Migne. Patrologia Latina Tomus XII.

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.
Patrum, doctorum
scriptorumque ecclesiasticorum qui ab aevo apostolico ad usque Innocenti III tempora floruer.... 1845.
1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le domaine public provenant des collections de la
BnF.Leur réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet 1978 :
*La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment du maintien de la mention de source.
*La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la revente de contenus sous forme de produits
élaborés ou de fourniture de service.
Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence
2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes publiques.
3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :
*des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés, sauf dans le cadre de la copie privée, sans
l'autorisation préalable du titulaire des droits.
*des reproductions de documents conservés dans les bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de réutilisation.
4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du code de la propriété intellectuelle.
5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans un autre pays, il appartient à chaque utilisateur
de vérifier la conformité de son projet avec le droit de ce pays.
6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en matière de propriété intellectuelle. En cas de non
respect de ces dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par la loi du 17 juillet 1978.
7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

M A i Kl I I If ^ I /_H
JT
—*— —-»—
JTJL —J»— _-__-_--,
L M I^-k___>
—E5E1 /
\ ^___-^ J\ ^_. _^
^J mt _____ IIT 'V__ 1 .i_fc__
._/»»- —EH— / ___g-i-~—gag.
1_J
CURSUS COMPLETUS
SIVE
BIRLIOTHECA UNIVERSALIS, INTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA , OECONOMICA,
OMMJM SS. PATMM, DOCTOMM SCRIPTOMMQUE

mmmmwi
QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTIIIII TEMPORA

FLORUERUNT;
RECUSIO CHRONOLOGICA OMNIUM QU/E
EXSTITERE MONUMENTORUM CATHOLIC.E TRADITIONIS PER DUODECIM
PRIORA ECCLESLE SiECULA,
JUXTAEDITIOKES INTERSECUMQUE
ACCURATISSIMAS, NONNULLIS CODICIBUS MANUSCRIPTIS COLLATAS, PERQUAM
DILIGENTER CASTIGATA;
COMMENTARIIS
DISSERTATIONIBUS, LECTIONIBUSQUE VARIANTIBUS CONTINENTER ILLUSTRATA ;
OMNIBUS OPERIBUS POSTAMPLISSIMASEDITIONES QU_3TRIBUS KOVISSIMIS S_!CULISDEBENTUR ABSOLUTAS
DETECTIS, AUCTA ;
INDICIBUSPARTICCLARIBUSANALYTICIS,SINGULOS SIVETOMOS, SIVEAUCTORES ALICUJUS MOMENTL
SUBSEQUENTIBUS, DONATA ;
CAPITULIS
INTRA IPSUM TEXTUMRITEDISPOSITIS,NECNON ETTITUI.ISSINGULARUM PAGINARUM MARGINEM SUPERIOREM
DISTINGUENTIBUS
SUBJECTAMQUE MATERIAM SIGNIFICANTIBUS, ADORNATA ;
OPERIBUS CUM DUBUSTCMAPOCR\'PHIS, ALIQUA VEROAUCTORITATE INORDINE ADTRADITIONEM
ECCLESIASTICAMPOLLENTIBUS, AMPLIFICATA;
DUOBUS INDICIBUSGENERALIBUSLOCUPLETATA : ALTERO SCILICET RERUM. QUOCONSULTO , QUIDQUID
UNUSQUISQUE PATRUMI NQUODLIBET THEMA S CRIPSERIT
UNO INTUITU C ONSPICIATUR ; ALTERO
SCRIPTCKJE SACRJE, E\ QUO LECTORI COMPERIRE SITOBVIUM QUINAM PATRES ETIN
OPERUM
QUIBUS SUORUMLOCIS SINGULOS SINGULORUM LIBRORUM SCR1PTCR_5
TEXTOS COMMENTATl SINT,
EDITIO
ACCURATISSIMA, CÊTERISQUEOMNIBUSFACILE ANTEPONENDA, SIPERPENDANTUR ! CHARACTERUM NITIJMflHyjN.
CHART/E QUALITAS, INTEGRITAS TEXTUS, PCRFECTIO CORRECTIONIS, OPERUM R ECUSORDM TUM VA TAS(t/fc\
TUMNUMERUS, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUE IN TOTOOPERIS DECURSU CONSTAN E$ ^\^S
SIMILIS,PRETIIEXIGUiTAS,PRiCSERTlMQUE1STACOLLECTIO, CNA,METHODICA ET CHRONOLOGICA / _S-^^P
SEXCENTORUM TRAGMENTORUM OPUSCULORUMQUE HACTENUS HIC1LLIC SPARSORCM, PRIMUM Q- \^
AUTEM INNOSTBABIBLIOTHECA, EX OPERIBCS ADOMNES iETATES,LOCOS, L1NGCAS _-( f \ -
FORMASQUE PERTINENTIBUS, COADUNATORUM. V—< O \
SERIES PRBIA,
^\ ^\
1N QUAPRODEUNTPATRES,DOCTORES ECCLESIJELATINJE
SCRIPTORESQUE Y?\
v *?- I
A 1ERTULLIANOAD GREGORIUMMAGNUM. \ rfW
ACCUBANTE J.-P. MIGNE, <£umtum (Sompletovum 1N SINGULOS SCIENTI A^-i
ECCLESIASTICiE RAMOS EDITORE.
PATROLOGj-l-S TOMUS XII.

S. EUSEBII VERCELLENSIS, FIRMICI MATERNI, S. PHILASTRII,
TOSIUSUNICUS.
PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

1N VIA DICTA D'AMBOISE, PRES LA BARRIERE D'ENFER.
ou PETIT-MONTROUGE.
184.5.
SANCTI
i-_j U S.____JLSJL_L
EPISCOPI VERCELLENSIS
OPERA OMNIA,
NUNC PRIMUM CURA QUA PAR ERAT REDACTA.
EDITIONEMAUSPICATURMAXIMEQUECOMMENDAT
EUSERII EVANGELIUM
CUMVARIIS VERSIONISITAL_3CODICIBUSCOLLATUM,
SIVE
EVANGELIARIUMQUADRUPLEXLATINiE YERSIONIS ANTIQUiE,
JfCXTA BLANCHINI
MEMORATISSIMAS YERONENSIS LUCCBRATIONES
BECOGNITCM
ET EXPRESSUM;
CCI,
POST RELIQUA SANCTI EUSERII OPUSCULA,
ACCEDUNT
FIRMIGI M&TBMMI
NECNON
SANCTI PHILASTRII
x^
OPERA OMNIA, p(T^C
AD EXQUISITAS F. MUNTERIS ET P. GALEARDI
w\^r_J^
EDITIONESCASTIGATA
ET EMENDATA. >i^__5_2'
TOMUS UNICUS.
PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET,

1K VIA DICTA D'AMBOISE,PRES LABARRIERED'ENFER,
ODPETIT-MONTROtJGE.
1845.
ELENCHUS
OPERUM QU_E IN HOC VOLUMINB CONTINENTUR.
S. EUSEBIUS VERCELLteNSlS.
Evangelium S. Eusebii. , ........... . col. 8

Ejusdem Epistolse, 947
FIRMICUS MATERNUS.
Liber de Errore profanarum religionum 97i
S. PHILASTRIUS.
Liber de Ha.resibus, cum praecedentibus prolegomenis 1019
ERUATA.—Col 83, li_. 17 (ascendendo):to; leg. TB.—Col. l_o, 129.155,157, m titulo superiori. ad ephcopumGw-
censem;leg. ad Musclhum.—Col lin
981, S (aseendPudo):pifl_?ii_m;leg. proxniium.—Qol.\lOOl, hn. 28 (ascendendoj:
Ava^lffxovTai
; leg. aialuxywnai.— Oll. '.ft
1015,llU.peiiult. Aoi6\i; Tex/loo-YJ;
TSTO-fap).a/oaevyepa;», qast;,__/0VTe;, leg l « Aoi_i];
TS
ie,
(/loOYi; —TOfof j.ayoaev —Col.
f£fasvnia;,»7efo<Te5 1020, lin. 5 (jscendendo) : vef.;_;
leg. v£?o5.—Col. 1050,liu 8 (jscendendo):
oi, leg. oi. Col.1053,lin. 7 (ascendendo): — Col lin. ult : —
is^; leg _o> Col.1055,lin. 18
(jseendendo) _._Vo,, leg. _IBVOC —Ibid., hn. i17ooa^;leg 'ic-oa^
: m
105i,
(as>cendendo) passione;leg in Tassione.— Ibid , lm. 17-18 : it«
.x.JiiOei; TOU a Sou Oeope. . T^;leg. EiTa_-oOj50eic TOJ aSou DeoJC.T "
T§—Ibid, llll. . 4-12 _r,UEpo.' .. yaVa; oiSqpoj;. _.,
Auo,,leg. _1o.epov/a7ita; .iS/jpou;co;<jc)o;.—Col 1058,hii. 26 (ascendendo) : Spa«_v Taipou,leg. Spay_v Taupoj—lbid., lin.
.
peiiult. Spai-Giv, 1059, llll. 22-21 •
(aSCendendo)_/.„'.. Tl;... Tij...eoprij...„VTp_rov;
SopTii..
_vOf_™ —leg Spayuv.—Col
Col. 1051,In. 9 (ascendendo): liochoiius' leg. BoefiaiUts.—Col. lin.
leg. a».'.. TI;.. Tfi...
1: jepicesentalmnem;leg.
)epensaiionem. 1216,
MIGKE,-ucc-rsahste, a Montrouge,de Trayet de Surcy,

imprimeura Paris.
PROLEGOMENA"
AD IVMGEIIM EHSIBII VEMSIIMSIS \
EPISTOLA DEDICATORIA
AD JOANNEM V, LUSITANI2E REGEM.
Sislunlse libi,Joannesmagne, quatuorsacrosanctaJesu 4 pauperlutistenax.Pace reddilasub Constanlino,auclisque

ChristiEvangeha tolidemlateiculisdisliibula ad noimam divtlns,magni impeialoiis exemplo,quicodices sacrosa
mirtficorum Oiigenis Adamanln Teliaploium. Jiegmm peiilisstmistibraiits desciibi,ornariquejussil(ul apud Eu-
soliumper epislolamodilurus, i udi sciibendi generenon sebiumin ejus Vilamemonmpiodtlumest), alii Chiisliani
lerreor; quoniam,sicul qui apud te pro diqnilateaudent teges, etpiincipes sumpluosisexemplanbus, pimseilhn
dicere, magmtudinem luamignoranl; ila qui quoquomodo Evangelioium,t egiaium basihcaium grammatophylacia lo-
nonaudent,ignorantImmanilalemAb antiquissimisusque cuplelarunt. Immorlales ilaque giattte a nobis liabendm
temporibusmosfmt rerummemorabiliummonumsnlaman- sunlBesideiio, CaroloMaqno,Berengaiio, alusqueprin-
datalUteiis,in libtos rediqere, atque offeire principibus cipibusviris, quorummunificiscuris et sumptibus,ad nos
vitis ; quia npque aliquidinehoalur, msi, post Deum,fa- pervenere libii, quosego piimus evulgo, ut versenturin
verit imperator,ulolimaffatusestValenlinianumII Augus-- manibusomnium,numquamdeincepsnisicumlitteris inle-
tum Flavius VegeliusRenatus, cum suosei obtuht Com- ihuri. El, quomamtot regesinclyti,collalisquasidexleris,
mentanos. Et quoniamex rebus liumanisnihil esl proz- et offlcih,ad offerendummunusle ivge dignumconspirasse
claiius, quam de republicabene mereii, in magna erit videnlur, spero sactam Majesialemluam labotes meosin
laude ponendumtua, quod in regiam lutelam suscepeiis lulelam clemenlissimesusceplwam. Quod s. mmstiteiil^
labores meos, ulililatis aliquid atlaluros. Exhibenl enim swnmatibtm beneftcioisto magnitudoei it, mihiveio ma-
vulgatamtllam lalinam Ilalam versionem,antehac inedi- " xima gloila: el jnonumenlislongepulchemmisdebebunt%
lam, qum,principionascenlisEcclesim a nescioquoaposto- ventuia smculapaiatam felicisstmisJoannis auspiciis,lu-
lorum mqualisapienlerelaborala, obtincbat,antedivinam cem, el mtetmtalem. Alcuinus, vir omnium quosea lulit
beali Hteronynu Bibiiotiiecam,-inIlalwe pumum, mox mlas erudiiissimus,volumensaaotum BibliorumHiero-
Africce, alque GallimEcclesiis. Ejus loca apud sanclos nymianm editionis, utrumque continens Teslamenlumj
Pulres smculoiumpi imilivoiumhabenlur, visunlm,lucenl; nuneupavutegi ptmcellenlisstmo, et qui nnus plutimorum
ptmseilim apud Cypiianum Cartlwginiensem,Hilanum instar esse debel,scilicet CaroloMagno.Exstathoc exem-
Piclaviensem,Luaferum Calaiilanum,ZcnonemVeronen- plar autltographummillenatimmtatisin noslta congtega-
sem, GaudenliiimBrixianwtt, VicloremAfrum, Ambio- lionis Oratoni Romani bibliolheca,quw, clarissimi viri
siumMediolanensem,TIieionymum Stiidonensem,Leonem, AchilltsSlatiiLusilani munete,per Cmsaremcaidinalem
et Giegoiium Magnum.Sanclus veio AugustinusItalam Batonium ejusdemcongregalionis immoitale decus, el or-
tanti fecil, ul eam prmluletit cmteris, obverborum tena- namenlum,lanlamguzam est consecula. Hnjus quoqueco-
tilatem, cum perspicuitale sententiee.Quem teslem me- " dias, et alleiius pai iter Carolini,quem monasletium S.
liorom quminnus, ut omnibuspalamfiat, quaiua in ejus Pauli extta Utbemsummareligionecuslodil,prmstoeiil in
lecliouevis, alque ulilitas habealur? Laluil luc tliesaurus Opeiisptoseculione,lexporluqattwzpie, felix, auguste,te
usquein hodieinamdiem in sctiniiset tabularitsnonnulla- Mecwnale,le Auspice,lola desctiplio; quoniameslcor-
mm msigniumecclesiarumcalhedtalium, ex quibusego, teclns, et emendulusmaxime; eoque cmleiis prmslans,
vel primuseffodi,velmanuamicorumlongedoctissimoi um Q quodad ipsius notmam, el regulamsummiponlificesVnl-
accepi: nunc veio erumpensin lucemsub i eqiis auspiciis galam Saci01um Bibliorumedttionemresliluendamcura-
luis, pioferl nova simul, el vetera, codicesnempe{quis tunl. Majotesequidemnosliijure oplimocensuerunl,ver-
crederel ? ) aureo mgenteoquepigmentonilidissimesciip- sionemsancli Hieronymi(Alcumivolumineconlentam)essa
los, sumptibusregum munifworum,in membranispurpu- cmleiis ptmferendam; non lamen Italam repudiarunt.
j eis, quas. emolissimaunliquilas,qualuoidecim etiamsm- Immoeorumconsiliumtule futl,uliiusquehabcieralwnemk
culorum conseciavil.Tam longinquamtas suam habebil Uliiusqueaucloiilalis. ac memorim. elinendmcausa, No-
immobilem fumilalemex specimimbuscharacteium, qui in vam, ac velerem mandabatlitteris, refeiebat in commen-
tabuliswieis slylo descripli sunt cum nalivisImeamenlis taria, et proponebatEcclestissanctus GregotiusMagnus;
suis, uttesles sinl lempoium,nunliiveiitalis; alque com- facultas iu essel ftdetibuscognoscendiultiusque ptmstan-
monsltent smculaanliqustriorum,velutmra chronologiam. liam. El nosin ult iusqueleclioneeliam liodie versamur.
Non piimo,necalleio Chiisli smculovidenlur fuissein usu Ambmenimconjunclminter se Vulgatamhodiemamconfht-
magniftcahmcdivinaium Sci tplurarum volumina,amo, vere. Quofaclum uttundemItala. nomenel.notiohabuetit
argenloquedescripla,cumadhucessel Ecclestaaposlolicm uUhnumtempusmtalis.Ilaque clarissimiqutdamviri, qui
' a Ne nobissuccenseatlector quodUbulas aeriincisasde tuisse msi islius voluminisprelium fere quadruplicato
quibusfrequensm his prolegomemsiit mentio, qusique ampliassemusita sane longiusa scopo nosiro aberran-
ahunde magisad superabundantiam quamad necessitalem i tes.
perlincnt, cditioninostrsenon subjunxerimus,ipse sciat adi calcem
De Eusebhvita et scriptisvidesisqua. adnotalasunt
satis erit, nos eselaturasimpensas nequaquam lacere po- hujusvolumiuis.
PATROL.-XII. 1
11 PROLEGOMENA.
summis ingeniis,exquisilaquedoctiina in hac tiiieiarum A cioi, quod, te palre paltim, mata adimi et prospicine sint
luce clarescunl,slaiimut resciveie me sinqulari Deiopli- tecidiva; bonavero ptmstaii, et efficinesintcaduca, co-
mimaxtmibenificioItalam adinvenisse,pi ecibussollicita- gnqscilrFelicissima, quod, te sospile,sospesesl leqiuim,
i unl, ut tamvenetandmanliquitutismonumentum,lempofis ipstque di votum"succeduniomnia. Et, quoniamsanclus
dtulurnilate e[x Itominummemotiadilapsmn, ac protsus Augustinuschthlianos teges beaiosdicit, qmjusie impe-
oblilleralum,quamlocius'vulgaiem.Ltbeiali hominicon- rani, qui suam poiestafem ad Dei culiummaximedilatau-
veniensetai eortmYvolunlati yarere-,pt wseilimcumitiM- dumMajesiahejus famulamfaciunt,ettVum bealiludiniscausa
gnelttlm vetsionisOpvs,a quoesl nostrmVulgalm,tam- atque fehcilatis,quam nulla umquamadversitaspettutba-
quamrivi a (onte,deduclio,sanctosFalres qualuorpt id~- biCObsiupensdetinentregnumjuslilia, pielas,teltgio lua:
rum smculorummuificeilluslret.His accedebal,quodpii- -et omneste paltem noptinanl,alque ul lucidissimum jubar
mamingtcssionemmeamin adyla ScripluratumvoluilDeus -inluenlursuum;guoniam, t ex pi mclanssime,simulomnia
auspicaii codiceauloqraphosancliEusebii,episcopi Ver- 11«lute peifundis; ac solisinstar, nonpmte ahqua, sed sta-
cellensiset nvnlyi is veneratuli;'cui hullusexslatslmtlism tini tolus; necmti, auCaWeri^sed omnibuslibi subjeclisfa-
01beel par. Hujus codicisaulhentiatola anliquilalefittna- ~ciste essecommunem.Communem te facitlilietis studium,
tur; et acta sanclissimiPt msulis vulgutalestanlur, non quod impendisti ad inslaurandam majgnificamlypogia-
vagam esse aut inlen uplam veicellensisEcclesimliadi- phiam;pto qua lualibeialiiasila se effudtl,ut pro norma^
Ihnem: cui regis Berenqaiii,eamdemEcdesiamadeunlis, el exemplocmleristeqibushaberipossil;scihceladpitecla-
"
insigne accediCteslvnonium, quod libentissimeptojeio. risshnas laudestuashmcquoqueuddendaerut, qua nulla,
Nolebulipse,codicemlam-veluslum, pi opiia marlytis manu meo quidemfudicio, posieiis ulilior est, nullagloriosior.
desciiplum,alque ea jam mtate labantem [scilicetchca Juie iqilur^^meriloqueomnisPotlugaUimjudicio, alque
annum Chnsli _ccc_s.xxvi_,quo Berengitixs in tegitum consettsuLilteiuium paier diceiis, nominuns, exislis.Vi-
Ilidimfuit hdlertus) injuiiatcmporis, et denlesmculoium dent enmt,mulata. eiumfacie, lilleias in t egnoflotescere:
inviio magismaqisqueconsumi.Quare,vl xllmsusconseiva- videnlseminaiia,scholas,acndemtasfundatas,ereclas,di-
jelur impostetuin,atgenleis lamittisauro gemmisquecon- lalas, stipendiisle soio digms, acnemini compatandis:vi-
lexih libtum munienttumcmavit. Id pradicutil versus, denl denique iuam bibtiotltecam insignem,el regiam, qum
qtii, subsancllbsimiEusebneffvqietpsicodwiapposili,idem tot accessionibus aucta est, ut Plolomaicmel Atlalicm me-
incldi jussit, habentque, moiiamobiuete propemodumvidealur.Quontamvero in-
Prmsul hic Eusebiussaipsit, solvitquevetuslas; genlis esl pondens exempium,quod a tegesapjenlissimo
Bex Beten!jatius sed repaiavd idem: pioftasdlur, spesesl, le auctore,te principe,libeialesdis-
Atmntumpostquamfuivoaept omsttptaw o, ciplinasomnes,mulasqueai tes majora in diesinct ementa,
Mcclesim, Pimsul, obtulilipse lum.
splendoremquenovumconseculuras.Sed, ut faciam scri-
Qnodicx$ermganusiepcndUMarty\i,egotibi, tex po- bendifinem,me coqninajeslaslua; quamproculeliamin-
leniissime,devolusnommiMajeslatiquelua>nna cmnahis tveoi, alque, in tneissaa ificiis, humilissaceidos, Deo,
codkibusvenerandisejusdemanliqumIfahcmveisionisdo, P . beaimMaitmVhgini,eldivoAnlonioTliaumuluigoquolidie
dono, dedico. Bei argumenlum,sanctissimiEusebii me- commendo:memor^ ingeiiliumbeneficiorum,qumprcesuli
rita, tol 1egwn, et regmarumsolltcitudo,qhibushmcedttio Fi anciscoBlanchino,paliuo meo, el Gaspati Blanchino
codicespene omnesdebel accepios.,cethssitnamspemmihi fiain, el equili Chtisli iuo,rex munificeiilissime, conlu-
ingerunl,teeidemfuiuiumessepairotmmmuiuficetiiisshnum, hsti. AltnmRommunumesl volum,ut Deusoptimusmaxi-
et prmsidiumsingulare. Porto nuilumtnajusaffeni mu- mits, peifeclavaleludine,conlinuisqueterum secundatum
nus pdteralreqi magno,quamEvangelkumfmdus,quo re- successtbuste, regum oplime,foilunaie pergal. Lilteraria
gnumcumsacetdolio,majestascumrehgioneconciliantw; lespublica,poneclisad cmlummanibus,idemvotumutge-
et cujns lectioheusuqueomniumwgum virtutes acquistlm, miital: idem Chrislianusoibis. Vox universorum, wx
yerfeclm,el oinatmsunl.Has doles Deusoplimusmaximus Dei est; qum facit spem inchoare longam Joannis t egis
in te ilapiofudil, ut ad fasligiumperveneiispielaiis, qum vitm,et pubhcmfelicilatisPortugallim.
nomenmlemumubi toinparavtt. Fehx Portugallia, qum,
te moderatdr£,le )j.incipe, hile)'mediosbelforumundique Ex «edibusVallicellaniscongregationisOratoni Ro-
fremenliumimpetus,tranqutllitategaudet et pace. Feti- mani, idibus Januarii,annoDominiWDcaxiav.
EPISTOLA D fei, quod a me olim acceperat, egisti mecum per Ht-

PHILIPPI GAHBELLI ADBLANCHINUM. teras, ul lecliones a Yulgala abeunies excerperem :
DecodiceBtixiano. tum, si quid aliud e re tua futufum puiassem, illufl
ipsum, seu symbolam , ad hocce convivjum adferre
Viro clarissimb Josepho Blanchino ul ne renuerem. Fcci lubens. Quid enim non a me
Philippus Gari)e)lus S. P.«D. «xigeret cura isiatua, quDenon multo piidem magni
Revocasli me nihil tale coglianleYn'liumanissimis nominis viros icmiil ila, ul secum, ac cum universo
officifetuis ad ea s.udia, quses*])e seposiia, s_epe orbe Chrisliano prajclare aclum arbitrarentur, si, ut
eli.m resumpta, nunc tandem, avocaniibus rebns in Galliis Mailian,Eus velus.um MaUh_ei exempiar
aliis, omnino disluleram. Cum eiiim apograplium Vulg.indo,sic in reliquis efferendis alii, quibus sacra
veieris inierprelis, quod io principis Ecclesire ves- liEt-cmonumenia suppelerenl, pan flde, acsedulilate
tra. Tabulaiio recomlitum servaTiamr, edere siniuis- Iaboiassenl, Quod profeclo consilmm luum dignum
seSj.imenio inier schedas Francisci pntnii luij ,vni te, dignuni Iialia, dignum eliam memoiia palrui, cu-
amplissimi, spccimine quodam nosiri-codieis arên- jus vcbtigia tanta cum laude premere pergic, erucli-
13 EPIST. PHILIP. GARBELLL OE CODICE BRIXIANO. ' 14
lis omnibus acceplum, probalumque iri ncmo esl, _A leres iiinc inde dilapso, nonnisi Iuce plutima quid
qui non ,videat. Sed dum varianles lectiones, quas scriplum sit a.gre assequare. Jnlegrum itaque lex-
p|im e Maj|ha.i]texlu,omnes, e Lucse ac Joanpis a|i- lum quatuor evangelistarum me xoram ut a legente
quot jn Adversariis seposueram, xeirado jterumi ac scriptpr excipeiel -curayi. Qua in re quid sjt (oren-
conferb ;>ne errores nostri, si qui fortasse ,Iegenli dum lute- scis : tecumque pmnes,, qui hujusce
mihi„ aut describcnli obrepsisseni, imponerenl pos- " modi sludiis operam impendtint, Neque hoe satis
lerilalj ; en rursus amanlissimas lijAeras tuas, qni- fidei noslra. laclum existimans, omnibus ad calcem
hus cogitare te de edendo iplegri codicis textu signi- usque perductiSj conluli rursus cum archeiypo, ex-
ficas. Laudaii, proposilum jstud, quo m re _acra cepto Maithseo, quem, occasione commodum oblaia,
vcrântibus, longe uberijis,quam splis exccrplis, sa- ad te prsemiseram : ocubs suapte imbecillis perpete
lisfactum iri videbatur. Quamvis.enjm ad secernen- illonisu aliquandofaliscenlibusita, ut pergere ultra
dum, quid olim e fonlibus, quide memori_c pcnu non licerel. E\_si lamen, perfectaque dedi. Habes
nunc quid de istius codicis indole vero similius pu-
prompserint veleres; qua. in j>ublicis Ecclesi.trum
codicjbjisfacies, quoein privatorum_essel; quid pri- tem : quid de illius a-late conjecerim : qua. prselerea
mis, quid seqneniibtis sa-culis legcretur, liaec pluri- olim a me raplim observata, nunc secundis curis
miim conferant; nihil lamenôeque utile, ac jucun- B 1 adaucta j)aululum, alque discussa 3n ordinem utcun-
dum est, miam seriem ipsam , indolem , genium, -gueredegi. Si quid in hisce meditationibus noslris e
miiiulissimajiemum inlegri, ut ita dicam, corporis re lua esse videbitur, utens j)erinde,ac propriis :
lineamenia in pervelusiis hisce anligraphis rjmari, tui _nim soiius causa digessimus. Sin niinus, silen-
alque efferre. Gujus jci cansa olim .Bentleyus Joan- tio premes. Me quidem lubente, qui sciam jn trito
nem Millium ad vulganda Alexandiinum Canlabri- isto, excussoque pulvere vix esse no\is vesligiis lo-
gicnse, Oxoniense, Gallica demum urgehal iti, ut cum, et nonnisi rara, aique exquisiia spectare s.rcu-
ea edilio singulas lilteras, atque apices Exemplaiium, ]um ingeniis felix -.auje nos profeclo neque sperare
etiam tibi a Librariis peccalumesl, accurate, el relic/iose nobismetij)-.is in tenuissinio censu, nnillo mmus
subssqueielur{Epistolaad Millium ap.Fabr. Bib. Gi,). exhibere aliis possumus. Sed jam ad propoMla per-
Licet poslea celeberrima illa sua N., T. G)a;ca edi- gamus.
jiono distcnlus, mov immaturo fatq prareptns hanc Inter celeberrima, non solum Ilali_c , sed loiius
Spartam aliis oniandam reliqueril. Et sane cum ma- Europae monasteria, jllud fyit semper, esique etiam-
jorum cetate, Jonge yero _mplius hac nostra is fuent nunc, quqd Desiderius Longobardorum rex in Urbe
antiquitatis ambr, ea homjnum sludia ip perquiren- noslra a fundamentis excitavit; ejns eccles-ia Serva-
dis, quae latebant plurima, atque etiamnum lalcnl, C I tori dicata. Quamvis poslea hac ipsa, non equidem
qua sacris, qua profanis velerum mouumenlis, ui in deserla omnino, sed ad privaioe p[etalis officia;, an-
lucem hanc publicam efferrent : mirum propteiea gustiis, ut puto, atque nmbra plurima inlercedenli-
,videri possit, nondum illorum quemquam prim_evi liiis, seposita, nobilissinia. Yiigines apiiorem ajiam
-•
interprelis versionem iniegram protulisse , qualis sacris faciundis erexerint, sanctjpque Julise dicave-
ante Hieronymum ferebalur. Nam practer admii abi- rint. Locum hunc, si quem alium, cum regis illitis,
lemillumin descnbenda Evangelicaliisloria lot stecu- lum Ctesarum, qui everso Longobardorum impprio,
lorum consensum, illudeliam liqueret fortasse, non rebus sunl potiti, Iiberalitas, alque induigemia ad
salisatlenleliteronymi, aique Augustini aucloritatem tantas opes «vexerant, ut in pluribus Iialia. provin-
urgere muitos, qtiiN. T. Latinas versiones plurimas ciis amplissima prcodia, jura, feuda, ecclesi.is, ea-
oiim in Ecclesia fuisse arbitranlur. Adeo in paucis, rumque sacerdotia .possiderent. Quorum lamen jjars
et quidem verbo tenus, differunl Jnter se codiccs m.ixima, utest conditio rerum humanarum, in alios
vetustiores; unum, aut altonim si demas, quos aut mox atque alios dilapsa, tiiulos tantum ac docu-
iicenlia privalorjim, aut ignoranlia, quandoque menla veteres dominos babeie jussil. Nam pr.eier
eliam pietas inconsulla miiis modis iuterpolavil. apographa Desiderii et Adelgisi, supersunt adhuc
Adde Cymeliis hisce nullo alio consilio prospici se- I) ] autograjiha ipsa vclerum imperatorum dijilomala,
curius, ut ne vetustate dilabantur, quam si typis e\- nuibus nep.les,filias, sorores Deo ibi sacraias benefi-
cusa versentur in manibus omnium; niinquam dein- ciis iugenlibus sunl prosecuti. Tum subsequentium
ceps nisi cum liiteris ipsis inleriiura. 0 teuniqne enim Ca-safum, eliam inviclissimi Angusli Caroh YLre-
aut in scriniis privatorurn, aul in bibliolbecis piin- gumque Ihspanite reserjpta, quibus e.irum piiydegia
cipuni diligentissime servalis, caracteres tamen ipsi in ditinne Mediolanensi flrmantur. Ca.tcra "enimom-
silu, lineis, pulvere, sed edacilate potissimum tem- nia majestas prjncipis nostri in lutelamclcmenlissime
poris evanescunl. Ex quo fit ut, qua. uno, alterove recepit. Velerumpra.lerea__iembranarum ingensô-
sjeculo elapsis, legi non incommode po.cran!, nunc piaj in quibps donaria prhatoram, emphiteuses,
liquescentibus lineis yix, ac jie %ixquidem seceini emplione», vendiliones; cajtera demum ad amplis-
queant. Quod profeclo in hoc noslro faciuni iii a]i- sjmi loci rationes pertinentia : tum qua.jnores, acia
quando non dubilo. Alicubi enim, in Lucce prseser- leges, judicia illorum temporum, pra-sertim vcro
_ lim, purpura illa in cceruleum, euniqne opacum Irans- glossaria Jb.irbara. latinilaiis «ugere plurimumpos-
eunie, glutine vcro argenteo, quoljli fuerant charac- sint. Et utinam documenlis aliis, quae illic superesse
43 PROLEGOMENA. 16
dehuerant, series tot sctculorum, scriplurce difficul- elleliaplitm illud, quod m cxtremo limbo (.ujtisquc
us, reriuii ignoratio, ac subinde negleclus, omnium pagince cernitur, argcnleo quodam pigmento sunt
vero ma\ime deliramenta manutim oliosarum ne in- liti: cujus lamen color multis in locis evanidus au-
tercessissent, quominus adhuc vheient, etvigerent. reum simulal, falliique nisi attente inspicialur. Unde
Sed acta rcs est: nec cineres istos movere jam licei. et nos olim codicem aureum vocabamus. Pigmentum
Ego illorum non pauca, ne fortunam eamdem subi- illud-modo Iccve, nunc crassum, scabrumque est.
rcnl mea mnnu descripta, in Adversaria reluleram : Sive hoc diversa illuminatorum manus, seu maleria
ediiurus aliquando, si vila, viresque superesênt. Li- ipsa, aut demum pennicilli proestiterint. Ulcumque
cet posiea euroe alijc, nova studia, et luxata in dies enim pennis avium descriplos fuis.secodices islos
valeiudo, qua. mc spem velalincho.ireloiigain, pr.v- aureos, argeuteosque innuere videalur supra landa-
lerita consilia intcrvcilerint, excusserinlqite de nn- ,tus M.ihillonius(Supplem. ad tem Uiplom. yag. bl).
jiibus. Sed ul ad rem noslram rcdeam, inter pr.t fata hoclamende prima, ut it.i dhernn, manu iniclligeu-
moiiuirienla jaeebat codex argenlcus Evangelioium, dum cxi>limo. Certum cnim est a libranis duclos
quem virgines illoe breviarium Ansoe regince appel- primum airamenio caracieres, mov ah illuminatori-
lare solebaul. Hunc milii a consobnna mea lunc teni- bus aurea illa, aul argenlea mixtura ornaios, qure
poris abbalissa oblaium cum vidissem, a.queelimine B ] piofecto pennis reddi non poterat. Ita spissa eslali-
tanlum salulassem, membranis aliis intenlus, impe- cubi, ac prominens c membranis, proecipuein Marco;
travi postea : tum ut supradiclum specimen mitte- in quo el miiscam gluline illo circumlitam, alque
rem patruo tuo, qui, purpureeinsignia eminentissimo inretitam adhuc inlegram invcnimus. Unde olim
Joanni Francisco Barbadico cum delulissel, lllum no- coiijcceram, Codicemhune cestale absolittum fuisse.
biscum, qui ei comiles, honoris causa , ab liumanis- Tuncenim facilius aresccntc piclura, uhi advcrsam
simo principe dalieranm*, el inspexerat, el characte- paginam ahsolvissent operce, aversam, non nuillo
res excipere tenlaverat: tum etiam ut eadem occa- lemporisinlervallo, lentarepoleraiit. Dixicharactcrcs
sione expendcrem attentius, aique una variantes ex- atrainenlo simplici primilus ductos; quod pluribus
ccrperem : quas mihi aliquando usui futuras non du- in locis evidentissimecolligas: in Luc.e pra-sertiin,
bilabam, licet nunc, etiam supra quam niihimet ipse ac Joannis initio, uhi pigmentum illud dilapsum est.
spopondi.ram, usu id profecio ampliore contigcrit. lnitio cujuslibcl Evangelii priin.e linea: auii brac-
Illis enim cnris meis et amicitiam luam debco : et teolis sunl obducloe, quod eiiamiium splendidum,
monumento longe pulcherrimo, quam a me adhttc Iniactumque est. Lincoeomnes siylo exaraice, ut
forlasse proestolarelur, paratam felicioribus auspiciis eas, in describendo, aniiquarius sequerettir. Cliaiac-
lucem, atque celernilatem. l teres iiugnitudine oequales: nisi quod ad insigniores
G
Codicem istum, ad hcecusque lempora, crilicorum pericopas quibus ut pluiimum in loevo marginc
sacrorum nemini inspectum fuisse, certe a nullo lectio apponilnr, majores adhibentur. Et econlr.i,
studiis adhibilum, iljud argumento esse potcst, quod si quid in fine lineoeaddendum supereral, minuscu-
inler tot alios ab iis memoratos, unde variantes liau- lis supplebal lihr.irius. Quod ad illorum ordinem
serunl, ne unum quidem videas, qui aliquam inde speclat, niiiil addam in pr.vsens: cuin spccimen
prolulerit. Soius, quod sciam, Pattlus Galle.irdus, ipsum seriem conliniiam, slrucluraniquca vetciibu»
cl. concivismeus unam et alieraui nobis exliibuilin usurpitas prje oculis ponal.
clegantissima editione Operum Gaudenlii : quam Alicubi, raro tamen, in unam ducc liiterce coales-
profeclo ancliorem mullo , prcEstaiilioreinque eral cunl: asl semper in iine linecc. Ncque aliter quam
nobis dalurus, si non alieno arbilrio uti, sed suo, N, aul V superaddilo longurio, ulTiiuo, alque
edere opus cgregium, non Jestinare debuisset. eodem traclu exprimcrei lihrarius. Qnam liltcrarum
Mabilloniusipse in itinere, quod perltaliam insti- coagmeninlioncm licentius mulio usiirpibaiil in ve-
luil, cum .Brixiam inviseret, omnes basce veiusii lustis lapidibus quadraiarii. Non enim in fine linecc
sevi rehquias clam habuil; nemine e noslratibus tanlum, sed medns ctiam, neque boc scmcl illud
facem proefercnle. De quo e ,uidem inter amicos D ipsum \ideas prxstitisse.
soepeeram questus ; quod non bas etiam, una cum Niliil aulem froqueniius in codiee isto quam Jit-
tot abis urbium clarissimarum, immortalibus scrip- terarum permutalio. 0 pro V, T pro D, sed piae
tis commendassel poslerilati. Yerum nunc taudcm c.eieris B pro Y, el vicc versa usurpatis. Quod impe-
egregie aclum nohiscum video, ne omnem antiquita- ritis harumce reium cruccm Jigeiealiquando possci.
tum nostrarum memoriam deberemus exlcrnis ingc- Cum non semol scnsus ipse \erborum iinerti \idca-
niis : el, quain in uno M.illhceilextu ab altrice litte- tur: prceloriloin futuriim tcmpus, boc in illud s.opc
rarum atque arlium Gallia olim accepimus, hanc Iraiiseiintibus. Scd res esl cuineruriiiis, qtiibus iiilul
illi Halia noslra, etquidem cum foenoreul aliquando in anliquis lii-ce monumcntis perspcctius. Aliquando
rependal. cliam V pro Y, et econtra, sed parce usttrpalum
rgratiam
Forma codicis, oblonga est ita, ut latitudinem in\eni in Malthceo,et Joannc : murram scilicet pro
ferme quadranle superet. Ejus membrancr, licel pur- myiram, et verbym pro vribtim. Qtir. omnia, sive
puralinci.L. .uernil, plurimv lamcn vciif-Lile tcm lectoruni, aul dcscriploiuin \iiin, sctnciius idioiis-
poris coerulcispeciem pr-_eseleiunt.Ciar.icleics, uti mis illoruin tcnipwuin tubuas, ccrluin c.t iiiss.
.7 EPIST. PIIILIP. G-RBF.LLI, DE C0D'CE BRIXIANO. 18
exemplari.1 fere omnia, lum velustns etiam l.ipidum A In canonibus liisce digereiuli., non Eusebii, s,ed
inscriptiones, ac numismala occupasse. colidim , quos pr.r oeulis hahcbat, ceeononiiam li-
Observabamus aliquando exemplaria Kla tinciali- braiius servasse videlur. Nam X, in quo Matthoeus,
bus lillens deseripla, onera magis exarata quam Marcus, Lucas, Joannes apud illum, hic posl Mat-
codices Hieronymum appellasse (Prmfat. in Job thccum scquitur Joannes, mo\ Lucas, ac subinde
exlr.): idque poslea imiiatum Alcuinum , qui pon- Marcus: addila ad fineni uniusciijusque Epigrapbe:
dera Iibrorum portatu difficili.ir ac proinde lectorum Explicil Canon X Matthmi, inctpil Canon X Jonnnis ;
manihus gravia dixit (Prmf. ad qumst. in Genesim). explicit Canon X Joannis, incipit CnnonX Lucm; ex-
Placuit in lance hoc nostrum appendere : invenluin phctt.Canon XLucm, incipit Canon XMatci.
csl qualuordecim pondo. Li.juet etiam ex memoralo In flne canonis octavi, in quo CEeleroquiMallhceus
nieronymi loco jam lunc in purpureis membranis, et Joannes desiderantur, neque Ammonii, alqueEu-
aureis, alque argenleis litleris descripta fuisse exem- sebii seriem sequebatur descriptor (sub seclioneenim
plana , cnm ad Ecclesiarum quas anie tetigerat, cccxxxix exhibel ea, quce apud illos, el in codicele-
usum : lum ad piivalorum, quos ibidem rcdarguit: guntur CCC\L),et Marci pericopas non ulira trigesi-
objecta illis magnificenlia codicum, qut tamen mi- inam quartam supra ducenlesimam pioducit. Nuin
nus essent exacli. Et forlasse in hujuscemodi snmp- B. vero cum codice paria faeial, inceitum : extrema
tuosis antigraphis, m.igis quam in c.uieri., peccave- enim iti Marco periere. Canones excipit qucedamceu
rint anliquarii; quod operis morosam diligeniiam proefalio, quoe unam et altoram paginam implet. En
toedium, ac lassiiudo, mox lcstinatio, atqtie incuria illam, tibi: nam et in hocce sabulo auri forlasse ra-
sequerentur. Cum proecipue dilficilius esset errata menta invenient eruditi.
corrigere : obsisiente caracterum_j,ulciiludine, ac Sanctus Petrus apostolus, discipulus Salvatoris Do-
membranarum, quarum species, secus alquein pu- mini noslti Jesu Chtisti, edocensfideles. propter diver-
ris liluram, spongiamque viv lerret. sitatem adserlionis linguarum admonetcunctot ut in
Coeleiumeliam longe anle Hieronymi lempora in oclavolibro Clementisconlinelscnbtum. docenssic. au-
usu fuisse operosa ista exemplaiia lestisest Capito- dite me conseivi dileclissimi. bonumestut unusquisque
linus in Mavimino altcro : cui, inter omina futuri veslrum secundum, quod potesl prosit accedentibusad
imperii, hoc aeeidisse ait, ut puero, cum grainmalico fidem religionis nostrm. et ideo non vos pigeat secun-
daretur, libii Homerici omnes purpitrei, auieis ht- dum sapienliam qum vobisper di providentiamconlala
teiis scripti primmn porrigerentur. Neque duhium esl, disserenlcsinsliuete. ignaros edocere. ita tamen. ut
est^quin mos isle ab eihnicis aiiliqnar is ad noslios Itisqum a me audistis et tradtta sunl vobis veslii lanlum
manaverit. Quo lempore, incerlum. Puto lamen non G G aermonis eloquenliam socelis. uecaliquid propiium et
primo, forlasse uec medio aliero s.eculo : cum pau- quod vobisnon esl tradilum proloquamini. etiamsi vo-~
per adliue, el antiquce simplicilalis tena\ Ecclesia bis vetisimilevideului. scd ul dixi qum ipse a veropro-
essei. Sed lum demum, cuni longe, lateque diffusa, pheta suscepta vobisliadidi prosequimini. etsi minus
conflucnLihusad ejus sinum non populo lanlum, sed plenmadsertionis essevidebunlurel ideo ne in inlerpre-
principibus viiis, ioeminisque, abundare ccepissel. lalionibus linguarum secundum qum in interiora libri
Longe vero amplius, reddita sub Constantino pace, ostendunlur. legenti videatur. altud in grmca lingua.
auclisque diviliis. Tum ipsius exemplo, qui, ut mox aliud in latina vel golka, designala esseconsctibta. il-
videblmus, codices sacros a perilissimis anliqiiariis lud adverlat quis. quod si pro disciplina lingua discre-
descnbi, omarique jussit. Imitnnlibus, ut fieri amat, palionem ostendtt.ad unam tamen inlentionemconcur-
priucipis curam pnvatis, mox etiam augenlibus 111 ril, quare nullus exinde lilubare debel de quod ipsa
inajus. aucloritas manifesial secunduminlenlione lingumpto-
E"vangeliisprcefixi sunt canones Eusebii: qnorum pler declinationessonusvocisdiltgeniiperceptione sta-
taincn primi quatuor, et sepiimusomnino, ociavi \ero luta sunt. ul in subseqiieitlibusconsaibta legunttir.
pars ni.i].ir__ periere. Lilieiarum struclura, ac se- hcec res fecilprobanter pttblicare. piopler aliquos qui
ries cadem ferme, alque in Evangelii',: nisi quod D ] falsa adseilione secundumvolumtate sua mendacia in
minores sunt, mJes, impolitoe,inoequales, muliisquc lege vel in evangeliis pei inlerprelalionempropria po-
in locis situ, ac velustate detiilce. Argento olim in- suerunt. quaie illa declinaitles Itmcposita sunt. qum
luminatas fuisse alicubi apparel. Levis enim litura antiquiias legis in diclis gtmcorumcontmeriinveniun-
ut plurimum intercidit: solo alramento ferrngineo tur, el ipsas ctymologias tingitaium convenienles_i_>»
promiuenie Membranoeipsce mutiloe, cariosoe,vio- consctibtas. ad uiium ieiisum concuirere demonstran-
laceo sed ob.cuiioii colore deformatce: nt facilissit iur. nametea conventlittdicaie. pioquod in vullhabetes
conjectura, canones ibtos vetusto olim, atque exesoi factu est. latina veio lingua. adnotalio significaiur.
codici adnexos, poslmodum alicujus opera lniic nos- quare inposilam esl agnosci possit ubi litleta. gr. su-
tro accessisse. Quod fu longe evidentius e qualer- pervult habere invenilut. scial qui legit quod in ipso
nioiiuni nota. Cum enim scplem quatciiiionibus ca- vull habere secundum quod gimcus cottlinel scriblum
nones coinpleanltir, si olim cum codice lioc descriptii esl. ubi vero lilteta. la. suvtvult habere invenitui. se-
fuissent, jani, qui primus in Matljicco esl, ocla\us3 cundum lalina lingiia in vult Itabere oslensum esl et
cSbCdebucral. ideo i&l.itnsituciio denionsltata est. ne li>genlcsipios
.9 PROLEGOMENA. _>„
vult haberes non perciperenl. pro qua ratione positi A gemmisquedistincto, cohlpclis supcrvestiebant, com-
sunt sedquod pingebantque librarii. "Verbaque Eusebifsic esse in-
C.iracteres mntila. Imjus rapsodioe, quam barba- telligenda cum texlus ipse, tum illa iro),.T.)>wfyWv-
rum, atque iiifelix soeculum exiiilit, neque illoSj piw., qucein ternionibus locum habeie nonpoterant,
quihus canones descripli snnl, neque, qui in codice, suadere videntur.
repiocsentant. Nam et minores istis, el illis paulo In fi onte cujuslihet Evangelii legitur minusculis
majores usurpavil baidus ille, quifcumqueis demum chnracieribus nomeu aucioris_ quod tamen noninitio
fuerit desciiplor. Paginarum linece slylo quidemsunt solum, sed procedente texlu alteinis paginis serva-
duclce, sed neque prbfundceul iri texfu, et magfs col- lum est ila, ut in earum quavis, 'aversa scilicet, el
licerentes. Ex quo lil ul, licet viginti tantum singula adversa liluli partem legentes offendanf, apposita
quavis (acle sinl ductje, non secus acin Evangeliis ; Epigraphe : Secuhdum Matlhmum, secundum Joan-
frons tamen, et latera, limbique lalius excuriaut. nem, eic.
Ilanc a sequioruin temporuin lanio, qui codicem fa- Quod in cahonibus codici adsuiis observabamus,
liscentem resarciit, hic ailsut.im, cum membranee, neihpe ahter, aiqne1 in Eusebianis disposita fuisse
tum locus"ipse satis evincunt. ^Sula enim est inier Evangelia, boc ipsum in conlextu servatum videas.
duas alias purpureas equidem, sed quarum Color, ut B _ Matihceoprimuinj mox Joanne, tum Luca, ac dein-
recens, ac propterea \ividus, sic lenuis, aique dilu- ceps Marco procedentibus, quade re, utpole insigni,
tus, aliter aiqne III codice. PrJHerea iiud* sunl, 'ne- neque, quod _eiam, satis hucusque explorata ,.pecii-
que lineis ad opus paralce. In anleriore, quam sur- liafi observaiione paulo fusius postea disseremus.
sum vorsum sector ille disposuit, bcec Ieguntur, lit- Antiquariuni , a quo exempl.ir boc nostrum de-
teris quain in pra-faliuncula majoribus, ct ad codi- scripinm est, non indiligentem solummodo, sed ini-
cis speciem elfictis: Velii lector videalur recitare. In peritum, ac plane indoctum fuisse legenfibus patet.
poslcrioi e "vero,ulcumque appiireant lillerarum ves- Adjecla insuper vitiosissima interpuiictione. Qua-
tigia, eas tamen iia spongia delevit ufnihil penitus propter circa' ea lempora scriptum puto,' quibus ,
erui possil. Quorsum vero, aut unde lacinia ista huc inlerverso tot exierarum genlium irrnpiionibus Ro-
ifrepseril, viderinl quibusvacat. Illudest observatu mano Occidenlis iniperio, Titteroelpscead squalorem,
dignmn jam tunc in usu Juisse Golhidtm "Vulfilee perniciemque redactoe iuerant : unde pos. tot soe-
veisionem, cujus scmcsas N. T. reliquias mogno pos- cula, niteniibus Ilalorum ihgeniis ,* landem emer
terilatis bbno cdidit Franci&cusJunfus, si tamen de sere.'
ca loquitur ponsarcmator lste. ' Quod vero codicibus olim accidere solehat, nempe
Quod supra monuimus, membranas scilicet, in G C ab impeiilis criticis ut perperam corrigerentuf, huic
quibus canones descripli sunt, in quaterniones dis- quoque nosiro in plurihus contigit. Noh eqnidem
tfibulas fuis_e, hoe ipsum in Evangeliis, de quibjis quod corrector ille, quicumqueis demum fuerif, aut
inox erit sermo, proestitit librarius. Nota illa ad cal- adjecerit aliquid, aut immulaverit. Sed, abrasis quoe
cem aversaa cpjusque octavce paginreposita Q. I. Q. vitiosa censebat, ut recta nrn semel perverti., sic
II., et sic deinceps, quam Tale"sius ait fui=sc velus- mendosa supinus proelcriit. Supersunt enim ubique
tissimis codicibus familiarem : atque a seipso in ms. lilterarum vesljgia , unde nativam scripluram depre-
e_emplari Gregorii Turonensis, nongentorum circiler liendamus. Latini etiam sermonis jejunum 'uisse,
annorumj obserratam. Neque solis qualernionibus, hoc unum inter ceetera exemplum esto, "quodLuece
sed mixlis ideniidein lernionibus vetera illa exeih- x, iO, oecurrit: ubi Mariha desorore, quce illam in
plaria constilisse indicat Eusebii locus (De Vit.Const. minislerio domestigo non adjuvaret, cohquesta ait,
lib. iv, (gp. 57), in quo proeceplum sibi ail a Cons- Domine, non esl tibi curte quod soror mea reliquil me
tanlino ul quinqiiaginla.codices divinarum scriptu- solam ministrare? qiio in loco soloecismum"veritussi _
rarum in membranis egregie expolilis a peritissiihis cum lelinqueret, e finalem exiiivit. Cum Veroau-
anliquanis descnbi cuiaret; paratosque, ul stalim daces manus In codicem extenderet, ad Yulgalam
«jomitante Diacono ad eum mitleret. Mox suhdit, B I Hieronymi respexisse, fideni facit, prce aliis, locus
A-T-W".§' epyov eTotrd-ovBuT5 _.o'yw,lv .To)vTE)ffi_ille insiguis Matlhoein,'! : Cum ergo nalus esssl Je-
^CryVJ/ilvOJfT£-J_£er.TjS-tTtTK S_«Tr£^«VTOVsus in BethleemJudmm; et rursus S : Al illi dtxerunt,
V«\ tZ%pa.iJO-U.
vtyMv.Jussa scilicet principis e vesligio opus exce- in BethteemJudmm, qups Hieronymus in antigraphis
pisse: misisseque se terniones, et quatprniones in suoriim lemporum mendosos exisiimans, JuHteres-
voluminibus operose cullis. In quibus Hislorici ver- liiuerat. Nam subversor ille, ut leciionem a_ Yul-
iis pulat inibi vir doclissimus enallagen esse; ac pl_m exigeret,'diphlohgum aller.im utrobique de-
propierea djcendum fuisse revyjn Iv rerpao-o-otg,non rasit. Menda vero, qu_eprccleriil, toi sunt, *ut re-
vero rerpKo-q-a. h ?ivy/o-t. Ast recte, hi f.illor, se ha- ferre pigeat. Cum proesertim iie unus quidem ex iiis
lient citata Eusebii verba. TSUX-.enim illa operoSe noevis pulcheriimi corporis desit in apogwplio, quod
culla, aique qrnata nihil prbfecto erant aliud, quam ad te misiinus.
, jntegumeiita codicum, quos per lerniones et quater- ' Lalinitatem quod speclat: tum in verbis efferen-
niones ab anliquariis dispositos, mox sectis labellis, dis orthographiam bic passim adhiberi, quoeprimcevi
«l plurimum alu,.a, quandoque eiiam serico, auro, interpretis oclatem, simplicitatemque prs; se feranl,
21 EPIST. PHILIP. GARBELLl, DE CODICEBRIXIANO. _2
sentient erudili harumce rerum oestimatores. Neque _A inviiatus nec mtssafum ibidem soUemitilatequispiam
enim opus est ut excerpta inde aclferamus. ptesumat omttimodocelebrare. Vt libete liceat soto-
Exemplar aulem hoc nostrum ex antigraphis illis libus ib dem degenltbus regulatem normuiath inviola-
manasse, quce non solum Hieronymi tempoia, sed biltter obsetvate. Sacerdotalesvero ordinersa quocun-
Ililarii Piciaviensis pr_ecesseranl, cuni facies ipsa, que et de quacunquecivitaleephcopo abbatissavoluertt
lum Joci ahquot, quos postea excuiien.us , maniles- titeptecnsibiltlcrordineiut. Si quando vero ut'sunt'hu-
lissime evincunt. mani generis casus abbalissaobjerit non aliunde sedex
Oclavo soeculo labente, aul sequenlis inilio huc eudem congtegatione retigtosissime monache in loco
del.ilum, olim conjeceram cum ad pairuum tuum defuncle abbatisseetigant successorem. Illud lideliCei
scriherem : idemque nunc sentio. Sive principum addentes ul cjtiidquidibidem justo otdine a quocunque
dono, qui filias, nepte«que in celebernmo loco Deo Ep ttbet (Supplenduiii Epi&copo aut
opt. max. despbi.debant, seu ex nobilissimis virgi- qualibet) persona inlatd sunt seu fuluris temporibus
nibus aliqua illud secum adlnleiit. Nisi loite, quod fuerinl illatuia sive ex nostra dtlibneseu'ex episcopo-
Jum noslioruminmutilata modis omnibitsvaleaiit per-
vero ' f > esse
' . propius • • f vide > ex ipsis
• /" iliir, ,'i,f Desideni,
, : ' alque
Ansce cymeliis depioniplum, ac hlice pielati concre- maneie. Nec hbc pretereundo esse conspicimus ilaul
qitum, inier ccelera spiritualium nupliarum orna- B J abbattssaque quocttnquein lempore fuerit nutli tkentia
inenta hoc illa ad sui, aliarumque, qu_cuna despon- concedalur CODlCES attl vusa sacrata aul quolibet
debanlur, usum, regio in loco deposueiit. Hujusce thesautum Ecclesie quoquomodo donare aul altenare.
modi veio donaria s.icratis locis passim exhibiia St quis dutemconlta Itanc nosltam setemssimamdis-
nemo est in antiquitalibus bisce vcrsaius qui igno- "positionemtemerariusausibus adire temptnvetit eletno
"ret.Tum sumptuosos hosce, ac niagmlicos cbdices anatheinalepleclendosessecensemus.Consctiptahujus
npnnisi divitibus, aut Ecclesiis parari solitos : supe- pivilegti senetn. Anno tnviclissitnoiumprincipum de-
fanle privatorum fortunam impendio, quibus coete- sideiit el adelgisi XVI el XIV. sub indiclione XI.
roqui pauperes schedoe, ul eas vocabai Hieronymus, Da'o Ticinoin Vtbetegia 111. idusociobris.
salis, superque essenl futuroe.Plures vero in regali Sigoaldgratia dei paltiarcha in hoc priviiegii lextu
monaslerio , viventibus, adhue Desiderio, et Adel- a nobissalubtiler elimatumntanu propiia sublus scri-
gisq, sacros codices serya'los fuisse liquet ex apo- psi. Apblinans Chrisli misettcotdia indignus humilis
grapliq membranaceo bull.p cujusdam a Sigualdo episcopusin Itoc piivilegii texlu ntanu mea subsctipsi.
Aquileiensi ad Ansebergam daloe, qiiam alias ex- Olto in dei nomtne episcopus in hoc piivilegti texlu
scripsimus, ~et iu Adversaria ' ' retulimus^, quoe sic manu mea subscripsi. Julianus hvmihs episcopus in
habet: ( hocptivilegii lextu manumea Ss. Felixhumilisepisco-
C
Sigualt servus setvorum Domini Paliiarcha dum pus t.. Itdcprhilegii texlu manu meaSs. Felixpeccalor
nostfa medioctitas ex (elicissimorurnprincipum desi- episcopusik hbc ptivilegii lexlu Mm. Ss.
derii el adelgisi una cum collegisnosiris religiosissimis Yides antiquissimum Eeclesiaruin usum, quo co-
et sanctissimis episcojtis ob toiius oilodoxe ecclesim dices istos, non-secus ac reliquam supelleclilem Deo
stalum perventa fuissel singtda qtteque superflua deo dicatam in censum thesauri sacri referebant, ad Si-
auxitiante subtilius elimqla. Poposcil a nobisveneralio gualdi usque sceciilumperslitisse. Et utinam anathe-
tua bealissitnaqnsebergaqbbalissa per prandulum cu- male IlhTsuo perculsa succedehlium lemporum ni-
bicutatium sacri palalii sep "etpteposilum 'monastetii mia f.icililas non ab iis solum, sed a casteris eliam
vesiri ul venerabileeundemmonasleriumveslrum quod fegum, principunique donariishberrimas manus abs-
silum esl in urbe que dicitur btixia qttodconslatad ho- tinuisset. Quania hic fortasse eliamnnm copia ve-
notem domini salvalaris constructttti}piivilegii infulis terum Ecclesice monumentorum, quanta feligiosce
'"a twslra frueretur auctoritate. Quatenus riconcotdanlibus pletatis super»le- forel? quoruui nnnc lbeo niliil nisi
... '...'. . . . ,' ineonsuIt_p'ne iiheraliialis an verius
nobis
? 1, i reverenHsstmts
• , e'ptscopis nostns
' ex communiad- ', prodigalitatis
. '-,,'_ ' "'
sensum elernale prmdicli oraculi robur stili noslrt fir- memoria ad posteros transiit.
\inlas impeiliret. Et quia sempet"sunt exhibendaque^D~ Quce etiamnum supefsunt monumenta eamdemne
ulihbus fuerunl inlimationibusitnpetrala. Placuit etgo forlunce aleam subire, aii eludere possint, inceftiim.
modis omnibusut pie devolionisimploratio salubti mo- Ijtverear faciunl cum vicissiliidinestcmpofum,*iu\n
derelur inlervenliomsadsettsu. Qm veio conala eslre- proeteiiti casus et unius, prce cceteris, insignis pro-
ligio tua ..alubtiler a nobis extotqueie quatenus ptefa- fecto membfia, quam a virginibns illis accepi:
tum monastetlum cum universisbasilicis ad se perti- e Nempe, cum tol membranarum supellex neglecta
ttenlibusqui a ptissimeadque tianquillissime anse rt- penitus ac confusa jaceret, consulente viro nobili,
gine jure conslritctum esse noscttur pnvilegiis sedis et acns eceiera judicn, sed hnrumce aiili,quilaluni
saneie npstre aquUegiensiscui deo auctore deservimus iejuno, vocalum notaiium quemdam ut inspiceiel,
decotelur. Qiiaprhpter piis desideriis vestns fdventes atque in ordinem cogeret, accessisse, propositis con-
liacnosttawictoiitate id quod recte exposcitui effeclu ditiombus opeiam locasse; cum in authographa a
mandaihus. Etideo omnent cujustibelecclesitesacei- Langobardis notariis barhaia illa lalinoe scripturas
dolem miaiidibel one (supple occasione) ha- deformatione e\arala incidisset, quod a nemine iq-
bereprohibmus. tlaul nhi dbbatissa monasierh fuetil telleclum iri afbilraretur, ceu tabularii rejectamenta
23 PROLEGOMENA. 24
abjecisse, juvantibus cladem hanc, quce una erant,. _Vqne operi idoneum seligerent, qui mcmbranis omni-
illorum apographis; satis, superque ista esse cogi- bus sedulo inspectis , atque in seriem laudabiliorem
tanlem si servarenlur. i Ila factum ut primigenia coaciis, archivum, sivellent diulius mansurum para-
illa distracla, ac dissipala perierint. Uno duntaxat rel. Factum. Urgente opus amico nostro Joanne An-
superstite, cujus inscriptio superaddita membrance drea Astezalo monacho Cassinensi, viro et doclo et
inorbem volutaedigna profecto esl, quce lilleris man- barumce anliquitatum cupientissimo, qui nisu im-
detur, ut insigne pra. coeteris inscitioenon minus, probo ac perlinaci.utestcoepti semel lahoris ad mi-
quam impudenlice illius monimentum. Datum est raculum patiens, ultimam illi manum tandem im-
Ticini; regni Desidcrii et Adelgisi terlio et primo, posuit.
xvn Septembri., Indict. xm; continens legalum Gi- Sed ad_exemplar noslrum conversi ilerum, dice-
sulfi cujusdam slratoris regii, qui Radoaram tixorem bamus preefixum fuisse ab anliquario singulis Evan-
suam ex semisse usufructuariam reliquerat, tum ut, geliis nomen aucloris, ea profecto de causa , ut lec-
ea decedenle, episcopus Laudensis, venumdatis ho- turi, quem ex evangelislis vellent, primo ohtutu in-
nis, quod inde esset redaclum pauperibus distribue- spectis litulis deprehenderent. Millius tamen nonnisi
ret. Mortuo Gisulfo supra laudata ejus uxor, raro post conditum Canonem id faclum asserit (Proleg. n.
pielatis exemplo, egil libello supplici apud regem ut B 3-7, Edit. N. T. ex recensione Kusteri); cum anlea
marili volunlas stalim adimplerelur 'quatinus ( sunt absqueprsefixis auctorum nominibus circumferrentur,
verba documenti ) sine aliqua ojfensione ipsa ejus non secusac coeteroeSmyva-usincertorum scriptorum,
aelemosinaad requicm vel refr.getium aniinae ejus ci- ut scilicet appositis titulis dignoscerelur ea sola esse
tius occuttere possit, impetravitque. Ilaque episco- vera, etauihenticalnslrumenlaevangelica. Hinc(ml)
pus, divendilis bonis Gaideri cnidam regii mon.sle- Matcioni objectum a Tertutliano , quod Evangelio suo
rii procuiatori pretium aureorum MMMDCCCL ab eo- nullum, ad IMITATIONEM VETEIUS ECCLESIJE inscripsissel
dem sohilum pauperibus erogavit, subscripsilque auclotem. Ast vir doclissimus , cum hcecscnberet,
huic carloe una cum Radoara, aliisque lestibus ibi ad alia festinans non satis cavit conjecluram hanc
descripUs. Ejus cbiiopiaphum tale est : suam ab ipso, quem citat, Tertulliano luculenter
lpolilus ego licet indignus per dei gtacia cpiscopus explodi. Elevat enim ex hoc fldem Evangelii Mar-
Radoara deo dicala supltcanle legiae potestalts pto cionis, quod tilulo careat. Et possem (inquit) hic jam
venundacione lenolae quod ei vii suus posl ejus ovi- gradum figete non agnoscendumcontendensopus, quod
tum concessillestismanumea conscribsicum sacetdo- non erigat fronlem, quod nullam constanliamprmferat,
les fideles el preciotecepi liimilia DCCCL el contuli dis- nultam fidem repromitlat de pteniludine tiluli, et pro-
ttibuipro anima gisulfi sitatoiis. (C fessionedebila aucloris ( AdversttsMaicionemiv , 2 ).
Documenlnm islud, in quo agilur de acquisilione Jam ilaque ante Marcionis tempora , et quidem in
honorum, qua. una cum coeteiis etiamnum possident vclere Ecclesia inscripta erantsuis nominibus Evan-
in agro Cremonensi, ne lemporum decursu fatisce- gelia. Ut quid enim hanc tiiuli nudilatem objecisset
ret, pelierant olim clarissimae virgines a consulibus illi Tertullianus, adversus quam lueri se poterant
urbis noslrce, sceculo xiu labenie, ut per publicos Marcionitoevetustate temporum, et consuetudine Ec-
notarios exciperetur, supereslque una cum arche- clesiarum , in quibus , ex Millii ipsius calculo , per
lypo apographum corumdem; asl pluribus in locis triginla ad minus annos ante conslitutum ab Asice
ad originis veritalem niinime exactum. En libi episcopis, ut ipse putat, Evangelicum canoijem, Lu-
chirogfaphum supra Iaudati Hippolyti, quale illud cce, ac TMarciEvangelia, Malthceivero longeamplius
descripsere. sine titulo habita fuissent ? Quod veroait, stalutum
Ipolitus Zotenlinus dignus per Dei gratia episcopus a Canonis conditoribus inscriptionem anctorum, ut
Sadoara deo dicala suplicante feci et protestaiispro vera Evangelia dignosci possent, jam neque hoc ipso
venundacionete sola, etc., usque ad exlrema verba illorum fidei satis caulum ivissenl. Cum et Marcion
Gisulfiroraloris. inlerverso Lucoe,quo utebatur, et si qui aliiaduileras
Bardus ille, qui membranas digessil, cum arche-1D manus in Mdtlhcei, Marci, ac Joannis extenderent,
lypum non adsequeretur, conjeciis in apograplium eodem plane titulo imponere lectoribus possent. Ita-
oculis hanc inde epigraphen exsculpsit, quoeposie- que non esl ambigendi locus , quin jam tunc hoc in
ris ad inielligenliam docuinenii facem praHenderet. sacris Libris, quod in profanis, ab anliquariis usur-
4299. 26. NovembieIppolito Lolenlino Vescovodi patum fuerit, ut scilicet auctorum suorum nomina
Sadovara pcr il legalo di Ghisolfo Rotatore. pree se ferrent.
Vides infelicihus cartis quo cum homine rem esse Superest nunc, ut de peculiari in codicibus ali-
conligerit? Et sane mirum quoddiplomala alia non quol Canonis scrie, qncein nostro eliam servata cst,
atligit. Neque tamen aliorum manus effugere iis datum de hujuscemodi diversitalis origine disquiramus.
ttim, dotractis multortim ugilhs, in qmbus Ccesarum Ricardus Simonius (Hist. Cril. N. T. i, 10) expen-
imagines, eorumque nomina scrvabantur. Quibus so codice Cantabiigiensi, in quo Evangelia eodem
ego casibus mot-.is, tuin quod confiisa rursus omnia ordinc, ac in noslro, eJIeruntur , non esse hunc illi
es-e nunliareiur, iustitiapiul leclissimas \irgincs ut peculiarem obseivat, cum ex pervctuslo catalogo
hominem speclatje iniegriiaiis, ac iidei, perficiendo- exemplaiis Sangeimanensis, inquo Evangelia eadem
25 EPIST. PHILIP. GARBELLI, DE CODICE BRIXIANO. 26
serie recensentur , lum ex Druthmari Ioco , quem A _ lem Evangeliorum Mailha.i, Joannis, ac Marci: quod
postea videbimus. Additque morem hunc videri a scilicet Ecclesice ab aposlolis constiiulce, tum ad ea-
Latinis in\ectum , qui Grseca exemplaria ad smpso- rum exemplum ceterce omnes eadem , ut genuina
rum usum describebant. Sed vir , ccelera in rebus fidei Chrisliance instrumenia -semper suspexissent.
hisce diu mullumque versatus, ampliorem eliam !au- Quibus ita consiitulis , urgel postea aposlalam illum
dem inde conseeulurus, nisi prcejudiciis indulsisset, inquiens (Cap. &): Itaqueet de Itis Marcionflagilan-
non attendit, Latinos ordinem hunc in Canonem dus quid, omissiseis, Lucmpotius instilcrit: quasi non
non invecluros, nisi prcceunlibus aniigraphis, quce et Itmcapud Ecclesiasa primotdio fuerint. Atquin hmc
sequerentur. Cur enim Lucam Marco, aul bis Joan- magis aptimordio fuisse ciedtbtleest, UTPRIORA, QUA
nem , non vero e contra anleposuisseiit, cum ccque APOSTOLICA, ul cum ipsis Ecclesiisdedicata. Igiiurdum
ad ipsorum usum utraque series aplari commodum constelhmcquoqueapud Ecctesias fuisse, cur non hmc
posset? Neque aliud quidquam e loco Druthmari quoqueMatcionatligil, aul etnendanda si adulterala ,
eruere polerat, quam in codice Hilarii, uttunc (erc- aut agitOsccndasi integra? Nam el competilut, s» qui
balur, Matihceum,et Joannem oeteris prcchisse. Evangelmm petveitebanl, eotum magis curarent per-
Milliusde ceconomiaisla Canonis in supralaudato versionem,QUORUM SCI_BA_\T AECTORITATEM RECEPTIO-
exemplari sic slatuit (Pioleg. n. 1269). Consilio vi- B '. REM.LOCUS hic Teriulliani eo est insignior, quo ma-
delicel digestmis hoc factum. Ad calcem cnim Mal- gis perplexus, et luce aliqua indigens ut recte con-
thcei hoeehaberi: EvayyDiov-/«TKMKTSK-OV e-ze)iOn. stet, tum etiam quia , ad imesiigandam , quoeolim
e.pyjXKiEuayye/.ovvvxa.'icoavvw; llinc Lucam, ac in Afrieana Ecclesia vigere potuerit, Canonis oeco-
tandem Mircum cum eadem emypayTi.Ita nempe nomiam, facem nobis aliquam prceferre videatur.
disposiiis lihris istis, ut apostolorum Evangelia apo- Ilaque cum vi\ dubio sit locus, jam ab ipsa Evan-
slolicorum Evangeliis prceponerenlur ; quomodo geliorum edilione Ecclesias illas, quarum in sinu, ut
Marcum, etLucam aposlolorum comites vocat Ter- ila dicam, educla fuerant, ea ipsa ul novccLegis au-
lullianus (Contra Marcion. iv, 2). Quid sibi voluerit tbenticas tabulas servasse, et fidelibusut nola essent
in allaiis verbis, consilio nempe digestons oidincm effecisse; lum illorum exemplaria sialim in aiias
illum obtinuisse, profecto non assequor. Suopte in- eliam diffusa: sive, missis ad hoc notariis, ea sibi ut
genio boc fecissc anliquarium , neque ipse ex allata describereniur curaveiint : seu discipulis ipsis apo-
emypaff recie conjeceril, ut pulo. Addebatur cnim stolorum non soluni,ut inquit Eusebius (11.E. m,57),
ab exscriploribus nota illa , ut ne librotum ordo in _J)(_UTTS£V T.VXp.tTTOV yOoT.f.OUfiEVOt?, Sed 01131.1,T/.V
compingendis poslea codicibus operas falleret. Et TWV©e.wvTtvu.yyz') ioiv Trvpc/SiSowi ypayi.v,et sic qui-
longe vetustior baibaro illo, ac misere indocto ( ut' C dem e re nata credentium uiilitaii egregie consuleu-
ipsius verbis utar) librario , qui apographum illud tibus : ut scilicel, nuntiato jam ipsis Evangelio, sacra
descripsit, eral ista , de qua nunc agimus, Canonis illa volumina describendi copijm ultio fidelibus face-
series; uti ex Nazianzeni ormine viderat Millius renl. Maithceiproinde, quod piimum omnium Hiero-
ipse (In Notis ad calcemEvangel. Matth.). Hoc ita- solymis, aut non procul emerserat, conflucnlibus eo
que voluerit, ni fallof, non sponle, aut casu, sed su- undiijue, ceu ad nascenlis Chrislianismi incunahula
perioium temporum antigrapha secutum antiqua- hdelibus, apographa aiio aique alio tr.inslala : tum,
rium, non aliter, atque in illis disposita erant Evan- processu 'tempoiis, M.irci ac Lucce, poslremo etiam
gelia, in suo apograplio collocasse. Eos vero, quibus Joannis Ecclesias omnes quaquaversum occupasse.
series isla primilus usurpabatur , dignitati apostolo- Sicuti vero non slatiin ubique gentium constitutce
rum boc daie voluisse (nam cur LucasMarcum prce- sunt Ecclesice, citius provinciis aliqnibus, seiius alii
veitenl alia esl ratio ineunda ) recle equidem con- ad lidei sacramenlum vocaiis; ita, pro ralione loco-
jetit Millius. Nequetamen ex adducto, nec satis li- rum, ae lemporum, modo hoCmodo illud ex Evange-
quido Terlulliani loco, sed ex aliis ejusdem scripto- liis nactas earum aliquas in codices suos relulisse:
'ris rem , de qna agilur, illustrare poterat, si vacas- lum et ccctera eliam, proul occasio, aut facultas se
sel. Hos itaque utpote insignes, cum ab ipso , tum a D dabant, addidisse. Etita oidinem nullum flxum, ac
\iris eruditis in nolis ad eumdem proeterilosopei _. certum tunc adhibilum credibile esl; donec, vulgatis
pretium lacturum me pulo si paulisper cxpendero. jam quatuor Evangeliis, ac passim distractis, Eccle-
Hic scriptor, constituto prius evangelici instru- siarum alioefationeni temporis, quo prodierant, alice
menti auctores apostolos esse (Cit. Lib. iv, 2), quihus authorum habentes, diveisimodeilla insuisexempla-
hoc munus prcedicandi Evangelii a Domino fuisset ribus extulere. Et Orientalium quidem plurimas or-
imposiium : lum et aposlolicos, sed cum apostolis , dinem temporis secutas innuere videtur Origenes.
ut ipsc ait, et pnst apostolos. Lucam vero niliil Ecclesiaslico eniin insislens Canoni" ita enumerat
aliud docuisse, quam quod ab apostolis Ecclesicedi- Evangelia Mallhcei, Marci, Lucoc, ac Joannis, ut
dicissent; factumque proplerea ex hac docliince etiam quoe illorum prius, quae postea prodierinl e.
consensione ut Lucce Evangelium perinde ac aposlo- traditione acceptum designet (Ap. Euseb. H. E. \i,
licum monumenlum a fidehbus reeiperelur; laieque 25). Earndem seriem, Eusebius tuetur; quoe postea,
semper apudillos mansisse, qualoetiam suo tempore Hieronymo ATii1gaium interpretem recensente, apud
lucbantur; eadem subinde laiione .irmat auclorita- Occidentaleseliam Ecclesias obtinuit.
27 PROLEGOMENA. 28
"Verum aiias non lemporum, sed autliorum ralione A_.rassel: ac deinceps Epocham quamdam Evangelio-
habita, apostolos, deinde apostolicos in codicibus rum statuissel, Polest (inquit) ipseordo Evangeliornm
suis disposuisse : cum exemplar nostrum, ac Canta- ideo sic Itabeti, ut unus aposlolussil in capite, aller in
brigiense, tum illud Hilario olim, fama lenus, tribu- fine, et illi duo gui inter ipsos habenlur, auctoiitatem
lum a Driilhmaro manifestissime evincunt. Et quiab ipsis duobushabeanl. Vidi lamenlibrum Evangehi
dem in Africana Ecclesia, ex dupliei ista Canonis gtmce sctiplum, qui dicebaturHilarii fuisse, in quo
serieservatam alleram, fidem facere videmur adducti primi etanl Mallhmus, et Joannes, et poslerius ulii
Terlulliani loci. Auctores scilicet Evangelii fuisê duo. htteitogavi Euphemium Grmcitm cur Itoc ita
quidem et apostolicos, sed cuni apostolis, et post essel: dixilmihi : In similitudinemboni Agricolm,qui,
apostdlos. Mox etiani cl.irius : Alquin hmc magis a quos forliores habet boves, ptitno jungit. Nihil hic,
piimordio fuisse credtbtleesl UTPRIORA QUAAPOSTO- unde Simoniushunc ordinem a Latinis inveclumas-
LICA.De lempore, quod prodieiant, locutum Ter- serere posset.
tultianum nemo sanus crediderit. Diverbum itaque Cutantius in Yita S. Hilaiii operibus ejus prccfixa,
aliquid innuere voluit ista, ul sic dicam, prio-' quorum exempiar pnlcherrimoeeditionis vestrce, liu-
lilate, qua piincipem Mattlioei,ac Joannis Evangelio manitaii ac henevolenticeerga me tuco aceeptum
lbcum adscripsit. Neque aliud, ni fallor, nisi quod IB refero, observat describendis illum sacris Libris va-
apud Eeclesias in sacrorum N. T. librorum censu casse ; idque ex testamento S. Perpeiui episcopi
aposlolicorum illa proevertereiit. Quam conjpclurani Turonensis, in quo legavit Eupbronio Augu^todu-
fulcire videnlur sequentia : Nam et competitut, si nensi librum Evangeliorum. quein sctipsit Hitarius
qui Evangeltum pervetlebant, eotttm magis cuiatent Piclavensis quondam saceidos : atque hunc ipsum
pctversionem,QUORUM SCIEBANT AUCTOMTATEM RECEP- credi, qui eiiamnum Tuionis in Ecclesia S. Gatiani
TIOREM. Quibus verbis nihil aliud sensisse illum ar- servatur. Ex quibus tesiamenii verbis pulat, inter-
hilror, quam, ulcumque ejusdem autlioriialis apud prelaii posseallaium Druibmaii locum : ul nimirum
Ecclesiascum apostoloium, tum aposiolicorumEvan S. Hilarii dictus sit codex ille, quia mapu ipsiusexa-
gelia essent, priorum lamen, habiu aposlolatns, ac ratus. Ego vero; si licet paria lacere, utcumque non
magisteiii ratione, usu apud illas luisse poliorem, improbem conjecturam hanc viri doctissimi, pularem
quod et frequentior in divini verbi praedicatioiie ab tamencodicem illum unum ex Asiaticis fuisse, quem,
iis peteretur aulhoritas, et prima semper anie illa cum m Plnygia e\ul agerct, studiis suis adlnbueiit
aposloiicorum in synaxibus legerentur. Quidquid Hilarius. mox ab exilio revertcns in pairiam retule-
lamen de hoc sit (veritatem enim in tanla vetustaiis rit. In quam conjeciuram eo facilius ductum mefa-
caligine conjecturis assequi lenlamus) quamvis non G ( teor, quod per quam veiosimile sit minoris Asiaa
ausim pro cerlo affirmare Tertulliani cevo in Eccle- Ecclesias in disponendo Canone, non attenla serie
siis illis primum in Canonelocum aposlolis datum; lemporum, qnibus E\angelia prodierant, sed habita
verosimilius lamen hoc putq ex allalis hujuscescrip- apostolatus ratione, Mallhoeiprimum, qnod ubique
foris locis, quos supra perpendimus.Dixi, Tertulliani gentitim, lum Jo.innis, a quo consiilutcc, reciceque
mvo; nam poslea eadem quce in recensione Hiero- fueranl, in codices suos relubsse. Sicqtie fortasse
iiymi series oblinull: sallem in Carlbagineiisi, ut factum ul mns ille eti.un in Gallias inveheietur, nisi
liquet ex Evangelistarum ordine, quem ibi servatum jam antca obtinuerat. Quod pateret luculeniius, si in
scribit Auguslinus (Seim. 1.4, de Temp.). laudato apograpbo Ecclesi.c Turonensis, anle e\si-
Quod de Ecclesiis Africce in disponendo Canone iium, si iti est, ab llilaiio descripto, pari serie, ac
conjiciebamtis, hoc de Galliarum aliquibus ut idip- in supralaudatis Canon piocederct. Multo vero ma-
sum non sine veritatis specie affirmare possimus f.i- gis hoc mihi suaderet, si verum esset, quod putal
ciuiit codices supra laudaii. QuamvisCantabrigiensis Cuiantius, Hilarium, posl Commentarios in Mal-
nbn Ecclesioeulli, sed privalo cuidam in usu fuerit, thceuni, staiim curam hanc in Jo"annemex.iendi._se.
qui retenta durniaxal quoeillic vigehat Canonis serie, Ita enim exemplarium suorum ordinem sequi vide-
coolera per summam licentiam cum in Evangeliis, D . batur.
tum vel maxime in Actis Aposlolorum ila miscuit, Num vero ex laudalo Druihmari loco recte conje-
inveftit, recudit, ut, lesle Millio, qiii illnd accura- cerit clariss. editor, in anligrapho Hilarii, post Mal-
tissime inspexit, omnium, quotquot ad noslra tem- llioeum,ac Joannem, posteriores duos Maictim (ut
ijora pervenere, interpolaiissimum dederil. Unde ipse aii)acLucam procesbisse, incertnm omninoesl.
iion immerito Simonii judiciiim dc-ideres, qui in "Videndumpropterea ab iis, penes qnos vetusiiore.s
num in quibus Maithoetisei Joan-
hisloria
t Critica N.t T. adornatam ad corruptos liosce codices supersunl,
nes praecedunt,Lucas semper, deinde Marcus, ut in
fontes Lalinam
tj. ,' ^ versionem
• . j semel male consiiltus
uon i 't
sit iioslro, ac Cantabngiensi, an secus sequanlur. For-
credidisse
* , videatur.
t1 /,' i ii cnm ^de(t anligraphis
Sed w istis
\
sermo, videamus nunc Drulhmari locum, quem supra lasse enim ex diversa eoruni serie cuni mos E<cle-
"letigimus. siarum, ac privalorum jn dirigendo Canone eipi
Hicscriptor (Expos. in Matih. cap. 1) postqnam possel; tmn etiam quodnam ex Evangelus Luca?ac
Evangclistas quatuojr flumitiibus, qn.e a P.iradiso Marci piimuin illis nancisci contigerit. Ulciimque
voluptalis exibant, lum' qualuor elementis compa- enim apostolis oh dignilatem primus in Canone locus
29 EPIST. PHILIP. GARBELLI, DE CODICEBRIXIANO. 30
sit datus : de Luea lamen, ac Marco ambiguum cur Aille 1 Spiiitus nescire pei mitterel. Et mirum piofecto,
ille^hunc prceverterit. An quia serius Mareievemplar qund ciiticus isle uiruinque evangelistairiliatid ser-
hahiierint i.Ii, quibus orrlo ille usnrpabatur, Luca in vata>decentimnon po.lnlaveril, quod non allius, ut
codices anlea relaio, an alia de causa. Forte etiam poslea Joannes, a generatione divina Verbi inilium
Lucce principem post aposiolos locum liibueiint, stemm.ilissumpserint(iliem fortassediclurus Eusebio,
quod longe uberius, quam Marcus, Evangelicain qui provincwm hanc a Spiiitu sancto illi servatam
hisloiiam digesserit, repelitis videlicet allius rebus; scripsissei). Hoc eniin ad sunimam reiuin, de quibus
el stemmate Servatoris secundum carnem accurale deinceps agere debebant facere onvninovidebatur.
digpsto. Cerle in hoCTationemtemporis nonhabuisse Et pcnersis etiam mgeniis, quce Jesum Chrislum,
illos, apud quos ea Canonis series vigcbat, ex vete- uli bominem dumlaxat, eranl traductura, ne ad hor-
ribus liquet, quiMaicum, ante Lucam, Evangelium renda illa brevia miserrimeimpingerenl, facempive-
suum litleris consiguasse pulaverunt, uli superius ex tulissent.
Origene observabamus, alitcr tamen seniienle Cle- Observavirous jam, quantum equidem per tol se-
meute Alexandrino, qui, Eusebio tesle (H. E. vi, 1-4); cnlorum nebulam prospicere nobis licuit, quem in
KpayeypafSaieltyev TSVT&ayyeXiwv xa trepiiyovxa TK? Canone Evangelico disponendo ordinem qujedam ex
ytviaioyiag.Nempequod fons, fundusque EvangelicoeB 1 Orientalibus, tum AfiicK, ac Galli.irum Ecelcsioe
Jiistpncegenus Chrisli juxla carnis dispensalionem usurpaveriiu.' Manus tamen e vestigio illis datnn,
esse yiderelur, proplerea verosimilius esse arbitralus qni nos per desert.i hocc loca^gradientes, si minus
est piemens, mnnito jam a Matlbceoac Luca itinere verum , at salleni quod verosimilius sit forlasse non
isto, conslituloque, quod primtim omnium seiriopor- adseculos in \iam reduxeiii. De Ilali.c nosirce, proe-
lebat, tunc et Marcttm Evangelio sno ineubuis.se. sertim, de aliarum omnium principe Ecclesia Ro-
Dixi a Matthmo et Luca; quamvis ambigimm sit mana quid conjicere in procli\i sit, fateor me nescire.
jiuncne, an illuni, prcei\isse senserit Clemens.Fur- Quannis enim in Canone suo Matlhoeumolim, ac
ipsse lamen pr_.luxeril senlentioe illorum, qui pii- Joannem, raiione habila apostolatus, duobus aliis
muin anie alios in scribenda Evangelica historia prccferre poiueiil, idquc eo amplius, quod Joannes
fuisse Lucam arbitrantur. Quos inler duo e protes- et Romoefuerit, et m igneum oleum , ut inquiiTer-
tanlilius vv. cc. Basnagius, el Clericus. Hic enim ad lullianus (perperam Vaticanus Nysseni codex in lau-
Dodwelli locuni, in quo Maliherum Evangelisiarum dalione altera s.incti Stepliani nilcr monumenla Ec-
amiquiorem asseruerat, hoc nuspiam probatum se clesioc Grcecoea cl. Zacagnio edila els ZSap) de-
vidisse ait (Disserl. iu, de iv Evangehis, ad calcem mersus iidei lesiimonium reddideril (de Ptmscript.
Jiarmon. Evangeltcm).Quceenim Grceci recentiores G ( Hmiet. cap. 38); de Luca, lamen ac Marco estûtrin-
-deoetateEvangeliorum commenli sunt, ea nullo fun- que' amb gendi locus. Et sane, qhod crodereni ad
daniento niii. Sed longa, ut puio, intciisione operis disquisitionem banc subsidium aliquod e Valicana
fellente memoria. Nam haud niulto ante dixerat : sperari posse, oiaveram olini eminenlissiinumprin-
Qrigenesnon mododogmalumsui mvi, sed et anliqui- cipem Augelum Mariam Qnirinum RomanoeEcclesioe
tatum.erclesiastkarum callenlisshnus ita de qualuor bibliotliecanum ut, si qui codices in ea superessent,
Evangeliis loquilur in fragmenlo lomi l Comment.in in quibus diversus a Viilgaia ordo vigerel, eos iii-
Ma[lh.,apud EusebiumH. E. u, 25, npwxovph yi- spici a vv. cc. ejusdem bibliotheccecuslodibusjul.eie
ypanxai xbvaxaTOV jroxeTE)_-V_.V, - ctepovSE*ATT6O"TO) OV diqnaretur. Qui, ut est iion solum animi magnitu-
'JWOV X/jio-TovMKTSKIOV. Porro, si post prigenem re- dine, splendore operum, munificentia, liberalitate,
cenliores GroeciMatthoeum, cuite cceteros scripsisse qu.e \eie pnncipem deceanl, sed scienli.iruin iaude,
_aiunt,jundamento satjs vaiido nitmitur, authoritate fovendis lutei is, proveliendisque proplerca ingeniis
scilicel hominis anliquilatum Ecclesiasticarum cal- ad imiiiorlalitalem nominis faclus, volis noslris be-
lentissimi, qui primum inter Evangelia a Matthoeo higne ani)uens,'ut sacra illa monumenla inspiee-
antea publicanp, deinde aposlolp Jesu Christi scrip- rentur mandavit. Sed nihil inde lucis affulsit. Omni-
tum asseruit. 1 bus, quotquot inspecia suni, ad Hieronymi Canbnem
D
Se'd multo licentius Basnagius (Ad, A C. L\), qui comparatis.
De ceteris Ecclesii. longius inllalia ah Urbe se-
W »Lucam Matlbceo
ut * priorem
n- ' induceret,
' inlef roeteras
'
cpnjecturas hanc afferre non dubitavit; melius sci- motis, Cisalpince proesertim Gallice, facile essel ad
licet in Christi stemmate efferendo res surcessuras, rem, de qua agimus,_evexato Epiphanii (Hmresiu)
si Lucce prius, mox Maltha.1 ordo conslitisset. Ac loco de LucoeIn Italia, Galliaque proedica.ione,ali-
proplerea ex hujus deceniiafulururn tunc fuisse, ut quidcomminisci. Sed Iongiusfoitasse, quani paresl,
inde inciperet, unde inilium sumendumfqerat, nempe et noslris, et allorum conjecturis indulsimus. Itaque
et a missione angeli ad Elizabelam, atqutTMariani: ex aastuariis hisce in coiilmeniein aliquando reducli
et ab edicto Augusti, quo impulsa Virgo in Belhleem insignioies aliquot locos exempiaris hujusce nostri
_ .o ,> *
perrexit ibique pepqiilf En tibi homiuem periculosa inspiciahius.
sxculi sapientia oeqiiede profanoehistoiiaeac de di- Dixeram ex antigrapliis illis manasBe, quoe anle
[ yino-scriploribusjudicaniem,qu.)sinonisti6so.rvivoToi Hil irii tempora fcrebaiiiur. Ei fecerai liui'cassertioni
essent;qubdque,adid munus vocalosdeceret.divinus locum beatus Aulhor, Iib. x de Triiiitate, n. _i, ub
31 PHOLEGOMENA. 32
de pericope illa loquens Lucsexxn, 43, 44: Et fac- A A 'vavit, nempe in prohalioribus mss. ubique leclionem
tus in agoniaprolhius orabat. El factus est sudor ejus Ihanc const.inter ab Uilario reicntam. Ex
qua unifor-
sicul gultmsanguinisdecurtentisin lenam,qux in co- milate in adducendis, diversis licet etloco, el ma-
dice noslro desunt. Nec sane (inquit) ignoranduma lteria, sacrorum hbrorum pencopis, nulhbi facta
nobisest, et in Gimcis,et in Lutntiscodicibuscotnplu- Imutatione verboruin, eonjieeie certo possumus, ve-
rimisvel de advenienteangelo, vel de sudote sanguinis leres l Ecelesia. scriptores non e memorije penu, ut
nil scriptum reperiti. Ambigentibusigilur utrum hoc in tplerumquc solebant, sed ex codicum suorum lide
Itbris variis attt desit, aul superfiuumsit (incetlum ieas adtulisse, longe autem
certius, cum has, ad ar-
enitn hoc nobis relittquitur de divetsilale libtotum) igumentuin aliquod illustrandum ,
prsecise ac per
cerle, elc. Qua de re, attt quo scecuLoexpuncta fue- pirles iuculcnit. Cujusrei exemplum alternm dabit
rinl veiba illa, aul a quibus, in obscuro est. Expendi Tertulb.ini locus a Millionon observatus: ex
quo
lamen merentur ea, quoeGrotius ad liunclocum (ad- clirissime liquet scriptorem hunc sic olim in anti-
nol. in Litcam), tum ad alium ejusdem Evangelistce .graplio suo legisse, haudlevi sane argumenlo codicetn
commenltis csl, ne \iri eriidiiis.imi judiciuni legen- nostrum , qui eamdem leclionem exhibet, ex apo- •
tibus impnnat. IlUtudabilis (inquil, de adventu an- graphis ad veiustissima exemplaiia
comparalis, de-
geli, et sudore loqucns) fuit et supeisiilio, et lcmeti- B sciiplum fuisse.
tas eoiuth, qui hattc pailkulam, et stquenlem de sii-
Luc-C xv, 8, Vulgala: Aut qum mutier habens
dore delevere: nilttlo graviorede cuusa, quamquo il- drachmasdccem
, si perdideril drachmamunam, nonne
lud, quod supra est de fletu, deletumdixitnus. Dixe- acccndil luceinam, etevertit
rat autenf ad Lucoe\ix, .1, particulam illam de fletu domum, el qumril dili-
donecinveniat? Noster arj,enteus:jVoHneuccen-
a Latino, Syro, Afahe interprelibus retentam. At gentei
dtt liicetnam, el scopts mundavit domum, et qumrit
Epiph.iuium testari, suo lempore non extiti.se in
esse verba diligentit , etc.
publice rcceptis exemplaiibus; dignaque Tertullianus ( de Pudic. cap. 9) : Nos autem,quia
illius in Ancorato, quoe notenlur, vel ob hoc (uiqiiil) von
ex parabolis matetias commenlainur, sed ex ma-
ul videamttsquattlum sibi Ecclesiatum ptmposiiipir-
leriis ncc valde laboramus
miserint. Veiba Epiplianii a Grotio pr.r-leriln, quce omniaparabolas iulerprelamur;
in dum contraria quoque
illi impiohanda; pr.csidum ecclesiasticorum licentice caveamus.expositionetotquere,
cenlumoves? El qttid ulique decem
ansam proebneranl, adtulil Millius, errarc, inqui, ns diachmm? Quate iilm
Etqttm scopm? Necesteeiat, quiunius
(Proleg., n. 798), miscre Grolium, qui ila de Eccle- peccaloiis salulemgtatissimamDeo volebalexprhnere,
siarum prospositis senserit. Ea sunl: 'opObBoôi Si
' aliquam numeri quanlilatemnotninatet, de quo unum
KftO.OVXO TOpiJTOV YKlJJHJVOV).
5)0§^.6EVTE_, KVTE. CVTOV G quidempeiiissedesctiberel.Necesseeiat ut habilusre-
*-"
TOTE)O_-, y.aixbhryypaxaxov.Et sane inirum quod \ir quiteulis dtachmam in domo, lam
scopatutn, quani
infinilcelectionis, et accenimi judicii, orlhodoxos ', lucetnmadminwuloaccommodaietur.
qui haud laudahili timore,ne fletusServalore nostio)
J. C. indigmis videretur, ea verha deleveiant, bic Joannis vn, 8, Vulg. : Vos uscendile ad diem fes-
loci pro Ecclesiarum prceposilis intclligi voluerit; lum hunc : ego autem non ascendoad diem feslumis-
mttlto veromagis.quod si KS_6|_S„TK ittm, quia teinpus meumnondumintplelumest; codex
(ad quceibidem noster: Vosautemascendileuddiemfestuin hunc, ego
provocat Epiphanius) adliuc supererant exemplaria, autem nonduin ascendo ad diem
ea profectoessedebebant, qucein Ecclesiiset caslius, festttm hunc, elc,
et accnralius, quamapud privalos, servari solebant." ut Groecaferme omnia, eya ouirco«VK-K.V_>, aliqua
Tanlum ahest ut ecclesiastici ipsi, aul episcopi ali- tamen oO„«VK6K.V_. Grotius ad hunc locum, quem
sibi poslea seculus esl Millius : Omnino, inquit, fuil Jtmc
quid de primoevo lexlu deirahere ipsis permi- vetus
serint. scriptma; nam si oviru fuissel.Porphyiii lem-
hinc Chrislumcalumnialusfuhsel de
Locus alter, uli in codice noslro, sic ab Hilario pore, nunquam
nodi solutio, quem
lectus est Mallh.xxvi, 55 : An putas quia non possum mendacio,nam in voceovrzafttisset
m ihi modo T\ ul evadeienlaliiovnascripseiunt,alii ovxKVK6KIV<_VVV.
rogate Putrem meum, ct exhibebil plusquatn ]
duodccimmillia legionesangelotum? Hilarius de Tii- Clericus epist. ad Optimianum prxfixa cditioni
nilate x , 42 : Nec sibi angelusmiUilur, qui si vellel, l Lipsiensi Milliancc: Bene itident, ait, observatumex
duodecim millia legionum de cmlo deduceiel. Et inn Grolioamiquam leclionemnonesseovna, nondttm,sed
psalm. LHI: quia cum Dominoduodecitnmillia legio- o- OVY., non. V-riin. sattus fuisset ipsum llieioiymum
num atigelorumpossenlin tempote passionisassislete. e. lib. n adv. Pelag. cilari, unde hmc habet Grotius.Aut
Et sic rursus psal. LIV: Sed inter hmchabens potes- s- Jion Iegerat altente Clericus prolegomena Millii
tatem duodecim millia cmlestium .-srjio.imievocate. e. ( Ptoleg. n. 703 ), ubi Porphyrii locosexpendit, aut
Millius ad hunc Matlbeeilocum , proeeunleErasmoi , memoria fefellerat, nam allata ab ipso Hieionymi
putavit Hilariummemoria lapsum , dum ad laudalum m verba offendisset.Ca>terumin sua HarmoniaEvan-
psalm. LIV,duodecimmillia scribebat. Canone enhn, n, gelica vexatam lcclionem relinuit, quam Groccaex-
.i- hibent; et in Commcntariohistorico,integramexpla*
inquil, xxxn in Matlh. legit ut edili. Fefellerant sci-
licel MiHiumunus et alter ex tribus locisadductis; ;; navit e\j)er-ona CInisii apostolisrespondenlis, ipsos
neqtie vidisse poterat, quaedoctissiniuseditorobser- :r- quidem posse Hicrosolymamiic, ut initio fcsli illic
55 EPJST. PHJLIP. GARBELLI, DE CODICE BRIXIANO 34
adessenl, scd se eo nondum iiurum, quod oportunum A_.decsse aliquid, iu quode mo\enlc aquas illas mcniio
sibi tempus illuc eundi .io.id„»i advenisset. flerei.Cur itaqne proetermissapericopa illa? An quod
Num vero e. Hieronymi loco recte conjeccrint, 7r«p«So5ov vidcrelur angeli desccnsus , el quotannis,
anliquiliis Jectum ovx, non ..ra, judicent eruditi. et semel tanlum, ct uno dumtaxat ex tot languenti-
Yerba ejus suut ( Ctl. lib. 11 adv. Pelag. cap. 6): bus ad sanitatis beneficium vocalo? An quod rei tara
Negat fralribus, et propinquis h e se ad Scenopegiatn. insignis, et ad genlis suoegloriam facienlis Joseplius
Et posteascriplum esl: Vl flulem ascendeiuttt ft alres non meminit? An vero Tertullianus ipse male feria-
ejus, tunc et ipse ascendilad solemnilatem,non niani- tis crilicis hujusce l.icunoeansam pra>buit? Nos lo-
fesle, scd quasi in abscondito,ITURUM SE NEGAVIT, ET cum dabimus a Kustero prxientum. Igitur, inquit
rcciT, QUOD PBIUSNEGAVERAT lattal Porphynus. In- Tertullianus (Adv. Judmos, cap. 13), quoniamadhuc
constaniim, ac mutationis accusat, nesciens omma conlenduni Judmi nondum venisse Cltrislum eorum ,
scundala ad carncm esse refertnda. /Eqne profecto qttem tot modis adprobavimtts tenisse, recognoscant
negabat Cbristus se adscendere ad Scenopegioefes- Judmi exiltimsuum, quempost adventumChrisli rela-
tum jadhibila parlicula O-T.O.ac illa ov„; quod nos turt prmctncbantur, ob impietatem, qua emn despexe-
non vengo per ora aut nonvengo uiroque modo ne- runt, et inteifeceiunl. Deinde interjeclis aliis de vo-
gantes efferirnus. Pra^terea qui Iocus Porpbyrio ex j> g catione Gentium, de cessaniibus apud populum illum
vocula illa ovz asserendi in Chrislo mendacii? nisi cceleslibus beneficiis, mox subdit: El ita sublractis
quod percitis, ac furentibus, quceciimqueseofferant, charismalis prioribus, Lexel Pi ophelmusque ad Joan-
arma sunt. Nam sequentia quia tempusmeumNONDUMnem fiierunt. El Pisctna Bethsaida usque ad adventum
esl impleium,satis aperle innuunl opperin se tcmpus, Clmsii cutando invaleludinesab Isiael desil a benefi-
et horam ascendendi. Equidem nnn puto perversum ciis, cum ex peisevcianlia furoi is sui noinen Doinini
illud, sed acre, ac vividum coetera ingenium ila fa- blasplteniaretui. An , ut diximus, lectoii haud satis
luum fu-sse, ul lam imbecillo argumcnlo uti volue- altento, qualem cei te Afcr iste desiderat, fucum fa-
ril. Itaque interpolalo codice usum Porphyrium le- cere potuerint verba illa usque ad adventttmChiisti:
gisse non dubilo eya yap oi/. Kw&mopai, non ascen- quasi non ulira miraculum illud processerit, sicuti ,
dam, quam lectioneni singularem exhibet laudata non ullra Joaimis advenlum prophetoe apud Judreos
Millii ediiio . nisi veterem, ac genuinam impostor exstiiere, ceu puram conjecturam in medio relin-
illecorrupeial; nam inlerpolatis exemplaiibus usum quimus.
fuisse objccil illi llieronymus (Contment.inMatlli.) m Verttm et banc, el coeteras omnes, el dubium illud
Marci loco 12. Certe si contextus adducti loci integer Kusteri an liisloiia de Probalica in Joannis Evange-
perpendalur palebil leclionem hanc clare Porphyrio Q Iiuin intrusa fuerit, infirmaut omnino et quoe pr_c-
tiibutam a Hieronymo eju.dem verba reddenie, ITU- cedunt vexalum hunc locum, el quce sequunlur, «it
RUMSENEGAVIT latral Porphytius. Hooc latius paulo diximus; quoe profecto omnia, si cui suspectum ernt
diduximus a_ tuendam lcctionem argenlei codicis, niiraculum illud, delevisse opoiiebat.
qu.im non Porphyrii calumnia posleriorem, sed \e- Nihil ilaque certius quam autaliquem , qui sibi es
lustiorum exeinplarium primcevi inlerprciis ante Antigrapho exemplar describeret, aut lectorem,
Hieronymum, fuisse \ero similius puto. scriplurariis operis proeeuntem a terlio commate ad
Joanuis v, 4, deest in codice nostro intcger ille qiiintum f-llenlibus oeulis, et sic prreierilo quarto
locus de angelo statis temporibus e ccelo dcscen- transiJiisse, eodem postea errore in alia, atque aba
dente, de motione aquoe, etc, quem, inquit Kuste- apograplia Iranseunle. Hac ips.i decausa nottilis cri-
rus (Pimf. ad Edtt. N. T. Milhi), olim dubiocfidei licis, aul asteriscis in quibusdam e\emplaribus sig-
a quibusdam habitum fuisse, ex veleribus mss. colligi nata pericopc illa : in aliis aul ad oram , aut summa
potest, adduciis subinde eorum pluribus, quos m fronte divcrso caraclere descripta , teste Kustero.
bibliolheca regia Lulelia. consuluit. Mox addit : Privali.. scibcet, qui alicubi pra.lermis.am offende-
Quod si versusille inilio a codtcibus N. T. abfuii, el rant, in apographo suo, utsuspectam, censura illa
postea demuinin lexlum EvangeliiJoaunis irrepsit; id jj ] denotinlibus.
factumoportuit ante temporaTei lulliani, quippequi ad Sed inter ea, qucecrilici ad buiic Joannis locum
hunc iocnm respexil lib. de Baptismo , ubt ail, Pisci- obseivavere, niliil oeque mirandum , ac commenium
natn Bethsaidam angelus intervenienscommovebal. illud v. c. Henrici Hammondi, quo, retenlo nihil-
Duriusculumsaneest,virum doctissimumdiibitasse, ominus conlexlu inlegro ejusdem perioclicc, vim il-
an Iocus ille in autographo Joannis extiteril; cum 1im s.inandi .fgrotos, ab omnibus hucusque divincc
serics ipsa inlegree illius periochoealiter suadeat. Ad potentice tributam, in mcdicatas cruore pecudum ,
quid enim priora itla de probalica quinque poi ticus quce lllic ingenti numero ad sacrificia maciabantur,
habenie : dcque multitudine languentium, qui aquoe aquasttan.fundere conatus est. Non angelo prop-
"motum, ibi expectarent? tum subsequentia de misero terea Domini, sed riuntio quodam a sacerdotibus
illo, triginta jam et oclo ab anuis infirmo, qni, in- misso eas commovente: ul medica illa vls sanguinis
lerroganteCIiiisioan vellel sanus fieri, respondit non quaquaversum commisceretur, quce liio de nuntio -
habere seliominem, a quo, turbala cum e.set aqua, comminiscitur, a Grotio est mutualus; hunc vide ad
jn piscinam itnmilleretur ? quoe piofccto innuunt, cilaluni Joannis locum. Quodque fidem supbrat, lino
3, PROLEGOMENA. 35
diiinlax.it rjuolaniiis, e lol .1gi i-. qui inibi beiit fiuum .A 11, § 1-7 (affert hic GrcccaLacrtii, quce iireuratis
illud pra'slolab_ntui , 111salut.ue lavacium 111locun- giatia relinquimus, el ejusdem latina damus). hti-
le. Quasi aut 11011 interesset cceteiis eliam prospice- debat enim, et libere loquebaltir; qnare cum adoles-
re : aul medica vis uni lanium satis essel futura. Ad cens adversus Uluni aspeie quid dixissel, respondit
omnes prccterea morbos facto remedio illo : claudo- quidem nihil, sed sumpta festuca pingebal figitram
rum scilicet, aridorum , csecorum, aliorumque, muliebria palieutis, donecvidenlibusomnibus adoles-
quos in multitudine illa languentium luisse par est, cens, intellecta contumclta, abscessil.Tanti ewt CIc-
et quod medicos omnes hucusque latuit. Quot enim rico frustillum ciuditionis, qua sane et varia^ et
coeci(ne oegriludinesalias inveleraias commemoiem, miiltiplici, dicam etiam, in rebus plurimis exquiiiia
qiioemedicis eliam doctissimis crucem figere solenl) pollebai, ne periret, ut ad rrravissimiimargunicn-
in pri>icipihusramiliis opulenli gregem unum et al- liim turpia isia, et, si quo alio in loco, certe in hoc
terum maclandum dedissenl, e tenebris illis ul ad summe inhonesla adlerre non erubuerit. Papi.im
lumen pristinum redire possent? Insigni profecto prceierea, virum apostolicum ineptiis hisce operam
exemplo, quam facile excellentibus ccelera ingenns dedisse! Mitms tamen , quam cum illum et vanum ,
illecebra novilatis imponat. Cerle, quicumque com- etimpostorem traducere non dubitavjt(l). Adde, in-,
mentaiium illud expendent, mecum, ut pulo, sen- •3 signi eliam paracbronismo, si Laertius vixit post
liet. Quamvis Clericus, qui tot alia in opeie illo no- Maicuin Antoninum ut putat Palmerius, magis vero
tis cnlicis illnslr.ivil (Edit. alleru Ftancof. apud si auno circiterccx Jesu C|nisli, Sevcti xvn, wu,
ThomatnFt ilsch.), 7rcpK§o?ov istud Ilaniiiiondi, et floiuisse credatur, utait Tillenionlius; adde Mena-
infirma, si qua umquam, argumenla ad idem ful- gium in Prcef. ad Laert. P.ipias eniin quinqu.iginlj-.
ciendum allata tacitus proeleriei11. ad mmus annis, ex hoc calculo, proemortuusLaerto
Inter ncevosargenlei codicis est etiam insignis al- fuerit.
ter de praetermissa Joannis viu adulteroe historia; Desunt eliam in codice alia, quoe in Yuigila le-
qul lamen esl illi cum veutsti>simis pleristjue com- guntur, tit M.itth. xx\n, 8 : Propler hoc vocatus
munis. Nos in mateiia ista, uipote a viris doctissi- est ager ille Haceldama, Itocest ager sanguinis: co-
mis jam exbatista , pauca tanlum alias observata bic dex , prceleriia vocula Haceidama, vocatusesl ager
addemus. sanguinis. Tum ejusdem xx\n, 35, inlegra pericope
Mitto illud Grotii (Adnot. ad h. I. Joan.), hand illa,u. impletetur quod diclum est per Prophelam,
scriptam .scilicet a Joanne, sed ab ipso, aliisque Diviserunt stbi, etc. Uti ctiam VIII, 9, nam et cgo
apostolis viva voce scepe natratam , attextam subinde lioino sum sub potestale constilutus, omissa sunt in
fuisse a Papia, aliisque Joannis discipulis ejusdcm C noslro, sub poteslaleconstilulus; quceversio Golhica
Evangelio, el ab Ecclesia probalam: quodsalis certo similiter prceteriit. Sed defectus isti, quorum pleri-
tesirihonio constaret a*baposlolis ir.iditam, Nam et que anliquissimi sunt, tum alii eliam er,udito leclori
nullo omnino fundainenlo nitiiur conjectura isla; et statim paieliunl: non secus atque assumentum jllud
est etiam res periculi plena, si quid, ceu canonicum, Lucce xi, 56 , et xm, 17, aliaque hujusmpdi.
addi a privatis evangelistaiuin historice olim po- Addam leclionem argenleo codici peculiarem Lucce
tuisse credamus. t xxt, 25. Vulgata : Et in terris pressupi genlium prte
Millius ad hune locum, memoiioelapsu, exlitisse, confusionesonilusmaiis, ct molus flucluum: nostcr :
inqnit, hisloriam hanc in Evangelio secundum He- Et in leira occutsus genlium anxtetale, ut tonilus mar
hrocos: el exinde huic noslro assutam a Papia , teste iis, et motys fluctuum; quam olim pulaveram ad
Eusebio, H. E. 111,39. Nihilenim dehoe assumento Terlulli.ini Iocum (Adv. Marc. iv', 59) adoi-natam
apud Eusebinm, qui pr.r-terea pro muliere adultera, fnisse, ubi ait: Sed monsiraio dehinc lemporeexcidji,
loeminamaliam mullorum criminum ream non com- cum cmpisselvallari exercilibusHieiusalem, signa jam
niemorassei. ullimi fiiiis enatral, solis el lunm, siderumquepi odi-
Clericus miraiur Hammoudiim, Groiii conjecturas gia. Et in tetra anguslias nalionum obslupescentium.
secuium , hisloriam hanc telinuisse (In Nol. ad h. D VELUTA SONITU MARIS rLucTUAMispro gxpeclgtione
L, Edtl. supta laud.). lpseniel lamen in ulroqnelexlu impendenliuinmalotum. Sed unde demum manave-
Harmonioe Evangelic.r lelinuit: lum in cotnmenla- rit; certe energelica est, ac niiie expiimitur mur-
rio bistorico lalius diêstam, in canonibus poslea mur immensa. illius multitudinis sibi invicem occur-
Ev.ingelicis ad cxcmplnm .ndduxit. Sed potiori jure saniium proe anxietate impendentis ruinaj, veluti
mirabuntur piofeclo omnes , qui Iegerint adducta est maris sonitus fluctuantis.
ibidem aClencb ad versic. 6, ubi dicitur Jesus in- En tibi locum alium egregii Scriploris,quemcon-
clinasse se, cl digilo in terra scripsisse, etc. Verha ira Marcionem(iv, 26) tirgel argumenti gralia , at
'ejus sunt: Qui Jtanc hisloriamadsulam hic esse cen- piopieieasic jlcctum in exemplanbus suorum tempo-
sent, possintsuspicati Papiam, aul a\tum Itanccir- rum iiquet. Nequc enim objecissel lectionem ab ar-
cumstanliam mutualam repisse ex eo, quod refetlut de theiypis abeuntem; Luccc prjesenim, quem apostata
'
Menedemo, el quod ita nat rat Diogenes Laettius Hb. ille prce ea_en_ evangelistis selegerat: longoque,
(1) Disseri. de Auct. Evangeliorum ad calcem Harm. Ev. Observ. ad Herod. lib. 1, Chronol. ad
(inem lom. 111.
37 EPIST. PHILIP. GARBELLI,DE CODICEBRIXIANO. 38
quamvis perverso usu callebat. Locus e->lLuccexi. iAinterpolaiioni, mera, et quidem inrc Jacli haud
15, ubi Vulgita: Quanto magts Paler vestet de cmlo seinper feli\ , conjt ctma est. Illudenim, quod ad
dubit Spiritum BONUM petenlibus se; codex nosler , seceinenda ab adjecliiiis genuina , in ciiticis judiciis
Spititum SANCTUM, ut Groeca ferme omnia Thitvp.a plurimum valei; nempe si ralio null.i amovcndi
Terlullianus, Agnosceigilur el Putrem, quem aljquid a veteium scriptis, probabilis verq addendi
ayio-,1.
eliam appellas cieatoiem. lpse esl, qui scil quidfilti luissevideatur, non raro fallere polest. Sunt plura
postulent. Nam et panem pelenitbus de cmlo dedit ab oscilantibus librariis proeterita alia dicianlium
manna, elcatnem desideranlibusemisit Oiligometiani; oculos, alia autes excipientiumf.illere solebani, ctijus-
non seipetilempio pisce, non scorpiumpto ovo.lllius modi rei exempla non pauca in mss. ipsis N. T. le-
aulem etit non daiemalum pio bono, cujus ulrumque genlibus occurrunt, uti est insigne illud Joan. v, 4 ,
sit. Cmletum Deus Maicionis nonJtabens scotpium , quod pauloanie oliseivabamus. Proplerea incertum
non potetat id se dicerenon daturum, quod non habe- omniiio est delela ne fucnnt verba illa, an proeler-
bat; sed Ulequi habensct scorptum non dat. Itaque et missa in antigraphis, in quihus desunt.
SPIRITUM SANCTUM is dabtl, apudquem est el nonSANC- Obslat etiam cbnjcctina Millii inter criticas ani-
TUS. madversiones illa : magis nempe 'Siispeclam esse
Expendam hic lectionem aliam argentei codicis JJ ] lectionem, qua?a paiicis codicibus.quam quoe a plu-
Lucceix, 54, quaiii secutusnecnefueiit Teriulliamis, rimis exhibealur. Dilficileenim est credilutolexem-
ambigitur. Ea est :Domine, vis dichnus ul igins de- plaria , non uno loco , ac lempore cum aliantiquariis
scendal de cmlo, ~et consumai illos, SICUT ETHELIAS adpublicum usum , lum a privatorum plunbtis sibi
FECIT: quce ultima veiba iu VuFgatceexemplaribus ipsis parata, e corrupto quopiam singula prodiisse
desunt. quod e contra paucis accidere facillime poierat;
Leciionemhancomniaferemss. exemplaria Grceca tum Syrum, Arabem , jEtliiopem , Golhicum inter-
exlnbent, leste Millio abh. I., lum Syrus, Arabs, "polatis, hic loci , omnes antigraphis usos. Adde
Elhiops, Gothicus interpretes , ipsamque retmuit Groedaferme omnia, fatenteMiIIio, sii. legere, quibus
Erasmus in ediiioneN. T. A.MDLVIU , apudRovillium. lamen al> adnotaiis a Tertnlliano, aliisve, seu a
Et siclegisse Tertullianum putaverat Millius. Astubi Latinis exemplaribus vcrbailla irrepsisse, pauci
ad Prolegomena tandem descendit, in diversam om- sibi peisuadeanl. Rarus enim , cum Latinoe linguoe,
nino senlentiam abnl (N. |, 18). Yerba ejus damus, tum Afri illius , aliorumquee noslris scriptorum usus
uipote qucc ad criterium bujusce loci non parum fa- apud Orientales tunc temporis fuit. Rarior Vulgati
ciant Sequetttia, inquit, c5_.K_ 'EWJ ettoino-e,qum interpretis, aut verius nullus , quo minime indige-
senleniiamJacobt el Joannis tam instgniler illuslianl, 0( bant.'
ad matginemlibii a siudtosoquodam adsctipia fuisse Ast, quod me magis inducllui credam , ila anti-
commentath loco, indeque transtisse in corpus con- quitus lectum , est facli ipsius raritas, ac magniludb.
textus, tes ipsa clamat. Quis enim sanus tam insignia Ignem scilicet de ccelo in conlumeliosum oppidum
delevetil? Itno, quod senlettttmapostoloium lucis Itaud precari aposlolos velle , exemplo nnllo proeeunte.Ac
putum affundetenl, miepta haud dubtioin iexiutn.Cm- propierea veio simillimum esl, Elioe illud, utpole
lerum a Terlulliano lectafuisse hmc quod nos ohm ... Jnsigne adeo , alqUe inler Judceosnolorium Christo
nolhnosltisaffirniavimus, non ila liquidum.Illud tnagis adduxisse , ut eamdem , quceolim proplietce dala,
veroshntle esl, exemplum Ehm, ab ipso hb.is adv. polestatem ipsismet facerel.
Maicionem, 25; ahisque notatumad hunc locum, oc- . 0_uodsupra dicebamus, plura ah exscriptoribus
casionemdedisse huic inlerpolalioni. hac lllhacprcelermilti potuisse, monuit me loci alte-
Profecto haud salis liquidum ilane in apographd rius Lucoevi, 20, ubi Vulgata cum Groecisfermeom-
Lucselegerit Tertulha.ius,an ipsemeiElioeexempIum nibus : Secundumhmcenim faciebant pseudoprophelis
.addiderit. Verba ej'ussunt: Reptmsenlat Ctealor ig- patres eorum, exemplar nostrtim, faciebant etpiophe-
nium plagam, Hclia poslulanle, in illo Pseudoproplteta. lis. Et sic codices aliqui anle Hieronymum, teste
Agnoscejudicis sevetilalem.E conlra Clmsli lenilalemD 1 Millio. Et sic Jegebat Tertullianus { Lib. _v adv.
increpantiseamdetnanimadvetstonem deslinantesdisci- Mai c.), observanteeodem. Verba ejus sunt: Vmcum
pulossttper illum vwulum Samarilatum. Certe, cum vobis benedixerinthomines: secuttdum Itmc fackbant
ad laudatam Luccepericopen respicerel lib. de Pa- el prophelispatres Ulorum/JEqueCiealor benedictionis
tientia 3, Elioenon menunil. Verba ejus damusa Mil- et laudis humanmsectaloresincusat per Esaiam. Po-
_ionon observata: Non peccalores(inquilTei lullianus puius meus, qui xos bealosdicunt, seducuntvos, el vias
de Cbri-lo loquens), non Pubhcanos aspernalus esl. pedum vesltorum disturbant (Esai, m, 12). Legenda,
Non itli salletn ctvilali, qumeum iccipere noluerat, qnoead Iiunc locum adducit Millius; lum Erasmi
iraius est; cumeliamdiscipuli lam contumeliosooppido judicium , qui putabat riiversitalem hanc ab erudi-
cmlestesignesleptmsentati voluissent. tulo quodam in codices primitus irrepsisse. Ego non
Coeleriimverba illa a quodam codicis sui margini dubito, quidquid peccatum sitlihiario deT>eri, qui
adsciipla, ut asseritMillius, inde in contexlumtrans- cum prjecedenli commate 23, eadem omnino verba
iisse : tum ab aliiseiiam,uti pnus Terkillianus, ad legisset, aut hic loci retinenda censuit,(sicque pri-
Jocum illum Lucae notata occasionem dedisse huic mas syllabas in pseudoprophelisprceteriit; aut, fal«
39 PROLEGOMENA. 40
lentibus oculis, comma illud pro altero iteium legit. A_ pla, qtiia in Africana Ecclesia soli codices Latini
Certe ad laudatum Esaioe locum rcspexisse videtur Evangehorumlegebanlur.
Salvalor noster. Et quod olim pseudoprophctaellli, ^ Cur ita senserit Rigaltius faleor me non adsequi.
qui videre falsa, el divinare populo mendacium dice- Nisi si forte liaud fieri poiuisse arbitrabalur, ut ar-
bantur, ila eliam non defuturos, qui, ad conlumaces chetjpa apostolorum ad Tertulliani usque lempora
Judceorttmanimos obfirniandos, hona el fausta iis superessent. Ut quid enim Afer iste ad illas dum-
oggerere non desinerent; quos proplerea pseudopro- ta\at Ecclesias provocasset, ad quas Aposlolumscri-
phelis assimilavit. Et sane, nisi obslaret consensus psisse compertum est?Annon et apud alias apo-
omnium hucusque codicum , legendum videretur , grapha Epistolarum Pauli authentica, si Grcece
SecundttmItmcenimfaciebanlpseudoprophelmpaltibus scripta?
illoium. Sed hocut conj'eciuramsimplicem damus. Simonius, ut in plensque loeis Iiislorice illius,
Lougior sim, si pcculiarcs lectiones alias in codice nec satis mcmor, et parum sibi ipsi conslans cum
nosiro a Yulgala abeunles, nonnullas eliam fiuslra apprime fidenter dixissel (II. C. Parle I, i), primis
a viris doclis solluitaias expendere bic pcigaui. illis Ecclesioeicmporibus difficile fuisse veros apo-
prccserlimcuin,qu3enos adferrepossemus, adtuleiiut stolorum, aut discipulorum libros ab iis secernere,
fortasse alii, quorum opera inspicere nobis non B R quos hceretici fictis eorum nominibus inscnbebant,
licuil. Ilaque salius erit ad huj'uscemodiexemplaria deficienlibus archivis, ad quce pro\ocare fideles
conversos, unde ea demum lectionum varietas, a possent, non inulto poslea inlervallo subjungit. Si
seclarius aliquis ficta Evangelia opposuisset,
quibus, aut quando invehi coepta, quantum equidem quando
et obsciiriias temporum, el ingenn \ires patiuniur, falsi convictuma Patnbus, ad vera illa provocanti-
disquirerc. bus, quce in Ecclesiis aposiolicis, perindc ac si in
servabantur. Ils Vonlconvaincude la faus-
Ccitum esl, uiai.tea dicebamus, divina apostolo- archivis,
setd _/<._
acles, quHlpi oduisait pour les VI__.ITABLES,
qui
rum monumenta, ut quoeque prodibanl, Ecclesias
se consetvaient dans les Eglises apostohques, et qui
illas, quibus primo innoluerani, in codices suos re-
tenautit lieu dâichives.Quid ilaque alioenon aposlo-
tulisse; lum earum apographa propioribus, hasque lice ubi opus essel? Tum quod in Africce, Italice,
invicem aliis communieasse fidelibus, ut proestoesse
ea cura Galliarum, aliisque Occidenlis Ecclesiis in Latinam
possent: profecio descripta, quoepuritatem translala Evangelia legerenlur, num pro-
nascemis Ecclesioe, alque una, seriptorum reveren- linguam
: ut ptercavera, alque aulhenticaesse desierant? Quatn-
liam, dignitatemque decebat viris, credi par \is non de
ad munus illud de fide ac di- Evangeliis, ,sed de Paulinis Epislolis
' est, delectis, quorum (G loqualur inibi Tertullianus.
ligenlia ambigi minime possel; et sic prioribus soe-
culis iu illarum sacranis castissime liahita, forlasse Ilaque supeiessent eliamnum illius oevoautogra-
etiain apud privatos, qui plus sapere, quam opor- pha Aposloli in memoratis Ecclesiis, necne, profe-
cto sine idoneis monunienlis, in re facti, ut hoc est,
terel, nondum didicissent. nemo statual prudens. Altatnen quod servari po-
Et sane non solum haud proclive, sed neque lu- luerint, nihil vetat. Imo quod servata, Ionge esl
tum luiic eral, quidquam, quod ab archelypis differ- verosimilius. Si enini tol ectypa, cur non arche-
ret, iu apographa inlrudere : illis adhuc apud prin- lypa, undc manaveranl? in quibus et maximum
cipcs Ecclesias manentibus, ad quas provocarc lice- Ecclesiarum" decus, ad quas datoe Episloloe illoe,
lel. Quod fecisse videtur Terlullianus (De pimsctip. quocse ab Apostolo fundatas merito gloriabanlur;
Hmtel. xxxvi), et quidem conserla cum hcereticis et proesto sempcr auctoritas conlra novatores, si
manu; qui si fefellisset, aut credulum eum ridere, quid in apographis dolose addere, omillere, perver-
aut mendacem Iraducere poterant. Ait enini: Age lere nileientur. Ac propleiea, non quia Groecescri-
jam, qui voles curiositalemmelius exercerein negolio ptce in peculianbus iliis Ecclesiis, nam oequein lot
saltttis lum, percurre Ecclesias apostolicas, apud quas1 ahis, sed quod
ISwyjipK_ipsoePauli Epistolcesuper-
Jpsm adhuc calhedimaposlolotumsuis locisprmsident,'T) siiles essenl, ad bas provocaveiil Tertullianus.
apud quas ipsm AUIIICNTIC-E littermeorum lectlantur, Ad Ev.ingelia quod spectat, quamvis Simonius,
sonanlesvocem,et.eprmsenlanlesfaciemuniuscujusque. loco supralaudalo, servata in Ecclesiis aposlolicis
Proxima est tibi Achaia? Itabes Coiinthuin. Si non eorum archetypa sensisse videalur, nemo tamen,
lottgees a Macedonia,habesPlulippos, habesThessa- quod sciam, proccise ad illorum aliquod provoca\it,
lonicam. Si poles in Asiam lendeie, habes Ephesum. proeter Peti um Alexandrinum in fragmento de Pa-
Si autem Ilalim adjaces, Romam, unde nobis quoque: schate, de quo postea.
auctoritasprmsloest. Non me latet qucefuerinl apud' Verum, utcumque ex hoe ipso quod primigenia
Rigallium {Nolis ab h. I.). Litlera. islce authenlicce,> Novi Foederis monumenla in apostolieis Ecclesiis
ad quas provocat Tertullianus, lingua scilicet ca- servarenlur, difficile fuerit in eoium apographis ali-
dem, qua fuerant ab aposlolis conscriptce. quid immutare; nihil lamen adeo efficax ad cuslo-
Simonius, Rigaltium secutus, (H. C. N. T. Patte3 diendam illorum integritalem tunc temporis fuit, ut
I. iv), ideo, inquit, cum ad aulhentica exemplariai cura ipsa, el reverenlia sacrorum codicum, cum fi-
provocaret, non alia inteilexisse, quam Grceccscri- delium simpiicitate conjuncla. Et ila, quamvis non-
41 EPIST. PHIHP. GARBELLI, DE CODICEBRIXIANO. 42
nulli in suis exemplaribus audere aliquid poluerint,, A lius sumenda sint beati Scriptoris verba, Iiaud ita
l proclive est creditu primis illis fidei temporibus tot
in ecclesiasticis lamen id fieri poluisse, difficillimum
puto. Aut enim privalim a sacris dunlaxal ministris,, privatos interpretes passim iiiisse, longe vero diffi-
aut publice a lectoribus, et quidem proesenlibusfere. cilius, si de Veteris Instrumenii versionibus loqui vo-
semper episcopislegebantur. luerit, quod de Novi etiam Teslamenli interpretibus
Si quid tamen conjicere licet, non prinio, sed al-. dicendum puto, cum, qui ad fidei sacramentum tunc
tero lbrtasse soeculo, iiicerlum picesumptione, ani vocabaniur, indocti ut plurimum, ac populus es-
credulitate, paucorum scholiis lentari ccepta cumi sent. Ac propterea non de piimo sccculo,ae sequenti,
Groecorum,tum Latinorum codtcum facies. Moxau- sed de iis lemporibus inielligendum exisiimo lauda-
cla in dies et litieris, et divitiis Ecclesia, libertasi lum viri sanclissimi locum, qucesupra tetigimus Eil
major gliscere ccepit. Eruditis Greecorum ingeniis; sic etiam latius sumendos interpretes illos, noii
apostolicoe in scribendo simplicilaiis, Latinorumi quasi versiones integras cuderent, sed veluli sclio-
\ero illius, qua primi interpretes, ad populi caplum[ liastas, qui locorum aliquot, ut sibi ipsis videbantur,
usi in iransferendo fuerant, male per- emendatores, aut illuslratores essenl. Non rarc
tStt-TEvovTs.-,
toesis.Adhuc tamen, ni fallor, inlra privatoium can-. eliam Groeccelinguoeimperili; ut propterea male in-
cellos coactalicentia,inlactisque Ecclesiaslicis exem- B ] tellecta pej'us redderent. Cujus rei liquidum exem-
plaribus. Donec, ruetilibus in pejus, tesle Eusebio plum dabit locus argenlei codicis, ubi privatus ille
( H. E. vin, 1), cum popub, tum antislilum mori- cnm Latino apographo,exemplaris Groecicollationem
hus, Deo sic permillente, ingraloevinecesucehorribi- inslituens, verba illa Lucco u, 4, 11 oivov val TJ..-
Iisilla persetutorum lempestas incubuil (A. C. 303). naTp.Kf,A-fS_S, reddidit, de domoel PATRIA David.
Tunc prima, et quidem lucluosior sacrorum codi- Sed qucemagis me movenl ul credam, plures illns
cum clades fuit, jussis ubique magistratibus, non Latinas versiones nihil aliud fuisse, quam privato-
solum Ecclesias diruere, sed proecceteris divinos li- rum, ut diximus, hac, illhac in codicibussuis addila-
bros ab episcopis ipsis, eorumque ministris acerrime menta, duo prceseriim sunt. Uiuim, j"am primis illis
quaesilos in plaleis publice Urere. Quot proinde in fidei temporibus sacrorum monumenlorum, ut quoe-
ruinis, anlea crelali, peiierint; quot vi ac tormenlis que, ab aposlolorum, aut discipulorum mambus exi-
extorti, quot aservis, ab ancillis, a transfugis delati, verant, adornatam a Ron ancc Ecclesiee interpreii-
quoti demum metu a fidelibus, imo a prcesidibusEc- bus versionem Italioe, ac proinde vicince Africce,
clesiarum, eorumque mimslris miserrime proditi, aliisque occidentis Ecclesiis prccsto fuisse, unde fide-
unde tradilorum nomen usurpari coeptum, quicum- lium pielati consulerelur. Alterum anligrapha e ve-
lC
que tristissimam illam Ecclesioefaciem in Historiis tustioribus, quce anle Hieronymnm, atque Augusti-
temporum viderit, is secum reputet. Inde factum, num ferebantur, expressa; in quibus additamenta
dirutis Ecclesiis, earuinqiie exemplaribus aut com- illa quidem, sedfundus, aique _S.uT.07_6.- supralau-
hustis aut aliler consumplis, cessanle demum perse- datoe versionis manifestissimeapparent.
cutione, ul privatorum apographa, quorum pleraque Dixi inierpretes. Nam, quod ad le olim perscripsi,
aut latere facilius, aut ferri alio poluerant, in prio- haud unum, eumdemque fuisse, cum ratio tempo-
rum subsidiumadhibita interim a notariis ecclesiasii- rum si a primo, Matthoei, ad no\issimum, Joannis,
cis fuerint; tum a librariis ut fidelium pietali satis- Evangehum, qui efflu\eratit anni puleniur; tum
fieret. Et ita a primoeva illa codicum purilate de- maxime evincit styli diversitas, ut observat Millius
flexum, Scholiis subinde, librariorum proesertimaut ( Ptoieg. 1, adEdil. Ev. Malth.); e qua non satis at-
ignorantia, ul novitatis impulsu, quee,perinde ac coe- tente Marzianoeus,non seens atque e dissimili sectio-
teiis mercibus, pretium libris augere solet, in tex- num, et capitulorum in codicibus facie, plures Lali-
tum adscilis. nas versiones asseruit. Tum est vero similius, in
Ad ea itaque lempora referendum censeo siatum Ecclesia ccelerarum omnium principe non unum
illum Laiinorum exemplarium,in quibus multa fuisse dumtaxat interpretem floruisse, sed plures; ut, si
a vitiosis interpretibus male reddita, a pioesumpto-" quis iilorum, cui transferendi munus incumberet,
ribus imperilis emendata perversius, a librariis dor- aul tcmporibus exclusus, aut cegritudineproepeditus,
nulanlibusvel addita, vel mutata, mixta demum om- aut demuni morte proeventusvacuam provinciam re-
nia in Evangeliorum serie querebatur postea Ihero- liquisset, proesto esset aller, qui eamdem curaret.
nymus ( Ep. ad Dam.), tot pcene fuisse asserens Nam, quod Valtonus asseruit (Proleg. x, § 1), La-
exemplaria quot codices. Inde orla opinio illa de tinam nempe Ecclesiam sine Latina versione slare
pluribus N. T. Latinis versionibus; quam promovit non potuisse. ila evidens esse arbitior, ut nihil ma-
in majus Auguslini lncus alter (De Doct. Chiist. gis. Qua enim lingua m synaxibus sacrorum Libro-
I. ii), ubi ait, qui Scripturas ex Hebroea lingua in rum lectio ad populum fieret, nisi ea, quoe populi
Grcecamverlerant, numerari posse, Lalinos autem esset? Acpropleiea, quod praaeunleGrotio, putavit
inlerpretes nullo modo. Ut enim cuique, primis fi- MiUius( Adnot in Marc. ), linguam scilicel Groecam
dei leraporibus, in manus venerat codex Groecus,et Romcetunc temporis, aique Ilalicefamiliarem fuisse,
aliquanlulum facultatis sibi ulriusque lingucehabere somnium mihi est. En ilbus veiba, quibus laudalam
videbatur, ausum fuisseinterpretari. Verum, nisi Ia- Valtoni opinionem eversum ivit.
PATROL. XII. 2
45 PROLEGGMENA, M
NeMpehditd notarunl, inquit ( Proleg. n. 577), A. seblus (H. £.in,2.); etquiMagistrisui proeceplaelo-
per annos, a fundationeistius Ecclesim,ad conslilutio- quentice ornamenlis exponere OVTS VISEB-KV, O-TSEVE-
nem usquecanonis N. T. fere quinquaghita, nequidem Xtipovit.Qui emm in persuasibilibushnmancesapien-
cogitapim fuisse de scriptisevangelislatum et aposlo- ticeverbis prcedicare Christum, et hunc crucifixum
torum in unum colligendis; mullo minus de transfe- nesciient, quibus pigmentis id facere aggrederentur?
rendis iliis in alias linguas; tutn veto nascenii huic Et sic expediebat, inquit Erasmus (Edit. v, N.T,
Ecclesimneutiquamopus fuisse Latina veisione. Fide- ap. Froben. et Episcopium), apostolos eo sermone
libus nimhum, quijam Rommagebanl,advenisJudmis, uti, qui latissime patebat; et a litteratis pariter ac
JEgyptiis, aliis littgua Grmca familiaiilernola erat, ac illileratis inlelligebatur. -Quod poslea de pnmeevis
plane vernacuta. Quod idem et de provinciahbus,alia- interpretibus afliimat, idem scilicet de istorum ora-
rumque quarumdam orbis partium Clmstianis dicen- tione, ac de sermoneapostolico valere; ijuum sermo
dum. Notutn illud poetm: Romanus adliuc esset promiscuce multiiudini _om-
Nunclolus graias habetorbisAlhenas. munis. Ac propterea multa lllos in translerendo tri-
(Juven., Sat. xv.) buisse vulgo idiolarum, quibus ea tum scnbebantur.
Sed et Hiet onymusde Orienlatibus eliam sui <evi: Quod vero pro coronide ex Jlieronymo altulil
< Scrmone grmcoomnisloquitur Otiens.i ]B Millius, e tanta adnotationum messe, quam a scrip-
Scis quid de constitutione illa Canonis senserim ; toribus ecclesiasticis summa diligenlia collegerat,
quam, nullo teste, serius quam par erat, dislulisse in oestu illo rerum alio spectantiexlia aream exci-
Millium noh dubilO. Nunc, quod e re nosira est, quis disse manifestum est. Niliil enim Orientis cum Oc-
unquam credal, ex solis dumlaxat Judopis,jEgyplns, cidente instituta inibi comparatio ad hocce argu-
aliisque Orientalibus nascentem Romce Ecdesiam mentum facere potcrat. Neque obstanl qur- postmo-
constilisse? Quid lbi Petrum , quid Paulum Juiennio dum adjecit; non slaiim a suscepta fide Cbrisli, sed
illo, quo libeia in custodia inansit, egisse putemus, post annorum coinplunum intervailum deliberalum
nisi ul omnibus, qui ad audiendum convenissent, de translationibus Bibliorum , aut saltem libroium
Evangeliccedoclrina. lumen affunderent; sive Groe- aliquot N. T. in usum pubhcum conflciendis. Itali-
cis, sive Barhans, quibus se debitorem Apostolus cam vero, cum apud Italos, et auspiciis, ut omnino
fatebatur ? Adde discipulos, neque eos tantum , sed credibile pulat, Ecclesiee Romanoe prodierit, vix
e Geniibns recens ad fidemconversos, ubicumque se esse ut edita censeatur anle tempora Pii papoe; quod
offeiretoccasio, eamdem, apostolorum exemplo,in is essel lum Lalinorum primus; et j*esEcclesieediu-
familiaribus , contuhernalibus, nolis serere satagen- lius paulo, per annos scilicet qujndecim adminis-
tes. Quoii propteiea, non ex solo Orienle, in am- (G trasset. Nam _eeleripnniifices, inquit, eousque fere
plissimo illo Naiionum gurgiie ccelesliumcharisma- Grcecifuerant. Hoecenim omnia duo proesenim in-
tum participes facii? Al Salyricus diffusas per Orbem firmant: unum, quod ipsemet asserebat, baud opus
Groecaslitleras scripsil. Esto : poetica licel vnepGoly. fuisse latina versione, graecaLingua jam Rom . ac
Addi quin etiam poleral locus. alter (Satyta vi), proviiicialibusfamiliari, nisi si forte ilianc Pii lem-
ubi putidulas quasdam pro nativis anima et vita, ponbus evaimisse arbitrabatur : quod tanien expe-
tyvyjruac .ofiv eflutienles irridet: Groecanicosinde rientia ipsa refellit. Linguee enim populorum omnes
earum concubitussalse comminiscens. Et erant pro- longo usu firmantur, neque aut emori illas, msi
fecto Romcegrammalici plures, qui Greecas litieras evers-^penitus rerum stalu , aut paulalim obsoles-
docerent. Erant et in opulentis privjlorum domibus, cere, nisi exlerarum Gentium alluvione contingit:
quorum multi Gra.ce sciebant. Demus hoc ipsum quorum neulrum , florenle, ut erat, imperio, acci-
Ilalice urbibus, demus Galliee,Bnlannice : si placet, disse compertum est. Allerum, pontifices ad Pium
_iiam Africce demus. Quid lum? Ul nos Latmam, usque ferme Grcecos, tum hunc Latinorum primum
sic illos Orecam linguam, non domeslico usu, sed a fuisse. Exciderant nempe vno erudilissimo primus
proeceploribusdiscere oporlebal : cujus rei exempla posl Pelrum Linus, post hunc fortasse etiam Cle-
non pauca ab amiquitate prsestoessent, si opus lo- D tus, certe terlius Clemens Latini. Et quidem Linum
rel. An idem propterea de cceteris omnibus dicen- duodecim annis res Ecclesiceadmmisirasse a veie-
dum? Quid ingens illa in uibe, m agris, per Iialiam ribus discimus. Cur itaque non sub hocpotius, quam
servorum colluvies? Quid propoloe, instiiores, lanii, post lam laxum temporis spatium adornata sub Pio
fahri, fullones, sulores (ndiculus sim , si lot arles sacrorum N. T. librorum translalio fuerit? An dee-
operasque ad censum vocare velim), uno verbo, rant piincipi omnium Ecclesice, in frequenlissimo
quid tanta viliorum capitum mullitudo Romce,in co- genlium e provinciis imperii ad Urbem appulsu, eo-
loniiSj in municipiis , «bique; tum et bonestorum rum , simul ac prodierant, apographa , utne verti
liommum, quibus arcla res domi esset? Numel hi commodum possent? An fortasse uon opus, aucto
dieculas in ludo iriverant, groece loqui ut addisce- in dies credenlium numero, ut verlerentur? Neu-
renl? Eliamen ex lis ut pluiimum primis illis fidei trum profeclo, ni fallor. Quceomnia dicta sintargu-
temporibus conslabat Ecclesia, infirma mundi eli- menti hujus gralia; in quod olim egregia MilliiPro-
gente Deo ut sapientiam seeculiconfunderet. Hinc legomena observanles cum incidissemus, dubia pri-
pierilo aposlolos TJIVylSnxav .S.O.T.VOVTK.- dixit Eu- mum aliqua cartis inlevimus; nunc vero e ,re nata
* iO
m F.HST. PHILIP. GARBGUi, DE CODICE BRIXIANO.
eadem retraelaiiles latius paulo diduximus. El qui- _j^ Locus alter, quem ad Greeeam originem esigere
est divinus ille lv apxy wv»5Ibyos, qucevelus
dem, cum ex antiquitale monumenlum supersit videlur,
intei pres, In pt incipioerat Verbum.Tertulhanus vero
nullum, unde translationisillius tempus erueiepos-
c. Elin piimts ipsa stalim prm-
simus, conjecturis, ut ipsemet fecerat, tenlanles (Adv. Piaxeam, 20),
Joannis evangeltmlons demonstrat, quod lelro
iter, si qui forte aditus ad veritatem darelur. Recie, fatio
an seeus, apud eequosrerum sestimalores judicium fueiU, qui caro fien habebal:t In piincipio eralsermo,
esto. et sermoeral apud Deuni-,et Deus erat sermo. n
Itaque ad institutum redeuntes, dicebamus ex al- Sermonis vocabutam,quod Latinorum pnmus Afer
latis Hieronymi atque Augustinl verbis flrmatam apud isle in hoc Commate usurpare \oluit, <piomodoad
mulios opinionem Illam de plunbus in Laiina Ec- fontem exigat, inriuunt duo prce cceleris loci, quorum
clesia versionibus; quamvis postea pelitis aiiunde primus in Apologeticoiic _e Iiabet (cap. 21) : Jam
subsidiis fulta se laiitis diffuderit. E leclione scibcet ediximus, inquit, Deutn universitatemhanc VERBO,et
Patrum, quce plerisque, eliam doclissimis .mposuit. ratione , et vtttute moliium. Apud veslros quoque sa-
Cum enim videient sacri Textus pericopas di\ersi- pienles Abyov,id est SERMONEM, atque Raltonis consmt
mode ab i.lis-efferri; seepeetiam easdem ah eodem attificem videri univeisitaiis. '
aliter , atque aliter adductas , diversis propterea IR Alter esl adversus Praxeam (cap, 5); eo etiam in-
translationibus usos arbitrabanlur. Vaiias quidem, signior, quod vir oetatenostra celeberrimus, ad <fir-
inquil Huetius (De Claiis Inleip.), ac ptane dtversas manda, quaede sensu voculceillrus Aoyovapud Evan-
inter se edtliones seculos Teitullianum, Cyptianum , gelistam commentus esl, adhibuerit. Anle otnniaenin
Ambtostum, Lalmosque Patres deprehendeiis, si vem Deus eral solus, ipse sibi ettnundus, et locus, etomnia.
exploiaretamivobis est. Veium ul repentino illm ortu Solus autein , quianihilaliud extrinsecus prmleriUum.
enatm fuetant, ita posl vilam non diulurnam subito Cmterumne tunc quidemsolus; habebatenim secum,
occasuevanuetunt. Inquo iameu Virumamplisstmum, quam habebal in semelipso, RATIONEM suam sciiicet.
qum prtma se mettti objcceral, letum sp^ctes fefetlil. Rationahs eliam Deus, efRkTtoinipsopiius, etiiaub
Pamelius peculiari versione sua usum Tertullianum ipso omnia. Qum RATIO sensus ipsius est. HAIVC GR_CCI
asseruit (In Vita Teilull., ad. An. Cht. 197) frequen- Aoyovdtcunl, quovocabuio etiam SERMONEM appella-
ut
tibus illius groeeismis, aibilror, molus; tum quod mus. ldeoque jam in usu esl nostrorum, per simplici-
vetusti interpretis locos ad Greecum fonlem exigere talem inteipretaltotiis , SERMOAEM dtcere apud Denm
alicubi soleat; ut manifeste Matihceiv,3, el Joannis i, fuisse. Cum magis RATIONEM compe.atantiquioiem ha-
l,quo tamen scriplore, sicuti nemoalius tam Iocu- beii, quia njn seinionahs a ptincipio, sed RATIONALIS
ples in adducendis e -veiereNovoque Instrumenlo di-i Deusettam anle ptinctpium, et quiaipse quoqueSERMO
vinis auctonlalibus, ita nemo hhei magis; et qui ex RATIONE CONSISTINS prioiem eatn, ut substantiam os-
amplo memorioepenu soepe eas repetens, aliter eas- lendit.
dem, alque aliter efferal; aliquando eiiam, unius Hunciptum, quem et Vhlutem, et Ralionem, et
seriptonsverbis pro alterius acceptis,quod inlaudato Spirilum dixit, Saptendam alibi appellat (Adv. Het-
Matthsei constat. Cum enim notum sit, Marcionem, mog., cap. 18) : St veto SOPHIA eadetnDei SERMO est,
rejectis aliis, solo Lucee Evangelio, et quidem nec el sensu SOPHIA ; el stne quofactum est mhil, sicut et
integro usum; ae propterca ex hoc Ipso convenire dispositumstne SOPHIA; quoe omniavocabula j'am col-
eum vellet Terlullianus ; Venio nunc, inquit, ad or- legerat m Apologetico (cap. 25), assei-ens Christum
dinariassentenliasejus, per quaspropi ietatem docitinm e ccelisventurum cum totius mundi moiu, cnm hor-
mminducit ad edictum (ui Ua dtxetim) Chtistt. Beati roreorbis, cum planctu omnijim, sed non Cbiisiia-
mendici (sic enim exigitinletpretalio vocabuli, quod in norum , ut Dei Vhlulem, et Dei Spirilum, et Ser-
grmcoest) quoniamillotum est i egnumcmlotum; in quo monem, et Sapienliam , el Rationem3 elDei Filium.
tamen et Tertulllanum memorla, et Pamehum Ter- JNumvero eonstans sibi Novalor iste vocabulorum
lullianus fefellit. Ait enim in notis ad hunc Ioeum, merito dlum vocat Pamelius) cum, seposita pri-
Grmceest Lucm Tcxaxol,quodproptie mendkos signifi,-jv (ul moeviinlerprel.s versione, qua coeteroqui ulebatur,
cat. Ast lion sunteaLucce, sed in
Matthoei; quooeque, Seimonem potius , rjuam Vetbum vertere ma-
ae iti illo idem profecto commatis initium p.avapiaio_ A070V
Et tamcn luii? Audi illum aliter pro \eritale efferentem (De
nx-aypl, verum non eadem quoesequunlur.
Prmscript. Hmret., cap. 13): Regula est autemfidei,
izxaxovg illos, quos inibi Mendicos verli vult, Egenos
adducto ut jam Itinc, quid defeitdainus, ptofiteamur, illa scUi-
ahbi appellat, ut observavit Pamelius ipse ,
cet, qua creditur umm omninoDeum esse; nec alium
loco ex Iib. de Idololatria xu, cui addere alterum po- Mundi condtlorem, Filiuin ejus appellatum;
lerat ex laudato adversus Marcionem , ubi et mendi- ptmler
nomine qui universa de nilttlo pi oduxetil per VERBDH suum
«os, et pauperes Egenorum eomprehendit.
si res primo otnniumdemissum.Id VERBUM, fitium ejus ap-
Etplures addueere possemus, posceret. Quce
vero affer-t e Gomnienlario in Epist. ad Romanos, pellamus.
olim Arnbrbsio tribulo, ambigua omnino sunt; neque Eamdem vocem usurpat semel et iterum lib. de Car-
asseriam Teriulhani versionem staluere ullo modo» ne Chrisli (cap. 12, 18), VERBUH frequenter appel-
pos.unt. lans. Tnnc haereticos suorum temporum antiqua Ver-
47 PROLEGOMENA. 48
sione utenles inducit ihidem , dicens, quoniam (in-.A. rum. > deinde generalus ad e/feclttm, < Cimr pararel
quiunl), VERBUM CARO factum est. ccelosaderam Uli simul. >
Sed nullihi tam exerle vim voculceAoyo.expressit, Nimbala sunt heec, ut plcraque alia hnjasce scrip-
quam laudato cap. 21 Apologelici, 'ubi de Judoeislo- loris, qnoe adhuc Iucem ex-pectant: ducescilicet na-
quens : Quem igitur, inquit, solummodo hominem livitates illceSermonis,conditi primum ad cogitatum,
prmsumpserant de humilitale, sequebaluruli magum dein generali ad effeclum. Sed facile ex iis, qucc
msthnarent de potesiate, cum ille dmmonia veibode proeslruxit, tum e\ subsequeniibus casligare eadem,
hominibus exculeret, cmcos reluminatet, paralylicos alque ad purum recolligere possumus.
i estringeiet, morluos deniqueveibo redderetvitm, ete- Antequam ad alia Lactantii pergam, est observatu
menta ipsa famutaret, compescenspt oceltas, et frela dignum, quod scripsit Hilarius (Lib. x de Trin., pag.
ingrediens; ostendenssese AoyovDei, id est VERBUM 534 cdil. Veion.), hcereticorum aliquos volentes Uni-
illud pi hnordiale primogenitum, vii tute, et Raltone genitum Deum, qui in principio apud Deum erat
comitalum, el spiritu fullum. Deus Verbum, non substaiitivum Deum, esse, sed
Setmonem vocis emissm, ul, quod loquentibus est
Ex his, qucefusius data opera atlulimus, satis li-
inte- suum verbum, hoc sil Patri Deo Filius; atque ex his
quet, non inler translatores, qui versionem
sed inler scholiastas illos referendum B subrepentes , non Deum Verbum bominem se cs
gram cuderint,
Tertulliantim, quos supra dicebamus velusti inter- partu Virginis efficientem exlitisse, sed, ut in pro-
plietis spiritus prophetioe, ila in Jesu Verbum Dei
pretis locos hac illac sollicitasse. Et quidem com- fuisse dicentes. Num ex vocali Tertulliani ac Lac-
pendio nullo, nisi novitatis , quam in rebus istis sce- tantii
inulilem, non raro etiam periculosam exitus Seimone, suum illum vocts emissmeffinxerant
pe novalores isti ? quis divinet ?
comprobavit. Adde eliam haud satis commode Ser- Sed ad Laetantium utredeam, dixi non magishunc
monem usurpasse. Jam enim non Vetbum Dei, sed
Veiba essent inlelligenda : ac propterea, cum in ad- quam Tertullianum sibi constare. Promiscue enim
vocibus Veibumet Sermo usus, ubi integrum Joan-
ducto loco adversus Praxeam apud suos in usu fuisse nis locum
adducere voluit: Joannes quoque, ait, ita
ait, per simplicitatem interprelalionis Seimonemdi- iradidtl: _ ln
principio etal Vetbum, et Verbum eiat
cere, recte Clericus, quamvis fine alio, per imperi-
tiam adjecil. apud Denm, et Deus erat Veibum. At slalim, quasi
aqua isla e rivo, non ex fonte hausla minus saperet,
In eodem censu, Latinorum alter , prcesullore suo
semeiipsum, atque una inlerprelcm corrigens, sub-
nihilo constanlior, nihilo eliam castigatior Laclantius
. jungil: Sed melitts GrmciAbyovdicunt, quam nos Ser-
fuit, Dei filiumnunc Vei bum, modo Sermonem ap- C monem.
Aoyo; enim el SERMONEM significal, et RATIO-
pellans (De Vera Sapienlia i\,8, 9). Cum enim dixis-
NEM,quia ille est vox, el sapientia Dei.
sel, Sermonemesse spiritum cum voce aliquid signi- Veteribus bisce scholiaslis accensendus est Joan-
ficanle prolalum; in hoc tamen angelicos"spiritus, et nes Clericus, qui utrumque, in addilamentis suis ad
divinum illum Sermonem differre ait, quod scilicet Novum Henriei Hammondi Testamentum
(Edil. al-
spititus natibus, oie setmo procedal: angelos propler- lera Francofurl 1714. pag. 591), seculus, non Ver-
ea ex Deo tacitos spiritus exiisse (bene, quod nonex
bum, aut Sermonein, sed Rationemverlere maluit:
naribus Dei dixerit) quia non ad doclrinam Dei tra- Initio erat RATIO,
creabaniur. Illum vero eaque RATIOerat apud Deuin, et
dendam, sed ad minislerium Deus etat ea RATIO.
cum voceac sono ex Dei ore processisse, quia voce Cur iia senserit vir profecto erudilus, sed audax,
ejus ad populum fuerat usurus. Clauditque mirabile et sibi ipsi quamseepissime nimis indulgens, aperuit
hoc ratiocinium, inquiens. « Merito igilur Sermo et ipsemet epistola altera ad
leclorem, preefi\a Animad-
Vetbum Dei dicitur. _ versionibus suis in xvin prima commata Evangelii
Vocalem hunc Sermonem, siculi alia, quee poslea Joannis; ubi tamen faletur, non defuisse, qui oegre
afferemus, Iiauserat e Terlulliano; cujus insignem ferrent, Rationem a se verti, non Sermonem, aut
profecto locum habemus adversus Praxeam (cap. 7): D ] Veibum.
Ul primutn, ait, Deus voluit ea, qum cum SopltimRa- Qui fuerint isti, et an velustissimam LatineeEcele-
lione, el Sermone disposuerat intra se, in substanlias, sioeversionem, scriptis suis propugnaverint, ingenue
et species suas edere, ipsum prhnum prolulit sermo- fateor me nescire. Si quid propterea ad hocce argu-
nem, Itabentemin se individuassuas Raiionem el So- mentum attulero, quod prius ipsi vulgaverinl, honori
pltiam, ut per ipsum fierenl wtiversa, per quem erant mihi vertam eadem cum doctis sensisse. Sin aliler,
cogilata, alque disposita; imo et facla jam, quantum qucecumqueea demum sint, mea erunt.
in Deisensu. Hoc enim eis deetal, ut coram quoquein Asseiit ilaque Clericus ambiguam per se esse vo-
suis speciebus,aique subsianliis cognoscerenlur, et te- cem Aoyoj, et tam Rationem verli posse, quam Ver-
netentur. Tunc igilur etiamipse Sermo speciem, et or- bum; statimque addit: Si poslerior significalioin Oc-
nalum suum sumit, SONUM, et VOCEM, cum dicil Deus, cidente oblinutt, ob veteris
interpretis Lalini imperi-
Fial lux. HiECESTNATIVITAS PERFECTA SERMONIS, dum liatn, aul si mavis inovtam
lingum Latinm, GrmciPa-
ex Deo piocedit, condilus a Deo primum ad cogitalum tres passitn ostendunl, cum hac de re agunt, se Ralio-
in nomine Sopltim, « Dominuscondtdit me initium-via- netn non minus, quam VERBUM inteltexisse.
Si vera hcec sunt, ut cerle verissima, AbyoveequeA palialur me non incommodioremusurpare, ob doctissi-
Veibum signihcare, ac Rationetn,el hanc non minus, morum Palrum Grmcotumperpeluum usum. Sinat in-
quam illudGreecosPatres intellexisse, queefuitcausa terea me illko significare voceRATIO,quod ipse roga-
ut velustum inlerpretem sollicitarel? An illius impe- tus quid sibi VERBUM velit, cogilurtandem vocareinler-
riiia (quam vocem Clenco e\cidisse non dubito)? num SERMONEM, Itoc est, RATIOCINATIONEM. Audiat
Haud equidem; rectissime enim verlii, si ej'usdem- deniqueTerlutlianum, qui ita adversusPraxeam cap. 5,
met calculo verti ila polerat. An inopia linguceLa- adducto subinde loco, quem nos supra relulimus.
tinee? Nempe myslerium fuerint Christianis illorum Ludit nos Clericus, cum Rationem et Verbum nu-
temporum inaccessum voces Ratio ct Sapienlia ab das voces expendendas obtrudit, quce plura citra
ethnicis scriptoribus in divinis passim adhibilce, ut substanliam significarepossunt. Divina sunt hocce in
propterea inopia pressus, nihil aliud preeler Verbum loco, qmbus de agimus. Divina scilicet Ralio, et e
afferre potuerit. Ratione Verbum; si EVK^». j"amoeternuni, jam sub-
Pergit deinde inquiens: Ipsi Lalini, qui expende- slantia e substanlia cum Tertulliano (Adv. Praxeam,
runl vocemGrmcatn,fatentui potius RATIONEM essein- cap. 7), el substantivum cum Hilario, el consubslan-
telligendam, quatn quod Laline dicilur VERBUM; cum liale cum Ecclesia.
non layov KpofaptvJbv, veibum ptolalum, sed IVS_«6STOV[
B An vero incommoda voce usus fuerit interpres,
insilum, scu htternum, non exletnum se intellexisse cum )o'yov,non Ralionem, sed Verbum transtulit,
dixeittnt: Nam quid est VERBUM inlernum, prmter judicent erudili. Êque Rationem ac Verbum verti
RATIONEM, seu RATIOCINATIONEM. Ptmterea universa poluisse, tum hoc non minus quam illam intellexisse
Ecclesia Chtisiiana, Grmcael Lalina, ~)byav miscelcum GroecosPatres fasstis est Clericus; ac propterea se
o-otfia,qum eademest cum RATIONE, sed diversisstmaa nonnibil a Latinorum consuetudine, ad sonum quod
Vetbo piolato. Igitur, quamvisa consuetudineLaiino- adtinet, non vero a re ipsa abiisse.
lum nonnihil recesseiim, ad sonum quod allinet, a Quod postea Latinos hucusque omnes, qui, inler-
leipsa nequaquamabii. prelem secuti, Dei Verbum, non Ralionem dixere,
Quinam iuerinlLalmiisti,quiexpenderunt Grcecam indoctos traducit, non ita scripturum fuisse puto, si,
vocem Abyo$,facile est conjiceie ex adductis e Ter- subsidente oestu, ei semetipsum, et una tot veterum,
tulliano, alque Lactanlio auclorilalibus. Quamvis recenliorumque doctissimos altenlius inspexisset.
mirum videri possit, exerlum lmjusce locum, quem Hoc solummodo dicam; quod omnibus in hac vita
nos prolulimus. Clericum prcetenisse, cum alios degenlibus familiare esl, idem Clerico accidisse, ut
ejusdem scriptoris ex libb. de Ira Dei et Divin. In- seepe humani aliquid pateretur. At Grceci Patres
stit. adduxerit. Nisi si forte, quod Vetbum KpofopirbvQ i voce ~)byog semper suhl usi. Mirum sane, qua igitur
ex ore Dei cum voce, ac sono procedentem nunus alia, nisi Grceca, Verbum exprimerenl? Sed parum
attenie descripsei al; cum tamen prius aDeo menle fuerat Clerico e commate illo Verbum exlrudere,
conceptum, adeoque IVS.KSSTOV dixisset. Ceeterum, nisi et sensum evangelislee sollicitasset. Itaque ad
quod non verbum prolatum, sive, quod Hcereticisab illa sua, Initio eral Ralio, postquam dixisset, verba
Hilario memoratis est loquenlibus suum Yerbum, EVapxy non esse referenda ad argumenlum illius li-
hoc sitPatri Deo filius, sed insitum, mgenitum Deo bri, quod est Evangelium. OtnnesGrammaticmratto-
Vetbum ejus unigenitum, et sapientiam Palris, sem- nes,inquit, suadent ptoxmte sequenliumverborumpo-
per intellexisse et Greecam el Latinam Ecclesiam testatem, el setiem spectaii polius oporlere. Hic veto
quis unquam dubiiavit? At quid _it Vetbuminlernum sequitut loyog, et omnia ab eo facla, et mundum ab eo
quoerit Clericus. Recte quod, cum Ralionem esse facltim ail evangelista,qum oslendunlagi de omnium
dixeril, semetipsum e \esiigio recolligens, seu latio- rerum INITIO,seu de cteationeMundi. Hujus ratioci-
cinaltonem adjecit. Siculi e.iim nilerna hominis ra- nii fundum commodaverat illi Grotius (Ad Joan. i,
tiocinaiio est humanoementis verbum, ita (nos mi- 1), cujus verba sunt : "Ev apyrt, desumptum ex
seii di\ina ista, atque incompreheiisibilia insi huma- Gtmco Geneseos. Deinde posl plura , quce eiudite
nis affeciibubmeliii non possumus), iia inquam co- ]D adluht, Noto aulem Saiptuim locoveibum indesump-
teleriia oeieinocRultoni Raliocinalioest Vetbumillud tum ex senlentia illius loci iiitelligendum est. Mosis
Tertulliano ptinwidiale , pthnogenitum et Dei Spiti- loci scnlenlia hmcest: cum primum creavit Deus cm-
lus, et Dei Virtus, et Sapienlta, et Dei Fitius. , lum, et leriant, teira eral, elc. Etgo ev apyrt est, cum
Verum m lis, qucepro coronide epistolceilhus at- pnmum lei umuniveisitas cmpilcteati.
lulil Clericus, (parcai mihi memoria homims, a quo Divinal Grotius cum verba EV«.pyjne Genesi de-
nonnulla didicisse me faleor) maj*oremprofecto, non sumpta idoneo leste nullo pronunuat : quasi, vo-
dicam bumaniiatem, aut verecundiam, sed modes- lens Evangelista .Tternam Yerbi generationem osten-
liam desideres. Pergil enim dicens : Si quis objtciat, dere, alienis ad hoc verbis indigeret. Quid enim
voceRATIO quahlatempotiusquamiem signaii, oslendat proclivius, si in principio exislens dicere volebal,
vocemVERBUM aptioiem essead signifirandam subslan- quam lv «px$ ovxaillud assereie? Quod vero, non
liam, et spondeo me, qumcunquedtxi, palam t evocatu- de mundi creatione, sed de generatione Veibi agat
rum; aut siincommoda voceuli sibi liceie censeal,ob inibi Joannes, ita evidens est, ul mirnm videri pos-
LATINORUM , EORUUQUE INDOCTORUM consuetudinem; sil virum ccetera doctum bocce in loco exlra oleas
51 PROLEGOMES*A. 53
vagari. Neque enim satis fuil divino Scriploii dicere, A_ exemplar, sed plura prce manibqs hahuisse diten-
in principio Verbum luisse; et apud Deum, el cum dum sii, unde lolidem varianies desumerent. Sed
DeQDeum. Sed rursus ineulcat: Hoc erat in piinci- nilnl cerlius, quam sacrorum Librorum, Novi prce-
pio apud Deum, quod pariler repelit Epist. I, i, 'o riv serlim Fcederis locos plerumque e memoriee penu,
«7r*kpyjag.Ac propterea, quod dicere pergit, omnia aliquando eiiam tumultuario, ut res ipsa, aut tem-
per ipsum facla, et sine ipso nihil eorum faclum, pus ferrent, EcclesicePalrcs adiulisse. Nisi si forle
quce sunt, a prima illa, quam assertam voluit, veri- ad assertum aliquod prohandum preeciâ sacri Tex-
tale, quasi a fonte rivus, emanat. Sed nemo melius lus auctontale opus foret. Tune enim exacte, acper
OT./.O.O£OV istud Grotii, qnam Grolius ipse emenda- partes efferebant; quod in laudaiis aliquibus Tertul-
vit. Cum enim plura, exquisita, ut seepe assolet, liani locis observabamus.
erudilione adnota^set ad piima illa, 'Ev kpyjrt yv 6 At Latina aniigrapha, etiam vetustiora, in plurihus
)o'yof, concludil tandem : Rejicitur hic a Joanne differunl. Eslo. Num Grocca ab bisce varielatibus
Gnosltcoium figmenlum, qui er. xvie <n;poapyJ&g posl libera? Haud equidem. Neque aliter essepoluil; si,
mulla sp'cula naittm vouvaiebant. Deinde ex vovnatum Clemente Alexandrino teste.ut observalMillius(Pio-
yovoyevri,etab eo loyov.Vim veritatis illius sensit pa- leg., n. 287), j'am nop defuerant xk x&v Evayyslioiv
riter in commale sequenti ovxagvjvly kpyjct117-6? xbvBB ptxaxMvxeg.Quod licenlius multo a pluribus laclum
0E6V.Repelii hoc. inquiens, quia Deumjam vocavit; scribil Origenes Homil. viu in Matlh. (cujus locum
hocvolens \ia Deum esse htlelligendum,ut et tllud ma- nobis commodavit Erasmus laudata preefalione ad
neal, fuisse eutn apud Deum. Id esl ul non fnetit Edit. v. N. T.). Verba illius sunt: Multam enim dtffe-
6 )o'yp_- omneid quod eslDeus. Hypostaseondtstinclio- lentiam inler exetnplana invenimus, sive per negligen-
nem Oiigenes, el post eum alii vocavere. liam scribentium, sive ex lemeritalequoiumdam, sive
Si bccc expendissel Clericus, grammaticce leges, propter eos, qui negltgunt emendaie Scnptuias, vel
quas vel mvitas ad locun) istum perlraxit, prceieriis- piopter eos, qui, qttod ipsis videtm, in emendatidiibus
set. Sed illi statutnm erat, evangelisiam ad Philonis vel adjiciunt, vel subducunt. Hmc nihil mirum, si, in
aborumque Platonicorum verba respicientem indu- re alicujusmomenli vananiibus inler se exemplari-
cere. An felicibus auspieiis, legenles videant. Hoc bus, ad «S.opGwTK Grspci ipsi provocarc solebant; ea
unum addam, in versione illa sua obscuram omnin(o scilicel, quoein male fenatos emendalores non inci-
Clericum, dubiamque reddidisse Hyposiaseon dis- disseni. Ad hoectamen , fallente memoria, non ad-
tinciionem. Etforlasse hoc sentiens, cum Raiionem, vertii ammum Erasmus ipse, quando in eadem pice-
ul VERBUM explicare vgllet, RATIOCINATIONIS
\ocabulo fatione suspicari se ail, si quid mnialum est in Grce-
expressit. Immo in Aniinadversionum suarum aliera C G corum libiis, id a Latinis exemplaribus fuisse pro-
hnc ipsum adducto Platonis loco e Timeeo confir- feclum, posleaquam Romana Ecclesia ccepit absor-
mat; ubi plnlosophus ille Aoyovappellal TOV©EOV bere Gr.eciam. Qua suspicione iuhil profeclo levins.
)oy_o-j.6v; quod idcm est, (ut jam diximus) ac VER- Sicuii lnfirmius niliil iis, quoe de annqua versione
BUM divinee mentis, per essenliam equidem RATIO, ibidem commentus est, inquiens : Sed hanc teceptt
at per hyposta.in VERBUM. Ecclesia Romana. Ne id quidemsimphcitervetum ed.
Satius itaque fuerat Clericum, cum Lalinis omni- Obsetvet, qui volel, quid legal ecclesta Romana; co)it-
bus velusium inlerpretem sequi, quam evangelistce penet mulla dissonaie. H.£c VIDETUR TUISSEGALLO-
locum, sensu ipso aliter exigente, sic vertere. msv.,qum,quumjamtmderet infinilmvaiielalis, locum
Sedjam sepositis sclioliastis hisce, quorum ne- oblinuit.
que exaclipr opera ip reddendis divini Scriptoris Et verum equidem est.intol exemplaribus N.^T.
verbis, neque CQmmodiorevasit, ad multiplicem il- quoepost inventam typographiam prodiere, differre
lam jnterprelum seriem rediens, quos Huelius in invicem plurima. Sed qua de causa , ipsemet, qui
ecclesiasticis scriptoribus invenisse sibi videbatur, pluries edidit, scire polerat. Nempe ex dhersiiale
non ycrebor affirmare, aliter lllum scnsurum fuisse, codicum, ad quorum fidem exigebanlur. Horum veio
si argumenlum hoc maturius perlractasset. Iilgosane T>
1 diversitas, non ex interpielum varietate, sed ex illis,
cum argeniei codicis nostri collalioiiem cnm Terlul- quos Ongenes, et posl hunc Hieronymus memorioe
liano, ac Cypriano instituissem; quod inter Latinos prodidere.
scnptores ad ea Ecclesicetempora propius accede- Qnod autem ait, videri yersionem, de qna agimus,
rent, quibus puriora velerum ipterprelum exempla- fuisse Gallorum; quos prcedes de possessione isia
ria esse debueranl, locis omnibus, quos illi ex Evan- conventus Erasmus daturus fuisset non video. Feli-
geliis adduxerant, maturc perpeqsis, fundum milii citati Galliarum monumenta antiquilaiis debemus
aliquem parasse putabam, unde leeliqnes dicti codi- plurima, hcec mler, etiam N. T. apograpba, quee
cis illorum auctoritaie firmare possem. Ast ubi ali- Hieronymi cetatem antevertiml; plura debituri, nisi,
quando dies diei illuxit, falsum me, et fundum nul- post primam illam cladem, lot alia, quoeservari po-
lum cerlum labp|'e illq milnmet cqjnparasse tandem tueranl, tristior altera occupasset. Qu?etamen illic
cognovi. Ita easdem peiicopas (uli observalum est)i supersunt, easdem vices, acllabca, passa snnl,va-
haud lisdem verbis, et, nunc plur/ibus, modo paucio- rianiibus scilicet obnoxia. Ceeterumex eodem fonte
rlbus, efferunt; ul propterea non unum, allerumve. omnia, nenipe RomaneeEcclesiee primigenia illa ver-
S3 EPIST. PHILIP. GARBELLI DE CODICEBRIXIANO. 54
sione, queeex imperii ac religionis sede in Occidentis A autographa aliquot Noyi Fcederis monumenta, alia
provincias se late diffuderat. vero ex autographis ipsi ectypa summa fide de-s
Cur inier se differant, ex parte dhimus. Diversi- seiipta prre oculishabebant dum verterent. Asl Hie-
talem hanc ad slatuendas tot alias versiones haud ronymus, dum fontes queerit, ex eorum rivulis, et
salis esse, non sine verilatis specie conjecimus. Dif- quidem incertum an omni ex parle puris, post tre-
ferunt inter se Groeca profundee antiquitatis. Ver- centos, etamplius annos inde mananiibus adtingere
siones ex hoc plures in Orientali Ecclesia factas sa- est coactus; quod ita Latinam ver.ionem corrigere
nus nemo affirmaverit. Si pnmorum mterpretum se posse securius arbitraretur.
eciypon aliquod purum intactumque se sisteret, col- An pari securitate idipsum praestare poterat adhi-
latis imicem , quoesiipersunt, veritatem hanc faci- bitis Occidentaiium codicibus ? Immo majori, ut vi-
lius adsequeremur. Sed post infelicitatem lllorum sum esl Millio n. 8S4, et seqq.). Si enim ve-
(Proleg.
temporum, cujus menlionem fecimus, nova clades rilas fuerat queerenda de pluribus , cur non ad hos
eetypa puriora intervenit. D. Hieronymo yidelicet, polius quam ad Greecosse eonvertit, qui nihilo se-
urgente Damaso, N. T. Jibrorum instituta correctio. cius ac Latini, seu preesumptorum licentia, ac leme-
Hanc eienim slatim, ac vulgari ccepit, cum viri
rilate , sive librariorum atque operarum incuria pa-
summi toto oibe Christiano celeberrimum nomen,
rtim casligati, et perperam correcli prodieranl?Quod
ac proinde expectatio ingens, tum operis magnitudo,
enim de Lalinis dicebat Hieronymus, tol ferme
et, quce fuit semper humanis ingeniis illex, gralia
exemplaria fuisse quot codices , aucta videlicel in
novitatis, commendare primum, deindenon privatis ut non raro assolet, summa , hoc de lls intel-
sed Ecclesiis ul in esset effieere. maj*us,
solum, ipsis pretio non dubito, qui vulgo ferebantur. Nam se-
Quid inde evenerit, facile est divinare. Conferri ligendum cus de vetustionbus dicendum , qui in scriniis Ec-
cceptum cum vetustis exemplaribus recens opus. Et clesiarum
abi qmdem avide arnpere, efferre laudibns, sequi. superesse adhuc poleranl; exquibusdili-
ait Millius, invicemcollatis reslilui, el ad pri-
Alii vero, antiqui moris tenaces, mirari hominem genter,
mmvam revocati potuisset Italica ver-
qui quod eo usque lectum ab omnibus fuerat revo- sio. Sed inlegtitatem
care ad incudem primus ac refingere vellel. Non- jam ceeleraillius verba ut leclu digna , ne-
nulli etiam contra niti, spernere, auctori ipsi obtrec- que nos integra huc adferre, neque eos, quipioecla-
tare. Neque enim defuere Hieronymo obtrectatores : rum opus non legerint, expendisse pigebit. Pergit
nec deerunt unquam preeelaris ingeniis, quae urunt itaque inquiens.
splendore suo, procgravantquearies infra se positas. Vetbo dicam , libri qui Itac mtale ferebanfur,
Pars vero maxima, Ecclesiarum pree_erlim, medium C i eliam ptmstanlissimi, quique inlerpolal} erant el
intcr utrosque lenens iter (quod est eqnidem in mixti, ne Origeniani quidem, cmterique probatio-
rebus agendis scepe utile , scepe tamen periculosum, res , ad quorum fidem ex occasione provocat Hie-
et fallax), neque editionem integram amplecti, ronymus , ab assumenlis utiisque vtliis vacabapt. Soli
neque prprsus rejicere; sed quee aut purius, aut ptin, et immaculatierant, qui ex aulographisaposto(o-
melius, aut demum plenius adtulisse videbatur, loco rum manabanl: ptoximi illis, licel, haud ita puri ,
motis primorum inteipretum \erbis, in codices re- quos ahquaniopost consttlutiottemCanonis N. T. de-
ferre. Hinc factum ut, quid nova, quid vetus edilio scitbi contigerat.Et ex eotum ahquo expressa eral
ferreni, secernere difficile post non multum lempo- versio Ilahca. Adeo ut , ad ipsam emendandam ex
ris fuerit; nnnc vero etiam desperatum omnino sit.' Grmco,consulendiforent codices,si qui extarent, simi-
Ila, dum vetuslis novitatem , obsoletis nitorem, om- les illis, ad quotum lextum fueiat composila. Qttod
nibus gratiam dare se pulant, reeens illud vinum, autetti Iws una cum altis islorum lemporum inlerpola-
ac fervens, utres veleres, in quos refuderant, pes- rint ntagismagisque hbiani anle smcutum Bieronymi,
sum dedit; calentibns ubique iibrariornm scholis ut ftustra ex temporumposteiiotum Grmcis insfitui ejus
nova exemplaria qucerentibuspreestoessepossent. Et in integium i estitutionem. Cum enhn a lectione,quam
seplimojam seeculopassim in occidenle obtinueiant; I) ] referebat hmcversio, abierint haud ta.ro tibii recentio-
sepositis vetusiioribus, ac submde negleciis, quee res, ceitequo propiusin earecensenda adhpsaccedi-
postea serior eetas, ut plerasque alia^ veterum mo- lur, eo magts Ilalicam a piimigeniasua sciiptura red-
numentorum reliquias, indoclissimis Iibrarus ad re- des alienam; necrefotmabis tpsam , sed potxustrans-
pagula, fasciolis, indu.ia compingendorum codicum foimabis in novatnnescio quam , a genutnavetere Ila-
paranda deservire vidit. Hie finis Ralicae versionis, lica peniius dtscrepanlem. Sensil ceile jqm m limine
hie exjtus fuit; non Hieronjmi cujpa, sed tempo- opeiis Hteronymusgrandem , Latinisque avpbus nii-
rum : nt parcamus ingeniis , quee nee satis provida, mme ferendapt, qum ex accuralioii ad codkes suos re-
et, quam par esset, faciliora , novas merces, quibus censionecontigisset, lexlus Latim mulationem; reique
suuin profecio constaret pretium, sed ctim avitis mi- magnttudttte, e( pencuto detetritus, tempesliveletuht
nime comparandas , his ipsis antetulere. Quod dixe- pcdem, el in nhas, easque haud pat um sattioies abiit
ripi. Hieronymi egregium ceetera opus pum Roma- rationes. Ncmpe emendataa ge Evangelia,ne mulium
nce Ecclesiee interpretum antigrapliis haud compa- a leclioips Laiinm consueludme4iscreparenl, ita cala-
rari posse, nemo, ittputo, inficias iverii. Hli enim tno lemperassese, ait, ul hjs tanluPh<?'"l* sensumvide-
SS PROLEGOMENA. 66
bantttr mutare, correctis, reliqua manere paterelur, ul A
A seu mangonibus librariis clarissimum Petri Alexan-
fuerant. drini nomen, ut splendor merci , ac pretium acee-
Judicium hoc Millii quamvis in omnibus probare deret.
non possim (scis enim quid de consiitulione illa Ca- Auctor lamen Chronici Alexandrini et servalum
nonis senserim), in iis tamen, qucede emendanda ad Ephcsi vn seeculo,ela fidelibus in veneraiionelnbi-
Latinos codicesanliquaversionedisseruit, et reclum, tum prodidit; quod profecto mirum, seu fama, she
etluculeiilissimum pulo. Verum, ad quos, innuies, lot lllusirium Groecoruni consuetudine nescisse
si, AuguslinOjac Ilieronymo testibns, adeo erant in- Hieronymum. Nihil enim minusiv quamvn sceculis
terpolali omnes, ac mixli ? Non reponam bic qucead notum fuerit. Proeterea, Adultereehistoriam in ve-
argumentum istud adtulimus. Idipsum questusjam lustis plerisque cum Graccis, lum Latinis codicibus
fueiat Origenes: el tamen non deerant prceceden- omissam ,' aut obelis notalam , quam facile et ipsi,
tium sceculorum exemplaria , ad quce sua ipsemet et aliis fuissel ad archelypi fidem exigere? Cum la-
e\egil. Idem de Latinis dicendum. Non quccpassim men e tot scriptoribus ante, et post illum id feceiit
ab omnibus leretantur, sed ea erant qucerendaquce nemo.
a privalorum licenlia secreta, pura magis , et fonli- Quidquid de hac re sit, eliamsi pciiissenl arche-
hus propiora esse'debuerant. IIocvero haud difficile B ] typa, non esset cnr miraremur. Pauca erant, tum
fulurum erat bealo Scriptori, si liiennio illo, quo apud paucos. Quo autem pretiosiora, eo ctiam in loi
Romoosubstitit, antiquos principis Ecclesieecodices, Ecclesiarum serumnis huc illuc forlassc translata :
aliosqua per Italiam e tenebris erutos inspicere vo- seu , ut laterent securius , in penilioribus locis ab-
luisset. Incredibile enim omnino est , in earum se- sconsa, mox fato functis , anl alio migrantihus , qui
cretariis exemplar nullum e vetustioribus superfuisse. ceelaverant, memorieehominum sublracta, situ tau-
Servata fueranl ad Origenis usque oetatemsuperio- dem cevoque absumi oportebal. De eclypis illorum
rum temporum Greeca: cur non apud nostros Latina? diversa penitus ratio. Plurima eranl, et apud pluri-
An minor fortasse nostralibus sacrorum Voluminum mos. Ubi ccetus fidelium , ibi divince Scriplurce : in
cura, quam Groecis? non puto. At perierant in tot ecclesiis, in domibus privatorum, in uibe, in agris.
Ecclesieecalamitatibus archetypa ipsa , quce majore Preetereanonidem ubiqueperseculionissestus,quiab-
profecto cura custodiri par fuerat: qiianto itaque sumeret: ueque in Ilalia ut in Africa, atque Orienle
magis cciypa primi alteriusve soecuh? coque am- tam fervens. Multominus inGalliis, ubiChrlsliana les
plius, quod irita j*amatque obsoleta proclive erat sub milissimisprincipibus Conslantio, ac Constantino
recentium venustate vilescere, ac parvipendi. pacatior. Ab his locis petenda erant primeevaexem-
Periisse aulographa aposlolorum nionumenta jam C ( plaria : non defutura profecto, si sedulo quoereren-
ante Hieronymum , aut uhi delilescerent, ignotum lur. Cujus rei argumentumsatis e\idens sunt codices
fuisse, id evincere \idetur, quod nemo inler eccle- vetuslissimi, qui adhuc perslant : quos inter Argen-
siaslicos scriptores ul adliuc superstitum memineril: teus noster, abique, quorum eetas nongentos et am-
nemo etiam ad illa provocaverit : excepto Tertul- plius annos enumeral. Unde conjicere certo possu-
liano, quem seeculilertii initiis, adversus Marcionem mus, faciliusmulto fuisse ut primi ac secundi sceculi
cum scriberet, ad Pauli Epistolas, qnasi in Ecclesiis apographa, summa fide (ut feiebat Ecclesiarum lunc
ipsis, ad quas dalae fuerant, extanies respexisse ob- temporis cura) a notanis descripta, quarto exeunle
servabamus. Scienliane facti, an fama tenus , seu superessent. Et ila horum subsidio non ea tantum-
quod lta crederet, incertum. Cum aliunde haud im- modo quam Iibrariorum oscitantia et prhatorum li-
probabile sit earnm aliquas , bi minus omnes , su- berlas coiruperant, primigenia Novi Foederis trans-
perfuisse. Nondum enim in divinas Senpluias-a i lalio, sed corrigi etiam poterant Grorcaillius oeiatis,
persecutoribus acriter, ul postea, seevilum. qiisenihilosecius ac Latina a fonlibusabierant. Adde
De Evangeliis memoria niilla , nisi incertis rumo- locum jam nullum tot obtreciatoiibus rebctum iri,
ribus fulta , ubi ea divini Scriptores reliquissent: qui emendationis novitaiem ferre non poterant, ob-
Joannis si demas, quod Ephesi scriplum, in illa B '. jectis scilicel in laciem , quccillorum socordia eous-
etiam Ecclesia servalum fuisse non dubium est. que neglecta jacuerant, castigatioribus interprelum
Quousquelamen, quis divinet ? eclypis, ad quorum lidem opus suum Hieronymus
Quamvis enim CasaubonusPetri Alexandrini frag- exegisset.
mentum de Paschate ab Andrea Termario mercalore; Sed vir maximus rebus hisce aut non adtentis, aut
Groeconactus (In Ann. Baron. Exerc. xvi, 12), velutt posthabilis, publicorum eliam codicum f.icie permo-
insigne quoddam celeberrimi illius Ecclesioe epi- tus, quod paria in omnibus omnia essearbilrarelur,
scopi ac martyris opus suspexerit, atque ita iv sce- ac propierea tutius ralus ad originem reverli, Grce-
culo aulographum evangelist-eEpliesi superstes pu ca, queeilli pioestoeianl, adhiberemaluit. Quo com-
taveiil; altameii virum eruditissimum lefellit aucio- pendio, e laudala ad Damasumejjisiola inlelligi po-
ris nomen, reliquis haud satis expensis: scilicet al test. Videlicet correciis, qucesensum muiasse vide-
Peno (Fifa. Joan. Art. 8) quodam viant\n sceculo ) bantur, coeteranon adligit. Neque aliter accidereilli
cou^cripium , ut observat Tillemontius. Nisi forte_ potcrat. Difficillimumenim, ne dicun impossibile
pseudepigraphumusurpanlibus sive scriplore ipso tj erat, institulis ab eo ralionibus, antiquce versionfs
-stalum ad purum redigerc. Non solum quia GrcecaAlaude celerius absolvit. Etulinam ne maturenimis:
ipsa, quibus utebalur, longo lot annorum inlervallo immo, quod dicebamus, utLalinis epenitiori antiqui-
a foniibus disiracta, sordium aliquid, ut putabat tate mananlibus apographis id ab illo proestilutum.
Millms, coiilraxeranl : sed etiam quia non synlaxis Quantum Italicaeversioni lucis ac fidei, quantum eru-
eadem , nou simpliciias, non, quos delicaluli pree- dilionis expeciaii poleral, si obsoletos interprelum
sumplores exlruserant, idiotismi priorum lemporum modos , ac genium illustrare voluisset ?
restitui poterant, nisi latinis , qucepropiora intei- Num vero desperala omnino j"amsit primigenirc
pretum soeculoessent, consullis. versionis in integrum resiiiuiio, clamat res ipsa:
Vernm, si, quoe Hieronymo erat vitoeratio, exacte subtraclis longo oevo subsidiis ilhs , qnorum ope
perpendimus, falebimur provinciam hanc nec com- prapslari id quondam potuisse non dubita\imus
modam llli, neque expediiam lunc temporis conti- exemplanbus scilicei, quse propiora archeiypis es-
gisse. Erat Damaso ab ecclesiasticis epistolis : iisque sent. At supersunl etiamnum e vetustioribus non
et frequenlibus, el gravissimarum serie rerum im- pauca, quorum oeiasmille, el amplius annos enume-
plicitis. Erantcum pluribus nunc coram , modo per rat. Esto : quamvis ego, non quo scrculo exarata ,
lilleras implenda humaniiatis officia. Distentus proe- sed e quorum lemporum anligraphis descripla fue-
terea familiaribus perpelibus studiis, a quibus divelli B rint, observandum prcc cceleris pulem. Ast bcec ea-
niinime poteral: lum Damaso ipso, aliisque idenlidem dem quo magis a fontibus remola , eo eliam, plus,
petenlibus, ut Veleris Teslamenti locos aut obscu- minus\e, aul a Iibiaiiis male bahita, aut scholiasla-
ros illuslrare, aut explanare difficilesvellet. Accede- rum licentiam passa. Quid igitur? Compendiumne
hat instiliilio muitorum, quos speclata morum inte- ex iis nullum, nisi forlasse prelium illud, quod hu-
griias , humanarum lerum coi.lemptus, paupertatis juscemodi monnmenlis conciliare antiquitas solet ?
amor, absiinentia, humiliUs, castimonia, lum, quce Immo longe prcestantius. Si enim egregie locatam ab
cceteris illius virtutibus affundere quodammodo, et erudilis operam ducimus, qua profanos scriptores,
ab iis vicissim decus mutuari videbatur, seientia re- seu injuiia temporum, sive antiquariorum negligen-
nim diUnarum adlraxeranl. Et quidem horum in lia plunbus in locis mancos, luxatosque, ope mss.
_ censu e piincipihus familiis nobili.simee virgines, codicum ad pristinum slatum revocare nituntur;
nuplce, \iduce : qui omnes, pulchernmo charitalis quanlo laudabilius insumptam pulabimus eam , qua
exemplo, consiliis ab ipso, exhortaiionibus, proecep- sacrorum N. T. Jibrorum princeps Ilalica versio,
tis, et coram, et scripio ad perfecliorem christiana. adhibilis, quee etiamnum vigent, apographis, si minus
vitoestatum efforniabantur. ex integro, al saltem magna ex parte ad nativam
Clauserat demum curarumagmen liberrimce sem- ^ simplicitatem, puritatemque revocari commodum
per urbis, in qua aiebat Auguslus oportere liberas potesl? An non id ipsum a viris illis doclissimis
linguas esse, dicacltas, ac hcenli.i: Hieronymo cor- prcestitum, qui, ut Vulgata noslra quantum cquidem
ruptos illius mores, ac invicem redarguentem inolita fieri poterat purior ederelur, curas omiies, atque
jam vitia bominem non ferenlibus. El preecesserat induslriam conlulere? Nihil profecto aliud. Vetustio-
dudum, quoe, ut pioceras arbores ingentes umbrce, ribus enim, quce inveniri potuerant, antigrapbis ,
sic aut lorlunoebenigniiate , aut splendore virlutum atque nna SS. Palriim locis diligeniissime inspectis;
insignes viros sequi solet, invidia : quee in livorem tum cum Groecismelioris nntoe exemplaribus com-
postea, alque odium euipit. Hinc coiiiones, etdicte- paratione facla, quod olim in primorum seeculorum
ria in ipsum, et probra clam, palam : nec vulgo Ecclesiis leclum fuisse videbatur, boc summa fide
lantum , sed urgemibus sirenne opus symmyslis, exliibere conati sunt. Falente propierea Millio(Proleg.
quos pudor magis ac silentium decuisset, si sapere ...579), in bac ipsa baud e\iguam gcnuinae Italic.e
poluissent: quosque propterea bealus scriptor im- paitcm superesse. Neipie duliiiabat, quin, eisdem
morlahbus ingenii sui monumeniis commendatos mediis adhibitis, olim expecian aliquid amplius pos-
voluil, ut profecto meruerant, posteritaii. set. Indicatis euim .codicibus aliquot, qui in Britan-
In illo iiaque rerum curarumque cesttijaelatus, avo- nia Galliisque servantur, liim Vulgala ipsa, hujusce-
catusque animus qui posset longum opus, minulum, modi quidem monutneniorum, inquit, accurate inter
ingratum eliam adgredi, ac perficere ? Sed nec jam se, etcum textuGimcocommissotttmadminiculorevocari
integrum illi erat moras nectere in tanta, et Damasi, etianinum posse videtur maxinta ex paile Ilala Itmc
qui opus injumcrat, et complurium expectatione, qualem eam dedere ptimi Intetpieies. Asserens sub-
qui uberrimi ingenii fructus vix qucesilos decerpere inde, boc se labore adseculum, quoe in pleris-
solebant. Tum quod maxime el emendatoris , et que N. T. locis fuerint ipsius Italcegenuina ; elqui-
emendationis inlererat, ut verbis sensus, hisque inbus Grcecis Latina ista respondeiini. Quid postea
vicem constaret veritas, ralus adliibitis a se mediis, dicturus si, quse tu monumenta in lucem hanc pu-
perinde ac alns, praestari facile posse : distractum blicam efferes, tum quce fortasse adhuc inexplorata
propterea per tot exemplarium ambages iter, in quo delitescunt, aut penes ignavosharumce antiquitaium
sisiere identidem, et proerupta viarum munire opor- dominos inler librorum quisquilias miserrime jacenl
tebal, per compendia Greecorumcodicum, pari equi- inspicere poluisset? Ego profecio indicium istud
dem legenliumutUitate, licet haud pari apud omnes scriptoris inclyti, atque iu rebus hisce infinitcelec-1-
59 PROLEGOMENA. GO
tionis, ampleclor ita, ut ne minimum quidem dubi- Ai mirum quod veteris Vulgalceet Italicee nomen lan-
tem, quin viri docli, si adornandam hanc sparlam lum audiatur apud omnes qui deScripturarumtrans-
sludia sua copferre aliquando veliut, recle illum Iationibus Latinis sermonem instiluunt, cum nullum
sensisse expeili fateantur. Quam\is forlasse non adliuc exemplar hujusce editionis prodierit in lucem;
dcerunt, qui inutiles jam noslris hisce temporibus, nullus veterum scriptoruin accur.itam saiis de ea
curas istas foie arbitrenlur: quum scilicet N. T. nolitiam posleris tradiderit. Ad hujusmodi ergo abi-
versionem Ecclesieeonines, tum privati, in Vulgata gendas lenebias duo velustissima praesto nunc suut
prce oculis babeant. Ignaii nempe banc ipsam non exemplaii.i, qnce in monasteriis nosliis conservala
dissimili cuia elaboraiam : ac propierea relictum in usque in diem preeseniem debluerunt. Horum codi-
lam ampla messe aliquem-spicilegio locum ; neque cnm subsidio, vix aliquid quod antiquam et Italam
ab hoc exclusa sequentium eetalumingenia, quo mi- Millhcei translationem spectat, lalere nos polerit.
nus, si qua forlasse in vetustis codicibus Inveniant, Quid enim scire nobis non licel, quando rerum ipsa-
unde pulcherrinium opus illustrare alicubi possinl, lum el veiborum oculali testes accedimus? Verum
inventa eadem publici juris faciant. Paucis. Si acriter ut lacilior ac expeditior viaesset ad percipiendaqua_-
expensis, alque in\icem atlenle collans monumentis cumque ignorata ante luerant circa veterem Itali-
omnibns, qnoeel jam nola, et nunc primum e tene- B _ camque translaiionem, Prolegomenorum nostrorum
bris eruta prodibunt, mox e singulis deleciu matme quasi claves lectori tradere promplo animo studui-
habito, N. T. editio institueretnr, non dubito, quin mus.
Italica nostra nalivis distincta coloribus dignosci fa- CAPUT PRIMUM.
cillime posset : haud equidem eailem omnino puri-
DEANTIQUA VULGATAET 1TAL1CA VERSIONE DJVINARUM
tate, atque castunonia proedila, qua olim ineessit, SCRIPTURARUM.
quis enim hoc speret ? attamen si, quos longo sa-cu-
lorum decursu conliaxit, noe\os, maculasque,judi- I. Mulla notmnaobtinuil apud vetetes Patres.M. Non
cium criticum delergat, non delormem, non luridim, unus fuil auclor, seu htteipies anliqumVulgalm;
sed cetate ips>avenerabilem, neque indignam primee- sed quotquot sunt aitoitytni.III. Exemplana ejus
vis IIIIB,e quibus manavit, fontibus, haberenius. In- mullis addtiamenltspennixla eiant.
lerea nos, mi Blanchine, quamvis seiior votis a_las I. Antiquam sanctorum Bibliorum Laiinam trans-
ad Iioececonviviumadduxerit, loetemuivel boc ipso, lalionem multis variisque nomimbus insigniiam
quod neque asymboli accessimus, ncc vacui reverte- fuisse nemo est qui uesciat: verumlamen cilaium
mur. Adlulimusenim ranssimas dapes; eoque etiam passnn Hieronymi lestimonium Comment. in Is.
preliosiores, quo perituras abquando, oeternasnunc, C c. XLI\, loin. iv, quo Vulgala edtiiodicilur, diu a nie
cl ad nltimos usque nepotes, cum lilleris ipsis, ut frustia ibideni conquisilum ex libro secundo com-
superesse pnssint, effecimus. Laudabili proelerea, ni mentariorum in cap. xui Maitbeeisupplere necesse
fallor, exemplo felicibus tians Alpes ingenns, iu babui. Naiq lnc loci sic habet Hieronymus : Legi in
idipsum ul niti velint: depromptis ex opulento am- nonnullis codkibus, et sludwstts lector fotte repertet
plissimo penu lot fercubs alns, unde splendiduis idtpsum; in eo locoubi nos posuimus,el Vulgala ha-
multo, alque ornatissimum epulum paietur poste- bet edtlio, ut impleretur quod dictum est per Pro-
rilali. Quid vero nos e convivio redeuntes compen- pbel.im dicentem, ibi sctiptuni, etc. Vulgatam igilur
dii manpat, dicam libere. Pulcheriimum honesiis edilionem Matthceivocat Hieionymus eam transla-
animis pioeiiiium,cum opiima voluniate, conscienlia tionem Iatinam, quce anle tuam oetatem obiinebal
recte fatli. Hoc nostrum esl. Favor, et gr.ilia apud auctoiilalem in Ecclesiis Occidenialium Clirisliarni-
eequosharumce rerum cestimatores, ul quisque iilo- rtim; quceque tempore Gregorii Magni Ttauslaiionis
rum senserit, sunio. Vale pluiimum. Veteiis nomen tulit, comparata noveeeditioni quam
Poniivici v Nonas Seplembres anno Domini 1739. ipse Ilieronymus Ecclesiee procmandam suscepit.
Consule epistolam Gregoni Magm ad Leandrum,
DISSERTATIO JOAN. MARTIANAY ] cap. 5, Exposit. Moral. in Job prcefixam.
D
IN VERSIONDM 1TALICAM EVAtvGELII SECUNDUM MAT- Pr.r ter heec nomina Vulgatm cditionis et Veteris
THXUM,DESCRIPTl EX CODD.CORBEIENSI ET SAN- Trunslaiionis, aliud eidem tribuil, et quidem insignc
GERMANENSl 1NHACEDITIONE ADINrERIOREM CUJUS- ac speciale, beatus Augiistinus, lib. n de Doclrina
QUEPAGIN/E LIMBUM IMPRESSIS. Chnstiana cap. 15 • In ipsis auiem, inquit, inletpie-
tatiombusItala cmletis ptmfeiatur : nam est vetboium
PROOEMIBM. lenaciot cum petspicuilate senienltm.Erai igitur m-
De antiqua versione Vulgata et Ilalica freqyens tei prelalio quapdamapud Lalinos quoeIiala diceba-
sermo est apud erudilos, qui divinarum Scnptura- lur, verborum lenax, el perspicua sententiis; ideo-
rum studiononnihil incumbunt; crebra quoque apud que illam cceiens anieppnendam censet Auguslinus.
criticos, sacraium Liueiaium inquisitores, hujusi Qmd vero causee fueril ut Ilala dicerelur, non satis
versionis Ilalicce menlio : sed allum ubique silen- exploraium babemus; elsi eam hoc nomine insigni-
tium de origineejusdem, de slylo, de additis in ea, lam velinl erudili homines, quod ipsa ulerentur
vel demptis incuria inlerprelis aul liurarioium. Neci Itali Palres, Ambrosium dico, Gaudentium Brixien-
(II DISSERTATIOJOANNIS M .RTUNAV. C2
sem, Chromatium Aquileiensem, Leonem Magnum, A mullos fuisse diximus, non parum conferl multiplex
et alios mullos, qui doctrina ac morum integrilate illud genus capitulationum, ac seclionum contexius
floruerunt in Ecclesiis Romanorum. Hoc si ita est, sacii, quod m diversis Bibliorum codicibus manu-
ut verisimillimum esse vix doctus inficiabitur, nulius scriptis hodieque snperest. Neque vero credibile esf,
relinquitur suspicioni vel dubitationi locus, quin ge- eumdern inlerpreiem Mailhceiv. g. quaiuor aul quin-
nuinam habeamus in nosliis mss. exemplaribusver- que modis diversis sacrum comextum divisum reli-
sionem Italam; quia reeilatis Scripluroe sententiis quisse; et niinc in 28 secliones, nunc in 88, vel in
apudjamdictosItalosPatres,exflequorespondelte!Ltus 117 paites dispertitum voluisse. Sicut ergo diversa
Evangelicus noslrorum codicum. At de his infra. sunt genera veterum scclionum ejusdem coniexius
Celerum ne quod suborialur ambiguum ex no- sacri, ac plane diversa antiqua capitula seu summa-
mine Vulgatm, animadveitat lector sludiosus du- i la preefixasanctorum Bibliorum exemplanbus ma-
plicem esse VetsiottemVulgatam; anliquam scilicel, nuscriptis; iia varios ac diversos fuisse inlerpre-
quce usurpabatur anle aelatem Hieronymi; et bo- tesLatmos antiquioresomninoconcedendum est.
diernam nostram, nsu receptam in Ecclesia catlio- Prepterea non lden. stylus e->t,sed dissimiles pior-
lica. Prior auclorem habuit anonymnm; poslerior susphrases leguniur m ipso conlextu anliqueeYulga-
et hodierna Hieronymi ipsius fcelus est, juxta alla- B tee : ac nonnumquam inter se adeo diveisa sunt ejus
tam a nobis ejus descriptionem in prolegomenis di- exemplaria; ut integra qucedamcapitula, ld est par-
vinceBibliotheceenuper editoe. tes in |iis invenianlur, quceabsunt in aliis. Hujus va-
II. Neque tamen ex eoquis opinetur iinicum fuisse rietalis exempla subministrant duo codices nosiri
antiquc?Vulgaia. auctorem, sicui auclor Iiodieince manuscripti Italseveisionis . Corbeiensis enim legit
nosliee unicus est (libris nonnullis exceptis) Hieio- exempli gr., Numqttid minima es ? San-Germanensis
nymus : liuic enim opinioni ea obsistunt quoe de autem, Non minima es. Vixque una in eis pagella
vario interpreiaiionum genere scripsil S. Augusti- legi poterit, quin dissimiles occunanl plirases, ver-
nus, lib. 11 de Doctrina Christiana cap. II: Qui bnrumque ordo diversus. Demde additamenta, nec
enim, inquii, Sctiptuias ex Hebima lingua in Gtas- eadem in ilhs sunt, nec iisdem locis inveniuntur.
cam vetleiunl, nutneratiposstini; Luiiinautemhitetpie- Matihcei cap. 20, assumenium ex Lucce Evangelio
tes nuilo modo. Vt eiam cuique, primis fidei letttpo- relmet Corbeiensis codex, quod non extat in San-
ribus, in manus veml codex Gtmcus, et altquanlulum Gcrmanensi; et \ice veisa San-Germanensis quce-
facultatis sibt uttiusque lingum habeie videbatur, au- d.un referl de baptismo Christi, quce non leguntur in
sus est jnterpretari. Eamdem Latinorum inlerprelum Corbeiensi. Quceprofecto non unum, sed plane di-
numerositalem agnoscit S. Hieronymus, his verbis C i versosinnuunt auctores, seninlerpietcsLaluiosEvan-
in quatuor Evangelia proe.atus : Si Lalinis exempla- gelii secundum Mauhceum. Quod veio de Evangelico
tibus fides est adhibenda, respondeant qutbus : tol volumme dicimus, de aliis eliam libris inlelligi ne-
emtn suttt exemplatia pene quol codices. Sin autetn cesse est, ju\U. tradilam ab Aiiguslino superiorem
vetiias est qumiendade plutibus, cur non ad Gimcam regulam, qua staluil inlerpreiesGroecos posse nume-
otiginem reveilentes, eaqum vel a i.iios.s mterpreli- rari, Latinos auiem non posse.
bus male edtta, vel a prmsunrptoiibusimpetttis emen- III. Id jam commune veleris translationis codices
dala perveisius, vel a hbrants dottnilanttbus aul ad- habuisse dicimus, quod universi alienis adduamentis
dtla sunt, aitt mutala, cotrigimtis9 Tanla codicum permixti circumferrentur. Ciusas et originem hujus
diversjlas ab eoderainasci inlerprete neutiquam po- perturbalionis sacn contexius ac permixtionis lueu-
tuit; quare necesse est ut plures fuerint auctores lenter expressit Hieronymus prcefatione ad Damasum
hujusmodi translationum, queeprinus Ecclesicetem- Papam, cujus jussu Evangelica volumina Latina Gice-
ponbus eircumferebantur apud Latinos. Multos quo- coe fidei reddidit, ex iisque resecuit quoecuiiique
que cpnceptis verbis expressit Hieronymus, dicens : male addita erant, vel ab interpreiibus, aut a libra-
Qum a viliosisinteipretibusmale edtta suttt. Quem si riis antiquis. Magnu6siquidetn, inquit, hic in nosttis
legeris aliqnando de inlerprete Latino, quasi de uno D. codictbusertor inolevtl: dum, quodin eadem re alius
disserentem, non statim sibi ipsi minime conslaniem Evangeltsta plus dtxit, in alio, qnia itttnus putaverint,
putes : lunc enim non de omnibus generatim L,ali- addtderunt. Vel, dum eumdemsensumahus aliiet ex-
norjim roditil.us sermonem habet; sed de peculiari piesstt; tlle, qui unum e quatuor legerat, ad ejus exnn-
quadam editione Lalina, quam probabant Ecclesice plum cmleros quoque msitmaverit emendandos. Unde
Christianoium multcu, vel pauecc numero. Quemad- acctdii, ul apud nos mixla stnt omnia : el in Matco,
modum de ltala dicere possumus, quod sola in ali- plnta Lucm aique Mailltmi; rutsitm in Matthmo, pitna
quo pretio fuerit Romee,ac in ceeieris Ecclesiis Ita- Joannis el Matct; elin cwteris leliquotum qumaliis
liee. Hnjus vero editioms Italce unus erat auctor; propna sunt, invenianttir. Hujus confusionis eriorem
quamvis permultje m ejus exemplanbus inveniren- sustulit S. doctor, et singulis Evangelibtis sua quce-
tur \ananleslecliones, a lihrariis dormitantibus aut que restiluil, cum Eusebianos canones inseiuitLa-
a pr_esumptoribusimpeiitis denvatce. tinee suee Evangeliorpm translalioni. De quo silector
Ad conlirmationem ejysdem senteniioe, qua latinos sciie voluerii, edilionem nosliam divina' Bibliolhecee
jnterpretes Scripturaruin veteris ac PfoviTestamenti S. Hieronymi cpnsulendani monemus.
G3 PROLEGOMENA. 64
Omnia igilur apud Latinos permixta fuisse teslis A *_inquii, nalioneAfer, Aquileiensisepiscopus,imperanle
accedit Hieronymus; testes quoque accedunt duo Conslantino,in Evangeha lilulis oidinatis, bteviet rus-
manuscripli codices noslri; ubi Marci, ac Lucoeplura tico setmone sctipsil commenlaiios.Commenlariorum
in Matlhceo inveniuntur. Utque res firmetur exem- ergo scriptores seriem tilulorum seu caputilorum or-
plis, nonnulla proponemus loca permixta in noslris dinatorum, et sacro contextui prcefixorumob.erva-
exemplaribus Ilalica.ver.ionis. Capitulo iv, col. 162 bant diligenter in suis exposuionibus; ut ex litulis
(hujus nosttm editionis)monet nola marginalis (e) as- prcenotatis facile lecior intelligeret et mveniret loca
sumenlum quoddam esse translatum e Luccecapite ab ipsis lllustrala. Ex his plane liquet genera illa di-
sexlo, y . 26, in codicem San-Germanensem. Nam, versa capitulalioniim, quoe in fionte SS. Bibliorum
quod minus dixcrat Matlheeusde hominum benedic- manuscriptorum legunlur, \eltislissima esse, ac tem-
tionibus, quibus eliam pseudoprophetoe prosccuti poie Conslantini Magm a multis jam lui<_eusurpata,
sunt, id ex Luca addcndum putaverunt scriptores an- dum libros Evangeborum descnberent. Unde veia
tiqui. Uudein Mallhoeoila legi\olebant: Sic enimper- esse comprobaniur, quoede bocce argumenlo scribe-
seculisunt prophetas, qui erant ante vos. Nolile gau- bat Cassiodoruslib. de Instiiul. divin. Liller. cap. 1,
dere, cum benedtxeiinlvosotnneshomines;skenimfa- ubi ait litulos in libris sacns a majoiibus nosttis or-
ciebanl pseudoprophelispalres eotum. Vos estis sal _E B dine cuirente fuisse desciiplos: Majores nostros vo-
terrm, etc. cans Ecclesiasticos auctores, qui aliquot sceculisanle
Similia soopius occurrunl additamenta, ex Marco ejus eetatemin Ecclesia Clnisti celebresfueiunl.
preecipuedesumpta, ut est illud cap. xiv, pag. cxvi, II. Tania aulemfuil ususac vetustaiisconsueludo,
hujus Rom. Edit. Non enim inlcllexeranl,sicutnecin ut, abrogala veteri iranslatione Laiina, retinercntur
panibus. Erat enim cor eorumoblusum: quod e Marci tamen indices titulorum et eapitulomm antiquoium
capilesexto,versu 52, in Matthceiconlexium transtu- in no\a HieronymiScripturarum editione. Decapilu-
lcrunt aut veleres librarii, aut alii scriplores. Proeter lis seu titulis veleris instiumenti voluminibus ad-
hcec, plura adhuc relinuit additamenta Corbeiensis lixis, satis abunde disputalum est in prolegomenis
codex : sed ne in his recensendis diutius immoremur, nostris ad fiontem divineeBibliolheceeS. Hieiony-
consule suhsequentem editionem sancli Matlhcei, mi apposilis : hic de titulis proenotatisinitio Evan-
col. 241, nota (a) et col. 245, nola (a) (hujus nostrm gelii secundum Maltliceumbreviter disserere mihi
edttionis), cl in primis col. 277, noia (a) ubi lcgilur lantum incumbii. Quod ul facilius, quanlum les
celebre illud additamcntume Luea muluatum, quod exigit, exequamur, meminisse debet lecior siudio-
mirifice eruditorum torsil auimos. sus Hieronymum, nullam in Evangehco lextu a se
C edito divisionem agnoscere, procter eam, quoe in
\-<
CAPUT11.
canonibus Eusebianis obsenala est. Quare alienoe
DE CAPITULIS PR/EFIXISANTESACRUM CONTEXTUM ac spuriaecensendce erunt in versione Hjeionymiana
EVANGELIi. qucecumque cipilulorum dislinctiones et perioehce,
I. Antiquiorasunl Hieronymoilla capitula. II. Qum in quce non consenliunt canonum Eusebianoium dis-
codicibusversionisHieronymianmprmfiguniur, con- linctionibus. lllis vero dislinctionibusEuseb. titulo-
servatasuntex antiquaVulgalaelltalkalranslalione. rum antiquorum a nobis ediioium nullum genus
III. Ulililas hujusmodicapilulalionum,seu capiiulo- convenire pcrspeximns: non primum, quod per
. um. \iginli el octo sectiones loium Matllioei partitur
I. Merito hocccapitula Hieronymo vetustiora dixi- contextum; non secundum, in quosunt lanlummodo
mus; cum ex uno Juvenco presbytero, qui flouiit capitula octoginta seplem vel octo; non denique
tempore Conslaniini Magni, nobis scire liceat tot in tertium, etsi in eo numereniur sectiones septemde-
ejus ex:emplaribusMatthceiposita fuisse, quot nunc cim supra cenlum : quia Hieroivvmus Eusebium
legunlur in manuscripio Corbeiensi,inque ahis bene Ceesariensemseeutus dispares hahet numeios, dis-
multis codicibus, qui antiqua contexlus sacri retenta pares ab antiquis inteipi etibus Sacri conlextus divi-
divisione, oclo supra viginti capitula describtint ad •D* siones. Nam quod llli in 28, aut 88, aut 117, capi-
frontem EvangeliisecundumMailhreum.Idemprobant tula dispartili sunt, lnc cum Eusebio in 555 canones
sancti Hilarii in Maliha_umcommentariorum volu- sectum esse voluil, omni erroris confusione sublata
mina, quee per canones seu capitula dividunlur, ex dislinctione hujusmodi canonum.
proul texlus Evangelicus in plures partes lunc divi- At ut exploialum raiumque sit apud omnes erudi-
sus babebatur. Nec fefellit opinio quemquameorum tos, capitula a nobis jam edita ad frontem Evangelii
qui putarunt, titulos MalthoeiEvangelioproefixos,jam seeundum Mattheeummutuata esse elconservata iu
Hilarii cevo in Evangelioium exempl.inbus fuisse versione Hieronymiab alia aniiquiore, quam Italam
praenolatos,illumque ex iis selegisse,quorum utilio- dicimus, unum tantum monuisse siifficiai; nempe,
rem duceret explanationem. Eo aulem modoin Mat- nihil interdum legi in translaiionis Hieronymiance
thoeumlitulis seu capitulis ordinatis commentarios conlextu quod respondeat capitulis prrenotatis.C-ip:-
scripsil Hil.irius,quomodoFortunatianum Aquileien- tulum v. g. xx, in primo indiie, et in lerlio 75,
sem episcopum in Evangelia scripsisse teslatur ipse scriplum est de piimis accubiiis, seu accubitibus
Hieronymi.s Hbrode Script. Eccles. Foilunalianus, emnte; irustra vero in texlu Evangelico Hieronymi
05 DISSERTATIO JOANNISMARTIANAY. 66
requiras apud Matthceum, quod dicilur de piimis.A Porro, inquit, quantum commodi Lectori ipsi accidet,
illis accubilis in cmna; cum haeeparabola scripla sit si divinorum Librorum percurrerit titulos hosce qui-
et referalur a solo Luca. Unde evidens exsurgit bus (ut cum Cassiodoro loquar) sacer textus quodam
argumentum, capilula jam dicta propria fuisse anti- nobis compendio panditur . iisque in principiis libro-
queeYulgatee, et Italicee versioni, quoe in Mattbeeo rum de universa serie ieclionis impressis, utiliter
nonnulla relinebat ex aliis Evangeliis, acpreecipue admonilus, salubriter reddalur atientus, et facile
parabolam invitati ad ccenam, cujus hic sumptum est unamquamque rem dum quoeril, inveniat, quam sibi
a nobis exemplum. Conferal qui \oluerit Hierony- cognoscil breviter indicatam. Accedunt et alice haud
mianum Matihcei contexlum cum capilulis a nobis exigui momenli utilitates : nam nostns his litulis sive
editis, statim multa loea deprehendet, quce inter se cipitulis ad velustiorem illam Lalinam ex LXX In-
minime consentiani; quoe lamen consenliunt cum lerpretibus editionem ex parte conf«etis, el cditionis
Italicoeversionis contextu. Nec mirnm quod illi per- ejusdem (cuj"usnullum hodie integrum superest Lali-
leclc conveniant, qma ex ei, et ad eam translaiio- num exemplum) fragmenta saltom reparanlur: et
nem adornati sunt indiees horum capitulorum, de bre\ lbus veluti commenlariolis manuducimur in pro-
quibus sermo noster est. phetis maxime ad sensum Scrijituroe altiorem : dum
III. Jam capitula islhoec, elsi aliena a Yersione B ] solo quasi digiti nutupulchre inonemur ubi Christum,
Ilieronymi, nccejus respeclu genuina esse definitum Ecclesiam, Sacramenlaque novoe Legis sub lypico
sit, ea tamen aut aspernanda, aut abjicienda minime aliquo velamine requiramus.
censeo; non uno enim modo juvare possunt ad per- CAPUT III.
fectam antiquce VulgatceLalince cognitionem. Unde
DEUTILITATE EDITIONIS ANTIQUX VuLGAT_£, ETDEVE-
acciditut hisce capiiulis ignotisapud eruditos homi-
TUSTATE ACPRAESTAHTIA NOSTBORUM MSS.CODICUM.
nes, quemlibet ipsi eriorem sequerentur, de addila-
meniis veieristranslaiiomsLatinoedisputanies. Quid I. Juvatad inlelleclum Sctiplutm; ad recilala a Pa-
\oro habeant utilitatis indices illi capitulorum ad ttibusleslimoniacotnptobanda; elad manifestandatn
dirimendas hujusmodi dociorum \irorum lites, ex fidetn Ecclesimveteris. II. Ante oclingeniosaut non-
uno capitulo in exemplum adduclo facile planum fiet. gentos annos scripti codicesnoslii; el in Monasteriis
Ambiguum et conlroversum e-t apud nonnullos insignioiibus consetvati.
Iiujus sevi scriptores, an in \eteri Vulgata sancli I. Uiilem soepius esse interprelationem diversam
Mattbceicap. 20, legeretur additamentum quoddam ejusdem Scripturce docuit S. Augustinusde Doctrina
ab Evangeho S. Lucce muluaium. Asseiuntquidem Clnistiana Iib. n, cap. 12. Elenim de multitudine
llh ; negant vero alii. Sed ne diuiius lis sub judice iQ Lalinorum interpretum, postquam monuit Jectorem,
sit, consulant triplicem indicem capilulorum a nobis stJtini ista subjiingil: Qum quidem res plus adjuvit
editorum; et prior, teiliusque index slatim renunlia- intelligenliam,quam hnpedivil, si modo legenles non
bit in plurimis aniiquccVulgatceexemplaribus posi- sint neghgentes.Nam nonnullas obscuriores sentenlias
tum fuisse assumentum prcedictum; ex secunda au- plutium codicum smpe manifestavtl inspectto, sicut
tem serie litulorum liquide demonstraiur non omnes iltud lsaim prophetmunus inteipres ail : Et domesticos
ubique codices sacros sancti Mallhoei admixtum seminis tui ne despexeiis (Is. LVIH,7): alius autem
habuisse contexlum translata in eum quadam sancti ait: El caniem tuam ne despexeris : Uterque sibimet
Lucceparabola de non expelendis locis eminenliori- invicemadleslalus est. Namque alter ex allero exponi-
bus in ccena.In primo igitur indice sic se habel Bre- iur ; quia et caro posset accipi piopiie, ut, coipus
vi_ xx : De primis novissimis(uturis. Parabola opeia- suum quisquene despketet, se pulaiet admotiitwn; et
liorumin vineam conduclorum.De pelilione filiotum domeslicisemints translale, Chtistiani possenlintelligi,
Zebedmi: Et de ptimis accubitibus cmnm. In tertio ex eodemverbiseminenobiscumspititaliler nali: nunc
indice, sub numero 75, bcec leguntur : El de pthnis aulem collalo interprelum sensu, ptobabilior occurrit
accubitiscmnm.Quce profectonon essenl, nisi in ali- senlentia proprie de consanyuineis non despiciendis
quot exemplaribus anliquce Vulgatceparabola LuceeD ] esse prmceplum,quoniam domesticosseminis, cum ad
de invitalis ad nuptias tanquam vera pars contexlus caittemretuleiis, consanguinei potissimum occurrunt,
sacn hoc Matthoeiloco scripta legerelur. Aliquot etc. Quod una Isaiee sentenlia demonslrat Augusti-
lantum exemplaria dico hahuisse illud assumenlum; nus, in promptunobis est sexcenlis ex Mallhcei Itala
quia certum e\stat ex serie secunda capitul.itionum veisione exemplis evincere : quia quotquot sunt va-
idem abfuisse in aliis Ilalee versionis codicibus. Nam riantes in manuscriptis codicibus lectiones, tot fere
capitulalio LVIUhuj'us paraboleeadscitilioe non me- inveniuntur expositiones contexlus sacri: sicut illud
mini', De fitiis Zebedmi; et de minimo majores fieii. Joannis Baptistoe ad Judoeos: Et nolile dicere inlra
Verum quid in his recensendis diuiius immoror, cum vos, Palt em habemus Abraham, obscurius positum in
plusquam satis de eodem argumento in notis noslris Yulgata hodierna, et in codice Corbeiensi veteris
piolixionbus Galiico idiomate scriplis disputaverim. translationis, manifeste declaravit varians Iectio San-
De cadem vero utilitate capilulorum libris sicris Germanensis exemplaris : Etnotite prmferrevos, di-
proefixorum disserebat erudilus presbyter Carus centes, Pnitetn habemnsAbraham. Sensus ilaque in-
preefaiione in suamvelerum tilulorum colleclionem. crepanlis liquidus est, cum dicilur, nolite praferre
61 PI-OLEGOMKNA, _B
vos: namillam tantum airogantiam Judceorum re-A k.mysterio fisam ralamque habuisseamiquos Patres ac
tuudil Joannes, neuiiquam genus ex Abraham de- fidelium plebes. id enim non obscure indicavit ca-
duclum vituperans. Eamdem affert lucem huic sen- pitulum 106 lertii indicis, quod his duobus yerbis
lenji.e Maltbcei:Beati miseikotdes, quoniumipst mi- conlinetur, Oblatto ejus. Demde in mss. codice Cor-
seiicordiam consequenlur, codex San-Germanensis ; beiensi, post verba Chrisii; Hoc eslcorpus meum, ad-
ubilegimus : Beaii misericmdes, quoniamipsismisete- dua stint ista, quod ptovobis tmdelur. Unde appaiet,
bttur Deus. Pote^t ennn quis Vulgala. lectioni hunc vetustiores Ecclesias , cum veram Oblationem, tum
ti lhucre inteilectum, ut qui lioininum sui sinnlium propriam Chrisii subslanliam in sacramenlo altaris
laborum misereiur, ejus quoque in labonbus et fuisse professas.
cerumnis consliluti misereantur cceteri homines. II. Aniiquiiatem nunc et preestantiamcodicum no-
Sed alius mterpres docet miseiicordem quemque id strorum Manuscriptorum brevi sermojie persliin-
ex sua miseiicordia expectareposse, quod ejussine gam; res namque isll,_ecpotius oculis teslibus, quam
dubio Deus tandem miseiebilur. Obvia sunl cuique argumentis peicipilurac demonstratur. Et vlmam
in nostra, Matthoeiantiqua Vulgala similium varian- quoi sunt in oihe chnstiano docli expertique homi-
liuni lectionum exempla innumera : quare nullum nes, tot essent inspeclores exemplarium nostrorum.
aliud inprcesentiarumadjiciemus. IB Fallor, nisi nbique gentium testes accederent anli-
Mullumetiam juvat edilio nostra ad confirmanda quitaiis, quam prce se feiunt prcedicti codices. Nec
reciiaia a. SS. Patnbus Scripturoe testimonia, quee mirelurquis meam coiifideiiliam,quia ex prsejudiciis
seepiusviliosa fuisse nonnulloruin criticorum perver- \iiortim doclorum orlum in me habuil. Umim, vel
sa asserit conteniio. Tales audivi dicentes, incurio- duos profero lesles V. C- F. Desmares, et Slepha-
sos esse priscos doctores ecclesiasticos , uipote qui num lmpiimis Baluzium, cujus conîliis el amicitia
memoriter Scripturarum verba recitantes, nuncad- tanlo fehcius utor, quanlo sincerum magis in eo
dant, jiuncauferant, nunc ordinem perversum ineis pecius semper expertus sum, omnique tempore in
sequanlur. Quasi nilnl ipsorum interesset quibus anncos promptissimum. ls ergo usu et volulatione
verhis profenenturoracula Cliristi,et piophetarum, innunierabilium mss. codicum locupleli_.simee biblio-
modo sensui et inlelligenliee recitatio non nocueut. tbecoe Colbertinoe subactus, Corbeiensem nostrum
Sod islitismodi suspicionibus reclamiiani exemplaria Mattheei codicem anle octingemos annos scriplum
Ilalicoeveisionis, ac religiosos fuisse Paires in dlan- esse mihi cpncessii. Nec immerjto, cum sit in anli-
dis divinis Scriplurisprobedemonsliant. Cum igiiur quis meiubranis exaratus litleris Saxomcis, velMe-
apud ipsos plunmas legeris sentenlias textui hodier- rovingicis : mixlam enim babet elementorum for-
n.e Vulgatje minime consentienles, non statim erum- G ( mam. De San-Geimanensi exemplari eleganter de-
pas in vocem, eorum litubare lidcm ; clamitans, quia sciipto, vetustoque charactere, idem fuit judicium
quod tui codices habent, id soepissime non habe- apud mullos siudibsos homines, in rebus sacris, ac
bant Palrum exemplaiia; vel poiius tm non habent in veienbus momimentis euriosos; quorum alloquiis,
codices, quod illi legebant passim. Sic Leo Magnus, et familianiate cohoneslalus, videndos ipsis acsciu-
el anle eum Hilarius, et Ambrosius legunt: Et lu tandos uon raro exhibut codices manuscriptos Italicj.
Bethteem Judmm , non est minima inler ptincipes versionis. Sodales meos ac compresbyteros taceo
Juda : exte enim exieiPtinceps, qui . egai populum monachos, quamvis nonnulli ex eis, nemine recla-
meum Israel. Legebat Lucifer Calariianus : __. notile mante, consultissimi habeantur in hoc eruditionis
pimferre vos, dtcenles: Paltein Itabetnus Abialtam. genere. Sed nullus a seipso, aut a suis testimonium
Chromatms Aquileiensis: Beali eslis, cum vos perse- accipere solitus est. Demum, ut uno verboabsolvam,
quunlur, elexpiobant, el dkunt omneiftalumadveisum proesto sunt manuscripti nostii omnibns reproesen-
vos pioplerjustiiiam, menttentes.Denique Cyprianus, landi curiosrs, quj de eorum probata yetuslate dubi-
et jhi: Ego libi dico, quia tu es Petius,et super utam tare voluerint.
petram mdtficaboEcclesiam meam, et porlm infetorum Dixi conservalos fuisse codices nostros peranti-
non vincent eam, etc. Yerum quid otiose, isla com- D ] quos Iial.e veisionis in monasleriis insignioribus.
memoramus, quando sulficienier a nobis alibi per- Quod ila esse nullus inlicias ierit, qui historiee eccle-
tractata lcgantur. Consul.il ergo curiosus lector an- siaslicce ac monastic_emediocriier sil peritus. Prio-
noliliones nostras prolixas vernaculo sermone scri- rem enim codicem ms. celebre monasterium anli-
ptas in ver.ionem Italicam : et illico fateri cogetur quce Corbeioeiu Francia servavit inlegrum et imma-
summam esse utilitatem editioni. lialae seu antiqu_e culalum. Alierumsupersiilem nobis tribuit monaslerii
Vulgatee,ad vindicandamab omni iniqua suspicione hujus sajicli Germani a Pratis biblioiheca veluslis-
SS. Palruin Udemin recilandis Scripluroe seutentiis. sima. Ambo hodie adservantnrin eadem bibliolheca,
Non mediocre istud emolumenium quoque nobis Corbeiensis sub numerica nota 21, San Germanensis
erit ex editione anliqua Latina, quod ex capilulis ei- aulem sub numero 15, sed de codicibus manuseriplis
dem propfixis, ac ex ipso conlextu innotescal fides haclenus.
veleris Ecclesieecirca EuchatistimSaciamentum. Ne- Coeierum moneo lectorem, me nonpulla supple-
que vero dubitare fas est, et veram corporis Christi visse in margine paginarum, quoe vel mcuria libra-
Bubslantjam, et perfectam ejus oblationem in hoc riorum, sel interpretum imperitia male posita, aut
m EPISTOLA RUGGERIl NOVARIENSIS. 7ft
omissa sunl. Multacorrexi in secundo indiee capitu- A j auclore, sed pra.&tantlssimi hujus Veicellensis Ec-
lorum , quia prurimis solcecisniis fosdiiatem sui pu- clesij_ olim episcopi Joannis Siepbani Ferrerii, les-
blice legentibus prcebebat. In ieitio indice numeios limonio , ex Vita P. N. Marlyris el episcopi Eusebii
apposui vuigares ad dlslinclionem cuj'usque capituli. ab eo scripta mutuato, patefaceie contendam. Legi-
His eigo Iruere bene\olus, et eequibonique consule tur itaque fol. 16 illius Vitc :
— Neque veio, hmc,- ahaque dum agetel, sui obli-
primam llalicce versionis editionem; in qua limeo,
ue milii multa exciderint propier scripiionem totius viscebatur : immoconslans tradilio esl, eutn non modo
fere operis properatam. At cuni plerique erudilorum ad occasionemtollendam, qua populus Ariana invidia
vehementer lmpellentium ad flnem ediiionis in causa sedticlus in eutn peccatel, sed eliain ardenti sludio va-
sinl, cur properalo opus e>.set,veniam ipsi Iribuant candi stbi ei Deo, secesshsein montes Oupm Bugget-
lapso, et mculto sermoni, quem limare mihi non lensts dilionis, el iiltta Padum ad CastiumCiedonense
licuit. (iunc dimcesis Vercellensis) divetsis-temporibus; vt,
EPISTOLA qui tol curis juvandot um aliorum gtalia distinebalur,
habetel ubi subinde se colligerct, ac sphitum e cmlo
RUGGERII NOVARIENSIS, CATHEDRALIS EUSEBIAN-E
alttalterel, mujotesqueei ad Dei gloriam proveltendam
CANONICl, ADBLANCHINUM VERONENSEM. -. vhes
g1 suppeterent.
Codicis Evangehorum Vercellenstsdesaiplio. Legitur etiamin oadem Vita manuscripta, Euse-
Vetuslissimum tandemcodicem Evangeliaiium Eu- bium, diim inhis Iocisre.igiosis elsanclismoraretur,
sebianum j'am mullis ab liinc annis a plurimis sapien- sua ipsius manu quatuor Evangelia sci ipsisse , quee
tissiini. \ins, ac eriidili^simis scnptonbus conquisi- ad Iioecusque tempora conservantur * quae quidem
lum, vota tua, yir clanissime, non solum uUnliqui- sineta Evangelia lotius postea vitee lempore ipsius
tatem speptares, verum etiam utmagis, adcoiifuma- fuisse caros comites, m ejus Yita narratun- babemus.
tionem caiholicce fidei, qjiee sacrosariclis Evangeliis Siquidem illorum temporum Clirisiiani homines, et
tamquam firmissimis propugnaculis roboratur, ve- perpetuo apud se habere , ac circumgesiare ea con-
rilaiem erueies, consequi potuerunt. sueverant, quemadmodum a mulieribus etiam facti-
Prodit enim in lucem; illumque tenes diuturna latum noYimus: ld quod de sancta Ceeciliain ])rlmis
temporum serie nulla obhvione deletum, sed 'caute, satis constat, quce ClirisliE.angelia , uti ejus narrat
studiose, ac sedula dibgentia adservatum, nuncvero, Hisioria, semper in pectoregestibat suo. lmmo idip-
D. 0. M. opitulanle, et eminenlissimo, ac reveren- sum nonnullis_id mortem usque famibare fuit, tili
dissimo D. D. Carolo YincenlioFeirerio ord. Prced. sancto Bai.nabee, ad -cujus defuncti pcctus repertum
bujusque sanetee Vercellensis Ecclesiceepiscopo vigi- C < est S. Mattheei Evangelium, IJISIUSBarnaboe manu
lanti-simo sic disponente, ac digniiaiibns, el cano- descrij)lum ; quo lemporc in insula Cypro, Zenone
nieis Eusebiani capituli anmienlibus, mea ope, ac imperaiite,eorpusejus inteiuume.i.Quamobiem pie
Iaborea suo exemplari iidelHer, et ad amussim trans- credendum existuno, hbrum bunc JII prumpiusem-
cripium. per liabuisse Eusebium, non secus atqueB.irnabam,
De vero possessore huj*ussacri yoluminis , preeter et Ceecibam: sni illum thesauri inslar duxisse; _t ex
antiquam constantissimamque venerationem, guam hoc, omnium doclnnarum, virluturp, rerumquemi-
semper ergaillud, capilulum et Ecclesia professa est, rabihum , lamquam ex Oceano, lum yenae, tum fon,
illud asservando in ipsomet sacroReliquiarum depo- tes erfluxerunl, quorum sanclos latice. cum Eusebius
silo, ubi sanetorum prophelarum, apostolorum, plu- ebibisset, deemojna, deemoniorumquemini.tros eje-
rimorumque martyrum ossa custodiuntur^ -exstant et cit, vitiorum, schismatum, hceresum tetra monstra
docunienta plurima cerlee fidei, monimentisque pu- ex Ecclesia ejecit, exterminavitque. Neque enim
blicisconsignata, ex quibus ediscimus , iibrumjqua- fructus expectare poterant alii, aut ab nisirumenti
tuor Evangeliorum a magno sancto patre postro epi- perfecuone atque prestantia, aut a sumir.a dexleii-
scopo et mariyre Eusebio el Grrecanicis htteris ante, latepenliaque artilicis, qui jnsirumento liujusmodi
divum Hieronjmum fuisse redditum. Hac ipsa igitur ]) ] usus est. Dolendum sane est, thesaurum huncnostrum
facullate Gr_ecarumliiteraruni lectionis atque scrip- injuna tempons aliqua ex parte coneumptum fnisse ;
tionis ea perfeetione Romce potiebalur, u(, 'Julius tametsi ad eum lllibatum conservandum, et integruni,
pontifex Marci successor, qui Eusebium sacropres- non semel adlnbita fuerit diligentia vel a maguis je-
byterali charactere insignivil, existimarit illum non gibus, uli aBerengano, qui librum argenteis Icnunis
sibi soli vacare, sed etiam Christiance reipubiiccepro- conlegendum curavit: quod salis adhuc preedicantilla
dessedebere; ul habeiur ex antiquissimis tabulis bu- carmina , quoesub santlissimi Eusebii elngieJe«un-
jus Vercellensis Ecclesioe, in quibus eumdem Euse- lur ; ea vero sunt :
bium, interpretem sacrorum Voluminum designatum PrcesulJncEusebiusscripsit, solvitquevetustas,
Rex Berengarmssed repaiavit ldem :
asummopontifice fuisse liaditur. Greecasenimlilteras Argentumpostquamfulvodeprompsitet auro,
non alio proposito sibi fine didicerat, quam ut per- __cclesiee,proesul,obtulit lpse luce.
feclius SacrarumLitterarum arcana dignosceret. Nec minus doleo, quod videam folium jiiium illius
Quotempore, quove loco, quem ad finem hoc opus sacri codicis religiosis quibusdam peisonis reliquia.
inchoaverit, composueril a.queperfecerit, nqn me: loco datum; guemadmodum in jnfrft _cripla syngra-
71 PROLEGOMENA. 72
pha Auguslini Ferrerii, ea lempeslale Vercellensis A. k excoecali, aut alio membro capti sint. Sed de hoc
episcopi, ac patruelis avi mei, legere esl. Quem nos sanclo nobisque charissimo codicesatis.
codicem perinde describendum curabimus, prius- Hucusque idem memoratus episcopus Jo. Slepha-
quam, autiilum diulurnitas temporis pejus efficiat, nus Ferrerius, qui, quamvis in sua pra.cel.enli hu-
aut ulla illius pars alia deperdalur : ut saltem firmis- jus sacri codicis descriplione eum posteritati, seter-
simi lestimonii loco exstet versionis; lpsa qua hodie neequememorioedandum promiserilhisverbis: Quem
utimurS. Hieronymi veraione, anliquioris. Syngra- nos proinde desctibendumcurabimus: morte tamen
pha aulem illa sic se babet: c Augustinus Ferrerius, preereplus anno 1610, antequam vita S. Eusebiiab
Dei, etApostoliceeSedisgraliaepiscopusVercellensis, ipso collecta in luccm ederelur, alteri Ferrerio epi-
ct Comes, Universis Christi fidelibus, preesentes nos- scopo, et sacra cardinalatus ptirpura insignito,atque,
tras inspecturis, salulem in Domino sempiternam. ad spectabilem venerandumque Eusebianum codicem
Novcritis, quod nuper adEcclesiam S. Eusebii Ver- in prcesenlcm memoriam revocandum incomparabili
cellensis devotionis gratia declinanles Mag. D. Jaco- sollicitudine prcedito, supremo dictante providenlia.
bus Circestensis, el Petrus Ebult de Salus, dicecesis numine, hisce temporibus curam reliquit.
Lausanensis, ad M. principem nostrum Excellenliss. Aliud quoque documentum habetur in sermone
Carolum Sabaudioeducem pro univ.rsali Helvetiorum r£ Athonis, episcnpi Vercellensis anno 752, qui inler
conventu oratores, significanles nobis, el venerando alios ad Iaudem _ancli marlyris episcopi Eusebii a
Cap. nostro , Ecclesiam sub hujussancti Eusebii in- Sanctis Patnbus et episcopisAmhrosio, Maximo,ac
vocatione in Dnibusloci Salus, Ioco dicto Nieuchen. Gregorio Turonensi composilosrecensetur. Circame-
Lausanensis dioecesis, consistere, quam homines, et dium namqne Serm. illius,ubifit menlio de concilio
incolceloci prcedicli summa venerantur devotione et coacloMediolanianno 355 (juua adnolationem Cardi-
reverentia, ob sublime sanctissimi episcopi et Mar- nalis Baronii)a Constanlioimperatore perniciosissimo
tyris Eusehii meritum. Quare, si quidde illius veste, calholiceeFidei hoste, alque eversore, sic legilur : Ad
geslis, ex reliquiis apud plebem proedictamhaberetur, quem beatus Eusebiusire disluleral, quem, quid agen-
eadem plurimum in Domino gralularetur. Nos ideo dum, minime latuerat. Deinde subdit: Nec se poluit
(ut parest) cupienles,et prcediciumdivum Eusebium conlinete, quin ad memoialum conciliumh et pro fide
patronum noslrum devolis Iaudibus ubique locorum, conlendete, sancti Evangelit cara deportanspignora.
et terrarum summa veneratione extolli, j'ustamque Idem lcstalur etiam Venerabilis Jo. Franciscus Bo-
eortim oralorum devotionem considerantes, nec non nomius, hujus Ecclesiee episcopus anno 1554,qui in-
prcclibati illius principis noslri ducis singularem erga ter ceelera, ad apparalum excogilatD translationis
proefatosoratores benevolenliam , qui nobis et capi- Q ( sacri corporis sancii mariyris Eusebii perlinenlia y
tulo nostro pro eis affecluose scripsit, et magnificum elogia ex SS. Patrum, tum Groecorum,tum Latino-
D. Stephanum , Motsein Sabaudia dominum, et suee rttm scriptis excerpta, qtiee in basilic i Eusebiana,
excellentiee capitaneum deslinavit, quoniam hujus- atrio episcopali, arcubus, tropha>is,viisque publicis
modi poslulatio ad Beali Eusebii ccdit, populique eranl apponenda, illud quoque Alhonis extahat. Ha-
praefati devotionem, eisdem oratoribus (accedenle belur demum in Vila sancti Eusebii lypis edita, num.
venerandi capituli consensu) parlem lapidis, quoi xiv, fol. 158. Sacrosancla Evangelia sua ipsius manu
Beatus Eusebius lapidatus exstilit, et morli traditus; ; descripta, fidissimorum comilum loco, assidue apud
foliumque unum Evangeliorum,anlecentum quadra- se habuit: quibus usus, vitiorum, scbismatum, hce-
ginta quatuor, super mille annos, prccfali S. Eusebiii resumque lelra monstra undiqueexterminavii.
manu propria conscriptum , et a Sacrario Ecclesicei Sed quid immoror in requirendis probationibus ,
prcedicleecum qua decuit reverenlia extractum, elar- cum tu, mi Blancbine, compertum babeas, quanta
giti fuimus : ex quo Evangeliorum libro plurima misit hujus sacri codicis dignitas, quanta ej'us condito-
racula visa sunt, quee nulla polerunt tergiversatione. ris certiludo, quanla insuper fides ei habenda. Hoc
celari, et quocomnia apnd Ecclesiam nostram prcedic- duce novatorum errores eludere conare : ul, sicut
tam summa veneratione asservala iransmittimus, pa- D ] oriente sole, quidquid <Jenocturna umbrarum cali-
rique .veneratione penes eos observari affectamus. gine reliquum esf, cito dilabitur; ila, hoc sacro vo-
Has aulem noslras per secretarium, nostrumque j'us- lumine in lucem edito, et non solum in lilteraiia re-
sum subsignari, et sigilli noslri majoris appositione. publica, sed eliam in lolo terrarum orbe diffuso,
roboratas in testimonium pramissorum concessimus. omnium hcerelicorum oculi ceecutientes, catholicce
Daltim Yercellis ex palatio cpiscopali nostro, die 24. fidei agnitione illustrenlur.
Januarii MDXV,proesentibus ibidem Andrea Ferre- Faxit Deus, ul mea etiam ad maj'oremorthodoxoe
rio Palruo, et vicario noslro generali, et Ludovico) fidei confirmalionem, ad majus gloriee incrementum
deGromis,CanonicoVercellensi, testibusadpraemissai S. P. N. marlyris episcopi Eusebii, eique famulantis
vocatis, et rogatis. f loco Signi. Jo. de Ferreriis. »i capiluli, ad dignam demum tui nominis commenda-
Per hunc denique librum preecipuam quamdaml tionem compleanlur vota. Accipe igitur, praeclaris-
ejusdem sanctitatem aliquando significavit Deus, utii sime, ac semper mihi gratissime Blanchine, quidquid
etiam ip=a syngrapha superior innuit: srcpius enimi imbecilliias mca seligere poluit, quod omne tibij'u-
eveuit, ul qui, lllo lacio pcjerarunt, ii, aut stalimi cundissimum fore conlido. Vive diu, zelando fidei
73 EPISTOLA RUGGERIfNOVARIENSIS. 7.
\eritalem; ac in arduo maximoque, quod suscepisti, A idus Augusli in Cutte Regia Lustonoa, seu Justonoa,
opere, te Deusincolumem servet, ac demum ad feli- pro quibusdam preediis Angelbergce olim imperatri-
cissimum salutis eelerneelocum perducat. Vale. Yer- cis, in Italia morantis ; ex quibus liquet nondum eo
cellis die xi mensis Junii, Anno Domini1738. anno locum fuisse Berengario invadendi regni, quod
solum post mortem Caroli snbsequenti anno 888,
BLANCHINIVERONENSIS DE CODICEYERCEL- facium esl. Suntet alia diplomala nondum editaejus-
LENSI JUDICIUM. dem Berengaiii, ex quibus idem evincitur. Unum
Ego in illustrissimi canonici Ruggerii laudibus datum est anno 889, iv idus septembris, anno regni
feram, si disserlationem quoque texuerit singularem, II, alterum anno 89i, iv nonas seplembris, anno )c-
atque ea monumeiita ab omni antiquitale peiila evul- gni VII, ut alia omittaniur. jEtate vero Berengarit
gaverit, qu.r (ut ipse in epislola videlur innuere) in sic consiabililaia, nascilur mihi nunc novum proba-
arcbivo insignis capituli ad hanc diem usque adserlionis genus, in quo fere conquiescam. Sed quoniam
vanlur; ul eorum ope sanctissimo episcopo et mar- ipsum expbcari non potesl, nisi inspeclis argenleis
tyri Eusebio laudalum codicem Evangeliorum asse- laminis ej'usdem codicis Eusebiani, a Berengario
rat vindicetque. Id, ut velitefficere, eiiamaiqiieetiam auro argentoque contexli, atque Ecclesioeprmcipi
rogo; sicut ex litteris ad eum sciiplis id me summo- •nVercellai
-g um ab ipso reverenter oblati, ipsee tabulee
pere optare perspexit. Quantam vero aniiquissimce inspiciantur Parte n hujus operis, pag. DLXXIV et
Iradilioni Vercellensis Ecclesiae fidem nos habcre DLXXV, ex quibus licebit conj'icere eum , postquam
conveniat, edocent acta illa S. Eusebii, quce Ferdi- episcopi Vercellensis patrimonium satis amplum di-
nandiis Ughellius publici j'uris fecit Tom. IVJtatim ripuerat, taclum dolore cordis intrinsecus, Eusebia-
Sacrm, col. 1030, primee edil., excodke (ut inquii) num aulograplium cum fcenoiereddidisse. Remnarro
velustissimoVilmsanctorummonasleriiNonanlulani. In ex Hadriano Valesio, qui cap. iv Adnotationum in
iis namque ita legitur: < Pugnabat autem (sctlkei S. laudalum anonymi panegyricum inquit: t Anno 886,
Eusebius)contra immanissimas bestias Arriomanilas, inler BerengariumForojuliensemducem, et Luilwar-
quceeum expulerunt de civitate, perseculione populi dum episcopum Vercellensem, Caroli Augusli a se-
contra eum excitala. Al ille, ne populus in eum pec- creiis consilr/uium unicum, oria discordiaest. Beren-
caret, quos postea delectabatur habere filios, sciens garius per vim, aut per insidias Yercellas ingressus,
scriptum, Si vos petsecuti fuerinl in una civitate, fu- multas res episcopi pro voluntate surripuii, acurbe
gilein aliam, ulira flumcnPadum transiil, el ad Cas- excessil spoliis onustus, nemine prohibeiite : sed in-
trum, quod dicitur Credonensium, perveniens, ibi sequenli anno 887 ad imperatorem venit, et magnis
tribus mensibus degens, in honorem B. DeiGenitri r„ muneribus contumeli.im ac injuriam episcopo f.ic-
cis conslruxil Oratoiium : ubi etiam adhtie longius tam luit, inimicoque saii.fecit, quemadmodum m
dcgens, EVANGELIUM Chiisti propria manu SCRIPSIT, Annalibus Berlinianis invenitur. i Anno enim 886 ,
cujus miraculum in eodem eodice quatuor Evangelio- Posl Pascha, (inquiunlj habilo genetali Papim con-
rum non solum verbis Cliristi, sed el ejusdem Palris veniu tmpetalor pei Buigundtam, obviam Notminnis
tanta virtuscoruscat, ut, si aliquis seductus a diabolo in Galliam, qui lunc Patisiis eiant, usque petventt.
falsum superoum Sacramentum fecerit, citius snper Occtsoibi Hentico Marchensi Fiancoium, quiid tcm-
eum plaga corpoiis oslendatur: ila ut, aul morte. ptts Neusltiam tenuil, rex, parum ptospeie aclisiebus,
mulcietur, aut perditis oculis spiriluale et corporale, teverlttur in sua. Discotdta inler Betengaiium cogtta-
lumen amitlat, aut ariditate membrorum, mancus vel[ tum tegis, qui Foro Juliense fruitur, el Liviwaidum
claudus efficiatur, aut invasione doemonumpene us- episcopumoiitur. Propterea Betengarius millens Ver-
que ad exitum dilanietur. _ Hisce laudalionihus,t cellinam uibem expoliate, ibique veniens, multis rebus
huicque lesti item Berengarius accedit, filius Eber- episcopi abt epiis, prout voluit, reversus esl. Et anno
hardi ducis Forojuliensis, qui admoduro juvenis in, 887, impeialor elisaica magna infirmilate adgravalur.
regern Italiec anno 888, fuit adleclus, ut constatt Poslea pat um convalescens,adAlemanniampioficiscitur:
ex sigilhs cereis diplomatum, quceipse dedit primiss jnveigens Cuilem Podonam, pto dotore, capilts incisio-
sui regni annis. lbi enim effigies cernitur hominis3 nem accepit. Ttansacto die sanclo Paschm, habitum est
imberbis, vultumque ju\enilem proeferentis, qualemi Ptacilum Wetbilinga. Ibi inier ulia Beiengaiius ad fi-
non videas in suhsequentium annorum diplomalibus. dehtatem Cmsarispervenit, magnisquemunertbus con-
Guglielmus Godefridus Leibnilius, qui ediiionem or- lutnetiam, quam in Livwardo ptiori anno commkeiat
navit, ac brevem Chronologiam anliqui caiminis pa- componendoabsolvit.
negyiici de laudtbus Berengarii Augusli (primum abI) Eusebiani codicis operculum ex argento et auro a
Hadriino Yalesio thrislianissimi regis Gallieehislo-. Berengario lege inslauratum, ex una parte Salvato-
nographo evulgati), a mense maio anni 887, exor- ris nostri ^lfigiem, ex aha S. Eusebium exhibel
ditur regnum Berengarii in llalia. Sed id minime so-. EUSEB. EPS : ad ej'us vero pedes Jaudati versus
lidis fundamentis, uli att doctissimus abbas Ludo- adscripli leguntur :
vicus Muiaiorius Parte i Tomi uRetum Italkatutn» f Pra3sullnc Eusebiusscripsit,solvitquevetustas:
Rex Bereng-Mussed reparaul ldem :
pag. 573, cui ante oculos observabantur duo diplo- Argenturaposlquam fulvodeprompsit(_.decompsit)eiauro,
niata Caroli Crassi imperatoris , data anno 887, III II Ecclesia.,proasul,oplulitipse luae.
PATROL. XII. 3
75 ' PROLEGOMENA. 76
Hujus codicis omnl cultu et veneratione prosequendi A.manifeslumest,. illic aittem esstilisse Jn codicibus
vide integumenta argcntea reri incisa Parte n Iiujus Litinis preeserlim Mediolanensis Metropoleos(in cu-
operis pag. 574 et 575, quas allegavi. jus finibusVerccllcecontinebantur) scriptis ante ini-
Igitur ex epigrammate a Berengario in Yercel- qua Ariai.orum lempora, nemini dubium esse po-
lensi codice expresso tenemus, ipsum codicem a S. test.
Eusebio fuisse exaralum : quod tesiimonjum, quo- Vide etiam Tertulfianum in libro de "carne Ghrist.,
niam illo rege proficiscitur, ad nonum Chrisli seecu- quem Romeescripsit a'd\ersus Matcionem, Apellem
lum est .cferendum. Antequam vero tollatur manus el Valcntinum : quorum primus negabat Chrislum
c labuia, unicum saltem laudati codicis locum reci- veram carnem habuisse; sequndus concedebat veram
tcnms, quem Ariani eo tempore, quo Auxentius carnem habuisse, sed yerenatum essenegabat; ter-
Mediolanensem Ecclesiam armis exercituque occti- tius cum faterelur, et veram carnem habuisse, et
paverat (Valenle et Ursacio Ecclesiam Sirmiensem vere natum esse, aiebal illum natum esse per Yirgi-
incursanlibus) dc sacio Joannis Evangelio punienda nem , alque in Virgine, al non ex virgine. Adversus
inanu sustulerunt (nerape versum 6, cap. m). Hoc enim istos hcereticos idem TertuIIianus hunc ipsum
enim flagitium, quoniam deprehensum fuit circa an- Joannis locum ciiat: c Ipse Dominus, inquit, sen-
num repaTatoesalutis 357, miram JSusebiani codicis g tentialiter et definitive pronuntiavil, quod in cante
autiquitalem oslendit, atque inolilte tradilioni addit iiatutn est, caro est, QUIA, EXCARNE NATUM EST.Sed
maximum.pondus. atictoritatis. Legebalur nempe in si de homine ian/.ummododixit, non et de semet-
landato capite III Evangelii secundumJoannem v. 6, ipso; plane nega Chrislum , et ita defende,, non et
qnod ndtum est de came, cato esl, quia de carne na- ipsum compctisSe. Atquin subjicit, el quod de Spi-
tttm esl; et quod natum est de Spiritu, Sphitus est, i itu nalum est, Spiritus est, QUIADEUSSPIRITUSEST,
t,uia Deus Spiiitus esl, ei ex Deo natus esl; ut adhuc ETDEDEOKATUS EST.JEIoculique, vel co magis in
in Vercellensi codice iiabelur. Sed impii homines ea ipsum lendit, si et in credentes ej'us. Si ergo et
vcrba, quoniam Deus Sphitus est, dolo acfraude ex hoc ad ipsum, cur et non illud supra? > etc Neque
omnibus sacris voluminibus erasere, ut discimus a Romie tanium, ant solus ista legit Teriullianus in
S. Ambiosio', qui Arianos sic compeliat in hbro de Evangelio Joannis ^ sed et in Africa Cyprianus, et
Spiritu Sancto : c Nec solum hoc loco evidenier cum illo plurimi episcopi in synodo, quee Carlhagine
sancti Spiritus Otoxnxa,hoc est Deitatem, scriptura anno 256 celebraia esl, el in qua agebatur de bap-
te&latur] sed eliam ipse Dominus dixil in Evangelio, thandis hmrelicis, ,
quoniamDeus Sphilus est. Quem locum ita expresse, Novissimus editor S. Amhrosii ad huiic Joannis
Ariani, teslificamini esse de Spiritu, ut eum e ves- (] locum, quem ex laudato Ecclesioe doctore superius
tris codicibus auferatis : atque utinam de vestris, et recitavi, hecc putavit esse observanda : c Sequentes
non etiam de Ecclesicecodicibus .ollerelis. » Dele- voees (inquit, tom. n, p. 677), quia de carne natum
baut ergo eum locum hon modo ex suis, sed eliam est, non minus absunt ab omnibus omnium idioma-
ex Ecclesiee codicibus Ariani. Alque illud facinus ad tum bibliis, quam illee, de quibus hic disputatur,
exilum feliciter perduxere; quia plurimi ex ipsis, quoniam Deus JSpititus est. Atqui dubitare nequa-
fraudulenter dissimulala hceresi, sese ab Ecclesire quam licet quin liee ullimseab Uoereticis fuerinl ex
catholiccecommunione palam subducere perdiu re- albo sacrarum paginarum eiasoe. » Scd hcecfortasse
fugerunt. Sed a vigilantissimis Ecclesiee pasloribus causa est, cur Ecclesia non restitueiit locum illum';
hcecArianortim perfidia delecta est; ut narrat idem quia non saiis exploratum habebat, utrum vere in
Ambrosius, uui etiam tempus assignat. c Eo enim antiquissimis el primigeniis Evangelii exemplaribus
lempore (inquil), quo impioe infidelitatis Auxentius exslilisset. Sed de hoc satis. Reliquum est, idqiue
MediblanensemEcclesiam armis exercituque occu- unum videtur, ut specimen characieruin impressum
Par. n, Tah. n, post pag. 1588,diligenler inspiclant,
paverat, vel a Valente atque Ursacio, mulaniibus
sacerdolibus stiis, incursabatur Ecclesla Sirmiensis, qui ex recilalis indiciis agnoscere in cod. Yercel. S.
falsum hoc, et sacrilegium veslruni in Ecclesiasticis JD Eusebii celatem recusant. Remotisslmce cerle sit ve-
codicibus deprehensum est. El for.asse.lioc etiam in tustaiis necesse est illud Evangelistarium, quod vel
Oriente fecistis. » Affirmat tamen Sanclissimus Me- ab ijisis Berengarii regi, tempotibus jam eeiale con-
diolauensis Antisles, hoc lanlo Ariauorum scelere feclum vetustas solverat, quodque inslauratione indi-
lidem Ecclesiec nec deleri, nec lahefactari potuisse. gebat, ut legilur in Epigrammate argenteo inlegu-
i El lilteras quidem (ait) poiuis.is aholere, sed fi- mento superposito, quod babet,
dem non potuistis auferre. Plus illa vos litura pro- 1 Solvitquevetustas:
Rex Berengariussedreparavitldem.
deli.it, p"lusilla vos litura damnabat: neque enim
vos poleraiis bblimre veritatem, sed illa lilura de Yerbum tandem hic addam et de imagine S. Eusebii:
libro vitoenominaveslraradebat..Eivero(inquItGer- insignior namque est, quam ut de ea penitus liceat
mo.iius hb. de vetetibus heereticis Ecclesiasiicorum silere. Berengarius in inslaurationem codicis ingen-
codicum corruptoribus, pag. 116),locumilIum, quo- tem pecuniam impendit, veterem iconam renovavit,
niam Deus Spin't«s_st, non extare anjpjius jp capile oniavit, auroque compsit : at inscriplionem, quee
ertio Evangelii secundum .oannem, cuique legenii exlabat primitus, EUSEBIUS_ EPISCOPUS,sine sancti
77 EPISTOLA RUGGERII NOYARIENSIS. 78
adjectioiie relinuit, lenax venerabilis anliquitatis. _Y nus uli licuit. Ego divinec providentioe ductu felici
fausloque a doctissimo el elarissimo viro Sci-
CL. MahilloniusTo. ltinerisi Italici p. 9, de nos-
tro Codice Yercellensi hoec scribit : In Saaaiio jdone marchione Maffeio (qui semper erit mihi cum
eximiis atque promoii.is laudibus noininandus) anno
ejusdem Ecclesim(Cathedralis Yercellarum) assetva- 1726 cum Veronte canonicum agerem, edoctus fue-
tur veteirimuscodex membranaceus,EvattgeliaSancti
ram Yercellis exlare codicem Evangeliarium lanlce
Maltltmiet Sandi Matci (lege, SS. Matthmi, Joan-
: a Euse- velustatis, ut Yeronensem nostrum xn sceculorum
et
nis, Lucm, Marct) conlinens qui Sancto
tnnc In oedibus capilulanbus a me primum
bio episcopoet maityie illo geneiosissimo, quem lan- (quem
huic Ecclesim exscni)tum , usque ad annum 173$. quo Romam ,
loperevexatuni Atiani, sctiplus, alque domi socium, et lamquam conluber-
situ con veni, semper
roncessuscteditur. Cetle membrana fere upta nalem babui,
characteres ac lanlis- quoniam ab amplissimo caj)itulo II-
esl, pene (ugientes, semideleli, luslnssimorum ac reverendissimorum canonico-
per a Romttna sctipluta degenerant. Ltlleta A ad morum mihi soli facul.as facta fuerat illum edendi,
dum GtmcmA, M. htlera superne clausa a semicticuto ut in actis
capilularibus legitui), ex tenuissimis
:
inciptl atim lilletm Romanis fere similes. Codkis
menibr.inis purpuia tinclis et anreis, argenteisque
ex a
operculum argento Berengarioimperaloi e instau-
chaiacteribus exaratis confeclum , exsuperaret.
tatuin , ex una patte Salvatoiis effigiem,ex alia Sanc- j$
lutn Eusebtum exhibel, ad cujus capul hi veisusads- exorare Quare anno insequenu 1727, epistolaribus ofliciis
ct ipli legunlut : ccepi preelaudaium illusirissimum virum
Franciscum Ilieronymum Ruggerium canonicum
PrsesulLiicEusebiussciipsit,solvitquevelustas: preeslantissimum sanctoe Yercellensis Ecclesiee, ut
Rex Berenganussed reparavilidem. omnem operam in eo exscribendo codice ponere di«
In infima vero parte ad pedes Eusebii: gnnetiir. Is tandem ingenli labori se obtulit, ffic
lilleris humaiiilate piemssimis -Exemplum mecuin
Argenlumpostquamfulvo(Codex,deprompsil)decom-
psitet auro, communicavit; ut illud In lucem ederem, el mels
Ecclcsice,preesul,obtulitipse tuee. observatiombus illustraiem. Dum boec scribo, Cl.Yir
Raphael Yernazza philosophioe et sacroe theologioe
Doclisîmus quoque Montfaucoiiius die xxi Maii el In bibliotbeca-Vaticana scriptor linguoe
Yercellas ivit, atque Eusebianum codicem in Diario doctor, revolvens todices
Ilaltco , cap. 28, p. 4.4 , ita dcscripsit : Codicemve-
Gieecee, reginoe Suecorum, unum
\ signatum n. 541, in quo fere eadem
tuslissimumtbtdem (nempe in Ecclesia Caihedrab) repciit soeculi,
habentur, qu,e ex codice millenario monasterii No-
inspeximus, in chatta membranaceatenuissimaexara- nantulani superiusa nobis relatr sunt pag. 61 Pro-
Q
luin; aicbanlqueipsa S. Eusebii nianii, qui smculoIV Iegomenorum; et sunt Tieec:
flotuil, desctiplum, versionemque ex Gimcoin Lati- Scictis scriplum : Si vos persecuti fuerint in un.i
num ab eodemadoniatam. Nonnulla hinc, el ittde legi,
civilale, fugite inaliam, ulltafiumen Padum liansnf.
comperique Veisionem esse a Vulgala noslta lolo cmlo Et adCasttum, quod dicilur Cieudonensium, petve-
disctepantem. todex mullis in pailtbus labefaclatus
niens, in ItonorebeatmDei Getiitiicis Marim oralotium
pulrefactusque est; quod casu, plusquam vetuslate, cottstiuxil. Ubi eliam adhuc longius degens\
evenissedtclilabant, natrabantque diu in flumine de- hum Cltrisli Evange-
propria manu scripsit, cujus miraculutt
meisum. IIujus alphabctum dcdit idem Monlfauco- in eodem codice
qualuor Evangehorum, non solum
nius, pnmocvce oetati respondens, sed a calchogra- vetbis Chtisii, sed eliam ejusdem Patiis, lanla viilute
pho parum diligcnler expressum ct valde diversum smpissimecotuscal, ul si aliquis seduclus a diabolo
a gennina characlerum forma,qu.im ego pioluli eum fecerit sactamenlum, ciiius plcgi
falsum super
Paiieu. T.ib. n, post, pag. f-88. Oiiiit S. Eusebius
ostendilur; ita ut, aut motte mulclelur, aut
anno Chnsti 571. Quare eodex isle ommum Latino- cotporalis
peidtlis oculis, sphiluale lumen el coipotale amittat
rum bili.rurh N. T. velustissimuscensendus.est. aut andttate membtoivm mancus vel claudus efficta-
Noslrum Evangeliatium quadntplex columna J) lur, aul invasionedmmonum, pene usque ad exiluin
prima e\hibel hunc codicem Eusebianum, de dtlanklur. lntetim aulem, dumibtin ipsoXasli o cum
quo loquniiur. Ad effiiigendamejus picluram typo- dtscipults suis motaielur, faclo concilio, ete.
grapbicam , cum nativis lmeamentis suis, dcdi ope- Nunc\eio. quoniam jam multa de tam antiquo
ram, ut editio fieret ad hanc pactionem normamqiie, tam veneiando Evangeliorum codice , sanclissimi
utnempe lot liuece lolque exitus earumdem seni| er mirtyns et episcfopiYercellensis Eusebii nomine m-
essent m impresso quotin manusciipto libio;re- signito, piaefatus sum, -Qperoepreliumerit oslendere
tenla etiam summa religione eadcm orlhographia, et eodem Ilalam contineri, quoe, ut inqiut Sanctus Hie-
sphalmaiis, alque frequeniibus immulaltonibus lit- ronymus, nascentis Ecclesimfidemroboiavit, quoeque
terarum; ut Ha, quicumque voluerit hanc edilio- Latinis Patilbus primiiivis fuitin usu, sive ad con-
nem cum aulographo sedula collatione conferre, pe- firmanda fidei dogmata, sive ad tradenda morum
ricopas omnes, toiidem bueis expressas, nullonego- preecepla, atque coriestis disciplinee.Postquam enini
lio nnenial, exigatque ad normam sacerrimi Evan- ad Gehles occidenlalis 'plagoein Chrisliana rcligione
gelistaiu Ecclesiee Yercellarum. lllo nemini bacte- instilueiidas missi suntaposloli, prodiil siatim La-
7<i PROLEGOMENA. 80
tina Novi Tesl.rmenli inteipietatio , quce exemplar j^ phtfbus, cur non ad Gtmcam ottginetnteveitenies, ea,
aulograplium iideliler exhibeiet;ut ila, eiiam ad La- qum velaviliosis inieipieiibus tnale teddita, xei a
- tinorum haustus, llloe 111vilam ocleinain salientes pimsvinpioribusimpetilts emmdata
peiveisttts, vel a
aquec decurreienl. Etquam\is, teste S. Augusiiuo libians cloimitaiiiibus aut addila stint, aul~htututa,
(lib. ii de Docltina Cttttstiana, cap. 2, ... 10), qui coittgimus Hmc prmsens pra'faliuncula polhcelui
Sa iplurus ex Hebima lingua in Gi mcapi veiletutU, qualnor lunlum Evangeha, codicum Groecorumemen-
numeian possinl, Lalini autem inleipieles nullo modo dala collatione, sed veietum; qumnemulium a lec-
(ut enim cutque pt hnis fidei temporibus in manus ventt liotiis Laiinm consueltidmedtsctepatent, ita calamo
codexGimcus, el aliquantulum facultalis stbi uinusque lemperavnnus, ut his tanlutn, qum sensum vtdeban-
hngum habere videbalut, ausus est tnterpretati); ta- tur muiaie, concclis, teltqua inanete paleremur, ut
meii, ut apud Greecos septuagintaviralis versionis fuetani?. .. Magnus luc m nostiis codtctbus enor
excellcbat auctonias, ita apud Laiinos Ilala coctens inoleiit, dum , quod »1eadem re ahus Evangelista
pr.cl.ita fuil; qu.im piimum lialiPilrcs, dem alii plus dixit, tn aho, qttta tntnns putavertnl, addide-
Latiu.e Ecclesi,c scriploros, Teitullianus videlicet, tuni; vel, dum eumdutnsensumalius aliter expiesstt,
Cypii.iims, Ambrosius, Auguslinus, et alu , usque tlle, qui unum e qualuor pntniiin Jegeiat, ad ejtts
ad Giegorii Magni tempora, adhibuere. Yir. Cl. T> 3 exemplum cmtetos quoque msitmaverit etnendandos.
Matlh Pelitdter disseitatione decima in Sciipl. 111- Untle accidtl, ul apud nos mtxta sinl omnia, el in
quit : hcet tempotis ptocessu vetstones latinm pene Matco pluia Lucm alque Malthmi; rutsum tn Mal-
tnfiiti,m prodieiitit, itna lamen intet ahas, quam Au- lltmo pluia Joattms et Matci; el ttt cmtetisieliqtw-
gusltnus Itilam, HieioitymusVulgalam , Giegontts .«.._., qumaltis ptopna suni, invenianiur. Plura, iu-
Veterem nuncuparunt , quamque omnium primam quii dociiSbimusPetius Sabati.r moiiaclius ordinis
fuisse meiito suspicamur, ptincipetn locum obtmuit. S. Beuedicti e congregatione S M.iuri, 111lus S.
Uanc sub apostolorum tempotibus elaboratam multi doctons veibiS su„l pcipc.uleuda. P111110 quidcin,
opinanlur, nec sitte ahquo fundamento, ne Latina in corumjiunieio cxeinplanum, quoe intei se discic-
Ecclesia Scttpluiaium thesauro iamdiu ptivaretut. A pabant, fucic quecdam alii ni.igis sincera (111codcx
quo tuneii fueiit conciiinala, nobis incomperium Ev-iigelioiuin Eusebianus): c.i autem alnseranisince
est; licet eerlis indicus si_nisque ipsa secemi^pos- lior.i, llieionjmi judieio, quc Groeco magis erant
setab alii, iiiterpretationibus; quoinam S. Augusii- consenianea, ut diserie sigmncat sanctus doctor,
nus nos docet, inler varias Latinas versiones, Ilulam cuin ail, id sibi onus nnpositum, ul aibitei sedeat,
Iinsse proe ceeteris insigncm, quoniam sententiis cl intcr discrepantia L.iliiia. inicipictaiioius Scii-
magis eral peispicua, verborumqne tenaeior. In Q C pluraium exemplana, deceiuul qumstni illa, qttmcum
ipsh ( inqtiit ) intetpt elaiiontbusITALAcmieiisprm- Gimcaconsenltanl venlate. At \ero illa Lal:n_e in-
feialur; nam esl veibotum lenactor, cum petspi- lerprel.Utonis exemplaria , quoecum Graica consen-
cuitale senletitim. Itaque, si codirem Eusebiauum tiunt \eniatc, ipsa sunt exempl.ina quoe puiam
hac duplici dolc gaudentem oslendero, cei tum ei il, putam liultcam lepieesentant, quam coeleiis ante-
eo coutincii lialam, usurpatam in Ecclesia. Prx- ponendam, utpote verborum lcnaciorem, pronun-
terea illoe laberul_e , quibus Ilala aspersa erat, liat Augustinns. Deinde 111dheisis lnsce cxempla-
adliuc insunt laudalo codici: quaro in dubium re- ribus inulta equidem er.ml, vel a viiiosis inietpte-
vocaii nullatenus potest, quin rpse camdem Italam ttbus tnale reddtla, vel a ptasumpiotibus impenlis
jiostns oculis reproesentet. Audiendus S. Iheroii)- emendidapeivetsius, lel a libianis dormitanitbus aut
mus, qui codicem Evangeliorum Italce seu anliqtii addita, aut mulata. Hee tamen maculoe , quibus
inleipreiis, jussu B. Dama.i Papoe ad Groecamfidem aspersa erat, liieronymi eeiaie, vetus Evangeliorum
exigil : Aoiiwm opus (ad cumdem D.iinasum scri- interpretaiio, adeo lmpedimento non sunt, quomi-
bil) facere me cogis exVeteii; ut posl exetnplaiia nus nostra cetate dignoscatur, ut eiiam plurimum ad
Sctiptuiatumtoto Otbedispeisa, quast quidatn arbtter eam seceriiendam conducant. C-cterum liaud lales
sedeam; et quia inler se vaiianl, qum sinl illa, qum j) XIhas fuisse maculas exislimaiidum, ut iis penitus fce-
cum Grmca consenliantvetilale, decetnatn. Pius la- darelur vetus mterpretalio; quindoquidem \el ipse
bor, sed peiiculosa prmsumptio. El po_l pauci: quis testatur Hieronymus, se plurima rebquisse inlacta .
emm, cutnin manus volumen assumpseiit, el a sultva, ne mullum (iiiquit) a lecltonis Lalmm comuetudtne
quam semelhttbibit, vtdeiil disaepate quod leclttal, dtsctepatcnt, tla calatno lempeiavinms, ul Itis tanlum,
non slaiim erumpal in vocem, me falsatium, me ch- qumsensum vidcbantur mutaie, conectis,
tetiquama-
milans esse sacitlegum, qui audeam ahquid in veteti- nete paietemtn, ul fneianl. Itaque lam 1I.ECHiero-
bus itbrts addeie, mutare, conigeie? Adversusquami iiymi \eiba, qmbus menda, ,et maculas , quam ct
invtdiam duplex causa me consolutur, quod el tu, qui1 ea, quibus Latiiiarum inlurpreUlionum numcrum
summus saceidos es, jtetijubes; el veiutn non esse,, amplificat, debemus interjirelaii nioliius, nedtim ea
quod vaiiat, eitam maledtcoium lestimonto compto- urgere veheinenlius.
batur. St enim Latmis exemplatibus ftdes est adhi Quoniam vero laudatus sapienli__irnus Sabatier
benda, t espondeant, quibus? lot enim sunl exemptattaf quasdam pioecipuas vetcris a no\a _uiterpretatioiie
pene, quol codkes. Sm auicm venlas est qumtenda de( disciepantias in medium profcrt, experiamur ulrum
81 EPISTOLA RUGGERII NOVARIENSIS. 82
ecc omnes, quas recital, talcs sint, ex quibus proprit A Evangeiiaiio quaduplici exhibiiis,cognosci sua sponte
eolores Ilalm in codiceVercellensi aliisque in nosiro possinl.
Matlheei capile i, ver. 25. In Vulgata hodierna Matih. cap. i, 23. Codex Yercellensis, Ecce
legitur, Ecce Vhgo in uleiohubcbil;h\ antiqua autem ... go in u ... to concipiet.Supplelur ex Yeronensi et
ila legerunl olini Iieneeus, Cypiianus, Ambro=ius, CorbeieiiM, qui liabcnt, EcceVitgo in uleto cottcipiet
Auguslinus, Yigilms .apsensis, LeoMagnus, Ma\i- Et ita Tertulli.mus, lib. de Carne Cliristi, cap. 24.
musT.iurin. etc, in uteto concipiet, vcl accipict. Vide Maitianoeuni Rematquesur la Veisionltaliquede
PEvnngilede S. Malllueu, pag. 118.
Maitli. cap. II, 5. Inteipretalio vetus feiebal, in Matih cap. n,5 CodexYeicellensis, ht Betltleem
BithlehemJudmm; e Gicecoxng'laoSaiag; non Judm, Judmm. Et it.i Biixianus et San-Gerinjncnsis. Yc-
quod in \ulgata hodierna lcgitur. Iheionymus in roiiensis vero, in Bethleem civilate Judmm. S. Ilila-
Malth. n, tom. iv, col. 9, similiter legit, in Betlde- rius quoque in P_ahn. cxxxi, el S. Aiiibr. in Psal-
hem Judmm; scd inc librarioium errorem esse ad- mum x\xv, 1.guul, in BethleemJudmm.
inonet: Pulamus emm (inquit) ab Evangeltslapiimutn
edilum, skut in ipso Hebtatco legimus, Judce, non Ju-
dceoe.Hieionymo assentior, et errorem esse concedo: B I
verunitamen erior est, quo vetus inlerpretaiio digno-
scitur, et cum Grceco lcxtu magis, esse consenlanea
demonslraiur.
Matl. cap. v, 7: Beaii misiikoides, quoniam ipsis Maith. cap v, v. 7. Codex Yercellensis, Beali....
miserebilurDeus, ex Itala Yersione prodiibsecolligitur setic tebtlur Deus. Yeion. et San-Germ. Beali
c\ Hilario , Ambrosio, Augusiino, Chromaiio Aqui- miseticordes, quta (San-Geim. quoniani) ipsis miseie-
leii nsi, auctore opeiis impeifecii, S. Valcriano et btiui Deus. Yide laudatum Mamanceum, pag. 12
alus. ejusdem operi-..
Mattli. capite v. Iiem cl versum 22 eju.dem ca- Mattli. cap v, 22, Codex Yercell. Omnis qui ira-
pitis, Omnis, qtu hascUut ftalti stto sine causa, e scitur fialii suo sine causa. El iia \eion. Brix. ct
Giceeo, Ttagb bpydlbp.tvog TM("-Se.ow avxov ei/ri : nam Coib. Lcgebal in codicibus La.inis S. Augustinus ,
plenque P.iires anliqui, Ircnoeus vidchcel, Cypria- at in Gioecisnon iuvcneiai, nt lcfcrt lib. i, Relrac.
iius, Hilaiius, Plulastiius, Augustinus, S. Pauliims, tap. 19. Contra \ero S. Hieionymus ni Xialih.Lum
auclor ojtens unpeifecii, Gregmius M. panterad- lnc, aufeni jubel xb sinecausa e.\ Latiuis codicibus,
'C
dunt, stne causa. in quihus irrepserat, veiamque lectionem leneri, in
oplirni» bbris servatam. Eamdem rem animadverlit
Cassianus Insiiiution. lib. vm, cap. 20.
Mallli. cap. vi, i.. Et paler iuus, qui videt in abs- Matih. cap. vi, _. Codex Vercellensib, et San-
condito, vel tn absconso,reddet ttbi m palam, ad eam- Gcrm., et paler tuus, qut videl in absconso, teddel libi
dem pertmet \ersioncm, tesie Auguslinn, qui bb. n in palam. Veron et paier tuus, qui videl le in absconso,
deSerm. Dom. m monle, ait: Mutta Lulttta Exem- leddel hbi tn palam. i.rix., et palet luus qui videt in
'
plana sic habete; sed quia, inquit, in Grmcis, qum absconso reddet tibi m manifesto.
prioia sunl, non inventmus,palam, non pulavhnus hic
esse altqutd ditserendum: in Gieccotamen hodierno
est, KKoSoio-ei<ro_iv xS>favepu.
Matib. cap \i, 11. Yulgata velus legebal, Panem' M..tlh. cap. vi, 11. Codex Vercellensis, Panem
noslium quoiidianuttt da nobis hodte; et ita legisse' nosltum coiiidianum da nobts hodte. Et ita Yeronen-
constat Tertulli.inum, Cypiianum, Ambrosium , Au- sis, Bii _. et Corb.
gustinum, Cliroiiiaiium, Sedulium. Proeter bos, Hie-
rouyimis, lib. n in Epist. ad Tnum diserle asserit,J>
secundumLalinos inteipretes sctiptum esse , PanemL
iKKtrum quotidianum; sed nielius inGtwco haberi,\
P.inem nosirum eKiovo-iov, id esl p>mcipuum,egregium,t
pecuharem . Et posl pauca : Quidam , inquit ,.
eKiovo-iov existimant.... panem dklutn , quod super
omnes ova-iagsit: et Comm. in Matth. Quod nos su-
persubstanlialem expressimus, in Gimco habelur
-TT_(.T.(7--V.
Mai.hcoicapilexx, e. 28.Post hcec vcibaversus28: : Mallhcei capile xx. Codex Vercellensis post ver.
venitministraii, sedminisltat e,, 28 hoecaddit: Vos aulemqumiilis de pusillo crescere,
Skul Filius homittis11011
etdaie animamsuatn redempttonempt o mullts, hjec se- et de majoie minotes esse. Initanles aulem, et io-
qnuntur in ms. Colberlino, ut el in aliis exemplaii- gali ad cmnam, n ... recumbe... in locis e .. nenlto-
85 PROLEGOMENA. 84
bus veteris iulerpretalionis, qucequidem desideran-. \_iib...,ne forte claiior te su ...,veniat; ... cede... s
tur in Yulgala bodierna Evangelii ju\la Matlhceum: qui ad cmnamvocavilte, dicat tibi: Adhuc deorsum..
Vos aulem qumnlts de pusillo crescete, et de majori cede: et confunda lem in locoin ... tioti tecubu ..
minor (1.mmoies) esse. Intranles aulem, et 1ogati ad 1is, el supervenerilhumilioi te, dicet libi, qni le ad cm-
cmnam, noltterecumbeie in locis eminenlioribus, ne nain vocavil: Accedeadhuc supeiius. Et etii hoc libi
fotle clatior te supetvenial; el accedensqui ad cmnam ulilius. Yeron. Fos auletn qumtitisde pusillo crescere,
vocaviite, dical tibi: Adhuc deorsum accede: et con- et de minoremajotes esse.lnttantes autem, et rogati ad
fundatis. Si atttetniccubuetis in loco inferion, el su- cmnam, nolile rccttmbeiein locis eminenliotibus, ne
peivenetit humilior te, dicet txbiqui le ad cmnamvo- forle clarior te supeivenial; el accedens, qui ad cmnam
cavit : Acccde adhuc supetius. El eril libi utilius. vocavit te, dicai tibl: Adhucdeorsumaccede: el con-
Juvencus ciutcm, cum , ad conscribendam versibus fundatis. Si aulein in lcrcoinfeiiori recubueris, el su-
historiam Evangelicam, codicem Mattlueisecundum petvenetit humilior te, dkel ttbi qui ad cmnam vocavit
velerem interpretationem b.iberet, liunc secutus co- le : Accedeadhuc suisum. El erit hoc tibi ulilius. Pa-
dicem, quidquid in veteii inlerpretalione legebaiur, lia liabentCodicesCorbeieii.,S.in-Germaiien. etalius
carminibus Lalinis sic reddidit: Monasleiii Sancti Andreoe secus Avenionem. Exstat
Hominisnalussic cunctannnis.rat, B quoqueidem assumenium in 2 Luinis codd. biblio-
Obsequiosoluspropriopiamunera gpstans, tliecooBodleianee,el in quibusdam \eleiibus libiis
Pro niultisqueaimnaiiipreliososanguineponit. VersionisSaxoniceeapud Var. Lecl. Millu: item apud
Ad\os e\ minunisopibustranscendere\ullis,
Et sice summislapsi, comprenditisimos. S. Hilinuin hic, num. 12, el apud S. Leoneni Ma-
Si \os quisque\ocat ca_n_e con\ivia ponens, gnum in epist. ad Pulcheriam Augustam.
Coinilmslii summisde\ itet ponere membra,
Qmsuuesapit vemet forsansi nobilisaller,
'J urpiler eximiocogetur cedere cornu,
Quemlumorinllalicordisper summalocarat.
Sm contentusenl mediocriaprenderc coenae,
Inferiorquedelnncsi moxconvivasiibibit,
Ad potiorapudenstransibitstratalliororum.
Ilcec profccto Juvenci carmina manifeslo esse ar-
gumento debent, poetam in conscribenda evangelica
historia usum fuisse codice Lalino, ])Iane nostro si-
mili,quique veterem inteiprelalionem reproesenlaret.
Marci cap. m, 5. Observanda in his Marci Evan- Marci cap. m, 5. Code\ Vercellensis, Et chcum-
gclii veibis antiqua Latina Itala interpretalio: Ei cit- C spicteits eos cttm iracundia,^ dolens super cmcilatem
ciimspiciciiseoscumindtgnationesuper emoitua Ulonim: cordts corum, ail homini: Extende manum tuam. Et
cotda,dixilhomini: Exlendemattutn luam. Etextendit, exlendit; et restilula es. inaiitis ejus, skut el alia. Ve-
et testtluta esl inaitus ei, skut et aiteta pro quibus ini ron. El ch tumspicienscos cum ha,htdi ... cmcitaie
Yulgata legimus : El circumspicienseos cutnita, con- cordis eoium, ail hotnini: Exlendeittanum tuam. E.
ttislalus supei cmcilalecoidis eoium, dicil hotnini ... extcndtl; el teslilula esl manus ejus, sicut atta. Biix.
el leslituta esl ntantis Uli: qucemagis conrinunl cuni El cticumspkiens eos cumha, contrislalus(est) in cm-
Greeco,ubi sic b.ibelnr : Kal Ktpt&e-âptvogavxavg : cilatem cotdis eorum, dixit homini: Extende manutn
f/cr' bpyng,o-v)lwKOvp.tvog eizixn Koipiio-eixngvvpSivg : tuam. El extendil; et restiluta est manus ejus. Yin-
vvxav, liyu xa kvOpinza..... vvi VTZoraxtcxv.Ov v. ytipi dob ... cum indignalione,conltistalus est supet emot-
VVXOJ d; v.c)))7. tua coida eoium...iesliluta esl manus ejus slatim.
Corb. quoque habet, et testiluiu est maitiisejus slaliin.
Gal. et iesliluta est manus ilhus sanitali, sicutalteia.
Marci cap. x, 17. Quidamadgenkulans, dicebat:: Marci cap. x, 17.Codex Vercellensis, untts genibus
quce his redduntur verbis in Vulgata nostra, Procur- prostiaius togabal eum, dkens. Yeron. quidamadge-
1etts quidam, genuficxo anle eutn, rogabal eum. D niculans,iogans eiim, et dicens. Vidc variantes lec-
liones Grrecilexlus apud Millium.
Marci cap. x, 58. Ym"et aliud e NovoTestamenlo) Marci cap. x, 51_.Code_Vercell. poleslis ... baplis-
exemplmn, quo planum fiat, lren.ci interpreiem,, mum, quod ego bapiizor, baptizati. El ila Veron.
Scripturoe versieulos ex Latino codice vetens Inter- Yindobonensis aulem et Brix. poteslis.... baptizare
pretalionis descripsisse? Ireneeus lib. i, cap. 21, n. baplismum,quo egobaplizor.
2 , ita ex Evangelio Marci laudat eumdem v. 38 :
AU.COTSE xt j3«jrT_<7fi« o eyii;.!)>_,|3K.TT_£S-
.VK£,
J3K7TT__-S
O-OVI. %
Ille vero his verbis transfert, Poteslis bapiisma
9
(al. baptismum)baplizari, quod ego habeo baptizatii
qucepariler ab antiquiori \eisione prodiisse Colber-
tinus codex indicat, Po.eslis baplismum baptkaii,
qttcmego bapiizaii habeo.
Marcicap. xii,2iubiYuigata liabet, Viduauna pau- Marci cap. XH, 11. Codex Vercellensis, una vidua
85 EPISTOLA RUGGERIINOVARIENSIS. 86
permisil duo ininula, ferehat vetus versio, .... misif
t /j_niisi. minuta duo. Vindob. una vidua misit ara duo.
mraduo. Veron una viduamisilmra (minUla)duo.
" Marci Marci eap. xm, 15, CodexYercellensis, qui mper
cap. xm, 15. Qui in superioiibus, non des-
cendah quce' ila in1 Yulgata' nostra e\primunlur", ett leclumfuerit, nohdescendat.Corb. qui in superiotibus,
ne descendat. e non descendant.Yeron. etBrix '
ijuisuper lectum,
_. i
Ut plus inesset ponderis huic rudi Judicio meo,, Matih. cap. vi, 18. In Vercellen., Veron. elSan-
alque innotesceiet ltalce versionis genus saceirimii Geimanen. addilur, in palam, ut in Groecolexlu.
codicis Yercellarum , in medium proiuh hos uuiver- Maitb. cap.x, 25. Vercellen.,Corheien. et Btixian.
sos Eyangeliorumlocos, quos Sapieniissimusdomnuss Beetzfbul. Grseci quoque codices legunl, B5E)>..SOU),
Petrus Sabatier in Praf. generali allegavit ex Palri- quod Clialdaiceest, Deussqtdium.'
bus' primitivis, atque ex codicibusmss. veiierandee j ' Matlh. cap. xxi, ~v. 51. Vercellcn., Veronen. et
antiquitatis, ad exprimendam imagincm anliquoeLa- Gnrbeien. Dkuni ei: novissimus.El ita veleres non-
tinoeItaloetransl.itionis. Nihil ab eo pr.estari poteratt nulli codices Graeci et Laiini hoc loco ferfebant,
in hoc gencre doctius alque Iucidius; quoniamipse_ proutCanlabrig. Groeco-Lat.Gophl.Armen. Leichest.
omiii.i, quaiaffert, loca varianlia, non leviler atlin-- B et Paris. 6, apud Millium. Al nostra oetale libri
git, mullo minus temere, aul ex preejudicalisnotio- Groeci, et Lalini lypis vulgali legunt, primiis. Oritur
nibus; sed lnspeclis collatisque Groecis exemplaii- id c\ tianspositione versiculorum 29 el 30, in hunc
}JUS,exploiala eliam Latinoium indole, in consibuml nitidnm: Pater accedensad prinium, dixil: (29) Fili,
jnsuperadhibiiis operibus SS. fialrum aiitiqinorum,, vade hodie, operare in vinea mea. At ille respondens,
singulis denique summa cum diligentia pensil.ilis,, ait: Eo, Domine; et non ivil. (50) Accedensaulem ad
quecin liujusmodiinquisiiione lucis quidpiam fcene- alleium, dtxit simihier. llle autem respondens, ail:
raii posse videbantur. Cum enim in Pal.cslra hac_ itolo. Postea pmnilentiamotus, abiil. Quis ex duobus
•mullumesset yersatus, et
explorate subinde ipsi _on- fectl votuntdtetnPatiis? Dicunt ei: Novissimus.Hcec
starel de luculentis testimoniis a se prolatis, nill ceile oralionis disliibu-.ohanc responsionem postu-
mirum,si iu iisdem allegandis numquam cespilaveritt lal; codices quidam':ipudHieronym. Vers. Arah. ac
vir maximus. Sed quoniam ex multis labeculis, qui-- Sax. Hilar. Aug. Cod. Const. quo usus est Erasmus,
bus ltala in codicibus modo respersa est, ita veteremt etc Yulgalee ordinem servant, et tamen ferunt,
quasi formam aliquibus videlur amisisse, vix jam utt nbvissimus,non, primus: idque ex eo oritur, quod
ipsa cognosciqueat; et simulacrumdumtaxat aliquod1 animadyerteiites aliqui, in explicalione paraboloe,
iiisuperibribus locis adumbratum, nobisqbe relictumi G publicanos et meretrices queebominum genera^no-
excellentem ejusdem Italoe
*putant:
_t». ego" .M i 1 . )' „- mine alterius filii iiiniuintur, proeferricoeleris, quos
pulclintudi-
nem nerum m Patnbus quccram; alque nativam ef- major halu filiusindicat, yelutiPharisoeis, censuerint
jigiem, post tanlum virum, Jn primigenio Groeco ) mendum esse in textu, legendpmque, novissimus,
lixtu cuno.ius cbntemplal)or, ut nullain a uie patiarr scilicet allerfilius, non, primus, hemp6 majornatu.
diligenii.cpartem desiderari ad Yercellensis cvange- At minime dicitur esse natu maj'or is quem primO
liani codicis illustrationem. En ergo sylvam aliaiumi Ioco adit Pater, neque natu minoriile, quem secundo
parallelarum leclionuiii, quas ego collegi'ex PP. ett "conieiiit. Contra pdiius parabolee ordo posiulat, ut
Coniment. quasque hiclibens in medium1affero. pater prius vocaverit natu niinorem, fl.igitiosorum
v Joan. i honiinumfigurarii, deinde vero maj'orem,quo Phari-
cap.' xix, 31' Vercellen. 'et Veron. cmna
puta. Sic vocein r.vpao-r.ev-n reddit \elus interpres,, seei significabantur. Ita CI. Calmet in Comment. ad
et oplimequidem: nam parasdeven,inquit Augustintis > hnne locum. '
in tract. 120 in Joaui). cmnampuiam Judmi, Laiihe' Mattli. cap. xxn, v. 13. Vercellen. . . te illum.. .
usiiaiius apud nos, vocanl. Hiijus nomiuis menlio estL bus, et ma. . . bus, et milti. . . Supple lacunam ex
etiam apud TertuHianum*,hb. v adversus Marcionem i Veron., lollite illum pedibus, el manibus, el millile,
cap. 4. . el'c.t.oibeien. (ollileeum, ligatis pedibus, el manibus,
I>
Liic. cap. i, 29. Vercellen.... sa au.. . , «.. el miiftte, e\c. Brixian. alligate ei pedes, el niatius, et
mdil.. . la es<.'SuppIelacunam ex Yeron. elBnxian. tolliie eum, el mitliie, ptc. S.Irenseus tolliteeuniff pe-
Ipsa aulem,\t vidit eum,'mota'est (Brixian/.miafa i dibus,etmanibus,etmtltite, etc. Et ita Lueiler Galari-
est). Groebusliabet, "H§EtSoOcrK SiexapkxOn,
'
hoc est,, tanus in Iib. n pro S. Athanasio, omissa tamep proe-
iila autem videns, 'tutJfaiaest. >' positioue a. Conciniieiat ei S. Ambrosius in'Apgl.
Luc. cap. ix, 4. Veicellen. et inde exite, confor- David cap. iv,'pag'.'099. At heque Viilgata, neque
miler Grceco, vai htiOev &,ipye<$t, id esl, el inde> versiones Cojiluica, Syriaca, Arabica, atque iElhio
extte, Yeroh. et inde ptoficiscimini,ut codex Corb. picAj neque Sancths Augiisiiniislegunt Iicec yerba,
Luc. cap. "xxiv, v. i&. In Vercellen., A*dronen,, tapite illutn. Codex C-tntabr.gensis lamen, pedibus,
Corbeien. el Brixian. deest, sumensreliquias, deditt, el mattibuseapileeum.
eis': nee habelur in iextu grccco. Mallli. cap. xxin, 23. Vercel., plena sunl rapina
Matth, cap. vi, 14. Verba, deticta veslra, desuntt et inlemperaniia. Gr.rci codices multi apud Millium
In Verceilen., Ycron., i_rixian.cl'lexlu Groeco. cum 'Yulgata conseiitiunt: at lypis s'ulgati_Icgtint,
87 PROLEGOMENA. 88
Ti\>OVG-IV i%vprcvyrig,vai a/paatag : id CSt,pletli eslis A invenhe. Brixian. etin menon invenietqukquam. Yer-
(1. sunl) tapina elinlemperantia, ulYeron. siones Syr. Golli. /Eth. Armcn. et SS. Gieg. Nys-
Joan. cap. vn, 25. Verccllen., quidam Htetoso- sen. Atlian. Basil. aliique Groeci Patres, et Codd.
lynulm. Yeronen. quidam ex Hieiosolymilanis. legunt, Kaiiv ipol ovy tvp-ho-ei ovSiv.El quidam Lalini
Bnxian ex Ierosolymilis, et ita textus Greecus, Patres, nempe S. Ambrosios Iib. n de Fuga Sceculi
iv.xav 'lepoo-o")vp.ixav. cap. 4, et S. Gregorius MagnusHomilia 39, in Evan-
Joan. cap. VJI, 55. Vercellen. el Veronen. gelia habent, el in me non invenielquidquam.Yerum
numquidin dispersionemGrmcorumilurus est (Veron. idem S. Ambrosius in libro de Tobia, tom. i,
incipiel ire) et docere Grmcos. Textus Groecus ha- pag. 601, ei in inesuumnon invenilnihil:quam lectio-
bet, E-S" TJJVSiao-Kopav xav 'E)>.VWV p.i)\ei KOptveo-Oai,nem etiam explicat in laudalo Iib. de Fuga Secculi,
v.aiStSao-xeiv xovg"E)/\V.V«J: Numqutdin dtspetsionem cap. 4, ii. 24. S. ..ugustinus quoque in lib. JI de
Grmcorumilurus esl, cl doclurus Grmcos,id esl Eihni- Nupliis et concupisceniia, lom. x, parl. 1, pag. 307,
cos Gentesve per loium orbem dispersas et diffu- el in me nilnl invenit.
sas. Sic enim plerique interpretintur dtspersionetn: Luc. cap. III, 13. Vercellen.--Vi/«7plus exegeritis,
sunt iamen qui putanl, ipsos Judeeosinielligendos qttam quod conslitutumesl vobis.Veroncn. Nihil am-
esse, qui exlra Judccam degebant et censebantur B plius exigatis, quam quod constiiutum est vobis. Gdt.
disporsi; quoniam et regiones, ubi sicdispersi dege- elBnxian. quat/tconsiituluinest vobis, exigalis. Groe-
buit, di'ebanlur dispersiones. Ila Sivo-nopanovTou CUSferl, M.Siv Tt)iovrtapa xb h~ia.xtxv.yp.ivov vp.lv
dhpersio Ponli, appellabatur regio Ponti, in qua npao-o-txe,Latine reddendus, Nihil atnphus, quam
eiant JudiCi.Yox illa Diao-Kopv dispersio, in pluribus quod constilulitmest vobts, cxigatis. Grcccumenim
Sciipiuroe locis usurpatur pro significando exilio Kpao-o-a, frequenler usurpatur tpvnexigete: xpio-o-exe
Jiidceorum iu diversis orbis icgionibus , a qno Deus id esl extgalis. Hanc enim significationem hanet ver-
lovoe.ilurus erat eos abquando, ut procdicilur. bum Gr.ecum, a quo
npa/xoptg, exactores.Graecidi-
P-al.cxLVI,V.2: xagSiao-Kopvc xov'io-^.cv.X eKio-/tvai\et. cunt, inquit Agellius, lib. xv, c. 14,
tlo-tKpa\\axbp.t
dtspetsionesIsiaehs congregabil.Ilaqtie (aiunl) dib- vpyvpmv,exegit me pecuniam: sed et ipse Vulgatus
persiones illoeGeulium , quoeGroccorumnomine in- Inteipres Kpv-/xopa, reddidit exactorem, Luc.
tordum significanlur, eiant diverseeoibis regiones, cap. xu, versiculo 58. Simililer
cap xix, 23, illud
per qu.is sparsi eranl Judeei, ut loqtiitur Tobias <7uvro.&.av eizpa%avvxb, inlerprelalur CMHl«Slllis
cap. xili, 5, quia Deus Siicnreiptv ripvg ev avxolg. utique exegtssemUlatn.
Eigo cx isiorum sentenii.), dicebant Judeei: An lbit
ad Judeeosdispcrsos inler Genlcs, ei doctutus Genlesu Luc. cap. v, 14. Vercellen. cum S. Ambrosio. Ut
sil in leslimoniumhoc vobis.Ycron. Ut sil in teslimo-
"E)3-nwg, e os nempe qui inler Genliles liabitant?
nium .. vobis.Coibcien. Ulsilin leslimoniahoc vobis.
Joan op. x, 26. Vercellen. Yeronen. et Brixian.
Mnlii Groecicodices legunt : Ul sil tesiimoniumhoc
post meis, addimt, sicut dtxi vobis, juxla lcxttim vobts, °lw n
GriPCUlll: Ouyap eo-xeb/.xdv KpoSkxavxav e/Aav,vv- papxvpwvxovxovp.iv.el ita Maicion apud
S Epiplianium elTeilullian.
O&gevKOV vpXj.
Joan. cap. xn, 20. Vercellen. Etant qutdatnGtmci. Luc. cap. IX, 5i. Vercellen. Veronen. el Brixian.
Et ila Yeronen. et Corbeien. Gentiles lsti, "E)>weg in fine addunt, sicul (Biixian. skutel) Helias fecil,
crant Pioselyti, non cx Judeeis, sed cx Gentibus ut lextus Grceeiis,'ngwi u'ltag £7.otv.<7e,id cst, quem-
nali. Omnes lere populos de non Israelilica Genle, admodum el Elias fecit. Consentiunt Versiones Ara-
E).)wagGtmcosappellabant Judoei;'Et)-nvio-xvg, Helle- bica, Peisica, Syiiaca, jEtbiopic.i et Gojhica. Ye-
nisias \ero, Jud.eos, qui GroecaBiblia in Synagogis relur Grotius, ne hjec ablata sinl a libranis, quod
legcbant. Vide lamen quoe diximus paulo sup. ea Marcionitis favere crederenl: qua de re vide Ter-
cap. vn, v. 35. tullian. lib. tv, pag. 540, conlra Marcionem.
Joan. cap. xiv, 10. Vercellen. Sed Paler qui in tne Marc. cap. n, 14. Vercellen.Veronen. elCorbeien.
inanel, tpse loqutlut, el opera, qum egofacio, ipse fa- 1) vidit Jacobum Alphmi, et ita Giacci libri plerique.
cil. Yeron. Paler aulem in me manens, ipse loquitur. Canlabiig. vero Gi3)Co-Lal. et Leicest. et Paris. 6,
et opera , qumego facio , ipse facil. Corbeien. Paier et abi Codd. teste Yiclore Aniioeheno, vidtt Jaco-
autem, qui in me manet, ipse loqiiilut , el opeta, qum bum filiinn Alphmi. Brix. Gal. el Mm.Levin Alphmi.
facio , ipse factt. Bmian. Sed Patet, qui in me ma- Oiig. lib. i, contra Celsum negat, hunc Levin esse
nel, ipse factt hmc opera. Sanctus Ambrosms in Aposlolum. Alii iegunt, vidil Mallhmum pubtica-
lib. in de Fide, cap. 2, 'pag*. 513 : Palet autem, qui num; pio eo quod in Vnlgala, et in pleiisque
in me manel, ipse facit opera, el opeta qumego facto, Codicibus, tam mss. quam impressis Groecislegitur.
ipse facil. Ilcm in lib. iv, cap. 6 , pag. 533 : Pater Levi publkanum. Fallilur cum Orig. Grotius, qui
meus, qui in me manet, ipse toquitut, et opera qum pulat Levi fortusse ipsum fuisse mancipem portorio-
ego facio,ipse facit, et ila ui lib. v, pag. 575, omisso rum; Mnttlneumvero illius \icarium : et conviviuni,
tamen, ineus. Paria habet iu lib. de Incarn. Domin. de quo S. Matihoeus, non in Matihceidomo, sed in
Sacram. cap. 8, pag. 722. Levi fuisseinstruclum.
Joan. cap. xiv, 30. Yercellun. el in me nihil habel Alaic. cap. xiv, 61. in Vercellen. ante benedicli,
89 EPISTOLA RUGGERII NOVARIENSIS. 90
deesl, Dei, el lta in S. Hilario, lib. vi de Tiinitate. A Maitli. cap. \j, 19 ct20. Vercellen., Veron., Cor-
lom. n, pag. 170, itemque in Tc\lu Giapco. bcien., Bii\. et San-Gcnn.uicii. exteiminal, el iia S.
Matlli. cap. vni, 31. In Yercellen., Yeron. ct Bn- Cypri.m. m lib. de Oper. et Eleemos. pag. 305, el in
xian. deesl liinc, et lta in Textu Gioeco. lib. ui ad Qu>r. S. Ambros. in Iib. n de Spir. Sanct.
Mattli. cip. xi», 50 In Vercellen. post verbum, p. 655, U S. Augiistin. in lib. n de Serm. Dom. in
'
denlium, addilur, el dtxit. In Eiixian. \ero, ait ULs monte, tom. m, part. n, pag. 217.
Jesus, coiiloiiniier plensque Grjccis Exemplanbus. Matib. cap. vin, 18. Post \cibum jussli, m Yer-
Matlb. tap. _\\i, 18. Yercellen. el Corbeien. Et' cellen. et Yeionen. addtintur veiba , disapulos suos,
porlw inferni (Ci.ibeien. infetorum) non vinccnteam. et ua m \eisionc Coptica , in S. Hilaiio, et in S.
Textus Gre

Langue

Migne. Patrologia Latina Tomus XII.

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Migne. Patrologia Latina Tomus XII.

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Migne, Jacques-Paul (1800-1875). Patrologiae cursus completus, sive Bibliotheca universalis, integra, uniformis, commoda, oeconomica omnium s. s.

Cliquer ici pour accéder aux tarifs et à la licence

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation particulier. Il s'agit :

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition, contacter reutilisation@bnf.fr.

OMMJM SS. PATMM, DOCTOMM SCRIPTOMMQUE

QUI AB MVO APOSTOLICO AD USQUE INNOCENTIIIII TEMPORA

PATROLOGj-l-S TOMUS XII.

PARISIIS, VENIT APUD EDITOREM,

NUNC PRIMUM CURA QUA PAR ERAT REDACTA.

PARISIIS, EXCUDEBAT VRAYET,

OPERUM QU_E IN HOC VOLUMINB CONTINENTUR.

Evangelium S. Eusebii. , ........... . col. 8

MIGKE,-ucc-rsahste, a Montrouge,de Trayet de Surcy,

AD IVMGEIIM EHSIBII VEMSIIMSIS \

Sislunlse libi,Joannesmagne, quatuorsacrosanctaJesu 4 pauperlutistenax.Pace reddilasub Constanlino,auclisque

EPISTOLA D fei, quod a me olim acceperat, egisti mecum per Ht-