Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Sot kompjuterët paraqesin mjet për punën e përditshme, për argëtim dhe për
komunikim dhe janë pjesë e numrit te madh të makinave, për shembull,
bankomate, automobila, aparate për amviseri etj.
Kompjuteri është pajisje elektronike tek i cili mund t’i jepen instruksione për
pranim, për përpunim, për ruajtje, për te paraqitur te dhënave dhe
informatave.
Kompjuterët gjithashtu mund të quhen “makina elektronike për përpunimin
e të dhënave” e cila na shpie në termin EDP (Electronic Data Processing)-
Përpunimi elektronik i të dhënave.
Informata kthyese
(Feedback)
1
FLETË PUNE – KOMPJUTER PERSONAL
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
_______________________ _________________
2
1.1 Historia e kompjuterëve
Gjenerata e parë-
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and
Calculator) në vitin 1946 në Universitetin e
Pensilvanise nga John Eckert dhe John Mauchy.
Teknologjia: llampa me vakum. Sipërfaqja: 126 m2
dhe Pesha: 30 ton. Llampa me vakuum: 18,000. Figura 1.3 - ENIAC
Fuqia e kërkuar: 150,000 wat
3
Të metat kryesore:
Gjenerata e dytë-
Në 1955 llampa zëvëndësohet me një pjesëz të vogël të
quajtur tranzistor. Tranzistorët janë të vegjël,
shpenzojnë pak energji, kanë kosto të ulët prodhimi.
Fillon ndarja e pjesëve funksionale si: njësia qëndrore e
përpunimit, kujtesa, njësitë e hyrje-daljeve. Krijohen
gjuhët e zhvilluara të programimit. Fortran, për
aplikime shkencore Cobol, për aplikime ekonomike. Figura 1.4- IBM 1620
4
Përmasat zvogëlohen më tej, shpejtësia rritet, po ashtu kujtesa. Krijohet gjuha e
programimit BASIC . Kompjuterat më tipikë të kësaj periudhe janë:
IBM 360
ICL-1900
IBM-370
VAX-750
Gjenerata e katërt-
Fillimi vitet 1975. Teknologjia: qarqe me shkallë të lartë
integriteti (Large Scale Integrated Circuits –LSIC). Krijimi
i mikroprocesorit: njësia qëndrore e përpunimit vendoset në
një chip të vetëm. Këta kompjutera quhen mikrokompjutera.
Krijimi i qarqeve me shkallë shumë të lartë integrimi (Very
Large Scale Integrated Circuits-VLSIC). Dimensioni
zvogelohet shumë, fuqia rritet.
Figura1. 11- Kompjuteri i parë PC
5
Gjenerata e pestë-
Gjenerata e pestë fillon në vitet 1990 dhe në vazhdim. Shpejtësia shumë e lartë.
Krijohen kompjutera me dy procesorë dhe mund të kryhet përpunim në paralel
(parallel processing). Futet koncepti i Inteligjences Artificiale .
6
Më vonë paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si: Windows 95,
Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows XP,
Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven(7) ne vitin
2009,Windows(8) 2012. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si
UNIX,LINUX etj.
7
FLETË PUNE – Historia e kompjuterve dhe sistemet operative
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
Mini Test
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
_______________________ _________________
8
1.4 Tipet (ndarja) e kompjuterave
Një nga klasifikimet e mundshme të kompjuterave është ai që bazohet në:
Mikrokompjuter (microcomputer)
Minikompjuter (minicomputer)
Kompjuterët e mëdhenj qendror (mainframe)
Superkompjuter (supercomputer)
Mikrokompjuter (Micro-computer)
Mikrokompjuteret ose kompjuteret personale (РС) janë të vegjël, relativisht
kompjuter te lirë te dedikuar për punë të një shfrytëzuesi. Ne
krahasim me kompjuterët më të mëdhenjtë shqyrtuar deri
tani, ata kanë shumë mundësi të kufizuara pasi që kane
vetëm nje procesor (mikroprocesor sipas të cilit këta
kompjutere e kanë marrë emrin e tyre), mund të shërbeje
vetëm nje konsumator ne kohë te caktuar, janë shumë te Figura 1.7-
ngadalshëm dhe mund te ruajnë dhe te përpunojne shumë Mikrokompjuter
Por, për shkak te çmimit te ulët dhe përdorimi i lehtë, jane te shkëlqyeshem për
firma të vogla, për shkolla dhe përdorim shtepiak. Shfrytëzohen për përpunimin
e teksteve, për te shikuar filma, për të dëgjuar muzikë, për te luajtur, për
njehsim, për programim, për kontabilitet, për dizajn grafi k etj.
9
Minikompjuter (Mini-computer)
Minikompjuterët janë shumë më të vegjël dhe janë
shume më te lirë prej kompjuterëve te mëdhenj. Ky
termin shfrytëzohet për kompjuterët të cilët mund të
realizojne shumë detyra që nuk kërkojne shfrytëzim të
kompjuterëve shumë te shtrenjtë, por nuk mund te
punohen te kompjuterët më te vegjël dhe të lirë.
10
Figura 1.9- Meinfreim
Terminalet nuk kane memorie personale, kane vetëm njesi për pranim dhe për
dërgim të të dhënave deri te kompjuteri kryesor. Ato mund te jenë te dislokuar
në të njëjten hapesirë me kompjuterin, por edhe ne hapesira, ndërtesa ose qytete
te tjera.
Superkompjuteri (Supercomputer)
Superkompjuterët janë më të shpejtët, me të fuqishmit dhe me të shtrenjtët
kompjutere. Ato janë te mëdhenj, kanë numër te madh të procesorëve dhe
kapacitet te madh te hard disqeve.
Zbatohen për qëllime ushtarake, për qëllime shkencore kërkuese (për shembull,
studimi i gjithësise, simulimi dhe modelimi i proceseve fizike dhe kimike etj.),
por sot zbatimi me aktual është për simulimin e termeteve, uraganeve,
thatësires, vërshimeve dhe per përcjelljen e klimës globale. Prodhuesit e
aeroplaneve dhe autobuseve dizajnojnë modele te reja dhe i testojne nën kushte
të ndryshme me shfrytëzimin e simulimeve me ndihmën e superkompjuterëve.
11
1.5 Komponentet kryesore të sistemit kompjuterit
Sistemi kompjuterik është një bashkësi e komponenteve dhe nënsistemeve të
ndërlidhura mes vete te cilat përshkruhen përmes strukturës dhe funksionit.
Struktura - përfshin mënyren se si janë të lidhura komponentet mes vete apo
relacionin mes tyre. Funksioni – përfshinë operacionet e komponenteve te
veqanta si pjesë të strukturës.
Memoria e brendshme
Interface-at hyrëse/dalëse.
12
Memoria e brendshme - Random Access
Memory (RAM) gjithashtu quhet memoria
kryesore sepse ajo është memoria primare të
cilën procesori e shfrytëzon gjatë përpunimit të
informatave. Koha të cilën procesori e merr për
transferimin e të dhënave në memorie apo nga
memoria ka rëndësi të madhe pasi që ajo e
përcakton edhe përformansën e përgjithshme
Figura 1. 11- Memoria e brendshme
të kompjuterit. -RAM
Kur kompjuteri ekzekuton një operacion aritmetik, siç është mbledhja apo
shumëzimi, numrat e përdorur në operacion mund të gjenden në memorie.
Kodi i instruksioneve i cili i tregon kompjuterit cilin operacion duhet
ekzekutuar gjithashtu përcakton në cilën adresë apo adresa të memories
duhet qasur.
Disqet Magnetike
Memoriet Optike
Shiritat Magnetikë
13
Njësia qendrore e përpunimit (anglisht:
Central Processing Unit) ose shkurt CPU,
është pjesë e një sistemi kompjuterik i cili
kryen udhëzimet e një programi kompjuterik,
dhe është një element parësor në ushtrimin e
funksioneve kompjuterike).
Veprimet e tij janë të caktuara nga një Figura 1. 21- Njësia qendrore e përpunimit -
program me kodin e makinës. Detyrat kryesore CPU
të tij janë operacionet aritmetike, leximi dhe
shkrimi i të dhënave në regjistrin e punës (kujtesa RAM) si zbatimin e
urdhëresave në Programe. Format moderne të CPU-së janë Mikroprocesorët në
të cilat të gjitha integralet dhe pjesët tjera përbërës të CPU-së janë të futura në
një mikrointegral (mikrochip).
Speaker
Headphones
Screen (Monitor)
Printer
14
FLETË PUNE – Komponentet kryesore të sistemit kompjuterik
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
_______________________ _________________
15
PYETJET E KAPITULLIT TË PARË
1. Sa është e vjetër historia e kupjuterëve?
2. Cila është makina e parë për llogaritje që është shpikur në Kinën e vjetër
para 2500 vitësh?
3. Çfarë shpiku fizikanti dhe matematikanti francez Basic Pascal në vitin
1462?
4. Çka ka dizajnuar matematikani gjerman Gottfried Leibiniz në shek. 17?
5. Në cilin shekull fillon historia e zhvillimit të kompjuterëve?
6. Përshkruaj gjeneratën e parë?
7. Përshkruaj gjeneratën e dytë?
8. Përshkruaj gjeneratën e tretë?
9. Përshkruaj gjeneratën e katërt?
10. Përshkruaj gjeneratën e pestë?
11. Çka është sistemi operativ?
12. Cili sistem operativ ishte i pari për shfrytëzim?
13. Numëro sistmet operativ nga Microsofti?
14. Si quhen kompjuterët në gjuhen latine?
15. Çka d.m.th EDP?
16. Çka paraqesin sot kompjuterët?
17. Çka është kompjuteri?
18. Cili është përdorimi kryesor i kompjuterëve?
19. Si përbëhen të dhënat?
20. Cili është dallimi në mes të dhënave alfanumerike dhe numerike?
21. Cilat janë tipet (ndarja)e kompjuterëve?
22. Çka janë Mikrokompjuterët?
23. Ku përdoren Mikrokompjuterët?
24. Për çfarë shfrytëzohen Mikrokompjuterët?
25. Kush bënë pjesë ne kompjuterët personal?
26. Çka janë Minikompjuterët?
16
27. Ku përdoren Minikompjuterët?
28. Çka janë kompjuterët e mëdhenj qendror (MainFrame)?
29. Ku përdoren MainFrame?
30. Për çfarë shfrytëzohen MainFrame?
31. Cili është dallimi ndërmejt superkompjuterit dhe kompjuterët e mëdhenj
qendror?
32. Çka është Superkompjuteri?
33. Ku përdoren Superkompjuteri?
34. Çka është sistemi kompjuterik?
35. Çka përfshin struktura e sistemit kompjuterik?
36. Çka përfshin funksonin e sistemit kompjuterik?
37. Kompjuterët modern përbëhen nga katër komponente kryesore, cilat janë
ato?
38. Çka d.m.th RAM?
39. Si quhet memoria kryesore?
40. Sa bit është koha që i nevojitet për lexim dhe shkrim RAM-it?
41. Si është ndarë RAM-i i brendshëm?
42. Çka është memoria e brendshme?
43. Kush benë pjesë në memorien e jashtme?
44. Çka është njësia qendrore e përpunimit?
45. Cilat janë detyrat kryesore të CPU-së?
46. Çka është interfejsi hyrës?
17
2. PJESET THEMELORE TË SISTEMIT KOMPJUTERIK
Kompjuteri statik është dizajnuar ashtu qe pjesët e tij themelore
(shtëpiza,tastiera, monitori dhe miu) janë të ndarë dhe mund te vendosen në
tavolinë. Shtëpiza mund te jetë e vendosur horizontalisht dhe vertikalisht dhe
tek ajo bashkengjitën pjesët tjera nëpërmjet portave. Pjesa më e madhe e portave
gjenden te pjesa e prapme e shtëpizes.
18
Shtëpizat Desktop
vendosen, siç tregon edhe emri mbi tavolinë.
Monitori zakonisht vendoset mbi shtëpizë, e
cila zvogëlon hapsirën e shfrytëzueshme të
tavolinës. Shtëpizat Desktop nuk kanë shumë
Figura 13- Shtëpiza
hapsirë për zgjerim.
Desktop
19
Palm ose kompjuter xhepi janë shumë të vegjël dhe
mund të mbahen në shuplake. Shfrytëzohen për mbajtje
të kalendarit të biznesit, si lista te telefonave ose adresar,
për njehsime të shpejta, për dërgim dhe te pranim të të
dhënave dhe të informatave.
Figura 2.7-Palm ose
kompjuter xhepi
Figura 2.8-
Kompjuterët PDA
20
FLETË PUNE – Pjesët themelore të kompjuterit.
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
1. Gjejë pajiset themelore të kompjuterit, duke ia shenuar emrin...se cilës pajisje,janë dhënë si
në vijim?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
_______________________ _________________
21
2.2 Pllaka kryesore apo pllaka amë
Pjesa nëpërmjet të cilës janë lidhur të gjitha pjesët e kompjuterit është pllaka
amë (motherboard). Te ajo, ne kushineta te veçanta, janë vendosur procesor
dhe memorie e brendshme. Te pllaka amë ekzistojnë edhe vende për lidhje te
kartelave (grafike, me zë, te rrjetës, TV etj.) te quajtura slote.
22
2.3 Kartelat zgjeruese
Kartelat zgjëruese janë të vendosura në sllotet e zgjerimit për t’i rritur
funksionet e sistemeve kompjuterike. Kartelat mund të shtohen në çdo
kohë, përderisa të këtë sllote të lira në dispozicion.
Figura 2.12-Kartela e
Modemit
Kartela e zërit, ia mundëson kompjuterit
incizimin dhe ekzekutiimin e muzikës dhe tingujve.
2.4 Interface-at
23
Serial interface-i (COM-Porti)
Konekcioni serial është një tel, apo set i telave të cilët përdoren
për transferimin e të dhënave nga procesori në ndonjë
njësi dalëse, siç janë: miu, tastiera,modemi, skaneri dhe
disa lloje të shtypësve. Ky lloj i lidhjes transferon Figura 17- Porta COM
vetëm një pjesë të të dhënave dhe për këtë arsye është
i ngadalshëm. Përparësia e përdorimit të këtij lloji të lidhjes qëndron në
sigurimin e një lidhje efektive në distanca të gjata. Shpejtësia zakonisht luhatet
nga 300 deri në 115200 bit-a për sekondë.
USB Interface-i
USB do të thotë “Universal Serial Bus”, është një verison i shpejtë i inetrface-
it serial i cili mund të përballojë disa pajisje përnjëherë ( të
lidhura në kuti ndarëse, të ashtuquajturi “hub”) të lidhur në
një port të vetëm. Pajisjet USB janë “Plug and Play” pajisje që
do të thotë përdoruesi nuk duhet të përcaktojnë asnjë
parametër (adresë etj).
Interface-i bluetooth
24
Bluetooth-i në parim është dashtë të jetë një radio transmetues për distanca
të shkurta e cila do të ishte standarde për pajisje “intelegjente”. Para se të
zhvillohej bluetooth-i në vitin 1998, për lidhje pa tela me njësitë periferike
mund të përdorej vetëm transmetimi standard me IrDA Figura 2.18- Bluetooth &
Infrared
përdoret drita infra të kuqe dhe për këtë arsye duhet të
ketë lidhje pa pengesë fizike me pajsijen me të cilën
lidhet.
Procesori (Njësia qendrore e përpunimit) është zemra dhe truri i një sistemi
kompjuterik. Në të ekzekutohen të gjitha operacionet.
b) Njësia udhëheqëse;
c) Regjistra.
25
logjike. Operacionet themelore te cilat ajo mund t’i kryejë janë operacionet
aritmetike (+, –, *, /) dhe operacionet logjike (DHE, OSE, JO).
Shpejtësia e procesorit varet prej taktit të punës se orës (clock) i cili zakonisht
është vendosur ne vet procesorin. Kur kompjuteri do të kycet, ora me shpejtësi
te madhe prodhon impulse uniforme me ndihmen e çfarëdo kompjuteri kryen
sinkronizim të kryerjës se instruksioneve.
RAM Memoria
26
RАМ (Random Access Memory) është memoria deri tek e cila direkt të qaset
për të lexuar dhe për të shkruar te dhënat dhe instruksionet.
RАМ memoria të dhënat i lexon vetëm deri sa ne atë
ekziston tensioni elektrik.
Me shkyçjen e kompjuterit prej rrymës përmbajtja e RAM
memories fshihet edhe deri te kyçja vijuese ajo është
Figura 2.22- RAM memoria
plotësisht e zbrazët. Me çdo të shkruarit e ri të të
dhënave te ndonjë lokacioni, përmbajtja e tij paraprak
fshihet.
Prandaj RAM memoria quhet edhe memorie pune ose operative. Prej këtyre
shkaqëve edhe shpëjtesia e kompjuterit është lidhur me madhësine e RAM
memories.
RAM mund te jetë statike (SRАM) dhe dinamike (DRАM). Të dhënat e shkruara
ne memorien statike janë stabile dhe jo patjetër të
freskohen.
27
Memoria dinamike patjetër te freskohet
(refresh) për të dhënat ne ate te mos humbën.
Freskimi kryhet ashtu qe dinamika e memories
prej kohe ne kohë i lexon të dhënat dhe përseri
i shkruan ne vendin e njëjtë. Prandaj memoria
dinamike është me e ngadalshme prej
statistikes.
ROM Memorie
28
FLETË PUNE – Pllaka kryesore (Motherboard) & Njësia qendrore e përpunimit
(CPU)-ja, memoria e brendshme.
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
_______________________ _________________
29
2.7 Mediumet magnetike
Mediumet magnetike janë pajisje për ruajtjene të dhënave dhe programeve
të cilat përbëhen nga një apo më shumë disqe magnetike. Mediumi magnetik
për ruajtjen është ”memoria afatgjate” e sistemit kompjuterik.
Hard disku
Hard disku (HD – Нard Disc) shfrytëzohet për ruajtje të të dhënave dhe
programeve të cilat shfrytëzohen në punën e përditshme. Hard disku mund të
jetë i brendshëm ose i jashtëm dhe ka kapacitet prej
disa qindra gigabajt (GВ).
30
Disqet kanë pllaka ku janë shënuar informatat dhe të dhënat lehtë mund të
fshihen ose të rishkruhen, me ç’rast ruhet struktura e diskut që i bën të dhënat
të jenë të qëndrueshme në afat më të gjatë kohor.
Floppy Disk
Floppy Dsik-u (Floppy Disc) më parë ishte mediumi
primar i rujatjes. Sot ai ka humbur rëndësinë e tij,
për shkak të kapacitetit të limituar prej 1.44 MB.
Floppy disk-u 31/2 inç ndahet në 80 shtigje, ku Figura 2.30- Ndarja e Floppy
secili prej tyre ndahet në 18 sektorë me nga 512 byte. Kjo Diskut në shtigje dhe sektor
do të thotë se kapaciteti i përgjithshëm është 1.44 Mbyte.
ZIP drive-at
ZIP drive-at janë dispozicion që nga viti 1995. Ato janë
sisteme protabël të ruajtjes me çmime të arsyeshme, të
ngjashme me 3 ½ inç floppy disqet, megjithëse më të
trasha. Atni, drive-at standard kanë kapacitete prej 100
MB apo 250 MB. Kohët e fundit versioni 750 MB, Figura 2.31- Zip Drive
gjithashtu është vënë në dispozicion. Mangësi kryesore
është shpejtësia majftë e ultë e transferit.
32
Gropëzat në shtresën reflektuese të diskut
e shpërndajnë dritën, derisa pjesët e
rrafshëta të dikut e reflektojnë dritën e
laseirt me efekt në foto-detektor. Foto-
detektori pastaj i shëndrron këto drita të
errëta dhe të çelura në impulse elektrike
gjegjëse në 1 dhe 0. Sot, CD- Writer-at janë
pajisje pothuajse standarde e sistemeve Figura 2.33- Laseri ne DVD & CD
kompjuterike.
33
Figura 2.37- Gropëzat në shtresën reflektuese të DVD – CD & Blu-ray Disku
34
FLETË PUNE – Mediumet magnetike & mediumet optike
Emri____________________________
Plotëso të dhënat në vijim:
_______________________ _________________
35
PYETJET E KAPITULLIT TË DYTË
1. Çka është kompjuteri statik?
2. Cilat janë pjesë themelore të sistemit kompjuterik?
3. Çka është njësia qendrore ose shtëpiza?
4. Cilat elemente gjenden në shtepizë?
5. Cilat janë llojet e shtëpizave?
6. Çka është shtëpiza Tower?
7. Çka është shtëpiza MiniTower?
8. Çka është shtëpiza Desktop?
9. Çka janë kompjuetrët portabël (Laptopët)?
10. Çka është Llaptopi?
11. Çka është Notebook?
12. Çka janë Tabletat?
13. Çka janë Palm ose kompjuter xhepi?
14. Çka d.m.th PDA?
15. Çka është PDA?
16. Çka është pllaka amë?
17. Çka janë kartelat zgjeruese?
18. Cilat janë llojet e kartelave zgjeruese?
19. Pse përdoret kartela e faksit?
20. Pse përdoret kartela e rrjetit NIC?
21. Pse përdoret kartela e modemit?
22. Pse përdoret kartela e zërit?
23. Pse përdoret kartela e interfac-it?
24. Çka është interfejsi COM 1?
25. Çka është interfejsi LPT1?
26. Cilat pajisje lidhen me COM1?
27. Cilat pajsije lidhen me LPT1?
28. Çka d.m.th USB?
29. Çka është USB-ja?
30. Cilat pajisje mund të lidh interfejsi USB?
31. Çka është IEEE 1394 –Firewire?
32. Çka mund të lidh interface-i Firewire?
33. Çka është Bluetooth-i?
34. Në çfarë distance punon Bluetooth-i?
35. Cilat pajisje lidhen me Bluetooth-in?
36
36. Çka është CPU-ja (Njësia qendrore e përpunimit)?
37. Çka ekzekuton procesori?
38. Cilat janë pjesët e rëndesishme të procesorit?
39. Kush bënë pjesë në operacionet aritmetike?
40. Kush bënë pjesë në operacionet logjike?
41. Çka kanë mikroprocesorët bashkëkohor?
42. Çka është karakteristik e procesorit?
43. Çka quhet frekuenca tek procesori?
44. Me çfarë matet shpejtësia e CPU-së?
45. Si ndërtohet memoria e brendshme?
46. Ekzistojnë dy lloje të memories së brendshme?
47. Çka është RAM memoria?
48. Kur i lexon të dhënat RAM memoria?
49. Nëse ndalet rryma gjatë punës në kompjuterin tuaj, a mund memoria
RAM, që t’i ruan të dhënat?
50. Cila është përparësia më e madhe e memories gjysmëpërçuese?
51. Cilat janë karakteristikat e RAM memories?
52. Çka është memoria statike?
53. Çka është memoria dinamike?
54. Cilat janë nëntipet e RAM memories?
55. Çka d.m.th ROM?
56. Për çka shfrytëzohet ROM memoria?
57. Nëse ndalet rryma gjatë punës në kompjuterin tuaj, a mund memoria
ROM, që t’i ruan të dhënat?
58. Çka janë mediumet magnetike?
59. Sot, si njësi memorieve të jashtme shfrytëzohen?
60. Për çka shfrytëzohet Hard Disku?
61. Çka shërben pllaka në Hard Disk?
62. Si funksionon koka për lexim në Hard Disk?
63. Pse informata fshihen lehtë dhe mund të rishkruhen ne Hard Disk?
64. Çka janë shtigjet në pllak të Hard Diskut?
65. Çka janë sektoret në pllak të Hard Diskut?
66. Në çfarë forme ruhen të dhënat në Hard Disk?
67. Çka është Floppy Disk-u?
68. Sa kapacitet përmban Floppy Disku?
69. Çka janë Mediumet optike?
70. Cilat pajisje bëjnë pjesë në mediumet optike?
71. Çka quhet kompakt disk rekordable?
37
72. Si lexohen të dhënat nga CD-ROM-i?
73. Çka shpërndajnë gropëzat në shtresat reflektuese të diskut?
74. Si përdoret laseri në fuqi të lartë tek CD-të?
75. Çka janë CD-të incizuese?
76. Çka d.m.th DVD-ja?
77. Si funksionon brenda në DVD-i, sistemi i leximit të të dhënave?
78. A mund që DVD-ja, të lexohet dhe incizohen nnë dy anët, nëse po pse, dhe
nëse jo , pse?
79. Cili është dallimi në mes CD-së dhe DVD-së?
38
3 PAJISJET HYRËSE
3.1 Tastiera
Tastiera është pajisjet hyrëse e domosdoshme me ndihmën e te cilës futen
shkronjat, shenjat speciale dhe numrat në kompjuter. Te tastierat bashkëkohore
butonët kryesisht janë ndarë në pesë grupe: pjesa tekstuale, pjesa funksionale,
pjesa për navigim, pjesa numerike, pjesa për multimedia.
39
Figura 26- Tasti Print Screen
40
Figura 28- Tasti Tab
41
Figura 3.9- Tasti Control
42
Figura 3.12-Tasti Delete
43
3.2 Miu
Me ndihmën e miut shënohen objektet në ekran dhe
dërgohen urdhra deri te kompjuteri. Miu zakonisht ka 2
ose 3 buton kontrolluës.
Sot me se shumti shfrytëzohen minj optik, por
ekzistojnë edhe minj mekanik.
Miu bashkengjitet nëpërmjet РS/2 ose nëpërmjet portes Figura 3.14- Miu
USВ. Lidhja me kompjuterin realizohet nëpërmjet
kabllos ose sipas rruges pa tela (Wireless).
3.5 Joystick-at
Ata që luajnë lojë në kompjuter duhet të kenë pajisje
sepciale hyrëse, të quajtura “Joystick”. Pozita e
joystick-ut shndërrohet në sinjal analog elektrik i cili
tregon kompjuterëve sa larg është joystick-u prej
pozitës zero. Ekzistojnë lloje të ndryshme të joystick-
ve.
Figura 3.17-Joystick
44
3.6 Blloku Digitizer
Blloku Digitizer-i fillimisht përdoret për dizjan
kompjuterik, por gjithashtu përdoret edhe si zëvendësim
për miun. Sipërfaqja speciale përcjell pozitën e stylus-it
apo të puck-ut. Sot gjithashtu, për vizatime me
kompjuter, përdoren blloqer e ndjeshme në shtypje.
Figura 3.18- Digitizer Tablet
3.7 Lightpen-at
Lightpen-at gjithashtu përdoren për të drejtuar atë
direkt në ekran. Ndryshe nga miu, trackball-i, touch
pad-i dhe pajisjet e tjera. Lightpen-at nuk e lëvizin
kursorin në ekran , ato përdoren për t’i drejtuar
lëvizjet direkt në ekran.
Figura 3.19- Lightpen
45
FLETË PUNE – Pajisjet hyrëse: tastier, miu, trackball, touchpad, joystick,
digitizer, lightpen
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
1. Cilat janë pajisjet hyrëse shih ne figurën e më poshtme dhe specifikojë ato? Hyrëse/ Dalëse
_______________________ _________________
46
3.8 Skanerët
Skanerët shndërrojnë kopjet e letrave apo fotografitë në të
dhëna të lexueshme për kompjuterin. Kualiteti i paraqitjes varët
prej rezolucionit te skenerit. Ne kohën me te re skeneret
mbështesin softuer për njohje te tekstit.
Teknologjia me të cilen teksti shndërrohet në forme digjitale është
prej domethënies se madhe për shfrytëzim te burimeve të
shkruara dhe krijimi i bibliotekave digjitale lehtë te Figura 3.20- Skaner
disponueshme të të gjithë shfrytëzuesve të Internetit.
47
3.10 Lexuesi magnetik
Lexuesi magnetik është pajisje i cili lexon kartela te të cilat
perveç tekstit është futur edhe shiriti magnetik. Shembull janë
kartelat per evidentimin e kohës se punës dhe kartelat bankare.
Figura 3.24- Lexuesi
3.11 Kamerat digjitale magnetik
3.12 Touchscreen-at
Touchscreen-at përdorin disa parime të ndryshme.
Touchscreen-i me kondensatorë
48
3.13 Pajisjet audio-vizuale
Pajisjet audio-vizuale janë pajisje të cilat mundësojnë futje të të dhënave audio-
vizuale (zëri, fotografi a dhe video) të kompjuteri dhe shendërrimi i tyre në formë
digjitale. Pajisjet e atilla janë mikrofoni, fotoaparati digjital dhe video kamera.
49
FLETË PUNE – Pajisjet hyrëse: skanerët, lexuesin magnetik dhe optik,
kamerat digjitale, touchscreen-at.
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
_______________________ _________________
50
PYETJET E KAPITULLIT TË TRETË
1. Për çka shfrytëzohen pajisjet hyrëse?
2. Cilat janë pajisjet hyrëse?
3. Çka është Tastiera?
4. Cilat janë pesë grupet e tastieres bashkëkohore?
5. Çfarë kuptimi ka tasti Esc dhe tastet funksionale?
6. Çfarë kuptimi ka tasti Print Screen dhe treguesi Cpas Lock ?
7. Çfarë kuptimi ka tastet e numrave (simbolet) dhe tasti Tab?
8. Çfarë kuptimi ka tastet karaktere (simbole) dhe tasti Shift?
9. Çfarë kuptimi ka tasti Control dhe tasti Alternate?
10. Çfarë kuptimi ka tasti Enter dhe tasti Delete?
11. Çfarë kuptimi ka pjesa numerike (Numeric keypad)?
12. Çka na ndihmon miu?
13. Sa butona ka miu zakonisht?
14. Cilët minj sot përdoren?
15. Miu bashkëngjitet nëpërmjet?
16. Çka janë Trackball (Topi ndjekës)?
17. Ku përdoret Trackball-i?
18. Çka është Touch Pad-i?
19. Cilat pajisje e përbëjnë Touch Pad-in?
20. Çka janë Joystickat?
21. Si shëndërrohen pozita e Joystick-ut?
22. Ku përdoren Joystick-at?
23. Për çka përdoren Blloku Digitizer?
24. Për çka përdoren Lightpen-at?
25. Si shëndrrohen Skanerët?
26. Çka është lexuesi optik?
27. Cilat janë tri llojet e lexuesit optik?
28. Çka janë pajisjet për lexim të fushat e shënuara?
29. Çka janë pajisjet për lexim të shenjave të shtypura?
30. Çka janë pajisjet për lexim të kodi vijor ose bar kod lexues?
31. Çka është Lexuesi Magnetik?
32. Çka janë kamerat digjitale?
33. Çka janë Touchscreen-i me kondensator dhe scaning IR touchscreen?
34. Çka janë pajisjet audio-vizuale dhe cilat pajisje bëjnë pjesë ?
51
4. PAJISJET DALËSE
52
Ekranet e rrafshta LCD, supozohet të janë pa
rreazatim, pa dridhje dhe kursyes të rrymës.
Aktualisht e vetmja mangësi është çmimi i tyre i
lartë.
53
4.2 Shtypësit (Printerët)
Shtypësit janë pajisje dalëse shumë të zakonshme. Ata prodhojnë punimin
në letër. Aktualisht, shtypësit me ngjyra janë standard. Ekzistojnë disa
teknika të ndryshme të shtypjes, prej të cilave më të zakonshmet janë:
Shtypësi matrik,
Shtypësi inkjet dhe
Shtypësi laserik.
4.3 Ploterët
Ploterët janë pajisje speciale të cilat kryesisht përdoren
për CAD dhe vizatime të dizajnimit. Ato mund të mbajnë
letër të madhe. Më parë, ploterët përdorin pena grafike për
ta krijuar vizatime. Sot kryësisht përdoret teknologjia
inkjet. Zbatim më të madhë kanë për vizatimin e vizatimeve
teknike, të hartave gjeografike dhe të posterëve me
dimensione të mëdha.
Figura 38-Ploteri
54
4.4 Altoparlantët
Altoparlantet janë paraparë për të përkrahur
bashkëveprimin e përdoruesit duke sinjalizuar
ndodhite e caktuara. Nuk është i përshtatshëm për
dëgji,in e muzikës. Për këtë arsye, altoparlantët e
jashtëm janë të lidhur në kartelën e zërit.
4.5 Headset-ët
Headset-ët shërbejnë sikurse edhe altoparlantët për emetimin e
zërit dhe të muzikës në audio programe. Cilësia e zërit është
shumë e lartë sepse pajisja ndodhet shumë afër veshit.
Këto pajisje zakonisht vijnë në kombinim edhe me mikrofon dhe Figura 4.40-
përdoren kryesisht përmes Internetit (Voip, telekonferenc etj). Headset
4.6 Projektori
Këto janë pajsije projektuese të cilat mund të kyçen
në kompjuterë dhe janë të përshtatshme për
prezantim për një grup të caktuar njerëzish.
55
FLETË PUNE – Pajisjet dalëse: ekrani, shtypësit, ploterët,
altoparlantët etj.
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
_______________________ _________________
56
PYETJET E KAPITULLIT TË KATERTË
1. Për çfarë shfrytëzohet pajisjet dalëse?
2. Cilat janë pajisjet dalëse?
3. Çka është ekrani i monitorit?
4. Çka paraqitet tek ekrani i monitorit?
5. Çka quhet piksele?
6. Ekzistojnë dy lloje të ekraneve, cilat janë ato?
7. Çka d.m.th CRT?
8. Çka d.m.th LCD?
9. Çka është CRT monitori?
10. Çka është LCD monitori?
11. Si matet rezolucioni i ekranit të monitorit?
12. Me çka shprehet madhësia e monitorit?
13. Çka është inç dhe si shënohet?
14. Sa është madhësia standarde e monitorit?
15. Çka janë shtypësve?
16. Cilët janë llojet e shtypësve?
17. Çka është shtypësi matrik?
18. Çka është shtypësi ink-jet?
19. Çka është shtypësi laserik?
20. Çka janë Ploterët?
21. Ku përdoren sot, Ploterët?
22. Çka janë Altoparlantët?
23. Për çka shërbejnë Headset-i?
24. Çka janë projektorët?
57
5 SISTEMET OPERATIVE DHE SOFTWAR-ËT APLIKATIVE
Sistemet operative janë “shkëndije e jetës” për sistemin
kompjuterik. Programet aplikative janë programe të
dizajnuara për ndonjë detyrë specifike siç është përpunimi
i tekstit, kalkulimi, vizatimi etj.
58
Me software është i mundshëm shkrimi i letrave, zbatimi i kalkulimeve,
ruajtja e të dhënave, editimi i fotografive, dërgimi i faksit, shfletimi i
internetit, luajtja me lojëra të ndryshme etj.
59
f) Përpunimi i zërit dhe video shënimeve – multimedia (Windows Media
Centar, Power DVD, BS Рlayer Pro, Winamp etj.)
g) Njehsime në shkence, në teknike dhe në statstike (Mathematica etj.)
h) Puna me Internet (Internet explorer, Firefox Opera etj.)
i) Lojera (Counterstrike, Fifas, Splintersell, Hitman, Sims, Barbie etj..)
60
Funksionet themelore të sistemit operativ janë:
udhëheqje me procesorin
udhëheqje me memorien
udhëheqje me njësite H/D
udhëheqje me të dhënat
61
FLETË PUNE – Sistemet operative dhe softwar-et aplikativë
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
_______________________ _________________
62
PYETJET E KAPITULLIT TË PESTË
1. Çka janë Sistemet Operative?
2. A mund të punojë kompjuteri pa Sistemet Operative, Arsytoje pse?
3. Çka janë Programet Aplikative?
4. Ku gjendet softueri zakonisht?
5. Çka është Softwer-i?
6. Softwari ndahet në dy grupe, cilat janë ato?
7. Cilët janë disa programe Softverike?
8. Çka është Sistemet Operative?
9. Çka është Graphical User Interface-in?
10. Cila është përparësia më e madhe e Sistemet Operative?
11. Çka është i mundshëm me software?
12. Si dallohen sistmet operative për kompjuter?
13. Çka shërbejn programet aplikative?
14. Cilat janë Programe aplikative?
15. Cilat janë programet në përpunimin e tekstit?
16. Cilat janë programet për punë me tabela?
17. Cilat janë programet në përpunimi i fotogarfive dhe vizatimeve?
18. Cilat janë programet në përpunimini prezantimeve?
19. Cilat janë programet në përpunimin i zërit fhe video shënimeve?
20. Cilat janë programet për njehsime në shkenc, në teknik dhe në
statistik?
21. Cilat janë programet për punë me internet?
22. Cilat janë programet për lojra kompjuterike?
23. Çka është roli i sistemit operativ?
24. Cilat janë funksionet themelore të sistemit operativ?
25. Çka nënkupton udhëheqja me procesorin?
26. Çka nënkupton udhëheqja me memorien?
27. Çka zbatohet në udhëheqja me njësit H/D?
28. Çka nënkupton udhëheqja me të dhënat?
63
6 SISTEMET KOMPJUTERIKE NË JETËN E PËRDITSHME-
ERGONOMIA
Puna në kompjuer në shikim të parë duket jetë komfore dhe e lehtë.
Megjitahtë, dizajnimit të vendit të punës duhet kujdes i posaqëm, në mënyrë
që të prarndalohet rrezikimi i shëndetit.
• Pauzat
64
6.1 Karrigia Ergonometrike
Karriget e dizajnuara dobët mund të shkaktojnë dhimbje të eshtrave dhe
të muskujve. Ndryshimi i pozitës së uljes shkarkon tensionim në disqe. Animi
i trupit përpara subjektivisht ofron komfor, por vë ngarkesë të madhe në
kurriz.
65
6.2 Tavolina Ergonometrike
Vendi ideal i punës ka një tavolinë e cila ka qëndrim
stabil dhe e cila nuk lëkundet. Lartësia e tavolinës
duhet të ejtë e ndryshueshme për t’iu përshtatur
nevojave individuale.
66
6.4 Klima e dhomës (zyrës)
Klima e dhomës (zyrës) ndikon në performansat e punës dhe nuk duhet të
nënçmohet. Përveç të gjitha konsideratave ergonomike, nuk duhet të shpërfillet
siguria në vend të punës. Shpërndarja e pakujdesshme e kabllove mund të
shkaktojnë aksident. Veç kësaj, shpërndarja e sistemit elektrik duhet të
planifikohet që të bartë ngarkesën e të gjitha pajsijeve elektronike.
67
FLETË PUNE – Sistemet kompjuterike në jetën e përditëshme (Ergonomia).
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
_______________________ _________________
68
PYETJET E KAPITULLIT TË GJASHTË
1. Pse duhet të pasur kujdes në vendin e punës?
2. Çka është ergonomia?
3. Cilat janë disa nga praktikat që ndikojnë pozitivisht në punë?
4. Si duhet të mbrojmë shëndetin gjatë punës me kompjuter?
5. Çka mund të shkaktojë karrigia e dobët?
6. Çka shkakton ndryshimi i pozitës së uljës?
7. Çka shkakton animi i trupit përpara?
8. Çka largon ulja e drejtë?
9. Nëse mbështetë trupin pas, që është pozita më e mirë e uljes, çka ndodh
më pas?
10. Çka shkakton ndërrimi i pozitës së uljes së shpeshtë?
11. Cilat janë disa gjëra që i nevojiten një karrige së mirë?
12. Si duhet të jetë lartësia e karrigës së zyrës?
13. Si duhet të jenë shputat e këmbëve të vendosura?
14. Si duhet të jetë tavolina e punës?
15. Sa duhet të jetë lartësia e tavolinës së punës?
16. Sa duhet të jetë gjerësia e tavolina e punës?
17. Sa duhet të jetë shikimi në ekranin e kompjuterit?
18. Sa duhet të jetë hapësira për këmbë që përbëhet nga gjerësia dhe
thellësia?
19. Çka shkakton puna e vazhdueshme me ekranin?
20. Çka shkakton klima e keqe në dhomë?
21. Cilat janë kriterët e një klime të mirë në dhomë?
22. Çka mund të shkaktojnë pajisjet e aklimatizimit të konfiguruar keq?
23. Çka mund të shërndajë pajisjet elektronike në zyre?
69
7 KOMPJUTERËT NË AMBIENTE TË PUNËS
Sistemet kompjuterike do ta ndryshojnë botën tonë. Teknologjia informative
e krijon një shoqëri krejtësisht të re me mundësi dhe rreziqe të reja.
70
7.1 TELEWORKING
Kur puna për një kompani kryhët nga shtëpia dhe komunikimi bëhet përmes
rrjetit kompjuterik atëherë kemi të bëjme me Tele-working.
a. Alternuese dhe
b. Mobile teleworking.
Komunikimi i kufizuar,
Identifikimi i zvogëluar me kompanine,
Identifikimi i zvogëluar me ideologjine e kompanisë.
71
7.2 Përdorimi i robotëve
Inteligjenca artificiale (robotët) është aftësi e kompjuterit
për të vepruar si qenje njërzore, përfshin një numër të
madh aplikacionesh si simulator softverik dhe robotik.
Automatizimi
72
FLETË PUNE – TELEWORKING
Emri____________________________
Plotësoni të dhënat në vijim...
_______________________ _________________
73
PYETJET E KAPITULLIT TË SHTATË
1. Pse ndryshon bota e sistemeve kompjuterike?
2. Çka krijon Tekonologjia Informative?
3. Çfarë roli luan kompjuterët, sot?
4. Çfarë janë mikrosistemet kompjuterike?
5. Çka është integrimi mikro-kompjuterëve?
6. Pse aroplanët përdorin kompjuter?
7. Çfarë ndikimi kanë kompjuterët në jetën e përditshme?
8. Çka është Teleworking?
9. Cilat janë dy modele të punës nga distanca?
10. Çka janë punët alternuese?
11. Vendet e punës mund të jenë?
12. Cilat janë përparësit e Teleworking?
13. Cilat janë aspektet negative?
14. Çka është intelegjenca artificiale (robotët)?
15. Çka ka ndryshuar zhvillimi i teknologjisë së informacionit dhe
globalizimit ?
16. Cilat janë ambientet e rrezikshme që i përdorin robotët?
17. Cili rezultat i shpejt dhe rrjedhë të mirë të punës me robotët?
18. Cila është siguria e cilësisë?
74
8 TERMINOLOGJIA E BAZËS SË TË DHËNAVE
Puna me baza të të dhënave kërkon njohuri të caktuara themelore lidhur
me termet e shfrytëzuara dhe origjinën e tyre. Raftet e follderëve janë
paraardhësit e programeve moderne të bazave të të dhënave. Zhvillimi i
mëtutjeshëm dhe integrimi i procesimit elektronik të të dhënave e kanë
lehtësuar menaxhimin e informatave.
Raftet për folderë shfrytëzohen për të rujatur dhe nxjerrë informata lidhur
me një temë të caktuar. Në çdo moment është e mundshme që të shtohen,
aktualizohen ose fshihen të dhënat.
75
Rrjedhimisht është mjaft e lehtë që në kartela të
futen shënime të reja. Kartela në një mbajtës
kartelash janë ruajtur sipas një rendi të caktuar.
76
Rreshtat quhen regjistra. Kryqëzimi i rreshtit me kolonë quhen fushë. Fusha
është njësia më e vogël e informatave në regjistër.
77
Figura 8.6- Tiparet, atributet, fushat e tabelës
Normalisht, rekordet në një tabelë nuk janë të radhitura. Aktualisht, ato janë
të ruajtura sipas renditjes në të cilën janë vendosur. Rekoredet e reja
gjithmonë shtohen në fund të tabelës.
Indekset mund të krijohen për secilën fushë të një tabele. Indekset aktuale
janë ruajtur në një tabelë të indekseve. Tabela e indekseve përmban vetëm
numrin e rekordeve të një tabele të indeksuar. Tabela e indeksuar është
gjithmonë e radhitur.
78
8.2 Çelësat – primarë dhe të huaj
Lidhjet mes tabelave të bazës së të dhënave krijohen përmes çelësave. Bazat
e të dhënave dallohet përmes dy llojeve të çelësave:
Çelësi i huaj është fushë e një tabele e cila i referohey çelësit primar
të një tabele tjetër-nuk duhet të jetë unik.
79
Ky numër do të ishte unik dhe si i tillë do të mund të shfrytëzohet si çelës i
thjeshtë primar. Çelësat e thjeshtë gjithashtu quhen “çelësa të vetëm një fushë
(Single Field Keys)”.
Në rastin më lart, janë shfrytëzuar “L Name” dhe “Date of Brith”. Nëse këto dy
fusha nuk mjaftojnë për të kryer një identifikim unik atëherë mund të të
shtohet edhe fusha e tretë. Çelësat e përbërë quhet edhe çelësa të shumë
fushave(Multiple Field Keys).
80
Lidhjet ofrojnë një zgjedhje për këtë problem. Ky mekanizëm i bazave të të
dhënave lidhë fushat nga tabelat e ndryshme. Ne shembullin e mëposhtëm,
fushat “Nationality” dhe “Country” janë të lidhura.
Fusha “Nationality” e tabelës “Members”, shfrytëzohet si çelës i huaj. Fushat
81
Lidhaj 1:n është lidhja që shfrytëzohet më së shpeshti. Një rekord i vetëm në
tabelën A mund të ketë disa rekorde të lidhura në tabelën B, përderisa një
rekord në tabelën B gjithmonë korrespondon me një rekord të vetëm në tabelën
A. Me fjalë tjera disa anëtarë (n) mund të jenë nga një shtet i vetëm (1),
por vetëm një shtet i vetëm (1) mund të jetë shteti amë i secilit (n) anëtarë.
Lidhja 1:1 nuk janë të shpeshta pasi që infromatat nga të dyja tabelat
munden lehtë të kombinohen në një tabelë të vetme. Në shembullin e më
poshtme, të dhënat e punëtorit (EmpConfidential) mund të ruhen edhe në
Figura 8.19- Lidhja e tabelave 1:1
82
PYETJET E KAPITULLIT TË TETË
1. Çka kërkon puna me bazën e të dhënave?
2. Çka janë raftet e follderëve?
3. Ku dhe si ruhen sot, informata?
4. Pse shfrytëzohen raftet për folderë?
5. Çka kanë kartelat e një rafti të folldereve?
6. Çka mbajnë fushat e ndara?
7. Çka d.m.th DBMS?
8. Çka përkufizon një bazë e të dhënave?
9. Cilat janë katër objektet e Access-it?
10. Çka është tabela?
11. Çka quhen të dhënat në Access?
12. Çka quhen Regjistra?
13. Çka quhen Fusha?
14. Tabela përbëhet nga?
15. Kush është objekti më i rëndësishëm i një baze të të dhënave?
16. Çka paraqet çdo rekord dhe kolonë?
17. Pse duhet indekset?
18. Si mund të krijohen indekset?
19. Cilët janë mangësit e indeksit?
20. Çka paraqet çelësi?
21. Cilët janë llojet e çelësve?
22. Si përbëhet çelësi primar dhe i huaj?
23. Si përbëhet çelësi i thjeshtë dhe i përbërë?
24. Si bëhet lidhjet e tabelave?
25. Pse duhet të bëhet lidhja e tabelave?
26. Si bëhet lidhja 1:n?
27. Si bëhet lidhja 1:1?
83
9 STARTIMI DHE MBYLLJA E PROGRAMIT ACCESS-IT
Për të stratuar programin Access 2010, shtypeni butonin Start/All – Programs
– Microsoft Office/Microsoft Access 2010.
84
Figura 9.2- Krijimi i bazës së re dhe të zbrazët
85
9.1 Dritarja e Access-it
Pas krijimit të bazës së të dhënave , në ekran paraqitet dritarja e Access-it.
Ditarja e Access-it paraqet dy komponente kryesore si:
1. Shiritin e titullit
2. Shiriti i menysë – Ribbon
3. Shiriti i veglave për qasjen të shpejtë
4. Butonat e sistemi operativ Windows 7
5. Paneli i navigimit
6. Shiriti i statuesit
7. Butonat për kontrollim të pamjes.
86
9.2 Elementet e dritares së Access-it.
Shiriti i menysë (Ribbon) përmban tri komponente kryesore:
2
Shiriti i i veglave për qasje të shpejtë (Quick Access Toolbar)- mundëson
qasjen e shpejtë në komandat që shfrytëzohen më shpesh. Komandat
standarde që gjenden në shiritin për qasje të shpejtë
janë: Save, Undo dhe Redo.
87
Nëse dëshironi ta modifikoni menynë
rënëse, duke i shtuar ose larguar
komandat, klikoni në opsionin More
Commands.
88
9.3 Ndihma e Access-it 2010 - Help
Rruga më e shpejt për të kërkuar ndihmë është nëse lëvizni treguesin e miut
mbi ndonjërën nga komandat e grupeve. Kurse nëse keni nevojë për ndihmë
shtesë, shtypeni tastin [F1].
89
9.4 Menaxhimi i bazës të dhënave
Access-i 2010 ofron pamjen e prapaskenës (Backstage
View), e cila fitohet duke klikuar ne regjistrin File.
90
Shabllonet (Templates) përdoren më qëllim të kursimit të kohës dhe lehtësimit
të punës. Nëse në panelin e majtë e zgjedhni opsionin Sample templates, në
dritare do të paraqiten të gjitha shabllonet, të cilat gjenden në kompjuterin tuaj.
Access 2010 ofron një shumëllojshmëri të shablloneve të gatshme.
Për shembull, nëse dëshironi të krijoni një bazë të dhënash për menaxhimin e
kontakteve, atëherë zgjedheni shabllonin Contacts Web Database. Me ketë rast
krijohet një bazë e të dhënave me të gjitha objektet e saj dhe nga shfrytëzuesi
kërkohet vetëm regjistrimi i të dhënave në tabelat përkatëse. Në këtë mënyrë
shfrytëzohen edhe shabllonet tjera.
91
9.6 Ruajtja e bazës së të dhënave
Gjatë krijimit të bazës së të dhënave, ajo do të ruhet në vendin e përcaktuar. Të
dhënat, të cilat regjistrohen në bazë e të dhënave, do të ruhen menjëherë në
njësinë memoruese të kompjuterit, përkatësisht çdo rekord i inseruar në tabelë
do të ruhet në mënyrë automatike në vendin e përcaktuar. Vetëm ndryshimet e
bëra në pyetës dhe formularë duhet të ruhen nga shfrytëzuesi.
Për të ruajtur një bazë të të dhënave me një emër tjetër, ndiqni këtë procedurë:
3
4
92
9.7 Hapja e bazës së të dhënave
Bazën e të dhënave, të cilën e keni ruajtur në ndonjë njësi memoruese, ju mund
ta hapeni në çdo moment për ta ndryshuar, shtypur ose për qëllime tjera. Për ta
hapur një bazë ekzistuese të të dhënave, ndiqni këta hapa:
3
2
93
Baza e të dhënave që është përdorur kohëve të fundit, mund të hapet edhe
drejtpërdrejt, duke e shtypur komandën Recent dhe duke e zgjedhur bazën e të
dhënave nga lista e hapur.
Figura 9.15- komanda Recent duke e zgjedhur bazën e të dhënave nga lista e hapur.
94
Figura 9.16- Karakteristikat e bazës së të dhënave
95
9.9 Përshtatja e parametrave të Access-it
Programi Access 2010 ofron një numër të madh të opsioneve, të cilat mund të
përshtaten sipas dëshirës. Nëse dëshironi t’i shikoni ose modifikoni parametrat
konfigurues të programit Access, bëhet si në vijim:
96
Dizajnimi i objekteve – opsioni Object Designers mundëson ndryshimin e
parametrave që përodren për dizajnimin e objekteve të bazës së të dhënave.
Gjuha- opsioni Language përcaktohet gjuha e cila përdoret gjatë editimit dhe
paraqitjes së shënimeve.
97
PYETJET E KAPITULLIT TË NËNTË
1. Cila është mënyra e hapjes së programit të MS Access-it?
2. Çka mundëson në ekran paraqitja e dritarës së Access-it?
3. Cilat janë disa mënyra për mbylljen e programit të Access-it 2010?
4. Cilat janë dy komponente që paraqet dritarja e Access-it.
5. Çka përmban dritarja e Access-it?
6. Cilat janë tri komponente kryesore të shiritit të menysë (Ribbon)?
7. Çka mundëson shiriti i veglave për qasjen e shpejtë (Quick Access
Toolbar)?
8. Çka tregon shiriti i statuesit?
9. Çka shërben paneli për navigim?
10. Pse na nevojitet ndihma Help në Access 2010?
11. Çka përmban menaxhimi i bazës së të dhënave?
12. Cilat janë hapat për krijimin e një baze të re në Access 2010?
13. Pse përdorim shabllonet (Templates)?
14. Pse duhet të ruajm një bazë së të dhënave?
15. Cilat janë disa hapa për ruajtjen e një baze të dhënave me një emër
tjetër?
16. Cilat janë disa hapa për hapjen e bazës së të dhënave ekzistuese?
17. Për çfarë shërben plotësimi i karakteristikave të fajllit?
18. Si bëhet plotësimi i karakteristikave të fajllave?
19. Nëse dëshironi ti shikoni ose modefikoni parametrat konfiguruese të
programit të Accessit si bëhet?
20. Çka mundëson opsioni General?
21. Çka shërben opsioni Current Database?
22. Çka vepron opsioni Datasheet?
23. Çka mundëson opsioni Object Designers?
24. Çka shërben opsioni Proofing?
25. Çka përcakton opsioni Language?
26. Për çka përdoret opsioni Cilent Setting?
27. Si bëhet përshtatja e shiritit të menysë?
28. Çka shërben opsioni i shiritit të veglave për qasjen e shpejtë?
98
10 OBJEKTET E BAZËS SË TË DHËNAVE
Nëse e hapeni një bazë të të dhënave në Access 2010, në anën e majtë të dritares
shfaqet paneli i navigimit, ku paraqiten të gjitha objektet e bazës së të dhënave:
Tabelat
Pyetësit
Formularët
Raportet
99
10.2 Tabelat
Tabela është objekti kryesor i bazës së të dhënave, ku ruhen të dhënat. Çdo bazë
e të dhënave duhet të ketë së paku një tabelë, sepse në të kundërtën nuk mund
të regjistrohen dhe ruhen të dhënat.
Fush
a
Rekrod
Celula
100
10.3 Pamja e tabelës
Në Access ekzistojnë dy pamje (mode) për paraqitjen e tabelave:
Tasti Funksionimi
<Enter> ose Lëvizni djathtas në fushën e ardhshme.
<Tab> ose
101
<Home> Kursori pozicionohet në fushën e parë të rekordit
102
10.4 Pyetësit
Pyetësi është një objekt mjaft i rëndësishëm i bazës së të dhënave. Pyetësit bëjnë
filtrimin e të dhënave sipas kritereve të caktuara. Pyetësit mund të ruhen si çdo
objekt tjetër dhe mund të ekzekutohen në çdo kohë vetëm me një klikim të
dyfishtë të miut.
10.5 Formularët
Formulari është një objekt, i cili përdoret për insertimin dhe editimin e të
dhënave.
103
Figura 10.6 – pamja tabelare e formularit
10.6 Raportet
Raportet përdoret për paraqitjen e të dhënave në formë të grumbulluar. Raporti
zakonisht, krijohet me qëllim të shtypjes në letër të të dhënave të caktuara.
Raporti mund të krijohet prej tabelave ose pyetësve.
104
10.7 Përpunimi i objekteve
Të gjitha objektet e bazës së të dhënave përpunohen në të njëjtën mënyrë. Por,
para se të filloni me përpunimin e objekteve, ato duhet të paraqitën në panelin e
navigimit, i cili nëse nuk shihet, mund të aktivizohet duke e shtypur tastin
funksional [F11].
Për të emërtuar një objekt të bazës së të dhënave me një emër të ri, së pari duhet
ta mbyllni objektin. Pastaj, klikoni me tastin e djathtë të miut në objektin
përkatëse dhe hapeni menynë e kontekstit. Nga menyja e kontekstit, zgjedheni
komandën Rename dhe shkruani emrin e ri të objektit.
105
Për të kopjuar një objekt të bazës së të dhënave në Excel, kaloni në regjistrin
External Data, klikoni në butonin Excel, i cili gjendet në grupin Export dhe
përcillni udhëzimet e magjistarit.
1) Zgjidhni objektin.
2) Klikoni në butonin Copy.
3) Kaloni në Excel.
4) Klikoni në butonin Paste dhe një kopje e objektit do të vendoset në
Excel.
Improtimi i objekteve nga programet tjera p.sh- Excel në Access mund të bëhet
gjithashtu përmes memories së përkohshme Clipboard.
106
PYETJET E KAPITULLIT TË DHJETË
1. Accessi është një bazë e të dhënave dhe përbëhet?
2. Çka është paneli i navigimit?
3. Cilat janë objektet e bazës së të dhënave ?
4. Çka është tabela?
5. A mund të ruhen të dhëna pa tabela?
6. Çka paraqet tabela?
7. Ekzistojnë dy pamje (mode) për paraqitjen e tabelave cilat janë ato?
8. Çka paraqet pamja tabelare?
9. Si bëhet aktivizimi i pamjes tabelare?
10. Për çka përdoret pamja dizajnuese?
11. Çka janë pyetësit?
12. Si mund të ruhen pyetësit?
13. Çka janë formularët?
14. Si mund të përdoren të dhënat në formularë?
15. Për çka përdoren raportet?
16. Pse krijohet raporti?
17. Si duhet vepruar nëse dëshirojm t’a riemërojm një objekt të bazës së të
dhënave?
18. Si bëhet krijimi i kopjës së objektit?
19. Si veprohet nëse një objekt të kopijuar të Access-it në Excel?
20. Si bëhet kopjimi i objektit duke përdorur memorien e përkohshme
(Clipboard) ?
21. Si bëhet importimi i objekteve nga programet tjera p.sh- Excel në
Access?
107
11. PUNA ME TABELA
Të dhënat në Access 2010 ruhen në tabela, të cilat paraqesin objektin kryesor
të një baze. Zhvillimi i bazës së të dhënave fillon me krijimin e tabelave. Krijimi i
kujdesshëm i tabelave. Konfigurimi dhe lidhja e mirë në mes tyre, mundësojmë
funksionimin e mirë të bazës së të dhënave.
Nëse tabelat nuk dizajnohen mirë dhe nëse nuk definohet mirë lidhja mes
tabelave, atëherë do të paraqiten probleme edhe në objektet tjera dhe mund të
vije deri të mosfunksionimi i bazës së të dhënave, sepse të dhënat të cilat ruhen
në tabela shfrytëzohen edhe nga objektet tjera të Access-it.
Tiparet e
fushës
108
Emri i fushës (Field Name) shkruhen titujt e shtyllave, p.sh- Nr_ID, Emri,
Mbiemri, Vendlindja, Ditëlindja etj. Gjatë shkruarjes së titujve nuk
rekomandohet të përdorni hapësirën e zbrazët dhe nuk lejohet të përdorni
karaktere speciale, siç janë: pika(.), plusi(+), minusi(-) etj.
109
Number Fushat e deklaruara si Number mundësojnë ruajtjen e të
dhënave numerike dhe kryerjen e operacioneve të
ndryshme aritmetike.
110
2
1
111
11.3. Karakteristikat e fushës
Të dhënat kanë edhe tiparet (karakteristikat) e veta, të cilat ndryshojnë varësisht
nga lloji i të dhënave.
112
Maska hyrëse (Input Nëse klikoni në butonin , atëherë do të
Mask) aktivizohet magjistari i Access-it, i cili do të ju
ndihmojë hap pas hapi në krijimin e maskës hyrëse.
Për shembull- nëse në fushën ku ruhen numrat e
telefonit do të krijoni maskën (999) 000-000, atëherë
gjatë regjistrimit të të dhënave do të paraqitet maska:
(____)______-_______.
113
Teksti i validitetit Teksti i validitetit shfaqet në rastet kur insertoni të
(Validation Text) dhëna, të cilat nuk e plotësojnë rregullin e validitetit.
P.sh-nëse e shkruani tekstin e validitetit: Kujdes,
Çmimi duhet të jetë më i madh se 200 Euro,
atëherë kur nuk plotësohet kushti >200, do të
shfaqet dritarja me tekstin e validitetit.
Lejohet (Allow Zero Karakteristika lejohet mund të ketë vlerën Yes ose
Length) No. Në Access, kjo karakteristikë mundëson dallimin
në mes të fushës së zbrazët dhe asaj me vlerë 0.
Më këtë rast, në fillim të rreshtit shfaqet simboli i lapsit , i cili tregon se rekordi
përkatës është duke u përpunuar dhe ende nuk është ruajtur. Me shtypjen e
tastit [Enter] konfirmohet
insertimi i të dhënave në
fushën përkatëse dhe kalohet
në fushën tjetër. Tani, simboli
i lapsit do të zhduket dhe të
dhënat e insertuara do të
ruhen automatikisht në
tabelë.
114
Navigimi nëpër rekorde e tabelës bëhet duke përdorur miun ose shigjetat në
tastierë. Tek tabelat e gjata, navigimi mës së lehti bëhet duke përdorur butonat
e paletës naviguese, të cilët gjenden në fushë të tabelës:
Nëse dëshironi ta fshini një rekord nga tabela, atëherë zgjedheni rekordin
përkatës dhe pastaj shtypeni tastin [Delete]. Nëse dëshironi t’i fshini
njëkohësisht disa rekorde, zgjedheni rekordet përkatëse duke e mbajtur të
shtypur [Ctrl] dhe pastaj shtypeni tastin [Delete] në tastierë.
115
11.6. Shtimi i fushës në tabelë
Nëse gjatë insertimit të të dhënave mungon ndonjë fushë, atëherë paraqitet
nevoja për shtimin e fushës së re në bazën e të dhënave.
116
Shtimi i fushave të reja në tabela mund të bëhet në pamjen dizajnuese:
4) Në tabelë tani shfaqet një fushë e re, të cilën mund ta emërtoni dhe t’ia
caktoni edhe llojin e të dhënave.
Kur flitet për editimin e të dhënave në Access, patjetër duhet të përmendet edhe
funksioni Find and Replace. Ky funksion përdoret për gjetjen e shpejtë të të
dhënave dhe zëvendësimin e tyre.
Për të kërkuar dhe gjetur të dhënat në një bazë të të dhënave ndiqni hapat
në vijim:
Figura 11.9-
Kërkimi i të dhënave në tabelë.
118
2) Në fushën Find what shkruani përmbajtja që do të zëvendësohet.
3) Në fushën Replace With shkruani përmbajtja me të cilën do të
zëvendsohet përmbajtja e gjetur.
4) Butoni Replace bën zëvendësimin hap pas hapi.
5) Butoni Replace All bën zëvendësimin në një hap të vetëm.
6) Butoni X, përfundon procesin e zëvendësimin dhe e mbyll dritaren e
dialogut.
120
11.9. Filtrimi i të dhënave
Filtrimi përdoret për të kufizuar paraqitjen e të dhënave në tabelë dhe për të
fshehur pjesë të caktuara të saj. Filtrimi mund të tingëllojë sikur grupimi, por
në të vërtetë filtrimi ndryshon nga grupimi sepse ai mundëson paraqitjen e vetëm
atyre të dhënave, të cilat ju intersojnë.
- Filtrimi i shpejtë
- Filtrimi me kusht
- Filtrimi me përzgjedhje.
121
4) Nëse dëshironi te deaktivizoni filtrin klikoni në butonin Toggle Filter në
grupin Sort & Filter.
Filtrimi me kusht , siç tregon edhe vet emri i tij, mundëson definimin e
saktë të kritereve të filtrimit.
122
Filtrimi me përzgjedhje i të dhënave, ndiqni hapat në vijim:
123
Çelësi primar mundëson:
Çdo tabelë në Access duhet të ketë një çelës primar ose një kombinim të fushave,
të cilat mundësojnë një identifikim unik të secilit rekord. Ky princip, në
zhargonin e menaxhimit të bazave të të dhënave, njihet si integritet i entitetit.
124
11.11. Krijimi i çelësit primar
Nëse baza e të dhënave nuk ka një çelës primar, atëherë ju mund ta krijoni
atë si vijon:
1 2
125
1
126
6
8
7
Figura 11.17- Lidhja e tabelave në mes
veti.
Paraqitja dhe shtypja e lidhjeve të krijuara mes tabelave mund t’i shtypeni në
letër. Klikoni në butonin Relationships Report, për të krijuar raportin e lidhjeve
mes tabelave, të cilin pastaj mund ta shtypni në mënyrë të zakonshme.
Fshirja e lidhjeve mes tabelave mund edhe t’i fshini, ndiqni hapat në vijim:
127
PYETJET E KAPITULLIT TË NJËMBDHJETË
1. Ku ruhen të dhënat në Access 2010?
2. Si fillon zhvillimi i bazës së të dhënave?
3. Çka mundëson konfigurimin dhe lidhja e mirë në mes tyre?
4. Nëse tabelat nuk dizajnohen mirë dhe nëse nuk definohet mirë, çfarë
ndodhë?
5. Cilat janë hapat për të krijuar një tabelë të re?
6. Çka shkruhet në emrin e fushës (field Name)?
7. Çka përcakton në llojin e të dhënave të fushës (Data Type)?
8. Për çka përdoret përshkrimi i fushës (Description)?
9. Cilat janë llojet e të të dhënave në Access?
10. Pse përdoren të dhënat Text dhe Memo?
11. Pse përdoren të dhënat Number dhe Date/Time?
12. Pse përdoren të dhënat Currency dhe Autonumber?
13. Pse përdoren të dhënat Yes/No dhe Hyperlink?
14. Pse përdoren të dhënat OLE Object dhe Lookup wizard?
15. Përcaktimi i llojit të të dhënave mund të bëhet në cilat pamje?
16. Çka definojnë karakteristikat e fushës?
17. Çka specifikojnë karakteristikat e fushës madhësia e fushës (Field Size)
dhe formatizimin (Format)?
18. Çka specifikojnë karakteristikat e fushës maska hyrëse (Input Mask)
dhe etiketa e fushës (Caption)?
19. Çka specifikojnë karakteristikat e fushës vlera e parazgjedhur (Default
Value) dhe rregullimi i validitetit (Validation Rule)?
20. Çka specifikojnë karakteristikat e fushës teksti i validitetit (Validation
Text) dhe kërkohet (Required)?
21. Çka specifikojnë karakteristika e fushës lejohet (Allow Zero Length)?
22. Pse shfaqet simboli i laspit në fillim të rreshtit?
23. Cilat janë butonat për navigim në fushën e tabelës?
24. Cilat janë hapat për shtimin e fushave të reja në tabela në pamjen
tabelare dhe dizajnuese?
25. Pse përdoret funksioni Find and Replace?
26. Çka nënkupton sortimi?
27. Pse përdoret filtrimi?
28. Cilat janë tri lloje të filtrimeve?
29. Çka mundëson filtrimi i shpejtë?
30. Çka mundëson filtrimi me kusht?
128
31. Çka mundëson filtrimi me përzgjedhje?
32. Çka quhet çelës primar?
33. Çka mundëson çelësi primar?
34. Në cilën pamje krijohet çelësi primar?
35. Ekzistojnë tri opsione për indeksimin e fushës së çelësit primar?
36. Çka është qëllimi kryesor i çdo baze relacionale?
37. Ekzistojnë tri lloje të lidhjeve të tabelave, cilat janë ato?
38. Çka është krijimi i relacioneve?
129
12 PYETËSIT
Në jetën e përditshme, kur bazat e të dhënave përbëhen nga qindra mijëra ose
miliona rekorde, gjetja einformatave është një punë shumë e vështirë. Access-i
posedon disa teknika dhe vegla të fuqishme për gjetjen e informatave, siç është
sortimi dhe filtrimi, të cilat në shikim të parë duken si një zgjedhje e problemit.
Por në realitet, rezultatet e përpunimit të të dhënave më këto vegla ofrojnë vetëm
një zgjidhje të përkohshme, sepse këto rezultate nuk mund të ruhen dhe të
përdoren më vonë.
Një zgjidhje e mundur për këtë problem është përdorimi i pyetësve. Pyetësit janë
disa rutina për kërkimin dhe filtrimin e të dhënave, të cilat mund të ruhen dhe
të përdoren sa herë që nevojitet. Pyetësit, ashtu siç tregon edhe vet emri i tyre,
përdoren për të hulumtuar dhe gjetur të dhënat e bazës, të cilat i plotësojnë
kriterët e caktuara. Për shembull, ju mund të krijoni një pyetës, i cili do tí gjejë
të gjithë klientët e rregullt (ata që kanë blerë më shumë se 20 libra).
4 5
131
Insertoni fushat
duke klikuar dy herë
në fushën përkatëse.
6
7
132
Për krijimin e këtyre kritereve përdoren disa lloje të operatorëve:
Operatorët aritmetik ( +, -, *, /)
Opertaorët e krahasimit (=, <,>, <=,>=,<.>, Between.....And.....In,
Like)
Operatorët logjik (AND, OR,NOT).
Gjatë shkruarjes së tekstit, ju mund ta përdorni edhe simbolin (*) dhe (?).
Simboli (*) e zëvendëson një tekst të gjatë në një paragraf, kurse simboli (?) e
zëvendëson vetëm një karakter.
Për të gjetur një fjalë ose shprehje, shkruani tekstin në fushën e kriterit. Pyetësi
do tí gjejë të dhënat që përputhen me tekstin. P.sh- pyetësi do t’i gjejë të gjitha
rekordet e bazës së të dhënave, të cilat në fushën City përmbajnë tekstin
Pyetësi do t’i gejë të gjitha rekordet që përputhen me njërin ose tekstin tjetër.
P.sh- pyetësi do t’i gjejë të gjitha rekordet e bazës së të dhënave, të cilat në fushën
Troop përmbajnë tekstin “Number ”Or “Troop”.
133
Figura 12.3- Kriterët për përputhje njërin ose tjetër tekst.
Nëse dëshironi t’i gjeni rekordet që përputhen me njërën nga fjalët e listës,
shkruani fjalët të ndara me presje dhe vendosni në kllapa te vogla ( ). Access-i
automatikisht do të shtoj fjalën In dhe do t’i vendos thonjëzat, ku nevojitet.
Për të përjashtuar një fjalë, përdoreni shprehjen Not të shoqëruar nga fjala
përkatëse. P.sh- pyetësi do t’i gjejë të gjitha rekordet e bazës së të dhënave, të
cilat në Fushën City, nuk e përmbajnë tekstin Raleigh.
134
Nëse dëshironi t’i gjeni vlerat më të vogla se një numër i caktuar, shkruani në
fushën e kriterit shenjën <, të shoqëruar nga numri. P.sh- pyetësi do t’i gjejë të
gjitha rekordet e bazës së të dhënave, të cilat në fushën Price kanë një vlerë më
të vogël se 100.
Figura 12.6- Kriterët për fushën numerike me shenjën meë të vogël se 100.
Për t’i gjetur vlerat brenda një intervali të ckatuar, shkruani në fushën e kriterit
shprehjen Between X and Y, ku X dhe Y paraqesin numrat e kufijve të brezit.
P.sh- pyetësi do t’i gjejë të gjitha rekordet e bazës së të dhënave, të cilat në fushën
Pickup Date kanë një vlerë brenda intervalit të fillimit të datës dhe mbarimi i
datës, të cilën ne e shënojm për të ekzekutuar ato data.
135
Kur të shkruani një datë në fushën e kriterit, ju mund të përdorni cilindo format
të datës, por çdo datë duhet të mbyllet me simbolin (#).
Për të kryer llogaritjet në pyetës së pari duhet të shtohet një fushë për llogaritje,
e cila në fakt nuk ekziston në tabelë. Por, në të cilën Access-i do t’i kreyej
llogaritjet duke u bazuar në fushat ekzistuese të tabelës. Rezultatet e llogaritjeve
nuk ruhen asnjëherë në fushën për llogaritje, por ato gejenrohen çdo herë që
ekzekutohet pyetësi.
136
Fusha për llogaritje definohet duke përdorur këtë sintaksë:
P.sh – TVSH:[Çmimi]*0.16
137
Grupimi i të dhënave bëhet si vijon:
138
Figura 12.11- Ekzekutimi i pyetësit ne butonin RUN.
Me funksionin Avg llogaritet vlera mesatare e një shtylle. P.sh – nëse dëshironi
të gejni filtrimin bruto nga shitja e secilit libër, atëherë gruponi shtyllën Titulli,
kurse shtyllën Çmimi i shtijës aplikoni funksionin Avg.
139
Figura 12.14- Funksioni i vlerës mesatare (Avg).
Figura 12.15- Funksioni i vlerës minimale dhe maksimale (Min & Max).
140
PYETJET E KAPITULLIT TË DYMBËDHJETË
1. Çka janë pyetësit?
2. Cilat janë dy mënyra për krijimin e pyetësit të ri?
3. Cila është mënyra e përdorimit të magjistarit (Wizard)?
4. Cila është mënyra e përdorimit të pamjës dizajnuese?
5. Si dizajnohet pyetësi i ri?
6. Kur duhet të prëcaktohet definimi i kriterëve të pyetëseve?
7. Cili është qëllimi kryesor i përdorimit të pyetësit?
8. Cilët janë kriterët për filtrim të rekoedeve?
9. Cilat janë krieterët për përdorimin e disa llojeve të operatorëve?
10. Çka zëvendëson simboli (*)?
11. Çka zëvendëson simboli (?)?.
12. Çka duhet të përdorim nëse i prëcaktoni kriterët për fushën numerike?
13. Cilat janë formatët e datës në fushën e kriterit?
14. Llogaritja në Access, bëhen në?
15. Cila është fusha për llogaritje që e definon përdorimin e sintaksës?
16. Cilat janë disa hapa për kryerjen e llogaritjes përmes pyetësit?
17. Për çka përdoren pyetësit e grupuar?
141
13. FORMULARËT
Formulari është një objekt i bazës së të dhënave të Access-it, i cili përdoret me
qëllim të lehtësimit të regjistrimit dhe editimit të të dhënave në tabela. Emri
formular rrjedh nga formularët e letrave, të cilët plotësohen me të dhëna të
ndryshme.
3. Tani, hapet dritarja e magjistarit From Wizard, prej nga zgjedhen fushat
e formularit.
142
Zgjedhja e fushave mund të bëhet nga disa tabela dhe pyetës:
Shtyllë (Column),
Shtrirje uniforme (Tabular),
Tabelë (Datasheet),
Radhitja në të dy anët (Justifield).
143
Figura 13.2- Zgjedhja e layout-it në Form Wizard.
1. Regjistrim të të dhënave.
2. Përpunim të mëtejshëm në pamjen dizajnuese.
Figura 13.3-
Emërtimi i
formularit
144
13.2. Krijimi i formularit në pamjen dizajnuese
Krijimi i formularit në pamjen dizajnuese është më sfideus, por është mënyra më
e mirë për krijimin e formularëve sepse në këtë pamje ju keni më tepër mundësi
për kontrollimin dhe dizajnimin e formularit tuaj.
145
13.3. Dizajnimi i formularit
Pamja dizajnuese ofron vegla të shumta për dizajnimin dhe përpunimin e
formularit. Në këtë pamje mund të shtohen fusha te reja si dhe të ndryshohet
pamja dhe përmbajtja e fushave.
Hapësira e
Header-it
Pjesa e
detajeve
Hapësira
e Footer-
it.
Figura 13.5- Dizajnimi i formularit.
146
Gjatë dizajnimit, ju mund të ndryshoni madhësinë e tri pjesëve të formularit. Për
të ndryshuar madhësinë e cilësdo pjesë të formularit, lëvizni treguesin e miut në
kornizën e poshtme të pjesës dhe kur miu merr formën e shigjetës së dyfishtë,
tërhiqeni atë poshtë ose lartë derisa pjesa të arrijë gjerësinë e dëshiruar.
Figura 13.5-
Tërhiq për të ndryshuar madhësinë e pjesës së footer-in.
148
2. “Kapni” njërën nga dy katrorët e vegjël, që paraqiten në dy skajet e
kornizës së fushë, me anë të miut dhe tërhiqni atë në drejtimin e
dëshiruar, derisa fusha të arrijë madhësinë e dëshiruar.
149
13.6. Galeria e elementeve kontrolluese
Në galerinë Controls ekziston një numër i madh i elementëve kontrolluese, ku
secili element ka funksion dhe karakteristika të ndryshme. Në tabelën e
mëposhtme përshkruhet funksioni i elementëve më të rëndesishme
kontrolluese.
150
List Box Elementet kontrolluese, i cili paraqet një
listë më të dhëna të fushës.
151
13.7. Karakteristika e formularit dhe elementeve
kontrolluese
Çdo formular dhe çdo element kontrollues i ka karakteristikat e veta,
të cilat mund tí konfiguroni në pamjen dizajnuese (Design View).
Definimi i këtyre karakteristikave bëhet në dritaren e dialogut
Property Sheet, e cila hapet duke klikuar në butonin Property
Sheet.
Dritarja e dialogut Property sheet mund ha hapeni edhe nëse klikoni në skajin
e sipërm të majtë të dritarës së formularit.
Kjo dritare përbëhet nga pesë regjistra, ku mund t’i konfiguroni të gjitha
karakteristikat e formularit. Nëse dëshironi të dini se si duhet të konfiguroni një
karakteristikë, atëhetë zgjedhni atë dhe shtypni tastin funksional [F11].
Figura 13.8-
Caktimi i
fushave
opsionale
153
Në hapin e dytë definohet opsioni standard dhe kalohet në hapin e ardhshëm
duke kilkuar në butonin Next.
154
Në hapin e katërt përcaktohet fusha e tabelës, ku do të ruhen vlerat e opsioneve.
Klikoni në butonin Next për të kaluar në hapin e ardhshëm.
Në hapin e pestë definohet lloji dhe stili i butonave opsional. Klikoni në butonin
Next, për të kaluar në hapin e ardhshëm.
155
Figura 13.11- Definimi i llojeve të butonave.
Mos harroni ta ruani formularin, nëse dëshironi t’i ruani ndryshimet e bëra.
156
3. Klikoni në elementin kontrollues.
4. Duke e mbajtur të shtypur tastin e majtë të miut, vizatoni një
drejtkëndësh në vendin e dëshiruar. Madhësia e drejtkëndëshit i
përgjigjet madhësisë së fushës rënëse.
Figura 13.13-
Krijimi i fushave rënëse (Combo Box)
Në hapin e parë zgjedhni opsionin e marrjes së vlerave nga tabela ose pyetësi.
Klikoni në butonin Next, për të kaluar në hapin e ardhshëm.
157
Në hapin e dytë caktoni tabelën, prej ku do të merren vlerat e fushës rënëse.
Klikoni në butonin Next, për të kaluar në hapin e ardhshëm.
Figura 13.18- Pamja e formularit për krijimin e fushës rënëse (Form View).
Siç shihet, në fushën rënëse janë paraqitur të gjitha të dhënat. Por, ky gabim
mund të korrigjohet duke bërë grupimin e të dhënave.
159
Grupimi i të dhënave në fushën rënëse bëhet si në vijim:
4. Tani, shfaqet dritarja e pyetësit. Për t’i grupuar qytetet e njëjta në fushën
rënëse, klikoni në ikonën e shumës.
160
Figura 13.20-Dritarja e pyetësi, për ti grupuar qytetet e njëjta në fushën rënëse.
161
Rregullimi i karakteristikave të fushës bëhet si në vijim:
162
PYETJET E KAPITULLIT TË TREMBËDHJETË
1. Çka është formulari?
2. Prej nga rrjedh emri formular?
3. Çka mundëson përdorimi i formularëve në Access?
4. Cilat janë dy mënyrat për krijimin e formularit?
5. Cilat janë katër llojet e layout-it?
6. Për çka mund të hapet formulari?
7. Çka është krijimi i formularit në pamjen dizajnuese?
8. Çka ofron pamja dizajuese?
9. Cilat janë tre elementet që i përmban formulari?
10. Cili është elementi kryesor i formularit?
11. Cilat janë dy elementet kontrolluese të çdo fushe të përbërë?
12. Si bëhet zhvendosja e fushave duke e përdorur miun?
13. Çka ekziston në galerinë Controls?
14. Çka shërben elementi kontrollues Label dhe Text Box?
15. Çka shërben elementi kontrollues Button dhe Option Group?
16. Çka shërben elementi kontrollues Toggle Button dhe Option Button?
17. Çka shërben elementi kontrollues Check Button dhe Combo Box?
18. Çka shërben elementi kontrollues List Box dhe Image?
19. Çka shërben elementi kontrollues Unbound Object Frame dhe Bound
Object Frame?
20. Çka shërben elementi kontrollues Page Break dhe Tab Control?
21. Çka shërben elementi kontrollues Subform/Subreport??
22. Në cilën dritare të dialogut bëhet definimi i karakteristikave për çdo
element kontrollues?
23. Çka është Butoni opsional?
24. Pse krijohen fushat rënëse?
25. Si bëhet shtimi i një objekti në fushë të formularit?
163
14. RAPORTET
Raporti është një objekt i bazës së të dhënave që prëdoret për paraqitjen e të
dhënave në formë të përmbledhur. Zakonisht, raporti krijohet me qëllim të
shtypjes së të dhënave në letër.
164
Figura 14.1- Krijimi i raportit përmes magjistarit (Wizard).
165
Në hapin e tretë caktoni nivelet e grupimit të fushave dhe pasi klikoni në butonin
Next, për të kaluar në hapin e ardhshëm.
Figura 14.4-
Caktimi i
mënyrës së
renditjes.
166
Në hapin e pestë caktoni mënyrën e organizimit të fushave të rekordit (Layout)
dhe orientimin e faqës të raportit (Orientation). Për të kaluar në hapin vijues,
klikoni butonin Next.
167
Krijimi i raportit mund ta shihni nëse kaloni në pamjen e raportit (Report View).
168
Raporti përbëhet nga pesë pjesë:
Nëse mungon ndonjë pjesë e raporti atëherë ju mund ta shtoni atë duke klikuar
me tastin e djathtë të miut kudo në sipërfaqe të raportit dhe duke zgjedhur
opsionin Page Header/Footer ose Report Header/Footer nga menyja e
kontekstit.
169
14.3 Header-i dhe Footer-i i Raportit
Header-i dhe Footer-i i raportit paraqiten vetëm njëherë në raport. Header-i i
raportit paraqitet në krye të raportit, kurse Footer-i në fund të raportit. Si në
Header ashtu edhe në Footer mund të insertohen tekste dhe formula të
ndryshme.
Figura
14.10-
Pjesa e detajeve të Raportit.
Nëse në pjesën e Header-it ose Footer-it të faqës vendoseni një fushë teksti dhe
shkruani formulën =[Page], atëherëdo të bëhet numërimi automatikisht i të
gjitha faqeve të raportit.
171
14.6 Shtypja
Objektet e bazës së të dhënave si: tabelat, formularët, raportet, mund të
dërgohen në shtypës dhe të shtypën në letër në çdo kohë. Procesi i shtypjes
zhvillohet në prapavijë, prandaj ju mund të punoni njëkohësisht edhe punë të
tjera, madje edhe mund ta mbylleni bazën e të dhënave.
172
Dritarja për konfigurimin e parametrave të shtypjes hapet duke klikuar në
opsionin Print.
3
2
1. Lloji i shtypësit.
2. Numri i kopjëve.
3. Mënyra e shtypjës, përkatësisht a duhet të shtypet të gjitha faqet e
objektit ose vetëm rekorde të caktuara.
4. Radhitja e kopjeve, përkatësisht a do të shtypen njëherë faqet çift ose
tek.
5. Shtypja në fajll, i cili mund të shtypet edhe në ndonjë shtypës tjetër.
6. Konfigurimi i parametrave të faqes.
173
PYETJET E KAPITULLIT TË KATËRMBËDHJETË
1. Çka është Raporti?
2. Për çfarë qëllimi kryesor raporti?
3. Çka është krijimi i raportit dhe shtypja e tij në letër?
4. Si krijohet raporti duke e përdorur?
5. Cila është mënyra më e lehtë për të krijuar raport në Access?
6. Për çfarë përdoret pamja dizajnuese?
7. Çka ofron pamja dizajnuese në Access?
8. Pse përmbajtja e formularit duket ndryshe në pamjen dizajnuese?
9. Në cilën pamje mund të bëhet dizajnimi i formularit?
10. Cilat janë pesë pjesë të raportit?
11. Çka paraqet Header-i dhe Footer-i?
12. Çka mund të shkruhet në Header dhe Footer?
13. Çka mund të shkruhet në Header të raportit?
14. Çka mund të shkruhet në Footer të raporit.
15. Çka është pjesa e detajeve?
16. Çka mund të shtoni në pjesën e detajeve përveç tesktit?
17. Çka paraqitet në Header dhe Footer i faqës?
18. Si zhvillohet procesi i shtypjes?
174
15. PËRFUNDIMI
176
9. Startimi dhe mbyllja e programit të Access-it................................. 84
9.1 Dritarja e Accessit......................................................................... 86
9.2 Elemenetet e dritarës së Access-it................................................. 87
9.3 Ndihma e Access-it 2010 Help....................................................... 89
9.4 Menaxhimi i bazës së të dhënave.................................................. 90
9.5 Krijimi i bazës së të dhënave......................................................... 90
9.6 Ruatja e bazës së të dhënave......................................................... 92
9.7 Hapja e bazës së të dhënave.......................................................... 93
9.8 Identifikimi i bazës së të dhënave.................................................. 94
9.9 Përshtatja e parametrave të Access-it.............................................96
Pyetjet e kapitullit të nëntë............................................................98
10. Objektet e bazës së të dhënave...................................................... 99
10.1 Paneli i navigimit.......................................................................... 99
10.2 Tabelat........................................................................................100
10.3 Pamja e tabelës............................................................................101
10.4 Pyetësit........................................................................................103
10.5 Formularët...................................................................................103
10.6 Raportet.......................................................................................104
10.7 Përpunimi i objekteve...................................................................105
Pyetjet e kapitullit të dhjetë..........................................................107
11. Puna me tabela.........................................................................108
11.1 Llojet e të dhënave.......................................................................109
11.2 Karakteristikat e fushës...............................................................112
11.3 Editimi i të dhënave (insertimi i të dhënave në tabelë)................. 114
11.4 Fshirja e të dhënave.....................................................................115
11.5 Shtimi i fushës në tabelë............................................................. 116
11.6 Kërkimi dhe zëvendesimi i të dhënave..........................................117
11.7 Sortimi i të dhënve.......................................................................119
11.8 Filtrimi i të dhënave.....................................................................109
11.9 Çelësi primar...............................................................................121
11.10 Krijimi i çelësit primar................................................................ 123
11.11 Lidhja në mes tabelave............................................................... 125
Pyetjet e kapitullit të njëmbdhjetë............................................... 128
12. Pyetësit.....................................................................................130
12.1 Krijimi i pyetësit të ri...................................................................130
12.2 Definimi i kriterëve të pyetësit......................................................132
12.3 Kriterët për përputhje të tekstit....................................................133
12.4 Kriterët për fushat numerike........................................................134
177
12.5 Kriterët për fushat me datë..........................................................135
12.6 Pyetësit e grupuar........................................................................136
Pyetjet e kapitullit të dymbëdhjetë............................................... 141
13. Formularët.................................................................................142
13.1 Krijimi i fromularëve....................................................................142
13.2 Krijimi i formularëve në pamjen dizajnuese................................. 145
13.3 Dizajnimi i formularit.................................................................. 146
13.4 Formatizimi dhe zhvendosja e fushave.........................................147
13.5 Shtimi i elementeve kontrolluese................................................. 149
13.6 Galeria e elementeve kontrolluese................................................150
13.7 Karakteristika e formularit dhe elementet kontrolluese................152
13.8 Krijimi i butonave opsional në formular.......................................153
13.9 Krijimi i fushave rënëse në formular.............................................156
13.10 Insertimi i objketeve në formular.................................................161
Pyetjet e kapitullit të trembëdhjetë...............................................163
14. Raportet.................................................................................. 164
14.1 Krijimi i raporteve përmes magjistarit (Wizard)............................ 164
14.2 Dizajnimi i raporteve................................................................... 168
14.3 Header-i dhe Footer-i raporteve................................................... 170
14.4 Pjesa e detajeve........................................................................... 170
14.5 Header-i dhe Footer-i i faqës....................................................... 171
14.6 Shtypja....................................................................................... 172
Pyetje në kapitullin e katërmbëdhjetë.......................................... 174
15. Përfundimi....................................................................................... 175
16. Literatura........................................................................................ 179
178
17. LITERATURA
2. Joyce Cax and Joan Lambert”Step by Step Microsoft Access 2010”, USA,
2010.
4. http://www.gcflearnfree.org/access2010
5. http://www.functionx.com/access/
6. http://www.techonthenet.com/access/index.php
7. http://www.worldbestlearningcenter.com/index_files/Access-2010-
Introduction.htm
8. http://www.jegsworks.com/lessons/databases-2/formsreports/step-
formimages.htm
9. http://www.hmso.gov.uk/acts/acts1984/1984035.htm#aofs
10. http://www.pro.gov.uk/recordsmanagement/dp/default.htm
11. www.mesimi.org
12. www.trajnimi.com
13. http://www.cctglobal.com
179