@ûc IWÿò@û a¥ûKeY

WKÖe ]ù^gße cjû_ûZâ

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY
WKÖe ]ù^gße cjû_ûZâ

_âKûgK: @ûc IWÿògû

4 @ûeþ1/2, AC^òUþ-3
bêaù^gße-751001
cê\âY: gâúeûc Äâò^þ _âò<òõ
bêaù^gße - 751007
_â[c iõÄeY: ^ùb´e,2014
© @ûc IWÿògû
_âz\ I PòZâ: cùjgße cjûeYû
cìfý: U. 30/-

Aama Odia Byakarana

Dr. Dhaneswar Mahapatra
Publisher: Aama Odisha,
4R 1/2, Unit-3, Bhubaneswar-1
e-mail: aamaodisha@gmail.com
Printer: Sriram Screen Printing
Bhubaneswar-751007
First Print: November, 2014
© Aama Odisha
Cover &
Illustration: Maheswara Maharana
Price: Rs. 30/-
ISBN: 978-81-89436-90-2
 _ù\...
Äêf¨ _òfûuê IWÿò@û a¥ûKeY aòhdùe iûcû^¥
KòQò iað^òcÜ ]ûeYû ù\aû ^òcù« Gjò lê\â ajòUò
eP^û Keû~ûAQò ö GjûKê IWÿ@ò û a¥ûKeYe a‰ðcûkû
cûZâ ùaûfò Kêjû~ûA_ûùe ö bûhûe gê¡Zûelû Z[û
bûa_âKûge iêaò]û_ûAñ a¥ûKeY gòlûe KûùkKûùk
@ûag¥KZû ejòQò ö ùQûU _òfûcûù^ ^òR cûZébûhûe
a¥ûKeY aòhdùe ~[û i¸a ~Z¨ K*òZ¨ RûY«ê,
Gjû jó ajòUòe CùŸg¥ ö _âûd 47 ahð Zùk,
IWÿògû ieKûeu _ò._ò._ò. KcòUò [òfûùaùk Cq
KcòUòu\ßûeû ^ò~êq ùjûA cêñ _òfûu_ûAñ ‘VòK¨ _Xÿ
Vò K ¨ ùfL’ ^ûcùe IWÿ ò @ û a¥ûKeY ajò U ò G
ùfLò[òfò ö Kò«ê a©ðcû^e G ajòUò ZûjûVûeê @ûjêeò
C_ù~ûMú bûaùe fòLòZ ö
‘@ûc IWÿ ò g û’e @]¥l, IWÿ ò @ û bûhû^ê e ûMú
gâú ùiøc¥eõR^ _…^ûdK GjûKê iPòZâ iê¦e
bûaùe _âKûgKeò _òfûcû^u c^ùe a¥ûKeYe
]ûeYû i*ûe \òMùe ~ZÜaû^¨ ùjûAQ«ò ö G[ò_ûAñ
cêñ Zûuê @û«eòK iû]êaû\ RYûCQò ö
WKÖe ]ù^gße cjû_ûZâ
Kf¥ûYú^Me, KUK-13
 iìPò_Zâ
KaòZûeê K[û :: 07
@[ð jó _âûY :: 10
iμKðeê iò^û aêSòaû :: 12
aWÿeê iû^ iû^-g± @le a‰ð :: 16
~êqa‰ð aû ~êqûle :: 20
Kâòdû_\ :: 24
@bò]û^eê @[ð RûYòaû :: 27
KòG, K@Y ? :: 30
KûjûKê, K@Y ? :: 32
Kûjû\ßûeû, Kûjóùe ? :: 33
Kûjû_ûAñ, K@Y_ûAñ ? :: 34
KûjûVûeê, ùKCñVûeê ? :: 36
Kûjûe ? :: 37
ùKCñVûùe, ùKùZùaùk ? :: 39
aòùgh¥ _\ :: 41
aûN-aûNêYú, céM-céMêYú :: 44
aòbqò :: 47
aP^ :: 49
_êeêh :: 51
aòùghY _\ :: 53
iað^ûc _\ :: 55
@a¥d _\ :: 58
g±eê g± :: 60
icûi g± :: 63
i§ò g± :: 65
 KaòZûeê K[û
aûhòðK _eúlû ieò~ûA[ûG ö Kck c^ @û^¦ùe Zû cûcêñ
NeKê ~ûA[ûG ö cûcêñ \òù^ KckKê _ûLùe aiûA ùMûUòG KaòZû
MûAaûKê Kjòùf ö Kck MûAfû-
_¬ûaùKgeú eYRòZ iòõj
@gß S_UûA [ùe
\kak ùN^ò ~ûC[òùf Kûjó
R^jú^ _[_ùe ö
ijiû `òwòfû ùXfûUòG KòG
iùZ @aû fl¥ Keò
aúe eYRòZ K_ûùk aûRòfû
eê]òe _Wÿòfû Seò ö
^ \ògòfû Zûuê ùKCñ \òùM KòQò
ZêeòùZ fMûc Khò
IjäûA_Wÿò ùi @gßeê @]úùe
_[_ùe Mùf aiò ö
Kck GZòKò MûAfû _ùe cûcêñ Kjòùf, “Kck, Zêùc KaòZûUòeê
ù~ZòKò MûAf, ZûjûKê K[ûùe ùfLò_ûeòa ?” Kck C©e ù\fû-

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 7

“jñ, _ûeòaò ö” ùi CVò~ûA KûMRKfc ùN^ò @ûiòfû Gaõ Gjò_eò
ùfLòfû-
[ùe _¬ûaùKgeú eYRòZ iòõj @gß S_UûA \kak ùN^ò
^òRð^ _[ùe ~ûC[òùf ö ijiû ùKjò RùY iùZ ù~_eò Zûu
C_eKê fl¥Keò ùMûUò G ùXfû `ò w ò f û ö ùXfûUò aúe
eYRòZue K_ûkùe aûRòfû ö Zûu K_ûkeê eq Seò_Wÿòfû ö
Zûuê ùKCñ \òMùe KòQò ù\LûMfû ^ûjó ö ùi gúNâ fMûc Khò
ùNûWÿû_òVòeê IjäûA _Wÿòùf Gaõ @]úe bûaùe _[ C_ùe
aiò _Wÿòùf ö
Zêùc Kcke ùfLûùe ù\Lòf, ùi KaòZûe ùKùZK _\Kê
K[ûùe a\kûAù\fû ö ù~_eò K_ûùk-K_ûkùe, \òùM-\òMùe,
@]úùe-@]úebûaùe, ZêeòùZ-gúNâ, _[_ùe-_[ C_ùe,
_[ùe ö
Gjò_eò KaòZûe ùKùZK _\ K[ûùe a\kò~ûG ö @ûC
ùKùZûUò C\ûjeY ù\L-
KaòZûùe K[ûùe KaòZûùe K[ûùe
R^c R^à @ûKûùg @ûKûgùe
Mea Mað ùfûùK ùfûKcûù^
gòeûaY gâûaY _XÿA _ùXÿ
cìeZò cì©òð aêfA aêùf
bûhûùe KaòZûeì_Kê _\¥ Gaõ K[ûeì_Kê M\¥ Kj«ò ö
(K) Zêùc Zêc iûjòZ¥ ajòe ùKøYiò KaòZûKê K[ûùe ùfL ö
(L) Zùk \ò@û~ûA[òaû KaòZûeì_MêWÿòKê K[ûeì_ùe ùfL ö

8 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

KaòZûeì_ K[ûeì_ KaòZûeì_ K[ûeì_
ieùa ......... PcKA .........
ùiù^j ......... SêfA .........
iC\ûMe ......... cêjó .........
_eaZ ......... aAgûL .........
_\¥ M\¥ ùfLû \êAUò ]ûeû
bûhûùe PûfêQò iõiûe iûeû ö
Kaò ùaûf«ò Zûuê ù~ ùfL«ò _\¥ùe
ùfLK ùaûf«ò Zûuê ùfLòùf M\¥ùe ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 9

 @[ð jó _âûY
(K) Mûñ, @ûKûg, _a^, ùiaû, iê¦e, c]êe- GMêWÿòKe @[ð
@Qò ö ùZYê GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG g± ö
_KP, feUû, K_YòR, caeUê- GMêWK ÿò e ùKøYiò @[ð ^ûjó ö
ùZYê GMêWÿòK g± ^êùjñ ö
GK aû GKû]òK @le cògò @[ð _âKûg Keê[òùf ZûjûKê g±
Kj«ò ö
g± @ûC @[ð \êùjñ @U«ò @bò^Ü
P¦^ ijòZ Zû’e iêM§ ù~i^ ö
Zk ùfLûMêWÿòK c]¥eê KòG g±, KòG g± ^êùjñ, Zêùc
PòjÜûA\ò@ ö
eûR]û^ú, aMòPû, K_cû, aòRêkò, `YòR, ù\ûKû^ ö
(L) RkLò@û cêñ Mfò LûA ùLkòaûKê
_äûÁòK¨ Zò@ûeò Rò^òhMêWÿòK @ûRò
Gjò \êA ]ûWÿò ùfLûeê ~\òI KòQò KòQò @[ð aêSû_WÿêQò, Kò«ê ÆÁ
bûùa aêSû_Wÿê ^ûjó ö @ûùc ^òcÜ _âKûùe ùfLòùf @[ð ÆÁ
aêSû_Wÿòa-
cêñ RkLò@û LûA ùLkòaûKê Mfò ö

10 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 _äûÁòK¨ Zò@ûeò Rò^òhMêWÿòK @ûRò ajê Kûcùe fûMêQò ö
ÆÁ bûaùe ùfLòaû
_ì‰ðùz\UòG ù\aû ö
(M) Zêùc _â[c ɸ ijòZ \ßòZúd ɸKê ù~ûWÿò Gaõ _ì‰ðùz\
ù\A ÆÁ bûaùe aêSû_Wÿê[òaû aûK¥ ùfL-
_â[c ɸ \ßòZúd ɸ
c^êh¥ @û\eùe _aðZ ejò@Qò
icê\â Mbðùe c]¥ fêjû_[e e¯û^ò ùjCQò
_ûeû\ßú_ a¦eeê _gê_lúuê _ûùk
(L) ^òcÜfòLòZ ]ûWÿòMêWÿòKe cìkùe Kò´û ùghùe @ûag¥K
@õg ù~ûWÿ, ù~_eò ÆÁ bûaùe @[ð _âKûg _ûAa-
icê\âeê iõMéjúZ jêG
_VûYò iûc« eûZòeûZò @^ò\âû ejò
Sû^¨iúùe R^à ùjûA[òùf
bûeZe C©e \òMùe
@[ð ùjCQò g± I aûK¥e _âûY ö @ûùc ~ûjû ùfLòaû, ÆÁ
bûaùe ùfLòaû, ù~_eò icùÉ aêSò_ûeòùa ö
Mwû]e ÆÁ bûaùe ùfLòQ«ò-
Cy ùjaû _ûAñ Ke ù~ùa @ûgû
Cy Ke @ûùM ^òR cûZébûhû ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 11

 iμKðeê iò^û aêSòaû
ae I @gßÎ \êAUò aWÿ aél ö
ae I K^¥û Cbùd gòlòZ ö
iûaòZâú ~cuê Zòù^ûUò ae cûMò[òùf ö
ùMû_a§ê IWÿògûe RùY ae_êZâ ö
C_e aûK¥MêWÿòKùe _âùZ¥Kùe ‘ae’ g±Uò a¥ajéZ
ùjûAQò ö Kò«ê iaê ‘ae’ g±e @[ð icû^ ^êùjñ ö _â[c aûK¥ùe
‘ae’ @[ð aeMQ, \ßòZúdùe ‘ae’ @[ð aòbûùjC[òaû _êeêh ö
ZéZúdùe ‘ae’ @[ð ù\aZûuê ~ûjû cMû~ûG, PZê[ðùe ‘ae’
@[ð ù~ûM¥ aû ùgâ ö Gjò_eò aûK¥ùe @^¥û^¥ _\MêWKòÿ e iõ_Kðeê
bò^Ü bò^Ü @[ð aêSû_Wÿòfû ö
@ûc bûhûùe ùKùZK g± @Qò, ù~CñMêWÿòKe @[ð bò^Übò^Ü ö
ùKCñVò Kò @[ð, Zûjû aûK¥ùe @^¥ _\MêWÿòKe iõ_Kðeê jó
aêSû_ùWÿ ö Gbkò g±MêWÿòKê aòbò^Üû[ðK g± Kêjû~ûG ö
ùKùZMêWÿòG aòbò^Üû[ðK g±Kê aûK¥ùe a¥ajûe Keò ù\LûA
\ò@ûMfû ö
@ck - AõùeRcû^u @ckeê @ûc ù\gùe AõeûRú bûhû
PûfòQò ö
Gahð bf `if @ck ùjûA^ûjó ö

12 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

Ikò - Nee IkòZùk aiòaû CPòZ ^êùjñ ö
PûUgûkúùe \êAIkò _ûV_Xÿû ùjC[òfû ö
Kk - eûdMWÿû ùRùK_êeùe KûMRKk @Qò ö
_òfûUò Kkùe ùKûkò RûKòQò ö
\ìeeê SeYûe Kk]ß^ò gêYûMfû ö
Kkû - K^K @ûLòùe Kkû fMûAQò ö
cûuWÿ cêjñ Kkû ö
^òR ù\ge _âûPú^ KkûKê elû Keòaû CPòZ ö
Sò@Uò P¦âKkû _eò aXÿòfû ö
KûZò - cûQ ù\jùe KûZò [ûG ö
Mê@ûKûZòùe bf ]ûe ^ûjó ö
Kûk - ai«Kûk icÉu_ûAñ iêLKe ö
@ûjû ! @Ì adiùe Zûue Kûk ùjûAMfû ö
NWÿò - _ìùað iì~ð¥NWÿòeê icd RûYê[òùf ö
NWÿòùe Nò@ eLò\ò@ ö
@ûRò \êA NWÿò @§ûe _ùe P¦â CAña ö
Zûk - MQeê _ûPòfû Zûk _Wÿòfû ö
VòK¨ Zûkùe MúZ ^MûAùf @Wÿê@û gêYû~ûG ö
\k - ù_ûLeúùe ajêZ \k @Qò ö
Mû@ûñe ùfûKcûù^ \êA \k ùjûAQ«ò ö
]ûe - Leû\òù^ ùKùZK ^\úe ]ûe gêLò~ûG ö
KUêeòùe bf ]ûe ^ûjó ö
iWÿK ]ûeùe @ûùM ajêZ MQ [òfû ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 13

 ^ûk - ^\ú^ûkiaê ahðû_ûYòùe _ì‰ð ùjûAMfû ö
_òfûUòe _ûUòeê ^ûk ajêQò ö
_\à ^ûkùe iìlà e§â [ûG ö
_U - i^Ü¥ûiúcûù^ aéle _UKê aÈeìù_ a¥ajûe
Keê[òùf ö
eûÉûùe G_U ùi_U jê@^ûjó ö
PûhúUòe GK _U cûZâ ak\ @Qò ö
_e - ùQûU _lúUòe G_~𥫠_e K@ñkò ^ûjó ö
^òR _òfûuê _e cù^ Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
Kûfò Zûue _eùfûK ùjûAMfû ö
_l - ge @ûNûZùe _lúUòe _l QòŠòMfû ö
aòbúhY eûcP¦âu _lùe [òùf ö
_ûYò - LûAiûeò _ûYò _òAaû CPòZ ö
ieÊZúu _ûYòùe aúYû[ûG ùaûfò Zûuê aúYû_ûYò
Kj«ò ö
_òZû - Kfeû _òZû fûùM ö
_òZûcûZûuê bqò Ke ö
aûe - g¥ûce ùcûùU aûe Uuû fûb ùjûA[òfû ö
ùMû_ûkaûaê ùiûcaûe \ò^ Mû@ûñKê Mùf ö
cêñ ZêcKê ajêaûe GK[û KjòQò ö
Zêùc ^òcf
Ü Lò Z
ò g±MêWKòÿ ê bò^b
Ü ^
ò Ü @[ðùe a¥ajûe Keò ùMûUòG
ùMûUòG aûK¥ ùfL-
jZû, MêŠû, _ûM, _êe, ù~ûM, ew, iR ö

14 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 ecû ecû ^ûùc \êAUò aûkòKû
ùMûUòG Mû@ûñùe Ne ö
ecû aû_û ~\ê ecû aû_û c]ê
Kjòùf aêS«ò ^e ö
^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe aòbò^Üû[ðK g± PòjÜû@-
aûkòKûUò KûkòKfcùe ùfLêQò ö
iZ¥aû\úùfûKe ù\jùe Kûkò fûùM ^ûjó ö
jeòe ]^Vûeê ^eòe ]^ Zò^òMêY @]òK ö
gâ¡û, \dû, lcû @û\ò cYòhe bfMêY @ùU ö
QûZâUò gòlKu _âgÜe VòK¨ C©e ù\fû ö
gúZ\òù^ C©e \òMeê _a^ aùj ö
@ûce C©e_êeêhcûù^ @ûcVûeê @]òK ù~ûM¥ ùjaû
\eKûe ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 15

 aWÿeê iû^ iû^
g± @le a‰ð
ùMûUòG aWÿ ùUkûKê bûwòùf Zûjû ùQûUùQûU ùUkû
ùjûA~ûG ö _êYò ùQûU ùQûU ùUkûKê bûwòùf ùiMêWÿòK @ûjêêeò
ùQûUùQûU ùjûA~ûG ö ùijò_eò g±Kê bûwòùf K@Y jêG, @ûùc
ù\Lòaû ö
‘jûZú’ ùMûUòG g± ö
GjûKê ~\ò @ûùc bûwòaû, @[ðûZ¨ ejòejò CyûeY Keòaû, ùZùa
Gjû \êAUò bûM ùja-
jû / Zú
g±e _âùZ¥K bûMKê @le Kj«ò ö
ùZYê ‘jûZú’ g±ùe \êAUò @le @Qò ö
‘_òRêkò’ ùMûUòG g± ö
GjûKê ~\ò @ûùc bûwòaû, @[ðûZ¨ ejòejò CyûeY Keòaû; ùZùa
Gjû Zò^òUò bûM ùja-
_ò / Rê / kò
ùZYê ‘_òRêkò’ g±ùe Zò^òUò @le @Qò ö

16 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 Zêùc ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKùe ùKùZûUò ùfLûGñ @le @Qò,
bûMbûM Keò ù\Lû@–
LûZû, ùLkûkò, ùKûAfò, HeûaZ, ùiø\ûMe ö
@le c]¥ ùMûUòKò@û ^êùjñ ö @leùe \êAUò @õg [ûG ö
\êAUò @õg cògò ùMûUòG ùjûA~ûA[ûG ö Kò_eò cògòKeò ùMûUòG
ùjûA~ûA[ûG, Zûjû @ûùc + PòjÜ\ßûeû ù\LûA _ûeòaû-
j + @û= jû, Z + A = Zú = jûZú
_ + A = _ò, R + C = Rê , k + A = kò = _òRêkò
@lee _âùZ¥K @õgKê a‰ð Kj«ò ö
ùZYê ‘jûZú’ g±ùe PûeòUò a‰ð @Qò ö ~[û- j, @û, Z, B ö
‘_òRêkò , g±ùe Q@Uò a‰ð @Qò ö ~[û- _, A, R, C, k, A
(@lee \êAUòeê @]òK @õg c]¥ [ûG ö Zûjû Zêùc ~êqûle
_Xÿòùf RûYòa ö)
@ûc IWÿò@û bûhûùe _PûgUò a‰ð @Qò ö ~[û-
@ @û A B C D E G H I J
K L M N O
P Q R S T
U V W X Y
Z [ \ ] ^
_ ` a b c
~ d e k f Iß g h i j l
0 (@^êÊûe) ü (aòiMð) ñ (P¦âaò¦ê)
Gjò 50Uò a‰ðKê @ûc bûhûe a‰ðcûkû Kêjû~ûG ö
‘@’Vûeê ‘J’ _~𥫠a‰ðMêWÿòKê Êea‰ð Kj«ò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 17

 ‘K’Vûeê ñ (P¦âaò¦ê) _~𥫠a‰ðMêWÿòKê a¥¬^a‰ð Kj«ò ö
a¥¬^a‰ðùe Êea‰ð cògòùf @ûùc Gjò_eò a^û^ Keêñ-
K ùe @ûKûe Kû K ùe EKûe Ké
K ùe jâÊAKûe Kò K ùe GKûe ùK
K ùe \úNðBKûe Kú K ùe HKûe ùK÷
K ùe jâÊCKûe Kê K ùe IKûe ùKû
K ùe \úNðDKûe Kì K ùe JKûe ùKø
Kò«ê K ùe @Kûe K- GcòZò Kêjû~ûG ^ûjó ö KûeY ‘@’ _ûAñ
ùKøYiò a^û^ PòjÜ ^ûjó ö
‘@’Uò iû]ûeYZü a¥¬^a‰ðùe cògòKeò [ûG ö ~\ò @ûùc
‘@’Kê a¥¬^a‰ðeê aû\¨ ù\aû, ùZùa a¥¬^a‰ðKê jk«¨ PòjÜ
ù\A ùfLòaû ö ù~_eò- K¨, L¨, M¨, N¨, O¨, P¨, Q¨ R¨ AZ¥û\ò ö
Kò«ê Gbkò jk« PòjÜ\ò@û ùMûUòKò@û a‰ðKê CyûeY Keû~ûA_ûùe
^ûjó ö cûZâ g±ùe [òùf CyûeY Keû~ûA_ûùe ö ù~_eò- jVûZ¨,
@_¨ieû, @aûK¨ ö
‘W’ Gaõ ‘X’- G \êAUò a‰ð ùKøYiò g±e bòZùe Kò´û
ùghùe ejòùf G \êAUòe Zùk ùMûUòG ùfLûGñ aò¦ê
\ò@û~ûA_ûùe ö ù~_eò- IWÿ@ò û, ^Wÿ@ò û, ^Wÿû, aùXÿA, aXÿ,ò
KXÿ ö Kò«ê g±e cìkùe ejòùf @ûù\ø aò¦ê \ò@û~ûG ^ûjó ö
ù~_eò- We, Xòfû ö
^òcf
Ü Lò Z
ò g±MêWK
òÿ e a^û^ Ke Gaõ ùiMêWK òÿ ê + PòjÜ ù\A
ùfL ö
_òZû, cûZû, bûA, bCYú, KéhK, Kì@, iêùeg, aòù^û\ò^ú,
aò^d, HeûaZ, ùiø\ûMe, \ûge[ò ö
18 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY
^úk @ûKûg \ògA ùKùWÿ cù^ûje
iaêR a^ _ûjûWÿ gúZk icúe ö
c]êe ùKûAfò MúZ `êfe iêaûi
iaê ùcûùZ ù\A@Q @ûùj RM\úg ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 19

 ~êqa‰ð aû ~êqûle
bûeZ @ûce R^àbìcò ö
@ûc ù\gùe ajêZ _aðZcûkû @Qò ö
_â[c aûK¥ùe [òaû ‘^à’Uò a‰ðcûkûùe ^ûjó ö \ßòZúd aûK¥ùe
[òaû ‘að’Uò c]¥ a‰ðcûkûùe ^ûjòñ ö ùZùa G \êAUò K’Y ?
G \êAUò ~êqa‰ð ö KûeY ‘^’ Gaõ ‘c’ \êAUò a¥¬^a‰ð
cògò ‘^à’ ùjûAQò ö ‘e’ Gaõ ‘a’ \êAUò a¥¬^a‰ð cògò ‘að’
ùjûAQò ö
\êA aû \êAeê @]òK a¥¬^a‰ð cògòùf ~êqa‰ð jêG ö
~êqa‰ðKê ~êqûle c]¥ Kj«ò ö
Zùk ùKùZK ~êqa‰ð Gaõ ùijò ~êqa‰ð [òaû g± \ò@ûMfû ö
K + e = Kâ PKâ, aKâ, gêKâaûe
e + K = Kð @Kð, KKðg, ùKûYûKð
^ + c = ^à R^à, Pò^àd, Rù^àRd
\ + d = \¥ M\¥, aò\ê¥Z¨, aò\¥û]e
j + f = jä ùKûjä, _âjäû\, @ûjäû\
K + k = Kæ gêKæ, @ùKæg, gêùKægße
K+Z =q bq, aòeq, @aòbq
Z+K =} C}k, i}ûe, C}éÁ
20 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY
h+K =à gêÃ, \êÃe, _eòÃûe
h+Y =¾ Ké¾, ijò¾ê, ùa÷¾a
i+K =Ä bûÄe, _êeÄûe, ZòeÄûe
Z+^ = ZÜ ~ZÜ, eZÜ , eZÜûKe
a+R = aÔ @aÔ, KêaÔ, _\ûaÔ
h+U =Á KÁ, aògòÁ, @agòÁ
h+V =Â KûÂ, IÂ, ^òÂû_e
i+[ = iÚ @iÚò, iÚûae, aûiiÚû^
\+c = \à _\à, _\à^ûb, Q\à^ûc
M+^ = MÜ fMÜ, ^òcMÜ, @MÜògòLû
M+] = MÛ \êMÛ, aòcêMÛ, \MÛúbìZ
i+_ =Æ Ægð, AÆûZ, _eÆe
a+\ =± g±, gZû±ú, ijiâû±ú
a+] =² @²ò, ɲ, _âûe²
g + Iß = gß @gß, _âgßûi, @aògßûi
g+P =½ ^ò½d, _½òc, iê^ò½òZ
\+] =¡ aê¡, @gê¡, gêù¡û\^
\+b =n @nêZ, Cnò\, Cnûa^
\+a = \a Cù\aM, Cù\ak^, Cù\aû]^
^+^ = ^Ü @^Ü, @bò^Ü, RM^Üû[
Z+Z =© Pò©, C©e, cj©e
R+R ={ f{û, i{^, iêi{òZ
P+Q =z Azû, Kz_, @ûzû\^
k+K =Ë gêË, KËú, aËk,
@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 21
 O+K =u @u, gue, _uRò^ú
O+L =v gv, gvûeò, aògévkû
O+M =w @w, iwúZ, ewcûUò
O+N =x Rx, fx^, ixcòZâû
T+P =* c*, P*k, _*aUú
T+Q =‚ _ò‚û, fû‚^û, aû‚û^ò]ò
T+R =¬ i¬, @¬^, _ê¿û¬kò
T+S =ƒ _ƒû, _ƒûG, aòƒûe_êe
Y+U =< @<û, a<^, N<ûK<û
Y+V =Œ KŒ, C}Œû, @aMêŒ^
Y+W =Š KûŠ, _ŠòZ, fŠbŠ
Y+X =‹ h‹, ùc‹û, Kêù‹ùcûU
^+Z =« \û«, iù«ûh, j«i«
^ + [ = ^Ú Kû^Ú, c^Ú^, iû]êi^Ú
^+\ =¦ ^¦, @û^¦, cKe¦
^+] =§ a§ê, a§êK, Ké_ûiò§ê
c+_ =μ Kμ, iμ\, iμû\^
c+` =¶ aû¶, Mê¶^, eûYúMê¶û
c+a =´ @û´, i´û\, iù´û]^
c+b =¸ e¸û, M¸úe, Kê¸ûUê@û
^+Z+e=ª cª, ~ª, cêL¥cªú
h + U + e = Áâ eûÁâ, CÁâ, cjûeûÁâ
i+Z+e=È còÈú, ^òeÈ, ]cðgûÈ
e + Y + Y = ‰ð K‰ð, iêa‰ð, a‰ðùaû]
e + Z + Z = ©ð K©ðû, Kû©òðK, a©ðcû^

22 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 ^òcÜfòLòZ ùfLûMêWÿòKùe ~êqa‰ðMêWÿòKê PòjÜûA\ò@ Gaõ Gjò_eò
ùfL- _ + Z + @û = ¯û, g + P + A = ½ò
e¯û^ò, _½òc, Kù‹A, @û´òkû, ùMjäû, aê¡òcû^¨, g¥ûck,
ijò¾ê, cê\Óe, ùgæûK, Kê¸ûUê@û, @ûiÚû, Mâ^Ú, aò\¥û, Z^àd, i¹û^,
Uuû, awkû, aû¶, @gß, _âgÜ, C_ô^Ü, aÈ, jÉú, i§û^ ö
KÁ Kùf Ké¾ còk«ò ö
BgßeP¦â aò\¥ûiûMe ajêZ gûÈ _Xÿò[òùf ö
_eògâc Kùf ù\j iêiÚ eùj ö
_âbê _eû_ôe _ec Bgße
@ûgâû \ò@ gâú_dùe
_ìeê Za Azû ùcûe G Rúaù^
Rd RM\úg jùe ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 23

 Kâòdû_\
(1) ^úZû ^kKì_eê _ûYò @ûYêQò ö
(2) aòù^û\ aû_ûu _ûLKê PòVò ùfLòfû ö
(3) @ûRòe QûZâQûZâú \òù^ ù\ge \ûdòZß ZêfûAùa ö
_â[c aûK¥ùe ‘@ûYêQ’ò , _\Uòeê @ûYòaû Kûc Keûùjaû, \ßZò úd
aûK¥ùe ‘ùfLòfû’ _\Uòeê ùfLòaû Kûc Keûùjaû Gaõ ZéZúd
aûK¥ùe, ‘ZêfûAùa’ _\Uòeê ZêfûAaû Kûc Keûùjaû K[û
RYû_WÿêQò ö ‘@ûYêQò’, ‘ùfLòfû’, ‘ZêfûAùa’- Gjò _\MêWÿòK
ùMûUòG ùMûUòG Kâòdû_\ ö KûeY-
ù~Cñ _\eê ùKøYiò Kûc Keûùjaû K[û RYû_ùWÿ, ZûjûKê
Kòâdû_\ Kj«ò ö
_êY,ò _â[c aûK¥ùe ‘@ûYêQ’ò Kòd
â û_\Uòeê RYû_WÿQê ò ù~ @ûYòaû
KûcUò a©ðcû^ Kûkùe ùjCQò ö \ßòZúd aûK¥ùe ‘ùfLòfû’
Kòd
â û_\Uòeê RYû_WÿQê ò ù~ ùfLòaû KûcUò @ZúZ Kûkùe ùjûA[òfû ö
ZéZúd aûK¥ùe ‘ZêfûAùa’ Kâòdû_\Uòeê RYû_WÿêQò ù~ ZêfûAaû
KûcUò baòh¥Z Kûkùe ùja ö ùZYê-
‘@ûYêQò’ a©ðcû^ Kûke Kâòdû_\ @ùU, ‘ùfLòfû’ @ZúZ
Kûke Kòâ dû_\ @ùU Gaõ ‘ZêfûAùa’ baòh¥Z Kûke
Kòâdû_\ @ùU ö

24 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 Gjò Zò^ò _âKûe Kòâdû_\ QWÿû @ûC ùMûUòG _âKûe Kâòdû_\
@Qò ö ùi[òeê ùKøYiò Kûc iaê Kûkùe aû ^òZò\ò^ò@û bûaùe
KeûjêG ùaûfò RYû_ùWÿ ö ù~_eò-
(K) _é[òaú iì~ð¥ Pûeò_ûLùe aêùf ö
(L) aû_û _âZò\ò^ bûMaZ _Xÿ«ò ö
_â[c aûK¥ùe ‘aêùf’ Kòâdû_\eê _é[òaúe aêfòaû Kûc
iaêùaùk PûfòQò ùaûfò RYû_WÿêQò ö \ßòZúd aûK¥ùe ‘_Xÿ«ò’
Kòâdû_\eê aû_ûue _Xÿòaû Kûc ^òZò\ò^ò@û bûaùe jêG ùaûfò
RYû_WÿêQò ö ùZYê ‘aêùf’ Gaõ ‘_Xÿ«ò’- \êAUò ^òZ¥ Kûke
Kòâdû_\ @ùU ö
Gjò_eò Kòâdû_\ Pûeò_âKûe ö
(1) a©ðcû^ Kûke Kâòdû_\
(2) @ZúZ Kûke Kòâdû_\
(3) baòh¥Z Kûke Kòâdû_\
(4) ^òZ¥ Kûke Kòâdû_\
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥MêWÿòKùe Kòâdû_\MêWÿòKê PòjÜû@ Gaõ
ùiMêWÿòK ùKCñ ùKCñ Kûke Kòâdû_\ ùfL-
bMZ iòõ ù\g_ûAñ _âûY ù\A[òùf ö
MúZû bf MúZ MûG ö
Kûfò _â]û^gòlK IWÿò@û KaòZû _XÿûAùa ö
KééhKcûù^ `if KûUêQ«ò ö
ahðûEZêùe K\´ `êf `êùU ö
ùMûaò¦ ^úkMòeò ~ûA[òfû ö
@ûi«ûKûfò _â]û^cªú aòù\g ~òùa ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 25

 ^òcfÜ Lò Z
ò Kòd
â û_\MêWK
òÿ ê aòb^
ò Ü Kûke Kòd
â û_\ùe _eòYZ Ke ö
ù~_eò-
jùi jiêQò jiòfû jiê[òfû jiòa jiê[òa
Kûù¦ ...... ...... ...... ...... ......
ù\ùL ...... ...... ...... ...... ......
Ke«ò ...... ...... ...... ...... ......
_Xÿê ...... ...... ...... ...... ......
ùfL«ò ...... ...... ...... ...... ......
LûCñ ...... ...... ...... ...... ......
gêùY ...... ...... ...... ...... ......
Kâòdû_\ ùjCQò aûK¥e _â]û^_\ ö KûeY aûK¥ùe ù~ùZ
_\ [òùf c]¥ Kòâdû_\Uò ^[òùf aûK¥e @[ð bf bûùa RYû_ùWÿ
^ûjó ö ù~_eò-
bMZ iòõ ù\g_ûAñ _âûY ù\A[òùf ö
G[òùe ‘ù\A[òùf’ Kâòdû_\Uò ^ \ò@ûMùf aûK¥e @[ð bf
bûùa RYû_Wÿòa ^ûjó ö

Kâòdû_\ @UA Z aûK¥e eûYú

Zû aò^û aûK¥e @[ð ^jêG RûYò ö
iaê_\ iùw [ûG i´§ Zûe
ùZYê aûK¥Uò @UA Zû _eòaûe ö

26 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 @bò]û^eê @[ð RûYòaû
a¦^û LŠòG _ZòK â û _Xÿ[ê f
ò û ö ùi[òùe ùMûUòG iÚû^ùe ‘_û\_’
g±Uò a¥ajéZ ùjûA[òfû ö a¦^û Zûjûe @[ð aêSò_ûeòfû ^ûjó ö
gòldòZâúuê _Pûeòfû ö gòldòZâú ZûKê @bò]û^ ajòUòG ù\A ùi[òòeê
‘_û\_’ g±e @[ð RûYòaû_ûAñ Kjòùf ö Kò«ê ‘_û\_’ g±Uò
@bò]û^ùe ùKCñVò ùfLû ùjûAQò, a¦^û RûYò _ûeòfû ^ûjó ö Zjêñ
gòldòZúâ ZûKê @bò]û^eê @[ð aêSûAaûe iìZâ aZûAùf ö ùi _â[ùc
ùKùZMêWÿòG g± ùfLòaûKê ù\ùf Gaõ a‰ðcûkûe Kâc @^êiûùe
iRûAaûKê Kjòùf ö
gòldòZâú WûKòùf, a¦^û ùfLòfû-
LAe RC Uuû
fd [d K_ûk
AUû cKû PZêe
@M QZû jk
a¦^û Z @ûMeê IWÿò@û a‰ðcûkû RûYò[òfû ö ùi a‰ðcûkûe Kâc
@^êiûùe g±MêWÿòKê iRûA ùfLòfû-

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 27

 @M PZêe [d
AUû QZû cKû
K_ûk RC fd
LAe Uuû jk
Zû _ùe gòldòZúâ ZûKê @ûC ùKùZMêWG
òÿ g± iRûA ùfLòaû_ûAñ
ù\ùf-
Kûc ùMf iê^û
ùPûeò ùKøgk KúU
\ò^ LûZû ùQfò
aêU KéhK jòZ
a¦^û fl¥Kfû, G[e g±MêWÿòKe cìk @leùe @û Kûe,
jâÊ AKûe, \úNð BKûe, jâÊ CKûe, \úNð DKûe @û\ò ejòQò ö ùi
a‰ð Gaõ @û Kûe, jâÊ AKûe, jâÊ CKûe _âbéZò, CbdKê Kâc
@^êiûùe eLò g±MêWÿòKê iRûAfû ö
Kûc LûZû \ò^
KúU ùMf aêU
KéhK ùPûeò iê^û
ùKøgk ùQfò jòZ
gòldòZâú @û^¦òZ ùjûA Kjòùf, a©ðcû^ Zêùc @bò]û^ ajòùe
‘_û\_’ g±Uò ùKCñVò @Qò, aûjûe Ke Gaõ Zûjûe @[ð K@Y
ùfLûùjûAQò, Kj ö a¦^û G[e g±Uò _ûA_ûeòfû Gaõ RûYòfû
ù~ ‘_û\_’e @[ð MQ ö

28 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

Zêùc ^òcÜfòLòZ g±MêWÿòKe @[ð @bò]û^ ù\Lò ùfL ö
Mòeò ]eYú aûZêk Kêiêc
ifòk Zêe« Zêhûe cû^i
aòjw ùNûUK Kû^^ eR^ú
eaò aògûk @Lòk iûMe
KVò^ g±e @[ð RûYòaûKê
iûjû @ùU @bò]û^
@bò]û^ ù~jê ù\Lò RûùY Zûe
aXÿA iûjòZ¥ mû^ ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 29

 KòG, K@Y ?
(K) _òfûUò Qaò @ûuêQò ö
(L) cû@û _ê@Kê lúe _ò@ûAùf ö
(M) @û´ _ûPòfûYò ö
_â[c aûK¥ùe ‘@ûuêQ’ò Kòâdû_\, \ßZ
ò úd aûK¥ùe ‘_ò@ûAùf’
Kòâdû_\ Gaõ ZéZúd aûK¥ùe ‘_ûPòfûYò’ Kòâdû_\ @ùU ö Gjò
Kòâdû_\MêWÿòKe cìkùe @ûùc KòG Kò´û K@Y fMûA _âgÜ _Pûeòaû
Gaõ C©eùe Kò Kò _\ còkêQò ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
KòG @ûuêQò ? _òfûUò
KòG _ò@ûAùf ? cû@û
K@Y _ûPòfûYò ? @û´
GVûùe ‘_òfûUò’ ‘cû@û’ Gaõ ‘@û´’ ùMûUòG ùMûUòG
K©ðû KûeK ö KûeY-
Kòâdû_\e _ìaðeê KòG aû K@Y fMûA _âgÜ Kùf C©eùe
ù~Cñ _\ còùk, Zûjû K©ðûKûeK ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥MêWÿòKùe K©ðûKûeK PòjÜû@ ö
(K) aû_û @ûRò cê´ûAeê @ûiòùa ö

30 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

(L) @ûC ùfûKcûù^ ùiVûKê ~ûC^ûjû«ò ö
(M) ahðû\òù^ K\´`êf `êùU ö
(N) jVûZ¨ GK _âPŠ g± gêbòfû ö
(O) ~aû^cûù^ gZîùi÷^¥uê jUûAù\ùf ö
^òcf
Ü Lò Z
ò aûK¥cû^uùe gì^¥iÚû^ùe C_~êq K©ðûKûeK \ò@-
(K) ...... PC\ ahð _ûAñ a^Kê ~ûA[òùf ö
(L) @ûKûgùe ...... ùNûUò @ûiòfû ö
(M) QêUò ùjùf ...... Äêf¨eê ù`e«ò ö
(N) @ûc Mûñ _ûLùe ...... ajê@Qò ö
(O) ...... WûkKê Wûk ùWCñQ«ò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 31

 KûjûKê, K@Y ?
(K) gòlK QûZâUòKê aêSûAù\ùf ö
(L) eZÜû `êfMQ fMûCQò ö
_â[c aûK¥ùe ‘aêSûAù\ùf’ Kòâdû_\ Gaõ \ßòZúd aûK¥ùe
‘fMûCQò’ Kòâdû_\ ö @ûùc Kòâdû_\e cìkùe KûjûKê aû K@Y
fMûA _âgÜ Keòaû Gaõ C©eùe Kò Kò _\ còkêQò, ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
KûjûKê aêSûAù\ùf ? QûZâUòKê
K@Y fMûCQò ? `êfMQ (`êfMQKê)
Kòâdû_\e _ìaðeê KûjûKê aû K@Y fMûA _âgÜ Kùf
C©eùe ù~Cñ _\ còùk, Zûjû KcðKûeK ö
C_e aûK¥ \êAUòùe ‘QûZâUòKê’ Gaõ ‘`êfMQ’ KcðKûeK ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥MêWÿòKùe KcðKûeK PòjÜû@ ö
(K) gòÌúcûù^ ùKûYûKð c¦òe MXÿò[òùf ö
(L) cYòh aò_\ùaùk Bgßeuê WûùK ö
(M) jeò jûUùe K\kú aòKòfû ö
(N) cêñ cê´ûA Mùf ZêcKê Kjòaò ö
(O) ùi _âZò\ò^ iKûùk LaeKûMR _Xÿ«ò ö

32 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 Kûjû\ßûeû, Kûjóùe ?
(K) @ûùM ùfûKcûù^ _eKfc\ßûeû ùfLê[òùf ö
(L) KêkcYò KêeûXÿòùe KûV PòeêQò ö
_â[c aûK¥ùe ‘ùfLê[òùf’ Kòâdû_\ Gaõ \ßòZúd aûK¥ùe
‘PòeêQò’ Kâòdû_\ ö Gjò Kòâdû_\ \êAUòe cìkùe @ûùc Kûjû\ßûeû
aû Kûjóùe fMûA _âgÜ Keòaû Gaõ C©eùe Kò Kò _\ còkêQò,
ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
Kûjû\ßûeû ùfLê[òùf ? _eKfc\ßûeû
Kûjóùe PòeêQò ? KêeûXÿòùe
Kâòdû_\ _ìaðeê Kûjû\ßûeû aû Kûjóùe fMûA _âgÜ Kùf
C©eùe ù~Cñ _\ còùk, ZûjûKê KeY KûeK Kj«ò ö
C_e aûK¥ \êAUòùe ‘_eKfc\ßûeû’ Gaõ ‘KêeûXÿòùe’
KeYKûeK ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe KeY KûeKMêWÿòKê PòjÜû@ ö
(K) ~\ê Rûfùe cûQ ]ùe ö
(L) KéhKcûù^ fwk\ßûeû jk Ke«ò ö
(M) aòckû Qêeúùe @û´ KûUêQò ö
(N) ùfûùK Kõ_ê¥Ue\ßûeû @ù^K K[û RûYêQ«ò ö
(O) j^êcû^¨ M\ûùe @iêecû^uê cûeò_KûAùf ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 33

 Kûjû_ûAñ, K@Y_ûAñ ?
(K) c]êaûaê iað\û IWÿògû_ûAñ bûaê[òùf ö
(L) mû^@Rð^_ûAñ QûZâQûZâúcûù^ ajò _Xÿ«ò ö
_â[c aûK¥ùe ‘bûaê[òùf’ Kâòdû_\ Gaõ \ßòZúd aûK¥ùe
‘_Xÿ«ò’ Kòâdû_\ ö Gjò Kòâdû_\ \êAUòe cìkùe @ûùc Kûjû_ûAñ
aû K@Y_ûAñ fMûA _âgÜ Kùf C©eùe Kò Kò _\ còkQê ,ò ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
Kûjû_ûAñ bûaê[òùf ? IWÿògû_ûAñ
K@Y_ûAñ _Xÿ«ò? mû^@Rð^_ûAñ
Kòâdû_\e _ìaðeê Kûjû_ûAñ aû K@Y_ûAñ fMûA _âgÜ Kùf
C©eùe ù~Cñ _\ còùk, ZûjûKê iõ_â\û^ KûeK aû ^òcò©
KûeK Kj«ò ö
C_e aûK¥ \êAUòùe ‘IWÿògû_ûAñ’ Gaõ ‘mû^@Rð^_ûAñ’ \êAUò
iõ_â\û^ KûeK aû ^òcò© KûeK ö
‘IWÿgò û_ûAñ’ _eòaù©ð @ûùc ~\ò ‘IWÿgò û^òcù«’ Kjòaû, ùZùa
@[ð c]¥ VòK¨ ejòa ö
ùijò_eò ‘mû^@Rð^_ûAñ’ _eòaù©ð ‘mû^@Rð^^òcù«’ Kjòùf
@[ð c]¥ VòK¨ ejòa ö ùZYê ^òcù«, ^òcò©, iKûùg, Kê, _âbéZòKê
c]¥ ‘_ûAñ’ _eòaù©ð a¥ajûe Keû~ûA_ûùe ö

34 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe iõ_â\û^ KûeKMêWÿòKê PòjÜû@ ö
(K) cû@û _ê@^òcù« ajò KòYòùf ö
(L) eûcP¦â _òZûu iZ¥elû^òcò© a^Kê Mùf ö
(M) iZ KjòaûKê Kò@ûñ Weòaò ö
(N) @ûi^iKûùg aéù¡ GùWÿ aûA ö
(O) Kfeû LûAaûKê _òZû, Kò«ê ù\jKê jòZ ö
(P) _òZûcûZû _òfûu_ûAñ ajêZ KÁ ij«ò ö
(Q) búc ùbûA RMZ^òcù« _âû[ð^û Keê[òùf ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 35

 KûjûVûeê, ùKCñVûeê ?
(K) a¦òZû ^¦òZûVûeê ajò ù^fû ö
(L) _ûPòfû @û´MêWÿòG MQeê SWÿòfû ö
_â[c aûK¥ùe ‘ù^fû’ Kòd â û_\ Gaõ \ßZ
ò úd aûK¥ùe ‘SWÿfò û’
Kòâdû_\ ö Gjò Kòâdû_\ \êAUòe _ìaðeê @ûùc KûjûVûeê aû ùKCñVûeê
fMûA _âgÜ Keòaû Gaõ C©eùe Kò Kò _\ còkêQò ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
KûjûVûeê ù^fû ? ^¦òZûVûeê
ùKCñVûeê SWÿòfû ? MQeê
Kâòdû_\e _ìaðeê KûjûVûeê aû ùKCñVûeê fMûA _âgÜ Kùf
C©eùe ù~Cñ _\ còùk, ZûjûKê @_û\û^ KûeK Kj«ò ö
C_e aûK¥ \êAUòùe ‘^¦òZûVûeê’ Gaõ ‘MQeê’ \êAUò @_û\û^
KûeK ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe @_û\û^ KûeK PòjÜû@ ö
(K) ùi÷^¥cûù^ CWÿûRûjûReê ùWAñùf ö
(L) gâúKé¾ MêeêuVûeê aò\¥ûgòlû Kùf ö
(M) `Uû cûVò@ûeê _ûYò Sùe ö
(N) Mwû^\ú jòcûkdeê aûjûeò@Qò ö
(O) aélVûeê @ûùc ajêZ C_Kûe _ûCñ ö

36 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 Kûjûe ?
(K) gòlK _òfûue K[û @û^¦ùe gêYòùf ö
(L) iûwe LûZûeê g¥ûc @uUò aêSòù^fû ö
_â[c aûK¥ùe ‘gêYòùf’ Kòâdû_\ Gaõ \ßòZúd aûK¥ùe
‘aêSòù^fû’ Kòâdû_\ ö @ûùc ~\ò Gjò Kòâdû_\ \êAUòe _ìaðùe
‘Kûjûe’ fMûA _âgÜ Keòaû-
Kûjûe gêYòùf ?
Kûjûe aêSòù^fû ?
@ûùc C©eùe ùKøYiò _\ _ûA_ûeòaû ^ûjó ö Gbkò _âgÜ
_Pûeòaû c]¥ VòK¨ ùjC^ûjó ö Kò«ê @ûùc ~\ò _âgÜ Keòaû-
_âgÜ C©e
Kûjûe K[ûùe ? _òfûue
Kûjûe LûZûeê ? iûwe
ùZùa C©eùe _\ _ûA_ûeòaû ö _âgÜ c]¥ VòK¨ ùja ö
ùZYê RYû_Wÿf ò û, Kòd
â û_\e _ìae
ð ê ‘Kûjûe’ fMûA _âgÜ KeòjG
ê
^ûjó ö @^¥ ùKøYiò _\ _ìaðeê ‘Kûjûe’ fMûA _âgÜ KeòjêG Gaõ
C©e còùk ö
Kò â d û_\ QWÿ û @^¥ ùKøYiò _\e _ì a ð e ê ‘Kûjûe’
fMûA _âgÜ Kùf C©eùe ù~Cñ _\Uò còùk, ZûjûKê
i´§ _\ Kj«ò ö
@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 37
 C_e aûK¥ \êAUòùe ‘_òfûue’ Gaõ ‘iûwe’ \êAUò
i´§ _\ ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe i´§ _\ PòjÜû@ ö
(K) ùfûKue C^ÜZò_ûAñ ieKûe ajêZ ùPÁû KeêQ«ò ö
(L) MêYúùfûK MêYe cìf¥ aêS«ò ö
(M) MêeêR^u C_ù\g cû^òaû CPòZ ö
(N) aeMQe Ijk bìAñKê fûMò[ûG ö
(O) icê\âe Rk fêYò@û ö
(P) QûZâûaûiùe ejòùf _òfûcû^ue PûfòPkY a\kò~ûG ö
(Q) cjûZàûMû§úue ^ûc KòG ^RûùY ?

38 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 ùKCñVûùe, ùKùZùaùk ?
(K) ^ejeò aûaê Mû@ûñùe ej«ò ö
(L) eûZòùe ^lZâiaê ù\Lû~û@û«ò ö
_â[c aûK¥ùe ‘ej«ò’ Kòâdû_\ Gaõ \ßòZúd aûK¥ùe
‘ù\Lû~û@û«ò’ Kòâdû_\ ö Gjò Kòâdû_\ \êAUòe cìkùe @ûùc
ùKCñVûùe aû ùKùZùaùk fMûA _âgÜ Keòaû Gaõ C©eùe
ùKCñ ùKCñ _\ còkêQò, ù\Lòaû ö
_âgÜ C©e
ùKCñVûùe ej«ò ? Mû@ûñùe
ùKùZùaùk ù\Lû~û@û«ò ? eûZòùe
Kòâdû_\e cìkùe ùKCñVûùe aû ùKùZùaùk fMûA
_âgÜ Kùf C©eùe ù~Cñ _\ còùk, ZûjûKê @]òKeY
KûeK Kj«ò ö
C_e aûK¥\êAUòùe ‘Mû@ûñùe’ Gaõ ‘eûZòùe’ \êAUò
@]òKeY KûeK ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥MêWÿòKùe @]òKeY KûeK PòjÜûA\ò@ ö
(K) ai« EZêùe \lòY \òMeê _a^ aùj ö
(L) icê\âùe c]¥ @iõL¥ _âKûe _âûYú @Q«ò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 39

 (M) C©e \òùM MQ Wûùk, ù_Pû eûaòfû eûZòâKûùk ö
(N) ^\úùe cûQ _jñeêQ«ò ö
(O) aû_û \ò^ùe @ûù\ø gê@«ò ^ûjó ö
@ûc Mû@ûñ _ûùL ^B ajò~ûG
^BKìùk @û´ùZûUû
ùijò ùZûUû Zùk eùj ùKûKò GKû
LûA_òA ùKùWÿ ùcûUû ö
ù_ûLeúùe KAñ`êf @ûKûgùe RjÜ
ùlZùe ]û^`if jùe R^c^ ö

40 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 aòùgh¥ _\
bûeZ - GK ù\ge ^ûc
c^êh¥ - GK RûZòe ^ûc
fêjû - GK _âKûe aÉêe ^ûc
\dû - GK MêYe ^ûc
_V^ - GK Kû~ð¥e ^ûc
ù~ùKøYiò ^ûcKê aòùgh¥ _\ Kêjû~ûG ö
bûeZ, c^êh¥, fêjû, \dû, _V^- GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG
aòùgh¥ _\ ö
icÉ ^ûcKê _û* bûM Keû~ûA_ûùe ö ~[û-
(1) iõmû aêSûC[òaû ^ûc- bûeZ, aûfàúKò, Kûkò\ûi, jòcûkd,
cjû^\ú, _ûeû\ßú_, PòfòKû, _êeú, bêaù^gße, \êMðû, P¦â, iì~ð¥
_âbéZò ö
iõmûaêSûC[òaû ^ûc ùKak RYKê aû ùMûUòGKê aêSûG ö
(2) RûZò aêSûC[òaû ^ûc- c^êh¥, _gê, iòõj, aûN, _lú,
Kê@û, _aðZ, ^\ú, jâ\, ù\g, MûB, ùQkò _âbéZò ö
‘c^êh¥’ ùaûAùf @ù^K c^êh¥, ‘_aðZ’ ùaûAùf @ù^K
_aðZ, ‘^\ú’ ùaûAùf @ù^K ^\ú, ‘Kê@û’ ùaûAùf @ù^K

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 41

Kê@û, ‘ù\g’ ùaûAùf @ù^K ù\g ö Gjò_eò RûZò aêSûC[òaû
^ûc @ù^Kuê aêSûG ö
(3) aÉê aêSûC[òaû ^ûc- cûUò, _ûYò, _[e, aûfò, KûV,
MêWÿ, Pò^ò, fêjû, Z´û, iê^û, lúe, cjê _âbéZò ö
(4) MêY aû @aiÚû aêSûC[òaû ^ûc- \dû, lcû, ùiÜj, ccZû,
ù]÷~ð¥, aúeZß, Mað, \êÁûcò, cìLðZû, ùg÷ga, aû¡ðK¥, \eò\âZû
_âbéZò ö
‘MêY’ ùaûAùf bfMêY I c¦MêY CbdKê aêSûG ö ù~_eò-
\dû c^êh¥e GK bfMêY, Mað GK c¦MêY ö
Kû~ð¥ aêSûC[òaû ^ûc- _Xÿa
ò û, ù\Lòaû, ]ûAñaû, Kjòaû, gêYa
ò û,
ùfLòaû, bâcY, gd^, ùbûR^, Mc^, e§^, \gð^ _âbéZò ö
@ZGa aòùgh¥ _\ _û* _âKûe-
(1) iõmû aòùgh¥
(2) RûZò aòùgh¥
(3) aÉê aòùgh¥
(4) MêY aû @aiÚû aòùgh¥
(5) Kû~ð¥ aòùgh¥
Zêùc ^òcÜfòLòZ _\MêWÿòK c]¥eê KòG Kò _âKûe aòùgh¥,
PòjÜûA\ò@ ö
ù^Ck, ùa÷ZeYú, ùMûWÿò, Zêkû, @ûMâû, AUû, aûN, KûP,
KûMR, \gð^, ùPûeò, còQ, iZ, Kaò, KéhK, ù_^¨iòf¨, LU,
P¦â, ùg÷ga, KUK, céM ö

42 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 ^òcÜfòLòZ _âùZ¥K aûK¥ùe _û*Uò ùfLûGñ GKû_âKûe aòùgh¥
Gaõ ùMûUòG ùfLûGñ bò^Ü _âKûe aòùgh¥ @Qò ö ùijò bò^Ü _âKûe
aòùgh¥MêWÿòKê PòjÜûA\ò@ ö
(K) cjê, PûCk, Pò^ò, ije, K¦, KûP
(L) ù~ûMûY, eû§òaû, ù]÷~ð¥, LUYò, KûUòaû, a¦ûY
(M) \òfäú, ùa÷gûL, _[e, Pú^¨, ]CkòMòeò, _êeú
(N) MûB, aûkK, _lú, cAñhò, cdìeb¬, cYòh
(O) bqò, iûji, bd, aò^d, cûUò, _ûŠòZ¥
^òcÜfòLòZ _\¥ùe aòùgh¥ _\MêWÿòKê PòjÜûA\ò@ ö
^e _gê _lú KúU Zeê fZû ZéY
icÉuê cwkùe eL ^ûeûdY ö
eûc Ké¾ cj¹\ ~úgê aê¡ ^ûùc
iêL gû«ò ùLkò~ûC _êe _fäú Mâûùc ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 43

 aûN-aûNêYú, céM-céMêYú
ù~Cñ g± ùKak _êeêh_âûYúKê aêSûG, ZûjûKê _êõfòw g±
Kj«ò ö ù~Cñ g± ùKak Èú_âûYúKê aêSûG, ZûjûKê Èúfòw g±
Kj«ò ö ù~Cñ g±_êeêh _âûYúKê aû Èú_âûYúKê aêSûG ^ûjó, ZûjûKê
Kæúafòw g± Kj«ò ö
Zùk \êAUò ùfLûGñ _êõfòw g± Gaõ ùi \êAUòe Èúfòw g±
\ò@ûMfû ö Zêùc ùijò @^êiûùe gì^¥iÚû^ _ìeY Ke ö
(K)aûN - aûNêYú céM - céMêYú
@§ - eu -
@iêe - gae -
^ûM - ^ûZò -
M] - iõMûZ -
Kûf - ùMû_ûk -
(L) Wûqe - WûqeûYú PûKe - PûKeûYú
VûKêe - cûÁe -
iû]a - iû@û« -
A¦â - eê\â -
cûfòK - aûaê -
44 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY
(M) QûZâ - QûZâú iòõj - iòõjú
^U - géMûk -
Kêcûe - ù\a -
ijPe - jeòY -
jõi - aòjw -
\û^a - cû^a -
cdìe - eûli -
^©ðK - Kù_ûZ -
Kòùgûe - \ûi -
(N) ùUeû - ùUeú ùMûeû - ùMûeú
ùQûUû - aûweû -
aêXÿû - ùWwû -
ùMWÿû - ùcûUû -
(O)gòh¥ - gòh¥û ib¥ - ib¥û
iêZ - ùR¥Â -
gòÁ - b\â -
iek - cêLe -
Z^d - \êaðk -
K^òÂ - ùKûKòk -
(P) aûkK - aûkòKû _ûVK - _ûVòKû
MûdK - \ûdK -
MâûjK - aûjK -
^ûdK - PûkK -
_ûkK - aû\K -
@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 45
 (Q) aê¡òcû^¨ - aê¡òcZú MêYaû^¨ - MêYaZú
]úcû^¨ - eì_aû^¨ -
gâúcû^¨ - akaû^¨ -
@ûdêhàû^¨ - ]^aû^¨ -
Zùk ùKùZK _êõfòw g± Gaõ Èúfòw g± \êAUò ɸùe
\ò@û~ûAQò ö Zêùc ùiMêWÿòKê ù~ûWÿ ö ù~_eò- cûkú - cûfêYú ö
cûkú bCYú
iLû ùawêfú
bûA cûZû
aM cûfêYú
ù^Zû iLú
ùaw aMêfú
_òZû ù^Zâú
ùaw ùaûùf ùawêfú ùfû
cjú lY lYùK @û^ ö

jõi ùLkêQò ^\ú ^úùe

jõiúUò aiò@Qò Zúùe ö

46 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 aòbqò
_ùege bûA Kûfò CWÿûRûjûRùe \òfúä eê bêaù^gßeKê @ûiòùf ö
Gjò aûK¥Uòùe iûZUò @õg @Qò ö ~[û-
_ùege / bûA / Kûfò / CWÿûRûjûRùe / \òfúä eê / bêaù^gßeKê /
@ûiòùf ö
aûK¥e _âùZ¥K @õgKê ùMûUòG ùMûUòG _\ Kj«ò ö ùZYê
Cq aûK¥ùe iûZUò _\ @Qò ö
_ùege, CWÿ û RûjûRùe, \ò f ä ú eê , bê a ù^gß e Kê - Gjò
_\MêWÿòKùe e, ùe, eê, Kê fûMòQò, Kò«ê @^¥ _\MêWÿòKùe KòQò
fûMò^ûjó ö @ûC ùKùZûUò aûK¥ ù\L ö
(K) \êMðûù\aú cjòhûiêeKê cûeòùf ö
(L) Jh]\ßûeû ùeûM bf jêG ö
(M) ùMû_a§ê ^òR_ûAñ KòQò Keò^[òùf ö
(N) ùMû_ûk a§êVûeê ajêZ iûjû~¥ _ûAfû ö
(O) ZêkiúMQe _Zâ ajêZ C_Kûeú @ùU ö
(P) jûU_Wÿò@ûVûùe ibû ùja ö
Gjò aûK¥MêWÿòKùe ùKùZK _\ùe Kê, \ßûeû, _ûAñ, Vûeê, e,
Vûùe fûMòQò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 47

 _\ùe fûMò[òaû Kê, ùe, e, eê, Vûeê, \ßûeû, _ûAñ,
Vûùe _âbéZòKê aòbqò aû aòbqò PòjÜ Kêjû~ûG ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ ùfLûùe aòbqò PòjÜ PòjÜû@ ö
R^^ú I R^àbìcò ÊMðVûeê c]¥ aWÿ ö
_âûYúe ^ _û*òa c¦ ö iKk NUùe ùMûaò¦ ûû
KUK Pò«û aûAcêŠòKò ö
@jòõiû\ßûeû jòõiûKê RòYòjêG ö
ZêcKê ùi bf K[û Kjòùf ö
aòmû^\ßûeû @ûce ajêZ C_Kûe ùjCQò ö
IWÿògûùe @ù^K ^\ú ajêQò ö

48 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 aP^
(K) iêaâZ ibûùe aiòùf ö
(L) ùfûKcûù^ ibûùe aiòùf ö
(M) Mwû^\ú jòcûkdeê aûjûeò@Qò ö
(N) ^\úiaê _aðZcû^ueê aûjûeò@Q«ò ö
‘iêaZ
â ’ _\Uò RùY ùfûKKê aêSûCQò, Kò«ê ‘ùfûKcûù^’ _\Uò
ajêZ ùfûKuê aêSûCQò ö ùijò_eò ‘Mwû^\ú’ _\Uò ùMûUòG ^\úKê
aêSûCQò,‘jòcûkdeê’ _\Uò ùMûUòG _aðZKê aêSûCQò, Kò«ê ‘^\úiaê’
_\Uò ajêZ ^\úKê aêSûCQò Gaõ ‘_aðZcû^ueê’ _\Uò ajêZ
_aðZKê aêSûCQò ö
ù~Cñ _\ GK aû ùMûUòGKê aêSûG, ZûjûKê GKaP^
Kêjû~ûG Gaõ ù~Cñ_\ ajêZuê aêSûG, ZûjûKê ajêaP^
Kêjû~ûG ö
^òcÜfòLòZ aûK¥MêWÿòKùe ùKCñ ùKCñ _\ GKaP^ Gaõ ùKCñ
ùKCñ _\ ajêaP^, PòjÜûA\ò@ ö
(K) _òfûcûù^ _òZûcûZûuê bqò Ke«ò ö
(L) cûkúUò MQMêWÿòKê ~ZÜùe aXÿûAfû ö
(M) aùwû_iûMeùe iû]acû^ue ùaûAZiaê Pûfê[òfû ö
(N) ^ò]ò cCiû @^ûa^û MQMêWÿûKê KûUò _KûAùf ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 49

 (O) iì~ð¥ C\d ùjùf ZûeûMY ù\Lû~û@û«ò ^ûjó ö
(P) Zêùc Weòùf ùicûù^ ZêcKê WeûAùa ö
(Q) ù^Zéaé¦ R^Zû_ûAñ Kûc Ke«ò ö
aúe j^êcû^ M\û aêfûA
@iêecû^uê ù\ùf MWÿûA ö
@û^¦ùe _lúMY ~ûCQ«ò CWÿò
ùMûVKê ùMû]^_f @ûi«ò aûjêWÿò ö

50 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 _êeêh
(K) cêñ _Xÿòfò ö @ûù¸cûù^ _Xÿòfêñ ö
(L) Zêùc _Xÿòf ö Zêùccûù^ _Xÿòf ö
(M) aûkKUò _Xÿòfû ö aûkKcûù^ _Xÿòùf ö
C_e aûK¥MêWÿòKùe Kòâdû_\MêWÿòK a\kò[òaûe ù\Lò_ûeêQ ö
KûjóKò a\kòQò ?
_êeêh @^êiûùe Kòâdû_\ a\ùk ö
cêñ, @ûùc, @ûùccûù^ _â[c _êeêh
Zê, Zêùc, Zêùccûù^ \ßòZúd _êeêh
@ûC @^¥ icùÉ ZéZúd _êeêh
aòbò^Ü aòbqòùe Gaõ GKaP^ Z[û ajêaP^ùe _â[c
_êeêhe eì_ Gjò_eò jêG-
ùcûe, @ûce, @ûccû^ue, ùcûVûeê , @ûcVûeê ,
@ûccû^uVûeê, ùcûùZ, @ûcKê, @ûccû^uê, ùcûVûùe, @ûcVûùe,
@ûccû^uVûùe AZ¥û\ò ö
\ßòZúd _êeêhe eì_ Gjò_eò jêG-
ùZûe, Zêce, Zêccû^ue, ùZûVûeê, ZêcVûeê, Zêccû^uVûeê,
ùZûùZ, ZêcKê, Zêccû^uê, ùZû_ûAñ, Zêc_ûAñ, Zêccû^u_ûAñ
AZ¥û\ò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 51

 ZéZúd _êeêhe eì_ Gjò_eò jêG-
aûkKe, aûkKcû^ue, aûkKVûeê, aûkKcû^uVûeê, MQKê,
MQMêWÿòKê, MQùe, MQMêWÿòKùe AZ¥û\ò ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe Kkû @lee _\MêWÿòK KòG
ùKCñ _êeêh PòjÜûA\ò@ ö
(K) gòlK @ûcKê @u aêSûAù\ùf ö
(L) ùicûù^ Zêc K[ûKê VòK¨ cù^Kùf ö
(M) bûA ùcû_ûAñ bf ajòMêWÿòG @ûYòQ«ò ö
(N) Zêccû^u\ßûeû ù\ge C^ÜZò ùjûA_ûeòa ö
(O) ùfûKcûù^ i^ÚuVûeê C_ù\g gêYòùf ö
cêñ Kfò cêñ ù\fò ùcûe G iaê iõ_©ò
bf ùfûK ^êjñ«ò ù~ GcòZò bûa«ò ö
Zêc_ûAñ @ûc_ûAñ iaê Rúa_ûAñ
ePòQ«ò cjû_âbê a^ Rk bìAñ ö

52 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 aòùghY _\
(K) \dûkê ùfûK (M) _û* Uuû
(L) bwû Ne (N) ajêZ lúe
ùfûK, Ne, Uuû, lúe- GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG aòùgh¥
_\ ö ‘\dûkê’ _\Uò ùfûKe \dûMêYKê aêSûCQò ö ‘bwû’ _\Uò
Nee @aiÚûKê aêSûCQò ö ‘_û*’ _\Uò Uuûe iõL¥ûKê aêSûCQò ö
‘ajêZ’ _\Uò lúee _eòcûYKê aêSûCQò ö
ù~Cñ _\ aòùgh¥ _\e MêY, @aiÚû, iõL¥û Kò´û
_eòcûYKê aêSûG, ZûjûKê aòùghY _\ Kj«ò ö
\dûkê , bwû, _û*, ajê Z - GMê W ÿ ò K ùMûUò G ùMûUò G
aòùghY _\ ö
Zùk ùKùZK aòùghY _\ I ùiMêWÿòKe aòùgh¥ _\
\ò@û~ûAQò ö aòùghYMêWÿòK aòùgh¥MêWÿòKe K@Y aêSûCQò ùfL ö
iek aûkK @]òK fûb
ZûZòfû aûfò Pûeò \òM
iûZ icê\â Lû<ò lúe
@Ì Rk Pk«û MûWÿò
\êaðk ù\j Pòeû fêMû

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 53

 Zêùc ^òcÜfòLòZ aòùgh¥ _\MêWÿòKe ùMûUòG ùMûUòG aòùghY
_\ \ò@ ö
^\ú, MûB, PûCk, `êf, cûVò@û
iek Rúa^ ùKûck aP^
gúZk _a^ ^òcðk MM^
^ìZ^ ai^ iêjûi a\^
Kò iê¦e @ûjû Kò @û^¦cd
Gjò aògûk iõiûe
]^¥ cjû_âbê cjòcû Zê¸e
@ùU @^« @_ûe ö
^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe aòùghY _\MêWÿòKê PòjÜûA\ò@ ö
(K) Mbúe ^\úùe Kê¸úe ej«ò ö
(L) ^ec Leûùe \òM PjUòfû ö
(M) ùMû_ûk Pûeò fòUe lúe aòKòfû ö
(N) ùa_ûeúcûù^ Kc¨ \ûc¨ùe KòYò @]òK \ûc¨ùe aòK«ò ö
(O) aò\ßû^ ùfûKcûù^ iaêVûùe @û\e _û@û«ò ö

54 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 iað^ûc _\
eûcP¦â RùY C©c eûRû [òùf ö eûcP¦â _âRûcû^uê iêLùe
eLòaû_ûAñ iað\û ùPÁû Keê[òùf ö _òZûcûZûu _âZò eûcP¦âue
@ùgh bqò [òfû ö ùZYê eûcP¦âuê bMaû^¨ ùaûfò Kj«ò ö
C_e ùfLûùe ‘eûcP¦â’ ùMûUòG aòùgh¥ _\ ö Gjò aòùgh¥
_\Uò aûe´ûe a¥ajéZ ùjûA[òaûeê gêYa ò ûKê bf fûMê^ûjó ö GjûKê
~\ò @ûùc ^òcÜ _âKûùe ùfLòaû, ùZùa gêYòaûKê bf fûMòa-
eûcP¦â RùY C©c eûRû [òùf ö ùi _âRûcû^uê iêLùe
eLòaû_ûAñ iað\û ùPÁû Keê[òùf ö _òZûcûZûu _âZò Zûue @ùgh
bqò [òfû ö ùZYê Zûuê bMaû^¨ ùaûfò Kj«ò ö
GVûùe ùi, Zûue, Zûuê- GMêWÿòK iað^ûc _\ ö KûeY
GMêWKòÿ eûcP¦â, eûcP¦âue, eûcP¦âu-ê Gjò aòùgh¥ _\MêWK òÿ e
_eòaù©ð a¥ajéZ ùjûAQò ö
ù~Cñ _\ aòùgh¥ _\ _eòaù©ð a¥ajéZ jêG, ZûjûKê
iað^ûc _\ Kj«ò ö
ùi, Zûjû, G, Gjû, KòG, K@Y, ù~, ~ûjû, cêñ, Zêùc, @û_Y
_âbéZò iað^ûc _\ ö KûeY GMêWÿòK aòùgh¥_\e _eòaù©ð
a¥ajéZ jê@«ò ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 55

 aòùgh¥ _\cû^ue ù~_eò aòbò^Ü aòbqò, GKaP^ I
ajêaP^ùe aòbò^Ü eì_ jêG, iað^ûc _\cû^ue c]¥ ùijò_eò
aòòbò^Ü aòbqò, GKaP^ I ajêaP^ùe aòbò^Ü eì_ jêG ö ù~_eò-
ùi - ùicûù^, ZûKê, Zûuê, ùicû^uê, Zû\ßûeû, ùicû^u\ßûeû,
Zû _ûAñ, Zûu _ûAñ AZ¥û\ò ö
ù~ - ù~Cñcûù^, ~ûjûKê, ~ûjûuê, ù~Cñcû^u\ßûeû, ~ûjû\ßûeû,
~ûjûe, ~ûjûue AZ¥û\ò ö
KòG - ùKCñcûù^, KûjûKê, ùKCñcû^uê, Kûjû_ûAñ, KûjûVûeê,
Kûjûe, ùKCñcû^ue AZ¥û\ò ö
G - Gcûù^, GjûKê , Gjû\ß û eû, Gjûe, GjûVûeê ,
Gcû^uVûeê, GjûVûùe, Gcû^uVûùe AZ¥û\ò ö
cêñ - ùcûùZ, @ûcKê, ùcûe, @ûce, @ûccû^ue, ùcû\ßûeû,
@ûc\ßûeû, @ûcVûeê, ùcûVûeê AZ¥û\ò ö
Zêùc - ùZûùZ, ZêcKê, Zêccû^uê, ZêcVûeê, ùZûVûeê, Zêce,
Zêccû^ue AZ¥û\ò ö
@û_Y - @û_Ycûù^, @û_YuVûùe, @û_Ycû^uVûùe
@û_Yuê, @û_Ycû^uê AZ¥û\ò ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe iað^ûc _\ PòjÜûA\ò@ ö
(K) eûùR¦â bf _ûV _ùXÿ ö ZûKê gòlKcûù^ @û\e Ke«ò ö
(L) ^ò´MQ @Z¥« \eKûeú ö Gjûe _Zâeê @ù^K _âKûe
Jh] Zò@ûeò jêG ö
(M) ù\g _âZò @ûce K©ða¥ ejòQò ö
(N) Zêc_ûAñ cêñ ^ò½d bf KfcUòG @ûYòaò ö
(O) ù~Cñcû^ue Azû @Qò, ùicûù^ @ûùMA @ûi«ê ö
56 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY
iaê ^ûc _ûAñ ù~Yê jêG a¥ajûe ö
ùZYê ‘iað^ûc’ ùaûfò ^ûcUò Zûjûe ö
KòG K@Y Kjòfû ^ gêY ùj Zûjû
Kûjû c¦ _û* ^ûjó bMaû^ iûjû ö
~ûjûKê eLòùa @^«
Kò Keò_ûùe aka« ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 57

 @a¥d _\
(K) Kckû I aòckû \êA bCYú ö
(L) gòlK @ûRò M\¥ Kò´û _\¥ _XÿûAùa ö
_â[c aûK¥ùe ‘I’ _\Uòe eì_ùe ùKøYiò _eòa©ð^
ùjûA_ûeòa ^ûjó ö ùijò_eò \ßòZúd aûK¥ùe ‘Kò´û’ _\Uòe
eì_ùe ùKøYiòò _eòa©ð^ ùjûA_ûeòa ^ûjó ö
ù~Cñ _\e eì_ùe ùKøYiò _eòa©ð^ jêG^ûjó, ZûjûKê
@a¥d _\ Kj«ò ö
‘I’ ‘Kò´û’ \êAUò @a¥d _\ ö
aòùgh¥ _\, Kòâdû_\, aòùghY _\ Gaõ iað^ûc _\-
Giaêe eì_ùe _eòa©ð^ jêG ö C\ûjeY Êeì_-
aòùgh¥ _\e _eòa©ð^-
ùfûK, ùfûKcûù^, ùfûKKê, ùfûKcû^uê, ùfûK\ßûeû,
ùfûKcû^u\ßûeû, ùfûK_ûAñ, ùfûKcû^u_ûAñ AZ¥û\ò ö
Kòâdû_\e _eòa©ð^-
LûG, LûCQò, LûAfû, LûAa, Lû@û«ò, LûCQ«ò, LûAùf,
LûAùa, LûC[òa, LûA[òùa AZ¥û\ò ö
aòùghY _\e _eòa©ð^-
iek-iekû, jõi-jõiú, Wûqe-WûqeûYú AZ¥û\ò ö
58 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY
 iað^ûc _\e _eòa©ð^-
ùi, ùicûù^, ZûKê, ùicû^uê, Zû Vûeê, ùicû^uVûeê
Zûe, ùicû^ue AZ¥û\ò ö
Kò«ê @a¥d _\e ùKøYiò _eòa©ð^ jêG^ûjó ö Zûjûe eì_
iað\û icû^ ö
@a¥d _\ @ù^K ö GVûùe ùKùZûUò cûZâ \ò@ûMfû-
Kò«ê, _êYò, Z[û_ò, ~\ò, ùZYê, aû, @aû, jVûZ¨, KûjóKò,
aûe´ûe, @ûzû, iò^û, _eû, iað\û, ùZùa, @ûjû AZ¥û\ò ö
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe @a¥d_\MêWÿòKê PòjÜûA\ò@-
(K) @û_Y KjêQ«ò iò^û, Kò«ê ùi @ûiòa ^ûjó ö
(L) jeòaûaê jVûZ¨ eûMòMùf ö
(M) @ûzû, Kj, \êù~ð¥û]^ KûjóKò jiòùf ?
(N) ~\ò ùiVûKê ~òaûKê PûjêñQ, ùZùa ~û@ ö
(O) ùMû_a§ê @iêiÚ ùjûA_Wÿò[òùf, Z[û_ò ùi aûe´ûe
ùfûKuê iûjû~¥ KeòaûKê Mùf ö
iZ KjòaûKê Kò@ûñ Weòaò ö
iZ Kjò_ùQ cùf ceòaò ö
iêùL \êüùL @aû iõ_ù\ aò_ù\ ö
ejê ùcûe c^ i\û Zêc _ù\ ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 59

 g±eê g±
aê¡ - ùaø¡ mû^ - mû^ú
a^ - a^¥ _ûjûWÿ - _ûjûWÿò@û
‘aê¡’ ùMûUòG g±, ‘ùaø¡’ c]¥ ùMûUòG g± ö aê¡ g±eê
ùaø¡ ùjûAQò ö ùijò_eò ‘a^’, ‘mû^’, ‘_ûjûWÿ’ ùMûUòG ùMûUòG
g± ö a^eê a^¥ ùjûAQò, mû^eê mû^ú ùjûAQò Gaõ _ûjûWÿeê
_ûjûWÿò@û ùjûAQò ö
_â[c g±Kê cìk g± Kêjû~ûG Gaõ cìk g±eê ùjûA[òaû
g±Kê Z¡òZ g± Kêjû~ûG ö
aê¡, a^, mû^, _ûjûWÿ- GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG cìk g± ö
ùaø¡, a^¥, mû^ú, _ûjûWÿò@û- GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG
Z¡òZ g± ö
cìkg± I Z¡òZ g±e a¥ajûe icû^ @[ðùe jêG ^ûjó, bò^Ü
@[ðùe jêG ö Kò«ê ùijò \êA @[ð c]¥ùe iõ_Kð [ûG ö ù~_eò-
aê¡ ùfûKcû^uê iZ¨ C_ù\g ù\C[òùf ö
ajê ù\gùe ùaø¡]cðe ùfûK aûi Ke«ò ö
a^ùe ajê _âKûe _gê_lú ej«ò ö
a^¥_âûYúcû^uê cûeòaû CPòZ ^êùjñ ö

60 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 BgßeP¦âue ajêZ gûÈùe mû^ [òfû ö
BgßeP¦â RùY mû^ú ùfûK [òùf ö
IWÿògûùe @ù^K _ûjûWÿ @Qò ö
_ûjûWÿò@û RûMûùe _Yi MQ bf jêG ö
GVûùe ùKùZK cìkg± Gaõ ùi[òeê ùjûA[òaû Z¡òZ g±
\ò@ûMfû ö
gòa - ùg÷a cìLð - cìLðZû
beZ - bûeZ aúe - aúeZß
\ge[ - \ûge[ò _ê¿ - _ê¿òZ
ceêZ - cûeêZò \ûXÿò - \ûXÿò@û
ahð - aûhòðK cjêeò - cjêeò@û
cûi - cûiòK Wûqe - Wûqeò
icûR - iûcûRòK jk - jkò@û
aòmû^ - ùa÷mû^òK cìf - cìfò@û
iûjòZ¥ - iûjòZò¥K fêY - fêYò@û
iê¦e - ùiø¦~ð¥ _u - _uê@û
@ki - @ûki¥ ^ûU - ^ûUê@û
Mâûc - Mâûc¥ còQ - còQê@û
_aðZ - _ûaðZ¥ VK - VKûcò
Rk - Rkúd gvû - gvûeò
ù\g - ù\gúd KûP - KûPeû

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 61

 Zêùc ^òcÜfòLòZ cìk g±Kê I ùi[òeê ùjûA[òaû Z¡òZ g±Kê
fMûA @fMû @fMû aûK¥ MV^ Ke ö
cìk g± Z¡òZ g±
Rk Rkúd
ahð aûhòðK
_u _uê@û
aòmû^ ùa÷mû^òK
aúe aúeZß
KûPeû aêfò aòKA KûP
_û^eû aòùK _û^
ùXûfò@û ^ûPò ùXûf aRûG
Pûhú `kûG ]û^ ö

62 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 icûi g±
aúYû_ûYò cûZébûhû
KûVù_ûf ~[ûgqò
C_ùe PûeòùMûUò g± ùfLû~ûAQò ö Kò«ê _âKéZùe GMêWÿòKùe
@ûVùMûUò g± ejòQò ö ‘aúYû_ûYò’ùe ‘aúYû’ I ‘_ûYò’ \êAUò g±
@Qò ö ‘KûVù_ûf’ùe ‘KûV’ I ‘ù_ûf’ \êAUò g± @Qò ö
‘cûZébûhû’ùe ‘cûZé’ I ‘bûhû’ \êAUò g± @Qò ö ‘~[ûgqò’ùe
‘~[û’ I ‘gqò’ \êAUò g± @Qò ö \êAUò ùfLûGñ g± cògò ùMûUòG
ùfLûGñ g± ùjûAQò ö
GKû]òK g± cògò ùMûUòG g± ùjûA[òùf ZûjûKê icûi
g± Kj«ò ö
aúYû_ûYò, KûVù_ûf, cûZébûhû, ~[ûgqò- GMêWÿòK ùMûUòG
ùMûUòG icûi g± ö
icûi g±Kê GKûVò fMûAKeò ùfLû~ûG, QWÿûQWÿû Keò
ùfLû~ûG ^ûjó ö aúYû _ûYò, KûV ù_ûf, cûZé bûhû, ~[û gqò-
GcòZò QWÿûQWÿû Keò ùfLòaû VòK¨ ^êùjñ ö KûeY, icûi g±Kê
ùMûUòG g± ùaûfò ]eû~ûG ö
Zùk \êA \êAUò g± cògò ùMûUòG ùfLûGñ g± ùjûA[òaû
ùKùZK icûi g± \ò@ûMfû ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 63

 _òZébqò ^úkPKâ
_êZâùiÜj iê^ûjûe
_òAaû_ûYò AUûbûUò
Mû]ê@ûNe @ÁeZÜ
icê\âRk i¯ûj
cûcêñNe ^úkKŒ
MQ_ûPòfû cjûaûjê
aYùbûRò _âZòlY
cjû_êeêh \gcêL
_û\_\à R^àbìcò
Zêùc ^òcÜfòLòZ aûK¥cû^uùe icûi ùjûA[òaû _\MêWÿòKê
PòjÜûA\ò@ ö
(K) bûeZ @ûce cûZébìcò @ùU ö
(L) @ûKûgùe ZûeûMY ùgûbû _ûCQ«ò ö
(M) aò\¥û]^Vûeê aWÿ ]^ ^ûjó ö
(N) ùek_[ùe @ù^K ~ûZâúMûWÿò I cûfMûWÿò PûfêQò ö
(O) icê\â_ûYòeê fêY C_ôû\^ Keû~ûG ö

iû]êe flY Bgßebqò ö

\êM¨]_û^ Kùf aXÿA gqò ö
aúYû_ûYò ieÊZú aò\¥û\ûZâú cû@ûùMû
cûZébûhûKê @ûce i\û jê@ iûjû ùMû ö

64 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

 i§ò g±
Zêùc RûYòQ, GKû]òK g± cògò ùMûUòG g± ùjùf ZûjûKê
icûi g± Kêjû~ûG ö
ZkfòLòZ g±MêWÿòKê ù\L-
(K) aò\¥ûkd
(L) iyeòZâ
(M) _ê^aðûe
GMêWÿòK c]¥ icûi g± ö KûeY ‘aò\¥û’ Gaõ ‘@ûkd’ \êAUò
g± cògò ‘aò\¥ûkd’ g±Uò ùjûAQò ö ‘iZ¨’ Gaõ ‘PeòZâ’ \êAUò
g± cògò ‘iyeòZâ’ g±Uò ùjûAQò ö ùijò_eò ‘_ê^ü’ Gaõ ‘aûe’
\êAUò g± cògò ‘_ê^aðûe’ g±Uò ùjûAQò ö
@ûùc fl¥ Keò_ûeê[ûAñ, Gjò g±MêWÿòKùe \êAUò ùfLûGñ g±
cògò ùMûUòG ùfLûGñ g± ùjûAQò iZ, Kò«ê Cbdue cSòùe KòQò
_eòa©ð^ ùjûA~ûAQò ö
‘aò\¥ûkd’ g±ùe ‘@ûkd’e ‘@û’Uò ^ûjó ö
‘iyeòZâ’ g±ùe ‘iZ¨’e ‘Z¨’Uò ^ûjó Gaõ ‘PeòZâ’e ‘P’Uò
‘y’ ùjûA~ûAQò ö ‘_ê^aðûe’ g±ùe ‘_ê^ü’e aòiMðUò ^ûjó Gaõ
‘aûe’e ‘aû’Uò ‘aðû’ ùjûA~ûAQò ö Gjò_eò, _eòa©ð^cû^ @ûùc
fl¥ Keò_ûeê[ûAñ ö

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 65

 \êAUò g± cògò ùMûUòG g± ùjûA[òùf Gaõ cSòùe KòQò
_eòa©ð^ ùjûA[òùf ùibkò g±Kê i§ò g± Kêjû~ûG ö
aò\¥ûkd, iyeòZâ, _ê^aðûe, GMêWÿòK ùMûUòG ùMûUòG i§ò
g± ö
i§òg±ùe cògò[òaû g±MêWÿòKê + PòjÜ\ßûeû ù\LûA \ò@û~ûG ö
Zùk + PòjÜ ijòZ ùKùZK i§òg± \ò@ûMfû ö
aò\¥û + @ûkd = aò\¥ûkd iZ¨ + PeòZâ = iyeòZâ
R^à + @Ácú = R^àûÁcú RMZ¨ + ^û[ = RM^Üû[
ù\a + @ûgòh = ù\aûgòh PkZ¨ + PòZâ = PkyòZâ
cjû + @ûgd = cjûgd \òK¨ + @´e = \òM´e
MY + Bg = MùYg hU¨ + @û^^ = hWÿû^^
cjû + Bgße = cùjgße c^ü + Kûc^û = c^Äûc^û
f´ + C\e = fù´û\e PZêü + _\ = PZê¿\
_e + C_Kûe= _ùeû_Kûe _ê^ü + aûe = _ê^aðûe
_âZò + GK = _âùZ¥K @«ü + MZ = @«MðZ
i¯ + Ehò = i¯hòð Z_ü + a^ = Zù_ûa^
Zêùc ^òcÜfòLòZ ùfLûùe i§ò ùjûA[òaû _\MêWÿòKê PòjÜû@ Gaõ
ùiMêWÿòKê + PòjÜ\ßûeû @fMû @fMû Ke ö
_VûYò iûc« cjûcùjû_û]¥ûd C_û]ò _ûA[òùf ö
Rdù\a gâúRM^Üû[ue _ec bq [òùf ö
_âùZ¥K _âûYú ù\jùe _eùcgße @Q«ò ö
_ùeû_Kûùe ~ûjûe i\û [ûG cZò
RM\úgße ZûjûKê ijûd jê@«ò ö
i{^ iùw Kùf aûi ö iêMêY ùjûAa aòKûg ûû

66 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY

@ûc IWÿò@û a¥ûKeY 67
 IWÿò@û @ûce bûhû
IWÿò@û bûhûe ùMøea iêceò
CfäiòZ jêG c^
bûeùZ @ûce IWÿò@û bûhû Z
@ùU bûhû _êeûZ^ ö
IWÿò@û bûhûe Kaò RM^Üû[
‘@ZòaWÿ’ ^ûùc L¥ûZ
Nùe Nùe _eû _Xÿû ùjC@Qò
Zûu ùfLû ‘bûMaZ’ ö
@ûae iûekû- \ûi C_A¦â
@bòc^ê¥ akù\a
Gjò_eò ùKùZ Kaò ùfLKu
eP^û @ûc aòba ö
IWÿò@û _ûAùK eûR¥ RòYò[òùf
MwûVûeê ùMû\ûaeú
IWÿò@û aYòùK ~ûC[òùf _êYò
ùaûAùZ \eò@û _ûeò ö
a^ _eaZ ^\ú gi¥ùlZ
ùgûùb IWÿògû bìAñùe
_eògâc Keò jéù\ ùiÜj beò
Pk«ò IWÿò@û ^ùe ö
IWÿògû @ûce IWÿò@û @ûùc Z
IWÿò@û @ûce bûhû
Gjò bûhû _Xÿò ùfLò Kjò aêSò
Cy ùjaû @ûc @ûgû ö

68 @ûc IWÿò@û a¥ûKeY