Papismos PDF

¶ÚfiÏÔÁÔ˜
I ™Y°XPONE™ ÚÔÛ¿ıÂÈÂ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó â·Ó·ÚÔ-

Û¤ÁÁÈÛË ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ÎfiÛÌÔ˘ ÂrÓ·È Ê˘ÛÈÎfi Ó¿
ö¯Ô˘Ó ÂéÚ‡Ù·ÙË àÔ‰Ô¯‹, âÂÈ‰‹, àÊÂÓfi˜, àÔÙÂ-
ÏÔÜÓ Ù‹Ó àÓıÚÒÈÓË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÛÙ‹Ó îÂÚ‹ ñfiıÂÛË
ÙÉ˜ ëÓfiÙËÙ·˜ Î·›, àÊÂÙ¤ÚÔ˘, ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È Û¤ ÌÈ¿ âÔ-
¯‹ Ô‡ ï ÎfiÛÌÔ˜, Î·Ù·ÎÂÚÌ·ÙÈÛÌ¤ÓÔ˜ àfi ÔÏ‡ÌÔÚÊÂ˜ àÓÙÈ-
ı¤ÛÂÈ˜, àÓ·˙ËÙÂÖ Ì¤ àÁˆÓ›· ëÓÔÔÈËÙÈÎ¿ ÛÙÔÈ¯ÂÖ·.
Oî ÚÔÛ¿ıÂÈÂ˜ ·éÙ¤˜, óÛÙfiÛÔ, ö¯Ô˘Ó àÔ‰ÂÈ¯ıÂÖ Ì¤¯ÚÈ
Û‹ÌÂÚ· àÔÁÔËÙÂ˘ÙÈÎ¿ àÓ·ÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎ¤˜. òO¯È ÌfiÓÔ ‰¤Ó
âÌÓ¤Ô˘Ó Ï¤ÔÓ Î·ÌÈ¿ ·åÛÈÔ‰ÔÍ›·, àÏÏ¿ Î·› ÚÔÎ·ÏÔÜÓ å‰È-
·›ÙÂÚË àÓËÛ˘¯›·, Î·ıÒ˜ ö¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ õ‰Ë Î·Ù¿‰ËÏÂ˜ Ôî âÈ-
˙‹ÌÈÂ˜ Û˘Ó¤ÂÈ¤˜ ÙÔ˘˜: ·) ôÌ‚Ï˘ÓÛË ÙÉ˜ çÚıfi‰ÔÍË˜ ·éÙÔ-
Û˘ÓÂÈ‰ËÛ›·˜, ‰È·ÈÚ¤ÛÂÈ˜ Î·› Û¯›ÛÌ·Ù· ÛÙfi Ï‹ÚˆÌ· ÙÉ˜
\EÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜Ø ‚) Û‡Á¯˘ÛË, àÔı¿ÚÚ˘ÓÛË Î·› àÔÚÔÛ·-
Ó·ÙÔÏÈÛÌfi˜ ÛÙÔ‡˜ ëÙÂÚÔ‰fiÍÔ˘˜ Ô‡ àÓ·˙ËÙÔÜÓ Ù‹Ó ·éıÂ-
ÓÙÈÎfiÙËÙ· ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜.
Tfi ÎÂ›ÌÂÓÔ Ô‡ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ àÔÙÂÏÂÖ öÎÊÚ·ÛË ·éÙÉ˜ ÙÉ˜
àÓËÛ˘¯›·˜ Ì·˜, àÊÔÜ ï ‰È¿ÏÔÁÔ˜ àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ‹Ó \OÚıÔ‰ÔÍ›·
Î·› ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi* ‰ÂÛfi˙ÂÈ ÛÙ›˜ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ¤˜ Û¯¤ÛÂÈ˜
Î·›, âÈÏ¤ÔÓ, ì Û˘Ó‡·ÚÍË \OÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·› ¶·ÈÎáÓ ÛÙ›˜
ÔÏ˘ÔÏÈÙÈÛÌÈÎ¤˜ Ï¤ÔÓ ÎÔÈÓˆÓ›Â˜ Ì·˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ ó˜ Úfi-
ÎÏËÛË ÁÈ¿ Î¿ıÂ çÚıfi‰ÔÍË Û˘ÓÂ›‰ËÛË.
\AÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ù‹Ó ·ÙÂÚÈÎ‹ Ì·˜ ·Ú¿‰ÔÛË, ì ïÔ›·
* ¢¤Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔÜÌÂ ÙfiÓ ¬ÚÔ ƒˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜, âÂÈ‰‹ ÂrÓ·È

îÛÙÔÚÈÎ¿ àıÂÌÂÏ›ˆÙÔ˜ Î·› ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ àÓ·ÎÚÈ‚‹˜: \Afi Ù›˜ àÚ¯¤˜ ÙÔÜ 2Ô˘
·å. ì à‰È·›ÚÂÙË M›· \EÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ XÚÈÛÙÔÜ çÓÔÌ¿˙ÂÙ·È, ¬ˆ˜ Ù‹Ó ïÌÔ-
ÏÔÁÔÜÌÂ Î·› ÛÙfi ™‡Ì‚ÔÏÔ ÙÉ˜ ¶›ÛÙÂˆ˜, K·ıÔÏÈÎ‹, âÂÈ‰‹ Î·Ù¤¯ÂÈ Ùfi
1
ÌÄ˜ ö¯ÂÈ ‰È‰¿ÍÂÈ Ó¿ «àÁ·áÌÂÓ âÓ àÏËıÂ›÷·» Î·› Ó¿ «àÏË-
ıÂ‡ˆÌÂÓ âÓ àÁ¿FË», âÈ¯ÂÈÚÔÜÌÂ Ó¿ ÛÎÈ·ÁÚ·Ê‹ÛÔ˘ÌÂ Ì¤
ÓËÊ·ÏÈfiÙËÙ· Î·› ñÂ˘ı˘ÓfiÙËÙ· Ùfi ÚfiÛˆÔ ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ.
òEÙÛÈ, ÈÛÙÂ‡Ô˘ÌÂ, ı¿ ÊˆÙÈÛÙÔÜÓ Ù¿ àÌÂÙ¿ıÂÙ· ¬ÚÈ· ÙÉ˜
\EÎÎÏËÛ›·˜ àfi Ù‹Ó ·¥ÚÂÛË, ÙÉ˜ àÏ‹ıÂÈ·˜ àfi Ù‹Ó Ï¿ÓË.
°È·Ù› ÂrÓ·È ÁÂÁÔÓfi˜ ¬ÙÈ Ù¿ ¬ÚÈ· ·éÙ¿ Á›ÓÔÓÙ·È ¬ÏÔ Î·› Èfi
‰˘Û‰È¿ÎÚÈÙ·. òO¯È ÌfiÓÔ âÂÈ‰‹ ÛÙ‹ ˙ˆ‹ ÙáÓ \OÚıÔ‰fiÍˆÓ
ö¯ÂÈ ñÂÈÛ¤ÏıÂÈ ï ‰˘ÙÈÎfi˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi˜, ï ‰È·ÌÔÚÊˆÌ¤ÓÔ˜ àfi
ÙfiÓ ·Ú·ÔÈËÌ¤ÓÔ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜, àÏÏ¿ Î·›
âÂÈ‰‹ ÛÙ›˜ Ì¤ÚÂ˜ Ì·˜ ‰È·‰›‰ÔÓÙ·È Ôî å‰¤Â˜ Î·› àÓÙÈÏ‹„ÂÈ˜
ÙÉ˜ “N¤·˜ \EÔ¯É˜”, Ô‡ ı¤ÏÂÈ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ ıÚËÛÎÂÖÂ˜ Ó¿ ï‰Ë-
ÁÔÜÓ âÍ›ÛÔ˘ ÛÙfiÓ ú‰ÈÔ Ù¿¯· £Âfi.
°È¿ ÙÔ‡˜ \OÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ì Î·ı·ÚfiÙËÙ· ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜ àÔ-
ÙÂÏÂÖ Ùfi àÛ¿ÏÂ˘ÙÔ ıÂÌ¤ÏÈÔ ÛÙfiÓ àÁÒÓ· ÙÔ˘˜ ÁÈ¿ Ù‹ ı¤ˆÛË:
^H çÚı‹ ›ÛÙË ÂrÓ·È «Ùe Ì¤Á· Î·d ÚáÙÔÓ ÙÉ˜ ÛˆÙËÚ›·˜
Ê¿ÚÌ·ÎÔÓ» (¬ÛÈÔ˜ M¿ÍÈÌÔ˜ ï ÔÌÔÏÔÁËÙ‹˜). \AÏÏ¿ Î·› ÁÈ¿
ÙÔ‡˜ ëÙÂÚfi‰ÔÍÔ˘˜ à‰ÂÏÊÔ‡˜ Ì·˜ ì àÎÚÈ‚‹˜ ïÚÈÔı¤ÙËÛË ÙÉ˜
àÏ‹ıÂÈ·˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ÙfiÓ ‰ÚfiÌÔ ÙÉ˜ âÈÛÙÚÔÊÉ˜ ÛÙfiÓ ·ÙÚÈÎfi
ÙÔ˘˜ ÔrÎÔ, Ù‹Ó \OÚıfi‰ÔÍË \EÎÎÏËÛ›·.
Î·ı\ ¬ÏÔ˘ ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜, ‰ËÏ·‰‹ Ù‹Ó ÏËÚfiÙËÙ· ÙÉ˜ àÏ‹ıÂÈ·˜. \E›ÛË˜,
àÊfiÙÔ˘, Ùfi 330, ì N¤· PÒÌË/KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË öÁÈÓÂ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û·
ÙÉ˜ PˆÌ·˚ÎÉ˜ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ï ¬ÚÔ˜ PˆÌ·ÖÔ˜ õ PˆÌËfi˜ ‰‹ÏˆÓÂ Î¿ıÂ
çÚıfi‰ÔÍÔ ÔÏ›ÙË ÙË˜, àÓÂÍ¿ÚÙËÙ· àfi Ù‹ Ê˘ÏÂÙÈÎ‹ Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘.
òEÙÛÈ, PˆÌ·ÈÔ-K·ıÔÏÈÎÔ› Î˘ÚÈÔÏÂÎÙÈÎ¿ ÂrÓ·È Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ›,
ó˜ ƒˆÌ·ÖÔÈ-ƒˆÌËÔ›, ‰ËÏ·‰‹ àfiÁÔÓÔÈ ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ AéÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜,
Î·› ó˜ ∫·ıÔÏÈÎÔ›, ‰ËÏ·‰‹ Ì¤ÏË ÙÉ˜ \OÚıfi‰ÔÍË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ì ïÔ›· Û˘-
ÓÂ¯›˙ÂÈ Ó¿ Î·Ù¤¯ÂÈ Ùfi Î·ı\ ¬ÏÔ˘ ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜. \AÂÓ·ÓÙ›·˜, Ôî ¶·ÈÎÔ›,
ÌÂÙ¿ Ù‹Ó Î·Ù¿ÏË„Ë ÙÔÜ ıÚfiÓÔ˘ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ àfi ÙÔ‡˜ ºÚ¿ÁÎÔ˘˜ (1009),
‰¤Ó ÂrÓ·È ƒˆÌ·ÖÔÈ àÏÏ¿ ºÚ·ÁÎÔÏ·Ù›ÓÔÈ. K·› ÌÂÙ¿ Ù‹Ó öÎÙˆÛ‹ ÙÔ˘˜
àfi Ù‹Ó Î·ıÔÏÈÎfiÙËÙ· (‰ËÏ·‰‹ Ù‹Ó ÏËÚfiÙËÙ·) ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜, ÏfiÁˆ
ÙÉ˜ àÔ‰Ô¯É˜ ÛˆÚÂ›·˜ ·îÚÂÙÈÎáÓ ‰ÔÍ·ÛÈáÓ, ‰¤Ó ÂrÓ·È K·ıÔÏÈÎÔ› àÏÏ¿
·îÚÂÙÈÎÔ›. MÔÏ·Ù·ÜÙ·, ÌÂÙ¿ Ùfi ïÚÈÛÙÈÎfi ™¯›ÛÌ· (1054), ÛÊÂÙÂÚ›ÛÙË-
Î·Ó ·éÙÔ‡˜ ÙÔ‡˜ ¬ÚÔ˘˜. Oî çÚıfi‰ÔÍÔÈ Ï·Ô›, ¿ÓÙˆ˜, Ì¤¯ÚÈ ÙfiÓ 19Ô ·å.
ÁÓÒÚÈ˙·Ó Î·Ï¿ ¬ÙÈ PˆÌ·ÖÔ˜-PˆÌËfi˜ Î·› K·ıÔÏÈÎfi˜ ÛËÌ·›ÓÂÈ \OÚıfi‰Ô-
ÍÔ˜, ÁÈ\ ·éÙfi Î·› ÙÔ‡˜ ·îÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ ÙÔ‡˜ çÓfiÌ·˙·Ó §·Ù›-
ÓÔ˘˜, ¶·ÈÛÙ¤˜ Î.ô. ^H Û‡Á¯˘ÛË Ô‡ ·Ú·ÙËÚÂÖÙ·È Û‹ÌÂÚ· ÛÙ‹Ó ïÚÔ-
ÏÔÁ›·, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ ÛÙ›˜ àÚ¯¤˜ ÙÔÜ 20ÔÜ ·å., Ì¤ Ù‹Ó âÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔÜ
OåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌÔÜ.
2
^H àÔÎÔ‹ ÙÉ˜ ‰˘ÙÈÎÉ˜ XÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË˜ àfi Ùfi ÛáÌ·
ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ ‰¤Ó ÚÔÉÏıÂ àfi ‰ÈÔÈÎËÙÈÎ¤˜ õ âıÈÌÈÎ¤˜
êÏá˜ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂÈ˜, àÏÏ¿ àfi ÌÈ¿ ‚·ıÈ¿ àÏÏÔ›ˆÛË ÙÔÜ
âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÜ ‚ÈÒÌ·ÙÔ˜, ì ïÔ›· Î·› ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ ≤Ó·
¯¿ÛÌ· ˙ˆÉ˜ àÓ¿ÌÂÛ· Û¤ ‰‡Ô ÎfiÛÌÔ˘˜. Tfi ·éÙÔÓfiËÙÔ ¯Ú¤Ô˜
ÙÔÜ ÛÂ‚·ÛÌÔÜ ÙáÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎáÓ ÈÛÙÂ˘Ì¿ÙˆÓ, Ôî àÓ˘fi-
ÎÚÈÙ· ÊÈÏfiÊÚÔÓÂ˜ ‰È·ı¤ÛÂÈ˜ Î·› Ôî ÂéÛÂ‚ÂÖ˜ ëÓˆÙÈÎÔ› fi-
ıÔÈ ‰¤Ó ÌÄ˜ ‰›ÓÔ˘Ó Ùfi ‰ÈÎ·›ˆÌ· Ó¿ ·Ú·ÛÈˆÔÜÌÂ õ Ó¿ Û˘-
ÛÎÔÙ›˙Ô˘ÌÂ ·éÙ‹ Ù‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·.
¢È·ÛÒ˙ÔÓÙ·È, ‚¤‚·È·, Î·› Û‹ÌÂÚ· ÛÙ‹Ó ·ÈÎ‹ ¢‡ÛË
ñÔÏÂ›ÌÌ·Ù· ÙÉ˜ ·ÙÂÚÈÎÉ˜ ·Ú·‰fiÛÂˆ˜, Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙfiÓ ¯áÚÔ
ÙÔÜ ÌÔÓ·¯ÈÛÌÔÜ. K·› àÓ·ÌÊ›‚ÔÏ· ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÔÏÏÔ› Ù·ÂÈ-
ÓÔ› ÌÔÓ·¯Ô› õ êÏÔ› ÈÛÙÔ›, Ô‡ àÊÈÂÚÒÓÔ˘Ó Ù‹ ˙ˆ‹ ÙÔ˘˜
ÛÙ‹Ó ÚÔÛÂ˘¯‹ Î·› Û¤ öÚÁ· àÁ¿Ë˜. ^øÛÙfiÛÔ, Ù¿ ¬Û· ıÂÙÈ-
Î¿ ÛÙÔÈ¯ÂÖ· ‰È·ÙËÚ‹ıËÎ·Ó ÛÙ‹ ‰˘ÙÈÎ‹ ·Ú¿‰ÔÛË, ‰¤Ó ÛÙ¿-
ıËÎ·Ó îÎ·Ó¿ Ó¿ àÔÙÚ¤„Ô˘Ó Ù‹ ‰È·ÛÙÚ¤‚ÏˆÛË ÙÔÜ XÚÈ-
ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ Î·› Ù‹ ÌÂÙ¿ÏÏ·ÍË ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ ÙÉ˜ PÒÌË˜ Û¤
ÎÔÛÌÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Ì¤ ıÂÔÎÚ·ÙÈÎfi Î·ıÂÛÙÒ˜, ÌÂÙ¿ÏÏ·ÍË Ô‡
àÓ·fiÊÂ˘ÎÙ· â·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ Ù‹Ó âÍ¤ÏÈÍË ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ıÂ-
ÛÌÔÜ.
¶·Ú·‰›‰ÔÓÙ·˜ Ùfi ÙÂÜ¯Ô˜ ÙÔÜÙÔ ÛÙÔ‡˜ à‰ÂÏÊÔ‡˜ Ì·˜, Û¤

âÔ¯‹ Ô‡ ï Û˘ÁÎÚËÙÈÛÌfi˜ Î·› ì âÎÎÔÛÌ›ÎÂ˘ÛË ö¯Ô˘Ó Ó·Ú-
ÎÒÛÂÈ Ù‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Û˘ÓÂ›‰ËÛË ÙáÓ ÂÚÈÛÛÔÙ¤ÚˆÓ àfi
âÌÄ˜, Âé¯fiÌ·ÛÙÂ Ó¿ Û˘Ó·ÈÛı·ÓıÔÜÌÂ ¬ÏÔÈ Ùfi ¯Ú¤Ô˜ àÏÏ¿ Î·›
Ó¿ Û˘ÓÂÈ‰ËÙÔÔÈ‹ÛÔ˘ÌÂ Ù‹ ‰‡Ó·ÌË Ô‡ ö¯Ô˘ÌÂ ó˜ Ê‡Ï·ÎÂ˜
Î·› ÚÔ·ÛÈÛÙ¤˜ ÙÉ˜ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜. AéÙfi Ùfi ¯Ú¤Ô˜ Î·› ·éÙ‹
Ù‹ ‰‡Ó·ÌË âÈÛËÌ·›ÓÔ˘Ó Ôî ·ÙÚÈ¿Ú¯Â˜ ÙÉ˜ \AÓ·ÙÔÏÉ˜ ÛÙ‹Ó
îÛÙÔÚÈÎ‹ \EÁÎ‡ÎÏÈfi ÙÔ˘˜ ÙÔÜ 1848: «¶·Ú\ ìÌÖÓ ÔûÙÂ ¶·-
ÙÚÈ¿Ú¯·È ÔûÙÂ ™‡ÓÔ‰ÔÈ â‰˘Ó‹ıËÛ¿Ó ÔÙÂ ÂåÛ·Á·ÁÂÖÓ Ó¤·,
‰ÈfiÙÈ ï ñÂÚ·ÛÈÛÙc˜ ÙÉ˜ ıÚËÛÎÂ›·˜ âÛÙdÓ ·éÙe Ùe ÛáÌ·
ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜, õÙÔÈ ·éÙe˜ ï Ï·fi˜, ¬ÛÙÈ˜ âı¤ÏÂÈ Ùe ıÚ‹-
ÛÎÂ˘Ì· ·éÙÔÜ ·åˆÓ›ˆ˜ àÌÂÙ¿‚ÏËÙÔÓ Î·d ïÌÔÂÈ‰b˜ Ùˇá ÙáÓ
¶·Ù¤ÚˆÓ ·éÙÔÜ».
IEPA MONH ¶APAK§HTOY
3
Ô ¶·ÈÛÌfi˜
°∂¡∂™∏ ∆√À ¶∞¶π™ª√À
^∏ \∂ÎÎÏËÛ›·, Î·Ù¿ Ù‹Ó ÚÒÙË ¯ÈÏÈÂÙ›· ÙÔÜ îÛÙÔÚÈÎÔÜ
ÙË˜ ‚›Ô˘, ‰È·Ù‹ÚËÛÂ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ¿ ÙË˜ Û¤ \∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·› ¢‡-
ÛË, ·Ú\ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ÂÚÈÛÙ·ÛÈ·ÎÔ‡˜ ÎÏ˘‰ˆÓÈÛÌÔ‡˜ Ô‡
‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÛ·Ó Ôî ·îÚ¤ÛÂÈ˜, Ù¿ Û¯›ÛÌ·Ù· Î·› Ôî ÔÈÎ›ÏÂ˜ ‰È-
¯ÔÛÙ·Û›Â˜. ^∏ àfiÛ¯ÈÛË ÙÉ˜ ‰˘ÙÈÎÉ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË˜ àfi
ÙfiÓ ÎÔÚÌfi ÙÉ˜ ªÈÄ˜, ^∞Á›·˜, ∫·ıÔÏÈÎÉ˜ Î·› \∞ÔÛÙÔÏÈÎÉ˜
\∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ¬ˆ˜ ·éÙ‹ ïÚÈÛÙÈÎÔÔÈ‹ıËÎÂ Ùfi
1054, ñÉÚÍÂ ì ÙÚ·ÁÈÎ‹ Î·Ù¿ÏËÍË Ì·ÎÚ·›ˆÓˆÓ ‰ÈÂÚÁ·ÛÈáÓ,
ÛÙfiÓ ¯áÚÔ ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ ∂éÚÒË˜, Û¤ ÙÚ›· ‰È·ÏÂÎfiÌÂÓ·
â›Â‰·: ·) Ùfi ıÂÔÏÔÁÈÎfi, ‚) Ùfi âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎfi Î·› Á) Ùfi
ÔÏÈÙÈÎfi.
Aã. ∆fi ıÂÔÏÔÁÈÎfi. ∆¿ Û¤ÚÌ·Ù· ÙÉ˜ ıÂÔÏÔÁÈÎÉ˜ ‰È·ÊÔ-
ÚÔÔÈ‹ÛÂˆ˜ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÛÙ¿ Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù·
ÙÔÜ îÂÚÔÜ ∞éÁÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘ (354-420), âÈÛÎfiÔ˘ ^πáÓÔ˜ ÙÉ˜
µfiÚÂÈ·˜ \∞ÊÚÈÎÉ˜. ^√ îÂÚfi˜ ∞éÁÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ àÁÓÔÔÜÛÂ Ù‹Ó
ëÏÏËÓÈÎ‹ ÁÏÒÛÛ· Î·› Ù¿ öÚÁ· ÙáÓ ^∂ÏÏ‹ÓˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ, ¿-
Óˆ ÛÙ¿ ïÔÖ· ÛÙËÚ›¯ıËÎÂ ì ıÂÔÏÔÁ›· ÙáÓ ÚÒÙˆÓ √åÎÔ˘-
ÌÂÓÈÎáÓ ™˘Ófi‰ˆÓ (ª. \∞ı·Ó·Û›Ô˘, ª. µ·ÛÈÏÂ›Ô˘, °ÚËÁÔÚ›Ô˘
£ÂÔÏfiÁÔ˘, °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ¡‡ÛÛË˜ Î.ô.). ò∂ÙÛÈ, âËÚÂ·ÛÌ¤ÓÔ˜
àfi ÙfiÓ ¡ÂÔÏ·ÙˆÓÈÛÌfi Î·› Ù›˜ àÚ¯¤˜ ÙÔÜ ƒˆÌ·˚ÎÔÜ ¢È-
Î·›Ô˘, ‰È·Ù‡ˆÛÂ ÛÙ¿ ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ ÙÔ˘ öÚÁ· ïÚÈÛÌ¤ÓÂ˜ àfi-
„ÂÈ˜, Í¤ÓÂ˜ Úfi˜ Ùfi ‚›ˆÌ· ÙÉ˜ ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÉ˜ \∂ÎÎÏË-
Û›·˜, ¬ˆ˜, ÁÈ¿ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ù‹Ó Ù·‡ÙÈÛË ÔéÛ›·˜ Î·› âÓÂÚ-
ÁÂÈáÓ ÛÙfiÓ £Âfi, Ù‹Ó âÎfiÚÂ˘ÛË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜ Î·›
àfi ÙfiÓ Àîfi (Filioque) Î. ô.
Bã. ∆fi âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎfi. ^∏ àÚ¯·›· \∂ÎÎÏËÛ›· ‰Â¯fiÙ·Ó ÙÈ-
ÌËÙÈÎ¿ ó˜ ÚáÙÔ ÛÙ‹Ó Ù¿ÍË, Û¤ Û¯¤ÛË Ì¤ ÙÔ‡˜ ôÏÏÔ˘˜
4
âÈÛÎfiÔ˘˜, ÙfiÓ â›ÛÎÔÔ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜, Î·ıÒ˜ ì fiÏË ·éÙ‹
qÙ·Ó ì ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ¢¤Ó
ö·˘Â ¬Ìˆ˜ ï ¿·˜, Ì¤Û· ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ÙÔÜ Û˘ÓÔ‰ÈÎÔÜ ıÂ-
ÛÌÔÜ, Ó¿ ÂrÓ·È úÛÔ˜ Ì¤ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ôÏÏÔ˘˜ âÈÛÎfiÔ˘˜
(primus inter pares=ÚáÙÔ˜ ÌÂÙ·Í‡ úÛˆÓ). \∞ÚÁfiÙÂÚ·, àÊÔÜ
ì ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜ ÌÂÙ·Ê¤ÚıËÎÂ ÛÙ‹Ó
\∞Ó·ÙÔÏ‹, ì ¢ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ (451) àÓ·ÁÓÒÚÈÛÂ ÛÙfiÓ
âÈÛÎÔÈÎfi ıÚfiÓÔ ÙÉ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiÏÂˆ˜ «ÚÂÛ‚ÂÖ·
ÙÈÌÉ˜» úÛ· Ì¤ âÎÂ›ÓÔ˘ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜.
∆fi âÂÎÙ·ÙÈÎfi Î·› Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈÎfi ÓÂÜÌ· ÙÉ˜ àÚ¯·›·˜
PÒÌË˜, ¬Ìˆ˜, âËÚ¤·ÛÂ àÚÎÂÙÔ‡˜ ¿Â˜, Ôî ïÔÖÔÈ àfi
ÓˆÚ›˜ ôÚ¯ÈÛ·Ó Ó¿ âÎÏ·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ùfi ÚˆÙÂÖÔ ÙÈÌÉ˜ ó˜ Úˆ-
ÙÂÖÔ ‰˘Ó¿ÌÂˆ˜ Î·› âÍÔ˘Û›·˜, ·ÚÂÌ‚·›ÓÔÓÙ·˜ ÔÈÌ·-
ÓÙÔÚÈÎ¿ Û¤ ôÏÏÂ˜ ÙÔÈÎ¤˜ \∂ÎÎÏËÛ›Â˜ Î·› ‰ÈÂÎ‰ÈÎÒÓÙ·˜ ìÁÂ-
ÌÔÓ›· Û¤ ¬ÏË Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·. ™ÙÔ‡˜ ÚÒÙÔ˘˜ ·åáÓÂ˜, óÛÙfi-
ÛÔ, Ôî âÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ ·éÙ¤˜ ÊÈÏÔ‰ÔÍ›Â˜ ÙáÓ ·áÓ àÔ-
ÙÂÏÔÜÛ·Ó ÂÚÈÛÙ·ÛÈ·Î¤˜ ·ÚÂÎÙÚÔ¤˜ Î·› âÍ¤ÊÚ·˙·Ó Û˘-
Ó‹ıˆ˜ ÚÔÛˆÈÎ¤˜ à‰˘Ó·Ì›Â˜.
°ã. ∆fi ÔÏÈÙÈÎfi. \∞fi Ù¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 4Ô˘ ·å. Ì¤¯ÚÈ Î·› ÙfiÓ
6Ô ·å. ‰È¿ÊÔÚ· ÁÂÚÌ·ÓÈÎ¿ Ê‡Ï· Û¤ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÚˆÙÔÁÔ-
ÓÈÛÌÔÜ (ºÚ¿ÁÎÔÈ, °fiÙıÔÈ, §ÔÁÁÔ‚¿Ú‰ÔÈ, µ¿Ó‰·ÏÔÈ Î.ô.)
ÏËÌÌ˘Ú›˙Ô˘Ó Î·› Î·Ù·Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó Ù›˜ ÂéËÌÂÚÔÜÛÂ˜ â·Ú-
¯›Â˜ ÙÉ˜ ‰˘ÙÈÎÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ·å¯Ì·ÏˆÙ›˙Ô˘Ó
ÙÔ‡˜ âÁ¯ÒÚÈÔ˘˜ ÏËı˘ÛÌÔ‡˜ ÙÔ˘˜ Î·› àÏÏ¿˙Ô˘Ó ÚÈ˙ÈÎ¿ Ù‹Ó
ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÛÙÈÎ‹ ÙÔ˘˜ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË.
√î ‚¿Ú‚·ÚÔÈ öÔÈÎÔÈ –àfi ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ ÚˆÙ·ÁˆÓÈ-
ÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ ‰È·‰Ú·Ì·Ù›˙Ô˘Ó Ôî ºÚ¿ÁÎÔÈ–, ÛÙ‹Ó ÚÔÛ¿-
ıÂÈ¿ ÙÔ˘˜ Ó¿ âÎÔÏÈÙÈÛÙÔÜÓ, àÛ¿˙ÔÓÙ·È ÙfiÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi,
àÓ·ÌÂÈÁÓ‡ÔÓÙ¿˜ ÙÔÓ, ¬Ìˆ˜, Ì¤ Âå‰ˆÏÔÏ·ÙÚÈÎ¿ ÛÙÔÈ¯ÂÖ·. ª\
≤Ó·Ó Ù¤ÙÔÈÔ ÚÔ‚ÏËÌ·ÙÈÎfi ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÂåÛ¤Ú¯ÔÓÙ·È Î·›
ÛÙ‹Ó ^πÂÚˆÛ‡ÓË, âÎÙÔ›˙ÔÓÙ·˜ ÛÙ·‰È·Î¿ ÙÔ‡˜ ƒˆÌ·›Ô˘˜ îÂ-
Ú¿Ú¯Â˜ àfi Ù‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ‰ÈÔ›ÎËÛË. √î ºÚ¿ÁÎÔÈ ·éÙÔ›
â›ÛÎÔÔÈ ˙ÔÜÓ ¬ˆ˜ Î·› Ôî Ï·˚ÎÔ› «ÂéÁÂÓÂÖ˜» ÙÉ˜ âÔ¯É˜
ÙÔ˘˜ (ÎfiÌËÙÂ˜, ‰ÔÜÎÂ˜ Î.ô.): \∞ÛÎÔÜÓ ÎÔÛÌÈÎ‹ âÍÔ˘Û›·, Û˘Ì-
ÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Û¤ ÛÙÚ·ÙÈˆÙÈÎ¤˜ àÔÛÙÔÏ¤˜, ÊÔÚÔÜÓ ÔÏÂÌÈÎ¤˜
ÛÙÔÏ¤˜ Î.Ï. ¡¿ á˜ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ ï ±ÁÈÔ˜ µÔÓÈÊ¿ÙÈÔ˜, Û¤
5
âÈÛÙÔÏ‹ ÙÔ˘ Úfi˜ ÙfiÓ ¿· ∑·¯·Ú›·, Ùfi 741, Ù‹Ó âÎ-
ÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË ÛÙ‹ °·ÏÏÈÎ‹ ƒˆÌ·Ó›·, ¬Ô˘ Âr¯·Ó
âÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Ôî ºÚ¿ÁÎÔÈ â›ÛÎÔÔÈ: «^∏ ıÚËÛÎÂ›· Î·Ù··-
ÙÂÖÙ·È. √î ºÚ¿ÁÎÔÈ â›ÛÎÔÔÈ ÁÈ¿ çÁ‰fiÓÙ· ¯ÚfiÓÈ· ‰¤Ó
ö¯Ô˘Ó Û˘Ó¤ÏıÂÈ Û¤ Û‡ÓÔ‰Ô ÔûÙÂ Î·› ö¯Ô˘Ó àÚ¯ÈÂ›ÛÎÔÔ.
√î ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ âÈÛÎÔÈÎÔ› ıÚfiÓÔÈ ‰›ÓÔÓÙ·È Û¤ ÊÈÏ¿ÚÁ˘-
ÚÔ˘˜ Ï·˚ÎÔ‡˜ õ ÌÔÈ¯Ô‡˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜, Ô‡ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó Û¤
ÛÙÚ·ÙÈˆÙÈÎ¤˜ âÈ¯ÂÈÚ‹ÛÂÈ˜ Ì¤ Ï‹ÚË ÔÏÂÌÈÎ‹ âÍ¿ÚÙ˘ÛË,
ÛÊ¿˙ÔÓÙ·˜ à‰È¿ÎÚÈÙ· Ì¤ Ù¿ ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ Î·›
Âå‰ˆÏÔÏ¿ÙÚÂ˜»1.
ªÚÔÛÙ¿ Û\ ·éÙfi Ùfi ˙ÔÊÂÚfi ÙÔ›Ô, Ô‡ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ ì
‚·Ú‚·ÚÈÎ‹ â¤Ï·ÛË, ï â›ÛÎÔÔ˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ ÛÙ¤ÎÂÙ·È, Î·-
Ù¿ Î·ÓfiÓ·, ÛÙfi ≈„Ô˜ ÙÉ˜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÉ˜ ÙÔ˘ àÔÛÙÔÏÉ˜ Î·›
àÓ·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ âıÓ·Ú¯ÈÎfi ÚfiÏÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÛÙ·Û›· ÙáÓ ñfi-
‰Ô˘ÏˆÓ ƒˆÌ·›ˆÓ. ∫¿ÔÈÔÈ ¿Â˜, ¬Ìˆ˜, ÁÈ¿ Ó¿ âÓÈÛ¯‡-
ÛÔ˘Ó ÙfiÓ ıÚfiÓÔ ÙÔ˘˜, àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓ ÎÔÛÌÈÎ‹ Ù·ÎÙÈÎ‹. ¶ÚÔ-
‚¿ÏÏÔ˘Ó âÌÊ·ÓÙÈÎ¿ Ù‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ÙÔ˘˜ ·éıÂÓÙ›·, ·-
ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ìÁÂÌÔÓÈÎ¤˜ Ù¿ÛÂÈ˜ Î·› ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ·È ÔÏÈÙÈ-
Î¤˜ âÍÔ˘Û›Â˜. ∆fi 754, Ì¿ÏÈÛÙ·, ï ¿·˜ ™Ù¤Ê·ÓÔ˜ µã àÔ-
‰¤¯ÂÙ·È Ù‹Ó ÔÏÈÙÈÎ‹ ·éÙÔÓÔÌ›· ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜,
Ô‡ ÙÔÜ ÚÔÛÊ¤ÚÂÈ ï ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ÙáÓ ºÚ¿ÁÎˆÓ ¶È›ÓÔ˜ ï
µÚ·¯‡˜. ò∂ÙÛÈ ö¯Ô˘ÌÂ Ù‹Ó ¥‰Ú˘ÛË ÙÔÜ ÚÒÙÔ˘ ·ÈÎÔÜ
ÎÚ¿ÙÔ˘˜. \∞ÚÁfiÙÂÚ·, ï ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ∞ã (858-867), ï ÚáÙÔ˜
ÊÚ·ÁÎfiÊÈÏÔ˜ ƒˆÌ·ÖÔ˜ ¿·˜, Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÛÙfi Úfi-
Ûˆfi ÙÔ˘ Ù‹Ó àÓÒÙ·ÙË âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Î·› ÔÏÈÙÈÎ‹ âÍÔ˘-
Û›·. «^√ ¡ÈÎfiÏ·Ô˜ ıÂˆÚÂÖ ÙfiÓ ë·˘Ùfi ÙÔ˘ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·
¬ÏÔ˘ ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘», ïÌÔÏÔÁÔÜÛ·Ó Ôî Û‡Á¯ÚÔÓÔ› ÙÔ˘.
∆fiÓ 8Ô ·å. ï ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ÙáÓ ºÚ¿ÁÎˆÓ ∫¿ÚÔÏÔ˜ ï ª¤Á·˜
(∫·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˜, 768-814) Ì¤ Ù‹ ‰‡Ó·ÌË ÙáÓ ¬ÏˆÓ ëÓÒÓÂÈ
¬ÏÔ˘˜ Û¯Â‰fiÓ ÙÔ‡˜ Ï·Ô‡˜ ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ ∂éÚÒË˜ Î·› ÊÈÏÔ-
‰ÔÍÂÖ Ó¿ àÓ·‰Â›ÍÂÈ ÌÈ¿ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·, ‰ÈÂÎ‰È-
ÎÒÓÙ·˜ Ùfi ùÓÔÌ· Î·› Ù‹Ó ·úÁÏË ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔ-
Ú›·˜ ÙÉ˜ \∞Ó·ÙÔÏÉ˜. °È¿ ÙfiÓ ÛÎÔfi ·éÙfi çÚÁ·ÓÒÓÂÈ ÌÂıÔ-
‰Â˘Ì¤Ó· Ù‹ Û‡ÁÎÚÔ˘ÛË \∞Ó·ÙÔÏÉ˜-¢‡ÛÂˆ˜ Ì¤ ÌÈ¿ ÛÙÚ·ÙË-
ÁÈÎ‹ Ô‡ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ Ù¿ ëÍÉ˜ ‰‡Ô ÛÎ¤ÏË:
1) \∞fiÚÚÈ„Ë ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ëÓfi˜ ‰È·-
6
ÊÔÚÂÙÈÎÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ, Ô‡ ı¿ ÙÔÓ›˙ÂÈ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈÛÌÈÎ‹
å‰È·ÈÙÂÚfiÙËÙ· ÙÉ˜ Ó¤·˜ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ∞éÙfi˜ ï ÊÚ¿ÁÎÈ-
ÎÔ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜, ÙfiÓ ïÔÖÔ Û¯Â‰È¿˙Ô˘Ó Ôî Û‡Ì‚Ô˘ÏÔÈ ÙÔÜ
∫·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˘, ıÂÌÂÏÈÒÓÂÙ·È Û¤ ıÂÔÏÔÁÈÎâ˜ ‰È·Ù˘ÒÛÂÈ˜
ÙÔÜ îÂÚÔÜ ∞éÁÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘ Î·› âÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ì¤ Ó¤Â˜ ÌÔÚÊ¤˜ Î·›
Ù‡Ô˘˜ ÙÉ˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÉ˜ Ú·ÎÙÈÎÉ˜: µ¿ÙÈÛÌ· Ì¤ Ú·-
ÓÙÈÛÌfi, ñÔ¯ÚÂˆÙÈÎ‹ àÁ·Ì›· ÙÔÜ ÎÏ‹ÚÔ˘, ÛÙ¤ÚËÛË ÙáÓ
Ï·˚ÎáÓ àfi Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔÜ ¶ÔÙËÚ›Ô˘, Í‡ÚÈÛÌ· ÙáÓ ÎÏË-
ÚÈÎáÓ Î.ô. ™Ù¿ Ï·›ÛÈ· ÙÉ˜ àÓÙÔÚıfi‰ÔÍË˜ Ù·ÎÙÈÎÉ˜, Ôî
ºÚ¿ÁÎÔÈ â›ÛÎÔÔÈ, Ùfi 794 (™‡ÓÔ‰Ô˜ ÙÉ˜ ºÚ·ÁÎÊÔ‡ÚÙË˜),
Î·Ù·‰ÈÎ¿˙Ô˘Ó Ù›˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ ∑ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÉ˜ ™˘Ófi‰Ô˘
(787) ÁÈ¿ Ù‹Ó ÙÈÌËÙÈÎ‹ ÚÔÛÎ‡ÓËÛË ÙáÓ ÂåÎfiÓˆÓØ Î·› Ùfi 809
(™‡ÓÔ‰Ô˜ ÙÔÜ ò∞·¯ÂÓ), ÚÔÛı¤ÙÔ˘Ó ÛÙfi îÂÚfi ™‡Ì‚ÔÏÔ ÙÉ˜
¶›ÛÙÂˆ˜ Ùfi Filioque. ∆¿ ‰‡Ô ·éÙ¿ ÁÂÁÔÓfiÙ· àÔÙÂÏÔÜÓ
Ùfi ÚáÙÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÙÔÜ Û¯›ÛÌ·ÙÔ˜ àÓ¿ÌÂÛ· ÛÙÔ‡˜ ºÚ¿-
ÁÎÔ˘˜ Î·Ù·ÎÙËÙ¤˜ Î·› ÙÔ‡˜ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ ƒˆÌËÔ‡˜.
2) \∞ÓıÂÏÏËÓÈÎ‹ ÔÏÈÙÈÎ‹, àÊÔÜ ï ÊÏÏËÓÈÛÌfi˜ àÔÙÂ-
ÏÔÜÛÂ Ù‹Ó îÛÙÔÚÈÎ‹ Û¿ÚÎ· ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·› Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi
ÛÙÔÈ¯ÂÖÔ ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. √î ÔÏÈÙÈÛÙÈÎ¿ ÌÂÈ-
ÔÓÂÎÙÈÎÔ› ºÚ¿ÁÎÔÈ, ÏÔÈfiÓ, àÚ¯›˙Ô˘Ó Ó¿ Û˘ÎÔÊ·ÓÙÔÜÓ ÙfiÓ
ëÏÏËÓÈÎfi ÔÏÈÙÈÛÌfi ó˜ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ï¿ÓË˜ Î·› Ó¿ àÔÎ·-
ÏÔÜÓ ÙÔ‡˜ ≠∂ÏÏËÓÂ˜ °Ú·ÈÎÔ‡˜, ÚÔÛ‰›‰ÔÓÙ·˜ ¬Ìˆ˜ ÛÙfi
àÚ¯·ÖÔ ·éÙfi ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜ ¯ÏÂ˘·ÛÙÈÎfi ÂÚÈÂ¯fiÌÂÓÔ (ÁÚ·È-
Îfi˜=·îÚÂÙÈÎfi˜, à·ÙÂÒÓ·˜).
™Ù‹ ÌÂıÔ‰Â˘Ì¤ÓË â›ıÂÛË ÙáÓ ºÚ¿ÁÎˆÓ, ì \∂ÎÎÏËÛ›·
ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ àÁˆÓ›˙ÂÙ·È Ó¿ ÌÂ›ÓÂÈ ÈÛÙ‹ ÛÙ‹Ó ÚˆÙÔ¯ÚÈ-
ÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ·Ú¿‰ÔÛË Î·› Ù‹Ó ëÏÏËÓÈÎ‹ ÙË˜ Û˘Ó¤¯ÂÈ·, ‰È·ÙË-
ÚÒÓÙ·˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ÎÔÈÓˆÓ›· Ì¤ ¬Ï· Ù¿ \√Úıfi‰ÔÍ· ¶·-
ÙÚÈ·Ú¯ÂÖ· ÙÉ˜ \∞Ó·ÙÔÏÉ˜. ò∂ÙÛÈ, ÁÈ¿ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ùfi 816 ï
¿·˜ §¤ˆÓ °ã àÚÓ‹ıËÎÂ Ù‹Ó ÚÔÛı‹ÎË ÙÔÜ Filioque Î·›,
ÁÈ¿ Ó¿ ‰È·Ê˘Ï·¯ıÂÖ àÏÒ‚ËÙÔ Ùfi ™‡Ì‚ÔÏÔ ÙÉ˜ ¶›ÛÙÂˆ˜ àfi
Ù›˜ ÊÚ¿ÁÎÈÎÂ˜ ·Ú·ÔÈ‹ÛÂÈ˜, ‰È¤Ù·ÍÂ Ó¿ ¯·Ú·¯ıÂÖ Ùfi ·éıÂ-
ÓÙÈÎfi ÎÂ›ÌÂÓÔ Û¤ àÚÁ˘Ú¤˜ Ï¿ÎÂ˜, Ô‡ âÓÙÔÈ¯›ÛÙËÎ·Ó ÛÙfiÓ
Ó·fi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶¤ÙÚÔ˘ Ì¤ Ù‹Ó âÈÁÚ·Ê‹: «∞éÙ¤˜ âÁÒ, ï §¤-
ˆÓ, Ù›˜ ÙÔÔı¤ÙËÛ· àfi àÁ¿Ë Î·› ÁÈ¿ ‰È·Ê‡Ï·ÍË ÙÉ˜
çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ›ÛÙÂˆ˜». \∞ÚÁfiÙÂÚ·, âÎÚfiÛˆÔÈ ÙÔÜ ¿·
7
\πˆ¿ÓÓÔ˘ ∏ã Û˘ÌÌÂÙÂÖ¯·Ó ÛÙ‹ ™‡ÓÔ‰Ô ÙÉ˜ ∫ˆÓ/fiÏÂˆ˜ (879-
880), ì ïÔ›· ÁÈ¿ Ù‹Ó \OÚıÔ‰ÔÍ›· ÂrÓ·È ì ∏ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹
Î·› ÛÙ‹Ó ïÔ›·, ñfi Ù‹Ó ÚÔÂ‰Ú›· ÙÔÜ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ô˘
∫ˆÓ/fiÏÂˆ˜ êÁ›Ô˘ ºˆÙ›Ô˘ ÙÔÜ ªÂÁ¿ÏÔ˘, Î·Ù·‰ÈÎ¿ÛÙË-
Î·Ó Ôî ÊÚ¿ÁÎÈÎÂ˜ ·îÚ¤ÛÂÈ˜ ÁÈ¿ Ù›˜ ÂåÎfiÓÂ˜ Î·› Ùfi Filioque.
∆fiÓ 10Ô ·å. Ôî ºÚ¿ÁÎÔÈ âÓÙÂ›ÓÔ˘Ó Ù‹Ó ÔÏÂÌÈÎ‹ Î·Ù¿
ÙáÓ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ƒˆÌ·›ˆÓ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜, ÛÙÔ¯Â‡ÔÓÙ·˜ ÛÙ‹Ó
Î·Ù¿ÏË„Ë ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ıÚfiÓÔ˘. ∆ÂÏÈÎ¿, Ùfi 1009 Î·Ù·Ï·Ì-
‚¿ÓÔ˘Ó Ùfi \√Úıfi‰ÔÍÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ Î·› àÓÂ‚¿-
˙Ô˘Ó ÛÙfiÓ ıÚfiÓÔ ÙfiÓ ºÚ¿ÁÎÔ ¿· ™¤ÚÁÈÔ ¢ã, ï ïÔÖÔ˜
ÚÔÛı¤ÙÂÈ ÛÙfi ™‡Ì‚ÔÏÔ ÙÉ˜ ¶›ÛÙÂˆ˜ Ùfi ·îÚÂÙÈÎfi Filioque.
∆¿ \√Úıfi‰ÔÍ· ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖ· ÙÉ˜ \∞Ó·ÙÔÏÉ˜ à·ÓÙÔÜÓ Ì¤ Ù‹
‰È·ÁÚ·Ê‹ ÙÔÜ çÓfiÌ·Ùfi˜ ÙÔ˘ àfi Ù¿ ¢›Ù˘¯· ÙÉ˜ \√Úıfi-
‰ÔÍË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ïfiÙÂ Ùfi ™¯›ÛÌ· Á›ÓÂÙ·È Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi-
ÙËÙ·.
™Ù›˜ 16 \πÔ˘Ï›Ô˘ ÙÔÜ 1054, ï âÈÎÂÊ·ÏÉ˜ ÙÉ˜ ·ÈÎÉ˜
àÓÙÈÚÔÛˆÂ›·˜ Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ √éÌ‚¤ÚÙÔ˜ Î·Ù¤ıÂÛÂ ÛÙ‹Ó
êÁ›· ∆Ú¿Â˙· ÙÔÜ Ó·ÔÜ ÙÉ˜ ^∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜, ÛÙ‹Ó ∫ˆÓÛÙ·-
ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ÙfiÓ àÊÔÚÈÛÌfi ÙÉ˜ àÓ·ÙÔÏÈÎÉ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡-
ÓË˜. M¤ Ù‹Ó Ú¿ÍË ÙÔ˘ ·éÙ‹, ì ÊÚ¿ÁÎÈÎË ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË
ïÚÈÛÙÈÎÔÔÈÔÜÛÂ ÙfiÓ ¯ˆÚÈÛÌfi ÙË˜ àfi Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂Î-
ÎÏËÛ›·. ¢¤Ó qÙ·Ó ì àÚ¯‹ àÏÏ¿ ì âÈ‚Â‚·›ˆÛË ëÓfi˜ Û¯›-
ÛÌ·ÙÔ˜ Ô‡ Âr¯Â Î·ÏÔÛ¯Â‰È·ÛÙÂÖ 260 ¯ÚfiÓÈ· ÓˆÚ›ÙÂÚ·
ÛÙ‹Ó ·éÏ‹ ÙÔÜ ∫·ÚÏÔÌ¿ÁÓÔ˘Ø ëÓfi˜ Û¯›ÛÌ·ÙÔ˜ Ô‡ «‰¤Ó
öÁÈÓÂ ÌÂÙ·Í‡ ‰˘ÙÈÎáÓ Î·› àÓ·ÙÔÏÈÎáÓ ƒˆÌ·›ˆÓ», ¬ˆ˜
ÔÏÏÔ› ÓÔÌ›˙Ô˘Ó, «àÏÏ¿ ÌÂÙ·Í‡ ºÚ¿ÁÎˆÓ Î·› ƒˆÌ·›ˆÓ»
(Î·ıËÁ. . \πˆ¿ÓÓË˜ ƒˆÌ·Ó›‰Ë˜).
¶√ƒ∂π∞ ∫∞π ∂•∂§π•∏ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

\∞fi Ù‹ ÛÙÈÁÌ‹ Ô‡ Ùfi ÚˆÙfiıÚÔÓÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ ÙÉ˜
ƒÒÌË˜ àÔÎfiËÎÂ àfi Ùfi ÛáÌ· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ÛÙÂÚ‹ıËÎÂ
Ï¤ÔÓ Ù‹ ıÂ›· ¯¿ÚË, Ì¤ Û˘Ó¤ÂÈ· Ù‹ ÛÙ·‰È·Î‹ àÔÛ‡ÓıÂ-
Û‹ ÙÔ˘. ∫·ıÒ˜ ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎ¿ ï ±ÁÈÔ˜ ¡ÂÎÙ¿-
ÚÈÔ˜ ¶ÂÓÙ·fiÏÂˆ˜, «ì ¢˘ÙÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›· ö¯·ÛÂ Ù‹Ó ÓÂ˘-
Ì·ÙÈÎ‹ ÙË˜ âÏÂ˘ıÂÚ›·, ö¯·ÛÂ ÙfiÓ ÛÙÔÏÈÛÌfi ÙË˜, ÎÏÔÓ›ÛıËÎÂ
àfi Ù¿ ıÂÌ¤ÏÈ¿ ÙË˜, ÛÙÂÚ‹ıËÎÂ ÙfiÓ ÏÔÜÙÔ ÙÉ˜ Ã¿ÚÈÙÔ˜
8
ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜, Ù‹Ó ·ÚÔ˘Û›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ. TÂÏÈÎ¿
Î·Ù¿ÓÙËÛÂ ≤Ó· ÛáÌ· ‚Ô˘‚fi, ¯ˆÚ›˜ ÓÂÜÌ· Î·› „˘¯‹». °È\
·éÙfi ÛÙÔ‡˜ ëfiÌÂÓÔ˘˜ ·åáÓÂ˜ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ ≤Ó·Ó àÏÏÔÙÚÈˆ-
ÙÈÎfi Î·Ù‹ÊÔÚÔ ‰›¯ˆ˜ âÏ›‰· âÈÛÙÚÔÊÉ˜, ï‰ËÁÒÓÙ·˜ ÙfiÓ
ôÓıÚˆÔ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ ÛÙ‹Ó àÔÁÔ‹ÙÂ˘ÛË, Ùfi ñ·ÚÍÈ·Îfi
ÎÂÓfi Î·› Ùfi à‰È¤ÍÔ‰Ô.
∞ã. §›Á· ÌfiÏÈ˜ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ Ùfi ™¯›ÛÌ·, Ùfi 1075, ï ¿·˜
°ÚËÁfiÚÈÔ˜ ∑ã ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ –ÛÙ›˜ ÂÚ›ÊËÌÂ˜ ¶·ÈÎ¤˜ ^À·-
ÁÔÚÂ‡ÛÂÈ˜ ÙÔ˘– Ù›˜ àÍÈÒÛÂÈ˜ ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ıÚfiÓÔ˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó
àfiÏ˘ÙË Î˘ÚÈ·Ú¯›· ÙÔÜ ÎfiÛÌÔ˘:
«^∏ ƒˆÌ·˚Î‹ \∂ÎÎÏËÛ›· î‰Ú‡ıËÎÂ àfi ÙfiÓ ú‰ÈÔ ÙfiÓ £Âfi.
^√ ¿·˜ ÂrÓ·È ï àfiÏ˘ÙÔ˜ Î‡ÚÈÔ˜ ÙÉ˜ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ \∂ÎÎÏË-
Û›·˜. ¢ÈÔÚ›˙ÂÈ Î·› Î·ı·ÈÚÂÖ âÈÛÎfiÔ˘˜. ªfiÓÔ ·éÙfi˜ ÌÔ-
ÚÂÖ Ó¿ Û˘ÁÎ·Ï¤ÛÂÈ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô. √î àÓÙÈÚfiÛˆÔ›
ÙÔ˘ ÂrÓ·È àÓÒÙÂÚÔÈ àfi ÙÔ‡˜ âÈÛÎfiÔ˘˜. ªfiÓÔ ·éÙfi˜
¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂÖ Ù¿ ·éÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎ¿ ‰È¿ÛËÌ·. √î Ú›ÁÎÈÂ˜
çÊÂ›ÏÔ˘Ó Ó¿ ÙÔÜ ÊÈÏÔÜÓ Ù¿ fi‰È·. ò∂¯ÂÈ Ùfi ‰ÈÎ·›ˆÌ· Ó¿
Î·ı·ÈÚÂÖ ÙÔ‡˜ ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚÂ˜. ÃˆÚ›˜ Ù‹ ‰ÈÎ‹ ÙÔ˘ öÁÎÚÈÛË
Î·Ó¤Ó· ‚È‚Ï›Ô ‰¤Ó ÂrÓ·È öÁÎ˘ÚÔ. √î àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÔ˘ ‰¤Ó àÎ˘-
ÚÒÓÔÓÙ·È àfi Î·Ó¤Ó·ÓØ ·éÙfi˜ ÌfiÓÔ˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ àÎ˘ÚÒÓÂÈ
Ù›˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ôÏÏˆÓ. ^√ ¿·˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ
Ó¿ ÎÚÈıÂÖ àfi Î·Ó¤Ó·Ó. ^∏ êÁÈfiÙËÙ¿ ÙÔ˘ ÂrÓ·È âÍ·ÛÊ·ÏÈ-
ÛÌ¤ÓË ¯¿ÚË ÛÙ›˜ àÚÂÙ¤˜ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ ¶¤ÙÚÔ˘. ^∏ ƒˆÌ·˚Î‹ \∂Î-
ÎÏËÛ›· ‰¤Ó ÛÊ¿ÏÏÂÈ ÔÙ¤, ÔûÙÂ Î·› ÚfiÎÂÈÙ·È ÔÙ¤ Ó¿
ÛÊ¿ÏÂÈ»2.
ª\ ·éÙ¤˜ Ù›˜ ı¤ÛÂÈ˜ ÙÔÜ ¿· °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ∑ã àÚ¯›˙Ô˘Ó Ôî
ÛÎÏËÚÔ› àÁáÓÂ˜ ÙÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜» ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ ÁÈ¿ Ù‹ ıÚË-
ÛÎÂ˘ÙÈÎ‹, ÔÏÈÙÈÎ‹ Î·› ÎÔÈÓˆÓÈÎ‹ âÈ‚ÔÏ‹ ÙË˜ ÛÙÔ‡˜ ¯ÚÈ-
ÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ Ï·Ô‡˜ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ (àÁÒÓ·˜ ÂÚ› ÂÚÈ‚ÔÏÉ˜),
Ô‡ ‰È·ÚÎÔÜÓ 200 ÂÚ›Ô˘ ¯ÚfiÓÈ·. ∆ÂÏÈÎ¿, ï ¿·˜ Û˘-
ÁÎÂÓÙÚÒÓÂÈ ÛÙ¿ ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘ Î¿ıÂ âÍÔ˘Û›· –ÓÂ˘Ì·ÙÈÎ‹, Ô-
ÏÈÙÈÎ‹, ÓÔÌÔıÂÙÈÎ‹, ‰ÈÎ·ÛÙÈÎ‹. ∂rÓ·È ì ÚÒÙË âÌÊ¿ÓÈÛË ÙÔÜ
ïÏÔÎÏËÚˆÙÈÛÌÔÜ ÛÙ‹Ó ∂éÚÒË.
µã. ∆fi 1095 ï ¿·˜ √éÚ‚·Ófi˜ µã, Ì¤ Ùfi Û‡ÓıËÌ· «Tfi ı¤-
ÏÂÈ ï £Âfi˜», ÍÂÛ‹ÎˆÛÂ ïÏfiÎÏËÚË Ù‹ ‰˘ÙÈÎ‹ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË
Û¤ îÂÚfi fiÏÂÌÔ Î·Ù¿ ÙáÓ ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Ô‡ Î·ÙÂÖ¯·Ó
9
ÙÔ‡˜ ^∞Á›Ô˘˜ ∆fiÔ˘˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ù›˜ ™Ù·˘ÚÔÊÔÚ›Â˜, Ù›˜
ïÔÖÂ˜ ì \∞Ó·ÙÔÏ‹ ö˙ËÛÂ âÊÈ·ÏÙÈÎ¿ ó˜ ‚·Ú‚·ÚÈÎ¤˜ âÈ-
‰ÚÔÌ¤˜ (‚Ï. ·Ú·Î¿Ùˆ, ÛÂÏ. 25).
°ã. ∆fiÓ 12Ô Î·› ÙfiÓ 13Ô ·å. ì §·ÙÈÓÈÎ‹ «\∂ÎÎÏËÛ›·» î‰Ú‡ÂÈ
ÛÙ¿ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· ÙáÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ fiÏÂˆÓ Âå‰ÈÎ¤˜ Û¯ÔÏ¤˜,
¬Ô˘ ‰È‰¿ÛÎÂÙ·È ì Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎ‹ ıÂÔÏÔÁ›·. √î Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎÔ›
ıÂÔÏfiÁÔÈ ·Ú·ıÂˆÚÔÜÓ Ù‹Ó àÔÎ·Ï˘ÙÈÎ‹ Î·› âÌÂÈÚÈÎ‹
›ÛÙË ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ÛÙËÚ›˙ÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó àÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎ‹ ÊÈ-
ÏÔÛÔÊ›· Î·› ÚÔÛ·ıÔÜÓ Ó¿ ‰ÈÂÚÂ˘Ó‹ÛÔ˘Ó Ù¿ Ì˘ÛÙ‹ÚÈ·
ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ù‹Ó àÓıÚÒÈÓË ÏÔÁÈÎ‹ Î·› ÙfiÓ ÛÙÔ¯·ÛÌfi.
∞éÙfi ö¯ÂÈ ó˜ àÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ù‹Ó ›ÛÙË Û\ ≤Ó·Ó ‰È·ÛÙÚÂ‚Ïˆ-
Ì¤ÓÔ, Ê·ÓÙ·ÛÙÈÎfi ıÂfi, ÙfiÓ ïÔÖÔ ï ôÓıÚˆÔ˜ ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜
Î·ÏÂÖÙ·È Ó¿ ÚÔÛÂÁÁ›ÛÂÈ Ì¤ Ù›˜ ÓÔËÙÈÎ¤˜ ÙÔ˘ îÎ·ÓfiÙËÙÂ˜.
ò∂ÙÛÈ, ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ›ÛÙË àfi ‚ÈˆÌ·ÙÈÎ‹ Û¯¤ÛË Ì¤ ÙfiÓ
£Âfi ÍÂ¤ÊÙÂÈ Û\ ≤Ó· àÊËÚËÌ¤ÓÔ ÌÂÙ·Ê˘ÛÈÎfi å‰ÂÔÏfiÁËÌ·,
Ùfi ïÔÖÔ ì «\∂ÎÎÏËÛ›·»-ÎÚ¿ÙÔ˜ àÓ·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ó¿ ÂÚÈ‚¿ÏÂÈ
Ì¤ Ù‹Ó ·éıÂÓÙ›· ÙË˜ Î·› Ó¿ ÚÔÛÙ·ÙÂ‡ÛÂÈ õ Î·› Ó¿ âÈ‚¿-
ÏÂÈ Ì¤ Ù‹Ó âÍÔ˘Û›· ÙË˜. ∆ÂÏÈÎ¿, Ì¤ ÙfiÓ Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎÈÛÌfi, ì
¢‡ÛË àÔÌ·ÎÚ‡ÓÂÙ·È ïÚÈÛÙÈÎ¿ àfi Ù‹ ÁÓËÛÈfiÙËÙ· ÙÔÜ
âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÜ ‚›Ô˘, Î·› ÛÙfiÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi ÙË˜ ñÂÚÈÛ¯‡Ô˘Ó
ì ÓÔËÛÈ·Ú¯›·, ï çÚıÔÏÔÁÈÛÌfi˜ Î·› ï àÙÔÌÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi˜. òE¯ÂÈ
ÂûÛÙÔ¯· âÈÛËÌ·ÓıÂÖ ¬ÙÈ «ï ‰˘ÙÈÎfi˜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜ ‰¤Ó
ÂrÓ·È ì \EÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ §fiÁÔ˘ àÏÏ¿ ì ıÚËÛÎÂ›· ÙÔÜ
çÚıÔÜ ÏfiÁÔ˘» (. MÈ¯·‹Ï K·Ú‰·Ì¿ÎË˜).
¢ã. ∆fiÓ 13Ô ·å. ‰È·Ù˘ÒÓÂÙ·È àfi ÙÔ‡˜ Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎÔ‡˜
ıÂÔÏfiÁÔ˘˜ Ùfi àÍ›ˆÌ· ¬ÙÈ ì âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ìÁÂÛ›· ÂrÓ·È àÏ¿-
ıËÙË. ∆‹Ó ú‰È· âÔ¯‹ (1233) ï ¿·˜ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ £ã î‰Ú‡ÂÈ
ÙfiÓ ıÂÛÌfi ÙÉ˜ ^πÂÚÄ˜ \∂ÍÂÙ¿ÛÂˆ˜, ÁÈ¿ Ù‹Ó çÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË Î·-
Ù·‰›ˆÍË Î·› âÍÔ˘‰ÂÙ¤ÚˆÛË ¬ÛˆÓ àÌÊÈÛ‚ËÙÔÜÓ Ù‹Ó ·È-
Î‹ ·éıÂÓÙ›·. ≠∂Ó·˜ ÌË¯·ÓÈÛÌfi˜ ÙÚfiÌÔ˘ Î·› ÊÚ›ÎË˜ êÏÒ-
ÓÂÙ·È ÛÙ·‰È·Î¿ Û\ ¬ÏË Ù‹Ó ∂éÚÒË. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ· ì âÍÔ˘Û›·
ÙÔÜ ÎÏ‹ÚÔ˘ âÓÈÛ¯‡ÂÙ·È, âÓá ï Ï·fi˜ ·Ú·ÁÎˆÓ›˙ÂÙ·È Î·›
‚˘ı›˙ÂÙ·È ÛÙ‹Ó àÌ¿ıÂÈ· (ÎÏËÚÈÎ·ÏÈÛÌfi˜).
∂ã. ^∏ ‚·ıÈ¿ âÎÎÔÛÌ›ÎÂ˘ÛË ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜» ÎÏfi-
ÓÈÛÂ Ù‹Ó ›ÛÙË Ì˘ÚÈ¿‰ˆÓ XÚÈÛÙÈ·ÓáÓ Î·› ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ Î‡-
Ì·Ù· àÓÙÈ‰Ú¿ÛÂˆÓ. ∆fi âÌfiÚÈÔ ÙÔÜ ¿· Ì¤ Ù¿ Û˘Á¯ˆ-
10
ÚÔ¯¿ÚÙÈ· ö‰ˆÛÂ Ù‹Ó àÊÔÚÌ‹, Ùfi 1517, Ó¿ ÍÂÛ¿ÛÂÈ Û¿Ó
ìÊ·›ÛÙÂÈÔ ì à·›ÙËÛË ÁÈ¿ àÏÏ·Á‹. ^√ ÌÔÓ·¯fi˜ ª·ÚÙ›ÓÔ˜
§Ô‡ıËÚÔ˜ ìÁ‹ıËÎÂ ëÓfi˜ ÔÏ˘ÏËıÔÜ˜ ÎÈÓ‹Ì·ÙÔ˜, ÙÉ˜ ªÂ-
Ù·ÚÚ˘ıÌ›ÛÂˆ˜, Ô‡ àÔÛ¯›ÛÙËÎÂ àfi Ù‹Ó ¶·ÈÎ‹ «\∂ÎÎÏË-
Û›·». √î àÔÛ¯ÈÛı¤ÓÙÂ˜ çÓÔÌ¿ÛÙËÎ·Ó ¢È·Ì·ÚÙ˘ÚfiÌÂÓÔÈ
(¶ÚÔÙÂÛÙ¿ÓÙÂ˜). ™‡ÓÙÔÌ· Û¯ËÌ·Ù›ÛÙËÎ·Ó Î·› ôÏÏÂ˜ ·-
ÚfiÌÔÈÂ˜ ÚÔÙÂÛÙ·ÓÙÈÎ¤˜ ïÌ¿‰Â˜. ªÂÙ·Í‡ ¶·ÈÎáÓ Î·›
¢È·Ì·ÚÙ˘ÚÔÌ¤ÓˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ àÁÂÊ‡ÚˆÙÔ Ì›ÛÔ˜, Ì¤
Û˘ÁÎÚÔ‡ÛÂÈ˜, ÔÏ¤ÌÔ˘˜ Î·› âÁÎÏ‹Ì·Ù·. ™Ù‹ °·ÏÏ›·, Ù‹ ÊÔ-
‚ÂÚ‹ N‡¯Ù· ÙÔÜ êÁ›Ô˘ µ·ÚıÔÏÔÌ·›Ô˘ (23 Úfi˜ 24 ∞éÁÔ‡-
ÛÙÔ˘ 1572), Ôî ¶·ÈÎÔ› öÛÊ·Í·Ó ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ¶ÚÔÙÂÛÙ¿ÓÙÂ˜.
ÕÔÎÔÚ‡ÊˆÌ· ÙáÓ ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎáÓ ÔÏ¤ÌˆÓ ñÉÚÍÂ ï
∆ÚÈ·ÎÔÓÙ·ÂÙ‹˜ ¶fiÏÂÌÔ˜ (1618-1648), ï ïÔÖÔ˜ Û˘ÓÙ¿Ú·ÍÂ
ïÏfiÎÏËÚË Ù‹ ¢˘ÙÈÎ‹ EéÚÒË.
™∆ã. ™Ùfi ¤Ú·ÛÌ· ÙáÓ ·åÒÓˆÓ, Ôî Ï·Ô› ÙÉ˜ ∂éÚÒË˜
ö˙ËÛ·Ó ÛÙfi ÚfiÛˆÔ ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ ≤Ó·Ó ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi
Ô‡ ‰¤Ó âÏÂ˘ıÂÚÒÓÂÈ Ù‹Ó àÓıÚÒÈÓË ≈·ÚÍË àÏÏ¿ Ù‹Ó
Î·Ù·‰˘Ó·ÛÙÂ‡ÂÈ. °È\ ·éÙfi Û‡ÓÙÔÌ· ï‰ËÁ‹ıËÎ·Ó ÛÙfiÓ àÁÓˆ-
ÛÙÈÎÈÛÌfi Î·› Ù‹Ó àıÂ˝·. ^∏ \∞Ó·Á¤ÓÓËÛË àÚ¯ÈÎ¿ (14Ô˜-16Ô˜
·å.) Î·› ï ¢È·ÊˆÙÈÛÌfi˜ àÚÁfiÙÂÚ· (18Ô˜ ·å.) àÔÚÚ›ÙÔ˘Ó
ÙfiÓ ÊÚ¿ÁÎÈÎÔ ıÂfi, ‰È·ÙËÚÔÜÓ ¬Ìˆ˜ ÙfiÓ àÓıÚˆÔÎÂÓÙÚÈÎfi
ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌfi ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ Î·› ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÔ˘Ó Ù‹Ó ·é-
ÙÔıÂÔÔ›ËÛË ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘. ∆fiÓ 19Ô ·å. àÎÔ‡ÁÂÙ·È Ï¤ÔÓ
Î·ı·Ú¿ Ùfi Î‹Ú˘ÁÌ· ÙÔÜ ı·Ó¿ÙÔ˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ àfi ÙfiÓ ¡›ÙÛÂ
Î·› ÙÔ‡˜ ‰È·‰fi¯Ô˘˜ ÙÔ˘: «^√ £Âfi˜ ¤ı·ÓÂ, ì ›ÛÙË ÛÙfiÓ
¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi £Âfi ‰¤Ó ÂrÓ·È È¿ ÈÛÙÂ˘Ù‹…». ò∂¯ÂÈ ÛˆÛÙ¿
âÈÛËÌ·ÓıÂÖ àfi ÔÏÏÔ‡˜ ¬ÙÈ ¬Ï· Ù¿ Û‡Á¯ÚÔÓ· àıÂ˚ÛÙÈÎ¿
Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ –ÊÈÏÔÛÔÊÈÎ¿, ÎÔÈÓˆÓÈÎ¿, ÔÏÈÙÈÎ¿–
ÂrÓ·È Î·ÚÔ› ÙÉ˜ Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎÉ˜ ÌÂÙ·Ê˘ÛÈÎÉ˜ Î·› ÙÔÜ ·È-
ÎÔÜ ïÏÔÎÏËÚˆÙÈÛÌÔÜ.
∑ã. ∆Ô‡˜ ‰‡Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ·åáÓÂ˜ ì ƒÒÌË, àÓÙ› Ó¿ ‰È‰·-
¯ıÂÖ àfi Ù¿ Ï¿ıË ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜, ÛÎÏËÚ·›ÓÂÈ ÂÚÈÛÛfi-
ÙÂÚÔ Ù‹ ÛÙ¿ÛË ÙË˜.
^∏ ∞ã µ·ÙÈÎ·Ó‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ (1870) âÈ‚¿ÏÏÂÈ ó˜ à·Ú¿‚·-
ÙÔ ‰fiÁÌ· ›ÛÙÂˆ˜ Ùfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜ Î·› Ùfi àÏ¿ıËÙÔ
ÙÔÜ ¿·. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó ÙÂÏÂÈˆÙÈÎ‹ ÙÒÛË ÙÉ˜ ¢˘-
11
ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜». ^√ ÃÚÈÛÙfi˜, ì ÌfiÓË àÏ¿ıËÙË ∫ÂÊ·Ï‹
ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, âÍÔÚ›˙ÂÙ·È àfi Ù‹ ÁÉ, Î·› Ù‹ ı¤ÛË ∆Ô˘ Î·-
Ù·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ ï Âå‰ˆÏÔÔÈËÌ¤ÓÔ˜ ÔÓÙ›ÊËÎ·˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜!
™Ù‹ ‰È·Ì·ÚÙ˘Ú›· Î·Ú‰ÈÓ·Ï›Ô˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓÙÈ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi-
ÙËÙ· ÙÔÜ Ó¤Ô˘ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜, ï ¿·˜ ¶ÖÔ˜ £ã àÓÙÈÙ¿ÛÛÂÈ ÙfiÓ
·ÚÔÈÌÈÒ‰Ë ÙÔ˘ ÏfiÁÔ: «^∏ ·Ú¿‰ÔÛË ÂrÌ·È âÁÒ»! \∞fi ÙÔ‡˜
§·Ù›ÓÔ˘˜ Ô‡ ‰È·ÊˆÓÔÜÓ Ì¤ Ù‹ ‰ÔÁÌ·ÙÔÔ›ËÛË ÙÔÜ ·È-
ÎÔÜ àÔÏ˘Ù·Ú¯ÈÛÌÔÜ, ÌÈ¿ ÛËÌ·ÓÙÈÎ‹ ÌÂÚ›‰· àÔÛ¯›˙ÂÙ·È
Î·› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂÖ Ù‹Ó «¶·Ï·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›·».
^∏ µã µ·ÙÈÎ·Ó‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ (1962-1965), ·ÚfiÏÔ Ô‡ â·Á-
Á¤ÏÏÂÙ·È Ù‹Ó àÓ·Î·›ÓÈÛË, ‰È·ÙËÚÂÖ Ùfi àÏ¿ıËÙÔ ÙÔÜ ¿·
Î·› Ùfi âÂÎÙÂ›ÓÂÈ Û¤ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÔ˘. ∆·˘Ùfi¯ÚÔÓ·,
ì ú‰È· ™‡ÓÔ‰Ô˜ Î·ÏÂÖ ÙÔ‡˜ XÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ‰ÔÁÌ¿ÙˆÓ
Û¤ ·Á¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ëÓfiÙËÙ· Ì¤ Î¤ÓÙÚÔ, ¬Ìˆ˜, Ù‹ ƒÒÌË Î·›
àÚ¯ËÁfi ÙfiÓ ¿· (ÚˆÌ·ÈÔÎÂÓÙÚÈÎfi˜/·ÔÎÂÓÙÚÈÎfi˜
ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌfi˜).
∏ã. ™Ù¿ Ù¤ÏË ÙÔÜ 20ÔÜ ·å. ÌÈ¿ ÚˆÙfiÁÓˆÚË àÔ‰ÈÔÚÁ·-
ÓˆÙÈÎ‹ ÎÚ›ÛË ÍÂÛ¿ÂÈ ÛÙÔ‡˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÉ˜ ¶·ÈÎÉ˜ «\∂Î-
ÎÏËÛ›·˜». «¶ÂÚÈÌ¤Ó·ÌÂ ÌÂÙ¿ Ù‹ (µã µ·ÙÈÎ·Ó‹) ™‡ÓÔ‰Ô», ‰‹-
ÏˆÓÂ ï ¿·˜ ¶·ÜÏÔ˜ ™∆ã, «Ó¿ ÍËÌÂÚÒÛÂÈ ÌÈ¿ Ì¤Ú· ìÏÈfi-
ÏÔ˘ÛÙË ÁÈ¿ Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·. µÚÂı‹Î·ÌÂ, ¬Ìˆ˜, Ì¤Û· ÛÙ‹ ¯ÂÈ-
ÚfiÙÂÚË Î·Ù·ÈÁ›‰·»3.
\∂ÈÊ·ÓÂÖ˜ ·ÈÎÔ› ıÂÔÏfiÁÔÈ âÎÊÚ¿˙Ô˘Ó àÓÔÈ¯Ù¿ Ù‹Ó
àÓÙ›ıÂÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙfi ·ÈÎfi àÏ¿ıËÙÔ. ÃÈÏÈ¿‰Â˜ ÎÏËÚÈÎÔ›,
àÓ¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ Î·› ÛÙÂÏ¤¯Ë ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ, âÁÎ·Ù·ÏÂ›Ô˘Ó
Ù‹Ó ^πÂÚˆÛ‡ÓË, ÔÏÏÔ› à\ ·éÙÔ‡˜ Î·› Ù‹Ó ›ÛÙË. √î ÌÔÓ·-
¯ÈÎ¤˜ Î·› îÂÚ·ÙÈÎ¤˜ ÎÏ›ÛÂÈ˜ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ÊÔ‚ÂÚ‹ ÌÂ›ˆÛË. ™Ùfi
µ¤ÏÁÈÔ ÌfiÓÔ, Î·Ù¿ Ùfi ‰È¿ÛÙËÌ· 1995-2007, ‰¤Ó ¯ÂÈÚÔÙÔÓ‹-
ıËÎÂ ÔûÙÂ ≤Ó·˜ îÂÚ¤·˜!4 ™¤ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ Û¯ÔÏ¤˜, àÎfiÌ·
Î·› Û¤ ·ÈÎ¿ ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, ÁÈ¿ Ó¿ ÍÂÂÚ·ÛÙÔÜÓ Ù¿ ñ·Ú-
ÍÈ·Î¿ à‰È¤ÍÔ‰· Ô‡ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓ ï äıÈÎÈÛÌfi˜ Î·› ì ñÔ-
¯ÚÂˆÙÈÎ‹ àÁ·Ì›· ÙÔÜ ÎÏ‹ÚÔ˘, ÂåÛ¿ÁÔÓÙ·È ï ñÂÚ‚·ÙÈÎfi˜
‰È·ÏÔÁÈÛÌfi˜ Î·› ì „˘¯·Ó¿Ï˘ÛË.
\∞ÏÏ¿ Î·› Ùfi ·ÈÎfi Ô›ÌÓÈÔ ï‰ËÁÂÖÙ·È Ú·Á‰·Ö· ÛÙfiÓ
ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfi àÔ¯ÚˆÌ·ÙÈÛÌfi Î·› ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ÌÈ¿ ÙÚÔÌ·ÎÙÈÎ‹
äıÈÎ‹ ÎÚ›ÛË. √î ·ÈÎÔ› Ó·Ô› Ô‡ ÎÏÂ›ÓÔ˘Ó õ âÎÔÈÔÜÓÙ·È,
12
Ùfi \πÛÏ¿Ì Î·› Ôî àÓ·ÙÔÏÈÎ¤˜ ıÚËÛÎÂÖÂ˜ Ô‡ Î·Ù·ÎÙÔÜÓ ö‰·-
ÊÔ˜, ì ·Ú·ıÚËÛÎÂ›· Î·› ï Û·Ù·ÓÈÛÌfi˜ Ô‡ ·éÍ¿ÓÔ˘Ó
ÙÔ‡˜ ç·‰Ô‡˜ ÙÔ˘˜ Î.ô.. Ì·ÚÙ˘ÚÔÜÓ Ù‹ ‰˘Û¯ÂÚ‹ ı¤ÛË
ÙÉ˜ §·ÙÈÓÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜».
£ã. ∆›˜ ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÂ˜ ‰ÂÎ·ÂÙ›Â˜ ÏËı·›ÓÂÈ ï àÚÈıÌfi˜ ÙáÓ
¢˘ÙÈÎáÓ Ô‡ àÓ·˙ËÙÔÜÓ Ù‹ ÁÓËÛÈfiÙËÙ· ÙÉ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÉ˜
˙ˆÉ˜ ÛÙ‹Ó \√ÚıÔ‰ÔÍ›·. ∆fi âÓ‰È·Ê¤ÚÔÓ ÁÈ¿ Ù‹Ó ·ÙÂÚÈÎ‹
ıÂÔÏÔÁ›·, Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ‹ ˙ˆ‹, ÙfiÓ àÓ·ÙÔÏÈÎfi
ÌÔÓ·¯ÈÛÌfi Î.ô.., àÏÏ¿ Î·› Ôî ÌÂÙ·ÛÙÚÔÊ¤˜ ÛÙ‹Ó \√Úıfi-
‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›·, ÂrÓ·È ÁÂÁÔÓfiÙ· ÛËÌ·ÓÙÈÎ¿. ^øÛÙfiÛÔ, Ôî
âÍÔ˘ÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ÌË¯·ÓÈÛÌÔ› ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ, ö¯ÔÓÙ·˜ È¿
ÛÎÏËÚ˘ÓıÂÖ, ‰¤Ó Ê·›ÓÔÓÙ·È Úfiı˘ÌÔÈ Ó¿ àÚÓËıÔÜÓ Ùfi ·-
ÚÂÏıfiÓ ÙÔ˘˜.
∆fi 2005 ï ÊÈÏÔÚıfi‰ÔÍÔ˜ Î·ıËÁËÙ‹˜ \πˆÛ‹Ê ƒ¿ÙÛÈÁÎÂÚ
àÓ¤‚ËÎÂ ÛÙfiÓ ıÚfiÓÔ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ ó˜ ¿·˜ µÂÓ¤‰ÈÎÙÔ˜ π™∆ã,
àÓ·ÙÂÚÒÓÔÓÙ·˜ Ù›˜ âÏ›‰Â˜ ¬ÛˆÓ ÚÔÛ‰ÔÎÔÜÛ·Ó Ù‹Ó
àÓ·Ó¤ˆÛË ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜». ™‡ÓÙÔÌ·, ¬Ìˆ˜, Ôî
ÛÎÏËÚÔ˘ÚËÓÈÎ¤˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜ Î·› ‰ËÏÒÛÂÈ˜ ÙÔÜ Ó¤Ô˘ ¿·
Ê·Ó¤ÚˆÛ·Ó Ù‹Ó àÔÎÔ‹ ÙÔ˘ àfi ÙfiÓ ‚·ı‡ÙÂÚÔ ë·˘Ùfi
ÙÔ˘ Î·› Ù‹Ó à‰˘Ó·Ì›· ÙÔ˘ Ó\ àÓÙÈÏËÊıÂÖ Ù›˜ à·ÈÙ‹ÛÂÈ˜ ÙáÓ
Î·ÈÚáÓ. ¢˘ÛÙ˘¯á˜, Î¿ıÂ ¿·˜ ÂrÓ·È ñÔ¯ÚÂˆÌ¤ÓÔ˜ Ó¿
àÎÔÏÔ˘ıÂÖ Ù‹Ó «àÏ¿ıËÙË» ÔÚÂ›· ÙáÓ ÚÔÎ·Ùfi¯ˆÓ ÙÔ˘
Î·› Ó¿ Û˘ÌÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì¤ Ù¿ ıÂÏ‹Ì·Ù· ÙÉ˜ ·Ó›Û¯˘ÚË˜
¶·ÈÎÉ˜ ∞éÏÉ˜ (Romano Curia), ì ïÔ›· â›ÛË˜ Î·Ù¤¯ÂÈ Î·›
âÈ‚¿ÏÏÂÈ Ùfi ‰ÈÎfi ÙË˜ «àÏ¿ıËÙÔ».
¶A¶IKE™ KAKO¢O•IE™
1. Tfi ºÈÏÈfiÎ‚Â. ™‡ÌÊˆÓ· Ì¤ Ù‹ ıÂ›· àÔÎ¿Ï˘„Ë, ï £Â-
fi˜ ‰È·ÎÚ›ÓÂÙ·È Û¤ ∆Ú›· ¶ÚfiÛˆ·, Ù¿ ïÔÖ· ÂrÓ·È ïÌÔÔ‡ÛÈ·,
åÛfiÙÈÌ· Î·› åÛÔ‰‡Ó·Ì· ÌÂÙ·Í‡ ÙÔ˘˜. òEÙÛÈ ‰¤Ó ñ¿Ú¯Ô˘Ó
ÙÚÂÖ˜ £ÂÔ› àÏÏ¿ ≤Ó·˜. K¿ıÂ ¶ÚfiÛˆÔ, ¬Ìˆ˜, ö¯ÂÈ ≤Ó· ÍÂ-
¯ˆÚÈÛÙfi å‰›ˆÌ·, Ùfi ïÔÖÔ ‰ËÏÒÓÂÈ ÙfiÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÙÚfiÔ
ñ¿ÚÍÂÒ˜ ∆Ô˘: Ô ¶·Ù¤Ú·˜ ÂrÓ·È àÁ¤ÓÓËÙÔ˜ (ÂrÓ·È ì ÌÔÓ·-
‰ÈÎ‹ àÚ¯‹ Î·› ËÁ‹ ÙÉ˜ £ÂfiÙËÙÔ˜)Ø ï Yîfi˜ ÂrÓ·È ÁÂÓÓËÙfi˜
(ÁÂÓÓÄÙ·È àfi ÙfiÓ ¶·Ù¤Ú· «Úfi ¿ÓÙˆÓ ÙáÓ ·åÒÓˆÓ»)Ø
Î·› Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ÂrÓ·È âÎÔÚÂ˘Ùfi (ÔûÙÂ àÁ¤ÓÓËÙÔ ÂrÓ·È
13
ÔûÙÂ ÁÂÓÓÄÙ·È, àÏÏ¿ âÎÔÚÂ‡ÂÙ·È àfi ÙfiÓ ¶·Ù¤Ú· «Úfi
¿ÓÙˆÓ ÙáÓ ·åÒÓˆÓ»).
∆fi ™‡Ì‚ÔÏÔ ÙÉ˜ ¶›ÛÙÂˆ˜, Ô‡ Î·Ù·ÚÙ›ÛÙËÎÂ àfi Ù›˜
∞ã Î·› µã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ¤˜ ™˘Ófi‰Ô˘˜ (325, 381), ïÌÔÏÔÁÂÖ ›ÛÙË
«Âå˜ Ùe ¶ÓÂÜÌ· Ùe ≠AÁÈÔÓ, Ùe Î‡ÚÈÔÓ, Ùe ˙ˆÔÔÈfiÓ, Ùe âÎ
ÙÔÜ ¶·ÙÚe˜ âÎÔÚÂ˘fiÌÂÓÔÓ», àÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ù¿ ÏfiÁÈ· ÙÔÜ
ÃÚÈÛÙÔÜ: «≠OÙ·Ó öÏıFË ï ¶·Ú¿ÎÏËÙÔ˜… Ùe ¶ÓÂÜÌ· ÙÉ˜ àÏË-
ıÂ›·˜, n ·Úa ÙÔÜ ¶·ÙÚe˜ âÎÔÚÂ‡ÂÙ·È…» (\Iˆ. 15:26). Tfi
431, ì °ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ à·ÁfiÚÂ˘ÛÂ ÚËÙ¿ ïÔÈ·‰‹-
ÔÙÂ ÚÔÛı·Ê·›ÚÂÛË ÛÙfi îÂÚfi ™‡Ì‚ÔÏÔ.
√î ºÚ¿ÁÎÔÈ, ¬Ìˆ˜, ı¤ÏÔÓÙ·˜ Ó¿ Î·Ù·ÓÔ‹ÛÔ˘Ó Ù‹Ó ÔéÛ›·
ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ù‹ ÏÔÁÈÎ‹ ÙÔ˘˜, ·ÚÂÚÌ‹ÓÂ˘Û·Ó Ù¿ ÏfiÁÈ· ÙÔÜ
ÃÚÈÛÙÔÜ, ÂÚÈÊÚfiÓËÛ·Ó Ù›˜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ¤˜ ™˘Ófi‰Ô˘˜ Î·›
ÚfiÛıÂÛ·Ó ÛÙfi ™‡Ì‚ÔÏÔ, ÌÂÙ¿ Ù‹ ÊÚ¿ÛË «…Ùe âÎ ÙÔÜ ¶·-
ÙÚe˜ âÎÔÚÂ˘fiÌÂÓÔÓ…», Ù‹ Ï¤ÍË Filioque (ºÈÏÈfiÎ‚Â = Î·›
âÎ ÙÔÜ YîÔÜ), Ô‡ ÛËÌ·›ÓÂÈ ¬ÙÈ Ùfi ≠AÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· âÎÔÚÂ‡Â-
Ù·È Î·› àfi ÙfiÓ Yîfi. ª¤ Ù‹Ó ÚÔÛı‹ÎË ·éÙ‹ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜ-
ÓÙ·È ôÏ˘Ù· ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· Î·› ÛÔ‚·Ú¤˜ àÏÏÔÈÒ-
ÛÂÈ˜ ÛÙ‹Ó ›ÛÙË Î·› Ù‹ ˙ˆ‹ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. ™˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤Ó·:
● ∂åÛ¿ÁÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó ^∞Á›· ∆ÚÈ¿‰· ‰‡Ô àÚ¯¤˜. ¢ËÏ·‰‹,
ÚÔÎ‡ÙÔ˘Ó ‰‡Ô Î‡ÚÈÔÈ £ÂÔ› (¶·Ù¤Ú·˜ Î·› Yîfi˜) Î·› ≤Ó·˜
‰Â˘ÙÂÚÂ‡ˆÓ (Ùfi ≠AÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·). \∂¤Ú¯ÂÙ·È öÙÛÈ Ï‹ÚË˜ ‰È¿-
Ï˘ÛË ÙÔÜ TÚÈ·‰ÈÎÔÜ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜. ^√ «∆ÚÈ·‰ÈÎfi˜ £Âfi˜» ÙáÓ
¶·ÈÎáÓ ‰¤Ó ÂrÓ·È Ï¤ÔÓ ï àÏËıÈÓfi˜ £Âfi˜ àÏÏ¿ ≤Ó·˜ Ï·-
ÛÌ·ÙÈÎfi˜ Î·› àÓ‡·ÚÎÙÔ˜ ıÂfi˜.
● ∆fi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ñÔÙÈÌÄÙ·È Î·› ·Ú·ÁÎˆÓ›˙ÂÙ·È àfi
Ù‹ ˙ˆ‹ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Î·› ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÔÜ. ò∂ÙÛÈ ì \∂ÎÎÏË-
Û›· ÛÙÂÚÂÖÙ·È ÙfiÓ ¯·ÚÈÛÌ·ÙÈÎfi–êÁÈÔÓÂ˘Ì·ÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹-
Ú· ÙË˜, âÈ‰ÈÒÎÂÈ Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓÈÎ‹ âÈ‚ÔÏ‹ Î·› Ùfi ÎÔÛÌÈÎfi Î‡-
ÚÔ˜, ñÂÚÙÔÓ›˙ÂÈ Ù‹Ó âÁÎfiÛÌÈ· çÚÁ¿ÓˆÛË Î·› àÔÛÙÔÏ‹
ÙË˜. ^√ XÚÈÛÙÈ·Ófi˜, ¿ÏÈ, ‰¤Ó àÔÛÎÔÂÖ ÛÙ‹Ó âÛˆÙÂÚÈÎ‹
ÙÔ˘ àÓ·Î·›ÓÈÛË Î·› Ù‹ ÁÓÒÛË ÙÔÜ £ÂÔÜ, Ô‡ Ú·ÁÌ·ÙÔ-
ÔÈÔÜÓÙ·È ÌfiÓÔ Ì¤ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·, àÏÏ¿ ÂÚÈÔÚ›˙ÂÙ·È
ÛÙ‹Ó äıÈÎ‹ ÙÔ˘ ‚ÂÏÙ›ˆÛË Î·› Ù‹Ó âÍˆÙÂÚÈÎ‹ Ì›ÌËÛË ÙÔÜ ÃÚÈ-
ÛÙÔÜ.
● ^∏ âÍ¿ÚÙËÛË, Ù¤ÏÔ˜, ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜ àfi ÙfiÓ
14
Àîfi ö‰ˆÛÂ Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· ÛÙ‹ ƒÒÌË Ó¿ ñÔÛÙËÚ›ÍÂÈ Ì¤ Î‡-
ÚÔ˜ ¬ÙÈ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ÌfiÓÔ ï ¿·˜, ó˜ àÓÙÈÚfiÛˆÔ˜ ÙÔÜ
ÃÚÈÛÙÔÜ, ö¯ÂÈ Ù‹ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ ‰È·ı¤ÙÂÈ Ù›˜ ‰ˆÚÂ¤˜ Ô‡
¯ÔÚËÁÂÖ Ùfi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·*.
2. Oî ÎÙÈÛÙ¤˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜ ÛÙfiÓ £Âfi (ÎÙÈÛÙ‹ ¯¿ÚË). M›· àfi
Ù›˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÂ˜ Ï¿ÓÂ˜ ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ ÂrÓ·È Ùfi ¬ÙÈ Ù·˘Ù›-
˙ÂÈ Ù‹Ó ôÎÙÈÛÙË ÔéÛ›· ÙÔÜ £ÂÔÜ Ì¤ Ù›˜ ôÎÙÈÛÙÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈ¤˜
TÔ˘. K·›, âÈÏ¤ÔÓ, Ùfi ¬ÙÈ àÔ‰›‰ÂÈ ÛÙfiÓ £Âfi ÎÙÈÛÙ¤˜ âÓ¤Ú-
ÁÂÈÂ˜. KÙÈÛÙ¤˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜, ¬Ìˆ˜, ö¯Ô˘Ó ÌfiÓÔ Ù¿ ÎÙ›ÛÌ·Ù·. Ô
ôÎÙÈÛÙÔ˜ £Âfi˜ ö¯ÂÈ ÌfiÓÔ ôÎÙÈÛÙÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜.
™Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË ıÂÔÏÔÁ›· Á›ÓÂÙ·È ‰È¿ÎÚÈÛË ÙÉ˜ ôÎÙÈÛÙË˜
ÔéÛ›·˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ àfi Ù›˜ ôÎÙÈÛÙÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈ¤˜ ∆Ô˘. ª¤ Ù‹Ó
ÔéÛ›·, ‚¤‚·È·, ÙÔÜ £ÂÔÜ, ì ïÔ›· ÂrÓ·È âÓÙÂÏá˜ àÎ·Ù¿ÏË-
ÙË Î·› àÓ¤ÎÊÚ·ÛÙË, ï ÈÛÙfi˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ öÚıÂÈ Û¤ ÎÔÈ-
ÓˆÓ›·. \EÈÎÔÈÓˆÓÂÖ, ¬Ìˆ˜, Ì¤ Ù›˜ ıÂÖÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈ¤˜ ∆Ô˘ (ıÂ›·
¯¿ÚË). AéÙ¤˜, ¬ˆ˜ Î·› ì ıÂ›· ÔéÛ›·, ÂrÓ·È ôÎÙÈÛÙÂ˜ Î·›
à‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÙÂ˜. ErÓ·È ‰ËÏ·‰‹ Î¿ÙÈ ôÏÏÔ àfi Ù‹ ıÂ›· ÔéÛ›·,
àÏÏ¿ ù¯È Î¿ÙÈ ôÏÏÔ àfi Ù‹ £ÂfiÙËÙ·. Ô ÈÛÙfi˜, Ì¤ Ù‹ ÌÂ-
Ù¿ÓÔÈ·, Ù‹Ó ôÛÎËÛË, Ù‹Ó ÚÔÛÂ˘¯‹ Î·› Ù‹ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘
ÛÙ¿ M˘ÛÙ‹ÚÈ· ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜, ÎÔÈÓˆÓÂÖ Ì¤ Ù›˜ ôÎÙÈÛÙÂ˜
ıÂÖÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜, Á›ÓÂÙ·È «ıÂ›·˜ ÎÔÈÓˆÓe˜ Ê‡ÛÂˆ˜» (Bã ¶¤ÙÚ.
1:4). ¢ËÏ·‰‹ Ì¤ Ù›˜ ôÎÙÈÛÙÂ˜ ıÂÖÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜ Î·› Î·Ù¿ Ùfi
Ì¤ÙÚÔ ÙÔÜ ÓÂ˘Ì·ÙÈÎÔÜ ÙÔ˘ àÁÒÓ· Î·ı·Ú›˙ÂÙ·È ì Î·Ú‰È¿
ÙÔ˘ àfi Ù¿ ¿ıË, ÊˆÙ›˙ÂÙ·È ï ÓÔÜ˜ ÙÔ˘ Î·› àÍÈÒÓÂÙ·È Ó¿
«‰ÂÖ», Ì¤ ÙÚfiÔ Ì˘ÛÙÈÎfi Î·› àfiÚÚËÙÔ, Ù‹ ıÂ›· ‰fiÍ·, Ùfi
ôÎÙÈÛÙÔ ºá˜. AéÙ‹ ÂrÓ·È ì ìÛ˘¯·ÛÙÈÎ‹ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÉ˜
\EÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜.
Oî ¶·ÈÎÔ›, àÓÙ›ıÂÙ·, ‰¤Ó ‰¤¯ÔÓÙ·È ôÎÙÈÛÙÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜
ÛÙfiÓ £Âfi. ¶ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó ¬ÙÈ ï £Âfi˜ ÂrÓ·È ÔéÛ›· àÚfiÛÈÙË Î·›
* ∫·Ù¿ Î·ÈÚÔ‡˜, Û¤ çÚıfi‰ÔÍÂ˜ Î˘Ú›ˆ˜ ¯áÚÂ˜, Ôî ¶·ÈÎÔ› à·ÁÁ¤Ï-

ÏÔ˘Ó Ùfi ¶ÈÛÙÂ‡ˆ ¯ˆÚ›˜ Ùfi Filioque. ∞éÙfi Á›ÓÂÙ·È ÁÈ¿ ÏfiÁÔ˘˜ ÚÔ·-
Á·Ó‰ÈÛÙÈÎÔ‡˜ Î·› ù¯È âÂÈ‰‹ ö·„Â Ùfi Filioque Ó¿ àÔÙÂÏÂÖ ÁÈ\ ·éÙÔ‡˜
ÎÔÚ˘Ê·ÖÔ ‰fiÁÌ· ›ÛÙÂˆ˜. \∂Í¿ÏÏÔ˘, ì à¿ÏÂÈ„Ë ÌÈÄ˜ Ï¤ÍÂˆ˜ àfi Ùfi îÂ-
Úfi ™‡Ì‚ÔÏÔ Ì¤ÓÂÈ ¯ˆÚ›˜ ÛËÌ·Û›·, ôÓ ‰¤Ó àÔÚÚÈÊıÂÖ Î·› ‹ Û¯ÔÏ·ÛÙÈÎ‹
ıÂÔÏÔÁ›·, Ô‡ ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ Ùfi Filioque Î·› ¬ÏÂ˜ Ù›˜ ôÏÏÂ˜ ·ÈÎ¤˜ Î·-
ÎÔ‰ÔÍ›Â˜.
15
‰¤Ó âÈÎÔÈÓˆÓÂÖ ÚÔÛˆÈÎ¿ Ì¤ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ. \EÓÂÚÁÂÖ
ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ ù¯È ôÌÂÛ· àÏÏ¿ ÌfiÓÔ öÌÌÂÛ·, Ì¤ ÎÙÈÛÙ¤˜
âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜. °È\ ·éÙÔ‡˜ ì ıÂ›· ¯¿ÚË ÂrÓ·È Ì¤ÁÂıÔ˜ ÎÙÈÛÙfi,
Ô‡ Ùfi ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÂÖ ï £Âfi˜ ÁÈ¿ Ó¿ ÛÒÛÂÈ ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ.
KÙÈÛÙ‹ ÂrÓ·È â›ÛË˜ ì ¯¿ÚË ÙáÓ M˘ÛÙËÚ›ˆÓ, ¬ˆ˜ ÎÙÈÛÙfi
qÙ·Ó Î·› Ùfi ı·‚ÒÚÂÈÔ Êá˜ ÙÉ˜ MÂÙ·ÌÔÚÊÒÛÂˆ˜ ÙÔÜ XÚÈ-
ÛÙÔÜ.
^∏ ‰È‰·ÛÎ·Ï›· ·éÙ‹ ö¯ÂÈ çÏ¤ıÚÈÂ˜ Û˘Ó¤ÂÈÂ˜ ÛÙ‹ ˙ˆ‹
ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÔÜ. °È·Ù›, ôÓ ì ıÂ›· ¯¿ÚË ÂrÓ·È Ú¿ÁÌ·ÙÈ ÎÙÈ-
ÛÙ‹, ï ôÓıÚˆÔ˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÊÙ¿ÛÂÈ ÛÙfiÓ êÁÈ·ÛÌfi Î·›
Ù‹ ı¤ˆÛË. ∫È ·éÙfi âÂÈ‰‹, êÏÔ‡ÛÙ·Ù·, ≤Ó· ÎÙ›ÛÌ· –ÎÙÈ-
ÛÙ‹ âÓ¤ÚÁÂÈ· (¯¿ÚË)– ‰¤Ó ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ùfi Ó¿ Ï˘ÙÚÒÛÂÈ Î·› Ó¿
ıÂÒÛÂÈ ôÏÏÔ ÎÙ›ÛÌ· –ÙfiÓ ôÓıÚˆÔ. òEÙÛÈ, Ôî ¢˘ÙÈÎÔ› «‰¤Ó
ïÌÈÏÔÜÓ ÂÚ› ıÂÒÛÂˆ˜ ó˜ ÛÎÔÔÜ ÙÉ˜ ˙ˆÉ˜ ÙÔÜ àÓıÚÒ-
Ô˘, àÏÏ¿ ÂÚ› äıÈÎÉ˜ ÙÂÏÂÈÒÛÂˆ˜Ø ¬ÙÈ çÊÂ›ÏÔ˘ÌÂ Ó¿ Á›-
ÓÔ˘ÌÂ Î·Ï‡ÙÂÚÔÈ ôÓıÚˆÔÈ, ù¯È ¬Ìˆ˜ ıÂÔ› Î·Ù¿ ¯¿ÚÈÓ.
K·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ·Ó ì \EÎÎÏËÛ›· ‰¤Ó äÌÔÚÂÖ Ó¿ ÂrÓ·È ÎÔÈÓˆÓ›·
ıÂÒÛÂˆ˜, àÏÏ¿ ¥‰Ú˘Ì· ·Ú¤¯ÔÓ ÛÙÔ‡˜ àÓıÚÒÔ˘˜ Ù‹Ó ‰È-
Î·›ˆÛÈ Î·Ù¿ ≤Ó· ÓÔÌÈÎÈÛÙÈÎfi Î·› ‰ÈÎ·ÓÈÎfi ÙÚfiÔ ‰È¿ Ì¤-
ÛÔ˘ ÙÉ˜ ÎÙÈÛÙÉ˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜. ™¤ ÙÂÏÈÎ‹ ‰ËÏ·‰‹ àÓ¿Ï˘ÛÈ, Î·-
Ù·Ï‡ÂÙ·È ì å‰›· ì àÏ‹ıÂÈ· ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ ó˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi-
ÙË˜ ıÂ·ÓıÚˆ›ÓË˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜»5.
^∏ ‰˘ÙÈÎ‹ ıÂÔÏÔÁ›·, Ì¤ Ù‹Ó ôÚÓËÛ‹ ÙË˜ Ó¿ ‰Â¯ıÂÖ ôÎÙÈ-
ÛÙÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜ ÛÙfiÓ £Âfi, àÔÍÂÓÒıËÎÂ àfi Ù‹Ó ·ÙÂÚÈ-
Î‹ ıÂÔÏÔÁ›·, Ì¤ Û˘Ó¤ÂÈ· Ó¿ ï‰ËÁËıÂÖ Î·› Û¤ ÔÏÏ¤˜ ôÏÏÂ˜
Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜. ∫È ·éÙfi ÁÈ·Ù› Ôî ¶·Ù¤ÚÂ˜ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ¬Ù·Ó
ıÂÔÏÔÁÔÜÛ·Ó, âÍ¤ÊÚ·˙·Ó Ì¤ àÓıÚÒÈÓ· ÏfiÁÈ· Ù‹Ó âÌÂÈ-
Ú›· Ô‡ Âr¯·Ó àÔÎÙ‹ÛÂÈ àfi Ù‹Ó ÎÔÈÓˆÓ›· ÙÔ˘˜ Ì¤ Ù›˜ ıÂ-
Ô˘ÚÁÈÎ¤˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜ ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜ (âÌÂÈÚ›· ıÂÒ-
ÛÂˆ˜)Ø ì ıÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘˜, ‰ËÏ·‰‹, ÂrÓ·È ì àÔÎ¿Ï˘„Ë ÙÔÜ ú‰È-
Ô˘ ÙÔÜ £ÂÔÜ. √î ¶·ÈÎÔ›, ¬Ìˆ˜, âÂÈ‰‹ ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó ‰˘Ó·Ùfi-
ÙËÙ· ÎÔÈÓˆÓ›·˜ Ì¤ Ù›˜ ôÎÙÈÛÙÂ˜ ıÂÖÂ˜ âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜, ıÂÔÏÔÁÔÜÓ
Ì¤ ‚¿ÛË ÙfiÓ àÓıÚÒÈÓÔ ÛÙÔ¯·ÛÌfiØ ì ıÂÔÏÔÁ›· ÙÔ˘˜, ‰Ë-
Ï·‰‹, ÂxÓ·È ≤Ó· àÓıÚÒÈÓÔ ÌÂÙ·Ê˘ÛÈÎfi å‰ÂÔÏfiÁËÌ· Ô‡
‰¤Ó ö¯ÂÈ Û¯¤ÛË Ì¤ Ù‹ ıÂ›· àÏ‹ıÂÈ·.
^∏ ‚·ıÈ¿ àÏÏÔ›ˆÛË Ô‡ âÈÊ¤ÚÂÈ ÛÙ‹ ˙ˆ‹ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏË-
16
Û›·˜ ì ıÂˆÚ›· ÁÈ¿ Ù‹Ó ÎÙÈÛÙ‹ ¯¿ÚË, à·Û¯fiÏËÛÂ öÓÙÔÓ·
Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∞Ó·ÙÔÏ‹ Û¤ ¤ÓÙÂ ÌÂÁ¿ÏÂ˜ ™˘Ófi‰Ô˘˜ ÙÉ˜
∫ˆÓ/fiÏÂˆ˜ (14Ô˜ ·å.). ™\ ·éÙ¤˜ ‰È·Ù˘ÒıËÎÂ ÍÂÎ¿ı·Ú· ì
çÚıfi‰ÔÍË âÌÂÈÚ›·, Ì¤ ÎÔÚ˘Ê·ÖÔ ïÌÔÏÔÁËÙ‹ ÙfiÓ àÚ¯ÈÂ›-
ÛÎÔÔ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË˜ ±ÁÈÔ °ÚËÁfiÚÈÔ ÙfiÓ ¶·Ï·ÌÄ.
3. Tfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜ Î·› Ùfi àÏ¿ıËÙÔ. \∂ÊfiÛÔÓ,
Ì¤ Ù›˜ Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜ ÙÔÜ Filioque Î·› ÙÉ˜ ÎÙÈÛÙÉ˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜, Ùfi
≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ· ñÔ‚·ıÌ›ÛÙËÎÂ Î·› ïÏfiÎÏËÚË ì ∆ÚÈ·‰ÈÎ‹ £Â-
fiÙËÙ· àˆı‹ıËÎÂ ÛÙfiÓ ¯áÚÔ ÙÔÜ âÌÂÈÚÈÎ¿ àÚfiÛÈÙÔ˘,
Ùfi ÎÂÓfi Ô‡ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ öÚ¯ÂÙ·È Ó¿ Ùfi Î·Ï‡„ÂÈ ≤Ó·˜
ôÓıÚˆÔ˜, ï ÔÓÙ›ÊËÎ·˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜. ∞éÙfi˜ àÓ·ÎËÚ‡ÛÛÂ-
Ù·È àÏ¿ıËÙÔ˜ Î·› àfiÏ˘ÙÔ˜ Î‡ÚÈÔ˜ ÙÉ˜ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ \∂ÎÎÏË-
Û›·˜.
°È¿ Ó¿ Ì‹ ÓÔÌÈÛÙÂÖ ¬ÙÈ Ùfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜ Î·›
Ùfi àÏ¿ıËÙÔ àÓ‹ÎÔ˘Ó È¿ ÛÙfi ·ÚÂÏıfiÓ ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂Î-
ÎÏËÛ›·˜», àÓ·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ Î¿ÔÈÂ˜ Ù˘¯¤˜ ÙÉ˜ Û‡Á¯ÚÔÓË˜
Ú·ÎÙÈÎÉ˜ ÙÔÜ ¿· Î·› ·Ú·ı¤ÙÔ˘ÌÂ àÔÛ¿ÛÌ·Ù·
àfi Ùfi «¢ÔÁÌ·ÙÈÎfi ™‡ÓÙ·ÁÌ· ÂÚ› \∂ÎÎÏËÛ›·˜»6 ÙÉ˜ µã µ·-
ÙÈÎ·ÓÉ˜ ™˘Ófi‰Ô˘ (1965), Ô‡ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Î·› ÛÙ‹ Û‡Á-
¯ÚÔÓË «∫·Ù‹¯ËÛË ÙÉ˜ ∫·ıÔÏÈÎÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜»7:
«^√ â›ÛÎÔÔ˜ ƒÒÌË˜, Ì¤ Ùfi àÍ›ˆÌ¿ ÙÔ˘ ó˜ àÓÙÈÚfi-
ÛˆÔ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ Î·› ó˜ ÔÈÌ¤Ó·˜ ¬ÏË˜ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜,
ö¯ÂÈ Ï‹ÚË, ñ¤ÚÙ·ÙË Î·› ·ÁÎfiÛÌÈ· âÍÔ˘Û›· Ì¤Û· ÛÙ‹Ó
\∂ÎÎÏËÛ›·, Ù‹Ó ïÔ›· ÌÔÚÂÖ ¿ÓÙÔÙÂ âÏÂ‡ıÂÚ· Ó¿ àÛÎÂÖ».
«¢¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ñ¿ÚÍÂÈ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜, ôÓ ‰¤Ó
âÈÎ˘ÚˆıÂÖ, õ ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ôÓ ‰¤Ó Á›ÓÂÈ ‰ÂÎÙ‹, àfi ÙfiÓ
‰È¿‰Ô¯Ô ÙÔÜ ¶¤ÙÚÔ˘».
«∆fi àÏ¿ıËÙÔ, Ì¤ Ùfi ïÔÖÔ ï ıÂÖÔ˜ §˘ÙÚˆÙ‹˜ ı¤ÏËÛÂ â-
ÊÔ‰È·ÛÌ¤ÓË Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘, Ùfi ö¯ÂÈ ï â›ÛÎÔÔ˜ ƒÒ-
ÌË˜… °È\ ·éÙfi Î·› Ôî àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÔ˘, ÔÏ‡ çÚı¿, ıÂˆ-
ÚÔÜÓÙ·È àÌÂÙ¿ÎÏËÙÂ˜ àfi ÙfiÓ ‰ÈÎfi ÙÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· Î·›
ù¯È àfi Ù‹ Û˘Ó·›ÓÂÛË ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜… °È\ ·éÙfi ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó
àÓ¿ÁÎË àfi Ù‹Ó âÈÎ‡ÚˆÛË ÙáÓ ôÏÏˆÓ, ÔûÙÂ âÈ‰¤¯Ô-
ÓÙ·È öÎÎÏËÙÔ Û¤ ôÏÏÔ ùÚÁ·ÓÔ ÎÚ›ÛË˜».
ª¤ ÙfiÓ à¤Ú· ÙÉ˜ àÏ¿ıËÙË˜ âÍÔ˘Û›·˜, ï ¿·˜ ¶·ÜÏÔ˜
™∆ã àÓ·Î‹Ú˘ÍÂ, Ùfi 1963, Ù‹ µã µ·ÙÈÎ·Ó‹ ™‡ÓÔ‰Ô ó˜ √åÎÔ˘-
17
ÌÂÓÈÎ‹ Ì¤ Ù¿ ëÍÉ˜ ÏfiÁÈ·: «\∂ÁÒ, ÏÔÈfiÓ, ï ¶¿·˜, Ô‡ Û˘-
ÁÎÂÓÙÚÒÓˆ ÛÙfi ÚfiÛˆfi ÌÔ˘ Î·› ÛÙfi ±ÁÈÔ àÍ›ˆÌ¿ ÌÔ˘
¬ÏË Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·, àÓ·ÎËÚ‡ÛÛˆ Ù‹ ™‡ÓÔ‰Ô ·éÙ‹ ó˜ √åÎÔ˘-
ÌÂÓÈÎ‹». ∫·› ñ¤ÁÚ·„Â Ù›˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ ™˘Ófi‰Ô˘ Ì¤ Ù‹
ÊÚ¿ÛË «\∂ÁÒ ¶∞À§√™, \∂›ÛÎÔÔ˜ ÙÉ˜ ∫·ıÔÏÈÎÉ˜ \∂ÎÎÏË-
Û›·˜». \∞ÏÏ¿ Î·› ï ëÎ¿ÛÙÔÙÂ ¿·˜, ıÂˆÚÒÓÙ·˜ ÙfiÓ ë·˘-
Ùfi ÙÔ˘ ñÂÚÂ›ÛÎÔÔ, ‰¤Ó ñÔÁÚ¿ÊÂÈ ó˜ «\∂›ÛÎÔÔ˜ ƒÒ-
ÌË˜» àÏÏ¿ ó˜ «\∂›ÛÎÔÔ˜ ÙÉ˜ ∫·ıÔÏÈÎÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜» (Ìfi-
ÓÔ˜ ·éÙfi˜!) õ êÏá˜ Ì¤ Ùfi ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘, .¯. «µÂÓ¤‰ÈÎÙÔ˜
π™∆ã».
≠√ÏÔÈ Ôî â›ÛÎÔÔÈ ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜», Û¤ ïÔÈÔ-
‰‹ÔÙÂ Ì¤ÚÔ˜ ÙÉ˜ ÁÉ˜, ‰¤Ó âÎÏ¤ÁÔÓÙ·È àfi Ù‹ Û‡ÓÔ‰Ô ÙÉ˜
ÙÔÈÎÉ˜ ÙÔ˘˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜», àÏÏ¿ ‰ÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È àfi ÙfiÓ ¿-
· Î·› Ï·Ì‚¿ÓÔ˘Ó àfi Ù¿ ‰ÈÎ¿ ÙÔ˘ ¯¤ÚÈ· Ùfi èÌÔÊfiÚÈÔ, ó˜
‰ÂÖÁÌ· ÙÉ˜ ñÔÙ·ÁÉ˜ ÙÔ˘˜ ÛÙ‹Ó ·ÈÎ‹ âÍÔ˘Û›·.
^√ ¿·˜ \πˆ¿ÓÓË˜-¶·ÜÏÔ˜ µã (†2005) ÍÂ¤Ú·ÛÂ Û¤ ÎÈ-
ÓËÙÈÎfiÙËÙ· Î¿ıÂ ôÏÏÔÓ ÔÏÈÙÈÎfi Î·› ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfi ìÁ¤ÙË,
ÚÔÎÂÈÌ¤ÓÔ˘ Ó¿ âÈ‚ÏËıÂÖ ÛÙ‹ ‰È·ÌÔÚÊÔ‡ÌÂÓË ¡¤· ∆¿ÍË
¶Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ ó˜ ï à‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÔ˜ ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfi˜ Ï·ÓË-
Ù¿Ú¯Ë˜. £˘Ì›˙Ô˘ÌÂ, ÌfiÓÔ, Ù‹Ó «ÚÔ¤Ï·Û‹» ÙÔ˘ ÛÙ›˜ çÚıfi-
‰ÔÍÂ˜ ¯áÚÂ˜ (Î·› ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰·, ‰˘ÛÙ˘¯á˜), àÏÏ¿ Î·› Ù›˜
âÙ‹ÛÈÂ˜ ¶·ÓıÚËÛÎÂÈ·Î¤˜ ™˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ˜, Ù›˜ ïÔÖÂ˜ Âr¯Â Î·-
ıÈÂÚÒÛÂÈ àfi Ùfi 1986 Î·› ÛÙ›˜ ïÔÖÂ˜ âÌÊ·ÓÈ˙fiÙ·Ó ó˜ Ùfi
ëÓÔÔÈfi Î¤ÓÙÚÔ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ıÚËÛÎÂÈáÓ.
^√ ·ÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi˜ ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜» Ù‹ ‰È·ÙË-
ÚÂÖ, ÂrÓ·È àÏ‹ıÂÈ·, Û¤ ÌÈ¿ çÚÁ·ÓˆÙÈÎ‹ ëÓfiÙËÙ· ¤Ú· àfi
âıÓÈÎ¿ Û‡ÓÔÚ· Î·› ÙÔÈÎ¤˜ ·Ú·‰fiÛÂÈ˜, Î·› Û˘Ó¿Ì· ÙÉ˜ ‰›-
ÓÂÈ Ù‹ ‚Â‚·ÈfiÙËÙ· ÌÈÄ˜ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ ‰‡Ó·ÌË˜, Ô‡ ÌÔÚÂÖ Ó¿
âËÚÂ¿˙ÂÈ Î·› Ó¿ Î·ÙÂ˘ı‡ÓÂÈ ÔÏÏ¤˜ ÎÔÈÓˆÓÈÎ¤˜ ïÌ¿‰Â˜ Û\
ïÏfiÎÏËÚÔ ÙfiÓ Ï·Ó‹ÙË. ¶·Ú¿ÏÏËÏ· ì ·ÈÎ‹ ·éıÂÓÙ›· ‰›-
ÓÂÈ Ùfi ‰ÈÎ·›ˆÌ· ÛÙfiÓ ƒˆÌ·ÖÔ ÔÓÙ›ÊËÎ· Ó¿ ïÚ›˙ÂÈ, àÓÙÈ-
ÎÂÈÌÂÓÈÎ¿ Î·› à‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ·, Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜
«\∂ÎÎÏËÛ›·˜», ÛÙ‹Ó ïÔ›· Ôî Ï·Ô› çÊÂ›ÏÔ˘Ó Ù˘ÊÏ‹ ñÔÙ·Á‹.
∞éÙ¿ Ù¿ ÛÙÔÈ¯ÂÖ· ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ÛÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi àÔÏ˘Ù·Ú-
¯ÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ¢¤Ó ÚfiÎÂÈÙ·È, ÏÔÈfiÓ, ÁÈ¿ ÌÈ¿ êÏ‹ ÓÔ-
ıÂ›· ÙÔÜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ˘ õıÔ˘˜, àÏÏ¿ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi-
18
ÙÂÚË Î·› ıÏÈ‚ÂÚfiÙÂÚË ‰È·ÛÙÚÔÊ‹ Ô‡ ÁÓÒÚÈÛÂ ï ÃÚÈÛÙÈ·-
ÓÈÛÌfi˜ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚÈÎ‹ ÙÔ˘ ÔÚÂ›·.
∆fi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜ Î·› Ùfi àÏ¿ıËÙÔ ù¯È ÌfiÓÔ
ÛÙÂÚÔÜÓÙ·È Î¿ıÂ ıÂÔÏÔÁÈÎÉ˜ õ îÛÙÔÚÈÎÉ˜ ÓÔÌÈÌfiÙËÙ·˜, àÏÏ¿
Î·› àÓÙÈ‚·›ÓÔ˘Ó ÛÙ‹Ó êÏ‹ ÏÔÁÈÎ‹. ∫·Ù·Ú¯‹Ó, ‰¤Ó ñ¿Ú¯ÂÈ
Î·Ì›· îÛÙÔÚÈÎ‹ öÓ‰ÂÈÍË ¬ÙÈ ï àfiÛÙÔÏÔ˜ ¶¤ÙÚÔ˜ ñÉÚÍÂ
ÚáÙÔ˜ â›ÛÎÔÔ˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ Î·› ¬ÙÈ àÛÎÔÜÛÂ ¿Óˆ
ÛÙÔ‡˜ ôÏÏÔ˘˜ àÔÛÙfiÏÔ˘˜ ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜, Ùfi ïÔÖÔ
ÎÏËÚÔ‰fiÙËÛÂ ÛÙÔ‡˜ ñÔÙÈı¤ÌÂÓÔ˘˜ ‰È·‰fi¯Ô˘˜ ÙÔ˘ âÈ-
ÛÎfiÔ˘˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜. °È\ ·éÙfi Î·› ÛÙ‹Ó ÚÒÙË ¯ÈÏÈÂÙ›· Î·-
Ì›· √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ ‰¤Ó ı¤ÛÈÛÂ Î¿ÔÈÔ ÚˆÌ·˚Îfi àÏ¿-
ıËÙÔ õ ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜. \∞fi ÙÔ‡˜ àÔÛÙÔÏÈÎÔ‡˜ ¯Úfi-
ÓÔ˘˜ ì \∂ÎÎÏËÛ›· ‰È·ÙËÚÂÖ, ó˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯ÂÖÔ ÙÔÜ
‰ÈÔÈÎËÙÈÎÔÜ ÙË˜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜, Ù‹ Û˘ÓÔ‰ÈÎfiÙËÙ·. √î â›ÛÎÔ-
ÔÈ, Ôî ïÔÖÔÈ Û˘ÌÌÂÙ¤¯Ô˘Ó ÛÙ›˜ Û˘Ófi‰Ô˘˜, ÌÂÙ·Ê¤ÚÔ˘Ó Û\
·éÙ¤˜ Ù‹Ó ›ÛÙË Î·› Ùfi ‚›ˆÌ· ÙÔÜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÜ ÏË-
ÚÒÌ·ÙÔ˜ Ô‡ âÎÚÔÛˆÔÜÓ. ^∏ ÁÓÒÌË Î·› ì „ÉÊÔ˜ ¬ÏˆÓ
ÙáÓ âÈÛÎfiˆÓ ö¯Ô˘Ó Ù‹Ó ú‰È· åÛ¯‡ Î·› Ôî Û˘ÓÔ‰ÈÎ¤˜ àÔ-
Ê¿ÛÂÈ˜ Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È Ì¤ ÙfiÓ ÊˆÙÈÛÌfi ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·-
ÙÔ˜. ∆fi ≠∞ÁÈÔ ¶ÓÂÜÌ·, ÙÂÏÈÎ¿, Û˘ÁÎÚÔÙÂÖ Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· Î·›
∞éÙfi Ù‹Ó ï‰ËÁÂÖ «Âå˜ ÄÛ·Ó ÙcÓ àÏ‹ıÂÈ·Ó» (\Iˆ. 16: 13).
ò∂ÙÛÈ, Ùfi àÏ¿ıËÙÔ ‰¤Ó àÓ‹ÎÂÈ Û\ ≤Ó·Ó ôÓıÚˆÔ àÏÏ¿ Û¤
ïÏfiÎÏËÚÔ Ùfi ÛáÌ· ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ Î·› âÎÊÚ¿˙ÂÙ·È Ì¤ Ù›˜
àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙáÓ OåÎÔ˘ÌÂÓÈÎáÓ ™˘Ófi‰ˆÓ, âÊfiÛÔÓ ·éÙ¤˜ Á›-
ÓÔÓÙ·È àÔ‰ÂÎÙ¤˜ àfi Ù‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Û˘ÓÂ›‰ËÛË, ‰Ë-
Ï·‰‹ àfi ÙfiÓ Ï·fi ÙÔÜ £ÂÔÜ.
\AÓÙ›ıÂÙ·, ÛÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi Ôî Û‡ÓÔ‰ÔÈ àÔÙÂÏÔÜÓ êÏ¿
Û˘Ì‚Ô˘ÏÂ˘ÙÈÎ¿ ÛÒÌ·Ù·, ì Û˘ÓÂ›‰ËÛË ÙÔÜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔÜ
ÏËÚÒÌ·ÙÔ˜ àÁÓÔÂÖÙ·È Î·› ï ¿·˜ ÙÔÔıÂÙÂÖÙ·È ¿Óˆ
àfi Ù‹Ó \EÎÎÏËÛ›·. \∞ÏÏ¿ á˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ıÂˆÚÂÖÙ·È àÏ¿-
ıËÙÔ˜ ï ¿·˜, ¬Ù·Ó ì îÛÙÔÚ›· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ÔÏ˘¿ÚÈı-
ÌÔ˘˜ ¿Â˜ Ó¿ ‰È·Ú¿ÙÙÔ˘Ó ÙÚ·ÁÈÎ¿ Ï¿ıË, àÎfiÌË Î·› Û¤
·îÚ¤ÛÂÈ˜ Ó¿ ¤ÊÙÔ˘Ó, ¬ˆ˜ ï ¿·˜ \IÔ‡ÏÈÔ˜, Ô‡ àÊÔÚ›-
ÛÙËÎÂ àfi Ù‹ ™‡ÓÔ‰Ô ÙÉ˜ ™·Ú‰ÈÎÉ˜ (347), ï \OÓÒÚÈÔ˜, Ô‡
àÓ·ıÂÌ·Ù›ÛÙËÎÂ àfi Ù‹Ó ™Tã OåÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô (691), õ
ï °ÚËÁfiÚÈÔ˜ £ã, Ô‡ ¥‰Ú˘ÛÂ Ù‹Ó ^πÂÚ¿ \∂Í¤Ù·ÛË;
19
ª¤ Ùfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ Î·› Ùfi àÏ¿ıËÙÔ, ó˜ ÎÂÓÙÚÈÎ¿
‰fiÁÌ·Ù· ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜», âÈÛÊÚ·Á›˙ÂÙ·È ï öÓÙÔ-
ÓÔ˜ àÓıÚˆÔÎÂÓÙÚÈÛÌfi˜ ÙË˜: ^H ›ÛÙË ÛÙfiÓ £Â¿ÓıÚˆÔ
àÓÙÈÎ·ı›ÛÙ·Ù·È Ì¤ Ù‹Ó ›ÛÙË ÛÙfiÓ ôÓıÚˆÔØ ÛÙ‹ ÁÉ ‰¤Ó
ñ¿Ú¯ÂÈ ı¤ÛË ÁÈ¿ ÙfiÓ ÃÚÈÛÙfi, àÊÔÜ ∆fiÓ àÓÙÈÎ·ıÈÛÙÄ ï
¿·˜ ó˜ ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÙÔÔÙËÚËÙ‹˜ ∆Ô˘ (Vicarius Christi).
«T› ÙÚ·ÁÈÎfi˜ ·Ú·ÏÔÁÈÛÌfi˜!», àÓ·ÊˆÓÂÖ ï Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ·-
Ù¤Ú·˜ ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜ . \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ ¶fiÔ‚ÈÙ˜. «N¿ ïÚ›˙ÂÙ·È
àÓ·ÏËÚˆÙ‹˜ Î·› àÓÙÈÎ·Ù·ÛÙ¿ÙË˜ ÁÈ¿ ÙfiÓ ·ÓÙ·¯ÔÜ
·ÚfiÓÙ· K‡ÚÈÔ Î·› £Âfi»! K·› Û˘ÌÏËÚÒÓÂÈ: «Tfi ‰fiÁÌ·
ÂÚ› ÙÔÜ àÏ·ı‹ÙÔ˘ ÙÔÜ ¿·-àÓıÚÒÔ˘ ÂrÓ·È ì ·¥ÚÂÛÈ˜
ÙáÓ ·îÚ¤ÛÂˆÓ, Ì›· ôÓÂ˘ ÚÔËÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ àÓÙ·ÚÛ›· Î·Ù¿
ÙÔÜ £Â·ÓıÚÒÔ˘ XÚÈÛÙÔÜ… ™Ù‹Ó îÛÙÔÚ›· ÙÔÜ àÓıÚˆ›-
ÓÔ˘ Á¤ÓÔ˘˜ ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÙÚÂÖ˜ Î˘Ú›ˆ˜ ÙÒÛÂÈ˜: ÙÔÜ \A‰¿Ì,
ÙÔÜ \IÔ‡‰·, ÙÔÜ ¿·»8.
4. Ô ·ÔÎ·ÈÛ·ÚÈÛÌfi˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ù‹Ó Ù·‡ÙÈÛË
âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÉ˜ Î·› ÎÔÛÌÈÎÉ˜ âÍÔ˘Û›·˜ Û¤ ≤Ó· ÚfiÛˆÔ
( ıÂÔÎÚ·Ù›·). ^√ ¿·˜ ÂrÓ·È àÚ¯ËÁfi˜ ÙÉ˜ §·ÙÈÓÈÎÉ˜
«\EÎÎÏËÛ›·˜» Î·› Û˘Ó¿Ì· àÚ¯ËÁfi˜ ÙÔÜ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÙÔÜ B·-
ÙÈÎ·ÓÔÜ. ^√ ·ÔÎ·ÈÛ·ÚÈÛÌfi˜ –âÓÙÂÏá˜ àÛ˘Ì‚›‚·ÛÙÔ˜ Ì¤
Ùfi Eé·ÁÁ¤ÏÈÔ, ÙÔ‡˜ îÂÚÔ‡˜ ∫·ÓfiÓÂ˜ Î·› Ù‹Ó âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹
·Ú¿‰ÔÛË– àÊ·ÈÚÂÖ àfi ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi Î¿ıÂ ‰ÈÎ·›ˆÌ· Ó¿
âÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ó˜ \∂ÎÎÏËÛ›·.
∆fi ÚáÙÔ ·ÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ î‰Ú‡ıËÎÂ, Î·ıÒ˜ Âú‰·ÌÂ, Ùfi
754. ∆fi ÛËÌÂÚÈÓfi ·ÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜ Û˘ÓÈÛÙÄ ≤Ó· àÍÈÔÏ‡ËÙÔ
ÌÂÛ·ÈˆÓÈÎfi Î·Ù¿ÏÔÈÔ ÙÉ˜ âÔ¯É˜ Ì·˜. ∆¿ ¬ÚÈ¿ ÙÔ˘ Î·-
ıÔÚ›ÛÙËÎ·Ó Ùfi 1929 àfi ÙfiÓ ‰ÈÎÙ¿ÙÔÚ· MÔ˘ÛÛÔÏ›ÓÈ Î·›
ÙfiÓ ¿· ¶›Ô IAã. ^√ ÙÂÏÂ˘Ù·ÖÔ˜, Ì¿ÏÈÛÙ·, ‰È·Ù‡ˆÛÂ Ù‹Ó
ôÔ„Ë ¬ÙÈ «ï àÓÙÈÚfiÛˆÔ˜ ÙÔÜ £ÂÔÜ ÛÙ‹ ÁÉ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ
Ó¿ ÂrÓ·È ñ‹ÎÔÔ˜ â›ÁÂÈÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜». (^√ ÃÚÈÛÙfi˜ qÙ·Ó
ñ‹ÎÔÔ˜ â›ÁÂÈÔ˘ ÎÚ¿ÙÔ˘˜Ø ï «àÓÙÈÚfiÛˆfi˜» ∆Ô˘ ¿-
·˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ÂrÓ·È!). ∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi Û‹ÌÂÚ·, ¬ˆ˜ Î·›
Î¿ıÂ ÎÚ¿ÙÔ˜, àÛÎÂÖ ‰ÈÏˆÌ·Ù›·, Û˘Ó¿ÙÂÈ ÔÏÈÙÈÎ¤˜ Û˘Ì-
ÊˆÓ›Â˜ Ì¤ ôÏÏ· ÎÚ¿ÙË, ‰È·ı¤ÙÂÈ Úˆı˘Ô˘ÚÁfi, ñÔ˘Ú-
ÁÔ‡˜, Ú¤Û‚ÂÈ˜, ÊÚÔ˘Ú¿, Ú·ÎÙÔÚÂÖÔ Âå‰‹ÛÂˆÓ Î·› Î˘Ú›ˆ˜
∆Ú¿Â˙Â˜, Ì¤ Ù›˜ ïÔÖÂ˜ âËÚÂ¿˙ÂÈ Ù‹ ‰ÈÂıÓ‹ ÔåÎÔÓÔÌ›·,
20
Û˘ÌÌÂÙ¤¯ÔÓÙ·˜ Û¤ ÌÂÁ¿ÏÂ˜ ëÙ·ÈÚÂÖÂ˜ Î·› âÈ¯ÂÈÚ‹ÛÂÈ˜.
5. ^H îÎ·ÓÔÔ›ËÛË ÙÉ˜ ıÂ›·˜ ‰ÈÎ·ÈÔÛ‡ÓË˜. \∞fi ÙfiÓ 11Ô ·å.
‰È·Ù˘ÒıËÎÂ ì ôÔ„Ë, Ô‡ àÚÁfiÙÂÚ· öÁÈÓÂ ıÂÌÂÏÈá‰Â˜
‰fiÁÌ· ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ, ¬ÙÈ ï £Âfi˜ öÛÙÂÈÏÂ ÙfiÓ Àîfi ∆Ô˘ ÛÙfiÓ
ÎfiÛÌÔ Ó¿ ÛÙ·˘ÚˆıÂÖ, ÁÈ¿ Ó¿ îÎ·ÓÔÔÈËıÂÖ ì ıÂ›· ‰ÈÎ·ÈÔÛ‡-
ÓË àfi Ù‹Ó ÚÔÛ‚ÔÏ‹ Ô‡ ñ¤ÛÙË âÍ·ÈÙ›·˜ ÙÉ˜ àÓıÚÒÈ-
ÓË˜ êÌ·ÚÙ›·˜. ª¤ ·éÙ‹ Ù‹Ó Î·ÎÔ‰ÔÍ›· Ùfi ÚfiÛˆÔ ÙÔÜ
£ÂÔÜ ¶·Ù¤Ú· ‰È·ÛÙÚÂ‚ÏÒÓÂÙ·È Î·› ì ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ˙ˆ‹ ‰È·-
ÔÙ›˙ÂÙ·È àfi öÓÙÔÓÔ ÓÔÌÈÎÈÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ·. ^√ Ù¤ÏÂÈÔ˜ Î·›
ÔÏ˘Â‡ÛÏ·¯ÓÔ˜ £Âfi˜ àÔÎÙÄ Ù¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎ¿ âÌ·-
ıÔÜ˜ àÓıÚÒÔ˘ –ÚÔÛ‚¿ÏÏÂÙ·È, çÚÁ›˙ÂÙ·È, àÁ·Ó·ÎÙÂÖ,
âÎ‰ÈÎÂÖÙ·È– Î·› ÌÂÙ·‚¿ÏÏÂÙ·È Û¤ àÌÂ›ÏÈÎÙÔ ‰ÈÎ·ÛÙ‹ Î·› ôÁÚÈÔ
ÙÈÌˆÚfi. ^∏ êÌ·ÚÙ›· ‰¤Ó ıÂˆÚÂÖÙ·È àÛı¤ÓÂÈ· ÙÉ˜ „˘¯É˜,
àÏÏ¿ àÍÈfiÔÈÓË ·ÚÂÎÙÚÔ‹ Î·› ÚÔÛ‚ÔÏ‹ ÙÔÜ £ÂÔÜ. ^√
àÁÒÓ·˜ ÁÈ¿ Ù‹ ÛˆÙËÚ›· ‰¤Ó àÔÛÎÔÂÖ ÛÙ‹ ıÂÚ·Â›· àfi
Ù¿ ¿ıË, Ù‹ ˙ˆÔÔ›ËÛË ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ Î·› Ù‹Ó ≤ÓˆÛ‹ ÙÔ˘
Ì¤ ÙfiÓ £Âfi, àÏÏ¿ ÛÙ‹Ó âÍÈÏ¤ˆÛË ÙÔÜ £ÂÔÜ, Ù‹ ÓÔÌÈÎ‹ ‰È-
Î·›ˆÛË ÙÔÜ àÓıÚÒÔ˘ Î·› Ù‹Ó à·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘ àfi Ù›˜
âÓÔ¯¤˜ Ì¤ Ù›˜ Î·Ï¤˜ Ú¿ÍÂÈ˜, Ù¿ âÈÙ›ÌÈ·, Ù¿ ‰È¿ÊÔÚ· Ù¿-
Ì·Ù· Î.Ï. ∆ÂÏÈÎ¿, ì Û¯¤ÛË àÁ¿Ë˜ £ÂÔÜ Î·› àÓıÚÒÔ˘
ÌÂÙ·ÙÚ¤ÂÙ·È Û¤ Û¯¤ÛË Û˘Ó·ÏÏ·ÁÉ˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È, Ú¿ÁÌ·-
ÙÈ, ÁÈ¿ àÓ·ÙÚÔ‹ ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘ ÙÉ˜ àÁ¿Ë˜ Î·› âÈ-
ÛÙÚÔÊ‹ Û¤ ÚˆÙfiÁÔÓÂ˜ ÌÔÚÊ¤˜ ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfiÙËÙ·˜.
^∏ ıÂˆÚ›· ÁÈ¿ Ù‹Ó îÎ·ÓÔÔ›ËÛË ÙÉ˜ ıÂ›·˜ ‰ÈÎ·ÈÔÛ‡ÓË˜
ÓÔÌÈÌÔÔ›ËÛÂ Ù‹ ‚›· Î·› Î·ÙÔ¯‡ÚˆÛÂ ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ Ù›˜ ™Ù·˘-
ÚÔÊÔÚ›Â˜, Ù‹Ó ^πÂÚ¿ \∂Í¤Ù·ÛË, ÙÔ‡˜ ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎÔ‡˜ ÔÏ¤-
ÌÔ˘˜: ^∏ âÍÔÏfiıÚÂ˘ÛË ÙáÓ â¯ıÚáÓ ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜ îÎ·ÓÔÔÈ-
ÂÖ Ù‹ ıÂ›· ‰ÈÎ·ÈÔÛ‡ÓË Î·› âÍ·ÁÓ›˙ÂÈ Î·› Ù›˜ „˘¯¤˜ ÙáÓ ı˘-
Ì¿ÙˆÓ!
ª¤Û· Û\ ·éÙfi Ùfi ‰ÈÎ·ÓÈÎfi ÎÏ›Ì· ‰È·Ù˘ÒıËÎÂ Î·› Ùfi
àÓÙÈ‚È‚ÏÈÎfi ‰fiÁÌ· ÁÈ¿ Ùfi Î·ı·ÚÙ‹ÚÈÔ ÜÚ. ™Ùfi Î·ı·ÚÙ‹ÚÈÔ
ÜÚ ËÁ·›ÓÔ˘Ó Ù¿¯· Ôî „˘¯¤˜ ÙáÓ àÓıÚÒˆÓ ÌÂÙ¿ ÙfiÓ
ı¿Ó·Ùfi ÙÔ˘˜, ÁÈ¿ Ó¿ ‚·Û·ÓÈÛÙÔÜÓ ÚÔÛˆÚÈÓ¿ Ì¤Û· ÛÙ‹
ÊˆÙÈ¿ Î·› Ó¿ Î·ı·ÚÈÛÙÔÜÓ àfi Ù›˜ ÔÈÓ¤˜ ÙáÓ êÌ·ÚÙÈáÓ
ÙÔ˘˜. °È¿ Ù‹ Û˘ÓÙÔÌfiÙÂÚË à·ÏÏ·Á‹ ÙÔ˘˜ àfi Ùfi Î·ı·Ú-
Ù‹ÚÈÔ ÜÚ, âÈÓÔ‹ıËÎÂ ï ıÂÛÌfi˜ ÙáÓ Ï˘ÛÈÔ›ÓˆÓ (àÊ¤ÛÂ-
21
ˆÓ), ï ïÔÖÔ˜ ‚·Û›˙ÂÙ·È ÛÙ‹ ‰ÈÎ·ÓÈÎ‹ ıÂˆÚ›· ÙáÓ àÍÈÔÌÈ-
ÛıÈáÓ: Ô XÚÈÛÙfi˜, ‰ËÏ·‰‹, Î·› Ôî ±ÁÈÔÈ ÛÙ‹Ó â›ÁÂÈ· ˙ˆ‹
ÙÔ˘˜ öÚ·Í·Ó ÏÉıÔ˜ Î·Ï¿ öÚÁ·, ôÍÈ· àÓÙ·ÌÔÈ‚É˜. òEÙÛÈ
‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹ıËÎÂ ≤Ó·˜ ıËÛ·˘Úfi˜ ÂÚ›ÛÛÈˆÓ àÍÈÔÌÈÛıÈáÓ. Ô
¿·˜, Ô‡ ÈÛÙÂ‡ÂÈ Ò˜ ÌÔÚÂÖ Ó¿ ‰È·¯ÂÈÚ›˙ÂÙ·È ÙfiÓ ıË-
Û·˘Úfi ·éÙfi, àÓÙÏÂÖ àfi Ùfi ÏÂfiÓ·ÛÌ¿ ÙÔ˘ ≤Ó· Ì¤ÚÔ˜ ÁÈ¿
Ó¿ Ï‡ÛÂÈ Ù›˜ ÔÈÓ¤˜ ÙáÓ êÌ·ÚÙˆÏáÓ. T¿ Ï˘Û›ÔÈÓ· Û¤ ·-
Ï·ÈfiÙÂÚÂ˜ âÔ¯¤˜ ö‰ˆÛ·Ó àÊÔÚÌ‹ Î·› Û¤ Î·Ù·¯Ú‹ÛÂÈ˜,
¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ‰ËÏ·‰‹ ÁÈ¿ Ù‹Ó ôÓÔÌË Û˘ÏÏÔÁ‹ ¯ÚËÌ¿-
ÙˆÓ Ì¤ Ù‹Ó ÒÏËÛË ÙáÓ ÁÓˆÛÙáÓ «Û˘Á¯ˆÚÔ¯·ÚÙÈáÓ».
ò∂ÙÛÈ, ì ¯¿ÚË Î·› ì ÛˆÙËÚ›· ñÔÙ¿¯ıËÎ·Ó ÛÙ‹ ÏÔÁÈÎ‹ ÙÔÜ
¯Ú¤Ô˘˜ Î·› ÙÉ˜ âÍ·ÁÔÚÄ˜.
6. ª·ÚÈÔÏ·ÙÚ›·. ™Ù‹Ó \√ÚıÔ‰ÔÍ›· Ì·˜ ì £ÂÔÙfiÎÔ˜
ÙÈÌÄÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ à\ ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ êÁ›Ô˘˜, ÁÈ\ ·éÙfi Ï¤-
ÁÂÙ·È Î·› ¶·Ó-·Á›·. ™ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi, ¬Ìˆ˜, àfi ÌÈ¿ âÛÊ·Ï-
Ì¤ÓË «ÂéÛ¤‚ÂÈ·», ÙÉ˜ àÔ‰›‰ÂÙ·È Ï·ÙÚÂ›·Ø àÏÏ¿ ì Ï·ÙÚÂ›·
àÓ‹ÎÂÈ ÌfiÓÔ ÛÙfiÓ ∆ÚÈ·‰ÈÎfi £Âfi. ò∂ÙÛÈ ‰È·Ù˘ÒıËÎ·Ó Ù¿
‰fiÁÌ·Ù· ·) ÙÉ˜ àÛ›ÏÔ˘ Û˘ÏÏ‹„Âˆ˜ ÙÉ˜ £ÂÔÙfiÎÔ˘, Û‡Ì-
ÊˆÓ· Ì¤ Ùfi ïÔÖÔ ì ¶·Ó·Á›· Û˘ÓÂÏ‹ÊıË ¯ˆÚ›˜ Ùfi ÚÔ-
·ÙÔÚÈÎfi êÌ¿ÚÙËÌ·, Î·› ‚) ÙÉ˜ âÓÛˆÌ¿ÙÔ˘ àÓ·Ï‹„ÂÒ˜
ÙË˜, Û‡ÌÊˆÓ· Ì¤ Ùfi ïÔÖÔ ì ¶·Ó·Á›· àÓ·Ï‹ÊıËÎÂ Ì¤ Ùfi
ÛáÌ· Î·› Ù‹Ó „˘¯‹ ÛÙfiÓ ÔéÚ·Ófi, ¯ˆÚ›˜ Ó¿ ÁÓˆÚ›ÛÂÈ ı¿-
Ó·ÙÔ Î·› âÓÙ·ÊÈ·ÛÌfi (âÓá ï XÚÈÛÙfi˜ Î·› ¤ı·ÓÂ Î·› âÓÙ·-
ÊÈ¿ÛıËÎÂ!). ª\ ·éÙ¤˜ Ù›˜ Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜ ì £ÂÔÙfiÎÔ˜ àÓ˘„Ò-
ÓÂÙ·È œ˜ Ù‹Ó TÚÈ·‰ÈÎ‹ £ÂfiÙËÙ·, Ì¤¯ÚÈ ÛËÌÂ›Ô˘ Ó¿ Á›ÓÂÙ·È
ÏfiÁÔ˜ Î·› ÁÈ¿ ÂÁ›· TÂÙÚ¿‰·!
7. §ÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ¤˜ Î·ÈÓÔÙÔÌ›Â˜. ^∏ âÈÎÚ¿ÙËÛË ÙÔÜ çÚıÔ-
ÏÔÁÈÛÌÔÜ ÛÙ‹Ó ¶·ÈÎ‹ «\∂ÎÎÏËÛ›·» ‰¤Ó ôÊËÛÂ ôıÈÎÙË ÔûÙÂ
Ù‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ‹ ˙ˆ‹ ÙË˜. \∞Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ âÈÁÚ·ÌÌ·ÙÈÎ¿ ïÚÈ-
ÛÌ¤ÓÂ˜ ÌfiÓÔ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ¤˜ Î·ÈÓÔÙÔÌ›Â˜.
Tfi µ¿ÙÈÛÌ· àÓÙÈÎ·ı›ÛÙ·Ù·È Ì¤ ≤Ó· Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi «Ú·ÓÙÈ-
ÛÌfi». Tfi ÃÚ›ÛÌ· ÙÂÏÂÖÙ·È ÌfiÓÔ àfi ÙÔ‡˜ âÈÛÎfiÔ˘˜, àÚÎÂ-
Ù¿ ¯ÚfiÓÈ· ÌÂÙ¿ Ùfi µ¿ÙÈÛÌ·. ™Ù‹ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜, ÁÈ¿ ÙfiÓ
±ÁÈÔ òAÚÙÔ ‰¤Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔÜÓ „ˆÌ› ˙˘ÌˆÌ¤ÓÔ Ì¤ ÚÔ˙‡ÌÈ
àÏÏ¿ ô˙˘ÌÔ (ùÛÙÈ·). ^∏ àÁ·Ì›· ÂrÓ·È ñÔ¯ÚÂˆÙÈÎ‹ ÁÈ¿
¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜. Tfi ∂é¯¤Ï·ÈÔ ÙÂÏÂÖÙ·È ÌfiÓÔ ÛÙÔ‡˜
22
ëÙÔÈÌÔı·Ó¿ÙÔ˘˜. √î âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ ëÔÚÙ¤˜ âÎÎÔÛÌÈÎÂ‡Ô-
ÓÙ·È Î·› ÌÂÙ·‚¿ÏÏÔÓÙ·È Û¤ Ê·ÓÙ·ÛÌ·ÁÔÚÈÎ¤˜ ÙÂÏÂÙ¤˜ (ÙÉ˜
∫·Ú‰›·˜ ÙÔÜ \πËÛÔÜ, ÙÉ˜ ^∞Á›·˜ ¢ˆÚÂÄ˜ Î. ô.). ^∏ ÓËÛÙÂ›·
ÔéÛÈ·ÛÙÈÎ¿ Î·Ù·ÚÁÂÖÙ·È, àÊÔÜ, Ì¤ àfiÊ·ÛË ÙÉ˜ µã µ·ÙÈ-
Î·ÓÉ˜ ™˘Ófi‰Ô˘, Ôî ÓËÛÙ‹ÛÈÌÂ˜ ìÌ¤ÚÂ˜ ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÛËÌ·-
ÓÙÈÎ¿ Î·› ï ÙÚfiÔ˜ ÙÉ˜ ÓËÛÙÂ›·˜ Ì¤ÓÂÈ àÎ·ıfiÚÈÛÙÔ˜, âÓá
·Ú¤¯ÂÙ·È «ì ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó¿ àÓÙÈÎ·Ù·ÛÙ·ıÂÖ âÓ ¬Ïˇˆ õ
âÓ Ì¤ÚÂÈ ï ÓfiÌÔ˜ ÙÉ˜ ÓËÛÙÂ›·˜ Î·› ÙÉ˜ âÁÎÚ¿ÙÂÈ·˜ àfi
ôÏÏÂ˜ Ú¿ÍÂÈ˜ ÌÂÙ¿ÓÔÈ·˜, ¬ˆ˜ ÂrÓ·È Ù¿ öÚÁ· àÁ¿Ë˜
ÛÙfiÓ ÏËÛ›ÔÓ õ ôÏÏÂ˜ Ú¿ÍÂÈ˜ ÂéÛ¤‚ÂÈ·˜»9.
∏ ∫∞∆∞¢π∫∏ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

^∏ Û‡ÓÙÔÌË àÓ·ÊÔÚ¿ ÛÙ›˜ Ï·ÙÈÓÈÎ¤˜ ëÙÂÚÔ‰È‰·ÛÎ·Ï›Â˜
ï‰ËÁÂÖ à‚›·ÛÙ· ÛÙfi Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· ¬ÙÈ ï ¶·ÈÛÌfi˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È
Ì›· êÏ‹ ·¥ÚÂÛË ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ –àÊÔÜ ó˜ ·¥ÚÂÛË ¯·-
Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÙ·È Î·› ì ·Ú·ÌÈÎÚ‹ àfiÎÏÈÛË àfi Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ·
ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜–, àÏÏ¿ ÂrÓ·È ·Ó·›ÚÂÛË Î·› àÓ·›ÚÂÛË ÙÔÜ
ú‰ÈÔ˘ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ. ∫È ·éÙfi ÁÈ·Ù›, Î·ıÒ˜ âÍËÁÂÖ ï .
\πÔ˘ÛÙ›ÓÔ˜ ¶fiÔ‚ÈÙ˜, Ôî ‰È¿ÊÔÚÂ˜ ·îÚ¤ÛÂÈ˜ ·Ú·ÌfiÚÊˆ-
Û·Ó ÌÂÚÈÎ¿ ÌfiÓÔ å‰ÈÒÌ·Ù· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, âÓá ï ¶·ÈÛÌfi˜
àÔÌ¿ÎÚ˘ÓÂ ïÏfiÎÏËÚÔ ÙfiÓ ÃÚÈÛÙfi Î·› ÛÙ‹ ı¤ÛË ÙÔ˘ ÙÔ-
Ôı¤ÙËÛÂ ÙfiÓ àÏ¿ıËÙÔ ôÓıÚˆÔ10. «™Ù‹Ó ÂÚ›ÙˆÛË ÙáÓ
Î·ÈÓÔÙÔÌÈáÓ ÙÉ˜ ‰˘ÙÈÎÉ˜ âÎÎÏËÛ›·˜ ‰¤Ó ö¯Ô˘ÌÂ êÏá˜ ÌÈ¿
Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈ· “·¥ÚÂÛË” ÙÔÜ XÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ, àÏÏ¿ ÚÈ˙ÈÎ‹ àÏÏÔ-
ÙÚ›ˆÛË ÙÔÜ ú‰ÈÔ˘ ÙÔÜ ˘Ú‹Ó· ÙÉ˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÉ˜ àÏ‹ıÂÈ-
·˜. ∫·ÌÈ¿ ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚË ·¥ÚÂÛË ‰¤Ó ôÏÏ·ÍÂ ÙfiÛÔ ÚÈ˙ÈÎ¿
ÙfiÓ ÙÚfiÔ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ ‚›Ô˘, ‰¤Ó ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛÂ ÔÏÈ-
ÙÈÛÌfi Ì¤ àÓÙÂÛÙÚ·ÌÌ¤ÓÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ¬ÚÔ˘˜ ÙÔÜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔÜ
Âé·ÁÁÂÏ›Ô˘»11.
^∏ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Û˘ÓÂ›‰ËÛË ÁÈ¿ Ù‹Ó ·îÚÂÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔÜ
¶·ÈÛÌÔÜ ö¯ÂÈ Î·Ù·ÁÚ·ÊÂÖ â·ÓÂÈÏËÌÌ¤Ó· Û¤ ÏËıÒÚ·
™˘ÓÔ‰ÈÎáÓ àÔÊ¿ÓÛÂˆÓ12. ò∂ÙÛÈ, Ôî °ã Î·› ¢ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ¤˜
™‡ÓÔ‰ÔÈ (431, 451) Î·Ù·‰ÈÎ¿˙Ô˘Ó ó˜ ·îÚÂÙÈÎÔ‡˜ ¬ÛÔ˘˜ ‰È·-
ÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó Ù‹Ó ›ÛÙË Ô‡ âÎÙ›ıÂÙ·È ÛÙfi îÂÚfi ™‡Ì‚ÔÏÔØ ì
¯·Ú·ÎÙËÚÈ˙fiÌÂÓË ó˜ ∏ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ (KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË, 879-880) Î·Ù·‰ÈÎ¿˙ÂÈ Ù‹Ó ·¥ÚÂÛË ÙÔÜ FilioqueØ ì
23
¯·Ú·ÎÙËÚÈ˙fiÌÂÓË ó˜ £ã √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ (KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË, 1351) Î·Ù·‰ÈÎ¿˙ÂÈ Ù‹Ó ·¥ÚÂÛË ÁÈ¿ Ù‹Ó ÎÙÈÛÙ‹ ¯¿-
ÚË. ™ÙÔ‡˜ ÓÂfiÙÂÚÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜, Ôî àÓÙÈ·ÈÎ¤˜ ™‡ÓÔ‰ÔÈ Ô‡
Û˘ÁÎÚÔÙ‹ıËÎ·Ó ÛÙ‹Ó ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË (1722, 1727, 1755,
1838, 1848, 1895), öÁÚ·„·Ó ÌÈ¿ öÓ‰ÔÍË ÛÂÏ›‰· ÛÙ‹Ó âÎÎÏË-
ÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Ì·˜ îÛÙÔÚ›·. ™\ ·éÙ¤˜, Ôî ·ÙÚÈ¿Ú¯Â˜ ÙÉ˜ \∞Ó·-
ÙÔÏÉ˜ Î·› Ôî ÏÔÈÔ› çÚıfi‰ÔÍÔÈ àÚ¯ÈÂÚÂÖ˜, Ì¤ ñ„ËÏfi ·úÛıËÌ·
ÔÈÌ·ÓÙÈÎÉ˜ Âéı‡ÓË˜ Î·› Ì¤ ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÈÓË ÁÏÒÛÛ·, ÛÙËÏ›-
ÙÂ˘Û·Ó ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi ÁÈ¿ Ù›˜ ·Ú·ÔÈ‹ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·-
ÓÈÎÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜.
°È¿ Ùfi ú‰ÈÔ ı¤Ì· ñ¿Ú¯ÂÈ ÂéÚ‡Ù·ÙË Û˘ÌÊˆÓ›· ÛÙ¿ öÚÁ·
ÙáÓ êÁ›ˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ (consensus Patrum). ≠√ÏÔÈ Ôî ¶·Ù¤ÚÂ˜,
‰›¯ˆ˜ Î·ÌÈ¿ âÍ·›ÚÂÛË, àfi ÙfiÓ ±ÁÈÔ ºÒÙÈÔ ÙfiÓ M¤Á· Î·›
ÙfiÓ ±ÁÈÔ °ÚËÁfiÚÈÔ ÙfiÓ ¶·Ï·ÌÄ œ˜ ÙfiÓ ±ÁÈÔ KÔÛÌÄ ÙfiÓ
AåÙˆÏfi, ÙfiÓ ±ÁÈÔ NÈÎfi‰ËÌÔ ÙfiÓ ÂÁÈÔÚÂ›ÙË Î·› ÙfiÓ ±ÁÈÔ NÂ-
ÎÙ¿ÚÈÔ ¶ÂÓÙ·fiÏÂˆ˜, Î·Ù·‰ÈÎ¿˙Ô˘Ó ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜ ó˜
·îÚÂÙÈÎÔ‡˜. ™ËÌÂÈÒÓÔ˘ÌÂ ÌfiÓÔ ÙfiÓ ÏfiÁÔ ÙÔÜ êÁ›Ô˘ M¿ÚÎÔ˘
ÙÔÜ EéÁÂÓÈÎÔÜ: «TÔ‡˜ àÔÛÙÚ·Ê‹Î·ÌÂ ó˜ ·îÚÂÙÈÎÔ‡˜ Î·› ÁÈ\
·éÙfi ¯ˆÚÈÛÙ‹Î·ÌÂ àfi ·éÙÔ‡˜… ÂrÓ·È ·îÚÂÙÈÎÔ›, Î·› ó˜
·îÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÔ‡˜ àÔÎfi„·ÌÂ».
∂rÓ·È ·éÙÔÓfiËÙÔ ¬ÙÈ ï ¶·ÈÛÌfi˜, ó˜ ·Ó·›ÚÂÛË, ‚Ú›ÛÎÂ-
Ù·È öÍˆ àfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, ÁÈ\ ·éÙfi Î·› Ù¿
çÓfiÌ·Ù· ÙáÓ ¶·ÈÎáÓ ‰¤Ó âÈÙÚ¤ÂÙ·È Ó¿ ÌÓËÌÔÓÂ‡ÔÓÙ·È
ÛÙ›˜ ıÂÖÂ˜ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›Â˜ Ì·˜. «≠√ÛÔÈ àÓ‹ÎÔ˘Ó ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·
ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ», Ï¤ÂÈ Û¯ÂÙÈÎ¿ ï ±ÁÈÔ˜ °ÚËÁfiÚÈÔ˜ ï ¶·Ï·ÌÄ˜,
«ö¯Ô˘Ó Ù‹Ó àÏËıÈÓ‹ ›ÛÙËØ ¬ÛÔÈ, ¬Ìˆ˜, ‰¤Ó ö¯Ô˘Ó Ù‹Ó àÏË-
ıÈÓä ›ÛÙË, ÔûÙÂ ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ àÓ‹ÎÔ˘Ó».
√ûÙÂ, ‚¤‚·È·, àÔÙÂÏÂÖ ï ¶·ÈÛÌfi˜ ôÏÏË \∂ÎÎÏËÛ›·, ÁÈ·-
Ù› êÏÔ‡ÛÙ·Ù· ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ, Î·ıÒ˜ ïÌÔÏÔ-
ÁÔÜÌÂ ÛÙfi îÂÚfi ™‡Ì‚ÔÏÔ, ÂrÓ·È ª›· Î·› ÌÔÓ·‰ÈÎ‹, ¬ˆ˜ ≤Ó·˜
Î·› ÌÔÓ·‰ÈÎfi˜ ÂrÓ·È ï ÃÚÈÛÙfi˜Ø «∂x˜ ∫‡ÚÈÔ˜, Ì›· ›ÛÙÈ˜, íÓ ‚¿-
ÙÈÛÌ·» (\∂Ê. 4: 5). ò∂Íˆ àfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ‰¤Ó ñ¿Ú¯Ô˘Ó
îÂÚÂÖ˜ Î·› ‰¤Ó ÙÂÏÔÜÓÙ·È öÁÎ˘Ú· Î·› êÁÈ·ÛÙÈÎ¿ ª˘ÛÙ‹ÚÈ·.
K·ıÒ˜ àÓ·Ê¤ÚÂÈ ï ±ÁÈÔ˜ ™˘ÌÂÒÓ £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË˜, «‰¤Ó
ñ¿Ú¯ÂÈ Ô˘ıÂÓ¿ Û\ ·éÙÔ‡˜ (ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜) Ùfi ≠AÁÈÔ
¶ÓÂÜÌ·, ÁÈ\ ·éÙfi Î·› Ù¿ Ì˘ÛÙ‹ÚÈ¿ ÙÔ˘˜ ÂrÓ·È à¯·Ú›ÙˆÙ·».
24
ª¤ Û·Ê‹ÓÂÈ· àÓ·Ê¤ÚÂÈ Û¯ÂÙÈÎ¿ ï ª¤Á·˜ B·Û›ÏÂÈÔ˜ ÛÙfiÓ
∞ã ∫·ÓfiÓ· ÙÔ˘, ÙfiÓ âÈÎ˘ÚˆÌ¤ÓÔ àfi Ù‹Ó ¶ÂÓı¤ÎÙË √åÎÔ˘-
ÌÂÓÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô: «≠√ÛÔÈ ¯ˆÚ›ÛÙËÎ·Ó àfi Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›·, ö¯·-
Û·Ó Ù‹ ¯¿ÚË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜, Ù‹Ó ïÔ›· Âr¯·Ó. °È·-
Ù›, Ì¤ Ù‹ ‰È·ÎÔ‹ ÙÉ˜ àÔÛÙÔÏÈÎÉ˜ ‰È·‰Ô¯É˜ (âÍ·ÈÙ›·˜ ÙÔÜ
¯ˆÚÈÛÌÔÜ), ÛÙ·Ì¿ÙËÛÂ Î·› ì ÌÂÙ¿‰ÔÛË ÙÉ˜ ¯¿ÚÈÙÔ˜… ∞éÙÔ›
ÏÔÈfiÓ, àÊÔÜ àÔÛ¯›ÛÙËÎ·Ó, (àfi ÎÏËÚÈÎÔ›) öÁÈÓ·Ó Ï·˚-
ÎÔ› Î·› ÔûÙÂ âÍÔ˘Û›· Âr¯·Ó Ó¿ ‚·Ù›˙Ô˘Ó Î·› Ó¿ ¯ÂÈÚÔÙÔ-
ÓÔÜÓ, ÔûÙÂ ¿ÏÈ ÌÔÚÔÜÛ·Ó Ó¿ ÌÂÙ·‰›‰Ô˘Ó Û¤ ôÏÏÔ˘˜ Ù‹
¯¿ÚË ÙÔÜ ^∞Á›Ô˘ ¶ÓÂ‡Ì·ÙÔ˜, Ù‹Ó ïÔ›· Ôî ú‰ÈÔÈ Âr¯·Ó ÛÙÂ-
ÚËıÂÖ». °È\ ·éÙfi Î·› Û‹ÌÂÚ·, ¬ÛÔÈ ·ÈÎÔ› «îÂÚÂÖ˜» ÚÔÛ¤Ú-
¯ÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó \OÚıÔ‰ÔÍ›· Î·› âÈı˘ÌÔÜÓ Ó¿ ‰È·ÎÔÓ‹ÛÔ˘Ó ÛÙfi
±ÁÈÔ £˘ÛÈ·ÛÙ‹ÚÈÔ, ¯ÂÈÚÔÙÔÓÔÜÓÙ·È.
∂°∫§∏ª∞∆∞ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

√î àÏÏÔÈÒÛÂÈ˜ ÙÔÜ ‰fiÁÌ·ÙÔ˜ â¤ÊÂÚ·Ó àÏÏÔÈÒÛÂÈ˜,
¬ˆ˜ qÙ·Ó ëfiÌÂÓÔ, Î·› ÛÙfi qıÔ˜ ÙÉ˜ ‰˘ÙÈÎÉ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ-
Û‡ÓË˜ Î·› ï‰‹ÁËÛ·Ó ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi Û¤ Ú¿ÍÂÈ˜ Ô‡ ì îÛÙÔ-
Ú›· ö¯ÂÈ ¯·Ú·ÎÙËÚ›ÛÂÈ ó˜ âÁÎÏËÌ·ÙÈÎ¤˜. ∞éÙ¤˜ ‰¤Ó àÔÙÂ-
ÏÔÜÓ êÏá˜ ÂÚÈÛÙ·ÙÈÎ¤˜ ·ÚÂÎÙÚÔ¤˜ õ ÚÔÛˆÈÎ¿ Ï¿-
ıË Î¿ÔÈˆÓ âÎÚÔÛÒˆÓ ÙÔ˘, àÏÏ¿ àÔÚÚ¤Ô˘Ó àfi Ù‹Ó
ÎÚ·ÙÈÎ‹ ÙÔ˘ ‰ÔÌ‹ Î·› Ù‹Ó ·îÚÂÙÈÎ‹ ÙÔ˘ ‰È‰·ÛÎ·Ï›·. ≠√ÛÔ ì
¢˘ÙÈÎ‹ «\∂ÎÎÏËÛ›·» ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ÎÚ¿ÙÔ˜, Î·› Ì¿ÏÈÛÙ· Ì¤ ÎÔÈ-
ÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÎ¤˜ Î˘ÚÈ·Ú¯ÈÎ¤˜ Ù¿ÛÂÈ˜, Î·› ¬ÛÔ âÌÌ¤ÓÂÈ ÛÙfi
‰fiÁÌ· ÁÈ¿ Ù‹Ó îÎ·ÓÔÔ›ËÛË ÙÉ˜ ıÂ›·˜ ‰ÈÎ·ÈÔÛ‡ÓË˜, ‰¤Ó ı¿
¿„ÂÈ Ó¿ â·Ó·Ï·Ì‚¿ÓÂÈ Ùfi ıÏÈ‚ÂÚfi ÙË˜ ·ÚÂÏıfiÓ.
T‹Ó ÚÒÙË Ì·‡ÚË ÛÂÏ›‰· ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ Ù‹Ó öÁÚ·„·Ó
Ôî ™Ù·˘ÚÔÊÔÚ›Â˜. \∞fi Ùfi 1095 Ì¤¯ÚÈ Ùfi 1270, Ì¤ ÚfiÛ¯Ë-
Ì· Ù‹Ó àÂÏÂ˘ı¤ÚˆÛË ÙáÓ ÂÁ›ˆÓ TfiˆÓ Î·› àÓÔÌÔÏfiÁË-
ÙÔ ÛÎÔfi Ù‹Ó ñÔÙ·Á‹ ÙÉ˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÉ˜ \AÓ·ÙÔÏÉ˜, ï ·-
ÈÎfi˜ ıÚfiÓÔ˜ çÚÁ¿ÓˆÛÂ, Û¤ Û˘ÓÂÚÁ·Û›· Ì¤ ÙÔ‡˜ ‰˘ÙÈÎÔ‡˜
ìÁÂÌfiÓÂ˜, çÎÙÒ ™Ù·˘ÚÔÊÔÚ›Â˜. ™\ ·éÙ¤˜ Û˘ÌÌÂÙÂÖ¯·Ó
àÁÚÔÖÎÔÈ Î·› Ê·Ó·ÙÈÛÌ¤ÓÔÈ «ÛÙÚ·ÙÈáÙÂ˜ ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ», Ô‡
ÛÙfi ¤Ú·ÛÌ¿ ÙÔ˘˜ ÛÎfiÙˆÓ·Ó, ‚Â‚‹ÏˆÓ·Ó, Ú‹Ì·˙·Ó Ù¿ ¿-
ÓÙ·. £˘Ì›˙Ô˘ÌÂ ÌfiÓÔ ¬ÙÈ Ùfi 1099, ¬Ù·Ó Ôî ‚·Ú‚·ÚÈÎ¤˜ ·éÙ¤˜
çÚ‰¤˜ Î·Ù¤Ï·‚·Ó Ù‹Ó ^πÂÚÔ˘Û·Ï‹Ì, Î·Ù¤ÛÊ·Í·Ó 70.000 ™·-
25
Ú·ÎËÓÔ‡˜ Î·› öÎ·„·Ó ÙÔ‡˜ ^∂‚Ú·›Ô˘˜ Ì¤Û· ÛÙ‹ Û˘Ó·ÁˆÁ‹
ÙÔ˘˜Ø â›ÛË˜, ¬ÙÈ Ùfi 1204 ·îÌ·ÙÔÎ‡ÏÈÛ·Ó Ù‹Ó KˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË Î·› Î·Ù¤ÛÙÚÂ„·Ó ÌÓËÌÂÖ· àÓÂÎÙ›ÌËÙË˜ ÔÏÈÙÈ-
ÛÙÈÎÉ˜ àÍ›·˜, ˙ËÌÈÒÓÔÓÙ·˜ àÓÂ·ÓfiÚıˆÙ· ÙfiÓ ·ÁÎfiÛÌÈÔ
ÔÏÈÙÈÛÌfi (‚Ï. ·Ú·Î¿Ùˆ, ÛÂÏ. 28-29).
T‹ ‰Â‡ÙÂÚË Ì·‡ÚË ÛÂÏ›‰· ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ Ù‹Ó öÁÚ·„Â ì
^πÂÚ¿ \∂Í¤Ù·ÛË, Ô‡ Î·Ï‡ÙÂÈ ≤Ó· àfi Ù¿ âÊÈ·ÏÙÈÎfiÙÂÚ·
ÎÂÊ¿Ï·È· ÙÉ˜ ·ÁÎfiÛÌÈ·˜ îÛÙÔÚ›·˜. Ô‰‹ÁËÛÂ Ì˘ÚÈ¿‰Â˜
àÓıÚÒÔ˘˜ ÛÙ¿ ‚·Û·ÓÈÛÙ‹ÚÈ· Î·› Ù‹Ó ˘Ú¿. µ‡ıÈÛÂ ïÏfi-
ÎÏËÚ· ÎÚ¿ÙË ÛÙ‹ ÊÚ›ÎË Î·› ÙfiÓ ÙÚfiÌÔ. ∆·‡ÙÈÛÂ ÙfiÓ ÃÚÈ-
ÛÙÈ·ÓÈÛÌfi ÛÙ›˜ Û˘ÓÂÈ‰‹ÛÂÈ˜ ÙáÓ Ï·áÓ Ì¤ Ù‹Ó à·ÓıÚˆÈ¿
Î·› Ù‹Ó àÓÂÏÂ˘ıÂÚ›·. ∆¤ÏÔ˜, «ñÉÚÍÂ ï Úfi‰ÚÔÌÔ˜ ÙáÓ
ÙÚÔÌÔÎÚ·ÙÈáÓ ÙÉ˜ °·ÏÏÈÎÉ˜ (1789) Î·› ÙÉ˜ ªÔÏÛÂ‚ÈÎÈÎÉ˜
(1917) \∂·Ó·ÛÙ¿ÛÂˆ˜ Î·› ÙáÓ âÁÎÏËÌ·ÙÈáÓ ÙÔÜ º·ÛÈ-
ÛÌÔÜ Î·› ÙÔÜ ¡·˙ÈÛÌÔÜ»13. ^π‰Ú‡ıËÎÂ, ¬ˆ˜ ÚÔ·Ó·Ê¤Ú·-
ÌÂ, ÙfiÓ 13Ô ·å. ÁÈ¿ Ó¿ ÛÙËÚ›ÍÂÈ Ù‹Ó ·ÈÎ‹ âÍÔ˘Û›· ÛÙ‹
¢‡ÛË. £‡Ì·Ù¿ ÙË˜ ñÉÚÍ·Ó ‰È¿ÊÔÚÔÈ ·îÚÂÙÈÎÔ›, ôÈÛÙÔÈ,
Ì¿ÁÔÈ, àÏÏfiıÚËÛÎÔÈ Î·› ÁÂÓÈÎ¿ àÌÊÈÛ‚ËÙ›Â˜ ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ
Î·ıÂÛÙáÙÔ˜ õ ñÔıÂÙÈÎÔ› àÓÙ›·ÏÔ› ÙÔ˘. √î îÂÚÔÂÍÂÙ·-
ÛÙ¤˜ qÙ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ ‰ÔÌÈÓÈÎ·ÓÔ› ÌÔÓ·¯Ô› Î·› Âr¯·Ó Ùfi ‰ÈÎ·›ˆ-
Ì· Ó¿ ñÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ÙÔ‡˜ ñfiÙÔ˘˜ Û¤ ÛÎÏËÚ¿ ‚·Û·ÓÈ-
ÛÙ‹ÚÈ·, ÁÈ¿ Ó¿ Ó¿ ÙÔ‡˜ ÂÈı·Ó·ÁÎ¿ÛÔ˘Ó ÛÙ‹Ó ïÌÔÏÔÁ›·
ÙÉ˜ âÓÔ¯É˜ ÙÔ˘˜. ¶ÚÔ‚Ï¤ÔÓÙ·Ó ÔÈÓ¤˜ ·ÚÔÈÌÈÒ‰ÂÈ˜ ÁÈ¿
Ù‹Ó ·éÛÙËÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜: ¢ËÌfiÛÈ· Ì·ÛÙ›ÁˆÛË, åÛfi‚È· ‰Â-
ÛÌ¿, ‰‹ÌÂ˘ÛË ÂÚÈÔ˘Û›·˜, ı¿Ó·ÙÔ˜ ÛÙ‹ ÊˆÙÈ¿. ¢È·‚fiËÙÂ˜
ñÉÚÍ·Ó Ôî ·ÓËÁ˘ÚÈÎ¤˜ ‰ËÌfiÛÈÂ˜ ÙÂÏÂÙ¤˜ Î·‡ÛÂˆ˜ ÙáÓ
ı˘Ì¿ÙˆÓ, Ù›˜ ïÔÖÂ˜ çÓfiÌ·˙·Ó ò∂ÚÁÔ ¶›ÛÙÂˆ˜ Î·› ÛÙ›˜
ïÔÖÂ˜ Û˘ÌÌÂÙÂÖ¯·Ó Î·› ÎÏËÚÈÎÔ›.
òAÏÏÔ öÁÎÏËÌ· ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ, Î·› Ì¿ÏÈÛÙ· ÙáÓ ÙÂÏÂ˘-
Ù·›ˆÓ ‰ÂÎ·ÂÙÈáÓ, ñÉÚÍÂ ì âÓÂÚÁfi˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔ˘ ÛÙ‹
ÁÂÓÔÎÙÔÓ›· ÙáÓ ™¤Ú‚ˆÓ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ Ùfi B·ÏÎ·ÓÈÎfi ÔÏÔ-
Î·‡ÙˆÌ·, Ùfi ïÔÖÔ Ôî ‰˘ÙÈÎÔ› îÛÙÔÚÈÔÁÚ¿ÊÔÈ àÎfiÌË Ì¤¯ÚÈ
Û‹ÌÂÚ· ÛÎfiÈÌ· àÔÛÈˆÔÜÓ.
∆fi 1941 Ôî Ó·˙ÈÛÙÈÎ¤˜ Î·› Ê·ÛÈÛÙÈÎ¤˜ ‰˘Ó¿ÌÂÈ˜ ÙÉ˜
âÔ¯É˜, ñÔÛÙËÚÈ˙fiÌÂÓÂ˜ àfi ÙfiÓ ¿· ¶›Ô πµã, àÔÎfi-
ÙÔ˘Ó â‰¿ÊË ÙÉ˜ °ÈÔ˘ÁÎÔÛÏ·‚›·˜ Î·› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓ Ùfi \∞ÓÂ-
26
Í¿ÚÙËÙÔ ∫Ú¿ÙÔ˜ ÙÉ˜ ∫ÚÔ·Ù›·˜, ÛÙfi ïÔÖÔ âÁÎ·ıÈÛÙÔÜÓ Ùfi
ÊÈÏÔÓ·˙ÈÛÙÈÎfi Î·ıÂÛÙÒ˜ ÙÔÜ ò∞ÓÙÂ ¶¿‚ÂÏÈÙ˜. ^√ ·ÈÎfi˜
àÚ¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ∑¿ÁÎÚÂ \∞ÏfiÈ˙ÈÁÈÂ ™Ù¤ÈÓ·Ù˜ Î·› ï ¶¿-
‚ÂÏÈÙ˜ çÚÁ·ÓÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó âÍÔÏfiıÚÂ˘ÛË ÙáÓ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ™¤Ú-
‚ˆÓ Î·› ÙáÓ çÏÈÁ¿ÚÈıÌˆÓ ^∂‚Ú·›ˆÓ Î·› ∆ÛÈÁÁ¿ÓˆÓ ÙÉ˜ ¯Ò-
Ú·˜, ÚÔÎÂÈÌ¤ÓÔ˘ ì ∫ÚÔ·Ù›· Ó¿ Î·Ù·ÛÙÂÖ ≤Ó· àÌÈÁ¤˜ ·-
ÈÎfi ÎÚ¿ÙÔ˜. ò∂ÙÛÈ, Ê·Ó·ÙÈÛÌ¤ÓÂ˜ ïÌ¿‰Â˜ âıÓÈÎÈÛÙáÓ ∫ÚÔ-
·ÙáÓ (√éÛÙ¿ÙÛÈ), Ì¤ Ù‹Ó âÓÂÚÁ‹ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ
ÎÏ‹ÚÔ˘, âÈ‰›‰ÔÓÙ·È Û¤ Ì·˙ÈÎ¤˜ ÛÊ·Á¤˜ Î·› âÎÙÂÏ¤ÛÂÈ˜,
âÁÎÏÂÈÛÌÔ‡˜ Û¤ ÛÙÚ·ÙfiÂ‰· Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÛÂˆ˜, âÍÔÚ›Â˜, Î·-
Ù·ÛÙÚÔÊ¤˜ îÂÚáÓ Ó·áÓ, ‚›·ÈÔ˘˜ âÎÏ·ÙÈÓÈÛÌÔ‡˜ Î·› ôÏÏÂ˜
ÔÏÏ¤˜ ıËÚÈˆ‰›Â˜. ª¤Û· Û¤ Ù¤ÛÛÂÚ· ¯ÚfiÓÈ· (1941-1945),
àfi ÙÔ‡˜ 2.300.000 çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ ™¤Ú‚Ô˘˜ ı·Ó·ÙÒıËÎ·Ó
ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ àfi 1.500.000, âÓá 250.000 ÚÔÛËÏ˘Ù›ÛÙË-
Î·Ó Ì¤ Ù‹ ‚›· ÛÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi. √î âÓ·ÔÌÂ›Ó·ÓÙÂ˜ ™¤Ú‚ÔÈ
Û˘Ó¤¯ÈÛ·Ó Ó¿ ˙ÔÜÓ Û¤ Î·ıÂÛÙÒ˜ ‚›·˜ Î·› ÙÚfiÌÔ˘14.
∆fi 1998, ï ¿·˜ \πˆ¿ÓÓË˜ ¶·ÜÏÔ˜ µã âÈÎ‡ÚˆÛÂ ·-
ÓËÁ˘ÚÈÎ¿ Ù¿ âÁÎÏ‹Ì·Ù· ·éÙ¿, àÓ·ÎËÚ‡ÛÛÔÓÙ·˜ ÙfiÓ ñÔ-
ÎÈÓËÙ‹ ÙÔ˘˜, Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ \∞. ™Ù¤ÈÓ·Ù˜, «±ÁÈÔ» ÙÉ˜ ¢˘ÙÈÎÉ˜
«\∂ÎÎÏËÛ›·˜»! ∆‹Ó ú‰È· Ì¿ÏÈÛÙ· âÔ¯‹ Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi ÚˆÙÔ-
ÛÙ·ÙÔÜÛÂ ·Ú·ÛÎËÓÈ·Î¿ ÛÙ‹Ó àÔÛÙ·ıÂÚÔÔ›ËÛË ÙáÓ
µ·ÏÎ·Ó›ˆÓ, ÛÙfiÓ ‰È·ÌÂÏÈÛÌfi ÙÉ˜ °ÈÔ˘ÁÎÔÛÏ·‚›·˜, ÛÙ¿
âÁÎÏ‹Ì·Ù· ÙÉ˜ «ÔÏÈÙÈÛÌ¤ÓË˜» ¢‡ÛÂˆ˜ Û¤ ‚¿ÚÔ˜ ÙáÓ
çÚıÔ‰fiÍˆÓ ™¤Ú‚ˆÓ. £˘Ì›˙Ô˘ÌÂ ÌfiÓÔ Ùfi Ì‹Ó˘Ì· Ô‡ àË‡-
ı˘ÓÂ ï ¿·˜, Ùfi 1992, Û¤ Û˘ÁÎ¤ÓÙÚˆÛË Í¤ÓˆÓ ‰ÈÏˆ-
Ì·ÙáÓ ÛÙfi µ·ÙÈÎ·Ófi: «\∞ÊÔÏ›ÛÙÂ ÙÔ‡˜ ™¤Ú‚Ô˘˜ õ âÍÔ-
Ï›ÛÙÂ ÙÔ‡˜ ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜»15!
^H PÒÌË ‰¤Ó Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ö¯ÂÈ àÏÏ¿ÍÂÈ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÔûÙÂ
ÌÂıfi‰Ô˘˜ ÔûÙÂ Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿, ·Ú\ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ ÂåÚËÓfiÊÈÏÂ˜
‰ÈÂıÓÂÖ˜ ÎÈÓËÙÔÔÈ‹ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ «^∞Á›·˜ ≠∂‰Ú·˜» Î·› Ù¿ ñÔÎÚÈ-
ÙÈÎ¿ «Û˘ÁÁÓÒÌË» ÙÔÜ ƒˆÌ·›Ô˘ ÔÓÙ›ÊËÎ·.
^√ Î·Ù¿ÏÔÁÔ˜ ÙáÓ ·Ï·ÈáÓ Î·› Û‡Á¯ÚÔÓˆÓ âÁÎÏËÌ¿-
ÙˆÓ ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ ÂrÓ·È Ì·ÎÚ‡˜. ∂rÓ·È ÛÎÏËÚfi Ó¿ Ùfi ÂÖ
Î·ÓÂ›˜, Ì¿, ôÓ àÊ·ÈÚÂıÂÖ Ùfi ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfi ÚÔÛˆÂÖÔ ÙÔÜ
µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ, àÔÎ·Ï‡ÙÂÙ·È ÌÈ¿ à‰›ÛÙ·ÎÙË çÚÁ¿ÓˆÛË. ^√
à‰˘ÛÒËÙÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÙÔÜ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ º. ¡ÙÔÛÙÔÁÈ¤ÊÛÎÈ àÔ-
27
‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È œ˜ Ù›˜ Ì¤ÚÂ˜ Ì·˜ ¤Ú· ÁÈ¿ ¤Ú· àÏËıÈÓfi˜: «^√
ÚˆÌ·˚Îfi˜ Î·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜ ‰¤Ó ÂrÓ·È È¿ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÈÛÌfi˜… ^√
Î·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜ ÂrÓ·È ÌÈ¿ ›ÛÙË Ì‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹… ^∏ ƒÒÌË àÓ·-
Î‹Ú˘ÍÂ ≤Ó·Ó ÃÚÈÛÙfi Ô‡ ñ¤Î˘„Â ÛÙfiÓ ÙÚ›ÙÔ ÂÈÚ·ÛÌfi
ÙÔÜ Û·Ù·ÓÄ… ‰È·Î‹Ú˘ÍÂ Û\ ¬ÏÔÓ ÙfiÓ ÎfiÛÌÔ Ò˜ ï ÃÚÈ-
ÛÙfi˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ Ó¿ ‚·ÛÈÏ¤„ÂÈ ¯ˆÚ›˜ Ù‹Ó â›ÁÂÈ· ‚·ÛÈ-
ÏÂ›·… ^√ ¿·˜ ±Ú·ÍÂ ÁÉ, Î¿ıËÛÂ Û¤ Á‹ÈÓÔ ıÚfiÓÔ Î·›
ÉÚÂ Ùfi Í›ÊÔ˜ ÛÙ¿ ¯¤ÚÈ· ÙÔ˘. \∞fi ÙfiÙÂ ‰¤Ó ö¯ÂÈ àÏÏ¿ÍÂÈ
Ù›ÔÙ·, ÌÔÓ¿¯· Ô‡ ÛÙfi Í›ÊÔ˜ ÚfiÛıÂÛ·Ó Î·› Ùfi „ÂÜ‰Ô˜,
Ù‹ Ú·‰ÈÔ˘ÚÁ›·, Ù‹Ó à¿ÙË, ÙfiÓ Ê·Ó·ÙÈÛÌfi, Ù‹Ó ÚfiÏË-
„Ë, Ùfi öÁÎÏËÌ·Ø ·›Í·ÓÂ Ì¤ Ù¿ Èfi ±ÁÈ·, Ù¿ Èfi ‰›Î·È·, Ù¿
Èfi êÁÓ¿, Ù¿ Èfi ÊÏÔÁÂÚ¿ ·åÛı‹Ì·Ù· ÙÔÜ Ï·ÔÜØ ¬Ï·, ¬Ï·
Ù¿ ÚÔ‰ÒÛ·ÓÂ, ÁÈ¿ Ó¿ ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ó Ù‹Ó àÓ¿ÍÈ· Á‹ÈÓË âÍÔ˘-
Û›·. ¢¤Ó ÂrÓ·È, ÏÔÈfiÓ, ¬Ï· ·éÙ¿ ‰È‰·ÛÎ·Ï›· ÙÔÜ \∞ÓÙÈ-
¯Ú›ÛÙÔ˘; ¶á˜ Ó¿ Ì‹ ÍÂÊ‡ÙÚˆÓÂ àfi \ÎÂÖ ï àıÂ˚ÛÌfi˜;».
¶∞¶π™ª√™ ∫∞π ∂§§∏¡π™ª√™

≠√ˆ˜ ö¯ÂÈ àÓ·ÊÂÚıÂÖ, ì ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÙÉ˜ Ï·ÙÈÓÈÎÉ˜
ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË˜ àfi Ù‹Ó \√ÚıÔ‰ÔÍ›· Û˘Ó‰¤ıËÎÂ âÍ·Ú¯É˜
Ì¤ öÓÙÔÓÔ àÓıÂÏÏËÓÈÎfi ÓÂÜÌ· (‚Ï. ·Ú·¿Óˆ, ÛÂÏ. 7).
òH‰Ë àfi ÙfiÓ 9Ô ·å. Î˘ÎÏÔÊÔÚÔÜÓÙ·È ÛÙ‹ ¢‡ÛË ‰È¿ÊÔÚ·
àÓıÂÏÏËÓÈÎ¿ Û˘ÁÁÚ¿ÌÌ·Ù· Ì¤ ÙfiÓ ÎÔÈÓfi Ù›ÙÏÔ «∫·Ù¿ ÙáÓ
Ï·ÓáÓ ÙáÓ °Ú·ÈÎáÓ». ªÂÙ¿ Ùfi ïÚÈÛÙÈÎfi ™¯›ÛÌ·, ï àÓıÂÏ-
ÏËÓÈÛÌfi˜ ÚÈ˙ÒÓÂÈ ÛÙ¿ ÛÏ¿¯Ó· ÙÉ˜ ¶·ÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜»
Î·› ‰È·ÙËÚÂÖÙ·È àÌÂ›ˆÙÔ˜, ¬ÛÔ ï ^∂ÏÏËÓÈÛÌfi˜ Ì¤ÓÂÈ ëÓˆÌ¤ÓÔ˜
Ì¤ Ù‹Ó \√ÚıÔ‰ÔÍ›·. «^∏ ƒÒÌË ÔÙ¤ ‰¤Ó ñÉÚÍÂ Ê›ÏË ÙáÓ
^∂ÏÏ‹ÓˆÓ. ª¿ ÎÈ ôÓ Î¿ÔÙÂ ñÉÚÍÂ, ì ÊÈÏ›· ‰¤Ó ÎÚ¿ÙËÛÂ
ÁÈ¿ ÔÏ‡», ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ÙfiÓ 16Ô ·å. ï ÏfiÁÈÔ˜ â›ÛÎÔÔ˜ ∫˘-
ı‹ÚˆÓ ª¿ÍÈÌÔ˜ ª·ÚÁÔ‡ÓÈÔ˜. \AÏÏ¿ Î·› Û‹ÌÂÚ· åÛ¯‡ÂÈ ì
ú‰È· ‰È·›ÛÙˆÛË: «∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ì ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË
àÓıÂÏÏËÓÈÎ‹ ‰‡Ó·ÌË Î·› ÚÔ·Á¿Ó‰· ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ» (Î·-
ıËÁ. . °ÂÒÚÁÈÔ˜ ªÂÙ·ÏÏËÓfi˜).
ªÈ¿ Û‡ÓÙÔÌË Ì·ÙÈ¿ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚ›· ÙÔÜ ^∂ÏÏËÓÈÛÌÔÜ àÔ-
‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ Ù‹Ó ÈÎÚ‹ ·éÙ‹ àÏ‹ıÂÈ·:
● ™Ù›˜ 13 \∞ÚÈÏ›Ô˘ 1204, Ì¤ Ù‹Ó ÂéÏÔÁ›· ÙÔÜ ¿· \πÓÓÔ-
ÎÂÓÙ›Ô˘ °ã, Ôî ÛÙ·˘ÚÔÊfiÚÔÈ, ¬ˆ˜ ö¯Ô˘ÌÂ àÓ·Ê¤ÚÂÈ, Î·Ù¤-
28
Ï·‚·Ó Ù‹Ó ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. ^∏ µ·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û· ö˙ËÛÂ àÓ·-
ÙÚÈ¯È·ÛÙÈÎ¤˜ ÛÙÈÁÌ¤˜ ıËÚÈˆ‰›·˜ Î·› ÊÚ›ÎË˜: ™Ê·Á¤˜, ‚È·-
ÛÌÔ‡˜, ˘ÚÔÏ‹ÛÂÈ˜, ÏÂËÏ·Û›Â˜, ‚Â‚ËÏÒÛÂÈ˜ îÂÚáÓ Ó·áÓ
Î.ô. \Afi ÙfiÙÂ ì ¶fiÏË ‰¤Ó Í·Ó·‚ÚÉÎÂ Ù‹Ó ·ÏÈ¿ ÙË˜ ‰‡Ó·-
ÌË Î·› ÌÔÈÚ·Ö· ï‰ËÁ‹ıËÎÂ ÛÙ‹Ó ±ÏˆÛ‹ ÙË˜ àfi ÙÔ‡˜ TÔ‡Ú-
ÎÔ˘˜. √î ú‰ÈÔÈ Ôî ‰˘ÙÈÎÔ› îÛÙÔÚÈÎÔ› ïÌÔÏÔÁÔÜÓ ¬ÙÈ «ì Û˘ÌÂ-
ÚÈÊÔÚ¿ ÙáÓ XÚÈÛÙÈ·ÓáÓ Î·Ù·ÎÙËÙáÓ Ùfi 1204 qÙ·Ó ÔÏ‡
¯ÂÈÚfiÙÂÚË àfi âÎÂ›ÓË ÙáÓ ∆Ô‡ÚÎˆÓ Ùfi 1453. √î ‰˘ÙÈÎÔ›
Î·Ù·ÎÙËÙ¤˜ ÌÈÛÔÜÛ·Ó ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙÔ‡˜ âÓ ›ÛÙÂÈ à‰ÂÏ-
ÊÔ‡˜ ÙÔ˘˜ à\ ¬ÛÔ Ôî ªÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔÈ ‰‡Ô ·åáÓÂ˜ àÚÁfiÙÂ-
Ú·» (Ernle Bradford). \∞ÎfiÌ· Î·› «Ôî §·Ù›ÓÔÈ ÌÔÓ·¯Ô› Î·›
ìÁÔ‡ÌÂÓÔÈ öÏ·‚·Ó Ì¤ÚÔ˜ ÛÙ‹ ÏÂËÏ·Û›·»16. ^√ ¿·˜ âÍ¤-
ÊÚ·ÛÂ Ù‹Ó Âé¯·Ú›ÛÙËÛ‹ ÙÔ˘ ÁÈ¿ Ùfi ¬ÙÈ «ì ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ‡ÔÏË â·ÓÉÏıÂ ÛÙ‹ ÌËÙ¤Ú· ÙË˜, Ù‹Ó ^∞Á›· ∫·ıÔÏÈÎ‹
\∂ÎÎÏËÛ›·»17 . ™¤ îÛÙÔÚÈÎ¿ Ì·ÚÙ˘ÚËÌ¤ÓÂ˜ âÈÛÙÔÏ¤˜ ÙÔ˘ ¯·-
Ú·ÎÙ‹ÚÈÛÂ Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ ó˜ «ÌÂÁ·ÏfiÚÂÔ ı·ÜÌ·»18 Î·›
ñÔÛÙ‹ÚÈÍÂ ¬ÙÈ «Ôî §·Ù›ÓÔÈ ñÉÚÍ·Ó Ùfi ùÚÁ·ÓÔ ÙÉ˜ £Â›·˜
¶ÚÔÓÔ›·˜, Ô‡ ÙÈÌÒÚËÛÂ ÙÔ‡˜ ≠∂ÏÏËÓÂ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ôÚÓËÛ‹
ÙÔ˘˜ Ó¿ ‰Â¯ıÔÜÓ Ù‹Ó ìÁÂÛ›· ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜»19.
● ^H ºÚ·ÁÎÔÎÚ·Ù›· ÛÙ‹Ó KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ÎÚ¿ÙËÛÂ
57 ¯ÚfiÓÈ·, âÓá Û¤ ôÏÏÂ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ ÔÏ‡ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ
(ÛÙ‹Ó K‡ÚÔ Ì¤¯ÚÈ ÙfiÓ 16Ô ·å., ÛÙ‹Ó KÚ‹ÙË Ì¤¯ÚÈ ÙfiÓ 17Ô
·å. Î·› ÛÙ¿ ÊÙ¿ÓËÛ· Ì¤¯ÚÈ ÙfiÓ 18Ô ·å.). Oî ƒˆÌËÔ› Ì¤ Ù¿
‰ÂÈÓ¿ Ô‡ ñ¤ÛÙËÛ·Ó ¬Ï· ·éÙ¿ Ù¿ ¯ÚfiÓÈ· (âÁÎ·Ù¿ÛÙ·ÛË
Ï·ÙÈÓÈÎÉ˜ ^πÂÚ·Ú¯›·˜ Î·› ‰ÈÒÍÂÈ˜ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ÎÏËÚÈÎáÓ, êÚ-
·Á‹ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÉ˜ ÂÚÈÔ˘Û›·˜, ‚›·ÈÔÈ âÎÏ·ÙÈÓÈÛÌÔ›
Î.ô..), Û˘ÓÂÈ‰ËÙÔÔ›ËÛ·Ó ¬ÙÈ Ùfi °¤ÓÔ˜ ÎÈÓ‰‡ÓÂ˘Â ÂÚÈÛ-
ÛfiÙÂÚÔ àfi ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜ ·Ú¿ àfi ÙÔ‡˜ \√ıˆÌ·ÓÔ‡˜.
∞éÙ‹ ì àÏ‹ıÂÈ· ÂÚÈÎÏÂ›ÂÙ·È ÛÙ‹ ÁÓˆÛÙ‹ Ú‹ÛË ÙáÓ
àÓıÂÓˆÙÈÎáÓ ÙÔÜ 15Ô˘ ·å., «∂rÓ·È Î·Ï‡ÙÂÚ· Ó¿ ‰ÂÖ Î·ÓÂ›˜
Î·Ù·ÌÂÛ›˜ ÛÙ‹Ó ¶fiÏË Û·Ú›ÎÈ ∆Ô‡ÚÎÔ˘ Î·Ù·ÎÙËÙÉ ·Ú¿
ÊÚ¿ÁÎÈÎÔ ËÏ‹ÎÈÔ», Î·ıÒ˜ â›ÛË˜ Î·› ÛÙ›˜ ‰È‰·¯¤˜ ÙÔÜ
êÁ›Ô˘ ∫ÔÛÌÄ ÙÔÜ ∞åÙˆÏÔÜ, ÙfiÓ 18Ô ·å.: «^√ ≤Ó·˜ àÓÙ›¯ÚÈ-
ÛÙÔ˜ ÂrÓ·È ï ¿·˜Ø Î·› ï ≤ÙÂÚÔ˜ ÂrÓ·È ·éÙfi˜ ¬Ô˘ ÂrÓ·È
Âå˜ Ùfi ÎÂÊ¿ÏÈ Ì·˜… ∆fiÓ ¿·Ó Ó¿ Î·Ù·ÚÄÛıÂ, ‰ÈfiÙÈ
·éÙfi˜ ı¿ ÂrÓ·È ì ·åÙ›·».
29
● \∞‰È·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙÂ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ Î·Ù·‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó Û‹ÌÂÚ·
¬ÙÈ Ôî ·ÈÎÔ› Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙáÓ ëÏÏ·‰ÈÎáÓ ÂÚÈÔ¯áÓ, Î·ÙÂ˘-
ı˘ÓfiÌÂÓÔÈ ¿ÓÙÔÙÂ àfi Ù‹ ƒÒÌË, àÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ÌÈ¿ àfi-
Ï˘Ù· àÚÓËÙÈÎ‹-àÓıÂÏÏËÓÈÎ‹ ÛÙ¿ÛË Î·Ù¿ Ù‹Ó â·Ó¿ÛÙ·ÛË
ÙÔÜ 1821Ø «¶ÚÔÙÈÌÔÜÛ·Ó ÙfiÓ ÙÔ˘ÚÎÈÛÌfi àÓÙ› ÙÔÜ ëÏÏËÓÈ-
ÛÌÔÜ», ÛËÌÂÈÒÓÂÈ ï îÛÙÔÚÈÎfi˜ \πˆ¿ÓÓË˜ ºÈÏ‹ÌˆÓ. \∞Ó·Ê¤-
ÚÔ˘ÌÂ âÓ‰ÂÈÎÙÈÎ¿ âÈÛÙÔÏ‹ ÙÔÜ §·Ù›ÓÔ˘ âÈÛÎfiÔ˘ ∆‹ÓÔ˘,
ÙÉ˜ 8Ë˜ ª·˝Ô˘ 1822, ¬Ô˘ ÁÚ¿ÊÔÓÙ·È Î·› Ù¿ ëÍÉ˜ àÔÎ·-
Ï˘ÙÈÎ¿: «ªfiÏÈ˜ ôÚ¯ÈÛÂ ì â·Ó¿ÛÙ·ÛË ·éÙÔÜ ÙÔÜ ëÏÏËÓÈ-
ÎÔÜ öıÓÔ˘˜, âÂ‰›ˆÍ· Ì¤ Î¿ıÂ âÈÌ¤ÏÂÈ· Ó¿ ÙËÚ‹Ûˆ ÌÈ¿ Ù¤-
ÏÂÈ· Ôé‰ÂÙÂÚfiÙËÙ· ÙfiÛÔ âÁÒ ¬ÛÔ Î·› ¿ÓÙÂ˜ Ôî Î·ıÔÏÈÎÔ›,
Î·› Ì¤¯ÚÈ ÙÔÜ ·ÚfiÓÙÔ˜ Î·Ó¤Ó·˜ Î·ıÔÏÈÎfi˜ ‰¤Ó ö¯ÂÈ È¿-
ÛÂÈ ¬Ï· âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔÜ Î˘ÚÈ¿Ú¯Ô˘ (‰ËÏ. ÙÔÜ ™Ô˘ÏÙ¿ÓÔ˘).
\∂ÂÈ‰‹ àfi ·éÙ‹ Ù‹Ó ·åÙ›· àÂÈÏ‹ıËÎ· Ì·˙› Ì¤ ¬ÏÔ ÙfiÓ
ÎÏÉÚÔ, Î·› ñÉÚÍÂ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ Î›Ó‰˘ÓÔ˜ Ó¿ êÚ·¯ıÔÜÓ Ôî
âÎÎÏËÛ›Â˜ Ì·˜, àÌ¤Ûˆ˜ ˙‹ÙËÛ· Ù‹ ‚Ô‹ıÂÈ· Î·› Ù‹Ó ÚÔ-
ÛÙ·Û›· ÙÉ˜ °·ÏÏ›·˜»20.
● ≠√Ù·Ó, Ùfi 1919, Ôî µÚÂÙ·ÓÔ› Û˘˙ËÙÔÜÛ·Ó Ù‹Ó àfi‰ÔÛË
ÙÉ˜ ∫ˆÓ/fiÏÂˆ˜ ÛÙ‹Ó ^∂ÏÏ¿‰·, Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi ‰‹ÏˆÓÂ ¬ÙÈ
ÚÔÙÈÌÔÜÛÂ «Ó¿ ‚Ï¤ÂÈ Ù‹Ó ìÌÈÛ¤ÏËÓÔ ¿Óˆ ÛÙ‹Ó ^∞ÁÈ·-
™ÔÊÈ¿ ·Ú¿ ÙfiÓ ^∂ÏÏËÓÈÎfi ™Ù·˘Úfi»! ∫·› Î·Ù¿ Ù‹ ªÈÎÚ·-
ÛÈ·ÙÈÎ‹ ∫·Ù·ÛÙÚÔÊ‹ ÙÔÜ 1922 ï ¿·˜ öÛÙÂÏÓÂ ÚáÙÔ˜
Û˘Á¯·ÚËÙ‹ÚÈÔ ÙËÏÂÁÚ¿ÊËÌ· ÛÙfiÓ ∫ÂÌ¿Ï \∞Ù·ÙÔ‡ÚÎ21.
● ∆fi «ª·ÎÂ‰ÔÓÈÎfi ∑‹ÙËÌ·» ÂrÓ·È Î·Ù·ÛÎÂ‡·ÛÌ· ÙÉ˜ ·-
ÈÎÉ˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜ àfi Ùfi 1601. ∫·› ¬Ù·Ó, Ùfi 1986, Î˘Ô-
ÊÔÚÂÖÙ·È Ùfi àÓÂÍ¿ÚÙËÙÔ ÎÚ¿ÙÔ˜ ÙáÓ ™ÎÔ›ˆÓ, Ùfi µ·ÙÈÎ·-
Ófi ÌÂıÔ‰Â‡ÂÈ àÚÔÎ¿Ï˘Ù· Ù‹Ó àÓıÂÏÏËÓÈÎ‹ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎ‹:
\√ÚÁ·ÓÒÓÂÈ öÎıÂÛË çÚıÔ‰fiÍˆÓ ëÏÏËÓÈÎáÓ ÂåÎfiÓˆÓ, Ù›˜
ïÔÖÂ˜ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ó˜ «Ì·ÎÂ‰ÔÓÈÎ‹ Ù¤¯ÓË», Ù˘ÒÓÂÈ Ù›˜ ·-
ÈÎ¤˜ âÁÎ˘ÎÏ›Ô˘˜ Î·› ÛÙ‹Ó „Â˘‰Â›ÁÚ·ÊË «Ì·ÎÂ‰ÔÓÈÎ‹
ÁÏÒÛÛ·», âÓá ÛÙ‹Ó ú‰È· ‰È¿ÏÂÎÙÔ à·ÁÁ¤ÏÏÂÈ Ù›˜ Âé¯¤˜
ÙÔ˘ àfi ÙfiÓ ≠∞ÁÈÔ ¶¤ÙÚÔ Î·› ï ¿·˜. ∆¤ÏÔ˜, ÂrÓ·È ÁÓˆ-
ÛÙ¤˜ Ôî ‰È·Û˘Ó‰¤ÛÂÈ˜ ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ Ì¤ Ù‹ Û¯ÈÛÌ·ÙÈÎ‹
\∂ÎÎÏËÛ›· ÙáÓ ™ÎÔ›ˆÓ, ÙÉ˜ ïÔ›·˜ Ù‹Ó öÓÙ·ÍË ÛÙ‹Ó √éÓ›·
âÈ‰ÈÒÎÂÈ22.
30
∂¡ø∆π∫∂™ ¶ƒ√™¶∞£∂π∂™
¶·ÚfiÏÔ Ô‡ ì Î·ÙËÊÔÚÈÎ‹ ÔÚÂ›· ÙÉ˜ àÏÏÔÙÚÈˆÌ¤ÓË˜
‰˘ÙÈÎÉ˜ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔÛ‡ÓË˜ ‰¤Ó ôÊËÓÂ Î·Ó¤Ó· ÂÚÈıÒÚÈÔ Û˘-
ÓÂÓÓÔ‹ÛÂˆ˜ Ì¤ Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∞Ó·ÙÔÏ‹, ì ÓÔÛÙ·ÏÁ›· ÙÉ˜
ÚˆÙÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÉ˜ ëÓfiÙËÙ·˜ ‰¤Ó öÏÂÈ„Â ÔÙ¤ àfi Ù›˜ „˘-
¯¤˜ ÙáÓ ÈÛÙáÓ. \∞fi ÙfiÓ 11Ô Ì¤¯ÚÈ Î·› ÙfiÓ 15Ô ·å. Ú·Á-
Ì·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó Û˘ÓÔÏÈÎ¿ ‰ÂÎ·ÙÚÂÖ˜ ëÓˆÙÈÎ¤˜ ÚÔÛ¿ıÂÈ-
Â˜, ¯ˆÚ›˜ ¬Ìˆ˜ Î·Ì›· à\ ·éÙ¤˜ Ó¿ ï‰ËÁ‹ÛÂÈ ÛÙ‹Ó ëÓfiÙË-
Ù· ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜. √î ‚·ÛÈÎfiÙÂÚÔÈ ÏfiÁÔÈ àÔÙ˘¯›·˜ ÙÔ˘˜
qÙ·Ó Ôî ëÍÉ˜:
1. ^∏ âÌÌÔÓ‹ ÙáÓ §·Ù›ÓˆÓ ÛÙfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘-
Û›·˜. ∞éÙÔ›, ÈÛÙÂ‡ÔÓÙ·˜ ¬ÙÈ ï ƒˆÌ·ÖÔ˜ ÔÓÙ›ÊËÎ·˜ àÔ-
ÙÂÏÂÖ Ù‹Ó ËÁ‹ ÙÉ˜ ëÓfiÙËÙ·˜ Î·› Ùfi ÌfiÓÔ àÏ¿ıËÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ
ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜, ö‚ÏÂ·Ó ¿ÓÙÔÙÂ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ó˜ ñÔÙ·Á‹
ÛÙfiÓ ¿·. \∞ÓÙ›ıÂÙ·, ì \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ıÂˆÚÔÜÛÂ
ó˜ ÌÔÓ·‰ÈÎ‹ ‚¿ÛË ÙÉ˜ ëÓfiÙËÙ·˜ Ù‹Ó ÎÔÈÓ‹ ›ÛÙË ÛÙfiÓ XÚÈ-
ÛÙfi Ô‡ Âr¯·Ó Ú›Ó àfi Ùfi ™¯›ÛÌ· ¬ÏÔÈ Ôî XÚÈÛÙÈ·ÓÔ› Û¤
\∞Ó·ÙÔÏ‹ Î·› ¢‡ÛË. °È\ ·éÙfi Î·› Î·ÏÔÜÛÂ ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜ Ó¿
âÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó ÛÙ‹Ó ëÓÈ·›· ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ·Ú¿‰ÔÛË ÙÉ˜ à‰È-
·›ÚÂÙË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙáÓ çÎÙÒ ÚÒÙˆÓ ·åÒÓˆÓ.
2. ^∏ Û˘ÓÂ¯‹˜ ¯Ú‹ÛË àfi ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜ ‚›·ÈˆÓ Î·› ‰fi-
ÏÈˆÓ ÌÂıfi‰ˆÓ ÁÈ¿ Ù‹Ó Î·ı˘fiÙ·ÍË ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ
(™Ù·˘ÚÔÊÔÚ›Â˜, √éÓ›·, ‚›·ÈÔÈ âÎÏ·ÙÈÓÈÛÌÔ› Î.ô.).
3. ^∏ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÉ˜ ëÓfiÙËÙ·˜, Î·› àfi Ù›˜ ‰‡Ô ÏÂ˘Ú¤˜,
ó˜ Ì¤ÛÔ˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó â›ÙÂ˘ÍË ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÎáÓ Î·› ôÏÏˆÓ
âÁÎfiÛÌÈˆÓ ÛÎÔáÓ.
™¤ ÌÈ¿ à\ ·éÙ¤˜ Ù›˜ ëÓˆÙÈÎ¤˜ ÚÔÛ¿ıÂÈÂ˜, Ùfi 1274
(™‡ÓÔ‰Ô˜ §˘ÒÓ), ï ·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ·˜ ªÈ¯·‹Ï ∏ã ¶·Ï·ÈÔÏfi-
ÁÔ˜ àÔ‰¤¯ıËÎÂ Ù›˜ Î·ÈÓÔÙÔÌ›Â˜ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ Î·› ñ¤ÁÚ·„Â
Ù‹Ó «≤ÓˆÛË ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ», ÚÔÎÂÈÌ¤ÓÔ˘ Ó¿ âÍ·ÛÊ·-
Ï›ÛÂÈ Ù‹Ó ÔÏÈÙÈÎ‹ ñÔÛÙ‹ÚÈÍË ÙÔÜ ¿·. ™Ù‹Ó ∫ˆÓÛÙ·-
ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË, ¬Ìˆ˜, ï Ï·fi˜ àÓÙ¤‰Ú·ÛÂ Ì¤ ÛÊÔ‰ÚfiÙËÙ·.
∫·› Ôî ^∞ÁÈÔÚÂÖÙÂ˜ ÌÔÓ·¯Ô› ôÛÎËÛ·Ó ·éÛÙËÚfi öÏÂÁ¯Ô ÛÙfiÓ
·éÙÔÎÚ¿ÙÔÚ· Î·› ‰È¤ÎÔ„·Ó Î¿ıÂ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ÎÔÈÓˆÓ›·
Ì¤ ÙfiÓ Ï·ÙÈÓfiÊÚÔÓ· ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiÏÂˆ˜
\πˆ¿ÓÓË µ¤ÎÎÔ. ™‡ÓÙÔÌ· öÊÙ·Û·Ó ÛÙfi ò√ÚÔ˜ ·éÙÔÎÚ·ÙÔ-
31
ÚÈÎ¿ ÛÙÚ·ÙÂ‡Ì·Ù·, ÁÈ¿ Ó¿ âÈ‚¿ÏÔ˘Ó Ù‹Ó „Â˘‰¤ÓˆÛË Ì¤
Ù‹ ‚›·. ò∞ÏÏÔ˘˜ àfi ÙÔ‡˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜ à·Á¯fiÓÈÛ·Ó, ôÏ-
ÏÔ˘˜ öÛÊ·Í·Ó, ôÏÏÔ˘˜ öÓÈÍ·Ó ÛÙ‹ ı¿Ï·ÛÛ·, ôÏÏÔ˘˜
öÎ·„·Ó ˙ˆÓÙ·ÓÔ‡˜. ª¤ Ù‹ ı˘Û›· ÙáÓ ïÛÈÔÌ·ÚÙ‡ÚˆÓ
^∞ÁÈÔÚÂÈÙáÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Î·› Ì¤ Ù‹Ó Î·ıÔÏÈÎ‹ àÓÙ›‰Ú·ÛË ÙÔÜ
ÈÛÙÔÜ Ï·ÔÜ ì „Â˘‰¤ÓˆÛË ÙÉ˜ §˘ÒÓ Û‡ÓÙÔÌ· àÎ˘ÚÒıË-
ÎÂ ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË.
ò∞ÏÏË ÛËÌ·ÓÙÈÎ‹ ëÓˆÙÈÎ‹ àfiÂÈÚ· Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıË-
ÎÂ ÛÙ‹ ™‡ÓÔ‰Ô ºÂÚÚ¿Ú·˜-ºÏˆÚÂÓÙ›·˜ (1438-1439)23. ª¤
Ù‹ ™‡ÓÔ‰Ô ·éÙ‹, Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ àÔÛÎÔÔÜÛ·Ó ÛÙ‹ ‚Ô‹-
ıÂÈ· ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó àÓ·¯·›ÙÈÛË ÙáÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎáÓ çÚ‰áÓ,
âÓá ï ¿·˜ ∂éÁ¤ÓÈÔ˜ ¢ã à¤‚ÏÂÂ ÛÙ‹Ó ë‰Ú·›ˆÛË ÙÉ˜ ı¤-
ÛÂÒ˜ ÙÔ˘ öÓ·ÓÙÈ ÙÉ˜ ÌÂÙ·ÚÚ˘ıÌÈÛÙÈÎÉ˜ àÓÙÈ·ÈÎÉ˜ ™˘-
Ófi‰Ô˘ ÙÉ˜ µ·ÛÈÏÂ›·˜ (1431-1449). ≠ÀÛÙÂÚ· àfi àÏÏÂ¿Ï-
ÏËÏÂ˜ È¤ÛÂÈ˜ Î·› âÎ‚È·ÛÌÔ‡˜, Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ ñ¤ÁÚ·„·Ó
ÙfiÓ ÊÓˆÙÈÎfi ≠√ÚÔ, ï ïÔÖÔ˜ Ì¤Û· àfi àÛ·ÊÂÖ˜ ÊÚ·ÛÙÈÎ¤˜
‰È·Ù˘ÒÛÂÈ˜ àÓ·ÁÓÒÚÈ˙Â Ùfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ Î·› ÓÔÌÈÌÔ-
ÔÈÔÜÛÂ ÙÔ‡˜ Ï·ÙÈÓÈÎÔ‡˜ ÓÂˆÙÂÚÈÛÌÔ‡˜, â¤ÙÚÂÂ ¬Ìˆ˜
ÛÙ‹Ó Î¿ıÂ ÏÂ˘Ú¿ Ó¿ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ âÏÂ‡ıÂÚ· Ù¿ ‰ÈÎ¿ ÙË˜ ‰fiÁ-
Ì·Ù· Î·› öıÈÌ·. TfiÓ Û˘Ì‚È‚·ÛÌfi àÚÓ‹ıËÎÂ ï ±ÁÈÔ˜ ª¿ÚÎÔ˜
ï ∂éÁÂÓÈÎfi˜, â›ÛÎÔÔ˜ \∂Ê¤ÛÔ˘, ï ïÔÖÔ˜ Ì¤ Ùfi ·éÛÙËÚ¿
çÚıfi‰ÔÍÔ qıÔ˜ ÙÔ˘ Î·› Ù‹Ó ñ„ËÏ‹ ıÂÔÏÔÁÈÎ‹ âÈ¯ÂÈÚËÌ·-
ÙÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ Âr¯Â âÈ‚ÏËıÂÖ ÛÙ‹ Û˘ÓÔ‰ÈÎ‹ Û˘ÓÂ›‰ËÛË. °È\
·éÙfi Î·› ï ¿·˜, ¬Ù·Ó ÏËÚÔÊÔÚ‹ıËÎÂ Ù‹Ó ôÚÓËÛ‹ ÙÔ˘
Ó¿ ñÔÁÚ¿„ÂÈ, ïÌÔÏfiÁËÛÂ: «§ÔÈfiÓ, ‰¤Ó Î¿Ó·ÌÂ Ù›ÔÙ·!».
™Ù‹Ó \∞Ó·ÙÔÏ‹ ì ≤ÓˆÛË ·éÙ‹ ‰¤Ó âÈÎÚ¿ÙËÛÂ, ÁÈ·Ù› ï Ï·-
fi˜ àÓÙ¤‰Ú·ÛÂ Î·› Ôî ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÂ˜ ™‡ÓÔ‰ÔÈ Ù‹Ó àÔ‰Ô-
Î›Ì·Û·Ó. ^øÛÙfiÛÔ, ÛÙÔ‡˜ ·åáÓÂ˜ Ô‡ àÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó, Ôî ëÓˆ-
ÙÈÎ¤˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ „Â˘‰ÔÛ˘Ófi‰Ô˘ ÚÔ‚Ï‹ıËÎ·Ó Û˘-
ÛÙËÌ·ÙÈÎ¿ àfi Ù‹ Ï·ÙÈÓÈÎ‹ ÚÔ·Á¿Ó‰· ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÒ-
ıËÛË ÙÉ˜ √éÓ›·˜.
√À¡π∞
^∏ √éÓ›· ÂrÓ·È ≤Ó· ·ÓÔÜÚÁÔ ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎÔÔÏÈÙÈÎfi
Û¯ÉÌ·, Ô‡ âÈÓÔ‹ıËÎÂ àfi ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi ÁÈ¿ Ù‹Ó ñÔÙ·-
Á‹ ÙáÓ XÚÈÛÙÈ·ÓáÓ ÙÉ˜ \∞Ó·ÙÔÏÉ˜ ÛÙ‹Ó ·ÈÎ‹ Î˘ÚÈ·Ú¯›·.
32
™‡ÌÊˆÓ· Ì\ ·éÙfi Ùfi Û¯ÉÌ·, Ì¤ àfiÛ·ÛË ÈÛÙáÓ àfi
ÙÔ‡˜ ÎfiÏÔ˘˜ ÙÉ˜ \√Úıfi‰ÔÍË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓÙ·È
Ó¤Â˜ «âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜» ÎÔÈÓfiÙËÙÂ˜, Ôî ïÔÖÂ˜ ‰È·ÙËÚÔÜÓ Ì¤Ó
âÍˆÙÂÚÈÎ¿ ÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi ÙÔ˘˜ Ú˘ıÌfi (àÌ-
Ê›ÂÛË ÎÏËÚÈÎáÓ, ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi Ù˘ÈÎfi, àÚ¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎ‹ Ó·áÓ,
ÂåÎÔÓÔÁÚ·Ê›· Î.ô.), àÓ·ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ¬Ìˆ˜ ÙfiÓ ¿· Î·› ÌÓË-
ÌÔÓÂ‡Ô˘Ó Ùfi ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘ ÛÙ›˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ àÎÔÏÔ˘ı›Â˜.
ò∂ÙÛÈ ÚÔÎ‡ÙÔ˘Ó Ôî √éÓ›ÙÂ˜, Ôî ïÔÖÔÈ ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi-
ÙËÙ· ÂrÓ·È ¶·ÈÎÔ› –àÊÔÜ âÌÌ¤Ûˆ˜ àÔ‰¤¯ÔÓÙ·È ¬Ï· Ù¿
·ÈÎ¿ ‰fiÁÌ·Ù·–, ÊÔÚÔÜÓ ¬Ìˆ˜ ÚÔÛˆÂÖÔ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘,
ÁÈ¿ Ó¿ âÍ··ÙÔÜÓ ÙÔ‡˜ êÏÔ˚ÎÔ‡˜ ÈÛÙÔ‡˜ Î·› Ó¿ ÙÔ‡˜
Â›ıÔ˘Ó ¬ÙÈ ÂrÓ·È ‰˘Ó·Ù‹ ì ≤ÓˆÛË ‰›¯ˆ˜ âÁÎ·Ù¿ÏÂÈ„Ë ÙÉ˜
\√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜.
^∏ √éÓ›· ó˜ å‰¤· ÁÂÓÓ‹ıËÎÂ ÙfiÓ 13Ô ·å., àÏÏ¿ â›ÛËÌ·
ôÚ¯ÈÛÂ Ó¿ ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔÈÂÖÙ·È ÙÚÂÖ˜ ·åáÓÂ˜ àÚÁfiÙÂÚ·. °È¿
Ù‹ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎfiÙÂÚË âÓÂÚÁÔÔ›ËÛ‹ ÙË˜, Ùfi 1622 âÓÙ¿¯ıË-
ÎÂ ÛÙ‹ ‰È·‚fiËÙË ¶ÚÔ·Á¿Ó‰· ÙÉ˜ ¶›ÛÙÂˆ˜ (Propaganda
Fidei), «ÙfiÓ ÚáÙÔ ÛÙ‹Ó àÓıÚÒÈÓË ^πÛÙÔÚ›· ÌË¯·ÓÈÛÌfi
å‰ÂÔÏÔÁÈÎÉ˜ ÚÔ·Á¿Ó‰·˜ Î·› ÌÂıÔ‰ÈÎÉ˜ “Ï‡ÛÂˆ˜ âÁÎÂ-
Ê¿ÏÔ˘” ÙáÓ Ì·˙áÓ»24.
^H âÔÙÂ›· Î·› ÚÔÒıËÛË ÙÉ˜ √éÓ›·˜ àÓ·Ù¤ıËÎÂ
ÛÙÔ‡˜ åËÛÔ˘›ÙÂ˜ ÌÔÓ·¯Ô‡˜. ∞éÙÔ›, ÈÛÙÔ› ÛÙfi ‰fiÁÌ· ÙÔ˘˜
«ï ÛÎÔfi˜ êÁÈ¿˙ÂÈ Ù¿ Ì¤Û·», âÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó Ì¤ àÓ¤Ó‰ÔÙÔ
ÂÖÛÌ·, àÓ·Ù‡ÛÛÔÓÙ·˜ ÌÈ¿ ·ÚÔÈÌÈÒ‰Ë ÁÈ¿ Ù‹ ‰ÔÏÈfiÙËÙ¿
ÙË˜ ‰Ú¿ÛË: \∂ÎÌÂÙ·ÏÏÂ‡ÔÓÙ·Ó Ù‹Ó àÓ¤¯ÂÈ· âÌÂÚ›ÛÙ·ÙˆÓ
çÚıÔ‰fiÍˆÓ ÏËı˘ÛÌáÓ Î·› àÛÎÔÜÛ·Ó ÊÈÏ·ÓıÚˆÈÎfi
öÚÁÔ, ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÛ·Ó àÓÙÈı¤ÛÂÈ˜ Î·› Ê·Ó·ÙÈÛÌÔ‡˜, ÚÔÛÂ-
Ù·ÈÚ›˙ÔÓÙ·Ó ‰˘Û·ÚÂÛÙËÌ¤ÓÔ˘˜ õ ÊÈÏfi‰ÔÍÔ˘˜ ÎÏËÚÈÎÔ‡˜,
âÍ·ÁfiÚ·˙·Ó Û˘ÓÂÈ‰‹ÛÂÈ˜ Î.ô. \∞Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ ‰˘fi ÌfiÓÔ ·-
Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙáÓ ÔéÓÈÙÈÎáÓ ÌÂıÔ‰Â‡ÛÂˆÓ:
·) ∆fi 1577 î‰Ú‡ÂÙ·È ÛÙ‹ ƒÒÌË Ùfi ^∂ÏÏËÓÈÎfi ∫ÔÏÏ¤ÁÈÔ ÙÔÜ
^∞Á›Ô˘ \∞ı·Ó·Û›Ô˘ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÛÊÔÚ¿ àÓÒÙÂÚË˜ ·È‰Â›·˜
ÛÙ¿ ñfi‰Ô˘Ï· ^∂ÏÏËÓfiÔ˘Ï·. √î àfiÊÔÈÙÔÈ ÙÔÜ ∫ÔÏÏÂÁ›Ô˘
‰ËÏÒÓÔ˘Ó ñÔÙ·Á‹ ÛÙfiÓ ¿· Î·›, ÛÙ‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ·, âÚÁ¿-
˙ÔÓÙ·È ÛÙ‹Ó ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·ÙÔ‡ÌÂÓË ^∂ÏÏ¿‰· ÁÈ¿ ÙfiÓ âÍÔ˘ÓÈÙÈ-
ÛÌfi ÙáÓ Û˘Ì·ÙÚÈˆÙáÓ ÙÔ˘˜.
33
‚) ∆fi 1596 (™‡ÓÔ‰Ô˜ ÙÔÜ MÚ¤ÛÙ), Ì¤ Ù‹Ó åÛ¯˘Ú‹ âÈÚ-
ÚÔ‹ åËÛÔ˘ÈÙáÓ ÌÔÓ·¯áÓ, ï ‚·ÛÈÏÈ¿˜ ÙÉ˜ ¶ÔÏˆÓ›·˜ âÈ‚¿Ï-
ÏÂÈ Ì¤ Ù‹ ‚›· Ù‹Ó √éÓ›· ÛÙÔ‡˜ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ ¶ÔÏˆÓÔ‡˜, §È-
ıÔ˘·ÓÔ‡˜ Î·› √éÎÚ·ÓÔ‡˜. ^∂Î·ÙÔÌÌ‡ÚÈ· \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ öÁÈ-
Ó·Ó ÙfiÙÂ √éÓ›ÙÂ˜, âÓá ¬ÛÔÈ àÚÓ‹ıËÎ·Ó ñ¤ÛÙËÛ·Ó Úˆ-
ÙÔÊ·ÓÂÖ˜ ‰ÈÒÍÂÈ˜. ^∏ ÔéÓÈÙÈÎ‹ ™‡ÓÔ‰Ô˜ ÙÔÜ MÚ¤ÛÙ öÁÈÓÂ à-
·Ú¯‹ àÂÚ›ÁÚ·ÙˆÓ ‰ÂÈÓáÓ ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, Ô‡
Û˘ÓÂ¯›˙ÔÓÙ·È Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· Û¤ àÚÎÂÙ¤˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ (√éÎÚ·-
Ó›·, ∆ÛÂ¯ÔÛÏÔ‚·Î›·, ƒÔ˘Ì·Ó›·, ª¤ÛË \∞Ó·ÙÔÏ‹ Î. à.)25.
^∏ √éÓ›· ÚÔ‚Ï‹ıËÎÂ àfi ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi ó˜ ÌÔÓÙ¤ÏÔ
ëÓÒÛÂˆ˜ ÙáÓ XÚÈÛÙÈ·ÓáÓØ Ôî çÚıfi‰ÔÍÔÈ Ï·Ô›, ¬Ìˆ˜, Ô‡
ÁÓÒÚÈÛ·Ó Ùfi àÏËıÈÓfi ÙË˜ ÚfiÛˆÔ, Ù‹Ó à¤ÎÚÔ˘Û·Ó Ì¤
‚‰ÂÏ˘ÁÌ›·, âÓá Û‡ÛÛˆÌË ì \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· Ù‹Ó à¤Ú-
ÚÈ„Â ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ ëÍÉ˜ ‰‡Ô ÏfiÁÔ˘˜:
·) ¢¤Ó ‰ÈÎ·ÈÔÏÔÁÂÖÙ·È âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁÈÎ¿ ì ≈·ÚÍË ÙáÓ
√éÓÈÙÈÎáÓ «\∂ÎÎÏËÛÈáÓ», ÁÈ·Ù›, âÓá ÛÙ‹Ó Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ·
àÔÙÂÏÔÜÓ ≤Ó· ÙÌÉÌ· ÙÉ˜ ¶·ÈÎÉ˜ «\∂ÎÎÏËÛ›·˜», ı¤ÏÔ˘Ó
Ó¿ âÌÊ·Ó›˙ÔÓÙ·È ó˜ âÈÌ¤ÚÔ˘˜ \∞Ó·ÙÔÏÈÎ¤˜ \∂ÎÎÏËÛ›Â˜.
‚) ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ≈Ô˘ÏË Î·› àÓ¤ÓÙÈÌË ÚÔÛËÏ˘ÙÈÛÙÈÎ‹
Ì¤ıÔ‰Ô, ì ïÔ›· àÔÙÂÏÂÖ ≤Ó·Ó ¢Ô‡ÚÂÈÔ ≠πÔ ÛÙ¿ ÛÏ¿-
¯Ó· ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ì¤ ÛÎÔfi Ù‹Ó ±ÏˆÛ‹ ÙË˜. °È\ ·éÙfi
Î·› ì ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎ‹ \∂ÁÎ‡ÎÏÈÔ˜ ÙÔÜ 1838 ¯·Ú·ÎÙËÚ›˙ÂÈ Ù‹Ó
√éÓ›· «Ì¤ıÔ‰Ô àfiÎÚ˘ÊË Î·› ùÚÁ·ÓÔ Î·Ù·¯ıfiÓÈÔ» Î·›
ÙÔ‡˜ √éÓ›ÙÂ˜ «ÚÔ‚·ÙfiÛ¯ËÌÔ˘˜ Ï‡ÎÔ˘˜, ‰fiÏÈÔ˘˜ Î·› à·-
ÙÂáÓÂ˜».
∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi âÈÌ¤ÓÂÈ ÂÈÛÌ·ÙÈÎ¿ Ó¿ âÓÈÛ¯‡ÂÈ Î·› Û‹ÌÂÚ·
Ù‹Ó √éÓ›·. ∫È ·éÙfi ÁÈ·Ù› ì √éÓ›· àÔ‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ï ÂéÎÔÏfi-
ÙÂÚÔ˜ Î·› àÔÙÂÏÂÛÌ·ÙÈÎfiÙÂÚÔ˜ ÙÚfiÔ˜ ÚÔÛËÏ˘ÙÈÛÌÔÜ
ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ. \∂›ÛË˜, ·Ú¤¯ÂÈ ÛÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi ÌÈ¿ „Â˘-
‰·›ÛıËÛË Î·ıÔÏÈÎfiÙËÙ·˜, àÊÔÜ ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ÛÙÔ‡˜ ÎfiÏ-
Ô˘˜ ÙÔ˘ XÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜, Û¤ ¢‡ÛË Î·› \∞Ó·ÙÔÏ‹, Ô‡ ¯ÚË-
ÛÈÌÔÔÈÔÜÓ ÂúÙÂ ÙfiÓ çÚıfi‰ÔÍÔ ÂúÙÂ ÙfiÓ Ï·ÙÈÓÈÎfi Ú˘ıÌfi.
\∂ÈÏ¤ÔÓ, ‰ÈÂ˘ÎÔÏ‡ÓÂÈ Ù‹ ‰ÈÂıÓ‹ ÔÏÈÙÈÎ‹ ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ
Î·› ÚÔˆıÂÖ ÙÔ‡˜ ÔÏÈÙÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘ ÛÙfi¯Ô˘˜. ∆¤-
ÏÔ˜, Ôî √éÓ›ÙÂ˜, âÂÈ‰‹ Î˘ÚÈ·Ú¯ÔÜÓÙ·È ÓÔÌÔÙÂÏÂÈ·Î¿ àfi
Ùfi Û‡Ó‰ÚÔÌÔ ÙÔÜ ÁÂÓÈÙÛ·ÚÈÛÌÔÜ, ÌÈÛÔÜÓ ı·Ó¿ÛÈÌ· ÙÔ‡˜
34
ÚÒËÓ ïÌÔ›ÛÙÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Î·› àÓ·‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È Ôî Ê·Ó·ÙÈÎfi-
ÙÂÚÔÈ ñÔÛÙËÚÈÎÙ¤˜ ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ıÂÛÌÔÜ. ∫·› ·éÙfi, å‰È·›-
ÙÂÚ· Û‹ÌÂÚ·, Ùfi ö¯ÂÈ àÓ¿ÁÎË ï ¿·˜.
™À°Ãƒ√¡√™ ¢π∞§√°√™ √ƒ£√¢√•π∞™— ¶∞¶π™ª√À

^√ 20fi˜ ·åÒÓ·˜ ñÉÚÍÂ ï ·åÒÓ·˜ ÙÉ˜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÉ˜ ∫È-
Ó‹ÛÂˆ˜, ÙÉ˜ çÚÁ·ÓˆÌ¤ÓË˜ ‰ËÏ·‰‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó
â·Ó¤ÓˆÛË ¬ÏˆÓ ÙáÓ XÚÈÛÙÈ·ÓáÓ ÙÉ˜ ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË˜. ^√ ëÓˆ-
ÙÈÎfi˜ âÓıÔ˘ÛÈ·ÛÌfi˜ Ô‡ Î·ÏÏÈ¤ÚÁËÛÂ ì ∫›ÓËÛË ·éÙ‹ Î·›
Ùfi ·Ó·ÓıÚÒÈÓÔ ·úÙËÌ· ÁÈ¿ Î·Ù·ÏÏ·Á‹, ≈ÛÙÂÚ· Ì¿ÏÈ-
ÛÙ· àfi ÙÔ‡˜ ‰‡Ô ¶·ÁÎÔÛÌ›Ô˘˜ ¶ÔÏ¤ÌÔ˘˜, ï‰‹ÁËÛ·Ó ÛÙ‹Ó
öÓ·ÚÍË ÌÈÄ˜ Ó¤·˜ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó â·Ó·ÚÔÛ¤ÁÁÈÛË
\∞Ó·ÙÔÏÉ˜ Î·› ¢‡ÛÂˆ˜.
^√ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˜ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ âÍÂÏ›¯ıËÎÂ Û¤ ‰‡Ô Ê¿ÛÂÈ˜. ^∏
ÚÒÙË Ê¿ÛË –¢È¿ÏÔÁÔ˜ \∞Á¿Ë˜ (1965 Î·› ëÍÉ˜)– Û˘Ó›-
ÛÙ·Ù·È Î˘Ú›ˆ˜ ÛÙ‹Ó Î·ÏÏÈ¤ÚÁÂÈ· Î·ÏáÓ Û¯¤ÛÂˆÓ, Ì¤ ÛÎÔfi
Ù‹Ó ë‰Ú·›ˆÛË ÎÏ›Ì·ÙÔ˜ àÌÔÈ‚·›·˜ âÌÈÛÙÔÛ‡ÓË˜. ^∏ ‰Â‡-
ÙÂÚË Ê¿ÛË –£ÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ õ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ \∞ÏËıÂ›·˜
(1980 Î·› ëÍÉ˜)– Û˘Ó›ÛÙ·Ù·È ÛÙfiÓ ‰È¿ÏÔÁÔ Ô‡ ‰ÈÂÍ¿ÁÂÙ·È,
·Ú¿ÏÏËÏ· Ì¤ ÙfiÓ ¢È¿ÏÔÁÔ ÙÉ˜ \∞Á¿Ë˜, àfi Ù‹ ¢ÈÂıÓ‹
ªÈÎÙ‹ £ÂÔÏÔÁÈÎ‹ \∂ÈÙÚÔ‹, Ù‹Ó ïÔ›· à·ÚÙ›˙Ô˘Ó ıÂÔ-
ÏfiÁÔÈ, âÎÚfiÛˆÔÈ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·› ÙáÓ §·Ù›ÓˆÓ. ^∏
ªÈÎÙ‹ \∂ÈÙÚÔ‹ âÎÔÓÂÖ ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ ÎÂ›ÌÂÓ· ÎÔÈÓÉ˜ Î·Ù·Ú-
¯‹Ó àÔ‰Ô¯É˜, Ù¿ ïÔÖ· ÛÙ‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· ‰¤¯ÔÓÙ·È ÎÚÈÙÈÎ‹ õ
ÂÚ·ÈÙ¤Úˆ âÂÍÂÚÁ·Û›· àfi Ù›˜ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ \√Úıfi‰ÔÍÂ˜
\∂ÎÎÏËÛ›Â˜ Î·› Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi.
^H Û‡Á¯ÚÔÓË ·éÙ‹ ëÓˆÙÈÎ‹ ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ·
‰¤Ó ö¯ÂÈ àÔÊ¤ÚÂÈ Î·Ó¤Ó·Ó ÔéÛÈ·ÛÙÈÎfi Î·Úfi. °È·Ù› ï ¢È¿-
ÏÔÁÔ˜ ÙÉ˜ \∞Á¿Ë˜ Î·ÙfiÚıˆÛÂ Ó¿ ‚ÂÏÙÈÒÛÂÈ ÌfiÓÔ âÈ-
Ê·ÓÂÈ·Î¿ Ùfi „˘¯ÔÏÔÁÈÎfi ÎÏ›Ì· ÌÂÙ·Í‡ ÙáÓ ‰‡Ô ÌÂÚáÓ, âÓá
ï £ÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ‰¤Ó öÏ˘ÛÂ Î·Ì›· àÔÏ‡Ùˆ˜ ‰È·-
ÊÔÚ¿.
\∂ÍÂÙ¿˙ÔÓÙ·˜ ‰ÈÂÍÔ‰ÈÎ¿ ÙfiÓ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ¢È¿ÏÔÁÔ, ·Ú·-
ÙËÚÔÜÌÂ ¬ÙÈ Û˘Ó˘¿Ú¯Ô˘Ó Û\ ·éÙfiÓ Ôî àÓ·ÊÂÚı¤ÓÙÂ˜ ÙÚÂÖ˜
‚·ÛÈÎÔ› ·Ú¿ÁÔÓÙÂ˜ àÔÙ˘¯›·˜ ¬ÏˆÓ ÙáÓ ·Ï·ÈfiÙÂÚˆÓ
ëÓˆÙÈÎáÓ ÚÔÛ·ıÂÈáÓ. ™˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤Ó·:
35
∆fi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜. ∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi, ¬ˆ˜ ÚÔ-
Î‡ÙÂÈ Î·› àfi Ù›˜ àÔÊ¿ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ µã µ·ÙÈÎ·ÓÉ˜ ™˘Ófi‰Ô˘,
·Ú·Ì¤ÓÂÈ Î·› Û‹ÌÂÚ· ÛÙÂÚÂ¿ ÚÔÛÎÔÏÏËÌ¤ÓÔ ÛÙ¿ ‰fiÁ-
Ì·Ù· ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ÚˆÙÂ›Ô˘ Î·› àÏ·ı‹ÙÔ˘, ıÂˆÚÒÓÙ·˜
Ù‹Ó àÔ‰Ô¯‹ ÙÔ˘˜ ó˜ ÙfiÓ àÓ·ÁÎ·ÖÔ ¬ÚÔ ÁÈ¿ Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ-
Î‹ ëÓfiÙËÙ·. ∆fi 1965, àÌ¤Ûˆ˜ ÌÂÙ¿ Ù‹Ó öÓ·ÚÍË ÙÔÜ ¢È·Ïfi-
ÁÔ˘ ÙÉ˜ \∞Á¿Ë˜, ï ¿·˜ ¶·ÜÏÔ˜ ™∆ã, Ì¤Û· àfi Ì›·
âÁÎ‡ÎÏÈfi ÙÔ˘, öÛÙÂÏÓÂ Úfi˜ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ Î·ÙÂ˘ı‡ÓÛÂÈ˜ Ùfi Û·-
Ê¤˜ Ì‹Ó˘Ì¿ ÙÔ˘: «\∞·ÙáÓÙ·È ¬ÛÔÈ ÈÛÙÂ‡Ô˘Ó ¬ÙÈ âÌÂÖ˜ ı¿
·Ú·ÈÙËıÔÜÌÂ àfi Ù¿ ÚÔÓfiÌÈ¿ Ì·˜, Ù¿ ïÔÖ· ÌÄ˜ ‰fi-
ıËÎ·Ó àfi ÙfiÓ £Âfi ‰È·Ì¤ÛÔ˘ ÙÔÜ àÔÛÙfiÏÔ˘ ¶¤ÙÚÔ˘»26.
\∞ÏÏ¿ Î·› ¬ÏÔÈ Ôî ôÏÏÔÈ ¿Â˜ ÙáÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›ˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ
‰¤Ó ‰›ÛÙ·Û·Ó Ó¿ ‰È·ÎËÚ‡ÍÔ˘Ó àÂÚ›ÊÚ·ÛÙ· Ùfi ÚˆÙÂÖÔ
ÙÔ˘˜ àÎfiÌ· Î·› Ì¤Û· ÛÙfiÓ ¿ÓÛÂÙÔ ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÈÎfi ¡·fi,
Î¿ıÂ ÊÔÚ¿ Ô‡ âÈÛÎ¤ÙÔÓÙ·Ó Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú-
¯ÂÖÔ. ^À„ËÏfi‚·ıÌÔ ÛÙ¤ÏÂ¯Ô˜ ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ âÍ‹ÁËÛÂ ·éÙ‹
Ù‹Ó ñÂÚÔÙÈÎ‹ âÌÌÔÓ‹ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ Ì¤ ÙfiÓ ëÍÉ˜ âÓÙ˘ˆ-
ÛÈ·Îfi ÏfiÁÔ: «^∏ âÁÎ·Ù¿ÏÂÈ„Ë ÙÔÜ ·ÈÎÔÜ ÚˆÙÂ›Ô˘ åÛÔ-
‰˘Ó·ÌÂÖ Ì¤ ôÚÓËÛË ÙÔÜ ∂é·ÁÁÂÏ›Ô˘»27!
^∏ √éÓ›·. ∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi, ‰¤ÛÌÈÔ ÙÉ˜ ÌÂÛ·ÈˆÓÈÎÉ˜ ÓÔÔÙÚÔ-
›·˜ ÙÔ˘, âÍ·ÎÔÏÔ˘ıÂÖ, ¬ˆ˜ ö¯ÂÈ àÓ·ÊÂÚıÂÖ, Ó¿ ÛÙËÚ›˙ÂÈ
ÚÔÎÏËÙÈÎ¿ Ù‹Ó √éÓ›·, âÎ‰ËÏÒÓÔÓÙ·˜ Ì¤ Ù‹ ÛÙ¿ÛË ÙÔ˘
·éÙ‹ Ù‹Ó àÌÂÙ¿‚ÏËÙË ÚfiıÂÛ‹ ÙÔ˘ Ó¿ ñÔÙ¿ÍÂÈ Ù‹Ó \√Ú-
ıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· Ì¤ ÙfiÓ ‰fiÏÔ Î·› Ù‹Ó à¿ÙË. ò∂ÙÛÈ, ÌÂÙ¿
Ù‹Ó ÙÒÛË ÙÔÜ ÎÔÌÌÔ˘ÓÈÛÌÔÜ (1989 Î·› ëÍÉ˜), ÂåÛ¤‚·ÏÂ ‚›-
·È· ÛÙ›˜ ·Ú·‰ÔÛÈ·Î¿ çÚıfi‰ÔÍÂ˜ ¯áÚÂ˜ ÙÉ˜ \∞Ó·ÙÔÏÈÎÉ˜
∂éÚÒË˜ Î·›, ıÂˆÚÒÓÙ·˜ ÙÂ˜ ó˜ ÙfiÔ˘˜ îÂÚ·ÔÛÙÔÏÉ˜,
âÈ‰fiıËÎÂ ÛÙ‹Ó çÚÁ¿ÓˆÛË ÔéÓÈÙÈÎáÓ ÎÔÈÓÔÙ‹ÙˆÓ. ÃÂÈ-
ÚÔÙÔÓ‹ıËÎ·Ó, ÏÔÈfiÓ, ÔéÓ›ÙÂ˜ â›ÛÎÔÔÈ Û¤ ÂÚÈÔ¯¤˜ ¬Ô˘
Ôî √éÓ›ÙÂ˜ qÙ·Ó âÏ¿¯ÈÛÙÔÈ õ âÓÙÂÏá˜ àÓ‡·ÚÎÙÔÈ Î·› àÛÎ‹-
ıËÎ·Ó àÊfiÚËÙÂ˜ È¤ÛÂÈ˜ ÛÙÔ‡˜ âÌÂÚ›ÛÙ·ÙÔ˘˜ \√ÚıÔ‰fi-
ÍÔ˘˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÛ¯ÒÚËÛ‹ ÙÔ˘˜ ÛÙ‹Ó √éÓ›· (‚›·ÈÂ˜ Î·Ù·-
Ï‹„ÂÈ˜ çÚıÔ‰fiÍˆÓ Ó·áÓ, êÚ·Á‹ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ÂÚÈÔ˘-
ÛÈáÓ, ‰ÈÒÍÂÈ˜ ÎÏËÚÈÎáÓ, ‚È·ÈÔÚ·Á›Â˜, Û˘ÌÏÔÎ¤˜ Ì¤ ÙÚ·˘-
Ì·ÙÈÛÌÔ‡˜ Î·› àÓıÚÒÈÓ· ı‡Ì·Ù· Î.ô.). ∫·› ·Ú\ ¬ÏÔ˘˜
ÙÔ‡˜ ÎÏ˘‰ˆÓÈÛÌÔ‡˜ ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ ö¯ÂÈ ÚÔÎ·Ï¤ÛÂÈ ÛÙfiÓ
36
¢È¿ÏÔÁÔ ì àÓ·‚›ˆÛË ÙÉ˜ √éÓ›·˜, ï ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ¿·˜ âÍ·-
ÎÔÏÔ˘ıÂÖ Ó¿ ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ ¬ÙÈ «ï Î·Ï‡ÙÂÚÔ˜ ÙÚfiÔ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó
ëÓfiÙËÙ· ÛÙ‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È ·éÙfi˜ ÙÉ˜ √éÓ›·˜»28.
^∏ âÎÎÔÛÌ›ÎÂ˘ÛË. ¶ÔÏÈÙÈÎÔ› Û¯Â‰È·ÛÌÔ› Î·› âÁÎfiÛÌÈÂ˜
ÛÎÔÈÌfiÙËÙÂ˜ ñÂÈÛ¤Ú¯ÔÓÙ·È ÛÙ›˜ ‰ÈÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔ-
ÓÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Î·› àÔ‰˘Ó·ÌÒÓÔ˘Ó Ù‹Ó ÎÚ˘ÛÙ¿ÏÏÈÓË ÊˆÓ‹
ÙÉ˜ çÚıfi‰ÔÍË˜ ıÂÔÏÔÁ›·˜. ™Ù‹Ó ñfi ‰È·ÌfiÚÊˆÛË ¡¤· ∆¿-
ÍË ¶Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ, Ôî åÛ¯˘ÚÔ› ÙÉ˜ ÁÉ˜ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó Î·› Û˘¯Ó¿
âÈ‚¿ÏÏÔ˘Ó ¬ÏÔ˘˜ ÙÔ‡˜ ‰È·¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ Î·› ‰È·ıÚËÛÎÂÈ·-
ÎÔ‡˜ ‰È·ÏfiÁÔ˘˜. ™Ùfi¯Ô˜ ÙÔ˘˜ ÂrÓ·È ì ·ÁÎÔÛÌÈÔÔ›ËÛË Î·›
ÛÙfi ıÚËÛÎÂ˘ÙÈÎfi â›Â‰Ô Ì¤ Ù‹Ó âÈÎÚ¿ÙËÛË ÙÉ˜ ¶·ÓıÚË-
ÛÎÂ›·˜. ¶·Ú¿ÏÏËÏ·, ÙfiÛÔ ì ƒÒÌË ¬ÛÔ Î·› Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi
¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ÚÔÛÂÁÁ›˙Ô˘Ó ÙfiÓ ¢È¿ÏÔÁÔ Ì¤
âÎÎÔÛÌÈÎÂ˘Ì¤Ó· ÎÚÈÙ‹ÚÈ·. ∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi ÁÈ¿ Ó¿ ÙÔÓÒÛÂÈ Ùfi
ÎÏÔÓÈÛÌ¤ÓÔ ÙÔ˘ Î‡ÚÔ˜ ÛÙ‹ ¢‡ÛË Î·› Ó¿ âÓÈÛ¯‡ÛÂÈ ÙfiÓ ‰ÈÂıÓ‹
ÙÔ˘ ÚfiÏÔ. ∫·› ì ÚˆÙfiıÚÔÓË \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÉ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙÈ-
ÓÔ˘fiÏÂˆ˜ ÁÈ¿ Ó¿ ıˆÚ·Î›ÛÂÈ, Î·ıÒ˜ ÈÛÙÂ‡ÂÈ, Ùfi ¶·-
ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ, Ùfi ïÔÖÔ Ï‹ÙÙÂÙ·È àfi Ù‹Ó âÍÔÓÙˆÙÈÎ‹ ÙÔ˘Ú-
ÎÈÎ‹ ÔÏÈÙÈÎ‹.
\∂ÎÙfi˜ àfi ÙÔ‡˜ ÙÚÂÖ˜ ·éÙÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙÂ˜, Ô‡ ÚÔ-

‰È·ÁÚ¿ÊÔ˘Ó Ù‹Ó àÙ˘¯‹ Î·Ù¿ÏËÍË ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘, ‰‡Ô Ó¤Â˜
·Ú¿ÌÂÙÚÔÈ Î˘ÚÈ·Ú¯ÔÜÓ ÛÙ›˜ ‰ÈÌÂÚÂÖ˜ â·Ê¤˜ Î·› Î·ıÈ-
ÛÙÔÜÓ ïÚ·Ùfi ÙfiÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ó¿ ñÔÁÚ·ÊÂÖ ÌÈ¿ àÎfiÌË „Â˘‰¤-
ÓˆÛË ÌÂÙ·Í‡ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·› ¶·ÈÛÌÔÜ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ·) ÁÈ¿
Ùfi ‚·ÙÈÎ¿ÓÂÈÔ ëÓˆÙÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ Î·› ‚) ÁÈ¿ Ù‹Ó àÏÏÔ›ˆÛË ÙÔÜ
çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÊÚÔÓ‹Ì·ÙÔ˜. ™˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤Ó·:
·) ∆fi ‚·ÙÈÎ¿ÓÂÈÔ ëÓˆÙÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ. °ÓˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ Ùfi µ·ÙÈ-
Î·Ófi ¬ÙÈ Ôî çÚıfi‰ÔÍÔÈ Ï·Ô› ‰¤Ó ÚfiÎÂÈÙ·È Ó¿ ı˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ó
ÛÙfiÓ ‚ˆÌfi ÌÈÄ˜ „Â˘‰Â›ÁÚ·ÊË˜ ëÓÒÛÂˆ˜ Ù›˜ îÂÚ¤˜ ·Ú·-
‰fiÛÂÈ˜ ÙÔ˘˜, öıÂÛÂ Û¤ âÊ·ÚÌÔÁ‹, àÌ¤Ûˆ˜ ÌÂÙ¿ Ù‹ µã µ·ÙÈ-
Î·Ó‹ ™‡ÓÔ‰Ô, ≤Ó· ëÓˆÙÈÎfi Û¯¤‰ÈÔ ÔéÓÈÙÈÎÔÜ Ù‡Ô˘. ™‡Ì-
ÊˆÓ· Ì\ ·éÙfi, Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ ı¿ âÓÙ·¯ıÔÜÓ ÛÙ‹Ó ìÁÂÌÔÓ›·
ÙÉ˜ ƒÒÌË˜ ¯ˆÚ›˜ Ó¿ âÁÎ·Ù·ÏÂ›„Ô˘Ó Ù‹Ó \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘˜ õ
Ù‹Ó àÔÛÙÔÏÔ·Ú¿‰ÔÙË ›ÛÙË ÙÔ˘˜, ·Ú¿ ÌfiÓÔ àÓ·-
ÁÓˆÚ›˙ÔÓÙ·˜ ≤Ó·Ó Ó¤Ô Ù‡Ô ·ÈÎÔÜ ÚˆÙÂ›Ô˘.
37
Tfi Ó¤Ô ·éÙfi ÚˆÙÂÖÔ ‰¤Ó ı¿ ‰È·Ê¤ÚÂÈ ÔéÛÈ·ÛÙÈÎ¿ àfi
Ùfi ÎÏ·ÛÈÎfi ·ÈÎfi ÚˆÙÂÖÔ âÍÔ˘Û›·˜, ı¿ ‰È·Ù˘ˆıÂÖ
¬Ìˆ˜, Ì¤Ûˆ ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘, Ì¤ Ù¤ÙÔÈÔ ÙÚfiÔ, Ô‡ ı¿ Á›ÓÂÈ
àÔ‰ÂÎÙfi àfi ÙÔ‡˜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ (.¯. ó˜ ÚˆÙÂÖÔ ‰È·-
ÎÔÓ›·˜). ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÌÈ¿ Î·ÏÔÛ¯Â‰È·ÛÌ¤ÓË Û‡Á¯ÚÔÓË ÌÔÚ-
Ê‹ √éÓ›·˜. «∆fi ÚˆÙÂÖÔ ı¿ Ùfi ‰È·Ù˘ÒÛÔ˘ÌÂ Ì¤ Ù¤ÙÔÈÔ
ÙÚfiÔ, œÛÙÂ ı¿ Ùfi ‰Â¯ıÂÖÙÂ», ‰‹ÏˆÓÂ Ì¤ ÓfiËÌ· ÛÙ¤ÏÂ¯Ô˜
ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ Û¤ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ ıÂÔÏfiÁÔ˘˜, Ú›Ó àfi ÔÏ-
Ï¿ ¯ÚfiÓÈ·29. ∫·› ï ÚfiÂ‰ÚÔ˜ ÙÔÜ ¶ÔÓÙÈÊÈÎÈÎÔÜ ™˘Ì‚Ô˘Ï›Ô˘
ÁÈ¿ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙáÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓáÓ Î·Ú‰ÈÓ¿ÏÈÔ˜ ∫¿ÛÂÚ ÛË-
ÌÂ›ˆÓÂ Ùfi 2001: «∂úÌ·ÛÙÂ ≤ÙÔÈÌÔÈ Ó¿ àÔ‰Â¯ıÔÜÌÂ Ù‹Ó \√Ú-
ıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ¬ˆ˜ ÂrÓ·È. ^∏ Ï‹ÚË˜ ÎÔÈÓˆÓ›· Ì¤ Ùfi
‰˘ÙÈÎfi Ì¤ÚÔ˜ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ‰¤Ó ÛËÌ·›ÓÂÈ ïÔÈ·‰‹ÔÙÂ
àÏÏ·Á‹ ÁÈ¿ ÙfiÓ êÏfi \√Úıfi‰ÔÍÔ, ÔûÙÂ ö¯ÂÈ Ù‹Ó ·Ú·ÌÈ-
ÎÚ‹ ÚfiıÂÛË ï ¿·˜ Ó¿ àÓ·ÌÂÈ¯ıÂÖ ÛÙ¿ âÛˆÙÂÚÈÎ¿ ÙÉ˜
\√Úıfi‰ÔÍË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜»30.
∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi, ·Ú¿ÏÏËÏ·, ÁÈ¿ Ó¿ ‰È·ı¤ÛÂÈ ÂéÌÂÓá˜ ÙÔ‡˜
\√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, ‰Â›¯ÓÂÈ Ó¿ âÁÎ·Ù·ÏÂ›ÂÈ Ù‹ ÛÎÏËÚ‹ ÛÙ¿ÛË
ÙÔÜ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜ Î·› âÈ‰›‰ÂÙ·È Û¤ ÌÈ¿ â›ıÂÛË àÁ¿Ë˜
Î·› ÊÈÏ›·˜:
● ∫·ÏÏÈÂÚÁÂÖ Û˘ÛÙËÌ·ÙÈÎ¿ Ù›˜ Î·Ï¤˜ Û¯¤ÛÂÈ˜ Ì¤ àÓÙ·Ï-
Ï·Á¤˜ âÈÛ‹ÌˆÓ âÈÛÎ¤„ÂˆÓ, ‰ÈÔÚÁ·ÓÒÛÂÈ˜ ÎÔÈÓáÓ ıÂÔÏÔ-
ÁÈÎáÓ Û˘ÓÂ‰Ú›ˆÓ, ¯ÔÚËÁ‹ÛÂÈ˜ ñÔÙÚÔÊÈáÓ, àÔ‰fiÛÂÈ˜
îÂÚáÓ ÏÂÈ„¿ÓˆÓ, ÔåÎÔÓÔÌÈÎ¤˜ âÓÈÛ¯‡ÛÂÈ˜ Î.ô.
● ∆fi 1965 ÚÔ¯ˆÚÂÖ, àfi ÎÔÈÓÔÜ Ì¤ Ùfi √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·-
ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ, ÛÙ‹Ó ôÚÛË ÙáÓ àÓ·ıÂÌ¿ÙˆÓ ÙÔÜ 1054*.
● \∞Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ ÙÔ‡˜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ó˜ «à‰ÂÏÊÔ‡˜ âÓ ∫˘-
Ú›ˇˆ», ÙÔ‡˜ ïÔ›Ô˘˜ «ì ∫·ıÔÏÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›· ÂÚÈ‚¿ÏÏÂÈ ÌÂÙ\
à‰ÂÏÊÈÎÔÜ ÛÂ‚·ÛÌÔÜ Î·› ÛÙÔÚÁÉ˜»31.
● ™Ù›˜ ‰ÈÌÂÚÂÖ˜ â·Ê¤˜ Î·ıÈÂÚÒÓÂÈ ÁÈ¿ Ù›˜ \√Úıfi‰ÔÍÂ˜
* °È¿ ÙÔ‡˜ §·Ù›ÓÔ˘˜ ì ôÚÛË ÙáÓ àÓ·ıÂÌ¿ÙˆÓ Û‹Ì·ÈÓÂ ôÚÛË ÙÉ˜ àÎÔÈ-
ÓˆÓËÛ›·˜. °È¿ Ù‹Ó \OÚıfi‰ÔÍË \EÎÎÏËÛ›·, ¬Ìˆ˜, ì àÙ˘¯‹˜ ·éÙ‹ Ú¿ÍË
‰¤Ó ö¯ÂÈ Î·ÓÔÓÈÎ‹ åÛ¯‡, ÁÈ·Ù› Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎÂ ¯ˆÚ›˜ Ù‹Ó ÚÔËÁÔ‡-
ÌÂÓË Û˘ÓÔ‰ÈÎ‹ öÁÎÚÈÛË ÙáÓ âÈÌ¤ÚÔ˘˜ \OÚıÔ‰fiÍˆÓ \EÎÎÏËÛÈáÓ Î·› ¯ˆ-
Ú›˜ Ó¿ ö¯Ô˘Ó àÔÎËÚ˘¯ıÂÖ Ôî ·ÈÎ¤˜ Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜, Ô‡ Âr¯·Ó ÚÔÎ·-
Ï¤ÛÂÈ Ù¿ àÓ·ı¤Ì·Ù·.
38
\∂ÎÎÏËÛ›Â˜ Ù‹Ó çÓÔÌ·Û›· à‰ÂÏÊ¤˜ \∂ÎÎÏËÛ›Â˜*.
● \∞Ó·ÁÓˆÚ›˙ÂÈ Ù¿ ª˘ÛÙ‹ÚÈ· ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·› ·-
Ú·ÎÈÓÂÖ ÙÔ‡˜ ÈÛÙÔ‡˜ ÙÔ˘ Û¤ Û˘ÌÚÔÛÂ˘¯¤˜ Î·› Ì˘ÛÙËÚÈ·-
Î‹ ÎÔÈÓˆÓ›· Ì¤ ·éÙÔ‡˜.
● ¢È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ ¬ÙÈ ‰¤Ó ñ¿Ú¯Ô˘Ó ÔéÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ ‰È·ÊÔÚ¤˜
Ì¤ Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›·. √î ·ÈÎ¤˜ Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜ ·-
ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÔÓÙ·È ó˜ ıÂÔÏÔÁÔ‡ÌÂÓ· ˙ËÙ‹Ì·Ù· õ ó˜ ‰È·ÊÔÚÂ-
ÙÈÎ¤˜ àÏÏ¿ ÓfiÌÈÌÂ˜ âÎÊÚ¿ÛÂÈ˜ ÙÉ˜ ú‰È·˜ ›ÛÙÂˆ˜, Ô‡
âÌÏÔ˘Ù›˙Ô˘Ó Ù‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎ‹ ·Ú¿‰ÔÛË. °È\ ·éÙfi Î·› ÛÙ¿
ÎÔÈÓ¿ ıÂÔÏÔÁÈÎ¿ ÎÂ›ÌÂÓ· ÙÔÜ â›ÛËÌÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Ôî ·ÈÎÔ›
âÎÚfiÛˆÔÈ àÚÓÔÜÓÙ·È â›ÌÔÓ· Ó¿ àÓ·ÊÂÚıÂÖ Ùfi ÁÂÁÔ-
Ófi˜ ÙáÓ ‰ÔÁÌ·ÙÈÎáÓ ‰È·ÊÔÚáÓ32.
ª¤ ¬ÏË ·éÙ‹ Ù‹ ÛÙÚ·ÙËÁÈÎ‹ ÙÔ˘, Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi âÏ›˙ÂÈ
¬ÙÈ ı¿ Î¿Ì„ÂÈ Ù›˜ çÚıfi‰ÔÍÂ˜ àÓÙÈÛÙ¿ÛÂÈ˜ Î·› ı¿ ‰ËÌÈÔ˘Ú-
Á‹ÛÂÈ Ùfi Î·Ù¿ÏÏËÏÔ ÎÏ›Ì·, œÛÙÂ Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ Ó¿ ÎÔÈÓˆ-
ÓÔÜÓ ¯ˆÚ›˜ âÓ‰ÔÈ·ÛÌÔ‡˜ Û¤ ·ÈÎÔ‡˜ Ó·Ô‡˜ Î·› Ôî ¶·ÈÎÔ›
Û¤ çÚıfi‰ÔÍÔ˘˜ àÓÙ›ÛÙÔÈ¯·. ò∂ÙÛÈ, Û‡ÌÊˆÓ· Ì¤ Ùfi ‚·ÙÈÎ¿-
ÓÂÈÔ Û¯¤‰ÈÔ, ì ≤ÓˆÛË ı¿ â¤ÏıÂÈ âÎ ÙáÓ Ú·ÁÌ¿ÙˆÓ (de
facto) Ì¤ ·Ú¿Î·Ì„Ë ÙáÓ ıÂÔÏÔÁÈÎáÓ ‰È·ÊÔÚáÓ.
Oî Û‡Á¯ÚÔÓÂ˜ âÍÂÏ›ÍÂÈ˜, ¬Ìˆ˜, àÔÎ¿Ï˘„·Ó Ì¤ ÙÚfiÔ
ç‰˘ÓËÚfi ¬ÙÈ Ôî ‰È·ÎËÚ‡ÍÂÈ˜ àÁ¿Ë˜ Î·› Ù¿ ÌÂÈ‰È¿Ì·Ù· ÙÉ˜
ƒÒÌË˜ ‰¤Ó âÎÊÚ¿˙Ô˘Ó Ù›˜ àÁ·ı¤˜ ÚÔı¤ÛÂÈ˜ ÙË˜, àÏÏ¿
àÔÙÂÏÔÜÓ ‰ÈÏˆÌ·ÙÈÎfi ëÏÈÁÌfi ÁÈ¿ Ù‹Ó âÍ·¿ÙËÛË ÙáÓ
\OÚıÔ‰fiÍˆÓ. ^H Ê·Ó·ÙÈÛÌ¤ÓË àÓ·‚›ˆÛË ÙÉ˜ OéÓ›·˜ ÛÙ‹Ó
\AÓ·ÙÔÏÈÎ‹ EéÚÒË Î·› ì àÚÔÎ¿Ï˘ÙË àÓ¿ÌÂÈÍË ÙÔÜ B·-
ÙÈÎ·ÓÔÜ ÛÙ‹Ó âÍfiÓÙˆÛË ÙáÓ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ™¤Ú‚ˆÓ àÊ·›ÚÂ-
Û·Ó Ùfi ÂåÚËÓfiÊÈÏÔ ÚÔÛˆÂÖÔ ÙÉ˜ «^∞Á›·˜ ≠∂‰Ú·˜» Î·› Ê·-
Ó¤ÚˆÛ·Ó Ùfi Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÙË˜ ÚfiÛˆÔ: ∆‹Ó àıÂÚ¿Â˘ÙË
* ^øÛÙfiÛÔ, Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi, Û¤ â›ÛËÌ· ÎÂ›ÌÂÓ· Ô‡ àÂ˘ı‡ÓÂÈ Î·Ù¿

Î·ÈÚÔ‡˜ ÛÙÔ‡˜ ‰ÈÎÔ‡˜ ÙÔ˘ ÈÛÙÔ‡˜, ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂÖ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎ‹ ÁÏÒÛÛ·
Î·› ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÂÈ ¬ÙÈ: «^∏ ∫·ıÔÏÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›· ÂrÓ·È ì ÌfiÓË \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔÜ
ÃÚÈÛÙÔÜ Ô‡ î‰Ú‡ıËÎÂ ÛÙfiÓ ÎfiÛÌÔ», «‰¤Ó ÂrÓ·È à‰ÂÏÊ‹ àÏÏ¿ ÌËÙ¤Ú·
¬ÏˆÓ ÙáÓ ôÏÏˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ», «Ôî \√Úıfi‰ÔÍÂ˜ \∂ÎÎÏËÛ›Â˜ ÂrÓ·È Ú·Á-
Ì·ÙÈÎ¤˜ \∂ÎÎÏËÛ›Â˜, àÏÏ¿ ¿Û¯Ô˘Ó àfi ≤Ó· öÏÏÂÈÌÌ·, ÁÈ·Ù› ‰¤Ó àÓ·-
ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ó ó˜ ïÚ·Ù‹ ÎÂÊ·Ï‹ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ ÙfiÓ \∂›ÛÎÔÔ ÙÉ˜ ƒÒÌË˜»
(‚Ï. âÓ‰ÂÈÎÙÈÎ¿ âÊËÌ. ∫·ıÔÏÈÎ‹, \∞ı‹Ó· 24-7-2007, Û. 1).
39
ÔÓËÚ›· ÙË˜ Î·› Ù‹Ó öÌÌÔÓË Ù¿ÛË ÙË˜ ÁÈ¿ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ Î˘-
ÚÈ·Ú¯›· Î·› ÎÔÈÓˆÓÈÎÔÔÏÈÙÈÎfi âÂÎÙ·ÙÈÛÌfi. ^H Î·Ù·ÏÏ·Á‹,
ì àÌÔÈ‚·›· âÌÈÛÙÔÛ‡ÓË Î·› ï à‰ÂÏÊÈÎfi˜ ÛÂ‚·ÛÌfi˜ –Ô-
Ï˘‰È·ÊËÌÈ˙fiÌÂÓÔÈ Î·ÚÔ› ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘ ÙÉ˜ \AÁ¿Ë˜– àÔ-
‰Â›¯ıËÎ·Ó, ‰˘ÛÙ˘¯á˜, ≤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ „¤Ì·. ^√ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ù¯È
ÌfiÓÔ ‰¤Ó ôÏÏ·ÍÂ Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi, àÏÏ¿ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÂÖ ñ¤Ú ÙáÓ
Û˘ÌÊÂÚfiÓÙˆÓ ÙÔ˘.
‚) ^∏ àÏÏÔ›ˆÛË ÙÔÜ çÚıÔ‰fiÍÔ˘ ÊÚÔÓ‹Ì·ÙÔ˜. \∞fi Ù›˜
àÚ¯¤˜ ÙÔÜ 20ÔÜ ·å. ÛÙfiÓ ¯áÚÔ ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ ·Ú·ÙË-
ÚÂÖÙ·È ÌÈ¿ ÛÙ·‰È·Î‹ àÔÌ¿ÎÚ˘ÓÛË àfi Ù‹ ‰ÔÁÌ·ÙÈÎ‹ àÎÚ›-
‚ÂÈ· ÙáÓ êÁ›ˆÓ ¶·Ù¤ÚˆÓ Î·› Ù‹ Ì·ÎÚ·›ˆÓË ·Ú·‰ÔÛÈ·Î‹
ÛÙ¿ÛË öÓ·ÓÙÈ ÙáÓ ·îÚÂÙÈÎáÓ. ∫¿ÔÈÔÈ çÚıfi‰ÔÍÔÈ âÎÎÏË-
ÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ìÁ¤ÙÂ˜ Î·› ıÂÔÏfiÁÔÈ, ÛÔ˘‰·ÁÌ¤ÓÔÈ Û˘Ó‹ıˆ˜ Û¤
ëÙÂÚfi‰ÔÍÂ˜ £ÂÔÏÔÁÈÎ¤˜ ™¯ÔÏ¤˜ Î·› âËÚÂ·ÛÌ¤ÓÔÈ àfi Ùfi
Û˘ÁÎÚËÙÈÛÙÈÎfi ÓÂÜÌ· ÙÉ˜ √åÎÔ˘ÌÂÓÈÎÉ˜ ∫ÈÓ‹ÛÂˆ˜, ·Ú·-
Î¿ÌÙÔ˘Ó Ù›˜ ·ÈÎ¤˜ Î·ÎÔ‰ÔÍ›Â˜ Î·› àÓÙÈÌÂÙˆ›˙Ô˘Ó ÙfiÓ
¶·ÈÛÌfi ó˜ Î·ÓÔÓÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›·, ì ïÔ›· Ù¿¯· Û˘Ó·Ô-
ÙÂÏÂÖ Ì¤ Ù‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË Ù‹ ª›· \∂ÎÎÏËÛ›· Ô‡ ¥‰Ú˘ÛÂ ï ÃÚÈ-
ÛÙfi˜. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ¿ ÌÈ¿ ÚˆÙfiÁÓˆÚË ‰È¿‚ÚˆÛË ÙÉ˜ çÚıfi-
‰ÔÍË˜ ·éÙÔÛ˘ÓÂÈ‰ËÛ›·˜, Ô‡ âÌÊ·Ó›ÛÙËÎÂ Ì¤ Ù‹Ó öÓ·ÚÍË
ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Î·› âÍ·ÏÒıËÎÂ ÛÙ‹ Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ì¤
Ù·¯‡ Ú˘ıÌfi. \∞Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ âÓ‰ÂÈÎÙÈÎ¿:
● ^√ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë˜ \∞ıËÓ·ÁfiÚ·˜ (†1972), ï
ïÔÖÔ˜ öıÂÛÂ Ù›˜ ‚¿ÛÂÈ˜ ÙÔÜ Û‡Á¯ÚÔÓÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘, ñÔ-
ÛÙ‹ÚÈ˙Â ¬ÙÈ «‰¤Ó ıÂˆÚÂÖÙ·È àÓ·ÁÎ·›· ì âÎ ÙáÓ ÚÔÙ¤ÚˆÓ
‰ÔÁÌ·ÙÈÎ‹ ëÓfiÙË˜ ÙáÓ â› Ì¤ÚÔ˘˜ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ. ∂rÓ·È ‰˘Ó·-
ÙfiÓ Ó¿ ëÓˆıÔÜÓ ·î \∂ÎÎÏËÛ›·È ÎÚ·ÙÔÜÛ·È ¬,ÙÈ ö¯ÂÈ ëÎ¿ÛÙË
ó˜ ›ÛÙÈÓ Î·› ‰fiÁÌ·, Î·› Ô≈Ùˆ˜ ìÓˆÌ¤Ó·È Ó¿ àÓ·ı¤ÛÔ˘Ó
Âå˜ Ù‹Ó ıÂÔÏÔÁ›·Ó Ó¿ âÈÏ‡ÛFË Î·› Ó¿ âÓ·ÚÌÔÓ›ÛFË âÓ Î·ÈÚˇá
Ù¿˜ ‰ÔÁÌ·ÙÈÎ¿˜ ·éÙáÓ ‰È·ÊÔÚ¿˜»33. ^ÀÔ‚·ıÌ›˙ÔÓÙ·˜, ÏÔÈ-
fiÓ, ï ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë˜ Ù¿ ‰fiÁÌ·Ù· Î·› ö¯ÔÓÙ·˜ ÌÈ¿ Û˘Ó·ÈÛıË-
Ì·ÙÈÎ‹ àÓÙ›ÏË„Ë «àÁ¿Ë˜», ÚÔ¯ÒÚËÛÂ Û¤ àÓÙÈÎ·ÓÔÓÈÎ¤˜
âÓ¤ÚÁÂÈÂ˜: ™˘ÌÚÔÛÂ˘¯fiÙ·Ó Ì¤ ÙfiÓ ¿·, ÌÓËÌfiÓÂ˘Â Ùfi
ùÓÔÌ¿ ÙÔ˘ ÛÙ‹ §ÂÈÙÔ˘ÚÁ›·, ÌÂÙ¤‰È‰Â Ù‹ ıÂ›· ∫ÔÈÓˆÓ›· Û¤
¶·ÈÎÔ‡˜. ∆ÂÏÈÎ¿ ì ëÓˆÙÈÎ‹ ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÎ‹, âÂÈ‰‹ Âr¯Â ÚÔ-
˘Ôı¤ÛÂÈ˜ Î·ı·Ú¿ àÓıÚˆÔÎÂÓÙÚÈÎ¤˜ Î·› ù¯È ıÂÔÏÔÁÈÎ¤˜ õ
40
ÛˆÙËÚÈÔÏÔÁÈÎ¤˜, ‰¤Ó ÚÔÒıËÛÂ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ·, àÏÏ¿ ñÔ-
ÓfiÌÂ˘ÛÂ Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. òAÏÏˆÛÙÂ, ì ·ÙÂÚÈ-
Î‹ Ì·˜ ·Ú¿‰ÔÛË ıÂÌÂÏÈÒÓÂÈ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÌfiÓÔ ÛÙ‹Ó ÎÔÈÓ‹
›ÛÙË: «≠OÙ·Ó ¬ÏÔÈ ö¯Ô˘ÌÂ Ù‹Ó ú‰È· ›ÛÙË, ÙfiÙÂ ñ¿Ú¯ÂÈ
ëÓfiÙËÙ·» (±ÁÈÔ˜ \πˆ¿ÓÓË˜ ï XÚ˘ÛfiÛÙÔÌÔ˜). ∫·› à·ÈÙÂÖ Ó¿
ı˘ÛÈ¿˙ÂÙ·È ì àÓıÚÒÈÓË ÊÈÏ›·, ¬Ù·Ó âÍ·ÈÙ›·˜ ÙË˜ ñ¿Ú¯ÂÈ
Î›Ó‰˘ÓÔ˜ Ó¿ ¯¿ÛÔ˘ÌÂ Ù‹Ó çÚı‹ ›ÛÙË: «∂rÓ·È ÚÔÙÈÌfiÙÂÚË
ì ‰È·Ì¿¯Ë Ô‡ Á›ÓÂÙ·È ÁÈ¿ Î¿ÙÈ â·ÈÓÂÙfi (¬ˆ˜ ÂrÓ·È ì ›-
ÛÙË), ·Ú¿ ì ÂåÚ‹ÓË Ô‡ ÌÄ˜ ¯ˆÚ›˙ÂÈ àfi ÙfiÓ £Âfi» (±ÁÈÔ˜
°ÚËÁfiÚÈÔ˜ ï £ÂÔÏfiÁÔ˜). ≠√ÛÔ ÁÈ¿ Ù‹ ıÂ›· ∂é¯·ÚÈÛÙ›·, ·éÙ‹
ÔÙ¤ ‰¤Ó ıÂˆÚ‹ıËÎÂ Ì¤ÛÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó â›ÙÂ˘ÍË ëÓfiÙËÙ·˜,
àÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙÂ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜ ó˜
âÈÛÙ¤Á·ÛÌ¿ ÙË˜.
● √î Û˘ÌÚÔÛÂ˘¯¤˜ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ Ì¤ ÙÔ‡˜ ¶·ÈÎÔ‡˜
ÂrÓ·È Û‹ÌÂÚ· ÌÈ¿ Û˘ÓËıÈÛÌ¤ÓË Ú·ÎÙÈÎ‹ ÛÙ¿ Ï·›ÛÈ· ÙáÓ
‰ÈÌÂÚáÓ Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂˆÓ. Oî îÂÚÔ› K·ÓfiÓÂ˜ ÙÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜,
¬Ìˆ˜, à·ÁÔÚÂ‡Ô˘Ó ·éÛÙËÚ¿, Ì¤ ÔÈÓ¤˜ Î·ı·ÈÚ¤ÛÂˆ˜ Î·›
àÊÔÚÈÛÌÔÜ, Ù›˜ Û˘ÌÚÔÛÂ˘¯¤˜ Ì¤ ÙÔ‡˜ ·îÚÂÙÈÎÔ‡˜. ∫·›
ÙÔÜÙÔ, ÁÈ·Ù›, Î·ıÒ˜ âÍËÁÂÖ ï ±ÁÈÔ˜ ¡ÈÎfi‰ËÌÔ˜ ï ^∞ÁÈÔÚÂ›ÙË˜,
Ôî Û˘ÌÚÔÛÂ˘¯¤˜ Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó ¬ÙÈ Ôî \OÚıfi‰ÔÍÔÈ àÔ‰¤-
¯ÔÓÙ·È Ù‹Ó ·îÚÂÙÈÎ‹ ›ÛÙË Î·› ÂrÓ·È àÚfiı˘ÌÔÈ Ó¿ âÏÂ˘ıÂ-
ÚÒÛÔ˘Ó ÙÔ‡˜ ·îÚÂÙÈÎÔ‡˜ àfi Ù‹Ó Î·ÎÔ‰ÔÍ›· ÙÔ˘˜.
¢˘ÛÙ˘¯á˜, Ôî êÏ¤˜ Û˘ÌÚÔÛÂ˘¯¤˜ ÙáÓ ¢È·ÏfiÁˆÓ ÌÂ-
Ù·ÏÏ¿¯ıËÎ·Ó Ì¤ ÙfiÓ Î·ÈÚfi Û¤ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ¤˜ Û˘ÌÚÔÛÂ˘-
¯¤˜. \∞Ó·Ê¤ÚÔ˘ÌÂ Âå‰ÈÎfiÙÂÚ· Ù‹Ó âÙ‹ÛÈ· àÌÔÈ‚·›· Û˘ÌÌÂ-
ÙÔ¯‹ \OÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·› ¶·ÈÎáÓ ÛÙ›˜ ıÚÔÓÈÎ¤˜ ëÔÚÙ¤˜ PÒÌË˜
Î·› KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ˘fiÏÂˆ˜ àÓÙ›ÛÙÔÈ¯·, ÁÈ·Ù› ·éÙ‹, ¬ˆ˜
â›ÛËÌ· ö¯ÂÈ ïÌÔÏÔÁËıÂÖ, «‰¤Ó ÂrÓ·È ÙÉ˜ Î·Ù¿ ÎfiÛÌÔÓ âıÈ-
ÌÔÙ˘ÈÎÉ˜ Ù¿ÍÂˆ˜Ø ÂrÓ·È Û˘ÓÂÔÚÙ·ÛÌfi˜ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎfi˜»34.
™\ ·éÙÔ‡˜ ÙÔ‡˜ Û˘ÓÂÔÚÙ·ÛÌÔ‡˜ Î·ıÈÂÚÒÓÔÓÙ·È Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
Ì¤ÓÂ˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎ¤˜ Ú¿ÍÂÈ˜, Ô‡ ‰›ÓÔ˘Ó Ù‹Ó „Â˘‰‹ âÓÙ‡-
ˆÛË ëÓfiÙËÙ·˜ Î·› ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔÜÓ Û‡Á¯˘ÛË Î·› ÛÎ·Ó‰·ÏÈ-
ÛÌfi ÛÙ›˜ êÏ¤˜ „˘¯¤˜.
°È¿ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ·, Ùfi 2006 ï ¿·˜ öÁÈÓÂ ‰ÂÎÙfi˜ ÛÙfi
√åÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi ¶·ÙÚÈ·Ú¯ÂÖÔ Ì¤ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ¤˜ ÙÈÌ¤˜, ó˜
çÚıfi‰ÔÍÔ˜ ÚˆıÈÂÚ¿¯Ë˜, Î·› Û˘ÌÌÂÙ¤Û¯Â ÛÙ‹ ıÂ›· §ÂÈ-
41
ÙÔ˘ÚÁ›· ÊÔÚÒÓÙ·˜ èÌÔÊfiÚÈÔ, à·ÁÁ¤ÏÏÔÓÙ·˜ Ùfi «¶¿ÙÂÚ
ìÌáÓ…», àÓÙ·ÏÏ¿ÛÛÔÓÙ·˜ àÛ·ÛÌfi Ì¤ ÙfiÓ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë
ÛÙfi «\∞Á·‹ÛˆÌÂÓ àÏÏ‹ÏÔ˘˜…», ÂéÏÔÁÒÓÙ·˜ Ùfi çÚıfi‰Ô-
ÍÔ âÎÎÏËÛ›·ÛÌ·. ∞éÙ¤˜ Ôî Ú¿ÍÂÈ˜, ¬Ìˆ˜, ÂrÓ·È ÚˆÙÔÊ·-
ÓÂÖ˜ ÛÙ‹Ó àÔÛÙÔÏÈÎ‹, ·ÙÂÚÈÎ‹ Î·› Û˘ÓÔ‰ÈÎ‹ Ì·˜ ·Ú¿-
‰ÔÛË. ª¤ Ù¤ÙÔÈÔ˘ Âú‰Ô˘˜ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎÔ‡˜ Û˘Á¯ÚˆÙÈÛÌÔ‡˜ Ùfi
B·ÙÈÎ·Ófi àÓ·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È ÛÙ‹Ó Ú¿ÍË, àfi ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜
âÎÚÔÛÒÔ˘˜ ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜, ó˜ Î·ÓÔÓÈÎ‹ \EÎÎÏËÛ›· Î·›
ï ·îÚÂÛÈ¿Ú¯Ë˜ ¿·˜ ó˜ Î·ÓÔÓÈÎfi˜ â›ÛÎÔÔ˜ ƒÒÌË˜,
àÔÎ·ÏÔ‡ÌÂÓÔ˜ Ì¿ÏÈÛÙ· à\ ·éÙÔ‡˜ ó˜ «ï ÚáÙÔ˜ ÙÉ˜
àÓa ÙeÓ ÎfiÛÌÔÓ XÚÈÛÙÈ·ÓˆÛ‡ÓË˜ â›ÛÎÔÔ˜»35. ^∏ \√ÚıÔ-
‰ÔÍ›·, ‰ËÏ·‰‹, Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ·Ú·ÈÙÂÖÙ·È àfi Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ·
ÙË˜ Î·› Ó¿ Ù·˘Ù›˙ÂÙ·È Ì¤ Ù‹Ó ·¥ÚÂÛË!
● \OÚıfi‰ÔÍÔÈ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎÔ› ìÁ¤ÙÂ˜ ñÔÛÙËÚ›˙Ô˘Ó öÓ-
ıÂÚÌ· Ù‹ ıÔÏ‹ ıÂˆÚ›· ÙáÓ à‰ÂÏÊáÓ \EÎÎÏËÛÈáÓ. ™‡ÌÊˆ-
Ó· Ì\ ·éÙ‹Ó, ì §·ÙÈÓÈÎ‹ «\∂ÎÎÏËÛ›·», ·Ú\ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ ·îÚ¤ÛÂÈ˜
ÙË˜, ÂrÓ·È Ï‹ÚË˜ Î·› àÏËıÈÓ‹ \∂ÎÎÏËÛ›·, Ì¤ Î·ÓÔÓÈÎ‹ ^πÂÚˆ-
Û‡ÓË Î·› öÁÎ˘Ú· ª˘ÛÙ‹ÚÈ·, ÁÈ\ ·éÙfi Î·› ıÂˆÚÂÖÙ·È à‰ÂÏÊ‹
ÙÉ˜ \√Úıfi‰ÔÍË˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. √î ÙÔÏÌËÚ¤˜ ·éÙ¤˜ àfi„ÂÈ˜
‰È·Ù˘ÒıËÎ·Ó Ùfi 1993 ÛÙfi ÎÔÈÓfi ∫Â›ÌÂÓÔ Ô‡ ñ¤ÁÚ·„·Ó
\OÚıfi‰ÔÍÔÈ Î·› ¶·ÈÎÔ› ÛÙ‹ Zã ™˘Ó¤ÏÂ˘ÛË ÙÉ˜ MÈÎÙÉ˜ \EÈ-
ÙÚÔÉ˜ ÙÔÜ â›ÛËÌÔ˘ ¢È·ÏfiÁÔ˘ (M·Ï·Ì¿ÓÙ §È‚¿ÓÔ˘).
§›ÁÔ àÚÁfiÙÂÚ·, Ùfi 1995, ï ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎfi˜ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë˜ Î·› ï
¿·˜, Û¤ KÔÈÓfi \AÓ·ÎÔÈÓˆı¤Ó, ·Ú·¤ÌÔ˘Ó ÛÙfi ∫Â›ÌÂ-
ÓÔ ÙÔÜ M·Ï·Ì¿ÓÙ Î·› àÓ·Ê¤ÚÔ˘Ó: «\EÍÔÚÎ›˙ÔÌÂÓ ÙÔf˜ È-
ÛÙÔ‡˜ Ì·˜, K·ıÔÏÈÎÔf˜ Î·d \OÚıÔ‰fiÍÔ˘˜, Óa âÓÈÛ¯‡ÛÔ˘Ó
Ùe ÓÂÜÌ· à‰ÂÏÊˆÛ‡ÓË˜, Ùe ïÔÖÔÓ ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È âÎ ÙÔÜ
ÌÔÓ·‰ÈÎÔÜ B·Ù›ÛÌ·ÙÔ˜ Î·d ÙÉ˜ Û˘ÌÌÂÙÔ¯É˜ Âå˜ ÙcÓ Ì˘-
ÛÙËÚÈ·ÎcÓ ˙ˆ‹Ó»36.
™‡ÌÊˆÓ· Ì¤ Ù‹Ó çÚıfi‰ÔÍË âÎÎÏËÛÈÔÏÔÁ›·, ¬Ìˆ˜, «¬ÛÔÈ
‰¤Ó àÓ·ÁÂÓÓ‹ıËÎ·Ó àfi Ù‹ ıÂ›· ¯¿ÚË, Ô‡ âÓÂÚÁÂÖ ÌfiÓÔ
ÛÙ‹ ª›·, ∫·ıÔÏÈÎ‹ Î·› \∞ÔÛÙÔÏÈÎ‹ \∂ÎÎÏËÛ›·, ‰¤Ó Û˘-
ÁÎÚÔÙÔÜÓ Î·ÌÈ¿ \∂ÎÎÏËÛ›·, ÔûÙÂ ïÚ·Ù‹ ÔûÙÂ àfiÚ·ÙË»
(±ÁÈÔ˜ ¡ÂÎÙ¿ÚÈÔ˜ ¶ÂÓÙ·fiÏÂˆ˜). √î \EÎÎÏËÛ›Â˜ \AÓ·ÙÔÏÉ˜
Î·› ¢‡ÛÂˆ˜ qÙ·Ó à‰ÂÏÊ¤˜ \EÎÎÏËÛ›Â˜ Ú›Ó àfi Ùfi ™¯›ÛÌ·,
¬Ù·Ó Âr¯·Ó Ù‹Ó ú‰È· ›ÛÙË. MÂÙ¿ Ùfi ™¯›ÛÌ·, ·éÙ‹ ì à‰ÂÏ-
42
ÊfiÙËÙ· ‰È·Û¿ÛıËÎÂ. ¶·ÈÎÔ› Î·› \OÚıfi‰ÔÍÔÈ âÍ·ÎÔÏÔ˘-
ıÔÜÓ, àÛÊ·Ïá˜, Ó¿ ÂrÓ·È à‰ÂÏÊÔ› ó˜ öÌ„˘¯· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹-
Ì·Ù· ÙÔÜ ú‰ÈÔ˘ £ÂÔÜ, ù¯È ¬Ìˆ˜ Î·› à‰ÂÏÊÔ› «âÓ ÙFÉ ›ÛÙÂÈ».
MÂÙ¿ Ùfi ™¯›ÛÌ·, à‰ÂÏÊ¤˜ \EÎÎÏËÛ›Â˜ ÂrÓ·È ÌÂÙ·Í‡ ÙÔ˘˜ Ìfi-
ÓÔ Ôî âÈÌ¤ÚÔ˘˜ \OÚıfi‰ÔÍÂ˜ \EÎÎÏËÛ›Â˜. °È\ ·éÙfi «ì àÓ·-
ÁÓÒÚÈÛË ¯ˆÚÈÛÌ¤ÓˆÓ âÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎáÓ ïÌÔÏÔÁÈáÓ ó˜
“à‰ÂÏÊáÓ \EÎÎÏËÛÈáÓ” ÂrÓ·È ·Ú·Ï·ÓËÙÈÎ‹. ¢¤Ó ÚÔˆıÂÖ
àÏÏ¿ Ê·ÏÎÈ‰Â‡ÂÈ Ù‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙáÓ ÈÛÙáÓ» (Î·ıËÁ. °ÂÒÚ-
ÁÈÔ˜ M·ÓÙ˙·Ú›‰Ë˜).
● Ã·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· àÙÔÏÌ›·˜, Û˘Ì‚È‚·ÛÙÈÎÉ˜
ÓÔÔÙÚÔ›·˜ Î·› ñÔ¯ˆÚËÙÈÎfiÙËÙ·˜ ÛÙ›˜ àÍÈÒÛÂÈ˜ ÙÔÜ µ·-
ÙÈÎ·ÓÔÜ àÔÙÂÏÂÖ ì ÛÙ¿ÛË çÚıÔ‰fiÍˆÓ ÚÔÎ·ıËÌ¤ÓˆÓ Î·›
ıÂÔÏfiÁˆÓ ÛÙfi Úfi‚ÏËÌ· ÙÉ˜ √éÓ›·˜37.
√î \√Úıfi‰ÔÍÔÈ Âr¯·Ó ı¤ÛÂÈ ó˜ à·Ú·›ÙËÙÔ ¬ÚÔ ÁÈ¿ Ù‹Ó
öÓ·ÚÍË ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘ Ù‹Ó Î·Ù¿ÚÁËÛË ÙáÓ √éÓÈÙÈÎáÓ «\∂Î-
ÎÏËÛÈáÓ» Î·› Ù‹Ó âÓÛˆÌ¿ÙˆÛË ÙáÓ ÌÂÏáÓ ÙÔ˘˜, ≈ÛÙÂÚ·
àfi âÏÂ‡ıÂÚË âÈÏÔÁ‹, ÂúÙÂ ÛÙ‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›· ÂúÙÂ
ÛÙ‹ §·ÙÈÓÈÎ‹. «√éÓ›· Î·› ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ÂrÓ·È àÛ˘Ì‚›‚·ÛÙ· Ù·˘-
ÙÔ¯ÚfiÓˆ˜», ÙÔÓ›ÛÙËÎÂ Ì¤ Î·ÙËÁÔÚËÌ·ÙÈÎfi ÙÚfiÔ ÛÙ‹Ó °ã
¶·ÓÔÚıfi‰ÔÍË ¢È¿ÛÎÂ„Ë ÙÉ˜ ƒfi‰Ô˘ (1964). ^øÛÙfiÛÔ, ÌÔÏÔ-
ÓfiÙÈ ì √éÓ›· ù¯È ÌfiÓÔ ‰¤Ó Î·Ù·ÚÁ‹ıËÎÂ àÏÏ¿ Î·› âÓÈÛ¯‡-
ıËÎÂ ÔÈÎÈÏÔÙÚfiˆ˜, Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ, Ì¤ Ù¿ ·Ú¿ÙÔÏÌ· ‚‹-
Ì·Ù· ÙÔÜ ·ÙÚÈ¿Ú¯Ë \∞ıËÓ·ÁfiÚ·, Û‡ÚıËÎ·Ó ÛÙfiÓ ¢È¿ÏÔ-
ÁÔ ÙÉ˜ \∞Á¿Ë˜. ∫·› ÙfiÓ Û˘Ó¤¯È˙·Ó à‰È·Ì·ÚÙ‡ÚËÙ·, ¬Ù·Ó
Ùfi 1968 Ôî √éÓ›ÙÂ˜ ÙÉ˜ ∆ÛÂ¯ÔÛÏÔ‚·Î›·˜ âÍ·¤Ï˘Û·Ó
âÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ «≤Ó· ‰ÈˆÁÌfi, Úfi ÙÔÜ ïÔ›Ô˘
è¯ÚÈÄ ï ‰ÈˆÁÌfi˜ ÙÔÜ ¢ÂÎ›Ô˘»38…
≠√Ù·Ó, ¿ÏÈ, Ùfi 1980 ÍÂÎ›ÓËÛÂ ï £ÂÔÏÔÁÈÎfi˜ ¢È¿ÏÔÁÔ˜, Ôî
\√Úıfi‰ÔÍÔÈ ˙‹ÙËÛ·Ó àfi Ù‹ ƒÒÌË Ó¿ Ì‹ Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ
√éÓ›ÙÂ˜ ÛÙ‹Ó àÓÙÈÚÔÛˆÂ›· ÙË˜. ∆fi µ·ÙÈÎ·Ófi, ¬Ìˆ˜, ÛÙ¿
28 Ì¤ÏË ÙÉ˜ àÓÙÈÚÔÛˆÂ›·˜ ÙÔ˘ Û˘ÌÂÚÈ¤Ï·‚Â Î·› 8 √é-
Ó›ÙÂ˜. ∫·› Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ Ùfi ‰¤¯ıËÎ·Ó…
∆fi 1993, ·Ú\ ¬ÏÂ˜ Ù›˜ ÔéÓÈÙÈÎ¤˜ ‚È·ÈfiÙËÙÂ˜ ÛÙ‹Ó \∞Ó·ÙÔ-
ÏÈÎ‹ ∂éÚÒË, âÎÚfiÛˆÔÈ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ ÛÙfiÓ
¢È¿ÏÔÁÔ ö‚·Ï·Ó Ù‹Ó ñÔÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘˜ ÛÙfi ∫Â›ÌÂÓÔ ÙÔÜ
ª·Ï·Ì¿ÓÙ. ™\ ·éÙfi Ùfi ‰È¿ÙÚËÙÔ KÂ›ÌÂÓÔ, âÎÙfi˜ ÙáÓ ôÏ-
43
ÏˆÓ, àÓ·ÁÓˆÚ›˙ÂÙ·È Î·› ‰ÈÎ·ÈÒÓÂÙ·È ·ÓËÁ˘ÚÈÎ¿ ì ≈·ÚÍË
Î·› ‰Ú·ÛÙËÚÈÔÔ›ËÛË ÙáÓ √éÓÈÙÈÎáÓ «\∂ÎÎÏËÛÈáÓ»…
∆fi 2000 ï ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ‰È·ÎfiËÎÂ âÍ·ÈÙ›·˜ ÙáÓ √éÓÈÙáÓ, Î·›
Û˘ÌÊˆÓ‹ıËÎÂ Ùfi Úfi‚ÏËÌ· ÙÉ˜ √éÓ›·˜ Ó¿ ÂrÓ·È Ùfi ÚáÙÔ
Î·› ÌÔÓ·‰ÈÎfi ı¤Ì· Û˘˙ËÙ‹ÛÂˆ˜ Û¤ Èı·Ó‹ â·Ó¤Ó·ÚÍ‹ ÙÔ˘.
∆fi 2006 ï ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ôÚ¯ÈÛÂ Î·› ¿ÏÈ, ·Ú·Î¿ÌÙÔÓÙ·˜
¬Ìˆ˜ Ùfi Úfi‚ÏËÌ· ÙÉ˜ √éÓ›·˜ Î·› àÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ‰È·ÊÔ-
ÚÂÙÈÎ‹ ıÂÌ·ÙÔÏÔÁ›·. ∞éÙ‹ ì à·Ú¿‰ÂÎÙË –Î·› àÓ·ÍÈÔÚÂ-
‹˜ ÁÈ¿ ÙÔ‡˜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜– ñ·Ó·¯ÒÚËÛË ÈÛÙÔÔÈÂÖ ¬ÙÈ
ì ÁÚ·ÌÌ‹ Ô‡ àÎÔÏÔ˘ıÂÖ ï ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ¯·Ú¿ÛÛÂÙ·È àfi Ùfi
µ·ÙÈÎ·Ófi, Û‡ÌÊˆÓ· Ì¤ ÙfiÓ ·ÔÎÂÓÙÚÈÎfi ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌfi
ÙÔ˘Ø Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ êÏá˜ àÎÔÏÔ˘ıÔÜÓ…
^∏ ÔÏÏ·Ï‹ ÎÚ›ÛË, Ô‡ Ì·ÛÙ›˙ÂÈ ÙfiÓ ÛËÌÂÚÈÓfi ¢È¿ÏÔÁÔ

ÙÉ˜ \√ÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Ì¤ ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfi, ÂrÓ·È Ï¤ÔÓ ÎÔÈÓ‹ ‰È·›-
ÛÙˆÛË. ^∏ Û˘ÌÌÂÙÔ¯‹ ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Ì·˜ Û\ ·éÙfiÓ ö¯ÂÈ ÓfiË-
Ì·, âÊfiÛÔÓ Ôî \√Úıfi‰ÔÍÔÈ âÎı¤ÙÔ˘Ó ·éıÂÓÙÈÎ¿ Ù‹Ó àÏ‹-
ıÂÈ· ÙÉ˜ ›ÛÙÂÒ˜ Ì·˜ Î·› âÊfiÛÔÓ Ôî ¶·ÈÎÔ› ÚÔÙ›ıÂÓÙ·È
Ó¿ âÈÛÙÚ¤„Ô˘Ó Û\ ·éÙ‹Ó Ù‹Ó ›ÛÙË, Ô‡ Ì¤¯ÚÈ Ùfi ™¯›ÛÌ·
qÙ·Ó Î·› ‰ÈÎ‹ ÙÔ˘˜. ¢˘ÛÙ˘¯á˜, ¬Ìˆ˜, ÔûÙÂ ·éıÂÓÙÈÎ‹ Î·›
â·ÚÎ‹˜ çÚıfi‰ÔÍË Ì·ÚÙ˘Ú›· ‰›ÓÂÙ·È ¿ÓÙÔÙÂ ÔûÙÂ ì ƒÒ-
ÌË ÂrÓ·È ‰È·ÙÂıÂÈÌ¤ÓË Ó¿ àÔÚÚ›„ÂÈ Ù›˜ Ï¿ÓÂ˜ ÙË˜*. ∆fi µ·-
ÙÈÎ·Ófi Ì¤ ÙfiÓ ¢È¿ÏÔÁÔ ‰¤Ó àÔ‚Ï¤ÂÈ ÛÙ‹Ó ëÓfiÙËÙ· ÙÉ˜
àÏËıÈÓÉ˜ ›ÛÙÂˆ˜ àÏÏ¿ ÛÙ‹Ó àÓ·ÁÓÒÚÈÛ‹ ÙÔ˘ àfi ÙÔ‡˜
\√ÚıÔ‰fiÍÔ˘˜ ó˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜. K·› ·éÙfi âÈ-
Ù˘Á¯¿ÓÂÙ·È ¯¿ÚË ÛÙ‹Ó ·ÈÎ‹ ‰ÈÏˆÌ·Ù›· Î·› Ù‹Ó Â-
Ú›ÂÚÁË âÓ‰ÔÙÈÎfiÙËÙ· ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ. ¢›¯ˆ˜ Î·ı·Ú¿ ıÂ-
ÔÏÔÁÈÎ¿ ÎÚÈÙ‹ÚÈ· Î·› ‰›¯ˆ˜ ÂåÏÈÎÚ›ÓÂÈ·, ï ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ÂrÓ·È
·Ú·Ï·ÓËÙÈÎfi˜ Î·› àÔ‚·›ÓÂÈ âÈ˙‹ÌÈÔ˜ ÁÈ¿ Ùfi çÚıfi‰Ô-
ÍÔ Ï‹ÚˆÌ·, âÓá àÂÓ·ÓÙ›·˜ àÔÙÂÏÂÖ Ùfi Î·Ï‡ÙÂÚÔ ÛÙ‹-
ÚÈÁÌ· ÙÔÜ ¯ÚÂˆÎÔËÌ¤ÓÔ˘ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ.
\∂Ó‰ÂÈÎÙÈÎfi, Ù¤ÏÔ˜, ÙÉ˜ ÎÚ›ÛÂˆ˜ Ô‡ àÓÙÈÌÂÙˆ›˙ÂÈ ï ¢È¿-
* ¢‹ÏˆÓÂ ï ¿·˜ µÂÓ¤‰ÈÎÙÔ˜ π™∆ã Ùfi 2007: «^√ ¢È¿ÏÔÁÔ˜ ‰¤Ó ÌÔÚÂÖ
Ó¿ ÂrÓ·È Ì›· àÊÔÚÌ‹ ÁÈ¿ Ó¿ ÚÔÛ·ÚÌfiÛÂÈ õ Ó¿ Ì·Ï·ÎÒÛÂÈ (Ùfi µ·ÙÈÎ·-
Ófi) ·éÙfi Ô‡ ÈÛÙÂ‡ÂÈ ¬ÙÈ ÂrÓ·È» (\∂ÊËÌ. \√Úıfi‰ÔÍÔ˜ ∆‡Ô˜, \∞ıÉÓ·È 20-
7-2007).
44
ÏÔÁÔ˜, ÂrÓ·È Î·› Ùfi ÁÂÁÔÓfi˜ ÙÉ˜ ·Ú·ÈÙ‹ÛÂˆ˜ ÙÔÜ âÈÎÂ-
Ê·ÏÉ˜ ÙÉ˜ çÚıfi‰ÔÍË˜ àÓÙÈÚÔÛˆÂ›·˜ Î·› Û˘ÌÚÔ¤‰ÚÔ˘
ÙÉ˜ ¢ÈÂıÓÔÜ˜ \∂ÈÙÚÔÉ˜ ÙÔÜ ¢È·ÏfiÁÔ˘, ÛÂ‚·ÛÌÈˆÙ¿ÙÔ˘
àÚ¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ ∞éÛÙÚ·Ï›·˜ Î. ™Ù˘ÏÈ·ÓÔÜ. «ªÂÙ¿ Ù‹Ó 20Â-
Ù‹ â›ÔÓË ÚÔÂ‰Ú›· ÌÔ˘ Âå˜ ÙfiÓ “\∂›ÛËÌÔ £ÂÔÏÔÁÈÎfi
¢È¿ÏÔÁÔ” \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ Î·› ƒˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎáÓ, ·Ú·ÈÙ‹ıË-
Î· ÔåÎÂÈÔıÂÏá˜, ‰È¿ Ó¿ Ì‹Ó ö¯ˆ Ï¤ÔÓ Ôé‰ÂÌ›·Ó Û¯¤ÛË Ì¤
≤Ó· Ù¤ÙÔÈÔ “àÓÔ‡ÛÈÔ ·›ÁÓÈÔ”»39, ‰‹ÏˆÓÂ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎ¿
Ùfi 2007. ∫·›, ó˜ Î·Ïfi˜ ÁÓÒÛÙË˜ ÙáÓ ¬ÛˆÓ Û˘Ì‚·›ÓÔ˘Ó
ÛÙ¿ âÓ‰fiÙÂÚ· ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ, Û˘ÌÏ‹ÚˆÓÂ: «ªÂÙ¿ Ù‹Ó
¬Ïˆ˜ àÚÔÛ‰fiÎËÙË, â› µÂÓÂ‰›ÎÙÔ˘ 16Ô˘, ÎÏÈÌ¿ÎˆÛË ÙáÓ
ÚÔÎÏ‹ÛÂˆÓ ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ öÓ·ÓÙÈ ÙáÓ ÏÔÈáÓ XÚÈ-
ÛÙÈ·ÓáÓ (å‰È·ÈÙ¤Úˆ˜ ‰¤ ÙáÓ \√ÚıÔ‰fiÍˆÓ!), Î·ı›ÛÙ·Ù·È ìÏ›-
Ô˘ Ê·ÂÈÓfiÙÂÚÔÓ ¬ÙÈ, ‰˘ÛÙ˘¯á˜, ÂåÛÂÚ¯fiÌÂı· Û¤ ÂÚ›Ô‰Ô
Ï‹ÚÔ˘˜ à‚Â‚·ÈfiÙËÙÔ˜, ÁÈ¿ Ó¿ Ì‹Ó ÔÜÌÂ ÂÚÈ¤ÚÁÔ˘ Û˘-
ÛÎÔÙÈÛÌÔÜ… ¶Ú¤ÂÈ ÏÔÈfiÓ Ó¿ Ùfi ÔÜÌÂ àÂÚ›ÊÚ·ÛÙ·,
¬ÙÈ Ê·›ÓÂÙ·È Ó¿ ö¯ÂÈ âÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Ï‹Úˆ˜ ì ÁÚ·ÌÌ‹ ÙáÓ
ÛÎÏËÚÔ˘ÚËÓÈÎáÓ ∫·Ú‰ÈÓ·Ï›ˆÓ ÙÉ˜ ƒˆÌ·˚ÎÉ˜ ∫Ô˘Ú›·˜, ì
ïÔ›· Î·ıÈÛÙÄ Ï¤ÔÓ ÙfiÓ ¶·ÈÛÌfiÓ –ù¯È ó˜ ¶ÚˆÙÂÖÔÓ
ëÓfi˜ âÈÛÎfiÔ˘ àÏÏ¿ ó˜ å‰ÂÔÏÔÁ›·Ó àÊÔÚ‹ÙÔ˘ ïÏÔÎÏË-
ÚˆÙÈÛÌÔÜ– Ùfi ùÓÙˆ˜ ∞¡À¶∂ƒµ§∏∆√ ∂ª¶√¢π√ ÚˆÙ›ÛÙˆ˜
ÁÈ¿ â·Ó¤ÓˆÛË ÙáÓ ‰ÈËÚËÌ¤ÓˆÓ ÃÚÈÛÙÈ·ÓáÓ, âÍ úÛÔ˘ ‰¤
Î·› ÁÈ¿ êÏá˜ ÂåÚËÓÈÎ‹ ëÓfiÙËÙ· ÌÂÙ·Í‡ ÙˆÓ, fiÛÔ
ÌÄÏÏÔÓ Ì¤ ÙÔ‡˜ Ì‹ ÃÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ õ Î·› àı¤Ô˘˜»40.
∂¶π§∂°√ª∂¡∞
^√ ¶·ÈÛÌfi˜, ó˜ ÊÔÚ¤·˜ ÛˆÚÂ›·˜ ·îÚÂÙÈÎáÓ ‰ÔÍ·ÛÈáÓ,
‚Ú›ÛÎÂÙ·È öÍˆ àfi Ù¿ ¬ÚÈ· ÙÉ˜ \∂ÎÎÏËÛ›·˜Ø Î·›, ó˜ âÎÊÚ·-
ÛÙ‹˜ ëÓfi˜ âÁÎÔÛÌÈÔÎÚ·ÙÈÎÔÜ ÔÏÈÙÂ‡Ì·ÙÔ˜, àÔÙÂÏÂÖ ·-
ÁÎfiÛÌÈÔ Î¤ÓÙÚÔ âÍÔ˘Û›·˜. ¶·Ú\ ¬ÏË, ‚¤‚·È·, Ù‹Ó âÍˆÙÂÚÈÎ‹
ÙÔ˘ Ï¿Ì„Ë Î·› ‰‡Ó·ÌË, ÎÚ‡‚ÂÈ Ì¤Û· ÙÔ˘ ÌÈ¿ ÙÚ·ÁÈÎ‹ à‰˘-
Ó·Ì›·, ÁÈ·Ù› êÏÔ‡ÛÙ·Ù· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È ÛÙ‹Ó Ï¿ÓË. ^√ ‰Úfi-
ÌÔ˜ ÙÉ˜ âÈÛÙÚÔÊÉ˜ ÛÙ‹ ¯·Ì¤ÓË ÙÔ˘ \√ÚıÔ‰ÔÍ›· ÂÚÓ¿ÂÈ
àfi Ù‹ ÌÂÙ¿ÓÔÈ·, Ù‹Ó ïÔ›·, ¬Ìˆ˜, Û‹ÌÂÚ· ÌfiÓÔ ó˜ ı·ÜÌ·
ÌÔÚÂÖ Î·ÓÂ›˜ Ó¿ ÂÚÈÌ¤ÓÂÈ àfi Ù‹ ÛÎÏËÚ˘ÌÌ¤ÓË çÏÈÁ·Ú¯›·
ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ.
45
^øÛÙfiÛÔ, Ôî âÍÔ˘ıÂÓˆÌ¤ÓÔÈ àfi ÙfiÓ ·ÈÎfi ïÏÔÎÏË-
ÚˆÙÈÛÌfi ëÙÂÚfi‰ÔÍÔÈ à‰ÂÏÊÔ› Ì·˜ àÓ·˙ËÙÔÜÓ, Û˘ÓÂÈ‰ËÙ¿ õ
àÓÂ›ÁÓˆÛÙ·, Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ· Ô‡ âÏÂ˘ıÂÚÒÓÂÈ, Ô‡ ‰›ÓÂÈ
ÓfiËÌ· Î·› çÌÔÚÊÈ¿ ÛÙ‹ ˙ˆ‹Ø Ù‹Ó àÏ‹ıÂÈ·, Ô‡, ó˜ ÃÚÈ-
ÛÙÔ˙ˆ‹ Î·› £ÂÔÎÔÈÓˆÓ›·, ‰È·Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È ·éıÂÓÙÈÎ‹ ÌfiÓÔ
ÛÙ‹Ó \√Úıfi‰ÔÍË \∂ÎÎÏËÛ›·, Ù‹ ÌÔÓ·‰ÈÎ‹ «ª›·, ^∞Á›·, ∫·-
ıÔÏÈÎc Î·d \∞ÔÛÙÔÏÈÎc \∂ÎÎÏËÛ›·» ÙÔÜ ÃÚÈÛÙÔÜ.
^∏ àÔÛÙÔÏÔ·Ú¿‰ÔÙË ›ÛÙË ‰¤Ó ÂrÓ·È àÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi
ÎÙÉÌ· Î·ÓÂÓfi˜. \∞ÔÙÂÏÂÖ ‰ˆÚÂ¿ ÙÔÜ £ÂÔÜ Î·› àÓ‹ÎÂÈ ÛÙ‹Ó
ÔåÎÔ˘Ì¤ÓË ïÏfiÎÏËÚË. °È\ ·éÙfi Ú¤ÂÈ Ó¿ Ê˘Ï¿ÛÛÂÙ·È àÓ·Ï-
ÏÔ›ˆÙË, œÛÙÂ, ó˜ ¯Ú¤Ô˜ àÁ¿Ë˜, Ó¿ ÚÔÛÊ¤ÚÂÙ·È àÎ¤-
Ú·ÈË Î·› Î·ı·Ú‹ Û\ ·éÙÔ‡˜ Ô‡ Ù‹Ó àÓ·˙ËÙÔÜÓ.
^∏ à·Ú·Û¿ÏÂ˘ÙË, ÏÔÈfiÓ, âÌÌÔÓ‹ ÛÙ‹Ó çÚıfi‰ÔÍË ·-
Ú¿‰ÔÛË ‰¤Ó ‰ËÏÒÓÂÈ ·éÙ¿ÚÂÛÎË ïÌÔÏÔÁÈ·Î‹ âÛˆÛÙÚ¤ÊÂÈ·.
√ûÙÂ ì Î·Ù¿‰ÂÈÍË ÙÉ˜ ·ÈÎÉ˜ Ï¿ÓË˜ Û˘ÓÈÛÙÄ ÌÈÛ·ÏÏÔ-
‰ÔÍ›· õ Ê·Ó·ÙÈÛÌfi. \∞ÓÙ›ıÂÙ·, ì Û¯ÂÙÈÎÔÔ›ËÛË ÙÉ˜ ›-
ÛÙÂˆ˜ Î·› ì Û˘ÁÎ¿Ï˘„Ë ÙáÓ Ï·ÙÈÓÈÎáÓ Î·ÎÔ‰ÔÍÈáÓ, Ô‡
âÈ¯ÂÈÚÔÜÓÙ·È ÛÙÔ‡˜ ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÙÈÎÔ‡˜ Î‡ÎÏÔ˘˜, ‰È·Î˘‚Â‡-
Ô˘Ó Ù‹ ÛˆÙËÚ›· Ì·˜ Î·› àÔÙÚ¤Ô˘Ó ÙÔ‡˜ à‰ÂÏÊÔ‡˜ Ì·˜
ÙÉ˜ ¢‡ÛÂˆ˜ àfi Ù‹Ó â·Ê‹ Ì¤ Ù‹ ÛÒ˙Ô˘Û· àÏ‹ıÂÈ·.
™ÙÔ‡˜ ‰ÈÏˆÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ëÏÈÁÌÔ‡˜ ÙÔÜ µ·ÙÈÎ·ÓÔÜ, ÛÙ›˜ ıÏÈ-
‚ÂÚ¤˜ ÊÈÏÔ·ÈÎ¤˜ âÎ‰ËÏÒÛÂÈ˜ çÚıÔ‰fiÍˆÓ ìÁÂÙáÓ, ÛÙÔ‡˜
àÙÂÏ¤ÛÊÔÚÔ˘˜ £ÂÔÏÔÁÈÎÔ‡˜ ¢È·ÏfiÁÔ˘˜ Î·› ÛÙ¿ Û‡Á¯ÚÔÓ·
¯·ÏÎÂÖ· «ëÓÒÛÂˆ˜ ÙáÓ \∂ÎÎÏËÛÈáÓ» ‰›¯ˆ˜ ëÓfiÙËÙ· ›ÛÙÂˆ˜,
ï \OÚıfi‰ÔÍÔ˜ XÚÈÛÙÈ·Ófi˜ àÓÙÈÙ¿ÛÛÂÙ·È Ì¤ Ù‹ ıÂÔÏÔÁÈÎ‹
âÁÚ‹ÁÔÚÛ‹ ÙÔ˘, Ù‹Ó àÚÔÛÌ¤ÙÚËÙË ‰‡Ó·ÌË ÙÉ˜ ÚÔÛÂ˘¯É˜
ÙÔ˘ Î·› Ù‹Ó àÎÏfiÓËÙË ›ÛÙË ÙÔ˘ ÛÙfiÓ ¢ÔÌ‹ÙÔÚ· ÙÉ˜ \∂ÎÎÏË-
Û›·˜, ÙfiÓ ∫‡ÚÈfi Ì·˜ \πËÛÔÜ ÃÚÈÛÙfi. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜, Ì¤ Ù‹ Û˘ÓÂ-
‹ Î·› êÁ›· ÙÔ˘ ˙ˆ‹, ïÌÔÏÔÁÂÖ Ù·ÂÈÓ¿ Î·› ı·ÚÚÂÙ¿ Ù‹ «Ê›-
ÏË \√ÚıÔ‰ÔÍ›·», ‰È·ÎËÚ‡ÛÛÔÓÙ·˜ Úfi˜ Î¿ıÂ Î·ÙÂ‡ı˘ÓÛË Ùfi
«ÂrÓ·È» ÙÉ˜ ›ÛÙÂÒ˜ ÙÔ˘: «°È¿ ÌÄ˜ ·éÙ‹ ÂrÓ·È ì ÂÚÈÔ˘Û›·
Ì·˜: ^∏ ›ÛÙË Ô‡ ÌÄ˜ ÎÏËÚÔ‰fiÙËÛ·Ó Ôî ·Ù¤ÚÂ˜ Ì·˜. ∞éÙ‹
ÂrÓ·È ï ÏÔÜÙÔ˜ Ì·˜, ·éÙ‹ ì ‰fiÍ· Ì·˜, ·éÙ‹ ì ÁÂÓÈ¿ Ì·˜,
·éÙ‹ Ùfi ÛÙÂÊ¿ÓÈ Ì·˜, ·éÙ‹ Ùfi Î·‡¯ËÌ¿ Ì·˜! ≠∂Ó· µ¿ÙÈÛÌ·
ö¯Ô˘ÌÂ, ÌÈ¿ ›ÛÙË, ÌÈ¿ \∂ÎÎÏËÛ›· ÎÈ ≤Ó· £Âfi Ô‡ ‰ÔÍ¿˙Ô˘ÌÂ
ÙÚÈÛ˘fiÛÙ·ÙÔ» (ÌÔÓ·¯fi˜ \πˆÛ‹Ê µÚ˘¤ÓÓÈÔ˜, 15Ô˜ ·å).
46
¶APA¶OM¶E™
1. . \πˆ¿ÓÓÔ˘ ™. ƒˆÌ·Ó›‰Ô˘, ƒˆÌFËÔÛ‡ÓË–PˆÌ·Ó›·–PÔ‡ÌÂÏË, âÎ‰. ¶Ô˘Ú-
Ó·ÚÄ, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1975, Û. 322.
2. Patrologia Latina, öÎ‰. J.P. Migne, Paris 1844-1890, Ù. 148, 107. BÏ. ëÏÏË-
ÓÈÎ‹ ÌÂÙ¿ÊÚ·ÛË: BÏ·Û›Ô˘ \Iˆ. ºÂÈ‰Ä, \EÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈÎ‹ ÎÛÙÔÚ›· Bã, \AıÉÓ·È
1994, Û. 336.
3. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘ KÔÓÙ›‰Ë, K·Ì¤˜ ÛÙ‹Ó îÛÙÔÚ›· ÙÔÜ K·ıÔÏÈÎÈÛÌÔÜ, ÛÙfiÓ
Û˘ÏÏÔÁÈÎfi ÙfiÌÔ Ô K·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜, âÎ‰. «ÊÏÏËÓÈÎ¿ °Ú¿ÌÌ·Ù·», \Aı‹Ó·
2000, Û. 69.
4. M·ÚÙ˘Ú›· ÙÔÜ Enzo Bianchi, ^HÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ ÙÉ˜ MÔÓÉ˜ Bose \IÙ·Ï›·˜,
ÛÙfi ÂÚÈÔ‰. ¶·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË, àÚÈı. 54, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2007, Û. 12.
5. \AÚ¯ÈÌ. °ÂˆÚÁ›Ô˘, K·ıËÁ. Î. M. ÔÛ. °ÚËÁÔÚ›Ô˘, \OÚıÔ‰ÔÍ›· Î·› Pˆ-
Ì·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜ (¶·ÈÛÌfi˜), öÎ‰. Î. M. ÔÛ. °ÚËÁÔÚ›Ô˘, ≠AÁ. òOÚÔ˜
2006, Û. 19.
6. ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ™·Ï¿¯·, \EÎÎÏËÛ›· K·ıÔÏÈÎ‹, ÛÙfiÓ ÙfiÌÔ Oî £ÚËÛÎÂÖÂ˜,
âÎ‰. «\EÎ‰ÔÙÈÎ‹ \AıËÓáÓ», \Aı‹Ó· 1992, Û. 133.
7. K·Ù‹¯ËÛË ÙÉ˜ K·ıÔÏÈÎÉ˜ \EÎÎÏËÛ›·˜, âÎ‰. K¿ÎÙÔ˜–Libreria Editrice
Vaticana, \Aı‹Ó· 1996, Û. 293.
8. \AÚ¯ÈÌ. \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘ ¶fiÔ‚ÈÙ˜, \OÚıfi‰ÔÍÔ˜ \EÎÎÏËÛ›· Î·› OåÎÔ˘ÌÂÓÈ-
ÛÌfi˜, âÎ‰. «\OÚıfi‰ÔÍÔ˜ K˘„¤ÏË», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 1974, Û. 212, 220.
9. ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ™·Ï¿¯·, ¬.., Û. 132.
10. BÏ. \AÚ¯ÈÌ. \IÔ˘ÛÙ›ÓÔ˘ ¶fiÔ‚ÈÙ˜, ¬.., Û. 224.
11. ÃÚ‹ÛÙÔ˘ °È·ÓÓ·ÚÄ, \√ÚıÔ‰ÔÍ›· Î·› ¢‡ÛË ÛÙ‹ ¡ÂÒÙÂÚË ^∂ÏÏ¿‰·,
âÎ‰. «¢fiÌÔ˜», \∞ı‹Ó· 2006, Û. 43-44.
12. µÏ. \AÚ¯ÈÌ. \EÌÌ·ÓÔ˘‹Ï K·Ï‡‚·, ^H Î·Ù·‰›ÎË ÙÔÜ ¶·ÈÛÌÔÜ, \AıÉÓ·È
1999.
13. . °ÂˆÚÁ›Ô˘ ªÂÙ·ÏÏËÓÔÜ, √éÓ›·Ø ÚfiÛˆÔ Î·› ÚÔÛˆÂÖÔ, ÛÙfiÓ
Û˘ÏÏ. ÙfiÌÔ ^H OéÓ›· ¯ı¤˜ Î·› Û‹ÌÂÚ·, âÎ‰. «ÂÚÌfi˜», \Aı‹Ó· 19993, Û. 20.
14. µÏ. M¿ÚÎÔ \AÔ˘Ú¤ÏÈÔ PÈ‚¤ÏÏÈ, Ô \AÚ¯ÈÂ›ÛÎÔÔ˜ ÙÉ˜ °ÂÓÔÎÙÔÓ›·˜,
âÎ‰. «¶ÚÔÛÎ‹ÓÈÔ», \Aı‹Ó· 2000Ø .\πˆ¿ÓÓÔ˘ ∫Ô‚¿ÙÛÂ‚ÈÙ˜, ™¯¤ÛÂÈ˜ ÙÉ˜
™ÂÚ‚ÈÎÉ˜ \√ÚıÔ‰fiÍÔ˘ \∂ÎÎÏËÛ›·˜ Úfi˜ ÙfiÓ ƒˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎÈÛÌfiÓ, âÓ \∞ı‹-
Ó·È˜ 1965Ø ª›ÚÎÔ ∆ÔÌ¿ÛÔ‚ÈÙ˜, ^√ ÛÂÚ‚ÈÎfi˜ Ï·fi˜ Î·› ì \∂ÎÎÏËÛ›· ÙÔ˘, Â-
ÚÈÔ‰. ™‡Ó·ÍË, àÚÈı. 40, \∞ı‹Ó· 1991, Û. 83-84Ø ™. NfiÛˆÊ, Ô ¶·ÈÛÌfi˜ Î·›
Ôî àÁáÓÂ˜ ÙÔ˘ Î·Ù¿ ÙÉ˜ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜, âÎ‰. «K‡ÚÔ˜ ì êÁ›· ÓÉÛÔ˜»,
AåÁÈ·ÏÔÜÛ· K·Ú·Û›·˜ 1997, Û. 139-154.
15. M·ÚÙ˘Ú›· ÙÔÜ ÂéÚˆ‚Ô˘ÏÂ˘ÙÉ °ÂˆÚÁ›Ô˘ PˆÌ·›Ô˘, ÛÙ‹Ó âÊËÌ. Tfi
BÉÌ·, \Aı‹Ó· 31-1-1993.
16. A. Vasiliev, ^πÛÙÔÚ›· ÙÉ˜ µ˘˙·ÓÙÈÓÉ˜ ∞éÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, âÎ‰. ªÂÚ-
Á·‰É, ¯.¯., Û. 567.
17. A. Vasiliev, ¬.., Û. 575.
18. ™ÙÉ‚ÂÓ ƒ¿ÓÛÈÌ·Ó, ¢‡ÛË Î·› \∞Ó·ÙÔÏ‹ Û¤ ™¯›ÛÌ·, âÎ‰. «\∂Ó Ïˇá»,
\∞ı‹Ó· 2008, Û. 216.
47
19. ªÂıÔ‰›Ô˘ ºÔ‡ÁÈ·, \∞Ú¯ÈÂ. Ú. £˘·ÙÂ›ÚˆÓ, ≠∂ÏÏËÓÂ˜ Î·› §·Ù›ÓÔÈ,
\∞ıÉÓ·È 1990, Û. 278.
20. KˆÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ \I. M·Ó›Î·, ™¯¤ÛÂÈ˜ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜ Î·› PˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈ-
ÎÈÛÌÔÜ ÛÙ‹Ó ÊÏÏ¿‰· Î·Ù¿ Ù‹ ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÉ˜ \E·Ó·ÛÙ¿ÛÂˆ˜ (1821-1827),
\Aı‹Ó· 2002, Û. 291.
21. XÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘ ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘, \AÚ¯ÈÂÈÛÎfiÔ˘ \AıËÓáÓ, º‡ÛÈ˜ Î·›
¯·Ú·ÎÙ‹Ú ÙÉ˜ OéÓ›·˜, âÎ‰. «ºÔ›ÓÈÎÔ˜», \Aı‹ÓËÛÈ 1928, Û. 45.
22. BÏ. ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˘ ÃÔÏ¤‚·, ^√ ·ÈÛÌfi˜, ï ëÏÏËÓÈÛÌfi˜ Î·› Ù¿
\√Úıfi‰ÔÍ· µ·ÏÎ¿ÓÈ·, ÂÚÈÔ‰. ¶ÂÈÚ·˚Î‹ \∂ÎÎÏËÛ›·, àÚÈı. 115, ¶ÂÈÚ·È¿˜,
\∞Ú›ÏÈÔ˜ 2001, Û. 38-41.
23. µÏ. NÈÎÔÏ¿Ô˘ ¶. B·ÛÈÏÂÈ¿‰Ë, MÄÚÎÔ˜ ï EéÁÂÓÈÎfi˜ Î·› ì ≠EÓˆÛÈ˜ ÙáÓ
5
\EÎÎÏËÛÈáÓ, âÎ‰. «Ô ™ˆÙ‹Ú», \AıÉÓ·È 1998 .
24. ÃÚ‹ÛÙÔ˘ °È·ÓÓ·ÚÄ, ¬.., Û. 96.
25. BÏ. . °ÂˆÚÁ. ¢. MÂÙ·ÏÏËÓÔÜ, ¢ËÌ. °fiÓË, ‰. \HÏ. ºÚ·ÙÛ¤·, ‰. EéÁ.
MÔÚ¿ÚÔ˘, âÈÛÎ. \Aı·Ó·Û›Ô˘ (°È¤‚ÙÈÙ˜), ^H OéÓ›· ¯ı¤˜ Î·› Û‹ÌÂÚ·, âÎ‰.
«ÂÚÌfi˜», \Aı‹Ó· 19993.
26. \Iˆ. K·ÚÌ›ÚË, \OÚıÔ‰ÔÍ›· Î·› PˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎÈÛÌfi˜, ÙfiÌ. II, \AıÉÓ·È
1965, Û. 170.
27. \AfiÛÙÔÏÔ˘ B. NÈÎÔÏ·˝‰Ë, Oî ÔåÎÔ˘ÌÂÓÈÎ¤˜ ÂÚÈ¤ÙÂÈÂ˜ ÙÔÜ XÚÈ-
ÛÙÈ·ÓÈÛÌÔÜ, âÎ‰. °ÚËÁfiÚË, \Aı‹Ó· 2007, Û. 183.
28. \EÊËÌ. \OÚıfi‰ÔÍÔ˜ T‡Ô˜, \AıÉÓ·È 8-12-2006.
29. \AÚ¯ÈÌ. °ÂˆÚÁ›Ô˘, K·ıËÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘ Î. M. ÔÛ. °ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÂÁ. òOÚÔ˘˜,
\AÓËÛ˘¯›· ÁÈ¿ Ù‹Ó ÚÔÂÙÔÈÌ·˙ÔÌ¤ÓË àfi Ùfi B·ÙÈÎ·Ófi ≤ÓˆÛË \OÚıÔ-
‰fiÍˆÓ–PˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎáÓ, ÂÚÈÔ‰. ¶·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË, àÚÈı. 54, £ÂÛÛ·ÏÔ-
Ó›ÎË 2007, Û. 5.
30. \EÊËÌ. K˘ÚÈ·Î¿ÙÈÎË \EÏÂ˘ıÂÚÔÙ˘›·, \Aı‹Ó· 6-5-2001, Û. 6.
31. ¢È¿Ù·ÁÌ· ÂÚ› OåÎÔ˘ÌÂÓÈÛÌÔÜ, Typis Polyglottis Vaticanis 1965, Û. 7.
32. BÏ. ™Ù˘ÏÈ·ÓÔÜ °. ¶··‰fiÔ˘ÏÔ˘, \OÚıÔ‰fiÍˆÓ ¶ÔÚÂ›·, âÎ‰. News
Books and Magazines Ltd, \Aı‹Ó· 2000, Û. 130.
33. ¶ÂÚÈÔ‰. \EÎÎÏËÛ›·, àÚÈı. 12, \AıÉÓ·È 1967, Û. 326.
34. ¶ÂÚÈÔ‰. \E›ÛÎÂ„È˜, àÚÈı. 234, °ÂÓÂ‡Ë 1980, Û. 4.
35. ¶ÂÚÈÔ‰. \E›ÛÎÂ„È˜, àÚÈı. 180, °ÂÓÂ‡Ë 1977, Û. 12.
36. ¶ÂÚÈÔ‰. \E›ÛÎÂ„È˜, àÚÈı. 520, °ÂÓÂ‡Ë 1995, Û. 19-20.
37. µÏ. ¶ÚˆÙÔÚ. £ÂÔ‰ÒÚÔ˘ Z‹ÛË, OéÓ›·Ø ì Î·Ù·‰›ÎË Î·› ì àıÒˆÛË,
âÎ‰. «BÚ˘¤ÓÓÈÔ˜», £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2002Ø \AÚ¯ÈÌ. °ÂˆÚÁ›Ô˘, K·ıËÁ. Î. M. ÔÛ.
°ÚËÁÔÚ›Ô˘ ÂÁ. òOÚÔ˘˜, OéÓ›·: ^H Ì¤ıÔ‰Ô˜ ÙÔÜ ·ÔÎÂÓÙÚÈÎÔÜ ÔåÎÔ˘ÌÂ-
ÓÈÛÌÔÜ, ÂÚÈÔ‰. ¶·Ú·Î·Ù·ı‹ÎË, àÚÈı. 60, £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË 2008, Û. 3.
38. ¶ÂÚÈÔ‰. \EÎÎÏËÛ›·, àÚÈı. 14, \AıÉÓ·È 1969, Û. 313.
39. \EÊËÌ. ∞éÛÙÚ·Ï›·˜ ¡¤Ô˜ ∫fiÛÌÔ˜, MÂÏ‚Ô‡ÚÓË 19-7-2007, Û. 1.
40. ¶ÂÚÈÔ‰. ºˆÓ‹ ÙÉ˜ \OÚıÔ‰ÔÍ›·˜, öÎ‰. ÎÂÚÄ˜ \AÚ¯ÈÂÈÛÎÔÉ˜ Aé-
ÛÙÚ·Ï›·˜, àÚÈı. 325, ™›‰ÓÂ¸ \πÔ‡ÏÈÔ˜ 2007, Û. 77 (^∏ ñÔÁÚ¿ÌÌÈÛË ÂrÓ·È
ÙÔÜ Û˘ÁÁÚ·Ê¤ˆ˜).

Papismos PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Papismos PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

¶ÚﬁÏÔÁÔ˜

I ™Y°XPONE™ ÚÔÛ¿ıÂÈÂ˜ ÁÈ¿ Ù‹Ó â·Ó·ÚÔ-

* ¢¤Ó ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔÜÌÂ ÙﬁÓ ¬ÚÔ ƒˆÌ·ÈÔÎ·ıÔÏÈÎÈÛÌﬁ˜, âÂÈ‰‹ ÂrÓ·È

¶·Ú·‰›‰ÔÓÙ·˜ Ùﬁ ÙÂÜ¯Ô˜ ÙÔÜÙÔ ÛÙÔ‡˜ à‰ÂÏÊÔ‡˜ Ì·˜, Û¤

IEPA MONH ¶APAK§HTOY

¶√ƒ∂π∞ ∫∞π ∂•∂§π•∏ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

* ∫·Ù¿ Î·ÈÚÔ‡˜, Û¤ çÚıﬁ‰ÔÍÂ˜ Î˘Ú›ˆ˜ ¯áÚÂ˜, Ôî ¶·ÈÎÔ› à·ÁÁ¤Ï-

∏ ∫∞∆∞¢π∫∏ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

∂°∫§∏ª∞∆∞ ∆√À ¶∞¶π™ª√À

¶∞¶π™ª√™ ∫∞π ∂§§∏¡π™ª√™

™À°Ãƒ√¡√™ ¢π∞§√°√™ √ƒ£√¢√•π∞™— ¶∞¶π™ª√À

\∂ÎÙﬁ˜ àﬁ ÙÔ‡˜ ÙÚÂÖ˜ ·éÙÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙÂ˜, Ô‡ ÚÔ-

* ^øÛÙfiÛÔ, Ùfi µ·ÙÈÎ·Ófi, Û¤ â›ÛËÌ· ÎÂ›ÌÂÓ· Ô‡ àÂ˘ı‡ÓÂÈ Î·Ù¿

^∏ ÔÏÏ·Ï‹ ÎÚ›ÛË, Ô‡ Ì·ÛÙ›˙ÂÈ ÙﬁÓ ÛËÌÂÚÈÓﬁ ¢È¿ÏÔÁÔ

Vous aimerez peut-être aussi