Λεβαντίνοι - Οι Τελευταίοι Ελληνόφωνοι Της Σμύρνης - Inside Story

22/12/2017 Λεβαντίνοι: Οι τελευταίοι Ελληνόφωνοι της Σμύρνης | Inside Story
ΙΣΤΟΡΙΑ
Λεβαντίνοι: Οι τελευταίοι Ελληνόφωνοι της

Σμύρνης
«Λεβαντίνοι; Τι είναι αυτό;» ρωτούν πολλοί. Εκατό χρόνια πριν, ο όρος δεν προκαλούσε σύγχυση:
δηλώνει τους ευρωπαϊκής καταγωγής παροίκους του Λεβάντε, δηλαδή της ανατολικής Μεσογείου.
Σήμερα, οι 1.500 Λεβαντίνοι συναποτελούν με τους 2.500 Εβραίους της Σμύρνης τους μόνους μη-
Μουσουλμάνους σε περίπου τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους.
Χρόνος ανάγνωσης: 20'
Η Σμύρνη ιδωμένη από την άλλη πλευρά του κόλπου, πηγαίνοντας

προς το Κορδελιό.
Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου 2017
Κείμενο & Φωτογραφίες

Αλέξανδρος Μασσαβέτας
«Θα περιμένουμε να πέσει το φως», λέει ο Andrew. Στεκόμαστε στο

νότιο τμήμα της Προκυμαίας, μπροστά στην παράλια Τζουμχουριέτ
Μεϊντανί, με τον ανδριάντα του Ατατούρκ να δείχνει προς την δύση.
Αριστερά μας, η προβλήτα με το κτίριο των διαβατηρίων, γνωστό και
σήμερα ως Πασαπόρ. Περιμένουμε λίγα λεπτά, εισπνέοντας το αεράκι
που έρχεται από την δύση. Από τα ελληνικά νησιά. Κουβαλά τη
μυρωδιά της άρμης.
https://insidestory.gr/article/levantinoi-ellinofonoi-izmir?token=0L61P76829 1/30
Με δυο λόγια
Με τους νέους των Λεβαντίνων (καλοκαίρι 2009)
Το περίφημο Και (η Προκυμαία), παρέλαση πολυώροφων

πολυκατοικιών στην σημερινή εκδοχή του, απλώνεται στις δύο πλευρές
ως την άκρη του ορίζοντα. Τις κορυφογραμμές πάνω από το Κορδελιό,
στην απέναντι όχθη, έχουν ισοπεδώσει σειρές στοιχισμένων
πολυκατοικιών. «Τώρα!» ο Andrew δείχνει νότια. Τα τζάμια των
παραθύρων αντανακλούν το φως του ήλιου που βυθίζεται στο Αιγαίο.
Πράγματι, μοιάζουν με φωτιές. Σιγά σιγά, οι «φωτιές» εξαπλώνονται.
Σε μια έκταση χιλιομέτρων τα τζάμια μοιάζουν να φλέγονται. «Η
Σμύρνη ξανακαίγεται κάθε ηλιοβασίλεμα» γελά ο Andrew. Είναι
καλοκαίρι του 2009 και η δεύτερη επίσκεψή μου στην Σμύρνη.
Στην προκυμαία προς την άλλοτε Μπελλαβίστα.
Αναπόφευκτα, το μυαλό μου στοιχειώνουν εικόνες μιας άλλης φωτιάς,

πραγματικής και αδηφάγου, που σφράγισε για πάντα την όψη και την
ταυτότητα της Σμύρνης. Δυσκολεύεσαι να φανταστείς ότι το σημείο
όπου στεκόμαστε κάποτε προσέφερε το πανόραμα μιας
κοσμοπολίτικης και ευημερούσας πόλης της Μπελ Επόκ. Η σημερινή
Σμύρνη μόνο ελκυστική δεν είναι. Για όποιον όμως κυνηγά μνήμες και
φαντάσματα, μες στο μπετόν της κρύβονται εκπλήξεις. Οι τρεις
συνοδοί μου το γνωρίζουν καλά.
Όσο και αν τα ονόματά τους δεν σε προϊδεάζουν, ο Andrew Simes, o

Pierre Corsini και ο Enis Tezcan είναι ξαδέλφια. Είναι μέλη μιας
κοινότητας που σφράγισε την φυσιογνωμία, τις παραδόσεις και τους
τρόπους της παλιάς Σμύρνης όσο και η ελληνική. Ο Andrew έχει
αγγλικό όνομα, αγγλικό διαβατήριο, αγγλικά χαρακτηριστικά και
πρώτη γλώσσα την αγγλική, που για ανεξήγητο λόγο μιλά με
αμερικάνικη προφορά. Χορεύει ζεϊμπέκικο, έχει μεγαλώσει με
τουρκικά φαγητά και ξέρει κάποιες ελληνικές φράσεις. Στην Αγγλία
πέρασε μόνο τα τρία χρόνια των σπουδών του.
Οι Andrew Simes και Enis Tezcan στο ερείπιο ενός λεβαντίνικου μεγάρου.
Ο Pierre πάλι έχει γαλλικό όνομα, ιταλικό επίθετο και γαλλικό

διαβατήριο, είναι γαλλόφωνος και σπουδάζει στην Γαλλία. «Είμαστε
πρώτα ξαδέλφια. Η μητέρα μου Marina Corsini και ο μακαρίτης ο
πατέρας του Pierre ήταν αδέλφια» εξηγεί ο Andrew. Τα δύο ξαδέλφια
μιλούν μεταξύ τους συνήθως στα τουρκικά.
«Όλοι οι Λεβαντίνοι της Σμύρνης, αν εξετάσουμε τα οικογενειακά μας

δένδρα, θα βγούμε συγγενείς. Κάθε φορά που σκαλίζουμε τις ιστορίες
των οικογενειών μας, βρίσκουμε νέες συγγένειες». Ο Andrew και ο
Pierre είναι τρίτα ξαδέλφια με τον Ενίς –η μητέρα του είναι Λεβαντίνα,
ο πατέρας του Τούρκος και ο ίδιος έχει μεγαλώσει και ζει στις ΗΠΑ.
«Και οι τρεις έχουμε ρίζες στην οικογένεια Sireilles, από τις
σημαντικότερες λεβαντίνικες οικογένειες της Σμύρνης» λέει ο Andrew.
«Όλοι οι Λεβαντίνοι έχουμε και κάποια ελληνική ρίζα. Τόσο η γιαγιά
του πατέρα μου, όσο και της μητέρας μου, ήταν Ελληνίδες. Έχω
συγγενείς στα καθολικά χωριά της Τήνου... Πάμε σπίτι της να σας
δείξω το γενεαλογικό μας δένδρο».
Ο Αndrew μας ξεναγεί στο τσιμεντένιο πανόραμα της προκυμαίας –

betonrama, το λέει περιπαικτικά. «Εδώ που στεκόμαστε ήταν, πριν την
Φωτιά, το όριο ανάμεσα στα Μαλτέζικα και την Εγγλέζικη Σκάλα. Η
πλατεία δημιουργήθηκε κατά την ανοικοδόμηση, στο σημείο που
βρίσκονταν τα δύο πολυτελέστερα ξενοδοχεία της παλιάς Σμύρνης, το
“Huck” και το “Kraemer”. Στον τρίτο όροφο του δεύτερου στεγαζόταν
το “Club Hellénique”. Εκεί πέρα που τσακίζει η Προκυμαία βρισκόταν
η Μπελλαβίστα…». Πολύτιμος ξεναγός σε μια πόλη όπου ούτε καν η
ρυμοτομία του πρόσφατου παρελθόντος δεν επιβιώνει.
Δεν είναι όμως μόνο τα κτίρια που χάθηκαν. Η ίδια η προκυμαία

μεταλλάχθηκε. Την δεκαετία του 1990 απέκτησε πλατιά λωρίδα
αναψυχής, στρωμένη με χλοοτάπητα, με διαδρόμους για τζόκινγκ,
παγκάκια και αγάλματα. Με τις διαπλατύνσεις η θάλασσα υποχώρησε

για πενήντα και πλέον μέτρα. «Στην Σμύρνη αστειευόμαστε πως με τις
συνεχείς επιχωματώσεις, στο τέλος θα φτάσουμε την Ελλάδα. Καλό θα
ήταν –θα βοηθούσε στον εκπολιτισμό μας. Για σας πάλι δεν ξέρω!»
αστειεύεται ο Andrew.
Η επιχωματωμένη προκυμαία και το «μπετόραμα» της Σμύρνης.
Ο Enis ακούει τα πάντα με αδηφάγο ενδιαφέρον. Έχει έλθει στην

γενέτειρα των γονιών του για διακοπές. Μόνος από τους τρεις που έχει
κάποια τούρκικη φλέβα, είναι και ο μόνος που δεν μιλά τουρκικά!
Τυπικό αμερικανάκι, ο ντράμερ παίρνει συχνά μια έκφραση
αποσβολωμένης έκπληξης.
Τον Andrew τον γνώρισα μέσω του γκρουπ που έφτιαξε στο Facebook
–ενός forum επικοινωνίας των ελάχιστων νέων Λεβαντίνων που
απομένουν στην Σμύρνη με τους απανταχού επιγόνους της κοινότητας.
Στην Σμύρνη κάποιοι από αυτούς κινητοποιούνται για να διασώσουν
την ταυτότητά τους, αλλά και την συλλογική μνήμη μιας κοινότητας
που δεν αριθμεί πια παρά «χίλια και κάτι» μέλη. Ο Andrew,
εκκεντρικός και υπερδραστήριος, έχει ξεκινήσει μια μίνι σταυροφορία
ενάντια στην λήθη και την αφομοίωση.
Καθώς περπατάμε προς το σπίτι του, μας μιλά για την κοινότητα
σήμερα. «Η γενιά των γονιών μας βρέθηκε αντιμέτωπη με πιέσεις και
επεδίωξε την αφομοίωση. Πολλοί Λεβαντίνοι πλασάρισαν τον εαυτό
τους ως πιο Τούρκο και από τους Τούρκους, πιο Κεμαλιστή και από τον
Ατατούρκ. Αναζήτησαν τακτικές επιβίωσης σε μια ατμόσφαιρα
πιέσεων, για να παραμείνουν στην πόλη. Σήμερα, η νέα γενιά
προσπαθούμε να προασπίσουμε την ετερότητά μας» εξηγεί ο Andrew,
που σκαρφίζεται τρόπους να φέρει τους νέους Λεβαντίνους κοντά.
Στην ομάδα ποδοσφαίρου Levant United FC που ίδρυσε, συμμετέχουν
Λεβαντίνοι, παιδιά μικτών γάμων και ξένοι που ζουν στην Σμύρνη.
Τα «σμυρναίικα»: οι Λεβαντίνοι και η ελληνοφωνία μετά το ’22
Ο Andrew μένει με την διαζευγμένη μητέρα και την αδελφή του στο
Άλσαντζακ. Η περιοχή, στο βόρειο άκρο του παλιού κέντρου της
πόλης, αντιστοιχεί στις άλλοτε συνοικίες Μπελλαβίστα, Σχοινάδικα
(Κερασοχώρα) και Πούντα. Περάσαμε έξω από το «Πάρκο της
Κουλτούρας», που καλύπτει την θέση του αρμενομαχαλά και το
μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών συνοικιών που κάηκαν το 1922. Το
πάρκο, απέραντο χάσμα στο κέντρο της πόλης, είναι το πιο προφανές
αποτύπωμα της Καταστροφής στον αστικό ιστό. «Οι παλιοί
Λεβαντίνοι, να ξέρεις, το λένε ακόμη μεταξύ τους “τα Καμμένα” –στα
ελληνικά», λέει ο Andrew. Το διαμέρισμα της οικογένειας βλέπει στο
πάρκο.
To Εκθεσιακό και Πολιτιστικό Κέντρο του πάρκου.
Με το που ανοίγει η πόρτα του διαμερίσματος χυμά πάνω μας η

σκυλίτσα της μητέρας του Andrew. Μένω σαν στήλη άλατος όταν η
Marina Corsini με χαιρετά και απολογείται για τις φωνές της σκύλας σε
μια ιδιότυπη ελληνική. «Καλώς ορίσατε. Είναι καλό ζωντανό, μονάχα
που φοβάται τση ξένοι. Δεν σε αφήνει να την κανακέψεις και δεν θα σε
δώσει το κανί της άμα δεν σε ξέρει. Να σας φέρω κομμάτι νεράκι;».
Γνωρίζω τους Λεβαντίνους της Πόλης και ξέρω πως όλοι, από την
ηλικία των πενήντα και πάνω, μιλούν απταίστως την ελληνική. Εκείνοι
όμως μεγάλωσαν σε γειτονιές γεμάτες Ρωμιούς. Στην Σμύρνη, όμως, οι
Έλληνες εξαφανίσθηκαν το 1922. Δεν περίμενα να έχει επιβιώσει η
ελληνοφωνία. Η Μαρίνα γελά με την έκπληξή μου. «Πώς, πώς. Αυτή
ήτουνα η γλώσσα των Χριστιανών της πόλης. Εμείς οι Λεβαντίνοι τα
λέμε σμυρναίικα. Έχουμε την διάλεκτο από τα νησιά τα καρσινά [τα
απέναντι]».
«Τα ελληνικά είναι η πρώτη γλώσσα που θυμάμαι απ’ το σπίτι μας,
γιατί οι γονείς μου μιλούσαν μόνο ελληνικά μεταξύ τους. Μιλάει καλά,
ε; Είναι περίεργο συναίσθημα να μην γνωρίζεις την γλώσσα στην
οποία μιλούν οι γονείς σου…» λέει ο Andrew. «Ελάτε να ιδείτε το

δέντρο μας. Άμα το ιδείτε, μπορείτε να βγάλετε μιαν άκρη. Εμείς όλοι
οι Φράγκοι τση Σμύρνης είμαστε συγγενείς. Οι φαμεγιές μας είναι
δεμένες με γάμοι. Είδατε που τα τρία παιδιά είναι εξαδρέφια…».
Οι Corsini είναι κατά βάση καθολικοί της Χίου, λέει ο Andrew.

Υποτίθεται πως έλκουν την καταγωγή τους, αιώνες πριν, από την
Φλωρεντία και την Γένοβα. Έτσι τουλάχιστον πιστεύουν. Όπως
χιλιάδες άλλοι Ιταλολεβαντίνοι, εγκατέλειψαν την ιταλική για την
γαλλική γλώσσα τον 19ο αιώνα, ενώ στα σπίτια μιλούσαν και την
ελληνική. «Όπως ούλοι οι Λεβαντίνοι», τονίζει η Marina.
«Τα ελληνικά τα ήμαθα από την γιαγιά μου, Angela Fabiano. Εκείνη
ήτανε Ιταλίδα, μα λέξη ιταλικά δεν ήξερε. Μονάχα ελληνικά μιλούσε».
Το γνώριζα ήδη από την Πόλη: η «εθνικότητα» ενός Λεβαντίνου ήταν
τεχνικό ζήτημα. Το διαβατήριό του δεν είχε σχέση με την μητρική του,
ενώ οι περισσότεροι δεν είχαν επισκεφθεί ποτέ την χώρα του
διαβατηρίου τους.
«Πριν την Φωτιά ούλοι οι χριστιανοί ρωμαίικα ημιλούσανε. Μα και

μετά, δεν σταματήσανε να τα μιλάνε όσοι ημείνανε. Ήρθανε οι
Τούρκοι από την Κρήτη, που μόνο ελληνικά ηξέρανε. Ήρθανε και
πολλές κοπέλες από την Χίο να δουλέψουνε σε σπίτια Λεβαντίνων.
Αυτές βοηθήσανε να μάθουνε τα παιδιά ελληνικά… Όταν ήμουνα νέα
στα σοκάκια τση Πούντας παντού ελληνικά ήκουες».
Σπίτια που σώθηκαν από την Φωτιά στην Πούντα.
Η Marina παντρεύθηκε τον Rodney Simes. «Είναι Άγγλος από τον

πατέρα του, τον Alfred Simes. Σήμερα ο Alfred είναι εκατό και ένα
χρονώ! Εκείνος ξέρει τα πιο καλά ελληνικά απ’ ούλους μας. O Ρόντνης
πάλι ξέρει πιο καλύτερα από μένα…». Σε κάθε λεβαντίνικο σπίτι, μου
εξηγεί, μιλιούνται πολλές γλώσσες ταυτόχρονα, ενώ υφίστανται
ιδιαίτερες γλωσσικές συμβάσεις μεταξύ των μελών του οίκου.
«Με τσου γονείς μου μιλούσαμε κυρίως γαλλικά. Με την μάμα μου
ελληνικά και γαλλικά, με τον πάπα μου γαλλικά και πότε πότε ιταλικά.
Με τον αδρεφό και την αδρεφή μου αγγλικά και τούρκικα. Τώρα, με
τον Rodney οι δυο μας μιλούσαμε πιότερο ελληνικά, πότε πότε και
αγγλικά. Στην αρχή μόνο ελληνικά μιλούσαμε. Μαζί του τα
καλυτέρεψα. Μα μετά που ηγέννησα τον Andrew οι τρεις μας
μιλούσαμε αγγλικά, να τα μάθει το παιδί. Ο Άντριους μέχρι δώδεκα
χρονώ δεν ήξερε άλλη γλώσσα. Τώρα όμως στα παιδιά μου πιότερο
τουρκικά μιλάω. Μα ο Άντριους είναι πολύ Άγγλος. Όποτε του μιλάω
τουρκικά, απαντά αγγλικά! Τώρα που χωρίσαμε με τον Rodney, το

γυρίσαμε πάλι στα ελληνικά!»
Η Marina θα καθοδηγήσει κάθε μελλοντική επίσκεψή μου στην

Σμύρνη, φέρνοντάς με σε επαφή με τους Λεβαντίνους της γενιάς της
που μιλούν την σμυρναίικη διάλεκτο. Στην επίσκεψή μου όμως αυτή
εστιάζω ακόμη στους νέους. Με ενδιαφέρει να καταλάβω πώς βλέπουν
την ταυτότητά τους και πόσο αποφασισμένοι είναι να παραμείνουν.
Ελάχιστοι νέοι μιλούν καλά ελληνικά. «Οι περισσότεροι μιλάμε

μεταξύ μας τουρκικά, για τον ίδιο λόγο που οι παππούδες μας
μιλούσαν ελληνικά –όλοι γύρω τα μιλούν, είναι το γλωσσικό
περιβάλλον της πόλης». Ο Andrew θα ήθελε να δει τους νέους
Λεβαντίνους να αποκαθιστούν τη σχέση τους με την ελληνική. «Όλοι
έχουμε τα βιώματα από τα σπίτια μας. Μια παρέα έξι-επτά παιδιά
φτιάξαμε μια ομάδα και παίρνουμε μαθήματα μια φορά την εβδομάδα,
με δασκάλα από την Ελλάδα».
Ντόπιοι και ξένοι, μετέωροι και νοσταλγικοί
Με παίρνουν μαζί τους στην έξοδο του Σαββάτου, σε ένα ρεμπετάδικο

(σκυλάδικο θα το έλεγα!) στο Κορδελιό. Μια παρέα νέοι, όλοι
συγγενείς, έχουν βγει κάποιοι με τους γονείς, κάποιοι με τους
συντρόφους τους. «Εμείς εδώ είμαστε πιο διαφορετικοί από τους νέους
στην Ευρώπη. Οι φαμεγιές είναι πιο δεμένες, όλο μαζί κάνουμε. Όλο
με αδρέφια, εξαδέρφια, γονιοί… Καθόμαστε με τσι γονιοί μας και μετά
τα δεκαοκτώ» μου λέει η Lena Çavuşoğlu, φοιτήτρια, που μιλά την
ντόπια ελληνική πολύ στρωτά.
Τους ρωτώ πόσο ντόπιοι αισθάνονται, πού βλέπουν το μέλλον τους.

«Είμαστε ξένοι παντού» λέει ο Andrew. «Ξένοι και εδώ, ξένοι και στη
χώρα με την οποία μας συνδέει ένα διαβατήριο. Οι περισσότεροι από
εμάς σπάνια την επισκέπτονται. Έχουμε μια χώρα, που αν με ρώταγες
θα σου έλεγα ότι είναι η Μικρά Ασία, όχι η Τουρκία, αλλά όχι σπίτι.
Τόσες γενιές μόνιμοι κάτοικοι, πρέπει ακόμη να ανανεώνουμε τις
άδειες παραμονής κάθε χρόνο». Μου κάνει εντύπωση ότι στο
πορτοφόλι του, εκτός από ένα εικονισματάκι, έχει την φωτογραφία
του Χρυσοστόμου Σμύρνης! «Για μένα είναι ένας ήρωας» λέει.
Ο Pierre συγκρίνει την Γαλλία, όπου σπουδάζει, με την Σμύρνη. «Οι

άνθρωποι εκεί δεν είναι τόσο ζεστοί και ευγενικοί όσο εδώ. Είναι
κρύοι». Η αδελφή του Nathalie μόλις τέλειωσε το σχολείο. «Εδώ
γεννήθηκα και μεγάλωσα. Δεν έχω τίποτε κακό να πω για την Τουρκία,
αλλά δεν αισθάνομαι Τούρκισσα... Είμαι και δεν είμαι ξένη». Στο
μεταξύ η μουσική δυναμώνει, κάποιοι χορεύουν ζεϊμπέκικο και
τσιφτετέλια και πολλοί πετούν χαρτοπετσέτες στην πίστα. Ο Enis δεν
πιστεύει στα μάτια του. «Έχεις ξαναπάει ποτέ σε τέτοιο μέρος;» με
ρωτά σχεδόν συνωμοτικά.
Την Κυριακή το πρωί δίνουμε ραντεβού με τον Andrew στην Παναγία

του Ροζαρίου στην Πούντα. Η λειτουργία είναι στην ιταλική και μου
φαίνεται παράδοξο που εγώ καταλαβαίνω τα πάντα και ο Άντριου
ελάχιστα. Λίγοι πιστοί, ανάμεσά τους και κάποιοι νέοι.
Ελάχιστοι πια οι πιστοί στην κυριακάτικη λειτουργία στην Παναγία του Ροζαρίου της Πούντας
Με το τέλος της λειτουργίας ο Andrew με συστήνει σε έναν παππούλη,

που περπατά με την βοήθεια μπαστουνιού και στηρίζεται στο χέρι της
κόρης του. «Πόσο χαίρομαι, πόσο χαίρομαι να μιλώ την γλώσσα μου!»
μου λέει στα ελληνικά.
Είναι προφανές πως δεν βλέπει, γιατί κοιτά στο κενό. «Με λένε Αrthur
Sireilles. Γεννήθηκα στην Πούντα. Ήρθα με την νέα χρονιά, στις 31
Δεκεμβρίου του 1920. Προίκα τση φαμίλιας μου ήτανε! Πώς
ηπεράσανε τα χρόνια τόσο γλήγορα! Έχω πάθει glaucome, πως το λένε
στα γαλλικά, και δεν γλέπω. Οι φλέβες στο κεφάλι μέσα ηπάθανε.
Μεταχειρίζομαι φάρμακα, μα κάθε μέρα, κάθε λεπτό το φως είναι πιο
λίγο…».
Η κόρη του Jocelyne επίσης μιλά τα ελληνικά απταίστως. Ο Αρτούρ με

κρατά από το χέρι, λες και φοβάται πως θα εξαφανιστώ. Μιλά
ακατάπαυστα, με ενθουσιασμό. «Η μητέρα μου ήτανε Ελληνίδα, από
την Σάμο. Από επτά χρονώ μ’ ήπαιρνε στην Ελλάδα, στα δικά μας τα
νερά. Με το που ησφάλαζαν τα σχολεία, παίρναμε το βαπόρι και

παγαίναμε στην Σάμο και στην Κρήτη. Η Σμύρνη ήτανε λεβαντένικια
κι είχε απ’ ούλες τσι μεριές φερμένοι. Τσι Έλληνοι τση Σμύρνης τσι
ξεριζώσανε και τσι πετάξανε. Ούλοι ξολοθρευτήκανε. Κι εσύ γιατί
έμεινες θα μου πεις; Γιατί εδώ είναι θαμμένοι η γιαγιά μου, η μάνα
μου, ο πατέρας μου…».
Η Νathalie Corsini στα ερείπια ενός λεβαντίνικου μεγάρου.
Η Jocelyne μένει στην Ουάσιγκτον, ο αδελφός της Ghislain στο

Λονδίνο. Εκείνη διατηρεί ξενώνες έξω από το Ηράκλειο. «Kάθε χρόνο
φαμελικώς βρισκόμαστε στην Κρήτη» λέει ο Αrthur. Πατέρας και κόρη
μας προτείνουν να καθίσουμε σε ένα καφέ στην προκυμαία, «να
πάρομε τον αέρα μας». Σερβίρει «κανονικό φραπέ, όπως στα μέρη μας,
και υποβρύχιο!» λέει ο Arthur περιχαρής.
«Την φωτιά δεν την θυμούμαι, ήμουνα μωρό, μα θυμούμαι πως το

πατρικό τση μάνας μου ηκάηκε. Στην Αγία Αικατερίνη ήτανε. Στην
φωτιά εφύαμε, μωρό εγώ, και κρυφτήκαμε στο Κορδελιό, σε ένα
εξοχικό. Εδώ πέρα είμαι με άδεια πάντα. Κάθε τόσο παγαίνω και την
καινουργίζω για να καθίσω. Τόσα χρόνια δεν μας δώσανε μιαν άδεια
να καθίσεις παντοτινώς. Τούτος ο τόπος έτσι είναι, δεν αλλάζει…».
Arthur Sireilles (+) και Jocelyne Sireilles Kerrigan.
Στο καφέ παίζει ελληνική μουσική. «Τρελαίνομαι για ελληνικά

τραγούδια!» λέει ο Arthur. «Η ελληνικιά η μουσική με ταξιδεύει! Και
τώρα, με το που φεύγω και περνώ στο καρσινό, με το που φτάνω στο
σύνορό τσης, με πιάνει ο αέρας της Ελλάδας. Θα νομίζετε πως τα λέω
αυτά επειδής εγέρασα και είμαι ξεκουτιασμένος» είπε γελώντας.
«Αllons, πάμε κόρη μου σπίτι. Παραπάνω δεν βαστώ». Και σε μένα:
««Σας ευχαριστώ πολύ! Για μένα αυτή η γλώσσα ήτανε τα πάντα…».
Μου έδωσε το τηλέφωνό του και με παρακάλεσε να τον παίρνω πού
και πού τον χειμώνα για κουβέντα. Μας φίλησαν και έφυγαν.
Ευρωπαϊκή καταγωγή, καθολικό δόγμα, ελληνικά ήθη
«Λεβαντίνοι; Τι είναι αυτό;» με ρωτούν πολλοί. Εκατό χρόνια πριν, ο

όρος δεν προκαλούσε σύγχυση. Δηλώνει τους ευρωπαϊκής καταγωγής
παροίκους του Λεβάντε, που ξεκινά από τα Επτάνησα και
περιλαμβάνει την Ελλάδα, την Μικρά Ασία, την Συρία, τον Λίβανο,
την Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Στον χώρο αυτόν, γεμάτο από
ευκαιρίες πλουτισμού, Ευρωπαίοι συστήνουν εμπορικές παροικίες λίγο
πριν τις Σταυροφορίες. Στις απαρχές της κοινότητας βρίσκονται οι
έμποροι που μετοικούν από τις ιταλικές δημοκρατίες στην
Κωνσταντινούπολη. Σε αυτούς προστίθενται οι έποικοι που μετά την
Δ΄ Σταυροφορία εγκαθίστανται στα νησιά του Αιγαίου.
Παλιά σπίτια Λεβαντίνων στην Πούντα, στο άλλοτε Μπουλβάρ Αλλιότι.
Τους καθολικούς παροίκους νεοφερμένους οι Έλληνες και άλλοι

γηγενείς θα τους ονομάσουν Φράγκους ή Λατίνους (αναφορά στο
«λατινικό» δόγμα, το δόγμα της Ρώμης). Φράγκους τους καλούν
αρχικά και οι δυτικοί. Ο όρος «Λεβαντίνος» χρησιμοποιείται
αργότερα, τον ύστερο Μεσαίωνα, από τους δυτικούς, ενώ όσοι
υποτίθεται ότι προσδιορίζει τον απαρνούνται ως τον εικοστό αιώνα,

θεωρώντας τον υποτιμητικό.
Γρήγορα οι «Φράγκοι» που έρχονται κατά κύματα στην Ανατολή

αφομοιώνονται γλωσσικά και πολιτιστικά στο ελληνικό ή αραβικό
(Συρία, Λίβανος) περιβάλλον, κυρίως μέσω μικτών γάμων. Τους
διαφοροποιεί από τους άλλους ντόπιους χριστιανούς μονάχα το
ρωμαιοκαθολικό δόγμα. «Γέφυρα» αφομοίωσής τους είναι οι Έλληνες,
Αρμένιοι και Άραβες χριστιανοί που έχουν προσχωρήσει –σε
διαφορετικές περιόδους– στον καθολικισμό. Οι Φράγκοι των νησιών
του Αιγαίου είναι σε μεγάλο βαθμό ελληνικής καταγωγής.
Στην Ανατολική Μεσόγειο η εμπορική κίνηση επικεντρώνεται στα

λιμάνια που οι Ευρωπαίοι ονομάζουν «Σκάλες του Λεβάντε». Πολλά
θα αποτελέσουν αποικίες των Ενετών και των Γενοβέζων για αιώνες.
Εκεί τα προϊόντα της Ανατολής που μεταφέρουν τα καραβάνια
φορτώνονται στα πλοία για την Ευρώπη. Πολύ αργότερα, στις ίδιες
Σκάλες ξεφορτώνονται τα προϊόντα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, από
υφάσματα και ποτά μέχρι πιάνα, κεραμίδια και βιβλία.
Παλιά φωτογραφία της Σμύρνης. [STR/AFP]
Σημαντικές κοινότητες Λεβαντίνων διαμορφώνονται στον Γαλατά της

Πόλης, στην Χίο, Λέσβο, Ρόδο, Νάξο, Σύρο, Τήνο. Οι μεγάλες
Λεβαντίνικες οικογένειες έχουν παρακλάδια σε περισσότερες Σκάλες.
Η ίδια η Σμύρνη, που θα γίνει αργότερα η μητρόπολη, το δημογραφικό
και πολιτιστικό κέντρο των Λεβαντίνων, θα αργήσει να πάρει από τον
Γαλατά την πρωτοκαθεδρία ανάμεσα στις Σκάλες. Βγαίνει σιγά σιγά
από την αφάνεια μετά την άλωση της Χίου (1566), όταν τα ξένα
προξενεία και οι έμποροι αφήνουν το νησί για την απέναντι πόλη. Η
άφιξή τους και οι νέες εμπορικές ευκαιρίες προσελκύουν και
καθολικούς από τα νησιά. Οι ελληνόφωνοι αυτοί νησιώτες καθολικοί
αποτελούν, μαζί με τους Ρωμιούς, πολύτιμη δεξαμενή από νύφες για
τους ξένους εμπόρους.
Οι Λεβαντίνοι δημιουργούνται συνεπώς ως μια ομάδα υβριδική, που

οικοδομείται πάνω στους γάμους μεταξύ προσώπων διαφορετικών
καταγωγών. Στην Σμύρνη, στην Πόλη και στα νησιά, όπου η
πλειοψηφία των χριστιανών είναι ελληνόφωνη, η ελληνική μπαίνει στα
σπίτια των Λεβαντίνων και καθιερώνεται, καθώς οι σύζυγοι δεν έχουν
πολλές φορές καμία άλλη κοινή γλώσσα. Η ελληνική οικοδομεί έναν
ενιαίο γλωσσικό και πολιτιστικό χώρο για τους Λεβαντίνους και τους
Ρωμιούς. Το βλέμμα της Σμύρνης παγιώνεται στον κόσμο του
Αιγαίου...
Στην ελληνική ιστοριογραφία, ο όρος «Λεβαντίνος» αποκτά συχνά

αρνητική χροιά. Χρησιμοποείται ενίοτε ως συνώνυμο του απάτριδος,
του ατόμου χωρίς εθνική συνείδηση, του παραδόπιστου. Υπάρχουν
πολλοί λόγοι για την σημειολογική αυτή απαξία. Στην βάση της
βρίσκεται ο αιωνόβιος ανταγωνισμός Ελλήνων και Λατίνων για την
πολιτική και οικονομική κυριαρχία στο Λεβάντε. Στην Σμύρνη,
ειδικότερα, και οι δύο κοινότητες θεωρούσαν την πόλη δική τους: οι
Λεβαντίνοι επειδή έθεσαν τις βάσεις αλλά και τους κανόνες για την
ανάπτυξή της, οι Ρωμιοί επειδή, από το 1840 και μετά, συνιστούσαν

την πολυπληθέστερη ομάδα στην πόλη, ενώ η γλώσσα τους υπερείχε
απόλυτα.
Τα τέλη του 19ου και οι αρχές του 20ου αιώνα, εξάλλου, είναι η εποχή
των εθνικισμών. Οι Λεβαντίνοι μοιάζουν «εκτός τόπου και χρόνου»,
καθώς δεν εντάσσονται στο εθνικιστικό αφήγημα και παραμένουν
κοσμοπολίτες, υπεράνω αυτού. Η ταυτότητα του «Λεβαντίνου»,
φευγαλέα και απατηλή, φαντάζει χίμαιρα. Δεν είναι λίγοι οι Λεβαντίνοι
που επιμένουν πως δεν υπάρχει, ή πως ο Λεβαντίνος δεν έχει μία
μονάχα ταυτότητα, αλλά πολλές που συνυπάρχουν.
Παλιά φωτογραφία από κάποιο καρναβάλι, Hotel Manoli.
Σε κάθε περίπτωση, οι Λεβαντίνοι έχουν ταυτισθεί με το εμπόριο.

«Εδώ υπήρχαν ευκαιρίες, στο εμπόριο αλλά και πέρα απ’ αυτό, καθώς
το οθωμανικό κράτος είχε μείνει οικονομικά πολύ πίσω» εξηγεί ο
Andrew. «Ο παππούς του παππού μου εργάσθηκε στα έργα
κατασκευής της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής στην Αυτοκρατορία,

που συνέδεε τη Σμύρνη με το Αϊδίνι». Πολλοί Λεβαντίνοι
απασχολήθηκαν σε δημόσια έργα που έκαναν τη Σμύρνη βιτρίνα του
αστικού εκσυγχρονισμού της Αυτοκρατορίας, όπως το Και.
Ήταν όμως μόνο το εμπόριο που τους κρατούσε στην πόλη; Για τον
Andrew έπαιξε ρόλο και «αυτή η γοητεία του Αιγαίου –το φως, η
θάλασσα, ο αέρας». Προσθέτει όμως, μελαγχολικά: «Ο αέρας ήταν
αυτός που έφερε τους προγόνους μας εδώ. Ο αέρας είναι αυτός που
μπορεί να μας πάει παραπέρα».
Μπουλβάρ Αλλιότι, Πούντα.
Ο πύρινος αέρας της Καταστροφής δεν ξερίζωσε τους Λεβαντίνους από

τη Σμύρνη. Έχαιραν της προστασίας των ξένων τους διαβατηρίων.
Βρέθηκαν όμως σε μια πόλη ερημωμένη, με οικονομία και πολιτιστική
ζωή νεκρή. Η ελληνική της πλειοψηφία, όσοι γλίτωσαν, έφυγαν κακήν

κακώς, και οι εναπομείναντες Λεβαντίνοι στερήθηκαν τον βασικό
κύκλο συναναστροφής και εμπορικής συνεργασίας τους. Έμειναν
μόνοι, εκείνοι, να κρατούν την ελληνοφωνία και την ιστορική μνήμη
της πόλης. Σήμερα, οι 1.500 Λεβαντίνοι συναποτελούν με τους 2.500
Εβραίους της Σμύρνης τους μόνους μη-Μουσουλμάνους σε περίπου
τέσσερα εκατομμύρια κατοίκους.
Καταγράφοντας την σμυρναίικη διάλεκτο... (Άνοιξη 2013)
Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά, επιστρέφω στην Σμύρνη, άνοιξη του

2013. Πολλοί απ΄ όσους είχα γνωρίσει λείπουν. Πρώτος πέθανε ο
αξιαγάπητος Arthur Sireilles. Ακολούθησε ο παππούς του Andrew.
Μεγαλύτερη πικρία, όμως, προκαλεί η έξοδος των νέων. Ο Pierre έχει
εγκατασταθεί με την μητέρα του στις Σεϋχέλλες, η Νathalie στην
Αυστραλία, η Lena στην Αμερική. Όσοι μένουν, μιλούν με πικρία για
την αφομοίωση, που φαίνεται πραγματικότητα αναπόδραστη όσο και
σκληρή. Όσοι γάμοι γίνονται, είναι μικτοί γάμοι με Τούρκους.
Ο Pierre Corsini στην Προκυμαία.
Στο μεταξύ, δύο Σμυρνιοί, ο Alex Baltazzi και ο Αγγλο-Μαλτέζος

George Galdies, έχουν εκδώσει σε συνεργασία με τον Έλληνα
μελετητή Γιώργο Πουλημένο ένα λεξικό της Σμυρναίικης διαλέκτου
(Lexicon of Smyrneika). Φθάνω στην πόλη με σκοπό να τα
καταγράψω, πριν σβήσουν για πάντα, στο στόμα των τελευταίων
ελληνόφωνων της Σμύρνης. Καταγράφοντας την γλώσσα, βεβαίως,
καταγράφει κανείς και τις ζωές των ομιλούντων, αλλά και την ιστορία
της ίδιας της Σμύρνης.
Marina Corsini
«Έλα, έφταξες; Σε περιμένω. Έχω σιάξει να δεις δυο τρεις νομάτοι».

«Έχει και έναν αδελφό τζέμελλο (=δίδυμο), που τα μούτρα τους είναι
ταμ (=εντελώς) ίδια». «Με γλέπεις; Όχι, κοίτα από την άλλη μπάντα.
Έχει από κάτω μου μια μπαντιέρα κόκκινη». «Μου τον έφερε ο
Άντριους ρεγάλο. Ηύρα έναν που τόνε σεργιανίζει με παράδες. Μα
είναι πολύ καλό ζωντανό. Και η Μπέλλα, τήνε γλέπεις την κακομοίρα.
Γερνάγει. Είκοσι ώρες τση μέρας κοιμάται και παίρνει τρεις φορές την
ημέρα γιατρικά για την καρδιά της». «Σήμερα την έκαμα μπάνιο σαν
αλόγατο». «Ο πατέρας μου ήτανε πολύ strict. Έπρεπε να του γυρέψω
άδεια να πάγω σεργιάνι άμα ήμουνα είκοσι ενός. Κι άμα ήλεγε όχι δεν
επήαινα».
Hotel Manoli, οίκος ευγηρίας των Λεβαντίνων, Μπουτζάς.
«Τότες ητράβαγε φωτογραφίες για ρεκλάμες. Γύρεψε, μου λέει, την

άδεια του πατέρα σου και, αν το παραδεχτεί, θέλω τα μούτρα σου να
τα βάλω σε μια ρεκλάμα!» «Ηνόμιζα που, επειδή έχουνε αγγλικό
πασαπόρτι, έπρεπε να ζήσουνε κάποια χρόνια εκεί. Μα ημείνανε
μονάχα για το ουνιβερσιτέ. Τους άρεσε, μα δεν είχανε σκοπό να
καθίσουνε πιότερο. Ο Άντριους έχει τσι ρίζες του εδώ, και τση Μόιρας
δεν τσ’ ήρεσε το κλίμα». «Όλοι οι νέοι είτε φεύγουνε είτε
παντρεύονται με Τούρκους και γένουνται assimilés». «Στην γενιά τση
γιαγιάς μου τον Έλληνα εδώ, ας πούμε, δεν τον ηγλέπανε που ήταν
ξεχωριστός, τον ηγλέπανε κι εκείνον σαν Λεβαντίνο. Το ίδιο και τον

Αρμένη. Μα γάμοι με τσι Τούρκοι ποτέ δε γινόντουστε…». «Τότες μες
στην φωτιά ήτανε πολλοί Τούρκοι που ημπαίνανε στα άδεια τα σπίτια
και ηπαίρνανε όλα τα μαλάματα και τσι παράδες».
Alex Baltazzi
«Ακόμη κι αν κάποιες από τις οικογένειες αυτές είχαν ιταλικές ρίζες

και ιταλικά διαβατήρια, ήρθαν εδώ μετά από αιώνες ζωής στην Χίο.
Επειδή ηπαντρεύονταν συνεχώς με Ρωμιούς, είχανε ρωμιέψει πλήρως».
«Μετά το ’22 ηρχόντουσαν πολλές κοπέλες εδώ από την Χίο να
δουλέψουνε καθαρίστριες και παραμάνες. Από αυτές τις δούλες
ημάθανε πολλά παιδιά τα ελληνικά, ενώ κάποιες ημείνανε κι
ηπαντρευτήκανε Λεβαντίνους. Χάρη σ’ αυτές τα σμυρναίικα μείνανε
ζωντανά στα χριστιανικά σπίτια».
Jean Marc Sireilles
«Όλη η Φραγκολογιά δίνουμε στα παιδιά μας Φράγκικα ονόματα».
Jocelyne Sireilles
«Θα ‘ρθούνε η Κορσίναινα [η Marina Corsini] η Καποράλαινα [η

Rose-Marie Caporal] και η Μισίραινα [η Jeanne Missir]. Θα πάμε και
μεις;».
Fabio Tito
«Είμαστε φαμεγιά με την Μαρίνα, μα αλαργινοί». «Μα οι γονείς και οι

γιαγιάδες μου μιλούνε ούλοι pour le moins τα γαλλικά και τα ελληνικά.
Μία από τση γιαγιάδες μου ηπήγε στο Centrale, η άλλη ηπήγε στο
γαλλικό σχολείο». «Ημείς οι Λεβαντίνοι μιλούμε πολλές γλώσσες, μα
καμία parfaitement! Αρχινάμε στα γαλλικά, τελεύουμε στα τουρκικά,
με πολλές ελληνικές λέξεις εδώ κι εκεί. Ρωτάμε ελληνικά, απαντάμε
ιταλικά και βάζουμε τούρκικα exclamations: maşallah, inşallah. Έχομε
και ιδικές μας λέξεις, που ανακατώνουν τσι γλώσσες, όπως
bonjourakia…».
Caterina Ventura
«Ταλιάνα είμαι βεβαίως, μα τα ρωμαίικα έχω πρώτη γλώσσα».

«Πενήντα τέσσαρα χρόνια ημείνανε παντρεμένοι, εκείνος τση μιλούσε
στα ιταλικά, εκείνη στα ελληνικά. Μια χαρά συνενοούνταστε». «Μέχρι
την φωτιά ούλες οι ορθόδοξες τση Πούντας παντρευτήκανε ούλους
τους Ιταλούς. Η μαμά μου μου ήλεγε πως ήτανε χωρισμένες βασιλικές-
βενιζελικές και τσακωνόντουστε».
Caterina Ventura και Richard Petrizo, Πούντα.
«Στην Ιταλία έχω παντρεμένο τον έναν ανιψιό μου. Ο πατέρας τση
κοπέλας δεν ήθελε να τήνε δώσει “σ’ έναν Τούρκο”! Ακούς; Ακούω να
λες! “I Turchi” μας λένε, αφού, λέει έρχεστε από κει. Τι “Turca”, μωρέ;
τσι λέω. Ιταλικό πασαπόρτι δεν έχω; Χριστιανή δεν είμαι; Η κόρη του
ανιψιού μου με λέει “la nonna Turca”».
Enrichetta Micaleff
«Καθίστε να μιλήσουμε λίγο τα σμυρναίικα. Εμείς τα μάθαμε από τα

μικράτα μας, από τσι γονιοί μας. Οι Έλληνες ήτανε εντόπιοι εδώ, οι
γονιοί μας είχανε έρθει απ’ ούλα τα μέρη — Ιταλοί, Γάλλοι, Μαλτέζοι.
Ερχούνταστε να βγάλουνε παράδες, να σιάξουνε σπίτια. Σμίξαμε εδώ
πέρα πολλοί ξένοι…». «Τα μεγάλα γράμματα [κεφαλαία] τα ξέρουμε,
τα μικρά όχι. Τώρα με την τηλεόραση την ελληνικιά κάπως τα
κατορθώσαμε». «Μέχρι λοιπόν εκεί που είναι σήμερα το σπιτάλι ήτανε
τα καμένα, που ’χανε γένει πρεβόλια. Εκεί βόσκαμε τα προβατάκια την
Λαμπρή…». «Όλες οι φαμεγιές εκαθούντοστο σ’ ένα σπίτι. Στο πρώτο
κάτι [πάτωμα, όροφος] ήτανε τα σαλόνια, στο δεύτερο οι
κρεβατοκάμαρες. Η παραλία ξέρετε τι ωραία που ήτανε, ούλη με δυο
κάτια σπίτια; Ερχούντανε ο ιμπάτης, τση Σμύρνης ο αέρας, και σε
δρόσιζε. Μα, άμα τα γκρεμίσανε ούλα και τα κάμανε εννιά κάτια, πού
να περάσει, μου λες, ο αέρας να έρθει να σε δροσίσει;». ««Τον καιρό
μας οι παντρειές με Τούρκοι ήτανε πέντ’ έξι. Ας πούμε, μια θεία μου
είχε παντρευτεί Τούρκο πριν τον πόλεμο κι έγινε και μουσουλμάνα!
Αναΐς την ηλέγανε κι έγινε Νερμίν. Μα ήτανε πολύ εξαιρετική
περίπτωση. Σήμερα ούλες οι κοπέλες, τα παλικάρια μας παντρεύονται
Τούρκοι. Είμαστε πολύ ενάντιοι στσι παντρειές αυτές. Τώρα δεν
μπορώ να το χωνέψω, κι αυτό και άλλα –που μιλάνε όλο τούρκικα…».
«Όσο πάει φεύγουμε. Ξέρετε πόσοι φύανε; Εμείς τόσα χρόνια
βαστήξαμε τσι γλώσσες μας, την θρησκεία μας, τα ήθη μας, και
προπαντός αγαπήσαμε τον τόπο. Γι’ αυτό μείναμε».
Peter Pappi
«Πολλές βολές ο Έλληνας θα με μπερδέψει, επειδής εμείς μιλάμε λίγο

αλλιώτικα. Εμείς λέμε “αλάργα”, εσείς λέτε “μακριά”. Εμείς λέμε “και
καλύτερα!”, εσείς λέτε “περαστικά!”. Πιότερο μπερδεύομαι όταν μου
λένε “έχω χρόνο”. Εμείς λέμε “έχω καιρό”». «Εμείς την λέξη
“Λεβαντίνος” την εμάθαμε από τους ξένους. Ελέγαμε Φράγκοι ή το τι
διαβατήριο είχε ο καθένας. Εγώ έχω την περηφανία που είμαι
Λεβαντίνος, γιατί γλέπω που έχω μια κουλτούρα. Ο Λεβαντίνος τι
είναι; Δεν είναι τίποτες παρά μια κουλτούρα. Και η Σμύρνη ήτανε μια
ευρωπαϊκή μετρόπολη πούρα...». «Ο Λεβαντίνος κι ο Έλληνας όλο
μαζί ήτανε. Στις ίδιες γειτονιές καθόντουστε, την ίδια γλώσσα
μιλούσανε, μεταξύ τους παντρευόντουστε». «Εδώ ήτανε τα κονσολάτα
που τους διοικούσανε. Οι Λεβαντίνοι είχανε τα μέσα και τα έξω στα
κονσολάτα τους και δεν ημπορούσε να τους πειράξει ο Τούρκος».
Cedric Hale
«Ο πάπας του παππού μας, ο James Hale, ήρθε από την Αγγλία να
δουλέψει τσι σιδερόδρομοι. Η αδρεφή μου κι εγώ είμαστε Εγγλέζοι
από τον πάπα μας. Μα στην φαμίλια μας είναι πολλοί Ταλιάνοι και
καμπόσοι Έλληνοι. Έχομε συγγενείς παντού». ««Ούλοι οι Φράγκοι μια
φαμεγιά…».
Ήβη Richichi
«Είμαστε, βλέπεις, επί ποδός. Εχθές είχαμε σπίτι την παραδουλεύτρα

και παστρέψαμε κομμάτι. Είναι και το ζωντανό, που δυο φορές την
ημέρα το σεργιανίζουμε…».
Ήβη και Roland Richichi.
Ingrid Bragiotti
«Με τσου γονιοί μας μιλούσαμε ταλιάνικα και ρωμαίικα, έτσι τα

μάθαμε, ακούγοντας εκείνους να τα μιλούνε. Δεν μας τα μάθανε στο
σχολείο. Τα ξέρουμε επειδής ήτανε η γλώσσα τση πόλης. Οι παππούδες
μας έπρεπε να μάθουνε τα ρωμαίικα για να ψουνίσουνε, γιατί ο
μανάβης, ο μπακάλης και όλο το εσνάφι ήτανε Έλληνοι. Έλληνοι
ήτανε και οι φίλοι, το milieu social… Έτσι τα ελληνικά είναι η γλώσσα
μας, μα μια γλώσσα orale et non écrite. Τα παιδιά μου δυστυχώς δεν
ξέρουν να τα μιλήσουν καθόλου. Κι εγώ, τώρα που τα μιλώ λιγότερο,
τα ’χασα λίγο. Μαζί με την δική μου την génération θα πεθάνουν και
τα σμυρναίικα… Μια βολά ένας Γάλλος κύριος είπε: “Δεν μπορώ να
τσου καταλάβω αυτοί τσι ανθρώποι, πώς περνούνε από την μία
γλώσσα στην άλλη”. Όταν δεν θυμόμαστε μια λέξη σε μια γλώσσα, pas
de probleme, την λέμε σε μιαν άλλη. Τώρα όμως τελέψανε αυτά, τα
παιδιά μας γενήκανε absorbés ». «Να πω την αλήθεια, τα τούρκικα

είναι ευκολία και συνήθεια, όπως ήτανε παλιά τα ρωμαίικα. Κι εγώ με
τον άντρα μου γαλλικά και τούρκικα μιλάμε ανάμεσό μας και με τα
παιδιά. Αλλά η κόρη μου, και γαλλικά να τήνε μιλήσω, τούρκικα μου
απαντάει. Αυτό που δεν κατάλαβα ποτές είναι η τούρκικη λειτουργιά.
Καθόλου δεν την γουστάρω».
Από την τελευταία μου επίσκεψη, έφυγαν ο Alex Baltazzi, η Caterina

Ventura και πολλοί άλλοι. Αναρωτιέμαι για πόσο ακόμη θα μιλιέται
στην Σμύρνη η ιδιότυπη αυτή ελληνική...
Στην μνήμη της Caterina Ventura και του Arthur Sireilles.
Αλέξανδρος Μασσαβέτας
Σπούδασε νομικά σε Αθήνα και Cambridge. Έζησε
νομαδικά με βάση του την Πόλη (2003-2015). Εκεί
έγραψε δύο βιβλία για την Κωνσταντινούπολη και
ένα για την Μικρά Ασία, ενώ συνεργάσθηκε με
ελληνικά και ξένα έντυπα. Σήμερα συνεχίζει την
νομαδική του ύπαρξη, με βάση την Αθήνα.

Λεβαντίνοι - Οι Τελευταίοι Ελληνόφωνοι Της Σμύρνης - Inside Story

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Λεβαντίνοι - Οι Τελευταίοι Ελληνόφωνοι Της Σμύρνης - Inside Story

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

22/12/2017 Λεβαντίνοι: Οι τελευταίοι Ελληνόφωνοι της Σμύρνης | Inside Story

Λεβαντίνοι: Οι τελευταίοι Ελληνόφωνοι της

Χρόνος ανάγνωσης: 20'

Η Σμύρνη ιδωμένη από την άλλη πλευρά του κόλπου, πηγαίνοντας

Παρασκευή 22 Δεκεμβρίου 2017

Κείμενο & Φωτογραφίες

«Θα περιμένουμε να πέσει το φως», λέει ο Andrew. Στεκόμαστε στο

Με τους νέους των Λεβαντίνων (καλοκαίρι 2009)

Το περίφημο Και (η Προκυμαία), παρέλαση πολυώροφων

Στην προκυμαία προς την άλλοτε Μπελλαβίστα.

Αναπόφευκτα, το μυαλό μου στοιχειώνουν εικόνες μιας άλλης φωτιάς,

Όσο και αν τα ονόματά τους δεν σε προϊδεάζουν, ο Andrew Simes, o

Ο Pierre πάλι έχει γαλλικό όνομα, ιταλικό επίθετο και γαλλικό

«Όλοι οι Λεβαντίνοι της Σμύρνης, αν εξετάσουμε τα οικογενειακά μας

Ο Αndrew μας ξεναγεί στο τσιμεντένιο πανόραμα της προκυμαίας –

Δεν είναι όμως μόνο τα κτίρια που χάθηκαν. Η ίδια η προκυμαία

παγκάκια και αγάλματα. Με τις διαπλατύνσεις η θάλασσα υποχώρησε

Η επιχωματωμένη προκυμαία και το «μπετόραμα» της Σμύρνης.

Ο Enis ακούει τα πάντα με αδηφάγο ενδιαφέρον. Έχει έλθει στην

Τα «σμυρναίικα»: οι Λεβαντίνοι και η ελληνοφωνία μετά το ’22

To Εκθεσιακό και Πολιτιστικό Κέντρο του πάρκου.

Με το που ανοίγει η πόρτα του διαμερίσματος χυμά πάνω μας η

οποία μιλούν οι γονείς σου…» λέει ο Andrew. «Ελάτε να ιδείτε το

Οι Corsini είναι κατά βάση καθολικοί της Χίου, λέει ο Andrew.

«Πριν την Φωτιά ούλοι οι χριστιανοί ρωμαίικα ημιλούσανε. Μα και

Σπίτια που σώθηκαν από την Φωτιά στην Πούντα.

Η Marina παντρεύθηκε τον Rodney Simes. «Είναι Άγγλος από τον

τουρκικά, απαντά αγγλικά! Τώρα που χωρίσαμε με τον Rodney, το

Η Marina θα καθοδηγήσει κάθε μελλοντική επίσκεψή μου στην

Ελάχιστοι νέοι μιλούν καλά ελληνικά. «Οι περισσότεροι μιλάμε

Ντόπιοι και ξένοι, μετέωροι και νοσταλγικοί

Με παίρνουν μαζί τους στην έξοδο του Σαββάτου, σε ένα ρεμπετάδικο

Τους ρωτώ πόσο ντόπιοι αισθάνονται, πού βλέπουν το μέλλον τους.

Ο Pierre συγκρίνει την Γαλλία, όπου σπουδάζει, με την Σμύρνη. «Οι

Την Κυριακή το πρωί δίνουμε ραντεβού με τον Andrew στην Παναγία

Με το τέλος της λειτουργίας ο Andrew με συστήνει σε έναν παππούλη,

Η κόρη του Jocelyne επίσης μιλά τα ελληνικά απταίστως. Ο Αρτούρ με

νερά. Με το που ησφάλαζαν τα σχολεία, παίρναμε το βαπόρι και

Η Νathalie Corsini στα ερείπια ενός λεβαντίνικου μεγάρου.

Η Jocelyne μένει στην Ουάσιγκτον, ο αδελφός της Ghislain στο

«Την φωτιά δεν την θυμούμαι, ήμουνα μωρό, μα θυμούμαι πως το

Arthur Sireilles (+) και Jocelyne Sireilles Kerrigan.

Στο καφέ παίζει ελληνική μουσική. «Τρελαίνομαι για ελληνικά

Ευρωπαϊκή καταγωγή, καθολικό δόγμα, ελληνικά ήθη

«Λεβαντίνοι; Τι είναι αυτό;» με ρωτούν πολλοί. Εκατό χρόνια πριν, ο

Παλιά σπίτια Λεβαντίνων στην Πούντα, στο άλλοτε Μπουλβάρ Αλλιότι.

Τους καθολικούς παροίκους νεοφερμένους οι Έλληνες και άλλοι

υποτίθεται ότι προσδιορίζει τον απαρνούνται ως τον εικοστό αιώνα,

Γρήγορα οι «Φράγκοι» που έρχονται κατά κύματα στην Ανατολή

Στην Ανατολική Μεσόγειο η εμπορική κίνηση επικεντρώνεται στα

Παλιά φωτογραφία της Σμύρνης. [STR/AFP]

Σημαντικές κοινότητες Λεβαντίνων διαμορφώνονται στον Γαλατά της

Οι Λεβαντίνοι δημιουργούνται συνεπώς ως μια ομάδα υβριδική, που

Στην ελληνική ιστοριογραφία, ο όρος «Λεβαντίνος» αποκτά συχνά

ανάπτυξή της, οι Ρωμιοί επειδή, από το 1840 και μετά, συνιστούσαν

Παλιά φωτογραφία από κάποιο καρναβάλι, Hotel Manoli.

Σε κάθε περίπτωση, οι Λεβαντίνοι έχουν ταυτισθεί με το εμπόριο.

κατασκευής της πρώτης σιδηροδρομικής γραμμής στην Αυτοκρατορία,

Μπουλβάρ Αλλιότι, Πούντα.

Ο πύρινος αέρας της Καταστροφής δεν ξερίζωσε τους Λεβαντίνους από

ζωή νεκρή. Η ελληνική της πλειοψηφία, όσοι γλίτωσαν, έφυγαν κακήν

Καταγράφοντας την σμυρναίικη διάλεκτο... (Άνοιξη 2013)

Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά, επιστρέφω στην Σμύρνη, άνοιξη του