, uÛÑøÏÔ, düà è‹,
‘√&ÉŒ&ÉT‘êsTT. n+#˚‘· ø£$ Á|ü‹uÛÑqT ã{Ϻ e÷s¡T‘·÷ ÄdæøÔ ‘£ ,· HêdæøÔ ‘£ ,· Äq+<ä+, $cÕ<ä+, nuÛTÑ ´<äjT· + ˇø£f$Ò T{Ï
ñ+≥T+~μμ nì n+{≤s¡T. >∑&ç¶|üs¡ø£ qT+∫ >∑>∑q+ <ëø± <˚HÓ’ïHê rdüTø√e#·TÃ. n˝≤π>
ô|’ ìs¡«#·Hê\qìï+{Ïì |ü]o*ùdÔ... ø£$ jÓTTø£ÿ XË*’ ˝À ≈£L&Ü q÷‘·q‘·«+ ø£qã&ÉT+Ô ~. nq´uÛ≤cÕ
e#·q ø£$‘ê \ø£åD≤\T dü+øÏå|üÔ+>±... |ü<ë\ Á|üjÓ÷>∑+, e÷+&É*ø£ |ü<äÁ|üjÓ÷>∑+, dü+düÿ è‘·
uÛÑ÷sTTwüºyÓTÆq |ü<ä Á|üjÓ÷>∑+ ˝≤+{Ï _ÛqïXË’\T\‘√ e#·q
♦ ìsê&É+ãs¡‘· ø£$‘ê«ìï düTdü+|üqï+ #˚kÕs¡T, #˚düTÔHêïs¡T.
♦ >∑D ìj·TeT+ ˝Òø£b˛e&É+ @yÓTÆHê e#·q ø£$‘·«+ @ ìs¡«#·HêìøÏ, \ø£åD≤ìøÏ
♦ ìj·TeT (#Û·+<√) sêVæ≤‘·´+ ˝§+>∑<äT. düeTÁ>∑+>±, XÊÅd”Ôj·T+>± ìs¡«∫+#·&É+ ≈£L&Ü
♦ q&Éø£˝À yÓ’$<Ûä´+ ≈£î<äs¡<äT. ø£$‘·«+ ˇø£ neT÷s¡Ô uÛ≤eq≈£î nø£ås¡ s¡÷|ü+
ø£*Z+#·&Éy˚Tμ nH˚ ìs¡«#·q+ #·ø£ÿ>± dü]b˛‘·T+~.
♦ yêø±´\ $s¡T|ü⁄
♦ n+‘·s¡¢j·T
ÁbÕ<äTsꓤe $ø±kÕ\T :
♦ ns¡Δ>±+;Ûs¡´‘· <ë<ë|ü⁄>± 1939`40˝À ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆq e#·q ø£$‘ê
ñ<ä´eT+ Ç+‹+‘Ó’ e≥T&ç+‘Ó’ nqï≥T¢>± ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´
♦ ì>∑÷&ÛÉ‘· πøåÁ‘·+ n+‘ê $düÔ]+∫+~. n|ü&É|ü&ÉT, nø£ÿ&Éø£ÿ&É $$<Ûä
♦ e´eVü‰]ø£ |ü<ë\ Á|üjÓ÷>∑+ Á|üÁøÏj·T\T yÓ\Te&ÉTÔqï|üŒ{ÏøÏ e#·q ø£$‘· kÕVæ≤r πøåÁ‘·+˝À
♦ dü÷{Ï<äq+ dæ+Vü≤uÛ≤>±ìï ÄÁø£$T+∫+~.
♦ düs¡fi¯‘· ‘Ó \ +>±D ÁbÕ+‘· + ˝Àì sê#· ] ø£ | ü ⁄ nD∫y˚ ‘ ·
<Û√s¡DT\T, Äø£*, ‹s¡T>∑Tu≤≥T ø£$‘ê edüTÔe⁄\T>± e#·q
♦ ≈£î¢|üÔ‘· ø£$‘·«+ yÓ\Te&ç+~.
♦ edüTÔyÓ’$<Ûä´+ ÄHê{Ï e÷s¡øZ $£ ‘ê«ìï ‘√dæsê»ì <˚•ø£$‘·« ñ<ä´e÷ìï
♦ ã\yÓTÆq uÛ≤e Á|üø£≥Hê \ø£åD≤\T ø£ì|ækÕÔsTT. rdüTø=∫Ãq bÕ\Tÿ]øÏ qT+&ç H˚{Ï ø£e⁄\ es¡≈£î ≈£L&Ü
á ô|’ \ø£åD≤\˙ï ≈£L&Ü ˇπø ø£$‘·˝À ñ+&=#·TÃ, ø£$‘ê«ìï ø=‘·Ô|ü⁄+‘· Á‘=øÏÿ+∫qyêπs. Á|ü|ü+#· kÕVæ≤‘·´+˝À
ñ+&Éø£b˛e#·TÃ. e∫Ãq e÷s¡TŒ\ø£qT>∑TD+>± ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· ø£e⁄˝À¢ ≈£L&Ü
yê] s¡#·q˝À¢ ùd«#êä ÁøÏj·T‘·«+, ~Ûø±ÿs¡ dü«s¡+ eTq+
n+<äT#˚‘· e#·q ø£$‘ê«ìï ìs¡«∫+#˚ ø=\e÷Hê\T
#·÷&Ée#·TÃ.
˝Òe⁄ nì #Ó|üŒe#·TÃ. ø±ì @~ sêùdÔ n~ e#·q ø£$‘·«+
ne⁄‘·T+<ë? nì |ü]o*ùdÔ ªø±<äTμ nì düe÷<Ûëq+ 1955˝À ≈£î+<äT]Ô ‘Ó\+>±D e#·q ø±yê´ìø£+fÒ
#Ó|üø√yê*‡ edüTÔ+~. $q÷‘·ï X¯ã› Á|üjÓ÷>∑+, uÛ≤cÕ eTT+<äT>±H˚ n+fÒ 1953˝ÀH˚ ø£$sê»eT÷]Ô ªeTVæ≤ø£μ nH˚
$ìeTj·T+, ˇø£ $s¡T|ü⁄, ˇø£ yÓTs¡T|ü⁄, ˇø£ n+‘·s¡¢j·T Ä e#·q ø±e´+ e∫Ã+<äì |ü]XÀ<Ûä≈£î\T ‘˚*à #ÓbÕŒs¡T. Ç˝≤
ø£$‘·˝À eTq≈£î ø£ì|æ+#ê*. n|ü&˚ Ä ø£$‘·≈£î ˇø£ kÕúsTT Á|ü j · ÷ D+ #˚ d æ q e#· q ø£ $ ‘· ˝ À Äy˚ < ä q , Äy˚ X ¯ + ,
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. Bì˝À ñ‘·ÔeTyÓTÆq ø£$‘·«+ Ä ø£$ jÓTTø£ÿ Ä‘êàqTuÛÑ÷‹ edüTÔe⁄\T>± ø£ì|ækÕÔsTT.
203
 nqï|ü⁄sêdüT\T ˇø£#√≥, Äø£*eT+≥\T ˇø£#√≥
Vü≤+dü‘·÷*ø£ ˝§ø£#√≥, n\dæq <˚Vü‰\T ˇø£ #√≥
dü+|ü<ä\˙ï ˇø£#√≥, >∑+ô|&ÉT ã\>∑+u§ø£#√≥
n+{≤&É T ø±fiÀJ ` ‘Ó \ +>±D e#· q ø£ $ ‘· ≈ £ î
e÷s¡Z<äs¡Ù≈£î\T>± ø±fiÀJ, <ëX¯s¡~∏ >±s¡¢qT ù|s=ÿqe#·TÃ.
ø±fiÀJ ` Hê >=&Ée n+‘ê π>j·T, e#·q ø£$‘ê«˝Ò düe÷»y˚T
Äj·Tq ø£$‘ê edüTÔe⁄.
H˚qT Á|üdüTÔ‘êìï ` >∑‘êìøÏ •Ksêìï
es¡Ôe÷Hêìï ` uÛ≤$øÏ Ä<Ûësêìï
H˚qT ø£eHêìï ` H˚qT Á|üdüTÔ‘êìï
H˚qT nø£åsêìï ` H˚qT kÕπ><ëìï nH˚ ø±fiÀJ
ø£$‘·«+˝Àì
|ü+≈£îÔ*ï |ü]o*ùdÔ ‘Ó\+>±D e#·q ø£$‘·«+˝À
düe÷»y˚T ø£$‘ê edüTeÔ ⁄>± eTq≈£î ø£qã&ÉT+Ô ~. e#·q ø£$‘·˝ÀÔ
‘Ó\+>±D uÛ≤wü≈£î ø±e´>ös¡yêìï ø£*Z+∫q ø£$ ø±fiÀJ.
e#·q ø£$‘·«+˝À ˇø£ ‘ê‹«ø£‘q· T n+~+#ê&ÉT ø±fiÀJ
n‹~∏y√˝Ò ñ+&ç ñ+&ç / neì $&ç∫ yÓfi¯ófl‘êqT
|ü˝…¢ |ü≥ºD+ ãT\ø£q / |ü˝Ò¢¬s’ ‹]–HêqT
..........................................
ªª˝Àj·T˝À <ä÷øÏ <ä÷øÏ / ˝À‘·T˝…H√ï #·÷dæHêqTμμ n+≥÷
e÷qe Jeq bÕs¡Ù «|ü⁄ ˝À‘·T\qT <ä]Ù+∫ e#·q ø£$‘ê«ìï
düTdü+|üqï+ #˚dæq ø£$ ø±fiÀJ á ø√e˝ÀH˚ düe÷»+˝Àì
nHê´j· ÷ \≈£ î , ìC≤+ ø£ ã +<Û ä Vü ≤ kÕÔ ˝ À¢ ∫≈£ î ÿ≈£ î ì
q*–b˛‘·Tqï Á|ü»\ Äs¡ÔHê<ë\≈£î <ëX¯s¡~∏ ø£èwüíe÷#ês¡´
>∑T+&Ó n–ï<Ûë¬s’ ø£$‘·«yÓTÆ Á|üeVæ≤+∫+~.
ªn~ ‘Ó\+>±D˝Àq <ëyê–ï ˝Ò∫
#·T≥TºeTT{Ϻq uÛÑj·T<ä dü+øå√uÛÑy˚fi¯
n~ ìC≤eTT uÛÑj·T<ä dü+øå√uÛÑy˚fi¯
#·÷#·Tø=ì ì≈£îÿq{Ϻ |æXÊ#·ùV≤\μ nì ìC≤+qT,
s¡C≤ø±s¡¢qT |æXÊ#ê\˝À ‘·q ø£$‘·˝À b˛\TÑê&ÉT <ëX¯s¡~∏.
ªÇ<˚ e÷≥ Ç<˚ e÷≥ |ü<˚ |ü<˚ nH˚kÕÔqT
............................................
<ä>± ø√s¡T ã&Ü#√s¡T s¡C≤ø±s¡T b˛wü≈£î&Ée⁄
204
e<ä›+fÒ >∑<Ó› jÓTTøÏÿ ô|<ä›]ø£+ #˚kÕÔyê?μ e#·q ø£$‘·≈£î
‹s¡T>∑Tu≤≥T ‘·‘êÔ«ìï n+~+∫q |ü+≈£îÔ\T <ëX¯s¡~∏$.
e#·q ø£$‘·qT $X¯«yê´|æ‘·+ #˚dæ C≤„q|”sƒ¡yÓTøÏÿ+∫q
ø±e´‘·|dü «æ dæ.Hê.¬s. n|üŒ{Ï es¡≈î£ nuÛTÑ ´<äjT· ø£e⁄\ ø£˝≤˝À¢,
Á|ü»\ >∑T+&Ó˝À¢ >∑÷&ÉTø£≥Tºø=qï e#·q ø£$‘· ˇø£ÿkÕ]>±
C≤„q|”sƒêìï n~Ûs√Væ≤+#·&É+ e#·q ø£$‘·qT X¯ãΔX¯øÏÔ‘√
ã+~Û+∫ $X¯«+uÛÑs¡ ø±e´+‘√ e#·q ø£$‘ê Á|ükÕúHêìøÏ
|üsêø±wüº>± ì*#ês¡T dæ.Hê.¬s.
&܈ˆ dæ+–¬s&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶ >±s¡T e#·q ø£$‘ê«ìøÏ
ø±e´>ös¡e+ ÄbÕ~+#ês¡T. yê] $X¯«+uÛsÑ ¡ ø±yê´ìøÏ C≤„q|”s¡ƒ
nyês¡T¶ kÕ~Û+∫ô|{Ϻq~.
ªªHê ù|s¡T ø£$
Ç+{Ïù|s¡T #Ó’‘·q´+
}s¡T düVü≤Jeq+
rs¡T düeTuÛ≤eq+μμ nì #Ó|üø=+{≤s¡T.
Hê e#·q+ ãVüQe#·q+ / Hê yê<ä+ kÕeT´yê<ä+
ø£$‘· Hêe÷‘·èuÛ≤wü / Ç‹eè‘·+Ô e÷qe‘·«+ nì e#·q
ø£$‘ê«ìøÏ e÷q‘êyê<ä+ ÁbÕ<∏ä$Tø£+ n+{≤&ÉT. yê] Á|ü‹
ø£$‘ê dü+ø£\q+ ˇø£ s¡dü>∑T[ø£, neTè‘· uÛ≤+&Éy˚T. ø£$‘·«+
sêj·Tø£b˛‘˚ }|æ] Ä&É&É+˝Ò<ä+{≤s¡T yês¡T. M] s¡#·q\T
qe«ì|ü⁄e⁄«, n»+‘ê düT+<ä], »\bÕ‘·+, ~yÓ«\ eTTe«\T,
nø£åsê\ >∑yêøå±\T, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ eT+<äVü‰dü+, eT+≥\÷ `
e÷qe⁄&É÷, ñ<äjT· + Hê Vü≤è<äjT· +, e÷s¡TŒ Hê rs¡TŒ, q&Éø£
Hê ‘·*¢, ø±\+ n+#·TMT<ä, ø£$‘· Hê ∫s¡THêe÷, ø£\+
kÕøÏå>±, ˝≤+{Ï mH√ï e#·q ø£$‘ê s¡#·q\˝À ‘Ó\+>±D
π ø å Á ‘êìï e#· q ø£ $ ‘· <ë«sê $X¯ « $qTM<Û ä T ˝À¢ ø Ï
Á|üj·÷DÏ+|üCÒkÕs¡T.
Ç˝≤ e#· q ø£ $ ‘· nuÛ Ñ T ´<ä j · T ø£ $ ‘· « |ü ⁄
n&ÉT>∑TC≤&É\qT+&ç $|ü¢e ø£$‘·«+>± |ü]D≤eT+ #Ó+~+~.
Bì˝À es¡es¡sêe⁄, n*XË{Ϻ, yÓ\T›]Ô e÷DÏø£´sêe⁄ ˝≤+{Ï
ø£e⁄\T ‘·eT ø£$‘·«+ <ësê kÕe÷õø£ #Ó‘’ H· ê´ìï ø±+øÏ+å #ês¡T.
nq+‘· s ¡ + 1965˝À ø£ $ ‘· « +˝À ˇø£ bÕj· T >±
eT÷&˚fió¯ fl ˇø£ ‘·TbòÕHé˝≤>± ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘ê´ìï ø£˝À¢\+
düèwæº+∫q ø£$‘·«+ ~>∑+ãs¡ ø£$‘·«+. Ms¡T Äs¡T>∑Ts¡T. M]˝À
q>∑ ï eTTì, ìœ˝Ò X ¯ « sY , #Ó s ¡ ã +&É s êE, eTVü ‰ dü « |ü ï , <ä[‘·yê<ä ø£$‘·«+˝À ª;» ø£$‘·\Tμ, q&ÉTdüTÔqï #·]Á‘·,
C≤«˝≤eTTœ, uÛ…’s¡ej·T´. M]˝À ìœ˝ÒX¯«sY, #Ós¡ã+&ÉsêE, yÓ \ T‘· T s¡ T ˝≤+{Ï ø£ $ ‘ê dü + |ü ⁄ {≤\T yÓ \ Te]+∫q
C≤«˝≤eTTœ eTT>∑TZs¡÷ ‘Ó\+>±D yêfi‚fl. CÀj·T»+>∑j·T´, y˚eTT\ m\¢j·T´, ‹s¡T>∑Tu≤≥T ø£$‘·«+,
nuÛÑT´<äj·T ø£M, q\¢eT+<äT ‹ì ìÁ<äb˛j·÷yéμμ nì ø√s¡ d t , »j· T ùV≤ ‘Ó \ +>±D, HÓ ‘ · T Ô { Ï yÓ H Ó ï \ sêdæ q
e#·q ø£$‘ê«ìï ˇø£ |ü<äTHÓ’q Äj·TT<Ûä+>± eT\T#·Tø=ì <ëyÓTs¡sêeTT\T, Mfi¯fl+<ä]ø£+fÒ eTT+<äT>± düàs¡D°j·TT\T
düe÷»+˝Àì ≈£îfi¯óflqT ≈£îfi¯ófl>±H˚ #·÷|æ+#ês¡T Mfi¯ófl. e÷cպخ. M] s¡#·q\T uÖ<äΔπ>j·÷\T, eT{Ϻ|üP\T. e÷cպخ
<ä[‘· ø£$‘·\T <ä[‘√<ä´eT+˝À #Ós¡>∑ì eTTÁ<äy˚kÕsTT.
ªqHÓïø£ÿìe«+&ç uÀqTμ nH˚ ø£$‘·˝À #Ós¡ã+&ÉsêE
<ä[‘·T\qT #·]Á‘·˝ìÒ e´≈£î\Ô T>± r]Ã~<ä&› ÜìøÏ rÁe+>±
ªªeTìwæMT<ä qeTàø£+ b˛>=&ÉTÔqï MTs¡T / <˚e⁄&ç MT<ä K+&çkÕÔ&ÉT. á s¡ø£+>± <ä[‘·yê<ä ñ<ä´eT+ e#·q ø£$‘·ô|’
Á|üe÷D+ #Ój·T´eT+{≤¬s+<äT≈£î?μμ nì Á|ü•ïkÕÔ&ÉT. #Ós¡T>∑ì eTTÁ<äy˚dæ+~.
@<˚yÓTÆHê ˇø£ s¡a+s¡a≤e÷s¡T‘·+˝À ˇø£ eT÷&ÉT Ç+^¢wüß˝À ªô|ò$Tì»+μ nH˚ |ü<ëìøÏ düe÷Hês¡úø£+>±
dü+e‘·‡sê\T ‘Ó\T>∑T H˚\˝À e#·q ø£$‘·<ë«sê Á|üø£+|üq\T ‘Ó\T>∑T˝À ªÅdyÔ” ê<ä+μ nì ù|s=ÿqe#·TÃ. ô|$ò Tì»+ eTTK´+>±
düèwæº+#ês¡T. Áô|ò+∫ $|ü¢e |òü*‘·+>± ñ<䓤$+∫+~ nì #Ó|üŒe#·TÃ. Åd”Ô
á dü+<äs¡“¤+˝ÀH˚ #˚‘·Hêes¡Ôq ø£e⁄\T ù|s¡T‘√ ø√yÓ\ nuÛÑT´<äj·T+, |ü⁄s¡TcÕ~Û|ü‘·´ <Û√s¡DÏ, ìs¡düq, *+>∑$eø£å|ü≥¢
düTÁ|üdüqï, ù|sê«s¡+ »>∑Hêï<∏ä+, ø√yÓ\ dü+|ü‘·Tÿe÷sê#ês¡´, ‹s¡T>∑Tu≤≥T, düe÷q‘·«+, Ä]úø£ kÕ«‘·+Á‘·´+, |æ‘·èkÕ«eT´
y˚+. qs¡dæ+Vü‰¬s&ç¶ e#·q ø£$‘·qT ‘·eT ã\yÓTÆq kÕ<Ûäq+>± <Û √ s¡ D Ï | ü ≥ ¢ e´‹π s ø£ ‘ · yÓ \ dæ Åd” Ô y ê<ä ñ<ä ´ eT+>±
#˚düTø=ì ~>∑+ãs¡ ø£e⁄\T düèwæº+∫q ndæús¡‘·≈£î kÕ«+‘·q s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îqï~.
#˚ ≈ £ L sêÃ\H˚ \ø£ å ´ +‘√ ‘· e T<Ó ’ q |ü + ‘ê˝À n$˙‹ì, ‘Ó\+>±D˝À 1999˝À ª|ü+»sêìï H˚H˚ |üøÏå˙ H˚H˚μ,
nHê´j·÷ìï Äπøå|ædü÷Ô ø£$‘ê«ìï yÓ\Te]+#ês¡T. m+‘Ó+‘·<ä÷s¡+, >±Eq~ nH˚ ø£$‘ê dü+ø£\Hê\qT
ªªsêÁ‹ q\¢+#·T Ns¡ ∫es¡ / ø£≥Tº≈î£ qï »Øb˛>∑T ñwüdTü ‡ yÓ\Te]+∫+~ •˝≤˝À*‘·.
kÕ–b˛j˚T >∑»<=+>∑ yÓT&É≈£î / ø£{Ϻq ÇqT|ü >∑T+&ÉT 1973˝À ª#Ó‘’ q· ´+ |ü&>¬É ‹Ô+~μ nH˚ ø£$‘ê dü+ø£\q+˝À
dü÷Ø&ÉTμμ e#·q ø£$‘ê«ìï ÁbÕs¡+_Û+∫q nìXË{Ϻ s¡õ‘· >∑T˝≤;\T
n+≥÷ Á|ürø±‘·àø£+>± e#·q ø£$‘ê«ìï |òü\e+‘·+ »«*düTÔHêïsTT, #ÓeT≥#Ó≥Tº, z \#·Ãe«, nq>∑q>± ø±\+
#˚ d æ q ø£ e ⁄\T #˚ ‘ · H êes¡ Ô q ø£ e ⁄\T. M]˝À ˇø£ ¬ s ’ H ê ˝≤+{Ï ø£$‘ê K+&çø£\qT yÓ\Te]+∫+~. pbÕø£ düTuÛÑÁ<ä
y˚+.qs¡dæ+Vü‰¬s&ç¶. ªªø=+>∑THê u§#·Ã MT<ä ø±e\T+&˚ u§+‘·ù|>±Z<äTμμ ôV’≤f…ø˘
dæ { ° e÷eTøÏ kÕ«>∑ ‘ · + μ ˝≤+{Ï ø£ $ ‘ê K+&ç ø £ \ ‘√
ªªá <˚X+¯ ˝À m|ü&É÷ / ù|<ä\ >∑T&çôd˝À ø±*b˛‘êsTT
|ü⁄s¡TcÕ~Û|ü‘ê´ìøÏ düyê\T $dæ]+~. ø£s¡¸≈£î\T, <ä[‘·yê<ä
ø£&ÉT|ü⁄˝À eT+&˚ Äø£*eT+≥\T / ø£qT˝À¢+∫ m–dæ ø£$‘·«+‘√ ‘·eTyêDÏì $ì|ædTü qÔ ï C≤E\ >öØ ªª‹s¡T>∑Tu≤≥T
ø£|ü\+≥T≈£î+{≤j˚TyÓ÷μμ n+≥÷ ù|<äyê] u≤<Ûä\qT Á|üø£{ÏdüTÔHêï ≈£î≥T+ã+˝Àì ≈£îfi¯óflì ø£&ç– düe÷»+˝Àì
‘·eT u≤<Ûä\T>± düe÷» #˚‘·qqT Ä•+#ês¡T #˚‘·Hêes¡Ôq <äTs¡Vü≤+ø±sêìï Çø£ ñ‹øÏ ÄπskÕÔμμ n+≥÷ ≈£î≥T+ã+˝Àì
ø£e⁄\T. á e#·q ø£$‘·«+˝À ô|’q ù|s=ÿqï uÛ≤e ø£$‘·«+, |ü ⁄ s¡ T cÕ~Û | ü ‘ ê´ìï dü e ÷»+˝Àì nÁ>∑ ≈ £ î ˝≤~Û | ü ‘ ê´ìï
nuÛÑT´<äj·T ø£$‘·«+, $|ü¢e ø£$‘·«+, ~>∑+ãs¡ ø£$‘·«+, ø£&ç–bÕπsdüTÔ+~ qU≤uŸ, »F‡, ÄyêCŸ, <äØ› ˝≤+{Ï ø£$‘ê
#˚‘·Hêes¡Ôq ø£$‘·«+ ˝≤+{Ï ñ<ä´e÷\‘√ bÕ≥T 80e dü+ø£\Hê\T yÓ\Te]+∫q cÕ»Vü‰Hé˝≤+{Ï ø£esTTÁ‘·T\T
<äXø¯ +£ ˝À <ä[‘·yê<ä, ÅdyÔ” ê<ä ñ<ä´e÷\T ‘Ó\+>±D düe÷C≤ìï ÅdyÔ” ê<ä ø£$‘ê«ìï ã\yÓTqÆ >=+‘·T˝À ã\+>± $ì|ædTü HÔ êïs¡T.
C≤>∑è‘·+ #˚kÕsTT.
205
 bı≥¢|ü*¢ sêe÷sêe⁄ #·Tø£ÿ\T, {Ï.ø£èwüíeT÷]Ô j·÷<äyé dü«j·T+ düeTè<äΔyÓTÆq Á>±e÷\T
` ‘=≈£îÿ&ÉT ã+&É, wüãï+— yêqe÷eT˝…’ »>∑Hêï<∏ë#ês¡T´\T s√>∑Á>∑düÔ q>∑sê\ #·T≥÷º #·ø£ÿs¡T¢ ø=≥º&É+ e÷j·T
` ÄVü‰«q+— dü\+Á<ä \ø°ÎHêsêj·TD ` #êe⁄^‘·+— n*XË{Ϻ
y=‹Ô&ç >∑T+&ÓqT ‘=\TdüÔ~
Á|üuÛ≤ø£sY ` #·Ts¡ø£\T, s¡ø£ÔπsK, dæ{°˝…’|òt, mÁs¡bÕe⁄sê\T,
dü+øå√uÛ^Ñ ‘·+— Ç˝≤ nH˚ø£ ø£$‘ê K+&çø\£ ‘√ ‘Ó\+>±D ø£e⁄\T ˇ+≥] ‘·q+ y=+{Ïì ‘=\TdüÔ~
e#·q ø£$‘êìï |ü]|ü⁄wüº+ #˚XÊs¡T. .....................................
Ä<ÛTä ì≈£î˝À¢ n‘·´+‘· ã\+>± e#·q ø£$‘ê«ìï |ü+&çd÷ü ,Ô ã‘·ø±\+fÒ / Ç+{Ï ‘·TbòÕqT\÷
e#·q ø£$‘·≈£î πøsê|òt nÁ&Édt>± ì*∫q ø£$ Ábı.mHé.>√|æ ÇdüTø£ ‘·TbòÕqT\÷ / ‘·≥Tºø√yê*‡+<˚ ` n+{≤&ÉT
yê] ªø±˝≤ìï ìÁ<äb˛ìe«qTμ øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&É$T nyês¡T¶ dæ<Ûë¬s&ç¶.
bı+~q~. e+‘Óq, ∫Á‘·BbÕ\T, ‘·+π>&ÉT|üP\T »\^‘·+
Ç˝≤ e#·qø£$‘ê«ìï düTdü+|üqï+ #˚düTÔqï ø£e⁄\T
<ë«sê e#·q ø£$‘ê«ìøÏ ∫ø£ÿ<äq+ rdüTø=düTÔqï ø£$ Ä#ês¡´ e+<ä\T, y˚\ dü+K´˝À ‘Ó\+>±D sêh+˝À ñ+&ç ˇø£
mHé.>√|æ. ã\yÓTÆq ø£$‘·« X¯øÏÔ‘√ e#·q ø£$‘ê«ìï •Us¡ kÕúsTT˝À
ªªeTT≥Tº≈£î+fÒ ‘·>∑˝≤* ø£$‘·«+ ` eTìwæ˝≤>∑ ì\u…&ÉTÔHêïs¡T. Ä<ÛäTìø£ e#·q ø£e⁄˝À¢ ˇø=ÿø£ÿ õ˝≤¢˝ÀH˚
qsê˝À¢ Á|üeVæ≤+#˚ s¡ø£Ô|ü⁄cÕŒ\T yÓ#·Ã>± ‘êøÏb˛yê*μμ e+<ä\, y˚\ dü+K´˝À¢ e#·q ø£$‘·\T, ø£$‘ê dü+ø£\Hê\T,
nì e#·q ø£$‘·«|ü⁄ ìs¡«#·qyÓTÆ $T>∑T\T‘ê&ÉT. $T˙ ø£$‘·\T, Bs¡Èø£$‘·\T, Vü≤≈£îÿ˝≤¢+{Ï Á|üÁøÏj·T\˝À á
ÁbÕ+‘·+ ø£$‘·« XÀuÛÑqT n+<äT≈£î+≥T+~. 1980 <äX¯ø£+
#˚‹˝À yê*q yêsêÔ|üÁ‹ø£ ‘·sê«‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À $düÔ è‘·+>± e#·q ø£$‘·« s¡#q·
<˚X¯+ MT<ä ø£|æŒq ø£|òüHé˝≤ ñ+≥T+~ ø=qkÕ>∑T‘·T+~. Bì˝À ã\+>± ø£$‘ê«ìï |ü+&çdüTÔqï
#˚sTT‹]–q es¡eÔ ÷q j·TTe ø£e⁄˝…+<äs√, m+<äs¬ +<äs√. Á|ü‹
..........................................
ù|s¡TqT ≈£L&Ü Á|ü<Ûëq o]¸ø£ ÁøÏ+<ä #˚s¡TÃ≈£îH˚+‘· ã\+>±
eTìwæ ø±≥T|ü&ɶ e÷qe‘ê«ìøÏ e#·q ø£$‘·«+ ‘Ó\+>±D πøåÁ‘·+qT düTdü+|üqï+ #˚düTÔ+~.
@ j·÷+{Ï ãjÓ÷{Ïø˘ eT+<ä÷ |üì#Ój·T´<äT e#·q ø£e⁄\T ` s¡#·q\T
Çyêfi¯ J$‘·+, eTs¡D+ |üsê´j·T |ü<ë\j·÷´sTT yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T : ÄVü‰«q+, »j·T<Ûä«»+,
n+{≤s¡T ø±˝≤ìï ìÁ<äb˛ìe«q÷ ø£$‘ê dü+|ü⁄{Ï˝À. eTDÏe÷\, ≈£L*b˛j˚T ø√s¡T‡
p\÷] >ö]X¯+ø£sY ` eTT+&É¢ø£Ás¡, >∑÷&É÷] d”‘êsê+ ø±fiÀõ Hêsêj·TDsêe⁄ : Hê >=&Ée, Jeq^‘· (nqTyê<ä+)
` Ç~>√ Çø£ÿ&ç<ëπø, düH/é Ä|òt e÷DÏø´£ +, pø£+{Ï »>∑Hêï<∏+ä
bı≥¢|ü*¢ sêe÷sêe⁄ : #·Tø£ÿ\T
` bÕ‘êfi¯>∑+>∑, u§&ÉT¶‘ê&ÉT, ‘·*¢ø=+>∑T, >∑+>∑&√\T,
n|ò‡ü sY`e\dü, }] ∫es¡, es¡a\ •e≈£îe÷sY ` >√>∑T|ü⁄e⁄«, {Ï.ø£èwüíeT÷]Ô j·÷<äyé : ‘=≈£îÿ&ÉTã+&É, wüãï+
<ëK˝≤, ø£\\kÕ>∑T, Hêfi‚X¯«s¡+ X¯+ø£s¡+ ` <ä÷~y˚T&É, ø√yÓ\ dü+|ü‘·Tÿe÷sê#ês¡´ : ø±\düŒ èVü≤, n+‘·s¡à<∏äq+,
neTà+– y˚DT>√bÕ˝Ÿ ` eTDT>∑Ts¡T, uÛsÑ √kÕ, |ü#÷ u§≥Tº ˝≤+{Ï #˚‘·Hêes¡ÔqeTT`1
ø£ $ ‘ê dü + ø£ \ Hê\˝À e#· q ø£ $ ‘ê«ìï dü T dü + |ü q ï+ dæ. Hêsêj·TD ¬s&ç¶ : qe«ì |ü⁄e⁄«, nø£åsê\ >∑yêøå±\T,
#˚düTÔHêïs¡T. eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ eT+<äV‰ü dü+, eT+≥\÷ ` e÷qe⁄&ÉT, ñ<äjT· +
Hê Vü≤è<äj·T+, e÷s¡TŒ Hê rs¡TŒ, eT{Ϻ eTìwæ Äø±X¯+,
$X¯«+uÛÑs¡ yÓTT<ä\>∑Tq$
206
ù|sê«s¡+ »>∑Hêï<∏ä+ : kÕ>∑s¡ dü+^‘·+, eèwüuÛÑ|ü⁄sêD+, <ëyÓTs¡ sêeTT\T : ø√s¡dt, »j·TùV≤ ‘Ó\+>±D, HÓ‘·TÔ{Ï yÓHÓï\
yÓ÷s√›|ü⁄<äTqï e÷cպخ : uÖ<äΔ^‘ê\T, eT{Ϻ|üP\T
ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´ : ‘˚»#·ÃÁø£eTT, <äT'KjÓ÷–ì, dürwt#·+<äsY : |ü+#·eTy˚<ä+, HêHêï ôd’øÏ˝Ÿ, |üdüT|ü⁄ C≤_*¢
Ä<ÛäT˙ø£+, X¯‘ê+≈£îs¡, ãTT‘·+ãs¡ yÓTT<ä\>∑Tq$
m+&É÷]¢ düT<Ûëø£sY : es¡eÔ ÷q+, ø=‘·Ô >∑_“\+, |ü⁄wüÿs¡ ø£$‘·\T,
#Ós¡ã+&ÉsêE : H˚HÓø£ÿ&çuÀqT, }_, C≤Á>∑‘·Ô, e+<˚e÷‘·s¡+ >√dü+–
yÓTT<ä\>∑Tq$
p\÷] >öØX¯+ø£sY : bı*ø£f…º, eTT+&É¢ ø£Ás¡
C≤«˝≤eTTœ : X¯g∫øÏ‘·‡, dü÷s¡´kÕïq+ yÓTT<ä\>∑Tq$
pbÕø£ düTuÛÑÁ<ä : ôV’≤f…ø˘ dæ{° e÷yéTøÏ kÕ«>∑‘·+
ìœ˝ÒX¯«sY : ˙e⁄ #Ó|æŒ+~ nã<äΔ+ ø±<äT, Hê <˚X¯+˝À H˚qT
@ø±øÏì yÓTT<ä\>∑Tq$ nìXË{Ϻ s¡õ‘· : H˚H=ø£ q\¢eTãT“qe⁄‘ê, #Ós¡T≥ #Ó≥Tº,
nq>∑q>± ø±\+
n*XË{ºÏ Á|üu≤Û ø£sY : #·Ts¡ø\£ T, dæ{˝° |’… ,tò mÁs¡bÕe⁄sê\T, dü+øå√uÛÑ
^‘·+ yÓTT<ä\>∑Tq$. es¡a\ •e≈£îe÷sY : >√>∑T|üP\T, <ëK˝≤, ø£\\kÕ>∑T

neTà+– y˚DT>√bÕ˝Ÿ : $TDT>∑Ts¡T, uÛÑs√kÕ, |ü#·Ãu§≥Tº, cÕ»Vü‰Hê : qU≤uŸ, »;Ûà, ÄyêCŸ, <äØ›
|ü≥+#Ós¡T n|òü‡sY : e\dü, }] ∫es¡
mHé.>√|æ : ø±˝≤ìï ì<äTs¡b˛ìe«qT, e+‘Óq, ∫Á‘· BbÕ\T, pø£+{Ï »>∑Hêï<∏ä+ : bÕ‘êfi¯>∑+>∑, u§&ÉT¶‘ê&ÉT, ‘·*¢ø=+>∑T,
‘·+π>&ÉT |üP\T, »\^‘·+ >∑+>∑&√\T
q+~ì dæ<ëÛ s¬ &ç¶ : uÛ÷Ñ $T dü«|üï+, Çø£ÿ&ç #Ó≥>¢ ±*, ÁbÕDVæ≤‘·, Hêfi‚X¯«s¡+ X¯+ø£s¡+ : <ä÷~ù|&É
ˇø£ u≤<Ûäø±<äT, q~|ü⁄≥Tºe&ç y˚+ q]‡+Vü‰¬s&ç¶ : ø=*eT+≥T≈£îqï~, #˚‘·Hêes¡Ôq+`2,
>∑÷&É÷] d”‘êsê+ : Ç~>√ Çø£ÿ&ç<ëπø, düHé/Ä|òt e÷DÏø£´+ düeTs¡Œ<∏˚u≤>±¢
uÀj·T»+>∑j·T´ : uÛÀ» ø£$‘·\T, q&ÉTdüTÔqï #·]Á‘·, yÓ\T‘·Ts¡T •˝≤˝À*‘· : |ü+»sêìï H˚H˚ |üøÏåì H˚H˚, >±Eq~
y˚eTT\ m\¢j·T´ : ‹s¡T>∑Tu≤≥T ø£$‘·«+ C≤E\ >ö] : ø£s¡¸≈£î\T

❁❁❁❁❁

207
 30. ‘Ó\+>±D ø£<∏ë #·]Á‘·
ñb˛<ëÈ‘·+ õ˝≤¢ y˚eTT\yê&É, >∑+>±<Ûsä ¡ ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q k˛eT<˚e⁄&ÉT
nqTe~+#ê&ÉT. ãèVü≤‘·ÿ<∏äqT πøåy˚T+Á<äT&ÉT (ø±oàs¡ sêE
e÷qe⁄ìøÏ }Vü ≤ ‘Ó * dæ q |ü Œ {Ï qT+&ç ø£ < ∏ ä \ T
ÄkÕúqø£$) ≈£L&Ü ãèVü≤‘·ÿ<∏ëeT+»]>± dü+düÿ è‘·+˝À
$q&ÉeT+fÒ ÄdüøÏÔ ñ+≥T+~. nø£ås¡ C≤„q+˝Òì yês¡T≈£L&Ü
nqTe~+#ê&ÉT. Áø°.|üP 1e X¯‘êã›+˝À XÊ‘·yêVü≤q sêE
ø£<∏ä\T #ÓãT‘ês¡T, ÁX¯<äΔ>± $+{≤s¡T. ∫qï |æ\¢\≈£î ø£<∏ä\+fÒ
Vü‰\T&ÉT ªª>±<∏ëdü|XÔü ‹¯ μμ (700) @&ÉTe+<ä\ ø£<\ä∏ qT Á>∑+<∏dä +Ôü
ÁbÕDy˚T. eè<äTΔ\≈£î ø£<∏ä #Ó|üŒ&É+˝ÀqT $q&É+˝ÀqT ñ+&˚
#˚XÊ&ÉT. ãèVü≤‘·ÿ<∏ä ‘·sê«‘· ø£<∏ëdü]‘ê‡>∑s¡+ uÒ‘êfi¯
ÄdüøÏÔ n+<ä]ø° ‘Ó*dæ+<˚. ø£<∏ä J$‘·eT+‘· $düÔ è‘·yÓTÆq~
|ü+#·$+X¯‹, dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£ e+{Ï ø£<∏ë ø±yê´\T,
ø±ø£b˛sTTHê Jeq H˚|ü<∏ë´ìï Vü≤è<ä´+>± $e]düTÔ+~. e´øÏÔ
X¯óø£ dü|üÔ‹ ø£<∏ä\T, |ü+#·‘·+Á‘·ø£<∏ä\T, Væ≤‘√|ü<˚X¯+ ø£<∏ä\T
J$‘·+˝Àì dü+|òüT≥q\qT #·T≥÷º ñqï düe÷C≤ìøÏ
Á|üdæ~Δ bı+<ësTT. ‘Ó\+>±D˝Àì ø±yê´\˝À ≈£L&Ü nH˚ø£
nq«sTT+∫ #Ó|Œü &É+˝Àq÷, $wüj÷· ìï $wüjT· +>± ø±≈£î+&Ü
s¡ø±\ ø£<∏ä\T ñHêïsTT.
nqTuÛÑe+‘√ y˚Tfi¯$+∫ düè»Hê‘·àø£+>± #Óø£ÿ&É+˝Àq÷ ø£<∏ä
ˇø£ nkÕ<Ûës¡D kÕ<Ûqä +. ø£<qä∏ T $qïyês¡T, ‘êHÓ]–q ø£cÕº\T, Ä<ÛäTìø£ ø±\+
düTU≤\T ‘·qø=ø£ÿìøÏ e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·yÓTÆq$ø±eì, düs¡«»q Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ø=eTÁsêE y˚+ø£≥ \ø£åàD sêe⁄
kÕe÷q´yÓTqÆ eì Á>∑V≤æ +#·>\∑ T>∑T‘ês¡T. ø£<\ä∏ T ≈£î‘·÷Vü≤˝≤ìï nø£ÿ ã+&Üs¡T n#·Ãe÷+ã ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<∏ës¡#·sTTÁ‹.
sπ øÏ‹kÔ ÕÔsTT, õC≤„dqü T ø£*–kÕÔsTT, C≤„Hêìï ô|+bı+~kÕÔsTT. >∑Ts¡C≤&É ø£+fÒ |ü<˚fi¯fl eTT+<˚ 1902 qe+ãs¡T˝À ÄyÓT
ø£<ä∏ #Ó|Œü &É+˝À H˚sT¡ Œ˝Òøb£ ˛‘˚ Ä ø£<ä∏ kÕ<Ûës¡D+>± ñ+≥T+~. sêdæq ø£<∏ä ªª<Ûäq Á‘·jÓ÷<ä•μμì ªVæ≤+<ä÷düT+<ä]μμ |üÁ‹ø£˝À
|üPs¡«ø±\+ qT+&ç ø£<∏ä\T nH˚ø£ s¡ø±\T>± ñHêïsTT. Á|ü#·T]+#ês¡T. ‘Ó\+>±D˝À ñ<√´>∑Ø‘ê´ J$‘êìï >∑&ç|æ
ø£<∏ëø£<∏äq+, ø£<∏ëÁX¯eD+ nH˚ $wüj·÷˝À¢ |æ\¢\T ô|<ä›\T Á>∑+<∏ë\jÓ÷<ä´e÷ìøÏ ø£èwæ #˚dæqyê&ÉT ø=eTÁsêE y˚+ø£≥
ˇø£ÿfÒ. \ø£åDsêe⁄. 1910˝À ª@ã~y˚\ uÒs¡eTTμ ø£<∏ä sêXÊs¡T. á
XÊ‘·yêVü≤q ø±\+ ø£<∏ä ªÄ+Á<Ûä |üÁ‹ø£μ kÕ<Ûës¡D dü+e‘·‡s¡ ñ>±~ dü+∫ø£˝À
Á|ü#·T]+#·ã&çq~. á ø£<∏ä˝À ˇø£ ã÷≥≈£|ü⁄ »MT+<ës¡T
Á|ü|ü+#· ø£<∏ëkÕVæ≤‘ê´ìπø eT≈£î{≤j·Te÷qyÓTÆq~
(|òüTsêq <=+>∑) m+‘√ eT+~ »MT+<ës¡T\qT yÓ÷dü|ü⁄∫Ãq
ãèVü≤‘·ÿ<∏ä nì #Ó|üŒe#·TÃ. Bìì >∑TD≤&ÛÉT´&ÉT ô|’XÊN
cÕe⁄ø±s¡TqT yÓ÷dü|ü⁄∫Ãq $<Ûëq+ ñqï~. kÕ+|òæTø£
ÁbÕø£è‘·+˝À sêkÕ&ÉT. Áø°.|üP. 200 ` 150 eT<Ûä´ø±\+
Á|üjÓ÷»q+>∑\ ø£<∏ä. ø£<∏ä˝Àì uÛ≤wü, ø£<∏äq+ düs¡fi¯+>±,
eT<Ûä´ø±\+ yê&É˙, XÊ‘·yêVü≤qT\ sê»´+˝Àì yê&Éì
ÄdüøÏÔ<ëj·Tø£+>± ñ+≥T+~. Á_{°wüßÄ+Á<Ûä˝À ø£<∏äe∫Ãq
#ê]Á‘·≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. á XÊ‘·yêVü≤qT\ sê»<Ûëì
ø±\+˝À ‘Ó\+>±D˝À ø£<∏ä sêe&É+ Bì Á|ü‘˚´ø£‘·.
ø√{Ï*+>±\ ÁbÕ+‘·eTì, Ç~ Á|üdTü ‘Ô +· ‘Ó\+>±D sêÁwü+º ˝Àì
|üPs¡« ø£Ø+q>∑sY õ˝≤¢, Á|üdüTÔ‘· »–‘ê´\ õ˝≤¢˝À ñqï~. á Ä+Á<Ûä |æ‘êeTVüQ&ÉT e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ sêdæq
ãèVü≤‘·ÿ<∏ä dü+düÿ è‘·+, ‘·$Tfi¯+, #ÓH’ ê, {Ïu{… Ÿ, Ç+^¢w,t »s¡à˙, ªVü≤è<äj·T X¯\´eTTμ, >∑Ts¡C≤&É ~<äT›u≤≥T ø£<∏ä n#·ÃsTTq
Áô|ò+#Y, s¡wü´Hé uÛ≤wü˝À¢øÏ nqTe~+#·ã&çq~. Bìì dü+düÿ ªÄÁ<ÛäuÛ≤s¡‹μ ˝ÀH˚ 1912˝À n#·TÃø±e&É+ $X‚wü+. Ç~
è‘·+˝ÀøÏ ªªø£<∏ëdü]‘ê‡>∑s¡+μμ nH˚ ù|s¡T‘√ |üPs¡« ø£Ø+q>∑sY #ê]Á‘·ø£ H˚|ü<∏ä´+ ñqï ø£<∏ä.
208
 ã&Üs¡T lìyêdüsêe⁄ sêdæq ªsê»j·T´ k˛eTj·÷E\Tμ C…. eHê+ã sêdæq ªdüT>∑TD≤! á bıs¡bÕ≥THê<˚μ nH˚
ø£<∏ä 1914˝À ‘Ó\+>±D˝À Á|ü#·T]+|üã&çq yÓTT<ä{Ï |üÁ‹ø£ ø£<∏ä. ª<äø£ÿHé πødü]μ nH˚ |üÁ‹ø£˝À 1934˝À Á|ü#·T]‘·yÓTÆq~.
ªªVæ≤‘·uÀ~Ûìμμ˝À n#·ÃsTTq~. á Væ≤‘·uÀ~Ûì dü+bÕ<ä≈£î&˚ nb˛Vü≤\T ‘=\–+#·Tø=qï $qj·T≈£îe÷s¡, düT>∑TD\ $yêVü≤+
ø£<ë∏ s¡#s· TT‘·. n‹ düsfi¡ ¯ uÛ≤wü˝À á ø£<ä∏ ñqï~. ªs¡+>∑eTTμ\T >∑T]+∫ ñqï~. á ø£<∏ä düs¡fi¯ uÛ≤wü˝À ñqï~.
>± á ø£<∏ä $uÛÑõ+|üã&çq~. 68 dü+ˆˆ\ eè<äTΔ&ÉT sê»j·T´ mdt._. d”‘êsêe÷sêe⁄ sêdæq ø£<∏ä ª>∑ØuÀDÏíμ. Ç~
k˛eTj·÷E\T 8dü+ˆˆ\ \*‘ê u≤sTT $yêVü≤+ >∑T]+∫ ñ ª‘Ó\T>∑T‘·*¢μ dü+∫ø£ qT+&ç 1939˝À Á|ü#·T]+|üã&çq~. Ä
qï~. u≤\´$yêVü≤ Ä#êsêìï $eT]Ùdü÷Ô sêdæq ø£<∏ä. ø±\+˝Àì yêdüÔ$ø£‘·qT ∫Á‹+∫qø£<∏ä. <=s¡\ ô|‘·Ôq+,
wüãïMdüT y˚+ø£≥sêeT qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ 1921˝À sêdæq yÓ{Ϻ#êøÏØ >∑T]+∫ ‘Ó*ù|ø£<∏ä. q˝§Z+&É˝Àì e÷+&É*ø£+˝À
ø£<ä∏ ªu≤*ø± $˝≤|üeTTμ ($C≤„q Á|ü#ê]D° Á>∑+<∏eä ÷\ q˝§Z+&É sêj·Tã&çq~. e÷+&É*ø£+˝À e∫Ãq yÓTT<ä{Ï ø£<∏ä>±
qT+&ç yÓ\Te&çq~). á ø£<∏ä˝À u≤\´ $yêVü‰\‘√ u≤\ #Ó|Œü e#·TÃ.
$<Ûäe\T ø±e&É+, |ü⁄q]«yêVü≤+ yÓTT<ä\>∑Tq$ ñHêïsTT. #·s¡T≈£î |ü*¢ s¡|òüTÀ‘·ÔeT sêe⁄ 1940˝À sêdæq ªø√$˝À¢μ
dü+|òüT dü+düÿs¡D√<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± á ø£<∏ä e∫Ã+~. ˇø£ ø£<∏ä˝À ‘Ó\+>±D uÛ≤wü, |ü<ë\T, ÁøÏj·T\T, qT&çø±sê\T
<˚X¯ uÛÑ≈£îÔ&ÉT Ä‘·àVü≤‘·´ qT+&ç u≤\ $‘·+‘·Te⁄qT ø±bÕ&É≥y˚T ñHêïsTT.1940˝À n#·ÃsTTq yÓTT<ä{Ï ø£<∏ëdü+ø£\q+
Ç‹eè‘·Ô+. Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝À á ø£<∏ä ñqï~. ªø£eTà‘ÓeTàs¡\Tμ qT+&ç Á>∑Væ≤+#·ã&çq~. Á>±e÷~Ûø±s¡T\
e÷&ÉbÕ{Ï sêeT#·+Á<äT&ÉT sêdæq ø£<∏ä ªn&É$>±∫q kÕ«s¡ú+, n~Ûø±s¡ <äs¡Œ+ yÓTTˆˆ$ düVü≤»+>± á ø£<∏ä˝À
yÓ H Ó ï \μ 1923˝À Ä+Á<Û ë uÛ Ñ T ´<ä j · T eTTμ |ü Á ‹ø£ ˝ À sêj·Tã&çq$.
Á|ü#T· ]+|üã&çq~. Ç~ Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝ÀH˚ ñqï~. sêe÷sêe⁄
>∑ T +&É e s¡ e TT Vü ≤ qTeT+‘· s êe⁄ sêdæ q ª{≤ø° ˝ À
` uÛÑ>∑ïeTH√s¡<∏äjÓÆTq ø£eT\ ≈£îe÷] ø£<∏ä Ç~.
dü e ÷y˚ X ¯ e TTμ ø£ < ∏ ä 1940˝À e∫Ãq~. Ç~ ≈£ L &Ü
k˛eTsêE sêe÷qT»sêe⁄ sêdæq ø£<∏ä ª˙y˚Hê?μ ªø£eTà‘ÓeTàs¡\Tμ ø£<ë∏ dü+ø£\q+ qT+&˚ rdüTø√ã&çq~. ñqï‘·
1925˝À uÛ≤s¡‹ |üÁ‹ø£˝À e∫Ãq~. sê»ø°j·T, kÕe÷õø£, esêZìøÏ #Ó+~q j·TTe≈£î&ÉT dæìe÷ Vü‰\T˝À ˇø£ j·TTe‹ì
#ê]Á‘·ø£, $C≤„q ø£<∏ä˝Ò>±ø£ &ç{ÏøϺyé ø£<∏ä\T ≈£L&Ü ‘Ó\+>±D ø£\TdüTø=ì, Äø£]¸+|üã&ç y˚XÊ´eè‹Ô ˝ÀìøÏ ˝≤>∑ã&çq~ nì
qT+&ç 1929˝À e#êÃj·Tì á ø£<∏äqT ã{Ϻ ‘Ó\TdüTÔqï~. ‘Ó*dæHê $yêVü≤+ #˚düTø√yê\qT≈£î+{≤&ÉT. dü+|òüTdü+düÿs¡D
n<äT“¤‘·yÓTÆq düìïy˚XÊ\‘√ ø£<∏äqT ø£\Œq #˚XÊ&ÉT. düs¡fi¯ uÛ≤yê\T ∫Á‹+#˚ ø£<∏ä.
Á>±+~∏ø£+˝À ñqï~.
n+<äT>∑\ ‹s¡TeT\ sêe⁄ sêdæq ìwüŒ¤\+, ne⁄s¡T|ü*¢
πø. sêeTT\T ª$|üØ‘· kÕVü≤düeTTμ nH˚ ø£<∏äqT 1927˝À
ø£ècÕísêe⁄ sêdæq ªe÷u≤eμ, #·sT¡ ≈£î|ü*¢ Vü≤]ø£ècÕísêe⁄ sêdæq
sêXÊs¡T. Ç~ ªdüTC≤‘·μ |üÁ‹ø£ qT+&ç yÓ\Te&çq~. Ç~
ª|ü˝…¢ ã&çμ, n+<äT>∑T\ \ø£åàDsêe⁄ sêdæq ªn+‘˚, Hê H√eTTμ
#ê]Á‘·ø£ Ç‹eè‘·Ô+ >∑\ ø£<∏ä. Bì˝À |ü]#ê]ø£\ $cÕ<ä
ø£<∏ä\T 1940˝À ªø£eTà‘ÓeTàs¡\Tμ nH˚ ø£<∏ë dü+ø£\q+ qT+&˚
Ç‹eè‘·Ô+ #Ó|üŒã&ç+~. düs¡fi¯ Á>±+~∏ø£+˝À ñqï~. ˇ~›sêE
yÓ\Te&çHêsTT.
sê|òüTe s¡+>±sêe⁄ sêdæq ª\+&ÉHé $<ë´]úμ ø£<∏ä Ç<˚ dü+ˆˆ˝À
e∫Ã+~. ô|+&Ü´\ X‚wü–]sêe⁄ sêdæq ªeTTVüAs¡Ôã\+μ ø£<∏ä
uÛ≤>∑´¬s&ç¶es¡à ªyÓ{Ϻe÷~>∑μ ø£<∏äqT sêXÊs¡T. á ø£$ 1943˝À ªø£<∏ë yê{Ïø£μ ø£<∏ë dü+ø£\q+ qT+&ç yÓ\Te&çq~.
ªuÛ≤>∑´q>∑s¡μ |üÁ‹ø£ qT+&ç 1932˝À yÓ\Te&çq~. Bì˝À á ø£<∏ä˝À eTTVüQs¡Ô ã\+‘√ ø±ø£ düVü≤»+>± ø£wüº|ü&˚
uÛ≤wü düsfi¡ +¯ >± ñqï~. ªnC≤„‘y· êdæμ nH˚ ù|s¡T‘√ ‘·qT q&ç|qæ <Û√s¡DÏ>∑\ lìyêdt >∑T]+∫, Äj·Tq eT÷s¡â|ü⁄ ø=&ÉT≈£î\T
uÛ≤>∑´q>∑s¡ |üÁ‹ø£˝ÀH˚ n#·ÃsTT+~. J‘·u‘ÑÛ ê´\T ˝Ò≈î£ +&Ü |üì Ç~ ‘Ó\TdüTø√˝Òø£ #Ó&çb˛sTT, ã#·ÃyÓT‘·TÔø=H˚ |ü]dæú‹ >∑T]+∫
#˚ùd ªyÓ{Ϻμ >∑T]+∫ <ä[‘·Tì#˚ sêj·Tã&çq ø£<∏ä Ç~. ñqï~.

209
 n&É÷¢] njÓ÷<Ûä´ sêeTø£$ sêdæq ªø±˝≤ìï ‘˚yê*μ
1948˝À ª‘Ó\+>±D eT+≥˝À¢μ nH˚ ø£<∏ë dü+|ü⁄{Ï qT+&ç
yÓ\Te&çq~. HÓC’ ≤eTT sêÅw+ºü ˝À e+<˚e÷‘·s¡ ñ<ä´e÷s¡+uÛ≤ìï
∫Á‹+#˚ ø£<∏ä. #ê]Á‘·ø£ dü+|òüT≥qMT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq ø£<∏ä.
eTTd”+¢ , Væ≤+<äT ùdïVü‰ìï, eTTd”+¢ \˝À C≤rj·T uÛ≤yêìï ‘Ó*ù|
ø£<∏ä.
e÷H˚|ü*¢ ‘ê‘ê#ês¡´ sêdæq ªbÕ˝Òs¡T ‘·eTTà&ÉTμ ø£<∏ä
1948˝À ªÁ|üC≤X¯øÏÔμ ø£<∏ë dü+ø£\q+qT+&ç Á>∑Væ≤+#·ã&çq~.
∫qï |æ\¢\ nuÛÒ<ä eTqdüÔ‘ê«ìï >∑T]+∫ ‘Ó*ù| ø£<∏ä Ç~.
|ü˝≤¢<äTsêZ Á|ükÕ<äsêe⁄ ª¬s+&ÉT C…+&Ü\Tμ ø£<∏ä 1948˝À
ª¬>\T|ü⁄ eTq<˚μ ø£<∏ëdü+|ü⁄{Ï qT+&ç yÓ\Te&çq~. ø±+Á¬>dt,
ø£eT÷´ìdüTº\T ø£*dæ es¡Z X¯Á‘·Te⁄qT m~]+#·&É+ á ø£<∏ä˝À
ñ+≥T+~.
u…\¢+ø=+&É #·+Á<äeTÚ[ XÊÅdæÔ sêdæq ªø£\>±<äT ì»+μ
ø£<∏ä 1948˝À ªø£<∏ëø£[μ nH˚ ø£<∏ä\ dü+|ü⁄{Ï˝Àì~. ªkÕs¡~∏μ
|üÁ‹ø£˝À ≈£L&Ü Á|ü#·T]‘·yÓTÆq~. Ä ø±\+Hê{Ï |ü{≤«Ø\
>∑T]+∫ á ø£<∏ä˝À ñqï~.
#ÓqïeTH˚ì sêCÒX¯«s¡sêe⁄ sêdæq ª|æ≥º Áã‘·T≈£îμ ø£<∏ä
1948˝À ªkÕs¡d«ü ‘· CÀ´‹μ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#T· ]+|üã&çq~. ù|<ä\
ø£cÕº\ >∑T]+∫ Bì˝À ñqï~.
‘êfi¯Sfl] sêe÷qT» kÕ«$T sêdæq ª_ÛøÏåDT\Tμ ø£<∏ä
1950˝À ªuÛ≤>∑´q>∑sYμ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]+|üã&çq~. _Ûø£å>±fi¯fl
BHêedüú, <äTdæú‹, Äø£* >∑T]+∫ ‘Ó*ù| ø£<∏ä Ç~.
eTTs¡[ sêdæq ªÇ<äT>√ |ü⁄* ` n~>√ ‘√ø£μ ø£<∏ä
1950˝À ªdüTC≤‘·μ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]+#ês¡T. Bì˝À ˇø£ Åd”Ôì
düe÷»+, |ü⁄s¡Twüß\T @$<Ûä+>± nø±s¡D+>± ì+<ä\≈£î
>∑T]#˚kÕÔs√ ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. á ø£<∏ä˝Àì ø£<∏äq+ ø=‘·Ô<äq+‘√
ø£ì|ædüTÔ+~.
|æ. j·TXÀ<ë¬s&ç¶ sêdæq ª$∫Ãq ‘êeTs¡\Tμ ø£<ä∏ 1951˝À
ªdüTC≤‘·μ |üÁ‹ø£˝À e∫Ã+~. áø£<˝ä∏ À s¡eT Áù|$T+∫q ø£eT˝Ÿ
<Ûäqe+‘·T&ÉT. <Ûäqe+‘·T&É+fÒ s¡eT≈£î Çwüº+˝Ò<äT. ‘·+Á&ç Ä‘·à
>ös¡yêìøÏ mø£ÿ&É uÛÑ+>∑+ ø£\T>∑T‘·T+<√ nì Ä‘·àVü≤‘·´
#˚dTü ≈£î+≥T+~. j·TXÀ<ë¬s&ç¶ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY e÷+&É*ø£+˝À
nH˚ø£ ø£<∏ä\qT sêdæ+~.
dæ.ôV≤#Y sêCÒX¯«s¡ sêe⁄ sêdæq ªm\ø£åq¢ Vü≤&Ü$&çμ ø£<∏ä
1952˝À ª|ü˝≥¢… ÷s¡Tμ nH˚ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#T· ]+|üã&çq~. m\ø£qå ¢
>∑T]+∫, »$T+<ës¡T <Ís¡®q´+‘√, nVü≤+ø±s¡+‘√ |ü<äe⁄\qT
bı+<ä&É+ >∑T]+∫ á ø£<∏ä˝À ñqï~.
210
|æ.mdt.ÄsY. Ä+»H˚j·T XÊÅdæÔ ªmø˘‡bÕ¢sTTfÒwüHéμ ø£<∏ä
1953˝À ªkÕ<Ûäqμ ø£<∏ëdü+ø£\q+ qT+&ç Á>∑Væ≤+#·ã&çq~.
Ç<˚ dü+e‘·‡s¡+˝À ø¬ .m˝Ÿ. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ªXÊ+‹ Á|üø≥£ q\Tμ,
s¡|òüTT sêdæq ª_#·Ã+μ ø£<∏ä\T kÕ<Ûäq dü+ø£\q+ qT+&˚
Á>∑V≤æ +#·ã&çHêsTT. Ç<˚ dü+e‘·‡s¡+˝À >∑÷&É÷] X¯+ø£s+¡ sêdæq
ªbÕbÕsTTμ ø£<∏ä ªìHê<ä+μ |üÁ‹ø£ qT+&ç yÓ\Te&çq~.
>={ϺeTTø£ÿ\ ø£èwüíeT÷]Ô sêdæq ªø£&ÉT|ü⁄ì+&ç+~μ ø£<∏ä
1954˝À ªkÕs¡dü«‘· CÀ´‹μ |üÁ‹ø£˝À Á|ü#·T]+|üã&çq~. ù|<ä
Á|ü»\ BHêedüú >∑T]+∫ á ø£<∏ä ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. 1954˝À
eTs√ ø£ < ∏ ä õ.#· + Á<ä e TÚ[ sêdæ q ªÁ|ü C ≤Hêj· T ≈£ î &É T
|ü s ¡ + <Û ë eTj· T ´μ ø£ < ∏ ä ªkÕs¡ d ü « ‘· CÀ´‹μ |ü Á ‹ø£ q T+&˚
Á|ü#·T]+|üã&çq~. n˝≤π> ¬ø. düs√õì sêdæq ªrs¡ì u≤<Ûäμ
ø£<ä∏ Ç<˚ ªkÕs¡d«ü ‘· CÀ´‹μ dü+ø£\q+ qT+&ç Á|ü#T· ]+|üã&çq~.
1955 dü+ˆˆ˝À X§+]ƒ ø£èwüíeT÷]Ô sêdæq ª<˚X¯ùde≈£î&ÉTμ
ø£<ä∏ ªø£<ë∏ yêVæ≤ìμ ø£<ë∏ dü+ø£\q+ rdüTø√ã&çq~. ªÄ+<√[ø£+μ
ø£<∏ä ≈£L&Ü 1955 ˝ÀH˚ ø£+<äT≈£L] *+>∑sêE sêkÕ&ÉT. Ç~
ªdüTe÷+»*μ ø£<∏ë dü+ø£\q+˝À Á|ü#·T]+|üã&çq~.
1956˝À Ç]yÓ+{Ï ø£èwüeí T÷]Ô sêdæq ªs¡+>∑T\ \+>∑jT· ´μ
ø£<∏ä ª|ü]düsê\T 2μ ø£<∏ë dü+|ü⁄{Ï˝À Á|ü#·T]‘·yÓTÆq~.
eTVü≤ã÷uŸq>∑sY e÷+&É*ø£+˝À ñqï$. á ø£<∏ä˝À |ü≥ï+
qT+&ç e∫Ãq \+>∑j·T´ n‹>± e÷{≤¢&É&É+ >∑T]+∫
ñ+≥T+~.
1956˝ÀH˚ #·Áø£e]Ô s¡+>∑kÕ«$T sêdæq ªì»yÓTÆq
eTqTwüß\Tμ ø£<∏ä ªì»yÓTÆq eTqTwüß\ ø£<∏ë dü+|ü⁄{Ïμ˝À
Á|ü#·T]‘·yÓTÆq~. eTìwæ <Ûäs¡à+, eTìwæ Á|ües¡Ôq >∑T]+∫ á
ø£<∏ä ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
1956≈£î eTT+<äT |üã“sêE >√bÕ\sêe⁄ sêdæq
ª]øå±yê\μ ø£<ä∏ ª\∫Ãq$«+~μ ø£<ë∏ dü+ø£\q+˝Àì~. 1959˝À
Á|ü#·T]‘·yÓTÆq~. á ø£<∏ä˝À ]øå±yê&ç eT+∫‘·q+, ìC≤sTT‹
‘Ó\TdüTÔ+~. yê´bÕs¡düTÔ&ç˝À e÷s¡TŒ ø£ì|ædüTÔ+~.
m~¬s #ÓqïπøX¯e⁄\T 1956≈£î eTT+<äT ªbı≥º ø√dü+μ
ø£<ä∏ sêkÕ&ÉT. á ø£<ä∏ ªbı≥ºø√dü+ ø£<\ä∏ dü+|ü⁄{Ïμ˝À 1968˝À
Á|ü#T· ]+|üã&çq~. Á|ü|+ü #·+˝À bı≥ºø√dü+ mes¡T mìï bÕ≥T¢
|ü&É‘ês√, |üP≥>∑&Ée&É+ m+‘· ø£wüºyÓ÷ á ø£<∏ä <ë«sê
‘Ó\TdüTÔ+~.
á ø£<˝ä∏ Ò ø±≈£î+&Ü nH˚ø£ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{≤\T ‘Ó˝+>±D≤˝À
Á|ü#·T]+|üã&çHêsTT. yê{Ï˝À eT]ø=ìï+{Ïì #·÷<ë›+.
 e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ 1915˝À ªeT*¢ø± >∑T#·Ãe¤ TTμ
ù|s¡T‘√ yÓTT<ä{Ï ø£<∏ë dü+ø£\Hê\ |ü⁄düÔø£+ e∫Ã+~. Bìì
eT∫©|ü≥ï+˝Àì ªdüs¡dü«r ìπø‘·q+μ yês¡T Á|ü#·T]+#ês¡T.
düTs¡e+s¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ 21 ø£<\ä∏ qT ªÁ|ü‘ê|üs¬ &ç¶ ø£<\ä∏ Tμ,
ªyÓTT>∑˝≤sTT ø£<∏ä\μqT 1940˝À nD≤ Á>∑+<∏äe÷\ yês¡T
n#·TÃy˚XÊs¡T. 1987˝À ªdüTs¡es¡+ Á|ü‘ê|ü ¬s&ç¶μ ø£<∏ä\ù|s¡T‘√
ªÄ+Á<Ûä kÕs¡dü«‘· |ü]wü‘·TÔμ yês¡T |ü⁄qs¡TàÁ~+#ês¡T.
1943˝À nD≤ Á>∑+<∏äe÷\ yês¡T ªø±fiÀõ ø£<∏ä\Tμ
n#·TÃy˚XÊs¡T.
1945˝À Ä+Á<Ûä |ü_w¢ +æ >¥, ôV≤’ <äsêu≤<é yês¡T bı≥¢|*ü ¢
sêe÷sêe⁄ 9 ø£<∏ä\qT ªC…’\Tμ ù|s¡T‘√ n#·TÃy˚XÊs¡T.
1946˝À e{Ϻø√≥ Äfi≤«s¡T kÕ«$T ªC…’\T ˝À|ü\μ ø£<∏ë
dü+|ü⁄{Ï Á|ü#·T]+#ês¡T.
1956˝À ª|ü]düsê\Tμ ø£<∏ë dü+|ü⁄{Ï <˚XÀ<ëΔs¡ø£
Á>∑+<∏äe÷\ yês¡T Á|ü#·T]+#ês¡T.
1958˝À ªÁã‘·T≈£î u≤≥\Tμ ù|s¡T‘√ V”≤sê˝≤˝Ÿ sêjYT
sêdæq ø£<∏ë dü+|ü⁄{Ï e∫Ã+~.
1953˝À ôV’≤<äsêu≤<é bÂs¡düe÷#ês¡ XÊK yês¡T ªø£<∏ë
>∑T#·Ã¤+μ dü+ø£\q+ y˚XÊs¡T.
1955˝À ªuÛ≤düÿs¡u≥ÑÛ μ¢ ø£ècÕísêe⁄ ù|s¡T‘√ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï
n#·TÃ nsTT+~.
1969˝À HÓ\÷¢] πøX¯ekÕ«$T ª|üdæ&çu§eTàμ ù|s¡T‘√
ªkÕ<Ûäq dü$T‹μ |üøå±q n#·TÃy˚XÊ&ÉT.
1974˝À ø±+#·q |ü*¢ ∫qy˚+ø£≥ sêe÷sêe⁄ ªe÷}fiÀ¢
≈£L&ÜHêμ nH˚ dü+|ü⁄{Ï Á|ü#·T]+#ês¡T
1981˝À ª#ê]àHêsYμ ù|s¡T‘√ HÓ\÷¢] πøX¯ekÕ«$T
ø£<∏ëdü+|ü⁄{Ïì Á|ü#·T]+#ês¡T.
1981˝À ªø√D≤sYÿ |ü_¢πøwüHé‡yês¡T ‘êfi¯S¢] Hêπ>X¯«s¡
sêe⁄, Væ≤‘·l dü+bÕ<äø£‘·«+˝À ªq÷≥|ü<äVü‰s¡T¢μ ø£<∏ä\T
Á|ü#T· ]+#ês¡T.
1970 qT+&ç 1980 es¡≈£î
1970 ` 80 eT<Ûä´ø±\+˝À $|ü¢e+, b˛sê≥+,
»qJeq e´<∏ä\qT ∫Á‹dü÷Ô #ê˝≤eT+~ ‘Ó\+>±D ø£<∏ä\T
sêXÊs¡T. á ø±\+˝À n\¢+sê»j·T´, ‘·Ty˚Tà{Ï s¡|òüTÀ‘·ÔeT¬s&ç¶,
aaaaa
211
ñ|üŒ\ qs¡dæ+Vü≤+, _.j·Tdt. sêeTT\T, |æ.#·+<é, ‘ê&ç–]
b˛‘·sêE, <˚esêE eTVü‰sêE, |ü⁄\T>∑T lìyêdt, uÀj·T
»+>∑j·T´, uÛÑ÷bÕ˝Ÿ, ø±\e eT\¢j·T´ yÓTT<ä\>∑T yês¡T
‘Ó\+>±D uÛ≤wü˝À ‘Ó\+>±D J$‘êìï ø£<∏ä\ s¡÷|ü+˝À
sêXÊs¡T.
1990 ‘·sê«‘·
1990 <äX¯ø£+ Äs¡+uÛÑ+˝À ø£$‘·«+˝À>±ì, ø£<∏ä˝À¢>±ì
|üsêsTTø£s¡D+ ø£ì|ædüTÔ+~. Á>±e÷\≈£î <ä÷s¡+ø±e≥+,
Á>±MTD J$‘·+ yê{Ï eT<ÛäTs¡düàè‘·T\T, ]j·T˝Ÿmùdº{Ÿ,
q>∑sê\≈£î e\dü\T, |ü≥Dº ≤˝À¢ @ø±øÏ‘H· êìï nqTuÛ$Ñ +#·≥+,
uÛÑ÷$T ` e´ekÕj·T+ MT<ä eTeTø±s¡+ $&ÉTe≈£î+&Ü
ñ+&É&+É , q>∑sê\πø ø±ø£ JeH√bÕ~Û yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ u§+u≤sTT,
c˛˝≤|üPsY, <äTu≤sTT\≈£î e\düb˛e&É+, nø£ÿ&ç e´<∏ä\T,
|ü s ê´es¡ D + dü e Tdü ´ \T, eT{Ï º y êdü q \T yÓ + {≤&É ≥ +,
n_ÛeèBΔø£s¡D+, yê´bÕs¡ $ìeTj·T dü+düÿ è‹˝À e÷qe
$\Te*ï ∫Á‹dü÷Ô ‘Ó\+>±D ø£<∏ä≈£î\T yÓ’$<Ûä´+‘√ ø£<∏ä\qT
s¡ ∫ +#ês¡ T . Ç+ø± á s¡ # · q \T ø=qkÕ>∑ T ‘· T HêïsTT.
ø£<∏ëkÕVæ≤‘·´+ ~q ~q Á|ües¡úe÷qeTe⁄‘·÷ ‘Ó\+>±D
ø£<ë∏ kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚dTü HÔ êïsTT. ‘Ó\+>±D˝À ÅdyÔ” ê<ä
kÕVæ ≤ ‘· ´ + ≈£ L &Ü ñ+~. Åd” Ô ùd«#· Ã ¤ , dü e ÷q‘· « +,
düe÷Hêeø±XÊ\T ø√s¡T‘·÷ Åd”Ô\ e´<∏ä\qT ÁX¯eT <√|æ&çì
∫Á‹dü÷Ô ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. ^‘ê+»*, eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç,¶
C≤E\>ö], pbÕø£ düTuÛÑÁ<ä, nìXË{Ϻ s¡õ‘·, $eT\, edü+‘·
ø£qï_ÛsêHé, ø£\ŒHê ø£qï_ÛsêHé yÓTT<ä\>∑Tyês¡T s¡#·q\T
ø=qkÕ–düTÔHêïs¡T. ‘Ó\+>±D˝À <ä[‘· kÕVæ≤‘·´+˝À yêfi¯fl
<äTs¡“s¤ ¡ J$‘ê\qT, e´<∏\ä qT ∫Á‹+#ês¡T. #·<Tä e⁄ $C≤„q+‘√
‘·eT e´<∏\ä qT <ä÷s¡+ #˚dTü ø√e#·Ãì sêXÊs¡T. ‘Ó\+>±D ø£<ë∏
kÕVæ≤‘·´+˝À eTTdæ¢+yê<ä ø£<∏ä\T ≈£L&Ü ã\+>± ñHêïsTT.
eTT–+|ü⁄
‘Ó\+>±D ø£<˝ä∏ À¢ J$‘·+˝Àì dü+|òTü s¡¸D\T, b˛sê{≤\T
ø£<∏ë edüTÔe⁄>± ñHêïsTT. ‘Ó\T>∑T »qJeHêìï, düVü≤»yÓTÆq
ø£<∏ä\ <ë«sê e´ø£Ô+#˚XÊs¡T. Ä‘·à$XÊ«kÕìï∫à nuÛÑT´qï‹
n+<ä T ø√e&ÜìøÏ , dü ÷ Œ¤ ] Ô ì bı+<ä & ÜìøÏ nqT>∑ T D+>±
‘Ó\+>±D ø£<∏ä e]ú\T¢‘·T+<äì Ä•<ë›+.
` eT÷\+ : l dü+–XË{Ϻ lìyêdt >±] yê´kÕ\ qT+&ç
 31. q<äT\T ` $•wüº‘·
$•wü º y Ó T Æ q #· ] Á‘· ø£ * –, $\ø£ å D dü + dü ÿ èr Äj· ÷ ÁbÕ+‘ê˝À¢ ‘· e T ñìøÏ ì #ê≥T‘· ÷ »qJeq
dü+Á|ü<ëj·÷\‘√, $X‚wüyÓTÆq düVü≤» eqs¡T\ dæs¡T\‘√ kÂuÛ≤>±´ìøÏ ‘√&ÉŒ&É‘·THêïsTT. Á|ü<Ûëq q<äT\‘√ ø£\Tdü÷Ô Ä
$qT‹¬øøÏÿq $X¯«+uÛsÑ ¡ ‘Ó\+>±D. Ä düV≤ü »eqs¡T˝À¢ uÛ≤>∑yTÓ qÆ q<äT\≈£î ˙{Ï ñ<äΔè‹ì $XÊ\‘ê«ìï ø£*–+∫ yê{Ïì
˙{ÏøÏ HÓ\yÓ’q q<äT\T, #Ós¡Te⁄\T, yê>∑T\T, ≈£î+≥\T, Jeq<äT\T>± ì\T|ü⁄‘·THêïsTT.
ø±\Te\‘√ ≈£L&ç düd´ü XÊ´eT\ øπ Áå ‘·+>± ‘Ó\+>±D e÷>±DeTT |ü⁄sêD |ü⁄s¡Twüß\≈£î ì\j·TyÓT,Æ #·]Á‘·\≈£î kÕø°uå ÷ÑÛ ‘·yTÓ ,Æ
$sêõ*¢q~. kÕVæ≤r eT÷s¡TÔ\≈£î ø±e´ edüTÔyÓ’, Hê>∑]ø£‘·≈£î eT÷\yÓTÆ,
‘Ó \ +>±D #· ] Á‘· dü + dü ÿ è‹‘√ $&É B j· T sêì Á|ü e Væ ≤ dü T Ô q ï Çø£ ÿ &ç q<ä T \T ‘Ó \ +>±D yÓ ’ u Û Ñ y êìï
nqTã+<Ûëìï ø£*–q q<äT\T ‘·eT |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘ê˝À¢ #ê≥T‘·THêïsTT.
|ü]&ÛÉ$*¢q Hê>∑]ø£‘·, $ø£dæ+∫q kÕ+düÿ è‹ø£, kÕs¡dü«‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À Á|üeVæ≤+#˚ q<äT\T, ñ|üq<äT\T
yÓ’uÛÑyê\ <ë«sê á ÁbÕ+‘·+ |òüTqyÓTÆq yês¡dü‘·«+ ø£*– á sêÁwüº |ü⁄s√>∑‹øÏ ø±s¡DuÛÑ÷‘·eTe⁄‘·THêïsTT. Á|ü<Ûëq
j·TTqï<äì #ê{Ï #ÓbÕŒsTT. q<äT\‘√ bÕ≥T ø=ìï eTTK´yÓTÆq ñ|üq<äT\qT >∑T]+∫
á qB rsê\T yÓ÷ø£åø±s¡ø±˝…’q |ü⁄D´πøåÁ‘ê\qT ø£*– ≈£î¢|üÔ+>± |ü]#·j·T+ #˚j·T&É+ á yê´dü+ ñ<˚›X¯+.
Ä<Ûë´‹àø£ XÀuÛqÑ T dü+‘·]+#·Tø=ì ‘Ó\+>±DqT yÓ÷ø£uå ÷ÑÛ $Tì >√<ëe]
#˚dæ eT+>∑fi¯Vü‰s¡‘·T\T |ü{≤ºsTT. Á|ü»\ <ëVü‰]Ôì rs¡Tdü÷Ô,
ª>√<ëeØj·T+ dü]‘ê+ e]cÕ˜μ ` q<äT\˝À >√<ëe]
≈£åî<ë“<ÛäqT b˛>=&ÉT‘·÷, |üdæ&ç |ü+≥\qT |ü+&çdüTÔHêïsTT.
ÁX‚wü˜yÓTÆq~ (yê©àøÏ sêe÷j·TD+), ªª|ü⁄cÕ´πsÿ »qàqø£åÁ‘˚
‘·eT bÕeq ‘·s+¡ >±\‘√ ‘Ó\+>±D H˚\qT düŒ è•+∫ |ü⁄˙‘·+ e´rbÕ‘˚#· yÓ’<Ûäè‘˚ ` düø£è‘Y >√<ëeØ kÕïq+ ø√{Ï j·T»„
#˚dæ |ü⁄D´ uÛÑ÷$T>± ì*bÕsTT. |òü\+ \uÛÒ‘Yμμ (>√<ëe] qB kÕïq+ ø√{Ï j·TC≤„\ |òü\+)
ªª@s¡T\ |ü⁄≥Tºø£, X¯Ss¡T\ |ü⁄≥Tºø£ ‘Ó\TdüTø√e&É+ nì Á|üX¯+dæ+#·ã&çq á q~ Á|ükÕÔeq |ü⁄sêDÒ‹Vü‰kÕ\˝À,
kÕ<Ûä´+ø±<äTμμ nì nqï≥T¢>± á q<äT\T mø£ÿ&√ ∫qï>± XÊdüHê\˝À, ø±yê´\˝À >√<ëe], >ö‘·$T nH˚ ù|s¡¢‘√
|ü⁄{Ϻ yê>∑T˝…’, @s¡T˝…’, nH˚ø£ Ç‘·s¡ yê>∑T\qT ø£\T|ü⁄≈£î+≥÷ ø£ì|ædüTÔqï~.
Jeq<äT\T>± nH˚ø£ ÁbÕ+‘ê\ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô düeTTÁ<ä+˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À >∑+>∑ ‘·sT¡ yê‘· s¬ +&Ée ô|<äq› ~ >√<ëe].
ø£*dæb˛‘êsTT. <äøDåÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ô|<ä› q~. ‘Ó\+>±D˝À >√<ëe]ì ª>∑+>∑μ
ªª>√<ëeØ ;ÛeTs¡BÛ ø£èwüyí D˚ ≤´~ ø±dü<ú ëÛ ! düV≤ü ´bÕ<√<ä“y¤ ê nì |æ\T#·T≈£î+{≤s¡T. á <˚X¯+˝À >∑+>∑ m+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq<√
q<ä ´ ' dü à è‘ê bÕ|ü uÛ Ñ j · ÷ |ü V ü ≤ !μμ ($wü ß í |ü ⁄ sêD+) ‘Ó\+>±D yêdüT\≈£î >√<ëe] n+‘· |ü$Á‘·yÓTÆq~.
‘·\#·Tø=ìq+‘· e÷Á‘êH˚ bÕbÕ\qT b˛>=fÒº |ü⁄D´q<äT\T>± b˛‘· q leTVü ‰ uÛ ≤ >∑ e ‘· + ˝À ªnÁuÛ Ñ + ø£ w ü X¯ ó ÁuÛ Ñ
ø°]+Ô #·ã&çq. >√<ëe], ø£èwü\í T Á|ü<ëÛ q q<äT\T>± ñ+&ç nH˚ø£ düeTT‘·T+Ô >∑ uÛ+Ñ >∑jT· >∑T >∑+>∑μ nì, sêeT<ëdüT ªn~>√ uÛÁÑ <ë~
ñ|üq<äT\T ø£*–j·TTqï ÁbÕ+‘·+ ‘Ó\+>±D. á ñ|üq<äT\T ! >ö‘·$T Ç~>√ #·÷&É+&çμ n+≥÷ >√<ëe]ì <ä]Ù+|ü #˚XÊs¡T.
212
 >√<ëe] q~ eTVü‰sêÁwüº˝Àì düVü‰´Á~ |üs¡«‘· ÁX‚DT˝À¢ ÁbÕDVæ≤‘·
Hêdæø±Á‘·´+ãø£+ e<ä› |ü⁄{Ϻ Á|üeVæ≤dü÷Ô ìC≤e÷u≤<äT õ˝≤¢ düø\£ ÁbÕDÏV≤æ ‘·yTÓ qÆ ÁbÕDVæ≤‘· q~øÏ |üPs¡«|ü⁄ HêeTeTT
ø£+<ä≈£î]Ô e<ä› ‘Ó\+>±D˝À Á|üy˚•düTÔqï~. nø£ÿ&É Vü≤]Á<ä, Á|üD°‘ê.
eT+Js¡ nH˚ ñ|üq<äT\qT ø£\T|ü⁄ø=ì Ä |æeTà≥ ìs¡à˝Ÿ ªªÁ|üD°‘ê es¡<ëyÓ’Hê´ >ö‘·MT#· düs¡dü«r q<ä´',
õ˝≤¢ u≤düs¡ MT<äT>± Á|üeVæ≤düTÔqï~. |ü+#·eVü≤+‘·´Á‘· Á|üj·÷>±‘√ÿ{ÏXÀ~Ûø£+μμ ` ÁbÕDVæ≤‘·,
ìC≤e÷u≤<é, ìs¡à˝Ÿ, õ–‘ê´\, eT+∫sê´\, ô|<ä›|ü*¢, yÓHé>∑+>∑, yêsê›, >√<ëe], düs¡dü«r q<äT\T dü+>∑$T+#˚
»j·TX¯+ø£sY uÛÑ÷bÕ\|ü*¢, uÛÑÁ<ëÁ~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ õ˝≤¢\ >∑T+&Ü πøåÁ‘·+˝À kÕïqe÷#·]ùdÔ Á‹y˚DÏ dü+>∑eT πøåÁ‘·yÓTÆq Á|üj·÷>∑
Á|üeVæ≤dü÷Ô e÷s¡ZeT<Ûä´+˝À nH˚ø£ ñ|üq<äT\qT ø£\T|ü⁄ø=ì (n\Vü‰u≤<äT)˝À kÕïq+ #˚dæq <ëì ø£+f… ø√{Ï ¬s≥T¢
nK+&É >√<ëe]>± |üj·Tìdü÷Ô Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫ n~Ûøy£ TÓ qÆ |ò\ü + \_ÛdTü +Ô <äì kÕÿ+<Ûä |ü⁄sêD+˝À #Ó|Œü ã&çq~.
n+‘·πs«~ e<ä› düeTTÁ<ä+˝À ø£\TdüTÔqï~. eT<Ûä´Á|ü<˚XŸ kÕ‘·÷Œsê |üs¡«‘· ÁX‚DÏ˝À |ü⁄{Ϻq yêsê›
á q~ bı&Ée⁄ 1465 øÏ.MT ø±>± ñuÛÑj·T ‘Ó\T>∑T eT]j·TT eTVü‰sêÁwü˝º À |ü⁄{Ïqº ô|Hé>+∑ >∑, yÓsTTHé>+∑ >∑\T ø£*dæ
sêÁcÕº˝À¢ Bì Á|üj·÷D+ 720 øÏ.MT. n+<äT˝À ˇø£ÿ ÁbÕDVæ≤‘·>± @s¡Œ&ç ÄdæbòÕu≤<äT ≈£îÁeT+ ;Û+ õ˝≤¢˝À øö‘ê\
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ 79% Á|üj·÷DÏdüTÔqï~. n+fÒ dü M T|ü + ˝À ‘Ó \ +>±D˝À Á|ü y ˚ • dü T Ô q ï~. eTVü ‰ sêÁwü º ,
>√<ëe] |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ n‘·´~Ûø£ uÛ≤>∑+ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ÄdæbÕò u≤<äT, eT+∫sê´\ dü]Vü≤<äT˝› À¢ Á|üeVæ≤dü÷Ô »j·TX¯+ø£sY
ñqï~. uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ ø±fi‚X¯«s¡+ e<ä› >√<ëe]˝À ø£\TdüTÔqï~.
Çø£ÿ&É düs¡dü«‹ q~ n+‘·sê«Væ≤ì>± Á|üeVæ≤+#·&É+ #˚‘·
>√<ëe]q~ô|’ ìC≤e÷u≤<äT õ˝≤¢ b˛#·+bÕ&ÉT <ä>∑Zs¡ ø±fi‚X¯«s¡+ Á‹y˚DÏ dü+>∑eT kÕúq+>± Á|üdæ~Δ bı+~q~. á
lsê+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îº ì]à+#·ã&çq~. BìH˚ b˛#·+bÕ&ÉT ÁbÕDVæ≤‘·q~øÏ |ü⁄wüÿsê\T »s¡T>∑T‘êsTT.
ÁbÕC…≈£îº n+{≤s¡T. ‘Ó\+>±D˝À >√<ëe]q~ô|’ ì]à+∫q
yÓTT<ä{Ï ÁbÕC…≈î£ º Ç~. Bì <ë«sê <ë<ë|ü⁄ 18 \ø£\å mø£sê\≈£î
eT+Js¡
kÕ>∑ T ˙s¡ T n+~+#· ã &É T ‘· T qï~. á ÁbÕC… ≈ £ î º <ë«sê ªª˙e⁄ bÕ]q <ë]˝À Ç≈£åî<ä+&Ü\T ` ˙e⁄ C≤]q
$<äT´<äT‘êŒ<äø£+ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~. C≤&É˝À neTè‘·uÛ≤+&Ü\T
˙e⁄ <ä÷øÏq H˚\ $<äT´Hêà\ ` ˙e⁄ ÁbÕøÏq |ü<∏äeTT
ô|<ä|› *ü ,¢ eT+∫sê´\ õ˝≤¢\ eT<Û´ä m\¢+|ü*¢ e<ä› lbÕ<ä
e÷≈£î #Ó’Á‘·s¡<∏äeTTà μμ
m\¢+|ü*¢ ÁbÕC…≈£îº ì]à+#ês¡T. Bì <ë«sê 2.20 \ø£å\
`<ëX¯s¡~Û ø£èwüíe÷#ês¡´
mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T \uÛÑ´eTe⁄‘·Tqï~. nH˚ø£ Á>±e÷\≈£î
‘ê>∑T˙s¡T n+~+#·ã&ÉT#·Tqï~. ªª˙ ø£+ø£Dø£«DeTT ìq~+#Óq+‘·H˚ ` ø£s¡¸≈£îìHêπ>\T
ø£<ä* eTT+<äT≈£î kÕ>∑T,
á >√<ëe] qB rs¡+˝À u≤düs,¡ ø±fi‚X«¯ s¡+, eT+<∏ìä ,
<Ûäs¡à|ü⁄], #Óq÷ïs¡T, >∑÷&Ó+, ø√{Ï *+>±\, düT+~fi¯fl, ˙ #˚‹ #·\Te ∫+~*bÕ≥T >∑ìq+‘· ` ô|’s¡T|ü#·Ã\
uÛÁÑ <ë#·\+ yÓTT<ä˝q’… |ü⁄D´ øπ Áå ‘ê\THêïsTT. >√<ëe] |ü⁄wüÿsê\T ø£qT\ |ü+&ÉTe⁄>∑ $\dæ\T¢μμ
eTVü‰yÓ’uÛÑe+>± »s¡T>∑T‘êsTT. ` y˚eTT>∑+{Ï qs¡dæ+Vü‰ #ês¡T´\T
>√<ëe] q~øÏ ÁbÕDVæ≤‘·, eT+Jsê, øÏHÓïs¡kÕì, ã‘·T≈£î≈£î yÓT‘·T≈£îq+~dü÷Ô ‘êqT bÕ]q ÁbÕ+‘êìï
e÷H˚ s ¡ T , Ç+Á<ëe‹, X¯ ã ], yêsêΔ yÓ T T<ä ˝ … ’ q mH√ï yÓT‘·T≈£î d”eT>± e÷]Ãq eT+Js¡ q~ì Á|üX¯+dædü÷Ô ø£e⁄\T
ñ|ü q <ä T \THêïsTT. yê{Ï ˝ À ø=ìï+{Ï ì >∑ T ]+∫ ‘·eT ø£$‘ê>±q+‘√ eT+Js¡ Hê<ë\T $ì|æ+#ês¡T.
‘Ó\TdüT≈£î+<ë+.
213
 n+‘·{Ï Á|üX¯dæÔ bı+~q eT+Jsêq~ eTVü‰sêÁwüº e÷H˚s¡T≈£î ô|<ä›yê>∑T, ªÁyÓ÷j·TT‘·TyÓTà<äμ nH˚ ñ|ü
u≤˝≤|ò÷ü {Ÿ |üs«¡ ‘·ÁX‚DT˝À¢ |ü⁄{Ϻ ‘Ó\+>±D˝À dü+>±¬s&ç¶ õ˝≤¢˝À q<äT\THêïsTT. ô|<ä›yê>∑T rs¡+˝ÀH˚ y˚eTT\yê&É sê»
Á|üy•˚ düTqÔ ï~. yÓT<äø,˘ ø±e÷¬s&ç,¶ ìC≤e÷u≤<äT õ˝≤¢\ >∑T+&Ü sêCÒX¯«sê\j·T+ ñqï~.
Á|üeVæ≤dü÷Ô ìC≤e÷u≤<äT õ˝≤¢ ø£+<ä≈£î]Ô e<ä› >√<ëe]˝À
ø£\TdüTqÔ ï~. ø£+<ä≈î£ ]Ô˝À eT+Js¡‘√ bÕ≥T Vü≤]Á<ëq~ ≈£L&Ü øÏHÓïs¡kÕì
>√<ëe]˝À dü+>∑$T+#·&É+ <ë«sê ø£+<ä≈£î]Ô Á‹y˚DÏ dü+>∑eT
uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ y˚T&Üs¡+ ` ‘ê&Ü«sTT ø=+&É
kÕúqyÓTÆ Á|üdæ~Δ bı+~q~. á $<Ûä+>± eTq sêÁwüº+˝À
>√<ëe]øÏ ¬s+&ÉT #√≥¢ Á‹y˚DÏ dü+>∑eT kÕúHê\T ñ+&É&É+ kÕqTe⁄˝À¢ |ü⁄{Ϻ Äπ>ïj·T+>± Á|üeVæ≤+∫ uÛÑÁ<ë#·˝≤ìøÏ ø±düÔ
>=|üŒ $wüj·T+. ~>∑Teq ã÷s¡Z+bÕ&ÉT <ä>∑Zs¡ >√<ëe]˝À ø£\TdüTÔqï~. Bì
eT+Js¡ bı&Ée⁄ 640 øÏ.MT á q~øÏ m≈£îÿe bı&Ée⁄ 96 øÏ.MT. bÕ\«+#· <ä>∑Zs¡ øÏHÓïs¡kÕìô|’ ]»sê«j·Ts¡T
|üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ñqï~ ìC≤e÷u≤<äT ì]à+#ês¡T. Bì e\q bÕ\«+#·, ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ ÁbÕ+‘ê\≈£î
n#·Ã+ù|≥ <ä>∑Zs¡ á q~ô|’ ìC≤+kÕ>∑sY ÁbÕC…≈£îºqT ‘ê>∑T˙s¡T, kÕ>∑T˙s¡T \_ÛdüTÔqï~. Bì <ë«sê $<äT´<äT‘êŒ<äq
ì]à+#ês¡T. Bì <ë«sê <ë<ë|ü⁄ 2 \ø£\å mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~.
\_ÛdüTÔqï~.
á $<Ûä+>± >√<ëe] ñ|üq<äT\T ‘êeTT Á|üeVæ≤düTÔqï
dü+>±¬s&ç¶ düMT|ü+˝À dæ+>∑÷s¡T Á>±eT+ e<ä› dæ+>∑÷s¡T ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~ΔøÏ <√Vü≤<ä|&ü TÉ #·÷ >√<ëe]˝À ø£*dæb˛sTT
ÁbÕC…≈£îºqT ì]à+#ês¡T. ôV’≤<äsêu≤<äT q>∑sêìøÏ ‘ê>∑T˙s¡T
qB #·]Á‘·˝À U≤´‹ì bı+<ësTT.
n+~+#·&É+ Bì Á|ü<Ûëq \ø£å´+.
á $wüj÷· H˚ï ø£$ y˚eTT>∑+{Ï ‘·q ªeT+Js¡Hê<ë\Tμ˝À ø£ècÕíq~
Á|ükÕÔ$dü÷Ô ªªÄHê&ÉT ≈£î‘·TãTdüT˝≤ÔqT ì*|æq |ü⁄s¡eTT `
ªªø£èwüíy˚D° qB ÁX‚cÕ˜ ≈£L\+ø£wü >∑‘êdür
uÛ≤>∑´q>∑s¡eTT˝Àq edæsTT+#·T bÂs¡T\≈£î |ü+#·<ës¡qT uÀ\T
eT+∫˙s=dü¬><äe⁄ ` m+‘· #·\¢ì<ëqy˚ ! ˙e⁄ eT+Js¡! <äøÏåD≤+ ~X¯e÷kÕ<ä´ düs¡«rs¡ú düeTì«‘êμμ
m+‘· rj·Tì <ëqy˚!μμ n+≥÷ Á|üX¯+dæ+#ê&ÉT. <äøÏåD uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üeVæ≤+#˚ q<äT\˝À ø£ècÕíq~
á qB rs¡+˝À q+~ø£+~ sêeT*+π>X¯«sê\j·T+, ÁX‚wy˜ü TÓ qÆ <äì |ü⁄sêDe#·q+. >√<ëe]‘√ bÕ≥T á q~ ≈£L&Ü
ø£\Œ>∑÷s¡T Á‹≈£L{≤\j·T+ Á|üdæ~Δ bı+~q$. @&ÉT bÕj·T\ ‘·\∫q e÷Á‘·eTTqH˚ bÕbÕ\qT b˛>=&ÉT‘·T+<äì $wüßí
C≤‘·s¡ á qBrs¡+˝À »s¡T|üã&ÉT#·Tqï ô|<ä› C≤‘·s¡. |ü⁄sêD+ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~.
e÷H˚s¡T Ç+‘·{Ï Á|üX¯dæÔ ø£*–q ø£ècÕíq~ <äøÏåD uÛ≤s¡‘·+˝À
sê»qï dæ]dæ\¢ õ˝≤¢ >∑+;Ûsêe⁄ ù|≥ eT+&É\+ qsêà\ >√<ëe] ‘·s¡Tyê‘· ¬s+&Ée ô|<ä›q~>± ù|s¡T bı+~q~. Ç~
Á>±eT+ e<ä› ø=+&É˝À¢ |ü⁄{Ϻ ø£Ø+q>∑s¡eTT >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô eTVü‰sêÁwüº düVü‰´Á~ |üs¡«‘ê\˝À |ü⁄{Ϻ ø£sêí≥ø£, ‘Ó\+>±D,
uÛ÷Ñ bÕ\|ü*¢ õ˝≤¢ eTVü≤<˚y|é Pü sY e<ä› >√<ëe]˝À ø£\TdüTqÔ ï~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ sêÁcÕº\ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
á e÷H˚s¡T q~ô|’ n|üŒsY e÷H˚s¡T, $T&é e÷H˚s¡T, Vü≤+dü\B$ e<ä› düeTTÁ<ä+˝À ø£\TdüTÔqï~. á q~ bı&Ée⁄
˝Àj·TsY e÷H˚sT¡ ÁbÕC…≈î£ \º T ø£\e⁄. á e÷H˚sT¡ ÁøÏ+<ä <ë<ë|ü⁄ 1400 øÏ.MT Ç+<äT˝À ñuÛÑj·T ‘Ó\T>∑T sêÁcÕº˝À¢ 450 øÏ.MT
2,60,000 y˚\ mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T \_ÛdüTÔqï~. es¡+>∑˝Ÿ
Á|üeVæ≤düTÔqï~. Bì˝À á qB |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ n~Ûø£
ns¡ÃHé eT]j·TT s¡÷s¡˝Ÿ, dæ~Δù|≥ õ˝≤¢\≈£î ‘ê>∑T˙s¡TqT
uÛ≤>∑+ nq>± 69% ‘Ó\+>±D˝ÀH˚ ñqï~
n+~düTÔqï~.
214
 ø£ècÕíq~ ‘Ó\+>±D˝À eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢ ‘·+–&ç ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä
Á>±eT+ e<ä› Á|üy•˚ +∫ eTVü≤ã÷uŸq>∑s,Y CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\,
ªª>√<ëeØ, ;ÛeTs¡B,Û ø£èwüyí D˚ ° ‘·T+>∑uÁÑÛ <ë dü]<äT‘·eÔ ÷'μμ
eq|ü]Ô, Hê>∑sY ø£s¡÷ï˝Ÿ, q˝§Z+&É õ˝≤¢\ >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô
nì e÷s¡ÿ+&˚jT· |ü⁄sêD+˝À ø°]+Ô #·ã&çq q<äT\˝À ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À n&ÉT>∑Tô|&ÉT‘·Tqï~. á qB rs¡+˝À
≈£L&Ü ˇø£{Ï ª‘·T+>∑uÛÑÁ<ë ø£ècÕí ;ÛeTs¡B∏ $X‚«‹ eTVü‰q<ä´'μ
dü+>∑y˚TX¯«s¡+, ;#·T|ü*¢, k˛eT•\, »≥Áb˛\T, eT≥º|ü*¢
nì uÛ≤>∑e‘·+ ‘·T+>∑uÛÑÁ<äqT eTVü‰q~>± n_Ûe]í+∫q~.
yÓTT<ä˝…’q |ü⁄D´πøåÁ‘ê\T ø£\e⁄.
Ç+‘·{Ï Á|üX¯dæÔì bı+~q ‘·T+>∑ uÛÑÁ<ëq~ ‘·T+>∑, uÛÑÁ<ä
‘·T+>∑uÁÑÛ <ä, eT÷d”, ;Ûe÷, <äT+<äT_Û (&ç+&ç), eTTH˚ïs¡T, nH˚ ¬s+&ÉT q<äT\ ø£\sTTø£ ª>∑+>± kÕïq+ ` ‘·T+>± bÕq+μ
bÕ˝Òs¡T yÓTT<ä˝…’q$ ø£èwüí≈£î ñ|üq<äT\T. nHêïs¡T ô|<ä›\T >∑+>∑˝À kÕïq+ #˚j·T&É+ m+‘· |ü⁄D´yÓ÷
CÀ>∑T˝≤+ã >∑<ë«\ õ˝≤¢ sêe⁄\|ü*¢ e<ä› á q~ô|’ ‘·T+>± ˙{Ïì ‘ê>∑&É+ ≈£L&Ü n+‘˚ |ü⁄D´eTì uÛ≤$kÕÔs¡T.
Á|æj·T<ä]Ùì psê\ ÁbÕC…≈£îº ì]à+#ês¡T. Ç~ ãVüQfi≤s¡ú á q~ ø£sêí≥ø£ sêÁwüº+˝Àì düVü‰´Á~ |üs¡«‘· ÁX‚DÏ˝À
kÕ<Ûäø£ ÁbÕC…≈£îº. Bì <ë«sê düe÷s¡T>± 1.20 y˚\ mø£sê\≈£î ‘·T+>±q~>± |ü⁄{Ϻ X¯è+π>] πøåÁ‘êìï <ë{Ï uÛÑÁ<ëq~‘√ ø£*dæ
kÕ>∑T˙s¡T \_ÛdüTÔqï~. bÕ\eT÷s¡T ÁbÕ+‘êìøÏ á ÁbÕC…≈£îº ‘·T+>∑uÁÑÛ <ä>± e÷]+~. eTq ‘Ó\+>±D sêÁwü+º ˝À CÀ>∑T˝≤+ã
es¡Á|ü<ësTTì. Çø£ÿ&É ªÁ|æj·T<ä]Ùì psê\ ôV’≤Á&√ m\ÁøϺø˘ >∑<ë«\ õ˝≤¢ dü]Vü≤<äT›˝À¢ Á|üeVæ≤+∫ Ä\+|ü⁄s¡+ <ë{Ï
ÁbÕC…≈£îºμ ù|s¡T‘√ ø£sêí≥ø£ düVü≤ø±s¡+‘√ $<äT´<äT‘êŒ<äq dü+>∑y˚TX¯«s¡+ e<ä› ø£ècÕíq~˝À ø£\TdüTÔqï~. ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä
»s¡T‘·Tqï~. ‘Ó\+>±D˝À 75 øÏ.MT Á|üeVæ≤düTÔqï~.
q\¢>=+&É õ˝≤¢ q+~ø=+&É Á>±eT+ e<ä› ø£ècÕíq~ô|’ á qB rs¡+˝ÀH˚ ncÕº<äX¯ X¯øÏÔ|”sƒ¡˝À¢ ˇø£f…Æq
Hê>±s¡Tq® kÕ>∑sY ÁbÕC…≈î£ qº T ì]à+#ês¡T. Ç~ ãVüQfi≤s¡ú kÕ<Ûøä £ CÀ>∑T˝≤+ã <˚yê\j·T+, qeÁãVü≤à Ä\j·÷\T ñHêïsTT.
ÁbÕC…≈£îº kÕ>∑sY ≈£î&çø±\Te (»eVü≤sY ø±\Te) <ë«sê <ë<ë|ü⁄ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTHê<∏äT&ÉT ‘·q |ü+&ç‘êsê<Ûä´ #·]Á‘·˝À
11 \ø£å\ mø£sê\≈£î, m&ÉeTø±\Te <ë«sê (˝≤˝ŸãVüQ<ä÷sY lXË’\+ |ü•ÃeT <ë«s¡+>± uÛ≤dæ˝Ò¢ Ä\+|ü⁄s¡eTTqT ªª|ü•ÃeT
ø±\Te) 9.5 \ø£\å mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·ã&ÉT‘·Tqï~. <ë«s¡ Á|üuÛ≤e+ãT p&ÉT, ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë+øÏ‘√ ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë
á ÁbÕC…≈£îº düTe÷s¡T>± 816 yÓT>±yê≥¢ $<äT´<äT‘êŒ<äq ‘·s¡+–DÏ #ês¡T rs¡eTTq yÓ÷ø£å|ü<ä+ãTμμ ø°]Ô+#ê&ÉT.
kÕeTs¡ú´+ ø£*–j·TTqï~. ø=i$ >√|üsêE ‘·q dæ+Vü‰düq <ë«Á‹+•ø£˝À ªlVü≤]øÏ
á ø£ècÕíq~ì >∑T]+∫ <ëX¯s¡~Û ø£èwüíe÷#ês¡T´\T ‘·q ©˝≤ $˝≤dü jÓ÷>∑´yÓTÆq q<äT˝À¢ ‘·T+>∑uÛÑÁ<ä jÓTTø£ÿ{Ïμ nì
ø£$‘· <ë«sê ªª‘·©¢! ˙ bÕ<ä rs¡úeTT Á‘ê$HêeTT, ˙<äT _&ɶ\ ‘·T+>∑uÛÑÁ<ë q~ì Á|üX¯+dæ+#ê&ÉT.
>∑T+&Ó\ ì+&É ˙e⁄ <Ûës¡y√‘·Te⁄ ø£sT¡ D≤düT<Ûës¡deü TTàμμ n+≥÷ á q~øÏ ≈£L&Ü |ü⁄wüÿsê\T »s¡T>∑T‘êsTT.
ø°]Ô+#ê&ÉT.
<äT+<äT_Û (&ç+&ç)
C≤„q|”sƒY nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘· &܈ˆ dæ.Hêsêj·TD ¬s&ç¶ >±s¡T
ø£ècÕíq~ yÓu’ yÑÛ êìï ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ªªø£èwüyí D˚ !° ‘Ó\T–+{Ï $]uÀD°! <äT+<äT_Û q~ >∑T]+∫ >∑+>±|ü⁄s¡+ Vü≤qTeT#·Ã¤s¡à>±s¡T
` Hê>±s¡Tq® –] øö–≥ Ä– ;fi¯flqT ã+>±s¡T #˚\T>± e÷πsÃe⁄ ª<äT+<äT_Ûμ ø±e´+ sêXÊs¡T. n+<äT˝À kÕÿ+<Ûä|ü⁄sêDeT+<ä*
lXË’\ K+&É+˝À @˝ÒX¯«s¡+ düMT|ü+˝À @ø±<äX¯ rsêú\Tqï≥T¢
` nqï|üPs¡yí ’Ó ø£sT¡ e⁄\T u≤ù|e⁄ Áã‘·T≈£î\T ì*ù|e⁄μμ n+≥÷
yê{Ï˝À <äT+<äT;ÛX«¯ s¡+μ ñqï≥T¢ ‘Ó\TdüTqÔ ï~. á qBrs¡+˝À
XÊ¢|òæT+#ê&ÉT. ø£ècÕíq~ ‘Ó\+>±D Á|ü»\ JeHê<Ûës¡yÓTÆ
yÓ\dæq áX¯«s¡TìøÏ <äT+<äT;ÛX¯«s¡T&Éì ù|s¡T Á|üdæ<äΔyÓTÆq≥T¢>±
ì*∫+~. ø£ècÕíq~øÏ |ü⁄wüÿsê\T »s¡T>∑T‘êsTT.
ù|s=ÿHêïs¡T.

215
 á q~ |ü⁄≥Tºø£qT >∑T]+∫ <äT+<äT_Û ø±e´+˝Àì |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î á q~ ‘ê>∑T˙s¡T, kÕ>∑T˙s¡T n+~+#˚<ìä
ªuÛ≤>∑´q>∑sê‘·´+‘· |ü]düs¡eTTàq ãT{Ϻ bÕ\eT÷s¡à+&É\|ü⁄ #ÓbÕŒ&ÉT. m|ü&É÷ eT÷d” ì+&ÉT>± Á|üeVæ≤+#˚<ìä , 1820˝À
uÛ≤>±q ã+~Û+|üμ nH˚ yêø£´eTT <ë«sê nq+‘·–] ø=+&É˝À¢ á q~øÏ es¡<ä\T e#êÃj·Tì ‘Ó*bÕ&ÉT.
|ü⁄{Ϻ eTVü≤ã÷uŸq>∑sY >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô q\¢>=+&É õ˝≤¢ 1908˝À ≈£L&Ü á q~øÏ es¡<ä e∫à ôV’≤<äsêu≤<äT
>∑T+&É¢|ü*¢ e<ä› ø£èwüí˝À ø£\TdüTÔqï~. eTT+|ü⁄≈£î >∑T¬s’q~. ìC≤+qyêãT MTsY ñkÕàHé n©U≤Hé
á q~ bı&Ée⁄ 153 øÏ.MT q˝§Z+&É õ˝≤¢ >∑T+&É¢|ü*¢ 1919˝À eT÷d”q~ô|’ >∑+&çù|≥ e<ä› Äqø£≥ºqT ì]à+#ê&ÉT.
<ä>∑Zs¡ á q~ô|’ &ç+&ç ÁbÕC…≈£îºqT ì]à+#ês¡T. á qB n<˚ ñkÕàHé kÕ>∑sY Á|ü»\T Bìì >∑+&çù|≥ #Ós¡Teì
rs¡+˝Àì MTHê+ãs¡+ øπ Áå ‘·+˝À |üsT¡ düyB˚ X¯«sê\j·T+ Á|üd~æ Δ e´eVü≤]kÕÔsT¡ .
bı+~q Ä\j·T+.
1927˝À eT÷d”øÏ ñ|üq~ nsTTq ákÕ q~ô|’ ‘·q
>∑+>±|ü⁄s¡+ Vü≤qTeT#·Ã¤s¡à>±s¡T <äT+<äT_Ûì Á|üX¯+dædü÷Ô
≈£îe÷s¡T&Óq’ Væ≤e÷j·T‘Y n©U≤Hé ù|s¡TMT<ä Væ≤e÷j·T‘YkÕ>∑sY
ªª<äT+<äT_Û e÷ bÕ*{Ï qBeT‘·©¢! Á•‘·ø£\Œe©¢
ì]à+#ê&ÉT. ôV≤’ <äsêu≤<é q>∑sêìøÏ ‘ê>∑T˙s¡T n+~+#·&+É ˝À
‘Ó\T>∑T H˚\qT CÒ] |ü⁄\øÏ+#·T ‘·©¢! neTè‘· e©¢
á ¬s+&ÉT #Ós¡Te⁄\T Á|ü<Ûëq bÕÁ‘· b˛wædüTÔHêïsTT.
eTTø±ÿs¡T |ü+≥\qT yÓTTqj·TT JeqeTT! ˙<äT <ÛäqeTT
‘˚HÓ e÷>±D≤\ <Ós¡* Á|üeVæ≤+#·T! ˙<äT n+#·Tμμ q˝§Z+&É õ˝≤¢ u§bÕŒs¡+ Á>±eT+ e<ä› á q~ô|’ eT÷d”
Á|üeVæ≤+∫ e÷ d”eT bÕeqeTTà>∑CÒdæ ÁbÕC…≈î£ qº T ì]à+#ês¡T. Bì e\¢ <ë<ë|ü⁄>± 30,000 mø£sê\T
‘Ó\T>∑T dü+düÿ è‘·T\‘√ ‘˚»]˝Ò¢&ç ˙e⁄ kÕ>∑e⁄‘·THêïsTT. Bì‘√bÕ≥T á q~ô|’ ndü|qtò Vü≤sY ÁbÕC…≈î£ ,º
‘Ó\T>∑T uÛÑ÷eTT\ düdü´|òü\ uÛÑ]‘·eTT\ CÒdæ XÊ* >ösês¡+ ÁbÕC…≈£îº\T ì]à+#·ã&ܶsTT. eT÷d”øÏ ø±>±ï,
Á|üeVæ≤+‘·Tyê <äT+<äT;Û e÷ d”eT bÕ\j˚TiT>∑μμ Ä˝Òs¡T, nVü≤˝≤´ (Vü‰*j·÷), ãπøÿs¡T yÓTT<ä˝…’q$ ñ|üq<äT\T.
nHêï&ÉT.
;Ûe÷q~
‘Ó \ +>±D e÷>±DeTT˝À eTTø±ÿs¡ T |ü + ≥\qT
|ü+&ç+∫, Á|ü»\ <ëVü‰]Ôì r¬sÃ&ç <äT+<äT;Û ì»+>± ø£sêí≥ø£ qT+&ç e∫à eTVü≤ã÷uŸq>∑sY e÷>∑q÷s¡T
bÕ\j˚Ti…! eT+&É\+˝À 7 øÏ.MT Á|üeVæ≤+∫ ‘·+–&ç e<ä› ø£èwüí˝À
ø£\TdüTÔqï~. Bìô|’ ˇπø ˇø£ÿ m‹Ôb˛‘·\ |ü<∏äø£+ ñqï~.
eT÷d”q~ Bì <ë«sê düTe÷s¡T>± 500 mø£sê\≈£î kÕ>∑T˙s¡T \_ÛdTü qÔ ï~.
Bì |üPs¡«HêeTeTT eTT#·T≈£î+<ë q~. á qB
eTTH˚ïs¡T
rs¡+˝ÀH˚ uÛ≤>∑´q>∑s¡+ (ôV’≤<äsêu≤<äT) s¡÷|ü⁄~<äT›ø=qï~. á
q~ $ø±sêu≤<äT nq+‘·–] ø=+&É˝À¢ |ü⁄{Ϻ s¡+>±¬s&ç¶, 15 ` 16 X¯‘êu≤›\ eT<Û´ä ø±\+˝À J$+∫q Vü≤]uÛ≥Ñ Tº
ôV≤’ <äsêu≤<äT, j·T<ëÁ~ uÛTÑ eq–], dü÷sê´ù|≥ õ˝≤¢\ >∑T+&Ü nH˚ ø£$ eTTH˚ïs¡T >∑T]+∫ es¡TD ~^«~ÛH˚|ü⁄s¡eTTq
Á|üeVæ≤dü÷Ô q˝§Z+&É õ˝≤¢ yê&É|ü*¢ e<ä› ø£ècÕíq~˝À ÁãeVæ≤+#Ó, bÕeq dü*\dü+|üqï ªeTTqïμ nì Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT.
ø£\TdüTÔqï~. á q~ bı&Ée⁄ 250 øÏ.MT\T. á qBrs¡+˝À á q~ uÛÑ÷bÕ\|ü*¢ bÕø±\ >∑T≥º˝À |ü⁄{Ϻ uÛÑÁ<ëÁ~
yê&É|ü*¢, nq+‘·–], eT‘·‡´–] Á|ü<Ûëq πøåÁ‘ê\T. ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ >∑T+&Ü Á|üj·÷DÏ+∫ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ø£ècÕí õ˝≤¢
@qT>∑T\ MsêkÕ«eTj·T´ ‘·q ø±oj·÷Á‘· #·]Á‘·˝À á @≥÷s¡T e<ä› ø£èwüí˝À ø£\TdüTÔqï~. á q~øÏ bÕ˝Òs¡T, Ä˝Òs¡T,
q~ì >∑T]+∫ Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<äT eT]j·TT <ëì yÓ’sê ñ|üq<äT\T.

216
bÕ˝Òs¡T
»q>±+ ÁbÕ+‘·+˝À |ü⁄{Ϻ uÛÑÁ<ëÁ~ ø=‘·Ô>∑÷&Ó+ >∑T+&Ü
õ˝≤¢ dü]Vü≤<äT\› >∑T+&Ü Á|üeVæ≤dü÷Ô Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À Á|üy•˚ +∫
eTTH˚ïs¡T˝À ø£\TdüTÔqï~. á q~ô|’ bÕ˝Òs¡T Á>±eT+ e<ä›
bÕ˝Òs¡T ÁbÕC…≈£îº ì]à+#ês¡T. á $<Ûä+>± mH√ï ñ|üq<äT\T
Á|ü<Ûëq q<äT\‘√ ø£\Tdü÷Ô ‘Ó\+>±D H˚\qT »\ düeTè~Δ>∑\
ÁbÕ+‘·+>± ì*bÕsTT.
q<äT\T mø£ÿ&√ |ü⁄{Ϻ |ü\TÁbÕ+‘ê\˝À Á|üeVæ≤dü÷Ô
∫es¡≈î£ düeTTÁ<ä+˝À ø£\TkÕÔsTT. nsTT‘˚ Ä q<äT\T Á|üeVæ≤+#˚
ÁbÕ+‘ê\˝À n$ Ä ÁbÕ+‘· kÕ+|òæTø£, Ä]úø£ |ü⁄s√>∑‹øÏ
<√Vü ≤ <ä + #˚ k ÕÔ s TT nø£ ÿ &ç Á|ü » \ Jeq $<Û ë q+‘√
eTyÓTÆø£eTe⁄‘êsTT. dü+düÿ è‹˝À uÛ≤>∑eTÚ‘êsTT. n+<äTe\¢H˚
Ä ÁbÕ+‘· Á|ü»\T Ä q<äT\qT ‘·eT$>± #Ó|üø=H˚+‘·>±
yê{Ï‘√ nqTã+<Ûëìï ø£*– ñ+{≤s¡T.
❁❁❁❁❁
>√<ëe] rs¡+, u≤düs¡
217
q<ä T \T n+fÒ π ø e\+ ‘ê>∑ T ˙s¡ T , kÕ>∑ T ˙s¡ T
Ç#˚ Ã yê{Ï > ±H˚ #· ÷ &É s ¡ T . Çø£ ÿ &ç #· ] Á‘· , dü + dü ÿ è‹,
dü+Á|ü<ëj·T+, Jeq $<Ûëq+, Hê>∑]ø£‘·≈£î ∫Vü‰ï\T>±
q<ä T \qT uÛ ≤ $kÕÔ s ¡ T . n+<ä T π ø q~ì >∑ + >∑ e Tà nì
nbÕ´j·T+>± |æ\T#·T≈£î+≥÷ ˙{Ï |ü+&ÉT>∑\T (|ü⁄wüÿsê\T)
»s¡T|ü⁄≈£î+{≤s¡T. Á|üø£è‹ Áù|$T≈£î˝…’q ‘Ó\+>±D yêdüT\≈£î
q<äT\T JeHê<Ûësê\T, dæ]dü+|ü<ä\T.
>∑‘y· TÓ +‘√ |òTü q #·]Á‘· ø£*–q qB e´edüú ‘Ó\+>±D˝À
ø±\>∑eTq+˝À ‘·q yÓ’uÛÑyêìï ø√˝ÀŒ‘·÷ edüTÔqï~. á
|ü]dæú‘·T˝À¢ ‘Ó\+>±D sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+ BìøÏ |ü⁄q¬s’«uÛÑe+
rdüTø=ì sêe&ÜìøÏ, á ÁbÕ+‘êìï düT_Ûø£å+, düTs¡øÏå‘·+
#˚j·T&ÜìøÏ, ã+>±s¡T ‘Ó\+>±DqT Ä$wüÿ]+#·&ÜìøÏ á
q<äT\ô|’ q÷‘·q ÁbÕC…≈£îº\≈£î s¡÷|üø£\Œq #˚dæ ì]à+#·
‘·\ô|{Ϻ+~. Ä Á|üj·T‘·ï+˝À sêÁwüº Á|üuÛÑT‘·«+‘√ bÕ≥T
‘Ó\+>±D Á|ü»\eT+<äs+¡ uÛ≤>∑dTü ˝ú ’… ‘Ó\+>±DqT ˙{Ï eqs¡T\
uÛ≤>∑´d”eT>± eT\#·T≈£î+<ë+.
 32. ‘Ó\+>±D ‘=* ‘Ó\T>∑T
yê#·ø±\T
‘Ó\+>±D sêh+... <äXÊu≤›\ ø£\. ñ<ä´e÷\ |òü*‘·+.
‘ê´>±\ >∑Ts¡T.Ô sêÁcÕº$sꓤe+ q÷‘·H√‘˚CÔ ≤ìï∫Ã+~. dü]ø=‘·Ô
dü÷Œ¤]Ô‘√ eTT+<äT≈£î kÕ>∑e\dæq nedüsêìï ‘Ó*j·TCÒdæ+~.
á ãèVü ≤ ‘Y j · T »„ + ˝À uÛ ≤ >∑ + >± ‘Ó \ +>±D Á|ü u Û Ñ T ‘· « +
$<ë´dü+düÿs¡D\≈£î lø±s¡+#·T{Ϻ+~. eTTK´+>± q÷‘·q
yê#·ø£ ìsêàD+ <ë«sê kı+‘·>=+‘·TqT $ì|æ+#·<ä\∫+~.
‘Ó\+>±D uÛ≤$ bÂs¡T\≈£î eTq |òüTqyÓTÆq uÛ≤wü, kÕVæ≤‘·´
yês¡dü‘·« dü+|ü<ä ÇB nì #ê≥<ä\∫+~. kÕ«_Ûe÷Hêìï
Áù|πs|æ+#·&ÜìøÏ düe÷j·T‘·ÔyÓTÆ+~. |òü*‘·+>± ª‘Ó\+>±D
yê#·ø±\Tμ |ü⁄s¡T&ÉTb˛düT≈£îHêïsTT. 1 qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹
es¡≈£î yê#·ø±\T ˇπøkÕ] s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îHêïsTT. Ç˝≤
ª<äXÊe‘êsê\Tμ @ø£ø±\+˝À Ä$s¡“¤$+#·&É+ ãVüQXÊ <˚X¯
#·]Á‘·˝ÀH˚ n|üPs¡«+.
s¡÷|üø£\Œq
‘Ó\+>±D sêÁwüº+ @s¡Œ&çq+<äTq sêÁwüº+˝À ‘Ó\T>∑T
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT e÷sêÃ\ì Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡ísTT+∫+~. M{Ï˝À
‘Ó\+>±D dü+düÿè‹, #·]Á‘·, kÕVæ≤‘·´+ yÓTTˆˆ$ Á|ü‹_+_+#˚˝≤
#· ÷ ùd+<ä T ≈£ î bÕsƒ ê ´+XÊ\qT m+|æ ø £ #˚ j · T &ÜìøÏ
$wüj·Tì|ü⁄DT\T, $<ë´y˚‘·Ô\T, πøåÁ‘·kÕúsTT ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√
ø£$T{°ì @sêŒ≥T #˚dæ+~. á ø£$T{°˝À &Üø£ºsY s¡yê« lVü≤],
&Üø£ºsY ø√yÓ\ düTÁ|üdüHêï#ês¡´, &Üø£ºsY mHé. >√|æ, &Üø£ºsY md”«
sêe÷sêe⁄, &Üø£ºsY ãqï nsTT\j·T´, &Üø£ºsY eTT~>∑+{Ï
düTC≤‘·¬s&ç¶, &Üø£ºsY düT+øϬs&ç¶ Hêsêj·TD¬s&ç¶, &Üø£ºsY u≤\
lìyêdüeT÷]Ô, &Üø£sº Y mdt. s¡|Tüò T, &Üø£sº Y s¡»ì e+{Ï Ä#ês¡´
ãè+<ä+ H˚‘·è‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. &Üø£ºsY q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, l
<˚X¯|ü‹ lìyêdt e+{Ï ‘Ó\+>±D ñ<ä´eT s¡<∏äkÕs¡<∏äT\T á
218
ãè+<ä+˝À düuÛÑT´\T>± ñ+&ç bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œq˝À
ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#ês¡T. l q*yÓT\ uÛ≤düÿsY, l y˚DT dü+ø√E,
l dü+–XË{Ϻ lìyêdt e+{Ï kÕVæ≤r ì|ü⁄DT\T |ü⁄düÔø±\
s¡÷|üø£\Œq≈£î düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T n+~+#ês¡T.
øπ Áå ‘· kÕúsTT˝À $X‚cÕqTuÛeÑ + ñ+&ç $wüjT· ì|ü⁄DT\T>±
e´eVü ≤ ]+∫q l |ü ˝ … ¢ s ¡ ¢ sêeTyÓ ÷ Vü ≤ Hé s êe⁄, l
m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, l ¬ø.s¡+>∑sêE, l $.#Óqïj·T´, l y=»®\
X¯s¡‘Yu≤ãT, l m.uÛ≤qT Á|üø±XŸ, l >±E\ s¡M+<äsY, l
#·Áø£es¡TÔ\ lìyêdt, l ¬ø.»Hês¡›Hé, l yÓT+>∑es¡|ü⁄ |üeHé,
leT‹ <=&Ó¢ XÊs¡<,ä leT‹ >∑≥Tº Á‹y˚D,Ï leT‹ ø√≥ düTø£q´,
leT‹ $.düTq+<ä, leT‹ |ü*¢ e÷<Û$ä , leT‹ dü«s¡÷|üsêDÏ,
leT‹ eqC≤¬s&ç¶, l u…C≤®s¡|ü⁄ $H√<é ≈£îe÷sY, l |üdüT\
Á|ü‘ê|t yÓTT<ä\>∑Tyês¡T s¡÷|üø\£ Œq˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…H’ ês¡T. á
ø£$T{°øÏ ø£˙«qsY>± l düTes¡í $Hêj·Tø˘ e´eVü≤]+#ê&ÉT.
ø£$T{° düuTÑÛ ´\T $$<Ûä ø±s¡´XÊ\˝À¢ bÕ˝§Zì Á|üC≤kÕ«$Tø£
|ü < ä Δ ‘ · T ˝À¢ |æ \ ¢ \ dü s ¡ « ‘√eTTK $ø±kÕìøÏ ‘√&É Œ &˚
bÕsƒ ê ´+XÊ\qT m+|æ ø £ # ˚ X Ês¡ T . M{Ï ø Ï ì|ü ⁄ DT˝… ’ q
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ nuÛ≤´kÕ\T sêsTT+#ês¡T. ñbÕ<Ûë´j·T •ø£Då ≤
ø±s¡´Áø£e÷\˝À $wüj·Tì|ü⁄DT\T>± e´eVü≤]+∫q yê]ì,
HÓ’|ü⁄D≤´ìï Á|ü<ä]Ù+∫q yê]ì m+|æø£ #˚XÊs¡T. n{≤¢π>
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√H˚ ∫Á‘ê\T ^sTT+#ês¡T. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\qT
eTTÁ<äD≈£î |ü+|ü&ÜìøÏ eTT+<äT >ös¡e˙j·TT˝…’q ‘Ó\+>±D
sêÁwüº ‘=*eTTK´eT+Á‹ l ø£\«≈£î+≥¢ #·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄>±]
|ü]o\q≈£î |ü+bÕs¡T. yês¡T M{Ïì düMTøÏå+#·&ÜìøÏ sêÁwüº
Á|üuTÑÛ ‘·« dü\Vü‰<ës¡T l &܈ˆ ø¬ .$. s¡eTD≤#ê]>±]øÏ u≤<Û´ä ‘·qT
n|üŒ–+∫q+<äTq yês¡T bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ £ s¡#s· TT‘·\‘√ düe÷y˚X+¯
»]|æ düMTøÏå+∫, yê#·ø±\≈£î ‘·T~s¡÷|ü⁄ì#êÃs¡T.
 bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ s¡÷|üø£\Œq ø√dü+ |ü\T <äbòÕ\T>±
ø±s¡´XÊ\\qT ìs¡«Væ≤+#ês¡T. Ç‹eè‘êÔ\qT, Á|üÁøÏj·T\qT
ø±s¡´XÊ\˝À¢ #·]Ã+∫ m+|æø£ #˚XÊs¡T. bÕsƒê´+XÊ\qT ‘Ó\+>±D
kÕVæ≤‘·´+ qT+&ç |æ\¢\ kÕúsTTøÏ nqT>∑TD+>± m+|æø£ #˚dæ
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±˝À¢ bı+<äT|ü]#ês¡T. ‘Ó\+>±D sêh+˝Àì u≤\\
nø±&ÉMT, ùdº{Ÿ ]k˛sY‡ ôd+≥sY, H˚wüq˝Ÿ ãTø˘ Á≥düTº e+{Ï
Á|üeTTK dü+düú\T eTTÁ~+∫q |ü⁄düÔø±\ qT+&ç bÕsƒê\qT
rdüT≈£îHêïs¡T. ‘Ó\T>∑T j·T÷ìe]‡{° eTTÁ~+∫q C≤q|ü<ä
>π j·T kÕVæ≤‘·´+ qT+&ç u≤\ >π j·÷\qT, n_Ûqj·T >π j·÷\qT
bÕsƒê´+XÊ\T>± ô|{≤ºs¡T. ñbÕ<Ûë´j·TT\ |üì uÛ≤sêìï, uÛ≤cÕ
kÕeTsêú´\ kÕ<ÛäqqT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì bÕsƒê´+XÊ\qT,
nuÛ≤´kÕ\qT bı+<äT|ü]#ês¡T.
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü‘˚´ø£‘·\T
Ç‹eè‘êÔ\T
ªH˚{Ï u≤\˝Ò πs|ü{Ï bÂs¡T\Tμ. uÛÑ$wü´ düe÷C≤ìøÏ
ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚ ùV≤‘·Tã<äΔ bÂs¡T\T>± e÷qe‘·«+‘√ Á|üe]Ô+#˚˝≤
#˚jT· &ÜìøÏ ñ|üø]£ +#˚ Ç‹eè‘êÔ\qT #·]Ã+∫ ìs¡sí TT+#ês¡T.
n$ <˚X¯uÛÑøÏÔ, ÁX¯eT >ös¡e+, HÓ’‹ø£ / Ä<Ûë´‹àø£/ e÷qe‘·«|ü⁄
$\Te\T, Á|üø£è‹ ∫Á‘·D, #·]Á‘·, dü+düÿè‹, |æ\¢\ Ädü≈£îÔ\T,
düVü≤ø±s¡+, |üsê´es¡D+, e´øÏÔ‘·« $ø±dü+, u≤\ø±]àø£‘·
ìs¡ ÷ à\q, #· < ä T e⁄ ÄeX¯ ´ ø£ ‘ · , eè<ä T Δ \ |ü ≥ ¢ yÓ ’ K ],
e÷‘·èuÛ≤eq, ø£fi≤kÂ+<äs´¡ +, kÕe÷õø£dŒü èVü≤, u≤*ø£\ $<ä´,
‘ê´>∑ >∑TD+, j·÷Á‘êqTuÛÑe+, uÛÑøÏÔ ‘·‘·Œs¡‘·, qB Á|üX¯+dü,
ñ<ä´eTdü÷Œ¤]Ô, ¬s’‘·T J$‘·+, »+‘·T Áù|eT, kÕVæ≤‘·´ùde,
e÷qe dü+ã+<Ûë\T, Áù|s¡D, Jeø±s¡TD´+, <ëq>∑TD+,
uÛ≤cÕ_Ûe÷q+, ‘Ó\+>±D ÁbÕX¯düÔ´+, dü+düÿè‹, yÓ’uÛÑe+,
e÷qe dü«uÛ≤e+, |üsƒ¡Hê_Û˝≤wü yÓTT<ä\>∑Tq$.
Á|üÁøÏj·T\T
uÛ≤wü $_Ûqï e´eVü‰s¡ s¡÷bÕ˝À¢ ñ+≥T+~. M{ÏH˚
Á|üÁøÏj·T\+{≤s¡T. $_Ûqï Á|üÁøÏj·T\‘√ |æ\¢\T $$<Ûä
dü+<äsꓤ\˝À Á|ü‹#·s¡´\T bı+<äT‘·T+{≤s¡T. yê{Ïì $q&É+
˝Ò<ë #·<Tä e&É+ e\¢ ne>±Vü≤q bı+<˚ kÕeTs¡´ú + ô|+bı+<ë*.
Ç+<äTø√dü+ $$<Ûä e´eVü‰s¡ s¡÷bÕ˝À¢ì kÕVæ≤‘ê´ìï
219
bÕsƒê´+XÊ\T>± bı+<äT|ü]#ês¡T. n$ π>j·T+, bÕ≥, ø£<∏ä,
dü+uÛ≤wüD\T, yê´kÕ\T, K+&Éø±e´+, ˝ÒK, j·÷Á‘ês¡#·q,
X¯‘·ø£+, ø±e´+ (ÁbÕNq, Ä<ÛäTìø£), ~«|ü<ä, dü«>∑‘·+,
e#·qø£$‘·, C≤q|ü<äø£<∏ä, dü+uÛ≤wüD, Ä‘·àø£<∏ä, πs&çjÓ÷
Á|üd+ü >∑+, ãTÁs£ø<£ ,ä∏ >π j·Tø£<,ä∏ n#·Ã ‘Ó\T>∑T ø±e´+, |ü⁄sêD+,
J$‘· #· ] Á‘· , dü + bÕ<ä ø ° j · T yê´dü + , >∑ » ˝Ÿ , |” ] ƒ ø £
yÓTT<ä\>∑Tq$.
uÛ≤cÕkÕeTsêú´\T
ˇø£{Ï qT+&ç 10e ‘·s¡>∑‹ es¡≈£î |æ\¢\+<äs¡÷ uÛ≤cÕ
kÕeTsêú´\qT kÕ~Û+#·&ÜìøÏ bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\˝À C≤_‘êqT ≈£L&Ü
bı+<äT|ü]#ês¡T. M{Ïì bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±˝À¢ì nuÛ≤´kÕ\ Ä<Ûës¡+>±
$<ë´ dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ kÕ~Û+#ê*. Á|ü<Ûëq+>± ‘Ó\T>∑T˝À
ÁøÏ+~ uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\THêïsTT. n$ :
1) $ì ns¡ú+ #˚düTø=ì Ä˝À∫+∫ e÷{≤¢&É&É+
2) <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+ ` ns¡ú+ #˚düTø√e&É+
3) d”«j·Ts¡#·q
4) düè»Hê‘·àø£‘·, Á|üX¯+dü
5) |ü<äC≤˝≤_Ûeè~Δ
6) yê´ø£s¡D≤+XÊ\T
nuÛ≤´kÕ\T
ô|’q ‘Ó*|æq kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq ø√dü+ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À
ˇø=ÿø£ ÿ kÕeTsêú ´ ìøÏ nuÛ ≤ ´kÕ\qT nìï bÕsƒ ê \˝À
bı+<äT|ü]#ês¡T. Ç$ |æ\*¢ ï Ä˝À∫+|üCùÒ d˝≤, düè»Hê‘·àø£‘q· T
ô|+bı+~+|üCÒùd˝≤ ñ+{≤sTT. á nuÛ≤´kÕ\≈£î |æ\¢\T
Ä˝À∫+∫ kı+‘·+>± »yêãT\T sêj·÷*‡ ñ+≥T+~.
düè»Hê‘·àø£‘·
|æ \ ¢ ˝ À¢ n_Û e ´øÏ Ô kÕeTs¡ ú ´ + ô|+bı+<ë*. Ç~
$q÷‘·ï+>± ñ+fÒ düè»Hê‘·àø£‘· ne⁄‘·T+~. |æ\¢˝À¢ uÛ≤cÕ
uÀ<Ûäq <ë«sê düè»Hê‘·àø£‘·qT ô|+bı+~+|üCÒj·÷*.
düè»Hê‘·àø£‘· ø£*–q |æ\¢\T uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À Ä X¯øÏÔì ñbÕ~Û>±
≈£L&Ü e÷s¡TÃø√>∑\T>∑T‘ês¡T. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ <ë«sê á øÏ+~
düè»Hê‘·àø£ s¡÷bÕ\qT |æ\¢\≈£î nuÛ≤´dü+ ø£*Œ+#·&ÜìøÏ
#˚s¡Ã&É+ »]–+~.
 1. π>j·T+ / bÕ≥ ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´+
2. ø£<∏ä / Ä‘·àø£<∏ä
‘Ó\+>±D˝À $düÔè‘·yÓTÆq kÕVæ≤‘·´+ e∫Ã+~. e÷s¡Z,
3.yê´dü+
<˚o |ü<äΔ‘·T\‘√ |ü<ä´, π>j·T, e#·q s¡÷|ü+˝À düeTTqï‘·
4. dü+uÛ≤wüD
kÕúsTT˝À kÕVæ≤‘·´ düè»q »]–+~. nsTT‘˚ <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ
5. ˝ÒK
ø=+‘· ñ+&çb˛sTT+~. á dæú‹ì düe]+#·&ÜìøÏ yê#·ø±\T
6. @ø£bÕÁ‘ê_Ûqj·T+
q&ÉT+_–+#êsTT. eTs¡T>∑Tq |ü&qç ø£$ e÷DÏø±´\qT bÕsƒê\
7. ø£$‘·
<ë«sê |ü]#·j·T+ #˚XÊsTT. ø=i$>√|üsêE, bıqï>∑+{Ï
8. b˛düºs¡T ‘·j·÷Ø
‘Ó\>∑q, yêqe÷eT˝…’ es¡<ë#ês¡T´\T, |ü˝≤¢ <äTs¡Zj·T´,
9. ìHê<ë\T
_s¡T<äTsêE sêeTsêE, |æ.$.qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ e+{Ï kÕVæ≤r
10. dü÷≈£îÔ\T
Ádüwüº\ s¡#·q\qT bÕsƒê\ s¡÷|ü+˝À Çe«&É+ »]–+~.
11. es¡íq
‘Ó\+>±D˝À ªbÕ≥μ≈£î $&ÉBj·Tsêì dü+ã+<Ûä+ ñ+~.
12. Ç+≥s¡÷«´ Á|üXÊïe[
n+<äTπø bÕ≥\T ≈£L&Ü bÕsƒê\ s¡÷|ü+˝À <äs¡Ùq$TkÕÔsTT.
13. Á|üø£≥q
ñ<ë : ã‘·Tø£eTà bÕ≥, |ü˝…¢≥÷] |æ\¢>±&É bÕ≥, <˚X¯uÛÑøÏÔ
14. ÄVü‰«q |üÁ‹ø£
bÕ≥ yÓTTˆˆq$.
15. n_Ûq+<äq yê´dü+
16. n_Ûq+<äq |üÁ‘·+ ‘Ó\+>±D˝À ñqï X¯‘·ø£dü+|ü<ä neT÷\´+. |ü⁄wüÿ\+.
17. ø£s¡|üÁ‘·+ ‘Ó\+>±D≤˝ÀH˚ ‘Ó\T>∑T ‘=* X¯‘·ø£+ Ä$s¡“¤$+∫+~. Bìï
18. dü«>∑‘·+ bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq sêXÊ&ÉT. Hê{Ï qT+∫ H˚{Ï es¡≈£î m+‘√
19. dü+bÕ<äø°j·T yê´dü+ eT+~ X¯‘·ø£ ø£e⁄\T ‘Ó\+>±D≤˝À X¯‘·ø±\qT s¡∫+#ês¡T.
20. |”]ƒø£ ‘Ó\+>±D sêh+ Ä$s¡“¤$+∫q ‘·s¡Tyê‘· s¡÷bı+~+∫q
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À ÁbÕNq+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì H˚{Ïes¡≈£î ñqï
‘Ó\+>±D uÛ≤wü X¯‘·ø£ ø£e⁄\˝À düTe÷s¡T 30 eT+~ X¯‘·ø£ ø£e⁄\qT
‘Ó\+>±D uÛ≤wü, j·÷dü ‘·q<Óq’ $•wü‘º q· T ø£*– ñqï~. bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\˝À |ü]#·j·T+ #˚XÊs¡T. yê]˝À bÕ\Tÿ]øÏ,
á kÂ+<äsê´ìï Ä$wüÿ]+#˚ $<Û+ä >± ‘Ó\+>±D e÷+&É*ø£+˝À j·T<Ûëyê≈£îÿ\ nqïeTj·T´, b˛‘·q, X‚w|ü Œü , sêeT<ëdüT, ã<Óq› ,
sêj·Tã&çq ªø=‘·Ôu≤≥μ ˝≤+{Ï bÕsƒê\T eT]ø=ìï bÕsƒê\T m\≈£L∫ u≤\düs¡dü«‹, ñ‘·Œ\ dü‘·´Hêsêj·TD≤#ês¡´,
‘Ó\+>±D |ü\T≈£îã&ÉT\qT |ü⁄DÏøÏ|ü⁄#·TÃ≈£îHêïsTT. ‘Ó\+>±D ÇeTà&çC{… ºÏ #·+Á<äjT· ´, {Ï.$.Hêsêj·TD, s¡+>∑øè£ wüeí ÷#ês¡T´\T,
|ü<ë\qT, kÕyÓT‘·\qT, C≤rj·÷\qT |ü{Ϻø£\T>± Çe«&É+ u≤ø£esêe⁄ |ü+‘·T\T, >∑TeTàq>±] \ø°Îqs¡d+æ Vü≤X¯sà¡ , >öØuÛ≥Ñ ¢
»]–+~. |ü<ä|ü{Ϻø£˝À Äj·÷ |ü<ë\ nsêú\qT Çe«&É+ s¡|òüTTsêeTX¯s¡à, sê$ø£+{Ï sêeTj·T´ yÓTT<ä\>∑T yê]
»]–+~. ‘Ó\+>±D uÛ≤wüô|’ ∫qï#·÷|ü⁄qT e~˝Òj·÷\ì X¯‘·ø±\˝Àì |ü<ë´\T bÕsƒê˝À¢ #√≥T#˚düT≈£îHêïsTT.
Á|üuÀ~Û+#·&ÜìøÏ ªme]uÛ≤wü yêfi¯≈¢ î£ $qkı+|ü⁄μ nqï bÕsƒêìï ‘Ó\+>±D dü+düÿè‹
ô|≥º&É+ »]–+~. eTq uÛ≤wü|ü≥¢ Ä‘·àq÷´q‘·qT M&ç
Ä‘êà_Ûe÷q+‘√ e÷{≤¢&˚ HÓ’|ü⁄D´eT\e&É&ÜìøÏ düT\uÛÑyÓTÆq n#·ÃyÓTÆq eTqdüT≈£î |ü{Ϻq n<ä›+ ‘Ó\+>±D dü+düÿè‹.
∫{≤ÿ\‘√ ≈£L&çq ªyê>∑÷“¤wüDyéT uÛÑ÷wüDyéTª bÕsƒêìï ≈£ î \ eT‘· ÁbÕ+‘ê\ø£ r ‘· + >± n+<ä ] ˙, nìï{Ï ˙
yê#·ø£+˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ »]–+~. Äràj·T+>± n≈£îÿqCÒs¡TÃ≈£îH˚ $\ø£åD dü+düÿè‹ Çø£ÿ&É
$\dæ*+¢ ~. ø=ìï dü+Á|ü<ëj·÷\T ‘Óse¡ Ts¡T>∑sTT´ ñ+&Ée#·TÃ.

220
ø=ìï+{Ïì >∑÷]Ãq ne>±Vü≤q á ‘·sêìøÏ ˝Òø£b˛e#·TÃ. dü÷Œ¤]ÔÁ|ü<ë‘·\T
yê{Ïì eTs=ø£kÕ] C≤„|üø£+#˚j·T&É+ <ë«sê ñ»®«\yÓTÆq
‘Ó \ +>±D dü e ÷C≤ìøÏ dü ÷ Œ¤ ] Ô ì ∫Ãq m+<ä s √
‘Ó \ +>±D yÓ ’ u Û Ñ y êìï #ê{Ï # Ó | ü Œ &É y ˚ T >±ø£ , Bìì
Á|üeTTKT\qT bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\˝À¢ #˚sá &É+ »]–+~. s¡TÁ<äeT<˚$,
ø=qkÕ–+#ê\qï dü+<˚XÊìï ≈£L&Ü n+~+#·&É+ »]–+~.
uÛÑø£Ô sêeT<ëdüT, ≈£îÁeT+ ;Û+, uÛ≤>∑´¬s&ç¶ es¡à, |æ.$.
Ç+<äT≈£î ‘Ó\+>±D |ü˝˝¢… À¢ dü+düÿè‹, ªÁ>±e÷\˝Àì y˚&TÉ ø£\T,
q]‡+Vü‰sêe⁄, düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç,¶ c˛j·TãT˝≤¢U≤Hé, Äs¡T≥¢
Áø°&Ü $H√<ë\T, eTq |ü+&ÉT>∑\T (ã‘·Tø£eTà, uÀHê\T,
ø£eT˝≤<˚$, Á|üC≤ø£$ ø±fiÀõ, Ábıô|dò sü Y »j·TX¯+ø£sY yÓTT<ä\>∑T
$Hêj·Tø£#·$‹, rCŸ yÓTT<ä\>∑Tq$), C≤q|ü<ä ø£fi¯\T,
yê] >∑T]+∫ $e]+#ês¡T.
>√\ø=+&É |ü≥ºDeTTμ, #Ós¡Te⁄μ e+{Ï bÕsƒê\T ø=ìï
ñ<ëVü≤s¡D\T e÷Á‘·y˚T. ø°\ø£ dü÷Á‘ê\T
‘Ó\+>±D ø£e⁄\T bÕsƒ ¡ ´ |ü ⁄ dü Ô ø ±\ s¡ ÷ |ü ø £ \ Œq≈£ î C≤rj· T $<ë´
Á|üD≤[ø£`2005, sêh $<ë´ Á|üD≤[ø£`2011˝À ù|s=ÿqï
á q÷‘·q bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\ <ë«sê ‘Ó\+>±D˝Àì m+‘√
ø°\ø£ dü÷Á‘ê\ Ä<Ûës¡+>± bÕsƒê´+XÊ\qT, nuÛ≤´kÕ\qT
eT+~ ø£e⁄\T yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃs¡T. ‘Ó\+>±D˝Àì kÕVæ≤r
bı+<äT|ü]#ês¡T.
Á|üÁøÏj·T\T ≈£L&Ü |ü]#·j·TyÓTÆq$. ‘=* n#·Ã‘Ó\T>∑T ø±e´+
1) ‘·eT≈£îqï X¯øÏÔ kÕeTsêú´\qT|üjÓ÷–+∫ |æ\¢\T
s¡∫+∫q bıq>∑+{Ï ‘Ó\>∑q sêdæq ªj·Tj·÷‹ #·]Á‘·μ˝Àì
H˚s¡TÃø√e&É+
n+X¯+ bÕsƒê´+X¯+>± e∫Ã+~. bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq, b˛‘·q,
2) ‘êeTT bı+~q C≤„Hêìï |æ\¢\T <Ó’q+~q J$‘·+˝À
ø=i$ >√|üsêE, >√q ãT<ëΔ¬s&ç¶, dæ.Hêsêj·TD¬s&ç¶, düT<ëΔ\
ñ|üjÓ÷–+#·&É+
Vü≤qTeT+‘·T, |ü˝≤¢ <äTs¡j
Z T· ´, Ç]yÓ+{Ï ø£èwüeí T÷]Ô, yêqe÷eT˝…’
3) bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìπø |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü düe÷»+ <ë«sê,
es¡ < ë#ês¡ T ´\T, ø£ è wü í e T÷]Ô j· ÷ <ä y é , <˚ e ⁄\|ü * ¢
|ü]düsê\ <ë«sê, |üsƒ¡q kÕeTÁ– <ë«sê |æ\¢\T
sêe÷qT»sêe⁄, y˚eTT>∑+{Ï q]‡+Vü‰#ês¡T´\T, e{Ϻø√≥
H˚s¡TÃø√e&É+
Äfi≤«s¡TkÕ«$T, #Ó]«sê\ uÛ≤>∑j·T´, eTT≈£îsê\ sêe÷¬s&ç¶,
4) ã{°º $<ÛëHê\≈£î ã<äT\T ns¡úe+‘·yÓTÆq Ø‹˝À
dü+¬>+ \ø°Îu≤sTT, e÷$T+&É¢ sêe÷>ö&é, HÓ\÷¢s¡T πøX¯e
Á|ü‹#·s¡´\T, ø£è‘ê´\T, nH˚«wüD\ <ë«sê |æ\¢\T
kÕ«$T, Ä~sêE Ms¡uÛÑÁ<äsêe⁄ e+{Ï Á|üeTTK ‘Ó\+>±D
H˚s¡TÃø√e&É+
s¡#·sTT‘·\T, ø£e⁄\T q÷‘·q bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ <ë«sê ‘Ó\+>±D
5) uÛ≤wü, ‘·eT kÕúìø£ ø£fi¯\T, dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\T,
düe÷C≤ìøÏ |ü]#·j·TeTj·÷´s¡T.
ñ‘·Œ‘·TÔ\ Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\T H˚s¡TÃø√e&É+
X¯‘·ø£ kÕVæ≤‘ê´ìøÏ eT÷\+ ‘Ó\+>±D. ‘Ó\+>±D˝Àì 6) Ç‘·s¡ ø°\ø£ dü÷Á‘ê\T
ÁbÕNq X¯‘·ø£ ø£e⁄\‘√bÕ≥T Ä<ÛäTìø£ X¯‘·ø£ ø£e⁄\T ≈£L&Ü
Ä˝À∫+|üCÒj·T&É+, e´ø°Ôø£s¡D\T, düè»Hê‘·àø£‘·,
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ <ë«sê |ü]#·j·TyÓTÆHês¡T. ã<Ó›q, j·T<Ûëyê≈£îÿ\
ø±\Œìø£‘·, uÛ≤cÕ_Ûs¡T∫, uÛ≤cÕ$ìjÓ÷>±ìøÏ n~Ûø£
nqïeTj·T´, ø£+#·s¡¢ >√|üqï, X‚wü|üŒ ø£$, dæ]dæq>∑˝Ÿ
ÁbÕ<Ûëq´+, yÓTT‘·Ô+ bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ $<ë´Á|üe÷D≤\ kÕ<Ûäq≈£î
ø£èwüeí ÷#ês¡T´\T, m\≈£L∫ u≤\ düsd¡ «ü ‹ e+{Ï ÁbÕNq X¯‘ø· £
<√Vü≤<ä|ü&É&É+, |üs¡düŒs¡ Á|ü‹ #·s¡´\≈£î πø+Á<ä+>± ñ+&É&É+,
ø£ e ⁄\‘√ bÕ≥T dü ÷ s√E u≤\ q]‡+Vü ‰ #ê], {Ï . $.
‘√{Ïyê] <ë«sê, n<äq|ü⁄ kÕe÷Á–<ë«sê, düe÷»düuÛÑT´\
Hêsêj·TD, Ä&Ó|⁄ü #·+Á<äeTÚ[, <ä÷bÕ{Ï dü+|ü‘≈Y î£ e÷sê#ês¡´,
<ë«sê H˚ s ¡ T Ãø√e&ÜìøÏ M\T+&É T ≥, ñqï‘· y Ó ’ K s¡ T \T,
sêsTTø£+{Ï sêeTj·T´, q+_ l<ÛäsY, >∑TeTàqï>±] u≤\
e÷qe‘·«|ü⁄$\Te\T ` dü+ã+<Ûë\T ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ
q]‡+Vü≤ X¯sà¡ e+{Ï Ä<ÛTä ìø£ X¯‘ø· £ ø£e⁄\T ≈£L&Ü bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ ±\
ñ<˚›•+∫q$>± ñ+&É&É+, k˛bÕqÁø£eT+˝À uÀ~Û+#·&ÜìøÏ
<ë«sê yÓ\T>∑T˝ÀøÏ e#êÃs¡T.
221
M\T>± bÕsƒê\ neT]ø£ ñ+&É&É+, ãVüQeTTK $X‚¢wüD, eTT–+|ü⁄
$eTs¡Ùq kÕeTsêú´ìï ô|+bı+~+#˚˝≤ ñ+&É&É+, düeTø±©q
ÄsY.{Ï.Ç.`2009, sêh $<ë´ Á|üD≤[ø£`2011
kÕe÷õø£ n+XÊ\|ü≥¢ ÄdüøÏÔ ø£*–+#·&É+ yÓTT<ä\>∑Tq$.
Á|üø±s¡+ q÷‘·q uÛ≤cÕyê#·ø±\T s¡÷bı+~+#ês¡T. Á|ü<ëÛ q+>±
$<ë´s¡Tú\#˚ kÕeTsêú´\ kÕ<Ûäq #˚sTT+#·&ÜìøÏ $$<Ûä s¡ø±\
Ç$ Ä˝À∫+|ü#˚j·T&É+, e´ø°Ôø£]+#·&É+, düè»Hê‘·àø£‘·,
ø£è‘ê´\T ñHêïsTT. 1. e´øÏÔ>∑‘· ø£è‘·´+, 2. »≥Tº ø£è‘·´+,
$\Te\T, yÓ’Ks¡T\T ô|+bı+~+|ü#˚j·T&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q$.
3. |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ ø£è‘·´+.
$eTs¡ÙHê‘·àø£, ùV≤‘·Tã<ä›yÓTÆq ∫+‘·q‘√ $#·ø£åD≤ C≤„q+‘√
|æ \ ¢ \ T e´øÏ Ô > ∑ ‘ · + >± Ä˝À∫+#· & ÜìøÏ , e´eVü ≤ ]+#˚ ˝ ≤ #˚ j · T &ÜìøÏ á bÕsƒ ¡ ´ |ü ⁄ dü Ô ø ±\T
Á|ü‹düŒ+~+#·&ÜìøÏ e´øÏ>Ô ‘∑ ø· è£ ‘ê´\T, »≥¢˝À |üì#˚jT· &ÜìøÏ <√Vü ≤ <ä | ü & É ‘ êsTT. Ç+<ä T ø£ q T>∑ T D+>± Ç‹eè‘êÔ \ T,
»≥Tºø£è‘ê´\T (düè»Hê‘·àø£‘·, ÁbÕC…≈£îº|üqT\T), |üP]Ô ‘·s¡>∑‹ bÕsƒê´+XÊ\ m+|æø£, nuÛ≤´kÕ\≈£Ls¡TŒ ñHêïsTT. M{Ïì
ø£è‘ê´\T n+fÒ #·]Ã+#·&ÜìøÏ, n_ÛÁbÕj·÷\T #Ó|üŒ&ÜìøÏ Á|üD≤[ø±ã<äΔyÓTÆq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq Á|üÁøÏj·T\qT nqTdü]+∫
($q&É+, e÷{≤¢&É&É+) ≈£L&Ü nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT. |òü*‘ê\T kÕ~Û+#ê*.

aaaaa

222