AY eg acne ee ee Pertenece usec er ses Pe areca neces een) DT eee nec ee sas a Pree cn eed eect scree ne Peers tat eaten eee migratorios, O estudo das traxeetorias migratorias das mulle deriva na constatacidn das desigualdades que singularizan 0 feit Ree MC eee eRe Ne Crh oc volume € achegarse ds mulleres inmigrantes asentadlas no noso pais, co fin de comprender as particularidades dos seus procesos Cen ecen ne eae ae eken e ae cultural e lingtistica de orixe, Este libro, de autoria colective cone Reet Cerone eee eC Ane es Scene ier Ps MULLER INMIGRANTE, LINGUA E SOCIEDADE aura Rodriguez Salgado Tria Vazquez Silva (eds.)Ensaio Este libro publicase coa axuda ‘econémica da Xunta de Galicia, através «do financiamento do proxecto MILES, 1 edicién, impresion, 2017 (© DOS TEXTOS, AS AUTORAS, 2017 (© EDITORIAL GALAXIA, S.A, 2017 Avenkda de Madi 44 baixo - 36204 Vigo wwyreditonalgalaxia.gal ISBN: 978-84-9151-056-7 Depisito legal: VG 252-2017 Imaxe da euberta Shutterstock: Rawpixel.com; c12; mtayloré7muaic Laura Rodriguez Salgado Iria Vazquez Silva Edicién MULLER INMIGRANTE, LINGUA E SOCIEDADE EDITPRIRL GALAXIRINDICE PxO1OGO ‘Susana Rodriguez Barcia 9 [MULLER INMIGRANTE, LINGUA f SOCIEDADE. NOVOS RETOS PARA A INTEGRACION SOCIAL Asetitoras.. 7 PARTE 1 POBOACION INMIGRANTE E A SUA INTEGRACION EN GALICIA, CONTEXTO SOCIODEMOGRAFICO DA INNIGEACION EN GALICIA (1996-2016), UNHA PERSPECTIVA DE XENERO SOBRE O5 CAMBIOS RECENTES NO PANORAMA MIGRATORIO Antia Pérez-Caramés POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOAGION ESTRANAEIRA EN GALICIA: MIGRAGIONS F POLITICA LINGUISTICA, Belén Ferndndez Sudrez. 61 INMIGRAGION, ASOCIACIONISMO & ONG: DIFICULTADES, ‘URKENCIAS E DESarios Iria Vazquez Silo. so 2 m1 PARTE 2 -MULLERES INMIGRANTES EN GALICIA: INTEGRACION E MANTEMENTO (MANTEMENTO LINGDISTICO E CULTURAL DAS MULLERES INMIGRANTES EN GALICIA Lauera Rodriguez Salgado. ' 125ANTIA PEREZ-CARAMES Inuario de la Inmigractén on J. Arango, D. Moya ¢ J. Oliver (eds), Anuar Espaa 2013 (pp. 61-88). Barcelona: CIDOB. ; j érez-Caramés, A. (2010). “O papel dos movementos migratorios né ‘avcllentamento demogrifico de Galicia”. Hstudos afigratorias, Revistas Galege de Andlise das Migracions 3 2), 97-114 " Rehr, Ds Raquena, M; San, A. QOLD. “ASpata emt encrucada? Con, sideraciones sobre el camblo de ciclo migratorio”. evista International de Sociologéa 69 (1), 94. ‘Tomes, F Gaclea, M. H, (2015), Crisis, inmwigracién y sociedad. Madrid ‘Trfcantes de Sueios. sation and Wilson, C; Sobotka, T,; Williamson, L.; Boyle, P. (2013). "Mig intergenerational replacement in Europe". Population and Development Revlew 39 (1D, 13/157. POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION ESTRANXEIRA EN GALICIA: MIGRACIONS. E POLITICA LINGDISTICA, BELEN FERNANDEZ SUAREZ! 1 GALICIA, TERRA DE ACOLLIDA: POLITICA E INMIGRACION NO AMBITO AUTONOMICO E LOCAL En Galicia residian case 88 mil persoas de nacionalidade estranxeira no ano 2016, 0 que representa un 3,2. por cen- to do total de persoas empadroadas®. Non obstante, a inmi gracin escolleu prioritariamente o seu asentamento noutras partes do Estado (arco mediterranco, territorios insulares © a capital), € dicir, somos ¢ fomos un destino pouco atractivo para a chegada de migrantes (Gonziilez Pérez, 2010). A crise econémica tivo un efecto moderador no stock de estranxei ros, pero pocemos afirmar que estamos ante unha migracién de asentamento. A conversién en pais de inmigracién convive en pamalelo coa forte identidade galega ligada ao fenémeno da emigraciGn, pasada e presente, que concentran a maior parte dos esforzos politicos autonémicas neste colectivo. A in- migracin que recibiu Galicia entre 2004 e 2010 logrou reverter a tendencia negativa do crecemento vexetativo —a 1 Universidade da Conta (belen femancies suarea@ ude), 2, Segundo 0s datos do Pada Municipal de Habstantes en data 1-1-2016 propor ionades polo Instituto Galego de Bsatiica (IGE). Enlace: www ige.e,@ BELEN FERNANDEZ SUAREZ, diferenza entre nacementos ¢ defunciéns— e lograr un cre- cemento poboacional. A partir do ano 2011 esta propensién ‘muda e comezamos a perder habitantes, en paste debido ao aumento das saidas tanto de galegos coma de persoas es- tranxeiras asentadas en Galicia (Pérez-Caramés, 2016). ‘A Xunta de Galicia desenvolveu de forma mis intensa sda politica de integracién de inmigrantes na etapa com- prendida entre 2003 ¢ 2009. No ano 2003 créase no orga~ nigrama gobernamental autonémico unha area especifica de atencién 4s migracions, a Direccién Xeral de Apoio & Tnmigraci6n, que tina como meta fundamental ser un “cen: tro directivo encargado de executar a politica autonémica en materia de inmigracién nacional e estranxeira en Gali- cia” Gardiz Gulias ¢ Lagares Diez, 2009; Ferndndez Suare7, 2010). O fin do proceso expansivo desta politica remata co goberno bipartito do Partido Socialista de Galicia e do Bloque Nacionalista Galego no ano 2009, que da paso & xestidn da austeridade nas politicas sociais e a un cambio de prioridades na intervencién, que volve a fixar a atencion na emigracion (galega ao exterior) durante os gobemos con- servadores de Niinez Pelj6o. “Antes de proceder a analizar estas medidas debemos de- finit a “politica de integracion de inmigrantes” coma aque- les instrumentos ¢ medidas postos en marcha para lograr a adecuada inserci6n da poboacién estranxeira na sociedade receptora, € a intervenciGn en dmbitos como son a acollida, a informacion e a orientaciGn, solucionar carencias de tipo lin- agilistico e cohecementos sobre o funcionamento da sociedade de destino, que busca impulsar a relacién e contacto entre poboacién estranxeira ¢ autéctona, que sanciona situaciéns de discriminaciGn ¢ xenofobia no trato, e, finalmente, que trata de potenciar o valor da diversidade cultural propia das sociedades globalizadas (Vertovec, 2007; Castel, 2010). No presente capitulo analizaremos as competencias no eido das politicas de integracin de inmigrantes repartidas POLITICA DE INTEGRACION Da POBOACTON FXTRANNETRA a nos distintos estamentos de xestién da inmigracién nun go- berno multinivel, Asf mesmo, analizaremos a evolucion € cambios nas politicas especificas de atencién as persoas migrantes desde 2003 ata a actualidade para ver os cambios © as permanencias, e finalmente, reflexionaremos sobre a politica lingdistica e a aproximacin das persoas inmigradas ao galego. 2. AS COMPETENCIAS AUTONOMICAS E LOCAIS EN MATERIA DE ATENCION 4 POBOAGION ESTRANXEIRA As comunidades aut6nomas, entre elas a galega, € tamén os municipios, foron gafando terreo competencial fronte ao Estado en materia de integracién da poboacién es- tranxeira segundo se foi modificando a propia normativa de estranxeiria. A Constitucién Espafola sinala no artigo 149.2 que o Estado ten a competencia en materia de “nacionalida- de, inmigracién, emigraci6n, estranxeiria e dereito de asilo” Porén, 0 artigo 148.1.20 da Constitucién Espanola outorga a ‘competencia en materia de asistencia social 4s comunidades auténomas, © que posibilitou un desenvolvemento das po- liticas de atenci6n 4 poboacién estranxeira vinculadas nun primeiro momento @ esta area de intervenci6n. © Real Decreto 2393/2004, que regula a Lei Organica 4/2000 sahre dereitos ¢ libercades dos estranxeiros en Es- pafia e a sta integracién social’, dalle relevancia 4s autono- ‘mias na xestién do continxente de traballadores estranxeiros a través da stia presenza na Comisién Laboral ‘Tripastita, € na acollida de menores estranxeiros non acompatiados (os 2. oneal Dacre 259/200 de 30 de decembro, plo qu se probs 0 Stamens Lal Orga 1200, de 1 e sane, tbe Serene Erin dos etre en Exp fo pubiado no Bult fel do ad 6, 7-205 Tce pene ern pmo Oe a 03 ep 4 {Cltimo acceso: 15-11-2017], eaei BELEN FERNANDEZ SUAREZ, denominados “MENA”). Esta notmativa trasiidalle aos con- cellos unha serie de competencias como a tramitacién dos informes de integracion social necesarios para a concesién dunha autorizacién de residencia por raz6ns de arraigo la- oral ou social no caso de persoas estranxeiras en situacion administrativa irregular. ‘A posterior Lei orgdnica 2/2009‘ e 0 Real Decreto 557/2011° en materia de regulaciOn da estranxeiria arti- culan que as comunidades auténomas poden delegar nos concellos, e de facto fano, a elaboracin do informe de idoneidade da vivenda cando se produce unha peticion de reagrupacién familiar, ¢ a responsabilidade municipal na redacién do informe de esforzo de integracién que pode ser alegado pola persoa estranxcira como infor: maci6n a considerar para avaliar polas Oficinas de Es- tanxeitia, no caso de non acreditar © cumprimento dos requisitos establecidos nos procesos de renovacién da autorizaci6n da residencia temporal non lucrativa, da re- sidencia temporal por reagrupaci6n familiar, de residencia temporal e traballo por conta allea e residencia temporal ¢ traballo por conta propia Este cambio normativo asume a incorporaci6n de com- petencias no eido da integraci6n de inmigrantes que apa- rece en parte da nova xeraci6n de Estatutos de Autonomia aprobados a partir de 2006. O novo marco estatutario at tonémico asume como responsabilidade politica propia téxime de acollida e integraci6n social, cultural © econ6mica 4, tei Orghoea 2/2000, de 11 de decembro, de reforma. ds Let Onginica 4/2000, de 11 de xanetso sobre deseitos e Uberdades des estranxczos en Espafia © a sia fmegracin gocal Publcada no Bolt Oficial do Fst 298, 12-XN-2009. Enlacs up few boe-es/daro hoe/tt plipPideBOE-A-2009-19949 [Cine acceso: 15 20071 5, Real Decreto 357/201, de 20 de abril polo ques aproba o Regulamento di | Orginiea 4/2000 sobre decetose liberdades dos estranxeios en Espana © sin integrin socal. tras asa efor pols Lei Onainien 2/2009. Enlace tps “ronw.boees/usc/acipaprid-BOE.-A-2011-7708 [Dim acceso: 1541-2017 POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION FXTRANXTIRA. «6 da inmigraci6n, ¢ afirma a necesidade de colaborar co Esta do na politica de inmigracién (Zapata-Barrero, 2013; Garci Juan, 2016; Trevino ¢ Gonzalez Ferrer, 2016). As normas estatutarias catala e andaluza, aprobadas en 2006 e 2007 respectivamente, certificaron que a xesti6n dos permisos iniciais de traballo das persoas estranxeiras debia realizarse en coordinaci6n co Estado que se encarga da concesion dos permisos de residencia (Feméndez Suarez, 2010), sendo esta quizais a principal innavacién en canto 4 asignacién de competencias que xa se aplicaban na prictica politica sobre integraci6n por parte das autonomifas. No caso galego, o feito de manterse sen cambios 0 Fstatuto de Autonomia de 1981, fai que s6 se contemple como competencia as politi- cas de atencién 4 cidadania galega no exterior. As sentenzas do Tribunal Constitucional contestando os recursos en ma teria de competencias autonémicas en materia de integra- ciGn da poboaci6n estranxeira serviron para delimitar os roles entre Estado € autonomias nesta materia ‘A detivacion 4s autonomtas de responsabilidades en materia de integracin das persoas estranxeiras blindada pola lexislacién, provoca unha institucionalizaci6n destas pricticas (Fauser, 2014), Esta derivacién ten a stia léxica porque a normativa lle atribe aos municipios a obriga de prestar servizos sociais e da promocién e insercién so- cial®, Esta desconcentracién politica é un fenémeno global que pode asociarse co crecemento de riscos asociados a un incremento de ldxicas neoliberais ¢ a unha tendencia 4 descentralizacién na gobernanza (Filomeno, 2017) que converten a inmigraci6n nunha politica de gobernanza mul- tinivel (Scholten e Penninx, 2016). Veremos posteriormente como son os concellos galegos un dos actores protagonistas 6. 1617/1085, de 2 de abel, egulalors das bases do réxime Toca. Publica no Bolero Ofical do Estado 20, §-1V-1985, Enlace: tps//www:boe es/buscar/doe. Dhpiid-BOE A1985-5392 (time acer: 151-2017BELEN FERNANDEZ, SUAREZ na atenci6n 4 poboacién estranxeira, e como sobre estas ins- titucions esti a recaer a maior parte da xestiGn do benestar en tempos de austeridade, entidades que, recordemos, estén subfinanciadas dentro dun Estado do Benestar, como é 0 ‘caso do espanol, caracterizado polo seu escaso gasto social en relaci6n coa media da UE-15. En Galicia un dos poucos desenvolvementos normati~ vos relacionados con temas de inmigraci6n, alén da estru- turaci6n orgdnica interna das competencias en materia de atencién 4 inmigracién ¢ da creacién de 6rganos de tipo consultivo, foi a regulacion da emisi6n do informe sobre o ‘esforzo de integracion da persoa estranxeira no ambito da ‘Comunidade Auténoma de Galicia aprobada en novembro, de 2015 ¢ impulsada pola Conselleria de Politica Social. Poden solicitar este informe de esforzo de integraci6n to- das as persoas estranxeiras empadroadas nun municipio de Galicia, aquelas perscas con autorizacién de residencia tem= poral no momento da solicitude € que se atopen en praZze para remitir a s6a renovacin, Tamén aquelas persoas que participasen en “acciOns formativas destinadas a0 cohece= mento € respecto dos valores constitucionais de Espaiia das valores estatutarios da Comunidade Autonoma de Galicia, dos valores da Unién Europea, dos dereitos humanos, ai liberdades piblicas, a democracia, a tolerancia € da igui dade entre mulleres ¢ homes, asi como 4 aprendizaxe dat linguas oficiais do lugar de residencia impartidas por enti des piblicas ou por entidades privadas” (Artigo 4.1, Orde 10-X1-2015). Ademais destas cuestins tamén se consid outras acciéns de formaci6n, como as que tefen que ¥ coa capacitacién para 0 emprego e a participacién en pi 7. one de 10 de noversiben de 2015 pela que se regu 0 procedeatento Zinta do informe sobre © esfor2n de inegracion da persoa extranseira 80 fe cr Comunidade AuWSnoma de Galicia. Publicada no Dianl Oficial de Gi nS 25 X-2015. Enlace htps//www xueta go dog/Publicados/2015/201 51 ‘anuneioG0425-191115-0002_ gn [Csme acceso: 15-2017 POLTTICAS DEE INTEGRACION DA POBOACION EXTRANKEMRA.. gramas de inclusién socio-laboral, ou ben a participacion en actividades de cardcter social debidamente acreditadas (Artigo 4.2. Orde do 10-X1-2015). A duracion destas activi- dades esixe como minimo corenta horas, das cales vinte deben ser nas materias citadas de cofiecemento de valores ¢/ou aprendizaxe de linguas. A idea do “esforzo de integracion” ce lic te da Comision Europea en 2005, que reclama por parte das persoas estranxeiras maior empeno no seu proceso de adaptacién a sociedade de destino, ¢ destaca quc “un co- ficcemento basico do idioma, a historia ¢ as instituci6ns da Sociedade” son indispensables para a integracién, Isto esta xustificado pola aparicin dun novo asimilacionismo, un novo modelo de integracién que demanda méis homoxe- neidade e ten unha posicién contraria 4 pluralidade, tendo uunha plasmacién en politicas migratorias restrtivas no con= trol interno das poboaciéns migrantes. En Occidente esta a impoferse unha visi6n do liberalismo mais limitativa, cara terzada por defender os valores que perciben como centrais das sas sociedades empregando 0 uso coercitivo do poder estatal como reaccién conservadora ao cambio producido: pola globalizaci6n e caractetizado por unha maior diversi de nas stias sociedades (Triadafilopoulos, 2011), As persous migradas son, en definitiva, as caras visibles P (Penninx, 2004). as visibles da globalizacién 1h Psa comunicacis [COM (2005 é eo 2005) 289 inal da Comision forma pate des Progsama Tntegrcién, dent do Mareo para a Tntegracisn dos nacionsis de spt nan pe, nes PSNI /Purimurisers:114502 (Iihimo acceso 15-11-2017], enn i!6 BELEN FERNANDEZ SUAREZ. 3, DA INSITTUCIONALIZAGION DAS POLITICAS DE INTEGRACION DE INMIGRANTES 4 AUSTERIDADE COMO POLITICA SOCIAL Podemos definir a institucionalizacton das politicas de integracién de inmigrantes como 0 proceso que implica creacién ¢ consolidacién de organismos, normas, politicas e “habitus” administrativos para desenvolver unha politica concreta dirixida ds persoas estranxeiras residentes nun te- rritorio tendo como meta a siia incorporacién normalizada 4 sociedade de acollida (Fernandez Suarez, 2015). Desde 0 ano 2003, no tiltimo gobero do conservador ‘Manuel Fraga ao fronte da presidencia da Xunta, ata a actua- lidade houbo numerosos cambios no proceso de institucio- nalizacién da politica autonémica € municipal na atencién s migraciéns. Como sinalaba con anterioridade, podemos dividir esta politica en elias etapas: a) a primeira comprende entre 2003 € 2009, e implica a aparicién dunha area especia- lizada en atenciGn 4 inmigraci6n no organigrama da Xunta de Galicia e a creacién de instrumentos € organismos espe- cificos destinados a este colectivo tanto no dmbito autond- ‘mico como local; ¢ b) a segunda etapa, a partir do ano 2009, est caracterizada por unha forte rebaixa no gasto social no Ambito publico como resposta 4 crise econdmica, que ten un grande impacto nas politicas especificas, que se ven al- tamente mermadas, como € 0 caso da politica de atencién 4s migraciGns. Neste perfodo, que chega ata a actualidade, prodkicese unha des-institucionalizaci6n ¢ diminucién nos trumentos para atender as persoas inmigrantes en Galicia, ‘Pasaremos a esmiuzar as etapas € 0s seus instruments para atender estas persoas. POLITICAS DE INTEGRACION DA POROACION EXTRANXEIRA.. 3.1. A epoca dourada da institucionaltzacién da politica autonémica de atencién d inmigracién en Galicta (2003-2009) A politica de atencién as migracions nos anos noventa estivo dirixida principalmente ao colectivo de emigrantes galegos no exterior, ¢ nun segundo momento, expandiuse a atender as demandas dos emigrantes retornados. Este tipo de politicas dirixianse fundamentalmente a axudas asis- tenciais en destino € orixe, e tamén no caso da emigracion galega no exterior, a soster un antigo teciclo asociativo e 4s actividades culturais propostas por este colectivo. Seri o tilti- mo gobemo cle Manuel Fraga como presidente da Xunta de Galicia quen poiia cn marcha un departamento espectfico ‘no ano 2003, a DizecciGn Xeral de Apoio 4 Inmigracién?, sita na Conselleria de Emigracidn e Cooperacién Exterior, que 4 stia vez nace como instituci6n no ano 2001, Se algo caracte~ rizou a etapa de autogoberno de Manuel Fraga na Xunta de Galicia foi o desenvolvemento das principais instituciéns de goberno autonémicas. Son anos que se caracterizan por un forte crecemento do gasto dende o sector pubblico auto- némico que contrasta co raquitismo dos orzamentos muni- cipais (Alvarez Corbacho, 2000). No desenvolvemento das politicas en materia de inte- gracién de inmigrantes nesta etapa, podemos salientar a creaciGn dunha serie de instrumentos: a) 0 ente especifico responsable das politicas de integracion de inmigrantes na Comunidade Auténoma Galega e a creacién de organismos especializados; b) a posta en marcha do Plan Galego de Cidadania, Convivencia ¢ Integracién (2008-2011) aprobado ‘en 2008; ec) o descnvolvemento de politicas de integracién de inmigrantes a nivel local a través de actuaciéns técnicas 9. Bsa Dieccion Neral foi esruturad a wavés do Decreto 28/2005, de 20 de xan ro, polo que se fixaa estrus orginica dos depatamentos da Xunta de Cali Publica no Diario Ofictal de Gatiea 13, 21-+2003 nace: Itp/ www una gl ‘doq/Publicados/2003/20080121/Anuncio2D3F_g hin! (Uimo acceso: 151K2017,7 BELEN FERNANDEZ SUd (asesoria xucidica, atenci6n especifica de tipo social, acti dades de sensibilizaci6n, ete.) A Direcci6n Xeral de Apoio 4 Inmigracin, integrada, Conselleria de Emigracién ¢ Cooperacién Exterior, tivo u duraci6n breve, de 2008 ata 2005. No tiltimo gobemo pi dido por Manuel Fraga creouse a Comisi6n Interdepartamel tal de Apolo 4 Inmigracion, que buscaba unha actuacioi coordinada de todos os departamentos da Xunta en materi de politica inmigratoria en Galicia, Tamén durante esta etapa ‘naceu, no ano 2004, 0 Observatorio Galego da Inmigracién & Loita contra 0 Racismo ¢ a Xenofobia"", que se define com 6rgano colexiado de participaci6n, consulta e asesoramento adscrito 4 Conselleria de Emigracién, e que se encargaba da tecollida de datos e anilise do feito inmigratorio, a labora: cién dun informe anual sobre a realidade da inmigracién @ dos casos de racismo ¢ xenofobia en Galicia, ¢ a proposta de politicas, plans € programas sobre esta tematica, Coa chegada do goberno bipartito (2005-2009) tamen’ chegou unha nova arquitectura institucional que afectou & responsabilidade da xestién da inmigraci6n, desaparecendo a Conselleria de Emigracién, ¢ credndose a Secretaria Xeral de Emigracién, que dependia directamente da Conselleria de Presidencia da Xunta de Galicia", Durante este goberno eli- 10. Decreto 436/2005, do 11 de decembro de 2005, polo que se crea a Comisiéa Inerdepartamenal de Apoio & Inmigrcin. Pblicads ao Diano Ofc de Galicia 246, 19-X1.2008. Enlace: hnsps//www. xu. gal/dog/Publicados/2003/20031219) “Amuncio23EEE_ glum! (Gino acceso: 15-201 1 Decreto 7/2004 do 2 de abl de 2004 palo que a crea e regula 0 Observatorio Galego da Tnmigracis « ds Loita contra © Racism e a Xenolobia, Pubicada no Diario Oficial de Galera 78, 2319-2004. Enlace: p/w xunta al /dog” Puli «ados/2004/20080423/AnuncioaBEA.gl.html [lime acceso: 151-2017 12.0 Decreto 44/2006, de 2 de mars, de estrvtura orginica dos rganos supes ‘res depencentes a Presiencis ea Nunta de Gali esnatara as responsable ‘a Secretaria Xeral de Erigracin que dependen da Conselleris de Presidenci, Administaciéns Péblicas e Xustiza, Publicado no Diario Oficial de Galicia 53, {GIL 2006, Enlace: hnp/www xunta gal/dog/Publieades/2006 200605 16/9. i082 ntl [timo acceso: 154-2017, POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION EXTRANKEIRA, a minouse o Observatorio Galego da Inmigraci6n € Loita con- ta 0 Racismo e a Xenofobia, e foi substituido por un novo ‘organismo de consulta, 0 Consello Galego da Inmigraci6n”, Este organismo tifia como principal meta servir de canle de participacién ¢ didlogo, recoller as demandas da po- boacién inmigrante € dos diferentes actores sociais para promover a sa integraci6n, informar e asesorar a Xunta de Galicia nas actuaci6ns neste campo. A diferenza entre © Observatorio € 0 Consello estaba en que o primeiro tina unha finalidade de estudo do fenémeno inmigratorio e 0 segundo buscaba a participacién ¢ asesoramento no desefio de politicas publicas. Estes mecanismos de participaci6n consulta contan con grandes similitudes e tiveron 0 seus homdélogos a nivel estatal [Foro para a Integraci6n Social dos Inmigrantes no ano 2000], autonémico e nalgtins con- cellos, © seu funcionamento caracterfzase por un dominio na composicin dos representantes das administraciéns pui- blicas en detrimento do mundo asociativo inmigrante, que as stias decisiéns non son vinculantes € que 86 teften un carfcter consultivo, finalmente, que non adoitan a estar dotados nin de orzamento nin de persoal, 0 cal provoca certa falta de dinamismo nalgdins dos mesmos (Veredas ‘Munoz, 2003). Nesta etapa de extensiGn das politicas de integracion de inmigrantes en Galicia tamén se creou un instrumento usado tanto no plano estatal, autonémico como local: os plans de integracion de inmigrantes. Estes plans son documentos onde se plasman as diferentes actuaci6ns para realizar en materia de integraciGn de inmigrantes (Martinez de Liza rrondo Artola, 2009). O Plan Galego de Cidadanfa, Gonvi- 13. 0 Consello Galego da Inmiaracion dependia da Conseller de Presidenci, _Adiiniracins Pablcas e Xustiza e fol creado polo Decreto 127/2006, do 27 de sulla de 2006, Publicado no Diario Oficial de Galicia 150, &-V1T-2006, Enlace: Iinp /swor nea gale Pblicaios/2005/20060804/Anuncio15D72. ght (Cl timo seces0: 1541-2017,[BELEN FERNANDEZ SUAREZ Tategraci6n 2008-2011" marcase como principal 4 convivencia "intercultural na sociedade galega’ ‘Os prineipios reitores do plan serian a cidadania como re- eomecemento de dereitos de participacién na vida piiblica; a integracién e acomodacién inspirincose nos principios basi- os comtins aprobados pola Comisin Europea; a igualdade de trato coma cidadins ¢ a loita contra as discriminacions; a normalizaci6n no acceso aos mesmos servizos publicos que 0 conxunto ca cidadania; a interculturalidade entendida como “respecto ao dereito 4 diferenza, e como interrelacién e diilogo das diferentes culturas"; a corresponsabilidade so- cfal que alude 4 implicaciGn de todos os axentes para lograr © obxectivo da integraci6n € a planificaci6n, execucién e avaliacién de politicas puiblicas; a tmtegraltdade no proceso de integraci6n das persoas inmigradas; a transversalidade das politicas de integracién para as persoas estranxeiras, ¢, fi- nalmente, a coordinaci6n institucional, que implica diélogo entre as distintas administraciéns con competencias en esta materia, A interculturalidade como modelo pode situarse dentro das propostas que defenden o pluralismo cultural. Nun pla- no politico, a aposta intercultural defende programas ¢ ac- tuaci6ns para promover a convivencia na diversidade dende a igualdade, 0 respecto 4 diferenza e a interaccion positiva (Giménez Romero, 2003). A defensa da interculturalidade esta amparada por organismos intemacionais, especialmente do campo educative, No caso espaiol, apareceu na axenda como unha via intermedia entre 0s moxlelos asimilacionistas ¢ multicultural, que se consideraban fracasados. A intercul- turalidade como modelo teérico ocupou un espazo no am- bito acaclémico que se trasladou aos plans de integracién a 14, Plan Golego de Cidadania, Convivencia ¢ Lntegricién 2008-2011 foi aprobad ‘polo Consella da Xunta de Galicia na ta rena do 7 de Seber de 2008, Enlace Inapemigracion xn. gal/es‘conociendo-galicia/aprend pu .cidadania-convivencia-e-inregracion POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION EXTRANNEIRA, B ‘comezos da década pasada, e que fot absorbido como parte do discurso do terceiro sector e dos técnicos das adminis- traci6ns autonémicas, pero con escaso percortido na stia plasmacién politica (Fernandez Suarez, 2016a), © terceiro instrumento politico desta etapa ten que ver co desenvolvemento dunha politica municipal de integra- ci6n da poboacién estranxeira. A Conselleria de Emigraci6n do tiltimo gobemo de Fraga puxo en marcha, no ano 2004, a Rede Galega de Atencién ao Inmigrante ¢ ao Emigrante Retornado. Esta rede foi definida pola Administracién auto- n6mica como un *conxunto coordinado de puntos de aten- ion para os inmigrantes ¢ para os emigrantes retornados no que se les proporciona informacion, orientaciOn, ase- soramento socio-laboral, asi como aloxamento e coberturt das sitas necesidades basicas coa finalidade de lle procurar unha atenci6n integral a este colectivo, dada a stia especial situacién de vulnerabilidade” (Fernandez Suarez e Tourino Sinchez, 2006). A través desta Rede, e coa formula de sub- ins aos concellos, financiébanse profesionais (asesores xuridicos en materia de estranxeirfa e dereitos das persoas retomnadas, orientadores laborais € traballadores sociais) € actuaciGns politicas nesta materia en menor medida. No ano 2005, 0 Ministerio de Traballo € Inmigracion crea Fondo de Apoio 4 Acollida e Integracién dos In- migrantes, asf como o reforzo educativo destes (FAIRE), na stia maior parte financiado con orzamentos do Fondo Europeo de Integracién (FED), e que durou ata © ano 2011. Este instrumento vai destinar 4s comunidades autonomas ¢ concelios recursos econémicos para atender a poboacion estranxeira, Por simplificar 0 seu funcionamento, podemos sinalar que aproximadamente un cincuenta por cento dos cartos destinados eran para politicas a nivel municipal, ¢ a outra metade aproximadamente dirixfase a politicas de re- forzo educativo nas distintas autonomias. Desde 0 ano 2005 ata 2011, Galicia destinou un total de trinta e tres milléns” BELEN FERNANDEZ SUAREZ, de euros a municipios e a reforzo escolar do alumnado es- tranxeiro (Femandez Sudrez, 2016b). Estes fondos lograron apuntalar as politicas municipais de integracién de inmi- grantes en Galicia 3.2. A austoridade e.a reduction nas politicas de atencton 4 poboacion estranseira en Galicia (2010-2017) A diminucion de gasto piblico en politicas sociais como resposta politica 4 crise econémica tivo 0 seu impacto no ém- bito galego. Lnha das primeiras medidas do primetro gober- no de Ntifiez. Feij6o en 2009 foi a reducién no ntimero de consellerias do Gobemo autonémico, ¢ tumén minguaron as contias destinadas a politicas especificas, como € 0 caso dos programas destinados atenciGn da poboacién estranxcira, Principalmente, desde 0 goberno autonémico existian dlias grandes partidas para a atencién de poboacién estranxeira’ subvenciGns a concellos para pofter en marcha politicas, & axudas a entidades do terceiro sector (e durante anos a aso- ciacions de inmigrantes). No grafico 1 podemos ver como 0s orzamentos para ambos programas se reduciron desde 0 ano 2009 ata 0 ano 2015, pasando de gastar case 6,8 mi- liéns de euros anuais no ano 2009 a quedar reducido a 0,5 mill6ns no ano 2015. Nos datos destinados a ambos programas atopamos unha maior contia destinada a entidades do terceiro sector na etapa comprendida entre 2009 © 2015 fronte ds axudas destinadas a concellos, ¢ como esta realidade cambiou a partir do ano 2014 ata a actualidade, sendo os concellos ptioritarios na intervencién co colectivo de poboacién es- tranxeira, Unha cuestién a destacar € que serd no ano 2015 cando se taque fondo no descenso de partidas destinadas 0 colectivo de persoas estranxeiras nos orzamentos auto~ némicos, producindose unha leve subida no ano 2016, que se mantén no presente exercicio fiscal. Estes fondos son POLITICAS DE INTEGRAGION DA POBOACION EXTRANSEIRA, % Grifico 1 Orzamento autonsmico destinado a subvencionar programas de atencién de inmiggantes a concellos e entidades sen fnimo de Iuero (2009-2017) Fonte: Elaboracién propia a partir de datos das Orzamentos da Xunta de Galicia (2009-2017). Conselleria de Facenda subvencionados nun oitenta por cento polo Fondo Social Europeo € polo plan FEDER 2014-2020, co que s6 un vinte por cento do montante total € aboado pola Comunidade Aut6noma Galega. En relaciGn co volume de concellos que reciben axudas para programas por parte da Xunta de Galicia vemos que no ano 2015 eran dezanove municipios os beneficiados. Consi- derando a poboacién estranxeira residente neses municipios en relacién 20 conxunto da poboacién estranxeira empa- droada en Galicia, atopamos que nestas localidades viven un 61 por cento do total de persoas inmigrantes. Podemos dicir que a taxa de cobertura deste tipo de programas locais € aceptable. Tamén encontramos unha gran variabilidade nas axudas, que oscilan entre a maxima de Ourense, con 50 mil euros, 4 contia minima que recibe O Barco de Val-% BELEN FERNANDEZ SUAREZ, deorras, que non chega aos dous mil euros, A inversién per capita que recibe cada persoa inmigrante residente en cada concello oscila entre un maximo de 0,7 euros a un minimo de 0,01 euros, é dicir, que o custo da posta en marcha deste tipo de programas en relaci6n cos potenciais bencficiarios € batxo (véxase grafico 2). Para ter dereito a este tipo de axudas, son critertos a cumprir que © concello tefta un 2,5 por cento de poboacién estranxeira e contar cun minimo de cen persoas estranxei- ‘Taboa 1 Axudas a concellos galegos concedidas pola Xusta de Galicia para programas de integracion. de inmigeaates @ iaversién por inmigrante neste tipo de axuidas (2015) muasane [Moan ncn} ut | | | AM | men ‘ace sin | as (4 xr i ae = a | aa 7a has taal i tot er} — ial — aaa a] Fonte: Diario Oficial de Galicia 74, 19-1V-2016, Padrén Municipal de Habitantes, 11-2016, no Instituto Galego de Estatistica (IGE), POLITICAS DE INTEGRACION DA POROACION FXTRANKERRA, 7 ras extracomunitarias, Esta subvencién cobre una serie de programas, como son 0 asesoramento técnico especializado en cuestions relacionadas coa lei de estranxeirfa, programas de integraci6n e inclusién socio-laboral para estranxeiros (reforzo educativo para alumnado inmigrante, cursos de aprendizaxe das linguas oficias —principalmente de esp: fol—, cursos para acreditar 0 esforzo de integraci6n, ac- ciéns de busca de emprego a través do desenvolvemento de competencias ou a realizacién de cursos, etc.) Estas lifias de financiamento provocan que progra- mas de reforzo da pluralidade cultural queden f6ra das iniciativas subvencionables, o que fixa unha determinada senda a percorrer no campo dlas iniciativas a nivel local. Pero © principal escollo para os concellos especialmente para os pequenos— é a complexidade 4 hora de xustificar estas axudas, dadas as minuciosas esixencias da burocra- cia europea, que € quen sustenta este tipo de iniciativas, Estas dificultades técnicas obrigan a que moitos desis tan de pedir este tipo de achegas, en definitiva, é un exem- plo de como a “elitizacién” que provoea a burocratizacién comunitaria de determinados programas acaba excluindo entidades locais de reducido tamafto € con menos recur- sos humanos As entidades sen animo de lucro que traballan coa po- boaci6n estranxeira en Galicia tamén poden ter posibilida- des de ver subvencionados programas de alfabetizacién aprendizaxe das linguas oficiais da comunidade aut6noma, e de cursos de esforzo de integracién para a poboacién estranxeira, a0 igual que medidas dirixidas a mellorar a em- pregabilidade, e tamén 0 propio asesoramento xuridico 4 poboacién estranxeira. Na resolucién da convocatoria de axudas da Xunta do ano 2015 para este tipo de entidades atopamos que nove organizaci6ns absorben un 82 por cento7 BELEN FERNANDEZ SUAREZ, do orzamento total, que ascendle a 484 mil euros". Conere- tamente esas organizaciGns son Caritas, Fundacién Amigos de Galicia, Fundaci6n Juan Softador, Asociacién Viraventos, ONG Mestura, Feos do Sur, Asociacién Centinelas, Funda- cién ECCA ¢ Asociacién Lazos Pro Solidariedade. A presenza destas entidades concéntrase nas grandes cidades, con forte presenza na cidade da Coruna (Viraventos, Mestura, Ecos do Sur, Fundacidn Juan Sonacor ¢ Fundacion ECCA), de Santiago (Fundaci6n Amigos de Galicia ¢ Asociacién Centi- nelas), de Ourense (Fundacién Juan Sohador ¢ Fundacién ECCA), unha menor presenza nas cidades de Ferrol (Aso- ciaci6n Lazos Pro Solidariedade) e Vigo (Fundacién ECCA); Caritas ten presenza mis ampla a través das distintas sedes a0 longo de todo o territario. En definitiva, estes servizos estin orientados a unha inmigraci6n urbana e con desigual grao de atencién dependendo da implantaci6n destas orga~ nizaci6ns no ambito galego. Nesta etapa tamén se produciu un cambio na res- ponsabilidade dos programas de atencién 4 poboacién estranxeira, que se trasladaton no ano 2013 4 Direecién Xeral de Inclusién Social da Consellaria de Traballo ¢ Be- nestar Social, ¢ no ano 2015 4 Direccién Xeral de Familia € Inclusién na Consellerfa de Politica Social, mais con- cretamente, son executadas por un Servizo de Inmigracion, Estes cambios en relaci6n coa etapa anterior fan que se reduzan 4 minima expresi6n 0 equipo téenico encargado de xestionar estes programas especificos destinados 4 po- boacién estranxeira, 15. Rewlucin do 12 de marzo de 2015, da Direcion Xeral de Familia € Incision pola que se publica a relacidn de enidades beneficarase o impente das axudas, "oncedias en vitucde da Orde do 25 de abell de 2014 pola que se esablecen 36 bases que rexen a concesin dle sulencions a ents de iiciava social para 1 promocién de uetividades de sezvizos socials comunitarios ¢ inelusin soci (co-inanciada purcaimente polo Fondo Social Europe). Publcada 90 Diario Ofcial de Galicia 68, 13-1V-2015, Enlace: hitp:/www. xunta gal/dog/ Publ dos/2015/20150413/AnuneioA05-D10415-0001_ gta [Uno acceso, 161-2017) OLETIGAS DE INIEGRACION DA POBOACION EXTRANKEIRA, g As competencias do Servizo de Inmigracion redicense 4 minima expresién nunha serie de funcions basicas: 1) ela- boracién, seguimento e avaliacién dos plans ¢ programas dirixidos a inmigrantes; 2) execuci6n de acciéns destinadas 4 integracisn social das persoas inmigrantes; 3) formacion, informacia e asesoramento do colectivo de inmigrantes; € 4) a coordinacién clos puntos de informaci6n as persoas inmigrantes nas diferentes administraciéns publicas ¢ nas distintas entidades colaboradoras En sintese, existe de novo unha vinculacién da atenci6n, 4 poboacién estranxcira 4 area de Servizos Sociais, prodtice- se unha reducion das estruturas especializadas (desaparecen 08 organismos especificos consultivos e de coordinacién) @ dos instrumentos (non se produce unha renovacién dos plans autonémicos), ¢ descenden os recursos técnicos ad- ministrativos aa Xunta de Galicia para dedicarse a esta area de intervencidn. Os concellos que ponen en marcha in- tervenci6ns con este colective son cada vez menos e dun Ambito mais urbano pola crecente complexidade técnica para xustificar as axudas procedentes de fondos europeos, € no aspecto do terceiro sector existe unha reduci6n e con- centracién en cada vez menos entidades dos programas destinadios 4s persoas estranseiras 4, QUESTIONE DELLA LINGUA: INMIGRACION E (POLITICA) UNGUISTICA Antes de abordar a cuestién migratoria en relacién ao uso e aprendizaxe do galego ¢ do espatiol, debemos sinalar que o marco xeral de utilizacién destas linguas en Galicia por parte da poboacién auféctona é fundamental para com- prender a percepcién ¢ acceso da poboacién estranxeira 20 uso normalizado do galego. Os datos da Engutsa de Condi- cidns de Vida do ano 2013 do Instituto Galego de Estatistica% [BELEN FERNANDEZ SUAREZ, sobre cofiecemento € uso do galego sinalan que s6 un 31 por cento dos galegos fala sempre en galego, mentres que un 20 por cento fala mais en galego ca en castekin, un 22 por cento fala mais en castelan que en galego, un 26 por cento dos residentes fala sempre en castelin, ‘As persoas estranxeiras, a0 chegar a Galicia, absorben’ os prexuizos lingtiisticos sobre o galego existentes na so- ciedade, © que provoca a consideracién do espaol como unha lingua de prestixio (DePalma, 2014). En definitiva, a chegada de inmigrantes non suma nin resta, simplemente, imprime diversidade a unha tendencia demogrifica de perda de galegofalantes. Tamén convén desmitificar prewutzos linghisticos sobre determinados colectivos de migrantes, que polo feito de ter como idioma materno o espafol son representados social- ‘mente con mais resistencias 4 aprendizaxe das linguas pro- pias. O certo € que os estuddos ao respecto indican 0s feitos contratios, é dicir, que son as persoas inmigrantes proceden- tes de Latinoamérica as que méis cohecementos posen de catalin en relaci6n a outros colectivos (Solana et al, 2012). En definitiva, aqueles que xa dominan unha lingua vehicular te- jien mais sinxelo a aprendizaxe doutro idioma que se fala no territorio. Pero o gran problema para a adquisicién do galego para aquelas persoas fora da idade escolar € precisamente a escasa oferta formativa (Silva Dominguez, 2008). Para as persoas mozas, a escola € 0 principal medio de aprendizaxe do idioma galego, deixanelo en segundo lugar a familia. Non obstante, a hexemonfa da ideoloxéa asimila- cionista na integracién do alumnado inmigrante en Galicia convive coa subordinaci6n lingiistica ao castelan no sistema ceducativo (Teasley, 2008). Neste mesmo sistema educative vese 0 mantemento lingiiistico dos idiomas falados polos migrantes como una actitude de resistencia, feito que resulta prexudicial para a udquisiciGn das linguas da sociedade de destino, Existen excepciéns a este discurso, pero 0 asimi- POLITICAS DE INTEGRACION DA POROACION EXTRANXEIRA, st lacionismo adoita imporse como dogma de fe. Os mesmos prexuizos sobre o galego aplicanse aos idiomas maternos clas persoas estranxeiras. Os tiltimos datos da Enquisa de Condicions de Vida de 2013 do Instituto Galego de Estatisticas amosan cal é a situa. cidn sobre o grao de entendemento e capacidades para falar € escribir, ¢ cales son os medios polos que se pode aprender a lingua galega por parte de nacidos en Galicia, nacidos noutra comunidade auténoma € nacidos no estranxeiro. ‘Un 75 por cento das persoas nacidas no estranxeiro en- tende moito ou bastante cando se Ile fala en galego, ¢ ascen- de a un 85 por cento no caso de nacidos noutra comunidade auténoma, e a un 98 por cento no caso de nacidos en Gali cia, No caso do galego escrito, as porcentaxes descenden, ¢ 86 un 68 por cento dos nacidos fora é capaz. de ler en gale- go, un 74 por cento das persoas nacidas noutra comunidade auténoma entende o galego escrito, e finalimente, un 87 por cento clos nacidos en Galicia séntese capaz de entender a escrita da stia lingua propia (véxase grafico 2). Efectivamen- te, estes datos indican que o maior problema coa lingua est na stia compresin lectora, o cal é explicable tendo en conta que moitos e moitas galegas non foron escolarizadas na sta lingua materna, € os procesos migratorios internos dentro do Estado © procedentes do estranxeiro privaron a estes residentes de aprender a escrita do idioma galego. A percepcisn do uso do galego circunscritos a Ambitos rurais tamén acennia a stia asociacién coa oralidade, As persoas nacidas noutro pais que saben falar galego moito ou bastante sittianse no 49 por cento, descende se 0s enquisados naceron noutra comunidade auténoma ata 0 42 por cento, ¢ finalmente, © 92 por cento dos nacidos en Galicia considéranse capaces de falar galego. As persoas na- cidas no estranxeiro que saben escribir en galego moito ou bastante alcanzan $6 tn 41 por cento; esta situacion atopas por riba do 32 por cento dos nacidos noutra comunidade auténoma, € por debaixo no caso dos nacidos en Galicia,a ELEN FERNANDEZ SUAREZ Grifico 2 Persoas segunda © grao de entendemento do galego falado escrito por lugar de nacemento (2013) Fonte: Enquisa de Condiciéns de Vida. Ano 2013, Instituto Galego de Estatistica (www-ige.eu) que nun 62 por cento se definen como eapaces de escribir en galego, Cando s6 0 59 pot cento da poboacién residente nun teritorio considera que sabe escribir na lingua galega vemos de novo que se teforza 0 caricter oral nos usos lin- gilisticos do galego (véxase grafico 3), ‘Os medios polos que aprenden a falar galego as persoas nacidas noutro pats son principalmente a familia —especial- mente para aqueles emigrantes retornados ¢ aquelas migra- ions de paises tradicionais da emigracisn galega que tefien parentes aqui—, nun 49 por cento dos casos, nun 44 por cento é a través da escola —aqui amésase a caracteristica de inmigraci6n de asentamento que conseguiu reagrupar a familia e escolarizar 05 menores no sistema educativo gale- go—, un 33 por cento aprende galego a través de amigos vecitos, un 19 por cento faino no seu traballo € un 18 por cento tira de recursos coma cursos, € autodidacta ou escoita a radio ou television galegas (véxase grifico 4). POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION EXTRANXEIRA, % Griieo 3 Petsoas que saben falas ¢ escribir en galego polo seu lugar de nacemento (2013) : | Ll mn. Fonte: Enquisa de Condicions de Vida. Ano 2013. Instituto Galego de Kstaustica (www.ige eu) fico 4 ‘Medios polos que aprenderon a falar en galego por lugar de nacemento (2013) Fonte: Enqusa de Conds de Via. Ano 2015. nso Galego de Estatistica (www.ige.eu) i ana [BELEN FERNANDEZ SUAREZ Para escribir en galego para as persoas nacidas no es- wanxeiro o mais importante € o sistema educative, que € onde logran esta competencia un 60 por cento dos casos, a familia continda a ser importante, un 31 por cento dos ca 08, 08 amigos e vecifios tamén son unha potencial fonte de aprendizaxe da lingua escrita nun 16 por cento, o traballo para © 11 por cento € outra via para aprender a escribir en galego, de forma autodidacta formanse para saber escribir en galego un 12 por cento dos estranxeiras entrevistados, finalmente, acuclindo a cursos ou vendo a radio ou ‘Telev sin de Galicia wn 8 por cento dos casos. Non deixa de re- sultar destacable que a porcentaxe de persoas que aprende a escribir de forma autodidacta é, en todos os casos, mais clevada que 0 ntimero de persoas que emprega cursos para poder obter esta competencia. Este dato apunta a que existe interese en aprender por unha parte importante da poboa- Grifieo 5 Medios polos que aprenderon a escribir en galego por lugar de nacemento (2013) Fonte: Enquisa de Condicions de Vida, Ano 2013, Instituto Gale= go de Estatistica (www ige.eu) POLIFICAS DE [VTEGRAGION DA FOBOAGION EXTRANXEIRA, 8 ci6n (estranxeira e inmigraci6n interior) que non acode 4s escasas canles formais (cursos CELGA e Escola Oficial de Idiomas), € que principalmente isto se debe a unha oferta reducida. Durante a etapa de recomte de gastos sociais, a politica linguistica foi outra das areas que viron reducidos os seus orzamentos na Xunta de Galicia. Os programas dirixidos 4s persoas estranxeiras implantados por concellos ¢ entidades do terceiro sector tenden a privilexiar a aprendizaxe do espanol antes que o galego para a poboacidn estranxeira, En definitiva, prevalece a I6xica da imposicin lingtiistica do idioma hexemdnico tamén neste campo de intervencién social. A actitude cara ao galego das persoas inmigradas parece positiva, non obstante, faltan facilidades de acceso 4 lingua, que semella un cédigo restrinxido ao 4mbito familiar ‘ou 4 socializacién educativa. O galego non debe ser parte cla herclanza familiar nin restrinxirse ao Ambito da educacion formal, € a sta oferta tampouco debe cinguirse a cursos para aspirantes a ser traballadores puiblicos. De continuar por esta senda, 0 seu cohecemento vélvese exctufnte para unha parte cada vez mais mobil da sociedade, 5, CONCLUSIONS: :A POLFTIGA DE INTEGRAGION DE INMIGRANTES GALEGA £ UNHA POLITICA DE ARRIBA A ABAIXO? ‘Todo parece indicar que a creacién dunha politica de integraci6n de inmigrantes en Galicia ten mais de efecto con- taxio da axenda politica a nivel estatal, e posteriormente de persistencia de fondos europeos, que de desenvolvemento propio. Quizais o mais endéxeno € 0 feito de que para a sa posta en priictica se inspirase mais nas politicas previas de atencin 4 poboacién galega emigrada e retornada en Galicia (Gonzalez Pérez, 2008; Priegue Caamafio, 2009; Fer- naindez, Suarez, 2016b).Bs BELEN FERNANDEZ SUAREZ. A realidade apunta a que son os fondos comunitarios os que sostefien a politica especifica de atencién 4 poboacién inmigrante tanto a nivel galego como no conxunto do Esta- do espaol. Politicas necesarias e demandadas por cidadiins estranxeiros que cada vez. ven mais reduciclos os programas de apoio, programas que estin mais concentrados territo mente. E evidente que as posibilicades dos ¢ das inmigran- tes que residen nas zonas urbanas (€ particularmente nas cidades da Coruia, Ourense e Santiago de Compostela) son maiores que o daquelas persoas estranxeiras que vivan en vilas medias ou rurais, Este relato de estratura de oportuni- dades desigual en canto 4 distribucion de posibilidades de goce clo Estado do Benestar traslidase a moitos campos das politicas ptblicas, € dicir, afecta de forma xeral ao conxunto da poboacién galega, A crise econ6mica levou consigo un ascendente crece- mento da asuncisn de competencias autonémicas, e entre elas a de atencién 4 poboacién estranxeira, que foi carac- teristica dos gobernos conservadores do presidente Fraga, © que, posteriotmente, tivo © seu cénit en canto incremen- tos de gasto social no goberno bipartito. © novo rumbo da Xunta do presidente Nuihez Feijoo reduciu 4 minima expresion as politicas sectoriais como expresi6n nitida dun Estado do Benestar profundamente debilitado. Galicia funciona neste nivel de goberno como unha axencia que tramita subvenciéns aos verdadeiros actores responsables destas politicas: concellos e entidades do terceiro sector. © papel das asociacidns de inmigrantes queda vinculado 4 sila capacidade de onganizaci6n, sen apoio institucional nin no plano econdmico nin como interlocutores sociais, conducen as stias actuacténs ao dmbito local. A poboacién estranxeira asentada en Galicia ten un proxecto de permanencia, A stia integracion nun tertitorio atravesado polo seu pasado {e presente) migratorio fai que ‘08 procesos migratorios formen parte da nosa identidade POLITICAS DE INTEGRACION DA POBOACION EXIRANXEIRA, a (comunitaria) e familiar. Este lugar comin non é vacina para combater nin a xenofobia nin o racismo, ¢ a exclusién campa nas sociedades globais occidentais. O individualism que provoca a ruptura de lazos sociais condGcenos a unha economia globalizada onde prima a maxima do rendemen- toe onde € 0 individuo quen se responsabiliza dos riscos sociais, As ¢ os inmigrantes son os portadores cle malas no- vas, os representantes da exclusién, aqueles aos que temer porque representan xustamente a posicién social que pro- duce pinico moral na clase media (desclasada) occidental (Bauman, 2016). Sobre as costas das persoas inmigradas tamén se adoita botar demasiada responsabilidad sobre o fururo do galego. ‘A chegada de poboaci6n estranxeira supén unha riqueza cultural, social, demogréfica € econémica para a socieda- de de acollida. A percepcién maioritaria do contexto de acollida é determinante para falar das percepciéns sociolin- giiisticas dos estranxeiros cara ao galego. As oportunidades de aprender a lingua galega son moi reducidas —familia ¢ escola principalmente—, o que exclée persoas sen lazos de sangue € que xa non esti en idade escolar para a aprendi- zaxe do galego. A formaci6n das persoas estranxeiras é mais autodidacta que vinculada a cursos de formacién sinala que algo esti a fallar no acceso ao galego. O modelo de que 0 galego 56 serve para a Administraci6n, pata 0 émbito fami- liar (ou contextual de territories onde o seu uso € maioritario) ou que s6 se emprega no colexio, priva dunha pluralidade de usos para potenciais neofalantes, A identicade galega, e a a lingua como expresi6n da mesma, debe ser un punto de encontfo accesible para o conxunto da cidadania, en defini- tiva, tamén neste terreo se precisan politicas de integracién voluntarias na aprendizaxe do galego,88 [Gti FERNANDEZ, SUAREZ BIBLIOGRAFIA Alvarez. Corbacho, X. (2000). “El sector pablico gallego en los aftos no- venta’, Revista Galega de Bconomia9 (1), 1-19. Bauman, Z, (2016), Exirarios lamando a la puerta. Barcelona: Editorial Pads Castel, R 2010), Flascenso de las incertidumbnes. Trabajo, protecciones, estatuto de inditiduo, Buenos Aires: Fondo de Cultura Economica. DePalma, R. 2014, “Leaming a minoritized language in a majority lan- ‘guage context: student agency and the creation of micro-immersion contexts". ntemnational journal of Bilingual Education and Bilingua- ism 18 CO, 426-442. doi: htps//ax.doi.org/10.1080/13670050.2014.91 6653. Fauser, M, (2014). *Co-development as transnational governance: An analysis of the engagement of local authorities and migrant onganisa- tions in Madsid”. Journat of bute and Migration Studies 40 (7), 1060 2078. huepu//dx do. org/10.1080/1369183X.2013.830889, Femnindez Suirez, B.(2016a). “Las polticas de integracidn de inmigrantes ‘en Espafia: jrumbo al asimilacionismo?", en D. Lanero e P. T. Maga- Indes (coords.), Migracicn / Migration (pp. 61-81). Vila Real: Instituto Intemacional Casa de Mateus, — @016b): “A evolucion da politica de itegracion de inmigrantes en Ga- licia no dmbto autondmico © municipal (2005-2015)". Administracion & Cidadania 11 (1), 43-54 — G01), La institucionalizacién (débid de las polticas de éntegracion de los inmigrantes: anditsis comparado de Andalucta, Catalwita y Ma did. Tese de dontoramento. Universidade da Coruna, Enlace: hitps// ruc.udees/dspace/bitstream/handle/2183/15801/FemandezSuare7_Be= Jea_TD_2015,pdt. (Citimo acceso: 150-2017] — 2010), “Facendo camido a0 andar: Unha década de politicas de in- tegracién de inmigrantes en Galicia (2001-2011)". Bstudias Migratorias Revista Galega de Andlise das Migracions 3 (2), 49-67. eminder Suirez, B; Touro Sinchez, A, (2006), “Politcas e modelos de integracién da estranxeiria: As politics Jocais cle inmigracion en Gale la", en M, L, Gomez Rodrigue (coord), Familia ¢ iuterculturatidade (pp. 19-30), Santiago de Compostela: Nunta de Galicia, Filomeno, F. A. (2017), Polite of Citizenship and Migration. Cham: Sprit. ger Garcia Juan, L, (2016), “La politica de integracién de inmigrantes en el nuevo Fondo de asilo, migracion e integracion de la Uni6n Europea. EL caso espaiiol en punto de mira”, Revista de la Facultad de Derecho POLITICAS DE INTEGRACION DA POROACION EXTRANXEIRA. » 1) Glencias Poticas 6 (124), 99-115. do: Inps//dx- do og/10.18566 ep 46012406 (Climo acceso: 15-11-2017) Gonzalez Péres, J. (2008). nmigracion esranseinae eritrto en Galt- ia. A consiniein dun pats sociale culeuralente diverso, Santiago de Compostela: Xunta de Galicia — (2010), “Ia primera generzcidn de iamigrantes extranjeros en Galicia Condiciones de vida y selaciéa con el destino segin los colectivos estudiados". Migraciones 28, 87-125 Giménez Romero, C. (2003). “Pluralismo, multculturalismo e intercul turalidad”, Rducactén y Futuro, Revisa de Investigactén Aplicada y Experiencias Ratcativas 8, 1-20. Jaraiz.Gullas, Es Lagares Diez, N.(2008).°A xestion da inmigraci6n na ‘Comunidade Aurdnoma de Galicia", en N, Lagares Diez e M. Lorenzo Moledo (coors), In-migracién- educactén, cultura e polltcas para ‘a inclusin social en Galicia (pp. 7793). Noia: Toxosoutos - Unipro. Martinez de Lizarondo Artola, A. (2008). "Una mirada a los planes de integracién de las comunidades autSnomas", en L. Cachéan eM Lapaira {eds.),nmigracton y polticassocates (pp. 51-74, Barcelona: Eacions Bellaterra Penninx, R. (2009), “Contradicory developments in loca, national and European level integation polices: “The Dutch case”. Visitors lecture series: Migration Policies and Processes in Europe. Washington: Migra- tion Policy lastiute Pérex-Caramés, A. (2016). ‘Crise econémiea e migriciéns en Galicia anilise sociodemogrifica dos cambios recentes nas movementos de poboacién”. Administracton Cidadanta 11(1), 55-68. Priegue Caamao, D, (2009). “A convivencia intercultural na sociedade salega: o Plan Galego de Cidadania, Convivencia ¢ Incgracién 2005- 2D11 como vector estatéxico", en N. Lagures Diez e M. Lorenzo Moledo Coons), Inmigracién educacin, cultura epolias para a inchasin social en Galicia (pp, 205-238). Noiz: Toxesoures - Unie. Scholten, P.€ Penninx,R. (2016). “The multlevel governance of migration and integration’, en B. Garcés-Mascarefas e R. Penninx,R. (ed), Je- aration Procesecs and Policies in Europe. Gontests, Levels and Actors (pp. 91-108). London: Springer. Silva Dominguez, C. 2008). “Iniciativas de formaci6n en lingus walega para inmigrantes”,en MT. Diz Gate, 1. Mas Alvarez 1, Zas Varela (eds), Integracion tingtstica e mmigracion (pp. 53-80), Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela. Solana, M. De Miguel Lukea, Vs Rodriguez Garcia, D.; Pascual de Sans 4. 2012). “Conocimiento de las lenguas oficiales entre inmigrantes| | | ; 6 [BELEN FERNANDEZ SUAREZ lextranjeros en Cataluta, € implicaciones sobre su integracién social Migraciones 32, 103-138, ‘Teasley, C, (2008). ‘Perspectives postcoloniales sobre la avogila del alum- ‘nado inmigrante en Galiza, Espaaa”. Arcbiuns Anaiiticos de Politicas Faducativas ¥6 (19), 136, Trevino, R.; Gonzalez Ferrer, A. (2016), “Gestiin de local de ta tnmlgra ‘cin en Jos inicios de la exis econémica", en A. Domingo (ed.), rai _gracién y diversidad en Expaita, Crisis econdmtca 9 gestion municipal (pp. 75-98). Barcelona: Editorial learn ‘Triadafllopoulos, T, 2011). “lllberal means to liberal ends? Understanding recent immigrints integration polices in Europe". Journal of Btbnic and Migration Studies 47 (6), 861-880. Veredas Munoz, $. 2003). "Las asociaciones de inmigrantes en Esps Prictica clientelar y cooptacién politica”. Revista tnternacional de So- ciologta 36, 207-225, Vertovee, $, (2007), “Superciversity and its implications. Etonic and Racial ‘Stutioe 30 (6), 1024-1254, hp://ex do. ong/10-1080/01419870701599465, Zapata-Bartero, R. (2014). Diversity management in spain, New dimen- sions, new challenges. Manchester: Manchester University Press. INMIGRACION, ASOCIACIONISMO E ONG: DIFICULTADES, URXENCIAS E DESAF[OS Inia Vazquez, S.va! 1. INTRODUCION Este capitulo achega unha anilise das funcidns desen- volvidas € das actividades realizadas polo tecido asociati- vo inmigrante e polas organizacions non gobernamentais (ONG) no eido da xestin da diversidade cultural en Galicia. O principal obxectivo € contribuir a dar visibilidade a este tipo de actividades a través dalgtins exemplos do taballo que se estd a realizar no ambito da interculturalidade no contexto galego, O capitulo ten como alicerce as demandas expresadas polas propias organizacions entrevistadas, sen esquecer as dificultades que nos tltimos tempos tiveron que enfrontar en tanto que entidades sociais orientadas a0 traballo con minorias vulnerables. Como punto de partida, cémpre diferenciar 0 concepto de “asociaci6n de inmigrante” do de "ONG". Para isto, seri de utilidade a clasificaci6n realizada polo Coleativo IOE (1987), a que se distinguen tres tipos de organizaciéns: as éxnicas, as xeneralistas e as especializadas da sociedade de acollida, dependendo das tarefas que desenvolvan e da siia com. posicion, Conforme a esta clasificacidn, as organizaciéns 1. Universidade de Vigo (vazquez@uvigo es)