ΤΑΞΙ∆Ι, ΓΡΑΦΗ,

Πώς πρέπει να τρέφεται, να παρατηρεί και να γράφει ένας ταξιδιώ- Η Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister είναι νεο-

ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER (επιµ.)

της του 18ου αιώνα; Πόσο κοστίζει ένα ταξίδι στους Αγίους Τόπους ελληνίστρια, πτυχιούχος του Τµήµατος Βυζαν-
τινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπι-
την εποχή του ∆ιαφωτισµού; Ποιος είναι ο µυστηριώδης Αθανάσιος

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
στηµίου Αθηνών και διδάκτωρ του Πανεπιστη-
που προσλαµβάνει ως γραµµατέα τον δεκαεννιάχρονο Ρουσσώ; Τι
µίου της Βιέννης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέ-
γνωρίζει ένας Γάλλος έµπορος για τη µαντάµ Τυανίτη και τον οπιο- ροντα εστιάζονται στον ευρωπαϊκό ∆ιαφωτισµό,
µανή γιατρό Σκαρλάτο Καρατζά; Πώς είναι τα ιδρύµατα εγκλεισµού στη νεοελληνική λογοτεχνία (1669-1880), στην
στην ανατολική Μεσόγειο το 1786; Πώς µια περιγραφή ταξιδιού Μελέτες για την ταξιδιωτική γραµµατεία του 18ου αιώνα ευρωπαϊκή ταξιδιωτική γραµµατεία (εικονολο-
γίνεται εισιτήριο για την Αγγλία; Ποιος είναι ο κοµψός Ισαάκµπεης γία, ειδολογικά ζητήµατα, πρόσληψη), στην
για τον οποίο ακούει ο Κωνσταντίνος Καρατζάς στο Βερολίνο; Πώς ιστορία των ιδεών και των εννοιών, στην πολι-
ένας πρέσβης προκαλεί ένα νέο τιράζ; Ποια κείµενα κρύβονται στις Επιστηµονική επιµέλεια τισµική ιστορία και στην ιστορία του βιβλίου.
Έχει δηµοσιεύσει δύο µονογραφίες (Graecia
Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη; Πώς βλέπει τις ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER Mendax, Βιέννη 2002, και Ο τεκτονισµός στην
γυναίκες σε ένα χαµάµ ένας Γάλλος καθολικός κριτικός; Πόσα
ελληνική γραµµατεία και λογοτεχνία του 18ου
θύµατα έχουν τον 18ο αιώνα οι επιδηµίες πανώλης στο Αιγαίο; Πώς αιώνα, Αθήνα 2010), µία δίτοµη σχολιασµένη
εξαφανίστηκαν οι τρούλλοι του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα; Τι κοινό βιβλιογραφία της ταξιδιωτικής γραµµατείας
έχει ο γενίτσαρος Πατρόνα Χαλίλ µε τον ναπολιτάνο Μαζανιέλλο; (Griechenland, Zypern, Balkan und Levante,
Οϊτίν 2006), την κριτική έκδοση του έργου του
Οι µελέτες του τόµου δεν απαντούν µόνο στα ερωτήµατα αυτά. Μέσα Ευγένιου Βούλγαρη Έκθεσις της Ταυρικής Χερ-
από διεπιστηµονικές προσεγγίσεις λησµονηµένων ή άγνωστων κειµέ- σοννήσου (Αθήνα 2008), και πολλά άρθρα. Σε

ΤΑΞΙ∆Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

συνεργασία µε άλλους επιµελήθηκε τον συλλο-
νων της ταξιδιωτικής γραµµατείας, διερευνούν το ταξίδι στον ελλη-
γικό τόµο Φαναριώτικα και αστικά στιχουργή-
νικό χώρο και στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ως φαινόµενο, τις
µατα (Αθήνα 2013). ∆ίδαξε στο Πανεπιστήµιο
συνθήκες διεξαγωγής του και τις προσπάθειες κανονικοποίησής του· της Βόννης (1997-2002) και στο Πανεπιστήµιο
µελετούν την τυπολογία, την «ποιητική» και την πρόσληψη των της Βιέννης (2006)· από το 2002 µέχρι σήµερα
περιηγητικών κειµένων· εξετάζουν τις αναπαραστάσεις του «Άλλου» διδάσκει στο Πανεπιστήµιο Κύπρου.
και τη σχέση τους µε τις συλλογικές ταυτότητες, και αξιοποιούν
την ταξιδιωτική γραµµατεία ως πηγή για την πολιτισµική ιστορία,
την ιστορία των εννοιών και των ιδεών, την ιστορία του καθηµερινού
βίου, την ιστορική δηµογραφία και την αρχαιολογία.

Εικόνα εξωφύλλου
Η οχυρωµένη πόλη του Βόλου, 1779
© Kungliga biblioteket, Stockholm

Σχεδίαση εξωφύλλου
Ιφιγένεια Βασιλείου ISBN 978-960-524-388-3 Περιηγητική γραµµατεία
 ΤΑΞΙ∆Ι, ΓΡΑΦΗ,
Πώς πρέπει να τρέφεται, να παρατηρεί και να γράφει ένας ταξιδιώ- Η Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister είναι νεο-

ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER (επιµ.)

της του 18ου αιώνα; Πόσο κοστίζει ένα ταξίδι στους Αγίους Τόπους ελληνίστρια, πτυχιούχος του Τµήµατος Βυζαν-
τινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπι-
την εποχή του ∆ιαφωτισµού; Ποιος είναι ο µυστηριώδης Αθανάσιος

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
στηµίου Αθηνών και διδάκτωρ του Πανεπιστη-
που προσλαµβάνει ως γραµµατέα τον δεκαεννιάχρονο Ρουσσώ; Τι
µίου της Βιέννης. Τα ερευνητικά της ενδιαφέ-
γνωρίζει ένας Γάλλος έµπορος για τη µαντάµ Τυανίτη και τον οπιο- ροντα εστιάζονται στον ευρωπαϊκό ∆ιαφωτισµό,
µανή γιατρό Σκαρλάτο Καρατζά; Πώς είναι τα ιδρύµατα εγκλεισµού στη νεοελληνική λογοτεχνία (1669-1880), στην
στην ανατολική Μεσόγειο το 1786; Πώς µια περιγραφή ταξιδιού Μελέτες για την ταξιδιωτική γραµµατεία του 18ου αιώνα ευρωπαϊκή ταξιδιωτική γραµµατεία (εικονολο-
γίνεται εισιτήριο για την Αγγλία; Ποιος είναι ο κοµψός Ισαάκµπεης γία, ειδολογικά ζητήµατα, πρόσληψη), στην
για τον οποίο ακούει ο Κωνσταντίνος Καρατζάς στο Βερολίνο; Πώς ιστορία των ιδεών και των εννοιών, στην πολι-
ένας πρέσβης προκαλεί ένα νέο τιράζ; Ποια κείµενα κρύβονται στις Επιστηµονική επιµέλεια τισµική ιστορία και στην ιστορία του βιβλίου.
Έχει δηµοσιεύσει δύο µονογραφίες (Graecia
Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη; Πώς βλέπει τις ΙΛΙΑ ΧΑΤΖΗΠΑΝΑΓΙΩΤΗ-SANGMEISTER Mendax, Βιέννη 2002, και Ο τεκτονισµός στην
γυναίκες σε ένα χαµάµ ένας Γάλλος καθολικός κριτικός; Πόσα
ελληνική γραµµατεία και λογοτεχνία του 18ου
θύµατα έχουν τον 18ο αιώνα οι επιδηµίες πανώλης στο Αιγαίο; Πώς αιώνα, Αθήνα 2010), µία δίτοµη σχολιασµένη
εξαφανίστηκαν οι τρούλλοι του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα; Τι κοινό βιβλιογραφία της ταξιδιωτικής γραµµατείας
έχει ο γενίτσαρος Πατρόνα Χαλίλ µε τον ναπολιτάνο Μαζανιέλλο; (Griechenland, Zypern, Balkan und Levante,
Οϊτίν 2006), την κριτική έκδοση του έργου του
Οι µελέτες του τόµου δεν απαντούν µόνο στα ερωτήµατα αυτά. Μέσα Ευγένιου Βούλγαρη Έκθεσις της Ταυρικής Χερ-
από διεπιστηµονικές προσεγγίσεις λησµονηµένων ή άγνωστων κειµέ- σοννήσου (Αθήνα 2008), και πολλά άρθρα. Σε

ΤΑΞΙ∆Ι, ΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

συνεργασία µε άλλους επιµελήθηκε τον συλλο-
νων της ταξιδιωτικής γραµµατείας, διερευνούν το ταξίδι στον ελλη-
γικό τόµο Φαναριώτικα και αστικά στιχουργή-
νικό χώρο και στην Οθωµανική Αυτοκρατορία ως φαινόµενο, τις
µατα (Αθήνα 2013). ∆ίδαξε στο Πανεπιστήµιο
συνθήκες διεξαγωγής του και τις προσπάθειες κανονικοποίησής του· της Βόννης (1997-2002) και στο Πανεπιστήµιο
µελετούν την τυπολογία, την «ποιητική» και την πρόσληψη των της Βιέννης (2006)· από το 2002 µέχρι σήµερα
περιηγητικών κειµένων· εξετάζουν τις αναπαραστάσεις του «Άλλου» διδάσκει στο Πανεπιστήµιο Κύπρου.
και τη σχέση τους µε τις συλλογικές ταυτότητες, και αξιοποιούν
την ταξιδιωτική γραµµατεία ως πηγή για την πολιτισµική ιστορία,
την ιστορία των εννοιών και των ιδεών, την ιστορία του καθηµερινού
βίου, την ιστορική δηµογραφία και την αρχαιολογία.

Εικόνα εξωφύλλου
Η οχυρωµένη πόλη του Βόλου, 1779
© Kungliga biblioteket, Stockholm

Σχεδίαση εξωφύλλου
Ιφιγένεια Βασιλείου ISBN 978-960-524-388-3 Περιηγητική γραµµατεία
 ΤΑΞΙΔΙ, ΓΡΑΦΗ,
ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
Μελέτες για την ταξιδιωτική γραμματεία
του 18ου αιώνα

Επιστημονική επιμέλεια
Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister

ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ

Iδρυτική δωρεά Παγκρητικής Eνώσεως Aμερικής
Hρακλειο 2015
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγικό σημείωμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister
Η ταξιδιωτική γραμματεία του 18ου αιώνα για την Οθωμανική
Αυτοκρατορία: μια ιστορική και ειδολογική εποπτεία . . . . . . . . . . . . 33

ΜΕΡΟΣ Α´. ΤΑΞΙΔΙ

Ιωάννης Καραχρήστος
Το χατζηλίκι μέσα από τα μάτια των Άλλων: οι μαρτυρίες
ξένων περιηγητών του 18ου αιώνα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Βασίλειος Τσακίρης – Βασίλειος Ν. Μακρίδης

Αντίστροφες περιηγήσεις: ο Γιάκομπ Έλσνερ και οι επαφές του
με τους περιπλανώμενους Έλληνες ιερωμένους στη Δύση . . . . . . . . 157

ΜΕΡΟΣ Β´. ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ

Δημήτρης Δολαψάκης
Δίκτυα πληροφόρησης: διπλωμάτες, Φαναριώτες,
έμποροι και λόγιοι στο Voyage littéraire de la Grèce
του Πιερ-Ωγκυστέν Γκυς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

Πίτσα Τσάκωνα
Ταξίδι, φιλανθρωπία και ιδρύματα εγκλεισμού:
η περίπτωση του Τζων Χάουαρντ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
8 ΤΑ Ξ Ι Δ Ι , Γ ΡΑΦ Η , Α ΝΑ Π Α ΡΑ Σ ΤΑ Σ Η

Μαρία Κωσταρίδου
Η μετάβαση του πάστορα Γιόχαν Φρήντριχ Ούσκο στη Βρετανία:
ταξιδιωτική γραμματεία και οριενταλισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265

Χαράλαμπος Α. Μηνάογλου
Ο κύκλος της λαίδης Κρέιβεν στην Κωνσταντινούπολη . . . . . . . . . . 309

ΜΕΡΟΣ Γ´. ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Leonora Navari
Αναζητώντας τον Βεζιέν: μια προσέγγιση
σε ένα βιβλιογραφικό πρόβλημα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335

Σοφία Παπαϊωάννου
Οι Κερκυραϊκές Αρχαιολογίες του Ευγένιου Βούλγαρη:
ιδεολογία, πολιτική και λογοτεχνική αισθητική
στη διαμόρφωση του περιηγητικού κειμένου . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345

Μαίρη Ρούσσου-Sinclair
Η πρόσληψη των επιστολών της λαίδης Μόνταγκιου
στη Γαλλία: μια βιβλιοκρισία στην Année Littéraire . . . . . . . . . . . . 369

Δημήτρης Δημητρόπουλος
Ταξιδιωτικές μαρτυρίες και νησιωτικός πληθυσμός:
μια ανασφαλής σχέση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

Χαράλαμπος Γ. Χoτζάκογλου
Τα χαρακτικά ως ιστορικά τεκμήρια και τα μεθοδολογικά
προβλήματα της έρευνας στη μελέτη των μνημείων της Κύπρου:
η περίπτωση του ναού του Αγίου Λαζάρου στη Λάρνακα . . . . . . . . . 421

Αριάδνη Μουταφίδου
Η επανάσταση του Πατρόνα Χαλίλ στην Κωνσταντινούπολη
το 1730: η μαρτυρία της ταξιδιωτικής γραμματείας . . . . . . . . . . . . 433

Κατάλογος εικόνων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503

Ευρετήριο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 505
 Ιωάννης Καραχρήστος

Το χατζηλίκι
μέσα από τα μάτια των Άλλων
Οι μαρτυρίες ξένων περιηγητών του 18ου αιώνα

I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ζήτημα των προσκυνηματικών ταξιδιών των χριστιανών

στους Αγίους Τόπους έχει απασχολήσει εδώ και καιρό την έρευ-
να, με αποτέλεσμα να διαθέτουμε αξιόλογες μελέτες, ειδικά για
την πρώτη περίοδο, από τον 4ο έως τον 7ο αιώνα, αλλά και για
την περίοδο του Μεσαίωνα.1 Για τη μετέπειτα εποχή διαθέτουμε
επίσης κάποιες μελέτες που αφορούν τα ταξίδια των Δυτικών
στους Αγίους Τόπους, υπάρχει όμως ένα σημαντικό κενό σε σχέ-
ση με τα προσκυνηματικά ταξίδια των ορθοδόξων χριστιανών,
ιδιαίτερα για τα ταξίδια εκείνων που προέρχονταν από τον χώ-
ρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.2 Πληροφορίες για το ίδιο

1. Βλ. Blake Leyerle, «Landscape as Cartography in Early Christian

Pilgrimage Narratives», Journal of the American Academy of Religion 64/1
(1996), σ. 119-143· Hagith Sivan, «Holy Land Pilgrimage and Western
Audiences: Some Reflections on Egeria and Her Circle», The Classical
Quarterly, New Series 38/2 (1988), σ. 528-535· Pierre Maraval, «The
Earliest Phase of Christian Pilgrimage in the Near East (before the 7th
Century)», Dumbarton Oaks Papers 56 (2002), σ. 63-74 και J. Stopford,
«Some Approaches to the Archaeology of Christian Pilgrimage», World
Archaeology 26/1 (1994), σ. 57-72.
2. Μια πρώτη γενική προσέγγιση του θέματος προσφέρει ο Κρί-
των Χρυσοχοΐδης, «Ιερά αποδημία. Το προσκυνηματικό ταξίδι στους
 Οι επόμενες σελίδες του άρθρου
δεν είναι διαθέσιμες για ανάγνωση. Πληροφορίες για τον τόμο,
στην ιστοσελίδα www.cup.gr