12 Luzes Reportaxe

As outras
mortes
de Fidel
TEXTO Pablo L. Orosa | Camagüey (Cuba) FOTOS Alberto Korda

A Fidel Castro intentaron matalo 638 veces. Con veleno, cun

neopreno tóxico, cunha bucina explosiva e cun puro que nunca
chegou a prender naquela histórica viaxe a Nova York en 1961.
Disque a vez que máis preto estivo a CIA de logralo foi en 1963,
cando enviaron unha cápsula de toxina botúlica, un dos velenos
máis potentes que existen, para infectar un dos batidos que ao
líder revolucionario lle gustaba tomar no Habana Hilton. Mais
ao gardalo no conxelador, a cápsula coa toxina quedou pegada e
terminou por derramala o axente encargado de manipulala.

13 Luzes Reportaxe
As outras mortes de Fidel
F
IDEL SABÍASE DAQUELA INVENCIBLE.
Depuxera un ditador, gozaba
da admiración da historia e da
animadversión dos norteamericanos.
Por iso, cando Marita Lorenz —a
Mata Hari adestrada pola CIA— o
apuntou cunha pistola que el mesmo lle
entregara tras descubrir o complot, o máis afamado dos
revolucionarios do século XX seica exclamou: «Ninguén
pode matarme». Marita Lorenz namorouse del. Como
media Cuba. Como medio mundo.
A revolución cubana foi máis que Fidel, pero ninguén
foi máis a revolución ca el. Nin Camilo Cienfuegos. Nin
sequera o Che Guevara. Nin moito menos o seu irmán
Raúl, a quen estivo a piques de fusilar despois de que o
exército de Batista interceptara unha das moitas cartas
que Raúl Castro e Ernesto Che Guevara intercambiaban
para debater sobre teoría marxista mentres combatían
en cadansúas columnas guerrilleiras en Sierra Maestra.
«Odio tanto o imperialismo yanki como o soviético! Non
estou a romper os cornos loitando contra unha ditadura
para caer noutra», vociferou o maior dos Castro cando
por fin tivo cara a cara ao pequeno.
Aquel era un Fidel Castro. Ao que admira a esquerda
internacional. O pobo cubano. E a historia. Era o Fidel
de Sierra Maestra, unha sucesión de montañas escuras
e sufocantes das que colgan as nubes aínda máis
escuras e máis sufocantes do inverno tropical. Nelas
agocháranse aquel decembro do 56 o que quedaba dos
82 revolucionarios do Granma e os 800 combatentes do
«26 de Julio». O que enterraron este decembro era outro
home. O que esqueceu o Manifiesto de Sierra Maestra.
O que non entendeu a cuestión campesiña. O que
confundiu a revolución con el mesmo.
«O egocentrismo, o sentido mesiánico, o afán de
publicidade convérteno nun monologuista que refusa
toda clase de diálogo, todo tipo de crítica, por construtiva
que sexa», deixou escrito Enrique Meneses, o xornalista
que conviviu coa guerrilla dos Castro naqueles días
de Sierra Maestra, un tempo que recolle no libro Fidel
Castro, patria y muerte (Ediciones del Viento, 2016), que
mandou publicar despois do pasamento do líder cubano.
Se con Fidel morreu o século XX, con Meneses fíxoo un
xeito de facer xornalismo.
As tres mortes de Fidel e as tres derrotas da
revolución Fidel Castro morreu o pasado 25 de
novembro. Pero tiña morto xa polo menos dúas veces
antes. A primeira en 1990, cando xa convertido no
Comandante tivo que dicirlle ao seu pobo que despois
14 Luzes Reportaxe
de tantos anos de austeridade o que quedaba por diante
ían ser moitos meses de miseria. O Período Especial.
«Aqueles foron realmente os peores anos, moito
máis duros que estes», reflexiona un deses fillos da
revolución, enxeñeiro reconvertido hoxe en contable dun
restaurante de Camagüey no que se degusta ropa vieja
e se beben mojitos mentres se apaga o sol xunto á igrexa
do Carmen. A URSS viña de desintegrarse e con ela o
Consello de Axuda Mutua Económica (o coñecido como
CAME no país), unha estrutura ideada polos soviéticos
para contrarrestar o Plan Marshall e o Pacto de Varsovia.
Aquel sistema funcionou. Polo menos para Cuba,
recorda o home dos números. Durante aqueles anos, nos
que el mesmo chegou a viaxar a Chile para participar
nun proxecto de investigación, o país avanzaba. Cuba
producía azucre, cítricos e tabaco e extraía níquel. En
troques, chegaba o petróleo, produtos alimentarios e
maquinaria industrial. Mais aquela foi tamén a primeira
derrota de Fidel. A segunda da revolución. Xa foran
quen de liberarse da subordinación norteamericana,
pero agora quedaran presos da influencia soviética.
«Cando cesou o intercambio coa URSS deixaron de
chegar os recambios para as máquinas. Non había como
arranxalas». A pouca industria da illa resentiuse. «Pero o
peor eran os cortes de luz», continúa o noso interlocutor,
sentado xa nunha cadeira baixo unhas estrelas que hoxe,
dez días antes da última morte de Fidel, xa non agroman
no ceo de Cuba. Eran os tempos nos que Fidel apelaba
unha e outra vez ao Che, gardián último das esencias
revolucionarias hoxe á venda, na terceira das derrotas de
Sierra Maestra, como souvenir nas tendas da Habana: «O
individuo no noso país sabe que a época gloriosa que lle
tocou vivir é de sacrificio».
Pero fomos quen de saír desa, con «moito enxeño,
como sempre tivemos os cubanos», prosegue o home
dos números. «Daquela eu traballaba nunha industria,
non moi lonxe de aquí, de Camagüey. Tiñamos un
jeep, pero non había moito combustible, así que tiña
que esperar a que pasase un camión, entón tiráballe
unha corda e subía o cerro. Á volta, tiña que repetir a
estratexia. Pero así aforrabamos combustible».
Coa axuda da Venezuela de Chávez as dificultades
na illa aliviáronse un pouco. O Goberno dos Castro
buscou no turismo do azul artificial de Varadero unha
nova fonte de divisas. Conseguiuno, pero o soño
da revolución morreu outro pouco: os cubanos que
paseaban polas praias de area dourada facíano para
servir os turistas europeos e canadenses.
A pesar de todo, a Cuba castrista conseguira resistir
á peor das súas crises. Foi daquela cando Fidel, despois
de xogar ao dominó con Fraga (perdeu 2-1), volveu

morrer. Era 2006 e tras unha «crisis intestinal aguda con
sangramiento sostenido» deixou o país en mans do seu
irmán Raúl, quen despois daquela reprimenda en Sierra
Maestra aparcou o absolutismo soviético e emprendeu
as tan cacarexadas reformas. Hoxe, os cubanos poden
mercar casas e montar pequenos negocios: restaurantes,
taxis… Os chamados cuentapropistas. Aínda que non
hai maior negocio propio en Cuba que o das mulleres
coas cadeiras de chocolate. E o dos homes «que aman
ás mulleres». «Antes iso estaba moi perseguido…
Se te agarraban cunha turista… era case como si te
agarraban con droga. Ou con carne de res. Podías acabar
en Boniato», recorda Yoander, en alusión ao cárcere
enclavado nas montañas próximas a Santiago de Cuba
onde van parar os presos máis perigosos do sur da illa.
Agora a cousa está máis «tranquila». Antes de que
nacera a súa primeira filla, pasaba longas tempadas
cunha turista sueca. «E con algunha española», confesa
entre gargalladas. Cando remata de rir insiste na súa
15 Luzes Reportaxe
Na apertura, as 27 imaxes
tomadas por Alberto Korda o
5 de marzo de 1960 no funeral
polas víctimas da explosión do
cargueiro francés La Coubre.
Nesta páxina, o Che Guevara e
Fidel na Habana, en 1961.
oferta: «Non podedes marchar de Santiago sen probar
as súas mulleres. Son as mellores da illa». O mesmo nos
dirán en Camagüey. E na Habana.
«Nestes días en Cuba non hai moito, pero tampouco
se pasa a fame que se di». Unha idea repetida en termos
semellantes por algúns homes e varias mulleres de
todo o país, algúns morriñentos da revolución, outros
fartos da represión e da corrupción dos dirixentes. O
certo é que os subsidios do Estado —ovos, aceite, café,
azucre, frijoles, sal e polo— non chegan, pero tamén que
todos na illa teñen os seus propios ingresos. Hai quen
vende un paseo polo seu corpo de chocolate a cambio
dunha toalla, «da grande», e hainos que comercian coa
gasolina ou con ron da fábrica na que traballan.
—E o Goberno non se decata?
—Aquí o Goberno sábeo todo. Pero déixa facer.
—E por que non o legaliza?
Yoander encolle os ombreiros. Mellor vaiamos a por
unha cervexa fría.
As outras mortes de Fidel
A piques estivo de fusilar o seu
irmán despois de interceptar
unha das moitas cartas que
Raúl Castro e Ernesto Che
Guevara intercambiaban para
debater sobre teoría marxista
O que enterraron este
decembro era outro home.
O que esqueceu o Manifiesto
de Sierra Maestra. O que
non entendeu a cuestión
campesiña. O que confundiu a
revolución con el mesmo
Coa axuda da Venezuela de
Chávez as dificultades na
illa aliviáronse un pouco. O
Goberno dos Castro buscou
no turismo unha nova fonte
de divisas. Conseguiuno, pero
o soño da revolución morreu
outro pouco
16 Luzes Reportaxe
«O Goberno sabe que ten que cambiar. Ou se adaptan
ao que a xuventude reclama ou a xuventude seguirá
a marchar», apunta o home dos números. «Eles», di
sinalando coa mirada a moza que sube agora a sangría
á terraza na que continúa a charla, «non viviron aquela
época. Buscan outro futuro». E cos dous CUC (1,8 euros)
que Lesly gaña cada día que traballa non abonda para
vivir. «Dependemos das propinas», recoñece antes de
convidarnos a outro mojito. «Este vouno preparar eu
mesma. Con máis azucre». Á volta, Lesly, que estudou
turismo e sabe moito de praias e de cócteles, déixao
ben claro: «Eu quero marchar aos Estados Unidos».
Moitos dos que se foron, están agora a volver e a mercar
as propiedades que os cubanos que ficaron non poden
manter. «Ese vai ser un problema que veremos en que
remata», advirte o home dos números.
O espello do soño dun revolucionario
—Estamos de loito men! 9 días e non poderemos ver o
clásico (Barcelona-Real Madrid)!
Yoander deixa a mensaxe enviada. Non ten tempo
a agardar a miña resposta. Cada hora de conexión en
Cuba costa dous CUC. Tres se mercas a tarxeta na
revenda dos parques, os únicos puntos nos que hai
acceso ao wifi estatal. Ao contrario que nas conversas
cara a cara, en Internet os cubanos son ben directos.
Non hai minutos que deixar ir mentres os restos de Fidel
van camiño de Santiago de Cuba. No ateigado bulevar
da rúa Enramada, unha pantalla xigante proxecta unha
tras outras imaxes das xestas do Comandante, mentres
soa o repertorio patriótico da illa. No cemiterio de
Santa Ifigenia ultímanse os preparativos para recibir as
cinzas do líder cubano, que serán enterradas xunto ao
mausoleo de José Martí. Disque baixaron unha pedra
enorme de Sierra Maestra para a ocasión.
Nas rúas da cidade na que primeiro triunfou a
revolución non cabe unha alma máis. É a primeira vez
dende 1959 que Fidel non está para marcar o camiño.
Todos, incluídos os que unha vez o secundaron e os
que unha vez o abandonaron, queren despedirse del.
A Cuba que todos aman é hoxe o espello do soño dun
revolucionario.
Mentres nos informativos pasan as imaxes do último
adeus ao líder da revolución que converteu Cuba nun
país clave na xeopolítica mundial, Yoander deixa unha
nova mensaxe: «Nada, men, sigo a buscar turistas para a
casa —de hóspedes—». Non hai que descoidar o traballo.
Nin sequera nos días da historia. É a premisa dos novos
tempos. Ao fin e ao cabo, en Cuba só morreu xente que
nunca morrera.