ROZWIĄZANIA ZADAŃ EGZAMINACYJNYCH

Z PODSTAW ELEKTROTECHNIKI
STUDIUM ZAOCZNE (GRUDZIĄDZ)
SEMESTR II
z dnia 03.07.2004
Zadanie 1
Dla podanego obwodu napisać równania według metody potencjałów węzłowych umożliwiających jego rozwiązanie.
V2

R1 R3
R2 R4
R5 E
V1 V3
I0 R0

Rozwiązanie
Narzucone w treści zadania oznaczenia (nazwy) potencjałów punktów węzłowych oraz zerowa (odniesieniowa) wartość
potencjału pozwalają określić potencjał jednego z węzłów bezpośrednio:
V3 = −E
Pozostałe równania zapisać należy bazując na prądowym prawie Kirchhoffa następująco:
V1 − V2 V1
+ = I0
R1 R5
- dla węzła z potencjałem V1 ,
V2 − V1 V2 − V3 V2
+ + =0
R1 R3 + R4 R2
- dla węzła z potencjałem V2 .
Proste przekształcenia tych równań prowadzą do układu:
 1 1  1
  ⋅ V1 −
R + R  R
⋅ V2 = I 0
 1 5 1
,
1  1 1 1  E
− ⋅ V1 +  + +  ⋅ V2 = −

R1 R
 1 R 2 R 3 + R 4  R 3 +R4
.
Zadanie 2
Obliczyć wartość rezystancji Rx, przy której moc wydzielona w tym rezystorze ma wartość największą. Obliczyć tę moc.

1k 3k
40V 20mA
Rx 2k

Rozwiązanie
W celu rozwiązania zadania należy „wyciąć” z obwodu rezystor Rx i punktu widzenia zacisków, pozostałych po tym cięciu,
zastosować twierdzenie Thevenina o zastępczym źródle napięciowym. W ten sposób obwód zostanie doprowadzony do postaci
pokazanej na następującym rysunku:
RT
ET Rx

Wyznaczenie wartości zastępczego napięcia źródłowego Thevenina ET polega na rozwiązaniu obwodu pozostałego po „wycięciu”
Rx w obwodzie

1k 3k
40V 2k 20mA

Zastosowanie twierdzenia Thevenina w tym obwodzie przekształci obwód do postaci:

1k 3k 2k
40V 40V

Tutaj już prosto wyznaczyć można napięcie na zaciskach pozostałych po Rx, bowiem ze względu na równowagę źródeł
napięciowych, w obwodzie prąd nie będzie płynął. W związku z tym E T = 40 V. Rezystancja RT będzie efektem połączenia
równoległego 1 kΩ i 5 kΩ (2 kΩ + 3 kΩ ) czyli RT = 833 Ω . Dopasowanie energetyczne osiągnięte zostanie dla Rx = RT = 833
Ω , zaś maksymalna moc wydzielająca się na Rx będzie
2
ET 40 2
Px max = = = 480 mW.
4 ⋅ R T 4 ⋅ 833
Zadanie 3
Obliczyć wartość średnią i wartość skuteczną podanego okresowo zmiennego przebiegu napięcia.
u [V]
24
12

5 10 15 t [ms]
-12

Rozwiązanie
Obliczenia wartości średniej i skutecznej przebiegu okresowego wymagają, zgodnie z definicja tych wartości, całkowania
przebiegu oraz jego kwadratu w przedziale równym okresowi. Należy więc przede wszystkim zadany przebieg napięcia opisać
analityczne w przedziale okresowości:

24
 ⋅ ( t − 5m) d l ta∈ ( 0 , 1 ] 0 m
u( t ) =  1 m0
1 2
 d l ta∈ ( 1 0 m ] , 1 5 m

.
Zgodnie z definicją wartości średniej:
1 15m 1 10 m 24 15 m

U śr = ⋅ ∫ u ( t ) dt = ⋅ ∫ ⋅ ( t − 5m ) dt + ∫ 12 dt  =  = 4 V.
15m 0 15m  0 10m 10 m 
Podobnie wartość skuteczna:
1 10 m  24 
2
1 15 m 2  15 m
⋅ ∫ u ( t ) dt = ⋅ ( t − 5m )  dt + ∫ (12 ) dt  =  = 4 5 V ≈ 8,944 V.
2
U sk = ⋅ ∫ 
15 m 0 15 m  0  10 m  10 m 
Zadanie 4
Na rysunku przedstawiono przebieg mocy chwilowej p(t) odbiornika. Wyznaczyć współczynnik mocy tego odbiornika oraz
częstotliwość napięcia zasilającego.
p(t) [W ]
30

10

t [ms]
-1 0 10

Rozwiązanie
Współczynnik mocy odbiornika, jak wiadomo, jest stosunkiem mocy czynnej do pozornej tego odbiornika. Z załączonego
rysunku, przedstawiającego moc chwilową odbiornika, można odczytać moc czynną, jako wartość średnią za okres mocy
chwilowej (P = 10 W) oraz moc pozorną, jako amplitudę zmian mocy chwilowej (S = 20 VA). Poszukiwany współczynnik mocy
jest więc równy
P 10
cos ( ϕ) = = = 0,5
S 20 .
Częstotliwość mocy chwilowej jako odwrotność okresu jest zaś równa
1 1
fp = = =100 Hz.
10 m 0,01
Częstotliwość mocy chwilowej jest dwukrotnie większa od częstotliwości harmonicznych przebiegów napięciowo prądowych,
więc poszukiwana częstotliwość napięcia zasilającego f = 50 Hz.
Zadanie 5
W podanym obwodzie prądu przemiennego obliczyć wskazanie watomierza i amperomierzy. Przyjąć e(t) = 230·sin(ω t) V,
ω = 314 s-1. Naszkicować wykres fazorowy układu.
W A2
0,2 H
120 Ω
e(t)
A3 20 µF
A1

Rozwiązanie
Obwód rozwiązać najlepiej stosując metodę wartości skutecznych zespolonych. W tym celu naszkicować wypada schemat
obwodu raz jeszcze, z wartościami impedancji zespolonych elementów i wartością skuteczną zespolona napięcia zasilającego.
jXL

E 120 Ω
-jXC

Wartości reaktancji XL oraz XC obliczymy następująco:

X L = ωL = 314 ⋅ 0,2 = 62 ,8 Ω ,
1 1
XC = = = 159 ,23 Ω.
ωC 314 ⋅ 20 ⋅10 −6
E=
230
(
⋅ exp j ⋅ 0 o ≈162 ,64 V. )
Wartość skuteczna zespolona napięcia zasilającego 2
Z wielu znanych metod rozwiązania zaproponuję następującą:
 − jX C ⋅ I C 
− jX C ⋅ I C + jX L ⋅  I C +  = E
 R 
stąd

IC =
E
XC ⋅ XL
=
159 ,23 ⋅ 62,8
162 ,64
=  = 1,276 ⋅ exp j ⋅ 49 .17 o A. ( )
− j⋅ XC + j⋅ XL + + j ⋅ ( 62,8 −159 ,64 )
R 120
Pozostałe prądy będą IR =
−j ⋅ X C
R
IC =
− j ⋅159 ,64
120
(
⋅1,276 ⋅ exp j ⋅ 49 .17 o = 1,693 ⋅ exp − j ⋅ 40 ,83 o A, ) ( )
( ) (
I L = I C + I R = 1,276 ⋅ exp j ⋅ 49 .17 o +1,693 ⋅ exp − j ⋅ 40 ,83 o = 2,12 ⋅ exp - j ⋅ 3,83 o A. ) ( )
Amperomierze będą więc wskazywać wartości:
− A1: 2,12 A,
− A2: 1,276 A,
− A3: 1,693 A.
{ } {
Wskazanie watomierza obliczymy jako PW = Re E ⋅ I L = Re 162,64 ⋅ 2,12 ⋅ exp j ⋅ 3,83 o ( )} = 344,05 W.
Wykres fazorowy (bez skali) przedstawia następujący rysunek:
IL

IC
UL
E
IR

URC
Zadanie 6
Obliczyć dla jakiej wartości pojemności C wskazanie amperomierza nie zależy od stanu łącznika. Obliczyć to wskazanie
amperomierza. Wykonać wykres fazorowy prądów i napięć dla obu stanów łącznika. Przyjąć dane: e(t) = 230·sin(ω t) V,
ω = 314 s-1, R = 100 Ω, R0 = 200 Ω.

R
u(t) R0
C
A

Uwaga: Przypadek C → ∞ , który zapewnia XC = 0, jako trywialny, nie stanowi rozwiązania zadania.
Rozwiązanie
Jest oczywiste, że amperomierz pokaże tę samą wartość niezależnie od stanu klucza wówczas, gdy moduły impedancji
zespolonych obwodu w obu przypadkach będą równe sobie. W przypadku otwartego łącznika:
1 1
ZO = R + czyli ZO = R 2 + ;
jωC ω C2
2

Gdy łącznik jest zamknięty

1
R0 ⋅
R ⋅ (1 − jωR 0 C )
2
jωC R0 R0 ωR 0 C
ZZ = R + =R+ =R+ 0 = R + − j ⋅ 2 .
1 1 + jωR 0 C 1 + ( ωR 0 C ) 1 + ( ωR 0 C ) 1 + ( ωR 0 C )
2 2
R0 +
jωC
Moduł tej impedancji jest równy
2 2
 R0   ω R 0 2C 

ZZ = R +  +  .
 1 + ( ω R 0 C)   1 + ( ω R 0 C) 
2   2 

Równość modułów impedancji prowadzi do równania
2 2
1  R0   ω R 0 2C 

R + 2 2 = R+
2  +  ,
ω C   2   2 
1 + ( ω R 0C)   1 + ( ω R 0 C) 
które po niezbędnych przekształceniach algebraicznych prowadzi do dwukwadratowgo równania względem poszukiwanej
pojemności C w postaci
2ω 4 R 0 R ⋅ C 4 + ω 2 R 0 ( 2R − R 0 ) ⋅ C 2 − 1 = 0
3
.
Jedynym rozwiązaniem dodatnim takiego równania jest
1
C= ,
ω 2R 0 R
co po podstawieniu danych liczbowych daje wartość C = 15,92 µ F.
Wskazanie amperomierza będzie wówczas równe
230
I= = 0,727 A.
2
 10 6 
2 100 2 +   314 ⋅15 ,92 

 
Wykresy fazorowe można przedstawić następująco:
Io

URo IZ
IC
UC
E

IR0 URz
UR0C
Zadanie 7
Obliczyć pulsację i częstotliwość rezonansową obwodu oraz naszkicować wykres fazorowy obwodu dla częstotliwości
rezonansowej.
Przyjąć dane: R = 10 Ω , L = 40 mH, C = 250 nF.

R C
L R

Rozwiązanie
Impedancja zespolona obwodu jest
1 R ⋅ jωL 1 jωRL ⋅ ( R − jωL ) ω2 RL2  ωR 2 L 1 
Z=R+ + =R+ + =R+ 2 + j ⋅  2 − .
jωC R + jωL jωC R +ω L
2 2 2
R +ω L2 2
 R +ω L
2 2
ωC 
Jak wiadomo warunkiem rezonansu jest zerowanie się części urojonej impedancji zespolonej obwodu, więc:
ωR 2 L 1
− =0.
R +ω L
2 2 2
ωC
Wyznaczona stąd pulsacja ω r określona jest wzorem
 1
ωr =
 L .
LC1 − 2 
 R C
Po podstawieniu danych liczbowych okazuje się, że obliczenie ω r prowadzi do wyniku zespolonego, co oznacza, że nie ma takiej
częstotliwości napięcia (lub prądu) zasilającego, przy której obwód byłby w rezonansie.
Gdyby rezonans był możliwy, to wykres fazorowy obwodu w stanie rezonansu mógłby wyglądać następująco:
IR

URL
UC
UR IL
U
I

Zadanie 8
W układzie 1-kreskowym podanym na rysunku odbiornik energii posiada następujące dane znamionowe: U n = 230 V,
Pn = 2,5 kW, cosφ =0,6. Ponadto X = 0,25 Ω. Częstotliwość przebiegów napięciowo-prądowych f = 50 Hz.
Naszkicować wykres fazorowy układu oraz obliczyć:
− pojemność C kompensującą moc bierną układu do poziomu cosφ z=0,94;
− moc czynną wydzielającą się w odbiorniku gdy napięcie zasilania układu U = 235 V.
z

X
C Odb.

Rozwiązanie

Zakładając znamionowa pracę odbiornika, czyli napięcie na jego zaciskach równe U o = 230 ⋅ exp j ⋅ 0 o V obliczyć można ( )
prąd pobierany przez ten odbiornik:

Io =
Pn
U n cos ( ϕ)
exp ( − j ⋅ ϕ) =
2500
230 ⋅ 0,6
exp ( − j ⋅ arccos ( 0,6) ) = 18,12 ⋅ exp − j ⋅ 53,13 o A. ( )
Spadek napięcia na szeregowej reaktancji indukcyjnej
(
U X = jX ⋅ I o = j ⋅ 0,25 ⋅18 ,12 ⋅ exp − j ⋅ 53,13 o = 4,53 ⋅ exp j ⋅ 36 ,87 o V.) ( )
W związku z tym napięcie na pojemności równe napięciu zasilającemu (przy założeniu znamionowej pracy odbiornika) będzie:
(
U C = U o + U X = 230 + 4,53 ⋅ exp j ⋅ 36 ,87 o = 233 ,64 ⋅ exp j ⋅ 0,67 o V. ) ( )
To umożliwia obliczenie pojemności kompensującej moc bierną do żądanego poziomu:
∑ P ⋅ ( tgϕ − tgϕ p ) ( (
2500 ⋅ tg 0,67 o + 53,13o − tg ( arccos( 0,94) ) ) )
C= = = 146,2 µF .
ω ⋅ UC 2
100π ⋅ 233,64 2
Wykres fazorowy układu przedstawia rysunek:
UC

UO UX
I

IO IC