AZOT (DUŠIK) – N

Azot (dušik) je elemenat otkriven 1772. godine, a otkrio ga je Daniel Rutherford, škotski
fizičar i hemičar.
Ovaj elemenat, rednog broja 7, smješten je u drugoj periodi i u 15. grupi, odnosno petoj
glavnoj, što znači da u svojoj posljednjoj ljuski ima 5 elektrona.Ovu 15. odnosno azotovu
grupu čine azot, fosfor, arsen, antimon, bizmut.Azot i fosfor su nemetali, a ostali elementi
u grupi su polumetali.

Azot je biogeni element koji je u ljudskom tijelu četvrti po zastupljenosti i ima ga 3%.
Neophodan je svim živim bićima.
U svom elementarnom stanju gradi dvoatomne molekule N2, prilikom čega se između
dva atoma azota formiraju tri elektronska para i nastaje trostruka nepolarna kovalentna
veza.Zbog jakosti ove veze, azot je slabo reaktivan i teško se prevodi u spojeve.

sl.br.1-molekula N2

Nalaženje azota u prirodi

Azot se u prirodi nalazi u vidu dvoatomnih molekula i u vidu svojih jedinjenja.

Predstavlja većinski sastojak zraka (više od 78%) i kao takav, u svom gasovitom stanju,
čini 4/5 atmosfere. Azot se u prirodi spaja sa kisikom pri električnom pražnjenju u
atomesferi. Nastale azotove okside ispere kiša i tako azotovi spojevi dospiju u tlo.Oni su
neophodni za rast biljaka, a u biljkama iskoristiv oblik, ove spojeve prevode bakterije
koje se nalaze na korijenju grahorica.
Azot predstavlja važan gradivni element proteina i ugljikohidrata.
Fizičke i hemijske osobine

Već je spomenuto da je azot slabo reaktivan zbog jakosti trostruke kovalentne veze što ga
čini inertnim.
Azot je nemetal bez boje i bez mirisa.Ne gori i ne podržava gorenje i lakši je od zraka.
Pri sobnoj temperaturi slabo reagira.
U vodi je upola manje topiv od kisika ( 1 l vode pri temperaturi od 0 stepeni C otapa 23
cm3 azota), što je značajno za proces disanja organizama u vodi.
U nekim organskim otapalima je slabo topiv, npr. u nitrobenzenu, a u pojedinim je jače
topiv, kao što su benzen, etanol i octena kiselina.
Sa metalima gradi nitride :
3Mg + N2 – Mg3N2

Zagrijavanjem na povišenoj temperaturi, azot postaje reaktivniji, pa reagira sa

elementima kao što su Al, Mg, Cr…

Dobijanje azota

Azot se najčešće dobija iz zraka, pri čemu se koriste dvije metode:

1) Frakciona destilacija tekućeg (ukapljenog) zraka
-ova metoda se koristi za dobijanje velike količine azota
-zasniva se na nižoj tački ključanja azota od kisika ( tačka ključanja kisika je -183, a
azota-196) pa se lakše ukapljuje i frakcionom destilacijom izdaja kao plemenita
faza
2) Uklanjanje kisika iz zraka hemijskim putem
- ovom metodom dobijaju se srednje količine szota
-odvija se tako što kisik iz zraka reaguje s ugljikom pri čemu nastaje generatorski
plin

4N2 + O2 + C – 4N2 + 2CO

- dobiveni generatorski plin reaguje s vodenom parom pri čemu nastaje smjesa
azota, vodika i ugljendioksida iz koje se izdvaja azot čijim se ispiranjem,
sušenjem i hemijskom obradom može postići čistoća od čak 99%.

Male količine azota mogu se dobiti disocijacijama azotnih spojeva (amonijak) ,ali i
oksidacijom amonijaka vrućim metalnim oksidom prema reakciji:

2NH3 + 3CuO – 3Cu + 3H2O + N2

kao i termičkom disocijacijom amonijevog nitrita:

NH4NO2 – N2 + 2H2O

SPOJEVI AZOTA

Oksidi azota

Azotovi oksidi su ili kiseli, ili neutralni. Razlika među njima je u tome što neutralni
oksidi ne reaguju s vodom. Svojstva oksida azota prikazana su tabelom:
 sl.br. 2- Oksidi azota

-Azot ( I ) – oksid ima sladak ukus i naziva se “gas smijavac” jer u manjoj količini
izaziva dobro raspoloženje.U većoj količini izaziva opštu anesteziju pa se koristi u
medicini.
-Azot (II)-oksid (NO) bezbojan je i vrlo otrovan plin važan u procesu dobivanja azotne
kiseline. Dobiva se oksidacijom amonijaka u prisutnosti platine kao katalizatora.Ovaj
Azotov oksid, tj. azot monoksid se pri nižoj temperaturi spontano spaja sa kisikom iz
zraka pri čemu nastaje NO2- azotov dioksid :
2 NO(g) + O2(g) – 2 NO2 (g)

Amonijak- NH3
Amonijak je plin oštrog mirisa misira bez boje, štetan je za oči i pluća i dobro rastvorljiv
u vodi zbog toga što su njegove molekule polarne.Litar vode pri sobnoj temperaturi
rastvara 600 L amonijaka.Amonijak se dobija u reakciji između elementarnog azota i
hidrogena na visokoj temperaturi, od 400 do 500 stepeni C i pritisku od oko 200- 1000
bara, Haber- Bochovim postupkom:
3H2 + N2 – 2NH3
Također se dobija djelovanjem jakih baza na soli amonijaka:
NH4Cl + Ca(OH)2 – NH3 + CaCl2 + H2O
NH4Cl(s) + NaOH(aq) – NaCl(aq) + H2O + NH3(g)

Amonijak je najznačajnije azotovo jedinjenje i ima vrlo široku primjenu i upotrebljava se

za proizvodnju umjetnih gnojiva, amonijevih soli, sode, azotne kiseline, umjetnih boja,
sredstava za čišenje…
Vodeni rastvor amonijaka je slaba baza/lužina, jer molekule amonijaka reagiraju s
molekulama vode pri čemu nastaju amonijevi NH4 + i hidroksidni , OH- ioni .
NH3 + H2O – NH4+ + OH-
Dokaz za to su i reakcije neutralizacije u kojima vodeni rastvor amonijaka zajedno sa
različitim kiselinama daje amonijeve soli: amonijev karbonat – (NH4)2CO3 , amonijev
hlorid – NH4Cl , amonijev sulfat – (NH4)2SO4
Azotna/nitratna kiselina- HNO3

nastaje u reakciji azot (V)- oksida i vode :

N2O5 + H2O – 2HNO3

Također se može dobiti iz amonijaka Ostwaldovim postupkom:

4NH3 + 5O2 – 4NO + 6H2O
2NO + O2 – 2NO2 (dobiveni azot monoksid se pri nižoj temperaturi spontano spaja s
kisikom iz zaraka pri čemu nastaje crveno- smeđ azotod dioksid)
4NO2 + 2H2O + O2 – 4HNO3 (smjesa azotovog dioksida i kisika se uvodi u toranj
ispunjen staklenim kuglama preko kojih se raspršuje
voda.U reakciji s vodom nastaje azotna kiselina)
Azotna kiselina je bezbojna tekućina.Koncentrirana kiselina, kakva se najčešće koristi u
laboratorijama, je žuto obojena od rastvorenog azotovog dioksida, a on nastaje ako se
boca s ovom kiselinom drži na Sunčevom svjetlu ili ako u bocu dospiju organske tvari.
Azotna kiselina je jako oksidacijsko sredstvo.Prolivena koncentrirana azotna kiselina
može izazvati čak i požar. Na koži izaziva rane koje teško zacjeljuju. Već od razrjeđene
azotne kiseline koža požuti Sa azotnom kiselinom dakle treba biti oprezan, a prolivenu

kiselinu treba isprati velikom količinom vode, nikako zasipati pijeskom, jer se pritom
razvijaju zagušljive crveno-smeđe “nitrozne pare” koje jako oštećuju sluzokožu organa za
disanje.

Nitrati
Nitrati su soli azotne kiseline.Najvažniji su kalijev nitrat, KNO3 i amonijev nitrat,
NH4NO3, koji se koriste kao umjetno gorivo i u proizvodnji eksploziva.NaNO3, natrijev
nitrat se u manjim koncentracijama dodaje mesnim prerađevinama, kao što su suho meso,
salame, hrenovke i sl. Nitrati se postepeno reduciraju u nitrite, soli azotaste kiseline-
HNO2, koji sprečavaju razvoj bakterije Clostridium botulinum i tako čuvaju meso od
kvareja i ujedno mu održavaju svježu crvenu boju
Nitrati i nitriti nisu baš najbolji dodatak mesu.Dokazano je da su pojave raka želuca
mnogo češće u zemljama gdje se ove soli dodaju mesnim prerađevinama.

UPOTREBA AZOTA

Azot se najviše koristi za proizvodnju umjetnih gnojiva, za što se troši oko 85% svjetske
proizvodnje ovog nemetala.
Koristi se u hemijskoj industriji kao zaštitni plin u procesima sa zapaljivim plinovima i
tekućinama, te kao razrjeđivač kojim se regulira brzina reakcije.
U industriji nafte se upotrebljava za dobijanje voskova.
U prehrambenoj industriji koristi se za zaštitu proizvoda od oksidativnog kvarenja, npr.
za zadržavanje prirodne boje mesa, sprečavanje rasta plijesni i zagađivanja namirnica
insektima.
U metalurgiji, koja troši 4 % azota, koristi se kao zaštitni plin pri termičkoj obradi
nehrđajućeg čelika i pri izradi posebnih legura.
TEKUĆI AZOT ,čija je tačka ključanja -196 ¨C je idealno sredstvo za hlađenje i čuvanje
mnogih biološhik preparata.Tako se sperma selektiranih domaćih životinja čuva u
tekućem azotu.Koristi se i za uklanjanje bradavica.