Ameland 20 oktober 2018

Wa n d e l
eve n e m e n t
11|18|25 km

Walk with

tussenslikenzand.nl
 3
Inhoudsopgave:

Voorwoord Louwrens Hacquebord 3
Voorwoord Joop de Jong 4
Achtste editie TS&Z 5
Waddenzee Werelderfgoed 6-9
Routebeschrijving 10 - 1 1
Erfgoedbakens 12 - 26
Routekaart (uitklappagina) 27
Stempelkaart 28
Partners
Dit routeboekje is mogelijk gemaakt door:
Natuurcentrum Ameland
Waddenvereniging
Staatsbosbeheer Ameland
VVV Ameland
Rubytec en CamelBak
Wagenborg Passagiersdiensten
Kienstra Schoenen en Outdoor
Van Heeckeren Hotel
WestCord Hotel Noordsee
Vakantiepark Klein Vaarwater
Stichting Amelander Musea
Stichting HDK2018
Voor de totstandkoming van het evenement gaat tevens onze dank uit
naar: terreinbeheerders op Ameland, Horeca Nes, Klein Vaarwater,
Camping Duinoord, Camping Roosdunen en alle vrijwilligers die mee hebben
geholpen dit evenement mogelijk te maken.
Opmaak en design: Island House Design, Nes Ameland
Fotobronnen: Anja Brouwer, Waddenvereniging, Staartbosbeheer,
Natuurcentrum Ameland
Vo o r wo o rd L o u w re n s H a cq u e b o rd
Wandelen door de walvisvaartgeschiedenis
van Ameland.
Het is dit jaar 200 jaar geleden dat het dagboek van
commandeur Hidde Dirks Kat werd gepubliceerd.
Deze Amelander commandeur kwam in 1777 met zijn
schip de “Juffrouw Klara” in het ijs ten oosten van Groenland vast
te zitten. Hij liep met een deel van zijn bemanning over het ijs naar
Groenland waar hij met hulp van de Groenlanders de winter overleefde.
Het boek bevat alle avonturen die zij in die winter op Groenland
hebben meegemaakt. Die belevenissen waren zo bijzonder dat
het boekje in 2018 opnieuw is uitgegeven. Ter gelegenheid van die
nieuwe uitgave worden dit jaar op Ameland allerlei evenementen
georganiseerd waarbij aandacht gevraagd wordt voor de rijke
walvisvaartgeschiedenis van het eiland. Nog steeds is op het eiland
veel erfgoed te zien dat herinnert aan die bewogen geschiedenis.
Niet alleen vind je in de dorpen de commandeurshuizen en beelden
de schepen op de grafzerken van de commandeurs de schepen uit
waarop zij naar de Noordelijk IJszee voeren, ook functioneren hier en
daar walvisbotten als omheining en toegangspoorten van erven van
bijzondere gebouwen. De commandeurs worden bovendien in de
dorpen geëerd met straatnamen en scheepsnamen duiken soms op
als naam van een restaurant of een zomerhuis.
Kortom er is veel dat op Ameland nog herinnert aan de walvisvaart
en daar wordt tijdens de wandeltochten van dit jaar aandacht aan
geschonken.
Louwrens Hacquebord
Emeritus-hoogleraar Arctische en Antarctische studiën
 4
Vo o r wo o rd J o o p d e J o n g
Eiland van Hidde Diks Kat
Tot nu toe is Hidde Dirks Kat vooral op Ameland bekend
als de walvisvaarder die in 1777 voor de kust van
Groenland schipbreuk leed en gered werd door de ‘wilden’.
Maar Kat zou ook op Ameland helemaal vergeten zijn als
deze walvisvaarder en robbenjager niet een dagboek had geschreven over
zijn reis naar Groenland. In 1818 werd het uitgegeven als Dagboek eener
reizer ter walvisch- en robbenvangst gedaan in de jaren 1777 en 1778.
In 2008 werd het herdrukt in De Amelander Walvisvaart, een uitgave
van museum Sorghdrager in Hollum. De daarin vertelde lotgevallen zijn
aangrijpend en beeldend beschreven. Schepen die door het ijs ingesloten
raken en worden verbrijzeld, manschappen die zich op ijsschotsen in leven
moeten houden, de ontberingen zijn talrijk en verschrikkelijk. De mannen
worden gered door de ‘wilden’, de plaatselijke bewoners die we nu Inuit
noemen.
In 2018 wordt het Hidde Kat-jaar gevierd in het kader van Culturele Hoofdstad
Jaar in Friesland. Een goede aanleiding om een toegankelijke hertaling uit te
brengen van het bijzondere dagboek. Naast het dagboek ook interessante
bespiegelingen van een aantal auteurs op het dagboek om het in een
specifieke context te plaatsen.
Het boek Hidde Dirks Kat: De meest vergeten schipbreuk uit de vaderlandse
geschiedenis 1777-1778 is verkrijgbaar bij de Stichting Amelander Musea.
Joop de Jong,
Directeur Stichting Amelander Musea
2
5
I n t ro d u c t i e
De achtste editie Tussen Slik en Zand
Sporteiland organiseert voor het achtste jaar op rij het wandelevenement
Tussen Slik en Zand. Het evenement combineert sportieve activiteit met
natuurbeleving en natuureducatie op een plek die uniek is in de wereld.
Samen met de verschillende natuurpartijen; de Waddenvereniging,
Natuurcentrum Ameland en Staatsbosbeheer willen wij mooie wandelroutes
combineren met educatie over belangrijke natuur- en cultuurwaarden op en
om Ameland. Het avondprogramma in het Natuurcentrum, de wandelexpo
en de straatmuziek in het centrum van Nes bieden de deelnemers een
“totaal”programma voor een heerlijke dag of weekeinde op Ameland.
Naast het wandelevenement Tussen Slik en Zand organiseert Sporteiland
vier andere aansprekende sportevenementen op Ameland waarbij de
natuur en de natuurlijke elementen van het eiland een belangrijke rol spelen.
Sportbeleving en natuurbeleving gaan hierbij hand in hand.
Cross Duathlon Ameland; cross run-bike-run evenement eind januari
www.crossduathlonameland.nl
MTB Ameland; mountainbike evenement begin maart voor de aanvang van
het broedseizoen. www.mtbameland.nl
Tri-Ambla; Cross Triathlon op Ameland in september. www.tri-ambla.nl
Ameland AdventureRun; hardloopevenement met een 5, 10 en 21 km loop
en een kidsrun midden in de adventperiode
www.adventurerun.nl
 6
Wa d d e n ze e We re l d e r f g o e d
Geen zeeman, die de kiel naar ’t barre Noorden stuurde,
Bestond er ooit op aarde, die zoveel rampen verduurde
Als Kat, de fierre Kat, die de lijdensbeker heeft
Geleegd tot op de bodem, en toch, Goddank! Nog leeft
(uit Voorbericht van het dagboek Marten Martens 1817)
7
Wa d d e n ze e We re l d e r f g o e d
Spoorzoeken in het werelderfgoed
Ga mee op ontdekkingstocht tijdens uw wandeling tussen Wad en
Noordzee. Het rijke bodemleven op de Waddenzee is de verborgen schat
van het werelderfgoed en de fossielen op het Noordzeestrand ontsluieren
prachtige geheimen van de geschiedenis van dit gebied. Welke dieren zitten
er allemaal verstopt in de waddenbodem, welke bijzondere planten komt u
tegen in de kwelders, is het barnsteen of een stuk hout wat u tegenkomt
op het strand? Elke vondst vertelt een eigen verhaal over wat het gebied zo
bijzonder maakt. Neem uw vondsten mee of maak er een foto van en krijg
antwoord op u vragen tijdens de wandeling. De werelderfgoedgidsen van
de Waddenvereniging staan aan het eind van de wandeltocht op
20 oktober voor u klaar om vragen te
beantwoorden en de geheimen te ontrafelen.
 8
B e s c h e r m i n g Wa d d e n ze e
Bescherming Waddenzee door werelderfgoedstatus.
Waddenzee Werelderfgoed
De Waddenzee is het grootste getijdengebied ter wereld. Natuurlijke
processen verlopen ongestoord langs het hele gebied.
In 2009 werd de Waddenzee van Nederland en Duitsland aan de lijst van
werelderfgoederen van UNESCO toegevoegd – in 2014 gecomplementeerd
met het Deense deel - vanwege de wereldwijd unieke geologische en
ecologische waarden. Nergens anders op de aarde is er zo’n dynamisch
landschap met een veelvoud aan leefgebieden, gevormd door de wind en
de getijden.
De biodiversiteit van de hele wereld is afhankelijk van de Waddenzee, die
ruimte biedt aan meer dan 10 000 soorten planten en dieren, die zich
continu aanpassen aan de steeds veranderende omgeving. Bovendien, de
buitengewone productiviteit aan biomassa trekt 10 tot 12 miljoen trekvogels
aan die hier hun tocht onderbreken.
Om de bescherming van de Waddenzee te verzekeren, hebben Nederland,
Duitsland en Denemarken hun krachten reeds meer dan 30 jaar geleden
gebundeld om dit onvervangbare ecosysteem te bewaren voor het welzijn
van de huidige en toekomstige generatie.
9
B e s c h e r m i n g Wa d d e n ze e
Er is een plek waar hemel en aarde het toneel delen
Waddenlandschap - jong en oorspronkelijk
Het waddengebied is nog jong. Het is ontstaan na de laatste ijstijd zo’n
7000 jaar geleden, maar ook nu nog worden zandplaten en duinen in
snel tempo gevormd en afgebroken. De dynamiek van het gebied is
uniek. Je komt er nog landschappen tegen in alle fases van ontwikkeling.
Zelfs vandaag de dag kun je met eigen ogen zien en meemaken hoe
landschappen in de ijstijd ontstonden.
Waddenrijkdom - wonderlijk dynamisch
De Waddenzee laat op heel eigen wijze zien hoe natuur, planten en
dieren zich steeds maar weer aanpassen aan de dagelijks wisselende
omstandigheden op het wad. Daar waar zoet rivierwater zich mengt met
het zoute zeewater en processen als het getij, wind en het afzetten van
zand en slik nog voorkomen, vind je vernuftig aangepaste planten en dieren.
Door haar vele gezichten biedt de Waddenzee aan een wonderlijke variëteit
van planten en dieren een plek om te leven, te broeden, te zogen, op te
groeien, te ruien of te rusten.
Waddenleven - zeldzaam gevarieerd
Het rijkdom aan leven in de Waddenzee is uitzonderlijk. Je vindt er niet
alleen veel vaste bewoners, maar ook veel bezoekers. Ieder jaar maken
maar liefst 10 tot 12 miljoen trekvogels gebruik van het waddengebied.
En wist je dat er zo’n 10.000 verschillende planten en dieren op het land
en in het water leven? Zo’n enorme variatie als in de Waddenzee vind je
nergens ter wereld!
Bron: www.waddenzeewerelderfgoed.nl
10 11

Routebeschrijving 25-18-11 km
Ro u t e b es c h r i j v i n g

Ro u t e b es c h r i j v i n g
V4: Verzorgingspost CamelBak,
Dijkwachter Roosdunen
Start - Kerkplein Nes – van der Stratenweg – Paasduinweg –
Bramerduinenpad – Duinlandsweg Waddendijk – Keuze binnenkant of buitenkant – Reeweg – Torenstraat –
Witte Paard – Kerkplein
S 11 en 18: Splitsing 11 en 18 km, Vleijen.
Zie voor vervolg bij A A) Vervolg route 11 & 18 km

Vleijen – Duinlandsweg – Vrijewilpad – Foppedunenweg – Duinlandsweg –
Strandweg – Klein Vaarwater
V1: Verzorgingspost Klein Vaarwater
Klein Vaarwaterweg – Boekepad – Oostbos – wandelroute – Strandweg –
Schelpenpad – Duinpad boven Zwarteweg – Nesserbos – Aansluiting 11 en
18 km – Vrijwesduun – kruising Kievitsweg – Vlakte polet – Duinoord Zuid
V2: Verzorgingspost Duinoord Zuid
Kweekbos – IJsbaanpad – strand – Westerpad – fietspad – Picknickplaats
Kruising Zwarteweg – Nesserbos – Aansluiting 25 km route
B) Vervolg route 11 km
Wandelroute Zwanewaterduinen – Mochdyk – Kweekbos – Ballumerweg –
Torenstraat – Witte Paard – Kerkplein
Zie de uitvouwkaart achterin voor de routes,
afstanden en interessante locaties.
Op de volgende pagina’s vindt u hiervan de
beschrijvingen.

S 11: Splitsing 11 km. Zie voor vervolg bij B

Calamiteiten
Strand – Ballumerblinkert – schelpenpad – Mochdyk – Roosdunen/
Bel bij calamiteiten
Ballumerduinen – Camping Roosdunen eerst 112, daarna
06 -57044135
V3: Verzorgingspost Roosdunen Deelname is geheel
op eigen risico en
Roosdunen – Verbindingsweg oversteek – BP Plas – Smitteweg – voor eigen verant-
Dijkwachter – Waddendijk woordelijkheid.
 12
E r f g o e d b a ke n s
1. Ameland en de walvisvaart
Ameland was in de tijd van Hidde Dirks Kat een eiland van boeren en
zeevarenden. Niet alleen waren er tientallen schippers en commandeurs, er
woonden ook honderden zeelieden die in lagere rangen werkten. Ameland
had geen eigen haven, maar veel Amelanders voeren voor reders in
Amsterdam. Daar was makkelijk te komen over zee. Ook waren ze in dienst
bij Hamburgse reders.
In deze tijd leefden veel eilanders van de visserij; niet alleen de vissers
maar ook de vishandelaren, visloopsters, nettenboeters en visrokers.
En dan waren er nog de bergers en wagenaars die aan frequent
strandende schepen verdienden. In de walvisvaart werd eind 18e eeuw
een goed inkomen verdiend. De jongens gingen al
op jonge leeftijd varen zoals gebruikelijk in die tijd
voor zonen van zeevarenden. Binnen het gezin waar
Hidde Dirks Kat opgroeide was dit niet anders.
Toen Hidde vijf jaar was, ging zijn oudste
broer Jacob voor het eerst naar zee en twee
jaar later zijn broer Cornelis. Hidde Dirks kat ging
in 1777 opnieuw te walvisvaart,
tijdens deze reis
strandde hij op
Groenland, waar hij
werd opgevangen door
de Inuit Eskimo’s.
Het verhaal van de stranding
wordt in het dagboek van Hidde Dirks
kat uitgebreid beschreven.
13
E r f g o e d b a ke n s
2. Cor Gransbergen een Amelander walvisvaarder
Amelander Cor Gransbergen, thans woonachtig in Nes, heeft 10 jaar op de
walvisvaart gewerkt, op één van de achttien jagers van de Willem Barends.
“De tochten gingen naar de Zuidpool, waar je ijsbergen tegenkwam groter
dan Ameland. Als plotseling de wind opstak moest je zorgen datje weg-
kwam. Het werd dan ijzig koud. De zee zo dik als vla, je zag kleine ijsschots-
jes ontstaan die dan aan elkaar vastvroren”.
De eerste Willem Barends heeft van 1946 tot en met 1954 gevaren, de
tweede, die groter en moderner was, van 1955 tot 1964. In totaal zijn er in
die periode 27.475 walvissen gevangen. Daar waren vissen bij van wel 100
ton. De man in de barrel boven in de mast was zeer belangrijk. Hij speurde
de horizon af naar walvissen maar gaf ook aanwijzingen aan de harpoenier
bij het richten. “Als het echt vroor kon je niet schieten. Alles zat dan onder
het ijs. Je was op jacht in een gebied zo groot als Nederland en Belgie
samen”.
Op weinig plaatsen in Nederland zijn de tastbare historische bewijzen van
de walvisvaart in de arctische gebieden zo goed bewaard gebleven als op
Ameland. Het aandeel van de Amelanders aan de vaart is groot geweest en
heeft hun wel-
vaart gebracht.
 14
E r f g o e d b a ke n s 15

E r f g o e d b a ke n s
3. Levensonderhoud op Ameland in 18e eeuw
“naar zee gaan was vaak noodzaak”
In de 18e eeuw was het leven op Ameland niet bepaald gemakkelijk.
Men was boer, visser en/of jutter en probeerde zo het hoofd boven water
te houden. Van oudsher waren de boerderijtjes in de dorpen gesitueerd,
dit waren kleine boerderijtjes waar enkele stuks vee naast de moestuin,
moesten zorgen voor de dagelijkse middelen van bestaan. Daarnaast
zorgde kleinschalige visserij met bijvoorbeeld een botwant, (een lange lijn
met haken waar men pieren aan deed) op het Wad voor de boordnodige
aanvulling van vis op het dagelijkse menu. Als jutter kon men geluk hebben
als er een schip verging en er bruikbare lading aanspoelde welke in de
huishouding van pas konden komen.
Wie in deze periode wat wou verdienen moest wel naar zee, want er waren
verder weinig tot geen mogelijkheden. Het was ook in deze periode dat
de grote vaart, waaronder de walvisvaart menig Amelander hier de kans 4. Walvissen in het waddengebied
voor bood. Vele Amelanders monsterden op jonge leeftijd al aan op deze Bij het woord ‘walvis’ denk je al gauw aan reusachtige dieren. Maar ook de
schepen en konden zo voor een inkomen zorgen voor de achterblijvende bruinvis, die hooguit anderhalve meter wordt, hoort bij de walvisachtigen.
familie. De vrouwen, die achterbleven met de kinderen, runden tijdens de Bruinvissen zijn geen vissen en ze zijn ook niet bruin. De naam is dus wat
afwezigheid van de mannen de huishouding en de boerderijtjes. Zorgden vreemd. In de middeleeuwen werden bruinvissen zeevarkens genoemd.
voor het land en probeerden zo de boel draaiende te houden in de hoop Toen werden ze veel gegeten. Bruinvissen kwamen vroeger in grote
dat man en zonen aantallen voor langs onze kusten. Vanaf 1950 werden ze steeds zeldzamer,
weer heelhuids terug maar vanaf 1995 worden ze weer steeds vaker gezien. Bruinvissen zijn
zouden komen van bewoners van ondiepe, relatief koude kustzeeën. In de hele Noordzee
hun verre reizen en leven er ongeveer 250.000, in het Nederlandse deel enkele tienduizenden.
ze met het verdiende Toen in de Waddenzee nog veel vette ansjovis voorkwam, leefden er in
geld een beter leven de Waddenzee ook veel bruinvissen. Nu worden ze daar nauwelijks meer
konden creëren. gezien.
16
E r f g o e d b a ke n s
5. Walvisbotten
Op Ameland vind je bij diverse woningen Kakebienen (walviskaken) als
erfafscheidingen. Deze restanten van de ooit zo florerende walvisvaart kun
je in diverse soorten, aantallen en afmetingen vinden bij woningen in Nes,
Hollum en Ballum. De grootste kakebienen echter staan in nes en vormen
de toegangspoort voor de Burgemeester Walda School.
Deze Kakebienen zijn afkomstig van een blauwe vinvis, welke werd gescho-
ten door de bemanning van de Willem Barentz, toen deze in het seizoen
1959/1969 op walvisjacht ging. In dit jaar schoot men een uitzonderlijk grote
blauwe vinvis. De lengte van het immense beest was 90 voet (27 meter)
en het woog destijds 150 ton schoon aan de haak. Cor Gransbergen, des-
tijds kok-hofmeester op een van de jagers besloot de kaken van het dier
mee te nemen naar Ameland.
17
E r f g o e d b a ke n s
6. Eten van het
wad
Zelfvoorzienend leven
en eten uit de natuur is
tegenwoordig hip.
Voor de boeren uit de tijd
van Hidde Dirk Kat was
het pure noodzaak.
Ze bezaten vaak niet
meer dan twee tot vier
koeien en een veldje
waarop ze hun eigen
groentes kweekten.
De opbrengst was precies genoeg voor het eigen levensonderhoud.
Als aanvulling daarop gingen veel boeren vissen en deed iedereen aan
wildplukken. Voor wie er nu op uit wil trekken is er veel eetbaars te vinden
op het eiland. Het meest bekend is de cranberry, die overigens in de tijd
van Hidde Dirk Kat nog helemaal niet op de eilanden groeiden. Het verhaal
gaat dat in 1845 een vat cranberry’s op Terschelling aanspoelde. Een jutter
dacht dat het om een waardevol vat wijn ging en nam ze mee. Toen hij
de bessen ontdekte liet hij ze liggen, waarna de eerste cranberrystruikjes
ontstonden. Naast cranberry’s vind je in het goede seizoen ook
duindoornbessen, vlierbessen of bramen in de duinen.
Andere planten die we nu onkruid noemen krijgen nu ook meer aandacht
zoals madeliefjes, brandnetels, speenkruid en berk. Op het wad kun je
oesters en mosselen rapen. Kokkels en mesheften zijn ook te vinden als
je weet waar te zoeken. Wist je trouwens dat de meeste schelpdieren die
in de Nederlandse Waddenzee worden geraapt naar Spanje en Portugal
worden geëxporteerd? Steeds meer belangstelling is er voor zeewier.
Deze zitten vol mineralen en zijn goed te gebruiken in diverse gerechten.
18
E r f g o e d b a ke n s 19

E r f g o e d b a ke n s
8. Stormvloeden
Eind 18e eeuw hadden de eilandbewoners nog regelmatig te maken met
overstromingen. Dijken waren er nog niet op de schaal zoals wij die nu
kennen en de duinenrij was ook nog niet doorlopend zoals nu.
Tussen Ballum en Nes liep er een geul tussen het duin door. Deze werd
De Slenk genoemd. Tijdens stormen was het hier altijd heel gevaarlijk.
Het water stroomde dan rechtstreeks van de Noordzee naar de Wadden-
zee. Tijdens een storm in 1686 dreef er een schip door de Slenk vanaf de
Noordzee het wad op. De stormen van 1775 en 1776 zetten grote delen
van Ameland onder water. Vooral tijdens die laatste zijn er veel schepen
vergaan op de rede van Ameland. Verder hebben er in de jaren 1824 en
1825 fikse stormen gewoed waardoor dijken werden verwoest en veel vee
verdronk. In de loop van de 19e eeuw is er steeds meer geïnvesteerd om
de duinenrij aaneengesloten te maken en de bedijking op orde te brengen.
De dijk die nu van Oost naar West over het eiland loopt, heet de Slenkdijk.
7. Mieden en Grieën In het landschap van de polder ten westen van Nes en de Briksduinen kun
In de tijd van Hidde Dirk Kat, hadden natuurkrachten nog grotendeels vrij je de vorm van De Slenk nog zien.
spel op Ameland. De bewoners, hoofdzakelijk boeren, leefden op terpen.
Zo ontstonden de allereerste dorpen. Alleen rond hun landbouwgronden -
die de Mieden werden genoemd - hadden ze dijken opgericht. Deze waren
er om hun gewassen te beschermen tegen zeewater, maar ook om hun
eigen vee buiten te houden. De dieren liepen nog vrij rond over het eiland.
De kwelders in het noorden – de zogenaamde Grieën – werden gebruikt
als gemeenschappelijke weide. Bij laag water bleven deze voedselrijke, met
gras begroeide gebieden droog. Bij stormen en hoge waterstanden werd
het gebied nog regelmatig overspoeld. Pas in de loop van de 19e eeuw
kwamen er steeds meer en betere dijken om Ameland te beschermen
tegen de stormen die al eeuwenlang het eiland in de greep hielden.
In die tijd werden ook meer verbindingswegen tussen de verschillende
dorpen aangelegd. Sinds die tijd is de vorm van Ameland nauwelijks meer
veranderd.
20
E r f g o e d b a ke n s
9. Jagen op zeehonden
In het waddengebied wordt sinds 1962 niet meer gejaagd op zeehonden.
In Groenland waar HD Kat bij de Inuit (over) leefde wordt nog wel op
zeehonden gejaagd. Vandaag de dag zijn er van de meer dan 55.000
inwoners zo’n 10.000 Groenlanders actief als jager. Zij vangen vis en jagen
op zeehonden, walvissen, vogels en andere dieren. Garnalen, kabeljauw,
dors, heilbot, schelvis en zalm zijn de belangrijkste exportproducten.
Zeehonden zijn in Groenland geen bedreigde diersoort. Op jaarbasis worden
er zo’n 150.000 van deze zeezoogdieren gevangen. Er leven vijf soorten:
zadelrob, klapmuts, ringelrob, de baardrob en de gewone zeehond, die ook
in Nederland voorkomt.
De jager deelt het vlees voor een belangrijk deel met familie en buren.
Verder dient het als voer voor de sledenhonden. Na het villen, dat meestal
door de vrouwen wordt gedaan, wordt de huid van het resterende
vet ontdaan en in een frame gespannen om te drogen. In Noord- en
Oost-Groenland zijn de inwoners economisch afhankelijk van de
verkoopopbrengst van huiden om nieuwe brandstof, geweren en munitie te
kopen. Zeehondenvlees proeft als een combinatie van vlees en vis.
Het lijkt een beetje op lever, door de lichte bloed-smaak van het vlees.
21
E r f g o e d b a ke n s
10. Eten op Ameland rond 1800
In de 18e eeuw kende het Waddeneiland door de walvisvaart een periode
van ongekende welvaart. Het was de Gouden Eeuw van Ameland.
Veel Amelanders zaten op de walvisvaart, de vrouwen zorgden voor huis
en haard. Als Hidde Dirks Kat in 1778 thuiskomt, is de walvisvaart op z’n
retour. Een jaar na het Groenland avontuur vertrekken Jantje en Hidde naar
Hamburg. Hij gaat varen als koopvaardijkapitein en is ook koopman. In de
walvisvaart is geen droog brood meer te verdienen. In Jantje’s tijd raakte
men vertrouwd met vele nieuwe smaken en genietingen. Uitbreiding van de
handel en contact
met exotische
culturen verbreedden
de culinaire horizon.
Ook bij eenvoudige
burgers kwam de
peperbus op tafel en
werd er zoete koek
gebakken met suiker
en specerijen. Jantje
Jans behoorde tot de
rijkere middenklasse.
Voor haar stonden
deze nieuwe werelden nog wat ruimer open. Halverwege de eeuw was
suiker in Nederland vrij algemeen verkrijgbaar, zelfs voor de minder bemid-
delden. Men was bekend met de conserverende werking van suiker,
bijvoorbeeld om vruchten in te maken. De 18e-eeuwse kookboeken
wemelen van de recepten voor konfijten, of het nu om meloenschillen gaat,
of noten, om viooltjes of abrikozen; alles kan worden ingemaakt. De kunst is
het goed afsluiten van de potten. De droge confituren gingen in een spaan-
platen doosje, de natte in een pot, met daarover heen een droge blaas.
22
E r f g o e d b a ke n s
11. Mosselen van Ameland en Groenland
Trekvogels uit Groenland, bijvoorbeeld de kanoet, houden in het Waddenge-
bied een tussenstop voor voedsel en rust. Wat staat er op het menu? Juist:
mosselen. De walvisvaarders kenden mosselen vanuit thuis.
Mosselen zijn tweekleppige schelpdieren die vaak dicht op elkaar leven. Ze
hangen vastgehecht aan elkaar en aan een vaste ondergrond, bijvoorbeeld
stenen, palen, een wrak of touwen. Vroeger waren er natuurlijke mos-
selbanken, nu worden mosselen meestal gekweekt. In Nederland komen
kweekmossels voor in twee gebieden: de Oosterschelde en de Waddenzee.
Nederland produceert jaarlijks ongeveer 57.000 ton mosselen, waarvan
slechts 10 tot 15% in Nederland blijft voor consumptie. Pas na twee jaar zijn
de mosselen geschikt om te eten. De schelp is dan 6 à 7 centimeter groot.
Een mossel kan 18 tot 24 jaar oud worden. In mosselen zitten evenveel ei-
witten per gewicht als in biefstuk, maar veel minder vet. Per 100 gram bevat
een mossel slechts 1 procent vet. Daarnaast zijn mosselen rijk aan fosfor,
ijzer, koper, seleen en vitaminen.
23
E r f g o e d b a ke n s
12. Visserij op Ameland
De eerste bewoners van de Waddeneilanden leefden van de veeteelt.
De vaak kleine bedrijven leverden niet veel op en daarom begonnen veel
boeren daarom al snel met visserij om wat extra te verdienen. De profes-
sionele zeevisserij kwam pas in de loop van de Middeleeuwen wat op gang.
De eerste schepen waarmee gevist werd heetten snikken, dit zijn kleine
houten scheepjes. Er werd op schelvis, diverse platvissen, kabeljauw en
haring gevist. Er zijn ook berichten die melden dat er soms veel steuren
werden gevangen. De visserij vond plaats vanaf de eilanden, maar ook veel
vanaf de vaste wal. De vis werd aangeland in onder andere Groningen en
Dokkum. Tot ca. 1700 was Nederland leidend in de Noordzeevisserij.
De visserijmethoden werden nagebootst door vissers uit de ons omringen-
de landen zoals Schotland en Noorwegen. De Nederlandse vissers hadden
helaas wel te maken met de opeenvolgende Engels-Nederlandse oorlogen
die op zee werden uitgevochten, daardoor zakte de visserij wat in. Ze we-
ken daarom uit naar Emden om in het Duitse deel veilig te kunnen vissen.
Er werden daarvoor nieuwe samenwerkingsverbanden gesmeed.
Ook in de Napoleontische tijd zakte de visserij in. Toch wist de visserij zich
te herstellen maar niet meer tot het niveau van de jaren tussen 1550-1700.
24
E r f g o e d b a ke n s 25

E r f g o e d b a ke n s
14. Het Witte Paard
Het Witte Paard is gevestigd in het centrum van het gezellige dorpje Nes
op Ameland. Omgeven door oude bomen, naast de zadeldaktoren welke
vroeger dienstdeed als baken voor de schepen, die langs de kust met
vervaarlijke zandbanken voeren. Het authentieke pand dateert van 1734.
De naam is ontleend aan een historisch schip welke onder gezag van
commandeur Marten Jansen in 1777 naar Groenland voer. Het was een
tocht vol avontuur maar zou eindigen met een dramatische afloop. Na een
storm leed de vloot schipbreuk in het ijs waarbij tenminste 10 schepen zijn
verongelukt. Slechts enkelen van het gezelschap konden de reis huiswaarts
nog beleven.Evenals Amelander commandeur Marten Jansen bevond op
dat moment ook commandeur Hidde Dirks Kat zich in Groenland.
Ook hij moest vanwege het ijs een deel van de reis te voet verder afleggen.
Beiden bevonden zich onder de gelukkigen die een jaar later weer thuis op
Ameland zouden komen.De ontberingen welke de bemanning leed staan
in schril contrast met het genoegen waarmee u in het huidige Witte Paard
13. Commandeurshuizen op Ameland kunt vertoeven.
De commandeurs verdienden een goede boterham met de walvisvaart en
de koopvaardij Een deel van dat geld gaven ze uit aan de bouw van een
huis op het eiland. Er wordt verteld dat het huis van een commandeur op
Ameland te herkennen is aan een dubbele rij uitstekende richelsteentjes
in de voorgevel. Deze versierde rand in de gevel, waarbij een hoek van
de steen naar buiten steekt, is een speciaal metselverband. De comman-
deur heeft bovenin en meer naar het midden van de voorgevel twee rijen
muizentandjes. Stuurmannen van de walvisvaart lieten één rij muizentandjes
in hun gevel zetten. Zij kenden hun plaats en wisten dat hun huis niet weel-
deriger versierd mocht worden dan dat van hun leidinggevende.Het jaar
waarin de huizen werden gebouwd werd door middel van gevelankers
aangegeven. De prachtige commandeurshuizen op Ameland zijn te vinden
in Nes, Ballum en Hollum. De meeste huizen zijn gebouwd tussen 1650 en
1800. De oudste commandeurswoning staat in Nes en stamt uit 1625.
 i7 i5 5 5 i3
i6 i4
5
Verzorging
10 i
8 10 i2
Verzorging Verzorging
15
i9 10 i1
i 14

Start/Finish Buren
i11 i13
i 10
i12 Nes
Ballum 20 15
CamelBak

i2 Erfgoed baken
Kijk op pagina 12 en verder voor
de bijbehorende omschrijving

20 Km-punt 25 km route 25 km route

15 Km-punt 18 km route Route 18 km en 11 vanaf splitsing

5 Km-punt 11 km route Route 11 km vanaf splitsing

 Zaterdagavond 20 oktober:
Na het wandelevenement Tussen
Stempel kaart
Slik & Zand lekker bijkomen bij
het haardvuur met het duo
Beauty en de Vagebond
en aansluitend dineren in
Restaurant Vincenzo.
Entree gratis. Start verzorgingspost 1

Strandweg 42 9163 GN Nes Ameland - vincenzo@westcordhotels.nl

avontuurlijk amel and verzorgingspost 2 verzorgingspost 3

Ontdek, leer, beleef en doe op Ameland! finish

Walk with
 Slaapt u volgend jaar
ook bij ons?
www.westcordhotels.nl/tussen-slik-en-zand

bestellen.wpd.nl WestCord Hotel Noordsee | Strandweg 42 9163 GN Nes Ameland

tel: 0519 54 66 00 email: noordsee@westcordhotels.nl
web: www.westcordhotels.nl

WCD_AD_NDS_W38_15_74x105_001.indd 1 17-09-15 15:56

Ameland

Rixt van Doniastraat 27, Nes Ameland

 Naar Buiten met Staatsbosbeheer.
Het is volop genieten in onze natuurgebieden. Prachtige
wandel- en fietspaden zijn uitgezet in de buurt van Nes, Buren,
Ballum en Hollum. Kamperen op camping de Middelpôlle geeft

KIJK VOOR MEER RUBYTEC-PRODUCTEN OP RUBYTEC.COM

de ultieme natuurbeleving, met uiteraard prima voorzieningen.
Doe mee met de zaagdagen in februari!
Kijk op ons weblog voor meer informatie. Of laat u informeren
bij de informatiestand in Nes tijdens het
wandelevenement ‘Tussen Slik & Zand’.
Kom gerust eens langs bij
Staatsbosbeheer Ameland.
Ballumerweg
Naar Buiten 44
9163 GB Nes
Geniet van de Amelandse natuur op onze prachtige wandel- en fietspaden in de buurt van Nes, Buren, Ballum en Hollum. Wilt
0519 542600
u meer weten over Staatsbosbeheer Ameland kom dan gerust langs op ons kantoor of volg ons weblog.

Website www.staatsbosbeheer.nl/ameland
Ballumerweg 44 | 9163 GB Nes | 0519 542600
www.staatsbosbeheerameland.wordpress.com
Weblog www.staatsbosbeheerameland.wordpress.com

COCOON Popup Daypack