Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
(0.034)316.77:32
(0.034)070:32
Edita
ISBN: 978-84-9082-786-4
Kazetaritza politikoaren eta
komunikazio estrategikoaren giltzarriak
konbergentzia-eszenatokian
Agradecimientos
Al Vicerrectorado de Investigación la Universidad del País Vasco (UPV/EHU), por financiar el
proyecto EHUA10/13 (2013/2015), y al Gobierno Vasco, por financiar y apoyar el grupo de
Investigación Consolidado ‘Gureiker’ (IT1112-16)
A los autores, por contribuir a esta publicación con sus aportaciones y experiencias
Liburuan autoreak, irakasleak, profesionalak, adituak,
kazetariak, politikariak, etab. aipatzean emakumeak zein
gizonak adierazten dira.
Sarrera 21
Introducción 40
Ainara Larrondo Ureta
5
6. Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular: el papel de las 174
nuevas tecnologías de la comunicación en la evolución de la democracia
José-Luis Dader García
12. Fale connosco! A participação dos cidadãos nos websites dos partidos 362
políticos portugueses
Gisela Gonçalves; J. Paulo Serra
6
Ciberdemocracia o
tecnopolítica de consumo
6 popular. El papel de las nuevas
tecnologías de la comunicación
en la evolución de la
democracia1
Referencias
1Una primera versión de este texto fue presentado en el X Simposio de Historia Actual (Universidad
de La Rioja y el Instituto de Estudios Riojanos (Logroño, 23 de octubre de 2015).
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
2 Catalogaciones similares en Fabbrini (1990) y Swanson y Mancini (1996), entre otros. Para una
referencia conjunta, aunque incompleta, a algunos de los protagonistas de este recorrido terminológico
y conceptual, véase López (2011).
175
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Pero sin que tal cambio contribuya al interés general y al debate docu-
mentado y juicioso que la comunidad democrática necesita. Pasados unos
años de ese diagnóstico, la única modificación consistiría en que los perio-
distas habrían perdido también su aura y el nuevo árbitro al que todos diri-
girían su mirada atribulada sería las aún más irreflexivas ‘redes sociales’.
Para el politólogo Josep María Vallés (2010: 14), “la política democrática
actual ha sido ‘raptada’ por una lógica comunicativa que influye de manera
determinante sobre el proceso de toma de decisiones, las instituciones que
las canalizan y las políticas que producen”. Y nadie mejor que David
Altheide, acuñador junto con Robert Snow del concepto ‘media logic’ al final
de los setenta (Altheide y Snow, 1979) para sintetizar ese nuevo marco per-
ceptivo e interpretativo (y sus consecuencias), que los medios imponen a la
actualidad social de la que se ocupan:
Captar imágenes, ser los primeros en mostrarlas; poner el foco en lo inmediato en lugar
de en lo que aporte significado –o exactitud y contexto-, es lo que en parte define el des-
enlace o rompiente de la ola que los medios procuran […] Cuando se emplea cualquier
variante de la lógica mediática para presentar e interpretar fenómenos institucionales se
altera la forma y el contenido de esas instituciones […] Dicha lógica –su forma de argu-
mentar, el énfasis y la orientación promovida en los mensajes, la producción y procesos
mediáticos–, tiende a ser evocativa, encapsulada, muy acotada por etiquetas temáticas,
intuitiva para las audiencias y fácil de usar […] Los medios operan con un conjunto de
reglas gramaticales para emplear ciertos símbolos y han desarrollado una perspectiva
general para interpretar diversos objetos y sucesos. En contrapartida, los miembros de la
audiencia adoptan selectivamente esa misma lógica global y sistema simbólico para darle
sentido a su experiencia con los medios […] En la medida en que tales formatos implican
precondiciones subyacentes o esenciales para la interacción y la comunicación, se les
tiende a dar por sentados (Altheide, 2014: 2, 9-10 y 22) [Traducción J.L. Dader].
176
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
177
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
3 Aunque en este trabajo Elster no desarrolla una explicación específica de tal tipo de democracia,
comenta las propuestas de Habermas para una política democrática acordes con una ‘ética
comunicativa’ y señala (1986:112): “El centro de [su] teoría se basa en que, en lugar de acumular o
filtrar preferencias, el sistema político deber ser equipado con una forma de cambiarlas mediante el
debate público y la confrontación” [Traducción de J.L. Dader].
4 Tal y como se apunta en la nota anterior, los trabajos previos de Habermas sobre “Teoría de la acción
comunicativa” plantean las bases en las que se apoyan luego la mayoría de los formuladores de la
democracia deliberativa, incluido el propio Habermas a partir de esta publicación de 1990.
5 Para una revisión general de la genealogía de los conceptos de “democracia deliberativa” y
178
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
juicios de la gente no son simples datos exógenos, sino que, bien al contrario,
pueden transformarse en el transcurso de un proceso o procedimiento
deliberativo (Floridia, 2013).
179
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Lukin, 2005; Alguacil, 2006; Davies et al., 2006; Fishkin, 2009; Peralta,
2013) 6.
6 Y a otra escala, las aportaciones en la misma línea organizadas por medios de comunicación para
diversas comunidades y sobre problemas sociales concretos, siguiendo las directrices del llamado
periodismo cívico, público o comunitario (Rosen y Merritt, 1994; Black, 1997).
180
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
181
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
182
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Dicho peldaño de progreso es muy probable que sólo sea subido por esa
minoría que la ciencia política contemporánea cataloga como ‘público atento’.
Pero hace viable una interacción política de mayor cercanía y co-
rresponsabilidad, en la línea de lo que el constitucionalista italiano Stefano
Rodotà (1997) denomina una “democracia continua”. Para este autor, en
efecto, el problema básico de la democracia representativa tradicional es que
practica una especie de implicación política intermitente o alterna. Los
electores se conectan sólo durante el proceso de la campaña y el voto en las
urnas y se desconectan después hasta la siguiente convocatoria, quedando el
resto del tiempo fuera del espacio político real (o con el único y débil cordón
umbilical de la información mediática).
183
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
7 Matizo así, con una pequeña modificación, las características formuladas en Dader (2012:18).
184
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
185
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
9 En esta línea se sitúa también la apertura por el Ayuntamiento de Madrid, desde el 15 de septiembre
de 2015, de una web municipal específica (<https://decide.madrid.es>) [Consulta: 15/03/2017] para
presentar y votar iniciativas ciudadanas, en fase aún muy embrionaria, que no obstante ha alcanzado
cierto eco mediático con la celebración, en febrero de 2017, de unas primeras votaciones del vecindario
de Madrid, a partir de algunas de las iniciativas más respaldadas en el citado portal electrónico (cfr. Por
ejemplo, <https://decide.madrid.es/vota> [Consulta: 15/03/2017] y
<http://ccaa.elpais.com/ccaa/2017/02/13/madrid/1487005706_465218.html>
[Consulta: 15/03/2017], entre otras noticias referidas al caso).
10 <http://epetitions.direct.gov.uk> [Consulta: 15/03/2017].
186
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
5. Durante ese tiempo cualquier otro ciudadano que consulte el listado puede
adherir su firma y,
6. Cuando una petición alcanza las 10.000 firmas genera el compromiso del
gobierno de emitir una respuesta suficientemente explicativa. En caso de
llegar a las 100.000 firmas “podrá” ser discutida en la “Cámara de los
Comunes”. El hecho de que la discusión parlamentaria no sea obligatoria,
sino que “pueda” producirse a discreción de la propia Cámara, parecía re-
ducir de forma drástica el interés de esta vía. Pero ello no ha impedido el
enorme eco que la fórmula ha tenido en la vida política británica.
187
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
188
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
189
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Los proyectos comentados hasta aquí (o para el caso español, los des-
plegados en la misma línea aunque a menor escala por la Fundación Civio 17),
coinciden en facilitar la cooperación entre ciudadanos para aunar esfuerzos
económicos u organizativos y realizar acciones de presión colectiva
(peticiones, presencia mediática, escritos colectivos), o adopción informada
de decisiones individuales de voto. Pero desde el punto de vista de los
objetivos de la implicación deliberativa adolecen todavía de escasa profundi-
dad, desarrollando más acciones de acumulación de voluntades que de in-
tercambio reflexivo de puntos de vista.
190
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
191
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
réplicas ciudadanas. Las pocas que obtienen respuestas suelen contar con un
único comentario (http://www.theyworkforyou.com; Chadwick, 2009).
192
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
sociedad española, incluso entre quienes dicen defender proyectos de avance democrático. En el área
explicativa de la página no existía la habitual sección sobre “¿Quiénes somos?” hasta la nueva fase del
salto internacional, a partir de la cual sí existe ahora una presentación visual y escrita de sus principales
responsables. A ese respecto resultaba muy significativa la nota informativa de varias publicaciones
digitales en el momento de la puesta en marcha: Dichos medios decían haber entrevistado a alguno de
los tres cofundadores de Kuorum, y en todos los casos reflejaban “que prefiere no desvelar de momento
su nombre” (http://www.elconfidencial.com/tecnologia/2013-10-25/kuorum-la-startup-espanola-que-
lleva-la-democracia-ciudadana-a-la-red_45787/, y también
<http://noticias.lainformacion.com/asuntos-sociales/nace-kuorum-una-plataforma-espanola-en-
busca-de-una-democracia-2-0_uZLstjDCNoiDnIdNTr1Fk4> [Consulta: 15/03/2017]. Gracias a otra
publicación unos meses más tarde se podía saber al menos que los tres promotores de la plataforma se
llaman Matías, Iñaki y Chema: <http://www.eldiario.es/turing/Kuorumorg-plataforma-espanola-
fomentar-politica_0_301320478.html> [Consulta: 15/03/2017]. La versión actualizada de su web en
2017 nos explica en cambio que sus principales responsables son Matías Nso, Iñaki Domínguez, Chema
García, Abby Rodríguez, Miguel Fernández, Arianne Zaragoza, Jiaxi Huang y William Davis y aporta un
curriculum sintético de cada uno de ellos.
193
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
194
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
195
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Rompiendo con dicha tendencia, el gobierno español creó un sitio web con
un dispositivo de “consulta electrónica” para dar a conocer su referido
proyecto de ley y permitir la intervención de cualquier ciudadano o grupo in-
teresado 24. La web mostraba el borrador elaborado hasta ese momento por el
ministerio encargado y abría un buzón para recoger, con una extensión
limitada, sugerencias de modificación o mejora. El gobierno se comprometía
a estudiar las revisiones ciudadanas recibidas y reelaborar con ellas el pro-
yecto que finalmente remitiría al Congreso para su discusión parlamentaria.
196
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
pública la correspondencia que recibe con las propuestas para incluir o cam-
biar las normas de su actividad sectorial” (De Cózar, 2012).
Los casos comentados hasta aquí no son más que una muestra del disperso
y a menudo marginal afloramiento de experiencias en que la ciberco-
municación demuestra alternativas reales de avance hacia una ciberdemo-
cracia. Pero es cierto que en la gran mayoría de países y procesos, los dis-
positivos de Internet facilitan únicamente un nuevo estadio de la tecnopolí-
tica de vocación escénica y apelación emotiva. Se trataría así, tan sólo, de una
versión aún más lograda y efectista de política espectacularizada, que reduce
la democracia a la confrontación, ahora por nuevas vías, de discursos e
imágenes de esencia emocional y lógica mediático-publicitaria (Dader, 2015 y
2012).
197
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
198
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Tal diagnóstico pesimista es sin embargo rebatido por otros analistas como
el citado Chadwick (2012), para quien la tendencia evolutiva no siempre es
así. Este académico considera que la evaluación gira de manera sustancial si
se analiza con mayor detalle las nuevas actividades de “exuberancia
informativa” que desencadenan las herramientas 2.0 (frente a las formas más
rígidas y jerarquizadas del entorno digital de la primera fase), y si se modifica
también el radicalismo normativo con el que, en su opinión, se ha
interpretado el concepto de deliberación y el horizonte de positividad de-
mocrática en las formulaciones teóricas dominantes en la escuela de la
democracia deliberativa.
199
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
200
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
Por otra parte, las formas de participar en la vida política no son simple-
mente votar, dar dinero, asistir a mítines, escribir cartas o discutir asuntos
políticos, como tradicionalmente consideraba la ciencia política. Ir a mani-
festaciones, cooperar en voluntariado o firmar peticiones constituyen
mecanismos más informales que también habrá que considerar a la hora de
medir si una población interviene o no en política. E incluso habrá que añadir
acercamientos aún más informales y ligeros, como pueden ser los comenta-
rios e intercambios antes aludidos de las redes sociales (Chadwick, 2012: 43-
44). Por todo ello este autor considera que la idea de una democracia
deliberativa no puede ser entendida en términos de ‘todo o nada’ y, en con-
secuencia, las nuevas formas de intervención ‘granular’ o ‘de pequeña escala’
que la Red facilita y sus usuarios ejercen han de ser tenidas en cuenta a la
hora de valorar si Internet está contribuyendo –y en qué forma-, a la
implicación política de la ciudadanía y la innovación democrática.
201
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
202
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
203
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
REFERENCIAS
ALTHEIDE, D. (2014). Media Edge. Media Logic and Social Reality. New
York: Peter Lang.
204
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
205
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
206
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
ELSTER, J. (1986). “The Market and the Forum: Three Varieties of Political
Theory”. En: ELSTER, J.; HILLAND, A. (eds.). Foundations of Social
Choice Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
FABRA, M. (2012a). “Sin plazo para estudiar las 3.600 aportaciones a la Ley
de Transparencia”. Diario El País, 16-IV, <http://www.elpais.com>.
FABRA, M. (2012b). “El Consejo de Estado reprocha las prisas con la Ley de
Transparencia”. Diario El País, 28-VI, <http://www.elpais.com>
[Consulta: 06/02/2017].
207
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
208
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
209
CLAVES DEL PERIODISMO POLÍTICO Y LA COMUNICACIÓN ESTRATÉGICA EN EL ESCENARIO COMUNICATIVO CONVERGENTE
6 KAZETARITZA POLITIKOAREN ETA KOMUNIKAZIO ESTRATEGIKOAREN GILTZARRIAK KONBERGENTZIA-ESZENATOKIAN
Ciberdemocracia o tecnopolítica de consumo popular
210