©e Mðtr{™thtÞýtu rðsÞ‚u‚ht{T

: ÷u¾f :
ËŒT„wY ©e ƒúñMðY…ŒtË Mðt{e (ËtrníÞ rðþthŒ)
„wYðÞo : ËŒT„wY ©e ½™~Þt{«ftþŒtËS Mðt{e (fkzthe „wYfw÷)

: «uhf :
ËŒT„wY þtMºte ©e ½™~Þt{«ftþŒtËS Mðt{e
(fkzthe „wYfw÷)

: «ftþf :
ŒþtÂçŒ {ntuíËð™t W…¢{u
©e Mðtr{™thtÞý „wYfw÷ “¼Âõ‚™„h” fkzthe
©e Mðtr{™thtÞý {krŒh, z÷tË („útLz«uhe) y{urhft
 2

{t™ð‚t™t Œeðzt
«ftþf :
©e Mðtr{™thtÞý „wÁfw÷ “¼Âõ‚™„h” fkzthe,
{wk. fkzthe, ‚t. fhsý, S. ðztuŒht-391210
Vtu™ : (02666) 232334, 232734
E-mail :gkandari@satyam.net.in.
Web : www.TheSwaminarayan.org

«ftþ™ r‚rÚt :
ytð]r‚ : «Út{
«‚ : 2000
rfk{‚ : Y.
ËtisLÞ :
©e Mðtr{™thtÞý {krŒh (z÷tË „útLz«uhe) y{urhft
«trÂMÚtt™ :
©e Mðtr{™thtÞý „wÁfw÷ “¼Âõ‚™„h” fkzthe,
Vtu™ : (02666) 232334, 232734
©e Mðtr{™thtÞý „wÁfw÷ ðztuŒht
Vtu™ : (0265) 3134099
©e Mðtr{™thtÞý {krŒh ÷tuÞtÄt{
Vtu™ : (02755)265441, 265451
©e Mðtr{™thtÞý {krŒh, z÷tË, Þw.yuË.yu.
2114 - Pine St. Grandprairie, Tx. 75050
Phone : 972-263-7637
{wÿf : ©eS ytxo (079) 30928299
 3

Ë{…oý

suytuyu Ëðt ÷t¾ AkŒ - [tu…tE y™u Œtunt ð„uhuÚte

˼h “ ©e nrh[rhºtt{]‚ Ët„h ” ™t{™tu rðþt¤ „úkÚt
÷¾e ©e Mðtr{™thtÞý Ëk«ŒtÞ™t y™wÞtÞeytu W…h
{nt™ W…fth fhe ytæÞtÂí{f ûtuºtu …htu…fth™wk ¼„ehÚt
ftÞo fÞwO Au. ‚u{s ©eS {nthts™e yt¿ttÚte y™uf r[ºt
«r‚{tytu ‚iÞth fhe ‚uytu™tu y…th htS…tu {u¤ÔÞtu Au
yuðt, «t:‚ M{hýeÞ ËŒT„wYðÞo ©e {wõ‚t™kŒ Mðt{e™t
y„ú„ÛÞ rþ»Þ y™u {tht …thk…rhf ytrŒ „wYðÞo ËŒT„wÁ
©e “ytÄtht™kŒ Mðt{e ” ™t fhf{¤tu{tk …htu…fthÚte
«ftþ‚wk “{t™ð‚t™t Œeðzt” ™t{™wk …wM‚f y…oý fh‚tk
yk‚hÚte yt™kŒ y™w¼ðwk Awk.

r÷. Ëuðf ƒúñMðY…ŒtË

 4

ytþeðo[™

¼„ðt™ ©e Mðtr{™thtÞý {nt«¼w™e Ëns [uütytu™t

ðýo™ ŒhBÞt™ Ë.„w. «u{t™kŒ Mðt{eyu ¾tË WÕ÷u¾ fÞtuo fu

“yr‚ ŒÞt¤w hu, Mð¼tð Au Mðt{e™tu, …hŒw:¾ nthe hu...

ftuE™u Œw:¾eÞtu hu, Œu¾e ™ ¾{tÞ, ŒÞt ytýe hu...”
{nthtsu Ë‚e«Útt ‚u{s ƒt¤fe ŒwÄ …e‚e fhðt™t ¢qh‚t
¼Þto fwrhðtòu ƒkÄ fhtðe …thtðth fYýt fhe. {tk„htu¤{tk ðtð
y™u ftrhÞtýe{tk ‚¤t𠄤tðe “ÐÚæïÐÜ æÚæ² ¨„æ¢ ç±|æꄲ:”
ËqÂõ‚™u ËtÚtof fhe. Sðt òuþe suðt …rðºt ƒútñýtu™e ŒtrhÿÞ…qýo
ŒÞ™eÞ Œþt òuE ‚u{™t …wºttu™u Þ¿ttu…rð‚ y…tðe. “yþhý
þhý ¼wsŒkz {nthts™t” …kÂõ‚™u ËtÚtof fhe. yhu ! {wþ¤Äth
ð]Âü{tk Ëthk„…wh™t Œuðt ¼„‚™t {h‚t Ztuhtu™u ƒ[tððt ŒÞtr™rÄ
«¼wyu htrºt …ÞO‚ yt¾t {tu¼™u …tu‚t™t ¾k¼t W…h W…tze
htÏÞtu. fuðe fYýt Sð «týe {tºt …h !
y™u ytsu ßÞthu ŒÞt y™u fYýt™wk ‚u÷ ¾qx‚t {t™ð‚t™t
Œe…ftuu {whòðt ÷tøÞt Au, íÞthu Ë{ts™t [w™kŒt [kŒ {nt…wÁ»ttu
y™u {nt™w¼tðtu™t Sð™-fð™ hsw fhe yt “{t™ð‚t™t
Œeðztytu” …wM‚f Ëw‚u÷e {t™ð-[u‚™t™u ò„ú‚ fhðt {txu
÷¾tÞwk Au.
yt …w M ‚f{tk ¼„ðt™ ©e Mðtr{™thtÞý™e Ëðo -
Sðrn‚tðn™e ¼tð™t, ¼„ðt™ ƒwØ y™u {ntðeh™e fYýt,
 5

EËw r¾úM‚™tu {t™ð«u{, Mðt{e rððuft™kŒ™wk “Œrhÿ Œuðtu ¼ð” ™wk

Ëqºt, Ëk„e‚¿t ßÞtuso nƒox ™e …þwËuðt suðt y™uf «t[e™ ‚Útt
yðto[e™ «Ëk„tu™u ytðhe ÷eÄt Au.
‚tu Ônt÷t ¼õ‚tu ! y{tht rþ»Þ ©e ƒúñMðY…ŒtËS
îtht ÷¾tÞu÷ yt …wM‚f y™uf Sðtu™u ˃z‚t Ë{ts …h fYýt
fhðt™e «uhýt yt…þu s...

÷e. þt. ½™~Þt{«ftþŒtË™t

ËM™un sÞ ©e Mðtr{™thtÞý
 6

‚t.7-9-h004
sL{tü{e
÷u¾f ‚hVÚte......
“ ‚™ …rðºt Ëuðt rfÞu, Ä™ …rðºt rŒÞu Œt™
{™ …rðºt nrh ¼s™ËU, EË rƒÄ ntu fÕÞt™ ”
Ônt÷t ¼õ‚tu ! þt†fthtuyu ƒu «fth™tu …htu…fth fÌttu Au.
‚u{tk yuf ‚tu yu fu, Sðtí{t™u …h{tí{t™e ytu¤¾tý fhtðe
{wÂõ‚™t {t„uo [ztðe ŒE ftÞ{ {txu Ëwr¾Þtu fhe Œuðtu ‚u y™u
ƒeò «fth™tu …htu…fth yu Au fu, yu Sðtí{t su Œun{tk hnu Au ‚u
Œun …h ŒÞt fhe ‚u™u Ëwr¾Þtu fhe Œuðtu ‚u.
su he‚u Sðtí{t™wk Ëw¾ sYhe Au, yu s he‚u Œun™wk Ëw¾ …ý
sYhe Au; fthý fu, {týË òu ŒunÚte Ëwr¾Þtu nþu ‚tu s þtkr‚Úte
¼s™ ¼Âõ‚ fhe þfþu y™u …htu…fth™tk ftÞtuo fhe þfþu.
yuf ðt‚ nk{uþtk ÞtŒ ht¾ðe fu, ŒunÚte Ëwr¾Þt hnuðt™e
EåAt Œhuf Sð «týe {tºt™u ntuÞ s Au, …hk‚w hne þf‚t ™Úte,
fthý fu ftuE …qðof{o™u ðþ Œw:¾e ntuÞ Au, ftuE ft¤™u ðþ Œw:¾e
ntuÞ Au ‚tu ftuE Mð¼tð ðþ Œw:¾e ntuÞ Au. ftuE Ä™™t y¼tðu
Œw:¾e ntuÞ Au, ftuE ythtuøÞ™t y¼tðu Œw:¾e ntuÞ Au ‚tu ftuE
ƒL™u™t y¼tðÚte Œw:¾eÞtht ntuÞ Au.
ytðtk Œw:r¾Þkt ™h-™theytu™u {ŒŒ fhe Ëwr¾Þtk fhðtk yu
Œhuf {™w»Þ{tºt™e Vhs Au. þtMºtf‚to Ér»t-{wr™ytuyu y™u MðÞk
 7

…h{tí{tyu …ý Œw:¾e ÷tuftu™e ‚u{s …þw-…ûte ð„uhu Œhuf Sð

«týe {tºt™u Ëwr¾Þtk fhðtk yuðe yt¿ttytu fhu÷ Au y™u yu™t
ƒŒ÷t{tk …h÷tuf{tk Ëw¾™e «tr {¤þu yuðwk …ý fnu÷ Au.
yt ÷tuf{tk su su ŒÞt¤wk ÷tuftu ntuÞ Au ‚uytu rðþu»t fhe
{t™ð‚t ˼h …htu…fth™tk ft{tu r™:MðtÚto ¼tð™tÚte fh‚t ntuÞ
Au y™u ½ýt ÷tuftu Mð„torŒf™tk Ëw¾tu {u¤ððt {txu …htu…fth
fh‚t ntuÞ Au, ßÞthu ¼„ðt™™t ¼õ‚tu su ™h-™theytu Au ‚u ‚tu
…tu‚t™t EüŒuð™e «ML™t‚tÚtuo …htu…fth™tk ft{tu fh‚tk ntuÞ Au.
{t™ð‚t™t {t™ðtuÚte ˼h yt …wM‚f{tk ºtýuÞ «fth™t
÷tuftu™t …htu…fth™tk ftÞtuo™e ytAe Í÷f þçŒtu™t MðY…u hsw
fhðt{tk ytðe Au. {™u ytþt Au fu, Œhuf «fth™tk Mºte-…wÁ»ttu™u
yt …wM‚f™t «Ëk„tu «uhýtY… {t„oŒþof ƒ™þu. …Ae …tu‚t™tk
‚™, {™ y™u Ä™™tu …htu…fth{tk ËŒw…Þtu„ fhe {t™ð Œun™u
¾ht yÚto{tk ËtÚtof fhe …h{tí{t™tu …qýo htS…tu {u¤ðþu.

yt¼th™t yrÄftheytu
yt …wM‚f{tk ytŠÚtf ËnÞtu„ yt…™th “©e Mðtr{™thtÞý
ËíËk„ {kz¤ ” „útLz«uhe, z÷tË y{urhft™t ¼tEytu y™u
ƒnu™tu™u ðz‚t÷ðtËe ©e nrhf]»ý {nthts ‚™, {™ y™u Ä™Úte
Ëw¾e ht¾u yuðe ‚uytu™tk [hýtu{tk «tÚto™t ËtÚtu Œhuf™tu ӌޅqðof
yt¼th {t™wk Awk. ‚u{s {krŒh™t y™u S.S.M ™t «{w¾ …h{
¼„ðŒeÞ ©e hs™e¼tE …xu÷u {™u ÔÞtfhý þwÂæÄ{tk {ŒŒ fhe
Au y™u …h{ ¼„ðŒeÞ ©e yu{.ðe.…xu÷u …wM‚f ÷¾ðt{tk su su
 8

[es- ðM‚wytu™e sYh‚ …ze n‚e ‚u ‚u ÷tðe yt…e n‚e ‚u ƒŒ÷

yt ƒL™u ¼õ‚tu ™ tu …ý yk ‚ hÚte yt¼th
{t™wk Awk.
yt rËðtÞ y„íÞ™tu yt¼th {tht ™t™t „wYƒkÄw
íÞt„ðÕ÷¼ Mðt{e™tu {t™wk Aw;k fthý fu ƒu ð»to Œhr{Þt™ ‚uytu
{the ËtÚtu hÌtt yu ƒu ð»to ËwÄe {thu Ë‚‚ ðtk[™ y™u ÷u¾™ [t÷‚wk
n‚wk , íÞthu ‚uytuyu {the sðtƒŒthe Mðefthe {™u sðtƒŒthe{tkÚte
{wõ‚ fÞtuo n‚tu, ‚uÚte ‚uytu™tu …ý yt¼th {t™wk Aw.k
‚Útt yt …wM‚f™e rzÍtE™ ð„uhu™e …ËkŒ„e {tht „wYƒkÄw
þt. ©e Ëk‚ðÕ÷¼ Mðt{e (ðuŒtk‚t[tÞo) yu fhe Au ‚uÚte ‚uytu™tu
…ý yt¼th {t™wk Awk ‚Útt yt …wM‚f™t «qV hezª„{tk {™u {tht
„wYƒkÄw r™„woýðÕ÷¼ Mðt{eyu {ŒŒ fhe Au, {txu ‚uytu™tu …ý
yt¼th {t™wk Awk. ‚Útt Ë{ÞËh Œhuf …wM‚ftu At…e ytÃÞtk Au,
‚uÚte ©e yh®ðŒ¼tE zwk„htýe™tu …ý yt¼th {t™wk Awk.

r÷. yt… Ëðuo™tu rn‚uåAw - M™une

ËíËk„ Ëuðf ƒúñMðY…ŒtË
fkzthe „wYfw¤. nt÷ y{urhft
©e Mðtr{™thtÞý {krŒh „útLz«uhe-z÷tË
Vtu™ : 97h-h63-7637
 9

“«tM‚trðf{T”
¥CæÎàæ Ðé Ú æ‡æï ¯ é òæ¨S² ±™Ým²}æì J
ÐÚæï Ð Ü æÚ: Ðé ‡ ²æ² ÐæÐæ² ÐÚÐèÇÝ}æì JJ
ÐÚçã„ ¨çÚ¨ {Ú}æ Ýçã |ææ§ü J
™æÚ±ï Î ¯Åì à ææS~æ}æï ¢ , Ïææ„ ç}æHè ãñ Îæï ² J
Îé:¶ ÎèÝï Îé:¶ ãæï„ ãñ, ¨é¶ ÎèÝï ¨é¶ ãæï² JJ
{t™ð‚t yux÷u {týË™wk {wÕÞ... su{ su{ {tU½ðthe ðÄ‚e
òÞ Au ‚u{ ‚u{ {tU½tu {™w»ÞŒun {u¤ð™th {týË ËM‚tu Út‚tu
òÞ Au, A‚tk ‚u{tk ftuE y{qÕÞ ®f{‚ Ähtð‚t ™hhí™tu ntuÞ Au
y™u ‚u™e {t™ð‚t™e ßÞtur‚™tu Í„{„‚tu «ftþ, yt …wM‚f™tk
…t™tkytu{tk …ÚthtÞtu Au. su Ëw¿t ÔÞÂõ‚ytu ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞu yt
…wM‚f ðtk[þu ‚u™t ÓŒÞ{tk MðtÚto, ÷tuu¼ y™u ¼tu„ð]Â¥t™t „tZ
ÄwB{Ë™u ¼urŒ™u {t™ð‚t™tu r[ht„ «Œe Útþu y™u Þw„tu …nu÷t
{nŠ»tyu yt…u÷tu {kºt “„ïÝ y²v„ïÝ |æéTèƒæ:” [rh‚tÚto Útþu.
311 Œuþtu™e 625 fhtuz™e ðM‚e{tk „ÛÞt, „tXât {t™ðtu
{t™ð‚t™t r[ht„ «Œe ht¾e™u …tu‚t™t yÂM‚íð™u ¾tuE™u …ý
…h™u «ftþ yt…u Au. yt …wM‚f™t ™t{{tk Œeðzt þ猙tu yÚto
…ý Ë{S ÷uðt suðtu Au. Œeðztytu MðÞk ˤ„u Au y™u yt…ý™u
«ftþ yt…u Au. fkEf yuðt s ÔÞÂõ‚ytu™t Sð™-fð™ yt
…wM‚f{tk Ëkfr÷‚ fÞto Au. su{ýu MðÞk Ën™ fhe™u …ý ƒeò™t
Ëw¾™e ðtkAt ht¾e Au. yux÷wk s ™rn ‚u™t {txu þÂõ‚ fh‚tk …ý
ðÄthu …wY»ttÚto fhe™u Eþ f]…tÚte ËV¤‚t …ý {u¤ðe Au.
yt Œuþ™e ËkMf]r‚ “}ææ xæé{: Ü S²çS±Îì {Ý}æì” Au. yt Œuþ™tu
 10

ytŒþo “±¨é{ñ± Üé Åé}ÏæÜ }æì” Au. yt Œuþ™tu «tÚto™t {kºt “¨ã

Ýæñ |æéÝv„é ¨ã Ýæ±±„é” Au yux÷u s ÉøðuŒ ¼th‚™u “²~æ
ç±E|æ±y²ïÜ Ýèx}æ” fnu Au. yux÷u {t™ð™tu ytrŒ r…‚t {™w
“»„ÎìÎïàæ Ðí¨ê„S² ¨Ü æàææÎxæí…‹}æÝ: J S±¢ S±¢ ™çÚ~æ¢ çàæÿæïÚÝ J
ÐëçƒÃ²æ¢ ¨±ïü }ææݱæ:” JJ fnu Au. {tºt ÐÚæïÐÎïàæ Ðæç‡Çy²}æì suðe
ðt‚tu ™Úte …ý yt Œuþ™t Rr‚ntË™t „¼o{tk yL™-ðMºt-ðM‚w -
…ŒtÚto-…iËt-Ëwðýo s ™rn, Mð þheh™e yÂMÚt ËwÄe™wk Œt™ …hrn‚
{txu fh™th™tk Sð™ hnu÷tk Au.
nwk {t™wk Awk fu, ytðt s Œe…ftu™t ysðt¤u ytsu …ý
fux÷tÞ W¥t{ &÷tuf …wY»ttuyu Sð™{tk {t™ð‚t™tu r[ht„
«ßsð÷e‚ htÏÞtu Au, su{™e ßÞtur‚ y{the ™sh ËwÄe …ntuuk[e
‚u{™e yt¼t yt… ËwÄe …ntU[tzðt {txu y{tht ðze÷ „wYƒkÄw
….…q.ËŒT„wY Ët. rð. ©e ƒúñMðY…ŒtËS Mðt{eyu Ë{tsÚte
r™÷uo… ntuðt A‚tk …ý «[kz …wY»ttÚto y™u r¢Þt Ët‚íÞ îtht yt
„úLÚt™wk yt÷u¾™ fÞwO Au yu{™e f÷{ “{uSf Mxef™e su{ [t÷u
Au.” ©e ËíËkr„Sð™ Ët„h {kÚt™” ‚u™wk Ëtûte Au. yt …wM‚f
ðtk[e™u su{ Wz‚tk …ûte™u òuE™u {t™ð Wz‚tu ÚtÞtu - ‚h‚t
{tA÷tk™u òuE™u ‚h‚tu ÚtÞtu; ‚u{ …htu…fthe ÚttÞ yuðt W{Œt
ytþÞÚte Ä{o r™h…uût ¼tðu yt „úLÚt™wk yt÷u¾™ fÞwO Au. rz«uþ™
ftuƒeÞt y™u rðï „heƒe r™ðthý {txu Þtu„e fh‚t ðÄthu
W…Þtu„e Útðt™e sYh Au. ytftþ{tk ðtŒ¤™e htn òuE™u ƒuXu÷t
{t™ð™t Sð™{tk {t™ð‚t™tu Œw»ft¤ Au ™rn y™u Ítz{tkÚte
rþûtt ÷u™th Ér»t…wºt {t™ð {týË{tkÚte rþûtt ™rn ÷u ?
 11

ðuŒft¤Úte ythk¼e™u yts rŒðË ËwÄe™t Rr‚ntË{tk yuðtu

Ëwðýo Ë{Þ õÞthuÞ ytÔÞtu s ™Úte ßÞthu ƒÄt s Ëw¾eÞt ntuÞ...
{ÞtoŒt …wY»ttu¥t{ ht{™t htßÞ{tk MðÞk ‚u{™tk s …í™e ytSð™
yt Ë{ts™e fYý‚t™tuu ¼tu„ ƒLÞtk y™u yk‚u Äh‚e {t‚t™u s
¾tu¤u ƒuËe „Þt... rðï™t ytrŒ {ntftÔÞ™t h[rÞ‚t ðtÂÕ{f™u
…ý fYýt™t M…kŒ™tuyu ht{tÞý suðt ftÔÞ™u ÷¾ðt «uÞto n‚t.
ht{hts™e fÕ…™t …ý yts Œeðt MðÙ Au íÞthu {t™ð‚t™tu
r[ht„ ƒ™e Sðe „Þu÷t y™u Sð‚t {nt{t™ðtu™e …hrn‚ftÞo
…hk…ht™u yt…™e ytk¾tu ËwÄe …ntU[tzðt …q. Mðt{e™tu yt «þM‚
«ÞtË Au yu{™t «ðtË™u Ë…¤ fhðt {txu ©e Mðtr{™thtÞý
ËíËk„ {kz¤ z÷tËu ËB…qýo ytŠÚtf ËnÞtu„ ytÃÞtu Au y™u
…tu‚t™t s ftÞtuoÚte Œuþ-rðŒuþ{tk {t™ð‚t™e yÂM{‚t™e {þt÷
s÷tð‚e, ….…q. ËŒT„wYðÞo þt. ©e ½™~Þt{«ftþŒtËS Mðt{e
ËkMÚtt…e‚ Ëk[tr÷‚ ËkðŠÄ‚ ËkMÚtt ©e Mðtr{™thtÞý „wYfw÷
fkzthe™t ŒþtÂçŒ ð»to™t W…¢{u yt …wM‚f™wk «ftþ™ ÚtE hÌtwk Au.
yt …wM‚f{tkÚte «uhýt …eÞw»t™wk …t™ fhe™u ftuE™t ÓŒÞ{tk
{t™ð‚t™tu r[ht„ s„{„þu... ftuE rðÄðt™tk ytkËwytu ÷qkAþu...
ftuE „heƒ™e ytk‚hze Xthþu... ftuE rðãtÚteo™u …wM‚f-…u™ fu Veþ
yt…þu... ftuE ºtM‚ ÔÞÂõ‚™u hûtý yt…þu... yux÷u yt „úLÚt
yt÷u¾™-«ftþ™™tu ©{ ËB…qýo ËV¤‚t™tu ðhËu.
¼ðŒeÞ
þt. Ëk‚ðÕ÷¼ŒtË™t
ËM™un sÞ©e Mðtr{™thtÞý
 12

©eS

™{ú r™ðuŒ™
‚t. h…-9-04
Mðt¼trðf he‚u s ËkËth™tu nh yuf {t™ðe …tu‚t™e
Sð™Þtºtt{tk Ëw¾, Ë{]ÂæÄ y™u þtkr‚™e yrðh‚ Ík¾™t fh‚tu
ntuÞ Au. …hk‚w ðtM‚rðf‚t yu Au fu ƒnwÄt su™u Ëw¾ y™u Ë{]ÂæÄ Au
‚u™u þtkr‚ ™Úte y™u su™u þtkr‚ Au ‚u™u Ëw¾ y™u Ë{]ÂæÄ ™Úte.
ËkËth{tk ftuEf s yuðtu nþu su™u …h{tí{t™e f]…tÚte Ëw¾, þtkr‚
y™u Ë{]ÂæÄ yu{ ºtýuÞ™tu Þtu„ «t ntuÞ. Ëtk«‚ Ë{Þ{tk rð¿tt™
y™u xuf™ T tu÷tuS™t nhýVt¤ rðftËÚte ¼tir‚f Ëw¾ y™u Ë{]ÂæÄ{tk
y™uf„ýtu ðÄthtu ÚtÞtu Au. …hk‚w ßÞthu rð¿tt™ y™u rððuf yufËtÚtu
yufËh¾tk fŒ{ r{÷tðe ™Úte þf‚tk íÞthu Sð™ Œw:¾{Þ y™u
WŒTð„ u Úte ¼hu÷ ƒ™e òÞ Au. ËÇÞ‚t yt„¤ ðÄe òÞ Au, ßÞthu
Sð™™t «tý Ë{e ËkMf]r‚ …tA¤ …ze òÞ Au. þtï‚ ËíÞ yu Au
fu {t™ðSð™™e ËtÚtof‚t ¼tir‚f Ëw¾tu{tk Ë{tÞu÷e ™Úte. {t™ð‚t
‚Útt M™unY…e ¼e™tþ ßÞtk ËwÄe Sð™™u M…þo‚e ™Úte íÞtk ËwÄe
Ëw¾ y™u Ë{]ÂæÄ ntuðt A‚tk Sð™{tk þw»f‚t y™w¼ðtÞ Au,
Sð™{tk r™hË‚t ÔÞt…e òÞ Au yux÷t {txu s W{tþkfh òu»teyu
fÌtwk Au fu “ nwk {t™ðe {t™ð Úttô ‚tu ½ýwk ”
Ëtk«‚ rðï rð»t{‚t™t ðtðtÍtuzt{tk yxðtÞu÷ Au.
¼úüt[th, ÔÞË™, yíÞt[th, ƒ¤tífth, ®nËt, ¾q™t-{hfe,
yt‚kfðtŒ,„heƒtE, r™Œtuo»t y™u ™ƒ¤t {t™ðe™wk y{t™ðeÞ
 13

þtu»tý, Ä{tOÄ‚t, fwxwkƒ™e Ët{wrnf ytí{níÞt, ™…wËkf, MðtÚto

y™u Ë¥tt÷tu÷w…, r™cwh ™er‚ rðntuýt htsfthýe ™u‚tytu™e
òunwf{e ‚Útt ytrÄ, ÔÞtrÄ y™u W…trÄÚte …erz‚ {sƒqh, ÷t[th
y™u Œw:¾e ÷tuftu™t yrM‚¥ð™u Ë{ts™tk Ëðuo ½xftuyu Ëns he‚u
Mðefthe ÷eÄtk Au. Ë{ts™t ftuE…ý ð„o™wk Ë{ts™e yt ƒuhn{e
«íÞu …ux™wk …týeÞu …ý n÷‚wk ™Úte y™u …thtðth sz‚t ÔÞtr… „E
Au. Ë{ts™u «ßðt¤‚e yt Ë{MÞtytu «íÞu ‚{t{ ht»xÙu
…÷tÞ™ðtŒe ð÷ý y…™tÔÞt™tu ynuËtË ÚttÞ Au. yt Œw:¾e
÷tuftu™t Sð™™e yt…Â¥t y™u ðuŒ™t™u Ëtk¼¤™th fu Ë{S
þf™th ‚Útt ‚™, {™ y™u Ä™Úte {ŒŒY… Út™th ËkðuŒ™þe÷,
«u{ y™u fÁýt˼h ÓŒÞðt¤t {t™ðeytu Ë{ts{tkÚte rŒ™ƒrŒ™
ytuAt Út‚t òÞ Au ‚u yt…ýt Ë{ts™e fÁý‚t Au. Ä{o y™u
Ëk«ŒtÞ ‚Útt ‚u™t ™t{u [t÷‚e ËkMÚttytu …ý Ë{ts™t yt
…tÞt™t «&™tu «íÞu ytk ¾ {e[t{ýtk fhe WŒtËe™ y™u
yËkðuŒ™þe÷ ƒ™e hne Au ‚u yt…ýtk Ë{ts™e fYý‚t™e
[h{rË{t Au.
…h{…qßÞ ƒúñMðY… Mðt{e îtht ÷¾tÞu÷ “ Sð™Þtºtt”
“{t™ð‚t™t Œeðztytu ”, “ðtýe rððuf, y{t™ðeÞ ¢qh‚t” ‚Útt
“ Sð™-yuf M™un Íhýwk” …wM‚ftu «íÞuf {t™ðe™u {t™ð‚t™tu
yŒfuhtu ËkŒuþtu yt…e òÞ Au. yt …wM‚ftu yts™t Ë{ts™e
rðxkƒýtytu{tkÚte {t™ðe™u ƒnth ftZðt {txu yuf rŒðtŒtkze
Ë{t™ Au. y™uf {nt…wÁ»ttu y™u {nt™w¼tðtuyu …tu‚t™t Sð™ftÞo
îtht {t™ð‚t™e su ËwðtË Vu÷tðe Au ‚u ËwðtË y™u ËŒT„wýtu òu
yt…ýt Sð™™u M…þeo òÞ ‚tu yuf ‚kŒwhM‚ y™u ËŒt[the
 14

Ë{ts y™u ht»xÙ™wk r™{toý ÚtE þfu. yt …wM‚ftu y™w…{ ËkŒuþtu

yt…e òÞ Au fu {t™ðe™tu Ët[tu Ä{o …thft™e …ezt™u Ë{S™u ‚u
…ezt™e yt„™u Xthðt{tk hÌttu Au. {t™ðe™tu Ët[tu Ä{o …htu…fth{tk
‚Útt …eze‚tu «íÞu ŒÞt ‚Útt fÁýt îtht ‚u{™u ÷t„u÷t þtherhf,
{t™rËf ‚Útt ӌޙt ½t™u YÍððt{tk hÌttu Au. {t™ðe™tu Ët[tu
Ä{o Œe™ Œw:r¾Þt™tk ytkËw ÷wAðt{tk Ë{tÞu÷tu Au. {t™ðe™tu Ët[tu
Ä{o su{™t Sð™ rðÄt‚t™e ð¢‚t™u fthýu ÷t[th, {sƒqh y™u
…ht©Þe ÚtÞu÷ Au ‚Útt Ë{ts™t ™ƒ¤t, f[ztÞu÷t y™u þtur»t‚
ð„tuo™t Út‚t Ët{trsf, htsfeÞ y™u ÄtŠ{f þtu»tý{tkÚte {wõ‚
fhe ‚u{™u ËtÚt-Ënfth, rnk{‚, Äehs ‚Útt «u{ yt…e Ëðo he‚u
{ŒŒY… ÚtE™u ‚uytu™u ƒuXt fhðt{tk hÌttu Au.
©e Mðtr{™thtÞý „wYfw¤, fkzthe™t ËkMÚtt…f …h{ …qßÞ
ËŒT„wY þtMºte ©e ½™~Þt{«ftþŒtËS Mðt{e™e «uhýtÚte
….…q.ƒúñMðY… Mðt{eyu «uhýtŒtÞe …rðºt …wM‚ftu™wk Ëkf÷™,
Ëk…tŒ™, ËkþtuÄ™ ‚Útt ÷u¾™ ftÞo fhðt{tk yÚtt„ {nu™‚ fhe™u
Ë{„ú ËíËk„™e y™uhe Ëuðt fhe Au. yt …wM‚ftu ËtŒe, Ëh¤
‚Útt ÷tuf ¼tuøÞ ¼t»tt{tk ÷¾tÞu÷ ntuðt A‚tk {{oðuÄf y™u Ëtu
x[ Ëtu™t suðtk Au. yt …wM‚ftu {t™ðe™u f‚oÔÞ…t÷™‚t y™u
Ä{o…htÞý‚t™t …tXtu þe¾ðe™u {t™ðe™t ÓŒÞ{tk «u{, ŒÞt,
ËíÞ, y®nËt, ËŒt[th,™er‚{¥tt ‚Útt Ë{ts™t «&™tu «íÞu
ËkðuŒ™þe÷ Útðt™e «uhýt yt…u Au. yt …wM‚ftu™t ðt[™Úte òu
Úttuzt yuf™tk Sð™ …ý …rhðŠ‚‚ ÚtE Wæðo„t{e ƒ™þu ‚tuÞ …q.
ƒúñMðY… Mðt{eyu þtherhf rð»t{‚t A‚tk Ë{Þ y™u þrõ‚™tu
¼tu„ yt…e™u su Œt¾÷tu ƒuËtzâtu Au ‚u ËtÚtof Útþu. ©e nrhf]»ý
 15

{nthts™u yk‚hÚte «tÚto™t fu «¼w …q.Mðt{e W…h ¾qƒ «ËL™

ÚttÞ y™u ËíËk„™e ytðe rŒÔÞ Ëuðt fhðt™e ðÄw™u ðÄw þÂõ‚,
Äehs y™u MðtMÚÞ yt…u.
yt …wM‚ftu™t «ftþ™ ftÞo{tk ©e Mðtr{™thtÞý {krŒh,
„útLz«uhe (z÷tË), xuûttË™t WíËtne,©æÄtðt™, «¼w«u{e
¼„ðŒeÞ ËíËk„e nrh¼f‚tuyu Ëk…qýo ytŠÚtf ËntÞ fhe Au ‚u
Ëðo Œt‚tytu™u ¾qƒ ¾qƒ ÄLÞðtŒ. ytðtu s y™uhtu y™u ™ðe™
WíËtn Ëðu o ËíËk„eytu{tk ftÞ{ «uhtÞ ‚u {txu ©e nrhf]»ý
{nthts™u yk‚hÚte «tÚto™t fYk Awk. ‚u W…htk‚ …q. ƒúñMðY…
Mðt{e™t yt …wM‚ftu™t ÷u¾™ ftÞo{tk su ftuE nrh¼õ‚tuyu «íÞût
fu y«íÞût su ftkE Ëuðt ‚Útt {ŒŒ fhe ntuÞ ‚u Ëðu o nrh¼õ‚tu™u
¾qƒ ¾qƒ ÄLÞðtŒ ‚Útt ‚uytu «íÞu yt¼th y™u fŒh™e ÷t„ýe
ÔÞõ‚ fÁk Awk.
yt …wM‚ftu™t «ftþ™ ftÞo{tk ½ýe s ft¤S y™u Ëtð[u‚e
ht¾ðt{tk ytðe Au, ‚u{ A‚tk {t™ðËns Wý…™u fthýu ftuEf ûtr‚
hne „Þu÷ ntuÞ ‚tu WŒth ¼tðu ™eh ûteh LÞtÞu ¼„ðŒeÞ ËíËk„e
nrh¼õ‚tu ût{t fhu ‚uðe rð™k‚e. Ët„h{tk „t„h Ë{ yt …wM‚ftu
Œhuf Ëßs™ nrh¼õ‚ …tu‚t™t ½h{tk ðËtðu ‚uðtu y™whtuÄ fYk Aw.k
- hs™e …xu÷™t nu‚…qðof sÞ ©e Mðtr{™thtÞý.
ËíËk„ Ë{ts
„útLz«uhe (z÷tË)
xuûttË
 16

y™w¢{rýft
¢{ ™t{ …us ™k.
1. {t™ð‚t™t Œeðzt -------------------------------------- 1
2. {t™ð‚t ------------------------------------------------ 3
3. {t™ð‚t™tu {th„ -------------------------------------- 4
4. {nt {t™ð ƒ™ðt {txu -------------------------------- 6
5. {t™ð‚t Œt™ð‚t --------------------------------------- 8
6. ytk‚h ¾tus ------------------------------------------ 10
7. {t™ð‚t {hðt …ze ---------------------------------- 13
8. òøÞt íÞtkÚte Ëðth ---------------------------------- 14
9. …htu…fth ®[‚™ -------------------------------------- 16
10. {kÚt™-------------------------------------------------- 18
11. Ëk…Â¥t™tu ËŒw…Þtu„ ----------------------------------- 20
12. …htu…fth --------------------------------------------- 21
13. «týeytu …tËuÚte þe¾eyu ---------------------------- 23
14. Ëhe‚t …tËuÚte þe¾eyu ------------------------------ 25
15. ƒtðeþe {kz¤ ---------------------------------------- 27
16. Œt™ rðþu --------------------------------------------- 28
17. Œt™ Au ‚u ytuðhzÙtVx Au ---------------------------- 30
18. Ä™ ÄtuE™u ðt…hðwk ----------------------------------- 31
19. ztu k„huS {nthts™e ðtýe --------------------------- 33
 17

20. {t÷ð…r‚™t sðtƒtu --------------------------------- 35

21. …qýo¼tðÚte Œt™ fhðwk -------------------------------- 36
22. rðï™e {tuxe ƒUftu ------------------------------------ 37
23. …h÷tuf{tk ÷u‚tu ytðsu ------------------------------- 40
24. ÷u, {w¾o™u yt…su ------------------------------------- 41
25. …tk[ «&™tu™t sðtƒ --------------------------------- 41
26. Œt™™t «fthtu ----------------------------------------- 46
27. fw…tºt{tk Œt™ fhðtÚte-------------------------------- 47
28. Ëk‚tu™tk Mðt„{tk ¼tkztu ------------------------------- 48
29. Œt™ yt…ðt{tk rððuf -------------------------------- 50
30. Ëw…tºt{tk Œt™ ---------------------------------------- 52
31. {™u yûthÄt{{tk ƒk„÷tu {¤u ----------------------- 53
32. Œt™ {txu™e W¥t{ r‚rÚtytu -------------------------- 53
33. Œt™ rð»tu™tk {k‚ÔÞtu ---------------------------------- 55
34. ŒË «fth™tk Œt™ ------------------------------------- 56
35. Œt™™tu {rn{t ---------------------------------------- 58
36. ™u‚tytu™u «uhýtŒtÞf -------------------------------- 60
37. ÷tufr«Þ ƒ™tðt {txu --------------------------------- 62
38. ŒÞt™wk Íhýwk ------------------------------------------ 63
39. ŒÞt¤w Mð¼tð ---------------------------------------- 65
40. ŒÞt y™u fYýt -------------------------------------- 67
41. ŒÞt™wk …rhýt{ --------------------------------------- 69
 18

42. ŒÞt{tkÚte fYýt™tu sL{ ----------------------------- 70

43. ŒÞtr™rÄ ©enrhS ----------------------------------- 72
44. Œw»ft¤{tk ŒÞt¤w™e ŒÞt ------------------------------ 74
45. {ntðeh Mðt{e --------------------------------------- 76
46. „wY ™t™fS ----------------------------------------- 77
47. ƒwØ ¼„ðt™ ----------------------------------------- 79
48. Mðt{e rððuft™kŒS----------------------------------- 81
49. „wY nrhfeþ™S ------------------------------------- 82
50. EËw r¾úM‚ -------------------------------------------- 84
51. {nk{Œ …Þ„kƒh ------------------------------------- 86
52. nðu ‚wk ¾he …wºte ------------------------------------- 87
53. ŒÞt™e Œuðe Vur™{t ----------------------------------- 89
54. ŒÞt¤w {nt™t{™e fwhƒt™e -------------------------- 91
55. „w÷t{e™tu ‚thýnth „uheË™ ------------------------ 92
56. ƒwØ «¼w îtht htu„e™e Ëuðt ------------------------- 94
57. ŒÞt¤w Ëk‚ {txeo™ ------------------------------------ 96
58. ŒÞt¤w {Œ™{tun™ {t÷ðeÞ-------------------------- 97
59. ŒÞt¤w {t™®Ën htò -------------------------------- 99
60. ŒÞt™e Œuðe V÷tuhuLË ------------------------------- 101
61. {nthtýe rðõxturhÞt ------------------------------- 102
62. ztu. rðr÷Þ{ M{eÚt --------------------------------- 104
63. {t™ð‚t™t …qòhe ËqÞoftk‚¼tE ------------------- 105
 19

64. frððh hðeLÿ™tÚt xt„tuh -------------------------- 107

65. h{uþ¼tE ytuÍt ----------------------------------- 109
66. sL{rŒ™™e Wsðýe ------------------------------- 111
67. ŒÞt y™u fYýt ------------------------------------ 112
68. „wÁðÞo ½™~Þt{«ftþ Mðt{e --------------------- 113
69. {tŒt ðÁyu ƒt¤fe Sðtze ----------------------- 118
70. …ûte™e ntuÂM…x÷ ----------------------------------- 119
71. fuðe ŒÞt ! ------------------------------------------ 119
72. {u r{zÕx™ ----------------------------------------- 121
73. Aºt…r‚ rþðtS------------------------------------ 122
74. suE™ yuzBË --------------------------------------- 125
75. ƒtƒt yt{xu --------------------------------------- 127
76. Eïh[kÿ rðãtËt„h ------------------------------- 128
77. X¬hƒt…t ------------------------------------------ 130
78. yuf {™tunthe ytí{fÚtt --------------------------- 132
79. «urËzuLx òuLË™ ------------------------------------ 134
80. {t‚t rð™t™tk ƒt¤ftu {txu ------------------------- 135
81. …tf ˤ„tðe ÷tuftu™u ƒ[tÔÞtk -------------------- 136
82. r™Äo™ A‚tk WŒth ---------------------------------- 138
83. rðÄðt ™the™e {nt™‚t --------------------------- 140
84. Ëk‚ htrƒÞt ---------------------------------------- 141
85. ™Ëo ßntu™ ------------------------------------------ 142
 20

86. …tðo‚e {t‚t™e ŒÞt -------------------------------- 143

87. fwk¼{u¤t{tk ËtiÚte ðÄw …wÛÞ ftu™u ? ---------------- 145
88. rV÷e… rËz™e -------------------------------------- 148
89. y™wfq¤ yÄtO„™t ---------------------------------- 149
90. Ëk‚ £tÂLËË ---------------------------------------- 150
91. Vuzrhf Ä „úux -------------------------------------- 152
92. ¼th‚uLŒw nrhùkÿ ----------------------------------- 153
93. V÷tuhuLË ™tR®x„÷ -------------------------------- 154
94. ƒt…-Œefht™e WŒth‚t ----------------------------- 155
95. …nuhu÷e Ëtze ðu[e™u s{tzâtk --------------------- 157
96. …e…tðtð™tu Rr‚ntË ------------------------------- 159
97. «ò «u{e Ëw÷‚t™---------------------------------- 160
98. Íkzw ¼è -------------------------------------------- 161
99. rfË™ þuX ------------------------------------------ 163
100. rðÕVuz xtuBË™ „úu™Vu÷ ----------------------------- 165
101. Ët[e EƒtŒ‚ -------------------------------------- 167
102. ztu. ytÕƒxo MðtEíÍh ----------------------------- 168
103. Ëk„e‚fth ßÞtuso nƒoxo ---------------------------- 173
104. s{þuŒS {nu‚t ----------------------------------- 174
105. {t™ð‚t™t xtkft ------------------------------------ 175
106. Útt¤e™tu ¾htu yrÄfthe ---------------------------- 178
107. «ò {txu …tu‚t™wk ƒr÷Œt™ ------------------------- 179
 21

108. {wÍVVhþtn Ëw÷‚t™ ------------------------------ 181

109. ft÷o rM«L„÷ --------------------------------------- 183
110. fwkðh {q¤hts Ëtu÷kfe ------------------------------ 184
111. yuƒ ------------------------------------------------- 186
112. {Äh xuhuËt ----------------------------------------- 188
113. „ti¼õ‚ ½™~Þt{¼tE----------------------------- 190
114. „ti Ëuðt™u fthýu ----------------------------------- 192
115. yçŒw÷ yÍeÍ ------------------------------------- 193
116. nwk Œuð¤{tk s Awk. ---------------------------------- 194
117. ztu. nu{heût ----------------------------------------- 194
118. Ëuðt fhðt ÷ø™ ™ fÞtO --------------------------- 196
119. «urËzuLx xtu{Ë suVËo™ ---------------------------- 198
120. ËŒT„wY ™e÷fkX[hý Mðt{e ----------------------- 199
121. r{÷ur™Þ{ {u™ „tkÄeS---------------------------- 202
122. ht»xÙ«{w¾ õ÷eð÷uLz ------------------------------ 204
123. …þw…t÷f „e‚tƒu™ --------------------------------- 206
124. fLVÞwrþÞË™tu sðtƒ ------------------------------ 207
125. [ûtwŒt™ --------------------------------------------- 209
126. ¼ýËt÷e xÙMx ------------------------------------- 211
127. „tu®ðŒ¼tE Ätu¤feÞt ------------------------------ 213
128. Mðtr{™thtÞý „wYfw¤ htsftux -------------------- 214
129. hýAtuzŒtËS {nthts---------------------------- 216
 22

130. ðehtÞ‚™ xÙMx ------------------------------------- 218

131. htuf Vu÷h™t [uf hex™ ----------------------------- 220
132. Ëuðt{qŠ‚ ft„tðt ----------------------------------- 221
133. {nthtò hýS‚®ËnS --------------------------- 223
134. ztu. ytELMxtE™ ----------------------------------- 225
135. „tuÕV ¾u÷tze htuƒxo -------------------------------- 227
136. {Útwh¼tE Ëðtýe ---------------------------------- 229
137. ËtrðºteƒtE ---------------------------------------- 231
138. y™tu¾wk fLÞtŒt™ ----------------------------------- 233
139. frð ƒtÞh™ ---------------------------------------- 234
140. ztu. ƒe.Ëe. htuÞ ------------------------------------ 236
141. {nthtò ¼tð®ËnS ------------------------------ 238
142. ztu. yƒúufux ----------------------------------------- 240
143. yur÷ÍtƒuÚt £tÞ ------------------------------------ 241
144. ÄtUztu fuþð fðuo ------------------------------------- 243
145. ft÷e f{÷eðt÷u ------------------------------------ 245
146. Œe™ ƒkÄw yuLzÙÞwÍ ---------------------------------- 247
147. ÷tufËuðf „tufw¤¼tE ------------------------------ 248
148. Ë{útx yþtuf --------------------------------------- 250
149. þtËf™u …whMfth ----------------------------------- 251
150. ft~{eh™t ‚wkS™ htò ---------------------------- 253
 23

151. „tuhÄ™¼tE …txeŒth ------------------------------ 255

152. fhe{ yt„t¾t™ ----------------------------------- 257
153. „úu™ rð÷ þt…o -------------------------------------- 259
154. rð¿tt™e s„Œeþ[kÿ ƒtuÍ -------------------------- 261
155. ntLË ðuzh------------------------------------------ 263
156. y÷u¬tux rx¬t …tLÞtu ----------------------------- 264
157. ™u…tu÷eÞ™ ƒtu™t…txo ------------------------------- 266
158. ŒuðeŒtË-y{hƒtE -------------------------------- 268
159. hkr‚Œuð htò ---------------------------------------- 270
160. yL™Œt™ {rn{t ----------------------------------- 273
161. ™tu¤eÞtu Ëtu™t™tu ÚtÞtu ------------------------------ 276
162. Sðt ¾t[h ---------------------------------------- 278
163. r™hks™¼tE …xu÷ --------------------------------- 280
164. W¥t{[kŒ „tkÄe ------------------------------------- 282
165. VtÄh V÷u™u„™ ------------------------------------- 284
166. ™ðtƒ hËw÷¾t™ ----------------------------------- 285
167. ƒt÷ðeh ht{thtð ---------------------------------- 287
168. ðehƒt¤t „úuË -------------------------------------- 288
169. ‚Lðtk„e …whMfth ----------------------------------- 290
170. ƒt¤f Ëw¼t»t ƒtuÍ -------------------------------- 291
171. Mðt{e ht{‚eÚto™tu sðtƒ -------------------------- 293
 24

172. hrðþkfh {nthts ---------------------------------- 294

173. si™w÷ ytçŒe™ ------------------------------------- 296
174. Mð„o y™u ™fo™tk ¼tus™ --------------------------- 298
175. hrþÞ™ «{w¾ ÷ur™™ ------------------------------ 300
176. {ntfrð {t½ --------------------------------------- 302
177. ¼tð™„h™t Œeðt™ …èýe ------------------------- 305
178. nrh«ËtŒ ŒuËtE ----------------------------------- 306
179. Íðuh[kŒ {u½týe------------------------------------ 308
180. Œt™ðeh Œe…[kŒ¼tE------------------------------- 310
181. ŒÞt™e Œuðe y™wƒu™ ------------------------------- 313
182. Ëk‚ht{ {krŒh -------------------------------------- 314
183. W…Ëknth ------------------------------------------- 316
 ©e Mðtr{™thtÞýtu rðsÞ‚u‚ht{T
„úkÚt «thk¼ : ‚t. 1-5-2004

{t™ð‚t™t Œeðzt
“ y…™u Œw:¾{U htu™uðt÷u ! {wMfwht™t þe¾ ÷u,
ŒqËhtU fu ŒŒo {U ytkËw ƒnt™t þe¾ ÷u;

òu r¾÷t™u {U {ò ni yt… ¾t™u {U ™®n,

®sŒ„e{U ‚wk rfËefu ft{ yt™t þe¾ ÷u

nu Ônt÷t ¼õ‚tu y™u Ônt÷t Ëßs™tu ! rðï «ðtË

fh™th rƒúx™™t sntu™ xtuz ™t{™t yk„úus «ðtËe™t {‚u
Œwr™Þt{tk fw÷ ™t™t- {tuxt, Mð‚kºt-…h‚kºt Ëðuo {¤e™u
311 Œuþtu Au. ‚uýu 311 Œuþtu™tu rðï-«ðtË fhe “ ðÕzo-
huftuz” ™tUÄtÔÞtu Au.
yt Äh‚e …h ËSð Ë]Âü ytftþ, s{e™ y™u
 2

Ët„h yt ºtýuÞ søÞtyu Vu÷tÞu÷e Au. Ÿ[u

ytftþ{tk 41 nòh {exh™t ÷uð÷u yÚtto‚T ytþhu Ëðt
÷t¾ Vqx™e Ÿ[tEyu Sð‚t ƒufxheÞt ði¿ttr™ftu™u {¤e
ytÔÞt Au ! ™e[u Ët„h™t ‚r¤Þu 10,710 {exh™e
ŸztEyu yÚtto‚T …uËurVf {ntËt„h™e 3…,1h8 Vqx™e
ŸztEyu …ý ŒrhÞt™t ‚r¤Þu ŒrhÞtE ftfze ™t{™t Sðtu
ðËu Au. xtu[Úte ‚r¤Þt ËwÄe yu he‚u ËSð Ë]Âü™tu ÔÞt…
…1,710 {exh yÚtto‚ 1,69, 608 Vqx ÚttÞ Au ! yÚtto‚T
…tuýt ƒtð™ rf÷tu{exh ŸztEÚte Ÿ[tE ðå[u™t ¼t„{tk
ËSð Ë]Âü hnu÷e Au. ‚u{tk …ý {™w»Þtu ‚tu Võ‚ …]Úðe …h
s hnu Au.
nt÷ E.Ë. h004 {tk Œwr™Þt™t 311 Œuþtu{tk Ëðt A
yƒs yÚtto‚T 6h… fhtuz ÷tuftu hnu Au. ‚u{tk {tuxt ¼t„™t
÷tuftu fu𤠾tðwk-…eðwk - ƒtu÷ðwk - …nuhðwk - „tðwk - ™t[ðwk
- hzðwk - nËðwk - ÷zðwk - h{ðwk - nthðwk - S‚ðwk y™u Sððwk
yt «{týu s Sð™ Sð‚t ntuÞ Au. ytðt {t™ðtu™u
‘{t™ð‚t™t Œe…ftu’ ™ fnuðtÞ; …hk‚w su {týËtu™t ÓŒÞ
ËkðuŒ™þe÷ ntuÞ, …thft™e …ezt™u …tu‚t™e {t™e ‚u™u Œqh
fhðt™t «Þí™tu fh‚tk ntuÞ y™u …htu…fth{tk …tu‚t™t ‚™-
{™ y™u Ä™™tu ËŒw…Þtu„ fh‚tk ntuÞ ‚uðt {t™ðtu™u s
‘{t™ð‚t™t Œe…ftu’ Ët[t yÚto{tk fnuðtÞ Au.
 3

“ {t™ð‚t ”
“ ftuE nË nËfu {ht, ftuE htu htufu {ht;
®sŒ„e …tE, WËe™u òu fwA ntu fu {ht ”
{týË ntuðwk y™u ¾ht yÚto{tk {týË ƒ™ðwk yu ƒL™u
‚ŒTŒ™ y÷„ ƒtƒ‚tu Au. {t™ð‚t™tu rðftË ™ ÚttÞ íÞtk
ËwwÄe {týË ƒ™ðt™e ÷tÞft‚ ytð‚e s ™Úte. Ë¥tt y™u
Ë{]ÂØ ðÄthe þftÞ Au, …ý {týËtE™u ÷tððe {w~fu÷
Au. íÞt„, ŒÞt y™u …htu…fth™t …tÞt …h s {t™ð‚t™tk
{krŒhtu h[e þftÞ Au.
¼th‚™t Wãtu„…r‚ s{™t÷t÷ ƒòsu yufðth ‚u™t
…wºt f{÷™Þ™S™u yuf …ºt{tk ÷¾u÷kw fu, “ ƒuxt ! yt…ýe
…tËu …iËt y™u Ë¥tt ntuÞ yu fthýu òu ftuE yt…ý™u
{níð yt…u ‚tu yu ™„ÛÞ ƒtƒ‚ Au; …hk‚w ftuE {týË
yt…ýt{tk hnu ÷ e {týËtE™u ytu ¤ ¾e þfu yu x ÷t
«{tý{tk yt…ýu {týË ÚtEyu ‚tu …ý ƒË.” ytx÷e
Ä™ðt™ ÔÞÂõ‚™t rð[thtu òuEyu ‚tu yt…ý™u ÏÞt÷
ytðu fu yu™t{tk {týËtE™t Œe…f ƒ™ðt™e ÷tÞft‚ nþu.
{týË fux÷wk Ä™ f{tÞ Au ‚u {níð™wk ™Úte, …ý yu
f{tÞu÷t Ä™™tu fux÷tu ËŒw…Þtu„ fhu Au ‚u {níð™wwk Au.
{týË fuðwk ¾tÞ Au ‚u {níð™wwk ™Úte, …ý ‚u ¼qÏÞtytu™u
fux÷wwk ¾ðztðu Au ‚u {níð™wk Au. {týË fux÷tk ð»to SÔÞtu
yu {níð™wk ™Úte, …ý ¼q¾™e …eztÚte y™u Œðt™t y¼tðu
 4
{hðt …zu÷t fux÷t™u Sðtzât yu {níð™wwk Au.
{týË …tu‚t™t …rhðth {txu ¾qƒ …iËt ðt…hu Au yu {níð™wwk
™Úte, …ý „heƒ …rhðthtu {txu fux÷t …iËt ðt…hu Au yu
{n¥ð™wk Au. {týË …tu‚t™tu ƒk„÷tu ™ðtu ƒ™tðu ‚u {níð™wk
™Úte, …ý ðtðtÍtuzt{tk fu Äh‚efk…{tk …ze „Þu÷tk „heƒtu™tk
™ðtk ½h ƒkÄtðe Œu ‚u {níð™wk Au. {týË …tu‚t™t M™uneytu™u
¾qƒ ¼ýtðu yu {níð™wk ™Úte, …ý „heƒtu™tk ƒt¤ftu™u
¼ýðwk ntuÞ y™u ‚u{™e …tËu …iËt ™ ntuÞ yuðt rðãtÚteoytu™u
¼ýðt™tu ¾[o yt…e ¼ýtðu ‚u {níð™wk Au.
Œhuf {t™ð{tºtu yuf ðt‚ nk{uþtk ÞtŒ ht¾ðe òuEyu
fu, …iËtu ðÄu yux÷wk s …qh‚wk ™Úte, …ý …iËt™e ËtÚttuËtÚt
{t™ð‚t …ý ðÄðe òuEyu. Ët[tu {t™ðe ‚tu ƒeòytu™tk
Œw:¾tu òuE™u …tu‚t™tk ¾eMËtk ¾t÷e fhe ™t¾u Au. {týË
ƒeòytu {txu Sðu íÞthu s yu™wk Sð™ Sð™ ƒ™u Au.
MðfuLÿe {týË …tu‚t™tu MðtÚto Atuze …htu…fth fhe þf‚tu
™Úte.

“ {t™ð‚t™tu {th„ ”
“ ßÞtk ßÞtk ™sh {the Xhu, ÞtŒe¼he íÞtk yt…™e
ytkËw {nª yu ytk¾Úte, ÞtŒe Íhu Au yt…™e ”
÷tXe™t frð f÷t…eyu „{u ‚u™u y™u „{u ‚u yÚto{tk
yt …kÂõ‚ ÷¾e ntuÞ, …hk‚w s™Ëuðt fh™thtytu™u ËkƒtuÄe™u
…ý yt ftÔÞ ÷¾e þftÞ Au. fthý fu …htu…fthe ÷tuftu™e
 5
Ëuðt™e Ëw„kÄ ‚tu Œhuf MÚtt™tu{tk ytð‚e s
ntuÞ Au. hýAtuzŒtËS {nthts™e {t™ðËuðt™e Ëw„Äk Ëðoºt
«Ëh‚e sýtÞ Au. ‚uðt {nt™ …wY»ttu {txu W…htuõ‚ …kÂõ‚
ÞtuøÞ s „ýtþu.
r[ºtfqx Ät{™t yt {nt{t™ðu rƒnth{tk Œw»ft¤™t
Ë{Þu htn‚ fuB… þY fhu÷ ‚u™wk ðýo™ fh‚wk ‘{t™ð áÂü’
™t{™wk …wM‚f ðtk[ðt suðwk Au. rƒnth htn‚ fuB…{tk Œhhtus
3… nòh {týËtu™u s{tzðt{tk ytð‚t n‚tk ! A {rn™t
ËwÄe Œhhtus ytx÷tk ƒÄtk ™h-™theytu y™u ƒt¤ftu™u
s{tzâtk n‚tk ! íÞtk „heƒ …wY»ttu™u Ätu‚e y™u Mºteytu™u
Ëtze yt…ðt{tk ytð‚e n‚e. yuf {nt…wY»tu Ëuðt™e ßÞtu‚
s„tðe n‚e ‚u™u fthýu y™uf r™htÄthtu™t …ux ¼ht‚tk n‚tk.
Ä™ðt™ ÷tuftuyu yt «Ëk„ Sð™{tk W‚thðt suðtu Au
y™u Ët{tLÞ ÷tuftuyu …ý …tu‚t™t {tus-þtu¾{tk Úttuztu
ft… {qfe Yr…Þt ƒ[tðe …htu…fth fhðtu òuEyu. Œwr™Þt™t
Œhuf „heƒ ÷tuftu™u {ŒŒ fhðt yt…ýu yË{Úto Aeyu, …hk‚w
Úttuzt ÷tuftu™u Úttuzwk y™ts ‚tu yt…e þfeyu™u ? nt÷{t …ý
Võ‚ {ntht»xÙ htßÞ™tk „t{ztkytu{tk hnu‚t ytrŒðtËeytu™tk
ƒt¤ftu fw…tu»tý™u fthýu yÚtto‚ ¼q¾™u fthýu {]íÞw …t{u Au
‚u™t ytkfzt ƒnth ytÔÞt Au.
nt÷{tk {wkƒE™t ËtkËŒ {wh÷e Œuðhtyu ftku„úuË «{w¾
Ëtur™Þt „tkÄe™u …ºt ÷ÏÞtu ‚u{tk ÷¾u÷ Au fu “9000
ƒt¤ftu E.Ë.2003 Úte 2004 ËwÄe{tk {]íÞw …tBÞtk Au.
 6
E.1996 Úte E. h001 ™t Ë{Þ „t¤t
Œhr{Þt™ h9000 ytrŒðtËe ƒt¤ftu™tk {tu‚ ÚtÞtk n‚tk !
yt {]íÞw …tA¤™wk fthý ytuAwk ðs™ y™u ûtÞ suðe
ƒe{theytu ™rn, …ý fw…tu»tý (Ëtht ¾tuhtf™tu y¼tð) s
Au.”
¼õ‚tu ! rMðxTÍh÷uLz Œuþ™t hts…wY»t S™ Íeø÷hu
£tLË Œuþ™t …urhËÚte ƒnth …z‚tk y¾ƒth ‘ r÷ {trx™’
{tk sýtÔÞwk n‚wk fu, “ Œwr™Þt™e {t™ð ðM‚e{tk Œhhtus 40
nòh ÷tuftu ¼q¾{htÚte {]íÞw …t{u Au ! y™u 7… fhtuz ÷tuftu™u
…wÁk ¾tðt …ý {¤‚wk ™Úte ! ” {txu þÂõ‚ «{týu yL™Œt™
fhe „heƒtu™t «tý ƒ[tðeyu.

“ {nt{t™ð ƒ™ðt {txu ”

¼õ‚tu ! Ëuðt™t ¾kzu ysðt¤tk Vu÷tððtk yu Sð™
Œe…™wk ftÞo Au, …htu…fthtÚtuo ƒ¤e™u Ëw„kÄ «Ëhtððe yu
y„hƒ¥te™wk ft{ Au y™u ƒeò™u yÚtuo Œw:¾tu Ën™ fhðtk
yu {nt{t™ðtu™wk ftÞo Au. Ë{ts{tk su su {nt™ {t™ðtu
ÚtÞt Au ‚uytuyu …tu‚t™t Sð™™e yuf yuf …¤ Ë{ts™t
WíÚtt™ {txu Ë{Š…‚ fhe Au. {nt…wY»ttu™t Sð™{tk
yt…ý™u ‚u y tu ™ e ©u c f{o r ™ct™tk Œþo ™ ÚttÞ Au .
«týe{tºt «íÞu su n{ŒŒo ƒ™e™u hnu Au ‚uðt {t™ðeytu™u
W¥t{tu¥t{ MÚtt™™e «tr ÚttÞ Au. ËV¤ Sð™ yu™wk s
fnuðtÞ Au fu, suytu …tu‚t™t Sð™™u Œw:¾eytu™tk Œw:¾tu Œqh
fhðt{tk ÷„tðe Œu‚t ntuÞ.
 7
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu : su ®sŒ„e yíÞthu
yt…ý™u {¤e Au yu s ®sŒ„e {nt…wY»ttu™u …ý {¤e n‚e.
su ƒ™tðtu yt…ýe ™sh Ët{u yíÞthu ƒ™e hÌtt Au yu s
ƒ™tðtu ‚uytu™e ™sh Ët{u …ý ƒ™‚t n‚t. su su ËtÄ™-
Ët{„úeytu yt…ý™u yts {¤e Au yu s ËtÄ™-Ët{„úeytu
‚uytu™u …ý {¤e n‚e. - ‚tu …Ae yt…ýt{tk y™u ‚uytu{tk
Vuh þtu …zâtu fu yt…ýu ËkËth{tk h¾z‚t s hÌtt y™u ‚uytu
ËkËthÚte {wõ‚ ƒ™e „Þt ?
ƒnw yuft„ú‚tÚte rð[theþwk ‚tu M…ü Œu¾tþu fu, ‚uytu
Mðrn‚™u ƒŒ÷u …hrn‚ fh‚t n‚t, MðtÚto™u ƒŒ÷u r™:MðtÚto
ftÞtuo fh‚tk n‚tk, ‚uytu™e áÂü ÿÔÞ™u ƒŒ÷u ÷tuftu™t rŒ÷
«íÞu n‚e, ¼tu„™u ƒŒ÷u ¼Âõ‚{tk ‚L{Þ ƒLÞt n‚t, Œk¼™u
ƒŒ÷u rŒ÷{tk ŒÞt n‚e, ¢qh‚t™u ƒŒ÷u ‚uytu{tk fYýt™tu
ÄtuÄ ðnu‚tu n‚tu y™u Äq‚o™u ƒŒ÷u Ä{oðt™ n‚t.
Ë{ts{tk …htu…fth {txu su {týËtu MðSð™{tk
…h{týwytu™u ½Ëu Au, yu™t Sð™{tk þtkr‚™wk ðt‚tðhý
ËòoÞ Au. {nt…wY»ttu™kt {™ nk{uþtk yLÞtu™tk Ëw¾tu™u òuE
þtkr‚ …t{‚tk ntuÞ Au. Sð™ ytþeðtoŒY… íÞthu s ƒ™u fu
ßÞthu …tu‚t™t Sð™{tk …htu…fth fhðt™e ‚{L™t sL{u.
„w÷tƒ ytk¾ y™u ™tf™u yt™kŒ yt…u Au. - fthý fu
‚u{tkÚte y¥th ƒ™u Au, ‚u÷ ƒ™u Au, ËhË {Ít™tu «¼w {txu
nth ƒ™u Au, „w÷ŒM‚tu ƒ™u Au y™u ¾tðt {txu „w÷fkŒ …ý
ƒ™u Au. - ƒË yu s he‚u yt…ýwk Sð™ …ý „w÷tƒ™e
su{ y™uftu™t Sð™{tk W…Þtu„e ytðu ‚tu yt…ýtk Sð™™e
ËwðtË …ý Ë{ts{tk [thuƒtsw «Ëhe òÞ Au.
 8

“ {t™ð‚t - Œt™ð‚t ”
¼õ‚tu ! ðuŒtu fnu Au : “ {™w¼oð ” yÚtto‚T nu {™w»Þ
‚wk {t™ð Útt. yt™tu yÚto yu ÚtÞtu fu, {™w»Þ Þtur™{t
sL{ðtÚte ftkE {týË ƒ™e sðt‚wk ™Úte. …tu‚t™e r¢Þtytu
…hÚte {t™ð y™u Œt™ð™e ¾ƒh …ze s‚e ntuÞ Au.
E.h001 {tk ßÞthu fåA{tk ¼qõk… ÚtÞtu yu{tk 70 nòh
{týËtu {tu‚™t {w¾{tk ntu{tE „Þtk y™u nòhtu ½tÞ÷
ÚtÞt íÞth™t «Ëk„u {t™ð y™u Œt™ð™e ytu¤¾tý fhtðe
ŒeÄe n‚e. yuf ƒtsw y™uf Ëk«ŒtÞ™e ËkMÚttytuyu y™u
…htu…fthe ÷tuftuyu …tu‚…tu‚t™t ‚kƒwytu ™t¾e r™htÄth
÷tuftu™u yL™-ðMºttrŒf yt…e {t™ð‚t™wk ftÞo fhe Ët[t
yÚto{tk {t™ð ƒLÞt n‚t.– ßÞthu fux÷tÞ ƒu …„tytuyu
{hu÷tk ™h-™theytu™tk þheh …h …nuhu÷tk Ëtu™t™tk yt¼q»týtu
[tuhðt™wk þY fhe Œt™ð‚t™wk ft{ fhe Œt™ð ƒ™e „Þt n‚t!
yuf ‚hV ÷tuftu xÙftu ¼he ¼he™u yL™-ðMºttrŒf ÷tðe™u
…tu‚t™e htðxe-‚kƒwytu{tk Z„÷t fhe ¼qfk…„úM‚ ÷tuftu™u
yt…‚t n‚t, ßÞthu ƒeS ‚hV fux÷tf {ðt÷eytu …ze
„Þu÷tk {ft™tu{tk sE™u ykŒh hnu÷tk f…ztk, Yr…Þt y™u ½h
ð…htþ™e [es-ðM‚wytu™e [tuheytu fh‚t n‚t !
yu ¼qfk… Ë{Þu ½ýt ™t™t-{tuxt ÷tuftuyu …tu‚t™t
«tý™e …ý …hðt fÞto rð™t y™uf ÷tuftu™t Sð ƒ[tÔÞt
n‚t. ¼ws{tk 17 ð»to™e Þwð‚e r¢{t÷e òu»teyu [t÷wk ¼qfk…
Ë{Þu ¼t„ðt™u ƒŒ÷u …z‚t {ft™tu{tk sE hM‚tu fhe
 9
½ðtÞu÷t y™uf ÷tuftu™u ƒnth ÷tðe «týŒt™
yt…e {t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo fÞwO n‚wk.
{tuhƒe{tk …ý ¼qfk…u ‚thtS ËSo n‚e. íÞtk …ý
™h¼uht{ …xu÷u {tu‚™e …hðt fÞto rð™t ftx{t¤{tk ½wËe™u
‚u™e ™e[u ŒƒtÞu÷t 36 {týËtu™u ƒnth ftZe «tý ƒ[tðe
{t™ð ‚hefu™wk Ët[wk ËŠxrVfux {u¤ðe ÷eÄwk n‚wk.
¼wsÚte «rËæÄ Út‚wk y¾ƒth ‘fåA r{ºt’ {tk [tufeŒth
‚hefu ™tufhe fh‚t ™u…t¤™t „tuh¾ ƒntŒwh ™t{™t Ëßs™u
…ý …÷tÞ™ Útðt™u ƒŒ÷u …z‚t {ft™tu{tk sE y™uft™uf
÷tuftu™u ftx{t¤ ™e[uÚte ftZe Sð‚t htÏÞt n‚tk. ytðt ‚tu
y™uf ™h-™theytu ÷tuftu™u ƒ[tðe Sð™Œt™ yt…e {t™ð
fnuðtÞt n‚t.
…tu‚t …h fhu÷ y…fth™u …ý ¼q÷e sE ½ýt ÷tuftu
{t™ð‚t™e Vhs ƒòð‚t ntuÞ Au. £tkË Œuþ{tk yufðth
ftu÷uht™tu htu„ Vtxe ™eféÞtu n‚tu. nturM…x÷tu{tk søÞtytu
…ý ™ n‚e. ‚u Ë{Þu nturM…x÷{tk ŒŒeoytu™u ‚…tËe {uhe
™Ëo htºtu …tu‚t™t ½uh ytð‚e n‚e. ‚u Ë{Þu yuf {ðt÷eyu
‚u™u …fze ƒ¤tífth fhðt „Þtu. {uheyu ƒq{tƒq{ fhe ‚uÚte
÷tuftuyu ƒ[tðe ÷eÄe. Úttuzt rŒðË …Ae yu s {ðt÷e
ftu÷uht™tu ¼tu„ ƒLÞtu. søÞt ™ ntuðtÚte ntuÂM…x÷{tk
ztuõxhtuyu ™t fne, ‚uÚte hzðt ÷tøÞtu. {uhe ‚u™u ytu¤¾e
„E, …ý yk‚h{tk {t™ð‚t «„xe y™u …tu‚t™u ½uh ÷E
sE Ëthðth fhðt ÷t„e !
 10

“ ytk‚h ¾tus ”
¼õ‚tu ! hË„wÕ÷t y™u „w÷tƒòkƒ™ w t Útt¤ ytk¾ Ët{u
s ntuÞ, A‚tk …ý yu™u s{ðt™e EåAt ™ ÚttÞ ‚tu Ë{sðwk
…zu fu ‚u™kw …ux ƒ„zu÷ nþu yÚtðt ‚tu ‚u™t MðtŒ™e ¾ƒh
™rn ntuÞ, ftk ‚tu ðihtøÞðt¤t nþu. MÚtt™ [tu…txe™t ŒrhÞt™wk
ntuÞ, ytftþ{tk …w™{™tu [tkŒ ntuÞ, Vt„ý™tu {kŒ{kŒ …ð™
ðt‚tu ntuÞ, A‚tk {™ «ËL™‚t ™ y™w¼ðu ‚tu Ë{sðwk fu ‚u™kw
{™ ÔÞrÚt‚ Au yÚtðt ÓŒÞ ËkðŒu ™þe÷‚t „w{tðe ƒuXkw Au.
ƒòh{tk ½htfe òuhŒth ntuÞ, Úttuze {nu™‚u rð…w÷
Ëk…Â¥t {¤ðt™e Ëk¼tð™t ntuÞ, …tu‚t™e …tËu ½htftu™e
÷tE™ ÷t„e ntuÞ, A‚tk …ý ÄkÄt {txu WíËtn ™ ò„u ‚tu
Ë{sðwk fu Ëk…Â¥t™e ‚tft‚ ‚u™u Ë{òýe s ™Úte. - ƒË yu
s he‚u …htu…fth™tu «Ëk„ ntuÞ, ™sh Ët{u Œe™-Œw:¾eÞtytu
ytkËy w tu …tz‚tk ntuÞ A‚tk …ý ÓŒÞ{tk fYýt ™ W¼htÞ y™u
‚u{™u {ŒŒ fhðt™e EåAt ™ ÚttÞ ‚tu Ë{sðwk fu ftk ‚tu yu
ytËwhe Sð Au yÚtðt ‚tu fwË„ k ™t fthýu ‚u™kw ÓŒÞ …ÚÚth
suðkw ƒ™e „Þwk Au.
ƒ„ŒtŒ™t ƒtŒþtn ðtSŒ y÷eþtn yu f ðth
„w÷t{tu™e ƒòh …tËuÚte …Ëth Út‚t n‚t. ‚u{™e ™sh
‚ƒu÷t suðt ðtzt{tk …qhu÷t „w÷t{tu ‚hV „E. ŒÞt{ýt
[nuhu ‚uytu ƒtŒþtn Ët{wk òuE hÌtt n‚t. …þwytu™e su{
‚uytu™u ðu[ðt {txu íÞtk htÏÞt n‚t. „w÷t{tu™e ytðe Œþt
òuE™u ðtSŒ y÷eþtn™wk ÓŒÞ fYýtÚte W¼htE „Þwk.
 11

‚whk‚ ‚u{ýu ‚u Œhuf „w÷t{tu™u ðu[t‚t ¾heŒe

÷eÄt y™u {wõ‚ fhe ŒeÄt.
fwht™u þheV{tk ÷ÏÞwk Au fu, “ftuE…ý ÔÞÂõ‚
«týe{tºt ËtÚtu ŒÞt™tu ÔÞðnth fhu Au ‚u™t …h yÕ÷t ŒÞt
fhu Au.” yt…ýwk Sð™ ‚…tËðt suðwk Au. MðMÚt þheh y™u
Ëk…Â¥t ntuðt A‚tk yt…ýu ƒeò™t Sð™™u fux÷t Ëw¾e
fÞto ? yíÞth ËwÄe þqÿ rð[th Ëhýe yt s hne Au fu,
ƒeòu {™u fux÷tu W…Þtu„e ÚttÞ Au. ‘ …hM…]nt {ntŒw:¾{T ’
yu™t ƒŒ÷u yuðwk rð[thðwk fu, nwk ƒeòytu™u fux÷tu W…Þtu„e
ÚtE þfwk Awk.
yt…ýe yturVË …tËu ftuE „heƒ ÔÞÂõ‚ Œhhtus
[t÷e™u ytðu Au y™u yt…ýu „tze{tk søÞt Au yÚtðt
Mfwxh{tk søÞt Au ‚tu þwk yt…ýu ‚u{™u ƒuËtzeyu Aeyu
¾htk ? s{ðt™tu Ë{Þ ÚtÞtu ntuÞ, yt…ý™u ƒhtƒh ffze™u
¼q¾ ÷t„e ntuÞ y™u ‚u Ë{Þu ftuE ¼q¾Úte …eztÞu÷tu {týË
ytðu ‚tu yt…ýu ‚u™u s{tzeyu Aeyu ¾ht ? yt…ý™u Xkze
÷t„‚e ntuÞ ‚u™u fthýu „h{ þt÷ ytuZe ntuÞ yu Ë{Þu ftuE
„heƒ {týË™u XkzeÚte Äúqs‚tk òuÞtu ntuÞ ‚tu ‚u™u þt÷
ytuZtzðt™e EåAt ÚttÞ Au ¾he ?
yt…ýt …rhðth™t ftuE ËÇÞ ƒe{th ÚtE „Þt ntuÞ
y™u ‚u{™u ntuÂM…x÷{tk ÷E s‚t ntuEyu ‚u Ë{Þu ftuE
„heƒ {týË htu„Úte …ezt‚tu ntuÞ ‚u™u ntuÂM…x÷{tk ÷E
sðt™e EåAt ÚttÞ Au ¾he ? yt…ýt M™une {txu Œðt ÷E
 12
s‚t ntuEyu Aeyu, yu he‚u ftuE „heƒ ƒe{th
ntuÞ ‚u™t {txu Œðt ÷E sEyu Aeyu ¾ht ? yt…ýt
M™unes™ ƒe{th ntuÞ yux÷u ‚uytu™u òuðt {txu nturM…x÷{tk
sEyu Aeyu íÞthu ‚u{™u {txu £qx ÷E sEyu Aeyu; yu he‚u
s™h÷ ntuÂM…x÷{tk Ëthðth ÷E hnu÷t „heƒ ŒŒeoytu {txu
V¤ ÷E sEyu Aeyu ¾ht ? yt…ýtk ƒt¤ftu {txu ½ýeðth
{eXtE fu f…ztk ÷E s‚t ntuEyu Aeyu, yu «{týu õÞthuf
y™tÚtt©{{tk hnu÷tk {t‚t-r…‚t rð™t™tk r™Œtu»o t ƒt¤ftu
{txu {eXtE fu f…ztk ÷E sEyu Aeyu ¾ht ?
òu ytðwk ™ Út‚wk ntuÞ ‚tu {t™e ÷uðwk fu, {tÁk Sð™
r™sMðtÚto …htÞý Au. ƒeò {txu ½ËtE sðt™e ð]r¥t s
™Úte. fYýt˼h ÓŒÞ s ™Úte. ytðwk ‚wåA Sð™ Sð™thtu
{týË …tu‚t™e Ëk…Â¥t ƒ[tðe þfu Au, …hk‚w …tu‚t{tk hnu÷t
ËŒT„wýtu „w{tðe Œu Au. ¼õ‚tu ! ytðe xqkfe {™tuð]r¥t Atuze™u
rðþt¤ {™tuð]r¥t ƒ™tðe, Sð™™e …Ør‚ Vuhððe òuEyu.
ƒeò r™htÄth ÷tuftu™u {ŒŒY… ƒ™ðwk òuEyu. þheh y™u
Ëk…Â¥t™tu …htu…fth{tk W…Þtu„ fhðtu òuEyu.
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu fu, yLÞtu «íÞu n{ŒŒo ƒ™eþwk ‚tu
yt…ýu Þºt-‚ºt-Ëðoºt ytŒhýeÞ ƒ™e sEþwk y™u «¼w™u
ÃÞtht ƒ™e sEþw k . Sð™{tk ËV¤‚t …t{ðt {txu
ƒeòytu™u ËntÞf ƒ™ðt™e ð]Â¥tÚte þtkr‚™tu fux÷tu
y™w¼ð ÚttÞ Au ‚u ‚tu suytu™u ‚u y™w¼ð ÚtÞtu ntuÞ ‚u{™u
s ðtM‚rðf ¾ƒh ntuÞ Au. “ r¾Ëftu÷e þwk òýu yt{ú‚ýt
hË™u ? ”
 13

“ {t™ð‚t {hðt …ze ! ”

¼õ‚tu ! y{urhft™t nƒËeytu™t ‚thýnth {™t‚t
{tŠx™ ÕÞqÚth rfk„™u Œwr™Þt™wk ©uc E™t{ ‘™tuƒu÷
…trh‚tur»tf’ {éÞwk íÞthu Mxtuf÷uLz{tk yu …whMfth ÷E™u
ƒtu÷u÷t fu “ ‚h‚e {tA÷e™u òuE™u {týË™u ÚtÞwk fu yt…ýu
…ý ‚heyu, Wz‚t …ûte™u òuE™u ÚtÞwk fu yt…ýu …ý
Wzeyu, …hk‚w {t™ð‚t™tk ftÞtuo fh™th Ët[t {t™ðtu™u òuE™u
yu{ ™ ÚtÞwk fu, yt…ýu …ý Ët[t {t™ðtu ƒ™e yLÞ
÷tuftu™u ft{ ytðeyu.”
{eþe„™ Þwr™ðŠËxe™e yuf ftuLVhLË{tk ztìõxh
ƒuLÍt{e™u fnu÷wk fu, “ yíÞthu rðï{tk rðþu»t ƒwÂØþt¤e
{™w»Þtu Au, A‚tk {t™ð‚t ytsu htu„„úM‚ Au !” y™uf
Œuþtu{tk ¼ú»xt[th ðÄ‚tu òÞ Au. y™uf Ëhfthe ¾t‚tytu{tk
y™u «tEðux fk…™eytu{tk ÷tk[ rð™t ftuE ft{ fhðt ‚iÞth
™Úte ! rðãtŒt™ suðt …rðºt ft{{tk …ý Úttuze-½ýe ÷tk[
ytÃÞt rð™t Œt¾÷ ÚtE þft‚wk ™Úte.
yhu ! «ò™e hûtý™e sðtƒŒthe su™t W…h Au y™u
{t÷ - r{÷f‚™w k su y tu ™ u hûtý fhðt™w k Au yu ð t
…tu÷e˾t‚t™t ½ýt …tu÷eËtu …ý fåA™t ¼qfk… Ë{Þu
{]íÞw …t{u÷tk r™Œtuo»t ™h-™theytu™t ntÚt{tkÚte ½rzÞt¤tu,
ytk„¤eytu{tkÚte Ëtu™t™e ðªxeytu y™u „¤t{tkÚte Ëtu™t™tk
nth ð„uhu ftZ‚t n‚t ! yt á~Þtu íÞtk hnu‚t ÷tuftuyu
™shtu™sh òuÞtk n‚tk ! yuf {týË ‚hefu ‚tu þh{s™f
 14
„ýtÞ s, …hk‚w …tu÷eË {txu ‚tu rðþu»t
þh{ŒtÞf „ýtÞ. -yux÷t {txu s fnuðt{tk ytðu Au
fu “ yu™ËtEõ÷tu…erzÞt™e (¿tt™™e) ð¾thtu ¼he Au, …ý
{týË Œu¾t‚tu ™Úte ! ”
Mð.«¼wŒtË …xðtheyu 30 nòh Yr…Þt ftÞofhtu™u
yt…e™u fÌtwk : “yt ðhËu Œw»ft¤ …zâtu Au, {txu „heƒ
÷tuftu™u yL™-ðMºttrŒf ÷E yt…òu.” …hk‚w ƒÄt s Yr…Þt
¾ðtE „Þt, [ðtE „Þt ! - ytðwk òuE™u yuðwk ™Úte ÷t„‚wk
? fu …u÷t Œw»ft¤ fh‚tkÞ …ý {t™ð‚t™tu Œwft¤ fux÷tu
¼Þkfh Au.! {týËtu™e ðM‚e A‚tk {t™ð‚t ðuht™ Œu¾tÞ Au.
y{urhft™t xuûttË htßÞ{tk yuzðoxtEÍ ytðu÷e fu,
‘ðtuLxuz ntu÷e{u™’ yÚtto‚ ytsu Ët[t {t™ðeytu™e ¾tux
Au . yu f ðt‚ Ë{S ht¾ðe fu , su { tk {t™rËf,
™ir‚f,Ët{trsf y™u ytæÞtÂí{f rðftË ÚtÞu÷tu ntuÞ yu™u
s …qýo {t™ð fne þftÞ Au. ytðt f…ht Ë{Þ{tk Œhuf™u
Ët[t {t™ðtu ƒ™ðt™e ËŒTƒwÂØ yt…u yuðe ©e nrhS™u
«tÚto™t fheyu.

“ òøÞt íÞtkÚte Ëðth ”

¼õ‚tu ! Sð™{tk Ëk…Â¥t y™u rð…Â¥t ‚tu ytððt™e
s Au. ‚u ƒL™u{tk rnk{‚ ntÞto rð™t …tu‚t™wk niÞwk Xhu yuðt
…htu…fth™tk ftÞtuo fhðt yu s ¾he {t™ð‚t Au. ¼„ðt™u
yt…u÷t Sð™™tu yuf rŒðË …ý ÔÞÚto sðtu yux÷u ¼„ðt™
ËtÚtu ƒuE{t™e fhe „ýtÞ. «¼wyu yt…u÷ {t™ð ŒunÚte
 15

…htu…fth™wk yuf …ý ftÞo ™ ÚttÞ ‚tu Ë{S

÷uðwk fu, {t™ðŒunY…e {qze™u yt…ýu ¾tuxt {t„uo ðuzVe Œuðt¤wk
Vqkfe hÌtt Aeyu.
yuf ™t™wk yuðwk fturzÞwk Ëqhs™e „uhntshe{tk Úttuzwk …ý
ysðt¤wk yt…e™u …htu…fth™wk ftÞo fhe hÌtwk Au. M…Äto rð™t™wk
yu fturzÞwk …tu‚t™t W…h ytðu÷ sðtƒŒthe™u …tu‚t™e Vhs
Ë{S ysðt¤wk yt…u Au; yu s he‚u {t™ð{tºtu …ý
…tu‚t™e Vhs Ë{S {t™ð‚t™tk ftÞtuo …tu‚t™e þÂõ‚ «{týu
fhðtk òuEyu. {týË ntuðwk y™u fuð¤ r™s MðtÚto {txu s
ftÞtuo fhðtk yu …þwytu fh‚tk …ý n÷ft fnuðt™u ÞtuøÞ Au.
½ýt ÷tuftu™u yu{ Útþu fu “…htu…fth™tk ft{tu ‚tu
Ä™ðt™ ÷tuftu s fhe þfu, y{the …tËu Ä™ ™Úte, ‚tu …Ae
y{tu fuðe he‚u yuðtk ft{tu fhe þfeyu ?” ytðwk Ë{s™thtytuyu
yuðkw Ë{sðwk òuEyu fu, ‘ nwk ¼÷u ÷t¾tu Yr…Þt Œt™{tk ™Úte
yt…e þf‚tu, …ý yuf ¼qÏÞt™u s{tze ‚tu þfwk ™u ? nwk
r™htÄth …þwytu {txu ƒu ztu÷ …týe ‚tu …tE þfwk Awk ™u ? nwk
…ûteytu {txu ðtxftu [ý ‚tu ™t¾e þfwk Awk ™u ? nwk {ft™ fu
Ítz™e zt¤eyu …ûteytu™u …týe …eðt™e …hƒze ‚tu ÷xftðe
þfwk Awk ™u ? nwk hM‚t{tk XuË ðt„‚t …ÚÚthtu™u ‚tu W¾tze þfwk Awk
™u ? nwk fq‚ht™u ƒxfwk htux÷tu ‚tu ™t¾e þfwk Awk ™u ? ’
þwk ytðt …htu…fth™tk ftÞtuo fhðt{tk ÷t¾tu Yr…Þt
òuEyu ¾ht ? fŒt[ ytx÷wk …ý ™ ÚtE þfu ‚tu ftkE ™rn,
…ý ftuE ytðwk fh‚tk ntuÞ ‚u™u fuð¤ ðtýe îtht Ëk{r‚
 16

yt…eyu ‚tu …ý {týË fnuðtEþwk. y{wf

÷tuftu™u ‚tu yuðe fwxuð ntuÞ Au fu, …tu‚u ‚tu ftkE ™ fhu, …ý
ƒeò Ëßs™tu fh‚t ntuÞ ‚u™t ft{{tk …ý rðΙtu fhu y™u
™tnf™t E»Þto fhe {™{tk ƒéÞt fhu; ytðt ÷tuftu™u {týË
fu{ fnuðtÞ ?
yt…ýu yt…ýt Sð™™u ËhË, ˃hË fu r™hË
ƒ™tððwk yu™tu ƒÄtu ytÄth yt…ýt …h s hnu÷tu Au. ÞtŒ
ht¾tu, {t™ð‚t™tu rðftË ™ ÚttÞ íÞtk ËwÄe {týË ƒ™ðt™e
÷tÞft‚ ytð‚e s ™Úte. rŒðux™e su{ ƒeò {txu Úttuzkw
ƒ¤‚tk þe¾eþwk ‚tu Sð™ ‚ts„eðt¤wk ƒ™þu; {txu ¼q‚ft¤™u
¼q÷e sE ð‚o{t™{tk s {t™ð‚t™tk ftÞtuo fhðtk {kze …zeyu
™u ¾ht yÚto{tk {t™ð ƒ™e sEyu.

“ …htu…fth r[k‚™ ”
“ Ëqhs™u f{¤™e „hs ™Úte ntu‚e,
fu f{¤™u Ëqhs™e yhs ™Úte ntu‚e;
ƒÄe ¾x…x {qfe Œu ŒtuM‚ !
…htu…fth{tk ftkE Vhs ™Úte ntu‚e ”
¼õ‚tu ! su ÔÞrf‚ nk{uþtk ƒeòytu™wk ¼÷wk fhu Au,
‚u{™wk ¼÷wk ¼„ðt™ fhu Au. yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu fu, {qze™wk
ÔÞts íÞtk ËwÄe s {¤e þfu Au fu ßÞtk ËwÄe ‚u Ëne-Ë÷t{‚
Au; …ý …htu…fth™tk ftÞtuoÚte {¤u÷e {qze yuðe Au fu yu™tu
 17
™tþ Út‚tu ™Úte, ftuE ÷E sE þf‚wk ™Úte
y™u ÔÞts …ý {éÞt fhu Au.
su {týË ƒeòytu™e ÷t„ýe™u Ë{sðtÞ ‚iÞth
Út‚tu ™Úte yu™wk Sð™ {t™ð Sð™ ‚tu ™Úte s, …ý …þw
Sð™Þ ™Úte; yu™wk Sð™ ‚tu …ÚÚtheÞwk Sð™ s òýðwk.
-fthý fu, Œw:¾eytu™tk y™u „heƒtu™tk rŒ÷ ‚tu Ä™ðt™
suðtk s ntuÞ Au; A‚tk ‚u{™t «íÞu ÷t„ýe ™ ÚttÞ ‚tu …Ae
…ÚÚth suðtk s Sð™ fnuðtÞ™u ? ztU„huS {nthts fnu‚t
fu, “su {týË …h{tí{t y™u …htu…fth {txu ytkËwytu
…tzu Au ‚uytu™u ƒeò sL{tu{tk hzðt™tu ðthtu ytð‚tu s
™Úte.” fh ¼÷t ‚tu ntu„t ¼÷t yu Ëw¾e Útðt™tu Ëtu™uhe
W…tÞ Au.
¼q¾ ÷t„ðe ‚u …ux™e «f]r¥t Au, yuf÷t ¾tðwk ‚u
ƒwÂØ™e rðf]r‚ Au y™u ƒeò™u ¾ðztðe™u …Ae ¾tðwk ‚u
{t™ð ËkMf]r‚ Au. {]íÞw …Ae …tu‚t™t ™t{ yt„¤ ‘Mð„oMÚt’
þçŒ {qftððt {týËu ftuE …ý Œt¾ztu fhðtu …z‚tu ™Úte,
…hk‚w …tu‚t™t ™t{ yt„¤ Sð™ft¤ Œhr{Þt™ ‘ËðoMÚt’
þçŒ {wftÞu÷tu y™w¼ððt …htu…fth™tk ftÞtuo fhðt …zu Au.
…tu‚u fü ðuXe™uÞ Ët{t™u Ëw¾ …ntU[tzðt{tk su yt™kŒ {¤u
Au y™u su Sð™ hËtÞý {¤u Au yu™e …tËu ‚tu s„‚™tk
ƒeòk ƒÄtkÞ Ëw¾tu ÔÞÚto Au.!
s„‚{tk ºtý «fth™t ÷tuftu ntuÞ Au. fux÷tf ÷tuftu
{the ¾tÞ, fux÷tf {t„e ¾tÞ y™u fux÷tf ðnU[e ¾tÞ.
 18
rn{t÷Þ™t rf™thu ŒÞt™kŒ Mðt{e ‚… fh‚t
n‚t. ‚u Ë{Þu yuf Mºteyu …tu‚t™t {]íÞw …t{u÷ ƒt¤f™u
„k„tS{tk …Ähtðe™u yu™u ytuZtzu÷ ðMºt …tAwk ÷E ÷eÄwk.
ŒÞt™kŒSyu yu™wk fthý …qAâwk, íÞthu …u÷e Mºte fnuu : “{the
…tËu ƒŒ÷ðt {txu ƒeswk ðMºt s ™Úte.” ytðwk Ëtk¼¤e
Mðt{eS™wk ÓŒÞ ¾¤¼¤e WXâwk. ‚whk‚ ‚…™e Ë{tr fhe
„t{u „t{ Vhe htòytu y™u Ä™ðt™tu™u W…Œuþ yt…e
„heƒtu™u yL™-ðMºt yt…ðt «uhýt fhe …htu…fth™tk {nt™
ftÞtuo fhðt {kze …zât.

“ {kÚt™ ”
“ r¼¾the ™rn ¼e¾ {t„u, þe¾ yt…u ½hu ½hu ;
™rn ŒeÄt™tk V¤ ytðtk, {txu yt…tu yhu yhu ”
¼õ‚tu ! fux÷e ËhË {tŠ{f ðt‚ yt{tk fne ŒeÄe Au
? ÞtŒ ht¾òu, r¼¾the yt…ýe …tËu ntÚt ÷kƒtðu Au yu
þtu¾™u ¾t‚h ™rn, …hk‚w {sƒqhe™u ¾t‚h. yu™e {sƒqhe™u
™sh Ët{u ÷tÔÞt rð™t yu™t …h „{u ‚uðt ytûtu…tu fh‚tk
¾qƒ rð[th fhtu. nt, y{wf ft{[tuh ntuÞ Au, ‚uðt™u fne
þftÞ; …ý yr‚ ð]Ø fu yk„ rð™t™tu ntuÞ ‚u™u ‚tu ™ s
fnuðtÞ. ‚uðt ÷tuftu™u ‚tu yð~Þ {ŒŒ fhðe s òuEyu,
…ý ½ýt r™ŒoÞ ÷tuftu yt Ë{ts{tk ntuÞ Au.
yuf þuX …tu‚t™t rðþt¤ ƒk„÷t{tk ËtuVt …h ƒuËe™u
…u…h ðtk[‚tu n‚tu. ‚u Ë{Þu yuf r¼¾the ytðe™u fh„hðt
 19
÷tøÞtu : “þuXS ! [th rŒðËÚte ¼qÏÞtu Awk,
ŒÞt fhe ftkEf s{ðt™wk yt…tu; ¼„ðt™ ‚{tÁk ¼÷wk
fhþu.” þuX ‚tu …tu‚t™t ¼ðt yæÄh [ztðe ƒtuÕÞtu : “
yÕÞt h¾zwk ! yt þnuh{tk …nu÷e ðth ytÔÞtu Au ? ”
r¼¾theyu fÌtwk : “ nt þuXS.” íÞthu r™ŒoÞ ÓŒÞ™t þuX™t
Y…{tk þu‚t™ ƒtuÕÞtu : “[t÷‚e …fz ynªÚte; VheÚte
ytÔÞtu Au ‚tu {th ¾tÄt rð™t ™rn hnu.”
ytðt r™ŒoÞ ÷tuftu™u þuX ™rn, …hk‚w þX fnuðt yu
ðÄthu ÞtuøÞ Au. ytðe þu‚tr™Þ‚ ¼hu÷e ®sŒ„e Sð™thtytu
yt Œwr™Þt{tk ƒnw ÷tuftu Au. …tu‚t™t s Sðtí{t™u Œw„or‚{tk
Äfu÷e Œuðt™t ¢qh‚t ¼hu÷tk …t…tu ‚uytu yt he‚™t „heƒtu™tk
y…{t™tu fhe™u fh‚t ntuÞ Au. ytðt ÷tuftu™t Sð™{tk
fuLÿMÚtt™u ‘sz ðM‚wytu ’ ntuÞ Au. ®sŒ„e™e {nt{q÷e ûýtu
‚u ÷tuftu sz ðM‚wytu™u Ët[ððt{tk s ðuzVe ™t¾‚t ntuÞ Au.
¼õ‚tu ! ytðt þuX suðt r™ŒoÞ ™ ƒ™ðwk òuEyu,
…ý „heƒtu y™u r™htÄth ÷tuftu «íÞu n{ŒŒeo ht¾ðe
òuEyu. {tus-þtu¾{tk ft… {qfe™u …ý yuðt ÷tuftu™u
{ŒŒ fhðe òuEyu, yu s {t™ð Sð™™wk Ët[wk f‚oÔÞ Au.
‘ „heƒe nxtðtu ’ ™t ™thtytu ËtÚtu Ë¥tt …h
ytð™thtytu™u …qAðwk òuEyu fu, ‚{tht ðneðxe ¾[to
„heƒe™u ðÄthe hÌtt Au fu ½xtze hÌtt Au ? Œhuf
r™ŒoÞeytu™u «¼w ŒÞt y…uo yu s yÇÞÚto™t. ”
 20

“ Ëk…Â¥t™tu ËŒw…Þtu„ ”
ƒ„ŒtŒ (Ehtf)™tu ƒtŒþtn «ò …h ¼thu xuõË
™t¾e™u ¾ò™tu ¼h‚tu n‚tu y™u {™tu{™ yt™kŒ …t{‚tu
n‚tu. ¾ò™tu ytuAtu Útðt™u ¼Þu fÞthuÞ …ý …htu…fth™tk
ftÞtuo fh‚tu ™ n‚tu. Œe™-Œw:¾eÞtu {txu …ý fÞthuÞ ðt…h‚tu
™ n‚tu; ‚u™u fthýu «ò{tk yr«Þ ƒ™e „Þtu n‚tu.
yt ðt‚™tu yuf Ëtht Vfeh™u ÏÞt÷ ytÔÞtu. yux÷u
‚uytu {nu÷{tk ƒtŒþtn …tËu „Þt y™u Úttuzt Œe™th (Yr…Þt)
yt…e™u fÌtwk : “ Ëw÷‚t™ ! yt Œe™th n{ýtk ‚{the …tËu
ht¾tu. ‚{u Mð„o{tk ytðtu íÞthu íÞtk {tht {txu ÷u‚t ytðòu. ”
ytðwk Ëtk¼¤e ƒtŒþtn ƒtuÕÞtu : “ Vfeh ƒtðt ! ytðwk fu{
ƒ™e þfu ? {]íÞw ƒtŒ ËtÚtu ‚tu fkE …ý ™ ytðe þfu, ‚tu
nwk ‚{tht Œe™th fuðe he‚u ÷tðe þfwk ?” ‚whk‚ Vfehu fÌtwk :
“¼÷t {týË ! ‚thtu ytx÷tu {tuxtu ¾ò™tu òu ‚wk ÷tðe
þfeþ ‚tu …Ae {tht Úttuzt Œe™th ÷tðe ™rn þfu ? ytðwk
Ëtk¼¤e ƒtŒþtn Ë{S „Þtu y™u Vfeh™e {tVe {t„e,
«ò …h™tu ðÄtht™tu fh …tAtu ¾U[e …htu…fth{tk …tu‚t™e
Ëk…Â¥t ðt…hðt ÷tøÞtu.
Ëk…Â¥t ftk ‚tu ð…htÞ Au, ftk ‚tu ððtÞ Au ftk ‚tu
ðuzVtÞ Au. su Ëk…Â¥t …tu‚t™t {txu y™u …tu‚t™t M™uneytu™tk
Sð™ r™ðton {txu W…Þtu„{tk ÷uðtÞ ‚u ðt…he fnuðtÞ Au.
su Ëk…Â¥t …htu…fth™tk ftÞtuo{tk ð…htÞ Au ‚u ðtðe fnuðtÞ Au
 21
y™u su Ëk…Â¥t yÄ{o™t {t„uo yÚtto‚ ŒtY-
{tkË- rVÕ{ y™u ÔÞr¼[th™u {t„uo ð…htÞ yu™u ðuzVe fnuðtÞ
Au.
…htu … fth {txu nk { u þ tk Sð™™w k Íhýw k ðnu ‚ w k
ht¾™thtytu s ¾ht yÚto{tk {týËtu fnuðt™u ÷tÞf Au.
Ët[tu Ä{o {t™ð‚t «„xtð™thtu Sð™Œe… Au. su ©Øt…qðof
‚u{tk «ftþ Íe÷u ‚tu WØth ÚtE òÞ Au. …htu…fthY…e
ËŒT„wýtu s„‚{tk Sð™™u Œe…tðu Au. Sð™™u s„‚{tk
Œe…tð™th {t™ð Ëuðt Au.
Ëk…Â¥t òu …htu…fth{tk ð…htÞ ‚tu Ëw¾ŒtÞf fnuðtÞ
Au. Ëk…Â¥t™tu ËŒw…Þtu„ ËŒT„wýtu™u ÷tðu Au. íÞt„e™u ¼tu„ðe
òý™th Ëthtu fnuðtÞ Au; ƒtfe ‚tu Ëk…Â¥t ™ {¤u íÞtk ËwÄe
‚u™e Ík¾™t hÌtt fhu y™u ‚u {¤u yux÷u ‚u™wk hûtý fhðt™e
ÔÞðMÚtt fhe ‚u™u fÞtk htuftý fhðe ‚u™e r[k‚t hÌtt fhu Au,
{txu Ëk…Â¥t™tu …htu…fth{tk ËŒw…Þtu„ fh™thtytu s ‚u™t
Ët[t {tr÷f „ýtÞ Au.

“ …htu…fth ”
“ Þne …þw «ð]Â¥t ni rf yt… yt… ne [hu;
ðne {™w»Þ ni rf òu {™w»Þ fu ÷eÞu {hu ”
- {irÚt÷e[hý „wÂt
{týË™wk Sð™ ytþeðtoŒY… íÞthu s ƒ™u fu ßÞthu
yu™t{tk …htu…fth fhðt™e ‚{L™t ò„u. {týË y™u Vq÷{tk
 22

‚Vtð‚ {tºt ytx÷tu s Au fu, …w»… ¾e÷u Au,

¾hu Au y™u ðå[u Ëw„kÄ «Ëhtð‚wk òÞ Au; ßÞthu {tuxt
¼t„™t {týËtu ‚tu sL{u Au y™u {hu Au, …ý ðå[u™tk
Sð™ ‚tu ƒnuf‚e Œw„OÄ «Ëhtð‚t òÞ Au. nt, y{wf
¼õ‚tu-Ëk‚tu ‚u{s Ëßs™tu …tu‚t™tk Sð™™u …htu…fth Y…e
…w»…Úte {Ä{Ä‚tk {qfe™u òÞ Au.
ŒrhÞt™e ¾thtþ …tu‚t™t Wh{tk Ë{tðe ÷tuftu™u {eXwk
…týe yt…™th ™t¤eÞuh yt…ý™u ËkŒuþtu yt…u Au fu, “
rðï™e ¾thtþ Wh{tk Ë{tðsu …hk‚w ÷tuftu™u ‚tu {eXwk …týe
s yt…su. MðÄ{o …t÷™{tk ft[÷e™e {tVf fXtuh y™u
yk‚hÚte {÷tE suðtu {w÷tÞ{ hne …htu…fth{tk ‚tÁk ‚™,{™
y™u Ä™ y…oý fhsu.”
…htu…fth {txu Sð™™wk Íhýwk nk{uþtk ðnu‚wk ht¾™th
s Ët[tu Þ¿tf‚to Au. …htu…fth {txu su ÔÞÂõ‚ …tu‚t™t ‚™-
{™ y™u Ä™™u ½Ëu Au yu™t s Sð™{tk þtkr‚™wk ðt‚tðhý
ËòoÞ Au. ßÞthu Ët{u™e ÔÞrf‚™u Ëw¾ yt…ðt™e ƒwrØÚte
…htu…fth fheþwk ‚tu yt…ýt yk‚h{tk Ëw¾ Wí…L™ Útþu y™u
ytËÂõ‚ hrn‚ …htu…fth fheþwk yux÷u ykŒhÚte yt™kŒ «„x
Útþu.
yuf ð]Ø Ëßs™ ykÄthe htºtu Vt™Ë ÷E™u Q¼t
n‚t. ‚u™t {™™tu ¼tð yuðtu n‚tu fu, “ htrºtyu [t÷™thtytu™u
‚f÷eV ™ …zu.” ‚u Ë{Þu yuf ÔÞÂõ‚yu ‚u ð]Ø™u «&™
…qAâtu : “ ‚{u Vt™Ë ÷E™u Q¼t Atu ‚uÚte ÷tuftu™u «ftþ
 23

{¤u Au, …hk‚w ‚u{tk ‚{tu™u þwk ÷t¼ Útþu ?”

ytðtu Ëðt÷ Ëtk¼¤e …u÷t ð]Ø Ëßs™u ËhË sðtƒ
ytÃÞtu : “yhu ¼tE ! ÷tuftu™u nwk ƒnth™tu «ftþ yt…wk Awk
‚u™t fthýu {tht yk‚h{tk yt™kŒ {¤u Au – þtkr‚ {¤u Au,
‚uÚte {thtu yk‚htí{t Ëk‚wc ÚtE hÌttu Au. ” yuf ðt‚ ÞtŒ
ht¾tu : “ …thft ÷tuftu {txu …„rÚtÞtk ™ ƒ™e þfeyu ‚tu ftkE
™rn, …hk‚w ftuE™t {txu ¾tzt ‚tu ¼÷t ÚtE™u fÞthuÞ …ý
™ s ƒ™eyu.”

“ «týeytu …tËuÚte þe¾eyu ”

“ …h-rn‚ ƒË rs™fuu {™{trn, r‚™ fnwk s„ Œw÷¼
o fAw ™trn;
…h-rn‚ ÷t„e ‚su òu Œune, ËL‚‚ ËL‚ «ËkË‚ ‚une. ”
- ‚w÷ËeŒtËS
yt…ýtk Sð™™u yt…ýu yLÞ™u W…Þtu„e Útðt{tk
Ë{tðuþ fheyu Aeyu fu ™rn ? yu™tu rð[th fhðtu. òu yuðtu
Ë{tðuþ ™ Út‚tu ntuÞ ‚tu yuðwk MðtÚteo y™u Ëkfwr[‚ Sð™
yt…ý™u …tu ‚ t™e s ytË…tË Vu h ÔÞt fhþu . yhu
[t{t[erzÞtkytu, sk„÷e fq‚htkytu, r[B…tLÍeytu y™u sh¾
«týe yt ƒÄtk …tu‚u ¼qÏÞt hne™u …tu‚t™t ò‚¼tEytu™u
…tu‚t™t ¼t„™wk s{ðt™wk yt…e™u …ý Ëw¾e fhu Au, ßÞthu
{tuxt ¼t„™t {týËtu ‚tu yt «týeytu fh‚tk …ý n÷ft
{™™t ntuÞ Au ! ‚uytu ƒeò™wk ¾tE sðt{tk s ƒntŒwhe
{t™‚t ntuÞ Au.
 24
s„‚{tk fw÷ 1300 ò‚™tk [t{t[erzÞtk
Au. ‚u{tk ËtiÚte ¾‚h™tf ðtB…tÞh ™t{™e ò‚™wk [t{t[erzÞwk
Au. ‚u {™w»Þtu™wk y™u …þwytu™wk ÷tune yuðe he‚u …eðu Au fu
¾ƒh s ™ …zu ! ytðe ¼Þkfh «f]r‚ ntuðt A‚tk …ý ‚u
ðtB…tÞh …tu‚t™t ò‚¼tEytu ¼qÏÞt ntuÞ ‚tu …tu‚u …tu‚t™tu
¾tuhtf …u÷t™t {w¾{tk huze ‚u™t n{ŒŒo ƒ™e s{tzât™tu
Ëk‚tu»t y™w¼ðu Au.
yt ðtB…tÞhtu ŒÂûtý y{urhft{tk ytðu÷ ƒútrÍ÷
Œuþ{tk y¾kz ðnu‚e ‘ yu{uÍtu™’ ™Œe™t „tZ sk„÷tu{tk hnu
Au. yt ™Œe Œwr™Þt™e ËtiÚte {tuxe ‘™tE÷’ ™Œe …Ae™e
ƒeò ™kƒh™e Au. ‚u yu{uÍtu™™e ÷kƒtE 6h80 rf÷tu{exh
Au; ßÞthu ™tE÷™e ÷kƒtE 6671 rf÷tu{exh Au. yt
rËðtÞ yt ðtB…tÞh [t{t[erzÞt rVr÷…tELË, {urõËftu,
ðuMx EÂLzÍ y™u ŒÂûtý y{urhft™t yLÞ Œuþtu{tk hnu Au.
yt «týe …tËuÚte …ý «uhýt ÷E þftÞ Au.
Sð™ yu «¼w™e yíÞk‚ {qÕÞðt™ ¼ux Au. ‚u Sð™™u
ËtÚtof fhðt {txu ‘‚u™ íÞõ‚u™ ¼wkSÚtt:’ íÞt„e™u ¼tu„ððwk
òuEyu. yu {kºt™wk yt[hý fhðwk òuEyu. W…r™»tŒ{tk
sýtÔÞt «{týu {týË …tu‚t™tu Sð™¢{ „tuXðu ‚tu {t™ð
{xe {wõ‚ ƒ™e òÞ –™h {xe ™htu¥t{ ƒ™e òÞ Au.
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu : su Ëk…Â¥t …tu‚t™t ‚Útt …tu‚t™t
…rhðth™t Sð™ r™ðton{tk fu þtu¾{tk ð…htÞ ‚u ðt…he
fnuðtÞ, su Œe™-Œw:¾eytu {txu fu Ä{oftÞo{tk ð…htÞ ‚u
ðtðe fnuðtÞ y™u su yÄ{o™u {t„uo ð…htÞ ‚u™u ðuzVe
 25
fnuðtÞ Au. ºtýuÞ{tkÚte fÞtk W…Þtu„ fhðtu
yu™tu r™ýoÞ yt…ýu MðÞk ÷uðt™tu Au.

“ Ërh‚t …tËuÚte þe¾eyu ”

“ ™ŒeÞwk …týe ™Úte yu™tk …e‚e hu,
W…fthe yu™tu ytí{t hu ntu S
Ítzðt V¤ ™Úte yu™tk ¾t‚tk hu,
W…fthe yu™tu ytí{t hu ntu S
„tð÷ze ŒqÄ ™Úte yu™tk …e‚e hu,
W…fthe yu™tu ytí{t hu ntu S ”
- frð Œw÷t ¼tÞt ft„
÷tuftu ËqÞo™thtÞý™u ™{Mfth fhu Au, ™Œe™u {t‚t
{t™u Au, [kÿ™u [tkŒt{t{t fnu Au y™u ð]ûttu™u Sð™ fnu Au
‚u™wk yuf fthý yu …ý fnuðtÞ Au fu ‚uytu …htu…fth fhu
Au.òu fu ‚uytu™u …h{tí{t ‚hVÚte {¤u÷ «tf]r‚f „wý Au, ‚tu
…ý ‚uytu …tËuÚte …htu…fth fhðt™wk þe¾ðwk òuEyu. òu
W…fth™tu ÏÞt÷ s ™rn ytðu ‚tu ‚u™tu ƒŒ÷tu ðt¤ðt™wk fu{
þõÞ ƒ™þu ? …wÛÞ™t fthýu {¤u÷ Ëk…Â¥tÚte …htu…fth
fhðt™e {™{tk EåAt ™Úte Út‚e íÞthu yu{ ÷t„u Au fu, yt
ð]Â¥t ‚tu …þw-Sð™™e Ëq[f Au. ¾tur¤Þwk fuð¤ {t™ð™wk
y™u ð]r¥t {tºt ¼tu„™e ? ytðe ð]r¥t™u ‚tu Œw„ro ‚™wk heÍðuþ
o ™
s fne þftÞ ™u ?
nu ¼õ‚tu ! ™Œe y™u ¾tƒtur[Þt{tk Vfo þwk ? ƒL™u{tk
…týe ‚tu Au s, …hk‚w ™Œe™wk s¤ ðnu‚kw Au, ßÞthu ¾tƒtur[Þt™wk
 26

s¤ ƒkrÄÞth Au. Ërh‚t Au ‚u ytf»tuo Au, ‚u™tu

rf™thtu Atuze™u sðt™wk {™ s ™ ÚttÞ; ßÞthu ¾tƒtur[Þt{tk ‚tu
y™uf ™t™t-™t™t Sðsk‚y w tu ntuÞ Au yu ½]ýt Wí…L™
fhtðu Au. –
yts he‚u Ë{ts{tk …ý ytðt ƒu «fth™t ÷tuftu Au;
Ërh‚t™e {tVf ðÌtt fhu yÚtto‚T …htu…fth{tk …tu‚t™e Ëk…Â¥t™u
y¾kz ðt…Þto fhu Au. Ë{ts Ëuðt{tk …tu‚t™wk Sð™ ½Ëe
™t¾‚t ntuÞ Au. ytðt ÷tuftu™e …tËu ƒuËðtÚte yt™kŒ ÚttÞ
Au; ßÞthu ¾tƒtur[Þt suðt Ëkfrq [‚ð]Â¥tðt¤t ÷tuftu …tËu
ƒuËðtÚte ‚tu Wîu„ ÚttÞ Au, fthý fu yuðt ÷tuftu Ä™ðt™ ntuÞ
‚tu …ý Ëk…Â¥t™tu ËŒTÔÞÞ fh‚t ™Úte ntu‚t. ytðt fswË k
÷tuftu …tu‚t™t s Sð™™u Œw„Ä O Þwõ‚ ƒ™tðe Œu‚t ntuÞ Au ‚u™t
fthýu ztÌtt {týËtu ‚u™tÚte Œqh hnu‚t ntuÞ Au.
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾ðe fu, Ëuðt y™u …htu…fth™tu «ðtn
yxfþu yux÷u Sð™ Ërh‚t{tkÚte ¾tƒtur[Þt suðwk ƒ™e
sþu y™u yk‚u MðtÚto™e ƒqŒƒwk {thþu. rð»tÞtu™e Œw„OÄ þY
Útþu ‚u™t fthýu ¼õ‚tu y™u Ëßs™tuÚte Œqh VUftE sðtþu.
™Œe™wk Sð™ yu Ë{…oý™wk Sð™ Au. ‚u™wk …týe Úttuzwk
ntuÞ ‚tu …ý {eXwk ntuÞ Au, ßÞthu Ët„h™wk …týe y…th ntuÞ
Au, …ý ¾tÁk ntuÞ Au; ‚u™wk fthý ƒ‚tð‚tk {nt…wÁ»ttu y™u
ËtrníÞfthtu ÷¾u Au fu, “ Ërh‚t …tËu …týe ¼÷u Úttuzwk Au
A‚tk …ý ‚u Ë‚‚ yt…‚e s hnu Au. yu{tk Ë{…oý™e
{eXtþ Au; ßÞthu Ët„h nk{uþtk ¼u„wk s fÞto fhu Au, ‚u Ëk„ún
fÞto fhu Au ‚u {txu ¾thtu Au. yt…ýu Sð™™u ‚™-{™ y™u
 27

Ä™Úte ™Œe™e su{ Ë{…oý fheþwk ‚tu Sð™™e

ËwðtË [thuƒtswk Vu÷tE sþu; …hk‚w ŒrhÞt™e su{ fuð¤
Ëk„ún¾tuh ƒ™eþwk ‚tu Sð™ Ëkfqr[‚ ƒ™e sþu.”

“ ƒtðeþe {kz¤ ! ”
“ nk{uþtk fu r÷Þu hn™t ™rn, EË Vt™e Œwr™Þt{U
fwA yåAt ft{ fh÷tu, [th rŒ™fe rskŒ„t™e{U ”
yuf ðt‚ æÞt™{tk ht¾ðe : Srðft™wk rþûtý Yr…Þt
fu{ {u¤ððt ‚u ƒ‚tðu Au, ßÞthu Sð™™wk rþûtý {u¤ðu÷
Yr…Þt™tu …htu…fth fhðtu òuEyu ‚u ƒ‚tðu Au. nt÷
y{ŒtðtŒ{tk ƒtðeþe {kz¤ [t÷u Au. ‚u{tk hh r{ºttu Au.
‚uytu ftu÷us{tk ËtÚtu ¼ý‚t íÞthÚte ™¬e fÞwO n‚wk fu,
“¼ÛÞt …Ae …ý yt…ýu hh r{ºttuyu nk{uþtk Ëw¾-Œw¾{tk
ËtÚtu hne …htu…fth™tk ftÞtuo fhðtk.”
¼ÛÞt …Ae ™tu f he-Äk Ä t{tk ÷t„e „Þt y™u
„tzeytuðt¤t ƒ™e „Þt, A‚tk …ý ŒtuM‚e y™u …htu…fth™tk
ftÞtuo ‚tu þY s htÏÞtk ! nt÷{tk ‚u hh r{ºttu ÷tune™e
sYhðt¤t™u …tu‚t™wk ÷tune yt…u Au, „heƒ Þwð‚eytu™tk ÷ø™
fhtðe yt…u Au, ƒe{th ÷tuftu™u Œðtytu ÷E yt…u Au y™u
rðãtÚteoytu …tËu ¼ýðt™e Ë„ðz ™ ntuÞ ‚tu ‚uytu™u Yr…Þt
yt…e {ŒŒ fhu Au. ytðt y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo ‚uytu fhe
hÌttk Au.
 28

òuÞwk ¼õ‚tu ! Œhuf ÔÞÂõ‚yu ytðe ŒtuM‚e

ht¾ðe òuEyu y™u Vu÷-rV‚wh{tk …iËt™u ðuzVðt fh‚tk
…htu…fth™tk ft{tu fhðtk òuEyu. ßÞtk ËwÄe Ë{Þ y™wfq¤
ntuÞ y™u Ä™ …tËu ntuÞ ‚tu Ëthtk ftÞtuo{tk ðt…he ÷uðwk
òuEyu, fthý fu Ë{Þ™u ð¤tkf ÷u‚tk ðth ™rn ÷t„u. yuf
½tk[e™e Œwft™{tk yt„ ÷t„e, ‚u Ë{Þu ‚u ‚÷ ¾tðt ÷tøÞtu.
÷tuftuyu yt{ fhðt™wk fthý …qAâwk, íÞthu ½tk[eyu sðtƒ
ytÃÞtu : “ yt ‚÷ ¾tE ÷ô yux÷t s {tht Au, ƒtfe ‚tu
ˤ„e sðt™t Au.”yt «Ëk„ ½ýwk Ë{òðu Au.

“ Œt™ rð»tu ”
“ ‚™ …rðºt Ëuðt rfÞu, Ä™ …rðºt ŒeÞu Œt™
{™ …rðºt nrh ¼s™ËU, EË rƒÄ ntu fÕÞt™
™ Ä™ hnu ™ òuƒ™ hnu, ™ hnu „t{ ™ Xt{
‚w÷Ëe s„{U sþ hnu, fhŒu feËeft ft{ ”
- ‚w÷ËeŒtËS
Ônt÷t ¼õ‚tu ! þtMºttu{tk y™uf «fth™t Œt™ {t™u÷tk
Au. y¼ÞŒt™, yti»tÄŒt™, yL™Œt™, s¤Œt™, ð†Œt™,
rðãtŒt™, …tºtŒt™ y™u Ä™Œt™ ð„uhu. yt{ òuEyu ‚tu
Œt™ fh™thtytuyu Vq÷tE sðt™e sYh ™Úte; fthý fu, Œt™
‚tu …tu‚t™u {txu s fhðt™wk Au ! yÚtto‚ Œt™ fh™thtytu Ëw¾
yt…e™u ‚u™t ƒŒ÷t{tk Ëw¾ ÷uðt {t„u Au. ‚u{tk …ý Ëw¾™t
rð¼t„tu ntuÞ Au. ftuE Mð„o Ëw¾™e ytþtyu Œt™ fh‚tk ntuÞ
 29
Au, ftuE ytð‚t (ƒeò) sL{™tk Ëw¾tu {txu
Œt™ fh‚tk ntuÞ Au, ftuE …tu‚t™tk …t… ƒt¤ðt {txu Œt™
fh‚tk ntuÞ Au, ‚tu ftuE fu𤠅h{tí{t™u y™u Ëk‚tu™u htS
fhðt {txu Œt™ fh‚tk ntuÞ Au.
su su EåAtytu fhe™u Œt™ fhðt{tk ytðu Au ‚uÚte
‚u™t ƒŒ÷tY…u Œt™ fh™th™u Œt™™t «{týu y™u …tºt‚t
«{týu Ëw¾ yð~Þ {¤u Au. su su Ëk‚tu y™u ¼õ‚tu
{w{wûtwytu™u {tuût™u {t„uo [Ztðe sL{-{hý Útfe Atuztðu Au
‚u y¼ÞŒt™ fnuðtÞ Au y™u ‚u™wk V¤ yt ƒúñtkz™t y™k‚
Sðtu™u yÚtto‚T Œhuf Sð «týe {tºt™u {]íÞw Útfe ƒ[tðu
y™u su …wÛÞ {¤u yux÷wk ƒÄwk …wÛÞ {tuût™t {t„uo
[Ztð™th™u …ý {¤u Au ! ytðw k y{tht ytrŒ „w Y
ytÄtht™k Œ Mðt{eyu MðnM‚u …tu ‚ t™t „ú k Ú t ‘©e
nrh[rhºtt{]‚ Ët„h’ {tk ÷ÏÞwk Au. …hk‚w Ët[t Ëk‚tu ¼õ‚tu™u
…wÛÞ™e EåAt ™Úte ntu‚e ‚u ‚tu ©enrhS™e «ËL™‚tÚtuo s
ËíËk„ fhtðe Œiðes™tu™u {wÂõ‚™tu {t„o ƒ‚tð‚t ntuÞ Au.
yt rËðtÞ Ä™ ð„uhu™wk Œt™ …ý «¼w™u htS fhðt
{txu s fht‚wk ntuÞ ‚tu Œt™ fh™thtytu W…h «¼w sYh htS
Út‚t ntuÞ Au. su Œt™ «¼w «ËL™‚tÚtuo fhðt{tk ytðu ‚tu ‚u
¼Âõ‚Y… ƒ™e™u {wÂõ‚{t„o{tk W…Þtu„e ÚtE òÞ Au. Œt‚t
yuðwk Ë{S™u Œt™ fhu fu, “ {tht «¼w™e yt¿tt Au fu,
‘…htu…fth{tk Ä™™tu ËŒw…Þtu„ fhðtu’ ‚uÚte nwk Œt™-…wÛÞ fYk
Awk.” ytðwk Ë{S™u Œt™ fhu ‚tu ‚u Œt™™u …ý ¼Âõ‚ {t™e™u
Œt‚t …h nrh «ËL™ ÚttÞ Au.
 30

“ Œt™ Au ‚u ytuðh zÙtVTx Au ! ’’

nu ¼õ‚tu ! Œhuf Ë‚TþtMºttu{tk Œt™™tu ¾wƒ {rn{t
fnuðt{tk ytÔÞtu Au. Œt™ Au ‚u Ä{o™wk yt¼q»tý Au.
…h{tí{tyu yuf ntÚt f{tðt {txu y™u ƒeòu ntÚt f{tÞu÷t
Ä™™tu ËŒTÔÞÞ fhðt {txu ytÃÞtu Au. ð]ûttu V¤-Vq÷™tu
íÞt„ fhu Au ‚uÚte ‚u™u ©enrhS ðÄthu V¤-Vq÷ yt…u Au; yu
s he‚u {™w»Þtu …ý Ëk…r¥t™tu ËŒw…Þtu„ fhu ‚tu ‚uytu™u …ý
…h{tí{t ðÄthu Ëk…Â¥t yt…u Au.
Ä™ …h{tí{t™wk s Au, yt…ýu ‚tu ‚uytu™t xÙMxeytu
Aeyu, yuðwk Ë{S™u Œt™ fhðwk òuEyu. Œt™ fhðwk yux÷u
¾u‚h{tk ðtððwk ! su he‚u ¾u‚h{tk ðtðu÷ y™ts [th {rn™t
ƒtŒ y™k‚„ýwk ÚtE™u …tAwk ytðu Au, yu s he‚u ftuE …ý
«fth™wk fhu÷ Œt™ ‚u™tu Ë{Þ …tf‚tk sYh …tAwk ytðu Au.
{nt…wÁ»ttu ÷¾e „Þt Au fu, “ftuE™tu ¼th ™ ht¾u {whthe,
ÔÞts Ërn‚ yt…u r„hÄthe”
Œt™ Au ‚u ytuðh zÙtVx Au. fthý fu yíÞthu su ÷tuftu
Ä™ðt™ Au ‚u „Þt sL{™t ytuðh zÙtVx ðt…he hÌtt Au.
‚uytu™t fthýu ‚uytu Ëw¾e Au. yíÞthu su ÷tuftu Œt™ fhu Au ‚u
ytð‚t sL{™t ytuðh zÙtVx Au ! {txu Ä™ðt™ ÷tuftuyu
¼rð»Þ™tk Ëw¾tu {txu …ý …htu…fth™tk ftÞtuo fhðtk s òuEyu.
Œt™™tu ËkƒÄk Ëk…Â¥t ËtÚtu sux÷tu ™Úte, ‚ux÷tu ӌޙe
WŒth‚t ËtÚtu Au. E.Ë.183… {tk Mftux÷uLz{tk sL{u÷ y™u
y{urhft™u …tu‚t™e f{o¼qr{ ƒ™tðu÷ yuðt ‚u Ë{Þ{tk
 31
Œwr™Þt™t ËtiÚte {tuxt Wãtu„…r‚ yuLzÙ ft™uo„e
fnu‚t fu, “Œtu÷‚ {u¤ÔÞt …Ae òu ‚u™tu W…Þtu„ s™fÕÞtý
{txu ™ fhðt{tk ytðu ‚tu ‚u Œtu÷‚ y™u Sð™ ƒL™uu ÔÞÚto
Au.” ¼õ‚tu ! yu fuð¤ fnu‚t s n‚t yuðkw ™ {t™þtu ‚u{ýu ‚tu
yu Ë{Þ{tk yÚtto‚T 125 ð»to …nu÷tk yuf yƒs y™u AtËX
fhtuz Yr…Þt™wk Œt™ fÞwO n‚wk !
nt÷ h1 {e ËŒe™e þYyt‚{tk AuÕ÷t 10 ð»toÚte
Œw r ™Þt™t Ëti Ú te {tu x t Ä™ðt™ „ýt‚t y{u r hft™t
‘{tE¢tuËtuVx’ ™t MÚtt…f y™u [uh{u™ yuðt rƒ÷ „uxTËu
yíÞth ËwÄe{tk fw÷ 1hh yƒs y™u …0 fhtuz Yr…Þt™wk
Œt™ fÞwO Au !! nwk {t™wk Awk íÞtk ËwÄe yíÞth ËwÄe™t Er‚ntË{tk
{tuxt {nthtòytu™u ƒtŒ fh‚tk ytx÷wk {tuxwk Œt™ yuf
ÔÞÂõ‚yu nsw ËwÄe fÞwO ™rn ntuÞ. yt Œt™™u fthýu ‚u ËtiÚte
{tuxt Ä™ðt™™e ËtÚttuËtÚt Œwr™Þt™t ËtiÚte {tuxt Œt™ðeh
…ý Au. ytx÷wk {tuxwk Œt™ fhe™u ‚uytuyu ytð‚t sL{™tu
ytuðh zÙtVx ‚iÞth fÞtuo Au, yu s he‚u yLÞ Ä™ðt™tuyu
…ý fhðwk òuEyu.

“ Ä™ ÄtuE™u ðt…hðwk ! ”
nu Ônt÷t ¼õ‚tu ! ‚™™e þwÂØ M™t™ fhðtÚte ÚttÞ Au,
{™™e þwÂØ «¼w™t „wýtu „tðtÚte y™u Ëtk¼¤ðtÚte ÚttÞ
Au, yu{ Ä™™e þwÂØ Œt™ fhðtÚte ÚttÞ Au. {txu s þt†fthtu
÷¾e „Þt Au fu, ‘ Äk...Ätu ! ’ yÚtto‚T Ä™™u ÄtuE™u ðt…h,
Ä™™u Ätuðwk yux÷u Œt™ fhðwk - …htu…fth™tk ftÞtuo fhðtk.
 32
Mðtr{™thtÞý «¼wyu rþûtt…ºte™t 147
{t &÷tuf{tk …ý fÌtwk Au fu, “ …tu‚t™e su ð]r¥t y™u Wã{
‚u Útfe …tBÞwk su Ä™-ÄtLÞtrŒf ‚u Útfe ŒË{tu ¼t„ ftZe™u
©ef]»ý ¼„ðt™™u y…oý fhðtu y™u su ÔÞðnthu Œwƒo¤
ntuÞ ‚u{ýu rðþ{tu ¼t„ y…oý fhðtu.” ‚u rËðtÞ …ý
1……-1…6 {t &÷tuf{tk ÷¾e „Þt Au fu, “ Ä™ðt™ yuðt
su „]nMÚt ËíËk„e ‚u{ýu rnkËtyu hrn‚ yuðt su rð»ýw
ËkƒkÄe Þ¿ttu ‚u fhðt ‚Útt ‚eÚto™u rð»tu ‚Útt îtŒþe (ƒthþ)
ytrŒf …ðo™u rð»tu ƒútñý ‚Útt ËtÄw ‚u{™u s{tzðt. ‚u
Ä™tZâ yuðt su „]nMÚt ËíËk„e ‚u{ýu ¼„ðt™™tk {krŒh™u
rð»tu {tuxt WíËð fhtððt ‚Útt Ëw…tºt yuðt su ƒútñý
‚u{™u ™t™t «fth™tk Œt™ Œuðt.”
¼õ‚tu ! yt rËðtÞ …ý Ä™™tu ËŒw…Þtu„ fhðt™tk
y™uf MÚtt™tu Au, {txu Ëw¿t Ä™ðt™tuyu Ä™™tu ËŒw…Þtu„
fhe {nt«¼w ©e nrhS™u htS fhe ÷uðt òuEyu. fux÷tkf
Ä™ðt™tu Œt™ yt…‚tk y[ftÞ Au. ftuý Œt™ fhe þfu Au ‚u
rð»tu rðnthe÷t÷S {nthts ‘nrh÷e÷t{]‚’ „úkÚt{tk sýtðu
Au fu : –
(W…òr‚)
“ Au ÿÔÞ™u Œun rð™tþðk‚, Äthu Mðr[¥tu s™ su rÄ{k‚
rƒsu ðÞwO ‚u sh ÔÞÚto òÞ, yuðwk „ýu ‚tu Äh{tÚto ÚttÞ
ËkËth™e Ít¤ ËŒt ƒ¤u Au, ‚u{tk …Ae ‚u «s¤e x¤u Au
‚u{tkÚte ftZe Ä™ …wÛÞ feÄwk, ‚u ÷tÞ{tkÚte s ƒ[tðe ÷eÄwk
 33
s™tu „ýu Au sh Sð Ëtxu, {tÚttk f…tðu ƒnw ÿÔÞ {txu
òu Úti Á[e …wÛÞ fÞto™e su™u, ‚tu nwk fnwk Awk yr‚ ÄLÞ ‚u™u
Ëk„út{{tk si rþh™u f…tðu, [ze …ntzu ‚™ Ík…÷tðu
‚u ‚tu ƒÄkwyu fhðwk Ënu÷, Ä{toÚto Œuðwk Ä™ {wþfu÷
Œw:¾u fhe {u¤rðÞt s Œt{, òýu …zu ftuEf ft¤ ft{
yk‚u ƒÄwk yun …zâwk hnuþu, ‚u ÷qkx™tht s™ ÷qkxe ÷uþu”
– f.-10, rð.-11

“ ztU„huS {nthts™e ðtýe ”

…h{ ¼t„ð‚ Ëk‚ ‚hefu ÷tufÓŒÞ{tk suytu™wk yòuz
MÚtt™ Au yuðt «¼w «u{e «t‚ : M{hýeÞ ©e ht{[kÿ
ztU„huS {nthts fnu‚t : “ Sð™{tk Ëw¾e Útðt™tu W…tÞ yu
Au fu ƒeòytu™u Ëw¾ yt…tu, Sð™ ËV¤ ÚtE òÞ ‚uðt
Ëwf]íÞtu™e ðtðýe fhtu.” ‘ðtðu ‚uðwk ÷ýu’ ‚u™tu yÚto yu Au
fu, yt sL{{tk yufXwk fhu÷wk …wÛÞ ƒeò sL{{tk {¤þu.
Ä™™e ºtý „‚e Au. : Œt™, ¼tu„ y™u ™tþ; ‚u {txu
Ëk…Â¥t™tu ËŒTÔÞÞ fhe ÷uðtu òuEyu. ‚{the …tËu Ä™ ntuÞ
‚tu òuòu fu, ‘ {the þuhe{tk y™u {tht „t{{tk ftuý ¼qÏÞtu Au,
ftuý f…ztk rð™t™tu Au. „heƒ ÷tuftu™u yL™-ðMºttrŒf
yt…e «¼w™e «ËL™‚t {u¤ðe …wÛÞ™wk ¼tÚtwk ¼hòu. ßÞthu
‚{tÁk ¼tøÞ y™wfw¤ ntuÞ íÞthu ¾wƒ Ä™ ðt…hòu, …ý
Ëkftu[ fhþtu ™rn, fthý fu ‚{tÁk ¼tøÞ «r‚fq¤ Útþu íÞthu
Ëk…Â¥t™u Ët[ððt «Þí™tu fhþtu ‚tuÞ hnuþu ™rn. ¼tøÞ
«r‚fq¤ Út‚tk Ä{ohts ÞwrÄrch …ý Œrhÿ ÚtÞt n‚t, ‚tu
 34

…Ae ËtÄthý {™w»Þ™e ‚tu ðt‚ s þwk fhðe ?

{txu ntÚt{tk Au íÞtk ËwÄe ËŒw…Þtu„ fhe ÷uòu.
Œt™ fhðtÚte …iËt «íÞu™e ytËÂõ‚ {xe òÞ Au.
su™e …tËu Ëwðýo ðÄu yu òu Ë{…oý™e rŒþt{tk yt„ufq[
fh‚t hnu ‚tu yu{™e Ë{]ÂØ ËtÂ¥ðf y™u þtï‚ hnu Au.
AuÕ÷tu þçŒ ft n‚tu yuðe îtrhft y™u ÷kft …tËu …w»f¤
Ë{]ÂØ n‚e y™u ƒk™u Ëtu™t™e n‚e. ƒL™u ™„he™e h[™t
Œuðtu™t rþÕ…e rðïf{toyu fhe n‚e. - …hk‚w ƒL™u ™„he™t
÷tuftu{tkÚte ËŒt[th „Þtu ‚uÚte ƒL™u™tu rðftË Útðt™u ƒŒ÷u
rð™tþ ÚtÞtu ! ÷kft ˤ„e „E y™u îtrhft zqƒe „E ! {txu
Ëk…Â¥t™tu …htu…fth{tk ËŒw…Þtu„ fhðtu òuEyu.
÷û{e (Ä™) ºtý «fth™e fnuðtÞ Au. W¥t{, {æÞ{
y™u fr™c. W¥t{ ÷û{e yu™u fnuðtÞ Au fu, Œefhe ‚hefu
{t™u, yÚtto‚ su Ä™ðt™ ÔÞrõ‚™u Œefhe ntuÞ ‚uytu ‚u{™u
¼ýtðu {tuxe fhu y™u yk‚u ¾wƒ frhÞtðh fhe ËtËhu
{tuf÷e Œu Au. – yu s he‚u ÷û{e™u (Ä™™u) …ý …tu‚t™t
…r‚ ™thtÞý™u ËtU…e Œu. – yÚtto‚T ¼„ð‚T ËkƒkÄe ftÞtuo{tk
ðt…hu. {æÞ{ ÷û{e™u {t‚t ‚hefu {t™u. - yÚtto‚ {t‚t™u
nk{uþt ½uh s ht¾ðt™tk ntuÞ Au; ‚u{ Ä™™u fu𤠼u„wk s fÞto
fhu …hk‚w Œt™{tk yt…u ™rn y™u fr™c ÷û{e™u …tu‚t™e
…í™e ‚hefu {t™u ! yÚtto‚T …í™e ËtÚtu fuð¤ rð»tÞtu s
¼tu„ÔÞt fhu, ‚u{ Ä™™u fu𤠅k[rð»tÞ ¼tu„ððt{tk s
ðt…hu.”
 35

“ {t÷ð…r‚™t sðtƒtu ”
“su ntuÞ Œiðe s™ ‚un òýu, …wÛÞu ðÞwO ‚u s ¾Ák «{týu
…rðºt ƒwÂæÄ «„xe‚ ÚttÞ, …wÛÞtÚto ‚u™t fhÚte fhtÞ ”
- rðnthe÷t÷ {nthts
nu ¼õ‚tu ! Wßsi™ ™„he{tk ÚtE „Þu÷t …hŒw:¾¼ks™
{t÷ð…r‚ ¼tus htò™e „ý™t …tk[ nòh ð»to …nu÷tk
ÚtÞu÷t Œt™uïhe fýo y™u ƒu nòh ð»to …nu÷tk ÚtÞu÷t
…hŒw¾:¼ks™ htò ðeh rð¢{ ËtÚtu ÚttÞ Au. ¼tushtò
ËkMf]‚ ¼t»tt™t {nt™ …krz‚ n‚t. ‚uytu™t Œhƒth{tk
{ntfrð ftr÷ŒtË™wk MÚtt™ y„ú„ÛÞ n‚wk. htò ¼tus ¾wƒ
WŒth rŒ÷™t htsðe n‚t. Œe™-Œw:¾eÞtytu™e Œhuf EåAt
‚uytu …qhe fh‚t n‚t. rðþu»t fhe rðît™tu y™u ƒútñýtu™u
‚uytu …qßÞ¼tðu {t™‚t n‚t.
¼tushtò™e Œt™ðeh ‚hefu ÏÞtr‚ Ëtk¼¤e yuf r™Äo™
rðît™ Wßsi™{tk ytÔÞt. ‚u ƒútñý™t ½h{tk ntkz÷t fwM‚e
fhu yuðe ÂMÚtr‚ n‚e, ‚uÚte ‚u{ýu yuf &÷tuf ÷¾e
¼tushtò™u ytÃÞtu. ‚u{tk …tu‚t™e „heƒtE™wk ðýo™ n‚wk. ‚u
ðtk[e™u htòyu yuf r[êe ÷¾e ƒútñý™u yt…e™u fÌtwk :
“‚{tu yt r[êe ÷E™u htßÞ™t ¾ò™[e …tËu òytu.”
…Ae ‚u r[êe ÷E™u ‚u ¼qŒuð ¾ò™[e …tËu „Þt ™u …u÷e
r[êe yt…e. ¾ò™[eyu ðtk[e, ‚u{tk ÷¾u÷ n‚wk : “ytð™th
¼qŒuð™u yuf nòh Ëtu™t{ntuh yt…þtu.”
 36
ytðwk ðtk[e ¾ò™[e™t {™{tk rð[th
ytÔÞtu : “yhu, ! htò òu yt{™uyt{ Œt™ ytÃÞt s fhþu
‚tu ¾ò™tu ðnu÷tu ¾wxe sþu.” …Ae ‚u{ýu htò™u …ºt ÷¾e
ƒútñý™u ¼tus htò …tËu {tufÕÞt. rð«u sE ¼tushtò™u
…ºt ytÃÞtu. htòyu ðtkåÞtu ‚tu ‚u{tk ÷¾u÷ : “hts™T !
yt…ŒÚtuo Ä™k hûtu‚T’ - {nthts ! yt…íft¤{tk ðt…hðt
{txu Ä™™wk hûtý fhðwk òuEyu, {txu ‚{tu Œt™ ytuAwk fhtu.”
‚whk‚ ¼tushtòyu ƒeòu …ºt ÷¾e ƒu nòh Ëtu™t{ntuh
yt…ðt fÌtwk. ¼qŒuðu ¾ò™[e™u …ºt ytÃÞtu. ‚u{tk ÷¾u÷ :
“©e{k‚t fw‚: yt…Œ:” -‘Ä™ðt™tu™u yt…íft¤ fu{ ytðu ?’
‚uðwk ðtk[e ¾ò™[eyu ƒeòu …ºt ÷ÏÞtu : “fŒtr[ífwr…‚tu
Œið:”- ‘õÞthuf Œið™tu ftu… ÚttÞ ‚tu ?’ ‚u ðtk[e ¼tus htòyu
ºteòu …ºt ÷ÏÞtu : “ Œið™tu ftu… ÚttÞ íÞthu ‚tu ‚{t{
Ëk…Â¥t ™tþ …t{u Au, íÞthu ‚tu Ëk„ún fhu÷e …ý hnuþu ™rn.”
ytðwk ðtk[e ¾ò™[eyu ƒu nòh Ëtu™t{ntuh ¼qŒuð™u yt…e
ŒeÄe.

“ …qýo ¼tðÚte Œt™ fhðwk ”

“ su ¼tðÚte Œt™ ¼÷wk fhtÞ, ‚u Œt™™wk ‚tu V¤ ©uc ÚttÞ
yt…u y¼tðu ðr¤ ÷tuf ÷tsu, ‚u Œt™ ‚tu r™»V¤‚t s ftsu
su Œt™ Œu ft{ fþwk fhtðe, fu Œt™ Œu ðM‚w Ëzu÷e ÷tðe
fu Œt™ Œi yt… Vq÷tE „tsu, ‚u Œt™ ‚tu r™»V¤‚t s ftsu ”
– frð ©e Œ÷…‚ht{
 37
¼õ‚tu u ! Ë{ts{tk {tu x t ¼t„™t
{týËtu{tk yuðwk òuðt {¤u Au fu, …htu…fth fhu ‚u{tk …tu‚t™wk
™t{ yð~Þ ytððwk òuEyu y™u ‚tu s Œt™ yt…‚t ntuÞ
Au. „w Œt™ fu ¼tðŒt™™wk yuðt ÷tuftu™t ÓŒÞ{tk ftuE
MÚtt™ s ntu‚wk ™Úte. su™u fu𤠙t{ ËtÚtu s {‚÷ƒ ntuÞ
yuðt feŠ‚{t™tu™u ¼tð Ërn‚ fhu÷ Œt™ ËtÚtu þwk ÷uðt-
Œuðt? ¼tð rð™t fhu÷ Œt™™wk …qÁk V¤ {¤‚wk ™Úte, {txu
Œt‚tytuyu ™t{™u ƒŒ÷u ¼tð™t™u {wÏÞ ht¾ðe òuEyu.
òu, Œt™ ÷u™th {krŒh fu ËkMÚtt …tu‚t™e EåAtÚte ™t{™e
‚f‚e {qfu ‚tu Œt‚t©e™u ftuE nt™e Út‚e ™Úte; …hk‚w fuð¤
feŠ‚ {txu s {krŒhtu fhtðt‚tk ntuÞ yÚtðt fh‚t ntuÞ, feŠ‚
{txu s „wYfw¤tu y™u ntuÂM…x÷tu [÷tððt{tk ytð‚tk ntuÞ
‚tu ‚u™wk V¤ …qýo‚Þ {¤‚wk ™Úte. ð¤e ÷tuf÷ts™u fthýu
Œt™ fht‚wk ntuÞ, …ý ykŒh ‚tu rƒ÷fw÷ EåAt s ™ ntuÞ
ytðt Œt™ fh™thtytu™u …ý …qÁk V¤ {¤‚wk ™Úte. y{wf
Œt™ðehtu™u ‚tu …h÷tuf™t Ëw¾™e ftuE EåAt s ™ ntuÞ ‚uytu
‚tu fuð¤ yt ÷tuf™e feŠ‚ {txu s ƒÄwk fh‚t ntuÞ Au; ‚uðt
yuf þtnwfth™tu «Ëk„ Ëtk¼¤tu.
yuf ™„hþuX fuð¤ feŠ‚ {txu {krŒh ƒkÄtð‚t n‚tk.
‚u{tk y™uf {swhtu y™u rþÕ…fthtu ft{ fh‚t n‚t. ‚u Ë{Þu
yuf Ëk‚u íÞtk ytðe™u …qAâwk : “yt {krŒh þwk ft{ ÚttÞ Au ?”
{swhtuyu sðtƒ ytÃÞtu : “{ntí{t ! {w{wûtwytu™t {tuût
{txu yt {krŒh ÚttÞ Au.” …Ae Ëk‚u rþÕ…e™u …qAâwk : “ þuX
þt {txu {krŒh ƒkÄtðu Au?” íÞthu ƒwÂØþt¤e Ëk‚™u ƒwÂØþt¤e
 38
rþÕ…eyu fÌtwk : “Mðt{eS ! yt þuX …tu‚t™t
™t{™e ‚f‚e ÷„tðe Œhuf™u ƒ‚tððt {txu {krŒh fhtðu Au
!”
¼õ‚tu ! þtMºttu{tk „wÂŒt™™tu ¾wƒ {rn{t Au, {txu
™t{™tu {tun Atuze Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™™u htS fhðt.
yÚtto‚T …tu‚…tu‚t™t EüŒuð™u htS fhðt {txu Œt™ fhðwk
òuEyu ‚uÚte Ëßs™, Ëk‚ ‚u{s Ëso™nth yt…ýt …h
«ËL™ ÚttÞ.

“ rðï™e {tuxe ƒUftu, …hk‚w... ”

nu Ônt÷t ¼õ‚tu ! ÷tuftu …tu‚t™t Ä™™u Ë÷t{‚ ht¾ðt
{txu …tu‚…tu‚t™t Œuþ™e ËtiÚte {tuxe ƒUf ntuÞ ‚u{tk …tu‚t™wk
Ä™ {wfe ytð‚t ntuÞ Au. nt÷{tk Œwr™Þt{tk ËtiÚte {tuxe 16
ƒUftu Au. ‚u{tk ¼th‚™e ‘Mxux ƒuLf ytuV EÂLzÞt’ y{urhft™e
‘[uÍ {u™nx™’ y™u ‘rËxe ftu…’o - (LÞqÞtufo ) ò…t™™e
‘ƒUf ytuV xturfÞtu’ £tLË™e ‘¢uzex yu„eú ftu÷,’ – (…urhË)
s{o™e™e ‘ zâwË ƒUf,’ ™uÄh÷uLz™e ‘yu.ƒe.yu™.yu{htu,’
[e™™e ‘ƒUf ytuV [tE™t’ y™u ÂMðxTÍh÷uLz™e ‘Þwr™Þ™
ƒUf ytuV ÂMðxTÍh÷uLz ’ ð„uh™ u tu Ë{tðuþ ÚttÞ Au.
rðï™e ËtiÚte {tuxe ƒUf rMðxTÍh÷uLz{tk ytðu÷
‘MðeË ƒUf’ Au. ‚u{tk Œwr™Þt™t Œhuf yƒòu…r‚ytu™t ft¤tk-
Ätu¤tk ƒk™u «fth™tk ™týtk Au. ÷tuftu …tu‚t™tk ™týtk™e
Ë÷t{‚e {txu ‚u{tk s{t fhtðe Œu Au, …ý ‚uytu™u ÏÞt÷
 39
™Úte fu , ‚u y tu ™ e ytÞw » Þ …q h e Út‚tk yu
™týt{tkÚte yuf ztu÷h fu …u™e …ý ‚uytu™u {¤e þfþu ™rn;
ßÞthu Œt™{tk yt…u÷ ™týwk ‚tu ƒeò sL{{tk yð~Þ
{¤ðt™wk s Au. ztÌttu {týË yu™u s fnuðtÞ Au fu, su
…htu…fth™tk ftÞtuo fhe …h÷tuf™e ƒUf{tk …tu‚t™tk ™týtk
s{t fhtðe ƒeò sL{™wk ¼t‚wk ¼u¤wk fhðt {kze …zu. yt
«Ëk„™e …wÂü {txu yuf áütk‚ Ëtk¼¤tu.
yuf „t{{tk yuf þuX n‚t. ‚u yíÞk‚ ÷tu¼e ntuðtÚte
õÞthuÞ …ý ftuE™u Œt™ yt…‚t ™rn. …hk‚w ‚uytu™tk …í™e
„wrýÞ÷ y™u ÄtŠ{f n‚tk, ‚uÚte …tu‚t™e Œwft™u ¾heŒe fhðtk
ytð‚tk ytswƒtsw™tk „t{ztkytu™tk Mºte-…wÁ»ttu™u …tu‚t™u
½uh s{tze™u Ët[ð‚tk n‚tk. yuf ðth þuXu þuXtýe™u fÌtwk :
“¼t‚wk fhe yt…tu, {thu „t{ztkytu{tk W½htýe fhðt sðwk
Au.” íÞthu þuXtýe ƒtuÕÞt : “¼t‚t™e ÔÞðMÚtt ‚tu {U
y„tWÚte s fhe ht¾e Au, {txu ¼t‚t rð™t òytu, ‚{tu™u
Œhhtus Ë{ÞËh s{ðt™wk {¤e hnuþu.”
þuXtýe{tk rðïtË ht¾e þuX „Þt. su su „t{{tk òÞ
‚u ‚u „t{™tk Mºte-…wÁ»ttu …hM…h fnuðt ÷t„u : “ yhu ! yt
þuX ‚tu …u÷t þuXtýe™t Au fu suytu yt…ý™u s{tzu Au, {txu
yt…ýu …ý þuX™u s{tzðt òuEyu.” …Ae ‚tu þuX™u ™ðe
™ðe {eXtE s{ðt™e {Ít …ze „E ! ¼õ‚tu ! yt áütk‚™tu
rËØtk‚ yu Au fu, yt…ýu …ý …wÛÞ-Œt™ fhe™u yíÞthÚte
s ¼t‚t™e Ë„ðz fhe ht¾ðe suÚte …h÷tuf{tk sEyu íÞthu
…u÷t þuX™e su{ yt™kŒÚte rŒÔÞ ¼tus™ s{e þfeyu !
 40

“ …h÷tuf{tk ÷u‚tu ytðsu ”

ƒu Ë„t ¼tEytu n‚t. ƒL™u Ä™ðt™ n‚t. ‚u{tk yuf
ËŒt[the y™u Œt‚t n‚t. ‚uÚte y™uf MÚtt™tu{tk …htu…fth
fh‚t y™u Œw:¾eytu™tk Œw:¾tu {xtz‚tk n‚tk; ßÞthu ƒeòu
¼tE fkswË n‚tu y™u ©Øt rð™t™tu n‚tu ‚uÚte …wÛÞ-Œt™
fh‚tu ™rn.Ë{Þ s‚tk su Œt™uïhe n‚t ‚u Ëßs™ ƒe{th
…zât, ‚uÚte ‚u™tu ™t™tu ¼tE Yr…Þt ÷E™u ytÔÞtu y™u
ƒtuÕÞtu : “¼tE ! nwk ‚{tht Yr…Þt WAe™t ÷E „Þtu n‚tu ‚u
Œuðt ytÔÞtu Awk.”
ytðwk Ëtk¼¤e …u÷t Ëßs™u rð[th fÞtuo fu, “ {thtu
¼tE …wÛÞ{tk {t™‚tu ™Úte y™u fkswËtE™u fthýu Œt™
…ý fh‚tu ™Úte, {txu ‚u™u þe¾t{ý Œuðt™tu yt {tuftu Au.”
yt{ rð[the™u ‚uýu fÌtwk: “¼E÷t ! nðu ‚tu nwk yt ÷tuf{tk
hnuðt™tu ™Úte, ‚uÚte ‚wk …h÷tuf{tk ytðu íÞthu ËtÚtu ÷u‚tu
ytðsu yux÷u {™u íÞtk ft{{tk ytðu.”
{tuuxt¼tE™e ytðe ðt‚ Ëtk¼¤e ™t™tu¼tE nË‚t
nË‚t ƒtuÕÞtu : “yhu ¼tE ! fuðe ðt‚ fhtu Atu ? …h÷tuf{tk
‚tu yuf …tE …ý ËtÚtu ™ ytðu, ‚tu …Ae nwk fuðe he‚u ‚{tht
Yr…Þt ËtÚtu ÷tðe þfwk ?” ytðwk Ëtk¼¤e {tuxt¼tE ƒtuÕÞt :
“‚wk fkE …ý Œt™-…wÛÞ fh‚tu ™Úte y™u ‚{t{ ytðf™u
¼u„e fhu Au, ‚tu ‚u ƒÄe Ëk…Â¥t ‚the ËtÚtu ytðþu ¾he ?”
{tuxt¼tE™wk þe¾t{ý Þwõ‚ ð[™ Ëtk¼¤e ‚whk‚ ™t™tu ¼tE
Ë{S „Þtu y™u {tuxt¼tE™e {tVe {t„e …htu…fth{tk
…tu‚t™e Ëk…Â¥t ðt…hðt ÷tøÞtu.
 41

“ ÷u, {w¾o™u yt…su ”

yuf htòyu ‚u™t r{ºt™u yuf Aze yt…e™u fÌtwk :
“r{ºt! ÷u yt Aze, yt Aze {nt{qh¾ ntuÞ ‚u™u yt…su.”
yt ðt‚™u y{wf ð»ttuo ðe‚e „Þtk …Ae htò ¾wƒ ƒe{th
…zât ‚uÚte …Úttheðþ ÚtE „Þt. ‚u Ë{Þu yu™tu r{ºt Aze
÷E™u ytÔÞtu ™u htò™u yt…ðt ÷tøÞtu; ‚uÚte htò ¢tuÄ
fhe™u ƒtuÕÞtu : “yu÷t ! {the {~fhe fhu Au ? {U ‚tu ‚™u
{qh¾™u Aze yt…ðt fÌtwk n‚wk.”
ytðwk Ëtk¼¤e …u÷tu Ëßs™ r{ºt fnuðt ÷tøÞtu :
“hts™T! {U ‚{tht suðtu ƒeòu ftuE {nt{w¾o òuÞtu ™rn,
‚uÚte ‚{tu™u Aze yt…wk Awk.”htò ‚tu ytðwk Ëtk¼¤e ytùÞo
…t{e fthý …qAðt ÷tøÞtu. íÞthu …u÷t r{ºtu fÌtwk : “ r{ºt!
‚{™u ¼„ðt™u htò ƒ™tÔÞt, ytx÷e ƒÄe Ë{]ÂØ yt…e,
A‚tk …ý ‚{tuyu ™Úte …htu…fth™tk ft{tu fÞtO fu ™Úte …wÛÞ-
Œt™ fÞwO; fu𤠅k[rð»tÞ ¼tu„ððt{tk s Ä™™tu ŒwÁ…Þtu„
fÞtuo Au, ‚uÚte ‚{tht suðtu ƒeòu ftuý {nt{w¾o fnuðtÞ ? ”
¼õ‚tu ! yt «Ëk„ yt…ý™u ½ýwk-ƒÄwk Ë{òðu Au. yt…ýu
htò suðwk fh‚t ™Úte ™u ? ‚u rð[thðwk.

“ …tk[ «&™tu™t sðtƒ ”

nu ¼õ‚tu ! f{o™tu yuf r™Þ{ Au fu, su ÷tuftu yíÞthu
Ä™ðt™ Au ‚uytuyu …qðo sL{{tk …qÛÞ-Œt™ fÞto nþu ‚u™t
fthýu ‚uytu Ëw¾e sýtÞ Au y™u yíÞthu suytu {nu™‚
 42

fhðt A‚tk y™uf «Þí™tu fhðt A‚tk „heƒ Au,

‚uytuyu …qðoft¤™t sL{tk‚htu{tk yu ßÞthu {™w»Þ nþu íÞthu
Œt™-…wÛÞ fu …htu…fth™tk ftÞtuo fÞtOo ™rn ntuÞ, ‚u™t fthýu
‚uytu r™Äo™ ÚtÞt Au. nt÷{tk suytu Ä™ðt™ Au ‚uytu yíÞthu
Œt™-…qÛÞ ™rn fhu, ‚tu ytð‚t sL{tk‚htu{tk ‚uytu™u
f{to™wËth ßÞthu {™w»Þ Œun {¤þu íÞthu r™Äo™ Útþu. - yt
«Ëk„™u ÞÚttÚto Ë{sðt {txu yuf áütk‚ Ëtk¼¤tu.
yuf ƒwÂØþt¤e htòyu …tu‚t™t {nt{kºte™u …tk[ «&™tu
…wAât : (1) Au Au y™u Au, (h) Au Au y™u ™Úte, (3) Au y™u
™Úte (4) ™Úte y™u Au (…) ™Úte ™Úte y™u ™Úte. htò™t
«&™tu Ëtk¼¤e ƒwÂØ{t™ {nt{kºteyu rð[th fÞtuo : “ƒtu÷e™u
sðtƒ yt…ðt fh‚tk «íÞût «{týtu ËtÚtu sðtƒ yt…wk.”
yt he‚u {™tu{™ ™¬e fhe™u ytX rŒðË™e {wŒ‚ {tk„e.
yuf rŒðË «&™tu™t sðtƒtuu «íÞût òuðt {txu
{nt{kºte rð[hý fhðt ÷tøÞt. íÞtk ‚uytuyu yuf {tuxtu
{nu÷ òuÞtu. ‚u ƒk„÷tu ™„hþuX™tu n‚tu. {nt{kºteyu òuÞwk ‚tu
þuX nªztu¤u ƒuËe™u ÄtŠ{f „úkÚt ðtk[e hÌtt n‚t. Œhðtsu yuf
Ëuðf ƒuËe™u „heƒ ÷tuftu™e {tk„ýe Ëtk¼¤‚tu n‚tu, ftuE™u
y™ts™e sYh n‚e, ftuE™u Œðt ÷uðt {txu …iËt™e sYh
n‚e, ftuE™u ¼ýðt {txu …wM‚ftu ¾heŒðt n‚tk, ftuE™u
f…ztk™e sYh n‚e, ftuE™u ytu…huþ™ fhtððt {txu …iËt™e
sYh n‚e y™u ftuE™u …tu‚t™e Þwðt™ Œefheytu™tk ÷ø™
fhðt …iËt™e sYh n‚e.
Œhuf™e {t„ýeytu Ëuðf Ëtk¼¤e þuX™u fnu‚tu n‚tu
 43

y™u þuX ‚uytu™e EåAtytu …qhe fh‚t n‚t.

‚u™t fthýu „heƒ ÷tuftu yk‚h™t ytþeðtoŒ yt…e nh¾t‚t
niÞu ½uh s‚t n‚t. ytðwk ËwkŒh á~Þ òuE™u {nt{kºteyu ™„h
þuX™u ËtÚtu ytððt fÌtwk; ‚uÚte þuX hÚt{tk ƒuËe Œhƒth{tk
ytððt {kºte ËtÚtu ƒuËe „Þt.
ƒL™u yt„¤ [tÕÞt. íÞtk yuf rðþt¤ nðu÷e ytðe.
{nt{kºte òuðt ÷tøÞt, íÞtk …ý nªztu¤u nª[f‚t nª[f‚t
yuf þuX ™ð÷fÚtt ðtk[‚t n‚t. ‚uytu™t Œhðtsu …ý
„heƒtu™e ¼ez n‚e; …hk‚w ‚uytu™u „t¤tu ƒtu÷e™u þuX ™tufh
îtht yuf …ý …iËtu ytÃÞt rð™t ftZe {qftð‚t n‚t. ‚u™u
fthýu „heƒ {týËtu r™htþ ÚtE™u þuX™e r™ŒoÞ‚t™t
WŒT„thtu ftZ‚t n‚t. ytðwk Œw:¾{Þ á~Þ òuE™u ‚u{™u …ý
ËtÚtu ÷eÄt.
hÚt yt„¤ [÷tÔÞtu, íÞtk yuf yr‚ þtu¼tÞ{t™
ƒk„÷tu òuÞtu. ‚u™t ÍY¾t{tk yuf MðY…ðt™ ðu~Þt ƒuXe
ƒuXe hts{t„o …h ytð‚t-s‚t …wÁ»ttu™u ytk¾™t Eþthu
ƒtu÷tð‚e n‚e y™u ‚u™e ƒtsw{tk yuf Þwð‚e Q¼e Q¼e
…k¾tu ÷E ðu~Þt™u …ð™ ™tk¾‚e n‚e. {nt{kºteyu ‚u™u …ý
ËtÚtu ÷eÄe. hÚt yt„¤ [÷tÔÞtu, íÞtk yuf ™t™e Vq÷ðtze
ytðe. ‚u™e ðå[u yuf ½tË™e Íwk…ze òuE. íÞtk sE™u
{nt{kºteyu òuÞwk ‚tu yuf Ëk‚ ËtŒze …h ƒuËe «¼w™t æÞt™
ËtÚtu ™t{-M{hý fh‚t n‚t. ‚uytu™u …ý ËtÚtu ytððt
rð™k‚e fhe hÚt{tk ƒuËtzÞt.
hÚt yt„¤ [÷tÔÞtu, íÞtk yuf r¼¾the™u ¼q¾™t
 44
Œw:¾Úte ÔÞtfw¤ ƒ™e s{ðt {txu ÷tuftu yt„¤
fh„h‚tu òuÞtu; ‚uÚte ‚u™u …ý ËtÚtu ÷eÄtu. …Ae …tk[uÞ™u
÷E htò …tËu ytðe™u fÌtwk : “hts™T ! yt…™t …tk[
«&™tu™t «íÞût sðtƒ ÷E™u ytÔÞtu Awk, {txu Ëtk¼¤tu.
«Út{ ™„hþuX™u ƒ‚tðe™u fÌtwk : “ yt þuX™u …qðo™wk …wÛÞ
Au ‚u™u fthýu yíÞthu {tuxt Ä™ðt™ ÚtÞt Au y™u nt÷{tk
‚uytu ÄtŠ{f Sð™ Sðe™u y™uf «fth™t Œw:¾e ÷tuftu™e
EåAtytu …qýo fhe ¾wƒ …wÛÞ-Œt™ fhu Au. ‚u™u fthýu nðu
…Ae™t sL{tu{tk …ý ‚u {tuxt Ä™ðt™ Útðt™t Au; {txu ‘ Au
Au y™u Au ’ yt ‚{tht …nu÷t «&™™tu sðtƒ yt ™„hþuX
Au.
ƒeò «&™™t sðtƒ{tk yt ƒeò þuX Au. yt þuX™u
…qðo™wk ¾wƒ …wÛÞ Au ‚u™t fthýu yíÞthu ‚uytu Ä™ðt™ Au;
…hk‚w yt ð¾‚u ‚uytu™wk Sð™ ÄtŠ{f ™Úte ‚u{s „heƒtu™u
fkE …ý yt…‚t ™Úte ‚Útt yLÞ søÞtytu{tk …ý fÞthuÞ
…wÛÞ-Œt™ fh‚t ™Úte, ‚u™t fthýu ¼rð»Þ™t {™w»Þ
sL{{tk nðu Ä™ðt™ ™rn ƒ™u, …hk‚w „heƒ ƒ™þu, fthý
fu ytð‚t sL{ {txu ‚uytu …wÛÞ-Œt™ fh‚t ™Úte; {txu “
Au Au y™u ™Úte” yt ‚{tht ƒeò «&™™tu sðtƒ yt þuX
Au.”
íÞth ƒtŒ …u÷e ðu~Þt™u ƒ‚tðe™u fÌtwk: “yt Þwð‚e
yíÞthu ÔÞr¼[th fhe™u {tus-{Ít fhu Au. …h …wÁ»ttu™u
¼úü fhe ¾wƒ …iËt f{tÞ Au, ‚u™t fthýu ËwkŒh nðu÷e{tk
yuþ ytht{Úte hnu Au, …ý …t… fhe™u hk„hu÷eÞt {™tðu Au
yu x ÷u {] í Þw ÚtÞt …Ae Þ{…q h e{tk sðw k …zþu y™u
 45
Þ{Þt‚™t™tk ¼Þkfh Œw:¾tu ¼tu„ððtk …zþu ‚uÚte
‚u™u Ëw¾ ™rn {¤u; {txu ‘ Au y™u ™Úte ’ yt ‚{tht ºteò
«&™™tu sðtƒ yt „rýft Au.
íÞth …Ae Ëk‚™u ƒ‚tðe™u fÌtwkw : “yt {nt…wÁ»t …tËu
ði¼ð-rð÷tË fkE …ý ™Úte, …hk‚w ËŒt[th{Þ Sð™
ËtÚtu ™ð «fth™e ¼Âõ‚ ‚uytu y¾kz fÞto fhu Au ‚u™t fthýu
{]íÞw …Ae ‚uytu™u …h{tí{t …tu‚t™t Ät{{tk ÷E sþu ‚uÚte
íÞtk y¾kz rŒÔÞ Ëw¾tu™u …t{þu; {txu ‘ ™Úte y™u Au ’ yt
‚{tht [tuÚtt «&™™tu sðtƒ yt {nt…wÁ»t Au.
AuÕ÷u r¼¾the ƒ‚tðe™u {nt{kºteyu fÌtwk : “yt r¼¾the
nt÷ ¾wƒ „heƒ Au. …qðuo sL{tk‚hu ßÞthu {™w»Þ nþu íÞthu
‚uýu …htu…fth fu …wÛÞ-Œt™ ‚™, {™ fu Ä™Úte fÞwO ™rn ntuÞ,
‚u™t fthýu ‚u™u yt sL{{tk r¼¾the ƒ™ðwk …zâwk Au y™u
nt÷ {tkz {tkz s{ðt™wk {¤u Au, ‚uÚte …wÛÞ-Œt™ fhe þf‚tu
™Úte fu ¼Âõ‚ fh‚tu ™Úte, ‚uÚte f{to™Ë w th nðu Vhe™u {™w»Þ
sL{ {¤þu íÞthu …ý yíÞthu Au yuðt s nt÷ Útðt™t Au !
‚tu r¼¾the™u …qð™ o kw …wÛÞ ™Úte ‚uÚte yt sL{{tk ‚uýu Ä™
{éÞwk ™Úte y™u yíÞthu fkE fhe þf‚tu s ™Úte; ‚uÚte
¼rð»Þ{tk …ý Œw:¾tu s ¼tu„ððtk …zþu; {txu ‚{tht …tk[{t
«&™™tu sðtƒ yt r¼¾the s Au.”
ytðwk Ëtk¼¤e htò htS ÚtÞt, òuÞ™kw u ¼õ‚tu ! yt …tk[
«&™tu™t sðtƒtu Ëtk¼¤e yt…ýu …ý «Út{ ™kƒh™t
™„hþuX suðkw ƒ™ðwk yÚtðt {nt…wÁ»t suðt ƒ™ðw,k ‚uÚte yt
÷tuf y™u …h÷tuf{tk Ëwr¾Þt ƒ™e sEþw.k
 46

“ Œt™™t «fthtu ”
nu ¼õ‚tu ! ¼„ðŒT „e‚t™t Ë¥th{tk yæÞtÞ{tk Œt™™t
ºtý «fthtu ÷ÏÞt Au : (1) ËtÂíðf Œt™ (h) htsËŒt™
y™u (3) ‚t{ËŒt™ ‚u™u xqkf{tk òuEyu.
(1) ËtÂíðf Œt™ : Œt™ yt…ðwk yu {the Vhs Au
yuðe f‚oÔÞ ƒwÂØÚte yt…u y™u ‚u™t V¤™e EåAt htÏÞt
rð™t yt…u, ÞtuøÞ Ëw…tºt™u òuE™u ‚u{s ÞtuøÞ Ëw…tºt
MÚt¤ òuE Œt™ yt…ðt{tk ytðu ‚tu ‚u Œt™™u ËtÂíðf Œt™
fnuðtÞ Au.
(h) htsËŒt™ : su Œt™ ƒŒ÷tu {u¤ððt™e EåAtÚte
fu V¤™e ytþt ht¾e™u yÚtðt ‚tu f[ðt‚t {™u yt…ðt{tk
ytðu ‚u™u htsËŒt™ fnuðtÞ Au.
(3) ‚t{ËŒt™ : ¾tuxe søÞtyu, ¾tuxt Ë{Þu, Ëífth
rð™t, ‚wåAfthÚte y™u fw…tºt™u Œt™ y…tÞ Au ‚u™u
‚t{ËŒt™ fnuðtÞ Au. fw…tºt™u Œt™ fhðtÚte ‚uýu fhu÷tk
…t…tu™tu ¼t„ yt…ý™u …ý {¤u Au, yux÷u ‚tu ËŒT„wÁ©e
r™»fw¤t™kŒ Mðt{e fe‚o™{tk ÷¾u Au fu, fw…tºt{tk y™u
Ëw…tºt{tk Œt™ fhðtÚte þwk þwk ÚttÞ Au. ‚tu Ëtk¼¤eyu fe‚o™™t
Y…{tk -
 47

“ fw…tºt{tk Œt™ fhðtÚte ”

rððu f e ™h™u , yu { rð[the™u òu ð w k (h)
fw…tºt™u Œt™ Œuðwk ‚u, ƒes ¾th{tk ƒtuðwk hu - rððufe 0

ft{e ¢tuÄe ÷tu¼e ÷k…x, fqzt ƒtu÷t ft’ðu (h)

yL™ Ä™ ð† ‚u™u yt…u, ‚u þufe ƒe ðtðu hu - rððufe 0
¼õ‚tu ! ËŒT „ w Y ƒú ñ [the yûtht™k Œ Mðt{eyu
ðu~Þtytu™t Œt™™e ƒu ðt‚tu ÷¾e Au ‚u™u Ëtk¼¤ðtÚte
fw…tºt™tu ÏÞt÷ ytðþu {txu ‚u «Ëk„tu Ëtk¼¤tu.
yuf ðu~Þt ÔÞr¼[th fhe™u …iËt f{t‚e n‚e. ‚uÚte
‚u™t {™{tk rð[th ytÔÞtu : “Ëtht Ëtht …wÁ»ttu™u …ý {U
ntð¼tðÚte ðþ fhe ƒúñ[Þoðú‚{tkÚte ¼úü fÞto Au ‚uÚte {™u
…t… ½ýwk ÷tøÞwk nþu; {txu Œt™ fYk ‚uÚte …t… ƒ¤e òÞ.”
ytðtu rð[th fhe™u ¼zðtytu™u (ÔÞr¼[theytu™u) ƒtu÷tðe
Œt™ yt…ðt ÷t„e.
yu Ë{Þu Œ¥ttºtuÞ ¼„ðt™ íÞtkÚte …Ëth Út‚t n‚t.
‚uytuyu yt á~Þ òuÞwk. ‚uÚte ‚uytu …tu‚t™e y÷Ve ftZe™u
ftŒð{tk Ätuðt ÷tøÞt. Œt™ fh‚e ðu~Þt™e ™sh ‚uytu …h
…ze ‚uÚte nË‚tk nË‚tk fnuðt ÷t„e : “yhu ytu {ntí{t !
ftŒð{tk ÄtuÞu y÷Ve þwØ ÚttÞ ¾he ? ‚u™u [tuϾe fhðt
{txu ‚tu [tuϾwk …týe òuEyu; ftŒð-fe[z™t …týeÚte ‚u
ËtV ™rn ÚttÞ.”
 48

ðu~Þt™wk ytðwk fnuðwk Ëtk¼¤e {kŒntkË fh‚t

Œ¥ttºtuÞ «¼w ƒtuÕÞt : “ðthtk„™t ! ‚wk …t…Úte þwØ Útðt
{txu …t…e yuðt ¼zðtytu™u Œt™ fhu Au, ‚uÚte ‚thtk …t…
ƒ¤e sðt™tk ntuÞ, ‚tu …Ae ftŒð{tk ÄtuðtÚte {the y÷Ve
fu{ þwØ ™ ÚttÞ ? òu ¼zðtytu™u Œt™ fhðtÚte ‚thtk …t…™e
þwÂØ ÚttÞ, ‚tu ftŒð{tk ÄtuðtÚte {the y÷Ve [tuϾe ÚttÞ.”
ðu~Þt ‚whk‚ Ë{S „E y™u fw…tºttu™u Œt™ yt…ðt™wk ƒkÄ
fÞwO.

“ Ëk‚tu™t Mðtk„{tk ¼tkztu ”

ytðtu s yuf ƒeòu «Ëk„ Au.yuf ðu~Þt {wkƒE{tk
sE ÔÞr¼[th fhe ¾wƒ Yr…Þt f{tE™u ™{oŒt rf™thu ƒk„÷tu
ƒ™tðe hnuðt ÷t„e. ‚uýu {™tu{™ ™¬e fÞwO fu, “ {wkƒE
sE™u ¾wƒ …t… fÞtO Au, {txu Ëk‚tu™u s{tzwk ‚uÚte {thtk …t…
ƒ¤e òÞ.”
yt{ rð[th fhe ÍÁ¾t{tk ƒuXe ƒuXe Ëk‚tu™e htn òu‚e
n‚e. íÞtk ytX ŒË ¼tkz™u ËtÄw™tk f…ztk …nuh÷ u tk òuÞt.
ƒ™u÷kw yuðkw fu, yu ð»tou Œw»ft¤ …zu÷tu ‚uÚte yuf „t{™t ¼tkz
÷tuftu ytSrðft {u¤ððt ËtÄw™tk f…ztk …nuhe „t{ztytu{tk
Vhe™u y™ts W½htð‚t y™u …rhðthtu™kw …tu»tý fh‚t n‚t. ‚u
¼tkz ÷tuftu™u òuE™u ðu~Þt™u ÚtÞwk fu, ‘ yt Ët[t Ëk‚tu ÷t„u
Au.’ ‚wh‚
k ËtÄw (¼tkz) …tËu ytðe™u ™{Mfth fhe …tu‚t™t ½uh
…Äthðt rð™k‚e fhe.
 49

yt ¼tkz ‚tu ðtx s òuE hÌtt n‚t, ‚uÚte

‚whk‚ ƒk„÷t{tk „Þt y™u hËtuE ƒ™tððt ÷tøÞt. …u÷e
ðu~Þtyu ytðe™u fÌtwk : “Ëk‚tu nwk „rýft Awk ‚uÚte {thtk …t…
ƒt¤ðt {txu ‚{tu™u s{ðt ƒtu÷tÔÞt Au; ‚tu {tht ½uh Úttuzt
rŒðË htuftE {tÁk y™ts s{e™u {™u …tð™ fhtu.” ¼tkztuyu
Œk¼™tu yk[¤tu ytuZe™u fÌtwk : “ Ëk‚ ‚tu yÂø™ft MðY… {t™t
ò‚t ni, EËr÷Þu …t…eft yL™ Ëk‚ftu ftuE ƒtÄt ™rn
zt÷U„u, sƒ‚f ‚w{ hËtuE r¾÷tytuk„e, ‚ƒ ‚f n{ ˃
Þntk hnU„u, ‚uhe ˃ EåAt …qýo fhU„u.”
…tu‚t™t ½uh {nt…wÁ»ttu hnuþu y™u …tu‚t™t ntÚt™e
ƒ™tðu÷ hËtuE ‚uytu s{þu ytðwk Ëtk¼¤e ðu~Þt ‚tu htS
htS ÚtE „E y™u {™{tk ™¬e ÚtE „Þwk fu, ‘ytðt {nt™
Ëk‚tu {tÁk y™ts s{þu yux÷u {thtk ƒÄtk s …t…tu ƒ¤e
sþu.’ ‚whk‚ hËtuzt{tk sE y™uf «fth™e {eXtEytu y™u
VhËtý ƒ™tððt ÷t„e y™u …Ae ËtÄw™t Mðt„{tk hnu÷t
¼tkztu™u «u{Úte ¾ðztððt ÷t„e.
yt he‚u Œhhtus Ëthtk Ëthtk …fðt™tu ¾tE™u ¼tkztu ‚tu
™{oŒt ™Œe{tk sE™u ¾wƒ ‚hu ‚uÚte s{u÷wk …[e òÞ. yt{
fh‚tk ™ð rŒðË ÚtÞt, yux÷u …u÷e ðu~Þt™t {™{tk ÚtÞwk fu,
“ nðu yt òÞ ‚tu ËtÁk, nðu ‚tu {thtk …t…tu ƒ¤e s „Þtk
nþu.” ytðwk rð[the ‚uýu ËtŒe hËtuE ƒ™tðe yux÷u ¼tkz
Ë{S „Þt. …Ae ‚uytu fnuðt ÷tøÞt : “ {tE ! ‚wBntht
¼tð Œu¾fh n{ ƒntU‚ rŒ™ hnu, yƒ n{ ŒqËhu ¼õ‚ ftu
Œþo™ Œu™u fu r÷Þu òÞU„.u” íÞthu ðu~Þt …t÷ð …tÚthe™u
 50
ƒtu÷e : “ {nt…wÁ»ttu ! {™u ytþeðtoŒ yt…tu
fu nðu nwk fÞthuÞ …t…™t {t„uo òô ™rn.” ‚uðwk Ëtk¼¤e Œhuf
¼tkz yufƒeò™e Ët{wk òuE™u nËðt ÷tøÞt. yu{tk yuf
Þwðt™ ¼tkz n‚tu ‚u yuf Ët¾e ƒtuÕÞtu :
“ ™ð rŒ™ ™{oŒt ™tÞt, ¾tÄtk Äe fu¤t ™u ¾tkz ;
‚wk ò‚™e ðu~Þt y™u y{u ò‚™t ¼tkz ”
ytðe Ët¾e ƒtu÷e™u s‚tk hÌtt; {txu s ©eS {nthtsu
ËíËkr„Sð™{tk y™u ËŒT„wY r™»fw¤t™kŒ Mðt{eyu [tuËX
…Œe{tk Ëtht-™Xtht™tk ÷ûtýtu fÌttk Au, ‚u™tu yÇÞtË fhe
Ëw…tºt{tk Œt™ fhe ©e nrhS™tu htS…tuu {u¤ðe ÷uðtu.

“ Œt™ yt…ðt{tk rððuf ”

“MðÄ{eo fu òu …hÄ{eo ¼tËu, ‚Úttr… ¼qÏÞtu Œw:r¾Þtu sýtþu
‚tu Œw:¾e ‚u™wk rŒ÷ Äthe ÷uðwk, Mðþrf‚ ‚qÕÞu s¤ yL™ Œuðwk
Œuþe rðŒuþe nhftuE ™t‚u, Mðr{ºt fu þºtw {™w»Þ ò‚u,
òu ftuE ¼qÏÞtu Œw:r¾Þtu sýtÞ, ‚tu yL™ yt…u «¼w htS ÚttÞ”
- n.- {]‚.f.- 7. rð.-…1
nu ¼õ‚tu ! þtMºttu{tk y™uf «fth™tk Œt™ ÷ÏÞtk Au.
‚u{tk …tºt-fw…tºt rð»tu …ý fÌtwk Au, ‚u{s Mðtr{™thtÞý
¼„ðt™u …ý fÌtwk Au fu, ¼qÏÞtu Au ‚u s yL™Œt™™wk …tºt Au
y™u f…ztk rð™t™tu Au ‚u ð†Œt™™wk …tºt Au, {txu ftuE
¼qÏÞt r¼¾the™u òuE s{ðt™wk yt…ðwk òuEyu yÚtðt
Œwft™uÚte ÷E yt…ðwk òuEyu. Œw»ft¤{tk …ý „heƒtu™u
 51
y™ts ð„uhu Sð™ W…Þtu„e ðM‚wytu ÷E
yt…ðe òuEyu.
yuf ðt‚™tu rððuf ht¾ðtu fu, Ä™™wk Œt™ „{u ‚u™u ™
yt…ðwk òuEyu; fthý fu ½ýt r¼¾the yuðt ntuÞ Au fu,
…iËt yt…tu yux÷u ‚u™tu ŒwÁ…Þtu„ fh‚t ntuÞ Au. yu rËðtÞ
…ý ftuE ÔÞÂõ‚™u fu ftuE ÄtŠ{f yÚtðt Ët{tSf
ËkMÚttytu{tk Œt™ fhðt™wk ntuÞ íÞthu …ý rð[th fhðtu
òuEyu fu, ‘ {the Ëk…Â¥t™tu ËŒw…Þtu„ Útþu fu ŒwÁ…Þtu„,’
yt ðt‚ …ý Ë{S ht¾ðe òuEyu, suÚte …M‚tðwk ™ …zu.
yuf {åAe{th™e {tA÷tk …fzðt™e ò¤ ‚qxe „E
‚uÚte r¼¾the ƒ™e …iËt {t„ðt ÷tøÞtu. …iËt ¼u„t ÚtÞt
yux÷u ‚u™e ò¤ ÷eÄe y™u {tA÷tk {thðt™wk þY fÞwO ! yuf
ft{™tu yt¤Ëwk {týË r¼¾the ƒ™e™u …iËt ¼u„t fhu. …Ae
‚u …iËt™tu ŒtY …e ðu~Þt ƒòh{tk sE ÔÞr¼[th fhu !
¼õ‚tu ! ytðt «Ëk„tu …ý Ë{ts{tk ƒ™e hÌtt Au, {txu
yuðt ÷tuftu™u «íÞût …iËt™wk Œt™ ™ fhðwk òuEyu.
yL™ y™u s¤™t Œt™ {txu Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u
Aqxe yt…e Au fu, “ …tu‚t™t Ä{o™tu ntuÞ fu ƒeò Ä{o™tu
ntuÞ, …tu‚t™t Œuþ™tu ntuÞ fu rðŒuþ™tu ntuÞ, …tu‚t™tu r{ºt
ntuÞ fu …Ae þºtw ntuÞ; …hk‚w ‚u yL™-s¤™t Œw:¾Úte …ezt‚tu
ntuÞ ‚tu ‚uðt ÷tuftu™u yL™Œt™ fhðtÚte «¼w htS ÚttÞ
Au.’ytðwk nrh÷e÷t{]‚{tk ©eS {nthts MðÞk fnu Au; {txu
yt …ý rððuf òýe ht¾ðtu sYhe Au.
 52

“ Ëw…tºt{tk Œt™ ”
“ELÿeÞ …tk[ Aêwk {™ S‚u, ‚u nrhŒtË fntðu;
ðt÷e ðM‚w ‚u™u yt…u, y™k‚ „ýe ÚtE ytðu.
Œwƒo¤ ËwŒt{u ytýe ŒeÄt, {wüe ‚tkŒw÷ {uðt,
fk[™ {nu÷ fÞto Ëw¾fthe, Ëk‚ …wÁ»t™e Ëuðt.
ÿtu…Œeyu r™s [eh ðÄihe, ƒtkæÞwk nrh™u ntÚtu,
Œuðt™kŒ fnu ¼he ˼t{tk, ytÃÞt Œe™t ™tÚtu.”
- ËŒT„wY Œuðt™kŒ Mðt{e
nu Ônt÷t ¼õ‚tu ! …tºt, fw…tºt y™u Ëw…tºt ºtý
«fth™tk Œt™{tk Ëw…tºt Œt™™tu ËŒT„wY Œuðt™kŒ Mðt{e {rn{t
÷¾‚tk sýtðu Au fu, “ su su ÔÞÂõ‚ytuyu þçŒ, M…þo, Y…,
hË y™u „kÄ yt …tk[ ErLÿÞtu™u ðþ fhe ntuÞ y™u {™™u
S‚e ÷eÄwk ntuÞ, ytðe ÔÞÂõ‚™u Œt™ ‚hefu yÚtðt ¼ux
‚hefu ðM‚w-…ŒtÚttuo yt…u ‚tu ƒeò sL{{tk yÚtðt …h÷tuf{tk
‚u ‚u ðM‚w-…ŒtÚttuo y™k‚„ýtk ÚtE™u …tAt {¤u Au.”
yt…ýe ðM‚wytu òu ¼„ðt™, Ëk‚tu y™u nrh¼õ‚tu™t
ft{{tk ytðe òÞ ‚tu ‚tu ¼Âõ‚Y… ƒ™e™u {wÂõ‚™tu {t„o
¾tu÷e yt…™th ƒ™e òÞ Au y™u yt ÷tuf{tk …ý Ëw¾e
fhe Œu Au. Ëft{ ¼tð™tÚte ËíftÞo fhu ‚tu …ý ¼„ðt™
yu™e EåAt …qýo fhu Au ‚u rð»tu™tu «Ëk„ Ëtk¼¤tu.
 53

“ {™u yûthÄt{{tk ƒk„÷tu {¤u ”

¼õ‚tu ! ftrXÞtðtz{tk ™tðzt „t{ Au. íÞtk nehtþuX
nrh¼õ‚ ¾wƒ Ä™ðt™ n‚t. ‚uytuyu ½h™t ÷tuftu™u fÌtwk :
“yt…ýu yuf {krŒh fhtðeyu ‚uÚte ©eS {nthts Ät{™e
ykŒh yuf ËwkŒh {nu÷ hnuðt yt…u.” Ënwyu nt fne, ‚uÚte
{krŒh™wk ft{ þY fÞwO.
‚u Ë{Þ{tk ™tðzt™t ËíËk„e yuf ƒnu™™u Ë{tÄe
ÚtE ™u Ät{{tk „Þtk, íÞtk ™ðtu ƒk„÷tu [ýt‚tu n‚tu. «¼wyu
‚uytu™u fÌtwk : “ yt ‚{tht „t{™t neht þuX {txu {nu÷
‚iÞth ÚttÞ Au; fthý fu ‚uytu ynª {nu÷{tk hnuðt {txu íÞtk
{tÁk {krŒh fhtðu Au. nðu ‚{u ‚uytu™u fnuòu fu,“ ‚{the A
{rn™t™e s ytÞw»Þ ƒtfe Au ‚uÚte «r‚ct fhtðe Œu.”
íÞthƒtŒ ‚u ƒnu™™u Ë{tÄe W‚he. …Ae neht þuX™u
ƒÄe ðt‚ fhe; ‚uÚte ‚tíftr÷f «r‚ct fhe ÷eÄe. A {rn™t
…wht Út‚tk s ©e nrhS rŒÔÞ rð{t™ ÷E™u …ÄtÞto y™u neht
þuX™u rŒÔÞ Œun yt…e yûthÄt{{tk ÷E sE …u÷tu rŒÔÞ
{nu÷ hnuðt yt…e ŒeÄtu!

“Œt™ {txu™e W¥t{ r‚rÚtytu”

Ônt÷t ¼õ‚tu ! ©e{ŒT ËíËkr„ Sð™™t …tk[{t
«fhý™t ŒË{t yæÞtÞ{tk ©e Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u
MðÞk W¥t{ r‚rÚtytu ƒ‚tðe Au ‚u Ëtk¼¤eyu. – ©enrhS
 54

fnu Au : “ nu rþðht{ rð« ! su r‚rÚtytu{tk

Œt™ fhðtÚte y™k‚„ýwk V¤ {¤u Au ‚u r‚rÚtytu y™u
rŒðËtu™tk ™t{ fnwk Awk ‚u Ëtk¼¤tu.
W¥thtÞý™u rŒðËu, ƒthË™u rŒðËu, Œhuf yuftŒþeyu,
fth‚f ËwŒ ™ð{eyu, {ntËwŒ Ët‚{u, ðiþt¾ ËwŒ ºtesu,
Ëtu¤f¤tyu Þwf‚ [kÿ{tk ntuÞ yuðe …w™{u, …tu‚t™t sL{™t
™ûtºt™t rŒðËu, yL™fqx ð„uhu WíËðtu™t rŒðËu, sL{tü{e,
ht{™ð{e ð„uhu ¼„ðt™™t sL{™t rŒðËtu{tk, y{tËu, ËqÞo
yÚtðt [kÿ™t „únýtu™t rŒðËu, ytx÷t rŒðËtu{tk Œt™
fhðt{tk ytðu, s… fhðt{tk ytðu, ‚… fhðt{tk ytðu, y™u
Ëk‚tu-¼f‚tu™u ‚u{s …rðºt ƒútñýtu™u s{tzðt{tk ytðu,
EíÞtrŒ Ëíf{o fhðt{tk ytðu ‚tu y™k‚„ýwk V¤ {¤u Au.
‚u rŒðËtu rËðtÞ ð¤e Ëtu{ðthu y{tË ntuÞ, hrððth™u
Ët‚{ ntuÞ, {k„¤ðth™u [tuÚt ntuÞ ‚u{s ƒwÄðth™u ytX{
ntuÞ-yt [th r‚rÚtytuyu fhu÷ s…,‚… y™u Œt™™wk V¤
fhtuz „ýwk {¤u Au. yt r‚rÚtytu ËqÞo „úný Ë{t™ {t™u÷e
Au. [thu Þw„tu{tk fr¤Þw„{tk Œt™™u ©uc {t™ðt{tk ytðu Au.”
{txu yt r‚rÚtytu{tk rðþu»t fhe Œt™ fhðwk òuEyu. ‚u Ë{Þu
ntÚt{tk …týe ÷E Œt™™tu ËkfÕ… fhe ‚u …týe™u …týe{tk
{qfðtÚte ‚u r‚rÚtytu{tk s Œt™ fÞwO „ýtÞ Au.
¼õ‚tu ! Œt™ yt…u÷wk …tu‚t™u s ¼rð»Þ{tk ÔÞts
Ërn‚ …tAwk {¤ðt™wk Au, A‚tk …ý ½ýt ÷tuftu …tu‚t™e
÷tu¼e «f]r‚™t fthýu Œt™ yt…‚t ™Úte ntu‚t. ½ýt
÷tu¼e ™ ntuÞ, …ý WŒth ntuÞ; …hk‚w yuðt WŒth ÷tuftu
 55

y{w f ðth Wzt𠃙e sE™u ¾tu x e he‚u

ðt…he ™t¾‚tk ntuÞ Au; ‚u rð»tu Ëtk¼¤eyu ©e nrhS™t
s þçŒtu{tk -
“ ŒuðtÚto Œu‚tk Ä™ yu{ Äthu, ytuAwk Útþu yux÷wk ÿÔÞ {thu;
ðtŒu [zu ÔÞÚto {{íð ¾U[e, ‚tu ðtðhe Œu ½hƒth ðu[e
Ëw Ëk‚™u Ëthe hËtuE Œu‚tk, ƒnw rð[thu {™{tkrn ‚u íÞtk;
ðtŒu [ze ¾qƒ rððtn xtýu, Œuðwk ðæÞt™tu zh ‚u ™ ytýu
…tu‚u ™ ¾tÄwk …h™u ™ ytÃÞwk, ™ ftuE™wk Ëkfx ftkE ftÃÞwk;
™ ftkE yu™tu W…Þtu„ ÚttÞ, fwËk„e™wk ÿÔÞ fw{t„o òÞ. ”
(n.{]‚.f.-9, rð-8)

“ Œt™ rð»tu™tk {k‚ÔÞtu ”

Ônt÷t ¼õ‚tu ! ËŒT„wY ©e ytÄtht™kŒ Mðt{e f]‚ Ëðt
÷t¾ AkŒ, Œtunt y™u [tu…tE ð„uhu rðrðÄ «fth™t ht„-
ht„eýeÚte ¼h…qh ‘ ©e nrh[rhºtt{]‚ Ët„h ’ „úkÚt™t h3 {tk
…qh{tk ©eS {nthtsu fÌtwk Au fu, “ su {týË Œt™ yt…‚tu
ntuÞ y™u ‚u™u yLÞ {týË ™t …tzu ‚tu ‚u yËwhtu{tk {tuxt{tk
{tuxtu yËwh Au ! ”
©e nrhS™wk yt ð[™ Œhuf ÷tuftuyu ÞtŒ ht¾ðwk òuEyu.
ftuE™u Œt™ fh‚tk õÞthuÞ …ý htufðt ™ òuEyu, …hk‚w
‚uytu™u «tuíËtn™ y™u {rn{t Ë{òðe Œt™ y…tðe
ytk„¤e [ªæÞt™wk …wÛÞ {u¤ðe ÷uðwk òuEyu.
 56
si™ Ä{o™t h4 {t ‚eÚtOfh {ntðeh Mðt{e
fnu‚t fu, “Ëk„ún nk{uþtk r[k‚t™wk fthý {t™u÷ Au. r[k‚t r[‚t
fh‚tk …ý ðÄthu Œw:¾ Œu™th Au, {txu Ä™™wk nk{uþtk Œt™ fhe
…htu…fth™tk ftÞtuo{tk ðt…hðwk.” ‘nM‚MÞ ¼q»týk Œt™{T’
yÚtto‚T ntÚt™wk Ët[wk yt¼q»tý Ëtu™t™tk fkfýtu ™rn, …hk‚w
Œt™ s Au. ©e nrh÷e÷t{]‚{tk yt[tÞo ©e rðnthe÷t÷S
{nthts fnu Au fu, -
(W…òr‚)

“ s™tu „ýu Au sh Sð Ëtxu, {tÚttk f…tðu ƒnw ÿÔÞ {txu

òu Úti Á[e …wÛÞ fÞto™e su™u, ‚tu nwk fnwk Awk yr‚ ÄLÞ ‚u™u
su ntuÞ Œiðe s™ ‚un òýu, …wÛÞu ðÞwO ‚u s ¾Ák «{týu
…rðºt ƒwÂØ «„xe‚ ÚttÞ, …wÛÞtÚto ‚u™t fhÚte fhtÞ
Au ÿÔÞ ™u Œun rð™tþðk‚, Äthu Mðr[¥tu s™ su Äe{k‚
ƒesu ðÞwO ‚u sh ÔÞÚto òÞ, yuðwk „ýu ‚tu Äh{tÚto ÚttÞ
ËkËth™e ò¤ ËŒt ƒ¤u Au, ‚u{tk …Ae ‚u «s¤e x¤u Au
‚u{tkÚte ftZe Ä™ …wÛÞ feÄwk, ‚u ÷tÞ{tkÚte s ƒ[tðe ÷eÄwk ”
- f.-10. rð-11

“ ŒË «fth™tk Œt™ ”
¼õ‚tu ! Xtýk „ Ëq º t{tk Œt™™t ŒË ¼u Œ fÌtt Au . -
(1) y™wfk…tŒt™ - Œw:¾e™u òuE ŒÞtÚte yt…ðwk ‚u (h)
Ëk„únŒt™ - [qkxýe ¼kztu¤{tk ðu…theytuyu yt…u÷ ‚u !
 57

yÚtto‚T Ë¥tt …h ytððt {txu r™sMðtÚto {txu

yt…u÷ ‚u (3) ¼ÞŒt™ - ftuE sƒhsM‚eÚte y…tðu ‚u
(4) ftYrýf Œt™ - fYýtÚte «uhtE™u yt…ðwk ‚u. yt Œt™
{ntðeh Mðt{eyu fhu÷wk ; yuf ðth ‚uytuyu …tu‚t™wk …nuhu÷
ðMºt …ý Œt™{tk yt…e ŒeÄwk n‚wk ! (…) ÷ßòŒt™ - ÷tuftu
þh{tðu ‚uÚte ˼t ðå[u nt fne™u …Ae yt…u ‚u (6)
„tihðŒt™ - {tuxtE {u¤ððt yt…u ‚u (7) yÄ{o Œt™ -
™t[ fh™theytu™u y™u yÄ{o™tk MÚtt™tu™u …tu»tý {¤u
yu{tk yt…u÷ ‚u (8) Ä{oŒt™ - Ä{oftÞtuo {txu yt…u ‚u (9)
ftneŒt™ - ƒŒ÷t™e ¼tð™tÚte yt…ðwk ‚u y™u (10)
f‚kr‚Œt™ - «íÞw…fthY…u yt…ðwk ‚u. yÚtto‚ yt…ýe W…h
ftuEyu W…fth fÞtuo ntuÞ y™u ‚u™t ƒŒ÷tY…u yt…ýu
yt…eyu ‚u. Œhuf Œt™ðehtu yt ŒË «fth™t Œt™{tkÚte ftuEf
«fth™wk Œt™ fh‚t ntuÞ Au.
{™w M{]r‚{tk ÷ÏÞwk Au fu, ‘fr¤Þw„{tk Œt™ ©uc Au.’
ÉøðuŒ{tk ÷ÏÞwk Au fu ‘ Ëtu ntÚtu f{tðtu, …ý nòh ntÚtu
yt…tu.’ {™w fnu Au fu “ ËðoÚte „wÂŒt™ ©uc Au. ” ònuht‚
{txu yt…u÷ Œt™ ‚tu s{e™ W…h ¾qÕ÷wk ƒes {qfðt suðwk
Au . «þk Ë tÚte yt…u ÷ Œt™™w k …q Á k V¤ {¤‚w k ™Úte.
{nt¼th‚™t þtkr‚…ðo{tk ÷ÏÞwk Au fu, ‘Þþ {txu fu ¼Þ {txu
Œt™ ™ fhðkw.’
 58

“ Œt™™tu {rn{t ”
¼õ‚tu ! MfkŒ …whtý™t fuŒth¾kz{tk yËwhtu™t htò
y™u ¼õ‚ «n÷tŒS™t …tiºt ƒr÷htò™t …qðo sL{™e fÚtt
ytðu Au. ƒr÷htò yu{™t yt„÷t sL{{tk sq„the y™u
rð÷tËe n‚t. yuf ðth ‚uytu Vq÷nth y™u y¥th ÷E
ðu~Þtytu™u yt…ðt s‚t n‚t. hM‚u [t÷‚tk ‚u{™u {qAto
ytðe „E. …Ae ˼t™ ÚtÞt yux÷u rð[th ytÔÞtu : “ yt
ðu~Þtytu™u yt…ðtÚte ftkE VtÞŒtu ™rn ÚttÞ, …ý Ët{u
{krŒh{tk {ntŒuð Au ‚u™u y…oý fYk yux÷u …wÛÞ {¤u.”
ytðwk rð[the Vq÷nth ð„uhu rþð {krŒh{tk y…oý fhe
½uh ytÔÞt.yk‚ft¤ ytð‚t Þ{Œq‚tu ytðe™u s{…whe{tk
÷E „Þt. …wÛÞ Võ‚ yuf ðth™wk s n‚wk ‚uÚte ºtý ½ze E
k
ÿtË™ yt…e™u …Ae ™hf{tk ™t¾ðt™e Þ{htsu yt¿tt fhe.
yt ðt‚ …t…e Sðtí{tyu Ëtk¼¤e ™u rð[th fÞtuo :
“…t…™t ‚tu Z„÷t Au y™u …wÛÞ ‚tu Võ‚ yufðth s fÞwO Au,
k
íÞtk ‚tu E ÿ™t rËkntË™ W…h ƒuËðt {¤þu ! nðu òu Œt™
fhðt™tu {tuftu {¤u ‚tu …tAwk ð¤e™u òuðwk s ™Úte.”
…Ae ‚u{™u ELÿ ƒ™tððt{tk ytÔÞt. …Ae ‚u{ýu
…qAâwk : “ ELÿ™e ‚{t{ Ëk…Â¥t W…h {thtu yrÄfth ¾htu™u ?
” Œhuf Œuðtuyu nt fne. “ ‚whk‚ s yihtð‚ ntÚte ˼t{tk
ƒuXu÷t y„íMÞ {wr™™u Œt™{tk yt…e ŒeÄtu ! Wå[i:©ðt
½tuztu rðïtr{ºt™u Œt™{tk ŒE ŒeÄtu ! ft{Äu™wk „tÞ ðrþü
 59

Ér»t™u «u{ Ërn‚ y…oý fhe ŒeÄe ! y{qÕÞ

r[k‚t{rý „t÷ð{wr™™u Ën»to yt…e ŒeÄtu ! fÕ…ð]ût
ftiÂLzLÞ {wr™™u Œt™{tk yt…e ŒeÄwk y™u ƒÄtk s yý{tu÷
hí™tu ELÿ˼t{tk ƒuXu÷t ƒtfe™t ‚{t{ Ér»tytu™u yt…e
ŒeÄtk ! íÞtk ‚tu ºtý ½ze …qhe ÚtE „E ! (yuf ½ze yux÷u
h4 r{r™x) …hk‚w ‚tíftr÷f yr‚Œt™ fhðtÚte yu Sðtí{t
yux÷tu {nt™ …wÛÞtí{t ƒ™e „Þtu fu, …]Úðe W…h {nt™
¼õ‚ «n÷tŒS™t …wºt rðhtu[™™e …í™e ËwÁr[™u íÞtk
ƒt¤f ‚hefu sL{ ÚtÞtu y™u Ë{„ú Œt™ðtu™tu htò ƒ™e
„Þtu !!
íÞth ƒtŒ ‚tu ‚u ELÿ™u nhtðe ELÿ …ý ƒLÞt n‚t
y™u ¼„ðt™™t Ëtht ¼õ‚ …ý ƒLÞt n‚t. Œuð{t‚t
yrŒr‚™t fnuðtÚte ‚u{ýu fhu÷t ðú‚™u fthýu ¼„ðt™
ðt{™Y…u ‚u{™u íÞtk «„x ÚtÞt n‚t y™u r¼¾the™t Y…{tk
sE ƒr÷ htò …tËu ºtý …„÷tk …]Úðe™wk Œt™ {tøÞwk n‚wk.
ƒr÷htò ytu¤¾e „Þt n‚t fu, “ ºtý …„÷tk ÷u™th
MðÞk …h{tí{t Au y™u A¤-f…xÚte {tÁk htßÞ ÷E™u ELÿ™u
…tAwk yt…þu.” ‚tu …ý ‚u{ýu ºtý …„÷tk …]Úðe™tu ËkfÕ…
fhtÔÞtu. yk‚u ¼„ðt™u rðhtxY… Ähe rºt÷tufe ÷E ÷eÄe ™u
ELÿ™u yt…e ŒeÄe. …hk‚w …Ae ƒr÷htò™e ¼Âõ‚ òuE™u
¼„ðt™ ‚u{™u ytrÄ™ ƒ™e „Þt. Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™
ð[™t{]‚{tk fnu Au fu, “ yts …ý (Ëw‚¤ ÷tuf{tk) ¼„ðt™
ƒr÷htò™u íÞtk «u{Y…e Œtuheyu ƒkÄtÞu÷t Au.” ¼„ðt™ yuf
 60
MðY…u ƒr÷htò™t Œhðtsu Q¼t hne ‚u{™wk
hûtý fhu Au !
¼õ‚tu ! ƒr÷htò ytx÷t {nt™ ¼õ‚ ƒLÞt, ¼„ðt™
yu{™u ðþ ÚtE „Þt, ‚u{™u ELÿ™wk htßÞ {éÞwk y™u ŒiíÞtu™t
htò ÚtÞt. yt ƒÄt …tA¤™wk òu ftuE fthý ntuÞ ‚tu ‚u{ýu
yt…u÷ Œt™ Au ! {txu Ä™ðt™ ÷tuftuyu Œt™ yt…e ƒr÷htò
suðt ƒ™ðt™t «Þí™tu fhðt òuEyu, suÚte yk‚u …h{tí{t™tu
«íÞût Þtu„ {¤e òÞ.

“ ™u‚tytu™u «uhýtŒtÞf ”
¼õ‚tu ! yufðth ºtu‚tÞw„{tk {ÞtoŒt …wÁ»ttu¥t{ ©e
ht{ y™u Ëe‚tS yÞtuæÞt{tk y„tþe{tk ƒuËe ™„h™wk
yð÷tuf™ fh‚tk n‚tk. íÞthu yuf Þwðt™ Mºte {u÷tk f…ztk
…nuhu÷e ‚uytu™tk stuðt{tk ytðe. ‚u Mºte …tu‚t™t ™t™t
ƒt¤f™u f…ztk{tk ðexe™u f{hu ÷xftðe ¼e¾ {t„‚e n‚e.
ytðwk á~Þ òuE ƒL™u™u Œw:¾ ÚtÞwk. ‚whk‚ Ëe‚tSyu
ŒtËe™u {tuf÷e ‚u Mºte™u ƒtu÷tðztðe y™u ¼e¾ {t„ðt™wk
fthý …qAâwk. –
íÞthu …u÷e r™htÄth Þwð‚eyu fÌtwk : “ {nthtýeS !
{tht …r‚ r…Þh{tk {™u {qfe ‚eÚttox™ fhðt „Þt Au. {tht ƒu
¼tEytu Wßsi™{tk rðãtÇÞtË fhu Au y™u {tht r…‚tS™wk
{hý ÚtÞwk Au, ‚uÚte ytðf™wk ftuE ËtÄ™ ™ ntuðt™u fthýu
{tht «tý xftððt ¼e¾ {tk„ðe …zu Au.” ytðwk Ëtk¼¤e ‚wh‚k
 61

Ëe‚tSyu …tu ‚ t™tk ðMºttu ytÃÞtk y™u

÷û{ýS™u ƒtu÷tðe ‚u Mºte™e ytSrðft ƒtkÄe yt…e.
…Ae ÷û{ýSyu yt¾t yÞtuæÞt htßÞ{tk ZkZuhtu
…extðe fnuðztÔÞwk fu, “ht{ htßÞ{tk yuðwk ftuE ™ ntuðwk
òuEyu fu suytu™u ¾tðt {txu ¼tus™ ™ ntuÞ y™u …nuhðt
{txu ðMºttu ™ ntuÞ. su ™„h{tk ™h-™theytu yL™-ð†Úte
Œw:¾e Út‚tk òýðt {¤þu ‚tu ‚u™e sðtƒŒthe ‚u ™„h™t
þtË™f‚to yæÞût™e hnuþu y™u ‚uytu™u htò ht{[kÿS ¼thu
Œkz yt…þu. y{tht „wÂ[htu yt {txu ËthtÞ htßÞ{tk
½q{‚t hnuþu.”
yts™t ™u‚tytuyu yt ðt‚ æÞt™{tk ÷uðt suðe Au.
fthý fu, ‚uytu™t ntÚt{tk htßÞ™tu ðneðx ntuÞ Au. nsw „Þt
ð»tou s (E.2003 {tk) rƒnth{tk yuf ð]Ø r™htÄth Mºteyu
hz‚e ytk¾tuyu …tu‚t™e Þwðt™ …wºte™u …0 ð»to™t «tiZ™u ðu[e
n‚e ! fthý fu ‚u ð]Øt …tËu ¾tðt y™ts ™ n‚wk y™u …nuhðt
ƒeS òuz f…ztk ™ n‚tk ! y™u íÞtk™e s þtËf htƒzeŒuðe
y™u ‚u™t …r‚ ÷t÷w ÞtŒðu …tu‚t™e Atufheytu™tk ÷ø™{tk yu
s ðhËu fhtuztu Yr…Þt ðuzVât n‚t!
nt÷{tk rƒnth y™u yturhMËt htßÞtu{tk y™uf ™h-
™theytu ¼q¾™t Œw:¾Úte {]íÞw …t{u Au y™u Ëhfth …tËu
÷t¾tu x™ y™ts „tuztW™{tk …zâwk …zâwk ƒ„ze hÌtwk Au. su
Œuþ{tk ¼q¾™t fthýu ÷tuftu {]íÞw …t{‚t ntuÞ ‚u™e sðtƒŒthe
‚u Œuþ™t þtËf …ût™e Au y™u yu™tu Œtu»t …ý þtË™
 62

fh™thtytu™u ÷t„u Au. ytsu …ý ŒÞt¤wk

ӌޙtk {u™ft „tkÄe suðt y{wf ™u‚tytu Au, …ý ‚uytu™e
…tËu „heƒtu™u yL™-ðMºttrŒf yt…ðt™e Ë¥tt ntu‚e ™Úte.

“ ÷tufr«Þ ƒ™ðt {txu ”

¼õ‚tu ! ©e{k‚ Œt™ðeh ‚tu ƒ„e[t™t „w÷tƒ suðt
ntuÞ Au. „w÷tƒ …tu‚t™e Ëw„kÄ su{ [thu ƒtsw Vu÷tÔÞt s fhu
Au, ‚u{ Œt‚tytu …ý …wÛÞ™t fthýu {¤u÷e Ëk…Â¥t™tu [thu
ƒtsw …htu…fth fÞto s fhu Au y™u yu{tk ‚u{™u yt™kŒ …ý
¾qƒ ytÔÞt s fhu Au. yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu fu, yt s„‚{tk
‚{t{ rð„úntu™wk {q¤ …rh„ún (Ëk„únð]Â¥t) Au y™u yt
…rh„ún™t …t…™u ‚tuz™tÁk ©uc nrÚtÞth Œt™ Au ! ‚uÚte yu{
fne þftÞ fu, ßÞtk Œt™Ä{o™e ythtÄ™t Au íÞtk rð„ún
Útðt™e ftuE Ëk¼tð™t s ™Úte.
Œt™ fhðtÚte y™uf „heƒtu™tk Sð™ «„r‚™t …kÚtu
[t÷u Au. yux÷wk s ™rn, y™uft™uf Sð «týe{tºt™t «tý
…ý ƒ[tðe þftÞ Au. fŒt[ ftuE™u ÷tuf ÓŒÞ{tk MÚtt™
{u¤ððt™e EåAt ntuÞ ‚tu ‚u …ý Œt™ fhðtÚte {¤e þfu Au.
Ätu¤ft™t htò ðehÄð¤u …htu…fth fhe ÷tuf ÓŒÞ{tk …tu‚t™wk
MÚtt™ «t fÞwO n‚wk, ‚u™t fthýu ‚uytu™wk {]íÞw ÚtÞwk íÞthu
y™uf Þwðt™tu ‚u™e …tA¤ Sð‚t ˤ„e sðt ‚iÞth ÚtE
„Þt n‚t, …hk‚w ‚uytu™u htufðt{tk ytÔÞt n‚t ! {nt™ Œt™e
þuX s„zwþt™wk yðËt™ ÚtÞwk yu ðt‚ rŒÕne™t ƒtŒþtnu
Ëtk¼¤e ‚whk‚ ¾wŒ ƒtŒþtn rËkntË™ …hÚte ™e[u W‚he „Þt
 63
n‚t. yt{ ÷tufr«Þ‚t {txu …ý Œt‚t ƒ™ðwk
sYhe Au.
…h÷tuf{tk Ëw¾e Útðt y™u ÷tufr«Þ‚t {u¤ððt {txu
{níð™t „wý Œt™™u Sð™™t ‚{t{ MÚtt™{tk y{÷e
ƒ™tðe Œtu,‚whk‚ ÷tufr«Þ‚t ytðe™u Q¼e hnuþu. yux÷wk s
™rn, …ý {]íÞw Ë{Þu ¾wþe nþu fu ®sŒ„e{tk {tºt ¼u¤wk s
™Úte fhe òÛÞwk, Atuze …ý òÛÞwk Au. ƒeò™u ÷qkxðt{tk
™rn, …hk‚w ò‚u ÷qkxtE sðt{tk yÚtto‚T Ëk…Â¥t™tu ËŒTÔÞÞ
fhðt{tk ÷tufr«Þ‚t {¤u Au.
÷tufr«Þ ƒ™ðt {txu ƒeòu yuf ÏÞt÷ ht¾ðt™tu Au
fu, suytu™u {tuxt ƒ™ðwk ntuÞ ‚u{™u ™t™t ƒ™ðt™e ‚iÞthe
ht¾ðe òuEyu. …tÞtu s{e™{tk Ÿztu òÞ Au íÞthu …tu‚t™t
W…h rðþt¤ftÞ E{th‚™u xftðe þfu Au, {qr¤Þt s{e™{tk
Ÿztk òÞ Au íÞthu …tu‚t™e At‚e W…h ‚tu®‚„ ð]ût™u Q¼wk
ht¾e þfu Au. yus «{týu {týË …tu‚t™t Sð™™tu
…htu…fth{tk ¼tu„ yt…u íÞthu ÷tuf ÓŒÞ{tk MÚtt™ {u¤ðe
þfu Au y™u ÷tufr«Þ ƒ™e þfu Au.

“ ŒÞt™wk Íhýwk ”
“ ‚ws Ëw¾™e {nurV÷{tk ‚wk Ënw™u ™tu‚hsu,
…ý s{su y©w™tu Útt¤ yuf÷tu;
ntUþe÷t s„™u nËðt ‚uzwk fhsu,
Ëk½hsu Wh™e ðht¤ yuf÷tu. ”
- Ë„eh
 64
{týË{tk ¾ht yÚto{tk Ä{o y™u ¿tt™ ytðu
íÞthu {t™ð ŒÞt™wk Íhýwk ƒ™e òÞ Au. …Ae ‚tu r™{o¤
…týe{tk su{ ËqÞo™wk «r‚®ƒƒ …zu Au, ‚u{ yu{™t {™{tk
„heƒtu™t y™u Œw:¾eytu™t Œw:¾™tk «r‚rƒkƒ …zu Au y™u
‚uytu™u {ŒŒ fhðt ytf¤t ƒ™e sðtÞ Au. ŒÞt ‚tu Ä{o™wk
{q¤ Au. „{u ‚u Ä{o ntuÞ …hk‚w sÞt ŒÞt ™Úte íÞtk Ä{o ™Úte.
ŒÞt rð™t Ä{o xfe þf‚tu ™Úte. su {t™ðÄ{eo ntuÞ ‚u{™wk
ÓŒÞ ŒÞtÚte ¼e™wk ntuÞ Au. ‚uytu Œw:¾eytu™u òuE fÞthuÞ
yð¿tt ™ fhe þfu. Ä{eo {týË fÞthuÞ …ý r™ŒoÞe ntuE
þfu s ™rn. su Ä{o{tk ¢qh‚t ntuÞ Au ‚u Ä{o Mðtr{™thtÞý
¼„ðt™™u {tLÞ ™Úte.
su™t yk‚h{tk ƒeòytu™u Œw:¾e òuE™u ŒÞt ytð‚e
™Úte ‚uðtu {týË fÞthuÞ …ý Ä{oðt™ ƒ™e þf‚tu s
™Úte. su ŒÞt™e yt…ýu ðt‚ fheyu Aeyu ‚u ŒÞt¤w…ýwk
ðtýe{tk …ý ntuðwk òuEyu. yt…ýt{tk y®nËf rð[thtu,
yrnkËf ðtýe y™u y®nËf ftÞo™e …qhe sYh Au. su™t
ÓŒÞ{tk ŒÞt™wk Íhýwk ðnu‚wk ntuÞ ‚u{tkÚte su{tk ®nËt™u W‚us™
{¤u yuðwk ft{ ÚttÞ s ™rn.
r[ºt¼t™wk ÷¾u Au fu, “Ä{o™e rŒþt{tk yt„¤ ðÄðt
{t„‚t ntuÞ yuðt ÷tuftuyu …tu‚u t™e ӌ޼qr{{tk ŒÞt™tk ð]ûttu
ðtððtk òuEyu. ßÞtk yt ŒÞt™wk ð]ût ™Úte, íÞtk þtkr‚™e AtÞt
™Úte ntu‚e. Ä{oðt™ {txu yt „wý yr™ðtÞo Au. ŒÞt™t y™uf
«fthtu Au - „heƒtu «íÞu ŒÞt ÷tðe ‚u™u yL™ - ðMºttrŒfu fhe
{ŒŒ fhðe ‚u ÿÔÞ ËkƒÄ k e ŒÞt fnuðtÞ Au. Ä{o rð™t™t «íÞu
 65
fYýt ÷tððe ‚u ¼tð ŒÞt fnuðtÞ Au. …tu‚t™t{tk
yk‚:þºtw ft{¢tuÄtrŒf ytðu íÞthu ‚u™u Œqh fhðt™t «Þí™tu fhu
‚u™u Mð ŒÞt fnuðtÞ Au. ËtiÚte {tuxe ŒÞt yu Au fu, Sð™tk
…t… Atuztðe™u «¼w™tu r™ùÞ fhtðe™u XuX «¼w™tk [hý ËwÄe
…ntU[tze Œuðtu ‚u ŒÞt Ëðtuo…he Au ! yuf ðt‚ nk{þ
u tk Ëw¾e Útðt
EåA™thu ÞtŒ htÏÞt suðe Au fu, ftuE™u Ëw¾-Ërh‚t{tk M™t™
fhtððt™e òu yt…ýtk{tk þÂõ‚ ™ ntuÞ ‚tu ƒeòytu™u Œw:¾™t
ŒrhÞt{tk ‚tu ™ s zqƒtzeyu; ytx÷wk ‚tu sYh fheyu. ”

“ ŒÞt¤w Mð¼tð ”
“{hý …ý rskŒ„e ÚtE™uu hnu ‚tÁk s„‚¼h{tk;
{hý þtu¼tððt {txu ƒ™tðe ÷u Sð™ …nu÷t.”
- Ë„eh
Œhuf {t™ð {tºtu {hý ËwÄthðt {txu ‚Útt {]íÞw ƒtŒ
…ý yt…ýe ™t{™t y{h ht¾ðt {txu Sð™ Œhr{Þt™
Ëthk t ftÞtu o fhðtk òu E yu . …htu … fth™tk ft{tu fhe
Œw:¾eÞthtytu™tk Œw:¾tu Œqh fhe Sð™ SÔÞt ntuEyu ‚tu
Sð™™t yk‚ …Ae …ý ÷tkƒt Ë{Þ ËwÄe ÷tuftu™t M{hý
…xu yt…ýwk ™t{ hnu Au. su ÷tuftu ƒeòytu {txu Sðu Au
‚uytu s ¾hu¾h Sðu Au, ƒtfe™t ÷tuftu ‚tu Sð‚t ntuðt A‚tk
{hu÷t s Au.
Mðt{e rððuft™kŒS fnu‚t : “¼÷u ‚{u fhtuztu Ëk«ŒtÞtu
Q¼t fhtu, …ý ßÞtk ËwÄe ‚{the …tËu ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞ ™
ntuÞ íÞtk ËwÄe ƒÄw ÔÞÚto Au.” yÚtto‚T Œw:¾eytu™u stuE ‚uytu
 66

«íÞu n{ŒŒo™e ¼tð™t ™ ÚttÞ, ‚uytu™tk Œw:¾tu

Œqh fhðt™tk «Þí™tu ™ ÚtttÞ ‚tu yuðt Ëk«ŒtÞÚte þwk VtÞŒtu
Útðt™tu ? yuðt Ëk«ŒtÞtu ntuÞ ‚tuÞ þwk y™u ™ ntuÞ ‚tuÞ þwk
? r™htÄth Œw:¾eÞthtytu {txu ‚tu ƒL™u Ëh¾t s Au.
ŒÞt¤w Mð¼tð {¤ðtu yu «¼w ‚hV™e {tuxe ¼ux Au.
ŒÞt rð™t™tu {t™ð {tºt þtu¼‚tu s ™Úte, …Ae ‚u ËtÄw™t
ðuþ{tk ntuÞ fu „]nMÚt™t. r™ŒoÞe Mð¼tð {týË™u þu‚t™
ƒ™tðe Œu Au, {txu ŒÞt™u ò„ú‚ fhe ‚u™e ð]ÂØ fhe ‚u™t îtht
Œw:¾e Ë{ts™u {ŒŒ fhðe yu ft{ Ä{oðt™ Ëk‚tu - {nk‚tu
y™u Ä{to[tÞtuo™wk Au.
Mðt{e rððu f t™k Œ S yu f ðth ði ã ™tÚt MÚt¤{tk
r«Þ™tÚt {w¾hS™u íÞtk W‚Þto n‚t. Ëtksu xnu÷ðt {txu
½uhÚte ™eféÞt. íÞtk ‚uytu™e ™sh yuf ð]Ø …wÁ»t …h …ze.
Xkze™t fthýu ‚u Äúws‚tu n‚tu y™u hz‚tu n‚tu. rððuft™kŒS
‚u{™e …tËu „Þt y™u ‚u ð]Ø™u Q[fe ½uh ÷tÔÞt. Úttuzt
rŒðË Ëuðt fhe ‚uÚte Ëtòu ÚtE „Þtu. s‚tk s‚tk …u÷t ð]Ø
{týËu ytk¾{tk ytkËwytu ËtÚtu rððuft™kŒS™u ÓŒÞÚte
ytþeðtoŒ ytÃÞt.
yt…ýwk ÓŒÞ òu ¾hu¾h ŒÞt¤w ntuÞ ‚tu yt…ýu …ý
ftuE Œw:¾e {týË™u òuE {ŒŒ fhðe òuEyu. ‚u{™u Œðt¾t™u
÷E sðtu òuEyu, f…ztk ™ ntuÞ ‚tu f…ztk ÷E yt…ðtk
òuEyu, s{ðt™wk ™ ntuÞ ‚tu s{ðt™wk ÷E yt…ðwk òuEyu
y™u Xkze™t Ë{Þu ytuZðt™wk ™ ntuÞ ‚tu [tŒhtu ð„uhu ÷E
yt…ðwk òuEyu. Ä™ðt™ ÷tuftu {txu «¼w™u htS fhðt™tu
yt Ëthtu W…tÞ Au.
 67

“ ŒÞt y™u fYýt ”

“ „úkÚt …kÚt ˃ s„‚ fu, ƒt‚ ƒ‚tð‚ ‚e™;
ht{ÓŒÞ {™{U ŒÞt, ‚™ Ëu ð t{U ÷e™. ”
¼õ‚tu ! sÞthu {tºt ytk¾ s ¾wÕ÷e ntuÞ Au íÞthu Võ‚
fuhe s Œu¾t‚e ntuÞ Au, …hk‚w ßÞthu áÂü ¾q÷u Au íÞthu yu
fuhe™e sL{Œtºte „tux÷e …ý Œu¾tðt ÷t„u Au. «¼w™e
{qŠ‚{tk …ÚÚth™tk s Œþo™ yu ¾wÕ÷e ytk¾™wk …rhýt{ ntuE
þfu, …ý áÂü ¾w÷e òÞ Au íÞthu ‚tu «r‚{t{tk «¼w™tk
Œþo™ Útðt ÷t„u Au. Œðt¾t™u ytð‚t ŒŒeo{tk „útnf™tk Œþo™
yu ztuõxh™e ¾w÷e ytk¾™e ònuht‚ Au, …hk‚w yu s ŒŒeo{tk
{t™ð‚t™tk Œþo™ fhðt yu ztuõxh™e ¾w÷e „Þu÷e áÂü™e
ònuht‚ Au. - yu s he‚u Œw:¾eÞtytu™u òuE™u Œw:¾ ÚttÞ yu
ÓŒÞ{tk hnu÷ ŒÞt™tu „wý Au, …ý ‚u s Œw:¾eÞtytu™tk
Œw:¾tu Œqh fhðt ÷t„e sðwk yu ÓŒÞ{tk hnu÷ fYýt™tu „wý Au.
™sh Ët{u ƒeòytu™tk Œw:¾tu Œu¾tÞ, ft™Úte yLÞtu™tk
Œw:¾tu™e ðt‚ Ëk¼¤tÞ, ytk¾tu fYýt™tk ytkËwytuÚte A÷ftE
òÞ y™u ‚uytu™tk Œw:¾tu Œqh fhu ‚uðt ÷tuftu™wk {t™ð Sð™
ÄLÞ ƒ™e òÞ Au. fXý {txe™u …týe îtht ftu{¤ ƒ™tÔÞt
…Ae s fwk¼th yu™u [tfztk …h [Ztðu Auu ‚uÚte ½ztu ƒ™tððt{tk
ËV¤‚t {¤u Au. - su ðt‚ ƒrnso„‚ {txu Au, yu s ðt‚
ytÇÞk‚h s„‚ {txu …ý Au. yk‚:fhý òu ftuu{¤ Au y™u
Œhuf Sð «týe{tºt «íÞu fYýtÚte A÷tuA÷ Au, ‚tu s yu
 68

yk‚:fhý …h yLÞ ËŒT„wýtu™t ÄtÞto ½tx

½ze þftÞ ‚u{ Au, {txu Œhuf Sðtu …h fYýt ht¾ðe.
¼qfk… ð¾‚u ƒu½h ƒ™u÷tk y™u ½ðtÞu÷tk Mºte-…wÁ»ttu
{txu y{ŒtðtŒ{tk Vkz ¼u¤wk Út‚wk n‚wk. ‚u{tk ÷t¾tuu Yr…Þt™wk
Œt™ ÷tuftu yt…‚t n‚t. yu Ë{Þu yuf „heƒ ð]Ø {tSyu
íÞtk ytðe™u ftÞofh™u fÌtwk : “ ¼tEytu ! {thu …ý yt
Vt¤t{tk 100 Yr…Þt yt…ðt Au. ŒqÄ…tf™t yt {tuxt
‚tðzt{tk {tÁk xƒqze sux÷wk ŒqÄ nwk …ý ™t¾ðt {t„wk Awk.”
¼õ‚tu ! yux÷wk s fneþ fu, ‚{the ËtÚtu ntÚt ÷tkƒt
fhe™u ftuEf Q¼wk hnu‚wk ntuÞ íÞthu yu™e {t„ðt™e yu [uüt™u
Œk¼{tk ¾…tðe Œuðt™u ƒŒ÷u {sƒqhe{tk ¾…tðe Œuòu y™u
‚{tht ӌޙe ftu{¤‚t xftðe ht¾ðt {txu yu™u fkEf
yt…e™u htS fhòu. ÞtË™thË yÄ{hË Au, EåAthË
{æÞ{hË Au, ßÞthu Œt™ hË ‚tu ©uc hË Au.
…týe™e ƒtŒƒtfe fhe ™tk¾eyu ‚tu ð]ût ËqftE òÞ,
{eXt™e ƒtŒƒtfe fhe ™t¾eyu ‚tu þtf{tkÚte MðtŒ s‚tu
hnu, …uxÙtu÷™e ƒtŒƒtfe fhe ™t¾eyu ‚tu „tze yu™e
„r‚þe÷‚t „w{tðe ƒuËu - yu s he‚u ÓŒÞ{tkÚte ŒÞt y™u
fYýt™e ƒtŒƒtfe fhe ™t¾eyu yux÷u Sð™ yu™e
«ËL™‚t „w{tðe ƒuËu Au, ‚uÚte ÓŒÞ ÷w¾wk ÚtE òÞ Au. -
(rðsÞ hí™ËwkŒhËqrh)
 69

“ ŒÞt™wk …rhýt{ ”
ytur÷ÂB…f™e h{‚{tk òu ‘Œtuz’ {tk ¼t„ ÷uðtu ntuÞ
‚tu ¾u÷tze™t …„ {sƒq‚ ntuðt yr™ðtÞo Au. ÷tu¾kz™tu
„tu¤tu Œqh VUfðt™e nrhVtE{tk òu ¼t„ ÷uðtu ntuÞ ‚tu ¾u÷tze™tk
ƒtðztk {sƒq‚ ntuðtk sYhe Au; …hk‚w yæÞtí{ s„‚{tk su™u
rðsu‚t ƒ™ðwk ntuÞ yuýu …tu‚t™t ӌޙu ËkðuŒ™þe÷
ƒ™tðu÷wk ht¾ðwk yr™ðtÞo Au. yu yuf s „wý yuðtu Au fu su
ËtÄf™u ftu{¤, ™{ú, WŒth y™u …htu…fthe ƒ™tÔÞt rð™t
hnu‚tu ™Úte.
[kÿ ytftþ{tk ½ýu Œqh ntuÞ Au, A‚tk Äh‚e …h hnu÷t
Ët„h™t …týe™u ÄqkÄððt yu {sƒqh fhu s Au. ÷tun[wkƒf
Œqh ntuðt A‚tk ½h™t ¾qýu …zu÷t ÷tu¾kz™t xwfzt™u ™Sf
sðt yu {sƒqh fhu s Au. …w»…tu ½ýu Œqh ntuðt A‚tk yu™e
Vu÷t‚e ËwðtË {týË™u yu™e ™Sf sðt {sƒqh fhu s Au.
Yr…Þt™e ÚtÃ…e Œqh …ze ntuÞ Au; íÞthu yu™t …h …z‚e ™sh
Ä™÷k…x ÔÞÂõ‚™u yu™e ™Sf sðt W~fuhu s Au, yu s he‚u
Œqh Œqh hnu‚t Œe™-Œw:¾eÞt ÷tuftu™e ðt‚ Ëtk¼¤e su™t ÓŒÞ{tk
ŒÞt y™u fYýt ntuÞ Au ‚uðt {t™ðeytu™u íÞtk sðt ‚u „wýtu
{sƒqh Au.
ðtŒ¤tk …tu‚t™wk s¤ „{u ‚u søÞtyu ðhËtðe Œu yu
þõÞ Au, …ý ztÌttu ¾uzq‚ ‚tu …tu‚t™e …tËu hnu÷t s¤™u
ÞtuøÞ søÞtyu s ðt…h‚tu hnu Au. ËqÞo …tu‚t™tu «ftþ Qfhzu
…ý …ntU[tzu yu þõÞ Au, …ý þtýtu ði¿ttr™f ‚tu …tu‚t™e
 70
…tËu hnu÷ Qòo™u ÞtuøÞ søÞtyu s ðt…h‚tu
hnu Au. …w»… …tu‚t™e ËwðtË™u sk„÷{tkÞ «Ëhtðe Œu yu
þõÞ Au, …ý su™t ntÚt{tk y¥th™e ƒtux÷ ytðe „E Au
yu {týË ‚tu …tu‚t™t y¥th™u ÞtuøÞ søÞtyu s ðt…h‚tu
hnu Au.
ËBÞf Ë{sý™tu su™e …tËu y¼tð Au, …h÷tuf
áÂü™t su™e …tËu ðtkÄt Au, ӌޙe ftu{¤‚t su™e …tËu
„tÞƒ Au yu {týË …tu‚t™e …tËu hnu÷ Ëk…Â¥t „{u íÞtk
ðt…h‚tu hnu ‚u þõÞ Au, …ý su™e …tËu Úttuze ½ýe Ë{s Au,
…h÷tuf™tu y™u …t…™tu su™u zh Au, …h{tí{t «íÞu su™u
ËŒT¼tð Au y™u ÓŒÞ{tk suýu fYýt y™u ŒÞt™u MÚtt™
ytÃÞwk Au yu {týË …tu‚t™e Ëk…Â¥t™tu ËŒw…Þtu„ …tu‚t™t
Sð™{tk fh‚tu s hnu Au.
Œt™ yu VUfðt™e ™rn, …ý ðtððt™e «r¢Þt Au.
¾uzq‚ òu rƒÞthý ðtð‚e ð¾‚u yt™krŒ‚ ntuÞ Au, ‚tu Œt‚t
Œt™ fh‚e ð¾‚u yt™krŒ‚ þwk ft{ ™ ntuÞ ? yt…ðwk fu Atuzðwk
‚u Œt™ ™Úte, …ý ðtððwk yu Œt™ Au. - Œt™™e yt ÔÞtÏÞt
òu yt…ýt {„s{tk ƒhtƒh „tuXðtE òÞ ‚tu ytsu Œt™™e
‚f ð¾‚u su r™ÁíËtn Œu¾tÞ Au ‚u „tÞƒ ÚtE òÞ.

“ ŒÞt{tkÚte fYýt™tu sL{ ”

¼õ‚tu ! ¼t„ð‚S{tk Ä{o™t [th [hýtu ƒ‚tÔÞtk Au.
‚u{tk ŒÞt™u yuf [hý{tk MÚtt™ {¤u÷ Au. ËíËkr„ Sð™™t
{tntíBÞ™t …nu÷t yæÞtÞ™t «Út{ &÷tuf{tk s ËŒT„wY
 71

{wõ‚t™kŒ Mðt{e ÷¾u Au fu, “ Þtu ¼õ‚ti «fxe

ƒ¼qð ŒÞÞt....” yu ¼„ðt™ ŒÞt fhe™u …]Úðe{tk ¼õ‚tu
{txu «„x ÚtÞt. Ëk‚tu™t 30 ÷ûtýtu{tk …ý ŒÞt™tu Ë{tðuþ
fhðt{tk ytÔÞtu Au.
‘ŒÞt Ä{o f t {q ÷ nu . ..’ yt Ët¾e{tk …ý
‚w÷ËeŒtËSyu ŒÞt™u Ä{o™wk {q¤ fÌtwk Au. yÚtto‚T {q¤
f…tE òÞ ‚tu zt¤eytu y™u …t™ …ý ËqftE òÞ Au - yu
s he‚u {týË™t Sð™{tkÚte òu ŒÞt s‚e hnu ‚tu Ä{o …ý
hne þf‚tu ™Úte; yux÷t {txu s ‚w÷ËeŒtË ÷¾u Au fu, ‘
‚w÷Ëe ŒÞt ™ Atuzeyu, sƒ÷„ ½x{U «tý ’ Sð™ …ÞO‚
ŒÞt™u Atuzðe ™rn.
ŒÞtðt™™t ÓŒÞ{tk fYýt Q¼htE òÞ Au. ‚u yLÞ™t
Œw:¾tu òuE™u ‚u™e ‚whk‚ {ŒŒ fhu Au. ƒË{tk fu xÙu™{tk {wËtVhe
fh‚e ð¾‚u …ý òu ftuE ð]Ø fu ™t™wk ƒt¤f Q¼wk ntuÞ ‚tu
‚whk‚ ŒÞtðt™ ÔÞÂõ‚ Q¼e ÚtE™u …u÷t™u ƒuËðt …tu‚t™e
søÞt ¾t÷e fhe yt…u Au y™u …tu‚u Q¼t hne™u þtherhf
Œw:¾tu Ën™ fhu Au.
ŒÞtðt™™u ½uh ™tufh fu ™tufhtýe ft{ fh‚t ntuÞ y™u
‚u{™u ‚tð ytÔÞtu ntuÞ ‚tu þuXtýe ‚wh‚
k Yr…Þt yt…e Œðt¾t™u
{tufu ÷e ½uh ytht{ fhðt™wk fnu Au y™u ™tufhtýe™wk ft{ …tu‚u
fhu Au. ŒÞt¤w hM‚t …h [tÕÞt s‚t ntuÞ y™u ¼qÏÞt {týË™u
òuþu ‚wh‚k fYýt «„xþu y™u ‚u{™u ¾tðt-…eðt™wk ÷tðe
yt…þu. r™Œtu»o t™u ftuE {th‚wk ntuÞ ‚tu ‚wh‚
k ‚u{™u ƒ[tðþu.
 72

ŒÞt¤w™e Œhuf r¢Þt yLÞ™tk Œw:¾tu Œqh fhðt™e

ntuÞ Au ‚uÚte s ŒÞt™u fYýt™e {t‚t fnuðt{tk ytðu Au.
ŒÞt¤w {t™ðtu …tu‚t™tk Ëw¾tu Atuze™uÞ ƒeòytu™tk
Œw:¾tu ytuAtk fhðt™t «Þí™tu{tk Ë‚‚ {kzât hnu‚t ntuÞ Au.
ŒÞt™u fthýu ÓŒÞ ftu{¤ ƒ™u Au. ftu{¤ s{e™{tk ƒes™tu
«ðuþ su{ Ëw„{ ƒ™u Au, ‚u{ ftu{¤ rŒ÷{tk Ä{o™tu «ðuþ
…ý yr‚ Ëw„{ ƒ™u Au. ŒÞt¤w ÷tuftu õÞthuÞ …ý ftuE…ý
™t™tk-{tuxtk …þw-…ûteytu™u nuht™ fh‚t ntu‚t ™Úte. ‚u{™e
rnkËt fh‚t ƒeò ÷tuftu™u …ý ‚uytu yxftð‚t ntuÞ Au.
yt…ýe r¢Þt™u W…htuõ‚ «Ëk„ ËtÚtu Ëh¾tððe òuEyu
suÚte ÏÞt÷ ytðu fu ÓŒÞ{tk ŒÞt Au fu ™rn.

“ ŒÞtr™rÄ ©enrhS”
“yr‚ ŒÞt¤w hu, Mð¼tð Au Mðt{e™tu,
…h Œw:¾nthe hu, ðthe ƒnw™t{e™tu.
ftuE™u Œw:¾eÞtuhu, Œu¾e ™ ¾{tÞu,
ŒÞt ytýe hu, y‚e ytf¤t ÚttÞ.
yÒt Ä™ ð† hu, yt…e™u Œw:¾ xt¤u,
fYýt áÂü hu, Œu¾e ðt™ s ðt¤u.”
Ônt÷t ¼õ‚tu ! yûthÄt{{tkÚte Mðtr{™thtÞý
¼„ðt™ yt …]Úðe W…h …ÄtÞto n‚t, ‚u™tu {wÏÞ nu‚w sL{
{hý™t [¬h{tk Vh‚tk Sðtí{t …h ŒÞt ÷tðe ‚uytu™u
 73
…tu‚t™t r™sÄt{{tk ÷E sðt™tu n‚tu. …hk‚w
ŒÞt¤w ©enrhSyu fuð¤ Sð W…h s ŒÞt fhe ™Úte, ‚u™t
Œun …h …ý ŒÞt fhe Au. {™w»Þ ‚hefu sL{e™u {týËu
…htu…fth fhðtu òuEyu, yuðwk þe¾ððt {txu MðÞk ©eS
{nthtsu y™uft™uf …htu…fth™tk ftÞtuo fÞtO Au. y™uf ËŒtðú‚tu
[÷tðe „heƒtu™u y™u Þtºtt¤wytu™u ¼tus™ fhtÔÞtk Au.
rð¢{ Ëkð‚ 1861 {tk Ëtiht»xÙ{tk {tk„htu¤ þnuh{tk
ðtð ¾tuŒtðe …týe™e {w~fu÷e Œqh fhe n‚e. rð.Ëk.1861
{tk ftrhÞtýe „t{{tk {tuxwk ‚¤tð ¾tuuŒtðe …htu…fth™wk ftÞo
fÞwO n‚wk. nòhtu „heƒ ƒútñýtu y™u yLÞ ÷tuftu™u yL™
ð† ‚u{s Ä™ yt…e Ëw¾e fÞto n‚t y™u y™uf ËŒtðú‚tu
þY fÞtO n‚tk.
©eS {nthts™tu Mð¼tð s yuðtu ŒÞt¤w n‚tu fu,
ftuE…ý Œw:¾e {týË™u òuE ‚whk‚ ‚u™wk Œw:¾ {xtz‚t n‚t.
Þ¿t{tk ntu{t‚tk …þwytu ƒkÄ fhtÔÞtk. ŒqÄ …e‚e fhe™u yÚtto‚T
…wºte™u ŒqÄ™t ðtËý{tk zqƒtze òzuò ûtºteytu {the ™t¾‚t
yu™u ƒkÄ fhtðe. Mºteytu rðÄðt ƒ™u yux÷u …r‚ …tA¤
ƒ¤e {hðt {sƒqh fht‚e y™u ‘Ë‚e ÚtÞtk’ ytðwk ÄtŠ{f
™t{ y…t‚wk ‚u fwrhðts ƒkÄ fhtðe Mºte Ë{ts …h {tuxtu
W…fth fÞtuo.
Ë{M‚ Sð «týe {tºt …h ŒÞt ht¾e™u …tu‚t™t
nrh¼õ‚tu™u yt¿tt Vh{tðe fu, “õÞthuÞ …ý ™t™t-{tuxt
Sðsk‚wytu™u {thðt ™rn. {tkfz-{åAh ð„uhu …tu‚t™u fhzu
 74
‚tu …ý {thðt ™rn ! ‚u{s Þ¿t™u yÚtuo …ý
ƒfhtk, {]„÷tk, ËË÷tk y™u {tA÷tk ð„uhu Sð™e rnkËt ™
fhðe, …tu‚t™e …tËu ½tË™e Ë„ðz ntuÞ yux÷tk s …þwytu
ht¾ðtk, …þwytu™u ƒtkÄðt {txu Œtuhztk ht¾ðtk y™u …þwytu
…tËu s Œt‚hztk ht¾ðtk yux÷u fŒt[ yt„ ÷t„u ‚whk‚
Œt‚hztkÚte Œtuhztk ft…e …þwytu™u ƒ[tðe ÷uðtÞ.” ytðe
y™uf yt¿ttytu yt…e ŒÞt¤w ™t{ ËtÚtof fÞwO Au.

“ Œw»ft¤{tk ŒÞt¤w™e ŒÞt ”

“Œw:¾ r™nt¤e™u ƒti ŒÞt Ähu, WÒtz ¾t[h yu{ Wå[hu
Sð ŒÞt¤w™tu ƒti Œw:¾trðÞtu, yhh ft¤ yt õÞtkÚte ytrðÞtu.
{w¾ ¼qÏÞt‚ýwk su ™ ¼t¤‚t, yrÄf yL™ Œu Œw:¾ xt¤‚t
r™Þ{ yu n‚tu ‚u ‚òrðÞtu, yhh ft¤ yt õÞtkÚte ytrðÞtu”
- yt[tÞo ©e rðnthe÷t÷S {.
Ônt÷t ¼õ‚tu ! rð¢{ Ëkð‚T 1869 ™e Ët÷{tk ¼Þkfh
Œw»ft¤ …zâtu n‚tu. ‚u Ë{Þ{tk ©eS {nthtsu ½ýt „heƒ
¼õ‚tu™t ½uh sE y™ts™e ftuXeytu™u W…hÚte ƒkÄ fhtðe
yt¾wk ð»to y™ts ¾qxðt ŒeÄwk ™ n‚wk ! ‚u rËðtÞ ½ýeðth
©enrhS …tu‚u {tÚtt …h ¾e[ze™tu xtu…÷tu {qfe {q¤S
ƒúñ[the™u ËtÚtu ÷E „Z…wh™e ƒòh{tk h¾z‚t ¼qÏÞt
÷tuftu™u ¾ðztððt s‚t n‚t y™u …tu‚t™t ntÚtÚte ¾ðztð‚t
n‚t. nrh÷e÷t{]‚{tk ÷ÏÞwk Au fu,-
“ Œw„o…whe™e ƒòh{tk, ytÔÞt r¼¾the y…h{…th
 75

™h™the y™u ƒt¤ftu, fhu ¼q¾™wk Œw:¾ …tufth

Œe™ƒkÄw ŒÞtrËkÄw™u, ŒÞt rŒ÷{tk W…su y™k‚
ftuE ftuE Ë{u htrºtyu, yL™ yt…u sE ¼„ðk‚ ”
¼õ‚tu ! yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu : su™t ÓŒÞ{tk ŒÞt Au
y™u su™t {™{tk ËkðuŒ™tþe÷‚t Au ‚uðe ÔÞÂõ‚™u s
ƒeòytu™tk Œw:¾tu Œqh fhðt™e EåAtytu ÚttÞ Au y™u yuðt
÷tuftu s …htu…fth™tk ftÞtuo{tk …tu‚t™e Ëk…Â¥t yt…e þfu Au.
Œw:¾eytu™e Ëuðt fh‚t fh‚t þheh™tk yk„tu{tkÚte …hËuðtu
™ef¤u Au yu …hËuðtu ™Úte, …ý {™™tk …t… ƒnth ™ef¤u
Au. Œw:¾eytu™e Ëuðt yu …ý {™™tk …t…™u ƒnth ftZ™the
…h{ yti»tÄe Au !
Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u rþûtt…ºte{tk fÌtwk Au fu,
“…tu‚t™t Ët{ÚÞo «{týu Œe™ s™™u rð»tu ŒÞtðt™ Útðwk.
htu„t‚wh yuðt su ftuE {™w»Þ ‚u{™e su Ëuðt ‚u Sð™…ÞO‚
…tu‚t™t Ët{ÚÞo «{týu fhðe. …tu‚t™t ft{fts fhðt ‚uzât
su {swh ‚u{™u sux÷wk Ä™ yÚtðt ÄtLÞ ŒeÄt™wk fÌtwk ntuÞ ‚u
«{týu s yt…ðwk …ý ‚u{tkÚte ytuAwk ™ yt…ðwk. su™t ½h{tk
…þw ntuuÞ yuðt su „]nMÚt ‚u{ýu …tu‚t™t Ët{ÚÞo «{týu
½tË™tu Ëk„nú fhðtu.” ¼õ‚tu ! {™w»Þtu™e ËtÚtu «¼wyu …þwytu
W…h …ý ŒÞt ht¾ðt™wk fÌtwk Au, {txu Sð «týe {tºt …h
ŒÞt ht¾ðe òuEyu.
 76

“ {ntðeh Mðt{e ”
“÷„tze ÷t„u ™rn, ‚u ÷tu x he ™ft{e;
ð„tze ðt„u ™rn, ‚u xtu f he ™ft{e;
¾tÄw k …[tðu ™rn, ‚u ntu s he ™ft{e;
ðze÷tu ™ w k {t™u ™rn, ‚u Atu f he ™ft{e;
…„th …q h tu {¤u ™rn, ‚u ™tu f he ™ft{e;
Œw:¾e «íÞu ŒÞt ™rn, ‚u ¾tu…he ™ft{e.”
Ônt÷t ¼õ‚tu ! Œeðtu su{ ykÄfth™tu ™tþ fhe ysðt¤wk
yt…u Au, yu s he‚u rðï™e Ëðt A yƒs™e ðM‚e{tk …ý
„heƒtu y™u Œw:¾e ÷tuftu™tk Œw:¾tu™tu ™tþ fh™tht y™uf
{t™ðY…e Œeðztytu «ftþ yt…u Au. ¼q‚ft¤{tk …ý y™uf
yu ð t Œe…ftu ÚtÞt Au , ð‚o { t™ft¤{tk …ý Au y™u
¼rð»Þft¤{tk …ý Útþu. Œhuf Þw„tu™e ykŒh ŒÞt¤w, Œt‚tytu
y™u …htu…fthe {t™ðtu ntuÞ s Au. - ytðt {nt {t™ðtu™u
yt…ýu yt …wM‚f{tk ‘ {t™ð‚t™t Œe…ftu ’ ‚hefu ytu¤¾eþw.k
{™u su {trn‚eytu {¤e Au yu™u þ猙wk MðY… yt…e Ë{ts
Ë{ût hsw fhe hÌttu Awk. suÚte yLÞ ÷tuftu™u «uhýt {¤u ‚u{s
su Œe…ftuyu ƒeò™t Sð™{tk Ëw¾Y…e ysðt¤wk ytÃÞwk Au
‚u™tu Þþ fnuðt™tu yt™kŒ {¤u.
rnkŒw Ä{o™e su{ si™ Ä{o{tk ŒÞt™u rðþu»t {níð
yt…ðt{tk ytðu Au . ¼th‚™e yk Œ h …þw y tu {txu ™ e
…tksht…tu¤ si™ Ä{eoytu [÷tðu Au yuðe ƒeò yLÞ
Ëk«ŒtÞtu fu Ä{tuo [÷tð‚t ™Úte. ‚uytu Œw:¾e …þwytu™e
 77
rðþu»t Ëk¼tð™t fhu Au. ftuE™u Œw:¾e ™ fhðt
yu ‚u{s Œw:¾eytu™u {ŒŒ fhðe yu ‚uytu™tu {wÏÞ Ä{o Au.
‚uytu™t þtMºttu {wsƒ si™ Ä{o™t h4 {t ‚eÚtOfh {ntðeh
Mðt{e ‚u Ä{o™t {wÏÞ «[thf ™u …tu»tf n‚t. rnkŒwytu su{™u
yð‚th {t™u Au yuðt É»t¼Œu𠼄ðt™™u si™ ÷tuftu
…tu‚t™t «Út{ ‚eÚtOfh {t™u Au.
{ntðeh Mðt{e™tu sL{ E.…qðuo …99 {tk rƒnth
htßÞ™t “fwkz…wh” ™„h{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu ™t™…ýÚte s
¾qƒ ŒÞt¤w n‚t. Sð «týe {tºt …h ŒÞt ht¾ðe yu
‚uytu™tu {wÏÞ W…Œuþ n‚tu. ‚uytu fnu‚t : “ ƒeò™u õÞthuÞ
…ý Œw:¾ yt…ðwk ™rn, Œhuf «týeytu™u yt…ýe su{ s
Œw:¾ ÚttÞ Au. su{ yt…ý™u Sððwk „{u Au, ‚u{ Œhuf™u
Sððwk „{u Au. Sððt™tu yrÄfth Œhuf™u Ëh¾tu s Au.
yt…ýu ftuE™u Sð™Œt™ yt…e þf‚t ™Úte, ‚tu …Ae ‚uytu™wk
Sð™ ÷E ÷uðt™tu yt…ý™u ftuE yrÄfth ™Úte. yt…ýu
Œhuf Sðtu W…h fYýt fhe ‚uytu™wk hûtý fhðwk.” nt÷ ‚uytu™t
ytr©‚tu™e ËkÏÞt (yÚtto‚T E.Ë.h004 {tk si™tu™e ðM‚e)
80 ÷t¾™e Au.

“ „wY ™t™fS ”
ût{t™wk «uhf ƒ¤ ŒÞt Au. ŒÞt¤w Mð¼tð {¤ðtu yu
…h{tí{t ‚hV™e {tuxe ƒûteË Au. ŒÞt rð™t™tu {týË
þtu¼‚tu ™Úte. ŒÞt™e …tu»tf WŒth‚t Au. r™ŒoÞe Mð¼tð
{týË™u yÄ{ ƒ™tðe Œu Au. ËkËth yuf Þt‚™t rþrƒh Au,
 78
yt ƒÄw ŒÞt¤wytuÚte òuE þft‚wk ™Úte. -
ytðt ŒÞt¤wytu{tk suytu™e „ý™t ÚttÞ Au, yuðt þe¾
Ä{o™t MÚtt…f „wÁ ™t™f Ëtnuƒ n‚t.
‚uytu™tu sL{ E.Ë.1469 {tk …kòƒ™t ‚÷ðkze
„t{{tk (nt÷ …trfM‚t™™t þu¾…wh SÕ÷t{tk) ÚtÞtu n‚tu.
‚u{™t r…‚t ðuŒ…tXe ûtrºtÞ n‚t. ‚uytuyu …wºt ™t™f™u
ðtzeyu h¾tu…wk ht¾ðt {tufÕÞt. íÞtk sE™u æÞt™ fhðt
÷tøÞt. íÞtk …ûteytu …tfu÷ y™ts [ýðt ÷tøÞt, ‚uÚte
‚u™e Ët{wk òuE ™t™fS ƒtu÷ðt ÷tøÞt : ‘ ht{fe r[zeÞt,
ht{ft ¾u‚; ¾t÷tu r[zeÞt ¼h ¼h …ux.’ ‚u Ë{Þu ‚uytu™t
r…‚tyu ytðe™u …qAâwk : “…ûteytu™u fu{ Wztz‚t ™Úte ?”
íÞthu ™t™fSyu ‚u{™u sðtƒ ytÃÞtu : “yu rƒ[tht™u fÞtk
…fð‚tk ytðzu Au ‚u y™ts …ftðe™u ¾tÞ, W„tze™u ¾tÞ;
yu™u fÞtk s{e™ Au.” ytðt ‚uytu ŒÞt¤w n‚t. ‘ytí{ð‚T
Ëðo¼w‚u»tw ’ ytðwk ‚uytu áZ…ýu {t™‚t n‚t.
‚uytu ËkLÞtËe ™ n‚t, …hk‚w ËŒT„]nMÚt n‚t. ‚uytu
fÚtt-ðt‚to{tk ½ýeðth fnu‚t fu, “ …rh©{ fhe™u htuxe
f{tððe y™u ‚u{tkÚte ƒeòytu™u ¼tus™ fhtððwk.” ytðt
W…Œuþ™u fthýu þe¾ Ëk«ŒtÞ{tk ÷k„h™e (ËŒtðú‚™e)
þYyt‚ ÚtE. „wY ™t™f fnu‚t: “W…ðtË fhðtu ‚u fh‚tk ‚u
rŒðËu f{tE™u ‚u™wk Œt™ fhðwk ‚u ©uc Au. ‚u{s ËkLÞtË
÷uðtu ‚u fh‚tk, ‚™, {™ y™u Ä™ ƒeò Œw:¾eytu™e Ëuðt{tk
Ë{Š…‚ fhe Œuðtk ‚u W¥t{ Au.” Ä{o™wk {q¤ ŒÞt Au. s™ Ëuðt
yu …ý «¼wËuðt s Au. „wÁ ™t™fS™e …hk…ht{tk 10 {t
 79
„wY ‚hefu „wY „tu®ðŒ®Ën ytÔÞt. ‚uytuyu
E.Ë.1699 {tk ¾t÷Ët …kÚt™e MÚtt…™t fhe™u Œhuf
y™wÞtÞeytu™u …tu‚t™e ytðf™tu 10 {tu ¼t„ Œt™ fhðt™tu
r™Þ{ ƒ™tðe ŒÞt™u «tuíËtn™ ytÃÞwk n‚wk.
nt÷{tk ¼th‚ ‚u{s ytr£ft ð„uhu Œuþtu{tk …ý ÷k„h™e
«Útt þÁ s Au. íÞtk™t ËŒtðú‚tu{tk …ý nt÷ nòhtu ÷tuftu™u
™t‚-ò‚™t ¼uŒ¼tð rð™t s{tzðt{tk ytðu Au. nt÷
Œwr™Þt™t Œuþtu{tk ‚uytu™t y™wÞtÞe™e ËkÏÞt h fhtuz Au.
E.Ë. h003 {tk rƒúx™{tk «rËæÄ ÚtÞu÷ …wM‚f ‘ ðexufËo
ytÕ{t™uf ’ {tk ÷ÏÞwk Au fu, “ rðï{tk þe¾ ÷tuftu™e ðM‚e
h0 r{r÷Þ™ Au.” yÚtto‚T ƒu fhtuz Au.

“ ƒwØ ¼„ðt™ ”
“[kŒ™ suðwk Sð™ Sðe „Þt,
þe‚¤‚t Ëti ™ u ËtU … e „Þt;
Sð™¼h …h{tÚtu o Sðe,
Ënw™u Ëw¾Ët„h yt…e „Þt.”
®nŒw Ä{o„úkÚttu{tk ƒwØ «¼w™e …h{tí{t™t h3 {t
yð‚th ‚hefu „ý™t ÚttÞ Au. ‚uytu™wk «t„xâ E.Ë. …qðuo
…63 {tk yÚtto‚T h…00 ð»to …nu÷tk ™u…t¤™t fr…÷ðM‚w
™„h™t ÷wÂBƒ™e{tk ÚtÞwk n‚kw. ‚uytu™wk ™t{ „ti‚{ n‚wk.
‚uytu™t ÓŒÞ{tk Sð «týe {tºt …h fYýt ðhË‚e hnu‚e
n‚e. Sð «týe {tºt™e rnkËt ™ fhðe yu yu{™tu {wÏÞ
 80
W…Œuþ n‚tu. ftuE…ý™u {™, f{o y™u ð[™u
Œw:¾ððt ™rn yuðwk ‚uytu áZ…ýu {t™‚t n‚t. fux÷tÞ
htò-{nthtòytu™u ‚uytuyu rnkËtÞwõ‚ ÞwØtu fh‚tk yxftÔÞt
n‚t.
yk „ w r ÷{t™ su ð t y™u f r™Œo Þ ÷q k x thtytu ™ u
y®nËtðtŒe ƒ™tÔÞt n‚t. ‚uytu™t Ë{ftr÷™ Ë{Þ{tk
¼th‚{tk y™uft™uf ®nËtÞwõ‚ Þ¿ttu Út‚t n‚t. ƒútñýtu y™u
yLÞ ÷tuftu ðuŒ™tu ytÄth ÷E rnkËtÞwf‚ Þ¿ttu™wk «r‚…tŒ™
fhe™u y™uft™uf …þwytu™u {the Þ¿t{tk ntu{e Œu‚t n‚t.
ytðe ¢qh‚t ðuŒ™tu ytÄth ÷E fht‚e n‚e ‚uÚte ¼„ðt™
ƒwØu ðuŒ™wk ¾kz™ fÞwO y™u y®nËt Þ¿ttu fhe r™Œtuo»t
«týeytu™e f‚÷ Út‚e yxftðe n‚e.
{t™ð Sð™™u ËíÞ y™u y®nËt™t {t„uo ðtéÞw.k
SðŒÞt y™u fYýt™e ¼tð™t rðfËtðe. ÷tufr«Þ‚t™u fthýu
Ënw «Út{ ƒtiØÄ{o rðïÄ{o ƒLÞtu n‚tu. nt÷ ð‚o{t™
Ë{Þ{tk …ý ¼th‚,©e÷kft, ƒúñŒuþ, ò…t™, [e™,
{÷ÞØe…, Ëw{tºtt, òðt, ƒt÷e, ELztu™ru þÞt, ƒtuŠ™Þt,
ÚttE÷uLz, r‚ƒux, fkƒturzÞt, yV½tr™M‚t™, ‚u{s yÂø™
yurþÞt™t «Œuþtu{tk …ý ‚uytu™t y™wÞtÞeytu Au.
E.Ë. h003 {tk rƒúx™{tk «rËØ ÚtÞu÷ ‘ðexufËo
ytÕ{t™uf’ ™t{™t …wM‚f{tk ÷ÏÞwk Au fu, ‘ rðï™t
½ýtk Œuþtu{tk íÞtk™t {q¤ r™ðtËe ƒtiØtu™e ËkÏÞt 300
r{r÷Þ™ Au.’ yÚtto‚T Œwr™Þt{tk nt÷ ƒtiØtu™e ðM‚e fw÷
30 fhtuz™e Au.
 81

“ Mðt{e rððuft™kŒS ”
“Ëuðt™t Ë{htk„ý{tk, yu ƒ™‚t Ët[t þqht;
…tu‚t™e Œu rVfh Atuze, Mðt…oý{tk yu …qht.
MðtÚto r™s Atuz‚t ntu, …h™t W…fth{tk,
Œw:¾eÞt™t ƒu÷e Ëk‚, ËhßÞt Au ËkËth{tk.”
- Ëk‚ …wr™‚
Mðt{e rððuft™kŒS™tu sL{ E.Ë. ‚t.1h-1-1863
{tk f÷f¥tt{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™wk ™t{ ™huLÿ™tÚt n‚wk.
ƒt¤…ýÚte s ‚uytu {uÄtðe, r™Š¼f, ËtnËe, ©wr‚Äh
y™u M{]r‚Äh n‚t. ‚uytu™tu ™t™…ýÚte s …htu…fthe ™u
ŒÞt¤w Mð¼tð n‚tu. „heƒtu™u òuE ‚uytu™wk ÓŒÞ …e„¤e
s‚wk n‚wk. ‚uytu fnu‚t : “„heƒtu™e Ëuðt fhtu, ‚uÚte ‚uytu™e
ykŒh hnu÷t …h{tí{t yt…ýe Ëuðt ykr„fth fhþu. Œw:¾e
÷tuftu™e Ëuðt fhðe ‚uÚte {tuxtu ftuE Ä{o ™Úte ntu‚tu. …htu…fth
s yuf Ëtðosr™f {ntðú‚ Au. su Ä{o „heƒtu y™u Œw:¾eytu™tk
Œw:¾tu Œqh ™Úte fhe þf‚tu ‚u Ä{o ™Úte fnuðt‚tu. yts™t
ËtÄwytu y™u ËkLÞtËeytu htsfw{th fh‚tk …ý ðÄthu þÂõ‚
Ähtðu Au; {txu ‚uytuyu Ëuðt™tk rðþu»t ftÞtuo fhðtk òuEyu.
suytu™wk ÓŒÞ Œw:¾eytu™u òuE™u ðuŒ™tÚte ¼htE òÞ Au
‚uytu™u nwk {ntí{t Ë{swk Awk. òu Œw:¾eytu™u òuE ‚uytu «íÞu
ŒÞt Wí…L™ Út‚e ™Úte ‚tu ‚uðt ÷tuftu ËkLÞtËeytu ntuÞ ‚tuÞ
…ý Œwhtí{t s Au ! W…r™»tŒtu{tk ÷ÏÞwk Au fu, ‘ {t‚] Œuðtu
 82

¼ð: ’ …ý nwk fnwk Awk ‘Œheÿ Œuðtu ¼ð:’ {tht

Œuþ™tu yuf fq‚htu …ý ¼qÏÞtu ntuÞ ‚u™u htuxe yt…ðe yu {thtu
…h{ Ä{o Au.”
{ÿtË™e ònuh ˼t{tk ‚uytu ƒtuÕÞt n‚t fu, “ ßÞtk
ËwÄe ¼th‚{tk fhtuztu ™h-™theytu y™u ƒt¤ftu yrþÂût‚
‚u{s ¼qÏÞt hnu Au íÞtk ËwÄe su su Ä™ðt™ ÷tuftu ‚uytu™u
rþûtý y™u yL™-ðMºttrŒf ð„uhu Sð™ sYheyt‚™e
ðM‚wytu yt…e {ŒŒ ™Úte fh‚t ‚u ‚u Œhuf Ä™ðt™tu™u nwk
Œuþÿtune Ë{swk Ak.w …htu…fth fhðtÚte {™u {wÂõ‚ {¤u fu ™hf
{¤u, ƒkL™u™kw nwk «u{Ërn‚ Mðt„‚ fheþ.”

“ „wY nrhfeþ™S ”
“…h™t W…fthu Œtuzu hu, SÔÞtu yu s„{tk;
{qfe Œu «tý™u ntuzu hu, SÔÞtu yu s„{tk
…h™wk Œw:¾ ntuÞu rƒkŒw, ‚tuÞ {t™u {tuxtu rËkÄw;
ƒ™u Au þe‚¤ ELŒw hu, SÔÞtu yu s„{tk
Ëuðt fh‚tk fŒe {h‚tu, …„ «¼w Ät{u Äh‚tu,
…wr™‚ ËkËth ‚h‚tu hu,SÔÞtu yu s„{tk.”
- …wr™‚ {nthts
þe¾ Ä{o™t ytX{t „wY nrhfeþ™S n‚t. ‚uytu™tu
sL{ E.1656 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu {tºt …tk[ ð»to™e ô{hu
s þe¾ Ä{o™t yt[tÞo ƒ™e „Þt n‚t ! ƒ[…ýÚte s
 83

Ëuðt fhðt™tu yu{™tu Mð¼t𠃙e „Þtu n‚tu.

‚uytu™t «Út{ „wY ©e ™t™f Ëtnuƒ™e su{ s ‚uytu Œw:¾e
÷tuftu™u òuE™u htu„eytu™e Ëuðt fhðt ò‚u s {kze …z‚t.
Ä{o„wY ntuðt A‚tk …ý ‚uytu r™{to™e n‚t. yufŒ{ ËtŒtEÚte
hne …htu…fth{tk Ä™ ðt…h‚t n‚t.
yuf ðth rŒÕne þnuh{tk þe‚¤t y™u ftu÷uht™tu ¼Þkfh
htu„ Vu÷tÞtu. yt ðt‚™e òý „wY nrhfeþ™S™u ÚtE, ‚uÚte
‚whk‚ rŒÕne ytÔÞt. ò‚u ½uh ½uh sE „heƒtu™u y™ts y™u
ðMºttu yt…‚t n‚t. su ŒŒeoytu n‚t ‚uytu™u Œðtytu ÷tðe
yt…e MðÞk Ëuðt fh‚t n‚t ! rŒÕne{tk ‚uytu™t ½ýt
y™wÞtÞeytu n‚t ‚uÚte Œþo™u ytð‚t íÞthu Ä™ ð„uhu ½ýe
¼uxtu yt…‚t n‚t. …hk‚w su su ¼ux ytðu ‚u ‚{t{u ‚{t{
„heƒtu™e y™u htu„eytu™e Ëuðt{tk ðt…he ™t¾‚t n‚t.
‚uytuyu ½ýtu Ë{Þ ËwÄe þe‚¤t™t ŒŒeoytu™e Ëuðt fhe
‚u™t fthýu ‚u{™u …ý þe‚¤t™tu [u… ÷t„e „Þtu n‚tu, ‚tu
…ý Ëuðt fhðt™wk þY htÏÞwk n‚wk.
yt Ä{o „ w Y nrhfeþ™S™t Sð™{tk Ú te yLÞ
Ëk«ŒtÞ™t Ä{o„wÁytuyu «uhýt ÷uðt suðe Au fu, …tu‚t™t
rþ»Þtu ¼ux yt…u ‚u Yr…Þt{tkÚte ði¼ðtu ™ rðfËtð‚tk
„heƒtu™u y™u htu„eytu™u {ŒŒ fhðe òuEyu. fuð¤ {tuxt
{tuxt WíËð-Ë{iÞtytu{tk ntshe yt…e ‘Ë™t‚™ Ä{o fe
sÞ ntu, yÄo{ft ûtÞ ntu, ð„uhu Ëqºttu ƒtu÷e ƒq{tu …tzðtÚte
Vhs …qhe ÚtE s‚e ™Úte.”
 84

“ EËw r¾úM‚ ”
EËtE Ä{o™t MÚtt…f EËw™tu sL{ E.…ðuo 4 {tk
…u÷uMxtE™ Œuþ™t ƒuÚt÷unu{ „t{{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu
ÞnqŒe n‚t. ‚uytuyu Sð™ …ÞO‚ htu„e {týËtu™e Ëuðt fhe
n‚e. ‚uytu …tu‚t™t W…Œuþ{tk fnu‚t fu, “Œe™, ¼qÏÞt y™u
ƒe{th ÷tuftu™e Ëuðt nk{uþtk fhòu. ‚{thu s{ðt™wk yt…ðwk
ntuÞ ‚tu ‚{thtk Ë„tkytu fu r{ºttu™u ™ yt…þtu, fthý fu ‚uytu
‚tu ‚{tu™u s{tze ‚u™tu ƒŒ÷tu yt…e Œuþu; …hk‚w „heƒ, ÷q÷t
y™u ytkĤt ð„uhu r™htÄth ÷tuftu™u s{tzòu suÚte yu™tu
ƒŒ÷tu …h{tí{t ‚{tu™u yt…þu. ‚{u Œt™ fhðt ƒuËtu íÞthu
s{ýtu ntÚt þwk fhu Au yu™e òý ztƒt ntÚt™u ™ Útðt Œu‚t.
yt …]Úðe W…h Ëk…Â¥t™tu Ëk„ún fhþtu ™rn, …hk‚w ‚u™u
Mð„o{tk Ëk½he ht¾òu, yÚtto‚T Ëk…Â¥t™wk Œt™ fhòu.”
¼õ‚tu ! EËw™t Ä{oŒþo™{tk {t™ð Ëuðt™tu {rn{t
Ëtk„tu…tk„ Œu¾tE ytðu Au. Ëuðt™u ‚uytu …qò Ë{su Au.
{t™ð W…h M™un ‚u «¼w™e ¼Âõ‚ {t™u Au y™u ftuE Œe™-
Œw:¾e W…h fhu÷ W…fth ‚u™u «¼w™wk ™iðuã Ë{su Au. ‚uytuyu
„heƒtu, ƒe{thtu y™u Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt …h …nu÷uÚte s
¼th {qõÞtu Au. ‚u{™t {‚u «¼w «íÞu™tu …tu‚t™tu «u{ {t™ð
Ëuðt îtht «„x fhðt™tu Au.
{t™ð Ëuðt yu «¼w Ëuðt Au, yu r¾úM‚eÄ{o™wk …tÞt™wk
Ëqºt Au. yt Ëqºt™u fthýu s …tŒheytu Œuþ-rðŒuþtu{tk sE
íÞtk ntuÂM…x÷tu ð„uhu …htu…fth™tk ftÞtuo fhe hÌtt Au.
r¢ÂùÞ™ Ä{o ytsu Œwr™Þt{tk {tuxt{tk {tuxtu Ä{o ƒ™e „Þtu
 85
Au, ‚u™w {wÏÞ fthý yu Au fu ‚uytu „heƒtu {txu
Mfq÷tu [÷tðu Au y™u {V‚ ¼ýtðu Au, {V‚ s{ðt yt…u Au.
ƒe{th ÷tuftu™u {V‚ Ëthðth yt…u Au, f…ztkytu™wk Œt™ fhu
Au ‚u{s y™ts ð„uhu Sð™ sYheÞt‚™e ðM‚wytu yt…e™u
Ët{e ÔÞÂõ‚™t rŒ÷ S‚e ÷u Au. …Ae r¾úM‚e ƒ™ðt™wk fnu
Au ‚u™u fthýu …u÷t r¢ÂùÞ™ ƒ™e òÞ Au.
nt÷ rðï{tk {q¤ r¢ÂùÞ™ Ä{o htu{™ fuÚttur÷f y™u
‚u{tkÚte y÷„ ÚtÞu÷ «tuxMu xLx, ytuÚttuzo tuõË y™u yukø÷ef™
ð„uhu Ëk«ŒtÞtu™t fw÷ {¤e y™w¢{u htu{™ fuÚttur÷f™t
98,14,65,000 (yêtýw k fhtu z [ti Œ ÷t¾ ðeþ
nòh) «tuxuMxLx™t 40,40,20,000 ([t÷eþ fhtuz
[t÷eþ ÷t¾ ðeþ nòh) ytuÚttuzo tufË™t h1,83,…0,000
(yufðeþ fhtuz íÞtkþe ÷t¾ …[tþ nòh) yuøk ÷ef™™t
6,91,36,000 (A fhtuz yu¬týwk ÷t¾ Aºteþ nòh) y™u
ƒeò r¾úM‚eytu™e ËkÏÞt h8,hh,…8,000 (yêtðeþ fhtuz
ƒtðeþ ÷t¾ yêtð™ nòh) Au. – (™ð™e‚ s™h÷
™tu÷su ™t ytÄthu) yÚtto‚T nt÷ E.Ë. h004 {tk rðï{tk
r¾úM‚eytu™e fw÷ ËkÏÞt 1,9…,…h,h9,000 Au. - (yuf
yƒs …k[týwk fhtuz ƒtð™ ÷t¾ ytu„ýºteË nòh Au.)
nt÷ E.Ë. h004 {tk rðï™e ðM‚e 6h… fhtuz
(Ëðt A yƒs) Au. ‚u{tk yuf yƒs …k[týwk fhtuz ƒtð™
÷t¾ ytu„ýºteË nsth™e ðË‚e ‚tu fuð¤ r¾úM‚eytu™e s
Au ! r¾úM‚eytu …tËuÚte yLÞ Ä{tuo™t ÷tuftuyu «uhýt ÷uðe
òuEyu fu, …htu…fth™tk ft{tu fhðtÚte …ý …tu‚t™t Ä{o™t
y™wÞtÞeytu ðÄe þfu Au; sYh Au Ë{òððt™e.
 86

“ {nk{Œ …Þ„kƒh ”
EM÷t{ ({wÂM÷{) Ä{o™t MÚtt…f {nk{Œ Ëtnuƒ™tu
sL{ E.Ë.…70 {tk ËtWŒ yhurƒÞt Œuþ™t {¬t þnuh{tk
fwhiþ ™t{™e Wå[ ¿ttr‚{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu …ý ŒÞt y™u
…htu…fth{tk {t™‚t n‚t. yuf ðth {nk{Œ Ëtnuƒ …tu‚t™t
¼õ‚tu ËtÚtu yuf MÚtt™Úte ƒeò MÚtt™u s‚t n‚t. hM‚t{tk
yçŒwÕ÷t ™t{™t {týËu …ûte™tk ƒu ƒå[tytu™u …fze
÷eÄtk, ‚uÚte ƒå[tk™e {t‚t [ª [ª fh‚e fh‚e fÕ…tk‚ fhðt
÷t„e. ytðwk á~Þ òuE™u {nk{Œ Ëtnuƒ™t ÓŒÞ{tk fYýt
Wí…L™ ÚtE yux÷u …u÷tk ƒå[tkytu™u Atuztðe™u ‚u™e {t‚t
…tËu {qfe ŒeÄtk. ‚uytu fnu‚t fu, “ Œhuf Sð «týe {tºt
…h{tí{t™wk fwxwkƒ Au y™u su yt fwxwkƒ™wk ¼÷wk fhu Au ‚u «¼w™u
ËtiÚte Ônt÷tu Au. ”
yuf ðth {nk{Œ Ëtnuƒ yuf hM‚t …h [tÕÞt s‚t
n‚t. yuðt{tk yuf ð]Ø Mºte™u hz‚e òuE. ‚whk‚ ‚u{™e …tËu
sE™u hzðt™wk fthý …qAâwk, íÞthu ð]Øtyu fÌtwk : “ nwk yuf
Ä™ðt™ ÞnqŒe™u ½uh ŒtËe ‚hefu ™tufhe fYk Awk. ytsu {™u
{tht {tr÷fu ƒòh{tk ÷tux ÷uðt {tuf÷e n‚e, …hk‚w yt
÷tux™e …tux÷e nwk Ÿ[fe™u [t÷e þf‚e ™Úte. - òu ½uh
…ntU[‚tk {tuzwk Útþu ‚tu {thtu {tr÷f {™u ¾qƒ {thþu; yu
ƒef™u fthýu nwk hze hne Awk ”
„heƒ y™u yËntÞ Mºte™wk Œw:¾ Ëtk¼¤e™u {nk{Œ
Ëtnuƒu ‚whk‚ ÷tux™e …tux÷e …tu‚t™u {tÚtu W…tze™u ƒtuÕÞt:
 87
“[t÷tu {tS! nwk …tux÷e {qfðt ytðwk Awk ‚uÚte
nðu ‚{tu™u ‚{thtu {tr÷f ™rn {thu.” ytðwk fne {tS™e
ËtÚtu ðs™ Ÿ[fe™u XuX …u÷t ÞnqŒe™t ½uh {qfe „Þt.
{nk{Œ Ëtnuƒ™u òuE™u …u÷tu ÞnqŒe ytu¤¾e „Þtu y™u
{™tu{™ ƒtu÷e QXâtu : “ yhu ! yt ‚tu {nk{Œ Ëtnuƒ …tu‚u
Au !” ‚whk‚ Œtuze …„{tk …ze „Þtu y™u {tVe {t„ðt ÷tøÞtu.
íÞthu {nk{Œ Ëtnuƒ ÞnqŒe™u {eXtu X…ftu yt…‚tk
ƒtuÕÞt : “ ¼÷t {týË ! ‚tY ÓŒÞ {t™ð™wk Au fu Œt™ð™wk
? ‚tht{tk yux÷e …ý ŒÞt ™Úte fu, yt Mºte ð]Ø ÚtE „E
Au ‚uÚte ‚u™e …tËu ðs™ ™ W…ztðtÞ, ‚u™e …tËu n÷fwk ft{
™ fhtðtÞ, ‚wk yu{™e sux÷e ô{h™tu ð]Ø ntuÞ y™u ‚the
…tËu ftuE ytx÷wk ƒÄwk ðs™ W…ztðu ‚tu ‚™u fux÷e …ezt
ÚttÞ ? „w÷t{tu …ý ‚tht suðt {t™ðtu s Au, {txu ‚u{™t
«íÞu ŒÞt ht¾ðe òuEyu.” {nk{Œ Ëtnuƒ™tu W…Œuþ Ëtk¼¤e
…u÷tu ÞnqŒe ËwÄhe „Þtu y™u „w÷t{tu (™tufhtu) ËtÚtu ËtÁk
ð‚o™ fhðt ÷tøÞtu.
“ feËeft ŒŒo r{÷ Ëfu ‚tu ÷u WŒth, S™t EËeft ™t{ ni. ”

“ nðu ‚wk ¾he …wºte ”

yuf ðth {nk{Œ Ëtnuƒ …tu‚t™e Œefhe Vt‚{t™u {¤ðt
‚u{™u ½uh „Þt. …tu‚t™t r…‚tS …tu‚t™u {¤ðt {txu ytðu Au
ytðwk y„tW Ëtk¼éÞwk n‚wk ‚uÚte þý„th fhe r…‚t™wk Mðt„‚
fhðt Vt‚{t Œhðtsu Q¼e hne. {nk{Œ Ëtnuƒ ytÔÞt yux÷u
 88

‚uytu™u ¼uxðt {txu Vt‚{tyu ntÚt ÷kƒtÔÞt. ‚u

Ë{Þu Vt‚{t™t ntÚt{tk …nuh÷ u tk ƒu [tkŒe™t fztk {nk{Œ Ëtnuƒu
òuÞt; ‚uÚte ntÚt™u …tAt Xu÷e™u …tu‚t™e Œefhe ËtÚtu ƒtuÕÞt
rð™t s íÞtkÚte …tAt s‚t hÌtt !
…tu‚t™t yçƒtò™ (r…‚tS) ƒtuÕÞt rð™t s …tAt
fu{ s‚t hÌtt yu Vt‚{t™u Ë{òÞwk ™rn, ‚uÚte rð[th fhðt
÷t„e : “ yhu ! yçƒtò™ {tht …h nk{uþtk Ônt÷™tk y{e
ðhËtð‚t y™u ytsu ™thts ÚtE™u fu{ [tÕÞt „Þt nþu ? ”
nfef‚ òýðt {txu …tu‚t™t …wºt™u ƒtu÷tðe™u fÌtwk : “ ‚wk
‚tht ™t™t …tËu ò y™u ynªÚte …tAt fu{ s‚t hÌtt ‚u™wk
fthý òýe ÷tð.”
{t‚t™e yt¿tt™wËth …wºt {nk{Œ Ëtnuƒ™u þtuÄ‚tu
þtuÄ‚tu yuf {ÂMsŒ{tk „Þtu. íÞtk sE™u òuÞwk ‚tu {nk{Œ
Ëtnuƒ hz‚t n‚t ! ‚whk‚ …tËu sE™u hzðt™wk y™u …tu‚t™t
½uhÚte ™thts ÚtE™u …tAt ytð‚t hnuðt™wk fthý …qAâwk.
{nk{Œ Ëtnuƒu sðtƒ ytÃÞtu : “ ƒuxt ! ‚tht ½uhÚte …tAtu
ytð‚tu hnuðt™tu y™u hzðt™tu ƒL™u™tu yuf s sðtƒ Au;
Ëtk¼¤, yíÞthu Œw»ft¤{tk ÷tuftu™u …qÁk ¾tðt …ý {¤‚wk
™Úte, ¼qÏÞt ÷tuftu ¾tðt {txu ‚÷Ëe hÌtt Au, íÞthu ‚the
{t‚t ({the Œefhe) [tkŒe™tk fztk …nuhe™u …tu‚t™t þheh™u
þý„th ËS …tu‚t™e ò‚™u ©uc {t™u Au. yu™t ntÚt{tk
fztk òuÞtk ‚uÚte {™u þh{ ytðe y™u Œw:¾ ÚtÞwk ‚uÚte s nwk
…tAtu ytð‚tu hÌttu Awk y™u yux÷t {txu s nwk hzwk Awk. ”
 89
…u÷t ƒt¤fu ½uh ytðe …tu‚t™e {t‚t™u
yÚtÚte Er‚ ËwÄe ðt‚ fhe. ðt‚ Ëtk¼¤e ‚whk‚ Vt‚{tyu
ƒL™uu ntÚt{tkÚte [tkŒe™tk fztk ftZe {ÂMsŒ{tk ƒuXu÷ …tu‚t™t
r…‚t™u {tuf÷e ytÃÞtk. {nk{Œ Ëtnuƒ ¾qƒ htS ÚtÞt y™u
fztkytu™u ðu[e ‚u™wk y™ts ÷E „heƒtu™u Œt™{tk yt…e
‚whk‚ …tu‚t™e Œefhe™u ½uh sE Vt‚{t™u ¼uxe …zât y™u
ƒtuÕÞt : “ nðu ‚wk {the Œefhe ¾he, ‚tht suðe …wºte {txu {™u
„ðo Au.” ¼õ‚tu ! yts™t fux÷t r…‚tytu y™u …wºteytu
ytðtk nþu ?

“ ŒÞt™e Œuðe Vur™{t ”

…rhðth{tk y™u Ë{ts{tk ytŒh …t{‚t Ëßs™tu,
hõ‚r…¥t htu„™tu ¼tu„ ƒ™‚tk s rƒ[tht ƒ™e òÞ Au. ftuE
‚u{™e ™Sf ytððt …ý ‚iÞth Út‚wk ™Úte. s„‚™tu
MðtÚto¼Þtuo M™un ‚tu swytu ! hõ‚r…¥t™t ŒŒeo™e ðnt÷e …í™e
…ý yu™tu ytuAtÞtu ÷uðt ‚iÞth Út‚e ™Úte. Ëk‚t™tu Œqh hnu Au.
r{ºttu …ý ¼tE ƒkÄtE Atuze Œu Au. yÚtto‚T ‚u ŒŒeo ßÞtk òÞ
íÞtk nzÄq‚ ÚttÞ Au. Äýe rð™t™t Ztuh suðe ÂMÚtr‚
rƒ[thtytu™e ÚtE òÞ Au.
ytuMxÙur÷Þt Œuþ{tk hõ‚r…¥t™t ŒŒeoytu™e ytðe Œþt
òuE™u ‚uytu {txu y÷tÞŒe ntuÂM…x÷ ƒtkÄðt{tk ytðe.
…hk‚w ‚u{tk ftuE ™tufhe fhðt ‚iÞth ™ ÚtÞwk ! ‚uÚte íÞt™t
Ä{o„wY ònuh ˼t fhe fne hÌtt n‚t fu, “ ntuÂM…x÷ {txu
ftuEf {týË™e sYh Au. ftuE r™htÄth ŒŒeoytu …h ŒÞt
 90

÷tðe ntuÂM…x÷{tk ™tufhe fhðt ‚iÞth Úttð.”

‚u Ë{Þu s íÞtk yuf h0 ð»to™e MðY…ðt™ Þwð‚eyu
Ëuðt Mðefthðt™wk fÌtwk. ÷tuftu ‚tu ytùÞo …t{e™u òuðt
÷tøÞt. ‚u Þwð‚eyu fÌtwk : “ nwk fhtuz…‚e Ëßs™™e …wºte Aw,
ðfe÷t‚™wk ¼ýwk Aw.” …Ae ‚u ŒŒeo™thtÞý™e Ëuðt{t ÷t„e
„E ! ò‚u {¤{qºt ðt¤t ŒŒeoytu™u ËtV fhe, ™ðztðe™u
f…ztk …nuhtðu y™u ytk„¤eytu™t ™¾ ¾he „Þt ntuÞ yuðt
ŒŒeoytu™u ¼tus™™t ftur¤Þt ò‚u {w¾{tk {qfe «u{Úte s{tzu.
su he‚u Ëtiht»xÙ™t …hƒ ðtð™t Ëk‚ y{hƒtE r™htÄth
ŒŒe oytu™e Ëuðt h4 f÷tf fh‚tk n‚tk - yu s he‚u
ytuMxÙur÷Þt™tk Vur™{t …ý ÷t„e „Þtk.
yuf ðth yuf rVÕ{ yr¼™uºte ntuÂM…x÷{tk ytðe.
ŒŒeoytu™e Ëuðt fh‚e Vur™{t™u òuE™u ‚u ƒtu÷e : “ ‚wk
ytx÷e MðY…ðt™ Au fu ‚whk‚ ‚™u rVÕ{{tk yr¼™uºte ‚hefu
ft{ {¤e sþu, {txu {the ËtÚtu [t÷, Yr…Þt™t Z„÷t
{¤þu. ” yr¼™uºte™wk fnuðwk Ëtk¼¤e Vur™{t ƒtu÷e : “ nwk
ytuMxÙur÷Þt™t yuf {tuxt WÄtu„…r‚™e ÷tz÷e …wºte Awk.
Ë{]ÂØ{tk ‚tu nwk yt¤tux‚e n‚e, ðfe÷t‚ fh‚e n‚e …hk‚w
yt ŒŒeoytu™e Ëuðt fhðtÚte su yt™kŒ ytðu Au ‚uðtu yt™kŒ
Yr…Þt yt…e þõ‚tu ™Úte.”
ytðwk Vur™{t™wk fnuðwk Ëtk¼¤e …u÷e yr¼™uºte™tu yn{T
ytu„¤e „Þtu y™u {tVe {t„e ðkŒ™ fhe «þkËt fh‚e fh‚e
s‚e hne. Vur™{tyu ytSð™ hõ‚r…¥tÞtytu™e Ëuðt fhe
Sð™ …qýo fÞwO. ytsu …ý ytuMxÙur÷Þt Œuþ{tk ‚u{™u Ëti
ÞtŒ fhu Au.
 91

“ ŒÞt¤w {nt™t{™e fwhƒt™e ”

“S™t WËeft ™t{ ni, òu ytihtu fu r÷Þu SÞu;
{h™t WËeft ™t{ ni, òu ytihtu fu r÷Þu {hu.”
Ônt÷t ¼õ‚tu ! yt þtÞh™e …kÂõ‚ «{týu fwhƒt™e
yt…™th yuf {nt{t™ð™e „tÚtt Ëtk¼¤tu. ð»ttuo …nu÷tk ©e
ðtM‚e™t htò rðzw¼u fr…÷ðM‚w ™„h W…h yfthý
yt¢{ý fhe ŒeÄw.k fr…÷ðM‚w™t ÷tuftu Mð¼tðu ŒÞt¤w y™u
ËkðŒu ™þe÷ ÓŒÞðt¤t n‚t ‚uÚte ƒhtƒh Ët{™tu fhe þõÞt
™rn. rðzw¼ htò™t Ëir™ftu r™ŒoÞ…ýu r™Œtuo»t ÷tuftu™u r™¼oÞ
ƒ™e™u {thðt ÷tøÞt, Ëk…Â¥t ÷qx k ðt ÷tøÞt y™u Þwðt™
Þwð‚eytu™e Eßs‚ ÷qx k ðt ÷tøÞt ‚uÚte [thuƒtsw ntntfth
{[e „Þtu. ytðtk á~Þtu òuE™u fr…÷ðM‚w ™„he™t þtkr‚r«Þ
yuðt ŒÞt¤w …whturn‚ {nt™t{™wk ÓŒÞ ff¤e QXâw.k
‚whk‚ ‚uytuyu ËVuŒ æðs ntÚt{tk ÷E rðzw¼ htò …tËu
sE™u ftuE …ý rfk{‚u níÞtytu htufðt™e rð™k‚e fhe.
ynk™u fthýu ykÄ ƒ™u÷ rðzw¼ htò ƒtuÕÞtu : “ ‚{tu™u
÷tuftu W…h ƒnw ŒÞt ytð‚e ntuÞ ‚tu nwk níÞt htufðt ‚iÞth
Awk, …hk‚w yu™e yuf þh‚ Au fu, ‘ßÞtk ËwÄe ‚{tu yt ‚¤tð{tk
zqƒfe {the™u ykŒh hntu íÞtk ËwÄe s rnkËt ƒkÄ fhtðwk; …hk‚w
suðt …týe™e ƒnth ™ef¤þtu yux÷u ‚whk‚ níÞtytu fhðt™e
yt¿tt yt…e ŒEþ.”
r™ŒoÞ rðzw¼ htò™e {~fhe¼Þtuo Ëðt÷ Ëtk¼¤e
 92
ŒÞt¤w rŒ÷™t {nt™t{u {™tu{™ rð[th fÞtuo :
“ nwk yuðwk fkEf fYk fu su™t fthýu yt ™„h™e r™Œtuo»t «ò
Sð‚e hne òÞ.” htò™e þh‚ {tLÞ ht¾e yux÷u htòyu
Úttuzeðth níÞtytu ƒkÄ fhðt™tu ytuzoh fÞtuo. ÷tuftu™e
{nt™t{™e þh‚™e ¾ƒh …ze ‚uÚte xtu¤uxtu¤tk òuðt {txu
ytððt ÷tøÞtk.
yt ƒtsw {nt™t{u yuf ÷tkƒtu ¾uË þhehu ƒtkÄe
feŠ‚MÚtk¼ …tËu ‚¤tð{tk zqƒfe {the ykŒh ‚r¤Þu sE
feŠ‚MÚtk¼ ËtÚtu …u÷tu ¾uË ƒhtƒh ƒtkÄe ŒeÄtu ! suÚte
…tu‚t™wk {]íÞw ÚttÞ ‚tu …ý þheh ƒnth ™ ytðu. rf™thu
W¼u÷t htò, Ëir™ftu y™u ™„h™t ÷tuftu htn òuðt ÷tøÞt,
…hk‚w {nt™t{ …týe{tkÚte ƒnth ™eféÞt s ™rn ! htò
Ë{S „Þtu fu, “ MÚtk¼ ËtÚtu ð† ƒtkÄe™u ytí{ ƒr÷Œt™
yt…e ŒeÄwk Au.” …tu‚t™tu «tý yt…e y™uf™t «týtu ƒ[tðe
÷eÄt.!

“ „w÷t{e™tu ‚thýnth „uheË™ ”

…nu÷t™t Ë{Þ{tk «ò „w÷t{ n‚e íÞthu Ä™ðt™
÷tuftu „w÷t{tu™u …þwytu™e su{ ¾heŒe™u ytSð™ ft{
fhtð‚t n‚t. yíÞthu su{ f‚÷¾t™u ÷E sðt‚e xÙf{tk
XtkËe XtkËe™u …þwytu ¼hu÷t ntuÞ Au; yu s he‚u yu Ë{Þu
„heƒ {týËtu™u yuf ðtzt™e ykŒh XtkËe XtkËe™u ¼hðt{tk
ytð‚t n‚t ! „w÷t{ Þwð‚eytu òu MðY…ðt™ ntuÞ ‚tu
‚uýeytu™u ftk ‚tu …tu‚t™e h¾t‚ ƒ™tðe Œuðt‚e ftk ‚tu ðu~Þt
 93
ƒ™tðe Œuðt{tk ytð‚e n‚e.
nt÷{tk y{urhft{tk r™„útu (nƒËe) ÷tuftu™e ÷t¾tu™e
ËkÏÞt Au yt ƒÄt™t …qðoòu „w÷t{tu n‚t. ‚u{™u ytr£ft
¾kz™t Œuþtu{tkÚte „w÷t{ ƒ™tðe y{urhft ÷tððt{tk ytÔÞt
n‚t. yuðt „w÷t{tu ‚tu y™uf Œuþtu{tk n‚t. ‚uytu™e Œþt …þw
fh‚tk …ý ƒŒ‚h n‚e.
yuðt Ë{Þ{tk yuf {nt…wÁ»t sLBÞtu. su™wk ™t{ n‚wk
„uheË™. „w÷t{e™e ™tƒwŒe™tu Er‚ntË ðtk[eyu ‚tu „uheË™™wk
™t{ Ëwðýtoûthu ykftÞu÷wk òuðt {¤u s. „w÷t{e™t ƒhVe÷t
zwk„htytu™u ytu„t¤e ™t¾ðt{tk …tu‚t™wk ËðoMð ntu{e Œu™th
„uheË™ n‚t.
yufðth ‚uytu ƒòh{tk s‚t n‚t. íÞtk ‚u{ýu yuf
á~Þ yuðkw òuÞkw fu, yuf {tr÷f ‚u™t nƒËe „w÷t{™u [tƒwfÚte
{th‚tu n‚tu. …u÷tu nƒËe ð]Ø n‚tu. {th™e Þt‚™t™u fthýu
òuþòuhÚte [eËtu …tz‚tu n‚tu. rƒò…wh™t Ëu™t…r‚
rŒ÷tðh¾tk™u òuE™u su{ Aºt…r‚ rþðtS™u þwht‚™ [ze
„Þwk n‚wk - ‚u{ nƒËe™u {th‚t òuE™u „uheË™™u þwht‚™
[Zâw,k yux÷u Œtuze™u …u÷t {tr÷f™t ntÚt{tkÚte [tƒqf ytk[fe
÷E™u ƒtuÕÞt : “ {qh¾ ! r™ŒoÞ ! ‚thtƒt…™e ô{h™t
r™Œtuo»t „w÷t{™u {th‚tk ‚™u þh{ ™Úte ytð‚e ?”
„uheË™™t þwhðeh¼Þto þçŒtu Ëtk¼¤e™u …u÷tu {tr÷f
íÞtkÚte ¼t„e „Þtu. yu s Ë{Þu „uheË™u ËkfÕ… fÞtuo :
“Œuþ{tkÚte „w÷t{e ™tƒqŒ ™rn fYk íÞt ËwÄe sk…e™u ƒuËeþ
 94
™rn. íÞthÚte „w ÷ t{e™t sq Õ {tu { tk Ú te
nƒËeytu™u Atuztððt {txu™t «Þí™tu þY fhe ŒeÄt. Œhhtus
…tu‚t™t ½tuzt …h ƒuËe Œqh Œqh „t{ztk y™u þnuhtu{tk sE
÷tuftu™u y™u Ëßs™tu™u «ð[™ îtht Ë{òððt ÷tøÞt,
ò„]‚ fhðt ÷tøÞt ‚uÚte ‚uytu™u …qýo ËV¤‚t {¤e. ÷tuftu
‚uytu™u „w÷t{tu™t ‚thýnth fnuðt ÷tøÞt.

“ ƒwØ «¼w îtht htu„e™e Ëuðt ”

{„Ä™t {nthtò …tu‚t™t {nt{kºte ËtÚtu ƒwØ
¼„ðt™™tk Œþo™ fhðt y™u fÚtt Ëtk¼¤ðt yt©{{tk
ytÔÞt. ‚…tË fhtðe ‚tu ƒwØ «¼w ykŒh ™ n‚t. htò MðÞk
‚uytu™u þtuÄðt ƒ„e[t{tk yt{-‚u{ òuðt ÷tøÞt. íÞtk ‚tu
ƒ„e[t™t yuf ¾qýt{tk yuf htu„e Ëq‚u÷ n‚tu. ‚u™t þheh{tk
½thtk …zu÷tk n‚tk ! ‚u{tkÚte …Á-…Ë ðne hÌtwk n‚wk, ‚u™u ƒwØ
«¼w …tu‚u ËtV fhe Œðt [tu…z‚t n‚t ! htòyu yt á~Þ òuÞwk
‚tu htu„e™t þheh{tkÚte Œw„OÄ ytð‚e n‚e yux÷u htòyu
fÌtwk ! “ «¼w ! sÕŒe [t÷tu, nwk ‚{the fÚtt Ëtk¼¤ðt {txu
ytÔÞtu Awk yu™u ËtV fhðt™wk ftuE {týË™u ËtU…e Œtu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ¼„ðt™ ƒwØ ƒtuÕÞt: “ytsu …ý
{tÁk {tuxt{tk {tuxwk «ð[™ þY s Au. «ð[™{tkÚte «uhýt
{¤u Au, yu s he‚u yt htu„e™e Ëuðt fhðtÚte …ý òu™thtytu™u
«uhýt {¤u Au; ‚tu nu hts™T ! ‚{tu™u þwk yt{tkÚte «uhýt ™Úte
{¤‚e ? ” htò™u …tu‚t™e ¼q÷ Ë{òE ‚uÚte {tVe {t„e
 95
y™u ‚uytu …ý r™{to™e ÚtE™u ƒwØ «¼w ËtÚtu
…u÷t htu„e™e Ëuðt fhðt ÷t„e „Þt.
yuf ðth ƒwØ «¼wyu {wÏÞ rþ»Þ yt™kŒ™u …qAâwk :
“yt™kŒ ! yt ‚eðú Œw„OÄ fÞtkÚte ytðu Au ? ‚…tË fhtðtu.”
‚whk‚ yt™kŒ ¼eϾwyu ‚…tË fhtðe. …Ae ƒwØ «¼w™u fÌtwk :
“ «¼w ! rðnth™t (yt©{™t) ¾qýu yuf ©{ý (ƒtiØ
ËtÄw) rðüt{tk …zâtu Au, ‚u™u Ítzt ¾qƒ ÚtE „Þt Au ‚u™e
ƒŒƒwk ytðu Au. ”
ytðwk Ëtk¼¤e ‚whk‚ ƒwØ «¼w …u÷t ƒe{th …tËu „Þt
y™u ò‚u s …týe ÷E þheh W…h [tUxu÷ rðüt ËtV fhðt
÷tøÞt ! …Ae ‚u™u ÄtuÞu÷tk ðMºttu …nuhtÔÞtk. …Ae Œhuf
ËtÄwytu™u ƒtu÷tðe™u …qAâwk : “ yt ƒe{th ©{ý™e ftuý
Ëuðt fhu Au ? ” íÞthu yuf ËtÄw ƒtuÕÞt : “ yu ËtÄwyu yu™e
®sŒ„e{tk ftuE™e …ý Ëuðt fhe ™Úte ‚uÚte ‚u™e ftuý fhu ?
‚u™t yt ð‚o™™u fthýu ytsu ‚u™e ftuE Ëuðt fhðt ‚iÞth
™Úte.”
ytðtu sðtƒ Ëtk¼¤e ƒwØ «¼wyu fÌtwk : “‚{the
Ëuðt su fhu ‚u™e ‚{u fhtu ‚u‚tu ðu…theð]Â¥t „ýtÞ. ƒŒ÷t™e
ftuE…ý y…uûtt rð™t Ët{t™e Ëuðt fhðe yu {t™ð{tºt™tu
Ä{o Au y™u Vhs Au. ‚{u ‚{thtu ËtÄw™tu Ä{o [qõÞt Atu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ¼eϾwytu™u …tu‚t™e ¼q÷ Ë{òE y™u ‚u
ƒŒ÷ {tVe {t„e Ëuðt fhðt ÷tøÞt.
 96

“ ŒÞt¤w Ëk‚ {txeo™ ”

Ëk ‚ {txe o ™ ™tu sL{ E.Ë.1…69 {tk ŒÂûtý
y{urhft™t ÷e{t ™„h{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu „¼o©e{k‚ n‚t.
{txeo™™u {t‚t yu™eðu÷t y™u r…‚t ztu™ ßntu™™t ËkMfthtu
{éÞt n‚t. r…‚t ¾wƒ Ä™ðt™ ntuðtÚte {txeo™™u yuf {tuxt
þnuh{tk ¼ýðt {tufÕÞt n‚t. Œh {rn™u …tu‚t™u ðt…hðt
{txu …tu‚t™t {t‚t-r…‚t sux÷t ztu÷h {tuf÷u ‚u ƒÄt s
„heƒtu {txu ðt…he ™t¾‚t n‚t !
¼qÏÞtu {týË Œu¾tÞ fu ‚whk‚ s{ðt™wk ÷E™u yt…u.
ftuE {týË™u f…ztk rð™t™tu sqðu yux÷u f…ztk ÷E yt…u.
½ýeðth ¾eMËt{tk ztu÷h ™ ntuÞ ‚tu …nuhu÷tk f…ztk ftZe™u
yt…e Œu‚t n‚t! fuð¤ [œe …nuhe ntuMxu÷{tk s‚t y™u
…tu‚t™tk ht¾e {qfu÷tk f…ztk …nuh‚t n‚tk. ™t™…ýÚte s
ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞ n‚wk. „heƒtu™e y™u Œw:¾eÞthtytu™e Ëuðt
fhðt™e ‚eðú ‚{L™t n‚e ‚uÚte ðiŒf þt† ¼ÛÞt. yu s
Ë{Þ{tk íÞtk ¼Þkfh [u…e htu„ ™eféÞtu, yux÷u htu„eytu™e
Ëthðth {txu yuf yt©{ ƒ™tÔÞtu.
‚u yt©{{tk hne™u ŒŒeoytu™e ‚™, {™ y™u Ä™Úte Ëuðt
fhðt {kze …zât. hM‚tytu{tk ßÞtk ßÞtk [u…ehtu„™t ŒŒeoytu
Œu¾tÞ ‚wh‚k ‚uytu™u W…tze™u yt©{{tk ÷E ytðu y™u ò‚u
Ëuðt fhu. …tu‚u ðiã ntuðtÚte ŒŒeoytu™e Œðt òý‚t n‚t ‚uÚte
htu„™u y™wY… Œðt yt…ðtÚte Œhuf™u ËtÁk ÚtE s‚wk n‚w.k
 97
yt [u…ehtu„™u fthýu ƒeò „t{ztkytu
y™u þnuhtu{tk ½ýt ÷tuftu {]íÞw …tBÞt n‚t; ‚u™u fthýu
‚uytu™tk Ëk‚t™tu y™tÚt ƒ™e „Þtk n‚tk. y™tÚt ƒt¤ftu™u
òuE Ëk‚ {txeo™™wk ÓŒÞ fYýtÚte Q¼htE „Þwk. ‚whk‚ ‚uytu
{tuxtu y™tÚtt©{ ƒtkÄðt {txu Vt¤tu W½htððt ÷tøÞt.
÷tuftuyu Ä™ ytÃÞwk yux÷u y™tÚtt©{ þY fÞtuo y™u y™uf
søÞtytuyu „heƒtu {txu ËŒtðú‚tu þY fÞtO. su{ su{ y™tÚt
y™u htu„eytu™u ¾ƒh …z‚e „E, ‚u{ ‚u{ ‚uytu yt
yt©{tu{tk ytððt ÷tøÞt; ‚uÚte ¼ez ðÄ‚e „E.
Ä™ðt™ ÷tu f tu ™ u …ý yt ŒÞt¤w {txe o ™ ™t
…htu…fth™tk ftÞtuo™e ¾ƒh {¤‚e „E, ‚u{ ‚u{ ‚uytu …ý
…tu‚t™e Ëk…Â¥t {tuf÷ðt ÷tøÞt. …Ae ‚tu {txeo™u y™uf
ËkMÚttytu þY fhe. ½ýt ƒÄt fux÷ fuB…tu ¾tu÷e ð]Ø
…þwytu™u ht¾ðt ÷tøÞt. ytðtk {t™ð‚t™tk ft{tuÚte
{txeo™™e ËwðtË yt¾t y{urhft{tk y™u XuX Þwhtu…{tk …ý
Vu÷tE n‚e. ÷tuftu ‚u{™u Ëk‚ y™u „heƒtu™t r…‚t fnu‚t
n‚t.

“ ŒÞt¤w {Œ™{tun™ {t÷ðeÞ ”

{Œ™{tun™S™tu sL{ E.Ë.1861 {tk «Þt„{tk ÚtÞtu
n‚tu. ‚uytu ¾wƒ ËhË «ð[™ fh‚t n‚t ‚uÚte ÷tuftu™tk
xtu¤xu tu¤tk Ëtk¼¤ðt ytð‚tk n‚tk. Mðt{e rððuft™kŒ™e su{
‚uytu™kw ÔÞÂõ‚íð y÷„ ‚he ytð‚wk n‚w.k ‚uytu™kw ÷ûÞ Ë{ts
 98

Ëuðt fhðt™wk n‚w.k ‚uytuyu ‘ftþe rnkŒw rðï

rðãt÷Þ’™e MÚtt…™t fhe …htu…fth™wk yuf {nt™ ftÞo fÞwO
Au.
‚u y tu ™ w k ÓŒÞ ¾q ƒ ŒÞt¤w n‚w k . yu f ðth ‚u y tu
yÕntƒtŒ{tk yuf hM‚t …h [t÷‚t [t÷‚t s‚t n‚t. htuz
…h y™uf ÷tuftu™e ytð-ò þY n‚e. ‚u hM‚t™e ƒtsw{tk
yuf ð]Ø Mºte …ze n‚e. ‚u y™uf htu„tuÚte …ezt‚e n‚e, ‚u™t
fthýu þheh{tkÚte ¼Þkfh Œw„OÄ ytð‚e n‚e. ÷tuftu ‚u™e
Ët{u òuE™u {w¾ ƒ„tze ™tf …h ntÚt™e ytk„¤eytu {qfe
sÕŒe íÞtkÚte s‚t hnu‚t n‚t.
yt á~Þ …krz‚ {Œ™{tun™ {t÷ðeÞu òuÞ.kw ¼Þkfh
ƒŒƒw™ k u fthýu ftuE Q¼wk s hnu‚kw ™ n‚w.k {t÷ðeÞ ‚wh‚
k Q¼t
hÌtt ™u ƒtuÕÞt : “ nwk …ý ƒeòytu™e su{ òu ynªÚte s‚tu
hneþ ‚tu {the ði»ýð‚t ÷tsþu y™u {the Œuþ Ëuðt W…h
…týe Vhe ð¤þu. {tht Œuþ{tk fux÷t ÷tuftu ytðe ƒe{theÚte
…ezt …t{‚t nþu; ytðt™e Ëuðt fhðt™e þwk ftuE™u …ze
™Úte? ” ÷tuftu™kw ytðwk ð‚o™ òuE™u ¾wƒ Œw:¾ ÚtÞw.k ‚wh‚ k
„tze {k„tðe y™u …u÷tk ƒe{th ð]Øt™u „tze{tk Ëwðztðe
ntuÂM…x÷{tk ÷E „Þt y™u ËtÁk ÚtÞwk íÞtk ËwÄe Ëuðt fhe.
¼õ‚tu ! ytsu Œwr™Þt™t Œhuf Œuþtu{tk y™uf «fth™tk
Œw:¾tuÚte ÷tuftu …eztE hÌtt Au. ‚u{tk …ý su{ ò¤tk-
Ítk¾ht{tk y™u ftkxt™e ðtz{tk Q„u÷t Úttuztk Vq÷ …ý ËwðtË
«ËhtÔÞt rð™t hnu‚t ™Úte, ‚u{ yt MðtÚteo Œwr™Þt{tk …ý
r™:MðtÚto…ýu ‚™, {™ y™u Ä™Úte Ëuðt fh™thtytu s„‚{tk
 99

{t™ð‚t™e {nuf Vu÷tð‚t hnu Au y™u yLÞtu™u

«uhýtY… ƒ™‚t ntuÞ Au. yt…ýu …ý yt…ýe þÂõ‚ «{týu
‚™, {™ y™u Ä™Úte ËnÞtu„e ƒ™e Œw:¾eytu™e Œwðt ÷E
«¼w™tu htS…tu {u¤ðeyu.

“ ŒÞt¤w {t™ ®Ën htò ”

“sƒ ‚w{ ytÞtu s„‚{uk, s„ nËu ‚w{ htuÞ;
yiËe fh™e fh [÷tu, ‚w{ nËu s„ htuÞ.”
nt÷{tk {æÞ «Œuþ™wk þnuh øðtr÷Þh Au. su ðzt«Ät™
yx÷ rƒnthe ƒts…tES™wk sL{ MÚt¤ Au. ‚u ytÍtŒe
…nu÷tk yuf htßÞ n‚wk. ð»ttuo …nu÷tk íÞtk™t htò {t™®ËnS
n‚t. ‚uytu ¾qƒ ŒÞt¤w Mð¼tð™t n‚t. ‚uytu …tu‚t™e «ò™u
…tu‚t™t …rhðth™e su{ s {t™‚t n‚t y™u ‚uytu™tu ÏÞt÷
ht¾‚t n‚t. yufðth htßÞ{tk Œw»ft¤ …zâtu ‚uÚte ‚uytuyu
y™uf ËŒtðú‚tu þY fÞto; yux÷u „heƒ ÷tuftu y™ts ð„uhu
Sð™ sYheÞt‚™e [es-ðM‚wytu {V‚ ÷E sE …tu‚t™wk
„wsht™ [÷tð‚t n‚t.
yt htßÞ{tk yuf ¾t™Œt™ „heƒ fwxwkƒ n‚wk. ‚uytu
½ýeðth ¼qÏÞt ËqE hnu‚t, …hk‚w ËŒtðú‚tu{tk y™ts ÷uðt
s‚t ™ n‚tk. yuf ðth {t™®Ën htò ðu»t…÷xtu fhe htºte™t
Ë{Þu ™„h{tk Vh‚t Vh‚t …u÷t „heƒ ¾t™Œt™™u íÞtk Aq…e
he‚u „Þt. íÞtk ‚uytuyu òuÞwk ‚tu yuf Mºte™u ˾‚ ‚tð
ytðu÷ n‚tu. ƒt¤ftu ¼qÏÞt hz‚tk n‚tk. …wÁ»t {sqhe fhe™u
 100

Úttuzwk y™ts ÷tðu÷ ‚u ËtV fh‚tu n‚tu. htòyu

ytðe™u fÌtwk : “ nwk htE-™t„Œt „t{Úte ytðwk Awk y™u yts™e
htºte {thu ynª htuftðwk Au, Ëðthu [tÕÞtu sEþ.”
…u÷tyu nt fne yux÷u yuf ‚qx÷ u ¾tx÷t …h ƒuËe™u
htòyu fÌtwk : “ {™u ¼q¾ ¾qƒ ÷t„e Au, ‚tu ¾tð™wk yt…tu.”
…u÷t …wÁ»tu fÌtwk : “ {the Mºte ƒe{th Au ™u nwk {sqhe fhe ¾qƒ
Úttfe „Þtu Aw,k ‚uÚte y™ts Œ¤e þftÞ ‚u{ ™Úte, {txu ‚{tu
y™ts þufe™u ¾tE ÕÞtu.”
ytðwk Ëtk¼¤e yr‚rÚt™t ðu»t{tk hnu÷ htòyu fÌtwk : “
nwk Œ¤e yt…wk” yu{ ƒtu÷e htò y™ts Œ¤ðt ÷tøÞt, ‚whk‚
…u÷e ƒe{th Mºte ytðe™u ƒtu÷e : “ ‚{u {nu{t™ fnuðtytu,
{txu hnuðt Œtu, nwk Œ¤e yt…w Awk ” …hk‚w htòyu ™t fne …Ae
{tÚtu Vukxtu ƒtkæÞtu n‚tu ‚u ™e[u {qfe Œ¤ðt ÷tøÞt. íÞtk ‚tu
…u÷tu ¾t™Œt™e {sqh ytu¤¾e „Þtu y™u …„{tk …ze „Þtu.
htò ƒtuÕÞt : “ rĬth Au {the ò‚™u fu nwk nk{uþtk …ux
¼he™u ËqE hnwk Awk ™u {the «ò ¼q¾ y™u htu„Úte …eztÞ Au.”
‚whk‚ hts{nu÷{tk sE ðiã ‚Útt ËeÄwk-Ët{„úe {tuf÷e …u÷t
¾t™Œt™ …rhðth™wk Œtrhÿ xt¤e ™tÏÞwk.
…Ae ‚tu „heƒtu {txu y™u f ½htu ƒ™tÔÞtk ,
Œðt¾t™tkytu ¾tu÷tÔÞtk y™u ¾t™Œt™ fwxwkƒtu {txu y™ts
{tuf÷ðt™e Ë„ðz‚tytu fhtðe Œw»ft¤ …th …tzâtu, ‚uÚte
htò yr‚ «òr«Þ ƒ™e „Þt.
 101

“ ŒÞt™e Œuðe V÷tuhuLË ”

Ônt÷t ¼õ‚tu ! Þwؼqr{ …h su{ ¼th‚™tk ÍtkËe™e
htýe ÷û{eƒtEyu …tu‚t™e ðeh‚t «„x fhe y™u £tLË
Œuþ™e òu™ ytuV ytfuo þ† îtht …tu‚t™e ðeh‚t «„x fhe
n‚e, yu s he‚u #ø÷uuLz™e yuf ËL™theyu fYýt îtht yuðe
s ðeh‚t™wk Œþo™ fhtÔÞwk n‚wk. ‚u ŒÞt™e Œuðe™wk ™t{ n‚wk ‘
V÷tuuhuLË ™tE®x„uE÷.’
‚uytu™tu sL{ E.Ë.18h0 {tk #ø÷uLz{tk ÚtÞtu n‚tu.
‚u{™t r…‚t ¾wƒ Ä™ðt™ n‚t. ‚u ‚uytu™e ÷tz÷e …wºte
n‚e. ‚u{™wk ÓŒÞ ™t™…ýÚte s fYýtÚte ¼htÞu÷wk n‚kw, ‚uÚte
r…‚t™e EåAt ™ ntuðt A‚tk …ý ztuõxh™wk ¼ýe™u „heƒtu™e
Ëu ð t fhðt ÷t„e. …Ae ‚tu ‚u yu f ntu  M…x÷™e
Ëw…rhLxuLzuLx ‚hefu r™{tE.
yu ð¾‚u #ø÷uLz y™u hrþÞt ðå[u [t÷‚t ¢er{Þ™
ÞwØ{tk ÞtuøÞ Ëthðth™u y¼tðu yk„úus Ëir™ftu {hðt ÷tøÞt.
‚u™t fthýu Ë{Þ s‚tk ½tÞ÷ ÚtÞu÷t yk„úus Ëir™ftu™tu
{hý ytkf 4h xft …ntU[e „Þtu ! yt Ë{t[th ðtk[‚tðuk‚
V÷tuhLu Ë™wk yk‚h ð÷tuðtE „Þw.k „{u ‚u{ fhe ½tÞ÷ Ëir™ftu™u
ƒ[tððt™tu {™tu{™ ËkfÕ… fhe, þnuh{tk Vhe Vhe 38
™Ëtuo™e yuf xwfze ƒ™tðe E.Ë.1854 {tk ‚u xwfze ÷E™u
Þwؼqr{{tk ¢e{eÞt …ntU[e „E! r™zh Mºte™u òuE ÷tuftu
ytùÞo …tBÞt.
 102
ÞwØ ¼qr{{tk Ët{Ët{u ƒtUƒ{thtu Út‚tu n‚tu
y™u {þe™„™{tkÚte „tu¤eytu ÄztÄz ™ef¤‚e n‚e; ytðt
‚tkzð ðå[u …ý rƒ÷fw÷ „¼htÞt rËðtÞ ½tÞ÷ ÚtÞu÷t
Ëir™ftu™u W[fe ‚kƒ{w tk ÷E sE ‚tíftr÷f Ëthðth yt…ðt™wk
þY fhe ŒeÄw,k ‚u™t fthýu {hý «{tý 4h xft n‚wk ‚u{tkÚte
Võ‚ ƒu xft s hÌtwk ! ‚u™e Ëuðt™u fthýu Ëir™ftu{tk ‚u ŒÞt™e
Œuðe ‚hefu «ÏÞt‚ ƒ™e „E.
E.18…6 {tk ÞwØ …qÁk ÚtÞwk íÞthu V÷tuhuLË MðŒuþ
#ø÷uLz ytðe. #ø÷uLzðtËeytuyu ‚u{™wk ðehtk„™tytu™u
þtuÄu yuðwk ƒnw{t™ fÞwO n‚wk. – fthý fu [t÷kw ÞwØ{tk ‚u
½tÞ÷ Ëir™ftu™u W…tze™u ‚kƒw{tk ÷tðe Ëthðth fh‚e n‚e.
÷tuftuyu ‚u{™u ¼ux Y…u …0 nòh …tWLz yt…e ËL{t™
fÞwO. ‚u …tWLz{tkÚte ‚u{ýu ™‹Ë„™wk W¥t{ rþûtý yt…‚e
þt¤t þY fhe n‚e. ytðtk ‚tu ‚u{™u y™uf ftÞtuo fÞto n‚tk.
E.1910 {tk ‚u{ýu Œwr™Þt{tkÚte rðŒtÞ ÷eÄe. ytsu …ý
‚u{™u rƒúx™™t ÷tuftu ¾qƒ ÞtŒ fhe „tihð y™w¼ðu Au.

“ {nthtýe rðõxturhÞt ”
Œwr™Þt¼h™t Er‚ntË{tk ƒeò ftuE …ý Ë¥ttÄeþ
fh‚tk ðÄw{tk ðÄw rðM‚]‚ Ët{útßÞ …h ytrÄ…íÞ ¼tu„ðe
s™th #ø÷uLz™tk yr‚ ÷tufr«Þ {nthtýe rðõxturhÞt n‚tk.
‚uytu™tu sL{ E.1819 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu ™t™tk n‚tk
íÞthu ¼ýðt s‚tk n‚tk. yuf Ë{Þu ¼ýe™u ytð‚tk {B{e
 103
ËtÚtu yuf Mxtuh{tk „Þtk. íÞtk yuf ËwkŒh Zª„÷e
òuE. ‚uytu™u „{e „E ‚uÚte {B{e™u ÷E yt…ðt fÌtwk,
…ý rfk{‚ ƒnw ntuðt™u fthýu {B{eyu ™ ÷E ÷eÄe.
…tu‚t™u Zª„÷e ÷uðe s n‚e ‚uÚte ƒ[‚ fhðt ÷t„e.
Mfq÷u s‚e ð¾‚u {B{e {eXtE ¾tðt …iËt yt…u ‚u{tkÚte
ƒ[‚ fhðt ÷t„e. …iËt ¼u„t Út‚tk Zª„÷e ¾heŒe ÷E
nh¾t‚e nh¾t‚e ™t™e rðõxturhÞt ½uh ‚hV ytð‚e n‚e.
íÞtk Ët{u yuf r¼¾the fh„he™u ÷tuftu™u fnu‚tu n‚tu : “ {™u
ftuE {ŒŒ fhtu. nwk ¼qÏÞtu Awk {™u s{ðt™wk yt…tu. ”
r¼¾the™tu …tufth Ëtk¼¤e ™t™e rðõxturhÞt íÞtk s
Q¼e hne „E. ‚u{™wk ftu{¤ ÓŒÞ …e„¤ðt ÷tøÞwk.
r¼¾the™u s{tzðt™e EåAt ÚtE ytðe, …hk‚w sux÷t
…iËt n‚t yu™e ‚tu Zª„÷e ÷E ÷eÄe n‚e. yuf ‚hV ½ýt
Ë{ÞÚte …qhe ÚtÞu÷ EåAt, ‚tu ƒeS ‚hV r¼¾the ‚hV™e
n{ŒŒeo. yuf‚hV Zª„÷e ‚hV™tu «u{, ‚tu ƒeS ‚hV
r¼¾the™u s{ðt yt…ðt™e ‚eðú ÷t„ýe. ykŒh {kÚt™ þY
ÚtE „Þwk, þwk fhðwk ™u þwk ™ fhðwk ! íÞtk ‚tu ykŒhÚte yufŒ{
fYýt W¼htE ytðe yux÷u ‚whk‚ Zª„÷e ÷E™u Œwft™u
„E y™u …tAe yt…e™u …tWLz (Yr…Þt) …tAt ÷E ‚u™e
{eXtE ÷E™u …u÷t r¼¾the™u yt…e. yuf ¼qÏÞt {txu
{™„{‚e Zª„÷e …tAe yt…e™u {t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo
fÞwO. íÞthƒtŒ ‚u rðõxturhÞt {tuxt ÚtÞtk …Ae Eø÷uLz™e
{nthtýe ƒLÞtk n‚tk.
 104

“ ztu. rðr÷Þ{ rM{Út ”

¼õ‚tu ! E.1901 ™e Ët÷{tk ytÞ÷uoLz Œuþ™t
„t{ztkytu{tk ztu. rðr÷Þ{ rð[hý fh‚t n‚t. ‚uytu
„heƒtu™e Ëuðt fhðt {txu s ŒrhÞt rf™tht™t „t{ztkytu{tk
hnu‚t n‚t. „heƒtu™u {V‚ Œðt yt…‚t y™u yu™t ƒŒ÷u
„heƒtu ÓŒÞÚte Œwðt (ytþeðtoŒ) yt…‚t n‚t. ‚uytu ßÞtk
hnu‚t n‚t ‚u ŒrhÞt rf™thuÚte Úttuzu Œqh yuf xt…w n‚tu. ‚u{tk
rðþu»t fhe {tAe{thtu hnu‚t n‚t. íÞtk ftuE ztuõxh s‚t
™rn; fthý fu, „heƒtu™e ðM‚e n‚e ‚uÚte ftuý Ve yt…u ?
yuðt{tk E.1901 {tk ‚u xt…w …h ¼Þkfh [u…e htu„
Vtxe ™eféÞtu ! ÷tuftu x…tux… {hðt ÷tøÞt. ztuõxh
rðr÷Þ{™u yt ðt‚™tu ÏÞt÷ ytÔÞtu yux÷u sYhe Œðt
ËtÚtu ÷E™u ntuze{tk ƒuËe íÞtk …ntU[e „Þt. „kŒfe™u fthýu
htu„ ðÄ‚tu s‚tu n‚tu. ztuõxh Íwk…zu Íwk…zu sE™u ÷tuftu™e
Ëthðth fhðt ÷tøÞt. Œðt ¾qxu yux÷u Vhe™u ntuze{tk ƒuËe
rf™thu ytðe Œðt ÷E™u …tAt òÞ. yt{ fh‚tk ½ýt
rŒðË ðe‚e „Þt, …ý htu„ ðÄ‚tu s „Þtu. …Ae ‚u{ýu
ŒŒeoytu™u ntuze{tk ƒuËtze …tu‚t™t „t{{tk ÷tððt {tkzât
y™u íÞtk Ëuðt þY fhe, ‚uÚte ƒÄt™u ËtÁk ÚtE „Þwk. …Ae
Œhuf™u …tAt xt…w W…h {qfe ytÔÞt. yt he‚u ‚uytuyu
ytSð™ Ëuðt™wk ftÞo fhe ÷tuftu™tk ÓŒÞ{tk MÚtt™ «tÂ
fÞwO n‚wk.
 105

“ {t™ð‚t™t …qòhe ËqÞoftk‚¼tE ”

¼õ‚tu ! yuf ÓŒÞÿtðf «uhf «Ëk„ Au. {rnËt„h ™Œe™t
rf™thu ¼e{…ht ™t{™wk „t{ Au. íÞtk yuf ¾t™Œt™ fwxƒ kw ™t
…wÁ»t™u …„{tk Ëztu ÚtÞu÷ ‚uÚte yuf …„ f…tðe ™t¾u÷, …ý
ƒeò …„™e Œðt þY n‚e. ‚u™kw zÙ®u Ë„ fhtððt {txu ‚u ¼tE™tk
…í™e ‚u{™u heûtt{tk ƒuËtze ðztuŒht ytð‚tk n‚tk.
Œhhtus™t ¢{ «{týu yuf rŒðË yuË.yuË.S.
nturM…x÷™t îth …tËu ytðe™u heûtt Q¼e hne. ‚u{tkÚte
ŒŒeo™tk …í™e …tu‚t™t …r‚™u {nu™‚ fhe heûtt{tkÚte ™e[u
W‚th‚tk n‚tk. fthý fu, …u÷t ¼tE [t÷e þf‚t ™ n‚t. yt
á~Þ Œqh W¼u÷ {t™ð‚t™t …qòhe ËqÞfo tk‚¼tEyu òuÞ;kw ‚wh‚k
íÞtk sE™u ™e[u W‚htÔÞt y™u ytu…huþ™ rÚtÞuxh{tk ÷E
sE zÙ®u Ë„ fhtðe ƒnth ÷tÔÞt ™u Vhe heûtt{tk ƒuËtze ŒeÄt.
…Ae ËqÞoftk‚¼tEyu …u÷tk ƒu™™u …qAâwk : “‚{tu fÞt
„t{Úte ytðtu Atu ?” …u÷tk ƒnu™u „¤„¤tk ÚtE™u fÌtwk fu,
‘¼e{…htÚte.’ íÞthu ËqÞoftk‚¼tEyu …qAâwk : “ yu ‚tu h…
rf÷tu{exh ÚttÞ Au; ytx÷u ŒqhÚte Œhhtus ytðtu Atu ? ”
íÞthu …u÷tk ƒnu™u hz‚tk hz‚tk sðtƒ ytÃÞtu : “ yíÞth
ËwÄe ‚tu ytð‚tk n‚tk, …ý ytsu AuÕ÷tu rŒðË Au, nðu …Ae
õÞthuÞ ™rn ytðeyu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ËqÞoftk‚¼tEyu fÌtwk : “nswk ‚tu ËtÁk
™Úte ÚtÞwk™u yu{ fu{ fntu Atu ?” íÞthu …u÷tk ƒnu™u ðt‚ fhe:
“ ¼tE ! y{tu „heƒ Aeyu. ŒtuZ ð»toÚte Œðt þY Au, ‚uÚte
Yr…Þt ¾qxe „Þt Au. ytðf ƒkÄ ÚtE „E Au. ‚uÚte ytsu
 106

y{tu ƒL™uyu ™¬e fÞwO Au fu, {neËt„h™t

…q÷ W…hÚte ƒL™uyu ™Œe{tk …z‚wk {u÷ðwk yux÷u Œw:¾{tkÚte
Awxfthtu {¤u.”
ytðwk Ëtk¼¤‚tk s ËqÞoftk‚¼tE ƒtu÷e QXât : “
™rn ™rn. {tht Sð‚tk yu ft{ nwk ‚{tu™u fŒe ™rn fhðt Œô.
‚wh‚
k …u÷t ¼tE™u heûtt{tkÚte ™e[u W‚the Vhs …h™t ztìõxh™u
ƒÄe ðt‚ fhe y™u …tu‚u ƒÄtu s ¾[o yt…e Œuþu yuðwk
sýtðe …u÷t ŒŒeo™u ‚tíftr÷f C.O.T.{tk Œt¾÷ fhe
ytu…huþ™ fhtðe ™u …tu‚u Ëuðt{tk htuftE „Þt. …Ae ßÞtk
ËwÄe …u÷t ¼tE ½tuzeyu [t÷‚t ™ ÚtÞt íÞtk ËwÄe
ËqÞoftk‚¼tE íÞtk s htuftÞt.
yk‚u ztuõxhu ½uh sðt™e hò yt…e íÞthu ‚u{™e ƒÄe
s Œðt™tu y™u ntuÂM…x÷™tu ¾[o ËqÞoftk‚¼tEyu yt…e
ŒeÄtu. …u÷t ŒŒeo ½tuzeyu [t÷e™u ò‚u heûtt{tk ƒuËe „Þt.
…Ae ËqÞoftk‚¼tEyu …tu‚t™wk Ëh™t{wk …u÷tk ƒnu™™u yt…‚tk
fÌtwk : “¼rð»Þ{tk „{u íÞthu {the sYh …zu íÞthu yt
Ëh™t{u …ºt ÷¾òu yÚtðt {thu ½uh ytðe™u rð™t Ëkftu[u
fnuòu.” …u÷t ƒnu™ ÓŒÞÚte Œwðtytu yt…e «u{™tk ytkËwytu
ËtÚtu heûtt{tk ƒuXtk.
¼õ‚tu ! ‚{the ytswƒtsw{tk …ý ytðt „heƒ
¾t™Œt™ hnu‚t nþu fu su™t ½h{tk ƒe{th ÷tuftu Œðt rð™t
…ezt‚t nþu. „heƒe™u fthýu ytu…huþ™ fhtðe þf‚t ™rn
ntuÞ, ftuE …tËu ÷tkƒt ntÚt fhe ™rn þf‚t ntuÞ. ytðt
÷tuftu™u {ŒŒ fhe ‚uytu™t ytþeðtoŒ y™u ¼„ðt™™tu htS…tu
{u¤ðe ÷uòu.
 107

“ frððh hðeLÿ™tÚt xt„tuh ”

ht»xÙ ½z‚h™t {nt™ ½zðiÞtytu, ykÄfth ytu„t¤™th
{ntŒe…ftu, rðï™t rðïf{toytu, þtkr‚Œq‚tu, rð¿tt™ðehtu
y™u ËtrníÞ Mðt{eytu{tk frððh hðeLÿ™tÚt Xtfwh (xt„tuh)
™e «r‚¼t y‚e «¼tðþt¤e Au. ƒk„t¤™t Ëw«rËØ Xtfwh
…rhðth{tk yu{™tu sL{ E.Ë. 1861 {tk f÷f¥tt™t
òuztËtkftu ÷¥tt{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu {nt™ frð n‚t. E.Ë.
1913 {tk ÷¾tÞu÷ ftÔÞ h[™t ‘„e‚tksr÷’ {txu ‚uytu™u
Œwr™Þt™wk ËtiÚte ©uc ‘ ™tuƒ÷ …whMfth’ Úte ËL{tr™‚
fhðt{tk ytÔÞt n‚t. ¼th‚™wk ht»xÙ„e‚ su ‘s™„ý{™
yrÄ™tÞf sÞ nu, ¼th‚ ¼tøÞt rðÄt‚t....’ ‚u™e h[™t
…ý ‚uytuyu fhe n‚e.
xt„tuh fuð¤ frð s ™ n‚t, …hk‚w ftu{¤ ӌޙt …ý
n‚t. ‚uytuyu E.Ë.1901 {tk ƒu÷t…wh™e s{e™ …h ‘þtkr‚
r™fu‚™’™e MÚtt…™t fhe n‚e. ‚u{tk ‚uytu nk{þtk hnu‚t n‚t.
‚u yt©{{tk yuf fq‚htu hnu‚tu n‚tu. ‚u htºtu [tufeŒth™wk ft{
fhe …tu‚t™e Vhs ƒòð‚tu n‚tu. yufðth ‚u fq‚ht™t yk„tu{tk
Ëztu ÚtÞtu ‚uÚte y™uf Sðztk ¾ŒƒŒðt ÷tøÞtk. ‚u™e …eztÚte
fq‚htu [eËtu …tz‚tu n‚tu.
Œwr™Þt™t {tuxt ¼t„™t ÷tuftu MðtÚteoytu ntuÞ Au yu s
«{týu þtkr‚ r™fu‚™{tk hnu‚t ÷tuftu …ý fq‚htu [tufe fh‚tu
 108

íÞtk ËwÄe Ët[ð‚t n‚tk, …hk‚w ƒe{th …zâtu

yux÷u {the™u ƒnth ftZe {qf‚t; …ý fq‚htu Vhe™u yt©{{tk
…tAtu ytð‚tu hnu‚tu. yuf htºteyu …ezt™u fthýu fq‚htu [eËtu
…tz‚tu n‚tu ‚uÚte fkxt¤e™u yuf «tuVuËh ƒkŒqf ÷E™u fq‚ht™u
{thðt™e {ksqhe ÷uðt hðeLÿ™tÚt …tËu „Þt.
xt„tuhS™u «ýt{ fhe fÌtwk : “ yuf fq‚htu ½ýt
rŒðËÚte …eztÞ Au, ‚tu „tu¤e {the™u {the ™t¾wk ‚uÚte …eztÚte
{wõ‚ ÚtE òÞ. ‚u ftuE™u þtkr‚Úte Ëqðt Œu‚tu ™Úte.” ytðwk
Ëtk¼¤e xt„tuhu Ëðt÷ fÞtuo : “ «tuVuËhS ! ‚{tht
…rhðth{tkÚte ftuE ÔÞÂõ‚ Œw:¾Úte …ezt‚tu ntuÞ ‚tu ‚{tu ‚u™u
„tu¤e {the Œw:¾Úte {wõ‚ fhtu fu Œðt¾t™u ÷E òð ?”
ytðwk Ëtk¼¤e «tuVuËh þhr{kŒtu ƒ™e „Þtu. íÞthu xt„tuhu
fÌtwk : “ ¾hu¾h ‚{u fq‚ht™u …ezt{tkÚte Atuztððt EåA‚t ntu
‚tu Xth fhe™u ™rn, …hk‚w …þwytu™t Œðt¾t™u ÷E sE™u
Ëthðth fhtðtu.” ‚whk‚ «tuVuËhu {tVe {t„e y™u fq‚ht™u …þw
Œðt¾t™u ÷E sE Ëthðth þY fhtðe. Úttuzt rŒðË …Ae
fq‚htu Ëthtu ÚtE „Þtu y™u Vhe þtkr‚ r™fu‚™ yt©{™e [tufe
fhðt ÷tøÞtu. ¼õ‚tu ! yt…ýe þuhe{tk fu „t{{tk fq‚htytu fu
ftuE …þwytu htu„Úte …ezt‚t ntuÞ ‚tu …þw Œðt¾t™u ÷E sE
…wÛÞ™wk ftÞo fhe «¼w™tu htS…tu {u¤ððtu òuEyu.
 109

“ h{uþ¼tE ytuÍt ”
“su™t rŒ÷{tk ŒÞt™u MÚtt™ ™Úte, íÞtk ðt‚ ™ fh rŒ÷ ¾tu÷e™u;
yu …týe rð™t™t Ët„h™e, ™tÍeh™u fþe sYh ™Úte.”
- ™tÍeh
¼õ‚tu ! …htu…fth yu yuðwk …wÛÞ Au fu, su{tk Ëw„kÄ
™Úte, A‚tk …ý yu™u ËwðtË „ýðt{tk ytðu Au. suytu™wk
ÓŒÞ ŒÞtÚte ¼hu÷wk Au, suytu™e ðtýe ËíÞÚte þtu¼u Au y™u
suytu™wk þheh …htu…fth{tk s yntuhtºte ½ËtÞ Au yuðt
¼t„ð‚ …wÁ»t …qßÞ h{uþ¼tE ytuÍt™tu sL{ ¼tð™„h
SÕ÷t™t {nwðt ‚t÷wft™t Œuðft ™t{™t yuf ™t™fzt
„t{{tk ÚtÞtu n‚tu.
‚uytu™tu Ëns Mð¼tð …htu…fth «íÞu ÷t„u÷tu òuðt
{¤u Au. Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™ yuðkw fnu‚tk fu, ‘ «ð‚o™eÞt
ËŒTrðãt ¼wrð ÞíËwf‚ ] k {n‚T ’ …]Úðe{tk ËŒTrðãt™e «ð]r¥t
fhðe y™u fhtððe...ytðt s rð[thtu™u …tu‚t™t Sð™{tk
ytí{Ët‚T …qßÞ ¼tEyu fhu÷t sýtÞ Au. ‚uytu …tuhƒkŒh{tk
rðþt¤ ‘ ËtkŒe…r™ rðãtr™fu‚™ ’ yt©{ [÷tðu Au y™u
‚u{tk ytþhu 300 Úte 400 ƒútñý ƒt¤ftu™u {V‚ ¼ýtðe
rðît™tu ƒ™tðe ËŒTrðãt™e «ð]Â¥t™wk r{þ™ [÷tðe hÌtt Au.
yt rËðtÞ ‚uytuyu fåA ¼qfk… Ë{Þu …ze „Þu÷tk
{ft™tu{tkÚte ½ýtk {ft™tu y™u þt¤tytu ƒtkÄe yt…u÷ Au.
‚uytu fÚtt™t {tæÞ{Úte ƒúñrðãt, ËŒTrðãt y™u ƒeò
 110

y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo ð‚o{t™ Ë{Þ{tk fhe

hÌtt Au. ‚uytu …tu‚t™e ¼t„ð‚ fÚtt{tk fnu‚t ntuÞ Au fu, “
ftuE™e …ezt™u òuE™u fu Ëtk¼¤e™u yt…ýt rŒ÷{tk ŒŒo
ÚttÞ Au ? òu nt, ‚tu Sðtu Atu y™u òu ™t, ‚tu yu™u s nwk
ntxoVuE÷ fnwk Awk. ztuõxh™e ¼t»tt{tk ntxoVuE÷ su ntuÞ ‚u
…ý y{the ¼t»tt{tk yt s ntxoVuE÷ (ÓŒÞ Œƒtý) Au.
ƒeòytu™e …eztytu òuE™u y™u ‚f÷eVtu òuE™u rŒ÷{tk
Œw:¾ ™ ÚttÞ ‚tu yu nt÷‚wk-[t÷‚wk þƒ s Au ! su™t{tk ŒÞt
Au yu™wk ÓŒÞ s ‚kŒwhM‚ Au.

“…htÞt ŒŒo y…™tÞu WËu ELËt™ fn‚u ni,

rfËefu ft{ òu ytÞu WËu ELËt™ fn‚u ni.”
ƒúñtS Œuð, Œt™ð y™u {t™ð ºtýu «íÞu Œ Œ Œ
ƒtuÕÞt ! Œuðtu™u fÌtwk : Œ{™ fhòu, Œt™ðtu™u fÌtwk : ŒÞt
ht¾òu y™u {t™ðtu™u fÌtwk : Œt™ fhòu. ‚tu {™w»Þtu {txu
Œt™ «Ät™ Au. yÚtto‚T Œt™ ðzu …htu…fth™tk ftÞtuo fhðtk
òuEyu. su Œu yu™wk ™t{ Œuð y™u su ht¾e {qfu yu™wk ™t{
htûtË ! ”
÷tuftu yL™™t Œw:¾Úte …ezt‚t ntuÞ y™u ¼q¾™t fthýu
{h‚t ntuÞ ytðtu ÏÞt÷ ntuðt A‚tkÞ …ý su ÷tuftu yL™
ð„uhu™wk Œt™ fÞto rð™t fuð¤ MðtÚto {txu swŒe swŒe ƒUftu{tk
÷t¾tu ™u fhtuztu Yr…Þt ht¾e {qf‚t ntuÞ ‚u™u Ët[t yÚto{tk
{t™ð fu{ fnuðtÞ ? ‚u{™u htûtË™e …Œðe ƒhtƒh þtu¼u Au.
 111

“ sL{rŒ™™e Qsðýe ”
hí™ËwkŒhËqrhS …tu‚t™t ðõ‚ÔÞ{tk yuf ðt‚ fhu Au fu
“yuf si™ «tuVuËh …tu‚t™t …wºt™e ð»to„tX™t rŒðËu …wºt™u
f‚÷¾t™u ÷E òÞ y™u ft…ðt {txu Q¼t ht¾u÷tk …þwytu™u
Œu¾tze ƒt¤f™u fnu : “‚™u „{u ‚uðt ºtý …þwytu™e …ËkŒ„e
fh. yt…ýu ‚u™u ðu[t‚t ht¾e™u ƒ[tðe ÷Eþwk.”
…Ae ƒt¤f ºtý …þw™e …ËkŒ„e fhu, yux÷u «tuVuËh
rfk{‚ yt…e ºtý …þwytu™u ¾heŒe ÷u y™u …tksht…tu¤{tk
{qfe ytðu ! yt™t fthýu Œh ð»tuo ƒt¤f™t sL{ rŒðËu
ºtý …þwytu™u ƒ[tððt™wk …wÛÞ «tó ÚttÞ y™u Ëk‚t™{tk
…ý SðŒÞt™t ËkMfthtu …zu. fuðe ËhË ð»to„tkX !
¼õ‚tu ! ‚{thtk Ëk‚t™tu™e ð»to„tkX Qsððt{tk yt
«Ëk„ fux÷tu ËwkŒh «uhýtŒtÞe Au ? ytsu ƒÚto-zu …txeo{tk
fuf ft…e™u Qsð™thtytu ½ýt {¤þu, …ý ytðt ŒÞtðt™
÷tuftu fux÷t {¤þu ? ytsu Œhuf {tƒt… yt he‚u …tu‚t™tk
Ëk‚t™tu™e ƒÚto-zu Qsðu ‚tu fux÷tk r™Œtuo»t …þwytu™tk Sð™
ƒ[e òÞ ? y™u ‚uytu™u fux÷wk ƒÄwk …wÛÞ {¤u ?
yuf ðt‚ nk{uþtk ÞtŒ ht¾ðe : yt…ýt W…h ytð‚tk
Œw:¾tu ð¾‚u su ºttË ð„uhu™e y™w¼qr‚ ÚttÞ ‚u Ë‚‚ ™sh
Ët{u hnu ‚tu ƒeò™tk Œw:¾tu™u Œqh fhðt™t rð[thtu ËnsY…u
ÚtÞt rð™t hnu s ™rn; {txu ‚u™u ÞtŒ fÞto fhðe. {týËu
rð[thðwk òuEyu fu,su Œw:¾tu {™u „{‚tk ™Úte y™u {thtÚte
 112

Ën™ Út‚tk ™Úte yu Œw:¾tu ƒeòytu™u …ý

™rn s „{‚tk ntuÞ y™u ƒeòytuÚte …ý Ën™ ™rn Út‚tk
ntuÞ; ‚tu {tht Œw:¾tu™u Œqh fhðt™t nwk su he‚u «Þí™tu fYk Awk yu
s he‚u ƒeòytu™tk Œw:¾tu™u Œqh fhðt™t {thu …ý «Þí™tu
fhðt òuEyu.
¼õ‚tu ! ŒÞt™t …rhýt{™u rŒ÷{tk …uŒt fhðt {txu™tu
¾qƒ Ëtht{tk Ëthtu y™u Ë[tux W…tÞ yt s Au; …ý {tuxe
‚f÷eV s yt Au fu, s„‚{tk {tuxt ¼t„™t ÷tuftu …tu‚t™tk
{t{q÷e Œw:¾tu™u ¾qƒ {tuxtk {t™u Au y™u ƒeòytu™tk ò÷e{
Œw:¾tu™u Ëtð {t{q÷e {t™u Au ! yt fthýu s ‚uytu ŒÞt™t
…rhýt{™u Wí…L™ fhðt{tk r™»V¤ òÞ Au.

“ ŒÞt y™u fYýt ”

ŒÞt¤w ÷tuftu™t Œun{tk ŒÞt ðýtE òÞ Au íÞthu ‚uytu™wk
Sð™ ‚Yðh suðwk ƒ™e òÞ Au. ftkxtu ¼÷u …„{tk ðtøÞtu
ntuÞ, …hk‚w yu™e ðuŒ™tÚte ytkËwytu ‚tu ytk¾tu s …tzu Au
y™u ntÚt yu ftkxtu ftZðt ‚í…h ƒ™e òÞ Au. – ƒË yu s
«{týu Œw:¾ ¼÷u ƒeò ÷tuftu™u ÚttÞ, …hk‚w yu™tk Œw:¾tu™u
fthýu Œw:¾e ÚtE™u yu™tk Œw:¾tu™u Œqh fhðt™t W…tÞtu ŒÞt¤w
÷tuftu nk{uþtk fh‚t ntuÞ Au.
Ë{sðt {txu fnwk ‚tu ŒÞt y™u fYýt{tk Úttuztu Vuh Au.
fYýt yux÷u ƒeòytu™tk Œw:¾tu™u òuE™u ÓŒÞ{tk Œw:¾ ÚttÞ
y™u ŒÞt yux÷u …h™tk Œw:¾tu™u Œu¾e ÓŒÞ ÿððt™e ËtÚtu
 113
Ët{u™e ÔÞÂõ‚™wk Œw:¾ Œqh fhðt™t «Þí™tu{tk
÷t„e sðtÞ. fYýt{tkÚte {tºt ÓŒÞ s …e„¤u Au, ßÞthu
ŒÞt{tk ‚tu Œw:¾tu™e s rðŒtÞ„ehe ÚtE òÞ Au. ŒÞt{tk
fYýt™tu Ë{tðuþ ÚtE òÞ Au, …ý fYýt{tk ŒÞt™tu Ë{tðuþ
ÚtE s‚tu ™Úte, yux÷e ŒÞt{tk rðþu»t‚t hnu÷e Au. ŒÞt
rþ¾h Au, ßÞthu fYýt yu rþ¾h ËwÄe …ntU[ðt™wk Ëtu…t™ Au.
òu fu fYýt yu {t™ð‚t™wk «Út{ Ëtu…t™ fne þftÞ Au.
rŒ÷{tk fYýt y™u ŒÞt ntuÞ ‚tu s {týË {t™ð
fnuðtÞ Au. ƒeò Œw:¾eytu™u òuE …tu‚t™wk rŒ÷ ÿðe òÞ,
ytðe su ËkðuŒ™tí{fð]r¥t™wk ™t{ s Ët[e {t™ð‚t Au. yuf
ðt‚ ÞtŒ ht¾ðe fu, yt s„‚{tk Ëðo Sðtu™u Ëw:¾e ƒ™tðe
Œuðt™e …h{tí{t™e yt¿tt ™Úte, …ý yt s„‚{tk yuf
…ý Sð™u Œw:¾ ™ …ntU[tzðt™e «¼w™e yt¿tt yð~Þ Au.

‘„wYðÞo ½™~Þt{«ftþ Mðt{e’

“f]…t¤w ™u …h W…fthe, ¿tt™ Œt™Úte ™ òÞ nthe;
fu™e r™kŒt ÿtun ™rn ÷uþ, yuðt Ëk‚™u ™t{wk nwk þe»t.”
– ËŒT„wY r™»fw¤t™kŒ Mðt{e
Ônt÷t ¼õ‚tu ! rð™Þ yu ËŒT„ýw tu™kw {q¤ Au, ‚u{ ŒÞt
yu Ä{o™kw {q¤ Au. su{ rð™Þe ÔÞÂõ‚ Ëðoºt r«Þ ƒ™u Au, ‚u{
ŒÞt¤w ÔÞÂõ‚ …ý Ëðoºt r«Þ ƒ™u Au. ŒÞt¤w ƒ™ðt{tk ËtiÚte
{tuxtu ÷t¼ yu Au fu, rð[th{tk y™u ð[™{tk Mðt¼trðf
 114
ËtiBÞ‚t ytðe òÞ Au.
þtMºtfthtu ÷¾u Au fu, Ëk‚tu™t Sð™{tk ŒÞt ™t{™tu
ËŒT„wý yð~Þ ntuðtu s òuEyu. ¢qh ËtÄw™tu [nuhtu Ëk‚ suðtu
™rn, …hk‚w þu‚t™ suðtu ÷t„‚tu ntuÞ Au. ŒÞt rð™t™t ËtÄw-
Ëk‚tu M{þt™{tk hnu÷t ¾eÍzt suðt ÷t„‚t ntuÞ Au; ßÞthu
ŒÞtðt™ Ëk‚™e {w¾tf]r‚ ËtiBÞ y™u ™un ™e‚h‚e ntuuÞ Au.
©e{ŒT ¼t„ð‚S{tk Ëk‚tu™tk 30 ÷ûtýtu fÌttk Au.
‚u{tk ŒÞt ™t{™t ËŒT„wý™u {wÏÞ MÚtt™ yt…ðt{tk ytÔÞwk
Au. ytðt ËŒT„wýtu™u Sð™{tk Ëtk„tu…tk„ W‚th™th ½ýt
{nt…wY»ttu Au, ‚u{tk yt «Ëk„u {tht „wYðÞo™u ÞtŒ fheþ. –
fthý fu ‚uytu{tk hnu÷ ŒÞt™u {U ½ýeðth ™shtu™sh òuÞu÷
Au y™u Ëtk¼¤u÷ Au ‚u™e Úttuze Í÷f ðt[fð„o Ë{ût hswk
fYk Awk.
fkzthe y™u ðztuŒht „wYfw¤™t ËkMÚtt…f ‚u { s
÷tuÞtÄt{™t SýtuoØthf yuðt {tht „wY©e …h{ …qßÞ
ËŒT„wYðÞo þtMºte ©e½™~Þt«ftþŒtËS Mðt{e E.Ë.
2001{tk yu f ðth ÷tu Þ t- Ät{{tk ©eS{nthts™t
nM‚f{¤Úte …tð™ ÚtÞu÷ «ËtŒe™t ÷ªƒw‚Á ™e[u ƒuXt
n‚t. ‚u Ë{Þu y™wËqr[‚ s™òr‚™t ™tuft¼tE ™t{™t
ð]Ø ÷tfze™u xufu ÷k„zt‚t …„u {krŒh{tk ytðe …qßÞ Mðt{e
…tËu ytðe™u hzðt ÷tøÞt.
Œw:¾eÞtytu™u òuE™u suytu™wk ÓŒÞ Ënshe‚u …e„¤e
òÞ Au yuðt …qßÞ Mðt{eyu ‚u ð]Ø™u n{ŒŒo Ë{S hzðt™wk
 115

fthý …qAâwk. íÞthu ‚uýu fÌtwk : “Mðt{eS ! nwk

yr‚ „heƒ Awk y™u {thtu …„ …tõÞtu Au ‚uÚte ƒnw …ezt ÚttÞ
Au. Œðt¾t™u sðwk Au, …ý Yr…Þt ™Úte.” yt he‚u sðtƒ
yt…e …tf™u fthýu Vq÷e „Þu÷ …tu‚t™tu …„ ƒ‚tÔÞtu.
ftunðtE „Þu÷ …„ òuE™u Mðt{e™t ÓŒÞ{tk ¾qƒ Œw:¾
ÚtÞwk, ‚uÚte ‚uytuyu ËtÚtu ytððt™wk fÌtwk. …Ae Mðt{e ‚u
ð]Ø™u ËkMÚtt™e „tze{tk ƒuËtze ðztuŒht ÷tÔÞt y™u
ntuÂM…x÷{tk Œt¾÷ fÞto !
…„™u òuE ztì. ¼e¾w¼tE …xu÷u fÌtwk : “Mðt{eS !
Ÿ zu ËwÄe …tf ÚtÞu÷ Au ‚uÚte …„ ft…ðtu …zþu !” íÞthu
Mðt{eyu fÌtwk : “‚{u Œðt þY fhe «Þí™ fhtu y™u nwk
¼„ðt™™u «tÚto™t fYk, …ý …„ ft…ðtu ™Úte.” yt he‚u fne
fkzthe ytðe Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™™u «tÚto™t fhe : “nu
{nthts yt ŒŒeo™tu …„ ft…ðtu …zþu ‚tu ‚u rƒ[tht …hðþ
ƒ™e sþu, {txu ‚{u ŒÞt fhe ‚uytu™u ËtÁk fhe Œtu.”
ð‚o™þe÷ Ëk‚tu™e yhs …h{tí{t ‚íft¤ Ëtk¼¤u Au
yt þtMºt r™Þ{ y™wËth …qßÞ…tŒ Mðt{e™e yk‚h™e
yhS …ý ©eS {nthtsu Ëtk¼¤e, ‚u™t fthýu su …„
ft…ðtu …zu ‚u{ n‚tu ‚u™wk ËV¤ ytu…huþ ÚtE „Þwk y™u ƒu-
[th {rn™t{tk ‚tu ËtÁ ÚtE „Þwk ! íÞthƒtŒ ‚uytu ßÞthu
÷tuÞt „Þt íÞthu nh¾t‚u niÞu yk‚h™t ytþeðtoŒ yt…‚t
ntuÞ yu he‚u „Þt n‚t.
E.Ë. 2002 {tk Vhe yu f ðth …q ß Þ Mðt{e
 116
÷tuÞtÄt{{tk n‚t, yu Ë{Þu ƒtsw™t „t{™t
yuf ztìõxh {krŒh{tk Œþo™ fhðt ytÔÞt ™u Mðt{e™u «ýt{
fhe ƒuXt. Mðt{eyu ytððt™wk fthý …qAâwk. íÞthu ztìõxhu
fÌtwk : “yt „t{™t {tðS¼tE ftu¤e™t …wºt {wfuþ™u ƒtu™
xeƒe ÚtÞtu Au ‚uÚte Œðt Œuðt ytÔÞtu n‚tu, …hk‚w nðu ‚u ƒ[e
þfu ‚u{ ™Úte.” íÞthu Mðt{eyu fÌtwk : “{tuxe ntuÂM…x÷{tk
÷E „Þt n‚t fu ™rn ?” íÞthu ztuõxhu fÌtwk : “Mðt{eS !
sux÷t Yr…Þt n‚t yux÷t ƒÄt™e Œðt fhtðe ÷eÄe Au, nðu
…iËt ¾qxe „Þt Au.”
ztuõxh™e ytðe ðt‚ Ëtk¼¤e Mðt{e™wk ftu{¤ ÓŒÞ
ð÷tuðtE „Þwk y™u Œw:¾ ËtÚtu {™tu{™ rð[thðt ÷tøÞt :
“yhu ! rƒ[thtu W„‚e ô{h™tu Þwðt™ Ä™™t y¼tðu {]íÞw
…t{u ‚u ÞtuøÞ ™ fnuðtÞ.” ytðwk rð[the ‚whk‚ Mðt{eyu ‚u
ŒŒeo™t r…‚t™u ƒtu÷tðe™u fÌtwk : “{tðS¼tE ! ‚{tht
Ëw…wºt™u nwk {tuxt Œðt¾t™u ÷E sE™u Œðt fhtðeþ y™u
¼„ðt™™u «tÚto™t fheþ, ‚uÚte ‚{thtu …wºt ƒ[e sþu, {txu
‚{tht …wºt™u {™u Ëtu k…e Œtu.”
Mðt{e™tk ðtõÞtu Ëtk¼¤e …wºtðíË÷ r…‚t™wk niÞwk ntÚt
™ hÌtwk, ‚uÚte ‚uytu íÞtks hze …zât. Mðt{eyu Äehs yt…e
…wºt™u ÷uðt ½uh {tufÕÞt. ½uh sE ‚uytu …wºt™u ‚uze {krŒhu
÷tÔÞt. ‚whk‚ ‚u™u „tze{tk Ëwðztðe ÷tuÞtÚte ðztuŒht ÷tÔÞt.
ztuõxhtuyu ‚…tË fhe™u fÌtwk : Mðt{eS ! ƒtu™ xeƒe yËtæÞ
htu„ Au ‚uÚte yt ƒt¤f ƒ[e þfþu ™rn; ‚u™e …tA¤ ¾[o
fhþtu ‚u ÔÞÚto sþu.” íÞthu ŒÞt¤w Mðt{eyu fÌtwk : “ {tht
 117
{txu …iËtu {n¥ð™tu ™Úte, …ý yt ƒt¤f Au.
„{u ‚ux÷tu ¾[o fhðt nwk ‚iÞth Awk, ‚u™u {tuxe ntuÂM…x÷{tk
Œt¾÷ fhtu.”
{tu‚™t {w¾{tkÚte {wfuþ™u ƒ[tððt {txu ‚tíftr÷f
{tuxe ntuÂM…x÷{tk Œt¾÷ fhe ŒeÄtu. …Ae Mðt{e fkzthe
ytðe™u XtftuhS™u «tÚto™t fhe. «tÚto™t y™u …wÁ»ttÚto
ƒL™u™tu Ë{LðÞ Út‚tk s {wfuþ™u Œðt ÷t„w …ze „E y™u
Úttuzt {rn™t{tk s ËtÁk ÚtE „Þwk, …Ae ‚u™u fkzthe ÷tðe Œðt
ËtÚtu …tuÂüf ¾tuhtf þY fhtÔÞtu. yuf ð»to ËwÄe fkzthe ht¾e
Ëtð ËtÁ k ÚtE „Þt …Ae s ÷tuÞt {tufÕÞtu. …tu‚t™t …wºt™u
{]íÞw™t …tþ{tkÚte …tAtu ytðu÷tu òuE {t‚t-r…‚t™e
ytk¾tu{tkÚte «u{™tk ytkËwytu …zðtk ÷tøÞtk y™u yk‚h{tkÚte
Œwðt™t þçŒtu ™eféÞt : “y{tht …wºt™u Ëtòu fhtð™tht
½™~Þt{ Mðt{e Ëtu ðhË™t Úttytu y™u ¼„ðt™ yu™u
ftÞ{ {txu r™htu„e ht¾u.”
¼õ‚tu ! ytðt ‚tu y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo …qßÞ
Mðt{e™e «uhýtÚte fhðt{tk ytÔÞtk Au y™u nsw …ý ÚtE
hÌttk Au. E.Ë. 2001{tk ¼qfk… Ë{Þu …ý ËwhuLÿ™„h
SÕ÷t™t „Zðt¤t „t{{tk yuf {rn™t ËwÄe yL™-ðMºttrŒfu
fhe ¾qƒ {ŒŒ fhe n‚e. ‚u rËðtÞ fåA{tk …ý Sð™
sYrhÞt‚™e [es-ðM‚wytu ÷E™u „Þt n‚t. nt÷ ÷tuÞt{tk
…ý „t{ztytu™t ŒŒeoytu™e Ëuðt {txu ntuÂM…x÷ ‚iÞth ÚtE
„E Au. ‚u{s ƒt¤ftu™t rþûtý {txu ÷tuÞt™e ykŒh yuf
ËwkŒh Mfq÷ y{urhft z÷tË™t ¼trðf ¼õ‚tu™e ytŠÚtf
 118
ËntÞÚte ƒtkÄe yt…u÷ Au. ‚Útt ßÞthÚte
fkzthe{tk „wYfw¤ þY ÚtÞwk íÞthÚte ‚u yts …ÞO‚ Œh ð»tuo
„heƒtu™tk y™uf ƒt¤ftu™u {V‚ ht¾e™u ¼ý‚h ËtÚtu ËkMfth
yt…ðt{tk ytðu Au. ytðt ŒÞt¤w Mðt{e™wk MÚtt™ ‘{t™ð‚t™t
Œeðzt’{tk r™»…ût he‚u hsw fhe yuf Œe…f™e ßÞtu‚™u yLÞ
ƒwÍtÞu÷ ßÞtu‚™u «„x fhðt™tu «ÞtË fÞtuo Au.

‘‘{tŒt ðÁyu ƒt¤fe Sðtze’’

VtLË Œuþ{tk ƒ™u÷ ËíÞ ½x™t Ëtk¼¤tu. ftM…ey™
Ë{wÿ™t ftkXu ytðu÷ yuf „t{zt{tk hnu‚e ™t™þt ™t{™e
ºtý ð»to™e ƒt¤fe [t÷‚e [t÷‚e …tu‚t™t ½uhÚte Œqh
sk„÷{tk …ntU[e „E ! M™tu (ƒhV) ðhË‚tu n‚tu. Ëtu¤
f÷tf …Ae „t{™t ÷tuftuyu ‚u™u þtuÄe ftZe.
÷tuftu™u ™ðtE ÷t„e fu, Ëtu¤ f÷tf ƒhV{tk yt fuðe
he‚u Ë÷t{‚ hne nþu ? …Ae ƒt¤fe™u …qA‚tk ‚u{ýu fÌtwk :
“nwk Xkze{tk Äúqs‚e n‚e, ƒef™t fthýu hz‚e n‚e; íÞtk yuf
{tŒt ðÁ {the …tËu ytðe y™u {™u ‚u™t …z¾t{tk ÷E™u
ËqE „E ! yt¾e htºte {™u [tx‚e n‚e. ‚u™t …z¾t™t
nqkVÚte {™u Xkze ÷t„‚e ™ n‚e. ‚{thtu yðts Ëtk¼¤e™u
{™u {qfe™u yt ƒtswk s‚e hne.”
ƒt¤fe™e ft÷e ft÷e ¼t»tt Ëtk¼¤e ÷tuftuyu ‚u ‚hV
sE™u òuÞwk ‚tu yuf {tŒt (Mºte) ðÁ ‚u™t ºtý ƒå[tkytu™u
Äðztð‚e n‚e. yt «Ëk„ £tkË™t LÞwÍ …u…h{tk A…tÞtu
n‚tu.
 119

“ …ûte™e ntuÂM…x÷ ”
¼õ‚tu ! ËVthe ykf™t ytÄthu ÷¾e þfwk fu, nt÷
Œwr™Þt{tk ytþhu 8900 ò‚™tk …ûteytu Au ! ‚uytu™e fw÷
ðM‚e ytþhu 100 yƒs Au ! ‚u{tk …ý Võ‚ fÞwƒt ™t{™t
ytr£ft{tk Út‚tk …ûte™e ðM‚e 10 yƒs™e Au ! ‚u ƒÄt
ytr£ft{tk s hnu Au.
s„‚{tk su{ {™w»Þtu™u y™u …þwytu™u ŒŒoÚte …ezt‚tk
òuE™u ŒÞt¤wytu ‚u{™t {txu ntuÂM…x÷tu ƒ™tðu Au. – yu s
he‚u …ûteytu™tk ŒŒo™t E÷ts {txu …ý ŒÞt¤w ÷tuftuyu
rŒÕne™e ‘ [tkŒ™e [tuf ’ {tk ‘ƒzo ntuÂM…x÷’ ƒ™tðe yt…e
Au. íÞtk Œh ð»tou 18 nòh …ûteytu™u Ëthðth y…tÞ Au.
…tk[ nòh …ûte …uþLxtu ‚tu ftÞ{e íÞtk s hnu Au. Œhhtus™e
400 rf÷tu„út{ swðth-ƒtshe ‚u …ûteytu™u ¾tðt yt…ðt{tk
ytðu Au ! rŒÕne sðt™wk ÚttÞ íÞthu yt Ä{oftÞo{tk ¾tuƒ÷tu
[ý yt…ðt™wk ¼q÷‚t ™rn, ntu.

“ fuðe ŒÞt”
htsMÚtt™™t yuf „t{zt{tk ð]ÂØ[kŒS þuX hnu‚t n‚t.
‚uytu …ð™ðu„e ËtkZ ht¾‚t n‚t. ‚u ËtkZ™e ÏÞtr‚ Ëtk¼¤e
yu Ë{Þ™t ztfw ƒŒ™®Ënu rð[th fÞtuo : “ ð]rØ[kŒ™e ËtkZ
÷E ÷ô yux÷u ‚u™t …h ƒuËe™u ¼t„e þftÞ. ‚u …ð™ðu„e
ntuðt™u fthýu {™u ðtEËhtuÞ …ý …fze þfþu ™rn.” ytðtu
rð[th fhe™u ËtkZ ÷uðt ytÔÞtu, …ý þuX yt„¤ nthe „Þtu !
 120
¼tUÞht{tk sE ƒŒ™®Ënu {™tu{™ ™¬e fÞwO
: “ ƒ¤Úte þuX™e ËtkZ ÷E þftÞ ‚u{ ™Úte, {txu f¤™tu
W…Þtu„ fY.k” …Ae ‚tu r¼¾the™tu ðu»t ÷E™u su hM‚u þuX
s‚t n‚t ‚u hM‚t{tk ƒuXtu. þuX™u ŒqhÚte ytð‚t òuE hzðt
÷tøÞtu. þuX ‚tu ŒÞt¤w Mð¼tð™t n‚t ‚uÚte ËtkZ Q¼e ht¾e
hzðt™wk fthý …qAâwk. íÞthu r¼¾the™t ðu»t{tk hnu÷ ztfw
ƒŒ™®Ënu fÌtwk : “þuXS ! {the …í™e™wk y…nhý fhe
ƒŒ™®Ën ÷E òÞ Au, ‚uÚte hzwk Awk, yt… ¾qƒ ŒÞt¤wk Atu
{txu ‚u{™u ƒ[tðtu.”
Ët[e ðt‚ {t™e þuXu ‚u™u ËtkZ W…h ƒuËtzâtu y™u
ztfw …tA¤ sðt ‚iÞth ÚtÞt. yu s Ë{Þu þuX™u Ĭtu {the
™e[u …tze ŒeÄt y™u ËtkZ …h ƒuËe™u ƒtuÕÞtu : “ ƒŒ™®Ën
nwk …tu‚u Awk, yt ËtkZ ÷uðt ytÔÞtu n‚tu y™u nðu ÷E òô
Awk.” íÞthu ð]ÂØ[kŒ þuX ƒtuÕÞt : “ yt ðt‚ ftuE™u fneþ
™rn fu, r¼¾the ƒ™e™u ËtkZýe ÷qkxe ytÔÞtu Awk, fthý fu
‚u™t fthýu ÷tuftu™u „heƒ r¼¾the W…hÚte rðïtË Qze
sþu. Ët[t r¼¾theytu™u …ý ÷tuftu Äw‚tht Ë{S ftkE
yt…þu ™rn, {txu ƒeòytu™u fnusu fu þuXu {™u ËtkZ ¼ux
yt…e Au.”
þuX™tk ytðtk ðtõÞtu Ëtk¼¤e ztfw ‚tu M‚çÄ ƒ™e
„Þtu ! y™u {™tu{™ ƒtuÕÞtu : “ yhu ! ytðt ŒÞt¤w ™u
r¼¾theytu™t rn‚®[‚f ËtÚtu {U rðït˽t‚ fÞtuo ?” ‚whk‚
ËtkZ …hÚte W‚he þuX™t …„{tk …ze {tVe {t„e hzðt ÷tøÞtu
y™u ®sŒ„e{tk õÞthuÞ …ý ÷qkx-Vtx ™rn fhðt™e áZ
«r‚¿tt ÷eÄe.
 121

“ {u r{zÕx™ ”
¼õ‚tu ! {u r{zÕx™ ™t{™e ŒÞt¤w ƒt¤t ÷kz™™e
™Sf yuf „t{{tk ‚u{™t r…‚t ßntu™ r{zÕx™ ËtÚtu hnu‚e
n‚e. ‚uýe™u {t‚t ™ n‚e. yuf ðth ‚u ƒt¤t ÷kz™Úte
Ët{t™ ÷E ½tuzt„tze{tk ƒuËe …tu‚t™t „t{ ytð‚e n‚e.
yu Ë{Þu ‚uýu hM‚t{tk yuf ð]Ø …wÁ»t™u …zu÷tu òuÞtu. ‚whk‚
‚u ™e[u W‚he ð]Ø™u ½tuzt„tze{tk ƒuËtze …tu‚t™u ½uh ÷tðe
Ëuðt fhðt ÷t„e.
Úttuzt rŒðË{tk ‚u ƒe{th ztuËtu Ëtòu ÚtE „Þtu. …Ae
‚u …tu‚t™u ½uh „Þtu y™u ½ýwk ƒÄwk Ëtu™wk ÷E™u …u÷e ƒt¤t™u
½uh ytÔÞtu y™u …tu‚t™e Ëuðt fhe ‚u ƒŒ÷ Ëtu™wk yt…ðt
÷tøÞtu. íÞthu yu Ëtu¤ ð»to™e ƒt¤tyu yux÷tu ËwkŒh sðtƒ
ytÃÞtu fu, 3h ð»to™t Ä™™t ÷t÷[w {týË™u …ý yuðwk
ƒtu÷‚tk ™ ytðzu. {u r{zÕx™ ƒtu÷e : “ ŒtŒtS ! {U ‚{the
Ëuðt fhe Au ‚u ‚{the …tËuÚte …iËt ÷uðt {txu ™Úte fhe, …ý
{tÁk f‚oÔÞ Ë{S™u fhe Au. Œw:¾™t «Ëk„u ƒeò™u {ŒŒ
fhðe yu s Ët[e {t™ð‚t Au.”
ƒt¤t™t yt sðtƒ™e …u÷t ð]Ø™t {„s{tk ¾wƒ
yËh ÚtE. …Ae ‚uýu ½uh sE rð[th fÞtuo : “ {the …tËu
÷t¾tu …tWLz™e r{÷f‚ Au y™u nwk yuf÷tu Awk. {tht {]íÞw
…Ae {the r{÷f‚ …htu…fth{tk ðt…he þfu yuðe ŒÞtðt™
…u÷e ƒt¤t Au, {txu {the ‚{t{ MÚttðh-sk„{ r{÷f‚™e
ðthËŒth ‚u™u ƒ™tðwk suÚte {the Ëuðt fhe Au ‚u™tu ƒŒ÷tu
 122
ð¤e òÞ y™u ËíftÞo{tk {the Ëk…Â¥t™tu
ËŒw…Þtu„ ÚttÞ.”
…Ae ‚u ð]Øu ðrËÞ‚™t{wk ‚iÞth fÞwO. ‚u{tk ‚u{ýu
‚u{™e ‚{t{ Ëk…Â¥t™e ðthËŒth ‚hefu {u r{zÕx™™wk ™t{
÷ÏÞwk. …tu‚u ð]Ø ntuðt™u fthýu Úttuzt {rn™t ƒtŒ {]íÞw
…tBÞt, yux÷u ðrËÞ‚™t{t {wsƒ ‚u{™e ‚{t{ r{÷f‚
„heƒ ½h™e, …ý WŒth rŒ÷™e ŒÞt™e Œuðe {u r{zÕx™™u
{¤e, ‚uÚte ‚u ht‚tuht‚ ÷t¾tu…r‚ ƒ™e „E. …Ae ‚tu ‚uýu ‚u
Ëk…Â¥t{tkÚte y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo þY fhe ŒeÄtk ‚uÚte
÷kz™{tk ‚u™wk ™t{ «ÏÞt‚ ƒ™e „Þwk.

“ Aºt…r‚ rþðtS ”
“ÄLÞ fq¾ rsòƒtE™e, sÞtk rþðtS sLBÞtu n‚tu
‚hðth fuhe Äth …h, rnkŒw Äh{ htÏÞtu n‚tu.”
{ntht»xÙ™t rþð™uhe ™„h{tk Aºt…r‚ rþðtS™tu
sL{ E.1627 {tk ÚtÞtu n‚tu. Ë¥th{e ËŒe{tk r™Ít{þtne,
ytrŒ÷þtne y™u {w½÷þtne ({tu„÷þtne) yuðe ºtý
Ë¥ttytu Ët{u x¬h Íe÷e™u ¼th‚eÞ ËkMf]r‚ …h™t
rð™tþfthe EM÷t{e yt¢{ý Ët{u …ht¢{ ™u ™ezh
{wíËŒTe„eheÚte rnkŒwÄ{o™tu Íkztu htu…e rnkŒwytu™u MðÄ{oÚte
ƒ[tð™tht rþðtS {nthts™e ŒÞt™tu yuf «Ëk„ Ëtk¼¤tu.
ht{ŒtËS Mðt{e™e f]…tÚte rþðtSyu {tu„÷tu™t
™tf{tk Œ{ ÷tðe ŒeÄtu n‚tu ‚uÚte rŒÕne Ë{útx þu‚t™
ytihk„Íuƒu Ë{sw‚e fhðt™t ƒnt™u rþðtS™u rŒÕne
 123
ƒtu÷tÔÞt, ‚uÚte Ëu™t…r‚ ‚t™tS ð„uhu™u ËtÚtu
÷E™u ‚uytu rŒÕne „Þt. íÞtk ytihk„Íuƒu f…x fhe fuŒ fhe
÷eÄt ! …hk‚w yuf rþÞt¤™t Ëkfò{t ytðu÷ þuh (rËkn)
õÞtk ËwÄe …qhtE hnu ? yu s he‚u rþÞt¤eÞt suðt
ytihk„Íuƒ™e su÷{tkÚte rþðtS …ý ¼t„e „Þt !
{ntht»xÙ ‚hV ytð‚tk Ëw÷‚t™…wh™t sk„÷{t htºtu
rËkn {thðt ytÔÞtu, …hk‚w þuh™e Ët{u þuh fÞtk ËwÄe x¬h
÷E þfu ? rþðtSyu ‚u™u ð„h nrÚtÞthu îkî ÞwØ fhe {the
™tÏÞtu ! ƒÚttuƒÚt ÷zðt™u fthýu ‚uytu …ý ¾qƒ ½ðtÞt;
‚uÚte ytht{ fhðt ƒtsw™t „t{{tk rð™tÞf ƒútñý™t ½uh
yr‚rÚt ‚hefu hnuðt ÷tøÞt.
‚u ƒútñý yr‚ „heƒ ntuðtÚte r¼ûtt {t„e™u ÷tð‚tu
y™u rþðtS™u s{tze™u s{‚tu n‚tu. yufðth ‚u s{tze™u ™
sBÞtu, ‚uÚte rþðtSyu fthý …qAâw.k rð™tÞfu fÌtw:k “ ytsu
r¼ûtt{tk Võ‚ yuf sý s{u ‚ux÷wk s {éÞwk n‚wk yux÷u nwk s{e
þõÞtu ™Úte.”
ytðwk Ëtk¼¤e rþðtS™wk ÓŒÞ …e„¤e „Þwk. ‚uytu
{™tu{™ ƒtuÕÞt : “ yhu ! ytðt f…ht Ë{Þu nwk fuðe he‚u
{ŒŒ fhe þfwk ? òu {ntht»xÙ{tk ntu‚ ‚tu yt ¼qŒuð™u nwk Ët[e
Íðuht‚Úte ‚tu¤e Œu‚, …ý yíÞthu ‚tu nwk fuŒe Awk, fu{ fhe
yt ƒútñý™wk Œtrhÿ ftZwk ?”
yt ƒtswk rŒÕneÚte ytihk„Íuƒu rþðtS™u …fzðt™wk
{tuxwk E™t{ ftZâwk. yt™e òý Út‚tk s rþðtSyu yuf r[êe
÷¾e ‚u ƒútñý™u yt…e™u fÌtwk : “Ëw÷‚t™…wh™t Ëwƒt™u
 124

yt…e ytðtu.” …u÷t ¼qŒuðu sE™u Ëwƒt™u

yt…e. ‚u{ýu r[êe ðtk[e ‚tu ‚u{tk ÷¾u÷ n‚wk : “ rþðtS™u
…fzðt™wk su E™t{ Au ‚u™t Yr…Þt r[êe ÷tðu÷ rð™tÞf
ƒútñý™u yt…òu. rþðtS ‚u{™t ½uhÚte ‚{tu™u {¤e sþu.
y™u Ëtk¼¤tu, òu ¾t÷e ntÚtu {™u …fzðt ytðþtu ‚tu
Sð‚t ™rn hnuðt Œô, yt þçŒtu ÞtŒ ht¾e™u r™ýoÞ fhòu.
r÷r¾‚k„ Aºt…r‚ rþðtS.”
fux÷e ŒÞt ! fuðtu ƒŒ÷tu ! …u÷t ¼qŒuð …tu‚u ¼qÏÞt
hne™u rþðtS™u yuf yr‚rÚt Ë{S s{tzu Au y™u rþðtS
{tu‚™e …hðt fÞto rð™t ŒÞt¤w Mð¼tð™u fthýu ƒútñý™wk
Œtrhÿ ftZðt {tu‚™u ¼uxðt ‚iÞth ÚtÞt ! yt ƒtsw …u÷tu
Ëwƒtu h0 …Xtýtu™u ÷E rð™tÞf™u ½uh ytÔÞtu. E™t{™t
Yr…Þt yt…e rþðtS™u ËtU…e Œuðt fÌtwk.
ytðwk Ëtk¼¤e rð™tÞf ‚tu [tUfe „Þtu ! íÞtk ‚tu yr‚rÚt
Y{™e ƒnth ytðe™u ƒtuÕÞt : “ nwk …tu‚u s rþðtS Awk {™u
fuŒ fhe þftu Atu.” ‚whk‚ …fze™u ÷E „Þt. yt ƒtsw
rð™tÞf™u ÏÞt÷ ytÔÞtu fu yr‚rÚt {t™e su™e Ëuðt fh‚tu
n‚tu ‚u …tu‚u s Aºt…r‚ rþðtS {nthts n‚t, {tht {txu s
‚uytu …fztÞt Au. ” …Ae ‚u ƒútñý {tÚtwk …Atze …Atze
hzðt ÷tøÞtu.
rþðtS™u ÷E „Þt íÞthu ƒtsw{tk s ‚uytu™t Ëu™t…r‚
‚t™tS Aw…tE™u òuE hÌtt n‚t, …ý rþðtS Ët{u [t÷e™u
…fztÞt ‚uÚte ‚uytuyu nw{÷tu ™ fÞtuo. ‚uytu rð™tÞf …tËu
ytÔÞt ™u …tu‚t™e ytu¤¾tý yt…e. ƒútñýu hz‚tk hz‚tk
 125

fÌtwk : “ {™u Ä™ðt™ ƒ™tððt {txu ŒÞt¤w

rþðtS …tu‚u …fztE „Þt Au ‚uÚte {™u ¾qƒ Œw:¾ ÚttÞ Au.
ÕÞtu yt ƒÄt s Yr…Þt ‚u™t nrÚtÞthtu ¾heŒe™u rþðtS™u
Atuztðe ÷tðtu. „{u ‚u{ fhe rþðtS™u {tu‚™t {w¾{tkÚte
ƒ[tðe ÷tu. ”
Yr…Þt ÷E ‚whk‚ ðeh ‚t™tSyu nrÚtÞthtu ¾heŒe …0
{týËtu™u Yr…Þt yt…e Ëðuo ðt‚ fhe. ‚uÚte ‚uytu ‚iÞth
ÚtE™u Ëwƒt™e …tA¤ Aw…e he‚u nw{÷tu fhðt ‚iÞth ÚtÞt.
yt ƒtsw Võ‚ h0 Ëir™ftu ËtÚtu nh¾t‚u niÞu Ëwƒtu [tÕÞtu
s‚tu n‚tu íÞtk y[t™f nw{÷tu ÚtÞtu. Ëwƒt Ërn‚ h0 Ëir™ftu™u
{the rþðtS™u Atuztðe Ëðuo {ntht»xÙ{tk ytðe „Þt.

“ suE™ yuzBË ”
{tÁk Ëw¾ {™u s ðnt÷wk ÷t„u Au y™u Œw:¾ …ý {™u
{tÁk s ¾xfu Au, ytðe {™tuð]r¥t yt s„‚{tk ftu™e ™Úte yu
«&™ Au; …ý su rŒðËu yt…ýe ™sh yt…ýtk Œw:¾tu …hÚte
nxe™u yLÞ™tk Œw:¾tu …h òÞ Au, yt…ýtk Ëw¾tu …hÚte
nxe™u yLÞ™tk Ëw¾tu …h òÞ Au, yt…ýtk Ëw¾tu™u „tiý
fhe™u …ý yLÞ™tk Ëw¾tu™u Ë÷t{‚ ht¾ðt yt…ýu
«Þí™þe÷ ƒ™eþw,k ƒeò™tk Œw:¾tu™u n¤ðtk fhðt ¾wŒ Úttuztf
Œw:¾e Útðt ‚iÞth hneþwk, íÞthu yt…ýtk ÓŒÞ{tk «ËL™‚t™tu
yuf yuðtu ËqÞo Q„þu fu su ËqÞo™t ysðt¤tÚte yt…ýt
Œtu»ttu™u ðeýe ðeýe™u ËtV fhe þfeþwk ‚uÚte Sð™ ÄLÞ
ƒ™e sþu, ÓŒÞ r™{o¤ ƒ™e sþu y™u «¼w ÓŒÞ{tk Œu¾tþu.
 126
„heƒtu™tk Œw:¾tu™u …tu‚t™wk Œw:¾ Ë{s™th
n‚e y{urhft™e ËL™the suE™ yuzBË. ‚u™tu sL{
E.1860 {tk rþft„tu { tk ÚtÞtu n‚tu . ƒ[…ýÚte s
Œw:¾eytu™e Ëuðt fhðt™e ‚{L™t ntuðtÚte {tuxe ÚtE™u ‚uýu
„heƒtu™t rðM‚th{tk ¼tzu {ft™ ht¾e ‚u{tk hne™u ÷tuftu™e
Ëuðt fhðt ÷t„e „E. ½h™wk ™t{ ‘ n÷ ntWË ’ htÏÞwk n‚wk
! Äehu Äehu r™:MðtÚto Ëuðt™u fthýu ‚u™e ËkMÚtt™tu rðftË
Út‚tu „Þtu y™u y{urhft™e ËhnŒ™u ytu¤k„e …qht rðï{tk
™t{ htuþ™ ÚtE „Þwk, ‚u™u fthýu Œwr™Þt™wk ËtiÚte {tuxwk
E™t{ ‘ ™tuƒ÷ …trh‚tur»tf’ ‚u{™u {éÞwk n‚wk. ‚u{ýu y™uf
þt¤tytu y™u ntuÂM…x÷tu ƒkÄtðe „heƒtu™t ytþeðtoŒ
{u¤ðe {t™ð‚t™wk ¼ÔÞ ftÞo fhe ™t{ y{h fhe ƒeòytu™t
Sð™{tk «uhýt™t Œeðzt «„x fh‚tk „Þtk Au.
{™w»Þ Ëuðt™u s «¼w Ëuðt {t™e „heƒtu y™u
Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt fh™th yƒw ¼õ‚ ÚtE „Þt Au. ‚uytu
nk{uþtk ƒe{thtu™e Ëuðt{tk s hnu‚t n‚tk. ‚uytu fnu‚t fu,
“s™ Ëuðt yu …ý s™tŒo™™e Ëuðt Ë{t™ s Au. «¼w™u
þtuÄðt fÞtk sþtu ? yu ‚tu Œrhÿ™thtÞý™t Y…{tk yt…ýe
Ëuðt ykr„fth fhu Au.” ytðt s Ëuðt™t ¼u¾Äthe htu{™e
ykŒh Ëk‚ r…Þh ËuELx ÚtE „Þt Au. ‚uytuyu ßÞtk ËwÄe
SÔÞt íÞtk ËwÄe su÷{tk hnu÷t ƒe{th fuŒeytu™e Ëuðt fhe
n‚e ! yt…ýu …ý ftuEf™e ytk¾™tk ytkËwytu ÷qAeyu,
ftuEf™e ¼q¾{tk ¼t„ …ztðeyu y™u ftuEf™u ¾t‚h fkEf
fheyu ‚tu s Ët[t yÚto{tk {t™ð fnuðtþwk. {t™ð Sð™™e
Ëw„kÄ ŒÞt Au, ‚uÚte yt…ýt Sð™™u yt Ëw„kÄÚte Ëw„kÄe‚
ƒ™tðeyu.
 127

“ ƒtƒt yt{xu ”
{ntht»xÙ™t «r‚¼t Ëk…L™ Ë{ts Ëuðf {wh÷eÄh
™t{ Ähtð‚t ƒtƒt yt{xu™tu sL{ ƒútñý fw¤{tk
E.1914 {tk ÚtÞtu n‚tu. rþþwðÞÚte s ßÞthu ƒeòk ƒt¤ftu
÷tzftuz{tk Sð™ rð‚tð‚tk íÞthu ƒtƒt yt{xu …thftkytu
¾t‚h fkEf fhe Aqxðt™e ‚{L™t Ähtð‚t n‚t. {tºt ƒth
ð»to™e ðÞ n‚e íÞthu …rhðth™tu ËtÚt Atuze ytrŒðtËeytu™e
ðå[u sE™u ðMÞt suÚte ytí{eÞ ƒ™e ‚u ÷tuftu™tk Ëkfx Œqh
fhðt{tk ËntÞ¼q‚ ÚtE þftÞ.
™t„…wh{tk ‚u{ýu ƒe.yu. ‚Útt yu÷.yu÷.ƒe. ™e
…heûtt …tË fhe y™u ðÄto …tËu ytðu÷t ðhtuht ™t{™t
„t{{tk ðfe÷ ‚hefu™e fthrfŒeo™e þYyt‚ fhe. yt „t{™u
Auðtzu ð÷¾tk {th‚t yuf hõ‚r…¥t™t ŒŒeo™u òuE ‚u{™t
Sð™™tu htn ƒŒ÷tÞtu. ‚u™e …ezt ytuAe fhðt fþwk fhe
Aqxðt™wk ™¬e fÞwO. ‚u ð¾‚u f÷f¥tt{tk ‘ Mfq÷ ytuV xÙtur…f÷
{urzËe™ ’ ™t{™e Mfq÷ n‚e. hõ‚r…¥t™e Ëthðth fu{
fhðe ‚u™wk rþûtý {u¤ððt {txu ƒtƒt yt{xu Mfq÷{tk
Œt¾÷ ÚtÞt.
…tu‚t™t s þheh …h yt htu„™e þe yËh ÚttÞ Au ‚u
òuðt {txu htu„™t sk‚wytu™u …tu‚t™t þheh{tk Œt¾÷ fhðt{tk
ytÔÞtk; …hk‚w ‚u™e fþe yËh òuðt {¤e ™rn. ytðt
«Þtu„tu fÞto …Ae hõ‚r…¥t™t ŒŒeoytu™e Ëthðth fhðt™wk
‚u{ýu þY fÞwO. Ëtò ÚtÞu÷t ŒŒeoytu™u Ë{ts™e {wÏÞ
 128
Ätht{tk …w™:Ët{u÷ fhðt {txu …ý ‚u{ýu
«Þí™tu [t÷w fÞto.
E.19…0 {tk ðhtuht „t{ ƒnth ytðu÷e Wßsz
s{e™ ‚u{ýu «Ã‚ fhe y™u …tu‚t™tk …í™e ËtÄ™t ‚tE™t
ËtÚt{tk hõ‚r…¥t™t htu „ eytu ™ e Ëthðth [t÷w fhe.
E.19…1{tk rð™tuƒt ¼tðu™t nM‚u “yt™kŒ ð™” ™t{™e
ËkMÚtt þY fhe ‚u{tk ƒu nòhÚte …ý ðÄw hf‚r…¥tÚte …ezt‚t
÷tuftu™u ht¾ðt{tk ytÔÞt !
E.1974{tk ŒkzfthÛÞ{tk ytrŒðtËe ÷tuftu™e Ëuðt
{txu ‘÷tuf rƒhtŒhe’ ËkMÚtt þY fhe. íÞtk ƒtƒt yt{xuyu
þt¤tytu, Œðt¾t™tkytu y™u Wãtu„fuLÿtu MÚttÃÞtk Au. ‚u{™t
ƒu …wºttu y™u ƒu …wºtðÄwytu ztuõxh Au. yt [thuÞ ztufxhtu ‚u
ËkMÚtt{tk Ëuðt yt…e hÌttk Au. ƒtƒt yt{xu™u Ëuðt ƒŒ÷ ‘
…ȼq»tý ’ ð„uhu y™uf …trh‚tur»tftu {¤u÷ Au. –(‘rðï
«rËæÄ ÔÞÂõ‚ ftuþ’ …wM‚f{tkÚte)

“ Eïh[kÿ rðãtËt„h ”
yûtÞ {™w»Þíð Ähtð‚t rðãt y™u ŒÞt™t Ët„h
Eïh[kÿ rðãtËt„h™tu sL{ E.Ë.1820{tk ƒk„t¤™t
ðeh®Ën „t{{tk ÚtÞtu n‚tu. Võ‚ 11 ð»to™e ô{hu ‚tu ‚uytu
rðît™ ƒ™e „Þt n‚t! E.18…7 {tk f÷f¥tt{tk
Þwr™ðŠËxe™e MÚtt…™t fhðt{tk ytðe íÞthu ‚u{™u ˼tËŒ
ƒ™tððt{tk ytÔÞt n‚t, {t‚t ¼„ð‚eŒuðe™t fYýt™t
„wýtu ‚uytu{tk ytÔÞt n‚t, ‚uÚte ŒÞt™t Ët„h ‚uytu ƒ™e
 129

„Þt n‚t. ‚u{™t {t‚t fuðtk ŒÞt¤w n‚tk ‚u{™tu

yuf «Ëk„ Ëtk¼¤tu.
Eïh[kÿ yuf ðth ½ýt Yr…Þt ÷E™u {t‚t …tËu
ytÔÞt y™u «ýt{ fhe fÌtwk : “ {t‚tS ! {™u ¼ýtððt{tk
‚{tuyu ‚{thtk Ëtu™t™tk yt¼q»týtu ðu[e ™tÏÞtk n‚tk, {txu
ÕÞtu yt Yr…Þt, ‚{thu sux÷tk òuEyu ‚ux÷tk ½huýtkytu ‚{u
fhtðe ÕÞtu.” ytðwk Ëtk¼¤e yu ¼th‚eÞ ËL™the™t {w¾{tkÚte
fYýtÚte ¼hu÷t þçŒtu ™eféÞt: “ ƒuxt ! Mºte™e þtu¼t
½huýtk …nuhðtÚte ™Úte ðÄ‚e, …hk‚w ËkMfthY…e yt¼q»týtuÚte
s þtu¼u Au; {txu ‚wk yt Yr…ÞtÚte „heƒ rðãtÚteoytu {txu
þt¤tytu þY fh, htu„eytu {txu Œðt¾t™tytu ¾tu÷ y™u
¼qÏÞt ÷tuftu {txu yL™ûtuºttu ¾tu÷,-{tht fe{‚e yt¼q»týtu
yt{tk ytðe „Þtk Au yu{ nwk Ë{Sþ ! ”
yuf ðth {t‚t ¼„ð‚eŒuðe Xkze{tk þt÷ ytuZe™u ƒuXtk
n‚tk. ‚u Ë{Þu yuf „heƒ Mºte XkzeÚte Äúqs‚e Äúqs‚e ‚uytu™e
…tËu ytðe. ytðwk á~Þ òuE ÓŒÞ{tk fYýt Q¼htE „E,
‚whk‚ …tu‚u ytuZu÷ fek{‚e þt÷ …u÷e Mºte™u ytuZtze ŒeÄe !
‚uÚte rðãtËt„hu ™ðe þt÷ ÷tðe yt…e, yux÷u ‚u{™u fnuðt
÷tøÞtk : “ Œefht ! ½ýe {t‚tytu xtZ™e ykŒh …ý
„heƒtE™t fthýu ytuZât rð™t™e ËqE hnu Au ‚u{™u ‚wk
÷tðe yt…, …Ae nwk ytuZeþ ! ”
{t‚t™t fYýt™t „wýtu Eïh[kÿ{tk W‚Þto ntuðt™u
fthýu ‚u{ýu y™uf „heƒ ÷tuftu™tk fhs [qfðe ŒeÄtk n‚tk.
 130
YrZ[qM‚tu™tu rðhtuÄ ntuðt A‚tk Mºte fu¤ðýe™tu
¾qƒ «[th fÞtuo n‚tu. yu rËðtÞ ƒt¤ rðÄðt rððtn™u
‚u{ýu ftÞŒt™wk MðY… y…tÔÞwk n‚w.k ‚uytuyu ƒk„t¤e ¼t»tt{tk
y™uf „úkÚttu …ý ÷ÏÞt n‚t. E.1864 {tk s{o™e{t {¤u÷e
rðï¼h™e rðît™tu™e {nt˼t{tk ‚uytu™wk ƒnw{t™ fhðt{tk
ytÔÞwk n‚w. {nthtýe rðõxturhÞtyu ‚u{™u “fiËhu rnkŒ ” ™tu
E÷ftƒ ytÃÞtu n‚tu. E.1891 {tk ‚uytu™wk …h÷tuf„{™
ÚtÞwk n‚wk.

“ X¬hƒt…t ”
X¬hƒt…t™tu sL{ E.Ë. 1869 {tk ¼tð™„h{tk
ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu™wk ™t{ y{]‚÷t÷ n‚wk. ‚uytuyu …w™t™e
yuÂLsr™Þ®h„ ftu÷us{tkÚte yu÷.Ëe.Ëe.™e. rz„úe {u¤ðe
n‚e.‚uytu fuLÞt y™u Þw„tLzt Œuþ{tk huÕðu{tk ™tufhe fh‚t
n‚t. íÞtkÚte E.1904 {tk {wkƒE ytðe þnuh ËwÄhtE{tk
òuztÞt. íÞtk yAw‚ Œr÷‚tu™e nt÷‚ òuE™u ‚uytu™u ÓŒÞ{tk
¾qƒ Œw:¾ ÚtÞwk. ‚uÚte ytSð™ Ëuðt fhðt™e «r‚¿tt fhe
™tufhe{tkÚte htS™t{wk yt…e „heƒ ÷tuftu™e Ëuðt{tk Ëk…qýo
Sð™ y…eo ŒeÄwk !
ŒeûttÄthe r{þ™he ‚hefu™t yt ™ðsL{™u …nu÷u s
…„÷u ‚uytuyu {Útwht ‚hV™t Œw»ft¤ Ëkfx™wk ft{ W…tze
÷eÄkw. íÞthƒtŒ …k[{nt÷ rsÕ÷t ‚hV ŒtntuŒ rðM‚th{tk
„t{zu „t{zu rð[hý fhðt ÷tøÞt, íÞtk ¼e÷ ÷tuftu™wk Ëuðt
{kz¤ MÚttÃÞwk y™u Ëuðt fhðt ÷tøÞt. yÄo {t™ðe suðt
 131
¼e÷tu™tk ƒt¤ftu™e fu¤ðýe, ðiŒfeÞ Ëthðth
y™u Ë{ts ËwÄtht ð„uhu …htu…fth™tk y™uf ftÞtuo fÞtO, íÞtk
‚uytu ‘ Xffh ƒt…t ’ ™wk ËkƒtuÄ™ …tBÞt n‚t.
Íðu h [k Œ {u ½ týe ÷¾u Au fu , “X¬hƒt…t
ftrXÞtðtzÚte ytËt{ ËwÄe y™u …kòƒÚte {ÿtË ËwÄe Äq¤
Vtf‚t fk„t¤ „t{ztkytu{tk ¾qƒ VÞto Au. ‚uytu™t sux÷wk
„t{ztkytu{tk rð[hý „tkÄeS fu ƒeò ftuE ftÞof‚toytuyu
fÞwO ™Úte, …hk‚w Œwo¼tøÞ Au yt Œuþ™wk fu ßÞtk yuf Ëuðf™wk
MÚtt™ …qh™th ƒeò sðÕ÷u (ftuEf) s szu Au. yux÷u
…Ae ËuðtSð™ …ý {t™ðe™wk ftht„th ƒ™e òÞ Au.”
X¬hƒt…t rð»tu „tkÄeSyu ÷ÏÞwk Au fu, “ X¬hƒt…t
rðh÷ ÷tufËuðf Au. ‚u{™t{tk yr¼{t™ fu ytzkƒh™tu Atkxtu
…ý ™Úte. ‚u{™wk ft{ yu s ‚u{™tu yuf {tºt Ëk‚tu»t Au.
½z…ýu …ý yu{™tu WíËtn {tu¤tu …zâtu ™Úte. yuf ðth {U
‚uytu™u fÌtwk : “ ‚{u sht ytht{ fhtu ‚tu ËtÁk.” ‚whk‚ ‚u{ýu
sðtƒ ytÃÞtu : “ytx÷e ƒÄe Ëuðt fhðt™e Au íÞtk ytht{
þe he‚u ÷uðtÞ ? {tÁk ft{ yu s {thtu ytht{ ntuðtu òuEyu.”
Xffhƒt…t su su „t{ztytu{tk s‚t ‚u ‚u „t{tu{tk
„kŒfe òuðt {¤‚e ™rn. ‚u{™u MðåA‚t ¾qƒ „{‚e. ¼e÷tu™u
…ý ‚uytuyu [tuϾtE ht¾‚t fhe ŒeÄt n‚t. ytsu ‚tu Wå[
¿ttr‚™t ½h™t ytk„ýtkytu{tk …ý „kŒfe W¼ht‚e òuðt
{¤u Au ! ‘„kŒfe™t «Œw»tý™u fthýu nt÷{tk yurþÞt™t
Œuþtu{tk Œh ð»tuo Ët‚ ÷t¾ ÷tuftu™tk {]íÞw ÚttÞ Au ! –
ynuðt÷ ‘ Þw™tExuz ™uþLË’ h004.
 132

“ yuf {™tunthe ytí{fÚtt ”

¼õ‚tu ! ‘yhÄe ËŒe™e ðt[™ Þtºtt’ {tk {nuLÿ¼tE
{u½týeyu {™w¼tE …k[tu¤e ÷ur¾‚ ‘yuf {™tunthe ytí{fÚtt’
™t{™tu ÷u¾ ÷¾u÷ Au ‚u òuEyu ‚uytu™t s þçŒtu{tk. –
y{urhft{tk Auf 1865 ËwÄe „w÷t{e™wk f÷kf n‚w.k ft¤t nƒËe
÷tuftu Úttuzt ½ýt ™rn, …ý 31 ÷t¾ „w÷t{ n‚t ! ‚u™u Ztuh™e
su{ ht¾‚t, Ztuh™e su{ xe…‚t, Ztuh™e su{ ðu[‚t - {t™u
yuf sý™u íÞtk ðu[,u yu™t Atufhtk™u ƒeò™u íÞtk ðu[,u …r‚™u
ºteò™u íÞtk ðu[.u yt nƒËe „w÷t{tu 90 xft y{urhft™t
ŒÂûtý ¼t„{tk n‚t. ‚u™t ÷tune - …hËuðtÚte f…tË, ztk„h,
y™u þuhze …tf‚tk n‚tk.
yt f÷kf Ët{u ÷z™tht …ý n‚t. ƒu ™t{ ‚tu yt
f÷kf fÚtt òý™tht™u ntuXu [ze „Þt Au. : rðr÷Þ{ ÷tuEz
„uheË™ y™u ‘xtu{ ftft™e Íwk…ze ’ ™e ÷ur¾ft nurhÞux
ƒe[h Mxtu. yu …wM‚fu Œuþ…hŒuþ™tk niÞtk™u n[{[tÔÞtk Au.
Ëthtk Ëthtk …wM‚ftuÚte …ý {tuxt VuhVth ÚttÞ Au, ‚u™tu ™{q™tu
yt “ ykf÷ xtuBË furƒ™ ” Au. yu s{t™t{tk ‚u™e ÷t¾tu
™f÷tu A…tE y™u ½ýe ƒÄe ¼t»tt{tk ‚u™t y™wðtŒtu
ÚtÞt; ‚u™t …hÚte „w÷t{e ™tƒqŒ fhðt {t„™th …th ð„h™tk
™txftu …ý ¼sðtÞtk.
÷ur¾ft™u {¤ðt (y{urhft™t) «{w¾ r÷kf™u r™{kºtý
yt…u÷. ‚u™u òuE™u r÷kf™ fnu, “ ytx÷e ™t™e ËL™theyu
ytðze {tuxe ÷ztE ˤ„tðe !” W¥th y™u ŒÂûtý ðå[u™wk
yËtÄthý ÞwØ n‚wk. „w÷t{e ht¾ðtðt¤t y™u „w÷t{e ™rn
 133
ht¾ðtðt¤t ƒL™u „tuht ¼tEytu n‚t. yuf s
ƒtEƒ÷ ðtk[™tht ™u yuf s htßÞ{tk ðËðtðt¤t yu
÷ztE{tk …tk[ ÷t¾ {qyt ({]íÞw …tBÞt) ƒu „tuhtytu yuf
ºteò ft¤t {txu yt fth{wk ÞwØ ÷zât.
y{urhft™t «{w¾ yƒútñ r÷kf™u „w÷t{e - ™tƒqŒe
{txu™wk yt ÞwØ fÞwO ‚u …nu÷tkÞ 7… - 100 ð»toÚte „w÷t{e
Ët{u ÷z™tht þqhtytu ÚtÞt n‚t, ‚uÞ {tuxt ¼t„u „tuht s
n‚t. ytðtk …wÛÞ &÷tuf Mºte-…wÁ»ttu{tk™t yuf ‘ ÷uðe
fturV™u ’ yt ft{ 30-40 ð»to fÞwO. ŒÂûtý{tkÚte „w÷t{tu™u
™Ëtze ÷tðu, ftuE ò‚u ™tËe ytÔÞt ntuÞ yu ƒÄt™u
ytþhtu yt…u, f…ztk ÷¥ttk – ¾tuhtf yt…u ™u y{urhft™e
ƒnth ËUfztu {tE÷ Œqh su rƒúx™™wk ËkMÚtt™ n‚wk, ßÞtk
„w÷t{e ™ n‚e,íÞtk fu™uzt {tuf÷e yt…u. yt™e ÷tkƒe
Ëtkf¤™u Er‚ntË{tk ‘ ¼tUÞ ¼e‚h [t÷‚e hu÷„tze ’ fne
Au. …ý ðM‚w‚: yu Auf fu™uzt ËwÄe™tk Úttýtk n‚tk. íÞtk
ƒÄtk™u Ëk‚tze, Ët[ðe ÞtuøÞ MÚt¤tuyu …ntU[tzðt{tk
ytð‚tk.
yt{tk fuðtk òu¾{tu, ËtnËtu n‚tk, Xkzt ÷tune™e fuðe
‚tft‚ «„x‚e n‚e, ‚u™wk ytí{fÚt™ ÷uðe fturV™u fÞwO Au,
‚u™wk …w™: …w™: Ä{o„úkÚt™e su{ …thtÞý fhðt suðwk Au. ÷uðe
fturV™u h0 Úte 70 ð»to™e ô{h ËwÄe, rðfx ft{ fÞwO. ‚u™t
½h{tk ¼tUÞhtk ntuÞ, …tA¤ ðtzt{tk ytuhzeytu ntuÞ, W…h™t
{t¤u ft‚rhÞtk ntuÞ, ‚u{tk „w÷t{tu™u Ëk‚tze ht¾u. ftuEfðth
rŒðËtu ™u yXðtrzÞtk ËwÄe ‚u{™u Ët[ððtk …zu. ÷uðe fturV™
ƒÄt Ëkòu„tu {txu ‚iÞth n‚t.
– {™w¼tE …k[tu¤e
 134

“ «urËzuLx òuLË™ ”

y{urhft™t AºteË{tk ht»xÙ «{w¾ r÷Lz™ ƒuELË

òuLË™™tu sL{ E.1908 {tk xuûttË htßÞ™t Mxu™ðtu÷
{wft{u ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu E.1963 {tk fu™uze™e níÞt …Ae
y{urhft™t «urËzuLx ƒLÞt n‚t. ‚uytu …tu‚t™t «ð[™{tk
ƒtuÕÞt n‚t ‚u òuEyu ‚uytu™t s þçŒtu{tk :-
“…]Úðe™t …x W…h sux÷t Œuþtu ÚtE „Þt, ‚u{tk yt
ht»xÙ (y{urhft) ËtiÚte ðÄw Ë{]Ø y™u þÂõ‚t¤e Au. yu™e
Ëh¾t{ýe{tk ¼q‚ft¤™tk Ët{útßÞtu™e ‚tft‚ ™rnð‚ Au. –
…ý {thu yuðt ht»xÙ…r‚ ™Úte ƒ™ðwk fu suýu …tu‚t™t Œuþ™t
Ëe{tzt rðM‚tÞto ntuÞ fu Ët{útßÞ ¾zwk fÞwO ntuÞ. {thu yuðt
ht»xÙ…r‚ ƒ™ðwk Au fu, suýu ¼wÏÞtk™u ¼tus™ ytÃÞwk ntuÞ ™u
fk„t÷tu™u rŒþt ËwÍtze ntuÞ, suýu Œhuf fwxwkƒ™e ËtŒe htu®sŒe
®sŒ„e™u ðÄw Ë{]Ø ƒ™tðe ntuÞ.”
¼õ‚tu ! ‚uytu™t þçŒtu W…hÚte ÏÞt÷ ytðu Au fu,
‚uytu™u „heƒtu y™u ¼q¾™t Œw:¾Úte …ezt‚t r™Œtuo»t
{t™ðeytu «íÞu ŒÞt sYh nþu. …Ae ‚u{ýu …htu…fth™tk
Ëthtk ftÞtuo …ý ½ýt fÞtO n‚tk.
 135

“ {t‚t rð™t™tk ƒt¤ftu {txu ”

Œuþ ¼õ‚tu y™u þwØ [trhºÞðt™ ‚u{s ¼qŒt™ (s{e™™wk
Œt™) «ð]r¥t™t «ýu‚t rð™tuƒt ¼tðu™t {t‚t™e ™{tÞt
ƒt¤ftu «íÞu™e ŒÞt™tu yuf «Ëk„ òuEyu. rð™tuƒt™wk {q¤
™t{ ‚tuu rð™tÞf n‚wk. ‚u rð™tÞf ™t™t n‚t íÞthu yu{™t
…ztuþ{tk yuf …heðth hnu‚tu n‚tu. ‚u{tk Mºte {]íÞw …t{e;
yux÷u ‚uytu™tk Ëk‚t™tu {t‚t rð™t™tk ƒ™e „Þtk. ™t™t
™t™t ƒt¤ftu™u hËtuE fh‚tk …ý ytðz‚wk ™ n‚wk, ‚uÚte
Œw:¾e ÚtE™u hz‚tk n‚tk.
rð™tÞf™t {t‚t ƒt¤ftu™wk Œw:¾ òuE Œw:¾e Œw:¾e
ÚtE „Þt. ‚uytu™wk yk‚h fYýtÚte A÷ftE „Þwk. ‚u{ýu
{™{tk rð[th fÞtuo : “yhu ! yt rƒ[thtk ƒt¤ftu™e {t‚t ‚tu
Mð„uo s‚e hne Au, nðu ‚u{™u ftuý hËtuE ƒ™tðe yt…þu ?
ftuý ‚u{™u {t‚t™tu «u{ yt…þu ? ÷tð nwk s ‚u{™u {t‚t™tu
«u{ yt…wk.”
ytðwk {™tu{™ ™¬e fhe ‚u{™t ½uh sE hËtuE
ƒ™tððt ÷tøÞtk. y™u …u÷tk ƒt¤ftu™u «u{Úte s{tzðt
÷tøÞtk ‚uÚte ƒt¤ftu™u ‚u{™e {t‚t™tu «u{ {¤ðt ÷tøÞtu
yux÷u Ëw¾uÚte hnuðt ÷tøÞtk. yt he‚u Œhhtus™tu ¢{ ƒ™e
„Þtu. yuf rŒðË …tu‚t™t ƒt¤f rð™tÞfu «§ …qAâtu : “
ƒt ! ‚{u y{tht W…h y™u …u÷tk {t‚t rð™t™tk ƒt¤ftu
W…h Ë{t™ nu‚ ht¾tu Atu ? ” {t‚tyu sðtƒ{tk nt fne.
‚uÚte ƒt¤f rð™tÞfu Vhe™u «&™ fÞtuo :“ ‚tu …Ae y{tht
 136

{txu …nu÷tk hËtuE ƒ™tðe …Ae s ‚uytu™t

½uh fu{ òytu Atu ? …nu÷tk ‚tu ‚u ƒt¤ftu {txu hËtuE fhðe
òuEyu.”
rð™tÞf™tu «&™ Ëtk¼¤e {t‚tSyu ËwkŒh sðtƒ
ytÃÞtu : “ ƒuxt, Ëtk¼¤, nwk ‚{tht Ëðuo {txu «Út{ hËtuE
ƒ™tðe™u …Ae ‚uytu™u íÞtk yux÷t {txu òô Awk fu, ‚{u Xkzkw
¾tytu ‚tu [t÷u, ‚{u {thtk ƒt¤ftu Atu, …ý …u÷tk rƒ[thtk ‚tu
{t‚t rð™t™tk Au, ‚uÚte ‚u{™u Œhhtus „h{t „h{ ftuý
¾ðztðu ? yux÷t {txu s nwk yt…ýt ½h {txu «Út{ hËtuE
ƒ™tðe ÷ô Awk y™u …Ae ƒt¤ftu {txu hËtuE ƒ™tððt
òô Awk ‚uÚte ‚uytu „h{t „h{ ¾tE þfu.”
òu Þ w k ¼õ‚tu ! ƒeò™tk ƒt¤ftu {txu …ý
r™:MðtÚto…ýt™e fuðe W¥t{ ¼tð™t n‚e rð™tuƒt™tk
{t‚]©e™e ? yt…ýu …ý yt…ýe ytswƒtsw{tk hnu‚tk {t‚t
rð™t™tk ƒt¤ftu «íÞu ytðe ¼tð™t ht¾ðe òuEyu, suÚte
{t™ð ‚hefu Ët[e „ý™t ÚttÞ y™u …h{tí{t™e f]…t™t
…tºt ƒ™e sEyu.

“ …tf ˤ„tðe ÷tuftu™u ƒ[tÔÞtk ”

[e™ Œuþ™e …wht‚™e ðt‚ Au. [e™™t yuf «Œuþ{tk
yuf Ÿ[e xufhe W…h yuf [e™e ¾uzq‚ hnu‚tu n‚tu. ‚u{™wk
¾u‚h …ý íÞtk W…h s n‚wk. yufðth ‚uytu …tu‚t™t ¾u‚h{tk
ft{ fhe hÌtt n‚t. ft{ fh‚tk fh‚tk y[t™f ‚u™e ™sh
Ë{wÿ ‚hV „E. òuE™u ytùÞo ÚtÞwk : “yhu ! yt nwk þwk òuE
 137

hÌttu Awk ? Ët„hu {ÞtoŒt ytu¤„

k e ? ” ŒrhÞt{tkÚte
¼Þkfh {tuòytu ytðe hÌttk n‚tk. ƒhtƒh Ëtks™tu Ë{Þ
n‚tu. Ët„h rf™thu ¾uzq‚tu …tu‚…tu‚t™tk ft{tu fh‚t n‚t.
Ë{wÿ õÞthuÞ …ý ftkXt ‚tuze™u ƒu{ÞtoŒ ÚttÞ ™rn,
‚uÚte nòhtu ÷tuftu r™¼oÞ he‚u ¾u‚e™wk ft{ fhe hÌtt n‚t. -
…hk‚w ƒ™u÷wk yuðwk fu, Ë{wÿ{tk Äh‚efk… ÚtÞu÷ ‚u™t fthýu
Ë{‚w÷…ýwk ¾tuhðtE „Þu÷wk ‚u™u fthýu Ë{wÿ {ÞtoŒt ƒnth
™ef¤e „Þu÷ ‚uÚte ‚u™wk …týe [thuƒtswk Vu÷tðt ÷t„u÷.
Ë{wÿ™wk ¼Þkfh ‚tkzð òuE™u yt ¾uzq‚™wk ŒÞt¤w ÓŒÞ
ð÷tuðtE „Þwk ‚uÚte {™tu{™ rð[th fhðt ÷tøÞt : “yhu
yhu ! yt r™[tý{tk ft{ fh‚t ÷tuftu ƒu¾ƒh Au. n{ýtk s
ŒrhÞt™wk …týe ‚uytu™u zqƒtze Œuþu. ƒq{tu …tzðtÚte ‚uytu
Ëtk¼¤þu ™rn y™u nwk ™e[u sEþ ‚tu nwk …ý ‚ýtE sEþ
y™u ftuE ƒ[e þfþu ™rn, {txu yuðwk fkEf fYk fu suÚte yt
÷tuftu {]íÞw™t {w¾{tkÚte W„he òÞ.”
ytðwk rð[the ‚whk‚ ‚u ŒÞt¤w ¾uzq‚u {nu™‚ fhe™u ‚iÞth
fhu÷ ztk„h™t Q¼t …tf™u yt„ ÷„tze ! y™u xufht …h
Q¼t hne {ŒŒ {txu ntÚt n÷tðe ÷tuftu™u ƒtu÷tððt ÷tøÞt.
Ëtks™tu Ë{Þ ntuu ðtÚte ÷tuftu™e ™sh ‚whk‚ ‚u ‚hV „E y™u
yt„™e ƒtsw{tk Q¼u÷ ¾uzq‚™u …ý òuÞtu.
ytðwk á~Þ òuE™u yuf…¤™tu …ý rð÷kƒ fÞto rð™t
™t™tk-{tuxtk Mºte-…wÁ»ttu xufht ‚hV Œtuzðt ÷tøÞtk. Úttuze
ðth{tk ‚tu ƒÄt s xufht W…h [Ze „Þtk. íÞtk ‚tuu ƒÄtu s
 138
ztk„h™tu …tf ƒ¤e „Þtu n‚tu. ¾uzq‚u Œhuf™u
ðt‚ fhe fu, ‘ ‚{tu™u ynª ÷tððt {txu s {U yt„ ÷„tðe
n‚e. swytu ŒrhÞt Ët{wk, ½tuzt…qhu WA¤e™u {tuò yt…ýe
‚hV ytðu Au. ‚{tu™u yu zqƒtze Œuðt™tk n‚tk ‚uÚte {U yt{
fÞwO Au.” Œhufu òuÞwk ‚tu {tuò™wk …týe …tu‚t™t ¾u‚h{tk ytðe
„Þwk n‚wk. nòhtu ÷tuftu™u ƒ[tððt ƒŒ÷ ‚u ¾uzq‚™u Ëðuo
÷tuftuyu ¼tðrð¼tuh ƒ™e «ýt{ fhe yt¼th {tLÞtu.

“ r™Äo™ A‚tk WŒth ”

ƒk„t¤{tk ™„uLÿ™tÚt [ètu…tæÞtÞ ŒuþËuðf y™u
Ä{o™t «[thf n‚t.‚uytuyu ½ýt „úkÚttu …ý ÷ÏÞt Au. ‚uytu
{tuxt rðît™ ntuðt A‚tk „heƒ n‚t. – fthý fu ‚uytu {t™‚t
fu, “Ë{]ÂØ{tk ¼„ðt™ ¼q÷e sðtÞ Au y™u r™Äo™‚t{tk
z„÷u ™u …„÷u Œw:¾tu ytð‚tk ntuÞ Au ‚uÚte ¼„ðt™ ðÄthu
Ëtk¼hu Au.” ytðwk rð[the Ä™ f{tðt {txu ‚uytu fÞthuÞ …ý
«Þí™ fh‚t ™ n‚t.
yufðth ™„uLÿ™tÚtS …tu‚t™t Þs{t™™u íÞtkÚte
÷ø™rðrÄ fhtðe …tu‚t™t ½h ‚hV ytð‚t n‚t. Þs{t™u
Úttuzt Yr…Þt ytÃÞt n‚t ‚u™wk þwk fhðwk yu rð[th{tk [t÷‚t
n‚t. ‚uðt{tk ‚u{™e ™sh hM‚t{tk yuf ƒtswyu …zu÷
ƒe{th r¼¾the …h …ze. ‚uÚte ‚u Œw:¾eÞtht™u òuE ‚uytu™wk
ÓŒÞ …e„¤e „Þwk. ‚whk‚ ƒe{th r¼¾the …tËu ytÔÞt.
ytðe™u …qAâwk : “ ¼tE ! Œðt ÷eÄe Au fu ™rn ? ”
ytðwk {{‚t¼ÞwO ðtõÞ Ëtk¼¤e r¼¾the hz‚tk hz‚tk
 139

fnuðt ÷tøÞtu : “Ëtnuƒ ! ft{™t yt¤Ëw ÷tuftu

…ý r¼¾the™tu ðu»t Äthý fhe ¼e¾ {tk„ðt ÷tøÞt Au ‚u™u
fthýu ÷tuftu {tht suðt ð]Ø y™u ƒe{th r¼¾theytu™u …ý
ft{[tuh {t™e …iËt yt…‚t ƒkÄ ÚtE „Þt Au. …iËt ™
ntuðt™u fthýu Œðt¾t™u þe he‚u sðwk ? íÞtk …ý ŒÞt¤w
ztuõxhtu Œw÷o¼ ƒ™e „Þt Au.”
ð]Ø y™u ƒe{th r¼¾the™e ðt‚ Ëtk¼¤e ‚whk‚
™„uLÿ™tÚtu …tu‚t™t Þs{t™u yt…u÷ ‚{t{u ‚{t{ Yr…Þt
‚u™t ntÚt{tk yt…e ŒeÄt ™u ƒtuÕÞt : “ ¼tE ! ÷u yt Yr…Þt
™u yíÞthu s Ët{u™t Œðt¾t™u sE Ëthðth þY fhe Œu.”
Yr…Þt yt…e™u ™„uLÿ™tÚt …tu‚t™t ½h ‚hV [t÷ðt
÷tøÞt. ‚u{™u ÞtŒ ytÔÞwk : “yhuhu ! rƒ[tht ƒe{th r¼¾the
…tËu ytuZðt™wk …ý ™Úte. ytx÷e ƒÄe Xkze{tk ‚u ðÄthu
ƒe{th …ze sþu, {txu nwk sE™u ft{¤tu yt…e ytðwk.” ‚whk‚
…tAt ytðe™u r¼¾the™u …tu‚u ytuZu÷ þt÷ ytuZtze ŒeÄe
y™u Xkze{tk …tu‚u Äúqs‚t Äúqs‚t ½uh ytÔÞt. ytðt ‚tu y™uf
«Ëk„tu ‚u{™t Sð™ ŒhBÞt™ ƒ™u÷t Au.
¼õ‚tu ! Ä™ðt™ ÷tuftu s Œt™ fhe þfu y™u Ä™ðt™tuyu
s Œt™ fhðwk òuEyu yuðwk Ë{ts{tk Ët{tLÞ ð„o™t ÷tuftu
fnu‚t ntuÞ Au. – ‚tu ‚uðt ÷tuftu™u {thtu Ëðt÷ Au fu,
™„uLÿ™tÚtS þwk Ä™ðt™ n‚t ? ‚uytuyu fÞwO yuðwk þwk {æÞ{
ð„o™t „ýt‚t ÷tuftu ™ fhe þftu ? yuftŒ Œw:¾eÞt™tk Œw:¾
ytuAtk ™ fhe þftu ?
 140

“ rðÄðt ™the™e {nt™‚t ”

fuh¤ htßÞ{tk {L™tEÄtz ™t{™wk „t{ Au. íÞtk f]»ý™T
™t{™t r[ºtfth hnu‚t n‚t. r[ºttu ðu[e fwxwkƒ™wk ¼hý-
…tu»tý fh‚t n‚t. yu rËðtÞ ƒeS ftuE ytðf yu{™u ™
n‚e. ‚u r[ºtfth™e ƒtsw{tk {wË÷{t™ …heðth hnu‚tu n‚tu.
yuf ðth ‚u™t ½h{tk y[t™f ¼Þkfh yt„ ÷t„e. ykŒh™t
Y{{tk ‚u{™tk ƒu ƒt¤ftu Ëw‚tk n‚tk. ƒL™u …r‚-…í™e ò„e™u
ƒq{tƒq{ fhðt ÷tøÞtk. ykŒh ƒt¤ftu ò„e „Þtk. ‚uytu
¼Þt™f yt„ òuE „¼htE „Þtk y™u ƒ[tðtu ƒ[tðtu
fnu‚t fYýts™f [eËtu …tzðt ÷tøÞtk ‚uÚte ƒtsw™t ½h{tk
Ëw‚u÷t f]»ý™T ò„e „Þt. òuÞwk íÞtk‚tu yt¾wk ½h ¼zfu
ƒ¤‚wk n‚wk. ƒq{tƒq{ Ëtk¼¤e yt¾wk „t{ ò„e „Þwk ™u
Œtuz‚t Œtuz‚t Ënw ytðe „Þt, …hk‚w ˤ„‚e yt„{tk ykŒh
sðt™e ftuE™e rnk{‚ ™ [t÷e. ykŒh ƒt¤ftu ƒ[tððt™e
ƒq{tu ËtÚtu yt¢kŒ fh‚tk n‚tk.
ytðe fYý [eËtu Ëtk¼¤e™u f]»ý™T™wk ft¤swk ff¤e
QXâwk. ‚u™wk ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞ …e„¤e „Þwk. ‚whk‚ {hðt™e
…hðt fÞto rð™t Sð™t òu¾{u ‚u ykŒh „Þt y™u
ƒt¤ftu™u ‚uze ƒnth ÷E ytÔÞt. ƒt¤ftu ƒ[e „Þtk,
…hk‚w f]»ý™T ¾qƒ ŒtÍe „Þt ‚u™t fthýu Úttuzt rŒðË ƒtŒ
{]íÞw …tBÞt! ‚uÚte ‚u{™e …í™e y™u ƒt¤ftu ytSrðft
rð™t™tk ÚtE „Þtk.
 141
yt ðt‚ fuh¤{tkÚte «„x Út‚tk y¾ƒth
‘{t‚]¼qr{’™e òý{tk ytðe. ‚u{ýu At…t{tk þneŒ ƒ™u÷
f]»ý™T™e ðt‚ At…e y™u yu{™t fwxwkƒe {txu Vkz þY fÞwO.
‚uÚte h3 nòh Yr…Þt ÚtÞt. ‚u ÷E™u {L™tzÄtz „t{ sE
f]»ý™T™e rðÄðt™u yt…ðt ÷tøÞt. íÞthu yu ytÞo ËL™the
…tu‚t™t Œw:¾™u „¤e sE™u ƒtu÷e : “nwk ‚tu {sqhe fhe™u …ý
„wsht™ [÷tðeþ, …ý {tht …ztuþe™wk {ft™ ˤ„e „Þwk Au
‚uÚte ‚uytu™u {ft™ ƒ™tððt {txu yt ƒÄt Yr…Þt yt…e
Œtu ! ‚uytu™u hnuðt ½h …ý ™Úte, {thu ‚tu ½h …ý Au.”
¼õ‚tu ! yt «Ëk„ „heƒtu …tËuÚte ÷tk[ ÷u‚t ÷tuftuyu
Sð™{tk W‚thðt suðtu Au. õÞtk yu „heƒ rðÄðt™t ™t™fzt
yuðt ÓŒÞ{tkÚte ™ef¤u÷t {nt™ rð[thtu y™u õÞtk yturVËtu{tk
xuƒ÷ …h ÷tkƒt …„ fhe VtkŒ Vq÷tðe™u 36 ™e At‚e{tkÚte
™ef¤‚t fksqË rð[thtu ? ÷tk[ ÷uðt™t yÄ{ y™u n÷fx
rð[thtu ?

“ Ëk‚ htrƒÞt ”
EËw™e 8 {e ËŒe{tk Eht™{tk yuf {wÂM÷{ …heðth{tk
htrƒÞt™tu sL{ ÚtÞtu n‚tu. yu{™t ðzðtytu …thËe n‚t.
ythƒtuyu …ŠþÞt (Eht™) …h yt¢{ý fhe™u íÞtk™t
…thËeytu™u ƒ¤sƒheÚte Ä{tO‚h fhe {wË÷{t™ ƒ™tðe
ŒeÄt n‚t. y{wf …thËeytu ¼t„e™u …tu‚t™t …rðºt yø™e™u
÷E „wsht‚{tk ytðe „Þt n‚t ‚uÚte ‚uytu ƒ[e „Þt n‚t
y™u ƒtfe™tytu™u {the™u EM÷t{ Ä{o Mðefthðt {sƒqh
 142
fhðt{tk ytÔÞt n‚t.
‚u …thËeytu {wÂM÷{ ƒLÞt …Ae ‚uytu™t ðkþ{tk
htrƒÞt™tu sL{ ÚtÞtu n‚tu. htrƒÞt ™t™…ýÚte s æÞt™
fh‚e n‚e. Œw:¾eytu™e Ëuðt fhðt™wk ‚u™u ¾qƒ „{‚wk n‚wk. ‚u
Ë{Þ{tk „w÷t{ «Útt n‚e, ‚uÚte ‚uytu …ý yuf Ä™ðt™™t
„w÷t{ n‚tk. ‚u{™t þuX™u ‚u{™e ÂMÚtr‚™tu ÏÞt÷ ytð‚tk
‚u{ýu „w÷t{e{tkÚte {wõ‚ fÞtO n‚tk. íÞthƒtŒ htrƒÞt
ftuE…ý ft{ fh‚tk y™u …iËt ytðu ‚u ¼u„t fh‚tk.
‚uytuyu {nu™‚ fhe™u su …iËt ¼u„t fÞto n‚t ‚u y™u
ÄtŠ{f {týËtuyu yt…u÷ …iËt™u ¼u„t fhe ‚u ŒÞt™e Œuðeyu
‚hMÞtk Sð«týe {tºt™e ‚hË Ae…tððt {txu ƒ„ŒtŒÚte
XuX {Œe™t ËwÄe yuf ÷tkƒe …týe™e ™nuh ¾tuŒtðe n‚e,
‚u™t fthýu y™uf ÷tuftu™u …týe™e ‚f÷eV Œqh ÚtE n‚e.
‚uytuyu ytSð™ Ëk‚ suðwk Sð™ Sðe y™uf …htu…fth™tk
ftÞtuo fÞtO n‚tk. ytsu …ý Eht™{tk y™u Ehtf{tk ‚uytu Ëk‚
htrƒÞt ‚hefu «ÏÞt‚ Au.

“ ™Ëo ßntu™ ”
{uBVeË Œuþ{tk ßntu™ ™t{™tu ¼÷tu ¼tu¤tu y™u yr‚
ŒÞt¤w {týË n‚tu. Œw:¾eytu™u òuE ‚u™wk yk‚h ð÷tuðtE
s‚wk n‚wk. yuf Ë{Þu {uBVeË{tk …e¤t ‚tð™tu [u… Vu÷tÞtu
n‚tu. ‚u Ë{Þu ßntu™™u ¾ƒh …z‚tk ‚whk‚ yuf ntuÂM…x÷{tk
sE …tu‚t™u ™Ëo ‚hefu ht¾ðt ztuõxh™u rð™k‚e fhe, …hk‚w
 143
ztuõxhu ™t fne; ‚uÚte ßntu™u ftf÷wŒe fhe
yXðtrzÞt {txu …ý ht¾ðt fÌtwk. …Ae ztuõxhu nt fne, ‚whk‚
ŒŒeoytu™e Ëuðt{tk htr‚ŒðË {kze …zât ‚uÚte Œhuf ŒŒeoytu{tk
yr‚ r«Þ ƒ™e „Þt.
‚uytu™e ¼tð™t y™u ft{ òuE ztuõxhu ftÞ{ ht¾e
÷eÄt. …Ae ‚tu ƒe{th ÷tuftu™u ‚uytu™t ½uhÚte ÷E ytðe
Ëuðt fhðt ÷tøÞt. Ëk‚t™tuyu ‚hAtuztÞu÷t ÷tuftu™u Ëthe he‚u
Ët[ðe Ëuðt fhðt ÷tøÞt. ‚{t{ …„th „heƒ ŒŒeoytu™e
Œðt {txu ðt…h‚t …hk‚w …tu‚t {txu yuf …ý …iËtu ht¾‚t
™rn. ytðe Ëuðt y™u ¼tð™tÚte ‚u {uBVeË{tk ÷tufr«Þ
ƒ™e „Þt n‚t.

“ …tðo‚e {t‚t™e ŒÞt ”

…tðo‚e {t‚tyu {ntŒuðS ËtÚtu ÷ø™ fhðt {txu ½tuh
‚…ùÞto fhe n‚e. …Ae {ntŒuðSyu ËŠ»t îtht …heûtt
…ý fhtðe, A‚tk zøÞtk ™rn, yux÷u ÷ø™™e nt fne. ÷ø™™e
nt fne ‚uÚte …tðo‚eSyu ‚…™e Ë{tr fhe ½uh sðt™e
‚iÞthe fhe. íÞtk ƒ[tðtu ƒ[tðtu™e ƒq{tu Ëk¼¤tE yux÷u
…tðo‚eS W‚tð¤tk W‚tð¤tk yðts™e rŒþt ‚hV Œtuzâtk.
sE™u òuÞwk ‚tu Ëhtuðh{tk yuf {„hu yuf ƒt¤f™ut …„
…fzu÷ n‚tu y™u …tu‚t™e ‚hV …týe{tk {„h ¾U[e hÌttu n‚tu
‚uÚte ƒt¤f [eËtu …tz‚tu n‚tu.
ƒt¤f™wk yt¢kŒ Ëtk¼¤e …tðo‚eS™wk ftu{¤ ÓŒÞ ff¤e
 144
QXâwk. ‚whk‚ ‚uytuyu {„h™e ¼t»tt{tk ƒt¤f™u
Atuze Œuðt™wk fÌtwk; …hk‚w {„hu M…ü ELfth fhe ŒeÄtu, ‚uÚte
…tðo‚eS ƒtuÕÞtk : “{„h! ‚wk ƒt¤f™t ƒŒ÷u su {t„u ‚u
‚™u nwk yt…ðt ‚iÞth Awk, …ý ‚wk ƒt¤f™u Atuze Œu.” íÞthu
{„h ƒtuÕÞtu : “…tðo‚e ! ‚{tuyu rþðS™u «ËL™ fhðt
y™u ÷ø™ fhðt sux÷tk ð»ttuo ‚… fÞwO Au yu ƒÄwk s ‚…™wk
V¤ {™u yt…e Œtu ‚tu nwk ƒt¤f™u Atuze Œô. ”
ytðwk Ëtk¼¤e y™k‚ ð»ttuo ËwÄe fhu÷ ‚…™wk V¤ yt…e
Œuðt ‚whk‚ …tðo‚eS ‚iÞth ÚtÞtk y™u ntÚt{tk s¤ ÷E™u
ËkfÕ… fÞtuo : “ yts ËwÄe{tk {U sux÷wk ‚… fÞwok Au ‚u Ëðuo™kw
V¤ yt {„h™u {¤tu.” yt he‚u ƒtu÷e™u …týe {qõÞwk, ‚whk‚
…u÷t ƒt¤f™u {„hu Atuze ŒeÄtu. …Ae {„h ƒtuÕÞtu : “ yt
™t™fzt ƒt¤f™u ƒ[tððt {txu ‚{tuyu Ë{„ú Sð™™e
f{týeY… ‚…™wk V¤ yt…e ŒeÄwk ?” íÞthu …tðo‚e {t‚tyu
ËwkŒh sðtƒ yt…‚tk fÌtwk : “ {„h ! ‚… ‚tu nwk VheÚte …ý
fhe þfeþ, …hk‚w yt ƒt¤f™u ‚wk „¤e ò‚ ‚tu ‚u r™Œtuo»t
ftuE™tu ÷t÷ …tAtu fuðe he‚u ytðe þf‚ ? ”
yt he‚u sðtƒ yt…e ƒt¤f™u …tu‚t™t MÚtt™ «íÞu
{tuf÷e …tðo‚eS Vhe™u ‚… fhðt ƒuËe „Þtk ! íÞtk ‚tu rŒÔÞ
«ftþ ÚtÞtu y™u rþð «„x ÚtÞt. …tðo‚eS ðkŒ™ fhe Q¼tk
hÌttk. rþðSyu …tðo‚eS™t {tÚtt …h ntÚt {qfe™u fÌtwk : ‘ Œuðe
! nwk …tu‚u s {„hY…u ‚{the …heûtt fhe hÌttu n‚tu fu, “ ‚{tÁk
yk‚:fhý «týe{tºt{tk ytí{eÞ‚t™tu y™w¼ð fhu Au fu ™rn ?
nwk ‚{tht …h «ËL™ ÚtÞtu Awk nðu Vhe™u ‚… fhðt™e sYh ™Úte,
 145
‚{u ½uh òð.” ytx÷wk fne {ntŒuðS yá~Þ
ÚtE „Þt y™u …tðo‚eS …tu‚t™t ½h ‚hV [t÷ðt ÷tøÞtk..
“ …hrn‚ ƒË rs™fu {™{tkne, r‚™ftu s„ fAwk Œw÷¼
o ™t®n ”

“ fwk¼{u¤t{tk ËtiÚte ðÄw …wÛÞ ftu™u ? ”

¼th‚™e ykŒh fwk¼{u¤tytu ËUfztu ð»ttuoÚte ÚttÞ Au.
¼th‚{tk fwk¼{u¤t Võ‚ [th MÚtt™tu{tk s ÚttÞ Au. ‚u
fwk¼{u¤tytu Œh ƒth ð»tuo yuf MÚtt™{tk ÚttÞ Au. –
{ntht»xÙ™t ™trËf þnuh{tk „tuŒtðhe ™Œe™t rf™thu,
{æÞ«Œu þ ™t Wßsi ™ þnu h ™e þe«t ™Œe™t rf™thu ,
W¥thtk[÷™t nrhîth{tk „k„t rf™thu ‚u{s W¥th «Œuþ™t
«Þt„hts{tk (y÷tntƒtŒ) „k„tS™t rf™thu fwk¼{u¤tytu
¼htÞ Au.
fwk¼{u¤t™t Er‚ntË{tkÚte yuðwk òýðt {¤u Au fu, yt
[th MÚtt™tu{tk Ë{wÿ {kÚt™™t Ë{Þu ™ef¤u÷ y{]‚ Ztu¤tÞwk
n‚wk, ‚uÚte fwk¼{u¤tytu íÞtk ¼htÞ Au. fwk¼{u¤t{tk y™uf
Œuþtu{tkÚte íÞtk™t {q¤ r™ðtËeytu …ý ytðu Au. nðu ‚tu Œhuf
fwk¼{u¤t{tk ƒu - ºtý fhtuz ÷tuftu þtrn M™t™ fhðt y™u
Œþo™ {txu W{xe …zu Au; ‚uÚteu Ĭt-{q¬e{tk …tu‚t™t «tý
…ý „w{tðu Au, A‚tk …ý ½Ëthtu ðÄ‚tu s òÞ Au. ytðtu
…rðºt fwk¼{u¤tu y{wf ð»ttuo …nu÷tk «Þt„hts{tk ¼htÞtu
n‚tu íÞthu su ËíÞ ½x™t ƒ™e „E ‚u nwk yt…™e Ë{ût
þçŒ îtht hsw fÁk Awk.
 146
«Þt„hts{tk fwk¼{u¤tu Ë{t Útðt ytÔÞtu
íÞthu yuf …rðºt Ëk‚™u MðÙ ytÔÞwk n‚wk. MðÙ{tk ‚u{™u
Œu¾tÞwk fu , ƒÄt s ‚eÚttuo …hM…h ¼u„t {¤e™u [[to fh‚t
n‚tk fu, “ yt fwk¼{u¤t{tk ðÄthu{tk ðÄthu …wÛÞ ftu™u {éÞwk
nþu ?” íÞthu «Þt„hts ƒtuÕÞt : ht{w {tu[e™u.” ‚u{™wk ™t{
Ëtk¼¤e „k„t {iÞt ƒtuÕÞtk : “ ht{w ‚tu {tht{tk M™t™ fhðt
ytÔÞtu s ™Úte.” íÞthu ‚u{™u Ë{Úto™ yt…‚tk Œuð «Þt„
y™u Áÿ «Þt„ …ý ƒtuÕÞt : “ y{thtk{tk …ý ht{w
{tu[eyu M™t™ fÞwO s ™Úte.” …Ae Œhuf ‚eÚttuoyu …qAâwk : “
‚u ht{w {tu[e fÞtk hnu Au y™u ðÄthu{tk ðÄthu ‚u{™u fÞt
fthýÚte …wÛÞ {éÞwk Au ? ‚u fntu.”
‚eÚttuo™tu Ëðt÷ Ëtk¼¤e «Þt„htsu sðtƒ ytÃÞtu :
“ ht{w fuh¤ htßÞ™t Œeðt „t{{tk hnu Au.” MðÙ{tk ytx÷wk
Ëtk¼éÞwk íÞtk …u÷t Ëk‚™e Ÿ½ Wze „E. MðÙ ËíÞ Au fu
¾tuxwk yu ¾t‚he fhðt {txu ‚u Ëk‚ «Þt„hts y÷tntƒtŒÚte
XuX fuh¤™t Œeðt „t{ ytðe ht{w {tu[e™u {¤e™u …qAâwk : “
‚{u fwk¼{u¤t{tk «Þt„ „Þt n‚t? ”
íÞthu ht{wyu {tkze™u ðt‚ fhe : “ Mðt{eS ! ½ýtk
Ë{ÞÚte sðt™e EåAt ‚tu n‚e s yux÷u ‚tu Œhhtus yuf
xftu ƒ[‚ fh‚tu n‚tu. yuf ð»to ËwÄe ƒ[‚ ÚtE. fwk¼{u¤t™tu
Ë{Þ ytÔÞtu yux÷u nwk sðt {txu ‚iÞth ÚtÞtu. yu Ë{Þu
{the …í™e™u ƒt¤f sL{ðt™wk n‚wk. ƒtsw{tkÚte {uÚte™e
¼tS™e Ëw„kÄ ytððtÚte ‚u{™u …ý ¼tS ¾tðt™e EåAt
ÚtE, ‚uÚte {U …ztuþ{tk sE™u ¼tS™e {t„ýe fhe.
 147
íÞthu yu ƒnu™™e ytk¾tu{tk ytkËw ytðe
„Þtk y™u ‚uytuyu fÌtwk : “ y{tuyu þtf ƒ™tÔÞwk Au, …hk‚w
‚{tu™u yt…ðt suðwk ™Úte.” {U fthý …qAâwk : “fu{ yt…ðt
suðwk ™Úte ? ’ íÞthu hz‚tk hz‚tk ‚u ƒtuÕÞtk : “ ¼tE! y{tu
ºtý rŒðËÚte ¼qÏÞtk n‚tk. ½h{tk fkE ™ n‚wk. ftuE™e yt„¤
ntÚt ÷kƒtð‚tk ¾t™Œt™e ytze ytðu Au, ‚uÚte {tk„‚t ™Úte,
…hk‚w ¼q¾™wk Œw:¾ Ën™ ™ ÚtðtÚte ytsu {tht …r‚ M{þt™{tk
„Þt n‚t. íÞtk ftuEyu r…‚]ytu™u r™r{¥tu «u‚©tØ{tk þtf-
¼tS ð„uhu {qfu÷ n‚wk ‚u Ëk‚tze™u ‚uytu ½uh ÷tÔÞt n‚t ‚u
y…rðºt ¼tus™ y{tu s{e hÌtt Aeyu. ytðwk yþwØ yL™
‚{tu™u fu{ yt…ðwk ? ‚uÚte ‚{tu™u ™t fneyu Aeyu. ”
Ëk‚™u ðt‚ fh‚tk ht{w {tu[e ƒtuÕÞtu : “ yu ƒnu™™e
ðt‚ Ëtk¼¤e {™u ¾qƒ Œw:¾ ÚtÞw.k {™u rð[th ytÔÞtu : “nwk
n÷fe ¿ttr‚™tu {týË ‚tu {t„e™u …ý …ux ¼he ÷Eþ, …hk‚w
yt ytƒÁŒth ÷tuftu …tu‚t™e {wËeƒ‚ ƒeò™u fne …ý
þf‚t ™Úte ? {the …ztuþ{tk ¼qÏÞt ÷tuftu hnu Au y™u nwk Yr…Þt
¾[eo fw¼k {u¤t{tk Vhðt òô ‚tu {the {t™ð‚t ÷tsu. ‚wh‚ k s
nwk yuf ð»toÚte ¼u„t fhu÷t Yr…Þt™wk ËeÄw-k Ët{t™ ÷E ‚uytu™u
yt…e ytÔÞtu ‚uÚte {u¤t{tk sE ™ þõÞtu. ”
Mðt{eS ! su y™ts ð„uhu ËeÄtk-Ët{t™ yt…e™u nwk
htºtu Ëq‚tu n‚tu, íÞthu ‚u rŒðËu s {™u MðÙ ytÔÞwk n‚wk.
MðÙ{tk rŒÔÞ MðY…u «Þt„hts ð„uhu ‚eÚttuoyu ytðe™u
{™u fÌtwk :“ ƒuxt ht{w ! ‚wk ¼÷u fwk¼{u¤t{tk ™Úte „Þtu, …hk‚w
‚™u ƒÄtk s ‚eÚttuo™wk V¤ {¤e „Þwk Au ! fthý fu, ‚tht suðtu
 148
ŒÞtðt™ {týË r™:MðtÚto¼tðu ƒeòytu™tk
Œw:¾zt Œqh fhu Au, ‚u{™u ð„h þtrn M™t™u …wÛÞ™wk yrð[¤
¼tÚtwk ¼ht‚wk s hnu Au.” Mðt{eS ! íÞthÚte {tht yk‚h{tk
y¾kz þtkr‚ ™u þtkr‚ hÌtt fhu Au.”
òuÞwk ¼õ‚tu ! ¼qÏÞt ÷tuftu™u s{tzðtÚte fux÷wk …wÛÞ
{¤u Au ‚u Ëtk¼éÞwk™u ? yt…ýu …ý yt…ýe ytsw-ƒtsw{tk
òuðwk fu, ftuý ¾t™Œt™ hnu Au fu, suytu {nu™‚ fhðt A‚tk
…qÁk ¾tE …ý ™Úte þf‚t. Œefheytu Þwðt™ ÚtE „E Au,
…hk‚w ÷ø™ fhðt™t …iËt ™rn ntuðt™u fthýu …hýtðe ™Úte
þf‚t, ytu…huþ™ fhtððt™wk ztuõxhu fÌtwk Au, …ý …iËt rð™t
…ezt Ën™ fhe hÌtt Au. ytðt ÷tuftu™u òuE‚e {ŒŒ fhe
fwk¼{u¤t{tk „Þt rð™t …ý …wÛÞ™tu sÚÚttu «t fhe ÷uðtu
y™u ¼„ðt™™u htS fhe ÷uðt.

“ rV÷e… rËz™e ”
ßÞthu #ø÷uLz™tk htýe yur÷ÍtƒuÚt™wk þtË™ n‚wk
íÞthu yuf ÞwØ ÚtÞwk n‚wk. íÞth™tu yt «Ëk„ Au. yu ÞwØ{tk
#ø÷uLz™tu «ÏÞt‚ ÷u¾f y™u ðeh ÞtuØtu rV÷e… rËz™e
½tÞ÷ ÚtÞtu n‚tu. ½tÞ÷ nt÷‚{tk s ‚u ÞwØ {uŒt™{tk …zâtu
n‚tu. ‚u{™u ¾qƒ ‚hË ÷t„e ntuðtÚte [thuƒtswk ™sh fh‚tu
n‚tu, íÞtks yuf Ëir™f …týe ÷E™u ytÔÞtu. ‚u{ýu Xkzt
…týe™tu ø÷tË …eðt {txu ytÃÞtu. rV÷e… …eðt „Þtu íÞtk
ƒtsw{tk s ƒeòu Ëir™f ½tÞ÷ ÚtE™u …zu÷ n‚tu ™u …týe
…týe …qfth fh‚tu n‚tu.
 149
yt á~Þ òuE™u ‚wh‚ k rV÷e…u ‚hË ÷t„e
ntuðt A‚tk …tu‚t™wk …týe …u÷t ‚hMÞt Ëir™f™u yt…e ŒeÄwk !
¼thu ynuËt™¼he ™sh fhe™u …u÷tu Ëir™f …týe™tu ÃÞt÷tu
…e „Þtu. …tu‚u ½tÞ÷ y™u ‚]»tt‚wh ntuðt A‚tk rV÷e… rËz™eyu
ƒeò™u …týe …tE™u {t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo fhe ÷eÄwk !

“ y™wfq¤ yÄtO„™t ”
{ntht»xÙ htßÞ{tk ŒÞtðt™ {ntí{t Vq÷u ÚtE „Þt Au.
Vq÷u™e Ëuðt ¼tð™t™e ËwðtË ËthtÞ {ntht»xÙ{tk yºt,
‚ºt, Ëðoºt Vu÷tE „E n‚e. ‚uytu™wk {q¤ ™t{ yt{ ‚tu
ßÞtur‚htð Vw÷u n‚wk. – …ý ÷tuftu {ntí{t Vq÷u fne™u
ƒtu÷tð‚t n‚t. yufðth ‚uytu hM‚t{tk s‚t n‚t íÞthu yuf
r¼¾the Vtxu÷tk ð†{tk y™ts™u ƒtkÄðt™tu «Þí™ fh‚tu
n‚tu, …ý y™ts s{e™ …h Ztu¤tE s‚wk n‚wk.
r¼¾the™u òuE™u {ntí{t Vq÷™ u u ‚u{™e „heƒtE™tu
ÏÞt÷ ytðe „Þtu fu, “ yt rƒ[tht™u y™ts ƒtkÄðt ËtÁk
ð† …ý ™Úte.” ‚wh‚ k ‚u{™e …tËu sE™u …tu‚t™tu ™ðtu ¾uË
yt…e™u ƒtuÕÞt : “ ¼tE ! yt ¾uË{tk y™ts ƒtkÄtu.”
yt¼th ËtÚtu r¼¾the ‚u ¾uË ÷E™u ‚u{tk y™ts ¼h‚tk ¼h‚tk
ƒtuÕÞtu : “ ¼„‚ ! ¼„ðt™ ‚{tÁk y™u yt y™ts yt…™th
ƒnu™™wk ¼÷wk fhu.”
‚uðkw Ëtk¼¤e {ntí{t Vq÷y
u u …qAâwk : “ ¼tE ! fE
ƒtEyu ‚{™u y™ts ytÃÞwk Au ? ” íÞthu r¼¾theyu ntÚt™e
 150

ytk„¤e ÷tkƒe fhe™u fÌtwk : “ …u÷t ½h{tk hnu‚tk

ƒnu™u yt ƒÄwk s y™ts ytÃÞwk Au. ” ytðwk Ëtk¼¤e Vq÷u ¾qƒ
htS ÚtÞt. - fthý fu yu {ft™ ‚uytu™kw s n‚wk y™u …u÷tk
ƒnu™ yu ‚uytu™tk Ä{o…í™e n‚tk. …tu‚t™tk …í™e …ý ytðtk
WŒth ¼tð™tðt¤tk y™u ŒÞt¤w Au yuðkw òýe ¾qƒ htS ÚtÞt.

“ Ëk‚ £tÂLËË ”
Ext÷e Œuþ™tu yt «Ëk„ Au. Ext÷e{tk …tŒhe (Ëk‚)
£tÂLËË ÚtE „Þt Au. ‚uytuu ¾qƒ ŒÞt¤w n‚t. ‚u{™t r…‚t
{tuxt ðu…the n‚t. E.Ë.1194 {tk yufðth ‚u{™t r…‚tyu
£tÂLËË™u fÌtwk : “yt Ëwðýo™e ¼hu÷e …uxe Au, ‚u ™„h
þuX™u yt…e ytð.” íÞthu £tÂLËË™e ô{h 1h ð»to™e n‚e
‚uÚte ËtÚtu yuf rðïtËw ™tufh™u {tufÕÞtu.
½tuzt„tze{tk ƒuËe™u ƒL™u hts{t„o …h ytÔÞt. íÞtk
‚tu hM‚t™e ƒL™u ƒtsw y™uft™uf r¼¾theytu ¾tðt™e
EåAtyu íÞtk ƒuX÷ u t n‚t. ƒ™u÷ yuðkw fu yu ð»to{tk Ext÷e{tk
¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu n‚tu ‚uÚte ÷tuftu™u ¾tðt …ý {¤‚wk ™
n‚wk. ¼q¾™t Œw:¾Úte …ezt‚t ¼qÏÞt ÷tuftu™u òuE™u ™t™t
yuðt £tÂLËË™wk ÓŒÞ ŒÞtÚte Q¼htE „Þwk. ‚whk‚ ™tufh
…tËuÚte Ëtu™t™e Útu÷e ÷E™u ‚u{tkÚte yuf Ëwðýo{wÿt ftZe
™tufh™u …qAâwk : “ yuf {wÿt™e fux÷e htux÷e ytðu ?” ™tufhu
fÌtwk : “ yuf fwxwkƒ™u yuf {rn™tu [t÷u yux÷e.”
 151

ytðwk Ëtk¼¤e Ëtu™t™e Útu÷e ÷E ™e[u

W‚he ¼qÏÞt ÷tuftu …tËu sE™u Œhuf™t …tºttu{tk yuf yuf
Ëwðýo{wÿt {qfe htux÷e ÷uðt™wk fÌtwk ! ¼qÏÞt ÷tuftu ‚tu ytðt
WŒth ƒt¤f™u ӌޙt ytþeðtoŒ yt…e htuxe ÷E™u
…tu‚…tu‚t™t ½uh „Þt. {tuxtu ÚtE™u yt ƒt¤f …tŒhe ƒLÞtu
y™u „heƒtu™e {ŒŒ fhe Œwr™Þt{tk ÏÞt‚e «t fhe.
…tŒhe ƒLÞt ƒtŒ Ëk‚ £tÂLËË yufðth ½tuzt …h
ƒuËe™u yuf „t{Úte ƒesu „t{ s‚t n‚tk. íÞtk hM‚t{tk yuf
htu„e Œw:¾™u fthýu Wnftht fh‚tu …zâtu n‚tu.½tuzt™u ‚whk‚
‚u{™e …tËu ÷E sE™u òuÞwk ‚tu ‚u ŒŒeo hf‚r…¥t™t htu„Úte
…eztE hÌttu n‚tu. ‚u htu„ [u…e ntuðtÚte ftuE ‚u{™e Ëuðt
fh‚wk ™ n‚wk, ‚uÚte rðþu»t …eztE hÌttu n‚tu. ŒŒeo™e …ezt
òuE™u £tÂLËË™wk yk‚h hze …zâwk. ‚uytuyu rð[th fÞtuo : “
EËw «¼wyu …ý htu„eytu™e ¾qƒ Ëuðt fhe Au, ‚tu …Ae {thu
[u…e htu„Úte þwk ft{ zhðwk òuEyu.”
ytðtu r™ýoÞ {™tu{™ fhe™u ½tuzt W…hÚte ™e[u W‚he
‚u{ýu hõ‚r…¥tÞt™t Œun{tkÚte ðne hnu÷ Œw„OÄÞwõ‚ …tË-
…Ák …týe ÷E™u ËtV fhðt ÷tøÞt. …Ae …tu‚t™t ½tuzt
W…h ‚u ŒŒeo™u ƒuËtze Ëthðth fuLÿ{tk ÷E „Þt ™u ò‚u
Ëuðt fhðt ÷tøÞt. ¼f‚tu ! nt÷{tk Ëk‚ £tÂLËË suðt Ëk‚tu-
{nk‚tu fux÷t nþu fu, suytu …tu‚t™e „tzeytu{tk htu„eytu™u
ƒuËtze ò‚u Ëuðt fhu y™u ntuÂM…x÷{tk ÷E òÞ !
 152

“ £uzrhf Ä „úux ”
ð»ttuo …nu÷tk s{o™e Œuþ{tk £uzrhf Ä „úux ™t{™t htò
n‚t. ‚uytu ƒnw ŒÞt¤w y™u r™htr¼{t™e n‚t. ÷tuftuu ‚u{™u
ŒÞt™e Ëtûtt‚ {qŠ‚ fnu‚t n‚t. yufðth ‚uytu …tu‚t™e
yturVË{tk htßÞ™tk …wM‚ftu ‚iÞth fh‚t n‚t. ftuE sYhe
ft{ …z‚tk ‚uytuyu ™tufh™u ƒtu÷tððt ƒu÷ ð„tzâtu. ƒtsw™t
¾kz{tk […htþe ƒuXtu n‚tu, …ý ‚u ytÔÞtu ™rn; ‚uÚte htò
ò‚u QXe™u ‚u ¾kz{tk „Þt.
sE™u òuÞkw ‚tu …u÷tu ™tufh ƒuXtu ƒuXtu Ÿ½e hÌttu n‚tu.!
htòyu ‚u™u ™ s„tzâtu, …ý ‚uytu™e …tËu „Þt ‚tu ‚u
™tufh™t ¾eMËt{tk yuf …ºt òuÞtu, ‚uÚte Äehu hne™u ‚u …ºt
¾eMËt{tkÚte ftZe™u ðtk[ðt ÷tøÞt. …ºt ‚u ™tufh™e rðÄðt
{t‚t™tu n‚tu. ‚u{tk ÷ÏÞwk n‚wk : “ Œefht ! nwk nt÷{tk Ëtð
r™Äo™ Aw.k …iËt ¾qxe „Þt Au. ð]Ø Útðt™u fthý ft{ fhe
þf‚e ™Úte, {txu Úttuzt Yr…Þt {tuf÷. ”
…ºt ðtk [ e™u ŒÞt¤w htòyu ‚w h k ‚ …tu ‚ t™t
¾eMËtytu{tkÚte sux÷t Yr…Þt n‚t ‚ux÷t ƒÄt s …u÷t
Ÿ½‚t ™tufh™t ftux™t ¾eMËt{tk Äehu hne™u {qfe ŒeÄt.
…Ae Äehu hne™u …tu‚t™e yturVË{tk s‚t hÌtt. nt÷{tk …ý
s{o™e{tk ‚u ŒÞt¤w htò ‚hefu ytu¤¾tÞ Au. ytðt ‚tu
‚uytu™t y™uf «Ëk„tu ƒ™u÷t Au.
 153

“ ¼th‚uLŒw nrhùkÿ ”
W¥th «Œuþ{tk ytðu÷ …rðºt ftþe…whe (ƒ™thË) {tk
¼th‚uLŒw nrhùkÿ ™t{™t yuf ŒÞt¤w Œt™ðeh ÚtE „Þt Au.
yuf ðth ftþe™t htòyu ‚uytu™u ƒtu÷tðe™u fÌtwk : “ yhu
¼tE ! ‚{tu ‚tu Œe™-Œw:¾eÞtytu™e …tA¤ ƒÄwk s Ä™ V™t
fhðt ƒuXt Atu fu þwk ? Œt™{tk ËkÞ{ ht¾tu ‚tu {wËeƒ‚™t
Ë{Þu ƒ[tðu÷wk Ä™ ‚{™u ¾qƒ W…Þtu„e Útþu.”
htò™tu ytðtu W…Œuþ Ëtk¼¤e ¼th‚uLŒwyu sðtƒ
ytÃÞtu : “ {nthtò Ëtnuƒ ! ÷û{e ‚tu [k[¤ Au. ytsu
ynª ‚tu ft÷u ƒesu s‚e hnuþu. yíÞthu «¼wyu {™u Œe™-
Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt{tk Ä™ ðt…hðt™tu {tuftu ytÃÞtu Au ‚tu
{tht yk„‚ MðtÚto {txu þwk ft{ Ëk½he ht¾wk ?” ‚uðwk Ëtk¼¤e
htò ƒtuÕÞt : “ …ý ½z…ý{tk þwk fhþtu ? ”íÞthu nrhùkÿu
fÌtwk : “ Œe™t™tÚt™tk Œe™ ƒt¤ftu™e Ëuðt {U Sð™¼h fhe
Au yu Œe™t™tÚt «¼w™tu nwk …ý Œe™ ƒt¤f Awk, ‚tu ‚uytu {™u
¾tðt™wk ™rn yt…u ? ” ytðtu sðtƒ Ëtk¼¤e htò ¾qƒ
«¼trð‚ ÚtÞt.
¼õ‚tu ! Œe™-Œw¾eytu™tk Œw:¾tu Œqh fhðt{tk Ë{„ú
Ëk…Â¥t™wk Œt™ fh™th ¼th‚uLŒw nrhùkÿ™u ytsu …ý ‚u «Œuþ{tk
÷tuftu ¾qƒ ÞtŒ fhu Au. fksË
w Ä™ðt™tuyu yt «Ëk„ Sð™{tk
W‚thðt suðtu Au.
 154

“ V÷tuhuLË ™tE®x„÷ ”
¼õ‚tu ! «Út{ rðïÞwØ E.1914 Úte E.1918 [th
ð»to ËwÄe [tÕÞwk n‚w.k ‚u{tk fw÷ 8… ÷t¾ Ëir™ftu þneŒ ÚtÞt
n‚t.! yÚtto‚T {]íÞw …tBÞt n‚tk y™u ƒu fhtuz Ëir™ftu ½tÞ÷
ÚtÞt n‚t ! ‚u rËðtÞ 90 ÷t¾ ™t„heftu™tk {tu‚ ÚtÞtk n‚tk !
y™u fw÷ 186 yƒs ztu÷h™wk ™wfþt™ ÚtÞwk n‚wk ! (yuf
ztu÷h™tu nt÷ E.h004 ™tu ¼tð 4… Úte 47 Yr…Þt Au. fhtu
Ëhðt¤tu fu fux÷wk ™wfþt™ ÚtÞwk nþu !)
‚u «Út{ rðïÞwØ{tk ½tÞ÷ ÚtÞu÷t Ëir™ftu™e Ëuðt{tk
…tu‚t™t ‚™, {™ y™u Ä™Úte Ëuðt fh™th ‘V÷tuhuLË
™tE®x„÷’ ™t{™tk Mºte n‚tk. ƒe{th …zu÷t y™u ½tÞ÷
ÚtÞu÷t Ëir™ftu™e ò‚u {tðs‚ fhe h4 f÷tf ntshe yt…e
‚uytu™u {tu‚™t {w¾{tkÚte W„the ÷eÄt n‚t. ‚uÚte ‚uytu™u
Þwhtu…™t ÷tuftuyu ‘ ŒÞt™e Œuðe ’ ™wk rƒÁŒ ytÃÞwk n‚wk.
‚u™t{tk ƒ[…ýÚte s ŒÞt™tk ykfwhtu Vqxu÷ n‚tk. ‚u{™t
ƒ[…ý™tu yuf «Ëk„ òuEyu.
yufðth ‚u ™t™e V÷tuhuLË yuf …tŒhe (Ëk‚) ËtÚtu
s‚e n‚e. íÞthu yuf ¼hðtz nðtzt …tËu {éÞtu. ‚u™u
…tŒheyu …qAâwk: “ htush ! ‚thtu fu… ™t{™tu fq‚htu fu{
Œu¾t‚tu ™Úte ?” íÞthu htush ¼hðtzu fÌtwk : “ ‚u™u
Atufhtkytuyu …Útht {the™u ½tÞ÷ fhe ŒeÄtu Au. ½t …tõÞt Au
‚uÚte ¾qƒ …eztÞ Au. ‚u™wk Œw:¾ {thtÚte òuðt‚wk ™Úte yux÷u
nwk Œtuhzwk „¤u ¼ªËe™u ‚u™u {the ™t¾ðt™tu rð[th fYk Awk,
 155
yux÷u ‚u™u …ezt{tkÚte Aqxfthtu {¤u.”
íÞtk ‚tu …tŒhe ËtÚtu ytðu÷ ™t™fze V÷tuhLu Ë ƒtu÷e
QXe : “ ™t...™t, {thþtu ™rn; {™u ‚{thu ½uh ÷E òð. nwk
fq‚ht™u Ëthtu fheþ.” …Ae htush ¼hðtz yt ƒt¤t™u …tu‚t™u
½uh ÷E „Þtu. V÷tuhLu Ëu fq‚ht …tËu sE™u ½t stuÞt, ‚wh‚
k ‚u
Ëuðt{tk ÷t„e „E. „h{ …týe™tk …tu‚tÚte yt¾tu rŒðË þuf
fÞtu,o ‚uÚte Sðt‚tu {he „E y™u …„™tu Ëtuòu W‚he „Þtu.
Úttuzt rŒðË{tk ‚tu fq‚htu …nu÷tk™e su{ [t÷‚tu ÚtE „Þtu. !
fq‚ht™e ™t™fze Ëuðt™u fthýu V÷tuhLu Ë ™tE®x„÷™t
Sð™{tk yufŒ{ ™ðtu ð¤tkf ytÔÞtu. ‚uýu íÞtk s {™tu{™
ËkfÕ… fÞtuo : “{tÁk Ë{„ú Sð™ nðu nwk ½ðtÞu÷t, htu„eü
y™u ð]Øtu™e Ëuðt fhðt{tk s ðe‚tðeþ.” …Ae ‚tu ftuE…ý
…þwytu fu {™w»Þtu™u ƒe{th sqðu yux÷u ‚whk‚ íÞtk …ntU[e™u
Ëuðt{tk ÷t„e òÞ. yt he‚u ‚u{ýu …tu‚t™e yt¾e ®sŒ„e
Ëuðt{tk Ë{…oý fhe ‘ ŒÞt™e Œuðe’ ‚hefu «ÏÞt‚ ƒ™e
…tu‚t™wk ™t{ y{h fhe Sð™™wk ¼t‚wk ¼he «¼w™e «ËL™‚t
{u¤ðe ÷eÄe.

“ ƒt…-Œefht™e WŒth‚t ”
¼õ‚tu ! …kŒh{e ËŒe™t yk‚ft¤™e yt ðt‚ Au. ‚u
Ë{Þu „wsht‚{tk Ëw÷‚t™ {nk{Œ ƒu„zt™wk þtË™ n‚wk.
sq™t„Z™t htò ht {tkzr÷f™u y™u …tðt„Z™t htò
sÞ®ËnŒuð (…‚E htð¤) ™u nhtðe ƒL™u™t htßÞ ÷E
{nk{Œ ƒu„ztu …qht „wsht‚ htßÞ …h þtË™ fh‚tu n‚tu. ‚u
 156

Ë{Þ{tk ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu n‚tu, ‚uÚte

[tk…t™uh™t ðýeftu y™ts y™u ½tË W½htððt {txu „t{zu
„t{zu Vh‚t n‚t.
Vh‚t Vh‚t ¼t÷ «Œuþ™t nzt¤t „t{{tk ytÔÞt. ‚u
„t{{tk ŒÞtðt™ y™u Œt‚t Sðt ŒuŒhtýe y™u ‚u{™t …wºt
¾e{tu ŒuŒhtýe hnu‚t n‚t. ƒt…-Œefhtu ðýef ntuðt A‚tk
¾qƒ WŒth n‚t. ÷tuf{tk fnuð‚ Au fu,‘ ðtrýÞt ÷tu¼e ƒnw
ntuÞ.’ …hk‚w ‚u ðt‚ Œhuf ðýeftu™u ÷t„w …z‚e ™Úte, fthý
fu, ¼th‚{tk yËkÏÞ fux÷ fuB…tu, …tksht…tu¤tu, ntuÂM…x÷tu
ð„hu SðŒÞt™tk ftÞtuo ðýeftu îtht [t÷u Au.
¾e{t ŒuŒhtýe™u ÏÞt÷ ytÔÞtu fu, ‘ Œw»ft¤™u fthýu
ðýeftu „t{zu „t{zu Vhe …htu…fth™wk ftÞo fhe hÌtt Au, ‚uÚte
‚uytu™u …tu‚t™t ½uh ÷tðe™u s{tzât. …Ae ¾e{t¼tEyu
…tu‚t™t r…‚t™u fÌtwk : “ ƒt…w ! Œw»ft¤™u fthýu …þwytu
‚hVze™u {hðt ÷tøÞtk Au. ÷tuftu …ý y™ts rð™t x¤ð¤u
Au. „heƒ ÷tuftu ¼q¾™e …eztÚte heƒtE heƒtE™u {hðt
÷tøÞt Au. ‚uytu™kw Œw:¾ òuE™u yt {nts™ ÷tuftu ‚u{™u
{tu‚™t {w¾{tkÚte W„thðt {txu „t{zu „t{zu Vh‚t Vh‚t ynª
ytÔÞt Au, ‚tu ‚uytu™u fux÷wk ½tË y™u y™ts yt…eþw ?”
¾e{t¼tE™e ðt‚ Ëtk¼¤e SðtŒtŒt ƒtuÕÞt : “ Œefht!
÷û{eS™u òu Ëtht ft{{tk ™ ðt…heyu ‚tu ƒqhtk ft{ fhtðu.
ytsu yt…ýe Ët‚ …uZe ‚he òÞ yuðtu Yztu yðËh ytÔÞtu
Au. {týË™u fu …þw™u Œhuf Sð «týe{tºt™u Sðtzðt™wk ƒnw
…wÛÞ ÷ÏÞwk Au, {txu yt…ýt ƒÄt s y™ts™t ftuXthtu
 157

¾t÷e fhe™u yt…e Œtu.! ”

ð]Ø ŒtŒt™e ytðe Ë{sý y™u ¼tð™t òuE
[tk…t™uh™t ðýeftu ‚tu ytùÞo …t{e „Þt ! ‘ yhu ! ƒÄt s
ftuXthtu ¾t÷e fhðt™wk fnu Au ! ’ ‚wh‚
k ƒ¤Œ-„tztkytu™e ÷tE™
÷t„e „E. yuf …Ae yuf ftuXth ¾t÷e fh‚t „Þt y™u
y™ts Œt™{tk y…t‚wk „Þw.k ßÞthu yt ðt‚™e {nk{Œ ƒu„zt™u
¾ƒh …ze íÞthu ƒL™u ƒt…-Œefht™u [tk…t™uh ‚uztÔÞt y™u
ònuh{tk «þkËt fhe ËL{t™ fÞwO; ‚u{s ‘ þtn ’ þ猙tu
rþh…tð yt…e Sðt þtn y™u ¾e{t þtn ƒ™tðe ŒeÄt.

“ …nuhu÷e Ëtze ðu[e™u s{tzâtk ”

¼õ‚tu ! 11 {e ËŒe{tk ftk„h™ „Z™t htò …e…tS
n‚t. Ë{Þ s‚tk ‚uytu™u ðihtøÞ Út‚tk htßÞ …wºt™u ËtU…e ËtŒt
ðu»t{tk …í™e Ëe‚tŒuðe ËtÚtu ‚eÚttu{
o tk Œþo™ fhðt y™u ËíËk„
fhðt …nuh÷u ðMºtu s [t÷e ™eféÞtk. …tu‚u htò n‚t yuðkw
ftuE™u fnu‚t ™rn.
Œhuf ‚eÚttuo{tk Œþo™ fh‚t fh‚t îtrhft™tÚt™tk Œþo™
fhðt îtrhft ‚hV ytÔÞtk. hM‚t{tk yuf „t{ ytÔÞwk.
s{ðt™tu Ë{Þ ÚtÞtu ntuðtÚte …e…t ¼„‚u …qAâwk : “ ynª
ftuE ËŒtðú‚ yt…u Au ? ” íÞthu yuf fwËk„eyu {~fhe™t
Y…{tk fÌtwk : “Ztk„h ¼„‚™t ½uh y¾kz ËŒtðú‚ [t÷u Au, íÞtk
òytu.” …Ae ‚u ½h ƒ‚tðe™u s‚tu hÌttu.
Ztk„h ¼„‚ „heƒ n‚t. ƒL™u …r‚-…í™e ƒnw ÄtŠ{f
 158
n‚tk. ftuE …tu‚t™u ½uh ¼qÏÞtu {týË ytðu
‚u{™u s{tzât rËðtÞ sðt Œu‚t ™rn. …e…t ¼„‚ y™u
Ëe‚tŒuðe™u òuE™u htS htS ÚtE „Þt. …týe …tE ¾tx÷u
ƒuËtzâtk. …Ae ½h{tk sE™u …í™e™u ðt‚ fhe fu, “¼qÏÞtk
…r‚-…í™e ytÔÞtk Au, ‚uytu™u s{tzðt™wk þwk fhþwk ? ”
…í™eyu fÌtwk : ‘÷tux ‚tu Au ™rn y™u „t{{tk yt…ý™u ftuE
WÄth yt…‚wk ™Úte; {txu {the …nuhu÷ Ëtze Au, ‚u™u ðu[e
ytðtu ™u ‚u{tkÚte ÷tux ÷tðtu yux÷u htux÷t fhe yt…wk.” …Ae
Ztk„h ¼„‚ Ëtze ÷E ðýef™u íÞtk „Þt y™u ðu[e™u ÷tux
÷E™u ytÔÞt. …Ae hËtuE fhe™u …e…t ¼„‚ y™u
Ëe‚tŒuðe™u s{ðt ƒtu÷tÔÞtk.
ƒL™u s{ðt ƒuXtk y™u fÌtwk : “ ‚{thtk …í™e™u …ý
ƒtu÷tðtu, yt…ýu Ëðuo ¼u„t ƒuËe™u s{eyu.” yuðwk Ëtk¼¤e
Ztk„h ¼„‚u fÌtwk : “ ‚u …Ae s{e ÷uþu; …nu÷tk ‚{u ƒL™u
s{e ÷tu.” …hk‚w …e…t ¼„‚ sBÞt ™rn y™u ƒtu÷tÔÞt™tu
yt„ún fÞtuo íÞthu Ztk„h ¼„‚u fÌtwk : “ ‚uytu ‚tu yíÞthu
ftuXe™e ykŒh Au ! ‚u{™e …tËu …nuhðtk ð† ™Úte yux÷u ‚u
™rn ytðe þfu.”
¼„‚™wk ytðwk fnuðwk Ëtk¼¤e ‚whk‚ …e…t ¼„‚ y™u
‚uytu™tk …í™e Q¼tk ÚtÞtk y™u ƒtuÕÞtk : “ n{ýtk s
ytðeyu Aeyu, ‚{u ynª s hnuòu.” yu{ fne™u ƒk™u yuf
{krŒh yt„¤ sE™u Ztu÷f „¤t{tk …nuhe …e…t ¼„‚ ¼s™
„tðt ÷tøÞtk y™u ‚u{™tk htýe Ëe‚tŒuðe …„{tk ÍtkÍh
ƒtkÄe ™]íÞ fhðt ÷tøÞtk. ‚uÚte ÷tuftuyu …iËt ytÃÞt. ‚u™e
 159

Ëtze ÷E Ztk„h ¼„‚™u yt…e. ‚u ftuXe{tk

™t¾e, yux÷u …u÷tk {tS Ëtze …nuhe™u ƒnth ytÔÞtk. …Ae
ËtÚtu ƒuËe™u sBÞkt.

“ …e…t ðtð™tu Er‚ntË ”

Ztk„h ¼„‚™u ½uh s{e™u …e…t ¼„‚u [t÷ðt™e ‚iÞthe
fhe. ytðwk stuE™u Ztk„h ¼„‚ y™u ‚uytu™tk Ä{o…í™e fnuðt
÷tøÞtk : “ƒux îtrhft ‚{u òytu Atu ‚tu y{thu …ý
ytððt™e EåAt Au.” nh¾‚u niÞu htòÞu nt fne yux÷u [thu
ÔÞÂõ‚ [t÷ðt ÷tøÞtk.
[t÷‚t [t÷‚t hM‚t{tk yuf ð™ð„ztu ytÔÞtu. ¾qƒ
‚hË ÷t„e. ‚…tË fh‚tk ftuE søÞtyu …týe ™ {éÞwk.
…e…t ¼„‚u rð[th fÞtuo : “ yhu ! ynªÚte nòhtu Þtºtt¤wytu
îtrhft òÞ Au. Œhuf™e Œþt {tht suðe Út‚e nþu. Œhuf™u
…týe™e {w~fu÷e …z‚e nþu, {txu ynª ðtð „t¤wk yux÷u
…týe ytð‚tk Œhuf Þtrºtftu™u …eðt {¤u y™u hýAtuzhtÞ™tu
htS…tu {¤u.”
ytðtu rð[th fhe ËtÚtu ytðu÷ ºtýu™u ðt‚ fhe. …Ae
‚tu «¼w™wk M{hý fh‚t fh‚t Œqh™t „t{Úte ðtð „t¤ðt™tk
ËtÄ™tu ÷E ytÔÞtk ™u [thu sý ðtð „t¤ðt ÷tøÞtk ! yuf
Ë{Þ™tu ftk„h™ „Z™tu htsðe …e…tu Ë{útx ™u htýe Ëe‚tŒuðe
ò‚u ðtð ¾tuŒðt ÷tøÞt ! Ë{Þ s‚tk ‚u{tk {eXwk …týe
ytÔÞwk ! ‚u™t fthýu îtrhft™e Þtºttyu s‚t Þtºtt¤wytu™u
 160
…týe™wk Ëw¾ ÚtÞwk. …e…t ¼„‚u ðtð ¾tuŒtðe
‚u™t fthýu ‚u ðtð™wk ™t{ ‘ …e…tðtð ’ …zâwk Au.
ytsu yu …e…t ðtð Ëtiht»xÙ™t Ë{wÿ rf™thu Ëtûte
…qh‚e nÞt‚ Au. ‚u™e ƒtsw{tk hýAtuzhtÞ™wk {krŒh Au. ¼„ðt™
Mðtr{™thtÞý ð™ rð[hý ð¾‚u Ëkð‚T 18…… {tk
…e…tðtðu …ÄtÞto n‚t y™u ‚u MÚt¤u ËŒtðú‚ ÷E™u sBÞt
n‚t. ytsu …ý y™uf Þtºtt¤wytu íÞtk Œþo™u ytðu Au.
„wsht‚ Ëhfth …ý …e…tðtð™u ƒkŒh ‚hefu ðefËtððt™wk
rð[thu Au.

“ «ò «u{e Ëw÷‚t™ ”
…th rð™t™tk …fðt™tu Ët{u {qfu÷tk n‚tk. ‚u™e Ët{u
„úeË Œuþ™t Ë{útx nsh‚ ÞwËwV òuE hÌtt y™u ƒtuÕÞt : “
{the „heƒ «ò™u sð™e htux÷e™t Ëqft xwfzt …ý …qht
{¤‚t ™Úte y™u {thu Œhhtus …fðt™tu s{ðt™tk ?”
yufðth ðu»t…÷xtu fhe™u «ò™wk Sð™ òuE™u ytÔÞt
…Ae ‚uytu™u s{ðt™wk ¼tð‚wk ™ n‚wk. ‚uytu …ý sð™t
htux÷t ¾tðt ÷tøÞt n‚t ‚uÚte þheh …t‚¤wk …zðt ÷tøÞwk.
{kºteytu ‚uytu™u Ë{òððt ÷tøÞt y™u ðiãtu fnuðt ÷tøÞt:
“…tiÂüf ¾tuhtf ÷uðt™tu þY fhtu, ™rn‚h þheh „¤‚wk sþu.”
íÞthu ŒÞt™e {qŠ‚Ë{ ƒtŒþtnu fÌtwk : “ {the „heƒ
«ò™u …wÁk ¾tðt …ý {¤‚wk ™Úte y™u nwk …fðt™tu ¾tô ‚tu
fÞt{‚™u rŒðËu ¾wŒt‚t÷t™u þwk sðtƒ yt…wk ? nwk {the «ò
 161
s{þu yu s s{eþ. {™u ‚{thu ËtÁk ËtÁk
¾ðztððwk ntuÞ ‚tu {the «ò™u Ë{]Ø ƒ™tðtu. ™ðt ™ðt
Wãtu„tu ¾tu÷tu, …Ae f{tE™u ‚uytu ËtÁk ¾tðt™wk þY fhþu
yux÷u nwk …ý ËtÁk ËtÁk ¾tðt™wk þY fhe ŒEþ.”
Ë{útx™e ytt¿ttÚte ‚whk‚ htßÞ™t ¾ò™t{tkÚte Ä™
÷E™u ™ðt Wãtu„tu þY fÞto ‚uÚte «ò Ëw¾e ÚtE ‚uÚte htò
…ý Ëthtk ¼tus™ s{ðt ÷tøÞt. ™u‚tytuyu yt «Ëk„{tkÚte
ƒtuÄ…tX ÷uðtu òuEyu.

“ Íkzw ¼è ”
ò{™„h™t htò ò{ Ëtnuƒ™t hts ðiã Íkzw ¼èS
¾qƒ ŒÞt¤w Mð¼tð™t n‚t. „heƒ ÷tuftu™u {V‚ Œðt yt…‚t
y™u …tu‚u …ý Ëuðt fh‚t n‚t. ‚u{™t Œðt¾t™u Œhhtus
ftuE™u ftuE Œe™-Œw:¾e ŒŒeo ntuÞ s.
yuf Ë{Þu yuf rðÄðt ƒtE yuf ƒt¤f™u ÷E™u
Íkzw ¼è …tËu ytðe y™u …tu‚t™t Œefht™u ƒ‚tÔÞtu. ¼èSyu
‚…tËe™u fÌtwk : “ ƒu™ ! ‚tht Œefht™u …h{eÞt suðtu nXe÷tu
htu„ Au, ‚uÚte ËtÁk Út‚tk ðth ÷t„þu.” …u÷e rðÄðt fnu : “
ðiãS ! nwk „heƒ Awk. {thu yt yuf s Œefhtu Au. {the …tËu
…iËt ™Úte. nwk {tU½e Œðtytu fuðe he‚u ÷tðe þfeþ ? ”
yt he‚u fne™u hzðt ÷t„e. ‚uÚte ¼èS™wk ftu{¤ ÓŒÞ
…ý hze …zâk.w ‚uytu ‚wh‚k ƒtuÕÞt : “ ƒt¤f™u ËtÁk ÚttÞ
íÞtk ËwÄe ‚{u ƒL™u {thu ½uh hntu.” …Ae ƒL™u htuftÞtk yux÷u
 162

Œhhtus …tu‚t™t ½uhÚte s{ðt™wk yt…u, Œðtytu™t

…iËt yt…u y™u «u{Úte …tu‚u Ëthðth fhu. yt he‚u fhðtÚte
ËtÁk ÚtE „Þw.k …Ae ‚u Atufhtu {tuxtu ÚtÞtu íÞthu rðŒuþ{tk s‚tu
hÌttu. yt ðt‚™u h… ð»to ðe‚e „Þt.
yuf rŒðË [th ½tuzt òuzu÷ ƒ„e ¼èS™t Œðt¾t™t
yt„¤ ytðe™u Q¼e hne. ‚u{tkÚte „™e þuX ™e[u W‚Þto
y™u Œðt¾t™t{tk sE ¼èS™t [hýu M…þo fhe ™{Mfth
fhe Q¼t hÌtt. ‚u Ë{Þu …ý ¼èS yuf „heƒ ŒŒeo™u
‚…tË‚t n‚t y™u …tu‚t™u ftuE þtnwfth {týË …„u ÷t„u Au
yuðwk òuE™u ytùÞo ÚtÞwk. ‚uÚte …qAâwk : “ …Äthtu {tuxt
þuX ! yt…™e þe Ëuðt fYk ? nwk yt…™u ytu¤¾e ™ þõÞtu.”
íÞthu „™e þuX r™{to™e ÚtE™u ƒtuÕÞt : “¼è ŒtŒt !
nwk yçŒwÕ÷tu, h… ð»to …nu÷tk ‚{tuyu ‚{thu ½uh {V‚ ht¾e™u
{V‚ Ëuðt fhe n‚e ‚u. ¼èS ! ytsu nwk ‚{tht Éý{tkÚte
{wõ‚ Útðt ytÔÞtu Awk, {the rð™k‚e {t™e™u {™u {wõ‚ Útðt™tu
yðËh yt…tu.”
yt he‚u ƒtu÷e™u …tu‚t™t {wr™{S™u Ëkfu‚ fÞtuo. ‚whk‚
{wr™{u yuf ÷t¾ Yr…Þt™e Útu÷e „™e þuX™t ntÚt{tk yt…e.
„™e þuXu ‚u Útu÷e ¼èS yt„¤ {qfe™u fÌtwk : ŒtŒt ! ‚{the
Ëuðt™t fthýu nwk Ëtòu ÚtE™u ytr£ft{tk f{tððt {txu „Þtu
n‚tu. íÞtk {tht ‚fŒehu {™u ËtÚt ytÃÞtu y™u nwk fhtuz…r‚
ƒ™e™u ytÔÞtu Awk, {txu yt Yr…Þt™e Útu÷e „úný fhtu.”
ytx÷wk fne «ýt{ fhe yçŒw÷ „™e þuX ƒ„e{tk
 163

ƒuËe …tu‚t™t r™ðtË MÚtt™u „Þt. Íkzw ¼èSyu

ytSð™ „heƒtu™e {V‚ Œðt y™u Ëuðt fhe ‚uytu™e Œwðt
y™u «¼w™tu htS…tu {u¤ÔÞtu n‚tu.

“ rfË™ þuX ”
rfË™ þuX W¥th «Œuþ™t ft™…wh þnuh™t ð‚™e n‚t.
Œe™-Œw:r¾Þt ÷tuftu {txu ‚u{™tk îth h4 f÷tf ¾qÕ÷tk hnu‚tk
n‚tk. yufðth „k„t ™Œe{tk «÷Þfthe …qh ytÔÞwk n‚wk , ‚uÚte
„t{ztkytu{tk …týe ¼htE „Þtk n‚tk. yt ðt‚™e rfË™
þuX™u òý Út‚tk s …tu‚u s ÷tuftu™e {ŒŒ fhðt {txu …ntU[e
„Þt. …tu‚u ¾qƒ Ä™ðt™ n‚t ‚uÚte ftuE …tËu Vt¤tu W½htð‚t
™rn. …tu‚t™t s Ä™Úte yL™-ðMºttrŒf Sð™ sYheÞt‚™e
[es-ðM‚wytu {k„tð‚t y™u ÷tuftu™u yt…e ‚uytu™tu htS…tu
{u¤ð‚t n‚t.
yt ntu™th‚{tk ‚uytu …tu‚u s MðÞkËuðftu ËtÚtu ÷tuftu™u
Ë÷t{‚ MÚt¤u ÷E sðt{tk ytu‚«tu‚ ƒ™e „Þt n‚t, íÞtk
ft™…whÚte yuf „tze ytðe. ykŒhÚte {týËu Q‚he™u þuX™u
yuf ƒtsw ƒtu÷tðe™u fÌtwk : “ þuXS ! „sƒ ÚtE „Þtu Au !
yt…™t …wºt™wk yfM{t‚{tk {]íÞwk ÚtÞwk Au ! {txu sÕŒe ½uh
[t÷tu, yt…™u ÷uðt {txu nwk ytÔÞtu Awk.”
ytðt Ë{t[th Ëtk¼¤e™u …ý rfË™ þuX™t [nuht
W…h ¼tð ™ ƒŒ÷tÞt ! ‚uytuyu „e‚tS{tk fnu÷ rMÚt‚«¿t
yðMÚtt «t fhe ÷eÄe ntuÞ yu he‚u MðMÚtr[¥tu fÌtwk : “
swyt™uu ¼tE! ytsu {thtu …wºt {]íÞw …tBÞtu Au yu ftkE nðu
 164

{tht ytððtÚte …tAtu ytððt™tu ™Úte, {txu

‚{u ‚u™tu ykr‚{ ËkMfth fhe ÷uòu. nwk yt htn‚ftÞo Atuze™u
™rn ytðe þfwk.”
þuX™tu ytðtu sðtƒ Ëtk¼¤e …u÷tu {týË ‚tu yt¼tu
s ƒ™e „Þtu y™u ƒtuÕÞtu : “ þuX ! yt…™tu yuf™tu yuf
…wºt {]íÞw …tBÞtu Au y™u yt… ytððt™e ™t fntu Atu ? ftkE
÷tuf÷ts™tu ‚tu rð[th fhtu; Ë{ts þwk fnuþu ?” íÞthu rfË™
þuXu ËhË sðtƒ ytÃÞtu : “¼E÷t ! íÞtk {thtu yuf …wºt
„wshe „Þtu Au, …hk‚w ynª ÷tuftu™u ƒ[tððt{tk rð÷kƒ òu
Útþu ‚tu {tht nòhtu …wºttu ™Œe{tk zqƒe {hþu.” ytx÷wk
fne™u Ëuðt{tk òuztE „Þt !
ntu™th‚{tk ‚™,{™ y™u Ä™Úte ¾qƒ {ŒŒ fhe ‚uÚte
½ýt ÷tuftu {]íÞw™t {w¾{tkÚte ƒ[e „Þtk. y{wf ð»ttuo „Þt
…Ae ‚uytu™tk Ä{o…í™e …ý …h÷tuf r™ðtËe ÚtÞtk, ‚uÚte
þuX yuf÷t s hÌtt. …Ae ‚tu þuXu …tu‚t™e yt÷eþt™
nðu÷e ÄtŠ{f ËkMÚtt™u …htu…fth {txu yt…e ŒeÄe.
…Ae ‚tu …tu‚t™e …tËu ÷t¾tu Yr…Þt™e r{÷f‚ n‚e
‚u …ý swŒe swŒe ËkMÚttytu{tk yt…e ŒeÄe. ytSrðft
{txu Úttuzt Yr…Þt ht¾e ƒtfe™wk Sð™ ÷tuftu™e Ëuðt{tk …qÁk
fhe ÷tuftu™t ÓŒÞ{tk MÚtt™ {qõ‚t „Þt. ytsu …ý W¥th
«Œuþ{tk ‚uytu™wk ™t{ ÷tufËuðf ‚hefu «ÏÞt‚ Au. …wºt
y™u …í™e rð™t™t Ä™ðt™ ÷tuftuyu yt rfË™ þuX™tu
«Ëk„ Sð™{tk Ëtk„tu…tk„ W‚thðt suðtu Au.
 165

“ rðÕ£uz xtuBË™ „úu™Vu÷ ”

20{e ËŒe™e þYyt‚{tk #ø÷uLz Œuþ™t ÷kz™ þnuh{tk
ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞðt¤t ztu. rðÕ£uz xtuBË™ „úu™Vu÷ ÚtE
„Þt. ‚uytu™wk Œðt¾t™wk ÷kz™™t yuf Ä™ðt™tu™t {ntuÕ÷t{tk
n‚wk. yt¾tu rŒðË Œðt¾t™u ŒŒeoytu™e ÷tE™ ÷t„‚e n‚e.
‚u{tk rðþu»t fhe „heƒtu ytð‚t n‚t. fthý fu, ‚u ŒÞt¤w
ztuõxh „heƒ ŒŒeoytu™e Ve ÷u‚t ™ n‚t. y™u Œðt …ý
{V‚ yt…‚t n‚t. ‚u™t fthýu …htu…fthe yt ztuõxh™e
ÏÞt‚e Ë{Þ s‚tk yt¾t ÷kz™{tk Vu÷tE „E n‚e.
‚uytu™t Œðt¾t™t™tu Ë{Þ ftuE ™¬e ™ n‚tu; ßÞthu
ŒŒeoytu ytð‚t ƒkÄ ÚtE òÞ …Ae s Œðt¾t™wk ƒkÄ fh‚t
n‚t. ftÞ{ yt he‚u fh‚t n‚t ‚u™t fthýu …qhtu ytht{ …ý
÷E þõ‚t ™rn, ‚uÚte ƒe{th ÚtE „Þt. sÕŒe ËtÁk ÚtE
òÞ yu {txu nðtVuh fhðt ‚uytu ytEË÷uLz „Þt.
íÞtk {åAe{thtu™e rðþu»t ðM‚e n‚e. Œuþ™t ™t{
«{týu s íÞtk ™ð {rn™t ËwÄe ‚tu M™tu(ƒhV) …z‚tu n‚tu.
íÞtk 30 nòh™e ðM‚e n‚e, …ý ftuE Œðt¾t™wk ™ n‚wk,
‚u™t fthýu ÷tuftu ƒe{th …z‚t íÞthu Ëthðth™t y¼tðu
¾qƒ …ezt‚t n‚t.
÷tuftu™u yt he‚u …ezt‚t òuE™u ztu. rðÕ£uz™wk ÓŒÞ
…e„¤e „Þw.k …tu‚u …tu‚t™t {txu Œðt ÷tÔÞt n‚t ‚u …ý
 166

ƒeòytu™u yt…ðtÚte …qhe ÚtE „E n‚e, ‚uÚte

÷kz™ ytððt ‚iÞth ÚtÞt. ÷tuftu™u ÏÞt÷ ytð‚tk ‚uytu ytðe™u
fnuðt ÷tøÞt : “ Ëh ! yt… s‚t hnuþtu ‚tu y{the Ëthðth
ftuý fhþu ? {txu ynª htuftE òð.”
„heƒ y™u ƒe{th ÷tuftu™e ðt‚ Ëtk¼¤e …tu‚u {™tu{™
™¬e fÞwO : “ynª hne „heƒtu™e Ëuðt fhe Sð™ …qÁk fhðw.k ”
…Ae ÷tuftu™u fÌtwk : “ nwk Œðt rð™t ‚{the Ëthðth ™rn fhe
þfw,k yux÷u Œðt ÷uðt ÷kz™ òô Aw.k Œðt ÷E™u ‚wh‚ k …tAtu
ytðe sEþ.”
yt he‚u ytïtË™ yt…e ÷kz™ ytÔÞt. …tu‚t™e
…tËu ƒ[‚ fhu÷ sux÷t …tWLz n‚t ‚u ƒÄt™e Œðtytu
÷E ÷eÄe y™u Vhe ytEË÷uLz ytðe „Þt. ÷tuftu ‚u{™u
òuE™u htS htS ÚtE „Þt. yuf ð»to ŒŒeoytu™e {V‚ Ëuðt
fhe yux÷u ËtÚtu ÷tðu÷ ƒÄe s Œðt ¾qxe „E. nðu …tu‚t™e
…tËu …tWLz (Yr…Þt) ™ n‚t ‚uÚte Vhe ÷kz™ ytðe™u Œt™
{txu Ítu¤e Vuhððt ÷tøÞt.
÷tuftuyu ¾qƒ Œt™ ytÃÞwk. ‚u{tkÚte ½ýe Œðtytu y™u
ztuõxh ‚u{s ™Ëtuo™u …ý ËtÚtu ÷tÔÞt y™u ytEË÷uLz{tk
y™uf Œðt¾t™tkytu ¾tuÕÞtk ‚u{s ntuÂM…x÷ …ý þY fhe.
yt he‚u ‚u Œuþ{tk s …tu‚t™wk Sð™ „heƒ ŒŒeoytu™e Ëuðt{tk
ðe‚tðe ÷tuf ÓŒÞ{tk MÚtt™ «t fhe {™w»Þ sL{ ËtÚtof
fhe ÷eÄtu.
 167

“ Ët[e EƒtŒ‚ ”
htºte™e r™hð þtkr‚ n‚e. {ti÷ðe ¾wŒt™e EƒtŒ‚
(«tÚto™t) fhe hÌtt n‚t. ƒkŒ„e{tk ‚uytu ‚Õ÷e™ ƒ™e „Þt
n‚t. yu{™tÚte Úttuzu Œwh ƒuËe™u yu{™tu yuf {whrþŒ (rþ»Þ)
fwht™™e ytÞt‚tu (&÷tuftu-yæÞtÞtu) …Ze hÌttu n‚tu.
‚u Ë{Þu yuf fq‚ht™t fýËðt™tu yðts Ëk¼¤tÞtu.
fq‚ht™t yðts{tk hnu÷e ðuŒ™t {ti÷ðe™t niÞt™u M…þeo
„E. ‚u{™wk ËkðuŒ™þe÷ ÓŒÞ Ën™ ™ fhe þõÞwk yux÷u
‚whk‚ ƒkŒ„e yÄqhe {qfe ‚uytu ƒnth ytÔÞt. fq‚ht …tËu
sE™u òuÞwk ‚tu ‚u™t þheh{tkÚte ÷tune ™ef¤‚wk n‚wk. ƒeò
fq‚htytuyu ‚u™u ™¾turhÞt {the™u y™u ƒ[ftk ¼he™u ½tÞ÷
fhe ŒeÄtu n‚tu, ‚uÚte ‚u …ezt‚tu n‚tu.
fq‚ht™e …ezt òuE™u ‚whk‚ {ti÷ðeyu …tu‚t™t rþ»Þ™u
fÌtwk : “ ‚wk fwht™™u …Ae ðtk[su, …nu÷t yt ½tÞ÷ fq‚ht™u
Œðt ÷„tðe Œu yux÷u ‚u™u …ezt ytuAe ÚttÞ.” íÞthu sz
«f]Â¥t™tu rþ»Þ ƒtuÕÞtu : “{thu Úttuze ytÞt‚tu ðtk[ðt™e
ƒtfe Au, ‚uÚte …Ae Œðt ÷„tðe ŒEþ.” yt he‚u sðtƒ
yt…e ‚u fwht™™e ytÞt‚tu …Zðt ÷tøÞtu. ‚u yrððufeyu
yux÷tu …ý rð[th ™ fÞtuo fu, nwk ytÞt‚tu …qhe fheþ íÞtk
ËwÄe{tk ‚tu fq‚ht™t þheh{tkÚte fux÷wk ƒÄwk ÷tune ðne sþu
y™u fux÷e ƒÄe …ezt ðÄe sþu.
…tu‚t™t rþ»Þ™wk ytðwk ð‚o™ Ëtk¼¤e …u÷t ð]Ø {ti÷ðe
 168
ƒtuÕÞt : “{whrþŒ ! ¾wŒt™e nhnk{uþ ƒkŒ„e
fh™tht yu™t ƒkŒtytu (¼õ‚tu) ¾wŒt™t s ÃÞtht Sðtu™e
Ëuðt fhðt{tk rð÷kƒ fhu yu ¾wŒt™u „{‚wk ™Úte.” ytðwk
Ëtk¼¤e ‚whk‚ rþ»Þu {tVe {t„e y™u fƒtx{tkÚte Œðt™e
ƒu„ ftZe fq‚ht …tËu sE ðt„u÷ ½t W…h Œðt ÷„tðe …txt
ƒtkÄe ‚u yƒtu÷ «týe™t yƒtu÷ ytþeðtoŒ {u¤ðe Vhe™u
fwht™ ðtk[ðt ƒuXtu íÞthu ÓŒÞ{tk rŒÔÞ yt™kŒ™e y™w¼qr‚
Útðt ÷t„e !
ytsu {krŒhtu{tk y™u yt©{tu{tk õÞthuf fq‚htytu ytðe
s‚t ntuÞ Au, íÞthu ‚uytu™u ƒnth ftZðt {txu ¼„ðtk ð†
…nuhu÷tk íÞt„eytu …ý Aqxe ÷tfzeytu y™u …Úthtytu {the™u
yƒtu÷ «týeytu™t …„ ¼tk„e ™t¾u Au, yuðt ÷tuftuyu yt
«Ëk„ ðtk[ðt suðtu Au. fŒt[ yt…ý™u fq‚ht™e Ëuðt fhðt™wk
…ËkŒ ™ …zu ‚tu ™ fhðe, …ý rƒ[tht r™Œtuo»t …þw™u
r™ŒoÞ…ýu {the™u þu‚tr™Þ‚ ‚tu ™ ƒ‚tðeyu ? …e…t ¼„‚u
Ët¾e{tk ÷ÏÞwk Au yu «{týu fheyu ‚tu …ý ½ýwk fÞwO
fnuðtþu. ‚uytuyu ÷ÏÞwk Au fu –
“ …e…t …t… ™ feSyu, ‚tu …wÛÞ feÞt Ëtu ƒth ! ”

“ ztu. ytÕƒxo MðtEíÍh ”

s{o ™ frð „ì x u ™ t ËtI Œ Þo « u { y™u „tk Ä eS™t
ËíÞ«u{Úte hk„tE™u r[k‚™, f÷t y™u Ëuðt™e Ëtih¼ ðzu
Vtuh‚t …tu‚t™t Sð™ftÞoÚte ÷uBƒhu™™t Ëk‚ ‚hefu y™u
ytr£ft™t „tkÄe ™t{u òýe‚t ÚtÞu÷t ztu. ytÕƒxo
 169
MðtEíÍh™t íÞt„ y™u ƒr÷Œt™u s„‚™t
÷t¾tu ÷tuftu™u «uhýt y™u {t„oŒþo™ ytÃÞtk Au.
ztu.ytÕƒxo™tu sL{ E.Ë.187… {tk s{o™e{tk
fiËhƒ„o ntuxu yÕËtË{tk yuf ¾uzq‚™u íÞtk ÚtÞtu n‚tu. ƒeò
{‚ «{týu ‚uytu™t r…‚t Wãtu„…r‚ n‚t y™u ºteò {‚
«{týu ‚uytu™t r…‚t Ä{tuo…Œuþf n‚t. ‚uytu ƒt¤…ýÚte s
÷t„ýeþe÷, ŒÞtðt™ y™u y®nËtðtŒe n‚t.
yufðth {tA÷e …fzðt™t ftkxt{tk ¼htÞu÷e {tA÷e™u
‚hVz‚e òuE™u fŒe …ý ftuE™u ™ Œw¼ððt™tu r™Þ{ ÷E
÷eÄtu n‚tu. ‚uytuyu {tºt h4 ð»to™e ô{hu s [th rð»tÞtu
W…h ztuõxhux™e ze„úe {u¤ðe ÷eÄe n‚e ! …uheË{tk Ëk„e‚™tu
yÇÞtË fhe ðtŒf y™u „tÞf …ý ƒLÞt n‚t. rV÷ËwVe™tu
yÇÞtË s{o™e™t ƒŠ÷™ þnuh{tk fÞtuo n‚tu y™u MxÙt˃„o
Þwr™ðŠËxe{tk «tuVuËh ‚hefu hÌtt n‚t.
ztu.ytÕƒxo ¾qƒ ŒÞt¤w n‚t. ™t™…ýÚte s ‚uytu
ËtŒtk f…ztk …nuh‚t n‚t. ‚u{™t r…‚t Wãtu„…r‚ n‚t, A‚tk
ytÕƒxo ËtŒtEÚte s hnu‚t n‚t. su he‚u rƒnth y™u
ytuheMËt htßÞtu{tk „tkÄeSyu …tkŒztk ðªxe™u hnu‚e Mºteytu™u
òuE. íÞthu ‚u{ýu ftÞofh™u …qAâwk : “ yt ƒnu™tuyu …tu‚t™t
þhehu …tkŒztk fu{ ðªxâtk Au ? íÞthu ftÞofhu sðtƒ ytÃÞtu :
“ ƒt…w, yu{™e …tËu yuf òuz f…ztk …ý ™Úte fu su™tÚte
…tu‚t™wk þheh Ztkfe þfu, ytx÷e ƒÄe „heƒtE ‚u Mºteytu™u
Au, {txu s ‚u{ýu …t™Úte …tu‚t™wk þheh ZtõÞwkw Au.”
 170
ytðtu sðtƒ Ëtk¼¤e „tkÄeSyu íÞtk s
«r‚¿tt ÷eÄe y™u ƒtuÕÞt : “ {tht Œuþ™e «ò™u ƒu f…ztk
…ý …nuhðt {¤‚tk ™Úte, ‚tu nwk fuðe he‚u Ëthtk f…ztk …nuhe
þfwk ?” ƒË íÞthÚte ‚uytuyu …tu‚ze …nuhðt™wk þY fÞwO n‚wk –
yu s he‚u ƒt¤f ytÕƒxo™u ‚u{™tk {t‚t-r…‚t ™ðtk f…ztk
…nuhðt™wk fnu‚t íÞthu ‚uytu sðtƒ yt…‚tk : “ {the Mfq÷{tk
„heƒtu™tk ƒt¤ftu ™ðtk f…ztk ™Úte …nuhe þf‚tk, ‚tu nwk fuðe
he‚u …nuhe þfwk ? ”
ytÕƒxo ™t™…ýÚte fwM‚e™t þtu¾e™ n‚t. ¼th‚™t
fw M ‚e Ë{ú t x Œtht˪„™e su { ‚u y tu …ý …tu ‚ t™t
«r‚M…Äeo™u fwM‚e{tk fÞthuÞ S‚ðt Œu‚t ™ n‚t. yuf
rŒðË ‚u{™u rð[th ytÔÞtu : “nwk îLî ÞwØ{tk ftuE™u S‚ðt
Œu‚tu ™Úte, …ý ‚uÚte þwk ? þÂõ‚ ‚tu ™ƒ¤tytu™e, „heƒtu™e
y™u Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt {txu ¼„ðt™u yt…e Au. Ëuðt™t
æÞuÞ rð™t™e þÂõ‚ ‚tu ytËwhe fnuðtÞ, ‚u ½]ýt™u …tºt Au.
{thu …ý {the þÂõ‚ ðzu htu„{tk heƒt‚t ŒŒeoytu™tk Œw:¾tu Œqh
fhe ‚uytu™tk {w¾ nË‚tk fhðtk òuEyu, ‚tu s nwk ¾htu þÂõ‚ðt™
fnuðtô.”
ytðtu rð[th fhe …htu…fth™t ©e „ýuþ þY fhe ŒeÄt.
‚uytuyu Ëw¾Úu te hnu‚t Ä™ðt™tu Œw:¾tuÚte …ezt‚t „heƒtu y™u
htu„eytu ðå[u s{e™-ytË{t™ sux÷e Ÿze ¾tE …zu÷e
òuE. yuf ƒtsw Är™f {rn÷tytu™tk f…ztkytu™t Z„÷tytu
òuÞt ! y™u ‚uytu™u rŒðË{tk ƒu-[th ðth f…ztk ƒŒ÷‚e
òuE. ƒeS ƒtsw yk„ Ztkfðt y™u …tu‚t™e ÷ts Ët[ððt
 171
[ªÚthtk ðªxe™u ftÞt Ëkftuh‚e þe÷ð‚e ™theytu
òuE.
ytsu …ý Œuþ-rðŒuþ{tk {U Ä™ðt™tu™t ½h{tk
yux÷tk ƒÄtk f…ztk òuÞtk Au fu, ftuE™u fÌtwk ntuÞ ‚tu
{tLÞt{tk …ý ™ ytðu fu, ÷tuftu ytx÷tk ƒÄtk f…ztk
ht¾u Au. yuf ÔÞÂõ‚ …tËu 100 òuz f…ztk ntuÞ Au. yhu!
y{wf nrh¼õ‚tu ‚tu 1…0 òuz f…ztk ht¾u Au !
ytðtk Mºte-…wÁ»ttuyu rð[thðwk òuEyu fu, „heƒtu™u
…nuhðt …ý {¤‚wk ™Úte y™u y{tu Ëtu-ŒtuZËtu òuze f…ztk
ht¾eyu Aeyu yu y{tu™u þtu¼u ™rn. y{thu ‚u{tkÚte „heƒ
÷tuftu™u Œt™ ‚hefu yt…ðtk òuEyu suÚte ¼„ðt™ y{thtk
…h htS ÚttÞ. Ä™ðt™ ÷tuftu ytðwk Ë{su ‚tu „heƒ ÷tuftu
f…ztk rð™t™t ™ Œu¾tÞ.
ytÕƒxo …tu‚t™u ðt…hðt {¤u yu{tkÚte ƒ[‚ fhe™u
f…ztk rð™t™tk Mºte-…wÁ»ttu™u f…ztk ÷E yt…‚t. yufðth
‚u{ýu rð[th fÞtuo : “ Ëuðt™tu Ët[tu {t„o htu„eytu™e Ëuðt
fhðt™tu Au, yux÷t {txu {thu r™»ýt‚ ‚ƒeƒ ƒ™ðwk
òuEyu.” …Ae ‚uytu ¾qƒ ¼ýe™u {tuxt ztuõxh ƒLÞt.
ntuÂM…x÷ þY fhe „heƒ ŒŒeoytu™e rð™t {qÕÞu Ëthðth
fhðt ÷tøÞt. yu™e r™:MðtÚto Ëuðt™u fthýu yu{™e feŠ‚-
…‚tft yt¾t Þwhtu… ¾kz{tk Vhfðt ÷tøÞt.
yufðth ‚uytuyu rð[th fÞtuo fu : “ynª ‚tu ½ýt
ztuõxhtu Au, …ý ßÞtk ztuõxhtu s ™Úte yuðt «Œuþtu{tk „heƒ
 172
ŒŒeoytu™e þe ÂMÚtr‚ nþu ? {txu yuðt MÚtt™{tk
òô fu ßÞtk ftuE ztuõxh s ™ ntuÞ.”
yu Ë{Þu ytr£ft ¾kz ykÄtheÞtu ¾kz fnuðt‚tu n‚tu.
íÞtk™e nƒËe «ò y¼ý n‚e. ÄkÄtytu ™rn ntuðt™u fthýu
÷tuftu „heƒ n‚t. sk„÷ ntuðtÚte y™uf Íuhe Sðsk‚wytu™u
fthýu ÷tuftu y™uf ƒe{theytuÚte …ezt‚t n‚t. hõ‚r…¥t™tu
htu„ ¾qƒ Vu÷tÞtu n‚tu. íÞtk ftuE ƒe{th™e Ëuðt fh™th fu
Œðtytu yt…™th n‚wk ™rn, ‚uÚte ztu.ytÕƒxo íÞtk sðt
‚iÞth ÚtÞt.
sðt™t Ë{Þu ‚u{™u r{ºttuyu y™u ËkƒkÄeytuyu ¾qƒ
Ë{òÔÞt fu, “íÞtk sk„÷e ÷tuftu ‚{tu™u nuht™ fhþu. ‚{tu
…ý htu„™t ¼tu„ ƒ™þtu, {txu ytr£ft sðt™wk {w÷‚ðe
ht¾tu.” …hk‚w ftuE™e ðt‚ ™ {t™e™u ‚uytu „uƒ™™t sk„÷{tk
hnu‚t nƒËeytu™e ðå[u hne ‚uytu™e {V‚ Ëuðt fhe™u Ënw™tk
rŒ÷ S‚e ÷eÄtk.
y{wf Ë{Þ …Ae …tAt Þwhtu…{tk ytðe ytr£ft™t
Œe™-Œw:¾eÞt ÷tuftu™e fYý fÚt™e Þwhtu…™t ÷tuftu™u Ëk¼¤tðt
÷tøÞt y™u íÞtk ntuÂM…x÷ ƒtkÄðt {txu Vt¤tu þY fÞtuo.
÷tuftu™u ‚u{™t …h rðïtË ntuðtÚte ¾qƒ …tWLz (Yr…Þt)
ytÃÞt. …Ae ytr£ft sE™u Œhuf Ë„ðzðt¤e {tuxe
ytr÷þt™ ntuÂM…x÷ ÷uBƒhu™ ¾t‚u ƒkÄtðe; ŒŒeoytu™u
™thtÞý {t™e Ëuðt þY fhe ŒeÄe.
yt he‚u ŒŒeoytu™e Ëuðt fhðt{tk s …tu‚t™wk Ëk…qýo
 173
Sð™ ytr£ft{tk s …qÁk fhe ztu. ytÕƒxo
MðtEíÍh ÷tuftu™tk ÓŒÞ{tk MÚtt™ «t fhe …tu‚t™wk ™t{
y{h fh‚t „Þt, ‚u™t fthýu ytsu …ý yt…ýu ‚uytu™wk
™t{ ytŒh Útfe ÷Eyu Aeyu. ‚uytu™e r™:MðtÚto Ëuðt
òuE™u Œwr™Þt™wk ËtiÚte {tuxwk „ýt‚wk E™t{ “ ™tuƒu÷
…trh‚tur»tf” ‚uytu™u yt…ðt{tk ytÔÞwk n‚wk. ‚uytuyu y™uf
…wM‚ftu …ý ÷ÏÞtk n‚tk. E.Ë. 196… {tk ‚uytu ytr£ft{tk
s ÷uBƒhu™{tk {]íÞw …tBÞt n‚t.
“ feËeft ŒŒo r{÷ Ëfu ‚tu ÷u WŒth, S™t WËeft ™t{ ni ”

“ Ëk„e‚fth ßÞtuso nƒoxo ”

Ekø÷uLz Œuþ{tk rðÏÞt‚ frð y™u Ëk„e‚fth ßÞtuso
nƒoxo ÚtE „Þt Au. ‚uytu ¾qƒ {tÞt¤w n‚t. ƒeòytu™wk Œw:¾
òuE™u …tu‚t™wk ftu{¤ ÓŒÞ …e„¤e s‚wk n‚wk. yuf ðth ‚uytu
Ëk„e‚™tu …tu„út{ yt…ðt {txu xtW™ ntu÷{tk sðt Ëqx
…nuhe™u ½uhÚte ™eféÞt. Úttuzu Œqh „Þt ‚tu ‚u{ýu hM‚t …h
{týËtu™wk yuf xtu¤wk òuÞwk, ‚uÚte ‚uytu íÞtk „Þt.
sE™u òuÞwk ‚tu ½tuzt„tze™t ½tuzt™t ƒL™u …„ ¾qÕ÷t
hne „Þu÷t „xh™t Ztkfýt{tk VËtE „Þt n‚t! ‚u™t fthýu
‚u™tu {tr÷f ½tuzt™t …„™u Ztkfýt{tkÚte ftZðt™tu yuf÷tu
«Þí™ fh‚tu n‚tu, …hk‚w …„ ƒnth ™ef¤‚t ™ n‚t. òu
ƒeòu {týË {ŒŒ fhu ‚tu ‚whk‚ s ½tuzt™t …„ ƒnth ™ef¤e
òÞ yu{ n‚t.
 174
‚u{ýu hM‚t{tk ytð‚t-s‚t Mºte …wÁ»ttu™u
fÌtwk : “ Ëßs™tu ! {™u Úttuze {ŒŒ fhtðtu ‚tu {thtu ½tuztu
™ef¤e sþu y™u ‚{tu™u …wÛÞ Útþu.” yt{ fÌtwk A‚tk …ý
fe[zðt¤t f…ztk ÚttÞ yu ƒefu fhe™u ftuE ytð‚wk ™ n‚wk.
÷tuftu ‚tu fu𤠂{tËtu òuE hÌtt n‚t. ½tuzt™wk Œw:¾ òuE™u
Ëk„e‚ yt…ðt s‚t ßÞtuso nƒoxo™wk ÓŒÞ{tk {kÚt™ þY ÚtE
„Þwk ‚uÚte fYýt «„xe. f…ztk™e fu …tu„út{™e ftkE r[k‚t ™
fh‚tk ‚uytu ½tuzt™e {ŒŒ fhðt …ntU[e „Þt. …u÷t™u {ŒŒ
fhe yux÷u ‚whk‚ ½tuzt™t ƒk™u …„ ƒnth ™ef¤e „Þt.
½tuzt™u ƒnth ftZâtu yux÷u …tu‚t™tu Ëwx fe[zðt¤tu
ƒ„zâtu n‚tu. f…ztk ƒŒ÷ðt òÞ ‚tu …tu„út{ þY ÚtE òÞ
yu{ n‚tu, yux÷u ËeÄt s ntu÷{tk „Þt. ytðtk „kŒtk f…ztk
òuE™u Ën Ëk„efthu fÌtwk : “ ytsu ‚{thtk „kŒtk f…ztk òuE™u
Ëk„e‚ Ëtk¼¤ðt ytð™th ©tu‚tytu™t {™{tk fuðe At…
…zþu ?” ‚whk‚ ßÞtuso nƒoxuo ËwkŒh sðtƒ ytÃÞtu : “ ¼tE!
…u÷t yƒtu÷ «týe™u ƒnth ftZðt™wk {tÁk f‚oÔÞ …qÁk fÞto
rð™t ytÔÞtu ntu‚ ‚tu {tht niÞt{tkÚte Ëqhe÷wk Ëk„e‚ ™
™ef¤e þf‚. yíÞthu {tht niÞt{tk ËkðtrŒ‚ Ëk„e‚™e
Ëqhtð÷eytu ƒnth ™ef¤ðt Út™„™e hne Au.”

“ s{þuŒS {nu‚t ”
ytÄwr™f fhtk[e™t r…‚t ‚hefu ytu¤¾t‚t s{þuŒS
{nu‚t ‚¥ð¿tt™e y™u {t™ð «u{e n‚t. E.1916{tk ‚uytu
fhtk[e™t {uÞh n‚t íÞthu íÞtk Ã÷u„ Vtxe ™eféÞtu n‚tu. ‚u
 175
Ë{Þu ‚uytu ò‚u s ntuÂM…x÷{tk sE™u ¾qƒ
Ëuðt fhe n‚e. yu rËðtÞ …tu‚t™t s Yr…Þu sÚÚttƒkÄ
Œðtytu {k„tðe™u ÷tuftu™e ƒe{theytu {xtze {]íÞw™t
{w¾{tkÚte ƒ[tðe ÷eÄt n‚t.
‚uytuyu …tu‚t™wk Ë{„ú Sð™ „heƒtu y™u ƒe{thtu™e
Ëuðt{tk …qÁk fÞwO n‚wk. ‚u{ýu fhtk[e{tk £u™e™ ™t{™e Þwð‚e™e
Ë‚‚ 17 ð»to ËwÄe Ëuðt fhe ËtS fhe n‚e. ytðt ‚tu
‚u{™t Sð™{tk y™uftyuf «Ëk„tu ƒ™u÷ Au.

“ {t™ð‚t™t xtkft ”
÷û{e[kŒ ™t{™tu yuf ¾qƒ Ä™ðt™ þuX n‚tu. ‚u
„heƒtu™u õÞthuÞ …ý yuf …tE yt…‚tu ™ n‚tu. òu ‚uytu™e
ðtn ðtn ÚttÞ ‚uðt MÚtt™{tk Œt™ Œuðt™wk ÚttÞ ‚tu ‚whk‚ yt…e
Œu‚tu, ytðtu feŠ‚¼qÏÞtu ‚u n‚tu.
þuX™u …tu‚t™t ð¾tý ¾qƒ s „{u Au yuðtu su ËkMÚtt™t
ftÞofhtu™u ÏÞt÷ n‚tu ‚u™t yt„uðt™tu yufðth þuX™e …uZeyu
ytðe ËkMÚtt™u {ŒŒ fhðt rð™k‚e fhe. íÞthu ÷û{e[kŒu
sðtƒ ytÃÞtu : “ nwk rð[th fhe™u sðtƒ yt…eþ.” ‚uÚte
yt„uðt™ ¾wþt÷ŒtË ƒtuÕÞt : “ þuX ! ytsu hf{™tu
ytkfztu fntu ‚tu ft÷u y{thu At…tkytu{tk ‚{tht Vtuxt Ërn‚
ytkfztu A…tððtu Au.” «r‚ct™tu ÷t÷[w …tu‚t™wk ™t{ …u…h{tk
ytðþu yuðwk Ëtk¼¤e ‚whk‚ {wr™{™u Ëðt ÷t¾™tu [uf yt…ðt
fne ŒeÄwk.
 176

yt ÷û{e[kŒ™e nðu÷e™e ƒtsw{tk s yuf

„heƒ Sðtu {tu[e ƒwx-[k…÷ ËtkÄe …tu‚t™wk „wsht™
[÷tð‚tu n‚tu. þuX …tËu ½ýeðth „heƒ rðãtÚteoytu y™u
„heƒ rðÄðtytu {ŒŒ {t„ðt ytð‚t n‚tk, …ý ftuE™u
{ŒŒ fh‚tu ™rn, ‚uÚte ‚u fswkË ‚hefu ytu¤¾t‚tu n‚tu.
‚u ÷û{e[kŒ™wk fB…tWLz ðt¤ðt {txu Œhhtus Ä™tu
¼k„e ytð‚tu n‚tu. ‚u™tu …wºt ½ýt rŒðËÚte ‚tð™e ƒe{theÚte
…ezt‚tu n‚tu ‚uÚte ‚u™u ntuÂM…x÷{tk Œt¾÷ fÞtuo n‚tu. ztuõxhu
‚…tË fhe ELsufþ™ y™u Œðt ÷¾e yt…e ƒnthÚte ÷E
ytððt fÌtwk.
Ä™t ¼k„e …tËu …iËt ™ ntuðtÚte þuX™e …tËu sE
WAe™t {tk„e™u fÌtwk : “þuXS ! {thtu …wºt {hðt …zâtu Au,
{txu 100 Yr…Þt WAe™t yt…tu. …Ae {tht …„th{tkÚte
ft…e ÷uòu.” þuXu ™t fne. ‚uÚte fh„he™u rð™k‚e fhðt
÷tøÞtu, …ý r™ŒoÞ ÷û{eŒtË™wk ftuÁk ÓŒÞ …÷éÞwk ™rn.
su ÷û{eŒtËuu feŠ‚ {txu Ëðt÷t¾™wk Œt™ fÞwO yuýu s
{t™ð‚t™u ™uðu {qfe 100 Yr…Þt …tu‚t™t s ™tufh™u WAe™t
…ý ™ ytÃÞt ! Ä™tu hz‚tu hz‚tu ƒnth ytÔÞtu. íÞtk
ƒtsw{tk s [k…÷ ËtkÄ‚t Sðt {tu[eyu hzðt™wk fthý
…qAâwk, yux÷u ytk¾tu{tk ytkËw ËtÚtu Ä™tyu Œefht™e
ƒe{the™e ðt‚ fhe.
ðt‚ Ëtk¼¤e Sðt {tu[e™t ÓŒÞ{tk Aq…tÞu÷e fYýt™e
Ätht «„x ÚtE ytðe. ‚whk‚ ‚u{ýu ytkËwytu™u htuf‚tk htuf‚tk
Ä™t ¼k„e™u fÌtwk : “ Ä™t ! {the Œefhe™tk ÷ø™{tk [qze
 177

fhtððt {txu Œhhtus Úttuzt Úttuzt …iËt ƒ[tðe™u

{uk 100 Yr…Þt ¼u„t fÞto Au. yu rËðtÞ {the …tËu fkE
™Úte. ‚thtu Œefhtu òu 100 Yr…ÞtÚte ƒ[e s‚tu ntuÞ ‚tu {the
Œefhe™u Ëtu™t™e [qze rð™t [t÷þu.”
yt he‚u fne …tu‚™t ÷tkƒt Vtr¤Þt™t Auzu ƒtkÄe
ht¾u÷ 100 Yr…Þt yt…‚t fÌtwk : “ ÷u Ä™t ! ‚thtu Œefhtu ‚u
{tht Œefht ƒhtƒh Au, {txu Yr…Þt™e r[k‚t fh‚tu ™rn, {thu
yt Yr…Þt …tAt ™Úte òuE‚t. sÕŒe Œðt ÷E™u ztuõxh
…tËu …ntU[e ò.”
ytk¾tu{tk ytkËwytu ËtÚtu Œtuz‚tu Œtuz‚tu Ä™tu ¼k„e
ELsuõþ™tu y™u Œðt {urzf÷ MxtuhuÚte ÷E™u ntuÂM…x÷u
„Þtu. þuX™e …tËu fh„hðt{tk Ë{Þ s‚tu hÌttu n‚tu ‚u™t
fthýu ntuÂM…x÷{tk #sufþ™™t y¼tðu ‚u™tu …wºt {]íÞw
…tBÞtu ! yu Ë{Þu s …u÷tu feŠ‚ ¼qÏÞtu ÷û{eŒtË {tuxh{tk
ƒuËe™u …tu‚u {tuxwk Œt™ fÞwO n‚wk ‚u™t Ë{thk¼{tk «{w¾ MÚtt™
þtu¼tððt ntuÂM…x÷ yt„¤Úte ™eféÞtu! yt Ë{Þu
©e{k‚tE nË‚e n‚e y™u {t™ð‚t hz‚e n‚e !
¼õ‚tu ! [t{ztk …÷t¤e …÷t¤e™u ‚u™u [qkÚte [qkÚte
Vtxu÷t y™u ‚qxu÷t òuzt™u Útª„ztk y™u xtkft {the™u
{t™ð‚t™tk {qÕÞtu Ë{s‚tu Sðtu {tu[e {nt™ n‚tu fu
ft¤tƒòh fhe™u „heƒtu™tk ÷tune r™[tuðe™u Ëk…tŒ™ fhu÷e
Ëk…r¥t …h feŠ‚Œt™ fhe {t™ð‚t™t sw„th ¾u÷‚tu þuX
÷û{eŒtË {nt™ n‚tu ? Sðt {tu[e™e ¼tð™t y™u ‚u{™wk
yt ftÞo ‚tu ‚qxu÷e {t™ð‚tk …h xtkft Ë{t™ n‚wk !
 178

“ Útt¤e™tu ¾htu yrÄfthe ”

ƒËtu ð»to …nu÷tk™e yt ƒ™u÷e ½x™t Au. {ntht»xÙ{tk
…kZh…wh{tk «ÏÞt‚ rðê÷™tÚtS™wk {krŒh Au. íÞtk nòhtu
Þtºtt¤wytu Œuþ¼h{tkÚte ytðu Au. íÞtk yuf Ä™ðt™ rðÄðt™u
yuðtu r™Þ{ n‚tuu fu, Œþo™ fhe™u s yL™-s¤ ÷uð.kw ‚uytu
¾qƒ …qÛÞŒt™ fh‚tk n‚tk. {]íÞw …nu÷tk ‚u{ýu Ëtu™t™e Útt¤e™wk
Œt™ rðXtuƒt™e {qŠ‚ yt„¤ {qfe™u ‚u{tk ÷ÏÞwk : “ su yrÄfthe
nþu ‚u™u s {¤þu.” …Ae ‚uytu „tu÷tuf r™ðtËe ÚtÞtk.
yuf ðth …qòheu Ëtu™t™e Útt¤e ÷uðt „Þt, …hk‚w n÷e
s ™rn. …Ae ‚tu sux÷t Þtºtt¤wytu ytðu ‚u Œhuf …tËu
W[ftðu, …ý rþð Ä™w»Þ™e su{ Útt¤e n÷‚e s ™rn. íÞtk
Œh ftŠ‚f …w™{u {u¤tu ¼ht‚tu n‚tu. ‚u{tk yuf Þwðt™ …0
„tWÚte [t÷‚tu [t÷‚tu Œh ð»tuo ytð‚tu n‚tu. ‚u Œh ð»to™e
su{ yt ð»tuo …ý [t÷‚tu [t÷‚tu ytÔÞtu.
Ë{iÞt{tk nòhtu {týËtu ytÔÞt n‚t, ‚uÚte Ĭt{qfe{tk
yuf ð]Ø {tS …ze „Þtk. ‚u™t W…h …„ {qfe™u ÷tuftu [t÷ðt
÷tøÞt! ftuE™u ÏÞt÷ …ý ™ n‚tu, ‚uÚte …u÷tk {tS ÷tune-
÷qntý ÚtE „Þtk. yu{tk …u÷t Þwðt™™wk ‚u ‚hV æÞt™ „Þw.k
‚wh‚
k Œtuze™u {tS™u ‚uze™u Œqh yuf ðz÷t ™e[u Ëwðtzâtk. …Ae
÷e÷tk …t™ ‚tuze ‚u™tu hË ftZe ;{ W…h huze™u …tkŒztk
[tuxtze …tu‚t™wk {tÚtu ƒtkÄðt™wk ðMºt Vtze™u …txt ƒtkæÞt,
‚uÚte ÷tune ðnu‚kw ƒkÄ ÚtE „Þw.k …Ae {tS ¼t™{tk ytÔÞt.
yt ƒtsw {krŒh ƒkÄ Útðt™e ‚iÞthe n‚e ‚uÚte {tSyu
 179
Œþo ™ fhðt sðt™w k fÌtw k . …u ÷ t Þw ð t™u
rðê÷™tÚtS™tk Œþo™ fÞtO. íÞthu …qòheyu ‚u{™u …u÷e Útt¤e
W…tzðt™wk fÌtwk, ‚uÚte W…tze. íÞtk ‚tu ‚whk‚ Útt¤e W¾ze
„E. ! ¼õ‚tu ! fthý Ë{òÞwk ?

“ «ò {txu …tu‚t™wk ƒr÷Œt™ ”

E.Ë. 1761 {tk yV½tr™M‚t™™t yn{Œþtn
yçŒt÷e ËtÚtu™t ÞwØ{tk …týe…‚™t {uŒt™{tk …uït™wk
{htXt ËiLÞ nthe „Þwwk n‚wk, ‚uÚte …uït™e [z‚e f¤t …ý
Ítk¾e ÚtE „E n‚e. yt ÞwØ{tk ƒ™u ‚hV™t Ëir™ftu™tu
{hý ytkf yuf ÷t¾ n‚tu ! rŒÕne{tkÚte {tu„÷ þtË™™tu
…ý yk‚ ytðe „Þtu n‚tu. yuðt Ë{Þu …tk[ nòh {tE÷
(ytX nòh rf÷tu{exh) ŒwhÚte ðu…th fhðt ytðu÷ ÷qå[t
yk„úuòuyu ¼th‚ Œuþ™t ™t™tk ™t™tk htßÞtu S‚e ÷eÄtk n‚tk
íÞth™tu yuf «Ëk„ Au ‚u Ëtk¼¤tu.
htsMÚtt™ htßÞ™t sÞ…wh þnuh{tk yuf yk„úus
y{÷Œth «ò{tk …tu‚t™e Ätf ƒuËtzðt {txu sqÕ{ fhðt
÷tøÞtu n‚tu, yux÷u Mðtr¼{t™e «òyu nq{÷tu fhe™u ‚u™wk
¾q™ fhe ™tÏÞwk. yt™t fthýu „w™u„thtu™u …fzðt {txu y™uf
r™Œtuo»t ÷tuftu™u {the ™tÏÞt! y™uf ÷tuftu™e r{÷f‚ ÷qkxe
÷eÄe y™u y™uf ÷tuftu™u fuŒ{tk …qhe ¼Þkfh sqÕ{ „wòhðt
÷tøÞt, A‚tk …ý ftuEyu „w™tu fƒq÷ fÞtuo ™rn. – ‚u™t
fthýu sÞ…wh™t hurËzuLxu (yk„úus Ëhfth™tu «r‚r™rÄ)
yt¾t þnuh™u ‚tu…™t „tu¤tytuÚte Wztðe Œuðt™tu nqf{ fÞtuo
 180

‚uÚte sÞ…wh™e [thu ‚hV ‚tu…tu „tuXðe™u

Vtuzðt™e ‚iÞthe fhðt ÷tøÞt.
ytðe ðt‚ Ëtk¼¤e «ò™t Œw:¾u Œw:¾e Út™tht htò™t
Œeðt™ [k…t÷t÷Syu rð[th fÞtuo : “n{ýtk s yt¾t ™„h™u
Wztðe Œuþu, ‚u™t fthýu ÷t¾tu r™Œtuo»t ÷tuftu {tu‚™t {w¾{tk
ntu{tE sþu. ‚u™u ƒ[tððt {txu™tu yuf s W…tÞ Au fu, nwk
¾q™™e sðtƒŒthe ÷E ÷ô ‚u™u fthýu ÷t¾tu ÷tuftu™t Sð
ƒ[e òÞ.” ytðwk rð[the ‚whk‚ {th‚u ½tuzu ‚uytu hurËzuLx
…tËu sE™u ¾q™™tu „w™tu fƒq÷ fhe ÷eÄtu. ‚uÚte ‚tu…¾t™t™u
…tAt ƒtu÷tðe ÷eÄt.
Œeðt™ [k…t÷t÷S™e Äh…fz fÞto ƒtŒ yt¾t
sÞ…wh{tk ½tu»týt fhe ŒeÄe fu, Œeðt™u y{÷Œth™wk ¾q™
fƒq÷ fÞwO Au. íÞth ƒtŒ ftuxo{tk fuË [tÕÞtu y™u LÞtÞtÄeþu
Œeðt™™u VtkËe™e Ëò Vxfthe ! sÞ…wh™t ÷tuftu™u ÏÞt÷
ytð‚tk ÷tuftu™tk xtu¤uxtu¤tk ytððt ÷tøÞtk y™u Wå[ MðhÚte
fnuðt ÷tøÞt : “Œeðt™S r™Œtuo»t Au ‚u{™u Atuze {qftu.”
…hk‚w ftuE™wk Ëtk¼éÞwk ™rn y™u VtkËeyu [ztððt ÷E „Þt.
yt Ë{Þu yt¾t sÞ…wh™tk ™h-™theytu hz‚tk n‚tk ! fthý
fu ‚uytu™u ÏÞt÷ ytðe „Þtu n‚tu fu, y{tht «tý ƒ[tððt
s Œeðt™Syu ¾q™™tu „w™tu …tu‚t™u {tÚtu ÷E ÷eÄtu Au.
VtkËe™t {tk[zu sE Œeðt™Syu ytftþ ‚hV òuE™u
«¼w™u «tÚto™t fhe : “ «¼w ! {tht Œun™u ÷xf‚tu òuE™u {the
«ò òuE ™rn þfu, ‚u™t fthýu rðÿtun fhe yk„úuòu Ët{u
÷zþu, ‚u™t fthýu nòhtu r™Œtuo»ttu {htþu, {txu VtkËeyu
 181

[ztð‚t …nu÷tk ‚{tu {tht «tý ÷E ÷tu.”

yu s Ë{Þu «¼wyu «tÚto™t Ëtk¼¤e™u íÞtk s «tý
™ef¤e „Þt ! …Ae ‚u{™t {]‚Œun™u yu{™t …heðth™u ËtU…e
ŒeÄtu. …Ae ‘[k…t÷t÷ y{h hntu’ ™t sÞ½tu»t ËtÚtu yu{™e
M{þt™Þtºtt{tk yt¾wk sÞ…wh „Þwk n‚wk.

“ {wÍVVhþtn Ëw÷‚t™ ”
Ëtu¤{e ËŒe{tk y{ŒtðtŒ{tk {wÍVVhþtn (ƒeò)™wk
þtË™ n‚wk. ‚uytu {wÂM÷{ ntuðt A‚tkÞ Œhuf Ä{o™t ÷tuftu™u
{t™ yt…‚t n‚t y™u …tu‚t™t …rhðth™e su{ «ò ËtÚtu
M™un¼tð ht¾‚t n‚t; ‚u™t fthýu ‚uytu «òr«Þ Ëw÷‚t™
ƒ™e „Þt n‚t. htßÞ{tk Œhuf ÷tuftuu Ëw¾[u™Úte hne™u
…tu‚…tu‚t™wk f‚oÔÞ ƒòð‚t n‚t.
yuðt{tk yufðth ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu. ‚u™t fthýu
y™ts y™u …týe rð™t r™Œtuo»t {™w»Þtu y™u yƒtu÷
…þw-…ûteytu {hðt ÷tøÞtk. (nt÷{tk Íz…e ðtn™ -
ÔÞðnth [t÷u Au ‚uðtu yu Ë{Þ{tk ™ n‚tu ‚uÚte yLÞ
htßÞtu{tkÚte y™ts ð„uhu Sð™ sYrhÞt‚™e [es-ðM‚wytu
‚tíftr÷f ÷tðe þft‚e ™ n‚e.) {wsVVhþtnu r™Œtuo»t
{™w»Þtu y™u «týeytu™t Sð ƒ[tððt y™uf «Þí™tu
fÞto, …ý y™ts y™u …týe rð™t ‚hVz‚t «týeytu™t
«tý™u ‚uytu htufe þõÞt ™rn.
¼q ¾ ™t Œw : ¾Úte x¤ð¤‚t ÷tu f tu ™ u òu E ™u
{wÍVVhþtn™wk ÓŒÞ hzðt ÷tøÞwk. ‚u{™u ¾qƒ Œw:¾ ÚtÞwk.
 182

«ò™t Œw:¾{tk ¼t„eŒth Útðt {txu ‚uytu

yL™-s¤™tu íÞt„ fhe «¼w™e «tÚto™t fhðt ƒuËe „Þt.
ƒkŒ„e fh‚tk fh‚tk ‚uytu ƒtuÕÞt : “ ¾wŒt ! {thtu «tý ÷E
ÕÞtu, …hk‚w {the «ò™u yL™-s¤ yt…e™u {tu‚™t {w¾{tkÚte
ƒ[tðtu, ‚uytu {txu ðhËtŒ ðhËtðtu.” ðthkðth yt he‚u
«tÚto™t fhðtÚte «¼wyu ‚u{™e rð™k‚e Ëtk¼¤e ntuÞ yu he‚u
ðhËtŒ ðhËðt ÷tøÞtu, ‚uÚte ÷tuftu yt™kŒÚte ™t[ðt ÷tøÞt
y™u {wÍVVhþtn™u yk‚hÚte ytþeðtoŒ yt…ðt ÷tøÞt.
yt Ëw÷‚t™ {wÍVVhþtn ¾wƒ ÄtŠ{f …ý n‚t.
‚uytuyu fÞthuÞ …ý ŒtY …eÄtu ™ n‚tu. E.Ë.1…11 {tk
‚uytu™tu Ônt÷tu ½tuztu ƒe{th …zâtu yux÷u ðiãu ½tuzt™u ŒtY
…tÞtu ! Ë{Þ s‚tk ½tuztu Ëthtu ÚtÞtu yux÷u Ëw÷‚t™ …tËu
÷tÔÞt. nfe{u ŒtY …tÞtu n‚tu yuðwk Ëtk¼éÞwk ‚uÚte …tu‚t™u
yr‚ Ônt÷tu ntuðt A‚tk ‚u ½tuzt W…h ®sŒ„e{tk fÞthuÞ …ý
ƒuXt ™ n‚t ! ytðt ‚uytu ÄtŠ{f n‚t.
‚uytu Ëk‚ fûtt™t ƒtŒþtn n‚t. …hMºteytu ‚hV
õÞthuÞ …ý ¾htƒ áÂüÚte òu‚t ™ n‚t. ‚uytu{tk y™uf
ËŒT„wýtu ntuðt™u fthýu «ò{tk r«Þ n‚t. yufðth {t¤ðt
S‚e™u {tkzw„Z{tk ht‚ htuftÞt. íÞthu íÞtk™t Ëw÷‚t™u …tu‚t™t
s™t™¾t™t™e ¾qƒËqh‚ Mºteytu™u {wÍVVhþtn …tËu
ËnþÞ™ fhðt {tuf÷e n‚e, …hk‚w ‚u Mºteytu™u ƒnu™ fne™u
…tAe {tuf÷e n‚e. ytðt ‚uytu r™»ft{e n‚t. ‚uytu Œhhtus
…tk[ ðth ™{ts …Z‚t n‚t y™u fwht™ …ý nk{uþtk ðtk[‚t
n‚t.
 183

“ ft÷o rM«L„÷ ”
¼õ‚tu ! yuf fƒh …h ËwkŒh yûthu ÷ÏÞwk n‚wk fu, h00
{týËtu™t «tý ƒ[tð™th ft÷o rM«L„÷, ô{h 14 ð»to !
‚u fƒh W…h Vq÷tu [ztðe™u ƒu ƒt¤ftuyu yu{™t r…‚t™u
…qAâwk : “ zuze ! yt þwk Au ? yt…ýu þt {txu yt fƒh …h
Vq÷tu [ztÔÞtk ? ‚u™e ðt‚ y{tu™u Ëk¼¤tðtu.”
ƒt¤ftu™tu «&™ Ëtk¼¤e …u÷t Ëßs™™e ytk¾tu{tk
ytkËwytu ðnuðt ÷tøÞtk. ‚uytuyu ðt‚ þY fhe. …wºttu ! ft÷o
™t{™tu ƒt¤f ‚{the sux÷e s ô{h™tu n‚tu. ‚u{™t r…‚t
hu÷ðu{tk ™tufhe fh‚t n‚t. …ntze «Œuþ{tk ™Œe W…h …q÷
ƒ™tðu÷ n‚tu. ‚u™t W…h hu÷„tze [t÷‚e ™u ‚u{tk ft÷o™t
r…‚t ™tufhe fh‚t n‚t. ‚u{™wk fwxwkƒ …ý íÞtk …ntz™e ™e[u
s hnu‚wk n‚wk.
yuf Ë{Þu [tu{tËt{tk yuf htºteyu ¼Þkfh ðtðtÍtuzwk
ytÔÞwk. {qþ¤Äth ðhËtŒ ðhËðt ÷tøÞtu. ‚u rŒðËu ft÷o™t
r…‚t ½uh ytÔÞt ™rn, ‚uÚte ‚u{™u þtuÄðt ft÷o „Þtu, …ý
‚uytu {éÞt ™rn. htºte™t ¼Þkfh ykÄfth{tk ™Œeyu sE
òuÞwk ‚tu …q÷™tu yuf ¼t„ ™Œe{tk ‚ýtE „Þtu n‚tu ! „tze
ytððt™e ‚iÞthe n‚e. ft÷uo rð[th fÞtuo : yhu ! n{ýt „tze
ytðþu yux÷u ™Œe{tk …zþu ‚u™u fthýu ‚u{tk ƒuXu÷t r™Œtuo»t
÷tuftu {htE sþu, ‚uytu™u ƒ[tððt {thu «Þí™tu fhðt
òuEyu.”
 184
yt{ rð[th fhe ‚w h k ‚ Xu ÷ t„tze ÷E
ytÔÞtu. ‚u™u …txt …h ht¾e™u Vt™Ë ƒ‚tðe ƒq{tu …tzðt
÷tøÞtu : “„tze htuftu, „tze htuftu; yt„¤ …q÷ ‚qxe „Þtu
Au.” „tze™t zÙtEðhu òuÞwk ‚tu ¾‚ht™e r™þt™e ƒ‚tðu Au
‚uÚte …qhðu„{tk ytð‚e „tze™u htufðt™tu ¾qƒ «Þí™ fÞtuo,
‚tu …ý „tze ft÷o ËtÚtu yÚtztE „E ! ‚u™t fthýu ft÷o
nðt{tk WA¤e™u Œqh …zâtu ™u íÞtk s ‚u{™wk «tý …k¾uÁ Qze
„Þwk !
„tzo y™u {wËtVhtu ™e[u W‚Þto, òuÞwk ‚tu ÏÞt÷
ytÔÞtu fu, yt ƒt¤fu yt…ýt «tý ƒ[tððt …tu‚t™e
fwhƒt™e yt…e ŒeÄe Au. Œhuf™e ytk¾tu{tk ytkËwytu ytðe
„Þtk y™u ƒtuÕÞt : “ ‚U ytsu ‚tht «tý yt…e™u h00
{wËtVhtu™t «tý ƒ[tÔÞt Au. ‚™u ÄLÞ Au. ‚wk nk{uþtk ÞtŒ
hneþ.” …Ae ‚u ÷tuftuyu íÞtk ‘ þneŒ M{thf’ ƒ™tÔÞwk y™u
‚u™e W…h ÷ÏÞwk : h00 ÷tuftu™t «tý ƒ[tð™th ft÷o
rM…L„÷. ô{h 14 ð»to. ”

“ fwkðh {q¤hts Ëtu÷kfe ”

¼õ‚tu ! ytþhu 900 ð»to …nu÷t™tu yt «Ëk„ Au. ‚u
Ë{Þu „wsht‚™e htsÄt™e yýrn÷…wh …txý n‚e. „wsht‚
…h ¼e{Œuð Ëtu÷fk e™wk þtË™ n‚w.k ‚u{™t fwð
k h™wk ™t{ {q¤hts
n‚wk. ‚u ½tuzuMðthe þe¾e™u ytsu ònuh{tk …tu‚t™e f¤t
ƒ‚tððt™tu n‚tu, ‚uÚte htò ¼e{Œuð …ý {uŒt™{tk ytðe
…tu‚t™t …wºt™e ½tuzuMðthe òuðt ytððt™t n‚t. nòhtu
 185
÷tuftu {uŒt™{tk ¼u„t ÚtÞt n‚t.
yu Ë{Þu Ëir™ftu ½ýt ¾uzq‚tu™u ntÚtfze …nuhtðe™u
íÞtkÚte ™eféÞt. ‚uÚte fwkðh {q¤htsu …qAâwk : “yt Ëir™ftu
r™Œtuo»t Œu¾t‚t ¾uzq‚tu™u …fze™u þwk ft{ ÷E òÞ Au. ?”
íÞthu WM‚tŒ ËtEËu fÌtwk : “ Œw»ft¤™t fthýu yt ¾uzq‚tu
s{e™ðuhtu ¼he þõÞt ™Úte, ‚u™t fthýu su÷{tk ÷E òÞ
Au. fwkðhS ! ‚uytuyu ðtðu÷ y™ts ËqftE „Þwk Au y™u
¾tðt y™ts …ý ™Úte, ‚tu …Ae ðuhtu fu{ ¼he þfu ?” íÞthu
fwkðhu Vhe™u …qAâwk : “ nðu ‚u ¾uzq‚tu™wk þwk Útþu ?” ËtEËu fÌtwk :
“ ‚u{™t ½htu{tk su su [es-ðM‚wytu nþu ‚u s fhþu y™u
‚u{ A‚tk fh ƒtfe hnuþu ‚tu su÷{tk ˾‚ {sqhe fhtðe fh
ðËw÷ fhtðþu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ƒt¤thtò {q¤hts™wk ÓŒÞ ŒÞtÚte
A÷ftE „Þwk y™u {™tu{™ ƒtuÕÞtu : “yhuhu ! yt rƒ[tht
¼qr{…qºttu r™Œtuo»t Au, A‚tk {tht r…‚t ‚uytu™u su÷{tk …qhtðu
Au ? „{u ‚u he‚u nwk ¾uzq‚tu™u Atuztðeþ.” yt he‚u {™{tk ™¬e
fhe ÷eÄwk.
‚u Ë{Þu htò ¼e{Œuð ytÔÞt. ‚u{™e yt¿tt Út‚tk s
fwkðh y™uf «fth™e ½tuzuMðthe™t Œtðtu ƒ‚tððt ÷tøÞtu. ‚u
òuuE™u ¼e{Œuð ¾wþ ÚtE „Þt ‚uÚte fwkðh™u {™…ËkŒ E™t{
{tk„ðt fÌtwk. ‚whk‚ s {q¤htsu {™{tk „tkX ðt¤e ht¾e n‚e
‚u™u Atuz‚tk ƒtuÕÞtu : “r…‚t©e ! {™u ðhŒt™{tk yu yt…tu fu,
‚{the yt¿ttÚte Ëir™ftuyu r™Œtuo»t ¾uzq‚tu™u …fze™u su÷{tk
…qÞto Au ‚u Ëðuo „heƒ Au, ‚uÚte ‚uytu …tËu fhðuht ¼hðt™t
 186

…iËt ™Úte, {txu ‚uytu™tu ðuhtuu {tV fhe ‚u

Œhuf™u Atuze {qftu.”
ytðwk Ëtk¼¤e htò Q¼t ÚtE™u fwð k h™u ¼uxe …zât
y™u Œhuf ¾uz‚ q tu™u Atuze {qfe s{e™ðuhtu {tV fhe ŒeÄtu ‚u{s
Œw»ft¤{tk ðuhtu ™rn ÷uðt™e «r‚¿tt fhe. ¾uz‚ q tu ÓŒÞÚte
fwð
k h™u ytþeðtoŒ yt…‚t yt…‚t …tu‚…tu‚t™u ½uh „Þt. yt
fwð
k h {tuxt ÚtE …txý™t htò ƒLÞt n‚t y™u …htu…fth™tk
y™uf ft{tu fhe «òr«Þ ƒLÞt n‚t.

“ yuƒ ”
„heƒ …rhðth{tk WAuh ÚtÞu÷ ÔÞÂõ‚™u ƒ[…ý{tk
ƒÄt ÷tuftu yuƒ fne™u ƒtu÷tð‚t n‚t. yuƒ™t r…‚t „heƒ
¾uzq‚ n‚t. „heƒtE™u fthýu ‚u{ýu ½ýt yLÞtÞtu Ën™
fhðt …zât n‚t, ‚uÚte ‚u ƒt¤f {tuxtu ÚtE™u „heƒtu «íÞu
¾qƒ n{ŒŒeo ht¾‚tu n‚tu.
ƒt¤f yuƒ yuf rŒðË Ëtksu r{ºttu ËtÚtu Vhðt
™eféÞtu n‚tu. íÞtk ‚u™e …tËu yuf ½tuztu ytÔÞtu ! ‚u ½tuzt
W…h S™ {qfu÷ n‚wk, …ý ftuE ƒuXu÷ ™ n‚wk, ‚uÚte yuƒu
r{ºttu™u yt™wk fthý …qAâwk íÞthu ƒt¤ r{ºttuyu fÌtwk : “ nþu
ftuE ™þuƒts. ŒtY™t ™þt{tk ¼t™ „w{tðe ™e[u …ze „Þtu
nþu.”
ytðwk Ëtk¼¤e yuƒu fÌtwk : “‚tu ‚tu yt…ýu ‚u™u þtuÄðt
sðwk òuEyu.” íÞthu r{ºttuyu M…ü þçŒtu{tk fne ŒeÄwk :
 187

“yuðt ŒtYrzÞt™u þtuÄe™u þwk ft{ Au, y{thu

™Úte ytððwk. yu ßÞtk …zâtu ntuÞ íÞtk …zâtu hnuðt Œu.”
r{ºttuyu ™t fne yux÷u yuƒ yuf÷tu s ‚u ½tuztu ÷E™u
½tuzt™t {tr÷f™u þtuÄðt ™ef¤e …zâtu.
htºte™t ykÄfth{tk yuƒ [thuƒtsw þtuÄe hÌttu n‚tu.
íÞtk ‚u™e ™sh hM‚t …h …zu÷ yuf ŒtYrzÞt …h „E. ‚whk‚
‚u{™e …tËu sE™u WXtzâtu, …ý ™ QXâtu. ‚uÚte ‚u {týË™u
{nu™‚ fhe W[fe ½tuzt …h ƒuËtze™u ƒuXt ƒuXt Ëqðztðe
ŒeÄtu ‚uÚte ½tuztu ‚u þhtƒe™t ½uh s ytÔÞtu !
½uh ‚u{™t Ä{o…í™e ðtx òuE s hÌtt n‚tk. ½tuzt™u
òuE™u ‚whk‚ ½tuzt …tËu sE …tu‚t™t …r‚™u ™e[u W‚the
…÷k„{tk Ëqðtze Ëuðt fhðt ÷t„e „E. …Ae yuƒ hò
÷E™u htºteyu s …tu‚t™t ½uh ytÔÞtu. yu Ë{Þu ‚u{™e
{t‚t y™u ƒnu™ ƒk™u htn òu‚tk ƒuXtk n‚tk.
y™uf Œw:¾tu ðuXe™u yt„¤ ytð™th yt yuƒ {tuxtu
ÚtE™u y{urhft™tu «urËzuLx ƒLÞtu n‚tu. ¼õ‚tu ! ytu¤¾tu
Atu yu yuƒ ƒt¤f™u ? yu s ƒt¤f yuƒ Þwðt™ Út‚tk s
y{urhft™t ht»xÙ«{w¾ ÚtÞt y™u yƒútñ ®÷f™ ™t{u
«ò™t rŒ÷{tk MÚtt™ «t fhe ™t{ y{h fhe „Þt.
ð‚o{t™ Ë{Þu …ý y{urhf™tu ‚uytu™u “r…‚t r÷kf™” fne™u
©ØtÚte ÞtŒ fhu Au. yíÞth ËwÄe™t ‚{t{ «{w¾tu{tk yƒútñ
r÷kf™™wk MÚtt™ «ò™t rŒ÷{tk ËtiÚte ©uc Au.
 188

“ {Äh xuhuËt ”
“ [th ðuŒ »txTþt†{U, ƒt‚ r{÷e ni ŒtuÞ;
Œw:¾ Œe™u Œw:¾ ntu‚ ni, Ëw¾ Œe™u Ëw¾ ntuÞ. ”
f÷f¥tt™e ‘Ä r{þ™rhÍ ytuV [urhxe’ ™t{™e
ËkMÚtt{tk Œuðe™e su{ Œhuf ŒŒeo™t {w¾u su{™wk ™t{ hxý
ÚtÞt fhu Au yuðtk ŒÞt™e Œuðe {Äh xuhuËt™tu sL{
Þw„tuM÷trðÞt Œuþ{tk E.1910 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™wk ™t{
yuø™Ë n‚wk. 18 ð»to™e ô{hu ‚uytu Ëtæðe ƒLÞtk n‚tk.
íÞth ƒtŒ ¼th‚{tk ytðe f÷f¥tt{tk ‘Ä r{þ™rhÍ ytuV
[urhxe ’ ™t{u ËkMÚtt™e MÚtt…™t fhe n‚e.
‚uytu „heƒtu y™u ŒŒeoytu™e ò‚u Ëuðt fh‚tk n‚tk.
™t‚, ò‚ y™u Ä{o™t ¼uŒ¼tð rð™t ‚uytu htu„eytu y™u
‚hAtuztÞu÷tkytu™e r™:MðtÚto¼tðu Ëuðt fh‚tk n‚tk. ‚uytu™e
Ëuðt™e ËwðtËÚte nt÷{tk …ý ‚u{™e ËkMÚtt{tk ŒŒeoytu™e
ËkÏÞt ðÄ‚e s hnu Au. ytsu {Äh xuhuËt™e 80 þt¤tytu{t
7…,000 fh‚tk ðÄw y™tÚt ƒt¤ftu™u rþûtý y…tÞ Au.
33… Vh‚tk Œðt¾t™tkytu {thV‚ Œhuf ð»tuo ÷„¼„ Ëtu¤
÷t¾ ŒŒeoytu™u {V‚ yÚtðt ‚tu {t{q÷e rfk{‚u Œðtytu
y…tE hne Au. ! hõ‚r…¥t y™u ftuZ™t htu„eytu {txu 60
fuLÿtu Au ! ‚u{tk 47 nòh hõ‚r…Â¥tÞtytu™u Ëthðth y™u
 189

yt©Þ y…tÞ Au.

‚uytu{tk ™t™…ýÚte s ŒÞt¤w‚t™t ËŒ„wýtu n‚t. ‚uytu
«tÚtr{f þt¤t{tk ¼ý‚tk n‚tk íÞthu f÷f¥tt™t „heƒ ÷tuftu™e
ƒe{theytu rð»tu y™u yrþûtý rð»tu Ëtk¼éÞwk n‚w.k íÞthÚte
s ‚u{™tk {™{tk f÷f¥tt ytðe™u Ëuðt fhðt™e EåAt ÚtÞt
fh‚e n‚e.
f÷f¥tt ytðe ‚uytuyu þqLÞ{tkÚte Ëso™ fÞwO Au. ytsu
‚u{™e ËkMÚtt™e þt¤tytu ©e÷kft™t ftu÷kƒtu þnuh{tk,
Ext÷e™t htu{ þnuh{tk, ‚tLÍtr™Þt™t xtƒtuht þnuh{tk,
ytuMxÙur÷Þt™t {u÷ƒtu™o þnuh{tk, òuzo™™t y{t™ þnuh{tk
y™u ðu™uÍwyu÷t Œuþ™t fthtftË þnuh{tk Vu÷tÞu÷e Au.
‚uytu™tu …htu…fth y™u r™:MðtÚto¼tð™e Ëuðt òuE™u
Œwr™Þt™t y™uf Œuþtuyu ‚uytu™u …whMfth ytÃÞt Au. Œwr™Þt™tu
ËtiÚte {tuxtu …whMfth ‘ ™tuƒ÷ …trh‚tur»tf ’ y™u ¼th‚™tu
ËtiÚte {tuxtu …whMfth ‘ ¼th‚ hí™ ’ ‚u{™u {¤u÷ Au. Sð™™tk
ykr‚{ ïtË ËwÄe ‚uytuyu Ëuðt™tk ftÞtuo fhe E.1997 {tk
yt Vt™e Œwr™Þt{tkÚte rðŒtÞ ÷E …tu‚t™wk ™t{ y{h fhe
Ëuðt™e ËwðtË Atuz‚tk „Þtk Au. ytsu …ý ‚uytu™e ËkMÚtt
y™uf ŒŒeoytu™e Ëuðt fhe hne Au.
 190

“ „ti¼õ‚ ½™~Þt{¼tE ”
( W…òr‚ð]¥t )
“ su™u ŒÞt Au rŒ÷{tk y…th, ½ýt s™tu™tu s™ …t¤™th;
su ft{ Ëthtk fhþu nk{uþ, yuðt s™tu ‚tu Sðòu rðþu»t;
su™t sþtu yt s„{tk „ðtÞ, su™u s™tu Ëti r[¥t{tk [ntÞ;
ft…u ËŒt su …h™t f÷uþ, yuðt s™tu ‚tuu Sðòu rðþu»t;
su ftuE™wk rŒ÷ ™rn Œw¾tðu, fwf{oÚte yk‚h ÷ts ÷tðu;
su™tÚte Úttþu fw¤{tk Wsuþ, yuðt s™tu ‚tu Sðòu rðþu»t.”
– rðnthe÷t÷S {nthts

¼õ‚tu ! Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™ yuðwk fnu‚t fu, “ su

÷tuftu™t rŒ÷{tk y…th ŒÞt Au. su {t™ð …tu‚t™t Ä™ îtht
y™uf {™w»Þtu y™u …þwytu™wk …t÷™-…tu»tý fhu Au. su
÷tuftu …htu…fth™tk y™uf ftÞtuo fhu Au, yuðt ÷tuftu yt …]Úðe
W…h ðÄthu hnu. ‚uðt {týËtu™wk ytÞw»Þ ðÄu. ƒeòytu™tk
Œw:¾tu™u su Œqh fhu Au, yuðt ÷tuftu™e feŠ‚ yt{ s™‚t „t‚e
ntuÞ Au. yuðt ÷tuftu™wk MÚtt™ «ò™t ÓŒÞ{tk hnu÷wk ntuÞ Au.
ytðt ŒÞt¤w Mð¼tð™t su {nt{t™ðtu Au yu ðÄthu Sðu
yuðt y{tht ytþeðtoŒ Au.” yt þçŒtu™e ™tUÄ yt[tÞo ©e
rðnthe÷t÷S {nthtsu nrh÷e÷t{]‚„úkÚt™t «Út{ f¤þ™t
Ë¥th{tk rð©t{{tk ÷eÄe Au.
yuf ðt‚ nfef‚ Au fu, {™w»Þtu™e Ëuðt fhðe yu fh‚tk
yƒtu÷ …þwytu™e Ëuðt fhðe yu rðþu»t ŒÞtðt™ {t™ð s
 191

fhe þfu Au. fthý fu, Œt‚t™u yu{ ÚttÞ fu, nwk
÷tuftu™e Ëuðt fÁk ‚tu {tht ð¾tý fhu ð„uhu Ÿze Ÿze
yk‚h{tk fŒt[ EåAt hÌtt fhu; …ý yƒtu÷ y™u ð]Ø yuðt
r™htÄth …þwytu™wk …t÷™ fhðwk yu yr‚ ŒÞt¤wk Mð¼tð ntuÞ
íÞthu s þõÞ ƒ™u Au. ‚tu yuðt ŒÞt¤w …þw-«u{e ¼õ‚ Au -
¾tkÄ÷e „t{™t …h{ ¼õ‚ ½™~Þt{¼tE rþðt¼tE …xu÷.
ðz‚t÷ Ät{™e ƒtsw{tk ytýkŒ SÕ÷t{tk ytðu÷
¾tkÄ÷e „t{{tk hne™u r™htÄth yuðt ytþhu 300 Úte 400
„tÞtu™e …tu‚u s ‚™Úte y™u Ä™Úte Ëuðt fhe hÌtt Au.
…tu‚t™e s{e™{tk „tiþt¤t™e Ë„ðz fhe r™:MðtÚto¼tðu
‚uytu „ti{t‚t™e Ëuðt fhe hÌtt Au. yuðt ŒÞt¤wytu {txu
©eS {nthts ƒtuÕÞt Au fu, “ yuðt s™tu ‚tu Sðòu
rðþu»t. ”
¼õ‚tu ! Yü-…wü y™u ŒqÍýe „tÞtu ht¾e™u „tiþt¤t
[÷tð™tht ‚tu y™uft™uf Au. yu{tk ftkE ™ðtE …t{ðt suðwk
™Úte. fthý fu „tiþt¤t [÷tð™tht {týËtu fu ËkMÚttytu™u
yu{tk ŒqÍýe „tÞtu ŒqÄ yt…u yu VtÞŒtu Út‚tu ntuÞ Au. yu
W…htk‚ y{wf ÔÞÂõ‚™u fŒt[ …tu‚t™t {™{tk yuðwk …ý ntuÞ
Au fu, yt…ýe „tiþt¤t{tk ËhË „tÞtu Au yuðe ƒeS ftuE
„tiþt¤t{tk ™Úte, {txu yuðe ËwkŒh „tiþt¤t ht¾eyu fu suÚte
yt…ýe „tiþt¤t òuðt {txu {tuxt {tuxt ÷tuftu ytðu suÚte
yt…ýe feŠ‚ Vu÷tÞ ™u yt…ýe ËkMÚtt™wk ™t{ htuþ™ ÚttÞ.
{thtu fnuðt™tu ¼tð yu Au fu, ŒqÄ yt…‚e Þwðt™ „tÞtu™u
ht¾e „tiþt¤t [÷tððt{tk Aq…tu MðtÚto Ëk‚tÞu÷tu ntuÞ Au,
 192
…hk‚w r™htÄth, ð]Ø y™u ƒe{th „tÞtu™e
…tksht…tu¤tu [÷tð™tht ½™~Þt{¼tE suðt ŒÞtðt™ ÷tuftu
s ¾hu¾h ÄLÞðtŒ™u …tºt Au. ¼th‚ Œuþ{tk y™uf søÞtyu
ŒÞt¤wk ÷tuftu ytðe …tksht…tu¤tu [÷tðe hÌtt Au y™u …wÛÞ™wk
¼tÚtwk ¼he «¼w™tu htS…tu {u¤ðe hÌtt Au.
nt÷{tk W¥th «Œuþ{tk 10 nòh „tÞtu™e …tksht…tu¤
{u™ft „tkÄe [÷tðe hÌtt Au. suytu ¼q‚…qðo ðzt«Ät™
EÂLŒht „tkÄe™t Mð.…wºt ËksÞ „tkÄe™tk Ä{o…í™e Au.

„tii Ëuðt™u fthýu

¼õ‚tu ! r™:MðtÚto¼tðu „tÞ{t‚t™e Ëuðt fhðtÚte
…h{tí{t …ý Œþo™ yt…e ðhŒt™ yt…u Au ‚u «Ëk„
…whtý{tk ytðu Au ‚u Ëtk¼¤tu. …qðuo ËíÞÞw„{tk „tufw¤™t
™kŒhtÞ ÿtuý ™t{™t ðËw n‚t y™u ÞþtuŒtS Äht ™t{™t
‚u{™tk …í™e n‚tk. yt ÿtuý y™u Äht ƒL™™uu ƒúñtSyu
fÌtwk fu, “ ‚{tu „tÞtu™e Ëuðt fhtu.” ƒúñtS™e yt¿ttÚte
ƒk™u Ëw¾-Œw:¾ Atuze „tÞtu™e Ëuðt{tk ÷t„e „Þtk.
‚uytuyu ¾qƒ Ëuðt fhe ‚u™t fthýu ¼„ðt™u ‚uytu™u
Œþo™ ŒeÄtk y™u ðhŒt™ ytÃÞwk : “nu ÿtuý ™u Äht ! „tÞtu™e
Ëuðt fhðtÚte nwk ‚{tht …h «ËL™ ÚtE™u ðhŒt™ yt…wk Awk fu,
ît…hÞw„™t yk‚{tk nwk ðËwŒðu ™tk …í™e ŒuðfeS™u íÞtk «„x
ÚtE™u ‚{thu íÞtk „tu…t÷ ƒ™e™u hneþ y™u ‚{tu™u …wºtY…u
Ëw¾ yt…eþ.” …Ae ‚u s ÿtuý ™kŒ ÚtÞt y™u ÄhtŒuðe
 193
ÞþtuŒtS ÚtÞt. «¼wyu …tu‚t™wk ðhŒt™ ËíÞ
fhðt ‚uytu™u íÞtk „tu…t÷ f]»ý ƒ™e „tÞtu™e Ëuðt™u ƒŒ÷u
…wºt-Ëw¾ ytÃÞw.k

“ yçŒw÷ yÍeÍ ”
ythƒ Œuþ™tu ƒtŒþtn ¾qƒ ÷tu¼e n‚tu. yufðth
htßÞ{tk ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu, ‚u™t fthýu ÷tuftuu ¼q¾™t
Œw:¾Úte {hðt ÷tøÞtk n‚tk; …hk‚w r™ŒoÞ ƒtŒþtnu «ò {txu
ftuE …ý {ŒŒ fhe ™rn. yuf rŒðË ƒtŒþtn™tu þtnòŒtu
yçŒw÷ yÍeÍ Vhðt ™eféÞtu n‚tu. íÞthu ‚u{ýu y™uf
ƒt¤ftu, Mºteytu y™u ð]Øtu™u ¼q¾™t Œw:¾Úte x¤ð¤‚tk
òuÞtk ‚uÚte ÓŒÞ{tk y…th Œw:¾ ÚtÞwk; …hk‚w ‚u{™e …tËu
htufzt Yr…Þt …ý ™ n‚t, fthý fu fkswË ƒt… htufzt Œe™th
(Yr…Þt) …ý yt…‚tu ™ n‚tu.
þtnòŒtyu rð[th fÞtuo : “yhu ! r™Œtuo»t «ò ¼q¾™t
Œw:¾Úte …eztE hne Au, {he hne Au y™u {thtu ÷tu¼eÞtu ƒt…
fhtuztu™e Ëk…Â¥t Œƒtðe™u ƒuXtu Au; {™u …ý yt…‚tu ™Úte,
{thu fuðe he‚u yt „heƒtu™u {ŒŒ„th Útðwk ? ”
yt «{týu rð[th fh‚tu n‚tu íÞtk ‚u{™e ™sh
ytk„¤e{tk …nuhu÷ Ët[t neht szu÷ Ëtu™t™e ðªxe …h „E.
‚whk‚ íÞtkÚte ËeÄtu s Íðuhe™e Œwft™u „Þtu y™u ðªxe ðu[e
™t¾e. ‚u™e sux÷e hf{ ytðe ‚u ‚{t{™wk y™ts ÷E
÷eÄwk y™u „heƒtu …tËu sE Œhuf™u Ëh¾u ¼t„u ðnU[e ytÃÞwk.
„heƒ ÷tuftu™t yk‚h™t ytþeðtoŒ {u¤ðe nh¾t‚t niÞu
þtnòŒtu …tu‚t™u {nu÷u „Þtu.
 194

“ nwk Œuð¤{tk s Awk. ”

r¢ÂùÞ™ Ä{o™t ËkMÚtt…f EËw r¾úM‚™u ƒ[…ýÚte
s htu„eytu™e y™u Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt fhðt™e ¼tð™t
n‚e. ftuE Œw:¾e {týË™u òu‚tk s ‚u{™t rŒ÷{tk ŒÞt™tu
«ðtn ðnuðt ÷t„‚tu n‚tu. ‚h‚ s ‚{t{ ft{ Atuze™u ‚u
Œw:¾e™e Ëuðt fhðt ÷t„e s‚t n‚t. „heƒtu™tk ytkËwytu
÷qkAðt{tk s ‚uytu …h{tí{t™e Ëuðt {t™‚t n‚t.
yufðth ‚uytu ËðthÚte ƒnth „Þt n‚t. htºte ÚtE
„E A‚tk …ý ‚uytu ½uh ™ ytÔÞt, ‚uÚte ‚u{™tk {t‚t {uhe
þtuÄðt ™eféÞtk. þtuÄ‚tk þtuÄ‚tk Œuð¤{tk „Þtk, ‚tu íÞtk …ý
EËw™u òuÞt ™rn. …Ae ½uh …tAtk ytð‚tk n‚tk íÞtk yuf hM‚t
…h Œw:¾e y™u htu„eytu™e Ëuðt fh‚t EËw™u òuÞt. ‚whk‚ íÞtk
sE™u {uhe ƒtuÕÞt: “ƒuxt ! {™u yu{ n‚wk fu , ‚wk Œuð¤{tk
Œþo™ fhðt „Þtu ntuEþ, …ý ‚wk ‚tu htu„eytu™e Ëuðt fhu Au.”
‚whk‚ EËw ƒtuÕÞt :“ {t‚t! htu„eytu y™u Œw:¾e ÷tuftu ßÞtk
ntuÞ íÞtk nwk Œuð¤ s {t™wk Awk. nwk Œuð¤{tk s ƒuXtu Awk, fthý
fu Œw:¾e y™u htu„eytu™e Ëuðt™u …ý nwk «¼w™e s Ëuðt {t™wk
Awk.”

“ ztu. nu{heût ”
¼õ‚tu ! hõ‚r…¥t™t ¼Þt™f htu„tuÚte …ezt‚t „heƒ
÷tuftu™t Sð™{tk yuf ™q‚™ Sð™ yt…™tht y™u
{t™ðò‚™t {wÂõ‚Œt‚t {™t‚t ztuõxh nu{heût™wk Sð™
 195

¾hu¾h Œhuf ÷tuftu™u «uhýt yt…u yuðwk Au.

™t™fzt ƒurÕsÞ{ Œuþ{tk ‚uytu™tu sL{ ÚtÞtu n‚tu.
™t™…ýÚte s ‚uytu™u htu„eytuu «íÞu ÷„tð hnu‚tu n‚tu.
yu Ë{Þu ytr£ft™e „heƒ «ò þwBƒu «Œuþ{tk
ƒe{theÚte …ezt‚e n‚e. yu{tk …ý hõ‚r…¥t™t ŒŒeoytu™e
Ëuðt fhðt ftuE s‚wk ™rn. yux÷wk s ™rn, …hk‚w yuðt
ŒŒeoytu …tËu sðt …ý ftuE ‚iÞth ™ n‚wk, ‚u™t fthýu ‚u
htu„™t ŒŒeoytu yr‚ Œw:¾e n‚t.
ztu. nu{heût™u ÏÞt÷ ytÔÞtu ‚uÚte …tu‚t™tk Ëw¾tu Atuze™u
ytr£ft sE þwBƒu «Œuþ{tk s E.19h9 {tk Œðt¾t™wk þY
fhe hõ‚r…Â¥tÞtytu™e {V‚ Ëthðth þY fhe. ‚uytu™t ӌޙe
¾he ÷t„ýe y™u Ä„þ™u fthýu y™uf htu„eytu™t htu„tu
Ëtht Útðt ÷tøÞt. …Ae ‚tu ztuõxhtu y™u ™Ëtuo™e xe{ ht¾e
y™uf Œuþtu{tk …tu‚t™tk Ëthðth fuLÿtu þY fhe ŒeÄtk.
‚uytu™e Ëuðt™e ËwðtË y™uf Œuþtu{tk Vu÷tE „E
n‚e, ‚uÚte ‚uytu™u ŒŒeoytu™t ÓŒÞ{tk MÚtt™ {¤e „Þwk n‚wk.
ytr£ft™e su{ s yu Ë{Þu ¼th‚{tk …ý hõ‚r…¥t™tu htu„
ðfÞtuo n‚tu, ‚uÚte ƒurÕsÞ{™t htòyu ztu. nu{heût™u
rnŒwkM‚t™ sðt™wk fÌtwk . htò™t fnuðtÚte nu{heût ¼th‚
ytÔÞt. E.19…4 {tk ‚uytuyu ¼th‚{tk ytðe™u òuÞwk ‚tu h0
÷t¾ hõ‚r…¥t™t ŒŒeoytu™u òuÞtk ! y™u ‚uytu™tu yk‚htí{t
¾¤¼¤e „Þtu.
‚wh‚
k htºte-rŒðË òuÞt rð™t ŒŒeoytu™e Ëuðt{tk òuztE
„Þt. ‚u{™e r™:MðtÚto¼tð™e ËuðtÚte òýu ¼„ðt™ «¼trð‚
 196
ÚtÞt ntuÞ yu he‚u ¼Þkfh {™t‚tu htshtu„
hõ‚r…¥t …ý ¼t„ðt ÷tøÞtu ! y™uft™uf ŒŒeoytu Ëtò ÚtE
„Þt y™u ztu. nu{heût™u yk‚hÚte ytþeðtoŒ yt…ðt ÷tøÞt.
10 ð»to Ë‚‚ Ëuðt fhe íÞth ƒtŒ ztu.nu{heût ƒuÂÕsÞ{
…tAt „Þt. nt÷{tk …ý ¼th‚{tk ‘ ‘ƒuÂÕsÞ{ VtWLzuþ™’
[t÷u Au.

“ Ëuðt fhðt ÷ø™ ™ fÞtO ! ”

“ …týe ð„h™wk Ëhtuðh ™ft{wk, ð]Âü rð™t™tk ðtŒ¤ ™ft{tk;
‚t÷ ð„h™wk Ëk„e‚ ™ft{wk, ðh rð™t™e ò™ ™ft{e;
…w»… rð™t™t Atuz ™ft{t, V¤ rð™t™tk ð]ûttu ™ft{tk;
M™un rð™t™wk ÓŒÞ ™ft{wk, ŒÞt rð™t™tu {týË ™ft{tu.”
¼õ‚tu ! ÷ø™Sð™™wk Ëw¾ yu „]nMÚt {txu {níð™wk
{™tÞ Au. ƒth ð»to™t ƒt¤f™u …qAâwk ntuÞ fu, “‚thu ÷ø™
fhðtk Au ?” ‚tu ‚whk‚ þh{tE sE™u nt fnuþu.ËtkËtrhf
¼tu„tu {txu ‚tu {tuxtk {tuxtk ÞwØtu …ý ¼q‚ft¤{tk ¾u÷tÞt™t
Er‚ntË Ëtûte …qhu Au.
ËkËth™wk Ëw¾ íÞt„™t {t„uo [t÷™thtytu Atuze Œu Au
y™u suytu™u rð»tÞ¼tu„{tk ½]ýt Wí…L™ ÚtE „E ntuÞ
yuðtk ™h-™theytu Atuze Œu Au, …hk‚w „heƒ ÷tuftu y™uf
«fth™e ƒe{theytuÚte …ezt‚t ntuÞ ‚uðt ÷tuftu™e Ëuðt fhðt
{txu rð»tÞ¼tu„ Atuz™thtytu Œwr™Þt{tk ¼tøÞu s òuðt
{¤þu. ‚tu yuðt rð»tÞ Atuze Ëuðt fh™th yuf ËL™the™tu
«Ëk„ Ëtk¼¤tu.
 197

ò…t™ Œuþ™t xturfÞtu þnuh{tk ƒtiØ

Ä{o{tk ŒÞt™e Œuðe ‚hefu {™t‚tk fL™tu™ Œuðe™wk ¼ÔÞ {krŒh
ytðu÷wk Au. yt {krŒh xturfÞtu þnuh{tk ðnu‚e Ëwr{zt ™Œe™t
rf™thu ytðu÷wk Au. ‚u {krŒh™e ƒtsw{tk s ŒÞt™e Œuðe™tu
yð‚th {™t‚e hiftu rfxentht™wk r™ðtË MÚtt™ n‚wk. ‚u hiftu
yuf Ä™ðt™ ƒt…™e Œefhe n‚e, …hk‚w yufŒ{ ËtŒtk f…ztk
…nuhe …tu‚t™wk Sð™ Sð‚e n‚e.
hiftu ™t™e n‚e íÞthÚte s …tu‚t™t ¾eMËt ¾[o{tkÚte
ƒ[‚ fhe „heƒ rðãtÚteoytu™u {ŒŒ fhe ƒe{th ÷tuftu™u Œðt
÷tðe yt…‚e n‚e. su{ su{ {tuxe Út‚e „E, ‚u{ ‚u{
‚u™t{tk ŒÞt-fYýt ð„uhu ËŒT„wýtu …ý ðÄ‚t „Þt ‚uÚte
ðÄthu™u ðÄthu y™tÚttu y™u „heƒtu™e ‚u Ëuðt fhðt ÷t„e.
{tuxe Út‚tk ‚u „heƒtu™t ½uh sE™u ƒe{th hnu‚t ½h™t
÷tuftu™e ò‚u s Ëuðt fhðt ÷t„e ‚uÚte ÷tufr«Þ ƒ™ðt
÷t„e.
„heƒtu™e ˼t fhe MðåA‚t ht¾ðt™wk þe¾ðtz‚e,
ƒt¤ftu™u ò‚u s ¼ýtð‚e y™u „kŒe «ò™u ËŒt[th{Þ
Sð™ Sððt W…Œuþ yt…‚e n‚e. ô{h÷tÞf ÚtE ntuðtÚte
{t‚t-r…‚tyu ÷ø™ fhðt fÌtw,k …hk‚w ‚uýeyu fne ŒeÄwk fu,
“„heƒtu™e y™u htu„eytu™e Ëuðt Atuze™u nwk rð»tÞËw¾
¼tu„ððt {t„‚e ™Úte. ÷ø™™wk ƒkÄ™ {™u Ëuðt fhðt ™rn Œu,
{txu nwk ytSð™ fwð
k the hne™u Ëuðt fhðt{tk s {tÁk Sð™
Ë{…oý fhðt {tk„kw Aw. yt he‚u {tƒt…™u sðtƒ yt…e
„heƒ htu„eytu™e Ëuðt{tk …tu‚t™wk Ëk…ý
q o Sð™ ntu{e ŒeÄwk !”
 198

“ «urËzuLx xtu{Ë suVËo™ ”

E.1743 {tk y{urhft™t yuhtuzðu÷ {wft{u xtu{Ë™tu
sL{ ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu y{urhft™e ytÍtŒe™t ½zðiÞt n‚t.
E.1800 {tk ‚uytu y{urhft™t «urËzuLx ƒLÞt n‚t. ‚uytu
y{urhft™t ºteò ht»xÙ «{w¾ n‚t y™u ™ðe htsÄt™e
ðturþkøx™{tkÚte ht»xÙ™wk ‚kºt Ëk[t÷™ fh™th «Út{ «{w¾
n‚t. „w÷t{tu™e {wÂõ‚™t yu [wM‚ rn{tÞ‚e n‚t. ‚uytu yr‚
ƒwÂØ{t™ n‚t yu ‚uytu™e rz„úe …hÚte ÏÞt÷ ytðu Au.
‚uytuyu y™uf W…trÄ (rz„úeytu) «t fhe n‚e
yux÷t {txu yt «Ëk„ ™Úte ÷¾e hÌttu yÚtðt ‚tu ‚uytu
y{urhft™t «urËzuLx n‚t ‚u™u fthýu …ý yt «Ëk„ ™Úte
÷¾ðt{tk ytÔÞtu, …hk‚w ‚uytu Ët[t yÚto{tk yuf {t™ð
n‚t y™u ŒÞt¤w n‚t ‚u™t fthýu s yt «Ëk„ ÷¾ðt{tk
ytÔÞtu Au.
«urËzuLx xtu{Ë suVËo™ yufðth …tu‚t™t {týËtu ËtÚtu
½tuzt …h ƒuËe™u ™Œe™e Ët{u …th s‚t n‚t. ‚u Ë{Þu ™Œe
rf™thu yuf ð]Ø yr‚ Xkze™t fthýu Äúsq ‚t n‚t. ‚u ð]Øu fÌtwk :
“ ¼tE ! {thu Ët{u ftkXu sðwk Au, …ý {the …tËu ðtn™ ™Úte
y™u ‚he™u sðt™e {tht{tk ‚tft‚ ™Úte, {txu ‚{tht ½tuzt …h
ƒuËtze™u ÷E sþtu ?”
r™htÄth y™u …hðþ yuðt ð]Ø™e ŒÞt{Þ ÂMÚtr‚
òuE ӌޙt ftu{¤ ht»xÙ «{w¾ xtu{Ë ‚whk‚ …tu‚t™t ½tuzt
W…hÚte ™e[u W‚he „Þt y™u ð]Ø™u ƒuËtze ‚uytu™t ½uh
 199
{qfe ytÔÞt. ytðt ‚tu y™uf «Ëk„tu ‚uytu™t
Sð™{tk ƒ™u÷t Au. ytsuÞ …ý ‚u «{w¾™e {t™ð‚t y™u
fYýt™tk „t™ y{urhf™ ÷tuftu „tÞ Au.
¼õ‚tu ! Ë{ts™e h[™t s yuðe ntuÞ Au fu, Œhuf
ÔÞÂõ‚™u …tu‚t™t …ý «&™tu ntuÞ s Au. …hk‚w yt…ýu òu
ŒÞt¤w ntuEyu ‚tu ftuEf™t ytkËy
w tu Ëqfððt{tk, ftuEf™t ntuX
…h ntMÞ™u h{‚wk fhðt{tk, ftuEf™t ‚t… y™u Ëk‚t…™u AtÞt
yt…ðt{tk, ftuEf™u {txu fþwk fÞwO Au ¾Ák ? yu™e ytí{¾tus
fhðe òuEyu. òu yu™tu sðtƒ nt {tk ytðu ‚tu Ë{sðwk fu
yt…ýu ftuEf™wk Sð™ Úttuz-kw ½ýwk …ý SÔÞt Aeyu ¾Ák.

“ ËŒT„wY ™e÷fkX[hý Mðt{e ”

“ …h rn‚ ƒË rs™fu {™{tkrn, r‚™ fnwk s„ Œw÷¼
o fAwk ™trn;
…h rn‚ ÷t„e ‚su òu Œune, ËL‚‚ Ëk‚ «ËkË‚ ‚une.”
- ‚w÷ËeŒtËS
¼õ‚tu ! Ëk‚tu™t Sð™{tk nk{uþtk fYýt y™u ™{ú‚t™e
{nUf «Ëh‚e ntuÞ Au. Ëuðt y™u …htu…fth™e ËwðtË {nUf‚e
ntuÞ Au. ‚uytu Ën™ fhe™u …ý Œw:¾eytu™u Ëw¾e fhðt™t
Ë‚‚ «Þí™tu fh‚t ntuÞ Au. rðþt¤ rŒ÷™t Ëk‚tu fuð¤
ytæÞtÂí{f W…Œuþ s yt…‚t ™Úte ntu‚t, …ý W…Œuþ™e
ËtÚttuËtÚt ŒÞt˼h …htu…fth™tk ftÞtuo …ý fh‚t ntuÞ Au.
Œhuf ÔÞÂõ‚yu yuf ðt‚ nk{uþtk ÞtŒ ht¾ðe òuEyu fu,
yæÞtí{ s„‚™t {t™ðe yuðt Ëk‚™e {nt™‚t™u ½ze¼h™e
 200

{w÷tft‚Úte {t…e þft‚e ™Úte. ‚uytu™t Ët[t

Mð¼tð™tu ÏÞt÷ ‚uytu™e ËtÚtu hnuðtÚte s ytð‚tu ntuÞ Au.
ŒŒoÚte …ezt‚t ÷tuftu™u òuE ‚uytu «íÞu n{ŒŒeo™e ¼tð™t
su{™u ÚttÞ Au yu s ¾ht yÚto{tk Ëk‚ fnuðtÞ Au; ‚tu yuðt
Ëk‚™t Úttuzt «Ëk„tu òuEyu.
Ëtiht»xÙ™t ò{™„h SÕ÷t™t ò{òuÄ…wh ‚t÷wft™t
þuXðzt¤t „t{™e ykŒh ‚t.13-3-…9 ™t …rðºt rŒðËu
su{™tu sL{ ÚtÞtu Au yuðt ËŒT„wY ©e ™e÷fkX[hýŒtËS
Mðt{e™t ÓŒÞ{tk ¼hu÷e fYýt™e Úttuze ðt‚ fhðe Au.
Ëwh‚ ðhtAt htuz …h ytðu÷ ©e Mðtr{™thtÞý {krŒh
(f÷tfwks)™t ‚uytu «ýu‚t Au ‚Útt ‘Mðtr{™thtÞý r{þ™’
(Ëwh‚)™t …ý ‚uytu ËkMÚtt…f Au. ‚uytu™wk ÓŒÞ ËkðuŒ™þe÷
ntuðtÚte Œw:r¾Þt ÷tuftu™u òuE ‚uytu {ŒŒ„th ƒ™u Au. ÷tuftu
Ä™ðt™ ntuÞ fu „heƒ, …hk‚w ŒŒo™e …ezt ‚tu ƒL™u™u Ëh¾e
s ÚttÞ Au, yu …h{ ËíÞ Au. Vuh yux÷tu s Au fu, Ä™ðt™tu™u
‚tíftr÷f Ëthðth {¤e òÞ Au, ßÞthu „heƒ ÷tuftu™u
Ëthðth™t y¼tðu …eztðwk …z‚wk ntuÞ Au.
„heƒ ŒŒeoytu™u ÞtuøÞ Ëthðth™t y¼tðu …eztðwk ™
…zu yu {txu Mðt{e©eyu …tu‚u ƒ™tðztðu÷ {krŒh{tk s yuf
ËhË ËwrðÄtÞwõ‚ Œðt¾t™wk þY fhtðu÷ Au. E.h000 Úte þY
ÚtÞu÷ yt Œðt¾t™t{t ytð‚t „heƒ ŒŒeoytu™e Ve {tºt
…tk[ Yr…Þt s ht¾u÷ Au. ‚u Œðt¾t™t{tk {tuxt {tuxt ztuõxhtu
Ëuðt yt…u Au y™u {tºt …tk[ Yr…Þt{tk ‚…tË fhe Œðtytu
 201

yt…ðt{tk ytðu Au; yu™t fthýu ŒŒoÚte …ezt‚t

ŒŒeoytu sÕŒe Ëtò ÚtE òÞ Au.
su ÔÞÂõ‚™wk ÓŒÞ fYýt ˼h ntuÞ Au. yu™e «‚er‚
yuðt fYýt™t «Ëk„tu{tk ytð‚e ntuÞ Au. …qßÞ Mðt{e™t
ŒÞt¤w Mð¼tð™tu ÏÞt÷ …ý yuðt Ë{Þu sýtE ytÔÞtu
n‚tu.
ƒ™u÷wk yuðwk fu, E.1994 {tk yufðth ™e÷fkX Mðt{e
y™u {tht „wY©e (fkzthe „wYfw¤™t ½™~Þt{ Mðt{e)
{q¤eÄt{, ¼tŒht y™u þu¾…tx ð„uhu ‚eÚttuo{tk Œþo™ fhe™u
ËhÄth sE hÌtt n‚t. íÞthu htsftux ntEðu W…h ƒL™u
„tzeytu [t÷‚e n‚e. ‚u{tk fkzthe „wYfw¤™e „tze yt„¤
s‚e hne n‚e y™u Ëwh‚ f÷tfwks {krŒh™e „tze …tA¤ n‚e,
‚u{tk ™e÷fkX Mðt{e n‚t.
„tze …qh…tx s‚e n‚e. ‚u Ë{Þu s yuf xÙf ËtÚtu yuf
Mfwxh™tu yurõËzLx ÚtÞtu ! ‚uÚte ‚u Mfwxh …h ƒuXu÷tk …r‚-
…í™e y™u yuf …wºt Vk„tu¤tE „Þtk ! ‚u™t fthýu ‚uytu
½tÞ÷ ÚtE „Þtk. ‚u{tk ™t™tu ƒt¤f rËrhÞË ƒ™e „Þtu
‚uÚte ‚u™tk {t‚t-r…‚t ‚u™u ‚tíftr÷f ntuÂM…x÷{tk ÷E
sðt {txu hM‚t …h [t÷‚tk ðtn™tu™u Q¼tk ht¾ðt ntÚt
ô[t fhðt ÷tøÞtk, …ý rŒ÷{tk ŒÞt ntuÞ ‚tu ftuE ðtn™
Q¼wk ht¾u™u ?
yu Ë{Þu s …qßÞ ™e÷fkX Mðt{e™e „tze íÞtkÚte
…Ëth ÚtE. òuÞwk ‚tu ƒt¤f Sð™-{hý ðå[u Ítu÷tk
 202
¾t‚tu n‚tu. ‚whk‚ Mðt{e™wk ÓŒÞ …tufthe QXâwk
: “ ŒÞt Ä{oft {q÷ ni....” yuf {t™ð ‚hefu {the Vhs Au
fu, ytðt Ë{Þu {ŒŒ fhðe òuEyu.”
ytðtu {™tu{™ r™ýoÞ fhe™u …tu‚u „tze ™e[u W‚he
„Þt y™u …tu‚t™t zÙtEðh™u fÌtwk : “ ‚{u yt ƒt¤f y™u
‚u™tk {t‚t-r…‚t™u ‚tíftr÷f ntuÂM…x÷{tk ÷E òytu.”
Mðt{e™e yt¿tt Út‚t s ƒt¤f™u „tze{tk Ëqðztðe htsftux
÷E sðt{t ytÔÞtu. ytðt ŒÞt¤w Mðt{e nt÷{tk …ý
hõ‚Œt™ rþrƒhtu, yr‚ð]Âü-y™tð]Âü ð„uhu{tk yL™-
ðMºttrŒf™wk Œt™ fhe …htu…fth™tk ftÞtuo fhe hÌtt Au.
¼õ‚tu ! yt…ýt Sð™{tk …ý ytðt «Ëk„tu ½ýeðth
ƒ™‚t ntuÞ Au. þwk yt…ýu „tze™u ËtEz …h ÷E™u sðt
ŒEyu Aeyu fu …Ae ½tÞ÷ ÚtÞu÷tk r™Œtuo»t {t™ðtu™u Œðt¾t™u
…ntU[tze ‚uytu™t ÓŒÞ{tk hnu÷t …h{tí{t™tu htS…tu
{u¤ðeyu Aeyu ? yu™wk {™tu{kÚt™ fhe òuòu.

“ r{÷ur™Þ{ {u™ „tkÄeS ”

“ ŒuŒe n{uk ytÍtŒe rƒ™t ¾z„ rƒ™t Zt÷
Ëtƒh{r‚ fu Ëk‚ ‚wk™u fh ŒeÞt f{t÷.”
rðï™t {nt™ …wÁ»ttu{tk „tkÄeS™wk MÚtt™ ËðoÚte
Ÿ[kw Au. ‘r{÷™urÞ{ {u™’ ‚hefu «Út{ ™kƒh „tkÄeS™tu
ytðu÷ Au. yÚtto‚T rðï™t fw÷ 311 Œuþtu{tk AuÕ÷t yuf
nòh ð»to{tk ÚtÞu÷t {nt {t™ðtu{tk „tkÄeS™u «Út{ MÚtt™
 203

Œwr™Þt™t Œuþtuyu yt…u÷ Au ! yu ¼th‚ {txu

y™u rðþu»t fhe „wsht‚ {txu „tihð ÷eÄt suðwk Au, fthý fu
„tkÄeS™e sL{¼qr{ „wsht‚ (…tuhƒkŒh) Au.
‚uytu™wk Sð™ ¼th‚™t Œhuf ™t™t-{tuxt ÷tuftu òýu
Au ‚uÚte ytÍtŒe rð»tu nwk ftkE ÷¾‚tu ™Úte, …ý ‚uytu™e
ŒÞt¤w‚t™t yuf-ƒu «Ëk„tu ÷¾eþ fu su Ëßs™tu {txu
{t„oŒþof ÚtE þfu. E.1869 ™t …rðºt rŒðËu ‚u{™tu sL{
Ëtiht»xÙ™t …tuhƒkŒh þnuh{tk ÚtÞtu n‚tu. ÷kz™ yÇÞtË fhe
ƒurhMxh ƒ™e ytr£ft{tk ™tufhe fhe E.191… {tk ¼th‚
ytðe Œuþ™u ytÍtŒ fhðt™e y™u „heƒtu™u yt„¤
÷tððt™e «ð]Â¥t þY fhe.
‚uytu™wk ÓŒÞ yux÷wk ƒÄw fYýtÞwõ‚ n‚wk fu, ‚uytu™tu
ÿtun fh™thtytu «íÞu …ý ‚u{™u n{ŒŒeo hnu‚e n‚e.
E.1916 {tk “ftþe rðï rðãt÷Þ”™t MÚtt…™t rŒ™u
‚uytuyu Œuþ™t y™uf htßÞtu{tkÚte ytðu÷ htòytu™u WŒTuþe™u
ƒ™thË{tk «ð[™ fhu÷wk fu, “‚{tu yt fe{‚e yt¼q»týtu
…nuhe™u ƒuXt Atu yu ‚{thu {txu þh{s™f Au. Œuþ{tk „heƒ
÷tuftu™u ¾tðt …ý …qÁk {¤‚wk ™Úte y™u ‚{tu neht-sze‚
yt¼q»týtu …nuhtu Atu ? ‚{tu yt¼q»týtu ðu[e™u „heƒtu™e
Ëuðt fhtu.”
yufðth ‚uytu rƒnth y™u ytuheMËt „Þu÷t. íÞtk
„heƒ Mºteytu™u þheh …h fu¤™e At÷ ðªxe™u òuÞu÷. íÞthu
„tkÄeS™e ytk¾tu{tk ytkËwytu ytðe „Þtk y™u íÞtks ‚uytuyu
 204

«r‚¿tt ÷eÄe : “{tht Œuþ™e Mºteytu™u ßÞtk

ËwÄe …nuhðt {txu …qhtk f…ztk ™rn {¤u íÞtk ËwÄe nwk þheh …h
Ëthtk f…ztk ™ne …nuÁk, Võ‚ yuf …tu‚ze s …nuheþ.” íÞtk
÷eÄu÷ «r‚¿tt ‚uytuyu Sð™™t ykr‚{ ïtË ËwÄe …t¤e
n‚e. rƒúx™{tk ¼htÞu÷ ‘ „tu¤{uS …rh»tŒ’ {tk …ý ‚uytuyu
…tu‚ze …nuhe™u s ntshe yt…e n‚e; Ëqx …nuhðt™wk fnu‚tk
‚uytuyu M…»x ELfth fhe ŒeÄtu n‚tu.
yufðth „tkÄeS xÙ™u {tk sE hÌtt n‚t. íÞtk yuf ¼qÏÞt
r¼¾theyu ytðe™u fÌtwk : “ ŒÞt fhe™u ftuE ¾tðt™wk yt…tu.
ºtý rŒðËÚte ¾tðt™wk {éÞwk ™Úte. ”ytðwk Ëtk¼¤e „tkÄeS™wk
ËkðŒu ™þe÷ ÓŒÞ hze …zâw.k yu Ë{Þu ‚uytu W…ðtË{tk
fu𤠌qÄ s …e‚t n‚t; yux÷u ŒqÄ ËtÚtu n‚w.k ‚wh‚ k ËtÚtu hnu÷
ftÞof‚to …tËuÚte ŒqÄ {k„tðe™u ƒÄwk s ŒqÄ ¼qÏÞt r¼¾the™u
yt…e ŒeÄwk y™u …tu‚u ™ftuhztu W…ðtË fÞtuo n‚tu. ytðt y™uf
«Ëk„tu ‚u{™t Sð™{tk ƒ™u÷t Au.

“ ht»xÙ«{w¾ õ÷eð÷uLz ”
y{urhft™t «urËzuLx õ÷eð÷uLz yufðth yuf xÙu™{tk
ƒuËe™u ƒeò þnuh{tk s‚t n‚t. yu s xÙu™{tk y{urhft™t
«ÏÞt‚ ËtrníÞfth rh[zo r„Õzh …ý sE hÌtt n‚t.
xÙu™{tk ƒnw s r„hŒe n‚e, ‚uÚte ‚u ËtrníÞfth™u rð[th
ytÔÞtu fu, “ yt xÙu™{tk ht»xÙ «{w¾ õ÷eð÷uLz …ý «ðtË
fhe hÌtt Au y™u ‚uytu {™u ™SfÚte ytu¤¾u Au, {txu
 205

‚uytu™t zƒt{tk òô yux÷u Ëthe søÞt {¤e

òÞ.”
yt he‚u rð[th fhe ‚whk‚ „tze™t „tzo …tËu sE™u
…qAâwk : “ Ëtnuƒ ! «urËzuLx Ëtnuƒ fÞt zçƒt{tk ƒuXu÷t Au
‚u sýtðtu. nwk ÏÞt‚™t{ ÷u¾f rh[zo r„Õzh Awk.” „tzuo
sðtƒ ytÃÞtu : “{ntþÞ! ht»xÙ «{w¾ …u÷t Ët{t™
{qfðt™t zƒt{tk ƒuXt Au.”
ytðwk Ëtk¼¤e™u rh[zo™u ÷tøÞwk fu, {the {~fhe fh‚tu
÷t„u Au. …Ae sE™u òuÞwk ‚tu ‚u yt¼t s ƒ™e „Þt ! yhu !
yt nwk þwk òuE hÌttu Awk ? y{urhft™t «{w¾ Ët{t™™t
zƒt{tk yuf …uxe …h ƒuXt n‚t y™u {w¾ …h yt™kŒ W¼htE
hÌttu n‚tu.
‚whk‚ …tËu sE™u …qAÞwk : ‘ yhu, ‚{u ynªÞt fu{ ƒuXt
Atu ?’ íÞthu Ëh¤ Mð¼tð™t «{w¾ f÷eð÷uLzu sðtƒ
ytÃÞtu : “¼tE ! nwk {tht zƒt{tk {the Ëex W…h ytht{Úte
ƒuXtu n‚tu. ‚u Ë{Þu yuf ™t™t ƒt¤f ËtÚtu yuf Mºte ytðe.
‚u ƒt¤f™u ‚uze Q¼e n‚e. „tze{tk ¾qƒ ¼ez n‚e ‚uÚte
ƒt¤f hz‚wk n‚wk, …ý ftuE Q¼wk ™ ÚtÞwk. {t™ð‚t™e áÂüyu
Œhuf {týËu ™t™t ƒt¤f ËtÚtu™e Mºte™u {ŒŒ fhðe òuEyu
yuðwk Ë{S {U {the Ëex …h ‚u Mºte™u ƒuËtze y™u nwk yt
{t÷-Ët{t™™t zƒt{tk ytðe™u ƒuXtu Awk.” ¼th‚™t ™u‚tytu
ytðtu rð[th fh‚t nþu ¾ht ?
 206

“ …þw…t÷f „e‚tƒu™ ”
¼õ‚tu ! …tu‚u fc ðuXe™uÞ Ët{e ÔÞÂõ‚™u Ëw¾
…ntU[tzðt{tk sux÷tu yt™kŒ {¤u Au y™u su Sð™ hËtÞý
{¤u Au yu™e …tËu s„‚™tk ƒeò ƒÄtkÞ Ëw¾tu ‚wåA Au.
yuðtu yt™kŒ ÷u™thtk y™u ¼tu„ð™thtk rŒÕne™tk „e‚tƒu™ Au.
rŒÕne™e ‘„t„eo ftu÷us’ ™t yæÞt…eft „e‚tƒu™ …þwytu
«íÞu yuðtk ŒÞtðt¤tk Au fu, „{u íÞtkhu ƒnth s‚tk ntuÞ íÞthu
hM‚t …h h¾zwk «týeytu™u sqðu fu ‚whk‚ ‚u™u …tu‚t™e ËkMÚtt{tk
÷tðe Œu Au y™u Ëuðt fhu Au.
‚uytu™t ÓŒÞ{tk yƒtu÷ «týeytu «íÞu y…th fYýt
y™u ŒÞt Au, yux÷t {txu ‚tu ‚u{ýu rŒÕne þnuh™e ykŒh
y™uf søÞtytuyu ƒtuzo {qfe™u yu{tk ÷ÏÞwk Au fu, “ h¾z‚t
ò™ðhtu rð»tu y{tu™u Ëq[™t yt…tu. y{tu ytðe™u ÷E
sEþwk y™u y{tht Mðs™™e su{ ‚uytu™u Ët[ðeþwk.”
nt÷{tk ‚tu ½ýtk þnuhtu{tk h¾z‚tk …þwytu™u {eXtE{tk
Íuh ¼u¤ðe {the ™t¾ðt{tk ytðu Au, íÞthu ŒÞt™e Œuðe yt
„e‚tƒu™u «¼w™u htS fhðt™e yt …hƒ þY fhe Au.
„e‚tƒnu™u {Œtheytu™u Yr…Þt yt…e ‚uytu …tËuÚte 400 ‚tu
hªAtu™u AtuztÔÞtk Au !
¼õ‚tu ! su ¼th‚{tk Sð{tºt W…h ŒÞt fhðt™e ðt‚tu
Ér»t-{wr™ytuyu þtMºttu{tk ÷¾e Au, ‚u{s Mðtr{™thtÞý
¼„ðt™u …ý MðnM‚u ÷¾u÷ rþûtt…ºte{tk y®nËtÄ{o™t
 207

y™uf &÷tuftu ÷¾e Sð «týe{tºt …ý ŒÞt

ht¾ðt™wk fnu÷ Au yu …rðºt ¼qr{ …h ytsu xe.ðe. …h yuðe
ònuht‚tu ytðu Au fu, “ ËLzu ntu Þt {Lzu, htus ¾tð ykzu !
” yÚtto‚T hrððth ntuÞ fu Ëtu{ðth Œhhtus #ztk ¾tð. ytsu
‚tu Vuþ™™t ™t{u „t{ztkytu{tk …ý #ztkytu ¾tðt™t þY
ÚtE „Þtk Au.
su Œuþ{tk fƒq‚htu {txu „t{zu „t{zu [ƒq‚ht n‚t.
…þwytu™u …týe …eðt {txu nðtztytu n‚t. „tÞtu™u {txu
…tksht…tu¤tu n‚e, fq‚htkytu {txu hËtuE{tk …nu÷e [t™fe
ƒ™‚e y™u fezeytu™t Œh{tk fý …qht‚t yu Œuþ{tk ytsu
Aºteþ nòh f‚÷¾t™tytu ÚtE „Þtk Au !! ytsu Þtkrºtf
f‚÷¾t™tytu {thV‚u {tkË™e r™ftË fhtÞ Au. ytsu
„uhftÞŒuËh …þw-…ûteytu ‚tu ¼th‚{tk ÷t¾tu™e ËkÏÞt{tk
f…tE òÞ Au, …ý ftÞŒuËh he‚u Œhhtus Ët‚ ÷t¾ …ûteytu
f…tÞ Au ! Ëtzt ºtý ÷t¾ Œhhtus ½uxtk-ƒfhtk y™u ¼qkz
ð„uhu f…tÞ Au y™u …[tË nòh „tÞtu Œhhtus f…tÞ Au !!

“ fLVâwrþÞË™tu sðtƒ ”
[e™ Œu þ {tk fLVâw r þÞË Ä{o ™ t MÚtt…f Ëk ‚
fLVâwrþÞË™tu sL{ E.…qðou ……0 {tk yÚtto‚T h…00 ð»to
…nu÷tk [e™ Œuþ™t ÷q htßÞ{tk ÚtÞtu n‚tu. yufðth ‚uytu™u
[e™ Œuþ™t Ë{útxu «&™ …qAâtu : “ [e™{tk {nt™ ÔÞÂõ‚
ftuý Au ? ” íÞthu fLVâwrþÞËu fÌtwk : “Ë{útx ! yt… Atu.”
Ë{útxu …qAâwk : “nwk fuðe he‚u {nt™ Awk ?” fLVâwrþÞËu fÌtwk :
 208

“‚{u yux÷t {txu {nt™ Atu fu, ‚{u nk{þ u tk

ËíÞ òýðt {txu ‚í…h hntu Atu.” …Ae Ë{útxu Vhe™u …qAâwk
: “ {thtÚte ftuý {nt™ Au ! ” íÞthu fLVâwrþÞËu fÌtwk : “nw.k ”
ytðwk Ëtk¼¤e htòyu …qAâwk : “ ‚{u {tht fh‚tk {nt™
Atu ‚u™kw fthý þwk ?” fLVâwrþÞËu fÌtwk : “‚{u ËíÞ™t fuð¤
þtuÄf Atu; ßÞthu nwk ‚tu ËíÞ™tu …t÷f Aw,k {txu ‚{tht fh‚tk
nwk ©uc Aw.k ” Vhe Ë{útxu «&™ …qAâtu : “ yt…ýtk ƒL™u fh‚tk
…ý ftuE {nt™ Au ?” íÞthu fLVâwrþÞËu ËwŒk h sðtƒ
yt…‚tk fÌtwk : “hts™T ! yuf …htu… u fthe ð]Ø ÔÞÂõ‚ Au ‚u
yt…ýt ƒL™uÚte ©uc Au, fthý fu ‚u ‚tu ËíÞ™u Ë{Š…‚ Au.
‚u ð]Ø …h{tÚto {txu nsw …ý …rh©{ fhu Au.
su {t™ð feŠ‚ y™u MðtÚto rð™t fu𤠅tu‚t™e Vhs
òýe «¼w «ËL™tÚtuo …htu…fth fhu Au y™u su™u …htu…fth™t
ƒŒ÷t{tk …tu‚t™u …qòðt™tu ztu¤ ™Úte yu s ÔÞÂõ‚ nu
hts™T ! ËðoÚte {nt™ fnuðt™u ÷tÞf Au; fthý fu ‚uðt
{nt{t™ðtu [kŒ™™e …uXu …tu‚u ½ËtE™u yLÞtu™u ËwðtË
yt…‚t ntuÞ Au.”
¼õ‚tu ! Yr…Þt ºtý «fthu ð…ht‚t ntuÞ Au. yt
rðï™e Äh‚e W…h nt÷ E.h004 {tk Ëðt A yƒs™e
ðM‚e Au. ™t™tk ƒt¤ftu™u ƒtŒ fh‚tk ƒtfe™tk ‚{t{ ™h-
™theytu Ëk…Â¥t™u ftk ‚tu ðt…hu Au, ftk ‚tu ðuzVu Au y™u ftk ‚tu
ðtðu Au. Ëk…Â¥t ðt…hðe yux÷u Sð™ W…Þtu„e ðM‚w-
…ŒtÚto{tk htuftý fhðwk, Ëk…Â¥t ðuzVðe yux÷u {ðt÷e ƒ™e
 209

{tus-þtu¾{tk Wztðe Œuðe y™u ðtððe yux÷u

…htu…fth{tk ËŒw…Þtu„ fhðtu.
…htu…fth{tk ð…htÞu÷ Ä™™u yux÷t {txu ðtððwk
fnuðt{tk ytÔÞwk Au fu, yuf y™ts™tu Œtýtu ðtðeyu yux÷u
[th {rn™t ƒtŒ yuf Œtýt™t y™uf Œtýt …tAt {¤u Au; yu
s he‚u …htu…fth{tk sux÷wk Ä™ ðt…heyu yux÷u ‚u™t r™Âù‚
Ë{Þ «{týu y™k‚½ýwk ÚtE™u Vhe™u ftuE…ý he‚u …tAwk
{¤u Au, ‚uÚte s ðtððwk þ猙tu «Þtu„ fhðt{tk ytðu Au.

“ [ûtwŒt™ ”
“ …htÞt ŒŒo y…™tÞu, WËu ELËt™ fn‚u ni ;
rfËe fu ft{ òu ytÞu, WËu ELËt™ fn‚u ni
…rÚtf ftu ƒtkxfh ¾tÞu, WËu ELËt™ fn‚u ni.”
¼õ‚tu ! Œhuf Sð «týe {tºt™wk {]íÞw yr™ðtÞo Au
y™u {]íÞw ƒtŒ þheh™u ƒt¤e {qfðt™wk fu Œtxe Œuðt™wk …ý
r™Âù‚ Au; yux÷u þheh™tk Œhuf yk„tu™tu …ý ™tþ Útðt™tu
s Au. ‚tu ytðt Ë{Þu ytk¾ ð„uhu yk„tu™wk Œt™ fhe ŒEyu ‚tu
‚uÚte ftuE ËqhŒtË™wk Sð™ Ws¤wk ƒ™e þfu Au.
Ët{tLÞ he‚u {týË™t {] í Þw …Ae ‚u { ™tk
fwxwkƒes™tu™e Ëk{r‚ …Ae ytk¾ ð„uhu™t þheh™tk yðÞðtu
Œt™ ‚hefu ÷uðt{tk ytðu Au; …hk‚w nðu ‚tu {]íÞw …nu÷t …ý
{týË [ûtwŒt™™e ™tUÄ fhtðe þfu Au. {U (÷u¾fu) …ý
ytk¾tu™wk Œt™ fhe ŒeÄu÷ Au.
 210

ytk¾tu™wk Œt™ fh™th ÔÞÂõ‚yu …tu‚t™t

™Sf™t M™uneytu™u fne ht¾ðwk òuEyu fu, {U [ûtwŒt™ fÞwO Au,
yux÷u {tÁk {]íÞw ÚttÞ ‚wh‚k ™Sf™e ntuÂM…x÷™u Vtu™ fhe
sýtðòu yux÷u ztuõxh ytðe {the ytk¾tu ÷E òÞ y™u
ftuE™e ƒwÍtE „Þu÷ htuþ™e™u Vhe ͤn¤‚e fhu. òu {]íÞw
ƒtŒ h4 f÷tf ÚtE „Þt ntuÞ ‚tu …Ae ‚u ytk¾tu ft{ ytðe
þf‚e ™Úte, {txu ‚wh‚k ztuõxh ƒtu÷tððt yr™ðtÞo Au.
ytsu „wsht‚eytu {txu „tihð ÷eÄt suðwk Au fu, ¼th‚
Œuþ™t ‚{t{ yêtðeþ htßÞtu{tk Ëti fh‚t „wsht‚{tk [ûtwŒt™
ðÄthu ÚttÞ Au ! nt÷{tk ‚tu ½ýt ftu÷uSÞ™ Þwðftu y™u
Þwð‚eytu …ý ytEƒukf{tk sE ytk¾tu™wk Œt™ fhðt …tu‚t™tk
™t{tu ™tUÄtðe hÌttk Au. ytk¾tu™wk Œt™ ‚tu Œhuf Mºte-…wÁ»ttuyu
yíÞthÚte s fhe Œuðwk òuEyu; fthý fu ®sŒ„e™tu Œe… fÞthu
ƒwÍtE òÞ yu™tu ftuE Ë{Þ ™¬e ™Úte. yt…ýe ytk¾tuÚte
ƒeò ykÄ™u ™ðwk Sð™ {¤u ‚uÚte {tuxwk Œt™ ƒeswk fÞwk ntuE
þfu ?
ytk¾ rËðtÞ …ý þheh™t ½ýt yðÞðtu {]íÞw ƒtŒ
yLÞtu™t ft{{tk ytð‚t ntuÞ Au ‚tu ‚uðtk yk„tu™wk …ý Œt™
fhðwk òuEyu. y{wf …htu…fthe ‚tu Sð‚t ntuÞ íÞthu …ý
fez™e ð„uhu™wk Œt™ fhe ƒeò {týË™e ®sŒ„e ƒ[tðe
÷u‚t ntuÞ Au. n{ýt s E. h004 {tk y{u r hft™t
…uÂLË÷ður™Þt{tk Íu÷ ftrðLËfe ™t{™t Ä™ðt™u …tu‚t™e
s yuf fez™e™wk Œt™ fÞwO Au.
 211

“ ¼ýËt÷e xÙMx ”
“ ytihtU ft ƒuzt …th fh ‚tu ‚uht ƒuzt …th ni ;
f÷sw„ ™rn, fhsw„ ni, Þn EË ntÚt Œu, WË ntÚt ÷u.”
¼õ‚tu ! ßÞtur‚ yu Sð™™wk [t÷fƒ¤ Au. Sð™{tk
«ftþ rð™t ykÄtÁk Au; ‚uÚte rð[th fhtu fu ytk¾tu rð™t™t
ËqhŒtËtu™e þe nt÷‚ nþu ? ‚u{™u Œwr™Þt™t ftuE …ý
«fth™tk á~Þtu òuðt {¤‚tk ™Úte. áÂü Ëw¾ yu ¾qƒ {tuuxwk
ËŒT™Ëeƒ Au.
ð‚o{t™ Ë{Þ™t yr‚ ÔÞM‚ Sð™{tk ytðt {t™ðtu
«íÞu n{ŒŒo™tu rð[th fh™thtytu™e ½ýe ¾tuux sýtÞ Au -
…ý ¾tht Ët„h{tk fÞtkf {eXe ðehze ftkXu ™ef¤‚e ntuÞ Au.
yu s he‚u Ë{ts{tk …ý yuðt {nt{t™ðtu y™u {nt
ËkMÚttytuY…e {eXe ðehze™e Ëhðtýeytu Vqxe ™ef¤e ‚hËÚte
…ezt‚t ÷tuftu™e ÃÞtË ƒwÍtð‚e ntuÞ Au. ‚tu ytðe yuf
{eXe Ëhðtýe ™ef¤e Au W¥th „wsht‚{tk htÄ™…wh þnuh{tk.
htÄ™…wh{tk ‘¼ýËt÷e xÙMx’ Au. ‚u nk{þ u tk ™uºtÞ¿ttu
fÞto fhe™u {t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo fhe hÌtwk Au. ‚u xÙMx AuÕ÷t
h0 ð»toÚte Ë‚‚ ƒtiØ„Þt (rƒnth htßÞ){tk ßÞtk ƒwØ
¼„ðt™™u ¿tt™ «t „ðt ÚtÞwk n‚wk ‚u MÚtt™{tk ™uºtÞ¿t
rþrƒhtu™kw ytÞtus™ fhu Au.
 212

E.1984 {tk «Út{ðth íÞtk 1800 sux÷tk

ytk¾™tk ytu…huþ™tu ÚtÞtk n‚tk. y™u …Ae ‚tu ŒŒeoytu™tu
ðÄthtu Út‚tu „Þtu Au. E.h003 {tk Ëtu¤ nòh …tk[Ëtu
ytk¾™tk ytu…huþ™tu ÚtÞtk ! íÞtk ƒtiØ„Þt{tk 19 ð»to
ŒhBÞt™ fw÷ ƒu ÷t¾ W…h ytk¾™tk ytu…huþ™tu ÚtÞtk Au !!
‚u ™uºtÞ¿t rþrƒh{tk W¥th«Œuþ, rŒÕne, Íth¾kz y™u
XuX ™u…t¤Úte …ý „heƒ ŒŒeoytu ytðu Au. íÞtk xÙMx ‚hVÚte
{V‚ Ëthðth y™u {V‚ s{ðt™wk …ý yt…ðt{t ytðu Au.
yt fuB… ºtý {rn™t ËwÄe [t÷u Au. Œhhtus [th nòh
{týËtu™u ‚tu íÞtk s{ðt™wk yt…ðt{tk ytðu Au ! íÞtk™t ÷tuftu
„wsht‚™e Ëuðt-¼tð™t™tk ¾qƒ „wý„t™ fhu Au. ¼ýËt÷e
xÙMx™e ftÞ{ {txu htÄ™…wh y™u zeËt{tk ntuÂM…x÷tu …ý
[t÷u Au y™u ƒeò htßÞtu{tk …ý ™uºtÞ¿ttu fhe ŒŒeoytu™t
ytþeðtoŒtu {u¤ðe «¼w™u htS fhe hÌtt Au.
yt «{týu Ëw h u L ÿ™„h{tk ytðu ÷ r™{o ¤ ™„h
ËtuËtÞxe{tk …ý ‘«¿tt[ûtw {rn÷t Ëuðtfwks’ ËkMÚtt [t÷u
Au. íÞtk ykÄ Þwð‚eytu™u ht¾ðt{tk ytðu Au y™u ‚u{™u ÞtuøÞ
ft{ …ý þe¾ððt{tk ytðu Au. yu ƒtswk òytu íÞthu {w÷tft‚
÷E ‚uytu™u {ŒŒY… ƒ™e …htu…fth™wk ¼tÚtwk ¼he {t™ð‚t
ƒ‚tðòu.
 213

“ „tu®ðŒ¼tE Ätu¤feÞt ”
“ ßÞthu Ët„h þtu»ttÞu ¾wþeÚte, íÞthu ðtŒ¤ ƒ™u Au „„™{tk ;
Œtýt Œu ð t™u Œw r ™Þt™u {txu , …ezt ðu X u Au Äh‚e ƒŒ™{tk .
ò‚u ˤ„e ¾w~ƒw Vu÷tðu Äq…ˤe, yu™e fwhƒt™e fuðe ‚{L™t ¼he;
{the þÂõ‚ ð…htòu …h{tÚto{tk, yus {t„wk «¼w ‚ð [hýtu{tk.”
¼õ‚tu ! Ët{tLÞ {týË Sð‚tu ntuÞ íÞtk ËwÄe s
‚u{™wk ™t{ ƒtu÷tÞt fh‚wk ntuÞ Au. {týË Sð‚tu ntuÞ íÞtk
ËwÄe s ‚u{™wk ytÞw»Þ fnuðtÞ Au; fthý fu {]íÞw™e ËtÚtu s
‚u{™wk yÂM‚íð ™ü ÚtE òÞ Au; …hk‚w …htu…fthe ÷tuftu
{txu yuðwk ™Úte, …htuu…fthe …wÁ»ttu™wk ƒeswk ytÞw»Þ {]íÞw
…Ae þY ÚttÞ Au ! ‚uytuyu fhu÷tk ËŒTftÞtuoY…u ‚uytu Sðk‚
Œu¾tE ytðu Au. ƒeòytu™wk Sð™ ðÄw Ëw¾e ÚttÞ yuðtu
«ÞtË fhðtu, ƒeòytu™tk Sð™ xftððt™t «Þí™tu fhðt
y™u ƒeòytu™tk Sð™™wk …tu»tý fhðwk ‚u{s rðftË fhðtu
yu …htu…fth™wk ntŒo {t™ðt{tk ytðu Au.
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾tu fu, ytðuþ¼tð™u ðþ ÚtE Ë{ts
y™u Œuþ {txu „tu¤e ¾tE™u þneŒ ÚtE sðwk yu Ëh¤
fnuðtÞ Au, …ý Œeðzt™e su{ yt¾tÞu Sð™Œe…™u
…htu…fth {txu «ftþðtu yu frX™ ‚… Au y™u yu A‚tk yu
{t„uo su [t÷e hÌtt Au ‚uytu ðkŒ™ fhðt ÞtuøÞ Au y™u
ÄLÞðtŒ™u …tºt Au.
…tu‚t™t Sð™Œe… îtht y™uf™t Sð™ Œeðztytu{tk
 214
…htu…fth™tk rŒðu÷ …qhe ͤn¤tðe hÌtt Au
yuðt ð‚o{t™ Ë{Þ{tk ½ýt Œe…f Au, yuðt Œeðztytu{tkÚte
yuf Œe…f™e htuþ™e yt… Ëðuo ðt[fð„o Ë{ût «„x fhe
hÌttu Awk, ‚uytuu™wk þw¼ ™t{ Au „turðkŒ¼tE Ätu¤rfÞt.
‚uytu™tu sL{ Ëtiht»xÙ™t y{hu÷e SÕ÷t™t ÷tXe
‚t÷wft{tk ytðu÷ ŒwÄt¤t „t{{tk E.Ë.19…0 {tk ÚtÞtu
n‚tu. ™t™…ýÚte s ËkðuŒ™þe÷ y™u WŒth ÓŒÞ n‚wk y™u
ð¤e …h{tí{tyu Œiðe ÷û{e yt…e; yux÷u ‚u Ëk…Â¥t™tu
{t™ð Sð™™t WíÚtt™ {txu ËŒw…Þtu„ fhðt ÷tøÞt.
nt÷{tk ‚uytu ztÞ{kz ™„he Ëwh‚{tk hne ztÞ{kz™tu
ƒntu¤tu rƒÍ™uË [÷tðe hÌtt Au. y™u ËtÚttuËtÚt ‘{t™ð
Ëuðt yu …ý «¼w Ëuðt Au ’ yt {kºt™u Sð™{tk W‚the h0
W…htk ‚ Ëk M Úttytu [÷tðe hÌtt Au . ¼„ðt™ y™u
{nt…wÁ»ttu™e f]…tÚte ‚uytu™tu ƒntu¤tu …rhðth yƒòu
Yr…Þt™e Ëk…r¥t Ähtð‚tu ntuðt A‚tk Ëk…qýo…ýu ÔÞË™tuÚte
hrn‚ Au. ! yr‚ð]Âü,y™tð]Âü ð„uhu fwŒh‚e ntu™th‚tu{tk
{t™ð Ëuðt fhe ‚uytu {t™ð ‚hefu Vhs ƒòðe hÌtt Au.

“ ©e Mðtr{™thtÞý „wYfw¤ htsftux”

¼õ‚tu ! ÄtŠ{f‚t™wk {t… fuð¤ Ëk«ŒtÞ™tk r[ötu …hÚte
™Úte ftZe þft‚w,k …ý ‚u Ëk«ŒtÞ™t y™wÞtÞeytu {t™ð‚t™tk
fux÷tk ftÞtuo fhu Au ‚u™t …hÚte ™ef¤e þfu Au. Œe™-Œw:r¾Þt-
÷t[th yuðt r™htÄth {t™ðtu y™u yƒtu÷ …þwytu-…ûteytu
 215
ð„uh™
u t ËntÞf Útðt{tk ¾he ÄtŠ{f‚t hnu÷e Au.
«ËtŒ ¼t¤e™u ‚u™t …h ‚qxe …zðtÚte ÄtŠ{f‚t ™Úte
fnuðt‚e. Œw:¾Úte …ezt‚t {týË™u ftuE ytðe Œw:¾Úte Atuztðu
yux÷u …u÷t {týË™u ‚u™t «íÞu ËŒT¼tð™t ‚whk‚ «„xu Au
y™u …Ae ‚u ‚u™tu ytr©‚ …ý sE òÞ Au. r¾úM‚e
r{þ™heytu ‚u™wk Sðk‚ áütk‚ Au. Œhuf Ëk«ŒtÞ™t Ä{o„wYytu
y™u Ëk‚tu {t™ð‚t™tk ft{tu fhðt ÷t„e òÞ ‚tu ‚uytu™tk
Ä{oMÚtt™tu Ëtu™t-[tkŒe™t îth rð™t …ý Œe…e QXu Au.
ð‚o{t™ Ë{Þ{tk Mðtr{™thtÞý Ëk«ŒtÞ{tk yt„ðwk
MÚtt™ Ähtð‚e ËkMÚtt htsftux{tk ytðu÷ Au. su ËkMÚtt
rþûtý™u {tæÞ{ ƒ™tðe {w{wûtwytu™u ¼Âõ‚ y™u {wÂõ‚™tu
htn ƒ‚tðu Au . yt Ëk M Útt™w k þw ¼ ™t{ Au . “ ©e
Mðtr{™thtÞý „w Y fw ¤ .” su y tu ™ t Ëk M Útt…f n‚t
….…q.ËŒT„wYðÞo ©e Ä{oSð™ŒtËS Mðt{e.
E.Ë. 1948™e Ët÷{tk …qßÞ Mðt{eSyu ËkMÚtt™e
þYyt‚ fhe n‚e. nt÷{tk yt ËkMÚtt™t yæÞût Œuðf]»ý
Mðt{e y™u þtMºte ©e {tÄðr«Þ Mðt{e ð„uhu Ëk‚tu
{t™ð‚t™tk y™uf ftÞtuo fhe Mðtr{™thtÞý {nt«¼w™tu
htS…tu {u¤ðe hÌtt Au.
nt÷{tk Ëk…qýo ËwrðÄtÞwõ‚ ËkMÚtt™e ntuÂM…x÷ Au.
‚u{tk {æÞ{ ð„o™t ÷tuftu™u Ët{tLÞ Ve ÷E™u ‚u{s „heƒ
ð„o™u £e yÚtto‚T {V‚ Ëthðth yt…ðt{tk ytðu Au. yt
rËðtÞ ËkMÚtt îtht y™uf hõ‚Œt™ fuB…tu, yL™Œt™
rð‚hýtu, Œk‚Þ¿ttu, s¤ Ëk„nú {txu y™uf [ufzu{tu™kw r™{toý,
 216

yr‚ð]Âü-y™tð]rü Ë{Þu ÷tuftu™u ytŠÚtf

ËntÞ, ¼qfk… ð„uhu fwŒh‚e yt…Â¥tytu{tk sYhe [es-
ðM‚wytu™wk rð‚hý y™u y™uf Ëðohtu„ r™Œt™ fuB…tu îtht
ŒŒeo™thtÞýtu™e Ëuðt fhe {t™ð {krŒh{tk ƒehts‚t
…h{tí{t™u «ËL™ fhe hÌtt Au. ð‚o{t™ Ë{Þ{tk yt
ËkMÚtt™e 10 þt¾tytu [t÷u Au, ‚u{tk [i‚LÞ {krŒhtu™wk r™{toý
ÚtE hÌtwk Au.

“ hýAtuzŒtËS {nthts ”
“ ®sŒ„e™e yu s Ët[tuËt[ …z½tu Au „™e;
ntuÞ ™t ÔÞÂõ‚ ™u yu™wk ™t{ ƒtu÷tÞt fhu ”
- „™e Œnªðt÷t
¼õ‚tu ! ‘{t™ð ËuðtÚte {tuxtu ftuE Ä{o ™Úte ’ yuðwk
hýAtuzŒtË {nthts {t™‚t n‚t. r™s MðtÚto™t nu‚wËh f{o
fhðt™e y™u ‚u™u rðfËtððt™e «ð]r¥t Ëðoºt Út‚e ntuÞ Au,
…hk‚w r™:MðtÚto¼tðu f{o™e «ð]Â¥t fhðe yu {nt…wÁ»ttu™wk
÷ûtý Au. ËtiÚte ðÄw ¾tðt™t y™u ËtiÚte ðÄw Ë{Þ ¼wÏÞt
hnuðt™t ðÕzo huftuzo r„™uË ƒwf{tk ™tUÄtÞu÷t Au, …ý {t™ð
Ëuðt fhðt{tk ‚tu ¼th‚™tu ðÕzo huftuzo Ë‚Þw„Úte yts …ÞO‚
ËwÄe™tu yý™{ s Au.
¼th‚™tk Ëßs™tu, Ëk‚tu y™u {nt{t™ðtu îtht
{t™ðËuðt yts ËwÄe sux÷e ÚtE Au ‚ux÷e Œwr™Þt™t
ftuE…ý Œuþ™t ÷tuftu îtht ÚtE ™Úte yuðwk Er‚ntË îtht
 217

òýðt {¤u Au. nt, y™uf Œuþtu{tk {t™ð-

Ëuðt™e «ð]Â¥t ½ýe [t÷u Au, …hk‚w ¼th‚ sux÷e ‚tu ™Úte s
[t÷‚e ! yu r™ŠððtŒ ËíÞ Au. yuðt s {t™ð-Ëuðt™t
¼u¾Äthe ÚtÞt Au hýAtuzŒtËS {nthts.
r[ºtfqx Ät{{tk ‘ËŒT„wY Ëuðt Ëk½ xÙMx’™e MÚtt…™t
hýAtuzŒtËS {nthtsu fhe Au. ‚uytuyu Ëti «Út{ E.19…0
{tk ykÄt…t r™ðthý {txu ytk¾™tu fuB… ÞtusÞtu n‚tu. …3
ð»to{tk fw÷ …,h6,187 ÷tuftu™e ytk¾™tk ytu…huþ™tu fhe™u
‚u{™u ™ðe htuþ™e «Œt™ fhtE Au ! E.1998 Úte Œh ð»tuo
h0 nòh fh‚tk ðÄw ytu…huþ™tu ÚttÞ Au. r[ºtfqx{tk rðþt¤
ËkÏÞt{tk ÷tuftu ÷t¼ ÷E þfu ‚u {txu s 3…0 …Útthe y™u
Ëk…qýo ËwrðÄtËßs ‘ ËŒT„wY ™uºt r[rfíËt÷Þ’ ntuÂM…x÷
E.Ë. h001 {tk þY ÚtE Au. Œh ð»tuo yt ntuÂM…x÷ 30
nòh Ësohe fhu Au !
r[ºtfqx{tk ËŒT„wY Ëuðt Ëk½ xÙMx îtht E.Ë.h00h-
h003 {tk 1,76,1…3 ytWxztuh, (ËkMÚtt îtht ƒnth fuB…tu
fhe™u) y™u 37,78… E™ztuh (ËkMÚtt™e ntuÂM…x÷ ‚Útt
Œðt¾t™tkytu îtht) ŒŒeoytu™u Ëthðth y…tE n‚e y™u
h9,31… ytE Ësohe fhðt{tk ytðe n‚e ! Œuþ{tk ÷t¾tu
÷tuftu y…k„ Au, ‚uÚte …tur÷Þtu ËwÄthýt fuB…™wk …ý ynª
1988 Úte Œh ð»tou „wY…qŠý{tyu ytÞtus™ ÚttÞ Au. Œh ð»tou
Ã÷tÂMxf Ësohe fuB… …ý ÚttÞ Au.
yt rËðtÞ ËkMÚtt{tk ‘ ©e ht{ ËkMf]‚ {ntrðãt÷Þ’
 218
„tiþt¤t, Mfw÷ ð„uhu y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo
nt÷ [t÷e hÌttk Au. E.1973 Úte rðrŒþt SÕ÷t™t
yt™kŒ…wh{tk yã‚™ ntuÂM…x÷ [t÷u Au. su{tk yíÞth
ËwÄe{tk yZth ÷t¾ ŒŒeoytu™u Ëthðth yt…e Au !! ÷t¾tu
ŒŒe o y tu ™ t su { ™u yk ‚ h™t ytrþ»t {¤u Au yu ð t
hýAtuzŒtËS {nthts™tk [hýtu{tk ðkŒ™ fYk Awk.

“ ðehtÞ‚™ xÙMx ”
¼õ‚tu ! ðehtÞ‚™ xÙMx ¾hu¾h {t™ðò‚™e Ëuðt
fhðt {txu™kw Ë{Š…‚ xÙMx Au. ‚u xÙMx ftuE…ý «fth™t ™t‚-
ò‚, Ä{o-Ëk«ŒtÞ fu Ët{trsf-ytŠÚtf Œhßò™t ¼uŒ¼tðtuÚte
…h Au. {t™ðò‚™e Ëuðt îtht {ntðeh Mðt{e™t y®nËt, «u{
y™u fÁýt™t ËkŒþ u ™e ßÞtu‚ su{ýu «sðr÷‚ fhe Au, yuðt
si™ W…tæÞtÞ ©e y{h{wr™S {nthts™e «uhýtÚte Ëtæðe
©e [kŒ™tSyu E.1973 {tk {ntðeh Mðt{e y™u ƒwØ«¼w™e
f{o¼qr{ yuðt rƒnth htßÞ™e …rðºt ¼qr{ hts„eh{tk
‘ðehtÞ‚™’ xÙMx™e MÚtt…™t fhe Au.
‚uytuyu yLÞ Ëtæðeytu™t ËtÚt-ËnÞtu„Úte ºtý
ŒtÞft{tk ÷tuf-fÕÞtý™t ûtuºtu Ëuðt,rþûtý y™u nòhtu
„heƒtu, y™tÚttu y™u Œw:¾eytu™t ykÄfth{Þ Sð™{tk
«ftþ™e ßÞtu‚ Í„{„tðe Au. xÙMx™t MÚtt…f yt[tÞo©e
[kŒ™tS y™u ‚u{™wk Ëtæðeð]kŒ …erz‚tu y™u ðkr[‚tu™t
 219

yk Ä fth{Þ Sð™{tk {eýƒ¥teytu

«„xtððt™wk ftÞo yux÷e ËwkŒh he‚u fhe hÌtt Au fu, y{urhfe
ftU„Ë
uú {u™ £uLf …u÷tu™ …ý [kŒ™tS™tk ftÞtu™
o u {Äh xuhË
u t™tk
ËuðtftÞtuo ËtÚtu Ëh¾tðe hÌtt Au.
E. h001 ™e Ët÷™t ¼qfk… …Ae fåA™t …erz‚tu
y™u y™tÚttu™e Ëuðt™wk ¼„ehÚt ftÞo ‚u{™tk rþ»Þt ©e
rþ÷t…eS fhe hÌttk Au. ¼qsÚte …0 rf÷tu{exh Œqh ytðu÷
s¾r™Þt{tk ‘ðehtÞ‚™’™wk ™ðwk ftÞ{e {Útf h1 yufh
s{e™{tk ytfth ÷E hÌtwk Au. rƒnth hts„eh{tk ytk¾™e
ntuÂM…x÷ [t÷u Au y™u ntzftk™t ŒŒtuo™e ntuÂM…x÷ [t÷u Au.
íÞtk ytX ÷t¾Úte ðÄw ŒŒeoytu™e ytk¾tu™e Ëthðth fhtE
Au ! y™u ŒtuZ ÷t¾ ÷tuftu™t {tur‚Þt™tk ytu…huþ™tu fhtÞtk Au !
yt…ýu s™Ëuðt îtht «¼wËuðt™t …tX ¼ýeþwk ‚tu
«¼w«tr™t rðï rðãt÷Þ{tk Œt¾÷ Útðt™e ÞtuøÞ‚t
sÕŒe «t fhe þftþu. s™Ëuðt yu Éý{Âõ‚ Au. yt¾wk
Sð™ yt…ýu Ë{ts …tËuÚte ÷t¼tu {u¤ð‚t hÌtt Aeyu yu
fhs [qfÔÞt rËðtÞ rðŒtÞ Útðt™tu yt…ý™u yrÄfth
™Úte. Sð™{tk Ëuðt, Ë{…oý y™u ¼rf‚ ytðu, …Ae su
Ëðtuo¥t{ yt™kŒ Au ‚u™u þtuÄðt sðwk …z‚wk ™Úte ‚u ‚tu Ët{u
[t÷e™u «t ÚttÞ Au.‘ «u{ îtht Sð™™wk …tkŒzw Vq÷ ƒ™u
Au, …ý Ëuðt îtht ‚u Vq÷ V¤ ƒ™e òÞ Au !’
 220

“ htuf Vu÷h™t [uf hex™ ! ”

¼õ‚tu ! yƒòu…r‚ htuf Vu÷h™t Sð™™e yt ½x™t
Au. yt¾e ®sŒ„e ztu÷h ¼u„t fh‚tk fh‚tk yuf ðth yt
ÔÞÂõ‚ yƒòu…r‚ ƒ™e „E n‚e ! ‚u™t Sð™™wk ÷ûÞ
fuð¤ Ëk…Â¥t s ¼u„e fhðt™wk n‚wk. ‚u{tk y[t™f ¼Þkfh
ƒe{theyu ¼hztu ÷eÄtu y™u ¼e‚hÚte ¿tt™ «„x ÚtÞwk :
“yhu ! yt¾e ®sŒ„e ztu÷h f{tððt …tA¤ ðuzVe ™t¾e !
™ ftkE Œt™ fÞwO fu ™ ftuE «tÚto™t fhe. ÷tð, nswk Sð™
ƒtfe Au yu{tk …wÛÞ™wk ¼tÚtwk ¼he ÷W.”
yt «{týu {™tu{™ ™¬e fhe htuf Vu÷hu …tu‚t™t
Ëu¢uxhe™u ƒtu÷tðe [ufƒwf {„tðe™u ÷t¾tu ztu÷h™t [uf
…htu…fth fh‚e ËkMÚttytu™t ™t{u ÷¾e, {tuf÷e yt…ðt
nwf{ fÞtuo. ytùÞo ËtÚtu Ëu¢uxheyu Œhuf [uf ™t{tkrf‚ yuðe
Œhuf ËkMÚttytu™u {tuuf÷e ytÃÞt. …ý ytùÞo ÚtÞwk !
Úttuzt rŒðË …Ae Œhuf [uf …tAt ytÔÞt ! Ëu¢uxheyu
‚…tË fhe ‚tuu òýðt {éÞwk fu, ‚{t{ ËkMÚttðt¤tytu yuðwk
{t™‚t n‚t fu, “htuf Vu÷h yux÷tu ƒÄtu fksqË {týË Au fu
‚u{ýu ®sŒ„e{tk õÞthuÞ …ý Œt™ fÞwO ™Úte. ytðt ÷tur¼Þt™wk
Œt™ yt…ýu òu ht¾eþwk ‚tu yt…ýe ËkMÚttytu™e …z‚e
ytðþu y™u …tE{t÷ ÚtE sEþwk.”
ytðwk ™¬e fhe ƒÄt s [uf …h‚ {tuf÷e ytÃÞt n‚t !
yt ðt‚ Ëu¢x u heyu htuf Vu÷h™u fne íÞthu yu M‚çÄ s ƒ™e
„Þtu ! …tu‚t™e fksË
w tE ƒŒ÷ ‚u{™u …M‚tðtu Útðt ÷tøÞtu y™u
 221
‚uÚte ƒk™u ytk¾tu{tkÚte ytkË™
w e Äthtytu ðnuðt
÷t„e ! …Ae ‚u [uftu ƒeS ÔÞÂõ‚™t ™t{u ÷¾e™u „wÂhe‚u
{tufÕÞt ‚uÚte Mðefthðt{tk ytÔÞt n‚t !
¼õ‚tu, ßÞtk Œt™Ä{o™e ythtÄ™t Au íÞtk rð„ún Útðt™e
ftuE Ëk¼tð™t ™Úte. Er‚ntË ‚…tË‚tk yuðwk òýðt {¤u
Au fu, ßÞtk Ëk„ún™e ð]Â¥t òuh …t{e Au íÞtk ¾qk¾th ÞwØtu
¾u÷tE „Þtk Au y™u yt™e Ët{u ßÞtk Atuze Œuðt™e ð]Â¥t
fu¤ðtE Au íÞtk þY ÚtÞu÷tk ÞwØtu …ý yxfe „Þtk Au.
‘nwk Œwr™Þt yt¾e™u {the fhe Œô’ yt «fth™e „tuÍthe
rð[th Ëhýeyu ft¤tu fuh ð‚toÔÞtu Au. – ‚tu yt™e Ët{u s
yuðt …ý ÷tuftu Au fu suytu ƒtu÷u Au fu, “ nwk {the Ëk…Â¥t
…htu…fth {txu ðt…Ák y™u r™htÄth ÷tuftu™u yt„¤ ÷tðe
‚uytu™e ytSrðft ƒtkÄe yt…wk !” ytðe rð[thðt™ ÔÞÂõ‚
Ëðoºt «ËL™‚t™wk ðt‚tðhý ¾zwk fhe Œu Au.

“ Ëuðt{qŠ‚ ft„tðt ”
Ëuðt{qŠ‚ ft„tðt™tu sL{ E.1888 {tk ò…t™{tk
ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™wk ™t{ xtuÞturnftu n‚wk. yu{™e ÞtŒ þÂõ‚
yux÷e ƒÄe «ƒ¤ n‚e fu, ¼ýtð™tht «tuVuËhtu …ý A¬
ÚtE s‚t n‚t. ‚uytu™tu Mð¼tð yuftk‚r«Þ n‚tu y™u
ËŒT„úkÚttu ðtk[ðt™tu yu{™u þtu¾ n‚tu. ËtiÚte rðþu»t‚t
yu{™t{tk yu n‚e fu, ‚uytu™wk ÓŒÞ nk{uþtk fYýt ˼h s
hnu‚wk n‚wk. ftuE …ý Sð «týe{tºt™u Œw:¾e òuE ‚uytu …ý
Œw:¾e ÚtE s‚t y™u Ët{uðt¤t™wk Œw:¾ …ý Œqh fh‚t.
 222

yufðth ‚uytu ftu÷s

u {tk s‚t n‚t. íÞtk ‚u{™e
™sh yuf rƒ÷tze™t ƒå[t …h …ze. ‚u ƒå[wk …týe{tk
‚ýtE hÌtwk n‚wk. fkE …ý rð[th fÞto rð™t ft„tðtyu ‚whk‚
…týe{tk Ík…÷tÔÞwk y™u ƒå[t™u …fze ƒ[tðe ÷eÄwk.
‚uytu ftuE…ý r¼¾the™u swðu yux÷u …nuhu÷tk f…ztk …ý
yt…e Œu‚t y™u s{tz‚t. …„{tk [k…÷ ™ ntuÞ ‚tu …nuhu÷t
[k…÷ …ý yt…e Œu‚t. ytðt ‚tu ŒÞt¤w n‚t.
‚uytuyu E. 1908 {tk „heƒtu™t ÷¥ttytu{tk sE™u
htu„eytu™e Ëuðt fhðt™wk þY fÞwO n‚kw. ËtÚttuËtÚt ŒtYrzÞtytu™u
…ý Ë{òðe ËwÄthðt™wk þY fÞwO n‚wk. ‚uytu ò‚u {nu™‚ fhe
÷tuftu™u ¾ðztð‚t n‚t. ƒeS ftuE sYh …zu ‚tu …ý {ŒŒ
fh‚t n‚t.
ft„tðt „heƒ {sqhtu «íÞu yLÞtÞ fh‚t s{e™Œthtu™u
Ë{òð‚t n‚t, …hk‚w ‚uytu {t™‚t ™ n‚t ‚uÚte {sqhtu™e
yt„uðt™e ™e[u nz‚t÷tu …ztð‚t y™u „heƒtu™t …ût{tk
Ë‚‚ hnu‚t n‚t. yu™t fthýu Ä™ðt™ þurXÞtytu „wkztytu™u
{tuf÷e {th {htð‚t n‚t, ‚tu …ý ft„tðt {th Ën™ fhe™u
…ý …tu‚t™e …htu…fth™e «ð]Â¥t ‚tu [t÷w s ht¾‚t n‚t.
yuf ðth Ä™ðt™tu™t fnuðtÚte ò…t™™e Ëhfthu yuðtu
ftÞŒtu fÞtuo fu, “ {sqh {nts™ ð„uhu {kz¤tu™e MÚtt…™t
ftuEyu …ý fhðe ™rn y™u ˼tytu …ý ¼hðe ™rn.” yt
ftÞŒt™tu ft„tðtyu rðhtuÄ fÞtuo yux÷u Äh…fz fhe su÷{tk
…qÞto n‚tk. ‚uytu ËtrníÞfth ntuðtÚte su÷{tk …ý Ë{Þ™tu
ËŒw…Þtu„ fhe …wM‚f ÷ÏÞwk n‚wk. ÷tuftu™tu rðhtuÄ Út‚tk ‚uytu™u
 223

Atuze {qõÞt y™u Ëhfthu ftÞŒtu …tAtu ¾U[e

÷eÄtu. …Ae ft„tðtyu E.19h1 {tk ‘ ©{Sðe Ëk½’ ™e
MÚtt…™t fhe.
E.19h3 {tk ò…t™{tk ¼Þkfh ¼qfk… ÚtÞtu n‚tu ‚u{tk
yuf ÷t¾ ÷tuftu {]íÞw …tBÞt ! ÷t¾tu ÷tuftu ½ðtÞt, ÷t¾tu
÷tuftu ƒu½h ÚtE „Þt n‚t y™u yƒòu …tWLz™wk ™wfþt™
ÚtÞwk n‚wk. ‚u Ë{Þu ft„tðt™e yt„uðt™e ™e[u ¾wƒ Ëuðt
fhðt{tk ytðe n‚e ‚u™t fthýu yt¾t ò…t™ Œuþ{tk ‚uytu
«ÏÞt‚ ƒ™e „Þt n‚t.
‚uytuyu {sqhtu y™u „heƒtu {txu y™uf ftÞŒtytu
fhtÔÞt n‚t, ‚uÚte s ‚uytu „heƒtu™t rŒ÷{tk ðËe „Þt
n‚t. ËtrníÞûtuºt{tk …ý ‚uytuyu …0 …wM‚ftu ÷¾e …tu‚t™wk
™t{ y{h fh‚t „Þt Au. ‚uytu™wk …wM‚f A…tÞwk ‚whk‚ s 12
÷t¾ ftu…eytu (…wM‚ftu) ðu[tE „E n‚e !

“ {nthtò hýS‚®ËnS ”
19 {e ËŒe™e þYyt‚{tk {nthtò hýS‚®ËnS
…kòƒ fuËhe ‚hefu ytuu¤¾t‚t n‚t. ‚uytuyu …kòƒÚte XuX
yV½tr™M‚t™ ËwÄe …tu‚t™t htßÞ™t Ëe{tzt ðÄtÞto n‚t.
yk„úuòu W…h ‚uytu™e Ätf n‚e yu™u fthýu ‚tu ßÞtkk ËwÄe
‚uytu Sð‚t n‚t íÞtk ËwÄe ‚u{™e ËhnŒ{tk …„ {qfðt™e
yk„úus Ëhfth rnk{‚ …ý fhe þf‚e ™ n‚e.
yt «Ëk„{tk ‚u{™e þqhðeh‚t™e ðt‚ ™Úte fhðe,
 224
…ý WŒth‚t y™u …htu…fth™e ðt‚ fhðe Au.
…kòƒ{tk yufðth W…ht W…he ºtý ð»to Œw»ft¤ …zâtu.
‚u™t fthýu …iËt yt…‚tk …ý y™ts fu …týe {¤‚wk ™ n‚wk.
÷tuftu ¼q¾™t Œw:¾Úte {hðt ÷tøÞt n‚t.
ytðt Ë{Þu ŒÞt¤w rŒ÷™t yu þqhðeh™e ytk¾tu{tk
…ý ytkËwytu A÷ftÞtk n‚tk. ‚uytuyu htßÞ™t ftuXth ‚tu
¾tu÷tðe ™tÏÞt n‚t, …ý …tu‚t™t …rhðth {txu ht¾u÷
y™ts™t ftuXthtu …ý ¾tu÷tðe ™tÏÞt y™u htßÞ{tk ZkZuhtu
…extÔÞtu fu,“ „heƒ ÔÞÂõ‚™u Œh yXðtrzÞu h0 þuh y™ts
htßÞ™t ftuXth{tkÚte {V‚ {¤þu, {txu „heƒtuyu ytðe™u
y™ts ÷E sðwk.”
ytðwk Ëtk¼¤‚t ‚tu ¼qÏÞtytu™tk Ätztk™u Ätztk ytððt
÷tøÞt. ‚u{tk yuf ð]Ø …ý ™t™t ƒt¤f™u ÷E™u y™ts™e
÷tE™{tk Q¼t n‚t. Ëtks …ze ‚uÚte ftuXth ƒkÄ ÚtÞt. Œhuf™u
Ëðthu ytððt fÌtw.k íÞthu …u÷t ŒtŒtyu ‚u™t …wºt™u fÌtwk :
“ƒuxt ! yt…ýu fuðt y¼tr„Þt Aeyu fu ™Œe™u rf™thu ytðe™u
…ý ‚hMÞt sðwk …zu Au.”
yt ðt‚ ƒtsw{tk Q¼u÷t Ëir™fu Ëtk¼¤e ‚uÚte …qAâwk :
“‚{u ftuý Atu ?” ð]Øu fÌtwk : “„heƒ Ätuƒe Aeyu. yt
Atufht™tu ƒt… {he „Þtu Au y™u ƒeswk ftuE Þwðt™ ½h{tk
™Úte yux÷u nwk ynª y™ts ÷uðt {tkz {tkz ytÔÞtu Awk, ft÷u
Vhe™u [t÷e þftþu ™ne, fthý fu ½ýt rŒðËÚte y™ts
¾tðt {éÞwk ™Úte.”
ytðwk Ëtk¼¤e …u÷t Ëir™f™wk ÓŒÞ fYýtÚte ð÷tuðtE
 225

„Þwk. ‚whk‚ h0 þuh yt…ðt ™tufh™u nqf{ fÞtuo.

íÞthu ð]Øu fÌtwk : “ƒu yXðtrzÞt™wk ¼u„wk yt…e Œtu ‚tu ËtÁk, nwk
{tkz {tkz [t÷e þfwk Awk.” …Ae ƒeswk h0 þuh y…tÔÞwk. 40
þuh y™ts ƒtkÄe™u W…tzâkw, …ý ð]Ø ntuðt™u fthýu [t÷e
þõÞt ™rn, íÞtk s …ze „Þt ! ‚whk‚ …u÷t Ëir™fu Q¼t fÞto
y™u …u÷e y™ts ¼hu÷e „tkËze …tu‚t™e W…h ÷E ztuËt™u
½uh {qfe ytÔÞt.
hM‚t{tk Ëir™ftu Ë÷t{ fh‚t n‚t ‚uÚte ð]Øu fthý
…wAâwk. íÞthu Ëir™ftuyu fÌtwk : “‚{tÁk y™ts W…tz™th
Ëir™f ™ n‚t, …ý ¾wŒ {nthtò hýS‚®ËnS n‚t !”ytðwk
Ëtk¼¤e ð]Ø™e ytk‚hze{tkÚte ytþeðtoŒ ™eféÞt : “÷t¾tu
{hòu, …ý ÷t¾tu™tu …t÷™nth ™ {hòu.”

“ ztu.ytELMxtE™ ”
rð¿tt™ s„‚™t r…‚t{n „ýt‚t {nt™ ði¿ttr™f
yýw Ëk þ tu Ä f ztu . ytÕƒxo ytELMxtE™™tu sL{
E.1879 {tk ŒÂûtý s{o™e{tk ÞnqŒe ¿ttr‚{tk ÚtÞtu n‚tu.
‚uytu hrþÞt{tk ËqÞo„úný™tu yÇÞtË fhðt „Þt ‚u Ë{Þu
…nu÷kw rðïÞwæÄ Vtxe ™eféÞwk n‚w.k ‚uÚte ÞwØ{tk S‚ {u¤ððt
{txu ƒeò rð¿tt™eytuyu ytELMxtE™™u fÌtwk : “sux÷e
{t„tu ‚ux÷e Ëk…Â¥t yt…e ŒEyu, …ý ‚u™t ƒŒ÷tY…u
y{tu™u yýwþÂõ‚™e þtuÄ Ëw…h‚ fhe Œtu. y{thu yýwƒtUƒ
ƒ™tððtu Au.”
 226
226

ytðwk Ëtk¼¤‚t s ¢tuÄ fhe™u ytELMxtE™

ƒtuÕÞt: “yíÞt[theytu ! {the þtuÄ™tu W…Þtu„ ÷tuf fÕÞtý
{txu {U fÞtuo Au. {tht ytðtË{tk ‚tu {t™ð‚t™tk „e‚tu™kw y¾kz
„ws
k ™ ÚttÞ Au. ‚{the ¢qh fí÷uyt{{tk nwk ntÚttu ƒ™ðt ™Úte
{tk„‚tu.” E. 19h1{tk ‚uytu™u yýwþÂõ‚ ËkþtuÄ™ ƒŒ÷
rðï «rËæÄ ‘™tuƒ÷ u …trh‚tur»tf’ yt…ðt{tk ytÔÞwk n‚k.w
ÞnqŒe ntuðtÚte …tu‚t™e níÞt rnx÷h fhtððt™tu Au yuðtu
ÏÞt÷ ytð‚tk s ‚uytu s{o™e Atuze y{urhft s‚t hÌtt n‚t.
yt «kË„u {thu ‚uytu™t ŒÞt¤w y™u …htu…fthe
Mð¼tð™e Úttuze ðt‚ fhðe Au. ‚uytu fuð¤ rð¿ttr™f s ™
n‚t, …hk‚w yuf {nt{t™ð …ý n‚t. Œhhtus ‚uytu™t ƒk„÷u
Œt™ ÷u™thtytu™e ÷tE™ ÷t„‚e n‚e ! rð¿tt™ þt¤t{tk
ËkþtuÄ™ ƒŒ÷ sux÷t ztu÷h …„thY…u y™u …whMfthY…u
ytð‚t ‚u{tkÚte ½h [t÷u yux÷t ht¾e ƒtfe™t ztu÷h™wk
„heƒtu™u Œt™ fhe Œu‚t n‚t, yt yu{™tu ftÞ{ {txu r™Þ{
n‚tu ! ‚uytu ƒòh{tk ™ef¤u y™u ftuE XkzeÚte Äúqs‚tu ntuÞ ‚tuu
…tu‚t™tu …nuhu÷ ftux …ý yt…e Œu‚t. ytðt ŒÞt¤w n‚t.
‚uytuu ftÞ{ {txu ËtŒtk f…ztk s …nuh‚t. Œw:¾e ÷tuftu™u
òuE „{u ‚u{ fhe ‚uytu™tk Œw:¾ Œqh fh‚t n‚t. ztì.
ytELMxtE™ nk{uþtk Útzo f÷tË™t zƒt{tk s {wËtVhe
fh‚t n‚t. …tu‚u ¾tðt-…eðt{tk y™u nhðt-Vhðt{tk fhfËh
fhe ztu÷h ƒ[tð‚t y™u „heƒtu™u {ŒŒ fh‚t n‚t.
fux÷eÞðth ‚tu ‚u{ýu ztu÷h ¾qxe sðt™u fthýu …nuhu÷tk
ðMºttu „heƒtu™u Œt™{tk yt…e ŒeÄtk n‚tk ! ‚uytu fnu‚t fu,
 227

“yk„‚ MðtÚto ¾t‚h Sðt‚wk Sð™ yu …þw

Sð™ Au. Sð™™e …¤u…¤™tu ËŒw…Þtu„ …h{tÚtuo fht™th™wk
Sð™ s ¾ht yÚto{tk {t™ð Sð™ fnuðtÞ Au.”
E.194… {tk y{u r hft™t «{w ¾ YÍðu Õ xu
ytELMxtE™™u …qAâwk n‚wk fu : “ yýwƒtukƒ ™tÏÞt rËðtÞ
ÞwØ S‚tÞ yu{ ™Úte ‚tu þwk fhðwk ?” íÞthu ‚uytuyu fÌtwk
n‚wk : “ {t™ð ò‚™wk ©uÞ ytuAt Ë{Þ{tk ÚttÞ ‚u {txu {u
yýw ËkþtuÄ™ fÞwO Au. ‚u™tu rð™tþf rð[th MðÙ{tk …ý
rð[tÞtuo ™Úte. A‚tk Œw~{™tu™u zhtððt r™so™ MÚtt™{tk
W…Þtu„ fhtu, yux÷u ftuE {hu ™rn.” …hk‚w ÷~fhe ðzt™t
yt„ún™u ðþ ÚtE yýwƒtUƒ ò…t™™t ™t„tËtfe y™u
rnhtuþe{t …h VUftÞt ! ‚uÚte Er‚ntË ËòoE „Þtu.

“ „tuÕV ¾u÷tze htuƒxo ”

¼õ‚tu ! {týË™e {n¥tt yu™t{tk hnu÷e fYýtÚte
ytu¤¾tÞ Au. òu fYýt suðtu „wý ™ ntuÞ ‚tu {týË™wk ftuE
{qÕÞ ™Úte „ýt‚wk. …Ae yu ËSð {týË ntuÞ fu r™Soð
…q‚¤wk, ƒk™u ËkðuŒ™ þqLÞ‚t™e áÂüyu Ë{t™ „ýe þftÞ
Au; …hk‚w {thu ðt‚ fhðe Au yuðt {t™ð™e fu su fYýt™t
ËtÚte n‚t y™u WŒth‚t™t Ët„h n‚t. ‚tu Ëtk¼¤tu A÷ft‚e
WŒth ¼tð™tðt¤t {t™ðe™e WŒth ¼tð™t.
ŒÂûtý y{urhft ¾kz{tk ytsuoÂLx™t, ftu÷ÂBƒÞt,
„Þt™t, …uÁøðu, …uÁ, ƒtur÷rðÞt, ƒútrÍ÷, WÁøðu,
 228

ðu™uÍwyu÷t y™u Ëwrh™t{ ð„uhu 13 ™t™t

™t™t Œuþtu ytðu÷ Au. ‚u{tk ytsuoÂLx™t Œuþ{tk „tuÕV xe{™t
h{‚ðeh htuƒxo ze.rðLËuLÍtu sux÷t h{‚ðeh ‚hefu «ÏÞt‚
n‚t, ‚ux÷t s fYýt¼e™t {t™ðe ‚hefu …ý «ÏÞt‚ n‚t.
ftuE Œe™-Œw:¾e ytðe™u su {t„‚t ‚whk‚ ‚uytu yt…e Œu‚t
n‚t. òu fu ytðe WŒth‚t™u fthýu ‚u{™e {t™ð‚t™tu
½ýeðth y{wf ÷tuftu „uh÷t¼ …ý WXtð‚t n‚t.
yuf ðth „tuÕV™e M…Äto{tk rðsÞ {u¤ðe ytÞtusftu
‚hVÚte ËL{t™™tu [uf ÷E™u ‚uytu …tu‚t™e {tuxh{tk ƒuË‚t
n‚t íÞtk s yuf Þwð‚e ytðe™u fh„h‚e fnuðt ÷t„e : “ nwk
„heƒ Awk, {thtu ƒt¤f {hý {Úttheyu Au. ‚u™e Œðt™t …iËt
{the …tËu ™Úte, {txu {™u {ŒŒ fhtu; ™rn‚h {thtu …wºt {]íÞw
…t{þu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ŒÞt™tu rŒ÷htð …e„¤e „Þtu. ‚wh‚k ‚u{ýu
…u÷tu {tuxe hf{™tu [uf ¼ux ytÔÞtu n‚tu ‚u yt…e™u ƒtuÕÞt :“
÷u ƒu™ ! yíÞthu s ‚tht …wºt™u ntuÂM…x÷{tk ÷E ò.ðÄthu
sYh …zu ‚tu {tht ½uh ytðsu.” íÞth …Ae Vhe „tuÕV h{ðt
{txu ‚uytu ytÔÞt íÞthu r{ºttuyu fÌtwk : “ …u÷e Mºte ‚{tu™u
Au‚he™u [uf ÷E „E Au; ‚u nswk …hýe s ™Úte, ‚tu …Ae
ƒt¤f õÞtkÚte ntuÞ ? y{tuyu ‚u™e ‚…tË fhe Au.”
ytðwk Ëtk¼¤e htuƒxo ƒtuÕÞt : “ƒt¤f {hý …Úttheyu
s ™Úte, yuðkw {™u fne ‚{tuyu yuf yt™kŒŒtÞf Ë{t[th
Ëk¼¤tÔÞt Au; …ý ‚u Mºte ¾tuxkw ƒtu÷e [uf ÷E „E ‚u™kw {™u
 229

Œw:¾ ™Úte. nwk yuðkw {t™e™u „heƒtu™u {ŒŒ fhðe

ƒkÄ fhe Œô, ‚u fh‚tk õÞtthuf Au‚htE sðwk ðÄwk …ËkŒ fheþ.
- fthý fu {t™ð‚t™u {whÍtðe Œuðt fh‚tk õÞthuf Au‚htE sðwk
ËtÁk Au.”
òuÞwk ™u ? fux÷e WŒth¼he {t™ð‚t ! yt…ýu …ý
ytðtu yr¼„{ ht¾eþwk ‚tu fŒt[ Au‚htÞt …AeÞ …ý
Sð™™t [tu…zu ‚tu rnËtƒ s{t¾t‚u s ÷¾tþu, rfk‚kw
WÄth ¾t‚u ™rn ÷¾tÞ. Ë{ßÞt ?

“ {Útwh¼tE Ëðtýe ”
“ {éÞtu Au Œun {t™ð™tu, Äq…ˤe ƒ™e sòu;
Ëw„kÄe yLÞ™u Œuðt, ‚{u …tu‚u ƒ¤e sòu. ”
yuf Ë{Þu Ëqhs ytÚt{e hÌttu n‚tu y™u ykÄtÁ
Útðt™e ‚iÞ the n‚e. íÞthu ËqÞo™thtÞý ƒtuÕÞt : “ nðu
{tÁk ft{ ftuý fhþu? ykÄtht™u ftuý nxtðe þfþu ? ”
íÞthu ™t™wk yuðwk fturzÞwk ƒtu÷e QXâwk : “ {thtÚte ÚttÞ
yux÷tu «Þí™ ykÄtht™u nxtððt{tk nwk fÞto fheþ.”
¼õ‚tu ! {txe™t ftu z eÞt su x ÷e WŒth‚t y™u
{t™ð‚t ƒ‚tððt™wk ft{ {t™ð fhðt {tkzu ‚tu ftuE ¼qÏÞwk
hnu ™rn y™u ftuE ‚hMÞwk hnu ™rn. Œhuf ™t™t {tuxt ÷tuftu
…tu‚t™t …rhðth™t ¾[o{tk fhfËh fhe Úttuzt Yr…Þt ƒ[tðe
ftuE „heƒ™u y™ts fu f…ztk ÷E yt…u ‚tu ftuE ÔÞÂõ‚
 230

yL™-ðMºt rð™t™e ™ hnu.

nt÷{tk ½ýt Þwðt™tu yuf {rn™t{tk …00 fu 1000
Yr…Þt™tk …t™, ‚{tfw, „wxft fu rË„thux ð„uhu ÔÞË™{tk
ðt…he ™t¾‚t ntuÞ Au. yt ƒÄtk ¾tuxtk ÔÞË™tu Atuze™u ‚u
Yr…ÞtÚte …tu‚t™t „t{™u …tŒh ™t™e …hƒ ƒkÄtðe
ðxu{t„woytu™t ytþeðtoŒ ÷E þfu ‚u{ Au. …tu‚t™tk ÔÞË™tuÚte
ƒ[u÷t Yr…Þt™e fƒq‚htu™u [ý ™tk¾ðt{tk ytðu ‚tu …wÛÞ™wk
¼tÚtwk ¼he þfu ‚u{ Au. {thtÚte ƒ™‚wk nwk fheþ ytðtu ¼tð
¼e‚h ½qxk tðt ÷t„u ‚tu ytðe ™t™e ™t™e Ëhðtýeytu s„‚™u
™kŒ™ð™ Ë{t™ hr¤Þt{ýwk ƒ™tðe Œu yu{ Au.
òu fu yt…ýu r™htþ ÚtE sðtÞ yu{ ™Úte. fthý fu
„t{ ntuÞ íÞtk Qfhzt ntuÞ s Au, yu s he‚u „t{ ntuÞ íÞtk
Äq…ˤe (y„hƒ¥te) …ý ntuÞ s Au. Qfhztytu …tu‚t™e
Œw„OÄ Vu÷tð‚t ntuÞ Au, ‚tu ‚u™e Ët{u s Äq…ˤe …tu‚t™e
ËwðtË Vu÷tð‚e ntuÞ Au. Äq…ˤe™tu Mð¼tð Au …tu‚u ƒ¤e
ƒeò™u Ëw„kÄ yt…ðt™tu, ‚tu yuðt s Mð¼tððt¤t
Þwðt™tu{tk yuf Au {Útwh¼tE Ëðtýe.
¼tð™„h SÕ÷t™t ¾tu…t¤t „t{™t {Útwh¼tE nt÷
Ëwh‚{tk ztÞ{kz™t ðu…the Au y™u …tu‚t™tu fe{‚e Ë{Þ
ftZe™u Ëtiht»xÙ™tk ½ýtk ƒÄtk „t{ztkytu{tk ™Œeytu …h
[ufzu{tu ƒtkÄe yt…e …htu…fth™tk ftÞtuo fhe hÌtt Au.
s¤ yu s Œhuf™wk Sð™ Au. fthý fu …týe nþu ‚tu
÷tuftu™e ‚hË Ae…tþu. …þw-…ûteytu™u …eðt {¤þu y™u
 231
y™ts ð„uhu …tftu …fðe þftþu. òu …týe s
™rn {¤u ‚tu {ft™ fu Yr…ÞtÚte Sð™ [t÷ðt™wk ™Úte.
Sð™™t {q¤{tk s¤ Ë{tÞu÷wk Au y™u yu s¤ ƒ[tððt™wk
ft{ [ufzu{tu îtht {Útwh¼tE Ëðtýe y™u Ëwnt„eÞt¼tE
suðt Þwðt™tu {t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo fhe hÌtt Au. ‚u ƒŒ÷
‚uytu ÄLÞðtŒ™u …tºt Au.

“ ËtrðºteƒtE ”
¼õ‚tu ! EMºte òu „h{ fhu÷e ntuÞ y™u f…ztk W…h
yuf s søÞtyu …ze hnu ‚tu f…zwk ƒ¤e òÞ Au, yu s he‚u
ËŒT„wýðt¤e Mºte …ý ytæÞtrí{f {t„o{tk fu …htu…fth™t
{t„o{tk òu hË ™ ÷u ‚tu ‚u{™t ËŒT„wýtu …ý r™r»¢Þ ƒ™e
òÞ Au. EMºte f…ztk W…hÚte fh[÷eytu Œqh fhe þfu Au, yu
s «{týu „wrýÞ÷ Mºteytu …ý {t™ð‚t™tk ftÞtuo fhe™u
y™uf™t Sð™ Wßs𤠃™tðe þfu Au.
{ntht»xÙ htßÞ™t ™tÞ„tkð{t E.1831 {tk yuðtk
{t™ð‚tðtŒe {rn÷t ËtrðºteƒtE™tu sL{ ÚtÞtu n‚tu.
‚u{™t …r‚™wk ™t{ ßÞtur‚ƒt n‚wk. ‚uytu …ý Ë{ts ËwÄthf
n‚t ‚uÚte Ëtrðºteƒu™™u Ëthtu ËtÚt {éÞtu n‚tu. ™t™…ýÚte
s ftuE™t ft{{tk ytðe …htu…fth fhðt™e ¼tð™t ‚u{™t
{™{tk ‚eðú n‚e.
yu Ë{Þu yÚtto‚T ytþhu …tuýt ƒMËtu ð»to …nu÷tk ‚tu
Mºteytu™u ¼ýtððt™e «Útt s ™ n‚e. ftuE ¼ýtðu ‚tu
„t{{tk y™u ™t‚{tk ‚u{™t …rhðth™e xeft Út‚e n‚e. yuðt
 232
Ë{Þ{tk ËtrðºteƒtE™u …tu‚t™t …r‚yu s
¼ýtðe™u ntkru þÞth ƒ™tÔÞtk n‚tk.
…tu‚u ¼ÛÞt …Ae ‚uytuyu …htu…fth™tk ft{tu þY fhe
ŒeÄtk. „heƒ ÷tuftu™e …wºteytu™u ¼ýtððt™wk þY fÞwO.
„heƒtu™t ÷¥tt{t ¼ýtððt òÞ íÞthu ¾t™Œt™ „ýt‚t
÷tuftu ‚u{™u „t¤tu Œu‚t y™u „kŒfe ™t¾e …ÚÚthtu VUf‚t, ‚u™t
fthýu ½ýeðth ½tÞ÷ ÚtE s‚t, ‚tu …ý ¼ýtððt™wk ‚tu
þY s htÏÞwk n‚wk. ÷tuftu ‚u{™u ÷ts-þh{ rð™t™e y™u
MðåAkŒe Mºte fne™u y…{t™ fh‚t n‚t.
E.1893 {tk {ntht»xÙ{tk ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu n‚tu.
‚u Ë{Þu ËtrðºteƒtEyu „t{zu „t{zu Vhe y™ts W½htðe
„heƒtu™u yt…e «tý ƒ[tÔÞt n‚t; yt fthýu ‚uytu
{ntht»xT{tk «ÏÞt‚ ƒ™e „Þtk n‚tk.
íÞth …Ae E.1897 {tk Ã÷u„ Vtxe ™eféÞtu íÞthu
y™uf ÷tuftu {hðt ÷tøÞt n‚t. suytu Ëtò n‚t ‚uytu [u…
÷t„ðt™t ¼ÞÚte ƒe{thtuu™e Ëuðt fh‚t ™ n‚t, ‚u™t fthýu
ŒŒeoytu ƒnw Œw:¾e ÚtE „Þt n‚t. ytðt Ë{Þu …ý [u…
÷t„ðt™e …hðt fÞto rËðtÞ ËtrðºteƒtE „heƒ ŒŒeoytu™e
Ëuðt{tk òuztE „Þtk n‚tk y™u ½ýt ÷tuftu™u Ë{òðe Ëuðt
fhðt™e «uhýt yt…e n‚e. ‚u{™e r™:MðtÚto¼tð™e Ëuðt™u
fthýu ½ýt™u ËtÁk ÚtE „Þwk n‚wk y™u ‚uytu ËtrðºteƒtE™u
ytþeðtoŒ yt…e Ëuðt{tk òuztE s‚t n‚t. Ëtrðºteƒu™
yk‚ft¤ ËwÄe ƒe{thtu™e Ëuðt fhe {t™ð‚t™t …qòhe ƒ™e
„Þtk n‚tk.
 233

“ y™tu¾wk fLÞtŒt™ ”
¼õ‚tu ! ½ýtk ð»ttuo …nu÷tk y{ŒtðtŒ{tk ƒ™u÷ yuf
«Ëk„ Au. y{ŒtðtŒ{tk yuf ftu÷us{tk yuf {t™ð‚tðtŒe
r«LËe…t÷ n‚t. ‚u ftu÷us{tk Xtftuh¼tE ™t{™t yuf „heƒ
y™u ¼÷t¼tu¤t {týË …xtðt¤t ‚hefu Vhs ƒòð‚t
n‚t. ‚uytu …„th™t …iËtÚte {tkz {tkz …rhðth™wk …tu»tý
fh‚t n‚t. yuðt Ë{Þ{tk Œefhe Þwðt™ Út‚tk ‚u™t ÷ø™™wk
™¬e ÚtÞwk. ‚uÚte Xtftuh¼tEyu ftu÷us{tk sE r«LËe…t÷™u
rð™k‚e fhe : “Ëtnuƒ ! Œefhe™tk ÷ø™ {txu Yr…Þt™e sYh
…zþu, {txu …e.yuV.{tkÚte ÷tu™ ÷uðt™e sYh Au, yux÷u ‚{tu
Ëne fhe yt…tu.”
ytðwk Ëtk¼¤e r«LËe…t÷u Úttuzeðth rð[th fhe™u fÌtwk :
“nwk …Ae Ëne fhe yt…eþ.” Xtftuh¼tE {™tu{™ htS ÚtÞt
y™u …tu‚t™u ÷tu™ {¤ðt™e s Au yu ¼htuËu ƒÄe ¾heŒe
WÄth{tk fhe ÷eÄe. Ë{Þ Út‚tk ÷ø™™tu rŒðË ytÔÞtu.
íÞthu …ý …e.yuV.™e ÷tu™ {¤e ™rn. ‚uÚte ‚u™e r[k‚t{tk
yuxuf ytÔÞtu ! ‚whk‚ ntuÂM…x÷{tk Œt¾÷ fÞto y™u
ËthðthÚte htn‚ {¤e.
…Ae ztìõxhu ½uh sE ytht{ fhðt™wk fÌtwk, yu Ë{Þu s
…u÷t r«LËe…t÷ íÞtk ytðe Xtftuh¼tE™e Œefhe™t ntÚt{tk
{tuxwk ƒtuõË yt…e™u fÌtwk : ÷u ƒuxt ! {tht ‚hVÚte yt ¼ux
y™u ƒeswk fðh Xtftuh¼tE™t ntÚt{tk yt…‚tk ƒtuÕÞt :
 234

“yt fðh™e ykŒh h… nòh Yr…Þt Au. ‚u{tkÚte

‚{the Œefhe™tk ÷ø™ {txu ÷tðu÷ ðM‚wytu™t Yr…Þt ƒtfe
Au ‚u yt…e Œuòu y™u ƒeS ðÄthu sYh …zu ‚tu fnuòu. yt
Yr…Þt {tht ‚hVÚte fLÞtŒt™ Ë{sòu. ‚{tuyu …e.yuV.™e
yhS fhe n‚e ‚u {U Vtze ™t¾e Au; fthý fu ‚{tu yíÞthu
Yr…Þt W…tze ÷uþtu ‚tu …Ae r™ð]¥t Útþtu íÞthu þwk ƒ[þu ?”
ytx÷wk fne r«LËe…t÷ [tÕÞt „Þt. ƒt…-Œefhe
ƒL™u™e ytk¾tu{tkÚte ytkËwytu™e Äthtytu [t÷ðt ÷t„e
y™u r«LËe…t÷ „Þt yu rŒþt{tk òuE hÌttk. ‚u Ë{Þu
yk‚h™e Œwðtytu ðtýe îtht ™ ™ef¤e þfe, …ý ytkËwytu
îtht ™ef¤ðt ÷t„e n‚e.
yt «Ëk„ yt…ý™u ½ýwk ƒÄwk Ë{òðu Au fu, yt…ýe
…ztuþ{tk, yt…ýt „t{{tk, yt…ýe yturVË{tk y™u
yt…ýt ½h™t ™tufhtu™u ½uh „heƒe™u fthýu ytðt ÷ø™
«Ëk„tu ytðu íÞthu WŒth‚t ht¾e fLÞtŒt™ fhðwk yux÷u
‚uytu™t ytþeðtoŒ ËtÚtu {t™ð‚t™wk yuf ftÞo fÞwO „ýtþu.
fLÞtŒt™ {txu yt…u÷ Yr…Þt™wk y™uf„ýwk …wÛÞ ÚttÞ Au,
{txu Ä™ðt™tuyu yt «Ëk„ Sð™{tk W‚thðtu.

“ frð ƒtÞh™ ”
#ø÷uLz{tk yuf {qÄLo Þ frð ÚtE „Þt Au. yu{™wk þw¼
™t{ n‚wk ƒtÞh™. yuðkw fnuðtÞ Au fu, yu{™tk ftÔÞtu …tA¤
yt¾t Œuþ™e «ò ½u÷e ƒ™e „E n‚e yuðt yu {nt™ frð
 235

n‚t. ‚uytu fuð¤ frð s ™ n‚t, …ý ËtÚttuËtÚt

yuf {t™ð‚tðtrŒ …hŒw:¾¼ks™ …ý n‚t. ‚uytu Œuþ-rðŒuþ{tk
sE™u {t™ð Mð¼tð™tk rðrðÄ y™u rðr[ºt …tËtkytu™kw
yð÷tuf™ …ý fh‚t n‚t.
yuf ðth ƒtÞh™ £tLË Œuþ{tk „Þt n‚t, íÞth™tu yt
«Ëk„ Au. ‚uytu su søÞtyu W‚Þto n‚t ‚u{™e ™Sf{tk s
yuf {tu[e™e Œwft™ n‚e. yuf ðth ƒtÞh™ Vhðt ™eféÞt
n‚t. Ëtks™tu Ë{Þ n‚tuu ‚uÚte ÷tuftu™e yðh-sðh ¾qƒ
n‚e. Ëti …tu‚…tu‚t™e {M‚e{tk {M‚ n‚t. ‚u Ë{Þu s …u÷t
¼÷t ¼tu¤t {tu[e™e Œwft™{tk yt„ ÷t„e y™u òu‚òu‚t{tk
‚tu Œwft™ ƒ¤e™u ¼M{ ÚtE „E.
…tu‚t™e ytSrðft™tu ™tþ ÚtE „Þtu yux÷u {tu[e
ƒnth ytux÷u ƒuXtu ƒuXtu hz‚tu n‚tu. ÷tuftu ‚u{™e …tËu
ytðe™u ytïtË™ yt…e hÌtt n‚t. ftuE fnu‚wk n‚wk : “ yhu
¼tE ! nðu hzðtÚte þwk VtÞŒtu Útðt™tu Au ? su ƒ™e „Þwk ‚u
ƒ™e „Þwk; nðu ftkE …tAwk ytððt™wk ™Úte.”
ytðe he‚u þtÂçŒf ytïtË™tu yt…e Œhuf ÷tuftu
n{ŒŒeo ÔÞõ‚ fhe™u …tu‚…tu‚t™u ½uh s‚t hÌtt. yt ƒÄwk
á~Þ Œwh Q¼t hne™u frð ƒtÞh™ òuE hÌtt n‚t. ‚uytuytu
òuÞwk ‚tu {tu[e ytSrðft™e r[k‚t{tk s ƒuXu÷ n‚tu. ‚uytu
÷wϾt ytïtË™tu{tk {t™‚t ™ n‚t. ‚uytu ƒtuÕÞt : “yhu !
yt ÷tuftu yux÷wk …ý Ë{s‚t ™Úte fu, yt „heƒ™e Œwft™
 236
ˤ„e „E Au yux÷u nðu ‚u™e ytSrðft ƒkÄ
ÚtE Au. nðu yt fuðe he‚u …rhðth™wk ¼hý…tu»tý fhþu ?
{txu yt…ýu Œhuf ‚u{™u Úttuze Úttuze {ŒŒ fheyu yux÷u
Œwft™ ƒ™e òÞ ™u ytSrðft þY ÚtE òÞ. fuð¤ þtÂçŒf
ytïtË™Úte þwk Útðt™wk ?”
ytðwk {™tu{™ ƒtu÷‚t ƒtu÷‚t ‚uytu {tu[e …tËu
ytÔÞt ™u fÌtwk : “ ¼tE ! ‚the Œwft™ ™ðe ƒ™tððe ntuÞ ‚tu
fux÷t £uLf (£tkË Œuþ™wk [÷ýe ™týwk) òuEyu ?” …u÷tyu
rfk{‚ fne. ‚whk‚ rŒ÷™t htò frð ƒtÞh™u …tu‚t™t …tËu
n‚t yu ƒÄt s £uLf yt…e™u fÌtwk : “÷u yt £uLf, ‚tíftr÷f
™ðe Œwft™ ƒ™tðe ÷usu.” ytx÷w fne [t÷‚t ÚtÞt. …u÷tu
{tu[e ‚tu Ët{wk s òuE hÌttu. …Ae «u{™tk ytkËwytu …tz‚tu
…tz‚tu ƒtuÕÞtu : “nu ¼„ðt™ ! yt {týË™wk ¼÷wk fhòu.”

“ ztu. ƒe.Ëe.htuÞ ”
yu f Ë{Þ™t ƒk „ t¤™t {w Ï Þ «Ät™ y™u
{t™ð‚tðtrŒ ÷tuf ÷tze÷t ™u‚t rƒÄt™[kÿ (ƒe.Ëe.htuÞ)
htuÞ ßÞthu ztìõxh ‚hefu™e «uÂõxË fh‚t n‚t ‚u Ë{Þ™tu yt
«Ëk„ Au. yuf rŒðË ‚uytu Œðt¾t™u ŒŒeoytu™u ‚…tËe hÌtt
n‚t íÞtk yuf ftu÷uSÞ™ Þwð‚e ytðe. h0 ð»to™e ô{h
n‚e, …hk‚w [nuhtu yufŒ{ rV¬tu …ze „Þu÷tu y™u þheh …e¤wk
…ze „Þu÷ n‚wk.
ztu. htuÞu ‚u Þwð‚e™e ‚…tË fhe™u òuÞwk ‚tu …ux{tk {tuxe
 237

„tkX n‚e ! ‚u{ýu Þwð‚e™t r…‚t™u fÌtwk : “

…ux{tk {tuxe „tkX Au, ‚uÚte ‚íft¤ ytu…huþ™ fhðwk …zþu.
sux÷e ðÄthu ðth ÷t„þu yux÷wk ò™™wk òu¾{ Au.”
ytðwk Ëtk¼¤e ‚u Þwð‚e™t r…‚t ƒtuuÕÞt : “ztìõxh
Ëtnuƒ ! {tht ½h™e …rhÂMÚtr‚ yuðe Au fu, {tkz {tkz
ftu÷us™e Ve ¼he þfwk Awk. {the Œefhe™e ®sŒ„e Ëw¾{Þ he‚u
ðe‚u yux÷t {txu y{tu …r‚-…í™e {sqhe fhe™u ‚u™u
¼ýtðeyu Aeyu. yu{tk ntuÂM…x÷™tu ¾[tuo õÞtkÚte ftZðtu ?
{txu nwk ½uh sE™u …iËt™e òu„ðtE fhe™u …Ae ‚{tu™u
sðtƒ yt…eþ fu fÞt rŒðËu ytu…huþ™ fhtððwk Au.”
„heƒ ƒt…™e fYýt˼h ðtýe Ëtk¼¤e ztuõxh
rƒÄt™[kÿ™wk ÓŒÞ …e„¤e „Þw.k ‚uytu fu𤠅iËt™e f{týe
{txu s ztuõxh ƒLÞt ™ n‚t, …ý „heƒ ŒŒeoytu™e Ëuðt
fhðt {txu …ý ztìõxh ƒLÞt n‚t. ‚uytuyu ‚wh‚k fÌtw:k “yíÞthu
nwk ytu…huþ™™tu ƒÄtu s ¾[tuo yt…e Œô Aw.k ytu…huþ™ {tuxe
ntuÂM…x÷{tk fhtððwk …zþu. …Ae ‚{tu ‚{the Ë„ðz‚tyu Œh
{rn™u nÂt ¼he ¼he™u …qht fhe Œuò.u ”
yt he‚u „tuXðý fhe ntuÂM…x÷{tk Œt¾÷ fhe.
rƒÄt™[kÿ™e Œu¾hu¾ ™e[u ytu…huþ™ ËV¤ ÚtÞwk. Úttuzt
rŒðË{tk ËtÁk ÚtE „Þw.k …Ae …u÷e Þwð‚e ftuE Ëßs™™e
yturVË{tk Úttuztu Ë{Þ ftZe ™tufheyu sðt ÷t„e y™u r™Þr{‚
ztuõxh™u nÂt {tuf÷ðt ÷t„e, yu™u fthýu [th ð»to{tk ƒÄt
Yr…Þt …qht ÚtE „Þt. AuÕ÷tu nÂtu …qhtu ÚtÞtu yux÷u ztuõxh
 238
htuÞu [th ð»to™t ‚{t{ Yr…Þt y™u yuf …ºt ‚u
Þwð‚e …h {tuf÷e™u …ºt{tk ÷ÏÞwk : “ {the ™t™e ƒnu™ ! ‚tht
‚{t{ Yr…Þt nwk Ën»to …tAt {tuf÷wk Aw. {U Ëtk¼éÞwk Au fu, ‚thtk
÷ø™ Útðt™tk Au; ‚tu yt Yr…Þt ÷ø™ «Ëk„u ‚tht ¼tE ztu.
htuÞ ‚hVÚte ðt…hsu.” …ºt ðtk[e …rhðth™e Œhuf ÔÞÂõ‚™e
ytk¾tu{tk «u{™tk ytkËy w tu ðnuðt ÷tøÞtk ! Ëti ¼tðrð¼tuh
ƒ™e „Þtk.

“ {nthtò ¼tð®ËnS ”
¼õ‚tu ! ¼tð™„h™t {nthtò ¼tð®ËnS WŒth
rŒ÷™t, …t…Úte zh™tht y™u «òðíË÷ htsðe n‚t. ‚u{™t
Ë{Þ{tk htßÞ ‚hVÚte htßÞ™t {t¤ðtð „t{{tk òuhtðh®Ën
™t{™t VtusŒth™e r™{ýqf ÚtE n‚e. ‚u ¾wƒ ¢tuÄe y™u ¢qh
n‚tu. ‚u „Þtu íÞthu [tu{tËt™tu Ë{Þ n‚tu ‚uÚte ftŒð n‚tu.
‚whk‚ ‚u{ýu „t{™t ¾uzq‚tu™u ƒtu÷tðe nqf{ fÞtuo : “{tht
hnuðt™t MÚtt™Úte ‚u yturVË ËwÄe …ÚÚthtu ™t¾e …tftu hM‚tu
ƒ™tððt™wk þY fhe Œtu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ¾uzq‚tuyu rð™k‚e fhe : “ Ëtnuƒ ! yt
ðhËtŒ ÚtÞtu Au ‚u ðtðýe™tu Au, ‚uÚte y™ts ™ ðtðu ‚tu
ftkE …tfu ™rn, {txu ƒÄt y™ts ðtðe ÷u …Ae hM‚tu …tftu
fhe ŒEþwk.” íÞtk ‚tu s{ suðtu òuhtðh ºttzwõÞtu : “ ¾ƒhŒth!
{thu ºtý rŒðË{tk …tftu hM‚tu òuEyu, ™rn‚h ntzftk ¾tu¾htk
fhe ™t¾eþ. yíÞthu s ft{u ÷t„e òð.” {th™e ƒefÚte
¾uzq‚tu ft{u ÷t„e „Þt, ‚uÚte ðtðýeÞt …zât hÌtt !
 239

‚u Ë{Þu „t{™t yt„uðt™ {u½S {tkztýe

ƒnth„t{Úte ½uh ytÔÞt. ‚u{™u …wºt ðt÷Syu ƒÄe ðt‚
fhe. ‚wh‚
k ‚u{ýu ¾uz‚q tu™u ƒtu÷tðe yt„uðt™e ÷eÄe y™u
ºtt…s „t{{tk htuftÞu÷t ¼tð®ËnS htò …tËu {tÚtu Ë„ze
{u÷e™u „Þt. ytðwk á~Þ òuE™u htò [tukõÞt! ‚wh‚ k ykŒh
ƒtu÷tðe™u ytðwk fhðt™wk fthý …qAâwk . íÞthu {u½S …xu÷
ƒtuÕÞt : “ {nthtò! ðtz QXe™u r[¼ztk „¤u, …Ae ftu™u
VrhÞtŒ fhðe ? VtusŒthu ðtðýeÞt Atuztðe hM‚tu ƒ™tðztÔÞtu
Au y™u ¾uz‚
q …tËuÚte Œhhtus ŒqÄ, þtf ð„uhu {V‚{tk …ztðu
Au.”
ytðwk Ëtk¼¤e ¼tð®ËnS ƒtuÕÞt : “yhu ! {the «ò
W…h {thtu r™{u÷tu {týË ytx÷tu ƒÄtu sqÕ{ fhu ? ” …Ae
Œhuf™u fkËth s{tze™u ¼tð®ËnS ƒtuÕÞt : “…xu÷tu ! {tht
Sð‚tk ‚{tu™u ftuE nuht™ fhu ‚tuu ¼„ðt™ {™u {tV ™ fhu.
‚{tu™u ™wfþt™ ÚtÞwk Au ‚u™wk ð¤‚h hts ‚hVÚte {¤e sþu
y™u VtusŒth™u ™tufhe{tkÚte ftZe {qfðt{tk ytðþu.”
‚whk‚ yuf yrÄfthe™u ({nwðt …tËu ytðu÷ ‚u {t¤ðtð
„t{{tk) ‚…tË fhðt {tufÕÞt. ‚…tË fhe ‚uÚte hM‚t
Ërn‚™t ƒÄt s …whtðt {éÞt. yu s Ë{Þu òuhtðh
VtusŒth™u ƒtu÷tðe ËM…uLz fhe su÷{tk {tuf÷e ytÃÞtu
y™u Œhuf ¾uzq‚tu™u ™wfþt™ ÚtÞwk yu™wk ð¤‚h …ý [qfðe
ytÃÞwk.”
 240

“ ztu. yƒúufux ”
yƒúufux ™t{™t yuf {t™ð‚tðtrŒ ztuõxh n‚t. ‚uytu
yuf htºteyu yuf Þwð‚e ËtÚtu …tu‚t™tu ÷ø™ rŒðË ™¬e fhe
hÌtt n‚t. íÞtk yuf nƒËe „heƒ Mºteyu ytðe hz‚tk hz‚tk
fÌtwk : “Ëtnuƒ ! {thtu yuf™tu yuf …wºt {]íÞw™e …Úttheyu
…zâtu Au. ‚{tu yíÞthu ™rn ytðtu ‚tu ‚u Sðe ™rn þfu,
{txu ŒÞt fhtu ™u yíÞthu {thu ½uh ytðtu.”
{t™ð‚t™t ËkMfthtu{tk WAuh ÚtÞu÷ ztuõxh yƒúfu x u ‚tu
‚wh‚
k ‚iÞth Útðt ÷tøÞt. íÞtk ‚tu …u÷e V¬z Þwð‚e ytuzho
fh‚e ntuÞ yu{ ƒtu÷e : “ r{Mxh ! nwk fnwk Awk fu ‚{thu ytðe
r¼¾thý Mºte ËtÚtu htºte™t Ë{Þu ™Úte sðt™w;k yu ‚{™u þwk
Ve yt…e Œuðt™e Au?”
{kŒntË fh‚t ztuõxhu ËwkŒh sðtƒ ytÃÞtu : “ nwk Ve
{txu ™Úte s‚tu. nwk {t™ð‚t™e áÂüyu {the Vhs ƒòðe
hÌttu Awk. {thtÚte yuf ƒt¤f™tu Sð ƒ[e s‚tu ntuÞ ‚tu
…iËt™e {thu ftuE sYh ™Úte.” íÞtk ‚tu {tuzo™ s{t™t™e
…u÷eyu fne ŒeÄwk : “òu ‚wk {the EåAt rðYØ ‚u™t ½uh
sEþ ‚tu nwk ‚the ËtÚtu ÷ø™ ™rn fYk.”
ytðwk fÌtwk ‚tu …ý ztuõxh htuftÞt ™rn. ‚tíftr÷f
„heƒ nƒËe™u ½uh sE™u ƒe{th ƒt¤f™e Ëthðth þY
fhe ŒeÄe. Ëðth ËwÄe ƒt¤f …tËu s ƒuËe™u y÷„
y÷„ Œðtytu™tk ELsuõþ™ yt…‚t hÌtt. Ëðthu ƒt¤f
 241
¼t™{tk ytÔÞtu ™u ƒtu÷ðt ÷tøÞtu íÞth …Ae
s ztuõxh …tu‚t™u ½uh ytÔÞt.
ytðe™u òuÞwk ‚tu xuƒ÷ W…h r[êe …ze n‚e. ðtk[e ‚tu
yu{tk ÷¾u÷ n‚wk : “nwk {t™ð‚tðtŒ{tk {t™‚e ™Úte. …í™e
ƒ™™th Mºte™e EåAt™u Xwfhtð™th …wÁ»t ËtÚtu nwk {tÁk
Sð™ y…oý fhe þfwk ‚u{ ™Úte. ‚wk ftuE ƒeS Mºte ËtÚtu
÷ø™ fhe ÷usu, su ‚™u {t™ð‚t{tk ft{ ÷t„u.”
ytðwk ðtk[e™u ztuõxh™u rð[th ytÔÞtu : “ yhu ! s„‚{tk
ytðe MðtÚteo Mºteytu Au ! nwk …htu…fth™tk Ëthtk ft{ fYk Awk yu
…ý „{‚wk ™Úte ? nwk ƒeS Mºte ËtÚtu ÷ø™ fheþ y™u fŒt[
yu …ý ytðe ™ef¤u ‚tu {thu ftÞ{™t ͽztytu þY hnuþu;
{txu {thu ÷ø™ s ™Úte fhðtk ; yuf÷tu ntuuEþ ‚tu „{u íÞthu
ŒŒeoytu™e Ëuðt fh‚tk ftuE htufþu ™rn. ”
ytðwk {™tu{™ ™¬e fhe ytSð™ „heƒ ŒŒeoytu™e
Ëuðt fhe ¾wƒ ytþeðtoŒ {u¤ÔÞt. ‚uytu™wk {]íÞw ÚtÞwk íÞthu
‚u™e Ë{tÄe …h ƒtuzo {qftÞwk : “„heƒtu™e ytSð™ Ëuðt
fh™th ztuõxh yƒúufux™e ntuÂM…x÷ …h÷tuf{tk Au ! ”

“ yur÷ÍtƒuÚt £tÞ ”
{t™ð òr‚™e {nt™ Ëuðt fhe™u …tu‚t™e ò‚™wk
ËðoMð y…oý fh™th yur÷ÍtƒuÚt £tÞ™tu sL{ #ø÷uLz
Œuþ{tk E.1780 {tk ÚtÞtu n‚tu. 17 ð»to™e ô{hu ‚tu ‚uýu
„heƒ ÷tuftu {txu Mfq÷ þY fhe {V‚ ¼ýtððt™wk þY fÞwO
 242

n‚wk ! ¼ýtÔÞt ƒtŒ {t™ð‚t rð»tu W…Œuþ

yt…e …tu‚t™t rðãtÚteoytu™u Ëßs™ ƒ™tð‚e n‚e. íÞth
ƒtŒ ‚u ÷kz™ þnuh ytðe. íÞtk …ý „heƒtu y™u fuŒeytu™tk
r™htÄth Ëk‚t™tu {txu þt¤tytu þY fhe {t™ð‚t™tk Vq÷ztkytu
‚iÞth fh‚e n‚e.
…tu‚t™tu Mð¼tð yr‚ {tÞt¤w ntuðt™u fthýu ™Ëo™e
Úttuze xÙu™ª„ ÷E™u „heƒ ŒŒeoytu™e Ëuðt fhðt™wk þY fhe
y™uft™uf htu„eytu™u …ý Ëtht fÞto n‚t. ‚u «ð[™ fh‚e
n‚e ‚u™t fthýu y™uf ¾htƒ ÷tuftu fwxuðtu Atuze Ëßs™
ƒ™e „Þt n‚t. su÷tu{tk sE «¼tðþt¤e «ð[™tu fhe
Œhuf™u Ë{òðe y™uf ÔÞË™e Mºte fuŒeytu™u ÔÞË™tu
Atuztðe ËwÄthe n‚e. ÷tuftu ‚u{™u ŒÞt™e {qŠ‚ fne™u ð¾tý‚t
n‚t.
E.1817 {tk ‚u{ýu LÞw„ux{tk ‘Mºte fuŒe ËwÄthýt
{kz¤’™e MÚtt…™t fhe n‚e. ‚u Ë{Þ{tk Œunt‚ Œkz™e Ëò
Ët{tLÞ „ýt‚e n‚e, ‚uÚte yur÷ÍtƒuÚtu ‚u™e Ët{u rðhtuÄ
fhe Ëh½Ëtu ftZe ËwÄtht fhtÔÞt n‚t. Mftux÷uLz, #ø÷uLz
y™u ytÞ÷uoLz Œuþ{tk fuŒeytu™u ƒuzeytuÚte ƒtkÄe ht¾e
ykÄthe ytuhzeytu{tk …qhe ht¾‚t n‚t. íÞtk sE Œhuf™e
nt÷‚ òuE ‚u{tk ËwÄtht fhðt {txu «ð[™tu fÞtO y™u
fuŒeytu rð»tu …wM‚f ÷ÏÞwk, ‚u™t fthýu rƒúrxþ …t÷to{uLxu
su÷{tk ËwÄtht fÞto.
yu Ë{Þu ÷kz™{tk r¼¾theytu ¾wƒ n‚t. ‚uytu™u hnuðt
 243
{txu ½h …ý ™ n‚tk, ‚uÚte Xkze{tk ‚uytu …ezt‚t
n‚t. ‚uytu™u XkzeÚte Äúqs‚t òuE yur÷ÍtƒuÚtu E. 18h0 {tk
‘r¼ûtwf „]n’ ™e þYyt‚ fhe r¼¾theytu™u hnuðt™e Ë„ðz‚t
fhe yt…e n‚e. …tu‚u rþûtý «u{e ntuðt™u fthýu y™uf
÷tÞƒúuheytu MÚtt…e n‚e, yux÷u ¿tt™™t S¿ttËw þtkr‚Úte
ƒuËe ¿tt™ {u¤ðe þfu.
ytðtk ‚tu y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo ‚u{ýu fÞtO n‚tk
‚uÚte «¼trð‚ ÚtE™u «rþÞt™t htò Ët{u [t÷e™u ‚u{™t
½uh {¤ðt {txu ytÔÞt n‚t y™u {t™ð‚t™tk ft{tu ƒŒ÷
yr¼™kŒ™ ytÃÞtk n‚tk. yur÷ÍtƒuÚtu Sð™™e yk‚tðMÚtt
ËwÄe …htu…fth™tk ftÞtuo fhe E.1845 {tk ™ïhŒun™tu íÞt„
fhe …tu‚t™wk ™t{ y{h fhe …h÷tuf ËeÄtÔÞtk n‚tk. ytsu
…ý Þwhtu…™t Œuþtu{tk ‚u{™wk ™t{ ytŒhÚte ÷uðtE hÌtwk Au.

“ ÄtUztu fuþð fðuo ”

¼õ‚tu ! ƒk„t¤{tk su{ rnkŒw ƒt¤ rðÄðt™t …h{
WØthf ‚hefu Eïh[kÿ rðãtËt„h™wk ™t{ «rËØ Au, yu s
he‚u {ntht»xÙ htßÞ{tk …ý ƒt¤ rðÄðt™t …h{ WØthf
y™u Ë{„ú Mºte òr‚™t rþûtý ftÞo {txu …tu‚t™wk Sð™
ntu{e Œu™th {nŠ»t Ätukztu fuþð fðuo™wk …ý ™t{ «ÏÞt‚ Au.
{ntht»xÙ™t þuhð÷e „t{{tk 1858 {tk fðuo™tu sL{
ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™t r…‚t ËtÚtu ‚uytu {wÁz{tk hnu‚t n‚t.
‚uytu™u ™t™…ýÚte s …htu…fth™tk ft{tu fhðt™e ÷„™e
÷t„e n‚e. ‚uytu …w™t{tk ftu÷us™t «tuVuËh n‚t. ‚u Ë{Þu
 244
Œhuf Þwð‚e™tk ÷ø™ 8 fu 10 ð»to™e ô{hu s
ÚtE s‚tk n‚tk ! y™u ™t™e ô{h{tk …r‚ {]íÞw …t{u ‚uÚte
…u÷e ytX ð»to™e ƒt¤fe™u rðÄðt ƒ™e™u yt¾e ®sŒ„e
ytuþeÞt¤wk Sð™ Sððwk …z‚wk n‚wk. ‚u Ë{Þu rðÄðt™u ƒeòu
…r‚ fhðt™tu yrÄfth ™ n‚tu. rðÄðt ËtÚtu ÷ø™ fhðt ftuE
‚iÞth Út‚wk ™ n‚wk.
ytðt Ë{Þu fuþð fðuo 3… ð»tuo rðÄwh ƒLÞt. «tuVuËh
ntuðtÚte fwkðthe Þwð‚eytu™tk {t‚t-r…‚t ÷ø™ {txu ytððt
÷tøÞtk, …hk‚w fðuoSyu Œhuf™u fÌtwk fu, “nwk ƒt¤ rðÄðt ËtÚtu
÷ø™ fhe ‚u{™u ™ðwk Sð™ yt…e ™ðe ¢tkr‚ fhðt™tu Awk.”
…Ae ‚u{ýu ytX ð»to™e rðÄðt yt™kŒeƒtE ƒt¤t ËtÚtu
÷ø™ fÞwO yux÷u Ë{ts{tk ‚u{™e ¾wƒ ®™Œt Útðt ÷t„e,
…ý ‚u{ýu ftuE™u „ýftÞto ™rn.
íÞth ƒtŒ ‚u{ýu E.1900 {tk …w™tÚte ytX {tE÷
Œqh rnk„¤u™e xufhe™e søÞtyu y™tÚt ƒtr÷ft©{™e
MÚtt…™t fhe. Œhhtus Ëtksu …w™tÚte ytX {tE÷ [t÷e™u
‚uytu íÞtk ytð‚t n‚t! ‚uytuyu íÞtk Mºteytu™t WíÚtt™™e
y™uf «ð]Â¥tytu þY fhe.ytsu yu MÚtt™{tk ÷t¾tu Yr…Þt™tk
ƒ™u÷tk y™uf yt©ÞMÚtt™tu Au y™u íÞtk Mºteytu rþûtý
{u¤ðe hne Au.
ÄtUztu fuþðS™wk Sð™ yt…ý™u {t™ð f‚oÔÞ™wk ¼t™
fhtðu Au. ‚uytuyu y™tÚtt©{, rðÄðt©{, {rn÷t rðãt÷Þtu
y™u ðt™«MÚtt©{tu™e MÚtt…™tytu fhe {t™ð‚t™tk y™uf
ftÞtuo fÞtO n‚tk. ‚uytu ytŒþo ytÞo…Á
w »ttu™t Sð™™e yt…ý™u
Ítk¾e fhtðu Au. ytsu …ý ƒt¤ rðÄðtytu™t WØthf ‚hefu
{ntht»xÙ{tk ‚u{™wk ™t{ Ëwðýtoûthu ÷¾tE „Þu÷ Au.
 245

“ ft÷e f{÷eðt÷u ”
¼õ‚tu ! „k„t{iÞt™u rf™thu Ér»tfuþ{tk ‘ƒtƒt ft÷e
f{÷eðt÷t’ ™t{™e ¼ÔÞ ËkMÚtt ytðu÷e Au. ‚u™t MÚtt…f
…qßÞ rðþwØt™kŒS {nthts n‚t. ‚u{™tu sL{ …kòƒ™t
s÷t÷…wh „t{{tk E.1831 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™wk ™t{
rƒËtðt®Ën n‚wk.
‚uytu™u ™t™…ýÚte s {t™ðËuðt™e ‚t÷tðu÷e ÷t„u÷
n‚e ‚uÚte 3h ð»to™e ô{hu …í™e y™u …wºt™u Atuze ËkLÞtËe
ƒ™e Ëk‚tu™e Ëuðt{tk òuztE „Þt n‚t. ‚uytu ft¤e ft{¤e
ytuZ‚t ntuðtÚte ÷tuftu yu{™u ft¤e ft{¤eðt¤t ƒtƒt ‚hefu
ytu¤¾‚t n‚t.
yu Ë{Þu yÚtto‚T ŒtuZËtu ð»to …nu÷tk Ér»tfuþ™e ¼qr{
sk„÷Úte ¼h…qh n‚e. íÞtk rnkËf …þwytu …ý hnu‚tk n‚tk, A‚tk
…ý ËtÄw-Ëk‚tu æÞt™-¼s™ fhðt íÞtk s‚t n‚t. íÞtk ð]ûttu
…h Út‚tk V¤-Vq÷ ™u fkŒ{q¤ ¾tE™u Sð™ r™ðton fh‚t n‚t.
ytðt …rðºt MÚtt™{tk f{÷eðt÷t ƒtƒt ytÔÞt. …Ae ‚u{ýu
rð[th fÞtu:o “ y¾kz æÞt™-¼s™ fh‚t yt Ëk‚tu™e Ëuðt
fYk. Ëk‚tu™e Ëuðt yu …ý yuf ËtÄ™t s fnuðtÞ Au. ytðwk
fhðtÚte …h{tí{t {tht …h ¾wƒ htS Útþu.”
ytðwk rð[the Ëuðt þY fhe ŒeÄe. ytswƒtsw …ntztu{tk
ðËu÷t ™t™tk ™t™tk „t{ztkytu{tk sE y™ts ð„uhu ËeÄtk-
Ët{t™ ÷tðe™u ¼s™ fh‚t Ëk‚tu™u s{tzðt™wk þY fhe
 246

ŒeÄwk ! ËeÄtkytu òuE‚tk ntuÞ ‚u{™u ft[wk ËeÄwk

yt…ðt ÷tøÞt. Ë{Þ s‚t ÷tuftu Ënfth yt…ðt ÷tøÞt
yux÷u {ft™tu ƒ™tÔÞtk. …Ae ‚tu Œe™-Œw:¾e, ËtÄwytu,
y™tÚttu, rðÄðtytu y™u rðãtÚteoytu ð„uhu™u ht¾e {tuxt
…tÞu Ëuðt™wk ËŒtðú‚ þY fÞwO. ÷tuftu Œþo™u ytððt ÷tøÞt
yux÷u «ð]Â¥t …ý ðÄðt ÷t„e.
ƒtƒtyu ÷û{ýÍq÷t™tu ft[tu …q÷ n‚tu ‚u Ëqhs{÷
þuX™u «uhýt fhe …tftu ƒ™tðztÔÞtu. E.1880 {tk ƒtƒt
…„…t¤t [t÷e ƒŒhe™tÚt-fuŒth™tÚt ð„uhu ‚eÚttuo{tk „Þt
n‚t, íÞthu {t„o{tk y™uf {w~fu÷eytu™tu Ët{™tu fhðtu …zâtu
n‚tu; ‚uÚte rŒÕne, {uhX y™u f÷f¥tt ð„uhu þnuhtu{tk sE
Ä™ðt™tu ™ e {ŒŒ ÷E {t„o { tk ™u ð w k Ä{o þ t¤tytu ,
Œðt¾t™tkytu,ËŒtðú‚tu, …hƒtu y™u …wM‚ft÷Þtu ƒkÄtÔÞtk,
suÚte ƒŒhe™tÚt s‚t Þtºtt¤wytu™u {w~fu÷e ™ …zu.
÷tuftu ‚uytu™e «þkËt fh‚t ‚tu ‚uytu fnu‚t : “‚{u {™u
{t™Y…e {rŒht ™ …eðztðtu. {™u yu™tu ™þtu [ze sþu ‚tu
‚u™t sðtƒŒth ‚{u „ýtþtu.” nt÷{tk …ý ƒtƒt™t
yt©{{tkÚte nòhtu Ëk‚tu Œhhtus s{ðt™wk ÷E òÞ Au !
nòhtu ËeÄtk ÷E òÞ Au. ËkMÚtt{tk rðãt÷Þ, yti»tÄt÷Þ
ð„uhu y™uf {t™ð‚t™tk ftÞtuo ÚtE hÌttk Au. ytsu ‚u{™tk
ftÞtuo{tk ‚uytu™e f]r‚ Œu¾tÞ Au. ftÞtuo îtht ‚uytu y{h Au.
 247

“ Œe™ ƒkÄw yuLzÙÞwÍ ”

#ø÷uLz Œuþ™t ft÷toE÷ ™„h{tk E.1871{tk ŒÞt¤w
rŒ÷™t yuf {t™ð™tu sL{ ÚtÞtu y™u ‚u™kw ™t{ ht¾ðt{tk
ytÔÞwk – [tÕËo £eyh yuLzÙÞÍ w . ™t™…ýÚte s yuðtu Mð¼tð
n‚tu fu, ftuE…ý™u Œw:¾e sqðu yux÷u ‚u™e Ëuðt{tk òuztE
òÞ. yufðth r…‚t …tËuÚte Ëtk¼éÞwk fu, “ ŒtŒt™wk {]íÞw
fu¤t™e At÷ …h ÷…Ë‚tk „k¼eh Eò ÚtE™u ÚtÞwk n‚w.k ”
ytðwk Ëtk¼éÞwk íÞthÚte s yuLzÙÞwÍu r™Þ{ ÷E ÷eÄtu
fu, “ftuE …ý hM‚t …h At÷ …zu÷e Œu¾tÞ yux÷u ‚whk‚
÷E ÷uðe.” yt r™Þ{ ‚uýu rskŒ„e …ÞO‚ …téÞtu n‚tu !
yt…ýu …ý ytðtu r™Þ{ ht¾eyu ‚tu fux÷wk ËhË
…htu…fth™wk ft{ fÞwO „ýtþu ? ‚uÚte htuz MðåA hnuþu, yu™u
fthýu ƒe{the …ý ytuAe Útþu.
íÞthu yk„úuòu™wk þtË™ ntuðtÚte ‚uytu ¼th‚eytu™u n÷ft
{t™‚t. yuLzÙÞwÍu ¼th‚ ytðe hk„¼uŒ™tu rðhtuÄ þY fÞtuo
n‚tu. yu Ë{Þu ytËt{ htßÞ{tk „heƒ {sqhtu™wk ¾qƒ þtu»tý
Út‚wk n‚wk. ‚uytu™e ŒwŒoþt òuE ‚uytu™e Ëuðt{tk hne „Þt y™u
¼th‚™u …tu‚t™wk ð‚™ {t™ðt ÷tøÞt.
…tu‚u «tuVËu h ntuðtÚte ˼tytu ¼he «ð[™tu fhe „heƒ
{sqhtu™e {ŒŒ fhðt ÷tuftu™u ¼÷t{ý fhðt ÷tøÞt. ‚uytu™kw
{t™ð‚t™wk ftÞo òuE „tkÄeSyu ‚u{™u ‘Œe™ƒkÄ’w („heƒtu™t
¼tE) ™wk {t™ðk‚kw rƒYŒ ytÃÞwk n‚w,k suÚte ‚uytu Œe™ƒkÄw ‚hefu
ytu¤¾t‚t n‚t.
 248
yuLzÙÞwÍ™tu WŒTuþ …tu‚t™t Sð™™u [kŒ™™e
su{ …htÚtuo ½Ëe ™t¾e™u ƒeòytu™u ËwðtË …ntU[tzðt™tu
n‚tu. …tu‚u Ëkfx Ëne™u ƒeòytu™u Ëw¾e fhðt™tu n‚tu. yu
WŒTuþ™e …qŠ‚ {txu yu{ýu ytSð™ …rh©{ fhe „heƒtu™e
Ëuðt fhe n‚e. ‚uytu Ëuðt fh‚tk fh‚tk su{ fux÷tf Ëuðt™u
¼q÷e {uðt{tk …ze òÞ Au. yÚtto‚T …Œ,«r‚ct, …iËt fu
{Œ{tk ÷uðtE òÞ Au, yu{ ÷tu¼tÞt ™ n‚t. yu{ýu ‚tu
ytSð™ Ëuðt{tk s {uðt™e {eXtþ {týe n‚e.
yuf ðt‚ ÞtŒ ht¾ðe : su{™wk ÓŒÞ ƒeòytu™u Ëw¾e
ht¾ðt {txu s ËkðuŒ™þe÷ ƒ™u Au y™u su ËŒtÞ Ë{…oý
¼tð™t Ëuðu Au yu{™e Ëuðt „{u ‚u ûtuºt{tk ntuÞ ‚tu …ý
Ë{ts™u {txu ytþeðtoŒY… s Au. yuðt {nt{t™ðtu ‚tu
{t™ðòr‚™e {nt{q÷e {qze Au. Ë{ts™e Ëqh‚ …ý ytðt
Ë{ts ½zðiÞt s Vuhðe þfu Au. rðŒuþ™e Äh‚e …h sL{
y™u rðŒuþe {t™ð ntuðt A‚tk ËthtÞu Ë{ts™u «uhýt {¤u
yuðtk ftÞtuo fhe E. 1940 {tk …tu‚t™wk ™t{ y{h fhe
…h÷tuf{tk «Þtý fhe „Þt.

“ ÷tufËuðf „tufw¤¼tE ”
{t™ð Ëuðt{tk Sð™ rð‚tð™th y™u ÷tuf Ëuðf™wk
rƒYŒ {u¤ð™th „tuf¤ w ŒtË™tu sL{ fåA™t {tkzðe ‚t÷wft{tk
ƒtkƒztE „t{{tk Ëkð‚T 1937 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu „¼o©e{k‚
n‚t ‚tu …ý ¾wƒ ËtŒtEÚte hnu‚t n‚t. ‚uytu ð]ûttu«{u e …ý
n‚t, ‚uÚte y™uft™uf ð]ûttu htu…e™u WAuÞtO n‚tk.
 249
‚uytuyu „heƒ y™u Œr÷‚ WØthf ftÞo™u
…tu‚t™tu Sð™Ä{o ƒ™tÔÞtu n‚tu. ð™M…r‚™e Œðtytu ƒ™tðe
Œhuf ƒe{thtu™u rð™t {qÕÞu yt…‚t n‚t. ‚uytu Ä™ðt™ ntuðt
A‚tk ƒe{th ÷tuftu™e ò‚u Ëuðt fh‚t n‚t. ‚uytu „tkÄeS ËtÚtu
E. 1932 {tk Ërð™Þ ¼k„™e ÷z‚{tk òuztÞt n‚t. Äh…fz
ƒtŒ …kŒh {tË su÷{tk …ý hÌtt n‚t. fåA{tk ßÞthu ƒt¤
„k„tÄh r‚÷f Mðhts Vt¤tu W½htððt ytÔÞt íÞthu
„tuf¤
w ¼tEyu ƒnw {tuxe hf{ Œt™{tk yt…e n‚e.
{tkzðe{tk ‚uytuyu ‘ „tkÄe nrhs™ Atºtt÷Þ ’ þY fÞwO
n‚wk. „heƒtu™u hnuðt {txu ‚uytuyu {V‚ {ft™tu ƒtkÄe ytÃÞtk
n‚tk. ƒÄt s ðýfhtu™wk Œuðwk ¼he™u ðu…theytu™t Ëfkò{tkÚte
Atuztðe ¾tŒe ðýðt™wk þe¾ÔÞwk n‚wk. fåA{tk y™uf
søÞtytuyu fqðtytu, ðtðtu y™u ‚¤tðtu ƒkÄtÔÞtk n‚tk. su
„heƒ ÷tuftu™u {sqhe ™ {¤‚e yuðt ÷tuftu™u y™ts yt…e
Sð™Œt™ yt…‚t n‚t. ð™M…r‚ Ë]Âü™t …tu‚u h[u÷t „úkÚttu
ftu÷uòu y™u …wM‚ft÷Þtu{tk ¼ux ‚hefu ytÃÞt n‚t.
ËnwÚte ©uc ft{ „tuf÷ w ŒtËu yu fÞwO su Œhuf Ä™ðt™tuyu
fhðt suðwk Au. ‚uytuyu ð]ØtðMÚtt{tk …tu‚t™e Ëk…Â¥t™w rð÷
fÞwO y™u yzÄe Ëk…Â¥t ‚u{tkÚte swŒe ‚thðe™u …tu‚t™t ntÚtu
s hõ‚r…Â¥tÞtytu™e ntuÂM…x÷tu{tk, ftu÷ò u {
u tk y™u „heƒtu™u
Œt™ fhe ŒeÄw !
ð‚o{t™ Ë{Þ{tk Œhuf Ä™ðt™tu ytðwk fhu ‚tu Œwr™Þt{tk
ftuE htu„e Ëthðth™u y¼tðu y™u yL™™t y¼tðu {hu ™rn.
ytðtk …htu…fth™tk y™uf ftÞtuo fhe ‚u{ýu “÷tuf Ëuðf” ™wk
rƒYŒ {u¤ÔÞwk n‚w.k ‘‚u™ íÞõ‚u™ ¼wrk sÚtt:’ Ëqºt™u Sðe ƒ‚tðe
Ëkð‚ h018 {tk 81 ð»to™e ô{hu Mð„uo ËeÄtÔÞt n‚t.
 250

“ Ë{útx yþtuf ”
¼õ‚tu ! ¼th‚{tk y™uf htòytu y™u {nthtòytu
ÚtÞt Au, …hk‚w Ëðuo fh‚t Ë{útx yþtuf™wk MÚtt™ ÷tuf
ÓŒÞ{tk ðÄthu Au. ¼th‚ Ëhfthu Yr…Þt™e ™tux{tk …ý
yþtuf™wk r[ö {qfu÷ Au. ‚u{s ht»xÙæðs rºthk„t{tk …ý
‚u{™wk [¢ {wfu÷ Au. ‚uytu E. …qðuo h7h {tk ÚtÞt Au. yÚtto‚T
hh00 ð»to …nu÷tk ‚u{™wk þtË™ n‚wk. f®÷„™t ÞwØ Ë{Þu
ƒt¤ftu, Mºteytu y™u ½tÞ÷ Ëir™ftu™tk yt¢kŒ òuE™u ‚u{™wk
ÓŒÞ ¾¤¼¤e „Þwk n‚wk y™u íÞtk s ‚uytuyu fÞthuÞ …ý
ÞwØ ™rn fhðt™e «r‚¿tt ÷E ÷eÄe n‚e.
‚uytu™t þtË™ ŒhBÞt™ yuf ð»tuo Œw»ft¤ …zâtu
n‚tu. ÷tuftu™u ¾tðt™t ËtkËt (VtVt) …zðt ÷tøÞt n‚t. yu
Ë{Þu Ë{útx yþtufu y™uft™uf yL™ûtuºttu ¾tu÷tÔÞtk n‚tk.
Œhuf ÷tuftu™u {V‚ ËeÄwk-Ët{t™ yt…ðt{tk ytð‚wk n‚wk. yuf
yL™ûtuºt{tk ÷tkƒe f‚th ÷t„u÷e n‚e. Ëtks …z‚t yuf
ð]Ø™tu ðthtu ytÔÞtu. ‚u{™u ËeÄwk ytÃÞkw, …ý yðMÚtt™u
fthýu ‚uytu W…tze þf‚t ™ n‚t. yu Ë{Þu yuf ‚usMðe
Þwðt™u ytðe {tÚtu y™ts™wk …tux÷wk W…tzâwkw y™u ŒtŒt™t
½h ‚hV [t÷ðt ÷tøÞtu.
hM‚t{tk Ët{u Ëir™ftu {éÞt. ‚uytuyu Ë÷t{ fhe, ‚uÚte
ð]Ø™u ðnu{ s‚tk ntÚt …fze™u …qAâwk : “ Ët[w ƒtu÷tu yt…
ftuý Atu ? ” nËe™u ðs™ W…tz™thu sðtƒ ytÃÞtu : “ nwk
«ò™tu ŒtË Ë{útx yþtuf Aw.k ” ð]Ø ‚tu y[kƒtu …t{e „Þtu,
 251
yhu ! ytx÷t ƒÄt ŒÞt¤w y{tht {nthtò Au ?
ytðt ‚tu y™uf «Ëk„tu ‚u{™t Au. ytðt {t™ðeytu™tk [hýtu{tk
‚tu Þþ ™u feŠ‚ ntsht nswh hnu Au.
Ë{útx yþtuf™wk Sð™ yuf Ëk‚ suðw ËtŒwk n‚wk. ‚uytu
y®nËtÄ{o { tk ¾w ƒ {t™‚t n‚t. ‚u y tu y u …tu ‚ t™e
Ä{or÷r…{tk ÷¾tÔÞwk Au fu, “fÞthuÞ …ý «týeytu™tu ðÄ
™ fhðtu. {t‚t-r…‚t y™u ð]Øtu™e Ëuðt fhðe. „heƒtu y™u
ƒe{thtu «íÞu WŒth‚t ht¾e ‚uytu™u {ŒŒ fhðe. ½h™t ™tufhtu
«íÞu ËŒT¼tð ht¾ðtu.”
‚uytuyu fuð¤ {™w»Þtu {txu s ™rn; …hk‚w …þwytu
{txu …ý y™uft™uf Œðt¾t™tkytu ƒkÄtÔÞtk n‚tk y™u
ðtð, fqðt y™u ‚¤tðtu ð„uhu fhtðe y™uf ÷tuftu™t ӌޙt
ytþeðtoŒ «t fÞto n‚t. Ë{útx yþtuf þtËf™e áÂüyu
y™u {t™ð‚t™e áÂüyu ©uc htò ‚hefu nt÷ …ý „ýtÞ
Au. ‚uytu™e htsÄt™e {„Ä{tk (rƒnth htßÞ) n‚e. ‚uytu™tu
þtË™ft¤ EËðe Ë™ …qðuo h7h Úte h3h {™tÞ Au.

“ þtËf™u …whMfth ”
yuf ðth Ë{útx yþtuf™tu sL{ rŒðË n‚tu. ‚uytu
…tu‚t™t sL{ rŒðËu Œh ð»tuo …whMfth yt…‚t n‚t.
…whMfth™e …ËkŒ„e {txu ‚u{ýu [thuÞ rŒþtytu™t …tu‚t™t
þtËftu™u ƒtu÷tðe™u …qAâwk : “‚{tuyu yt ð»to{tk htßÞ{tk þwk
þwk «ð]Â¥t fhe Au y™u htßÞftu»t{tk fux÷tk ™týtk s{t
fhtÔÞtk Au ? ”íÞthu …qðo rŒþt™t þtËfu fÌtwk : “{nthtò !
 252

{U f{oX y™u þÂõ‚þt¤e Þwðt™tu™e ¼h‚e fhe

Ëu™t ƒ{ýe fhe ŒeÄe Au, yux÷u Œw~{™tu ytk¾ WXtððt™e
rnk{‚ …ý ™ fhe þfu.”
íÞth ƒtŒ W¥th rŒþt™t þtËf™u …qA‚tk ‚u{ýu sðtƒ
ytÃÞtu : “{nthtò ! {U fhðuht ðÄthe™u y™u Wãtu„tu þY
fhtðe™u Œh ð»to™e Ëh¾t{ýeyu ºtý ½ýe ytðf ðÄthe
Au. htßÞ™t ¾ò™t{tk nðu nwk ºtý ½ýe Ëk…Â¥t {tuf÷eþ,
yux÷u ¾ò™tu ¼htE sþu.” íÞth …Ae ŒÂûtý™t þtËf™u
…qA‚tk ‚u{ýu fÌtwk : “ hts™T ! {tht rðM‚th{tk Ëut™t™tu ÄkÄtu
rðfËtÔÞtu Au y™u fh™t Y…{tk nw Ëtu™wk ÷ô Awk yux÷u
Ëtu™t™e ytðf™u fthýu htßÞ™e r‚òuhe A÷tuA÷ Ëtu™tÚte
¼htE sþu.”
íÞth ƒtŒ yþtufu …Âù{™t {„Ä™t þtËf™u …qAâwk :
“yt ºtýuÞ rŒþtytu™t þtËfu htßÞ {txu ytx÷e «„r‚
fhe Au ‚{u þwk fÞwO Au ‚u fntu.” ytðwk Ëtk¼¤e {„Ä™t þtËfu
rð™{ú ¼tðu sðtƒ ytÃÞtu : “ {tV fhòu {nthtò ! yt
ð»tuo nwk htßÞ™t ¾ò™t{tk fkE …ý s{t ™rn fhtðe þfwk;
fthý fu «ò …hÚte fhðuht™tu ƒtuòu ytuAtu fhe ™tÏÞtu Au.
suytu™u ½h [÷tððt {txu ™tufhe™t Yr…Þt ytuAt …z‚t
n‚t, ‚u™t fthýu ÷tk[ ÷u‚t yuðt htßÞ™t ™tufheÞt‚tu™t
…„th ðÄthe ŒeÄt Au, yux÷u ÷tk[ ÷uðt™wk ƒkÄ fhe ŒeÄwk Au.
™ðe …tXþt¤tytu þY fhe Au. fqðt, ðtð y™u Ä{oþt¤tytu
ƒkÄtðe Au. ytðt ÷tuf-fÕÞtý™tk ½ýtk ft{tu fhðt™u fthýu
 253

htßÞ™e r‚òuh{tk {qfðt fkE …ý ƒ[tðe

þõÞtu ™Úte.”
ytðwk Ëtk¼¤e ‚whk‚ yþtuf ®ËntË™uÚte Q¼t ÚtÞt
y™u ‚u þtËf™u ¼uxe™u ƒtuÕÞt : “yts™t sL{ rŒðË™tu
…whMfth ‚{tu™u yt…kw Awk, fthý fu ‚{tuyu Œhuf ftÞtuo {t™ð‚t
W…Þtu„e fÞto Au. yt …whMfthÚte yLÞ þtËftu™u …ý
«uhýt {¤þu fu, þtËf fuðtu ntuðtu òuEyu. {t™ð‚t™e
þÂõ‚, þtkr‚, ŒÞt y™u {tÄwÞo ðÄth™tht ‚{thtu sux÷tu
yt¼th {t™wk yux÷tu ytuAtu Au.” yt he‚u fne Ë{útx yþtufu
ònuh ˼t{tk ‚u þtËf™u …whMfth y…oý fÞtuo.

“ ft~{eh™t ‚wkS™ htò ”

¼õ‚tu ! yuf fnuð‚ Au fu, “ …iËtu …t…™u ¾U[e ÷tðu
Au.” yu s he‚u ŒÞt¤w Mð¼tð …ý yZ¤f ËŒT„wýtu™u ¾U[e
÷tðu Au. ŒÞt ntuÞ íÞtk WŒth‚t ‚tu ytðu s Au. yuf ðt‚ ÞtŒ
ht¾tu : “WŒth‚t™e {tu ™ tu … tu ÷ e ({tr÷fe-nf…ýw k )
Ëk…Â¥tðt¤t …tËu ™Úte, …ý ftu{¤‚t™t …rhýt{ðt¤t
…tËu s Au.”
™Œe ËwftÞ òÞ íÞthu su ÂMÚtr‚ ËòoÞ Au, yuðe
ÂMÚtr‚ {týË™t ÓŒÞ{tkÚte ŒÞt ËwftE òÞ íÞthu ËòoÞ
Au; ™Œe ßÞthu ðnu‚e ntuÞ Au íÞthu [thuƒtsw yt™kŒ-fÕ÷tu÷
suðwk ðt‚tðhý ËòoE òÞ Au, yu s he‚u {týË™t ÓŒÞ{tk
fYýt y™u ŒÞt™tu «ðtn ðnu‚tu ntuÞ Au íÞthu …ý [thu ‚hV
 254
«u{{Þ ðt‚tðhý ËòoE òÞ Au. Vq÷tu™e
¾q~ƒw ‚tu {tºt …ð™™e rŒþt{tk s «Ëh‚e ntuÞ Au, ßÞthu
{t™ðe™tk {t™ð‚t ¼hu÷tk ftÞtuo™e ËwðtË ‚tu [tu‚hV Vu÷tE
s‚e ntuÞ Au. yuðt s yuf {nt{t™ð™e ËwðtË h100 ð»to
ÚtE „Þtk Au ‚tu …ý nswk Vu÷tÞu÷e s hne Au. yu{™wk ™t{ Au
{nthts ‚wkS™ !
rð.Ëkð‚ 1h6 ð»to …nu÷tk ft~{eh{tk ‚wkS™ ™t{™t
yr‚ ŒÞt¤w ™u ÄtŠ{f htò ÚtE „Þt Au. ‚uytu™tk htýe™wk
™t{ n‚wk ðtõ …wüt. ƒL™u …tu‚t™e «ò™wk …wºt™e su{
…t÷™ fh‚tk n‚tk. yuf ðth y™ts ð„uhu …tf …tfðt™e
‚iÞthe n‚e, íÞtk s ¼Þkfh M™tu …zâtu yÚtto‚T ƒhV™tu
ðhËtŒ ðhMÞtu ! ‚u™t fthýu ƒÄtu s …tf ƒ¤e „Þtu, ‚uÚte
„heƒ ÷tuftu y™ts rð™t ¼q¾™t Œw:¾Úte {hðt ÷tøÞt.
ytðwk òuE™u …tu‚t™u {txu Ëk„ún fhu÷ ƒÄwk s y™ts
htò-htýe «ò™u ½uh ½uh sE™u yt…e ytÔÞtk, ‚uÚte
y™ts™tu ¼kzth ¾t÷e ÚtE „Þtu. yt…u÷ y™ts …ý
¾t÷e ÚtE „Þwk yux÷u ŒÞt¤w htò «ò™u {h‚e òuE ™
þõÞt ‚uÚte ‚u{ýu ytí{níÞt fhðt™tu r™ýoÞ fÞtuo. yu
Ë{Þu htýe …ý yL™-…týe Atuze ŒE …h{tí{t™u
¾tðt™wk yt…ðt «tÚto™t fhðt ÷tøÞtk. htýeyu fÌtwk : “ nu
«¼w ! ßÞtk ËwÄe {the «ò™u ¾tðt™wk ™rn yt…tu íÞtk ËwÄe
nwk ynªÚte Q¼e ™rn Úttô y™u yL™-s¤ ™rn ÷ô. nwk
…ý yt{hýtk‚ W…ðtË fhe {tht «tý Atuze ŒEþ.”
 255
yt he‚u «¼w ™ u «tÚto ™ t fhe «¼w -
M{hý{tk …tu‚t™t {™™e ð]r¥t ÷„tze ŒeÄe. íÞtk ‚tu [{ífth
ÚtÞtu. …h{tí{tyu yu{™e «tÚto™t Ëtk¼¤e ntuÞ yu he‚u
yt¾t ft~{eh{tk ¾tã …ŒtÚttuo™tu ðhËtŒ ðhËðt ÷tøÞtu !
÷tuftu xtu…÷tytu ÷E ÷E™u {eXtE ð„uhu ¼he ¼he™u Ëk„ún
fhðt ÷tøÞt. yt¾wk ð»to [t÷u yux÷tu ðhËtŒ ÚtÞtu. ÷tuftu
htò-htýe™u yk‚hÚte ytrþ»t Œuðt ÷tøÞt.

“ „tuhÄ™¼tE …txeŒth ”
ðËtu „t{™t …txeŒth „tuhÄ™¼tE™u yk„úus Ëhfthu
Ëti h t»xÙ ™t ZËt y™u htÞËtkf¤e ð„uhu ºtý ‚t÷wf t
…whMfthY…u yt…u÷t, ‚uÚte ‚uytu Ëtiht»xÙ{tk hnu‚t n‚t. ÷tuftu
‚u{™u Œhƒth Ëtnuƒ fne™u ƒtu÷tð‚t n‚t. ‚uytu …tu‚t™t
{tr÷fe™t „t{tu™t ÷tuftu ËtÚtu …tu‚t™t …rhðth suðtu ËkƒkÄ
ht¾‚t n‚t.
‚uytu™t Ë{Þ{tk „t{ztytu{t rþûtý™wk «{tý n‚wk
™rn, ‚uÚte ‚uytuyu htºteþt¤tytu þY fhe ¾uz‚
q tu™u ¼ýtððt™wk
þY fÞwO n‚w. ‚u Ë{Þu Mºteytu™u ftuE ¼ýtð‚wk s ™ n‚wk ‚uÚte
„tuhÄ™¼tEyu ‚u{™t ‚t÷wft™t „t{ztkytu™t ÷tuftu™u ¼u„t
fhe …tu‚t™e Œefheytu™u ¼ýtððt™wk fÌtwk. íÞthu Œhufu yuðtu
sðtƒ ytÃÞtu fu, “ Atufheytu™u ¼ýtðeyu ‚tu ƒ„ze òÞ
y™u Mð‚kºt ƒ™e òÞ, {txu y{tu ftuE ¼ýtððt™t ™Úte.”
 256

ytðwk Ëtk¼¤e „tuhÄ™¼tE™u ¾wƒ Œw:¾ ÚtÞwk.

òu fu ‚uytu …tu‚t™e Ë¥tt™t YðtƒÚte ¼ýtððt™e Vhs
…tze þf‚, …ý ‚uytuyu yu{ ™ fh‚tk W…ðtË þY fhe
ŒeÄt ! ÷tuftu™u ¾ƒh …z‚tk ƒÄt ¾uzq‚tu …tu‚t™e …wºteytu™u
¼ýtððt ‚i Þ th ÚtÞt y™u ¼ýðt {tu f ÷e; íÞthu
„tuhÄ™¼tEyu W…ðtË Atuzât !
„tuhÄ™¼tE suðt rþûtý «u{e n‚t yuðt s ŒÞt¤w
…ý n‚t. …tu‚u ‚tu ftuE Sð «týe{tºt™u Œw:¾ð‚t ™rn,
…hk‚w ‚uytuyu …tu‚t™t „t{ztkytu{tk ftÞŒtu fÞtuo n‚tu fu, “
…þw fu …ûte ftuE…ý™tu rþfth fh™th™u ‚u{s ™Œe-‚¤tð{tk
hnu÷tk {tA÷tk ð„uhu «týeytu™u {th™th™u ¼Þkfh Ëò
fhðt{tk ytðþu.”
yufðth ftuE yk„úus yrÄftheyu …tu‚t™t ™tufhtu™u
„tuhÄ™¼tE™e ËhnŒ{tk ytðu÷ ™Œe{tk {tA÷tk …fzðt
{tufÕÞt n‚t. íÞthu …ý yk„úus™e þh{ Atuze™u fu Ätf
Ä{fe™e …hðt fÞto rð™t ™tufhtu™u …tAt ftZe {qõÞt n‚t !
ð¤e ‚uytu Œuþ¼õ‚ …ý n‚t. {tu‚e¼tE y{e™™u
‚uytu „wY {t™‚t n‚t. „tkÄeS™e ËtÚtu hne ¾tŒe …nuhðt™wk
þY fhe ŒeÄwk n‚wk. E.19h1{tk MðŒuþe ðú‚™t ytkŒtu÷™™u
ðu„ yt…ðt ¾uzt SÕ÷t™t ðh‚t÷{t 27 „t{tu™t swÚtðt¤t
…txeŒthtu™e ˼t {¤e ‚u{tk „tuhÄ™¼tE™u «{w¾ ƒ™tÔÞt
n‚t.
 257
…Ae ònuh{tk ‚uytu Œuþ™u Mð‚kºt fhðt™t
«ð[™tu fhðt ÷tøÞt. ytðwk òuE rƒúxeþ Ëhfthu fÌtwk :
“‚{tu ytkŒtu÷™{tkÚte htS™t{wk yt…e Œtu, ™rn‚h ‚{tu™u
yt…u÷ ºtýuÞ ‚t÷wft ÷E ÷uðt{tk ytðþu.” A‚tk …ý
„tuhÄ™¼tEyu {tLÞwk ™rn, ‚uÚte yk„úus Ëhfthu ºtýuÞ
‚t÷wft …tAt ÷E ÷eÄt ! ‚tu …ý zøÞt ™ n‚t y™u Mðhts
ytkŒtu÷™ þY s htÏÞwk n‚wk. fuðe Œuþ¼Âõ‚ !

“ fhe{ yt„t¾t™ ”
¼õ‚tu ! ð‚o{t™ Ë{Þ E.h004 {tk Œwr™Þt™e ðM‚e
Ëðt A yƒs™e Au. ‚u{tk {wË÷{t™tu yÚtto‚ EM÷t{
Ä{o™u {t™™thtytu™e ËkÏÞt 1,1h,63,h…,000 (yuf
yƒs ƒth fhtuz ºtuËX ÷t¾ …å[eË nòh) Au. EM÷t{
Ä{o{tk ËwL™e…kÚte y™u rþÞt…kÚte ƒu rð¼t„tu Au. ‚u{tk su
rþÞt…kÚteytu Au ‚u{tk …ý ºtý Vtkxt Au : (1) ¾tuò rþÞt
EÚt™t-yþuhe (h) ¾tuò rþÞt EM{tE÷e y™u (3) ŒtWŒe
ðntuht.
«Út{ «fth™t rþÞt…kÚteytu Eht™™t ¾t{tuþe™u {t™u
Au. ƒeò «fth™t rþÞt…kÚteytu yt„t¾t™™u {t™u Au y™u
ºteò «fth™t ŒtWŒe ðntuhtytu ËiÞŒ Ëtnuƒ™u {t™u Au. ‚u{tk
EM{tE÷e ¾tuò yt„t¾t™™tu …rh[Þ òýeyu.
ð‚o{t™ yt„t¾t™™wk ™t{ fhe{¾t™ Au. ‚uytu [tuÚtt
yt„t¾t™ „ýtÞ Au. ‚uytu™tu sL{ Þwhtu…™t Sr™ðt Œuþ{tk
 258
E.1936 {tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytuyu ™t™…ýÚte
s y™uf …htu…fth™tk ftÞtuo{tk ¼t„ ÷uðt™wk þY fÞwO n‚wk.
‚uytu ftu÷us{tk ¼ý‚t n‚t íÞthu …ý ŒtY fu rË„thux™u
õÞtthuÞ …ý ntÚt yztzâtu ™ n‚tu, ytðt ËkÞ{e n‚t.
rðŒuþ™e ¼qr{ …h hnuðt A‚tk yuf …ý Œw„woý …uËðt ŒeÄtu
™ n‚tu.
ytðt ËŒT„wýtu™u fthýu ‚u{™t ŒtŒt Ëw÷‚t™ {tunk{Œ
yt„t¾t™ ºteòyu …tu‚t™t …wºt y÷e¾t™™u …tu‚t™e
„tŒe™t ðthË ™ ƒ™tÔÞt, …ý …tu‚t™t …tiºt fhe{™u Võ‚
h0 ð»to™e ô{hu E{t{(Ä{o„wÁ) ƒ™tÔÞt n‚t.
™t{Œth fhe{ yt„t¾t™ nt÷ Œwr™Þt™t h… Œuþtu{tk
hnu‚t …tu‚t™t ƒu fhtuz y™wÞtÞeytu™t Ä{o„Yw ‚hefu ytŒh{t™
Ähtðu Au. Œwr™Þt™t y™uf Œuþtu{tk ‚uytu™e …htu…fth™e
«ð]Â¥tytu [t÷u Au. ‚u™kw ÷eMx ÷¾tE þfu ‚u{ ™Úte yux÷e
ƒÄe «ð]Â¥tytu [t÷u Au.
Ëtiht»xÙ-„wsht‚{tk …ý ‚u{™t fux÷tÞ rËk[tE y™u
rþûtý™t «tusuõx [t÷u Au. ‚uytu rðþu»t fhe EM{tE÷e
¾tuòytu™u {ŒŒ fhe Œwr™Þt™t Ä{o„wYytu™u þe¾ yt…‚t
nþu fu, ‚{tu …ý ‚{tht ytr©‚tu™t ytŠÚtf WíÚtt™{tk
{ŒŒY… ƒ™tu.
EM{tE÷eytu ytðf{tkÚte 10 xft Ä{toŒt{tk yt…u
Au, ‚u™t fthýu yƒòu Yr…Þt™tu Ä{toŒtu yt„t¾t™ xÙMx{tk
 259

s{t ÚttÞ Au. ‚u{tkÚte ¾tuòytu™u Mðtð÷kƒe

ƒ™tððt{tk …ý ¾wƒ Yr…Þt ð…htÞ Au. fhe{ yt„t¾t™
nt÷ …urhË(£tLË)y™u Sr™ðt{tk hnu Au.
‚u{™t [wM‚ ytr©‚tu Au ‚uytu Œhhtus [th ðt„u QXu Au
y™u …rðºt ÚtE s{t‚¾t™t{tk ({krŒh{t) ¼u„t ÚtE Œhhtus
ŒtuZ f÷tf æÞt™ ¼s™ fhu Au ! ½uhÚte «ËtŒ ÷tðu ‚u™e
Œhhtus nhtS ÚttÞ Au. …Ae ‚u «ËtŒ „heƒ ÷tuftu™u
yt…ðt{tk ytðu Au y™u nhtS™t su …iËt ytðu ‚u™wk …ý
Œt™ fhe Œuðt{tk ytðu Au. yt he‚u EM{tE÷e ¾tuòytu
Œhhtus …htu…fth fhu Au. yt„t¾t™ …ý WŒth rŒ÷™t
ntuðtÚte …htu…fth™tk ft{tu fhe hÌtt Au.

“ „úu™ rð÷ þt…o ”

Œhuf Œuþtu{tk „w÷t{tu™t ‚thýnth y÷„ y÷„
{nt{t™ðtu ÚtÞt Au y™u …þwytu™e su{ Sð™ Sð‚t
„w÷t{tu™u {týË ‚hefu Sð‚t fÞto Au. yuðt ÷tuftu{tk
#ø÷uLz Œuþ™t „w÷t{tu™u „w÷t{e{tkÚte Atuztð™th ŒÞt¤w
ӌޙt {nt{t™ð n‚t „úu™ rð÷ þt…o. ‚u{™tu sL{
#ø÷uLz{tk ÚtÞtu n‚tu.
™t™…ýÚte s ÄtŠ{f ðtk[™™tu þtu¾ Ähtð™th „úu™
rð÷™t ӌޙu ËŒTðtk[™u ¾wƒ ËkðuŒ™þe÷ ƒ™tðe ŒeÄwk
n‚wk, ‚uÚte ftuE…ý™u Œw:¾e òuE …tu‚u Œw:¾e ÚtE s‚t y™u
Ët{u™e ÔÞÂõ‚™wk Œw:¾ Œqh fhðt{tk ÷t„e s‚t n‚t. yu
Ë{Þ™t rƒúx™™t Ä™ðt™ ÷tuftu „w÷tu{tu™u ¾heŒ‚t y™u
 260
yr‚ …rh©{ fhtð‚t n‚t. ‚u „w÷t{ ßÞthu
ð]Ø ÚttÞ yÚtðt ‚tu yr‚ ƒe{th …zu yux÷u …tu‚t™t ½uhÚte
ftZe {qf‚t n‚t.
„w÷t{tu …tËu …þwytu™e {tVf ft{ fhtð‚t òuE™u
„úu™rð÷™wk ÓŒÞ ÿðe QX‚wk y™u ÓŒÞ{tk fYýt™e
Ëhðtýeytu þY ÚtE s‚e n‚e. …tu‚u {™tu{™ ™¬e fÞwO fu,
“„{u ‚u{ fhe yt r™Œtuo»t ÷tuftu™u „w÷t{e{tkÚte Atuztððt
Au.” …Ae ‚u{ýu ™tufhe Atuze ŒeÄe y™u „w÷t{tu™tu Aqxfthtu
fhtððt ftÞŒtytu™tk …wM‚ftu™tu yÇÞtË fÞtuo. íÞthƒtŒ
‚u{ýu ÷tuzo {uLËrVÕz™e f[uhe{tk fuË hsw fÞtuo.
„úu™ rð÷ þt…uo htºte-rŒðË yÚtt„ {nu™‚ fhe, ‚u™u
fthýu ftÞŒtu ÚtÞtu fu, “ rƒúx™™e (#ø÷uLz™e) ¼qr{ …h
…„ {qf‚t™e ËtÚtu s ftuE…ý Œuþtu{tkÚte ÷tððt{tk ytðu÷
„w÷t{tu, „w÷t{e{tkÚte Aqxe™u Mð‚kºt {týË ‚hefu hne™u
…tu‚t™wk Sð™ …tu‚t™e he‚u Sðe þfþu ‚uytu™u ftuE „w÷t{
‚hefu ¾heŒe þfþu ™rn.”
™ðt „w÷t{tu Út‚t ƒkÄ ÚtE „Þt, …hk‚w Ä™ðt™tu
…tËu ÷t¾tu „w÷t{tu n‚t ‚u™wk þwk fhðwk ? yu rð[th fhe „úu™
rð÷u Vhe™u Íwkƒuþ þY fhe. ‚u{tk ‚u{™u y™uf {wËeƒ‚tu
ytðe y™u Ä™ðt™tu ‚hVÚte Þt‚™tytu yt…ðt{tk ytðe,
‚tu …ý ‚uytu zøÞt ™rn y™u yk‚u ‚{t{u ‚{t{ „w÷t{tu™u
AtuztÔÞt ! „w÷t{e™tk {q¤™u ‚u{ýu n[{[tðe W¾tze ftZâtk.
„heƒ „w÷t{tu™u {wõ‚ fhtÔÞt ‚uÚte ÷t¾tu „w÷t{tu™t
ÓŒÞ{tkÚte QX‚tu yuf s æð™e ðt‚tðhý™u ¼he Œu‚tu n‚tu :
“„úu™ rð÷ þt…o rÍkŒtƒtŒ.” rƒúx™™tu Er‚ntË ytsu …ý
yt {nt{t™ð™e ¼ÔÞ Þþtu„tÚtt „tÞ Au.
 261

“ rð¿tt™e s„Œeþ[kÿ ƒtuÍ”

¼õ‚tu ! ¼th‚™t {nt™ rð¿tt™e s„Œeþ[kÿ ƒtuÍ™tu
sL{ íÞth™wk ¼th‚ y™u nt÷™t ƒtkø÷tŒuþ™t Ztft SÕ÷t™t
rð¢{…wh „t{{tk E.18…8 {tk ÚtÞtu n‚tu. r…‚t ¼„ðt™[kÿ
¾wƒ ŒÞt¤w n‚t. E.1880 ™t ¼Þkfh Œw»ft¤{tk ‚uytuyu
„heƒtu™u y™ts, f…ztk y™u Yr…Þt ð„uh™ u kw ¾qƒ Œt™ fÞwO
n‚w.k ŒÞt¤w r…‚t™t ËkMfthtu …wºt s„Œeþ{tk ™t™…ýÚte s
òuðt {¤‚t n‚t.
‚uytu …tu‚t™e {t‚t yƒ÷t ƒtuÍ™u ½ýeðth fnu‚t :
“÷tuftu™e Ëuðt{tk Sð™ rð‚tððwk yu s Ët[wk Sð™ Au.
…tu‚t™t {txu ‚tu Ëti Sðu Au. {thu …ý Sð™{tk {tuxt ÚtE™u
Œt™uïhe fýo suðt Œt‚t ƒ™e „heƒtu™e Ëuðt fhðe Au. ‚uytu
Mfw÷{tk ¼ýðt s‚t íÞthu ftuE™tk Vtxu÷tk f…ztk swðu fu ‚wh‚
k
…tu‚t™tk …nuh÷
u tk f…ztk W‚the™u yt…e Œu‚t y™u „heƒtu™u
…tu‚t™t ½uh ÷E sE™u s{tz‚t n‚t.
‚uytu {tuxt ÚtE [th ð»to ÷kz™{tk ¼ýe rð¿tt™™t
M™t‚f ƒLÞt n‚t. ‚uytuyu …tu‚t™e 31{e ð»to„tkX
ËtŒtEÚte Wsðe™u ònuh fÞwO fu, “ {tÁk nðu …Ae™wk Ë{„ú
Sð™ Œuþ™t fÕÞtý yÚtuo y™u rð¿tt™™u [hýu nwk Ë{…eo
Œô Awk. {tht Sð™™e …¤u…¤ {t™ðò‚™wk fÕÞtý fh™the
ði¿ttr™f þtuÄtu …tA¤ s ð…htþu.”
 262

íÞth …Ae ‚u{ýu «Þtu„þt¤t þY fhe y™u

«ftþ™t ™t™t yuðt rfhý™wk {t… {t…e þftÞ y™u yu™t
ðu„™e yuf ËufLz™tu nòh{tu ¼t„ Œþtoð‚wk Þkºt ƒ™tÔÞwk !
yt Þk º t îtht rðs¤e rðþu ™ t Ëk þ tu Ä ™{tk rðŒu þ ™t
rð¿tt™eytu fh‚tk …ý Ëthe «„r‚ fhe. ‚u{s ‚th rð™t™t
ËkŒuþt ÔÞðnth™e (ðtÞh÷uË™e) þtuÄ Œwr™Þt{tk ËtiÚte
…nu÷tk s„Œeþ[kÿu fhe n‚e, …hk‚w {tftu™
o eyu ƒtuÍ™t ÷u¾™t
ytÄthu «„r‚ fhe …tu‚t™e þtuÄ …uxLx fhtðe ŒeÄe n‚e.
þtMºttu{tk ‚tu ÷ÏÞwk s Au fu, ð™M…r‚{tk Sð Au,
…ý rð¿tt™ {t™‚wk ™ n‚wk ‚uÚte ƒtuÍu £tLË{tk y™u
÷kz™{tk «Þtu„ fhe Ëtrƒ‚ fhe ƒ‚tÔÞwk fu, ð™M…r‚{tk
{™w»Þ{tk ntuÞ yuðtu s Sð Au y™u yu …ý {týË™e
su{ ÷t„ýe y™w¼ðu Au ! ‚uytuyu y™uf þtuÄtu fhe n‚e,
…ý htuÞÕxe (ËkþtuÄ™™t ƒŒ÷u Yr…Þt) ÷eÄe ™ n‚e.
E.Ë.1917 {tk‘ƒtuÍ ËkþtuÄ™ …eX’™e MÚtt…™t
fhe Œuþ™u y…oý fhe ŒeÄe. ‚u{tk rð™t {qÕÞu rðãtÚteoytu™u
«ðuþ {¤u yuðe ÔÞðMÚtt fhe n‚e. ‚uytu …tËu ¼ux™t
Y…{tk ÷t¾tu Yr…Þt ytÔÞt n‚t, ‚u Yr…Þt Œuþ™e y™uf
þt¤tytu{tk ¼ux yt…e E.1937 {tk yðËt™ …tBÞt; …ý
…tu‚t™wk ™t{ y{h fh‚t „Þt.
 263

“ ntLË ðuzh ”
Þwhtu… ¾kz{tk s{o™e …tËu ntu÷uLz Œuþ Au. yu Œuþ™e
{tuxt ¼t„™e s{e™ ŒrhÞt fh‚tk ™e[tý ¼t„{tk ytðu÷
Au. ‚u™t fthýu ðM‚e{tk …týe ytðe s‚wk y™u „t{ztkytu
zqƒe s‚tk ‚u{s y™uft™uf {™w»Þtu y™u …þwytu™tk fYý
{tu‚ Út‚tk n‚tk.
ytðwk ðthkðth ƒ™‚wk n‚wk ‚uÚte …týe™u ykŒh ytð‚wk
htufðt {txu ntu÷uLz Ëhfthu ßÞtk ßÞtk Ë{wÿ rf™thu „t{ztkytu
n‚tk íÞtk íÞtk ŒrhÞt rf™thu ÷tkƒt y™u …ntu¤t ftux [ýtÔÞt
Au. yu ftux™u íÞtk …wM‚tu fnuðt{tk ytðu Au.
yuf rŒðË Ë{wÿ™t ftkXu ytðu÷ yuf „t{™tu ƒt¤f
Mfq÷uÚte ¼ýe™u Ëtksu ½uh s‚tu n‚tu. Œeðt÷™e ƒtsw{tk
hM‚tu ntuðtÚte íÞtk [t÷‚tu n‚tu. yuðt{tk yu™e ™sh
Œeðt÷{tkÚte x…f‚t …týe W…h …ze. ‚whk‚ íÞtk sE™u òuÞwk
‚tu ™t™wk rAÿ …zu÷ n‚wk y™u ‚u{tkÚte Äehu Äehu …týe ƒnth
™ef¤‚wk n‚wk.
ytðwk òuE™u ntLË ðuzh ™t{™tu yt ƒt¤f [tUõÞtu !
“ yhu ! yt ftýtk{tÚte …týe þY hnuþu ‚tu {tuxwk ftýwk Útþu
y™u fŒt[ Œeðt÷ …ý …zþu ! òu ŒrhÞt™wk …týe „t{{tk
½wËþu ‚tu yuf …ý {týË fu ò™ðh ƒ[e ™rn þfu, {txu
yíÞthu s ‚u …týe™u ykŒh ytð‚wk htufe Œô yux÷u {tuxwk
rAÿ ÚttÞ ™rn.”
ytðtu {™tu{™ r™ýoÞ fhe …tu‚t™t ntÚt™e nÚtu¤e su
 264
ftýt{tkÚte Xkzwk …týe ytð‚wk n‚wk íÞtk ytze
ht¾e ŒeÄe, ‚uÚte …týe htuftE „Þwk. Ëtks …ze „E ‚uÚte
ykÄtÁk Útðt ytÔÞwk, …ý ‚u hM‚uÚte ftuE ™eféÞwk s ™rn.
su{ su{ htºte ðÄ‚e „E ‚u{ ‚u{ Þwhtu…™e ¼Þkfh Xkze
ðÄ‚e „E ‚u™t fthýu ntLË yt¾e htºte Xkze{tk XwXðt‚tu
hÌttu. ‚uýu rð[th fÞtuo : “nwwk Xkze™t fthýu ½uh s‚tu hneþ, ‚tu
{tuxwk ƒtftuÁk …ze sþu y™u {tht yuf™u fthýu yt¾wk „t{
…tÞ{t÷ ÚtE sþu, yu™t fh‚tk nwk Xkze™t fthýu {]íÞw …t{wk
‚tu þneŒ ƒ™e sEþ.”
ytðwk rð[the {™tuƒ¤ {¬{ fhe yt¾e ht‚ Xkze{tk
Äúqs‚tu hÌttu y™u yt¾e ht‚ íÞtk s W¼tu hne™u …týe™u
ytð‚tk htufe htÏÞwk. Ëðthu ÷tuftu ™eféÞt. ‚u™u …tËu ƒtu÷tðe
ƒÄe ðt‚ fhe. ‚whk‚ ƒq{tu …tze „t{™t ÷tuftu™u ƒtu÷tÔÞt
y™u ‚tíftr÷f Ëe{uLx ÷tðe …u÷wk ftýwk …qhe Œuðt{tk ytÔÞwk.
ntLË ðuzhu yt¾t „t{™t «tý ƒ[tÔÞt ‚u ƒŒ÷ ‚u{™u
Ëhfth ‚hVÚte …whMfth yt…e ƒnw{t™ fhðt{tk ytÔÞwk.

“ y÷ufftux rx¬t …tLÞtu ”

ytuMxÙur÷Þt Œuþ™tu y÷ufftux rx¬t …tLÞtu ™t{™tu
rðãtÚteo ytuMxÙur÷Þ™ ™uþ™÷ Þwr™ðŠËxe{tk yÇÞtË …qhtu
fhe ÚttE÷uLz Œuþ™t ƒU„ftuf þnuh{tk ™tufhe {txu „Þtu, íÞtk
Ëthe ™tufhe {¤e „E. íÞtk yuf Þwð‚e ËtÚtu ÷ø™™wk ™¬e
ÚtÞwk, …ý ‚u Mºteyu ƒeò òuzu ÷ø™ fhe ÷eÄtk ‚u™u fthýu
…tLÞtu™u ¾wƒ yt½t‚ ÷tøÞtu. …Ae ‚u™u þtkr‚ ™ {¤‚tk
 265

ƒtiØ{X{tk „Þtu y™u Ëk‚tu™u þtkr‚ {txu™tu

W…tÞ …qAâtu.
{t™ð‚tðtŒe Ëk‚tuyu fÌtwk : “ þtkr‚ ‚tu r™:MðtÚto¼tðu
Ëuðt fhðtÚte {¤u Au, yuðe ƒeò ftuE ËtÄ™tuÚte {¤‚e
™Úte, {txu ‚{tu {t™ðËuðt{tk ÷t„e òytu. yu ‚{tÁk Sð™
{Äwh ƒ™tðe Œuþu.” yu Ë{Þu ÚttE÷uLz{tk yuRzTË™t
htu„eytu ðÄðt ÷tøÞt n‚t. ‚uytu yr‚ …ezt‚t n‚t ‚tu …ý
ftuE {týË [u…™t ¼ÞÚte ‚u{™e Ëuðt fhðt s‚wk ™ n‚wk.
…tLÞtuyu {™tu{™ ™¬e fÞwO : “ yuRzTË™t ƒÄt
ŒŒeoytu ftkE rð÷tËe Sð™™u fthýu htu„™t ¼tu„ ƒLÞt
™Úte, …hk‚w {tuxt ¼t„™t ÷tuftu ‚tu ÷tune™t ËkƒkÄu fhe™u
…eztE hÌtt Au; {txu ‚uytu™e Ëuðt fhe {t™ð‚t™wk ftÞo fhe
þtkr‚ {u¤ðwk.” ytðtu r™ýoÞ fhe yuRzTË™t ŒŒe y o tu™u ÷E
{X{tk ÷tðe Ëuðt fhðt ÷tøÞtu. íÞtk ‚tu {X™t sq™t
ËtÄwytuyu rðhtuÄ fÞtuo :“ ‚thu yuf÷t hnuðwk ntuÞ ‚tu hnu, …ý
ytðt htu„eytu ynª ht¾e þftþu ™rn. ‚thu ‚uytu™e Ëuðt
fhðe ntuÞ ‚tu {X{tkÚte s‚tu hnu.”
ËtÄwytu™t rðhtuÄ™u fthýu yuf yuf ŒŒeoytu™u- ¾¼u
ô[fe Œqh r™so™ søÞt{tk ÷E „Þtu y™u íÞtk Íwk…ztkytu
ƒ™tðe hnuðt ÷tøÞtu. htu„eytu {txu Œhhtus ¼tus™ {t„ðt
òÞ y™u {tÚtu W…tze …tAtu Íwk…zu ÷E sE Œhuf™u ¾ðztðu.
f…ztk Vtxe òÞ ‚tu þnuh{tk sE Œhuf {txu f…ztk {tk„e
÷tðu.ŒŒeoytu™e ntshe ðÄðt ÷t„e yux÷u ™Sf{tk hnu‚t
 266

÷tuftuyu rðhtuÄ fÞtuo, …ý rnk{‚ ™ ntÞtuo.

yt he‚u E.1991 {tk yÚtto‚T 13 ð»to …nu÷tk
y÷ufftux rx¬t …tLÞtuyu þY fhu÷ yt yuEzTË™t ŒŒeoytu™e
ËkMÚtt{tk ŒŒeoytu™tu ðÄthtu Út‚tu òÞ Au y™u ÷tufò„]Â¥t™t
fthýu ‚u{tk Œt™™tu …ý «ðtn ytð‚tu hnu Au ‚u™u fthýu
nt÷{tk yt ËkMÚtt ¾wƒ {tuxe ƒ™e „E Au y™u yuEzTË™t
ŒŒeoytu {txu þtkr‚Ät{ ƒ™e „E Au.
yíÞthu yuRzTË htu„ rŒ™«r‚rŒ™ ðÄ‚tu s òÞ Au,
‚u™kw {wÏÞ fthý ðu~Þt Ë{t„{ y™u ÷ø™u‚h ËkƒÄ k Au y™u
ƒeswk fthý yuðt htu„eytu™kw ÷tune Ëtht {týË™u [ztððt{tk
ytðu yux÷u …ý ÚttÞ Au. E.h001™t sq™ {tË{tk LÞqÞtufo {tk
ytk‚hht»xÙeÞ {nt˼t{tk Þw™tu™t {nt{kºte ftuVe yL™t™u
fÌtwk n‚wk fu, “ yuEzTË™t htu„Úte yts ËwÄe Œwr™Þt{tk fw÷ ƒu
fhtuz ™u ðeþ ÷t¾ ÷tuftu™tk {]íÞw ÚtÞtk Au !!

“ ™u…tur÷Þ™ ƒtu™t…txo ”
™u…tur÷Þ™ £tkË™t yuf ™t™fzt Ëir™f{tkÚte …tu‚t™e
rnk{‚ y™u fw™nu ™u fthýu yuf rŒðË £tLË Œuþ™t þnu™þtn
ƒ™e „Þt n‚t. Œwr™Þt™t ©uc Ëu™t…r‚ytu{tk ‚u{™e „ý™t
ÚttÞ Au. ‚uytuyu Þwhtu…™t ½ýt Œuþtu™u S‚e™u …tu‚t™wk Ët{útßÞ
ðÄtÞwO n‚w.k ytu„ýeþ{e ËŒe™e þÁyt‚{tk Þwhtu…¾kz{tk
‚u{™e ntf ðt„‚e n‚e. ynª ‚u{™e ƒntŒwhe™e ™rn, …ý
{t™ð‚t™e ðt‚tu fnuðe Au, su yLÞtu™u «uhýtY… ƒ™e þfu.
 267

yuf ðth ™u…tur÷Þ™ ËtŒtk f…ztk …nuhe

÷tuftu™tk Ëw¾-Œw:¾ òuðt ™eféÞt n‚t. yuf søÞtyu {sqhtu
Úttk¼÷tu Q¼tu fhðt {nu™‚ fh‚t n‚t, …ý yuf {sqh™t
y¼tðu Úttk¼÷tu Q¼tu Út‚tu ™ n‚tu, ‚uÚte {sqhtuyu fÌtwk : “
Ëtnuƒ ! yuf {týË nsw ntuÞ ‚tu Úttk¼÷tu sÕŒe W¼tu ÚtE
stÞ.” íÞtk ‚tu {tr÷f „t¤tu Œu‚tu Œu‚tu fnuðt ÷tøÞtu : “
ftuE {týË ™rn ƒtu÷tðtÞ, ‚{thu s Úttk¼÷tu Q¼tu fhðtu
…zþu.”
yt á~Þ òuE ™u…tur÷Þ™u …u÷t {tr÷f™u fÌtwk : “‚{tu
Q¼t Q¼t „t¤tu Œtu Atu ‚u fh‚tk {ŒŒ fhtðtu ‚tu Úttk¼÷tu
Q¼tu ÚtE òÞ.” íÞtk ‚tu …u÷tu ¢tuÄ fhe ƒtuÕÞtu : “‚wk {tuxtu
ŒÞt¤w™tu Œefhtu ntu ‚tu fh™u {ŒŒ.” ‚whk‚ ½tuzt W…hÚte W‚he
{ŒŒ fhe yux÷u Úttk¼÷tu W¼tu ÚtE „Þtu. ‚uÚte {sqhtuyu yt
{týË™tu yt¼th {tLÞtu.
…Ae ‚u{ýu sðt™e ‚iÞthe fhe íÞthu {tr÷fu ™t{
…qAâwk íÞthu ‚uytuyu fÌtwk : “{tÁk ™t{ ™u…tur÷Þ™ ƒtu™t…txo
Au. Vhe sYh …zu ‚tu ƒtu÷tðòu.” ytðwk Ëtk¼¤‚t s …u÷tu
Äúqsðt ÷tøÞtu ™u {tVe {t„e. íÞthu ™u…tur÷Þ™u ‚u™u fÌtwk :
“ftuE…ý ft{™u yt…ýt ntuŒTt™e áÂüyu ™ òuðwk òuEyu.
{ŒŒ fhðe yu Œhuf ™t™t-{tuxt {týË™e Vhs Au.”
yuf ðth ‚uytuyu ytuMxÙeÞt™e htsÄt™e rðÞu™t …h
yt¢{ý fÞwO n‚wk. S‚ðt™e ‚iÞthe s n‚e, íÞtk rðÞu™t™t
þtkr‚Œq‚u ytðe™u fÌtwk:“y{the ™t™e htsfw{the yr‚
 268

ƒe{th Au y™u ‚u{™u Ëthðth™e yr‚ sÁh

Au. y{tht htò n{ýt nthe sðt™t fthýu ‚u{™u Atuze™u
„wÂ{t„uoÚte ¼t„e sðt™e ‚iÞthe fhu Au, {txu ‚{tu ÞwØ
ƒkÄ fhtu ‚tu fwkðhe™tu «tý ƒ[e òÞ.”
‚wh‚
k {t™ð‚t™t yu …qòheyu nqf{ fÞtuo fu : “ÞwØ ƒkÄ
fhtu.” íÞthu Ëu™t…r‚yu fÌtwk : þnu™þtn ! S‚ðt™e ‚iÞthe Au
y™u ÞwØ ƒkÄ fheþwk ‚tu ƒtS nth{tk …÷xtE sþu.” íÞthu
™u…tur÷Þ™u sðtƒ ytÃÞtu : “ {t™ð‚t™e ™er‚ y{÷{tk
{qfðt™tu yt Ë{Þ Au. Œwr™Þt{tk fuð¤ ÞwØ s ™rn, …ý
{t™ð‚t ™t{™e …ý fkEf ðM‚w Au.” ‚wh‚ k ÞwØ ƒkÄ ÚtÞw.k
Œhuf™u £tkË sðt™e yt¿tt fhe. yt ƒtsw {tuxt ztuõxh™u
ƒtu÷tðe Ëthðth þY fhe yux÷u htsfw{the™u ËtÁk ÚtE „Þw.k

“ ŒuðeŒtË - y{hƒtE ”
¼õ‚tu ! yuf ðt‚ ‚tu Œhufu Mðefthðe s hne fu, Œt™
yt…ðwk Ënu÷wk, ¼Âõ‚ fhðe Ënu÷e y™u …htu…fth™tk y™uf
ft{tu fhðt …ý Ënu÷tk Au, …hk‚w htu„eytu™e ŒunÚte ftÞ{
{txu Ëu ð t fhðe yu yr‚ frX™ Au . yu { tk Þ …ý
hõ‚r…Â¥tÞtytu™e Ëuðt fhðe yu ‚tu yu™tÚte …ý frX™
Au. A‚tk ytðe frX™ Ëuðt fh™th ™h-™theytu …ý
Œwr™Þt™t y™uf Œuþtu{tk ÚtE „Þtk Au. ‚u{tk {thu ðt‚ fhðe
Au Ëtiht»xÙ{tk sq™t„Z™e ƒtsw{tk ytðu÷ …hƒ ðtðze™t
ŒuðeŒtË ƒt…w y™u y{hƒtE {t‚t™e.
 269

18{e ËŒe{tk ytþhu h00 ð»to …nu÷t

sq™t„Z …tËu ytðu÷ {wkrÍÞtËh „t{{tk hƒthe ¿ttr‚{tk
Œu ð eŒtË ¼„‚™tu sL{ ÚtÞtu n‚tu . ™t™…ýÚte s
Œw:¾eÞtytu™e Ëuðt fhðt™tu ¾wƒ {rn{t n‚tu. {tuxt ÚtE
Ëk Ë th Atu z e …hƒ Ät{{tk Íw … zeytu ƒ™tðe íÞt
hõ‚r…Â¥tÞtytu™u ÷tðe Ëuðt fh‚t n‚t. Œhhtus Œqh Œqh
„t{ztkytu{tk sE htux÷t - þtf ð„uhu {tk„e ÷tðe htu„eytu™u
¾ðztðu, Œuþe yti»trÄytu „tu‚e „tu‚e™u hõ‚r…¥t™t
ŒŒeoytu™e Ëuðt fhu y™u ÷e{ztk™tk …÷t¤u÷tk …t™™t …týeÚte
Œhhtus ËtXt ËtV fhe ŒŒeo™thtÞý™t ytþeðtoŒ {u¤ðu; yt
ŒuðeŒtË ƒt…w™tu r™íÞ¢{ n‚tuu.
yufðth þtu¼tðz÷t „t{™e 19 ð»to™e ytneh Þwð‚e
y{hƒtE …tu‚t™t ËtËhu «Út{ðth ytýwk ð¤e™u s‚e n‚e.
ðu÷zwk …hƒ-ðtðze™e søÞt …tËu rðËt{tu ÷uðt Q¼wk htÏÞw.k
íÞtk Ët{u s ŒuðeŒtË ƒt…w hõ‚r…Â¥tÞtytu™e Ëuðt fh‚t n‚t.
÷e{zt™t …týeÚte ËtkXt™t ½t ËtV fhe hÌtt n‚t ‚u™t fthýu
…ezt …t{‚tk ™h-™theytu [eËtu …tz‚tk n‚tk.
ytðwk á~Þ òuE™u y{htƒtE™wk yk‚h ð÷tuðtE „Þwk.
ÓŒÞ{tkÚte fYýt™e Ëhðtýeytu Vqxe. {™tu{™ rð[th fÞtuo :
“yhu ! yt Œun™u rð»tÞ ¼tu„ðe …rhðth™e [tfhe fhe ðuzVe
™t¾ðtu yu fh‚tk yt r™htÄth htu„eytu™e Ëuðt{tk òuze Œô
yux÷u {thtu sL{ ËV¤ ÚtE sþu.”
ytðwk rð[the ‚whk‚ íÞtk sE Ëuðt fhðt ÷t„e „Þtk.
 270

‚u™t fthýu ‚u{™t …r‚ ð„uhu ‚hVÚte W…ÿð

ÚtÞtu, …ý ËtËhu „Þtk ™rn. …Ae ‚tu y{hƒtE …hƒ-
Ät{™u …tu‚t™wk ½h {t™e™u yt©{™wk ‚{t{ ft{ fhðt ÷tøÞtk.
„t{ztkytu{tk sE y™ts y™u htkÄu÷wk ¼tus™ ÷E ytðu
y™u Œhuf ŒŒeoytu™u s{tze …tuu‚u s{u. ŒuðeŒtË ƒt…w™e su{
htu„eytu™e Ëuðt{tk …tu‚t™wk Sð™ Ë{…oý fhe yk‚u ¼tir‚f
Œun™tu íÞt„ fhe …h÷tuuf™t {t„uo «Þtý fÞwO.
‚u søÞt{tk s ¼UËtý „t{™t þtŒqo¤ ¼„‚ ftXeyu
…ý …tu‚t™wk Ë{„ú Sð™ Ë{…oý fhe Ítu¤eytu {t„e
ŒŒeoytu™u s{tze ‚uytu™e Ëuðt fhe {t™ð sL{ ËtÚtof fhe
{t™ð‚t™wk {nt™ ftÞo fÞwO n‚wk. yuðt s hõ‚r…¥t™t
htuu„eytu™e Ëuðt fhðt {txu E.1979{tk …wÁ»ttu¥t{¼tE
…k[t÷u ðztuŒht{tk ‘hõ‚r…¥t r™ðthý Ëuðt Ëk½’ ™e MÚtt…™t
fhe Au. …Ae rðf÷tk„tu {txu “Ëuðt‚eÚto ” ËkMÚtt …ý þY fhe
{t™ð‚t {nUftðe Au.

“ hkr‚Œuð htò ”
¼õ‚tu ! Mðtr{™thtÞý Ëk«ŒtÞ™t yuf Ëtht Ëk‚
ðõ‚t MÚtt™u ƒu Ë e™u nrh¼õ‚tu yt„¤ yu ð w k fnu Au
fu : “Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u …htu…fth fhðt™wk õÞtkÞ feÄwk
™Úte. ƒúñY… ÚtE™u ¼Âõ‚ fhe yûthÄt{{tk s‚wk hnuðt™wk s
fÌtwkw Au.”
ytðwk ƒtu÷™tht yu Ëk‚ yu ¼q÷e „Þt ÷t„u Au fu,
 271

©eS {nthtsu …tu‚u yuf ™rn, …hk‚w y™uf

…htu…fth™tk ftÞtuo fhu÷tk Au. yux÷wk s ™rn, …ý …htu…fth
fhðt™e …tu‚t™t ytr©‚tu™u yt¿tt …ý fhe Au. yu™t …whtðt
{txu MðÞk ©enrhSyu fnu÷ hkr‚Œuð htò™wk ytÏÞt™ ynª
hsw fhe hÌttu Awk.
©eS {nthts rð¢{ Ëkð‚ 1861 {tk «Út{ðth
ftrhÞtýe{tk …ÄtÞto íÞthu Þ¿ttu fhtðe rðþt¤ ˼t{tk
rËkntË™ …h rƒhts{t™ ÚtE™u ƒtuÕÞt n‚t : “ nu ¼õ‚tu !
{tÁk ð[™ Ëtk¼¤tu. …htu…fth Ë{t™ ƒeswk …wÛÞ ™Úte. su
÷tuftu …tu‚u Œw:¾ Ën™ fhe™u …ý ƒeò s™tu™wk rn‚ fhu Au ‚u
…wÁ»ttuyu s …tu‚t™wk ftÞo Ëk…tŒ™ fÞwO Au yt «{týu r™ùu
òýtu.
yt ÷tuf{tk su …wÁ»ttu ƒeòytu™tk Œw:¾tu™u òuE …tu‚t™e
þÂõ‚ «{týu ‚u{™tk Œw:¾tu™wk r™ðthý ™ fhu ‚u …þw Ë{t™
Au. yt …]Úðe{tk hkr‚Œuðhtò …htu…fthÚte ÄLÞ ÚtE „Þt
n‚t. yu htò™tu r™{o¤ Þþ yt ÷tuf{tk nsw …ý „ðtÞ Au,
yu htò™wk ytÏÞt™ Ëtk¼¤tu.
…qðuo (Ë‚TÞw„{tk) [kÿðkþ™t Ëkf]r‚ ™t{™t htò n‚t.
‚u{™u hkr‚Œuð ™t{™t …wºt n‚t. r…‚t …h÷tuf{tk „Þt …Ae
ŒÞt¤w hkr‚Œuð Ä{oÚte htßÞ fhðt ÷tøÞt. ‚uytuyu y™uf
Þ¿ttu fhe Ë{„ú Ë{]ÂØ ƒútñýtu™u Œt™{tk yt…e ŒeÄe n‚e.
…Ae ‚u htò …rhðth Ërn‚ yÞtr[‚ð]Â¥t™tu ({tøÞt rð™t
{¤u ‚tu ¾tðt™wk) yt©Þ fhe hnuðt ÷tøÞt. ftuE Ë{Þu
‚uytu™u ÷q¾wk yL™ {¤‚wk, ‚tu fÞthuf r{ütL™ {¤‚wk n‚wk;
 272

fÞthuf fuð¤ s¤ s {¤‚wk ‚tu fÞthuf V¤

{¤‚tk n‚tk.
yt he‚u ‚uytu Sð™ r™ðton fh‚t n‚t. yuðt Ë{Þ{tk
yufðth ‚uytu™u 48 rŒðË ËwÄe yL™-s¤ {éÞwk ™rn,
‚uÚte 48 W…ðtË ÚtÞt ! 49 {tk rŒðËu ftuE ƒútñýu htkÄu÷wk
yL™ y™u s¤ ytÃÞwk. …Ae hkr‚Œuðu yL™trŒf™t rð¼t„
fhe …rhðth™u yt…e Ëðuo ¼tus™ fhðt ƒuXtk.
íÞtk yL™ttÚteo ƒútñýu ytðe s{ðt™wk {tøÞwk. ‚uÚte
©Øt…qðof ‚u{™u ytÃÞwk. ‚u „Þtu íÞtk ƒeò yr‚rÚtyu ytðe
s{ðt {tøÞwk ! ‚whk‚ hkr‚Œuðu ŒÞt ÷tðe ‚u þqÿ™u s{ðt™wk
ytÃÞwk. yu „Þtu íÞtk ‚tu ºteòu yr‚rÚt ytðe™u fnuðt ÷tøÞtu :
“hkr‚Œuð ! nwk y™u {thtk fq‚htkytu ¼q¾™t Œq:¾Úte ¾wƒ Œw:¾e
Aeyu, {txu y{tu™u s{ðt™wk yt…tu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ‚u{™u …ý «ËL™ r[¥tu ƒtfe ðÄu÷
ƒÄwk s s{ðt™wk yt…e ŒeÄwk ! …Ae ƒtfe hnu÷ Võ‚ s¤
…eðt Œhuf „Þtk íÞtk ‚tu yuf [tkzt¤ ytðe™u fh„hðt ÷tøÞtu :
“‚hMÞu {tht «tý òÞ, ‚hMÞt™u ftuý …týe …tÞ.” yuf
…¤™tu rð[th fÞto rð™t ‚u™u …týe yt…e ŒeÄwk y™u ŒÞt¤w
hkr‚Œuð ƒtuÕÞt : “ nwk …h{tí{t …tËuÚte yrý{trŒf yü
rËÂØ EåA‚tu ™Úte ‚Útt {thu {tuût …ý òuE‚tu ™Úte. nwk
Ëðuo «týeytu™e ykŒh hnu÷t ytí{t™e ËtÚtu yuf…ýwk …t{e
‚u{™tk Œw:¾tu™t ¼tuõ‚tY…u ð‚o‚tu Útftu ‚u{™t Œw:¾tu™u …t{wk
y™u ‚uytu Ëðuo Œw:¾tuÚte hrn‚ ÚttÞ !!”
nu ¼õ‚s™tu ! yr‚ ŒÞt¤w y™u {ntÄiÞoþt¤e hkr‚Œuð
 273

yt «{týu ƒtu÷e ‚hMÞt [tkztý™u …týe

yt…e …tu‚u ‚hMÞt hÌtt. ytðe ŒÞt¤w‚t y™u …htu…fth…ýwk
òuE ƒúñt, rð»ýw y™u þkfhu «ËL™ ÚtE hkr‚Œuð™u Œþo™
ytÃÞtk. ºtýuÞu ðhŒt™ {t„ðt™wk fÌtwk, …ý hkr‚Œuðu fkE…ý
{tøÞwk ™rn. ‚whk‚ Ëíð, hs y™u ‚{tu„wýðt¤e {tÞt ‚u{™t
ÓŒÞ{tkÚte MðÙ™e {tVf ÷e™ ÚtE „E ! íÞth …Ae
htò™t y™wÞtÞe «òs™tu, htò™wk ytðwk yt[hý òuE
¼õ‚tu ƒ™e „Þt y™u htò …htu…fth Ä{oÚte …]Úðe{tk «rËØ
ÚtÞt. - ËíËkr„ Sð™.ƒeswk «.y.- h9 {tu.

“ yL™Œt™ {rn{t ”
“ fhu ½ýwk ftk[™ Œt™ ftuE, Œu {tur‚ {týuf WŒth ntuE
yt…u ¼hu÷t Ä™™t r™Ät™, ™rn ™rn yL™ Ë{t™ Œt™
™ f]»ý™t ™t{ Ë{t™ ™t{, ™ Ät{ suðwk „Z…wh Ät{
™ ‚eÚto WL{‚ ™Œe Ë{t™, ™rn ™ne yL™ Ë{t™ Œt™ ”
- Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™ n.{]‚.f-7. rð-…1
¼õ‚tu ! …rðºt MÚtt™tu{tk sE™u Œþo™ fhu ‚u™wk y…th
V¤ {¤u Au yuðwk þtMºttu{tk ÷ÏÞwk Au yu ËíÞ s Au, …ý
õÞthuf õÞthuf yuðt «Ëk„tu ƒ™‚t ntuÞ Au fu, Þtºtt fhðt
sðt {txu Yr…Þt ƒ[tÔÞt ntuÞ y™u yu Yr…ÞtÚte s ftuE
yL™ rð™t™t ÷tuftu {txu y™ts ¾heŒe™u yt…ðt{tk ytðu
‚tu ‚u™wk V¤ Þtºtt™t V¤ fh‚tk ðÄthu {¤‚wk ntuÞ Au. yu™tu
«Ëk„ yhƒM‚t™ Œuþ{tk ƒ™e „Þu÷ Au. ‚u «Ëk„ “ {wÂM÷{
 274

{ntí{tytu” yu „úkÚt{tk ÷uðt{tk ytÔÞtu Au. ‚tu

Ëtk¼¤eyu yu ËíÞ ½x™t.
yufðth {wÂM÷{ {ntí{t {nŠ»t yçŒwÕ÷t ËtWŒe
yhurƒÞt Œuþ{tk ytðu÷ {wÂM÷{ ÷tuftu™t …u„tkƒh {nk{Œ
Ëtnuƒ™t sL{ MÚtt™ yuðt {¬t ™„h™tk Œþo™ fhðt „Þt
n‚t. íÞtk Œþo™ fhe™u htºte™t Ë{Þu ¾qÕ÷e søÞt{tk ËqE
„Þt. htºtu ‚uytu™u MðÙ ytÔÞwk. MðÙ{tk ‚uytuyu
Mð„o{tkÚte ytðu÷ ƒu rVhM‚t ({wõ‚tu) ™u …hM…h ðt‚tu
fh‚t òuÞt.
yuf rVhM‚tu ƒeò™u fnu‚tu n‚tu : “yt ð»tuo fux÷t
÷tuftu {¬t™e Þtºtt fhðt {txu ytÔÞt Au ?” íÞthu ƒeòyu
sðtƒ ytÃÞtu : “A ÷t¾ ÷tuftuu ©Øt…qðof Œqh Œqh™tk
MÚtt™tu{tkÚte y™u Œqh Œqh™tk Œuþtu{tkÚte ynª Þtºtt fhðt
ytðu÷ Au.” …Ae …u÷t rVhM‚tyu …qAâwk : “yt A ÷t¾
™h™theytu{tkÚte fux÷t™e Ëk…qýo Þtºtt ¾wŒtyu Mðefthe
Au ?” íÞthu ƒeòyu sðtƒ ŒeÄtu : “yuf…ý™e ™rn ! …hk‚w
yuf {týË {¬t ytðe þõÞtu ™Úte, ‚tu …ý ‚u™e Ëk…qýo
Þtºtt™tu ¾wŒtyu Mðefth fÞtuo Au y™u yu ÔÞÂõ‚ Œ{Mf
™„h{tk hnu Au. ‚u{ýu Þtºtt™t …iËt™wk y™ts ÷E
¼qÏÞtytu™u Œt™ fhe ŒeÄwk Au.”
yu Ë{Þu s yçŒwÕ÷t™e Ÿ½ Wze „E. MðÙ™tu
«Ëk„ ËíÞ Au fu ™rn yu òýðt {txu ‚whk‚ ‚uytu Œ{Mf
þnuh{tk sE™u ˼t fhe …qAâwk : “{¬t sðt™e ‚iÞthe fhe
 275

fE ÔÞÂõ‚ {¬t sE þfe ™Úte ?” íÞthu yuf

{týËu fÌtwk : “ nwk ‚iÞthe fhe™u sE þõÞtu ™Úte.” …Ae
yçŒwÕ÷tyu fthý …qA‚tk ‚u{ýu fÌtwk : “ {U {nu™‚ fhe
fhe™u Œe™th (ËtWŒe yhurƒÞt Œuþ™wk [÷ýe ™týwk) ƒ[tðe
{¬t sðt™e ‚iÞthe fhe. íÞtk {™u ÏÞt÷ ytÔÞtu fu,
…tztuþe™tk ƒt¤ftu™u Ët‚ rŒðËÚte s{ðt™wk {éÞwk ™Úte.
‚uytu ƒÄtk s ¼q¾Úte x¤ð¤u Au. ‚u{™wk Œw:¾ òuE {tht
{™{tk fYýt Wí…L™ ÚtE yux÷u ‚whk‚ ƒÄt s Yr…Þt™wk nwk
y™ts ÷E ytÔÞtu y™u ƒÄwk s ‚u ÷tuftu™u yt…e ŒeÄwk.”
ytðw Ëtk¼¤‚tðU‚ {ntí{t yçŒwÕ÷t ‚u{™u ¼uxe
…zât y™u ðkŒ™ fhe fnuðt ÷tøÞt : “¾ht yÚto{tk ‚wk
rVhM‚tu s Au. ‚the Þtºtt ¾wŒt …tËu …ntU[e „E Au. {U
MðÙ{tk rVhM‚tytu™u ‚the ðt‚ fh‚t Ëtk¼éÞt n‚t y™u
yux÷t {txu s nwk ynª ËwÄe ËíÞ òýðt ytÔÞtu n‚tu.
{¬t ytÔÞt rð™t …ý ‚™u {¬t Þtºtt™wk Ëk…qýo V¤ {éÞwk
Au. ßÞthu ƒeò A ÷t¾ {wÂM÷{tu ½ýt ƒÄt Yr…Þt ¾[eo™u
ytÔÞt Au, …ý Ëk…qýo Þtºtt™wk V¤ ‚uytu™u {éÞwk ™Úte. ‚U
¼qÏÞt™u yL™Œt™ yt…e ¾wŒt™u htS fhe ÷eÄt Au y™u
Þtºtt™wk …ý V¤ {u¤ðe ÷eÄwk Au.”
yt he‚u ‚u{™e «þkËt fh‚tk fh‚tk yL™Œt™™tu {rn{t
„t‚t „t‚t yçŒwÕ÷t íÞtkÚte rðŒtÞ ÚtÞt y™u {¬t ytðe
ftƒt ð„uhu …rðºt MÚtt™tu™tk Œþo™ fÞtO.
 276

“ ™tu¤eÞtu Ëtu™t™tu ÚtÞtu ! ”

“ ¼÷u fhu fturxf Þ¿t ftuE, ¼÷u ð¤u ‚eÚto Ë{M‚ òuE
¼÷u ¼ýu ËtÚtof Ët{„t™, Au ©uc yu ËðoÚte yL™Œt™
nhuf ¼qÏÞtu s™ ftuE ntuÞ, Œu¾tÞ Œw:¾e ‚™{tkrn ‚tuÞ
su™u rŒ÷u ftkE ŒÞt ™ ytðu, ‚u òr‚ ‚tu htûtË™e fntðu ”
– Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™
¼õ‚tu ! yL™tÚte oy tu™tu {rn{t Ë{sðt yu f
ƒútñý™e fÚtt r™»fw¤t™kŒ Mðt{eyu ‘ÄehòÏÞt™’ „úkÚt{tk
÷¾e Au ‚u Ëtk¼¤eyu. yuf rþ÷tu kåA ð]Â¥tðt¤t …rðºt
ƒútñý n‚t. ‚uytu ytX rŒðË ËwÄe ƒòh{tkÚte y™u
¾u‚h{tkÚte y™ts™t fý ðeýe ðeýe™u ¼u„t fhu y™u …Ae
‚u™e hËtuE ƒ™tðe ‚iÞth fhe ftuE ¼qÏÞt yr‚rÚt™e htn
swðu. ftuE ytðu ‚u™u s{tze™u s{u. yt ‚uytu™tu r™Þ{ n‚tu.
yuf Ë{Þu ytX rŒðË y™ts™t Œtýt ðeýe™u hËtuE
ƒ™tðe. fthý fu rþ÷tUåAð]Â¥t™tu r™Þ{ s yuðtu Au fu,
y™ts ðeýe™u s s{ðwk …zu. ¼tus™ ‚iÞth fhe ƒútñý,
‚u{™tk …í™e, …wºt y™u …wºtðÄw yt [thuÞu yr‚rÚt™e htn
òuE s{ðt™e ‚iÞthe fhe. ‚u Ë{Þu s Ä{ohts ƒútñý™wk
Y… ÷E™u ytÔÞt ™u s{ðt™wk {tøÞwk. ‚whk‚ «ýt{ fhe
 277

ƒú tñýu …tu ‚ t™t ¼t„™w k ƒÄwk s ¼tus™

ytð™th™u yt…e ŒeÄkw. ‚u ƒÄwk s …u÷t ytð™th ¼qŒuð s{e
„Þt. …Ae ¢{þ: ºtýuÞu …tu‚t™wk ¼tus™ yt…e ŒeÄkw. ‚uÚte
yu ºtýuÞ™wk …ý ƒútñý™t Y…{tk ytðu÷ Ä{ohts s{e
[tÕÞt „Þt !
íÞthƒtŒ ½x™t yu ½xe fu, …u÷t ¼qŒuð™t ntÚt
ÄtuðztÔÞt n‚t, íÞtk ytðe™u yuf ™tu¤eÞtu yt¤tuxâtu ‚uÚte
‚u™wk yzÄwk yk„ Ëtu™t™wk ÚtE „Þwk ! …Ae ‚u ™tu¤eÞtu …tu‚t™wk
ƒeswk yk„ Ëtu™t™wk fhðt {txu …tkzðtu™t htsËqÞo Þ¿t{tk
„Þtu y™u íÞtk …tu‚t™wk þheh Vuhððt ÷tøÞtu, …ý Ëtu™t™wk
yk„ ÚtÞwk ™rn.
íÞthu ‚u ™tu¤eÞtu {™w»Þ™e ¼t»tt{tk …tkzðtu™u fnuðt
÷tøÞtu: “‚{tht sð, [tu¾t, ŒqÄ y™u Äe ntu{u÷t Þ¿t
fh‚tk ‚tu ¼qÏÞt y™u yr‚rÚtytu™u s{tzðtY…e Þ¿t {nt™
Au. fthý fu, yuf ƒútñýu s{tzu÷ yr‚rÚt™t MÚtt™{tk
yt¤tuxðtÚte {tÁk yzÄwk yk„ Ëtu™t™wk ÚtE „Þwk Au, {txu nwk
‚tu ‚{tht Þ¿t fh‚tk yu™u {nt™ {t™wk Awk.”
“ yu{ Ë{u ytðe ftuE yL™ ò[u, ð¤e ntuÞu ûtwÄtyu yt‚wh;
…tu å Þ «{týu yt…ðw k , htS ÚtE s™ sYh;
yL™ ™ yt…u W¥th yt…u, ftk ‚tu Ëk‚t…u fXý fne;
r™»fw ¤ t™k Œ nrhs™™e, yu ð e he‚ òu E yu ™rn.”
 278

“ Sðt ¾t[h ”
“Sðtu ¾t[h s„ òrý‚t, „Z…wh rð»tu hnu™th
‚u™u s„‚s™ Ëti fnu, htò fhý Ë{ Œt‚th
su{ sE „k„t ‚xu, s™ ftuE ™ ‚hþtu òÞ
Sðt ¾t[h …tËu sE, ™rn ftuE r™htþe ÚttÞ.
- n.-{]‚.-f.7. rð.34
¼õ‚tu ! „Z…wh™t Sðt ¾t[h WŒth rŒ÷™t n‚t.
‚u{™tu Mð¼tð „heƒ ÷tuftu «íÞu Œt™uïhe fýo ™u htò
¼tus suðtu n‚tu. þYyt‚{tk ©eS {nthts Úttuzt rŒðË
‚u{™t ½uh htuftÞt n‚t íÞthu yuðwk ƒ™u÷ fu, ©eS {nthts
þuhze s{‚t n‚t, ‚u Ë{Þu ËtuÞtu ðtøÞtu ‚uÚte ytk„¤e{tkÚte
÷tune ™ef¤ðt ÷tøÞwk.
ytðwk òuE ‚whk‚ Sðt ¾t[hu …tu‚t™e {tÚtu ƒtkÄu÷
fe{‚e {ufh Vtze™u nrhS™e ytk„¤eyu …txtu ƒtkæÞtu n‚tu.
Vhe yufðth ðhËtŒ™t Ë{Þu nrhS™u M™t™ fhðwk n‚wk, …ý
÷tfztk …÷¤e „Þtk n‚tk. ytðwk òuE Sðt ¾t[hu ‚u Ë{Þu
s …tu‚t™t ntÚtÚte s AÃ…h …÷k„ Vtze ‚u™t ÷tfztÚte
„h{ …týe fhe nrhS™u ™ðztÔÞt n‚t !
Sðt ¾t[h ƒnw s …htu…fthe n‚t. Œw:¾e {týË™u
‚whk‚ {ŒŒ fh‚t n‚t. yufðth ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu yux÷u
 279

¼qÏÞt ÷tuftu™tk xtu¤uxtu¤tk Sðt ¾t[h …tËu

ytðe yL™ {t„ðt ÷tøÞt. r¼ûtwftu™u òuE ‚whk‚ …tu‚t™t
y™ts™t ftuXthtu ¾tu÷e™u Œhuf „heƒtu™u yt…ðt ÷tøÞt.
“ yuðe he‚u yL™ yt…‚tk, ðeíÞt ft¤ ‚ýt ftkE {tË
ftu X th{tk fý ¾w r xÞt, ÚtÞw k yk ‚ h yu Ú te WŒtË
s{ðt ƒuËu su Ë{u, ftuE ytðu Ähe yL™ ytþ
ytnth r™s™tu yt…e Œu, y™u yt… fhu W…ðtË
ftuE™u …ý ¼wÏÞtu ftZ‚tk, …tu‚u …tzu ytkËw™e Äth
yuðe EåAt Wh{tk Ähu, rð¾ ¾tE {Ák yt ðth.”
“y™ts ¾wxðt ytÔÞwk Au ‚uÚte ¼qÏÞt r¼¾theytu™u
nðu þwk yt…eþ ? ¼qÏÞtytu™u …tAt ftZðt yu fh‚tk
ytí{níÞt fhe {he òW.” ytðtu rð[th fhe …eðt {txu
Íuh ‚iÞth fÞwO. ‚u Ë{Þu ‚u{™tk Œefhe y{w÷tƒu™u ŒtŒt
¾t[h™t Œhƒth{tk sE ©eS {nthts™u ƒÄe ðt‚ fhe.
‚whk‚ ©eS {nthtsu ytðe™u fÌtwk : “ÕÞtu yt y™ts,
‚u™u ftuXe{tk ™t¾e ftuXe ƒkÄ fhe Œuòu y™u ËtýuÚte
(ƒtftuhtÚte) y™ts ftZe „heƒtu™u yt…òu. yt ft¤ hnuþu
íÞtk ËwÄe y™ts ™rn ¾qxu.” …Ae «¼w™t ðhŒt™™u fthýu
yt¾wk ð»to y™ts ¾wxâwk ™ n‚wk. ¼õ‚tu ! ƒeòytu™u {txu
{hðt ‚iÞth ÚtÞt n‚t, ytðt n‚t Sðtƒt…w !
 280

“r™hks™¼tE …xu÷”
“ði»ýð s™ ‚tu ‚u™
u u hu fneÞu, su …ez …htE òýu hu;
…h Œw:¾u W…fth fhu ‚tuÞ, {™ yr¼{t™ ™ ytýu hu.”
– ™h®Ën {nu‚t
¼õ‚tu ! Ë]üe™e ykŒh {t™ð {tºt{tk [th «fth™t
Mð¼tð òuðt {¤u Au. ‚u{t yuf ‚tu {Ͼe[wË, ƒeò
fkswË, ºteò Œt™e y™u [tuÚtt WŒth. ‚u{t su {Ͼe[wË ntuÞ
Au ‚uytu …tu‚u ™ ¾tÞ y™u ƒeò™u …ý ™ ¾tðt Œu. ƒeò
su fkswË ntuÞ Au ‚u …tu‚u ‚tu ¾tÞ Au …ý ƒeòytu™u yt…‚t
™Úte. ºteò su Œt™e ÷tuftu Au ‚uytu …tu‚u ¾tÞ Au y™u
ƒeòytu™u …ý «u{Úte ¾ðztð‚t ntuÞ Au y™u [tuÚtt ™kƒh™t
su WŒth {t™ðtu ntuÞ Au ‚uytu ‚tu …tu‚u ¼qÏÞt hne™u …ý
ƒeò ÷tuftu™u ¾ðztðu Au.
Mð «íÞu™tu ‚eðú ht„ ½xu, ‚u{ MðtÚto ¼tð™t ½xu Au
y™u su{ su{ MðtÚto ¼tð™t ½x‚e òÞ Au, ‚u{ ‚u{ u {t™ð
ðÄw ™u ðÄw WŒth ƒ™‚tu òÞ Au. ðËk‚ É‚w{tk ð]ûttu …t™™tk,
…w»…tu™tk y™u V¤tu™t ði¼ð Äthý fhe™u ƒuXtk ntuÞ Au y™u
yu™t s fthýu …tu‚t™e …tËu ytð™th ‚{t{™u yu ð]ûttu …t™,
…w»…tu y™u V¤ yt…‚tk ntuÞ yu ðt‚ ‚tu {„s{tk
({ÂM‚»f{tk) ƒuËu yuðe Au; …ý …t™¾h É‚w™e þYyt‚
ÚtE „E ntuÞ A‚tk …ý ð]ûttu, …t™, …w»…tu y™u V¤™wk Œt™
 281

fhðt™wk þY ht¾‚tk ntuÞ yÚtto‚T yt…‚tk ntuÞ,

íÞthu yu ð]ûttu™u yt…tu yt… ™{Mfth fhðt™wk {™ ÚtE òÞ
Au.
yu s he‚u …rhÂMÚtr‚ {tuxt Ä™ðt™ suðe ™ ntuÞ,
y™u ™tufhe fhe Sð™ r™ðton [÷tð‚t ntuÞ, A‚tk …ý
Sð™ sYheÞt‚tu{tk fËh fhe ‚Útt {tus-{Ít Atuze
ËtŒtE…q ð o f Sð™ r™ðto n fhe ƒ[u ÷ e hf{{tk Ú te
Ä™ðt™tu™e su{ y™uf «fth™e «ð]r‚ytu fh‚tk ntuÞ yuðt
{t™ð™u òuEyu {™tu{™ «ýt{ fhðt™e EåAt ÚtE òÞ
Au. - ‚tu ytðtk {t™ð‚t™t Œeðzt{tk yuf Œe…f y{urhft™t
LÞwÞtufo þnuh{tk ͤn¤u Au, yu™wk ™t{ Au ‘r™hks™ ¼tE
…xu÷.’
Mðtr{™thtÞý {nt«¼w ™ t …h{ W…tËf yt
¼õ‚hts™wk ytæÞtÂí{f y™u ÔÞðnthef ƒL™u «fth™wk Sð™
Œhuf ÷tuftu™u «uhýtŒtÞe ƒ™u yuðwk Au. ‚uytu™tu sL{ E.Ë.
1941 {tk ðztuŒht SÕ÷t™t sq™t ht{…qht „t{u ÚtÞtu n‚tu.
‚uytu™wk {q¤ ð‚™ ðztuŒht SÕ÷t™wk {kzt¤t „t{ Au. nt÷{tk
‚uytu LÞwÞtufo{tk hne™u nrh¼õ‚tu ËtÚtu ‘ytæÞtÂí{f rðftË
fuLÿ’ y™u ‘©e Mðtr{™thtÞý ËíËk„ {kz¤’ ™t ËnÞtu„Úte
…htu…fth™tk y™uf ftÞtuo fhe {t™ð ‚hefu Vhs ƒòðe
«¼w™tu htS…tu {u¤ðe hÌtt Au.
 282

“ W¥t{[kŒ „tkÄe ”
¼õ‚tu ! y¼ÞŒt™™t ƒu «fthtu Au. yuf ‚tu yu fu
{w{wûtwytu™u «¼w™tu r™ùÞ fhtðe yuftkr‚f ¼õ‚ ƒ™tððt
y™u ƒeòu «fth yu fu, ftuE …ý Sð{tºt™u {tu‚™t
{w¾{tkÚte ƒ[tðe ÷uðtu; ‚tu yuðt ƒeò ™kƒh™t y¼ÞŒt™
yt…™th n‚t fwr‚Þtýt „t{™t W¥t{[kŒ „tkÄe.
Ëtiht»xÙ™t fwr‚Þtýt „t{™t „tkÄe …rhðth™t y™u
yt…ýt ht»xÙr…‚t „tkÄeS™t Ë„t ŒtŒt W¥t{[kŒ „tkÄe™tu
yt «Ëk„ Au. ‚uytu …tuhƒkŒh™t Œeðt™ n‚t, íÞthu htò™wk
{]íÞw ÚtðtÚte htýe htßÞ [÷tð‚e n‚e. htßÞ™t ¾ò™[e
‚hefu ¾e{t¼tE n‚t. ‚uytu ¾tuxt Yr…Þt ðuzVðt Œu‚t ™
n‚t.
htýe™e ŒtËeytu {tusþtu¾{tk ƒnw Yr…Þt ðt…h‚e
‚uÚte ‚u{ýu ¾[o {txu fkxÙtu÷ fÞtuo. ŒtËeytu™wk ftkE [tÕÞw
™rn, yux÷u ‚u{ýu htýe™u ft™ ¼k¼uhýe fhe ¾e{t¼tE
…h ¾tuxtu ytûtu… {qõÞtu. ft[t-ft™™e htýe ‚u{™e ðt‚
{t™e „E. ‚whk‚ ¾e{t¼tE™u …fzðt Ëir™ftu™u nqf{ fÞtuo.
¾e{t¼tE™u ÏÞt÷ ytð‚tk ‚uytu ¼t„e™u Œeðt™
W¥t{[kŒ™u ½uh „Þt y™u …tu‚u r™Œtuo»t Au yuðt Ëtu„kÄ ¾tÄt
‚uÚte ¾e{t¼tE™u Œeðt™u …tu‚t™u ½uh htÏÞt. yt ðt‚™tu
htýe™u ÏÞt÷ ytð‚tk ‚u{ýu ‚whk‚ ËtU…e Œuðt fÌtwk. íÞthu
 283

W¥t{[kŒu fÌtw : “ßÞtk ËwÄe „w™tu …whðth ™

ÚttÞ íÞtk ËwÄe nwk ™rn Ëtu…e þfwk. nwk «tý™t ¼tu„u …ý ‚u{™wk
hûtý fheþ. nwk rð™k‚e fYk Awk fu, ‚{thu …ý íÞtk ËwÄe Äehs
ht¾ðe òuEyu.”
Ë¥tt{tk ykÄ ƒ™u÷ htýe™u …tu‚t™wk y…{t™ sýtÞwk
‚uÚte ‚whk‚ ‚tu…™t „tu¤tÚte Œeðt™™wk ½h Wztðe Œuðt {txu
‚tu…[e™u nqf{ fÞtuo. …Ae ‚tu ‚íft¤ ‚tu… „tuXðtýe. yt
ƒtsw ½h™e ykŒh Œeðt™S, ‚u{™tk …í™e, …wºttu y™u …u÷t
¾e{t¼tE ƒÄtk s ƒuËe „Þtk ™u «¼w M{hý fhðtk ÷tøÞtk.
‚tu…™t „tu¤t Aqxðt ÷tøÞt ‚u™u fthýu ½h{tk ƒtftuhtk …zðt
÷tøÞtk.
yt ðt‚™e htsftux{tk yk„úus yusLËe™u ¾ƒh …ze.
‚whk‚ Mxu yt…e ‚tu… ƒkÄ fhtðe. Œeðt™u «tý™e …hðt
fÞto rð™t r™Œtuo»t™e hûtt fhe ‚uÚte rðþu»t ÷tufr«Þ ƒ™e
„Þt; …hk‚w ‚uytuyu htS™t{wk yt…e ŒeÄwk ™u fwr‚Þtýt
hnuðt s‚t hÌtt.
sq™t„Z™t ™ðtƒ Ëtnuƒ™u ¾ƒh …z‚tk W¥t{[kŒ „tkÄe™uu
sq™t„Z™t Œeðt™ ƒ™ðt {txu yt{kºtý ytÃÞw.k …hk‚w W¥t{[kŒu
™t …tz‚t fÌtw:k “nðu nwk htßÞ™e ¾x…xÚte Œqh hnuðt {t„kw Aw.k ”
íÞthƒtŒ y{wf ð»ttuo …Ae …tuhƒkŒh™tu fwð
k h {tuxtu ÚtÞtu y™u
htò ÚtÞtu. …Ae ‚u fwr‚Þtýt ytÔÞtu y™u W¥t{[kŒ™t ™t™t
Œefht fh{[kŒ™u …tu‚t™e ËtÚtu ÷E sE Œeðt™ ƒ™tÔÞt.
suytu „tkÄeS™t r…‚t n‚t.
 284

“VtÄh V÷u™u„™”
VtÄh V÷u™u„™ y{urhft{tk ÚtE „Þt Au. ‚uytuyu
…tu‚t™t Ëh¤ Mð¼tð™t fthýu y™uf ‚tuVt™e ƒt¤ftu™u
ËwÄtÞto n‚t. ‚u{ýu ‘ƒt÷f™„h’ ™t{™e ËkMÚtt ¾tu÷e
n‚e. Ë{ts{tk Vhe Vhe™u „w™tytu fh‚t ntuÞ yuðtk ƒt¤ftu™u
…tu‚t™e ËkMÚtt{tk ÷tðe ht¾‚t n‚t. Ëtð {ðt÷e ntuÞ
yuðt ƒt¤ftu™u …ý …tu‚t™e ËtÚtu ht¾e M™un yt…e ËwÄth‚t
n‚t. „{u ‚u{ fhe Atufhtkytu™u Ëßs™ ƒ™tððtk yu yu{™tu
æÞuÞ n‚tu.
ƒt÷f™„h{tk ‚uytuyu ËkMÚtt™t «{w¾ ‚hefu, ËÇÞtu
‚hefu y™u [tufeŒth ‚hefu ƒt¤ftu™u s htÏÞtk n‚tk ! ƒt¤f
{tuxtu ÚttÞ yux÷u yuf Ëßs™ ƒ™e s‚tu. …Ae ‚u{™u
™tufhe y…tðu y™u ytŒþo „]nMÚt ƒ™tðe Ët[tu {t™ð
ƒ™tðe Œu‚t.
V÷u™u„™™e ËkMÚtt{tk ‚tuVt™e ƒt¤ftu Ëthtk ƒ™e òÞ
Au, yuðtu ÏÞt÷ ytð‚tk Œqh Œqh þnuhtu{tkÚte …ý Ëßs™
÷tuftu …tu‚t™tk ‚tuVt™e ƒt¤ftu™u ƒt÷f™„h{tk {qfe s‚t.
yufðth ðŠsr™Þt htßÞ{tkÚte yuf Œk…r‚ …tu‚t™t r{ºt™t
ytX ð»to™t ‚tuVt™e ƒt¤f yuze™u {qfe „Þt n‚t. ƒ™u÷w
yuðw fu, yuze™t {B{e-…Ã…t ƒL™u™wk yðËt™ ÚtÞwk n‚wk ‚u™u
fthýu Mð‚kºt…ýwk ytð‚tk ‚u {ðt÷e ƒ™e „Þtu n‚tu. õÞtkfÚte
heðtuÕðh™e [tuhe fhe ÷tuftu™u ƒ‚tðe ztu÷h (y{urhft Œuþ™wk
[÷ýe ™týwk) …ztðe ÷u‚tu n‚tu.
 285
‚uýu …tu‚t™e ô{h™tk y™uf ƒt¤ftu™u
r{ºttu ƒ™tðe „wkztytu™e yuf xtu¤fe ƒ™tðe n‚e y™u ‚u
xtu¤e™tu yuze ËhŒth ƒLÞtu n‚tu. [tuheytu fhe {tus-{Ít
fhðe yu s yu™wk æÞuÞ ƒ™e „Þwk n‚wk. ÷tuftu™e VrhÞtŒtu™u
fthýu yuze™t Œqh™t M™une ‚u™u VtuË÷tðe Vhðt™t r™r{¥tu
ƒt÷f™„h{tk ÷tðe VtÄh V÷u™u„™™u ËtU…e ŒeÄtu n‚tu.
yuzeyu …tu‚t™t Mð¼tð {qsƒ yuf ð»to ËwÄe ¾qƒ
‚tuVt™tu fÞtO, …ý VtÄh™tu Ëh¤ Mð¼tð y™u M™un yt„¤
‚u ™h{ ƒ™e „Þtu ‚uÚte õÞthuÞ …ý ¾htƒ ftÞtuo ™rn
fhðt™tk r™Þ{ ÷eÄt. …Ae ‚tu yuze {tuxtu ÚtÞtu y™u
y{urhft™t ™tiftËiLÞ™tu Ëir™f ƒ™e y™uf ƒntŒwhe ƒ‚tðe
y™uf [kÿftu {u¤ÔÞt n‚t.
VtÄh V÷u ™ u „ ™™t «Þí™tu Ú te y{u r hft™u y™u f
Ëßs™tu y™u Ët[t ™t„rhftu {éÞt n‚t. nt÷{tk y{urhft
Œuþ{tk ƒt¤„w™tytu ¾qƒ ðÄe hÌtt Au, ‚u òuE™u yuðwk ÷t„u
Au fu, yíÞthu VtÄh V÷u™u„™ suðt Ëßs™tu™e ‚t‚e sYh Au.

“™ðtƒ hËw÷¾t™”
{tŠx™ ÕÞwÚth ®f„u ‚u{™t …wºt™u fÌtwk n‚kw : “ƒuxt !
Sð™™e …ntu¤tE yu Au fu, ßÞthu yt…ýu …htu…fth fheyu
y™u su™u su™e sYh ntuÞ ‚u™u ‚u™e {ŒŒ fheyu ‚u{s
Œw:¾eytu™tk Œw:¾ ytuAtk fheyu”
¼õ‚tu ! ƒes{tk ð]ût sYh ntuÞ Au, …hk‚w ‚u™u ðtððwk
…zu, s¤ …tðwk …zu y™u ‚u™e {tðs‚ ƒhtƒh fhðe …zu,
 286

…Ae s ‚u™u V¤-Vw÷ ytðu Au. yu s he‚u

{t™ð Sð™ …ý yuf ƒesY… Au. {týË ftuE …ý
{t™ð‚t™wk ftÞo fhðt™e Ëk…qýo sðtƒŒthe Ë{S™u òu
…htu…fth™tk ftÞtuo fhu, ‚tu …Ae ‚u ƒes V¤u-Vw÷u y™u ‚tu s
Sð™ yÚto…qýo „ýe þftÞ Au. su{ ð]ût™tk V¤ ¾tðtÚte
þtkr‚ ÚttÞ Au; ‚u{ {t™ð™t …htu…fthY…e V¤ ¾tðtÚte …ý
yLÞ ÷tuftu ‚] ÚttÞ Au. ytðtk …htu…fth™tk V¤ ¾ðztðe™u
…tu‚u ‚] Út™th n‚t sq™t„Z™t ™ðtƒ hËw÷¾t™.
‚uytu yuf {wÂM÷{ htò ntuðt A‚tk ®nŒw «íÞu y™u ®nŒw
Ä{o «íÞu ‚uytu™u y…th {t™ n‚wk. ‚u{™tu Mð¼tð …nu÷uÚtes
…htu…fthe n‚tu. ‚uytu Vfehtu y™u Ëk‚tu™tu nk{uþtk Ë{t„{
fh‚t n‚t ‚u™t fthýu ‚u{™t Sð™{tk nk{uþtk ÄtŠ{f‚t™t
y™u …htu…fth™tk ËkMfthtu s¤ðtE hÌtt n‚t. ‚uytu ®nŒwytu™t
‚nuðthtu …ý ¾qƒ ytŒhÚte Qsð‚t n‚t.
‚uytu Œhhtus „heƒtu™u Œt™ yt…‚t n‚t, ftÞ{ {txu
r™htÄth ÷tuftu™u s{ðt™wk ËŒtðú‚ [÷tð‚t n‚t y™u
¼qÏÞtytu™u s{tzðt{tk ƒnw {t™‚t n‚t. E. 1900™e
Ët÷{tk ßÞthu ¼Þkfh AÃ…™eÞtu (rð.Ëðk‚-1956 {tk)
Œw»ft¤ …zâtu íÞthu hËw÷¾t™u yL™-ðMºttu ð„uhu™tk Œt™
{txu yu Ë{Þ{tk 20 ÷t¾ Yr…Þt …htu…fth™tk ftÞtuo{tk
ðt…he™u „heƒtu™t ytþeðtoŒ {u¤ÔÞt n‚t.
‚uytu nk{uþtk ËíËk„ fh‚t n‚t ‚uÚte …t…Úte ¾qƒ
zh‚t n‚t. ‚u{ýu sq™t„Z htßÞ{tk ŒtYƒkÄe, ðu~ÞtƒkÄe,
þ]k„th„e‚ „tðt™e {™tE y™u …hk…ht„‚™e he‚u Œhƒth
 287

¼htÞ íÞthu Þwðt™ Þwð‚eytu îtht Út‚tk ™]íÞtu

…h …ý «r‚ƒkÄ fhe ŒeÄtu n‚tu. [trhºÞrn™ ÷tuftu …h
‚uytu™u ˾‚ ™Vh‚ n‚e. rnLŒwytu™u hËw÷¾t™ ™ðtƒ
«íÞu y…th {t™ n‚w.
‚uytu™e Ä{or™ct y™u [trhºÞ òuR rnLŒwytu ‚u{™u
{nt…wÁ»t {t™‚t n‚t y™u {wÂM÷{tu ytur÷Þt {t™‚t n‚t.
ytðt {nt{t™ð™e ËwðtË rƒúrxþ Ëhfth ËwÄe …ntU[e „R
n‚e ‚u™u fthýu yk„úus Ëhfthu R.1899 {tk [kÿftu yt…e
‚uytu™wk ƒnw{t™ fÞwO n‚wk. R.1911 {tk yt {nt{t™ð ¼tir‚f
Œun Atuze ¾wŒt™u ÃÞtht ƒ™e „Þt n‚t.

“ ƒt÷ðeh ht{thtð ”
¼õ‚tu ! ƒUø÷tuh þnuh{tk ƒ™u÷e yt ½x™t Au. yuf
rŒðË Ëðth™tu Ë{Þ n‚tu. ‚u Ë{Þu 11 ð»to™tu ht{thtð
™t{™tu ™t™fztu ƒt¤f ™Œeyu M™t™ fhðt ytÔÞtu. ‚u
Ë{Þu ™Œe™t ½tx …h y™uf ÷tuftu M™t™ fh‚t n‚t y™u
y™uf Mºteytu f…ztk ÄtuR hne n‚e.
ht{thtð ™tnðt™e ‚iÞthe fh‚tu n‚tu ‚u Ë{Þu s 15
ð»to™e Œuðtk„e ™t{™e Þwð‚e™wk f…zwk …týe{tk …ze „Þwk,
‚uÚte f…ztk Ätu‚e Ätu‚e ‚u™u ÷uðt þheh ™{tÔÞwk. ‚u™u fthýu
þheh™wk Ë{‚tu÷…ýwk „w{tÔÞwk yux÷u …týe{t …ze „R y™u
zwƒðt ÷t„e ! ‚u™u ftkXu f…ztk Ätu‚e Mºteytu òuR „R yux÷u
ƒ[tððt {txu ƒq{tƒq{ fhðt ÷t„e.
 288

yt á~Þ Vf‚ 11 ð»to™t ƒntŒwh ht{thtðu

òuÞwk. ‚uÚte ÓŒÞ{tk {t™ð‚t Q¼htR ytðe yux÷u ‚whk‚ s
…týe{tk fwŒe …zâtu. ÷tuftu ytùÞo Útft òuR hÌtt, íÞtk‚tu
‚h‚tu ‚h‚tu ht{thtð Œuðtk„e …tËu …ntu[e „Þtu y™u ¾¼u
W…tze ftkXu ÷tððt ÷tøÞtu ! …tu‚t fh‚t {tuxe ô{h™e
Þwð‚e™u ftkXu ÷tððt{tk ¾qƒ {w~fu÷e …ze, …ý yk‚u ‚u{ýu
yuf r™Œtuo»t ƒt¤t™tu Sð ƒ[tðe ÷eÄtu ! yt ðt‚™tu
ÏÞt÷ ƒt÷ðeh «ð]r‚™t «ýu‚t ‘MftWx’ ™u ytÔÞtu ‚uÚte
‚uytuyu ‚u ht{thtð™u {¤e {t™ð‚t™t ftÞo ƒŒ÷ ¾qƒ
yr¼™kŒ™ ytÃÞt n‚t.

“ ðehƒt¤t „úuË ”
¼th‚{tk yk„úuòu™wk þtË™ n‚wk íÞth™tu yt «Ëk„ Au.
$ø÷uLz Œuþ{tk „úuË ™t{™e [tiŒ ð»to™e yuf ƒt¤t n‚e.
‚u{™t r…‚t ŒeðtŒtkze™t f{o[the n‚t. htºtu ykÄtht{t
sntsðt¤tytu™u rŒþt™tu ÏÞt÷ ytðu yu {txu y™u …týe{tk
zqƒu÷e {tuxe xufheytu ËtÚtu snts yÚtztÞ ™rn yu {txu
ŒeðtŒtk z eytu ƒ™tðu ÷ e n‚e, ‚u Ú te htºte™t Ë{Þu
sntsðt¤tytu™u ÏÞt÷ ytðu.
yuf rŒðË „úuË™t r…‚t ƒnth „Þt n‚t. htºte™tu
Ë{Þ n‚tu. íÞtk y[t™f ¼Þkfh yðts ÚtÞtu, ‚uÚte „úuË
ò„e „R ! ‚whk‚ ‚u™e {B{e™u s„tze™u fÌtwk : “{{ ({B{e)
! ftuR xufhe ËtÚtu snts yÚtztÞwk Au. rƒ[tht ÷tuftu ŒrhÞt{tk
 289

zqƒ‚t nþu. ‚uytu™u ftuý ƒ[tðþu ?”

„úuË™wk fnuðwk Ëtk¼¤e ‚u™e {B{eyu fÌtwk : “yíÞthu
ykÄtÁk Au yux÷u yt…ýu fkR ™ fhe þfeyu, Ëðthu «Þí™tu
fheþwk ‚wk yíÞthu ËqR ò,” yt he‚u Ë{òðe „úuË™u Ëqðztðe
ŒeÄe. …hk‚w „úuË™u Ÿ½ ™ ytðe, ‚u {™tu{™ ¾qƒ Œw:¾e ÚtR
„R n‚e. õÞthu ysðt¤wk ÚttÞ y™u fÞthu nwk ðntý ÷R
…u÷t ÷tuftu™u ƒ[tððt W…ze òô, yu rð[th{tk ™u rð[th{tk
Ëðth ÚtR „Þwk !
ysðt¤wk Út‚t s „úuË Œwhƒe™ ÷R™u ŒeðtŒtkze W…h
[ze „R y™u Œwh Œwh òuðt ÷t„e, íÞtk ‚tu yuf {t÷ðtnf
snts ‚qxu÷ òuÞwk ! ™ð ¾÷tËeytu ‚qxu÷ …trxÞtytu™t
Ënthu Xkzt …týe{tk ƒ[ðt™t «Þí™tu fhe hÌtt n‚t.
ytðwk á~Þ òuR ™t™e yuðe „úuË™wk ÓŒÞ ŒÞtÚte hze
…zâwk. „{u ‚u ¼tu„u ¾÷tËeytu™u ƒ[tððt s Au yuðw ™¬e
fhe ™t™e ™tift ÷R™u yuf÷e W…ze „R ! ‚qxu÷ snts
…tËu sE Äehu Äehu Œhuf ¾÷tËeytu™u ™tift{tk ¾U[e ÷eÄt
y™u ½uh ÷tðe Ëthðth fhe Ëtò fÞto. ßÞthu $ø÷uLz™t
÷tuftu™u yt ðt‚™tu ÏÞt÷ ytÔÞtu fu, ™t™e yuðe ƒt¤tyu
ŒÞt ™u ƒntŒwheÚte ™ð {týËtu™u ƒ[tÔÞt Au, yux÷u „úuË
W…h yr¼™kŒ™™t …ºttu™tu ðhËtŒ ðhËtÔÞtu n‚tu !
 290

“ ‚Lðtk„e …whMfth ”
yt…ýt Œuþ{t Œh ð»tuo ƒntŒwh y™u …htu…fthe
ƒt¤ftu™u …whMfth yt…e ht»xÙ…r‚™t nM‚u ‚uytu™wk ËL{t™
fhðt{tk ytðu Au. R.1998 {tk yt ËL{t™ Ët‚ ð»to™e
‚Lðtk„e™u {éÞwkw n‚wk ! fuðe he‚u {éÞwk n‚wk ‚u «Ëk„ òuRyu.
ƒt¤ftu™u ðufuþ™™e hòytu n‚e. ‚Lðtk„e™e {B{e
ƒ…tuhu s{e™u ËqR „R n‚e yux÷u …tu‚t™t ¼tR r™rþ‚
ËtÚtu ‚u ƒnth h{ðt W…ze „R. íÞtk‚tu …tA¤™t ƒk„÷t{tkÚte
þtuhƒftuh™tu yðts ytððt ÷tøÞtu. yuf Mºte …tu‚t™t ƒu
ð»to™t ƒt¤f™u ƒ[tððt ƒq{tu …tze hne n‚e. {ft™
yt„Úte ˤ„e hÌtwk n‚wk, ykŒhÚte ƒthýwk ƒkÄ n‚wk y™u ‚u{tk
ƒu ð»to™tu ƒt¤f n‚tu.
÷tuftu ƒt¤f™u ƒnth ÷tððt Œhðtòu ‚tuzðt™e ‚iÞthe
fh‚t n‚t. íÞthu yuf ™t™e yuðe ƒthe ¾qÕ÷e n‚e, ‚u
òuR™u r™rþ‚u fÌtwkw : “‚Lðtk„e ! ‚kw …t‚¤e Au ‚uÚte ykŒh sR
þfeþ.” íÞthu ‚Lðtk„e™u ÚtÞkw : “rƒ[thtu ƒt¤f ƒ¤e™u
{he sþu yux÷u ‚u™e {B{e ¾wƒ hzþu; {txu sÕŒe nwk ykŒh
sE™u ƒt¤f™u ƒ[tðe ÷ô; ykŒh s‚t nkw ŒtÍe sRþ ‚tu
Œðt¾t™u sR Ëthðth fhtðe ÷Rþ …ý ƒt¤f ‚tu ƒ[e
sþu.”
yt he‚u {™tu{™ ™¬e fhe ®n{‚ y™u ŒÞt™u yufXe
 291

fhe Ët‚ ð»to™e ƒt¤tyu ƒ¤‚t {ft™{tk ƒthe

îtht «ðuþ fÞtuo ! ykŒh sR ‚whk‚ ytkfze ¾tu÷e ™t¾e, ‚uÚte
Œhðtòu ¾w÷e „Þtu. ‚h‚ s ykŒh sE™u ƒt¤f™u ‚u™e
{t‚tyu ‚uze ÷eÄtu. ‚uÚte yt™kŒ yt™kŒ AðtR „Þtu. Ëti
÷tuftu ‚Lðtk„e™t ð¾tý fhðt ÷tøÞt. …Ae ht»xÙ…r‚ îtht
ËL{t™ fhðt{tk ytÔÞwk. yux÷w s ™rn, …hk‚w „t{ ÷tuftuyu
Vkz ¼u„wk fhe ‘‚Lðtk„e …whMfth’ Œh ð»tuo yt…ðt™tu þY fÞtuo.
su nt÷ y…tÞ Au.

“ ƒt¤f Ëw¼t»t ƒtuÍ ”

E.Ë. 1910 {tk yt¾t ƒk„t¤ htßÞ{tk ftu÷hu t™tu htu„
Vu÷tE hÌttu n‚tu. ‚u{tk …ý ËtiÚte ðÄthu f÷f¥tt{tk ÷tuftu yuf
…Ae yuf {hðt ÷tøÞt n‚t ! yu{tkÞ …ý „heƒ ðM‚e{tk
ftu÷hu t™t ŒŒeoytu™e Ëuðt fh™th ftuE n‚wk ™rn. yuðt ÷¥tt{tk
ztuõxhtu …ý s‚t ™ n‚t. ‚uÚte rðþu»t ÷tuftu {he hÌtt n‚t y™u
…eztE hÌtt n‚t.
yu Ë{Þu ‚uh ð»to™tu yuf rðãtÚteo {uŒt™u …zâtu ! ‚uýu
…tu‚t™e ðtýeÚte y™uf rðãtÚteoytu™u ¼u„t fÞto. …tu‚t™t
r{ºttu ƒ™tÔÞt. ‚uytu™u „heƒtu y™u ftu÷uht™t ŒŒeoytu™e
Ëuðt™tu {rn{t Ë{òÔÞtu. …tu‚u ‚u xwfze™tu «{w¾ ƒLÞtu
y™u r{ºttu™u ÷E „heƒ ðM‚e{tk sE htu„eytu™e Ëuðt
fhðt ÷tøÞtu. «Út{ „kŒfe ËtV fhe Œhuf ½h y™u Íwk…ztkytu
ËtV fÞtO. …Ae …iËt W½htðe ‚u™e Œðt ÷E „heƒ ŒŒeoytu™u
 292

yt…ðt™e þY fhe.
yt „heƒ ÷¥tt{tk yuf niŒh¾tk ™t{™tu „wkztu hnu‚tu
n‚tu. ‚uýu Œhuf Atufhtkytu™u Ä{fe yt…e s‚tk hnuðt fÌtwk.
…ý ftuE „Þwk ™rn. yuðt{tk ‚u™t s …rhðth™t ÷tuftu™u
Ítzt-W÷xe þY ÚtÞt ! ƒt¤ftu™u ÏÞt÷ ytð‚tk ‚uytu
ytðe™u Œðt yt…e Ëu ð t fhðt ÷tøÞt. ƒt¤ftu ™ e
r™:MðtÚto¼tð™e Ëuðt òuE niŒh¾tk™wk ÓŒÞ …e„¤e „Þwk.
…Ae ‚uýu {tVe {t„e ™u ŒtŒt„ehe Atuze ŒE ‚u …ý Ëuðt{tk
÷t„e „Þtu.
Œðt y™u ¾k‚…qðof™e Ëthðth™u fthýu ÷tuftu™u ËtÁk
Útðt ÷tøÞwk. yux÷u yt¾t f÷f¥tt þnuh{tk ƒt¤ftu™tk
ð¾tý Útðt ÷tøÞtk. Œhuf Ëßs™tu ƒt¤ {kz¤™u «uhýt
yt…™th …u÷t 13 ð»to™t «{w¾™u yr¼™kŒ™ yt…ðt
÷tøÞt. òýtu Atu yu ftuý n‚tu ™t™tu yuðtu «{w¾ ? yu
n‚t yt…ýt Œuþ ™u‚t y™u yk„úuòu™t Œtk‚ ¾txt fh™tht
Ëw¼t»t[kÿ ƒtuÍ ! ‚uytu yts™t ™u‚t suðt ™ n‚t, …ý
¾ht yÚto{tk Œuþ Ëuðf n‚t.
E.1897 {tk f÷f¥tt{tk sL{u÷ Ëw¼t»t ƒtƒw
rððuft™kŒ Mðt{e™e su{ ‚eðú ƒwÂØþt¤e n‚t. ‚u{™wk
ÔÞÂõ‚íð …ý yŒT¼q‚ n‚wk. ‚uytuyu ƒeò rðïÞwØ
ŒhBÞt™ ˪„t…wh{tk ‘ytÍtŒ ®nŒ Vtus’ ™e MÚtt…™t fhe
ò…t™™e ËtÚtu ¼¤e yk„úuòu™tu ¾tí{tu ƒtu÷tÔÞtu n‚tu.
 293

“Mðt{e ht{‚eÚto™tu sðtƒ’’

“ ¼ht ni …ux ‚tu ËkËth Í„{„t‚t ni,
Ë‚tÞu ¼q¾ ‚tu E{t™ z„{„t‚t ni.”
¼õ‚tu ! yL™-ðMºttrŒfÚte …rh…qýo ÚtÞu÷ ÔÞÂõ‚
s„‚{tk yt™kŒÚte hne þfu Au, …hk‚w ¼q¾™t Œw:¾Úte …ezt‚tu
{týË ½ýeðth E{t™Œthe Atuze™u ƒuE{t™e fhðt ‚iÞth
ÚtE s‚tu ntuÞ Au. …hk‚w yuðt ÷tuftu™u yL™trŒf yt…e
…ux™tu ¾tztu …qhe Œuðt{tk ytðu ‚tu ‚u{™wk Sð™ yÄ{o™t
{t„uo s‚wk yxfe òÞ Au.
yt…ýu ftuE™u ™ðtk ðMºttu ™ yt…e þfeÞu ‚tu ftkE
™rn, …ý sq™tk ðMºttu ‚tu yt…e þfeÞu™u ? ftuE™u ƒtË{‚e
[tu¾t ™ yt…e þftÞu ‚tu ftkE ™rn, …ý ¾e[ze ƒ™tðe
þfu yuðt Œt¤ [tu¾t ‚tu yt…e þfeÞu™u ? ÞtŒ ht¾tu :
Vqx…tÚt …h hnu‚t r™htÄth ð]Øtu, ƒt¤ftu, ƒe{thtu y™u
ntÚt …„ rð™t™t ÷tuftu™u yL™-ðMºt yt…ðt yu {t™ð
{tºt™e Vhs Au. yt…ýt MðtÚteo {™™t ykÄfth{tk su
rŒðËu ƒeòytu™u W…Þtu„e Útðt™e þw¼ ¼tð™t ò„þu
íÞthu ¾ht yÚto{tk yt…ýu {t™ð fnuðtþwk.
«[kz «r‚¼t Ähtð™th y™u ƒwÂØ™t ¾uh¾t „ýt‚t
Mðt{e ht{‚eÚto yufðth y{urhft „Þt n‚t. yuf ntu÷{t
‚uytu «ð[™ yt…e hÌtt n‚t. ‚u{™t «ð[™Úte «¼trð‚
ÚtÞu÷e yuf y{urhf™ {rn÷tyu ‚u{™e …tËu ytðe™u fÌtwk :
 294
“Mðt{eS {thtu yuf™tu yuf …wºt {]íÞw …tBÞtu
Au, ‚u™tu {™u ¾qƒ yt½t‚ ÷tøÞtu Au; ‚tu {™u yt™kŒ ÚttÞ
y™u yt½t‚ òÞ yuðwk fkRf fhtu.”
r™Œtuo»t Mºte™e fYýt ˼h ðtýe Ët¼¤e ht{‚eÚto
ƒtuÕÞt : ƒnu™ ! nwk fnwk ‚u{ fhðt ‚iÞth Atu ? ‚tu yíÞthu s
‚{thtu yt½t‚ s‚tu fhe Œô.” …u÷e Mºte ‚tu ™ðtR …t{e
„R y™u ‚whk‚ nt fne ŒeÄe. yu s Ë{Þu Mðt{eyu Ët{u
Q¼u÷ yuf r™htÄth nƒËe ƒt¤f™tu ntÚt …fze …u÷e
Mºte™t ntÚt{tk yt…e™u ƒtuÕÞt : “yt™u {t ƒt… ™Úte.
yíÞthu ‚u™u {t‚t™e sYh Au y™u ‚{thu ƒt¤f ™Úte, {txu
yt r™htÄth ƒt¤f™u …wºt {t™e™u WAuh fhtu. ‚{tu™u yt™kŒ
Útþu, yt½t‚ sþu y™u ƒt¤f™u ™ðwk Sð™ {¤þu.”
ytðwk Ëtk¼¤e yu s Ë{Þu …u÷e Mºte{tk {t‚]íð ¾e÷e
QXâwk ™u ‚whk‚ ƒt¤f™u ‚uze ÷E ðnt÷ fh‚e fh‚e …tu‚t™u
½uh ÷E „E! ¼õ‚tu ! yts™e Mºteytu ytðwk Ë{S yuf
yuf r™htÄth ƒt¤f™tu WAuh fhu ‚tu …ý ½ýtk ƒt¤ftu™tk
fh{tÞu÷tk Sð™ ¾e÷e QXu ™u Ët[t yÚto{tk ‘™the ‚wk
™thtÞýe’ fnuðtÞ.

“hrðþkfh {nthts”
¼õ‚tu ! {t™ð‚t™t Œeðzt{tk ¾wŒ …tu‚t™e ò‚™u
ŒeðuxY…u «ò¤e «ftþ …tÚth™th rð¼qr‚ rðh÷ ntuÞ Au.
yuðe yuf rðh÷ rð¼qr‚ yux÷u hrðþkfh {nthts. „wsht‚™e
 295

„út{eý «ò™t ¼uÁ, þtur»t‚tu™t Ët[t nt{e

y™u {qfËuðf yuðt hrðþkfh {nthts™tu sL{ E. 1884
{tk {nu{ŒtðtŒ ‚t÷wft™t ËhËðýe „t{{tk ÚtÞtu n‚tu.
‚uytu 16 ð»to™t n‚t íÞthu Ã÷u„ ™t{™tu htu„ Vtxe ™eféÞtu
n‚tu. ‚u Ë{Þu htu„eytu™e Ëuðt{tk y™u {]íÞw …t{u÷tytu™u
yÂø™Œtn yt…ðt™e y¾kz Ëuðt{tk ‚uytu òuztE „Þt n‚t.
Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u ŒtÁ-{tkË ™u ÷qkxVtkx{tk
ÔÞM‚ y™u {M‚ hnu‚t ¼Þkfh ÷tuftu™u Ëßs™tu ƒ™tÔÞt
n‚t yu s he‚u hrðþkfh {nthtsu …ý {rnËt„h™e ftu‚htu{tk
hne ÷tuftu™u ÷qkxe ŒtÁ™e {nuVe÷tu {tý™tht yuðt r™ŒoÞ
÷tuftu™u …tu‚t™t W…Œuþ y™u yt[hýÚte ËwÄtÞto n‚t.
„wsht‚™e „w™u„th „ýt‚e y™u «ò™u ºttËY…u ™eðzu÷e
ftu{{tk Sð™¼h ft{ fÞwO n‚wk.
yufðth rƒnth{tk Œw»ft¤ …zâtu íÞthu íÞtk sE™u
hrðþkfh {nthtsu „t{zu „t{zu Vhe fqðtytu ƒkÄtÔÞt n‚t.
‚uytu ‚u Ë{Þu 80 ð»to™t n‚t, A‚tk …ý xtZ-‚zftu Ën™
fhe y¾kz Ëuðt fh‚t n‚t ! ÷tufËuðt™wk ðú‚ ÷E ‚uytu nk{þ
u tk
„t{ztkytu{tk rð[hý fhe {t™ð‚t™e Ëuðt fh‚t n‚t.
¼th‚ Œuþ E.1947 {tk ytÍtŒ ÚtÞtu íÞthu „wsht‚
y™u {ntht»xÙ yuf n‚t. …Ae E.1960 {tk „wsht‚™u
htßÞ ‚hefu y÷„ {tLÞ‚t {¤e íÞthu „wsht‚ htßÞ™wk
WŒT½tx™ fhðt {txu hrðþkfh {nthts™e …ËkŒ„e fhðt{tk
ytðt n‚e.
 296
‚uytu™t {w¾thrðkŒ …h nk{uþtk yt™kŒ s
Œu¾t‚tu n‚tu. fthý fu ‚uytu rƒ÷fw÷ r™:MðtÚto¼tðu Ëuðt
fh‚t n‚t. ftuE …ý MðtÚto rð™t™e Ëuðt yt™kŒ™e ¾tý
fnuðtÞ Au. Ë{ts{tk feŠ‚ {txu ™u …u…htu{tk Vtuxt A…tððt
{txu ‚tu ½ýt ËtÄw-Ëk‚tu y™u Ä{o„wYytu …ý s™Ëuðt fh‚t
ntuÞ Au, …h‚wk ytðe ËuðtÚte yk‚h{tk yt™kŒ ytð‚tu ™Úte;
fthý fu ‚uytu™u ‚tu feŠ‚™e ¼q¾ ntuÞ Au.
su Ëk‚tu fYýtðþ ÚtE ŒÞt…qýo ÓŒÞu s™Ëuðt fhu ‚tu
[tu¬Ë ‚uytu™t ÓŒÞ{tk ytXu …ntuh yt™kŒ™e Atu¤tu WAéÞt
fhu. su™t Sð™{tk Ëuðt y™u Ë{…oý ytðu, …Ae Ëðtuo¥t{
yt™kŒ™u þtuÄðt sðw …z‚wk ™Úte, ‚u ‚tu Ët{u [t÷e™u s
ytðe òÞ Au, ‚uÚte y¾kz yt™kŒ {txu r™:MðtÚto¼tðu
Ëuðt{tk òuztE sðwk òuEyu.

“si™w÷ ytçŒe™”
¼õ‚tu ! ¼th‚™t ÷tuf ÓŒÞ{tk su MÚtt™ Wßsi™™t
{nthtò rð¢{trŒíÞ™wk Au, yux÷wk s MÚtt™ ft~{eh{tk
Ëw÷‚t™ si™w÷ ytçŒe™™wk Au. ft~{eh{tk y™uf rnkŒw y™u
{w M÷{ þtËftu ÚtE „Þt Au. ft~{eh{tk su MÚtt™
÷r÷‚trŒíÞ y™u Þwõ‚t…eXu «t fÞwO Au, yu s MÚtt™
Ëw÷‚t™ si™w÷™wk Au. ft~{eh{tk ytsu …ý íÞtk™t ÷tuftu
Ëw÷‚t™™u ƒzuþtn ™t{Úte ÞtŒ fhu Au.
Ë{útx si™w÷u ft~{eh{tk E.14h0 Úte E.1470 ËwÄe
 297
htßÞ fÞwO n‚wk. ‚u{™t r…‚t rËfkŒh {ntfèh
{wÂM÷{ ntuðt™u fthýu rnkŒwytu ft~{eh Atuze™u ¼t„e „Þt
n‚t ! ßÞthu si™w™u ‚tu rnkŒwytu™tk {krŒhtu htßÞ™t ¾[ou ƒkÄtðe
rnkŒwytu™u …tAt ÷tðe ytSrðft yt…e n‚e. ‚u Ëw÷‚t™
¿ttr‚Úte …h ÚtE™u Œhuf «ò™wk …wºt™e su{ …t÷™ fh‚t
n‚t. ‚uytu ËkMf]‚, VthËe-ft~{ehe y™u …t÷e yt [th
¼t»tt™t …krz‚ n‚t. yu rËðtÞ ‚uytu ¾qƒ LÞtÞr«Þ n‚t.
yufðth ‚u{™t ¾tË r{ºt yuðt yk„hûtfu …tu‚t™e …í™e™e
níÞt fhe n‚e, íÞthu r{ºt™tu ËkƒkÄ s‚tu fhe LÞtÞ™tu …ût
ht¾e r{ºt™u VtkËeyu [ztðe ŒeÄtu n‚tu.
ƒeS yuf LÞtÞ™e ðt‚ yu{ ƒ™u÷ fu, ©e™„h™t
þtŒwÕ÷t ™t{™t {wÂM÷{ …krz‚ n‚t. ‚uytu ßÞthu ˼t{tk
ytð‚t íÞthu ¾wŒ Ë{útx si™w÷ Q¼t ÚtE™u ‚u{™wk Mðt„‚
fh‚t n‚t. ytx÷wk nu‚ ‚u{™t «íÞu n‚wk. ‚u þtŒwÕ÷t™e
ƒtsw{tk s yuf Þtu„e ƒútñý hnu‚t n‚t. ‚uytu™e ðtýe™e
{Äwh‚t™u fthýu ‚u{™e fÚtt{tk y™uft™uf ÷tuftu ytð‚t n‚t
y™u yt rðØt™ ntuðt A‚tk ‚u{™e …tËu yux÷t ÷tuftu s‚t
™ n‚t, ‚uÚte þtŒwÕ÷t™u E»tto ¾qƒ Út‚e. yuf rŒðË E»tto™t
ytðuþ{tk ytðe sE ˼t{tk sE Þtu„e ¼qŒuð™wk {tÚtwk ft…e
™tÏÞwk ! ™u ˼t{tk s ƒtuÕÞtu : “{™u ‚tu Ë{útx si™w÷, „wY
‚hefu {t™u Au ‚uÚte ftuE Ëò ™rn fhu.”
yt ¾q™™e y™u yt ðt‚™e Ë{útx™u ¾ƒh …ze
‚whk‚ þtŒwÕ÷t™wk {w¾ ft¤wk fhtðe, „Äuzt W…h ŸÄtu
ƒuËtze yt¾t ©e™„h{tk Vuhðe ÷tuftu™u {tÚtu Útqkftðe yk‚u
ònuh{tk {tÚtkw f…tðe ™tÏÞwk ! ytðe LÞtÞ r«Þ‚t™u
 298

fthýu ‚uytu «ò r«Þ ƒ™e „Þt n‚t.

yuf ðth E.1460 {tk ft~{eh{tk ¼Þkfh rn{…t‚
ÚtÞtu ‚u™u fthýu ƒÄtu s …tf ™tþ …t{e „Þtu ! ‚uÚte nòhtu
÷tuftu ¼q¾u {hðt ÷tøÞt. yt Ë{Þu htò si™w÷u …tu‚t™t
htßÞ™t yL™¼kzth ¾qÕ÷t {qfe™u «ò™wk hûtý fÞwO n‚wk. yu
rËðtÞ «ò W…h ðu…theytu™wk su Œuðwk n‚wk ‚u htßÞ ‚hVÚte
¼he ŒeÄwk n‚wk.
íÞth ƒtŒ 146h {tk ¼Þkfh …qh ytÔÞkw ‚uÚte ft[tk
{ft™tu nòhtu™e ËkÏÞt{tk …ze „Þtk n‚tk y™u ½h™wk y™ts
…ý ‚ýtE „Þwk n‚wk. yu Ë{Þu …ý ‚u{ýu …tu‚t™t ¾[uo
Œhuf {ft™tu ƒkÄtðe ŒeÄtk n‚tk. yt he‚u …htu…fth™tk y™uf
ftÞtuo fhe «ò™t ÓŒÞ{tk MÚtt™ …t{e E. 1470 {tk {]íÞw
…tBÞt n‚t.

“Mð„o y™u ™fo™tk ¼tus™”

«rËØ ÷u¾f fw{th…t¤ ŒuËtEyu yuf «Ëk„ ÷ÏÞtu
n‚tu. ‚u{tk ÷¾u÷ n‚wk fu, yuf {t™ðe Mð„o y™u ™hf™e
{w÷tft‚u „Þtu. «Út{ Mð„o{tk òuÞwk ‚tu íÞtk™t ÷tuftu yt™kŒe,
þÂõ‚þt¤e n‚t y™u «ËL™‚tÚte [tu‚hV Vh‚t n‚t. …Ae
™hf{tk sE™u òuÞwk ‚tu ‚u{tk hnu‚t ÷tuftu™t þheh™tk ntzftk
Œu¾t‚tk n‚tk ! ‚uytu™t [nuht Ëtð r™M‚us y™u rV¬t n‚t.
Sð‚t A‚tk {hu÷t suðt ÷t„‚t n‚t.
{w÷tft‚e {týË Vh‚tk Vh‚tk ¼tus™t÷Þ{tk „Þtu.
 299

™hf™t ¼tus™t÷Þ™t xuƒ÷ …h rðrðÄ

«fth™e MðtrŒü ðt™„eytu „tuXðtÞu÷e n‚e. …ý {w~fu÷e
yu n‚e fu, yt ðt™„eytu s{ðt {txu Ahe-ftkxt™t ntÚtt
[th Vqx ÷tkƒt n‚t ! ‚uÚte ¾ðtÞ fuðe he‚u ? ðt™„eytu
yu{tk …fze™u {w¾{tk {wftÞ fuðe he‚u ? ð¤e …tu‚t™t ntÚt
™rn yztzðt™tu ftÞŒtu n‚tu, yt™u fthýu ™foðtËeytu yr‚
«ÞtË fhðt A‚tk ¼tus™ s{e þf‚t ™ n‚t, ‚uÚte ‚u{™tk
þheh ËqftE „Þtk n‚tk y™u Mð¼tð …ý [erzÞtu ƒ™e „Þtu
n‚tu.
…Ae {w÷tft‚eyu Mð„o{tk sE™u òuÞwk ‚tu ytùÞo
…tBÞtu ! íÞtk …ý Ahe-ftkxt [th Vqx™t s n‚t, …ý Œhuf
ÔÞÂõ‚ Ahe-ftkxtÚte Ët{u ƒuXu÷ ÔÞÂõ‚™u ¾ðztð‚e n‚e !
y™u yu he‚u ƒÄt s …hM…h™u ¼tus™ fhtð‚t n‚t. fthý
fu [th Vqx™t Ahe-ftkxt …tu‚t™t {w¾{tk ™ sE þfu, …ý
ƒeò™t {w¾{tk ‚tu sE þfu™u; …rhýt{u íÞtk Ënw™tk þheh
‚kŒwhM‚ n‚tk ™u Ëti ¾wþ¾wþt÷ n‚t.
yt áütk‚™tu rËØtk‚ yu Au fu, {tºt ‘Mð’ ™tu rð[th
fh™th MðtÚto …htÞý ÔÞÂõ‚ Ëkfrw [‚ ð‚w¤ o {tk s Sðu Au
y™u Sð™¼h …tu‚t™e «tr™e „ý‚he fh‚tu hnu Au. ytðe
Ëkfrw [‚‚t yu™u ¼e‚h™e «ËL™‚t y™u Sð™™t …h{t™kŒÚte
Œqh ÷E òÞ Au; ßÞthu ƒeòytu™u {ŒŒY… Út™th …htu…fthe
ÔÞÂõ‚ …tu‚t™t Sð™{tk Mð„o ËSo þfu Au. ƒeò™u {ŒŒY…
ÚtE™u …tu‚t™u {ŒŒY… ÚttÞ Au.
 300

“hrþÞ™ «{w¾ ÷ur™™”

¼õ‚tu ! ð»ttuo …nu÷tk y™uf Œuþtu …h‚kºt n‚t. E.1910
™e Ët÷ ËwÄe ‚tu #ø÷uLz Œuþ …tËu Œwr™Þt™t 36 Œuþtu™wk
ytrÄ…íÞ n‚wk. ‚u{™e …tËu Œwr™Þt™tu 1/4 rnMËtu n‚tu !
½ýt Œuþtu ƒeò Œuþtu™u ytrÄ™ n‚t y™u þtËftu {™Vtðu
‚uðt ftÞŒtytu ÷tðe «ò™u …huþt™ fh‚t n‚t. ‚tu ½ýt
Œuþtu{tk Œuþ™t htò …tu‚us …tu‚t™e «ò™u …ez‚t n‚t.
‚u{tk™tu yuf htò n‚tu hrþÞt™tu Íth.
Íthþtne™u sz{w¤Úte W…tze ™t¾™thtytu{tk {wÏÞ
ÔÞÂõ‚ n‚t ÷ur™™. hrþÞt™e «ò™u {wõ‚ fhðt {txu
E.1887 {tk rðãtÚte o Ô÷tŒe{ehu(÷ur™™) ËkfÕ… fÞtuo fu,
“hrþÞt™e «ò™u Íthþtne™t swÕ{tu{tkÚte {wõ‚ fheþ.”
‚u{ýu y™uft™uf™u ¼ýtðe Ëk„X™tu fÞtO. Ë‚‚ 30 ð»to
ÍÍw{e ÷tuf™u‚t ƒ™e Íthþtne Vk„tu¤e ŒE™u ÷tufhts™e
(ËtBÞðtŒ™e) MÚtt…™t fhe. ‚u Ë{Þ™t ÷tuftu ‚uytu™u Œuð
Ë{t™ {t™‚t n‚t. ÷tuftu «u{Úte ‚u{™u ÷ur™™ fne™u
ƒtu÷tð‚t n‚t.
÷ur™™™tu sL{ R.1870 {tk hrþÞt™t rËBƒeMfo{tk
ÚtÞtu n‚tu. ‚u{™wk …wÁk ™t{ Ô÷tŒe{eh E÷e[ W÷t™tuð n‚wk.
‚u{ýu ¢tkr‚ðehtu ËtÚtu {¤e E.1917 {tk 7 {e ™ðuBƒhu
hrþÞt™u ytÍtŒ fÞtuo n‚tuu. …Ae «òyu ‚u{™u hrþÞt™t
 301

yÚtto‚T ËturðÞu‚ Ëk½™t ht»xÙ…r‚ ƒ™tÔÞt

n‚t.
÷ur™™ ht»xÙ…r‚ ƒLÞt …Ae yíÞth™t ™u‚tytu™e
{tVf yuþ-ytht{{tk VËtE „Þt ™ n‚t, …ý Ët{tLÞ
«ò™e su{ s hnu‚t y™u s{‚t n‚t. ‚uytu «{w¾ n‚t
íÞthu yuf ð»to ¼Þkfh Œw»ft¤ …zâtu. ‚u{™u ÏÞt÷ ytÔÞtu
fu ÷tuftu …ux ¼he™u ¾tE þf‚t ™Úte, yux÷u ‚u{™u …ý
s{ðt™wk ytuAwk fhe ™tÏÞwk !
ƒeò htßÞtu{tk ËtYk n‚wk ‚uÚte íÞtk™t ÷tuftu «{w¾™t
™t{u {tuxt {tuxt y™ts™t ƒtuõË {tuf÷‚t n‚t, …hk‚w ‚uytu
Œhuf ƒtuõË y™tÚtt©{tu{tk y™u „heƒtu™t rðM‚th{tk {tuf÷e
yt…‚t! yufðth ftÞof‚toytuyu fÌtwk : “«{w¾ ©e ! ‚{tu
¾wƒ …rh©{ fhtu Atu, ‚uÚte ‚{thu ðext{e™ Þwõ‚ …whtu ¾tuhtf
÷uðtu stuEyu. íÞthu ÷ur™™u fÌtwk : “{tht ht»xÙ™tk ƒt¤ftu
¼qÏÞtk hnu Au ™u nwk fuðe he‚u …ux ¼he™u ¾tE þfwk ? ƒt¤ftu
‚tu ht»xÙ™wk ¼rð»Þ Au.”
yufðth ÷ur™™ ƒe{th …zât íÞthu ztuõxhu {tU½e Œðt
÷uðt™wk fÌtwk. íÞthu …ý ÷ur™™u sðtƒ yt…u÷ : “su Œðt
{tht Œuþ™t ÷tuftu™u ™ {¤u ‚u Œðt nwk fu{ ÷E þfwk ? ¼÷u
{tÁk {]íÞw ÚttÞ …ý {thu {tU½e Œðt ÷E™u Sððwk ™Úte.”
Ë{Þ s‚t E. 1924 {tk ‚uytu™wk yðËt™ ÚtÞwk n‚wk.
 302

“{ntfrð {t½”
¼õ‚tu ! {t¤ðt{tk (Wßsi™) ¼tushtò htßÞ fh‚t
n‚t íÞth™tu yt «Ëk„ Au. ©e{t÷ ™„he{tk yuf ©e{k‚™u
íÞtk ƒt¤f™tu sL{ ÚtÞtu y™u ™t{ htÏÞwk {t½. {t½ ‚eðú
ƒwÂØþt¤e ntuðtÚte {nt™ rðît™ ƒ™e „Þt. fu𤠅krz‚
™rn, …hk‚w {nt Œt™uïhe …ý ƒ™e „Þt n‚t. Œhhtus
‚u{™t ½uh „heƒtu™tk xtu¤tk ytð‚tk n‚tk y™u {ntfrð {t½
‚u{™u su òuRyu ‚u yt…‚t n‚t. r…‚t™e y…th Ëk…Â¥t n‚e
yux÷u Œt™™tu «ðtn Ë‚‚ ðnu‚tu {wõÞtu n‚tu.
{ntfrð {t½u y™uf ftÔÞtu …ý ÷ÏÞtk n‚tk. ‚u{™e
ÏÞtr‚ Ëtk¼¤e™u Ätht™„heÚte ¾wŒ ¼tushtò …ý ‚uytu™t
½uh {¤ðt ytÔÞt n‚t. …Ae …tu‚t™t htßÞ{tk ƒtu÷tðe
{t½™wk ¼ÔÞ Mðt„‚ fÞwO n‚wk. {t½™wk «ÏÞt‚ {ntftÔÞ
“rþþw…t÷ ðÄ” Au. ‚u nt÷{tk Œhuf ËkMf]‚ …tXþt¤tytu{tk
¼ýtðtÞ Au.
{thu ðt‚ yu{™e rðî¥tt™e ™Úte fhðe, …ý WŒth‚t™e
fhðe Au. yu{™u yuðtu r™Þ{ n‚tu fu ftuR …ý Þt[f ½uhÚte
¾t÷e ntÚtu ™ sðtu òuRyu. …tu‚t™t yt r™Þ{™t fthýu
r…‚t™e yZ¤f Ëk…Â¥t ¾÷tË ÚtE „E ! …hk‚w „heƒtu™wk
ytððwk ‚tu þY s hÌtwk, ‚uÚte „heƒ™u nðu þwk yt…e þfeþwk ?
yuðe ®[‚t fh‚tk fh‚tk ƒk™u …r‚ …í™e ½h Atuze™u
¼tushtò™e htsÄt™e Ätht™„he (Wßsi™){tk [tÕÞtk „Þtk.
 303
íÞtk sE™u yu f Ä{o þ t¤t{tk W‚he
ytSrðft {txu rð[th fhðt ÷tøÞtk. …Ae ‚u{™t …í™e
“rþþw…t÷ ðÄ” „úkÚt ÷R™u {tÚtu ½wk½x ‚týe ¼tus™t
Œhƒth{tk sR „úÚk t ¼ux fÞtu.o ¼tushtsu „úÚk t ¾tu÷e yuf &÷tuf
ðk[tÔÞtu. ‚u{tk ÷ÏÞwk n‚w:k
“ËnËt rðŒÄe‚ ™ r¢Þt{T yrððuf …h{t…ŒtM…Œ{T”
¼tushtò &÷tuf™wk {™™ fhe ƒtuÕÞt : “yt &÷tuf™wk
{qÕÞ y{qÕÞ Au. A‚tk yt &÷tuf™t …whMfth Y…u yuf ÷t¾
Ëtu™t{ntuh yt Œuðe™u yt…tu.” ‚whk‚ yt…ðt{tk ytðe. ‚u
Ëtu™t{ntuh ÷R™u ½uh s‚t n‚t íÞtks Ët{uÚte „heƒ Þt[ftu™w
xtu¤kw ytÔÞwk y™u fh„he™u fnuðt ÷tøÞwk : “y{tu™u Œt™
yt…tu. ¼w¾™t Œw:¾Úte yr‚ …eztR hÌtt Aeyu. ‚{tu ‚tu
Œt™fuËhe {ntfrð {t½™tk Ä{o…í™e Atu.”
suytu™e ytSrðft Võ‚ ‚u Ëtu™t{ntuh s n‚e, A‚tk
…ý nË‚t {w¾u ƒÄe s Ëtu™{ntuh™wk Œt™ fhe ¾t÷e ntÚtu
Ä{oþt¤t{tk ytÔÞtk ! ytðe™u …r‚ {t½™u Ëðuo ðt‚ fhe. ‚u
Ëtk¼¤e {t½ …ý ¾qƒ htS ÚtÞt. yuf rŒðË …r‚-…í™e
ƒuXtk n‚tk. íÞtk yuf r™Äo™ {týË ytðe hz‚tk-hz‚tk ƒtuÕÞtu :
“{ntfrð ! {the Œefhe Þwðt™ ÚtE „E Au ‚uÚte ‚u™tk ÷ø™
fhðtk Au, {txu {ws „heƒ …h ŒÞt fhtu ™u {ŒŒ fhtu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ftu{¤ ӌޙt {ntfrð {t½™wk ÓŒÞ
ÿðe „Þwk, …hk‚w …iËt ™ ntuðt™u fthýu ÷t[th ƒ™e …í™e
Ët{u òuE hÌtt. …r‚ðú‚t …í™e ‚whk‚ Ë{S „Þtk, ‚uÚte
 304
yuf …¤™tu …ý rð[th fÞto rð™t ntÚt{tk
…nuhu÷ AuÕ÷e ƒu Ëtu™t™e ƒk„zeytu n‚e ‚u ftZe™u
{t½™t ntÚt{tk yt…e ŒeÄe. !
…í™e™e WŒth‚t òuE {t½™e ytk¾{tk ytkËwytu
ytðe „Þtk! ‚uytu™u ÄLÞðtŒ yt…e …u÷t „heƒ {týË™u
yt…‚t fÌtwk: “ÕÞtu yt Ëtu™t™e ƒu ƒk„zeytu ÷E òytu.
‚u™u ðu[e Œefhe™tk ÷ø™ fhòu.” ƒk„zeytu ÷E yk‚hÚte
ytþeðtoŒ yt…‚tu yt…‚tu …u÷tu „heƒ …tu‚t™t ½h «íÞu
sðt [t÷‚tu ÚtÞtu.
Vhe yufðth ƒL™u Œk…r¥t ƒuXtk n‚tk. ‚u Ë{Þu yuf
„heƒ yÞt[fu ytðe™u fÌtwk : “ {ntfrð ! ‚{tuyu ftuE™u
r™htþ ™Úte fÞto, {txu {™u …ý Œt™ yt…tu. nwk ¾qƒ s „heƒ
Aw,k ‚{tu {tÁk Œtrhÿ ft…tu.” ‚wh‚
k {t½u …í™e™u fÌtwk : “½h{tk
fkEf ntuÞ ‚tu yt…tu.” ytðwk Ëtk¼¤e ‚u{™tk …í™e™e ytk¾tu{tk
ytkËy w tu ytðe „Þtk, fthý fu ½h{tk Œt™ ŒeÄt suðkw fkE …ý
n‚wk s ™rn. ‚u{ýu fÌtwk : “…r‚Œuð ! …nuh÷ u tk f…ztk rËðtÞ
½h{tk ftkE s ™Úte, þwk yt…eþw ?”
yu s Ë{Þu yk‚h{tkÚte ðuŒ™t ˼h ftÔÞ ™eféÞwk :
“òu Þt[f r™htþ ÚtE™u {thu ½uhÚte …tAtu òÞ ‚tu nðu Sððwk
þwk ft{ ? Sððwk ÔÞÚto Au. nu «týtu ! ‚{u …ý òytu.” yu
ftÔÞ™e AuÕ÷e …kÂõ‚ …qhe Út‚t s yu{™t «tý s‚t hÌtt !
y{h ytí{t s‚tu hÌttu y™u ™t{ y{h {qõ‚tu „Þtu ! «ýt{
fheyu yu {nt{t™ð™tk [hýtu{tk fu suytuyu «tý Atuze ŒeÄt,
…ý Þt[f™u ™t ™ fne !
 305

“¼tð™„h™t Œeðt™ …èýe”

¼õ‚tu ! ¼tð™„h htßÞ™t Œeðt™ Ëh «¼tþkfh …èýe
¾qƒ r™ctðt™ WŒth y™u fYýt™t Ët„h n‚t. ftuE…ý
{týË „{u íÞthu y™u „{u ‚u Ë{Þu ‚uytu™u {¤e þf‚t
n‚t. htßÞ™t Œeðt™ ntuðt A‚tk Ëh¤ Mð¼tð™t n‚t.
‚uytu{tk yn{T ‚tu òuðt s {¤‚tu ™ n‚tu.
yuf ðth ‚uytu rþÞt¤t{tk ftux …nuhe™u Œhƒth{tk
s‚t n‚t. ‚u Ë{Þu yuf „heƒ ¼qÏÞtu {týË Œtuz‚tu Œtuz‚tu
ytÔÞtu y™u …èýe Ëtnuƒ™u „t¤tu Œu‚tu ƒtuÕÞtu : “ yuÞ
…xýt ! ‚™u þh{ ™Úte ytð‚e ? nwk ƒu rŒðËÚte ¼qÏÞtu Awk
y™u xtZ™u fthýu ÄúqS hÌttu Awk y™u ‚wk ftux …nuhe™u Vhu Au ?’
ytðwk ƒtu÷‚t™e ËtÚtu s Ëir™ftuyu …fze ÷eÄtu. íÞtk
‚tu ût{tðt™ y™u ŒÞt™tu ŒrhÞtu yuðt …èýeS ƒtu÷e
QXâtu : “{thþtu ™rn yu™u, Atuze {qftu. yu™u ¼q¾™tu …tufth
y™u xtZ „t¤tu ƒtu÷tðu Au.” yt{ fne …nuhu÷ ftux W‚the
„heƒ™u …nuhtðe ŒeÄtu y™u ¼tus™ {txu y™ts ÷uðt …iËt
yt…e [t÷‚t ÚtÞt ! Ëir™ftu ytùÞo …tBÞt. fuðe
Ën™þe÷‚t, fuðe ŒÞt !
yuf ðth yturVË{tk ƒuXt n‚t. yu Ë{Þu „t{ztk™t yuf
„heƒ ¾uz‚
q u ytðe hz‚tk hz‚tk fÌtwk ! “Œeðt™S ! htßÞ™t
{nuË÷
w ¾t‚t™e yt¿ttÚte Ëir™ftu ytðe {tht ƒ¤Œtu y™u
½h™e ƒÄe ðM‚wytu ÷E sE nhtS fhe ðu[e ™t¾e Au. nðu
 306
nwk {tht …rhðth™u fuðe he‚u ¾ðztðe þfeþ ?
Œwft¤ ntuðtÚte nwk {nuË÷
w ¼he þõÞtu ™Úte. {U rð™k‚e fhe,
…ý ftuEyu {tÁk Ëtk¼éÞw ™rn.”
„heƒ ¾uzq‚™e ðt‚ Ëtk¼¤e …èýeS hze …zât y™u
‚{t{ hf{ …tAe yt…ðt ÷tøÞt, …ý r™ctðt™ ¾uzq‚u ™
÷eÄe. …Ae {nuËw÷¾t‚t{tk ËwÄtht fhtÔÞt.
yuf ðth yuf ðfe÷u ytðe ‚uytu™t ntÚt{tk Ët‚ nòh
Yr…Þt™tu [uf ytÃÞtu. ‚uÚte …èýeSyu fthý …qAâwk. íÞthu
ðfe÷u fÌtwk : “Œeðt™ Ëtnuƒ ! nwk „heƒ rðãtÚte o n‚tu.
yt„¤ ¼ýðt™e EåAt n‚e, …ý …iËt ™ ntuðtÚte ‚{the
…tËu ytðe™u {ŒŒ {t„e n‚e. ‚{tuyu {ŒŒ fhe yux÷u s nwk
yu÷.yu÷.ƒe. ÚtÞtu Awk. nðu Ëw¾e Awk ‚uÚte ‚{the hf{ …tAe
yt…ðt ytÔÞtu Awk.
íÞthu {t™ð‚t™t yu …qòhe …èýe Ëtnuƒu fÌtwk : “su{
{U ‚{tu™u {ŒŒ fhe™u ¼ýtÔÞt n‚t, yu{ ‚{tu …ý yt
Yr…ÞtÚte ftuE „heƒ™u ¼ýtðtu y™u yu™u …ý ‚{tht suðt
yLÞ „heƒtu™u ¼ýtðe þfu yuðt ƒ™tðòu íÞthu s ‚{u
Éý{wõ‚ fnuðtþtu.”

“nrh«ËtŒ ŒuËtE”
¼õ‚tu ! ¼tð™„h{tk ßÞthu {nthtò ‚Ï‚®Ën htßÞ
fh‚t n‚t ‚u Ë{Þu Ë{„ú rnkŒwM‚t™{tk Ëðtuo…he Ë¥tt
yk„uòu™e n‚e, íÞth™tu yt «Ëk„ Au. ¼tð™„h{tk fýo
 307
Ë{t™ Œt™u ï he nrh«ËtŒ Œu Ë tE n‚t.
ftuE…ý Œe™-Œw:¾e y™u sYheÞt‚ðt¤t ÷tuftu ‚u{™t
ytk„ýuÚte fÞthuÞ …ý …tAt s‚t ™ n‚t. ‚u{™e ŒÞt¤w‚t
y™u Œt‚t ‚hefu™e ÏÞtr‚ ËthtÞ …kÚtf{tk «ËhtE „E
n‚e. yL™-ðMºttrŒf™tk Œt™ ËtÚtu ‚uytu rðãtŒt™™u …ý
¾qƒ {níð yt…‚t n‚t, ‚u rð»tu™tu yuf «Ëk„ òuEyu.
yuf Ë{Þ{tk yt¾t {wkƒE{tk ðfe÷ ‚hefu «ÏÞt‚e
…t{u÷t rVhtusþtn {nu‚t™t ftu÷usft¤™e yt ðt‚ Au. ‚uytu
rðãtÚteo n‚t íÞthu yt¾t {wkƒE{tk ƒe.yu. {tk «Út{ ™kƒhu
…tË ÚtÞt n‚t. ‚u{™u ÷kz™ sE ðfe÷ Útðt™e EåAt n‚e,
…hk‚w …tu‚u „heƒ …rhðth™t n‚t y™u ‚u Ë{Þ{tk h0 nòh
Yr…Þt™tu ¾[o ÚttÞ ‚u{ n‚tu ‚uÚte …tu‚t™t ftft™u Yr…Þt
ƒtƒ‚ ðt‚ fhe. ftft™e …ý ytŠÚtf rMÚtr‚ Ëthe ™ n‚e
‚uÚte ‚u{ýu fÌtwk : “rVhtus ! ‚kw ¼tð™„h ò. íÞtk Œt™uïhe
nrh«ËtŒ ŒuËtE hnu Au ‚u™u ‚the {w~fu÷e fnusu.”
ftft™t fnuðtÚte rVhtusþtn ¼tð™„h ytÔÞt y™u
ŒuËtES™u {¤e …tu‚t™u rðãtŒt™ {txu ËntÞ fhðt rð™k‚e
fhe. yuf ntUrþÞth rðãtÚteo …iËt ™ ntuðt™u fthýu yt„¤
¼ýe þf‚tu ™Úte, ytðwk Ëtk¼¤‚t s ‚u{ýu h0 nòh Yr…Þt
¼ýðt {txu ytÃÞt ‚Útt ƒeò …tk[ nòh yt…e™u fÌtwk :
“ºtý ð»to ÷kz™ hneþ íÞtk ¾tðt y™u hnuðt™tu …ý ¾[o
Útþu ‚uÚte yt …tk[ nòh yu{tk ðt…hsu.” ytðe WŒth‚t
òuE yt¼th {t™e «u{™tk ytkËwytu …tz‚tu rVhtus ÷kz™
„Þtu. ¼ýe™u {tuxtu ƒurhMxh ÚtE {wkƒE ytðe ðfe÷t‚ þY
 308
fhe ‚uÚte ÏÞt‚™t{ ðfe÷ ƒ™e „Þt !
yufðth ÷wå[t yk„úuòuyu yuðe [t÷ „tuXðe fu,
¼tð™„h ƒkŒh™e fMx{ zâwxe htßÞ™u ™ {¤u, …ý yk„úus
Ëhfth™u {¤u. ‚u™t fthýu ‚Ï‚®Ën htòyu fuË fÞtuo. íÞthu
ðfe÷ ‚hefu rVhtusþtn {nu‚t «ÏÞt‚ n‚t. ‚uÚte ‚u{™u
rðãtŒt™ yt…™th nrh«ËtŒ ŒuËtEyu ƒtu÷tÔÞt.
…tu‚t™u ¼ýtð™th™wk ™t{ Ëtk¼¤‚tðU‚ ¼tð™„h
ytðe „Þt. …Ae fuË þY fÞtuo. ¾qƒ Œ÷e÷tu™u yk‚u fuË
S‚e „Þt. ‚u™t ËL{t™{tk ‚Ï‚®Ënu ˼t fhe y™u yu
Ë{Þ{tk …tk[ ÷t¾ Yr…Þt ytÃÞt. ‚whk‚ ‚u Yr…Þt …tAt
yt…‚tk rVhtu s þtn ƒtu Õ Þt: “ytx÷e …Œðeyu {™u
nrh«ËtŒS ŒtŒtyu …ntU[tzâtu Au. yu {tht r…‚t ‚qÕÞ Au
y™u ‚u{™e yt¿ttÚte yt fuË ÷zâtu n‚tu. nwk f]‚Ιe ™rn
ƒ™e þfwk.”

“ Íðuh[kŒ {u½týe ”
“ ¾w{theÚte ÍÍw{‚e ntuÞ òuðe „wsohe ðtýe,
fËwkƒe hk„™tu yuf s frð Au {tºt {u½týe ”
- Ëwhuþ Œ÷t÷
¼õ‚tu ! suytuyu „t{zu „t{zu y™u ™uËzu ™uËzu ½w{e
Er‚ntË yufXtu fhe ËtrníÞ™tu ¾ò™tu „wsht‚™e «ò™u
yt…e ¿tt™Œt™ ytÃÞwk Au, yuðt ht»xÙeÞ þtÞh Íðuh[kŒ
{u½týe™tu sL{ Ëtiht»xÙ™t [tuxe÷t „t{{tk E.1897 {tk
 309
ðýef ¿ttr‚{tk ÚtÞtu n‚tu.
‚uytuyu ËtrníÞ™e Œwr™Þt{tk ftuE™e …ý þun fu
ËntÞ rð™t ËeÄt s ÷tufÓŒÞ …tËu sE …tu‚t™tu yý{tu÷
yuf‚thtu ƒòðe „wsht‚™u {kºt{wøÄ fh™th yu ysƒ
ƒsðiÞt™wk ™t{ …htu…fthe y™u þqhðeh ‚hefu …ý ÷uðtÞ
Au. ‚tu yu ðt‚™e Ëtûte …qh‚tu yt hÌttu yuf «Ëk„.
Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™™tk [hýtuÚte …tð™ ƒ™u÷
htý…wh ™t{™wk „t{ Au. su „t{ ÷tuÞtÄt{™e ƒtsw{tk
ytðu÷ Au. íÞtk {u½týe, «uË [÷tð‚t n‚t. htý…wh
ƒtsw{tk ™t„™uþ „t{ Au. ‚u „t{{tk yuf rŒðË òËt r[êe
ƒtkÄe™u ftuE s‚wk hÌtwk.
…Ae yt„uðt™tuyu Atuze™u ðtk[e ‚tuu ‚u{tk ÷ÏÞwk n‚wk
fu,“ ytsu htºtu ‚{tÁk „t{ ¼tk„ðt™t (÷qkxðt™t) Aeyu,
¼z™t Œefht ntu ‚tuu Ët{u ytðòu.” ðt‚ yt¾t „t{{tk
Vu ÷ tE „E. ƒÄt „¼htE „Þt ‚uÚte ƒk Œ q f ÷E™u
ƒnthðrxÞt Ët{u Q¼t hnuðt™e ftuE™e rnk{‚ ™ [t÷e.
yuðt Ë{Þu ftuE ð]Ø ƒtuÕÞt:“htý…wh{tk At…tðt¤t
{u½týe Au ‚u{™u sE™u ðt‚ fheyu.” íÞthu y{wf fnuðt
÷tøÞt: “E ðtrýÞt™wk ft{ ™rn. E ‚tu f÷{ [÷tðe òýu,
…ý ƒkŒfq ™rn.” íÞthu y{wf Ëßs™tuyu fÌtwk : “ E ÷tuftu™tk
Œw:¾tu …ý Ëtk¼¤u Au y™u Œqh …ý fhu Au, {txu sðt{tk þtu
ðtkÄtu Au ?” …Ae yt„uðt™tuu htý…wh „Þt y™u {u½týe™u
rð„‚Úte ðt‚ fhe hz‚tk hz‚tk fÌtwk : “ytsu ‚tu ‚{tu W„thtu ‚tu
s W„heyu ‚u{ Aeyu; ™rn‚h yu ÷qx k tht ƒÄwk ÷qx
k e sþu.”
ytðwk Ëtk¼¤e {u½týe™tk Yðtkzt ¾ztk ÚtE „Þtk y™u
 310
ntÚt{tk ƒkŒqf ÷E ƒtuÕÞt : “ ftk ‚tu „t{™wk
hûtý fheþ yÚtðt ‚tu ÷z‚tk ÷z‚tk þneŒ ƒ™e sEþ. {U
yíÞth ËwÄe ðeh‚t™e ðt‚tu ½ýe ÷¾e Au y™u þntŒ‚™tk
„e‚tu …ý „tÞtk Au, …ý ytsu ‚tu þneŒ ƒ™ðwk Au.”
yt{ fne™u ™t„™uþ ytÔÞt. íÞtk „t{™t Þwðt™tu™u
¼u„t fhe™u [tuhu ƒuXt. Ëtksu ykÄtÁk ÚtÞwk íÞtk ‚tu yuf …Ae
yuf ƒÄt s Þwðt™tu ½uh s‚t hÌtt ! yuf÷t {u½týe s hÌtt.
‚u Ë{Þu 10 …zAtÞt Œu¾tÞt, ƒkŒqftu ÄýÄýe. Ët{u
ykÄtht{tkÚte {u½týeyu ƒkŒqf Vtuze ntf {the : “¾ƒhŒth !
yt„¤ ðæÞt ‚tu yt ft¤tu‚he Ë„e ™rn ÚttÞ. Sð‚t hnuðwk
ntuÞ ‚tu …tAt s‚t hntu.”
ytðwk Ëtk¼¤e ÷qxk tht „¼htE™u …hM…h fnuðt ÷tøÞt:
“[tuht{tk ½ýt ÷tuftu ƒkŒqftu ¼he™u ƒuXt ÷t„u Au, {txu s
ytðwk fnu Au. sYh yt…ý™u {thþu {txu [t÷tu s‚t hneyu.”
yt he‚u fne™u ‚whk‚ ¼t„e „Þt ! …Ae {u½týe Ëðth ËwÄe
ƒuXt hÌtt, …ý ftuE ™ ytÔÞwk.

“ Œt™ðeh Œe…[kŒ¼tE ”
“ ÔÞtsu MðtŒ rî„wý ÿÔÞk, ÔÞt…thu [ [‚w„woýt{T
ûtuºtu þ‚„wýk «tuõ‚k, …tºtuzL™‚ „wýk …w™:”
¼õ‚tu ! W…htuõ‚ &÷tuf™tu ¼tðtÚto yuðtu Au fu, “Yr…Þt
ÔÞtsu ytÃÞt ntuÞ ‚tu zƒ÷ ÚttÞ Au, ðu…th{tk htuõÞt ntuÞ
‚tu [th „ýtu VtÞŒtu ÚttÞ Au, s{e™{tk htuftý fÞwO ntuÞ ‚tu
Ëtu „ýe ytðf ytðu Au y™u Ëw…tºt{tk Œt™ ‚hefu W…Þtu„
 311

fÞtuo ntuÞ ‚tu y™k‚„ýwk ÚtE™u …tAwk {¤u Au ! ”

Œt™ Au ‚u nwkze™wk ™týwk Au. yu ©Øt™tu rð»tÞ Au. Œt™™wk
V¤ ƒeò sL{{tk y™u {]íÞw ƒtŒ …h÷tuf{tk Ëw¾¼tu„Y…u
{¤u Au; ‚uÚte ©Øtðt™ ÔÞÂõ‚ s Œt™ fhe þfu Au. Ä{o™wk
«Út{ …„rÚtÞwk Œt™ Au. «f]r‚{tk Ëðoºt ™sh fheyu ‚tu
sýtE ytðþu fu, ƒÄt fkEf ™u fkEf yt…e hÌtt Au. –
ðtŒ¤ ðhËtŒ ðhËtðu Au, ð]ûttu V¤ yt…u Au, „tÞ ŒqÄ yt…u
Au, [kŒ™ ËwðtË yt…u Au y™u ËqÞo «ftþ yt…u Au.
…h{tí{t™e ƒ™tðu÷ yt Ë]Âü{tk Ët{tLÞ…ýu
òuEyu ‚tu [th «fth™t {™w»Þtu Au. – yÄ{, {æÞ{,
W¥t{ y™u W¥t{tu¥t{. ‚u{tk yÄ{ ÷tuftu™e yuðe {tLÞ‚t
ntuÞ Au fu ‘{uht Ëtu {uht ytih ‚uht ¼e {uht’, {æÞ{ ÷tuftu™e
yuðe {tLÞ‚t ntuÞ Au fu, ‘{uht Ëtu {uht ytih ‚uht Ëtu ‚uht’,
W¥t{ ÷tuftu™e yuðe {tLÞ‚t ntuÞ Au fu, ‘ ‚uht Ëtu ‚uht ytih
{uht ¼e ‚uht’ y™u W¥t{tu¥t{ yuðt Ëßs™tu™e yuðe
{tLÞ‚tytu ntuÞ Au fu, ‘™t fwA ‚uht, ™t fwA {uht, yu ˃
…h{tí{tft ni.’
Ä{o™t [th [hý {t™ðt{tk ytÔÞt Au. – ‚…,¿tt™,
Þ¿t y™u Œt™; {txu sux÷wk {níð ‚…, ¿tt™ y™u Þ¿t™wk Au,
yux÷wk s {níð Œt™™wk …ý Au. ‚tu ytðt Ä{o™t [hýY…
Œt™™u s Ä{o™wk yrð¼tßÞ yk„ {t™e™u Œt™™tu y¾kz
«ðtn ðnuðztð™tht Ë{ts{tk ½ýt Œt™ðehtu Au, ‚u{tk …ý
ð‚o{t™ Ë{Þ{tk {wkƒE™t y„ú„ÛÞ þuX ©e Œe…[kŒ¼tE
„tze o™t Œt™™e Ëw„kÄ [thuƒtsw Vu÷tE hne Au.
 312
„¼o©e{k‚ ©e Œe…[kŒ¼tE™tu sL{ E.Ë.
1915 {tk Ëðhts¼tE „tzeo™t si™ …rhðth{tk ÚtÞtu n‚tu.
™t™…ýÚte s ‚uytu WŒth rŒ÷™t n‚t, ‚u™t fthýu Œt™™tu
ÄtuÄ yrðh‚…ýu ðntÔÞt fhu Au. y®nËt, ŒÞt y™u yLÞ
…htu…fth {txu fhe Aqxðt™e ¼tð™t yu{™e «ð]r¥tytu{tk
M…»x he‚u òuðt {¤u Au. yƒtu÷ «týeytu «íÞu ‚uytu™u
rðþu»t y™wfk…t Au.
‚uytuyu y™uf …htu…fthe xÙMxtu™e MÚtt…™t fhu÷ Au.
‚u{™tk xÙMxtu ¾k‚…qðof …tu‚t™ut Œt™ «ðtn ÞtuøÞ MÚt¤u
…ntU[tzu Au. yu{™tk xÙMxtu™tk ™t{ òuEyu ‚tu - ‘¼th‚ si™
{nt{kz¤,’ ‘{ntðeh ntxo rhË[o VtWLzuþ™ {wkƒE, {ntðeh
Mºte fu¤ðýe {kz¤-¼tð™„h,y®nËt ELxh™uþ™÷,
yr¾÷ rnkŒ f]r»t „tiËuðt Ëk½ - {ntht»xÙ, …k[þe÷
…uhuMxÙtuRft xÙMx Vtuh nuÂLzfu… - {wkƒE, EÂLzÞ™
ðuSxurhÞ™ ftU„úuË-{wkƒE, „wsht‚ rðïftuþ xÙMx-fze,
Wssi™ [uhexuƒ÷ xÙMx ntuÂM…x÷ yuLz rhË[o ËuLxh,
fuLËh fuh ËuLxh-ELŒtuh.
ytðtk ‚tu y™uf xÙMxtu™e ‚uytuyu MÚtt…™t fhe Au.
ytËt{{tk 300 sux÷e ™t™e-{tuxe þt¤tytu ƒtkÄe yt…e
Au y™u „wsht‚{tk …ý y™uf þt¤tytu ‚Útt ftu÷uòu ƒtkÄe
yt…e Au.
yt rËðtÞ E.Ë.198…, 86, 87 y™u 88 ™t
Œw»ft¤{tk ‚uytuyu fåA, Ëtiht»xÙ, „wsht‚ y™u htsMÚtt™{tk
÷t¾tu …þwytu™e …qýo…ýu Ëk¼t¤ ht¾e ½tË-[tht™e
 313
ÔÞðMÚtt fhe yƒtu÷ …þwytu «íÞu y…th
fYýt fhe n‚e. ytðt ŒÞtðt™ ™u Œt™e Œt‚t©e {txu
…h{f]…t¤w …h{tí{t™u «tÚto™t fheyu fu, ‚uytu™t Sð™™t
100 ð»to Ëw¾…qðof …qhtk fhu y™u rðþu»t ™u rðþu»t {t™ð‚t
˼h ftÞtuo fh‚tk hnu yu s yÇÞÚto™t.

“ …t™e ƒZu ™tð{U, ½h{U ƒZu Œt{;

Œtu™tu ntÚt W÷u[eyu, yurn Ëßs™ftu ft{.”

“ŒÞt™e Œuðe y™wƒu™”

“fwA ytih ¼e ËtkËu ÷u™u ftu, {sƒqh Ët {I ntu ò‚t nwk
sƒ E‚™u ƒzu sntk {U {wsu, ELËt™ fe ¾w~ƒw yt‚e ni.”
¼õ‚tu ! Œw:¾eytu™u òuE™u rŒ÷ ÿðe òÞ, ytðe su
ËkðuŒ™tí{fð]Â¥t™wk ™t{ s Ët[e {t™ð‚t Au. rŒ÷{tk fYýt
y™u ŒÞt ntuÞ ‚tu s {týË {t™ð fnuðtÞ Au. íÞt„, ŒÞt
y™u …htu…fth™t …tÞt …h s {t™ð‚t™tk {krŒhtu h[e þftÞ
Au. {týË fuðwk ¾tÞ Au ‚u {n¥ð™wk ™Úte, …hk‚w ‚u ¼qÏÞtytu™u
fux÷wk ¾ðztðu Au ‚u {n¥ð™wk Au. {týË fux÷tk ð»to SÔÞtu
yu {n¥ð™wk ™Úte, …ý ¼q¾™e …eztÚte y™u Œðt™t y¼tðu
{hðt …zu÷t fux÷tk ÷tuftu™u Sðtzât yu {n¥ð™wk Au.
W…htuõ‚ ËŒT„wýtuÚte ˼h yuðt ŒÞt™e Œuðe ©e
y™wƒnu™ ÚtE „Þtk Au; su{ýu ðztuŒht SÕ÷t™t „tuhs
„t{{tk ‘{wr™ Ëuðt yt©{’™e MÚtt…™t E.Ë. 1978{tk
 314
fhe n‚e. ‘…wÁ»t «Þí™ Eïhf]…t’ yu LÞtÞu
yt©{™tu rðftË ðÄ‚tu s „Þtu y™u ™t™e yuðe Íwk…zeÚte
þY ÚtÞu÷ yt©{ {tuxt ðxð]ût Ë{t™ ƒ™e „Þtu !
©e y™wƒnu™u {t™ð‚t™tk y™uf ftÞtuo fÞtO Au. ‚u{tk
þthŒt {krŒh, rððuft™kŒ rðãt÷Þ, …rhðth {krŒh, ¼r„™e
{krŒh, ðt™«MÚt-yt©{, ythtuøÞ {krŒh y™u fhtuztu Yr…Þt™u
¾[uo yr‚ ¼ÔÞ fi÷tË fuLËh ntuÂM…x÷ y™u rhË[o ËuLxh
ð„uhu y™uf {t™ð W…Þtu„e {krŒhtu™wk r™{toý fÞwO Au.
ytðt ŒÞt¤w y™wƒu™™tu sL{ ‚t. 6-9-1944™t
…rðºt rŒðËu fåA «Œuþ™t ykòh þnuh{tk ÚtÞtu n‚tu. ‚uytu™tu
Mð¼tð ™t™…ýÚte s ¾qƒ ŒÞt¤w n‚tu. ‚u™u fthýu ‚uytuyu
{t™ð Ëuðt{tk s …tu‚t™wk Ë{„ú Sð™ Ë{…oý fhe ŒeÄwk
n‚wk. …htu…fth™tk y™uf ftÞtuo fhe ËŒT„wýtu™e ËwðtË {qfe
E.Ë. 2003 {tk …k[¼tir‚f Œun™tu íÞt„ fhe ‚uytu «¼w™u
ÃÞtht ƒ™e „Þtk.

“©e Ëk‚ht{ {krŒh”

¼õ‚tu ! ŒÞt¤w {t™ðtu …tu‚t™tk Ëw¾tu Atuze™uÞ …ý
ƒeòytu™tk Œw:¾tu ytuAtk fhðt™t «Þí™tu{tk Ë‚‚ {kzât
hnu‚tu ntuÞ Au. ŒÞt™u fthýu ÓŒÞ ftu{¤ ƒ™u Au. ftu{¤
s{e™{tk ƒes™tu «ðuþ su{ Ëw„{ ƒ™u Au, ‚u{ ftu{¤
rŒ÷{tk Ä{o™tu «ðuþ …ý Ëw„{ ƒ™u Au.
Mðtr{™thtÞý ¼„ðt™u «Út{ «fhý™t 70 {t
 315

ð[™t{]‚{tk fÌtwk Au fu “su „heƒ™u f÷…tðu

(nuht™ fhu) ‚u™wk ‚tu ftuE he‚u Yzwk ÚttÞ ™rn y™u {nt¼th‚{tk
¼e»{ r…‚tyu htò ÞwrÄÂch™u yu{ fÌtwk Au su, ‘òu ‚wk
„heƒ™u f÷…trðþ ‚tu ‚wk ‚tht ðkþu Ërn‚ ƒ¤e™u ¼M{ ÚtE
sEþ’ {txu ¼„ðt™™tu ¼õ‚ ntuÞ yÚtðt ftuE ƒeòu ntuÞ
…ý „heƒ {tºt™u ÷uþ{tºt Œw:¾ððtu ™rn y™u òu „heƒ™u
Œw:¾ðu ‚tu ‚u™wk ftuE «fthu ËtÁk ÚttÞ ™rn y™u òu „heƒ™u
Œw:¾ðu ‚tu ƒúñníÞt sux÷wk …t… ÚttÞ Au.”
W…htuõ‚ ð[™ Mðtr{™thtÞý {nt«¼w™t Au. ‚tu su
r™Þ{tu „heƒtu™u Œw:¾ððt{tk ÷t„w …zu Au, yu s r™Þ{tu
„heƒtu™u htS fhðt{tk ÷t„w …zu Au. yÚtto‚T „heƒtu™u
Œw:¾ððtÚte {nt…t… ÷t„u Au, yus he‚u „heƒtu™u htS
fhðtÚte {nt…t…{tkÚte {wÂõ‚ {¤e òÞ Au y™u ¼„ðt™™tu
htS…tu {¤e òÞ Au. ‚tu yuðtu htS…tu ™rzÞtŒ{tk ytðu÷
©e Ëk‚ht{ {krŒh™t {nk‚S y™u ‚uytu™t ytr©‚tu ÷E
hÌtt Au.
¾uzt SÕ÷t™t ™rzÞtŒ þnuh{tk ytþhu 175 ð»to
…nu ÷ tk Ëk ‚ ht{ {nthts ÚtE „Þt Au . ‚u { ™t …Ae
÷û{ýŒtËS {nthts ÚtÞt Au suytuyu rð¢{ Ëkð‚ 1887
{tk ‘Ëk‚ht{ {krŒh’ y™u xÙMx™e MÚtt…™t fhe n‚e. ‚uytu
{t™ð Ëuðt™u «¼w Ëuðt {t™e™u, rðþu»t fhe „heƒ ÷tuftu™u
yL™-ðMºt y™u ythtuøÞ yt…e Œrhÿ ™thtÞý™u htS fhe
…h{tí{t™u htS fhe hÌtt Au.
 316
ð‚o{t™ Ë{Þ{tk ‚uy tu™e Ëk M Útt îtht
ntuÂM…x÷ [t÷u Au. ‚u{tk Ët{tLÞ Ve ÷E Ëthðth yt…ðt{tk
ytðu Au y™u „heƒ ÷tuftu™u ‚tu ‘s™h÷ {urzf÷ rð¼t„’{tk
Võ‚ Yr…Þtu ÷E ‚{t{ ‚…tË fhe yt…ðt{tk ytðu Au y™u
Œðt …ý {V‚ yt…ðt{tk ytðu Au ‚Útt ftuE …ý Ëk«ŒtÞ™t
ËtÄw-Ëk‚tu™tu Ëthðth™tu ¾[o ÷uðt{tk ytð‚tu ™Úte. yt rËðtÞ
{krŒh îtht „heƒ ÷tuftu™u Œhhtus {V‚ y™ts yt…ðt{tk
ytðu Au. ‚u{s yr‚ð]Âü-y™tð]Âü y™u ¼qf… k ð„uh{u tk …ý
Œhuf sYrhÞt‚tu™u ËntÞ yt…u Au.

“ W…Ëknth ”
“ ¼÷u ™ ytðtu ðËk‚ ÚtE™u, [{™™u {tht Wòzþtu {t;
ƒ™e þftu ™t Sð™ ¼÷u, …ý Sð™™u {tht Wòzþtu {t.”
nu ðnt÷t ¼õ‚tu ‚u{s ðnt÷t …htu…fthe Ëßs™tu !
ð‚o{t™ Ë{Þ{tk Œwr™Þt™t fw÷ 311 Œuþtu{tk Ëðt A yƒs
yÚtto‚T 6h… fhtuz™e ðM‚e Au. ytx÷e ðM‚e{tk ƒu «fth™t
Sðtu ntuÞ Au. – yuf ‚tu Œiðe y™u ƒeò ytËwhe. Œiðe
Sðtu™tk ÓŒÞ nk{uþtk ËkðuŒ™þe÷‚tÚte ¼htÞu÷t ntuÞ Au,
ßÞthu ytËwhe Sðtu™tk ÓŒÞ nk{uþtk ¢qh‚t ˼h ntuÞ Au.
ftuE Sð «týe{tºt™u òuE™u Œiðe ÷tuftu™u ‚u{™t
«íÞu n{ŒŒeo Wí…L™ Út‚e ntuÞ Au, ßÞthu ytËwhe ÷tuftu™u
½]ýt Wí…L™ Út‚e ntuÞ Au. ftuE™u Œw:¾Úte …ezt‚t òuE Œuðe
÷tuftu ‚u{™tk Œw:¾tu Œqh fhðt{tk, {™, f{o y™u ð[™u {ŒŒ„th
ƒ™e s‚t ntuÞ Au, ßÞthu ytËwhe ÷tuftu ƒeòytu™u …ezt‚t
 317
òuE íÞtkÚte …÷tÞ™ ÚtE s‚t ntuÞ Au.
W…htuõ‚ WÂõ‚ytu™u yk‚h{tk W‚the™u Ÿztu rð[th
fhðtu fu, {the „ý™t Œiðe {t™ðtu{tk ÚttÞ Au fu, ytËwhe
÷tuftu{tk ? òu ytËwhe ÷ûtýtu{tk Ë{tðuþ Út‚tu ntuÞ ‚tu
‚tíftr÷f Œiðe {t™ðtu ËtÚtu r{ºt‚t fhe y™u Ëk‚tu™tu Ë{t„{
fhe ytËwheð]Â¥t™u ÓŒÞ{tkÚte ƒnth VUfe Œuðe ™u Œiðe
ƒ™ðt™t «Þí™tu þY fhe Œuðt; fthý fu, Œiðe ƒ™ðt™tu yt
Ëðtuo…he W…tÞ Au.
yt …wM‚f ÷¾ðt …tA¤™wk yuf s fthý Au fu, su su
…htu…fthe ™u {nt{t™ðtu ÚtE „Þt Au, ‚uytu™tk Sð™ «Ëk„tu
òýe™u yLÞ ÷tuftu …ý ‚uytu™t {t„uo [t÷e ‚u{™wk y™wfhý
fhu y™u Œw:r¾Þtk ™h-™theytu™tk Œw:¾tu Œqh fhe Ët[t yÚto{tk
{t™ð ƒ™e ¼„ðt™™t f]…t…tºt ƒ™e òÞ yu s Au.
yt …wM‚f ©e Mðtr{™thtÞý {krŒh „útLz…uhe (z÷tË
y{urhft) {tk hne™u ‚t. 1-5-2004™t …rðºt rŒðËu
÷¾ðt™e þYyt‚ fhe n‚e y™u íÞtks ‚t. 23-8-2004™t
þw¼ rŒðËu Ëk…qýo fÞwO Au. yt …wM‚f ÷¾ðtÚte ðh‚t÷ðtËe
EüŒuð ©e nrhf]»ý {nthts, {tht „wYŒuð©e, Ëk«ŒtÞ™t
…rðºt {tuxt ËŒT„wYytu, ™t™t Ëk‚tu-…t»toŒtu ‚u{s «¼w «u{e
Œhuf ™h-™the ¼õ‚s™tu {tht …h htS Úttð yu s yÇÞÚto™t
ËtÚtu „úkÚt Ëk…qýo fYk Awk.
¼ðŒeÞ
‚t. 23-8-2004 ƒúñMðY…ŒtË™t Œhuf ðt[ftu™u
Ë{tÂ. ©ee Mðtr{™thtÞý
«u{…qðof sÞ ©
 318

©e Mðtr{™thtÞý ËíËk„ Ë{ts „útLz«uhe (z÷tË) ™t

Œt™ðeh nrh¼õ‚tu™e þw¼ ™t{tðr÷
™t{ MÚtt™ ztu÷h
ztu. htsuþ¼tE y™u Ëw÷ûtýtƒu™ …xu÷ z÷tË ------ 250
ysÞ¼tE y™u „e‚tƒu™ þu÷zeÞt z÷tË ------ 150
ykrf‚fw{th y™u ft~{ehtƒu™ y{e™ z÷tË ------ 101
hturn‚¼tE y™u ™eYƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 75
h{ýef÷t÷ ƒe. ðt½u÷t he[zoþ™ ----- 75
nË{w¾¼tE …xu÷ Ëw„h÷uLz ----- 75
™huLÿ¼tE y{e™ z÷tË ------- 50
{ýe¼tE yuË. …xu÷ z÷tË ------- 50
™÷e™fw{th y™u Ëwh¼eƒu™ þtn z÷tË ------- 50
þþeftk‚¼tE y™u ËwŒþo™tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
rfþ™ hýS‚¼tE …xu÷ z÷tË ------- 50
r[ht„ «Œe…¼tE …xu÷ z÷tË ------- 50
Œw»Þk‚¼tE y™u hu¾tƒu™ ŒuËtE ÌtwMx™ ------ 50
rþðfw{th rŒ…f¼tE …xu÷ z÷tË ------- 50
[e{™¼tE y™u yr™÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
hs™e¼tE {ýe¼tE …xu÷ z÷tË ------- 50
h{uþ¼tE y™u {ksw÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
½™~Þt{¼tE y™u rð{÷tƒu™ ftfzeÞt z÷tË ------- 50
«Vw÷¼tE y™u ™e‚tƒu™ Ëtu™e z÷tË ------- 50
{nuLÿ¼tE y™u fturf÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
s„Œeþ¼tE y™u nu{tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
ftkr‚¼tE y™u ELŒehtƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
rfhex¼tE y™u W»ttƒu™ …xu÷ þh{™ ------- 50
rðê÷¼tE y™u nkËtƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 50
sÞht{¼tE y™u ËkæÞtƒu™ …xu÷ „t÷uoLz ------ 25
 319

™t{ MÚtt™ ztu÷h

n»toŒ¼tE y™u ¼th‚eƒu™ y{e™ z÷tË ------- 25
ðiþt÷e yuË. …xu÷ LÞw {uÂõËftu --- 25
sÞ©eƒu™ …xu÷ „t÷uoLz ------ 25
rð™tuŒ¼tE y½uht z÷tË ------- 25
™{ú‚tƒu™ ¼h‚¼tE …xu÷ z÷tË ------- 25
Ä{uoþ¼tE y™u ‚]rƒu™ ƒtk¼htu÷eÞt z÷tË ------- 25
h{uþ¼tE y™u [kÿeftƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
rŒ™uþ¼tE y™u {ýe¼tE …xu÷ yt÷eoLx™ ---- 25
™xw¼tE ŒuËtE z÷tË ------- 25
{Äwƒu™ ƒtƒw¼tE …xu÷ z÷tË ------- 25
¼e¾w¼tE ƒtk¼htu÷eÞt LÞwsËeo ------ 25
{™Ëw¾¼tE rnh…ht z÷tË ------- 25
ftirþf¼tE y™u ƒe™tƒu™ y{e™ z÷tË ------- 25
ðsw¼tE y™u …L™tƒu™ ðt½u÷t z÷tË ------- 25
hýS‚¼tE y™u W{tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
S‚w¼tE y™u hextƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
yþtuf¼tE y™u ßÞtur‚ƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
rðhuLÿ¼tE y™u yÕftƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
fk[™¼tE y™u Ëwþe÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
Ë{e‚fw{th yu. y{e™ z÷tË ------- 25
þþeftL‚¼tE y™u h{e÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 23
ŒuðS¼tE ÷Õ÷w¼tE r{Mºte z÷tË ------- 22
hËef¼tE ƒe. …xu÷ z÷tË ------- 25
Ëwþe÷tƒu™ hs™eftk‚ …xu÷ z÷tË ------- 25
fwËw{ƒu™ yu[. …xu÷ z÷tË ------- 25
ò„]r‚ƒu™ ƒe. …xu÷ z÷tË ------- 25
rfhex¼tE y™u ßÞtur‚ƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
¼h‚¼tE …xu÷ yrðO„ ------- 25
 320

™t{ MÚtt™ ztu÷h

fM‚wh¼tE y™u «¼tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
¼tE÷t÷¼tE y™u ËÞqoƒu™ …xu÷ „t÷uoLz ------ 25
«¼w¼tE ŒuËtE z÷tË ------- 25
Xtftuh¼tE þtkr‚¼tE ½{…wht z÷tË ------- 25
yÂtE „suht z÷tË ------- 25
«rðý¼tE y™u hextƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
ðÕ÷¼¼tE ytE. ŒuËtE z÷tË ------- 25
þtk‚tƒu™ y™u {V‚¼tE …xu÷ z÷tË ------- 25
«rðý¼tE y™u {kŒtrf™eƒu™ y½uht z÷tË ------- 25
™e÷fkX «þtk‚ „suht z÷tË ------- 25
ftirþf¼tE y™u n»ttoƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
‚w»tth¼tE yu[. …xu÷ ÷ƒf -------- 25
÷r÷‚tƒu™ Ëtu{t¼tE …xu÷ z÷tË ------- 25
ËwÄeh¼tE y™u hks™ƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 25
fhþ™¼tE …h{th z÷tË ------- 25
‚thtƒu™ þu÷zeÞt yrðO„ ------- 22
þu‚÷ «rðý¼tE …xu÷ zuLx™ ------- 21
f™w¼tE …xu÷ ytŠ÷Lx™ ---- 21
yð™eƒu™ S. þtn z÷tË ------- 21
{wõ‚tƒu™ Ëk[÷t z÷tË ------- 21
r™{o÷tƒu™ ÷t÷S¼tE ðt½u÷t z÷tË ------- 21
fuÞwh¼tE y™u r{™÷ƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 21
h{ý÷t÷ {tuŒe z÷tË ------- 21
yÂtE y™u rŒÔÞtƒu™ fhËt÷eÞt z÷tË ------- 21
rnk{‚÷t÷ ðt½u÷t „t÷uoLz ------ 11
ƒt÷w¼tE y™u f÷tƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 11
sÞuþ¼tE y™u Ëtu™÷ƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 11
f{÷uþ¼tE y™u sÞ©eƒu™ …xu÷ z÷tË ------- 11
ftþeƒu™ [tuzðzeÞt z÷tË ------- 11
yûtÞ¼tE y™u nkËtƒu™…xu÷ z÷tË ------- 11
200