Univerzitet u Tuzli

Filozofski fakultet

Odsjek: Filozofija i sociologija

SEMINARSKI RAD
Predmet: Ontologija
Tema :Antinomija čistog uma

Student: Mentor:

Denis Alimanović Dr.sc. Boško Pešić

Tuzla, decembar 2016.godine

Sadržaj

Uvod................................................................................................................................................ 3
Antinomija uma .............................................................................................................................. 4
Prva antinomija ............................................................................................................................... 4
Druga antinomija ............................................................................................................................ 6
Treća antinomija ............................................................................................................................. 6
Četvrta antinomija ........................................................................................................................... 7
Zaključak......................................................................................................................................... 9
Literatura: ...................................................................................................................................... 10
Uvod

Mnogi Kantov značaj u filozofiji upoređuju sa značajem Kopernikovih otkrića u

astronomiji nazivajući Kantove inovacije „kopernikanskim obratom”.Prošao je podjedanko kroz
školu Volfove metafizike, poznavanje njemačkih filozofa takodje su na njega uticali Ruso,
Hjum kao Njutn. Svoje najznačajnije delo Kritiku čistog uma objavljuje 1781. godine u
pedesetsedmoj godini života kada kreće period njegovog intezivnog pisanja. Postoje dva perioda
u njegovm mišlejnju predkritički i kritički.

U “Kritici čistog uma” Kant predstavlja svoj trascendetalni idealizam,takodje govori o

antinomija uma koje su tema ovog seminarskog rada.Kroz ovaj rad trudit ću se da objasnim šta
su to antinomije čistog uma, i po poglavljima posebno objasnit svaku antinomiju.
Antinomija uma

Antinomija po Kantu predstavlja skup dvaju suprostavljenih tvrdjenja.Svaki od suprotnih

stavova jedne antinomije može se dokazati prividno ne sumnjivim razlozima.Kant u
argumnetima koji stoje u suprotnosti jedni na prema drugima nije zauzimao ulogu viještog
advokata koji bi našao odredjene varke u cilju svoje dobiti ili iskorištavanje neopreznosti
protivnika, naprotiv Kant dokazuje indirektno tako da je teza zasnovana na opovrgavanju
antiteze, a antiteza na opovrgavanju teze pri tome da je svaka tvrdnja podjednako dokazana kao i
opovrgnuta.U antinomije čistog uma(protivriječja zakona) uma zapada sam „Tu se pokazuje
jedan novi fenomen ljudskog uma, naime jedna savim priroda antitetika radi koje niko ne mora
da mudrijaši i da veštački postavlja zamke već u koje um zapada sam od sebe i to neminovno“1
Pri tome um dolazi u iskušenja da se oda jednom od dva moguća odgovara, jedan die u pravcu
skeptička beznadežnost a drugi dogmatičkog prkosa medjutim i jedno i drugo za Kanta je smrt
zdrave filozofije.

Tetika je skup dogmatskih tvrdnji dok antitetika sukob prividno dogmatičkih

tvrdjenja.Transcedentalna anititeka pručava antinomije čistog uma i njenih uzroka i
posljedica.Dijalektika čistog uma postavlja tri pitnja 1)Kod kojih stavova um zapravo zapada u
antinomiju? 2)Na kojim se uzrocima ova antinomija zasniva? 3)Da li umu u ovoj protivriječnosti
ostaje otvoren neki put koji vodi izvijesnoti i na koji način ?

Kant ističe četir protivrječnosti uma o kojima će biti riječi u sledećim poglavljima.

Prva antinomija

U pokušajima saznanja da li svijet ima neki početak i kraj ili ih nema i da li je svijet
ograničen u prostoru i vremenu ili je bezgraničan, u našem umu dolazi do protivrječnosti.Svet
je jedna cijelina ovaj univerzum, i svet je time nešto opšte i ta ideja bi se mogla odredit kao
ograničena il kao bezgranična. Kant tvrdnju i protivtvrdnju ne dokazuje izravno nego tvrdnju
polazeći od protivtvrdnje a protivtvrdnju od tvrdnje.

1
I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.str .262
Teza:„Svet ima svoj početak u vremenu, i po prostoru je isto tako zatvoren u granice.“2

Kant polazi od predpostavke da svijet nema nikakvog početka, medjutim time je u

svijetu u svakom trenutku protekla jedna beskonačnost, ali na osnovu sukcesvine sinteze niz
beskonačnosti koji je u svijetu protekao je nemoguć. Ako takodje pretpostavimo suprotno i za
prostor koji bi time bio jedna beskonačna cijelina, medjutim mi veličinu neke količine možemo
zamislisti samo na osnovu sinteze dijelova, a njen totalitet na osnovu završne sinteze. Zato da bi
tu cijelinu, taj svijet koji ispunjava sve prostore zamislili, sukcesivna sinteza dijelova jednog
svijeta morala bi da se smatra kao završena. Dakle po svojoj rasprostitosti svijet nije beskonačan,
jer on ne može da se smatra kao neka data cijelina,već je zatvoren u svoje granice.“Prema tome,
da bi se svet koji ispunjava sve prostore zamislio kao jedna celina, morala bi sukcesvina sinteza
delova jednog beskonačnog sveta da se smatra kao završena, to jest moralo bi da se smatra
jedno beskonačno vreme preobrojavanja svih koegzistentnih stvari kao proteklo, a to je
nemoguće“3

Antiteza:„Svet nema nikakvog početka u vremenu niti kakvih granica u prostoru, vec je
kako u pogledu vremena tako i u pogledu prostora beskonačan.“ 4

Antiteza, ako svijet ima neki početak,taj početak znači egzistencija neke stvari i tome
početku i toj egzistenciji moralo je da predhodi neko vrijeme u kome ta stvar ne postoji to jeste
jedno prazno vrijeme. Znači moralo je da predhodi neko vrijeme u kome svijet nije postojao,
medjutim u jednom praznom vremenu nije moguć nikakav postanak jer u tom praznom vremenu
ne postoji neki naročit uslov egzistencije za razliku od neegzistencije. Prema tome svijet je
beskonačan u njemu može da počne neki niz al on ne može da imam nikakav početak. Svijet je u
pogledu svoje rasprostosti takodje beskonačan, jer da je konačan i ograničen onda ne bi postoja
samo neki odnos stvari medju stvarima u prostoru već i odnos prema prostoru.“Dokaz za
beskonačnost datog svetskog niza i za beskonačnost sveta kao jednog skupa ,osniva se na tome,
što bi u suprotnome slučaju prazno vreme, a isto tako i prazan prostor morali sačinjavati
granice sveta.“5

2
I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.str.272
3
Isto.str..273
4
Isto.str.272
5
Isto.str. 275
Druga antinomija

„Svaka složena supstancija u svetu sastoji se iz prostih delova, te svuda postoji samo ono
što je prosto ili što je iz njega sastavljeno.“ 6

Pretpostavimo da se složene supstancije ne sastoje iz prostih dijelova ako bi se u mislima

uništila svaka složenost ne bi preostalo ništa, pošto nema nikakvih prostih dijelova i prema tome
ne bi bila nikakva supstancija. Time proizilazi da je složenost samo jedno spoljašnje stanje
njihovo, a da su stvari u svijetu prosta bića.

Antiteza:“Nijeda složena stvar u svijetu ne sastoji se iz prostih delova, te uopšte u njemu ne

postoji ništa prosto“7

Ako je supstancija dakle,nešto složeno i ispunjava odredjen prostor to se nikako ne može

smatrati nečim jednostavnim jer je kontradiktorno. Jednostavno bi postojalo samo kao ideja jer je
ljudsko opažanje nije svedeno na promatranje jednostavnih dijelova već na ukupnost obilježja
nekog objekta jer „egzistencija onog što je posve prosto ne može se dokazivat nikakvim
iskustvom ili opažanjem,bilo spoljašnjim ili unutrašnjim te dakle apsolutno prosto jeste samo
jedan ideja čiji se objektivni realitet nikada ne može dokazat ni u kome mogućem iskustvu, te je
prema tome u ekspoziciji pojava bez ikakve primene i predmeta“ 8.Mi ne možemo promatrati
jedostavnost već samo ukupnost i to sa obzirom na prostor.

Treća antinomija

Treća antinomija bavi se odnosom slobode kauzalnosti i prirode kao kauzalnosti.

Teza:„Kauzalitet na osnovu zakona prirode nije jedini kauzalitet na osnovu koga se mogu
objašnjavat sve pojave sveta.Radi njihova objašnjena mora da se pretpostavi još jedan kauzalitet
na osnovu slobode“ 9

6
I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.str .278
7
Isto.str. 279
8
Isto.str. 279
9
Isto.str.286
 Ono što Kant govori u odbranu teze jeste da kada bi se sve u svijetu zbivalo po
zakonima prirode nijedan niz uzroka jedne dane posljedice ne bi imao apsolutnog počekta i ta
posljedica na taj način ne bi bila potpuno objašnjena. Prema tome zakon prirode bi protivrječio
sam sebi u svojoj neograničenoj opštosti jer sve što se dogadja pretpostavljalo bi neko ranije
stanje.“Prema tome kauzalitet, uzroka na osnovu koga se nešto dešava jeste i sam nešto što se
dogodilo, što na osnovu zakona prirode opet pretpostavlja neko ranije stanje i njegov kauzalitet
a ovo stanje tako isto pretostavlja neko još starije stanje itd.“10Tako da mora se pretpostavit
jedan apsolutni spontanitet uzroka koji bi sam sobom započeo niz pojava to jest da se pretpostavi
transcedentalna sloboda koja bi stvorila niz pojava koji nije potpuno na strani njihovih uzroka.

Antiteza :„Ne postoji nikakva sloboda, već se sve u svetu dešava samo po zakonima prirode.“11

Stav u antitezi polazi od toga da je tanscedentalna sloboda stoji u opreci sa zakomon

uzročnosti jer slobodom bi iščezla veza medju pojavama i zakoni bi se pod uticajem slobode
neprekidno mjenjali te ne bi imali jasan niz pojava.To jest ne bi postojalo nikakvo jednistvo niza
iskustava. Dakle sloboda koja bi bila odredjena zakonima ne bi bila sloboda, ne bi postoja zakon
prinude to jest zakon prirode, prema tome priroda je zakonitost a sloboda nezakonitost.“Zaista
sloboda (nezavisnost) od zakona prirode znači oslobodjenje od prinude, ali ona znači isto tako
oslobodjenje od svakog opredeljivanja prema pravilima“12

Četvrta antinomija

„Svetu pripada nešto što je ili kao njegov deo ili kao njegov uzrok jedno apsolutno biće nužmo
biće.“13

Dokaz govori u prilog tezi naglašavajući promjenjivost koja i ne može biti ništa drugo
nego rezultat nečeg što egzistira prije, a svijet je samo posljedica toga. Medjutim Kant smatra da
to nužno mora postojati u vremenu te se ne može odvojiti od osjetilnog svijeta već je sadržano u
samom svijetu.“Prema tome, kauzalitet nužnog uzroka promena pa dakle i sam uzrok pripadaju

10
I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.str. 286
11
Isto.str.287
12
Isto.str.287
13
Isto.str.292
vremenu, te otuda i pojavi (na kojoj je vreme jedino moguće kao njena forma) otuda se oni ne
mogu zamisliti kao odovjeni kao skupa svih pojava.“14 On nastoji dokazati kozmološkim
argumentom ali tada bi, ako je stvar uzrokovana nečim trajnim ali isto tako tijelesnim, upravo to
nužno biće mora se smatrati najvećim članom tog niza.I zbog toga ono mora postojati u vremenu
kao uzrok, početak odredjenog empirijskog niza.

„Uopšte niti u svetu niti izvan sveta nikako ne postoji neko apsolutno nužno biće kao njegov
uzrok“15

Ako je svijet nužan onda mora postojati bezuvijetno, nužan početak, ali tad bi trebao bit
bez uzroka, a to je nemoguće, ako je taj niz uzroka bez počekta to bi značilo da nema nužni
početak.Izvan svijeta ne može biti uzrok jer bi svojim dijelovanjem pripado vremenu, ali samim
tim što je vremenit morao bi pripadati svijetu a ne biti izvan njega.“Ali tada bi i on morao početi
da dela te bi njegov kauzalitet spadao u vreme, a upravo zbog toga u skup pojava, to jest u svet,
stoga on sam, uzrok, ne bi mogao da bude izvan sveta što je u protivriječnosti sa
pretpostavkom.“16

14
I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.str .294
15
Isto.str.293
16
Isto.str. 293
Zaključak

Jedna od ovih suprotnosti isto tako je nužna kao i ona druga. Nužnost ovih
protivriječnosti jeste ona interesantna strana koju je Kant istako u svijesti. Daleko
najkarakterističnije je ipak Kantovo razmatranje ideje svijeta u antinomija čistog uma.One
najasnije izražavaju osnovnu misao transcedentalne dijalektike, dok pokazuju da se kad
razmatra univerzum kao predmet spoznaje o njemu sa istim pravom mogu kontradiktorno tvrdit
medjusobno oprečne teze,ukoliko sa jedne strane, udovoljava potrebi razuma za okončanjem
niza pojava, a sa druge strane čulnom zrenju za beskonačnim nastavljanjem niza.
Literatura:

1) I.Kant , Kritika čistog uma,BIGZ,Beograd, 1976.god.