‫هو‬

‫‪121‬‬

‫تمهیدات‬

‫مد بن علي بن الحسن بن علي‬

‫ابوالمعالي عبدالله بن مح م‬
‫ميانجي همداني‬

‫ملقب به‬

‫ن القضات‬
‫عی ن‬
 ‫فهرست مطالب‬

‫بسم الللهّ الرحمن الرحیم‪3............................................................................‬‬

‫تمهید اصل اول ‪3........................................................................................‬‬
‫>فرق علم مکتسب با علم لدنی< ‪3...............................................................‬‬
‫تمهید اصل ثانی ‪8.......................................................................................‬‬
‫>شرطهای سالک در راه خدا< ‪8...................................................................‬‬
‫تمهید اصل ثالث ‪13.....................................................................................‬‬
‫>آدمیان بر سهّ گونهّ فطرت آفریده شدهاند< ‪13..............................................‬‬
‫تمهید اصل رابع ‪18......................................................................................‬‬
‫>خود را بشناس تا خدا را بشناسی< ‪18.........................................................‬‬
‫تمهید اصل خامس ‪20..................................................................................‬‬
‫ۀ اسلما< ‪20...................................................................‬‬ ‫>شرح ارکان پنجگان ۀ‬
‫تمهید اصل سادس ‪28..................................................................................‬‬
‫>حقیقت و حالت عشق< ‪28.......................................................................‬‬
‫تمهید اصل سابع ‪40....................................................................................‬‬
‫>حقیقت روح و دل< ‪40.............................................................................‬‬
‫تمهید اصل ثامن ‪47.....................................................................................‬‬
‫>اسرار قرآن و حکمت خلقت انسان< ‪47.......................................................‬‬
‫تمهید اصل تاسع ‪55....................................................................................‬‬
‫>بیان حقیقت ایمان و کفر< ‪55....................................................................‬‬
‫تمهید اصل عاشر ‪69...................................................................................‬‬
‫>اصل و حقیقت آسمان و زمین نور محمد ص و ابلیس آمد<‪69...........................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫بسم المله الرحمن الرحیم‬

‫ن ا بل ل علی ال ل‬
‫ظابلمین‪ ،‬و‬ ‫دوا ت‬ ‫ة ل بل س د‬
‫ملتقین ول ع د س‬ ‫ب العَاتلمین و العَاقب د‬
‫دلللهّ ر ب‬
‫ستتعَین‪ ،‬الحم د‬
‫و ببهّ ن ت س‬
‫ل‬
‫ن الطیبین الطاهرین‪ ،‬و علی أصحاببهّ‬ ‫ل‬ ‫خلقهّ محمد ب و آبلهّ أجمعَی ت‬ ‫س‬ ‫خسیر ت‬
‫ما علی ت‬ ‫الصلوة د و السل د‬
‫ن الللهّ تعَالی علیهم‪ .‬جمعَی دوستان درخواستند کهّ از بهر ایشان سخنی چند درج‬ ‫ضوا د‬ ‫رب س‬
‫کرده شود کهّ فایدۀ ۀ روزگار در آن بود‪ .‬ملتمس ایشان مبذول داشتهّ آمد و این کتاب بهّ‬
‫زبدة الحقایق فی کشف الدقایق بر ده تمهید تماما کرده شد تا خوانندگان را فایده بود‪.‬‬

‫تمهید اصل اول‬

‫>فرق علم مکتسب با علم لدنی<‬

‫بدانکهّ در حق صورت بینان و ظاهر جویان با مصطفی‪-‬صلعَم‪ -‬خطاب این آمد‪» :‬وتراهم‬
‫صرون«‪ .‬ای عزیز میگویم‪ :‬مگر این آیت در قرآن نخواندهای و یا‬ ‫م لدیب ب‬ ‫ظرون إ بل تسیک وت هد س‬ ‫ی تی س د‬
‫مبین«؟ محمد را نور میخواند و قرآن را کهّ‬ ‫ب د‬‫ن الل لهّب نورر و کتا ر‬ ‫نشنیدهای کهّ »دقد جاتءکم ب‬
‫م ت‬
‫متعَهّ«‪ .‬تو از قرآن حروف سیاهی‬ ‫د‬
‫کلما خداست نور میخواند کهّ »والتبعَوا النوتر الذی اسنزل ت‬
‫ما الل بل‬
‫هّ‬ ‫د‬ ‫کل‬ ‫ن‬
‫د‬ ‫»القرآ‬ ‫پس‬ ‫نیستند‪،‬‬ ‫میبینی بر کاغذ سفید‪ ،‬بدانکهّ کاغذ و مداد و سطرها نور‬
‫غیدر مخلوق« کدامست؟‬
‫خلق از محمد صورتی و تنی و شخصی دیدند‪ ،‬و بشر و بشرییتی بهّ بینندگان مینمودند کهّ‬
‫مثِدلکم یوحی بإلي« تا ایشان درین مقاما گفتند کهّ »وقالوا مابلهذا‬ ‫ل بإنما أنا تبشرر ب‬ ‫»قد س‬
‫ما و یمشی فی السواق«‪ .‬اما او را با اهل بصیرت و حقیقت نمودند‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫ل یأکل الطعَا ت‬ ‫الرسو ب‬
‫م الجعَتسلنا من دامةب محمد«‪ ،‬بعَضی‬ ‫د ل‬ ‫ه‬‫»الل‬ ‫گفتند‪:‬‬ ‫بعَضی‬ ‫بدیدند‪.‬‬ ‫او‬ ‫حقیقت‬ ‫دل‪،‬‬ ‫و‬ ‫تا بجان‬
‫ة محمد«‪.‬‬ ‫رمنا من صحبة محمد« و قومی گفتند‪» :‬اللهم اردزسقنا شفاع ت‬ ‫ح ب‬ ‫گفتند‪» :‬اللهم لت ت س‬
‫اگر در این حالت و درین مقاما ولیت او را بشر خوانند و یاوی را بشر دانند‪ ،‬کافر شوند‪.‬‬
‫دکم«‪.‬‬ ‫ت کأح ب‬
‫س د‬‫فروا« تاوی بیان کرد کهّ »ل ت س‬ ‫شرر یهدوننا فک ت ت‬ ‫بر خوان‪» :‬و قالوا تأب ت‬
‫مقدس است مقرون و منوط دلهای انبیا و اهل ولیت است کهّ‬ ‫و حقیقت قرآن کهّ صفت د‬
‫ن الدفتت تسین‬ ‫حیوة این فرقت بدان آمد‪ .‬آن در کتاب نیست و هم در کتاب میطلب‪» .‬ما ب تی س ت‬
‫ما الللهّ« هر دو طرف گرفتهّ است‪ .‬اما طالبان قرآن را در کتاب بدیشان نمودهاند کهّ‬ ‫کل د‬
‫د‬ ‫ا‬
‫ن للقرآن ظهرا و بطنا وتل بتبطنهّ بطنا الی سبعَة أبطن« گفت‪ .‬هر آیتی را از قرآن‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫»إ ل‬
‫ظاهری هست و پس از ظاهر باطنی تا هفت باطن‪ .‬گیرما کهّ تفسیر ظاهر را کسی‬
‫مدرک شود‪ ،‬اما تفسیرهای باطن را کهّ دانست و کهّ دید؟ و جای دیگر گفت کهّ‪» :‬دأنزل‬
‫ن علی سبعَةب تأحدرف ک ددلها شاف کاف‪ «.‬عروس جمال قرآن چون خود را باهل قرآن‬ ‫القرآ د‬
‫نماید‪ ،‬بهّ هفت صورت اثر بینند و همهّ صورتها باشفاف تماما‪ .‬مگر کهّ ازینجا گفت‪» :‬أه د‬
‫ل‬
‫ل الللهّ و خاصدتهّ« کهّ چون مقری بکتاب »وعند اما الکتاب« رسید بمعَانی قرآن‬ ‫القرآن أهت د‬
‫برسد و جمال پرتو قرآن او را چنان از خود محو کند کهّ نهّ قرآن ماند و نهّ قاری و نهّ‬
‫کتاب بلکهّ همهّ مقروء بود و همهّ مکتوب باشد‪.‬‬
‫اما مقصود آنست کهّ بدانی کهّ جزین بشریت حقیقتی دیگر‪ ،‬و جزین صورت معَنیی دیگر‪،‬‬
‫و جزین قالب جانی و مغزی دیگر و جزین جهان جهانی دیگر‪.‬‬
‫جز دوزخ و فردوس مکانی دگر است‬ ‫ما را بجز این جهان جهانی دگر اسست‬
‫و آن گوهر پاکشان زکانی دگر اسسست‬ ‫آزاده نسسسب زنسسده بجسسانی دگسسر اسسست‬
‫قلرائسسی و زاهسسدی جهسسانی دگسسر اسسست‬ ‫ۀ عشسسق‬ ‫قلشی و رندی است سسسرمای ۀ‬
‫زیرا کهّ جزین زبان زبانی دگسسر اسسست‬ ‫مسا را گوینسد کیسسن نشسانی دگسر اسست‬

‫ضل‬
‫هّ ف ی‬‫ما معَلوما« بیان وشرح این همهّ کرده است؛ »والل ل د‬‫مقا ر‬ ‫ۀا إ بلل ل ت د‬
‫هّ ت‬ ‫من ۀ‬
‫ما آیت »و ما ب‬
‫أ ل‬
‫ضلنا بعَضهم‬‫ل‬ ‫ف‬ ‫سل‬ ‫ر‬
‫ر د‬ ‫ال‬ ‫»تلک‬ ‫است؛‬ ‫بخواستهّ‬ ‫همهّ‬ ‫این‬ ‫عذر‬ ‫الرزق«‬ ‫فی‬ ‫ض‬
‫ض‬ ‫بعَ‬ ‫علی‬ ‫ضکم‬
‫بعَ ت‬

‫‪3‬‬
 ‫علی بعَض« پدید کرده است »وفوق کل ذی علم علیم« ظاهر شده است‪ .‬این همهّ‬
‫سخون فی العَلم«؟ این تأویل‬ ‫هّ و الرا ب‬ ‫م تأویتلهّ إ بل ل الل ل د‬ ‫چیست؟ و چهّ معَنی دارد »وما یعَل ت د‬
‫ت‬‫ت بینا ر‬ ‫ل هو آیا ر‬ ‫کهّ خدا داند و راسخان در علم‪ .‬راسخ در علم کداما باشد؟ برخوان‪» :‬ب ت س‬
‫هّ صدتره للسلما فهو‬ ‫شترح الل ل د‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫فی صدور الذین اوتوا العَلم«‪ .‬این صدر کجا طلبند؟ »أفت ت‬
‫من‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫ن فی ذلک لذ بکری ل ب ت‬ ‫سیة قلودبهم«‪ .‬این نور کجا جویند؟ »إ ل‬ ‫ل للقا ب‬ ‫وی ر‬ ‫علی نورب من رلبهّ فت ت‬
‫هّ قلب«! گم راه را این همهّ گم و راهنمایی را این همهّ پیدا شده است و ز بهر این‬ ‫کان ل ت د‬
‫مهّ علمارء ال العَلمادء بالللهّ فتبإذا‬ ‫ت‬
‫ن العَلم ب ک تهتی سأةب المکنون لیعَسل ت د‬ ‫م ت‬ ‫ن ب‬ ‫گفت مصطفی‪-‬صلعَم‪» :-‬إ ب ل‬
‫ل‬
‫ل الغبیرة باللهّ«‪.‬‬ ‫کره إ بلل اه د‬ ‫نطقوا بهّ لم ی تن س د‬
‫علمها سهّ قسم آمدند‪ :‬قسم اول علم بنی آدما آمد و قسم دوما علم فرشتگان و قسم‬
‫سوما علم مخلوقات و موجودات اما علم چهارما علم خداست تعَالی و تقدس کهّ علم‬
‫مکنون و مخزون میخوانند پس علم مکنون جز عالم خدا کس نداند و ندانم کهّ هرگز‬
‫صین« ترا بچین و ماچین باید‬ ‫م وت ل توس بال ل‬ ‫دانستهای کهّ عالم خدا کیست؟ »داطدلبوا العَل ت‬
‫متی کأنبیاء بنی بإسرائیل« بیابی‪.‬‬ ‫رفت‪ ،‬آنگاه »ع دتلمادء ا د ل‬
‫بر کداما راه میباید رفت؟ بر راه عمل‪ ،‬عمل تن نمیگویم بر راه عمل دل میگویم و معَلوما‬
‫م مالی تسعَلم«‪.‬‬ ‫عل س ت‬ ‫هّ الل ل د‬
‫هّ ب‬ ‫ل ببما ع تبلم وتلرث ت د‬ ‫م ت‬ ‫ن عت ب‬ ‫م س‬‫است کهّ گفتهّ است‪ » :‬ت‬
‫م الناس علی قتد ترب عقوبلهم« پندی تمامست؛ أما درین ورقها بعَضی سخنها گفتهّ‬ ‫دریغا »ک تل ب ت‬
‫شود کهّ نهّ مقصود آن عزیز بود‪ ،‬بلکهّ دیگر از محبان باشد کهّ وقت نوشتن حاضر نباشند‪،‬‬
‫ایشان را نیز نصیبی باید تا نپنداری کهّ همهّ مقصود تویی‪ .‬زیرا کهّ هر کهّ چیزی شنود کهّ‬
‫نهّ مقاما وی بود ونهّ در قدر فهم وی باشد‪ ،‬ادراک و احتمال آن نکند‪ .‬تو ای عزیز پنداری‬
‫کهّ قرآن مجید خطابست با یک گروه یا با صد طایفهّ یا با صدهزار؟ بلکهّ هر آیتی و هر‬
‫حرفی خطابست با شخصی‪ ،‬و مقصود شخصی دیگر بلکهّ عالمی دیگر‪ .‬وآنچهّ درین‬
‫ورقها نوشتهّ شد‪ ،‬هر سطری مقامی و حالتی دیگر است و از هر کلمهای مقصودی و‬
‫مرادی دیگر‪ ،‬و با هر طالبی خطابی دیگر کهّ آنچهّ با تزسید گفتهّ شود نهّ آن باشد کهّ با عمرو‬
‫بود‪ ،‬و آنچهّ خالد بیند بکر مثِل ا نبیند‪.‬‬
‫دلللهّ رب العَالمین« بوجهل شنید‪ ،‬یا مقصود او بود؟ او از‬ ‫ای عزیز! تو پنداری کهّ »الحم د‬
‫قرآن »دقل یا اریها الکافرون« شنود و نصیبش این بود؛ اما »الحمدلللهّ« نصیب محمد بود‬
‫و محمد شنید‪ .‬و اگر باور نمیکنی از عمر خطاب بشنو کهّ گفت‪ :‬مصطی‪ -‬صلعَم‪ -‬با‬
‫ابوبکر سخن گفتی کهّ شنیدما ودانستم و گاه بود کهّ شنیدما و ندانستم‪ ،‬و وقت بود کهّ‬
‫نشنیدما و ندانستم‪ ،‬چهّ گویی؟ از عمر دریغ میداشت! نهّ حاشا و کل ازو دریغ نمیداشت‪،‬‬
‫لیکن فرزند طفل را کهّ رضیع بود از بره بریان و حلوای شکر نگاه دارند کهّ او را معَده‬
‫مضراو نشود‪.‬‬ ‫مشروبات د‬ ‫مأکولت و ت‬ ‫احتمال نکند‪ ،‬تا رسیدۀ ۀ روزگار شود آنگاه ت‬
‫خلق السموات و‬ ‫هّ الذی ت‬ ‫ل‬
‫ن ترلبکم الل د‬ ‫عبدالللهّ بن عباس میگوید کهّ اگر این آیت را کهّ »إ ل‬
‫متمونی بالحجارة«‬ ‫ج س‬‫ض فی ستةب ایاما ثم استوی علی العَرش« تفسیر میکنم »ل تتر ت‬ ‫الر ت‬
‫هریره‪ -‬رضی اللهّ عنهّ‪ -‬گفت کهّ اگر‬ ‫ل‬ ‫یعَنی صحابهّ‪ -‬رضی اللهّ عنهم‪ -‬مراسنگسار کنند‪ .‬ابو د‬ ‫ل‬
‫ل المدر‬ ‫ن ی تتتنلز د‬ ‫ه‬‫ت‬
‫ب د ی‬ ‫ل‬‫مثِ‬ ‫الرض‬ ‫من‬ ‫و‬ ‫سموات‬ ‫خلق سبع‬ ‫این آیت را شرح کنم کهّ »الللهّ الذی ت‬
‫فدرتمونی«‪ ،‬یعَنی خلق مراکافر خوانند‪.‬‬ ‫ن«‪» ،‬ل تک ت ل‬ ‫بینهد ل‬
‫ل‬
‫عبداللهّ بن عباس میگوید‪:‬شبی با علی بن ابی طالب‪ -‬کرما اللهّ وجههّ‪ -‬بودما تا روز‪ ،‬شرح‬ ‫ل‬
‫ت نفسی کالجیرةب عند البحرب العَظیم«‪.‬یعَنی خود را نزد وی‬ ‫بای بسم الللهّ میکرد‪» :‬فرأی د‬
‫چنان دیدما کهّ سبویی نزد دریایی عظیم‪ .‬از دریا‪ ،‬چهّ بر توان گرفت؟ تا ساکن دریا‬
‫دی دارد؛ ملح از دریا‪ ،‬چهّ حد ب و وصف کند و چهّ برگیرد؟!‬ ‫ح ل‬ ‫دری و ت‬ ‫نشوی‪ ،‬هرچهّ یابی قت ت‬
‫زیرا کهّ هرچهّ برگیرد باز بریزد کهّ مقاما در بحر دارد‪ ،‬اما ب تلر از بحر چهّ خبر دارد؟ »ظ تتهر‬
‫ۀ خدا‬ ‫ۀ خلق باشد بر و بری باشد و هرچهّ آموخت ۀ‬ ‫الفساد د فی البلر و البحر‪ .‬هرچهّ آموخت ۀ‬
‫ن ع تیلم القرآن«‪ .‬بحر و بری باشد و بحر نهایت ندارد »ولدیحیطون بشیبء‬ ‫باشد کهّ »الرحم د‬
‫ن علمهّ«‪.‬‬ ‫م س‬‫ب‬
‫مسرآة د المؤمن« بدینجا لیق‬ ‫د ب‬‫ن‬ ‫المؤم‬ ‫ت‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫حدیث‬ ‫ازین‬ ‫ای‬ ‫شمه‬ ‫عزیز!‬ ‫ای‬ ‫شنوی‬ ‫می‬ ‫چهّ‬
‫است‪ .‬هر کهّ چیزی نداند و خواهد کهّ بداند او را دو راهست‪ :‬یکی آن باشد کهّ با دل خود‬

‫‪4‬‬
 ‫ۀ دل خود خود را بدست آرد‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ‬ ‫رجوع کند بتفکر و تدبر تا باشد کهّ بواسط ۀ‬
‫فتون« گفت‪ :‬هرچهّ پیش آید باید‬ ‫م س‬ ‫ال‬ ‫فتاک‬ ‫س‬ ‫فت قتل سبکت و إن أ ت‬
‫د‬ ‫ت ب س‬ ‫ت‬ ‫ست ت س ب‬ ‫السلما‪ -‬ازاینجا گفت کهّ‪» :‬إ ب س‬
‫مفتی آن صدق دل باشد‪ .‬اگردل فتوی دهد امر خدا باشد میکن؛ و اگر فتوی‬ ‫کهّ محل و د‬
‫مة«‪ .‬هرچهّ دل‬ ‫ت‬
‫ة و للشیطان ل ل‬ ‫م ر‬ ‫ت‬
‫ملک ل ی‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫ن ل بل ت‬
‫ندهد ترک کن‪ ،‬و اعراض پیش گیرد کهّ »إ ل‬
‫ۀ‬
‫مهّ در هم ۀ‬ ‫ت‬
‫فتوی دهد خدایی باشد‪ ،‬و هرچهّ رد کند شیطانی باشد و نصیب این دو ل ل‬
‫ماره‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫نفس‬ ‫ما‬ ‫جسدها هست از اهل کفر و اسلما‪ .‬کارهای ما دشوار بدانست کهّ مفتی‬
‫مارة ر بالسوبء«‪ .‬هر کرا مفتی دلست او متقی و سعَید است و هر‬ ‫فس تل ل‬‫ن الن ت س‬‫است کهّ »إ ل‬
‫کرا مفتی نفس است او خاسرو شقی است؛ و اگر شخصی این اهلیت و استعَداد ندارد‬
‫ۀ دل خود بداند دل کسی دیگر بجوید و بپرسد کهّ این اهلیت یافتهّ باشد‬ ‫بواسط ۀ‬ ‫کهّ‬
‫ۀ تو باشد‪.‬‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ذکر بإن کن سدتم لتعَلمون‪ :‬تا دل غیری آین ۀ‬ ‫»فأسألوا أهل ال ب‬
‫ۀ قلم الللهّ است کهّ بر وی‬ ‫ۀ‬ ‫مقابل‬ ‫در‬ ‫خود‬ ‫قسمی‬ ‫قسم‪:‬‬ ‫دو‬ ‫بر‬ ‫است‬ ‫منقسم‬ ‫ای دوست دلها‬
‫ن الللهّ کاتب باشد؛ پس هرچهّ‬ ‫هّ فی قلوبهم الیمان« و یمی د‬ ‫نوشتهّ شده است کهّ »ک تتتب الل ل د‬
‫نداند چون بادل خود رجوع کند بدین سبب داند‪ .‬قسم دوما هنوز نارسیده باشد و خاما در‬
‫ۀ قلم الللهّ نبود؛ چون از یکی کهّ دلش آینهّ و لوح قلم الللهّ باشد بپرسد و معَلوما کند‪،‬‬ ‫مقابل ۀ‬
‫ۀ جان مرید‬ ‫ۀ جان پیردیدن چهّ باشد‪ .‬پیر‪ ،‬خود را در آین ۀ‬ ‫او از اینجا بداند کهّ خدا را در آین ۀ‬
‫ببیند اما مرید در جان پیر خدا را بیند‪.‬‬
‫و مثِال همهّ کهّ گفتم آنست کهّ جماعتی بیماران برخیزند و بنزد طبیب روند و علج خود‬
‫بجویند‪ .‬طبیب نسخهای مختلف بجهت تسکین امراض بدیشان دهد اگر کسی گوید‪ :‬این‬
‫اختلف نسخها از جهل طبیب است غلط گفتهّ باشد و جاهل این گوینده باشد کهّ این‬
‫اختلف نسخها کهّ افتاد از اختلف علل افتاد‪ .‬پس علتها گوناگونست‪ ،‬نسخت همهّ علتها‬
‫بیک علت باز دادن سخت جهل و خطا باشد؛ آنها کهّ دانند کهّ چهّ گفتهّ میشود خود دانند‪.‬‬
‫ما علی خمس« خود نسخهای‬ ‫ی السل د‬ ‫اکنون علت دین و اسلما قالب یک رنگ باشد‪» .‬ب دن ب ت‬
‫ما کار باطن‬ ‫ۀ مؤمنان است؛ ا ل‬ ‫معَین داده است کهّ پنج نسخت است کهّ علج و دوای جمل ۀ‬
‫و روش قلب‪ ،‬ضبطی و اندازهای ندارد‪ .‬لجرما بهر واردی پیری بباید کهّ طبیب حاذق‬
‫باشد کهّ مرید را معَالجهّ کند و از هر دردی مختلف درمانی مختلف فرماید‪ .‬آنها کهّ ترک‬
‫م الللهّ‬ ‫علج و طبیب کردهاند خود آن بهتر باشد کهّ در علت فرو شوند زیرا کهّ »وتل توس ع تل ب ت‬
‫دس‬ ‫فیهم خیرا ا تلسمتعَهم«‪ .‬پس چون طبیب حاذق در راه رونده بباید‪ ،‬باجماع مشایخ‪ -‬ق ل‬
‫خ لهّ لدین لهّ«‪ .‬و شیخ را نیز‬ ‫ن لشی ت‬ ‫م س‬ ‫الللهّ ارواحهم‪ -‬فریضهّ باشد؛ و از اینجا گفتهاند‪ » :‬ت‬
‫فریضهّ بود خلفت قبول کردن‪ ،‬و تربیت کردن مریدان را فرض راه بود‪ .‬اگر تمامتر‬
‫ضکم‬ ‫خلئف فی الرض وتترفتعت ب تعَس ت‬ ‫جتعَلکم ت‬ ‫خواهی از خدای تعَالی بشنو کهّ گفت‪» :‬هوالذی ت‬
‫خبلفلنهم فی الرض کما‬ ‫وق بعَضی د تترجات«‪ .‬و بیان خلفت باطن جای دیگر گفت‪» :‬ل تتیست ت س‬ ‫فت س‬
‫خلف الذین من قتب سبلهم«بیت‪:‬‬ ‫ت‬ ‫است ت س‬
‫ز احوال دل خویش حسسذر نتسسوان کسسرد‬ ‫کسسس را ز نهسسان دل خسسبر نتسسوان کسسرد‬
‫انسسسانی را ز خسسود بسسدر نتسسوان کسسرد‬ ‫کسسس عسسالم شسسرع را تزب تسسر نتسسوان کسسرد‬
‫بسسا خسسویش بکسسوی او گسسذر نتسسوان کسسرد‬ ‫محجوبسسان را بسسدین‪ ،‬نظسسر نتسسوان کسسرد‬

‫دریغا قفل بشریت بر دلهاست‪ ،‬و بند غفلت بر فکرها‪ ،‬و معَنی »أتفل ی تتتدیبرون القرآن تأما‬
‫ب أقفادلها« این باشد‪ .‬چون فتوح فتح و نصرت خدای تعَالی درآید کهّ »إذا جاء‬ ‫علی دقلو ض‬
‫سهم« پدید‬ ‫ف ب‬‫سدنریهم آیابتنافی الفاق و فی ان د‬ ‫فستح« این قفل از دل بردارد‪ » .‬ت‬ ‫صدر الل لهّب وال ت‬
‫نت س‬
‫ملک‬ ‫د‬ ‫و‬ ‫ملکوت‬ ‫آید‪،‬‬ ‫بدر‬ ‫خود‬ ‫از‬ ‫شود‬ ‫حاصل‬ ‫نباتا«‬ ‫الرض‬ ‫من‬
‫ب‬ ‫کم‬ ‫د‬ ‫ت‬‫ب‬ ‫ن‬‫أ‬
‫د ستت‬ ‫هّ‬‫ل‬ ‫ل‬‫»وال‬ ‫ت‬‫ب‬ ‫نبا‬ ‫و‬ ‫اید‬
‫ت و الرض« از‬ ‫م ملکوت السموا ب‬ ‫ری ابراهی ت‬ ‫ملک شود کهّ »کذلک ن د ب‬ ‫س‬ ‫ملک و مالک ال د‬ ‫ببیند و د‬
‫خود بدر آید‪.‬‬
‫م‬ ‫ت‬
‫نل س‬‫م س‬ ‫ت ت‬ ‫ت السموا ب‬ ‫ل ملکو ت‬ ‫خ د‬
‫عیسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬ازین واقعَهّ خبر چنین داد کهّ »لی تد س د‬
‫یولد س میرتین« گفت‪ :‬بملکوت نرسد هرکهّ دوبار نزاید یعَنی هر کهّ از عالم شکم مادر بدر‬
‫آید این جهان را بیند و هرکهّ از خود بدر آید آن جهان را بیند‪» .‬أبدادنهم فی الدنیا و قلودبهم‬
‫ت والرض« کتاب وقت او‬ ‫سیر فی السموا ب‬ ‫م ال ب‬‫ۀ »ی تعَسل ت د‬
‫فی الخرة« این معَنی باشد‪ .‬آیین ۀ‬

‫‪5‬‬
 ‫ف نفسهّ« او را روی نماید‪» ،‬فقد ع تترف ریبهّ« نقد وقت او شود‪ .‬از »یوما‬ ‫عر ت‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫شود‪ » .‬ت‬
‫عسند ربی‬ ‫ت ب‬ ‫أبی‬‫لرض« رسیده »رأی قلبی ربی« بیند‪ » .‬ت‬ ‫لرض« گذشتهّ بود و »بغتسیر ا ت‬ ‫لا ت‬ ‫ت دب تد ی د‬
‫د‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫د‬
‫ده ما أوحی« بشنود‪.‬‬ ‫سقین« بچشد‪ .‬فأوحی بإلی ع تب س ب‬ ‫منی و ی ت س‬ ‫ی دط سعَب د‬
‫ای عزیز اگرخواهی کهّ جمال این اسرار بر تو جلوه کند از عادت پرستی دست بدار کهّ‬
‫دنا أباتءنا‬ ‫ج س‬ ‫عادت پرستی بت پرستی باشد‪ .‬نبینی کهّ قدح این جماعة چگونهّ میکند »إ بلنا وت ت‬
‫س‬ ‫س‬
‫مقتدون«! و هرچهّ شنودهای ازمخلوقات فراموش کن »ب بئ ت‬ ‫علی امةض و إ بلنا علی آثارهم د‬
‫ماما«‪ .‬و هرچهّ‬ ‫ن‬
‫ی ت ل‬ ‫نة‬ ‫الج‬ ‫خل‬ ‫د‬ ‫د‬
‫ت س‬ ‫ی‬‫»ل‬ ‫کهّ‬ ‫گیر‬ ‫ناشنوده‬ ‫ای‬ ‫شنوده‬ ‫هرچهّ‬ ‫مهّ«‪ .‬و‬ ‫جل تزع س د‬ ‫ة الیر د‬ ‫مط بی ی د‬ ‫ت‬
‫سسوا«‪ .‬و هرچهّ بر تو مشکل گردد جز بزبان دل سؤال مکن و‬ ‫ی‬ ‫ج‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬‫»ول‬ ‫گیر‬ ‫نادیده‬ ‫بنماید‬
‫ج إ بل تسیهم تلکان خیرا ا ل تدهم«‪ .‬نصیحت خضر قبول‬ ‫خدر ت‬ ‫صبروا حتی ت ت س‬ ‫ت‬ ‫هم‬ ‫رسی »وتل توس أن د‬ ‫صبر کن تا‬
‫هّ بذکرا«‪.‬‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫من س د‬‫ث لک ب‬ ‫سألنی عن شیضء حتی أحد ب ت‬ ‫کن »فل ت ت س‬
‫جلون«؛ و میطلب کهّ زود بیابی کهّ‬ ‫د‬ ‫د‬
‫ستتعَ ب‬ ‫سأریکم آیاتی فل ت ت س‬ ‫چون وقت آید خود نماید کهّ » ت‬
‫ت‬ ‫ث بعَد ذلک أمراا«‪ .‬چون روی رسی و بینی؛ و هرگز تا نروی نرسی »أ ت‬
‫م‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫س‬ ‫حد ب د س ت‬ ‫هّ ی ت س‬ ‫ل الل ل د‬ ‫»ل تعَت ی‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫جروا فیها« امر است بر‬ ‫ة فتدتها ب‬ ‫ض اللهّب واسعَ ا‬ ‫ن أر د‬ ‫م ت تک د س‬ ‫تیسیروا فی الرض فتی تن سظروا«‪» .‬أل س‬
‫جر فی سبیل اللهّل‬ ‫ن یها ب‬‫م س‬ ‫منزلی »وت ت‬ ‫سیر و سفر؛ اگر روش کنی عجایب جهان بینی در هر ت‬
‫ستعَة«‪ .‬در هر منزلی ترا پندی دهند و پند گیری »فتذ تکسرک‬ ‫غما ا کثِیرا ا وت ت‬ ‫مرا ت‬ ‫جد فی الرض د‬ ‫یت ب‬
‫فعد المؤمنین«‪.‬‬ ‫ذکری ت تن س ت‬ ‫فإ ت ب‬
‫ال‬ ‫ن‬
‫عد ت المتقون«‪ .‬ترا بجایی رسانند کهّ‬ ‫ل الجینة التی ود ب‬ ‫مثِ د‬ ‫این همهّ آیتها جز بمثِل ندانی کهّ » ت‬
‫جو‬ ‫ن یأجو ت‬ ‫مسنفوش«‪» .‬إ ب ل‬ ‫ن ال ت‬ ‫س‬ ‫جبا د‬
‫ل کالعَبهس ب‬ ‫ن ال ب‬ ‫دها و کوهها چون پشم رنگین شود »توتکو د‬ ‫س ل‬
‫مفسدون فی الرض« ترا بنمایند‪ .‬بدانی کهّ این همهّ در تن آدمی کداما‬ ‫ج د‬ ‫ماجو ت‬
‫سک التی ب تسین‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ف د‬‫عدی ع تد دوبک ن س‬ ‫ماره را دریابی »أ س‬ ‫صفتهاست؟ پس دجال‪ ،‬حال نفس ا ل‬
‫قلین« درآید و ترا بمیراند و فانی‬ ‫ت الحق دتوازی عمل الثِ ت‬ ‫ذبا ب‬ ‫ج ت‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ة ب‬ ‫جسنیک«‪ .‬پس »جذب ر‬ ‫ت‬
‫د‬
‫ملیت یمشی علی وجهّ الرض تفلی تن سظر بإلی ابن ابی دقحاتفة«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫إلی‬ ‫ت ب‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫ین‬‫ت‬ ‫أن‬ ‫أراد‬ ‫ن‬
‫ت س‬ ‫م‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫کند‬
‫میتا ا فاحییناه«‪ .‬چون باقی شدی ترا بگویند کهّ چهّ کن و چهّ‬ ‫کان‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫و‬‫پس زنده شوی »أ ت‬
‫ت‬ ‫ت ت س‬
‫ۀ عشق نهند و هر زمان‬ ‫سب دتلنا«‪ .‬آنگاه ترا در بوت ۀ‬ ‫هدوا فینا ل تن تسهدی بن تدهم د‬ ‫باید کرد »والذین جا ت‬
‫جهابده« تا آتش ترا سوختهّ گرداند‪ .‬چون سوختهّ شدی نور‬ ‫هدوا فی اللهّ حقی ب‬ ‫ل‬ ‫گویند‪» :‬وجا ب‬
‫ن تیشاء«‪ ،‬و خود نور تو باطل است و نور وی حق‬ ‫ت س‬ ‫م‬ ‫لنوره‬ ‫ب‬ ‫هّ‬
‫د‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫یهدی‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫نو‬ ‫علی‬ ‫باشی »نورر‬
‫و حقیقت نور او تاختن آرد‪ ،‬نور تو مضمحل شود و باطل گردد‪ .‬همهّ نور وی باشی‬
‫ذف الحق علی الباطل فیدمغهّ«‪.‬‬ ‫طل بل نق ب‬ ‫ب الللهّ الحقت و البا ب‬ ‫ضرب د‬ ‫کذلک ی ت س‬ ‫» ت‬
‫ن ترلبهّ« خود میگوید کهّ کار چونست‬ ‫م س‬ ‫علی نورض ب‬ ‫پس اگر هیچ نشانی نتوان دانستن »فتهدوت ت‬
‫و چون باشد‪ .‬کار را باش اگر سر کار داری و اگر نهّ بخود مشغول باش‪ .‬مگر کهّ از‬
‫شتتغل‬ ‫ل وتإ بلل تفلت ت س‬ ‫ل الروح فتتتعَا ت‬ ‫ت علی ب تذ س ب‬ ‫در ت‬ ‫ن قت ب‬ ‫ذوالنون مصری نشنیدهای کهّ چهّ گفت‪» :‬إ ب س‬
‫بت دیرهات الصوفیة«‪ .‬اگر برگ آن داری کهّ اول قدما‪ ،‬جان دربازی بر ساز باش‪ ،‬و اگر‬
‫نتوانی ترهات صوفیان و مجاز و تکلفات صوفیانهّ ترا چهّ سود دارد؟ خواجهّ ابوعلی‬
‫سرخسی این بیتها را مبحث سخت وارد و لیق گفتهّ است در معَنی قول ذوالنون‪:‬‬
‫وگرنهّ رو بسلمت کسسهّ بسسر سسسر کسساری‬ ‫در آی جانسسا بسسا مسسن بکسسار اگسسر یسساری‬
‫تسسسرا سسسسلمت بسسسادا مسسسرا نگوسسسساری‬ ‫نهّ همرهی تو مسسرا راه خسسویش گیسسر و‬
‫دگسسسر مسسسرا بغسسسم روزگسسسار نسسسسپاری‬ ‫بسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسرو‬
‫کسسسهّ سسسسیر گشسسستم ازیسسسن زیرکسسسی و‬ ‫ۀ خمسسسار بسسسر بسسسدو بسسسسپار‬ ‫مسسسرا بخانسسس ۀ‬
‫هشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسیاری‬ ‫نبیسسسذ چنسسسد مسسسراده بسسسرای مسسسستی را‬

‫با تو گفتم اگرچهّ مخاطب تویی اما مقصود و فایده دیگری و غایبی بر خواهد داشت‪ .‬از‬
‫آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬سی سالست کهّ سخن با خدایتعَالی میگویم و خلق می‬
‫پندارند کهّ با ایشان میگویم ای عزیز معَذور دار‪ .‬قاضی فضولی همدانی از کجا‪ ،‬و این‬
‫سخنهای اسرار ازکجا؟ گوینده نمیداند کهّ چهّ میگوید شنونده چهّ داند کهّ چهّ میشنود!‬
‫بسیار رسائل بروزگار دراز بقاضی اماما سعَدالدین بغدادی و خواجهّ اماما عزالدین و اماما‬
‫ضیاءالدین و خواجهّ کامل الدولت و الدین نوشتم کهّ مجلدات بود‪ ،‬اما این ساعت مدتی‬

‫‪6‬‬
 ‫بود کهّ بنوشتن عزما نداشتم‪ ،‬و تقصیر میبود و میافتاد‪ .‬و چنان قصد کهّ در اوقات ماضی‬
‫میبود بمن اکنون نمیبود‪،‬از بهر آنکهّ مدتی بود کهّ دل این شیفتهّ از زبان میشنود کهّ زبان‬
‫مستمع‪ .‬در آن وقت قصد و عزما نوشتن بسیاری میافتاد؛ اکنون‬ ‫قایل بودی و دل د‬
‫مدتیست کهّ زبانم از دل میشنود دل قایل است و زبان مستمع‪ .‬و این بیچاره را اوقات و‬
‫حالت بوالعَجب روی مینماید مدتها و وقتها میباشد‪.‬‬
‫اما سید را‪ -‬صلوات الللهّ و سلمهّ علیهّ‪ -‬هر لحظهّ و هر لمحهّ خود هر دو حالت کهّ گفتهّ‬
‫ن هوإ بل ل وحی یوحی« خبر ده این معَنیست‪ .‬چون‬ ‫عن الهوی إ ب س‬ ‫شد بودی‪» .‬توما ی تسیطقد ت‬
‫ت‬
‫خواستی کهّ زبانش از دل شنود‪ .‬گفتی‪» :‬أبرحنا یا بلل« ما را از خودی خود ساعتی با‬
‫مسیرا« ای‬ ‫ح ت‬ ‫حقیقت ده؛ و چون خواستی کهّ دل مستمع زبان باشد‪ ،‬گفتی‪» :‬ک تکلمینی یا د‬
‫عائشهّ مرا ساعتی از حقیقت باخود ده‪ ،‬و مرا با خودآر؛ تا جهانیان فایده یابند‪ ،‬تا وی‬
‫مکابرما الخلق«‪.‬‬ ‫د‬
‫م ت‬ ‫م ت‬‫ت بلت ک‬ ‫عبارت میکند کهّ »ب دبعَثِ د‬
‫ۀ چند درخواست کرد بر‬ ‫ۀ‬ ‫نکت‬ ‫بزرگوار‬ ‫عزیز‬ ‫آن‬ ‫آنچهّ‬ ‫کهّ‬ ‫آمد‬ ‫آن‬ ‫این خود رفت‪ ،‬مقصود‬
‫طریق سؤال‪ ،‬در جواب آن دستوری با نهاد و حقیقت خود بردما‪ ،‬و حقیقتم و نهادما‬
‫دستوری با دل برد و دلم دستوری با جان مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬برد‪ ،‬و روح مصطفی‬
‫از حق تعَالی دستوری یافت و دلم از روح مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬دستوری یافت؛ حقیقتم‬
‫ازدل دستوری یافت و زبانم از نهاد و حقیقتم دستوری یافت‪.‬‬
‫پس هرچهّ در مکتوبات و امالی این بیچاره خوانی و شنوی از زبان من نشنیده باشی‪ ،‬از‬
‫دل من شنیده باشی از روح مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬شنیده باشی؛ و هرچهّ از روح‬
‫ن هو‬ ‫ن الهوی إ ب س‬ ‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬شنیده باشی از خدا شنیده باشی کهّ »مای تن سط بقد ع ت ب‬
‫ن الذین دیبایعَوتنک إ بلنما‬ ‫ل فقد اطاع ت الللهّ«‪» .‬ا ب ی‬ ‫من ی دط ببع الرسو ت‬ ‫ی یوحی«‪ .‬بیان دیگر » ت‬ ‫إ بل ل توح ر‬
‫ن‬
‫م س‬‫ح ب‬ ‫ل اللرو د‬‫ن اللروح قد ب‬ ‫سألوتنک ع ت ب‬ ‫هّ ی تد د الل لهّب فوق أیدیهم« همین معَنی دارد‪» .‬و ی ت س‬ ‫دیبایعَون الل ل ت‬
‫لولی‬ ‫عب سترة ر ب د‬ ‫م ب‬‫صه س‬ ‫ص ب‬‫قد کان فی قب ت‬ ‫مر ربی« منبع این همهّ شده است‪ .‬ای عزیز »ل ت ت‬ ‫ات س‬
‫اللباب« بإذنی و گستاخی داده است بسخن گفتن و واقعَهّ نمودن پیران بامریدان »وک دلال‬
‫ۀ انبیا و رسل بر تو‬ ‫دک« گفت‪ :‬ما قص ۀ‬ ‫ت بهّ فؤا ت‬ ‫ن أسنباء الدرسل مان دثِ تب ب د‬ ‫م س‬
‫علسیک ب‬ ‫قصُ ت‬ ‫نت د‬
‫میخوانیم و مقصود از آن همهّ آراما و آسایش دل تو میجوییم‪.‬‬
‫چون حال چنین آمد کهّ گفتم من نیز چنانکهّ آید گویم‪ ،‬و از آنچهّ دهند بمن من نیز زبده بر‬
‫ون‬ ‫ون بود و در تل ل‬ ‫خوان کتابت نهم‪ ،‬و ترتیب نگاه نتوان داشت کهّ سالک رونده را اگر متل ل‬
‫بماند متوقف شود و ساکن گردد و سخن گفتن حجاب راه او باشد اما اگر سخن گوید و‬
‫اگرنهّ برچهّ خطر باشد! اما ترتیب و نظم و عبارت در کسوتی زیباتر نتوان آوردن‪ .‬این‬
‫ل بلسادنهّ« همین معَنی باشد‪ .‬این سخن هنوز‬ ‫ن ع تترف الللهّ ک ی‬ ‫م س‬‫هنوز نصیب خاص باشد » ت‬
‫تحقیق و حکمت نباشد‪ .‬اما خاص الخاص خود رسیده باشد و او را با خود ندهند‪ ،‬و اگر‬
‫دهند روزگار بحساب گذارندو خود بجایی باز نماند کهّ آنگاه از آن وصف کند‪ .‬مقاما بی‬
‫نهایت دارد‪،‬اگر دستوری یابد از خدا با اهلن‪ ،‬سخنهای چند از بهر اقتدا و اهتدای مریدان‬
‫بگوید و ترتیب نگاه نتواند داشتن‪.‬‬
‫اما اصل سخن سخت قوی و برجای باشد اما هر کسی خود فهم نکند‪ ،‬زیرا کهّ در‬
‫ن ع تترف الللهّ‬ ‫م س‬ ‫کسوتی و عبارتی باشد کهّ عیان آن در عین هر کسی نیاید‪ .‬درین مقاما » ت‬
‫ل بلسادنهّ« بود کهّ چون خود را غایب بینم آنچهّ گویم مرا خود اختیار نباشد‪ ،‬آنچهّ بوقت‬ ‫طا ت‬
‫ل ما یشادء‬ ‫فعَ د‬ ‫مره« یعَنی بر امر عباده »ی ت س‬ ‫ت‬
‫ب علی ا س‬ ‫ل‬
‫اختیار دهند خود نوشتهّ شود »واللهّ غال ب ر‬
‫کم ما دیرید« والللهّ الهادی‪.‬‬ ‫و یح د‬

‫تمهید اصل ثانی‬

‫>شرطهای سالک در راه خدا<‬

‫بدان ای عزیز بزرگوار کهّ اول چیزی ازمرد طالب و مهمترین مقصودی ازمرید صادق‪،‬‬
‫طلبست و ارادت یعَنی طلب حق و حقیقت؛ پیوستهّ در راه طلب میباشد تا طلب روی‬
‫بدو نماید کهّ چون طلب‪ ،‬نقاب عزت از روی جمال خود برگیرد و برقع طلعَت بگشاید‬

‫‪7‬‬
‫همگی مرد را چنان بغارتد کهّ ازمرد طالب چندان بنماند کهّ تمیز کند کهّ او طالب است یا‬
‫جد« این حالت باشد‪.‬‬ ‫جد ی وت ت‬‫ب وت ت‬ ‫ن ط تل ت ت‬ ‫م س‬ ‫نهّ‪ .‬مطلوب او را قبول کند‪ » .‬ت‬
‫ای عزیز طالبان از روی صورت بر دوقسم آمدند‪ :‬طالبان و مطلوبان‪ .‬طالب آن باشد کهّ‬
‫حقیقت جوید تا بیابد‪ .‬مطلوب آن باشد کهّ حقیقت وی را جوید تا بدان دأنس یابد‪ .‬انبیا‪-‬‬
‫علیهم السلما‪ -‬با جماعتی از سالکان طالب خدا بودند‪ .‬سر ایشان ابراهیم خلیل و‬
‫موسی کلیم بودند‪ -‬صلوات الللهّ علیهما‪ -‬نعَتشان بشنو‪» :‬ولما جاء موسی بلمیقابتنا« آمد‬
‫م خلیل« ابراهیم را دوست گرفت؛ در‬ ‫هّ ابراهی ت‬ ‫خذالل ل د‬ ‫بما موسی؛ این‪ ،‬طلب باشد‪» .‬توات ت‬
‫اصل دوست نبوده باشد آنکس کهّ دوستش گیرند چنان نباشد کهّ خود در اصل دوست‬
‫خری« باشد‪ .‬باصطلحی دیگر فنا‬ ‫قدر فت س‬ ‫ف س‬ ‫بوده باشد‪ .‬این طلب را فقر خوانند‪ ،‬اولش »ال ت‬
‫قد ب وقت شود‪.‬‬ ‫ل‬
‫قدر فهو اللهّ« ن ت س‬ ‫م الف س‬ ‫خوانند‪ ،‬انتهای او آن باشد کهّ »بإذا ت ت ی‬
‫اما گروه مطلوبان سر ایشان مصطفی آمد‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬و امت او ب بت تتبعَیت وی کهّ‬
‫حکبوتنهّ«‪ .‬محمد اصل وجود ایشان بود و دیگران ت دیبع‪ .‬موسی را گفتند‪» :‬جاء«‬ ‫حیبهم و ی د ب‬ ‫»ی د ب‬
‫ت‬
‫سری« او را بیاوردیم‪ .‬آمده چون آورده نباشد ان سببیا بنامها و‬ ‫ت‬
‫آمد؛ مصطفی را گفتند‪» :‬ا س‬
‫صفاتهای خدا سوگند خوردند‪ ،‬اما خدابجان و سر و موی و روی او سوگند یاد کرده‬
‫سجی«‪ .‬موسی را گفتند‪» :‬دانظ دسر بإلی الجبل« بکوه نگر؛‬ ‫ل بإذا ت‬ ‫ضحی و اللی ب‬ ‫مرکت وال د‬ ‫»ل تعَت س‬
‫م ت تتر إلی رکبک ک تسیف مد ی‬ ‫مصطفی را گفتند‪ :‬ما بتو نگرانیم‪ ،‬تو نیز همگی نگران ما شو »ا تل ت س‬
‫ن‬‫م س‬ ‫ت بإلیهّ بذراعا‪ ،‬وت ت‬ ‫شسبرا ا تتقیرب س د‬ ‫ب بإلی ب‬ ‫ل«‪ .‬جماعت امتان او را بیان کرد کهّ »من تتقیر ت‬ ‫الظ ب ی‬
‫ت‬
‫ن أتانی یمشی اتی سدتهّ هتسروتلة«‪ ،‬تا اگر یک روش طالب‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫م س‬ ‫ت بإلیهّ باعا‪ ،‬وت ت‬ ‫ی ذراعا تقیرب د‬ ‫ب بإل ل‬‫تقیر ت‬
‫را بود‪ ،‬دو کشش مطلوب را بود‪ .‬اما از آنجا کهّ حقیقت است‪ ،‬طالب خود مطلوب است‬
‫کهّ اگر نجویندش نجوید و اگر آگاهیش نکنند آگاه نشود‪.‬‬
‫شوقد البرار بالی لقائی وتإ بلنی الی‬ ‫ل ت‬ ‫ۀ مطلوبان هر لحظهّ خطاب اینست »الطا ت‬ ‫با طایف ۀ‬
‫ا‬
‫شد ر شوقا«! شوق از حضور و رؤیت باشد نهّ از غیبت و هجران »واشوقا الی‬ ‫لقائهم ل ت‬
‫من قبتبل الیمن« جواب ده این همهّ‬ ‫ن ب‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫فس الرحم ب‬ ‫جد د ن ت ت‬ ‫لقاء اخوانی« گواه اینست‪» .‬أ بلنی ل ب‬
‫ا‬ ‫د‬
‫شده است‪ .‬باصطلحی دیگر این مقاما را بقا خوانند و مسکنت‪» .‬اللیهم احینی مسکینا و‬
‫مترة المساکین« علم این سخن آمده است؛ و از این‬ ‫حشرنی فی دز س‬ ‫مستنی مسکینا ا توا د‬ ‫ات ب‬
‫حییهم فی عافیةب و دیمیدتهم فی عافیة و‬ ‫ن لللهّ عبادا ا ی د س‬ ‫طایفهّ بعَبارتی دیگر خبر داد کهّ »ا ب ل‬
‫خلهم الجنة فی عافیة«‪ .‬دانی کهّ این کداما عافیت‬ ‫س‬ ‫ما القیامةب فی العَافیةو ی دد س ب‬ ‫شدرهم یو ت‬ ‫ح د‬ ‫یت س‬
‫فو و‬ ‫د‬
‫است؟ آن عافیت است کهّ شب قدر خواستی در دعا »اللهم انی اسألک العَت س‬
‫العَافیة«‪.‬‬
‫ۀ محققان خود مجمل گفته‬ ‫ۀ‬ ‫جمل‬ ‫کهّ‬ ‫خدا‬ ‫راه‬ ‫در‬ ‫بسیارست‬ ‫طالب‬ ‫شرطهای‬ ‫عزیز‬ ‫اما ای‬
‫ۀ مذاهب هفتاد و سهّ گروه کهّ معَروفند‪ ،‬اول در راه سالک‬ ‫اند‪ .‬اما یکی مفصل کهّ جمل ۀ‬
‫در دیدۀ ۀ او‪ ،‬یکی بود و یکی نماید؛ و اگر فرق داند و یا فرق کند‪ ،‬فارق و فرق کننده باشد‬
‫نهّ طالب‪ .‬این فرق هنوز طالب را حجاب راه بود کهّ مقصود طالب از مذهب آنست کهّ‬
‫باشد کهّ آن مذهب کهّ اختیار کند او را بمقصد رساند‪ .‬و هیچ مذهب بابتدای حالت بهتر از‬
‫ۀ ایشان یکی گفتهّ است‪:‬‬ ‫ترک عادت نداند چنانکهّ از جمل ۀ‬
‫س ولیهسسسود ت و‬ ‫مجسسسو ت‬ ‫مسسسسلمین و ل ت‬ ‫ل د‬ ‫ن ی تترسون العَار عسسارا‬ ‫ة ما ا ت س‬‫ببالقابدسی لةب فبت سن ت ر‬
‫لنصسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسساری‬

‫چون بآخر طلب رسد خود هیچ مذهب جز مذهب مطلوب ندارد‪ .‬حسین منصور را‬
‫ب رلبی« گفت‪ :‬من بر مذهب خدااما‬ ‫پرسیدند کهّ تو بر کداما مذهبی؟ گفت‪» :‬أنا علی مذه ب‬
‫مختلط باشد؛ و بزرگان طریقت‬ ‫زیرا کهّ هر کهّ بر مذهبی بود کهّ آن مذهب نهّ پیروی بود‪ ،‬د‬
‫را پیر خود خدای تعَالی بود؛ پس بر مذهب خدا باشند و مخلصُ باشند نهّ مختلط‪ .‬اختلط‬
‫صُ لللهّ أ تسرتبعَین‬
‫خل ت ت‬
‫ن ات س‬
‫م س‬
‫توقفست و اخلص ترقی و اخلص در طالب خود شرط است » ت‬
‫ت تینابیعد الحکمة من تقلبهّ علی بلسانهّ«‪ .‬او از مذهبها دور است‪ ،‬ایشان نیز‬ ‫صباحا ا ظ تتهر س‬
‫ق الللهّ«‪ .‬مگر نشنیدهای این دو بیت‪:‬‬ ‫ختلقوا ببأخل ب‬
‫دور باشند گواهست برین »ت ت ت‬
‫رنگ من و تو کجسسا خرنسسد ای ناداشسست‬ ‫آنکس کهّ هزار عالم از رنسسگ نگاشسست‬

‫‪8‬‬
 ‫او بسسی رنگسسست رنسسگ او بایسسد داشسست‬ ‫این رنگ همهّ هسسوس بسسود یسسا پنداشسست‬

‫اگر مذهبی مرد را بخدا میرساند آن مذهب اسلمست و اگر هیچ آگاهی ندهد طالب را‪،‬‬
‫بنزد خدای تعَالی آن مذهب از کفر بتر باشد‪ .‬اسلما نزد روندگان آنست کهّ مرد را بخدا‬
‫رساند و کفر آن باشد کهّ طالب را منعَی یا تقصیری در آید کهّ از مطلوب بازماند‪ .‬طالب‬
‫را با نهندۀ ۀ مذهب کارست نهّ با مذهب‪ .‬بیت‪:‬‬
‫عشقت بنهسسم بجسسای مسسذهب در پیسسش‬ ‫آتش بزنم بسوزما این مذهب و کیسسش‬
‫مقصود رهی تسسویی نسسهّ دینسسست و نسسهّ‬ ‫تا کی دارما عشسسق نهسسان در دل ریسسش‬
‫کیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسش‬

‫تو چهّ دانی کهّ چهّ میگویم؟ میگویم طالب باید کهّ خدا را در جنت و در دنیا و در آخرت‬
‫نطلبد‪ ،‬و در هرچهّ داند و بیند نجوید‪ .‬راه طالب خود در اندرون اوست‪ ،‬راه باید کهّ در‬
‫سکم أ تتفل ت دسبصرون«‪ .‬همهّ موجودات‪ ،‬طالب دل رونده است کهّ هیچ‬ ‫خود کند »توفی تانف ب‬
‫ت الللهّ« همین معَنی دارد‪ .‬بیت‬
‫ب ب تی س د‬
‫راه بخدا نیست بهتر از راه دل »القل د‬
‫ایسسن سسسعَی تسسرا چسسهّ سسود دارد گسویی‬ ‫ای آنسسک همیشسسهّ در جهسسان مسسیپسسویی‬
‫با تست همی‪ ،‬تو جسسای دیگسسر جسسویی!‬ ‫چیسسزی کسسهّ تسسو جویسسان نشسسان اویسسی‬

‫داود پیغمبر‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪ :‬الهی ترا کجا طلب کنم‪ ،‬و تو کجا باشی؟ جواب داد کهّ‬
‫سرةب قلودبهم بلجلی« از بهر آنکهّ هرکهّ چیزی دوست دارد ذکر آن بسیار‬ ‫من سک ت ب‬‫عسند ال د‬‫»أنا ب‬
‫سدعَنی‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫ن ذکرنی« همین معَنی دارد‪» .‬لی ت ت‬ ‫م س‬
‫س ت‬
‫جلی د‬
‫ب شیا أکثِر بذکتره« »أنا ت‬ ‫ح ی‬ ‫نأ ت‬ ‫م س‬‫کند » ت‬
‫ب ع تسبدی المؤمن«‪ .‬آسمان با او چهّ معَرفت دارد کهّ حامل‬ ‫د‬ ‫قل‬ ‫عَنی‬ ‫س‬
‫ب ت‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫لسمائی‬ ‫و‬ ‫أرضی‬
‫او باشد؟ و زمین با او چهّ قربت دارد کهّ موضع او بود؟! قلب مؤمن هم مونس اوست و‬
‫ش الللهّ«‪ .‬هر کهّ طواف‬ ‫ب المؤمن ع تسر د‬ ‫هم محب اوست و هم موضع اسرار اوست »قل د‬
‫قلب کند مقصود یافت‪ ،‬و هر کهّ راه دل غلط و گم کند چنان دور افتاد کهّ هرگز خود را‬
‫بازنیابد! شبی در ابتدای حالت ابویزید گفت‪ :‬الهی راه بتو چگونهّ است؟ جواب آمد‪:‬‬
‫ت« گفت تو از راه برخیز کهّ رسیدی؛ چون بمطلوب‬ ‫صل س ت‬ ‫طریق فت ت‬
‫قد س وت ت‬ ‫ن ال ت‬‫م ت‬‫سک ب‬ ‫»إ بسرتفع نف ت‬
‫رسیدی طلب نیز حجاب راه بود‪ ،‬ترکش واجب باشد‪.‬‬
‫وز خلعَسست تسسو وصسسف کجسسا گسسویم مسسن‬ ‫مل بکسسسا تسسسرا کجسسسا جسسسویم مسسسن‬ ‫گفتسسسم ت‬
‫نسسزد دل خسسود کسسهّ نسسزد دل پسسویم مسسن‬ ‫گفتا کسسهّ مسسرا مجسسو بعَسسرش و ببهشسست‬
‫ج تت‬
‫دة«‪.‬‬ ‫دوا ل ت د‬
‫هّ ع د ی‬ ‫لع ل‬ ‫باش تا از خود بدرآیی بدانی کهّ راه کردن چهّ بود »ولوأرادوالخرو ت‬
‫زنهار تا نپنداری کهّ قاضی میگوید کهّ کفر نیکست و اسلما چنان نیست‪ .‬حاشا و کل! مدح‬
‫کفر نمیگویم یا مدح اسلما‪ .‬ای عزیز هرچهّ مرد را بخدا رساند اسلما است‪ ،‬و هرچهّ مرد‬
‫را از راه خدا بازدارد کفرست؛ و حقیقت آنست کهّ مرد سالک خود هرگز نهّ کفر باز پس‬
‫گذارد و نهّ اسلما کهّ کفر و اسلما دو حالست کهّ از آن لبد است ماداما کهّ با خود باشی؛‬
‫اما چون از خود خلص یافتی‪ ،‬کفر و ایمان اگر نیز ترا جویند درنیابند‪ .‬بیت‬
‫رفتن بطواف کعَبهّ از عقل خطاسسست‬ ‫ۀ ماسسست‬
‫در بتکسسده تسسا خیسسال معَشسسوق ۀ‬
‫ۀ ماسسست‬ ‫د‬
‫با بوی وصسسال او کن بسسش کعَبسس ۀ‬ ‫گر کعَبهّ ازو بسسوی نسسدارد ک دنسسش اسسست‬

‫تا از خودپرستی فارغ نشوی خداپرست نتوانی بودن؛ تا بنده نشوی آزادی نیابی؛ تا پشت‬
‫بر هر دو عالم نکنی بآدما و آدمیت نرسی؛ و تا از خود بنگریزی بخود درنرسی؛ و اگر خود‬
‫را در راه خدا نبازی و فدا نکنی مقبول حضرت نشوی؛ و تا پای بر همهّ نزنی و پشت بر‬
‫همهّ نکنی همهّ نشوی و بجملهّ راه نیابی؛ و تا فقیر نشوی غنی نباشی؛ و تا فانی نشوی‬
‫باقی نباشی‪.‬‬
‫در دایسسسسسسرۀۀ محققسسسسسسان دما نزنسسسسسسی‬ ‫تسسا هرچسسهّ علیقسسست بسسر هسسم نزنسسی‬
‫یسسک روز میسسان کسسم زنسسان کسسم نزنسسی‬ ‫تسسسسا آتسسسسش در عسسسسالم و آدما نزنسسسسی‬

‫‪9‬‬
 ‫ای عزیز آشنایی درون را اسباب است و پختگی او را اوقات است و پختگی میوه را‬
‫اسباب است؛ کلی آنست کهّ آشنایی درون چنان پدید آید بروزگار کهّ پختگی در میوه و‬
‫سپیدی در موی سیاه و طول و عرض در آدمی کهّ بروزگار زیادت میشود و قوی میگردد‪،‬‬
‫اما افزونی و زیادتی کهّ بحس بصرو چشم سر آنرا ادراک نتوان کرد ال بحس اندرونی و‬
‫بچشم دل؛ و این زیادتی خفی التدریج باشد‪ ،‬در هر نفسی ترقی باشد چون سفیدی در‬
‫موی سیاه و پختگی در میوه و شیرینی در انگور؛ اما بیک ساعت پیدا نشود بلکهّ هر‬
‫ساعتی تو افزونی و زیادتی پذیرد‪ .‬اما پختگی کهّ در میوه پدید آید آن را اسباب است‪:‬‬
‫ل و اللنهار«‬ ‫ف الللی ب‬
‫خاک بباید و آب بباید و هوا بباید و تابش آفتاب و ماهتاب بباید »واخبتل د‬
‫بباید؛ این اسباب ظاهر است و اسبابی دیگر بباید چون زحل و مشتری و ستارگان ثابت‬
‫متلک الریح‬ ‫بباید و هفت آسمان و بعَضی از عالم ملکوت بباید چون فرشتگان مثِ ا‬
‫ل‪ :‬ت‬
‫ۀ آسمان؛ و معَبود این همهّ یکیست‬ ‫ۀ باران و فریشت ۀ‬ ‫ۀ زمین و فریشت ۀ‬ ‫ۀ با دو فریشت ۀ‬ ‫فریشت ۀ‬
‫ۀ معَدومات بتقدیر موجود بودی و‬ ‫کهّ اگر نهّ او بودی‪ ،‬خود وجود همهّ محو بودی و جمل ۀ‬
‫ۀ موجودات بتقدیر‪ ،‬عدما بودی‪.‬‬ ‫جمل ۀ‬
‫ملکوتی؛ همچنین آشنایی‬ ‫ت‬ ‫ملکی و بعَضی ت‬ ‫س‬ ‫همچنانکهّ پختگی میوه را اسباب است‪ ،‬بعَضی د‬
‫ملکی‬ ‫د‬ ‫دارد‪،‬‬ ‫تعَلق‬ ‫قالب‬ ‫و‬ ‫بظاهر‬ ‫هرچهّ‬ ‫درون را اسباب است‪ ،‬هم ملکی و هم ملکوتی‪.‬‬
‫بود چون نماز و روزه و زکاة و حج و خواندن قرآن و تسبیح و اذکار و آنچهّ افعَال قالب‬
‫بود کهّ ثواب دان حاصل شود و هرچهّ بباطن تعَلق دارد بعَضی ملکوتی باشد چون حضور‬
‫و خشوع و محبت و شوق و نیت صادق؛ همچنین دل آدمی بروزگار آشنا گردد و این‬
‫هّ لدین تلهّ«‬ ‫خ لت د‬
‫ن لشی ت‬ ‫م س‬‫اسباب چنانکهّ باید دست فراهم ندهد ال در صحبت پیری پختهّ »وت ت‬
‫ل من یشادء« دور باشند‪» .‬و‬ ‫ض ر‬
‫ن یشادء« باشد‪ ،‬و از صفت »ی د ب‬ ‫م س‬
‫کهّ پیران را صفت »ی تسهدی ت‬
‫ة یهدون بالحق« تربیت و آداب ایشان است‪» .‬أصحابی کالدنجوما ببأی کدهم‬ ‫خل ت س‬
‫قنا ام ر‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫م ی‬
‫ب‬
‫م اهت تد تسیتم« احوال پیر و مرید است‪.‬‬ ‫اقت تد تی ست د د‬
‫دریغا این بیتها جمال خویش واخلق نمودندی تا خلق همهّ از حقیقت خود آگاه شدندی‪.‬‬
‫بیت‬
‫او در خطسسر اسسست و خلسسق ازو آگسسهّ‬ ‫آن را کسسهّ دلیسسل ره چسسون مسسهّ نیسسست‬
‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫از خود بخود آمدن رهی کسسوتهّ نیسسست‬
‫بیرون زسر دو زلف شاهد ره نیسسست‬

‫تو چهّ دانی ای عزیز کهّ این شاهد کدامست؟ و زلف شاهد چیست؟ و خد ل و خال کداما‬
‫مقاما است؟ مرد رونده را مقاما ها و معَانیها است کهّ چون آنرا در عالم صورت و‬
‫جسمانیت عرض کنی و بدان خیال انس گیری و یادگار کنی جز در کسوت حروف و‬
‫عبارات شاهد و خد ل و خال و زلف نمیتوان گفت و نمود‪ .‬مگر این بیتها نشنیدهای‪.‬‬
‫مهریست ز مشسسک بسسر شسسکر‪ ،‬پنسسدارما‬ ‫د‬ ‫خالیسسسست سسسسیهّ بسسسر آن لبسسسان یسسسارما‬
‫مهسسر و شسسکر بسسردارما‬‫د‬ ‫آن‬ ‫سسکنم‬
‫ش‬ ‫ب‬ ‫من‬ ‫گسسر شسساه حبسسش بجسسان دهسسد زنهسسارما‬

‫دریغا چهّ میشنوی خال سیاه مهر محمد رسول الللهّ میدان کهّ بر چهرۀ ۀ »لالهّ ال ل الللهّ«‬
‫ختم و زینتی شده است‪ .‬خد شاهد هرگز بی خال کمالی ندارد‪ .‬خد جمال »ل الهّ ال ل‬
‫الللهّ« بی خال محمد رسول الللهّ هرگز کمال نداشتی و خود متصور نبودی و صد هزار‬
‫جان عاشقان در سر این خال شاهد شده است‪ .‬میان مرد و میان لقاءالللهّ یک حجاب‬
‫دیگر مانده باشد‪ ،‬چون ازین حجاب درگذرد جز جمال لقاءالللهّ دیگر نباشد؛ و آن یک‬
‫حجاب کدامست؟ مصراع‪ :‬بیرون زسر دو زلف شاهد ره نیست این مقاما است‪.‬‬
‫دریغا چهّ دانی کهّ شاه حبش کدامست؟ پرده دار »الالللهّ« است کهّ تو او را ابلیس‬
‫میخوانی کهّ اغواپیشهّ گرفتهّ است‪،‬و لعَنت غذای وی آمده است کهّ »فتببعَیزبتک تل تغ سوبی تن یدهم‬
‫أجمعَین«‪ .‬چهّ گویی شاهد بی زلف زیبائی دارد؟! اگر شاهد بی خد و خال و زلف‪،‬‬
‫صورت بندد رونده بدان مقاما رسد کهّ دو حالت بود و دو نور فراپیش آید کهّ عبارت از آن‬

‫‪10‬‬
 ‫یکی خالست و یکی زلف‪ ،‬ویکی نور مصطفی است ودیگر نور ابلیس؛ و تا ابد با این دو‬
‫مقاما سالک را کارست‪.‬‬
‫ۀ افعَال و اقوال‬ ‫ای دوست اینجا ترا معَلوما شود کهّ نشان پیر راه رفتهّ آن باشد کهّ جمل ۀ‬
‫مرید از ابتدا تا انتها داند و معَلوما وی باشد زیرا کهّ پیر کهّ هنوز بلوغ نیافتهّ باشد و تماما‬
‫نرسیده باشد‪ ،‬او نیز خود مرید و طالب باشد‪ ،‬پیری را نشاید‪ .‬مریدی جان پیر دیدن‬
‫ۀ پیر است کهّ در جان او‬ ‫ۀ مرید است کهّ در وی خدا را ببیند‪ ،‬و مرید آیین ۀ‬ ‫باشد‪ ،‬چهّ پیر آئین ۀ‬
‫خود را ببیند؛ همهّ پیران را تمنای ارادت مریدانست‪ .‬دریغا هر کهّ بر راه و طریق پیر رود‬
‫مرید باشد مرپیر را‪ .‬و هرکهّ بر طریق ارادت خودو مراد خود رود مرید مراد خود باشد‪.‬‬
‫مریدی‪ ،‬پیرپرستی باشد و راه ارادت خود زنار داشتن در راه خدا و رسول او‪ .‬اول مرید‬
‫را در راه ارادت این باشد کهّ گفتهّ شد‪.‬‬
‫امامرید را ادبهاست‪ :‬یکی ادب آن باشد کهّ از پیر‪ ،‬معَصومی و طاعت نجوید چنانکهّ‬
‫دانستی؛ و دیگر آنکهّ او را بصورت و عبارت طلب نکند‪ ،‬و او را بچشم سر نبیند کهّ آنگاه‬
‫قالب مجرد بیند از گوشت و پوست‪ ،‬بلکهّ حقیقت و مغز علم و معَرفت وی ببیند بچشم‬
‫دل‪ .‬چهّ گویی ابوجهل و ابولهب و عتبهّ و شيبهّ‪ ،‬مصطفی را ظاهر میدیدند بچشم سر‪،‬‬
‫همچنانکهّ ابوبکر و عمر و عثِمان و علی میدیدند! اما دیدۀ ۀ دل نداشتند تا قرآن بیان‬
‫ظرون إ بل تسیک وهم لی دسبصرون« آنچهّ حقیقت مصطفی بود‬ ‫م ی تن س د‬
‫نادیدن ایشان کرد کهّ »وتتتراهد س‬
‫نتوانستند دیدن‪ ،‬مقصود آنست کهّ پیر حقیقت و معَنی باید طلبیدن و جستن‪ ،‬و نهّ قالب و‬
‫صورت؛ زیرا کهّ مرید باشد کهّ در مشاهدۀ ۀ پیر صدهزار فایده یابد‪.‬‬
‫ادب دیگر آنست کهّ احوال خود جملهّ با پیر بگوید کهّ پیر او را روز بروز و ساعت بساعت‬
‫ن‬ ‫ت‬
‫س ت‬ ‫ح ت‬ ‫صُ علیک أ س‬ ‫ق د‬ ‫ن نت د‬‫ح د‬ ‫تربیت میکند و او را از خطرها و روشهای مختلف آگاه میکند‪» .‬ن ت س‬
‫صصُ« ازین کلمهّ نشان دارد کهّ پیر از بهر راهست بخدا و آنچهّ بدین پیر تعَلق دارد آن‬ ‫ق ت‬‫ال ت‬
‫باشد کهّ راه نماید و آنچهّ بمرید تعَلق دارد آن باشد کهّ جز پیر بکس راز نگوید و زیادت و‬
‫شر‬ ‫حد ت ع ت ت‬ ‫تأ ت‬ ‫ت إ بلنی ترأی د‬ ‫ف بلبیهّ یا أب ت ب‬ ‫ل یوس د‬ ‫ۀ یوسف صدیق »إذ س قا ت‬ ‫نقصان نگذارد‪ .‬واقعَ ۀ‬
‫صصُ درؤیاک علی‬ ‫ق د‬ ‫ی لت ت س‬ ‫ۀ گفتن مریدانست با پیران‪ .‬پس یعَقوب گفت‪» :‬یاب دن ت ل‬ ‫کباا« واقعَ ۀ‬ ‫ک توس ت‬
‫ۀ خود را بکسی مگو‪ .‬پس‬ ‫خوتبتک«‪ .‬اول وصیت کهّ پیر مرید را کند آنست کهّ گوید‪ :‬واقعَ ۀ‬ ‫إب س‬
‫هرچهّ فراپیش مرید آید باید کهّ آن را احتمال کندو آن را خود از مصلحت در راه پیر نهاده‬
‫عجبی نیاید‪ .‬پس چون مرید ازین همهّ فارغ گردد‪ ،‬پیر را نشان با مرید آن‬ ‫باشد تا مرید را د‬
‫من تأویل الحادیث«‪ ،‬و راه و مقصود مرید با وی‬ ‫مکت ب‬ ‫ک‬
‫جتتبیکت ترب رکت وتی دعَتل د‬
‫ذلکت ی ت س‬‫باشد کهّ »وتک ت ت‬
‫ختلقوا‬ ‫م تتکونوا تعَلمون«‪ .‬چون ت ت ت‬ ‫م مال ت س‬ ‫نماید تا وی را نیز استادی درآموزد کهّ »وتی دعَتل ک د‬
‫مک د س‬
‫جدا«‪.‬‬ ‫س ی‬ ‫خلروا لهّ د‬ ‫ببأخلق الشیخ حاصل آید کار بجایی رسد کهّ »وتترتفع أب توتسیهّ علی العَرش وت ت‬
‫دب‬ ‫مؤ ل‬ ‫ادب دیگر آنست کهّ مرید مبتدی حضور و غیبت پیر نگاه دارد و در حضور صورت د‬
‫مراقب باشد و پیر را همچنان بصورت حاضر داند اما مرید منتهی‬ ‫باشد و بغیبت صورت د‬
‫را حضور و غیبت خود یکسان باشد‪ .‬آن نشنیدهای کهّ آن روز کهّ جان مصطفی را وعده‬
‫در رسید کهّ پیش خدای تعَالی برند؛ عبدالللهّ زید انصاری را فرزندی بود بنزدیک او رفت‪،‬‬
‫و از برون رفتن مصطفی ازین جهان پدر را خبر کرد؛ پدر گرفت‪ :‬نخواهم کهّ پس از‬
‫ی« خداوندا چشم‬ ‫عین ت ی‬ ‫ۀمن کس را بیند‪ ،‬و دعا کرد و گفت‪» :‬الللهم اعم ب‬ ‫مصطفی این دید ۀ‬
‫میت عیناه« در ساعت کور شد‪.‬‬ ‫من کور گردان‪ .‬حق تعَالی دعای وی اجابت کرد »فتعَت ب‬
‫ل‬
‫معَلوما است کهّ عشق ابوبکر و عمر و عثِمان و علی‪ -‬رضی اللهّ عنهم‪ -‬با مصطفی هزار‬
‫چندان و بیشتر بود‪ .‬چرا این معَنی بر خاطر ایشان گذر نکرد؟ ای عزیز عبدالللهّ زید قوت‬
‫از ظاهر و صورت مصطفی میخورد و میچشید کهّ چون غیبت صورت آمد‪ ،‬موت چشم‬
‫حاصل آمد؛ و قوت و غذای ابوبکر از دل و جان مصطفی بود و آن دیگر صحابهّ کهّ‬
‫هّ فی صدر ابی بکر«‪ .‬ابوبکر را‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪-‬‬ ‫هّ فی صدری شیئا ا إ بتل و ت‬
‫صب تب ست د د‬ ‫ب الل ل د‬
‫ص ی‬
‫»ما ت‬
‫همچنان غذای جان میدادند‪ .‬دریغا مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬آن روز کهّ از دنیا بیرون‬
‫جةب إ بل ل أبی‬ ‫ل فدسر د‬ ‫سد ر ک د ر‬ ‫ما ت د ت‬ ‫خواست رفت اشارتی لطیف کرد در این معَنی وگفت‪» :‬ألی توس ت‬
‫بکر« گفت همهّ روزنها بستهّ گردد ال روزن ابی بکر و ابوبکر صفتان کهّ همچنان پهن‬
‫گشاده باشد‪.‬‬

‫‪11‬‬
 ‫اویس قرنی‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬چونکهّ مصطفی را میدید بحقیقت قصد صورت را بصورت‬
‫ننمود زیرا کهّ مقصود ازدیدن صورت معَنی بود‪ ،‬چون دیدن معَنی حاصل شد‪ ،‬صورت‬
‫ی« کهّ‬ ‫ما أصل ر‬ ‫حجاب آمد‪ .‬عالمان نارسیدۀ ۀ روزگار عذر مادر در پیش نهند؛ مادر بود اما »ا د ل‬
‫کتاب«‪ .‬مادر اصلی را چگونهّ گذاشتی و کی آمدی کهّ او خود مادر اصلی‬ ‫ما ال ب‬ ‫عن سد ته د ا د ر‬ ‫»وت ب‬
‫بود کهّ چون مادر را میدید صورت کهّ فرزند او باشد کهّ محمد است هم تبع آن باشد؟‬
‫مگر کهّ آن نشنیدهای کهّ مجنون را گفتند کهّ لیلی آمد‪ ،‬گفت‪ :‬من خود لیلیاما و سر‬
‫بگریبان فرو برد‪ ،‬یعَنی لیلی با منست و من با لیلی‪.‬‬
‫ای دوست بدانکهّ هرکاری کهّ پیر‪ ،‬مرید را فرماید خلعَتی باشد الهی کهّ بدو دهند‪ ،‬و هرجا‬
‫ن ی دط ببع‬
‫م س‬ ‫باشد‪ » ،‬ت‬ ‫کهّ مرید باشد در حمایت آن خلعَت باشد کهّ فرمان پیر فرمان خدا‬
‫ت‬
‫رنا« بیان این‬ ‫ة یهدون ب بأم ب‬ ‫کم أبئم ا‬ ‫من س د‬‫جعَتسلنا ب‬ ‫هّ« همین توان بود‪» .‬وت ت‬ ‫قد س أطاع الل ل ت‬ ‫لف ت‬ ‫الیرسو ت‬
‫همهّ شده است‪.‬‬
‫این شیفتهّ را مدتی حالتی و وقتی روی نمودی کهّ اندر سالی چند اوقات ناما خدای‪-‬‬
‫ن« این بیچاره را‬ ‫طرو ت‬ ‫س ت‬ ‫تعَالی‪ -‬بر زبان نتوانستمی راندن تا جمال »ن والقلم و مای ت س‬
‫د«‪ .‬چهّ توانی دانستن کهّ این در کداما‬ ‫ت‬ ‫بنواخت‪ ،‬و قبول کرد و گفت‪ :‬بگو »قد س‬
‫ح ر‬‫ل هو اللهّ أ ت‬
‫مقاما باشد و در کداما حالت شاید گفتن؟! خواندن حقیقی آن باشد کهّ خدا را بخدا‬
‫خوانی؛ و قدیم را بزبان محدث و آفریده خواندن حقیقی نبود‪ .‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ‬
‫هّ«‪ .‬گوش دار تا بدانی کهّ چهّ‬ ‫رف الل ل ت‬ ‫هّ لیعَ ب‬ ‫ل الل ل د‬ ‫ن قا ت‬ ‫م س‬ ‫ل الل ل ت‬
‫هّ وت ت‬ ‫هّ لیقو د‬ ‫ف الل ل ت‬
‫ن ع تتر ت‬ ‫م س‬ ‫گفت » ت‬
‫ل‬ ‫ل‬
‫میگوید‪ :‬گفت‪ :‬هرکهّ خدا راشناسد هرگز نگوید کهّ »اللهّ« و هرکهّ »اللهّ« را بگفت خدا‬
‫را نشناخت و نشناسد‪ .‬چهّ دانی کهّ خدا را بخدا چگونهّ توانی خواندن! تا نقطهای نشوی‬
‫»الللهّ« گفتهّ نباشی‪.‬‬
‫هّ‬
‫از جملهّ آنکهّ پیر‪ ،‬مرید را فرماید در اوراد؛ یکی اینست کهّ گوید‪ :‬پیوستهّ میگوی »ل بإل ت‬
‫هّ«‪ .‬چون ازین مقاما درگذرد گوید بگو‪» :‬الللهّ«‪ .‬نفی و فنای جملهّ در »ل« بگذارد و‬ ‫إ بل ل الل ل ت‬
‫ۀ حرف »هو« شود دو مقاما کهّ در میان دو لما‬ ‫ۀ »إلاللهّ«زند‪ .‬چون نقط ۀ‬ ‫ل‬ ‫رخت در خیم ۀ‬
‫ۀ سالکان راه‬ ‫است واپس گذارد کهّ این دو مقاما و این دو ولیت کهّ مسکن و معَاد جمل ۀ‬
‫خداست واپس گذاشتهّ باشد‪ ،‬چون مرید بدین مقاما رسید پیر او را فرماید تا پیوستهّ‬
‫گوید‪» :‬هوهوهو«‪ ،‬در میان این دو مقاما »الللهّ« فرماید گفتن‪ ،‬چون اعراض از همهّ باشد‬
‫ت‬
‫د« پس ازین توحید باشد‪ .‬خواندن باید‬ ‫ح ر‬ ‫ل هوالللهّ أ ت‬ ‫جز »هو« هیچ دیگر نشاید گفتن‪» .‬قد س‬
‫کهّ در آن توحید و یگانگی باشد‪.‬‬
‫ک این سخنها کهّ خواهد بود و کهّ فراگیرد؟! و‬ ‫مدرب ب‬ ‫مع این رمزها و د‬ ‫مست ب‬ ‫دریغا گویی کهّ د‬
‫ذوق این کرا چشانند؟ و خلعَت این فهم در کداما قالب قلب مطالعَهّ کننده پوشانند؟! اما‬
‫فراگیر این وردها؛ کهّ این ضعَیف بیچاره‪ ،‬بسیاری فتوح روحی دیده است ازین وردها‪.‬‬
‫اگرچهّ اذکار و وردهای خدا خود همهّ مرتبتی بلند دارد اما این اذکار خصوصیتی دیگر‬
‫ب العَالمین« و الصلوة د و‬ ‫دلللهّ ر ک‬ ‫دارد‪ .‬ابتداکرده شد »بسم الللهّ الیرحمن الیرحیم ألحم د‬
‫ۀ‬
‫م ۀ‬ ‫مرویست از ائ ل‬ ‫مجیربست و ت‬ ‫ما علی محمد ب و آلهّ أجمعَین‪ .‬و در همهّ اوقات این دعا د‬ ‫سل د‬ ‫ال ل‬
‫دس‬ ‫مق‬
‫د ی‬ ‫ال‬ ‫قدس‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫زل‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ل د د ست‬ ‫ال‬ ‫ما‬ ‫سل‬ ‫ال‬ ‫مخزون؛‬ ‫ت‬ ‫ال‬ ‫مکنون‬ ‫ت‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫م‬
‫ب‬ ‫باس‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫أدعو‬ ‫أنی‬ ‫ب‬ ‫لهم‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ال‬ ‫»‬ ‫کبار‬
‫من لم یبلد ولم یوتلد‪ ،‬یا‬ ‫یا‬ ‫أبد‬ ‫ل یامن تلم یزل‪ ،‬یا ت‬ ‫د‬ ‫طاهر‪ ،‬یا دهسر یادیهور یا دیهار‪ ،‬یا ت‬
‫أز‬ ‫طهر ال ل‬ ‫ال ل‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت د تس د‬
‫ن‬
‫هو یاهو یا هو یا من ل الهّ ال هو‪ ،‬یا من لی تعَسلم ماهوالهو‪ ،‬یا من لی تسعَلم أین هوالهو‪ ،‬یاکائ د‬ ‫ت‬
‫ن‪ ،‬یا اهیا‬ ‫ل کو ب‬ ‫ونا ا ل بک د ب‬ ‫مک ت ب‬ ‫ن‪ ،‬یا د‬ ‫ل کو ب‬ ‫ن و یاکائنا ا بعَد ت ک ک‬ ‫ل کو ب‬ ‫ح‪ ،‬یا کائنا ا قبل ک ک‬ ‫ن یارو د‬ ‫یا ک تسینا د‬
‫د‬
‫م الموبر‪ ،‬سبحانک‬ ‫جللی عظائ ت‬ ‫م ت‬ ‫ب العَسکرب الجلرار< یا د‬ ‫شراهیا آذونی اصباوث‪> ،‬یاقلهادر یار ل‬
‫هّ‬
‫ت‬ ‫لال‬ ‫هّ‬
‫د‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫ي‬ ‫سب‬
‫ت س ت‬ ‫ح‬ ‫قل‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫لوا‬‫ل‬ ‫و‬
‫ت ت‬ ‫ت‬ ‫فإن‬ ‫ت‬ ‫»‬ ‫قدرتک‬ ‫بعَد‬ ‫عفوک‬ ‫عسلمک سبحانک علی‬ ‫علی حلمک ب تعَسد ت ب‬
‫سمیعد التبصیدر«‪.‬‬ ‫مثِ سل بهّب شیرء و هو ال ی‬ ‫س کت ب‬ ‫ب العَرش العَظیم‪ .‬لی ت‬ ‫ت و هو ر د‬ ‫ال ل هو علیهّ ت توتک یل س د‬
‫م و علی آل‬ ‫ت علی ابراهی ت‬ ‫أللهم صل علی محمد و علی آل محمد ب بعَتد تد ب کل شیء کما صل یی س ت‬
‫م و علی آل ابراهیم إلنک‬ ‫ت علی ابراهی ت‬ ‫ابراهیم و بابرک علی محمد و آل محمد کما باترک س ت‬
‫د‪.‬‬‫حمید ر مجی ر‬
‫دریغاندانم ای عزیز کهّ قدر این دعا دانستهای یا نهّ؟ دریاب کهّ این دعا بر صدر لوح‬
‫محفوظ نوشتهّ است‪ ،‬و قاری این دعا جز محمد‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬نیست و دیگران طفیلی‬

‫‪12‬‬
‫باشند‪ .‬خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬ما را از ثواب این دعا محروما مگرداناد و بلطف و کرما خویش بمنهّ‬
‫و لطفهّ‪.‬‬

‫تمهید اصل ثالث‬

‫>آدمیان بر سه گونه فطرت آفریده شدهاند<‬

‫بدان ای عزیز کهّ خلق جهان سهّ قسم آمدند‪ ،‬و خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬ایجاد ایشان بر سهّ گونهّ‬
‫فطرت و خلقت آفرید‪ .‬قسم اول صورت و شکل آدمی دارند اما از حقیقت و معَنی آدما‬
‫م‬‫ل هد س‬ ‫خالی باشند و قرآن در حق این طایفهّ خبر چنین میدهد کهّ »أولئکت کال تسنعَاما ب ب ت س‬
‫د‬
‫م الغابفلون«‪ .‬ازین قوما ذکر و شرح کردن بس‬ ‫ل«‪ .‬چرا چنیناند؟ زیرا کهّ »أولئکت هد د‬ ‫ض ر‬ ‫أ ت‬
‫مهم نیست‪ ،‬ذکر ایشان در قرآن کهّ کرد‪ ،‬از برای دوستان کرد تا دوستان بدانند کهّ با‬
‫ایشان چهّ کرامت کرده است‪ .‬با مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفتند‪ :‬ترا از بهر سلمان و‬
‫صهیب و بلل و هلل و سالم و ابوهریره و انس بن مالک و عبدالللهّ مسعَود و ابی کعَب‬
‫فرستادیم نهّ از برای ابولهب و ابوجهل و عتبهّ و شیبهّ و عبدالللهّ سلول‪ .‬یا محمد ترا با‬
‫هم یخوضوا‬ ‫مل«‪ .‬و جای دیگر گفت‪» :‬فتذ تسر د‬ ‫ت‬ ‫ایشان چکار! »ذ تسرهم یأ د‬
‫م ال ت‬ ‫میتعَوا وتدیلههد د‬ ‫کلوا وتتیت ت‬
‫عدون«‪.‬‬ ‫حلتی یلقوا یومهم الذی یو ت‬ ‫وتی تل ستعَبوا ت‬
‫ل یا أریها الکابفرون« یعَنی شکل آدما شما را و حقیقت آدما ما‬ ‫ای محمد با مدبران بگو‪» :‬قد س‬
‫را؛ در عالم حیوانی میباشید فارغ و ما در عالم الهی بی زحمت‪ .‬شما طالب ایشان مکن‬
‫کهّ این خلعَت نهّ از برای ایشان نهادهاند‪ ،‬نصیب ایشان ادبار و جهل و بخود بازماندن‬
‫د‬
‫ملکم‬ ‫د‬ ‫م عت ت‬ ‫عملی وتل تک د س‬ ‫قل لی ت‬ ‫ذبوکت فت د‬ ‫نک ی‬ ‫ة« »و إ س‬ ‫ق ا‬ ‫ع ت‬‫کم صا ب‬ ‫قل أنذ تسرت د د‬ ‫نهادهاند »فتبإن أعترضوا فت د‬
‫ملون«‪ .‬کهّ اگر خواست ما بودی‪ ،‬جملهّ در فطرت‬ ‫ما ت تعَس ت‬ ‫م ل‬ ‫ل وأنا بری ب‬ ‫ما أعم د‬ ‫م ل‬‫أن سدتم تبریئون ب‬
‫ن الجاهلین« همین‬ ‫م‬
‫ت ی ب ت‬ ‫ن‬ ‫ن‬‫فلتکو‬ ‫هدی‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫علی‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫عَ‬
‫د ت ت ت د س‬‫م‬ ‫ج‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ء‬ ‫شا‬ ‫و‬‫ت‬
‫ت س‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫بودندی‬ ‫یکسان‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ن فی الرض ک دلهم جمیعَا أفتأن س ت‬
‫ت‬ ‫م س‬ ‫ن ت‬ ‫م ت‬ ‫معَنی دارد‪ .‬و جای دیگر گفت »وتلوس شاتء ترربک ل ت‬
‫منین«‪ .‬ای محمد رسالت تو ایشان را دباغت نتواند کرد کهّ‬ ‫مؤ ب‬ ‫حلتی یکوتنوا د‬ ‫س ت‬‫ت دک سربه د الینا ت‬
‫مر ب‬‫من ال س‬ ‫س ل تکت ب‬ ‫کیمیاگری ارادت‪ ،‬ایشان را از نبوت تو محروما کرده است‪ .‬ای محمد »ل تی س ت‬
‫مو‬ ‫قه د س‬ ‫خت تبلفین« کهّ متفاوت آمدهاند در فطرت چهّ شاید کرد »کذلکت خل ت ت‬ ‫م س‬‫شیرء و لتیزالون د‬
‫عشیرتک‬ ‫ذر ت‬ ‫ة ترکبک« همین معَنی دارد‪ .‬تو ایشان را هر آینهّ پندی میده کهّ »وأن ب‬ ‫ت ک تبلم د‬ ‫م س‬ ‫تت ی‬
‫القتربین« کهّ اگر پند دهی ایشان را؛ و اگر ندهی کهّ اهلیت نیابند‪ ،‬و اهل ایمان و حقیقت‬
‫هم لدیؤمنون«‪ .‬زیرا کهّ پردهای از غفلت و‬ ‫م ت دن سذ بسر د‬ ‫ما ل ت س‬‫نشوند کهّ »سواء عل تی سبهم أأن سذ تسرت تدهم أ س‬
‫ن‬‫ةأ س‬ ‫جهل بر دیدۀ ۀ دل ایشان فروهشتهّ است؛ چهّ بینند کهّ »توجعَلنا علی دقلوببهم أک بن ی ا‬
‫ه«!‬ ‫قدهو د‬ ‫ف ت‬‫یت س‬
‫حجابا ا‬ ‫جعَتسلنا ب تی سن تکت و ب تسین الذین لدیؤمنون بالخرةب ب‬ ‫س‬
‫ت القرآن ت‬ ‫و جای دیگر گفت‪» :‬وتبإذا قتترأ ت‬
‫د‬
‫دون‬ ‫ستورا«‪ .‬این حجاب دانی کهّ چهّ باشد؟ حجاب بعَد است از قربت کهّ »أولئ بکت دینا د‬ ‫م س‬ ‫ت‬
‫ن بعَید« خود همین گواهی میدهد‪.‬‬ ‫ب‬ ‫مکا‬ ‫ت‬ ‫من‬ ‫ب‬
‫قسم دوما هم صورت و شکل آدما دارند‪ ،‬و هم بحقیقت از آدما آمدهاند و حقیقت آدما‬
‫من الط یبیبات و‬ ‫هم ب‬ ‫هم فی الب تکر و التبحر و ترزسقنا د‬ ‫مسلنا د‬ ‫ح ت‬ ‫ما وت ت‬ ‫قد کیرمنا تبنی آد ت‬ ‫دارند‪» .‬وتل ت ت‬
‫فضیل«؛ تفضیلی کهّ دارند نهّ از جهت زر و سیم دارند‬ ‫قنا ت ت س‬ ‫خل ت س‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫م ت‬‫هم علی کثِیرض ب‬ ‫ضلنا د‬ ‫ف ی‬
‫بلکهّ از جهت معَنی دارند کهّ گوهر حقیقت ایشان درقیمت خود نیاید‪ .‬چنانکهّ آدما را مزین‬
‫من دروحی« کهّ مسجود ملیکهّ آمد‪ ،‬جان هر یکی از‬ ‫ت فیهّ ب‬ ‫خ د‬ ‫ف س‬ ‫کردند بروح قدسی کهّ »ون ت ت‬
‫دس«‪.‬‬ ‫ت‬
‫ق د‬ ‫دناه د بروبح ال د‬ ‫روح قدسی مملو کردند کهّ »وأی ت س‬
‫سبون‪.‬‬ ‫ت ب‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ی‬ ‫ماکانوا‬ ‫قلوبهم‬ ‫د‬ ‫علی‬ ‫ن‬
‫ت‬ ‫را‬ ‫س‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫ت‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫بودند‬ ‫دوزخ‬ ‫ۀ اول در دنیا خود در‬ ‫این طایف ۀ‬
‫جوبون«‪ .‬امروز در حجاب معَرفت باشند و فردا بحسرت از‬ ‫ح د‬ ‫م س‬ ‫ت‬
‫مئ بذ ض ل ت‬ ‫ک تتل إ بن یدهم عن ترکبهم ی توس ت‬
‫رؤیت و مشاهده خدا محروما باشند‪.‬‬
‫ۀ دوما امروز با حقیقت و معَرفت باشند‪ ،‬و در قیامت با رؤیت و وصلت باشند‪ ،‬و‬ ‫اما طایف ۀ‬
‫جحیم«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫جار لفی ت‬ ‫ف ل‬
‫ن ال د‬ ‫ن البرار لفی تنعَیم و إ ب ل‬ ‫در هر دو جهان در بهشت باشند کهّ »إ ب ل‬
‫دراکت ما‬ ‫س‬ ‫ماأ‬ ‫و‬ ‫علیین‬ ‫لفی‬ ‫ت‬ ‫البرار‬ ‫کتاب‬ ‫ن‬‫ب ل‬ ‫إ‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫»ک‬ ‫مقتعَدومقاما این طایفهّ‪ ،‬علیین باشد کهّ‬ ‫ت‬

‫‪13‬‬
 ‫ن ل بللهّ‬
‫مقیربون«‪ .‬بقربت و معَرفت رفعَت و علو یابند‪» .‬إ ب ل‬ ‫ما تیشهد ده ت ال د‬ ‫ب مسرقو ر‬ ‫عللیون‪ .‬کتا ر‬ ‫ب‬
‫منافع الناس« این گروه باشند و خاصگان حضرت باشند‪ .‬مقاما شفاعت‬ ‫قدهم ل تب‬ ‫عبادا ا ت‬
‫خل ت‬
‫ن ارتتضی«‪ .‬خلق از وجود ایشان بسیاری منفعَت دنیوی و‬ ‫فعَون إ بل لل ب ت‬
‫م س‬ ‫ش ت‬ ‫دارند »ولی ت س‬
‫اخروی بیابند و برگیرند‪.‬‬
‫ب دین رسیده باشند و حقیقت یقین چشیده و در‬ ‫اما قسم سوما طایفهای باشند کهّ بل ل‬
‫ت بقبائی لی تعَسربدفهم غیری«‪ .‬و بتمامی از این‬ ‫ح‬
‫ت س ت‬ ‫ت‬ ‫»أولیائی‬ ‫حمایت غیرت الهی باشند کهّ‬
‫طائفهّ حدیث کردن ممکن نبود زیرا کهّ خود عبارت از آن قاصر آید‪ ،‬و افهاما خلق آن را‬
‫احتمال نکند‪ ،‬و جز در پردهای و رمزی نتوان گفت‪ :‬و نصیب خلق از معَرفت این طایفهّ‬
‫ن الحقل شیئاا«‪.‬‬ ‫م ت‬ ‫ن لدیغنی ب‬ ‫ن الظ ی‬‫م إ بل ل ظ تن لا ا إ ل‬‫جز تشبیهی و تمثِیلی نباشد »و مای تت یب بعد أکثِ تدرهد س‬
‫ذکرون ما أقول‬ ‫ست ت س‬ ‫ت‬
‫دریغا ما خود همهّ در تشبیهّ گرفتاریم و مشبهی رالعَنت میکنیم کهّ »ف ت‬
‫ن الللهّ بصیر بالعَباد«‪ .‬شمهای در قرآن ذکر این طایفهّ چنین‬ ‫ض أمری بإلی الللهّ إ ل‬ ‫لکم وت دافوک د‬
‫دقوا ماعاهدوالللهّ علیهّ«؛ و از آن عهد چهّ بیان توان کردن و چهّ نشان‬ ‫ص ت‬‫ل ت‬ ‫کردند کهّ»برجا ر‬
‫لو‬ ‫ف اللی ب‬ ‫ن فی اختل ب‬ ‫توان دادن؟ و اگر گفتهّ شود کهّ فهم کند! جایی دیگر فرمود »إ ب ل‬
‫النهارب لیات بلولی اللباب«‪ .‬از همهّ چیزها شرح توان کردن تا ببلب رسند چون بلب‬
‫رسیدند چهّ شاید گفت؟ و از دلب جز خاصیتی نتوان نمود و برمز با مصطفی‪ -‬علیهّ‬
‫ما علی آل یاسین«‪.‬‬ ‫السلما‪ -‬این خطاب فرمود کهّ »سل ر‬
‫ختلقت الکونین« دارند‪ .‬اگر وجود او با این طایفهّ‬ ‫ولکت تلما ت‬ ‫برادر سید باشند و نعَت »ل ت س‬
‫ل إن ک دن سدتم دتحلبون اللهّل‬ ‫نبودی‪ ،‬موجودات و مخلوقات خود متصور و متبین نشدی »قد س‬
‫ت بإخوانی« این گروه باشند‪.‬‬ ‫هّ«‪» .‬ل تی ستتنی تلقی د‬ ‫کم الل ل د‬‫حببب د‬ ‫فإلتبعَونی ی د س‬
‫»أبرنا الشیاتء کماهی« از این جماعت پای کفش در میان دارد‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪-‬‬
‫ل النبیاء‬ ‫ن الشمس وتفبعَسدلهم فبعَس د‬ ‫ن بللللهّ عبادا ا دقلودبهم أنوتدر ب‬
‫م ت‬ ‫از این طایفهّ خبر چنین داد »إ ل‬
‫شهداء«‪ .‬گفت‪ :‬دل ایشان از آفتاب منورتر باشد چهّ جای آفتاب‬ ‫زلة ال د‬ ‫من ب‬‫م عندالللهّ ب ب ت‬ ‫وتهد س‬
‫باشد؛ اما مثِالی و تشبیهی کهّ مینماید نور دلی در آن عالم‪ ،‬آفتابی نماید؛ و آفتاب دنیا را‬
‫نسبت با آفتاب دل همچنان بود کهّ نور چراغ در جنب آفتاب دنیا و فعَل ایشان فعَل انبیا‬
‫ۀ شهیدان دارند‬ ‫باشد و پیغمبر نباشند؛ اما کرامات دارند کهّ مناسب معَجزات باشد و درج ۀ‬
‫ل أحیارء عند ترلبهم« باشد‪.‬‬ ‫و شهید نباشند‪ .‬شهید را مقاما این بود کهّ »ب ت س‬
‫این جماعت یک لحظهّ از حضور و مشاهدت خالی نباشند‪ .‬مگر این حدیث دیگر نشنیده‬
‫طهم‬ ‫زلتی عندالللهّ‪ ،‬ماهم بأنبیاتء ول شهداتء ی تغسب ب د‬ ‫من س ب‬
‫م بب ت‬ ‫ف أقواما ا هد س‬ ‫ای کهّ گفت‪» :‬إ بلنی تل تع سرب د‬
‫متتحالبون بروح الللهّ« گفت‪ :‬جماعتی از‬ ‫م ال د‬ ‫مکان تبتهم< عندالللهّ وتهد د‬ ‫النبیادء و الشهدادء >ل ب ت‬
‫امت من مرا معَلوما کردند‪ ،‬منزلت ایشان بنزد خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬همچون منزلت من باشد‪.‬‬
‫پیغمبران و شهیدان نباشند بلکهّ انبیا و شهدا را غبطت و آرزوی مقاما و منزلت ایشان‬
‫باشد‪ ،‬و از بهر خدا با یکدیگر دوستی کنند‪.‬‬
‫دریغا اگر منزلت و مقاما مصطفی توانی دانستن آنگاه ممکن باشد کهّ منزلت این طایفهّ‬
‫را دریابی‪ ،‬و کجا هرگز توانی دریافتن! اینجا ترا در خاطر آید کهّ مگر ولیت اولیا عالیتر و‬
‫ۀ رسالت دیگر است و منقبت قربت ولیت‬ ‫بهتر از نبوتست‪ .‬ای عزیز در آن حضرت‪ ،‬درج ۀ‬
‫دیگر‪.‬‬
‫اما رسالت را سهّ خاصیت است‪ :‬یکی آنکهّ برچیزی قادر باشد کهّ دیگری نباشد چون‬
‫شق قمر و احیاء موتی و آب از انگشتان بدر آمدن و بهایم با ایشان بنطق درآمدن‪ ،‬و‬
‫معَجزات بسیار کهّ خواندهای‪ .‬خاصیت دوما آنست کهّ احوال آخرت جملهّ او را بطریق‬
‫مشاهدت و معَاینت معَلوما باشد چنانکهّ بهشت و دوزخ و صراط و میزان و عذاب گور و‬
‫صولت ملیکهّ و جمعَیت ارواح‪ .‬خاصیت سوما آنست کهّ هرچهّ عموما عالمیان را مبذول‬
‫است در خواب از ادراک عالم غیب‪ ،‬اما صریح و اما در خیال‪ ،‬او را در بیداری آن ادراک و‬
‫دانستن حاصل باشد‪ .‬این هر سهّ خاصیت انبیاء و رسل‪ -‬علیهم الصلوة و السلما‪ -‬است‪.‬‬
‫اولیا را این سهّ خاصیت کهّ کرامات خوانند و فتوح و واقعَهّ‪ ،‬اول حالت ایشان است؛ و‬
‫اگر ولی و صاحب سلوک درین سهّ خاصیت متوقف شود و ساکن ماند‪ ،‬بیم آن باشد کهّ‬
‫از قربت بیفتد و حجاب راه او شود‪ .‬باید کهّ ولی از این خاصیتها درگذرد و از قربت تا‬

‫‪14‬‬
 ‫رسالت چندانست کهّ از عرش تاثری‪.‬‬
‫ن‬
‫ت‬ ‫لسا‬ ‫لی‬ ‫إجعَل‬
‫ب‬ ‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫چرا‬ ‫یکی‬ ‫بودند؛‬ ‫العَزما‬ ‫اولوا‬ ‫دریغا ابراهیم و موسی از رسل و‬
‫مة محمد«؟ مگر کهّ از آن‬ ‫ل‬
‫ق فی الخرین«؟ و آن دیگر گفت‪» :‬اللهم اجعَلنی من أ ل‬ ‫صد ض‬
‫ۀ عرش بار خدا باشند‪ ،‬و خاصگان امت‬ ‫بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬رسولن در زیر سای ۀ‬
‫ۀ لطف و قربت و مشاهده خدا باشند زیرا کهّ مقاما آدما بهشت آمد و‬ ‫محمد در زیر سای ۀ‬
‫مقاما ادریس همچنان و مقاما موسی کوه طور و مقاما عیسی چهارما آسمان؛ اما مقاما و‬
‫در« آمد‪.‬‬ ‫قت ت ب‬
‫م س‬‫ک د‬ ‫عسند ملی ب‬‫ق ب‬‫قعَتد ب صد ب‬ ‫م س‬
‫ۀ خواص »فی ت‬ ‫وطن طایف ۀ‬
‫معَلوما شد کهّ آن بزرگ چهّ گفت‪ ،‬یعَنی انبیاء و رسولن بیرون پردۀ ۀ الهیت باشند‪ ،‬و‬
‫گدایان امت محمد درون پردۀ ۀ صمدیت باشند‪ .‬دریغا مگر کهّ فضیل عیاض از این جا‬
‫متهّ« گفت هیچ پیغامبر نباشد کهّ چون‬ ‫هّ نظیر فی ا ل‬ ‫ن نبی ال ل وتل ت د‬ ‫م س‬
‫جنبید کهّ گفت‪» :‬ما ب‬
‫خودی و نظیری هم در قوما خویش ندارد‪ .‬این نظیر پیغمبر در رسالت‪ ،‬محالست؛ اما اگر‬
‫او را رسالت باشد یکی از امت او را ولیت باشد و اگر او را علمات مشافههّ باشد او را‬
‫جذ سب ت د‬
‫ة‬ ‫امارات مخاطبت باشد و اگر او را رسول جبرئیل‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬باشد وی را بیک » ت‬
‫ۀ دیوانگان مجنبان »د تبع‬ ‫قل تسین« باشد‪ .‬بگذارد سلسل ۀ‬ ‫مل الثِ ت ت‬ ‫ذبات الحق دتوازی ع ت ت‬ ‫ج ت‬‫ن ت‬‫م س‬ ‫ب‬
‫سل المجانین«‪.‬‬ ‫س‬
‫حربک سل ب‬ ‫الشریتعَة ولت د ت‬
‫فسهّ‬ ‫م ل بن ت س‬
‫ر‬ ‫ظال‬ ‫هم‬ ‫ن‬
‫ب سد‬‫م‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫عبادنا‬ ‫من‬ ‫طفینا‬ ‫ت‬ ‫اص‬ ‫الذین‬ ‫الکتاب‬ ‫ثنا‬ ‫س‬ ‫ر‬ ‫و‬
‫ی ست‬‫أ‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ث‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫دار‬ ‫گوش‬ ‫ای عزیز‬
‫من سدهم سابقر بالخیرات ب بباذن اللهّ« این سهّ گروه کهّ بیان کردما از آدمیان‪ ،‬درین آیت بجمع‬ ‫ل‬ ‫وت ب‬
‫بیان کرده است‪ .‬آن را کهّ نهّ کفر دارد و نهّ اسلما او را ظالم خواند کهّ همگی همت او‬
‫ه« و معَبود او دنیا و‬ ‫هّ هوا د‬‫خذ ت بإلهت د‬‫ن ات ی ت‬
‫م ب‬
‫ت ت‬ ‫جزدنیا نباشد‪،‬و معَبود او هوای او باشد کهّ »أفتترأي ت‬
‫هّل‬
‫وجود اوست‪ ،‬و او میپندارد کهّ بندۀ ۀ خداست؛ او محبان خود را بخود میخواند کهّ »والل د‬
‫مدبر ظالم در تمنای آنکهّ مرا نیز میخواند و بر تمنا تکیهّ زده‬ ‫سلما«؛ و این د‬ ‫دعو بإلی دابرال ی‬ ‫یت س‬
‫و خدا با ایشان بزبان حال میگوید‪:‬‬
‫تسسو پنسسداری کسسهّ مسسن تسسرا مسسیخسسوانم‬ ‫مسسن بسسر سسسر کسسوی‪ ،‬آسسستین جنبسسانم‬
‫خود رسم منست کسسهّ آسسستین جنبسسانم‬ ‫نی نی غلطی کهّ من تسسرا کسسی خسسوانم‬

‫د« کافر را مقتصد میخواند‪ .‬دریغا کهّ چهّ فهم خواهی کردن! کفر میانهّ‬ ‫ص ر‬
‫قت ت ب‬
‫م س‬
‫من سدهم د‬
‫»و ب‬
‫مرتبت عبودیت است و اوسط طریق حالتست‪ ،‬و آخر هدایت جز نصفی نیست باضافت‬
‫ضل من تیشادء وتتیهدی من یشادء«‪.‬‬ ‫با ضللت و ضللت همچنین نسبت دارد با هدایت »ی د ب‬
‫شیخ ما یک روز نماز میکرد و بوقت نیت گفت‪ :‬کافر شدما و زنار بر خود بستم‪» .‬اللهّل‬
‫ۀ عبودیت نرسیدهای و بپردۀ ۀ‬ ‫اکبر« چون از نماز فارغ شد گفت‪ :‬ای محمد تو هنوز بمیان ۀ‬
‫م أجمعَین« ترا راه ندادهاند؛ باش تا دهندت‪:‬‬ ‫آن نور سیاه کهّ پرده دار »فتب بعَبیزت بکت تلغ سوبی ین تهد س‬
‫دزدیسسده بکسسوی مسسدبری نتسسوان رفسست‬ ‫بسسی دیسسده ره قلنسسدری نتسسوان رفسست‬
‫آسسسان آسسسان بکسسافری نتسسوان رفسست‬ ‫کفسسسر انسسسدر خسسسود قاعسسسدۀۀ ایمانسسسست‬

‫از کفر نمیدانم کهّ چهّ فهم میکنی! کفرها بسیار است زیرا کهّ منزلهای سالک بسیار‬
‫است‪ .‬کفر و ایمان هر ساعت رونده را شرط و لزما باشد‪ ،‬چنانکهّ سالک خبری دارد و‬
‫م« خلص نیابد؛ چون خلص یافت‬ ‫هنوز خود را چیزی باشد‪ ،‬از دست راه زن »وتتل د ب‬
‫ضل ین یهد س‬
‫سدرةب المنتهی رسد‪ ،‬او را در آن راه دادهاند؛ اما چون از انتها و ابتدا و وجود و عدما و‬ ‫بب ب‬
‫ۀ موجودات واپس گذاشت‪ ،‬واز بند‬ ‫امر و نهی و آسمانها و زمینها و عرش و فرش وجمل ۀ‬
‫ۀ آفتها و بلها‬
‫ۀ‬ ‫هم‬ ‫از‬ ‫شد‪،‬‬ ‫پاک‬ ‫نادیدن‬ ‫رسیدن و نارسیدن خود برخاست و از توقع دیدن و‬
‫رست‪ .‬هیچ بلی سختتر از وجود تو در این راه نیست‪ ،‬و هیچ زهری قاتل تر در این راه از‬
‫تمنای مریدان نیست‪ .‬از سر همهّ بر باید خاست‪:‬‬
‫چسسون شسسیفتگان سسسر بجهسسان انسسدر ده‬ ‫مسسا را خسسواهی تسسن بغمسسان انسسدر ده‬
‫وانگسسهّ ز ره دو دیسسده جسسان انسسدر ده‬ ‫دل پسسر خسسون کسسن بدیسسدگان انسسدر ده‬

‫ای عزیز اگر تمامتر از این خواهی کهّ گفتم‪ ،‬از این سهّ طایفهّ بیان و شرح خواهی‪ ،‬گوش‬

‫‪15‬‬
 ‫م‪،‬‬ ‫شبهون التبهائ ت‬ ‫م ید س‬ ‫س ر‬ ‫س علی تثلث تةب أقساما‪ :‬قب س‬ ‫دار و از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو »النا د‬
‫شبهون النبیاتء«‪ .‬گفت‪ :‬بنی آدما سهّ قسم شدهاند‪:‬‬ ‫م یت س‬ ‫س ر‬ ‫ة‪ ،‬و قب س‬ ‫شبهون الملئک ت‬ ‫م یت س‬ ‫س ر‬ ‫و قب س‬
‫د‬
‫بعَضی مانند بهایم باشند‪ ،‬همهّ همت ایشان اکل و شرب بود و خواب و آسایش‪» ،‬اولئک‬
‫ل« این گروه باشند؛ و بعَضی مانند فریشتگان باشند‪ ،‬همت ایشان‬ ‫م أض ر‬ ‫ل هد س‬ ‫کالسنعَاما ب ت س‬
‫تسبیح و تهلیل و نماز و روزه باشد‪ ،‬فریشتهّ صفتان باشند؛ و بعَضی مانند پیغامبران و‬
‫شبهّ رسولن‪ ،‬همت ایشان عشق و محبت و شوق و رضا و تسلیم باشد‪ .‬زهی حدیث‬
‫جامع مانع‪.‬‬
‫گروه سوما را کسی شناسد کهّ این جملهّ را دیده باشد‪ ،‬و بر همهّ گذر کرده! تو خود هنوز‬
‫یک مقاما را ندیدهای‪ ،‬این همهّ چگونهّ فهم توانی کردن؟! چون عنایت ازلی خواهد کهّ‬
‫مرد سالک را بمعَراج قلب در کار آرد‪ ،‬شعَاعی از آتش عشق »نادرالللهّ الموقدة د التی‬
‫تط تل بعد علی الفئدة« شعَلهای بزند‪ ،‬شعَاعی بر مرد سالک آید مرد را از پوست بشریت و‬
‫ة الموت«‬ ‫ق د‬‫س ذائ ت‬ ‫ف ب‬ ‫ل نت س‬ ‫عالم آدمیت بدر آرد‪ .‬درین حالت‪ ،‬سالک را معَلوما شود کهّ‪» :‬ک د ر‬
‫ن علیها فان« روی نماید تا بجایی رسد کهّ‬ ‫م س‬‫ل ت‬‫چهّ باشد و در این موت راه میکند‪» ،‬ک د ر‬
‫ض غ تی ستر الرض« بازگذارد‪ .‬تا بسرحد فنا رسد‪ ،‬راحت ممات را بروی‬ ‫ل الر د‬ ‫ما ت دب تد ی د‬ ‫»ی توس ت‬
‫ن أراد أن ینظرد‬ ‫م س‬ ‫عرضهّ کنند و آن را قطع کند و بذبح بی اختیاری از خلق جملهّ ببرد کهّ » ت‬
‫ۀ صدیق باشد‬ ‫ظر الی ابن ابی دقحافة«‪ :‬این واقعَ ۀ‬ ‫ملیت یمشی علی وجهّ الرض فتل ستین د‬ ‫الی ت‬
‫ت تفقد س‬ ‫ن ما ت‬ ‫م س‬ ‫کهّ هرچهّ از وی با دنیا بود مرده بود و هرچهّ از خدا بود بدان زنده باشد‪ » .‬ت‬
‫هّ« این بود‪ .‬آنگاه احوال قیامت بر وی عرض دهند‪.‬‬ ‫مت بقیامت د د‬ ‫قا ت‬
‫ن الناس من‬ ‫م ت‬ ‫پس بدایت توحید‪ ،‬مرد را پیدا گردد‪ .‬مرد را از دایرۀ ۀ این قوما بدر آرد کهّ »وت ب‬
‫م ببمؤمنین«‪ .‬نامش در جریدۀ ۀ آنها ثبت کنند کهّ‬ ‫وما الخرب و ما هد س‬ ‫ل آملنا بالللهّ و بالی ت س‬ ‫یقو د‬
‫ن بالغیب« در گذشتهّ باشد و بعَالم یقین در‬ ‫م یوبقنون« زیرا کهّ از »تیؤمنو ت‬ ‫خترةب هد س‬ ‫»وتببال ب‬
‫مشاهدات باشد‪ ،‬و ایمان در غیب و هجران باشد‪ .‬از اینجا ترا معَلوما شود کهّ چرا با‬
‫ب تولالیمان« او را باکراه بعَالم کتاب‬ ‫ت تدری ما الکتا د‬ ‫مصطفی خطاب کردند کهّ »ما کن ت‬
‫و ایمان آوردند از بهر انتفاع خلق و رحمت ایشان‪ ،‬و خلق قبول کرد زیرا کهّ صفت‬
‫ة للعَالمین« این معَنی میدان کهّ او خود را با‬ ‫سلناکت ال ل رحم ر‬ ‫رحمانیت داشت کهّ »وما أر ت‬
‫کتاب« داد و ایمان و اسلما را بخود راه داد نصیب جهانیان را وگرنهّ او‬ ‫ما ال ب‬ ‫عسنده أ ر‬ ‫کتاب »وت ب‬
‫از کجا و غیبت از آن حضور از کجا و رسالت و کتاب از کجا؟!‬
‫هّ ما یشادء«‬ ‫ل‬
‫حوالل د‬ ‫م د‬‫دریغا کهّ سالک در عالم یقین خود را محو بیند‪ ،‬و خدا را ماحی بیند‪» .‬ی ت س‬
‫ت« اثبات کرده باشد؛ بقا را مقاما وی سازند و آنگاه‬ ‫با پس پشت گذاشتهّ باشد و »ی دلثِب د‬
‫اهل اثبات را و اهل محو حقیقت را بر دیدۀ ۀ او عرض دهند‪ .‬مرد اینجا اثباتی باشد نهّ‬
‫محوی‪ ،‬و اهل محو را باپس پشت گذاشتهّ باشد‪.‬‬
‫اما درین همهّ مقامات و درجات نامتناهی باشد تا خود هر کسی در کداما درجهّ فرود آید‪:‬‬
‫ت« بیان این میکند‪ .‬دریغا کهّ چهّ خوف دارد این آیت با‬ ‫ض تتمو د‬ ‫س ببأی أر ب‬ ‫ف ر‬ ‫دری ن ت س‬ ‫»و مات ت س‬
‫ة‪ ،‬فی‬ ‫ت‬
‫ما اتودی ا‬ ‫ب ابن آد ت‬ ‫ن قل ب‬‫ت‬ ‫خود؟ اگر خواهی از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬إ ب ل‬
‫هّ« گفت‪ :‬در دل بنی آدما‬ ‫هّ فی أیت واد ض أهل تک ت د‬‫ب لم دیبال الل ل د‬ ‫شعَت ت‬ ‫من التبع تقلدبهّ ال ر‬ ‫ة فت ت‬ ‫شعَسب ت ر‬ ‫کل واد ض د‬
‫وادیهای فراوان و عظیمست‪ ،‬و هر کهّ متابع آن وادیها و مغارها شد بیم آن بود کهّ هلک‬
‫ح«؛ باد رحمت عشق‬ ‫کریشةض ببأرض تفلةب دتقل تدبها الریا د‬ ‫ب ت‬ ‫ل القل ب‬ ‫مثِ ت د‬
‫شود و جای دیگر گفت » ت‬
‫لیزالی دل را در ولیتهای خود میگرداند تا جایی ساکن شود و سکون یابد و قلب‪ ،‬خود‬
‫ض روبح عبد ض‬ ‫هّ قتب س ت‬ ‫ما بإذاأراد ت الل ل د‬ ‫متقلبست یعَنی گردنده است از گردیدن نایستد‪ .‬ای عزیز »أ ل‬
‫ة« چون خواهند کهّ در ولیتی نیاز دل سالک را آنجا متوقف‬ ‫ل لهّ فیها حاج ت‬ ‫جعَت ت‬ ‫ض ت‬ ‫ببار ب‬
‫گردانند و قبض روح او کنند‪ ،‬در آن مقاما او را محتاج و مشتاق آن زمین و مقاما گردانند تا‬
‫سر بدان مقاما فرود آرد و بدان قانع شود‪.‬‬
‫ن«؛ اما تا خود بعَالم‬ ‫ن علیها فا ب‬ ‫م س‬‫ل ت‬ ‫د‬
‫در عالم فنا همهّ سالکان هم طریق و هم راهند کهّ »ک ر‬
‫هّ‬
‫ت د‬ ‫وج‬ ‫یبقی‬ ‫ت‬ ‫»و‬ ‫آید؟‬ ‫فرود‬ ‫کجا‬ ‫بقا کرا رسانند؟ و تا کهّ خود را بازیابد و تا خود هرکسی‬
‫معَلوما« عذر همهّ سالکان بخواستهّ است و‬ ‫للهّ مقاما ت‬ ‫ملنا إ ب ل‬‫ترکبک« همین معَنی دارد‪» .‬وما ب‬
‫ن‬
‫م س‬‫ن الرض ل بلهّ یوبرثها ت‬ ‫ل‬ ‫نهایت هر یکی پدید کرده‪ .‬ای عزیز از ارض چهّ فهم میکنی؟ »إ ی‬

‫‪16‬‬
 ‫عباد« این زمین خاک نباشد کهّ زمین خاک فنا دارد‪ ،‬خالق را و باقی را نشاید؛‬ ‫ن ب‬‫م س‬‫یشادء ب‬
‫زمین بهشت و زمین دل میخواهد‪ .‬فردا کهّ بدین مقاما رسی بر تو لزما شود گفتن‪» :‬و‬
‫م أجدر‬ ‫ث نشاء فتن بعَس ت‬ ‫حی س د‬ ‫جن یةب ت‬‫ض نت تیبوأ من ال ت‬ ‫دقنا وتع سد ته د وأوسترثنا الر ت‬ ‫دلللهّ الذی ت‬
‫ص ت‬ ‫قالوا الحم د‬
‫ن الرض ی تربدثها‬ ‫ذکر إ ب ل‬
‫ن ب تعَسد ل ال ب‬
‫م س‬ ‫ت‬
‫العَاملین«‪ .‬و جایی دیگر بیان میکند‪» :‬ولقد کت تسبنا فی الزبور ب‬
‫ن«‪.‬‬‫صابلحو ت‬‫عبادیت ال ی‬
‫چون زمین فنا و قالب بزمین بقا و دل مبدل شود مرد را بجایی رساند کهّ عرش مجید را‬
‫در ذرهای بیند و در هر ذرهای عرش مجید بیند‪ .‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬در هر‬
‫ذرهای سیصد و شصت حکمت خدا آفریده است؛ اما من میگویم کهّ در هرذرهای‬
‫ۀ موجودات‬ ‫صدهزار حکمت نامتناهی تعَبیهّ است‪ ،‬و این ذره در موجودات نگنجد و جمل ۀ‬
‫ده« همین معَنی دارد‪.‬‬ ‫م ب‬
‫ح س‬‫ح بب ت‬ ‫ن شیبء إ بل ل ی د ت‬
‫سب ک د‬ ‫م س‬ ‫ن ب‬ ‫نسبت با این ذره‪ ،‬ذرهای نماید؛ »وتإ ب س‬
‫ۀ‬
‫دریغا کهّ مرد منتهی در هر ذرهای هفت آسمان و هفت زمین بیند‪ .‬زهی ذرهای کهّ آین ۀ‬
‫کل موجودات و مخلوقات آمده‪ ،‬چون در ذرۀ ۀ موجودات ببیند‪ ،‬ندانم کهّ از موجودات چهّ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫هّ فیهّ«‬ ‫ت الل ل ت‬‫ت فی شیء ال ل وتترأی س د‬ ‫سبهم«‪» .‬مان تظ تسر د‬ ‫ق وت فی أسنف ب‬ ‫سدنریبهم آیاتنا فی الفا ب‬ ‫بیند » ت‬
‫ۀ او شود‪ ،‬و از همهّ چیز فایده و معَرفت یابد‪.‬‬ ‫ۀ معَاین ۀ‬ ‫همین معَنی دارد کهّ همهّ چیز آین ۀ‬
‫سببح ل بللهّ مافی السموات و ما فی الرض« این همهّ بیان کهّ گفتهّ شد بکرده است‪.‬‬ ‫»ی د ی‬
‫تمهید اصل رابع‬

‫>خود را بشناس تا خدا را بشناسی<‬

‫قد س ع تترف ریبهّ« را کهّ پرسیدهای‬ ‫سهّ فت ت‬ ‫ف ت‬ ‫ن ع تترف ن ت س‬ ‫م س‬ ‫ای عزیز بزرگوار گوش دار‪ .‬خبر » ت‬
‫ب علی أمره«!‬ ‫هّ غال ب ر‬ ‫ل‬
‫احوال مختلف نمیگذارد کهّ ترتیب کتابت حاصل آید اما چهّ کنم »والل د‬
‫بعَضی از معَرفت نفس خود بشنیدهای در تمیهدهای گذشتهّ و بعَضی در تمهید دهم گفتهّ‬
‫شود بتمامی‪ ،‬شمهای و قدری چنانکهّ دهند و چنانکهّ آید گفتهّ شود‪.‬‬
‫چون مرد بدان مقاما رسد کهّ از شراب معَرفت مست شود‪ ،‬چون بکمال مستی رسد و‬
‫کم« بروی‬ ‫س د‬ ‫ف ب‬‫ن أن س د‬
‫م س‬‫ل ب‬ ‫قد س جاءکم رسو ر‬ ‫بنهایت انتهای خود رسد‪ ،‬نفس محمد را کهّ »ل ت ت‬
‫ن بی« طراز روزگار وی سازند‪ .‬دولتی یابد کهّ ورای‬ ‫م ت‬ ‫ن رآنی و آ ت‬ ‫م س‬ ‫جلوه کنند‪» .‬طوبی ل ب ت‬
‫آن دولت‪ ،‬دولتی دیگر نباشد‪ .‬هرکهّ معَرفت نفس خود حاصل کرد معَرفت نفس محمد‬
‫او را حاصل شود؛ و هرکهّ معَرفت نفس محمد حاصل کرد پای همت در معَرفت ذات الللهّ‬
‫قد س رأی الحق« همین معَنی باشد‪ .‬هر کهّ مرا دید خدا را دیده باشد و‬ ‫ن رآنی فت ت‬ ‫م س‬ ‫نهد‪ » .‬ت‬
‫هرکهّ خودشناس نیست محمد شناس نباشد‪ ،‬عارف خدا خود چگونهّ باشد؟ چون معَرفت‬
‫ن الذین دیبابیعَوتنک إ بلنما دیبابیعَون الللهّ« بستهّ شود؛ کار این‬ ‫نور محمد حاصل آید و بیعَت »إ ل‬
‫م دیتنکم« باوی گوید‪ :‬نعَمت معَرفت‬ ‫ت ل تک سد‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫م‬‫س‬ ‫ک‬‫سالک در دنیا وآخرت تماما شد کهّ »الیوما أ ت‬
‫ت د‬ ‫ت‬
‫تو کمالیت یافت برسیدن و حاصل آمدن؛ معَرفت محمد کهّ خاص بر تو نیست عموما و‬
‫ن‬‫م س‬
‫ث فیهم رسولن ب‬ ‫هّ علی المؤمنین إذ س ب تعَت ت‬ ‫ن الل ل د‬ ‫م ی‬‫قد س ت‬‫شمول را آمده است کهّ»ل ت ت‬
‫سهم«‪.‬‬ ‫أنف ب‬
‫بر این مرد سالک شکر‪ ،‬لزما وواجب آید و شکر نتواند کرد؛ از بهروی شکر کنند‪ .‬دریغا‬
‫معَرفت رب مرد را چندان معَرفت خود دهد کهّ در آن معَرفت نهّ عارف را شناسد ونهّ‬
‫جدز عن د تسرک‬ ‫معَروف را‪ .‬مگر کهّ ابوبکر صدیق‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬از اینجا گفت‪» :‬العَت س‬
‫ک« یعَنی معَرفت و ادراک آن باشد کهّ همگی عارف را بخورد تا عارف‬ ‫درا ر‬ ‫بإلدراک إ س‬
‫مد سبرک است یا نهّ‪.‬‬ ‫ادراک نتواند کرد کهّ د‬
‫معَسربفتبتهّ«‪ .‬هرکس را راه‬ ‫ت‬ ‫عن‬ ‫ز‬
‫ت س ب‬‫ج‬ ‫عَ‬ ‫بال‬ ‫ل‬
‫ل‬ ‫إ‬ ‫تهّ‬
‫ب ب ب‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ر‬ ‫معَ‬ ‫الی‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫سبی‬ ‫لق‬ ‫س‬ ‫خ‬‫ت‬ ‫لل‬ ‫عَل‬ ‫ج ت‬
‫م یت س‬‫ن لت س‬
‫م س‬
‫ن ت‬ ‫سسبحا ت‬‫» د‬
‫ندادهاند بمعَرفت ذات بی چون او‪ ،‬پس هر کهّ راه معَرفت ذات او طلبد نفس حقیقت‬
‫خود را آینهای سازد و در آن آینهّ نگرد‪ ،‬نفس محمد‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬را بشناسد‪ .‬پس از آن‬
‫سن صورة« نشان این آینهّ‬ ‫ت‬
‫ح ت‬ ‫مسعَراج فی أ س‬ ‫ة ال ب‬ ‫ت ربی لیل ت‬ ‫نفس محمد را آینهّ سازد‪» ،‬وتترأی س د‬
‫ضرة ر الی ترببها ناظرة« مییاب‪ ،‬و ندا در عالم‬ ‫مئذ ض نا ب‬ ‫آمده است‪ .‬دو در این آینهّ‪» ،‬وجوه ر یو ت‬
‫معَسربفتبتهّ«‪ .‬و این مقاما عالی‬ ‫ی ت‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫هّ‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫رفوا‬ ‫ت ت‬ ‫ع‬ ‫»ما‬ ‫ای‪:‬‬ ‫هّ حقی قتد سبره«‬ ‫دروا الل ل ت‬ ‫میده کهّ »و ما قت ت‬

‫‪17‬‬
 ‫و نادر است‪ ،‬اینجا هر کس نرسد‪ ،‬هرکسی نداند‪.‬‬
‫ای عزیز معَرفت خود را ساختهّ کن کهّ معَرفت در دنیا تخم لقاءالللهّ است در آخرت‪ .‬چهّ‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫میشنوی؟ میگویم هرکهّ امروز با معَرفت است‪ ،‬فردا با رؤیتست‪ ،‬از خدا بشنو »وت ت‬
‫ل سبیل«‪ .‬هرکهّ در دنیا نابیناست از‬ ‫دنیا داعمی فهو فی الخرةب أعمی وأض ر‬ ‫کان فی هذه ال د‬
‫معَرفت خدا در آخرت نابیناست از رؤیت خدا‪ .‬از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪:‬‬
‫»یکی در قیامت گویدکهّ یارب‪ ،‬ندا آید کهّ مرا مخوان کهّ تو خود در دنیا مرا نشناختی‬
‫هم‬ ‫هّ تفانسا د‬ ‫سوا الل ل ت‬ ‫»لن یکت لم تعَرفنی فی دار الدنیا«‪ ،‬پس در آخرتم چگونهّ شناسی؟ »ن ت ت‬
‫سهم« همین معَنی دارد‪ .‬هر کهّ نفس خود را فراموش کند او را فراموش کرده باشد‬ ‫ف ت‬ ‫أن د‬
‫ن‬ ‫م س‬ ‫ف رلبهّ‪ ،‬وت ت‬ ‫سهّ ع تتر ت‬ ‫ف ت‬‫ف نت س‬‫ن ع تتر ت‬ ‫م س‬ ‫و هر کهّ نفس خود را یاد تآرد او را با یاد آورده باشد » ت‬
‫جتز عن معَرفةب رببهّ«‪ .‬سعَادت ابد در معَرفت نفس‬ ‫سهّ فتأحری أن ی تعَس ت‬ ‫مسعَرفة نف ب‬ ‫جز عن ت‬ ‫عت ب‬
‫مرد‪ ،‬بستهّ است؛ بقدر معَرفت خود هر یک را از سعَادت نصیب خواهد بود‪.‬‬
‫و معَرفت خدای تعَالی بر سهّ نوع است‪ :‬یکی معَرفت ذات‪ ،‬و دیگر معَرفت صفات ودیگر‬
‫معَرفت افعَال و احکاما خدا‪ .‬اما ای عزیز معَرفت افعَال الللهّ و احکامهّ از معَرفت نفس‬
‫فسهم«‪.‬‬ ‫سدنریهم آیابتنا فی الفاق و فی أن د‬ ‫صرون«؟ » ت‬ ‫فسکم أتفل ت دب س ب‬ ‫حاصل شود »توفی ان د‬
‫هرگاه کهّ معَرفت نفس خود کاملتر‪ ،‬معَرفت افعَال خدا کاملتر؛ و معَرفت صفات خدای‬
‫سکم« حاصل آید؛‬ ‫ف ب‬ ‫ن أن د‬ ‫م س‬‫قد جاءکم رسول ب‬ ‫آنگاه حاصل آید کهّ معَرفت نفس محمد کهّ »ل ت ت‬
‫کروا‬ ‫ف ی‬ ‫ل‬
‫کروا فی آلء اللهّب ول ت ت ت‬ ‫ف ی‬‫و معَرفت ذات او‪ -‬تعَالی‪ -‬کرا زهره باشد کهّ خود گوید‪» :‬ت ت ت‬
‫ت الللهّ«‪ .‬جز برمزی معَرفت خدا حرامست شرح کردن‪.‬‬ ‫فی ذا ب‬
‫ملکی و ملکوتی‪.‬‬ ‫ای عزیز بدانکهّ افعَال خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬دو قسم است‪ :‬د‬
‫این جهان و هرچهّ در این جهان است ملک خوانندو آن جهان و هرچهّ در آن جهان است‬
‫ملکوت خوانند؛ و هرچهّ جز این جهان و آن جهان باشد جبروت خوانند‪ .‬تا ملک نشناسی و‬
‫واپس نگذاری بملکوت نرسی؛ و اگر ملکوت را نشناسی و واپس بگذاری بجبروت‬
‫نرسی؛ و خدای را‪ -‬تبارک و تعَالی‪ -‬در هر عالمی از این عالمهای سهّ گانهّ خزینهای‬
‫ت‬
‫ت والرض« ولیکن هر کسی نداند‪ .‬ای عزیز بجلل قد سرب‬ ‫ن السموا ب‬ ‫خزائ د‬ ‫هست کهّ »وتل بل لهّب ت‬
‫م ی تتزل کهّ چندان سلوک میباید کرد کهّ از ملک بملکوت رسی‪ ،‬و از ملکوت اسفل تا‬ ‫لت س‬
‫بملکوت اعلی رسی چندان سلوک میباید کرد‪.‬‬
‫ت‬
‫ملکو د‬ ‫سسبحان الذی ب بتیده ت‬ ‫پس آنگاه سلوک باید کردن تا جمال این آیت روی نماید کهّ » د‬
‫جعَون« در این آیت جمال خالق ملکوت را بیند‪» ،‬ع تترف تریبهّ« او را روی‬ ‫کل شیء وتبالیهّ ت دسر ت‬
‫نماید‪ .‬اما »عرف ریبهّ« تماما نباشد تا از پردۀ ۀ ربوبیت بپردۀ ۀ جمال الهیت رسد و از پردۀ ۀ‬
‫الهیت بپردۀ ۀ عزت رسد؛ و از پردۀ ۀ عزت بپردۀ ۀ عظمت رسد‪ ،‬و از پردۀ ۀ عظمت بپردۀ ۀ‬
‫ن بدو‬ ‫ن علسیها فا ب‬ ‫م س‬‫ل ت‬ ‫کبریا رسد‪ .‬در پردۀ ۀ کبریاءالللهّ دنیا و آخرت محو بیند‪» ،‬ک ت ر‬
‫هّ ترکبک« باشد‪.‬‬ ‫ج د‬ ‫قی وت س‬
‫کریم«‪ .‬همهّ »وتی تب س ب‬ ‫جههّب الل لهّب ال ت‬ ‫ظر الی وت س‬ ‫گوید‪»:‬أ دن س د‬
‫اینجاهیچ از عارف نمانده باشد و معَرفت نیز محو شده باشد‪ ،‬و همهّ معَروف باشد‪» ،‬تال‬
‫حبهم وتدیحربونهّ« یکی نماید‪ .‬پس‬ ‫الی الللهّ تتصیر ا د‬
‫لمور« همین میگوید‪ .‬در این مقاما‪» ،‬ی ت ر‬ ‫ت‬
‫این نقطهّ‪ ،‬خود را بصحرای جبروت جلوه دهد‪ .‬پس حسین جز »أنا الحق« و بایزید جز‬
‫سسبحانی« چهّ گویند؟! اینجا سالک هیچ نبود‪ ،‬خالق سالک باشد‪ .‬ورای این مقاما چهّ‬ ‫» د‬
‫مقاما باشد؟ و بالی این دولت کداما دولت باشد؟! و از برای عذر وی‪ ،‬ندا در ملک و‬
‫دلنا أمثِاتلهم ت تسبدیل«‪.‬‬ ‫شئنا ب ت ی‬ ‫ملکوت دهند »وت بإذا ب‬
‫دریغا چهّ میشنوی؟! اگر نهّ آنستی کهّ هنوز وقت زیر و زبر بشریت نیست! و ال بیم‬
‫دلنا‬ ‫شئنا ب ت ی‬ ‫آنست کهّ حقیقت‪ ،‬این معَانی شریعَت را مقلوب کند‪ .‬دریغا شنیدی »توإذا ب‬
‫مثِاتلهم ت تسبدیل« چهّ معَنی بود؟ یک ساعت مرا باش تا بدانی کهّ »تبدیل« چهّ باشد‪ :‬نور‬ ‫أ س‬
‫اللهّ باشد کهّ بر نهاد بنده آید‪ .‬هر چند کهّ رسد و تابد از مرد چندان بنماند کهّ خود را با‬ ‫ل‬
‫هق«‪ .‬زهی کیمیاگری! از کجا‬ ‫متنهّ فتبإذا هو زا ب‬ ‫طل فتی تد س ت‬
‫ف بالحق علی البا ب‬ ‫قذ ب د‬ ‫ل نت س‬ ‫خود بیند »ب ت س‬
‫تا کجا؟! »فهو علی نورض من ربهّ« نور با نور شود و نار از میان برخیزد کهّ چون شعَاع‬
‫آفتاب بتابد و محیط ستارگان آید‪ ،‬ستارگان را حکمی نماند‪ .‬اینجا سالک مراد خود را‬
‫بهمهّ مرادی دربازد و دیدۀ ۀ خود را بهمهّ دیده دربازد تا همهّ دیده شود؛ ابوالعَباس قصاب‬

‫‪18‬‬
 ‫در سماع پیوستهّ این بیتها گفتی‪:‬‬
‫و آن را ز ره دیسسسده غسسسذا مسسسیدادیسسسم‬ ‫در دیسسسسدۀۀ دیسسسسده دیسسسسدهای بنهسسسسادیم‬
‫از دیسسسسده و دیسسسسدنی کنسسسسون آزادیسسسسم‬ ‫نسسساگهّ بسسسسر کسسسوی جمسسسال افتسسسادیم‬

‫ای عزیز مناظرۀ ۀ قالب بین با دل‪ ،‬کهّ قالب با دل چهّ میگوید‪ .‬از بهر آنکهّ قالب چهّ داند‬
‫کهّ دل را چهّ افتاده است کهّ بیشتر آنست کهّ دل بر قالب بپوشاند؛ و دل قالب را چهّ‬
‫جواب میدهد؟ گوش دار‪:‬‬
‫کسسو چسسون تسسو هلک کسسرد بسسسیاری را‬ ‫ای دل بچسسهّ زهسسره خواسسستی یسساری را‬
‫ایسسن خواسسستن از بهسسر چنیسسن کسساری را‬ ‫دل گفسست کسسهّ بسساش تسسا شسسوما همسسی‬
‫یکتسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسایی‬

‫حرمان دانس الهیت کهّ از اوصاف بشریت باوصاف‬ ‫این سخن درجهان خود کهّ داند ال ل ت‬
‫م س‬
‫الهیت رسیده باشند‪ ،‬و حقیقت ایشان با بشریت پیوستهّ این بیتها میگوید‪:‬‬
‫ای هر کهّ ز آدمست او از مسسا نیسسست‬ ‫در عشسسق‪ ،‬حسسدیث آدما و حسسوا نیسسست‬
‫خورشید نامحرمست کس بینا نیسسست‬ ‫ما را گوینسسد‪ :‬کیسسن سسسخن زیبسسا نیسسست‬

‫سهّ‬
‫ف ت‬
‫ن ع تترف ن ت س‬
‫م س‬
‫ۀ تمهیدها خود بیان» ت‬
‫زیادت از این ساعت نمیتوانم گفتن بعَد ما کهّ جمل ۀ‬
‫قد س ع تترف رلبهّ« آمده است‪ .‬نیک طلب میکن و باز مییاب‪ ،‬و نگاه میدار و از من شنیده می‬ ‫فت ت‬
‫باش تا دانی‪.‬‬

‫تمهید اصل خامس‬

‫ۀ اسلما<‬ ‫>شرح ارکان پنجگان ۀ‬

‫مسلم و‬ ‫ل د‬ ‫ة علی ک د ک‬ ‫ب العَبلم ب فریض ر‬ ‫س‬ ‫ای عزیز مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفتهّ است کهّ »ط تل د‬
‫ت‬
‫وبالصین« ط تتلب علم فریضهّ است و‬ ‫ة«‪ .‬و جایی دیگر گفت‪» :‬ا دط سدلبوا العَلم وتل ت س‬ ‫مسلم ب‬ ‫د‬
‫طلب باید کردن اگر خود بچین و ماچین باید رفتن‪ .‬این علم »ص« بحریست بمکهّ کهّ‬
‫ل ما‬ ‫ۀ »أول د‬ ‫ض ولسماتء«‪ .‬کداما مکهّ؟ در مک ۀ‬ ‫ل تولتنهاتر ولأر ت‬ ‫حمن اذلل تی س ت‬ ‫ش الیر س‬‫»کان علیهّ ع تسر د‬
‫صد سترک« دل تو پر از‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫رح‬ ‫نش‬
‫س ت ت‬ ‫م‬ ‫»أل‬ ‫کهّ‬ ‫نشود‬ ‫شستهّ‬ ‫علیق‬ ‫از‬ ‫تو‬ ‫دل‬ ‫تا‬ ‫نوری«‪.‬‬ ‫خل تقت الل ل د‬
‫هّ‬ ‫ت‬
‫من ترکبهّ« نباشد‪ .‬علم‬ ‫هّ صدتره للسلما فهدوت علی نورب ب‬ ‫ل‬
‫ح الل د‬ ‫شتر ت‬‫ن ت‬ ‫م س‬‫علم و نور ومعَرفت »أفت ت‬
‫ذکر« است‪ .‬قرآن أرض بمکهّ آمد تو نیز مکی شو تا تو نیز‬ ‫صین علم »ص و القرآن ذی ال ب‬
‫ي«‪.‬‬ ‫ب المسلم عرب ب ل‬ ‫ي و قل د‬ ‫عربی باشی »من أسلم فهو عرب ب ل‬
‫اکنون ای عزیز علم بر دونوع است‪ :‬یکی آنست کهّ بدانی کهّ رضا و ارادت حق تعَالی در‬
‫چیست و سخط و کراهیت او در کدامست‪ .‬آنچهّ مأمور باشد در عمل آوری‪ .‬و آنچهّ‬
‫منهی باشد ترک کنی‪ .‬پس هر علم کهّ نهّ این صفت دارد‪ ،‬حجاب باشد میان مرد و میان‬
‫ة المعَلوما علی ما هدوت بهّ« باشد‪.‬‬ ‫معَسربفت د‬
‫معَلوما زیرا کهّ علم را حد اینست کهّ » ت‬
‫چهّ گویی ذات و صفات خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬در علم آید یا نهّ؟ بلی! چون تخلق بعَلم الهی‬
‫ت بها‬ ‫طر قتط سترة د فی فمی ع تل ب س‬
‫م د‬ ‫خیلقوا ببأخلق الللهّ«‪ ،‬نصیبی از قطرۀ ۀ »قت ت‬ ‫حاصل آید کهّ »ت ت ت‬
‫ن‬
‫م س‬‫مناه ب‬ ‫ی‬
‫دنا و عل س‬ ‫عن س ب‬‫ن ب‬ ‫م س‬ ‫ة ب‬‫حم ا‬ ‫عسلم الولین و الخرین« در دهان دل او چکانند تا »آت تسیناه د تر س‬ ‫ب‬
‫ل‬
‫مها ال الدعَلمادء باللهّ« این باشد کهّ‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫ن العَبلم کهتسیأةب المکنون لی تعَسل د‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫م س‬ ‫ن ب‬ ‫علما« پدید آید‪» .‬إ ب ل‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ل تد دلنا ب‬
‫آن را علم لدنی خوانند‪ ،‬علم خدا باشد و بر همهّ خلق پوشیده باشد‪ .‬مؤدب این علم خدا‬
‫ن ع تیلم القرآن« است‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ن تأدیبی«؛ و معَلم این علم »الیرحم د‬ ‫س ت‬‫ح ت‬ ‫باشد کهّ »أد یتبنی رلبی فتأ س‬
‫>رکن اول شهادة است< ای عزیز بدانکهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪-‬میگوید‪» :‬ب دتنی السلما‬
‫علی خمسی« اسلما و ایمان را پنج دیوارها پدید کرده است‪ .‬اسلما چیست و ایمان‬
‫ن عندالل لهّب السلما« دین خود اسلما است‪ ،‬و اسلما خود دینست اما‬ ‫دی ت‬
‫ن ال ل‬ ‫کدامست؟ »إ ب ل‬
‫هّ ظاه بترة ا و باطنة«‪.‬‬ ‫ت‬
‫م د‬ ‫سب تغت علیکم ن بعَت ت‬ ‫بمحل متفاوت میشود و اگر نهّ اصل یکیست کهّ »وأ س‬
‫نعَمت قالب و ظاهر است چون نماز و روزه و زکاة و حج و ایمان فعَل دل و نعَمت‬

‫‪19‬‬
 ‫باطنست چون ایمان بخدا و بهّ پیغمبران و فریشتگان و کتابهای او و بروز قیامت وآنچهّ‬
‫بدین ماند‪.‬‬
‫ملنی«‪ .‬کار دل مسلمان دارد‪ .‬در قیامت هیچ‬ ‫م فتهدوت ب‬ ‫سل ت‬‫ت‬ ‫نأ س‬ ‫م س‬ ‫دریغا مگر کهّ از اینجا گفت » ت‬
‫سلیم«‪ .‬با‬ ‫هّ ببقلب ت‬ ‫ل‬
‫ن أتی الل ت‬ ‫م س‬ ‫ل‬
‫ن إ بل ت‬ ‫ل ولبنو ت‬ ‫فعد ما ر‬ ‫ما لی تن س ت‬‫چیز بهتر از قلب سلیم نباشد »ی توس ت‬
‫م قال‬ ‫هّ ترربهّ أسل ب س‬ ‫ابراهیم خلیل الللهّ همین خطاب آمد کهّ دل‪ ،‬مسلمان کن »إ بذ س قال ل د‬
‫ت‬
‫ل‪ :‬لم‬ ‫ملنا قد س‬ ‫بآ ت‬ ‫ب العَالمین«‪ .‬گفت دل را مسلمان کردما‪ .‬دریغا »قاتلت العرا د‬ ‫ت ل بیر ب‬ ‫م د‬‫أسل ت س‬
‫ستلمنا« همهّ مؤمنان مسلمان باشند اما همهّ مسلمانان مؤمن‬ ‫منوا تولکن قولوا أ س‬ ‫تؤ ب‬
‫شدا«‪ .‬هرکهّ از ما‬ ‫خلروا تر ت‬ ‫م فأولئک ت ت ت‬ ‫سل ت‬‫ت‬ ‫نأ س‬ ‫م س‬ ‫نباشند‪ ،‬ایمان کدامست و اسلما چیست؟ »فت ت‬
‫دون الللهّ سلمت و رستگاری یافت مسلمان باشد و هر کهّ از همهّ مراد و مقصودهای‬
‫خود ایمن گردد و در دو جهان امن یافت او مؤمنست‪.‬‬
‫هّ‬
‫بی د‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫بایزید‬ ‫مگر‬ ‫اند‪.‬‬ ‫آمده‬ ‫ما‬ ‫ۀ‬ ‫ۀ‬ ‫بند‬ ‫ۀ خلیق‬ ‫مگر نشنیدهای از آن بزرگ کهّ گفت‪» :‬جمل ۀ‬
‫أخی« کهّ او برادر ما آمده است کهّ »المؤمن اخوالمؤمن«‪ .‬ای عزیز شمهای از این‬
‫ت‬
‫هّ ل بی دن سذ بتر المؤمنین علی ما أن سدتم‬ ‫احوال باشد کهّ خدا مؤمن و بندۀ ۀ مؤمن و دریغا »ما کان الل ل د‬
‫ن الطیب« گفت‪ :‬مرد‪ ،‬مؤمن نباشد تا خبیث را از طیب پاک‬ ‫م ت‬ ‫ث ب‬ ‫می کتز الخبی ت‬ ‫علیهّ حتی ی د ت‬
‫نگرداند! خبیث‪ ،‬جرما آدمیت و بشریت است‪ ،‬و طیب جان ودل است کهّ از همهّ طهارت‬
‫یافتهّ است‪.‬‬
‫دانی کهّ جمال اسلما چرا نمیبینیم؟ از بهر آنکهّ بت پرستیم‪ ،‬و از این قوما شدهایم کهّ‬
‫ت‬
‫ن‬ ‫م ب‬ ‫ت ت‬ ‫ة«‪ ،‬بت نفس اماره را معَبود ساختهایم‪» .‬أفتترأی ت‬ ‫ن دوبنهّ آله ا‬ ‫م س‬ ‫منا التخذوا ب‬ ‫هؤلء قو د‬ ‫» ت‬
‫هّ هواه« همین معَنی دارد‪ .‬جمال اسلما آنگاه بینیم کهّ رخت از معَبود هوایی‬ ‫ت‬
‫خذ ت إ بلهت د‬ ‫ات ت ت‬
‫بمعَبود خدایی کشیم عادت پرستی را مسلمانی چهّ خوانی؟ اسلما آن باشد کهّ خدا را‬
‫منقاد باشی و او را پرستی؛ و چون نفس و هوا را پرستی بندۀ ۀ خدا نباشی‪ .‬از مصطفی‪-‬‬
‫ض بإلهّض ع دب بد ت فی الرض« گفت‪ :‬بدترین‬ ‫علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ چهّ میگوید‪» :‬الهوی أب سغت د‬
‫س ع تب سد د‬ ‫خدای را کهّ در زمین میپرستند هوا و نفس ایشان باشد‪ .‬جای دیگر فرمود کهّ »ت تعَب ت‬
‫ة«‪.‬‬ ‫ج ب‬‫س ع تب سد د الدینار و اللزو ت‬ ‫م‪ ،‬تتعَ ت‬ ‫الد بسرهت ب‬
‫ن تنعَب دد ت‬ ‫جن لسبنی و ب تبنی أ س‬ ‫ابراهیم خلیل را بین چهّ میگوید؛ از بت پرستی شکایت میکند کهّ »وا س‬
‫مشرکین«‪ .‬او را‬ ‫ن ال د‬ ‫م ت‬ ‫ما«‪ .‬از آن میترسید کهّ مبادا کهّ مشرک شود‪» .‬و ما کان ب‬ ‫صنا ت‬ ‫ال س‬
‫ی للذی فتطر السموات‬ ‫ت‬
‫ت وجهب ت‬ ‫جه س د‬ ‫بری کردند از نفس و هوا پرستی تا شکر کرد کهّ »وت ت‬
‫سبلما« درست آمد‪ .‬مگر کهّ مصطفی‬ ‫ا‬ ‫م س‬ ‫حنیفا ا د‬ ‫ض حنیفاا«‪ .‬چون مسلمان شد او را » ت‬ ‫والر ت‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ملنی«‪ .‬دریغا کهّ خدای‪-‬تعَالی‪ -‬همهّ اهل اسلما را با خود می‬ ‫م فتهدوت ب‬‫سل ت‬ ‫از اینجا گفت‪» :‬من أ س‬
‫ن‬
‫مل صالحا و قال إ بلننی م ت‬ ‫ا‬ ‫ل‬
‫من دعا الی اللهّ و ع ت ب‬ ‫م ت‬ ‫ا‬
‫ن قول ب‬ ‫س د‬ ‫ن أح ت‬ ‫م س‬
‫خواند کهّ »وت ت‬
‫ة«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫کا‬ ‫سلم‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫لوا‬ ‫د‬ ‫خ‬
‫د‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫منوا‬ ‫ت‬ ‫آ‬ ‫الذین‬ ‫یها‬
‫ل‬ ‫أ‬ ‫»یا‬ ‫فرمود‪:‬‬ ‫دیگر‬ ‫جایی‬ ‫و‬ ‫المسلمین«‪.‬‬
‫ۀ مؤمنان یکی حارثهّ است‪ .‬گوش دار‪ :‬روزی مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬حارثهّ را‬ ‫و از جمل ۀ‬
‫قا«‪ .‬مصطفی او را‬ ‫ح ل‬ ‫منا ت‬ ‫ا‬ ‫ت مؤ ب‬ ‫ح د‬ ‫صب ت س‬ ‫ت یا حاربتثة؟« تا حارثهّ گفت‪» :‬أ س‬ ‫ح ت‬ ‫صب ت س‬
‫فأ س‬ ‫ت‬
‫گفت‪» :‬کی س ت‬
‫ة ایمان بک یا حارثة«؟ از‬ ‫ت‬ ‫ة فما حقیق د‬ ‫ن ل بکل حق حقیق ا‬ ‫د‬ ‫د‬
‫آزمون کرد و گفت‪» :‬أسنظر ما تقول فا ی‬
‫ت‬ ‫س‬
‫ت نهاری‬ ‫مأ د‬ ‫ت لیلی و أظ ت‬ ‫سهتسر د‬ ‫ت نفسی عن الدنیا و أ س‬ ‫زبان قالب‪ ،‬این جواب گفت کهّ »ع تترفس ت‬
‫ب الدنیا و مددرها و حجدرها«‪ .‬این نشان صورت بود‪.‬‬ ‫و استوی عندی ذ تهت د‬
‫کأنی ان سظر الی‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫ش رلبی بارزا وت ت‬ ‫د‬
‫از حقیقت جان چهّ نشان داد؟ گفت‪» :‬کألنی أنظدر الی عر ب‬
‫ن«‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چون این نشان‬ ‫ل الجلنة ی تتتزاتورون و الی اهل اللنار ی تتتغاوتدرو ت‬ ‫أهس ب‬
‫ت فالتزما«‪ .‬سهّ بار بگفت‪ :‬محکم دار و‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫صب س د‬ ‫ت‬
‫ازو بشنید‪ ،‬دانست کهّ او مؤمنست‪ .‬گفت‪» :‬ا ت‬
‫ملزما این ایمان باشی‪ .‬این حالت هنوز خود مؤمن مبتدی را باشد‪ ،‬مؤمن منتهی را از‬
‫منوا آمنوا بالللهّ و رسولهّ«‪ .‬مؤمن‬ ‫این ایمان بایمان دیگر میخواند کهّ »یا أدیها الذین آ ت‬
‫منتهی مرغیست کهّ در عالم الهیت میپرد و بی سبب و حیلتی روزی بوی میرسانند‪ .‬از‬
‫طیر فی أوس کابرها‬ ‫من سزبتلة ال ل‬ ‫ن فی الدنیا ب ب ت‬ ‫م د‬ ‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬المؤ ب‬
‫من دون لقاءب‬ ‫ة للمؤ ب‬ ‫ح ت‬ ‫ل‬
‫هّ ی تسردزدقها بغیر حیلة«‪ .‬این رزق چهّ باشد؟ لقاء اللهّ باشد کهّ »لرا ت‬ ‫والل ل د‬
‫الللهّ‪ -‬تعَالی‪ .«-‬یا تصدیق باش ای عزیز! کهّ اول درجات‪ ،‬تصدیقست‪.‬‬
‫اقل درجات این تصدیق آن باشد کهّ باعث باشد مردرا بر امتثِال اوامر و اجتناب نواهی؛‬

‫‪20‬‬
 ‫چون این مایهّ ازتصدیق حاصل آمد مرد را بر آن دارد کهّ حرکات و سکنات خود بحکم‬
‫ن دتطیعَوا‬ ‫شرع کند؛ چون در شرع محکم و راسخ آمد او را بخودی خود راه نمایند کهّ »وا ب س‬
‫سب دتلنا«‪ .‬چون این‬ ‫هدوا فینا ل تن تسهدی تن یدهم د‬‫ت تهستتهدوا«‪ .‬از طاعت جز هدایت نخیزد »والذین جا ت‬
‫هدایت پدید آید تصدیق دل یقین گردد‪ .‬امیر المؤمنین علی بن ابی طالب‪ -‬رضی اللهّل‬
‫ت یقیناا«‪ .‬این تصدیق‬ ‫ما أسزد تد س د‬‫ف الغطاءد ت‬‫ش ت‬ ‫عنهّ‪ -‬از این حالت خبر چنین داد کهّ »لو ک د ب‬
‫تربیت صورت باشد اهل دین را در راه دین و اهل سلوک را در راه سلوک‪ .‬تصدیق چندان‬
‫باعث باشد کهّ عمل صالح مؤثر آید؛ چون عمل صالح مؤثر شد عمل خود مرد را بیقین‬
‫ض غیتر الرض« بر دیدۀ ۀ او عرض کنند‪ .‬آخرت و‬ ‫ل الر د‬ ‫رساند؛ چون بیقین رسد »یوما ت دب تد ی د‬
‫احوال آن عالم و علوما و معَارف آن جهان او را خود ذوق گردد‪.‬‬
‫ن قدیرةب أع سدین«‪ .‬چون از شک و‬ ‫فی تلهم ب‬
‫م س‬ ‫س ما أخ ب‬ ‫ف ر‬‫م نت س‬‫تا اکنون در تشبیهّ بود کهّ »فلت تعَسل ت د‬
‫تشبیهّ فارغ گردد نفس او را برنگ دل او گردانند‪ .‬از این قوما شود کهّ »أبدادنهم فی الدنیا‬
‫و قلوبهم فی الخرة« تنش در دنیا باشد و دلش بعَقبی و آخرت باشد‪ .‬یقین او پس از دنیا‬
‫ۀ دل ببیند عین‬ ‫باشد کهّ چون او از دنیا برفت علم الیقین نقد شود؛ آنگاه هرچهّ در آئین ۀ‬
‫الیقین باشد؛ باش تا آخرت نیز گذاشتهّ شود تا خود همهّ حق الیقین باشد‪ .‬و حق الیقین‬
‫ۀ علمها با حق الیقین همچنان باشد کهّ خیال مرد‬ ‫کاری عظیمست و مرتبتی بلند‪ .‬جمل ۀ‬
‫ۀ آیینهّ و غیره بیند‪.‬‬ ‫ۀ‬ ‫بواسط‬ ‫متخیل با عقل مخیل‪ ،‬یا صورتها کهّ‬
‫بسسر دیسسدن آن خیسسال عمسسری بگذاشسست‬ ‫در دیسسده رهسسی ز تسسو خیسسالی بنگاشسست‬
‫در دیده غلط نماند و درسسسر پنداشسست‬ ‫چسسسسون طلعَسسسست خورشسسسسید عیسسسسان‬
‫سربرداشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ف‬
‫ای عزیز از این حدیث چهّ فهم کردهای کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪» :‬الیمان ن تی ک ر‬
‫ة الذی عن الطریق و أعلها شهادة د أن لإلهّ ال الللهّ«؟ گفت‪:‬‬ ‫دناها بإماط ت د‬ ‫ت‬
‫و سبعَون باباا‪ ،‬أ س‬
‫کمترین درجات ایمان ترک ایذا باشد‪ ،‬و اعلی و بهترش گفتن »ل الهّ ال الللهّ« باشد‪.‬‬
‫دریغا مصطفی را‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬فرمودهاند کهّ خلق و مردما را کشد تا »ل الهّ ال الللهّ«‬
‫قبول کنند چون این کلمهّ بگفتند مال و خون ایشان معَصوما شد‪ .‬ای عزیز هر کهّ بدنیا‬
‫مشغول باشد و این کلمهّ از سر زبان گوید‪ ،‬فایدۀ ۀ او از این »ل الهّ ال الللهّ« جز نگاه‬
‫داشتن مال و تن او نباشد از شمشیر‪ .‬دریغا حراما و دروغ گفتن شرط نیست‪ ،‬و دروغ‬
‫گفتن خود حراما است؛ و هرجا کهّ از دروغی عصمت مال و خون مسلمانی حاصل شود و‬
‫بطریقی دیگر حاصل نشود‪ ،‬آن دروغ واجب باشد و دروغ ننهند در شرع‪» .‬ل الهّ ال الللهّ«‬
‫بزبان گفتن کهّ دل از آن خبر ندارد و دروغ باشد‪ ،‬و دروغ حراما باشد؛ اما چون عصمت‬
‫مال و خون جز بدین کلمات حاصل نمیآید این دروغ مباح شود‪ .‬دریغا بنزدیک مختصر‬
‫همتان و قاصر دیدگان مصور شده است کهّ این کلمات گفتن بزبان راست آید‪.‬‬
‫گوش دار و بشنو کهّ این کلمات بنزدیک ارباب بصایر چهّ ذوق دارد و گفتن ایشان چگونهّ‬
‫باشد‪ .‬ای عزیز ندانم کهّ تو از »ل الهّ ال الللهّ« چهّ ذوق داری‪ .‬جهد آن کن کهّ »ل الهّ«‬
‫واپس گذاری و بحقیقت »ال الللهّ« رسی‪ .‬چون بهّ »الالللهّ« رسی امن یابی و ایمن شوی‬
‫ۀ کبریاء الللهّ‬ ‫ت‬ ‫»ل الهّ ال الللهّ ب‬
‫ن عذابی« ای عزیز چون نقط ۀ‬ ‫م س‬
‫ن ب‬‫م ت‬
‫صنی أ ب‬
‫ح س‬ ‫خ ت‬
‫ل ب‬ ‫ن دت ت‬‫م س‬ ‫صی‪ ،‬فت ت‬‫ح س‬
‫از ذات احدیت‪ ،‬قدما در دور لم یزل و لیزال نهاد؛ بر هیچ چیز نزول نکرد تا صحرای‬
‫سسلناکت ال ل ترحم ا‬
‫ة‬ ‫صفات خود در عالم ذات بگسترانید‪ ،‬و آن نیست ال جمال »و ما أسر ت‬
‫ن ع تل تی سکت ل تعَستنتی الی یوما الدین«‪.‬‬‫بللعَالمین« و جلل »إ ل‬
‫دریغا از دست خود نمیدانم کهّ چهّ گفتهّ میشود! »ل الهّ« عالم عبودیت است و فطرت و‬
‫ن الل ل ت‬
‫هّ‬ ‫»ال الللهّ« عالم الهیت و ولیت عزت‪ .‬دریغا روش سالکان در دور »ل الهّ« باشد »إ ب ی‬
‫ش‬‫ظلمة«؛ پس چون بدور »ال الللهّ« رسند در دایرۀ ۀ »الللهّ« آیند‪» .‬ثم تر ی‬ ‫ختلق الخل سقت فی د‬ ‫ت‬
‫ن نوره« این نور باوی بمناجات درآید‪» .‬ل« دایرۀ ۀ نفی است؛ اول قدما‪ ،‬در این‬ ‫م س‬
‫علیهم ب‬
‫دایره باید نهاد‪ :‬لیکن متوقف و ساکن نباید شد کهّ اگر در این مقاما سالک را سکون و‬
‫توقف افتد‪ ،‬زنار و شرک روی نماید‪ .‬از »ل الهّ« چهّ خبر دارد! هر صد هزار سالک طالب‬
‫ۀ مادون‬ ‫»ال الللهّ« یابی در دایرۀ ۀ لی نفی قدما نهادند بطمع گوهر »ال الللهّ« چون بادی ۀ‬

‫‪21‬‬
 ‫الللهّ بپایان بردند‪ ،‬پاسبان حضرت »ال الللهّ« ایشان را بداشت سرگردان و حیران‪.‬‬
‫دانی کهّ پاسبان حضرت کیست؟ غلما صفت قهر است کهّ قتد س تالف دارد کهّ ابلیس است‪.‬‬
‫در پیش آید‪ ،‬و باشد کهّ راه برایشان بزند تا آن بیچارگان در عالم نفی »ل« بمانند و هوا‬
‫ت ت‬
‫ه« همین معَنی دارد‪ .‬مگر کهّ‬ ‫ن ایتخذ ت بإلهت د‬
‫هّ هوا د‬ ‫م ب‬‫ت ت‬‫پرستند و نفس پرست باشند‪» ،‬أفتترأی ت‬
‫این معَنی نشنیدهای؟ بگوش هوش بشنو‪:‬‬
‫روبسسسی بمسسسژه درگسسسهّ آن سسسسلطان را‬ ‫گسسسر آب زنسسسی بدیسسسده آن میسسسدان را‬
‫گویسسد کسسهّ خطسسر نباشسسد آنجسسا جسسان را‬ ‫صد جسسان بسسدهی برشسسوه آن دربسسان را‬

‫دریغا چهّ دانی کهّ دایرۀ ۀ »ل« چهّ خطر دارد؟ عالمی را در دایرۀ ۀ »ل« بداشتهّ است‪ ،‬صد‬
‫هزار جان را بی جان کرده است و بی جان شدهاند‪ .‬در این راه جان‪ ،‬آن باشد کهّ بهّ »ال‬
‫الللهّ« رسد‪ .‬آن جان کهّ گذرش ندهند بهّ »ال الللهّ« کمالیت جان ندارد‪ ،‬چون کشش جذب ر‬
‫ة‬
‫م الغالبون«‬ ‫دنا ل تهد د‬
‫جن س ت‬
‫ن د‬
‫ذبات درآید‪ ،‬مرد از دست او نجات و خلص یابد کهّ »وتإ ب ی‬ ‫ج ت‬
‫من ت‬
‫من اللهّ و فتستح قریب« باوی دهند‪:‬‬ ‫ل‬ ‫صرر ب‬
‫نصرت کنندۀ ۀ او شود‪ .‬و توقیع نصرت »ن ت س‬
‫کآنجسسسسسانبود بصسسسسسد دلیلن راهسسسسسی‬ ‫افکنسسسسد دلسسسسم رخسسسست بمنزلگسسسساهی‬
‫میکشسستهّ شسسود کسسهّ بسسر نیسسارد آهسسی‬ ‫د‬ ‫چون من دو هزار عاشسسق انسسدر مسساهی‬

‫سلطنت ابلیس بر کاهلن و نا اهلن باشد و اگر نهّ با مخلصان چهّ کار دارد! »إ بلنما‬
‫مشرکون« همین معَنی دارد‪ .‬بندگان مخلصُ‬ ‫م بهّ د‬ ‫سلطادنهّ علی الذین ی تتتوللونهّ و الذین هد س‬
‫خلصین«؛ و عباد مخلصُ پس از این‬ ‫م س‬ ‫من سدهم ال د‬
‫دک ب‬ ‫آنگاه باشند کهّ از او برگذرند کهّ »إل عبا ت‬
‫حتنفاتء«‪.‬‬‫هّ الدین د‬ ‫ت‬
‫هّ مخلصین ل د‬ ‫مروا ال ل ل بتیعَدبدوا الل ل ت‬ ‫باشد »و ما ا د ب‬
‫دریغا سالک مخلصُ را بجایی رسانند کهّ نور محمد رسول الللهّ بروی عرض کنند‪ ،‬بداند‬
‫سالک در این نور کهّ »إل ل الللهّ« چهّ باشد‪» .‬ع تترف نفسهّ« نور محمد حاصل آید و »ع تترف‬
‫ریبهّ« نقد وی شود‪ .‬دریغا اگر نور محمد رسول الللهّ بنور »لالهّ ال ل الللهّ« مقرون و متصل‬
‫ن عمدلک«‪ .‬از شرک درباید گذشت؛ اینجا‬ ‫حب تط ت ی‬ ‫ت ل تی ت س‬‫ن أشترک س ت‬ ‫نبیند‪ ،‬این شرک باشد کهّ »ل تئ ب س‬
‫ک«‪.‬‬‫ش ل‬ ‫ک و ال ت‬ ‫ترا معَلوما شود کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چرا گفتی کهّ »أعوذ دببک الشر ب‬
‫دریغا دانی کهّ این شرک چهّ باشد؟ نورالللهّ را در پردۀ ۀ نور محمد رسول الللهّ دیدن باشد‬
‫ت‬
‫مسعَراج فی‬ ‫ت ربی ل تی ستلة ال ب‬ ‫ۀ جان محمد رسول الللهّ دیدن باشد‪» .‬رأی س د‬ ‫یعَنی خداه را در آین ۀ‬
‫ة«‪ .‬مبتدی را آن باشد کهّ جز در پردۀ ۀ محمد خدای را نتواند دیدن؛ اما چون‪،‬‬ ‫ن صور ب‬ ‫حس ب‬ ‫أ س‬
‫ت وجهی للذی‪ ،‬نقد وقت شود؛‬ ‫جه س د‬
‫منتهی شود‪،‬نور محمد از میان برداشتهّ شود؛ »وت ی‬
‫ۀ اخلص او شود زیرا کهّ نور محمد رسول الللهّ متلشی و‬ ‫مخلصین« قبل ۀ‬ ‫»لن تعَسدبد بإل الیاه د د‬
‫مقهور بیند در زیر نور الللهّ‪.‬‬
‫دریغا اگرچهّ فهم نخواهی کردن اما سالک منتهی را دو مقاما است‪ :‬مقاما اول نور »ل الهّ‬
‫ال ل الللهّ« در پردۀ ۀ نور محمد رسول الللهّ همچنان بیند کهّ ماهتاب در میان آفتاب‪ .‬مقاما‬
‫دوما آن باشد کهّ نور محمد را در نور الللهّ چنان بیند کهّ نور کواکب رادر نور ماهتاب‪ .‬دریغا‬
‫تو از »ل الهّ ال الللهّ« حروفی گویی و یا شنوی و بایزید از این توبهّ کند آنجا کهّ گفت‪:‬‬
‫ل ل إلهّ إل ل الللهّ«! دریغا دانی کهّ از »ل الهّ ال‬ ‫ن قتوس ب‬ ‫م س‬
‫ذنوببهم وتت توستبتی ب‬ ‫من د‬ ‫ة الناس ب‬ ‫»ت توسب ت د‬
‫س‬ ‫ت‬
‫ل ما قدلدتهّ أنا و‬ ‫ض د‬‫الللهّ« چرا توبهّ میکند؟ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از اینجا گفت‪» :‬أفس ت‬
‫النبیون من قبلی ل إلهّ إل ل الللهّ«‪ .‬چهّ گویی کهّ »ل إلهّ إل الللهّ« پیغامبران و اولیا را از‬
‫گفتار زبان باشد یا گفتاردل؟ »ل الهّ ال ل الللهّ« گفتن دیگر است‪ ،‬ل الهّ ال الللهّ بودن دیگر‪.‬‬
‫بعَزت خدا کهّ اگر جمال »ل الهّ ال الللهّ« ذرهای بر ملک و ملکوت تابد‪ ،‬بجلل قدر لم یزل‬
‫کهّ همهّ نیست شوند‪ .‬باش تا »ل الهّ ال ل الللهّ« را راه رو باشی؛ پس »ل الهّ ال الللهّ« را‬
‫قاا« مؤمن‬ ‫م المومنین ح ل‬ ‫بینی نصیب عین تو شده؛ پس »ل الهّ ال ل الللهّ« شوی‪» ،‬داولئکت هد د‬
‫این ساعت باشی‪.‬‬
‫ۀ جمال الللهّ در رسد‪ ،‬از دایرهها بیرون آمدن سهل باشد‪ .‬ای عزیز‬ ‫ای عزیز چون جذب ۀ‬
‫دانستن و گفتن و شنیدن این ورقها‪ ،‬نهّ کار هر کسی باشد؛ و زنهار تا نپنداری کهّ بعَضی‬
‫ب فی دقلوببهم‬ ‫از این کلمات خوانده است یا شنیده! خوانده است اما از لوح دل کهّ »ک تت ت ت‬

‫‪22‬‬
 ‫متعَهم«‪ .‬اینجا ترا‬ ‫س ت‬ ‫هّ فیهم خیرا ا تل س‬ ‫ۀ »لوس ع تتلم الل ل د‬ ‫الیمان«؛ شنیده است ولیکن ازت تسعَلیم خان ۀ‬
‫خل الجنة« چهّ باشد‪ .‬مگر نشنیدهای کهّ روح‬ ‫ل ل الهّ ال ب الللهّ د ت ت‬ ‫ن قا ت‬ ‫م س‬ ‫معَلوما شود کهّ » ت‬
‫اعظم تا دروجود آمده است اللهّ آغاز کرده است و میگوید تا قیامت؛ و چون قیامت‬ ‫ل‬
‫برخیزد‪ ،‬هنوز بکنهّ و انتهای الللهّ نرسیده باشد‪ .‬هرچهّ در عالم خداست همهّ در طی علز‬
‫»الم« است‪ .‬دریغا کهّ خلق بس قاصر فهم آمدهاند و مختصر همت و از حقیقت خود‬
‫خسلق‬ ‫عن ال ت‬ ‫سخت غافل ماندهاند! و حقیقت ایشان از ایشان غافل نیست »و ما ک دلنا ت‬
‫غابفلین«‪.‬‬
‫رکن دوما نماز است کهّ حق تعَالی بیان و شرح آن میکند کهّ »حابفظوا علی الصلوات و‬
‫سطی و قوموا ل بللهّ قانتین«‪ .‬و مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬نیز بیان کرد کهّ‬ ‫الصلوةب الود س‬
‫مصلی یناجی ترتبهّ«‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ن«‪ .‬و نیز گفت‪» :‬ال د‬ ‫دی ت‬ ‫دما ال ل‬ ‫قد س هت ت‬ ‫ت‬
‫ن ت تترکها ف ت‬ ‫ت‬ ‫م س‬ ‫ت‬
‫دین ف ت‬ ‫عماد د ال ل‬ ‫»الصلوة د ب‬
‫اما شرط صحت نماز موقوفست بر طهارت کهّ بی طهارت‪ ،‬نماز حاصل نیاید‪.‬‬
‫ۀ اول طهارت پاک کردن اعضا و‬ ‫طهور«‪ .‬درج ۀ‬ ‫ح الصلوةب ال ی‬ ‫فتا د‬ ‫م س‬ ‫ازمصطفی بشنو کهّ » ب‬
‫ۀ دوما پاکی جستن‬ ‫اندامست از نجاست‪ .‬اما بآب یا بخاک؛ این طهارت اعضاست و درج ۀ‬
‫اندرونست از خصال ذمیمهّ‪ ،‬چون حسد و کبر و بخل و حقد و حرص و مانند این خصلتها‪.‬‬
‫چون از این خصلتهای بد‪ ،‬درون خود را پاک کردی‪ ،‬بتوبهّ و ریاضت و مجاهدت تجدید وضو‬
‫هّ ایمانهّ«‪.‬‬ ‫جد یوت الل ل د‬ ‫جد ید ت الوضوتء ت‬ ‫ترا حاصل آید »من ت‬
‫م‬ ‫ت‬
‫لل س‬ ‫ص س‬ ‫ف ب‬ ‫م ی تن س ت‬ ‫نل س‬‫ت‬ ‫م س‬ ‫ل و الصلوة د اتصال فت ت‬ ‫از شبلی مگر نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬الوضودء انفصا ر‬
‫ت« در‬ ‫معت اللهّب وتقس ر‬ ‫ل‬ ‫ییتصل«‪ .‬اگر انفصال از مادون الللهّ در وضو حاصل نیاید‪ ،‬اتصال »لی ت‬
‫طهرون« این خطاب با کسانی باشد کهّ جز طهارت‬ ‫م ی‬ ‫سهّ إل ل ال د‬ ‫م ر‬ ‫نماز حاصل نیاید‪» .‬لی ت ت‬
‫هّ صلوة ا بغیر ظهور« هیچ نماز مقبول حضرت نباشد مگر با‬ ‫ل الل دل‬ ‫قب ت د‬ ‫صورت فهم نکنند‪» .‬لی ت س‬
‫چنین وضو و طهارت کهّ شنیدی‪ .‬چون وضو و طهارت تماما شد نماز حاصل آید »أقم‬
‫شمس«‪.‬‬ ‫ک ال ل‬ ‫دلو ب‬ ‫الصلة ت ل ب د‬
‫ۀ قالب این آمد‬ ‫ای عزیز نماز را شرایط بسیار است‪ :‬از آن یکی قبلهّ است‪ .‬اگرچهّ قبل ۀ‬
‫ۀ جان نهّ این قبلهّ‬ ‫ة ت تسرضاها«‪ .‬قبل ۀ‬ ‫سمابء فتل تن دوتل بی تن تکت قبسبل ا‬ ‫ب وجبهک فی ال ل‬ ‫قل د ت‬
‫کهّ »قتد س تنری ت ت ت‬
‫ت‬ ‫د‬
‫د«؛ گویی مکهّ باشد یا مدینهّ؟ مکهّ هست‬ ‫ل ببهذا الب تل ت ب‬ ‫ح ر‬ ‫ت ب‬ ‫م ببهذا الب تتلد وتأن س ت‬ ‫س د‬ ‫ۀ لأقس ب‬ ‫باشد‪ ،‬قبل ۀ‬
‫ل و لنهاتر و‬ ‫ذلل تی س ت‬ ‫نإ س‬ ‫ش الرحم ب‬ ‫ولیکن آن مکهّ کهّ »ص« بحر بمکهّ چین »کان علیهّ ع تسر د‬
‫ض و لسماتء«‪.‬‬ ‫لأر ت‬
‫دانم کهّ ترا در خاطر آید کهّ صلوة چهّ باشد؟ اشتقاق صلوة از صلتست و از صلیت‪ ،‬دانی‬
‫مصللی دیناجی‬ ‫کهّ صلت چهّ باشد؟ مناجات و سخن گفتن بنده باشد با حق‪ -‬تعَالی‪ -‬کهّ »ال د‬
‫ن«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫دائمو‬ ‫صلتهم‬ ‫م علی ت‬ ‫صلبتهم دیحابفظون‪ ،‬والذین هد س‬ ‫م علی ت‬ ‫هّ« این باشد‪» .‬والذین هد س‬ ‫ترب ی د‬
‫این‪ ،‬نهّ آن نماز باشد کهّ از من و تو باشد از حرکات قیاما و قعَود و رکوع و سجود‪ .‬از این‬
‫من الللهّ تعَالی« گفت‪:‬‬ ‫شة ب ب‬ ‫ح ت‬ ‫مرة د الوت س‬ ‫عة ث ت ت‬ ‫نماز عبدالللهّ یناجی بیان میکند کهّ »بإسبتحلدء الطا ت‬
‫حلوت یافتن طاعت ثمرۀ ۀ وحشت باشد؛ حلوت از فرمایندۀ ۀ طاعت باید یافتن نهّ از‬ ‫ت‬
‫طاعت‪.‬‬
‫صلبتهم ساهون«! از مصطفی بشنو‬ ‫س ت‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫د‬
‫ت س‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫الذی‬ ‫لین‬ ‫ل‬ ‫مص‬ ‫د‬ ‫لل‬
‫ب‬ ‫ل‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫تس‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫میشنوی؟‬ ‫چهّ‬ ‫دریغا‬
‫س فیما ب تی ستنهم‬ ‫ت‬
‫جد ب ودیصلون ولی س ت‬ ‫ر‬ ‫مسا ب‬ ‫معَون فی ال ت‬ ‫جت ت ب‬ ‫متی زمان ی ت س‬ ‫علی أ ل‬ ‫کهّ گفت‪» :‬تیأتی ت‬
‫سبلم«‪ .‬این نمازکنندگان کهّ شنیدی‪ ،‬ما باشیم نماز آن باشد کهّ ابراهیم خلیل طالب‬ ‫م س‬ ‫د‬
‫ن ذ تیریتی«‪.‬‬ ‫م س‬ ‫م الصلوةب وت ب‬ ‫مقی ت‬ ‫ب اجعَلنی د‬ ‫آنست کهّ »ر ک‬
‫ای عزیز صلوة خدا آنست کهّ با بنده مناجات کند‪ ،‬و با بنده گوید؛ و صلوة بنده آنست کهّ‬
‫باحق‪ -‬تعَالی‪ -‬گوید‪ .‬آن شب کهّ مصطفی را –علیهّ السلما‪ -‬بمعَراج بردند جایی رسید کهّ‬
‫هّ تعَالی دیصللی«‪ .‬مصطفی گفت‪» :‬توماصلودتهّ«؟‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫ف«‪ .‬چرا گفتند؟ »ل ل‬ ‫با او گفتند‪» :‬قب س‬
‫ملئکةب‬ ‫ب ال ت‬ ‫سر د‬ ‫دو ر‬ ‫سلبوح قد ل‬ ‫سهّ د‬ ‫ف ب‬
‫گفت‪ :‬نماز وی چگونهّ باشد؟ گفتند‪» :‬صلودتهّ الثِنادء علی ن ت س‬
‫واللروح«‪.‬‬
‫صللون فی دقبوبرهم« ترا روی نماید؛ آنگاه بدانی‬ ‫د ت‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ء‬ ‫»النبیا‬ ‫کهّ‬ ‫حدیث‬ ‫این‬ ‫تا‬ ‫عزیز‬ ‫باش ای‬
‫صللی«همین معَنی باشد‪ .‬از برای‬ ‫م تریبهّ فت ت‬ ‫ک صلودتهّ« آمد‪» .‬وذ تک تتر اس ت‬ ‫ت الدی ب‬ ‫کهّ چرا »صو د‬
‫قي زمانا طویل‪ ،‬ثم‬ ‫ا‬ ‫خدا کهّ این کلمهّ را گوش دار؛ روزی شبلی برخاست تا نماز کند »فتب ت ب‬

‫‪23‬‬
 ‫ت«‬ ‫ل کت ت‬ ‫ص ک‬ ‫صللی؛ تفلما فترغ ت من صلوبتهّ قال‪ :‬یاویله والللهّ ا بن صل ییت جحدت‪ ،‬و إن ل ت د‬
‫فسر د‬ ‫مأ ت‬ ‫ب س ت‬ ‫س ت س د ت ت س د‬ ‫ت د‬ ‫ت ب س‬ ‫ل‬
‫گفت‪ :‬اگر نماز بکنم منکر باشم و اگر نماز نمیکنم کافر میشوما پنداری کهّ شبلی از این‬
‫هم علی صلوبتهم دائمون«؟!‬ ‫جماعت نبود کهّ »الذین د‬
‫هّ أکتبر«‪» ،‬تبل‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ی‬
‫ت« را نیز بشنو‪ .‬چون نمازکننده گوید‪» :‬الل د‬ ‫صلی س د‬ ‫صلت را شرح شنیدی » ت‬ ‫ب‬
‫ت« خود را در آتش افکندن باشد‪.‬‬ ‫صلی س د‬ ‫ی‬ ‫هّ« او را بخورد؛ » ت‬ ‫مغ ت د‬‫طل فی تد س ت‬‫ت‬ ‫ف بالحقک علی البا ب‬ ‫قذ ب د‬ ‫ن س‬
‫ل الل لهّب دیصللی وت فی قلببهّ‬ ‫هّ« شود! هیچ باقی نماند‪» .‬کان رسو د‬ ‫غ‬
‫ت س ت ت د‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ی‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫»‬ ‫آتش‬ ‫در‬ ‫گویی‬ ‫چهّ‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ل« همین باشد‪ .‬کلو حاشا کهّ هیچ بنماند! پس اگر از باطل هیچ نماند‪،‬‬ ‫ج س‬ ‫مسر ت‬ ‫أزیرز ک تأزیزب ال ب‬
‫ت‬
‫سبیل«‪ .‬پروانهّ کهّ عاشق آتش‬ ‫ب اللنفس إ بل تسیهّ ت‬ ‫ح ب‬ ‫ن یکون بلصا ب‬ ‫هّ أ س‬ ‫همهّ حق را ماند »أبی الل ل د‬
‫متغهّ« او را قبول کند‪ ،‬نفی‬ ‫است قوت از آتش خورد چون خود را بر آتش زند آتش »فتی تد س ت‬
‫غیرت دهد‪ .‬از همهّ آتش قوت خورد تا چنان شود کهّ قوت او همهّ از خود باشد‪ .‬بی‬
‫زحمت غیر‪ ،‬ووجود پروانهّ همهّ غیر است‪.‬‬
‫دریغا نمیدانم کهّ چهّ میگویم! اندر این مقاما جهت برخیزد هرچیز کهّ جان وی بدر آرد‪ ،‬آن‬
‫هّ الللهّ« آنجا باشد؛ نهّ شب باشد نهّ روز‪ .‬پنج‬ ‫ج ت‬‫م وت س‬ ‫ۀ او شود‪» .‬فأی ستنما ت دوترلوا فتثِ ت ی‬ ‫چیز قبل ۀ‬
‫مسارء« همین معَنی باشد‪ .‬دریغا از‬ ‫ح ول ت‬ ‫عن سد ت رلبی صبا ر‬ ‫س ب‬ ‫ت‬
‫اوقات نماز چگونهّ دریابد؟ »لی س ت‬
‫دست راه زنان روزگار‪،‬عالمان باجهل‪ ،‬طفلن نارسیده کهّ این راه را از نمط و حساب‬
‫حلول شمرند! جانم فدای خاک قدما چنین حلولی باد!!!‬
‫ای عزیز شرط دیگر نماز را نیت است کهّ نماز بدان منعَقد شود؛ و تو چهّ دانی کهّ نیت‬
‫ن إشاترة ر‬ ‫ف الدنو ب‬ ‫حسر ت‬ ‫ن ت‬ ‫ة نورر بل ل‬ ‫چهّ باشد؟! از سهل عبدالللهّ تستری بشنو کهّ چهّ گوید‪» :‬الن بی ت ر‬
‫م‬
‫ة تنسی د‬ ‫ن الن بی ی ت‬ ‫ة الللهّ تعَالی فتإ ب ل‬ ‫هدای د‬ ‫ف الها‪ ،‬ب‬ ‫دالللهّ علی ع تسبده و حر ت‬ ‫ف الیابء ی ت د‬ ‫الی النور‪ ،‬و حر ت‬
‫ل بالنلیات« همین معَنی باشد‪ .‬نیت از عالم‬ ‫ة تنعَیم«‪» .‬العما د‬ ‫د‬ ‫جن‬ ‫و‬ ‫ن‬
‫ر‬ ‫ریحا‬ ‫حو‬ ‫اللروبح‪ .‬فتترو ر‬
‫کسب نباشد از عالم عطا و خلعَت الهی باشد‪ .‬و از اینجا بود کهّ بشر حافی بر جنازۀ ۀ‬
‫ة« گفت‪ :‬نیت هنوز حاضر نیست و‬ ‫ضسرنی الن بی ل د‬ ‫ح د‬ ‫حسن بصری نماز نکرد »وقال‪ :‬لم ت ت س‬
‫ة« گفت‪ :‬باشید تا‬ ‫هّ النی ل ت‬ ‫ت‬
‫جد ت ل د‬ ‫طاوس الحزین را گفتند؛ از بهر ما دعایی بکن »فقال‪ :‬حتی أ ب‬
‫نیت دعا کردن بیابم‪.‬‬
‫ة«؟ »الللهّ‬ ‫ی ب‬ ‫صلو‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫ر‬
‫ب تس‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫س‬ ‫ف‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫و‬
‫تس ت ت س ب تس ت‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫عَ‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ی‬‫ب‬‫»‬ ‫کهّ‬ ‫ای‬ ‫کرده‬ ‫فهم‬ ‫چهّ‬ ‫ای عزیز از این خبر‬
‫أکبر« نیت شنیدی‪ ،‬اکنون فاتحة الکتاب را نیز گوش دار کهّ مصطفی ع‪.‬ما‪ .‬گفت‪:‬‬
‫ب الی رلبی« رفتی؟‬ ‫صلوة ت إ بل ل بفابتحة الکتاب«‪ .‬ای عزیز! هرگز در استقبال »بإنی ذاه ر‬ ‫»ل ت‬
‫هرگز در »اللهّ اکبر« کهّ گفتی وجود ملک و ملکوت را محو دیدی؟ هرگز در تکبیر‪ ،‬اثبات‬ ‫ل‬
‫دالللهّ کثِیراا« شکر کردی بر نعَمت اثبات بعَد المحو؟‬ ‫بعَد المحو دیدی؟ هرگز در »الحم د‬
‫ة« بدایت آدمیان دیدی؟ هرگز‬ ‫ر‬
‫د ت ا‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ب‬‫»‬ ‫در‬ ‫هرگز‬ ‫دیدی؟‬ ‫ن الللهّ« منزهی او‬ ‫سسبحا ت‬ ‫هرگز در » د‬
‫صببحون« باتو بگوید‬ ‫ن وحین ت د س‬ ‫سو ت‬ ‫م د‬ ‫ن اللهّب حین ت د س‬ ‫ل‬ ‫سسبحا ت‬ ‫در »أصیل« نهایت مردان دیدی؟ »فت د‬
‫ج الینهاتر فی اللیل« چهّ معَنی دارد‪.‬‬ ‫ی‬ ‫ل فی الینهارب و دیول ب د‬ ‫ج الیلی ت‬ ‫کهّ »یول ب د‬
‫ی للذی«؟ هرگز یای »وجهی« را دیدی‬ ‫ت وجهب ت‬ ‫جه س د‬ ‫هرگز بعَد از این احراما گرفتی کهّ »وت ی‬
‫کهّ در میان دریای »لللذی« غرقهّ شده؟ هرگز در »فطتر« خود را گم دیدی؟ هرگز در‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫د‬
‫ن« این‬ ‫صرو ت‬ ‫ن تومالت دب س ب‬ ‫صدرو ت‬ ‫م ببما ت دب س ب‬ ‫س د‬‫ض« دو مقاما را دیدی؟ »تفلأقس ب‬ ‫»السموات و الر ت‬
‫شرکین«؟ اینجا‬ ‫م س‬ ‫ن ال د‬ ‫م ت‬ ‫م« را دیدی کهّ گفت‪» :‬توما أنا ب‬ ‫ة ابراهی ت‬ ‫مل ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫باشد‪ .‬هرگز در »حنیفا ب‬
‫م«‪ .‬هرگز در‬ ‫ة ابراهی ت‬ ‫مل ت‬‫ت‬ ‫بدانی کهّ با مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چرا گفتند کهّ »إیتبعس ب‬
‫شرکین« خود را دیدی کهّ‬ ‫م س‬ ‫من ال د‬ ‫مسبلماا« استغفار از قول کردی؟ هرگز در »و ما أنا ب‬ ‫» د‬
‫ۀ وجود تو زدند تا فانی گردی؟ در آن حالت پس در مشرکین‪ ،‬صادق شدی‪.‬‬ ‫ۀ‬ ‫تخت‬ ‫بر‬ ‫دست‬
‫ن‬‫ت س‬ ‫م‬ ‫ل‬‫ر‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫»‬ ‫کند؟‬ ‫چهّ‬ ‫اینجا‬ ‫مشرکیت‬ ‫شد‪،‬‬ ‫نیست‬ ‫المشرکین«‬ ‫ن‬
‫ت‬ ‫م‬
‫ب‬ ‫أنا‬ ‫ما‬ ‫»و‬ ‫چون مرد در‬
‫ن« مشرک کجا باشد؟!‬ ‫ع تل تسیها فا ب‬
‫ب العَالمین« پیش از تو ناطق‬ ‫مماتی ل بللهّ تر ک‬ ‫محیایت وت ت‬ ‫سکی وت ت‬ ‫صلوتی وتن د د‬ ‫ن ت‬ ‫پس دیدی کهّ »ا ب ل‬
‫وقت آمد و دل تو زبان او آمد؛ پس زبان مستنطق و گویا آمد؛ پس بگفتن »رب‬
‫هّ« خود‪ ،‬معَنی این حدیث با تو بگوید‪ .‬اگر گوش‬ ‫العَالمین« روی تقلید دیدی‪» .‬لشریکت ل ت د‬
‫د‬
‫سلمین«‬ ‫م س‬ ‫ل ال د‬ ‫ت« بدانی و بشنوی‪ .‬هرگز دیدی »توأنا أوی د‬ ‫مر د‬ ‫داری تمامی این در »وتب بذ بل بکت أ ب‬
‫هّ«‬‫ترا مسلمانی آموخت؟ پس »أعوذ د بالللهّ« در این مقاما درست باشد‪ .‬بدایت »بسم الل ل ب‬

‫‪24‬‬
 ‫گفتن ضرورت باشد‪» .‬الیرحمن الیرحیم« مهر صفات اوست کهّ بر ذات نهد؛ چون نقش‬
‫دلللهّ« شکر است بر ترتیب‪.‬‬ ‫کهّ تو بر در درگاه نهی‪ ،‬او آن مهر بنهاد‪ .‬پس »الحم د‬
‫ب العَالمین« مهر دیگر کهّ با‬ ‫»الیرحمن اللرحیم« بعَد از الللهّ‪ ،‬یعَنی صفات و ذات »ر ل‬
‫ن اللرحیم« بالللهّ زیبا بود‪ ،‬پس الللهّ و بالللهّ یکی گردد‪.‬‬ ‫»الللهّ« زیبا باشد‪ ،‬چنانکهّ »اللرحم د‬
‫ن الرحیم« اینجا تکرار ضرورت باشد‪.‬‬ ‫»الرحم د‬
‫ۀ آخرت بیند کهّ آخرت را‬ ‫ۀ‬ ‫آین‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫دنیا‬ ‫الدین«‬ ‫ما‬ ‫و‬ ‫ی‬
‫ب ت س ل‬‫لک‬ ‫»ما‬ ‫کردن!‬ ‫نخواهی‬ ‫فهم‬ ‫هیچ‬ ‫دریغا‬
‫در دنیا جای نیست‪ .‬ای عزیز! از سورت فاتحهّ اگر هیچ شراب طهور نوش کردی‪ ،‬از‬
‫م ترربهم شرابا ا طهورا« ممکن باشد کهّ بدانی کهّ چهّ گفتم! پس‪ ،‬از آن‬ ‫سقاهد س‬
‫دست »وت ت‬
‫مست شوی؛ پس از آن هشیار گردی »إلیاکت ن تعَسدبد« را کمر بندگی بندی‪ ،‬و از حال گذشتهّ‬
‫ستتعَین« بگفت درآید‪ .‬پس‪ ،‬طمع ترا در رباید کهّ روی جمال و فضل دیده‬ ‫یادآری؛ »الیاکت ن ت س‬
‫ستقیم« بگویی‪.‬‬ ‫م س‬ ‫باشی‪» .‬اهدنا الصرا ت‬
‫ط ال د‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫پس از رفیقان کهّ با تو از آن شراب میخورند یاد داری‪ .‬گویی‪» :‬صراط الذین أن ستعَم ت‬
‫عل تسیهم«‪ .‬پس محرومان و مهجوران را بینی بر در بمانده؛ چون خلق بر در و تو درون خانهّ‬
‫ة‬ ‫صلوة ت إ بلل ببفات ب ت‬
‫ح ت‬ ‫ب علیهم« بگویی‪ .‬پس معَلوما تو شود کهّ »ل ت‬ ‫مسغضو ب‬‫نشستهّ‪» ،‬غیر ال ت‬
‫الکتاب« چهّ معَنی دارد‪ .‬نماز بی فاتحهّ درست نباشد؛ و فاتحهّ اینست کهّ شنیدی‪ .‬چرا با‬
‫خود لف زنی کهّ من نیز نماز میکنم؟! هیهات هیهات! عمر خود بباد بیگانگی بر مده‪.‬‬
‫آشنائی را ساخت باش‪:‬‬
‫بستردنیسسست هسسر آنچسسهّ بنگاشسستهایم‬ ‫بفکندنیسسست هسسر آنچسسهّ برداشسستهایم‬
‫دردا کسسهّ بعَشسسوه عمسسر بگذاشسستهایم‬ ‫سسسودا بودسسست هسسر آنچسسهّ پنداشسستهایم‬

‫رکن سوما ای عزیز زکاة است کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بیان کرد و گفت‪» :‬التزکوة د‬
‫سلما«‪ .‬آن طایفهّ کهّ مال دارند و زکوة مال بر ایشان واجب آید خود علم آن و‬ ‫قبن سط تترة د ال س‬
‫مساکین« از این هشت گروه تو‬ ‫فقراءب و ال ت‬ ‫ت بلل د‬ ‫دقا د‬ ‫ص ت‬ ‫کیفیت آن دانند؛ اما ندانم کهّ »إلنما ال ت‬
‫چهّ فهم کردهای کهّ در عمری یکی بدست نیاید؟ این جماعت هشت گانهّ کهّ علما گویند‬
‫دیگر باشند‪ ،‬و آن جماعت کهّ محققان گویندو ایشان را خواهند دیگر‪.‬‬
‫این جهان اگرچهّ از بهر اولیای خدا آفریدند اما ایشان خود را بدنیا و با کسب ندهند‪ .‬از‬
‫زکوة خدا کهّ اصل و فرع‪ ،‬هر دو خود از بهر وجود ایشان ظاهر شد؛ نصیبی بهریک باید‬
‫دادن تا مدار و قرار قالب ایشان باشد‪ .‬اما این گروه کهّ مال و زکوة دادن نعَت ایشان‬
‫من العَبسلم«‪ .‬از‬ ‫ت‬
‫باشد ایشان را خود مال نباشد‪ ،‬ایشان را علم لدنی باشد کهّ »لک تن ستزأسنفعد ب‬
‫سناا« هم قرینان و هم‬ ‫ح ت‬‫ملنا ربسزقا ا ت‬ ‫ن ترتزسقناه ب‬ ‫م س‬‫آن کنز و علم و رزق کهّ ایشان را دهند »وت ت‬
‫ت‬
‫هّ«؛ آن بقدر‬
‫من سعَد د‬‫ل ت‬‫ح ی‬ ‫م لی ت د‬ ‫صحبتان و مریدان را از آن زکوتی و نصیبی دهند کهّ »أل سبعَل د‬
‫فقون«‪.‬‬ ‫ما ترتزسقناهم ی دن س ب‬ ‫م ل‬‫ۀ خلق نثِار کنند و این آیت را کار بندند »وت ب‬ ‫حوصل ۀ‬
‫ف« نصیبی دهند و هم صحبتان را‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫ن أع ستر ت‬ ‫تأ س‬ ‫حب تب س د‬
‫خفی لا فأ س‬ ‫م س‬ ‫ت کسنزا ت‬ ‫خلق از معَرفت گنج »کن س د‬
‫اما عموما خلق را از دعای ایشان و از برکت ایشان از بلها و از رنجها خلص دهند و روز‬
‫قیامت نیز زکوة رحمت خدا نثِار کنند؛ هر یکی هفتاد هزار محبوب مستحق عقاب را اهل‬
‫خفی لاا« چیست؟ آن گنج رحمت‬ ‫م س‬‫ت ک تسنزا ا ت‬ ‫بهشت گردانند‪ .‬هان! تو چهّ دانی کهّ زکوةب »ک دن س د‬
‫مة«‪ .‬پس زکوة این گنج کرا دهند و کهّ خواهد‬ ‫سهّب الیرح ت‬ ‫ف ب‬ ‫کم علی ن ت س‬ ‫ب ترب ر د‬‫است کهّ »ک تت ت ت‬
‫ة بللعَالمین« خود گواهی میدهد مر این سخن را‪.‬‬ ‫حم ا‬ ‫سسلناکت إ بل ل تر س‬ ‫ستدن؟ دریغا »و ماأسر ت‬
‫پس مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬آن رحمت را قسمت کند بر خصوص امت و خصوص‬
‫ة فی قلوب المؤمنین« تا ایشان قسمت کنند بر‬ ‫خصوص کهّ »هدوت الذی أن ستزل السکین ت ت‬
‫ده«‪ .‬تا هر کهّ در عصر او بود‪ ،‬در دنیا و آخرت از‬ ‫ح ت‬ ‫ل وت س‬ ‫ن أ تک ت ت‬ ‫م س‬
‫شرر الناس ت‬ ‫عموما خلق کهّ » ت‬
‫نصیبی از آن رحمت خالی نباشد‪ ،‬و پیش از این زکوةب این کلمات آن عزیز را نتوان دادن‬
‫ۀ هلک افتد‪ .‬و این هنوز یک نصیب است از صد هزار‬ ‫کهّ دلها برنتابد و خاطرها در ورط ۀ‬
‫صد سرب أبی ب تک ستر«! اما نوش میکن‬ ‫ت‬ ‫فی‬ ‫تهّ‬ ‫ب‬ ‫ب‬
‫ت ت تسد‬‫ص‬ ‫و‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫شیئ‬ ‫دری‬ ‫ص س‬‫هّ فی ت‬ ‫ب الل ل د‬‫ص ی‬‫نصیب »ما ت‬
‫مزید« میطلب‪.‬‬ ‫ن ت‬‫م س‬
‫ل ب‬ ‫»فتهت س‬
‫رکن چهارما ای عزیز صومست؛ و صوما در شرع عبارتست از امساک طعَاما و شراب کهّ‬

‫‪25‬‬
 ‫روزۀ ۀ قالب است‪ .‬اما صوما در عالم حقیقت‪ ،‬عبارتست از خوردن طعَاما و شراب؛ کداما‬
‫هّ موسی تکلیما« این را‬ ‫کلم الل ل د‬ ‫عند ت رلبی«‪ .‬کدامشراب؟ شراب »وت ت‬ ‫ت ب‬ ‫طعَاما؟ طعَاما »أبی د‬
‫ما لی«‪ .‬چرا؟ زیرا کهّ‬ ‫ت‬
‫صوما معَنوی خوانند روزۀ ۀ جان باشد؛ این صوما خدا باشد کهّ »الصو د‬
‫در این صوما جز خدا نباشد کهّ »وأنا أجزی ببهّ« همین معَنی دارد‪ .‬چون این صوما خدایی‬
‫باشد‪ ،‬جزای این صوما جز خدا نباشد کهّ »و أنا اجزی بهّ یعَنی أنا الجزادء«‪.‬‬
‫ن الللهّ ل بدرؤی تةب الللهّ تعَالی«‪.‬‬ ‫ة عن درؤیةب ما دو ب‬ ‫ما الغتسیب د‬ ‫از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬الصو د‬
‫صوماا« کهّ افطار‬ ‫ت للیرحمن ت‬ ‫صوما ما دون الللهّ را بیان میکند‪ .‬مریم میگوید کهّ »إنی ن تذ تسر د‬
‫حتان‬ ‫آن جز لقادء الللهّ تعَالی نباشد‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از اینجا گفت‪» :‬بللصائم فر ت‬
‫طروا لدرؤتیتهّ«‬ ‫ة عند بلقاء رببهّ« دریغا از خبر »صوموا ل بدرؤیت تهّب و أف ب‬ ‫ح ر‬ ‫عسند إفطاره و فتسر ت‬ ‫ة ب‬ ‫ح ر‬ ‫فتسر ت‬
‫چهّ فهم کردهای؟ و از آن صوما چهّ خبر شاید دادن؟ کهّ ابتدای آن صوما از خدا باشد‪ ،‬و‬
‫جینة« سپر و سلح صوما برگیر‪ .‬گاهی صایم باش‪ ،‬و‬ ‫ما ت‬ ‫صو د‬ ‫آخر افطار آن بخدا باشد‪» .‬ال ت‬
‫گاهی مفطر کهّ اگر همهّ صوما باشد محرومی باشد؛ و اگر همهّ افطار باشد‪ ،‬یک رنگی‬
‫هّ«‪.‬‬ ‫صیاما ل ت د‬ ‫ن صاما ال تب تد ت تفل ب‬ ‫م س‬ ‫باشد‪ .‬مگر کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از اینجا گفت‪ » :‬ت‬
‫م ولی دطتعَم« این معَنی بود‪.‬‬ ‫س‬ ‫س‬
‫مد« نعَت او بود‪» .‬و هو ی دطعَب د‬ ‫ص ت‬ ‫صایم ابد خود یکی آمد کهّ »ال ت‬
‫طروا‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫ة وأف ب‬ ‫صایم الدهر او بود‪ -‬جل جللهّ‪ -‬دیگران را فرموده است کهّ »صوموا ساع ا‬
‫ة« تا خود صوما هر کسی از چیست و افطار هر کسی بچیست‪ .‬شنیدی کهّ صوما چهّ‬ ‫ساع ت ا‬
‫باشد‪.‬‬
‫سبیل«‪ .‬ای عزیز‬ ‫ا‬ ‫من استتطاع ت بإلیهّ ت‬ ‫ت ت‬ ‫ج الب تی س ب‬ ‫ح ی‬ ‫ت‬ ‫ل‬
‫رکن پنجم حج است »وتل بلهّب ع تلی اللناس ت‬
‫بدانکهّ راه خدا نهّ از جهت راست است ونهّ از جهت چپ‪ ،‬ونهّ بال و نهّ زیر و نهّ دور و نهّ‬
‫فسک و تعَالی«‪ .‬مگر از مصطفی‪-‬‬ ‫نزدیک؛ راه خدا در دلست‪ ،‬و یک قدما است‪» :‬د تع س ن ت س‬
‫ن الللهّ« خداکجاست؟ فقال‪- :‬علیهّ‬ ‫ت‬
‫علیهّ السلما‪ -‬نشنیدهای کهّ او را پرسیدند‪» :‬أی س ت‬
‫ت‬‫ن ب تی س د‬ ‫م ب‬ ‫ب المؤ ب‬ ‫مؤمنین« گفت‪ :‬در دل بندگان خود‪» .‬قتل س د‬ ‫عباد بهب ال د‬ ‫ب ب‬ ‫السلما‪» -‬فی قددلو ب‬
‫الللهّ«این باشد‪ .‬دل طلب کن کهّ حج‪ ،‬حج دلست‪ ،‬دانم کهّ گویی‪ :‬دل کجاست؟ دل‬
‫ن أصابع اللرحمن«‪.‬‬ ‫م س‬ ‫صتبعَین ب‬ ‫ن اس س‬ ‫ب المؤمن ب تی س ت‬ ‫آنجاست کهّ »قتل س د‬
‫ای عزیز حج صورت‪ ،‬کار همهّ کس باشد؛ اما حج حقیقت نهّ کار هر کسی باشد‪ .‬در راه‬
‫حج زر و سیم باید فشاندن در راه حق جان و دل باید فشاندن‪ .‬این کرا مسلم باشد‪ ،‬آن‬
‫ل« این باشد‪.‬‬ ‫سبی ا‬ ‫ن استتطاع ت الیهّ ت‬ ‫م س‬ ‫را کهّ از بند جان برخیزد‪ » .‬ت‬
‫ای عزیز این کلمهّ را گوش دار‪ .‬عمر خطاب‪ -‬رضی اللهّ عنهّ‪ -‬بوسهّ بر حجرالسود میداد‬‫ل‬
‫ل الللهّ‪-‬صللی الللهّ ع تتلیهّ و سیلم‪-‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ت رسو ت‬ ‫ول ألنی ترأی د‬ ‫فعد ل ت س‬ ‫ضرر تولت تن س ت‬ ‫جدر لت ت د‬ ‫ح ت‬ ‫و میگفت‪» :‬إ بینک ت‬
‫قتب یل تکت تلما قتیبلدتک« گفت‪ :‬مصطفی را دیدما کهّ برین سنگ بوسهّ داد و اگر نهّ من ندادمی‪.‬‬
‫ع« آن عهد‬ ‫ف د‬ ‫ضرر و ی تن س ت‬ ‫ل هدوت ی ت د‬ ‫عمدر ب ت س‬ ‫مهسل ا یا د‬ ‫امیرالمؤمنین علی‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬گفت‪ » :‬ت‬
‫حمن عهداا«‪ .‬آن بوسهّ بر روی عهد‬ ‫خذ ت عند الر ی‬ ‫من ات ی ت‬ ‫ۀ بندگان خدا در میان اینست کهّ » ت‬ ‫نام ۀ‬
‫ن اللهّ فی أسرضهّ« او رادست خدا‬ ‫ل‬ ‫جدر السوتد د یمی د‬ ‫ح ت‬ ‫ازل میدهند نهّ بر سنگ دریغا »ال ت‬
‫خوانند‪ ،‬و تو او را سنگ سیاه بینی! ای عزیز آنچهّ موسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬طالب و مشتاق‬
‫جد ت ل بللهّ فل‬ ‫ن المسا ب‬ ‫کوه طور سینا بود‪ ،‬آن کوه سنگ نبود بلکهّ حقیقت آن سنگ بود »وأ ی‬
‫معت الل لهّب أحداا«‪ .‬جمال کعَبهّ نهّ دیوارها و سنگهاست کهّ حاجیان بینند‪ ،‬جمال کعَبهّ آن‬ ‫عوا ت‬ ‫ت دد س ت‬
‫نور است کهّ بصورت زیبا در قیامت آید‪ ،‬وشفاعت کند از بهر زایران خود‪.‬‬
‫ج المساکین«؟‬ ‫ةح ر‬ ‫معَ د‬ ‫ج س‬‫ای عزیز هرگز در عمر خود یک بار حج روح بزرگ کردهای کهّ »ال د‬
‫مگر کهّ این نشنیدهای کهّ بایزید بسطامی میآمد‪ ،‬شخصی را دید گفت‪ :‬کجا میروی؟‬
‫ت الللهّ تعَالی« بایزید گفت‪ :‬چند درما داری؟ گفت‪ :‬هفت درما دارما‪ .‬گفت‪:‬‬ ‫گفت »بإلی ب تی س ب‬
‫ل ما‬ ‫ۀ نور »أول د‬ ‫بمن ده و هفت بار گرد من بگرد و زیارت کعَبهّ کردی‪ .‬چهّ میشنوی!!! کعَب ۀ‬
‫هّ تعَالی نوری« در قالب بایزید بود‪ ،‬زیارت کعَبهّ حاصل آمد‪:‬‬ ‫خل تقت الل ل د‬ ‫ت‬
‫سلطان جهسسان در دل بیچسسارۀۀ ماسسست‬ ‫محراب جهان جمال رخسارۀۀ ماسسست‬
‫ۀ دیدهای خون خسسوارۀۀ ماسست‬ ‫ۀ‬ ‫درگوش‬ ‫شسسور و شسسر و کفسسر و توحیسسد و یقیسسن‬

‫در هر فعَلی و حرکتی در راه حج‪ ،‬سری و حقیقتی باشد؛ اما کسی کهّ بینا نباشد خود‬

‫‪26‬‬
‫نداند طواف کعَبهّ و سعَی و حلق و تجرید و رمی حجر و احراما و احلل و قارن و مفرد و‬
‫قلوب«‪ .‬هنوز قالبها‬ ‫وی ال د‬‫ق ت‬
‫ن تت س‬ ‫شعَائترالللهّ فإ بلنها ب‬
‫م س‬ ‫م ت‬
‫ن ی دعَتظ ب س‬
‫م س‬
‫ممتنع در همهّ احوالهاست »وت ت‬
‫ن فی الناس یأدتوکت رجال«‪ .‬دریغا‬ ‫ت‬
‫نبود و کعَبهّ نبود کهّ روحها بکعَبهّ زیارت میکردند »وأذ ک س‬
‫ۀ ربوبیت رسیم! و بشریت نمیگذارد کهّ ربوبیت رخت بر‬ ‫کهّ بشریت نمیگذارد کهّ بکعَب ۀ‬
‫ۀ دل رود خدا را‬ ‫ۀ گل رود خود را بیند‪ ،‬و هرکهّ بکعَب ۀ‬ ‫صحرای صورت نهد! هرکهّ نزد کعَب ۀ‬
‫بیند‪ .‬انشاء الللهّ تعَالی کهّ بروزگار دریابی کهّ چهّ گفتهّ میشود! انشاءالللهّ کهّ خدا مارا حج‬
‫حقیقی روزی کند‪.‬‬

‫تمهید اصل سادس‬

‫>حقیقت و حالت عشق<‬

‫ف ثد ی‬
‫م‬ ‫شقت وتع ت ی‬
‫ن عت ب‬
‫م س‬
‫ای عزیز این حدیث را گوش دار کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪ » :‬ت‬
‫ت شهیداا«‪ .‬هرکهّ عاشق شود و آنگاه عشق پنهان دارد و بر عشق بمیرد‬ ‫ت ما ت‬ ‫ک تت ت ت‬
‫م فما ت‬
‫شهید باشد‪ .‬اندر این تمهید عالم عشق را خواهیم گسترانید هرچند کهّ میکوشم کهّ از‬
‫عشق درگذرما‪ ،‬عشق مرا شیفتهّ و سرگردان میدارد؛ و با این همهّ او غالب میشود و من‬
‫مغلوب‪ .‬با عشق کی توانم کوشید؟!‬
‫خسسسان و مسسسانم در سسسسر دل میشسسسود‬ ‫کسسارما انسسدر عشسسق مشسسکل میشسسود‬
‫عشسسق پیسسش از مسسن بمنسسزل میشسسود‬ ‫هر زمسان گسویم ک هّ بگری زما ز عشسق‬

‫دریغا عشق فرض راه است همهّ کس را‪ .‬دریغا اگر عشق خالق نداری باری عشق‬
‫مخلوق مهیا کن تا قدر این کلمات ترا حاصل شود‪ .‬دریغا از عشق چهّ توان گفت! و از‬
‫عشق چهّ نشان شاید داد‪ ،‬و چهّ عبارت توان کرد! در عشق قدما نهادن کسی را مسلم‬
‫شود کهّ با خود نباشد و ترک خود بکند و خود را ایثِار عشق کند‪ .‬عشق آتش است هرجا‬
‫کهّ باشد جز او رخت دیگری ننهد‪ .‬هرجا کهّ رسد سوزد‪ ،‬و برنگ خود گرداند‪.‬‬
‫با جان بودن بعَشق در سامان نیست‬ ‫در عشق کسی قسسدما نهسسد کسسش جسسان‬
‫کانگشسست بهرچسسهّ بسسر نهسسی عشسسق آن‬ ‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫درماندۀۀ عشق را از آن درمان نیست‬

‫ۀ آن بخدا رسند‪ ،‬فرض باشد‬ ‫ای عزیز بخدا رسیدن فرض است‪ ،‬و لبد هرچهّ بواسط ۀ‬
‫بنزدیک طالبان‪ .‬عشق بنده را بخدا رساند‪ ،‬پس عشق از بهر این معَنی فرض راه آمد‪.‬‬
‫ای عزیز مجنون صفتی باید کهّ از ناما لیلی شنیدن جان توان باختن‪ ،‬فارغ را از عشق‬
‫لیلی چهّ باک و چهّ خبر! و آنکهّ عاشق لیلی نباشد آنچهّ فرض راه مجنون بود‪ ،‬او را فرض‬
‫نبود‪ .‬همهّ کس را آن دیده نباشد کهّ جمال لیلی بیند و عاشق لیلی شود؛ تا آن دیده یابد‬
‫کهّ عاشق لیلی شود کهّ این عشق خود ضرورت باشد‪ .‬کار آن عشق دارد کهّ چون ناما‬
‫لیلی شنود‪ ،‬گرفتار عشق لیلی شود‪ .‬بمجرد اسم عشق عاشق شدن کاری طرفهّ و‬
‫اعجوبهّ باشد‪:‬‬
‫دل‪ ،‬نسسامزد تسسو کسسرد و مهسسر تسسو گزیسسد‬ ‫نادیده هسسر آنکسسسی کسسهّ نسساما تسسو شسسنید‬
‫جان بر سر دل نهاد و پیش تو کشسسید‬ ‫چون حسن و لطافت جمسسال تسسو بدیسسد‬

‫کار طالب آنست کهّ در خود جز عشق نطلبد‪ .‬وجود عاشق از عشق است؛ بی عشق‬
‫چگونهّ زندگانی کند؟! حیات از عشق میشناس وممات بی عشق مییاب‪:‬‬
‫شسسسسرمم بسسسسادا اگسسسسر بجسسسسانم زنسسسسده‬ ‫روزی دو کسسسهّ انسسسدرین جهسسسانم زنسسسده‬
‫و آن دما میرما کهّ بسسی تسسو مسسانم زنسسده‬ ‫آن لحظهّ شوما زنده کهّ پیشسست میسسرما‬

‫سودای عشق از زیرکی جهان بهتر ارزد‪ ،‬و دیوانگی عشق بر همهّ عقلها افزون آید‪ .‬هر‬
‫کهّ عشق ندارد‪ ،‬مجنون و بی حاصل است‪ .‬هرکهّ عاشق نیست خودبین و پرکین باشد و‬

‫‪27‬‬
 ‫خودرای بود؛ عاشقی بی خودی و بی راهی باشد‪ .‬دریغا همهّ جهان و جهانیان کاشکی‬
‫عاشق بودندی تا همهّ زنده و با درد بودندی!‬
‫ای هرکسسسهّ نسسسهّ عاشقسسسست او خسسسود‬ ‫عاشق شدن آیین چو من شیداییسسست‬
‫راییسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫در عسسسالم پیسسسر هسسسر کجسسسا برناییسسسست‬
‫عاشسسسق بسسسادا کسسسهّ عشسسسق خسسسوش‬
‫سوداییسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ای عزیز پروانهّ قوت از عشق آتش خورد بی آتش قرار ندارد و در آتش وجود ندارد تا‬
‫آنگاه کهّ آتش عشق او را چنان گرداند کهّ همهّ جهان آتش بیند؛ چون بآتش رسد‪ ،‬خود را‬
‫بر میان زند‪ .‬خود نداند فرقی کردن میان آتش و غیر آتش‪ ،‬چرا؟ زیرا کهّ عشق‪ ،‬همهّ‬
‫خود آتش است‪:‬‬
‫ال همسسهّ عشسسق تسسو گرفسست از پسسس و‬ ‫اندر تن من جای نمانسسد ای بسست بیسسش‬
‫پیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسش‬ ‫گر قصد کنم کهّ برگشایم رگ خسسویش‬
‫ترسم کهّ بعَشقت انسسدر آیسسد سسسرنیش‬

‫چون پروانهّ خود را بر میان زند‪ ،‬سوختهّ شود؛ همهّ نار شود‪ .‬از خود چهّ خبر دارد! و تا با‬
‫خود بود‪ ،‬در خود بود؛ عشق میدید و عشق قوتی دارد کهّ چون عشق سرایت کند‬
‫بمعَشوق‪ ،‬معَشوق همگی عاشق را بخود کشد و بخورد‪ .‬آتش عشق پروانهّ را قوت‬
‫میدهد و اورا میپروراند تا پروانهّ پندارد کهّ آتش‪ ،‬عاشق پروانهّ است؛ معَشوق شمع‬
‫همچنان با ترتیب و قوت باشد بدین طمع خود را بر میان زند‪ ،‬آتش شمع کهّ معَشوق‬
‫باشد باوی بسوختن درآید تا همهّ شمع‪ ،‬آتش باشد‪ :‬نهّ عشق و نهّ پروانهّ‪ .‬و پروانهّ بی‬
‫طاقت و قوت این میگوید‪:‬‬
‫جان همهّ عشاق جهان از تو غمیست‬ ‫ای بلعَجب از بس کهّ تسسرا بلعَجبیسسست‬
‫بیچاره ضعَیف کش قوی بایسسد زیسسست‬ ‫مسکین دل مسسن ضسسعَیف و عشسسق تسسو‬
‫قویسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫بدایت عشق بکمال‪ ،‬عاشق را آن باشد کهّ معَشوق را فراموش کند کهّ عاشق را حساب‬
‫با عشق است‪ ،‬با معَشوق چهّ حساب دارد؟ مقصود وی عشق است و حیات وی از‬
‫عشق باشد‪ ،‬و بی عشق او را مرگ باشد‪ .‬در این حالت وقت باشد کهّ خود را نیز‬
‫فراموش کند کهّ عاشق وقت باشد کهّ از عشق چندان غصهّ و درد و حسرت بیند کهّ نهّ‬
‫در بند وصال باشد‪ ،‬و نهّ غم هجران خورد زیرا کهّ نهّ ازوصال او را شادی آید ونهّ از فراق‬
‫ۀ خود را بعَشق داده باشد‪.‬‬ ‫او را رنج و غم نماید‪ .‬هم ۀ‬
‫هجران و وصال تسسو مسرا شسسد یکسسسان‬ ‫چون از تو بجز عشسسق نجسسویم بجهسسان‬
‫خواهی تو وصال جوی خواهی هجران‬ ‫بسسی عشسسق تسسو بسسودنم نسسدارد سسسامان‬

‫ای عزیز ندانم کهّ عشق خالق گویم و یا عشق مخلوق‪ .‬عشقها سهّ گونهّ آمد‪ ،‬اما هر‬
‫عشقی درجات مختلف دارد‪ :‬عشقی صغیر است و عشقی کبیر و عشقی میانهّ‪ .‬عشق‬
‫صغیر عشق ماست با خدای تعَالی و عشق کبیر عشق خداست با بندگان خود‪ ،‬عشق‬
‫ختصر فهم آمدهایم! اما انشاءالللهّ کهّ شمهای برمز‬ ‫م س‬
‫میانهّ دریغا نمییارما گفتن کهّ بس د‬
‫گفتهّ شود‪.‬‬
‫ای عزیز معَذوری کهّ هرگز »کهیعَصُ« با تو غمزهای نکرده است تا قدر عشق را‬
‫بدانستی‪ .‬ای عزیز آفتاب کهّ در کمال اشراق خود جلوه کند‪ ،‬عاشق را از آن قوتی و‬
‫حظی نباشد؛ و چون در سحاب خود را جلوه کند‪ ،‬قرار و سیری نیاید‪ .‬از مصطفی‪ -‬علیهّ‬
‫ت‬ ‫فها تل ت س‬
‫حترقت س‬ ‫مةب ل توس ک ت ت‬
‫ش ت‬ ‫ن نورض و ظ دل س ت‬
‫م س‬
‫ب ب‬ ‫سبعَین تأل ت‬
‫ف حجا ض‬ ‫ن ل بل لهّب ب‬‫السلما‪ -‬بشنو کهّ میگوید‪» :‬إ ب ل‬
‫لم ت‬
‫ه« این حجابها از نور و ظلمت خواص را باشد؛ اما‬ ‫صدر د‬ ‫ن أد سترک ت د‬
‫هّ ب ت ت‬ ‫جبههّ ک د ی ت س‬
‫ت وت س‬
‫سدبحا د‬
‫د‬
‫خواص خواص را حجابهای نور صفتهای خدا باشد؛ و عواما را جز از این حجابها باشد هزار‬

‫‪28‬‬
 ‫حجاب باشد‪ :‬بعَضی ظلمانی و بعَضی نورانی‪ ،‬ظلماتی چون شهوت و غضب و حقد و‬
‫حسد و بخل و کبر و حب مال و جاه و ریا و حرص و غفلت الی سایر الخلق الذمیمهّ‪ ،‬و‬
‫حجابهای نورانی چون نماز و روزه و صدقهّ و تسبیح و اذکار الی سایر الخلق الحمیده‪.‬‬
‫ۀ جمال محمد‬ ‫ت والرض« بی آیین ۀ‬ ‫سموا ب‬ ‫هّ نودر ال ی‬ ‫دریغا ندانی کهّ چهّ میگویم! آفتاب »ألل ل د‬
‫ۀ جمال آفتاب توان کردن علی‬ ‫ۀ آیینهّ مطالعَ ۀ‬ ‫ل الللهّ دیدن دیده بسوزد‪ ،‬بواسط ۀ‬ ‫رسو د‬
‫الدواما؛ و چون بی آیینهّ معَشوق دیدن محالست و در پرده دیدن ضرورت باشد‪ .‬عاشقی‬
‫منتهی را پرده و آینهّ جز کبریاءالللهّ و عظمت خدای تعَالی دیگر نباشد‪ .‬از مصطفی‬
‫جبههّ«‪.‬‬ ‫ظروا الی ربهم فی الجنة إ بل ل ردادء الکبریاء علی وت س‬ ‫ن ی تن س د‬
‫س ب تی سن تدهم و بین أ س‬ ‫بشنوکهّ »ل تی س ت‬
‫دریغا گویی‪ :‬مصطفی را‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬در عشق‪ ،‬آیینهّ چهّ بود؟ گوش دار از حق تعَالی‬
‫ن آیات ترکبهّ الک دسبری«؛ ابوبکر الصدیق پرسید کهّ یا رسول الللهّ این آیات‬ ‫م س‬ ‫قد س رأی ب‬ ‫بشنو‪» :‬ل ت ت‬
‫ن یاقوتةب‬ ‫م س‬
‫ب ب‬ ‫لحجا ر‬ ‫با ت‬ ‫حجا ر‬ ‫هّ ب‬‫س بینی و بین ت د‬ ‫ل ل تی س ت‬
‫ج ی‬
‫ت رلبی عیزو ت‬ ‫کبری چیست؟ »فقال‪ :‬ترأی د‬
‫بیضاتء فی روضةب خضراء«‪ .‬جانم فدای آنکس باد کهّ این سخن را گوش دارد‪ .‬این‬
‫ت رلبی«؟ ای‬ ‫نشنیدهای کهّ رسول الللهّ‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬جبریل را پرسید کهّ »هت س ت‬
‫ل ترأی س ت‬
‫ن نورب‬ ‫م س‬ ‫حجابا ا ب‬ ‫جبرئیل! خدای را تبارک و تعَالی دیدی؟ جبرئیل گفت‪» :‬بینی و بیتنهّ سبعَون ب‬
‫ت« گفت‪ :‬میان من کهّ جبرئیلاما‪ ،‬و میان لقاءالللهّ هفتاد حجاب‬ ‫حت تترقس د‬‫ت واحدا ا تل س‬ ‫ل توس د تن توس د‬
‫باشد از نور؛ اگر یکی از این حجابهای نور مرا نماید‪ ،‬سوختهّ شوما‪.‬‬
‫هد اندر‬ ‫مجا ب‬‫جلیا«‪ .‬د‬ ‫ای عزیز ببین کهّ با موسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چهّ میگوید‪» :‬وتقتیرسبناه ن ت ب‬
‫تفسیر این آیت میگوید کهّ بالی عرش هفتاد حجابست از نور و ظلمت و موسی‪ -‬علیهّ‬
‫السلما‪ -‬سلوک میکرد در این حجابها تا جملهّ را واپس گذاشت‪ ،‬تا یک حجاب بماند میان‬
‫ت‬
‫ب أبرنی أنظ دسر بإلیک« موسی آوازی شنید کهّ »نود ب ت‬
‫ی‬ ‫موسی و میان خدای تعَالی‪ ،‬گفت‪» :‬ر ک‬
‫ت‬
‫ب‬‫هّ ر ر‬ ‫ن‪ :‬یا موسی إ بلنی أناالل ل د‬ ‫ن الشجترةب أ س‬ ‫م ت‬‫قعَتةب المباترک تةب ب‬ ‫ن فی الب س‬ ‫ی الیم ب‬ ‫طيبء الواد ب‬ ‫ن شا ب‬ ‫م س‬‫ب‬
‫ۀ او توان دید وشنید‪.‬‬ ‫ۀ‬ ‫بواسط‬ ‫رؤیت‬ ‫و‬ ‫کلما‬ ‫کهّ‬ ‫دان‬ ‫می‬ ‫را‬ ‫محمد‬ ‫نور‬ ‫درخت‪،‬‬ ‫این‬ ‫العَالمین«‪.‬‬
‫دریغا دانی کهّ چرا این همهّ پردهها و حجابها در راه نهادند؟ از بهر آنکهّ تا عشاق روز بروز‬
‫دیدۀ ۀ وی پختهّ گردد‪ ،‬تا طاقت بار کشیدن لقاءالللهّ آرد بی حجابی‪ .‬ای عزیز جمال لیلی‬
‫دانهای دان بردامی نهاده؛ چهّ دانی کهّ داما چیست؟ صیاد ازل چون خواست کهّ از نهاد‬
‫مجنون‪ ،‬مرکبی سازد از آن عشق؛ خود کهّ او را استعَداد آن نبود کهّ بداما جمال عشق‬
‫ازل افتد کهّ آنگاه بتابشی از آن هلک شدی بفرمودند تا عشقی لیلی را یک چندی از نهاد‬
‫ۀ عشق لیلی شود‪ ،‬آنگاه بارکشیدن عشق الللهّ را قبول‬ ‫مجنون مرکبی ساختند؛ تاپخت ۀ‬
‫تواند کردن‪.‬‬
‫ای عزیز تو ببین کهّ با موسی چهّ میگوید‪» :‬توقررسبناه«‪ .‬آن ندیدهای کهّ چون مرکبی نیکو‬
‫باشد کهّ جز سلطان را نشاید؟ اول رایضی باید کهّ برنشیند‪ ،‬تا توسنی و سرکشی وی را‬
‫برامی و سکون بدل کند‪ .‬این خود رفت‪ ،‬مقصود آنست کهّ ذات آفتاب نوازنده است‪ ،‬و‬
‫شعَاعش سوزنده است‪ .‬این آن مقاما دان کهّ عاشق بی معَشوق نتواند زیستن و بی‬
‫جمال او طاقت و حیوة ندارد و با وصال و شوق معَشوق هم بیقرار باشد و بار وصل‬
‫معَشوق کشیدن نتواند؛ نهّ طاقت فراق و هجران دارد و نهّ وصال معَشوق تواند کشیدن‪،‬‬
‫و نهّ او را تواند بجمال دیدن کهّ جمال معَشوق دیدۀ ۀ عاشق را بسوزاند تا برنگ جمال‬
‫معَشوق کند‪:‬‬
‫چسسسون بینسسسم روی تسسسو بغسسسم بنشسسسینم‬ ‫غمگیسسن باشسسم چسسو روی تسسو کسسم بینسسم‬
‫کسسسز دیسسسدن و نادیسسسدن تسسسو غمگینسسسم‬ ‫کس نیست بدینسان کهّ من مسسسکینم‬
‫ت‬
‫ن احد ر‬‫م« بر تو جلوه میکردند و سماع »وإ س‬ ‫ت ب بترب لک د س‬‫س د‬ ‫ای عزیز یاد آر آن روز کهّ جمال »أل ت س‬
‫هّ« میشنیدی! هیچ جان نبود کهّ نهّ‬ ‫ما الل ل ب‬
‫معت کل ت‬ ‫س ت‬ ‫جسره د حتی ی ت س‬‫ستتجاترکت تفأ ب‬ ‫م س‬
‫شرکین ا س‬ ‫من ال د‬
‫وی را بدید و هیچ گوش نبود ال کهّ از وی سماع قرآن بشنید‪ .‬اما حجابها برگماشت تا‬
‫ۀ آن حجابها بعَضی را فراموش شد و بعَضی را خود راه ندهند تا مقاما اول‪ ،‬و کار‬ ‫بواسط ۀ‬
‫بعَضی موقوف آمد بر قیامت و بعَضی جز این نمیگویند‪:‬‬
‫می داد‪ ،‬دلسسم ز مسسن بسسدین حیلسسهّ بسسبرد‬ ‫اول کسسهّ بتسسم شسسراب صسسافی بسسی درد‬

‫‪29‬‬
 ‫بسسازار چنیسسن کننسسد بسسا غسسر چسسهّ و گسسرد‬ ‫و آنگسساه مسسرا بسسداما هجسسران بسسسپرد‬

‫دریغا شغلهای دینی و دنیوی نمیگذارد کهّ عشق لم یزلی رخت بر صحرای صورت آرد!‬
‫مگر کهّ مصلحت در آن بود! و ال بیم سودای عظیم بودی! و جنون مفرط علت دیگر‬
‫است‪ ،‬و سهو و نسیان دیگر‪ .‬بیگانگان خود را و نااهلن‪ ،‬عشق را حجاب غفلت و بعَد در‬
‫ن هذا«‪ .‬از این جماعت جای دیگر‬ ‫فل تةض ب‬
‫م س‬ ‫ت فی غ ت س‬ ‫پیش نهاد تا دور افتادند کهّ »لقد ک دن س ت‬
‫م غافلون«‪ .‬عشق‬ ‫عن الخرةب هد س‬ ‫م ت‬ ‫شکایت میکند کهّ»تیعَتلمون ظاهرا ا من الحیوة الدنیا وتهد س‬
‫کار معَین است خود همهّ کس دارند؛ اما سر و کار معَشوق هیچ کس ندارد‪ .‬این غفلت‬
‫نشان بدبختیست‪.‬‬
‫اما غفلتی کهّ از سعَادت خیزد کهّ آن را سهو خوانند کهّ در راه نهند‪ ،‬آن خود نوعی دیگر‬
‫ن دأشهی« گفت‪ :‬مرا سهو نیفتد‪،‬‬ ‫باشد‪ .‬سهو در راه مصطفی نهادند کهّ »النی لأسدهو تولک ب س‬
‫سسهو«‬‫ت‬ ‫ال‬ ‫ذلک‬ ‫ت‬
‫س د‬ ‫ن‬‫د‬ ‫ک‬ ‫تنی‬
‫ست‬ ‫ی‬‫ت‬ ‫ل‬‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫اما سهو در راه من نهادند تا ابوبکر‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪-‬‬
‫گفت‪ ،‬ای کاشکی من این سهو بودمی کهّ اگرچهّ سهو میخواند اما یقین جهانیان باشد‪.‬‬
‫ة« همین معَنی دارد کهّ اگر نماز و طیب و نسا را محبوب او‬ ‫من د دسنیاک د س‬
‫م تثلث ت ر‬ ‫ی ب‬
‫ب إل ی‬
‫حب ک ت‬
‫» د‬
‫نکردندی ذرهای در دنیاقرار نگرفتی‪ .‬این محبت سهّ گانهّ را بند قالب او کردند تا شصت‬
‫و اند سال زحمت خلق اختیار کرد؛ واگرنهّ‪ ،‬دنیا از کجا و او از کجا؟ و خلق از کجا و همت‬
‫محمد از کجا؟! »مالی و للدنیا و ما للدنیا و مالی«! هرکسی را بمقامی بازداشتهاند‪ ،‬و‬
‫ۀ او کردهاند‪ .‬هر کسی را بدان راضی کرده؛ چون وقت »اللناس‬ ‫آن مقاما را مقصود و قبل ۀ‬
‫ما فتبإذا ماتوا ان ست تب تدهوا« بکار درآید و همهّ را از حقیقت خود آگاه کنند‪ ،‬آنگاه بدانند کهّ جز‬ ‫بنیا ر‬
‫بت هیچ نبودهاند و جز سودا و غفلتی و دورافتادنی نبوده است‪:‬‬
‫دور از تسسو هسسزار گسسونهّ محنسست دیسسدیم‬ ‫زان یسسک نظسسر نهسسان کسسهّ مسسا دزدیسسدیم‬
‫تسسو عشسسوه فروخسستی و مسسا بخریسسدیم‬ ‫در کسسوی هسسوس پسسردۀۀ خسسود بدریسسدیم‬

‫عاشق مبتدی را کهّ دنیا حجابش آمد‪ ،‬هنوز پختهّ نبود‪ .‬عشق ازلی را چون آوردند‪ ،‬در‬
‫میان جان ودل پنهان بود؛ چون کهّ در این جهان محجوب آمد راه بهّ سلر عشق نبرد و‬
‫عشق خود او را شیفتهّ و مدهوش میداشت و او خود میداند کهّ او را چهّ بوده است‪.‬‬
‫پیوستهّ با حزن و اندوه باشد‪ .‬ای عزیز این مثِال را گوش دار‪ .‬کودک ده سالهّ زنان را‬
‫دوست دارد‪ .‬اما هنوز اهلیت فراش نداردتا وقت بلوغ‪ :‬چون بالغ شود‪ ،‬قصد مراد خود‬
‫کند‪ .‬اگر مرادش حاصل شود فهوالمراد واگر نشود آن حب و اقتضای شهوت بلوغ سر از‬
‫درون او بر کند‪ ،‬و در طلب قوت و مقصود خود آید‪ .‬و بعَضی باشند کهّ از این مقاما جز‬
‫اضطراب و بی شکیبایی حاصل ایشان نباشد و نداند کهّ اورا چیست‪.‬‬
‫اول مقاما از مقاما مرد رونده این باشد کهّ درمانده و متحیر باشد‪ .‬داند کهّ او را حالت‬
‫کم« بوده است؟ اما جز خیالی از آن باوی نمانده باشد‪ ،‬و در آن خیال متحیر‬ ‫ت ب بترب ک د‬
‫»ألس د‬
‫و شیفتهّ مانده باشد‪:‬‬
‫ۀ روی تسسسو مسسسن‬‫ۀ‬ ‫سسسیفت‬
‫ش‬ ‫سسسدما‬
‫ش‬ ‫سسساه‬
‫گ‬ ‫نا‬ ‫سسن‬ ‫م‬ ‫سسو‬
‫ت‬ ‫سسوی‬
‫ک‬ ‫در‬ ‫سسردما‬
‫یسسک روز گسسذر ک‬
‫ماندما شب و روز در تکسساپوی تسسو مسسن‬ ‫بنسسواز مسسرا کسسهّ از پسسی بسسوی تسسومن‬

‫طالب گوید‪ :‬کاشکی یکبار دیگر با سر آن حالت افتادمی تا نشان راه خود با دست‬
‫آوردمی کهّ راه خیال چنان نباشد کهّ راه عیان! و آن راه کهّ از سر فراغت بخود کنند‪،‬‬
‫چنان نباشد کهّ بمعَشوق و عشق کنند‪ .‬اگرچهّ فترتی از راه صورت و حجابی از راه‬
‫بشریت دامن گیر شود‪ ،‬این خود بلی راه همهّ بود‪.‬‬
‫با خود گوید‪ :‬اگر این بار با سر حقیقت خود افتم‪ ،‬عهدی بکنم کهّ دیگر بجز عشق و‬
‫معَشوق پروای دیگر کس نکنم‪ ،‬و جان را بعَد از این فدا کنم‪:‬‬
‫در دیده کشم چو سرمهّ خسساک کسسویت‬ ‫آیسسا بسسود آنگسسهّ کسسهّ بسساز بینسسم رویسست‬
‫امسسسروز همسسسهّ جهسسسان وتسسسای مسسسویت‬ ‫گر قسسدر تسسو دی همسسی ندانسسست رهسسی‬

‫‪30‬‬
 ‫ۀ مجنون چهّ گوید؟ میگوید‪ :‬ای مجنون اگر‬ ‫دانی از عزیز کهّ جمال لیلی با عشق شیفت ۀ‬
‫ۀ‬ ‫ۀ‬ ‫غمز‬ ‫ۀ‬ ‫ۀ‬ ‫افتاد‬ ‫و‬ ‫درآیند‬ ‫پای‬ ‫از‬ ‫همهّ‬ ‫کهّ‬ ‫باشند‬ ‫غمزهای زنم‪ ،‬اگر صد هزار مجنون صفت‬
‫ماشوند‪ .‬گوش دار کهّ مجنون چهّ میگوید‪ .‬میگوید‪ :‬فارغ باش کهّ اگر غمزۀ ۀ تو فنا دهد‬
‫مجنون را‪ ،‬وصال و لطف تو بقا دهد‪ .‬مجنون عاشق را اگرچهّ فنا از معَشوق باشد‪ ،‬اما‬
‫هم بقا از معَشوق یابد‪ .‬دل فارغ دار‪:‬‬
‫بسساد از طسسرب رنسسگ رخسست بسساده شسسود‬ ‫گسسر رنسسگ رخسست ببسساد بسسر داده شسسود‬
‫کوه از لب تسسو عقیسسق و بیجسساده شسسود‬ ‫ور تسسو بمثِسسل بکسسوه بسسر بوسسسهّ دهسسی‬

‫محرمان عشق‪ ،‬خود دانند کهّ عشق چهّ حالتست؛ اما نامردان و مخنثِان را از عشق جز‬
‫مللتی و ملمتی نباشد‪ .‬خلعَت عشق‪ ،‬خود هر کسی را ندهند؛ و هر کسی خود را لیق‬
‫عشق نباشد و هر کهّ لیق عشق نباشد خدای را نشاید؛ و هر کهّ عشق را نشاید‪ ،‬خدای را‬
‫نشاید‪ .‬عشق با عاشق توان گفت و قدر عشق خود عاشق داند‪ .‬فارغ از عشق جز‬
‫افسانهّ نداند و او را ناما عشق و دعوی عشق خود حراما باشد‪:‬‬
‫تا باز روما کسهّ کسار خامسست ای جسسان‬ ‫آن راه کسسهّ مسسن آمسسدما کدامسسست ای‬
‫نامردان را عشق حرامسست ای جسسان‬ ‫جسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬
‫در هر نفسی هسسزار دامسسست ای جسسان‬

‫ن التعَجائز« سخت خوب گفت کهّ ای عاجز کهّ تو سر و طاقت عشق نداری‪،‬‬ ‫»ع تل تی سک د س‬
‫م ببدی ب‬
‫خدرون«‪ .‬هر کهّ بهشت جوید‪،‬‬ ‫ما آ ت‬ ‫مجال ت ت‬
‫سةب قو ر‬ ‫ة تالب دل ت د‬
‫هّ وت بلل د‬ ‫جن ی ت‬ ‫ابلهی اختیار کن کهّ »أک سثِ تدر أهس ب‬
‫ل ال ت‬
‫او را ابلهّ میخوانند‪ .‬جهانی طالب بهشت شدهاند‪ ،‬و یکی طالب عشق نیامده! از بهر‬
‫آنکهّ بهشت‪ ،‬نصیب نفس و دل باشد و عشق نصیب جان وحقیقت‪ .‬هزار کس طالب‬
‫مهره باشند و یکی طالب در و جوهر نباشد‪ ،‬آنکس کهّ بمجاز قدما در عشق نهد‪ ،‬چون‬
‫ۀ عشق رسد گوید کهّ من میدانستم کهّ قدما در نمیباید نهادن‪ ،‬لجرما بباید کشیدن‪.‬‬ ‫بمیان ۀ‬
‫بزور و کراهیت خودرادر راه عشق آورده باشد‪ .‬اما عشق را نشاید؛ و آنکس کهّ طاقت‬
‫بار کشیدن عشق ندارد گوید‪:‬‬
‫کم گرد بگرد عشق با عشق مکسسوش‬ ‫بسسا دل گفتسسم کسسهّ ای دل زرق فسسروش‬
‫تسسا لجرمسسش زمسسانهّ میمالسسد گسسوش‬ ‫نشسسنید نصسسیحت و بمسسن بسسر زد دوش‬

‫دریغا مگر کهّ گوهر جانت را عرض‪ ،‬عشق نیست؟ کهّ هیچ جوهر نیست کهّ از عرض‬
‫خالی باشد و بی عرض نتواند بودن‪ .‬جوهر عزت را عرض‪ ،‬عشق ماست‪ .‬این حدیث را‬
‫شق علیهّ‬ ‫شقهّ و ع ت ب‬ ‫هّ ع تسبدا ا ع ت ب‬
‫ب الل ل د‬
‫گوش دار کهّ مصطفی‪-‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪» :‬إذا أح ی‬
‫د«‬‫م ت درب ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ت او س ل س‬‫ن أترد س ت‬
‫ب لک إ ب س‬ ‫ح ر‬ ‫م ب‬‫شقر ل تکت و د‬
‫ت عاشقی و محبی و أتنا عا ب‬ ‫فیقول‪ :‬عبدی أن ت‬
‫گفت‪ :‬او بندۀ ۀ خود را عاشق خود کند؛ آنگاه بر بنده عاشق باشد؛ و گفت‪ :‬بنده را گوید‪:‬‬
‫شئ سدتم أ س‬
‫ما‬ ‫تو عاشق و محب مایی‪ ،‬و ما معَشوق و حبیب توایم قال الللهّ تعَالی‪» :‬أنا لکم ب‬
‫أب تی سدتم«‪ .‬اگر تو خواهی واگرنهّ‪ .‬دانستی کهّ جوهر عزت ذات یگانهّ را عرض‪ ،‬و عرض جز‬
‫عشق نیست؟‬
‫ای دریغا هرگز فهم نتوانی کردن کهّ چهّ گفتهّ میشود! عشق خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬جوهر جان‬
‫آمد‪ ،‬و عشق ما جوهروجود او را عرض آمد‪ .‬عشق ما او را عرض و عشق او جان ما را‬
‫جوهر‪ .‬اگر چنانکهّ جوهر بی عرض متصور باشد‪ ،‬عاشق بی معَشوق و بی عشق ممکن‬
‫باشد؛ و هرگز خود ممکن و متصور نباشد‪ .‬عشق و عاشق و معَشوق در این حالت قایم‬
‫بیکدیگر باشند‪ ،‬و میان ایشان غیریت نشاید جستن مگر این بیتها نشنیدهای‪:‬‬
‫جانم عرض و عشق تو جسسوهر کردنسسد‬ ‫چسسون آب و گسسل مسسرا مصسسور کردنسسد‬
‫عشسسق تسسو و جسسان مسسا برابسسر کردنسسد‬ ‫تقسسدیر و قضسسا قلسسم چسسو می تر کردنسسد‬

‫اگر چنانکهّ مردی و عشق مردان داری‪ ،‬این سهّ نوع عشق را کهّ برمز گفتهّ شد در این‬
‫بیتها کهّ خواهم گفتن‪ ،‬بازیاب کهّ قطعَهای سخت بامعَنی آمده است‪ .‬دریغا مطربی شاهد‬

‫‪31‬‬
 ‫کم« بگفتی‪ ،‬و من و آن عزیز حاضر بی‬ ‫ت ب بترب ک د‬
‫س د‬‫بایستی وسماع تا این بیتها بر نمط »أل ت س‬
‫زحمت دیگری؛ آنگاه آن عزیز را سماع معَلوما شدی کهّ عشق چیست‪ ،‬و شاهد بازی چهّ‬
‫ۀ تو شدی و بت پرستی ترا قبول کردی! مست از تو صادر شدی‪ ،‬کون و مکان‬ ‫بود! پیش ۀ‬
‫ۀ بای بسم اللهّل‬ ‫ل‬
‫ترا خادما آمدی‪ ،‬آنگاه »بسم اللهّ« بر تو گشاده شدی‪ .‬پس ترا نقط ۀ‬
‫ل‬
‫ة بابء بسم اللهّ«‪.‬‬‫قط ت د‬‫کردندی‪ .‬در این مقاما شبلی را معَذور داری آنجا کهّ گفت‪» :‬أنا ن د س‬
‫ۀ »بسم الللهّ« از‬ ‫ۀ‬ ‫نقط‬ ‫و‬ ‫ۀ بای »بسم الللهّ« اما‬ ‫گفتند وی را کهّ تو کیستی؟ گفت‪ :‬من نقط ۀ‬
‫ۀ با حاجت‬ ‫اصل »بسم الللهّ« نیست‪ ،‬و غیر »بسم الللهّ« نیست؛ اصل بسم الللهّ را بنقط ۀ‬
‫ۀ »ب« بی اسم ببین چهّ باشد‪ .‬این بیتها را‬ ‫باشد کهّ اظهار بسم بدان باشد‪ ،‬اما نقط ۀ‬
‫بخوان‪:‬‬
‫بسسر کسساف کلما کسسل‪ ،‬کله آمسسد عشسسق‬ ‫بر سین سریر سلر‪ ،‬سسپاه آمسسد عشسسق‬
‫با این همهّ یک قدما ز راه آمسسد عشسسق‬ ‫بر میم ملسوک ملسک‪ ،‬مساه آمسد عشسق‬

‫ای عزیز دانی کهّ شاهد ما کیست؟ و ما شاهد کهّ آمدهایم؟ شرح عشق کبیر و عشق‬
‫میانهّ را گوش دار‪ ،‬و شاهد و مشهود بیان این هر دو شاهدها نموده است‪ .‬میانهّ عشق را‬
‫فرقی توان یافتن میان شاهد و مشهود‪ ،‬اما نهایت عشق آن باشد کهّ فرق نتوان کردن‬
‫میان ایشان؛ اما چون عاشق منتهی‪ ،‬عشق شود و چون عشق شاهد و مشهود یکی‬
‫شود‪ ،‬شاهد مشهود باشد و مشهود شاهد‪ .‬تو این از نمط حلول شماری و این حلول‬
‫نباشد‪ ،‬کمال اتحاد و یگانگی باشد و در مذهب محققان جز این دیگر مذهب نباشد‪ .‬مگر‬
‫این بیتها نشنیدهای؟!‬
‫در مسسذهب کفسسر زاهسسد و عابسسد نیسسست‬ ‫آن را کهّ حیوتش آن بت شاهد نیست‬
‫چسسون کفسسر چنیسسن اسست کسسسی واحسسد‬ ‫کفر آن باشد کهّ خود تو شاهد باشسسی‬
‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫تمامی شرح شاهد و مشهود در تمهید دهم گفتهّ شود انشاء الللهّ‪ .‬اما در اوراق اول گفتم‬
‫کهّ مذهب و ملت محبان خدا چیست و کدامست‪ .‬ایشان بر مذهب وملت خدا باشند؛ نهّ‬
‫بر مذهب و ملت شافعَی و ابوحنیفهّ و غیرهما نباشند‪ ،‬ایشان بر مذهب عشق و مذهب‬
‫خدا باشند تبارک و تعَالی‪ .‬چون خدا را بینند لقای خدا دین و مذهب ایشان باشد! چون‬
‫محمد را بینند لقای محمد ایمان ایشان باشد؛ و چون ابلیس را بینند این مقاما دیدن نزد‬
‫ایشان کفر باشد‪ .‬معَلوما شد کهّ ایمان و مذهب این جماعت چیست و کفر ایشان از‬
‫چیست‪ .‬اکنون هر یک را از این مقامها در این بیتها بازیاب‪:‬‬
‫کفر ما آن زلسسف تسسار و ابسسروی ترکسسانهّ‬ ‫دین ماروی و جمال و طلعَت شسساهانهّ‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫و از شسسراب عشسسق او هسسر دو جهسسان‬ ‫از جمال خد و خالش عقل مسسا دیسسوانهّ‬
‫میخسسسسسسسسسسسسسسسسسسانهّ اسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫هر کرا ملت نهّ اینست او ز ما بیگسسانهّ‬ ‫روح مسسا خسسود آن بتسسست و قلسسب مسسا‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫بتخسسسسسسسسسسسسسسسسسسانهّ اسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫شاهد را شنیدی کهّ کیست‪ ،‬خد و خال و زلف و ابروی شاهد را گوش دار‪ .‬ای عزیز چهّ‬
‫دانی کهّ خدو خال و زلف معَشوق با عاشق چهّ میکند! تا نرسی ندانی! خد و خال‬
‫هّ نوری«‪ .‬نور احمد‬ ‫ختلق الل ل د‬ ‫معَشوق جز چهرۀ ۀ نور محمد رسول الللهّ مدان کهّ »أ توی د‬
‫ل ما ت‬
‫خد و خال شده است بر جمال نور احد؛ اگر باورت نیست بگو‪» :‬ل بإلهّ الل الل ل د‬
‫هّ محمد ر‬
‫ل الللهّ«‪ .‬دریغا اگر دل گم نیستی در میان خد و خال این شاهد‪ ،‬دل بگفتی کهّ این‬ ‫رسو د‬
‫خد و خال معَشوق با عاشق چهّ سلرها دارد‪ .‬اما دل کهّ ضال شد‪ ،‬و در میان خد و خال‬
‫متواری و گریختهّ شد؛ این دل را کهّ بازیابد؟ اگر بادست آید بگوید آنچهّ گفتنی نیست‪:‬‬
‫دل گسسم کسسردما میسسان خسسد و خسسالش‬ ‫آن بسست کسسهّ مسسرا داد بهجسسران مسسالش‬
‫آن دل کهّ مرا نیست چهّ دانم حسسالش‬ ‫پرسسسسند رفیقسسسان مسسسن از حسسسال دلسسسم‬

‫‪32‬‬
‫ای عزیز اگر بدین مقاما رسی کافری را بجان بخری کهّ خد و خال دیدن معَشوق جز کفر‬
‫و زنار دیگر چهّ فایده دهد؟ باش تا رسی و بینی! آنگاه این بیچاره را معَذور داری بگفتن‬
‫این کلمات‪ .‬هرگز مسلمان کافر را دیدی؟ از حسن و جمال محمد رسول الللهّ جمل ۀ‬
‫ۀ‬
‫مؤمنان کافر شدهاند‪ ،‬و هیچ کس را خبر نیست! تا این کفرها نیابی بایمان بت پرستی‬
‫نرسی‪،‬و چون بسرحد ایمان رسی و بت پرستی را بینی‪ ،‬بردرگاه »ل بإلهّ بإل الللهّ مح ل‬
‫مد‬
‫رسول الللهّ« نقش شده و ایمانت تماما‪ ،‬این وقت باشد؛ و کمال دین و ملت در این حال‬
‫نماید‪ .‬این بیتها بر خوان‪:‬‬
‫بسسر چهسسرۀۀ خسسوب خسسد و خسسالی دارد‬ ‫ۀ مسسن حسسسن و جمسسالی دارد‬ ‫معَشسسوق ۀ‬
‫کسسسافر باشسسسد هسسسر آنکسسسهّ خسسسالی دارد‬ ‫کسسافر شسسود آنکسسهّ خسسد و خسسالش بینسسد‬

‫خد و خال این شاهد شنیدی‪ .‬زلف و چشم و ابروی این شاهد دانی کهّ کدامست؟ دریغا‬
‫مگر کهّ نور سیاه بر تو‪ ،‬بالی عرش عرضهّ نکردهاند؟! آن نور ابلیس است کهّ از آن‬
‫زلف‪ ،‬این شاهد عبارت کردهاند و نسبت با نور الهی‪ ،‬ظلمت خوانند؛ واگرنهّ‪ ،‬نوراست‪.‬‬
‫دریغا مگر کهّ ابوالحسن بستی با تو نگفتهّ است‪ ،‬و تو ازو این بیتها نشنیدهای؟‬
‫وز علسسسست و عاربرگذشسسسستیم آسسسسسان‬ ‫دیسسدیم نهسسان گیسستی و اهسسل دو جهسسان‬
‫زان نیز گذشتیم نهّ ایسسن مانسسدو نسسهّ آن‬ ‫آن نسسسور سسسسیهّ زل نقسسسط برتسسسر دان‬

‫ن الکابفرین« خلعَت او آمده است‪ .‬شمشیر‬ ‫دانی کهّ آن نور سیاه چیست؟ »و کان م ت‬
‫حر«‬‫ت س‬ ‫ب‬‫ال‬ ‫و‬ ‫ر‬
‫تک‬ ‫ب‬‫ال‬ ‫د‬
‫لمات‬ ‫ت‬ ‫ظ‬ ‫»فی‬ ‫ظلمات‬ ‫در‬ ‫است‪.‬‬ ‫معَین« کشیده‬ ‫»فتب بعَبیزت بکت تل ت س‬
‫غوی بن یدهم أج ت‬
‫فضولی و خود را بی اختیار کرده است‪ .‬پاسبان عزت آمده است‪ .‬دربان حضرت »أعوذ‬
‫من الشیطان الترجیم« شده است‪ .‬دریغا از دست کسی کهّ شاهد را بیند با چنین‬ ‫بالللهّ ب‬
‫ق« نگوید؟! باش تا بایزید بسطامی این‬ ‫خد و خال و زلف و ابرو و حسین وار »أنا الح ل‬
‫معَنی با تو در میان نهد‪ ،‬و ترا از حقیقت این کار آگاه کند‪ .‬این بیتها را نیز گوش دار‪:‬‬
‫و آن خال و خد و آن لب چسسون شسسکر‬ ‫آن را کهّ حیوتش آن دل و دلبر نیست‬
‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫جسسسان ودل را چسسسو ارو و زلسسسف بسسسبرد‬
‫در هر دو جهسسان مشسسرک و هسسم کسسافر‬ ‫از کفسسر بکفسسر رفتنسست بسساور نیسسست‬
‫نیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫زیرا کهّ ازو جز او دگر درخور نیسسست‬

‫مها دفجوترها« شربت قهر و کفر میدهند؛ و‬ ‫ۀ »تفأل سهت ت‬‫قومی را هر لحظهّ در خرابات خان ۀ‬
‫عن سد ت ترلبی« میدهند‪،‬‬
‫ت ب‬ ‫ت‬ ‫ة العَبل سم ب و ت‬
‫ي بادبها« شربت »أبی س د‬ ‫عل ي‬ ‫ۀ »أنا مدین ت د‬
‫قومی را در کعَب ۀ‬
‫من‬ ‫قویها« این حالت باشد؛ و هر دو شربتها پیوستهّ بر کارست‪ ،‬و هردو طایفهّ »هت س‬
‫ل ب‬ ‫»وت ت س‬
‫سقاهم ترب یدهم‬
‫قتد بضر« از شربت »وت ت‬ ‫م س‬
‫ک د‬
‫عن سد ت ملی ض‬‫ۀ» ب‬ ‫مزید« را جویانند‪ .‬مستان او در کعَب ۀ‬ ‫ت‬
‫مها دفجوترها« بی عقلی کنند‪.‬‬ ‫ه‬‫س‬ ‫ل‬‫طهورا« مستی کنندو طایفۀ دیگر در خرابات »فتأ ت‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫شراب‬ ‫ت‬
‫ت ت‬ ‫ۀ‬
‫صدور اللناس« با تو حرب نکرده است؟! از شیخ بربطی‬ ‫س فی د‬ ‫سوب د‬‫مگر کهّ هرگز »دیو س‬
‫این بیتها بشنو‪:‬‬
‫روزی کسسسهّ نسسسهّ از بهسسسر بل برخیسسسزد‬ ‫زلسسف بسست مسسن هسسزار شسسور انگیسسزد‬
‫دل دزد دو جسسان ربایسسد و خسسون ریسسزد‬ ‫و آن روز کسسسهّ رنسسسگ عاشسسسقی آمیسسسزد‬

‫خلق از ابلیس ناما شنیدهاند؛ نمیدانند کهّ او را چندان ناز در سر است کهّ پروای هیچ کس‬
‫ندارد! دریغا چرا ناز در سر دارد؟ از بهر آنکهّ هم قرین آمده است با خد و خال‪ .‬چهّ‬
‫گویی! هرگز خد و خال‪ ،‬بی زلف و ابرو و موی کمالی دارد؟ ل توالللهّ کمال ندارد‪ .‬نبینی‬
‫ن الرجیم« واجب آمد گفتن! از بهر این معَنی در سر‬ ‫ن ال ت‬
‫شسیطا ب‬ ‫کهّ در نماز »أعوذ د ببالللهّ ب‬
‫م ت‬
‫ن نارض وت‬
‫م س‬
‫قتتنی ب‬ ‫ت‬
‫خل س‬‫گرفتهّ است ناز و غنج و دلل و او خود سر متکبران و خود بینانست‪ » .‬ت‬
‫ن طین« همین نازست‪ .‬این بیتها بشنو‪:‬‬ ‫م س‬
‫هّ ب‬ ‫خل ت س‬
‫قت ت د‬ ‫ت‬

‫‪33‬‬
 ‫کسسز دلسسبری و کشسسی کسساری دراز دارد‬ ‫گسسویی دو زلسف یسسارما در سسر چسهّ نساز‬
‫بر مهّ زره نگسسارد بسسا زهسسره سسساز دارد‬ ‫دارد؟‬
‫با گل حدیث گویسسد بسسا للسسهّ پسسای کوبسسد‬

‫جتعَل‬ ‫خل تقت السموات و الر ت‬

‫ض وت ت‬ ‫مد د ل بللهّ الذی ت‬
‫ح س‬
‫اگر باورت نیست از خدا بشنو‪» :‬ال ت‬
‫ت و النور«‪ .‬دریغا سیاهی بی سپیدی و سپیدی بی سیاهی چهّ کمال دارد؟ هیچ‬ ‫الظلما ب‬
‫کمال نداشتی‪ .‬حکمت الهی اقتضا چنین کرد‪ .‬حکیم دانست کهّ بحکمت خود چنین باید و‬
‫چنین شاید‪ ،‬و بر این درگاه جملهّ بر کارست و اگر ذرهای نقصان درآفرینش دریابد‪،‬‬
‫نقصان حکیم و حکمت باشد‪ .‬موجودات و مخلوقات در نورها مزین و مشرف آمدهاند‪.‬‬
‫ۀ طسسسرار یکسسسی جسسسادو بسسسهّ‬ ‫همسسسسای ۀ‬ ‫ابسسروی تسسو بسسا چشسسم تسسو هسسم پهلسسو بسسهّ‬
‫داند همهّ کسسس کسسهّ پاسسسبان هنسسدو بسسهّ‬ ‫آن خسسسد تسسسرا نگاهبسسسان گیسسسسو بسسسهّ‬

‫ن الک د س‬
‫فتر‬ ‫ای عزیز آن بزرگ را گوش دار کهّ چهّ گفت مر این دو مقاما را‪ .‬گفت‪» :‬إ ی‬
‫ن العَتسبد« گفت‪ :‬کفر و ایمان بالی‬ ‫ن الل لهّب و ب تی س ت‬
‫حجابان ب تی س ت‬ ‫ن ورابء العَتسرش ب‬ ‫م س‬
‫ن ب‬‫مقاما ب‬ ‫ن ت‬‫لیما ت‬‫وا ب‬
‫عرش دو حجاب شدهاند میان خدا وبنده زیرا کهّ مرد باید کهّ نهّ کافر باشد و نهّ مسلمان‪.‬‬
‫آنکهّ هنوز با کفر باشد و با ایمان هنوز در این دو حجاب باشد؛ و سالک منتهی جز در‬
‫ی‬ ‫ل‬
‫حجاب »کبریاء اللهّ و ذابتهّ« نباشد‪ ،‬شنیدی کهّ مصطفی‪-‬علیهّ السلما‪ -‬چهّ میگوید‪» :‬ل ب ت‬
‫ل« خود گواهی میدهد بر اسرار این‬ ‫س ر‬
‫مسر ت‬ ‫ی د‬ ‫ب تولن تب ب ر‬
‫قیر ر‬ ‫ملکر د‬
‫م ت‬ ‫ت لتیسدعَنی فیهّب ت‬ ‫معت الل لهّب وق ر‬
‫ت‬
‫مقامها تاأتبدالببدین و دهر الداهرین‪ .‬از این مقامها کهّ خواهد جستن؟‬
‫وین کون و مکان هسسر دو بسسر انسسداختن‬ ‫از عشسسق نشسسانهّ‪ ،‬جسسان ودل بسساختن‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫با این دو مقاما تسسا ابسسد سسساختن اسسست‬ ‫گسسهّ مسسؤمن و گسساه گسساه کسسافر بسسودن‬

‫چهّ دانی کهّ چهّ گفتهّ میشود؟ دریغا کهّ از عشق الللهّ کهّ عشق کبیر است هیچ نشان‬
‫نمیتوان دادن کهّ بیننده در آن باقی بماند؛ اما آن چیز کهّ درهر لحظهّ جمال خوبتر و زیباتر‬
‫شیرء«؛‬ ‫مثِ سل بهّب ت‬ ‫نماید و عالم تمثِل را بر کار دارد‪ ،‬هیچ عبارت و نشان نتوان داد جز »ل تی س ت‬
‫س کت ب‬
‫ت‬ ‫د‬
‫ک«‪ .‬چون او‬ ‫س ت‬‫ت ع تتلي تنف ب‬ ‫حصی ثنااء ع تل تی سکت أن ت‬
‫ت کما أث سن تی س ت‬ ‫دیگر عبارت و شرح نباشد »لأ س‬
‫عذر بی ادراکی و بی نهایتی بخواست‪ ،‬دیگران چهّ بیان کنند؟ بیان آنجا قاصر آید‪ ،‬فهم‬
‫آنجا گداختهّ شود مرد آنجا از خود برست! دریغا این بیتها بشنو‪:‬‬
‫در اصسسسل وجسسسود خسسسود کمسسسالی دارد‬ ‫چون عشق تو بی نشسان جمسالی دارد‬
‫این عشسسق دریغسسا کسسهّ چسسهّ حسسالی دارد‬ ‫هسسسسر لحظسسسسهّ تمثِسسسسل و خیسسسسالی دارد‬

‫ۀ تمثِل نداشتی‪ ،‬همهّ روندگان راه کافر شدندی؛ از بهر آنکهّ هر چیزی کهّ‬ ‫اگر عشق حیل ۀ‬
‫او را در اوقات بسیار بر یک شکل و بر یک حالت بینند‪ ،‬از دیدن آن وقت او را وقت‬
‫ملمت آید؛ اما چون هر لحظهّ و یا هر روزی در جمالی زیادت و شکلی افزونتر بیند‪،‬‬
‫عشق زیادت شود وارادت دیدن مشتاق زیادتتر‪» .‬دیحربهم« هر لحظهّ تمثِلی دارد مر‬
‫»دیحربوتنهّ« را و »دیحربوتنهّ« هم چنین تمثِلی دارد‪ .‬پس در این مقاما عاشق هر لحظهّ‬
‫معَشوق را بجمالی دیگر نبیند‪ ،‬و خود را بعَشقی کمال تر و تماما تر‪:‬‬
‫وز حسسسن تسسو در بنسسد جمسسالی دگسسرما‬ ‫هسسر روز ز عشسسق تسسو بحسسالی دگسسرما‬
‫مسسن آیسست عشسسق را کمسسالی دگسسرما‬ ‫تسسسو آیسسست حسسسسن را جمسسسالی دگسسسری‬

‫هرگز دانی کهّ قوت و حظ معَشوق از چیست؟ و عاشق نصیب را چهّ یابد؟ و عاشق خود‬
‫بچهّ زنده است؟ و از عشق نیز بیان نتوان کرد جز برمزی و مثِالی کهّ از عشق گفتهّ شود‬
‫و اگر نهّ از عشق چهّ گویند و چهّ شاید گفت؟! اگر عشق در زیر عبارت آمدی‪ ،‬فارغان‬
‫روزگار از صورت و معَنی عشق محروما نیستندی اما اگر باور نداری از این بیتها بشنو‪:‬‬
‫حسسسظ تسسسو ز خسسسود باشسسسد و حسسسظ از‬ ‫ای عشسسسق دریغسسسا کسسسهّ بیسسسان از تسسسو‬

‫‪34‬‬
 ‫محالسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫تو د‬
‫قسسوت تسسو ز خدسسست و حیسسوة تسسو ز‬
‫خالسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫جسسان ودل مسسا تسسویی دگسسر خسسود همسسهّ‬
‫قالسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫محالسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫د‬
‫انسسس تسسو بسسابرو و بسسآن زلسسف سسسیاهت‬
‫اسسسم تسسو شسسریعَت اسسست و عیسسن تسسو‬
‫گناهسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ای عزیز هرگز دانستهای کهّ عاشق با معَشوق چون سوگند خورد‪ ،‬سوگند بچهّ یاد کند؟‬
‫بدانکهّ چون معَشوق با عاشق خود غمزهای زند و سوگندی یاد کند‪ ،‬باشد کهّ گوید‪ :‬بجان‬
‫لرض« بدین ماند‪ ،‬و باشد کهّ چون معَشوق با‬ ‫من کهّ چنین کن کهّ »فتورب السمابء ا ت‬
‫تت ب‬
‫ضحاها و القمرب بإذا‬ ‫سو د‬ ‫ب‬ ‫شم‬ ‫ت‬ ‫»وال‬ ‫کهّ‬ ‫مگر‬ ‫من‪.‬‬ ‫روی‬ ‫و‬ ‫بموی‬ ‫کهّ‬ ‫عاشق سوگند یاد کند گوید‬
‫ل بإذا ی تسغشاها« همین معَنی دارد‪.‬‬ ‫تلها و اللنهارب إذا جللها و الللی ب‬
‫دانی کهّ این آفتاب چیست؟ نور محمدی باشد کهّ ازمشرق ازلی بیرون آید؛ و ماهتاب‬
‫ن‬ ‫شربقتی س ب‬‫م س‬
‫ب ال ت‬
‫دانی کهّ کداما است؟ نور سیاه عزراییلی کهّ ازمغرب ابدی بیرون رود‪» .‬ر ر‬
‫مغسربب تسین« این سخن بغایت رسانیده است و بیان این شده است‪ .‬هرگز این‬ ‫ب ال ت‬
‫وت تر ر‬
‫ضحی«؟ این همهّ بدان‬ ‫ل و ال ل‬ ‫ل‬
‫ن و اللی ب‬ ‫سوگندها ترا روی نموده است کهّ »والطولبر‪ ،‬و اللتی ب‬
‫دو بالی تو؛ و چون‬ ‫ت‬
‫ب ل‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫و‬ ‫تو‬ ‫پاک‬ ‫بجان‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ماند کهّ میگوید‪ :‬بجمال تو‪ ،‬و بروی زیبای تو‪ .‬ل تعَت س‬
‫مدر‬
‫ل‪ ،‬بدان ماند کهّ گوید‪ :‬ب بدزلف ع تن ستبر بوی تو و بگیسوی چون هندوی تو‪.‬‬ ‫گوید‪ :‬واللی ب‬
‫دریغا کهّ این همهّ را یک مقاما خواهی دانستن‪ ،‬عین جهل و محض ضللت باشد؛ این‬
‫مقامها بسیار است‪ .‬تمامی عشق‪ ،‬انشاء الللهّ کهّ درتمهید دیگر گفتهّ شود کهّ عاشق را‬
‫عشق هنوز حجاب راه باشد و عشق حجاب است میان عاشق و معَشوق‪ .‬البتهّ عشق‬
‫باید کهّ عاشق را چنان بخورد و چنان فارغ گرداند کهّ جز این بیت حالت او نباشد‪:‬‬
‫گسسم کردیسسسم‬ ‫کسسسو را بمیسسسان انسسسدهش د‬ ‫چندان غم عشق مسساه رویسسی خسسوردیم‬
‫کسسسو عشسسسق و چسسسهّ معَشسسسوق کسسسرا‬ ‫اکنسسون ز وصسسالش و فراقسسش فردیسسم‬
‫پروردیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم؟‬

‫حربهم و‬
‫پس از عشق عالم محبت پیش خواهد آمد و روی خود خواهد نمود ای عزیز »ی د ب‬
‫حربهم«‬ ‫حربوتنهّ« آنگاه درست آید کهّ همگی خود را روی در »ی د ب‬ ‫دیحربوتنهّ« را گوش دار‪» .‬ی د ب‬
‫حربهم« کهّ او بهمهّ اندر رسد‪ .‬آفتاب همهّ جهان را تواند‬ ‫آری؛ آنگاه او را برسد کهّ گوید‪ :‬ی د ب‬
‫بودن کهّ روی او فراخ است؛ اما سرای دل تو تا همگی روی خود در آفتاب نیارد‪ ،‬از‬
‫س« خود گواهی میدهد کهّ‬ ‫شم د‬ ‫ن آیات بهّب ال ی‬
‫م س‬
‫آفتاب هیچ شعَاعی نصیب او نتواند بودن‪» .‬و ب‬
‫حربونهّ« تا همگی او‬ ‫د ب‬ ‫ی‬‫»‬ ‫اما‬ ‫بودن‪.‬‬ ‫تواند‬ ‫را‬ ‫کس‬ ‫حربهم« چگونهّ صفت واسعَیت دارد همهّ‬ ‫»ی د ب‬
‫ۀ »دیحدبونهّ« میگوید کهّ‬ ‫را نباشد‪ ،‬بهمگی ازو شعَاع نیابد‪» .‬دیحربهم« خود در خلوت خان ۀ‬
‫ۀ »کهیعَصُ« هم سلر »فأسوحی‬ ‫محبت چیست‪ ،‬و محبوب کیست‪ .‬دریغا هرگز در خلوت خان ۀ‬
‫ده ما أسوحی« بودهای؟ و شنیدهای هرگز این بیتها‪ ،‬و گفتهای بزبان حال؟‬ ‫الی ع تب س ب‬
‫بگرفت و بقهر حلقسسهّ در گوشسسم کسسرد‬ ‫دوش آن بسست مسسن دسسست در آغوشسسم‬
‫لب بر لب من نهسساد و خاموشسسم کسسرد‬ ‫کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسرد‬
‫گفتسسم صسسنما ز عشسسق تسسو بخروشسسم‬

‫خلق الل لهّب تعَالی« در این خلوت خانهّ حاصل آید‪ .‬دریغا اویس قرنی را بین کهّ‬ ‫خیلقوا ببأ س‬ ‫»ت ت ت‬
‫ة ل بل سعَتسبد‬ ‫ی‬ ‫د‬
‫د بی د‬‫عَبو‬ ‫ال‬ ‫مت‬
‫ت ی‬ ‫ت‬ ‫»اذا‬ ‫کهّ‬ ‫گوید‬ ‫می‬ ‫چهّ‬ ‫و‬ ‫دهد‬‫می‬ ‫خبر‬ ‫چهّ‬ ‫أوحی«‬ ‫ما‬ ‫ه‬ ‫د‬‫ب‬
‫تس ب ب‬ ‫ع‬ ‫الی‬ ‫فأوحی‬ ‫» ت‬
‫ش الللهّ تعَالی« گفت‪ :‬چون بندگی تماما شود‪ ،‬عیش بنده همچون عیش‬ ‫شهّ ک تعَتی س ب‬‫ن ع تی س د‬
‫یکو د‬
‫خلقوا« بنده را نیز‬ ‫ت‬ ‫معَبود شود‪ .‬دریغا هرچهّ او را باشد کهّ خداوند است‪ ،‬از نصیب »ت ت ت‬
‫باشد از صفات او چون سمع و بصر و قدرت و ارادت و حیوة و بقا و کلما؛ از آن او قدیم‪،‬‬
‫از جهت بنده باقی و دایم باشد‪.‬‬
‫ۀ دیگر کهّ ابوالحسن خرقانی گفتهّ است! چهّ گفت؟ »فقال‪ :‬أنا تأق ر‬
‫ل‬ ‫دریغا از دست کلم ۀ‬
‫سنت تسین« میگوید‪ :‬او از من بدوسال سبق برده است‪ ،‬و از من بدوسال پیش‬ ‫ن ترلبی ب ب ت‬ ‫م س‬‫ب‬

‫‪35‬‬
 ‫هم بألیاما ب الللهّ« این‬ ‫کر د‬ ‫افتاه است‪ :‬یعَنی کهّ من بدو سال ازو کمتر و کهتر باشم‪» .‬وتذ ت ک‬
‫ن‬‫سالها سالهای خدا باشد‪ .‬هر ساعتی روزی باشد و هر روزی هزار سال باشد کهّ »إ ب ی‬
‫ت‬
‫دون«‪.‬‬ ‫سن تةض مما ی تعَد ل‬ ‫ف ت‬ ‫عن سد ت ترب ککت ک تأل س ب‬ ‫یوما ا ب‬
‫دریغا در این مقاما حسین منصور را نیز معَذور باید داشت چون کهّ گوید‪» :‬لفتسرقت بینی و‬
‫ت القائملیة‪ ،‬قیامنا ببهّ و ذوادتنا منهّ« گفت‪ :‬هیچ‬ ‫صف د‬ ‫فتان‪ :‬صفت الذات بتیة وت ب‬ ‫ن رلبی إ بلل ببص ت‬ ‫ب تی س ت‬
‫فرق نیست میان من و میان خداوند من مگر بدوصفت‪ :‬صفت ذات کهّ وجود ذوات ما‬
‫ازو آمد و حاصل ما از او حاصل شد‪ ،‬و قواما و قیاما ما بدو آمد و ازوست‪ .‬چهّ خوب بیان‬
‫کرده است!‬
‫قدر الی نفسهّ و‬ ‫فت ت ب‬
‫فقیر هدوت الذی لی ت س‬ ‫مگر استاد ابوبکر فورک از اینجا جنبید کهّ گفت‪» :‬ال ت‬
‫لبإلی ترکبهّ« فقیر آن باشد کهّ نهّ محتاج خود باشد‪ ،‬و نهّ محتاج خالق خود؛ زیرا کهّ احتیاج‬
‫هّ« او را‬ ‫قدر فتهدوت الل ل د‬‫ف س‬ ‫م ال ت‬‫هنوز ضعَف و نقصان باشد‪ ،‬و فقیر بکمالیت رسیده باشد‪» .‬بإذا ت ت ی‬
‫ۀ او آمده باشد‪ .‬دریغا این مرتبهّ‬ ‫ق الللهّ« سرمای ۀ‬ ‫خل ب‬ ‫خیلقوا ببأ س‬ ‫نقد وقت شده باشد‪» .‬ت ت ت‬
‫بلندست! هر کسی را آن توفیق ندهند کهّ ادراک این تواند کرد‪ ،‬و اما با همهّ میباید‬
‫ساخت‪.‬‬
‫ۀ یوسف‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چرا احسن القصصُ آمد؟ زیرا کهّ نشان‬ ‫ای دوستدانی کهّ قص ۀ‬
‫حربهم و دیحلبونهّ« آنگاه خبر یابی کهّ آیت »و ما کان‬ ‫د ب‬ ‫ی‬ ‫»‬ ‫سر‬ ‫از‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫حبونهّ«‬ ‫حربهم و ی د ک‬ ‫»ی د ب‬
‫سل ترسول ا تفیوحی بإ بذ سن بهّب ماتیشادء« ترا‬ ‫ت‬
‫ب اوس ی دسر ب‬
‫حجا ض‬‫ن تورابء ب‬ ‫م س‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫حیا اوس ب ب‬ ‫ل‬
‫هّ إ بلوت س‬ ‫ل‬
‫هّ الل د‬ ‫ن ی دک تل ب ت‬
‫م د‬ ‫شر ض أ س‬‫ل بب ت ت‬
‫ۀ »طهّ« جملهّ ترا بنماید و تو ببینی و‬ ‫روی نماید و بیان این جملهّ با تو بگوید‪ ،‬و یا در نقط ۀ‬
‫حلبونهّ« چیست‪ .‬انگبین و شکر بزبان گفتن دیگر باشد‪ ،‬و بچشم‬ ‫حربهم و ی د ب‬ ‫بدانی کهّ »ی د ب‬
‫دیدن دیگر باشد؛ و خوردن و چشیدن دیگر‪ .‬عاشق بودن لیلی دیگر است و ناما بردن‬
‫حربونهّ«‬ ‫ۀ مجنون بر وی خواندن و شنیدن دیگر‪ .‬جوانمردا »دیحلبهم« با »ی ب‬ ‫لیلی دیگر و قص ۀ‬
‫حمة فی التبین«!!!‬ ‫در خلوت خانهّ هم سلر شده است »و لتز س‬
‫تنهسسا ز همسسهّ خلسسق مسسن و تنهسسا بسسا تسسو‬ ‫تسسا مسسن بمیسسان خلسسق باشسسم بسسا تسسو‬
‫آیسسسی بسسسر مسسسن سسسسایهّ نیایسسسد بسسسا تسسسو‬ ‫خورشسسید نخسسواهم کسسهّ برآیسسد بسسا تسسو‬

‫ب‬ ‫قیر ر‬ ‫م ت‬‫مل تکر د‬ ‫»یحبهم و یحبونهّ« سودای خود با یکدیگر میگویند چنانکهّ »لیط یل بعد علیهّ ت‬
‫ن‬ ‫ل‬
‫ن کان ل بلهّ کا ت‬ ‫م س‬ ‫سل« یعَنی کهّ نهّ ملک نهّ نبی از آن آگاه باشند و خبر ندارند؛ » ت‬ ‫مسر ت‬
‫ي د‬
‫تولتنب ر‬
‫هّ تلهّ« این معَنی دارد‪ .‬دریغا آفتاب هیچ خانهّ را نتواند بود‪ ،‬و در هیچ خانهّ نگنجد‪ ،‬آفتاب‬ ‫الل ل د‬
‫ۀ پیرزنان کجا گنجد؟ اماترا با‬ ‫صد و شصت چندانست کهّ ازمشرق تا بمغرب در خان ۀ‬
‫ۀ ترا همگی روشن کند‪.‬‬ ‫ۀ‬ ‫خان‬ ‫کهّ‬ ‫همگی آفتاب چهّ شمار؟ نصیب تو از آفتاب آن باشد‬
‫قعَتد ب‬ ‫م س‬
‫قت تد بضر«؟ دانی کهّ » ت‬ ‫م س‬
‫ک د‬ ‫ملی ض‬
‫عن سد ت ت‬
‫ق ب‬
‫صد س ب‬
‫قعَتد ب ب‬
‫م س‬
‫از این آیت چهّ فهم کردهای کهّ »فی ت‬
‫صدق« سریر سرست کهّ محبان خود را بر آن نشاند‪ .‬از‬ ‫قعَتد ب ب‬
‫م س‬
‫صدق« چهّ باشد؟ » ت‬ ‫ب‬
‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ با جابربن عبدالللهّ چهّ گفت آن روز کهّ پدرش عبداللهّل‬
‫بن رواحهّ کشتهّ شد روز احد و شهید گشت گفت‪ :‬خدای‪-‬تعَالی‪ -‬پدر ترا زنده کرد و او را‬
‫بر عرش مجید با موسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بداشت و عرش مجید را مقاما او کرد‪.‬‬
‫ۀ »ن و القلم« صد وچهارده هزار بار کلما »وک تتلم موسی‬ ‫دریغا از حق تعَالی در خان ۀ‬
‫ده ما أسوحی«‬ ‫کلیما« شنیده بود؛ یکبار در درون »کهیعَصُ« وحی خدا کهّ »تفأسوحی بإلی ع تب س ب‬ ‫تت س‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫حلبائی ب‬ ‫او را از سر گفتن با محبان خود از امتان محمد آگاه کردند کهّ میگفت‪» :‬یا أ ب‬
‫مد«‪ .‬از لذت استماع این ندا کهّ‬ ‫ت‬
‫مةب مح ل‬ ‫مةب محمد ویا فقراء ا ل‬ ‫محمد‪ ،‬و یا مساکین أ ل‬ ‫مةب د‬ ‫أ ی‬
‫خلر موسی‬ ‫بایشان میکرد با آنکهّ آن همهّ کلما ازو شنیده بود‪ ،‬او را بی هوش کرد‪» ،‬فت ت‬
‫مة محمد«‪.‬‬ ‫ن ات ی‬ ‫م س‬
‫جتعَلنی ب‬ ‫ما س‬ ‫صبعَقاا« از اینجا افتاد‪ .‬چون او را با خود دادند دعا کرد »اللهد ی‬ ‫ت‬
‫ضة ض‬‫م فی تروس ت‬ ‫مغنی و مطرب این جماعت کهّ محبان خدااند‪ ،‬خود او باشد کهّ »فتهد س‬
‫حبرون« بیان سماع میکند کهّ او با بندگان خود باشد‪ .‬سخن و کلما با همهّ کس گویند اما‬ ‫ید ت‬
‫سر جز با دوستان و گدایان امت محمد نگویند‪ .‬از سر وحی تا کلما بسیاری مراتب و‬
‫درجات است‪.‬‬
‫دریغا در مقاما اعلی‪ ،‬شب معَراج بامحمد‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفتند‪ :‬ای محمد وقتهای دیگر‬

‫‪36‬‬
 ‫قایل من بودما و سامع تو‪ ،‬و نماینده من بودما و بیننده تو‪ ،‬امشب گوینده تو باش کهّ‬
‫محمدی و شنونده من‪ ،‬و نماینده تو باش و بیننده من‪ .‬دریغا در این مقاما کهّ مگر‬
‫معَشوق‪ ،‬مصطفی بود و عاشق او کهّ عاشقان کلما معَشوقان دوست دارند‪ .‬آن‬
‫نشنودهای کهّ مجنون چون لیلی را بدیدی از خود برفتی و چون سخن لیلی شنیدی با خود‬
‫آمدی؟ این مقاما خود مصطفی را عجب نیست‪ .‬ابوالحسن خرقانی از این مقاما نشان‬
‫باز میدهد؟ گفت‪ :‬کهّ مرا وقتی با دید آمدی کهّ در آن وقت گفتمی کهّ من معَشوق تو‪ ،‬و‬
‫در حال دیگر گفتمی کهّ ای تو معَشوق من؛ و وقتی گفتمی کهّ ای خدا مرا از تو دردی با‬
‫دید آمده است‪،‬و از تو دردی دارما کهّ تا خداوندی تو برجای باشد این درد من بر جای‬
‫باشد‪ ،‬و خداوندی تو همیشهّ باشد‪ ،‬پس این درد من همیشهّ خواهد بودن و از حالت‬
‫سنوا‪ -‬یعَنی‬ ‫ده ما أوحی« جای دیگر بیان میکند‪ ،‬گفت کهّ اگر جان تبل ت‬ ‫»تفأسوحی بإلی ع تب س ب‬
‫بوالحسن زبان روستایی‪ -‬کهّ جانم فدای او باد حاضر نبود‪ ،‬آنجا »تفأسوحی الی ع تسبده ما‬
‫أسوحی« رفت‪ .‬پس چهّ بلحسن و چهّ متبهّ و چهّ شیبهّ؛ یعَنی کافرما اگر آنجا حاضر نبودما‪.‬‬
‫ای عزیز از اسرار وحی خبر نتوان دادن زیرا کهّ این مقاما باشد کهّ مرد را بقربت بجای‬
‫رسانند کهّ در آن مقاما سؤال کردن حراما باشد‪ :‬مثِل ا چون مکان او جستن و هم سر و‬
‫مقصود او طلبیدن و مانند این؛ و آنچهّ بدین تعَلق دارد گفتن و پرسیدن حراما باشد و‬
‫خطری تماما با خود دارد‪ .‬در این مقاما اگر آنچهّ او نداند معَلوما او کنند‪ ،‬ببیند و بداند؛ و‬
‫اگر نکنند سؤال کردن او را قطعَیت و فرقت آرد کهّ اگر سلطان اسرار مملکت خود با‬
‫یکی بگوید رتبتی عالی باشد اما نشاید کهّ کسی از سلطان این اسرار پرسد بهیچ حال؛‬
‫چهّ اگر سلطان گوید کهّ قیاما و پادشاهی من بتست هیچ خطری نباشد‪ ،‬و اما اگر سلطان‬
‫ن‬
‫مخبلصو ت‬ ‫را گویی کهّ قیاما و پادشاهی تو بمنست و از منست‪ ،‬کار بر خطر باشد‪» .‬وال د‬
‫عظیم« همین معَنی دارد‪.‬‬ ‫خط ترض ت‬ ‫علی ت‬
‫ة« با تو غمزهای‬ ‫ظر ر‬ ‫ضرة ر الی ترکبها نا ب‬ ‫مئذ ض نا ب‬ ‫دریغا مگر کهّ ببهشت نرسیدهای‪ ،‬و »توجوه ر ی توس ت‬
‫نزده است؟ آن بهشت کهّ عامهّ را وعد کردهاند زندان خواص باشد چنانکهّ دنیا زندان‬
‫دنیا‬ ‫ن ال ر‬ ‫ن العَابرفین کما أ ی‬ ‫ج د‬ ‫س س‬ ‫ة ب‬ ‫جن ی د‬
‫مؤمنانست‪ .‬مگر یحیی معَاذ رازی از اینجا گفت کهّ »ال ت‬
‫منین«‪ .‬خواص با خدا باشند چهّ گویی! خدای‪-‬تعَالی‪ -‬در بهشت باشد؟! بلی‬ ‫مؤ ب‬‫ن ال د‬ ‫ج د‬‫س س‬ ‫ب‬
‫جن یةب‬
‫ت‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫»ما‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫شبلی‬ ‫کهّ‬ ‫بهشت‬ ‫آن‬ ‫در‬ ‫باشد؛‬ ‫خود‬ ‫بهشت‬ ‫در‬ ‫ولیکن‬ ‫باشد‬ ‫بهشت‬ ‫در‬
‫سویت الل لهّب تعَالی« گفت‪ :‬در بهشت جز خدا دیگری نیست و نباشد و اگر خواهی‬ ‫حد ر ب‬ ‫أ ت‬
‫ل«‪ .‬در‬ ‫س ر‬ ‫ن تولع ت ت‬ ‫ت‬
‫حورر ولدقصودر وللب ت ر‬ ‫ة لسیس فیها د‬ ‫ت‬ ‫جن ی ر‬ ‫ل‬
‫ن ل بلهّ ت‬ ‫ازمصطفی نیز بشنو کهّ گفت‪» :‬إ ی‬
‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫خطر علی‬ ‫ت تول ت‬ ‫معَت س‬ ‫س ب‬ ‫ن ت‬ ‫ت ولأذ د ت‬ ‫ن ترأ س‬ ‫این بهشت دانی کهّ چهّ باشد؟ آن باشد کهّ »مالع تی س ت‬
‫ر«‪ .‬کسی را کهّ بهشت این باشد او را بهشت عواما طلب کردن خطا باشد کهّ‬ ‫ش ض‬ ‫ب بت ت‬‫قتل س ب‬
‫جبا ا‬‫این طایفهّ را بزنجیرهای نور و لطف ببهشت کشند و نروند و قبول نکنند کهّ »یاع ت ت‬
‫م کابرهون«‪ .‬همت عالی چنان باید کهّ زن فرعون‬ ‫سل وتهد س‬ ‫سل ب‬ ‫وما دیقادون بإلی الجن یةب بال ل‬ ‫ق س‬‫لب ت‬
‫عندک بیتا فی الجلنة«‪ .‬این »عندک« جز‬ ‫ا‬ ‫ب ابن لی ب‬ ‫آسیهّ را بود کهّ در دعا میخواهد »ر ب‬
‫بهشت خواص نباشد‪.‬‬
‫ة« چهّ فهم کردهای؟ اگر خواهی‬ ‫جن یةض عالیةض دقطودفها دابنی ر‬ ‫ت‬ ‫فی‬ ‫ة‬
‫ب ب‬ ‫ضی‬ ‫را‬ ‫عیشةب‬ ‫دریغا از »فی ب‬
‫ل« عبودیت خود درست کن تا این خطاب با‬ ‫سسبحان الذی أسری بعَبده لی ا‬ ‫ۀ» د‬ ‫بدانی در نقط ۀ‬
‫خلی فی‬ ‫ة فاد س د‬ ‫ضی ل ا‬
‫ة مر ب‬ ‫ضی ا‬ ‫جعَی الی رب ککت را ل‬ ‫مئ بینة إر ب‬ ‫مط ت‬ ‫س ال د‬‫ف د‬ ‫تو نیز باشد کهّ »یا أریها الن ی س‬
‫جلنتی« گفت‪ :‬در دل بندگان من درآی تا در بهشت من توانی آمدن‪ .‬آن‬ ‫خلی ت‬ ‫عبادی واد د‬ ‫ب‬
‫دس‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ال‬ ‫ة‬ ‫ن‬
‫ت ی ت‬‫ج‬ ‫بی‬ ‫ر‬ ‫لنی‬ ‫ت‬ ‫خ‬‫س ت‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫أ‬‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫ک؟«‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫عَل‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫»ما‬ ‫پرسیدند‪:‬‬ ‫ازو‬ ‫کهّ‬ ‫بین‬ ‫را‬ ‫بزرگ‬
‫د‬ ‫ت ل‬ ‫د ب‬ ‫ت‬
‫هّ«‪ .‬گفت‪ :‬مرا در بهشت قدس خود آورد‪ ،‬گاهی‬ ‫صفات ب ب‬
‫فنی ب ب ب‬ ‫ش س‬ ‫دیخاط بدبنی ببذات بهّب وت دیکا ب‬
‫ضیةض فی جینة عابلیة« این‬ ‫ۀ ذات مییابم‪» .‬فی عیشةض را ب‬ ‫مکاشفهّ صفات میکنم گاهی مخاطب ۀ‬
‫ة« رزق باشد در این بهشت‪ .‬آخر دانی کهّ جز از رزق معَده‬ ‫مقاما باشد‪ .‬دقطودفها دانی ض‬
‫رزقهای دیگر هست‪ :‬رزق قلبست و رزق روحست؛ رزق قالب همهّ کس را دهند کهّ‬
‫ت‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫ض«‪ ،‬اما رزق جان ودل هر کسی را ندهند »وت ت‬ ‫سمابء والر ب‬ ‫ن ال ی‬ ‫م ت‬ ‫م ب‬ ‫»وتهدوت ایلذی ی تسردزقک د س‬
‫ا‬
‫سنا«‪.‬‬ ‫ح ت‬ ‫ملنا ربسزقا ا ت‬ ‫ترتزسقناه د ب‬
‫دریغا هر چند کهّ بیشتر مینویسم بیشتر میآید‪ ،‬و افزونتر میآید! اما ای دوست از سعَادت‪،‬‬

‫‪37‬‬
 ‫محبت خیزد و از محبت رؤیت خیزد‪ .‬ندانم کهّ هرگز از محبت هیچ علمت دیدهای؟‬
‫ه«‪ .‬دریغا‬ ‫شیئا ا أک سثِ تتر ذ بک سرب ب‬‫ب ت‬‫ح ی‬ ‫من أ ت‬ ‫علمت محبت آن باشد کهّ ذکر محبوب بسیار کند کهّ » ت‬
‫حب لا ا ل بللهّ« محکهای بسیار با خود دارد‪ .‬علمت محبت خدا آن باشد کهّ‬ ‫شد ر د‬ ‫منوا أ ت‬ ‫»والذین آ ت‬
‫محبوبات دیگر را در بازد و همهّ محبتها راترک کند و محبت خدا را اختیار کند؛ اگر نکند‬
‫ۀ‬
‫هنوز محبت خدا غالب نباشد‪ .‬زن و فرزند و مال و جاه و حیوة و وطن همهّ از جمل ۀ‬
‫محبوباتست‪ ،‬اگر حب این محبوبات غالب باشد‪ ،‬نشان آن باشد کهّ نگذارد کهّ زکوة و حج‬
‫ۀ خدا و رسول‬ ‫و صدقهّ از تو در وجود آید کهّ هر یکی خود محکیست‪ .‬تا خود بزیارت خان ۀ‬
‫ۀ خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬اختیار‬ ‫او تواند رفت؛ بود کهّ این همهّ محبوبات را وداع کند‪ ،‬و محبت خان ۀ‬
‫کند‪ .‬مأکولت و مشروبات همچنین محبوبست؛ بامساک این محبوبات‪ ،‬اختیار محبوب‬
‫زکوة کند و صوما را اختیار کند‪ .‬همچنین از علمات یکایک میشمار‪ .‬اگر چنانکهّ این حب‬
‫محبوبات غالب آمد بر حب خدا‪ ،‬بدانکهّ او را با خدا هیچ حسابی نیست‪ .‬از خدا بشنو‪:‬‬
‫ل اسقتترفسدتموها و‬ ‫کم و اموا ر‬ ‫جکم و عشیترت د د‬ ‫کم و أسزوا د‬ ‫کم و أبناؤکم و بإخوان د‬ ‫ن آباؤ د د‬ ‫ن کا ت‬ ‫ل إب س‬ ‫»قد س‬
‫سبیبلهّ‬ ‫ل‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫خ ت‬
‫جهاد ض فی ت‬ ‫من اللهّ و رسولهّ و ب‬ ‫ب إ بلی سکم ب‬ ‫ح ی‬
‫ن ت تسرضوتنها أ ت‬ ‫دها و مساک د‬ ‫ن کسا ت‬ ‫شو ت‬ ‫بتجارة ر ت ت س‬
‫ره«‪.‬‬ ‫هّ بأم ب‬ ‫ل‬
‫حلتی یأبتی الل د‬ ‫فتتتریبصوا ت‬
‫دریغا این آیت همهّ را از خدا باز داشتهّ است‪ .‬ترا اینجا در خاطر آید کهّ مصطفی گفت‪:‬‬
‫حسبل«‪.‬‬ ‫ک فی قتسلبی کالدعَقدةب فی ال ت‬ ‫حب ر ب‬ ‫من د دسنیاکم ثلث«؛ و با عایشهّ گفت‪ » :‬د‬ ‫ی ب‬ ‫حب ک ت ت‬
‫ب إ بل ی‬ ‫» د‬
‫دنا«‪ .‬اما بدانکهّ این محبت اصلی نباشد‪ ،‬این محبت خود‬ ‫دنا أکبا د‬ ‫جای دیگر گفت‪» :‬أول د‬
‫مصلحت باشد و در راه نهاده باشد هم تأکید محبت خدا را؛ اما محبوبات دیگر کهّ اصلی‬
‫باشد‪ ،‬ترک آن واجب باشد و محبت خدا بر آنغالب باشد‪ .‬اما مگر کهّ این خبر نشنیدهای‬
‫ت تأباتبکرب خلیل«‪ .‬اگر دوست گرفتمی ابوبکر را دوست‬ ‫خذ س د‬ ‫خلیل ا لت ت ت‬ ‫میتخذا ا ت‬ ‫ت د‬ ‫کهّ »ل توس ک دن س د‬
‫گرفتمی‪ ،‬اما دوستی خدا مرا بآن نمیگذارد کهّ بوبکر رادوست گیرما‪ .‬اما اینجا ای عزیز‬
‫دقیقهای بدان‪ :‬چیزی رادوست داشتن بتبعَیت در کمال عشق و محبت قدح و نقصان‬
‫نیارد‪ .‬مگر کهّ این بیت نشنیدهای‪:‬‬
‫هواهسسسسا‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫شسسسستغفی ببهسسسسا لسسسسوسل ت‬ ‫مسسسسا ت‬ ‫و ت‬ ‫جسسسسسسد ض‬
‫ت نت س‬ ‫حکبهسسسسسسا ت تتلعَسسسسسسا ب‬ ‫ب لب د‬ ‫حسسسسسس ر‬ ‫أد ب‬
‫دیار‬‫ن السسس ل‬ ‫سسسسک ت ت‬ ‫ن ت‬ ‫مسسس س‬ ‫ب د‬‫حسسس ر‬ ‫ن د‬ ‫کسسس س‬ ‫وتل ت ب‬ ‫ن قتسلسسسسبی‬ ‫ف ت‬‫شسسسسغت س‬ ‫دیارب ت‬ ‫ب السسسس ک‬ ‫ح ر‬ ‫تومسسسسا د‬

‫اگر مجنون را با سگ کوی لیلی محبتی و عشقی باشد‪ ،‬آن محبت نهّ سگ را باشد‪ ،‬هم‬
‫عشق لیلی باشد‪ ،‬مگر این بیت را نشنیدهای!‬
‫مجنون همگسسی بسسر سسسر سسسگ شسسادان‬ ‫مجنون روزی سگی بدیسد انسدر دشست‬
‫گشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫گفتند کهّ بر سگی ترا شسسادی چیسسست‬
‫گفتسسسا روزی بکسسسوی لیلسسسی بگذشسسست‬

‫هر محبت کهّ تعَلق بمحبوب دارد‪ ،‬آن شرکت نباشد کهّ آن نیز هم از آثار حب محبوب‬
‫باشد‪ :‬مثِل اگر عالم‪ ،‬قلم و حبر و کاغذ دوست دارد‪ ،‬نتوان گفت کهّ بهمگی عاشق علم‬
‫نیست‪ .‬محبوب لذاتهّ یکی باید کهّ باشد‪ ،‬اما چیزهای دیگر اگر محبوب باشد از بهر‬
‫محبوب اصلی‪ ،‬زیان ندارد‪ .‬هرکهّ خدا را دوست دارد لبد باشد کهّ رسول او را کهّ محمد‬
‫است دوست دارد‪ ،‬و شیخ خود را دوست دارد و عمر خود را دوست دارد‪ .‬از بهر طاعت‬
‫ونان و آب دوست دارد کهّ سبب بقای او باشد و زنان را دوست دارد کهّ بقای نسل‬
‫منقطع نشود و زر و سیم دوست دارد کهّ بدان متوسل تواند بود بتحصیل آب و نان‪ .‬لبد‬
‫سرما و گرما و برف و باران و آسمان و زمین دوست دارد بآن معَنی کهّ اگر آسمان و‬
‫زمین نباشد گندما از سنگ برنروید‪ ،‬و برزگر را همچنین دوست دارد‪ .‬آسمان و زمین را‬
‫ت و الرض« مثِال این چنان‬ ‫مل سکد ال ل‬
‫سموا ب‬ ‫دوست دارد کهّ صنع و فعَل خداست کهّ »وتل بللهّ د‬
‫باشد کهّ عاشق خط و فعَل معَشوق دوست دارد‪ .‬همهّ موجودات فعَل و صنع اوست‪ ،‬و‬
‫بتبع محبت او دوست داشتن‪ ،‬شرکت نباشد؛ اما اصل و حقیقت این محبتها شرکت باشد‬
‫و حجاب راه محب و بازماندن از محبوب اصلی نباشد‪ .‬گوش دار کهّ چهّ گفتهّ میشود و‬
‫الللهّ الهادی‪.‬‬

‫‪38‬‬
 ‫تمهید اصل سابع‬

‫>حقیقت روح و دل<‬

‫ت‬
‫من‬ ‫ح ب‬ ‫ل اللرو د‬ ‫عن اللروبح قد س‬ ‫ای عزیز گوش دار سؤال خود را کهّ پرسیدهای کهّ »وتتیسألون تکت ت‬
‫ۀ چیزها کهّ در باطن تو پوشیده است بدانستی؟ آنگاه پس از‬ ‫مرب رلبی«‪ .‬اما ندانم کهّ جمل ۀ‬ ‫أ س‬
‫شناس اینهمهّ‪ ،‬طالب حقیقت روح باشی‪ .‬دانم کهّ تو گویی‪ :‬من بجز از قالب و روح دیگر‬
‫چهّ چیز باشم؟ اکنون گوش دار انشاءالللهّ کهّ بدانجای رسی کهّ هر صفتی از صفات تو بر‬
‫تو عرض کنند‪ ،‬چون آنجا برسی هفتاد هزار صورت بر تو عرض کنند‪ ،‬هر صورتی را بر‬
‫شکل صورت خود بینی‪ ،‬گویی کهّ من خود یکیاما هفتاد هزار از یکی بودن چون صورت‬
‫بندد؟ و این آن باشد کهّ هفتاد هزار خاصیت و صفت در هر یکی از بنی آدما متمکن و‬
‫مندرجست‪ ،‬و در همهّ باطنها تعَبیهّ است؛ هر خاصیتی و هر صفتی شخصی و صورتی‬
‫دیگر شود‪ .‬مرد چون این صفات را ببیند پندارد کهّ خود اوست‪ ،‬او نباشد ولیکن ازو باشد‪.‬‬
‫این صفات بعَضی محموده و صفات خیر باشد‪ ،‬و بعَضی مذمومهّ و صفات شر باشد‪ .‬و‬
‫این صفات بتماما نتوان عد و شرح کردن‪ ،‬این بروزگار در نتوان یافت و دید‪ .‬اما در قالب‬
‫تو‪ ،‬چون تویی تعَبیهّ کردهاند و تو بحقیقت‪ ،‬آن لطیفهّ کهّ حامل قالب تو آمده است‪،‬‬
‫قدر فتهدوت الللهّ« چهّ باشد‪.‬‬ ‫ف س‬
‫م ال ت‬ ‫نتوانی یافت؛ و چون بدان لطیف رسی بدانی کهّ »بإذات ت ی‬
‫دریغاهرگز ندانستهای کهّ قلب لطیفهّ است و از عالم علوی است و قالب کثِیف است و‬
‫از عالم سفلی است‪ .‬خود هیچ الفت و مناسبت میان ایشان نبود و نباشد؛ واسطهّ و‬
‫مسربء و قتل سببهّ« تا ترجمان قلب‬ ‫ن ال ت‬ ‫ل ب تی س ت‬‫هّ تیحو د‬ ‫ن الل ل ت‬
‫ۀ میان دل و قالب بر گماشتند کهّ »إ ی‬ ‫رابط ۀ‬
‫و قالب باشد تا آنچهّ نصیب دل باشد دل با آن لطیفهّ بگوید و آن لطیفهّ با قالب بگوید‪.‬‬
‫صد سترک« چهّ فهم کردهای؟ اگر قلب را مجرد در قالب تعَبیهّ‬ ‫شترح ل تکت ت‬ ‫م نت س‬‫دریغا از »أل ت س‬
‫کردندی‪ ،‬قلب با قالب قرار و انس نگرفتی‪ ،‬و قالب باحوال قلب طاقت نداشتی و‬
‫گداختهّ شدی‪ .‬این لطیفهّ حقیقت آدمی را واسطهّ و حایل کردند میان قلب و قالب‪.‬‬
‫دریغا این قدر دانی کهّ قلب ملکوتیست و قالب ملکی؛ در ملک کسی زبان ملکوت نداند‬
‫اگر زبان جبروتی نباشد‪ .‬اگر خواهی مثِالش بشنو‪ :‬عجمی زبان عربی فهم نکند ال‬
‫ۀ ترجمانی کهّ هم عربیت داند و هم عجمیت‪ .‬آخر معَلوما باشد کهّ جز این پنج‬ ‫بواسط ۀ‬
‫حواس صورتی پنج حواس معَنوی و باطنی هست‪ .‬اکنون این همهّ در نهاد تو تعَبیهّ است‪.‬‬
‫دریغا تو قلبی و این نهادی لطیفهّ کهّ گفتهّ شد‪ ،‬ونفسی و قلبی و روحی‪ ،‬و جز از روح اگر‬
‫چیزی دیگر هستی چون آنجا رسی‪ ،‬خود بهّ بینی کهّ مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬طبیب حاذق بود‪ ،‬و‬
‫مصالح و مفاسد ضرورت بود او را نگاه داشتن؛ زیرا کهّ افشاکردن و ظاهر گفتن این‬
‫اسرار بسیاری خلل و مفاسد گروهی را حاصل شدی و بیشتر خلق فهم نکردندی‪ .‬لجرما‬
‫عقول ببهم« بکار درآورد تا همهّ را بر جای بداشت‪.‬‬ ‫س علی قتد ترب د‬ ‫»ک تکلم النا ت‬
‫ت فیهّ‬ ‫م التابو د‬ ‫ن یأت بی تک د د‬ ‫دریغا ابن عباس‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬در تفسیر این آیت میگوید کهّ »أ س‬
‫ۀ آنست کهّ در میان آن تابوت بود کهّ دل انبیا‪ -‬علیهم‬ ‫کم« گفت‪ :‬این سکین ۀ‬ ‫ن ترب ک د‬ ‫م س‬ ‫ة ب‬ ‫سکین ت ر‬
‫ن‬‫ما تیکو د‬ ‫السلما‪ -‬در آنجا بود ودر آنجا نشستند‪ .‬باش تا این آیت ترا روی نماید کهّ »ی توس ت‬
‫شر«‪ .‬این پروانها و این‬ ‫من ست ت ب‬‫جراد ر د‬ ‫مب سدثِوث«‪ .‬و جای دیگر گفت‪» :‬کأن یدهم ت‬ ‫فراش ال ت‬ ‫س کال ت‬ ‫النا د‬
‫ملخها کهّ از گور برآیند‪ ،‬سیرت و حقیقت تو باشد‪ .‬چنانکهّ امروز صورتست‪ ،‬فردا سیرت‬
‫برنگ صورت باشد؛ این همهّ نهادهای خلق باشد‪ .‬مگر کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از‬
‫ل‬‫ج ت‬ ‫س توأید توأسر د‬ ‫ملئکةب لهم رؤ ر‬ ‫جنود ب الللهّ‪ ،‬ل تسیسوا ب ت‬ ‫ن د‬‫م س‬‫جن سد ر ب‬‫ح د‬ ‫ن السروا ت‬ ‫اینجا گفت کهّ »إ ی‬
‫ما«‪.‬‬‫ن الطعَا ت‬ ‫کلو ت‬ ‫تیأ د‬
‫هرگز شنیدهای کهّ روح دست دارد‪ ،‬و پای دارد و طعَاما خورد؟ اگر آن عزیز میخواهد کهّ‬
‫ق الللهّ ک تهتی سئ تةب‬ ‫خل ب‬ ‫من ت‬ ‫خسلقا ا ب‬ ‫دما ت‬ ‫سد ابن آ ت‬ ‫ج ت‬ ‫ن فی ت‬ ‫تماما بداند‪ ،‬از مجاهد بشنو کهّ گفت‪» :‬أ ب ی‬
‫الناس وتل تسیسوا ببناس«‪ .‬گفت‪ :‬در تن آدمی خلقی و صورتی باشد همچون آدمی‪ ،‬و صورت‬
‫ن‬ ‫مردما دارد اما آدمی نباشد و از عالم قالب و بشریت نباشد از عالم »فتتبارکت الل ل ت‬
‫س د‬‫ح ت‬ ‫هّ أ س‬ ‫د‬ ‫ت ت‬
‫سد ابن‬ ‫ت‬ ‫ج‬‫ت‬ ‫فی‬ ‫ن‬‫ی‬ ‫ن« باشد‪ .‬دریغا جایی دیگر از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ ت»إ ب‬ ‫الخابلقی ت‬
‫قلب«‬ ‫ی ال ت‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ت فت ت‬ ‫هّ و بإذا فت ت‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ما ل ت د‬
‫هّ ألوته ب ت‬ ‫سد د کل د‬ ‫ج ت‬ ‫سد ت ال ت‬ ‫سد ت س‬ ‫سد د کل د‬ ‫ج ت‬‫ح ال ت‬ ‫صل ت‬ ‫ت ت‬ ‫ح س‬ ‫صل ت‬ ‫ة بإذا ت‬ ‫ضغتن ت ر‬‫م س‬ ‫آد ت‬

‫‪39‬‬
‫گفت‪ :‬در تن آدمی مضغهای است کهّ چون آن بصلح باشد قالب بصلح باشد‪ ،‬و چون تباه‬
‫و فاسد باشد قالب نیز فاسد باشد و آن نیست مگر دل‪ .‬قالب را شرح شنیدی و نهاد و‬
‫ۀ خود بدانستی‪ .‬نفسهای سهّ گانهّ آمد‪ :‬نفس اماره و نفس لوامهّ و مطمئنهّ در این‬ ‫لطیف ۀ‬
‫مقاما خود با تو نمایند و چون بدین مقاما رسی بی شنیدن معَلوما تو شود‪ ،‬و شمهای در‬
‫هّ«‪.‬‬ ‫ن شاء الل ل د‬ ‫تمهید دیگر از نفسها گفتهّ شود »إ س‬
‫دریغا ای عزیز کهّ قلب نداری کهّ اگر داشتی آنگاه با تو بگفتی کهّ قلب‪ ،‬چیست کار دل‬
‫ن من تأصاب ببع‬ ‫صب تعَتی س د‬
‫ن إب س‬ ‫دارد‪ .‬دل را طلب کن‪ ،‬و بادست آر‪ .‬دانی کهّ دل کجاست؟ دل را »ب تی س ت‬
‫من أصاب ببع اللرحمن« حجاب کبریا‬ ‫ن ب‬ ‫صب تعَتی س ب‬ ‫اللرحمن« طلب میکن‪ .‬دریغااگر جمال »إ ب س‬
‫برداشتی‪ ،‬همهّ دلها شفا یافتندی‪ .‬دل داند کهّ دل چیست و دل کیست‪ :‬منظور الهی دل‬
‫ن ی تن سظ ددر إلی‬ ‫م تولبإلی اعمابلکم و ل تک ب س‬ ‫صوتربک د س‬ ‫ن الللهّ لی تن سظ ددر إلی د‬ ‫آمد و خود دل لیق بود کهّ »إ ی‬
‫قلوبکم«‪ .‬ای دوست! دل نظرگاه خداست چون قالب رنگ دل گیرد و هم رنگ دل شود‪.‬‬
‫قالب نیز منظور باشد‪.‬‬
‫ای دریغا ندانم کهّ فایده و حظ از این سخنها کهّ خواهد برداشت! جانم فدای او باد‪.‬‬
‫ح«‪ .‬دلها را باد رحمت‬ ‫قل کدبها الکریا د‬ ‫ض تفلةض ت د ت‬ ‫ل ریشةض ببار ض‬ ‫مثِ ت د‬ ‫قسلب ت‬ ‫ل ال ت‬ ‫مثِ ت د‬‫معَذور دار مرا کهّ » ت‬
‫ولن میکند‪ .‬از إصبعَین جز‬ ‫ج ت‬ ‫الهی در عالمهای خود میگرداند‪ ،‬و دلها در عالم دوانگشت ت‬
‫این دو مقاما کهّ مسکن سالکان باشد فهم مکن کهّ این باد کداما باشد کهّ دلها را‬
‫فس‬ ‫من ن ت ت‬ ‫سلبوا اللریح تفإنها ب‬ ‫میگرداند؟ از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬لت ت د‬
‫من اأصاب ببع الیرحمن« باشد‪ .‬این رحمن‬ ‫صتبعَین ب‬ ‫ن إب س‬ ‫من ب تی س ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫ب ال د‬ ‫الیرحمن«‪ .‬این وادی »تقل د‬
‫کدامست؟ »الرحمن علی العَتسرش استتوی«‪ .‬دریغا این رحمن چرا جمال بخلق ننمود تا‬ ‫ت‬
‫ش اللرحمن« چهّ باشد؟! زهی دل کهّ صفت واسعَیت‬ ‫ن ع تسر د‬ ‫م ب‬ ‫مؤ س ب‬ ‫ب ال د‬ ‫بدانستندی کهّ »قتل س د‬
‫ي«‬‫صددر هدوت الک دسرس ر‬ ‫ش و ال ی‬ ‫ب هدوت العَتسر د‬ ‫قل د‬ ‫دارد! مگر سهل عبدالللهّ از اینجا گفت کهّ »ال ت‬
‫گفت‪ :‬عرش دل باشد و صدر کرسی‪.‬‬
‫ظ« ابن عباس گفت‪ :‬این لوح محفوظ‪ ،‬دل‬ ‫مجید ر فی ل توسضح محفو ض‬ ‫ن ت‬ ‫ل هدوت تقرآ ر‬
‫دریغا »ب ت س‬
‫جمیعت ما‬ ‫د‬
‫ش تینال ت‬ ‫ن العَتسر ت‬ ‫مؤمنانست‪ .‬مگر کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از اینجا گفت کهّ »إ ب ی‬
‫ۀ مخلوقات و موجودات آمده است‪ .‬باش تا‬ ‫خل تقت الللهّ« یعَنی عرش مجید محیط جمل ۀ‬ ‫ت‬
‫ن« زمین مرا‬ ‫ب‬ ‫م‬
‫ب‬ ‫مؤ‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫عبدی‬ ‫ت‬ ‫ب‬‫د‬ ‫قل‬ ‫ت‬ ‫سعَنی‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ولکن‬ ‫ت‬ ‫سمائی‬ ‫ت ت‬ ‫ول‬ ‫رضی‬ ‫س‬ ‫أ‬ ‫عَنی‬ ‫ت ت‬‫س‬
‫ب‬ ‫و‬ ‫»ما‬ ‫کهّ‬ ‫بدانی‬
‫برنتابد و آسمان طاقت ما ندارد؛ عرش در خور ما نیامد و دل مؤمن ما را قبول کرد؛‬
‫نخست ما او را قبول کرده بودیم‪.‬‬
‫ه« در دل بندگان‬ ‫ب عباد ب ب‬ ‫د‬
‫هّ«؟ گفت‪» :‬فی قلو ب‬ ‫ل‬
‫ن الل د‬ ‫روزی یکی از مصطفی پرسید کهّ »أی ت‬
‫م أ تی ستنما ک دن سدتم« این معَنی باشد‪ .‬چون دل ترا حاصل آمد ودل را‬ ‫معَتک د س‬ ‫جست؛ »وتهدوت ت‬ ‫خود باید د‬
‫بازیافتی‪ ،‬روح خود جمال عزت با تو نماید‪ .‬دریغا اگر شریعَت‪ ،‬بند دیوانگی حقیقت آمده‬
‫نیستی‪ ،‬بگفتمی کهّ روح چیست؛ اما غیرت الهی نمیگذارد کهّ گفتهّ شود‪ .‬عیسی‪ -‬علیهّ‬
‫السلما‪ -‬کمال و رفعَت کهّ داشت از آن داشت کهّ او را خلعَت روح القدس درپوشیده‬
‫دس«‪ .‬آدما و آدما صفتان کهّ کرامت کمال‬ ‫ت‬
‫ق د‬ ‫دناه د بروح ال د‬ ‫بودند‪ ،‬و او را همهّ روح کرده »وتأی ی س‬
‫هّ«‪ .‬و روح را از عالم خدا‬ ‫من س د‬ ‫هم ببروبح ب‬ ‫و فضیلت یافتند بر دیگران‪ ،‬بروح یافتند کهّ »وتأ تی ید ت د‬
‫ن روحی« این باشد‪ .‬باش تا این آیت کهّ »توکذل بکت‬ ‫م س‬ ‫ت فیهّب ب‬ ‫خ د‬ ‫ف س‬‫بقالب فرستادند کهّ »وتن ت ت‬
‫ت‬
‫ن أمر رلبی« چهّ معَنی دارد‪.‬‬ ‫م س‬ ‫حینا إ بتلیکت روحا ا ب‬
‫أو س ت‬
‫حش«! او غیورست؛ از‬ ‫فوا ب‬ ‫حیرما ال ت‬ ‫ن غ تی سترت بهّب ت‬ ‫م س‬ ‫غیورر وت ب‬ ‫هّ ت‬ ‫ن الل ل د‬ ‫دریغا از دست غیرت الللهّ کهّ »إ ب ی‬
‫غیرت‪ ،‬او همهّ محرمات را حراما کرد؛ و شرح جان نیز کردن از غیرت حراما کرد‪:‬‬
‫کسسسسس ندیدسسسسستش عیسسسسان و کسسسسس‬ ‫ای دریغسسسا جسسسان قدسسسسی در درون دو‬
‫ندادسسسسسسسسسسسسسسسستش نشسسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫جهسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬
‫بر درخت غیرتش آویختهّ شد پیش از‬ ‫گر کسی گویسسد کسسهّ دیسسدما در مکسسان و‬
‫آن‬ ‫لمکسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬

‫ح فیها«‪.‬‬
‫ة اللرو د‬ ‫شب قدر کهّ منزلت و قدر یافت‪ ،‬از روح و ملیکهّ یافت کهّ »ت تن تیز د‬
‫ل الملئک د‬
‫جمال روح چون جلوه کند‪،‬هر جا کهّ پرتو این جمال رسد آن چیز را قدر دهد و آن چیز‬

‫‪40‬‬
 ‫من أمر رلبی« خود شرح تمامست و لیکن اهل معَرفت را؛‬ ‫ح ب‬ ‫قدر یابد‪ .‬ای عزیز »تقل اللرو د‬
‫مدره إذا أراد ت شیئا ا‬ ‫ت‬
‫زیرا کهّ روح از امر باشد و امر خدا ارادت و قدرت است‪ ،‬از آیت »إ بینما أ س‬
‫ن فتتیکون« بشنو‪.‬‬ ‫ل لت د‬
‫هّ ک د س‬ ‫ن تیقو ت‬ ‫أ س‬
‫ن‬‫م س‬ ‫ن أمرب رلبی« یعَنی » ب‬ ‫م س‬ ‫دریغا مگر مقاتل‪ -‬رحمة اللهّ علیهّ‪ -‬از بهر این معَنی گفت کهّ » ب‬ ‫ل‬
‫ن«‬ ‫لک س‬ ‫د‬ ‫ت ذد ک‬ ‫ح ت‬ ‫ل تت س‬ ‫خ د‬ ‫دنورب ترلبی«‪ .‬دریغا مگر اماما ابوبکر قحطبی از اینجا گفت‪» :‬الروح لی تد س د‬
‫ن« نباشد از عالم آفریده نباشد از عالم‬ ‫ن فکا ت‬ ‫ل کن« نیاید؛ چون در »ک د س‬ ‫گفت‪ :‬روح در »ذ د ل‬
‫آفریدگار باشد‪ ،‬نعَت قدما و ازلیت دارد‪ .‬دریغا امر چون فرماینده و پدید کنندۀ ۀ اشیا و‬
‫ۀ امر باشد‪ :‬پس آمر باشد نهّ مأمور‪ ،‬فاعل باشد نهّ مفعَول‪،‬‬ ‫مخلوقات آمد و روح از جمل ۀ‬
‫ل‬
‫قاهر باشد نهّ مقهور‪ .‬از برای خدا کهّ این خبر را نیز گوش دارکهّ عبداللهّ بن عمر روایت‬
‫میکند کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬میگوید کهّ ملیکهّ گفتند‪ :‬بارخدایا بنی آدما را مسکن و‬
‫وطن کردی کهّ در دنیا میخورند و میآشامند‪ ،‬چون دنیا نصیب ایشان کردی آخرت را‬
‫خل ت س‬ ‫هّ‪ -‬تعَالی‪ -‬إ بل تی سدهم‪ :‬إلنی لأفسعَت د‬ ‫ت‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫ت ب بتیدی ک ت ت‬ ‫ق د‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ل ت‬ ‫جعَت د‬ ‫ل ولأ س‬ ‫سرای ما گردان »فتأسوحی الل ل د‬
‫ن تفکان« گفت‪ :‬ای فریشتگان! آن کس کهّ او را بید قدرت خویش پدید کرده‬ ‫ت لت د‬
‫هّ ک د س‬ ‫قدل س د‬
‫باشم چنان نباشد کهّ آنکس کهّ گفتهّ باشم‪ :‬وجود او را کهّ بباش آنگاه بباشد یعَنی کهّ‬
‫صن سعد الللهّ«‪.‬‬ ‫ل الللهّ و د‬ ‫ت ب بتیدی« مخلوقات »ب بتیدالللهّ« چنان نباشد کهّ مخلوق »فبعَس د‬ ‫ق د‬‫خل ت س‬
‫» ت‬
‫ف‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫أ‬ ‫فی‬‫ت‬ ‫بأل‬ ‫ما‬ ‫جسا‬ ‫ال‬ ‫ت‬
‫ل‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫روا‬ ‫ال‬ ‫ق‬ ‫ت‬ ‫ل‬‫خ‬‫ت‬ ‫تعَالی‪-‬‬ ‫هّ‪-‬‬‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫ن‬ ‫»إ‬ ‫کهّ‬ ‫آید‬ ‫خاطر‬ ‫در‬ ‫ترا‬ ‫کهّ‬ ‫دانم‬
‫ب‬ ‫س‬ ‫ت س ت س‬ ‫ت‬ ‫ی‬
‫ستنة«‪ .‬نزدیک محققان‪ ،‬این خلق و خلقیت روح عبارت از اظهار و عرض آمد مر صفت‬ ‫ت‬
‫ة« هر سالی خود دانی کهّ‬ ‫سن ت ب‬ ‫ف ت‬‫ی أل ب‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫»أل‬ ‫و‬ ‫خلقت‪،‬‬ ‫و‬ ‫قدرت‬ ‫بصفت‬ ‫را‬ ‫ارادت‬ ‫و‬ ‫فطرت‬
‫ستنة« کهّ رسد؟! آنگاه او را در عالم‬ ‫ف ألف ت‬ ‫چند باشد؟ روزی هزار سال باشد! بکنهّ »أل ت‬
‫تقدیر کمیت و کیفیت آورد‪ .‬آسمان کجا بود؟ و زمین خود نبود‪ ،‬و روز و شب خود کجا‬
‫ستنة« خود پدید باشد! جان را چنان مپندار کهّ مخلوقات دیگر؛‬ ‫ف ت‬ ‫ي أل ب‬ ‫باشد؟ کهّ »ألف ت‬
‫ل‬
‫جان عزتی و لطافتی دیگر دارد‪ .‬مگر کهّ استاد ابوعلی دقاق‪ -‬رحمة اللهّ علیهّ‪ -‬این بیتها‬
‫از جهت این معَنیها گفتهّ است‪:‬‬
‫وز هرچهّ مثِسسل زنسسی از آن بیرونسسست‬ ‫شهر و وطن جسسان زجهسسان بیرونسسست‬
‫یعَنی کسهّ خسدا از دو جهسان بیرونسست‬ ‫ایسسسن راز نهفتسسسهّ از نهسسسان بیرونسسسست‬
‫آن بسسسا نقسسسط اسسسست و نقطسسسهّ زان‬ ‫جانهسسا ز حسسق اسسست و حسسق ز جسسان‬
‫بیرونسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫بیرونسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫این روح را قدسی خوانند؛ و دو روح دیگر کهّ هستند اطبا و حکما یکی را حیوانی و متحر‬
‫کهّ خوانند‪ ،‬و آن دیگر را علما روحانی خوانند؛ و بروحانی آن خواهند کهّ با قالب‪ ،‬آنرا‬
‫اضافت کنند‪ .‬و اضافت کردن این روح روحانی با قالب بر دو وجهّ باشد‪:‬‬
‫وجهّ اول‪ :‬آنست کهّ چنین توان دانتستن کهّ جان آدمی حقیقت آدمی باشد؛ و آن را دو‬
‫حال باشد‪ :‬در حالی متصرف باشد‪ ،‬و در حالی دیگر نباشد‪.‬و این جان در تن است و‬
‫تصرف او در قالب چنان دان کهّ تصرف من در این قلم‪ :‬اگر خواهم ساکن دارما‪،‬و اگر‬
‫خواهم متحرک دارما‪ .‬اکنون متصرف بودن‪ ،‬جان را در این قالب حیوة خوانند؛ و این‬
‫تصرف را منقطع شدن‪ ،‬موت خوانند؛ و باز دادن این تصرف را بعَد انقطاعهّ احیا خوانند‬
‫و بعَث خوانند؛ و این انقطاع یا جزوی باشد کهّ نوما خوانند‪ ،‬یا کلی بود کهّ مرگ خوانند؛ و‬
‫باز دادن روح هم چنین‪ ،‬یا جزوی باشد کهّ انتباه خوانند‪ ،‬یا کلی باشد کهّ بعَث خوانند و‬
‫کم فیهّ« باز‬ ‫م ی تب سعَتثِ د د‬‫کم بالیلیل« انقطاع جزوی میدان؛ »ث د ی‬ ‫والذی ی تتتولفا د‬‫قیامت خوانند‪» .‬وتهد ت‬
‫می« تا مدت بودن او در قالب بسر آید‬ ‫مس ل‬ ‫ل د‬‫آمدن جزوی مییاب‪ .‬تا چهّ بود؟ »ل بدیقضی أج ر‬
‫و وقت بودن او در دنیا منقضی شود‪.‬‬
‫منامها«! اگر مدت بودن در‬ ‫ت فی د‬
‫م س‬‫م تت د‬ ‫د‬ ‫ل‬
‫موسبتها والتی ل س‬
‫ن ت‬ ‫حی ت‬
‫س ب‬ ‫ف ت‬
‫وفی الن د‬ ‫دریغا »الللهّ ی تت ت ت‬
‫قالب بآخر رسیده باشد‪ .‬خود تصرف جان بیکبارگی منقطع شود ودیگر تصرف نکند و از‬
‫ت«‪ .‬و اگر از اجل و عمر مسمی پدید‬ ‫مسک التی قضی علیها المو ت‬ ‫خواب باز نیاید »فتی د س‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫س د‬
‫ج ض‬‫خری بإلی أ ت‬ ‫ل ال س‬ ‫کرده چیزی مانده باشد‪ ،‬دیگرباره پس از خواب بتصرف درآید »وتی دسر ب‬
‫ذه‬‫مه ب‬ ‫می«‪ .‬و مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بوقت خواب همین معَنی در دعا گفتی‪» :‬اللهد ی‬ ‫س ل‬
‫م ت‬
‫د‬

‫‪41‬‬
 ‫سل ستتها‬ ‫فسی أنت تتوتفاها‪ ،‬ل تکت مماتها ومحیاها إ ت‬
‫ن أسر ت‬‫فسرتلها‪ ،‬وت إ ب س‬ ‫کها فاغ س ب‬ ‫ت مال ب د‬‫سک ستتها فأن س ت‬‫م ت‬
‫نأ س‬ ‫ب س‬ ‫د ت ت س‬ ‫س ت ت ی‬ ‫نت س‬
‫صالحین«‪.‬‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫عبا‬
‫ب‬ ‫هّ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ص‬‫عَ‬
‫تس ب د ب ب‬ ‫ت‬ ‫بما‬ ‫تفا ب س‬
‫مها‬ ‫ص‬ ‫س‬ ‫ع‬
‫عبابده« ترا‬ ‫ن ب‬‫م س‬
‫ن تیشادء ب‬ ‫م س‬ ‫ن أمربهب علی ت‬ ‫حم س‬ ‫اگر آن عزیز میخواهد کهّ جمال »دیلقی اللرو ت‬
‫جلوه کند‪ ،‬از کون و مکان درگذر؛ چون از هر دو جهان در گذشتی‪ ،‬از خود نیز درگذر تا‬
‫ستوی«‪ .‬پس از عرش‬ ‫شا س‬ ‫ن علی العَتسر ب‬ ‫روح را ببینی بر عرش مستوی شده کهّ »الیرحم د‬
‫دره«؛ پس‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫هّ‬‫ل‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫دروا‬ ‫ت‬ ‫ق‬‫»ما‬ ‫عالم‬ ‫در‬ ‫ش« را بینی‬
‫ی س‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت ذوالتعَر ب‬ ‫نیز درگذر تا »ترفیعد الد یترجا ب‬
‫تو‬ ‫سموا ب‬ ‫مقالید د ال ل‬ ‫هّ ت‬ ‫در این مقاما‪ ،‬تو خود کلید و مقالید آسمان و زمین شدی کهّ»ل ت د‬
‫الرض«‪ .‬از شیخ ما بوسعَید ابی الخیر‪ -‬رحمة الللهّ علیهّ‪ -‬بشنو کهّ چهّ میگوید و چهّ خوب‬
‫میفرماید‪:‬‬
‫پسسس کسسهّ دیدسسست روی او و نسساما او‬ ‫ای دریغا روح قدسی کز همهّ پوشیده‬
‫کشسسسسسسسسسسسسسسسسسنیده اسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫ای دریغا کین شریعَت گفت ما ببریده‬ ‫هرکهّ بیند در زمان از حسسسن او کسسافر‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسود‬
‫کیسسن چنیسسن جسسانی خسسدا از دو جهسسان‬ ‫کون و کان بر هم زن و از خود بسسرون‬
‫بگزیسسسسسسسسسسسسسسسسسده اسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫شسسسسسسسسسسسسو تسسسسسسسسسسسسا رسسسسسسسسسسسسسی‬

‫تو خود هنوز دل خود را ندیدهای جان را کی دیده باشی؟! و چون جان را ندیده باشی‬
‫قرآن« آرند و‬ ‫م ال د‬‫ن ع تل ی ت‬ ‫خدا را چگونهّ دیده باشی؟ چون وقت باشد تو را در عالم »الیرحم د‬
‫ۀ اسرار الهی در دایرۀ ۀ باء بسم الللهّ و یا در میم بسم الللهّ بتو نمایند‪ ،‬پس »ع تل ت‬
‫م‬ ‫ی‬ ‫جمل ۀ‬
‫متعَلم تو شود‪ .‬این همهّ در دل تو منقش شود؛ دل تو لوح‬ ‫د‬ ‫لم«‬‫ت‬ ‫عَ‬ ‫ی‬
‫س تس‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ل‬‫ما‬ ‫ن‬
‫ت‬ ‫ق ت ت ت بس‬
‫نسا‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫م‬‫ی‬ ‫ل‬‫ع‬ ‫لم‬ ‫بال ت‬
‫ظ« ترا خود گوید آنچهّ با روح المین‬ ‫حفو ض‬ ‫م س‬‫ن مجید ر فی ل توسضح ت‬ ‫محفوظ شود‪» .‬تبل هدوت قتسرآ ر‬
‫گفت‪ .‬پس قطرهای از علم لدنی در دهان دل تو چکانند کهّ علم اولین و آخرین برتو‬
‫م الیولین و الخرین« این مقاما‬ ‫عل س ت‬
‫ت بها ب‬ ‫طر قتط سترة ا فی تفمی ع تل ب س‬
‫م د‬ ‫ق ت‬ ‫روشن و پیدا گردد‪» .‬فت ت‬
‫ن علی قلببک« بر کار بود‪ ،‬ترا نیز‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ح المی د‬ ‫ت‬
‫باشد؛ چنانکهّ انبیا و رسل را پیک »ن تتزل ب بهّب الررو د‬
‫ذبات الحق در پیغاما و راه باشد‪.‬‬ ‫ج ت‬‫ة من ت‬ ‫جذب ر‬
‫حربهم« تاختن آرد‬ ‫دریغا نمیدانم کهّ چهّ فهم خواهی کردن! میگویم کهّ چون محبت »ی د ب‬
‫ن فتتیکون«‪.‬‬ ‫د‬
‫هّ ک س‬ ‫ت‬
‫لل د‬ ‫قو ت‬ ‫ن یت د‬ ‫مدره د بإذا أراد ت شیئا ا أ س‬ ‫بارادت‪ ،‬و ارادت تاختن آرد بامر کهّ »إلنما أ س‬
‫مر رلبی« گواهی میدهد کهّ امر کیست و بر چیست‪.‬‬ ‫نأ س‬
‫م س‬ ‫ح ب‬
‫ل الررو د‬ ‫این امر کدامست ؟»قد ب‬
‫ۀ عبودیت کهّ تو آن را قالب خوانی‪ .‬پس قالب را چون‬ ‫پس امر کیمیاگری کند با نقط ۀ‬
‫پروانهّ بر آتش عشق و محبت مستغرق کند تا همگی تو چنان شود کهّ این بیتها با تو‬
‫بگوید کهّ ترا از این واقعَهّ چهّ بوده است‪:‬‬
‫ۀ ماسست‬ ‫ۀ پیمانس ۀ‬ ‫غمها همسهّ یسک جرع ۀ‬ ‫ۀ‬
‫گسسر عشسسق همسسی مسسونس و هسسم خانسس ۀ‬
‫ۀ ماسسسسسست‬ ‫او نیسسسسسز غلما دل دیوانسسسسس ۀ‬ ‫ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫از عقسسل فراگسسذر کسسهّ در عسسالم عشسسق‬

‫قتتلم الللهّ خود با لوح دل تو بگوید آنچهّ گفتنی باشد و دل تو خود با تو بگوید آنچهّ باشد‪.‬‬
‫این جملهّ آنگاه باشد کهّ تو خادما و مرید دل باشی‪ .‬چون دل پیر باشد و تو مرید دل‬
‫مخدوما باشد و تو خادما و دل آمر باشد و تو مأمور؛ آنگاه کهّ این همهّ اهلیت در تو پدید‬
‫آید دل ترا قبول کند و ترا تربیت کند تا کار تو بجایی رسد کهّ جزاومزد خدمت تو هر روز‬
‫بتو رساند‪ ،‬و تو با خود این بیتها میگویی‪:‬‬
‫بسسسردما بسسسر دلسسسبرما پیسسساما دل خسسسویش‬ ‫بسسستم کمسسر عشسسق بنسساما دل خسسویش‬
‫ای من ز میان جسسان غلما دل خسسویش‬ ‫مسسراد و کسساما دل خسسویش‬
‫حاصل کردما ب‬

‫باش تا بدانی کهّ جان را بقالب چهّ نسبت است‪ :‬درونست یا بیرون‪.‬‬
‫دریغا روح هم داخل است و هم خارج‪ ،‬او نیز هم داخل باشد با عالم و هم خارج؛ و روح‬
‫هم داخل نیست و نهّ خارج‪ ،‬او نیز با عالم نهّ داخل باشد و نهّ خارج‪ .‬دریغا فهم کن کهّ چهّ‬

‫‪42‬‬
 ‫گفتهّ میشود‪ :‬روح با قالب متصل نیست و منفصل نیز هم نیست‪ ،‬خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬با عالم‪،‬‬
‫متصل نیست و منفصل نیز نیست‪ .‬این بیتها گوش دار‪:‬‬
‫ای نهسسان انسسدر نهسسان انسسدر نهسسان انسسدر‬ ‫حق بجان اندر نهان و جسان بسدل انسدر‬
‫نهسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫نهسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬
‫ای جهان اندر جهان انسسدر جهسسان انسسدر‬ ‫این چنین رمزی عیان کو با نشانسسست‬
‫جهسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫و بیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬

‫وجهّ دوما‪ :‬اضافت کردن این جان با قالب چنان باشد کهّ اضافت و اطلق لفظ انسان با‬
‫آدمی؛ چون لفظ انسان اطلق کنند قومی از عواما پندارند کهّ مفهوما از این‪ ،‬جز قالب‬
‫نیست؛ اما اهل حقیقت دانند کهّ مقصود از این خطاب و اطلق جز جان و حقیقت مرد‬
‫ن و کافبرر«‪.‬‬ ‫مؤم ر‬ ‫لو د‬ ‫ی و تبخی ر‬ ‫سخ ي‬ ‫ل و قاد برر و عاجرز و ت‬ ‫م و جاه ب ر‬ ‫ن عال ب ر‬ ‫نباشد چنانکهّ گویند‪» :‬دفل ر‬
‫این همهّ اوصاف جان است و نعَت او‪ ،‬و نشاید کهّ قالب بچیزی موصوف باشد از این‬
‫عنی لفظ انسان‬ ‫صفات بهیچ حال‪ ،‬اما بر قالب نیز »من طریق المجاز« هم اطلق کنند أ ت س‬
‫م«؛ اما کافری و‬ ‫ص ر‬ ‫عمی و أ ت‬ ‫ض و ات س‬‫عری ر‬ ‫لو ت‬ ‫طوی ر‬ ‫و آدمی چنانکهّ گویند‪» :‬زید ر اقصیرر و ت‬
‫مسلمانی و سخاوت و بخل و علم و جهل‪ ،‬این مخصوص بجان باشد بی نصیب قالب؛ اما‬
‫کوتاهی و دراز و کوری و کری و مانند این‪ ،‬نصیب قالب باشد و جان را از آن هیچ نصیب‬
‫نباشد‪ .‬پس فرق باشد میان اطلق مجازی بر قالب و میان اطلق حقیقی بر جان و دل‪.‬‬
‫در این معَنی خلق سهّ گروه آمدهاند‪ :‬گروهی از عواما چنین میپندارند کهّ آدمی جز قالب‬
‫هّ«‪ .‬و‬ ‫مشابج ن تب ستتلی ب‬ ‫فة ض أ س‬ ‫ن ن دط س ت‬ ‫م س‬ ‫لنسان ب‬ ‫خل ت س‬
‫قنا ا ب‬ ‫نیست چنانکهّ خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬میگوید‪» :‬إ بلنا ت‬
‫ب« و گروهی دیگر از علما‪ ،‬هم جان فهم‬ ‫ن لز ب ب‬ ‫ن طی ض‬‫م س‬‫م ب‬ ‫قناهد س‬ ‫خل ت س‬‫جایی دیگر گفت‪» :‬إ بلنا ت‬
‫صوتتر د‬ ‫ت‬ ‫صویتر د‬
‫کم«‪ .‬یعَنی‬ ‫ن د‬ ‫س ت‬ ‫ح ت‬ ‫کم فتأ س‬ ‫کنند و هم قالب‪ ،‬چنانکهّ خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬گفت‪» :‬وت ت‬
‫کم بالرروبح«‪ .‬اما گروهی خواص اطلق انسان و آدمی را‬ ‫صوتتر د‬ ‫ن د‬ ‫س ت‬ ‫کم بالقالب فأح ت‬ ‫صویتر د‬ ‫» ت‬
‫جز جان ندانند؛ و قالب را از ذات انسان ندانند بهیچ حال‪ ،‬بلکهّ قالب را مرکب دانند و‬
‫آدمی را کهّ جانست راکب و سوار؛ هرگز مرکب از ذات راکب نباشد‪ .‬اگر کسی بر اسب‬
‫نشیند او دیگر باشد و اسب دیگر‪ .‬قفس دیگر باشد و مرغ دیگر؛ نابینا چون قفس بیند‬
‫گوید‪ :‬این مرغ خود قفس است‪ ،‬اما بینا درنگرد‪ ،‬مرغ را در میان قفس بیند داند کهّ‬
‫قفس از برای مرغ باشد و از برای مرغ بکار دارند؛ اما مرغ را خلص دهند قفس را کجا‬
‫برند؟‬
‫ۀ‬
‫دریغا آنچهّ بصفات بشریت و قالب تعَلق دارد‪ ،‬چون اکل و شرب و جماع و نوما طایف ۀ‬
‫خواص این صفات را باطلق از خود نفی کنند‪ :‬نگویند کهّ خوردیم و خفتیم بلکهّ بخورد و‬
‫بخفت و گرسنهّ است وتشنهّ است‪ .‬ارباب بصایر را این احوال بطریق مشاهدت معَلوما‬
‫شده است‪ ،‬و بدانستهاند کهّ جان چون راکبست و قالب چون مرکوب؛ چون کسی اسب‬
‫را علف دهد و او علف خورد هرگز اضافت خوردن اسب با خود نکند‪ .‬این قوما همچنین‬
‫روا ندارند اضافت خوردن و خفتن با خود کردن بعَد ما کهّ حقیقت ذات انسان چیزی دیگر‬
‫باشد و آنچهّ خورد و خسبد چیزی دیگر‪.‬‬
‫اما ای عزیز هرکهّ گوید کهّ آدمی مجرد قالب است و بپوسد و بریزد در گور‪ ،‬و جان را‬
‫عرض خواند و جز عرض نداند؛ چنانکهّ اعتقاد بعَضی متکلمانست و گویند کهّ روز قیامت‬
‫خدا باز آفریند؛و اعادت معَدوما از این شیوه دانند؛ این اعتقاد با کفر برابر باشد‪ .‬اگر‬
‫د‬ ‫ق‬ ‫رفی‬ ‫ل ال ت‬‫آدمی بمرگ فانی شود‪ ،‬پس مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بوقت مرگ چرا گفت‪» :‬ب ت ب‬
‫جن یةب‬ ‫کما د‬ ‫صقی وال ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ض ال ت‬ ‫ن بریا ب‬ ‫م س‬‫ة ب‬ ‫ض ر‬‫قب سدر تروس ت‬ ‫ل السوفی«؟ و آنکهّ گفت‪» :‬ال ت‬ ‫ش ال س‬ ‫العلی والعَتی س د‬
‫فرب النلیران«؟ و آنکهّ گفت با دختر خویش‪ -‬رضی الللهّ عنها‪ -‬و وی‬ ‫ح ت‬ ‫ن د‬ ‫م س‬‫فترة ر ب‬ ‫ح س‬‫ن د‬ ‫م س‬ ‫ا توس ب‬
‫غدا ا تنلقی‬ ‫بخندید کهّ »وإ بن یکت أسترع د بلحاقا ا بی«؟ دریغا چرا بلل حبشی بوقت مرگ گفت‪ » :‬ت‬
‫ن الذین قدبتلوا فی‬ ‫مدا ا و ب‬ ‫ا ت‬
‫سب ت ی‬‫ح ت‬ ‫حزتبهّ«‪ .‬و تمامی این معَنی از خدا بشنو‪» :‬تولت ت س‬ ‫ة؛ مح ی‬ ‫لحب ی ت‬
‫عن سد ت ترب کبهم«‪ .‬و مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬جای دیگر چرا‬ ‫م أحیاء ب‬ ‫ل هد س‬ ‫مواتا ا ب ت س‬‫سبیل الل لهّب أ س‬
‫ت‬
‫ن وتلکن‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫مودتو ت‬ ‫ن«؟ و جای دیگر گفت‪» :‬أوسبلیادء اللهّب لی ت د‬ ‫داری ت‬ ‫ي فی ال ل‬ ‫نح ر‬ ‫وم د‬ ‫م س‬‫گفت‪» :‬ال د‬
‫ن دارض الی دار«‪.‬‬ ‫م س‬‫قلون ب‬ ‫ی دن س ت‬

‫‪43‬‬
 ‫این همهّ بیان آنست کهّ اگرچهّ قالب بمیرد‪ ،‬جان زنده و باقی باشد‪ .‬اگر قالب را بمنزل‬
‫دق« رسانند‪ .‬اما آنچهّ فهم توانند کردن و اعتقاد عواما را‬ ‫ص س‬ ‫قتعَد ب‬ ‫م س‬ ‫گور برند‪ ،‬جان را »ب ت‬
‫بشاید آنست کهّ قالب مسخر و مطیع روح باشد‪ ،‬و روح فرمایندۀ ۀ قالب؛ اما گاه باشد کهّ‬
‫ما کفورر«؛ ظلومی و کفوری صفت‬ ‫ظلو ر‬ ‫ن النسان ل ت ت‬ ‫اضافت و نسبت باروح باشد چنانکهّ »إ ی‬
‫شرر‬ ‫ل إ بلنما أنا ب ت ت‬ ‫د‬
‫جان باشد نهّ صفت قالب؛ آنجا کهّ با مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفتند‪» :‬ق س‬
‫ن الللهّ‬ ‫د‬ ‫خزائ‬ ‫ت‬ ‫ندی‬ ‫ع س‬ ‫م ب‬ ‫ل ل تک د س‬‫کم« این اشارت باشد‪ .‬بقالب و آیتی دیگر کهّ گفت‪» :‬ولأقو د‬ ‫مثِ سل د د‬ ‫ب‬
‫د‬ ‫ی‬
‫ت ک د‬ ‫س‬ ‫»أنا‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫آنچهّ‬ ‫اما‬ ‫است‪.‬‬ ‫بقالب‬ ‫اشارت‬ ‫نیز‬ ‫این‬ ‫لک«‬ ‫ت‬ ‫م‬
‫ت‬ ‫إنی‬ ‫د‬
‫ل‬ ‫ولأقو‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫الغی‬ ‫م‬
‫د‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫ع‬ ‫لأ‬ ‫و‬
‫ت کأحد بکم« این خطاب با جانست‪ .‬و این حدیث کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫س د‬ ‫ت‬
‫ما« »وتل س‬ ‫دولد ب آد ت‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ث لیال«‪ .‬این نیز‬ ‫ن تثل ب‬ ‫م س‬ ‫عنی فی الدتراب أکثِ تتر ب‬ ‫ن ی تد ت ت‬
‫م س‬ ‫السلما‪ -‬گفت‪» :‬أنا أع ترز علی اللهّب ب‬
‫ت تأک دلد‬ ‫ن أمراةض کان ت س‬ ‫اشارت با جان پاک اوست کهّ در خاک نگذارند‪ .‬اما آنچهّ گفت‪» :‬أنا اب د‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫ت د تس ت‬‫ب‬ ‫ما‬ ‫د‬ ‫آ‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫هلکیة« این اشارت با قالب شریف او باشد‪ .‬دریغا »ک دن س د ت ب ل‬
‫ی‬ ‫ب‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫قدید ت فی الجا ب‬ ‫ال ت‬
‫ن« هم با جان باشد‪.‬‬ ‫ل‬
‫المابء و الطی ب‬
‫پوشیده نیست کهّ قالب از این معَنی معَزول بود؛ اما بمجاز‪ ،‬قالب را جان شاید خواند کهّ‬
‫قالب در حکم جانست‪ ،‬و عتاب و عقاب و عطا و جزا جملهّ با اوست‪ .‬از مصطفی‪ -‬علیهّ‬
‫ل ما فی‬ ‫ص ت‬ ‫ح ک‬ ‫س علی ن بییاتهم«؛ و جای دیگر گفت‪» :‬و د‬ ‫شدر اللنا د‬ ‫ح ت‬ ‫السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬ی د س‬
‫سرائدر«‪ .‬اگر سواری آید روا بود کهّ گویند‪:‬‬ ‫ی‬ ‫ال‬ ‫بلی‬ ‫ت‬ ‫ما‬
‫ت س ت دس‬ ‫و‬ ‫ی‬‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫صدور«؛ و جای دیگر‬ ‫ال ر‬
‫اسبی میآید؛ و روا بود کهّ گویند‪ :‬مردی میآید بمجاز؛ و روا بود کهّ گویند‪ :‬سواری میآید اما‬
‫ة بإذا‬ ‫ضغ ت ر‬ ‫م س‬ ‫ما ل ت د‬ ‫وف ابن آد ت‬ ‫ج س‬ ‫ن فی ت‬ ‫این‪ ،‬حقیقت بود نهّ مجاز‪ .‬از مصطفی بشنو کهّ گفت‪» :‬إ ک‬
‫سد د ک ددلهّ«‪.‬‬ ‫ج ت‬ ‫سد ال ت‬ ‫ت فت ت‬ ‫سد ت س‬ ‫هّ و بإذا فت ت‬ ‫سد د ک دل د د‬ ‫ج ت‬ ‫ح ال ت‬ ‫صل د ت‬ ‫ت ت‬ ‫ح د‬ ‫صل د ت‬ ‫ت‬
‫اگر خواهی تمامتر‪ ،‬بشنو‪ :‬نظر حق‪ -‬تعَالی‪ -‬و محبت او هرگز بر قالب نیاید و نیفتد بلکهّ‬
‫ظر الی‬ ‫م تولکن ی تن س د‬ ‫عمال بک د س‬ ‫م ولبإلی أ ت س‬ ‫صوتربک د س‬ ‫ن اللهّ لی تن سظ ددر الی د‬ ‫بر جان ودل افتد کهّ »إ ی‬
‫کم«‪ .‬دل بنیابت خدا مدتی نظر مجازی با قالب کندتا یک چندی در دنیا باشد تا بوقت‬ ‫دقلوب ب د‬
‫حی بی تینهّ‬ ‫ت‬
‫مرگ؛ چون وقت مرگ درآید‪ ،‬اگر قالب منظور دل بوده باشد مگر نیابد کهّ »فتلن د س‬
‫ت غیدر أحیاضء« این‬ ‫موا ر‬ ‫ة«‪ .‬واگر قالب منظور دل نباشد مرگ کلی باشد‪» .‬أ س‬ ‫حیوة ا ط تی کب ت ا‬
‫معَنی دارد‪.‬‬
‫دریغا هر کهّ جان پاک مصطفی را بشر خواند کافرست‪ .‬از خدا بشنو کهّ گفت‪» :‬وقالوا‬
‫ر«‪.‬‬ ‫سعَد ض‬‫لو د‬ ‫ضل ض‬ ‫ملنا واحدآ ا ن تت یب بدعَهّ إ بلنا تلفی ت‬ ‫شرا ا ب‬ ‫کفروا«؛ و جای دیگر گفت‪» :‬أ تب ت ت‬ ‫شرر ی تسهدون تتنا فت ت‬ ‫أ تب ت ت‬
‫شرر‬ ‫این جان باشد کهّ از بشریت صافی باشد‪ ،‬و از این جهان بری باشد‪» .‬إینما أنا ب ت ت‬
‫ن‬‫ح د‬ ‫کم« قالب باشد کهّ قالب از آن جهان نباشد‪ .‬دریغا جهودان و ترسایان گفتند‪» :‬ن ت س‬ ‫مثِ سل د د‬ ‫ب‬
‫م‬
‫ب ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫س‬
‫ل‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫»‬ ‫را‪:‬‬ ‫ایشان‬ ‫دادن‬ ‫جواب‬ ‫خداییم؛‬ ‫فرزندان‬ ‫و‬ ‫دوستان‬ ‫ما‬ ‫باؤه«‬ ‫ب ل‬ ‫ح‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫لهّ‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫ء‬ ‫أبنا‬
‫ختلق« شما هنوز در کسوت بشریت مقیم شدهاید‪،‬‬ ‫ن ت‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫شر‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫تم‬ ‫ن‬‫ل أت‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫ذنوبکم؟‬ ‫کم ب ب د‬ ‫ی دعَتذ کب د د‬
‫ی س‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫دوست ما چگونهّ باشید؟! دوستان خدا بشر نباشند‪ ،‬کلیت شما همهّ بشریت است‪.‬‬
‫باش تا از صورت بحقیقت رسی آنگاه بدانی کهّ اصل‪ ،‬حقیقتست نهّ صورت‪ .‬چهّ گویی‬
‫حقیقت تو همچون حقیقت محققانست؟ باش ای عزیز تا آنجا رسی کهّ حقیقت عناصر و‬
‫طبایع و ارکان بر تو جلوه کنند چنانکهّ این چهار ارکان و چهار طبایع صوری‪ :‬چون آب و‬
‫خاک و باد و آتش‪ ،‬و چون حرارت و برودت و رطوبت و یبوست کهّ این جملهّ نسبت دارد‬
‫بعَالم دنیا‪ ،‬و مدار دنیا باین آمده است‪ .‬پس جایی رسانند ترا کهّ حقیقت این چهارگانهّ ترا‬
‫ما‬
‫مدر و النجو د‬ ‫ق ت‬‫س وال ت‬ ‫شم د‬ ‫روی نماید‪ ،‬زنده شوی؛ عیش حقیقی ترا حاصل آید‪» .‬وال ل‬
‫خ ت‬ ‫ت‬
‫ض‬
‫س ب‬ ‫ر‬ ‫ال‬ ‫ن‬
‫ب ت ب ت‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫سموا‬ ‫ع‬
‫ت س ت ت‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫لق‬ ‫ذی ت‬ ‫هّ ال ی‬ ‫ه« اینجا بیان این همهّ میکند‪» .‬الل ل د‬ ‫مرب ب‬ ‫ت ب بأ س‬ ‫خرا ر‬ ‫س ی‬ ‫م ت‬ ‫د‬
‫من ستتهی« ترا‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ب‬
‫ت ب‬ ‫ر‬ ‫الی‬ ‫ن‬
‫ل‬ ‫»وا‬ ‫شد‪.‬‬ ‫گفتهّ‬ ‫کهّ‬ ‫باشد‬ ‫معَنی‬ ‫همین‬ ‫ن«‬ ‫ه‬
‫س د تس ب ی‬ ‫ت‬ ‫ن‬ ‫ی‬‫ب‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫د‬
‫ل‬ ‫ز‬ ‫ن‬
‫ب د ی ت ی‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫ل‬‫س‬ ‫ثِ‬‫م‬
‫بنهایت رساند‪.‬‬
‫حی«‪ .‬کجا طلب آن آب‬ ‫شیضء ت‬ ‫ل ت‬ ‫د‬
‫من المابء ک ی‬ ‫س‬
‫جعَتلنا ب‬ ‫دریغا جز این آب آبی دیگر میجویی »وت ت‬
‫هّ ع تتلی الماء« دلیل شده است بر طلب این آب؛ و بر این آب سوگند‬ ‫ش د‬ ‫کنی؟ »و کان ع تسر د‬
‫سجور«‪ .‬علی بن ابی طالب‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬گفت‪ :‬این‬ ‫م‬
‫ت ب د س‬ ‫ال‬ ‫ر‬ ‫بح‬ ‫»وال‬ ‫خورده است کهّ‬
‫دریای مسجور بالی عرش است و جز این باد کهّ دیدی بادی دیگر میبوی و آن کداما باشد‬
‫فس الیرحمن«؟ جز این آتش آتش‬ ‫من ن ت ت‬ ‫ح فتإ بلنها ب‬ ‫سلبوا الری ت‬ ‫آنست کهّ مصطفی گفت‪» :‬لت ت د‬

‫‪44‬‬
 ‫شوق را در دل خود تاب ده کهّ »نادر الللهّ الموقتد تة د ایلتی ت تط یل بعد ع تتلی الفئ ب ت‬
‫دة«‪.‬‬
‫خل تقت الل ل د‬
‫هّ –‬ ‫ۀ صدیقهّ روایت میکند کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪ » :‬ت‬ ‫دریغا کهّ عایش ۀ‬
‫ة«‪ .‬ای عزیز باش‬ ‫ن من نارب العَیز ب‬ ‫خلق الجا ی‬ ‫ت‬ ‫من نورب العَیزة‪ ،‬وت ت‬ ‫ة ب‬ ‫ح و الملئک ت‬ ‫تعَالی الللهّ‪ -‬الروا ت‬
‫تا بجایی رسی در عالم جان‪ ،‬بدانی کهّ جز این ارکان و طبایع این جهانی‪ ،‬عناصر و طبایع‬
‫آن جهانی دیگر کداما باشد؛ چنانکهّ این ارکان بند این جهان شده است‪ ،‬عناصر حقیقت‬
‫این چهارگانهّ بند و قیاما آن جهان شده است‪ .‬شیخ ابوعلی سینا را معَذور داری آنجا کهّ‬
‫ة«؛ بدین عناصر کهّ قدیم میخواند عناصر حقیقی و ارکان‬ ‫م ر‬‫ة تقدی ت‬
‫صدر السرب تعَت د‬‫گفت‪» :‬الاعَنا ب‬
‫بهشت میخواهد نهّ عناصر کون و فساد و ارکان دنیا‪ .‬دریغا کهّ خلق بس مختصر فهم‬
‫افتادهاند از کار حقیقت‪ ،‬و سخت دور ماندهاند از آن معَانی! و بالللهّ التوفیق‪.‬‬

‫تمهید اصل ثامن‬

‫>اسرار قرآن و حکمت خلقت انسان<‬

‫قرآن علی‬ ‫ای عزیز از این آیت چهّ فهم کردهای کهّ حق‪ -‬تعَالی‪ -‬میگوید‪» :‬ل توس أن ستزلناهذا ال د‬
‫شی تةب الللهّ«‪ ،‬و مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪» :‬القرآن‬ ‫خ س‬ ‫من ت‬ ‫دعا ا ب‬ ‫ص ب‬ ‫شعَا ا د‬
‫مت ت ت‬ ‫ل ل تترأی ستتهّ خا ب‬ ‫جب ت ض‬ ‫ت‬
‫دوتنهّ«؟ ای عزیز چون قرآن نقاب عزت از روی خود برگیرد‪ ،‬و‬ ‫ی د‬ ‫ده و لبغن ا‬ ‫قتر ب تعَس ت‬ ‫ت‬
‫ی لف س‬ ‫بغن ا‬
‫برقع عظمت بر دارد‪ ،‬همهّ بیماران فراق لقای خدا را‪ -‬تبارک و تعَالی‪ -‬شفا دهد؛ و جملهّ‬
‫دوادء«‪.‬‬ ‫از درد خود نجات یابند‪ .‬از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬القرآن هدوت ال ی‬
‫دریغا قرآن حبلیست کهّ طالب را میکشد تا بمطلوب رساند! قرآن را بدین عالم‬
‫فرستادند در کسوت حروف‪ ،‬در هر حرفی هزار هزارغمزۀ ۀ جان ربا تعَبیهّ کردند‪ ،‬آنگهّ این‬
‫ن« گفت‪ :‬تو داما رسالت و دعوت بنهّ‪،‬‬ ‫منی ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫فعد ال د‬ ‫کری ت تن س ت‬ ‫ن الذ ب س‬ ‫ندا در دادند‪» :‬وتذ تک کسر فتإ ب ی‬
‫ن‬‫آنکس کهّ صید ما باشد‪ ،‬داما ما خود داند‪ ،‬ودر بیگانگان مرا خود هیچ طمعَی نیست »إ ی‬
‫تت‬
‫ن«‪.‬‬ ‫هم لیؤمنو ت‬ ‫ذر د‬ ‫م ت دن س ب‬‫ما ل د س‬ ‫فردوا سواء ع تل تی سبهم أأن سذ تسرت تدهم أ س‬ ‫ن کت ت‬ ‫ذی ت‬ ‫ال ت‬
‫س إ بل فی‬‫ل‬ ‫ب ولیاب ب ت‬ ‫هرچهّ هست و بود و خواهد بود‪ ،‬جملهّ در قرآن است کهّ »ول ترط ت‬
‫مبین«‪ .‬اما تو قرآن کجا بینی؟ هیهات هیهات! قرآن در چندین هزار حجاب است‪،‬‬ ‫ب د‬ ‫کتا ض‬ ‫ب‬
‫تو محرما نیستی‪ ،‬و اگر در درون پرده ترا راه بودی‪ ،‬این معَنی کهّ میرود بر تو جلوه‬
‫هّ تلحابفظون«! قرآن خطاب لم یزلست با‬ ‫ذکتر و إ بتنا ل ت د‬ ‫ن ن تیزلنا ال ب‬ ‫ح د‬ ‫کردی‪ .‬دریغا »إ بتنا ن ت س‬
‫دوستان خود‪ ،‬و بیگانگان را در آن هیچ نصیبی نیست جز حروفی و کلماتی کهّ بظاهر‬
‫معَسدزودلون« و جای دیگر گفت‪» :‬وتلوست‬ ‫مع ل ت ت‬ ‫س س‬
‫ن ال ت‬ ‫شنوند‪ ،‬زیرا کهّ سمع تباطن ندارند »إ بن لدهم ع ت ب‬
‫متعَهم«‪ .‬اگر دانستمی کهّ ایشان را سمع باید دادن خودداده‬ ‫س ت‬ ‫هّ فیهم خیرا ا تل س‬ ‫م الل ل د‬ ‫ع تل ب ت‬
‫شدی؛ اما هرگز از بیگانگی خلص نیابند‪.‬‬
‫چهّ گویی بوجهل و بولهب قرآن داستند یا نهّ؟ دانستند از جهت عربیت حروف‪ ،‬اما از‬
‫ی«‪ .‬ای عزیز بدانکهّ‬ ‫م ر‬
‫م عد س‬ ‫م ب دک س ر‬ ‫ص ي‬ ‫حقیقت او کور بودند؛ و قرآن از ایشان خبر داد‪ » :‬د‬
‫دللة و اللفظ است‪ :‬وقت باشد کهّ لفظ قرآن اطلق کنند و مقصود از‬ ‫شت تترکد ال ل‬ ‫م س‬ ‫قرآن‪ ،‬د‬
‫آن حروف و کلمات قرآن باشد؛ و این اطلق مجازی بود‪ .‬در این مقاما قرآن چنین گوید‬
‫ما‬
‫معت کل ت‬ ‫س ت‬ ‫جسره د حتی ی ت س‬ ‫جاترکت تفأ ب‬ ‫مشرکین است ت ت‬ ‫حد من ال ب‬ ‫نأ ت‬ ‫کهّ کافران‪ ،‬قرآن بشنوند‪» :‬و إ ب س‬
‫هّ« اما حقیقت‪ ،‬آن باشد کهّ چون قرآن را اطلق کنند جز بر حقیقت قرآن اطلق‬ ‫الل ل ت‬
‫معد‬ ‫نکنندو این اطلق حقیقی باشد در این مقاما کهّ گوید کهّ کافران نمیشنوند »إ بن یکت لت د س‬
‫س ب‬
‫فقهوا و فی آذابنهم وتسقراا«‪.‬‬ ‫ن یت س‬ ‫ةأ س‬ ‫جعَتسلنا علی قلوب ببهم أک بن ی ا‬ ‫الموتی«؛ و جای دیگر گفت‪» :‬وت ت‬
‫ل یا أی رتها الکابفردون«‬ ‫ت یدا ابی ل تتهب« چیزی دیگر شنود و ابوجهل از »قد س‬ ‫ابولهب از »ت تب ل س‬
‫ل یا أریها الکابفرون« چیزی دیگر‬ ‫چیزی دیگر فهم کرد؛ ابوبکر و عمر از »ت تیبت« و »قد س‬
‫شنیدند‪ .‬کودک از لفظ اسد و گرگ و مار‪ ،‬حرف بیند اما عاقل از آن معَنی بیند‪ .‬آنچهّ‬
‫بولهب و بوجهل از قرآن شنیدند ابوبکر و عمر نیز شنیدند و اما آنچهّ ابوبکر و عمر را‬
‫سد لا ا‬ ‫م ت‬ ‫فه ب س‬‫خل س ب‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫سد لا ا ود ب‬‫ن أسیدبیهم ت‬ ‫م ت‬ ‫جعَتسلنا ب‬ ‫دادند از فهم بوجهل و بولهب را آنجا راه نباشد »وت ت‬
‫ن‬
‫تتس ت‬‫ی‬‫ب‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫تست‬‫ن‬‫ی‬‫ب‬ ‫س‬
‫لنا‬ ‫عَ‬ ‫ج‬
‫ت ت ت‬ ‫ن‬ ‫القرآ‬ ‫ت‬
‫ت ت‬ ‫رأ‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫إذا‬ ‫صرون«‪ ،‬و جای دیگر گفت‪» :‬وت ب‬ ‫م لی دب س ب‬ ‫م فتهد س‬ ‫شسیناهد س‬ ‫تفأغ ت‬
‫ستورا«‪ .‬این حجاب بیگانگی نمیگذارد کهّ ایشان جمال‬ ‫ا‬ ‫م س‬ ‫ا‬
‫حجابا ت‬ ‫ن بالخرةب ب‬ ‫منو ت‬ ‫ن لدیؤ ب‬ ‫ذی ت‬ ‫ال ی‬

‫‪45‬‬
 ‫قرآن ببینند‪.‬‬
‫ن ذ بک سدر العداءب‬ ‫ب‬ ‫القرآ‬ ‫فی‬ ‫س‬
‫س ت‬ ‫ی‬‫ت‬ ‫ل‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫گفت‬ ‫اینجا‬ ‫از‬ ‫عنهّ‪-‬‬ ‫لهّ‬‫ل‬ ‫ال‬ ‫رضی‬ ‫خطاب‪-‬‬ ‫دریغا عمر‬
‫فار« گفت‪ :‬ناما بیگانگان در قرآن نیست و با کافران خطاب نباشد‪ .‬ای‬ ‫مع الک د ل‬ ‫ب ت‬ ‫خطا ر‬ ‫ول ب‬
‫دوست ناما ایشان در قرآن از بهر دوستان یاد کرد تا ایشان بدانند کهّ با ایشان چهّ کرما‬
‫کرده است؛ و خطاب با ایشان از بهر دوستانست و اگرنهّ ناما بوجهل و بولهب و فرعون‬
‫جز برای عبرت و نکال در قرآن چهّ فایده دارد؟!‬
‫ۀ باء‬ ‫دریغا بر راه سالک مقامی باشد کهّ چون بدان مقاما رسد بداند کهّ همهّ قرآن در نقط ۀ‬
‫ۀ باء بسم اللهّل‬ ‫ۀ میم بسم الللهّ است؛ و همهّ موجودات در نقط ۀ‬ ‫بسم الللهّ است و یا در نقط ۀ‬
‫ت تومافی الرض«‪ ،‬آنچهّ در‬ ‫سموا ب‬ ‫بیند‪ .‬مثِالش را گوش دار‪ .‬اگر گویی‪» :‬ل بللهّ مافی ال ل‬
‫آسمان و زمین است هر دو بگفتهّ باشی؛ اما اگر هرچهّ در آسمان و زمین است یکان‬
‫یکان مفرد نامش برشماری‪ ،‬روزگاری بی نهایت بکار باید‪ .‬باش تا دولت دست دهد‪ ،‬خود‬
‫محیط« او محیط بنده باشد و بنده محاط او‪ ،‬تا‬ ‫شیء د‬ ‫ل ت‬ ‫هّ ب بک د ک‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫را بینی در دایرۀ ۀ »إ ب ی‬
‫ل‬
‫وجود خود بینی در نقطهای کهّ در زیر باء بسم اللهّ است و جللت باء بسم اللهّ را بینی کهّ‬ ‫ل‬
‫ۀ باء؛ اما این هنوز نامحرمی باشد‪ ،‬اگر‬ ‫حترمان چگونهّ جلوه میدهد از نقط ۀ‬ ‫م س‬ ‫خود را بر ت‬
‫جمال سین با میم بینی آنگاه بدانی کهّ محرمیت چهّ باشد!‬
‫دریغا ما از قرآن جز حروف سیاه و سپیدی کاغذ نمیبینیم! چون دروجود باشی‪ ،‬جز سواد‬
‫و بیاض نتوانی دیدن؛ چون از وجود بدر آمدی‪ ،‬کلما الللهّ ترا در وجود خود محو کند‪ :‬آنگاه‬
‫ترا از محوباثبات رساند؛ چون باثبات رسی‪ ،‬دیگر سواد نبینی همهّ بیاض بینی‪ .‬برخوانی‬
‫ما الکتاب«‪ .‬جوانمردا قرآن را در چندین هزار حجاب بخلق فرستادند؛ اگر‬ ‫عن سد ته د ا د ر‬‫»وت ب‬
‫ۀ بای بسم الللهّ عرش آمدی یا بر آسمانها و زمینها‪ ،‬در حال‪ ،‬پست و گداختهّ‬ ‫ۀ‬ ‫نقط‬ ‫جللت‬
‫شتیة الللهّ« همین‬ ‫خ س‬ ‫ن ت‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ا‬‫دع‬ ‫ص‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫شعَ‬ ‫خا‬ ‫هّ‬ ‫ت‬‫ی‬‫قرآن علی جبل ل ترأ ت‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫هذا‬ ‫زلنا‬ ‫ن‬‫شدندی‪» .‬ل تو أ ت‬
‫ب س‬ ‫د ت ت ب‬ ‫ب‬ ‫ت ت ض ت ست د‬ ‫ت‬ ‫س ست‬
‫ف فی الل توسبح‬ ‫حسر ب‬ ‫ل ت‬ ‫معَنی باشد‪ .‬نوش باد آنکس را کهّ بیان این همهّ کرد و گفت‪» :‬ک د ر‬
‫ت‬
‫ف«گفت؛ هر حرفی از قرآن در لوح محفوظ عظیمتر از کوه‬ ‫حتبل قا ض‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬‫م ب‬ ‫ظ أع سظ ت د‬ ‫حفو ب‬ ‫م س‬ ‫ال ت‬
‫قافست‪ .‬این لوح خود دانی کهّ چهّ باشد؟ لوح محفوظ دل بود‪ .‬این قاف دانی کهّ‬
‫ن المجید« باشد‪.‬‬ ‫چیست؟ »ق والقرآ ب‬
‫دریغا در هر عالم از عالمهای خدا قرآن را بنامی خوانند کهّ در آن عالم دیگر نخوانند‪ :‬در‬
‫مبین«‬ ‫مجید«؛ و در پردۀ ۀ دیگر‪ » ،‬د‬ ‫ل هدوت قدسرآن ت‬ ‫پردهای قرآن را »مجید« خوانند کهّ »ب ت س‬
‫من‬ ‫ا‬
‫سسبعَا ب‬ ‫ت‬
‫ن«؛ در پردۀ ۀ دیگر‪» ،‬عظیم« خوانند »ولقد آت تسیناک ت‬ ‫مبی ر‬ ‫ب د‬ ‫کتا ر‬ ‫خوانند کهّ »و ب‬
‫عزیز«؛ در‬ ‫ب ت‬ ‫هّ لکتا ر‬ ‫ت‬ ‫ن التعَظیم«؛ در پردۀ ۀ دیگر‪» ،‬عزیز« خوانند کهّ »وتا بن ل د‬ ‫مثِانی و القرآ ت‬ ‫ال ت‬
‫ن کریم«؛ در جهانی دیگر‪ ،‬قرآن را »حکیم«‬ ‫رآ‬
‫س ر‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫هّ‬ ‫ن‬
‫بل د‬ ‫إ‬‫»‬ ‫کهّ‬ ‫خوانند‬ ‫»کریم«‬ ‫دیگر‪،‬‬ ‫عالمی‬
‫ت الکتاب الحکیم«‪ .‬قرآن چندین هزار ناما است‪ ،‬بسمع ظاهر نتوانی‬ ‫خوانند کهّ »آیا د‬
‫شنید؛ اگر سمع درونی داری‪ ،‬در عالم »حم عسق« این نامها پوشیده با تو در صحرا‬
‫نهند‪.‬‬
‫هّ« غرایب قرآن‬ ‫مسوا غرائب ت د‬‫ت‬ ‫ن والت ت ب‬ ‫س‬
‫دریغا مگر مصطفی از اینجا گفت کهّ »إ بقترأوا القرآ ت‬
‫هّ نوری« رسی‪،‬‬ ‫خل تقت الل دل‬ ‫ل ما ت‬ ‫ۀ »أ تول د‬ ‫ۀ‬ ‫بکتابخان‬ ‫جستن‪ ،‬کار هرکسی نباشد‪ .‬ای دوست باش تا‬ ‫د‬
‫ن تتأدیبی« قرآنرا بلواسطهّ بر لوح دل تو نویسد کهّ‬ ‫ت ت‬ ‫س‬ ‫فأح‬ ‫ت‬ ‫ربی‬ ‫دبنی‬ ‫ی‬ ‫»أ‬ ‫استاد‬ ‫آنگاه‬
‫م ی تعَستلم«‪ .‬در این کتابخانهّ بدانی کهّ »ن و‬ ‫ن مال ت س‬ ‫لنسا ت‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫م‬
‫ت‬ ‫ی‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ع‬ ‫قتلم‬ ‫م بال ت‬ ‫ما اللذی ع تل ی ت‬ ‫»وتترب رکت الکتر د‬
‫القلم« چیست‪.‬‬
‫ای عزیز او خواست کهّ محبان را از اسرار ملک و ملکوت خود‪ ،‬خبری دهد در کسوت‬
‫حروف تا نامحرمان بر آن مطلع نشوند‪ .‬گوید‪» :‬الم‪ ،‬المر‪ ،‬الر‪ ،‬کهیعَصُ‪ ،‬یس‪ ،‬ق‪ ،‬ص‪،‬‬
‫حم عسق‪ ،‬ن‪ ،‬طهّ‪ ،‬المصُ‪ ،‬طسم‪ ،‬طس« دریغا مگر کهّ این خبر از مصطفی‪ -‬علیهّ‬
‫ن یس«‪ .‬این جملهّ‬ ‫ب القرآ ب‬ ‫ن تقل ت‬ ‫شیبء تقلبا ا و إ ب ی‬ ‫ل ت‬ ‫ن ل بک د ک‬ ‫السلما‪ -‬نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬إ ی‬
‫نشان سلر احدست با احمد کهّ کس جز ایشان بر آن واقف نشود‪:‬‬
‫یسسسا آهسسسوی افتسسساده بسسسدامت خسسسوانم‬ ‫ای سسسر و سسسهی مسساه تمسسامت خسسوانم‬
‫کز رشسک نخسواهم کسهّ بنسامت خسوانم‬ ‫ز این هسسر سسسهّ بگسسو کسسهّ تسسا کدامسسست‬
‫خسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوانم‬

‫‪46‬‬
‫این حروف را در عالم سر‪ ،‬مجمل خوانند و حروف ابجد خوانند‪ .‬ای عزیز در این عالم کهّ‬
‫حب ردهم وتبیحربوتنهّ« پندارند‬ ‫گفتم‪ ،‬حروف متصل جملهّ منفصل گردد کهّ آنجا خلق خوانند »ی د ب‬
‫کهّ متصل است؛ چون خود را از پرده بدرآرد‪ ،‬و جمال خود در حروف منفصل بر دیدۀ ۀ او‬
‫عرض کنند‪ ،‬همچنین باشد‪ :‬ی‪ ،‬ح‪ ،‬ب‪ ،‬ﮪ‪ ،‬ما؛ اگر مبتدی باشد‪ ،‬چون پارهای برسد حروف‬
‫همهّ نقطهّ گردد‪ .‬از عزیز تو هنور بدان نرسیدهای کهّ ترا ابجد عشق نویسند‪ .‬نشان ابجد‬
‫ل« این باشد‪.‬‬ ‫قوس ت‬ ‫م ال ت‬ ‫صلنا ل تهد د‬ ‫قد س وت ی‬ ‫نوشتن آن باشد کهّ حروف متصل‪ ،‬منفصل گردد‪» .‬وتل ت ت‬
‫صسلنا الیات« نشان این همهّ است‪ .‬این جملهّ را ابجد عشق نوشتن خوانند در‬ ‫پس »فت ی‬
‫ب فی دقلودب ببهم‬ ‫ت‬
‫طریقت‪ ،‬بر لوح دل سالک‪ .‬باش تا جمال این آیتها ترا روی نماید کهّ »کت ت ت‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫س‬
‫ن بللذ بکر فهتل ب‬ ‫سسرنا القرآ ت‬ ‫قد س ی ت ی‬ ‫ن« تا همهّ قرآن با معَنی بر تو آسان شود کهّ »وتل ت ت‬ ‫لیما ت‬ ‫ا ب‬
‫کر«‪.‬‬ ‫مذ ت ک‬ ‫د‬
‫ای عزیز جمال قرآن‪ ،‬آنگاه بینی کهّ از عادت پرستی بدرآیی تا اهل قرآن شوی کهّ اهل‬
‫صدتهّ«‪ .‬این اهلن‪ ،‬آن قوما باشند کهّ بحقیقت عین کلما الللهّ رسیده‬ ‫ل الل لهّب توخا ی‬ ‫قرآن »أه د‬
‫ن« از ایشان حاصل آمده باشد؛ زیرا کهّ قرآن ایشان را قبول‬ ‫ت‬
‫باشد‪» .‬أفلی تت تد تلبرون القرآ ت‬
‫هلها« این معَنی باشد‪ .‬زنهار این گمان مبر کهّ قرآن‪ ،‬هیچ‬ ‫حقی بها وأ ت س‬ ‫ت‬
‫کرده باشد‪» .‬و کانوا أ ت‬
‫نامحرمی را هرگز قبول کند‪ ،‬و باوی سخن گوید‪ :‬قرآن غمزۀ ۀ جمال خود با دلی زند کهّ‬
‫ب« گواهی میدهد‪ .‬دریغا کمترین مقامی‬ ‫هّ قتل س د‬ ‫ن کان ل ت د‬ ‫م س‬‫ذکری ل ب ت‬ ‫ک لت ب‬ ‫ن فی ذل ب‬ ‫اهل باشد‪ .‬إ ی‬
‫کهّ مرد از قرآن آگاه شود آن باشد کهّ بآخرت رسد؛ زیرا کهّ هرکهّ بآخرت نرسید‪ ،‬قرآن‬
‫هّ« او را آن باشد کهّ در خود قیامتی برانگیزد‪ .‬ای‬ ‫مت د د‬‫ت قیا ت‬ ‫م س‬ ‫قد س قا ت‬ ‫ت فت ت‬ ‫ن ما ت‬ ‫م س‬ ‫را نشنید‪ » .‬ت‬
‫عزیز هدایت قرآن مردان را آن باشد کهّ این حروف مقطع با ایشان حدیث کند و جمال‬
‫خود بر دیدۀ ۀ ایشان عرض دهد؛ هرچهّ فهم کنند از قرآن پیش از آن‪ ،‬حروف متصل باشد‪.‬‬
‫دریغا خلق بظاهر قرآن قناعت کردهاند و همهّ از او پوستی بینند‪ .‬باش تا مغز او خورند‬
‫ضهّ«‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از این قوما ببین کهّ شکایت‬ ‫ة الل لهّب فی أسر ب‬ ‫مأد تب ت د‬ ‫قرآن ت‬ ‫کهّ »ال د‬
‫مسهجورا«‪ .‬مگر حسین‬ ‫ا‬ ‫ن ت‬ ‫خذوا هذا القرآ ت‬ ‫ن قومی ات ت‬ ‫ب إب ی‬ ‫سول‪ :‬یاتر ر‬ ‫ت‬
‫چگونهّ میکند »وقال اللر د‬
‫ل«‪ .‬گفت‪ :‬قرآن را‬ ‫م ا‬ ‫ع‬ ‫تهّ‬ ‫س‬ ‫درا‬ ‫تم‬ ‫س‬ ‫ذ‬ ‫خ‬ ‫ت‬ ‫فا‬ ‫هّ‬ ‫ب‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫م‬ ‫عَ‬ ‫ی‬‫ل‬ ‫ن‬ ‫القرآ‬ ‫زل‬ ‫د‬
‫ت ت ت ت‬ ‫د بتس ت ب ب ی ت د ب‬ ‫بصری از اینجا گفت کهّ » س ب‬
‫ن‬ ‫أ‬
‫مل فرستادند شما خواندن او را عمل میسازید‪.‬‬ ‫برای ع ت ت‬
‫م« گنگ آمدهاند‪ ،‬قرآن چون‬ ‫س‬
‫م« گوش ندارند‪ ،‬قرآن چون شنوند؟! »ب دک ر‬ ‫ص ي‬ ‫دریغا » د‬
‫ی« دیده ندارند‪ ،‬جمال آیات قرآن چون بینند؟! هرگز بوجهل‪ ،‬با فصاحت‬ ‫عم ر‬ ‫خوانند؟! » د‬
‫هّ« باشد‪ .‬ایشان را‬ ‫ف ترب ی د‬ ‫هّ« باید تا »ع تتر ت‬ ‫س د‬‫ف ت‬ ‫ف نت ت‬ ‫او‪ ،‬از قرآن حرف نشنید؛ زیرا کهّ »ع تتر ت‬
‫معَرفت نفس نیست‪ ،‬معَرفت خدا چون باشد؟! ایشان بیگانهاند‪ .‬اگر تو گویی کهّ فرعون‬
‫و هامان و قارون‪ ،‬آخر این نامها در قرآن است من گویم‪ :‬ناما ایشان در قرآن بوجهل دید‪.‬‬
‫و بوجهل قرآن نشنید؛ دوستان خدا از این‪ ،‬چیزی دیگر شنوند زیرا کهّ عاشق را حظ‬
‫معَشوق چهّ لطف باشد و چهّ قهر زیرا کهّ هر کهّ فرق داند‪ ،‬میان لطف و میان قهر‪ ،‬او‬
‫هنوز عاشق لطف باشد یا عشق قهر نهّ عاشق معَشوق بود‪.‬‬
‫دریغا گویی را با آن چهّ کار باشد کهّ سلطان او را بچوگان لطف زند یا بچوگان قهر! گوی‬
‫مسلنا هم فی الب تکر و التبحر« همین باشد‪ .‬چهّ دانی کهّ این بر‬ ‫ح ت‬ ‫را با ارادت چهّ کار باشد! »وت ت‬
‫ۀ این هر دو شده است‪ :‬یعَنی‬ ‫خترجا« آین ۀ‬ ‫ا‬ ‫م س‬ ‫هّ ت‬ ‫لل د‬‫ت‬ ‫جعَت ت‬ ‫هّ ی ت س‬ ‫ل‬
‫ق الل ت‬ ‫ن ی تت ی ب‬ ‫ت‬ ‫م س‬ ‫و بحر کدامست؟ »وت ت‬
‫من‬‫هم ب‬ ‫س‬
‫ة« بر‪ ،‬عبودیت باشد و بحر ربوبیت‪» .‬وتترتزقنا د‬ ‫هّ بالدربوب بی ت ب‬ ‫ت‬
‫صل د‬ ‫شری لةب وتأوس ت‬ ‫من الب ت ت‬ ‫هّ ب‬ ‫ج د‬ ‫ختر ت‬‫»ا ت س‬
‫عن سد ت رلبی‬
‫ت ب‬ ‫ب«‪» .‬أبی د‬ ‫س د‬ ‫حت ت ب‬
‫ث لی ت س‬ ‫حی س د‬ ‫من ت‬ ‫هّ ب‬ ‫الط تکیبات« ایشان را غذا میدهد کهّ »وتی تسردزقد د‬
‫سقین« بر این مقاما گواهی میدهد‪ .‬چون بدین مقاما رسد از وی گوی سازند‬ ‫منی وتی ت س‬ ‫ی دط سعَب د‬
‫کهّ سلطان بچوگان عشق و محبت آن را در میدان الهیت زند‪ .‬پس با او هر ساعت این‬
‫ندا کنند‪:‬‬
‫چوگان کنسسی و گسسوی ز شسساهان بسسبری‬ ‫فرمسسان بسسری و زلسسف بمیسسدان بسسبری‬
‫چیسسسزی کسسسهّ بگفته ای بپایسسسان بسسسبری‬ ‫چوگسسان زلفسسا اگسسر تسسو فرمسسان بسسبری‬

‫ای عزیز فروفرستادن قرآن و فرستادن پیغمبران و رسولن‪ ،‬سبب عنایت و شفقت و‬

‫‪47‬‬
‫رحمت و نعَمت الهی بود بر خلق‪ .‬رحمت آمدن قرآن بر خلق‪ ،‬کهیعَصُ خود گواهی میدهد‬
‫ة ل بسلعَاتلمین« خود‬‫م ا‬ ‫سسلناکت إ بل ل تر س‬
‫ح ت‬ ‫مةب ترببک« و فرستادن پیغمبران‪ ،‬آیت »وما أسر ت‬ ‫کهّ »ذ بک سدر تر س‬
‫ح ت‬
‫ت الک دوسن تسین« اگر نهّ از برای وجود تو‬ ‫ق د‬ ‫ت‬
‫خل س‬ ‫ت‬
‫ولکت لما ت‬ ‫ت‬
‫گواهی میدهد؛ و جای دیگر میگوید‪» :‬ل س‬
‫بودی‪ ،‬وجود کونین و عالمین محو و معَدوما بودی؛ وجود آنها از بهر وجود تو ظاهرو‬
‫آشکارا کردیم و ترا ای محمد از بهر خود برگزیدیم‪ .‬دریغا از بهر خود محمد را آفرید تا‬
‫ۀ موجودات از‬ ‫کم بلجلی« و جمل ۀ‬ ‫قت د د‬‫خل ت س‬ ‫ت العَاتلم ل ت د‬
‫کم وت ت‬ ‫خل ت س‬
‫ق د‬ ‫مونس و هم سر او باشد کهّ » ت‬
‫ۀ عالم‪ ،‬غذای باز آمد و باز غذای تماشای سلطان آمد کهّ‬ ‫بهر محمد آفرید! دریغا جمل ۀ‬
‫گنجشک از برای باز و باز از برای صید سلطان‪ .‬باز صید خود را جز بتخت سلطان نگیرد‬
‫ۀ موجودات گنجشک و صید‬ ‫و رها نکند‪ .‬چهّ میشنوی؟! محمد باز الهی آمده است و جمل ۀ‬
‫محمد آمده است‪:‬‬
‫ویسسن خلسسق بجملگسسی طفیسسل کسسویت‬ ‫مقصسسسود همسسهّ کسسسون‪ ،‬وجسسسود رویسست‬
‫کفسسر همسسهّ کسسافران ز زلسسف و مسسویت‬ ‫ایمسسسان موحسسسدان ز حسسسسن رویسسست‬

‫ای عزیز چون جوهر اصل‪ ،‬الللهّ مصدر موجودات است‪ ،‬بارادت ومحبت در فعَل آمد؛‬
‫من«‪ .‬اختلف‬ ‫مؤ س ب‬‫کم د‬ ‫من س د‬ ‫کم کابفر وت ب‬ ‫من س د‬ ‫م فت ب‬ ‫قک د س‬ ‫خل ت ت‬‫کیمیاگری او جز این نیامد کهّ »هدوت الذی ت‬
‫الوان موجودات نهّ اندک کاری آمده است‪ .‬آیتی از آیات خدا اختلف خلقت خلق آمده‬
‫مهّ«‬ ‫ت‬ ‫سن تت ب د‬
‫سبعَدفی بطن أ ل‬ ‫من ت‬ ‫سعَید د ت‬ ‫کم و ألوابنکم«‪ .‬دریغا »ال ت‬ ‫ف أل ب‬ ‫ن آیابتهّ اختتل د‬ ‫م س‬ ‫است »وت ب‬
‫هر کهّ از ارادت خدا سعَید آمد از شکم مادر در دنیا سعَید آمد؛ و هرکهّ از ارادت خدا‬
‫شقی آمد‪ ،‬از شکم مادر در دنیا شقی آمد‪.‬و از برای این معَنی بود کهّ افعَال خلق بر دو‬
‫ح‬
‫ل الصال ب د‬ ‫م د‬‫ب و العَت ت‬ ‫م الط یی س ت‬ ‫صعَتد د الک تل ب د‬ ‫قسم آمد‪ :‬قسمی سبب قربت آمد بخدا »إ بل تی سهّب ی ت س‬
‫هبااء‬ ‫جعَتسلناه د ت‬ ‫ل فت ت‬ ‫م ب‬ ‫من ع ت ت‬ ‫ملوا ب‬ ‫منا بإلی ما ع ت ب‬ ‫ی تسرفتدعَهّ«‪ ،‬و قسمی سبب بعَد آمد و دوری کهّ »وتقتد ی س‬
‫ملون«‪ .‬چنانکهّ‬ ‫م وماتعَس ت‬ ‫قک د س‬ ‫خل ت‬‫ت‬ ‫هّ ت‬ ‫ل‬
‫مل ما‪ ،‬اوست »والل د‬ ‫من ستثِورا«‪ .‬آفرینندۀ ۀ ما و آفرینندۀ ۀ ع ت ت‬ ‫ت‬
‫ل‬
‫ن خال بقر غ تی سدر اللهّ«؟‬ ‫س‬ ‫م‬
‫ب‬ ‫ل‬‫س‬ ‫ت‬ ‫ه‬ ‫»‬ ‫گوید‪:‬‬ ‫می‬ ‫و‬ ‫نهد‬ ‫می‬ ‫بنده‬ ‫راه‬ ‫در‬ ‫خواهد‬ ‫می‬
‫پس شریعَت را نصب کردند‪ ،‬و پیغمبران را بفرستادند‪ ،‬و سعَادت و شقاوت آدمی رادر‬
‫آخرت بافعَال او باز بستند‪ .‬مقتضای کرما بی علت و رحمت بی نهایت ازل آن بود کهّ او‬
‫را اعلما کند کهّ سعَادت ثمرۀ ۀ کداما حرکات و افعَال باشد‪ ،‬و شقاوت از کداما حرکت‬
‫ۀ اعمال ایشان را بدین عالم و بدین اعمال‬ ‫باشد‪ .‬پس انبیا را بدین عالم فرستادند‪ ،‬و جمل ۀ‬
‫ن ترکبک« حاصل آمد بعَد ما کهّ‬ ‫م س‬ ‫ت‬
‫زل إ بلی سک ب‬ ‫ت‬ ‫ل ب تکلغ ما ا دن س ب‬ ‫و افعَال باز بستند‪» .‬یا أ تریها الرسو د‬
‫فرستادن انبیا جز مؤمنان را فایده ندهد کهّ مؤمن را جز عمل اهل سعَادت در وجود‬
‫نیاید‪ ،‬و کافر را جز عمل اهل شقاوت در وجود نیاید‪ .‬پس فرستادن پیغمبران بخلق‬
‫مؤمنان را رحمت آمد‪ ،‬کفار را شقاوت پیدا گردانید‪.‬‬
‫ت‬
‫سبهم«‪ .‬خدا منت نهاد بر مؤمنان‬ ‫ف ب‬ ‫ن أن س د‬ ‫م س‬ ‫ث فیهم ترسول ا ب‬ ‫منین إ بذ س ب تعَت ت‬ ‫مؤ ب‬‫هّ علی ال د‬‫ن الل ل د‬ ‫م ی‬‫قد س ت‬‫»ل ت ت‬
‫بفرستادن محمد از نزد خود بدیشان؟ تا پیغامبر چهّ کند؟ »ی تستلوا ع تل تی سبهم آیابتهّ« احوال‬
‫آخرت همهّ بیان کند ایشان را‪ ،‬و شرح طاعات و معَاصی بتمامی بکند‪ ،‬و بیان حلل و‬
‫ذرین‬ ‫من س ب‬‫دة و د‬ ‫سعَا ت‬ ‫ن بال ت‬ ‫شری ت‬ ‫مب ت ک‬ ‫حراما بکند‪ :‬و یکی را واجب کند و یکی را مندوب گرداند » د‬
‫مسنذرین«‪ .‬اما‬ ‫شرین و د‬ ‫مب ت ب‬ ‫سلین إ بل ل د‬ ‫مسر ت‬ ‫ل ال د‬ ‫س د‬ ‫شقاتوة«؛ و جایی دیگر گفت‪» :‬و ما ن دسر ب‬ ‫بال ت‬
‫»ی دیزکیهم« آن باشد کهّ دلهای عالمیان از خبایث معَصیت و رذایل صفات ذمیمهّ پاک کند‬
‫مة«‬ ‫حک س ت‬ ‫ب و ال ب‬ ‫مدهم الکتا ت‬ ‫ۀ صفات ذمیمهّ‪ ،‬سبب راه شقاوت آخرت باشد‪» .‬وتی دعَتل ک د‬ ‫کهّ جمل ۀ‬
‫آنست کهّ همهّ طاعات و اوصاف حمیده را بیان کند تا عموما عالمیان بدانند و کسب کنند‬
‫تا راه سعَادت روند‪ .‬امامنت نهادن مصطفی بر امت خود‪ ،‬نهّ از بهر این باشد‪ ،‬از بهر آن‬
‫کم«؛ از نفس محمد آمدند زیرا کهّ اگر از نفس‬ ‫س د‬ ‫ف ب‬ ‫ن أ تن س د‬‫م س‬‫ل ب‬‫کم رسو ر‬ ‫قد جاتء د‬ ‫بود کهّ »ل ت ت‬
‫محمد نبودندی‪ ،‬این کمالیت نداشتندی و چون دیگر خلق بودندی‪.‬‬
‫من‬ ‫مؤ ب‬ ‫ب ال د‬ ‫س‬
‫م فتهدوت ع تتربی وت قل د‬
‫ت‬ ‫سل ت ت‬ ‫من أ س‬ ‫دریغا باش تا عربی شوی‪ ،‬تا زبان محمد بدانی کهّ » ت‬
‫ی«‪ .‬باش تا قرشی شوی کهّ تا نسبت با محمد درست کرده باشی کهّ »العَدتلمادء وتترث دت‬
‫ة‬ ‫عرب ي‬
‫النبیاء«‪ .‬چون هاشمی و مطلبی شوی »واشواقا بإلی لقابء إخوانی« در حق تو درست‬ ‫ا‬
‫مدهم الکتاب« امت خود را کتاب‬ ‫کیهم« خود در این مقاما بدانی چهّ بود؛ »وتی دعَتل ک د‬ ‫آید‪» .‬وتی دتز ل‬

‫‪48‬‬
 ‫مناه‬ ‫دنا وتع تل ی س‬ ‫عن س ب‬ ‫ن ب‬ ‫م س‬ ‫ة ب‬ ‫م ا‬ ‫ح ت‬
‫درآموزد یعَنی قرآن و حکمت؛ این حکمت‪ ،‬آن باشد کهّ »آت تسیناه د تر س‬
‫خسیرا ا‬ ‫ی ت‬ ‫أوت‬ ‫س‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ق‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫ة‬
‫ت‬ ‫م‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ح‬
‫ب‬ ‫ال‬ ‫ن دیؤتی‬ ‫م س‬ ‫عسلماا«؛ و با ایشان بگوید آنچهّ گفتنی باشد‪» .‬وت ت‬ ‫ن ل تد دلنا ب‬ ‫م س‬ ‫ب‬
‫ت‬
‫ت‬
‫مکت مالم‬ ‫ت د‬ ‫ی‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ع‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫ندانستی‬ ‫آنچهّ‬ ‫بیاموختیم‬ ‫ترا‬ ‫محمد‪:‬‬ ‫یا‬ ‫دهد‪.‬‬ ‫می‬ ‫گواهی‬ ‫جملهّ‬ ‫این‬ ‫کثِیرا«‬
‫عظیماا«‪ .‬ای محمد‪ :‬تخلق کن باخلق ما و از فضل و‬ ‫ل الللهّ ع تل تی سکت ت‬ ‫ض د‬ ‫ن فت س‬ ‫م وکا ت‬ ‫ن ت تعَسل ت د‬ ‫ت تک د س‬
‫اخلق ما کهّ بتو داده باشیم تو نیز جرعهیی بر بیچارگان ریز تا هر کهّ ترا بیند ما را دیده‬
‫ل فت ت ت‬
‫قد س أطاع ت الل ل ت‬
‫هّ‬ ‫ن ی دط سبع الیرسو ت‬ ‫م س‬‫باشد؛ و هرکهّ مطیع تو شود‪ ،‬مطیع ما شده باشد‪ » :‬د‬
‫م تتکونوا ت تعَستلمون« این معَنی باشد‪.‬‬ ‫کم مال د س‬ ‫م د‬ ‫وتی دعَتل ک د‬
‫ت‬
‫پس چون منت آمد‪ ،‬بعَثِت محمد مؤمنان را؛ پس کافران را از آن چهّ شود؟ »سوارء ع تلسیهم‬
‫تت‬
‫ة‬
‫م ا‬ ‫ح ت‬‫سلناکت إ بل ل تر س‬ ‫هم لدیؤمنون«‪ .‬بوجهل و بولهب از آیت »توماأسر ت‬ ‫ذر د‬ ‫م ت دن س ب‬ ‫ما ل ت س‬‫أأنذ تسردتهم أ س‬
‫ل بسلعَالمین« چهّ سود یافتند؟ آن ندیدهای کهّ آفتاب راحت همهّ جهان باشد‪ ،‬و رحمت جمل ۀ‬
‫ۀ‬
‫عالمیان آمد؟ اما اگر بر گلخن تابد‪ ،‬بویهای کریهّ از آن برآید و پیدا شود‪ .‬و اگر بر گلشن‬
‫تابد‪ ،‬بویهای خوش از آنجا برآید و بادید آید‪ .‬این خلل نهّ از آفتاب آمد‪ ،‬بلکهّ خلل و تفاوت‬
‫از اصل و جرما آن چیزها آمد‪ .‬آن ندیدهای کهّ آفتاب چون بر روی ما میآید‪ ،‬روی ما سیاه‬
‫شود! و چون بر جامهّ آید‪ ،‬جرما جامهّ را سفید کند؟‬
‫ای عزیز آب‪ ،‬سبب حیوة و قوت ماهی آمد؛ اما سبب موت دیگران آمد‪ .‬اینجا ترا معَلوما‬
‫ل« چهّ باشد‪ .‬اینجا بدانیکهّ آفتاب نور الللهّ چرا‬ ‫دقا ا وتع تد س ا‬ ‫ص س‬
‫ة ترکبک ب‬ ‫م د‬ ‫مت ک تل ب ت‬ ‫شود کهّ »وتت ت ی‬
‫گوهر مصطفی را سبب منوری و نور آمد؛ و گوهر ابلیس را سبب ضللت و مظلمی و‬
‫ظلمت آمد کهّ تا از نور محمد‪ ،‬ایمان خیزد و از نور ابلیس‪ ،‬کفر و خذلن خیزد‪ .‬این معَنی‬
‫من البهدایة شیء‪،‬‬ ‫ی ب‬ ‫س بإل ی‬ ‫عیا ا وتل تی س ت‬ ‫ت دا ب‬ ‫را از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬ب دعَبثِ س د‬
‫مب تد ک ت‬
‫ل‬ ‫د‬ ‫»ل‬ ‫کرد؟!‬ ‫توان‬ ‫چهّ‬ ‫دریغا‬ ‫ضلل تةب شیدء«‪.‬‬ ‫من ال ی‬ ‫س بإلسیهّ ب‬‫ضل ا وتل تی س ت‬ ‫م ب‬ ‫س د‬ ‫خل بقت بإبلی د‬ ‫وت د‬
‫من یهدی‬ ‫ل« این معَنی دارد‪» .‬وت ت‬ ‫سن یةب الللهّ ت تسبدی ا‬ ‫جد ت ل ب د‬ ‫ل بک تبلمابتهّ«! و جای دیگر گفت‪» :‬وتل ت س‬
‫ن تت ب‬
‫ل فلهاد بیت لهّ« دریغا از این آیت چهّ فهم کردهای؟ مگر کهّ‬ ‫ت‬ ‫ضل ب س‬‫من ی د س‬ ‫ل تلهّ و ت‬ ‫ض ی‬ ‫م ب‬ ‫هّ فل د‬ ‫الل ل د‬
‫ن الحکیم« بیان این با تو نکرده است؟‬ ‫»یس و القرآ ب‬
‫ای عزیز حکمت‪ ،‬آن باشدکهّ هرچهّ هست و بود و شاید بود‪ ،‬نشاید و نشایستی کهّ بخلف‬
‫آن بودی؛ سفیدی‪ ،‬هرگز بی سیاهی نشایستی؛ آسمان‪ ،‬بی زمین لیق نبودی؛ جوهر بی‬
‫عرض متصور نشدی؛ محمد‪ ،‬بی ابلیس نشایستی؛ طاعت بی عصیان و کفر بی ایمان‪،‬‬
‫ن الشیاء« این بود‪ .‬ایمان محمد‪،‬‬ ‫دها ت تت تب تی ک د‬ ‫ض ک‬‫ۀ اضداد‪» .‬وتب ب ب‬ ‫صورت نبستی؛ و همچنین جمل ۀ‬
‫صوکدر«‬ ‫م ت‬ ‫ل‬
‫بی کفر ابلیس نتوانست بودن‪ .‬اگر ممکن باشد کهّ »هواللهّ الخال بقد الباربیر ال د‬
‫قلهار« صورت‬ ‫کبدر ال ت‬ ‫مت ی‬ ‫جبادر ال د‬ ‫نباشد‪ ،‬ممکن باشد کهّ محمد و ایمان محمد نباشد؛ و اگر »ال ی‬
‫بندد کهّ نباشد‪ ،‬صورت توان بست کهّ ابلیس و کفر او نباشد‪ .‬پس پدید آمد کهّ سعَادت‬
‫ی‬‫ن تنب ل‬ ‫م س‬ ‫محمد‪ ،‬بی شقاوت ابلیس نبود؛ و ابوبکر و عمر‪ ،‬بی ابوجهل و ابولهب نباشد‪» .‬ما ب‬
‫د‬
‫مبتهّ« این باشد‪ .‬هیچ ولی نباشد ال کهّ فاسقی ملزما روزگار او نبود؛ و‬ ‫هّ تنظیر فی أ ل‬ ‫إلل وتل ت د‬
‫نبی هرگز بی غافل نباشد؛ و صادق هرگز بی فاسق نباشد‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪-‬‬
‫سبب رحمت عالمیان بود؛ اما در حق ابوجهل‪ ،‬سبب آن بود کهّ تا کمال شقاوت گوهر او‬
‫از او پیدا شد‪ .‬هرگز شنیدهای کهّ نور سیاه ابلیس و ابوجهل از سر تا قدما با نور احمد چهّ‬
‫میگوید‪ :‬این بیتها گوش دار‪:‬‬
‫وی رحمسست دیگسسران عسسذابی بسسر مسسن‬ ‫ای نوش لبان چسسهّ زهسسر نسسابی بسسر مسسن‬
‫خورشسسسید جهسسسانی و نتسسسابی بسسسر مسسسن‬ ‫دسسستم نسسدهی و دسسست تسسابی بسسر مسسن‬

‫ای عزیز هر کاری کهّ با غیری منسوب بینی بجز از خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬آن مجاز میدان نهّ‬
‫وت« این‪ ،‬مجاز‬ ‫مل بکد ال ت‬
‫م س‬ ‫ل ی تتتوفکم ت‬‫حقیقت؛ فاعل حقیقی‪ ،‬خدا را دان‪ .‬آنجا کهّ گفت‪» :‬قد س‬
‫موسبتها«‪ .‬راه نمودن محمد‪ ،‬مجاز‬ ‫ن د‬ ‫س حی ت‬ ‫ف ت‬ ‫هّ ی تت توتلفی الن س د‬ ‫میدان؛ حقیقتش آن باشد کهّ »الل ل د‬
‫ل من تیشادء وتی تسهدی من یشادء«‬ ‫ض ر‬‫میدان؛ و گمراه کردن ابلیس‪ ،‬همچنین مجاز میدان »ی د ب‬
‫حقیقت میدان‪ .‬گیرما کهّ خلق را اضلل‪ ،‬ابلیس کند ابلیس را بدین صفت کهّ آفرید‪ .‬مگر‬
‫من تشاء«‪ .‬دریغا‬ ‫من تشادء وتت تسهدی ت‬ ‫ل ببها ت‬ ‫ی إ بل ل فبت سن تت دکت ت د ب‬
‫ض ر‬ ‫ن هب ت‬
‫موسی از بهر این گفت‪» :‬إ ب س‬
‫گناه‪ ،‬خود همهّ ازوست کسی را چهّ گناه باشد؟! مگر این بیتها نشنیدهای‪:‬‬

‫‪49‬‬
 ‫کسسسهّ مسسسادامم همسسسی بایسسسد کشسسسیدن‬ ‫همسسسسهّ رنسسسسج مسسسسن از بلغاریانسسسسست‬
‫بگسسسسویم گسسسر تسسسسو بتسسسوانی شسسسنیدن‬ ‫گنسسسهّ بلغاریسسسان را نیسسسز هسسسم نیسسسست‬
‫ولیکسسسسن کسسسسس نمییسسسسارد خجیسسسسدن‬ ‫خسسسسدایا ایسسسسن بل و فتنسسسسهّ از تسسسسست‬
‫ز بهسسسسسر پسسسسسردۀۀ مسسسسسردما دریسسسسسدن‬ ‫همسسسسی آرنسسسسد ترکسسسسان را ز بلغسسسسار‬
‫بسسسسدین خسسسسوبی نبایسسسسست آفریسسسسدن‬ ‫لسسب و دنسسدان آن ترکسسان چسسون مسساه‬
‫بدنسسسدان لسسسب همسسسی بایسسسد گزیسسسدن‬ ‫کسسهّ از خسسوبی لسسب و دنسسدان ایشسسان‬

‫خلق را هدایت باحمد حوالت کنند‪ ،‬و ضللت با ابلیس‪ .‬پس چرا در حق ابوطالب عم او با‬
‫او خطاب کنند کهّ »إنکت لتهدی م ت‬
‫من یشاء«؟ اي عزیز هرچهّ در‬ ‫هّ ی تسهدی ت‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫ت تولک ب ی‬ ‫ن أحب تب س ت‬ ‫ت س‬ ‫تس‬ ‫بی‬
‫ملک و ملکوتست‪ ،‬هر یکی مسخر کاری معَین است؛ اما آدمی مسخر یک کار معَین‬
‫نیست بلکهّ مسخر مختاریست‪ :‬چنانکهّ احراق بر آتش بستند‪ ،‬اختیار در آدمی بستند؛‬
‫چنانکهّ آتش را جز سوزندگی صفتی نیست و آدمی را جز مختاری صفتی نیست؛ پس‬
‫ۀ اختیار ازو کارهای مختلف در وجود آید؛ اگر خواهد‪ ،‬کهّ‬ ‫چون محل اختیار آمد‪ ،‬بواسط ۀ‬
‫حرکت کند از جانب چپ؛ و اگر خواهد از جانب راست؛ اگر خواهد‪ ،‬ساکن باشد؛ و اگر‬
‫م أ تی رکم‬
‫د‬ ‫خواهد متحرک‪ .‬از بهر این کار او را بدین عالم ابتل و امتحان فرستادند کهّ »ل بتیبل دوتک د س‬
‫مل«‪ .‬اگر خواهد‪ ،‬مختار مطیع بود؛ و اگر خواهد نبود‪ .‬پس مختاری در آدمی‪،‬‬ ‫ن عت ت‬ ‫س د‬ ‫أح ت‬
‫چون مطبوعی آب و آتش و نان و گوشت است در ترطیب و احراق و سیری و غذا دادن‬
‫بعَد ما کهّ هر کهّ را برای سعَادت آفریدند جز مختار حرکات اهل سعَادت نباشد‪ ،‬و هر کرا‬
‫ما الذین‬ ‫برای شقاوت آفریدند جز اعمال اهل شقاوت نباشد‪ .‬اهل ایمان را بیان میکند »أ ل‬
‫ملون«؛ و اهل کفر را قدح‬ ‫ت المأوی ن دتزل ا بما کانوا ی تعَس ت‬ ‫م جنا د‬ ‫ت فتل تهد س‬ ‫ملوا الصالحا ب‬ ‫منوا وتع ت ب‬ ‫آ ت‬
‫منها‬ ‫رجوا‬ ‫خ‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫دوا‬ ‫ارا‬ ‫لما‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫ر‬ ‫النا‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫أوا‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫سقوا‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫الذین‬ ‫ما‬ ‫وأ‬ ‫»‬ ‫فرمودکهّ‬ ‫آتش‬ ‫وعید‬ ‫و‬ ‫کرد‬
‫ب‬ ‫س‬
‫س ت د‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫د د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت ل‬
‫ملوا فتک د ر‬
‫ل‬ ‫ع‬ ‫إ‬‫»‬ ‫گوید‪:‬‬ ‫می‬ ‫شرع‬ ‫و‬ ‫نیست‬ ‫مقبول‬ ‫شرع‬ ‫در‬ ‫ارادت‪،‬‬ ‫د‬
‫س‬
‫ب ت‬ ‫دوها فیها«‪ ،‬اما شیوۀ ۀ‬ ‫أعی د‬
‫هّ«‪ .‬اینجا دانم کهّ ترا در خاطر آید کهّ پس دعوت و بعَثِت انبیا و رسل نیز‬ ‫خل بقت ل ت د‬
‫سرر بلما د‬ ‫می ت ی‬ ‫د‬
‫چهّ فایده بود؟‬
‫ای عزیز دعوت انبیا و رسل نیز یکی آمد از اسباب حصول علم بهّ سعَادت و شقاوت؛‬
‫ومثِال این‪ ،‬چنان باشد مثِل ا کهّ عسل در پیش کسی نهند و او را آرزوی عسل بود‪ ،‬و در‬
‫آن عسل زهر است؛ اگرمخبری آنجا نبود؛ بجهل‪ ،‬مرد‪ ،‬انگبین بزهر آمیختهّ بخورد و از‬
‫خوردن آن‪ ،‬او را جز هلک حاصل او نباشد‪ .‬اکنون اگر مردی او را گوید کهّ عسل آمیختهّ‬
‫است بزهر‪ ،‬و او این مرد را دروغ زن نداند لبد بترک خوردن آن عسل او را ضرورة‬
‫ل« دنیا و‬ ‫مثِ ت ا‬
‫هّ ت‬ ‫ب الل ل د‬‫ضتر ت‬‫باشد؛ و این اخبار‪ ،‬سبب حیوة او باشد‪ .‬اکنون بدان ای عزیز کهّ » ت‬
‫شهوت دنیا چون عسل دان کهّ گفتم؛ و خلق همهّ عاشق دنیا شدهاند؛ زیرا کهّ نزد ایشان‬
‫آن شهوات دنیا لذیذست در حال‪ ،‬و از بهر لذت یکساعت بسیاری عذاب آخرت حاصل‬
‫حسزنا ا ت‬ ‫ت‬
‫طویل«‪ .‬پیغامبران‪ ،‬مخبران و آگاه کنندگان‬ ‫ت د‬ ‫شهسوتةب ساعةب أوسترث ت س‬ ‫ب ت‬ ‫میآید کهّ »تر ر‬
‫آمدند مر زهر دنیا را‪ ،‬و گفتند‪ :‬دنیا ماریست کهّ زهر دارد‪ ،‬و اگر از زهر احتراز کنند سود‬
‫ة«؛ و جایی دیگر‪ ،‬قرآن بیان میکند‪:‬‬ ‫ة قابتل ر‬ ‫حی ی ر‬ ‫دارد ایشان را‪ .‬مصطفی گوید‪» :‬الد دسنیا ت‬
‫کم و تتکاث درر فی الموال و الولد«‪.‬‬ ‫خرر ب تی سن ت د‬ ‫فا د‬ ‫ة و تت ت‬ ‫ب وتل تهسور و زین ت ر‬ ‫دنیا ل تعَب ر‬ ‫»إ بع ستلموا إلنما الحیوة د ال ر‬
‫اینجا خلق سهّ گروه آمدند‪ :‬گروهی ایشان را صادق داشتند؛ بترک دنیا بگفتند‪ ،‬و همگی‬
‫بآخرت مشغول شدند تا فلح و سعَادت ابد یافتند‪ .‬و گروهی بنهج شریعَت احمدی رفتند‬
‫ودخل بدنیا ساختند؛ و لیکن مشغول آن گشتند تا از رستگان شدند؛ و آنچهّ میتوانستند از‬
‫س للنسان إ بلل ماسعَی«‪ .‬و گروهی دیگر‪ ،‬وعظ و پند انبیا‬ ‫عمل صالح کردند کهّ »توأن ل تی س ت‬
‫ما‬‫دونا ع ت ل‬ ‫ص ل‬‫ن تت د‬ ‫نأ س‬ ‫فراموش کردند؛ و از پی شهوت برفتند تا هلک شدند و گفتند‪» :‬دتریدو ت‬
‫ن ی تعَسب دد د آباؤنا«‪.‬‬ ‫کا ت‬
‫مل البعَباد ت فی البد ب‬ ‫هّ دیعَا ب‬ ‫ل‬
‫ن الل د‬ ‫دریغا ندانم کهّ از ابن عطا این کلمهّ شنیدهای یا نهّ کهّ »إ ب ی‬
‫مل تدهم فی التزل«؟ گفت‪ :‬در ابد با بندگان خود آن کند کهّ در ازل کرده باشد‪.‬‬ ‫علی ما عا ت‬
‫ت‬
‫صرابنهّ‬ ‫فط سترةب فتأتبواه د ی تدهودابنهّ اودین ک‬ ‫ولود ب یول تد د علی ال ب‬ ‫م س‬
‫ل ت‬ ‫این کلمهّ از آنجا گفت کهّ »ک د ر‬
‫جسابنهّ« یعَنی هرکهّ از فطرت‪ ،‬سعَید آمد در آخرت سعَید باشد؛ و هرکهّ در فطرت‪،‬‬ ‫م ک‬ ‫اوی د ت‬

‫‪50‬‬
 ‫س ع تل تسیها‬ ‫طر النا ت‬ ‫شقی آمد در آخرت شقی باشد‪ .‬از خدا بشنو‪» :‬فبط سترة د الل لهّب اللتی فت ت‬
‫م«‪ .‬همهّ بیانها از این آیت حاصل شده است‪.‬‬ ‫قی ک د‬
‫ن ال ت‬‫خسلق الللهّ ذلکت الدی د‬ ‫ل لب ت‬ ‫لت تسبدی ت‬
‫ای عزیز اینجا سلری غریب بدان‪ .‬دنیا را محک آخرت کردند و قالب را محک جان کردند‪.‬‬
‫ة« جوابی شافی و بیانی وافی با خود دارد‪ .‬گوش‬ ‫صب سغت ت‬‫من الل لهّب ب‬ ‫ن ب‬ ‫ن أحس د‬ ‫م س‬ ‫ة الل لهّب وت ت‬‫صب سغت د‬ ‫» ب‬
‫ة« دنیا خمیست میان ازل و‬ ‫ختر ب‬ ‫ة ال ب‬ ‫مسزترع ت د‬ ‫دنیا ت‬ ‫دار‪ ،‬از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنوکهّ »ال د‬
‫ۀ رنگها پیدا آمده است‪ .‬سعَادت از دنیا و قالب‪ ،‬ظاهر شد؛ و‬ ‫ابد آمده‪ ،‬و در این خم جمل ۀ‬
‫شقاوت همچنین‪ ،‬و اگرنهّ در فطرت همهّ یکسان بودند؛ تفاوت از خلقت نیامد »ماتری‬
‫ت« بلکهّ از قوابل و قالب آمد‪ .‬اگر دنیا و قالب ضرورت‬ ‫من تفاود ض‬ ‫خلق الرحمن ب‬ ‫فی ت‬
‫مد ض‬ ‫ح ی‬ ‫م ت‬ ‫ب د‬ ‫ت تر ی‬ ‫ت‬
‫نبودی‪ ،‬چرا مصطفی را بدان حال بازگذاشتندی کهّ بدعا و تضرع گفتی‪» :‬لی س ت‬
‫ت‬‫ت ط تسیرا ا تیطیدر«‪ ،‬با عمر گوید‪» :‬لی ستتنی کن س د‬
‫د‬ ‫ت‬ ‫محمداا«؛ و با ابوبکر گوید‪» :‬لیتنی ک دن س د‬ ‫خدلق د‬ ‫م یت س‬ ‫لت س‬
‫ضد«؟ دریغا این فریاد ازدنیا و قالب برمیآید؛ واگرنهّ‪ ،‬این سخن را واین شکایت‬ ‫جرة ا ت دعَس ت‬ ‫ش ت‬ ‫ت‬
‫نبی و ولی را با حقیقت چهّ کار؟ معَنی سخن این سهّ بزرگ‪ ،‬یعَنی مصطفی و ابوبکر و‬
‫عمر‪ ،‬آنست کهّ کاشکی ما را در عالم فطرت و حقیقت بگذاشتندی‪ ،‬و هرگز ما را بعَالم‬
‫خلقت نفرستادندی‪.‬‬
‫ای عزیز آدمی یک صفت ندارد بلکهّ صفات بسیار دارد‪ .‬در هر یک از بنی آدما دو باعث‬
‫است‪ :‬یکی رحمانی و دیگر شیطانی‪ :‬قالب و نفس شیطانی بود‪ ،‬و جان ودل رحمانی‬
‫بود؛ و اول چیزی کهّ در قالب آمد نفس بود‪ .‬اگر سبق و پیشی قلب یافتی‪ ،‬هرگز نفس‬
‫رادر عالم نگذاشتی و قالب‪ ،‬کثِافتی دارد باضافت با قلب؛ و نفس‪ ،‬صفت ظلمت دارد‪ ،‬و‬
‫قالب نیز از خاکست و ظلمت دارد؛ و با یکدیگر انس و الفت گرفتهاند‪ .‬نفس را وطن‪،‬‬
‫پهلوی چپ آمد؛ و قلب را وطن‪ ،‬صدر آمد‪ .‬نفس را هر لحظهای مزید هوا و ضللت‬
‫ت‬
‫سلما ب‬ ‫صد ستره د لل ب س‬ ‫هّ ت‬ ‫ح الل ل د‬
‫شتر ت‬ ‫ن ت‬‫م س‬ ‫میدهند ودل را هر ساعتی بنور معَرفت مزین میکنند کهّ »أفت ت‬
‫ن ترکبهّ«‪.‬‬‫م س‬ ‫فهو علی نور ب‬
‫پس در این معَنی خلق سهّ گروه آمدند‪ :‬گروهی را توفیق دادند تا روح ایشان نفس را‬
‫ن« این معَنی باشد و گروهی را‬ ‫م الغالبو ت‬ ‫دنا ل تهد د‬
‫جن س ت‬‫ن د‬ ‫مقهور کرد تا سعَادت یافتند‪» :‬و إ ل‬
‫ب‬ ‫ز‬ ‫ح‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ئ‬ ‫أول‬ ‫د‬ ‫»‬ ‫یافتند؛‬ ‫شقاوت‬ ‫و‬ ‫کرد‬ ‫غلبهّ‬ ‫را‬ ‫روح‬ ‫ایشان‬ ‫شقاوت در راه نهادند تا نفس‬
‫ب س د‬ ‫ب‬
‫ن« این باشد‪ .‬گروهی سوما را موقوف ماندند تا وقت مرگ؛ اگر هنگاما مرگ‪،‬‬ ‫شسیطا ب‬ ‫ال ت‬
‫جان آدمی رنگ نفس گیرد‪ ،‬شقاوت با دید آید؛ و اگر رنگ دل گیرد‪ ،‬سعَادت پیدا شود و‬
‫هم«‪.‬‬ ‫ف برجال ی دسعَرفون ک دل ا ببسیما د‬ ‫عرا ب‬ ‫اگر موقوف بماند از اهل اعراف شود کهّ »وعلی ال ت س‬
‫ل بخواتیمها«‪.‬‬ ‫عما د‬ ‫از مصطفی بشنو این معَنی کهّ گفت‪» :‬إلنما ال ت س‬
‫دریغا هر چند بیش مینویسم اشکال بیش میآید! دریغا تو هنوز در نفس اماره مقیم‬
‫ماندهای! این اسرار جز بگوش قال نتوانی شنیدن‪ .‬باش تا نفس تو مسلمان شود کهّ‬
‫ت‬
‫شسیطانی علی یدی« و رنگ دل گیرد تادل آنچهّ بزبان قال نتواند گفت با تو‪ ،‬بزبان‬ ‫م ت‬ ‫سل ت ت‬ ‫»أ س‬
‫ت‬
‫ن القال«‪ .‬هرچهّ‬ ‫من بلسا ب‬ ‫ل أن سط تقد ب‬ ‫ن الحا ب‬ ‫حال بگوید‪ .‬از این کلمهّ آگاه شوی کهّ »بلسا د‬
‫میشنوی اگر ندانی‪ ،‬عذری پیش آر‪ ،‬و آنرا وجهی بنهّ؛ و اگر بدانی‪ ،‬مبارک باد‪.‬‬
‫ن‬
‫ت‬ ‫بعَو‬ ‫تلب‬‫ت‬‫ی‬‫ف‬ ‫ت‬
‫ل‬ ‫قو‬‫ن ال ت‬ ‫مدعَو ت‬‫ست ت ب‬
‫ذین ی ت س‬ ‫دانی کهّ نعَت مسلمانی چهّ آمد؟ بر خوان این آیت کهّ »ال ی‬
‫ستنهّ«‪ .‬هرچهّ داند‪ ،‬مسلم دارد؛ و هرچهّ نداند‪ ،‬عذری بنهد‪ .‬دریغا مگر مصطفی از اینجا‬ ‫ح ت‬ ‫أ س‬
‫ه«‪ .‬و قرآن از منکران شکایت چنین‬ ‫ن لسابنهّ وتتید ب‬ ‫م س‬‫ن ب‬ ‫سبلمو ت‬ ‫م س‬
‫م ال د‬ ‫سل ب ت‬‫ن ت‬ ‫م س‬‫م ت‬ ‫سل ب د‬ ‫م س‬‫گفت‪» :‬ال د‬
‫ستیقولون هذا إ بفک قدیم« یعَنی کهّ چون بسخن راه نبردندی‪،‬‬ ‫ت‬ ‫ر‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫م یهتدوا بهّ ف ت‬ ‫ت‬
‫میکند‪» :‬وإذ س ل س‬
‫سمسعَنا ببهذا‬ ‫ت‬ ‫»ما‬ ‫ایم‬ ‫نشنیده‬ ‫خویش‬ ‫مادران‬ ‫و‬ ‫پدران‬ ‫از‬ ‫این‬ ‫هرگز‬ ‫ما‬ ‫دروغست‪.‬‬ ‫گویندی؛‬
‫ضلل مبین«‪.‬‬ ‫ت‬
‫فی آبائنا البولین«‪ .‬جواب ایشان باز دادند کهّ »أن سدتم و آباؤ د د‬
‫کم فی ت‬
‫ظاهربینان گویند‪ :‬ما این کلمات از شافعَی و ابوحنیفهّ نشنیدهایم‪ ،‬و آن دیگر گوید کهّ‬
‫علی چنین گفت‪ ،‬و دیگری گوید کهّ ابن عباس چنین گفت‪ .‬دریغا این قدر نمیدانی کهّ‬
‫موتر ب بترأ سبیک«؟ گفت‪ :‬هرچهّ بر‬ ‫د‬
‫س ال د‬ ‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چرا با معَاذ جبل گفت کهّ »قب ب‬
‫تو مشکل گردد‪ ،‬فتوای آن با دل خود رجوع کن »وتتیجودز ولتیجودز«‪ .‬از مفتی دل خود‪،‬‬
‫قبول کن‪ ،‬دل را میگویم نهّ نفس اماره‪ .‬چون مفتی ما نفس اماره بود و ما پی او گیریم‪،‬‬
‫لجرما حال ما از این کهّ هست بدتر بود‪ .‬ما را مخالفت نفس‪ ،‬واجب و فریضهّ است‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫ب‬‫قتر س‬ ‫مگر کهّ این کلمهّ نشنیدهای کهّ خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬با داود پیغامبر چهّ گفت؟ »یا داود د ت ت ت‬
‫ک« ای داود با من دوستی کن بدانکهّ نفس را دشمن داری و از بهر من‬ ‫س ت‬ ‫ف ت‬ ‫ی ب بتعَداوتةب ن ت س‬ ‫بإل ی‬
‫م‬ ‫س‬
‫با وی جنگ کن‪ .‬اما چگویم؟ در این معَنی علمای جاهل ترا از جاهلن شمرند کهّ »العَبل د‬
‫م بالکلسان« بعَلم زبان‪ ،‬قناعت کردهاند و علم قلب را فراموش‬ ‫عل س ر‬
‫بو ب‬ ‫قل س ب‬ ‫م بال ت‬ ‫عل س ر‬ ‫عسلمان ب‬ ‫ب‬
‫کرده‪.‬‬
‫دریغا از دست راه زنان و طفلن نارسیدۀ ۀ علمای روزگار!!! ای عزیز اگر شافعَی و‬
‫مة بودند در این روزگار بودندی‪ ،‬بحمدالللهّ بسی فواید علوما ربانی و‬ ‫ابوحنیفهّ کهّ مقتدای ا د ی‬
‫آثار کلمات روحانی بیافتندی؛ وهمگی کهّ روی بدین کلمات آوردندی‪ ،‬و جز بدین علوما‬
‫الهی مشغول نبودندی‪ ،‬و جز این نگفتندی‪ .‬دریغا مگر کهّ بینای باطن ندارند؟! تو پنداری‬
‫مداا« از برای این همهّ بود کهّ گفتم؟! از بهر ظاهربینان‬ ‫خدلق مح ل‬ ‫م یت س‬ ‫ب محمد ض ل ت س‬ ‫تر ی‬ ‫کهّ »ل تی س ت‬
‫گفت‪.‬‬
‫ای عزیز چگویی در این مسئلهّ کهّ بلبل را چهّ بهتر بود‪ :‬آن بهّ بود کهّ سراییدن او بر گل‬
‫باشد و راز خود با گل گوید کهّ معَبود و مقصود اوگل است‪ ،‬یا آنکهّ او را در قفسی کنی تا‬
‫دیگری از شکل او و آواز و نغمات او خوش شود و بهره گیرد؟ حقیقت این گفتار‬
‫مداا« اینست کهّ میگوید‪ :‬کاشکی این قالب نبودی‬ ‫ح ی‬ ‫م ت‬ ‫خدلق د‬ ‫م یت س‬ ‫مد ض ل ت س‬‫مح ل‬ ‫ب د‬ ‫ت تر ی‬ ‫مصطفی »ل تی س ت‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ت علی‬ ‫کما أث سن تی س ت‬ ‫ت ت‬ ‫تا در بستان الهی بر گل کبریا سراییدن ثنای »لأحصی ثنااء عل تی سکت أن س ت‬
‫سک« میگفتمی‪.‬‬ ‫ف ب‬ ‫ن س‬
‫دریغا مگر کهّ این حدیث نشنیدهای از محمد مصطفی کهّ گفت‪ :‬مرا در زمین محمد‬
‫خوانند و در آسمان فریشتگانم احمد گویند‪ .‬دریغا نمیدانی کهّ در عالم الوهیت‪ ،‬او را بچهّ‬
‫ناما خوانند! گفت‪ :‬کاشکی محمد نبودمی کهّ محمدی با دنیا و خلق تعَلق دارد‪ ،‬و از عالم‬
‫س د‬
‫ل‬ ‫ن قتسبلهّ الرر د‬ ‫م س‬ ‫ت ب‬ ‫خل ت س‬ ‫ل قتد س ت‬ ‫مد ر إ بل ل رسو ر‬ ‫ح ی‬ ‫م ت‬‫قالبست! مگر کهّ این آیت نخواندهای کهّ »ما د‬
‫ت اوسقدبتل«؟ چهّ گویی موت و قتل بر جان آید یا بر حقیقت؟ اگر محمد ناما قالب‬ ‫ت‬
‫ن ما ت‬ ‫أفتإ ب س‬
‫او نبودی‪ ،‬موت را بدو نسبت نکردندی زیرا کهّ مرگ بر حقیقت او روا نباشد‪ .‬چندانکهّ‬
‫قالب او مرتبت داشت‪ ،‬جان عزیز او را بهمین نسبت مرتبت دادند‪ .‬بجمال قالب از‬
‫ۀ ارواح ملکی و‬ ‫قوالب انسانی در حسن و خوبی بر سرآمد‪ .‬پس جان نیزش از جمل ۀ‬
‫بشری در اوصاف و اخلق و علوما و کمال و جلل برسر آمد‪ .‬آنچهّ قالب او را دادهاند از‬
‫ل الل لهّب و‬ ‫ن رسو ت‬ ‫ن برجابلکم تولک ب س‬ ‫م س‬ ‫حد ض ب‬‫ن محمد ر أباأ ت‬ ‫کرامت و عزت‪ ،‬امت او را ندادند‪» .‬ما کا ت‬
‫ن« همین معَنی دارد‪.‬‬ ‫م التنبلیی ت‬ ‫خات ت ت‬
‫ی وأنا العَاقب‬ ‫ة اسماضء‪ :‬أنا محمد ر و أتنا احمد و أنا الماح د‬ ‫دریغا وقتی دیگر گفت‪» :‬لی خمس د‬
‫شدر«‪ .‬تو خود بیان این نامها نخواندهای از لوح دل‪ ،‬نامی دیگرش چهّ دانی؟ شب‬ ‫و أنا الحا ب‬
‫ی«‪ .‬و جای دیگر گفت‪» :‬یا أریها الن تلبی‬ ‫ت‬
‫ما علسیک أریها النب ل‬ ‫معَراج او را نبی خواندند کهّ »سل ر‬
‫ن الحکیم«‬ ‫قرآ ب‬ ‫سی کد د ودبلد آدما«‪» .‬یس و ال د‬ ‫هّ«‪ .‬و او خود را سید میخواند کهّ »أنا ت‬ ‫ایتق الل ل ت‬
‫سلین«‪ .‬اگر خواهی کهّ ناما روح مصطفی بدانی‬ ‫مر ت‬ ‫همین معَنی دارد یعَنی کهّ »یا سی کد ت ال د‬
‫ما«؛ و طریق آنکهّ از اصحاب او شوی‪ ،‬آنست کهّ‬ ‫از اصحاب او شو کهّ »أصحابی کالرنجو ب‬
‫و‬ ‫ه‬ ‫ت‬ ‫ف‬
‫ت ت ت ب س ض د ت‬ ‫ما‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫بة‬ ‫ش‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫من‬ ‫»‬ ‫صفات‬ ‫و‬ ‫اخلق‬ ‫در‬ ‫کنی‬ ‫بهّ‬ ‫ش ر‬ ‫اصحاب اورا محب شوی‪ ،‬و بدیشان ت ت ت‬
‫من سدهم«‪ .‬مرد بمحبت و متابعَت اولیا و اصحاب پیغامبران‪ ،‬از اصحاب پیغامبر شود کهّ‬ ‫ب‬
‫ب«‪ ،‬چون محبت ایشان درست گشت‪ ،‬در این مقاما اخوانیت با ابوبکر‬ ‫ت‬
‫ح ی‬ ‫نأ ت‬ ‫م س‬ ‫معت ت‬ ‫مردء ت‬ ‫»ال ت‬
‫س‬ ‫ت‬
‫و عمر درست گشت‪ ،‬و او را بدین عالم رؤیت راه دهند کهّ»رأی قلبی ترلبی«‪.‬‬
‫از خدا بشنو کهّ ناما روح محمد چیست نابدانی کهّ »رأی تقلبی ترلبی« چهّ معَنی دارد‪ .‬این‬
‫ت‬
‫عیا إ بتلی الل لهّب ب بإ بذ سن بهّب‬ ‫شرا ا و تنذیرا ا و دا ب‬ ‫مب ت ب‬‫سلناک شاهدا ا و د‬ ‫ی إ بلنا أسر ت‬ ‫آیت بر خوان کهّ »یا أریها التنب ر‬
‫سراجا ا منیراا«‪ .‬این همهّ پنج ناما‪ ،‬ناما جان محمد آمد؛ و طراز علم‪ ،‬نزد این نامها این‬ ‫و ب‬
‫منیرا«‪ .‬مرتد است کهّ از خوانده و یا شنیده گوید‪ ،‬از دید گوید؛ اما از‬ ‫ا‬
‫سراجا ب‬ ‫گوید کهّ »و ب‬
‫ی‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ب ولنب ر‬ ‫قیر ر‬ ‫م ت‬ ‫ملک د‬ ‫سدعَنی فیهّ ت‬ ‫ت لی ت ت‬ ‫مع اللهّب وتق ر‬ ‫م ت تتر بإلی رب کک« و »بلی ت‬ ‫دیدن خدا کهّ »أل س‬
‫سلما«‪ .‬خدا‪ -‬جل جللهّ‪ -‬این همهّ کهّ‬ ‫ب ل‬‫رال‬ ‫دا‬ ‫إلی‬ ‫عو‬‫د‬ ‫ید‬‫د د‬‫هّ‬‫ل‬ ‫ل‬ ‫»وال‬ ‫گوید‬ ‫شنیده‬ ‫سل«؛ از‬ ‫مسر ت‬ ‫د‬
‫م الیمان« بزبان معَلم‬ ‫بب د‬‫ه‬ ‫ب‬ ‫د‬
‫قلو‬ ‫فی‬ ‫ب‬‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫»‬ ‫مکتب‬ ‫در‬ ‫است‬ ‫داده‬ ‫چندین‬ ‫هزار‬ ‫صد‬ ‫و‬ ‫میگویم‬
‫م« و معَلوما من‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ل‬‫س‬ ‫عَ‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫م‬
‫س‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ما‬ ‫ن‬
‫ت‬ ‫لنسا‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫لم‬ ‫ی‬ ‫قل تم ب ع ت‬ ‫م بال ت‬‫ۀ »ع تل ت ت‬ ‫ما السماتء ک دیلها« در مدرس ۀ‬ ‫م آد ت ت‬ ‫»وتع تل ت ت‬

‫‪52‬‬
 ‫کرده است‪.‬‬
‫دریغا عاشق را بلی سخت تر و عظیم تر از آن نباشد کهّ از روی معَشوق دور افتد‪ ،‬و‬
‫بهجران مبتل شود؛ و آنگاه با نااهلن گرفتار شود او را دو بل باشد‪ :‬یکی فراق معَشوق‪ ،‬و‬
‫ت«‬ ‫مثِ س ت‬
‫ل ما اوذ بی س د‬ ‫دیگر دیدن نااهلن‪ .‬مگر کهّ مصطفی از اینجا گفت کهّ »ماأوذ بیت تنبی ب‬
‫گفت‪ :‬هیچ بل و رنجی هیچ پیغامبری را چون بل و رنج من نبود‪ .‬لجرما آن ول کهّ او را بود‪،‬‬
‫هیچکس را نبود‪ .‬غیرت الهی مستولی شده است نمیگذارد کهّ بیش ازاین گفتهّ شود‪ .‬ما‬
‫نیز نوعی دیگر از کلما آغاز کنیم والللهّ المعَلز‪.‬‬

‫تمهید اصل تاسع‬

‫>بیان حقیقت ایمان و کفر<‬

‫رکون« میگوید‪:‬‬ ‫م س‬
‫ش ب‬ ‫هم بالللهّ إ بل ل و د‬
‫هم د‬ ‫ن أک سثِ تدر د‬ ‫ای عزیز این آیت را گوش دار کهّ »وما ی دؤ س ب‬
‫م د‬
‫بیشتر مؤمنان‪ ،‬مشرکان باشند‪ .‬ای عجب! مگر مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از این جا گفت‪:‬‬
‫فراا«‪ .‬دریغا گوش دار‪ :‬ای دوست هرگز دیدهای کهّ دیوانگان را بند‬ ‫ن کد س‬ ‫ن یت د‬
‫کو ت‬ ‫قدر أ س‬
‫ف س‬
‫»کاد ت ال ت‬
‫ۀ حقیقت آمدند‪ ،‬صاحب شریعَت بنور نبوت دانست کهّ‬ ‫بر ننهند؟ گروهی از سالکان دیوان ۀ‬
‫دیوانگان را بند بر باید نهاد؛ شریعَت را بند ایشان کردند‪ .‬مگر از آن بزرگ نشنیدهای کهّ‬
‫مرید خود را گفت‪ :‬با خدا دیوانهّ باش و با مصطفی هشیار‪ .‬دریغا سوختگان عشق‪،‬‬
‫سودایی باشند؛ و سودا نسبتی دارد با جنون و جنون راه با کفر دارد‪ .‬باش تا شاهد ما را‬
‫بینی؛ و آنگاه بدانی کهّ چرا دیوانهّ باید شد‪ .‬هرگز دیدهای کهّ کسی از دست بت دیوانهّ‬
‫شود؟! این ابیات بشنو‪:‬‬
‫زیسسرا کسسهّ جنسسون ز عشسسق سسسودا آمسسد‬ ‫در مسسسذهب شسسسرع کفسسسر رسسسسوا آمسسسد‬
‫از دسسسست بسسست شسسساهد یکتسسسا آمسسسد‬ ‫هسسر کسسس کسسهّ بکفسسر عشسسق بینسسا آمسسد‬

‫سالکان حضرت الهیت بر فنون و تفاوت آمدند‪ :‬بعَضی از ایشان بینای دین شدند و آگاه‬
‫خود و حقیقت کار آمدند؛ و خود را دیدند کهّ زنار داشتند‪ ،‬پس خواستند کهّ ظاهر ایشان‬
‫موافق باطن باشد؛ زنار نیز بر ظاهر بستند و گفتند کهّ اگر باطن کهّ مسکن ربوبیت‬
‫است‪ ،‬آگنده بکفر و ضللت بود و از زنار خالی >باشد< اگر ظاهر کهّ محل نظر خلق‬
‫است زنار دارد‪ :‬باکی نیست‪ .‬دریغا فهم خواهی کردن‪ ،‬یا نهّ؟ چهّ دانی کهّ چهّ گفتهّ‬
‫میشود؟!‬
‫گروهی دیگر مست آمدند‪ ،‬و زنار نیز بربستند‪ ،‬و سخنهای مستانهّ آغاز کردند‪ ،‬بعَضی را‬
‫بکشتند و بعَضی را مبتلی غیرت او کردند چنانکهّ این بیچاره را خواهد بود!!! ندانم کی‬
‫خواهد بود؟! هنوز دور است!!! و بعَضی را بر دیوانگی حمل کردند‪ ،‬و مقصود ایشان آن‬
‫بود تا رستهّ شوند از آفت و زحمت قالب؛ ناما دیوانگی بر خود افکندند کهّ صداع و زحمت‬
‫خلق باری گرانست! از عقل‪ ،‬دیوانگی اختیارکردند؛ و از زحمت خلق و دنیا‪ ،‬نجات یافتند‬
‫چنانکهّ آن رونده گفتهّ است‪:‬‬
‫و از جمال حسن رویش هسسر دو کسسافر‬ ‫هسسر زمسسانم جسسان و دل نزدیسسک دلسسبر‬
‫میشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسود‬ ‫میشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسود‬
‫بسسی تسسن و قسسالب مسسرادما خسسود میسسسر‬ ‫پس میان جسسان و دلسسبر قسسالبم زحمسست‬
‫میشسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسود‬ ‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسده اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫مسعَنی ل تی س ت‬
‫س‬ ‫مر ب ت‬
‫خ س‬‫ن فی ال ت‬ ‫دریغا خلق ندانند کهّ از کفر و زنار مقصود ایشان چیست! »وتإ ب ی‬
‫ب«! کفر و زنار ایشان از راه خدا باشد‪ ،‬و معَین بر کار و طریقت ایشان باشد‪.‬‬ ‫فی العَبن ت س‬
‫گفتند کهّ هلک بهّ بود کهّ زندگانی با غیر او کردن‪:‬‬
‫در کوی تو کشتهّ بهّ کهّ از روی تو دور‬
‫م ی دد سرب د‬
‫کهّ‬ ‫سوبلهّ ث ید‬ ‫ر‬ ‫و‬
‫ب تت د‬ ‫هّ‬‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫جرا ا ب‬
‫إلی‬ ‫مها ب‬
‫ن ب تی ست بهّب د‬
‫م س‬
‫خدرج ب‬
‫ن یت س‬
‫م س‬
‫تا از خلق نگذری‪ ،‬بخالق نرسی‪» .‬وت ت‬
‫ت‬
‫ۀ عشق را‬ ‫هّ« این معَنی باشد‪ .‬کجایی؟ تو این دیوان ۀ‬ ‫جدره د ع تتلی الل ل ب‬
‫ت تفقد س وتقتعت أ س‬ ‫مو د‬‫ال ت‬

‫‪53‬‬
 ‫ندیدهیی کهّ همچون بلبل کهّ از هجران گل سراییدن میکند و بانگ و فریاد دارد‪ ،‬و چون‬
‫گل را بيند از شوق هزار چندان نالهّ کند! روزگاری بر این شیفتهّ میرود کهّ از او‪ ،‬وجود‬
‫خودما ننگ میآید! بجز نالهّ و سوختن سودی نهّ! پس چون با او باشم چندان از شوق و‬
‫بیم آنکهّ مبادا کهّ دیگر بار فراق در میان آید‪ .‬با نالهّ و درد میباشم تو نیز از بهر من‬
‫مرافقت کن‪ ،‬و این بیتها از سر درد میگوی و میگری‪:‬‬
‫درمسسان وصسسال تسسو نمی دانم چیسسست؟‬ ‫معَشوق منا! بسسی تسسو نمییسسارما زیسسست‬
‫در عسسالم‪ ،‬کسسس نیسسست کسسهّ بسسر مسسن‬ ‫تسسا عشسسق فسسراق کسسرد دیسسوانهّ دلسسم‬
‫نگریسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ای عزیز شمهای از کفر گفتن ضرورت است‪ :‬بدانکهّ کفرها بر اقساما است و خلق همهّ‬
‫کفرها یکی دانستهاند‪ .‬دریغا اینجا هنوز سخن هشیاران بباید گفت!‬
‫گروهی دیگر از سالکان حضرت ربوبیت و روندگان بعَالم قدس الوهیت ایشان را مدتی‬
‫با خود دادند و هشیاری اختیار کردند و گفتند کهّ عصمت شریعَت برای عصمت قالب‬
‫شرطست‪ .‬روزی چند صبر کردند تا بمقصود رسیدند‪ .‬دریغا باش تا بدین مقاما رسی‪،‬‬
‫آنگاه بدانی کهّ زنار داری و بت پرستی و آتش پرستی چهّ باشد! هشیاران را عقل و علم‬
‫نگذارد کهّ نظر بیگانگان بر جنون و سودای ایشان آید‪ ،‬گفتند‪ :‬سگ داند و کفشگر کهّ در‬
‫انبان چیست‪.‬‬
‫گفتم کهّ کفرها بر اقساما است گوش دار‪ :‬کفر ظاهر است و کفر نفس است و کفر قلب‬
‫است‪ .‬کفر نفس‪ ،‬نسبت بابلیس دارد؛ و کفر قلب‪ ،‬نسبت با محمد دارد؛ و کفر حقیقت‪،‬‬
‫نسبت با خدا دارد؛ بعَد از این جملهّ خود ایمان باشد‪ .‬دریغا از دست خود کهّ گستاخی‬
‫میکنم بگفتن این سخنان کهّ نهّ در این جهان و نهّ در آن جهان گنجد! اما میگویم هرچهّ‬
‫بادا باد!!!‬
‫اکنون گوش دار‪ :‬کفر اول کهّ ظاهر است کهّ خود همهّ عموما خلق را معَلوما باشد کهّ‬
‫چون نشانی و علمتی از علمات شرع رد کند یا تکذیب‪ ،‬کافر باشد؛ این کفر ظاهر‬
‫م‬
‫صن ت د‬
‫ی ال ت‬ ‫س هب ت‬
‫ف د‬ ‫است‪ .‬اما کفر دوما کهّ بنفس تعَلق دارد؛ و نفس‪ ،‬بت باشد کهّ »الن ی س‬
‫ت ت‬
‫هّ هواه« این باشد‪ .‬مگر کهّ ابراهیم‪-‬‬ ‫خذ ت بإلهت د‬‫من ات ی ت‬‫ت ت‬‫الک ستبر«؛ وبت‪ ،‬خدایی کند‪» .‬أتفرأی س ت‬
‫ما«‪ .‬این کفر بنفس‬ ‫صلوات الرحمن علیهّ‪ -‬از اینجا گفت‪» :‬وأجنبنی وبن ت‬
‫ن ن تعَسب دد ت الصنا ت‬
‫یأ س‬ ‫تت ی‬ ‫ت د‬ ‫ی‬
‫تعَلق دارد کهّ خدای هواپرستان باشد؛ بعَدما کهّ ما همهّ خود گرفتار این کفر شدهایم‪،‬‬
‫هنوز در کون و مکان باشد آنکس کهّ رخت از کون و مکان برگرفت‪ .‬اول مقامی کهّ‬
‫بروی عرض کنند مقامی باشد کهّ چون آن مقاما بیند‪ ،‬پندارد مگر کهّ صانع است؛ اگر در‬
‫ن ی تتتویلوتنهّ‬
‫سسلطادنهّ علی ایلذی ت‬ ‫این مقاما بازماند و توقف کند‪ ،‬از این قوما باشد کهّ »إ بینما د‬
‫رکون« هر روز صد هزار سالک بدین مقاما رسند و اندر آنجا بمانند کهّ‬ ‫م س‬
‫ش ب‬ ‫م د‬ ‫توایلذی ت‬
‫ن هد س‬
‫ن« خود گواهی میدهد این مقاما را‪.‬‬ ‫ن الکابفری ت‬ ‫م ت‬ ‫ن ب‬‫»وکا ت‬
‫دریغا مگر در کفر مغ شدهای تا در این مقاما‪ ،‬کفر با کمال یافتهّ باشی تا همگی تو این‬
‫بیتها گوید‪:‬‬
‫وز حسن تو بسسی نشسسان کمسسالی دارنسسد‬ ‫ای کفسسر‪ ،‬مغسسان از تسسو جمسسالی دارنسسد‬
‫از کفسسسر دریغسسسا کسسسهّ خیسسسالی دارنسسسد!‬ ‫کافر نشوند کسسهّ کفسسر راهسسی دورسسست‬

‫در این مقاما ابلیس را بدانی‪ ،‬و ببینی کهّ ابلیس کیست‪ .‬ای دوست فریاد از دست حسن‬
‫قوسبلهّ تعَالی‪:‬‬ ‫س من نارب العَیزةب ل ب ت‬ ‫ن نوتر بإبلی ت‬ ‫بصری کهّ این مقاما را شرح چگونهّ میدهد »إ ب ی‬
‫ق لعَدببد إلها« گفت‪ :‬اگر ابلیس‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ن نابر«‪ .‬پس از این گفت‪» :‬وتل توس ا تظ سهتتر نوتره ل بل ت‬
‫س‬ ‫خل ت س‬
‫خل ب‬ ‫م س‬
‫قتتنی ب‬ ‫ت‬
‫نور خود را بخلق نماید همهّ او را بمعَبودی و خدایی بپرستند‪ .‬چهّ گویی؟!!! یعَنی کهّ او را‬
‫ت ت‬
‫خذ ت الهت د‬
‫هّ‬ ‫من ات ی ت‬‫ت ت‬ ‫بخدایی میپرستند؟ نمیپرستند! در غلطی!! از این آیت بشنو‪» :‬أفتترأی س ت‬
‫هواه«‪ .‬چون نور ابلیس از نور عزت باشد چنین تواند بود‪.‬‬
‫مقاما دیگر کهّ ما بکفر حقیقی نسبت کردهایم بروی عرض کنند‪ .‬دریغا بت پرستی و آتش‬
‫پرستی و کفر و زنار همهّ در این مقاما باشد‪ .‬بوسعَید ابوالخیر مگر از اینجا گفت‪ :‬هرکهّ‬

‫‪54‬‬
 ‫بیند حسن او اندر زمان کافر شود‪ .‬چرا کافر شود؟ زیرا کهّ »وتی تسبقی توجهّ رب ککت ذوالجل ب‬
‫ل‬
‫والکراما« همگی او چنان بخود کشد کهّ در ساعت بسجود شود‪ .‬چهّ گویی؟! سجود‬
‫کردن‪ ،‬محمد را کفر نباشد‪ ،‬کفر محمدی این مقاما باشد سالک را‪ .‬دریغا کهّ مصطفی از‬
‫ق«! گفت‪ :‬هرکهّ مرا بیند خدا را دیده باشد‪ .‬چندانکهّ‬ ‫ت‬ ‫ن ترآنی فت ت‬
‫ح ی‬ ‫قد س ترأی ال ت‬ ‫م س‬‫اینجا گفت‪ » :‬ت‬
‫در این مقاما باشد‪ ،‬شرک و کفر باشد! و چون از اینجا نیز درگذرد‪ ،‬خداوند این دو مقاما را‬
‫ی‬
‫جه ب ت‬‫ت وت س‬
‫جه س د‬ ‫بیند؛ خجل و شرمسار شود و توحید و ایمان آغاز کند و همگی این گوید‪» :‬و ی‬
‫ض«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫للذی فت ت‬
‫سموات والسر ت‬ ‫طر ال ی‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ض« اودر‬ ‫ت والسر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫ت ال ی‬ ‫م ملکو ت‬ ‫ری ابراهی ت‬ ‫اگر باورت نیست از قرآن بشنو‪» :‬وکذ تبلک ن د ب‬
‫ل ترأی کوکبا قال هذا ترلبی« چون‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ن ع تلیهّ اللی س د‬ ‫ج ی‬
‫ما ت‬ ‫این ملکوت چهّ دید؟ گوش دار‪» :‬فتل ت ی‬
‫ستارۀ ۀ جان خود بدید گفت‪» :‬هذا ترلبی«‪ .‬این چرا گفت؟ از بهر آنکهّ کعَب احبار‪ -‬رضی‬
‫ح‬‫ن أسروا ت‬‫جمال الل لهّب و إ ب ی‬ ‫من دنورب ت‬ ‫ن ب‬‫منی ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫ح ال د‬
‫ن أروا ت‬ ‫الللهّ عنهّ‪ -‬گفت‪ :‬در توریة خواندهاما »إ ب ل‬
‫هّ« گفت‪ :‬ارواح مؤمنان از نور جمال خدا باشد و ارواح کافران‬ ‫ل الل ل ب‬‫جل ب‬
‫ن دنورب ت‬‫م س‬
‫ن ب‬‫الکابفری ت‬
‫از نور جلل خدا باشد‪ .‬پس هر کهّ جمال روح خود را بیند‪ ،‬جمال معَشوق را دیده باشد و‬
‫جمال معَشوق نباشد؛ و اگر مؤمن بیند روح خود را‪ ،‬جمال دوست دیده باشد؛ و اگر کافر‬
‫مر بابزغا ا قال‪:‬‬ ‫ق ت‬
‫ما رأی ال ت‬ ‫بیند روح خود را‪ ،‬جلل دوست دیده باشد؛ پس از آن گفت‪» :‬تفل ل‬
‫هذا ترلبی« چون ماهتاب را کهّ نور ابلیس است‪ ،‬در آن مقاما بدید گفت‪» :‬هذا رلبی« کهّ از‬
‫ة« چون آفتاب نور‬ ‫س بازبغ ت ا‬ ‫ما رأی الشم ت‬ ‫نور جلل خداست؛ پس از آن برگذشت »فتل ت ل‬
‫احمدی دید کهّ جان احمد در آن عالم‪ ،‬آفتاب باشد‪ ،‬گفت‪» :‬هذا ترلبی«‪.‬‬
‫در عالم خدا این دونور‪ :‬یکی آفتاب آمده است‪ ،‬و یکی ماهتاب و سوگند وی بشنو‪ :‬در‬
‫ضحاها و القمرب اذا تتلها«‪ .‬این دو نور‪ :‬یکی در آن عالم شب‬ ‫سو د‬ ‫شم ب‬ ‫این دو مقاما »وال ل‬
‫مسارء«‪ .‬از‬ ‫ح ول ت‬ ‫دالل لهّب ت‬
‫صبا ر‬ ‫عن س ت‬‫س ب‬‫آمد و یکی روز؛ و آنجا خود نهّ شب است و نهّ روز »ل تی س ت‬
‫مقاما نور ماهتاب تا بمقاما نور آفتاب‪ ،‬مسافتی دور است! از نور تا ظلمت چندانست کهّ‬
‫نزد تو از عرش تا ثری‪ .‬مگر کهّ این بیتها نخواندهای؟‬
‫کیسسن نسسور ز ظلمتسسست و آن از نسسور‬ ‫از نسسور بنسسور‪ ،‬منزلسسی بسسس دور اسسست‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫توحیسد و یگسانگی بسسرون از نسسور اسست‬
‫آنکسسس کسسهّ ندانسسد ایسسن سسسخن معَسسذور‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫این نورها کهّ گفتم همهّ عالم نورند و عالم کفر و شرک شدهاند‪ .‬مگر نشنیدهای کهّ‬
‫فی« از بهر آنکهّ‬ ‫ک الخ ک‬ ‫شسر ب‬ ‫من ال ل‬ ‫مصطفی پیوستهّ در دعا گفتی‪» :‬الل لدهم بإنی أعوذ د ب بکت ب‬
‫ک« باوی بکار درآید‪ .‬ای دوست پنداری کهّ بکفر‬ ‫مل د ت‬ ‫نع ت‬ ‫حب تط ت ی‬ ‫ت ل تی ت س‬ ‫ترسید کهّ »تلئن أ س‬
‫شترک س ت‬
‫م إ بلنی‬ ‫بینا شدن اندک کاریست؟ مصطفی کهّ بینای این کفر آمد ببین کهّ چهّ میگوید‪» :‬تاللله ی‬
‫ر«‪ .‬مگر از اینجا بود کهّ بایزید بوقت نزع‪ ،‬زناری بخواست و بر میان‬ ‫ب‬ ‫ن الک د س‬
‫ف‬ ‫ت‬ ‫عوذ دب بکت ب‬
‫م‬ ‫أت د‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫م شأنی‪ ،‬فتأنا التیو ت‬
‫ما کافبرر‬ ‫سسبحانی ما أع سظ ب ت‬ ‫وماا‪ :‬د‬ ‫ت یت س‬ ‫ن قدل س د‬ ‫بست و گفت‪» :‬وقال‪ :‬بإلهی إ ب س‬
‫ل الللهّ«‬ ‫مدا ا رسو د‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫شه‬‫س‬ ‫ت‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ل‬
‫لهّ‬ ‫ال‬ ‫ل‬‫ل‬ ‫إ‬ ‫ت‬
‫لهّ‬ ‫إ‬‫ل‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫أ‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫ش‬‫س‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ل‪:‬‬ ‫ی أ تقسط تعد دزلناری و اقو د‬
‫د س د ت د‬ ‫ت د س ب‬ ‫س ي‬ ‫جو ب‬ ‫م د‬ ‫ت‬
‫گفت‪ :‬این ساعت‪ ،‬زنار ببریدما و شهادت یقین اختیار کردما‪.‬‬
‫در عالمی از عالم سالکان یک کفر را جللی خوانند ودیگر کفر را جمالی خوانند‪ .‬دریغا‬
‫ای عزیز کفر الهی را گوش دار‪ :‬درنگر تا بکفر اول بینا گردی؛ پس راه رو تا ایمان‬
‫کن تا پس از این‬ ‫بدست آری؛ پس جان میده تا کفر ثانی و ثالث را بینی؛ پس جان می ت‬
‫ن«‬ ‫رکو ت‬ ‫م س‬
‫ش ب‬ ‫م د‬ ‫هم ببالل لهّب إ بللؤ دهد س‬ ‫ن أک سثِ تدر د‬ ‫بکفر چهارما راه یابی؛ پس مؤمن شوی؛ آنگاه »تومادیؤم د‬
‫ی« خود را بر تو جلوه دهد‪ ،‬خودی ترا در‬ ‫ت وجهب ت‬ ‫جه س د‬ ‫خود گوید کهّ ایمان چهّ بود؛ پس »وت ی‬
‫م‬
‫خودی خود زند تا همهّ او شوی؛ پس آنجا فقر روی نماید؛ چون فقر تماما شود کهّ »بإذا ت ت ی‬
‫ن‬ ‫ف س ت‬ ‫قدر فهو الللهّ« یعَنی همگی تو او باشد‪ ،‬کفر باشد یا نباشد چهّ گویی؟ »کاد ت ال ت‬
‫قدر أ س‬ ‫ف س‬‫ال ت‬
‫فراا« این باشد توحید و یگانگی اینجا باشد‪ .‬مگر حلج از اینجا گفت‪:‬‬ ‫ن کد س‬ ‫یت د ت‬
‫کو‬
‫ح«‬ ‫ن تقبیسسسس د‬ ‫سسسسسبلمی ت‬ ‫م س‬ ‫عسنسسسسد ت ال د‬ ‫لسسسسد تیی وت ب‬ ‫ت‬ ‫جسسب‬ ‫کفسسدر وا ب‬ ‫س‬
‫ن اللسسهّ توال د‬ ‫ل‬ ‫»ک ت ت‬
‫ت بسسدی ب‬ ‫فسسسر د‬

‫‪55‬‬
 ‫کافر شدما بدین خدا و کفر بر من واجب است‪ .‬این بزرگ را بین کهّ عذر این چگونهّ‬
‫میخواهد گفت‪ .‬ای کاچکی من آن کفر بودمی کهّ دین اوست!‬
‫ما« گفت‪ :‬هیچ چیز شبهّ‬ ‫ن آد ت ت‬
‫م س‬
‫هّ بهّ ب‬ ‫هّ شیئا ا أ س‬
‫شب ت د‬ ‫خل تقت الل ل د‬
‫مگر مصطفی از اینجا گفت کهّ »ما ت‬
‫و مانند او نیامد مگر آدما کهّ هم شکل و هم شبهّ او داشت؛ اگر شبهّ او نداشتی‪ ،‬آدما چون‬
‫مخلوقات دیگر بودی‪ .‬اگر خواهی کهّ معَنی این خبر بدانی و ایمان و کفر موحدان ترا‬
‫معَلوما شود این بیتها را بشنو‪:‬‬
‫زیسسرا کسسهّ بسست و شسساهد و دلسسبر مسساییم‬ ‫اندر دو جهسسان مشسسرک و کسسافر مسساییم‬
‫آن گوهر اصسسل را چسسو در خسسور مسساییم‬ ‫بسسا گسسوهر اصسسل هیسسچ نمانسسد در خسسور‬

‫ای دوست این سخنها نهّ ذوق هر کسی باشد‪ ،‬این سخنها را بذوق عشق در توان یافتن‪.‬‬
‫ۀ نبوت را بخلق فرستادند‬ ‫مگر از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬صد هزار واند هزار نقط ۀ‬
‫تا خلق آشنا شوند‪ ،‬و همهّ بیگانگان ذرهای آشنایی نیافتند؟ دریغا اگر ذرهای عشق از‬
‫حضرت بفرستادندی‪ ،‬همهّ بیگانگان آشنایی یافتندی‪ ،‬وهمهّ بدیدندی کهّ بیگانگان چگونهّ‬
‫آشنایی یافتند! دریغا مگر چنین میبایست تا جهانی غافل از حقیقت خود دور مانند!!!‬
‫س« اگر‬‫خل تقت بإبلی ت‬
‫فتر للبعَباد ب تلما ت‬
‫ن ی تغس ب‬ ‫مگر مصطفی از اینجا گفت کهّ »ل توس أراد ت الل ل د‬
‫هّ أ س‬
‫خواستی کهّ بندگان او جملهّ مقرب باشند ابلیس را واسطهّ و حجاب در میان نیاوردی‪.‬‬
‫دریغا! بجان مصطفی ای شنوندۀ ۀ این کلمات کهّ خلق پنداشتهاند کهّ انعَاما و محبت او با‬
‫خلق از برای خلق است! نهّ‪ ،‬از برای خلق نیست بلکهّ از برای خود میکند کهّ عاشق‪،‬‬
‫چون عطایی دهد بمعَشوقی و با وی لطفی کند‪ ،‬آن لطف نهّ بمعَشوق میکند کهّ آن با‬
‫عشق خود میکند‪ .‬دریغا از دست این کلمهّ! تو پنداری کهّ محبت خدا با مصطفی از برای‬
‫مصطفی است؟ این محبت با او از بهر خود است‪ .‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬خدا‬
‫را چندان از عشق خود افتاده است کهّ پروای هیچکس ندارد‪ ،‬و بهیچ کس او را التفات‬
‫نیست‪ ،‬و خلق پنداشتهاند کهّ او عاشق ایشانست! اگر خواهی از شیخ شبلی بشنو کهّ‬
‫وقتی در مناجات گفت‪» :‬بار خدایا کرا بودی؟ گفت‪ :‬هیچکس را‪ .‬گفت‪ :‬کرایی؟ گفت‪:‬‬
‫هیچکس را‪ .‬گفت‪ :‬کرا خواهی؟ گفت‪ :‬هیچ کس را‪ .‬او را غشی و بیهوشی پیدا آمد و این‬
‫بیتها در این معَنی با او میگفت‪:‬‬
‫ای خسسالق مسسا کسسهّ سسسرور و مسسولیی‬ ‫گفتسسم کسسهّ کرایسسی تسسو بسسدین زیبسسایی‬
‫من خود خود را کهّ خسود منسم یکتسسایی‬ ‫گفتسسا کسسهّ چنیسسن سسسخن تسسو میفرمسسایی‬
‫عاشق آنست کهّ عاشقست یک جایی‬ ‫عاشسسق نبسسود هسسر آنکسسهّ باشسسد رایسسی‬

‫ۀ این‬ ‫دریغا محبت خدا با مصطفی‪ ،‬هم محبت خود باشد! چهّ میشنوی ای آنکهّ مطالعَ ۀ‬
‫کلمات میکنی؟! معَلوما این بیچاره شده است کهّ نگاه دارندۀ ۀ این کلمات‪ ،‬از حظ و‬
‫نصیب این کلمات بی بهره نباشد زیرا کهّ آنکس کهّ محرما این کلمات نباشد‪ ،‬آن توفیق‬
‫نیابد کهّ خود را با این کلمات دهد؛ و آنکس کهّ فهم نکند و نداند‪،‬هم معَذور باشد کهّ از‬
‫موسی کامل تر نباشد هم بعَلم و هم بنبوت کهّ سهّ کلمهّ از خضر تحمل نکرد‪ .‬چهّ‬
‫میشنوی ای گدای امت محمد کهّ موسی حاصل سهّ کلمات اسرار نشد و تو این کلمات‬
‫چگونهّ تحمل میکنی؟! شکر این نعَمت کی توانی کرد؟ درنگر کهّ این سخن مرا کجا‬
‫حترسین« دریغا هرگز ندانستهای‬ ‫معت الب ت س‬ ‫ج ت‬‫م س‬‫حیتی أب سل دغت ت‬ ‫ح ت‬ ‫فتاه د لأبتر د‬ ‫موسی ل ب ت‬ ‫ل د‬ ‫میکشد! »وتبإذ قا ت‬
‫ش‬‫ت س د‬ ‫ر‬ ‫ع‬ ‫علیهّ‬ ‫ن‬
‫ت‬ ‫»کا‬ ‫بمکهّ‬ ‫بحر‬ ‫حقیقت»ص«‪،‬‬ ‫دریای‬ ‫کهّ‬ ‫مگر‬ ‫کدامست؟‬ ‫این »بحرین«‬
‫ل تولتنهاتر« ندیدهای؟‬ ‫ث لل تی س ت‬‫حی س د‬‫حمن ت‬‫الیر س‬
‫ۀ دنیا کهّ در دریای بشریت است برون آیی‪ ،‬چون برون آمدی پای همت بر‬ ‫باش تا از سفین ۀ‬
‫خترتقها« خود‬ ‫سفین تةب ت‬ ‫کبا فی ال ی‬
‫حلتی إذا تر ب‬ ‫دنیا ولی«‪ » .‬ت‬ ‫دنیا و ما بلل ر‬ ‫سرش زنی کهّ »مالی و بلل ر‬
‫بیان این همهّ میکند‪.‬‬
‫کم«‬ ‫س د‬ ‫د‬ ‫ف‬ ‫ن‬‫ای دوست تو خود هرگز نفس را نکشتهای با مخالفت کردن با او کهّ »تاقتلوا أ ت‬
‫س ت‬ ‫د‬
‫غلماا« این باشد‪ .‬چون این قدر‬ ‫قیا د‬ ‫مخاتلفات«‪» .‬حلتی بإذا ل ت ب‬ ‫ت وال د‬ ‫هدا ب‬
‫مجا ت‬ ‫ف ال د‬ ‫سدیو ب‬ ‫بچهّ؟ »ب د‬
‫ت‬
‫ة‬
‫مدین ت د‬
‫مدیتنة« روی نماید درشهر »أنا ت‬ ‫مین فی ال ت‬ ‫ن تیتی ت‬‫می س ب‬
‫ن ل بدغل ت‬‫جدادر تفکا ت‬ ‫ما ال ب‬ ‫حاصل آمد‪» ،‬وأ ل‬

‫‪56‬‬
‫جد سکت تیتیما ا فآوی« این بیان با تو میکند؛ پس تا اکنون در ضللت بودی؛‬ ‫م یت ب‬‫العَبسلم«؛ یتیم »أل ت س‬
‫جد تکت ضالل ا فتتهدی«‪ .‬ضللت مصطفی نهّ این بود کهّ تو‬ ‫این ساعت‪ ،‬هدایت یابی کهّ »وتوت ت‬
‫دانی‪ ،‬ضللت او عشق بود با خدا‪ .‬این عشق خدا‪ ،‬حجابی شده بود میان او و میان خدا!‬
‫ت‬
‫هّ فی‬ ‫فترالل ل ت‬‫ست تغس ب‬
‫حلتی أ س‬ ‫علی قتسلبی ت‬ ‫ن ت‬ ‫دریغا من کیستم کهّ این سخن میگویم؟! »وإلنهّ ل تدیغا د‬
‫ة« خود بیان این میکند‪ .‬مرا چهّ گناه باشد؟ چون این غین حجاب‬ ‫میر ب‬
‫ن ت‬ ‫سسبعَی ت‬ ‫التیوما ب والیلیل تةب ت‬
‫ن دیبابیعَون تکت إ بینما دیبابیعَون الل ل ت‬
‫هّ‬ ‫ذی ت‬ ‫ل« نباشد‪ ،‬همهّ »فتتهدی« بود‪» .‬إ ب ی‬
‫ن ال ی‬ ‫برداشتهّ شود‪» .‬ضا ا‬
‫ۀ یوسف در‬ ‫م« او را حاصل آید‪ .‬اگر باورت نیست از خدا بشنو‪ :‬در قص ۀ‬ ‫هّ فوقت أیدیهب س‬ ‫دالل ل د‬
‫یت د‬
‫م« او را ملمت‬ ‫ضلل بکت الق ت‬ ‫ت‬
‫شأن عشق یعَقوب کهّ فرزندانش گفتند او را‪» :‬إ بن یکت لفی ت‬
‫دی ب‬
‫ا‬ ‫ت‬
‫جد تکت ضال« جز‬ ‫کردند؛ تو هنوز با عشق یوسفی‪ .‬اگر اینجا ضللت بمعَنی دیگر باشد‪» ،‬وتوت ت‬
‫عشق معَنی دیگر ندارد‪.‬‬
‫این خودرفت؛ مقصود آن بود کهّ گفتم کهّ خدا جز عاشق خود نیست‪ .‬پس گفتم کهّ‬
‫محبت مصطفی هم محبت خدای‪ -‬عز و عل‪ -‬بود مر خود را‪ .‬دریغا! این کلمهّ را گوش‬
‫ۀ مکنونات و‬ ‫دار و بگوش جان بشنو‪ :‬خدا مصطفی را دوست داشت‪ .‬او را از جمل ۀ‬
‫مخزونات نگاه داشت‪ ،‬و او را از عالمیان پوشیده داشت‪ .‬مگر از آن بزرگ نشنیدهای کهّ‬
‫گفت‪ :‬همهّ عالم خدا را دانستهاند ولی نشناختهاند‪ ،‬امامحمد را خود ندانستهاند‬
‫هّ« بدین کلمهّ نسبتی دارد؟‬ ‫ف ترب ی د‬‫قد ع تتر ت‬ ‫هّ فت ت‬‫س د‬
‫ف ت‬
‫ف نت س‬
‫ن ع تتر ت‬‫م س‬
‫ونشناختهاند؟ دریغا مگر کهّ » ت‬
‫از عالم غیرت در گذر ای عزیز‪ .‬آن عاشق دیوانهّ کهّ تو او را ابلیس خوانی در دنیا‪ ،‬خود‬
‫ندانی کهّ در عالم الهی او را بچهّ ناما خوانند؟ اگر ناما او بدانی‪ ،‬او را بدان ناما خواندن‬
‫خود را کافر دانی‪ .‬دریغا چهّ میشنوی؟ این دیوانهّ خدا را دوست داشت؛ محک محبت‬
‫دانی کهّ چهّ آمد؟ یکی بل و قهر و دیگر ملمت و مذلت‪ .‬گفتند‪ :‬اگر دعوی عشق ما‬
‫میکنی‪ ،‬نشانی باید‪ .‬محک بل و قهر و ملمت و مذلت‪ ،‬بروی عرض کردند؛ قبول کرد در‬
‫ساعت‪ ،‬این دو محک گواهی دادند کهّ نشان عشق صدقست‪ .‬هرگز ندانی کهّ چهّ‬
‫ۀ لطف و قهر معَشوق شود؛ و اگرنهّ‪،‬‬ ‫میگویم! در عشق جفا بباید و وفا بباید تا عاشق پخت ۀ‬
‫خاما باشد و از وی چیزی نیاید‪.‬‬
‫دریغا کمال عشق را مقامی باشد از مقامات عشق کهّ اگر دشناما معَشوق شنود‪ ،‬او را‬
‫خوشتر از لطف دیگران آید؛ دشناما معَشوق بهّ از لطف دیگران داند؛ و هرکهّ نداند‪ ،‬او در‬
‫راه عشق بیخبر باشد و مگر این بیت نشنیدهای؟‬
‫منکسسر شسسدنت بسسهّ از رضسسای دیگسسران‬ ‫هجران تسسو خوشستر از وصسال دیگسران‬

‫دریغا این سخن را چون قلب کنی و بازگردانی‪ ،‬جایی برسد کهّ باید گفتن کهّ دوستان او‬
‫پروردۀ ۀ لطف و قهر خدا باشند‪ .‬هر روز هزار بار از شراب وصل‪ ،‬مست گردند و بعَاقبت‬
‫زیر لگد فراق او پست شوند‪ .‬عاشق هنوز مریداست و مرید را بر درخت فراق کنند در‬
‫این عالم‪ .‬مگر نشنیدهای کهّ در آن عالم با جویندگان او چهّ خطاب میکنند؟ این میگویند‪:‬‬
‫ای هر کهّ مرا جویسسد کسسارش زارسسست‬ ‫جوینسسسدۀۀ مسسسا بشسسسهر در بسیارسسسست‬
‫بسسر هسسر داری سسسر مریسسدی زارسسست‬ ‫بسسر درگسسهّ مسسا ز ده هسسزاران دارسسست‬

‫هر روز اندهزار بار‪ ،‬درون جویندگان حضرت الهی جواب میدهد کهّ ما خود میدانیم کهّ‬
‫معَشوق ما با قهر و بلست؛ اما ما خود را فدای بلی و قهر او کردهایم؛ ازو بل و از ما‬
‫رضا‪ ،‬ازو قهر و از ما مهر‪ .‬مگر کهّ این ابیات از ایشان نشنیدهای بجواب‪:‬‬
‫وز آب دو دیسسسسده آسسسسستین تسسسسر دارما‬ ‫معَشسسسسوق بلجسسسسوی سسسسستمگر دارما‬
‫مسسن عسساقبت کسسار خسسود از بسسر دارما‬ ‫جانم برد ایسسن هسسوس کسسهّ در سسسردارما‬

‫زهی عشق کهّ گفت‪ :‬ما درد ابدی را اختیار کردیم‪ ،‬و رحمت و لطف را نصیب دیگران‬
‫کردیم! هر روز صد هزار درد پیاپی‪ ،‬آن مهجور نوش میکند؛ و این بانگ میدارد‪:‬‬
‫هرکسسسی را در نسسوا و درخسسور فرهنسسگ‬ ‫عاشقان را جاما مسی بسا خسم همسسنگ‬
‫ده‬ ‫ده‬

‫‪57‬‬
 ‫زهی جوانمرد!‬
‫س«! دریغا چهّ‬ ‫مد ت و إ بسبلی ت‬ ‫فت دویة د إ بل ل بل س‬
‫ح ت‬ ‫ت ال د‬
‫ح ب‬
‫ص ی‬
‫دریغا مگر منصور حلج از اینجا گفت‪» :‬ما ت‬
‫میشنوی؟ گفت‪ :‬جوانمردی دو کس را مسلم بود‪ :‬احمد را و ابلیس را‪ .‬جوانمرد و مرد‬
‫رسیده‪ ،‬این دو آمدند؛ دیگران خود جز اطفال راه نیامدند‪.‬‬
‫این جوانمرد‪ ،‬ابلیس میگوید‪ :‬اگر دیگران از سیلی میگریزند‪ ،‬ما آنرا بر گردن خود گیریم‪:‬‬
‫سسسودای تسسوأما مقیسسم دما بسسردما بسساد‬ ‫از عشق تو ای صنم غمم بسسر غسسم بسساد‬
‫عشقی کهّ نسسهّ اصلیسسست اصسسلش کسسم‬ ‫بسسا آتسسش عشسسق تسسو دلسسم محکسسم بسساد‬
‫بسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسساد‬

‫گفت‪ :‬ما را چون معَشوق اهل یادگار خود کرد‪ ،‬اگر گلیم‪ ،‬سیاه بود و اگر سفید هر دو‬
‫یکی باشد؛ و هر کهّ این فرق داند‪ ،‬در عشق هنوز خاما است‪ .‬ازدست دوست‪ ،‬چهّ عسل‬
‫چهّ زهر‪ ،‬چهّ شکر چهّ حنظل‪ ،‬چهّ لطف چهّ قهر‪ .‬آنکس کهّ عاشق لطف بود یا عاشق‬
‫قهر‪ ،‬او عاشق خود باشد نهّ عاشق معَشوق‪ .‬دریغا چون سلطان‪ ،‬قبا و کله خاص کسی‬
‫را دهد این بس باشد؛ باقی در حساب عاشقان نیست‪ .‬دریغا با او گفتند کهّ گلیم سیاه‬
‫لعَنتی‪ ،‬چرا از دوش نیندازی؟ گفت‪:‬‬
‫گسسسر بفروشسسسم برهنسسسهّ مانسسسد دوشسسسم‬ ‫مسسی نفروشسسم گلیسسم و مسسی نفروشسسم‬

‫ۀ‬
‫ای دوست دانی درد او از چیست؟ درد او از آنست کهّ اول‪ ،‬خازن بهشت بود؛ و از جمل ۀ‬
‫مقربان بود‪ .‬از آن مقاما با مقاما دنیا آمد‪ ،‬و خازنی دنیا و دوزخ اورا منشوری بازداد؛ از‬
‫این درد گوید‪:‬‬
‫خود خواند و خودما برانسسدو دردما زیسسن‬ ‫این جور نگر کهّ با مسسن مسسسکین کسسرد‬
‫کسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسرد‬

‫دریغا دانی کهّ چهّ گفت‪ :‬گفت کهّ چندین هزار سال معَتکف کوی معَشوق بودما؛ چون‬
‫قبولم کرد‪ ،‬نصیب من ازو رد آمد‪ .‬دریغا چهّ میشنوی! گفت‪ :‬چون بر منش رحمت آمد‪،‬‬
‫دین«‪.‬‬ ‫ن ع تل تی سکت لعَتنتی إلی تیوما ب ال ل‬ ‫مرا لعَنت کرد کهّ »وتإ ب ی‬
‫قرآن‬‫ی« »یس و ال د‬ ‫ن ردوحی« گذر کنی؛ آنگاه »یا ب‬ ‫م س‬ ‫ت فیهّ ب‬ ‫خ د‬ ‫ف س‬ ‫ی« »ون ت ت‬ ‫باش تابر »یا ب‬
‫ی »کهیعَصُ« با تو بگوید کهّ‬ ‫ی »لعَستنتی« یا ابلیس چهّ میکند و یا ب‬ ‫ت‬ ‫حکیم« با تو بگوید کهّ یا ب‬ ‫ال ت‬
‫ة الل لهّب و بترکادتهّ« با محمد چهّ میکند‪ .‬بجلل قدر لم یزل‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫ر‬
‫تب ر تت س ت د‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ن‬‫ال‬ ‫یها‬ ‫ر‬ ‫أ‬ ‫علیک‬ ‫ما‬
‫ت ر‬‫سل‬ ‫»‬ ‫کاف‬
‫ت »ص و القرآن« از محمد یک‬ ‫صل ت ب‬
‫ت س‬ ‫و‬ ‫تای‬ ‫و‬ ‫علیک«‬ ‫ما‬
‫د‬ ‫»سل‬ ‫صلت‬ ‫کاف‬ ‫ابد‪،‬‬ ‫کهّ از ازل تا‬
‫ت‬
‫لحظهّ خالی نبود و نباشد‪ ،‬و یای »لعَستنتی« با ابلیس همچنین‪ .‬چگویی اگر کسی را قوت و‬
‫غذا باز گیری زنده بماند‪ ،‬و وجودش بجای تواند بود؟‬
‫ۀ »المر« چهّ فهم کردهای؟ بشنو‪ :‬میم »المر« مشرب محمد‬ ‫دریغا ای دوست از کلم ۀ‬
‫است‪ ،‬ورای »المر« مشرب ابلیس‪ .‬بعَزتش کهّ هرگز خداوند بی واسطهّ نگوید کهّ چنین‬
‫عن التهوی« در حق مصطفی دانستهای ممکن‬ ‫کن؛ او هیچ کاری نکند‪ .‬اگر »توما ی تن سط بقد ت‬
‫عسبرة ر بلولی اللباب«‪ .‬از عبرتها یکی‬‫د‬ ‫صبهم ب‬ ‫ص ب‬ ‫باشد کهّ این سخن نیز بدانی »ل ت ت‬
‫ن فی قب ت‬ ‫قد س کا ت‬
‫این آمد کهّ ابن یامین در درون پرده با قومی کهّ درون پرده بودند‪ ،‬دانستند کهّ او دزدی‬
‫نکرد؛ اما یوسف او راگفت‪ :‬بیرون پرده‪ ،‬چنین خبر ده کهّ من دزدما‪.‬‬
‫ما«‬ ‫د‬
‫دوا بلد ت ت‬
‫ج د‬‫س د‬
‫دریغا چنانکهّ جبریل و میکائیل و فریشتگان دیگر در غیب میشنیدند کهّ »أ س‬
‫جد س ل بتغیری« دریغا چهّ میشنوی‪:‬‬ ‫س د‬‫در غیب غیب عالم الغیب و الشهادة باز او گفت‪» :‬ل تت ت س‬
‫ازعسسالمم آن بسسس کسسهّ حسسالم دانسسی‬ ‫از حسسسسالم اگسسسسر عالمیسسسسان بیخبرنسسسسد‬

‫ما«‪ ،‬و در سر با او گفت کهّ ای ابلیس بگو کهّ‬ ‫د‬

‫دوا بلد ت ت‬
‫ج د‬
‫س د‬
‫پس در علنیت او را گوید‪» :‬أ س‬
‫ت طیناا«؟ این خود نوعی دیگر است‪.‬‬ ‫خل ت س‬ ‫تت‬
‫ق ت‬ ‫ن ت‬
‫م س‬
‫جد د ل ب ت‬
‫س د‬
‫»أأ س‬
‫ن الررحیم«‪ ،‬و دیگر »الجیبادر‬
‫حم د‬
‫اما هرگز دانستهای کهّ خدا را دو نامست‪ :‬یکی »الیر س‬

‫‪58‬‬
‫مت تک تکبر«؟ از صفت جباریت‪ ،‬ابلیس را در وجود آورد؛ و از صفت رحمانیت‪ ،‬محمدرا‪ .‬پس‬ ‫ال د‬
‫صفت رحمت‪ ،‬غذای احمد آمد؛ و صفت قهر و غضب‪ ،‬غذای ابلیس‪.‬‬
‫دین« گفتهّ است؛ چون روز دین باشد نهّ این دنیا را‬ ‫ای دوست »ل تعَستنتی بإلی یوما ال ل‬
‫میخواهد‪ ،‬دین آخرتی میگوید کهّ در آن دین‪ ،‬کم زنی باشد و ملت یگانگی دین ایشان‬
‫باشد؛و در این دنیا این‪ ،‬کفر باشد؛ اما در راه سالکان و در دین ایشان‪ ،‬چهّ کفر چهّ ایمان‬
‫هردو یکی باشد‪ .‬یوسف عامری گفت‪:‬‬
‫در راه یگ انگی چسهّ طساعت چسهّ گنساه‬ ‫در کسسوی خرابسسات چسسهّ درویسسش و چسسهّ‬
‫رخسار قلندری چهّ روشن چسسهّ سسسیاه‬ ‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسساه‬
‫بر کنگرۀۀ عرش چهّ خورشید چسسهّ مسساه‬

‫هرکس در این معَنی راه نبرد‪ ،‬ابلیس داعی است در راه؛ ولیکن دعوت میکند ازو‪ ،‬و‬
‫مصطفی دعوت میکند بدو‪ .‬ابلیس را بدربانی حضرت عزت فرو داشتند و گفتند؛ تو‬
‫عاشق مایی‪ ،‬غیرت بر درگاه ما و بیگانگان از حضرت ما بازدار و این ندا میکن‪:‬‬
‫مگسسذار درون آنکسسهّ نسسدارد سسسر مسسن‬ ‫معَشوق‪ ،‬مرا گفت نشسسین بسسر در مسسن‬
‫این‪ ،‬درخور کس نیست مگر در خسسور‬ ‫آنکس کهّ مرا خواهد گو‪ :‬بیخسسود بسساش‬
‫مسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسن‬

‫ای دریغا گناه ابلیس عشق او آمد با خدا! و گناه مصطفی دانی کهّ چهّ آمد؟ عشق خدا‬
‫آمد با او‪ :‬یعَنی عاشق شدن ابلیس خدا را‪ ،‬گناه او آمد و عاشق شدن خدا پیغامبر را‪،‬‬
‫ت‬
‫خر« این سخن را نشان شده‬ ‫ن ذ تن سب بکت تومات تأ ی‬
‫م س‬
‫ما ب‬
‫هّ ما تتقد ی ت‬ ‫فترل تکت الل ل د‬ ‫گناه او آمد کهّ »ل بی تغس ب‬
‫است‪ .‬جهانی باید تا ذرهای از این ذنب و گناه‪ ،‬او را نصیبی دهند کهّ عبارت از آن امانت‬
‫ظلوما ا‬ ‫آمد وبر آدما و آدما صفتان بخش کردند؛ و با این همهّ جز این‪ ،‬چهّ گفتند کهّ‪ » :‬ت‬
‫ل«‪.‬ذرهای از این گناه جهانی را کفر آمد؛ اما همگی این گناه بر روح مصطفی نهادند‪.‬‬ ‫جدهو ا‬ ‫ت‬
‫ت‬
‫ن ذ تن سب بک توما‬ ‫ما م س‬ ‫قد ی ت‬‫هّ مات ت ت‬ ‫ل‬
‫فترلک الل د‬‫ت‬ ‫ت‬ ‫دریغا عذر این گناه از برای او خود بخواست کهّ »ل بی تغس ب‬
‫ختر«! دریغا کهّ اگر ذرهای از این گناه بر کونین و عالمین نهادندی‪ ،‬همگی ایشان برقم‬ ‫ت‬
‫ت تأ ی‬
‫فنا مخصوص شدندی! مگر کهّ ابوبکر از اینجا گفت ای کاشکی من گناه و سهو محمد‬
‫بودمی! دریغا ایاز گفت‪ :‬در خدمت سلطان هیچ گناه چنان نمیدانم کهّ مرا بر تخت‬
‫مملکت مینشاند و آنگاه او زیر تخت من مینشیند و میگوید‪ :‬ای آنکهّ عشق ما از تو مراد‬
‫یافتهّ است! ای آنکهّ وجود تو مملکت حضرت ما گشتهّ است! ای آنکهّ وجود ما از وجود‬
‫تو زیبایی یافتهّ است! ای ما از تو و ای تو از ما!‬
‫دریغا نمییارما گفتن! مگر کهّ شریعَت را ندیدهای کهّ نگاهبان شده است بر آنها کهّ از‬
‫ربوبیت سخنی گویند؟ هرکهّ از ربوبیت سخن گوید در ساعت شریعَت‪ ،‬خونش بریزد؛ اما‬
‫چهّ دانی کهّ در حقیقت‪ ،‬با او چهّ میکنند! محمود گفت‪ :‬لشکر خود را کهّ هرچهّ خواهید کهّ‬
‫میگویید از من و از مملکت من‪ ،‬گویید؛ اما از ایاز‪ ،‬هیچ مگویید! ایاز را بمن بگذارید‪ .‬در‬
‫آن حالت هرچهّ از محمود گفتندی‪ ،‬خلعَت یافتندی؛ و هرچهّ از ایاز گفتندی‪ ،‬غیرت محمود‬
‫دمار از وجودشان برآوردی‪.‬‬
‫دریغا چهّ میگویم! اگر چنانکهّ دانستهای کهّ مجنون لیلی را چهّ بود و لیلی مجنون را چهّ و‬
‫محمود ایاز را چهّ بود و ایاز محمود را چهّ در دنیا پس‪ ،‬ممکن باشد کهّ بدانی کهّ محمد مر‬
‫خدا را چهّ بود و چیست‪ ،‬و احد مر احمد را چهّ بوده است و چیست‪.‬‬
‫پس احد را باحمد سریست کهّ مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬با آن سلر همچون ایاز با محمود‪ .‬آن‬
‫ض‬
‫ق ت‬ ‫ضسعَنا ع تن سکت وبسزترکت ایلذی أ تن س ت‬ ‫ذنب میدید و در این ذنب مستغفر میبود‪ .‬دریغا »وت وت ت‬
‫ت‬
‫ظهترک« این ذنب را بیان میکند‪ ،‬و از این ذنب کمال و رفعَت یافتهّ است‪» .‬وتترفتسعَنا لکت‬ ‫ت‬
‫فعد العَبد ت ب بذ تن سببهّ«‪ .‬دریغا‬ ‫هّ ل تتین ت‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫ک« این ذنب‪ ،‬سود و نفع آمد؛ و مزید راه کهّ »إ ب ی‬ ‫ذ بک ستر ت‬
‫ل« بیان میکند کهّ محمود با ایاز میگوید کهّ »ا توستلم ت دذ سن بدبوا‬ ‫سری ب بعَتسبده ل تی س ا‬ ‫ت‬ ‫ن ال ی‬
‫ذی أ س‬ ‫سسبحا ت‬‫» د‬
‫ة«‬ ‫م الجن ی ت‬ ‫خل تهد د‬‫هّ ل تدهم وی تد س ب‬ ‫فدر الل ل د‬ ‫ن فيستغفرون فتی تغس ب‬ ‫قوما ض ی دذ سبنبو ت‬ ‫م وتتلجاتء الل ل د‬
‫هّ ب ب ت‬ ‫ب الل ل د‬
‫هّ ب بک د س‬ ‫الذ تهت ت‬
‫میگوید‪ :‬اگر این گناهکاران نبودندی‪ ،‬گناهکاران دیگر بایستندی تا این ذنب بر جای‬

‫‪59‬‬
 ‫داشتندی‪ .‬ترک این گناه‪ ،‬کفر باشد؛ و فرمان این گناه‪ ،‬طاعت‪.‬‬
‫دریغا در این جنت قدس کهّ گفتم‪ ،‬یک ماه این بیچاره را بداشتند چنانکهّ خلق پنداشتند کهّ‬
‫مراموت حاصل شده است‪ .‬پس باکراهی تماما‪ ،‬مرا بمقامی فرستادند کهّ مدتی دیگر در‬
‫آن مقاما بودما؛ در این مقاما دوما‪ ،‬ذنبی از من در وجودآمد کهّ عقوبت آن گناه‪ ،‬روزگاری‬
‫چند بینی کهّ من از بهر این ذنب کشتهّ شوما‪ .‬چهّ گویی آنکس کهّ عاشق را مانع باشد از‬
‫رسیدن بمعَشوق‪ ،‬ببین کهّ چهّ بل آید او را!!! در این معَنی این بیچاره را دردی افتاده‬
‫است با او کهّ نمیدانم کهّ هرگز درمان یابد یا نهّ؟! هرگز دیدهای کهّ کسی دو معَشوق‬
‫دارد‪ ،‬و با این همهّ خود را نگاه باید داشت کهّ اگر با معَشوقی بود آن دیگر خونش بریزد و‬
‫اگر با دیگری همچنین؟‬
‫دریغا مگر هرگز عاشق خدا و مصطفی نبودهای‪ ،‬و آنگاه در این میانهّ ابلیس ترا وسوسهّ‬
‫نکرده است‪ ،‬و از دست او این بیتها نگفتهای؟!‬
‫در قهر دو چشم شوخت آواره شدیم‬ ‫در مکسر سسر زلسف تسو بیچساره شسدیم‬
‫ما نیز کنون بطبسسع غسسم خسسواره شسسدیم‬ ‫از ناپسساکی بطبسسع خسسون خسسواره شسسدیم‬

‫اگر این درد را درمان‪ ،‬او باشد چهّ گویی درمان یابد یا نهّ؟ هرکهّ را در عالم ابلیس رنجور‬
‫و نیم کشتهّ کنند‪ ،‬در عالم محمد او را بشفا حاصل آرند‪ ،‬زیرا کهّ کفر‪ ،‬رقم فنا دارد؛ و‬
‫ایمان‪ ،‬رقم بقا؛ تا فنا نباشد‪ ،‬بقا نیابد‪ .‬هر چند کهّ فنا در این راه بیشتر؛ بقا در این راه‬
‫کامل تر‪ .‬از فنا و بقا این بیتها بیان میکند‪:‬‬
‫مجسساور باشسسد‬‫ایسسن جسسان و دلسسم درو د‬ ‫گر خال و خد و چشم تسسو کسسافر باشسسد‬
‫مسسسا را صسسسنما لسسسب تسسسو داور باشسسسد‬ ‫شرطی کسسن اگسسر زلسسف تسسو بیسسداد کنسسد‬

‫ن‬
‫صو ت‬‫خل ب د‬
‫م س‬ ‫ای دوست مقامی هست کهّ تا سالک در آن مقاما باشد در خطر باشد کهّ »أل د‬
‫عظیم« این معَنی باشد؛ آن را مقاما هوا و آرزو توان خواند‪ .‬نهّ با تو گفتم کهّ‬ ‫خط ترض ت‬ ‫علی ت‬ ‫ت‬
‫هوای جان‪ ،‬نفس است؟ تا از این عالم هوا رخت بیخودی و بی آرزویی بصحرای الهی‬
‫عن التهوی«‪.‬‬ ‫س ت‬ ‫ف ت‬ ‫ما ترکبهّ و ن تتهی الن ی س‬
‫ف مقا ت‬
‫ن خا ت‬
‫م س‬
‫ما ت‬
‫نیاری‪ ،‬از خوف نجات نتوانی یافت »وا ل‬
‫گفت‪ :‬هر کهّ قدما از عالم هوا بدرنهاد؛ قدما در بهشت نهاد؛ پس در این بهشت جز خدا‬
‫هّ«‪.‬‬‫سوی الل ل ب‬ ‫حد د ب‬ ‫جن یةب أ ت‬
‫دیگر کس نباشد‪ .‬شیخ شبلی مگر از اینجا گفت کهّ »ما بفی ال ت‬
‫شیخ سیاوش با ما گفت‪ :‬امشب مصطفی را بخواب دیدما کهّ از در‪ ،‬درآمد و گفت‪ :‬عین‬
‫القضاة ما را بگوی کهّ ما هنوز ساکن سرای سکونت الهی نشدهایم؛ تو یک چندی صبر‬
‫کن؛ و با صبر موافقت کن تا وقت آن آید کهّ همهّ قرب باشد ما را بی بعَد و همهّ وصال‬
‫باشد بی فراق‪ .‬چون این خواب از بهر ما حکایت کرد‪ ،‬صبر این بیچاره از صبر بنالید؛ و‬
‫همگی درگفتن این بیتها مستغرق شدما‪ .‬چون نگاه کردما‪ ،‬مصطفی را دیدما کهّ از در‬
‫درآمد و گفت‪ :‬آنچهّ با شیخ سیاوش گفتهّ بودما شیخ سیاوش در بیداری طاقت نداشت‪،‬‬
‫ازنور مصطفی نصیبی شعَلهّ بزد؛ و از آن نصیب‪ ،‬ذرهای برو آمد؛ در ساعت سوختهّ شد‪.‬‬
‫خلق میپندارند کهّ سحر و شعَبده است‪.‬‬
‫دریغا جایی کهّ مصطفی با محبان خدا جمع آید؛ چون منی و چون توی آنجا طاقت چون‬
‫آرد؟ اکنون آنچهّ این بیچاره را با مصطفی رفت شمهای از آن‪ ،‬از شما دریغ ندادما‪ .‬دریغا‬
‫ن ایلذی ت‬
‫ن‬ ‫ای محبان من هر کهّ مستمع این بیتها آمد‪ ،‬امیدوارما کهّ از آنها باشد کهّ »إ ب ی‬
‫هّ«‪ .‬خلعَتی بهّ از این خواهی کهّ در محفل محمد از زبان من این‬ ‫ن الل ل ت‬
‫دیبای بدعَون تکت إ بینما دیبعَایدعَو ت‬
‫بیتها بشنوی؟ اگر روزی گویی‪ :‬خداوندا از آنچهّ آن بیچاره را دادی‪ ،‬نصیبی ما را نیز‬
‫کرامت کن چهّ گویی؟ ما روا داریم چنانکهّ امروز بگفتن از شما دریغ نداشتیم‪ ،‬فردا از‬
‫عمل و حقیقت آن دریغ نداریم‪ ،‬ای دوست عسل بر زبان راندن دیگر بود‪ ،‬و عسل دیدن‬
‫دیگر و عسل خوردن دیگر‪ .‬اکنون این بیتها را گوش دار تا تو نیز حلولی شوی تا باشد کهّ‬
‫آنچهّ با ما خواهند کردن تو را نصیبی بود‪ .‬تو پنداری کهّ قتل در راه خدا بل آمد یا بل باشد؟‬
‫نهّ قتل در راه ما جان آمد‪ .‬چگویی کس دوست ندارد کهّ جانش دهند؟!‬
‫دریغا آن روز کهّ سرور عاشقان و پیشوای عارفان حسین منصور را بر دار کردند‪ ،‬شبلی‬

‫‪60‬‬
 ‫ل الل ل د‬
‫هّ‬ ‫ن؟ قا ت‬‫حبی ت‬
‫م ک‬‫ل ال د‬‫قت د د‬
‫متتی ت ت س‬ ‫گفت‪ :‬آن شب مرا با خدامناجات افتاد‪ ،‬گفتم‪» :‬بإلهی بإلی ت‬
‫ب توماد بی تت د ت‬ ‫ت‬
‫ن«‪ .‬دانی‬ ‫حبی‬
‫د ک ت‬ ‫م‬‫ال‬ ‫ة‬
‫د‬ ‫ی‬
‫بت‬ ‫د‬ ‫جمالی‬ ‫ت ت‬ ‫و‬ ‫لقائی‬ ‫ک؟ قا ت‬
‫ل‪ :‬ب‬ ‫ة‪ .‬دقل د‬
‫ت؛ یاتر ر‬ ‫دی ت‬
‫جد ت ال ل‬
‫نأ ب‬
‫تتعَالی‪ :‬بإلی أ س‬
‫کهّ چهّ میگوید؟ گفت‪ :‬گفتم بار خدایا محبان خود را تا چند کشی؟ گفت‪ :‬چندانکهّ دیت‬
‫یابم‪ .‬گفتم‪ :‬دیت ایشان چهّ میباشد؟ گفت‪ :‬جمال لقای من دیت ایشان باشد‪ .‬ما کلید‬
‫سر اسرار بدو دادیم‪ ،‬او سر ما آشکارا کرد؛ ما بل در راه او نهادیم تا دیگران سر ما نگاه‬
‫دارند‪ .‬ای دوست هان سر چهّ داری؟ سر آن داری کهّ سر دربازی تا او سر تو شود‪ .‬دریغا‬
‫هر کسی سر این ندارد؛ فردا باشد روزی چند عین القضاة را بینی کهّ این توفیق چون‬
‫یافتهّ باشد کهّ سر خود را فدا کند تا سروری یابد! من خود میدانم کهّ کار چون خواهد‬
‫بود! ای عزیز این بیتها نیز بشنو‪:‬‬
‫کاندر غلطم کسسهّ عاشسسقی تسسو بسسر مسسن‬ ‫چندان نازست ز عشق تو در سر مسسن‬
‫یا در سر این غلط شود این سسسر مسسن‬ ‫یا خیمسسهّ زنسسد وصسسال تسسو بسسر سسسر مسسن‬

‫دریغا این بیتها کهّ گفتم از برای شوق مصطفی میگفتم کهّ وعده کردهاما بگفتن؛ هنوز‬
‫خود نگفتهاما زیرا کهّ سودا مرا چنین بیخود و شیفتهّ میگرداند کهّ نمیدانم کهّ چهّ میگویم!‬
‫مرا از سر سخن یکبارگی میبرد و بعَاقبت هنوز من قایمتر میآیم! او با من کشتی میگیرد‬
‫تا خود کداما از ما دوافتاده شود؛ اما این همهّ دانم کهّ من افتاده شوما کهّ چون من بسیار‬
‫افتادهاند! سودایی و عاشقی نماند‪ .‬سودا و عشق باقی باشد‪ .‬اکنون گوش دار این بیتها‪،‬‬
‫و بجان بشنو کهّ بسیار فتوح از آن یابی‪:‬‬
‫ملت کفر و مسلمانی بهم درهم زنیم‬ ‫کی بسسود جانسسا کسسهّ آتسسش انسسدرین عسسالم‬
‫ۀ جسسان را بسسرون از کسسون و کسسان‬ ‫ۀ‬ ‫سس‬
‫م‬ ‫خی‬ ‫زنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬
‫محکسسسسسسسسسسسسسسسسسسم زنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬ ‫و آنگهسسی از جنسست و فسسردوس و دوزخ‬
‫کم زنی را پیشهّ سازیم کم زنی و کم‬ ‫بگسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسذریم‬
‫زنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬ ‫پس نشینیم با تو و با تو همی شسسربت‬
‫وین غمان عشق را از بی غمی برغم‬ ‫خسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسوریم‬
‫زنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬ ‫پس دل و جان را فدای روی و حسسسن‬
‫پسسای همسست بسسر دو عسسالم نیسسز و بسسرآدما‬ ‫تسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسو کنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬
‫زنیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسم‬ ‫وز وجود وصسسل تسسو مسسا فسسرد و یکتسسایی‬
‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسویم‬

‫ای دوست نگر کهّ مصطفی عذر مستان دیوانهّ چگونهّ بازخواستهّ است آنجا کهّ گفت‪:‬‬
‫من سدهم« گفت‪ :‬آنچهّ از عشاق در وجود آید بر ایشان‬ ‫صد ددر ب‬‫شاقت ببما ی ت س‬ ‫خذ د العَد ل‬ ‫هّ لدیؤا ب‬ ‫ن الل ل ت‬‫»إ ب ی‬
‫نگیرند؛ زیرا کهّ هر کهّ چیزی گوید یا کند و با خود باشد‪ ،‬باختیار خود کند؛ اماعشق بی‬
‫اختیار باشد‪ .‬آنچهّ عاشق کند‪ ،‬بی مراد او دروجود آید و بی اختیار او صادر شود‪.‬‬
‫دریغا چهّ گویی هرگز خواندهای کهّ چون دوزخیان از دوزخ بدر آیند آتش‪ ،‬ایشان را پاک‬
‫کرده باشد‪ ،‬و چون در بهشت شوند هیچ مؤاخذ نباشند‪ ،‬و قلم تکلیف گرد ایشان نگردد؟‬
‫این خود بهشت عموما باشد‪ .‬دریغا چهّ میشنوی! اما آتش دوزخ محبان دانی کهّ چیست؟‬
‫شقد‬ ‫ندانی! آتش دوزخ محبان عشق خدا باشد مگر از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬العَب س‬
‫ب الل لهّب الک سب تدر« گفت کهّ عذاب اکبر‪ ،‬عشق خداباشد‪ .‬مگر کهّ شبلی از اینجا گفت‪:‬‬ ‫عذا د‬ ‫ت‬
‫ب«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫حبو ب‬ ‫م س‬
‫سوی ال ت‬ ‫ت ما ب‬ ‫حترق س‬ ‫ب فأ س‬ ‫قلو ب‬ ‫»ألعَبشقد نارر فی ال د‬
‫ب‬
‫ب‬ ‫عَذا‬ ‫ال‬ ‫ن‬
‫ید ب ت ت‬ ‫م‬ ‫هم‬ ‫ن‬‫ت‬ ‫ق‬ ‫نذی‬ ‫ت‬
‫ت د‬ ‫ل‬ ‫و‬‫»‬ ‫آیت‬ ‫بشناسی‬ ‫را‬ ‫اکبر‬ ‫عذاب‬ ‫و‬ ‫بدانی‬ ‫را‬ ‫دوزخ‬ ‫کهّ‬ ‫دریغا اگر خواهی‬
‫ت‬
‫ب الک ستبر« گوش باید داشت‪ .‬عذاب اکبر کافران را باشد کهّ او خود را‬ ‫ن ال ستعَذا ب‬
‫دو ت‬ ‫دنی د‬ ‫ال ت س‬
‫ة« دل ایشان‬ ‫موقتد تة د اللتی ت تط تل بعد ع تتلی ال تفسئ بد ت ب‬‫بدیشان نماید؛ آنگاه آتش شوق »نادر الل لهّب ال د‬
‫افکند‪ .‬پس ازآن از ایشان‪ ،‬محتجب شود‪ ،‬و ایشان محجوب بمانند‪ ،‬این دوزخ باشد‪» .‬ک تیل‬
‫جودبون« این دوزخ را گواهی میدهد‪.‬‬ ‫ح د‬ ‫م س‬‫مئ بذ ض ل ت ت‬ ‫ن ترب کبهم تیؤ ت‬ ‫إ بن یدهم ع ت س‬
‫ل‪ :‬مابلی‬ ‫قد ت الط یی ستر تفقا ت‬ ‫ف ی‬
‫دریغا ندانی کهّ سلیمان چرا گفت مر هدهد را وعدۀ ۀ عذاب »وتت ت ت‬
‫ت‬
‫عذابا ا شدیداا«! شیخ ما گفتی‪» :‬لب سل بی تتنهّ‬
‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫ن‪ .‬تلع تذ کب تن ت د‬
‫هّ ت‬ ‫ن الغابئبی ت‬ ‫م ت‬ ‫ن ب‬ ‫ما کا ت‬ ‫لأری ال سهدد سهدد ت أ س‬

‫‪61‬‬
 ‫ة«‪ .‬هرگز دیدهای کهّ هدهد جان تو یک لحظهّ از‬ ‫مشاهتد ت ب‬ ‫ق من ال د‬ ‫ب‬ ‫فرا‬
‫هّ ببال ب‬ ‫م تل تذ سب ت ت‬
‫حن ی د‬ ‫شق ث د ی‬ ‫بالعَب س‬
‫هّ عذابا ا‬ ‫د‬
‫حضرت ربوبیت‪ ،‬خالی بوده باشد تا غیرت الهیت با تو این آیت بگوید کهّ »تلع تذ کب تن ت د‬
‫شدیداا«؟ دریغا باش تا مسلمان شوی؛ آنگاه بدانی کهّ غیرت چهّ باشد‪ .‬مصطفی را بین‬
‫سهّ«‪.‬‬ ‫ف ب‬ ‫علی ن ت س‬ ‫م ت‬ ‫سل ب د‬‫م س‬ ‫سل بم ب فتل سی تغترب ال د‬ ‫م س‬‫هّ ل تتیغادر ل بل س د‬
‫ن الل ل ت‬ ‫کهّ از این چون بیان میکند »إ ب ی‬
‫م« با آتش‬ ‫علی إ بسبراهی ت‬ ‫ا‬
‫سلما ت‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫س‬ ‫د‬
‫دریغااین کلمهّ را خواهی شنیدن کهّ »قلنا یانادر کونی ب تسردا وت ت‬
‫دل ابراهیم‪ ،‬این خطاب کردند؛ و اگر نهّ این خطاب کردندی آتش دل ابراهیم شعَلهای‬
‫بزدی کهّ هرگز در دنیا کس >چنان< ذرهای آتش ندیدی! مگر آن بزرگ از اینجا گفت‪:‬‬
‫بار خدایا مرا یک لحظهّ با دوزخ گذار تا بیگانگان از آتش دل ما بیکبارگی نجاة یابند‪ .‬اگر‬
‫ذرهای از آتش دل مشتاقان بر آتش دوزخ آید‪ ،‬چنانکهّ کافران را عذاب باشد از دوزخ‪،‬‬
‫فأ تل تتهبی« از اینجا‬ ‫ن دنوترکت ا تط س ت‬ ‫ن فتإ ب ی‬
‫م د‬ ‫مؤ س ب‬
‫جسز یا د‬ ‫دوزخ نیز عذاب یابد از آتش دل ایشان‪ » :‬د‬
‫گفت‪ ،‬دانم کهّ ترا در خاطر آید کهّ شیخ ما را چون حالتی رسد و روی نماید‪ ،‬در حوض پر‬
‫از آب نشیند؛ چون دست در آنجا میبرند از گرمی آب‪ ،‬دست سوختهّ میشود‪.‬‬
‫دریغا این آتش‪ ،‬هنوز مریدان را باشد؛ آتش دل پیران منتهی را کس نشان نتواند داد‪.‬‬
‫باش تا بمقامی رسی کهّ آتشی دهند ترا کهّ جگر حقیقت تو از حرارت آن آتش سوختهّ‬
‫ۀ خانهّ پر از بوی جگر‬ ‫ۀ ابوبکر شدما؛ هم ۀ‬ ‫شود‪ .‬از عمر خطاب بشنو کهّ گفت‪ :‬در خان ۀ‬
‫سوختهّ دیدما‪ .‬پیش مصطفی شدما‪ ،‬و این حالت با او گفتم؛ گفت‪ :‬ای عمر دست از این‬
‫بدار کهّ این مقاما‪ ،‬هر کس راندهند؛عمر گفت‪ :‬در همهّ عمر من‪ ،‬مرا یک ساعت آرزو‬
‫میباشد کهّ جگر سوختهّ مرا نیز دهند و مرا میسر نشد؛ اما نمیدانم کهّ در آن عالم خواهند‬
‫ن زبد سبنی تتحریراا«‬ ‫متتحییری ت‬ ‫ل ال د‬ ‫دلی س ت‬‫داد یا نهّ؟ دریغا ابوبکر با این جگر سوختهّ هنوز میگفت‪» :‬یا ت‬
‫مگر اماما ابواسحق اسفراینی از اینجا گفت کهّ وقت نزع با او گفتند‪ :‬ترا چهّ چیز آرزو‬
‫ة« گفت‪ :‬پارهای جگر سوختهاما آرزو میکند‪.‬‬ ‫شوبی ی ض‬ ‫ة ک تب بد ض ت‬
‫م س‬ ‫شتتهی قبط سعَت ت‬ ‫میکند؟ گفت‪» :‬أ س‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ک‬
‫جل«! گفت‪:‬‬ ‫مسر ت‬ ‫صلی و فی قتلب بهّب أزیرز کأزیزب ال ب‬ ‫ن ید ت‬ ‫دریغا از جوش دیگ دل مصطفی کهّ »کا ت‬
‫جوش دل مصطفی از مسافت یک میل شنیدندی؛ باش تا بدانی کهّ این جوش کهّ شنید‪،‬‬
‫ب کد ی‬
‫ل‬ ‫ح ر‬ ‫هّ ی د ب‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫ابوبکر صفتی شنیده باشد‪ ،‬اما باش تا این حدیث با تو غمزه بزند کهّ »إ ب ی‬
‫ن«‪ ،‬دانی کهّ چون این حزن ترا قبول کند چهّ گویی؟ این بیتها گویی‪:‬‬ ‫حزی ب‬ ‫ب ت‬ ‫قتل س ب‬
‫جان در طلب وصسسل تسسو بیسسرون شسسده‬ ‫از عشق تو ای صنم دلسسم خسسون شسسده‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫جسسان ودل مسسن عاشسسق مجنسسون شسسده‬ ‫لیلسی شسدهای مسرا تسو ای شساهد بست‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ای دوست دانی کهّ این حزن از چهّ باشد؟ مگر از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬همهّ‬
‫ۀ پیران در مقاما تمنای مریدان باشند زیرا کهّ‬ ‫مریدان در آرزوی مقاما پیران باشند‪ ،‬و جمل ۀ‬
‫پیران از خود بیرون آمده باشند‪ .‬آنکس کهّ با خود باشد حظ و لذت چون یابد؟ مگر آن‬
‫بزرگ از اینجا گفت کهّ همهّ در عالم در آرزوی آنند کهّ یک لحظهّ ایشان را از خود‬
‫بستانند‪ ،‬و من در آرزوی آنم تا مرا یک لحظهّ بمن دهند و مریدان با خود باشند و آنکهّ با‬
‫خود باشد از یگانگی و بیخودی او را نصیبی نباشد‪.‬‬
‫دریغا من خود کداما و تو کهّ؟! این سخن در حقیقت خود نمیگنجد‪ ،‬در عالم شریعَت کجا‬
‫گنجد؟! تو هنوز جمال شریعَت ندیدهای‪ ،‬جمال حقیقت کی بینی؟! و اگر خواهی کهّ این‬
‫را مثِال گویم گوش دار‪ :‬پروانهّ کهّ عاشق آتش است او را هیچ حظی نیست از آتش تا‬
‫دور است مگر از نور او؛ و چون خود را بر آتش زند بی خود شود و از او هیچ پروانگی‬
‫بنماند و جملهّ آتش شود‪ .‬چهّ گویی آتش از آتش هیچ بهره برگیرد؟ و چون کهّ آتش‬
‫نباشدپروانهّ غیر آتش باشد‪ ،‬چهّ بهره یابد از آتش؟ این سخن نهّ در خور تو باشد تو همهّ‬
‫روز میگویی‪:‬‬
‫ۀ دل‬ ‫ۀ‬ ‫پیمانسسس‬ ‫فسسسراق‬ ‫غسسسم‬ ‫بشکسسسست‬ ‫دل‬ ‫ۀ‬
‫ۀ‬ ‫سس‬
‫ن‬ ‫خا‬ ‫سسنم‬
‫ص‬ ‫ای‬ ‫سسوخت‬
‫س‬ ‫عشق تو ب‬
‫ۀ دل‬ ‫زیسسرا کسسهّ ز مسسن جداسسست دردانسس ۀ‬ ‫دردانسسهّ ز دیسسده ز آن روان کردسسستم‬

‫‪62‬‬
 ‫ۀ کمترین مورچهّ بشکافی‪ ،‬چندانی حزن‬ ‫دریغا مگر آن بزرگ از اینجا گفت کهّ اگر سین ۀ‬
‫ۀ او بدرآید کهّ جهانی را پرگرداند‪ .‬شیخ ما گفت‪ :‬شیخ عبدالللهّ انصاری‬ ‫عشق خدا از سین ۀ‬
‫در مناجات این کلمات بسیار گفتی‪ :‬خداوندا ما باخودیم و خودی ما در خور تو نیست‪،‬و تو‬
‫م بال تسولیاء« این باشد‪،‬‬ ‫ت‬ ‫موک ل ر‬ ‫ت‬
‫ل ببالن سببیابء ث د ی‬ ‫بی مایی و بی مایی ما درخور ما نیست‪» .‬ألتبلدء د‬
‫یعَنی کهّ تو با بلیی و بل در خور ما نیست و ما با هواییم و هوا درخور تو نیست‪ .‬اما هرچهّ‬
‫بر تن آید آن عذاب باشد‪ ،‬و هرچهّ بر دل آید آن بل باشد‪.‬‬
‫دریغا تو پنداری کهّ بل هر کس را دهند؟! تو از بل چهّ خبر داری؟ باش تا جای رسی کهّ‬
‫بلی خدا را بجان بخری‪.‬مگر شبلی از اینجا گفت‪ :‬بار خدایا همهّ کس ترا از بهر لطف و‬
‫ق« با تو‬ ‫ح ل‬ ‫ت ال ت‬ ‫ج ت‬
‫ذبا ب‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬
‫ة ب‬ ‫جذ سب ت ر‬‫راحت میجویند و من ترا از بهر بل میجویم‪ .‬باش تا » ت‬
‫ب‬
‫جکر د‬‫هّ ی د ت‬ ‫ل‬
‫ن الل ت‬ ‫کیمیاگری بکند؛ آنگاه بدانی کهّ بل چهّ باشد!مگر مصطفی از اینجا گفت‪» :‬إ ی‬
‫ب بباللنابر« میگوید‪ :‬همچنانکهّ زر را آزمایش کنند‬ ‫حد دک د س‬
‫م الذ یهت ت‬ ‫بأ ت‬‫جکر د‬
‫کما ی د ت‬‫ن ببالتبلبء ت‬
‫منی ت‬‫مؤ س ب‬‫ال د‬
‫ۀ آتش‪ ،‬مؤمن را همچنین آزمایش کنند بهّ بل‪ .‬باید کهّ مؤمن چندان بل کشد کهّ عین‬ ‫ببوت ۀ‬
‫ة‬ ‫د‬
‫خلوا قتسری ت ا‬ ‫ملوکت بإذا د ت ت‬ ‫ن ال د‬ ‫بل شود و بل عین او شود؛ آنگاه از بل بیخبر ماند‪ .‬دریغا »إ ی‬
‫ت‬
‫دوها« این معَنی باشد‪ .‬جماعتی کهّ عذاب را بل خوانند یا بل دانند‪ ،‬این میگویند کهّ‬ ‫س د‬ ‫أفس ت‬
‫ای بیچاره بل‪ ،‬نشان ول دارد و قربت با وی سرایت دارد و عذاب بعَد است‪ .‬از بعَد تا‬
‫قرب ببین کهّ چند مسافت دارد! این بیتها بشنو‪:‬‬
‫تسسسسسسا ورا نسسسسسساما ز اولیسسسسسسا نکنیسسسسسسم‬ ‫مسسسسا بل بسسسسر کسسسسسی قضسسسسا نکنیسسسسم‬
‫مسسسا بهسسسر خسسسس گهسسسر عطسسسا نکنیسسسم‬ ‫ۀ ماسسسسست‬ ‫ایسسسسن بل گسسسسوهر خزانسسسس ۀ‬

‫من ل ت س‬
‫م ی تتتلذ یذ س‬ ‫ق ت‬ ‫وی ال سعَب س‬
‫ش ب‬ ‫ق فی د تع س ت‬ ‫دریغا از آن بزرگ نشنودهای کهّ گفت‪» :‬ل تی س ت‬
‫س ببصاد ب ض‬
‫شوقب«‪ .‬هرکهّ جفای معَشوق نکشد‪ ،‬قدر وفای او نداند؛هرکهّ فراق معَشوق‬ ‫معَس د‬
‫ب ال ت‬
‫ضسر ب‬
‫بب ت‬
‫نچشد‪ ،‬لذت وصال او نیابد؛ هرکهّ دشناما معَشوق لطف نداند‪ ،‬از معَشوق دور باشد‪.‬‬
‫معَشوق از بهر ناز باید نهّ از بهر راز‪.‬‬
‫کیسسن دوسسست خسسود از بهسسر بل میبایسسد‬ ‫گسسر دوسسست‪ ،‬مسسرا بل فرسسستد شسساید‬

‫ۀ »ب« با‬ ‫دریغا اول حرفی کهّ در لوح محفوظ پیدا آمد‪ ،‬لفظ »محبت« بود؛ پس نقط ۀ‬
‫ۀ »نون« متصل شد‪ ،‬یعَنی »محنت« شد‪ .‬مگر آن بزرگ از اینجا گفت کهّ در هر‬ ‫نقط ۀ‬
‫لطفی‪ ،‬هزار قهر تعَبیهّ کردهاند؛ و در هر راحتی‪ ،‬هزار شربت بزهر آمیختهاند‪.‬‬
‫ای عزیز او چندان عربده کند با بندگان خود کهّ بیم آن باشد کهّ دوستان او پست و نیست‬
‫صب بدروا وت صاب بدروا‬ ‫مدنوا ا س‬ ‫نآ ت‬ ‫شوند؛ و با این همهّ‪ ،‬جز این خطاب نباشد کهّ »یا أریها ایلذی ت‬
‫ن« این صبر آنگاه توان کردن کهّ صابر‪ ،‬تخلق یابد‬ ‫حو ت‬ ‫فل ب د‬‫کم ت د س‬ ‫هّ ل تعَتل ی د‬ ‫قوا الل ل ت‬ ‫طوا وات ی د‬ ‫توراب د‬
‫صدبور«‪ .‬مگر این کلمهّ نشنیدهای کهّ او داود‬ ‫بصفت صبر خدا کهّ یک ناما او اینست کهّ »ال ی‬
‫صدبوبر«؟ دریغا از صبر و صبور چهّ توان گفتن!‬ ‫ی ال ی‬‫ن أخلقب ت‬ ‫م س‬‫ن ب‬ ‫خلبقی وتإ ب ی‬ ‫خل یقس ب تا ت س‬‫را گفت‪» :‬ت ت ت‬
‫ت‬
‫حک سم ب ترب کک فإ بن یک ب بأع سی دبننا« بیان این همهّ کرده است‪.‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫صب بسر ل ب د‬‫»وا س‬
‫ای دوست دانی کهّ شکر این مقاما چهّ باشد؟ سالک چون بینای این خلعَت شود‪ ،‬چندانی‬
‫ة الل لهّب‬‫م ت‬ ‫دوا ن بعَس ت‬ ‫ن ت تعَد ر‬
‫شکر بر خود واجب بیند کهّ خود را قاصر داند از شکر این نعَمت‪» .‬توإ س‬
‫هّت‬ ‫ی‬
‫مد دل بلهّب الذی ل د‬ ‫ل‬ ‫ح س‬‫صوها« شرح این شکر میکند کهّ چون خود را محو بیند‪ ،‬در میان »أل ت‬ ‫ح د‬ ‫لت د س‬
‫ض« ندا در دهند از عالم الهیت کهّ ما خود‪ ،‬بنیابت تو از تو‬ ‫ت‬
‫ت تومافی الر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫ما فی ال ی‬
‫شکر خود کنیم‪ ،‬و شکر خود را بجای شکر تو محسوب داریم‪ .‬مگر از نامهای او یکی‬
‫هّ« »شکور« او است کهّ‬ ‫س ب‬‫ف ب‬‫هّ ب بن ت س‬
‫س د‬‫ف ت‬ ‫مد ت ن ت س‬
‫ح ت‬
‫»شکور« و یکی »حمید« نخواندهای؟ یعَنی » ت‬
‫ب«! و‬ ‫ب بالیر ت‬ ‫ت الیر ت‬ ‫شک تسر د‬‫ترا شکر کند بنیابت تو‪ .‬دریغا مگر آن بزرگ از اینجا گفت کهّ » ت‬
‫ت ترکبی ب بیربی« او را روی‬ ‫توقدر این کلمهّ چهّ دانی! قدر این کلمهّ کسی داند کهّ »ع تترفس د‬
‫نموده باشد‪ .‬از عالم غیب‪ ،‬با دوستی از دوستان خود گفتند‪ :‬از تو بحقیقت شاکر اوست؛‬
‫ش د‬
‫کودر«‪.‬‬ ‫سهّب فتهدوت ال ت‬ ‫ف ب‬ ‫سهّ ب بن ت س‬ ‫ف ت‬ ‫ب نت س‬ ‫شک تتر الیر د‬ ‫پس » ت‬
‫این شکر روح باشد؛ شکر قالب را عبارت این باشد کهّ مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬میگوید‪» :‬بإذا‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ض وت باذا‬ ‫ت توالسر ت‬ ‫سموا ب‬ ‫متل دنودره د ال ی‬ ‫ض وتبإذا قاتلها ثابنیا ا ت‬ ‫متل دنودره د السر ت‬ ‫حمد د ل بل لهّب ت‬ ‫قال العَتب سد د أل س ت‬

‫‪63‬‬
 ‫ض«‪ .‬از شکر زبان و قالب‪ ،‬آسمان و زمین پر از‬ ‫ب‬ ‫سمابء توال تسر‬ ‫ن ال ی‬ ‫متل دنودره د ماب تی س ت‬
‫ت‬
‫قاتلها ثابلثِا ا ت‬
‫هّ«‬ ‫ض جمیعَا ا ب‬ ‫ت‬ ‫نور شود‪ .‬این شکر نعَمت »توخل تقت ل ت د‬
‫من س د‬ ‫ت توما فی الر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫کم مابفی ال ی‬
‫باشد‪.‬‬
‫دانی کهّ این همهّ سالک را کی روی نماید؟ آنگاه روی نماید کهّ بدان مقاما رسد کهّ حلج‬
‫ب‬ ‫ح ع تل تی سهّب با ت‬ ‫م فتت ت ت‬ ‫ذکر‪ .‬ث د ی‬ ‫ب ال ک‬ ‫علی سهّب با ت‬‫ح ت‬ ‫عباد ب فتت ت ت‬ ‫ن ب‬ ‫م س‬ ‫ی ع تسبدا ا ب‬ ‫ن دیوال ب ت‬ ‫هّ أ س‬ ‫گفتهّ است‪» :‬بإذا أراد ت الل ل د‬
‫ت‬ ‫قرب‪ ،‬ث د ت‬
‫خل ت د‬
‫هّ‬ ‫م أد س ت‬ ‫ة‪ ،‬ث د ی‬ ‫مشاهتد ت ب‬ ‫ب فتتیراه د ببال د‬ ‫ج ت‬‫ح د‬ ‫هّ ال د‬ ‫م ترفتعت ع تن س د‬ ‫د‪ ،‬ث د ی‬ ‫ی اللتوحی ب‬ ‫س ک‬ ‫کر ب‬ ‫علی د‬ ‫هّ ت‬‫س د‬‫جل ت ت‬ ‫مأ س‬ ‫ی‬ ‫ال د س ب‬
‫ی‬‫ق ت‬ ‫صدره د ع تتلی الجمال ب ت ب‬ ‫جمال‪ ،‬تفإذا وتقتعت ب ت ت‬ ‫کبریاء توال ت‬ ‫هّ برداتء ال ب‬ ‫ف ع تن س د‬ ‫ش ت‬ ‫م کت ت‬ ‫ة‪ ،‬ث د ی‬ ‫فردانی ی ب‬ ‫داتر ال ت‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫هّ وت تتعَالی وتب تربید ب‬ ‫سسبحان ت د‬‫فظهّ د‬ ‫ح س‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫حین تئ بذ ض صاتر العَتب سد د فابنیا توبالحقک بابقیا‪ ،‬فتوتقتعت فی ب‬ ‫و‪ ،‬فت ب‬ ‫ببلهد ت‬
‫ۀ‬
‫هّ«‪ .‬هرگز ندانی کهّ چهّ میگویم! باش تا رسی و بینی‪ .‬تو هنوز در خان ۀ‬ ‫س ب‬ ‫ف ب‬ ‫دعاوی ن ت س‬ ‫ت‬
‫بشریت مقیم شدهای و در دست هوا و نفس گرفتاری‪ ،‬این مقاما را چهّ باشی!‬
‫اینجا ترا در خاطر آید کهّ تو نیز‪ ،‬در بشریت مقیم شدهای؛ اگر خواهی کهّ بدانی‪ .‬از‬
‫ناصرالدین بازپرس‪ .‬وقت بودی کهّ درآمدی با جماعت محبان؛ و دراین حالت کهّ مرا‬
‫بودی‪ ،‬وقت بودی کهّ مرا با خود ندادندی؛ مرا از چشم ایشان بپوشانیدندی‪ ،‬درآمدندی‪ ،‬و‬
‫مرا ندیدندی‪ .‬و وقت بودی در این مقاما یک ماه بماندمی چنانکهّ هیچکس مرا درنیافتی‪.‬‬
‫هّ‬
‫شب ک ت‬ ‫ن د‬ ‫صل تدبوه د تولک ب س‬ ‫ما قتتتلوده د وما ت‬ ‫باش تا این آیت ترا روی نماید کهّ در حق عیسی گفت‪» :‬وت ت‬
‫هّ«‬ ‫ی‬
‫د ب س ب‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫هّ‬ ‫عَ‬
‫ت ت ت د‬‫ت‬ ‫ف‬‫ر‬ ‫ل‬‫س‬ ‫ب‬ ‫»‬ ‫را‪.‬‬ ‫او‬ ‫ل تدهم«‪ .‬این همهّ بچهّ یافت؟ بدان یافت کهّ رفعَت داده بودند‬
‫این معَنی باشد‪.‬‬
‫ل‬
‫دریغا نمییارما گفتن کهّ عالمها زیر و زبر شود! سهل بن عبداللهّ بهّ بین کهّ چهّ میگوید‪:‬‬
‫مصطفی بقالب در کسوت بشریت بر طریق تشبهّ و تمثِل بخلق نمود اگر نهّ قلب او نور‬
‫ن«‪ .‬پس اگر او نور‬ ‫مبی ر‬ ‫ب د‬ ‫کتا ر‬ ‫ن الل لهّب دنورر وت ب‬ ‫م ت‬ ‫م ب‬ ‫دجاتء ک د س‬ ‫بود‪ ،‬نور با قالب چهّ نسبت دارد؟ »قت س‬
‫صدرون« خود بیان با خودنداشتی؛ و‬ ‫هم لی دب س ب‬ ‫ن إ بل تی سکت وت د‬ ‫ظربوو ت‬ ‫هم ی تن س د‬ ‫نبودی‪ ،‬و قالب بودی »وتتترا د‬
‫ن‬‫اگر قالب داشتی چنانکهّ از آن من و تو باشد چرا سایهّ نداشتی چنانکهّ ما داریم »کا ت‬
‫هّ«؟ ای دوست دانی کهّ چرا او را سایهّ نبود؟ هرگز آفتاب را سایهّ دیدی؟‬ ‫ل لت د‬ ‫مشی تولظ ب ی‬ ‫یت س‬
‫سایهّ صورت ندارد؛ اما سایهّ حقیقت دارد‪ .‬چون آفتاب عزت از عالم عدما‪ ،‬طلوع گردد‬
‫ۀ حق آمد؛ و‬ ‫منیراا«‪ .‬دانستی کهّ محمد سای ۀ‬ ‫سراجا ا د‬ ‫ۀ او آن آمد کهّ »وت ب‬ ‫از عالم وجود‪ ،‬سای ۀ‬
‫ۀ‬
‫ۀ آفتاب محمد چهّ آمد؟ دریغا مگر کهّ نور سیاه را بیرون از نقط ۀ‬ ‫هرگز دانستهای کهّ سای ۀ‬
‫ۀمحمد چهّ باشد؟ ابوالحسن بستی همین گوید‪:‬‬ ‫»ل« ندیدهای تا بدانی کهّ سای ۀ‬
‫وز علسسست و عسسسار برگذشسسستیم آسسسسان‬ ‫دیسسدیم نهسسان گیسستی و اهسسل دو جهسسان‬
‫ز آن نیز گذشسستیم نسسهّ ایسسن مانسسدنهّ آن‬ ‫و آن نسسور سسسیهّ ز ل نقسسط برتسسر دان‬

‫ۀ محمد‪ ،‬دنیا آمد چون‬ ‫این سخن درخور تو نیست؛ درخور تو‪ ،‬آن باشد کهّ بدانی کهّ سای ۀ‬
‫ی‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫سماتء کط ک‬ ‫وی ال ی‬ ‫وما تنط ب‬‫اصل آفتاب غایب شود‪ .‬چگویی؟! سایهّ ماند؟ هرگز نماند »ی ت س‬
‫ب«!‬ ‫ل ل بل سک دت د ب‬‫سج ک‬ ‫ال ک‬
‫دریغا چون قالب با حقیقت شود و رنگ حقیقت گیرد‪ ،‬عبارت از آن انقراض دنیا باشد‪.‬‬
‫چون آفتاب حقیقت با عدما شود؛ انقراض نور تن باشد‪ .‬کافرما اگر من میدانم کهّ چهّ‬
‫میگویم! دریغا چون گوینده نداند کهّ چهّ میگوید‪ ،‬شنونده چهّ میداند کهّ چهّ میشنود! این‬
‫خود رفت‪ .‬اگر قالب مصطفی چنان بودی کهّ از آن من و تو‪ ،‬چرا چشمههای آب از‬
‫انگشت او‪ ،‬روان بودی و از آن ما روان نیست؟ و خیو کهّ افکندی مروارید و لؤلؤ شدی؟‬
‫و اگر یک تنهّ طعَاما نهاده بودندی‪ ،‬بوصول دست او زیادت و چند تنهّ شدی‪،‬و اندهزار کس‬
‫نصیب بیافتندی‪ ،‬و خلق را این عجب آید؟ شیخ ابوعمر علوان‪ ،‬سیزده سال هیچ طعَاما‬
‫نخورد؛ آنکس را کهّ طعَاما بهشت دهند‪ ،‬قالب او را بدین طعَاما چهّ حاجت باشد؟ و اگر‬
‫خورند‪ ،‬از برای موافقت خلق خورند بر طریق کیمیاگری باشد‪ .‬اما مردمان از من‬
‫نمیشنوند‪ ،‬و مرا ساحر میخوانند‪ .‬همچنانکهّ عیسی را معَجزه داده بودند کهّ بنفخهای کهّ‬
‫خل دقد‬‫بکردی از گل‪ ،‬مرغها پدید آمدی؛ و نابینا‪ ،‬بینایی یافتی؛ و مرده‪ ،‬زنده گشتی‪» .‬وتإ بذ س ت ت س‬
‫ص بإ ب س‬
‫ذنی‬ ‫ت‬
‫هّ توالبتر ت‬ ‫م ت‬
‫ت‬
‫ذنی وت دب سربیر الک س ت‬ ‫ن ط تسیرا ا ببإ س‬ ‫خ فیها فتت ت د‬
‫کو د‬ ‫ف د‬ ‫ن ک تهتی سأ تةب الط یی سرب ب بإ ب س‬
‫ذنی فتت تن س د‬ ‫ل‬
‫ن الطی ب‬ ‫م ت‬
‫ب‬
‫ذنی« این معَنی باشد‪ .‬همچنین ولی خدا باشد‪ ،‬و کرامات باشد و این‬ ‫وتی بإ ب س‬‫م س‬ ‫ج ال ت‬ ‫خر ب د‬ ‫توإذ س ت د س‬

‫‪64‬‬
 ‫بیچاره را همچنین میباشد‪.‬‬
‫دریغا مگر کهّ کیمیا ندیدهای کهّ مس را زر خالصُ چگونهّ میگرداند؟ مگر کهّ سهل تستری‬
‫ت‬
‫هّ«‪.‬‬ ‫مت ب ب‬
‫کرا ت‬ ‫ی فی ب‬ ‫هّ ول ب ي‬ ‫هّ« یعَنی »إ بلل وتل ت د‬ ‫مت ب‬
‫هّ تنظیرر فی أ ی‬ ‫ی إ بل ل وتل ت د‬‫من ن تب ب ی‬ ‫از اینجا گفت کهّ »ما ب‬
‫ۀ شهر ما‪ ،‬حاضر‬ ‫دانم کهّ شنیده باشی این حکایت‪ :‬شبی من و پدرما و جماعتی از ائم ۀ‬
‫ۀ مقدما صوفی‪ .‬پس ما رقصُ میکردیم و ابوسعَید ترمذی بیتکی میگفت‪.‬‬ ‫بودیم در خان ۀ‬
‫پدرما در بنگریست‪ ،‬پس گفت‪ :‬خواجهّ اماما احمد غزالی را دیدما کهّ با ما رقصُ میکرد‪ ،‬و‬
‫لباس او چنین و چنان بود‪ .‬و نشان میداد‪ .‬شیخ بوسعَید گفت‪ :‬نمییارما گفت مرگم آرزو‬
‫میکند‪ ،‬من گفتم‪ :‬بمیر ای بوسعَید‪ ،‬در ساعت بیهوش شد وبمرد‪ .‬مفتی وقت دانی خود‬
‫کهّ باشد‪ ،‬گفت‪ :‬چون زنده را مرده میکنی‪ ،‬مرده را نیز زنده کن‪ .‬گفتم‪ :‬مرده کیست؟‬
‫گفت‪ :‬فقیهّ محمود‪ .‬گفتم‪ :‬خداوندا فقیهّ محمود را زنده کن‪ .‬در ساعت زنده شد‪.‬‬
‫کامل الدولة و الدین نبشتهّ بود‪ ،‬گفت کهّ در شهر میگویند کهّ عین القضاة دعوی خدایی‬
‫میکند و بقتل من فتوی میدهند‪ .‬ای دوست اگر از تو فتوی خواهند‪ ،‬تو نیز فتوی میده‪.‬‬
‫عوه د ببها‬ ‫سنی فاد س د‬ ‫همهّ را این وصیت میکنم کهّ فتوی این آیت نویسند‪» :‬ول بل یهّب ا ت‬
‫ح س‬‫لسمادء ال د‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ن«‪ .‬من خود‪ ،‬این قتل بدعا‬ ‫مدلو ت‬ ‫ن ببما کادنوا ی تعَس ت‬
‫جتزوس ت‬ ‫سی د س‬ ‫سمائ بهّب ت‬ ‫ن فی أ س‬ ‫دو ت‬
‫ح د‬ ‫ن ی دل س ب‬‫وتذ تدروا ایلذی ت‬
‫ز«‪ .‬دانم کهّ گویی‪:‬‬ ‫ود؟ »دوما ذل بکت ع تتلی الل لهّب ب بتعَزی ب‬ ‫میخواهم دریغا هنوز دور است! کی ب د ت‬
‫دعاکدامست کهّ در سماع گفتهّ میشود؟ این بیتها بود کهّ منصور حلج نیز پیوستهّ گفتی‪:‬‬
‫ت إسثنیسسن‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫مسسن إ بسثبسسا ب‬ ‫حاشسسایت حاشسسایت ب‬ ‫ن‬‫ما أنسسسسا هسسسسذا فسسسسی إ بل تهتسیسسسس ب‬ ‫تأ س‬ ‫أأسنسسسس ت‬
‫ن‬‫جهتی س ب‬ ‫س بسسسوت س‬ ‫ل ت تل سسسسبی ر‬‫ل ع تل تسسسی الک دسسس ک‬ ‫کسسس ي‬ ‫ة تلسسسسکت فسسسسی لئییسسسستی أتبسسسسدا ا‬ ‫هدوبییسسسس ر‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫ث لأینسسسسی‬ ‫ذات بسسسسی حیسسسس د‬ ‫ن ت‬ ‫قسسسسد س ت تب تی یسسسس ت‬ ‫ف ت‬ ‫ت أری‬ ‫ث کسنسس د‬ ‫حسیسس د‬ ‫ن ذاتسسک ملنسسی ت‬ ‫تفسسأی ت‬
‫ن‬ ‫ما فسسی نسساظ برب العَتی سسس ب‬ ‫قسلب أ س‬ ‫فی ناظ برب ال ت‬ ‫قسسسسود ببنسسسساظ بترتی‬ ‫معَس د‬ ‫جدهسسسسکت ت‬ ‫ن وت س‬‫توأسیسسسس ت‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ن‬ ‫ن الب تی سسسسس ب‬ ‫مسسسس ت‬‫فتسسسساسرفتعس ب بأن یسسسسکت أن ییسسسسی ب‬ ‫ب تی سنسسسسسی وتب تی سن تسسسسسکت أن ییسسسسسی دیزاحمنسسسسسی‬

‫هر کسی معَنی این بیتها نداند‪ ،‬و خود فهم نکند‪ ،‬این معَنی از کجا و فهم و ادراک از کجا؟‬
‫اما با این همهّ اگر میخواهی کهّ شمهای بپارسی گفتهّ شود‪،‬گوش دار‪:‬‬
‫مستم کن و از هسسر دو جهسسانم بسسستان‬ ‫پسسر کسسن قسسدح بسساده و جسسانم بسسستان‬
‫از دست غسسم و سسسود و زیسسانم بسسستان‬ ‫در هشسسیاری غمسسست و سودسسست و‬
‫خسسسود را بنمسسساو زیسسسن و آنسسسم بسسسستان‬ ‫زیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬
‫بسسا کفسسر و باسسسلما بسسدن ناچسسار اسسست‬

‫ط« ای‬ ‫م س‬ ‫ة ت‬ ‫ت‬

‫ش ب‬ ‫ن ال د‬ ‫سنا ب‬‫کأ س‬ ‫سوبی ی د‬ ‫س ت‬‫اینجا ترا در خاطر آید کهّ مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬گفت‪» :‬أللنا د‬
‫ۀ قالبها از جهت خاکیت و بشریت‬ ‫سویسیت دندانهای شانهّ بقالب باشد کهّ جمل ۀ‬ ‫دوست این ت‬
‫ت‬
‫ن‬‫معَاد ب ب‬ ‫ن کت ت‬‫معَاد ب ر‬ ‫س ت‬ ‫یکی باشند؛ اما حقیقتها مختلف باشند‪ .‬مگر نخواندهای کهّ »أللنا د‬
‫معَدن زر‪ ،‬در معَدن سیم نباشد و یا معَدن مس و آهن؛ هر یکی از این‬ ‫ة«؟ ت‬ ‫ض ب‬ ‫ف ی‬
‫ب توال ب‬ ‫الذ یهت ب‬
‫گوهرها معَدنی دارد‪ .‬اکنون بدانکهّ معَدن کافر‪ ،‬چون معَدن مسلمان و مؤمن نبود؛ و‬
‫معَدن قلب‪ ،‬چون معَدن نفس نباشد‪.‬‬
‫ف‬ ‫بأل‬
‫ب ب ب ب‬‫هّ‬ ‫ب‬ ‫ل‬‫س‬ ‫ثِ‬‫م‬ ‫من‬ ‫ب‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫خیر‬
‫ت‬ ‫شیء‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫س ت‬ ‫ی‬‫ت‬ ‫ل‬‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫کهّ‬ ‫اینجا‬ ‫از‬ ‫اگر خواهی تمامتر بشنو از مصطفی‬
‫ن« هیچ چیز از مانند خود بهزار قیمت افزونی ندارد مگر آدمی کهّ مرد باشد کهّ‬ ‫م د‬ ‫مؤ ب‬‫الل ال س د‬
‫فضیلت دارد بر دیگری بهزار درجهّ‪ ،‬و باشد کهّ بهفتاد هزار درجهّ قیمت دارد و باشد کهّ‬
‫ة‬
‫م ر‬
‫بدو جهان قیمت دارد‪ ،‬و باشد کهّ بنجاست خود دارد‪ .‬مگر جنید از اینجا گفت‪» :‬بقی ت‬
‫هّ« چنانکهّ همت باشد‪،‬‬ ‫من س د‬
‫ج ب‬ ‫هّ ماتیخدر د‬ ‫مت د د‬‫قی ت‬ ‫خل د د‬
‫هّ فت ب‬ ‫هّ ما ی دد س ب‬
‫مت د د‬
‫ت هب ت‬ ‫من کان ت س‬
‫مت بهّب وت ت‬
‫در ه ب ی‬‫علی قت ت‬ ‫مسرء ت‬ ‫ال ت‬
‫قیمت باشد و هر کهّ همت او خوردن باشد‪ ،‬قیمت او فارغ شدن از نجاست باشد‪.‬‬
‫دریغا تمهید دهم آغاز باید کرد کهّ مقصود ما خود جملهّ دروست‪ .‬مستمع باش ای‬
‫ۀ آن باشد کهّ اگر نیز این مقاما نداری‪،‬‬ ‫شنونده‪ .‬دانی آخر کهّ چون شنونده باشی‪ ،‬شم ۀ‬
‫چون بشنوی دل و دورنت گواهی دهد بصدق آن! زیرا کهّ اگر در باطن تو مثِل این کلمات‬
‫چیزی نبودی‪ ،‬این سخنها خود در کتاب صادر نشدی؛ و اگر صادر شدی‪ ،‬جلوه گری از آن‬
‫ۀ آن جز ضللت و کفر حاصل نیامدی‪ .‬پس باطن تو این‬ ‫وجهّ کردندی کهّ خود ترا بمطالعَ ۀ‬

‫‪65‬‬
 ‫فذ ت‬
‫ن ت تن س ت‬ ‫حدر قتب س ت‬
‫لأ س‬ ‫فذ ت الب ت س‬‫ت ترلبی ل تن ت ت‬ ‫مدادا ا ل ب ت‬
‫کما ب‬ ‫حر ب‬ ‫ل ل توس کا ت‬
‫ن الب ت س‬ ‫کلمات را قبول کرده بود »قد س‬
‫ة‪.‬‬
‫م د‬ ‫ح ت‬‫ة والیر س‬ ‫دداا«‪ .‬وتببالل لهّب الیتوفیقد توالبعَصم د‬ ‫مثِ سل بهّب ت‬
‫م ت‬ ‫ت ترببی وت ل توس ب‬
‫جئنا ب ب ب‬ ‫ک تبلما د‬
‫تمهید اصل عاشر‬

‫>اصل و حقیقت آسمان و زمین نور محمد ص و ابلیس آمد<‬

‫د‪ .‬ای دوست دین‪ ،‬و طالب‬ ‫هی ب‬ ‫هّ فی هذ بهب اللتما ب‬ ‫صود ب تبیان د د‬ ‫ق د‬ ‫ض ال س ت‬
‫م س‬ ‫ل ع تلی الغتتر ب‬
‫م د ت‬ ‫شت ت ب‬ ‫م س‬ ‫وتهدوت ال د‬
‫سموات‬ ‫هّ دنودر ال ی‬ ‫کلمات حق الیقین بدانکهّ از سؤالت تو جواب خواهیم کردن‪ :‬یکی »الل ل د‬
‫ت‬
‫ن«‪.‬‬ ‫م ب‬‫مؤ ب‬ ‫مرآة ال ب‬ ‫ن ب‬ ‫م د‬ ‫مؤ ب‬ ‫هّ دنوری« و سیم »ا تل س د‬ ‫خل تقت الل ل د‬ ‫ل ما ت‬ ‫ض«‪ .‬و دیگر »أول ت‬ ‫توالر ب‬
‫ت‬
‫ض«‪ .‬دریغا هرگز‬ ‫ت توالسر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫هّ دنودر ال ل‬ ‫جواب اول‪ :‬سؤال آغاز بقرآن شاید کرد کهّ »ألل ل د‬
‫تفسیر این آیت کهّ گفتهّ است‪ ،‬آنگاه کسی را توقع باشد کهّ من نیز بگویم! من در هیچ‬
‫کتاب‪ ،‬تفسیرو بیان این آیت ندیدهاما؛ اما ندانم کهّ تو دیدهای یا نهّ؟ من دیدهاما‪ ،‬اما در‬
‫کتاب«بی حرف و صوت؛ و لکن نمیدانم کهّ چون با حرف و صوت آرما‬ ‫ما ال ب‬ ‫عن سد ته د ا ت ر‬‫کتاب »وت ب‬
‫چگونهّ بود!‬
‫اکنون گوش دار‪ :‬متکلمان و علمای جهل میگویند کهّ خدا را نور نشاید خواند‪ .‬چرا؟ زیرا‬
‫ن«‪ ،‬و محدث باشد‪ ،‬این سخن راست باشد‪ ،‬اما‬ ‫هّ زمان تی س ب‬ ‫ما لتبقاتء ل ت د‬ ‫عباترة ر ع د ل‬ ‫کهّ »الدنودر ب‬
‫آنکس کهّ گویند کهّ نور او‪ ،‬این نور باشد؛ و این صفت غلط باشد‪ ،‬از نامهای او‪ ،‬یکی نور‬
‫است و این نور منور جملهّ نورهاست‪ ،‬دریغا نورها بر اقساما است‪ :‬نور آفتاب و نور‬
‫ماهتابست‪ ،‬نور آتش است ونور گوهر است‪ ،‬نور زر است نور لعَل و پیروزج باشد‪ ،‬و‬
‫نوری دیگر کهّ ناما باشد چنانکهّ نورالدین و یا نور >العَین<‪ .‬آنکس کهّ جز نور آفتاب‬
‫ندیده باشد‪ ،‬چون پیش اوناما و شرح نورهای دیگر گویند؛ قبول نکند و منکر باشد‪.‬‬
‫دریغا حجةالسلما ابوحامد محمد الغزالی‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬چهّ بیان خوب میکند؛ و‬
‫شیادء« یعَنی نور آن‬ ‫ما ت تظ سهتدر ب بهّب ال س‬ ‫عباترة ر ع ت ل‬ ‫شمهای از این نور بیان کرد و گفت‪» :‬ألرنودر ب‬
‫باشد کهّ چیزها بجز از نور نتوان دید‪ ،‬و ظلمت بنور ظاهر شود‪ .‬اگر نور این معَنی دارد‪،‬‬
‫اطلق نور حقیقی خود بر خدا آید‪ ،‬و بر دیگر نورها باسم مجاز افتد‪ .‬همهّ موجودات عالم‬
‫خود معَدوما بودند؛ پس بنور او و قدرت و ارادت او موجود شدند‪ .‬پس چون وجود آسمان‬
‫ت توال تسرض« جز وی نباشد‪ .‬هرگز‬ ‫سموا ب‬ ‫هّ دنودر ال ی‬ ‫و زمین از قدرت و ارادت او باشد‪» ،‬الل ل د‬
‫هیچ ذره را در ظلمت توان دید؟ نهّ‪ ،‬ظهور و کشف ذرات بوجود طلوع آفتاب باشد‪ .‬اگر‬
‫هّ دنودر‬‫طلوع آفتاب نباشد‪ ،‬وجود ذرات نتوان دید و معَدوما نماید‪ .‬اگر طلوع نور »الل ل د‬
‫هم‬ ‫ن ظ ددهورب ب‬ ‫م س‬ ‫ما ب‬ ‫من تبنی آد ت ت‬ ‫خذ ت ترب رکت ب‬ ‫ت توال تسرض« نبودی‪ ،‬وجود ذرات »وتبإذا أ ت ت‬ ‫سموا ب‬ ‫ال ل‬
‫ذ دیریت تدهم« هرگز نبودی‪.‬‬
‫من‬ ‫م ب‬ ‫ش ع تل تی سهب س‬‫م تر ی‬ ‫مة ب ث د ی‬ ‫ن ظ دل س ت‬ ‫م س‬ ‫خل سقت ب‬ ‫خل تقت ال ت‬ ‫هّ ت‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫پس این خبر کهّ مصطفی گفت‪» :‬إ ب ی‬
‫ه« از بهر این معَنی گفت کهّ وجود خلق نعَت ظلمت داشت؛ آن را بنور الهلیت مقرون‬ ‫نورب ب‬
‫کردند تا همهّ وجود ایشان نور باشد‪ ،‬و ظلمت ایشان بنور مبدل شود‪ .‬اینجا بدانی کهّ‬
‫ت‬
‫هّ«‪ .‬سخن معَروف کرخی نیز ترا مصور‬ ‫سوی الل ل ب‬ ‫جن یةب أحد ر ب‬ ‫شبلی چرا میگوید‪» :‬مافی ال ت‬
‫هّ« سخن ابوالعَباس قصاب ترا روی نماید‬ ‫وجود ب إ بل ل الل ل د‬ ‫س فی ال د‬ ‫گردد آنجا کهّ گفت‪» :‬ل تی س ت‬
‫ه«‪ .‬و اینجا بدانی کهّ‬ ‫جود د د‬ ‫ل‬
‫ة إ بل ود د‬ ‫معَسد دتوم ر‬ ‫ت ک دلها ت‬ ‫ی‬ ‫جودا ب‬ ‫مو د‬ ‫ن ال ت‬ ‫ن إ بلل ترلبی وتإ ب ی‬ ‫»ل تی س ت‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫داتری س ب‬‫س فی ال ل‬
‫ه«‪ .‬سخن مصطفی‪-‬‬ ‫م أتر د‬ ‫هّ‪ -‬چرا گوید‪» :‬لأع سب دد د ترب لا ا ل ت س‬ ‫جه ت د‬‫هّ وت س‬ ‫ما الل ل د‬‫علی بن ابیطالب‪ -‬ک تیر ت‬
‫هّ«‪.‬‬ ‫دون بلقاتءالل ل ب‬ ‫من د‬ ‫ن ب‬ ‫مؤم ب‬ ‫ة بلل د‬ ‫ح ت‬‫صلعَم‪ -‬اینجا جلوه گری کند کهّ »لرا ت‬
‫دریغا اگر بگویم کهّ نور چهّ باشد‪ ،‬احتمال نکنی‪ ،‬و عالمها بر هم اوفتد؛ اما رمزی بگویم و‬
‫ت توالرض«‪ ،‬اصل‬ ‫سموا ب‬ ‫ت توالرض«یعَنی أصل »ال ل‬ ‫سموا ب‬ ‫هّ دنودر ال ل‬ ‫دریغ ندارما؛ بشنو‪» :‬تالل ل د‬
‫وجود آسمان و زمین نور او آمد‪ ،‬مگر حسین منصور با تو این سخن را نگفتهّ است کهّ‬
‫هّ وتدنودره د‬ ‫ۀ موجودات بود‪ ،‬یعَنی »الل ل د‬ ‫ۀ جمل ۀ‬ ‫جودات«؟ وجود او مصدر و مای ۀ‬ ‫صد تدر المو د‬ ‫م س‬ ‫»تالل ل د‬
‫هّ ت‬
‫ت‬
‫صد تدر النوابر«‪.‬‬ ‫م س‬
‫ت‬
‫ت والرض«‪ :‬الللهّ‪ ،‬وجود ذات او بود کهّ جوهر عزت‬ ‫ب‬ ‫سموا‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫ر‬ ‫نو‬
‫د د د‬ ‫هّ‬‫ل‬ ‫ل‬‫»ال‬ ‫بشنو‬ ‫نیک‬ ‫دریغا‬
‫ما‬
‫د‬ ‫قو‬‫د‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫»ما‬ ‫کهّ‬ ‫بود‬ ‫آن‬ ‫جوهر‪،‬‬ ‫کهّ‬ ‫ای‬ ‫شنیده‬ ‫آخر‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫عرض‬ ‫کهّ‬ ‫الهیت‬ ‫باشد ونور صفت ذات‬

‫‪66‬‬
 ‫ض«‪ :‬جوهر عبارت از اصل وجود باشد و عرض معَنی قایم بجوهر‪ .‬این جوهر و‬ ‫ب بهّب العَتتر ت‬
‫عرض عالم محسوس نمیگویم‪ ،‬جوهرو عرض حقیقی میگویم‪ .‬اگر فهم توانی کرد! دریغا‬
‫خدا موجود است‪ ،‬پس جوهر باشد‪ ،‬و جوهر بی عرض نباشد؛ وجود الللهّ‪ ،‬جوهر باشد؛‬
‫ونور عرض آن جوهر باشد‪ .‬این حدیث را اندک مشمر؛ از کعَب الحبار بشنو گفت کهّ‬
‫جود ب‬ ‫ت‬ ‫ة الل لهّب ب‬
‫»لفظ ت د‬
‫ن بیان دنورب ود د‬
‫عباترة ر ع ت س‬
‫ض ب‬
‫ت توالر ب‬
‫سموا ب‬
‫ه‪ ،‬تونودر ال ی‬
‫جود ب ب‬
‫ن تبیان ود د‬
‫عباترة ر ع ت س‬
‫مهّ«‪.‬‬ ‫تلوازب ب‬
‫حاصل این سخن‪ ،‬آن باشد کهّ الللهّ‪ ،‬جوهر باشد؛ و نور عرض؛ و جوهر هرگز بی عرض‬
‫نبود‪ ،‬و نباشد‪ .‬پس این سموات و ارض‪ ،‬خود برمز گفتهاما کهّ دو نور او باشد کهّ اصل‬
‫آسمان و زمین؛ و حقیقت ایشان‪ ،‬این دو نور است‪ :‬یکی نور محمد‪ ،‬و یکی نور ابلیس؛ و‬
‫شرح این سموات و ارض خود گفتهّ شود؛ بجایگاها بازیاب‪ .‬پس این نور کهّ عرض جوهر‬
‫الهیت است چیست‪،‬و کداما است؟ انشاءالللهّ برمز یگان یگان گفتهّ شود؛ اما مگر این‬
‫بیتها از خواجهّ احمد حمویهّ نشنیدهای؟ اکنون گوش دار‪:‬‬
‫آن دل کهّ برون ز کون و کسسان منسسزل‬ ‫آن گسسوهر اصسسل را‪ ،‬عسسرض خسسود دل‬
‫ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫پیش از کن و کان چهّ بسسود آن حاصسسل‬ ‫این طرفهّ تراست کین سخن مشسسکل‬
‫ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫هّ دنودر‬ ‫اما از نوعی و عبارتی دیگر کهّ درتوان یافت آنست کهّ شیخ ما گفت‪» :‬ألل ل د‬
‫ض«‪ .‬هرگز ندانستهّ باشی یا بدانی کهّ‬ ‫ب‬ ‫ت توال تسر‬ ‫سموا ب‬ ‫جهبهّب دنودر ال ی‬ ‫ت« یعَنی »نودر وت س‬ ‫سموا ب‬ ‫ال ی‬
‫ض« بر تو‬ ‫والر‬ ‫سماء‬ ‫ال‬ ‫من‬ ‫ر‬
‫س ت ب‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫ر‬ ‫ب‬ ‫د‬‫ی‬ ‫»‬ ‫آیت‬ ‫این‬ ‫کهّ‬ ‫مگر‬ ‫چیست؟‬ ‫ارض‬ ‫و‬ ‫سموات‬ ‫این‬
‫ب‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫د یبد‬
‫ی ل بتلذی فتط تتر‬ ‫جه ت‬ ‫ت وت س‬ ‫جه س د‬ ‫کشف کنند تا امر با تو بگوید کهّ سموات و ارض چهّ باشد‪» .‬وت ی‬
‫ض« بر خلق جلوه میکند‪ ،‬و عذر این جملهّ بخواستهّ است‪ .‬ای دوست اگر‬ ‫ت توالر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫ال ی‬
‫ممکن است کهّ درجهان کسی این آیت را بی آنکهّ دیده باشد حقیقت آن در تواند یافتن‪،‬‬
‫ممکن باشدکهّ تونیز بی آنکهّ بینی و دیده باشی دریابی‪ .‬از خدا بشنو کهّ گفت‪» :‬توما‬
‫هّ«‪ .‬دریغا مگر کهّ‬ ‫معَسربفتت ب ب‬
‫حقی ت‬ ‫هّ ت‬ ‫ه«‪ .‬بیان این میکند‪ .‬ا تیس »ماع تتردفوا الل ل ت‬ ‫هّ حقی قتد سرب ب‬ ‫قتد تدرواالل ل ت‬
‫ن أصاب ببع اللرحمن« ندیدهای؟ این »إصتبعَین« در‬ ‫م س‬ ‫ن ب‬‫صتبعَی ب‬‫نإ س‬ ‫من ب تی س ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫ب ال د‬ ‫هرگز جمال »قتل س د‬
‫ت ب تتیمیبنهّ« گواه این‬ ‫مطوللیا ب‬ ‫ت ت‬ ‫سموا د‬ ‫عالم دیگر‪ ،‬سما و ارض باشد‪ .‬آخرشنیدهای کهّ »توال ی‬
‫ت‬
‫داللهّب ع تلی‬‫ل‬ ‫سما و ارض شده است‪ .‬مگر از مصطفی این حدیث نشنیدهای کهّ »ی ت د‬
‫ة«‪.‬؟ و اگر باورت نیست از خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬بشنو کهّ بیان خلقت آدما میکند‪:‬‬ ‫جماع ت ب‬ ‫ال ت‬
‫دی« دو نور است کهّ شنیدهای‪.‬‬ ‫ت ت‬ ‫ی‬‫»‬ ‫این‬ ‫یدی«؛و‬ ‫د بت‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ق‬‫ت‬ ‫ل‬ ‫خ‬
‫ت‬ ‫»‬
‫ت‬
‫ة ک تأینها ت‬
‫ی«‪.‬‬‫ب د دلر ر‬ ‫کوک ر‬ ‫ج د‬ ‫ة‪ ،‬ألرزجا ت‬ ‫ج ب‬ ‫ح فی دزجا ت‬ ‫صبا د‬ ‫م س‬ ‫ح‪ ،‬أل ب‬‫مصبا ر‬ ‫شکوةب فیها ب‬ ‫م س‬ ‫ل دنوربهب ک ت ب‬ ‫مثِ ت د‬ ‫دریغا » ت‬
‫دریغا بندهای کهّ چون خدای را بیند‪ ،‬نور وجهّ خدای‪ -‬تعَالی ببیننده چنان نماید کهّ نور‬
‫چراغ از پس آبگینهّ و آبگینهّ در مشکوة باشد‪ .‬این مشکوة جان بیننده باشد‪ ،‬و زجاجهّ نور‬
‫هو« بر خوان‬ ‫هّ ایلذی ل بإلهّ إ بلل د‬ ‫والل ل د‬ ‫محمد باشد کهّ شنیدی‪ .‬اگر خواهی کهّ مصباح بدانی »هد ت‬
‫مثِ ت د‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫»‬ ‫دریغا‬ ‫نرسد‪.‬‬ ‫بدین‬ ‫کسی‬ ‫تا این معَنی بتوانی دانستن زیرا کهّ فهم و معَرفت هر‬
‫ة« ابن عباس می گوید‪ :‬مثِل نور محمد اینجایگهّ دل مشکاة باشد‪ ،‬و جان‬ ‫شکو ض‬ ‫م س‬ ‫دنوربهب ک ت ب‬
‫زجاجهّ باشد و نور محمد مصباح باشد و دلیل بر این کلمهّ قول حسین منصور آنجا کهّ‬
‫هّ«‪.‬‬‫جللی ترب ر د‬ ‫ذا ن تظ تتر فیها ت ت ت‬ ‫مرآةض إ ب ت‬ ‫ن کال ب‬ ‫م ب‬ ‫مؤ ب‬ ‫ب ال د‬‫گفت‪» :‬قتل س د‬
‫دریغا سالک را مقامی باشد کهنور مصباح زجاجهّ باشد بمیان مرد و میان خدا‪ .‬پس آتشی‬
‫ة« بتابد کهّ این آتش در شراب کافوری تعَبیهّ کرده باشند‪ .‬شراب‬ ‫مباترک ت ر‬ ‫ة د‬ ‫از »تزسیتون ر‬
‫ن«‪ .‬چون پروانهّ‬ ‫ل‬
‫موا ل بلهّب قابنتی ت‬ ‫کافوری تابش مصباح باشد کهّ از دور با پروانهّ گوید‪» :‬دقو د‬
‫علی دنوضر« با او بگوید کهّ وجود‬ ‫علی دنوضر« رسد آتش » ت‬ ‫دل از احراما گاه وجود نور‪ ،‬بعَالم » ت‬
‫او چیست‪ .‬دریغا میگویم‪ :‬پروانهّ در عین آتش سوختهّ گردد‪ ،‬و یکی شود‪ .‬پس در این‬
‫مقاما نار‪ ،‬نور شود؛ و »دنورر ع تتلی دنوضر« گردد‪ .‬دریغا شیخ ما یک روز بعَبارتی دیگر گفت‪:‬‬
‫علی دنوضر« قلب سالک را طهارت و‬ ‫ة« میگوید‪» :‬دنورر ت‬ ‫ضرة ر بإلی ترکبها ناظ بتر ر‬ ‫مئ بذ ض نا ب‬ ‫»دوجوه ر ی توس ت‬
‫سپیدی دهد‪ .‬پس این بیاض وجهّ و شعَاع مصباح دو حجاب گردند میان بنده و خدای‪-‬‬

‫‪67‬‬
 ‫هّ نارر« روی بسالک آرد‪ ،‬این حجاب نیز برداشتهّ شود‪.‬‬ ‫س د‬ ‫س س‬ ‫م ت‬ ‫م تت س‬ ‫تعَالی‪ ،-‬چون آتش »ولو ل ت س‬
‫اگر مصباح و نور او معَشوق شده باشد‪ ،‬در این حالت پروانهّ معَشوق نور شود‪ .‬دریغا از‬
‫دست امیرالقلوب ابوالحسن نوری‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬کهّ گفت‪ :‬هرکهّ خدا را دوست دارد‪،‬‬
‫خدا عیش و غذای او باشد؛ و هرکهّ خدا او رادوست دارد‪ ،‬او عیش و مراد خدای‪ -‬تعَالی‪-‬‬
‫باشد‪.‬‬
‫هّ ک تعَتسیش الللهّ‬ ‫ش‬‫د‬
‫د تس د‬ ‫ی‬ ‫ع‬ ‫ن‬ ‫د‬
‫کو‬ ‫ی‬ ‫عَبد‬
‫دد ی ر ب ت ت‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ة‬ ‫ی‬‫بود‬ ‫عَ‬ ‫ال‬ ‫ت‬ ‫ب ت ی ب‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫إذا‬ ‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫اینجا‬ ‫از‬ ‫قرنی‬ ‫اویس‬ ‫کهّ‬ ‫مگر‬
‫تعَالی«‪ .‬دریغا هرگز دانستهای کهّ عبودیت چهّ باشد؟ بزرگی را پرسیدند کهّ‬
‫د« گفت‪ :‬ای سالک اگر آزاد نشوی بنده‬ ‫ت ع تب س ر‬ ‫حلرا ا تفأن س ت‬ ‫ت د‬ ‫صسر ت‬ ‫ة«؟ گفت‪» :‬بإذا ب‬ ‫»ماالعَددبودی ی ر‬
‫نباشی‪ .‬چهّ دانی کهّ این آزادی چیست! این حریت‪ ،‬لطیفهای میدان در صندوق عبودیت‬
‫ضنا‬‫تعَبیهّ کرده در عالمی کهّ او را انسان خوانند و إنسانیت خوانند‪ .‬چهّ میشنوی؟ »إ بلنا ع تتر س‬
‫ت‬ ‫ا ت‬
‫ن«‪.‬‬ ‫متلها النسا د‬ ‫ح ت‬ ‫مسنها وت ت‬ ‫ن ب‬ ‫ق ت‬ ‫ف س‬ ‫ملنها توأش ت‬ ‫ح ب‬ ‫ن یت س‬ ‫نأ س‬ ‫جبال تفأب تی س ت‬ ‫ت توالرض توال ب‬ ‫سموا ب‬ ‫ة ع تتلی ال ی‬ ‫لمان ت ت‬
‫گوهر امانت صمدیت را محل و موضع انسان آمد‪ .‬این انسان چیست؟ صفات بود بر ذات‬
‫احدیت‪ .‬دریغا امروز در جهان کسی بایستی تا باوی این سخن بگفتمی کهّ استاد ابوبکر‬
‫ة« گفت‪ :‬عبودیت‪ ،‬ما را‬ ‫ت ببالدعَبودد بی ل ب‬ ‫م د‬ ‫قد ت س‬ ‫هّ فتسرقر بإلأ تلنی ت ت ت‬ ‫س ب تسینی وتب تی سن ت د‬ ‫وراق گفت‪» :‬ل تی س ت‬
‫فراپیش داشتهّ است‪ ،‬یعَنی عبودیت سبق برده است بر وجود عشق الهیت‪.‬‬
‫ه« بشنو کهّ بیان این همهّ بکرده است‪.‬‬ ‫ن اللذی أسری ب بعَتب سد ب ب‬ ‫سبحا ت‬ ‫اگر باورت نکند از » د‬
‫شیخ ابوسعَید خراز‪ -‬رحمةاللهّ علیهّ‪ -‬این جملهّ در چند کلمهّ بیان کرده است‪ ،‬گفت‪:‬‬ ‫ل‬
‫هّ باد ض‬ ‫دول ت د‬ ‫م ی تب س د‬ ‫ن الل لهّب تعَالی‪ ،‬ث د ی‬ ‫م ت‬ ‫خترةب إلل ب‬ ‫من الد رسنیا توال ب‬ ‫حظ بهّب ب‬ ‫ب ت‬ ‫ذها د‬ ‫فنابء ت‬ ‫مرید ب بفی ال ت‬ ‫ة ال د‬ ‫م د‬ ‫عل ت‬ ‫» ت‬
‫جود ب‬ ‫ب ود د‬ ‫ذها ت‬ ‫ت‬
‫هّ باد ض أسیضا فدیریهّ ت‬‫ا‬ ‫ت‬
‫دول د‬ ‫م ی تب س د‬ ‫ل‬
‫حظ بهّب من قد سترةب اللهّ‪ ،‬ث د ی‬ ‫د‬ ‫ب ت‬ ‫ذها ت‬ ‫ت اللهّب فدیریهّب ت‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫من ذا ب‬ ‫ب‬
‫هّ‪ ،‬فتبإذا‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ردا‬ ‫ت‬ ‫ف‬
‫ب تس ب د ت س د ب ت س بیب ب‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ب‬‫عَ‬ ‫ال‬ ‫د‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫من‬ ‫هّ‬
‫ت ب ب ب‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ل‬ ‫ن‬ ‫ماکا‬ ‫ة‬ ‫ی‬
‫د ت ب‬ ‫رؤ‬ ‫بقی‬ ‫ت‬
‫ب تس‬ ‫و‬ ‫هّ‪،‬‬ ‫ل‬ ‫ل‬‫ال‬ ‫من‬ ‫نت ب ب ت ت ب د ت ب ب ب‬
‫هّ‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫رؤ‬ ‫ظ‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫هّ‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ف‬
‫ن فی‬ ‫کما کا ت‬ ‫مد ب فی الب تد بی یةب ت‬ ‫ص ت‬ ‫حد د ال ی‬ ‫قی الوا ب‬ ‫هّ‪ ،‬فتی تب س ت‬ ‫غیدر الل ل ب‬ ‫معت الل لهّب ت‬ ‫ن ت‬ ‫کو د‬ ‫کذل بکت تفلی ت د‬ ‫ن ت‬ ‫کا ت‬
‫ة«‪.‬‬ ‫الزلی ی ب‬
‫دریغا اگر اسرار و جمال این کلمات بر صحرا نهادندی‪ ،‬همهّ جهان را تماما بودی! ای‬
‫ت‬
‫بو‬ ‫قل س د‬ ‫ة هدوت ال ت‬ ‫ج د‬ ‫صد سدر توالرزجا ت‬ ‫مشکاة د هدوت ال ت‬ ‫دوست بوهدتریره‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬گفت‪» :‬أل ب‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫ح«‪ .‬این کلمهّ را دریافتن سهل باشد‪ .‬اکنون گوش دار‪» :‬ت دوسقتد د ب‬ ‫ح هدوت الررو د‬ ‫صبا د‬ ‫م س‬ ‫ال ب‬
‫ئ«‪ .‬ای عزیز محجوبان روزگار‪ ،‬این‬ ‫ض د‬ ‫شسرقبی یةض تولغ تسرب بی یةض یکاد د تزیدتها ی د ب‬ ‫مباترک تةب تزی سدتون تةض ل ت‬ ‫جرةض د‬ ‫ش ت‬ ‫ت‬
‫درخت را در دنیا دانند؛ خود ندانند کهّ این درخت در بهشت نیز نباشد‪ ،‬از اماما حسن‬
‫ة‪،‬‬‫ة أوس غ تربب بی ی ا‬ ‫شسرقبی ی ا‬ ‫ت ت‬ ‫جرة ا تلکان ت س‬ ‫ش ت‬ ‫ت هذ بهب ت‬ ‫بصری‪ -‬رحمة اللهّ علیهّ‪ -‬بشنو میگوید‪» :‬ل توس کان ت س‬
‫ه«‪ .‬ای دوست آب را چند‬ ‫هّ ل بدنورب ب‬ ‫هّ الل ل د‬ ‫ضترب ت د‬ ‫ل ت‬ ‫مثِ ت ر‬‫دنیا تول فی الجن یةب إ بینما هدوت ت‬ ‫ی ال ر‬ ‫ن تواللهّب ماه ب ت‬
‫ل‬ ‫ل تک ب س‬
‫نامست‪ :‬بتازی »ماء« خوانند‪ ،‬بپارسی »آب« خوانند و چیزی باشد کهّ بده زبان ده ناما‬
‫دارد؛ اسما بسیار باشد‪ ،‬اما عین و مسمی یکی باشد‪.‬‬
‫من ستتهی« کدامست و‬ ‫دریغا باش تا درخت طوبی را بینی‪ ،‬آنگاه بدانی کهّ درخت »سدترة ر ال د‬
‫عن سد ت ترکبی« باشد‪ .‬اصل این همهّ یکی باشد‪ .‬نامها‬ ‫ت ب‬ ‫ة« بازکداما درخت باشد‪» .‬أبی د‬ ‫»تزی سدتون ت ر‬
‫نو‬ ‫بسیار دارد‪ :‬گاهی شجره خوانند‪ ،‬و طور سینا خوانند‪ ،‬و زیتون خوانند‪» .‬تواللتی ب‬
‫موسی« کلما را مستمع باش و‬ ‫جترةض أن یا د‬ ‫ش ت‬ ‫من ال ت‬ ‫الیزی سدتون« بر خوان‪ .‬از شجرۀ ۀ »دنود بیت ب‬
‫ور سینا« ترا خود بر سر سر زیتونی رساند‪ .‬دانی کهّ این کوه طور‬ ‫من ط د‬ ‫ج ب‬ ‫خدر د‬ ‫شجرۀ ۀ »ت ت س‬
‫جتبل« این کوه باشد‪ .‬ابن عباس گفت‪» :‬یعَنی أنظر بإلی‬ ‫د‬ ‫د‬
‫ن أن سظر بإلی ال ت‬ ‫کدامست؟ »تولک ب ب‬
‫د‪ -‬علیهّ السلما‪ «-‬و نور محمد را کوه میخواند کهّ کان و وطن جملهّ از نور‬ ‫م ض‬ ‫ح ی‬ ‫تنورب م ت‬
‫ة«‬ ‫ن‬ ‫تو‬ ‫ی‬
‫ت ض د ت ض ت سد ت ض‬‫ز‬ ‫ة‬‫ت‬ ‫ک‬ ‫ر‬ ‫مبا‬ ‫ة‬ ‫جر‬ ‫ش‬‫ت‬ ‫ن‬
‫د د ب س‬‫م‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫تو‬ ‫»‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫کوه‬ ‫این‬ ‫گواه‬ ‫نیز‬ ‫د«‬ ‫ب‬ ‫مجی‬ ‫ت‬ ‫ال‬ ‫ن‬‫ب‬ ‫قرآ‬ ‫د‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫»ق‬ ‫اوست‪.‬‬
‫شنیدهای؛ بدان کهّ این زیتون‪ ،‬شرقی و غربی نباشد؛ زیرا کهّ نور رادر عالم الهی مشرق‬
‫ة«‪.‬‬ ‫علی دنوربی ت ض‬ ‫ل ت‬ ‫ة« »ب ت س‬ ‫ة تولناربی ی ر‬ ‫خوانند‪ ،‬و نار را مغرب خوانند‪ .‬چهّ میشنوی! یعَنی »لدنوربی ی ر‬
‫علی دنوضر« تو هنوز دباغت نار ندیدهای‪ ،‬جمال نور کی بینی؟ پس‬ ‫هّ نارر دنورر ت‬ ‫س د‬ ‫س س‬ ‫م ت‬ ‫م تت س‬ ‫»وتل توس ل ت س‬
‫علی دنوضر« خود کی دید‪ ،‬آنگاه تا تو نیز بینی؟ و زیتون خود کی چشید‪ ،‬تا تو نیز چشی؟‬ ‫» ت‬
‫ن تیشادء« ترا کیمیاگری کند‪ .‬آنگاه بدانی کهّ چهّ میگویم؛ و تو‬ ‫م‬
‫د بد ب ب ت س‬ ‫ه‬ ‫ر‬ ‫نو‬ ‫ل‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ال‬ ‫دی‬ ‫تس ب‬ ‫ه‬ ‫ی‬‫»‬ ‫تا‬ ‫باش‬
‫جهی‬ ‫و‬ ‫ض‬
‫د ی تب س ت س‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫»أل‬ ‫کهّ‬ ‫درمیخواه‬ ‫خدا‬ ‫از‬ ‫روز‬ ‫همهّ‬ ‫و‬ ‫کن‬ ‫موافقت‬ ‫صلعَم‪-‬‬ ‫مصطفی‪-‬‬ ‫نیز با‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ة«‪.‬‬ ‫ة وت لأتبدی ی ا‬ ‫ة یعَنی لأتزل بی ی ا‬ ‫شسرقبی ی ا‬ ‫م«‪ .‬شیخ ما‪ -‬رحمة اللهّ علیهّ‪ -‬گفت‪» :‬ل ت‬ ‫جهبکت الکری ب‬ ‫ببنودرب وت س‬

‫‪68‬‬
 ‫هرکهّ این درخت صمدی را بدید‪ ،‬و از وی روغن زیت چشید‪ ،‬او را از خود چنان بستانند‬
‫کهّ ازل نزد او ابد باشد‪ ،‬و ابد ازل نماید؛ نهّ از ازل او را خبری باشد ونهّ از ابد او را اثری‪.‬‬
‫ة خود معَلوما باشد کهّ نهّ دنیوی باشد نهّ اخروی‪ ،‬همهّ خدا باشد‪.‬‬ ‫ختروبی ی ا‬ ‫ة تولأ د س‬ ‫دریغا »لد دن سی توبی ی ا‬
‫اگر بیان ازل و ابد خواهی شنید‪ ،‬سؤال دیگر را جواب فرا پیش باید گرفت‪ .‬گوش دار‪:‬‬
‫»قال‪ :‬اول ما خلق الللهّ نوری«‪ .‬ای عزیز خلق بزبان عربیت‪ ،‬بر چند معَنی حمل کنند؛‬
‫ت‬
‫ض« و بمعَنی تقدیر‬ ‫ت تومافی السر ب‬ ‫سموا ب‬ ‫م مافی ال ی‬ ‫خل تقت ل تک د س‬ ‫بمعَنی آفریدن باشد چنانکهّ » ت‬
‫باشد؛ و بمعَنی ظهور و بیرون آمدن باشد‪ .‬بدین حدیث‪ ،‬ظهور و وجود میخواهد‪ .‬اکنون‬
‫محمد در کداما عالم چنین مخفی بود کهّ آنگاه ظهور او را خلقت آمد؟ دریغا در عالم‬
‫ت‬
‫ت‬ ‫ق د‬ ‫خل ت س‬‫ف« مخفی بود؛ او را بعَالم »تلولکت تلما ت‬ ‫ن أ تع ستر ت‬ ‫تأ س‬
‫ت‬
‫حب تب س د‬ ‫خفی لا ا فتأ س‬ ‫م س‬ ‫ت ک تسنزا ا ت‬ ‫»ک دن س ت‬
‫ن« آوردند‪.‬‬ ‫الک توسن تی س ب‬
‫ای دوست دانی کهّ زیتون در شجره چون کامن و پوشیده باشد‪ ،‬آن را دانی چهّ خوانند؟‬
‫علما آن را عدما خوانند؛ و چون ظاهر شود‪ ،‬بدو و ظهور خوانند؛ و چون با درخت شود و‬
‫ناپدید گردد‪ ،‬رجوع خوانند‪ .‬چهّ گویی! زیتون محمدی کهّ از بیخ درخت صمدی ثمرهای‬
‫نوری پدید آید؛ این ازل نباشد؟ و چون این ثمره با شجره رجوع کند و از مقاما ترقی با‬
‫مقاما تراجع شود‪ ،‬چهّ گویی این ابد نباشد؟ پس ازل‪ ،‬آمدن محمد باشد از خدا بخلق؛ و‬
‫ابد‪ ،‬عبارت باشد از شدن محمد با خدا‪ .‬پس از کامن بودن ثمره در شجره عبارت >از<‬
‫س ی تظ درنو ت‬
‫ن‬ ‫ما بفی العَتد تما ب تواللنا د‬ ‫قسا د‬ ‫ف و ال بن س ب‬‫خبتل د‬ ‫عدما آمد‪ .‬مگر آن بزرگ از اینجا گفت‪» :‬أ تل ب س‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫خل تقت‬ ‫ل ما ت‬ ‫جوبد«‪ .‬دریغا چون از این عدما‪ ،‬مصطفی را برون آوردند کهّ »أول د‬ ‫أن کدهما فی الود د‬
‫هّ دنوری« این نور او را مبدا ومنشای همهّ اختلفها و قسمتها کردند کهّ »فبط سترة د الل لهّب‬ ‫الل ل د‬
‫هّ« این باشد‪.‬‬ ‫ق الل ل ب‬ ‫ل لب ت س‬
‫خل ب‬ ‫س ع تل تسیها لت تسبدی ت‬ ‫اللتی فتط تتر اللنا ت‬
‫دانم کهّ ترادر خاطر آید گویی‪ :‬محمد را ثمرۀ ۀ شجرۀ ۀ الهی میخوانند و بجایی دیگر شجره‬
‫میخوانند‪ ،‬این چگونهّ باشد؟ اگر خواهی کهّ شکت برخیزد نیک گوش دار‪ ،‬اگرچهّ از برای‬
‫این سخن خونم بخواهند ریخت‪ ،‬اما دریغ ندارما و بترک خود بگویم‪ :‬آنها کهّ در بند بودند‬
‫خود زهره و یارای آن نداشتند کهّ از این اسرار گویند‪ .‬دریغا باز آنکهّ او‪ -‬عزو عل‪ -‬در کلما‬
‫خل تقت الذ تک تتروت‬ ‫جیلی توما ت‬ ‫قدیم خود برمز گفتهّ است کهّ »توال یسیل بإذا ی تسغشی و الینهارب بإذا ت ت ت‬
‫ال دسنثِی« این همهّ‪ ،‬گواه شجرۀ ۀ این ثمرۀ ۀ »ذ تک تتر وتأ دسنثِی« آمده است‪ .‬اگر خواهی »توما ت‬
‫خل تقت‬
‫ن الل ل ب‬ ‫د‬
‫هّ« برخوان تا معَلومت شود‪ .‬اگر چنانکهّ‬ ‫ح اب د‬ ‫مسی د‬ ‫ذکر توالسنثِی« بدانی‪ ،‬آیت »أل س ت‬ ‫ال ت‬
‫ۀ تماما کن‬ ‫ت کأحدکم« بشنو‪ .‬اگر تماما فهم نکنی‪ ،‬اندیش ۀ‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫س د‬ ‫ت‬
‫معَلومت نشود‪ ،‬از خبر »ل س‬
‫جین« چهّ معَنی دارد‪ ،‬آنجا کهّ عالم فنا باشد و فرد باشد‪ ،‬جز‬ ‫قنا تزوس ت‬ ‫خل ت س‬ ‫ل شیضء ت‬ ‫ن کد ک‬ ‫م س‬ ‫کهّ»وت ب‬
‫فردیت نشاید کهّ بود؛ اما در عالم بقا و مشاهدت‪ ،‬زوجیت پدید آید‪.‬‬
‫دعاتء‬ ‫جعَتدلوا د‬ ‫فدروا« تا بدانی کهّ »لت ت س‬ ‫دریغا این آیت برخوان! »توقادلوا تبشرر ی تسهدون دتنا تفک ت‬
‫م بعَضاا« چهّ معَنی دارد‪ .‬اما اگر ترا از این مجمل هیچ حاصل‬ ‫ضک د س‬ ‫دعابء ب تعَس ب‬ ‫کم ک ت د‬ ‫ل ب تی سن ت د‬‫سو ب‬ ‫الیر د‬
‫من‬ ‫خلقت دنوری ب‬ ‫ت‬ ‫هّ تتعَالی ت‬ ‫ل‬
‫ن الل ت‬ ‫و معَلوما نشود‪ ،‬از مفصل بشنو آنجا کهّ مصطفی گفت‪» :‬إ ب ی‬
‫هّ« گفت‪ :‬نور من‪ ،‬از نور عزت خدا پیدا شد؛ و‬ ‫عیزت ب ب‬ ‫من نارب ب‬ ‫خل تقت دنوتر بإبلیس ب‬ ‫عیزبتهّ‪ ،‬وت ت‬ ‫دنورب ب‬
‫نور ابلیس‪ ،‬از نار عزت او پیدا شد و اگر تمامتر خواهی از سهل عبدالللهّ تستری و شیبان‬
‫ه‪،‬‬ ‫ن دنورب ب‬ ‫م س‬ ‫مد ض ب‬ ‫ح ی‬ ‫م ت‬ ‫هّ نوتر د‬ ‫خل تقت الل ل د‬ ‫راعی بشنو کهّ از خضر شنیدهاند کهّ ورا ایشان گفت‪ » :‬ت‬
‫س‬ ‫ت‬
‫ما‪ ،‬تفکا ت‬
‫ن‬ ‫ف عا ض‬ ‫ة أل ت‬ ‫هّ‪ -‬تتعَالی‪ -‬مبائ ت‬ ‫ن ی تد تیت الل ل ب‬
‫ی ذل بکت الرنورب ب تی س ت‬ ‫ق ت‬ ‫ه‪ ،‬فتب ت ب‬ ‫علی ی تد ب ب‬ ‫صد یتره د ت‬ ‫صویتره د وت ت‬ ‫فت ت‬
‫ل ن تظ تترةب دنورا ا‬ ‫د‬
‫سوه د فی ک ک‬ ‫ة‪ ،‬تویک د‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫حظةض وتن تظتر ض‬ ‫مل ب‬ ‫ف د‬ ‫ن أل ت‬ ‫سسبعَی ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ل ی توسما ض وتلی سلةض ت‬ ‫د‬
‫هّ فی ک ک‬ ‫د‬
‫حظ د‬ ‫دیل ب‬
‫ت ک دیلها« میگوید‪ :‬خدای‪ -‬عزوعل‪ -‬نور‬ ‫ب‬ ‫جودا‬ ‫ت د‬‫مو‬ ‫ال‬ ‫نها‬ ‫م‬ ‫ق‬ ‫ت‬ ‫ل‬
‫ت ت ت ب ا ی ت ت ب س‬ ‫خ‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ث‬ ‫ة‪،‬‬ ‫ید‬ ‫جد‬ ‫ة‬ ‫م‬ ‫کرا‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫جدید‬ ‫ت‬
‫محمد را از نور خود پدید کرد و بر دست خود آن نور را بداشت صد هزار سال‪ ،‬پس هر‬
‫شبانروزی کهّ هزار سال دنیوی باشد‪ ،‬نظر در این نور کردی؛ بهر نظری‪ ،‬نوری و کرامتی‬
‫از نور این نور بیافتی‪ :‬لبلکهّ هر شبان روزی کهّ هزار سال دنیوی بود هفتاد هزار نظر در‬
‫ۀ‬
‫این نور کردی؛ این نور از هر نظری هفتاد هزار نور دیگر بیافتی پس از این نور جمل ۀ‬
‫موجودات و مخلوقات پدید کرد‪ .‬دریغا مگر هرگز نخواندهای کهّ خدای را‪ -‬تعَالی‪ -‬صفتی‬
‫خصُ خوانند کهّ بر همهّ بنی آدما پوشیده است؟ مگر آن صفت‬ ‫هست کهّ آن را صفت ا ت ت‬
‫اخصُ‪ ،‬این نور محمدست کهّ از همهّ پوشیده بداشتهّ است؟ چهّ دانی کهّ چهّ میگویم‪:‬‬

‫‪69‬‬
 ‫ل هدوالل ل ت‬
‫د« برخوان؛ و صمد آن باشد کهّ یکی باشد و صفت یگانگی‬ ‫م د‬
‫ص ت‬ ‫هّ أحد ر الل ل د‬
‫هّ ال ی‬ ‫»قت س ت د‬
‫دارد‪.‬‬
‫ای دوست چون ذات او یکیست‪ ،‬این هشت صفت با تعَدد چیست؟ باش تا این یک صفت‬
‫را بینی اتصال یافتهّ باشی بدین صفات هشتگانهّ‪ ،‬و این یک صفت چنان با خاصیت و‬
‫کمال است کهّ هشت خاصیت درو درج شده است‪ .‬پس هر نشان کهّ آمد و هر ادراک کهّ‬
‫یافتند‪ ،‬و هر صفت کهّ گفتند بر صفات آمد؛ از ذات کی توان خود چیزی گفتن‪ ،‬و یا وصف‬
‫مد« تمامی بیان بی چونی ذات نکرده است؟!‬ ‫ص ت‬‫کردن؟ »ال ی‬
‫دریغا ببین کهّ چند نمامی و جاسوسی بکردما‪ ،‬و چند اسرار الهی بر صحرا نهادما! اگرچهّ‬
‫کفرر« اگرچهّ غیرت او مستولی است‬ ‫سکر الدردبوبی یةض د‬‫گفتن این اسرار‪ ،‬کفر آمد کهّ »إ بسفشادء ب‬
‫برداشتن وجودها! اما زشتی بکنم و بیتی چند کهّ بر طریق سجع وقتی صادر افتاد اگرچهّ‬
‫بسیاری غموض با خود دارد‪ ،‬بنویسم بعَدما کهّ جز روان مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬و محبان خدا‬
‫کسی دیگر بر معَنی این بیتها مطلع و واقف نشود؛اما دیگران را نصیب جز شنودن‬
‫ت‬‫ن دیؤ ت‬‫م س‬
‫نباشد‪ .‬دانستن و دریافتن دیگر باشد و دیدن دیگر‪ .‬زهی حکمت ای دوست! »وت ت‬
‫کثِیراا« در این باب‪ .‬چهّ خوب رخصتی شده است! و مصطفی‪-‬‬ ‫خسیرا ا ت‬‫ی ت‬ ‫ة فت ت د‬
‫قد س أوت ب ت‬ ‫م د‬
‫حک ت‬‫ال ب‬
‫ة« اکنون گوش دار و‬ ‫م ر‬ ‫س‬
‫حک ت‬ ‫ت‬
‫شعَسرب ل ب‬
‫ن ال ب‬‫م س‬ ‫ن ب‬
‫صلعَم‪ -‬تمامتر بیان کرد آنجا کهّ گفت‪» :‬إ ب ی‬
‫مستمع معَنی شو‪:‬‬
‫در عسسسالم خسسساک مسسسدتی مهمانسسسست‬ ‫دل مرکسسسب حسسسق اسسسست کسسسهّ دریسسسن‬
‫نی خود بازست کهّ زینت سلطانسسست‬ ‫زندانسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫گهّ جسسان در دل و گسساه دل درجانسسست‬ ‫دل مرغ حقیقت اسسست در عسسالم حسسق‬
‫پس »دنور علی نور« نهّ در قرآنست؟‬ ‫دل زنده بجان و جان بسسود زنسسده بحسسق‬
‫ۀ کفر و مسکن شیطانسسست‬ ‫سرچشم ۀ‬ ‫از نسسسور خسسسدا روح فسسسرا دیسسسد آمسسسد‬
‫در عسسالم شسسرع ایسسن سسسخن پنهانسسست‬ ‫آن نور سیهّ ز کسسان قهسسر و خشمسسست‬
‫یک چیز بسسود کسسهّ آن همسسی برهانسسست‬ ‫این سر حقیقتست کسسهّ شسسرحش دادما‬
‫پسسسس عاشسسسق خسسسود شسسسود کسسسهّ بسسسی‬ ‫مقصسسسودش از ایجسسساد وجسسسود کسسسونین‬
‫نقصانسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫ۀ روح بسسسسهّ بینسسسسسد خسسسسسود را‬ ‫در آینسسسسس ۀ‬
‫پس شاهد و مشهود همی یکسانست‬ ‫مسسسا نيسسسز درو همسسسي بسسسبينيم خسسسود را‬
‫زیرا کهّ همو ج ان و همیسن جانانسست‬ ‫پس عاشسسق و معَشسسوق بهسسم بنشسسینند‬
‫پس اکل و شراب او ز ما خود آنست‬ ‫پس عشق عبارت از لقاهست و کلما‬
‫چسسهّ جسساي سسسخن كسسهّ صسسد چندانسسست‬ ‫پسسس روح بسسود بسساقی در عسسالم حسسی‬

‫این خود رفت اما ای عزیز چون خواهند کهّ مرد را بخود راه دهند و بخودش بینا گردانند‪،‬‬
‫ن دتطیدعَوه د ت تهستتدوا« این باشد کهّ اشراق نورالللهّ مرد را دیده دهد‪ ،‬و گوش‬ ‫دیده یابد‪» .‬و إ س‬
‫ق« بیان صفات‬ ‫معد و بی ی تن سط ب د‬ ‫س ت‬ ‫ا‬
‫صرا و بلسانا بفبی ی ت س‬ ‫ا‬ ‫معَا وتب ت ت‬‫ا‬ ‫هّ س س‬ ‫ت‬
‫تل د‬ ‫دهد و زبان دهد »ک دن س د‬
‫شده است کهّ تخلق سالک باشد‪ .‬در این مقاما ملک و ملکوت واپس گذاشتهّ باشد‪ ،‬و از‬
‫ل« بدیده باشد‪،‬‬ ‫دلنا تأمثِاتلهم ت تسبدی ا‬‫شئنا ب ت ی‬ ‫پوست خودی و بشریت برون آمده باشد‪» .‬و بإذا ب‬
‫سهّ« بوییده باشد‪ ،‬و شراب »ع تترف‬ ‫»ی توما تبد ی د ت‬
‫ن ع تترف ت ت‬
‫س‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫م س‬ ‫ض« رسیده باشد‪ .‬بوی » ت‬ ‫ل السر د‬ ‫س‬
‫علی صوترةب اللرحمن« برو ظاهر گشتهّ باشد‪.‬‬ ‫ما ت‬ ‫د‬
‫ت ت ت‬ ‫آ‬ ‫ق‬‫ت‬ ‫ل‬ ‫خ‬
‫ت‬ ‫ل‬
‫لهّ‬ ‫ال‬ ‫ن‬
‫ب ی‬ ‫إ‬ ‫»‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫چشیده‬ ‫بهّ«‬ ‫ری‬
‫سمابء بإلی‬ ‫متر من ال ی‬‫ن ع تلی العَتسرش استوی« او را مکشوف شده باشد‪» .‬ی دد تب کدر ال س‬ ‫ت‬ ‫م د‬ ‫ح ت‬‫»ألیر س‬
‫هّ تتعَالی« برو تجلی کرده باشد‪ .‬پای همت در‬ ‫ل‬
‫ل الل د‬ ‫ال تسرض« او را محقق گشتهّ باشد‪» .‬ی دن تیز ت‬
‫ت‬
‫ن‬
‫م د‬‫مؤ ب‬‫ن« او را نقد شده باشد‪» .‬أل س د‬ ‫کودنوا رلبابنیی ل ت‬ ‫ق الللهّ« نهاده باشد‪ » .‬د‬ ‫ختلقوا ببأخل ب‬ ‫عالم »ت ت ت‬
‫ن« با او برادری داده باشد‪.‬‬ ‫مسرآة د ال ب ب د‬
‫م‬ ‫مؤ‬ ‫ب‬
‫ن« ناما خداست‪ -‬تبارک و تعَالی‪ -‬چون او‬ ‫م‬ ‫ی‬‫ه‬ ‫م‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫مؤ‬ ‫ال‬ ‫ما‬ ‫سل‬ ‫أل‬‫ت‬ ‫»‬ ‫میشنوی!‬ ‫چهّ‬ ‫دریغا‬
‫ب‬
‫د د تس د‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ت د‬
‫ۀ یکدیگر باشند‪.‬‬ ‫ۀ‬ ‫آین‬ ‫همهّ‬ ‫باشد‬ ‫مؤمن‬ ‫سالک‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫مؤمن‬ ‫مؤمن باشد‪ ،‬و مصطفی‬
‫ن«بیان این همهّ کرده است‪ .‬نخست اخوانیت درست شود‪ .‬اتحاد‬ ‫م تد‬ ‫مؤ ب‬ ‫مسرآة د ال د‬ ‫ن ب‬ ‫م د‬ ‫مؤ ب‬ ‫»أل س د‬
‫ۀ اخوانیت درست بیند‪.‬‬ ‫ن« آنگاه خود را در آین ۀ‬ ‫م د‬ ‫ن أبخ المؤ ب‬ ‫م د‬ ‫مؤ ب‬ ‫حاصل آید‪» .‬أل س د‬
‫شیخ ما گفت‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬کهّ شیخ ما ابوبکر در مناجات با خدا گفت‪» :‬الهی ما‬

‫‪70‬‬
 ‫خلقی«؟ گفت‪ :‬خداوندا در آفریدن من چهّ حکمت است؟ جواب آمد‪:‬‬ ‫ة فی ت‬ ‫م د‬ ‫حک ت‬ ‫ال ب‬
‫ک« گفت‪ :‬حکمت آنست کهّ‬ ‫محیبتی فی قل سب ب ت‬ ‫ت ت‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ح‬
‫ب‬ ‫رو‬ ‫ة‬
‫ب ب ب‬ ‫مرآ‬ ‫فی‬ ‫یتی‬ ‫د ت‬‫رؤ‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ق‬
‫ب‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫خ‬
‫ت‬ ‫فی‬ ‫ة‬
‫د‬ ‫م‬
‫ت‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ح‬
‫ب‬ ‫»أل‬
‫ۀ روح تو بینم‪ ،‬و محبت خود در دل تو افکنم‪ .‬ای دوست! چون‬ ‫ۀ‬ ‫آین‬ ‫در‬ ‫را‬ ‫خود‬ ‫جمال‬ ‫تا‬
‫ۀ روح ما نگرد؛ خود را بیند کهّ بیچون شده؛ از ادراک حسن و‬ ‫خواهد کهّ خود را بیند‪ .‬در آین ۀ‬
‫ة« در این عالم با سالک نشانها دهد‪.‬‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ت‬
‫حد ض‬ ‫س وا ب‬ ‫ف ض‬ ‫مدنون کن ت س‬ ‫مؤ ب‬ ‫جمال بیچونی‪ ،‬برابر درآید‪» .‬أل د‬
‫ن« همین معَنی‬ ‫م‬ ‫مؤ‬ ‫ال‬ ‫ب‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫إلی‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫س‬ ‫ظ‬
‫ت ب ل ت ت ت ا ب‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫تی‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ثلثِمائة‬ ‫ت‬ ‫وما و ل تی سل ت ض‬
‫ة‬ ‫ل یت س‬ ‫هّ ی تن سظ ددر فی ک د ک‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫»إ ب ی‬
‫د ب ب‬ ‫ب‬
‫هّ لی تن سظ ددر‬
‫ن الل ل ت‬‫ۀ خود نگران شود‪ ،‬تا مقصود خود بیابد‪» .‬إ ب ی‬ ‫باشد کهّ سیصد و شصت بار بآین ۀ‬
‫کن ینظدر بإلی قلوبکم وت ن بلیات بکم« برمز بیان این مرآة‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫کم تول ب‬ ‫کم تولبإلی أعمال ب د‬ ‫صوتتر د‬ ‫بإلی د‬
‫ۀ دلها‬ ‫محیط« احاطت جمل ۀ‬ ‫شیضء د‬ ‫ل ت‬ ‫د‬
‫هّ ب بک ک‬ ‫ل‬
‫هّ تیری« این باشد‪» .‬توالل د‬ ‫ل‬
‫ن الل ت‬ ‫ت‬
‫میکند‪» .‬الم ی تعَسلم ببإ ل‬
‫ۀ روح ما بیند‪.‬‬ ‫بیان میکند‪ .‬این آن مقاما باشد کهّ او خود را در آین ۀ‬
‫ت‬‫ب‬ ‫سموا‬ ‫ی‬ ‫ال‬ ‫ت‬
‫ب‬ ‫کو‬‫د‬ ‫ت‬ ‫ل‬‫م‬‫ت‬ ‫فی‬ ‫روا‬ ‫اما چون خواهد کهّ ما خود را در نور او بینیم‪» ،‬ا توتل ت س ت س د‬
‫د‬ ‫ظ‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫م‬
‫ت‬ ‫د‬ ‫مدلوکت بإذا د ت ت‬ ‫ت‬
‫دوها« جان‬ ‫س د‬ ‫ة أفس ت‬ ‫خلوا قتسری ت ا‬ ‫ن ال د‬ ‫ض« نور او تاختن آرد بجان سالک‪» .‬إ ب ی‬ ‫توالسر ب‬
‫شهید ر أل إ بن یدهم‬ ‫شیضء ت‬ ‫ل ت‬ ‫علی ک د ک‬ ‫هّ ت‬ ‫ف ب بیرب بکت إ بن ی د‬ ‫م ی تک س ب‬ ‫ۀ وجودش زند کهّ »ا توتل ت س‬ ‫سالک دست بر تخت ۀ‬
‫هّ ب بکل شيضء محيط« پس احاطت نور او جملگي وجود ما‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫م أل إ بن ی د‬ ‫ن بلقابء ترب کهب س‬ ‫م س‬‫مزی تةض ب‬ ‫فی ب‬
‫بخورد‪» .‬لدتدركهّ البصادر و هدوت ی دد سربک البصاتر« این معَنی باشد‪ .‬پس در این مقاما‪ ،‬مرد‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫ۀ نور صمدی چون باشد و چگونهّ بود‪ .‬کافرما گر ندیدهاما‪،‬‬ ‫بداند کهّ وجود خود دیدن در آین ۀ‬
‫دانی کهّ چهّ میگویم؟ »ترأی تقلبی رلبی« این معَنی باشد کهّ ما خود را در نور او بینیم‪.‬‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫م ت تتر بإلی ترب ککت‬ ‫ت توالسرض« بیان این شده است‪» .‬أل ت س‬ ‫سموا ب‬ ‫ت ال ی‬ ‫کو ب‬ ‫مل ت د‬ ‫م ی تن سظ ددروا فی ت‬ ‫»أوتل ت س‬
‫ۀ ما آمده است‪.‬‬ ‫ل« بجملگی آین ۀ‬ ‫مد ی الظ ک ت‬ ‫ف ت‬ ‫ک تی س ت‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫در این مقاما عالی سالک را روی نماید کهّ مصطفی بیان از آن حال چنین کرد کهّ » ت‬
‫قد س ترأیت‬ ‫ن ترآنی فت ت‬ ‫مت س‬ ‫ق«‪ .‬ای دوست هیچ فرقی هست میان این کهّ » ت‬ ‫قد س ترأیت الح ی‬ ‫ترآنی فت ت‬
‫حقک حسین و‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ل فت ت‬ ‫سو ت‬
‫هّ«‪ .‬پس مگر »أتنا ال ت‬ ‫قد س أطاع ت الل ت‬ ‫ن ی دط ببع الیر د‬ ‫م س‬ ‫ق« و میان آنکهّ » ت‬ ‫ح ل‬ ‫ال ت‬
‫سبحانی بایزید« همین معَنی بود‪ .‬ای دوست آنها کهّ در این زمرۀ ۀ واشوقاه الی لقای‬
‫اخوانی باشند‪ ،‬حسین منصور را و بایزید را معَذور دارند‪.‬‬
‫خ المؤمن« یعَنی‬ ‫ن أت د‬ ‫م‬
‫د ب د‬ ‫مؤ‬ ‫س‬ ‫ل‬ ‫دریغا »ألمؤمن مرآة د المؤمن« یعَنی کهّ او خود را درما بیند‪» .‬أ ت‬
‫د ب‬ ‫ب د ب‬
‫کهّ ما خود را در نور او بینیم‪ .‬ای دوست او مؤمن است بعَبودیت ما‪ ،‬و ما مؤمنین‬
‫بربوبیت او؛ پس ما هر دو مؤمن باشیم‪ .‬کافری اگر این کلمات را نباشی کهّ در این عالم‬
‫م« و »طهّ« تعَلیم علم خود حاصل کنند و زنگار از قلب‬ ‫قل ت س‬ ‫ۀ »ن و ال ت‬ ‫محبان او‪ ،‬در ادب خان ۀ‬
‫ن تتأدیبی« بیان میکند کهّ این متعَلم در این مکتب‪،‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫س ت‬ ‫ح ت‬ ‫خود جل دهند کهّ »أد یتبنی رلبی فأ س‬
‫موصوف بربوبیت و عبودیت شد‪.‬‬
‫عنکبوتسسسسان مگسسسسس قدیسسسسد کننسسسسد‬ ‫صسسسسوفیان درد مسسسسی دو عیسسسسد کننسسسسد‬
‫کسسی نمسسک سسسودۀۀ عنکبسسوت خسسوریم‬ ‫مسسا کسسهّ ازدسسست روح قسسوت خسسوریم‬

‫ن« در این عالم‬ ‫ملها ال بسنسا د‬ ‫ح ت‬‫ن دروحی« خورند؛ و شربتی از »وت ت‬ ‫م س‬ ‫ت فیهّب ب‬ ‫خ د‬ ‫ف س‬‫شربتی از »وتن ت ت‬
‫هیچ بالتر و رفیعَتر از عبودیت نیست‪.‬‬
‫عبودیت خالیست بال گرفتهّ بر چهرۀ ۀ جمال ربوبیت‪ ،‬اینجا بدانی کهّ آن بزرگ چرا گفت‪:‬‬
‫ة«‪ .‬جمال چهرۀ ۀ ربوبیت بی خال عبودیت‪،‬‬ ‫ت ببالدعَبودی ی ب‬ ‫م د‬ ‫قد ی س‬ ‫س ب تسینی وتب تی ستنهّ فتسرقر إ بلل أ تلنی ت ت ت‬ ‫»ل تی س ت‬
‫ت‬‫ق د‬ ‫خل ت س‬‫نعَت کمال ندارد؛ و خال عبودیت بی جمال چهرۀ ۀ ربوبیت خود وجود ندارد‪» .‬توما ت‬
‫ن« هر دو طرف را گواهی میدهد هم ربوبیت را و هم انسانیت‬ ‫س إ بل ی ل بی تعَسدبدود ت ب‬ ‫ن و ال بن س ت‬ ‫ج ی‬ ‫ال ب‬
‫ت‬
‫ف« بیان اتصال عبودیت میکند با ربوبیت‪ .‬اگر‬ ‫ن أع ستر ت‬ ‫تأ س‬ ‫حب تب س د‬‫خفی یا ا فتأ س‬ ‫م س‬ ‫ت ک تسنزا ا ت‬ ‫را‪» .‬ک دن س د‬
‫ة ب بغتی سدر‬ ‫چنانچهّ تمامتر خواهی از اخی بوالفرج زنگانی گوش دار آنجا کهّ گفت‪» :‬ألدعَبود بی ی د‬
‫ل« گفت‪ :‬عبودیت بی ربوبیت‪ ،‬نقصان‬ ‫محا ض‬ ‫ة ب بغتی سرب ال سعَددبود بی یةب د‬ ‫ل‪ ،‬و الدردبوب بی ی د‬ ‫ن وتتزوا ر‬ ‫قصا ر‬ ‫دردبوب بی یةب ن د س‬
‫حقی ببها‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫قوی توکادنوا أ ت‬ ‫مة الت ی س‬
‫مهم کل ب ت‬ ‫و زوال باشد؛ و ربوبیت بی عبودیت‪ ،‬محال باشد‪» .‬وألتز ت‬
‫وتا تهستلها« این باشد کهّ عبودیت و ربوبیت لیق و مناسب آمدند‪.‬‬
‫ت‬ ‫ن أ تن س د‬ ‫ن الللهّ أ ت س‬
‫ة« نفسها و مالهای‬ ‫جن ی ت‬
‫م ال ت‬ ‫موال تدهم ببأ ی‬
‫ن لهد د‬ ‫م وتأ س‬ ‫سه د س‬‫ف ت‬ ‫منی ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫ن ال د‬‫م ت‬ ‫شتتری ب‬ ‫»إ ب ی‬
‫مؤمنان‪ ،‬ببهشت خریده است‪ .‬دل خود از آن اوست‪ ،‬خریدن حاجت نباشد‪ .‬چنانکهّ‬

‫‪71‬‬
 ‫ربوبیت بها ندارد‪ ،‬عبودیت هم بها ندارد‪ .‬ای دوست هرگز مگر کهّ این مسألت نخواندهای‬
‫ۀ الهیت‬ ‫کهّ هر بیع کهّ مقابل ثمن نباشد آن بیع غبن و ظلم باشد؟ اگر دل درمقابل آین ۀ‬
‫ل« پی گم میکند‪ .‬اگر‬ ‫جهو ا‬ ‫ب ال تسرباب« درست بودی‪» .‬ظ تدلوما ا ت‬ ‫نبودی‪» ،‬ما بللدتراب وتتر ک‬
‫ۀ عبودیت را بمحبت‬ ‫توانی جواب دیگر شنودن‪ ،‬گوش دار‪ :‬ارادت حق‪ -‬تعَالی‪ -‬نقط ۀ‬
‫فروخت؛ چون فروختن حاصل آمد‪ ،‬عبودیت با اصل ربوبیت شد تا آن وقت گفتند‪:‬‬
‫حقر ببها و أهتلها«‪.‬‬ ‫ت‬
‫ل«؛ اکنون گویند‪» :‬أ ت‬ ‫جدهو ا‬ ‫ظلوما ا ت‬ ‫» ت‬
‫سد سترة ت ما ی تسغشی« درخت ربوبیت است کهّ عبودیت ثمرۀ ۀ آن آمده‬ ‫شی ال ب‬ ‫ای دوست »إ بذ س ی تغس ت‬
‫است‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفت‪ :‬شب معَراج او را نتوانستم دیدن کهّ نور او غلبهّ‬
‫ت‬
‫ل ب تی ستنهّ وت ب تسینی«‪ .‬این پروانهّ کهّ حائل رؤیت آمد‬ ‫ب حا ت‬ ‫ن الذ یهت ب‬ ‫م ت‬ ‫ت تفراشا ا ب‬ ‫میکرد »فتترأی س د‬
‫ۀ دل انسانیت و عبودیت آمده است‪.‬‬ ‫انسانیت بود‪ .‬پوشیده نیست کهّ شمع الهیت را پروان ۀ‬
‫ی‬ ‫ح‬ ‫و‬ ‫إل‬
‫ب س د ت ب ت س تر‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫هوی‬ ‫غوی توما ی ت س ب د ت ب ت‬
‫ال‬ ‫ن‬‫ع‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫ن‬ ‫کم توما ت‬ ‫حب د د‬ ‫ل صا ب‬ ‫ض ی‬‫وی ما ت‬ ‫م بإذا هت ت‬ ‫دریغا »توالنج د‬
‫ن اوس أدنی فأسوحی‬ ‫ت‬ ‫ب قتوس ت‬ ‫ی‬
‫دنا فتت تد تلی تفکان قا ت‬
‫سی س ب‬ ‫دیوحی« بیان این همهّ کلمات با خود دارد‪ » .‬ت‬
‫حی« چهّ دانی کهّ چهّ گفتهّ است! دریغا عاشق کهّ معَشوق را در کنار‬ ‫ده ماأوس ت‬ ‫بإلی ع تب س ب‬
‫صبعَقا« این باشد و آن حدیث نیز کهّ‬ ‫ا‬ ‫موسی ت‬ ‫خر د‬ ‫گیرد‪ ،‬چهّ گویی بیخود نشود؟! »فت ی‬
‫مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬گفت‪ :‬شب معَراج چون بحضرت عزت رسیدما‪ ،‬و چون بمقاما قرب‬
‫ت‬
‫مل بهّب ب تسین‬
‫ت ب تسرد ت أنا ب‬‫جد س د‬‫علی ک تبتفی فتوت ت‬ ‫ضع ی تد ته د ت‬‫رسیدما کهّ »فأسوحی بإلی ع تب سد بهب ماأسوحی«‪» .‬وت ت‬
‫ن« دریغا آیتی بدین صریحی بود بر دللت عشق الهی‬ ‫ن توالخری ت‬ ‫م اللولی ت‬ ‫عل س ت‬ ‫ت ب‬ ‫م د‬‫تثدیل فتعَتل ب س‬
‫مرجان قدسی را و کس خود نمیداند! شیخ ما گفت‪ :‬شب معَراج خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬بامحمد‬
‫گفت‪ :‬همهّ ایاما و اوقات‪،‬ناظر و مستمع‪ ،‬تو بودی؛امشب سامع و ناظر منم و قائل و‬
‫دنی« این قربت خدا را باشد با محمد‬ ‫ن أو س أ س‬ ‫ب قتوس ت‬
‫سی س ب‬ ‫ن قا ت‬ ‫دنا فتتتدللی تفکا ت‬ ‫منظور تو‪ .‬پس » ت‬
‫نهّ محمد را با خدا‪ .‬این کلمهّ من نمیگویم کهّ او میگوید‪ .‬مگر کهّ این خران بی افسار‬
‫حی بإلی ع تب سد بهب ماأسوحی« بیان این معَنی بکرده‬ ‫خاکسار و نگوسار تازی نیز نمیدانند! »تفأوس ت‬
‫حی« جملهّ نشان با خوددارد‪ .‬گوش دار‪:‬‬ ‫ت‬
‫است‪» .‬فأسوحی بإلی ع تب سد بهب ماأوس ت‬
‫نتوانسسسسسستم گرفسسسسست در آغوشسسسسسش‬ ‫در انجمنسسی نشسسستهّ دیسسدما دوشسسش‬
‫یعَنسسی کسسهّ حسسدیث میکنسسم در گوشسسش‬ ‫صسسد بوسسسهّ زدما بزلسسف عنسسبر پوشسسش‬

‫عاشق چون خواهد کهّ معَشوق را بوسهّ دهد و یا با وی رازی گوید‪ ،‬اگر کسی جز از وی‬
‫حاضر باشد پی گم کند یعَنی کهّ حدیث میکنم در گوشش‪ ،‬شب معَراج او را از برای خود‬
‫ل«؛ و ندا داد از بهر دیگران و اغیار کهّ او را بدان آوردیم تا‬ ‫سری ب بعَتب سد بهب ل تی س ا‬‫برد کهّ »أ س‬
‫من آیات ترب کهّب الک دسبری« نشانی بزرگ آمده است‪.‬‬ ‫ب‬ ‫رأی‬ ‫د‬
‫ت س ت‬ ‫ت‬ ‫ق‬‫ت‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫»‬ ‫بیند‪.‬‬ ‫وزمین‬ ‫آسمان‬ ‫عجایب‬
‫ل‬
‫صغری ما دون اللهّ است و کبری همهّ کبریاءاللهّ است‪.‬‬ ‫ل‬
‫دریغا سلطان محمود‪ ،‬ایاز را دوست دارد؛ و او را بر تخت مملکت بنشاند و دیگران را پی‬
‫گم کند کهّ شما اهلیت آن ندارید کهّ مملکت مرا لیق باشید‪ ،‬خود دانی کهّ این کلمهّ‬
‫چیست؟ آخر این کلمهّ کهّ شنیدهای کهّ عشق‪ ،‬سلطانست؛ آنجا فرو آید کهّ خواهد‪.‬‬
‫عشق لیزالی با جان قدسی عقد سری بستهّ است کهّ جز عاشق را از آن دیگر کس را‬
‫خبر نباشد‪.‬‬
‫دریغا در عشق مقامی باشد کهّ عاشق و معَشوق را از آن خبر نباشد؛ و از آن مقاما جز‬
‫صم« این باشد‪ .‬چهّ گویی عشق از عاشق است‬ ‫حلبک الشیتء ی دسعَمی وتی ت ک‬ ‫عشق خبر ندارد‪ » .‬د‬
‫و یا از معَشوق؟ نی نی از معَشوق است‪ .‬پس عشق الهی از کی باشد؟ ضرورت از جان‬
‫قدسی باشد‪ .‬عشق جان قدسی از کی باشد؟ از نور الهی باشد‪ .‬چهّ دانی کهّ چهّ‬
‫میگویم؟! دریغا گفتم چون ما را بخود قربت دهد‪ ،‬درنور او خود را بهّ بینم‪ .‬عبارت این‬
‫باشد »رأی قتسلبی رلبی«‪ .‬علی بن ابی طالب‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از این حال چنین بیان میکند‪:‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ل« این باشد و‬ ‫مد ی الظ ب ی‬‫ف ت‬ ‫م ت تتر إلی ترب ککت ک تی س ت‬ ‫هّ فیهّ«‪» .‬أل ت س‬ ‫ت الل ل ت‬ ‫ت فی شیضء إ بلل وتترأی د‬ ‫»مان تظ تسر د‬
‫ت‬
‫هّ تیری«‪.‬‬‫ن الل ل ت‬
‫م ببأ ی‬‫م ی تعَسل ت س‬
‫ۀ دل ما بیند‪،‬عبارت این باشد کهّ »أل ت س‬ ‫چون او خود را در آین ۀ‬
‫ای دوست اگرچهّ این کلمهّ در خور جهان تو نیست‪ ،‬پنداری کهّ دنیا را میگویم؟! این کلمهّ‬
‫سدعَنی‬‫نیز در بهشت نگنجد‪ ،‬جز در بهشت دل تو نگنجد کهّ فراخی تماما دارد کهّ »لی ت ت‬

‫‪72‬‬
 ‫ت‬
‫من«‪ .‬اگرخواهی کهّ دلی را چنین بادست آری‬ ‫مؤ ب‬‫ب ع تسبدی ال د‬ ‫ستعَنی قتل س د‬
‫سمائی ولأسرضی وتوت ب‬ ‫ت‬
‫ن« او را قبول کرده باشد‪،‬‬ ‫حس‬ ‫ل‬
‫ب ض ت‬ ‫بو‬‫ت‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫بها‬ ‫ر‬
‫ت ر‬ ‫لها‬‫ت‬ ‫ب‬‫ت‬
‫ت ی‬ ‫ق‬ ‫ت‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫»‬ ‫آیت‬ ‫و‬ ‫قیان«‬ ‫ت‬
‫ت تب‬‫س‬ ‫ل‬‫ی‬ ‫رین‬ ‫ح‬
‫ت س ت‬ ‫ب‬ ‫ال‬ ‫رج‬ ‫م‬
‫ت ت‬ ‫»‬ ‫کهّ‬
‫ض‬
‫چندین هزار هستند کهّ این نعَت دارند‪ .‬لیکن مقصود ما بعَضی از علماءاند کهّ‬
‫ۀ ایشان است‪ .‬ای دوست مدتها بود کهّ مرا نهّ تن از‬ ‫م« کمال درج ۀ‬ ‫س‬
‫ن فی العَبل ب‬ ‫خو ت‬ ‫س د‬‫»واللرا ب‬
‫علمای راسخ معَلوما بودند؛ و لیکن امشب‪ ،‬کهّ شب آدینهّ بود کهّ ایاما کتابت بود‪ ،‬دهم را‬
‫معَلوما من کردند‪ :‬و آن خواجهّ اماما محمد غزالی بود‪ -‬رحمة الللهّ علیهّ‪ .-‬احمد را‬
‫میدانستم‪ ،‬اما محمد را نمیدانستم؛ محمد نیز از آن ماست‪ .‬اگر خواهی کهّ آنچهّ گفتم‬
‫مرآة د‬‫تماما بدانی از خواجهّ احمد غزالی بشنو کهّ چهّ میگوید در معَنی این حدیث »المؤمن ب‬
‫المؤمن«‪:‬‬
‫جان ما برگ گلست و عشق تو چسسون‬ ‫ۀ روی جمسسالت ایسسن دل‬ ‫ای خسسدا آیینسس ۀ‬
‫بلبسسسسسسسسسسسسسسسسسسسل اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫بس درین عسسالم مسسراد هسسر یکسسی خسسود‬ ‫در جمسسال نسسور تسسو خسسود را بسسبینم بسسی‬
‫حاصسسسسسسسسسسسسسسسسسسل اسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫وجسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسود‬
‫در ابسسد هسسم شسسرب یکتسسایی کسسهّ مسسا را‬ ‫در ازل موجود بودما سایهّ مر نور تسسرا‬
‫منسسسسسسسسسسسسسسسسسسزل اسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫عاشقان در عالم ق و حسسروف نسسون و‬
‫همنشسسینان خسسدا پسسس ایسسن مقسساما اول‬ ‫ط‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫گر همسسی خسسواهی کسسهّ دانسسی کیسسن چسسهّ‬
‫در درون دو جهان آنجا کهّ شسسهر بابسسل‬ ‫جایسسسسسسسسسسسسسسسسسست و کجسسسسسسسسسسسسسسسسسا‬
‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫از مراد خود برون آی و مراد دوسسست‬
‫کین چنیسسن کسسسپیش محبوبسسان نجیسسب‬ ‫گیسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسر‬
‫وعاقسسسسسسسسسسسسسسسسسسل اسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫ور نهاد تسسو همسسی محجسسوب مانسسد زیسسن‬
‫خاک بادا بر سرت کیسسن کسسار تسسو بسسس‬ ‫همسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسهّ‬
‫مشکلسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫اگر کسی را این مقاما سزد از خواندگان‪ ،‬آخر محجوبان را گفتن این مقاما رسد‪ .‬شیخ ما‬
‫مودود بسیار گفتی این بیت را‪:‬‬
‫مسسا را بسسسر کسسوی یکسسی هسسوی رسسسد‬ ‫گسسسر زاهسسسد را جمسسسال آن روی رسسسسد‬

‫ل اسلفضلدء«‪ .‬رخت‬ ‫ض ب‬‫ف س‬

‫لهل ال ت‬‫ل بت‬
‫ض ت‬
‫ف س‬‫ف ال ت‬
‫ای دوست قدر آفتاب‪ ،‬آفتاب داند »إ بینما ی تعَسرب د‬
‫وک«‪ .‬اگر تازی‬ ‫مل‬
‫د د‬ ‫ال‬ ‫مطایا‬ ‫ل‬‫ی‬
‫ب ب ت‬‫إ‬ ‫ک‬ ‫الملو‬ ‫عطایا‬ ‫م د‬
‫ل‬ ‫ح ب‬
‫سلطان هم اسبان سلطان کشند »لی ت س‬
‫نمیدانی چنین میگویم‪:‬‬
‫تسسسا بشناسسسسد مسسسزاج هسسسر سسسسودایی‬ ‫روشسسسن تسسسر از آفتسسساب بایسسسد رایسسسی‬

‫اگر چنانکهّ گویی در آفتاب‪ ،‬چیزی دیگر بجز آفتاب آفتابی دیگر کند؟ نکند‪ .‬جای آفتاب‪،‬‬
‫خود آفتاب گیرد‪ .‬آنکس کهّ ذوق این کلمات چشیده بود‪ ،‬حزن و خوف او را از خود‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫هّ طال س‬ ‫ف الل ل ت‬
‫ن ع تتر ت‬
‫م س‬
‫ۀ واصلن از یکی نشنیدهای کهّ گفت‪ » :‬ت‬ ‫بستده باشد‪ .‬مگر کهّ از جمل ۀ‬
‫هّ«؟ هر کهّ خدا را بشناخت‪ ،‬مصیبت او دراز شد‪ .‬دریغا این از بهر آن گفتم کهّ شیخ‬ ‫مصیب تت د د‬
‫د‬
‫ق« گفت‪» :‬خدارا کسی نشناخت مگر خود او؛ ای عزیز‬ ‫ح ر‬ ‫ی‬
‫ف الحقی إ بل ال ت‬‫ما گفتی‪» :‬لی تعَسرب د‬
‫او را خود او داند‪ ،‬و او را خود او شناسد پروانهّ چون آتش شود‪ ،‬آتش از آتش چهّ بهره‬
‫گیرد‪ ،‬و چهّ حظ و چهّ نصیب یابد؟ و چون از آتش دور باشد‪ ،‬حظ چگونهّ برگیرد و با‬
‫غیریت چگونهّ سازد؟ عقل اینجا نرسد‪ .‬اگر ورای عقل چیزی داری‪ ،‬خود دانی کهّ چهّ‬
‫میگویم‪:‬‬
‫ماننسسدۀۀ تسسو تسسویی سسسخن کسسوتهّ شسسد‬ ‫از وصف تسسو ای دوسسست خسسرد گسسم ره‬
‫شسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسد‬

‫آن سؤال دیگر کهّ کرده بودی کهّ کار‪ ،‬طالب دارد یا مطلوب بر صدر کتاب شمهای‬

‫‪73‬‬
 ‫شنیدی‪ ،‬اما اینجا تماما گوش دار‪ :‬اول سرمایهای کهّ طالب سالک را باید عشق باشد کهّ‬
‫ن العَشق« هیچ پیر کاملتر‪ ،‬سالک را از عشق نیست‪ .‬وقتی‬ ‫م ت‬‫خ أب سل تغد ب‬
‫شی ت‬ ‫شیخ ما گفت‪» :‬ل ت‬
‫هّ«‪ .‬این کلمهّ‪ ،‬بیان بلیغ با‬ ‫ل‬
‫هّ هدوت الل د‬ ‫د‬
‫دلیل د‬
‫ل ع تلی اللهّ‪ .‬فقال‪ :‬ت‬‫ت‬ ‫دلی د‬‫شیخ را پرسیدما کهّ »ما ال ی‬
‫خود دارد؛ یعَنی آفتاب را بچراغ نتوان شناخت‪ .‬آفتاب را هم بآفتاب شاید شناخت‪.‬‬
‫ت ترلبی بترلبی« این باشد‪ .‬اما من میگویم کهّ دلیل معَرفت خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬مبتدی را‬ ‫»ع تترفس د‬
‫عشق باشد‪ .‬هر کهّ را پیر عشق نباشد او روندۀ ۀ راه نباشد‪ .‬عاشق بمعَشوق بعَشق تواند‬
‫رسیدن‪ ،‬و معَشوق را بر قدر عشق بیند‪ .‬هر چند کهّ عشق بکمالتر دارد‪ ،‬معَشوق را‬
‫بجمالتر بیند‪.‬‬
‫دریغا بیم آنست کهّ عشق پوشیده درآید و پوشیده بیرون رود و کسی خبر ندارد‪ .‬عشق‬
‫حقیقی نمیگویم‪ ،‬آن عشق میگویم کهّ از آن ذرهای در دنیا آمد و بیم آنست کهّ همچنان‬
‫بکر و پوشیده با جای خود رود! عشق الهی بر دو طرف قسمت کردند‪ :‬نیمی جوانمردی‬
‫ت‬‫ح ک‬ ‫ص ل‬
‫برگرفت‪ ،‬و نیمی جوانمردی دیگر‪ .‬اینجا حسین منصور چنین بیان میکند کهّ »ما ت‬
‫س«‪ :‬احمد ذرهای عشق بر موحدان بخش کرد‪،‬‬ ‫د‪ -‬صلعَم‪ -‬وبل بسبلی ت‬ ‫م ت‬
‫ح ت‬‫حد ض إ بل ی بل ت س‬
‫فت دویة د بل ت ت‬
‫ال د‬
‫مؤمن آمدند؛ ابلیس ذرهای بر مغان بخش کرد‪ ،‬کافر و بت پرست آمدند‪ .‬از آن بزرگ‬
‫د«‪ .‬گفت‪ :‬جادۀ ۀ منازل ربوبیت‬ ‫ح ر‬
‫طریقد وا ب‬ ‫ن ال ی‬ ‫نشنیدهای کهّ گفت‪» :‬الجاد یة د ت‬
‫کثِیرة ر وتبلک ی‬
‫بسیار است‪ ،‬اما راه یکی آمد‪.‬‬
‫ای دوست اگر آنچهّ نصاری در عیسی دیدند تو نیز ببینی‪ ،‬ترسا شوی‪ .‬و اگر آنچهّ جهودان‬
‫در موسی دیدند تو نیز ببینی‪ ،‬جهود شوی‪ .‬بلکهّ آنچهّ بت پرستان دیدند در بت پرستی‪،‬‬
‫تونیز ببینی‪ ،‬بت پرست شوی‪ .‬و هفتاد و دو مذهب‪ ،‬جملهّ منازل راه خدا آمد‪ .‬مگر این‬
‫کلمهّ نشنیدهای کهّ شیخ ابوسعَید ابوالخیر روزی پیش گبری آمد از مغان‪ ،‬و گفت‪ :‬در دین‬
‫شما امروز هیچ چیزی هست کهّ در دین ما امروز هیچ خبر نیست؟‬
‫دریغا مقصود آنست کهّ عشق الهی‪ ،‬منقسم شد بر دو قسم؛ هر قسمی‪ ،‬جوانمردی‬
‫برگرفت‪ .‬اما هیچ دانی کهّ عشق عبودیت بتمامی‪ ،‬کهّ برگرفتهّ است؟ دریغا همهّ عشق‬
‫ل شیضء تقدی سدر« این باشد‪ .‬ای دوست عشق‬ ‫علی ک د ک‬ ‫بتمامی خود او برگرفتهّ است‪» :‬توالل ل د‬
‫هّ ت‬
‫پیدا و عیان در عالم ملک و عالم دنیا کهّ دید؟ آنگاه کهّ سالک را پیر راه شود‪ ،‬و او را راه‬
‫نماید‪ .‬اگر عشق‪ ،‬شیخ همهّ شدی؛ جملهّ مرید شدندی‪:‬‬
‫لفهای بیهده تا کی زنند این عاشسسقان‬ ‫عشسسق پوشسسیده اسسست و هرگسسز کسسس‬
‫عشق او پاکست و صافی از چنیسسن و‬ ‫ندیدسسسسسسسسسسسسسسسسستش عیسسسسسسسسسسسسسسسسان‬
‫از چنسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسان‬ ‫هر کسی در قدر خود لفی و وصسسفی‬
‫میزننسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسد‬

‫ای دوست عاشقان را دین و مذهب‪ ،‬عشق باشد کهّ دین ایشان‪ ،‬جمال معَشوق باشد؛‬
‫آنکهّ مجازی بود‪ ،‬تو او را شاهد خوانی‪ .‬هر کهّ عاشق خدا باشد‪ ،‬جمال بلقادء الللهّ‪ ،‬مذهب‬
‫او باشد؛ و او‪ ،‬شاهد او باشد؛ در حقیقت‪ ،‬کافر باشد؛ کفری کهّ ایمان باشد باضافت با‬
‫دیگران‪ .‬مگر کهّ این بیتها نشنیدهای‪:‬‬
‫کسسافر باشسسد کسسهّ دیسسن طسسبیعَت دارد‬ ‫آنکس کهّ نسسهّ عشسسق را شسسریعَت دارد‬
‫شسسساهد بسسسازی دیسسسن و طریقسسست دارد‬ ‫هر کس کسسهّ شسسریعَت و حقیقسست دارد‬

‫ای دوست جوابی دیگر بشنو‪ :‬راه پیدا کردن‪ ،‬واجبست؛ اما راه خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬در زمین‬
‫نیست‪ ،‬در آسمان نیست‪ ،‬بلکهّ در بهشت و عرش نیست؛ طریق الللهّ در باطن تست‪:‬‬
‫سکم« این باشد‪ .‬طالبان خدا‪ ،‬او را در خود جویند زیرا کهّ او در دل باشد و دل‬
‫ف ب‬
‫»وفی أن س د‬
‫در باطن ایشان باشد‪ .‬ترا این عجب آید کهّ هرچهّ در آسمان و زمین است‪ ،‬همهّ خدا در‬
‫تو بیافریده است؛ و هرچهّ در لوح و قلم و بهشت آفریده است‪ ،‬مانند آن در نهاد و باطن‬
‫تو آفریده است‪ .‬هر چهّ در عالم الهیست‪ ،‬عکس آن در جان تو پدید کرده است‪.‬‬
‫تو این ندانی؛ باش تا ترا بینای عالم تمثِل کنند‪ ،‬آنگاه بدانی کهّ کار چونست و چیست‪.‬‬
‫بینای عالم آخرت و عالم ملکوت جملهّ بر تمثِل است‪ .‬بر تمثِل مطلع شدن‪ ،‬نهّ اندک‬

‫‪74‬‬
 ‫ت‬ ‫ن ی تن سظ دتر بإلی ت‬
‫می ک ب‬ ‫من أراد ت أ س‬
‫کاریست‪ .‬مرگ را بهّ جایگاهها شمهای شنیدی کهّ چهّ بود » ت‬
‫ن أبی دقحاتفة« بیان این مرگ شده است‪ .‬هرکهّ‬ ‫س د‬ ‫ت‬
‫ض فتلی تن سظسر بإلی ا بب س ب‬
‫جهّب السر ب‬
‫علی وت س‬
‫مشی ت‬‫یت س‬
‫این مرگ ندارد‪ ،‬زندگانی نیابد‪ .‬آخر دانی کهّ مرگ نهّ مرگ حقیقی باشد‪ ،‬بلکهّ فنا باشد‪.‬‬
‫دانی کهّ چهّ میگویم؟ میگویم چون تو‪ ،‬تو باشی و با خود باشی تو‪ ،‬تو نباشی؛ و چون تو‪،‬‬
‫تو نباشی همهّ خود تو باشی‪:‬‬
‫هم من منم هم تو تسسوی هسسم تسسو منسسی‬ ‫نهّ مسسن منسسم نسسهّ تسسو تسسوی نسسهّ تسسو منسسی‬
‫کاندر غلطم کهّ مسسن تسسوما یسسا تسسو منسسی‬ ‫خت تنسسسی‬ ‫مسسسن بسسسا تسسسو چنسسسانم ای نگسسسار د‬

‫دریغا چهّ خواهی شنیدن! نزد ما مرگ این باشد کهّ هرچهّ جز معَشوق باشد از آن‪ ،‬مرده‬
‫شود تا هم از معَشوق زندگی یابد و بمعَشوق زنده شود‪ .‬مرگ را دانستی کهّ درخود چون‬
‫باشد‪.‬‬
‫م إ بلنی‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫گور رانیز در خود طلب میکن‪ .‬مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬همهّ روز این دعا کردی‪» :‬أللهد ی‬
‫قسبر«‪ .‬بشریت آدمی خود همهّ گورست‪ .‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ‬ ‫ب ال ت‬ ‫عذا ب‬ ‫ن ت‬‫م س‬‫عوذ دب بکت ب‬ ‫أت د‬
‫ت‬
‫ب« گفتند‪ :‬آدمی رادر گور عذاب‬ ‫عذا ر‬ ‫هّ ت‬ ‫قب سدر ک دل ر د‬‫ل‪ :‬أل س ت‬ ‫ب؟ فقا ت‬ ‫قب سرب عذا ر‬ ‫ل فی ال ت‬ ‫او را گفتند‪» :‬هت س‬
‫باشد؟ گفت‪ :‬گور‪ ،‬همهّ عذابست؛ یعَنی وجود بشریت آدمی خود همهّ عذابست‪ .‬گور‬
‫طالبان قالب باشد بعَدماکهّ همهّ را گور قالب خواهد بودن‪.‬‬
‫اول چیزی کهّ سالک را از عالم آخرت معَلوما کنند‪ ،‬احوال گور باشد اول تمثِل کهّ بیند‪،‬‬
‫گور باشد‪ :‬مثِل ا چون مار و کژدما و سگ و آتش کهّ وعده کردهاند اهل عذاب را‪ ،‬در گور‬
‫بتمثِل بوی نمایند؛ این نیز هم در باطن مرد باشد کهّ ازو باشد‪ .‬لجرما پیوستهّ با او باشد‪،‬‬
‫دریغا چهّ میشنوی؟!‬
‫سؤال منکر و نکیر هم در خود باشد‪ .‬همهّ محجوبان روزگار را این اشکال آمده است کهّ‬
‫دو فریشتهّ در یک لحظهّ بهزار شخصُ چون توانند رفتن‪ ،‬بدین اعتقاد باید داشتن‪ .‬اما‬
‫ابوعلی سینا‪ -‬رحمةالللهّ علیهّ‪ -‬این معَنی را عالمی بیان کرده در دو کلمهّ آنجا کهّ گفت‪:‬‬
‫ح« گفت‪ :‬منکر‪ ،‬عمل گناه باشد؛ و‬ ‫صال ب د‬ ‫ل ال ی‬ ‫م د‬ ‫یدء‪ ،‬توالتنکی سدر هدوت العَت ت‬ ‫سی ب‬ ‫ل ال ت‬ ‫م د‬‫من سک تدر هدوت العَت ت‬‫»ال د‬
‫ۀ‬
‫ۀ‬ ‫آین‬ ‫نفس‪،‬‬ ‫کهّ‬ ‫یعَنی‬ ‫است!‬ ‫گفتهّ‬ ‫خوب‬ ‫چهّ‬ ‫کهّ‬ ‫کلمهّ‬ ‫این‬ ‫دست‬ ‫از‬ ‫دریغا‬ ‫طاعت‪.‬‬ ‫نکیر‬
‫ۀ خصال حمیده بود‪ .‬مرد در نگرد‪ ،‬صفات خود را بیند‬ ‫خصال ذمیمهّ باشد؛ و عقل و دل آین ۀ‬
‫کهّ تمثِل گری کند؛ و وجود او‪ ،‬عذاب او آمده باشد‪ .‬پندارد کهّ آن غیری باشد؛ آن خود او‬
‫باشد‪ ،‬و ازو باشد‪ .‬اگر خواهی از مصطفی نیز بشنو آنجا کهّ شرح عذاب گور کرد‪:‬‬
‫کم«‪.‬‬ ‫کم ت دیرد د إ بل تی س د‬ ‫هی أعمال د د‬ ‫ل‪ :‬إ بینما ب‬ ‫»تفقا ت‬
‫ه«‪ .‬ابن‬ ‫ستتقیما ا تفات لب بدعَو د‬ ‫م س‬ ‫صراطی د‬ ‫هذا ب‬ ‫ن ت‬‫ای دوست صراط نیز در خود باید جستن »وتإ ب ی‬
‫عباس گفت‪ :‬صراط مستقیم‪ ،‬جادۀ ۀ شرع است در دنیا؛ هر کهّ بر صراط شرع‪ ،‬مستقیم‬
‫آمد‪ ،‬بر صراط مستقیم حقیقت‪ ،‬راست آمد؛ و هرکهّ راه‪ ،‬خطا کرد؛ حقیقت خود گم کرد‬
‫و خود رادر خطا افکند‪ .‬صراط‪ ،‬باطن مرد باشد‪.‬‬
‫ن‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫سکم قب سل أ س‬ ‫ف ت‬‫سدبوا أن س د‬ ‫ای دوست دانی کهّ میزان چهّ باشد؟ میزان عقل باشد‪» .‬حا ب‬
‫تحاسبوا«‪ .‬دریغا برخوان‪ »:‬ل ت ت ت‬
‫ن«‪.‬‬ ‫ت‬ ‫والمیزا‬ ‫ب‬
‫ب ت ت‬ ‫کتا‬ ‫ال‬ ‫م‬
‫ت توأن ستزلنا ت ت د د‬
‫ه‬ ‫عَ‬ ‫م‬ ‫ستلنا ببالب تکینا ب‬ ‫سسلنا در د‬ ‫قد س أسر ت‬ ‫ت د‬ ‫د‬
‫این میزان‪ ،‬عقل باشد کهّ وزن جملهّ بدان حاصل آید‪ .‬این قسطاس مستقیم در باطن‬
‫ن‬ ‫م س‬ ‫ن‪ ،‬ت‬ ‫کالمیزا ب‬ ‫مک سدتوب تةب ت‬ ‫صلوة ال ت‬‫ل ال ی‬ ‫مثِ ت د‬‫باشد‪ .‬مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬روزی گفت کهّ » ت‬
‫أوستفی أستتوتفی«‪ .‬در این حدیث اشارت است بدانکهّ این میزان‪ ،‬دو کفهّ دارد‪ :‬یکی کف ۀ‬
‫ۀ‬
‫ۀ ابد؛ هرچهّ در ازل داده باشند‪ ،‬در ابد همان باز ستانند‪ .‬این کلمهّ‬ ‫ازل باشد و یکی کف ۀ‬
‫درخور فهم هرکسی نباشد‪.‬‬
‫اما ای دوست! بهشت و دوزخ نیز باتست‪ ،‬در باطن خود باید جستن؛ وهرکسی را بر قدر‬
‫ۀ خلیق از اول تا آخر خورند و خواهند خوردن‪ ،‬در‬ ‫ۀ او باشد‪ :‬چندانکهّ در دنیا جمل ۀ‬ ‫مرتب ۀ‬
‫بهشت ابلهی‪ ،‬بهشتی بخورد بیک ساعت چنانکهّ ذرهای مللت نباشد‪ ،‬و در اندرون او با‬
‫دید نیاید‪ .‬پس چهّ باشد کهّ یک طعَاما در بهشت بیک طعَم‪ ،‬ذوق هفتاد طعَاما باشد؛ و‬
‫ۀ مأکولت و‬ ‫هفتاد گونهّ حلوت یابد از یک طعَاما! این‪ ،‬بهشت عموما باشد؛ و بیان درج ۀ‬
‫شجرها و حوریان و انواع کرامتها و مقامات عجایب و غرایب خود در کتب بسیار است‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫اما محبان خدای را‪ -‬تعَالی‪ -‬جنتی دیگر باشد بجز این بهشت کهّ مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬از آن‬
‫ت ل ببعَبادیت‬ ‫بهشت خبر چنین داد کهّ شب معَراج خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬با من گفت‪» :‬أع سد تد س د‬
‫ت‬
‫ر«‪ .‬دوستان او‪ ،‬چون او را‬ ‫ش ض‬ ‫ب بت ت‬‫خط تتر ع تتلی قتل س ب‬ ‫ت تول ت‬ ‫معَت س‬‫س ب‬ ‫ن ت‬ ‫ت تولإ دذ د ت‬ ‫ن ترأ س‬ ‫ن مالع تی س ت‬ ‫صابلحی ت‬ ‫ال ل‬
‫بینند در بهشت باشند؛ و چون بی او باشند‪ ،‬خود را در دوزخ دانند‪.‬‬
‫ن« دوزخی تمامست مر اهل بصیرت را! »أولئ بکت‬ ‫شتتهود ت‬ ‫ن مای ت س‬ ‫دریغا »توحی س ت‬
‫ل ب تی سن تدهم وت ب تی س ت‬
‫د« این بعَد از حضرت عزت‪ ،‬دوزخست و کس خود نمیداند‪ .‬امروز‬ ‫ن ت ض ت س ض‬
‫ی‬‫بعَ‬ ‫ن‬ ‫مکا‬ ‫م س‬ ‫دیناددون ب‬
‫محجوبان میدانند کهّ عذاب بآتش دنیا چون باشد؛ باش تا بعَالم یقین رسند بدانند بعَلم‬
‫ن‬‫م التیقی س ب‬ ‫عل س ت‬ ‫ن ب‬ ‫مو ت‬ ‫الیقین کهّ دوزخ و آتش معَنوی‪ ،‬و بهشت معَنوی چهّ باشد‪» .‬ک تیل ل توس ت تعَسل ت د‬
‫جحیم« این آیت شرح دوزخ را تماما کرده است‪.‬‬ ‫ن ال ت‬ ‫ل تت تترو ی‬
‫ای دوست! چون سالک‪ ،‬رخت در شهر عبودیت کشد کهّ دل او باشد‪ ،‬در بهشت شود؛‬
‫جلنتی«‪ .‬دراین جنت با ایشان در خطاب آید کهّ از من چیزی‬ ‫خلی ت‬ ‫عبابدی توأد د‬ ‫خلی فی ب‬ ‫»تفأد د‬
‫بخواهید؟ گویند؛ خداوندا ما از تو فنا و بیخودی میخواهیم‪ .‬شربتی از شراب وصلت و‬
‫شرابا ا ط تدهوراا« این بود‪،‬‬ ‫قربت بر نهاد ایشان چکاند؛ هر جا کهّ میآید‪ ،‬کیمیاگری میکند‪ » .‬ت‬
‫آب کهّ چون احداث از اعضای محدث برگیرد‪ ،‬و او را از بعَد حدث بقربت طهارت رساند‪،‬‬
‫وراا«‪ .‬پس آن شربت کهّ در بهشت‬ ‫طه د‬ ‫سمابء مااء ت‬ ‫ن ال ی‬ ‫م ت‬ ‫علما آنرا طهور خوانند »وتا تن ستزسلنا ب‬
‫سقیدهم ترب ردهم‬ ‫دهند‪ ،‬بر احداث بشریت و جنابت انسانیت آید؛ همهّ برنگ خود کند کهّ »وت ت‬
‫شرابا ا ط تدهوراا«‪.‬‬ ‫ت‬
‫اینجا معَلوما سالک شود کهّ بهشت چیست و دوزخ کدامست‪ .‬آن پیر مگر از اینجا گفت‬
‫ب« گفت‪:‬‬ ‫فراقد هدوت اللنادر توالتعَذا د‬ ‫ة توال ب‬ ‫جن ی د‬‫ق هدوت ال ت‬ ‫مسعَشود ب‬ ‫ة ال ت‬‫کهّ »ألعَشقد هو الطریقد وتدرؤی ت د‬
‫عشق خدا دین و مذهب عاشق است و معَشوق را دیدن بهشت اوست‪ ،‬و ازمعَشوق دور‬
‫بودن دوزخ او باشد‪ .‬این جملهّ نیز در خود باشد‪ .‬اگر خواهی کهّ این کلمهّ را تمامتر بدانی‬
‫مثِالی بشنو‪ :‬آفتاب دیگر است‪ ،‬و شعَاعش دیگر‪ .‬آفتاب را بشعَاع توان دیدن‪ ،‬و آفتاب‪،‬‬
‫شعَاع نیست؛ این سخن مشکل است‪ .‬مثِال دیگر را گوش دار‪ :‬ماه را در آب دیدن‬
‫دیگرباشد‪ ،‬و معَاینهّ دیدن دیگر‪ .‬آنکس کهّ ماه را در آب بیند‪ ،‬هم ماه دیده باشد و لکن در‬
‫حجاب؛ و هم ندیده باشد بی حجاب‪ .‬این نیز هم درخود باشد‪ .‬این همان کلمهّ است کهّ‬
‫جللی ترربهّ«‪.‬‬ ‫مرآة بإذا ن دظ بتر فیها ت ت ت‬ ‫کال ب‬ ‫ب ت‬ ‫قل س ب‬‫ل ال ت‬ ‫مثِ ت د‬
‫گفتند‪ » :‬ت‬
‫ببین کهّ سخن‪ ،‬مرا از کجا تا کجا میکشد! این خود رفت؛ اما مقصود آنست کهّ گفتم‪:‬‬
‫بنای وجود آخرت بر تمثِل است و تمثِل شناختن نهّ اندک کاریست بلکهّ معَظم اسرار‬
‫سوبی یاا« جوابی تمامست‪.‬‬ ‫شرا ا ت‬ ‫ل تلها ب ت ت‬ ‫الهی دانستن تمثِلست و بینا شدن بدان‪ .‬دریغا »فتتتمثِ ی ت‬
‫ۀ بشریت‪ ،‬بطریق تمثِل بمریم نمود؛ و‬ ‫تمثِل جبریل خود را از آن عالم روحانیت در جام ۀ‬
‫ۀ مصطفی جبریل را بر‬ ‫او‪ ،‬جبریل را مردی بر صورت آدمی دید‪ .‬و وقت بودی کهّ صحاب ۀ‬
‫صورت اعرابی دیدند‪ ،‬و وقت بودی کهّ جبریل خود را بمصطفی در صورت دحیهّ کلبی‬
‫نمودی‪ .‬اگر جبریلست روحانی باشد‪ ،‬اعرابی در کسوت بشریت دیدن صورت چون‬
‫بندد؟ و اگر جبریل نیست‪ ،‬کرا دیدند؟ تمثِل خشک و نیک میدان‪ .‬ای دوست این خبر را‬
‫ن ل تدهم‬ ‫مسرد ب فإ ب ی‬ ‫م توالن تظ تتر بإلی ال د‬ ‫نیز گوش میدار کهّ خواص امت را آگاه میکند‪ .‬گفت‪» :‬إ بلیاک د س‬
‫ب أمترد ض‬ ‫صوترةب شا ک‬ ‫علی د‬ ‫مسعَرابج ت‬ ‫ة ال ب‬ ‫ت ترلبی ل تی سل ت ت‬ ‫ن الللهّ«؛ و جای دیگر گفت‪» :‬رأی س د‬ ‫ونا ا ک تل توس ب‬
‫لت س‬
‫ط«‪ .‬این نیز هم در عالم تمثِل میجوی‪.‬‬ ‫قتط ت ض‬
‫دریغا کس چهّ داند کهّ این تمثِل چهّ حال دارد! در تمثِل‪ ،‬مقامها و حالهاست‪ .‬مقامی از‬
‫آن تمثِل آن باشد کهّ هر کهّ ذرهای از آن مقاما بدید‪ ،‬چون در آن مقاما باشد آن مقاما او را‬
‫ازو بستاند؛ و چون بی آن مقاما باشد‪ ،‬یک لحظهّ از فراق و حزن با خود نباشد‪ .‬تفکر از‬
‫ۀ‬
‫این مقاما خیزد‪ .‬ازمقامهای مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬یکی فکر بود و یکی حزن‪ .‬عایش ۀ‬
‫حزان«‬ ‫ل ال س‬ ‫م الفکرب طوی د‬ ‫ل اللهّ‪ -‬صلعَم‪ -‬دائ د‬ ‫سو د‬ ‫ن تر د‬‫صدیقهّ گفت‪ -‬رضی الللهّ عنها‪» : -‬کا ت‬
‫میگوید‪ :‬مصطفی پیوستهّ با فکر بودی؛ و پیوستهّ حزن تماما داشتی‪.‬‬
‫دریغا چهّ دانی کهّ این مقاما با هر کسی چهّ میکند! کافرما کهّ اگر هرچهّ بمن دهند نهّ از‬
‫بهر این مقامست‪ ،‬باش تا ذرهای از این مقاما بر تمثِل مقاما صورتی بتو نمایند‪ .‬آنگاه‬
‫بدانی کهّ این بیچاره در چیست! دانی کهّ این چهّ مقاما است؟ شاهد بازی است‪ .‬چهّ‬

‫‪76‬‬
 ‫میشنوی! دریغا مگر کهّ هرگز ترا شاهدی نبوده است‪ ،‬و آنگاه جگرت از دست عشق و‬
‫غیرت آن شاهد پاره پاره نشده است؟! ای دوست شاهد در این مقاما یکی باشد و‬
‫مشهود بی عدد‪ .‬باتو چنین توان گفتن‪ .‬ندانی کهّ اعداد در یکی خود یکی باشد؟ این مقاما‬
‫د«‪ .‬عقد ده از‬‫ح ر‬ ‫حسین منصور را مسلم بود آنجا کهّ گفت‪» :‬أتفراد د العداد ب فی الوت س‬
‫حد تةب وا ب‬
‫یکی خاست‪ ،‬و یکی در آن مجموع داخل است‪ .‬این مقاما گفتن‪ ،‬هر کسی برنتابد‪ .‬شاهد‬
‫و مشهود‪ ،‬خود یکی باشد در حقیقت؛ اما در عبارت و اشارت‪ ،‬تعَدد نماید‪ .‬ای دوست‬
‫شاهد و مشهود‪ ،‬مقاما سوگند است! اگر نیک اندیشهّ کنی‪ ،‬گاه ما شاهد او باشیم؛ و گاه‬
‫او شاهد ما باشد‪ :‬در حالتی او شاهد و ما مشهود‪ ،‬و در حالتی دیگر ما شاهد و او مشهود‪.‬‬
‫جهانی از دست این شاهد‪ ،‬جان درباختهّ و بی جان شده است و هرگز کس درمان‬
‫نیافت‪ ،‬و نیابد‪ .‬شیخ ما یک روز این بیتها میگفت و ما را از او یادگارست‪:‬‬
‫دل در طلب وصلش بسسی درمسسان شسسد‬ ‫از دست بت شاهد‪ ،‬جسسان بیجسسان شسسد‬
‫کفسسر و اسسسلما نسسزد مسسا یکسسسان شسسد‬ ‫او خود بخودی ز ما همسسی پنهسسان شسسد‬

‫صوترت« تمثِلست؛ و اگر‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت ترلبی ل تی سل ت ت‬ ‫ت‬

‫ن د‬ ‫س ب‬‫ح ت‬‫ة« این »أ س‬ ‫صوتر ض‬‫ن د‬ ‫س ب‬ ‫ح ت‬ ‫معَرابج فی أ س‬ ‫ة ال ب‬ ‫دریغا »ترأی س د‬
‫من« هم نوعی‬ ‫ح ت‬
‫صوترةب الیر س‬‫ده ع تتلی د‬ ‫ما توأسول ت‬ ‫خل تقت آد ت ت‬‫هّ ت‬ ‫ن الل ل ت‬
‫تمثِل نیست‪ ،‬پس چیست؟ »إ ب ی‬
‫آمده است از تمثِل‪ .‬دریغا از نامها او‪ ،‬یکی مصور باشد کهّ صورت کننده باشد؛اما من‬
‫میگویم کهّ او مصور است یعَنی صورت نماینده است‪ .‬خود تو دانی کهّ این صورتها در‬
‫کداما بازار نمایند و فروشند؟ در بازار خواص باشد‪ .‬از مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬بشنو آنجا کهّ‬
‫صوتدر« گفت‪ :‬در بهشت بازاری باشد کهّ در آن‬ ‫سوقا ا دیباع د فیها ال د‬ ‫جن یةب ت‬ ‫ن فی ال ت‬ ‫گفت‪» :‬إ ب ی‬
‫ة« این باشد‪ .‬اماما ابوبکر قحطبی را بین کهّ از‬ ‫ر‬ ‫صو‬
‫س ت ب د ت ض‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ح‬ ‫أ‬ ‫»فی‬ ‫فروشند‪.‬‬ ‫صورتها‬ ‫بازار‪،‬‬
‫د‬
‫می« یعَنی خدا رابر صورت‬ ‫صوترةب أ ل‬‫ب العَبیزة ع تتلی د‬ ‫ت تر ی‬ ‫تمثِل چهّ خبر میدهد گفت‪» :‬ترأی د‬
‫عنده أماد‬ ‫د‬
‫می« میدان؛ »وت ب س ت د ر‬ ‫ی ال ل‬
‫مادر خود دیدما؛ دانی کهّ این »أما« کدامست؟ »الن تب ب ر‬
‫ب« میخوان‪.‬‬ ‫کتا ب‬
‫ال ب‬
‫دریغا از مقاما شهود کهّ خبر داد‪ ،‬و خود کهّ تواند خبر دادن؟ تو هنوز این قدر نمیدانی کهّ‬
‫شاهد از برای محبوب باشد! بر دلها نصیبی از شاهد بازی حقیقت در این شاهد مجازی‬
‫کهّ روی نیکو باشد درج است؛ آن حقیقت تمثِل‪ ،‬بدین صورت نیکو توان کردن‪ .‬جانم‬
‫فدای کسی باد کهّ پرستندۀ ۀ شاهد مجازی باشد کهّ پرستندۀ ۀ شاهد حقیقی خود نادر‬
‫است‪ .‬اما گمان مبر کهّ محبت نفس را میگویم کهّ شهوت باشد‪ ،‬بلکهّ محبت دل میگویم‬
‫و این محبت دل نادر بود‪ .‬باش تا بدان مقاما رسی کهّ هفتاد هزار صورت بر تو عرض‬
‫کنند‪ ،‬هر صورتی بر شکل صورت خود بینی‪ .‬گویی من خود از این صورتها کدامم؟‬
‫هفتادهزار صورت از یک صورت چون ممکن باشد؟ و این آن باشد کهّ هفتاد هزار صفت‪،‬‬
‫در هر موصوفی و ذاتی درج و ممزوج و متمکن است؛ و هر خاصیتی و صفتی تمثِل کند‬
‫بصورتی و شخصی شود‪ .‬مرد چون این همهّ صفتها بیند‪ ،‬پندارد کهّ خود اوست؛ او‬
‫نیست‪ ،‬ولیکن ازوست‪ .‬دریغا معَذوریم کهّ از شناخت حقیقت خود دوریم‪ ،‬و از دیدۀ ۀ دل‬
‫کوریم و از جاه بشریت درگوریم‪:‬‬
‫نادیسسسسسسده ز دور دوزخ آشسسسسسسامان را‬ ‫نادیسسسسده رخسسسسان تیسسسسره ایامسسسسان را‬
‫بسسا عشسسق چسسهّ کارسسست نکونامسسان را‬ ‫دعسسوی چسسهّ کنسسی عشسسق دلرامسسان را‬

‫وقتی پیرما گفت‪ -‬قدس الللهّ روحهّ‪ -‬ای محمد هفتصد بار مصطفی را دیدهاما‪ ،‬و پنداشتهّ‬
‫بودما کهّ او را میبینم‪ ،‬امروز معَلوما شد کهّ خود را دیده بودما‪ .‬این هفتصد بار را این‬
‫ت د ت‬ ‫ت‬
‫ن الل ل ت‬
‫هّ‬ ‫حربو ت‬‫ن ک دن سدتم ت د ب‬ ‫ش ترکبی بابرزاا«‪» .‬قد س‬
‫ل إب س‬ ‫حدیث گواهی میدهد »ک تألنی أن سظدر إ بلی ع تسر ب‬ ‫ت‬
‫هّ« همین معَنی بود‪.‬‬ ‫کم الل ل د‬ ‫حب بب س د‬‫ونی ی د س‬‫فتأت لببعَ د‬
‫دریغا کهّ بشریت نمیگذارد کهّ اسرار ربوبیت رخت بر صحرای صورت نهد! از شیخ‬
‫من‬ ‫ت‬
‫ضد ر الرردبوب بی ی ب ت‬
‫ف‬ ‫ة‬ ‫ة ب‬ ‫شربی ی د‬‫ابویزید شنو کهّ از بشریت شکایت چون میکند آنجا کهّ گفت‪» :‬ألب ت ت‬
‫ة« یعَنی کهّ ربوبیت با بشریت هرگز جمع نشود؛ و از وجود‬ ‫هّ الرردبوب بی ی د‬
‫شربی یةب فات تت س د‬ ‫ب ببالب ت ت‬
‫ج ت‬‫حت ت ت‬ ‫ا س‬
‫یکی‪ ،‬غیبت آن دیگر بود‪ .‬و خوددانی کهّ در بهشت شکر از چهّ کنند؟ از خلص بشریت‬

‫‪77‬‬
 ‫ت‬
‫ة«‪.‬‬ ‫شیر ب‬‫ن الب ت ی‬ ‫حتز د‬ ‫ن« ابن عباس گفت‪» :‬یعَنی ت‬ ‫حتز ت‬ ‫ب ع تلنا ال ت‬ ‫حمد د ل بل لهّب ایلذی أذ سهت ت‬ ‫کنند کهّ »ا تل س ت‬
‫دریغا غیرت بشریت نهّ مختصر حجابیست خلق را از عالم الهی! و درحق عموما گفت‬
‫د‬ ‫د‬
‫د« زدودن این زنگ و‬ ‫صد تأ الحدی د‬ ‫صد تأ کما ی ت س‬ ‫ب تت س‬ ‫قدلو ت‬ ‫ن ال د‬ ‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬کهّ »إ ب ی‬
‫ت وتتتلوتة د القرآن« این صدا و زنگ و‬ ‫موس ب‬ ‫س‬
‫خلص و درمان این رنج‪ ،‬این آمد کهّ »ذ بکدر ال ت‬
‫ذبات الحق تاختن‬ ‫ج ت‬‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ة ب‬ ‫غبرت و ترسین و غین و غم‪ ،‬همهّ کدورات بشریتست؛ چون جذب ر‬
‫ۀ بشریت زند؛ این غين بر دارد‪» .‬ترأنی تقلبی ترلبی« سر‬ ‫آرد‪ ،‬کیمیاگری کند؛ دست بر تخت ۀ‬
‫ن قلب ما بشریت باشد؛ و جل و کاشف این‬ ‫غي ب‬ ‫ن« حاصل شود‪ .‬پس ت‬ ‫کودنوا ترلبان بلیی ت‬ ‫برزند‪ » .‬د‬
‫غين نور الهیت باشد‪ .‬دریغا هرگز دانستهای کهّ غين دل مصطفی از چهّ بود؟ اگر ندانی‬
‫ة« این‬ ‫میر ا‬‫ن ت‬ ‫سسبعَی ت‬ ‫هّ فی التیوما ب توالل یی سل تةب ت‬ ‫فتر الل ل ت‬ ‫ست تغس د‬ ‫حلتی ا ت س‬ ‫علی قتسلبی ت‬ ‫ن ت‬ ‫هّ ل تدیغا د‬ ‫معَذور باشی »إ بن ی د‬
‫غين را جز خدا دیگر کس نداند‪.‬‬
‫دریغا حلول روی اینجا خواهد نمودن! ای دوست اگر خواهی کهّ ترا سعَادت ابدی میسر‬
‫شود‪ ،‬یک ساعت صحبت حلولی کهّ صوفی باشد دریاب تا بدانی کهّ حلولی کیست‪ .‬مگر‬
‫هّ«‪ .‬عبدالللهّ انصاری میگوید کهّ عالم بعَلم نازد‬ ‫صوفی هدوت الل ل د‬ ‫آن شیخ از اینجا گفت کهّ »ال ر‬
‫و زاهد بزهد نازد‪ .‬از صوفی چگویم کهّ صوفی خود اوست‪ .‬چون صوفی او باشد‪ ،‬حلولی‬
‫نباشد‪ .‬هر چهّ خدا را باشد این حلول موحد را نیز باشد‪ .‬در این مقاما هرچهّ ازو شنوی‪ ،‬از‬
‫خدا شنیده باشی‪.‬‬
‫دریغا هرکهّ خواهد کهّ بی واسطهّ‪ ،‬اسرار الهیت شنود؛ گو‪ :‬از عین القضاة همدانی بشنو‬
‫متر« این باشد‪ .‬اگر ممکن باشد کهّ از سمع و بصر و حیوة‬ ‫ن عد ت‬ ‫علی بلسا ب‬ ‫ن الحقی ل تی تن سط بقد ت‬ ‫»إ ب ی‬
‫و علم و قدرت حق‪ -‬تعَالی‪ -‬چیزی از موجودات و مکونات بیرون باشد‪ ،‬ممکن بود کهّ از‬
‫سمع و بصر و قدرت چنین رونده خالی و بیرون باشد‪ .‬هرچهّ در موجودات بود بر وی‬
‫م«‪ .‬اینجا حلول روی نماید؛ سر‬ ‫س‬ ‫هّ إلل اللرا ب‬ ‫م تأویل ت د‬ ‫پوشیده نباشد »توما ی تعَسل ت د‬
‫ن فی العَبل ب‬ ‫سخود ت‬
‫ق الللهّ« باشد‪ .‬و این سخن از آن عالی تر است کهّ هر کس دریابد کهّ‬ ‫»تتخیلقوا ببإخل ب‬
‫بعَضی از سالکان محقق این گفتند کهّ راه حق‪ -‬تعَالی‪ -‬نامتناهیست‪ .‬لجرما هر روز هفتاد‬
‫بار رخت عبودیت‪ ،‬بمنازل صحرای ربوبیت باید نهادن‪ .‬این کلمهّ عجب دانستهای‪ ،‬و‬
‫مناه د من لد رتنا‬ ‫ۀ گنج »وتع تل ی س‬ ‫انتهای این خبر دانستهاند؛ اما میترسم کهّ عین القضاة از خزان ۀ‬
‫عسلماا« پارهای برگیرد وبر قلب بعَضی محبان خود زند‪.‬‬ ‫ب‬
‫ۀ »طهّ« محتجباند‪ .‬طهّ یعَنی ای مرد چون ماه چهارده شبهّ‬ ‫دریغا خلق از اسرار این کلم ۀ‬
‫کهّ نزد خلق منور و عزیز باشد! نور طهّ در آن عالم منور چون ماه چهارده شبهّ است؛ در‬
‫این عالم اگر خواهی کهّ دریابی کهّ چهّ میگویم‪ ،‬گوش دار‪ :‬همهّ سالکان از خدا توفیق آن‬
‫ل« میگوید‬ ‫م د‬ ‫ت‬
‫میز ب‬‫یافتهاند کهّ از خود‪ ،‬بخدا رفتند؛ اما محمد‪ ،‬از خدا بخلق آمد‪» .‬یا أریها ال د‬
‫آنچهّ گفتنی است‪ .‬حالت‪ ،‬متفاوتست تو هر حالتی را فهم نتوانی کردن؛ و همهّ حالت را‬
‫یکی دانستن خطا باشد‪ .‬در حالتی او رامرد خوانند؛ و این حالت در عالمی باشد کهّ در آن‬
‫عالم‪ ،‬جز محمد و خدا دیگر کس نباشد‪ .‬چون خواهد کهّ در این عالم اورا تشریف دهد‪ ،‬او‬
‫جد سکت یتیما ا تفآوی«‪ .‬خوددانی کهّ این عالم را چهّ خوانند؟ جنت قدس‬ ‫ت‬
‫م یت ب‬ ‫را یتیم خواند »أل ت س‬
‫ة«‪ .‬چهّ گویی محمد یتیم نیست؟! چون محمد‬ ‫جن ی ب‬ ‫ن فی ال ت‬ ‫کهات تی س ب‬‫م ت‬ ‫ل التیتی ت‬ ‫خوانند »تانا وت کافب د‬
‫یتیم باشد‪ ،‬و حق‪ -‬جل جللهّ‪ -‬پرورندۀ ۀ یتیم است‪ .‬پس هر دو در بهشت بهم باشند‪ .‬آنچهّ‬
‫دیگران گفتند کهّ او از خلق بخدا میرفت در این مقاما محمد از خدا بخلق میآمد »قتد س‬
‫ل« دلیل این سخن آمده است‪.‬‬ ‫حنا یا تبل د‬ ‫ن«‪» .‬أرب س‬ ‫مبی ر‬ ‫ب د‬ ‫کتا ر‬ ‫من الل لهّب دنورر وت ب‬ ‫م ب‬ ‫جاتءک د س‬
‫ن« بیان این همهّ شده است‪ .‬کرا بیانست؟ آن کس را‬ ‫ة ل بسلعَاتلمی ت‬ ‫م ا‬‫ح ت‬ ‫سسلناکت إ بلل تر س‬ ‫»توماأسر ت‬
‫م«‪.‬‬ ‫ن أودتوا العَبل س ت‬ ‫دور ایلذی ت‬ ‫ص د‬‫ت فی د‬ ‫ت ب تکینا ر‬ ‫ل هدوت آیا ر‬ ‫بیانست کهّ »ب ت س‬
‫ۀ صدیقهّ در حق مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬و رؤیت او‬ ‫دیگر مقاما در تمثِل آنست کهّ عایش ۀ‬
‫ت‬
‫م ع تلی‬ ‫ت‬ ‫سهّب فت ت‬ ‫ا‬ ‫ت‬
‫قد أع سظ ت‬ ‫ن ترأ ب‬ ‫هّ ب بعَتی س ب‬
‫مدا ترأیت ترب ی د‬ ‫ح ل‬‫م ت‬ ‫ن د‬ ‫مأ ی‬ ‫ن تزع ت ت‬ ‫م س‬
‫مر خدا را این نشان میدهد کهّ » ت‬
‫ة«‪ .‬با عایشهّ گفت‪ :‬شب معَراج‪ ،‬او را ندیدما‪ ،‬بذات و حقیقت او؛ و با ابن‬ ‫فسری ت ت‬‫الل لهّب ال ب‬
‫عباس گفت‪ :‬دیدما‪ ،‬بر صورت تمثِل‪ .‬دریغا از ذات خدا‪ ،‬تلذذ یافتن و خبر گرفتن و کیفیت‬
‫محالست کهّ ذات او‪ -‬تعَالی‪ -‬بیننده را از بینندگی بستاند‪ .‬چون بیننده‬ ‫و ادراک و احاطت‪ ،‬د‬
‫نماند‪ ،‬کرا بیند؟‬

‫‪78‬‬
 ‫هّ دنوری« از آن نشان باشد؛ چون او‪ -‬جل‬ ‫خل تقت الل ل د‬ ‫ل ما ت‬ ‫اما آنچهّ تو صفات خوانی کهّ »أ توی د‬
‫جللهّ‪ -‬خود را جلوه گری کند بدان صورت کهّ بیننده خواهد بتمثِل بوی نماید‪ .‬در این مقاما‬
‫من کهّ عین القضاتم‪ ،‬نوری دیدما کهّ از وی جدا شد؛ ونوری دیدما کهّ از من برآمد؛ و هر‬
‫دو نور برآمدند ومتصل شدند‪ ،‬و صورتی زیبا شد چنانکهّ چند وقت در این حال متحیر‬
‫ت‬
‫ن‬‫س ب‬ ‫ح ت‬ ‫ت رلبی فی أ س‬ ‫صوتتر« این باشد‪» .‬ترأی س د‬ ‫سوقا ا دیباع د فیها ال ر‬ ‫جن یةب د‬ ‫ن فی ال ت‬ ‫مانده بودما‪» .‬إ ب ی‬
‫ة« خود نشان میدهد‪.‬‬ ‫صوتر ب‬ ‫د‬
‫ۀ سالکان بنور مصطفی است‪ .‬اما ندانم‬ ‫ۀ‬ ‫جمل‬ ‫اتصال‬ ‫انتهاو‬ ‫دار‪:‬‬ ‫گوش‬ ‫را‬ ‫کلمهّ‬ ‫این‬ ‫دریغا‬
‫ق« بیان این کلمهّ بکرده‬ ‫ح‬ ‫ال‬ ‫أی‬ ‫قد ر ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ن ترآنی‬
‫ی‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫م س‬ ‫کهّ انتها و اتصال مصطفی بکیست؟ » ت‬
‫است‪.‬‬
‫فک یدروا فی آلبء اللهّبل‬ ‫ای دوست تو از این حدیث چهّ فهم کردهای کهّ مصطفی گفت‪» :‬ت ت ت‬
‫ت الللهّ« تفکر کنید در صفات خدا‪ ،‬اما در ذات او تفکر مکنید‪ .‬اینجا عالم‬ ‫کروا فی ذا ب‬ ‫ف ی‬ ‫تولت ت ت‬
‫شرع زیر و زبر شود‪ .‬دانی کهّ چهّ میگویم؟ میگویم‪ :‬نور حق‪ -‬تعَالی‪ -‬را بخود توان دیدن‬
‫کهّ در این مقاما مرد با خود باشد؛ اما ذات حق‪ -‬تعَالی‪ -‬را بحق توان دیدن کهّ مرد را از‬
‫هّ ال تسبصادر« این باشد کهّ سالک را از خود بستاند‪» .‬وتهدوت ی دد سربکد‬ ‫مرد بستاند‪» .‬لت دد سربک د د‬
‫ال تسبصاتر« این باشد کهّ همهّ خدا باشد‪ .‬در این مقاما با عایشهّ گفت‪ :‬ندیدما؛ وبا دیگران‬
‫گفت‪ :‬دیدما‪ :‬یعَنی نور او نهّ ذات او‪ .‬شعَاع آفتاب توان دیدن کهّ نوازنده است‪ :‬اما عین او‬
‫نتوان دیدن کهّ سوزنده است‪ .‬اینجا مسئلهّ عظیم بدان‪ .‬صفات حق‪ -‬تعَالی‪ -‬عین ذات او‬
‫ۀ صفات خود عین ذات بودی اتحاد بودی؛ و غیر ذات او نیست کهّ‬ ‫نیست کهّ اگر جمل ۀ‬
‫غیریت تعَدد الهیت بودی‪ .‬صفات‪ ،‬قایمات بذاتهّ توان گفتن‪.‬‬
‫دریغا جگرما پاره پاره میشود از دست آن کهّ در جهان کسی بایستی کهّ این کلمهّ را‬
‫گوش داشتی کهّ خواجهّ اماما ابوبکر با قلنی چهّ میگوید آنجا کهّ گفت‪» :‬ألباری‪ -‬تعَالی‪-‬‬
‫وجوبد« میگوید‪ :‬باقی دیگر است‪ ،‬و بقا دیگر‪ ،‬و‬ ‫وجود ر بال د‬ ‫م س‬ ‫ة‪ ،‬د‬ ‫وحدان بی ی ب‬ ‫حد ر ببال س ت‬ ‫ق ببال ستبقابء‪ ،‬وا ب‬ ‫با ض‬
‫موجود دیگر است و وجود دیگر‪ ،‬و واحد دیگر است‪ ،‬و وحدانیت دیگر‪ .‬اگرچهّ این معَانی‬
‫قایم بنفس او باشد‪ ،‬اما انفکاک صفات از ذات نتوان گفتن‪.‬‬
‫دریغا این معَانی جلوه بر کسی کند کهّ هفتاد و اند مذهب مختلف را واپس گذاشتهّ باشد‪.‬‬
‫آنکس کهّ هنوز یک مذهب تماما ندیده باشد‪ ،‬او از کجا و این سخن از کجا! باش تااین‬
‫د‬
‫ب« میگویند‪:‬‬ ‫ت الیر ب‬ ‫ن ذا ب‬ ‫م س‬‫ن ال تسنواتر ت تط سترأ ب‬ ‫کلمهّ ترا روی نماید کهّ یهود و نصاری گفتند‪» :‬إ ب ی‬
‫موجودات« این باشد و مجوس گفتند‪ :‬الهّ دو‬ ‫صد تدر ال د‬ ‫هّ م س‬ ‫روبء نورها ازو آمد‪» .‬الل ل د‬ ‫جملهّ ط ب‬
‫است‪ :‬یکی یزدان و آن‪ ،‬نور است؛ و دیگر‪ ،‬اهرمن و آن ظلمت است؛ نور فرمایندۀ ۀ‬
‫طاعات و ظلمت فرمایندۀ ۀ سلیآت؛ نور میعَاد روز‪ ،‬و ظلمت معَاد شب؛ کفر از یکی‪،‬‬
‫ایمان از آن دیگر و ملحده واهل طبایع گفتند کهّ صانع عالم‪ ،‬افلکست؛ و عناصر را قدیم‬
‫دانند؛ و صورت این شبهتها ایشان را از حقیقت محروما کرده است‪.‬‬
‫دریغا عالمی از خود در حجاب و در عمری یک لحظهّ از شناخت خود قاصر از ایشان چهّ‬
‫ت ترلبی ب بیربی« اینجا آن باشد کهّ چنانکهّ خدا را بخدا‬ ‫توقع شاید داشت! ای دوست »ع تترفس د‬
‫ت‬
‫ن ترانی«‬ ‫توان شناختن‪ ،‬خدا را هم بخدا توان دیدن‪» .‬أبرنی«‪ .‬رنگ غیرت داشت؛ »ل ت س‬
‫گفت‪ :‬ای موسی تو نهّ بینی بجهد و کوشش‪ ،‬مرا؛ و مرا تو بخودی خود نتوانی دیدن؛ مرا‬
‫ت ترلبی ب بیربی‬ ‫بمن توانی دیدن‪ .‬ذوالنون مصری از این مقاما چنین بیان میکند‪» :‬ترأی د‬
‫علی ترؤ سی تةب ترکبی«‪ .‬سخن ابوالحسین مانوری اینجا روی نماید کهّ‬ ‫ت ت‬ ‫ولترلبی تلما قتد بسر د‬ ‫وتل ت س‬
‫سوی ترلبی« گفت‪ :‬اورا کس ندید مگر کهّ او خود خود را دید‪ :‬یعَنی بجز‬ ‫»مارأی ترلبی أحد ر ب‬
‫او‪ ،‬کسی دیگر او را ندید‪.‬‬
‫دریغا! از دست این کلمهّ‪ ،‬ترا این عجب آید! از قرآن بشنو کهّ با بندگان چهّ میگوید‪:‬‬
‫کم أطواراا« همین معَنی بود کهّ »لی تسعَردفون قتد ستره د‬ ‫ق د‬ ‫خل ت ت‬‫جون ل بل لهّب توقارا ا وتقتد س ت‬ ‫کم لت تسر د‬ ‫»مال ت د‬
‫ۀ‬
‫ه«‪ .‬محبان او جمل ۀ‬ ‫حقی قتد سرب ب‬ ‫هّ ت‬ ‫هّ«‪ .‬و همین معَنی بود آیت »توما قتد تدروا الل ل ت‬ ‫ن درؤی تت ت د‬ ‫کو ت‬ ‫تولدیدرب د‬
‫ت‬
‫ل‬‫ن ی تت تن تیز د‬ ‫مثِ سل تهد ی‬
‫ض ب‬‫ن السر ب‬ ‫م ت‬‫ت وت ب‬ ‫موا ض‬ ‫س ت‬ ‫سب سعت ت‬ ‫خل تقت ت‬ ‫هّ ایلذی ت‬ ‫اسرار در این آیت باز یابند کهّ »تالل ل د‬
‫ن«‪ .‬ابن عباس گفت‪ :‬اگر من این آیت را تفسیر کنم‪ ،‬خلق مرا جز کافر‬ ‫المدر ب تی سن تهد ی‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫د‬
‫م أستتوی‬ ‫ست یةب ألیاما ض ث د ی‬ ‫ض فی ب‬ ‫ت والسر ت‬ ‫سموا ب‬ ‫خلقت ال ی‬ ‫هّ الذی ت‬ ‫م الل د‬ ‫ن رب یک د‬ ‫نخوانند‪ .‬آیت دوما »إ ب ی‬

‫‪79‬‬
 ‫ت‬ ‫س توال س ت‬ ‫حثِیثِا ا توال ی‬
‫مربهب‬ ‫ت ب بأ س‬ ‫خرا ض‬ ‫س ی‬ ‫م ت‬ ‫ما د‬‫جو ت‬ ‫متر توالن د د‬ ‫ق ت‬ ‫م ت‬ ‫ش س‬ ‫هّ ت‬ ‫ل توالینهاتر ی تط سل دب د د‬ ‫شی الل یی س ت‬ ‫ش ی دغس ت‬ ‫ع تلی العَتسر ب‬
‫ت‬
‫ت‬
‫ن«‪ .‬ابوهریره گفت‪ :‬اگر این آیت را تفسیر کنم‬ ‫ب العَاتلمی ت‬ ‫هّ تر ر‬ ‫مدر تتبارکت الل ل د‬ ‫خل سقد توال س‬ ‫هّ ال ت‬ ‫ألل ت د‬
‫صحابهّ مرا سنگسار کنند‪.‬‬
‫ن« چهّ فهم‬ ‫جعَود ت‬ ‫ت‬
‫شیضء وتإ بلی سهّب دتر ت‬ ‫ل ت‬ ‫د‬
‫تک ک‬ ‫ملکو د‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ن الذی ب بی تد بهب ت‬ ‫ی‬ ‫سسبحا ت‬ ‫ای دوست از این آیت کهّ »فت د‬
‫ۀ ملکوت‪ .‬از مصطفی‪ -‬صلعَم‪-‬‬ ‫کردهای؟ ملکوت‪ ،‬سایهّ و عکس جبروتست‪ ،‬و ملک سای ۀ‬
‫ف‬‫ب ض‬ ‫ص‬ ‫عا‬ ‫ما‬ ‫یو‬ ‫فی‬ ‫ب‬ ‫ب ض‬ ‫ک‬ ‫کرا‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫ل الد ر س ب‬
‫إ‬ ‫نیا‬ ‫مثِ ت د‬ ‫متثِلی و ت‬ ‫بشنو اگر باورت نیست آنجا کهّ گفت‪» :‬ما ت‬
‫ت ض‬
‫ۀ درخت‬ ‫کها«‪ .‬دنیا را سای ۀ‬ ‫ح وتت تتر ت‬ ‫م را ت‬ ‫ة ثد ی‬ ‫ما فی ظ بللها ساع ت ا‬ ‫ل تونا ت‬ ‫ل توقا ت‬ ‫م ن تتز ت‬ ‫جترة ر ث د ی‬ ‫ش ت‬ ‫هّ ت‬‫ت لت د‬‫رفعَت س‬
‫هّ«‪ .‬ای دوست عالم ملک‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ن ال ت‬
‫موسی إ بلنی أتنا الل د‬ ‫ن یا د‬ ‫جترةب أ س‬ ‫ش ت‬ ‫م ت‬ ‫میخواند؛ از کداما درخت؟ » ب‬
‫دیدی و عجایب آن؛ باش تا عالم ملکوت نیز بینی و عجایب آن‪ .‬تو کهّ عالم ملکوت ندیده‬
‫باشی‪،‬ازعالم الهی خود چهّ خبر داری؟!‬
‫هّ«؟ پس بدانی کهّ همت‬ ‫ت‬‫م‬
‫س ب ب ی ب ب‬ ‫ه‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫ء‬‫ر‬ ‫م‬
‫بت ت د ت س‬ ‫ال‬ ‫ة‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ق‬ ‫»‬ ‫کهّ‬ ‫ای دوست هرگز این کلمهّ نشنیدهای‬
‫تو تا کجاست؛ آنجا کهّ همت تست‪،‬خود چهّ قدر دارد‪ .‬پس ببین کهّ چون قیمت و درجت‬
‫جیلی‬ ‫ن الل ل ت‬
‫هّ ی تت ت ت‬ ‫در مقابلهّ و ضمن همت است‪ ،‬درجات چگونهّ متفاوت باشد! دریغا »إ ب ی‬
‫ةو ب ت‬
‫ة« چراتجلی خاص در قیامت نصیب او آمد؟ از بهر آنکهّ‬ ‫ص ا‬ ‫کر خا ی‬ ‫لبی ب ت س‬ ‫م ا ت‬ ‫ل بل سیناس عا ی‬
‫صدر توماط تتغی«‪ .‬پس‬ ‫جرعهای از پیر خود ستده بود‪ ،‬و آن جرعهّ نیست مگر کهّ »مازاغ ت الب ت ت‬
‫ض« درست باشد‪ .‬شیخ ما‬ ‫علی ب تعَس ض‬ ‫ضدهم ت‬ ‫ضسلنا ب تعَس ت‬ ‫ل فت ی‬ ‫س د‬ ‫چون کار بر قدر همت آمد »ت بل سکت الدر د‬
‫گفت حق‪ -‬تعَالی‪ -‬در وقتی کهّ وقت نپذیرد با محبان خود گفت‪ :‬شما دانید کهّ من چرا‬
‫سهّ تن را از میان همهّ بندگان برگزیدما؟ دریغا چون سایل اوبود‪ ،‬مجیب هم او بود‪ .‬گفت‪:‬‬
‫ابراهیم خلیل را بخلت از بهر آن مزین کردما کهّ در میان ارواح‪ ،‬هیچ روح چنان با سخا و‬
‫بخشش ندیدما کهّ روح ابراهیم را بود‪ .‬پس چون عطا و سخا حلیهّ و خلق ماست‪ ،‬ما نیز‬
‫ل«‪ .‬پس بموسی نگاه کردیم؛ در‬ ‫م خلی ا‬ ‫هّ ابراهی ت‬ ‫ذالل ل د‬ ‫خ ت‬ ‫ۀ خلت در وی پوشانیدیم کهّ »وتا تت ی ت‬ ‫حل ۀ‬
‫میان ارواح‪ ،‬هیچ روح متواضعَتر و گردن نهادهتر از روح موسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬ندیدما؛‬
‫کلیماا«‪ .‬پس نظر بروح‬ ‫موسی ت ت س‬ ‫هّ د‬ ‫م الل ل د‬ ‫پس او را بکلما خود مخصوص کردیم »وتک تل ی ت‬
‫مصطفی کردیم؛ در میان ارواح‪ ،‬هیچ روح مشتاقتر و محبتر از روح او ندیدیم؛ پس او را‬
‫ت‬
‫ل«‪ .‬چهّ‬ ‫مد ی الظ ب ی‬ ‫ف ت‬ ‫م ت تتر بإلی ترب ککت ک تی س ت‬ ‫برؤیت خود برگزیدیم‪ ،‬و اختیار کردیم کهّ »أل ت س‬
‫ن الل ل ت‬
‫هّ‬ ‫میشنوی؟ این همهّ بیان همت میکند‪ .‬همت بال گرفتهّ است بر همهّ چیزی کهّ »إ ب ل‬
‫فها« آنست کهّ هر کهّ عالی همتتر‪ ،‬کار او رفیعَتر‪.‬‬ ‫س ت‬‫سفا ب‬ ‫مورب وتی تک ستره د ت‬ ‫معَالی ال د د‬ ‫ب ت‬ ‫ح ر‬ ‫ید ب‬
‫ای دوست! اگر در این کتاب‪ ،‬زبده هیچ کلمهّ نیستی جز این کلمات کهّ زبدۀ ۀ علوما هر دو‬
‫جهان آمده است کهّ بس بودی عالمیان را‪ .‬این کلمات کدامست؟ گوش دارو این کلمات‬
‫شیخ ما گفتهّ است ابوبکر‪ .‬دانی مقصود چیست؟ در مدح این کلمات آنست تا تو بهمگی‬
‫خود را با این کلمات دهی‪ .‬آخر دانی کهّ در عبارت و مثِال از این مبین تر و معَین تر نتوان‬
‫گفتن؟ از دو عالم گذر میباید کردن‪ ،‬آنگاه این کلمات باشد کهّ عد و بیان توان کرد‪ .‬از دو‬
‫عالم ملکوتی و جبروتی بیش از این با عالم تو نتوان آوردن‪ .‬دریغا چهّ دانی کهّ در این‬
‫تمهید چندهزار مقامهای مختلف واپس گذاشتیم‪ ،‬و از هر عالمی زبدهای درکسوت رموز‬
‫با عالم کتابت آوردیم! پدید باشد کهّ از آن عالم با این عالم‪ ،‬چهّ توان آوردن؛ جرعهای از‬
‫س«‪.‬‬ ‫م ض‬ ‫ش س‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫شعَاع ر ب‬ ‫ل د‬ ‫ی لب ت س‬ ‫ج ض‬ ‫حر ض ل د ک‬ ‫ن بت س‬‫م س‬ ‫کثِیرر قتط سترة ر ب‬ ‫هذا ت‬ ‫ل ت‬ ‫ۀ »لب ت س‬ ‫کاس ۀ‬
‫ت‬
‫من أک ت‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫دریغا اگر چهّ خونم بخواهند ریختن اما دریغ ندارما! آخر شنیدهای کهّ » ت‬
‫شرر اللناس ت‬
‫ه«؛ اما ا تسرجوا کهّ از ادبار خود باز رهم؛ اما هنوز دورست! اما دانم کهّ گویی کلمات‬ ‫حد ت د‬ ‫وت س‬
‫خود نگفت؛ این کلمات بر بیان مراتب عالی کهّ همت است گفتهّ میشود‪.‬‬
‫گوش دار کهّ هرگز نشنیدهای ابراهیم صاحب ذوق بود‪ ،‬موسی صاحب لذت بود‪،‬‬
‫مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬صاحب حلوت بود‪ .‬چهّ دانی کهّ چهّ میگویم! نهّ با تو گفتهاما کهّ عسل‬
‫دیدن دیگر باشد و عسل خوردن دیگر و عسل بودن دیگر‪ .‬این کلمات را گوش دار‪:‬‬
‫ذروده د‬ ‫م تفصاتر ترمادا ا ت ت س‬ ‫جهتن ی ت‬ ‫هّ ببنارب ت‬ ‫هّ الل ل د‬ ‫حترقت د‬ ‫ل إ بل تسیها ا ت س‬ ‫دنیا توما ت‬ ‫ن إ بتلی ال ر‬ ‫ن ترک ت ت‬ ‫م س‬ ‫مصطفی گفت‪ » :‬ت‬
‫ح«‪ .‬این کلمات‪ ،‬بیان منزلت ارباب عالم ملکست و صفت ابنا و محبان دنیا‪ .‬اما‬ ‫الکریا د‬
‫هّ ببنارب‬ ‫ل‬
‫هّ الل د‬ ‫حترقت د‬ ‫ت‬
‫ل إ بلسیها أ س‬ ‫قبی توما ت‬ ‫ن إ بلی العَد س‬ ‫ت‬ ‫ن ترک ت ت‬ ‫م س‬ ‫ارباب عالم آخرت و ملکوت را گفت‪» :‬وت ت‬
‫هّ«‪ .‬این کلمات محبان اهل ملکوت را بیان درجت است‪ .‬اما‬ ‫فعد ب ب ب‬ ‫هبا ا ی دن ست ت ت‬ ‫خترةب تفصاتر ذ ت ت‬ ‫ال ب‬

‫‪80‬‬
 ‫هّ الل ل د‬
‫هّ‬ ‫ل إ بل تی سهّب أحترقت د‬ ‫ن بإلی الل لهّب توما ت‬ ‫ن ترک ت ت‬ ‫م س‬‫ارباب عالم الهی و جبروت را نشان این داد کهّ »وت ت‬
‫هّ«‪ .‬کس چهّ داند کهّ این کلمات از سر چهّ حالت گفتهّ آمده‬ ‫ة لت د‬ ‫م ت‬ ‫هرا ا لبقی ت‬ ‫جو ت‬ ‫ب بدنوربهب تفصاتر ت‬
‫است! سهّ عالم را شرح و نشان داد و مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬اهل این سهّ عالم را ظاهر و‬
‫مبین کرد‪ ،‬و پیدا و روشن گردانید‪.‬‬
‫اما جوانمردی دیگر‪ ،‬این سخن مبین تر چنان کهّ در خور فهم همهّ کس باشد‪ ،‬گفتهّ است‬
‫هّ‬
‫ح د‬ ‫دنیا‪ ،‬وت ربب س د‬ ‫س مال بهّب ال ک‬ ‫دنیا ترأ د‬ ‫ف دیسافبدر فی ال ر‬ ‫صن س ر‬ ‫ف‪ :‬ب‬ ‫ة أصنا ض‬ ‫ن تثلثِ ت د‬ ‫مسافبدرو ت‬ ‫آنجا کهّ گفت‪» :‬تال د‬
‫ة؛‬‫جن ی د‬ ‫هّ ال ت‬ ‫ح د‬ ‫ة‪ ،‬وتربب س د‬ ‫ة توالبعَباد ت د‬ ‫طاع ت ر‬ ‫س مال بهّب ال ل‬ ‫خترةب ترأ د‬ ‫ف دیسافبدر فی ال ب‬ ‫صن س ر‬ ‫ة؛ و ب‬ ‫م د‬ ‫ة توالتندا ت‬ ‫صی ت د‬‫معَس ب‬ ‫ال ت‬
‫هّ‪ -‬تعَالی‪ .«-‬چهّ‬ ‫ل‬
‫هّ بلقادء الل ب‬ ‫ح د‬ ‫ة‪ ،‬وتربب س د‬ ‫معَسربفت د‬ ‫هّ ال ت‬ ‫ل‬
‫س مال ل‬ ‫هّ‪ -‬تتعَالی‪ -‬ترأ د‬ ‫ل‬ ‫ت‬
‫ف دیسافبدر إ بلی الل ب‬ ‫صن س ر‬ ‫وت ب‬
‫میشنوی! دانم کهّ گویی‪ :‬این مقاما زهد و بیان زاهدان است؛ و نزد محققان‪ ،‬زهد و زاهد‬
‫خود نیست و نباشد‪ .‬از بهر آنکهّ دنیا خود آن قدر ندارد کهّ ترک کنندۀ ۀ آن زاهد باشد‪.‬‬
‫ۀ دنیا بچهّ حد میرساند در حقارت و نزارت‪ ،‬آنجا کهّ‬ ‫اگر خواهی از مصطفی بشنو کهّ درج ۀ‬
‫ة ماضء« دنیا را‬ ‫شسرب ت ت‬ ‫مسنها ت‬ ‫ا‬
‫سقی کابفرا ب‬ ‫ضةض ما ت‬ ‫ح ب تدعَو ت‬ ‫جنا ت‬ ‫دالل لهّب ت‬ ‫عن س ت‬ ‫ن ب‬ ‫ت الد رسنیا تتز ب‬ ‫گفت‪» :‬ل توس کان ت ب‬
‫ل« این باشد‪.‬‬ ‫دنیا تقلی س ر‬ ‫متاع د ال د‬ ‫ل ت‬ ‫کمتر از پر پشهای میخواند بنسبت با عالم الهیت‪» .‬قد س‬
‫ل‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ة‬
‫شی ی ا‬‫م ی تلب تدثِوا إ بل ع ت ب‬ ‫ما ی تتروستنها ل س‬ ‫حیوة دنیا بنسبت با عمر آخرت‪ ،‬ذرهای نماید‪» .‬ک تأن یدهم ی توس ت‬
‫دنیا بفی‬ ‫ضحیها« این بیان با خود دارد‪ .‬از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ گفت‪» :‬ما ال ر‬ ‫أو د‬
‫ع«‪ .‬ترک این قلیل واجب‬ ‫ج‬ ‫ر‬ ‫ی‬
‫تس س ب ت تس ب د‬‫م‬ ‫ب‬ ‫ر‬ ‫د‬ ‫ظ‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫م‬‫ت ک‬ ‫ی‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫هّ‬
‫ت ت س تت د ب‬ ‫عَ‬ ‫ب‬‫ص‬ ‫إ‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫ت‬ ‫غ‬ ‫إذا‬‫ب‬ ‫کم‬ ‫د‬ ‫د‬
‫ت ب‬‫ح‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ت‬
‫ل‬ ‫مثِ‬ ‫ل‬
‫خ ت ب ب ت‬
‫ل‬ ‫إ‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫ال ب‬
‫خترةب‬ ‫ت‬
‫است؛ این ترک‪ ،‬زهد نباشد‪ .‬پس در آخرت مقامی عالی تر از آن باشد کهّ »وتلال ب‬
‫ریادء الللهّ« او را نصیب اکبر دهد‪ ،‬و‬ ‫ل«‪ .‬پس آنکس کهّ خواهد »ک بب س ب‬ ‫فضی ا‬ ‫ت توأک ستبر ت ت س‬ ‫ا تک سب تدر د تترجا ض‬
‫هّ أک ستبر« در این مقاما معَلوما مرد میشود کهّ بزرگواری و کبریای‬ ‫خود را بوی نماید »الل ل د‬
‫حق‪ -‬تعَالی‪ -‬چگونهّ باشد‪ .‬پس چون از این بزرگی بیند‪ ،‬عالم آخرت را جز ترک‪ ،‬واجب‬
‫نداند؛ اگر ترک کند این زهد نباشد‪ .‬چون از این دو عالم او را زهد افتاد‪ ،‬مقاما‬
‫کبریارونماید‪ ،‬اکبر باشد‪ .‬پس روی از کبریا گردانیدن و از آن اعراض کردن‪ ،‬کفر باشد‪.‬‬
‫آخر دنیا و آخرت از آن زاهد نیست تا ترک کند‪ ،‬از آن خداست‪ ،‬چهّ ترک کند چیزی کهّ از‬
‫آن او نباشد! پس زهد هیچ معَنی ندارد؛ و آنچهّ از آن اوست خود ترک نتواند کردن‪ .‬هرچهّ‬
‫توقع و مقصود سالک باشد‪ ،‬آن معَبود او باشد؛ و ترک معَبود خود صورت نبندد‪ .‬پس‬
‫هرگز نهّ زاهد باشد ونهّ زهد‪.‬‬
‫دریغا ببین کهّ آن بزرگ‪ ،‬نعَت صوفی و مرید و زاهد چگونهّ کرده است؛ گفت‪ :‬زاهد در آن‬
‫کوشد کهّ نخورد‪ ،‬و مرید در آن کوشد کهّ چهّ خورد؛ و صوفی در آن کوشد کهّ با کهّ خورد‪،‬‬
‫و محبان خدادر آن کوشند کهّ ازو خورند بلکهّ با او خورند‪ .‬پس چون زهد و زاهد هرگز‬
‫ن‪،‬‬‫ح الب تد ت ت‬ ‫دنیا دیری س د‬ ‫نبوده باشد‪ ،‬این خبر از مصطفی بشنو چهّ معَنی دارد‪» :‬الرزهسد د بفی ال ر‬
‫ح«‪ .‬این زهد بزهاد متفاوت‬ ‫ح الررو ت‬ ‫ل ع تتلی الل لهّب دیری د‬ ‫ب توال بسقبا د‬ ‫قل س ت‬ ‫ح ال ت‬ ‫خترةب دیری د‬ ‫توالدزهد د فی ال ب‬
‫شود‪.‬‬
‫این زهد آن باشد کهّ مرد بمقامی رسد کهّ آن را مقاما تصوف خوانند کهّ شیخ بایزید از آن‬
‫ة«‪ .‬مقاما‬ ‫صوفبی ی ت‬ ‫موا د‬ ‫س ر‬ ‫هم‪ ،‬فت د‬ ‫صفات ببهم‪ ،‬تفصافا د‬ ‫ن ب‬ ‫ة عت س‬ ‫صوفبی ی ت‬ ‫ی ال د‬ ‫صف ی‬ ‫هّ ت‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫نشان میدهد‪» :‬إ ی‬
‫ۀ موجودات؛ پس صفات حق‪ -‬تعَالی‪ -‬صوفی را‬ ‫ۀ‬ ‫جمل‬ ‫از‬ ‫اعراض‬ ‫و‬ ‫باشد‬ ‫تصوف‪ ،‬اول زهد‬
‫از همهّ صفات ذمیمهّ و بشریت صفا دهد‪ ،‬و زاهد و صوفی حقیقی شود؛ آنگاه فقر روی‬
‫والللهّ«‪ .‬مگر آن بزرگ از اینجا کهّ او را پرسیدند کهّ صوفی‬ ‫قدر فتهد ت‬ ‫ف س‬ ‫م ال ت‬ ‫نماید کهّ »بإذا ت ت ی‬
‫ت‬
‫قدر فدهو‬ ‫ف س‬ ‫م ال ت‬ ‫هّ« گفت‪ :‬صوفی خداست‪» .‬بإذا ت ت ی‬ ‫ل‬
‫والل د‬ ‫ی هد ت‬ ‫صوفب ر‬ ‫کیست و کدامست؟ گفت‪» :‬ال ر‬
‫ۀ این صوفی و زاهد باشد‪ .‬دریغا کهّ یارد گفتن؟!‬ ‫ۀ‬ ‫پیش‬ ‫خری«‬ ‫فقدر فت س‬ ‫هّ« این باشد‪» .‬ال ت‬ ‫الل ل د‬
‫فقی سدر هدوت‬ ‫فقیدر‪ ،‬توال ت‬ ‫وال ت‬ ‫ل‪ :‬هد ت‬ ‫د؟ تفقا ت‬ ‫ن اللزاه ب د‬ ‫م ب‬ ‫اما گوش دار‪ :‬وقتی بایزید را پرسیدند‪ » :‬ت‬
‫هّ«‪ .‬مرتدی اگر هم عمر در فهم این کلمات صرف نکنی کهّ‬ ‫والل ل د‬ ‫ی هد ت‬ ‫صوفب ر‬ ‫ی‪ ،‬توال ر‬ ‫صوفب ر‬ ‫ال ر‬
‫نادانستن این کلمات‪ ،‬غبنی وضرری عظیم است؛ و این ضرر را هرگز تدارک و عوض‬
‫نباشد‪.‬‬
‫ت بإذا‬ ‫س‬ ‫ق‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫إ‬‫ت‬ ‫ف‬ ‫قت‪،‬‬ ‫س‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫ک‬ ‫درا‬ ‫إ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ز‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫شیرء أ ت‬ ‫ت‬ ‫یس‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫»‬ ‫میگوید‪:‬‬ ‫چهّ‬ ‫کهّ‬ ‫بشنو‬ ‫جنید‬ ‫شیخ‬ ‫از‬
‫ب ی ت ت‬ ‫ت‬ ‫ر ب س بس ب‬ ‫س‬
‫ک«‪ .‬هفتادهزار سالک در این مقاما‪ ،‬راسخ باشند کهّ فقیر و صوفی و زاهد و‬ ‫ست تد ستر د‬‫ت لی د س‬ ‫فا ت‬
‫عارف نعَت و کنیت ایشان باشد کهّ با عکاشهّ‪ -‬رضی اللهّ عنهّ‪ -‬مصطفی نشان این داد‬ ‫ل‬

‫‪81‬‬
 ‫مرب ل تی سل ت ت‬ ‫کال س ت‬ ‫م ت‬ ‫هّ ک د ک‬ ‫ن ا تسلفا ا ب بغتی سرب ب‬ ‫لم د‬
‫ة‬ ‫ق ت‬ ‫من سهب س‬ ‫حد ض ب‬ ‫ل وا ب‬ ‫ج د‬ ‫ب وتوت س‬ ‫حسا ض‬ ‫سب سدعَو ت‬ ‫ة ت‬ ‫جن ی ت‬ ‫متی ال ت‬ ‫نأ ی‬ ‫خ د ب س‬ ‫کهّ »ی تد س د‬
‫سماء«‪ .‬تو این حدیث را چگونهّ خواهی شنیدن! مگر‬ ‫ی‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫ما‬
‫ر د ب‬ ‫جو‬ ‫ن‬ ‫کال‬ ‫ت‬ ‫ة‬
‫ت ی ب‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫م‬
‫التبدبر‪ ،‬وت س‬
‫د‬ ‫ه‬
‫جم ب‬ ‫کهّ چنین ستاره را در بهشت ندیدهای کهّ آنگاه چنین پیری ترا قبول کردی کهّ »توبالن ی س‬
‫ن«؟ و با تو این حدیث بگفتی و شرح آن معَلوما تو کردی؟ اگر خواهی کهّ حدیث‬ ‫دو ت‬ ‫م ی تهست ت د‬ ‫هد س‬
‫دیگر در نعَت این ستارگان بهشت بر نوعی دیگر بشنوی کهّ ما را در خدمت پیر از خضر‬
‫بطریق سماع حاصل شده است کهّ خضر را بطریق مشافههّ از خدمت مصطفی حاصل‬
‫خل تقت‬ ‫ل‪ :‬ت‬ ‫آمده بود‪ .‬چون راوی خضر باشد‪ ،‬حدیث چنین جامع و کامل بود‪ ،‬گوش دار‪» :‬قا ت‬
‫ت‬ ‫ف رجل م د‬
‫ی‬
‫س ی‬ ‫ش توالکسر ب‬ ‫معَتدهم فتوسقت العَتسر ب‬ ‫ما ت‬ ‫متی وتأقا ت‬ ‫نأ ی‬ ‫ن ا تل س ت ت ض ب س‬ ‫سب سعَبی س ت‬ ‫ن دنورب تبهائ بهّب ت‬ ‫م س‬ ‫هّ‪ -‬تعَالی‪ -‬ب‬ ‫الل ل د‬
‫ن‬
‫م ت‬ ‫ف ب‬ ‫ص ب‬ ‫ة الن ک س‬ ‫مرب الب تد سرب ل تی سل ت ت‬ ‫ق ت‬ ‫کال ت‬ ‫جهددهم ت‬ ‫ضدر وت وت س‬ ‫خ ت‬ ‫ف ال ت س‬ ‫صو د‬ ‫م ال ر‬ ‫سه د د‬ ‫دس‪ .‬بلبا د‬ ‫ق د‬ ‫حضیترةب ال د‬ ‫فی ت‬
‫موا‬ ‫ت‬
‫شعَسرب الکنسابء فقا د‬ ‫ت‬
‫شعَسرر ک ت‬ ‫سهم ت‬ ‫علی درؤو ب‬ ‫سن و ت ت‬ ‫ح د‬ ‫ن ال د‬ ‫شلبا ب‬ ‫مرد ب توال د‬ ‫صوترب ال د‬ ‫مک د‬ ‫ت‬ ‫صوتدرهد س‬ ‫ل‪ .‬د‬ ‫البهل ب‬
‫ت‬ ‫سموا‬ ‫ال‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫قهم الل لهّ‪ -‬تعَالی‪ -‬وإ بن أنینهم وتأزیز بقددلوبهم یسمع أ ست‬
‫ه‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫ب‬ ‫ی‬ ‫بب د س ب د‬ ‫تب ی ستد س ت ست‬ ‫د‬ ‫متتوا ب س ت ت ب ب س د س ت د د‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ین‬ ‫ه‬ ‫ال‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫جد‬ ‫د‬
‫سهم‬ ‫ی‬ ‫ان‬‫ت‬ ‫هّ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫وال‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫ک‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫هم‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫د‬ ‫خا‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ری‬ ‫ب‬‫ج‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ش‬
‫ب‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫د‬ ‫ل‬ ‫ب‬ ‫ئ‬ ‫قا‬ ‫ت‬
‫ل‬ ‫فی‬ ‫ب‬ ‫سرا‬ ‫إ‬ ‫ن‬ ‫إ‬ ‫و‬ ‫ض‪.‬‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫وا‬
‫د د س ت ت س د‬ ‫د د ت د‬ ‫د س ت ب س ب‬ ‫د س ت د‬ ‫ت س ب تب ی س‬
‫وقاه د بإلی بلقابء‬ ‫س‬ ‫ش‬‫ر‬ ‫وا‬‫ت‬ ‫ل‪:‬‬ ‫ت‬ ‫قا‬ ‫م‬‫ی‬ ‫د‬ ‫ث‬ ‫ا‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ل‬ ‫ی‬ ‫ب‬ ‫ل‬ ‫م‬
‫د ت‬ ‫هّ‬ ‫س‬
‫ت‬ ‫رأ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ر‬‫ت‬ ‫س‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫و‬ ‫بکی‬ ‫ت‬ ‫م‬
‫ب ی‬ ‫د‬ ‫ث‬ ‫ب‬ ‫س‬
‫س‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ال‬ ‫فی‬ ‫ننا‬ ‫د‬ ‫اخوا‬ ‫م ت‬ ‫ملی سک ددهم وتهد س‬ ‫وت ت‬
‫بإخوانی«‪ .‬اگر چنانکهّ این سخن فهم نکنی‪ ،‬معَذوری کهّ مشایخ کبار این حدیث را عذرها‬
‫د‪،‬‬
‫ث العَتب س ب‬ ‫ن حی س د‬ ‫م س‬ ‫هّ‪ -‬تعَالی‪ -‬ل ب‬ ‫ث الل ل ب‬ ‫حی س د‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫طی العَتب سد ت ب‬ ‫هّ‪ -‬ی دعَس ب‬ ‫ن الل ل ت‬ ‫نهادهاند آنجا کهّ گویند‪» :‬إ ب ی‬
‫د«‪ .‬شنیدی کهّ چهّ گفتهّ شد اگرچنانکهّ زندگی داری؛ و اگر‬ ‫ث ال ت س ب‬
‫ب‬ ‫عَ‬ ‫حی س د‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ستتدسرکد ب‬ ‫توالعَتب سد د ی د س‬
‫حی لا« بیان این همهّ‬ ‫ا‬ ‫ن ت‬ ‫ن کا ت‬ ‫م س‬ ‫مردهای مرده هیچ نتواند شنیدن و هیچ فهم نکند‪» .‬ل بی دن سذ بتر ت‬
‫بکرده است‪.‬‬
‫ای دوست از غیرت چهّ یافتهای؟ چهّ دانی کهّ غیرت حق‪ -‬تعَالی‪ -‬کداما حجاب فراپیش‬
‫سدتوراا«؛‬ ‫س‬
‫م س‬ ‫حجابا ا ت‬ ‫خترةض ب‬ ‫ن ببال ب‬ ‫مدنو ت‬ ‫ن لدیؤ ب‬ ‫ن ایلذی ت‬ ‫جعَتسلنا ب تی سن تکت وتب تی س ت‬ ‫ن ت‬ ‫قرآ ت‬ ‫ت ال د‬ ‫مینهد! »وتبإذا قتترأ ت‬
‫هّ‪-‬تعَالی‪-‬‬ ‫ریقد الل ل ب‬ ‫ن طت ب‬ ‫م س‬ ‫ب هدوت الغبی سترةب تولمان بعت ب‬ ‫حجا د‬ ‫ابوبکر دقاق‪ -‬رحمةالللهّ علیهّ‪ -‬گفت‪» :‬ا تل س ب‬
‫ش« بیان غیرت‬ ‫ح ت‬ ‫فوا ب‬ ‫ما ال ت‬ ‫حیر ت‬ ‫ن بغی سترت بهّب ت‬ ‫م س‬ ‫ة«‪ .‬غیرت او حمایت اوست‪» .‬وت ب‬ ‫ن الغبی ستر ب‬ ‫م ت‬ ‫أعلی ب‬
‫ل‬ ‫ت‬
‫هّ«‪ .‬اگر خواهی کهّ غیرت تماما‬ ‫ن الل ب‬ ‫م ت‬ ‫حد ض أغ سی تدر ب‬ ‫نأ ت‬ ‫م س‬ ‫الهی میکند‪ .‬جای دیگر گفت‪» :‬ما ب‬
‫ن« تو نیز تماما حاصل کن تا بدانی کهّ غیرت چهّ‬ ‫ن ط بی س ض‬ ‫م س‬ ‫هّ ب‬ ‫قت ت د‬ ‫خل ت س‬ ‫من نارضوت ت‬ ‫قتتنی ب‬ ‫خل ت س‬ ‫بشناسی » ت‬
‫هّ‪ -‬تعَالی‪ .«-‬پس‬ ‫ن ببالک دل کی تةب ل بل بل‬ ‫کو‬ ‫د‬ ‫ی‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫عَ‬ ‫ال‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫غ‬ ‫ن‬ ‫تا‬ ‫ر‬ ‫غی‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫غ‬ ‫»ال‬ ‫کهّ‬ ‫میگویم‬ ‫باشد‪ .‬من‬
‫ت‬ ‫س ت ب ب ست د تس ب ت د ت س ت‬ ‫بست د‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ه«‪ .‬و این‪،‬‬ ‫سوا د‬ ‫طریقا ا ب‬ ‫ل إ بل تی سهّب ت‬ ‫جعَت س‬ ‫م یت س‬ ‫هّ ل ت س‬ ‫ن غیترت بهّب أن ی د‬ ‫م س‬ ‫حقر غ تدیورر وت ب‬ ‫آن بزرگ از اینجا گفت‪» :‬أل ت‬
‫غیرت او باشد بابنده‪.‬‬
‫اما چهّ دانی کهّ غیرت بنده با او از بهر چهّ باشد! اگر توانی شمهای از شبلی بشنو آن‬
‫هّ« در‬ ‫ل الل ل ب‬ ‫سو د‬ ‫مدا ا تر د‬ ‫مح ت‬ ‫ن د‬ ‫شهتد ب أ ی‬ ‫وقت کهّ مؤذن‪ ،‬بانگ نماز میکرد و چون اینجا رسید کهّ »أ ت س‬
‫ت‬
‫مسرتتنی‬ ‫ولأن یکت أ ت‬ ‫این مقاما‪ ،‬غیرت بروی غلبهّ کرد‪ .‬پس او از غیرت نشان این داد کهّ »ل ت س‬
‫قا«‪ .‬گفت؛ غیر‬ ‫ا‬ ‫ح ل‬ ‫ن کابفرا ت‬ ‫ا‬ ‫میرة ا داخری فتا تک دود د‬ ‫ن ا تذ سک ددرها ت‬ ‫ک‪ ،‬وتل تئ ب س‬ ‫معَتکت غ تی ستر ت‬ ‫ت ت‬ ‫مةب ماذ تک تسر د‬ ‫ب بهتذ بهب الک تل ت ت‬
‫تو با تو یاد نتوان کردن؛ اما تو چنین فرمودهای کهّ ناما محمد‪ ،‬قرین ناما تو باشد‪ .‬چهّ دانی‬
‫تو کهّ این کداما مقاما باشد کهّ محمد در آن مقاما نگنجد! غیرت باشد چنانکهّ او رانیز بود‬
‫ل« یعَنی مرا مقامی بود با او کهّ‬ ‫س ر‬ ‫مسر ت‬ ‫ی د‬ ‫ب وت لن تب ب ي‬ ‫قیر ض‬ ‫م ت‬ ‫مل تکر د‬ ‫سدعَنی فی سهّب ت‬ ‫آنچهّ کهّ گفت‪» :‬لی ت ت‬
‫غیر درنمیگنجد ازغیرت‪ .‬اینجا سالک نهایتی از مقاما سلوک بیابد کهّ در آن مقاما جز این‬
‫هم«‪ .‬در این حالت محمد نیز درنگنجد وقتی شیخ را پرسیدما کهّ‬ ‫م ذ تسر د‬ ‫هّ ث ت ی‬ ‫ل الل ل د‬ ‫نگوید کهّ »قد ب‬
‫دنا‬ ‫عن س ت‬ ‫ة ب‬ ‫سن ی د‬ ‫ة‪ ،‬توال د‬ ‫ل الررببوب بی ی ب‬ ‫صی ب‬ ‫ح ب‬ ‫ح العَددبود بییة بفی ت ت س‬ ‫حی د‬ ‫ص ب‬ ‫دنا ت ت س‬ ‫عن س ت‬ ‫ة ب‬ ‫ض د‬ ‫فری ت‬ ‫ل‪ :‬ال ت‬ ‫ة؟ تفقا ت‬ ‫ض د‬‫ری ت‬ ‫ف ب‬ ‫ماال ت‬ ‫» ت‬
‫هما«‪ .‬شنیدی کهّ چهّ گفت‪ :‬میگوید‪ :‬فریضهّ با‬ ‫سوا د‬ ‫ک ما ب‬ ‫ل وتت تتر ب‬ ‫قبو ب‬ ‫م س‬ ‫ل ال ت‬ ‫سو ب‬ ‫تالن یظدر بإلی الیر د‬ ‫ت‬
‫خدا بودنست‪ ،‬و سنت با رسول بودن‪ ،‬و پس از این جملهّ را ترک گفتن‪ .‬بوالحسن‬
‫ن«‬ ‫ط ال دذ د ب‬ ‫ن قدسر ب‬ ‫م س‬ ‫ل الل لهّب ب‬ ‫مد ر رسو د‬ ‫ح ل‬ ‫م ت‬ ‫ب‪ ،‬د‬ ‫قل س ب‬ ‫ل ال ت‬ ‫خ ب‬ ‫من دا ب‬ ‫هّ ب‬ ‫هّ إ بیل الل ل د‬ ‫خرقانی اینجا گوید‪» :‬لبإل ت‬
‫معَذور باید داشتن‪.‬‬
‫حکم ب ترب ککت فتإ بن لکت‬ ‫س‬ ‫صب بسر ل ب د‬ ‫ای جوانمرد معَالجت و دوای بعَضی دردها و مرضها صبر باشد! »توا س‬
‫صب سدر فی الللهّ دیگر است‪،‬‬ ‫بأعی دبننا« او نیز این میگوید‪ .‬اما صبرها منقسم است‪ :‬ال ت‬
‫ۀ این صبرها باشد‪ .‬و این دردها را دوا‬ ‫معت الل لهّب سخت تر از هم ۀ‬ ‫صب سدر ت‬ ‫صب سدرل بل لهّب دیگر است‪ ،‬ال ی‬ ‫ال ی‬
‫و علج هم صبر باشد‪ .‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪:‬‬
‫صسسسسبرا ا‬ ‫صسسسب سدر ت‬ ‫ب یسسسا ت‬ ‫حسسس ر‬ ‫م ب‬ ‫ح ال د‬ ‫س‬ ‫تفصسسسا ت‬ ‫صسسب سدر‬ ‫ث ببسسهّب ال ی‬ ‫صسسب ستر تفاسسستتغا ت‬ ‫صسساب تتر ال ی‬

‫‪82‬‬
 ‫واصبر میگوید‪ :‬صبر کن‪ .‬دریغا کلمات مقلوبات‪ ،‬جهانی را با لوح و قلم کودکان‬
‫میآوردهایم‪ .‬آن کس کهّ هنوز حروف نشناسد‪ ،‬خط مقلوب را خواندن جهل باشد؛ و طمع‬
‫دانستن خط مقلوب‪ ،‬از وی تمنای محال باشد‪ .‬اما گفتم کهّ صبر ناچار باشد‪ .‬روح‬
‫مأمورست بصبر‪ ،‬قلب مأمورست بصبر‪ ،‬قالب مأمور است بصبر‪ .‬اگر خواهی کهّ صبر‬
‫ت‬
‫ن آمدنوا اصببروا توصاب بدروا‬ ‫تماما بدانی مؤمن شو‪ .‬آنگاه این آیت برخوان‪» :‬یا أریها ایلذی ت‬
‫علی تبلبء الللهّ‪-‬تعَالی‪-‬‬ ‫کم ت‬ ‫قلوب ب د‬ ‫سد ب علی طاع تةب الللهّ‪ ،‬توصاب بدروا ب ب د‬ ‫ج ت‬ ‫صب بدروا ببال ت‬ ‫طوا« یعَنی »إ ب س‬ ‫توراب ب د‬
‫ل‬
‫شوق بإلی اللهّ«‪.‬‬ ‫ت‬
‫سراربکم ع تلی ال ل‬ ‫د‬ ‫د‬
‫هّ‪ ،‬وت راب بطوا ببأ س‬ ‫ل‬
‫فی الل ب‬
‫م أی ستنما کن سدتم« این باشد‪ .‬اما تو با خودی‪ ،‬چون چیزی‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫د‬
‫معَتک س‬ ‫این همهّ با او توان یافتن‪» .‬وتهدوت ت‬
‫یابی‪ ،‬مانند خود یابی؛ طالبان و محبان خدا او را با وی جویند‪ ،‬لجرما اورا بدو یابند‪.‬‬
‫محجوبان او را بخود جویند‪ ،‬لجرما خود را بینند و خدا را گم کرده باشند‪ .‬چهّ میشنوی!‬
‫این سخن را اندک مشمر‪ .‬اگر خواهی از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو کهّ چگونهّ بیان‬
‫هّ‬
‫ب ترأی ت د‬ ‫ص ت‬ ‫منافبقد ن ت ت‬ ‫ن ال د‬ ‫ن الل ل ب‬
‫هّ‪ ،‬وتإ ب ی‬ ‫خذ ت دیتنهّ ع ت ب‬ ‫نأ ت‬ ‫م ت‬ ‫مؤ ب‬
‫ن ال د‬ ‫میکند و چگونهّ مینماید‪ .‬میگوید‪» :‬إ ب ی‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫هّ«‪ .‬گفت‪ :‬مؤمن دین را از خدا فراگیرد‪ ،‬و منافق از هوا فرا گیرد‪» .‬أفتترأی س ت‬
‫ت‬ ‫خذ ت دیتنهّ ب‬
‫من س د‬ ‫فتأ ت‬
‫ه« این باشد‪.‬‬ ‫هوا د‬ ‫هّ ت‬‫خذ ت بإلهت د‬ ‫ن ات ی ت‬ ‫م ب‬‫ت‬
‫ای دوست آن عالم‪ ،‬همهّ حیوة در حیوة است؛ و این عالم‪ ،‬همهّ موت در موت؛ تا از موت‬
‫خ د‬
‫ل‬ ‫ن«‪ .‬و دیگر جاگفت‪» :‬لی تد س د‬ ‫حتیوا د‬
‫ی ال ت‬ ‫ت‬
‫خترة ت لهب ت‬ ‫داتر ال ب‬ ‫ن ال ل‬ ‫بنگذری‪ ،‬بحیوة نرسی »وت إ ب ی‬
‫ن«‪ .‬گفت‪ :‬سالک باید دوبار بزاید‪ :‬یکبار از مادر بزاید‬ ‫ت‬ ‫ن لت س‬ ‫مل ت د‬
‫میرت تی س ب‬‫م ی دوسلد س ت‬ ‫م س‬‫ت ت‬ ‫سموا ب‬ ‫ت ال ی‬ ‫کو ت‬ ‫ت‬
‫کهّ خود را و این جهان فانی را بیند؛ و یک بار از خود بزاید تا آن جهان باقی و خدا را بیند‪.‬‬
‫ت‬
‫مت یتنا اث سن تت تی س ب‬
‫ن‬ ‫اگر تمامتر خواهی از خدا بشنو کهّ چگونهّ خبر میدهد از قومی کهّ‪» :‬قادلوا تریبنا أ ت‬
‫ن«‪ .‬اما یک مرگ‪ ،‬ورای این مرگ قالب میدان؛ و حیوة دیگر بجز این حیوة‬ ‫حی تی ستتنا أث سن تت تی س ب‬‫توأ س‬
‫قالب میشناس‪ .‬اگر تمامتر خواهی کهّ از حیوة و موت معَنوی بدانی از مصطفی بشنو‬
‫ت‬
‫ت« میگوید‪ :‬خداوندا بتو زندهاما‪ ،‬و از تو‬ ‫مو د‬ ‫حیا وبب بکت أ د‬ ‫م ب بکت أ س‬ ‫کهّ در دعا چهّ میگوید‪» :‬ا تلللهد ی‬
‫میرما‪ .‬هیچ دانی کهّ ازو مردن چگونهّ بود‪ ،‬و بدو زیستن چگونهّ باشد؟!‬
‫دریغااین حالت‪ ،‬شاهد بازان دانند کهّ حیوة با شاهد چگونهّ بود؛ و بی شاهد‪ ،‬موت چون‬
‫باشد؛ و شاهد و مشهود بیان میکند با شاهد بازان حقیقی‪ ،‬کهّ حیوة و موت چیست‪ .‬دانم‬
‫کهّ این کلمات در عالم عادت پرستی تو نباشد‪ ،‬عالم عادت پرستی شریعَت است و‬
‫شریعَت ورزی عادت پرستی باشد؛ تا از عادت پرستی بدرنیایی و دست بنداری‪ ،‬حقیقت‬
‫ورز نشوی‪ .‬و این کلمات دانستن در شریعَت حقیقت باشد نهّ در شریعَت عادت‪ .‬اگر‬
‫مردی خود را با این بیتها ده کهّ چون گفتهّ میشود‪:‬‬
‫ملت ما کافری و ملت ترسایی است‬ ‫ای دریغا کین شسسریعَت ملسست رعنسسایی‬
‫کفسسر و ایمسسان هسسر دو انسسدر راه مسسا‬ ‫اسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫یکتسسسسسسسسسسسسسسسسسسایی اسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫کفسسر و ایمسسان زلسسف و روی آن بسسست‬
‫یغمسسسسسسسسسسسسسسسسسایی اسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫ب أمتربد«‪ .‬واقعَهّ و حالت پیر است‬ ‫ت ترلبی ل تی سل ت ت‬ ‫ت‬

‫صوترةب شا ت‬ ‫علی د‬ ‫مسعَرابج ت‬ ‫ة ال ب‬ ‫ای دوست »ترأی س د‬
‫هّ« تربیت است بخبر دادن پیر‪ ،‬مرید را بدین‬ ‫ن الل ل د‬‫ونا ا ک تتلو ب‬
‫م لت س‬
‫ن ل تهد س‬‫مسرد ت فتإ ب ی‬ ‫م وال د‬ ‫بامرید‪» .‬إلیاک د س‬
‫مقاما شهود‪ .‬چون گفتم کهّ شاهد بازان‪ ،‬این موت و حیوة دانند‪ :‬موت‪ ،‬فراق و هجران‬
‫ة«‬ ‫کال س د‬
‫معَای تن ت ب‬ ‫خب تدر ت‬ ‫باشد و حیوة لقا و شوق؛ از وصلت چهّ توان گفتن؟ دریغا »ل تی س ت‬
‫س ال ت‬
‫فارغان از عشق و از شاهد بازی چهّ خبر دارند؟ اگر خواهی کهّ روشنتر بدانی‪ :‬موت‬
‫نزدیک ما کفر باشد؛ حیوة اسلما و توحید باشد‪ .‬بدانکهّ سر شاهد بازان مصطفی بود؛‬
‫ت‬
‫ت«‪ .‬دریغا گویندهای بایستی شاهد‬ ‫مو د‬‫حیا وتب تکت أ د‬ ‫م ب بکت أ س‬‫نشان کفر و اسلما چنین داد‪» :‬ا تللله ی‬
‫خوب روی تا این بیتها بگفتی تا بودی کهّ این معَانی ذرهای روی نمودی‪:‬‬
‫هجسسراو در دسست و وصسسلش مرهسم و‬ ‫آن بسست شسساهد کسسهّ عشسسقش در میسسان‬
‫درمسسسسسسسسسسسسسسسسسان ماسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫جسسسسسسسسسسسسسسسسسسان ماسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫پسسسسسخوداوبیهیچ شسسسسک هسسسسم کفسسسسر‬ ‫روی او دینسسسسست و قبلسسسسهّ‪ ،‬زلسسسسف او‬

‫‪83‬‬
 ‫وهمایمسسسسسسسسسسسسسسسان ماسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫کفرسسسسسسسسسسسسسسسست و شسسسسسسسسسسسسسسسرک‬

‫م‬
‫تو در دعا این بتوانی خواستن کهّ مصطفی خواست‪ .‬تو پیوستهّ در دعا میخواه‪» :‬ألله ی‬
‫خسیراالی«‪ .‬اول مقاما مرد آن‬ ‫وفاة ت ت‬ ‫ت ال ت‬ ‫م ت‬ ‫خسیرا ا لی وت تتوفیتنی ماع تل ب س‬ ‫حیوة ت ت‬ ‫ت ال ت‬ ‫م ت‬ ‫حبینی ما ع تل ب س‬ ‫ات س‬
‫هّ«‬ ‫مت د د‬ ‫ت بقیا ت‬ ‫م س‬ ‫قد س قا ت‬ ‫باشد کهّ او را موت معَنوی حاصل آید؛ چون این موت حاصل آمد »فت ت‬
‫بروی جلوه کند‪.‬‬
‫دانی اول چیزی کهّ در این قیامت بینی‪ ،‬چهّ باشد؟ دریغا در این قیامت انبیا را‪ -‬علیهم‬
‫السلما‪ -‬بر من عرضهّ کردند با امتان ایشان؛ هر پیغامبری دو نور داشت و امت او یک‬
‫نور؛ اما محمد را‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬دیدما کهّ از سر تا بپای همهّ نور بود کهّ »وتا تت لب بدعَوا الرنوتر‬
‫هّ«‪ .‬امتان او را دیدما کهّ دو نور داشتند‪ .‬اگر خواهی کهّ بدانی کهّ این نورها‬ ‫معَت د‬‫ل ت‬ ‫ایلذی ا دن سزب ت‬
‫چیستند عثِمان بن عفان را‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬بازپرس تا او با تو بگوید کهّ چرا او را‬
‫ذوالنورین خواندند؛ و عثِمان سیرتان نیز هر یک دو نور داشتند‪ .‬دریغا چهّ دانی کهّ چهّ‬
‫ۀ پیران جهودان‪ ،‬یکی را دیدما‪ ،‬از وی این واقعَهّ پرسیدما‪ .‬گفت‪:‬‬ ‫خواهی شنیدن! از جمل ۀ‬
‫من نیز در توریت‪ ،‬این نعَت مراتب سلوک انبیا‪ -‬علیهم السلما‪ -‬خواندهاما؛ و ایشان با‬
‫امتان خود‪ ،‬چنین گفتهاند؛و خدا با موسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬چنین گفتهّ است‪ .‬دریغا ای‬
‫ن‬
‫سعَنی ب ت س ت‬ ‫ی‬ ‫هم ی ت س‬ ‫دوست همهّ انبيا خود نور بودند؛ اما محمد از همهّ نورتر بود‪ .‬اما »وتدنودر د‬
‫علی دنوضر« بیانی مجمل باشد؛ اما تفصیلش‪،‬‬ ‫م« این دو نور باشد کهّ »نورر ت‬ ‫م وتببأسیمان بهب س‬ ‫أسیدی بهب س‬
‫ذوالنورین باشد‪.‬‬
‫علی دنوضر«‬ ‫دریغا مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬با آنکهّ نور بود‪ ،‬ای دوست نوری بود کهّ از » ت‬
‫هّ«‪.‬‬ ‫ل‬
‫قد س ترأی الل د‬ ‫ن ترآنی فت ت‬ ‫م س‬ ‫بود‪ .‬دانم کهّ گویی پس فایدۀ ۀ این سخن چیست؟ آنست کهّ » ت‬
‫ن‬ ‫اب‬ ‫ت‬ ‫ح‬ ‫مسی‬ ‫س‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ا‬ ‫النصاری‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ن« این معَنی باشد‪» .‬توقا ب‬
‫ل‬ ‫خل تقت آد ت ت‬ ‫ن الل ل ت‬
‫د‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫علی صوترةب الیرحم ب‬ ‫ما ت‬ ‫هّ ت‬ ‫»إ ب ی‬
‫ه«‬ ‫هّ أبا د‬ ‫شب ب ت‬ ‫ن ید س‬ ‫مسربء أ س‬ ‫سعَاد تةب ال ت‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬‫هّ« در حق عیسی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬ازین نشانی دارد‪ » .‬ب‬ ‫الل ل ب‬
‫ۀ ایشان مینماید‪ .‬پس چون نور است‪،‬‬ ‫ن« هم زیادت درج ۀ‬ ‫کودنوا تر تلبان بلیی ت‬ ‫راه سالکانست‪ » .‬د‬
‫م تلنا دنوترنا«؟ اگر این آیت باور نمیداری‪ ،‬این دعا چیست‪:‬‬ ‫م س‬‫این آیت چیست کهّ »تریبنا أت س ب‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫عضائی‬ ‫سدی وتدنورا فی قلبی وتدنورا فی أ س‬ ‫ت‬ ‫ج ت‬ ‫جهی وت دنورا فی ت‬ ‫طنی دنورا ا فی وت س‬ ‫م تاع ب‬ ‫»تالله ی‬
‫م‬ ‫ت‬ ‫وتدنورا ا فی ب‬
‫م س‬ ‫عظامی«؟ هرچند کهّ نور زیادت تر باشد‪ ،‬زیادت باید خواست‪ .‬اما »تریبنا أت س ب‬
‫تلنا دنوترنا« اینجا نور خدا میخواهد نهّ نور غیر او‪.‬‬
‫دریغا هرچند کهّ میخواهم کهّ از عالم کتابت بگریزما‪ ،‬کتابت مرا بدست میگیرد؛ ونمیگذارد‬
‫کهّ از کتابت با مکتوب باشم‪ .‬این دعا مگر نخواندهای »یانوترالرنوبر«؟ نور از نور زیادتی‬
‫م تلنا دنوترنا«‪ .‬این معَنی دانی کهّ کی میسر میشود؟ آنگهی کهّ لباس‬ ‫ت‬
‫م س‬ ‫میخواهد‪ .‬گفت‪» :‬أت س ب‬
‫من ستتهی« روی نماید‪ .‬نورهای‬ ‫ن إ بتلی ترب ککت ال د‬ ‫غیریت بردارند‪ ،‬داخل‪ ،‬مدخول شود‪» .‬وتإ ب ی‬
‫مجازی‪ ،‬جملهّ در نور حقیقی‪ ،‬حقیقت شوند‪.‬‬
‫ة و دأودلوالعَبل سم قابئما ا‬ ‫ملئک د‬ ‫ل‬
‫هّ إ بل هدوت توال ت‬ ‫ت‬
‫هّ لإ بل ت‬
‫شهدالل ل ت‬
‫کافری اگر هرگز دانستهای کهّ » ت ب ت د‬
‫هّ أن ی د‬
‫ب‬
‫ط« چهّ معَنی دارد! چون حاضر‪ ،‬حضور عیانی شود؛ ایمان بر سالک عرض کنند‪.‬‬ ‫س ب‬ ‫ق س‬ ‫بال ب‬
‫چهّ خواهی شنیدن! تو پنداری کهّ ایمان بغیب باشد؟ ایمان موحدان بعَیان از عیان باشد‪.‬‬
‫دالللهّ« باشد‪،‬‬ ‫در >ایمان< لباس غیریت ملئکهّ و اولوالعَلم برداشتهّ شود‪ .‬همهّ »تیشهب ت‬
‫ن‬ ‫ی‬
‫ن« اینجا روی نماید‪ .‬بسالک معَلوما شود کهّ »یا أریهاالذی ت‬ ‫م د‬ ‫مهتی س ب‬ ‫ن ال د‬ ‫م د‬ ‫مؤ ب‬ ‫هّ ال د‬ ‫ضترالل ل د‬ ‫ح ت‬ ‫یعَنی » ت‬
‫هّ« میگوید کهّ بجز این ایمان‪ ،‬ایمانی دیگر میباید‪ .‬پس عکس این‬ ‫ل‬
‫سول ل‬ ‫ل‬
‫مدنوا باللهّب وتتر د‬ ‫وا آ ب‬ ‫من د‬ ‫آ ت‬
‫ن باللهّب ی تهسد ب‬ ‫ل‬ ‫م د‬ ‫ن دیؤ ب‬ ‫م س‬‫سخن چهّ باشد؟ آن باشد کهّ ورای این کفر‪ ،‬کفری دیگر باشد‪» .‬وت ت‬
‫هّ« این باشد‪ .‬چون مرد هنوز با دل باشد‪ ،‬مؤمن باشد بی هدایت! چون مرد بیخود‬ ‫قتل سب ت د‬
‫ن تیشادء« روی نماید‪ .‬چون هدایتی‬ ‫م س‬‫ن تیشادء وتی تسهدی ت‬ ‫م س‬
‫ل ت‬‫ض ر‬ ‫شود‪ ،‬هدایت روی نماید‪» .‬ی د ب‬
‫ن‬ ‫ت‬
‫رک باشد‪» .‬لئ ب س‬ ‫مش ب‬ ‫چنین حاصل آید‪ ،‬بمقامی رسد کهّ هم شریک و هم مقاما خداشود‪ :‬د‬
‫مدلک« خود همین میگوید تا کار بجایی رسد کهّ همهّ این شود »توما‬ ‫ن عت ت‬ ‫حب تط ت ی‬ ‫ت ل تی ت س‬ ‫شترک س ت‬ ‫أت س‬
‫ن«‪.‬‬ ‫شدرکو ت‬ ‫م س‬ ‫م د‬ ‫م بالل لهّب بإل وتهد س‬ ‫ن أک سثِ تدرهد س‬ ‫م د‬ ‫دیؤ ب‬
‫هّ الیتقوی« نیک بدان‪ .‬آخر‬ ‫ت‬
‫س د‬‫ن و بلبا د‬ ‫ن ع دسریا ر‬ ‫اگرخواهی کهّ تماما این کلمات بدانی »ألیما د‬
‫ا‬
‫سدی« لباس تنست‪» ،‬دنورا فی تقلبی« لباس دل باشد‪» ،‬دنورا فی‬ ‫ا‬ ‫ج ت‬ ‫دانی کهّ »دنوارا فی ت‬

‫‪84‬‬
 ‫ذوالینوترین« خوانند‪ .‬این دو نور‬ ‫جهی« لباس چشم باشد‪ .‬در این مقاما‪ ،‬این سالک را » د‬ ‫وت س‬
‫کداما باشد؟ تو نیز بگو کهّ »یادنوتر الرنور«‪ .‬چون خواهد کهّ این مقاما نیز بسر آید و ایمان‬
‫م تلنا دنوترنا«‪ .‬لباس ایمان نیز کهّ تقویست برداشتهّ شود؛‬ ‫ت‬
‫م س‬ ‫عین مؤمن شود‪ ،‬گوید‪» :‬تریبنا أت س ب‬
‫حد ب القیهابر« قهریت با مرد نماید‪.‬‬ ‫ما‪ :‬ل بل لهّب الوا ب‬ ‫مل سکد الی توس ت‬ ‫من ال د‬ ‫مؤمن نماند‪» .‬ل ب ت‬
‫سرائدر« چهّ فهم کردهای؟ آن روز کهّ اسرار بر صحرا‬ ‫ما ت دب سلی ال ی‬ ‫ت‬ ‫ای دوست از آیت »ی توس ت‬
‫نهند‪ ،‬این روز باشد‪ .‬آن روز کدامست؟ روز قیامت خوانند؛ قیامت عواما نباشد‪ .‬قیامت‬
‫هّ« باشد‪ .‬اگر خواهی سوگند او بدین قیامت بدانی بخوان‪:‬‬ ‫مت د د‬ ‫ت قیا ت‬ ‫م س‬ ‫قد قا ت‬ ‫ت فت ت‬ ‫ن ما ت‬ ‫م دس‬‫» ت‬
‫ل مافی‬ ‫ص ت‬‫ح ل‬ ‫سرائدر« جلوه گری کند‪» .‬وت د‬ ‫ت‬
‫مة«‪ .‬در این قیامت »ت دب سلی ال ی‬ ‫قیا ت‬ ‫م ب بتیوما ب ال ب‬ ‫س د‬ ‫»لأقس ب‬
‫د‬
‫عن سد ت اللهّب أستقاکم«‪ .‬پس‬ ‫ل‬ ‫مکم ب‬ ‫د‬ ‫ن أکتر ت‬‫س‬ ‫دوبر« پرده از روی کار بردارد‪ .‬تقوی روی نماید »إ ی‬ ‫ص د‬ ‫ال ر‬
‫مة«‪ .‬چون همگی تو منور شود‪ ،‬خطاب‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫د‬
‫س اللوا ت‬ ‫ف ب‬ ‫م بالن ی س‬ ‫س د‬ ‫از این سوگند یاد کند کهّ »تولأق ب‬
‫عبادی‬ ‫ب‬ ‫فی‬ ‫خلی‬ ‫س د‬ ‫د‬‫ت‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ف‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫ض‬
‫ب ت ا ت س ب ت ا‬‫ر‬‫م‬ ‫ة‬ ‫ی‬‫ض‬ ‫را‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫ت ک‬‫ب‬ ‫ر‬ ‫إلی‬ ‫ب‬ ‫جعَی‬ ‫ب‬ ‫أر‬ ‫ة‬
‫س الم ت ی د‬
‫ن‬ ‫مئ‬ ‫س‬ ‫ط‬ ‫ف د‬ ‫این باشد کهّ »یا أ تی یدتها الن ی س‬
‫من؟ از مصطفی بشنو آنجا کهّ‬ ‫جینتی«‪ .‬این جنت رادر عالم‪ ،‬یمن خوانند‪ .‬کداما ی ت ت‬ ‫خلی ت‬ ‫و ا تد س د‬
‫ة«‪ .‬یمن عبارت از دست راست باشد؛ پس هرکهّ‬ ‫ة تیمان بی ی ر‬ ‫م د‬ ‫حک س ت‬ ‫ی و ال ب‬ ‫ن تیمان ر‬ ‫لیما د‬ ‫گفت‪» :‬ا ت س ب‬
‫شمال« این دو گروه‬ ‫ب ال ک‬ ‫ب التیمین توأصحا د‬ ‫نهّ یمنی باشد‪ ،‬آن کس یساری باشد‪» .‬أصحا د‬
‫باشند‪ .‬گروهی دیگر در عصر مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬یمنی بودند چون اویس قرنی‪.‬‬
‫ت‬
‫من«‪ .‬از چنین‬ ‫ل الی ت ت‬ ‫من قبب ت ب‬ ‫ن ب‬ ‫حم ب‬ ‫س التر س‬ ‫ف ت‬ ‫جد د ن ت س‬ ‫مصطفی نشان از این رموز این داد »إ بکنی تل ب‬
‫مردان‪ ،‬نشان نتوان دادن و کی تواند دادن؛ اما او این قدر نشان داد‪.‬‬
‫ت« مگر نخواندهای؟ دانی کهّ این در کداما مقاما باشد؟ مرتدما اگر‬ ‫لمانا ب‬ ‫اما »تالمجال بس با ت‬
‫د ب‬ ‫ت‬
‫یارما گفتن کهّ این چهّ مقامست! اما باید کهّ دانی کهّ این ساعت‪ ،‬خود مرتدما‪ .‬دانی کهّ‬
‫ه«‬ ‫هّ تفاقست ددلو د‬ ‫ل دین ت د‬ ‫ن ب تد ی ت‬ ‫م س‬ ‫چهّ میگویم؟ اگر باورت نیست از مصطفی بشنو آنجا کهّ گفت‪ » :‬د‬
‫ن‬
‫م س‬ ‫کشید‪ ،‬این خطابست با دربانان عزت کهّ »وت ت‬ ‫میگوید‪ :‬هرکهّ دین خود بگرداند‪ ،‬او را ب د‬
‫سرین«‪.‬‬ ‫من الخا ب‬ ‫خترةب ب‬ ‫هّ وتهدوت فی ال ب‬ ‫من س د‬ ‫ل ب‬ ‫قب ت ت‬ ‫ن ید ی‬ ‫سلما ب دینا ا فتل ت س‬ ‫ی تب ست تبغ غ تی سترال ب س‬
‫اگر خواهی کهّ زبان طلسمات هندسی و مقلوبات بدانی‪ ،‬و جای رسی کهّ نهّ کافر باشی‬
‫ونهّ مؤمن؛ و سر آن داری کهّ با من موافقت کنی‪ ،‬و نصیب خود بیندازی‪ ،‬و از خودی خود‬
‫بیرون توانی آمدن تا آگاه این راز شوی‪ ،‬ولیق شنیدن این کلمات شوی‪ .‬دانم کهّ گوی‪:‬‬
‫بلی؛ اما باتوگفتهاما کهّ مخاطب تویی‪ ،‬اما مقصود‪ ،‬مخاطبان غایباند کهّ خواهند پس از ما‬
‫شاه بد د ی تتری مالی تتری‬ ‫آمدن کهّ فواید عجیب را در کتاب ما بدیشان خواهند نمودن کهّ »ال ل‬
‫ب« این مقاما باشد‪ .‬در این مقاما تا غایب نشوی‪ ،‬حاضر نباشی؛ و تا حاضر نباشی‪،‬‬ ‫الغائ د‬
‫غایب نشوی‪.‬‬
‫اگر چنانکهّ سر آن داری کهّ کافر شوی‪ ،‬گوش دار‪ ،‬از آن بزرگ نشنیدهای کهّ گفت‪ :‬آنچهّ‬
‫نزد خلق‪ ،‬محمد است نزد ما خداست؛ و آنچهّ خداست پیش خلق‪ ،‬نزد ما محمد است‪.‬‬
‫م س س‬ ‫ل الل ل د‬
‫هّ« این مقاما باشد‪ .‬پس آنچهّ حاضر بود‪ ،‬غایب‬ ‫جوسفب ب‬ ‫ن فی ت‬ ‫ن قتلب تی س ب‬ ‫ل ب‬ ‫ج ب‬ ‫هّ ل بتر د‬ ‫جعَت ت‬ ‫»ما ت‬
‫ب« این باشد‪.‬‬ ‫شاه بد د ی تتری مالی تتری التغائ د‬ ‫ت‬
‫باشد؛ و آنچهّ غایب باشد‪ ،‬حاضر بود‪» .‬ال ل‬
‫اما با این همهّ‪ ،‬زنهار نبینم کهّ بی آنکهّ این سخن ترا بخود کشد‪ ،‬تو این کلمات را بخود‬
‫ث فی‬ ‫حد ت ت‬ ‫کشی کهّ آنگاه جان نبری ندانی کهّ چهّ گفتهّ میشود‪ .‬مصطفی گوید کهّ »م ت‬
‫نأ س‬ ‫ت س‬ ‫ت‬
‫دود«؛ و این حدیث‪ ،‬دمار از روزگار همهّ فلسفهّ برآورده‬ ‫مسر د‬ ‫هّ فتهدوت ت‬ ‫من س د‬ ‫س ب‬ ‫رنا هذا مال تی س ت‬ ‫م ب‬‫أ س‬
‫ملنا« این باشد‪ .‬آخر شنیدهای کهّ هرکهّ با کافر نشیند کافر‬ ‫س ب‬ ‫شنا فتل تی س ت‬ ‫ن غت ی‬ ‫م س‬ ‫است‪ » .‬ت‬
‫شود؟ اگر صحبت من ترا هیچ اثری نکردی جز آنکهّ اگرچهّ حلولی معَنوی نباشی‪ ،‬باری‬
‫حلولی مجازی میباش‪ .‬چگویی! آنها کهّ مرا بی دین میدانند و تو بر دین من باشی! چهّ‬
‫هم«‪.‬‬ ‫م ذ تسر د‬ ‫هّ ث د ی‬‫ل الل ل د‬ ‫گویی؟ تو نیز بی دین نباشی‪ .‬ایشان را معَذور دار »قد ب‬
‫اگر خواهی کهّ در کسوتی از جمال آنچهّ گم کردهای بازیابی‪ ،‬یک ساعت خود را با این‬
‫ة« مثِال مؤمن‪ ،‬مثِال درخت‬ ‫خل ت ب‬‫ل الن ت س‬ ‫مثِ ت د‬ ‫ن ت‬ ‫م ب‬‫مؤ ب‬ ‫ل ال د‬ ‫مثِ د‬ ‫حدیث بازده کهّ مصطفی گفت‪ » :‬ت‬
‫بابار باشد کهّ پیوستهّ از میوۀ ۀ این درخت‪ ،‬خلق منتفع شوند‪ .‬این قدر اینجا کفایت باشد‪.‬‬
‫ب« با ایشان جز این حدیث‬ ‫قل س ب‬ ‫می ال ت‬ ‫می ع ت ت‬ ‫شرر العَت ت‬
‫س‬
‫اما جماعتی کهّ این صفت دارند کهّ » ت‬
‫صن تعد إ بل طکیبا« گفت‪ :‬مثِال‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ا‬
‫ل إ بل طکیبا ولی ت س‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫خلةب لی تأک د د‬ ‫ت‬ ‫ل الن ت س‬ ‫مثِ ت د‬ ‫من ت‬ ‫مؤ ب‬ ‫ل ال د‬ ‫مثِ ت د‬ ‫نتوان گفت کهّ » ت‬
‫مؤمن چون منج انگبین باشد کهّ جز پاک نخورد و جز پاک بیرون ندهد‪ ،‬منج را طعَاما طیب‬

‫‪85‬‬
‫شفارء بلللناس« این همهّ مقاما کمال از وحی‬ ‫میخوراند و فراغت آن عسل میباشد کهّ »فیهّب ب‬
‫حل«‪.‬‬ ‫یافت کهّ »وأسوحی ترب رکت بإلی الن ت س‬
‫ة« مثِال مؤمن‪ ،‬مثِال خوشهّ بود کهّ‬ ‫ت‬
‫سن سب تل ب‬ ‫ل ال د‬ ‫مثِ ت د‬‫ن ت‬ ‫م ت‬‫مؤ ب‬ ‫ل ال د‬ ‫مثِ ت د‬
‫در مقامی دیگر گفت‪ » :‬ت‬
‫ساعتی ساکن باشد و ساعتی متحرک در ترقی و تراجع باشد‪ ،‬و مثِال کافر چون درخت‬
‫خشک باشد کهّ میوه ندهد و سخت باشد جز بریدن را نشاید‪ .‬ترا عجب آید آنچهّ گفتهّ‬
‫میشود کهّ مقصود کتابت ایشانند و دیگران طفیل ایشان‪.‬‬
‫متی‬ ‫د‬ ‫مثِ ت د‬
‫صحابی فی أ ی‬ ‫لأ س‬ ‫اگر خواهی از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬بشنو آنجا کهّ گفت‪ » :‬ت‬
‫مل سبح«‪ .‬دریغا نمک از خود تبرا کرده است؛ همهّ‬ ‫ما إ بلل بال ب‬ ‫طعَا د‬ ‫ح ال ت‬ ‫صل د د‬
‫طعَاما ب لی ت س‬ ‫مسلح فی ال ل‬ ‫کال ب‬
‫م‬ ‫ل‬
‫طعَامها را بدان حاجت باشد؛ اگر با خود بودی‪ ،‬او را نیز با دیگری حاجت بودی‪» .‬أللهد ی‬
‫ن ببما‬ ‫مو ت‬ ‫ومی ی تعَسل ت د‬ ‫ت قت س‬ ‫ن« راهنمای دعاست بدین مقامها‪» .‬یال تی س ت‬ ‫مو ت‬ ‫م لی تعَسل ت د‬ ‫ومی فتإ بن یهد س‬ ‫تاهد ب قت س‬
‫ن« اندوهست کهّ میخورد کهّ چرا جملهّ محروما باشند‬ ‫می ت‬ ‫مکیر ت‬ ‫من ال د‬ ‫جعَتتلنی ب‬ ‫فرلی ترلبی وت ت‬ ‫غت ت‬
‫از صحبت الهیت؟! هرکسی لیق صحبت نبود؛ و اگر اینجا غیرت باشد‪ ،‬هیچ نشان نتوان‬
‫ت« آنجا هیچ رشک و غیرت نباشد‪ ،‬اگر خواهی از حق‪-‬‬ ‫لمانا ب‬ ‫دادن کهّ »أ تل سمجال بس با ت‬
‫د ب‬ ‫ت‬
‫ن«‪.‬‬ ‫متتقاببلی س ت‬ ‫سدررض د‬ ‫خوانا ا علی د‬ ‫ل إب س‬ ‫هم من بغ ک‬ ‫دورب ب‬ ‫ص د‬ ‫عنا مافی د‬ ‫تعَالی‪ -‬بشنو آنجا کهّ گفت‪» :‬وتن تتز س‬
‫چهّ خوب بیانی شده است این جملهّ را کهّ گفتهّ شد!‬
‫ک«؟ آن عارف‬ ‫ف حال د ت‬ ‫س ت‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ک‬ ‫»‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫دریغا مگر نشنیدهای کهّ عارفی بنزد عارفی نبشت؛‬
‫ل«‪.‬این عالم‬ ‫شدغو ر‬ ‫م س‬ ‫هّ ت‬ ‫عن حالی‪ ،‬فتإ بلنی ع تن س د‬ ‫شغتل تکت ت‬ ‫ن فی حال بکت ما ت‬ ‫واپس نبشت‪» :‬أما کا ت‬
‫بلندتر از آنست کهّ کسی توقع دارد کی مطلع آن شود‪ .‬اگر خواهی تمامتر بدانی بدانکهّ با‬
‫من سدهم‬ ‫ت ب‬ ‫ت عل تی سبهم ل توتل یی س ت‬ ‫ۀ اصحاب کهف »ل توس اط یل تعَس ت‬ ‫مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬چهّ میگوید از واقعَ ۀ‬
‫ت‬ ‫عباا«‪ .‬اگر در این‬
‫ت ترلبی« معَذور باید‬ ‫س د‬ ‫ی‬ ‫أ‬ ‫»ر‬ ‫گوید‪:‬‬ ‫جوانمردی‬ ‫مقاما‬ ‫من سدهم در س‬ ‫ت ب‬ ‫مل بئ س ت‬‫تفرارا ا وتل ت د‬
‫داشت‪.‬‬
‫ل‬
‫این نکتهّ بگویم کهّ مرا مشوش میدارد‪ :‬عثِمان‪ -‬رضی اللهّ عنهّ‪ -‬آن روز کهّ از دنیا‬
‫مفارقت خواست کردن گفت‪ :‬امروز مرا حلل کنید‪ ،‬و از هر یکی عذری و استحللی‬
‫میخواست؛ او را گفتند‪ :‬سبب این چیست؟ گفت‪ :‬امشب مصطفی را‪ -‬علیهّ السلما‪-‬‬
‫دیدما کهّ در عالم شهود بود‪ .‬یعَنی در مقاما شهدا؛ گفت‪ :‬ای عثِمان فردا بمن خواهی‬
‫رسیدن و افطار پیش ما کنی‪ .‬چون از خواب درآمدما‪ ،‬از شادی این خواب قرارما نیست‪.‬‬
‫اکنون دانم‪ ،‬آنچهّ او گفتهّ باشد صدق باشد و بدان مقاما نتوان رسیدن ال بقتل؛ امروزما‬
‫بخواهند کشتن‪ ،‬روز بهّ نیمهّ نرسیده بود کهّ شهید شد‪ .‬ای دوست نامی از نامهای او‬
‫شهید« است‪.‬‬ ‫»ال ل‬
‫وصبید« نعَت اوست او را‬ ‫ت‬ ‫بال‬ ‫هّ‬
‫س ب‬ ‫ی‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ذرا‬ ‫ب‬ ‫ط‬ ‫ر‬ ‫س‬‫ب‬ ‫با‬ ‫هم‬ ‫ت دد‬ ‫ب‬‫س‬ ‫ل‬‫ت‬ ‫ک‬ ‫و‬‫»‬ ‫کهّ‬ ‫را‬ ‫سگ‬ ‫آن‬ ‫گفت‪:‬‬ ‫جوانمرد‬ ‫آن‬
‫دیدما کهّ حقیقت آدمیت ازو جلوه میکرد یعَنی کهّ حق را –تعَالی‪ -‬در آن حقیقت آدمیت آن‬
‫من سدهم تفراراا«‪ .‬اگر من اینجا گویم‪:‬‬ ‫ت ب‬ ‫علی سبهم ل توتل کی س ت‬ ‫ت ت‬ ‫کلب بدیدما پس با او گویند‪» :‬ل توس ا تط یل تعَس ت‬
‫تا بدان غاردر نشوی‪ ،‬و او دلیل راه تو نشود هنوز آن راه تماما نباشد‪ ،‬باید کهّ مرا معَذور‬
‫ل« نمیگذارد کهّ چنان کهّ هست بگویم‪،‬‬ ‫مدهم إ بلل تقلی س ر‬ ‫دارند‪ .‬گوش دار کهّ چهّ میگویم‪» :‬لی تعَسل ت د‬
‫تا هست شدگان پست و نیست شوند تا هستی دوما ایشان را چنان کردی کهّ لیق آیند کهّ‬
‫این اسرار بر ایشان جلوه کردی‪ .‬اما با این همهّ گویندۀ ۀ ایمان را بدین کلمات معَذور باید‬
‫م« عذر همهّ شیفتگان بخواستهّ است‪.‬‬ ‫ما ع تتثِرات بهب س‬ ‫کرا ت‬ ‫داشت‪» ،‬أقیدلوا ال ل‬
‫ت‬
‫ة مارء‪،‬‬ ‫معَسربفت د‬ ‫ف؟ تفقال‪ :‬أل ت‬ ‫ن العَارب د‬ ‫م ب‬ ‫از جنید بشنو‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬کهّ ازوی پرسیدند کهّ » ت‬
‫لنابء« گفت‪ :‬رنگ آب از رنگ انا باشد تا در عالم تلوین باشد‪ .‬از این‬ ‫نا ب‬ ‫من ل توس ب‬ ‫ن المابء ب‬ ‫وتل توس د‬
‫س«‪ .‬و این‬ ‫حوائبج اللنا ب‬ ‫قدهم ل ب ت‬ ‫خل ت ت‬ ‫عبادا ا ت‬ ‫ن ل بل لهّب ب‬ ‫مقاما مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬چنین عبارت کرد کهّ »إ ب ی‬
‫ش‪.‬‬ ‫ک؟ فقا ت‬ ‫ن بإشارت د ت‬ ‫ت‬
‫ل بإلی العَتسر ب‬ ‫نشنیده تای کهّ وقتی بزرگی‪ ،‬بزرگی را پرسید کهّ »بإلی أی س ت‬
‫خلوقا«؟ دانی‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫م س‬ ‫ش ت‬ ‫ن العَتسر ت‬ ‫تأ ی‬ ‫ق‪ .‬أما ع تبلم ت‬ ‫خبلو ب‬ ‫م س‬ ‫معت ال ت‬ ‫ف الخال بقد ت‬ ‫مد د ل بل لهّب ایلذی أوقت ت‬ ‫ح س‬‫فقال‪ :‬أل س ت‬
‫کهّ این مقاما کداما باشد؟ آنست کهّ وقتی دروستیم‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬شبلی را پرسید‪ » :‬ت‬
‫ما‬
‫ن‬‫م س‬ ‫ک‪ ،‬وت ت‬ ‫شر ب ر‬ ‫م س‬ ‫وحید ت فتهدوت د‬ ‫ف ال تت ت س‬ ‫ن ع تتر ت‬ ‫م س‬ ‫د‪ ،‬وت ت‬ ‫مل س ب‬
‫ح ر‬ ‫وحید ب فتهدوت د‬ ‫ن الت ل س‬ ‫ب عت ب‬ ‫ن أجا ت‬ ‫م س‬ ‫ل‪ :‬ت‬ ‫د؟ تفقا ت‬ ‫اللتوحی د‬
‫هّ فتهدوت جاه ب ر‬ ‫ت‬ ‫رف ذل بکت فتدهو کافبرر وت ت‬ ‫لت س‬
‫ل«‪ .‬در این‬ ‫ل ع تن س د‬ ‫سأ ت‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ن‪ ،‬وت ت‬ ‫من أومی إ بلی سهّب فتهدوت عاب بد دوتث ت ب‬ ‫م ی تعَس ب‬
‫هّ« بکار باید داشتن‪ .‬و اما مبتدی سالک را خود نشانی‬ ‫ل بلسان د د‬ ‫ت‬
‫هّ ک ی‬ ‫ل‬
‫ف الل ت‬ ‫ن ع تتر ت‬ ‫م س‬ ‫مقاما » ت‬

‫‪86‬‬
 ‫ن«‪.‬‬ ‫مو ت‬ ‫ن ک دن سدتم لت تعَسل ت د‬ ‫ذکرب إ ب س‬ ‫ل ال ب‬ ‫داده است کهّ »فأسأ تدلوا أهس ت‬
‫عن سد ت‬ ‫ضل ب‬ ‫ف س‬ ‫اگر خواهی از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬نیز بشنو آنجا کهّ گفت‪» :‬أ دط سل ددبوا ال ت‬
‫م«‪ ،‬اجازتست پیر را چندانی کهّ با خود آمدن کهّ‬ ‫شوا فی أ س‬ ‫متی تتعَی د‬ ‫ت‬
‫کنافبهب س‬ ‫من أ ی‬ ‫حمابء ب‬ ‫الدر ت‬
‫تربیتی کند مرید را؛ و تربیت آنست کهّ مرید را مشغول کند بپرستیدن و بپرسیدن احوال‬
‫از شیخ‪ .‬مگر کهّ آن بزرگ از اینجا گفت‪ :‬هرکهّ با پیر خود احوال نگفتهّ باشد‪ ،‬در قیامت‬
‫من‬ ‫ة الل لهّب ل بسلمؤ ب‬ ‫او را راه ندهند تا از حق‪ -‬تعَالی‪ -‬بازپرسد و یا باوی سخن گوید کهّ »هتد بی ی د‬
‫السائل ع تتلی بابهّ« این باشد‪ .‬اما مقصود از این همهّ آنست کهّ کار از آن باید کرد کهّ‬
‫صواب باشد؛ تا پیرپرست نشوی‪ ،‬خدا پرست نباشی‪ .‬تو پنداری کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ‬
‫ت‬
‫هّ«؟ این تربیت است پیر را‪ .‬امامرید را‬ ‫مسردء کثِیرر بأخی ب‬ ‫السلما‪ -‬نهّ از اینجا گفت کهّ »أل س ت‬
‫هّ« مرد بر دین برادر و‬ ‫خلسیل ب‬ ‫ن ت‬ ‫علی دی ب‬ ‫مسردء ت‬ ‫مقید کرده است بشرطی و آن آنست کهّ »ال ت‬
‫پیر خود باشد‪ .‬ای دوست مقامی باشد کهّ آن مقاما را خلت خوانند کهّ درآن مقاما‬
‫هّ« باشد‪.‬‬ ‫خلیل ب‬ ‫ن ت‬ ‫علی دی ب‬ ‫مسردء ت‬ ‫عبودیت نباشد جملهّ خلت باشد‪ .‬در این مقاما خلت‪» ،‬ا تل س ت‬
‫ای دوست دانم کهّ ذکر محبان این قدر کهّ گفتهّ شد کفایت باشد‪ .‬مقصود ما بیشتر‬
‫آنست کهّ گفت‪ :‬ایشان در میان امت من همچنان باشند کهّ نمک در میان طعَاما چنانکهّ‬
‫طعَاما بی نمک خوش نباشد امتان او بی آن بزرگان نیک نباشند‪.‬‬
‫ۀ این طایفهّ یکی بوذر غفاری بود‪ -‬رضی الللهّ عنهّ‪ -‬کهّ مصطفی –صلعَم‪ -‬یک روز‬ ‫از جمل ۀ‬
‫سمابء فتسرد ر توأبوذ تکر‬ ‫حد ته د وتهدوت فی ال ی‬ ‫مشی وت س‬ ‫ن أبوذ ترض ی ت س‬ ‫سکی ر‬ ‫م س‬ ‫او را دید کهّ تنها میآمد‪ ،‬گفت‪ » :‬ب‬
‫ل‬ ‫ت‬ ‫ن تفردا ا ل بل س ت‬ ‫ت‬
‫ل؛ یا أباذ تیر‬ ‫جما ت‬ ‫ب ال ت‬ ‫ح ر‬ ‫ل و ید ب‬ ‫جمی ر‬ ‫هّ ت‬ ‫ن الل ت‬ ‫ل‪ :‬یااباذ ترض إ ی‬ ‫م قا ت‬ ‫فسربد؛ ث ت ی‬ ‫د‪ ،‬ک د س‬ ‫ض فتسر ر‬ ‫تفی السر ب‬
‫ت‬
‫مکت‬ ‫سول الل لهّب ب بغت ک‬ ‫خکبرنا یا تر د‬ ‫هّ‪ :‬ت‬ ‫صحاب د د‬ ‫لأ س‬ ‫شبتیاقی؟ تفقا ت‬ ‫شیضء إ ت س‬ ‫کری وتبإلی أیک ت‬ ‫می توف س‬ ‫أت تد سبری ماغ ت ل‬
‫س‬
‫هم‬ ‫ن الن سببیابء وت د‬ ‫شأ د‬ ‫شأدنهم ت‬ ‫دی‪ ،‬ت‬ ‫ن ب تعَس ب‬ ‫م س‬ ‫ن ب‬ ‫کودنو ت‬ ‫خوابنی ی ت د‬ ‫وقا ا بإلی بلقابء إ ب س‬ ‫ش س‬ ‫ل‪ :‬وا ت‬ ‫م قا ت‬ ‫ک؛ ث ت ی‬ ‫وتفبک سرب ت‬
‫مسرضاةب الل ل ب‬ ‫ت‬
‫هّ‪-‬‬ ‫ت تاببتغاتء ت‬ ‫خوا ب‬ ‫خوتةب توال ت‬ ‫ت توال ب س‬ ‫مها ب‬ ‫ن البابء توال ی‬ ‫م ت‬ ‫ن ب‬ ‫شتهدابء؛ تیفررو ت‬ ‫من سزبل تةب ال د‬ ‫دالل لهّب ب ب ت‬ ‫عن س ت‬ ‫ب‬
‫ت‬ ‫ر‬ ‫ل‬ ‫هم ی تت سدر د‬
‫ل‬‫ضو ل‬ ‫ت وتفد د‬ ‫شتهوا ب‬ ‫ن فی ال ی‬ ‫ضبع لی تسرغ تدبو ت‬ ‫سهم بالتتوا د‬ ‫ف ت‬ ‫ن أن س د‬ ‫هّ‪ ،‬وتی دذ بلو ت‬ ‫ل ل بل ب‬ ‫ن الما ت‬ ‫کو ت‬ ‫تتعَالی‪ -‬وت د‬
‫هّ‪ .‬قتلودبه س‬
‫م‬ ‫د‬ ‫ب الل ب‬ ‫ل‬ ‫ح ک‬ ‫من د‬ ‫ن ب‬ ‫زونی ت‬ ‫ح ب‬ ‫م س‬ ‫ن ت‬ ‫مومی ت‬ ‫مغس د‬ ‫ت اللهّ‪ -‬تعَالی‪ -‬ت‬ ‫ل‬ ‫من ب ددیو ض‬ ‫ت ب‬ ‫ن فی ب تی س ض‬ ‫معَود ت‬ ‫جت ت ب‬ ‫دنیا؛ ی ت س‬ ‫ال ر‬
‫ت‬ ‫ل‬ ‫س‬ ‫ل‬
‫ة‪.‬‬ ‫سن ت ض‬ ‫عباد تةب ت‬ ‫ن ب‬ ‫م س‬ ‫ل ب‬ ‫ض د‬ ‫س‬
‫مسنهم هدوت أف ت‬ ‫حد ر ب‬ ‫ض وا ب‬ ‫مرب ت‬ ‫هّ‪ .‬بإذا ت‬ ‫مهم ل بل ب‬ ‫عل د‬ ‫ن اللهّب وت ب‬ ‫م ت‬ ‫حهم ب‬ ‫إ بتلی اللهّب وتدرو د‬ ‫ل‬
‫ت‬
‫ت فتهدوت‬ ‫مو د‬ ‫من سدهم ی ت د‬ ‫حد د ب‬ ‫ل‪ :‬یا أبابذر ألوا ب‬ ‫هّ‪ .‬قا ت‬ ‫ل الل ل ب‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫ت أزید دکت یا أباذ تضر؛ قدل س د‬ ‫شئ س ت‬ ‫ن ب‬ ‫وتإ ب س‬
‫ت‬
‫ل‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یاتر د‬ ‫ت أزید دکت یا أباذ تکر؛ قدل س د‬ ‫شئ س ت‬ ‫ن ب‬ ‫مت ببهم ع تتلی الللهّ‪ .‬و إ ب س‬ ‫کرا ت‬ ‫سمابء ل ب ت‬ ‫ت فی ال ی‬ ‫من ما ت‬ ‫کت ت‬
‫هّت‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫نل د‬ ‫ة وتغ تسزوتة ا وکا ت‬ ‫ج ا‬ ‫ح ی‬ ‫ن ت‬ ‫سسبعَی ت‬ ‫داللهّب أجدر ت‬ ‫عن س ت‬ ‫هّ ب‬ ‫هّ فی بثیاب بهّب فتل د‬ ‫مل د‬ ‫منهم دیؤذیهّب قت س‬ ‫حد د ب‬ ‫ل؛ ألوا ب‬ ‫هّ؛ قا ت‬ ‫الل ل ب‬
‫ت‬
‫ت‬ ‫شئ س ت‬ ‫ن ب‬ ‫ف‪ .‬و إ ب س‬ ‫شتر أل س ض‬ ‫من سدهم ب بإ بسثنی ع ت ت‬ ‫حد ض ب‬ ‫ل وا ب‬ ‫ل کد ر‬ ‫من وبل سد ب بإسماعی ت‬ ‫ن ترقتب تةض ب‬ ‫ق أسرتبعَی ت‬ ‫عت س ب‬ ‫جدر ب‬ ‫أ س‬
‫ت‬
‫ب لت د‬
‫هّ‬ ‫م‪ ،‬ی دک ست ت د‬ ‫م ی تغست ت ر‬ ‫هّ ث د ی‬ ‫م تیذک ددر أهسل ت د‬ ‫من سهد س‬ ‫حد د ب‬ ‫هّ؛ قال‪ :‬ألوا ب‬ ‫ل الل ل ب‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫أزید دکت یا أباذ تکر؛ قدل س د‬
‫ت‬
‫حد د‬ ‫ل‪ :‬ألوا ب‬ ‫هّ؛ قا ت‬ ‫ل الل ل ب‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫ت أزید دکت یا أباذ تبر؛ قدل س د‬ ‫شئ س ت‬ ‫ن ب‬ ‫ة‪ .‬وإ س‬ ‫ف د تترج ض‬ ‫س أل س ت‬ ‫ف ض‬ ‫ل نت س‬ ‫ب بک د ک‬
‫د‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫ک‬
‫ن‬
‫ل لسبنا ت‬ ‫جب ت ب‬ ‫هّ‪ -‬تعَالی‪ -‬فی ت‬ ‫ل ی تعَسب دد د الل ت‬
‫ت‬ ‫ج ض‬ ‫ن تر د‬
‫ت‬ ‫م س‬ ‫داللهّب ب‬ ‫عن س ت‬ ‫ل ب‬ ‫ض د‬ ‫صحاب بهّب أفس ت‬
‫ت‬
‫ن فی أ ب‬ ‫صلی درک سعَتت تی س ب‬ ‫م ید ت‬ ‫من سهد س‬ ‫ب‬
‫ل‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫س‬
‫ت أزید دکت یا أباذ تضر؛ قدل د‬ ‫شئ س ت‬ ‫ة‪ .‬وإن ب‬ ‫سن ت ض‬ ‫ف ت‬ ‫س‬
‫مرب تنوضح‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬أل ت‬ ‫ل عد س‬ ‫مثِ س ت‬ ‫ب‬
‫ل الد یسنیا‬ ‫جبا د‬ ‫هّ ب‬ ‫معَت د‬ ‫سی ستر ت‬ ‫ن تت ب‬ ‫نأ س‬ ‫م س‬ ‫مةب ب‬ ‫قیا ت‬ ‫ما ال ب‬ ‫هّ ی توس ت‬ ‫ت‬
‫خی سرر ل د‬ ‫ة ت‬ ‫ح ت‬ ‫سبی ت‬ ‫ح تت س‬ ‫سب ک د‬ ‫من سدهم ی د ت‬ ‫حد د ب‬ ‫ل‪ :‬ألوا ب‬ ‫هّ؛ قا ت‬ ‫الل ب‬ ‫ل‬
‫م‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ل‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫ا‬ ‫ذت ت‬
‫حد به ب س‬ ‫هّ؛ قال‪ :‬ن تظترةض ت تن سظدر بإلی أ ت‬ ‫سول الل ب‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫ت أزید دک یا أباذکر؛ قل د‬ ‫شئ ت‬ ‫ن ب‬ ‫هبا‪ .‬وتإ ب س‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫هّ‪ -‬تتعَالی‪-‬‬ ‫م الل ل ت‬ ‫ن ن تظ تتر إ بل تی سهّب فتک تأینما أط سعَت ت‬ ‫م س‬ ‫ت الللهّ‪ -‬تعَالی‪-‬؛ وت ت‬ ‫ن ن تظ سترةض بإلی ب تی س ب‬ ‫م س‬ ‫ب إ بتلی الللهّ ب‬ ‫ح ر‬ ‫أ ت‬
‫ت‬
‫ن‬ ‫صلری ت‬ ‫م ب‬ ‫ما د‬ ‫س إ بل تی سبهم تقو ر‬ ‫جل ب د‬ ‫ل‪ :‬ی ت س‬ ‫هّ؛ قا ت‬ ‫ل الل ل ب‬ ‫سو ت‬ ‫ت‪ :‬تبلی یا تر د‬ ‫ت أزید دکت یا أباذ تکر؛ قدل س د‬ ‫شئ س ت‬ ‫توإن ب‬
‫م‬ ‫ذنوب تهد س‬ ‫فترلدهم د‬ ‫ت‬ ‫هّ إ بلی سبهم وتی تغس ب‬ ‫ت‬ ‫ل‬
‫حلتی ی تن سظترالل د‬ ‫د‬ ‫دهم ت‬ ‫عن س ب‬ ‫من ب‬ ‫ن ب‬ ‫مو ت‬ ‫قو د‬ ‫ب ما ی ت د‬ ‫ن الذ ددنو ض‬ ‫م ت‬ ‫ن ب‬ ‫قلی ت‬ ‫مثِ س ت‬ ‫د‬
‫ة‪ .‬ی تن سظدرد‬ ‫ت‬
‫صد تق ر‬ ‫م ت‬ ‫مه س‬ ‫حهم تتسبیضح وتن توس د‬ ‫مزا د‬ ‫عباد تة ر وت ب‬ ‫م ب‬ ‫ضحکهد س‬ ‫د‬ ‫هّ‪ -‬تتعَالی‪ .-‬یا أباذ ترب د‬ ‫ل‬
‫مت ببهم ع تلی الل ب‬ ‫ت‬ ‫ل بکرا ت‬ ‫ت‬
‫مل بی یا ا ث ید‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫م‬ ‫ت ت ت ت د ت‬ ‫هّ‬ ‫س‬ ‫رأ‬ ‫ق‬ ‫ر‬ ‫أط‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫ث‬ ‫ق‪.‬‬ ‫ر‬ ‫مشتا‬ ‫سب د‬ ‫هم‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫إ‬ ‫نی‬ ‫ب بل‬ ‫إ‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ذ‬ ‫أبا‬ ‫یا‬ ‫ة‪.‬‬ ‫ر‬
‫د س ض ت س ت ت ی ض‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫بعَی‬ ‫س‬ ‫ما‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ک‬ ‫د‬ ‫ک‬ ‫فی‬ ‫م‬ ‫هّ إ ب س د س‬
‫ه‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫الل ل د‬
‫س‬
‫م‬‫ل‪ -‬صلعَم‪ -‬أللله ی‬ ‫قو د‬ ‫م‪ .‬وتی ت د‬ ‫شوقاه د بإلی بلقائ بهب س‬ ‫ل‪ :‬وا ت‬ ‫ت ع تسیناه د تفقا ت‬ ‫حلتی اغ ستروسترقت س‬ ‫هّ وتبکی ت‬ ‫س د‬ ‫ترتفع ترأ ت‬
‫ن أوسبلیاتء اللهّبل‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫م قتترأ »إلإ ب ی‬ ‫مة ب ث د ی‬ ‫قیا ت‬ ‫ما ال ب‬ ‫م ی توس ت‬ ‫عینی ب بهب س‬ ‫فدهم‪ ،‬وتأقبیر ت‬ ‫ن خال ت‬ ‫م س‬ ‫م ع تلی ت‬ ‫صسرهد س‬ ‫م توان س د‬ ‫فظ سهد س‬ ‫ح ت‬ ‫أ س‬
‫ن«‪.‬‬ ‫م تیحتزدنو ت‬ ‫ف ع تلسیهم تولهد س‬ ‫ت‬ ‫خو ر‬ ‫ل ت‬
‫ۀ مختصر همتان گفت‪ :‬آنچهّ خواص دانند خود دانند؛ اما با تو‬ ‫این همهّ هنوز بر قدرحوصل ۀ‬
‫گفتهاما کهّ شوق از رؤیت و حضور خیزد نهّ از غیبت و هجران‪ .‬اگر خواهی کهّ تماما باور‬
‫شوسقد البرارب إلی بلقائی وتإ بلنی بإلی‬ ‫ل ت‬ ‫طا ت‬ ‫داری از حق‪ -‬تعَالی‪ -‬بشنو کهّ چهّ میگوید‪» :‬أل ت‬
‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫م تل ت ت‬
‫م أسألکت لذ یة ت‬ ‫وقاا«؛ و مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬نیز بدعا در میخواهد‪» :‬اللهد ی‬
‫ل‬ ‫ش س‬ ‫شد ر ت‬ ‫بلقائ بهب س‬

‫‪87‬‬
 ‫شوسقت إلی بلقابئک« تا بدانی کهّ شوق از حضور باشد نهّ از غیبت‪.‬‬ ‫الن تظ ترب إلی وت س‬
‫جهبکت وال ت‬
‫اما تمامی شرح کردن این گروه نتوان کرد زیرا خواطر برنتابد‪ ،‬و حوصلها احتمال نکند و‬
‫غیرت الهی نگذارد؛ بعَدما خود کهّ محرمان خود را از دیدۀ ۀ اغیار چنان بپوشاند کهّ کس‬
‫ایشان را در حساب نیارد و ایشان را جز گمراه و دیوانهّ ندانند؛ اما راه خود ایشان دارند‪.‬‬
‫اما گوش دار کهّ شرح این کلمات در این ابیات چگونهّ حاصل خواهد شد‪ ،‬و جواب این‬
‫حالتها چگونهّ داده است‪:‬‬
‫ۀ شسسطرنج ملمسست شسساهند‬ ‫بسسر تختسس ۀ‬ ‫آنهسسا کسسهّ بسسر آسسسمان صسسحبت ماهنسسد‬
‫گمسسراه خلیقانسسد و خسسود بسسر راهنسسد‬ ‫و آنهسسا کسسهّ ز سسسر ایسسن سسسخن آگاهنسسد‬

‫م« خود بگمراهی ایشان‬ ‫قدی ب‬ ‫ضلل بکت ال ت‬ ‫جد تکت ضال ا فتتهدی« این باشد‪ .‬دریغا »إن یکت تلفی ت‬ ‫»وتوت ت‬
‫چگونهّ گواهی میدهد! اما باید کهّ دانی کهّ تابع در حکم متبوع نباشد یعَنی قطرهای در‬
‫دریا‪ ،‬خود را دریا تواند خواندن‪ .‬اگر گویی‪ :‬قطرهای‪ ،‬دیگر باشد راست بود؛ و اگر گویی‪:‬‬
‫قطرهای از دریاست‪ ،‬هم راست بود؛ و اگر گویی‪ :‬از دریا فرا دید آید هم راست باشد‪.‬‬
‫اما معَین نتوان کردن کهّ مقصود ما چیست‪ ،‬اما اگر کسی خواهد کهّ بداند جان بکند تا‬
‫بدست آرد و این کلمات جزدر کسوتی مجمل نتوان گفتن‪ ،‬و بیان مجمل مفصل از‬
‫امثِلهای چند شود کهّ مقلوب باشد بطلسمات هندسی‪.‬‬
‫اکنون نیک گوش دار تا خود چهّ فهم میکنی‪» :‬إع سل ت ت‬
‫م بإلی أسقساما ب‬ ‫س د‬ ‫ق ب‬ ‫ت ت تن س ت‬ ‫وجودا ب‬ ‫م س‬ ‫ن ال ت‬ ‫مأ ی‬ ‫ب س‬
‫من سدهما‬ ‫حد ض ب‬ ‫ل وا ب‬ ‫ر‬ ‫ک‬ ‫ل‬ ‫و‬ ‫هما‪،‬‬ ‫ت‬ ‫ء‬ ‫ورا‬ ‫ة‬ ‫ت‬ ‫ط‬ ‫س‬ ‫ولوا‬ ‫م تابعر ل تدهما ت‬ ‫جس د‬ ‫سم ض توال ب‬ ‫ج س‬ ‫ض وت ب‬ ‫تثلث ت ب‬
‫ب‬ ‫ب‬ ‫ت‬ ‫د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫عر ض‬ ‫جوسهترب وت ت‬ ‫ة‪ :‬بإلی ت‬
‫ة‬‫ق ا‬ ‫حقی ت‬ ‫هّ ی دطلقد ت‬ ‫ت‬ ‫س‬ ‫حد د فتإ بن ی د‬ ‫ما الوا ب‬ ‫ر؛ أ ل‬ ‫ت‬
‫حد ض وتبإلی کثِی ض‬ ‫م إلی وا ب‬ ‫س د‬ ‫ق ب‬ ‫وجود د ی تن س ت‬ ‫م س‬ ‫ل‪ :‬أل ت‬ ‫قو د‬ ‫ة‪ ،‬فتت ت د‬ ‫ق ر‬ ‫حقی ت‬ ‫ت‬
‫ب‪.‬‬ ‫مرات ب ت‬ ‫ث ت‬ ‫علی ثل ت‬ ‫ت‬ ‫هّ ت‬ ‫معَنی وت لک بن ی د‬ ‫قةض هدوت ال ت‬ ‫حقی ت‬ ‫حد د ببال ت‬ ‫مجازا‪ .‬فالوا ب‬ ‫ا‬ ‫وت ت‬
‫ل؛ توذل بکت‬ ‫عَ‬ ‫ف‬ ‫ولبال‬ ‫ة‬ ‫و‬ ‫د‬ ‫ق‬ ‫بال‬ ‫ل‬ ‫هّ‬ ‫فی‬ ‫ة‬
‫ت ت‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ثِ‬ ‫ک‬ ‫ل‬ ‫لذی‬ ‫ی‬ ‫ا‬ ‫د‬ ‫ح‬ ‫الوا‬ ‫و‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ة‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫حقی‬ ‫ی‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫لولی‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫ة‬
‫أل ت ت ت د‬
‫ب‬ ‫ت‬ ‫مر‬
‫ب س ب‬ ‫ی ب ت‬ ‫ب ب‬ ‫ب د‬ ‫د ت د ت‬ ‫ت ب ت ت‬
‫ةت‬
‫قط ت‬ ‫ن هتذ بهب الن د س‬ ‫هرا تفردا‪ .‬فتإ ب ی‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫جو ت‬ ‫مسیناه د ت‬ ‫س ی‬ ‫ت الباری‪ -‬تتعَالی‪ -‬وتهدوت الذی ت‬‫ی‬ ‫قط تةب توهذا ذا د‬ ‫کالن د س‬ ‫ت‬
‫ل فتهدوت‬ ‫فعَس ب‬ ‫قویةب و ال ب‬ ‫ن وت ال د‬ ‫جود ب والمکا ب‬ ‫ن الکثِترةب بالود د‬ ‫ت‬ ‫هّ؛ فتهدوت د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ل تسیست د‬
‫من تیزه ر ع ت ب‬ ‫ةل د‬ ‫ة تولقاب بل ا‬ ‫م ا‬ ‫س ت‬ ‫ق ب‬ ‫من س ت‬
‫ت الباری‪ -‬تتعَالی‪.-‬‬ ‫حد د وتهدوت ذا د‬ ‫وا ب‬
‫ت‬ ‫ی‬ ‫ت‬
‫سمابنی‪،‬‬ ‫ج س‬ ‫ل أعنی بفی العَالم ال ب‬ ‫فعَس ب‬ ‫ل وتهدوت الذی لکثِترة ت فیهّب بال ب‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫حد د باللتصا‬ ‫ة الوا ب‬ ‫ة الثِان بی ت د‬ ‫مرت تب ت د‬ ‫أل س ت‬
‫ی ال تسنوادر‬ ‫ة هب ت‬ ‫مسرت تب ت د‬ ‫ة؛ توهذ بهب ال ت‬ ‫وة الرلبان بی ی ب‬ ‫ق ی‬ ‫عنی ال د‬ ‫قویةب أ ت س‬ ‫ن فیهّ قدویة د الک تثِ سترةب ی تسعَنی ک تثِ سترة ر ببال د‬ ‫تولک ب س‬
‫ن فتسردا ا‬ ‫ن کا ت‬ ‫سما‪ .‬وتإ ب س‬ ‫ا‬ ‫ج س‬ ‫می ب‬ ‫س ی‬ ‫قط بعد ی د ت‬ ‫ف وتت تن س ت‬ ‫س د‬ ‫ت اللهّ‪ -‬تتعَالی‪ -‬تاترة ا ت تن سک ت ب‬ ‫ل‬ ‫ن ذا ب‬ ‫م س‬ ‫مطدرویة د ب‬ ‫س‬ ‫ال ت‬
‫ن قابئما ا‬ ‫مةب وتتیکود د‬ ‫ج بإلی غ تی سربهب بفی بقیا ت‬ ‫جوسهترب مالتیحتا د‬ ‫معَنی ببال ت‬ ‫هرا فتسردا توال ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫جوس ت‬ ‫می ت‬ ‫س ی‬ ‫صل ی د ت‬ ‫ا‬ ‫مت ی ب‬ ‫ود د‬
‫ب بتنفسهّ‪.‬‬
‫ت‬ ‫ت‬
‫ن‬ ‫ت س ب‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫کو‬ ‫د‬ ‫س‬ ‫ذ‬ ‫م‬‫ت‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫تس ب‬ ‫ی‬ ‫د‬ ‫موجو‬ ‫ت‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫هذی‬ ‫ن‬ ‫م‬
‫ت س ت ب ی ا بی ا ب س‬‫ة‬ ‫ی‬ ‫ر‬ ‫ت‬ ‫ث‬ ‫أ‬ ‫ة‬ ‫ی‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫ک‬ ‫ع‬ ‫ت‬ ‫ن‬‫کا‬ ‫ما‬ ‫ت‬ ‫ب‬ ‫جودا‬ ‫و‬ ‫م‬
‫ب د ب ت ت س د‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ة‬ ‫ت‬ ‫ثِ‬ ‫ل‬ ‫الثِا‬ ‫ة‬ ‫مسرت تب ت د‬ ‫أل س ت‬
‫وتی‪.‬‬ ‫متلک ب‬ ‫ملکی وتبإلی ت‬ ‫مسین‪ :‬إلی د‬ ‫م بإلی بقس ت‬ ‫س د‬ ‫ق س‬ ‫م هذا ی تن س ت‬ ‫ب ببالعَاتلم‪ .‬ث د ی‬ ‫مسنسو د‬ ‫مسعَنی ال ت‬ ‫وتهدوت ال ت‬
‫م‪،‬‬ ‫ت‬
‫هذا العَال د‬ ‫می ت‬ ‫س ی‬ ‫مسنها ما ی د ت‬ ‫خترة؛ وت ب‬ ‫ت‬
‫ة‪ ،‬وتهدوت ما ی تتتعَلقد ببعَالم ب ال ب‬ ‫ی‬ ‫م الردوحان بی ی ب‬ ‫ت‬
‫کوتی هدوت عال د‬ ‫مل ت د‬ ‫تفال ت‬
‫ةت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫قط د‬ ‫خدر ن د س‬ ‫ة ط‪ ،‬وت ال ت‬ ‫قط د‬ ‫ة ه‪ ،‬توالخدر ن د س‬ ‫قط د‬ ‫ل وتهدوت ن د س‬ ‫مثِا ب‬ ‫م بب ب‬ ‫هّ أعل د‬ ‫جمیعد ماذ تکسرت د د‬ ‫م الد رسنیا وت ت‬ ‫وتهدوت عال د‬
‫قطةب ج‪.‬‬ ‫ت‬ ‫علی ن د س‬ ‫ضها ت‬ ‫قطةب د وتب تعَس د‬ ‫ت‬ ‫علی ن د س‬ ‫خدر ت‬ ‫قطةب ی‪ ،‬توال ت‬ ‫ت‬ ‫علی ن د س‬ ‫خدر ت‬ ‫قطةب ن‪ ،‬وال ت‬ ‫ت‬ ‫خدر ع تلی ن د س‬ ‫ت‬ ‫ل‪ ،‬توال ت‬
‫جود ب وتبإلی جابئز‬ ‫د د‬ ‫و‬ ‫ال‬ ‫ب‬‫ب ب‬ ‫ج‬ ‫وا‬ ‫إلی‬ ‫ض ب‬ ‫ة‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ث‬ ‫ثل‬ ‫ت‬ ‫ما‬ ‫أقسا‬ ‫إلی‬ ‫م‬ ‫س‬
‫ی د د ب تس ب د ب‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ودا‬ ‫مج‬ ‫ال‬ ‫ن‬ ‫أ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫یض‬ ‫م إ بع سل ت س س‬
‫أ‬ ‫م‬ ‫ثد ی‬
‫ب‬
‫م‬
‫جود ب هدوت القائ ب د‬ ‫ب الود د‬ ‫ج ب‬ ‫مسعَنی لبوا ب‬ ‫ما ال ت‬ ‫ت‬
‫ما‪ .‬ا ل‬ ‫ل التعَد ب‬ ‫ستتحی س ب‬ ‫م س‬ ‫جود وتبإلی د‬ ‫ل الود د‬ ‫ستتحی ب‬ ‫م س‬ ‫وجودد ب وتبإلی د‬ ‫ال د‬
‫ح ل بثِ ددبوت بهّب توهذا هدوت‬ ‫وجود بهب وتلأفتتا ت‬ ‫ت‬ ‫ت الباری‪ -‬تتعَالی‪ -‬لاببتداتء ل ب د‬ ‫ذا ذا د‬ ‫ه‪ ،‬وتهت ت‬ ‫م ب بتغیرب ب‬ ‫سهّب لالقائ ب د‬ ‫ف ب‬ ‫ب بن ت س‬
‫هّ غی ستر جائ بزض‬ ‫ت‬ ‫م د‬ ‫ن ع تد ت د‬ ‫ن تفإذا کا ت‬ ‫ن لتیکود ت‬ ‫جودز أ س‬ ‫جود ب فتهدوت الذی ی ت د‬ ‫ی‬ ‫ما جائدز الود د‬ ‫ی‪ .‬توأ ل‬
‫ت‬ ‫حقیق ر‬ ‫ت‬
‫م ال ت‬ ‫قدی د‬ ‫ال ت‬
‫ن‪.‬‬‫ن لی تکو ت‬ ‫د‬ ‫ن وتتیجودز أ س‬ ‫ن ی تکو ت‬ ‫د‬ ‫جودز أ س‬ ‫عداذلک فهدوت مای ت د‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ة؛ توما ت‬ ‫معَستنوی ی د‬ ‫ح ال ت‬ ‫ی السنوادر توالسروا د‬ ‫ن هب ت‬ ‫کو د‬ ‫یت د‬
‫ما«‪.‬‬ ‫وجودد ب فتهدوت العَتد ت د‬ ‫ل بفی ال د‬ ‫خ د‬ ‫تومالی تد س د‬
‫دریغا هفتاد و دو مذهب کهّ اصحاب با یکدیگر خصومت میکنند؛ و از بهر ملت هر یکی‬
‫خود را ضدی میدانند ویکدیگر را میکشند و اگر همهّ جمع آمدندی‪ ،‬و این کلمات را از این‬
‫بیچاره بشنیدندی ایشانرا مصور شدی کهّ همهّ بر یک دین و یک ملتاند‪ .‬تشبیهّ و غلط‪،‬‬
‫ح ک‬
‫ق‬ ‫ن ال ت‬ ‫م ت‬ ‫ن لی دسغنی ب‬ ‫ن الظ ت ی‬ ‫م إ بلل ظ تن یا ا وإ ب ی‬ ‫خلق را از حقیقت دور کرده است »توما ی تت یب بعد أک سثِ تدرهد س‬
‫شیئاا«‪ .‬اسمها بسیار است‪ ،‬اما عین و مسمی یکی باشد‪ :‬ترا ظهیرالدین خوانند و خواجهّ‬ ‫ت‬
‫خوانند و عالم خوانند و مفتی خوانند؛ اگر بهر نامی حقیقت تو بگردد‪ ،‬تو بیست ظهیر‬

‫‪88‬‬
 ‫کم‬ ‫الدین باشی؛ اما اسم تو یکی نباشد و مختلف باشد‪ ،‬و مسمی یکی باشد‪» .‬ل تک د س‬
‫م دین د د‬
‫ی د بسین« این معَنی باشد‪ .‬دریغا مگر از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬نشنیدهای کهّ گفت‪:‬‬ ‫تول ی‬
‫ب«؟ اجتهاد مجتهد‪ ،‬صواب میانگارد؛ و هر ملتی بر اجتهاد‪ ،‬اعتماد کرده‬ ‫مصی ر‬ ‫جت تبهد د‬ ‫م س‬ ‫»ک ر‬
‫ل د‬
‫است‪.‬‬
‫کلمات عربی را کهّ شنیدی شرح جهانی با خوددارد؛ بشنو گفت‪ :‬موجودات بر سهّ‬
‫صُ« نهّ‬
‫ق د‬ ‫قسماند‪ :‬قسمی واجب الوجود آمد وواجب الوجود آن باشد کهّ »لتیزید د تولی تن س د‬
‫زیادت شود و نهّ نقصان پذیرد و آن ذات خداست‪ -‬تعَالی‪ -‬و قسم دوما‪ :‬نعَت مزید دارد‪ ،‬و‬
‫از نقصان دور باشد و بر مزید باشد و در زیر نقصان نیاید؛ و این صفت نورها و‬
‫روحهاست و عالم آخرت‪ .‬قسم سوما‪ :‬آنست کهّ هم نقصان پذیرد و هم زیادت شاید کهّ‬
‫باشد و این عالم جسمانی و قالب دنیویست‪.‬‬
‫پس چون شیفتهای گوید کهّ قطرهای در دریا‪ ،‬خود را دریا خواند چنانست کهّ آن جوانمرد‬
‫ق« او رانیز معَذور باید داشت‪ .‬کافر حقیقی باشد اگر نهّ ازمقاما خود کهّ‬ ‫ح ل‬ ‫گفت‪» :‬أتنا ال ت‬
‫سنو گفت‪ .‬اگر در آن مقاما کهّ »تفأسوحی بإلی ع تب سد بهب ماأسوحی« رفت‪،‬و من حاضر‬ ‫میگوید ب دل س ت‬
‫دلی« این‬ ‫دنا فتت ت ی‬ ‫نبودما چهّ من چهّ بولهب و بوجهل! یعَنی کافرما اگر آنجا حاضر نبودما‪ » .‬ت‬
‫باشد‪ .‬در عبارت مجمل گفتهّ شد‪.‬‬
‫چند شنوی‪ ،‬از عادت پرستی بدر شو‪ .‬اگر هفتاد سال در مدرسهّ بودهای یک لحظهّ بیخود‬
‫نشدهای‪ .‬یک ماه در خرابات شو تا ببینی کهّ خرابات و خراباتیان با تو چهّ کنند‪ .‬خراباتی‬
‫شو ای مست مجازی! بیا تا ساعتی موافقت کنیم‪.‬‬
‫در میکسسده در شسسویم و نوشسسی بزنیسسم‬ ‫رو تسسسسا بخرابسسسسات خروشسسسسی بزنیسسسسم‬
‫بسسر مدرسسسهّ بگسسذریم و دوشسسی بزنیسسم‬ ‫دسسسسستارو کتسسسساب را فرسسسسستیم گسسسرو‬

‫نوش باد آن بزرگ را کهّ چهّ گفت‪:‬‬

‫ت ل بسسسسذا وت ت‬
‫کلیسسسسسا«‬ ‫فتدروحسسسسی ت‬
‫خرابسسسسا ر‬ ‫مسسیرة ا‬
‫ت ت‬
‫خرابسسا ب‬
‫ي ال ت‬
‫جسسودی فسس ب‬
‫ت وت د‬ ‫»فت ت‬
‫قد س د‬

‫ح‬ ‫ۀ »قد ب‬
‫ل الررو د‬ ‫تا پیر خرابات فرمان ندهد‪ ،‬کس را زهرۀ ۀ آن نباشد کهّ عروس خرابات خان ۀ‬
‫ۀ کفر نهادهاند؛ تا این کفر‬
‫مر رلبی« راتواند دیدن‪ .‬شمع و شاهد را در خرابات خان ۀ‬ ‫نأ س‬
‫م س‬
‫ب‬
‫واپس نگذاری‪ ،‬مؤمن ایمان احمدی نشوی‪:‬‬
‫بی درد و بل و بی سری نتسسوان رفسست‬ ‫اندر ره عشق سرسسسری نتسسوان رفسست‬
‫تسسا جسسان نسسدهی بکسسافری نتسسوان رفسست‬ ‫خواهی کهّ پسسس از کفسسر بیسسابی ایمسسان‬

‫آن ندیدهای کهّ بلبل‪ ،‬عاشق گلست؛ چون نزد گل رسد‪ ،‬طاقت ندارد خود را بر گل زند‪.‬‬
‫ۀ گل کند‪ .‬دریغا صد هزار رهرو در این مقاما‬ ‫خار را در زیر گل‪ ،‬مقاما دارد‪ ،‬بلبل را کشت ۀ‬
‫بی جان شوند کهّ هرگز در دو جهان هیچ اثری نباشد ایشان را و ایشان را از خود خاری‬
‫نباشد‪ .‬اگر گل بی زحمت خار بودی‪ ،‬همهّ بلبلن دعوی عاشقی کردندی؛ اما باوجود خار‬
‫از صد هزار بلبل یکی دعوی عشق گل نکند‪ .‬دریغا ترسایی بایستی تا این بیتها بگفتمی‪:‬‬
‫وز زلسسسف چلیپسسسای تسسسو ترسسسسا گسسسردما‬ ‫ترسم کهّ من از عشق تو شیدا گسسردما‬
‫در دامنسسست آویسسسزما و رسسسسوا گسسسردما‬ ‫و آنگسسسسسهّ بخرابسسسسسات ز نسسسسساگهّ روزی‬

‫ن الل ل ت‬
‫هّ تفات لب بدعَونی‬ ‫حربو ت‬ ‫ن ک دن ست د س‬
‫م تد ب‬ ‫ل إب س‬‫من سدهم« چهّ باشد؟ »قد س‬ ‫قوما ض فتهدوت ب‬
‫هّ ب ب ت‬ ‫ن تت ت‬
‫شب ی ت‬ ‫م س‬
‫دانی کهّ » ت‬
‫هّ« همین معَنی باشد‪ .‬اما تا دربان این حضرت راه ندهد‪ ،‬این مقاما نتوان‬ ‫م الل ل د‬
‫حب بب سک د د‬
‫ید س‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫ن«‪ .‬اگر پادشاه را دربان نبودی‪ ،‬همهّ‬ ‫معَی ت‬
‫ج ت‬
‫مأ س‬‫یافتن‪ .‬این دربان کیست؟ «فتببعَیزت بکت لغ سوبی تن یهد س‬
‫بقربت سلطان یکسان بودندی؛ و هیچ تفاوت نبودی و نامردان نیز قدما در راه نهادندی‪.‬‬
‫این دربان ممیز مدعیانست تا خودمخلصُ کدامست و مدعی کداما تو نیز با من این بیتها‬
‫بگو و موافقتی بکن کهّ این نیز گفتن نوعی باشد از سلوک‪:‬‬
‫وز عشسسق تسسوما بخسسود همسسهّ پسسروا‪ ،‬نسسهّ‬ ‫ای شسسمع بهسسر جمسسع‪ ،‬منسست پروانسسهّ‬
‫بسسسا زلسسسف بگسسسو تسسسا بدهسسسد پروانسسسهّ‬ ‫لعَسسل تسسو مسسرا بوسسسگکی پذرفتسسست‬

‫‪89‬‬
 ‫نهایات کمال سالکان این مقاما باشد اما این با کسی باشد کهّ از اینجا در سلوک و ترقی‬
‫باشد و از اینجا بدانجا شود یعَنی از خود بدو شود‪ .‬اماکسی کهّ از آنجا بدینجا آید ازو بخود‬
‫آید‪.‬‬
‫هیچ نمییارما گفت‪ ،‬و از حالت او هیچ نشان نمییارما نمود‪ .‬اما ای دوست! من چند جایگاه‬
‫ترا معَذور داشتم‪ ،‬تو نیز بدین جایگاه مرا معَذور دار‪ .‬دریغا از مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪-‬‬
‫هّ«؟ این حدیث‬ ‫مةب ع تثِ سترت ت د‬
‫قیا ت‬
‫ما ال ب‬ ‫ل الل ل د‬
‫هّ ی توس ت‬ ‫ن تأقا ت‬
‫ل نابدما ا ب تی سعَتت ت د‬
‫هّ أقا ت‬ ‫م س‬
‫مگر نشنیدهای کهّ گفت‪ » :‬ت‬
‫از من نیز عذر میخواهد‪ .‬این بیتها نیز بشنو‪:‬‬
‫جسسان در سرچشسسم کسسافرش مسسست‬ ‫ۀ آن دو زلف چون شست‬ ‫دل من بست ۀ‬
‫شدسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫شدسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬
‫دریاب مرا کهّ کارما از دست شدست‬ ‫ای جان جهان نسسهّ کفسسر ودینسسست مسسرا‬

‫آن سؤال کهّ کرده بودی کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از بهر چهّ میفرماید کهّ »ألنظ تدر بإلی‬
‫ر«؛ این سؤال بجای خود است‪ .‬اما این نیز خوانده باشی‬ ‫ص ب‬ ‫حسنابء تیزید د بفی الب ت ت‬ ‫مسرا تةب ال ت‬‫ال ت‬
‫ر«‪ .‬مگر کهّ هنوز در بهشت ساکن نشدهای کهّ‬ ‫ص ب‬‫زید د فی الب ت ت‬ ‫ضرةب ی ت ب‬ ‫ح س‬ ‫ت‬
‫کهّ »ألن تظدر بإلی ال ت‬
‫س‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫ت‬
‫ن«؟ با حوریان‪ ،‬در بهشت بودن گواهی میدهد‪ .‬ای‬ ‫و‬‫کن‬
‫ب ت د ب‬ ‫م‬‫ال‬ ‫ؤ‬ ‫ل‬ ‫لؤ‬ ‫ال‬ ‫ن ک تأمثِا ب‬
‫ل‬ ‫حورر عی س ر‬ ‫»وت د‬
‫دوست در بهشت هیچ عیشی خوشتر از حوریان نیست! از بهر آنکهّ هنوز ذرهای از این‬
‫عالم در وی تمزیج کردهاند بعَدما کهّ خود دانی کهّ بدین حسن‪ ،‬حسن معَنوی میخواهد نهّ‬
‫حسن قالبی و صورتی‪ ،‬چون نظر بر معَنی آید‪ ،‬نور بصر زیادت شود؛و بدین حضرت‪،‬‬
‫ملیکهّ میخواهد؛ و بدین حسنا‪ ،‬حور را میخواهد کهّ نظر کردن در این دو کس‪ ،‬بصر باطن‬
‫ۀ حقیقت کردن‪ ،‬بصر‬ ‫ر«‪ :‬نظر در کعَب ۀ‬ ‫زیادت کند‪ .‬اما »الن تظ تدر بإلی الک تعَسب تةب تیزید د بفی الب ت ت‬
‫ص ب‬
‫ت‬
‫ر«‪ :‬نظر در روی برادر کردن‪،‬‬ ‫ص ب‬
‫زید د بفی الب ت ت‬‫جهّب البخ ی ت ب‬ ‫دل زیادت کند‪» .‬ا تل سن تظ تدر إ بتلی وت س‬
‫ۀ شاهدان لطف الهی باشد؛ پس باطن را‬ ‫روشنایی باطن زیادت میکند‪ .‬بصر قلب‪ ،‬آین ۀ‬
‫ت ترکبی‬ ‫ت‬
‫ۀ صورت »ترأی س د‬ ‫بصر بهشت و حور باشد و انواع آن‪ .‬اما دل و جان را بصر جز آین ۀ‬
‫ۀ مخلوق باشد اینجا‬ ‫آین‬ ‫ة« نباشد‪ .‬پس بدان ای دوست آنجا‬ ‫ت‬ ‫ل تی سل ت ت‬
‫ۀ‬ ‫صوتر ض‬ ‫ن د‬ ‫س ب‬‫مسعَرابج بفی أح ت‬ ‫ة ال ب‬
‫ۀ خالق‪ -‬تعَالی‪ -‬ببین از کجا تا کجا!!! دریغا این رباعی گوش دار‪:‬‬ ‫آین ۀ‬
‫ویسسن جسسان بغسسم عشسسق برآمیخته ای‬ ‫جانسسا دلسسم از زلسسف خسسود آویخته ای‬
‫خسسسون جگسسسرما ز دیسسسدگان ریخته ای‬ ‫تسسا در تنسسم ایسسن شسسور برانگیخته ای‬

‫ای دوست از سؤالهای باقی بیش از این چهّ مانده است کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪-‬‬
‫ة«‪ .‬اما من بروایتی مأثور‬ ‫جن ی ت‬
‫ل ال ت‬ ‫ن تأحصاها د ت ت‬
‫خ ت‬ ‫م س‬ ‫ة و بتسسعَین بإسما ا د‬ ‫ن ل بل لهّب ت د س‬
‫سعَت ا‬ ‫گفت‪» :‬إ ی‬
‫ن‬
‫ل‪ :‬إ ب ی‬ ‫ل‬
‫ل اللهّ‪ .‬تفقا ت‬‫سو ت‬ ‫ت‬
‫خواندهاما کهّ روزی بر سر منبر گفت‪» :‬یا أباتبکر«؛ گفت‪» :‬لب تی سکت یا تر د‬
‫ی‬ ‫ل‬
‫ل اللهّ‪ ،‬هت س‬‫سو ت‬ ‫ل ا تدبوب تک س ب‬‫ة‪ .‬تفقا ت‬ ‫خ ت‬‫خل یقت ببها د ت ت‬ ‫خلقا ا د‬ ‫ل بل لهّب ت ب س‬
‫ل فب ی‬ ‫ر‪ :‬یا تر د‬ ‫جن ی ت‬
‫ل ال ت‬ ‫ن تت ت‬
‫م س‬ ‫ن د‬ ‫سعَبی س ت‬
‫ة و تب س‬ ‫سعَت ا‬
‫ک« گفت‪ :‬ای ابابکر خدای‪ -‬تعَالی‪ -‬را نود و نهّ خلقست هر کهّ‬ ‫ل‪ :‬ک دیلها فی س ت‬ ‫مسنها؟ قا ت‬ ‫شیرء ب‬ ‫ت‬
‫بیکی از آن تخلق یافت‪ ،‬در بهشت شد‪ .‬ابوبکر گفت‪ :‬یا رسول الللهّ از این خلقهای الهی‪،‬‬
‫ۀ خلقها در تو موجود است‪.‬‬ ‫هیچ در من هست؟ گفت‪ :‬ای ابابکر جمل ۀ‬
‫دریغا دیگر باره سخن از سر میباید گرفتن و راه دیگر میباید آموختن و نیز ضرورتست در‬
‫این راه آلتی و اسبابی کهّ سالک را باید تا اورا بمقصود رساند؛ محصل باید کردن و آن‬
‫نیست مگر در این حدیث مجمل کهّ مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬گفتهّ است؛ علما از این‬
‫حدیث‪ ،‬حروفی دیدهاند؛ اما ندانم کهّ تو از این حدیث چهّ فهم خواهی کردن؟ آن بیان در‬
‫ابتدا کرده شد از کیفیت سلوک سالکان‪ ،‬و طلب کردن طالبان؛و همگی این دراز باشد‪.‬‬
‫آنجامبین باشد کهّ طالبان بر دو قسماند‪ :‬قسمی مطلوبانند کهّ ایشان را بخودی خود‬
‫بخود رسانند و ایشان این گروه باشند کهّ نعَت ایشان شمهای شنیدی‪ .‬قسم دوما از‬
‫طالبان آن طالب باشد کهّ او را ازو بخود رسانندو فرق میان این طالب و آن طالب‪ ،‬این‬
‫باشد کهّ سلطان یکی رادوست دارد بی خواست و مقصود‪ ،‬و او را خلعَتهای گوناگون هر‬
‫لحظهّ میدهد و یک لحظهّ او را از انس مشاهدۀ ۀ خود خالی ندارد‪ .‬این خادما در لشکر‪،‬‬

‫‪90‬‬
 ‫ۀ قربت ورای هر کسی دارد‪ .‬دیگری چندان تقرب نماید و جد و جهد کند تا خود را‬ ‫مرتب ۀ‬
‫نیز بقربت سلطان رساند و او را نیز خلعَتها دهد‪ .‬از هزار طالب یکی بدین مقصود‬
‫نرسید؛ و اگر برسد‪ ،‬خلعَت و عطا دیگر باشد و عنایت و دوستی سلطان دیگر‪ .‬اکنون‬
‫طالبان کهّ مطلوب محبت الهی باشند از حالت ایشان رمزی چند شنیدی؛ اما طالبی کهّ‬
‫بطلب و جد و جهد خود را بدو رساند و از خود بدو رسد شمهای نیز بباید گفتن و آن در‬
‫ة«‪.‬‬ ‫جن ی ت‬ ‫ل ال ت‬ ‫خ ت‬ ‫مسنها د ت ت‬ ‫حد ض ب‬ ‫خل یقت ببوا ب‬ ‫ن تت ت‬ ‫م س‬‫خسلقا ا ت‬ ‫ن د‬ ‫سعَبی س ت‬‫ة وتت ب س‬‫سعَت ا‬ ‫ن ل بل لهّب ت ب س‬ ‫این حدیث درج باشد کهّ »إ ی‬
‫آنکسی کهّ بی طلب‪ ،‬او را بمطلوب رسانند چند تفاوت باشد با طالبی کهّ بطلب او را‪،‬‬
‫اگر توفیق یابد‪ ،‬بمطلوب رسانند‪.‬‬
‫دریغا آن شب کهّ شب آدینهّ بود کهّ این کلمات مینوشتم‪ ،‬بجایی رسیدما کهّ هرچهّ در ازل‬
‫و ابد بود و باشد در حرف الف بدیدما‪ .‬دریغا کسی بایستی کهّ فهم کردی کهّ چهّ میگویم!‬
‫ۀ اسرار و علوما در طی الف »الم« بینند‪ .‬ابتدای‬ ‫آن طالبان کهّ مطلوب باشند جمل ۀ‬
‫و« چنانکهّ ابن‬ ‫ایشان‪ ،‬این اسم باشد کهّ »ألللهّ« تا مقلوب شود چنانکهّ هیچ نماند مگر »هد ت‬
‫ة«‪ .‬طالبی دیگر‬ ‫ن الهدوبی ی ب‬ ‫عباترة ر ع ت ب‬ ‫عباس را بپرسیدند کهّ الللهّ چهّ معَنی دارد؟ گفت‪» :‬الل ل د‬
‫هّ ب‬
‫ت‬
‫دوا« از‬ ‫را مقلوب شود ابتدای »أسلهادی« بود‪ .‬هدایت کشش سر بر زند »وتبإن دتطیدعَوه د ت تهست ت د‬
‫خسیرا ا‬ ‫ت‬
‫ن ت‬ ‫ج إ بل تی سبهم تلکا ت‬ ‫خدر ت‬ ‫حلتی ت ت س‬ ‫صب تدروا ت‬ ‫م ت‬ ‫این باشد‪ .‬پس از این‪ ،‬صبر روی نماید کهّ »وتل توس أن یهد س‬
‫ت‬
‫م‬‫ولی وتن بعَس ت‬ ‫م س‬ ‫م ال ت‬ ‫ل تدهم« این معَنی باشد‪ .‬پس »أل ستبدیع« روی نماید‪ .‬علمات »نعَ ت‬
‫النصیر«روی نماید‪ .‬او را بجای رسانند کهّ »تألباقی« او را نیز نعَت شود‪ .‬پس از این‪ ،‬اورا‬
‫خلعَت دهند کهّ او بداند کهّ »أ تسلوارث« چهّ باشد‪ .‬پس »ألترشید« روی نماید‪ .‬پس‬
‫مقسط« در این‬ ‫ع« او را مرهمی بنهد‪» .‬أل د‬ ‫ضلری حاصل گرداند‪» .‬ألنافل د‬ ‫ضار« او را د‬ ‫»أل ل‬
‫ی« اورا زنده گرداند‪» .‬ألرنور« او‬ ‫ت ر‬ ‫ح‬ ‫»أل‬ ‫نماید‪.‬‬ ‫راروی‬ ‫او‬ ‫ت«‬ ‫ی‬
‫د ب س د‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫»أل‬ ‫بود‪.‬‬ ‫چهّ‬ ‫کهّ‬ ‫بداند‬ ‫مقاما‬
‫د« در‬ ‫معَی د‬ ‫مب سد بئد ال د‬ ‫را منور کند‪ .‬زنهار تا چهّ فهم کنی از این حجابها کهّ گفتهّ میشود! »أل د‬
‫ن« او را هم ظاهر و هم باطن‬ ‫این مقاما ابتدا و انتهای او روی بوی نماید‪» .‬ألظاه بدر الباط ب د‬
‫سمیعد التبصیتر« او را شنوا و بینای حقیقت گرداند‪ .‬این هر یکی را‬ ‫بکمال رساند‪» .‬أل ت‬
‫ن‬
‫م د‬ ‫مؤ ب‬ ‫مت تکب کدر« او را پست و نیست کند‪» .‬أل د‬ ‫ت‬ ‫مقامیست و متحد نیست‪» .‬ألجلبادر ال د‬
‫مد« او را‬ ‫ی د‬ ‫ص‬ ‫»أل‬ ‫کند‪.‬‬ ‫تربیت‬ ‫و‬ ‫پیری‬ ‫را‬ ‫او‬ ‫ما«‬‫ی د‬ ‫سل‬ ‫ال‬ ‫س‬
‫ن« اوراهست کند‪» .‬ألقدو د‬ ‫م د‬
‫مهتی س ب‬‫ال د‬
‫و« او‬ ‫و« او را بر تخت الللهّ و الهیت بنشاند‪ .‬دایرۀ ۀ »هد ت‬ ‫یکتا کند و آنگاه او را قبول کند‪» .‬هد ت‬
‫را با پناه عزت گیرد‪.‬‬
‫سخن آن بزرگ اینجا وی را روی نماید کهّ مرید او را سؤال کرد کهّ شیخ تو کیست؟‬
‫گفت‪ :‬ألللهّ؛ گفت‪ :‬تو کیستی؟ گفت‪ :‬الللهّ؛ گفت‪ :‬از کجایی؛ گفت‪ :‬الللهّ‪ .‬آن دیگر نیز مگر‬
‫و«؛ گفتند‪ :‬کجا میروی؟‬ ‫از اینجا گفت چون از وی پرسیدند کهّ ازکجا میآیی؟ گفت‪» :‬هد ت‬
‫و«؛ تو از این عالم چهّ خبر داری؟! از این‬ ‫و«؛ گفتند‪ :‬چهّ میخواهی؟ گفت‪» :‬هد ت‬ ‫گفت‪» :‬هد ت‬
‫مقاما تا بدانجا کهّ نور مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬است چندانست کهّ از سواد تا بیاض و یا از‬
‫ۀ روندگان بشخصی رسیدهاند کهّ قیاما و عالم ملک و ملکوت‬ ‫حرکت تا سکون‪ .‬جمل ۀ‬
‫بدوست‪ .‬بعَضی نور احمدی دانستهاند و بعَضی جمال صمدی‪.‬‬
‫و« مستغرق باشد کهّ جهانی را‬ ‫همگنان عین القضاة نباشند کهّ در عزت دایرۀ ۀ »هد ت‬
‫بحمایت حمای صمدیت خلعَتها بخشند بعَدما کهّ این بیچاره خود در حمایت عزت آن‬
‫ت‬
‫ل‬‫ن قبب ت ب‬ ‫م س‬ ‫ن ب‬ ‫حم ب‬ ‫س الیر س‬ ‫ف ت‬ ‫جد د ن ت ت‬ ‫ة« دریغا »إ بلنی تل ب‬ ‫حجاتر ب‬ ‫هّ ببال س ب‬
‫مون ت د‬ ‫ن ی تدز د‬ ‫صبیا د‬
‫دیوانهّ است کهّ »أل ب‬
‫من« بتعَریف او گواهی میدهد همانا کهّ از آن دیوانهّ شد کهّ هشیار آمده بود‪ .‬دیوانگی‬ ‫الی ت ت‬
‫اورا از همهّ موجودات پوشیده گردانید‪ .‬انبیا‪ -‬علیهم السلما‪ -‬برسالت و فایدۀ ۀ غیری‬
‫مشغول شدند؛ اوراگفتند‪ :‬با ما موافقت کن و ما را باش مجرد؛ اما همانا کهّ عشق‬
‫اویس با صورت بینان میگوید‪:‬‬
‫کسسافر شسسدن و گسسبری و ترسسسایی بسسهّ‬ ‫در عشسسسق ملمسسستی و رسسسسوایی بسسسهّ‬
‫وانسسدر ره مسسا سسسواد و رسسسوایی بسسهّ‬ ‫پیسسش همسسهّ کسسس عاقسسل ورعنسسایی بسسهّ‬

‫ه‪.-‬‬ ‫یادگار شیخ احمد ماست‪ -‬قدس الللهّ ب‬

‫سیر د‬
‫ۀ اضحوی مگر کهّ نخواندهای کهّ ابوسعَید ابوالخیر‪ -‬رحمةالللهّ‬ ‫اما ای دوست در رسال ۀ‬

‫‪91‬‬
‫علی بفی الکرسال تةب‬ ‫س أدبو ت‬ ‫ل الرئی د‬ ‫دلیل؛ تفقا ت‬ ‫علیهّ‪ -‬پیش بوعلی سینا نوشت کهّ »د بیلنی ع تتلی ال ی‬
‫ن‬
‫سلما ب المجابزی وت أ س‬ ‫ن ال ب س‬‫م ت‬ ‫ج ب‬ ‫خدرو د‬‫ی توال د‬ ‫ل بفی الک د س‬ ‫خو د‬ ‫ت‬ ‫ت‬
‫حقیق ک‬ ‫فر ال ت‬ ‫جواب‪ :‬ألد د د‬ ‫ق ال ت‬‫ع تلی طری ب‬
‫هذا‬‫ت توراتء ت‬ ‫ن ک دن س ت‬ ‫ا‬
‫سبلما توکابفرا‪ ،‬وإ س‬ ‫ا‬ ‫م س‬‫ن د‬ ‫کو ت‬ ‫ص التثِللثة حلتی ت ت د‬ ‫ن توراتء ال د‬ ‫ل‬ ‫س‬
‫خو ب‬ ‫ش د‬ ‫فت إل ببما کا ت‬ ‫لت تلت ت ب‬
‫هذا‬ ‫ن ت‬ ‫م س‬ ‫ا‬
‫ت جاه بل ب‬ ‫د‬
‫ن کن س ت‬ ‫م‪ ،‬و إ س‬ ‫سل ب ر‬
‫م س‬ ‫شترکر د‬ ‫م س‬ ‫ت د‬ ‫هذا تفأن س ت‬ ‫ت ت‬ ‫ح ت‬ ‫ت تت س‬
‫ن کن س ت‬ ‫ا‬
‫منا تولکابفرا‪ ،‬توإ س‬ ‫مؤ ب‬ ‫ت د‬ ‫س ت‬ ‫فتل ت س‬
‫جودات«‪ .‬شیخ ابوسعَید در مصابیح میآرد‬ ‫مو ت‬ ‫مل تةب ال ت‬‫ج س‬ ‫ن د‬ ‫م س‬‫ة ل تکت تولت تعَدد یکت ب‬ ‫م ت‬‫ن لقی س ت‬
‫مأ س‬ ‫فتإ بن یکت ت تعَسل ت د‬
‫ة«‪ .‬اما‬ ‫ن البعَباد ت ب‬ ‫م ت‬ ‫سن تةض ب‬ ‫ف ت‬‫ماتءةب أل ت‬ ‫مدر ب‬ ‫صتلنی إلی سهّب ع د س‬ ‫ت بإلی مالأوس ت‬ ‫صل تستنی هذ بهب الک تبلما ب‬ ‫کهّ »أوس ت‬
‫من میگویم کهّ شیخ ابوسعَید هنوز این کلمات را نچشیده بود؛ اگر چشیده بودی‬
‫همچنانکهّ بوعلی ودیگران کهّ مطعَون بیگانگان آمدند‪،‬او نیز مطعَون و سنگسار بودی در‬
‫میان خلق‪ ،‬اما صدهزار جان این مدعی فدای آن شخصُ باد کهّ چهّ پرده دری کرده است‬
‫و چهّ نشان داده است راه بی راهی را! درونم در این ساعت این ابیات انشاد میکند کهّ‬
‫ۀ سخن مطعَون آمدن بوعلی؛ گوش دار‪:‬‬ ‫تقویت کن بهّ ترجم ۀ‬
‫درکسسسوی خرابسسسات تسسسو رسسسسوایی بسسسهّ‬ ‫انسسدر ره عشسسق کفسسر و ترسسسایی بسسهّ‬
‫سسسودایی و سسسودایی و سسسودایی بسسهّ‬ ‫دزلنسسسسار بجسسسسای دلسسسسق یکتسسسسایی بسسسسهّ‬

‫نیک میشنوی کهّ چهّ گفتهّ میشود؟ ای فلسفی چگویی؟! این کلمات نهّ کلمات فلسفهّ‬
‫است؟ هرچهّ نهّ چون این کلمات فلسفهّ باشد‪ ،‬جملهّ مضمحل و باطل است‪ .‬اما ای‬
‫دوست اگر خواهی کهّ اشکال تو تماما حل شود بدانکهّ هر مذهب کهّ هست آنگاه مقرر‬
‫وی ثابت باشد کهّ قالب و بشریت بر جای باشد کهّ حکم خطاب و تکلیف بر قالب است و‬
‫مرد و بشریت در میان باشد؛ اما کسی کهّ قالب را باز گذاشتهّ باشد‪ ،‬و بشریت افکنده‬
‫باشد و از خود بیرون آمده باشد تکلیف و حکم خطاب برخیزد و حکم جان و دل قایم‬
‫ت‬ ‫شود‪ .‬کفر و ایمان بر قالب تعَلق دارد‪ .‬آنکس کهّ »ت دب تد ی د ت‬
‫ض« او را کشف‬ ‫ض غ تی ستر السر ب‬
‫ل السر د‬
‫ج«‪ .‬و احوال‬ ‫خرا ر‬‫ب ت‬
‫خرا ب‬ ‫علی ال ت‬ ‫س ت‬ ‫شده باشد‪ ،‬قلم امرو تکلیف ازو برداشتهّ شود »ل تی س ت‬
‫باطن در زیر تکلیف و امر و نهی نیاید‪.‬‬
‫دریغا از روشها و احوال درونی‪ ،‬چهّ نشان توان دادن! اما خود دانستهّ باشی کهّ روشها بر‬
‫یک وجهّ نیست یعَنی روش هر رونده بر نوعی دیگر باشد‪ ،‬و احوال سلوک و ترقی او از‬
‫دیگری مغایر باشد‪ :‬مثِل باشد کهّ مرید بجایی رسد کهّ احوال درونی او ورای طریق پیر‬
‫باشد‪ ،‬و او را از وجهی دیگر میسر شود‪ .‬پس اهل سلوک را چندان مقامات و روش‬
‫م‬ ‫ت‬ ‫هّ إ بیل الل ل د‬
‫هّ« اینجا‪ ،‬بیان »تومای تعَسل د‬ ‫م تتأویل ت د‬
‫است کهّ ممکن نبود با حصر و عد آوردن‪» .‬توما ی تعَسل ت د‬
‫و« میکند‪ .‬پس ممکن نبود سلوک هر یک را عد توان کردن؛ چون احوال‬ ‫جدنود ت ترب ککت إ بیل هد ت‬ ‫د‬
‫هر یکی مختلف آمد‪ ،‬آنرا حدی معَین نباشد و آن را در عالم امر و نهی خود نیاورند‪.‬‬
‫دریغا در عالم شرعی شخصُ قالبی در همهّ عمر بر یک مقاما کهّ آن بشریتست‪ ،‬قرار‬
‫گرفتهّ باشد؛ اما شخصُ روحی در هر لحظهّ باشد کهّ چند هزار مقاما مختلف و احوال‬
‫متفاوت بیند و بازپس گذارد‪ .‬پس آن شخصُ کهّ چنین باشد او را در یک مقاما کهّ شرع‬
‫باشد چون توان یافت؟! شخصُ قالب را با جملهّ یک حکم دادند؛ همهّ در حکم شرعی‬
‫برابر آمدند و در حکم شرعی یکسان شدند‪.‬‬
‫ۀ علم باشد؛ علم‪ ،‬بنفسهّ تمامست‪،‬‬ ‫از مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬بشنو کهّ گفت‪ :‬علم فرایض نیم ۀ‬
‫اما نیمهای وقسمت نیز در عالم پدید آید‪ ،‬حالت دو است‪ :‬یکی حالت زندگانی و دیگر‬
‫حالت مرگ‪ .‬آنچهّ بزندگی معَلوما شود‪ ،‬نصفی باشد؛ و آنچهّ بموت حاصل آید‪ ،‬نصفی‬
‫ۀ موجودات و بوجود خویشتن‪ ،‬یک طرف‬ ‫باشد‪ .‬اکنون گوش دار‪ :‬علم و معَرفت تو بجمل ۀ‬
‫آمد! و علم تو بدو و بذات و صفات علیت یک طرف‪ .‬پس علم فریضهّ‪ ،‬علم مادون الللهّ‬
‫است کهّ نصف باشد؛ چون این نصف حاصل آید‪ .‬آن نصف علم الهی نیز حاصل آمده‬
‫م«‪ .‬از علمها و معَلومها کهّ تواند خبر دادن جز رمزی کهّ‬ ‫ن ت تعَسل ت س‬ ‫مکت مال ت س‬
‫م ت تک د س‬ ‫باشد »وتع تل ی ت‬
‫ت‬
‫هّ«!‬‫من سعَد د‬ ‫ح ر‬
‫ل ت‬ ‫م لی ت ب‬‫»أل سعَبل س د‬
‫دریغا علم پایان ندارد و ما بپایان نخواهیم رسیدن‪ .‬و البتهّ میخواهیم کهّ ما بدو در رسیم‪،‬‬
‫و نخواهیم رسیدن‪ :‬نهّ علم داریم و نهّ جهل‪ ،‬نهّ طلب داریم ونهّ ترک نهّ حاصل داریم ونهّ‬
‫بیحاصلی‪ ،‬نهّ مستیم و نهّ هشیار‪ ،‬نهّ با خودیم و نهّ با او‪ .‬از این سخت تر چهّ محنت باشد!‬

‫‪92‬‬
 ‫گویی کی باشد کهّ از قیل و قال نجات یابیم؟!‬
‫نسسهّ کسسم شسسود از سسسرما خمسساری کسسهّ‬ ‫نهّ دست رسد بزلف یاری کهّ مراست‬
‫مراسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬ ‫هسسر چنسسد کسسهّ بسسدین واقعَسسهّ درمینگسسرما‬
‫درد دل عالمیست کاری کسسهّ مراسسست‬

‫دریغا چهّ خوب بیانی این حدیث را خواستم کردن! اما امشب کهّ شب آدینهّ بود نهم ماه‬
‫ه‪ -‬گفت‪ :‬امشب مصطفی را‪ -‬صلعَم‪ -‬بخواب‬ ‫دالللهّ ع د س‬
‫متر د‬ ‫م ی‬
‫رجب‪ ،‬شیخ ابوعلی آملی‪ -‬ت‬
‫دیدما کهّ تو عین القضاة و من‪ ،‬در خدمت او میرفتیم‪ ،‬و این کتاب با خود داشتی‪.‬‬
‫مصطفی‪ -‬علیهّ السلما‪ -‬از تو پرسید کهّ این کتاب با من نمای‪ .‬تو این کتاب باوی نمودی‪.‬‬
‫مصطفی‪ -‬صلعَم‪ -‬این کتاب را گرفت و گفت ترا‪ ،‬کهّ بآستین من نهّ‪ .‬تو این کتاب بآستین‬
‫اونهادی‪ .‬گفت‪ :‬ای عین القضاة! بیش از این‪ ،‬اسرار بر صحرا منهّ‪ ،‬جانم فدای خاک پای‬
‫او باد! چون بگفت کهّ بیش از این‪ ،‬اسرار بر صحرا منهّ‪ ،‬من نیز قبول کردما‪ .‬از گفتن‪،‬‬
‫این ساعت دست بداشتم و همگی بدو مشغول شدما تا خود کی دیگر بار بفرماید‪:‬‬
‫جاما می لعَل‪ ،‬نسسوش کسسرد و بنشسسست‬ ‫نسساگهّ ز درما درآمسسد آن دلسسبر مسسست‬
‫رویم همهّ چشم گشت و چشمم همهّ‬ ‫از دیدن و از گرفتن زلف چسسو شسسست‬
‫دسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسسست‬

‫باش تا بعَالم من رسی کهّ زحمت بشریت در میان نباشد کهّ خود با تو بگویم آنچهّ گفتنی‬
‫باشد‪ .‬در عالم حروف بیش از این در عبارت نتوان آوردن‪ .‬کی باشد کهّ از ادبار خود‬
‫هّل‬
‫ی الل د‬ ‫ن ت توتیلوا فت د‬
‫جو کهّ عن قریب میسر شود »فتإ ب س‬ ‫برهیم؟! و هنوز دور است وا تسر د‬
‫سب ت‬
‫ح س‬
‫قل‪ :‬ت‬
‫ش العَظیم«‪.‬‬
‫ب العَتسر ب‬ ‫هّ إلل هدوت ع تل تسیهّ ت توتک یل س د‬
‫ت وتهدوت تر ر‬ ‫لبإل ت‬

‫‪93‬‬