Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

AYASULUĞ BÖLGESĠ’NDE YER ALAN BEYLĠKLER DEVRĠ

MEZAR TAġLARI TĠPOLOJĠSĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
ĠZMĠR / SELÇUK

Erkan KAYA*

Özet

Ayasuluğ bölgesinde yer alan Beylikler Devri mezar taĢları üzerine bir değerlendirme olan
çalıĢmamız, Ġzmir ili Selçuk ilçesinde bulunan Ayasuluğ bölgesinde yer alan Beylikler Devri mezar
taĢlarının belgelenmesi ve tipolojisinin yapılmasına yönelik bir araĢtırmadır. Beylikler devri mezar
taĢlarının fotoğraflanması, çizimlerinin yapılarak kitabelerinin okunmasıyla bölgedeki mezar taĢlarının
korunmasına dikkat çekilmiĢtir. Aynı zamanda belge niteliği taĢıyan kitabe bilgilerinin tarihi değerinin
de ortaya çıkarılması hedeflenmiĢtir. Bu bağlamda, okunan kitabeler ve yapılan çizimler kalıcı hale
getirilerek yapılacak diğer araĢtırmalara da bir ön bilgi niteliği kazandırılmıĢtır. Bölgede yer alan
Beylikler Devri mezar taĢlarının tahribata da açık olması sebebiyle fotoğraflamalar ve çizimlerle,
mezar taĢlarının, erken önlem alınarak zamana yenik düĢmesi önlenmeye çalıĢılmıĢtır. Tüm bu
amaçlar gözetilerek konum belirlenmiĢ, tarihçe dikkate alınarak taĢların değerlendirmesi ve
karĢılaĢtırması yapılmıĢtır. Malzeme kullanımı, süsleme öğeleri, yazı karakterleri ve taĢların
sınıflandırılması da yapılarak genel bir sonuca ulaĢılmıĢtır. Sonuç olarak araĢtırmamızda, Beylikler
Devri mezar taĢlarının daha önce yapılmamıĢ olan çizimleri, tipolojisi ve mezar taĢlarının
fotoğraflanmasıyla bir katalog haline getirilerek önemli bir çalıĢma ortaya çıkarılmıĢtır.

Anahtar Kelimeler : Mezar TaĢları, Beylikler Devri, Tipoloji, Selçuk, Ġzmir.

* Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

A CONSĠDERATĠON ON THE TĠPOLOGY OF GRAVESTONES OF

BEYLĠKS PERĠOD ĠN THE REGĠON OF AYASULUĞ
ĠZMĠR / SELÇUK

Erkan KAYA*

Abstract

Our work as a consideration on the gravestones of Beyliks Period in the region of Ayasuluğ is a
research that analyzing the tipology and documenting the gravestones of the Beyliks Period. The
protection of the gravestones in the region is getting attention by taking photographas and making
drawings of the gravestones with the readings of the inscriptions. At the same time it is intend to
reveal the historic value of the inscriptions which are also valuable as document. Ġn this context, the
readings and the drawings of the inscriptions become permanent as to be a foreknowledge to the other
researchs. By taking precaution with the photos and drawings gravestones are prevented to defeat by
time because of the possible destructions in the region. The gravestones are compared and evaluated
after all these purposes were determined. The gravestones are catogorized and the use of materials,
ornamental works, the type of writing are examined. As a result, our research becomes an important
work with the drawings and photographs of the gravestones and the tipology which have not done
before.

Key words : Gravestones, Period of Beyliks, Tipology, Selçuk, Ġzmir.

* Pamukkale University, Institute of Social Sciences, Department of Art History, MA.

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

Giriş

Ġnsanlığın yaĢadığı her zaman diliminde, önemli bir kavram olarak ortaya çıkan, yaĢamını
sürdürme çabalarıyla geçen bir ömür ve geçirilen bu yaĢam süresi içerisinde de; bir etki,
herhangi bir iz veya geride bırakılacak her türlü kalıcılığı ve hatırlanmayı sağlayacak tüm
öğeler bir insan için önem arz etmiĢtir. Ġnsanlığın bu kalıcı olma arzusu ise, insanları belirli
eylemlere yöneltmiĢ ve kalıcılık için bir arayıĢa sokmuĢtur. Bu bağlamda, mezar taĢları ve
türevleri ortaya çıkmıĢtır. Ayasuluğ 1 bölgesindeki mezar taĢlarının bir bölümünü konu
ettiğimiz çalıĢmamızda ise, bu bölgedeki Beylikler Devri mezar taĢları ele alınmıĢtır.
Ġncelenen bu mezar taĢlarının tipolojisi oluĢturularak, bölgede bulunan mezar taĢlarına dair
bilgiler verilmiĢtir.

Yöntem

Amacımız doğrultusunda öncelikle bölgenin tanınmasına yönelik çalıĢmalar ile bilgi taraması
yapıldı. Daha sonra bölgedeki Beylikler devri mezar taĢlarının konumları belirlenerek
fotoğraflama çalıĢması ve ölçü alma iĢlemleri yapıldı. Mezar taĢlarının ayrıntılı çizimleri
yapıldı. Kitabe çözümlemeleri de mümkün olduğu kadar yapılarak belgelendi ve katalog
çalıĢması olarak hazır hale getirildi. Bu noktada çalıĢmanın amacı, bölgedeki mezar taĢlarının
tipolojisini oluĢturmaktır. Amacımız taĢların tipolojisini vermek olduğundan dolayı
kitabelerin çizimlerine, çözümlemesine ve okunmasına bu çalıĢmada yer verilmeyecektir.
Mezar taĢları, tiplerine göre sınıflandırılarak; malzemesi, süsleme öğeleri ve yazı karakteri
bakımından değerlendirmeye alınmıĢ ve genel bir sınıflama yapılmıĢtır.

Analiz ve Bulguların Değerlendirilmesi

Ayasuluğ bölgesinde bulunan Beylikler Devri mezar taĢları genel biçim bakımından ikiye
ayrılmaktadır. Bölgede; dikdörtgen formlu mezar taĢları ve dilimli kemerli mezar taĢları
bulunmaktadır. Bu iki guruptan da dikdörtgen formlu mezar taĢlarının dilimli kemerli mezar
taĢlarına göre daha fazla olduğundan dolayı dikdörtgen formlu mezar taĢlarından
baĢlanacaktır. Daha sonrasında ise dilimli kemerli mezar taĢlarının formuna, tüm mezar
taĢlarının süslemelerine ve yazı karakterlerine değinerek bir değerlendirme yapılacaktır.

1
Ayasuluğ (Selçuk) konumu için bakınız, Harita-1, 2.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

1 - Ayasuluğ Bölgesinde Bulunan Beylikler Devri Mezar Taşlarının Tipolojisi

A- Dikdörtgen Formlu Mezar Taşları

Ayasuluğ bölgesinde, dikdörtgen formlu mezar taĢlarının kullanımının fazlalığı dikkat

çekmektedir. Bu formdaki mezar taĢlarının iki yüzünde de kitabe alanına yer verilmiĢ ve bu
tip taĢların her iki yüzünün de dört tablaya bölünmesiyle oluĢturulan alanlar yazı ve süsleme
alanı olarak değerlendirilmiĢtir. Her iki yüzde yer verilen bu tablaların sayısı, BDMT-29
(BDMT - Beylikler Devri Mezar TaĢı) katalog numaralı mezar taĢında olduğu gibi üç tablaya
da indirildiği görülmektedir. Aynı zamanda BDMT - 13 ve 13A katalog numaralı mezar
taĢında ölçüldüğü gibi, taĢın iki yüzündeki tabla alanlarının farklı ölçülerde yapıldığı da
görülmektedir.

Ġncelenen taĢlardan kırık olduğu için okunamayan ve metni tamamlanamayan, dikdörtgen

formlu mezar taĢları bulunmakla beraber BDMT – 28A katalog nolu mezar taĢında olduğu
gibi yüzeyi aĢındığı için okunamayanlar da bulunmaktadır. Dikdörtgen formda olan mezar
taĢlarının en ve boy oranlarının zaman zaman değiĢmiĢ olduğu da söz konusu iken BDMT-16
katalog numaralı mezar taĢında olduğu gibi yazı alanlarının ve çerçevelerin boyutlarının da
değiĢtirilerek uygulanan örnekler görülmektedir. Ġncelenen dikdörtgen formlu mezar taĢları
içinde farklı bir örnek olan BDMT – 17 ve 17A katalog numaralı mezar taĢında ise dikdörtgen
form içinde yer alan ilk tablaya, dilimli kaĢ kemer formu verilerek dikdörtgen formlu mezar
taĢının yüzeyinde dilimli kemerli bir uygulamanın örneği görülmüĢtür. Dikdörtgen formlu
mezar taĢlarının yapımındaki bu değiĢiklikler, formda büyük değiĢiklikler yaratmamakla
birlikte mezar taĢlarına farklı görünümler kazandırmıĢtır.

B- Dilimli Kemerli Mezar Taşları

Ayasuluğ bölgesinde Beylikler Devrinde yapılan dilimli kemerli mezar taĢlarının iki yanında
çeĢitli biçimlerde uygulanan sütunçeler bulunmaktadır. Dilimli kemerli mezar taĢlarında
uygulanan bu sütunçe kullanımı, BDMT – 7 ve 7A, BDMT – 8 ve 8A katalog numaralı mezar
taĢlarında olduğu gibi diĢ aralıkları farklı geniĢlikte burgulu sütunçeler halinde karĢımıza
çıkmaktadır. Aynı zamanda BDMT – 10 ve 10A katalog numaralı mezar taĢında olduğu gibi
sütunçe bölümü, köĢeli bir girinti ve boĢ olarak da karĢımıza çıkabilmektedir. Fakat bu tipte
uygulamalar çok az görülmüĢtür. Aynı zamanda BDMT – 23 katalog numaralı mezar taĢında
ise paralel çizgilerin gurup oluĢturularak birbirine dik konumlandırılmasıyla iĢlenen örgü
biçiminde verilen sütunçe biçimi görülebilirken, Efes Müzesi arka avlusunda bulunan
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT– 38 katalog numaralı mezar taĢının sütunçelerinde görüldüğü gibi yatay zikzaklar ile
belirlenen bir sütunçe biçimi de uygulanmıĢtır. Dilimli kemerli mezar taĢlarının her birinin de
sütunçeli olduğu söylenememektedir. Bunu en iyi gösteren örnek ise, BDMT – 4 ve 4A
katalog numaralı mezar taĢının dikdörtgen formdan geliĢen ve dilimli forma geçerek üst
kısmının dilimli formla bitirildiği anlaĢılan mezar taĢıdır.

Dilimli kemerli mezar taĢlarının ilk tablasında hem yazı hem de bitkisel süsleme yer
alabilmektedir. Bu baĢlık kısmının BDMT – 7 ve 7A, BDMT – 8 ve 8A katalog numaralı
mezar taĢlarında olduğu gibi bir rûmi Ģeklinde bitirildiği örnekler de görülmektedir. BDMT –
7 ve 7A katalog numaralı mezar taĢında rûminin sivrilerek, BDMT – 8 ve 8A katalog
numaralı mezar taĢında ise rûminin ovalleĢerek bitirildiği gibi ayrımlara da gidilmiĢtir.

Dilimli kemerli mezar taĢlarında yazıların bulunduğu tablalar ise kemerin ve dilimlerin
biçimleniĢine göre Ģekil almıĢtır. Dilimli kemerli mezar taĢlarında genelde dört nadiren de üç
tablanın bulunduğu söylenebilir. BDMT – 7 ve 7A katalog numaralı mezar taĢında ise BDMT
– 7 yüzünde dört tabla görülürken BDMT – 7A yüzünde ise iki sütunçenin arasına tabla
yerleĢtirilmeyerek yeri boĢ bırakılmıĢ ve üç tablaya yer verilmiĢtir.

BDMT – 9 ve 9A katalog numaralı mezar taĢında ise mevcut üç tabla görülmekte fakat baĢlık
kısmının kırıldığını dikkate alırsak yine dört tabla ile benzer bir biçimleniĢten bahsedilebilinir.
Üç tablalı olabileceği ihtimali verilen bir diğer mezar taĢı ise BDMT – 10 ve 10A katalog
numaralı mezar taĢıdır. Bu mezar taĢında ise dilimlerin sık ve daha dairesel bir eksen takip
ettiği dikkate alındığında kırılan kısmından sadece bir tabla eksildiği anlaĢılmaktadır. Bu fikir
dâhilinde düĢünüldüğünde ise üç tablalı bir mezar taĢı olduğu ileri sürülebilir.

Diğer dilimli kemerli mezar taĢlarına göre yazı alanının ve taĢın eninin daha geniĢ tutulduğu
bir uygulamaya örnek ise; BDMT – 22 ve 22A katalog numaralı mezar taĢıdır. Bu mezar
taĢında da, uygulanan özellikler benzer olmakla birlikte geniĢ baĢlayan dilimlerin baĢlığa
doğru daha da daraldığı görülmektedir.

Genel özellikleriyle farklarına değinilen mezar taĢlarının formundan ziyade, benzer

kullanımları yansıtan diğer özelliklerini de değerlendirmek gerekmektedir. Bu
değerlendirmeyle, benzer özellikler ve bazı ayrıntılar kolaylıkla anlaĢılabilir.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

2 - Ayasuluğ Bölgesinde Bulunan Beylikler Devri Mezar Taşlarının Tipolojik Özellikleri

A- Malzeme

Bölgedeki mezar taĢlarının yapımında kullanılan malzeme mermerdir. Mermerler;

Bülbüldağı, Panayırdağı, Madendağı, Selçuk Kalesi ile Selçuk’un kuzeyinde bulunan tüm
yükseltilerde mostra vermektedir 2 . Bölgede görülebilen çoğunlukla koyu gri ve gri
renklerdeki mermerin yanı sıra beyazımsı mermer de mevcuttur. Fakat zaman içinde
bulunduğu ortamdan kaynaklanan sarımsıya doğru renk değiĢimleri de mezar taĢlarında
görülmektedir. Ġncelenen mezar taĢlarının çoğu gri renkli mermerle yapılmıĢtır. Efes
müzesinde bulunan, BDMT – 36, BDMT – 37, BDMT – 38, BDMT – 39 katalog numaralı
mezar taĢları ve Karakolyanı Camii haziresinde bulunan BDMT – 32 ve 32A katalog numaralı
mezar taĢı beyaz mermer ile yapılmıĢtır. Kalan mezar taĢlarında ise çoğunluk koyu gri, az bir
bölümü ise gri renkli mermer ile yapılmıĢtır.

B- Bitkisel Süsleme

Mezar taĢlarının süsleme özelliklerine bakıldığında, yazı alanlarında ön plana çıkan süsleme
bitkisel bezemelerdir. Genelde, yazı alanına çerçeveden doğarak dâhil olan dallı rûmi
süslemeler, yer yer bu süslemelerin boĢ alanları dolduracak kadar uzatılarak Ģekillendirildiği
görülmektedir. Aynı zamanda bu bitkisel süslemelerin harflerden geliĢerek harf aralarındaki
ve çevrelerindeki boĢ alanları doldurduğu uygulamalar da mevcuttur. Rûmi bezemenin biçimi
değiĢtirilerek oluĢturulan farklı formlardaki rûmi süslemeler sık olarak görülmektedir. Bunun
yanında BDMT – 40 ve 40A katalog numaralı mezar taĢında olduğu gibi bitkisel süslemenin
neredeyse hiç kullanılmamıĢ denecek kadar az kullanıldığı – ki mevcut olan kısmında tek bir
rûmi kullanılır - ve süsleme bakımından sade olduğu örnekler de vardır.

Tablalarda köĢelerin tekdüzeliğini ve monotonluğunu giderebilmek için köĢelere yerleĢtirilen

üç yapraklı, yazı alanına doğru çıkıntı yapan bitkisel süslemeler bulunmaktadır. Bağımsız
oluĢan, simetrik veya asimetrik rûmiler de tablalarda kullanılmıĢtır. Rûmili dalların, BDMT –
6 ve 6A, BDMT – 39 katalog numaralı mezar taĢlarında olduğu gibi spiraller yaparak harf
aralarında, harf üstlerinde ve harf gerisinde uygulandığı örnekler de bulunmaktadır. Dilimli
kemerli mezar taĢlarında, BDMT – 7A, BDMT – 8 ve 8A katalog numaralı mezar taĢlarının
baĢlık kısmında simetriye uygun rûmi süslemeler de ağırlıklı görülmüĢtür. BDMT – 15A
yüzeyinde olduğu gibi bir rûmi, bağımsız ve simetrik biçimde verilerek boĢ alanları doldurma
2
GümüĢ, H. “Selçuk’un (İzmir) Jeolojik Yapısı ve şehircilik Açısından Önemi” Birinci Uluslararası GeçmiĢten
Günümüze Selçuk Sempozyumu Bildiri Metinleri, Ġzmir, 1997, s.67.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

ve süsleme iĢlevinde de kullanılmıĢtır. Tablada boyutça fazla yer kaplayan, BDMT – 18 ve

18A katalog numaralı mezar taĢında olduğu gibi yaprak formunda bitkisel süslemeler de
karĢımıza çıkmaktadır. BDMT – 32 ve 32A yüzeylerinde olduğu gibi köĢelerdeki
bezemelerden geliĢen dallı rûmiler süsleme özelliklerinin bir bölümünü oluĢturmaktadır. Efes
müzesinde bulunan, BDMT – 37 katalog numaralı mezar taĢında ise rûmilerin daha da
geliĢmiĢ hali olan, rûminin sınırlarının içten verilen hatlarla plastik etkisinin artırılması
sonucu daha geliĢmiĢ bir görünüme ve daha zengin bir süsleme biçimine iĢaret eden, simetrik
ve asimetrik uygulanan, bitkisel süslemeler de görülmüĢtür.

C- Yazı Karakteri

Mezar taĢı kitabelerinin çoğunun yazımında dönemin de özelliği olarak görülen sülüs hat
kullanılmıĢtır. Ġncelediğimiz taĢların hepsinde yazı, Selçuklu ve Beylikler döneminin özelliği
olan kabartma tekniğiyle, yazı yüzeyden yüksek bırakılarak yazılmıĢtır. Yazı karakteri, aynı
zamanda kitabelerde süsleme özelliğiyle de kullanılmıĢtır. Yazı karakterlerine verilen Ģekiller,
karakterlerle oluĢturulan geçmeler ve düğüm örnekleri süslemeyi de canlandırmıĢtır. BDMT –
1 numaralı mezar taĢının yüzeyinde görüldüğü gibi kaliteli ve düzgün iĢçilikli yazıların
yazılmasının yanında, aksine BDMT – 29 numaralı mezar taĢının yüzeyindeki gibi kaba
hatlarla ve zayıf bir iĢçilikle yazılmıĢ kitabe örnekleri de görülmektedir.

Yazıda, süslemeyi ve düzeni yoğunlaĢtıran bir diğer uygulama da, BDMT – 14 ve 14A
numaralı mezar taĢının yüzeylerinde olduğu gibi amudi harflerin uzatılarak düzenli bir
görünüm oluĢturulmasıyla sağlanan uyumlu ve ahenkli görünümdür. BDMT – 6 ve 6A
numaralı mezar taĢının yüzeylerinde de görülen bir uygulama olarak, yazı karakterleri
arasında geçmeler oluĢturulmuĢ ve bu sayede yazı karakterlerinin de süslemenin gücünü
pekiĢtirmesi sağlanmıĢtır. BDMT – 8 ve 8A numaralı mezar taĢının yüzeylerinde olduğu gibi
kalın hatlarla kabaca yazılan fakat kendi içinde bir düzene ve uyuma sahip olan yazı biçimi de
kullanılan bir tarz olmuĢtur. Dilimli taĢlarda da bu yazı tarzının kullanıldığı görülmektedir.
Nadiren, BDMT – 10 ve 10A katalog numaralı mezar taĢının yüzeylerinde olduğu gibi amudi
harflerin uzatılarak nizama sokulduğu yazılar dilimli kemerli mezar taĢlarında da
görülebilmektedir. Bu uygulamaya güzel örnek ise BDMT – 22 ve 22A katalog numaralı
dilimli kemerli ve sütunçeli mezar taĢı verilebilir. Burada da amudi harflerin uzatılmasıyla
oluĢturulan bir hareketten ve süsleme olgusundan söz edilebilir. BDMT – 18 numaralı mezar
taĢının yüzeyinde de görüldüğü gibi amudi harflerin uzatılmasına denge getirmesi bakımından
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

bazı karakterlerin de yatayda uzatıldığı bilinmelidir. Aynı mezar taĢının iki yüzündeki yazı
iĢçiliğinin düzensizliğini gösteren en güzel örnek ise BDMT – 25 ve 25A katalog numaralı
mezar taĢı olmuĢtur. BDMT – 25 numaralı mezar taĢının yüzeyindeki sadelik ve kendi
içindeki düzen, mezar taĢının arka yüzü olan BDMT – 25A yüzünde ise görülememektedir.
BDMT – 36 katalog numaralı mezar taĢının yazı biçimleniĢinde görülen, geçmeli ve simetrik
süsleme ise; yazı karakterinde yapılan güzel örneklerin varlığına iĢaret etmektedir. BDMT –
38 katalog numaralı mezar taĢında ise yazı karakterlerinin yüksek kabartılarak yapıldığı
görülmektedir. BDMT – 3 ve 3A, BDMT – 33 ve 33A katalog numaralı taĢlarda da görüldüğü
üzere, yazı karakterlerini istifleyerek yazma yöntemine gidilmiĢ ve yazılmak istenenler yazı
alanına sığdırılmıĢtır. Bu istif düzenin de yazı alanındaki süsleme unsurlarına güç ve hareket
kattığı söylenebilir. Farklı uygulamaları gördüğümüz mezar taĢlarında, sonuç olarak yazı
karakterlerinin almıĢ olduğu Ģekiller ve yazı karakterlerinin düzenindeki biçimlendirmeler de
süsleme alanında bir etki yapmaktadır.

D- Geometrik Süsleme

Bölgedeki beylikler devri mezar taĢlarında geometrik süslemenin bağımsız olarak

kullanılmadığı ve sadece amudi harflerin uzantılarının oluĢturduğu düğümlerde ve geçmelerde
geometrik görünümün hâkim olduğu söylenebilir. BDMT – 5 katalog numaralı mezar taĢında
görülen geometrik süsleme, bu tarzda harf geçmeleriyle oluĢturulan süslemeye iyi bir örnek
teĢkil etmektedir.

Harflerin köĢeli düzenine bağlı olan bir geometrik süsleme anlayıĢının hâkim olduğu barizdir.
Ġncelenen taĢların çoğunda geometrik süsleme ile karĢılaĢılmamıĢtır. Bununla birlikte, BDMT
– 36 katalog numaralı mezar taĢının birinci ve ikinci tablalarında amudi harflerin uzantılarının
Ģekillendirilmesiyle oluĢturulmuĢ geometrik süslemeler simetriye uygun biçimde
görülmektedir. Bu mezar taĢı, özellikle ikinci tabladaki iĢçiliğin de verdiği kaliteyle, simetrik
oluĢu ve düzenli iĢleniĢi bakımından, incelenen geometrik süslemeli taĢların en zenginidir.
Genel olarak bölgedeki mezar taĢlarına bakıldığında, mezar taĢlarında uygulanan geometrik
süslemenin, bitkisel süslemeye göre ikinci planda kaldığı söylenebilir.

Karşılaştırma

Anadolu sınırları içindeki mezar taĢlarına bakıldığında, bölgesel benzerliklerin yoğun olduğu
görülmektedir. Aynı zamanda yakın bölgelerin etkiletiĢim içinde olması ve benzer
uygulamaların görülmesi olağandır. Ġncelenen mezar taĢlarının karĢılaĢtırılması bağlamında
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

bu bölgeye yakın alanlarda benzer formda olan mezar taĢları bulunmaktadır. “Tire Türbeleri3”
isimli eserde görülen, Alihan Türbesi4 ’nin içinde yer alan mezar taĢlarının formu, Ayasuluğ
bölgesindeki dikdörtgen formlu mezar taĢlarıyla uyuĢmaktadır. Tire / Alihan Türbesindeki
baĢucu taĢının iç yüzündeki 2. tabladaki yazı ile – ki isim kısmı hariçtir – BDMT-13 katalog
numaralı mezar taĢının 3. tablası eĢleĢmektedir. Burası dua bölümü olduğu için pek de ayrım
yaratmaz fakat bölgenin bir birine yakın özellikler taĢıdığı mezar taĢlarının benzerliğinden net
olarak anlaĢılmaktadır.

Ġncelenen mezar taĢları, bahsedilen eserde yer alan; Alayhan Türbesi, Süleyman ġah Türbesi,
Molla Mehmed Çelebi Türbesi ve Balım Sultan Türbesi’ndeki mezar taĢlarıyla yine aynı
biçimsel özellikleri taĢımaktadır. Bölgesel uygulamaların yanında Anadolu’da farklı
bölgelerde de benzer örnekleri görmek mümkündür. Konya civarındaki mezar taĢlarını ele
alan bir eserde 5 ise benzer formda dilimli kemerli mezar taĢları ile karĢılaĢılmaktadır.
Ayasuluğ bölgesinde yer alan beylikler devri dilimli kemerli ve sütunçesi bulunan mezar
taĢlarına benzer formda uygulanan mezar taĢlarına örnek olarak verilebilecek, Konya
bölgesindeki mezar taĢlarını ele alan bir diğer eser6 ise yine beylikler dönemini ele alarak,
beylikler devri mezar taĢlarındaki uygulamaların yakınlığını açıkça göstermektedir.

Değerlendirme

Ayasuluğ bölgesindeki Ġsabey Camii avlusunda, Karakolyanı Camii haziresinde, Efes

Müzesi’nde ve bir tane de Ġshakbey Camii avlusunda bulunan, incelemeleri yapılan mezar
taĢları, dikdörtgen formlu mezar taĢları ve dilimli kemerli mezar taĢları olarak iki bölümde
incelendi. Dilimli kemerli mezar taĢları ise sütunçeli olanlar ve sütunçesi olmayanlar olarak
iki ayrı Ģekilde görüldü. Dilimli kemerli mezar taĢlarından sütunçesi bulunmayanlar çok az
sayıdadır. Bu sütunçelerin, mezar taĢlarının iki yanında değiĢik formlarda uygulandığı
görüldü.

Dilimli kemerli mezar taĢlarının boyları, kırılmamıĢ olanlar dikkate alınırsa 90 cm. ile 97 cm.
arasında, geniĢlikleri de genelde birbirine yakın olarak 30 cm. ile 39 cm. arasında ölçülürken,
kalınlıkları da; 6 cm. ile 10 cm. arasında değiĢmiĢtir. Dilimli kemerli mezar taĢlarının yer
değiĢtirmesinden ve genel formundan da olsa gerek üst kısımları genelde kırılmıĢtır. Fakat
kırılmayan örnekler de vardır. Kitabelerinde ise, hadislere yer verildiğini, tarih ve kimlik

3
Önkal, H. “Tire Türbeleri”, Ankara, 1991.
4
Önkal, a.g.e., s.10.
5
BaĢkan, S. “Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları”, Ankara, 1996, s.20, s.27, s.47.
6
Kara, H. – DanıĢık, ġ., “Konya Mezarlıkları ve Mezar Taşları”, Konya, 2005, s.153, s.199, s.201.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

bilgilerinin her mezar taĢında olmasa da kısmen verildiği görüldü. Dilimli kemerli formda
olan mezar taĢlarının her iki yüzünde de hadis ve sözler yer alırken bunların baĢ taĢı olduğu;
bilgi ve tarih veren mezar taĢlarının ise ayak taĢı olduğu söylenebilir.

Dikdörtgen formlu mezar taĢları ise geneli aynı tipte yapılmıĢ sadece yazı tablalarının ve en -
boy oranının değiĢim gösterdiği görülmüĢtür. Bu formdaki mezar taĢlarında da dilimli mezar
taĢlarında olduğu gibi kitabesi arkalı önlü tablalar halinde verilmiĢtir. Ġncelenen dikdörtgen
formlu mezar taĢlarının her iki yüzünde de genelde dört tabla bulunmaktadır. Fakat bazı
mezar taĢlarında üç tabla halinde de görülmüĢtür.

Tipoloji oluĢturmak için değerlendirmeye alınan Beylikler Devri mezar taĢlarının 23 tanesi
Ġsabey Camii avlusunda, 11 tanesi Karakolyanı Camii haziresinde, 4 tanesi Efes müzesi arka
avlusunda, 1 tanesi de Ġshakbey Camii avlusunda bulunmaktadır. Bu mezar taĢlarının 29
tanesi dikdörtgen formlu, 11 tanesi ise dilimli kemerli formlu olarak görülmüĢtür.

Sonuç

Ayasuluğ bölgesinde yapılan çalıĢmalarla elde edilen bilgiler ıĢığında, bölgedeki beylikler
devri mezar taĢlarının formları üzerine bir değerlendirme yapılarak mezar taĢlarının tipolojisi
hakkında bilgi verilmiĢtir. OluĢturulan tipolojinin yanı sıra değinmek gerekir ki; mezar
taĢlarının zaman içinde özelliklerini yitirmesinden dolayı bu tahribat dikkate alınarak, bu
süreçte yaĢanan bilgi kaybı bir an önce önlenmelidir.

Tipolojisi oluĢturulan bu mezar taĢlarının kullanımına yönelik farklı uygulamalarla da

karĢılaĢılmıĢtır7. Bu yüzden, bir düzen içinde ele alınması ve bu düzen içinde korunmasına
yönelik çalıĢmaların baĢlaması kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. Bu bağlamda, bölgedeki mezar
taĢlarının mevcut durumu dikkate alınarak mezar taĢlarının belgelenmesi önemli bir adım
olmuĢtur.

Sonuç olarak, tipolojisi oluĢturulan mezar taĢlarının, söz konusu bölgede düzenli sergilenmesi
ve çevresel etkilerin verdiği tahribatların bir an önce önüne geçilmesi gerekmektedir.

7
Bakınız, Kaya, E. “Karakolyanı Camii Çeşmesi ve Burada Kullanılan Mezar Taşları”, II. Disiplinlerarası
Turizm AraĢtırmaları Kongresi Bildirileri, Ankara, Nisan 2012, s.836.
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

Fotoğraflar

Harita – 1, Ege Bölgesi

Harita – 2, Selçuk Ġlçesi.

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 1 BDMT – 3

BDMT – 3A BDMT – 4
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 4A BDMT – 5

BDMT – 6 BDMT – 6A
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 7 BDMT – 7A

BDMT – 8 BDMT – 8A
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 9 BDMT – 9A

BDMT – 10 BDMT – 10A

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 13 BDMT – 13A

BDMT – 14 BDMT – 14A

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 15A BDMT – 16

BDMT – 17 BDMT – 17A

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 18 BDMT – 18A

BDMT – 22 BDMT – 22A

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 23 BDMT – 25

BDMT – 25A BDMT – 28A

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 29 BDMT – 32

BDMT – 32A BDMT – 33

Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 33A BDMT – 36

BDMT – 37 BDMT – 38
Gazi Üniversitesi 4. Genç Bilim Adamları Sempozyumu – Bildiriler Kitabı, s. 191-212, Mayıs 2012, Ankara.

BDMT – 39 BDMT – 40

BDMT – 40A