URİZ

10 yılın

M
T
AY L I K C O Ğ R A F YA KEŞİF DERGİSİ

dijital arşivi
SAYI 301 / NİSAN 2018 l ATLAS DAĞLARI l DAĞLIK KİLİKYA l

Son 10 yılda yayımlanmış

tüm konular ve fotoğralar
için şifre 194. sayfada.

SAYI: 301 - NİSAN 2018 FİYATI: 11.00 TL (KKTC FİYATI 13.50 TL) NO: 2018 / 04

ATLAS EKİBİ, ATLAS DAĞLARI'NDA

ZİRVEDE
l VİYANA l HORONUN ÇOCUKLARI l EKLER: İSTANBUL ARKEOLOJİ MÜZELERİ / ATLAS 25. YIL ÖZEL

DOĞU KARADENİZ

HORONUN
ÇOCUKLARI

İSTİLACI BALIKLAR DAĞLIK KİLİKYA

GÖLDEKİ YABANCI TANRIÇALARIN
JAPONYA / KUMANO KODO
HUZURA YÜRÜMEK YURDU
TAYVAN
TEKNO-ADA
EKLER:
ATLAS 25. YIL ÖZEL / VİYANA
İSTANBUL ARKEOLOJİ MÜZELERİ AVRUPA'NIN SAHNESİ
ROUTE 66
LOS ANGELES, CA
 URİZ

10 yılın

M
T
AY L I K C O Ğ R A F YA KEŞİF DERGİSİ

dijital arşivi

SAYI 301 / NİSAN 2018 l ATLAS DAĞLARI l DAĞLIK KİLİKYA l TAYVAN l VİYANA l HORONUN ÇOCUKLARI l EKLER: İSTANBUL ARKEOLOJİ MÜZELERİ / ATLAS 25. YIL ÖZEL
Son 10 yılda yayımlanmış
tüm konular ve fotoğralar
için şifre 10. sayfada.

İÇİNDEKİLER
SAYI: 301 - NİSAN 2018 FİYATI: 11.00 TL (KKTC FİYATI 13.50 TL) NO: 2018 / 04

ATLAS EKİBİ, ATLAS DAĞLARI'NDA

SAYI: 301 - NİSAN 2018 ZİRVEDE

DOĞU KARADENİZ

HORONUN
ÇOCUKLARI

İSTİLACI BALIKLAR DAĞLIK KİLİKYA

GÖLDEKİ YABANCI TANRIÇALARIN
JAPONYA / KUMANO KODO
YURDU
KAPAK FOTOĞRAFI
HUZURA YÜRÜMEK
TAYVAN
TEKNO-ADA
EKLER:

ATLAS DAĞLARI / YILDIRIM GÜNGÖR

ATLAS 25. YIL ÖZEL / VİYANA
İSTANBUL ARKEOLOJİ MÜZELERİ AVRUPA'NIN SAHNESİ

Yayıncı
Doğan Burda
Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş.
İcra Kurulu Başkanı
Cem M. Başar

Yayın Direktörü
Murat Köksal
Yayın Danışmanı
Mehmet Yaşin

Yayın Yönetmeni
Kansu Şarman
Yazı İşleri Müdürü (Sorumlu)
Mustafa Türker Erşen

Haber Müdürü: Nazlı Kurt

Görsel Yönetmen: Tolga Çoruh
Araştırma: Tevfik Taş
Foto Muhabiri: Turgut Tarhan
Sayfa Yapım: Bahadır Erşık

Fotoğraf Kurulu
Gökhan Tan (Fotoğraf Danışmanı), Yasin Akgül, Sinan Anadol, Ali Murat Atay, Dağlık Kilikya 118
Servet Dilber, Şebnem Eraş, Umut Kaçar, Selim Kaya, İzzet Keribar,
Ali Ethem Keskin, Zafer Kızılkaya, Ufuk Sarışen, Tolga Sezgin,
Hakan Öge, Mustafa Seven, Kerem Yücel
Yazı Kurulu

PANORAMA FAS
Füsun Arman, Prof. Dr. Rüstem Aslan (Arkeoloji), Oya Ayman, Nezih Başgelen,
Cenk Durmuşkâhya (Botanik), Yard. Doç. Dr. Yıldırım Güngör (Jeoloji), Nedim Gürsel,
Prof. Dr. Necmi Karul, Serkan Ocak, Prof. Dr. İlber Ortaylı,
Tülay Zihli Özgür, Selcen Pirge, Yeşim Pütgül, Melih Şabanoğlu,
Mehmet Sait Taşkıran
Katkıda Bulunanlar Her sayıda yeni bir dünya 14 25’inci yılda Atlas Dağları 60
Burcu Başar, Hüseyin Alsancak, Alkım Doğan, Alper Günay, Hilmi Hacaloğlu,
Tolga İldun, Hale Güzin Karaaslan, Erol Kesici, Serkan Seymen,
Şahan Nuhoğlu, Dr. Umut Yıldız
Marka Müdürü ATLAS RAPORU DOĞU KARADENIZ
Ayşegül Parlayan
Ankara Temsilcisi: Erdal İpekeşen
0 312 207 00 71 - 95
atlas@doganburda.com www.atlasdergisi.com Antarktika araştırmaları 32 Horonun çocukları 78
Yönetim
Tüzel Kişi Temsilcisi: Mehmet Rauf Ateş TAYVAN
Satış ve Dağıtım Direktörü: Ali Egemen Erkorol
Finans Direktörü: Didem Kurucu ÇEVREN
Kurumsal İletişim Müdürü: Seren Urun Tekno-Ada 100
Reklam Kulaktaki sır 36
Grup Başkanı: Nisa Aslı Erten Çokça
Grup Başkan Yardımcısı: Neslihan Can DAĞLIK KILIKYA
Satış Koordinatörü: Suzan Özen - Haluk Demir
Satış Müdürü: Hatice Tarhan, Altuğ Selçuk, Burcu Acavut
Reklam Teknik: Ayfer Kaygun Buka 0 212 336 53 62 - Şaban Yazır 0 212 336 53 61
Faks: 0 212 336 53 90
UZAY ATLASI Tanrıçaların izinde 118
Stephen Hawking’in ardından 38
Rezervasyon: Tel: 0 212 336 53 00 - 57 - 59 - Faks: 0 212 336 53 92 - 93
Ankara Reklam Bölge Temsilcisi: Sezinur Balıkçıoğlu Tel: 0 312 207 00 72 - 73
Hedef Sayfalar: Tel: 0 212 336 53 70 - Faks: 0 212 336 53 91
Bölgeler Reklam Satış Müdürü: Dilek Ünlü Tel: 0 212 336 53 72
VIYANA
Uluslararası Reklam Satış Temsilcilerimiz
Almanya: Vanessa von Minckwitz
Tel: +49 89 92 50 3532, vanessa.vonminckwitz.denz@burda.com KIRPEREST Avrupa’nın sahnesi 140
Michael Neuwirth
Tel: +49 89 9250 3629, michael.neuwirth@burda.com
Avusturya: Christina Bresler
Tel: +43 1 230 60 3050, Christina.Bresler@burda.com
İsviçre: Goran Vukota
Bir üzüm tanesi 42 ISTILACI BALIKLAR
Tel: +41 44 81 02 146, goran.vukota@burda.com
Fransa/Lüksemburg: Marion Badolle-Feick
Tel: +33 1 72 71 25 24, marion.badolle-feick@burda.com
İtalya: Mariolina Siclari TEKNOLOJI
Göldeki yabancı 156
Tel: +39 02 91 32 34 66, mariolina.siclari@burda-vsg.it
İngiltere/İrlanda: Jeannine Soeldner
Tel: +44 20 3440 5832, jeannine.soeldner@burda.com
ABD/Kanada/Meksika: Salvatore Zammuto Kablosuz USB 44 KUMANO KODO
Tel: +1 212 884 48 24, salvatore.zammuto@burda.com

Yönetim Yeri
Trump Towers, Kule 2, Kat: 21-23, 34387, Şişli, İstanbul
Huzura yürümek 174
Tel: 0 212 410 35 66 Faks: 0 212 410 35 64 GEZGINCE
Baskı
Bilnet Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş. HAFTA SONU
Dudullu Organize San. Bölgesi 1. Cad. No:16 Ümraniye-İSTANBUL
Tel: 444 44 03 • Fax: (0216) 365 99 07-08 Yerim seni Adana 46
Dağıtım
Doğan Dağıtım Satış Pazarlama Matbaacılık İznik’te bahar 192
Ödeme Aracılık ve Tahsilat Sistemleri A.Ş
0 212 449 63 63 ATLAS - WILO
Yayın Türü: Yerel, Süreli, Aylık
üyesidir
Suya yürüyüş 48 EKLER
© Atlas dergisi, Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş.
tarafından T.C. yasalarına uygun olarak yayımlanmaktadır.
Atlas dergisinin isim ve yayın hakkı Doğan Burda Dergi Yayıncılık ve
Pazarlama A.Ş’ye aittir. Dergide yayımlanan yazı, fotoğraf,
• İSTANBUL ARKEOLOJİ
harita, illüstrasyon ve konuların her hakkı saklıdır.
İzinsiz, kaynak gösterilerek dahi alıntı yapılamaz. FOTOKEŞIF MÜZELERİ-TARİHİN HAZİNELERİ
DB Okur Hizmetleri Hattı: 0 212 478 0 300
okurhizmetleri@doganburda.com
DB Abone Hizmetleri Hattı: 0 212 478 0 300
Faks: 0 212 410 35 12-13
abone@doganburda.com - www.doganburda.com
Superior Gölü / ABD 52 • ATLAS 25. YIL ÖZEL
Pazar hariç her gün saat 9.00 - 22.00 arasında hizmet verilmektedir.

@AtlasDergisi ATLASDergisi atlasdergisi.com atlas_dergisi

ULAŞIM SPONSORU
 SEA

LAN
AIR

D
NAVITIMER 1
EDİTÖR KANSU ŞARMAN ksarman@doganburda.com
25’inci yılda Atlas Dağları’nda
ATLAS DAĞLARI / YILDIRIM GÜNGÖR
Atlas dergisi 301’inci sayısıyla 25 yaşında. Bu
sayıyla birlikte hem Atlas’ın 25’inci yıl ekini, hem
de İstanbul Arkeoloji Müzeleri ekini okurlarımızla
paylaşıyoruz. Bu sayıda Atlas dergisi, Türkiye’den ve
dünyadan çok daha fazla dosya ile yayımlanıyor.
Yıldırım Güngör ile Tunç Fındık’tan oluşan Atlas
ekibi, Fas’a Atlas Dağları’na gitti ve Kuzey Afrika’nın
bu özel coğrafyasını Atlas okurları için yazdı ve
fotoğrafladı.
Serkan Seymen ve Şahan Nuhoğlu’ndan oluşan bir
başka Atlas ekibi 20’nci yüzyılın ortasında Çin’den
ayrılanların kurduğu Tayvan’a gitti ve ülkenin
kültürünü ve günlük hayatını konu haline getirdi.
Daha önce Atlas için New Orleans konusunu
hazırlayan Burcu Başar, Japonya’da geleneksel hac
yolculuğunun yapıldığı Kumano Kodo’yu anlattı.
12 ATLAS · NİSAN 2018
Tolga İldun Avrupa’nın sahnesi olarak adlandırılan
Viyana’da günlük hayatı ve müzikle iç içe yaşantıyı
aktardı.
Bu sayıda Türkiye’den de değişik coğrafyalardan
örnekler bulacaksınız. Hilmi Hacaloğlu ve Umut
Kaçar, Doğu Karadeniz’de Laz kültürünün izlerini
araştırdılar.
Alkım Doğan ve Atlas fotoğrafçısı Turgut Tarhan,
Mersin, Mut ve Silifke bölgesinde tanrıçaların
gözünden Dağlık Kilikya’yı kaleme alıp fotoğrafladılar.
Erol Kesici ve Ali Ethem Keskin ise Türkiye’nin
dışardan çeşitli etkilerle endemik türlerini yitiren
göllerini çok özel su altı fotoğraflarıyla aktardı.
25’inci yaşını dolduran Atlas’ın daha nice sayılarda
okurlarını yeni keşif ve maceralarla buluşturması
dileğiyle.
 TAV PASSPORT ÜYELİĞİ'NDE
%15 İNDİRİM VE
12 TAKSİT FIRSATI

TAV PASSPORT'LA
ŞİMDİ HAVALİMANI
BENİM ÖZEL ALANIM.

WINGS VE AXESS PLATINUM'UN İNDİRİMLİ SAHİP OLABİLECEĞİ TAV PASSPORT AYRICALIKLARI

• TERMİNAL GİRİŞLERİNDE ÖZEL GÜVENLİKTEN HIZLI GEÇİŞ • VALE & 30 GÜN ÜCRETSİZ OTOPARK
• BUSINESS CHECK-IN • ÖZEL PASAPORT & GÜVENLİK KONTROLÜ • ÜCRETSİZ LOUNGE KULLANIMI
• DUTY FREE'DE ÖZEL ALIŞVERİŞ AYRICALIKLARI & ÖDEME KASASI • HAVALİMANINDA İNDİRİMLİ
RESTORAN & KAFELER

TAV Passport Üyeliği Wings ve Axess Platinum sahiplerine özel ilk alımlarında
%15, yenilemelerde %20 indirim ile sunulacaktır. 12 taksite kadar taksit imkanı
da sunulacaktır. Kampanya 1 Haziran 2018’e kadar geçerlidir. İndirim ve taksit
fırsatından sadece Wings, Wings Black, Axess Platinum asıl/ek kart sahipleri
faydalanabilir. Bir müşteri aynı anda en fazla 9 adet TAV Passport satın
alabilir. Duty Free’deki indirimler indirim yasaklı ürünler, alkol ve tütün
mamulleri için geçerli değildir. TAV Passport Kart’a başvurmak için
444 25 75’i arayabilir, hizmetlerin geçerli olduğu şehirler ve detaylı bilgi için
HAYAT. ŞİMDİ. BENZERSİZ. www.tavpassport.com web adresinden bilgi alabilirsiniz.

Wings’e hemen başvurmak için WINGS yazın, 5990’a kısa mesaj gönderin.
PANORAMA

Her sayıda yeni bir dünya

“Bakir doğa parçaları, arkeoloji, folklor ve kültür… Atlas’ın her sayısında yeni bir dünya gözler
önüne serilecek…” Atlas, 1993 Nisan’ında çıkan ilk sayısında okurlarını böyle selamlamıştı.
Geride bıraktığı 25 yılda Atlas, Türkiye ve dünyanın dört bir yanına uzandı, doğa ve kültür
varlıklarını sayfalarına taşıdı, coğrafyayı okurlarıyla birlikte keşfetti…

TUZ GÖLÜ, CİHANBEYLİ / TURGUT TARHAN

K
onya, Aksaray ve Ankara il sınır-
larına yayılan Tuz Gölü’nün
suyu yaz sonunda iyice azalıyor.
“Bu dönemde gölün su bulunabilen
köşelerinden biri de Cihanbeyli’ye
bağlı Gölyazı Mahallesi’nin doğusun-
da” diyor Atlas fotoğrafçısı Turgut
Tarhan, “flamingolar buradaki dar
bir alandaki tuzlu suda karınlarını
doyurmaya, hayata tutunmaya çalışı-
yor”. Atlas çıktığı günden bu yana o
su, o kuş, o tuz için yollara düşüyor,
doğayı ve hayatı savunuyor…
Elinizde tuttuğunuz 301’inci sayı-
sıyla 25 yılı geride bırakıyor Atlas.
Bu özel ayda okuyucularını daha boy
sayfalı özel bir sayı ve özel eklerle
selamlıyor. Atlas, 25’inci yıl ekiyle
çeyrek asrın öyküsünü, şimdiye dek
imza attığı dosyaları, Atlas’ı Atlas
yapan özellikleri en güzel fotoğraf-
larının eşliğinde anlatıyor. Derginin
bir diğer eki de İstanbul Arkeoloji
Müzeleri-Tarihin Hazineleri kitabı.
Uniq İstanbul katkısıyla hazırlanan
bu özel çalışma, dünyanın en seçkin
koleksiyonlarından birini ayrıntıla-
rıyla tanıtıyor. Atlas’ın bir diğer sür-
prizi de son 10 yılın tüm sayılarını
içeren dijital arşiv. Bu sayıda içinde-
kiler sayfasında verilen kodla dijital
arşive bilgisayarınızda, akıllı telefo-
nunuzda ve tabletinizde ulaşabilir-
siniz l

14 ATLAS · NİSAN 2018

 Taiwan is nature at its best!
Unspoiled beaches, cherry blossoms
and stunning valleys...

Luxuriant
Natural
Undiscovered
Taiwan!

“Taiwan is an astounding country of beauty, culture, beaches, coastal scenery, historic shrines where you can
explore buzzing urban city life, shop till you drop, eat amazing food or relax in natural hot springs”
Connect with us!

Eastbound tourism LLC

taiwan tourism bureau, representative office in uaE:
Near Burj Khalifa, P.O. Box 114551, Dubai, UAE
taiwan tourism bureau, singapore office:
30 Rafles Place, Cheveron House #10-01, Singapore 048622

s.zaidi@ttbrep.ae www.taiwan.net.tw
PANORAMA
25’İNCİ YILA ÖZEL HEDİYE WWW.MAGZTER.COM ADRESİNDE
Atlas’ın 10 yıllık dijital arşivi
Atlas, 25. yılını kutladığı bu özel sayıda okurlarına özel bir hediye daha veriyor: Son 10 yılın
dijital arşivi. Atlas’ın imza attığı sayısız özel dosya, fotoğraf ve yazı bu sayının 194’üncü
sayfasında verilen kodla artık bilgisayarınızda, akıllı telefonunuzda ve tabletinizde.
A
tlas daha önce de eski
sayılarını okurlarıyla pay-
laşmış, geniş bir coğrafya
koleksiyonu oluşturmuştu.
Bu ay 25’inci yılını kutlayan
Atlas, şimdi de son 10 yılın
sayılarını dijital arşivle okur-
larına sunuyor, kütüphane-
sini genişletiyor. Bu sayının
194’üncü sayfasında verilen
kodla bilgisayarınızda, akıllı
telefonunuzda ve tabletinizde
son 10 yılın dergilerini okuya-
bilirsiniz. Aşağıdaki adımları
izleyerek arşiv aboneliğinizi
etkinleştirebilirsiniz:
1. MAGZTER’A GIRIN
Arşivinize Magzter adlı di-
jital dergi platformundan ula-
şacaksınız. Dergileri çevrim-
dışı okumak üzere tablet ve
telefonunuza indirebileceksi-
niz. Atlas arşivine her yerden
ulaşabilmek için önce Magz-
ter’a ücretsiz üye olmanız ge-
rekiyor. www.magzter.com
adresine girin ve sağ üst köşe-
deki “Login” linkine tıklayın.
Açılan ekranın üst kısmındaki
“Register” sekmesine tıklayın.
2. ÜYE OLUN
Karşınıza gelen kayıt for-
munu doldurun. “Name” ala-
nına adınızı, “Email” alanına
e-posta adresinizi, “Password”
alanına da kullanmak istedi-
ğiniz parolayı yazın. Cinsiyet
seçimi yapmak ve doğum gü-
nünüzü yazmak zorunda de-
ğilsiniz. Formu doldurduktan
16 ATLAS · NİSAN 2018
sonra “register” düğmesine
tıklayın. Birkaç saniye içinde
e-posta adresinize bir onay
mesajı gelecek. Gelen mesaj-
daki “Activate Account” düğ-
mesine tıklayarak e-posta ad-
resinizi doğrulayın.
3. GIRIŞ YAPIN
Doğrulama linkine tıkla-
dıktan sonra karşınıza siteye
giriş formu gelecek. “Email
Address” alanına e-posta ad-
resinizi, “Password or OTP”
alanına parolanızı yazın ve
“login” düğmesine tıklayın.
(Gelecekte yeniden siteye gir-
mek istediğinizde www.magz-
ter.com adresine girip sağ üst
Arşive girmek için
gereken adımları
www.atlasdergisi.com/dijitalarsiv/
adresinde de
bulabilirsiniz.
köşedeki “Login” linkine tık-
lamanız gerekiyor.)
4. KUPON KODUNU
ETKINLEŞTIRIN
Şimdi kupon kodunu hesa-
bınıza ekleyeceğiz. Kodunuz
derginizin ilk sayfasındaki eti-
kette yer alıyor. www.magzter.
com/coupon/redeem adresine
gidin, kodunuzu yazıp “Cla-
im Now” düğmesine tıklayın.
Unutmayın ki her kod yalnız-
ca bir kez kullanılabilir. “Cla-
im Now”a tıkladıktan sonra
karşınıza gelen “My Subscrip-
tions” sayfasında Atlas dergi-
sini görüyorsanız kodunuz et-
kinleşmiş demektir.
5. TABLET VE
TELEFONDA OKUYUN
Atlas arşivine iPhone, iPad,
Android telefon ve tabletiniz-
den de ulaşabilirsiniz. Bunun
için cihazınıza App Store’dan
veya Google Play Store’dan
Atlas Dergisi uygulamasını in-
dirmeniz yeterli. Uygulamayı
açtıktan sonra sol alt köşede-
ki dişli çark simgesine doku-
nun, menüden “Hesap”ı seçin,
“Giriş yap”a dokunun ve daha
önce oluşturduğunuz Magzter
hesap bilgilerinizle giriş ya-
pın. Giriş yaptıktan sonra tüm
Atlas arşivini “SAYILAR” bö-
lümünde göreceksiniz. İstedi-
ğiniz sayıyı “OKU” düğmesine
dokunarak açabilir, isterseniz
ok işaretine dokunarak sayıyı
cihazınıza indirebilir ve in-
ternet bağlantınız yokken de
okuyabilirsiniz.
6. BILGISAYARDA
OKUYUN
Arşive bilgisayarınızdan
ulaşmak istediğinizde Mag-
zter’a girin, sağ üst köşede-
ki “Adınız Soyadınız” linkine
tıklayın, açılan menüden “My
Subscriptions”ı seçin. Açı-
lan sayfadaki Atlas’a tıklayın.
Sonraki sayfadaki Atlas’ın son
sayısını göreceksiniz. Sayfayı
biraz aşağı kaydırarak “Recent
Issues” başlığının yanındaki
“View All” linkine tıklayın. Bu-
radan istediğiniz sayıyı seçebi-
lir, “Read Now” düğmesine tık-
layarak okuyabilirsiniz l
PANORAMA

ATLAS TARİH’İN YENİ SAYISI

Anadolu’da Selçuklu mirası

A
tlas Tarih dergisi Nisan-
Mayıs 2018 sayısında
okurlarının uzun süreden
beri beklediği Anadolu Sel-
çukluları konusunu sayfala-
rına taşıdı. Konunun uzmanı
yazar ve akademisyenlerin
makale ve röportajlarının yer
aldığı dosyanın editörlüğünü
Sakarya Üniversitesi Tarih
Bölümü öğretim üyesi Prof.
Haşim Şahin yaptı. Dosyada
bu konuda Türkiye’deki en
önemli akademisyenlerden
biri olan Prof. Ahmet Yaşar
Ocak, Anadolu’nun fethi-
nin bilinenin aksine Sultan
Alparslan tarafından değil,
Kutalmışoğlu Süleyman Şah
tarafından gerçekleştirildiği-
ni anlattı. Prof. Haşim Şahin
hem Tuğrul ve Çağrı beylerin Gazneliler ile Selçuklular aras nda
Anadolu’ya girişlerini, hem 1040 y l nda gerçekleşen Dandanakan
Savaş ’n n dioramas . İAskeri Müze ve
de sultanların hocası Mec- Kültür Sitesi Komutanl ğ .ı
düddin İshak’ı yazdı. Zehra
Odabaşı ise Selçuklu-Moğol
ittifakını kuran Vezir Ata Fah- çirozun hikâyesini, Emrah
reddin Ali’yi aktardı. Tarihçi Sayar cumhuriyet döneminde
Necdet Sakaoğlu Sivas-Divri- kurulan ilk kartpostal kulü-
ği’de Anadolu Selçuklularına bünü, Sermet Erkin yakın
bağlı Mengücekoğullarından zamanda yitirdiğimiz sanatçı
günümüze kalan ve Mengüce- Celal Şahin’i, Mehmet Sindel
koğlu Ahmet Şah’ın eşi Turan “perdedeki tanrıça” Marilyn
Melek’in yaptırdığı darüşşifa- Monroe’yu ve Özgün Uçar
nın tarihini kaleme aldı. da Nazım Hikmet’in batıda
Derginin yeni sayısın- yayımlandığı bilinen ilk şii-
da, Olgay Söyler insanların rini yazdı. Prof. İlber Ortaylı,
ve cinleri ustası Muhammed geçen ay kaybettiğimiz “arke-
Siyah Kalem’i, Erol Üyepazarcı olojinin delikanlısı” Prof.
ilk sol yayını çıkaran İştirakçi Muhibbe Darga’yı anlattı.
Hilmi’yi, Gazanfer İbar 55 Ayrıca Atlas Tarih
yıl yayımlanan mizah der- okurlarına Çanakkale
gisi Karagöz’ü, Gökhan Muharebeleri’nin
Akçura Türkiye’ye gelen 103’üncü yılında Gelibolu
Medrano sirklerini, Cengiz Yarımadası’nda Türk Anıtları
Kahraman Boğaziçi’nde kitapçığı hediye ediyor l

18 ATLAS · NİSAN 2018

PANORAMA
DÜNYA SAATİ

Bir saatlik
karanlık
WWF tarafından dünya-
daki çevre sonralarına dikkat
çekmek için 2007’den bu yana
her yıl gerçekleşen “Dünya
Saati” (Earth Hour), bu sene
21 Mart Cumartesi günü saat
20.30-21.30 arasında gerçek-
leşti. Ayasofya Müzesi, Dol-
mabahçe Sarayı, Boğaz köp-
rüleri, Truva Atı, Haydarpaşa
Garı, Selimiye Camii, Gala-
tasaray Üniversitesi, ODTÜ
gibi kurumlar ışıklarını bir
saat kapatarak etkinliğe destek
verdi. Küresel çapta gerçekleş-
tirilen en büyük çevre hareke-
ti olan “Dünya Saati”, biyolojik
çeşitliliği korumak ve insanın

SELİMİYE CAMİİ, ÜÇ ŞEREFELİ CAMİİ / ENVER ŞENGÜL

doğayla uyum içinde yaşadı-
ğı bir geleceğin kurulmasına
katkıda bulunmak amacıyla
yapılıyor. Bu kapsamda doğa
sohbetleri, gece koşusu, bisik-
let turu, doğa masalları, yıldız
gözlemi, müzik dinletisi gibi
etkinlikler de düzenleniyor.

DENİZLİ gerçekleşen etkinlikte ilin doğal alanlar da ziyaret edildi.

Etkinliğe kat lan Çevresel Sürdürülebilirlik Uzman Ferdi

Tasarruflu üretim
Beş y ld r düzenlenen ve bu y lki temas “Denizli Tekstil ve
Haz r Giyim Sektöründe Temiz Üretim ve Enerji Verimliliği”
olan panel, 22 Mart 2018’de Dünya Su Günü’nde gerçekleş-
ti. Sektörün önde gelenleri, STK temsilcileri, tasar mc lar, AR-
GE uzmanlar Denizli’de bir araya gelerek bölgenin en önemli
sektörü olan tekstil konusunu tart şt . Temiz üretim ve enerji
verimliliğinin nas l sağlanacağ konuşuldu. Güney Ege Kalk n-
ma Ajans ’n n organize ettiği, çok say da kurumun işbirliğiyle
Akarsu şunlar söyledi: “Dünyan n özellikle son 50 y l nda tü-
ketim miktar hiç olmad ğ kadar artt . Bu talebi karş lamak için
üretilen ürünlerin doğaya ve sağl ğa olan olumsuz etkisi de
ayn oranda art yor. Bu gidişat n durdurulmas na yönelik ça-
l şmalardan biri de ülkemizde, Ege Bölgesi’nde başl yor. Çal ş-
ma kapsam nda düzenlenen panel, özellikle tekstil sektöründe
daha az enerji ve kirlilik için, sektör temsilcileri ve sivil toplum
kuruluşlar n bir araya getirdi. Daha önce Bursa’daki tekstil kü-
mesinde gerçekleştirilen faaliyetler sayesinde yüzde 25 enerji
kazanc sağlanm şt .”

20 ATLAS · NİSAN 2018

PANORAMA
BOMONTİ

Semte adını veren fabrika

Deniz Müzesi, İstanbul’un en
köklü yerleşim birimlerinden
Bomonti’nin şehir yaşamına ve
sosyal hayata kattıklarına odak-
lanan “Kendine Has Sergi”ye ev
sahipliği yapıyor. 13 Mart-12
Nisan 2018 arasında ücretsiz
olarak ziyarete açık olan ser-
gi, Bomonti’de kurulan fabri-
kanın şehrin sosyal hayatının
şekillenmesine yaptığı katkıyı
gözler önüne seriyor. Modern
tekniklerle üretime başlayan
ilk fabrika olan Bomonti Bira
Fabrikası 1902 yılında İsveçli
Bomonti Kardeşler tarafından
kurulmuştu. İlk bira üretim
tesislerini Feriköy’den daha
sonraki dönemde Bomonti Bira
Fabrikası olacak yere nakleden tanıklıklar, dönemi anlatan Deniz
Müzesi’nde 13
Bomonti Kardeşler’in bu işlet- siyah beyaz fotoğraflar, birçok
Mart-12 Nisan
mesi, bölgenin sosyal tarihine belge ve fabrikaya ait çeşit- 2018 aras nda
damgasını vurmuş ve semte de li ürünler bulunuyor. Mert ziyarete aç k
adını vermişti. Sandalcı’nın yıllarca topladığı olan “Kendine
Has Sergi”
Küratörlüğünü Burçak değerli koleksiyonun parçala- Bomonti’nin
Madran’ın yaptığı “Kendine rından oluşan sergi, hem sem- geçmişine ş k
Has Sergi”de fabrikanın döne- tin dönüşümünü göstermeyi, tutuyor.
min sosyal yaşantısına kat- hem de İstanbulluların hatıra-
kısıyla ilgili sözlü ve edebi larını tazelemeyi amaçlıyor l

TRANS TROY YARIŞLARI

Bisikletle 1200 kilometre

2018 Troia y l kapsam nda düzenle-
nen ve başlang ç noktas Çanakkale olan
Trans Troy Yar şlar , 28 Nisan-6 May s
2018 tarihleri aras nda düzenleniyor. Bir
kazanan olmayan bu yar şlarda kat l m-
c lar n dayan kl l ğ ve iradesi ön plana
ç k yor. Yar şmac lar n d şardan destek
almad ğ zorlu yar şlarda, bisiklet, yeme
içme, mola, konaklama, güvenlik gibi
tüm planlamalar sporcular ta-
raf ndan karş lan yor. Yar şa
bireysel veya çiftler halinde
kat lmak mümkün. Yurtd -
ş nda düzenlenen benzer
faaliyetlerde kat l mc lar n
mecburi bir güzergâhlar n n ol-
mamas na karş n belirlenen dört kon-
trol noktas ndan geçmek zorundalar.
Türkiye’de ise 1200 kilometrelik
parkur Çanakkale’den başlay p
s ras yla zmir ve Bodrum’u ta-
kip edip Kemer’de son buluyor.
Ayr ca, “sprint etab ” ad al-
t nda, Çanakkale- zmir aras nda
300 kilometrelik daha k sa bir etap
muvcut. Ayr nt l bilgi için:
www.eventhlon.com/transtroyrace

22 ATLAS · NİSAN 2018

PANORAMA
KİTAP

Ptolemaios’un 700 yıllık eseri

Topkapı Sarayı Müzesi’nin en nadi-
de eserlerinden, Klaudios Ptolemaios’un
Coğrafya El Kitabı, araştırma raporuyla
birlikte tıpkıbasım olarak Boyut Yayın-
cılık tarafından yayımlandı. Fatih Sultan
Mehmet’in çevirttiği kitap ilk kez tüm
cepheleriyle iki cilt olarak bilim dünya-
sıyla buluştu. Baskıda coğrafyacı Klau-
dios Ptolemaios’un, 1300’lerde basılarak
Konstantinopolis’te el yazmasıyla ço-
ğaltıldığı düşünülen eserine, 27 özgün
harita, İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Celal
Şengör’ün “Kitaplarının Işığında Fatih
Sultan Mehmet’in Entelektüel Kişiliği”
makalesi ve İlber Ortaylı’nın sunuş yazı-
sı da eklendi. El yazmaları İsviçre Bern
Üniversitesi Ptolemaios Enstitüsü’nde
yürütülen çalışmalarla restore edilmişti.

Çizgi romanla ekonomi Düşünürün yaşamından

Yapı Kredi Yayınları’ndan çıkan Darryl Cun-
ningham’ın yazdığı ve resimlediği Büyük Çöküş,
konunun uzmanı ekonomistlerin binlerce sayfada
ancak aktarabildiği meseleleri grafik romana sığ-
dırıyor. Kitap, “toplumun menfaatine işleyen bir
ekonomik düzende devletin ve özel sektörün
rolleri neler olmalı” sorusu-
nu gündeme getiriyor. Taraf-
lardan birisi görevini ihmal
ederse veya gücünü kendi
çıkarları için kullanırsa kim
mağdur olur? Hangi bedeller
ödenir? Büyük Çöküş akıcı bir
dille kotarılmış, tekrar okuma
isteği uyandıran, ekonomiye
bakış açınızı ve değer yargıla-
rınızı etkileyebilecek bir eser.
Metis Yay nlar ’n n diyaloglar serisine yeni bir çal şma daha eklendi. Filo-
zoflar ile yap lan söyleşileri ve filozoflar aras ndaki felsefi tart şmalar okurla-
r na sunan “Metis Diyaloglar” serisi, Didier Eribon’un Claude Lévi-Strauss ile
yapt ğ söyleşileri, Uzaktan Yakından adl kitapta derliyor. Üç k s m halinde
kaleme al nan kitap, öncelikle Lévi-Strauss’un merak uyand r c yaşant s n
anlat yor; devam nda ise kademeli olarak okuyucu-
yu Lévi Strauss’un düşün hayat na katt ğ kitaplar,
kavramlar ve fikirlerle tan şt r yor. Geçerliliğini günü-
müzde de koruyan toplumsal meselelerin de işlen-
diği bu kitab , felsefe ve sosyal bilimlerle ilgilenen
okurlar kadar, çağdaş düşünce tarihine merak du-
yan herkes de zorluk çekmeden okuyabilir. Faşizmin
Avrupa’daki yükselişi, kinci Dünya Savaş , 1968’deki
Paris öğrenci olaylar gibi 20’nci yüzy la damgas n
vuran büyük olaylara şahitlik etmiş Claude Lévi-Stra-
uss’un ilham verici yaşam ve düşünceleri, Haldun
Bayr ’n n çevirisiyle okurlarla buluşuyor.

24 ATLAS · NİSAN 2018

PANORAMA

DÜNYA KADINLAR GÜNÜ

8 Mart’ın kökeni
Kadının özgürlük özleminin simgesi 8 Mart... Eylemleriyle gülümseten, afallatan bu günün tarihi de
şaşırtıcı. Örneğin 1857’de New York’ta bir fabrika yangınında 129 kadın işçi öldü mü? On binlerce
kadın bu nedenle gösteri yaptı mı? Bu tarih yoksa mitolojik bir öykü mü?
YAZI: TEVFİK TAŞ / FOTOĞRAFLAR: HALE GÜZİN KARAASLAN

K
adın hareketi “tuhaf
zamanlar” dediğimiz
bütün zamanlarda,
eylemleri, rengârenk buluşları
hem şaşırtıyor, hem de “tıkan-
dı” denen sokakta söz söyle-
menin yolunu açıyor. 8 Mart
2018’de özellikle İstanbul’daki
gece yürüyüşü de olanca şen-
liği, ışıltısı ve sloganlarıyla
umutvar olmaya ilişkin çok
şeyi yeniledi, yeniden gösterdi
ve söyletti.
“On binlerin yürüyüşü!”
Bu yıl da yine en çok onla-
rın sloganları konuşuldu.
“Ev işlerini Marslılar yap-
sın!” “Dolapta zıkkımın kökü,
sokakta isyan var!” “Memelere
özgürlük!” “Kadın kadındır,
çiçek babandır!” “Ezdirmem
sana kendimi, rujumu sürer
giderim!” Bu sloganlar atıldı.
Bunlar daha çok cinsiyet
eşitsizliğini teşhir eden; ölüm-
den beslenenlerin karşısın-
da yaşamı savunan; gülme-
nin, gülümsetmenin en güzel
protesto biçimi olduğuna
inanmak kadar, başkaldırı ve
değiştirebilme gücünü yaygın-
laştırma özleminin de slogan-
ları oldu.
Cinsel taciz, tecavüz-
ler, kadına, çocuğa ve farklı
bütün cinslere yönelik şiddet;
kadınların yaşamını ölüm
tarlalarına çeviren cinayet-
ler, 8 Mart’ın pankartlarına,
özü şu olan sözleri de yaz-
dırdı: “Kadınız! Öfkeliyiz!
Peşinizdeyiz!”
“Peşinizdeyiz” sözüyle
biten slogan, yargı kurumları-
nın, zalimce olan tüm davra-
nışlar için “erkekleri bunlara
özendiriyor” dedirten kararlar
vermesine karşı, bir başkaldırı
davetini de kapsıyor.
SLOGAN
ANLAŞMAZLIKLARI
Ne var ki 8 Mart’larda,
kadınların şiarları, özellikle
solun belli kesimlerinden
eleştiri de alıyor. “Cinselliğe
aşırı vurgu, toplumda ‘olum-
lu’ görülen kimi değerlerin
de sarsılması, emek yaşamına
vurgunun kıt olması...” Bunlar,
eleştirilerin ilk sırasında geli-
yor. Ve sözler temelde ikiye
ayrılıyor. “Dünya Kadınlar
Günü” mü; yoksa “Dünya
Emekçi Kadınlar Günü” mü?
8 Mart’ın “Dünya Emekçi
Kadınlar Günü” olarak ilan
edilmesinin tarihine ilişkin
“bilgiler,” bu eleştirilerin de
dayanağı oluyor.
Pek çok yayın organında
ve bildiride bu kutlamanın

26 ATLAS · NİSAN 2018

Konforuyla bedeninizi, hijyeniyle aklınızı rahatlatan
Self Clean Yatak ile mükemmel bir uyku
deneyimi yaşayacaksınız.
PANORAMA
stanbul’un stiklal Caddesi 8
Mart 2018’de yine kad nlar n
gece yürüyüşüne sahne oldu.
tarih kökeni şöyle özetleni-
yor: “1857’de kadın işçilerin
ABD’nin New York kentinde
başlattığı grevde, işçiler içe-
ri fabrikaya kilitlendi. Çıkan
yangında 129 kadın işçi öldü.
Bunu protesto etmek için on
binlerce kadın sokağa dökül-
dü. 8 Mart, bu acı ve müca-
dele yüklü, günün anısını
yaşatmak ve kadının özgürlük
mücadelesinin simge gün-
lerinden biri olarak doğdu.
1907’de bu olayın 50’nci yılıy-
dı ve kutlamalar bu tarihte
başladı.”
1857 MITOLOJISI
Ne var ki, ne ABD yangın-
lar tarihinde, ne kadın müca-
delesi, ne de işçi eylemleri
kronolojisinde bu grevi, tari-
hi ve ölüm oranını doğrula-
yan hiçbir belgeye ve habere
ulaşabiliyoruz.
Bu konu Avrupa’da da
hayli zamandır tartışılıyor.
Lilian Kandel ve Françoise
Picq’in Fransız feminist der-
gisi La Revue d’en face’ın
1982’de yayımlanan 12’nci
sayısında yer alan “Le mythe
28 ATLAS · NİSAN 2018
des origines: A propos de la
journée internationale des
femmes” (Dünya Kadınlar
Günü’nün köken miti” baş-
lıklı makalesinde şöyle diyor:
“1857’deki New York işçileri
olayı 1955 yılında oluşturu-
lan bir mitti. Dünyada böyle
bir haber ilk kez, bir Fransız
gazetesinde yer aldı.”
Temma Kaplan, 1985’te
yayımlanan “On the Socialist
Origins Of International
Women’s Day” (Dünya
Kadınlar Günü’nün Sosyalist
Kökenleri) kitabında bir nok-
taya daha dikkat çekiyor:
“Bu Uluslararası Kadınlar
Günü’nü Sovyet tarihinden
kopartıp uluslararası bir ori-
jine, Bolşevizmden önceki
bir Amerika tarihine kavuş-
turmak için uydurulmuştu.”
Ve o ülkedeki gelişmelere
dikkat çekiyor: “1908 yılında
Amerika’daki Sosyalist Parti,
Ulusal Kadın Komitesi’nden
oy hakkı için gösteri düzen-
lemesini istemişti. Bunun
için New York City Sosyal
Demokrat Kadın Topluluğu,
8 Mart 1908’de oy kullanımı
üzerine kalabalık bir miting
düzenledi. Bundan sonra 1909
yılının 23 Şubatı’nda New
York’ta Ulusal Kadın Günü
(kadınlar değil) ilan edildi,
bundan böyle, şubat ayının
son pazar günü Kadın Günü
olarak kutlanmaya başlandı.”
Pek çok araştırmacıya
göre, en dramatik Uluslararası
Kadınlar Günü kutlamala-
rından biri, 1917’de Rusya’da
gerçekleşti.
Çalışma koşulları ve açlık-
la mücadelenin bir parça-
sı olarak yayılan kadın işçi-
lerin grev dalgası, Ocak-
Şubat 1917’de ülkeyi sarsı-
yordu. Şubatın son pazarı
Uluslararası Kadın Günü’nde
“Barış ve ekmek” için fabri-
ka ve yiyecek kuyruklarında
gösteri düzenledi. Bu tarih
Gregoryen takvime göre 8
Mart’a denk geliyordu. İki gün
sonra Çar, General Kabalov’a
kadınların eylemini bitirmek
için emir verdi. Fakat geri
tepti. Bu, Şubat Devrimi’nin
başlangıcı oldu. Ve 1917’de
gerçekleşen sosyalist devrimi
değerlendiren araştırmacılar:
“Şubattaki kadın hareketi
olmasaydı, Ekim Devrimi ola-
mazdı” dedi.
Birleşmiş Milletler,
1975’teki Uluslararası Kadın
Yılı kapsamında, 8 Mart’ı
“Uluslararası Kadınlar Günü”
ilan etti. Böylece dünya ölçe-
ğinde kutlanmaya başlandı.
Himalayalar’ın Nun Kun
zirve kümesinin en üst nok-
tasına tırmanan Fanny
Bullock’un sözleriyle: “Oy
hakkı talebimizi dünya duy-
sun diye en yüksekten seslen-
mek için tırmandım.” Bullock
1906’da 7 bin metreden söy-
ledi sözünü ve 1934’e kadar
hiçbir dağcı ve grubu o kadı-
nın bir başına kırdığı rekora
erişemedi.
Kadınlar “zaruri istekle-
re” sanatı, gülü, şarabı, sevgi-
yi, özgürce sevme ve sevişme
hakkını da ekledi. 8 Martların
renkleri, edaları, şarkısı, sözü,
resimleri de değişti, değişiyor.
Tarihine ilişkin öykü uzun.
Örneğin 1911’de ABD’de bir
tekstil fabrikasında çıkan
yangında 129 işçinin ölümü,
büyük bir acı yaratıyor. Fakat,
nedenleri grev değil.
Özellikle “oy hakkı” üze-
rinde düğümlenen, toplum-
sal değiştiricilik bakımından
eşitliğe erişmek için verilen
mücadele, her dönemin yeni
taleplerini de kortejine kata-
rak yürüyor.
8 Mart’ın kökenine ilişkin
bu satırlar, kadınların sokağa
çıktığı her yerde yarattıkla-
rı yaşama sevinci ve özgürlük
isteğinin tarihine ilişkin ber-
raklık özlemimizden başka bir
iddia taşımıyor. Olsa olsa araş-
tırmacıları, bu konuda daha
titiz davranmaya davet olabilir.
Çünkü sahici öykünün hatıra-
sının olanca ışığıyla gönlümü-
ze yerleşmesini istiyoruz l
 Tarihi
güzelliklerimiz
gün yüzüne çıkıyor.
Zeugma’nın yeni hazinesi
Muzalar (Esin Perileri) Evi,
Türkiye’nin Bankası sponsorluğunda
gün yüzüne çıkıyor.
PANORAMA
SERGİ
Toprağın mirası
Rezan Has Müzesi, “Toprağın Mirası” sergisiyle Anadolu topraklarının yaklaşık 9 bin
yıllık serüvenine tanık olma imkânı sunuyor. 300’e yakın parçanın bulunduğu sergi,
8 Şubat-31 Ekim tarihleri arasında ziyarete açık kalacak.
K
adir Has Üniversite-
si Cibali Kampüsü’nde
bulunan Rezan Has
Müzesi, antik dönemler-
den itibaren Anadolu’daki
medeniyetlere tanıklık etmiş
eserlerden oluşan “Toprağın
Mirası” sergisine ev sahipliği
yapıyor. Sergilenen eserler,
Rezan Has Müzesi koleksiyo-
nunda bulunan 3 bine yakın
parça arasından proje ekibini
oluşturan arkeologlar Mehmet
Ayrancı ve Günşıl Öncü tara-
fından seçildi. Serginin proje
koordinatörlüğünü Zeynep
Çulha üstlendi.
“Toprağın Mirası” sergisin-
de neolitik çağdan Selçuklu
dönemi sonuna kadar
Anadolu topraklarındaki
insanın hayatı geniş bir yelpa-
zede ve kesintisiz bir tarihsel
süreçte ele alınıyor. Sergide
zeytinyağı konulan, yemek
yenen, ya da mezarlara arma-
ğan olarak bırakılan kaplar-
dan tanrılara sunulan adakla-
ra kadar çeşitli eserler sergile-
niyor ve ziyaretçilere,
toplumların dini
inanışları, günde-
lik hayatı ve aske-
ri gereçleri tanı-
tılıyor. Serginin
odak noktası
ise, Anadolu
insanının
ihtiyaçlarıy-
la şekillenmiş
günlük yaşamına
tanıklık etme isteği.
30 ATLAS · NİSAN 2018
Binlerce yıl öncesinin insanıy-
la bugünün modern insanının
günlük hayatları, yaşayış tarz-
ları, sosyal ve dini ihtiyaçları
arasında kurulabilecek para-
lellikler rahatlıkla gözlemleni-
yor. Roma döneminde boynu-
na astığı tılsımla teselli bulan
bir Anadoluluyla, Selçuklu
döneminde yaşamış ve başka
bir tılsımda teselli bulan bir
başka Anadolulunun buluş-
malarına tanıklık ediliyor.
Arkeoloji ve sanat seven-
leri olduğu kadar Anadolu
mirasını merak eden herke-
se hitap eden sergi, 31 Ekim
2018’e kadar, her gün 09.00-
18.00 saatleri arasında ziyaret
edilebilecek.
TÜTÜN FABRIKASI
SERGISI UZATILDI
Rezan Has Müzesi’ndeki
bir diğer sergi de 2017’nin
Haziran ayından beri devam
eden, “Cibali Tütün Fabrikası
– Emeğin Mekânı”. 31 Mayıs’a
kadar devam edecek olan ser-
gide, eski tütün
fabrikası bina-
sını kulla-
nan Kadir Has
Üniversitesi’nin
Cibali’deki
merkez
kampüsü-
nün tarihi,
geçmişinden
bugününe
sunuluyor.
1884’te Haliç’
te kurulan Cibali Tütün
Fabrikası’nın binası Reji ida-
resi tarafından dönemin ünlü
mimarılarından Alexandre
Vallaury’ye yaptırıldı ve bina
bu tarihten, kapatıldığı 1994
yılına kadar kesintisiz hizmet
verdi. 2002 yılından itibaren
de Kadir Has Üniversitesi
olarak bir eğitim kuru-
muna dönüştü.
“Cibali Tütün
Fabrikası – Emeğin
Mekânı” sergisinde,
sadece ekonomik ola-
rak değil, aynı zaman-
da sosyal ve siyasi
bakımdan Osmanlı ve cum-
huriyet dönemlerinde pek çok
konuda öncülük yapan fab-
rikanın geçmişi ve kültürü-
müze yaptığı katkılar ön pla-
na çıkarılarak anlatılıyor. İşçi
hakları mücadelelerin-
den ilk tekel idaresinin
kurulmasına, siyasi
darbelerden küre-
selleşmeye, Osmanlı
Devleti’nin son
dönemlerinden Türkiye
Cumhuriyeti’nin kuruluşu-
na, ülke tarihine tanıklık etmiş
bir mekânın değişen yüzünün
hikâyesi ziyaretçileri bekliyor. Ö 6-5’inci yüzy llara ait
Sergilenen eserler sayesinde, gümüş buhurdanl k İüstteı.
Ö 7-6’nc yüzy llardan kalma
bir dönem bölgenin en yüksek aryballos İsoldaı.
tütün imalatını yapmış fabri-
kanın işleyişi; büyük çoğun-
luğu yerli olan sigara, puro ve
pipo tütünü gibi değişik ürün-
leri ile ülke ekonomisine yap-
tığı katkı gözlemleniyor l
YENİ RANGE ROVER SPORT

İMKANSIZI
ARKANDA BIRAK.

Ulaşılması güç yerlerde inanılması güç bir performans. Tüm bakışları üzerinde toplayan
yeni sportif tasarım ve olağanüstü konforun kusursuz birleşimiyle tanışmaya hazır olun.
Yeni Range Rover Sport, şimdi 240 BG Ingenium dizel ve çok yakında 400 BG Plug-in Hybrid
motor seçeneğiyle Borusan Otomotiv Yetkili Satıcıları’nda.
ATLAS RAPORU SERKAN OCAK

GREENPEACE

Antarktika araştırmaları tamamlandı

Antarktika Okyanusu’nda dünyanın en büyük koruma alanını oluşturmak için üç ay önce kampanya
başlatan Greenpeace, Almanya’nın üç katı kadar alana sahip Weddell Denizi’nin korumaya
alınmasını talep etti. Greenpeace gemisinin buradaki araştırmaları çarpıcı sonuçlar ortaya koydu.

G
reenpeace üç ay önce
Arctic Sunrise gemisiy-
le Antarktika’ya yol aldı.
Okyanusta karides benzeri
minik deniz canlılarının (kril)
avcılığının son beş yılının
izini sürdü ve dünyayı tehdit
eden avcılığın kirli yüzünü
hazırladığı raporla gözler
önüne serdi.
Rapora göre, balıkçılık
endüstrisi krilleri hedef alı-
yor. Kriller, Antarktika’daki
besin zincirinin temelinde yer
alıyor. Başka bir deyişle kril-
ler olmazsa Antarktika’daki

yaşam son bulabilir. Buna kar-
şılık balıkçılık endüstrisi ise
krilleri, kril yağı ve Omega-3
tabletlerinde kullanmak için
avlıyor. Kriller aynı zamanda
balık çiftlikleri ve evcil hayvan
gıdalarında da kullanılıyor.
Araştırmanın sonuçları,
Antarktika’nın ve dünyanın
geleceğine dair son dere-
ce çarpıcı veriler sunuyor.
Antarktika’da yaşayan canlıla-
rın beslenme alanlarında ger-
GREENPEACE
yer almakla birlikte karbonu
denizin derinliklerine taşıya-
rak iklim değişikliği ile müca-
delede de önemli bir rol oynu-
yorlar. Bu süreç sayesinde her
sene 23 milyon ton karbon
döngünün dışına çıkarılıyor.
Keten tohumu yağının bir
alternatif olabileceği Omega-3
GREENPEACE

çekleşen yoğun balıkçılık akti- hapları ve kril yağı için tüm

viteleri yiyecek için doğrudan
bir rekabet yaratıyor. Bununla
birlikte takip verilerine göre
tekneler, bölgedeki vahşi
yaşamı tehdit etme pahası-
na koruma altındaki alanla-
rın yakınına demirliyorlar ve
Antarktika Okyanusu’ndaki
yaşamın temeli olan krilleri
avlıyorlar. Kriller bölgedeki
beslenme zincirinin en altında
dünyanın geleceği tehlikeye
atılıyor.
Gemi araştırmalarını yap-
tığı sırada Oscar ödüllü aktör
Javier Bardem de Greenpeace
gemisine gelerek okyanusun
en derin yerine bir dalış yap-
tı. Greenpeace’in Antarktika
Okyanusu elçisi olarak Güney
Kutbu’na giden ünlü oyuncu,
270 metre derine iki kişilik
Arctic Sunrise, kril avc l ğ n n son be y l n n izini sürdü ve dünyay tehdit eden
avc l ğ n kirli yüzünü gözler önüne serdi.
özel bir denizaltı ile iki saatlik eyleme geçerek Antarktika
bir dalış gerçekleştirdi. Okyanusu’nda trol yöntemiy-
Bu arada halen le avcılık yapan bir gemiye
Antarktika’da bulunan Arctic tırmandı. Dondurucu soğuk-
Sunrise gemisi araştırmalarını ta gemiye tırmanan aktivist-
tamamladı. Bunun ardından ler “Antarktika Okyanusu’nu
Greenpeace aktivistleri hemen Koru” pankartı açtı l

32 ATLAS · NİSAN 2018

XXL İLANI - ATLAS 22,5 x 29,7

Her zaman büyük

planları olanlar için.

En büyük net hacim

Kendi serisinin en büyük net hacmine sahip
Bosch XXL buzdolapları, çok daha fazla gıdayı
2 kat daha uzun süre taze tutar.
www.bosch-home.com.tr
ATLAS RAPORU
HASANKEYF

Tahliyeler başlıyor
Ilısu Barajı Projesi’nin yarım asırdan uzun bir geçmişi var. İnşaatı tamamlanan baraj kısa süre
sonra su tutmaya başlayacak ve binlerce yıllık tarih sulara gömülecek. Henüz evleri yapılmadan
dükkânlarından tahliye edilmek istenen tarihi kale sokağı esnafı ise bu karara tepkili.

BAHADIR ERŞIK

D
icle Nehri üzerindeki
Ilısu Barajı’nın inşa edil-
memesi için uzun yıllar
yoğun bir mücadele yürütül-
dü. Ancak olmadı. Batman’ın
tarihi Hasankeyf ilçesi ve Dicle
Vadisi’nin bir bölümü yakın-
da sualtında kalacak. Hasan-
keyf ’te kurtarma çalışmaları
kapsamında daha önce Zeynel
Abidin Türbesi taşınmıştı. Bu
kez de ilçenin tam ortasındaki
El Rızk Camisi’nin minaresi-
nin taşınması isteniyor. Ancak
bunun yapılabilmesi için
vincin cami yanına kadar gel-
mesi gerekiyor. Ancak camiye
giden çarşıdaki dar sokak ise
buna olanak vermiyor.
İş makinesinin çarşıdan
geçirilebilmesi için çarşı esna-
fı hakkında tahliye kararı
verildi. Vatandaşlara yollanan
tebligatta, iki hafta içerisin-
de ev ve dükkânların boşal-
tılmaması durumunda zorla
çıkartılacaklarının belirtilme-
si üzerine esnaf ve bazı ilçe
sakinleri karara tepki gösterdi.
Tarihi kale sokağındaki esnaf,
El ş zk Camisi’nin minaresi Hasankeyf manzaras na damgas n vuruyor.
Minarenin, Zeynel Abidin Türbesi gibi ta nmas planlan yor. Vincin ula mas için
camiye giden dar sokakta esnaf n tahliyesi gündemde.
tepkilerini ortaya koymak için sorunu çözmeye çalışacakla-
belediye önünde toplandı. rını söyledi. Bunun üzerine
Ellerinde bayraklarla Batman- esnaf karayolunu trafiğe aça-
Mardin karayolunda yürü- rak dağıldı. Yeni Hasankeyf
yüşe geçen Hasankeyf esnafı, yerleşim birimine ilçe sakinle-
kısa süre yolu trafiğe kapattı. ri taşınmadan eski çarşı mer-
Olay yerine gelen Hasankeyf kezindeki iş yerlerini tahliye
kaymakamı Bülent Baygüven, etmek istemediklerini belir-
esnafla görüşme yaparak ten esnaf Ömer Güzel, “bize
dağılmaları konusunda ikna iş yerlerinizi boşaltın diyor-
etti. Kaymakam Baygüven, lar, nereye gideceğiz” diyerek
DSİ yetkilileriyle görüşerek duruma tepki gösterdi l

34 ATLAS · NİSAN 2018

 2.000 MİL’E, ASİSTANS HEP SENİNLE!
Miles&Smiles Asistans ile hayatınızı kolaylaştıracak onlarca hizmete
sadece 2.000 Mil karşılığında bir yıl boyunca sahip olabilirsiniz.
Seyahat-rezervasyon, tesisatçı-çilingir temini, çiçek gönderimi, yol yardımı, ambulans, hukuki danışmanlık,
tamirat desteği ve concierge gibi hizmetlerden faydalanmak için Miles&Smiles çağrı merkezini 7/24 arayabilirsiniz.

444 0 849 444 62 39

milesandsmiles.com
ÇEVREN SELCEN PİRGE
DUYMAK
Kulaktaki sır
Yeni bir araştırma, ortamda hiç ses olmasa bile gözlerimiz hareket edince kulak zarlarımızın
da hareket ettiğini gösterdi.
S
onuçları Ocak 2018’de
PNAS adlı akademik
dergide yayımlanan araş-
tırma için katılımcılardan
karanlık bir odada oturmaları
ve değişen LED ışıklarını göz-
leriyle takip etmeleri istendi.
Kulak kanallarında, kulak zarı
hareket ettiğinde meydana
gelecek hafif titreşimleri belir-
lemek için küçük mikrofonlar
bulunuyordu. Bilim insanları,
denekler, sola doğru baktık-
larında kulak zarlarının sağa
doğru tümsek oluşturduğunu,
sağa doğru baktıklarında ise
sola doğru tümsek oluşturdu-
ğunu tespit etti.
İşin ilginç bir yanı da,
kulak zarlarının hareketi-
nin gözlerinkinden yakla-
şık on milisaniye (Bir mili-
saniye saniyenin binde biri)
önce başlamasıydı. Araştırma
ekibinden nörobilimci Prof.
Jennifer Groh, bu hareket-
lerin beynin göz ve kulak-
lardan gelen bilgileri eşleş-
tirmesine yaradığını düşü-
nüyor. McGurk etkisi olarak
bilinen ünlü bir illüzyonda,
sesler dudak hareketleriy-
le eşleşmediğinde, “ba” sesi
“va” veya “da” olarak duyu-
labiliyor. Gözlerinizi kapatıp
dinlerseniz yine doğru ola-
rak “ba” sesini duyuyorsu-
nuz. (https://m.youtube.com/
watch?v=PWGeUztTkRA)
Ses dalgaları kulak zarımızı
titreştirince orta kulağımız-
daki çekiç, örs ve üzengi adla-
rındaki, birbiriyle bağlantılı
36 ATLAS · NİSAN 2018
üç küçük kemik tit-
reşimleri güçlendire-
rek iç kulağa iletiyor.
İç kulağımızda, koh-
lea denilen salyangoz
kabuğuna benzer içi
sıvı dolu bir organ var.
Kohleadaki hücrelerin
tüy benzeri mikros-
kobik çıkıntıları olan
stereosilyumlar titre-
şimlere tepki verince,
beyne sinyal gitmesi-
ne neden olan işlemler
devreye giriyor.
Mükemmel algıla-
ma araçları olan kulak-
larımız sayesinde bir
senfonideki farklı notaları
ayırt edebildiğimiz gibi, bir
fısıltıyı da duyabiliyoruz. Bu
sesleri algılamak için koh-
leadaki hücrelerin “tüyleri-
nin” aynı yöne bakan, has-
sas biçimde düzenlenmiş
demetler halinde paketlenmiş
olmaları gerektiği belirtiliyor.
Demetlerin nasıl oluştuğunu
ve nasıl dizildiğini araştıran
Rockefeller Üniversitesi’nden
Prof. James Hudspeth ve eki-
bi, bu süreci koordine eden
molekülü tespit etti. Kısa süre
önce PNAS’ta yayımlanan
çalışmaları, Daple adındaki
molekül olmazsa demetle-
rin yanlış yönde oluşacağını
gösterdi.
Virginia Üniversitesi Tıp
Fakültesi’nden Dr. Benjamin
Thiede, “farklı sesler duydu-
ğunuzda, kohleadaki her hüc-
re tepki vermez, sadece belirli
Sesleri alg lamak için, iç kulağ m zdaki
hücrelerin “tüylerinin” ayn yöne
bakan, hassas biçimde düzenlenmi
demetler halinde paketlenmi olmalar
gerektiği belirtiliyor.
ses frekanslarına duyarlı olan hücrelere daha fazla retinoik
hücreler verir” diyor. Thiede, asit eklediğinde daha uzun
yüksek perdeli seslerin, “tüy” demetleri ürettikleri
sesin kulağa girdiği yere en tespit edildi. Retinoik asidin
yakın olan ve daha kısa “tüy” aktivitesini engelleyen bir
demetlerine sahip hücreler- madde kullanılınca da daha
ce algılandığını, alçak per- kısa boylu “tüy” demetleri
deli seslerin ise daha içeride oluştu.
bulunan, daha uzun “tüylere” Yeri gelmişken şunu da
sahip hücrelerce algılandığını belirtelim, iç kulakta denge-
söylüyor. Araştırma sonuç- yi kontrol eden bir kısım da
larını 2014 yılında Nature var. Üç adet yarım daire şek-
Communications’ta yayım- linde, içleri sıvı dolu kanal ile
layan Dr. Thiede ve meslek- başın hareketleri ve konumu
taşları, hücrelerin tüy ben- takip ediliyor; gelen sinyal-
zeri çıkıntılarının boylarının lere göre gözler ayarlanıyor.
düzenlenmesinde retinoik Amerika’nın Johns Hopkins
asit adındaki molekülün etki- Tıp Fakültesi’nden Doç. Dr.
li olduğunu ortaya çıkardı. Charles Della Santina, bunun
Thiede, kohleanın uzunlu- vücuttaki en hızlı refleks
ğu boyunca farklı seviye- olduğunu söylüyor ve ekliyor:
lerde retinoik asit aktivitesi “Olmasaydı dünya, elle tutu-
olduğuna dair kanıtlar bul- lan bir video kameradan izle-
du. Laboratuar ortamında niyor gibi görünürdü.” l
ŞEHRİ YENİDEN KEŞFET.
YENİ MINI 3 KAPI VE 5 KAPI.
mini.com.tr

Görseldeki otomobiller MINI Cooper S 3 Kapı ve MINI Cooper S 5 Kapı olup, kullanılan dış tasarım renkleri, jantlar ve diğer opsiyonlar sadece bu modeller için geçerlidir. Seçeneklerin çeşitliliği ve
kombinasyonları diğer MINI modellerinden farklılık gösterebilir. Detaylı bilgi için Borusan Otomotiv MINI Yetkili Satıcıları ile iletişime geçiniz.
UZAY ATLASI DR. UMUT YILDIZ NASA/JPL-CALTECH

STEPHEN HAWKING’İN ARDINDAN

Teorisi mezar taşına yazılacak

Stephen Hawking, 1988 yılında yayınladığı ilk kitabı Zamanın Kısa Tarihi’yle üne kavuştu.
1963 yılında henüz bir doktora öğrencisiyken ALS hastalığına yakalandı. 21 yaşındayken iki sene
ömrü kaldığı söylendi. Ancak, Hawking 76 yaşına kadar bilim dolu bir ömür geçirdi ve teorileriyle
insanları şaşırttı. Dâhi sözcüğü günümüzde en çok Hawking için kullanıldı.

C
ambridge Üniversitesi
teorik fizik profesörü
ve dünyaca bilinen
popüler fizikçi Stephen
Hawking, 76 yaşında hayata
gözlerini yumdu. Tekerlekli
sandalyesiyle ve bilgisayarla
modifiye edilen sesi ile evrene
kafa tutan açıklamalarını
ara sıra basında görüyorduk.
Aslında kime sorsak büyük
ihtimalle ismini duymuştur,
hatta hep Einstein ile
karşılaştırılıp “yaşayan
Einstein” deriz ama ne
yapmıştır diye sorsak çok az
kişiden cevap alırız.
Kozmolog ve teorik fizikçi
unvanlarının yanında her
seferinde çok satanlar listesine
giren kitaplarıyla ikon bir
popüler bilim yazarı olarak
ömrü boyunca “her şeyin
teorisini” bulmak için çalıştı.
Stephen Hawking, 1988 Yakaland ğ hastal k tüm vücuduna yay lmas na rağmen Hawking sadece parmağ ve gözüyle yazmay , konu may sürdürdü.
yılında yayınladığı ilk kitabı
Zamanın Kısa Tarihi ile 21 yasındayken iki sene ömrü sürdürdü. teori haline geldi.
meşhur olmuştu. Her ne kadar kaldığını söylediklerinde Her ne kadar ismini sürekli Stephen Hawking
kitap 10 milyon satmış olsa da, elbette 76 yaşına kadar bilim karadeliklerle, ya da Big Bang doktora yıllarında Big Bang’i
o sıralarda lise öğrencisiydim dolu bir ömür geçireceğini ile duymuş olsak da bunları karadeliklerin tersi olarak
ve kitabını okumak için bayağı kimse tahmin etmemişti. ilk keşfeden Stephen Hawking düşündü ve çok uzun yıllar
emek harcamıştım ve pek de Hastalık zaman içinde bütün değil. Hatta Big Bang teorisi boyunca teorik fiziği biraz
bir şey anlamamıştım desem vücudunu kapladı ve sadece 60’lı yıllarda belli çevrelerden da felsefe ile birleştirerek
yalan olmaz. parmağı ve gözünü oynatması destek görebilen kendine Big Bang’den önce ne vardı
1963 yılında henüz bir haricinde hiçbir kas gerektiren göre güçlü bir teori olsa da, sorusuna cevap aramaya
doktora öğrencisiyken ALS hareketi yapamaz hale geldi. ta ki 2003 yılında WMAP çalıştı. Aslında buna tam
(Amyotrofik Lateral Skleroz) Ancak o deha derecesindeki uydusundan alınan gözlemsel olarak felsefe dememeliyiz,
hastalığının teşhisi kendisine beyni hastalıktan hiç verilerden sonra herkes çünkü bunu matematiksel
daha yeni konmuştu ve daha etkilenmeyerek çalışmayı tarafından kabul gören bir olarak kurgulamaya çalıştı.

38 ATLAS · NİSAN 2018

 AKMERKEZ | SUADİYE | A K A SYA
C I T Y’S N İ ŞA N TAŞ I | A PLUS | MOİ | BURSA

HEMINGTON_NİSAN_ILANLAR_2103.indd 1 22/03/18 13:20

UZAY ATLASI

Malum şu anda elimizdeki

veriler ile Big Bang’den
10-43saniye sonrasını fiziksel
olarak açıklayabiliyoruz ama
öncesi ile ilgili herhangi bir
veri olmadığından ya din, ya
da felsefe devreye giriyordu.
Stephen Hawking 1973
yılında fiziğin iki büyük
teorisi olan kuantum
teorisi ile görelilik teorisini
birleştirmek istedi. Kısaca
belirtmek gerekir ki,
kuantum teorisi atomik
düzeyde parçacıkları
açıklamak için kullanılırken,
Einstein’ın görelilik teorisi
de yıldızlar, galaksiler gibi
çok büyük cisimler, ya da
çok yüksek hızda giden
cisimler için kullanılıyor.
Biri mikro kozmos, diğeri
makro kozmosa hükmeden
bu iki teoriyi kullanarak, Stephen Hawking’in Cambridge Üniversitesi’nde doktora yaparken tan t ğ Jane Wilde ünlü bilim insan n n ilk e iydi.
karadelikleri kuantum
teorisiyle açıklamaya çalıştı. yayınlandı ve kuantum ile Bang anındaki o atom-altı her zaman kafalarımızı
Kendisinin de başta pek kütle çekimini birleştiren küçük parçacığa kadar geri meşgul edeceğe benziyor.
inanmadığı ama matematiksel bir kilometre taşı olarak sıkıştırırız. Bu çok küçük Sağlık durumunun güçlüğü
olarak elde ettiği sonuçlara bilim tarihine kaydedildi. ama aşırı yoğun ısı ve enerji hayatı doya doya yaşamasına
göre karadeliklerden Üzerinden 44 yıl geçmiş olsa noktasında, bildiğimiz fizik engel olmadı. Sürekli
parçacıklar çıkıyordu. da hâlâ bu ışınımı gözlemsel yasaları artık geçerli olmaz. yurtdışında konferanslara
Genel kabul gören teoriye olarak keşfedemedik. Bu Bir başka açıdan bakarsak, katılıp konuşmalar verdi,
göre, çevrelerindeki kütle gözlem yapılamadığından evren oluşup genişleme henüz gezgin olarak Antarktika dahil
çekim gücünün çok büyük dolayı da yıllardır beklenilen/ başlamadığından “zaman” birçok yer dolaştı, birçok
olmasından dolayı ışık dahil beklediği Nobel ödülünü de da henüz oluşmamıştır. Yani sinema ve dizi filmlerinde
karadeliklerin içine giren alamadan hayata gözlerini filmi geriye sardıkça, evren kısa rollerle sahne aldı.
hiçbir şey geri çıkamazdı. yumdu. Ancak 2002 yılında, geriye doğru küçüldükçe 65’inci yaş gününde Zero G
Sonradan “Hawking Işınımı” Hawking Işınımı formülünün zamanın da en sonsuz küçük uçağına binerek yerçekimsiz
olarak adlandırılan bu öldükten sonra mezar haline ulaşmış oluruz. alanda ağırlıksızlık deneyimi
fenomen, bilinen teorinin taşına işlenmesi vasiyetinde Hawking’in burada ifade yaşadı. Hatta eğer ki Richard
aksine maddeyi yok eden bulundu. etmeye çalıştığı şey; “zamanda Branson’un Virgin Galactic
değil, bilakis maddeyi yaratan Son yıllarını özellikle Big geriye gittikçe hiçliğe doğru şirketi uzay turizmi için
bir konuma getirmiş oldu. Bang öncesinde ne vardı geri gideriz ama tam olarak hazırladığı uzay aracını
Yani birisini karadeliğe sorusunu cevaplamak için hiçliğe ulaşamayız, yani bitirmiş olsaydı, uzaya gitmek
attığımızda, o kişi ve de onu harcadı ve yakın zamanda aslında Big Bang hiçlikten için de bileti hazırdı. Evet,
oluşturan hiçbir atom geri cevabı bulduğunu duyurdu. bir şey oluşması değildir, bir yıldız kaydı ve dünya
dönemez, ama onun kütle Hiçbir şey! Şöyle açıklıyor: biz sadece böyle düşünmek bir dehasını yitirdi. Charles
enerjisi ışınım olarak dışarı Şu anda evrenimiz sürekli istiyoruz”. Bu düşünce de Darwin ile Isaac Newton’un
çıkar. genişliyor. Eğer ki geri elbette fizik tarihindeki yerini mezarlarının yanı başına
Bu makale 1974 yılında tuşuna basarsak, hızla alacak, ancak Big Bang anı ve gömüldü. Huzur içinde
prestijli Nature dergisinde zamanda geriye gitsek Big öncesinde ne vardı soruları uyusun l

40 ATLAS · NİSAN 2018

KIRPEREST OYA AYMAN
Bir üzüm tanesi olgunlaşana dek
Bağından sofranıza meyve veya şerbet olarak ulaşan her bir üzüm tanesinin nasıl uzun ve zorlu bir
yolculuktan geçtiğini biliyor musunuz? Budamadan kabuk yolmaya, aşılamadan ilaçlamaya kadar her
aşamayı bağı küstürmeden geçmek gerekiyor.
“B
ağcılık meşakkatli iş”
dediler... “Civardaki
köylüler bile dededen
kalma bağlarını söküp, daha
iyi para ediyor diye kiraz ağacı
dikti, sen de bağı kökle, kiraz
dik” diye öğüt verdiler. Ama
gönlüm bağa düştü bir kere...
Ama romantizm bir yere
kadar... Her aşk gibi, bağa duy-
duğum aşkın da çekici olduğu
kadar güç yanları var. Asmala-
rın arasında mevsimler geçirip,
bağın rüzgârını, nemini, topra-
ğını, dalını, yaprağını, meyve-
sini tanıdıkça daha fazla tanı-
mam ve çabalamam gerekiyor.
Bir arkadaşım, “bir yılda
bağı en az 14 gerekçeyle ziya-
ret ediyor, her bir kütüğü en az
14 kez tavaf ediyoruz” demişti.
Sanırım benimki 14’ü çoktan
geçti. Budama, kabuk yolma,
çapalama, gübre dökme, has-
talığa karşı ve toprakta yararlı
bakterilerin üremesi için bir-
kaç kez ilaçlama, yabanileri
aşılama, filiz kırma, domuzlara
karşı çit kontrolleri ve hasat...
Hepsi de deneyim gerektiriyor.
Örneğin bağın nasıl budandı-
ğı çok önemli. Eğer budamacı
işin ehli değilse bağ küsebilir,
kurtlanabilir, mantar kapabilir.
İşin ehli budamacıyı bulmak
ise başka bir iş. Civar köylerde
bu işi yapan o kadar az insan
var ki... Onların da çoğu yaşlı
ve yorgun.
Bu yıl budamacı ve aşıcı
bulmak için üç hafta boyunca
civar köylerde, çok sayıda yaşlı
bağcı ile konuştum. Sonunda
42 ATLAS · NİSAN 2018
45 yıllık bağcı Tahir Abi’den
söz aldım. Ama söz almakla
iş bitmiyor. Dinmek bilmeyen
yağmurlar izin vermedi; kesi-
len dallar hastalığa açık oldu-
ğu için yağmurda budama ya-
pamadık. Tahir Abi’ye uygun,
yağmursuz bir günde yeniden
sözleştik ancak bu kez ay tak-
vimi izin vermedi. Çünkü yeni
ay ve onu takip eden üç dört
gün boyunca yapılan budama
olmuyor, aşı tutmuyor. Ayın
karanlık günleri geçince yine
yağmur başladı; bir hafta daha
bekledik. Sonunda budama
zamanını son birkaç gününde
yakalayıp, asmaları baha-
ra hazırlayabildik.
Ama daha işin
başındayız; yaba-
ni otları sökmek,
omcaların hasta-
lık kapıp kapmadı-
ğını gözlemlemek,
gerekirse doğal ilaçlar
hazırlamak ve daha bir sürü
iş bizi bekliyor. Bir de zaman-
sız donlar, aşırı sıcaklar, sağa-
nak yağmurlar bağı yakmaz,
dondurmaz, üzümler hastalan-
mazsa, bağ bozumu gerçek bir
kutlamaya dönüşecek.
Elbet her işin bir zorluğu
var. Ancak çiftçiliğin zorluk-
ları diğer işlerden biraz farklı.
Sentetik kimyasallar kullan-
madan üretim yapan çiftçiler,
iyi ürün alabilmek için toprak-
la, tohumla, rüzgârla, güneşle,
ayla, yağmurla, suyla işbirliği
yapmak zorundalar. Tohumu
seçmek, toprağı iyileştirmek
Kuru üzümün tabağ n za gelebilmesi için tohum, toprak, su, rüzgâr, çiftçiler,
i çiler ile kurutmas , paketlemesi, nakliyesi ve sat dahil pek çok insan uygun
ko ullar bekledi, i birliği yapt , emek verdi.
mümkün, ama için çöpe giden yemekler, veya
hava koşullarını buzdolabı raflarında unutulup
veya ayın dön- çürüyen besinler daha fazlasını
gülerini değiş- hak ediyor.
tirmek imkân- Zor şartlar altında yapılan
sız. Ufak bir hata, doğayla uyumlu üretimin de-
ya da gecikme bir ğerini bulması, sadece doğa
yılın heba olmasına ne- dostu ürünler tercih etmekten
den olabilir. Doğayla işbirliği- değil, aynı zamanda ihtiyacı-
nin ödülü çoğunlukla sağlıklı mız kadarını almaktan geçiyor.
ve bereketli bir hasat olsa da, Buzdolabınıza bakın ve eğer
ürününüz para etmeyebilir. raflarda çürümek üzere olan
Gıda yetiştirirken verilen meyve ve sebzeler görüyorsa-
bütün bu çabalara karşılık, nız, bir süre buzdolabını fişini
dünyada tüketilen gıdanın üçte çekip yaşamayı deneyin. Bu
biri tarladan sofraya uzanan deneyim size, uzun süre koru-
yolda bozuluyor, çürüyor. Gıda yamayacağınız için ihtiyacınız
üretimi için verilen emek, kul- kadarını almayı öğreneceğiniz
lanılan tonlarca su, fosil yakıt eşsiz bir fırsat sunacak.
ve başka kaynaklar çöpe gi- Bu deneyimin ardından,
den gıdalarla heba oluyor. Pa- tabağınızda kalan üzüm tane-
zardan, marketten ”nasıl olsa sinin değerinin ve lezzetinin
yenir” diye fazlasıyla alınan artacağından hiç şüpheniz ol-
gıdalar, tabakta bırakıldıkları masın. l
TEKNOLOJİ ERCAN UĞURLU
Kablosuz USB
Yolculuklarda kablolara bağlı kalmamak fazlasıyla önemli. Bir USB
düşünün ki, dosyaları kablosuz olarak da aktarabilsin...
Connect Wireless Stick, temel olarak bir USB bellek, fakat
onu özel kılan şey, aynı zamanda kablosuz depolama alanı
olarak kullanabilmesi. Andorid veya iOS marketten mobil
cihazınıza indirebileceğiniz Connect Drive uygulamasını
kullanarak hızlıca Connect Wireless Stick’e bağlanabiliyor
ve içinde, burada depoladığınız dokümanlarınıza,
fotoğraflarınıza ve videolarınıza anında erişebiliyorsunuz.
Çift diyaframlı
akıllı telefon
Samsung, bu yılın yeni amiralleri Galaxy S9 ve
Galaxy S9+ akıllı telefonlarını tanıttı ve ülkemizde
hızlıca satışa sundu. Galaxy S serisinin bu yeni
üyeleri tasarım konusundaki cazibeleri bir yana,
işlevsellik anlamında da büyük yenilikler getiriyor.
Özellikle de fotoğrafseverlere! Ultra ağır çekim
modu sunan Galaxy S9 ve Galaxy S9+, saniyede
960 kare video kaydı yapabiliyor. Ayrıca çift
diyafram açıklığı özelliğini de getiren Galaxy S9 ve
Galaxy S9+, AR Emoji konusunda da adeta dijital
kopyanızı yaratmak ve bunu arkadaşlarınızla sosyal
medyadan paylaşmak için ideal. IP68 suya ve
toza dayanıklılık, çift hoparlör ve sonsuz ekran ile
zenginleşen eğlence deneyimi gibi avantajların da
sahibi olan S9 ve S9+, teknolojiyi takip edenlerin
yakından incelemesi gereken akıllı telefonlar
oluyor. 64GB’a sahip Galaxy S9’un fiyatı 4599 TL.
64GB, 128GB ve 256GB seçeneklerini sunan Galaxy
S9+ ise sırasıyla 5199 TL, 5399 TL ve 5699 TL.
44 ATLAS · NİSAN 2018
Üç cihaza aynı anda kablosuz olarak
bağlanabilen ve her birine aynı anda
dosya aktarımı yapabilen Connect Wireless
Stick, bu anlamda büyük bir kullanım kolaylığı
sağlıyor. 128 GB depolama alanı sunan Sandisk
Connect Wireless, kablosuz dosya aktarımı yaparken hızlı
çalışmasıyla da ideal. 299 TL
Retro fotoğraf seven gezginlere
Gezerken doğayı kucaklamak ve anı yaşamak bambaşka bir haz;
onu fotoğraflayıp ölümsüzleştirerek her baktığınızda o anı yeniden
yaşamak da öyle keza... Eğer bir de retro tarzı seviyorsanız,
bu teknolojik cihaz tam size göre. Fujifilm Instax Mini 9, retro
görünümü yanında, oldukça da yetenekli bir fotoğraf makinesi.
Hem fotoğraf çekebilen hem de onu anında basabilen Fujifilm
Instax Mini 9, kredi kartı boyutunda renkli fotoğraf baskısı
yapabiliyor. Bu sayede fotoğraf albümlerini canlandırıyor; hatta
buzdolabı üzerinde ve fotoğraf albümlerinde güzel hatıralar biriktirmenizi sağlıyor.
Selfie çekimler için ön tarafında bir selfie aynası da bulunduran Fujifilm Instax Mini
9, 35 cm’ye kadar yakın çekimler yapabiliyor. Parlaklık ayarlama düğmesi ile mod
ayarlaması da yapabileceğiniz cihaz, fiyatıyla ise her keseye uygun sayılır; 309 TL.
Yükselmenin en keyifli yolu
Gezilerinizde gökyüzüne yükselmenin en basit ve eğlenceli yolu bir drone’dan geçiyor
kuşkusuz. Üzerinde kamera bulunduran drone’lar, tercih edilen markanın sunduğu
modele bağlı olarak kapsamlı teknik özellikleri beraberinde getiriyor, ancak DJI bu noktada
adeta standartları belirleyen drone’lar üretiyor. Bunlardan biri de Mavic Pro Drone.
Tasarımından teknik yeteneklerine, kameralarından kapsamlı kumandasına kadar çok
sayıda olanağı sunan DJI Mavic Pro Drone; 4K çözünürlükte video kaydı yapabiliyor ve
12 MP’e kadar fotoğraf çekebiliyor. 3 eksenli gimbal’a sahip kamerasıyla fark yaratan DJI
Mavic Pro Drone, kompakt yapısıyla da her an yanınızda taşıyabileceğiniz bir teknolojik
oyuncak oluyor. Sadece 743
gram ağırlığında olan DJI Mavic
Pro Drone, yüksek kapasiteli
bataryasıyla tam 27 dakika
boyunca uçabiliyor. Üstelik
gökyüzünde saatte 65 kilometre
hızla yol alabiliyor. 4859 TL
GEZGİNCE MEHMET YAŞİN myasin@hurriyet.com.tr
KAHVALTIDAN TATLIYA BİR YEMEK KENTİ
Yerim seni Adana
Adana’da üç öğün insanı farklı lezzetlere götürür. Ama kebabın yeri başkadır. Kendi
adıyla kebabı olan nadir kentlerden biridir Adana.
A
dana denince akla ilk
gelen yemek kebaptır.
Hatta bu kentin mutfağı-
nın kebaptan ibaret olduğunu
sananlar çoğunluktadır.
Bence kebabın en lezzetlisi
Adana’da yenir. Adanalı, salaş
kebapçılara daha çok rağbet
eder nedense. Kebabın lezzeti
mutfağın diğer kahramanlarını
geri planda bırakır. Bu mut-
fak et, bulgur, sebze, hamur ve
baharatla yapılan muhteşem
yemekleri barındırır.
Adana yemekleri say say
bitmez: Analı kızlı, ekşi-
li topalak, sarımsaklı köfte,
munbar dolması, güveç, kabak
çıntması, içli köfte... Say say
bitmez. Bu yemekler evlerde
de pişer.
Adana’nın lezzetli yemek-
lerini tatmak isterseniz size
Reşat Bey Mahallesi’ndeki
İkbal Lokantası’nı, Şakirpaşa
Mahallesi’ndeki Hanımeli’ni,
Hurmalı Mahallesi’ndeki Köy
Sofrası’nı, Hilton Oteli’nin
lokantasını öneririm.
Adana’da kahvaltı önem-
li bir öğündür. Kahvaltıda
ciğer yemek adettendir. Sabah
erken saatlerde Adana sokak-
ları buram buram ciğer kokar.
Çünkü her köşe başında bir
ciğerci dükkânı vardır. Hepsi
lezzetlidir, ama benim için
Karşıyaka Sanayi Çarşısı’ndaki
Ciğerci Kel Mahmut’un yeri
başkadır. Kel Mahmut’un
“yarı açık” dükkânı salaş keli-
mesinin tam karşılığıdır.
Adana’da kahvaltı için
46 ATLAS · NİSAN 2018
bir başka seçenek de kelle-
paça çorbasıdır. Bunun için
önereceğim adres ise Özler
Caddesi’ndeki Kuruköprü
Paça Salonu.
Sabah kahvaltısının bir
başka kahramanı da börek-
tir Adana’da. Bence en lezzetli
börekleri de, Karşıyaka Sanayi
Çarşısı’ndaki bir köşe başın-
da konuşlanmış olan seyyar
Levent Börekçi satar. Tepsilerin
ŞAHAN NUHOĞLU
görünümü bile insanın ağzını
sularla doldurur.
Bir başka börek-
çi de, Kuruköprü Obalar
Caddesi’ndeki Kardeşler
Börekçilik’tir. Mermer tezgâh
üstünde çekerek açtığı yufka-
larla yapılan böreklerinde bir
başka lezzet vardır.
Kebap konusuna gelince
söze başlamadan önce biraz
durmak gerekir. Adana’da her-
kesin bir kebapçısı vardır. Biri
diğerinin kebapçısına burun
kıvırır. Bu konuda anlaşma
sağlamak oldukça zordur.
Onun için ben tüm iti-
razları göğüsleyerek size bir
kaç öneri de bulunacağım.
Kebapçı Mesut kebabın dua-
yenidir. Yüzerler, 5 Ocak,
Elem, Onbaşılar ve Elvan
kebabın kibar mekânları-
dır. Ama Köylü Garajı’ndaki
Kaburgacı Yaşar’ın yeri ayrı-
dır. Etini kaburgadan sıyırır.
Bir diğer kebap durağı ise
Ordu Caddesi’ndeki 20 yıl-
lık Yeşil Kapı kebapçısıdır.
Izgara bölümünün görün-
tüsü Hindistan’ın sokak
yemekçilerini andıracak kadar
karmaşıktır. Bir yanda soğan
közlenir, bir yanda közlenen
soğanların kabukları soyulur,
biberler, domatesler şişe dizi-
lir, kebaplar saplanır, siparişler
tabaklara dizilir. Dumandan
göz gözü görmez. Ama orta-
ya çıkan eser her türlü övgüye
değer. Rengârenk salatalar ise
birer tablo görüntüsündedir.
Adana’ya gelinir de şalgam
içilmez mi? Şalgam konusu
da kebap gibi çekişmelidir.
Herkes kendi şalgamcısını
över. Bana soracak olursa-
nız size Ali Göde’yi öneririm.
Orada içeceğiniz hafif acılı bir
bardak şalgam suyu, ruhunu-
zu bile ferahlatır.
Bu kadar baharatlı yeme-
ğin üstüne tatlı çok iyi gider.
O zaman soluğu Gönül
Kardeşler’de almak gerekir.
Burada self servis bir sistem
vardır. Yani tezgâhın üstü-
ne sıralanmış tatlılardan
istediklerinizi önce yiyip,
sonra parayı ödersiniz. Size
öncelikle karakuşu öneririm.
Kaymaklı cevizli taş kadayıf,
kaymaklı gönül bohçası, lok-
ma ve halka tatlısı da damak
çatlatan cinsten tatlılardır.
Adana’nın sıcağını bicibi-
ci tatlısı serinletir. Su muhal-
lebisi, bol buz, pudra şekeri,
gül suyu ile yapılan bu tatlı-
yı satan seyyar satıcıları her
köşede bulmak mümkündür.
Adana’da gün şırdan yen-
meden bitmez. Şırdan koyu-
nun mide parçalarından
biridir ve içi biber salçasıy-
la yapılan pilavla dolduru-
lur. Şırdancılar mesaiye gece
başlarlar. Her köşebaşında
bir şırdancı bulmak müm-
kündür. Benim önerilerim:
Kocavezir Mahallesi’ndeki
Şırdancı Ali Baba, Belediye
Evleri’ndeki Şırdancı Cumali
ve Mahfesığmaz’daki Şırdancı
Cemil olacaktır l
ÇATALCA / BİNKILIÇ

Suya yürüyüş
Atlas ve WILO ortaklığıyla düzenlenen “Su İçin
Yürüyoruz” etkinliği, 11 Mart 2018 tarihinde okurların da
katılımıyla Çatalca’nın Binkılıç beldesinde düzenlendi.
YAZI: YILDIRIM GÜNGÖR FOTOĞRAFLAR: HÜSEYİN ALSANCAK

I
stranca Ormanları’nın en güzel noktaların-
dan birindeyiz. Toplam 140 kişi, Binkılıç-Çi-
longoz yolu kenarında son hazırlıklarımızı
yapıyoruz. Birazdan sekiz kilometre sürecek
yürüyüşe başlayacağız. Aramızda yaşları üç
ile on arasında değişen yaklaşık on çocuğun
olması etkinliği daha da anlamlı kılıyor. At-
las ve WILO Pompa Sistemleri’nin düzenlediği “Su İçin
Yürüyoruz” etkinliği için bu sefer Çatalca’nın Binkılıç
beldesindeyiz. Burası İstanbul’un en son yerleşimi, bi-
raz ileride Tekirdağ ili başlıyor. Istranca Ormanları’nın
kenarında bulunan Binkılıç, iki büyük derenin arasında
kurulmuş; batıda Büyük Dere ile doğuda Şeytan Dere-
si’nin arasındaki yamaca yerleşmiş. Biz Şeytan Dere-
si’nin kaynağından başlayarak belde merkezine ineceğiz.
Atlas ve WILO ekipleri ile okuyuculardan oluşan 140
kişilik grubumuz nihayet yürüyüşe başlıyor. Hava mevsi-
me göre çok güzel. Üç gün önce yaptığımız keşif yürüyü-
şünde tüm rotayı yağmur altında ve sulara bata çıka kat
etmiştik. Oysa şimdi yol kurumuş, hava sıcaklığı ise 18
derece. Yola çıkar çıkmaz kuş cıvıltıları ile baş başa kalı-
yoruz. Küçük derelerden sızan sular aşağılara doğru akı-
yor. Buradaki su kaynaklarının tümü çok temiz. Yeraltı
sularının faylardan sızarak yüzeye çıkması ile bir derenin
oluşum öyküsü başlıyor. Biz bu öyküyü takip ederek aşa-
ğı doğru ineceğiz.
Yola çıktıktan 15 dakika sonra Şifalı Su denen mev-
kiye geliyoruz. Faylardan sızan sular, içinden geçtikleri
magmatik kayaçlardaki yararlı elementleri çözerek bel-
li noktalara taşıyor. Bu noktalardan çıkan sular bazen
çok yararlı olabiliyor. Burada büyük damacanalara su
dolduran insanlarla sohbet ettikten sonra yola devam
ediyoruz. Bu noktadan sonra doğayla baş başayız artık.

48 ATLAS · NİSAN 2018

 Bink l ç’ n derelerinin
ke fedildiği doğa
yürüyü ü, dünyan n azalan
su kaynaklar na dikkat
çekmeyi amaçl yordu.
Etkinliğe Atlas ve WILO
Pompa Sistemleri
ekipleriyle okurlardan
olu an 140 ki i kat ld .

SUYA YÜRÜYÜŞ· ATLAS 49

Etkinliğin kat l mc lar aras nda Atlas Yay n Direktörü
Murat Köksal, meteoroloji mühendisi ve sunucu Bünyamin
Sürmeli, WILO Türkiye Genel Müdürü Ercüment Yalç n da
İsoldan sağaı bulunuyordu.

Dikkatli bakarsak bir karaca bile görebiliriz. Istranca

Ormanları’nın bu kesimi daha çok meşe, gürgen ve ka-
yın ağaçlarıyla kaplı. Şeytan Deresi’nin kıyılarında daha
çok kayın egemen. Ormanda vahşi hayvan olarak tilki,
çakal, domuz, tavşan ile köylülerin dediklerine göre va-
şak yaşıyor. Aşağı doğru indikçe küçük derelerden gelen
sular Şeytan Deresi’nin görkemini artırıyor. Dere artık
büyük bir gürültüyle, çağlayarak akıyor. Yer yer şelale-
ler de gözleniyor. Bu yıl hiç kar yağmamasına rağmen
dere coşkuyla akıyor. Dereye “şeytan” ismi Binkılıçlılar
tarafından verilmiş. Akarsuyun düze indiği noktalarda-
ki fasulye tarlaları dere tarafından sık sık tahrip edildiği
için bu muhteşem doğa varlığına hiç de yakışmayan bir
isim verilmiş. Oysa burası, su kaynaklarının nasıl büyük
bir dereye dönüşebildiğinin en güzel örneği. Bazen nazlı,
bazen de çok sert akıyor, ama akışında bir zarafet var.
Derenin suyu berrak ve temiz. Yukarıda yerleşim
olmadığı için akan sudan rahatlıkla içilebiliyor. Vadi-
nin ortalarına doğru içme suyu ihtiyacını karşılaması
için küçük bir gölet yapılmış. Çoğunlukla kuvarsit ve
granitten gelen su çok kaliteli. Rotamızın üzerinde gör-
düğümüz bir ıhlamur ağacı, kimilerinin doğaya zarar
vermekten asla vazgeçmeyeceğinin acı bir örneği. Ol- Kat l mc lar Bink l ç beldesinde ye illikler içinde, dere boyunca ilerledi. Su
çin Yürüyoruz etkinliği, Istranca Ormanlar ’n n daha çok me e, gürgen, kay n
dukça yüksek bu ıhlamur ağacının dallarına yetişeme- ağaçlar yla kapl kesiminde gerçekle ti.
yen birileri, tüm ıhlamuru almak için ağacı kesmiş…

ZORUNLU MOLA
Yürüyüşümüzün ilk etabı, derenin yolu kestiği nokta-
da bitiyor. Burada zorunlu dinlenme var. Kalabalık oldu-
ğumuz için sırayla ve rehberlerin yardımıyla taşlara basa-
rak sudan geçiyoruz. Yürüyüşe katılan çocukların yol bo-
yunca eğlenmesi yürüyüşü daha da keyifli kılıyor. Dereyi
geçenler tam nefes alacakken karşımıza derenin en fazla
genişlediği ve sadece kayaların dibinden geçit verdiği
nokta çıkıyor. Burayı da sırayla, ama dikkatle geçiyoruz.
Doğa sürprizlerini hiç eksik etmiyor. Bu kez de karşımıza
küçük bir heyelan çıkıyor. Yukarıdan kopan küçük bir
parça yolu kapatmış. Yürüyüşün en zorlu etabı burası
oluyor bir anda. Geçen kişi sayısı arttıkça bu küçük he-
yelanın üzerinden geçmek zorlaşmaya başlıyor. Rota kısa
bir süre içinde çamurlu ve kaygan bir hale dönüşüyor.
Bu noktayı dikkatli geçerek yürüyüşün son etabına başlı-
yor ve yaklaşık yarım saat içinde derenin alüvyonlarının
oluşturduğu düzlükteki çeşme başına varıyoruz. Yaklaşık
500 metre daha yürüyerek bizi bekleyen araçlara ulaşıyo-
ruz. Binkılıç’taki çay bahçesindeki çay molasından sonra
bir sonraki yürüyüşte buluşmak üzere ayrılıyoruz… l

50 ATLAS · NİSAN 2018

 YÜşÜYÜ E
KATILANLAş
SEK Z
K LOMETşEL K
PAşKUşDA
YOL ALDI.

SUYA YÜRÜYÜŞ· ATLAS 51

FOTOKEŞİF

SUPERIOR GÖLÜ / ABD

Yeryüzünün en büyüğü
Yeryüzünün en büyük tatlı su gölü Superior, kalınlığı iki kilometreye yaklaşan buzulların 10 bin yıl önce
erimesiyle meydana gelmiş. ABD’nin Minnesota, Wisconsin ve Michigan eyaletlerinin sınırları içinde Minnesota Eyaleti’nin
bulunan gölün kuzey bölümü Kanada sınırları içinde kalıyor. Derinliği 406 metreyi bulan Superior Gölü, Duluth kentinde
bulunan Superior
yeryüzündeki tatlı suların yüzde onunu bünyesinde barındırıyor. Göl çevresi, Boreal orman kuşağında yer Gölü Denizcilik
alan nadir bitki türleriyle dolu. Kışın buzlarla kaplanan gölün ortalama sıcaklığı, yaz mevsimi dahil üç-dört Müzesi’nin limana
yak n olmas ndan dolay
derece civarında. Bu nedenle yaz mevsiminin başlarına kadar gölde yüzen buzdağlarıyla karşılaşmak civarda büyük yük
olağan. Gölü hırçın yapan da bu. Superior’ın da dahil olduğu Kuzey Amerika göllerinde hava koşullarının gemilerine rastlan yor.
etkisiyle bugüne dek sayısız gemi kazası meydana geldi, bunun sonucunda binlerce kişi yaşamını yitirdi. Ziyaretçiler dürbünlerle
gölü taray p ufukta bir
Yalnızca Superior Gölü’nde meydana geldiği bilinen kaza sayısı 350. gemi görmeyi umuyor.

YAZI VE FOTOĞRAFLAR: ALPER GÜNAY

52 ATLAS · NİSAN 2018

FOTOKEŞİF

Çok say da
gemi facias n n
ya anmas ndan sonra
kazalar önlemek
amac yla 1910
y l nda 40 metre
yüksekliğindeki
Split şock adl kaya
kütlesi üzerine deniz
feneri in a edildi.
Yüksekliği 16,5
metre olan fenerin
kullan m , teknolojiye
bağl yön bulma
sistemlerindeki
geli meler sonras nda
1969 y l nda
durduruldu ve yap
turistik ziyaretlere
aç ld .

54 ATLAS · NİSAN 2018

Çevreci sırt çantası
Avrupa’nın en çevre dostu firmalarından VAUDE,
lifestyle kategorisiyle günlük hayatımızda da
sırt çantasını bize sevdiriyor. Çevreci materyallerden
üretilen çantaları ile VAUDE, Almanya’nın en prestijli
doğaya saygı ödülünü de aldı.
ağcılık ve bisiklet
D
sporları için gerekli
kıyafet, ayakkabı,
çanta ve teçhizatları üreten
VAUDE, uzmanlığını sırt
çantalarına da yansıttı ve
böylece “Packs ‘N Bags”
koleksiyonu doğdu. Bu
kategoride hem yetişkin,
hem çocuklar için sırt
çantaları, çapraz
çantalar,
bavullar
ve seyahat
aksesuarları
yer alıyor.
İlhamını doğadan
alan VAUDE
dayanıklı, rahat ve pratik
ürünleri ile bu alandaki lider
markalar biri. VAUDE’nin
günlük ve spor yaşantısında
tercih edilen çantaları
Tecolog II 14 L, Tecographic
23 L, Tecoair 26 L ve
Tecowork II 28 L renk
seçenekleri, fonksiyonelliği,
dayanıklılığı ve hafifliği ile en
beğenilen ürün grubu.
Seyahat kategorisinde
Sapparo ve Tobago olmak
üzere değişik renklerde ve
değişik ihtiyaçlar dikkate
alınarak üretilen sırt çantası
Stil ile fonksiyonelliği
gamında, trolley ve kabin buluşturan VAUDE
trolley olmak üzere çeşitli sırt çantaları zararlı
PVC içermiyor.
ürünler bulunuyor.
VAUDE’nin tarpaulin
materyalli yıkanabilir çantaları
piyasaya çıktığı 1998
yılından beri sırt çantaları
kategorisinde en çok satılan
ürünler. Bu koleksiyon yeni
görünümü ve daha
da çevre dostu
özelliğiyle Şubat
2016’dan itibaren
BU BİR İLANDIR
mağazalarda yerini
aldı. Çok dayanıklı bir
materyal olan tarpaulin
artık zararlı PVC içermiyor.
VAUDE bu özelliğiyle 2016
yılında Almanya’nın en
çevreci markası ödülünün de
sahibi oldu.
Görünümü ve
materyali yenilenen yeni
jenerasyon tarpaulin çanta
koleksiyonunda modern
vurgular yapılmış, ancak
tasarımda eski değerlere de
sadık kalınmış. VAUDE, stil
ve fonksiyonelliği bir araya
getiren çantalarıyla her
yaş ve ihtiyaca seslenmeyi
sürdürüyor.
FOTOKEŞİF

Superior Gölü’nün
çevresindeki ormanlar,
hafta sonlar
Minnesota’n n çe itli
yerlerinden gelen
yürüyü çülerle doluyor.
499 kilometrelik Superior
Gölü yürüyü yolunun
yakla k be kilometrelik
bölümünü olu turan
Oberg Parkuru, güzel bir
orman manzaras sunuyor
İsoldaı. Say s 10 bini
a an gölüyle tan nan
Minnesota Eyaleti’ndeki
Oberg Gölü, Superior
yak n nda bulunan,
denizden 385 metre
yüksekte bir diğer doğa
varl ğ İüstteı .

56 ATLAS · NİSAN 2018

 Yedi Kültür Yedi Medeniyet

Dü ya ı ilk kılı ı
Malatya şehir erkezi e k uzaklıkta bulu a kültür ve
ede iyei izleri i bulu duğu Arsla tepe Öre Yeri’ de ortaya çıka buğday
ta eleri, Malatya ye ek kültürü de baş aktörü , buğday ve buğdayda elde edile
bulgur çeşitleri i olduğu u doğrula aktadır. Evliya Çelebi, ü lü Seyahat a e’si de
Malatya ili de türlü ta eli buğdayı yeişiği de övgüyle bahset işir.

Arsla tepe Höyüğü, Malatya’ya k uzak- tarihle e ir kerpiç saray, tapı ak, iki i i aşkı ü-
lıkta Orduzu Beldesi dedir. Arsla tepe’de hür askısı parçası, kaliteli etal eserler ulu uştur.
Kral Tarhu za

ilk kazılar, 9 ’larda Louis Delaporte aş-
ka lığı da ir Fra sız ekip taraı da ya-
pıl ışır. Kazılarda taş üzeri e alçak ka-
art a ile dekore edil iş avlu ve giriş
kapısı ı iki ya ı da iki asla heykeli
ve karşısı da devril iş ir kral hey-
keli ile ir Geç Hiit Sarayı ulu -
uştur. Bu eserler A kara A a-
dolu Mede iyetleri Müzesi’ de
sergile ektedir. Replikaları ise
Malatya Valiliği taraı da
yılı da yapırılarak Açık Hava
Müzesi i ö ü e kazılarda u-
lu duğu içi de yerleşiril iş-
ir. Kazılarda ortaya çıkarıla
M.Ö. - yıları a tarih-
le e Geç Kalkoliik dö e i e
Arsla tepe, aristokrasi i doğduğu ve ilk devlet şekli-
i ortaya çıkığı res i, di i ve kültürel ir erkezdir.
İçerisi de depolar, arşiv ölü ü, tapı akları irarada
olduğu ilk kerpiç saray ör eğidir. Sarayda kadar
yetkili e ura ait ola ühürleri tespii yapıl ışır.
Bu yetkililer e depoları ve i arei ko trolü ü ir
ak uz görevi i göre ühürlerle yapıl ış ol ası,
gü rük olayı ı da aşla gı ı ı ifade et ektedir.
Yöre, su kay akları akı ı da ze gi dir. Tarı içi
so dere e uygu dur. Sık sık taşa Fırat Ir ağı’ ı taş-
kı ala ı dışı dadır. Bu gi i se epler, Arsla tepe’ i
kesi isiz olarak iskâ edil esi de ö e li etke dir.
Bu etke ler, yüksek tarı pota siyeli ile irleşi e,
Arsla tepe, toprakları ı de ei alı da tuta ile
ve ölgedeki ha addeyi işleye ir erkez hali e
gel ektedir. Arsla tepe’de, kerpiçte yapıl ış a ıt-
sal i aları ulu duğu ge iş ir ortak kulla ı ala ı
vardı. Bu ala da farklı işlevlere
sahip görke li i ari ve farklı
ölü lerde oluşa çeşitli ya-
pılar yer al aktaydı. Bu a ıtsal
yapı topluluğu, saray olarak i-
tele dirile ilir. Sarayı koridor
duvarları askı oif ve duvar
resi leri ile eze işir. Çe-
şitli ölü leri de çok sayıda
ühür askısı ı ulu ası,
idari etki likleri yoğu luğu u
ve u işlerde, alları depolar-
da al a ve ühürle e yetkisi
ulu a çok sayıda e uru
 B u b i r i l a n d ı r.

esidir. Malatya ufağı da ’ı ulgurlu ol ak üzere

Her e kadar Malatya sofrası da ulgur
ağırlıklı köteler, dol alar, sar alar
ke di i hisseirse de ir de adalyo u
öteki yüzü ü, ırı ye ekleri i de
ta ı ak tat ak gerekir. Ke t erkezi de
Akpı ar se i de yoğu laşa tava ve
kağıt ke ap loka taları da ö ede
ısııl ış taş ırı larda - saatlik pişiri
so rası ’a yakı lezzet kağıt ke ap,
tava çeşitleri, ka urga ve kuzu dol a
da akları ıza özel ir tat su a akır.
çeşit köte olduğu söyle ektedir. A a alze esi ulgur
veya u lu ulgur çeşidi ola yar ada kiraz, ayva, üzü ,
ı dık, e ekşe, dut, fasulye, pazı, sar aşık ve ıspa ak yap-
rağı da o lar a köte yapıl aktadır. Dikkat edile ek olursa
Malatya ufağı ı üyük ölü ü vejetarye ufağıdır.
Bulgur, itki yaprağı, soğa , tuz, su ve Malatya’ya özgü ir
lezzet ola erik ekşisi ile yapıla sar alar, dol alar, köteler
içi ir de hü erli ellere ihiyaç vardır.
Merkez ve ilçelerde Malatya ufağı ı oluştura yiye ek-
lerde ortak özellik olarak ekşi ile tatlı ı , tatlı ile tuzlu u ,
eyve ile et karışırılarak kulla ılır, sevilerek tükeilir. Yapıla
çor aları , ta eli ise etli; etsiz ise yoğurtlu, ter iyeli ya da
se ze karışı lı, doyuru u, yoğu kıva lı çor alar olduğu gö-
rülür. Hü erli eller ir araya geli e asıl a aç köte sar ak
olsa da, köteler sarılırke akra alar, ko şular köte e li-
si de uluşarak dertler, soru lar, hüzü ler, eşeler ve
sevi çler paylaşılır.
Malatyalı ha ı ları elleri de ortaya çıka ve şekil-
le e Malatya ufak kültürü, sırada ye ek yap-
a ı ötesi de sa ki da tel örer gi i, iğ e oyası
yapar gi i el e eği e ruhu u kat asıyla ortaya
çıkar. A ak ka ul et ek gerekir ki, u kültür
hazi esi gizli kal ışır.

Geleli ke a ı
çalışığı ı ortaya koy aktadır. Bu ütü etki likleri erke-
zileşirildiği, kayıt a a ıyla etki ir ühürle e siste i i
kulla ıldığı ve giderek ürokrasi i gelişiği, güçlü siyasi ve
di i kuru ları ola ir devlet siste i i doğuşu a ka ıır.
Geç işte daha çok di sel a açlar içi yapıla üyük yapı
ilk kez aşka işlevler de kaza ıp içi de ka u hiz etleri i
de görüldüğü, i ari açıda geliş iş, Yakı Doğu’da sara-
yı aşla gı ı ı oluştur uştur. Saray ko pleksi de arse ikli
akır alaşı lı, gü üş kak alı kılıç, ha çer gi i silahları ya ı
sıra yüksek ayaklıklı eyvelikler ve Mezopota ya ipi uzu
vazolar da ele geç işir.
Arsla tepe, Hiit İ paratorluğu’ u şehri olarak, Melidia-
Meliddu adıyla kulla ıl ışır. Bu yerleşi , Orta A adolu Hiit
ke tleri e e zeye , etraı toprak surla çevrili ir Geç Hiit
şehri olarak kulla ıl ışır.
Arsla tepe’deki kazılara Prof. Dr. Mar ella Fra gipa e aş-
ka lığı daki İtalya kazı heyei taraı da deva edil ekte-
dir. Bulu tular Malatya Müzesi’ de sergile ektedir. Ayrı a
Geç Uruk/Kalkoliik Dö e i’ e ait kerpiç Saray Ko pleksi
yılı da Açık Hava Müzesi hali e geiril iş, ge işlet e
çalış aları ise Malatya İl Kültür ve Turiz Müdürlüğü e de-
va eiril ektedir. Arsla tepe yılı da UNESCO geçi i
aday listesi e alı ış olup, kalı ı listeye alı ası içi çalış-
alar sürdürül ektedir.
Malatya, ö e li ede iyetleri ortaya çık ası a ze i
hazırla ışır. Birçok kültüre ev sahipliği yap ış, ye ek kül-
türleri i çeşitliliği i de etkile işir. Malatya ufağı ı e
ö e li özellikleri de iri de, farklı alze e kulla ada Kiraz yaprağı da
da aklara lezzet vere çeşit çeşit ye ekleri hazırla a il- ekşili köte
 lkbahar aylar nda Atlas
Dağlar ’nda hava her an
deği ebiliyor. Mart ay nda
mlil Vadisi’nin 3 metrelik
yüksekleri karla kapl .
Vadinin ekibin bulunduğu
noktas Atlas Dağlar ’n n
yükseldiği jeolojik
dönemlerde meydana
gelmi bir geçit gibi.
Buradan sonra ba layan
ani ini le birlikte hava da
s nmaya ba l yor.

60 ATLAS · NİSAN 2018

 FAS

25. yılda
Atlas Dağları
Afrika’nın kuzeybatısında Sahra
Çölü ile Atlas Okyanusu arasında
görkemli bir silsile uzanıyor. To“lam
uzunluğu 2 bin 400 kilometreyi
buluyor, yamaçlarına Berberi köyleri
sığınıyor, vadilerini soğuk ve kar
dolduruyor. Atlas, 25. yılında Atlas
Dağları’ndaydı. Yıldırım Güngör, Tunç
Fındık ve Ercan Selim Kolbakır’dan
oluşan eki“, dağların en yüksek
noktasına, Fas’ın 4 bin 167 metrelik
Toubkal Zirvesi’ne tırmandı.
YAZI VE FOTOĞRAFLAR: YILDIRIM GÜNGÖR

ATLAS DAĞLARI · ATLAS 61

KARA
TUTUNMAK
Atlas Dağlar ’n n en
yüksek zirvesi Toubkal’a
ilerleyen ekip, 3 bin
200 metrede bulunan
şefuge les Mouflons’dan
yola ç kar ç kmaz
sert bir kar örtüsüyle
kar la t . Bu nedenle
zirveye kadar genellikle
krampon takmak gerekti.
Birbirine oldukça yak n
üç etap geçildikten sonra
fotoğraftaki son etap
a larak zirve s rt na
ç k ld . Zirve, buradan
yakla k bir saatlik
t rman mesafesinde.

62 ATLAS · NİSAN 2018

ATLAS DAĞLARI · ATLAS 63
 A
kşam güneşinin son
ışıkları Marakeş
Meydanı’nı çevrele-
yen binaların cam-
larından yansıyor.
Meydan kalabalık
mı kalabalık. Mü-
zik ve dans grupla-
rı, satıcılar, faytonlar, ellerindeki süs eşyalarını
satmaya çalışan satıcılar ve kobra oynatıcıları.
Hayatımda daha önce bir kobrayı yakından
görmediğim için müzik eşliğinde kafasını yu-
karı kaldıran yılana iyice yaklaşıyorum. Doğ-
rulmaya çalışırken kobra oynatıcılarından iki
kişi yanıma geliyor. Daha ne olduğunu anla-
madan kafası elimde, kuyruğu omzuma do-
lanmış bir yılanla kalakalıyorum meydanın
ortasında. Telefonumu elimden alan yılan oy-
natıcıları durmaksızın fotoğrafımı çekiyor. Yı-
lan elimde gayet sakin bir şekilde duruyor ama
ben çok da sakin değilim. Kısa bir süre sonra
gelerek kobrayı alıyorlar. Arkamı döndüğüm-
de ekip arkadaşım Tunç Fındık’ın da başına
aynı şeyin geldiğini görüyorum…

ATLAS DAĞLARI FAS, TUNUS

VE CEZAYIR SINIRLARI
IÇINDE TOPLAM 2 BIN 400
KILOMETRE UZUNLUĞA SAHIP
MUHTEŞEM BIR SILSILE.

Ertesi gün Marakeş’ten ayrılıyoruz ve yola

çıkar çıkmaz hedefimiz olan Atlas Dağları Yakla k 1800 metre yüksekliğindeki mlil Köyü’ne
güne li bir günde varan Atlas ekibi, geceyi burada
kendini gösteriyor. Afrika’nın kuzeybatısında,
geçirdi. Ertesi sabah erkenden yağan kar, bir anda
Atlas Okyanusu ile çöl arasında uzanan bu sil- tüm vadiyi beyaza boyad .
sile Fas’ın en bereketli topraklarının da oluşma
nedeni. Dağların derin vadilerinden milyon-
larca yıl boyunca akan sular, okyanus ile dağ
arasında muhteşem bir ekosistem geliştirmiş.
Kısa bir süre sonra ovalar geride kalıyor ve de-
rin vadilerde ilerlemeye başlıyoruz.
Gazella Turizm’in organizasyonuyla ger-
çekleşen tırmanışta rehberimiz Muhammed’le

64 ATLAS · NİSAN 2018

tanıştıktan sonra çantalarımızı sırtlanıp yola
koyuluyoruz. Diğer eşyalarımızı katırlar taşı-
yacak. Kısa süre içinde yoldan çıkarak bir pati-
kada yükselmeye başlıyoruz. Patika yükselerek
karşı yamaca doğru devam ediyor. Kısa bir
süre sonra sağımızda bir köy beliriyor. Bu dağ-
lardaki tüm köyler yamaca yapılmış ve evler
birbirine çok benziyor. Yamaçların yerleşime
açılmayan kesimleri taraçalandırılarak tarıma
elverişli hale getirilmiş. Köyün altından geçen
derede birkaç gün önceki selin izleri duruyor.
Bir iş makinesi zarar gören yolu düzeltmeye
çalışıyor. Selin izleri yamaç boyunca yükselen
patikada da görülüyor. Patika yer yer bozul-
muş, ama yürümemize engel değil.
Kuzey Afrika’nın bu muhteşem coğrafyasın-
da olmak, yıllardır hayalini kurduğum Atlas
Dağları’nın içlerine yürümek beni çok heye-
canlandırıyor. Bu heyecan ile ne kadar yürü-
düğümüzü fark etmiyorum bile. Yamaçta döne
döne yükselen patika bizi bir düzlüğe çıkardı-
ğında burnumuza muhteşem yemek kokuları
ATLAS DAĞLARI · ATLAS 65
Atlas Dağlar ’ndan inen
çok say da dere mlil
Vadisi’nde birle erek
a ağ lara, verimli ovalara
doğru ak yor. Dağlardaki
Berberi köyleri vadilerin
ortas nda kalan yamaçlara
kurulmu , böylece olas bir
selden de kurtulmu lar.
Evler, yöreye özgü
bir teknikle çamurla
kaplan yor ve bütün köyler
birbirine benziyor. Yörede
düz alan az olduğu için
dağlardan gelen derenin
ta l k düzlüğüne toprak
dökülerek çocuklar n
oynamas için küçük bir
futbol sahas yap lm .

gelmeye başlıyor. Biraz daha ilerlediğimizde
yemek kokularının bizim için hazırlanan sof-
radan geldiğini anlıyoruz. Daha sonra Fas’taki
günlerimizde aşina olacağımız tajini de ilk kez
burada görüyoruz. Tajin iki ayrı kaptan oluşan
basit bir tencere aslında. Üzeri kapatılan kap
içeride buhar oluşturuyor ve yemek buharda
pişiyor. İlk günümüzde tajinde pişmiş köfte
vardı.
Yemekten sonra tam karşımızdaki tepe-
ye doğru İspanyol ardıçlarının arasından
tırmanmaya başlıyoruz. Yaklaşık bir saat sonra
zirveye vardığımızda Atlas Dağları’nın görkem-
li dorukları çıkıyor ortaya. Derin bir vadideki
köyler ise manzarayı tamamlıyor. Rakımı 2 bin
370 metre olan tepeden sonra patikayı takip
ederek aşağıdaki vadiye doğru inmeye başlıyo-
ruz. Ekipten Tunç ile Ercan daha önce birlikte
tırmanmışlar, ben ilk kez onlarla olacağım. Bir-
birimize dağ anılarımızı anlatarak vadiye hâkim
küçük bir tepenin yamacındaki patikadan ine-
rek geceleyeceğimiz İdaissa Köyü’ne ulaşıyoruz.

66 ATLAS · NİSAN 2018

BERBERI KÖYLERI
Atlas Dağları’nın eteklerinde yer alan köy-
lerde Berberiler yaşıyor. Kendilerine “Amazi-
gh” diyen Berberiler, Kuzey Afrika’nın yerli
halkı. Berberice 2011 yılında yapılan reform
sayesinde Fas Krallığı tarafından resmi olarak
kabul edilmiş. Özellikle son yıllarda Berberi-
ler eğitime büyük önem veriyor, vadi içindeki
köylerin her birinde devlet okulu bulunuyor ve
çocuklar okula yerel kıyafetleriyle gidiyor.
Kahvaltıdan sonra 1800 metre rakımlı İmlil
Vadisi’ne geçmek için yola çıkıyoruz. 2 bin
800 metredeki geçidi aşarak İmlil’e ulaşacağız.
Yani bugün 1800 metreden 2 bin 800’e çıka-
cak, sonra tekrar 1800 metreye ineceğiz. Zirve
tırmanışı öncesi dağa büyük oranda uyum sağ-
lamış olacağız. Yola çıkar çıkmaz dün ayağımı
yoklayan acı tekrar oryaya çıkıyor. Üç yıldır
giydiğim ayakkabılarımın sağ teki ayağımı vur-
maya başlıyor. Tunç, Ercan ve Muhammed’in
arkasında ilerlerken yolun ortasında misket
oynayan çocuklara rastlıyorum. Oynadıkları
ATLAS DAĞLARI · ATLAS 67
ATLAS DAĞLARI’NIN DERIN
VADILERINDEN AKAN SULAR, BÖLGEYE
ASIRLARDIR BEREKET TAŞIYOR.
mlil Köyü, Atlas Dağlar ’n n lojistik merkezi, t rman a gelenler köye mutlaka uğruyor. Ana caddeye
aç lan sokaklar hediyelik e ya satanlarla renkleniyor İalttaı. kinci gün daissa Köyü’nden ba layan
yürüyü , Atlas Dağlar ’n n dibinde yer alan köylerden dağlara doğru devam etti. Atlas ekibi yol boyunca
taraçalar nda çal maya giden köylülerle kar la t İsağdaı.
oyunun kuralları, benim çocukluğumda Ma-
lazgirt’te oynadığım misketin kurallarıyla aynı.
Birkaç dakika onlarla oynadıktan sonra ekibe
katılmak için tekrar yola çıkıyorum.
Karşımızda Atlas Dağları’nın görkemli zir-
veleri uzanıyor. Bu zirvelerin dibindeki köyler-
den geçerek, yine İspanyol ardıçlarıyla kaplı bir
yamacı aşıp 2 bin 800 metredeki dinlenme ye-
rimize ulaşıyoruz. Bu arada sol ayakkabım ya-
vaş yavaş beni zorlamaya başlıyor. Bu faaliyet
benim için biraz acılı geçecek anlaşılan. Güzel
bir öğle yemeğinden sonra yola koyuluyoruz.
68 ATLAS · NİSAN 2018
İndiğimiz patika Aladağlar’da Hacer Boğazı’na
inen patikaya çok benziyor.
Geçitten sonra yaklaşık bir buçuk saat yü-
rüyerek İmlil’de konaklayacağımız Otel Riad
Jnane İmlil’e varıyoruz. Otelin dış görünüşü-
nün köydeki diğer evlerden farkı yok, içi de
geleneksel şekilde döşenmiş. Daha önce hiç
buradaki kadar güler yüzlü, samimi bir perso-
nel görmediğimi söylemeliyim.
Akşam yemeğinde çorba ve tajinde yapılmış
limonlu tavuk yedikten tarasta Atlas Dağları
manzarasına karşı çay içiyoruz. Burada çay
denince akla nane çayı geliyor. Üzerine dö-
külen sıcak suyla demlenen nane, servis edi-
lirken bardağa yukarıdan dökülüyor, böylece
köpürüyor. Bu, çok makbul bir sunum şekli.
Hava kararmaya başladığında soğuk birden et-
kisini göstermeye başlıyor, biz de odalarımıza
çekiliyoruz.
FAS’TA KAR
Sabah erken uyandığımızda doğanın beya-
za büründüğünü görüyoruz, üstelik kar ya-
ğışı devam ediyor. Bir süre karın dinmesini
bekliyor ve saat 11’de nihayet yola çıkıyo-
ruz. Bugünkü hedefimiz Fransızlar tarafından
1940’lı yıllarda yapılan Refuge les Mouflons,
yani Mouflons Sığınağı. Köyün içindeki bah-
çelerin arasından geçerek yükseliyor ve Atlas
Dağları’ndan gelen bir dereye paralel yürüye-
rek yükselmeye başlıyoruz. Yol boyunca pati-
ka üzerinde sık sık küçük dükkânlar dikkatimi
çekiyor. Geleneksel giysiler, portakal suyu,
gazlı içecekler ile fosil ve mineral satıyorlar.
Birkaç saat sonra oldukça dik bir etap başlı-
yor. Bu dik etapta ayaklarım iyice zorlanmaya
ATLAS DAĞLARI · ATLAS 69
Atlas ekibinden Y ld r m başladığı için yavaşlamak zorunda kalıyorum.
Güngör İsoldakiı ve Tunç ve Ercan önden gidiyor. Yükseldikçe kar
Tunç F nd k, Atlas
Dağlar ’n n en yüksek etkisini göstermeye başlıyor. Bu dik eğimli pa-
noktas nda, Fas’taki 4 tikada bir süre ilerledikten sonra sağa doğru
bin 167 metrelik Toubkal kıvrılarak sığınağın bulunduğu büyük vadiye
Zirvesi’nde.
giriyoruz. Patika karla kaplanınca yürümem de
kolaylaşıyor. Ayakkabılarım karda daha az acı
veriyor. Yaklaşık bir saat kadar daha yürüyor
ve bir iki gün önce düşmüş çığın üzerinden ge-
çerek sığınağa varmayı başarıyoruz.
Sığınak üç farklı binadan oluşuyor. Odalar-
daki ranzalarda dağcılar uyku tulumlarına gi-
rerek yatıyor, tuvaletler ortak kullanılıyor. Alt
katta üç büyük salon var. Akşamları sobalar
ve şömineler yanınca salonlar sıcacık oluyor.
Yemekler de bu salonlarda yeniyor. Sığınakta
birçok ülkeden insan var. Tümünün amacı da
4 bin 167 metre rakımlı Toubkal Zirvesi’ne
70 ATLAS · NİSAN 2018
tırmanmak. Yarın erkenden zirve denemesi
yapacağımız için yemeğimizi yiyerek odamıza
çekiliyoruz. Yatmadan önce ayaklarımdaki kü-
çük yaralara pansuman yapıyorum.
Tırmanış günü dışarı çıktığımızda sert bir
rüzgârla karşılaşıyoruz. Dahası kar çok sert,
krampon takmak gerekiyor. Yola çıkar çıkmaz
dik eğimli bir yamaçtan yan geçiş yaparak iler-
lemeye başlıyoruz. Ayakkabılarım çok rahatsız
ettiği için zirveyi yapıp yapamayacağım belli
değil. Bu nedenle yine Ercan ve Tunç önden gi-
diyor. Ben de Muhammed’le ağır ağır ilerleme-
ye başlıyorum. Rüzgâr bazen çok şiddetleniyor
ve sıcaklığı düşürüyor. İlk etabı geçtikten sonra
ikinci etaba, onu da geçtikten sonra üçüncü
etaba başlıyoruz. Bir tırmanma etabı bitince
diğeri başlıyor, arada soluklanmamızı sağlaya-
cak birkaç yüz metrelik düzlükler bulunmuyor.
Ekip, Atlas Dağlar ’n n Muhammed yaklaşık 50 metre kadar önümden
zirvesi Toubkal’a yürüyor ve göz temasını asla kaybetmiyor.
ilerlerken 3 bin 200
metreden itibaren sert Yıllardır dağa gidiyorum. Birçok gruba zorlu
kar ve buzda t rmand . zirvelerde rehberlik de yaptım. Ancak ilk kez
Toubkal, zirveye kadar bir rehberle tırmanıyorum. İlk rehberli etkin-
neredeyse hiç nefes
ald rmad . Fotoğrafta
liğimin Muhammed gibi iyi bir dağcıya denk
en arkada görünen gelmesi benim için şans. Muhammed 31 yaşın-
s rt etab n n sonunda da. Ailesini dağ rehberliği yaparak geçindiri-
Toubkal Zirvesi yor. Onun yanı sıra Gazella Turizm adına bizi
bulunuyor.
buraya getiren, tüm organizasyonları yapan
Montis Turizm’den Ercan da muhteşem bir
ekip arkadaşı.
ZIRVEYE BIR ADIM
Son yamacı çıktıktan sonra uzun zirve
sırtından yükselmeye başlıyoruz. Bu, en ko-
lay, ama en sıkıcı etap. Biz zirveye doğru
ilerlerken Tunç ve Ercan dönüyorlar. Kısa bir
sohbet sonrasında sığınakta buluşmak üzere
ayrılıyoruz. Yaklaşık yarım saatlik bir tırma-
nış sonrasında Kuzey Afrika’nın en yüksek
noktası Toubkal’ın tam karşısındaki zirve-
ye varıyoruz. Aralarında çok büyük bir fark
yok ama buradan daha 20 dakikalık yolumuz
var. Yola çıkmadan önce ayağa kalkarak bu
muhteşem zirvelere bakıyorum. Yol boyunca
metamorfik kayaçlar, kumtaşı, granit ve son
etaplarda da sürekli olarak andezit gördüm.
Afrika ve Asya plakalarının çarpılma izleri-
ni kumtaşlarındaki kıvrımlarda gözlemleme
şansına sahip oldum.
Yaklaşık 80 milyon yıl önce Afrika ve Asya
levhalarının çarpışmaya başlamasıyla yavaş ya-
vaş ortaya çıkan Atlas Dağları, çarpışma devam

72 ATLAS · NİSAN 2018

Mart ay nda mlil Vadisi’nden yola ç kanlar şefuge les Mouflons’a İMouflons S ğ nağ ı kadar ettikçe yükseldi ve bugünkü halini aldı. Bu muh-
uzun ve yorucu bir yolculuk bekliyor. Frans zlar taraf ndan 1940’l y llarda yap lan s ğ nağa teşem dağlar Sahra Çölü ile Atlas Okyanusu ara-
ula mak, ekibin durumuna göre be -sekiz saat aras sürüyor İüstteı. 4 bin 167 metrelik Toukbal
Zirvesi’ne ç kan Atlas ekibi İsoldan sağaı Fasl rehber Muhammed, Y ld r m Güngör, Ercan Selim
sında büyük bir set oluşturarak aşağıdaki havzayı
Kolbak r, Tunç F nd k’tan olu uyordu. Atlas, 25. y l n Atlas Dağlar ’nda kutlad İalttaı. çölün etkisinden koruyor ve bünyesinden gön-
derdiği sular ile bu ovalara bereket getiriyor.
??????? ??????? Afrika kıtasının kuzeybatısında Fas, Tunus
??????? ??????? ve Cezayir sınırları içinde uzanan, toplam 2
??????? ???????
??????? ???????
bin 400 kilometre uzunluğa sahip bu muhte-
??????? ??????? şem silsilenin en yüksek zirvesine çıkmak için
??????? ??????? ilerliyoruz. Yaklaşık 20 dakika sonra nihayet 4
??????? ??????? bin 167 metrelik Toukbal Zirvesi’ne varmayı
???????
başarıyoruz.
Zirvede tam 25 yıl geriye gidiyorum. Şu an
üzerinde bulunduğum dağlar ile aynı ismi taşı-
yan Atlas dergisi, tam 25 yıldır en yüksek do-
ruklardan en derin vadilere dünyanın dört bir
yanına gitti dünyayı okurunun ayağına getirdi.
Geriye dönüp baktığımda benim de bunda bü-
yük katkımın olduğunu görüyorum. Bundan
daha büyük bir mutluluk olabilir mi? l

74 ATLAS · NİSAN 2018

 TARİHİ VE DOĞAYI ANTALYA’DA KEŞFEDİN
Kaleiçi’nde tarih, Tünektepe’de manzara keyfi
Kaleiçi, Uluslararası Çiçek Açan Şehirler Proje Yarışması’nda birinci oldu. Yeni açılan Tünektepe
Teleferik Projesi ise Antalya’nın yeni cazibe merkezi haline geldi.
Sarısu-Tünektepe teleferik hattı,
yolcuları dokuz dakikalık yolculukla
650 metre yükseğe çıkarıyor.
M
uhteşem doğası, birbirinden güzel
koyları ve tarihi eserleriyle yerli ve
yabancı milyonlarca turisti ağırla-
yan Antalya, doğa ve tarih tutkunlarının
vazgeçilmezi. Antalya’nın tarihi ve doğal
güzellikleri saymakla bitmiyor. Biz siz-
lere “5 Çiçekli Altın Şehir” ödüllü tarihi
Kaleiçi ve Antalya’nın eşsiz
manzarasını izleyebileceğiniz
Tünektepe’yi anlatacağız.
Tarihi dokusu, doğal
güzellikleri ve yaşam rit-
miyle Antalya’nın kalbi olan
Kaleiçi, İÖ 4’üncü yüzyıl-
dan başlayarak günümüze
kadar farklı kültürlere ev
BU BİR İLANDIR
sahipliği yapmış bir kültür
hazinesi. Her noktasında
geçmişin izlerine rastlayabi-
leceğiniz Kaleiçi cumbalı evleri, daracık
sokaklarına yayılan çiçek kokuları ve
liman kıyısında Akdeniz’in ve Beydağla-
rı’nın muhteşem manzarasıyla keşfedil-
meyi bekliyor.
5 ÇIÇEKLI ALTIN ŞEHIR
Helenistik, Roma, Bizans, Selçuklu
ve Osmanlı döneminden
çok sayıda tarihi ve kültürel
değeri barındıran Kaleiçi,
Antalya Büyükşehir Beledi-
yesi’nin Antalya Valiliği ile
yürüttüğü proje kapsamın-
da Kanada merkezli Com-
munities in Bloom’un Ulus-
lararası Çiçek Açan Şehirler
Proje Yarışması’nda birinci
oldu. “5 Çiçekli Altın Şehir”
ödülünü Antalya’ya kazan-
dıran çalışmalar kapsamında yapılanları
anlatan Antalya Büyükşehir Belediye
Başkanı Menderes Türel şu açıklamayı
yaptı: “Hıdırlık Sokak, Mermerli Sokak,
Hesapçı Sokak ve Eski Yanık Hastane
alanının içinde yaptığımız düzenleme-
lerle Kaleiçi çiçek açtı. Antalya’nın falez-
leri üzerinde oluşturduğumuz 12 metre
uzunluğundaki Yat Limanı ve Antalya
manzaralı cam seyir terası en güzel
fotoğraflarınıza ev sahipliği yapmak için
sizleri bekliyor. Sürdürülebilirliği ön
planda tuttuğumuz proje kapsamında
elektrik güneş panellerinden sağlanıyor.”
Gündelik yaşamın içine karışmış
tarihi dokusu ve keşfetme duygunuzu
harekete geçirecek sokaklarıyla Kaleiçi’ni
gezerken antikçağlardan kalan Hıdırlık
Kulesi’ni, Kesik Minare, Yivli Minare ve
Üçkapılar’ı (Hadrianus Kapısı) keşfetme-
den Kaleiçi gezinizi noktalamayın.
ZIRVEDE MANZARA KEYFI
Antalya’da görmeden dönmemeniz
gereken yerlerden biri de kentin man- Tünektepe’nin zirvesindeki sosyal tesis.

zarasını en iyi izleyebileceğiniz yer olan

Tünektepe. Antalya Büyükşehir Beledi-
yesi tarafından hizmete açılan Tünektepe
Teleferik Projesi, Antalya’nın yeni cazibe
merkezi oldu.
Büyükşehir Belediyesi’nin “ayaklarınız
yerden kesilecek” sloganı ile hizmete açtı-
ğı Sarısu-Tünektepe teleferik hattı ile Sarı-
su’dan bineceğiniz sekiz kişilik kabinlerle
dokuz dakikalık yolculukla 650 metre
yükseğe çıkıyorsunuz.
Tünektepe’nin zirvesinde bulunan ve
Antalya Büyükşehir Belediyesi tarafından
işletilen sosyal tesislerde muhteşem man-
zara eşliğinde zengin menüden seçeceği-
niz yiyecek ve içeceklerin keyfini çıkara-
bilirsiniz. Sonrasında ise kafenin etrafına
yerleştirilen dört adet dürbünle Antalya’yı
keşfetme imkânı bulabilirsiniz. olan teleferik hattının hizmete girme-
siyle başlayan Tünektepe Projesi kapsa-
KARTPOSTALLIK DÜNYA PROJESI mında 30 odalı bir turistik tesis, seyir
Hizmete girdikten sonra iki ayda 100 terasları ile cazibe merkezi ve yaşam
bin kişinin ziyaret ettiği projenin gördüğü alanı projesi hayat bulacak. Burası hal-
ilgiden son derece memnun olan Antalya kın da günübirlik ulaşabileceği, istifa-
Büyükşehir Belediye Başkanı Menderes de edebileceği bir tesis olarak hizmet
Türel, “kartpostalları süsleyecek bir dün- verecek. Projede Akdeniz fokunun
ya projesi” olarak tanımladığı Tünekte- arasında turuncu devasa bir küre yer
pe’de yeni bir projeyi de hayata geçirmeye alacak. Projenin gece görüntüsü ise
hazırlanıyor. Antalya’nın 50 yıllık hayali Antalya’ya ayrı bir görsellik getirecek.

Antalya Büyükşehir Belediye Başkanı

Menderes Türel, Tünektepe’yi
“kartpostalları süsleyecek bir dünya
projesi” olarak tanımlıyor (üstte).
Kaleiçi’nde Yat Limanı ve Antalya
manzaralı cam seyir terası (sağda).
Tüm Laz coğrafyas nda
olduğu gibi eski ad yla
Vitze imdiki ad yla
F nd kl ’da da tulum
ve kemençe a k h z
kesmeden devam ediyor.
Y llar n kemençe ustas
Y lmaz i man’la İsoldaı
genç tulum virtüözü
Efekan Bekiroğlu İönde
sağdaı Berber Gürkan’ n
dükkân nda ak am üstünü
enlendiriyor. Amatör
olarak kemençe çalan
televizyon tamircisi Kâni
Usta da İsağda ayaktakiı
bu keyfe ortak oluyor.

78 ATLAS · NİSAN 2018

DOĞU KARADENİZ

Horonun
çocukları
Nazım Hikmet’in Kuvayı Milliye
Destanı’nda “sırtı lacivert hamsilerin
ve mısır ekmeğinin / zaferi için / hiç
kimseden hiçbir şey beklemeksizin /
bir şarkı söyler gibi ölebilirdiler” diye
tanımladığı Lazlar, en az 3 bin yıldır
Karadeniz’in doğusunda yerleşik.
93 Harbi’nde Batum’un kaybedilmesiyle
Sapanca, Düzce, Akçakoca gibi
merkezlere “muhacir” giden Lazlar,
bugün Rize’nin Pazar, Ardeşen,
Çamlıhemşin, Fındıklı ilçeleri ile
Artvin’in Arhavi, Hopa, Kemalpaşa ve
Borçka ilçelerinde yaşıyorlar.
YAZI: HİLMİ HACALOĞLU / FOTOĞRAFLAR: UMUT KAÇAR

LAZLAR · ATLAS 79
Arhavi s rtlar ndaki Kamilet Vadisi’nden gelen Çifte
Köprü, Ciha Kalesi’yle birlikte Arhavi’nin en görkemleri
eserleri aras nda yer al yor. Köprülerin 18’inci yüzy la
ait olduğunu söylense de Arhavili amatör ara t rmac
Osman Büyüklü bu köprünün en az 700 y ll k bir eser
olduğu iddias nda. Büyüklü, Cenevizlilere ait olduğu
belirtilen Ciha Kalesi’nin de Laz mimarisi örneği
olduğunu savunuyor.

Y
ıl 1980. Sekiz yaşındayım. İlk kez
dede ocağına gidiyoruz. Hava karan-
lık. Trabzon-Hopa arasındaki asfalttan
Fındıklı’nın merkezini geçer geçmez
mıcırla kaplı köy yoluna girdiğimizde
bizi yutacakmış gibi çağlayan derenin
sesini hatırlıyorum. Korkmuştum. Altı
kilometre yolu yirmi dakikada aldıktan
sonra eski adıyla Abu yeni adıyla Çağ-
layan Köyü’ne vardık.
Cılız bir sokak lambasının aydınlattığı şadır-
vanı geçer geçmez penceresinden ışık sızan bir
evin bahçesine doğru saptık. Otomobilin sesini
duyan ev ahalisi kapıyı açtı. O kapının aslında
benim bilmediğim geçmişime açıldığı anlamam
fazla vakit almadı. Cumhuriyet’in ilanından 29
yıl önce doğmuş olan büyük babaannemin hepi-
mizi öpüp kokladıktan sonra “güliçkimi” (gülüm
benim/sevdiceğim) diye yüzümü sevdiğini hiç
unutmuyorum.
İçeri geçtik. Altı odalı, iki salonlu bir konak-
TURGUT TARHAN

tı burası. Ama benim için balkabaklarının göz

kırptığı; kilerinin armut ve üzüm pekmezleriy-
le, demir elmalarla dolup taştığı; kuzinenin bizi

80 ATLAS · NİSAN 2018

LAZLAR · ATLAS 81
 bekleyen mısır ekmeği, mıhlama ve börek içinin
altında görünmez kaldığı; fındık, mısır, odun ve
bir kovan muhafaza eden iki serendere sahip fın-
dıklıkların arasında kaybolmuş dolma taştan bir
masal eviydi burası.
Derken dedemle büyük babaannem ara ara
Türkçeye dönseler de bilmediğim bir dilde soh-
bete başladılar. Amca çocukları olan dedemle
babaannem de Teşvikiye’deki evlerinde kavga
ettiklerinde veya torunlarından gizli bir konu ko-
nuştuklarında böyle yapıyorlardı.
VA MIÇKINI/LAZCA BILMIYORUM
Büyük babaanneme sordum, “ne konuşuyorsu-
nuz?” Pamuk ninem gülümsedi, “Lazuri giçkini?”
82 ATLAS · NİSAN 2018
Aynı soruyu 38 sene sonra yine Fındıklı’da bu
kez kemençe ustası Yılmaz Şişman’dan duydum.
Artık bu sorunun cevabını biliyordum; “va miç-
kini” (bilmiyorum) diye yanıt verdim. Ama ger-
çekten Lazca bilmiyorum.
Laz bir anne babadan 1940 yılında bu evde
doğduktan birkaç ay sonra İstanbul’a giden ve
orada büyüyen babam da Lazcayı anladığı halde
konuşamadan bu dünyadan göçüp gitti. 1926 yı-
lında başlatılan “Vatandaş Türkçe Konuş” kam-
panyası sırasında ortaokulda olan dedem ve ilko-
kulda olan babaannem muhtemelen İstanbul’da
yaşayan çocuklarının Türkçesinde bozukluk ol-
masın diye Lazcayı öğretmemişlerdi. Lazuri Al-
buni (Lazca Alfabe), Lazuri Turkuli Nenapuna

(Lazca Türkçe Sözlük) gibi eserleri kaleme Laz
Enstitüsü Başkanı İsmail Avcı Bucaklişi bu soru-
nun Lazların karşı karşıya kaldığı en büyük tehdit
olduğu görüşünde: “Lazca yok oluyor. Yalnız şe-
hirlerde değil, köylerde de durum farksız. Bugün
Türkiye’de en az 1 milyon Laz var, ama dil bilen
sayısı 250 bini geçmez. Büyük çoğunluk çocukla-
rına anadillerini öğretmiyor.”
Aslında Rus dilbilimci Nikolay Marr 1910 yı-
lında bölgeye yaptığı seyahat sonrasında Lazların
20’nci yüzyılın en başında Lazcadan uzaklaşmaya
başladığını yazıyor. Aras Yayınları’nca “Lazistan’a
Yolculuk” adıyla basılan kitaba göre, Ani harabele-
rinin kazı çalışmalarını da yöneten dilbilimci, Laz
ailelerinin dillerinden utandıklarını dile getirmiş.
Lazlar geleneksel dolma ta ve ah ap evlerde ya yor. şize’nin Arde en
ilçesine bağl Tunca beldesi, ah ap mimarinin güzel örneklerine sahip. Bir
zamanlar her evde en az 6-7 ineğin olduğu beldede bugün k aylar nda
yaln zca birkaç aile kal yor İsoldaı.
Topluca Köyü, Çaml hem in’in en büyük Laz köyü. Karadeniz’in en bakir
bölgelerini dahi etkisi alt na alan betonla ma, son dönemlerde Topluca’n n
da kaderi oldu. Aile bireyleri, yaz n çay toplamak veya izinleri geçirmek
için bir araya geldikleri köylerinde kalmak için apartman dikiyor. “Bu
apartmanlar Lazlar n mimari geleneklerine ayk r değil mi” sorduğumuzda,
“herkese ayr ev yapt racak toprak yok, olsa da eski konaklardan yapmak
çok pahal ” yan t n al yoruz İalttaı.
“Lazların çoğu anadillerini küçümsüyor, on-
dan utanıyor, çoğu zaman bu dili bildiklerini ka-
bul etmiyorlar. Maddi durumu nispeten iyi olan
Atina’da (Rize’nin Pazar ilçesi) yaşayan Lazlarda
durum oldukça vahim. Burada Lazca yok olmaya
emin adımlarla ilerliyor. Atina’ya ait özdeyişleri
Atinalılar (Pazarlılar) artık bilmiyor.”
MODERN LAZ COĞRAFYASI
Trabzon’da uçaktan inip Sürmene, Of, Rize
yönünde ilerlerken aklımda yalnız Lazcanın
bugünü hakkında gözlem yapmak yoktu.
Aynı zamanda kültür, sosyoloji ve gündelik
hayattaki değişimin nabzını nasıl tutacağımı
düşünüyordum. Derken Rize’nin en kalabalık
LAZLAR · ATLAS 83
 Topluca Köyü’nde ya ayan Emine Sarpkaya, muhtemelen
Çaml hem in’in en ya l Laz kad n . Kulaklar ağ r i iten ve
sürekli Lazca konu an 105 ya ndaki Emine Nine, acem
ku ağ yla, “mendili”siyle, alvar yla geleneksel Laz kad n
k yafetini önemli ölçüde muhafaza ediyor İsağda üstteı.

F nd kl ’n n Çağlayan ve Ar l vadilerinde çok say da Laz konağ

var. Dolma ta konaklar, kestane ağac ve dere ta lar ndan
yap l yor. Eskiden evin etraf nda m s r veya f nd k bahçeleri
bulunurken yerlerini son k rk y ld r çay bahçeleri ne terk
ettiler. F nd kl ’n n Meyval Köyü’nden İÇanpetı brahim ve
Ay e Kurtoğlu dere k y s ndan toplad klar toprakta çay fidesi
yeti tiriyor. İsağda alttaı.

diyor. Recai Özgün “Lazlar” kitabında ise 6’ncı

yüzyıldan itibaren Lazların Çoruh havzasında yo-
ğunlaştığını belirtiyor.

TARIHI LAZ COĞRAFYASI NERESI?

Dedelerinden miras ilçesi Çayeli’ni ardımda bıraktım. Eskiden Pazar
“unçamue”ye İdibek ta ı Köprüsü’nü geçerken istem dışı içime dolan
gözü gibi bakan Orta Hopal
Akif Oral, hâlâ toprakla huzur, şimdilerde Pazar Tünelleri’ne girerken
ha r ne ir. Akif Dede’nin benliğimi kaplıyor. Çünkü tünelin ardı modern
en büyük hobisi futbol. 92 Laz coğrafyası.
ya nda olmas na rağmen
1. Amatör Lig’de 3. Lig’e
Modern Laz coğrafyası, Rize’nin Pazar, Arde-
yükselme mücadelesi veren şen, Çamlıhemşin, Fındıklı ilçeleri ile Artvin’in
Hopaspor’un kendi evindeki Arhavi, Hopa, Kemalpaşa ve biraz da Borçka il-
hiçbir maç n kaç rm yor. çelerini kapsıyor.
Bugün Laz coğrafyası ne kadar belirginse tarihi
Laz coğrafyası aynı ölçüde muğlak. Rus dilbilimci
Marr, “Laz topluluklarının ilk yerleşim yerleri bü-
yük olasılıkla Gürcistan’ın Rion Nehri’nden Kızı-
lırmak’a kadar olan bölgeyi kapsıyordu. Bu ırma-
ğın ilk adı Lazca ırmak anlamına gelen Halys’ti”
Bu konuda dönemsel olarak değişen pek çok
iddia var ortada elbette. 1904 yılında Fındıklı’da
doğan ve Ekim Devrimi’nden sonra Batum’a gi-
den Bolşevik Laz İskender Tzitaşi’nin sonradan
Stalin’in Gizli Polis Şefi olacak Gürcistan Komü-
nist Partisi Birinci Sekreteri Lavrentiy Pavelviç
Beriya’ya yazdığı mektup da bu tartışmaya örnek
olarak verilebilir: “Çevirisi yapılan (8’inci yüz-
yılda yazılmış) bu Yunanca yapıtta “Lazika şehri
Trebizunt” ifadesine rastlanıyor.”
Antik Laz coğrafyasına dair tartışmayı geride
bırakıp Pazar’a giriyorum. Eski adıyla Atina, Laz-
ların Osmanlı döneminden beri en önemli yerle-
şimlerinden biri. 1851 yılında kurulan Lazistan
Sancağı’nın merkezi Batum’du. Ancak burası 93
Harbi’nde (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) Rus-
ların hâkimiyetine geçince sancağın merkezi Ri-
ze’ye taşındı; Pazar da Hopa’yla birlikte sancağın
iki kazasından biri haline geldi.
Pazar’da ilk iş olarak Tarımsal Kalkınma Ko-
operatifi Başkanı Hikmet Hatırnaz’ı buluyorum.
Eski belediye başkanı, coğrafyanın makus talihin-
den yana dertli: “Başta giyim kuşam gitti, mimari
tarzımız gitti, derelerimiz gitti. Bir şeyimiz kal-
madı. Çocuklarım ve yeğenlerim dil bilmez, onlar
bilmeyince torunlarım da bilmeyecek. Göz göze
göre bir kültür ölüyor.”
Kaçkarlar ve Karadeniz arasındaki engebeli
topografyada sıkışan Lazlar, yüzyıllardır taş us-
talığı, marangozluk ve demircilikte nam saldı.
Hünerli eller, kapitalizm ve şehirleşme baskısıyla
hızla azalıyor.
Borçka’nın (eski adıyla Çkhala) Demirciler Kö-
yü’nde eskiden on tane demirci varken artık hiç
demirci yok. Pazar’da da durum farksız. Yirmi yıl

84 ATLAS · NİSAN 2018

LAZLAR · ATLAS 85
 önce 12 demircinin olduğu ilçede bugün sadece
iki demirci çekiciyle örs dövebiliyor. Bilmem on-
ların da çarşının çok dışında olduklarını söyleme-
ye gerek var mı?
“Eskiden nacağı, kopriyi, orağı benden alırlar-
dı artık her şey fabrikasyon.”
Derinsu Köyü’nden Ahmet Hafızoğlu, bugün
85 yaşında olan amcasının çırağı olarak 38 yıl önce
başlamış demirciliğe. Boşta olan kardeşi şimdi
çıraklığını yapıyor. Her ne kadar, “demircilik son-
suza kadar yaşar” dese de Hafızoğlu ailesi için bu
zanaat onun köşesine çekildiği gün son bulacak.
Demirci Ahmet Usta dertli. “Her şey mısırın
tamamen kalkmasıyla başladı. Millet, ana bahçe-
leri çaya döndürdü. İnsan topraktan hayvandan
86 ATLAS · NİSAN 2018
uzaklaştı. Eskiden çay bıçağını, orağını, baltasını,
nacağını, koprisini benden alırlardı. Şimdi her şey
fabrikasyona döndü. (Kazmayı göstererek) Bunu
fabrikasında demirden dövüyor. Ağzını beşlik
sacla giyotin makasla kesip yirmi liraya satıyor.
Sen nasıl satacaksın 40 liraya? O demir, bu çelik;
ama kimse bakmıyor. Halbuki bu araba makasın-
dan olmadığı müddetçe toprağa dalmaz.”
Demirci ustasının işaret ettiği “araba maka-
sı” ağır yük taşıtlarında kullanılan çelik taşıyıcı.
Bölgedeki demirciler, genelde eski araçların bu
parçalarını satın aldıktan sonra geri dönüşüme
sokuyorlar.
Hafızoğlu bizimle konuşurken yeniden ateşi
harlıyor. Araba aksına yeni şeklini vermek için

TURGUT TARHAN
arka arkaya çekiciyle darbe indirirken anlatmaya
devam ediyor: “Bu baltanın sapı gürgen ağacın-
dan yapılıyor. Ama bunlar yarma. Eskiden bunlar
biçmeydi, damarları hep görünürdü. O zamanlar
ustaydı herkes. Bizden çeliği alır sapını kendileri
takarlardı. Körlendi, her şey körlendi. Bitti, da,
bitti. Herkes çaya bakar oldu. Millet tembelleşti.
Kumda halat bükenler gitti. İş bitti.” Öldürücü
darbeyi vedalaşırken indiriyor: “Pazar’a doğalgaz
geldi, 3-5 sene işler daha da düşecek. Ben ne ka-
dar daha devam ederim Allah bilir.”
LAZ COĞRAFYASININ EN BATISI HOPA
Şemseddin Sami’nin kaleme aldığı ilk Türkçe
ansiklopedi Kamus-ül Âlam, Lazistan Sancağı’nın
Bir yerden tulum sesi geliyorsa, mevsim k olmu , yaz
olmu , mekân yayla olmu , bahçe olmu fark etmez.
Ka la göz aras nda Lazlar horonu kurar. Mençuna
elalesi’nin üstünde yer alan Ar l Köyü’ndeki Ta l k
Yaylas ’nda bulu an Lazlar yakt klar ate in çevresinde
atalar n n yüzlerce y ld r yapt ğ gibi kendilerini tulumun
sesine b rakm lar İsoldaı.
Lazlar yaylac l kla bilinirdi. Nisan ay n n 15’i gibi köy
merkezinde toplanan yaylac lar, grup halinde yaylalara
ç karlard . Yaylalarda peynir ve tereyağ yapan Lazlar,
ekim sonu köylerine geri dönerlerdi. Yaylac l k art k çok
büyük ölçüde terk edilmi durumda. Fotoğrafta Avusur
Yaylas ’na giden bir köylü, patikalar takip ederek yayla
evine malzeme götürüyor İalttaı.
TURGUT TARHAN
25-30 kilometre genişliğinde, 120 kilometre
uzunluğunda olduğunu yazıyor. O gün olduğu
gibi bugün de Laz coğrafyasının en batısında
Hopa bulunuyor. Benim ilk duyduğum yer ad-
larından biri Hopa. Çünkü annemin kız karde-
şimi uyuturken duyduğum ninni, “nana nana
feluka muğli, vaskiri vaskiri Hopaşa uli” (anne
anne kayık geliyor, yok kızım yok kızım Hopa’ya
gidiyor) hâlâ kulaklarımda. Bu ninninin bizim
çocukluğumuzun vazgeçilmezi olmasında annem
evlenmeden ölen anneannemin Hopalı bir Laz
olmasının etkisi muhakkak çok büyük. Ninniden
de anlaşılacağı gibi deniz Hopalıların hayatında
güçlü bir yer kaplıyor. İnsan ve deniz arasına set
çeken Karadeniz otoyolu, birçok yerde olduğu
LAZLAR · ATLAS 87

Önce tütün vard , sonra gibi Hopa’da da sahilin yapısını değiştirmiş olsa
m s r. Ancak 1970’lerden bile, halkın denizle ilişkisi hâlâ çok güçlü. Ho-
bu yana bu coğrafya
çay n hâkimiyeti alt nda.
palılar yaz kış demeden liman önü ve çevresinde
Havan n s nmas n akşam üstü sefası kabilinden yürüyüşler yapıyor.
f rsat bilen Arhavili bir
kad n entepe Köyü’nde
ÜÇ YIL AV OLMASA DENIZ YENILENIR
çay bahçesinde bahar
temizliği yap yor. Hopa’daki kılavuzlarımız Şefik Kalkan ve Eren
Dağıstanlı bizi önce limandaki balıkçı barınağına
götürüyor. Barınak boyunca sıra sıra demirli Laz
takalarının boynu bükük. En büyük Laz entelek-
tüellerinden 1907 Hopa doğumlu Hasan Helimi-
şi’nin çizdiği Laz balıkçıları ve takaları resimleri
gözümün önüne geliyor. İçleniyorum. Limanda o
eski şaşaadan eser yok. Ertesi gün denize çıkacağı
için pür dikkat ağını onaran Hüseyin Tuğaç 60
yıldan fazladır denizde. Hüseyin Reis’in ağzından
88 ATLAS · NİSAN 2018
Pazarl lokantac Yusuf Usta, atmacay k n yumurta
ve etle besleyerek b ld rc n av na haz rlam . Lazlar, bir
ya ndaki atmacaya “tüylek” diyorlar. B ld rc n av n bu di i
atmacalar yap yor. Atmacac lar, di inin yar s kadar olan
narin erkek atmacalara ise “mumulitsa” diyorlar İsağdaı.
Atmaca yakalamak için mutlaka “bağula” laz m. Lazlar n
“bağula” dediği serçe, atmaca yakalamada yem olarak
kullan l yor. Pazar’daki Atmacac lar Derneği’nin duvar na
çak lm dal n üzerinde ekmekle beslenen bu bağula,
atmaca yakaland ktan sonra yeniden doğaya sal verilecek
İsağda alttaı.
bir çırpıda çıkan sözler, ilk izlenimimi doğrular
nitelikte: “Burada 60 tekne var, bunlardan sekizi,
onu ancak balığa çıkıp para kazanır. Gerisi süs.
Bak ben yedi yaşından beri denizdeyim. Çocuklu-
ğumda, gençliğimde hangi ağı atarsan at, balık kı-
yamet gibiydi. O zaman ağ bulamıyorduk, kendir
iplerinden yapıyorduk. Satma da satamıyorduk,
millete dağıtıyorduk. Teknoloji ilerledi. Gırgır,
bir saldığında 100-150 ton balık alıyor. Çakıl olsa
biter. Ne tutuyorsun? Hamsi. Hamsi ne? Denizin
yemi. Onu tuttun, diğer balıklar da bitti. Kota
mota hikâye, yasak gelecek, avlanma yasağı. Üç
yıl balık avlanmasa Karadeniz kendini yeniler.”
Vahşi balıkçılık bir yandan, bir türlü önlene-
meyen çöp sorunu diğer taraftan Karadeniz’i fena
halde kuşatmış görünüyor. Bir dedesi mavnacı,
diğer dedesi balıkçı reisi Mehmet Demirci de ge-
lecekten umutsuz olduğunu söylüyor.
“Dereden çöp geliyor, gemiden çöp atılıyor,
deşarj yapılıyor. Bunları geçtim, buradan ta İs-
tanbul’a kadar denize çöp atmayan kaç belediye
var? Gırgırlar denizin dibini tarıyor. “Küçük ba-
lıkları denize döküyoruz” diyorlar. Pervanenin
doğradığı balık sağ kalır mı? Kota deniyor. Gır-
gırlar kendilerine verilen kotanın kat be kat fazla-
sını balık fabrikalarına veriyor. Devlet denetliyor
mu? Neyin kotası varmış?”
Yalnız Hopa’da değil tüm Doğu Karadeniz
sahilinde küçük balıkçının çilesi büyük. “Küresel
ısınma” diyecek oluyorum, “o tamam da, biz ken-
dimiz ne yapıyoruz, sen ona bak” diye lafı ağzıma
tıkıyorlar. Haklılar.
Eskiden Hopa denince şimdi ilçe olan Kemal-
paşa ile Batum’a sınır Sarp’la birlikte Kise, Sun-
dura, Kaledibi ve Orta Hopa akla gelirdi. Herke-
sin ahırında ineği, hatta inekleri olur; mısırından
fasulyesine, lahanasından meyvasına neredeyse
her ihtiyaç evin önündeki bahçesinden giderilir-
di. Orta Hopa’nın en büyüklerinden Akif Dede’yi
“emekli olunca baktım ki sabahçı kahvelerini aç-
maya başladım hemen Hopa’ya döndüm” diyen
 “ Atmacayı
vurdular,
bir avuç kanı için”
nümüzde uçsuz bucaksız Karadeniz,
Ö arkamızda tepelerinde karla kaplı
Kaçkarlar var. İnsan biraz umutlanmak
istiyor. “Ya atmaca tutkusu” diyorum, “o da
mı unutulmaya yüz tuttu?” Berber Mikdat
Görmüş’ün kafasına iki yana salladıktan sonra
telefona davranıyor. Beş dakika sonra Hemşin
Deresi’nin denize kavuştuğu sahilin hemen
sol yanında Atmacacılar Derneği’nde soluğu
alıyoruz.
Atmaca sevdalılarının masasında Noğadihalı
(bugün Cumhuriyet Mahallesi) Ali Memişoğlu,
ortamı kahkahadan kırıp geçiriyor. Yetmiş
yaşındaki Ali Dayı’nın sesini duymayıp yüzünü
gören, bıyıklarına kanıp Alevi dedesi sanabilir.
Belediyede arabacı olduğu dönemde yıllık izinlerini
atmaca dönemlerine denk düşürürmüş. Emekli
olduğundan beri de tam zamanlı atmacacı.
Ali Dayı, “Allah-ı teala beni av için yaratmış.
Domuz avına da giderim, ama asıl merakım
atmacayla bıldırcın avı. 50 yıldır atmaca aşkıyla
tutuşurum. Beş köpeğim var. Onlar koşar
bıldırcınlar uçar, atmaca avlar” diyor. Arada
yakası açık hikâyelerle zenginleştirdiği sohbet
koyulaştıkça masaya sandalye çekenlerin sayısı
daha da artıyor. Birden arkamızdaki duvarda
iple bağlı olduğu halde kanat çırpan küçük
bir kuş dikkatimi çekiyor. Yakından bakınca
serçe olduğunu anlıyorum. Lazlar “bağula”
diyorlar. Martta bu kuşla, ağustosta da “gaço”
denen kızıl kuşla yemliyorlar atmacaları.
Avcılar atmaca tuzaklarında yem görevi
üstlenen bu kuşu da danaburnunu yem yaparak
yakalıyorlar. Tecrübeli atmacacılardan Hasan
Parlak’a göre, “atmacacılıkta A’dan Z’ye her şey
organik.”
ERKEĞI DIŞISININ YARISI KADAR
Bıldırcın avında dişi atmaca tercih ediliyor.
Çünkü “mumulitsa” denen atmacanın erkeği,
dişisinin yarısı kadarmış. “Ezilir gider, eline dahi
alamazsın” diye alay ediyorlar mumulitsayla.
Anlatılana göre, atmacalar bu mevsimde
Sibirya’dan sıcak topraklara doğru göçe
başlıyorlarmış. Nisan ayında Karadeniz kıyılarında
olacaklarmış. Ali Dayı anlatıyor: “Yuva yapmaya
gidiyorlar Bağdat’a doğru. Ağustos ayında da
geri dönecekler. Öyle zaman olur ki bir atmaca
bir seferde 20 tane, 30 tane bıldırcın tutar. Ama
şimdi nerede? Kaset olayından sonra burada
bıldırcın kalmadı. İtalyanların kasetlerinden çıkan
yalancı seslerle katliamlardan sonra kuşlar rotayı
değiştirdi. Vallahi Ardahan’da gitmesem atmaca
tutmam.”
“BILDIRCIN INMIYOR,
HER YER ÇAY BAHÇESI”
Ali Dayı’nın cümlesi biter bitmez bir başka
atmacacı İmdat Ayrılmış hararetle itiraz ediyor.
Ve galiba itirazında büyük ölçüde de haklı: “Aslı
bu değil. Yem bitti yem. Eskiden her evde 100 kilo
pirinç yapardık, 100-200 kilo buğday yapardık.
O zaman kuşlar yem bulmak için aşağı inerlerdi.
Şimdi her yer oldu çaylık. Ne yiyecek bu kuş?”
Üzerine bu kadar konuştuğumuz atmacayı, bir
de yakından görmek gerek. Ancak çoğunluk kışın
bakmak istemediğinden atmacasını salmış. Elinde
olanlar da köydeki evlerinde olduğunu söylüyor.
Kısa bir telefon trafiğinden sonra berber Mikdat
Görmüş’ün rehberliğinde Pazar’da lokantacılık
yapan Yahya Terzi’nin evine çıkıyoruz.
Eski adı Guleb olan Zafer Mahallesi’ndeki iki
katlı evin bahçe duvarında birbirinden karizmatik
üç atmaca duruyor. En baştaki “tüylek”. Bir yaşını
doldurmuş atmacalar, tüylek olarak adlandırılıyor.
Bu sıfat avcılığı tescilli atmacaların bir nevi ustalık
sertifikası.
Hep birlikte eskiden top sahası olduğu halde ilçede
artan inşaatlar nedeniyle artık hafriyat döküm
sahası görünümüne kavuşan engebeli araziden
atmaca av sahasına gidiyoruz. Denize nazır bir
yamaçta “tenta” adı verilen dallardan yapılmış
gizlenme kulübesini görüyoruz. İki hafta içinde
başlayacak atmaca göçünde önüne ağ çekilip kuş
tutulmaya başlanacak.
Yusuf Usta, kışın et ve yumurtasını eksik
etmediği kolundaki tüyleği, “ bu benim kınalı kızım,
o benim kanatlı sevdam” diye sevdikten sonra
ekliyor, “iki hafta sonra yine buyrun, kıyamet gibi
atmaca olacak.”
Bıldırcın avlamak şimdilerde “ata sporu”
görünümünde. Ancak etin az bulunduğu eski
dönemlerde özellikle sahile uzak köylerde
bıldırcının önemli bir protein kaynağı olduğunu
hatırlamak gerek.
LAZLAR · ATLAS 89
TURGUT TARHAN

Takalar, g rg r ve trollerin fink att ğ Karadeniz’de geçmi güzel günlerini mumla ar yor. Denizin dibini oğlu Erdoğan Oral’la birlikte bahçeyle uğraşırken
tarayan dev tekneler, Türkiye’nin bal k ambar olan Karadeniz’in ekolojik ya am n da tehdit ediyor
bulduk. Tevellüt 1926, ama hem hafızası, hem
İüstteı. Hopa liman nda 60 tekne bağl , ama ekmeğini denizden ç karan taka say s 10’u a m yor.
Bal kç bar nağ nda bal k ağ n itinayla onaran Hüseyin Tuğaç, “eskiden k yamet gibi hamsi olurdu, enerjisi hepimize taş çıkartıyor. 75 yıl önce kendi
öyle ki satamaz dağ t rd k, g rg r bir sald ğ nda 150 ton bal k tutuyor, çak l olsa biter” diyor İalttaı. yaptığı evin ardında bulunan baba ocağını gös-
termek için ayağında kara lastik, elinde değne-
ğiyle keçi gibi tırmandı. “Unçamue” denen dibek
taşını gösterirken Cordaniler, Losrtrailer, Ma-
moylar, Kaşoğlular ile birlikte mensubu olduğu
Poshorilerin Hopa’nın en köklü aileleri olduğunu
anlatıyor.

LAZLAR VE HEMŞINLILERIN ARASI

30 yıl öncesine kadar daha geride duran Hem-
şinlilerin artık Lazların önüne geçtiğini anlatıyor.
“Eskiden Hemşinli atıyla Hopa fırınına odun ge-
tirir, yumurta getirir satardı. Şimdi Lazları solla-
dılar. Şimdi çarşıya git Laz bulamazsın. Lazlardan
yükünü alan geçti gitti, yükünü almayan kaldı.”
Lazlar ve Hemşinliler Hopa’nın yanı sıra Fın-
dıklı, Pazar, Ardeşen ve Çamlıhemşin’de de ge-
nelde altlı üstlü yaşıyorlar. Bu ilçelerin yuka-
rı köylerinde daha çok Hemşinliler bulunuyor.
Ama Hopa’yla mukayese edildiğinde Çamlıhem-
şin’deki Hemşinliler daha önce gurbete çıkmışlar.

90 ATLAS · NİSAN 2018

F nd kl ’n n s rtlar ndaki Düzköy’de İeski ad Mğestiı Zengin ailesinde öğle
yemeği için haz rl klar tamam. Kuzinedeki tereyağl yumurtan n kokusu en tok
insan bile ba tan ç kartabilir İüstteı. Pazar’da bir pazar günü öğleden sonras .
Ya l Pazarl lar pi pirik oynuyor İalttaı.
92 ATLAS · NİSAN 2018
Çamlıhemşin’in Topluca Köyü’nde yaşayan
Ahmet Çeboğlu durumu şöyle özetliyor: “Biz
kanaatkâr idik, onlar kanaat etmediler. Gurbete
çıktıklarında fırıncılık, pastacılık yaptılar. Çocuk-
larını okuttular, tahsilli kişilerden çevre edindiler.
Bizi geçtiler; ama çay işi değiştirdi; biz de yetiştik
sayılır.”
Ahmet ve Ali Çeboğlu’nun anneleri Emine
Sarpkaya, 105 yaşında. Acem kuşağıyla, “men-
dili”siyle bir hafta süren Doğu Karadeniz seya-
hatimde rastladığım geleneksel kıyafetine yakın
giyinmiş tek Laz kadındı. Bana ısrarla çay ve bal
ikram ettirdi, ama kulağı çok ağır işittiğinden bir
türlü ona Lazca ninni, ya da destan söyletmeyi
başaramadım. Daha sonra dik bir yamaçta yeni
açtıkları bahçeye çay tohumu ekerken gördüğüm
gelini Ayşe Çeboğlu ve onun iki gelinine de söy-
letemedim. Halbuki başta atma türküler olmak
üzere Lazların çok kuvvetli bir kültürü olduğuna
şüphe yok.
Bir zamanlar çok hiyerarşik olan gelin kay-
nana ilişkisi son dönemde iyice liberalleşmiş

TURGUT TARHAN
görünüyor. Ayşe Hanım’ın gelinleri gelin-kayna-
na ilişkisi hakkındaki sorum üzerine, “Az önce
gelseydiniz annemin (kayınvalidelerinden bahse-
diyorlar) kayınvalidesinden neler çektiğini dinle-
seydiniz. Üstelik iki tane vardı. Biz şimdi ana-ev-
lat gibiyiz” diyorlar. Ektiği tohumu toprakla kap-
ladıktan sonra kafasını kaldıran anne Çeboğlu
şöyle devam ediyor: “Bizim ödümüz patlardı
kaynanalarımızdan, ben onların yorulduğunu
görünce yazıklanıyorum.”
70 YILDIR ILK KEZ KAR YAĞMADI
Kan ter içinde Çeboğlularının evine geri dö-
nüyoruz. Konu komşuya yardımcı olmak için
94 ATLAS · NİSAN 2018
Laz coğrafyas , kestane bal yla me hur. Ar lar n beyaz
kumar ağac ndan toplad ğ polen ve nektarlar bu bal
benzersiz k l yor. Bölge bir zamanlar kara kovanlardan
geçilmezken imdi fenni kovanlar çoğunlukta.
kurduğu küçük marangozhanesinden çıkan Ali
Amca iklimin değişikliğine dikkat çekiyor: “70
yıldır ilk kez kar yağmadı. Burada üç metre kar
olurdu. Çatıdan kürekle kar atardık, iki senedir
çatıya çıkmıyoruz. Her şey değişince iklim de
değişiyor.”
İklimin ani değişimi herkesi endişelendiriyor.
Bizim seyahatimizde de Türkiye’nin en çok yağış
alan bölgesine neredeyse hiç yağmur yağmadı. 21
dereceyle haftanın en güneşli gününde balcıları
çekmek için Ardeşen’den Goktoni’ye tırmanışa
geçtik. Karayemiş ağaçları çiçek vermiş, gürgen-
ler uyanıyordu. Tunca beldesinin (eski adıyla
Duthe) merkezine varmazdan evvel karşılaştığı-
mız İslam Çakırusta kötü haberi veriyor, “toprak
kopmuş, yol çökmüş”.
70’lerindeki Çakırusta’nın elinde çiçekleri üze-
rinde bir dal var. Armut ağacının dalıymış. Geçen
yaz yemiş meyvesini. Havaların iyi olduğunu gö-
rünce ağacına aşılamak için çarşıdan motosikletle
çıkmış koparmış. İslam Dayı, “normalde bu mev-
simde buraya çıkmak mümkün olmazdı” diyor.
Biz bir ümit devam ettik ama üç metre yüksek-
liğinde toprak ve ağaç yolu tamamen kapamış.
Bize eşlik eden Hasan ve Adnan Ayçiçek’le mec-
bur evlerine geri dönüyoruz. Halbuki muhlama-
lık tereyağı ve peynir de yanımızdaydı.
KARA KOVAN MI FENNI KOVAN MI?
Lazlar yüzyıllardır balcılık yapıyor. Yayla balı
daha fazla para etse de onlar kestane balı seviyor.
Adnan Ayçiçek amcası Hasan Ayçiçek’ten öğren-
miş arıcılığın inceliklerini. Muhtarlık yapan aynı
zamanda babasıyla birlikte inşaat malzemeleri
satan Ayçiçek anlatıyor: “Bizim mezrada arılar,
kumar ağaçlarından ve kestaneden çiçek toplu-
yor. Ben kara kovan geleneğini sürdürüyorum.
Eskiden çok meşakkatliymiş bu iş. Yol yok, ara-
baya yok. Amcamlar yalın ayak 20 kilometre yü-
rürlermiş sırtlarında kendi elleriyle kestane ağaç-
larından yaptıkları kovanlar. Şimdi hızarla daha
kolay. Ama fenni kovan da yapıyorum. İkisini de
tahlil ettirdim, aslında içerik olarak aynılar, ama
kara kovan daha kıymetli.”
Lazların atalarının, ilk kez Urartu yazıtlarında
 Yeni Dacia Duster

Hakkını ver.
dacia.com.tr

Yeni Duster’ın ortalama CO2 salımı - g/km, yakıt tüketimi , - lt/ km aralığındadır. Model üzerindeki aksesuarlar ile satılanlar farklılık gösterebilir.
Ayrıntılı bilgi Dacia Yetkili Satıcılarında.
Doğu Karadeniz, son
15 y lda HES’lere kar
büyük bir mücadele verdi.
Arde en’deki F rt na Deresi
ile F nd kl ’daki Çağlayan ve
Ar l İfotoğraftaı derelerine
hidroelektrik santral
sokulmad . Borçka’da
ya ayan Cavit Kaboğlu,
beton setlerin suyla insan
ve hayvan aras ndaki ili kiyi
kesmesinden ikâyetçi: “Bu
çeper yüzünden ben dereye
giremiyorum, ineğim su
içemiyor. Haydi bizi geçtik,
ay var, kurt var domuz var.
Onlar ne yapacak?”
96 ATLAS · NİSAN 2018
adı geçen Kolkhlar olduğu sanılıyor. Gürcülerin
“Tçani” dediği halkın adı, ilk kez Doğu Roma
kaynaklı metinlerde Lazika olarak geçiyor. Doğu
Romalı tarihçi Prokopius, “Savaşlar” adlı eserin-
de “Laz kralları Tsate ve Gubaz’a Bizanslı eşler ve
hatırı sayılır Bizans unvanları önerilmişti; Bizans
sarayında eğitildiler, vaftiz edildiler ve beyaz kaf-
tanlarla donatıldılar. Fakat Lazlar imparatorluğa
hiçbir zaman başarılı bir şekilde entegre olmadı-
lar” diye yazmış.
NAZIM HIKMET VE ARHAVILI ISMAIL
Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethiyle
başlayan Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran seferiyle
devam eden süreçte Müslümanlaşan Lazlar, ken-
dilerini Anadolu’da en son Müslümanlaşmış halk
olarak görmekle birlikte son iki yüz yıldır dev-
letin her zaman yanında yer almışlar. 93 Harbi
ve 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu
safında savaşan Lazların İstiklal Savaşı’na olan
katkısını da Nazım Hikmet, Kuvayı Milliye Des-
tanı’ndaki dizelerinde görüyoruz.
“Ve çok uzak,
çok uzaklardaki İstanbul limanında,
gecenin bu geç vakitlerinde,
kaçak silah ve asker ceketi yükleyen Laz takaları
hürriyet ve ümit,
su ve rüzgârdılar.
Onlar, suda ve rüzgârda ilk deniz yolculu-
ğundan beri vardılar.”
Bunu dedikten sonra Lazları şöyle tanımlar:
“Dümende ve başaltlarında insanları vardı ki
bunlar
uzun eğri burunlu
ve konuşmayı şehvetle seven insanlardı ki
sırtı lacivert hamsilerin ve mısır ekmeğinin
zaferi için
hiç kimseden hiçbir şey beklemeksizin
bir şarkı söyler gibi ölebilirdiler.”
Şiire konu olan İsmail’in memleketi Arhavi, ta-
mamı Laz köylerinden oluşuyor. İlçede İslamiyet
öncesine ait izler de var. Laz kültürü hakkında de-
rinlemesine araştırmalar yapan Arhavili Osman
Şafak Büyüklü, Cenevizlilere ait olduğu söylenen
Arhavi sırtlarındaki Ciha Kalesi’nin Laz yapısı
olduğu iddiasında: “Ciha, Lazcada yumruk veya
savunma yeri. Araştırmada Bizans dönemi öncesi
olduğu ortaya çıkınca “Cenevizlilere ait” dendi.
20 Yıldır Bodrum’un Kalbinde Sizlerleyiz!
Denizde ve Karada Size Özel İndirim Fırsatları

Karada Denizde Günlük

Konaklama Bağlama Bağlamalarda 20. VİYA
%30 %30 %20’ye Yıla Özel
Kampanyalar
CARD
İndirim İndirim Varan İndirimler Avantajları
Haziran & Eylül Kasım & Nisan

www.miltabodrummarina.com
TURGUT TARHAN
F nd kl ve Arhavi’de Cenevizliler, soygun yapacağına kale mi yapmış?
art k para getirmeyen Burada “ohvame” (dua edilen yer) dediğimiz yer-
f nd k bahçelerini bir
yana b rak rsak bu
ler var. Bir tanesi birkaç yüz metre ötemizde. De-
coğrafyada dağ ta çay fine avcıları altın bulmak için duvarlarını patlattı.
bahçeleriyle dolu. Ama bir kısmında fresk kalıntıları hâlâ var.”
Büyüklü’nün bahsettiği “ohvame”ye bir pa-
tikadan çıktık. Hemen denizin üzerinde hâkim
bir tepe. Müthiş esiyordu. Biz fresk göremedik,
ama uzun uzadıya inceleme fırsatımız olmadığını
söylemeliyim. Daha sonra Ciha Kalesi’nin yolunu
tuttuk. Arhavi’nin Hopa çıkışına doğru giderken
Yukarı Hacılar istikametinde yarım saat tırman-
dıktan sonra kırk beş dakika da yürüyerek kaleyi
bulduk. O da çok görkemliydi. Yalnız bu iki yapı
değil, tüm bölge arkeolojik çalışmaları sonuna ka-
dar hak ediyor.
TULUM VE KEMENÇE SESI DUYMASIN!
Horon, tulum ve kemençe. Laz hayatının üç
vazgeçilmezi. Gençlerin kemençeye düşkünlüğü-
nün durumunu öğrenmek için bölgenin en iyi
kemençecilerinden biri olan Fındıklılı Yılmaz Şiş-
manoğlu’nun yanına uğradım. Gerçi Fındıklı’nın
kurtuluşunun 100’üncü yılı olan 11 Mart günü
98 ATLAS · NİSAN 2018
uzaktan görmüş ama selamlaşamamıştım. Yılmaz
Abi güldü: “Yahu geliyorlar, “Yılmaz amca öğretir
misin” diyorlar da, akşama kadar çalalım derdin-
deler. Bu zormuş, emek harcamadan ne oluyor?
Fotokopi makinesi miyim ben? Bana kimse öğ-
retmedi. Bırak öğretmeyi, dedem günah diyordu.
Dayımın kaç defa kemençesini kırdı ama aşk böy-
le şey işte. Gözün başka bir şey görmez.” Fındıklılı
genç, ama usta tulumcu Efekan Bekiroğlu ile bir-
likte Berber Gürkan’a gittik. Onlar çaldı dükkân-
dakilerle birlikte hepimiz neşemizi bulduk. Mini
konser sonrası Yılmaz Abi’ye sorduğum soruyu
Efekan’a yönelttim. Onun yanıtı daha iyimserdi:
“Şimdiye kadar 12 tulumcu yetiştirdim. Tabii
Yılmaz Dede haklı. Emeksiz olmuyor. Ben de
babaanneme sürekli türkü söyletirdim tulum çal-
mayı öğrenmek için. Bir de horonu iyi bilmek ge-
rekir iyi çalmak için. Genelde büyükler küçükleri
horona almazlardı. Horonu babam oynattığı için
ben torpilliydim.”
Bahar geçiyor, yakında yaz gelecek. İnsanlar
büyük kentlerden, ilçe merkezlerinden köylerine
geri dönecek. Ve binlerce yıldır olduğu gibi Laz
coğrafyası yeniden canlanacak l
 TAYVAN

Tekno-ada

100 ATLAS · NİSAN 2018

 Eski ba kent Tainan’da
Hint inciri ağaçlar
taraf ndan sar lm eski
antrepo binas kolonyal
dönemde gümrük i leri
için kullan l yordu. Bu
özgün mekân günümüzde
ehrin sakinlerinin çe itli
amaçlar için kulland ğ
bir uğrak noktas .

Uzakdoğu’nun küçük ada ülkesi Tayvan kısa, ama çalkantılı

bir tarihe sahi“. Mao’nun Çin’iyle yıldızı barışmayan ve yoluna
Milliyetçi Çin adıyla devam eden Tayvan, Birleşmiş Milletler
üyesi olmayan, sadece 23 ülkenin tanıdığı sıra dışı bir yer.
Ama bu durum gelişmiş, şimdiden geleceği yaşayan bir
teknoloji cenneti olmasını engellemiyor.
YAZI: SERKAN SEYMEN / FOTOĞRAFLAR: ŞAHAN NUHOĞLU

TAYVAN · ATLAS 101

102 ATLAS · NİSAN 2018
SAHNE SIRASI
Tayvan, 1 Mart 2018’de
Köpek Y l ’na girdi.
Chiayi kentindeki yeni
y l kutlamalar n n
ba lang c n anons edecek
borazan tak m sahne
önünde s ras n bekliyor.

TAYVAN · ATLAS 103

Budizmin en yayg n din olduğu Tayvan’da
nüfusun yüzde 35’i bu inanca bağl . Budist
rahipler, Taipei’nin en i lek caddesinin
kenar nda günlük ayinlerini yap yor.

Ş
iirin ilk dizesi haklı. Bina “uzaktan bir
iğneye benziyor” hakikaten. Ve devamında
dendiği gibi; “yakından bakınca da bir
gökdelene”. Tayvanlı şair Yen Şang
uzaktan bakınca bir de bambu kamışına
benzetiyor devasa kuleyi. Bu sanki daha
yerinde. Sonuçta bahsi geçen bina Doğu Asya’da,
Çin kıyılarından 160 kilometre kadar açıkta, Büyük
Okyanus sularında yer alan ve bambunun mebzul
miktarda bulunduğu Tayvan Adası’nın başkentinde,
Taipei’de dimdik ayakta duruyor.

Yüksekliği 590 metreyi bulan gökdelenin yapımı-

na 1999 yılında başlandı. Açılış tarihi 2004. Resmi
adı Taipei Finans Merkezi, ama herkes Taipei 101
olarak anıyor. Doğru tahmin, bina tam 101 katlı.
Açılışının ardından ilk altı yıl boyunca Taipei
101, dünyanın en yüksek gökdeleni unvanını ta-
şıdı. Birleşik Arap Emirlikleri’nde 2010’da inşa
edilen 164 katlı, 864 metrelik Burç Halife tara-
fından geçilerek ikinciliğe düştü. Yine de bazı
şampiyonluk unvanlarını halen elinde tutuyor.
Mesela dünyanın en yüksek yeşil binası. Ve bir
de dünyanın en hızlı asansörü bu binada. Hızı
dakikada 1010 metre. 98’inci kata 30 küsur sani- ğıda insanlar, otomobiller... Klişeyi tekrarlamak-
yede çıkıveriyorsunuz. Sonraki üç kat mı? Artık tan başka bir şey gelmiyor elden; karınca gibiler.
o kadar merdivene de katlanırsanız, en üstteki Yen Şang, şiirini buradan kente bakarken mi
teras katına varabilirsiniz. Ve tepenizde bir anten. yazmıştı acaba? Şiirin bir yerinde, “Peki ya, hem
48 metre yüksekliğinde. Tüm Taipei’ye kesintisiz yakından hem uzaktan baksan aynı anda / O za-
wi-fi hizmeti sunuyor. Teras aşırı korunaklı ol- man neye benzer onun şekli? / Şaşırtır işte bu,
ması sebebiyle fotoğraf çekimine pek müsaade et- hem seni hem de beni...” diyor. Taipei halkının
mediğinden olsa gerek, ziyaretçi kalabalığı üç kat bu binayla olan ilişkisini de şöyle tarif etmiş: “Ta-
aşağıda kalmayı tercih ediyor. 98’inci katın man- ipei’de yaşayan insanlar beceremez / Bir şeyi aynı
zarası daha iyi. Ve arada cam bile olsa, aşağıya anda görmeyi, hem uzaktan hem de yakından...”
rahatça bakıp “benim yükseklik korkum yoktur” Belki sadece bir saptama, ya da belki bir serzeniş.
iddiasında bulunmak için iyi bir sınav yeri. Aşa- Yahut kendi toplumuna küçük bir dokundurma.

104 ATLAS · NİSAN 2018

Çok uzaklardan gezmeye gelip, öyle bir bakış-
ta kolayca çözmek zor bunu. Ama belki bu ada
ülkesinin çalkantılı geçmişine ve bugününe göz
atarak bir ipucu elde edebiliriz.
SESSIZ ŞEHIR TAIPEI
İstanbul’dan 12 saati bulan, yüzüne ameliyat
maskesi takmış insanlarla dolu bir uçakla yapılan
yolculuğun ardından Tayvan’a adım attığınızda
ilk şaşkınlığınız muhtemelen sessizlik. Sadece
şehrin sessizliği değil. İnsanların gözünüzün içine
bakarak inanılmaz dingin bir şekilde, son derece
alt perdeden konuşmaları. Çinceyi anlamıyor
olmanızın, hatta Çinceyi size son derece yabancı
ve uzak bir ses olarak algılamanızın hiçbir önemi
yok. O sakinlikte konuşan birini anlamasanız da
sıkılmadan dinleyebilirsiniz.
Bu adanın üzerinde 23 milyon insan yaşıyor.
Orta bölgeler dağlık, ormanlık. İnsanlar çepe-
çevre kıyılara yayılmış durumdalar. O yüzden
kentler kalabalık. Metrekareye düşen insan sayısı
yüksek. Fay hattının üzerinde, deprem kuşağın-
da yer alan ülkede bu sebeple binalar hayli yük-
sek. Birbirini dik kesen geniş caddelerde yoğun
TAYVAN · ATLAS 105
Kökleri 2 bin y l öncesine
uzanan Fener Festivali,
Çin dünyas n n yeni y l
kutlamas olarak biliniyor.
Tüm Tayvan gibi, Chiayi kenti
de Köpek Y l ’na girerken
düzenlenen festivalde birlik
ve mutluluk dileklerinde
bulundu.
106 ATLAS · NİSAN 2018
bir otomobil ve motosiklet trafiği var. Ancak
keşmekeş sıfır. Her şey inanılmaz bir uyum ve
düzen içinde. Birbirlerine sinirlenen sürücüler,
ayaküstü yapılan yol verme kavgaları, zıvanadan
çıkılıp basılan kornalar mı? Onların hepsi İstan-
bul’da kaldı.
Ülke ekonomisinin, yurtiçi gayrı safi milli ha-
sılası 580 milyar doların üzerinde. Bu da Tayvan’ı
dünyanın en büyük 20’nci ekonomisi yapıyor.
Taipei 101 başta olmak üzere tüm o dev gökde-
lenler o ekonominin simgesi konumundalar. An-
cak gene de tuhaf olan bir şey var. Geriye kalan
her şey inanılmaz bir sadelik ve basitlik içinde.
Gösterişe kaçan, parayı gözünüze sokan tek bir
şey bulmak mümkün değil. Yılda sadece Çin’e 12
milyar dolar ihracat yapan bir ülkede olduğunuza
inanmak zor. Yüksek binalarla dolu kentin yanı
başında pirinç tarlaları, finans kapitalin merke-
zinde kaldırıma bağdaş kurmuş, hiçliğin sırrına
ermiş Budist ya da Taoistler, dev gökdelenlerin
altında sokakta istiridyeden ahtapota, her tür seb-
zeden tavuğa yemek pişirip satan seyyar satıcılar.
Elbette liberal ekonomilerde rakamlar, yüzde-
ler, istatistikler kâğıt üzerinde büyük zenginlik-
lerden bahsetseler de bu, sıradan insanlar için pek
bir şey ifade etmez. Sokaklarda batı başkentlerin-
deki gibi evsizlere, ya da dilencilere rastlamak çok
nadir olsa da dünyanın çoğu yerinde olduğu gibi
ev geçindirmek çalışanlar için burada da zor. As-
gari ücret 700 dolar. Ve bir de; o ekonomik mu-
cizenin yaratılmasının sıradan insanların sırtına
bindirdiği bir yük var: Fazla çalışmak!
Tayvanlı işçilerin ortalama çalışma süreleri, bu
alanda dünya çapında şöhrete sahip Japonlardan
bile yüzde 20 daha fazla. Hele Avrupa’yla, mesela
Almanya’yla mukayese edildiğinde bu fark yüzde
50’ye kadar çıkıyor. Ve bunun ilginç bir yan etkisi
var: Nüfus artış hızı Tayvan’ın en önemli sorun-
larından biri. Ancak yüksekliği değil sorun olan,
tam tersine düşüklüğü. Tayvan yüzde 0.9’luk do- Tayvan’ n kurucu lideri
ğum oranıyla dünyanın nüfus artış hızı en düşük Çang Kay ek’in an t
mezar ba nda gün içinde
olan bölgesi. Sebebi de Tayvanlı gençlerin evlen- s kl kla tekrarlanan askeri
mekten ve çocuk sahibi olmaktan imtina etme- merasime turistler yoğun
leri. Gençlik, geleneksel bir hal almış bu çalışma ilgi gösteriyor İen üstteı.
kültürüne, tüm hayatı para kazanmaya, çocuk Taipei’nin merkezindeki
an tsal meydan devlet
büyütmeye vakfetmeye pek yanaşmıyor, bireysel tiyatrosu ve devlet operas
hayatların peşinden gidiyor. Artan yaşlı nüfus binalar na da ev sahipliği
aynı zamanda artan emekli sayısı da demek. Bu yap yor İüstteı.
da ekonomi için en büyük tehdit. Ve Tayvan
sokaklarında hükümet karşıtı gösterilerin başını
genelde emekli maaşlarında kısıntıya gidilmesine
karşı çıkan ihtiyarların çektiği söyleniyor.
TAYVAN · ATLAS 107
Tayvan, ya am Başkent Taipei’in herkesin yere işaretlenmiş
standartlar yüksek
alanda bekleyerek önceliği inenlere verdiği met-
bir ülke. Bu refah ,
Tayvanl lar n çal ma rosunda hat üzerindeki durakları gösteren çizgi-
kültürü ve tüm de büyük işaretlenmiş bir istasyon var. Üzerinde
ülkelerden daha “Çang Kay Şek Mozolesi” yazıyor. Çang Kay Şek,
uzun çal ma saatleri
sağl yor. Ama dü ük modern Tayvan’ın kurucu babası. Devasa bir
doğum oran ve emekli alanın ortasına inşa edilmiş anıtın birinci katın-
say s n n giderek da makam aracı olarak kullandığı Cadillac’ı da
artmas ekonominin
dahil kişisel eşyaları sergileniyor. Bir üst katta
geleceği için bir tehdit.
ise anıt mezar yer alıyor. Ulusal lideri koltuğun-
da oturmuş gülümseyerek bakarken tasvir eden
dev bir heykel var. Biraz Buda’yı andırdığını
düşünebilirsiniz. Ancak Çang Kay Şek, babası
rahip olan eşiyle evlenme izni alabilmek için Hı-
ristiyan olmaya karar vermiş bir asker. Duvarda
dev harflerle “Ahlak, Bilim, Demokrasi” yazıyor.
Buradaki tören kıyafetli askerler saat başı nöbet
değişim merasimi yapıyorlar. Ellerinde İkinci
Dünya Savaşı’nda kullanılmış tüfeklerle epey zor
ve uzun bir koreografisi var törenin. Ve bir de il-
ginç ayrıntısı. Askerler, 15 dakikadan fazla süren
bu tören sırasında asla gözlerini kırpmıyorlar.
Çang Kay Şek’in 1968 yılında Türkiye basınına
bir özel röportaj vermişliği ve hatta “büyük bir
hürmet duyduğunu özellikle belirtmek istedi-
ği Mustafa Kemal Paşa’nın ülkesi genç Türkiye
Cumhuriyeti’ne selam” yollamışlığı var. Döne-
min en popüler yayınlarından Hayat dergisinin

108 ATLAS · NİSAN 2018


sahibi ve yayın yönetmeni olan Şevket Rado, oku-
yucularına iki hafta süren tefrikasında hem Tay-
van’ı tanıtmış, hem de ülke başkanının mesajla-
rını iletmiş. Rado, kendisine o sırada 700 milyon
olan Çin nüfusunun çok büyük bir bölümünün
komünizme inanmadığını ve kendi fikirlerini
desteklediğini söyleyen Şek’i şöyle tarif etmiş:
“Milliyetçi Çin Cumhuriyeti’nin dünya görüşü-
nü bizzat cumhurbaşkanının ağzından dinledik.
Bunları söylerken o kadar imanlı görünüyordu
ki, ufacık bir adada mahdut bir askeri kuvvetle
oturmakta olan bu ihtiyar askerin kararında en
ufak bir değişiklik yapmadığı, ümidini asla kay-
betmediği belli oluyordu.”
Çin Cumhuriyeti de nereden mi çıktı? Çin,
Tayvan’ın yanı başındaki devasa büyüklükteki
ülke değil mi? Bugün Çin olarak bildiğimiz ülke-
nin tam adı; Çin Halk Cumhuriyeti. Ve aslında
dünyanın her yerinde Tayvan olarak geçse de bu
ada ülkesinin resmi adı ise halen Çin Cumhuriye-
ti. Aradaki farkı simgeleyen o “halk” sözcüğü de
hikâyenin en kısa özeti.
“MILLIYETÇI” ÇIN
Çang Kay Şek, 1887 doğumlu. 1925 yılında
Çin’in yüzyıllar süren imparatorluk dönemine
son verip Çin Cumhuriyeti’ni kuran Sun Yat-
Sen’in ardından Çin Milliyetçi Partisi’nin başına
geçen bir isim. 1928-1948 yılları arasında iktidarı
elinde tutmuş bir lider aynı zamanda. Ve diğer
tarafta herkesin ismini daha çok bildiği Mao Ze-
dung ve Çin Komünist Partisi var. Aralarındaki
mücadele bir iç savaşa dönüşüp kaybedeni de Çin Tayvan’da ayak masaj
Milliyetçi Partisi olunca, Şek askerleriyle birlikte salonlar çok yayg n. Bu,
asl nda ayaktaki belirli
Tayvan’a geçti. Ada üzerinde hâkimiyeti kısa sü- bölgelere bask yap p çe itli
rede sağlayıp Milliyetçi Çin hükümetini ilan etti. organlar iyile tirmeye
1975 yılındaki ölümüne dek, bir gün Çin’e dönüp yönelik alternatif bir tedavi
komünistleri iktidardan indirme hayalini kay- yöntemi.
betmemiş olsa da 1970’den itibaren esas büyük
yenilgisini yaşadı. 1970’e kadar ABD başta olmak
üzere tüm Batı sistemi, hatta Çin Komünist Par-
tisi’yle itilaflı olduğu için Sovyetler Birliği bile
resmi Çin hükümeti olarak Tayvan’ı tanıdılar.
Ancak dünya siyaseti devasa Çin’i dışarda bıra-
kamayacağına hükmedince Tayvan’ın Birleşmiş
Milletler’deki temsiline son verildi ve yerine Çin
TAYVAN · ATLAS 109
Tayvanl lar için pirinç her
ey demek. ehirlerin
içlerine kadar giren
pirinç tarlalar n n hemen
gerisinde devasa binalar
yükseliyor.
110 ATLAS · NİSAN 2018
Halk Cumhuriyeti geçti. Bugün dünya üzerinde
Tayvan’ı bir devlet olarak tanıyan sadece 23 ülke
var: Bazı Latin Amerika devletleriyle, ufak tefek
ada devletçikleri.
Bu tanınmayan ülke olma meselesi belki ak-
lınıza KKTC’yi getirmiş olabilir. Hatta zaman
zaman gazetelerde yer alan “KKTC’ye Tayvan
modeli olamaz mı” konu başlıklı makalelere denk
gelmiş olabilirsiniz. KKTC Tayvan olur mu tar-
tışması çok başka bir uzmanlık alanı, ama Tay-
van’ın bir KKTC olmadığını söylemek çok kolay.
Tanınmayan bir ülke olmasına karşın Tayvan pa-
saportu dünya üzerindeki en kıymetli pasaportla-
rın başında geliyor. Tayvan pasaportu taşıyan bir
kişi dünya üzerinde ABD, Kanada, Avustralya,
Britanya ve tüm AB ülkeleri dahil olmak üzere
189 ülkeye vizesiz seyahat edebiliyor. KKTC’nin
aksine dünyanın her yerinden buraya direkt uçuş
olduğu gibi, diplomatik düzeyde bir ilişki ku-
rulmamasına, Tayvan herhangi bir uluslararası
örgütle ortak iş yapamamasına ve BM’de temsil
edilmemesine rağmen herhangi bir ekonomik
yaptırım altında da değil. Hatta en büyük itilafın
ve zaman zaman alevlenen krizlerin yaşandığı
Çin Halk Cumhuriyeti ile onca yılın ardından
2009’da ilk kez ilişki kurulmuş ve karşılıklı uçak
seferleri başlatılmış durumda.
Çin’in bir teklifi var Tayvan’a. “Bu ayrılık
gayrılık bitsin. Birleşelim. Sizin ne iç işlerinize,
ne liberal ekonominize, ne de yaşam tarzınıza
karışacağız” diye açık açık çağrı yapıyor. Tayvan
için zor karar. Peki neden şu “Öz Çin Cumhuri-
yeti” takıntısından vazgeçip Tayvan Cumhuriyeti
olarak yollarına devam etmiyorlar? Bunu sorunca
şu cevabı alıyorsunuz: “Orada Çin’in tavrından
çekiniliyor. Yoksa çok yakın bir gelecekte buraya
Çin’den göç eden kuşaktan kimse kalmayacak.
Tüm nüfus Tayvan doğumlu olacak. Yeni kuşak
Çinli olmak yerine Tayvanlılık kimliğini benim-
semeye yatkın olsa da böylesi bir kesin ayrılık ka-
rarı var olan sorunlu halden çok daha fazla bela
açabilir başımıza.”
Bu kimlik krizi, aslında var olmayan bir ül-
kenin vatandaşı olmanın yarattığı tuhaf ruh hali
ve belirsizlik bazı alanlarda yaratıcılığa da yol
açabiliyor. Mesela sanat, popüler kültür, özellikle
Taipei, metropoliten alan de Tayvan sineması buradan beslenerek dünya
nüfusu 8 buçuk milyonu
çapında ilgiyle takip edilen ürünler veriyor. Çang
bulan, ama iyi planlanm ,
düzenli ve temiz bir ehir. Kay Şek’in ölümünün ardından sadece ekonomi-
Dünyan n en büyük 20’nci de değil siyasette de liberalleşmeye başlayan Tay-
ekonomisi olan Tayvan’ n van’da 1980’lerin ortasından itibaren ortaya çıkan
ba kenti, modern yüzüyle
dikkat çekiyor.
Yeni Tayvan Dalgası olarak adlandırılan bir sanat
akımı var. Etkisini en çok sinemada göstermiş ve
80’lerde Edward Yang’ın “Taipei Hikâyesi”, ya da
Hsiao-hsien Hou’nun “Acılar Kenti” gibi filmle-
riyle başlayıp Tayvanlı kimliğine vurgu yapan bu
akım, bugün dünya çapında bir izleyiciye sahip.
Tayvan’ın ekonomik mucizesi sadece elektro-
nik ve kimya sanayisine dayanmıyor. Tekstilin
yanı sıra tarım ürünleri de önemli bir kalem.
Tayvan tüm gelişmişliğiyle aynı zamanda bir
tarım ülkesi de. Adanın iç kesimleri ormanlarla
kaplı. Yengeç Dönencesi’nin üzerinden geçtiği
bu topraklarda sub-tropikal bir iklim hâkim ve
dört binin üzerinde farklı çeşitte ağaç yetişiyor.
Bu aynı zamanda çok verimli bir kerestecilik sek-
törü demek. Tüm dünyada kimya ve ilaç endüst-
risinde kullanılan ve kafur ağacından elde edilen
kafur kristalinin yüzde 70’i Tayvan’da üretiliyor.
Muzdan, ananasa uzanan her tür tropik mey-
venin yanı sıra Tayvan’ın bir de şaşırabilirsiniz,
ama tuzu meşhur. Aynı zamanda deniz ürünleri
büyük bir kazanç kaynağı. Ve bir de çay.
Portekizliler, Hollandalılar ve İngilizler tara-
fından 16’ncı yüzyıldan itibaren büyük ilgi gös-
terilen, ticaretine hâkim olmak için büyük siyasi
oyunlar oynanan bir yer burası. Tayvan adı daha
ortalıkta yokken Portekizliler Formosa adını tak-
mışlar bu adaya. “Olağanüstü, harika” manasın-
da. İngilizler afyon ticareti yüzünden epey zaman
geçirmişler, hatta o ticareti ellerinde tutabilmek
için Afyon Savaşları olarak tarihe geçen o meşhur

112 ATLAS · NİSAN 2018

Tayvan’ n ormanl k iç
kesimlerinde geçmi te
adan n yerli topluluklar n n
ya ad ğ k rsal alan
Farmosa Aborjin Kültür
Kasabas ad nda
devasa bir tema parka
dönü türülmü
114 ATLAS · NİSAN 2018
savaşları göze almışlar. Bugün Tayvan’ın liman
kenti Taynan’da bir zamanlar İngiliz tüccarların
afyon depoladığı binaları, ticareti kaydettikleri
defterleri, dört işlem için kullandıkları mekanik
hesap makinelerini ve elbette, müptelası olmasa-
lar da en azından alıp sattıkları malı kontrol için
kullandıkları afyon çubuklarını görebilirsiniz.
SAYGI TOPLUMU
Birçok farklı ulusun işgaline uğramış, iç savaş-
lar yaşamış bir toplumun kendisinden olmayana
bu kadar ölçülü ve saygılı davranabiliyor olması,
Tayvan’ın herhangi bir kentinde herhangi bir
saatte hiçbir endişe yaşamadan dolaşabiliyor ol-
manızı anlamlandırmak zor geliyor insana. Geç
saatlere dek epey dolaşıp yattığınız bir gecenin
sabahında cebinizden hatırı sayılır bir miktarda
parayı düşürdüğünüzü, ya da cüzdanınızı kaybet-
tiğinizi fark ettiğinizde yapabileceğiniz basit bir
şey var. Bulunduğunuz bölgenin polis merkezinin
internet sitesini ziyaret etmek. O gün o bölgede
bulunan sahipsiz paraların listesiyle karşılaşa-
caksınız. Kaybettiğiniz miktarda bir para ile ilgili
anons varsa, gidip paranızı talep edebilirsiniz.
Sizin kaybettiğinizi nereden mi bilecekler? Öyle
basit sorular bizim gibi herkesin aklına gelmiyor
olabilir!
Tayvan’ı ziyaret ederseniz ilk başta çok anlam
veremeyeceğiniz bir durum var. Herhangi bir res-
toranda, ya da otelde Türkiye’den geldiğiniz an-
laşılınca size “Müslüman mısınız” diye sorulacak.
“Bunu niye merak ediyorlar” diyeceksiniz muhte-
melen. Şu yüzden merak ediyorlar: Eğer “Müslü-
manım” derseniz, size sadece “helal ürün” sertifi-
kası olan yiyecekler sunacaklar ve hatta odanıza
bir de seccade bırakıp kıblenin yönünü işaret eden
oku gösterecekler. Sadece dini kimliğiniz değil,
eğer vejetaryen, ya da vegan olduğunuzu söyler-
seniz bunu da aynı saygıyla karşılamakla kalma-
yıp sundukları her yemek için bıkıp usanmadan
içerik açıklaması yapıp, yanlışlıkla hayvansal ürün
içeren bir gıdaya el sürmemeniz için etrafınızda
dört dönerek sizi uyaracaklar. Son derece alçak
sesle, mütebessim bir yüzle ve saygıyla...
 GREE I-SHINE | PERFORMANS SANATI
GREE I-Shine Inverter Salon Tipi Klima, üstün performansı ve şık tasarımıyla ortama değer katar.
Tayvan, dünyada Tüm ekonomik başarılarının yanında Tay-
kaliteli çay yla da vanlılar turizmin nimetlerinden faydalanmak ve
ünlü. Alishan Ulusal
hizmet sektörünü büyütmek istiyorlar. Dünyanın
Park ’n n yüksek
tepelerinde yörenin en çoğu yerinde insanların “oraya gidersem ne yiye-
değerli çay üretiliyor. ceğim” diye sorduklarının, “böcek ya da köpek
eti mi verecekler” şeklinde espri yaptıklarının far-
kındalar. O yüzden sakince köpek eti yemedikle-
rini, hatta köpeklerin Tayvan’da bir aile üyesi gibi
itibar gösterilerek beslendiğini izah etmekten hiç
gocunmuyorlar.
Nantou kentinde Sun Moon Lake (Güneş Ay
Gölü) olarak tanınan yüksek dağların ortasında
doğa harikası kocaman bir gölün kıyısında otu-
rurken, böylesi turistik ve böylesi kıymetli bir
yere nasıl olup da bu kadar az bina yapılmış ola-
bilir diye düşünürken yakalıyorsunuz kendinizi.
Ve göl kıyısındaki beş yıldızlı oteldeki odanızın
kapısını açınca başka bir sürpriz bekliyor sizi.
Girişin hemen ardından odanız iki basamak yu-
karıda, yerlere hasır serili. Şart koşulmamış ama
ayakkabılarınızı çıkarıyorsunuz. Uyuyacağınız
116 ATLAS · NİSAN 2018
yer sade bir yer yatağı. Son model led ekran
televizyon, isterseniz dışarı çıkarken yanınıza
alabileceğiniz aramalarınıza tahsis edilmiş, in-
ternete bağlı ücretsiz bir cep telefonu ihmal edil-
memiş. İstediğiniz her şeyi şarj etmeniz için yer-
yüzünün her elektrik sistemine uyan prizler ve
USB bağlantılarınız da mevcut. Şark köşelerinde
kullanılan sinilerin mantığında bir buçuk karış
yüksekliğinde bir masanız ve üzerinde demleyip
içmeniz için dünyaca meşhur kaliteli Tayvan
çayınız, porselen demlik ve fincanlarınız var.
Konforun bu düzeyde sadeleştirilmesine kafa yo-
rarken televizyonun altındaki çekmeceyi çeker-
seniz; karşınıza Kuran ve İncil’in yanı sıra Budist
öğretiler içeren bir kitap çıkacak. Ve bir de 1937
doğumlu, Dharma Master unvanlı, fotoğrafında
saçlarını kazıtmış bir kadın olarak poz vermiş
Cheng Yen’in kaleme aldığı aforizmaları içeren
bir başka kitap. Rastgele açılan bir sayfada şöyle
yazıyor: “Hayattaki tüm kaygılar; üç ihtirastan
kabarır: Hırs, fesat ve cehalet...” l
Mersin’in Silifke ilçesine
bağl Uzuncaburç
beldesinde bulunan
Zeus İOlbiosı Tap nağ
ve çevresinde olu an
Diokaisareia antik
kentinde bulunan
arkeolojik yaz tlar, buran n
Anadolu’nun en önemli
kutsal alanlar ndan biri
olduğunu dü ündürüyor.
Freiburg Üniversitesi
Arkeoloji Bölümü’nden
Doç. Dr. Detlef Wannagat
bu verilerden yola ç karak
“Zeus kültünün ne
zamandan beri tap n m
gördüğünü saptamaya
çal maktay z” diyor.

118 ATLAS · NİSAN 2018

DAĞLIK KİLİKYA
Tanrıçaların yurdu
Kadına danışmayı, onun sözünün, düşüncesinin, şefkatinin önemini bilenlerin
yurdu… Kilikya topraklarındaki Athena, Tykhe, Roma, Kybele, Artemis, Aphrodite,
Demeter, İsis, Hygieia, Hera, Selene, Hekate ve Thalassa salt Kilikya sikkelerinde
yer almadı. Kadına saygının da temelleri, söylenceleri, hikâyeleri oldular. Atlas,
tanrıçaların izinden giderek Dağlık Kilikya’ya konuk oldu.
YAZI: ALKIM DOĞAN / FOTOĞRAFLAR: TURGUT TARHAN

DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 119

SUYUN TONLARI
Mersin’e bağl Mut’un
Suçat Köyü yak nlar nda
Göksu’nun iki büyük
kolu, Hadim yönünden
gelen Gökçay ve Ermenek
yönünden gelen turkuvaz
renkli Gevne Çay ’n n
birle tiği yerde yağ lar
ve barajlar su renginde
farkl l klara neden oluyor.

120 ATLAS · NİSAN 2018

DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 121
 öksu’nun Toroslar’dan, Taşeli yay-

G
lalarından getirdiklerini Akdeniz’e
bıraktığı ve 250 kilometrelik yolcu-
luğunun son bulduğu noktadayım.
Burası, uzaklarda heybetli dağ silü-
etlerinin seçildiği uçsuz bucaksız bir
kumul, tenha bir dünya. Bu coğraf-
yanın iki kadim sakini, Göksu ve
Akdeniz bu sessizlikte buluşuyor ve
tarihin kim bilir hangi ortak hikâye-
lerini paylaşıyor.
Göksu’nun yolculuğu Geyik Dağları’ndan çı-
kan Ermenek ve Haydar Dağları’ndan doğan
Hadım Suyu’nun birleştiği Mut’un Suçatı Kö-
yü’nden başlıyor. Bu coğrafyaya hayat verme-
sinin yanı sıra deltasında da sayısız su kuşuna
barınak oluyor. Evliya Çelebi Silifke’ye yaptığı
yolculukta nehirden “Göksu Nehri çok büyük bir
sudur” diye bahseder: “Bu iki nehir ol nehirler-
dir ki; Ermenek Kalesi’nden çıktığımız günlerde
görmüştük. Ol yaylalarından doğan bu iki nehir;
bir mahalde birbirleri ile birleşerek; Silifke’de
Paşa Sarayı dibinden güzar edip (geçip), heman
o mahalle yakın Çeltiklik nam mahalde Akde-
niz’e ulaşır.”
Göksu, Dağlık Kilikya’nın tarihinin de en bü-
yük tanıklarından biri, antikçağda Kilikya’nın
meşhur katran ağaçlarından, karaçamlarından
elde edilen ve gemi yapımında kullanılan, de-
nize dayanıklı, çürümez kerestelerin Akdeniz’e

122 ATLAS · NİSAN 2018

JEOLOJIK ANIT
Mut Yerköprü elalesi, Göksu’nun kolu Gevne Çay üzerinde. Kanyon duvar ndan ç kan yüksek mineralli su, binlerce
y lda biriktirdiği traverten çökellerden olu an doğal bir köprünün üzerinden ak yor.

DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 123

Göksu Irmağ , Silifke’nin
Evkafçiftliği Köyü yak nlar nda
adeta bir kanyon görünümü
al yor İen üstteı. Alaaddin
Keykubat’ n 1230’da
yapt r ld ğ Mavga Kalesi,
Mut ilçe merkezinin
kuzeydoğusunda, Kozlar Yaylas
yak nlar ndad r. Doğal kayalar
oyularak in a edilmi tir.
Kuzeydoğu ucundaki kulenin
üzerinde dikdörtgen bir ni
ve içinde Arapça kitabe
bulunuyor. Etraf nda doğal
mağaralardan olu an bir
yerle im vard r İüstteı.
124 ATLAS · NİSAN 2018
taşınmasına, üzerine Roma köprülerinin yapıl-
masına sahne oluyor. Mut’tan Silifke’ye doğru
giderken eski dünyada bir yolculuk yapıyor gi-
bisiniz, yol üstündeki inzivasından etrafa ba-
kan Alahan Manastırı, nicedir Keben Köyü’nün
tepelerinden Göksu Vadisi’ni seyreden Çolak
Kız kabartması ve nice saklı kalmış eski dünya
sakiniyle birlikte Toroslar’ın dağ sıralarının ara-
sından geçiyorsunuz.
Evliya Çelebi de patikalardan yaptığı bu zorlu
yolu “çamlı beller, yalçın ve korkunç uçurum
yolları arkada bırakarak, büyük mağara ve ka-
dim su yollarını temaşa ede ede” sekiz saatte kat
ettiğini söyler. Belki o da Anadolu düzlüklerin-
den sonra karşısına çıkan bu coğrafi çeşitliliğe
kayıtsız kalamamıştır. Toroslar’ın şefkatli bir
tanrıça gibi kucakladığı bu yerler Dağlık Kilik-
ya’nın bir parçası.
Orta Toroslar’ın güney eteğinde, Göksu ke-
narına kurulan Silifke, dağlık Kilikya’nın kalbi.
Burası Güney güneşinin eksik olmadığı verimli
toprakları, Akdeniz’e açılan korunaklı koyları,
doğal limanlarıyla antikçağlardan bu yana gözde
bir merkezdir diyebiliriz.
Kilikya aslında Alanya Burnu’ndan Suriye’ye
kadar uzanıyor. Kuzeyi ve batısı Toroslar’la,
güneyi Akdeniz mavisiyle çevrilidir. Doğuda Su- Herodotos ismin kaynağını, Finiklei Age- Dağl k Kilikya, pagan
devirlerden beri önemli
riye’yle Türkiye kesiti arasında Amanos Dağları nor’un oğlu Kiliks’e dayandırıyor… İki Kilikya’yı tar m alanlar ndan biri;
bulunuyor. Lamos, bugünkü adıyla Limonlu Çayı ayırıyor. Mut Dereköy’de çamlar n
Yunan yazımı, Kilikya’nın batı kesimine “Ki- Dağlık Kilikya, Romalıların “Cilicia Aspera” ard nda uzanan ve Göğden
Deresi’nin sulad ğ kay s
likya Trakheia / Dağlık Kilikya” doğu kesimine dediği coğrafya Alanya’yla Mersin arasında yer bahçeleri, bölgedeki
ise “Kilikya Pedias / Ovalık Kilikya” diyor. Ana- alıyor. Ben şimdi bu bölgenin bir kesitini keşfe- tar msal deği imin de
dolu, Mezopotamya ve Suriye arasında stratejik debileceğim ancak… İÖ 7’nci yüzyılda Grekler, göstergelerinden biri
önemi olan Kilikya, dağlık bölgelerde yaşayan bugünkü Taşucu yakınlarında Holmi kolonisini say l yor.

ve üreten topluluklarla liman bölgelerini, yani kuruyor. Büyük İskender’in kumandanlarından

Anadolu’yla Akdeniz’i birbirine bağlar. Bu ne- ve daha sonra Suriye kralı olan Selefkos Nika-
denle Gülek Boğazı’nın diğer adı “Kilikya Kapı- tor da deniz kıyısında yerleştiklerinden sürekli
sı,” Belen Geçidi ise “Suriye Kapısı” olarak geçer korsan tehdidi altında olan Holmi sakinlerini de
literatürde. bugünkü Silifke’ye taşıyarak Selefkos, yani Silifke

DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 125

 kentini kuruyor.
Dağlık Kilikya bölgesi Roma hâkimiyetine
girdikten sonra büyük bir imar faaliyeti başlı-
yor; kaleler, kentleri birbirine bağlayan yollar ve
en önemlisi de bu susuz coğrafyaya su yolları,
sulama kanalları, bentler yapılıyor, tarımın önü
açılıyor. Zeytincilik, bağcılık ve harnup yetiş-
tiriciliği gözde tarım faaliyetleri oluyor. Kimi
yerlerde üretilen zeytinyağını doğrudan gemi-
lere aktarmak için büyük sarnıçlar yapılmış ve
bu sarnıçlardan denize uzanan bentlerin açıldığı
söyleniyor.
Daha sonra Arapların, Ermeni Krallığı’nın,
Karamanoğulları, Selçuklular ve Osmanlıların
egemenliğine giren topraklarda uygarlıklar de-
ğişse de coğrafyanın etkisiyle bir şeyler aynı ka-
lıyor. “Genius loci”den, yani bir yerin ruhundan
söz edilecekse burası tam yeri. Bu coğrafyanın
kendine has bir ruhu var. Belki de Göksu’nun su-

larına, kayalıkların Akdeniz güneşi altında uza-
yan gölgelerine, kaç yüzyıldır bu yarlı yamaçlara
tutunan makilere ve dağ bitkilerine eşlik eden
bir ruh. Yolculuk sırasında ilkbahar görüntüleri
ve çam kokuları da eklenince insan ister istemez
doğada bir ana tanrıça dokunuşunu hissediyor.
Karstik oluşumlarla yol boyu farklı sahne kişilik-
leri gibi önünüze dizilen kayalıklar, düzlüklerde
çiçeklenmiş badem ve erik ağaçları, ağaçların
altına kadife gibi serilen taze çimen ve dağ çiçek-
leri hep bir bereketi ve doğurganlığı hatırlatıyor.
Silifke ilçesi, Narl kuyu beldesindeki Üç Güzeller mozaiği,
Bizans devri bir hamam yap s nda bulundu. Döneminin
seçkinlerinden biri olan olan Poimenios, ayn bölgedeki
Cennet Obruğu’nun derinliklerinden geçerek Narl kuyu
Koyu’nda denize kar an tatl su kaynağ ndan yararlanarak
bir hamam yapt rm , taban da mozaikle kaplatm t
İsoldaı. Helenistik dönemde Olba Krall ğ , önemli bir ticaret
ve dinsel merkezdi. Üzerinde, “Olbal lar n Kenti” yaz t olan
su kemerinin bulunduğu akropol pek çok dinsel mimari
yap y da bar nd r yor İüstteı.

126 ATLAS · NİSAN 2018

Buraya sihirli dokunuşları olan tanrıçaların izini
takip ediyorum.
PRENSES ABA’NIN IZINDE
Bu topraklara izini bırakan kadınlardan biri
İÖ 1’inci yüzyılda Olba Krallığı’nın başına geç-
miş olan Prenses Aba. “Prensesin Ayak İzi”
isminde Uzuncaburç’tan başlayıp Uğuralanı,
Cambazlı, Hüzeyinler üzerinden bir zamanla-
rın antik liman kenti Korykos’a (Kızkalesi) 40
kilometrelik bir kültür rotasına ilham veriyor.
Zamane gezginleri bu coğrafyaya serpilmiş eski
dünyanın izlerinin peşine düşüyorlar.
Seleukeia’nın kuzeyine doğru Olba’daki antik
Zeus kült kenti bölgedeki ikinci önemli yerleş-
medir. Burada Antonius ve Kleopatra’nın des-
teklemeleri sonucu, Teukrid Krallığı’nın gele-
nekleri dahilinde, nüfuzlu bir korsan kızı olan
Aba, Olba Krallığı’nı koruyabilmiştir.
Aba savaşçı kişiliğiyle öne çıkıyor ve bir za-
manlar, Lamas Çayı ile Göksu arasındaki böl-
gede kurulan Olba Krallığı’nın başına geçiyor.
DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 127
Aba, Olba yönetimini ikna edip rahip kralların
yapamadığını başarıyor ve Kleopatra ile anlaş-
maya varıyor.
Ben de yine bir eski zaman izini, eski bir su
kanalı yolunu takip ederek, Poyraz Doğa Gez-
ginleri ve Ayyıldız Gezginleri’yle birlikte Boza-
ğaç mevkisinden başlayarak Uzuncaburç yolunu
tutuyorum. Poyraz Doğa Gezginleri Derneği
başkanı Ümit H. Üçyıldız, her pazar doğa ve
kültür yürüyüşleri yaptıklarını belirtiyor. Silifke
Belediyesi’nde koruma uygulama ve denetim
bürosu sorumlusu İsa Yüksel, yürüyüş boyunca
Uzuncaburç’la ilgili bilgiler veriyor. Dağ me-
nekşelerinin, çiçeklenmiş badem ağaçlarının ya-
nından geçiyoruz, keçi sürülerine rastlıyoruz ve
antik şehrin kaya mezarlarının sıralandığı yöre
insanlarının “sıralı in” diye andığı nekropol ala-
nından geçerek varıyoruz Uzuncaburç’a. Etrafa
sessizlik hâkim.
1
Uzuncaburç’ta gezerken bağlarını çapalayan
köylüler görüyorum. Kimisi bir kenarda sakince
bal peteklerini yeniliyor. Bazı bağların ortasında
antikçağlardan kalma bir işlik duruyor, meydan-
Dağlık Kilikya, tarihi kalıntılar ve özellikle kaya
larda sarnıçlar, su kuyuları eski dünyayı hatırla-
tan varlıklarıyla köyün her yerinde karşıma çıkı-
yor. İsa Bey, 10 yıl öncesine kadar bu sarnıçların
ve su kuyularının köylü tarafından kullanıldığı- 4
nı, iki yıl öncesine kadar suyun olduğunu şimdi
kuruduğunu söylüyor. Su, Toroslar’ın zirvesin-
deki karın erimesiyle, Aksıfat Kanyonu aracılı-
ğıyla buralara geliyor ve bütün çayları besliyor.
Bu sarnıçlar ve üzüm bağları, antikçağlarla
bugün arasındaki bağı hâlâ koruyor. Bu toprak-
larda, hâlâ asırlar öncesinin yöntemleriyle üzüm
yetiştiriliyor. Adını köyün eski adı olan Recep-
li’den alarak Recepli veya Recep üzümü olarak
bilinen üzümlerin şarap üretimi için elverişli bir
üzüm olduğunu, ama son yıllarda şarap üretimi-
nin yapılmadığını öğreniyorum.
Uzuncaburç’lu Gonca Gül Uygun, hemen ka-
lıntıların yakınındaki anneannesinin evini göste-
riyor. Bir yamaca kurulmuş antik tiyatroda kral-
cılık ve kraliçecilik oynadığı günlerden söz edi-
yor. “Sırlı yerler buralar. Akşamüstleri özellikle

128 ATLAS · NİSAN 2018

 4

2 3

1-Silifke Demircili Yapı piramidal

Köyü’ndeki mimarisiyle,
İmbriogion çatı mausoleum mezar
llikle kaya kabartmaları açısından oldukça zengin. örtüsü yıkılmış geleneğinin devam
iki katlı bir yapı. ettiğini gösteriyor.
Cephesinde altta
4- Silifke Keben
İon, üstte Korint
Köyü’ndeki Hititlerin
başlıkları taşıyan
son dönemlerine
5 dörder sütun var.
tarihlenen Kybele
2- Silifke Sömek Kaya Kabartması,
5 Köyü’nün kuzeyinde, halk arasında
Eleksi Boğazı’ndaki “Çolak Kız” olarak
Athena Kaya
anılıyor.
Kabartması.
Her tarafında 5- Erdemli
dinsel mimari Kanlıdivane’deki
izler ve kiliseler obruğun güney
bulunan bu alanın duvarında
Tanrıça Athena Armaronksas
kültüne adandığı ailesinin
düşünülüyor. kabartmaları
3- Aydıncık bulunuyor.
Kelenderis’te 4x2 metre
büyük kesme kireç boyutlarındaki
taşlarıyla yapılmış bir niş içinde yer
ve halk arasında alan kabartmanın
“Dört Ayak” olarak sağ tarafında beş
bilinen anıt mezar, satırlık bir yazıtta
İS 2 veya 3’üncü aile bireylerinin
yüzyıla tarihleniyor. isimleri yer alıyor.

DAĞLIK KİLİKYA · ATLAS 129

Göksu Irmağ ’n n mistik bir atmosfere dönüşür, çocukluğumda
Akdeniz’le bulu tuğu biraz ürkerdim o vakitlerden.” Aslında bu top-
delta, göller ve büyük raklar efsaneleriyle, sembollerle örülü anlam
kumul alanlarla zengin bir
ekosistem olu tururken dünyasıyla insana hep ikinci bir hayatın varlığını
ayn zamanda göçmen sezdiriyor.
ku lar ile Caretta caretta Mağaralar, obruklar, kayalar kültürle yoğrul-
kaplumbağalar için
önemli bir bar nma ve
muş diyebiliriz; coğrafyayla tarih iç içe geçiyor.
üreme alan . Başka bir dünyanın yeryüzü meskeni duygusu
veren Cennet ve Cehennem mağaraları, sarp
kayalıkların arasına kurulmuş Mavga Kalesi, dev
bir mitoloji karakterinin ayak izini andıran oyu-
ğunda etrafına kiliselerin dizildiği Kanlı Divane
bunu söylüyor, söyletiyor.
Burada bir yiyecek içecek dükkânı işleten Dür-
dane Hanım’ın yerine uğruyoruz, kenger kahvesi
içiyoruz. Dürdane Hanım bana sumağıyla bilinen
yörede sıkça kullanılan “sumağı gelin etmek” de-
yimini anlatıyor. Sumağın kırmızı ve ekşi olması
için sıcak suyla ovulup ala tavlı ve çok sulu olma-
dan serilmesine deniyormuş. “Gelin edilmeyen
130 ATLAS · NİSAN 2018
sumak solgun olur, ekşi olmaz” diyor.
Uzuncaburç Olba zamanında dini bir merkez-
ken daha sonra idari bir merkeze dönüşmüş. Ki-
likya’nın en görkemli tapınaklarından olan Zeus
Tapınağı ve Kader Tanrıçası Tyche adına yapıl-
mış, zarif monolitik sütunlardan oluşan tapınak
yan yana bu sessizliği paylaşıyor.
Okeanos kızlarından biri olan Tyche, bu böl-
genin sikkelerinde sıkça yer alan tanrıçalar-
dan biridir. Latince adı Fortuna olan bu tanrı-
ça Behçet Necatigil’in “Mitologya”sında şöyle
tanımlanıyor:
“Uygun kader, şans, umulmayan başarı tan-
rıçası, Homeros’un eserlerinde görülmez,
en eski şairler içinde onun en güzel tasviri
Pindaros’tadır.”
Fatih Erhan, Kilikya sikkeleri üzerine yazdığı
bir tezde bölgede, tanrıçalara ait tasvirlerin, kül-
tünün varlığı bilinen pek çok tanrıdan daha çok
görülmesine dikkat çeker ve bunu da tanrıçaların
Anamur ilçesinin alt kentler, bolluk ve bereket gibi sosyal ve ekono-
kilometre güneybat s ndaki mik hayatın önemli alanlarına hükmetmelerine
Anamureum Nekropolü,
Anadolu’nun en iyi bağlanabileceğini söyler. Kent ve kentin temsil-
korunmu nekropol cisi, Savaş ve Akıl Tanrıçası Athena, Tykhe, Kent
alanlar ndan biridir. Tanrıçası, Tanrıça Roma, Ana Tanrıça Kybele
Mezarlar n say s 400
civar ndad r. Tonozlu
ve Artemis, Aşk Tanrıçası Aphrodite, Bereket ve
mezarlar n tek ve iki katl Tarım Tanrıçası Demeter ve İsis, Sağlık Tanrı-
örneklerinin bir k sm n n çası Hygieia, Ailenin Koruyucu Tanrıçası Hera;
duvarlar nda freskler ve Ay Tanrıçası Selene ve Hekate; deniz tanrıçaları
mozaikler bulunur.
Thalassa ve İsis, Kilikya sikkeleri üzerinde yer
alan başlıca figürlerdir.
AZİZE THEKLA VE DAĞLARIN ATHENA’SI
Azize Thekla, ruhani varlığıyla Silifke’ye dam-
gasını vuran bir başka kadın. Konya’da yaşayan
Thekla, Hıristiyanlığı yayan Paulus’un vaazlarını
dinleyip çok etkileniyor. Annesi ve nişanlısı Pa-
ulus’u oradan uzaklaştırmak istiyor. Thekla ise
yakalanıyor ve yakılmak üzere sirk meydanının
ortasına getiriyor. Ne var ki tam o sırada yağmur
yağıyor ve Thekla kurtuluyor. Ardından Pau-
lus’u bulmaya Yalvaç’a gidiyor. Orada genç bir
adamın ona tecavüz etmeye kalkmasına cesurca
karşı koyuyor ve otoritelerce çırılçıplak biçimde
vahşi hayvanların önüne atılırarak cezalandırılı-
yor. Orada, da imdadına tanrıçaların sadık ko-
ruyucusu olarak bilinen bir aslan, hatta bir dişi
132 ATLAS · NİSAN 2018
aslan yetişiyor, Thekla’yı diğer hayvanlara karşı
koruyor. Deniz yaratıklarıyla dolu bir havuza at-
layan Thekla, orada vaftiz oluyor. Silifke’ye gelip
bir mağarada yaşamaya ve yöre halkına birşeyler
anlatmaya ve onlara şifa sunmaya başlıyor. Paul
ve Thekla’nın Amelleri isimli kitapta Thekla’nın
cezalandırıldığı sırada, bir kadın grubunun da
eski Yunan tiyatrolarındaki korolarda olduğu
gibi, yapılan bu haksızlığa bir ağızdan feryat et-
tiği anlatılır.
Elliye yakın mucizesi olduğu düşünülen Azi-
ze Thekla, Silifke’nin annesi, koruyucusu ve
öğretmeni olarak tasvir edilir. Meryemlik olarak
da bilinen yaşadığı mağarası, Silifke’nin mer-
kezine yakın bir tepede ve ziyaret edilebiliyor.
Öldüğüne değil de, buralarda gizemli bir şekilde
havaya karıştığına inanılıyor. Hacıların, uzun
hac yolculuklarından sonra Akdeniz’i, Göksu
Deltası’nı, Silifke Kalesi’ni ve akropolü bu tepe-
den seyrederken ne hissettiklerini tahmin etmek
zor değil. Bizans ilk döneminin önemli alanla-
rından biridir buralar. Antikçağda Hıristiyan
hacılar, gemilerle Seleukai’ye en yakın liman
olan Holmoi’ye (bugünkü Taşucu) geliyorlardı.
Bugün hâlâ Ortodoks ve Katolik Hıristiyanların
Eylül ayındaki yortular sırasında Aya Tekla’yı
ziyaret ediyorlar.
Mut ilçesindeki Mavga
Kalesi önlerinde karstik
kaya yap s ndaki doğal
a nma sonucu olu mu
kemer, bölgenin jeolojik
kültür varl klar ndan biri...
134 ATLAS · NİSAN 2018
Azize Thekla, evlilik hayatını reddedip yalnız
yaşama kararıyla aslında bakire Yunan tanrı-
çaları Artemis ve Athena’ya benzetilmektedir.
Hatta Azize Tekla’nın Silifke’ye geldiği dönemde
pagan kültürünün hâlâ yaygın olması sebebiyle
Tekla’nın hikâyesinin tanrıça efsaneleriyle ortak
noktaları olduğundan söz ediliyor. Athena kültü,
Kilikya Bölgesi’ndeki tüm dini tasvirler içerisin-
de birinci sırada yer alır. Sömek Köyü yakınla-
rındaki Eleksi Boğazı’nda yer alan yüksekçe bir
kayanın üzerindeki Athena kabartması da bunun
göstergelerinden biri olarak görülebilir. Yüzü ve
göğsü tahrip edilmiş bu kabartmanın İS 4’üncü
yüzyılda yapılmış olabileceği düşünülüyor. Yu-
karı kaldırdığı sağ eliyle bir mızrak tutar, sol
kolunda ise bir kalkan vardır. Solunda şahlanmış
bir at tasviri ve Zeus’un ışık demeti yer alır. Ete-
ği ile mızrağı arasındaki 13 satırlık yazıtta şöyle
der: “Menas’ın oğlu Hermophilos’un torunu
Marcus’un eseri. Rhobozon oğlu Dionys tanrısal
buyruk gereğince Athena Krisoa Oreia’ya (Dağ-
larda oturan Athena’ya) adadı.”
TANRIÇALARIN BUGÜNÜ
YÖRÜK KADINLARI
Prenseslerin, azizelerin ve tanrıçaların hikâye-
lerinden bugünkü Silifke’ye dönüyorum. Geçmiş
zamanlarda ara ara esen bu güçlü dişil rüzgârla-
rın bugünkü Silifke’de yansımalarını bulmak is-
tiyorum. Karşıma Yörük kadınlarının hikâyeleri
ve Arife Abla’nın muazzam öyküsü çıkıyor.
Yörükler hakkında, kendisini Silifke yöresinin
folklorunu, kültürünü araştırmaya adamış ve
kitaplar yazmış Mustafa İnceoğlu’yla görüşüyo-
rum. Bana son göçer Yörük boyu olan Sarıke-
çililerden ve genel olarak Silifke kültüründeki
akıl danışılan kadınlarından bahsediyor. “Bu
kadınlar sizi sözüyle sever, eliyle okşar, size şef-
kat ve yol gösterir, sizi şifalandırır. Rahmetli
eşim de böyle bir kadındı, şu anda yazdığım Si-
lifke dil kültürüyle ilgili kitabımın yüzde altmışı
onun bilgileriyle oluştu” diyor. Ebe sözünün,
babaanne, anneanne için, aynı zamanda da bilge
kadınlar için yaygın kullanımından bahsediyor.
Bu ifadenin doğumla ilgili olması yine dişil bir
 Biz doğamızı
seviyoruz.
Nesillerimizin ağaçların gölgesinde
büyümesini istiyoruz. Ormanlarımızı yok
etmeden kurumuş dal ve ağaçlardan
yeni nesil parkeler üretiyoruz.

peliparke.com
Mersin-Erdemli-Silifke nitelik taşıyor. Yörüklerdeki kadın erkek rolleri-
karayolu üzerindeki nin başkalığından bahsediyor: “Bir Yörük kadı-
K zkalesi, Korykos antik
yerle iminin bir parças nı kocasını istediği zaman boşayabilir. Eskiden
olan bir adac ğ n üzerine mavi feracesini giyip köy meydanına çıkması
kurulmu tur. şoma ve yeterliymiş.”
Bizans dönemlerinde
Evliya Çelebi, Silifke’ye geldiğinde karşısına çı-
yoğun olmak üzere,
slami devirlerde de iskân kan Türkmen kadını da akla, Mustafa Bey’in “bil-
görmü tür. Nekropol ge ebe” diye nitelendirdiği bu kadınları getiriyor.
alan ndan ç kar lan Seyahatname’den izleyelim: “Kapıdan çok yaşlı,
eserlerden burada ilk
yerle imin Ö 4’üncü feleğin çemberinden geçmiş, kınalı saçlı, hartavi
yüzy la ait olduğu (keçe külah) sarıklı bir nuhi avrat elinde asası ile
anla lm t r. gelip selam verip musafaha edince hayretler için-
de kalıp, “safa geldin kadın ana” dedim. Hemen,
“siz safa geldiniz” deyip oturdu. Ve karşısına 30
tane bıyığı kulak memesinin arkasında şahbazlar
el kavuşturup hizmette durdular.”
Silifke Belediyesi’nde çalışanların yarısından
fazlasının kadın olduğunu görmek benim için
hoş bir sürpriz oluyor. Belediye Başkan Yardım-
cısı Esen Tuba Tol, “Silifke’de pek çok meslek
odasının birliğinin başkanı kadındır, kadınlar
ekonomik hayatın içindedirler. Bu, Silifke’de
daha hoşgörülü bir ortam yaratıyor” dedikten
sonra ekliyor: “Farklılıklarla bir arada yaşaması-
nı bilen bir kültürüz. “
136 ATLAS · NİSAN 2018
Aslında Silifke yakın zamana kadar Rumlar,
Ermeniler ve Türklerin bir arada yaşadığı bir
yerdi. Hatta paskalya ve nevruz kutlamalarının iç
içe geçmesiyle “nevruz yumurtası gibi âlâ bula”
deyimi hayat buluyor. Gayrımüslim halkın ken-
di kutsal günlerinde, eğlencelerinde rengârenk
boyayıp kır eğlencelerinde etrafa dağıttıkları yu-
murtalar “nevruz yumurtası” ismini dahi almış.
Silifke’de yaşayan Rumlar, Yunanistan’a topluca
göçüp Silifke’yi arkalarında bırakmış olsalar da
yerleştikleri yere Yeni Silifke (Nea Selefka) adını
vermişler.
Kadınların bu coğrafyaya sihirli dokunuşla-
rının en çağdaş örneklerinden biri de Silifke’ye
mal olmuş Arife Karcıoğlu. Ziraat mühendisi
olarak Silifke’ye gelen Arife Hanım, burada çilek
yetiştirmeyi kafasına koyar, fakat etraftaki üre-
ticiler onu pek ciddiye almaz. Antalya’ya gelip
gider, çilek yetiştiriciliğinin inceliklerini öğrenir,
toprak tahlilleri yaptırır ve en sonunda Silifke
yakınlarındaki Tekir’de (Atayurt) bir tarla alıp
çilek üretimine başlar ve Silifke Ovası onun sa-
yesinde çilekle tanışır. Şu anda Silifke Türkiye
çilek üretiminin yüzde 40’ını ve ihracatın yüzde
70’ini yapıyor. Arife Abla olarak anılan Arife
Karstik bölgelerde Karcıoğlu’nun halkın çabasıyla büstleri yapılmış,
rastlanabilen dolinlerin, bunlardan biri de Atayurt Hali’nin girişinde.
yani boyutlar bölgenin
karstik özelliklerine bağl
olarak deği en, kapal veya TANRIÇALAR DİYARINA VEDA
yar aç k çukurluklar n Silifke civarında gezdiğim süre boyunca yeni
izlenebildiği dağlar
ve eski dünyanın hikâyeleri beni sarmalıyor. Bu-
aras nda Bat ve Orta 
Toroslar da bulunuyor. güne kadar gelen hikâyelerde buraları kucakla-
Mut Küçükeyre Dağ ’ndaki yan bir ana tanrıçanın bilgeliği gizli, hepsi, duy-
çok say da dolin ve lapya mak isteyene sayısız öğreti sunmaya hazır sanki.
formasyonun pek çok bilim
insan tarf ndan jelolojik
Narlıkuyu’daki mozaiğin üç güzeli, Zeus’un kız-
miras say l yor. ları, buraların uğurlu kuşu keklik ve kumruların
arasında dans ederek, neşeyi, coşkuyu hatırlama-
yı daim kılıyor.
Kızkalesi, uğursuz bir kehanetin gerçekleş-
memesi için kendisine bir kale yapılan ve sonu
üzüm sepetine giren bir yılanla gelen bir pren-
sesin efsanesiyle anlatılıyor yüzyıllardır; insan
hayatının kırılganlığıyla...
Silifkeli yazar Celal Taşkıran’ın “Kale saçlı/
Poyraz saçlı/Göksu kuşaklı bir gelindir Silifke”
diye andığı bu şehri ve hatta bu coğrafyayı ben de
138 ATLAS · NİSAN 2018
bir kadın karakteriyle özdeşleştiriyorum.
Bereket ve bilgelikle yoğrulan Dağlık Kilik-
ya topraklarında doğayla birlikte yaşama, onu
kabullenme çabası ne kadar anaerkilse, doğa-
ya hükmetmeye çalışmak da o kadar aterkilliği
temsil ediyor. Taşucu’nda kaldığım yerde her
gün tam karşımda gördüğüm, dağın tepesindeki
devasa maden ocağı, o koca beyaz leke bana bir-
şeyleri hatırlatmak istiyor sanki.
Gezinin sonunda kendimi yine Göksu’nun
başında buluyorum. Gün yavaş yavaş çekiliyor.
“Sabahı güzel Silifke”nin akşamüstlerinin de
ayrı bir sihri var, Roma Köprüsü’nün gerilerin-
de uzaklarda Silifke Kalesi’nin karaltısını görü-
yorum. Gecenin şefkatli bir tanrıça eli gibi ağır
ağır coğrafyanın bütün kanyonlarını ve görkemli
çukurlarını doldurduğunu ve kim bilir kaçıncı
keredir dağ zirvelerini bir kadife gibi sardığı dü-
şünüyorum ve tanrıçaların, azizelerin, perilerin
ve Yörük ruhlarının koruması altındaki bu güzel
coğrafyaya veda ediyorum l
 VİYANA

Avrupa’nın
sahnesi

Doğa Tarihi Müzesi’nin çat s ,

Viyana’n n ünlü siluetini
seyretmek için birebir. Tam kar da
belediyenin neogotik tarzda
in a edilmi binas şathaus
yükseliyor, sağda ise Ulusal Tiyatro
İBurgtheaterı yer al yor.

140 ATLAS · NİSAN 2018

Tuna Nehri kıyılarında bir kültür sanat durağı, Avru“a’nın büyük
im“aratorluklarından birinin mirasçısı, valsin doğduğu, klasik müziğin
hiç susmadığı bir şehir… Avusturya’nın başkenti Viyana anıtsal
mimarisi, müzeleri, Freud’dan Strauss’a dek sayısız ismin hatırası ve
elbette kafeleriyle hayattan keyif almayı bilen bir yer.
YAZI VE FOTOĞRAFLAR: TOLGA İLDUN

VİYANA · ATLAS 141

 Viyana, Küresel Yaşanılabilirlik Raporu’nda dünyanın en y

142 ATLAS · NİSAN 2018

 şathaus ile Burgtheater aras ndaki şathauspark, k
aylar nda bir buz pistine ev sahipliği yap yor. Parkta bahar
aylar yla birlikte festivaller, konserler, her ya tan Viyanal ya
seslenen etkinlikler düzenleniyor.

A
vusturya’nın başkenti Viyana
tarih boyunca farklı impara-
torluklara ev sahipliği yapmış,
milyonlarca turistin ziyaret et-
tiği, dünyanın en yaşanabilir
şehirlerden biri. Aynı zamanda operaları ve ye-
tiştirdiği klasik müzik dâhileri ile Avrupa’nın
kültür ve sanata açılan kapısı. Valsin anavatanı,
Türklerden kalan zengin kahve mirasının tutkulu
bir şekilde yaşandığı ülkenin kültürel, politik ve
ekonomik merkezi…
Viyana’ya gelir gelmez ilk dikkatinizi çeken
sakinlik ve şehir merkezine ulaşımın çok kolay
olması. Her gelişmiş şehirde olduğu gibi Viya-
na’da da şehrin neredeyse tamamını kapsayan
bir ulaşım ağı mevcut. Metro başta olmak üzere
tramvay ve trenlerle ulaşılamayacak nokta yok
gibi. Tarihi bir doku içinde yaşayan bu şanslı
şehri neredeyse yere ayak bile basmadan rayla-
rın üzerinde gezmek mümkün. Hal böyle olunca
tarihi eserlerle süslü, İÖ 400’lü yıllarda Keltler
tarafından temelleri atılmış şehri gezmek kolay ve
zahmetsiz oluyor.

Almanya’nın güneyinden doğup Avrupa’da bir-

çok kentten geçerek Karadeniz’e dökülen Tuna
Nehri’nin ikiye ayırdığı şehirde, bu topraklarda
600 yıldan fazla bir süre hüküm süren Habs-
burg İmparatorluğu’ndan kalma çok sayıda sa-
ray, katedral, müze, opera ve sanat galerisi bu-
lunuyor. Hanedanlığın kalbi olan imparator-
luk sarayı, neo-rönesans tarzında tasarlanan ve
1869’da açılan Viyana Devlet Operası, Atina’da-
ki Erekhteion Tapınağı’ndan esinlenilmiş parla-
mento binası gibi yapılar, Roma döneminde şehri

n en yaşanılabilir şehirleri arasında bulunuyor.

VİYANA · ATLAS 143

Viyana’n n tam merkezinde yer alan, 1365 y l nda in a edilmi Aziz
Stephen Katedrali’nin çat s rengârenk motiflerle süslü İalttaı.
Katedralin yüksekliği 130 metreyi geçen kulesi, merkezdeki al veri
caddelerinde tüm heybetiyle kendini yans t yor İsağdaı.
koruyan hendeklerin doldurulması ile oluşmuş
Viyana’nın ünlü alışveriş bölgesi Graben Cadde-
si, şehrin merkezi olan “Innere Stadt” bölgesinde.
Aynı zamanda UNESCO Dünya Kültür Mirası
Listesi’ndeki bölgede ortaçağdan kalma evlere,
barok yapılara hayran kalmamak imkânsız.
AKINCI HEYKELİ
Şehir merkezi 23 bölgeye bölünmüş Viya-
na’nın birinci bölgesinin merkezinde yer alan
Aziz Stephen Katedrali, Viyana’nın en dikkat
çeken yapısı. Bu katedralin doğu yakasında, bir
azizin ayakları altına alınmış şekilde tasvir edil-
miş Osmanlı akıncısı heykeli bulunuyor. Kilise-
nin 21 tonluk Pummerin çanı, Viyana kuşatması
Aziz Stephen Katedrali’nin 370
basamağını tırmananları benzersiz
Viyana manzarası bekliyor.
144 ATLAS · NİSAN 2018
sonrasında Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan
silahların ve topların eritilmesiyle yapılmış. Ka-
tedral görevlisi Reinhard’ın anlattığına göre bu
çan, 1534 yılından itibaren yaklaşan Osmanlı
akıncılarını haber vermek için kullanılmış ve bu
iş için bir memur görevlendirilmiş. Belediye Mec-
lisi tarafından 1956’da bu görev kaldırılmış. 1956
tarihini duyunca yanlış anladığımı sandım ama
gerçekten tarih doğruymuş. Türkler Avusturya
tarihindeki Viyana kuşatmaları ile öylesine derin
izler bırakmışlar ki Osmanlı Devleti yıkılıp da ye-
rine Türkiye Cumhuriyeti kurulmasına rağmen
bu görevi 1956 yılına kadar devam ettirmişler.
12’nci yüzyılda yapılan bu katedral Viyana’nın
sembolü. Reinhard bu tarihi ve dini yapının aynı
zamanda ülkenin tarihi ile yakından bağlantılı ol-
duğunu söylüyor ve ekliyor: “Viyana’nın en eski
tarihsel belgelerinin arşivleri burada bulunmakta,
aslında burası sadece dini bir yapı değil, aynı za-
manda Viyana’nın belleği”.
A
ziz Stephen Katedrali ayrı-
ca her yıl paskalya ve Advent
konserlerine ev sahipliği ya-
pıyor. Kulelerin manzarası ise
müthiş. Yaklaşık 370 basamağı
tırmanmayı göze alabilirseniz katedralin kulesi-
ne çıkıp Viyana’yı uzun uzun seyredebilirsiniz.
Kentin ilk kez büyük ölçüde genişlemesi 12’nci
yüzyılın sonundan itibaren gerçekleşmiş, sınır-
ları yaklaşık olarak günümüzdeki Ringstrasse’ye,
yani Ring Caddesi’ne kadar ulaşmış. Ring Cad-
desi, adını eski kentin, yani Innere Stadt’ın etra-
fını adeta bir halka gibi çevreleyen bulvarlardan
alıyor. Viyanalılar ise bu ismi 1848-1916 yılları
arasında hüküm sürmüş, hatta Aziz Stephen
Katedrali çatısında baş harfleri yazılı Avustur-
ya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph’e borç-
lu. İmparator Joseph emir veriyor ve diyor ki:
“Şehirdeki bütün surlar yıkılacak, iç ve dış şehir
birleşecek.” Türk istilası korkusu da nispeten ge-
çince 1850’ye kadar 1. bölgeyi çevreleyen surlar
tamamen yıkılıyor yerine bugünkü halka şek-
lindeki bulvarlar inşa ediliyor. Surlar yıkılınca
oluşan diğer açık alanlara ise ihtişamlı binaları ve
müzeleri inşa ediyorlar.
VİYANA · ATLAS 145
 Müzik, Viyana’da
günlük hayatın
her anında
karşınıza çıkıyor.

Aziz Stephen İç bölgenin ara sokaklarında dolaşırken karşı-

Katedrali’ndeki pazar nıza Roma dönemine ait kalıntılar çıkarsa şaşır-
ayininde bir araya
gelen cemaat korodan
mayın. Bu kalıntılar Avusturya tarihinden daha
ilahiler dinliyor eski ve Romalıların çok daha önceleri kurduğu
İüstteı. Burgtheater’a Vindobona’ya ait. 881 yılında ise bu yerleşim
pembe bir limuzinle
merkezi ilk kez “Venia” olarak isimlendirilmiş.
opera seyretmeye
gelmi bir grup turist, Kentteki 160’dan fazla müzenin çoğu Müzeler
ehrin en gösteri li Caddesi (Museumstrasse) çevresinde. Bunların
yap lar ndan şathaus içinde Doğa Tarihi Müzesi, Etnoloji ve Sanat Ta-
önünde ak am
ölümsüzle tirme
rihi gibi kraliyet müzeleri, 60 bin metrekare alan
pe inde İsağdaı. üzerine kurulu bir müze kompleksi olan Mu- etmesinde tarihi nedenler önemli rol oynamış.
seums Quartier, Modern Sanatlar Müzesi, Baca Mozart, Haydn, Schubert, Bruckner veya Mahler
Temizleyicileri Müzesi, hatta Cenaze Müzesi bile gibi birçok önemli besteci burada doğmuş ve baş-
mevcut. yapıtlarını burada bestelemiş. Bu yönüyle Viyana,
bir varmış bir yokmuş zamanlarından bu yana
KLASİK MÜZİK VE OPERA BAŞKENTI “müziğin kenti” olarak kabul ediliyor. Viyana
Yaşadıkları evler müzeye dönüştürülen Wolf- Devlet Operası, Viyana Kenti Konser Orkestrası,
gang Amadeus Mozart, Johann Strauss, Ludwig Viyana Senfoni Orkestrası ve Viyana Filarmoni
van Beethoven gibi dünyanın en önemli besteci- Orkestrası’nın konserleri başlıca müzik etkinlik-
lerine ev sahipliği yapan Viyana adeta dünyanın leri arasında hâlâ yerini koruyor.
klasik müzik ve opera başkenti. “Müziğin Ülkesi” Buna karşın Viyana’nın müzikle ilişkisi sadece
olarak kabul edilen Avusturya’nın bu sıfatı elde kapalı salonlardaki konserlerle sınırlı değil. Bu

146 ATLAS · NİSAN 2018

şehirde sokakların da birer konser mekânı oldu-
ğunu söylemek yanlış olmaz. Özellikle kalabalık
saatlerde Stephansplatz’a çıkan birinin her köşe
başında ayrı bir konser dinlemesi mümkün. Üs-
telik yapılan müzik, kalitesiyle konser salonların-
dakini aratmıyor. Viyana, aynı zamanda klasik
müzik ile birlikte valsle anılan bir şehir. Vals ise
adı neredeyse Viyana’yla özdeşleşen bir dans ol-
muş. İkisinin birleşimiyse, Strauss’un notalarında
meşhur “Mavi Tuna Valsi” halini almış.
Viyana kahve kültürü ve lezzetli kekleri ile
de ünlü. Kaffeehaus diye adlandırdıkları kahve
evleri, kahve yapımını ve içimini bir sanat olarak
gören Viyanalıların buluşma noktası. Kahvenin
ardında yatan felsefe ise oldukça ilgi çekici. Doğa
Tarihi Müzesi rehberlerinden Harald Bruckner,
müzeyi gezdirirken, “günlük hayatta Viyanalıla-
rın yaşam felsefesi nasıldır” sorusuna şu cevabı
veriyor: “Evet, Viyana bir kültür ve sanat şehri.
Fakat bu aslında bizim yaşam kaynağımız. Viya-
nalıların yaşam felsefesi hayattaki zorlukları dert
etmemek, hayattan keyif almak ve rahat yaşamak.
Bu felsefenin çıkış noktası belki de alışkanlıkla-
rımıza tutku ile bağlı olmamız. Kültür, sanat ve
VIYANA · ATLAS 147
Çağda mimarisiyle dikkat kahve ise en temel alışkanlıklarımızdan.” Belki
çeken Viyana’n n ana de bu yüzden Viyana’da onlarca müze, ilk gün-
tren gar İHauptbahnhofı,
ülkenin dört yönünden
kü gibi korunmuş tarihi yapı, her hafta sonu bir
gelen demiryolu hatlar n opera, vals, klasik müzik festivali, belki daha da
birle tiriyor. Buradan önemlisi her köşe başında bir kahvehane görmek
sadece Avusturya değil, mümkün. Çünkü kahve, bu şehrin sakinleri için
Avrupa’n n neredeyse her
bölgesine gidilebiliyor. vazgeçilmez bir tutku, sosyalleşme aracı. Ve bu
alışkanlık aslında Osmanlı’dan miras.
Macaristan’ın fethinden sonra Osmanlı ordu-
su 1529 yılında ilk kez Viyana kapılarına ulaştı.
1683 yılında ise üç ay süren İkinci Viyana Ku-
şatması’nda 200 bin kişi ile Viyana kapılarına
dayanmıştı Sadrazam Kara Mustafa Paşa’nın ko-
mutasındaki Osmanlı ordusu. Ancak bu kuşat-
madan mağlup olarak ayrıldı. Kuşatmanın sona
ermesinden sonra, Türk çadırlarını gezmeye çı-
kan Alman kumandanı Kolschitzki, fincanlarda
148 ATLAS · NISAN 2018
kalmış sıvının çuvallardaki tanelerden yapıldığı-
nı, gayet hoş bir tadı ve kokusu olduğunu, içene
zevk verdiğini anlatmış. Eğer mükâfat olarak bir
şey vermeyi düşünürlerse, bu kahve çuvallarını
istediğini söylemiş ve bu isteği kabul edilmiş. İlk
kahveyi, Viyana’nın meşhur Karntern Caddesi’n-
de hâlâ işletilen, o zamanki adıyla “Mavi Şişe”
denen mahzen benzeri bir mekânda müşterilere
sunmaya başlamış. Ama acı acı içilen bu sıvı,
renginden de sevimsizlik kazanınca pek rağbet
görmemiş. Kolschitzki yılmamış. Bu sefer Türk
kıyafetlerine bürünmüş, şark usulü az, orta, şe-
kerli diye kahveyi takdim ede ede, yavaş yavaş
sevdirmeye başlamış. Bir yenilik olarak, hilal şek-
lindeki çöreklerle vermeye de başlayınca kahve
kendini iyiden iyiye kabul ettirmiş.
Kolschitzki, ilk Türk usulü kahvehaneyi,
28 Yıllık Tecrübe
Güzel Sanatlar Müzesi Viyana’nın IV’üncü bölgesinde açmış. Zihinler-
ile Doğa Tarihi Müzesi den silinmeyecek şöhretini de orada kazanmış.
aras ndaki Maria Theresia
Meydan ’nda, Habsburg
Ölünce de, o sokağa adını vermişler ve Türk
mparatorluğu’nda kıyafetiyle kahve sunan heykelini yaparak anı-
devleti bizzat yöneten sını yaşatmışlar. Viyana’nın işlek caddelerinden
tek imparatoriçe olan Arbeiter Caddesi‘nin arka sokaklarından birine
Maria Theresia’n n heykeli
yükseliyor. sapanlar, bir apartmanın duvarına mozaikten
yapılmış, “1683’te Türkler Viyana’da” tablosunu
görebilirler.
Bir zamanlar bu yüksek tavanlı, mermer ze-
minli ve “Thonet” sandalyeli geleneksel Viyana
kahvehaneleri Sigmund Freud, Alfred Adler, Al-
fred Polgar, Schubert, Mahler, Romy Schneider,
Paul McCartney gibi isimlerin müdavimi olduğu,
fikirlerini özgürce paylaştığı mekânlar olmuş.
Yüzyıllar boyu birçok dehanın sohbetlerine ta-
nıklık etmiş bu kahve evlerinde ne notalar, ne
150 ATLAS · NİSAN 2018
dizeler, ne eserler kaleme alınmış. Bu nedenle
Viyanalılar için son derece önemi olan kahve
kültürünü ancak Viyanalıların arasına karışarak
anlamak mümkün.
Tüm bu sosyal ve kültürel zenginliğin köke-
nindeki en önemli etkenlerden biri eğitim siste-
mi. Şehir nüfusunun yüzde 10’undan fazlası, özel
ve devlet üniversitelerinde ve yüksek okullarında
eğitim gören öğrenciler. Bu özelliği ile Viyana,
Almanca konuşulan ülkeler arasında yüksek eği-
tim olanakları en geniş olan şehir. Ülkede çok
sayıda öğrenim dalı, üniversite, akademi, mesleki
yüksek okul ve özel üniversite bulunuyor. Avus-
turya eğitim sistemi bu okullar vasıtasıyla kalifiye
ara eleman yetiştirmede de dünyanın en iyileri
arasında. Öyle ki, ortaokul sonrası eğitim veren
ve beş yıl süren, tekstilden ekonomiye, tarımdan
 “Truva’da ne oldu?”
“Truva kâşifi” –ve “yağmacısı”– olarak ünlenmiş olan Heinrich Schliemann’ın
bu kazı seferiyle ilgili anlatısı, sadece arkeoloji meraklılarını ilgilendirmiyor.
Schliemann’ın macerası –ve maceracılığı–, romantizmle “gerçekçiliğin” dünya
görüşlerinin alışverişine dair canlı bir örnektir. Ayrıca bu anlatı, o yılların
(Batı) Anadolusu’na dair canlı gözlemler içeriyor. Kahramanlar Çağının İzinde
aynı zamanda coğrafya ve peyzaja dair usta bir edebî anlatı zevki sunuyor.

ih, 280 sayfa

irel, Tar
: Hulki Dem
Çeviren

www.iletisim.com.tr iletisim@iletisim.com.tr facebook.com/iletisimyayin twitter.com/iletisimyayin vimeo.com/iletisim instagram.com/iletisimyayin

Bit Pazar İFlohmarktı, gastronomiye, inşaattan elektroniğe birçok farklı
cumartesi günleri dalda kalifiye eleman yetiştirmek için kurulmuş
Viyana’n n en ünlü daimi
meslek yüksekokulları bu iş için adeta biçilmiş
pazar Naschmarkt’ n
yan nda kuruluyor. kaftan.
Pazara Viyanal lar kadar Avusturya’nın Milli Kütüphanesi olan Öster-
ziyaretçiler de ilgi reichische Nationalbibliothek’ten bahsetmeden
gösteriyor.
geçmek olmaz. 7.4 milyonluk envantere sahip bu
kütüphanenin eski ve yeni olmak üzere iki girişi
var. İlk başlarda Hof-Bibliothek (İmparatorluk
Kütüphanesi) olarak hizmet veren kütüphane,
günümüzde de Hofburg Sarayı’nın bir parçası
durumunda. Kütüphane içerisinde dört de sergi
salonu var. Ayrıca pek çok Türkçe yazma ve bas-
ma eser de kütüphane envanterine kayıtlı.
DÜNYANIN EN YAŞANABILIR ŞEHRİ
The Economist dergisi grubu bünyesin-
de ekonomik analizler yapan ve öngörülerde
152 ATLAS · NİSAN 2018
bulunan bağımsız Economist Intelligence Unit
(EIU) adlı kuruluşun hazırladığı 2017 Küresel
Yaşanılabilirlik Raporu’nda Viyana, sekizinci
kez dünyanın en yaşanılabilir şehirleri arasında
ilk beşe girdi. Küresel Yaşanılabilirlik Raporu,
dünyadaki 140 şehrin istikrar, sağlık, kültürel
çevre, eğitim ve altyapısı değerlendirilerek ha-
zırlanıyor. Bununla birlikte şehirdeki kültürel
ve sanatsal etkinlikler, eğitim seviyesi, gelir dü-
zeyi, temiz havası gibi etkenler de önemli.
Araştırmada şehirlere farklı alanlarda pu-
anlar veriliyor ve toplamda en çok puan alan
şehirler birbirleriyle kıyaslanıyor. Buna göre
şehirler istikrar (yüzde 25), sağlık hizmetleri
(yüzde 20), kültür ve çevre (yüzde 25), eğitim
(yüzde 10) ve altyapı (yüzde 20) üzerinden al-
dıkları puanlarla değerlendiriliyor. Bu şehirler
suç oranlarını artırmadan ve altyapılarına aşırı
Viyana’da birçok bira evi
mevcut ve bunlardan
baz lar biralar n kendileri
üretiyor. Mekânlar hafta
sonlar futbol maçlar n n
heyecan yla daha da
enleniyor.
154 ATLAS · NİSAN 2018
yüklenmeden vatandaşlarına geniş bir çeşitli-
likle olanaklar sunabiliyor. Viyana’da polis is-
tatistiklerine göre 2016’da insanlara karşı 68
suç kaydedilmiş. Ayrıca kişi başına düşen gelir
açısından dünyanın en zengin ülkeleri arasında
yer alan Avusturya‘nın başkenti Viyana, refah
düzeyi yüksek bir şehir.
Viyana’nın 1.9 milyonluk nüfusunun yak-
laşık 200 bini Türkiye’den. Eğitim sisteminin
kalitesi ve diğer cazip özelliklerinden dolayı
Viyana Üniversitesi, Viyana Teknik Üniver-
sitesi gibi kurumlarda Türkiye’den çok sayıda
genç öğrenim görüyor. Sonuçta şehrin hemen
hemen her caddesinde bir Türk lokantası, ya
da dönerci bulunabiliyor. Yine birçok Türk es-
nafın bulunduğu Brunnenmarkt, Naschmarkt
ve Fleamarkt gibi pazarlar şehrin gündelik ya-
şamında önemli yer tutuyor. Tarihi 1780’lere
dayanan ve Viyana’nın en tanınmış pazarı olan
Naschmarkt, Viyana’daki yeme içme nokta-
larının en önemlisi. Buradaki 120’den fazla
pazar standında Vietnam’dan İtalya’ya, Hin-
distan’dan Japonya’ya dünya mutfağının her
lezzetini bulmak mümkün. Cumartesi günleri
kurulan bit pazarı Fleamarkt bir diğer cazip
alışveriş noktası, evlerine antika eşya almayı
seven Viyanalıların gözdesi.
Avrupa’nın büyük imparatorluklarından bi-
rinin mirasçısı olan Viyana çok iyi korunmuş
tarihi dokusu, sorunsuz işleyen trafiği, temiz
sokakları, anıtları, canlı kültür sanat hayatı ve
gülümseyen yüzüyle cazip bir seyahat durağı l
İSTİLACI BALIKLAR

Göldeki
yabancı
Verimi arttırmak, biyolojik mücadele
gibi gerekçelerle suya yabancı balık
türlerinin atılması, göllerin doğal
yapısını değiştiriyor. Eğirdir, Sapanca,
Ulubat, Azap, Bafa, Beyşehir ve daha
nice göl, balıklandırma çalışmaları
sonucu bambaşka bir çehreye büründü.
YAZI: EROL KESİCİ* / FOTOĞRAFLAR: ALİ ETHEM KESKİN

156 ATLAS · NİSAN 2018

Sudak, Türkiye’nin tatl sulara b rak lan ilk etçil bal k
türlerinden. Türkiye’deki sularda bulunmayan, Doğu Avrupa kökenli ve istilac
bir tür. Avrupa’daki göllerde yaratt ğ ekolojik y k m bilinmesine rağmen, doğal
göllerimize de ekonomik nedenlerle a land ve k sa sürede otçul ve yerli bal k
türlerini yok etti. Isparta’daki Eğirdir, bu sorunu en ağ r ya ayan göllerden.

İSTİLACI BALIKLAR · ATLAS 157

Ağdaki
alabalık
Afyon’un Dinar
ilçesindeki Eldere Gölü.
P narba ’nda Büyük
Menderes Nehri’nin
ç k noktas olan soğuk
su kaynağ üzerinde
alabal k üretim tesisi
bulunuyor. Gökku ağ
alabal ğ ağ kafeslerde
üretiliyor. Türkiye’nin
birçok yerinde üretimi
yap lan bu tür, ağ
kafeslerden kaçsa
bile etçil olmad ğ
için büyük bir sorun
yaratm yor.

158 ATLAS · NİSAN 2018

İSTİLACI BALIKLAR · ATLAS 159
S
ulak alanlara balık bırakılması,
bilinçli veya bilinçsiz olarak yüz-
yıllardır uygulanan bir yöntem.
“Balıklandırma” işlemi kısa sü-
reli ekonomik kazanç sağlayabi-
liyor, ama bilimsel gerçekler göz
ardı edilerek neyin, nerede, ne-
den yapılacağı hesaplanmadan
uygulandığında telafisi olmayan
sonuçlar doğuruyor. Doğal or-
tamlarda ve biyolojik çeşitlilik-
te tahribat, yerli balık türlerinin
yok olması, gölün canlılığını ve
verimini kaybetmesiyle kirlilik
bunların başında geliyor…
Göllere dışarıdan balık bırak-
manın verimliliği artırmak, eko-
nomik kaynak yaratmak, ya da
biyolojik mücadele gibi amaçları olduğu söyleni-
yor. Ama sonunda ne verimlilik artıyor, ne de bi-
yolojik mücadelede başarı sağlanıyor. Günümüzde
Türkiye’nin göllerinde bunun en üzücü sonuçları
yaşanıyor.
Her ne amaçla olursa olsun yanlış balıklandırma
nedeniyle yaşanan kayıpların ardından göllerdeki
istilacı balıkların yok edilmesi, girdikleri yerden
çıkarılması bir daha mümkün olmamakta. Doğal
göller milyonlarca yıllık oluşum süreçleriyle günü-
müze kadar gelmiş kusursuz doğal canlı varlıklar.
Yapay göller, baraj gölleri ise insanlar tarafından
Gökpınar Göleti’nin suyu, dipteki kaynaklar nedeniyle
çok soğuk ve berrak. Bu özelliğiyle alabal klar için uygun bir üreme ve büyüme ortam
sağl yor. Sivas’ n Gürün ilçesindeki Gökp nar’da doğal alabal klara çok ender rastlan yor,
oluşturulan sadece birkaç on yıllık geçmişe sahip yöredeki alabal k çiftliklerinden kaçan gökku ağ alabal klar İOnchorhynchus mykissı
ve yaşam süreleri az alanlar. Doğal su alanları fark- daha fazla görülüyor. Gökp nar bir yandan da kirlilik bask s alt nda.
lı yaşam ortamları içermesi ve bünyelerinde çok
sayıda ve çeşitte canlının yaşamasına izin vermesi
nedeniyle yerkürenin en önemli, en üretken ekosis-
temleri. Bu nedenle doğal göllere havuz, baraj gölü
gibi bakmak ve bu yönde uygulamalar yapmak çok
yanlış ve tehlikeli.

160 ATLAS · NİSAN 2018

 Sulak alanların insanlar için sosyal, ekonomik,
kültürel, bilimsel ve rekreasyon değeri var. Tüm
canlılar gibi insanlar da sulak alanlarla iç içe. Eko-
sistemlerin bir bütün halindeki var oluşu ve sürdü-
rebilirliği ise doğal dengeye bağlı. Bu nedenle, do-
ğanın ekolojik zincir ve halkalarının eksiksiz olarak
korunması gerekiyor.
SUDAKİ KISIRDÖNGÜ
Doğal göllerdeki balıklar, balıklandırma ön-
cesinde birbiriyle uyumlu, barışçıl, otçul türler
olarak binlerce yıl yaşamlarını sürdürdü. Egzotik,
istilacı, etçil türler ise belli bir alanda yaşayan ve
birbirleriyle sürekli etkileşim içinde olan canlılara
ve cansız öğelerinden oluşan doğal yapılara, yani
tüm bir ekosisteme zarar veriyor. Oradaki biyolo-
jik çeşitliliği, dokuyu etkileyerek ortamda üstün tür
haline geliyor. Doğal göllerimizde ilk balıklandır-
ma İstanbul Üniversitesi’nden Ord. Prof. Dr. Curt
Koswigg ve Dr. Fethi Akşıray tarafından 1954-1955
yıllarında, Türkiye’nin ikinci büyük tatlısu gölü
olan Eğirdir’de yapıldı. Avrupa ülkelerinde on
İSTİLACI BALIKLAR · ATLAS 161
 Diğer ülkelerin daha önce yaptığı hatalar bile bile tekrarlandı ve g

Isparta’daki Yazılı Kanyon,

suyunun yaz k soğuk olmas nedeniyle doğal alabal k türlerine
ev sahipliği yap yor İsolda, en üstteı. B y kl bal k İBarbus
ercisianus ı, Nemrut’un yan s ra Van Gölü Havzas ’nda, Deliçay
ve Zilan akarsular nda da görülen yerli bir tür İsolda, ortadaı.
Bolu’daki Abant Gölü’ne bal kland rma amac yla at lan istilac
türler ve tatl su stakozlar İAstacus leptodactylusı, alabal klar
için bir tehlike kaynağ İsolda, alttaı. Yaz l Kanyon’un dip
k s mlar n n ta la kapl , kayal k olmas tatl su yengeçleri
İPotamon potamiosı gibi kabuklular için elveri li ortamlar
olu turuyor. Ama kanyonda kirliliğin artmas yüzünden ta lar n
üzeri yosunla kaplan yor İüstte, sağdaı.

162 ATLAS · NİSAN 2018

andı ve göllere yabancı balık türleri atıldı.
Türlerin mücadelesi
ürkiye suları dışarıdan getirilen egzotik tatlı
T su balıkları ve yurtiçinde bölgeler arasında
taşınan türler listesinde 30’a yakın egzotik,
20’ye yakın yerli tür var. Verimliliği arttırmak için
sularımızda aşılaması yapılan türlerin en yaygın
olanları şöyle: Gökkuşağı alabalığı (Oncorhynchus
mykiss), sudak-dişlibalık (Sander lucioperca),
gümüşi havuz balığı (Carassius auratus gibelio),
gümüş balığı (Atherina boyeri), tatlısu levreği
(Perca fluvatis), bayağı yayın balığı (Silurus
glanis), güneş balığı (Lepomis gibbosus) ve Tilapia
zillii. Biyolojik mücadele için aşılanan balık türleri
ise sivrisinek balığı (Gambusia affanis) ve ot
sazanı (Ctenopharyngodon idella).
Türkiye’nin tatlı su göllerinde doğal olarak
bulunan balık türleri genellikle aynı. Balıklandırma
yapılmadan önce belirlenen doğal balık türleri
sazan (Cyprinus carpio), yağ balığı, kavinne,
şişek (Phoxinellus handlirschi), siraz (Capoeta
pestai) ve eğrez (Vimba vimba), taşyiyen balıkları
(Cobitis taenia, Cobitis turcica) gibi 14 türle büyük
çeşitlilik gösteriyordu. Ancak birçok yerli tür,
istilacı balıklar yüzünden göllerimizden silindi.
Günümüzde mevcut olan balıklar gümüşi havuz
balığı, sudak, az da olsa eğrez, çöpçü balığı, dişli
sazancık, kaya balığı.
Avrupa’da en çok tanınan karnivor (etçil)
tatlı su balığı olan turna balığı (Esox lucius) ise
Türkiye’de Sakarya Nehri ile Küçükçekmece,
Sapanca, Manyas, İznik, Uluabat, Eber,
Işıklı (Çivril) ve Çapalı göllerinde yaşıyor. Eti
beğenilerek tüketilen turna balığı, sportif balık
türü olarak da önem taşıyor. Sulak alanların
kirlenmesi, göllerde biyolojik çeşitliliğin azalması
nedeniyle besinsiz kalma, av baskısı gibi
nedenlerle sayıları giderek azalıyor.
ISTILACI BALIKLAR · ATLAS 163

B y kl bal k İBarbus
ercisianusı, Bitlis’in Tatvan
ilçesi s n rlar ndaki Nemrut
Krater Gölü’nde yayg n olarak
görülüyor. Dere, çay, doğal ve
yapay göllerdeki kumlu-çak ll -
kayal k zeminli bölgelerde ve
otluk alanlarda bulunan bu
tür de kirlilik ve av bask s yla
kar kar ya İüstteı.
164 ATLAS · NISAN 2018
yıllar önce uygulanmasına, sonuçlarının bilinme-
sine rağmen etçil, istilacı, egzotik bir tür olan 10
bin sudak (diğer adlarıyla dişli balık, tatlı su levre-
ği, akbalık, Alman levreği) yavrusu hiçbir koruma
tedbiri olmadan göle atıldı.
Eğirdir Gölü’nün doğal balıklarını tüketerek
kendi besin zincirini oluşturan sudak balığı, 1960
yılların başında avlanmaya başladı ve üretimi yılda
700 tona ulaştı. Fileto yapılarak yurt dışına satılan
balık sayesinde yılda iki milyon dolar gelir sağlandı.
Ama bu durum 10-15 yıl sürdü. Çünkü gölün doğal
balık türlerinin sudak balığı tarafından bitirilmesi,
sudağın da sonunu hazırladı. Beslenecek balık
bulamayan sudaklar arasında kanibalizm (birbir-
lerini yeme) başladı ve av baskısıyla birlikte gölde
sudak üretimi yılda 5-10 tona, sonraları ise yılda
bir tonun altına düştü ve avı yasaklandı. Sonuçta
milyonlarca yıldır yaşamını sürdüren, biyolojik
Göllerde kirlilik
ve besin zincirinin
bozulması, oksijen
kaynağı olan bitkileri
de etkiliyor.
çeşitliliği ve ekolojik yapısıyla adeta kendisi de bir
canlı olan göl katledildi.
Bu felaketin bilinmesine karşın, daha sonra di-
ğer göllerde de aynı türle balıklandırma yapıldı.
Beyşehir, Akşehir ve diğer birçok gölde bile bile
lades dendi ve doğal göllerin sonu hazırlandı. Eko-
lojik yapılarını ve canlı türlerini kaybeden doğal
göller, bir su deposuna dönüştü…
Beyşehir Gölü’ne 1977 yılında sudak aşılandı ve
kaçınılmaz olarak aynı sonuçlar yaşandı. Burada da
doğal balık türleri büyük oranda kaybedildi, gölün
ve havzanın ekolojik yapısı bozuldu.
Popülist yaklaşımlarla 1990’lı yıllarda bu kez
gümüşi havuz balığını göllere atma yoluna gittiler.
İsrail sazanı olarak da bilinen bu balık çok kılçıklı
ve lezzetsiz, ekonomik değeri olmayan tür. Ayrıca
ekolojik kayıplara yol açıyor. Gümüşi havuz balığı
göllerde çok hızlı bir şekilde, diğer su canlılarını
tüketerek çoğalmaya başladı. Balıkçılar başlangıçta
mutluydu, ama bu durum fazla uzun sürmedi.
Türkiye çapında yaptığımız araştırmada göl-
lerde gümüşi havuz balığının adeta kaynadığını,
pazarda ucuza satıldığını gördük. “Balıklandırmayı
kim yaptı” diye yetkili kurumlara sorduğumuzda
hep övünerek “biz yaptık” yanıtını aldık. Ne umut-
lar sunulmuştu göl insanlarına. “Göle öyle bir balık
bırakılacak ki şikâyetçi olduğunuz otlanmadan da
sizleri kurtaracak, hem de avı bol olacak” denilen
balığın tam tersi etki yaptığını gördük. Diğer sa-
zanlar gibi gölün dip kısmını eşelemedikleri ve su
bitkilerinin tohumlarıyla değil, taze uç kısımlarıyla
beslendikleri için su bitkilerini bir nevi budadılar.
Gölde su bitkileri aşırı derecede çoğalmaya başladı
ve balıkçı tekneleri yoğun ottan dolayı yol alamaz
oldu. Bir yanda da biyolojik çeşitlilik azaldı. Balık
para etmez, yenmez hale geldi. Fakat gümüşi havuz
balığı istisnasız nerede göl, dere, gölet, su birikintisi
varsa yayıldı. Çareler arandı, “avı serbest bırakıl-
sın dedik”, yine de çözüm olmadı… Bu yaşanan
olumsuzluklardan sonra bize daha önce “balığı biz
attık diyenlere” gümüşi havuz balığını yine sorduk.
Bu kez “biz atmadık” dediler. Bir kısmı da, “biz
Eğirdir, Türkiye’nin su hacmi en büyük tatl su gölü. Ne yaz k ki a r su al m , bal kland rma balıklandırma yaptık ama o tür bu değildi, karış-
ve tar msal kirlilik nedeniyle doğal göl özelliğini kaybetti. Boyal Köyü kesimi, gölün adeta mış, kaçıvermiş” dediler. Bu arada göllere çok kü-
lagünü. Bal klar ve diğer su canl lar için önemli bir ya am ortam olmas n n yan s ra gölün ku
cenneti. Ama buras da kirlilik ve kuruma tehdidi alt nda İüstteı. Denizli’de, Çivril Ovas ’nda yer
çük, yumuşak pullu, mukuslu deri yapısına sahip
alan I kl Gölü sazl k alanlar , rengârenk su bitkileri, nilüferleri, turna ve k z lkanat bal klar , kadife balığı aşılandı. O da çok kısa süre içerisinde
ku lar yla ünlü. Ama buras da giderek batakl kla ma tehlikesiyle kar kar ya. Göllerin doğal av-avcı ve adaptasyon ilişkisinde yok oldu gitti…
yap lar n n bozulmas , k y s nda ya ayan insanlar da olumsuz etkiliyor İalttaı.

PEKİ NASIL YAPMALI?

Gölün otçul doğal balıkları, gölün birer orga-
nıdır, bitki, böcek ve diğer su canlılarıyla birlikte
denge içerisinde yaşar; gölün temizlenmesinde rol
oynar, flora ve fauna dengesini düzenler. Balıklan-
dırma ise göllerin adeta iç organlarını, canlılığını,
verimini, göl olma özelliğini yok etmiştir. Doğal
göller akvaryuma dönüşmüştür. Yani balık bıra-
kacaksın, yemleme yapacaksın, verirsen alacaksın!
Kontrol altına alınması mümkün olmayan göl-
lere balık aşılamanın bilimsel bir umudunun olma-
sı mümkün değil. Şimdiye dek çok sayıdaki bilim
insanının uyarılarına ve önerilerine rağmen yanlış,
popülist uygulamalar yapıldı. Bu nedenle Türki-
ye’nin birçok gölünde ne yazık ki endemik balık
türlerinin nesli tükendi, canlılık zarar gördü.
Son yıllarda “biz bu istilacı etçil balıkları yok
edemiyoruz, o zaman onları yem balıkları aşıla-
yarak besleyelim” düşüncesiyle balıklandırmanın
başka bir versiyonu uygulandı, ama sonuç yine

166 ATLAS · NİSAN 2018

 Burdur’un Ye ilova sağlıklı olmadı. Bu yöntemle, Eğirdir Gölü örne-
ilçesinde bulunan, mavi ğinde olduğu gibi son birkaç yıldır besin bulabilen
rengiyle ünlü Salda
Gölü’nde endemik
sudak balıklarının popülasyonunda artış gözlendi.
yosun bal ğ İAphanius Ama bu balıkların neredeyse hepsinin aşırı oranda
splendensı ya yor. parazit taşıdığı ve hastalıklı olduğu biliniyor. Do-
Göl çevresinde ayr ca ğal dengenin bozulmasının yanı sıra aşırı su alımı,
s ğ rkuyruğu gibi
endemik bitkiler var kirlilik gibi tehditler de göllerdeki balık üretiminde
ama gölü besleyen kayıplara neden oluyor.
kaynaklara kurulan Balıklandırma ancak kontrol altında tutabilece-
barajlar, çevredeki
yoğun tar m ve ta
ğimiz küçük su ortamlarında, göletlerde, havuzlar-
ocaklar bütün bu da yapılmalı. Çünkü bu ortamlarda yaşanabilecek
zenginliği tehdit ediyor olumsuzlara müdahale edilebilir. Balıklandırma,
İüstteı. Salda’n n kontrollü yapıldığında su ürünlerini arttırır, eko-
dip kesimlerinde
ve hidromagnezit nomik kazanç sağlar. Fakat doğal göllerde rasgele
stromatolit kayaçlar yapıldığında durum böyle değildir. Çünkü kaybe-
üzerine geni bir yay l dilen doğal yaşam ne yapılırsa yapılsın asla geri
gösteren göle özgü
tatl su süngerleri, suyu
kazanılamaz.
süzerek besleniyor ve İstilacı türlerle ilgili olarak yurtiçinde ve yurt-
gölün temizlenmesine dışında birçok kurum geniş kapsamlı araştırmalar
katk da bulunuyor. yapıyor. Doğa ve Doğal Kaynakların Korunma-
Ama göldeki kirlilik
süngerlerin azalmas na sı için Uluslararası Birlik (IUCN) de bunlardan
ve renklerinin biri. Soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan
kararmas na neden türlerin korunmasıyla ilgili olarak IUCN Kırmızı
oluyor İsoldaı.
Listeleri de bulunuyor; ekonomik ve sosyal politika
bölümleri (CEESP) kaynakların korunması hak-
kında bilgiler veriyor. Bu bilgilerin ışığında istilacı
türlerle ilgili şimdiye kadar yapılamayan işbirlikleri

168 ATLAS · NİSAN 2018

Eğirdir Gölü çevresinde yoğun olarak tar m yap l yor ve tonlarca yapay gübre, tar m ilac
kullan l yor. Suda azot, fosfor gibi besleyici tuzlarla birlikte suyosunu da a r derecede
art yor. Bu durum göldeki diğer canl lar n sonunu getirebilir İüstteı. Eğirdir’de tar msal
kökenli kirlilik, su seviyesinin azalmas , güne nlar n n gölün dibine ula mas , besleyici
elementler gibi nedenlerden dolay tabanda su yosunu çok artt . Bunun yan s ra bakteri
art da gölde kirlilik ve çürüme etkisi yarat yor İalttaı.
170 ATLAS · NİSAN 2018
gerçekleştirilmeli, hükümetler, üniversiteler, konu
ile ilgili diğer tüm kurum ve kuruluşlar sorumluluk
alıp birlikte çalışmalı. Bunun sonunda iç sulardaki
(göller, dereler, baraj gölleri) su ürünleri üretimi-
ni daha sağlıklı hale getirilebilir ve doğal göller
korunabilir.
GÖL İNSANLARININ İSYANI
Bugün doğal tatlı su göllerinin çevresinde yaşa-
yanlar, geçimini gölden sağlayanlar bu olan bitene
tepki duyuyor, doğal balıkları yok edenlere, sudaki
doğal dengenin bozulmasına ve karşı karşıya kal-
dıkları çevre sorunlarına isyan ediyor. Balıklandır-
mayla göl insanlarının damak tadı, balık kültürü
de yok ediliyor. “Eğirdir Gölü’nün hamsisi” ola-
rak bilinen kavinne balığı bu konuda en önemli
kayıplardan biri. Kavinnenin neslinin yok olması
göl çevresindeki yaşamı, ekonomiyi, turizmi de
baltaladı. Bugün göl havzalarında yılın altı ayına
yakın zamanı her günü esir alan, ışık yaktırmayan,
çay çorba içirmeyen, sineklerin (gümül) artmasına
neden oldu.
Eğirdir Gölü ve çevresindeki ekolojik dengenin
önemli bir parçası olan kavinne balıkları gölde
yumurtaları açılan sineklerle beslenirdi. Kavinne
yok edilince sinekler adeta yaşamı esir aldı. Gün
sineklerinin yaşam yerleri, biyolojileri bilinmesine
DAHA ÇOK EĞLENİN
DAHA İYİ ÖĞRENİN KidzMondo’da
meslekleri deneyimleyerek daha çok eğlenin, daha iyi öğrenin.
Hepinizi KidzMondo’ya bekliyoruz.

#kidzmondoistanbul | www.kidzmondoistanbul.com SPONSORLARIMIZ

 Balıklandırma sadece kontrol altında tutulabilen küçük su
ortamlarında, göletlerde, havuzlarda yapılmalı.
Göllerde k y kenar
çizgisi ihlalleri, dolgu
olu turmak için her türlü
at ğ n b rak lmas suyun
kalitesini etkiliyor. Bal klar
üreme dönemlerinde
yumurta b rakmak için
geldikleri alanlardaki
deği imlerden olumsuz
etkileniyor, canl l k giderek
son buluyor.
172 ATLAS · NİSAN 2018
rağmen ve onları biyolojik yöntemlerle yok etmek
varken; 40 yıldır mazot dumanıyla, son yıllarda da
zehirli kimyasallarla mücadele edilmeye çalışılı-
yor… Ekolojik ve biyolojik yapısı uygun olmayan,
kirliliği had safhaya ulaşmış göllerde balıklandır-
manın diğer bir sonucu gölün mikroskobik canlıla-
rının da yok olması, hastalıklı, ağır metal ve parazit
taşıyan balıklar.
Sonuçta Türkiye’nin doğal gölleri 10 yıllık eko-
nomik kazanç uğruna kaybedildi. Çabuk para ka-
zanmak için milyonlarca yılda şekillenen doğal
denge değiştirildi. Kısaca Dimyat’a pirince gider-
ken evdeki bulgurdan olduk… Eğirdir, İznik, Bey-
şehir göllerinde istilacı türler hâlâ bulunuyor. Ya-
bancı türlere müdahale etmek çok zor olduğu için
bu tür büyük göllerde parazit, besin zincirinde
bozulma, hastalık gibi nedenlerle balıkçılık, tarım,
turizm gibi faaliyetler de olumsuz etkileniyor. Bir
yandan da büyük paralar harcanarak göllerde ba-
lıklandırmalar devam ediyor. Sudağın beslenmesi
için balık sayısının artması amaçlanıyor, ama so-
nuç şimdiden belli…
Bütün bu sonuçlardan hâlâ ders alınmadı! 2005
yılına gelindiğinde Türkiye’de sadece İznik Gölü ve
Hirfanlı Baraj Gölü’nde olduğu bildirilen, yurtdışına
da ihraç edilen gümüş balığı Eğirdir Gölü’ne atıldı.
Bu istilacı balık da plankton ve bulabildiği diğer
besinleri yiyerek birkaç yıl içinde aşırı derecede ço-
ğaldı. İhraç edildi, köftesi, kızartması yapıldı. Ama
besin kalmayınca o da gelişemez oldu. Gümüş balığı
daha sonra Sapanca, Ulubat, Azap, Bafa, Beyşehir
göllerinde de belirlendi.
ÇÖZÜM MÜMKÜN MÜ?
Bilim insanları olarak yıllardır yaptığımız uyarı-
lara rağmen göle balık çalma, aşılama hâlâ sürüyor.
Örneğin besin zinciri yok edilen, kirletilen Eğirdir
Gölü’nde balıklandırma var gücüyle devam ediyor.
Ama çözüm hâlâ mümkün. Doğal göllere aşıla-
nan istilacı türler aç kalmış olsa da ortamdan tama-
men yok olmaları söz konusu değil. Göllerin sula-
rını boşaltıp, istilacı balıkları yok edip, suyu tekrar
dolduramayacağımıza göre İsrail sazanı ve sudak
balıklarının avına yılın her dönemi devam edilmeli.
Bu göllerde tekrar balıklandırma yaparak onlara
besin sağlamak hem ekonomik değil, hem de yıllar
önceki yanlışlara geri dönüştür. Göllerin tek kulla-
nım amacı balık üretimi değildir. Buralar öncelikle
içme-kullanma suyu havzalarıdır; doğal balıklar ise
buranın temizleyicisi ve besin verenidir.
Yüz yıl öncesinin balıklandırmalarıyla ilgili veri-
leri göz ardı edilmemeli. Üniversiteler ve kurumlar
arasındaki uyum sağlanmalı ve aynı hatalar yapıl-
mamalı. Bunun yanı sıra Türkiye’deki biyolojik
çeşitliliğin ulusal ve uluslararası ortamlarda geniş
kapsamlı veri tabanları oluşturulmalı. Bütün canlı
türlerinin “yerli-yabancı”, “zararlı-zararsız” şeklin-
de tanımlanıp toplandığı bir sistem oluşturulmalı.
Doğal ortamda bulunmayan türlerin aşılanmasın-
da çok hassas davranılmalı, popülist yaklaşımların
yerine veri tabanlarına dayanan türler tercih edil-
meli. En önemlisi de göllerin kendilerini iyileştir-
mesine engel olunmamalı… l
*
YRD. DOÇ. DR. EROL KESICI, SÜLEYMAN DEMIREL ÜNIVERSITESI EĞIRDIR SU ÜRÜNLERI
FAKÜLTESI EMEKLI ÖĞRETIM ÜYESI
 K
U K
MO
A D
NO
O

HUZURA
YÜRÜMEK

Kumano Kodo rotas nda yürümenin en güzel yanlar ndan

biri, s kl kla Japoncada ormanda ağaçlar aras ndan
süzülen k anlam nda gelen “komorebi”lere denk gelmek.

174 ATLAS · NİSAN 2018

KUMANO KODO · ATLAS 175
Japonya’nın Kii Yarımadası’nı bir ağ gibi sarıyor Kumano Kodo hac yolları. Burası Çin ve
Kore’den gelen Budizm ile yerel Shinto dininin kaynaştığı, insanların iç huzuru için yüzlerce
yıllık patikalarda kilometrelerce yürüdüğü özel bir kültür bölgesi. Burcu Başar, Nakahechi
rotasında geceleri tapınakta, köylerde konaklayarak günler boyu yol aldı.
YAZI VE FOTOĞRAFLAR: BURCU BAŞAR

S
aat sabahın beşi. Birazdan rahipler
ve rahip adaylarının ayak seslerini
duymaya başlayacağım. Her sabah
altıdan hemen önce başlayan sa-
bah duası için mumların yakılma-
sı, onlarca fenerle dekore edilmiş
dua odasının ısıtılmasını da kapsayan hazırlıklar
saat beş buçukta başlıyor. Konakladığım tapınak
800 metrelik irtifaya sahip Koya Dağı’nın sekiz
tepesi arasına konuşlanmış Koyasan’daki 117
Shingon Budizmi tapınağından biri. Çin’de do-
ğan ve Japonya’ya Kobo Daishi tarafından yakla-
şık 1200 yıl önce getirilen Budist okulu Shingon’a
ait bu tapınaklardan 52 tanesi gece konaklama
için kapılarını misafirlere de açıyor. Ben de bu 52
tapınaktan biri olan Joki-in Tapınağı’na bir öğle
vakti varıyorum. Eksi beş derece havada etrafta
tek bir kişi bile yokken odaların olduğu bölgeye
açılan kapıyı bulmam epey zaman alıyor. O esna-
da sonradan deneyimleme fırsatı bulduğum dua
odasından geldiğini tahmin ettiğim şiddetli gonk
sesi, beni bir an ürküterek Umberto Eco’nun uzak
bir manastırda geçen ünlü romanı Gülün Adı’n-
daki gibi karanlık bir atmosferde hissettiriyor.
Neyse ki tedirginliğim uzun sürmüyor, ka-
pıyı bulduktan sonra önüme açılan dünya çok
daha kucaklayıcı. Tapınaktaki konaklama esna-
sında tapınak hayatı ve ritüellerini bana hevesle
aktaran rahibe adayı sabah dualarına katılabi-
leceğimi söylüyor. Akşam yemeğini odamda,
kahvaltıyı ise tapınakta konaklayan diğer mi-
safirlerle birlikte ayrı bir salonda yiyeceğimi
öğreniyorum. Özellikle akşam yemeği oldukça
önemli; et ve balığın tamamen dışarıda tutul-
duğu Koyasan Budist (shojin ryori) mutfağı beş
tat ve beş renk üzerine kurulu. Yemeğin tamamı

Kumano Kodo hac Ise-Jingu

yollar birçok farkl rota
içeriyor. Burcu Ba ar,
bölgede Nakahechi Iseji Rotası
rotas nda yürüdü İsağdaı. Koyasan
Hosshinmon-oji ve
Hongu Taisha aras ndaki
parkurun en güzel sürprizi,
Japonya’da fiziksel dünya Kochechi Rotası
ile ruhsal dünyay ay ran Kiiji Rotası
kap olduğu dü ünülen
“tori”lerin en büyüğü
Otorii’yi bir tepeden Kumano Hongu
izlemek. Sadece yürürken Taisha
görebileceğiniz bu
Kumanoshi
manzara, belki de Kumano
Kodo rotas n n en güzel Nakahechi Kumano Hayatama
noktas İkar sayfadaı. Tanabe Rotası Taisha

Kumano Nachi
Ohechi Rotası Taisha

176 ATLAS · NİSAN 2018

KUMANO KODO · ATLAS 177
 Rotada herhangi bir araç kullanmadan günler boyu yürürken gündelik
her şeyden adım adım uzaklaştığınızı hissediyorsunuz.
Tap naklarla bezeli Koyasan
bölgesi, UNESCO Dünya
Kültür Miras Listesi’nde
yer al yor ve tüm dünyadan
ziyaretçi çekiyor. UNESCO
buray “insan ve doğan n
birlikte yaratt ğ kültürel
değer” olarak tan ml yor
İalttaı. Koyasan bölgesinde
rahip ve rahip adaylar n
kasaban n gündelik
hayat içinde, örneğin bir
pazar yürüyü ü yaparken
görebilirsiniz İkar sayfadaı.
178 ATLAS · NİSAN 2018
beş renk ve beş farklı tat içermeli. Hazırlanışı
da dini bir ritüel olarak görülen yemeklerde en
önemli nokta yediklerinizle mevsimler arasın-
daki uyum. Etin dışarıda tutulmasına ek olarak
sarımsak, soğan gibi ağır kokulu olan ve bu ne-
denle vücutta huzursuzluk yarattığı düşünülen
malzemeler de kesinlikle kullanılmıyor.
Ertesi sabah tapınaktaki konuklara yaklaşım-
dan çok etkilendiğimi fark eden ve Tokyo’da
işletme öğrencisiyken Koyasan’a yerleşmeye ka-
rar verip Koyasan Üniversitesinde rahibe olmak
için eğitimine devam eden tapınak mensubu
bana bilgiler veriyor. Tapınaklarda misafir kabul
etmenin geçmişinin 1200 yıl öncesine gittiğini,
Koyasan’ın tapınaklarının kuruldukları yıllar-
dan beri din adamı olsun olmasın özellikle haç
yürüyüşü yapanlara kapılarını açtığını söylüyor.
Birlikte dua odasına geçiyoruz. Tam altıya
on kala mumlar ve tütsü eşliğinde başrahibin
komutasında dua başlıyor. Bugün benimle bir-
likte iki misafir daha var. Benim dışımda herkes
Japon. Hangi dinden olursanız olun duaları izle-
yebiliyor, hatta katılabiliyorsunuz. Tıpkı kelime
anlamı “en içsel mabet” olan ve yine hiçbir ay-
rım yapmadan konuklarını ağırlayan Koyasan’ın
sonundaki Okunoin Mezarlığı gibi. Mezarlığın
bu ev sahipliği ağaçlar altındaki 200 binden fazla
mezar taşı arasında dolaşmak isteyen günübirlik
ziyaretçilerle sınırlı değil. Ebedi konaklamalar
için de din veya ırk ayrımı gözetilmiyor.
ATA JAPON
Çin’de geçirdiği yıllar esnasında öğrendiği
Shingon Ezoterik Budizmin sonradan Japonya’da
kurucusu olan Kobo Daeshi tarafından 815 yılın-
da kuruldu Koyasan. “Kukai” olarak da isimlendi-
rilen ve Okunoin Mezarlığı’nda mozolesi bulunan
Kobo Daeshi “Ata Japon” olarak adlandırılmasına
da yol açacak şekilde yalnızca din alanında değil
sanat, edebiyat, dil gibi konulardaki öğretileriyle
de önemli bir figürdü. Belki de “halen öyle” de-
mek daha doğru olur. Kobo Daishi’nin ölmediği
LEISA TYLER
 MABETLERİN
SÖYLEŞİSİ
KKTC’nin Dipkarpaz
Köyü’nünün giri inde
Ayios Synesios Kilisesi
ve Dipkarpaz Camisi bir
arada. Hemen önlerinde
aha kalkm at yla halk
selamlayan Atatürk heykeli
yer al yor.

KUMANO KODO · ATLAS 179

ve 835 yılından beri edebi meditasyonda olduğu-
na inanılıyor. Her sabah altı buçuk ve on buçukta
mozolesine rahipler tarafından iki kez yemek
götürülen Kukai’nin çare arayanlara da halen yol
gösterdiği düşünülüyor. Sonradan gözlemliyorum
ki konakladığım tapınakta da gün içinde yemeğe
ayırdıkları süreyi Kobo Daishi gibi kısıtlayan ra-
hip, rahibe adayları var. Bu esasında bir zorun-
luluk değil, meditasyona daha fazla yoğunlaşabil-
mek için tercih ediyorlar.
Koyasan, 2004 yılında UNESCO Dünya Kül-
tür Mirası Listesi’ne eklenen Kii Dağları’nda
yer alan kutsal mekânlar ve hac yollarının en
önemli parçalarından da biri. Yoshino ve Omi-
ne, Kumano Sanzan ve Koyasan’ı içeren ve hem
birbirlerine, hem de Japonya’nın eski başkent-
leri Nara ve Kyoto’ya hac yolları ile bağlanan
bölgenin bir parçası. Japonya’nın yerel dini
olan Shinto ve Çin’den gelen Budizmin bütün-
leşmesini yansıtması nedeniyle de oldukça özel.
UNESCO’nın bölgeyi listesine almasının sebep-
lerinden biri de bu. UNESCO bölgeyi “insan ve
doğanın birlikte yarattığı kültürel değerler” an-
lamında “kültür coğrafyası” olarak niteliyor. Kii
Yarımadası’nı saran ve birbirlerine bir ağ gibi
bağlanan hac rotalarının tümü ise “Kumano
Kodo” olarak isimlendiriliyor.

KADİM HAC YOLU

Benim de aslında Kii Yarımadası’ndaki ma-
ceram Koyasan’a varmadan dört gün önceye
gidiyor ve “hac yolu” olarak bilinen, tarihi en az
bin yıl önceye dayanan Kumano Kodo’da başlı-
yor. Koyasan’ı hak etmeden önce bu yürüyüşü
çok daha kısıtlı imkânlar ile yapan insanların
takip ettiği rotayı kısmen de olsa deneyimle-
mek istiyorum. Nakahechi Rotası kapsamında
üç günlük bir yürüyüş rotası çiziyorum kendi-
me. Japonya’nın benim için her daim en özel
şehri olan, son dönemde ziyaretçi sayısından

Konpon Daito Pagodas ’n n yap m yakla k 71 y l sürdü. n aat,

Kobo Daishi hayattayken ba lasa da bitirili ini göremedi. Kobo
Daishi, Çin’de doğan Budist okulu Shingonu 1200 y l önce
Japonya’ya getiren ki i olmas yla önem ta yor İüstte soldaı.
Sabah duas nda rahipler s rayla önlerindeki kitaplardan dualar
okuyor. Tap naklarda konaklayan misafirler bu dualar izleyebiliyor,
hatta kat labiliyor İüstte sağdaı. En güzel Shinto tap naklar ndan
biri olan Kumano Hongu Taisha, çok say da seremoniye ev
sahipliği yap yor. Kar lama görevini ise genellikle gönüllüler
üstleniyor İaltta soldaı. Kumano Kodo rotas n n en cazip
duraklar ndan biri de Japonya’daki en eski kapl calardan Tsubo-
yu’ya ev sahipliği yapan Yunomine kasabas İaltta sağdaı.

180 ATLAS · NİSAN 2018

 Yakla k 200 bin mezar yakınacak hale gelen (hatta turistlere ek vergi
ta na ev sahipliği yapan getirmeyi dahi değerlendiren) Kyoto’dan kalkan
Okunoin Mezarl ğ ’n n
kelime anlam “en içsel
trenim Wakayama bölgesinin küçük şehirlerin-
mabed”. Burada yürüyü den Tanabe’ye varıyor. Sonrasında ise kısa bir
yapanlara, hatta ailece otobüs yolculuğu ile rotanın ilk durağı Takiji-
gelenlere rastlamak doğal.
ri’ye ulaşıyorum. Tanabe’den çıkar çıkmaz yol
kenarında başlayan orman ve nehirler, Japon-
ya’nın çoğunlukla sevimsiz olarak niteleyebile-
ceğimiz şehir ve kasaba mimarisinden uzaklaştı-
ğımı gösteriyor. Takijiri’de bana yürüyüşümün
ilk iki gününde eşlik edecek olan ve 20 yıldır bu
bölgede yaşayan Kennis Wong ile buluşuyorum.
Kendisi haftada bir Kumano Kodo yolunun bir
bölümünü yürümeye çalıştığını not ediyor.
Ana rota Wakayama’nin batısındaki Taki-
jiri’den doğusundaki Shingu’ya gidiyor, ama
bununla birlikte arada birçok farklı alternatif
yol da mevcut. İlk gün için yolumuz kısa, ancak
182 ATLAS · NİSAN 2018
tüm Kumano Kodo rotasının en zor ikinci kısmı
olarak biliniyor. Yürüyüşe başladıktan kısa süre
sonra neden öyle olduğunu anlıyorum. En az
bir saat boyunca ara vermeksizin tırmanıyoruz.
Kennis geçmiş dönemlerde hac yolunu yürüyen
kişilerin sandaletlerle yol aldığını ve rotanın o
zaman bu kadar bakımlı olmadığını anımsatı-
yor. Hac yolu geçmişte o denli tehlikeliydi ki,
hacı adayları önce yolu beyaz kıyafetlerle kat
ediyordu. Bunun sebebi yolu yürürken ölme ih-
timalinin oldukça yüksek olması ve bu ihtimalin
gerçekleşmesi halinde ölümü, saflığı simgeleyen
beyaz renkle kucaklama isteğiydi. Haliyle şimdi
kendi giydiğim kıyafetin ve özellikle botlarımın
rahatlığından biraz utanıyorum. Bir daha da yo-
rulmak kelimesini kullanmamaya çalışıyorum.
Aylardan şubat, rotada yalnızca ben ve Ken-
nis varız. Bölgenin görece daha yoğun olduğu
şahip adaylar n n eğitim dönem mart sonunda başlıyor ve Japonların
döneminin bir parças da, “bizim beş mevsimimiz var” demesine sebep
100 gün boyunca her gün
toplu olarak Danjo Garan
olan yağmur mevsimi haziran başına kadar
ve Okunion Mezarl ğ ’na sürüyor. Yolda bize sayısız sedir ağacı eşlik
giderek dua etmek. ediyor. Kimi bölgelerde bu sedir ağaçları dik-
kat çekecek şekilde intizamlı duruyor. Zan-
netmeyin ki bu olumlu bir duruma işaret
ediyor. Japonya ve sedir ormanları esasında
birçok tartışmanın da konusu. İkinci Dünya
Savaşı’nın ülkede yarattığı ekonomik çökü-
şe cevaben geliştirilen hükümet politikaların-
dan birisi de ticari değeri olmadığı düşünülen
ağaçları keserek, yerlerine daha hızlı büyüyen
ve ticari değeri olan ağaçları dikmekti. Bu ne-
denle Japonya ormanlarında yürüdüğünüzde,
ki bu durumu Kumano Kodo dışındaki birçok
184 ATLAS · NİSAN 2018
yürüyüş rotasında da gözlemlemek mümkün,
doğal orman-ekilmiş orman ayrımını sıklıkla
gözlemliyorsunuz.
Japonya’ya ilişkin bir yabancının bakış açı-
sından yazılan en iyi kitaplardan kabul edilen
Lost Japan: Last Glimpse at Beautiful Japan
(Kayıp Japonya: Güzel Japonya’ya Son Bir Ba-
kış) kitabının yazarı Alex Kerr bu duruma
oldukça eleştirel yaklaşıyor. Doğal ağaçları sö-
kerek başka ağaç dikmenin bu ormanları ne-
redeyse bir çöle çevirdiğini, artık bitkilerini ve
hayvanların nefesini hissederek yürümenin ne-
redeyse imkânsız olduğunu yazıyor. Ben neyse
ki şanslıyım. Yaban domuzu, maymun ve ge-
yiklere de ev sahipliği yapan Kumano Kodo’yu
2011 Eylül’ünde ağır bir şekilde vuran tayfun
Koyasan’ n en büyük nedeniyle yıkılan, derin bir yokuşun aşağısın-
tap nak kompleksi Danjo da dizili ağaçları incelerken bir ses duyuyoruz.
Garan, bölgede en çok
Sesin geldiği yöne baktığımda üç dünya gü-
ziyaret edilen yerlerden.
Buras toplam 20 tap nak zeli geyik bize bakıyor. Belki iki saniye süren
ve hizmet binas na ev bu an sonrası Kennis çok şanslı olduğumu,
sahipliği yap yor. çünkü hayvanların normalde sadece sabahın
çok erken saatlerinde görülebildiğini söylüyor.
Yaklaşık dört saat tırmanışla süren ilk günkü
yürüyüşümüz bizi 70 kişi nüfuslu, takma adı
Kiri-na-Sato (sisler altındaki köy) olan Takaha-
ra’ya ulaştırıyor.
Artık Kennis’den ayrılıyorum. O yaşadığı
ve eşinin restoran işlettiği Tanabe’ye dönüyor.
Bizim bugün ormandan dört saatte kat ettiği-
miz yolu arabayla sadece on dakikada geçecek.
Konaklama yerinde sadece ben ve iş için köye
gelen iki Japon var. Yürüyüş rotasında konak-
ladığım hemen her yerde bulunan, Japonların
186 ATLAS · NİSAN 2018
oldukça övündüğü ve kaplıca anlamına gelen
“onsen”de günün yorgunluğunu atıyorum. Bu,
rotada deneyimleme şansına sahip olduğum ilk
onsen. Rotanın sonunda beni bekleyen Tsu-
bo-yu ise Japonya’nın bilinen en eski kaplıcası.
Sabah altıda uyandığımda köyün takma adının
ne denli yerinde olduğunu görüyorum. Adeta
yılan gibi dağları saran ve odamdan seyredebil-
diğim sisten gözlerimi alamıyorum.
ÇİFTE HACILIK
İkinci gün bizi Takahara’dan Tsugizaku-
ra-oji’ya götürecek rotamız çok daha uzun, an-
cak biraz daha nazik bir eğimde ilerliyoruz. İlk
gün olduğu gibi bugün de yol boyunca birçok
“oji” geçiyoruz. Oji, Kumano Kodo’da yol bo-
yunca yürüyenleri korumak için dizilmiş kutsal
mekânlar. Öğle yemeğine kadar olan sürede
Shinto tap naklar na ormanlardan ve yarısı donmuş bir gölden geçi-
girmek için gereken yoruz. Yolda yine sadece biz varız. Bu mevsim-
safl ğa, giri te bulunan
çe mede yüzünüzü
de yolu sadece bizim yürüdüğümüze kanaat
ve ellerinizi y kayarak getirmek üzereyken öğle yemeği için durakla-
eri ebiliyorsunuz. dığımız mekânda bizle aynı rotayı yürüyen iki
İspanyol ile karşılaşıyorum. UNESCO Dünya
Mirası Listesi’ndeki iki hac yolundan diğeri
olan ve 2015 yılından beri Kumano Kodo ile
birlikte “çifte hacılık” programına dahil edilen
İspanya’daki Camino de Santiago sonrasında
mı burada yürüdüklerini merak ediyorum.
“Hayır” diyorlar. Doğa ile daha iç içe oldukla-
rını düşündükleri Kumano Kodo rotasına ön-
celik vermişler. Ancak Kumano Kodo sonrası
kendilerini ülkelerindeki Aziz James’in Yolu
188 ATLAS · NİSAN 2018
olarak da bilinen rotayı yürümek zorundaymış
gibi hissettiklerini söylüyorlar. İlginç bir tesa-
düf, günün sonunda konakladığım köy evinin
sahipleri ise Kumano Kodo’da yaşamalarına
rağmen Kumano Kodo rotasını değil, Camino
de Santiago’yu yürümüşler.
Yaklaşık sekiz saatlik yürüyüş sonrasında
vardığımız Mui Pansiyonu, kendisine en ya-
kın kasabaya yarım saatlik yürüme mesafe-
sinde. Bu gece sadece benim konaklayacağım
pansiyonda Tokyo’dan birkaç yıl önce böl-
geye yerleşen ev sahipleri ve onların evcil iki
keçisi var. Mui’ye varışımdan kısa süre sonra
saat beş oluyor. Japonya köylerinde bunu at-
lamak imkânsız. Zarif bir melodi yükseliyor
Japonya’n n eski ba kenti köy hoparlörlerinden. Bu ses kimilerine göre
Kyoto’daki say s z çocuklara artık eve dönme saatini söylüyor.
tap naktan biri olan Toji
Tap nağ , 8’inci yüzy l n
Japonya seyahatim boyunca köylerde sadece
sonlar nda yap ld . akşam değil, köyüne göre sabah altı veya ye-
Kumano Kodo yolunu dide de çalan bu zarif zile o kadar alıştım ki,
yürüyen birçok ki i için
dönüşte muhakkak yokluğunu çekeceğim.
Kyoto ve tap naklar , yola
ba lamadan önce veya Bu ikinci günün sonunda uzun, geceleri
bitiminde çok önemli bir yolda konaklamalı yürüyüşlerin hac amaçlı
ziyaret noktas . olsun, ya da olmasın insanda ne şekilde bir
etkisi olabildiğini hissediyorum. Herhangi
bir araç kullanmadan günlerce bir hedefe
doğru ilerlerken, gerçekten de gündelik her
şeyden adım adım uzaklaştığınızı hissedi-
yorsunuz. Yürümek kavramı ile ilgili yazıl-
mış şüphesiz en güzel deneme olan Henri
David Thoreau’nun Yürümek eserindeki şu
sözlerin anlamını galiba şimdi daha da iyi
anlıyorum: “Günde en az dört saatimi -dün-
yevi tüm yükümlülükleri geride bırakmış
190 ATLAS · NİSAN 2018
olarak- tepelerde ve kırlarda yürümeye ada-
mazsam akıl ve zihinsel sağlığımı koruyabile-
ceğimi sanmıyorum.”
Son gün ise dört saatlik rota Kumano Ko-
do’nun en önemli hac duraklarından olan Ku-
mano Hongu Taisha’ya götürüyor bizi. Bugün
bana eskiden ilkokul öğretmenliği yapan Kim
Kuribayashi eşlik ediyor. Kumano Hongu Ta-
isha bir tapınak değil. Yerel shinto dinine ait
kutsal bir mekân. Kumano Kodo’da ne zaman
bir tapınakta, ne zaman bu tür bir mekânda
olduğunuzu karıştırsanız da bölgeyi bu ka-
dar özel kılan sebep iki din arasındaki sentezi
yansıtması. En fazla 50-60 kişilik köylerden ve
çoğunlukla orman içinde yürüdükten sonra
4 bin nüfuslu Hongu kasabası bana fazlasıyla
büyük geliyor. Bir an önce tapınaklar diyarı
Koyasan’a çıkıp kasaba ve şehirleri bir kez
daha geride bırakmaya çoktan hazırım… l
HAFTA SONU YILDIRIM GÜNGÖR

BURSA

İZNİK’TE BAHAR
Küçük balaban, alaca balıkçıl, çeltikçi, erguvan balıkçıl, angıt, Macar ördeği, yılan kartalı, karabatak,
karabaş martı, bahri, yeşilbaş ve elmabaş patka... Bütün bu türleri ağırlıyor İznik Gölü... Baharda
şeftali, kiraz ve elma bahçeleri, farklı renklerde çiçekleriyle İznik doğasını süslüyor.

B
aharın geldiğini havalar-
dan önce leylekler haber
verir. Hava soğuk olsa bile
leylekler havada sürü halinde
görülmeye başladı mı bahar
gelmiş denektir. Baharın gel-
diğini anlamanın ikinci yolu
da bahar dallarıdır. Havalar
biraz ısınmaya görsün. Bir
anda tomurcuklanan ağaçlar
doğayı farklı renklere boyar.
Bursa’nın İznik İlçesi mart
ortasından nisan ortasına
kadar bahar dallarının en
güzellerinin gözlendiği yer-
lerden biri. Ancak bahar dal-
larından önce İznik ve elbet-
te göl hakkında bilgi sahibi
olmak gerek. Bir yeri keşfet-
meye giderken sadece hedefe
odaklanmak bazen etkinliğin
amacından sapmasına neden yapmak, özellikle gün batımı- znik tarihten beri çinileriyle ünlü. Sanatç lar n eserleri çini atölyelerinin
olabilir. nı izlemek veya fotoğraflamak önünde sergileniyor.
İznik denince akla doğal her mevsim favorimdir.
olarak İznik Gölü geliyor. İznik tarihi açıdan da rastlanan türler. Göl aynı Bahar aylarında şeftali,
İznik Gölü, Bursa’nın İznik önemli bir şehir. Kent yakın- zamanda çeltikçi, küçük ak kiraz ve elma bahçeleri fark-
ve Orhangazi ilçeleri arasın- larındaki Karadin, Çiçekli, balıkçıl, küçük balaban ve lı renklerde çiçekleriyle İznik
da, tektonik hareketler sonu- Yüğücek ve Çakırca höyükle- gece balıkçılı için bir üreme doğasını süslüyor. Kelebekler
cu oluşan bir tatlı su gölü. rinde çağlar öncesine dayanan alanı. ve arılar bu çiçeklerin vazge-
Gölün ana beslenme kay- uygarlık izleri saklıdır. İznik, Kış aylarında kuşların çilmez konukları. Bir şefta-
nakları kuzeyindeki Samanlı burada toplanan konsüller pek tercih etmediği göl, İç li veya kiraz bahçesi içinde
Dağları ve güneyindeki Katırlı nedeniyle Hıristiyanlık tari- Anadolu’daki sulak alanlar yürüyenler kendilerini Akira
Dağları’ndan gelen dereler. hinde de önemlidir. donduğu zamanlarda önem Kurosava’nın Düşler Tarlası
Gölü besleyen akarsuların en İznik Gölü, önemli kuş ala- kazanıyor. İlkbahar aylarında filminin sahnesi içinde bula-
büyükleri Karadere ve Sölüz nı statüsünde. Küçük balaban, yüksek bir noktadan bakıldı- bilir. Gölü çevreleyen tüm
Deresi. Yüzölçümü 298 kilo- alaca balıkçıl, çeltikçi, erguvan ğında mavi göl ve çevresinde- tepeler bu renk cümbüşünden
metrekare, uzunluğu 32 kilo- balıkçıl, angıt, Macar ördeği, ki meyve bahçeleri muhteşem nasibini alır.
metre. Gölün en geniş yeri 11 yılan kartalı gibi kuşlara ev bir renk cümbüşü sunuyor. Araçla göl kanarında yapı-
kilometre, en derin noktası ise sahipliği yapıyor. Karabatak, Gölün mavisinin İznik çinile- lacak bir bahar yolculuğu hem
yaklaşık olarak 65 metre civa- karabaş martı, bahri, yeşil- rine ilham kaynağı olduğu da gölü yukarıdan görmenizi,
rında. Göl kenarında yürüyüş baş ve elmabaş patka en sık rivayet ediliyor. hem de bahar dallarının her

192 ATLAS · NİSAN 2018

 ATLAS DİJİTAL
HAFTA SONU ARŞİV ŞİFRENİZ
Şifrenin kullanımının açıklaması
için 16. sayfaya bakınız.

türlüsünü barındıran çiçek Bahar n

bahçelerinin içinde büyülü geli iyle
birlikte meyve
bir keşif yapmanız sağlayacak. bahçeleri
Sonbaharda yapraklar dökü- çiçeklenmeye,
lür ve doğa yavaş yavaş içine eftali ağaçlar
doğay beyaza
kapanmaya ve yenilenmek
boyamaya
için bahar aylarını beklemeye ba l yor.
başlar. Bahar geldiğinde tüm
doğada bir yenilenme başlar.
Çiçekler, böcekler, otlar her
bahar yeniden doğar ve doğa-
ya can verir.
Çiçek ne kadar bolsa
meyve de o kadar bol olur.
Eğer soğuk vurursa çiçekler
ağacı terk ederek zemini
kaplar. Bu görüntü biraz
cansızdır. Ancak çiçekler
olgunlaşıp kendiliklerinden
düştüklerinde toprağa hem töreninin ağaçlarda yaşan- için yola çıkmanız. Giderken arasından geçen yol yavaş
ürün bol olur, hem de toprağa dığı olağanüstü bir coğraf- Karamürsel’den geçen dağ yavaş tırmanır ve bir tepede
düşen çiçeklerin kokusu ya. Yapacağınız tek şey bir yolunu öneririm. Yol boyun- İznik Gölü manzarası çıkar
yayılır etrafa. günlüğüne de olsa sabah ca tüm düzlüklerin, leylek- ortaya. Aracınızı sağa çekin
İznik Gölü ve civarı bahar erkenden kalkarak bu ola- ler tarafından işgal edildiğini ve bu muhteşem görüntüleri
aylarının yeniden doğuş ğanüstü görüntüleri görmek görürsünüz. Çiçek bahçelerini belleğinize kaydedin. l

GEZGİNİN SIRT ÇANTASI

İYİ BİR YÜRÜYÜŞ İÇİN

as’ta gerçekleştirdiğimiz ve Atlas’ın bu sayısında yayımlanan
F Atlas Dağları tırmanışından iki ayağımda da vurukla döndüm.
Tunç Fındık ve Ercan Selim Kolbakır ile tırmanış öncesinde
yaptığımız üç günlük yürüyüş için götürdüğüm bir ayakkabının
aslında yürüyüş ayakkabısı olmadığını, orta karar bir dağ ayakkabısı
olduğunu acı da olsa öğrendim. Genelde dağa giderken dağ
ayakkabısı, giyeceğim noktaya kadar mutlaka yürüyüş ayakkabısı
veya en azından spor ayakkabı giyerim. Ancak bu kez bazı detayları
ihmal ettim. Acısını da dağda fazlasıyla çektim. Ayakkabının sert
tabanı fazla esnemediği için ayakkabı topuklarıma sürtündü ve iz
yaptı. Ayakkabı iz yaptıktan sonra giyeceğiniz diğer ayakkabının
konforu ne olursa olsun mutlaka ayağınızı vurur. Bu nedenle hafif
ve tabanı esneyebilen bir yürüyüş ayakkabısı tırmanış sırasında
başınıza gelebilecek en küçük tatsız bir olayı bile önleyebilir.
Bu tür bir ayakkabının en önemli iki özelliği sağlam bir topuk
kalıbı ve yere sağlam basarak kaymayı önleyecek dişlere sahip
olmasıdır. Ancak bu
ikisinden de önemli
olan bir nokta
ayakkabının tabanıdır.
Yürüyüş ayakkabılarının
tabanlarının dağ ayakkabılarının aksine esnek olması gereklidir.
Ayrıca hem hafif hem de dayanıklı olmaları da diğer bir tercih
nedeni. Eskiden yürüyüş ayakkabılarının boğazlı olması tercih
edilirdi ancak son yıllardaki ayakkabıların tasarımları ayakkabının
boğazlı olma şartını kaldırdı. Bu sadece yürüyüş ayakkabıları için
geçerli. Dağ ayakkabılarında bu söz konusu değil. Ayakkabının
su geçirmez olmasına, en az yarım numara büyük olmasına
mutlaka dikkat edilmeli. Ayakkabı ne kadar rahat olursa olsun,
satın aldıktan sonra şehirde birkaç kez giyerek ayağınıza uyup
uymadığını kontrol etmek gerek. Bu tür ayakkabıların fiyatları
200-500 TL arasında değişiyor.

194 ATLAS · NİSAN 2018