LENGUA Y CULTURA LATINAS II

Segundo cuatrimestre de 2017

EJERCITACIÓN PARA TEÓRICOS Y PRÁCTICOS

Liliana Pégolo
Martín Pozzi
Roxana Nenadic

COLABORACIÓN DE:
Josefina Morley
Alexis Robledo
Nicolás Russo
 ÍNDICE

1. VERBOS IRREGULARES ......................................................................................................... 2

2. VERBOS DEFECTIVOS ............................................................................................................ 8
3. VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES .................................................................... 8
4. EJERCITACIÓN: VERBOS IRREGULARES, VERBOS DEFECTIVOS, VERBOS
DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES. ................................................................................ 9
5. PRONOMBRES INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS ........................................................ 10
6. EJERCITACIÓN: PRONOMBRES INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS ........................... 10
7. SINTAXIS DE LOS PARTICIPIOS ......................................................................................... 11
8. SINTAXIS DE LOS INFINITIVOS .......................................................................................... 12
9. SUBJUNTIVO .......................................................................................................................... 14
10. EJERCITACIÓN CON SUBJUNTIVO ................................................................................... 15
11. USO DE LOS CASOS ............................................................................................................ 16
12. PROPOSICIONES ADJETIVAS / RELATIVAS (con indicativo o subjuntivo) ...................... 18
13. VERBOS IMPERSONALES (UNIPERSONALES) ................................................................ 19
14. PROPOSICIONES ADVERBIALES TEMPORALES ............................................................ 20
15. PROPOSICIONES SUSTANTIVAS ....................................................................................... 21
16. PROPOSICIONES ADVERBIALES FINALES ..................................................................... 23
17. SINTAXIS DEL SUPINO, GERUNDIO Y GERUNDIVO ..................................................... 24
18. PROPOSICIONES ADVERBIALES CAUSALES ................................................................. 25
19. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONDICIONALES ...................................................... 26
20. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONCESIVAS ............................................................. 27
21. PROPOSICIONES ADVERBIALES MODALES ................................................................... 28
22. PROPOSICIONES ADVERBIALES COMPARATIVAS……………………………………..28
23. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONSECUTIVAS ........................................................ 29
24. EJERCITACIÓN GENERAL .................................................................................................. 30
25. APÉNDICE: Circunstanciales de lugar, de tiempo, consecutio temporum, sistematización de los
principals subordinantes y construcciones de finalidad. .......................................................... 31
 1. VERBOS IRREGULARES

SUM
ENUNCIADO: SUM, ES, ESSE, FUI

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO

sum sim
es sis es
est sit
PRESENTE esse
sumus simus
estis sitis este
sunt sint
eram essem/ forem
eras esses/ fores
PRETÉRITO erat esset/ foret
IMPERFECTO eramus essemus
eratis essetis
erant essent/ forent
ero
eris esto
fore futurus,
FUTURO erit esto
futurum, -a,
IMPERFECTO erimus
-am, -um -um
eritis estote
ese
erunt sunto
fui fuerim
fuisti fueris
PRETÉRITO PER-
fuit fuerit
FECTO fuisse
fuimus fuerimus
fuistis fueritis
fuerunt fuerint
fueram fuissem
fueras fuisses
PRETÉRITO
fuerat fuisset
PLUSCUAM-
PERFECTO
fueramus fuissemus
fueratis fuissetis
fuerant fuissent
fuero
fueris
FUTURO PER- fuerit
FECTO fuerimus
fueritis
fuerint

COMPUESTOS DE SUM
absum, abes, abesse, afui (estar ausente, distar)
adsum, ades, adesse, adfui (estar presente, asistir)
desum, dees, deesse, defui (faltar)
insum, ines, inesse (estar en)

2
intersum, interés, interesse, interfui (estar entre, mediar)
obsum, obes, obesse, obfui (dañar, oponerse a)
possum, potes, posse, potui (poder)
praesum, praees, praeesse, praefui (estar al frente, dirigir)
prosum, prodes, prodesse, profui (ser útil, aprovechar)
subsum, subes, subesse (estar debajo, estar oculto)
supersum, superes, superesse, superfui (restar, quedar, sobrevivir)

EO
ENUNCIADO: EO, IS, IRE, IVI/II, ITUM

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO

eo eam
is eas i
it eat
PRESENTE ire iens, euntis
imus eamus
itis eatis ite
eunt eant
ibam irem
ibas ires
PRETÉRITO IMPR- ibat iret
FECTO ibamus iremus
ibatis iretis
ibant irent
ibo
ibis ito
FUTURO IMPERFEC- ibit ito iturum, -a, - iturus, -a, -
TO ibimus um esse um
ibitis itote
ibunt (eunto)
ivi/ii iverim/ierim
ivisti/isti iveris/ieris
PRETÉRITO PERFEC- ivit/iit iverit/ierit
TO ivisse/isse
ivimus/imus iverimus/ierimus
ivistis/istis iveritis/ieritis
iverunt/ierunt/iere iverint/ierint
iveram/ieram ivissem/issem
iveras/ieras ivisses/isses
PRETÉRITO PLUS- iverat/ierat ivisset/isset
CUAMPERFECTO iveramus/ie ivissemus/issemus
iveratis/iera ivissetis/issetis
iverant/ierant ivissent/issent
ivero/iero
iveris/ieris
iverit/ierit
FUTURO PERFECTO
iverimus/ierimus
iveritis/ieritis
iverint/ierint

3
VOZ PASIVA: tiene solo formas pasivas impersonales: itur, ibatur, ibitur, etc.

COMPUESTOS DE EO

abeo, abis, abire, abii, abitum (irse, alejarse)

adeo, adis, adire, adii, aditum (ir hacia, acercarse)
anteo, antis, antire, antii, antitum (ir delante, anteceder)
circumeo, circumis, circumire, circumii, circumitum (ir alrededor, rodear)
exeo, exis, exire, exii, exitum (salir)
ineo, inis, inire, inii, initum (empezar, entrar en)
intereo, interis, interire, interii, interitum (perderse, estar perdido, morir)
obeo, obis, obire, obii, obitum (ir delante, ir contra, morir)
pereo, peris, perire, perii, peritum (perecer, estar perdido)
praeeo, praeis, praeire, praeii, praeitum (ir delante, preceder)
praetereo, praeteris, praeterire, praeterii, praeteritum (pasar de largo, dejar atrás)
prodeo, prodis, prodire, prodii, proditum (ir, venir, presentarse, progresar)
redeo, redis, redire, redii, reditum (volver)
subeo, subis, subire, subii, subitum (meterse por debajo, introducirse)
transeo, transis, transire, transii, transitum (ir más allá, pasar)

4
 FERO (VOZ ACTIVA)
ENUNCIADO: FERO, FERS, FERRE, TULI, LATUM

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO

fero feram
fers feras fer
fert ferat
PRESENTE ferre ferens,-ntis
ferimus feramus
fertis feratis ferte
ferunt ferant
ferebam ferrem
ferebas ferres
PRETÉRITO ferebat ferret
IMPERFECTO ferebamus ferremus
ferebatis ferretis
ferebant ferrent
feram
feres ferto
laturum,
FUTURO feret ferto
-am, -um laturus, -a, -um
IMPERFECTO feremus
esse
feretis fertote
ferent ferunto
tuli tulerim
tulisti tuleris
PRETÉRITO tulit tulerit
tulisse
PERFECTO tulimus tulerimus
tulistis tuleritis
tulerunt tulerint
tuleram tulissem
tuleras tulisses
PRETÉRITO
tulerat tulisset
PLUSCUAM-
tuleramus tulissemus
PERFECTO
tuleratis tulissetis
tulerant tulissent
tulero
tuleris
FUTURO tulerit
PERFECTO tulerimus
tuleritis
tulerint

5
 FERO (VOZ PASIVA)

INDICATIVO SUBJUNTIVO IMPERATIVO INFINITIVO PARTICIPIO

feror ferar
ferris feraris ferre
fertur feratur
PRESENTE ferri
ferimur feramur
ferimini feramini ferimini
feruntur ferantur
ferebar ferrer
ferebaris ferreris
PRETÉRITO ferebatur ferretur
IMPERFECTO ferebamur ferremur
ferebamini ferremini
ferebantur ferrentur
ferar
fereris fertor
FUTURO feretur fertor ferendus,
latum iri
IMPERFECTO feremur -a, -um
feremini
ferentur feruntor
latus, -a, -um sum latus, -a, -um sim
latus, -a, -um es latus, -a, -um sis
PRETÉRITO latus, -a, -um est latus, -a, -um sit latum, -am, latus, -a, -
PERFECTO lati, -ae, -a sumus lati, -ae, -a simus -um esse um
lati, -ae, -a estis lati, -ae, -a sitis
lati, -ae, -a sunt lati, -ae, -a sint
latus, -a, -um eram latus, -a, -um essem
latus, -a, -um eras latus, -a, -um esses
PRETÉRITO
latus, -a, -um erat latus, -a, -um esset
PLUSCUAM-
lati, -ae, -a eramus lati, -ae, -a essemus
PERFECTO
lati, -ae, -a eratis lati, -ae, -a essetis
lati, -ae, -a erant lati, -ae, -a essent
latus, -a, -um ero
latus, -a, -um eris
FUTURO latus, -a, -um erit
PERFECTO lati, -ae, -a erimus
lati, -ae, -a eritis
lati, -ae, -a erunt

COMPUESTOS DE FERO
affero, affers, afferre, attuli, allatum (llevar, traer)
aufero, aufers, auferre, abstuli, ablatum (retirar, quitar, llevarse)
antefero, antefers, anteferre, antetuli, antelatum (llevar delante, preferir)
circumfero, circumfers, circumferre, circumtuli, circumlatum (llevar alrededor)
confero, confers, conferre, contuli, collatum (amontonar, contribuir, comparar)
defero, defers, deferre, detuli, delatum (llevar, ofrecer)
differo, differs, differre, distuli, dilatum (esparcir, diferir)
effero, effers, efferre, extuli, elatum (llevar afuera, producir, expresar)

6
infero, infers, inferre, intuli, illatum (llevar en o contra, introducir)
offero, offers, offerre, obtuli, oblatum (llevar delante, ofrecer, consagrar)
perfero, perfers, perferre, pertuli, perlatum (llevar hasta el fin, soportar, cumplir)
praefero, praefers, praeferre, praetuli, praelatum (llevar delante, presentar, preferir)
profero, profers, proferre, protuli, prolatum (llevar fuera, adelantar, extender)
refero, refers, referre, retuli, relatum (volver a llevar, repetir. Impersonal: importa)
suffero, suffers, sufferre, sustuli, sublatum (soportar, sufrir)
transfero, transfers, transferre, transtuli, translatum (transportar, traducir)

VOLO, NOLO y MALO

ENUNCIADOS: VOLO, VIS, VELLE, VOLUI / NOLO, NON VIS, NOLLE, NOLUI /
MALO, MAVIS, MALLE, MALUI

INDICATIVO SUBJUNTIVO
VOLO NOLO M ALO VOLO NOLO M ALO
volo nolo malo velim nolim malim
vis non vis mavis velis nolis malis
PRESENTE
vult / volt non vult mavult velit nolit malit
volumus nolumus malumus velimus nolimus malimus
vultis non vultis mavultis velitis nolitis malitis
volunt nolunt malunt velint nolint malint
volebam nolebam malebam vellem nollem mallem
volebas nolebas malebas velles nolles malles
PRETÉRITO volebat nolebat malebat vellet nollet mallet
IM PERFECTO volebamus nolebamus malebamus vellemus nollemus mallemus
volebatis nolebatis malebatis velletis nolletis malletis
volebant nolebant malebant vellent nollent mallent
volam nolam malam
voles noles males
FUTURO volet nolet malet
IM PERFECTO volemus nolemus malemus
voletis noletis maletis
volent nolent malent
volui nolui malui voluerim noluerim maluerim
voluisti noluisti maluisti volueris nolueris malueris
PRETÉRITO voluit noluit maluit voluerit noluerit maluerit
PERFECTO voluimus noluimus maluimus voluerimus noluerimus maluerimus
voluistis noluistis maluistis volueritis nolueritis malueritis
voluerunt/voluere noluerunt/noluere maluerunt/maluere voluerint noluerint maluerint
volueram nolueram malueram voluissem noluissem maluissem
volueras nolueras malueras voluisses noluisses maluisses
PRETÉRITO
PLUSQUAM PE
voluerat noluerat maluerat voluisset noluisset maluisset
RFECTO volueramus nolueramus malueramus voluissemus noluissemus maluissemus
volueratis nolueratis malueratis voluissetis noluisssetis maluissetis
voluerant noluerant maluerant voluissent noluissent maluissent
voluero noluero maluero
volueris nolueris malueris
FUTURO voluerit noluerit maluerit
PERFECTO voluerimus noluerimus maluerimus
volueritis nolueritis malueritis
voluerint noluerint maluerint

7
 2. VERBOS DEFECTIVOS

Son aquellos verbos que solo poseen algunas formas o tiempos de todo el paradigma. Dentro de
ellos se encuentran los siguientes tipos de verbos:

a) Presente con formas de pretérito: son perfectos por su morfología, pero tienen significado de
presente.

coepi (comenzar)
memini (acordarse)
odi (odiar)
novi (conocer)
consuevi (acostumbrarse)

b) Verbos incisos: se utilizan a modo de inciso para reproducir el discurso dicho por alguien, y se
colocan luego de la primera palabra de la frase. Suelen conjugarse en primera o tercera perso-
na singular.

inquit/inquam (dice/digo)
ait/aio (dice/digo)
fatur (se dice)

c) Verbos modales (posibilidad, ruego):

queo, quis, quire, quivi (poder)

nequeo, nequis, nequire, nequivi (no poder)
quaeso/quaesumus (rogar) [se usa como inciso con sentido de “por favor”]

3. VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES

CONJ. EJEMPLO (ENUNCIADO)

1ª imitor, imitaris, imitari, imitatus sum
2ª vereor, vereris, vereri, veritus sum
DEPONENTES 3ª loquor, loqueris, loqui, locutus sum
4ª mentior, mentiris, mentiri, mentitus sum
M. patior, pateris, pati, passus sum
audeo, audes, audere, ausus sum (atreverse)
gaudeo, gaudes, gaudere, gavisus sum (alegrarse)
SEMIDEPONENTES fido, fidis, fidere, fisus sum (confiar)
soleo, soles, solere, solitus sum (soler, acostumbrar)
fio, fis, fieri, factus sum.

8
 4. EJERCITACIÓN: VERBOS IRREGULARES, VERBOS DEFECTIVOS, VERBOS DE-
PONENTES Y SEMIDEPONENTES.

1. Reconocer las siguientes formas verbales:

possunt - aderam - fert - ibam - aberant - iens – fiunt -abest - offers - eunt - praeerat - posse - vult -
ite - prodest - praeeunt - oberat - poteramus – volent - afui - fertur - potuisse - praetulero - profuero
- defuistis - fer - eunto - inest - efferunt - itum - fietis - praesunt - obfuerunt - factum iri - praefuerat
- ferte - ito - velitis - interfuisti - poteris - defuisse - ibunt - intereratis - velle - mavis – fiet- obsum -
infer - ibimus - oberit - noli - latum - supersunt – fierem- voluerunt - deerit - possumus - tulisse -
prodesse - ferre - potuero - proderitis - profuisse - potestis - proderant - poteramus - prosumus –
exii- fiebas.

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Ager sine cultura fructuosus esse non potest. 2) Asinus grave onus fert. 3) Bellica Pallas adest et
protegit aegide fratrem. 4) Germani cum magna multitudine hominum flumen transierunt. 5) Han-
nibal bellum in Italiam tulit. 6) Hi omnes populi lingua, institutis legibusque inter se differunt. 7)
Iam color unus inest rebus tenebrisque teguntur omnia. 8) Iccius Remus, qui tum oppido praefuerat,
unum ex legatis ad Caesarem mittit. 9) Non omnia possumus omnes. 10) Nox iam suberat. 11) Om-
nibus druidibus praeest unus qui summam inter eos habet auctoritatem. 12) Pigritia iuventuti obest.
13) Senectus spem aufert sed prudentiam affert. 14) Socrates e custodia educi noluit. 15) Verba
animo desunt. 16) Vir bonus omnibus prodest, nemini nocet. 17) Advenae omnes magnificentissima
urbis Romae monumenta semper admirantur. 18) Claudius lectica in Capitolium latus est. 19)
Flumen transire et provinciam nostram occupare barbari conabantur, at semper a nostris fugabantur.
20) Hasdrubale interfecto, excercitus summam imperii ad Hannibalem detulit. 21) Inest illi genti
plus virium quam ingenii. 22) Noli putare quemquam uberiorem fuisse. 23) Odi profanum vulgus et
arceo. 24) Omnes homines natura libertati student et condicionem servitutis oderunt. 25) Pluribus
praesentibus eas res iactari nolebat. 26) Populus et potest et solet dignos praeterire. 27) Satis scio
origini Romanae deos adfuisse. 28) Scriptum reliquit poeta: “Meliora video proboque, sed deteriora
sequor”. 29) Tu a tuis sine causa abesse non vis. 30) Ulixes lignei equi dolum machinatus est; equo
in urbem ducto, Graeci Troia potiti sunt. 31) Dispares mores disparia studia sequuntur. 32) Bonitatis
verba imitari maior malitia est. 33) Amor, ut lacrima, ab oculo oritur, in pectus cadit. 38) Romam
profectus in propinquis urbis montibus moratus est. 39) Socrates de philosophi anima locutus est.
40) Pompeius, militum animis ac viribus minime confisus, net iterum certare ausus, in Aegyptum
confugit.

3. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Nunc ego [...] agrestem tenui meditabor harundine Musam. (VERG. Ecl. 6.6-8)
2) [...] divinas artes et conscia fati sidera deducere mundo aggredior. (MANIL. 1-4).
3) Sororem suam, festivissimam omnium puellarum, [...] maluit Iunonem vocare. (SEN. Apocol. 8.2)
4) Nunc iam illa non vult; tu quoque, impotens, noli. (CATUL. 8.9)
5) Ego rus ibo et ibi manebo. (TER. Eun. 216)
6) Ausa est quoque regia virgo / nescia tergo considere tauri. (OV. Met. 2.868-9)
7) Arcus, / solitus [est] Musas uenerari supplice plausu. (GERM. 551)
8) Certum est in silvis inter spelaea ferarum / malle pati tenerisque meos incidere amores/ arboribus.
(VERG. Ecl. 10.52-54).

9
9) Non equidem invideo, miror magis. (VERG. Ecl. 1.11)
10) Passer mortuus est meae puellae. (Catul. 3.3)
11) Marrucine Asini, manu sinistra / non belle uteris in ioco atque vino; / tollis lintea neglegentium.
(Catul. 12.1-3)

5. PRONOMBRES INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS

SUSTANTIVO ADJETIVO TRADUCCIÓN

¿quién, qué? /
quis, quid (interr.) qui, quae, quod
¿cuál?
uter, utra, utrum uter, utra, utrum ¿cuál de los dos?
quisquis, quidquid ――――― cualquiera que
aliquis, aliquid aliqui, aliqua, aliquod alguno, alguien
quis, quid qui, qua(e), quod
quispiam, quaepiam, quidpiam quispiam, quaepiam, quodpiam alguno
quisquam, quidquam ―――――
quidam, quaedam, quiddam quidam, quaedam, quoddam cierto
quisque, quaeque, quidque quisque, quaeque, quodque
unusquisque, unaquaeque, unum- unusquisque, unaquaeque, cada uno
quidque unumquodque
quilibet, quaelibet, quidlibet quilibet, quaelibet, quodlibet
cualquiera
quivis, quaevis, quidvis quivis, quaevism quodvis
alter, altera, alterum otro (entre dos)
alius, alia, alium otro (entre varios)
ullus, ulla, ullum alguno
nullus, nulla, nullum ninguno
neuter, neutra, neutrum ninguno de los dos
nemo, neminis nadie
nihil, nullius rei nada

6. EJERCITACIÓN: PRONOMBRES INTERROGATIVOS E INDEFINIDOS

1. Analizar las siguientes oraciones:

1) Aliena vitia reprehendere quisque mavult quam sua. 2) Suae quisque fortunae faber est. 3) Uter
Gracchorum eloquentior fuit? 4) Caesar commentarios quosdam scripsit rerum suarum. 5) Quid igi-
tur faciam? 6) Altera manu fert lapidem, panem ostentat altera. 7) Cui poetae maiorem laudem
tribuimus quam Homerum? 8) Suus cuique locus erat attributus. 9) Quis haec arma timet? 10) Nos
iuga quibusdam bestiis imponimus. 11) Nemo vir magnus sine aliquo afflatu divino umquam fuit.
12) Uterque eorum exercitus e castris educunt. 13) Aliud dicit, aliud sentit. 14) Quid ego istam ab-
solvam? 15) Cuiusvis hominis est errare, nullius in errore perseverare. 16) Quemlibet ignavum facit
indignatio fortem. 17) In qua urbe vivimus? 18) Quem ad finem sese effrenata iactabit audacia?
19) Quidquid ex Agricola amavimus, quidquid mirati sumus, manet mansurumque est in animis
hominum in aeternitate temporum. (TAc. A. 46).
20) Non est Romano cuiquam locus hic. (IUV. 3.119)
21) A Corydon! quae te dementia cepit? (VERG. Ecl. 2.69)

10
 7. SINTAXIS DE LOS PARTICIPIOS

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Germani, ad castra Romanorum delati, optatissimum beneficium obtulerunt. 2) Occisus est a

cena rediens. 3) Iens in Pompeianum, bene haec scripsi. 4) Septem et viginti virgines carmen in
Iunonem canentes ibant. 5) Caius Sallustius Crispus tradit Sergium Catilinam, virum nobili genere
natum, immoderata atque incredibilia semper exoptavisse et contra rempublicam coniuravisse. 6)
Tarquinius Superbus, in tota Roma notus, ultimus septem regum fuit. 7) Iuvenes inter graecos his-
triones aut laborant aut hominem laborantem imitant. 8) Catilina perniciem rei publicae anhelans
mortem Ciceronis excogitabat. 9) Homeri carmina legentes veteris Graeciae vitam discemus. 10)
Tarpeia virgo mercedem promissam a Sabinis poposcit. 11) Timeo Danaos et dona ferentes. 12) Me
de rebus publicis loquentem, audire non vultis. 13) Oppidum, iam ipsa natura munitum, uallo cir-
cumdedimus. 14) Alexander, in litteris graecis ab Aristotele instructus, poetas aestimabat. 15)
Vestem sanguine centauri imbutam Hercules induit. 16) Heluetii improuiso Cesaris aduentu permo-
ti, legatos miserunt. 17) Brutus cultrum, ex uulnere Lucretiae extractum, manantem cruore, prae se
tenebat. 18) Lecti iuuenes, pro patria pugnauistis. 19) Dux clemens uictis ignoscit. 20) Nihil diffici-
le amanti puto.

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Ecce alius pictas volucres ac bella ferarum, / ille venenatos angues aconitaque et herbas / fata re-
fert vitamque sua radice ferentes. (MANIL 2.43-44)
2) Bina mihi positis lucent altaria flammis, / ad duo templa precor duplici circumdatus aestu. (MA-
NIL. 1.20-21)
3) Tacent et albus ora pallor inficit / mentesque perculsae stupent (Hor. Ep.7.15-6)
4) Mutat terra vices et decrescentia ripas / flumina praetereunt. (Hor.Carm.4.7.3-4)
5) Lucretiam sedentem maestam in cubiculo inveniunt. (Liv.1.58.7)
6) Caesar, reducto exercitu, partem ultimam pontis rescindit. (Caes.BG.6.29)
7) Ipsaque tellus omnia liberius, nullo poscente, ferebat. (Verg.G.1.127)
8) Brevitatem sum secutus, te magistro. (Cic.Fam.11.25)
9) Certe ego te in medio uersantem turbine leti / eripui. (Catul. 64.149-150)
10) Cum plausu procedunt cantantes. (Sén. Apocol. 13.4)
11) Video carcerem publicum, saxis ingentibus structum, angustis foraminibus tenuem lucis
umbram recipientem. (Calp. Flac. Decl. 4.9)
12) Coniunctio est pars orationis conectens ordinansque sententiam. (Diom. GL 1.415K.
16354.1.1.7a)
13) Necessitas egentem mendacem facit. (Publ. Syr. Sent.)
14) [Hadrianus], legatus postea praetorius in Pannoniam inferiorem missus, Sarmatas compressit,
disciplinam militarem tenuit, procuratores latius euagantes coercuit. (SHA, Hadr. 3.9)
15) Populus Romanus sub Romulo pugnauit cum Sabinis propter uirgines raptas. (Ampel. Liber
memorialis 28.1)
16) Accipe, Dardanide, moriturae carmen Elissae. (Ov. Heroid. 7.1)
17) Subito uidemus senem caluum, tunica uestitum russea, inter pueros capillatos ludentem pila.
(Petr. Sat. 27.1)
18) Trimalchio, unguento perfusus, tergebatur, non linteis, sed palliis ex lana mollissima factis.

11
(Petr. Sat. 28.2)
19).Anus, sordidissimo praecincta linteo, canem ingentis magnitudinis catena trahit instigatque in
Eumolpon. (Petr. Sat. 95.8)
20) Simul humanas hostias uidistis et sepulcra infecta sanguine ciuili. (Sal. Or. Lep. 14)
21) Nihil difficile amanti puto. (Cic. Or. 10.33)
22) Agricola posteritati narratus et traditus superstes erit. (Tác. Agric. 46.4)
23) Non uidit Agricola obsessam curiam et clausum armis senatum et eadem strage tot consularium
caedes, tot nobilissimarum feminarum exilia et fugas. (Tác. Agric. 45.1)
24) Tantis excitati praemiis et sua sponte multi in disciplinam conueniunt et a parentibus
propinquisque mittuntur. (César, BG 6.14.2)
25) Signa ostenduntur a dis rerum futurarum. (Cic. ND 2.4.12)
26) Catilina [...] inter hostium cadauera repertus est, paululum etiam spirans ferociamque animi [...]
in uoltu retinens. (Sal. Cat. 61.4)
27) Hac re cognita, Caesar celeriter de nauibus imperat omnes egredi atque in litore armatos
reliquos aduenientes milites expectare. (B. Afr. 11.2)
28) Ades, inquit o Cybebe, fera montium dea, / ades et sonante typano quate flexibile caput.
(G.C.Maecenas 5.1-2)
29) Iulius Caesar Augustus [...] perpacatis omnibus prouinciis exercitus toto orbe terrarum disposuit
et Romanum imperium ordinauit. (Ampel. Liber memorialis 18.21)
30) Aduentu Caesaris facta commutatione rerum, obsidibus Haeduis redditis, ueteribus clientelis
restitutis, nouis per Caesarem comparatis [...] reliquis rebus eorum gratia dignitateque amplificata,
Sequani principatum dimiserant. (Caes. B.G. 6.12.6)
31) Delegata domus et penatium et agrorum cura feminis senibusque ipsi hebent. (Tác. Germ. 15.1)
32) Nam ante Carthaginem deletam, populus et senatus Romanus placide modesteque inter se rem
publicam tractabant. Neque gloriae neque dominationis certamen inter ciues erat: metus hostilis in
bonis artibus ciuitatem retinebat. Sed, deleta Carthagine, formido mentibus decessit et lasciuia atque
superbia, quae res secundas amant, incesserunt. (Sal. I. 41.1 y ss.)
33) Tu [...] mihi et in publica re socius et in priuatis omnibus conscius et omnium meorum sermo-
num et consiliorum particeps esse soles [...] (Cic. Att. 1. 18.1)
34) Mihi iam dormitanti epistula tua est reddita (CIC. Att. 2.16)

8. SINTAXIS DE LOS INFINITIVOS

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Antiqui putabant deos somniis atque prodigiis homines admonere. 2) Apud Cornelium Nepotem
scriptum legimus Marcum Porcium Catonem agricolam sollertem, magnum imperatorem et cupidis-
simum litterarum fuisse. 3) Pater sperabat filium mox rediturum esse domum. 4) Pro certo habeo te,
fili mi, diligentem esse, at spero te diligentiorem futurum esse. 5) Discere nihil aliud est nisi re-
cordari. 6) Difficile est longum subito deponere amorem. 7) Mors est non esse. 8) Vitium est non
parere rationi. 9) Facinus est vinciri civem Romanum. 10) Pulchrum est bene facere rei publicae.
11) Peregrini autem atque incolae officium est nihil praeter suum negotium agere, nihil de alio in-
quirere. 12) Non dimicare saepe uincere est. 13) Mos est laudare in proeliis interfectos. 14) Rem
publicam seruare debemus. 15) Fessi agricolae sub umbrosa fago requiescere solent. 16) Nuntius
hostes ad urbem per agrum procedere dixit. 17) Nuntio commotus, existimans se pecunia et potentia
periculum depellere, domum uenit. 18) Traditur lupam Romulum aluisse. 19) Mos erat ciuitatis
praedam diuidere.

12
2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) [...] nam necesse non est in re tam perspicua pluribus disputare. (APUL. Apol. 89.1)
2) Non illi noverunt arvum colere vel aurum colare vel equum domare vel taurum subigere vel
ovem vel capram tondere vel pascere. (APUL. Fl. 6)
3) Iam mihi per rupes videor lucosque sonantis / ire. (VERG. Ecl. 10.58-9)
4) Nam neque adhuc Vario videor nec dicere Cinna / digna, sed argutos inter strepere anser olores.
(VERG. Ecl. 9.35-36)
5) Magnum ibi numerum versuum ediscere dicuntur. (CAES. BG 6.14.3)
6) Rex primo nihil metuere, nihil suspicari. (CIC. Verr. 2.4.29)
7) Satis mihi multa verba fecisse videor. (CIC. Leg. Man. 10)
8) Tene haec posse ferre! (CIC. Att. 9.13.8)
9) Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis. (LIV. 22.51)
10) Vultisne eamus visere? (TER. Phorm. 1.2.102)
11) Facile est ventis dare vela secundis / fecundumque solum varias agitare per artes / auroque
atque ebori decus addere. (MANIL 3.26-28)
12) Soles occidere et redire possunt. (Catul. 5.4)
13) Dulce et decorum est pro patria mori: / mors et fugacem persequitur uirum. (Hor. C. III.2.13)
14) Extinguere hostem maxima est uirtus ducis. (Sén. Octav. 443)
15) Tanaquil inter tumultum claudi regiam iubet, arbitros eicit. (Liv. 1.41)
16) Illum defendere, tueri, sua quoque fortia facta gloriae eius adsignare praecipuum sacramentum
est. (Tác. Germ. 14.1)
17) Tam malum est habere nummos non habere quam malum est. / Tam malum est audere semper
quam malum est semper pudor. / Tam malum est tacere multum quam malum est multum loqui. /
Tam malum est foris amica quam malum est uxor domi. (Flor. Anth. 251R)
18) Pulchrum est bene facere rei publicae, etiam bene dicere haud absurdum est. (Sal. Cat. 3.1)
19) Non tu in triuiis, indocte, solebas / stridenti miserum stipula disperdere carmen? (Virg. Ecl.
3.25-26)
20) Iuuat integros accedere fontes / atque haurire iuuatque nouos decerpere flores / insignemque
meo capiti petere inde coronam. (Lucr. DRN 1.927-30)
21) Scis hunc nihil habere, nihil audere, nihil posse. (Cic. S.Rosc. 147)
22) In senatu iurauit se Drusillam uidisse caelum ascendentem. (Sén. Apocol. 1.3)
23) Nuntiatur Ioui uenisse quendam bonae staturae, bene canum. (Sén. Apocol. 5.2)
24) Exempla nunc magnorum uirorum me tibi iudicas relaturum [esse]? (Sén. Lucil. 77.14.1)
25) Illo igne uocem populi Romani et libertatem senatus et conscientiam generis humani aboleri
arbitrabantur, expulsis insuper sapientiae professoribus atque omni bona arte in exilium acta. (Tác.
Agric. 2.2)
26) Qui sunt adfecti grauioribus morbis quique in proeliis periculisque uersantur, aut pro uictimis
homines immolant aut se immolaturos uouent. (César, BG 6.16.3)
27) Atque ego ne utilem quidem arbitror esse nobis futurarum rerum scientiam. (Cic. Div. 2.22)
28) Virtute dixit uos uictores uiuere, / non ambitione neque perfidia. (Plaut. Amph. 75-76)
29) Auctores clarissimos non ignorabam multa [...] scripta posteris reliquisse. (Quint. IO pr.1)
30) Bellum parare simul et aerario parcere, cogere ad militiam eos quos nolis offendere, domi foris-
que omnia curare et ea agere inter invidos occursantes factiosos opinione, Quirites, asperius est.
(SALL. Yug. 85,4)

13
 9. SUBJUNTIVO

INFECTUM MODO SUBJUNTIVO VOZ ACTIVA

I II III IV MIXTA
amem habeam mittam audiam capiam
ames habeas mittas audias capias
PRESENTE
amet habeat mittat audiat capiat
amemus habeamus mittamus audiamus capiamus
ametis habeatis mittatis audiatis capiatis
ament habeant mittant audiant capiant
amarem haberem mitterem audirem caperem
amares haberes mitteres audires caperes
PRETÉRITO amaret haberet mitteret audiret caperet
IMPERFECTO amaremus haberemus mitteremus audiremus caperemus
amaretis haberetis mitteretis audiretis caperetis
amarent haberent mitterent audirent caperent

INFECTUM MODO SUBJUNTIVO VOZ PASIVA

I II III IV MIXTA
amer habear mittar audiar capiar
ameris habearis mittaris audiaris capiaris
ametur habeatur mittatur audiatur capiatur
PRESENTE
amemur habeamur mittamur audiamur capiamur
amemini habeamini mittamini audiamini capiamini
amentur habeantur mittantur audiantur capiantur
amarer haberer mitterer audirer caperer
amareris habereris mittereris audireris capereris
PRETÉRITO amaretur haberetur mitteretur audiretur caperetur
IMPERFECTO amaremur haberemur mitteremur audiremur caperemur
audaremini haberemini mitteremini audiremini caperemini
amarentur haberentur mitterentur audirentur caperentur

MODO SUBJUNTIVO TIEMPOS PERFECTOS

tema de perfecto: amav-

VOZ ACTIVA VOZ PASIVA
amaverim amatus, -a, um sim/ fuerim
amaveris sis/ fueris
PRETÉRITO amaverit sit/ fuerit
PERFECTO amaverimus amati, -ae, -a simus/ fuerimus
amaveritis sitis/ fueritis
amaverint sint/ fuerint

14
 amavissem amatus, -a, um essem/ fuissem
amavisses esses/ fuisses
PRETÉRITO amavisset esset/ fuisset
PLUSCUAMPERFECTO amavissemus amati, -ae, -a essemus/ fuissemus
amavissetis essetis/ fuissetis
amavissent essent/ fuissent

1. Analizar las siguientes formas verbales

canamur - velitis - laudemini - tangerem - sitis - sint - sentiremus - raperent - pugnaverim - possit -
ponam - serveris - possent - prosit - pereamus - narravissetis - mordeam - possim - misissent -
malim - legamus - docerer - prodessemus - capienda sint - fuissetis - fuerim - fiat - festinaremus -
ferret - deleamini - fecissetis - essem - eamus - delerent - afuissent - auctus sis - curem - auxissem -
laudatum sit - audiant - munirentur - ambulares - accipiat - adsis - potuissetis - servati simus - delec-
tati – essent.

(VER FICHA DE CLASES ORACIONALES)

10. EJERCITACIÓN CON SUBJUNTIVO

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones

1) Sed non culpa mea est! utinam desistere velles, / aut [...] utinam velocior esses! (Ov. Met. 9.629-
30).
2) De grege non ausim quicquam deponere tecum. (VERG. Ecl. 3.33)
3) Tune impune haec facias? (TER. Andr. 5.4.7)
4) Nonne melius multo fuisset otiosam aetatem traducere? (CIC. Sen. 23.82)
5) Eloquar an sileam? (VERG. Aen. 3.39)
6) Nec dulcia carmina quaeras: / ornari res ipsa negat contenta doceri. (MANIL 3.41-42)
7) Quid igitur faciam? Non eam? (TER. Eun. 1.1.1)
8) Abeam? an maneam? an adeam? an fugiam? (PLAUT. Aul. 4.9.20)
9) Quis crederet iacentem supra crepidinem Marium aut fuisse consulem aut futurum esse? (SEN.
Contr. 1.1.30)
10) Sed quid loquor? (CIC. Cat. 1.9)
11) Num tibi, cum fauces urit sitis, aurea quaeris pocula? (HOR. S. 1.2.114)
12) Uter ex his sapiens tibi videtur? (SEN. Ep. 90.14)
13) Num eloquentia Platonem superare possumus? (CIC. Tusc. 1.11)
14) Nonne [poetae] post mortem nobilitari volunt? (CIC. Tusc. 1.15)
15) Servus esne an liber? (PL. Amph. 1.1.186)
16) Nostri philosophi nonne in iis libris, quos scribunt de contemnenda gloria, sua nomina inscri-
bunt? (CIC. Tusc. 1.15)
17) [...] numquamne ergo familia nostra quieta erit? semperne in sanguine ferro fuga versabitur?
(SALL. Iug. 14.9)
18) [...] quo adcedam aut quos appellem? nationesne an reges qui omnes familiae nostrae ob ves-
tram amicitiam infesti sunt? an quoquam mihi adire licet, ubi non maiorum meorum hostilia
monumenta plurima sint? aut quisquam nostri me misereri potest, qui aliquando vobis hostis
fuit? (SALL. Iug. 14.17)
19) Quid facerem? neque servitio me exire licebat. (VERG. Ecl. 1.40)

15
20) Integra quaeramus rorantes prata per herbas. (MANIL. 2.53)
21) Vivamus, mea Lesbia, atque amemus rumoresque senum severiorum omnes unius aestimemus
assis. (CATUL. 5.1-3)
22) Miser Catulle, desinas ineptire. (CATUL. 8.1)
23) Sicilides Musae, paulo maiora canamus. (VERG. Ecl. 4.1)
24) Utinam istam mentem di inmortales dent! (CIC. Cat. 1.9)
25) Amemus patriam, pareamus senatui, consulamus bonis, praesentis fructus negleamus, posterita-
tis gloriae serviamus. (CIC. Sest. 143)
26) Cedant arma togae. (CIC. Phil. 2.8)
27) Speremus quae volumus, sed quod acciderit feramus. (CIC. Sext. 68)
28) Nemo umquam sine magna spe inmortalitatis se pro patria offerret ad mortem. (CIC. Tusc.
1.15.33)
29) Ipsos crediderim sic habitare deos. (RUT. NAM. 1.96)
30) Utinam igitur istam calliditatem hominibus di ne dedissent! (CIC. N.D.3.75)
31) Sapientia mea utinam digna esset opinione vestra nostroque cognomine! (CIC. Sen. 5)

11. USO DE LOS CASOS

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Ab hac spe repulsi Nervii vallo pedum X et fossa pedum XV hiberna cingunt (CAES. BG. 5.42.1)
2) Ab his castris oppidum Remorum nomine Bibrax aberat milia passum octo. (CAES. BG. 2.6.1)
3) Adhuc, C. Caesar, Q. Ligarius omni culpa vacat. (CIC. Lig. 2.4)
4) Amore abundas, Antipho. (TER. Phor. 162)
5) Apud matrem recte est, eaque nobis curae est. (CIC. Att. 1.7)
6) Audi, inquit, Iuppiter, audi, pater patrate populi Albani, audi tu, populus Albanus. (LIV. 1.24.7)
7) Aut tibi nuptiae hae sunt cordi. (TER. Andr. 327)
8) Deum maxime Mercurium colunt. (CAES. BG 6.17.1)
9) Carminibus metus omnis obest. (OV. Tr. 1.1.43)
10) Emit! Perii hercle! Quanti? Viginti minis. (TER. Eun. 1983-1984)
11) Credis eum iam posse tuae meminisse figurae. (PROP. 3.20.1)
12) Defensores oppido idonei deliguntur. (CAES. BG. 7.15)
13) Duodequadraginta annos tyrannus Syracusanorum fuit Dionysius. (CIC. Tusc. 5.20.57)
14) Ego ruri cenavero. (PLAUT. Cas. 781)
15) Emi virginem triginta minis. (PLAUT. Curc. 343)
16) Sed iuventutem quam inlexerat multis modis mala facinora edocebat. (SALL. Cat. 16.1)
17) Eo die mansit Venafri. (CIC. Att. 7.13.3)
18) In antro / Silenum pueri somno videre iacentem, / inflatum hesterno venas [...] Iaccho. (VERG.
Ecl. 6.13-15)
19) Sed iuventutem quam inlexerat multis modis mala facinora edocebat. (SALL. Cat. 16.1)
20) Erat [...] oppidum Numidarum nomine Vaga. (SALL. I. 47.1)
21) Illi rebus divinis intersunt, sacrificia publica ac privata procurant, religiones interpretantur: ad
hos magnus adulescentum numerus disciplinae causa concurrit, magnoque hi sunt apud eos ho-
nore. (CAES. BG 6.13.4)
22) Non sunt composita verba meae: parvi id facio. (SALL. BI 85.31)
23) Et iam nox umida caelo praecipitat. (VERG. Aen. 2.9)
24) Et mihi sunt vires, et mihi facta tuba est. (TIB. 2.6.10)
25) [...] ille latus niveum molli fultus hyacinto / ilice sub nigra pallentes ruminat herbas. (VERG.

16
 Ecl. 6.53-54)
26) Filiam tuam mihi uxorem posco. (PLAUT. Aul. 219)
27) Ita iniustissime luxuria et ignavia, pessimae artes, illis qui coluere eas nihil officiunt, rei publi-
cae innoxiae cladi sunt. (SALL. BI. 85.43)
28) Huc alia via praecucurristi. (PLAUT. Amph. 795)
29) Alii immani magnitudine simulacra habent, quorum contexta viminibus vivis hominibus com-
plent. (CAES. BG 6.16.4)
30) L. Catilina, nobili genere natus, fuit magna vi et animi et corporis sed ingenio malo pravoque.
(SALL. C. 5)
31) Deinde exercitus ibi est locorum sciens. (SALL. BI. 85.46)
32) Nemo restituet annos, nemo te tibi reddet. (SEN. Brev.18-5)
33) Non exiguum temporis habemus, sed multum perdidimus. (SEN. Brev. 1.3)
34) O beate Sesti, / vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. (HOR. Carm. 1.4.14-15)
35) Taedet cotidianarum harum formarum. (TER. Eun. 297)
36) Tenuisti provinciam per annos decem non tibi a senatu sed a te ipso per vim et per factionem
datos. (CIC. At. 7.9.4)
37) Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo.
(CAES. BG. 5.12)
38) Uxor tibi ducenda est, Pamphile, hodie, inquit. Para, abi domum. (TER. And. 255)
39) O clementiam admirabilem atque omnium laude, praedicatione, litteris monumentisque deco-
randam! (CIC. Lig. 2.6)
40) Postridie ex Arpinati profecti sumus. (CIC. Att. 5.1.3)
41) Quintia formosa est multis, mihi candida, longa, recta est. (CATUL. 86)
42) Rure puer verno primum de flore coronam / fecit et antiquis imposuit Laribus. (TIB. 2.1.59-60)
43) Sexto die Delum Athenis venimus. (CIC. Att. 5.12.1)
44) O exspectatas mihi tuas litteras! o gratum adventum! o constantiam promissi et fidem miram! o
navigationem amandam! (CIC. Att. 4.19)
45) Oblitus fragilitatis humanae congeram? (SEN. Luc. 15.11)
46) Omnia sunt excitanda tibi, C.Caesar. (CIC. Marc. 8.1)
47) T. Pomponius Atticus, ab origine ultima stirpis romanae generatus, perpetuo a maioribus accep-
tam equestrem obtinuit dignitatem. (NEP. Pomp.Atticus 1)
48) Victa iacet pietas. (OV. Met. 1.149)
49) Et vos, o lauri, carpam et te, proxima myrte! (VERG. Ecl. 2.54)
50) Vercingetorix minoribus Caesarem itineribus subsequitur et locum castris deligit paludibus sil-
visque munitum ab Avarico longe milia passum XVI. (CAES. BG. 7.16)
51) Tunc mihi, qualis eris, longos turbata capillos, / obvia nudato, Delia, curre pede. (TIB. 1.3.91-
92)
52) Nec [Venus] docet hoc omnes, sed quos nec inertia tardat nec vetat obscura surgere nocte timor.
(TIB. 1.2.23-24)
53) Ibi Vercingetorix, Celtilli filius, Avernus, summae potentiae adulescens, cuius pater principa-
tum Galliae totius obtinuerat et [...] ab civitate erat interfectus, convocatis suis clientibus facile in-
cendit. (CAES. BC. 7.4)
54) Verum ego liberius altiusque processi, dum me civitatis morum piget taedetque; nunc ad incep-
tum redeo. (SALL. I. 4.9)
55) Etenim quis mortalium, cui virile ingenium est, tolerare potest illis divitias superare? (SALL. C.
20.11)
56) Ergo haec duo tempore carent crimine. (CIC. Lig. 2.4)

17
 12. PROPOSICIONES ADJETIVAS / RELATIVAS (con indicativo o subjuntivo)

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Hortatur legionem quae valide pugnet. 2) Legio vicit, quae pugnaret valide. 3) Legio non vincit,
quae valide pugnet. 4) Legio vincit, quae valide pugnet. 5) Ea talis erat legio, quae valide pugnaret.
6) Sunt voces quibus hunc dolorem lenire possis. 7) Homini natura rationem dedit, qua regerentur
animi appetitus. 8) Me caecum, qui haec antea non viderim! 9) Felix qui videas. 10) Amant te om-
nes mulieres qui sis tam pulcher. 11) Nullus dolor est quem non longinquitas temporis minuat ne-
que molliat. 12) Non sum is qui mortis periculo terreat.

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) [Mirus est] Leucade mons unde se Sappho deiecit propter virum; in summo monte fanum est
Apollinis, ubi sacra fiunt (L. AMPEL. 8.4)
2) Antiquissima populi Romani distributio triplex est quam Romulus fecit: in regem, in senatum, in
populus. Qui populus in tres tribus dividebatur: Titiensem, Lucerem, Ramnesem (L. AMPEL.
49.1)
3) Helvetii constituerunt ea quae ad proficiscendum pertinerent, comparare. (CAES. BG 1.3)
4) Illi autem, qui omnia de re publica praeclara et egregia sentirent, sine recusatione ac sine ulla
mora negotium susceperunt. (CIC. Cat. 3.5)
5) Litterae omnes aut vocales dicuntur aut consonantes. Vocales sunt quae et sonis singularibus
constant et solae syllabas faciunt, sine quibus nulla syllaba procreatur. (Bob. 538.10)
6) Mundus est universitas rerum in quo omnia sunt et extra quem nihil, qui Graece dicitur cosmos.
(L. AMPEL. 1.1)
7) Nemo est orator, qui se Demosthenis similem nolit esse. (CIC. Opt. 6)
8) Non sum is, qui mortis periculo terrear. (CAES. BG 5.30)
9) Serit arbores, quae alteri saeclo prosint. (CIC. Tusc. 1.31)
10) Deus est, qui non mutatur in aevo. (MANIL. 1.523)
11) Horizon appellatur is qui terminat ea quae perspici aut non uideri possunt. (HIG. 1.4.2)
12) Fugae quoque, quae simulanda erat, eadem equestris pugna causam minus mirabilem dedit.
(LIVIO 1.14.7.4)
13) Subtili rem summam perspice cura, / quae tibi praecipuos usus monstrata ministret / et certas
det in arte vias ad fata videnda. (MANIL. 3.43-45)
14) Nulla dies oritur, quae iam uacua aequora cernat / puppibus. (GERM. 294-5)

18
 13. VERBOS IMPERSONALES (UNIPERSONALES)

FENÓMENOS
pluit, nivit, tonat, lucescit, vesperascit, ningit
ATMOSFÉRICOS
SENTIMIENTO O
miseret, paenitet, piget, pudet, taedet
ESTADO MORAL
POSIBILIDAD libet, licet
NECESIDAD necesse est, oportet
CONVENIENCIA decet, praestat
ACONTECIMIENTO accidit, contingit, evenit

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) De re publica non libet mihi plura scribere. 2) Eos infamiae suae non pudet. 3) Illum cervae mo-
rientis miseret. 4) M. Catoni licuit Tusculi se in otio delectari. 5) Me piget stultitiae meae. 6) Me
taedet sermonis tui. 7) Misere te aliorum, tui te nec miseret nec pudet. 8) Senectutis eum paenitet. 9)
Iam lucescebat, cum signum pugnae consul dedit.

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Libet Partho torquere Cydonia cornu / spicula. (VERG. Ecl. 10.59-60)41)

2) Sed enim vir egregie doctus et veterum aemulator meminerat Homerum, poetam multiscium vel
potius cunctarum rerum adprime peritum, vim omnem medicaminum non mari, sed terrae ascripsis-
se. (APUL. Apol. 31.5)
3) Iuvat ire per ipsum / aera et immenso spatiantem vivere caelo / signaque et adversos stellarum
noscere cursus. (MANIL. 1.13-15)45)
4) Sed mulier cupido quod dicit amanti, / in vento et rapida scribere oportet aqua. (CATUL. 70.3-4)
5) Nam castum esse decet pium poetam / ipsum, versiculos nihil necesse est. (CATUL. 16.4-5)
6) Hic subitam commutationem fortunae videre licuit. (CAES. BC 3.27.
7) Fidicula mane exoritur, hiemat et pluit. Hiemis initium, Auster aut Eurus, interdum rorat. (COL-
LUM. RR 11.2.84)
8) [...] me civitatis morum piget taedetque. (SALL. Iug. 4.9)
9) Me te paeniteat calamo trivisse labellum. (VERG. Ecl. 2.34)
10) Memini iisdem fere verbis me ad te scribere (Cic. De Orat. 14).
11) In me tardus Amor non ullas cogitat artes,/nec meminit notas, ut prius, ire vias. (Prop.1.1.17-8)
12) Continuo meum cor coepit artem facere ludicram/atque in pectus emicare. (Pl.Aul.626-7)

19
 14. PROPOSICIONES ADVERBIALES TEMPORALES

ENCABEZADOR MODO OBSERVACIONES

cum, ubi,
"cuando"
ut, quando
cum primum,
ubi primum, "tan pronto como"
ut primum
"al mismo tiempo
simul ac / atque indicativo que", "mientras",
quotiens, "cuantas veces"
quotiescumque "cada vez que"
TEMPORAL
postquam, posteaquam "después que"

antequam, priusquam, indicativo

ante… quam, o "antes que"
prius… quam subjuntivo

dum, donec, indicativo “mientras”

quoad, quamdiu subjuntivo “hasta que”

OBSERVACIONES:
Existen como caso particular en la lengua latina las proposiciones subordinadas adverbiales deno-
minadas “témporo-causales”, o también llamadas de “cum histórico o narrativo” que se construyen
con “cum” como encabezador y pretérito imperfecto o pluscuamperfecto del modo subjuntivo. Se
pueden traducir con matiz temporal o causal según el contexto, o bien con gerundio simple o com-
puesto según el tiempo verbal de la proposición, o bien con la partícula “como” + pretérito imper-
fecto o pluscuamperfecto del subjuntivo. Ver apéndice de “cum”.

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Namque, fatebor enim, dum me Galatea tenebat, / nec spes libertatis erat, nec cura peculi.
(VERG. Ecl. 1.21-22)
2) Dum iuga montis aper, fluvios dum piscis amabit, / dumque thymo pascentur apes, dum rore
cicadae, / semper honos nomenque tuom laudesque manebunt. (VERG. Ecl. 5.76-78)
3) Ut [Hercules] vidit novi generis faciem, insolitum incessum, vocem nullius terrestris animalis
raucam et implicatam, putavit sibi tertium decimum laborem venisse. (SEN. Apocol.5.3)
4) Nunc prius incipiam stellis quam reddere vires / signorumque canam fatalia carmine iura, / im-
plenda est mundi facies. (MANIL. 1.809-811)
5) Inquam "domina, de famulis tuis unum putato, et quotiens operam nostram desiderabis, fidenter
impera". (APUL. Met. 2.26.16)
6) Nec prius imposuit rebus finemque modumque / quam caelum ascendit ratio cepitque profun-
dam / naturam rerum causis viditque quod usquam est. (MANIL. 1.96-98)

20
7) Dum haec in conloquio geruntur, Caesari nuntiatum est equites Ariovisti propius tumulum ac-
cedere (CAES. BG 1.7.6.2)
8) Oedipus re audita postquam uidit se tot scelera nefaria fecisse, ex ueste matris fibulas detraxit et
se luminibus priuauit, regnumque filiis suis alternis annis tradidit. (HIG. 67.8)
9) Nam ubi se flagitiis dedecoravere turpissimi viri, bonorum praemia ereptum eunt. (SALL. BI
85.42)
10) Per partes ducenda fides et singula rerum / sunt gradibus tradenda suis, ut, cum omnia certa /
notitia steterint, proprios revocentur ad usus. (MANIL. 2.769-771)
11) Achiui cum per decem annos Troiam capere non possent, Epeus monitu Mineruae equum mirae
magnitudinis ligneum fecit, eoque sunt collecti Menelaus Vlixes [...] castraque transtulerunt. Id
Troiani cum uiderunt arbitrati sunt hostes abisse; Priamus equum in arcem Mineruae duci im-
perauit. (HIG. 108)
12) Ipse interea, quoad legiones conlocatas munitaque hiberna cognovisset, in Gallia morari consti-
tuit. (CAES. BG 5.24.8)
13) Vel Pater omnipotens adigat me fulmine ad umbras, / pallentes umbras Erebi noctemque pro-
fundam, / ante, Pudor, quam te violo aut tua iura resolvo. (VERG. Aen. 4.25-27)
14) Simul ac tali persensit peste teneri / cara Iovis coniunx nec fama obstari furori, / talibus aggredi-
tur Venerem Saturnia dictis. (VERG. Aen. 4.90-93)
15) Vellera tunc dabimus, cum primum tempus apricum / surget et a tepidis fiet tonsura Kalendis.
(CALP.SIC. 2.78)

15. PROPOSICIONES SUSTANTIVAS

VALOR SEMÁNTICO
ENCABEZA-
DEL VERBO DEL MODO OBSERVACIONES EJS.
DOR
CUAL DEPENDEN
Ruego, esfuerzo,
ut
voluntad,obligación, 1
ne, ut ne
verbos impersonales consecutio
temporum
Temor y prohibición ne
incompleta 8, 14
afirmativa ut, ne non
(cf. apéndice
final)
Suceso y ut
12
Acontecimiento ut non
subjuntivo
Duda y prohibición
no afirmativa quin, quo-
consecutio 4
(interrogativa y ne- minus
temporum
gativa)
completa
pronombre
Interrogación o (cf. apéndice
interrogativo 6, 10,
exclamación indirec- final)
o partícula 13, 14
ta
interrogativa
Decir, sentir, pensar,
sujeto en 2, 3, 7,
considerar, etc. ——— infinitivo
acusativo 11
Verbos impersonales

21
 quod indicativo 5, 9

qui, quae,
16
quod
quicumque indicativo o son relativas
quisquis subjuntivo sustantivadas
ubicumque 17
utcumque
etc.

EJEMPLOS
1) Semper aliquid facit ut homines aut nascantur aut pereant. 2) Scis divum Augustum ad deos
venisse. 3) Dixit viatorem linguam eius non intellegere. 4) Nec aetas impedit quominus studia tene-
amus. 5) Gratum est quod patriae civem dedisti. 6) Rogitas quo ego eam, quam rem agam. 7) Intel-
leges populum Romanum disciplina confirmatum esse. 8) Metuit ne vicinus hostis instaret. 9) Addo
quod optimam naturam sequimur. 10) Quaero an ista non sit Iulia. 11) Omnes sciunt hunc nihil
habere, nihil audere. 12) Accidit ut una nocte omnes deicerentur. 13) Nescit vitane fruatur an sit
mortuus. 14) Interrogo cui poetae maiorem laudem tribuamus. 15) Legati orant ne hostes incendant
urbem. 16) Fortuna qui timorem non habent amat. 17) Hic sunt quicumque vitiatas filias vel clau-
serunt vel occiderunt.

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Adspice ut eversas concitet Eurus aquas. (OV. Heroid. 7.42)

2) Veritus sum ne meus repentinus ad meos necessarios adventus suspicionis aliquid adferret. (CIC.
Phil. 1.3.7)
3) Censeo ne quis post hunc diem deus fiat. (SEN. Apocol. 9.3)
4) Collibus an plano melius sit ponere vitem, / quaere prius. (VERG. G. 2.273-4)
5) Dic mihi, Dive Claudi, quare quemquam ex his quos quasque occidisti, antequam de causa cog-
nosceres, antequam audires, damnasti? (SEN. Apocol. 10.3)
6) Hoc cecidit mihi peropportune, quod venisti. (CIC. De or. 2.4)
7) Hoc timet, ne deseras se. (TER. Andr. 1.5.34)
8) Hortatus sum ut ea quae sciret sine timore indicaret. (CIC. Cat. 3.8)
9) Idem et Scintilla flens dixit ac per genium eius Gaium apellando rogare coepit ut se frangeret.
(PETR. Sat. 75.1)
10) Incidit per id tempus ut tempestates ad navigandum idoneas non haberet. (Bell.Afr. 1.3)
11) L. Plancus interim legatus petit a Caesare uti sibi daret potestatem cum Considio agendi.
(Bell.Afr. 4, 1.2)
12) Nec aetas impedit quominus et ceterarum rerum et in primis agri colendi studia teneamus. (CIC.
Sen. 60)
13) Non dubitabam quin te aut Dyrracchi aut in istis locis uspiam visurus esset. (CIC. Att. 1.17)
14) Sic fit ut tyrannicidarum praemia aut vitiatarum electiones aut pestilentiae remedia aut incesta
matrum aut quidquid in schola cotidie agitur [...] ingentibus verbis prosequantur. (TAC. Dial. 35)
15) Huc ades, o quicumque meis advertere coeptis / aurem oculosque potes. (MANIL. 3.36)
16) Nonne vides ut tota tremor pertemptet equorum / corpora. (VERG. G. 3.250-1)
17) Nunc scio quid sit amor. (VERG. Ecl. 8.43)

22
18) Post hoc [...] Habinnas rogare coepit ut iam desineret irasci et "nemo" inquit "nostrum non peccat.
Homines sumus, non dei". (PETR. Sat. 75.1)
19) Quid actum sit in caelo ante diem III idus octobris anno novo, initio saeculi felicissimi, volo
memoriae tradere. (SEN. Apocol. 1.1)
20) Quis dubitare, mi Lucili, potest, quin deorum inmortalium munus sit quod vivimus, philosophiae
quod bene vivimus? (SEN. Ep. 90.1)
21) Sequani legatos ad Caesarem miserunt oratum ne se in hostium numero duceret. (CAES. BG.
6.32)
22) Tum ostendi tabellas Lentulo et quaesivi cognosceretne signum (CIC. Cat. 3.10)
23) Tunc eum, quem esse hostem comperisti, quem ducem belli futurum vides, quem expectari im-
peratorem in castris hostium sentis, auctorum sceleris [...] exire patiere? (CIC. Cat. 1.27)
24) Nunc vos existimate facta an dicta pluris sint. (SALL. BI. 85.14)
25) Virtus facit ut eos diligamus in quibus ipsa inesse videatur. (CIC. Off. 1.56)
26) Volturcius vero subito litteras proferri atque aperiri iubet, quas sibi a Lentulo ad Catilinam datas
esse dicebat. (CIC. Cat. 3.12)
27) Restat ut aetherios fines tibi reddere coner. (MANIL. 1.561)
28) [Tu] qui urbis huius populique tutelam recepisti, precor venerorque veniamque a vobis peto ut
vos populum civitatemque Carthaginiensem deseratis, loca templa sacra urbemque eorum relin-
quatis, absque his abeatis eique populo civitati metum formidinem oblivionem iniciatis, proditi-
que Romam ad me meosque veniatis. (Carmen evocationis)
29) Civitas quae sit cogita, quid petas, qui sis. (Q. CIC. 2)
30) Vere rosa, autumno pomis, aestate frequentor / spicis: una mihi est horrida pestis hiemps; / nam
frigus metuo et uereor ne ligneus ignem / hic deus ignauis praebeat agricolis. (AP. VERG.
Priapea 1)
31) Non audebam, tantis occupationibus, de architectura scripta et magnis cogitationibus explicata
edere, metuens, ne non apto tempore interpellans subirem tui animi offensionem. (VITR. 1.1)
32) Sequitur autem ut materiae abhorrenti a veritate declamatio quoque adhibeatur. (TAC. Dial. 35)
33) Non dubitat quin brevi sit Troia peritura. (CIC. Sen. 31)
34) Senatus post Cannensem cladem decreuit ne matronae ultra tricesimum diem luctus suos ex-
tenderent. (V.MAX. 1.1.15)

16. PROPOSICIONES ADVERBIALES FINALES

MODO /
ENCABEZADOR OBSERVACIONES
TIEMPO
ut presente y
————
ne pretérito im-
perfecto
quo con comparativos
de subjuntivo

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Nunc, ne permixta legentem / confundant, nudis satis est insistere membris. (MANIL. 3.158-9)
2) Et, quo terribilior esset, tragicus fit. (SEN. Apocol. 7.1)
3) Adde merum vinoque novos compesce dolores, / occupet ut fessi lumina victa sopor. (TIB. 1.2.1-2)
4) Faveat magno fortuna labori, / annosa et molli contingat vita senecta, / ut possim rerum tantas
emergere moles / magnaque cum parvis simili percurrere cura. (MANIL. 1.114-117)

23
5) At Cytherea novas artes, nova pectore versat / consilia ut faciem mutatus et ora Cupido / pro dul-
ci Ascanio veniat, donisque furentem / incendat reginam atque ossibus implicet ignem. (VERG.
Aen. 1.657-660)
6) Secunda populi Romani distributio [est] sub Servio Tullio rege qui eum in tribus classes centurias
divisit et variatione census ut optimus et locupletissimus quisque in suffragiis plurimum valeret
(L. AMPEL. 49.2)
7) Publicae utilitatis est omnium rerum iudicari causas ne aut nocens evadat poenam aut innocens
patiatur infamiam (CALP.FLAC., Decl. 32.1)
8) Et, quo clara magis possis cognoscere signa, / non varios obitus norunt variosque recursus. (MA-
NIL. 1.474-475)
9) Te bellare decet terra, Messalla, marique, / ut domus hostiles praeferat exuvias. (TIB. 1.1.53-4)
10) Volenti tibi omnia nosse scripsi hunc librum memorialem, ut noris quid sit mundus, quid ele-
menta, quid orbis terrarum ferat, vel quid genus humanum peregerit. (L. AMPEL. 1)
11) Ipsa se virtus satis ostendit: illis artificio opus est, ut turpia facta oratione tegant. (SALL. BI
85.31)
12) Gallis Capitolium obsidentibus, ne statum Fabiae gentis sacrificium interrumperetur, Gabino
ritu cinctus, manibus umerisque sacra gerens per medias hostium stationes in Quirinalem collem
peruenit. (V.MAX. 1.1.11)

17. SINTAXIS DEL SUPINO, GERUNDIO Y GERUNDIVO

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Aedui legatos ad Caesarem sui purgandi gratia mittunt. 2) Armamentis componendis studuimus.
3) Dux venit Romam ad magistratus rogandos. 4) Et corpora quidem exercitationum defatigatione
ingravescunt, animi autem se exercendo levantur. 5) Inita sunt a Catilina consilia urbis delendae,
civium trucidandorum, nominis Romani exstinguendi. 6) Urbi condendae locum elegerunt. 7) Magi
congregantur in fano commentandi causa. 8) Motus autem animorum cogitatio et appetitus sunt;
cogitatio in vero exquirendo maxime versatur, appetitus impellit ad agendum. 9) Multa sunt dicta ab
antiquis de contemnendis ac descipiendis rebus humanis. 10) Sunt nauticis corpora ferendo mari
dura. 11) Supinum in -u adhaeret nominibus adiectivis facilis, difficilis, optimus, turpis, iucundus:
Quod scire vis [...] difficile dictu est. 12) Supinum in -um amant verba quae motum aut finem pro-
positum significant: Percontatum ibo. Abi deambulatum. 13) Nuptum dare alicui filiam. 14) Eo per-
ditum. 15) Tumultus pro recuperanda republica fuit. 16) Tibi est data potestas augendae tuae dig-
nitatis.17) Mons bonus erat pecori alendo. 18) Carmina poeta scripsit turpia auditu.

2. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) [Hadrianus] amavit praeterea genus vetustum dicendi. (SHA 16.5)

2) [Populus romanus], deinde tribunicis seditionibus agitatus, abdicatis omnibus magistratibus, de-
cemviros legum ferendarum et rei publicae constituendae causa paravit. (L. AMPEL. 29.2)
3) Aedui [...] legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium. (CAES. BG. 1.11)
4) Alexandro enim Macedoni neque in deliberando consilium neque in proeliando virtus neque in
beneficio benignitas deerat. (LUPUS, Schem. lexeos, 1.18.8)
5) Carmina vel caelo possunt deducere lunam, / carminibus Circe socios mutavit Ulixi / frigidus in
pratis cantando rumpitur anguis. (VERG. Ecl. 8.69-71)
6) Varus me meus ad suos amores / visum duxerat e foro otiosum. (CAT. 10.1-2)
7) Itaque, data facultate, litteras conscribit et eas captivo dat perferendas in oppidum ad Considium.

24
 (Bellum Africanum, 4.1-2)
8) Mallius Torquatus [...] ad confirmandam disciplinam filium suum interfecit. (L. AMPEL. 18.3)
9) Reliquis autem de rebus constituendis, maturandis, agendis, iam ad senatum referemus. (CIC.
Cat. 2.26)
10) Veteres [...] non ornatus sed signandi causa anulum secum circumferebant. (AT.CAP. 12.2)
11) Magna conseruandae religionis etiam P. Cornelio Baebio Tamphilo consulibus apud maiores
nostros acta cura est. (V.MAX. 1.1.12)
12) Apud priores agere digna memoratu pronum magisque in aperto erat. (TAC. A. 1)

18. PROPOSICIONES ADVERBIALES CAUSALES

ENCABEZADOR MODO OBSERVACIONES

quod, quia, indicativo causa real
quoniam,
quandoquidem, opinión ajena o causa
quando, subjuntivo
que se desecha
siquidem
presente y pretérito
cum, quippe cum perfecto ————
de subjuntivo

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Aureli pathice et cinaede Furi, / qui me ex uersiculis meis putastis, / quod sunt molliculi, parum
pudicum. (CATUL. 16.2-4)
2) Iam uenis. Bona te Venus / iuuerit, quoniam palam / quod cupis cupis, et bonum / non abscondis
amorem. (CATUL. 61.202-205)
3) In condiscipulis nihil profectus, cum pueri inter pueros et adulescentuli inter adulescentulos pari
securitate et dicant et audiantur. (TAC. Dial. 35)
4) Nec quia te nostra sperem prece posse moveri, / adloquor [...], sed merita et famam corpusque
animumque pudicum cum male perdiderim, perdere verba leve est. (OV. Heroid. 7.3-6)
5) Quoniam fidem scelere violavisti et communem amicitiam, res tuas tolle et alium locum quem
polluas quaere. (PETR. Sat. 79.11)
6) Cum ergo eo beneficio essem obligatus, ut ad exitum vitae non haberem inopiae timorem, haec
tibi scribere coepi, quod animadverti multa te aedificavisse et nunc aedificare. (VITR. 1.3)
7) Comitia dicuntur a comitatu et frequentia quod patres et classes ad suffragia vocantur crean-
dorum magistratuum vel sacerdotum causa. (L. AMPEL. 48.2)
8) Comitiorum autem triplex ratio est: haec curiata, haec tributa, haec centuriata dicuntur, quia aut
per curias aut per tribus aut per centurias explicantur. (L. AMPEL. 48.2)
9) Participia dicta sunt, quod partem capiant nominis partemque verbi. Trahunt enim a nomine ca-
sus, a verbo tempora. (PALAEM., Ars 545.38)
12) Et quoniam caelo descendit carmen ab alto / et venit in terras fatorum conditus ordo, / ipsa mihi
primum naturae forma canenda est / ponendusque sua totus sub imagine mundus. (MANIL.
1.118-121)
13) Haec quoniam ignoro quae fuerint, iccirco magica fuisse contendo. crede igitur mihi quod dico,
quia id dico quod nescio. (APUL. Apol. 53.14)
14) Atque utinam maiora possemus, quandoquidem a vobis maxima accepimus! (CIC. Phil. 14.33.8)

25
 19. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONDICIONALES

ENCABEZADOR MODO/TIEMPO OBSERVACIONES

indicativo período real

si, nisi, ni, sin, presente y
sine, quodsi, dum, perfecto período potencial
modo, dummodo de subjuntivo
imperfecto y
pluscuamperfec-
sive...sive, período irreal
to de
seu...seu subjuntivo

OBSERVACIONES: En castellano los períodos condicionales, constituidos por la suposición o

prótasis y la evaluación de la factibilidad o apódosis, se contruyen de la siguiente manera:
-Real: Indicativo, excepto futuro y condicional + indicativo, futuro o imperativo.
-Potencial: Pretérito imperfecto del subjuntivo + condicional simple.
-Irreal: Pretérito pluscuamperfecto del subjuntivo + condicional compuesto.
(cf. DI TULLIO, A., Manual de gramática del español, 2010, pp. 340-341)

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Quod si modo iudices de causa ista sederent [...], auderesne paupertatem philosopho exprobare
apud tot consules pauperes? (APUL. Apol. 18.9-11)
2) An, nisi fata darent leges vitaeque necisque, / fugissent ignes Aenean? (MANIL. 4.23-24)
3) Plura dicerem, Quirites, si timidis virtutem verba adderent. (SALL. BI 85.50)
4) Immo enim numquam matris tuae litteras attigisses, si ullas alias litteras attigisses. (APUL. Apol.
86.3)
5) Si canimus silvas, silvae sint consule dignae. (VERG. Ecl.4.3)
6) Nam invenissemus iam diu, si viveret. (PL. Men. 241)
7) Saepe oculos, memini, tangebam parvus olivo, / grandia si nollem morituri verba Catonis / dicere
non sano multum laudanda magistro. (PERS. Sat. 3.44-46)
8) Haec ita vera si quis quaesiverit unde sciam, primum si noluero, non respondebo. (SEN. Apocol.
1.1)
9) Si tibi mens avida est belli, [...] praebebimus hostem. (OV. Heroid. 7.153-155)
10) "O mi" inquit, "hospites, si negotiatores estis, mutate propositum aliudque vitae praesidium
quaerite. Sin autem urbanioris notae homines sustinetis semper mentiri, recta ad lucrum curritis".
(PETR. Sat. 116.4)
11) Parvi enim sunt foris arma, nisi est consilium domi. (CIC. Off. 1.76)
12) Pudor si quem non flectit, non frangit timor. (PUBL.SYRO Sent.)
13) At bene si quaeras, Fortunae crimen in illo, non scelus invenies. (OV. Met. 3.141-2).
14) Quid igitur timeam, si aut non miser post mortem aut beatus etiam futurus sum? (CIC. Sen. 67)
15) Nei te plus oculis meis amarem, iucundissime Calve, munere isto odissem te. (CATUL. 14.1-3)
16) Non poterit mundus sufferre incendia tanta, / omnia si plenis ardebunt sidera membris. (MANIL.
1.461-462)

26
 20. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONCESIVAS

ENCABEZADOR MODO OBSERVACIONES

quamquam, etsi, indicativo realidad

etiamsi, tametsi subjuntivo posibilidad
quamvis, licet, ut subjuntivo ————
presente y pretérito
cum perfecto de ————
subjuntivo

OBSERVACIONES: Casi siempre aparece el conector contraargumentativo tamen en la apódosis

en primera posición, salvo que se quiera focalizar un determinado sintagma. Certe, at, nihilo minus
y verum son mucho menos frecuentes y tienen distinta función, como demuestra el hecho de que
puedan aparecer junto a tamen en la misma apódosis.

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Ratio etsi non valuit, tamen magnopere est laudanda. (NEP. Milt. 3)
2) Pollio amat nostram, quamvis est rustica, Musam. (VERG. Ecl. 3.84)
3) Utilitas efflorescit in amicitia, etiamsi tu eam minus secutus sis. (CIC. Am. 27)
4) Omnia ut eveniant nec di tua vota morentur, / unde tibi, quae te sic amet, uxor erit? (OV. Heroid.
7.21-22)
5) Sed cum plerique arbitrentur res bellicas maiores esse quam urbanas, minuenda est haec opinio.
(CIC. Off. 1.74)
6) Difficile autem est, cum praestare omnibus concupieris, servare aequitatem quae est iustitiae max-
ime propria. (CIC. Off. 1.64)
7) At pius Aeneas, quamquam lenire dolentem / solando cupit et dictis avertere curas, / multa gemens
magnoque animum labefactus amore, / iussa tamen divum exsequitur, classemque revisit. (VERG.
Aen. 4.393-395)
8) Non ullum auxilium miseris, non arma rogavi / artis opisve tuae, nec te, carissime coniunx, / incas-
sumve tuos volui exercere labores, / quamvis et Priami deberem plurima natis / et durum Aeneae
flevissem saepe laborem. (VERG. Aen. 8.376-380)
9) Licet superbus ampules pecunia, / fortuna non mutat genus. (HOR. Epod. 4.5-6)
10) Cum posset in omnibus decurris Romae esse, tamen noluit. (PETR. Sat. 71)
11) Sed si tantus amor casus cognoscere nostros / et breviter Troiae supremum audire laborem [est],
/ quamquam animus meminisse horret luctuque refugit, / incipiam. (VERG. Aen. 2.10-3)
12) Illa decus linguae faciet regnumque loquendi / atque oculos mentis, qui possint cernere cuncta /
quamvis occultis naturae condita [sint] causis. (MANIL. 4.193-195)
13) Quamquam erant pauci, pugnare tamen se velle clamabant. (CIC. Verr. 2.5.63)
14) Nam etsi in eius manu est mortis facultas, quamuis sciat se terrenis relictis consecuturum esse
meliora, non accerset sibi tamen mortem. (APUL. Pl. 2.23.35)
15) Nostri tametsi ab duce et a fortuna deserebantur, tamen omnem spem salutis in virtute ponebant.
(CAES. BG 5.34.2.2)

27
 21. PROPOSICIONES ADVERBIALES MODALES

ENCABEZADOR MODO

ut, uti, velut, sicut, prout,

indicativo
quemadmodum
tamquam, ut si, velut si,
subjuntivo
ac si, quasi

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Verum homines corrupti superbia ita aetatem agunt quasi vostros honores contemnant; ita hos
petunt quasi honeste vixerint. (SALL. BI. 85.19)
2) Limus ut hic durescit, et haec ut cera liquescit / uno eodemque igni, sic nostro Daphnis amore.
(VERG. Ecl. 8.80-81)
3) Dilexi tum te non tantum ut uulgus amicam, / sed pater ut gnatos diligit et generos. (CATUL.
72.3-4)
4) Haec tamen praecepti mei summa est: sic cum inferiore vivas quemadmodum tecum superiorem
velis vivere. (SEN. Ep. 47.11)
5) Absentis Ariovistis crudelitatem velut si coram adesset horrebant. (CAES. BG. 1.32)
6) Nec in turba nec turbae carmina condam / sed solus, vacuo veluti vectatus in orbe / liber agam
currus. (MANIL 2.137-138)
7) [...] minores autem aliae insulae ut naevuli quidam per apertas ponti sunt sparsae regiones [...].
(APUL. De Mundo 5)
8) Certe tute iubebas animam tradere, inique, me / inducens in amorem, quasi tuta omnia mi forent.
(CATULL. 30.6-7)

22. PROPOSICIONES ADVERBIALES COMPARATIVAS

MODO /
ENCABEZADOR OBSERVACIONES
TIEMPO
COMPARATIVA
indicativo o adverbio o adjetivo com-
SUPERIORIDAD O quam
verbo tácito parativo en la principal
INFERIORIDAD
adverbio o adjetivo de
ac
igualdad o desigualdad en
atque
indicativo o la principal
COMPARATIVA
quomodo, ut, verbo tácito llevan un reforzador en la
IGUALDAD
quo, quotiens, principal como sic, ita, eo,
qualis totiens, talis, tantus res-
quantus pectivamente

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

28
1) [...] sed quali solam Theseus me mente reliquit, tali mente, deae funestet seque suosque. (CATUL.
64.200-201)
2) Puella nam mi, quae meo sinu fugit, / amata tantum quantum amabitur nulla. (CATUL. 37.11-12)
3) Nulla potest mulier tantum se dicere amatam / uere, quantum a me Lesbia amata mea est. / Nulla
fides ullo fuit umquam foedere tanta, / quanta in amore tuo ex parte reperta mea est. (CATUL.
87)
4) Gratias tibi maximas Catullus / agit pessimus omnium poeta, / tanto pessimus omnium poeta, /
quanto tu optimus omnium patronus. (CATUL. 39.4-8)
5) Talis illius a bona / matre laus genus approbet, / qualis unica ab optima / matre Telemacho manet
Fama. (CATUL. 61.226-230)
6) Mox tamen ardentes accingar dicere pugnas / Caesaris et nomen fama tot ferre per annos / Ti-
thoni prima quot abest ab origine Caesar. (VERG. G. 3.46-48)
7) Quotiens oculos coniecit in hostem / alipedumque fugam cursu temptavit equorum, / aversos to-
tiens currus Iuturna retorsit. (VERG. Aen. 12.483-485)
8) Nec tam compendia census / quam causas viresque dabit perquirere rerum. (MANIL. 4.192-193)
9) Fateor enim me tanta in maestitia fuisse quanta ceteri optimi cives fuissent. (CIC. Phil. 2.37)
10) Iam mallem ut Cerberum metueres quam ista tam inconsiderate diceres. (CIC. Tusc. 1.12)
11) Metellus quo clarior erat eo magis anxius erat. (SALL. I. 55)
12) Utque per ingentes populus discribitur urbes, / [...] sic etiam magno quaedam res publica mundo
est / quam natura facit, quae caelo condidit urbem. (MANIL. 5.734)
13) Nec aliud est serenitas quam aer purgatus caligine et perspicue sincerus. (APUL. De Mundo 8)
14) Ut rudibus pueris monstratur littera primum / per faciem nomenque suum, [...] / sic mihi [...]
erutaque abstrusa penitus caligine fata. (MANIL. 2.755)
15) Viri quantas pecunias ab uxoribus dotis nomine acceperunt tantas ex suis bonis aestimatione
facta cum dotibus communicant. (CAES. BG 6.19.1)

23. PROPOSICIONES ADVERBIALES CONSECUTIVAS

ENCABEZADOR MODO
ut, ut non, quin,
subjuntivo
quam ut

Las consecutivas suelen presentar un elemento correlativo: sic, ita, adeo, tantus, etc.

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Venio ad ceteros versus ut illi vocant amatorios, quos tamen tam dure et rustice legere, ut odium
moverent. (APUL. Apol. 9)
2) Theseus Cretam uenit et ab Ariadne Minois filia est adamatus adeo ut fratrem proderet et hos-
pitem seruaret. (HIG. 42.1)
3) Non ego sum tanti (quamvis merearis, inique) / ut pereas, dum me per freta longa fugis. (OV.
Heroid. 7.45-46)
4) Tam spissae repente tenebrae lucem suppresserant, ut ne proram quidem totam gubernator videret.
(PETR. Sat. 114.3)
5) Invisus, iracundus, iners, vinosus, amator, nemo adeo ferus / est ut non mitescere possit. (HOR.
Ep. 1.1.38-40)
6) Quis tam est mitis quin exacerbescat? (APUL. Apol. 85.3)
7) Famae celebris Hadrianus tam cupidus fuit ut libros vitae suae scriptos a se libertis suis litteratis

29
 dederit iubens ut eos in suis nominibus publicarent (SHA, Hadr. 16.1)
8) [Hadrianus] peregrinationis ita cupidus [fuit], ut omnia quae legerat de locis orbis terrarum, prae-
sens vellet addiscere. (SHA, Hadr. 17.8)
9) At enim [homo] tunc [est perfectus], cum anima et corpus aequaliter copulantur et inter se con-
veniunt sibique respondent, ut firmitas mentis praevalentibus corporis viribus non sit inferior.
(APUL. De Platone 1.18)
10) Centunculo faciem suam iam dudum punicantem prae pudore obtexit ita ut ab umbilico pube
tenus cetera corporis renudaret. (APUL. Met. 1.6.18)

24. EJERCITACIÓN GENERAL

1. Analizar y traducir las siguientes oraciones:

1) Adeo me delirare censes, ut istas res credam? 2) Aliquid huic responde commode, ne incommo-
dus sit. 3) Certe ego quod te amo operam optime feci. 4) Dat tibi trecentos nummos ut accures. 5)
Ego in contione ero quoad omnia instructa sint. 6) Micipsa, cum populo Romano equitum auxilia
mitteret, victoriam cepit. 7) Locus hic, quamvis subito venias, semper liber est. 8) Nam invenisse-
mus eum iam diu, si viveret. 9) Quaeram malum patronum, postquam litem perdidi? 10) Quam-
quam Cupido in corde vorsatur, tamen tibi auscultabo. 11) Tantus timor omnem exercitum occupa-
vit, ut omnium mentes animosque perturbaret. 12) Ut primum provinciam attigit, proximas regiones
revertit. 13) Verberabo item ut tu mihi fecisti. 14) Nec quod esset sciebamus errantes, donec a vilico
quodam Crotona esse cognovimus, urbem antiquissimam et aliquando Italiae primam.

15) Cum pavidi rogavissemus quis esset, inquit “aperi, iam scies”. Dumque loquimur, sera delapsa
cecidit reclusaeque subito fores admiserunt intrantem. Mulier exquaesivit quae esset ista audacia
ubique fabulas istas mendaces didicissemus. Tandem dixit: “Protendo ad genua vestra supinas ma-
nus petoque et oro ne nocturnas religiones derideatis”. Cum hanc deprecationem fecisset et lacrimas
effudisset, torum meum pressit. Ego misericordia et metu turbatus, bonum animum habere eam ius-
si.

16) Cum vero attenderem te non solum de vita communi omnium curam publicaeque rei constitu-
tione habere sed etiam de opportunitate publicorum aedificiorum, ut civitas per te non solum pro-
vinciis esset aucta, verum etiam ut maiestas imperii publicorum aedificiorum egregias haberet auc-
toritates, non putavi praetermittendum, quin primo quoque tempore de his rebus ea tibi ederem.
(VITR. 1.2)

17) In agro L. Petilli scribae sub Ianiculo cultoribus terram altius uersantibus, duabus arcis lapideis
repertis, quarum in altera scriptura indicabat corpus Numae Pompilii fuisse, in altera libri reconditi
erant latini septem de iure pontificum totidemque graeci de disciplina sapientiae, latinos magna dil-
igentia adseruandos curauerunt, graecos, quia aliqua ex parte ad soluendam religionem pertinere
existimabantur, Q. Petillius praetor urbanus ex auctoritate senatus per uictimarios facto igni in con-
spectu populi cremauit. (V.MAX. 1.1.12)

30
25. APÉNDICE: Circunstanciales de lugar, de tiempo, consecutio temporum, sistematización
de los principals subordinantes y construcciones de finalidad.

CIRCUNSTANCIALES DE LUGAR

CIRCUNSTANCIAL CONSTRUCCIÓN EJEMPLOS

UBI?
¿dónde? In urbe esse.
sin desplazamiento IN + Ablativo Apud Caesarem cena-
APUD + Acusativo re.
AD + Acusativo Ad exercitum manere.
PRO / PRAE + Abla- Stare pro / prae castris.
tivo Ante portas.
ANTE + Acusativo Domi. Romae. Tarenti.
Locativo Athenis. Loco aper-
to.

Ablativo Roma / domo venire.

UNDE?
A(B) + Ablativo Ab urbe discedere.
¿de dónde?
E(X) + Ablativo Ex urbe proficisci.
con desplazamiento
DE + Ablativo De muro deicere.

Romam / domum ire.

Acusativo
Ad exercitum festina-
QUO? AD + Acusativo
re.
¿hacia/a dónde? IN + Acusativo
In urbem proficisci.
con desplazamiento Dativo (uso poético)
It clamor caelo.
Dativo de dirección
Urbi appropinquare.

Via Appia profectus

QUA?
Ablativo instrumental est.
¿por dónde?
PER + Acusativo Per fines Sequanorum
con desplazamiento
iter facere.

EJEMPLOS
Athenis. Tarracone. Romae. Sami. Corinthi. In Asia. In Italia. In urbe. In Sicilia. In Sardinia. In
Creta. Tota urbe. Tota Italia. Tota Roma. Alio loco. Apud patrem. Domi. Ruri. Humi. Belli. Mili-
tiae. Vesperi. Eo domum. Eo Romam. Eo in Galliam. Eo ad patrem. It clamor caelo. Redeo Athenis.
Venio ex urbe. Venio a patre. Per Italiam. Ponte profectus est.

31
 CIRCUNSTANCIALES DE TIEMPO

CIRCUNSTANCIAL CONSTRUCCIÓN EJEMPLOS

Hieme.
QUANDO? Ablativo locativo
Adventu Caesaris.
¿cuándo? IN + Ablativo
In principio.
QUAMDIU? Acusativo Vixit annos triginta.
¿durante cuánto tiempo? PER + Acusativo Per quindecim dies.
Acusativo + iam Tertium iam annum
QUAM DUDUM?
Ablativo de punto de regnat.
¿cuánto hace que?
partida Multis annis non venit.
A / EX QUO TEM-
Ablativo locativo Anno ancillam emi.
PORE?
ABHINC + Acusativo Abhinc triennium venit.
¿desde cuándo?
QUANTO TEMPO-
Troiam decem annis
RE? Ablativo instrumental
ceperunt.
¿en cuánto tiempo?
AD + Acusativo
QUOUSQUE? Ancillae ad vesperam
USQUE AD + Ac.
¿hasta cuándo? laborant.
IN + Acusativo

EJEMPLOS
Veniet mense proximo. Media nocte pervenerunt. In consulatu. In principio. Principio. In vita mea.
Ineunte adulescentia. In eo tempore. Temporibus nostris. Nostra aetate. Tribus ante annis. Tertio
ante anno. Tres ante annos. Tertium ante annum. Quarto quoque anno. Altero quoque anno. Singulis
annis. Bis in mense. Sex diebus hostes expulit. Consul intra paucas horas urbem cepit. Regnavit tres
annos. Siciliam Verres per triennium depopulatus est. Tertium iam annum regnat. Abhinc tres annos
mortuus est. Decimo ante anno profectus est. Ante hos sex menses maledixisti mihi. Ad centesi-
mum annum vivere. Amicum ad cenam in posterum diem invitare.

CONSECUTIO TEMPORUM

TIEMPO MODO Y TIEMPO VERBAL DE LA SUBORDINADA

DE LA ACCIÓN SUBJUNTIVO SUBJUNTIVO
INFINITIVO
PRINCIPAL (COMPLETA) (INCOMPLETA)
Presente, ANTERIOR perfecto pretérito perfecto pretérito perfecto
Imperativo SIMULTÁNEA presente presente presente
y Futuro POSTERIOR futuro perifrástica presente ————
ANTERIOR perfecto pluscuamperfecto pluscuamperfecto
Tiempos SIMULTÁNEA presente pretérito imperfecto pretérito imperfecto
Perfectos perifrástica imper-
POSTERIOR futuro ————
fecto

32
SISTEMATIZACIÓN DE LOS PRINCIPALES SUBORDINANTES

MODO DEL VER- TIPO

BO
TEMPORAL
indicativo
MODAL
SUSTANTIVA
UT FINAL
subjuntivo CONSECUTIVA
CONCESIVA
EXCLAMATIVA INDIRECTA

CLASE DE
OBSERVACIONES
PALABRA
PRONOMBRE
acusativo femenino singular
RELATIVO
introduce el segundo término de
comparación que modifica a un adverbio,
un adjetivo en grado comparativo
SUBORDINANTE
o al verbo malo.
COMPARATIVO
QUAM introduce una proposición adverbial
comparativa; si en la principal hay un
comparativo se utiliza quam ut
modifica a un adjetivo
ADVERBIO
en grado positivo
modifica a un adverbio o a un adjetivo
INTENSIFICADOR
en grado superlativo

CLASE DE
MODO PROPOSICIÓN
PALABRA
indicativo o sub- RELATIVA
RELACIONANTE
juntivo SUSTANTIVA
PRONOMBRE INTERROGATIVA
subjuntivo
INTERROGATIVO INDIRECTA
QUOD ADVERBIAL CAUSAL
INCLUYENTE indicativo
SUSTANTIVA
indicativo/ sub-
INCLUYENTE CONDICIONAL
juntivo
(QUOD SI) COORDINATIVA
(ver períodos)

33
 PREPOSICIÓN + ablativo
CUM CONJUNCIÓN
cum ... tum
COORDINANTE

TIPO DE
MODO TRADUCCIÓN
PROPOSICIÓN
INDICATIVO Prop. Adv. Temporal
Prop. Adv. Causal
presente y pretérito
perfecto Prop. Adv. Concesiva

*“como”+subjuntivo

CUM *imperfecto: gerundio

SUBJUNTIVO
Témporo-causal simple
pretérito imperfecto
y pluscuamperfecto *pluscuamperfecto:
gerundio compuesto

Témporo-concesiva “aunque”+gerundio

CONSTRUCCIONES DE FINALIDAD

ut/ne+subjutivo
quo (con comparati-
PROPOSICIONES vos)+subjuntivo
relativa con matiz
adverbial+subjuntivo
participio futuro activo
ad+gerundio en acusativo
ad+gerundivo en acusativo
gerundio en
genitivo+causa/gratia
CONSTRUCCIONES gerundivo en
VERBOIDALES genitivo+causa/gratia
gerundio en dativo
gerundivo en dativo
infinitivo final
supino en acusativo (con
verbo de movimiento)

34
35