Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Full
Text
Vol.
190
Main
volume
text
HERBERTI
DE
BOSEHAM
S.
THOMAE
CANTUARIENSIS
CLERICI
A
SECRETIS
OPERA
QUAE
EXSTANT
OMNIA
Nunc
primum
edidit
J.
A.
GILES,
LL.
D.
presbyter
Eccl.
Angl.
et
collegii
Corp.
Christi
Oxon.
nuper
socius.
(Oxonii
et
Londini,
1845,
8o,
2
vol.)
Context
in
Volume
|
Durable
URL
HERBERTI
DE
BOSEHAM
S.
THOMAE
CANTUARIENSIS
CLERICI
A
SECRETIS
OPERA
QUAE
EXSTANT
OMNIA
Nunc
primum
edidit
J.
A.
GILES,
LL.
D.
presbyter
Eccl.
Angl.
et
collegii
Corp.
Christi
Oxon.
nuper
socius.
(Oxonii
et
Londini,
1845,
8o,
2
vol.)
[Col.1069]
EPISTOLA
DEDICATORIA.
Amicissimo
fratri
suo
Jacobo
NORRIS
S.
T.
P.
collegii
Corporis
Christi
praesidi,
caeterisque
viris
amicissimis
et
bonis
fratribus
suis,
ejusdem
collegii
sociis
et
discipulis,
frater
eorum
et
quondam
consocius
Joannes
ALLEN
GILES,
salutem
et
in
bonis
litteris
optimo
frui
successu.
In
partibus
transmarinis
mihi
diu
peregrinanti
et
totum
fere
Occidentem
pervagato,
quantum
gaudii
dederit,
quod
tandem
exemplare
vetus
Herberti
de
Bosham
in
Bibliotheca
Atrabatensi
nactus
sim,
fraternitas
vestra
dubitare
non
potest.
Is
enim
Herbertus,
sancti
Thomae
archiepiscopi
per
tot
annos
comes
individuus,
ea
quae
ipse
viderat,
quorum
ipse
pars
magna
fuerat,
stylo,
ut
tunc
temporis
putabatur,
immoderato
et
ultra
legem
evagante,
descripsit.
At
Hercle,
quae
ante
quingentos
annos
prae
nimio
scribendi
labore
Patrum
nostrorum
diligentiam
penitus
evicerunt,
his
temporibus,
post
praeclaram
typographi
artem
inventam,
diutius
in
codicibus
mstis
latere,
nemo
non
dolebit.
At
libri
istius
Atrabatensis,
quem
(quantum
scirem)
solum
superesse
putabam,
decimum
quodque
folium,
ignominiosus
quidam
bibliothecarius,
cujus
nomen
periit,
memoria
adhuc
vivit,
ut
inde
paucorum
assium
membranam
vendendo
lucrum
faceret,
sacrilega
manu
excerpserat!
Quo
factum
est
ut
per
totum
librum
hiatus
plurimi
valde
deflendi,
legentium
studium
interrumpant.
Ita
monitus
de
parte
quae
supererat
similem
casum
evenire
posse,
totum
codicem
transcribi
feci
atque
in
his
tomis
publici
juris
facio.
Sed
non
hiatus
isti
omnes
in
meis
libris
apparent.
Id
quidem
Providentia
divina
quae
mihi
in
hac
re
arrisit,
nec
ulla
cura
mea
effecit.
Nam
in
bibliotheca
fraternitatis
vestrae,
imo
nostrae,
superest
adhuc
codex
qui
aureum
hoc
opus,
tribus
tantum
libris
prioribus
exceptis
continet.
De
quo
suspicio
quidem
mihi
olim
inciderat;
sed
quia
codices
qui
in
collegio
nostro
servantur,
ex
confusione
tanta
laborabant,
ut
libri
qui
quaererentur
vix
ulla
diligentia
inveniri
possent,
istum
codicem
nunquam
videram,
nec
si
vidissem,
faciliter
recognovissem,
quia
nullius
auctoris
nomen
prae
se
fert,
nec
initium
quidem
mutilus
et
imperfectus
habet.
Cum
itaque
res
ita
sit,
fratres
mei
hanc
primam
editionem
Herberti
de
Bosham
libelli
de
Vita
sancti
Thomae
Cantuariensis
ad
pedes
vestros
depono,
memor
quidem
illius
temporis,
quo
apud
vos,
nullis
mundi
rebus
implicitus,
omni
cura
temporalium
solutus,
verum
quaerere,
fontes
ipsos
adire,
et
inde
haustus
divinos
copiose
imbibere
pura
et
simplici
mente
satagebam.
Fraternitatem
vestram
precor
obnixiusque
supplicor
ut
Herbertus
meus
favore
et
patrocinio
vestro
fultus
in
lucem
prodeat,
et
ut
liceat
mihi
iisdem
verbis
eum
ad
vos
commendare
quibus
Horatius
amicum
Septimium
Neroni
commendavit:
Scribe
tui
gregis
hunc
et
fortem
crede
bonumque.
Kal.
Dec.
1845.
J.
A.
G.
[Col.1069]
J.
A.
GILLES
PRAEFATIO
IN
TOM.
I
Vitam
S.
Thomae
complectentem.
Cum
sanctus
Thomas
Cantuariensis
archiepiscopus
id
merito
jure
obtinuerit,
ut
multos
haberet
vitae
suae
scriptores,
eosque
coaevos,
nullum
sane
nactus
est
quem
majori
cum
voluptate,
ne
dicam
amore,
excipias,
praeter
hunc
nostrum
Herbertum
de
Bosham.
Qui
enim
propter
hoc
tantummodo
apud
nos
celebratur,
quod
arctissimis
amicitiae
vinculis
praesuli
suo
adhaerebat,
ita
ut
ne
ulla
quidem
memoria
Herberti
cujusdam
hodie
foret,
nisi
eo
cum
nomine
sanctissimi
praesulis
posteritati
committeretur.
Accipimus
autem
tam
ex
ipsius
quam
caeterorum
scriptis
hunc
esse
gente
Anglum,
natumque
Bosham
seu,
ut
vulgo
dicitur,
Sussexiacorum
Bosham:
quod
antiquitus
dominium
Cantuariensi
sedi
ascriptum,
vicissim
deinde
in
diversorum
manus,
Cantianorum
scilicet
comitum,
Guillelmi
Marshall
et
domus
Berkeley
devenit.
Idem
vero
statura
procerus,
venustus
forma,
adeo
inter
omnes
eminebat
ut
militiam
potius
quam
sacerdotium
redoleret
ac
singulari
virtutis
acie
immanique
virium
suarum
copia
natus
ad
haec,
sicut
re
compertum
est,
suscipienda
videretur,
quae
nimirum,
imminentibus
undique
periculis,
audacissimum
quemque
requirebant.
Thomae
causam
amplexus
est
cum
nullo
adhuc
ille,
nisi
cancellarii,
fungeretur
officio;
cui
consecrando
testis
adfuit;
quem
prosecutus
est
postea
ad
Clarendonense
concilium;
cui
vero
usque
adeo
consensit
in
hac
famosissima
Northamtunensis
castri
curia,
ut
dum
nefandam
istam
per
noctem,
veluti
turbationum
omnium
inverecundaeque
tyrannidis
fomitem,
aufugeret
praesul,
aufugerit
et
ipse
per
eamdem
noctem,
Cantuariam
reversus.
Qui
igitur,
collecta
ibi,
ut
ei
praeceptum
erat,
nummorum,
ex
auro
argentoque
vasorum
et
omnis
supellectilis
maxima
quam
potuit
copia,
cito
transmeans
mare,
in
sanctum
Audomarum,
ubi
post
septem
vel
octo
dies
dominum
suum
erat
recepturus,
pervenit.
Jussus
inde
qui
legatos
quosdam
emungeret,
quos
Henricus
ad
Alexandrum
papam
direxerat,
non
multo
post
regem
ipsum
ad
colloquendum
aggressus
est.
Ibi
autem,
cum
Henricus
suum
cuique
et
omnibus
gratiam,
dummodo
archiepiscopi
partes
relinquerent,
sese
redditurum
dictitaret
ac
polliceretur,
nihil
omnino
concessit
noster,
nisi
quod
liberius
viriliusque,
fortasse
procacius,
se
ipsum
patefaceret.
Et
sic
deinceps,
multa
peregisse
dicitur,
quibus
[Col.1071]
tantum
fidei
ejus
concredebatur
quantum
et
ipse
periculis
sese
devoverat:
quippe
cui,
non
favente
casu
certissima
regis
ira
imminebat,
adeo
atrox
ut
inimici
cujusque
devicti
oculos
erueret
et
alia
corporis
membra
truculenter
succideret.
Attamen
Thomas,
comitante
Herberto,
Cantuariam
suam
recuperavit.
Quem
nihilominus
tam
cito,
tam
miserabiliter
oppressum
suismet
oculis
non
visurus
erat
Herbertus;
quandoquidem
ipse,
pridie
hujus
sceleratissimi
diei
urbem,
imo
et
Angliam,
ad
Francos
delegatus,
reliquerat.
Ex
quibus
sane
(licet
ex
adverso),
dubitatur
utrum
si
tam
praeceps
et
audax
adfuisset
ille
vir,
tanto
timori
fuisset
occisoribus,
ut
scelus
suum
minime
perpetrare
potuissent,
an
potius
ille
ipse
multo
pejoris
etiam
internecionis,
etsi
invitus
et
reluctans,
infanda
tamen
causa
futurus
exstitisset.
Nec
plura,
Thoma
defuncto,
de
Herberto
legimus,
nisi
quod,
elapsis
annis
post
parricidium
quatuordecim,
suis
ut
satisfaceret
amicis,
magni
hujus
viri
vitam
enarrare
aggressus
fuerit,
quem
ipse
tot
annos
adeo
prosecutus
erat,
ut
omnes
suos
in
hunc
unicum
reponeret
affectus
et
quasi
in
deum,
ut
ita
dicam,
«cultum
idololatriae
suae.»
Opus
in
septem
libris
digestum
est,
in
quo
breve
de
Vita
pontificis
continetur
compendium.
Sequitur
alius
seu
Melorum
liber,
cujus
argumentum
in
plurimas
inter
Christi
vitam
et
Thomae,
prout
auctoris
ingenio
libuerit,
similitudines
versatur.
Quem
tertio,
id
est
ultimo
loco
excipit
historia
alia,
de
rebus
gestis
videlicet
post
mortem
archiepiscopi.
Hactenus
haec.
Quae
sint
enim
hujusdem
auctoris
opera
si
inquiras,
videre
est
tom.
II
in
praef.
,
ubi
caetera
omnia,
quae
hic
desunt,
habent
quaeque
peculiarem
suam
et
congruam
satis
explanationem.
Et
nunc
quid
restat,
nisi
ostendam
qua
ardua
via,
ut
huncce
librum
tanti
pretii
typis
excuderem,
ad
summam
fere
totius
argumenti
pervenerim.
Equidem
Epistolis
a
Lupo
[Wolf]
Bruxellensi
editis
Vita
Thomae
praemittitur,
in
qua
exstant
larga
sane
fragmenta,
tam
ex
nostro
quam
ex
variis
excerpta.
Quorum
ego
fontes,
et
si
non
Herberti
ipsius
autographum
ejusdem
librorum
exemplaria
quaedam,
vel
unum
per
totius
Britanniae
collectiones
quum
requirerem,
frustra
conatus
sum.
Et
jam
in
desperationem
venire
incoeperam,
et
post
omnes
gentium
bibliothecas
ire,
quas
aliquando
utique
Anglici
cujusdam
operis
unicum
forsan
exemplar
habere
videres,
dum
nescit
quidem
opus
quoddam
esse
Anglia
illa
nostra.
Tunc
Atrebates,
qui
primum
inter
Gallorum
Flandriae
gentes
locum
sibi
vindicant,
Deo
favente,
applicui
ubi,
inter
non
pauca
magni
momenti
opera,
pulcherrimum
Herberti
de
Bosham
ms.
codicem
inveni,
sed
eheu!
parte
fere
quarta
discerptum.
Et
quis
sacrilega,
dices?
Bibliothecarius
quidam,
cupidissimus
vere
nec
non
ineptissimus,
membranam
obtinendi
seu
vendendi
causa,
opus
sic
dilaceravit!
Inde
cum
ad
Anglos
remeassem,
Rev.
H.
O.
Coxe
conscium
me
fecit
sibi,
dum
catalogo
recenseret
Corporis
Christi
collegii
mss.
codices,
exemplar
quoddam
Herberti
occurrisse,
quod
equidem
superesse
antea
noverant,
sed
ubinam
lateret
hucusque
ignorabant.
Quid
plura?
Maximo
mihi
in
his
excudendis
adjutorio
fuit
illud
exemplar.
Insunt
enim
ei
quatuor
ultimi
libri
quae
in
Atrebatensi
desiderantur;
ideoque
quasi
ad
integrum
totum
opus
redactum
est,
paucis
tantum
foliis
omissis,
quae
utique
ad
scripturam
priorum
librorum
pertinent,
sed
ad
rem
ipsam
mediocriter,
ut
videtur.
Quod
si
codex
alius,
redacto
a
nobis
in
primitivam
quasi
seu
formam
opere
illo,
tertius
ordine
et
admodum
integer
accederet,
tales
volumen
admittit
intercapedines,
ut
cuncta
desiderata
in
hoc
etiam
libro,
suum
quaeque
vacantem
locum
facillime
invenire
ac
supplere
possent.
Pax
ergo
Manibus
Herberti
de
Bosham!
Pax
animae
ejus!
Et
si
unquam
illi
datum
est
in
hasce
versari
cogitationes,
per
quas
ultimos
deguerit
vitae
suae
annos,
tunc
consoletur
et
exsultet!
Ecce
enim
hoc
opus,
suum
inquam,
quod
ipse
ne
dissiparetur,
cum
fletu
contestatus
est,
ecce
reparatur,
confirmatur
et
vivet,
ut
spero,
in
perpetuum.
[Col.1071]
PRAEFATIO
IN
TOM.
II
Herberti
de
Boseham
opuscula
et
epistolas
complectentem.
In
praestanti
admodum
quam
de
Vita
S.
Thomae
scripsit
elucubratione
Boshamensis,
non
semel
operi
cui
adhaeserat
invitum
se
innuit
valedicere.
Quod
nusquam
magis
patet
quam
cum,
post
narratam
archiepiscopi
necem,
jamjam
scribenti
materia
deficeret.
Cujus
tamen
defectum
ut
suppleret,
quasdam
subjecit
consonantias,
ut
ait,
in
quibus
sanctum
archiepiscopum
ut
belli
spiritualis
militem,
Christum
ut
imperatorem
inducit.
Inde
liber
Melorum
seu
melodiarum,
mera
quidem
et
male
digesta
farrago,
quae,
licet
segregatim
considerata
parum
luce
digna
videatur,
nonnulla
tamen
exhibet
notatu
haud
indigna,
ubi
scilicet
auctor
semetipsum
cum
Henrico
II
colloquentem
inducit.
Ex
rerum
post
Becqueti
necem
gestarum
narratione
in
Herberti
Vitam,
cum
jam
senex
ageret,
lux
aliqua
affulget.
Mortuo
magistro
in
Anglia
degisse
videtur.
Quod
autem
Herbertum
purpuram
cardinalium
indutum
aliqui
narrant,
hoc
nonnisi
ex
textu
Catalogi
eruditorum
mirum
in
modum
in
editione
Lupi
corrupto
fluxit.
Librum
Melorum
excipiunt:
homilia
in
die
festo
S.
Thomae
dicta,
et
constitutiones
Clarendonienses
quas,
ut
ait
Boshamensis
in
prologo
ad
librum
Melorum,
exfunesto
illo
chirographo
descripsit
«quod
prius
exsilii
nostri
et
postea
martyrii
causa
fuit.»
His
quatuor
partibus
constat
monumentum
quod
in
memoriam
dilecti
magistri
sui
exegit
Herbertus.
Permulta
complectitur
quae
hujus
aevi
historiam
Anglorum
illustrant,
et
non
immerito
inter
majoris
momenti
scripta
quibus
tempus
pepercit
annumerandum
est.
Exstat
praeterea
Boshamensis,
ineditum
opusculum,
Commentarii
scilicet
in
psalmos,
in
bibliotheca
Bodleiana
asservati.
Horum
praefationem
damus.
Eximiae
Herberti
de
Vita
S.
Thomae
elucubrationi
aequiparandum
opus
sequens,
de
quo
tamen,
quod
mireris,
apud
auctores
qui
de
iisdem
egerunt
vix
mentio
exstat;
Collectio
scilicet
epistolarum
quas
in
persona
magistri
sui
scripsit
Herbertus
cum
ei
esset
a
secretis.
Has
epistolas
jam
senex
collegisse
videtur,
cum
res
gestas
in
memoria
retractaret,
posteris
consulens,
quarum
olim,
cum
juvenis
ageret,
pars
magna
fuerat.
Harum
epistolarum
codex
ms.
in
bibliotheca
collegii
Corporis
Christi
Cantabrigiensis
asservatur,
ex
quo,
exceptis
quibusdam
jam
editis,
in
lucem
hodie
prodeunt.
Haec
sunt
Herberti
scripta
hucusque
comperta.
Accedunt
Alani
abbatis
Tewkesburiensis
epistolae
nonnullae,
hucusque
ineditae,
quas
suppeditavit
codex
ms.
bibliothecae
collegii
Corporis
Christi
Cantabrigiensis.
Oxon.
Dec.
1845.
[Col.1073]
VITA
SANCTI
THOMAE
ARCHIEPISCOPI
ET
MARTYRIS,
AUCTORE
HERBERTO
DE
BOSEHAM.
EPISTOLA
AD
BALDEWINUM
CANTUARIENSEM
ARCHIEPISCOPUM
ET
AD
EJUS
CATHOLICOS
SUCCESSORES.
[Col.1073A]
Beatissimo
sanctae
Cantuariensis
Ecclesiae
archipraesuli
BALDEWINO
et
successoribus
suis
quotquot
canonice
substituendis,
sanctitutis
suae
servorum
minimus
HERBERTUS
DE
BOSEHAM,
salutem
in
Domino
et
debitam
patribus
reverentiam.
De
vita
et
actibus
gloriosi
neomartyris
nostri
beati
Thomae,
decessoris
vestri,
historiam
exaravi:
non
quidem
eo
styli
splendore,
non
ea
dictionum
solemnitate,
quam
dignitas
materiae
exigit,
sed
prout
desuper
datum.
«Grandes
quippe
materiae,
ait
quidam,
ingenia
parva
non
sufferunt.»
Verum,
ne
tam
praeclara
tanti
viri
gesta
per
tam
crebras,
tam
continuas
temporum
et
generationum
successiones,
aut
offuscaret
vetustas
aut
deleret
oblivio,
oneri
supra
vires
sciens
et
prudens
supposui
humeros;
praesertim
[Col.1073B]
cum
aliis,
qui
mecum
viderunt
passionem
viri,
consociis,
confratribus
meis,
fere
omnibus
e
mundo
sublatis
et
jam
in
Christo
dormientibus,
mihi
adhuc
superstiti
specialiter
incubuerit
hoc.
Et
propterea
manum
apposui,
malens,
si
forte
necesse
sic,
imprudentiae
quam
tarditatis
seu
negligentiae
incusari.
Verum
apud
vestram
paternitatem
filialis
me,
nec
dubito,
excusabit
devotio,
qui
quondam
styli
beneficio
sublatum
mundo
exemplar
restitui
vobis
desidero;
exemplar
quippe
hoc
vere
incorruptum,
secundum
quod
vivere,
secundum
quod
regere,
in
quo
et
quotidie
legere
debeatis.
Vobis
enim
praesertim
exemplum
dedit
exemplaris
iste
vir,
ut,
quemadmodum
fecit
ipse,
et
vos
similiter
faciatis.
Unde
et
per
[Col.1073C]totam
historiam
hanc
virum
descripsi
exemplarem,
non
quidem
mirandum
in
signis,
sed
imitandum
in
operibus:
signa
enim
propter
infideles
data,
quae
alii
viderunt
et
scripserunt,
toto
libello
historico
hoc
taceo,
praetereo,
ea
sola
viri
exemplaris
signa
operum
prosequens,
quae
fidelibus
ad
mirandum
et
ad
imitandum
data
sunt.
Et
vobis
praesertim
a
Deo
vocatis
et,
si
ausis,
ni
fallor
tamen
verentibus
tanti
athletae
inire
pugnam,
subire
curam,
implere
cathedram.
Et
praestet
id
vobis
omnipotens,
ut
illius
sortiamini
zelum,
cujus
consecuti
estis
ministerium,
illius
virtutem,
cujus
vobis
creditam
habetis
dispensationem,
illius
in
omnibus
curam,
cujus
impletis
cathedram.
Et
ergo
ovicula
vestra,
per
avia
et
invia
[Col.1074A]
deserti
multo
tempore
devia,
humeris
vestris
ad
gregem
Dominicum
oro
reportari
et
opto.
In
hanc
martyris
historiam
argumentum.
Hanc
historiam
gloriosi
martyris
Thomae
in
septem
tomos
partimur.
I.
Primus
tomus
nativitatis
viri
locum
et
parentum
nomina
et
de
primis
vitae
suae
annis:
breviter
quidem
et
perfunctorie
quasi
in
transitu
tangit.
II.
Secundus
tomus
de
viri
juventute
et
juventutis
operibus
agit
diffusius,
et
de
accessu
ejus
ad
magni
Patris
Theobaldi
tunc
Cantuariensis
archipraesulis
obsequium
et
de
promotione
ejus
in
archilevitam
Cantuariensem,
et
causa
promotionis:
et
postea
qualiter
ab
archipraesule
quasi
ab
ecclesia
sit
translatus
ad
aulam,
videlicet
ad
illustris
regis
Henrici
[Col.1074B]
secundi
in
aula
cancellariae
officium,
ubi
pariter
docetur
et
qualis
et
quantus
in
aula
fuerit.
III.
Tertius
tomus
indicat
qualiter
ab
aula
post
jam
dicti
Patris
de
mundo
excessum
reversus
sit
ad
matrem
suam
ecclesiam,
de
Cantuariensi
archilevita
in
Cantuariensem
promotus
archipraesulem;
ubi
docetur
quod
quemadmodum
sedis
illius
sublimitas
solet
exigere,
qualem
mox
et
quantum
et
apud
Deum
et
homines
archipraesulem
implere
studuerit,
ob
id
quot
et
quantae,
nec
mora
multa,
ipsi
tribulationes,
angustiae,
pressurae,
persecutiones
sint
obortae:
et
quae
fuerit
horum
malorum
omnium
causa
et
qualiter
excogitata
per
malitiam,
ut
ita
inter
tam
magnum
regem
et
tantum
archipraesulem
profana
oriretur[Col.1074C]
dissensio,
quorum
sicut
ante
magna,
imo
maxima
dilectionis
foedera,
mundo
vidente-‐-‐-‐sic
et
invidente.
IV.
Quartus
tomus
docet
archipraesulis
jam
sic
pressi,
angustiati,
afflicti,
et
ne
deterius
quid
fieret
persecutionis
fervorem
declinantis,
in
exsilium
fugam,
et
exsilii
non
solum
mala,
sed
et
prospera,
et
exsilii
tempus
et
locum
describit.
V.
Quintus
tomus
inter
ipsum
et
regem
demum
reconciliationem,
et
reconciliationis
modum
refert
et
causam,
et
ita
reversionem
suam
ab
exsilio
in
patriam,
et
postea
adversus
ipsum,
instigantibus
malitiosis
non
uno
sed
multis,
regis
iram
iteratam
et
iteratae
causam.
VI.
Sextus
tomus
post
exsilii
persecutionem
subjungit
[Col.1075A]
martyrii
agonem,
ipsius
describens
modum
et
constantiam
et
fortitudinem
martyris.
VII.
Septimus
tomus
eruditorum
Thomae,
de
quibus
per
historiam
mentio
fit,
catalogum
continet,
et
de
hac
historia
non
mutilanda
et
quare.
In
fine
vero
legentium
hanc
historiam
orationibus
se
commendat:
Et
quem,
etc.
Finita
vero
historia,
libellum
mox
historiae
annectit,
eo
quod
tota
pene
ipsius
materia
de
historia
pendet,
quem
a
materia
nomine
Melorum
inscribit.
Siquidem
libellus
ille
instar
citharae
de
tribus
consonantiis
tres
quasi
melos
formans
resonat.
Quae
vero
consonantiae
illae
sint
de
quibus
formantur
meli
tres,
praemissus
libello
prologus
docet.
[Col.1076A]
Libello
vero
melorum
cum
tribus
melis
suis
consummato,
adjicit
adhuc
homiliam
suam
unam
de
martyre
quae
sic
incipit:
«Cantemus
Domino,
gloriose
enim
magnific.»
In
omnium
vero
calce
scriptum
illud
funestum,
chirographi
instar
confectum,
postponitur,
quod
primo
inter
tantum
regem
et
tantum
archipraesulem,
ut
mundus
vidit
et
invidit,
tam
magna
et
tam
chara
dissolvit
foedera,
archipraesulis
primo
exsilii
et
demum
martyrii
causa.
Et
quoniam
de
septem
tomis,
quos
distinximus,
quidam
prolixiores
sunt,
ut
facilius
inveniri
possit
quod
quaeritur,
etiam
singulis
tomis
singula
et
propria
capitula
sua
praemisimus.
INCIPIUNT
CAPITULA
PRIMI
TOMI.
[Col.1075]
1.
De
consuetudine
ecclesiastica
qua
sanctorum
Patrum
Vita
describitur
et
quare.
2.
3.
De
multa
Domini
pietate
super
Thoma,
ubi
tangitur
de
nativitatis
suae
loco,
et
parentum
nominibus,
et
viri
pueritia
et
adolescentia
tangit
et
per
transitum
quod
viri
adhuc
pueri
refert
visionem
et
quod
discipulus
nihil
pro
testimonio
de
magistro
scribat
quod
non
ipse
viderit
Expliciunt
capitula
primi
tomi.
INCIPIT
PRIMUS
HISTORIAE
TOMUS.
DE
VITA
ET
ACTIBUS
BEATI
THOMAE
MARTYRIS
ET
PONTIFICIS
CANTUARIENSIS.
1.
DE
CONSUETUDINE
ECCLESIASTICA
QUA
SS.
PATRUM
VITA
DESCRIBITUR,
ET
QUARE.
[Col.1075B]
Ecclesiasticae
consuetudinis
est
praeclaras
sacrorum
Patrum
describere
vitas,
et
ea
quae
in
mortali
adhuc
carne
immortalia
gesserint
opera,
perpetuis,
ut
dignum
est,
litterarum
monumentis
inserere,
ut
sic
quodam
styli
remedio
restituantur
mundo
quibus
dignus
non
erat
mundus.
Et
ita
nos,
qui
adhuc
vivimus,
qui
residui
sumus
adhuc
in
praesentis
vitae
agone
positi,
ex
ipsis
per
vocem
ad
cursum
animemur
ad
pugnam
et
spe
certa
praestolemur
victoriam.
Et
hoc
est
verbum
illud
in
amoris
cantico
dilectae
ad
dilectum,
Sponsae
ad
Sponsum,
Ecclesiae
ad
Christum:
Omnia,
inquit,
poma
nova
et
vetera
Sponso
a
Sponsa
servantur
cum
bonorum
operum
fructus
[Col.1075C]
nunc
ab
antiquis
nunc
vero
a
modernis
Patribus
tanquam
arboribus
tam
salutiferis
quam
fructiferis
decerptos
in
memoriali
librorum
apotheca
recondit
Ecclesia.
Et
inde
quotidie
ad
Christianae
conversationis
disciplinam,
tanquam
quotidianae
refectionis
usum,
Christi
pauperibus
ad
gloriam
et
laudem
Christi
opera
exemplarium
Patrum
et
exemplaria
operum
hilariter
et
devote
dispensantur.
Nos
ergo,
fratres,
jam
non
solum
cum
Hebraeorum
pueris
ad
Christi
laudem
et
gloriam
ramos
de
arboribus
caedentes,
nec
sacrorum
Patrum
dictatum,
sed
et
facta
recolentes,
curramus
nunc
cum
duobus
charitatis
geminae
pedibus
ad
arborem
quamdam
novam
novum
fructum
nobis,
nova
poma
ferentem,
et
juxta
promissionem
sponsae
cum
veteribus
Sponso
[Col.1075D]
nova
poma
servemus.
Inter
alias
quippe
tam
salutiferas
quam
fructiferas
paradisi
Dei
arbores
una
est,
unde
uberius
diebus
istis
novum
fructum
colligimus.
[Col.1076B]
Et
unus
est
stans
inter
alios
Ecclesiae
Dei
principes
qui
praecesserunt
et
praevenerunt
nos,
post
quorum
adhuc
tergum
secundum
Psalmistam
psallimus,
unus,
inquam,
singularis
et
insignis,
cui
diebus
nostris
non
fuit
similis
qui
pro
lege
Dei
sui
certaret.
Hic,
inquam,
stat
nunc
inter
principes
qui
praevenerunt
conjunctus
psallentibus,
quem
etsi
non
vultus
vulnus
tamen
discernit.
Stat
enim
martyr
tripudians
et
triumphans
toto
lacero
capite.
Et
adhuc,
ne
cui
vestrum
in
dubium
veniat
quis
iste
sit,
quem
ita
circumlocutorii
sermonis
colore
depingimus,
attollamus
oculos,
erigamus
aures,
et
principem
istum
utpote
patronum
nostrum
et
patrem
cognoscamus
ex
nomine:
Thomas
est
nomen
ejus.
Iste
certe
ille
Thomas
qui
quondam
Cantuariorum
antistes,
sed
[Col.1076C]
nunc
jam
non
urbis
sed
orbis
primas
est.
Quin
potius
Dominatori
universae
terrae
nunc
assistens
non
solum
urbem,
sed
et
urbem
est
judicaturus
et
orbem.
2.
DE
DOMINI
PIETATE
SUPER
THOMA.
O
ineffabilia
super
te,
Thoma,
divinae
pietatis
viscera!
O
incomprehensibilia
divini
arcana
consilii!
Te
quippe
Thomam
vidimus
hominem
nostri
similem
passibilem,
nostri
comportorem
oneris
et
nostrae
comparticipem
infirmitatis.
Vidimus,
inquam,
te
Londonia
ortum
nescio
a
quo
Gilberto
patre
et
a
matre
Matilde
carnaliter
procreatum.
Et
ecce
quomodo
nunc
inter
socios
sors
tua
est
et
inter
filios
Dei
computaris.
Ecce
quomodo
nunc
isti
de
longe
veniunt!
ecce
illi
ab
aquilone
et
mari
et
isti
de
terra
[Col.1076D]
australi:
vulnerati
in
sepulcro
dormientis
adhuc
invocare
merita,
quaerere
patrocinia
et
adorare
vulnera,
tanquam
spirantia
et
ubique
spargentia
nescio
[Col.1077A]
quem
vivificum
mirae
suavitatis
odorem.
Ipsius
revera
opus
hoc
qui
suscitat
de
terra
inopem
et
de
stercore
erigit
pauperem
ut
sedeat
cum
principibus
et
solium
gloriae
teneat.
3.
DE
VIRI
PUERITIA
ET
ADOLESCENTIA.
Verum
cum
hujus
viri
gesta
ipso
opitulante
breviter
describenda
susceperim,
pueritiae
pariter
et
adolescentiae
ejus
annos
inpraesentiarum
pertranseo;
solum
ea
de
viro
hoc
pro
testimonio
relaturus,
quae
ipse
vidi
et
audivi,
de
quibus
duntaxat
verum
testimonium
est.
Ita
ut
et
mihi,
etsi
indigne
viventi
et
insulse
scribenti
illud
evangelistae
quoquo
modo
aptari
valeat:
Hic
est
discipulus
qui
testimonium
perhibet
de
his
et
vidit
et
scripsit
haec
(Joan.
XXI).
[Col.1077B]
Verum
illas
pueritiae
et
adolescentiae
hujus
aetates
[Col.1078A]
nunc
praetereo,
nisi
quia
aliis
referentibus
qui
apprime
noverint
id
accepi,
quod
annos
illos
sicut
illam
decet
aetatem
bona
simplicitate
et
puritate
transegerit.
Unum
tamen
est,
quod
ipsomet
mihi
referente
didici
et
hic
interserere
curavi.
Puerum
adhuc
agens
dum
aliquo
tempore
febre
corriperetur,
et
ipsa
invalescente
ardens
jam
sensim
per
omne
corpusculum
ex
intimis
sudor
erumperet,
visa
est
ei
domina
quaedam
statura
procera,
vultu
placido
et
aspectu
decora,
in
lecto
decumbenti
astitisse,
et
puero
de
sanitate
pollicita
confortato
duas
claves
aureas
tradidisse
sibi
in
manus
in
haec
verba:
«Thoma,»
inquiens,
«hae
sunt
claves
paradisi,
quarum
tu
adhuc
es
habiturus
custodiam.»
Et
his
[Col.1078B]
dictis
disparuit.
CAPITULA
SECUNDI
TOMI.
[Col.1077]
1.
Quod
juvenis
factus
creverit
sicut
aetate
et
gratia
apud
homines
apud
Dominum
non
adeo.
2.
De
continentia
ejus
in
juvenili
aetate.
3.
De
viris
saecularibus
quibus
primis
aetatis
suae
annis
obsequebatur.
4.
De
archipraesule
Cantuariensi
Theobaldo
ad
cujus
se
obsequium
transtulit.
5.
De
gratia
quam
consecutus
est
in
oculis
domini
sui
et
causa
gratiae.
6.
De
promotione
ipsius
in
archilevitam
Cantuariensem
et
causa
promotionis.
7.
Quod
levita
factus
non
mox
humeros
suos
levitarum
oneribus
supposuerit.
8.
Quomodo
translatus
ad
aulam
illustris
regis
Henrici
secundi
cancellarius
sit
effectus.
9.
Qualiter
pro
tempore
levitam
exuerit,
et
cancellarium
induerit.
10.
Quibus
gratiarum
donis
regis
cito
super
omnes
gratiam
sit
adeptus.
11.
Qualis
et
quantus
fuerit
in
cancellariae
officio
et
de
quibusdam
ipsius
in
hoc
officio
operibus
strenuis,
quae
tangendo
exprimit,
non
exsequitur.
12.
Qualiter
coaulici
magnam
ipsius
gratiam
et
gloriam
cernentes,
subito,
sed
latenter,
invidere
coeperunt.
TOMUS
SECUNDUS.
[Col.1077C]
1.
Igitur
vir
iste
cum
pueritiae
et
adolescentiae
suae
annos
transegisset,
crescente
aetate,
crevit
et
industria
et
gratia
apud
homines,
sed
apud
Dominum
non
adeo
quod
ut
videamus
cur
dixerim,
duplicis
gratiae
recordemur:
duplex
enim
est
in
hominibus
gratia:
est
quippe
civilis
quaedam
gratia,
urbana,
benigna,
dulcis,
socialis
et
ad
sui
dilectionem
invitans
qua
homo
plus
placet
saeculo
sed
Deo
minus,
utpote
bonitate
destituta
adhuc,
tanquam
saecularis
quaedam
absque
bonitate
benignitas.
Unde,
etsi
civilis
et
urbana
bonitatem
non
habens
comitem
tanquam
saecularis
fallax
et
vana
gratia
haec.
In
qua
tamen
magis
notari
potest
sola
saeculi
vanitas
quam
ulla
operis
turpitudo,
ulla
iniquitas.
Verumtamen
gratia
haec,
etsi
fallax
et
vana,
a
Deo
tamen.
Gratia[Col.1077D]
quippe
saeculi
haec,
velut
exertior
carnis
pulchritudo,
quae
quidem
a
Deo,
quanquam
ipsa
sit
gratia
fallax
et
vana.
Juxta
quod
Sapiens:
Fallax,inquit,
gratia
et
vana
est
pulchritudo
(Prov.
XXXVI).
Verumtamen
gratia
haec
benignitas
optima
benignitati
huic
bonitate
adjuncta.
Est
autem
alia
saeculi
sed
coeli
duntaxat
gratia,
illi
quam
praemisimus
plurimum
ut
videtur
adversa.
In
priori
quippe
cum
absque
bonitate
sola
benignitas,
in
hac
vero
cum
absque
benignitate
sola
bonitas.
Gratia
etenim
haec
tristior,
districtior,
severior,
non
ut
prior
omnibus
omnia,
sed
sibi
soli
et
Deo.
Et
hac
homo
plus
placet
Deo,
sed
minus
saeculo,
quae
semper
qui
tristis
et
austerior,
non
homines
[Col.1078C]
saeculi
seu
etiam
eos
ipsos,
quorum
assidue
consortio
jungitur,
invitans
aliqua
sui
dulcedine,
sed
potius
quasi
rugata
fronte
eis
semper
intentans.
Spiritualis
quidem
sancta
et
bona
haec
sed
minus
idonea
et
jucunda
consortio.
Et
qui
hac
pollent
boni
certe,
usque
benigni
non
adeo,
quod
facit
illa
prior,
gratia
videlicet
civilis
et
urbana.
Unde
duplici
hac
pollere
potissimum,
illis
praesertim
qui
in
saeculo
sunt
et
inter
saeculi
homines
commorantur,
ut
si
boni
sunt,
sint
et
benigni.
Et
hi
quidem
utraque
gratia
praediti
sic,
etsi
cives
sint
Jerusalem
prae
caeteris
tamen
magis
sunt
idonei
qui
civitatis
utriusque,
Jerusalem
videlicet
et
Babylonis,
negotia
gerant.
Unde
et
Joseph
duplici
hac
gratia
praeditus,
etsi
esset
civis
Jerusalem
administrabat
sapienter
et
industrie,
[Col.1078D]
Deo
et
hominibus
gratiosus,
in
Aegypto
res
Aegyptiorum.
Similiter
et
Daniel
in
Babylone
res
Babyloniorum.
Et
ipse
magister
duplici
hac
praepollens
omnibus
omnia
factus
est.
Quas
ut
nobis
et
in
nobis
conjungendas
monstraret,
post
quindecim
carnis
opera
innumerata
inter
duodecim
fructus
spiritus
mox
post
bonitatem
benignitatem
ponit.
Tunc
enim
non
solum
bona
sed
et
jucunda
bonitas
si
comitem
habeat
benignitatem,
gratiam
videlicet
illam
civilem
et
urbanam
a
qua
coepimus.
Hac
profecto
in
primis
juventutis
suae
annis
Thomas
hic
noster
pollebat
etsi
ea,
quam
inter
fructus
spiritus
ipse
praeponit
magister,
bonitate
destitutus
adhuc.
Verum
Deus
noster,
sicut
benignus
et
bonus,
miram[Col.1079A]
et
mundo
insperatam
postea
huic
bonitatem
dedit
et
cum
bonitate
benignitatem
auxit,
ut
gratia
proficeret,
sicut
apud
homines
et
apud
Dominum.
Solet
quippe
Dominus
bonus
et
benignus
hominis
prae
caeteris
benignitatem
respicere,
non
solam
illam
quae
bonitatem
habet
sociam,
sed
et
illam
quam
etiam
absque
bonitate
diximus.
Solet,
inquam,
talem
respicere
bonitatem,
ipsi
sicut
vult
et
quando
vult
adjungendo.
Spiritus
enim
sicut
ubi
vult,
ita
et
cum
vult
spirat,
et
qui
novissimi
veniunt
his
qui
praevenerunt
pares
fiunt.
Itaque
is
ab
ineunte
juventute
juvenilia
sequens,
litteras
quas
in
teneris
adhuc
annis
in
scholis
didicerat,
manum
jam
subducens
ferulae,
fugit
more
Ephraim
pascens
ventos
et
sequens
umbram.
Unde
et
[Col.1079B]
quod
illi
dulce
et
familiare
solet
esse
aetati,
juxta
illud
poetae:
Gaudet
equis
canibusque
et
aprici
gramine
campi,
nugis
curialibus
intendebat:
vagis
et
vanis
studiis
se
occupabat.
Et
ut
inter
caeteros
caeteris
emineret,
prae
caeteris
cultiores
semper
appetebat
ornatus:
cum
tamen
magister
scurrilitatem
quae
ad
rem
non
pertinet
inhibeat,
et
sapiens
moneat
in
habitu
nunquam
gloriandum,
qui
quanto
ambitiosior
tanto
magis
suspicione
non
caret.
Nec
recta
facit
credi
de
se
etiam
si
forte
tota
compositio
haec
interdum
non
ex
libidine
pendeat,
sed
ex
virtute.
Verum
iste
popularis
aurae,
quam
juvenis
captabat,
sequens
spiritum,
nec
[Col.1079C]
magistri
curabat
mandatum
nec
sapientis
sequebatur
consilium.
2.
DE
CONTINENTIA
THOMAE
CUM
JUVENIS.
De
quo
tamen
hoc
certiori
certius,
quod
in
hujus
fervore
aetatis
et
in
hoc
quo
vivebat
saeculi
luxu
juvenis
amplexus
prae
honesto
tamen,
castitatis
semper
amator
vehementissimus
fuit,
in
hoc
jam
uni
sanctorum
similis
de
quo
legitur
quod,
etsi
superbus
et
vanus,
castus
tamen
habebatur
in
corpore.
Praeterea
labia
mendacia
et
linguam
semper
detestabatur
detrahentem,
nam
et
misericors
Deus
praedestinatos
suos
saepe
et
per
crebro
propter
aliquas
culpae
maculas
juste
in
parte
deserit,
quibus
tamen
per
aliqua
gratiarum
dona
aliorsum
semper
assistere
non
desistit.
Et
hinc
quidem
deserendo
permittit
cadere
[Col.1079D]
ut
liberati
magis
sint
obnoxii
gratiae,
inde
vero
assistendo
cadentes
non
permittit
in
profundum
corruere,
ne
si
peccator
illuc
venerit
in
contemptum
veniat
poenitentiae
puteo
super
ipsum
urgente
et
coronante
os
suum:
quod,
ni
fallor,
attendens
propheta
ita,
videlicet
in
uno
et
eodem
hinc
aliquas
maculas
culpae,
inde
vero
nonnulla
dona
gratiae,
Dominus
inquit,
unam
eamdemque
civitatem
ex
parte
quidem
compluit,
sed
ex
parte
aridam
et
incomplutam
derelinquit.
Et
profecto
cum
proni
sint
ad
lapsum
gressus
hominis,
grande
tamen
in
homine
spei
datur
insigne,
si
quem
videremus
interdum
labi
per
aliqua
oblectamenta
culpae,
retentum
tamen
ne
ruat
in
profundum
per
aliqua
adjutoria
gratiae
Domino
supponente
manum
et
erigente
elisum.
Talis
ergo
[Col.1080A]
Thomas
hic
noster,
qui,
etsi
per
virtutum
virus
inanem
gloriam
sicut
juvenis
adhuc
minus
cautus
videretur
infectus,
nec
tamen
penitus
omni
virtutum
gratia
fuit
destitutus.
Castitatis
amator,
ut
diximus,
veritatis
aemulus,
fidem
etiam
quae
terrenis
debetur
dominis
summa
semper
colens
devotione.
3.
DE
SAECULARIBUS
QUIBUS
OBSEQUEBATUR.
Terrenis
quippe
dominis,
nobilibus
quidem
sed
viri
saecularibus,
in
primis
aetatis
suae
annis
aliquanto
tempore
obsequens,
per
fidem
et
prudentiam
et
obsequii
sedulitatem
devotam
pro
aetate
et
prout
nostri
officii
professores
inter
tales
proficere
possunt,
cito
profecit.
Verum
quorum
est
diversa
professio,
diversa
solet
esse
[Col.1080B]
conversatio.
4.
DE
ARCHIPRAESULE
THEOBALDO
AD
QUEM
SE
TRANSTULIT.
Cernens
itaque
hic
noster
Thomas
professionem
professioni
et
sic
conversationem
conversationi
contrariam,
cogitavit
a
curiis
saecularium
ad
aliquem
grandem
virum
ecclesiasticum
se
transferre.
Et
Domino
sic
inspirante
et
cooperante
et
cogitationem
confirmante
ad
sanctae
recordationis
Patris
Theobaldi
venerabilis
tunc
archipraesulis
Cantuariensis
obsequium
se
transtulit.
5.
DE
GRATIA
QUAM
CONSECUTUS
EST
IN
OBSEQUIO.
Unde
tunc
temporis
cum
per
aliquot
juventutis
annos
eo
plus
gratum
quo
plus
fidum
et
devotum
[Col.1080C]
pontifici
impendisset
obsequium,
in
oculis
domini
sui
multam
cito
gratiam
et
familiaritatem
obtinuit;
cujus
etiam
jam
prae
caeteris,
qui
et
multi
et
industrii
assistebant,
crebriori
et
secretiori
utebatur
colloquio
et
consilio
fruebatur.
6.
QUOMODO
ARCHILEVITA
FACTUS.
Cernens
itaque
pontifex
ex
nova
hac
nostra
arbore
nova
quaedam
tunc
virtutum
germina
pullulare,
hanc
Domini
plantationem
inter
poma
convallium
in
horto
sponsi
plantare
disposuit.
Et
ita
inspiratus
a
Deo
pontifex
Theobaldus
Thomam,
quem
prius
secundum
formam
canonum
ad
alios
inferiores
ordines,
postea
in
levitam,
simul
etiam
et
ecclesiae
suae
archilevitam
in
illa
sancta
et
humili
monachorum
congregatione
ordinavit;
ordinavit,
inquam,
de
futuro,
[Col.1080D]quem
pullulantia
virtutum
germina
spondebant,
fructu
nihil
haesitans,
etsi
ipsa
tenera
utpote
quae
pullulabant
adhuc
pestilens
crebro
saecularis
gloriae
aura
eventilaret
et
niteretur
corrumpere.
Nihil
tamen
ob
id
haesitans
sed
potius
attendens,
edoctus
in
hoc
a
Deo
pontifex,
quod
praeter
alias
quas
jam
supra
numeravimus
gratiarum
dotes,
etsi
juvenis
in
aliis
juvenili
quadam
levitate
ad
mundi
pompam
excesserit,
strictis
tamen
semper
habenis
contra
illius
aetatis
naturam
et
supra
vires,
mirabilis
quidem
in
ea
aetate
et
paucis
imitabilis,
continentiae
se
semper
freno
coerceret.
Unde
juveniles
illi
excessus
qui
salva
integritate
corporis
et
salva
fiebant
continentia,
naturae
magis
quam
culpae
et
aetati
potius
quam
errori,
etiam
apud
sapientes
et
[Col.1081A]
qui
illius
aetatis
idiomate
sunt
experti,
imputandi
videbantur,
quem
etiam
jucunda
illa
juventutis
inania
praeter
illam
carnis
gratiam
nonnulla
alia,
ut
jam
diximus,
initialia
in
juvene
virtutum
dona
excusabant,
pro
quibus
certissima
futurae
consummationis
spes
erat.
Et
profecto
in
juventutis
primordiis
vitia,
ut
saepe
accidit,
copulata
virtutibus
solent
vitia
effugare
virtutes,
si
non
clypeus
carnis
castitas
causam
tueatur
virtutum.
Sed
tunc
certe
sunt
acies
virtutum
in
tuto,
si
istius
clypei
fuerint
defensatae
praesidio.
In
tuto
dico,
sicut
in
aetate
tam
lubrica
et
inter
tot
praesentis
viae
et
vitae
laqueos
quid
potest
esse
in
tuto.
Magni
autem
cujusdam
et
praeclari
ruina
haec
nostra
testatur
verba.
Sed
quid
dico
magni
et
praeclari?
Imo
maximi
[Col.1081B]
et
praeclarissimi
prophetarum
eximii;
ni
fallor,
David
iste
est,
qui
cum
ab
ineunte
aetate
multis
gratiarum
donis
claresceret,
tamen
quia
adhuc
juvenis
jam
dicto
carnis
clypeo
caruit:
per
luxuriam
a
muliere
in
carne
prostratus
occubuit,
qui
simul
et
per
seditionem
virum
justum
in
carne
prostravit.
Habuit
enim
juvenis
hic
noster
David
multa
dona
gratiae,
isto
tamen
quo
praeditus
fuit
hic
noster
Thomas,
solo
continentiae
dono
subtracto
adhuc.
David
quippe
juvenis
quasi
civitas
illa
prophetica,
de
qua
supra
tetigimus,
ex
parte
a
Domino
compluta,
ex
parte
vero
arida
derelicta
et
incompluta.
Verum
quia
in
juventute
hoc
solo
continentiae
dono
caruit,
per
hujus
virtutis
adversariam
incontinentiam,
[Col.1081C]
caeteris
quae
habebat
gratiarum
donis
spoliatus
nudus
remansit.
Tali
itaque
civitati,
tali
juveni,
qui
hinc
quasi
a
dextris
habet
aliqua
gratiae
dona,
inde
vero
quasi
a
sinistris
quae
adversus
militant,
ut
illa
spolient
juvenilis
aetatis
desideria,
magna
est,
ne
tollantur
donorum
gratiae
et
virtutum,
quas
ex
parte
habet
securitas,
si
carnis
gratia
castitas
fuerit
coadjutrix
et
conservatrix
virtutum.
Haec
quippe
conservatrix
fidissima,
utpote
ad
spiritualia
aromata
reponenda,
quoddam
quasi
integrum
vas.
Nam
propter
Dominum
corporis
pura
castitas
quid
est
nisi
cujusdam
praeclari
et
pretiosi
vasis
solida
quaedam
integritas,
in
quo
donorum
spiritualium
charismata
quasi
quaedam
pretiosa
sponsi
et
sponsae
aromata
virtutum
thesauro
reponantur?[Col.1081D]
Unde
et
Magister:
Haec,
inquit,
voluntas
Dei
sanctificatio
vestra
ut
abstineatis
vos
a
fornicatione
ut
sciat
unusquisque
vestrum
suum
vas
possidere
in
sanctificatione
et
honore
(I
Thess.
IV):
non
in
passionibus
desiderii,
sicut
et
gentes
quae
ignorant
Dominum;
pariter
et
haec
eadem
castitas
ad
aromata
haec
et
virtutum
thesauros
conservandos,
ne
a
furibus
vel
latronibus
tollantur
in
via,
sicut
conservatrix
fida
et
coadjutrix
est
fortissima.
Solet
quippe
haec
fortiter
et
constanter,
pulsis
vitiis,
virtutibus
liberum
quietum
et
pacificum
habitaculum
reddere:
et
ostio
clauso,
vitiis
adhuc
pulsantibus,
incessanter
obstare
et
reverberare
pulsantia,
quae
tanquam
minus
impudentia
ad
ostia
maxime
juvenum,
cito
etiam
priusquam
pulsa
fuerint
iterum
[Col.1082A]
pulsant.
Sed
ostiaria
domus
cauta
quam
diximus
continentiae
virtus
fortis
et
prompta,
mox
repellit
tam
crebro,
tam
importune
et
inverecunde
pulsantia.
Ita
quidem
est,
si
haec
retenta
fuerint
in
juvene
vitia
copulata
virtutibus.
Cujus
ut
breviter
dicatur
in
juvene
tanta
virtus
est
et
tanta
securitas,
ut
propter
Dominum
habenti
hanc
juveni
parum
est
quin
dicere
audeam:
Habes
castitatem:
fac
quidquid
vis.
Luxurioso
vero
seni
contrarium
omnino
et
adversum.
Nec
dicimus
virtutes
hic
eas
quibus
recte
vivitur,
sed
aliqua
dona
gratiae
etiam
adhuc
in
justo
data
per
quae
crebro
in
vitiis
retentis
quasi
dormiens
adhuc
vocatur,
movetur
et
trahitur
ut
plene
excitetur.
Talis
quippe
habens
cum
virtutibus
vitia
nequaquam
profunde
dormit,
sed
quasi
[Col.1082B]
dormitat,
qui
crebro
caput
inclinans
quasi
jam
somno
imminente
conquiniscit.
Modo
per
virtutum
manus,
quae
hinc
velut
a
dextris,
hinc
a
terrenis
et
carnalibus
desideriis
retrahitur,
modo
ex
vitiorum
pondere
quae
inde
quasi
a
sinistris
insidiantur
illo
revolvitur,
vicissim
inclinans
caput
jam
jam
nisi
per
quas
habet
virtutum
manus
retraheretur,
imo
nisi
Domino
manum
suam
apponente
fortius
traheretur,
post
dormitationem
quasi
lethargicus
nimis
profunde
dormiturus.
Juxta
quod
praefatus
juvenis
noster
rex
David
prius
per
aliquas
gratiarum
virtutes
a
Domino
tactus,
et
postea
plene
excitatus:
Si
dedero,
inquit,
somnum
oculis
meis
et
palpebris
meis
dormitationem
(Psal.
CXXXI).
Ecce
qui
prius
[Col.1082C]
adulter
in
adulterae
carnis
fece
obdormierat
et
obdormitus
sic
virum
justum
seditiose
prostraverat,
jam
non
dormitat
neque
dormit
qui
custodit
rex
Israel
virtutibus,
quas
praehabuerat
Domino
manum
suam
apponente
adhuc
et
obdormitum
trahente
jam
fortius
et
procul
amovente
dormitationem
etiam
sicut
et
somnum.
Et
ita
multi
per
aliqua
gratiarum
dona
sibi
prius
collata,
trahuntur
primo
sic
ut
postea
plene
excitati
strenue
currant,
et
ita
post
cursum
perveniant
et
demum
bravium
gloriose
comprehendant
juxta
illud
Sponsae
ad
Sponsum:
Trahe
me,
inquit,
post
te
et
curremus
in
odore
unguentorum
tuorum
(Cant.
I).
Et
Sponsus
ipse:
Nemo,
inquit,
potest
venire
ad
me,
nisi
Pater
meus
traxerit
eum
(Joan.
VI).
Et
ita
pudicus
juvenis,
Joseph
alter,
[Col.1082D]
Thomas
noster
primo
per
pudicitiam
et
alia
gratiarum
dona
tractus
cucurrit
postea
in
odore
virtutum,
donec,
sicut
nunc
cernimus,
non
jam
in
odore
virtutum
curreret,
sed
ipsum
Dominum
virtutum
ipsum
regem
gloriae
comprehenderet.
7.
QUALIS
CUM
ARCHILEVITA.
Sed
leviticum,
sicut
praefati
sumus,
ordinem
adeptus,
necdum
currens
sed
tractus
adhuc,
qualiter
ad
cursum
in
odore
virtutum
venerit
videamus,
et
sic
demum
finito
cursu
qualiter
cursus
bravium
in
fine
sine
fine
comprehenderit.
Nec
enim
levita
factus
mox
supposuit
humeros
levitarum
oneribus,
sed
levitatis
potius
et
saeculi
hujus
operibus
extunc
magis
operam
dabat,
omni
jam
quae
sacri
maxime
ordinis
viris
competit
mediocritate
despecta,
adeo
[Col.1083A]
quod
suscepto
ordine
post
modicum
non
caeterorum
coaulicorum
aulicos
quinimo
ipsos
regios
fastus
assumeret
et
aulam
ingressus
caeteris
coaulicis
in
omni
magnificentia
praefulgeret.
Quod
tamen
qualiter
acciderit
sub
quadam
hic
brevitate
perstringendum.
8.
QUOMODO
TRANSLATUS
ET
CANCELLARIUS
FACTUS.
Illustri
Anglorum
rege
Henrico
secundo
regnum
suum
inchoante,
cujus
dominatio
non
solum
in
cismarinis,
sed
et
extra
regnum
in
transmarinis
a
Boreali
oceano
ad
Pyrenaeos
usque
montes
tendebat,
felicis
memoriae
praefatus
archipraesul
Theobaldus,
qui
ipsum
in
regem
unxerat,
id
post
modicum
procurat
ut
Thomas
hic
noster,
juvenis
adhuc
et
archilevita
novus,
regis
novi
et
pariter
[Col.1083B]
adhuc
juvenis
intret
aulam
et
in
aula
aulico
se
officio
mancipet.
Cernebat
quippe
pontifex
juvenem,
cujus
mores
et
industriam
in
variis
jam
rerum
eventibus
expertus
fuerat,
in
agendis
strenuum,
in
consiliis
fidum,
in
dubiis
securum,
in
adversis
magnanimum,
in
apparatu
magnificum,
in
largiendo
munificum,
ad
jussa
promptum,
et
in
obsequio
sedulum,
in
omni
denique
opere
providum
et
circumspectum:
unde
et
talem
aula
dignum
et
aulae
gratum
futurum
nec
immerito
arbitratur,
sperans
exinde
nihilominus
istius
opere
et
opera
inter
regnum
et
sacerdotium
deinceps
pacis
gratiam
et
imitatis
vinculum
firmius.
Agente
ergo
et
procurante
pontifice
Theobaldo,
Thomas
aulam
ingreditur
et[Col.1083C]
tribuente
rege
in
aula
aulicum
officium
suscipit,
quod
vulgo
nunc
cancellaria
dicitur,
officium
certe
in
regia
honorum
sed
onerosum
plurimum,
quod
illius
officii
optime
norunt
experti.
9.
QUALITER
PRO
TEMPORE
LEVITAM
EXUERIT.
Levita
ergo
hic
noster
aulam
ingressus,
et
in
aula
cancellariae
mancipatus
officio,
levitam
pro
tempore
exuit
et
cancellarium
induit.
O
quam
magna,
quam
admirabilis
in
aulae
ingressu
nostri
juvenis
condita
discretione
industria!
o
singulare
in
virtutibus
et
operibus
discretionis
officium!
haec
quippe
auriga
virtutum
dissimulatrix
operum
oculis
intentionum
otius
denique
sapientiae
et
scientiae
condimentum,
qua
plerumque
non
minus
sapienter
quam
scienter
dissimulatur
quod
agitur,
et
agi
putatur
quod
non
[Col.1083D]
agitur,
et
non
agi
quod
agitur.
Qua
etiam
instruente
persaepe
fit
ut
ex
charitate
contra
charitatem,
contra
legem
pro
lege
et
contra
pietatem
pro
pietate
fiat.
Unde
et
illa
multarum
facierum
persona
egregius
ille
gentium
magister
Synagogae
alumnus
Judaeorum
advocatus
secundum
datam
sibi
discretionem
ex
charitate
contra
charitatem
pro
fratribus
a
Christo
anathema
esse
optavit
et
contra
legem
pro
lege
in
templo
se
purificavit
et
totondit,
contra
pietatem
vero
pro
pietate
Timotheum
jam
adolescentem
circumcidit.
David
pariter
insanum
se
simulavit
ut
evaderet,
et
Judith
se
meretricem
ut
Jerusalem
salvaret,
pariter
et
hic
levita
noster,
quem,
etsi
non
nostra
verba,
tantorum
tamen
operum
excusant
exempla,
ingressus
aulam
mox
levitam
deponit
[Col.1084A]
pro
tempore,
tempori
magis
quam
rationi
et
potius
vanitati
quam
veritati
industrie
parens,
tanquam
si
ad
consodales
suos
coaulicos
quotidie
illam
elogii
apostolici
pericopen
audiatur
clamare:
Insipiens
factus
sum,
vos
me
coegistis
(II
Cor.
XII).
Nec
tamen
ob
id
dico
quin
illius
officii
viris
regum
cancellariis
inter
coaulicos
serica
et
holoserica
et
alii
ambitiosi
insignes
et
praeclari
apparatus
non
deceant,
si
quidem
qui
mollibus
vestiuntur
in
domibus
regum
sunt,
sed
ob
id
dico
quod,
nisi
subesset
causa,
levitam
sicut
ne
aulicum
esse
nec
aulicus
apparatus
decuisset.
Verum
in
levita
nostro
causa
quam
jam
praefati
sumus
suberat
ut
aulam
intraret.
Qua
etiam
mira
divini
dispensatione
judicii
postea
per
martyrium
modicum
subtractus
mundo,
non
sublatus[Col.1084B]
magis
quam
in
hac
carne
vivus,
sicut
hodie
cernitur
et
sacerdotio
profuturus
erat
et
regno.
10.
QUIBUS
GRATIARUM
DONIS
REGIS
GRATIAM
SIT
ADEPTUS.
Thomas
itaque
noster,
levita
jam
quasi
deposito,
cancellarium
agens
cancellarii
per
omnia
strenue
portabat
onus
et
industrie
opus
exsequebatur.
Quem
juxta
jam
saepe
dicti
pontificis
opinionem
et
votum,
rex
pro
aetate
sapiens
et
argutus
praeter
alia
gratiarum
dona
quotidie
fidum
experitur
in
consiliis
et
discretum,
in
dubiis
providum
et
intrepidum,
fortem
vero
in
asperis
et
magnanimum:
quae
profecto
aspera
et
dubia
grandem
semper
potentatum
comitantur.
Cujus,
etsi
vita
brevis,
curae
tamen
[Col.1084C]
immortates
sunt
et
innumerae;
et
grandi
fortunae
semper
quasi
sedentes
in
insidiis
et
tendentes
laqueos
ambigui
et
adversi
humanarum
rerum
subito
et
ex
insperato
quotidie
emergentes
eventus.
Unde
contra
dubia
et
aspera,
quae
tam
crebro
eveniunt
maxime
in
grandi
fortuna,
forti
consilio
tanquam
rumpenti
laqueos
et
eludenti
tendiculas
quotidie
opus
est.
Juxta
quod
ait
quidam:
«In
dubiis
et
asperis
fortia
quaeque
consilia
fore
optima.»
Hanc
consilii
fortitudinem
et
discretionem
et
fidem
rex
industrius
in
isto
experiebatur
in
dies.
11.
QUANTUS
IN
CANCELLARIA
FUERIT.
Rege
vero
tantam
cum
prudentia
cancellarii
sui
cernente
magnificentiam,
cancellarius
apud
regem
gratia
proficiebat
in
dies,
et
ut
breviter
dicam,
in[Col.1084D]
brevi,
sicut
magnificentia
ante
omnes,
ita
et
gratia
super
omnes
apud
regem
eminuit.
In
tantum
quod
omnium
judicio
etiam
quotquot
ante
ipsum
venerunt
primi
facti
sunt
novissimi.
Et
merito
quidem
sic:
quotquot
enim
strenua
ipsius
in
cancellaria
opera
hic
enumerare
vix
sufficerem;
qualiter
videlicet
et
quam
industrie
munitiones
quinque
munitissimas,
in
Franciae
et
Normanniae
sitas
confinio,
domino
suo
regi,
ad
cujus
tamen
jus
ab
antiquo
spectare
dignoscebantur,
a
rege
Francorum
per
matrimonium
sine
ferro,
sine
gladio,
absque
lancea,
absque
pugna,
in
omni
regum
dilectione
et
pace
revocaverit,
Gizortium
scilicet
castrum
munitissimum
et
alia
quatuor.
Et
quod
majus
adhuc,
quam
audacter,
quam
strenue
ultra
Guasconiam
in
partibus
Tolosanis[Col.1085A]
cum
pauca
manu
militari
fidenter
remanserit,
domino
suo
rege
ob
causas
Tolosae
obsidionem,
quae
ut
asserebat
omni
jure
debebat
sibi
esse
subjecta,
differente
tunc.
Quam
per
beati
Exuperii
patrocinia
semper
credibile
est
defensari.
Verum
rege
obsidionem
civitatis
differente
sic
et
cum
grandi
exercitu
suo
reverso,
cancellarius
post
illum
in
terra
illa
rebelli
relictus
est
qui
a
rege
captas
in
terra
munitiones
conservaret.
Verum
qualiter
illas
conservaverit
et
alias
strenue
in
manu
militari
acquisiverit,
et
haec
et
alia
multa
ipsius
et
cancellaria
opera
strenua
quae
mundus
novit
hic
pertranseo.
Ut
ergo,
omissis
his,
ad
ipsius
adhuc
revertar
magnificentiam,
ipse
certe
supra
suscepti
officii
debitum,
cujus
sicut
norunt
experti
onus
grande,
sed
[Col.1085B]
ipse
etiam
supra
debitum
munificus,
omnibus
dapsilis
supra
omnes
et
prae
omnibus
apparebat
magnificus
sicut
magnus
corde,
magnus
et
corpore,
magnus
et
apparatu.
Nihil
circa
eum
nisi
magnum,
nihil
nisi
magnificentia.
Et
si
quando
vacaret,
nunc
in
civibus
coeli
ludens
aucupium,
nunc
bestiis
terrae
dominans
venaticam
exercebat.
His
allecti,
sicut
tale
solet
hominum
genus,
confluebant
ad
ipsum
jam
catervae
equitum,
stipabant
undique
novellae
et
generosae
generosorum
propagines,
magnati
magnatum
filii
tanquam
novellae
olivarum
in
circuitum
mensae
ejus.
Hinc
inde
vero
ministrorum
examina
pullulabant.
Et
quia,
ut
diximus,
clericum
pro
tempore
quaedam
discretionis
cautela
deposuerat,
[Col.1085C]
erant
quidem
clerici
de
familia,
sed
seorsum.
Videres
totam
domum
ipso
tanquam
stella
matutina,
caeteris
vero
tanquam
stellis
micantibus
circumseptam
illustrari.
Tandem
vero
cum
tantis
et
talibus
apud
regem
summum
gratiae
gradum
attigisset,
jam
quasi
rerum
summam
ipsi
committens,
filii
sui
Henrici
universorum
haeredis
tutorem
facit
et
patrem,
ut
reputet
ipse
filium
per
gratiam,
quem
rex
ipse
genuit
per
naturam.
Et
cancellarii
quidem
gratia
apud
regem
sic
erat.
12.
DE
AULICORUM
INVIDIA.
Verum
crescente
gratia
viri
et
gloria,
ex
his
jam
in
aula
conceptus
crevit
aulicorum
vermis,
per
aulam
serpens
jam
sed
adhuc
latens
invidia.
Vermis
quippe
hic
potissimum
in
aulis
inter
aulicos
[Col.1085D]
confovetur
et
coalescit
per
aulas
jugiter
sed
latenter
serpens
et
serpentine
latens.
Qui
holosericatos
purpuratos
etiam
ipsos
et
gemmis
bibentes,
eo
latentius
quo
interius
pungit
et
corrodit.
Qui,
etsi
forte
ipsi
non
pungunt
quia
summi,
ab
his
tamen
quibus
sunt
superiores
quasi
serpente
pedibus
calcato
punguntur.
Exeat
ergo
aula
necesse
est,
qui
hujus
serpentis
aulici
virus
metuit,
qui
toxicum[Col.1086A]
fugit.
Quia
si
forte
non
pungit
ipse,
ab
alio
tamen
punctus
inficitur:
et
eo
quidem
periculosius
quo
latentius
quo
ignoratur
quis
punxerit.
Unde
et
in
aulis
maxime
a
quo
caveatur
nescitur:
juxta
illud
in
Psalmo:
Si
inimicus
meus
maledixisset
mihi,
sustinuissem
utique:
et,
si
is
qui
oderat
me
super
me
magna
locutus
fuisset,
abscondissem
me
forsitan
ab
eo
(Psal.
LIV).
Verum
in
aula
quis
quem
evitet
aut
a
quo
abscondet
se?
Omnes
enim
amici
et
omnes
inimici;
applaudunt
omnes
et
omnes
pungunt;
omnes
extollunt
et
omnibus
detrahunt;
osculantur
in
publico
et
produnt
in
oc
[culto
.
.
.
(Codicis
Atrabatensis
unum
hic
deest
folium,
quod
finem
secundi
et
initium
tertii
libri,
vel
paginas
23
et
24
editionis
nostrae,
continebat.)
[Col.1086B]
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
pervenerunt
et
de
concilio
quod
rex
convocat,
ubi
rex
ab
archipraesule
et
fratribus
suis
coepiscopis
postulat,
ut
exauctorati
clerici
etiam
corporaliter
puniantur,
et
de
causa
et
controversia,
quae
super
hoc
inter
regem
et
archipraesulem
ore
ad
os
ventilatur,
uno
allegante
pro
pace
populi
altero
vero
pro
libertate
cleri;
et
de
regiarum
consuetudinum
a
rege
exacta
observantia,
et
qualiter
ab
archipraesule
et
coepiscopis
simul
tunc
omnibus
concorditer
sit
responsum
se
observaturos
has,
salvo
ordine
suo,
et
quomodo
ex
adjectione
hac
rex
offensus
fuerit.
19.
De
munitionibus,
quas
rex
ab
archipraesule
[Col.1086C]
repetit
et
de
episcopis
qui
archipraesulem
suum
deserentes:
regi
adhaeserunt,
et
quomodo
archipraesul
postea
a
multis
persuasus
adjectionem
illam,
videlicet
salvo
ordine,
promisit
se
mutaturum.
20.
De
concilio
apud
regiam
illam
mansionem
quae
Clarendune
dicitur
convocato,
ubi
archipraesul
et
coepiscopi
mutaverunt
adjectionem
verbi
praefatam
et
de
consuetudinibus
quae
regiae
vocabantur,
ad
quas
observandas
archipraesul
et
episcopi
jusjurando
se
obligaverunt
mox
ibi
expressis.
21.
De
archipraesulis
a
concilio
hoc
revertentis
meditatione
in
via,
et
allocutus
quid
responderit,
et
quod
ex
verbis
discipuli
nonnulla
consolatio
est
archipraesuli,
qui
ab
altaris
officio
circiter
per
dies
quadraginta
semetipsum
suspendit,
donec
a
viro
[Col.1086D]
apostolico
et
consolationis
et
absolutionis
gratiam
obtinuisset,
et
de
fuga
ipsius
bis
attentata,
sed
non
proficiens
quomodo
ad
regem
sit
reversus,
et
qualiter
exceptus
a
rege,
et
de
pontificalibus
ipsius
operibus
cum
ipsi
necdum
fugere
licuisset,
et
vocatione
archipraesulis
ad
causam
apud
regium
illud
castrum
quod
dicitur
Norhamtune,
et
de
ipsius
ibi
poena
et
pugna,
et
demum
de
fuga
et
causa
fugae.
INCIPIT
TOMUS
TERTIUS.
[Col.1085]
[Col.1085D]
1.
His
itaque
se
habentibus,
Thoma
nostro
in
aula
summa
augustali
gratia
et
gloria
caeteris
longe
praefulgente,
et
ipso
jam
velut
rerum
summam
gerente,
[Col.1086D]
saepe
nominatus
Cantuariorum
antistes
Pater
Theobaldus,
vir
omni
sanctitate
et
religione
perspicuus,
qui
Thomae
nostri
currus
exstiterat
et
auriga,
cum
[Col.1087A]
Cantuariensem
Ecclesiam
per
annos
viginti
duos
strenue
et
prudenter
rexisset,
senex
jam
et
plenus
dierum
decretam
universae
carnis
ingreditur
viam.
Quod
cum
statim
ad
regem
et
ad
aulicos
pervenisset,
suspicantur
mox
omnes,
submurmurant
hi,
asserunt
illi
cancellarium
archipraesulis
defuncti
successorem
futurum;
et
id
ipsum
praeconizabat
et
populus.
Verum
rex
omnino
dissimulat;
nisi
quod
archiepiscopatus,
sicut
et
episcopatus
et
etiam
vacantes
abbatiae
solent,
curae
cancellarii
et
custodiae
traditur.
Cancellarius
vero,
qui
quasi
praesagiis
quibusdam
et
conjecturis
jam
de
regis
voluntate
praesumebat,
tamen
sicut
et
rex
dissimulans,
rem
tacitus
considerabat.
Rege
autem
tunc
in
transmarinis
extra
regnum
agente
et
cancellario
cum
eo,
[Col.1087B]
propter
crebras
Wallensium
infestationes
et
alia
quaedam
regni
negotia
cancellarium
rex
in
Angliam
mittere
disposuit;
et
quia
plurimae
et
magnae
erant
causae,
cancellario,
nemine
suorum
ad
magna
sic
idoneo,
injungit
legationem,
qui
cum
jam
suscepta
per
dies
legationis
forma,
in
ipso
profectionis
articulo
ingressus
aulam
apud
castrum
illud
in
Normannia
quod
Faleise
dicitur,
ut
rege
duntaxat
salutato
mox
conficeret
iter,
vocato
eo,
seorsum
rex
instillat
secretum:
«Necdum,»
inquit,
«plene
nosti
tuae
causam
legationis.»
Et
adjecit:
«Meae,»
inquit,
«voluntatis
est
te
Cantuariensem
archipraesulem
fore.»
Cui
cancellarius
schemata
quaedam
risibilia
quibus
tunc
inductus
subridendo
ostendens
et
quasi
[Col.1087C]
oculis
ingerens:
«Quam
religiosum,»
inquit,
«virum,
quam
sanctum
in
tam
sancta
sede
et
super
tam
celebrem
et
tam
sanctum
monachorum
conventum
constitui
desideras!
sciturus
certissime
quod
si,
Domino
disponente,
acciderit
sic
citissime
a
me
avertes
animum
et
gratiam,
quae
nunc
inter
nos
tanta
est,
in
atrocissimum
odium
convertendam.
Novi
quippe
te
nonnulla
exacturum
et
etiam
in
ecclesiasticis
te
jam
multa
praesumere
quae
ego
aequo
animo
sustinere
non
possem.
Et
ita
occasione
nacta
interponent
se
invidi,
qui
exstincta
gratia
perpetuum
inter
nos
odium
suscitabunt.»
O
mira
viri
magnificentia
domino
suo
comminantis
sic;
in
cujus
manu
erat
adhuc
ipsi
comminanti,
honorem
conferre
vel
adimere!
O
sincera
animi
[Col.1087D]puritas
non
honorem
ambientis,
nec
respuentis
tamen,
sed
cum
honore
propter
honorem
humeros
suos
ad
honoris
onus
portandum
se
mox
parantis!
Mox,
inquam,
in
primo
honoris
illius
auditu,
utpote
qui
expertus
optime
novit
quantum
honor
ille
oneris
habeat
cum
honore.
O
quam
magnum,
quam
certum
pastoris
boni
Ecclesiae
profuturi
verbum
hoc
praesagium
erat,
ipsomet
contestante
ante
illum
recessus
sui
a
rege
articulum
quod
ipse
nec
per
se
nec
per
alium
regi
nec
rex
ipsi
vel
etiam
verbum
unum
praelocutus
fuisset.
Verum
rex
nihil
motus
ex
cancellarii
sui
quasi
dilectionis
comminatorio
hoc,
sed
in
proposito
manens
mox
in
ipsa
cancellarii
praesentia
magnis
et
industriis
viris
legationis
ipsius
in
Angliam
comitibus
hoc
votum
suum
et
desiderium
[Col.1088A]
super
cancellarii
promotione,
sacro
metropolitanae
ecclesiae
conventui
et
regni
sui
clero
intimandum,
sedulo
et
operose
injunxit.
Et
ad
unum
inter
legatos
praecipuum
specialiter
sermonem
dirigens
(Ricardus
dictus
cognomento
de
Luci
hic
erat),
«Ricarde,»
inquit,
«nonne,
si
mortuus
jacerem
in
sandapila,
intenderes
ut
primogenitus
meus
Henricus
in
regem
sublimaretur?»
Et
ille:
«Etiam,
domine,
pro
posse.»
Et
rex
illi:
«Adeo
volo
intendas
ad
cancellarii
in
sede
Cantuariensi
promotionem.»
In
quo
certe,
sicut
in
priori
cancellarii
magnificentia
et
animi
absque
ambitione
puritas,
ita
et
in
hoc
perspicue
videre
possimus
constantem
regis
gratiam
et
rege
magnificentiae
gloriam.
Eo
ipso,
ni
fallor,
sicut
et
rerum
cito
post
probavit
exitus,
ad
cancellarii
[Col.1088B]
sui
promotionem
ferventior
quo
ipsum
magnifice
sic
locutum
audierat
et
quo
minus
ambitiosum
pensabat.
Sed
super
omnia
et
prae
caeteris
intueri
hinc
libet
vere
regum
corda
in
manu
Dei
esse
et
dispositionibus
Altissimi
nihil
posse
resistere.
Hanc
historiae
pericopen
ab
ipsomet
pontifice
postea
in
exsilio,
propter
verbi
sui
quasi
cujusdam
vaticinii
finem
tunc
impletum,
saepius
rememorante
didici.
Unde
et
pericopen
hanc
eo
promptior
quo
verior
ipsa,
et
ab
ipso
mihi
edocta
pontifice,
historiae
huic
curavi
hic
interserere:
et
eo
praesertim
quod
ex
hac
utriusque
tam
regis
quam
cancellarii
virtutum
hinc
inde
magnificentia
adverti
possit.
Et
ita
rex
cancellarium
suum
in
haec
dimisit,
qui
post
dies
[Col.1088C]
paucos
in
Angliam
applicuit.
2.
QUALITER
CANCELLARIUS
ELECTUS.
Regis
autem
voluntate
et
petitione
cito
post
cancellarii
adventum
in
sancto
illo
et
religioso
sanctae
Cantuariensis
Ecclesiae
conventu
et
episcoporum
quibusdam
accitis
super
cancellarii
promotione
declarata,
mox
ut
solet
varia
diversorum
fertur
sententia.
Et
praesertim
in
sacro
illo
monachorum
conventu
utpote
quos
prae
caeteris
contingebat
negotium:
asserentibus
his
quod
hoc
fieri
bonum,
aliis
vero
contra
imo
malum.
Hi
regis
gratiam
allegabant
et
per
hoc
tam
gratioso
inter
regnum
et
sacerdotium
mediatore
Ecclesiae
deinceps
pacem
futuram
sicut
securam
ita
et
prosperam;
aliis
vero
e
diverso
illam
regis
gratiam
non
profuturam,
sed
plurimum
eo
ipso
[Col.1088D]
Ecclesiae
obfuturam
opponentibus;
eo
quod
officiales
Augusti
et
praesertim
quotquot
aulici,
pontifice
non
de
ecclesia
sed
de
aula
assumpto,
in
Ecclesiae
bona
liberius
grassarentur:
et
praeterea
quod
nimis
foret
absonum
et
omni
divino
juri
adversum
hominem
militari
potius
cingulo
quam
clericali
officio
mancipatum,
canum
sectatorem
et
pastorem
avium,
ovium
constituere
pastorem;
praesertim
super
tam
sanctum
monachorum
conventum
et
super
tam
grandem
et
tam
numerosum,
qui
per
totam
Angliam
diffunditur,
Dominicum
gregem:
hunc
profecto
aulica
cupiditate
et
voracitate
quadam
lupina
totius
gregis
dissipatorem
potius
et
voratorem
quam
pastorem,
certissime
praesumendum;
et
qui
propter
popularis
aurae
flatum
universa
eventilet
et
aulico
fastu
expompet.
[Col.1089A]
O
quam
multos
in
facto
hoc
supplantavit
suspicio
et
in
vanitate
detinuit
sensus
eorum!
Cernebant
hominis
vanitatem,
de
futura
quam
necdum
videbant
veritate
diffisi.
O
divina
judicia,
et
si
terribilia
in
consiliis
super
filios
hominum,
nihilominus
tamen
et
jucunda!
O
temeraria
hominum
judicia
quae,
etsi
quando
probabilia,
fallentia
tamen!
Ita
quidem
mundi
homines
de
mundi
homine,
secundum
mundi
judicium
judicabant,
sed
longe
secus
et
satius
et
jucundius
de
mundi
homine,
non
secundum
mundi
temerarium
sed
secundum
jucundum
Dei
judicium
accidit.
Unde
et
rex
ille
et
Propheta:
Amputa,
inquit,
opprobrium
meum
quod
suspicatus
sum,
quia
judicia
tua
jucunda
(Psal.
CXVIII).
Vere
jucunda
Dei
judicia
contra
mundi
[Col.1089B]
spem,
contra
omnem
mundi
suspicionem,
educentis
mel
de
petra,
oleumque
de
saxo
durissimo
et
de
lapidibus
istis
suscitantis
filios
Abrahae
[auferentis
etiam
et
amputantis
opprobrium
servi
sui.]
Amputa,
inquit,
opprobrium
meum
quod
suspicatus
sum.
Quis
enim
crederet
nisi
suspicione
ab
ipso
Deo
amputata,
quis
asserenti
se
non
apponeret,
canum,
ut
aiebant,
sectatorem
et
pastorem
avium,
futurum
ovium
tam
bonum
et
tam
fidum
pastorem?
Quid
tamen
hoc
facto
non
solum
satius,
sed
et
jucundius
et
inter
Dei
opera
Deo
dignius?
Eo
quidem
Deo
dignius
quo
clementius
et
quo
illo
mirabilior
Deus.
In
tanta
quippe
potestate,
etsi
omnia
ineffabiliter
admiranda,
nihil
tamen
tam
stupore
tam
admiratione
dignum
[Col.1089C]
quam
quod
in
tanta
potestate
sit
clementia
tanta.
Propterea
ex
qua
causa
monet
Sapiens
ne
ante
mortem
hominem
laudes,
ita
et
ne
vituperes
ante
mortem.
Quis
enim
scit
si
convertatur
et
ignoscat
Deus
et
relinquant
post
se
benedictionem?
Unde
et
Magister:
Nolite,
inquit,
ante
tempus
judicare
(Joan.
V).
Omnium
igitur
inpraesentiarum
suspicione
amputata
et
altercatione
omissa,
divinae,
cui
cuncta
militant,
dispensationi
pariter
et
in
hoc
regio
quoque
voto
militante
et
episcoporum
provincialium
et
conventus
sanctae
Cantuariensis
Ecclesiae
communi
omnium
consensu
et
unanimi
Thomas
ejusdem
Ecclesiae
archilevita
in
archipraesulem
Londoniae
in
regio
illo
et
praeclaro
monasterio
quod
dicitur
Westmunstier
eligitur.
Eligitur,
inquam,
jam
in
aula
annis
quinque
[Col.1089D]
cancellariae
functus
officio,
aetatis
vero
annum
vitae
circiter
agens
quadragesimum
quartum.
Et
mox
filio
regis
regni
haeredi
Henrico
adhuc
puero,
et
quem
de
eximia
regis
gratia
cancellarius
quasi
in
filium
et
alumnum,
sicut
jam
praefati
sumus,
susceperat,
praesentatur
regis
patris
sui
de
mandato,
patris
in
hoc
vices
gerenti.
Et
electioni
Ecclesiae
regia
conniventia
accedente,
auctoritate
quoque
regia
ab
omnibus
curiae
nexibus
absolutus,
liber
Anglicanae
Ecclesiae
redditur
et
in
ea
libertate
ab
Ecclesia
in
hymnis
et
canticis
spiritualibus
sicut
solet
cum
summa
jucunditate
suscipitur.
3.
QUALITER
ELECTUS
AD
SE
SIT
REVERSUS.
Thomas
ergo
noster,
non
jam
aulae
cancellarius
sed
Ecclesiae
electus
et
ab
omnibus
curiae
nexibus
[Col.1090A]
absolutus,
mox
quasi
homo
de
gravi
somno
evigilans,
quis
jam
diu
fuisset
et
qualis
deinceps
futurus
esse
debuisset,
cum
corde
suo
meditabatur.
In
aula
aliquandiu
quasi
lethargicus
sui
ut
videbatur
passus
oblivionem.
Sed
nunc
rediens
ad
cor
cum
corde
suo
meditabatur.
Et
ex
meditatione
hac
concaluit
cor,
et
sensim
coepit
ignis
exardescere,
quo
novus
qui
exstinctus
putabatur
homo
fotus
et
coalitus
coepit
paulatim
coalescere,
sed
necdum
erigere
caput.
Qui
tamen
novus
homo,
sicut
jam
supra
diximus,
quadam
discretionis
cautela
veteris
hominis
habitu
magis
fuit
opertus,
quam
oppressus
a
veteri,
nisi
quia
ipsa
opertio
quasi
oppressio
erat.
Verum
nunc
mox
in
ipsa
mutationis,
suae
novitate
novus
homo
et
relegari
appetit
et
se
diutius
opprimi
[Col.1090B]
non
permittit.
Electus
vero
noster
Londonia
sicut
ortus,
sic
ibi
et
electus
cum
multorum
et
magnorum
comitatu
cito
post
electionem
metropolim
Cantuariam
propter
consecrationis
gratiam
proficiscens
inter
itinerandum,
non
in
agrum
deflectens,
sed
in
ipsa
via
solum
discipulum
qui
scripsit
haec
accersivit,
ipsi
secreto
inquiens
se
in
visu
eadem
nocte
vidisse
venerabilem
quamdam
personam
ipsi
astitisse
et
decem
tradidisse
talenta.
Cujus
quidem
interpretationem
discipulus
minime
tunc
advertens
de
somnii
conjectura
haesitabat.
Quam
tamen
mox
post
expletam
de
homine,
quae
tunc
non
putabatur,
dispositionem
Altissimi,
servus
ille
evangelicus
qui
acceptis
in
sorte
quinque
talentis
alia
quinque
praeter
[Col.1090C]
sortem
negotiando
super
lucratus
est,
absque
haesitatione
omni
et
aenigmate
nunc
apertissime
solvit.
Adhuc
autem
eumdem
discipulum
secretius
alloquens
pariter
et
in
via
mox
subjecit:
«Hoc
volo,
hoc
tibi
injungo
de
caetero,
quem
homines
me
esse
dixerint
confidentius
mihi
et
secreto
edicito,
etsi
quoquo
vitio
laborantem,
tibi,
inquam,
injungo
ut
mihi
libere
hoc
et
confidenter
sed
secreto
edice
[edicas].
Multa
quippe
amodo
de
me
quae
non
mihi
dicentur,
quemadmodum
et
de
aliis
et
praesertim
divitibus,
plurima
passim
in
vulgo
de
ipsis
et
pauca
ullius
nulla
ipsis.
Pariter
et
excessum
indica,
si
quo
tu
ipse
videris
et
judicaveris
excedentem,»
et
in
calce
sermonis
adjiciens,
«circumspectius
quippe,»
inquit,
«et
clarius
quatuor
quam
duo
oculi
vident.»
Quod
[Col.1090D]
mihi
tunc
credo
quia
forte
ni
fallor
et
aliis
et
alias
me
sanctioribus
et
circumspectioribus
nisi
quia
ego
minime
talis,
idem
pariter
injunxisse.
O
prudentia
viri!
O
forma
jam
in
necdum
episcopo
episcopalis,
certe
omnibus
sed
praesertim
episcopis
et
admiranda
et
imitanda!
O
propheticum!
o
videns
et
videntis
oculatum
animal!
quod
ne
in
distortae
et
anfractuosae
viae
et
vitae
hujus
nocte
offendat
ullatenus
et
ante
et
retro
jam
sibi
oculos
coaptabat.
Jam
profecto
illius
compastor
et
compastoris
discipulus,
qui
compastoribus
et
discipulis
suis
dans
formam:
Quem,
inquit,
dicunt
homines
esse
Filium
hominis?(Matth.
XVI.)
Formam,
inquam,
dans
ut
hi
qui
lux
sunt
mundi
et
gentibus
in
lucem
dati,
nequaquam
contemnant
sed
crebro
et
sedulo
de
se
[Col.1091A]
a
suis
vulgi
inquirant
opinionem.
Ne
videlicet
ipsis
nescientibus
lucis
suae
radios
aut
squalida
et
atra
detractionis
nubes
subobscuret
aut
adversus
aliquis
sinistri
rumoris
flatus
eventilet:
tunc
quippe,
quod
absit!
de
luce
mundi,
de
lucerna
verbi,
de
candelabro
templi
magis
fumus
quam
illuminatio
emitteretur,
quod
ne
accidat
vulgi
de
se
a
suis
opinionem
pastor
ille
pastorum
forma
sciscitatur,
in
hac
etiam
sciscitatione
id
notans
multa
dici
et
sinistra
de
nobis
quae
non
nobis.
Unde
et
plerumque
in
rebus
humanis
illud
lacrymabile
accidit,
ut
etiam
qui
sibi
nihil
conscius
est,
forte
tamen
ob
aliquam
mali
speciem
in
populo
habeatur
famosus,
ipso
tamen
quae
de
ipso
sinistra
dicuntur
penitus
ignorante.
Habens
quidem
oculos
ante
sed
retro
carens,
quid
de
se,
[Col.1091B]
nec
per
se,
quia
non
potest,
nec
per
alium,
quia
negligit
aut
contemnit,
sed
solum
quid
ipsi
dicatur
attendens.
4.
QUAM
MAGNIFICE
FUERIT
CONSECUTUS.
Verum
electus
noster,
necdum
episcopus,
episcopalem
tamen
jam
formam
induens:
vix
adhuc
etiam
electus,
mox
elegit
quibus
istam
quasi
propriam
propriae
visitationis
suae
curam
injungeret.
Moti
ergo
Londonia,
ubi
electio,
Cantuariam
venimus,
in
qua
tanquam
metropoli
secundum
morem
et
canonum
formam
metropolitani
consecratio
celebranda.
Ad
quam
jam
consecrationem
ob
consecrandi
reverentiam
totum
fere
regnum
confluxerat.
Clerus
quidem
ut
ex
debito,
proceres
vero
regni
et
magnates
ut
regi,
cui
opus
adeo
complacebat,
pariter
et
[Col.1091C]
electo,
qui
de
aula
prodierat,
honoris
impenderent
gratiam
et
obsequium.
Igitur
in
sacramentali
illo
tempore
in
illis
tam
mirae
quam
mirificae
unctionis
diebus
in
hebdomada
Pentecostes,
in
hebdomadae
Sabbato,
temporis
et
ordinis
ut
mox
claruit
consonantibus
sacramentis,
archilevita
Ecclesiae
electus
in
sacerdotem
ordinatur,
in
crastino
Dominicae
diei
in
antistitem
consecrandus.
Verum
ordinato
jam
sacerdote,
quis
pontificum
provincialium
in
consecratione
primam
manum
habere
debeat,
deliberatur
mox
inter
pontifices.
Londoniae
quippe
episcopali
sede,
ad
quam
id
pertinere
dignoscitur,
tunc
vacante,
Wintoniensis,
qui
absentis
aut
non
superstitis
Londoniensis
vices
in
provincia
gerit,
id
ad
[Col.1091D]
se
omnimodis
pertinere
asserebat.
At
econtra
Rophensis
eo
quod
ab
ecclesiae
suae
fundatione
et
jure
specialiter
peculiari
archipraesulis
capellanus
sit,
id
suum
esse
et
non
alterius
contendebat.
Tandem
vero
ob
quaedam
quae
inpraesentiarum
hic
interserere
praetermitto,
salvo
in
hac
parte
jure
Rophensis
ecclesiae,
de
Rophensis
consensu
venerabili
viro
sicut
generositate
ita
et
sanctitate
praeclaro
Henrico
Wintoniensi
episcopo
archipraesulis
consecratio
est
delata,
et
in
crastino
Dominoco
die
in
octavis
Pentecostes
festivae
supra
modum
et
magnifice
sicut
futurum
tantum
decebat
antistitem
consummata.
Cujus
profecto
consecrationi,
praeter
procerum
et
nobilium
regni
tanquam
turbam
innumeram,
quibus
et
egregius
ille
adhuc
puer
Henricus
regis
filius
et
[Col.1092A]
regni
haeres
praeminebat,
quatuordecim
comprovinciales
episcopi
interfuerunt,
ipso,
ni
fallor,
qui
consecrabat
archipraesule
quinto
decimo.
Et
electi
quidem
nostri
in
archipraesulem
consecratio
sic
erat,
ipso
tunc
circiter
quadragesimum
quartum,
ut
supra
diximus,
aetatis
suae
annum
agente.
Nuntii
vero
ad
felicis
memoriae
Alexandrum
tertium
Romanae
sedis
pontificem
confestim
directi
sunt,
qui
de
novo
propter
schisma
quod
in
Romana
tunc
Ecclesia
erat,
apud
Montem
Pessulanum
applicuerat
et
ibidem
per
aliquod
tempus
moram
fecerat.
Qui
vero
missi
fuerant,
viri
religiosi
litterati
et
honesti,
insigne
illud
metropolitanorum
quod
pallium
dicitur,
instanter
sicut
decebat
et
fortiter
postulantes,
tum
quia
favorabiles
in
se
qui
petebant,
et
praecipue[Col.1092B]
quia
ea
persona
favorabilis
ad
cujus
hoc
usum
petebatur,
citius
et
facilius
pallium
a
sede
apostolica
obtinuerunt
et
in
brevi
cum
pallio
laetabundi
et
prospere
sunt
reversi.
Et
ita
Thomas
hic
noster
cum
summa
devotione
suscepto
pallio
de
episcopo
archiepiscopus
factus
est.
5.
QUARE
VEREATUR
DISCIPULUS
CONSECRATI
VIRTUTES.
Verum
cum
hucusque
imaginem
terreni,
hominem
saeculi,
per
saeculi
prospera,
tanquam
cymbam
per
aequoris
placida
regens,
qualiscunque
pictor
quoquo
modo
depinxerim,
superest
nunc
imaginem
coelestis,
hominem
Dei,
Christi
pontificem
per
saeculi
prospera
et
adversa
transeuntem
depingere;
quod[Col.1092C]
jam
non
est
cymbam
in
aura
per
aequoris
plana
ducere:
sed
potius
suspenso
velo,
artemone
erecto,
laxatis
funibus
in
altum
maris
descendere,
et
per
tot
rupes
et
scopulos,
per
Syrtes
et
Scyllaeos
canes,
navem
institoris
gubernare.
Jam
quippe
Thomas
noster,
non
officialis
aulae
sed
antistes
Ecclesiae,
descendit
mare
in
navibus
ut
faciat
operationem
in
aquis
multis.
Propterea
ego
vetus,
stylum
non
habens
praeter
quam
tenuem
et
exsanguem,
et
materiae
novitatem
et
magnitudinem
pensans,
in
ipso
limine
cum
stylo
meo
tam
tenui
nunc
sto
et
haesito
dubius
admodum
quomodo
foedus
pictor
et
ignarus,
non
jam
in
homine
saeculi
imaginem
terreni,
sed
in
novo
et
tanto
Christi
pontifice
coelestis
digne
valeam
[Col.1092D]
imaginis
lineamenta
depingere,
et
illam
institoris
navem,
tot
et
tam
pretiosis
refertam
mercibus,
inter
tot
maris
pericula
ad
salutis
portum,
ad
quem
semper
velificabat,
describendo
perducere.
Quaerite
cui
facile;
mihi
certe
fateor
hoc
difficile.
Qui
enim
de
terra
est
de
terra
loquitur
et
terrenam
terreni
quoque
modo
formare
potest
imaginem,
utpote
qui
format,
formatae
similis,
qualis
enim
terrenus
tales
et
terreni.
Verum
qui
de
terra
est
terrenus,
imo
qui
terra
est
et
in
brevi
reversurus
in
terram,
quomodo
digne
poterit
ullius,
etiam
alicujus
coelestium
explicare
imaginem?
Qualis
enim
coelestis
tales
et
coelestes.
Unde
et
coelestis
imago
coelestem
pictorem
exigit,
non
terrenum,
non
luteum.
Accedit
etiam
oneri
quod
non
quamvis
coelestem
coelestis
imaginem
sat
sit
nunc
ad
[Col.1093A]
formandum,
quin
potius,
quod
de
caetero
materiae
novitas,
dignitas
et
magnitudo
exigeret,
nova
et
supercoelestis
ipsius
pontificis
Christi
pontificalis
forma
velut
interiori
quodam
et
diligenti
intuitu
excogitata
et
discreta,
humano
generi
in
saeculorum
fines
intuenda
aut
depingenda
nunc,
aut
silendum
est
penitus.
Certe
Moyses,
ipse,
vita
tantus
et
scientia,
seorsum
a
populo
in
montis
cacumen
ducitur,
et
ibi
condendi
tabernaculi
cum
utensilibus
ministeriorum,
et
ministrorum
formam,
et
ministrandi
ritum
et
ordinem,
in
praeostenso
exemplari
contemplatur.
Cui
Dominus:
«Vide,
inquit,
exemplar.»
Cui
et
inter
caetera,
et
ni
fallor
prae
caeteris,
legalis
pontificis
et
ministrantium
ei
forma
in
exemplari
praeostenditur.
Et
ecce
plus
quam
legalis
pontifex
hic.
[Col.1093B]
Legalis
quippe
ille,
evangelicus
hic.
Attamen
miser
ego,
peccator
magis
foedus
quam
pictor
fidus,
cum
hujus
formam
describendam
susceperimus,
nec
seorsum
a
populo
in
montis
cacumen
cum
Moyse,
nec
etiam
cum
Josue
in
ullam
ductus
montis
devexitatem,
sed
in
valle
lacrymarum,
in
medio
populi
mei
culpa
et
poena
mei
similis
habito.
Et
propterea
ego
vetus
ad
novum
jam
hominem
accessurus,
ad
materiae
novitatem
stupet
animus
et
ad
magnitudinem
stylus
qui
velut
hucusque
tenuis
et
inanis
hominem
saeculi
per
inania
transeuntem
exarando
descripserat,
exhauritur:
et
ad
materiae
dignitatem
velut
ob
eximiam
splendoris
materiae
claritatem
repercussus
reverberatur
et
quasi
obducitur.
Verumtamen
ego
visu
qualicunque
[Col.1093C]
adjutus,
me
non
sicut
sciolum
sed
humiliter
incisum,
plasmatore
hominum
et
formatore
sicut
solet
tales
erudiente
per
gratiam
coelestem,
coelestis
imaginem
et
pontificalem
in
Christi
pontifice
formam
mei
nunc
temporis
hominibus
et
omnibus
post
futuris
saeculis
intuendam
et
admirandam,
et
praesertim
pontificibus
imitandam,
stylo
prout
datum
fuerit
immutato
qualitercunque
describam,
qui
tamen
stibio
magis
depingendus
quam
stylo
describendus
fuisset.
Describam
tamen:
describam,
inquam,
visu
qualicunque
adjutus.
Nam
si
gloriari
oportet,
imo
quia
oportet
et
sic
expedit
nunc,
et
mihi
exemplar
non
quidem
in
monte
sed
in
hac
lacrymarum
valle
praeostensum:
vidi
quippe
ego,
et
secutus
sum
per
totum
tempus
usque
ad
ultimi
exitus
sui
diem
per
[Col.1093D]
multas
et
varias
tentationes
obsecutus
pontifici:
et
quia
gloriari
nunc
expedit,
multa
per
totum
id
temporis
familiaritatis
ipsius
gratia
decoratus,
ita
ut
in
hac
parte
gloriae
nulli
secundum
fuisse
me
credam.
Unde
et
ni
fallor,
secreta
quadam
dispositione
Altissimi,
caeteris
jam
fere
omnibus
de
mundo
sublatis
qui
mecum
viderunt
et
comministraverunt
pontifici,
mihi
quasi
soli
adhuc
reservato
hoc
reservatur
ut
juxta
exemplar
quod
prae
caeteris
multis,
pontifici
similiter
obsequentibus
diligentius
et
familiarius
intuebar,
praesentis
et
post
futuri
saeculi
hominibus
coelestem
coelestis
imaginem
explicem:
praesertim
cum
a
viri
hujus
de
hoc
mundo
excessu
jam
quartus
decimus
annus
sit
quo
scribo
haec,
Altissimo
certe,
ni
fallor,
sine
cujus
consilio
nec
folium
cadit
de
arbore,
[Col.1094A]
disponente
sic,
et
me
per
annos
scribere
procrastinante.
Et
bene
quidem
sic;
possum
quippe
nunc,
docente
Domino,
ad
saecula
post
futura
scribendo
transmittere
de
viro
hoc
non
solum
illa
quae
vidi
de
vita
ipsius
in
carne
hac,
sed
et
de
his
quae
post
mortem
et
per
mortem
ejus
sicut
pretiosam
et
triumphalem
acciderunt.
Sed
ad
coeptam
historici
hujus
cantici
seriem
revertamur.
6.
QUOMODO
EXUTO
VETERI
NOVUM
HOMINEM
INDUERIT.
Thomas
ergo
noster,
non
jam
officialis
aulae,
non
electus
Ecclesiae,
sed
jam
Ecclesiae
consecratus,
omnino
supra
omnium
spem
mox
deposito
cancellario,
antistitem
vivens
in
spiritus
de
coelo
subito
advenientis
vehementia
quo
in
illis
unctionis
diebus
unctus
mox
fuit
[Col.1094B]
repletus,
totum
veterem
hominem
adeo
concussit,
excussit,
et
expulit
ut
jam
vetustatis
nec
compareret
vestigium.
Unde
et
novus
quidam
homo,
quem
supra
pro
tempore
veteris
hominis
habitu
opertum
magis
quam
oppressum
a
veteri
diximus,
discoopertus,
et
in
unctione
dati
spiritus
magis
robur
accipiens,
mox
totum
se
exerit
et
haud
segniter
strenue
se
accingit
ad
opera,
ea
praesertim
quae
novum
tunc
decebant
pontificem.
Unde
et
pontifex
jam
non
tractus,
sed
sacra
delibutus
unctione,
cursor
levis,
non
ut
prius
operto
adhuc
novo
homine
in
virtutum
odore,
sed
jam
in
forti
et
strenua
virtutum
operatione
celer
currebat,
non
ut
prius
virtutes
odorans
sed
fortiter
operans.
Et
qui
supra
electus
cum
corde
suo
meditabatur
quasi
[Col.1094C]
deliberans,
jam
consecratus,
in
sacra
illa
unctione
unctus
Domini,
ab
unctionis
spiritu
consilium
habuit,
quo
sicut
corpore
sic
et
corde
aulam
exiret,
purpuram
deponeret
et
cilicium
sumeret.
Unde
et
mox,
tanquam
veteris
hominis
indumento
rejecta
purpura,
sicut
corpore
sic
et
mente
exivit
aulam,
exivit
purpuram,
et
cilicium
induit,
novum
novi
hominis
habitum,
indumentum
novum,
sed
inusitatum
aulicis
et
peregrinum
ab
aula.
Ecce
Thomas
noster
alter
in
spiritu
et
virtute
Eliae
pilis
camelorum
vestitus!
Ecce
virgo
alter
electus
a
Domino,
qui
relicta
sindone,
cilicio
super
nudo
amictus,
viros
sanguinum
inimicos
crucis
Christi
fugiens,
novi
regis
vexillum
novus
tiro
in
cilicio
sequitur;
illius
novi
regis
jam
tiro
novus,
cujus
vox
in
Psalmo:
Ego
autem
cum
[Col.1094D]
mihi
molesti
essent
induebar
cilicio
(Psal.
XXXIV);
et
item:
Posui,
inquit,
vestimentum
meum
cilicium
et
factus
sum
illis
in
parabolam
(Psal.
LXVIII).
O
Thomas,
et
Thomas
jam
non
Thomas
et
tamen
vere
Thomas!
jam
non
holosericatus,
non
purpuratus
Thomas,
sed
alter
Thomas,
qui
jam
toto,
tam
delicato,
tam
tenero
corpore
inter
Cresi
opes
Darii
divitias
et
Sardanapali
delicias
enutritus,
nunc
sacco
cilicino
obvolvitur,
infirmioribus
etiam
corporis
hac
circumdatis
asperitate.
O
quanta
et
quam
omni
admiratione
digna
super
te
Thoma
dexterae
Excelsi
mutatio,
qui
in
palatio
inter
augustales
divitias
et
delicias
educatus,
et
inter
Palatinos
sicut
gratia
eximior
sic
et
cultu
praeclarior,
totum
palatium
illustrare
videbaris,
nunc
totus
foedi
et
hirsuti
animalis
pilis
obvolutus,
[Col.1095A]assumens
saccum
pro
socco,
cilicium
pro
holoserico
et
pro
pallis
cinerem!
Sed
quid?
Vere
novi
regis
jam
tiro
novus,
cui
jam
vetera
transierunt
et
ecce
facta
sunt
omnia
nova.
Novus
enim
rex,
nova
lex,
novus
grex,
amictus
novus,
novus
et
ipse.
Ecce
jam
omnia
nova,
novus
rex
Christus,
nova
lex
amor
Christi,
novus
grex
Christi
Ecclesia,
amictus
novus
cilicium,
novus
et
ipse
Christi
tiro
novus.
Unde
et
haec
inter
initia
tirocinii
nova
sunt
nostri
arma
tironis,
quibus
indutus
exterius
pugnaturus
erat
ad
bestias.
Hoc
militari
schemate
in
illo
sacramentali
tempore
Pentecostes,
quo
consecratus
et
cum
apostolis
vir
apostolicus
virtute
ex
alto
indutus,
induitur:
et
hoc
fuit
primum
et
inter
initia
in
illis
unctionis
diebus
uncto
Domini
unctione
magistra
edocente
[Col.1095B]
coelitus
datum
consilium:
et
hoc
initium
operum.
Verum
qui
manum
mittunt
ad
fortia,
inter
initia
spiritu
ferventes,
processu
temporis
quasi
fatigati
ex
cursu
seu
pressi
nimis
sub
onere,
solent
sensim
in
dies
tepescere,
donec
tandem
sancti
officii
suscepti
debito
inimica
semper
oblivio
superveniens,
per
seducibiles
carnis
illecebras,
per
quotidiana
vitae
hujus
oblectamenta
et
occupationes
varias,
spiritum
inter
initia
adeo
fervidum
in
fine
penitus
exstinguat:
turpi
quadam
et
foeda
mutatione
de
spiritibus
tam
ferventibus,
in
fine
tanquam
ut
corpora
seu
potius
cadavera
quasi
insensibilia
et
exanimata
conversi,
seu
cum
misera
illa
muliere
humana
in
eis
effigie
abolita
quasi
transsubstantiati
in
statuam,
illi
cadaverosae
[Col.1095C]
seu
infatuatae,
aut
ut
novo
utar
verbo
instatuatae
animae
similes,
quae
secundum
prophetica
prius
in
croceis
nutrita
postea
stercora
amplexat.
De
qualibus
Magister:
Sic,
inquit,
stulti
estis
ut
cum
spiritu
coeperitis
nunc
carne
consummemini
(Gal.
III).
Quod
oculatum
animal
hoc,
Thomas
scilicet,
operose
attendens
et
studiose
praecavens,
quodam
sacri
ordinis
insigni
quod
stola
seu
orarium
dicitur,
mox
ut
sacerdos
utrumque
quod
sacerdotum
est
humerum
ambiebat
et
hoc
quotidie
et
continue
in
omnium
visu
gestabat.
Juxta
quod
Dominus
in
lege
de
decem
legis
verborum
signo
habens
orarium
hoc
quasi
jugiter
appensum
ante
oculos
suos
et
ligatum
quasi
signum
in
manu
sua.
Orario
itaque
hoc
evangelico
legalium
fimbriarum
quae
Domino
ipso
jubente
[Col.1095D]
sunt
introductae,
in
sacerdote
hoc
evangelico
formae
instar:
quae
profecto
fimbriae
per
angulos
palliorum
filiorum
Israel
ut
fierent,
a
Domino
praeceptum
est,
ut
cum
illas
vidissent
memores
fierent
mandatorum
Domini,
ne
sequerentur
cogitationes
suos
et
oculos
per
res
varias
fornicantes.
Tale
quid
et
post
legales
fimbrias
in
evangelico
orario
hoc,
ut
per
hoc
sacerdos
hic
evangelicus,
quod
jam
susceperat,
evangelicum
jugiter
recolat
jugum,
et
utrumque
humerum
orario
ambiens
hoc,
ni
fallor,
insigni
coelitus
in
signum
accepto;
quasi
visibiliter
tam
prophetizans
quod
sicut
bona
susceperat
de
manu
Domini,
ita
et
mala
foret
perpessurus
pro
Domino.
Et
hic
esset
utriusque
humeri
ambitus,
bona
videlicet
hinc,
mala
inde,
alia
etiam
et
digna
[Col.1096A]
de
causa
hoc
sic
assidue
gestans,
ut
ad
confirmationis
sacramentum
celebrius
peragendum
semper
foret
pacatior,
ad
quod
prae
caeteris
omni
tempore
promptissimus
et
devotissimus-‐fuit.
Duo
itaque
quae
gestat
pontifex
velut
Domino
insignia
tenemus
in
pontifice,
cilicium
et
orarium:
primum
cilicii
insigne
in
signum
Christi
militis;
alterum
vero
orarii
insigne
in
signum
Christi
sacerdotis,
quasi
adhuc
multum
pro
populo
et
pro
sancta
civitate
oraturi.
Primo
unctus
advertit
se
Christi
militem,
sed
quo
ambitur
secundo
Christi
sacerdotem.
His
ornatus
pontifex
quotidie
procedebat
in
publicum,
nisi
quod
cilicium
juxta
nominis
sui
rationem
et
religionis
veritatem
tenendam,
celabatur
admodum
in
occulto,
nemine
praeterquam
aliquo
sine
quo
tale
quid
geri
[Col.1096B]
non
poterat
conscio.
Unde
et
istud
sui
insigne
tirocinii
deinceps
toto
tempore
non
deposuit,
donec
gloriosi
certaminis
sui
consummasset
triumphum.
Verum
alterum
illud,
quod
orarium
diximus
et
gestabat
in
publico,
in
exsilium
exturbatus
mox
deposuit,
eo
quod
jam
exsulem
in
alienis
provinciis
non
deceret.
Ob
id
etiam
et
merito
illo
sacerdotis
exutus
insigni,
quod
exturbatus
sicut
vere
exsul,
sic
et
quodammodo
exsacerdos.
Et
quidem
de
novi
nostri
pontificis
insignibus
haec:
verum
in
reliqua
veste
quotidiana
et
communi,
toto
quidem
anno
primo
more
suo
clarus
et
nitidus,
sed
cleri
postmodum
praesertim
in
habitu
mediocritatem
est
secutus,
ita
ut
juxta
quod
ait
quidam
nec
essent
exquisitae
[Col.1096C]
sordes
nec
affectatae
deliciae.
Clausae
ipsius
vestes,
pullae
et
poderes,
et
pelles
non
quidem
pretiosae,
sed
agninae.
Unde
et
nonnulli
eum
ob
similitudinem
vestium
suspicati
sunt
fuisse,
sicut
vulgo
dicitur,
regularem
canonicum,
cum
tamen
sola
devotione,
quod
et
omnium
vere
fidelium
commune
est,
canonicus
fuerit
sed
professione
nequaquam.
Et
vestes
quidem
pontificis,
quo
emptae
vilius,
eo
sicut
solet
crebrius
mutabantur,
ut
eo
ipso
Christi
nudus
imo
Christus
ipse
in
nudo
operiretur
frequentius
his
ipsis
vestibus
quibus
operiebatur
ipse
Domini
christus.
Et
haec
pro
certo
universis
Domini
Christis
pontificibus
Christi
forma
ab
hoc
tanto
Christi
accepta
pontifice
maxime
observanda,
ut
quo
ipsimet
vestiuntur
in
nudo
suo
vestiatur
et
Christus;
nec
hi
[Col.1096D]
nec
illi
his
ipsis
quibus
Christus
Domini
praeterquam
solus
et
nudus
Christus
induatur
qui
ipsis
ovium
suarum
lac
et
lanam
commisit
et
vellera.
Ad
illius
quippe,
necdum
etiam
pontificis,
opus
exemplare
pontificibus
praesertim
recurrendum,
qui
cum
nihil
praeterquam
chlamidem
qua
indutus
erat,
haberet
cum
paupere
tamen
nudo
illam
dimidiat.
Unde
et
mox
nocte
in
secuta
ad
Anglorum
circumstantium
multitudinem
audit
Jesum
voce
clara
dicentem:
«Martinus
adhuc
catechumenus
hac
me
veste
contexit.»
Videat
ergo
quid
faciat
episcopus
si
fecit
sic
iste
etiam
adhuc
catechumenus.
Videat,
inquam,
episcopus
quid
faciat
inter
tot
vestium
mutatoria,
de
vestibus
suis
jam
attritis,
cum
catechumenus
hic
de
unica
hac[Col.1097A]
quam
habebat
chlamide
et
se
sic
operiret
et
pauperem,
imo
teste
Christo
Christum
ipsum
in
paupere.
Nec
enim
ut
illud
in
propheta
statu
Veteris
Legis
breve
pallium
hoc,
sed
in
Evangelio
sub
lege
gratiae
ex
charitate
latissimum
illud
qui
coelum
et
terram
implet
et
operit
operiens
et
Martinum.
Sed
hoc
Martini,
imo
et
Christi
pallio
jam
ipsis
communi
intermisso,
ad
pontificis
nostri
novi,
novi
tironis
Christi
novum
schema
revertamur;
cujus
quidem
corporale
et
visibile
corporis
schema
ut
jam
descripsimus
sic
erat.
Sed
fuit
adhuc
longe
aliud
longeque
spectabilius,
non
quidem
corporale
et
visibile,
sed
sicut
spirituale
et
invisibile,
novum
novi
schema
tironis,
eo
certe
fortius
quo
interius,
quo
non
patebat
accessui;
[Col.1097B]
de
quo
militiae
tribunus
magister:
Induite,
inquit,
vos
armaturam
Dei
(Ephes.
V),
loricam
justitiae,
scutum
fidei,
galeam
salutis
et
gladium
spiritus,
calceati
pedes.
Ecce
Dominica
novi
Dominici
militis
armatura
nova,
in
qua
lorica
justitiae
sicut
in
hoc
Dominico
milite
praeminuit
ita
et
praeponitur
a
magistro.
Attamen
lorica
haec
reponenda
adhuc
tempore
quidem
suo
assumenda:
Omnia
enim
tempus
habent;
tempus
dilectionis
et
tempus
odii;
tempus
belli
et
tempus
pacis
(Eccle.
III).
Haec
itaque
reposita
servatur
adhuc.
7.
DE
PRIMA
PONTIFICIS
MENSA
CORPORALI,
QUOD
EST
MANDATUM
NOVUM.
Et
interim
videamus
nova
quae
circa
pontificem
[Col.1097C]
novum.
Et
post
pontificis
habitum,
quem
praescribendo
perstrinximus,
ad
pontificis
mensam
accedamus
ipsius
vitam
quemadmodum
et
habitum
intuentes.
Nec
enim
fideliter
cujusquam
vita
describitur,
si
quo
vivitur,
vel
qualiter
ipse
vixerit,
omittatur;
praesertim
cum
nova
ista
pontificis
novi
mensa
tam
pontificalis
sit
tam
opulenta
tam
splendida,
magis
certe
pietatis
operibus
quam
dapum
corporalium,
quibus
tamen
uberrime
abundabat,
referta
varietate.
Ad
hanc
itaque
omnes
sed
vos
praesertim
pontifices
invitandi.
Et
certe
ad
hanc
confrater
vester
novus
ipse
pontifex
universos
vos
invitat,
et
ut
accedatis
sicut
dignum
et
justissimum
est;
in
hac
quippe
mensa
magnus
ille
paterfamilias
pastor
pastorum
et
magister
discumbit.
Primus
in
[Col.1097D]
capite
et
post
ipsum
ex
ordine
et
cum
ipso
sui
duodecim.
Et
in
hac
mensa
nova
novus
pontifex,
tanquam
Domini
dispensator
novus,
ponens
vestimenta
sua
et
praecingens
se,
Domino
cum
suis
discumbenti
ministrat.
Ante
Dominum
discumbentem
in
cilicio
suo
stans
et
orario
regi
suo
novo
ministrans,
in
his
tanquam
novi
dispensatoris
insignibus
miles
ipse
novus
novi
regis
Christi
et
sacerdos.
Hoc
est
mandatum
novum
quod
ipse
jam
instituit
novus.
Si
quidem
diebus
singulis
post
synaxim
decantatam
quam
cito
post
gallicinium
sub
profunda
nocte
decantare
consueverat,
mox
clam
in
conclavi
aliquo
subintroducebantur
fratres
tredecim
quibus
ipse
positis
vestimentis
suis
et
se
praecingens
discumbentibus
ministrabat
[singulis
quatuor
argenteos
[Col.1098A]
largiens.]
Et
hoc
ita
mandatum
furtivum
magis
quam
fur
verus,
per
singulas
noctes
faciebat;
veritus
nec
immerito
ne
si
sub
luce
faceret,
illud
ex
visu
hominum
virtutum
virus
inanis
inficeret
gloria
quo
ut
supra
tetigimus,
ipse
dum
adhuc
juvenis,
quasi
incurabiliter
videbatur
infectus.
Unde
et
quo
secretius,
eo
fiebat
et
securius
.
.
.
.
(De
hoc
hiatu
vide
infra,
col.
354.)
(Deest
unum
folium
codicis
Atrabatensis.)
sicut
prioribus
parum
aut
nihil
damnationis
est,
qui
non
solum
potentiam
sed
et
una
probabiliter
quidem
inducti,
aut
ut
durius
loquar
seducti,
etiam
opus
potentiae
ad
salutem
suam,
quod
tamen
forte
non
subest,
confitentur.
Inprimis
quippe
qui
non
credit
pro
impenso
beneficio
quod
non
credunt
beneficiorum[Col.1098B]
uredo
ingratitudo
est.
In
secundis
vero
qui
credunt
pro
beneficio
non
impenso
quod
tamen
impensum
credunt,
dulcis
quaedam
et
grata
obnoxietas
est.
Quos,
etsi
forte
aliqua
poena
maneat,
quia
credunt
falsum,
minime
tamen
ut
nunc
sentio,
erit
eis
exinde
aeternum
in
morte
supplicium:
quin
potius
ipsorum
forte
remunerabitur
devotio,
quam
habuerunt
pie
et
devote
credendo
aliquid
Dominum
pro
salute
sua
misericorditer
fecisse,
etsi
illud
non
fecerit.
Nemo
autem
illud
Magistri
hic
mihi
objiciat:
Si
autem,
inquit,
Christus
non
surrexit,
inanis
est
praedicatio
nostra,
inanis
est
et
fides
vestra
(I
Cor.
XV).
Nemo,
inquam,
illud
magistri
nunc
mihi
objiciat.
De
apostolis
quippe
proprie
ibi
sermo
est,
unde
et
[Col.1098C]
mox
subjicit:
Invenimur
autem
et
falsi
testes
Dei
quoniam
testimonium
diximus
adversus
Dominum
quod
et
suscitavit
Jesum
Christum,
quem
non
suscitavit
si
mortui
non
resurgunt
(ibid.).
Nec
solum
de
apostolis
sed
et
de
illis
etiam
et
pro
illis
potest
videri
magister
dicere,
qui
mendaciis
assentatoriis,
tanquam
si
deliniri
et
demulceri
possit
sicut
homo
Deus,
Dominum
honorant
et
extollunt.
Contra
quod
ait
doctorum
unus
perhorrendum
fore
aliquid
falsi
de
Deo
dicere,
etiam
si
ad
laudem
ipsius
videatur
pertinere,
quia
non
minori
sed
majori
fortassis
scelere
in
Deo
laudatur
falsitas
quam
vituperetur
veritas.
Ecce
doctoris
verba:
«Unde
et
mihi
et
Dei
hujuscemodi
assentatoribus
modo
nihil,
sicut
nec
ipsis
et
Deo.»
Hoc
est
enim
quod
ego
longe
ab
eis
[Col.1098D]
diversus
imo
penitus
adversus,
dico
quod
ego
existimo,
quod
ego
sentio,
videlicet
quod
si
quis
pie
devote
et
ex
probabilibus
ad
suam
salutem
crederet
Christum
resurrexisse,
etiam,
etsi
non
resurrexerit
nihil
aut
parum
damnationis
fore
huic,
qui
crederet
sic
de
Christo
Jesu.
Sed
forte
ex
praemissis
mihi
quis
sic
objiciet:
Quid
igitur
si
ex
Scripturis
et
ex
probabilibus
multis
signis
et
prodigiis
et
virtutibus
crederet
Ecclesia
Dominum
ad
salutem
suam
jam
misericorditer
incarnatum,
et
tamen
necdum
incarnatus
fuisset;
quemadmodum
et
errans
Synagoga
Messiam
necdum
venisse
credit
sed
venturum
adhuc,
quae
tamen
Dominum
in
carne
venturum
diffitetur,
futurum
Messiam
purum
hominem
tradens;
unde
nihil
nunc
nobis
et
illis,
qui
[Col.1099A]
nec
praesentis
nec
etiam
futurae
incarnationis
fidem
habent?
quid
igitur
si
Ecclesia
crederet
Dominum
sic
incarnatum
et
tamen
necdum
incarnatus
fuisset?
Sentiunt
certe
plerique
et
non
irrationabiliter
forte,
quod
si
Ecclesia
crederet
sic,
Ecclesiam
ob
fidem
hanc
damnabilem
minime.
Ita
tamen
si
in
reliquis
fidei
articulis
et
praesertim
in
unum
et
trinum
Deum
fides
fuisset
integra;
quemadmodum
e
diverso
et
Cornelius
mox
minime
damnabilis
fuit,
et
si
non
crederet
Christum
incarnatum
qui
tamen
antequam
id
crederet
incarnatus
jam
erat.
Cui
etiam,
antequam
Christum
jam
incarnatum
crederet
incarnatum,
dictum
est
illud
per
angelum:
Orationes
tuae
et
elemosynae
tuae
ascenderunt
in
memoriam
in
conspectu
Dei.
Et
illud
etiam
ante
de
illo,
quod
[Col.1099B]
religiosus
erat
et
timens
Deum.
Verum
solum
hoc
tacto
et,
quia
nunc
locus
non
est,
sermone
nostro
non
minime
protracto
super
hoc,
ut
ad
superiora
redeam,
certe
quidquid
absque
assertione
nostra
nunc
de
praetacta
incarnationis
sit
fide,
hoc
certe
evidens,
quod
etiam
etsi
praefata
illa
sicut
fide
certa
tota
credit
catholica
panis
et
vini
in
corpus
Christi
et
sanguinem
non
fieret
sacramentalis
conversio,
tamen
quod
ad
se
miro
meo
(sic)
esset
sicut
munda
et
clara,
simplex,
sincera
et
devota
in
puro
pane
et
vino
secundum
ordinem
Melchisedech
matris
nostrae
catholicae
oblatio
haec.
Mundior,
inquam,
et
sincerior
magis
quam
de
mille
taurorum,
hircorum
arietumve
pinguium
mactatis
carnibus
et
spurcitiis
sanguinum.
Mundior
revera
et
simplicior
evangelica
[Col.1099C]
haec
Ecclesiae
oblatio
quam
fuerit
Synagogae.
Et
ut
videri
potest,
carnificum
potius
quam
sacerdotum
statu
legis
non
tam
pia
oblatio,
quam
velut
dira
quaedam
et
inhumana
bestiarum,
et
in
mane
et
in
vespere
quotidiana
occisio.
Ubi
quotidie
oves
tot,
tot
boves,
tot
tauri,
tot
hirci,
tot
agni,
tot
vituli,
tot
verveculi
mactabantur.
A
qua
etiam
mactatione
nec
simplicitas
columbam
nec
castitas
turturem
tuebatur.
Verum
hoc
nostrum
hoc
matris
nostrae
Ecclesiae
pro
nobis
evangelicum
sacrificium
merum,
sicut
videtur,
duntaxat
sacrificium
laudis,
non
dilaniatarum
carnium,
non
erutorum
viscerum,
non
fetentium
intestinorum,
non
fumi,
non
stercoris,
in
nullo
sicut
videtur
sacrificium
iniqui
et
peccatoris.
[Col.1099D]
Juxta
quod
in
hymnidico
cantico
Dominus:
Nunquid,
inquit,
manducabo
carnes
taurorum
aut
sanguinem
hircorum
potabo?
(Psal.
XLIX.)
Et
postea
hoc
nostrum
evangelicum
quasi
a
legali
illo
distinguens
sacrificium,
subdit:
Immola,
inquiens,
Deo
sacrificium
laudis
(ibid.);
et
in
fine
cantici:
Sacrificium,
inquit,
laudis
honorificabit
me
(ibid.).
Unde
et
hoc
laudis
sacrificium,
quo
plus
honorum,
plus
sincerum,
plus
salutiferum,
plus
pacificum
et
tanquam
sacrificium
justitiae,
quo
plus
Domino
acceptum
eo
exterminator
angelus
hujus
hora
sacrificii,
sicut
et
magis
subdolas
et
acriores
et
crebriores
facit
immissiones.
Ut
si
praevalere
sic
potest
absque
defensore,
sine
dilatione,
absque
miseratione
ulla,
fidem
ipsam
primogenitam
hic
prae
virtutibus
caeteris
[Col.1100A]
pressa
ratione
triumphantem
percutiat
et
si
potest
sic
in
perenne
exstinguat.
Nemo
autem
opinetur,
suspicetur
nemo,
me
ex
diffidentia
aut
haesitatione
vel
modica
de
tam
glorioso,
tam
salubri
totius
salutis
nostrae
sacramento,
quidquam
scripsisse
hic.
De
quo
tamen
cum
ego
aliquando
quasi
haesitans
cogitare
coepissem,
nocte
sequenti
visa
est
mei
hostia
hac
et
illac
in
calice,
quasi
in
motu
continuo
et
citissimo
circumagere
se
et
circumferre.
Quod
cum
in
crastino
domino
meo
archipraesuli
secreto
retulissem,
et
qualiter
quasi
haesitans
praecogitaveram,
respondit
mox
archipraesul
hostiae
motum
in
calice
fluctuationem
meam
indicare
quae
praecoepit
in
mente.
Unde
et
in
hujus
sacramenti
fide
per
Domini
gratiam
semper
firmior
sto
et
deinceps
[Col.1100B]
devotior.
Sed
revertamur
ad
praetactas
malas
mali
angeli
immissiones.
Quod
si
forte
fidem
adultam
et
adeo
robustam
et
solidam
reperit
ut
nec
valeat,
non
dico
ipsam
perimere,
sed
nec
ullis
incredulitatis
stimulis
vel
in
modico
pungere,
alias
et
alterius
modi
facit
immissiones,
quas
nos
experimur
quotidie,
utinam
ab
illis,
quos
praemisimus,
et
incredulitatis
stimulis
liberi.
Ad
alia
itaque
se
convertit
is
cui
mille
nomina
et
mille
nocendi
artes,
ut
vel
sic
cor
in
fide
firmum
et
solidum,
quod
incredulitatis
stimulis
non
perforat,
vel
emolliat,
Et
cogitationes
vagas
et
vanas,
fluxas
et
fluidas
in
cor
mittit,
sicut
de
illo:
Et
coena,
inquit,
facta
cum
diabolus
jam
misisset
in
cor
ut
traderet
eum
Judas
(Joan.
XIII).
Ecce
missio
[Col.1100C]
seu
immissio
prius
a
propheta,
post
ab
ipso
evangelista,
qui
de
ipso
pectore
sapientiae
recumbens
hauserat
evidenter
expressa.
In
cor
enim
missio
quid
aliud
est
nisi
immissio?
Misisset,
inquit,
in
cor;
verum
ut
humilitatis
magister
majestatis
Dominus
tradatur,
ut
illudatur,
ut
flagelletur,
ut
conspuatur,
ut
habeatur
quaestui,
ut
habeatur
ostentui,
ut
demum
linguis
et
manibus
crucifigatur:
hujuscemodi
duras
immissiones
seu
immissionibus
duris
quotidie
operatur
erroris
spiritus
in
diffidentiae
filiis,
ipso
Domino,
sicut
jam
propheta
testatus
est,
immissiones
has
pro
meritis
perditorum
faciente
per
angelos
suos
malos.
Sed
istas
immissiones,
de
quibus
nunc
quotidie
operatur
idem
erroris
spiritus,
[Col.1100D]
non
solum
in
diffidentiae
sed
etiam
in
devotis
Ecclesiae
filiis,
et
etiam
in
ipsis
Ecclesiae
primogenitis,
in
ipsis
dico
Domini
christis,
sacerdotibus
Christi.
Et
ibi
praesertim,
ubi
sacerdotii
exhibent
officium
et
sacrificii
peragunt
ritum.
Ea
hora
potissimum
quotidie
vagas
has
et
vanas
fluxas
et
fluidas,
fluentes
et
refluentes
cogitationes
immittens,
quae
tanquam
muscae
tabidae
in
tam
suave
olenti
sacrificio
totum
perdant
mox
tantae
suavitatis
odorem;
hora
praesertim
sacrificii
glomeratim
irruentes,
nisi
confestim
per
sacrarii
ostiariam
fidam,
circumspectam
videlicet
devotionem,
et
promptam
Spiritus
sancti
flabello
repellantur.
Igitur
ut
omnes
has,
tam
videlicet
illas
quae
perforant,
quam
et
illas
quae
cor
emolliunt,
immissiones
[Col.1101A]
praeveniens
declinaret
sacerdos
noster,
pontifex
noster
novus,
pro
quo
totus
hic
sermo
texitur,
Agnum
immaculatum,
sicut
reverenter
pariter
et
ob
reverentiam
ad
legis
mandatum
festinanter,
semper
edere
consueverat.
Per
totam
hanc
Domini
mensam,
sicut
in
mystico
et
sacerdotali
ornatu
festivus,
ita
et
in
edendo
festinus
et
sicut
jam
supradiximus
in
orando
brevissimus.
Totum
tamen
devote
et
celebriter
etsi
ob
supradictas
causas
celeriter
agens.
Quin
potius
eo
ipso
devotius
quo
celerius.
Quia
in
sibilo
duntaxat
aurae
tenuis
Eliae
a
spelunca
sua
egresso
et
in
speluncae
suae
ostio
stanti,
solum
in
transitu
loquitur
Dominus.
Solum
quippe
per
speculum
et
in
aenigmate
quasi
in
sibilo
aurae
tenuis
his
qui
corporis
sui
domos
luteas
egrediuntur,
[Col.1101B]
et
egressi
in
ostio
hujus
luteae
speluncae
suae
stant,
cupientes
dissolvi
et
esse
cum
Christo
animae
suae
ut
moriantur
jam
petentes,
his,
inquam,
solum
et
tamen
non
nisi
solum
in
transitu
loquitur
Dominus.
His
quidem
frequentes
fiunt,
sed
semper
breves
et
citissime
disparentes
theophaniae,
sanctorum
revelantur
splendores
et
exsultationes
Dei
in
cordibus
eorum:
quae
animam
ad
coelestia
pio
desiderio
suspirantem
crebro
quidem,
etsi
non
reficiant,
refocillant
tamen
et
illustrant.
Sed
brevis
hora
hic
et
parva
mora,
quandiu
in
lutae
speluncae
suae
ostio
Elias
steterit,
donec
a
lutea
spelunca
sua
penitus
egressus
fuerit.
Corpus
enim,
ait
Sapiens,
quod
corrumpitur
aggravat
animam
et
terrena
inhabitatio
deprimit
sensum
multa
cogitantem
(Sap.
IX).
Et
[Col.1101C]
vere
in
theophaniis
his
brevis
quidem
hora
et
parva
mora.
Hinc
est
enim
quod
in
sancti
amoris
cantico
Sponsa
Sponsum
suum
tam
crebro
tam
sedulo
tam
officiose
et
in
tam
multis
quaerit
suspiriis.
Et
quaerens
et
suspirans
nunc
invenit,
nunc
perdit,
nunc
avolat,
nunc
declinat,
nunc
ad
ostium
pulsat,
nunc
tenet,
nunc
elabitur,
nunc
revertitur,
nunc
vocata
tacet,
nunc
vocans
alloquitur.
Unde
et
Sponsum
suum
Sponsa,
capreae
hinnuloque
cervorum
in
montibus
salienti
et
colles
transilienti
assimilat.
Et
ipsa
Sponsa
id
crebro
experta,
nos
hac
sua
parabola
docens,
ut
opera
illa
et
sacramenta
eo
fiant
celerius,
quo
necesse
est
ut
peragantur
devotius.
Et
propterea
noster
sacerdos
novus,
novus
noster
pontifex
[Col.1101D]
illud,
de
quo
jam
aliquandiu
egimus,
altaris
sacramentum
eo
quidem
celerius
celebrabat
quo
illud
peragere
et
consummare
devotius
peroptabat.
Unde
tanti
sacerdotis
exemplo
plerique
arguuntur
sacerdotum,
qui
ut
devoti
habeantur
aut
forte
quia
sunt,
hoc
altaris
sacramentum
verbis
admodum
paucis
abbreviatum
et
consummatum
et
hoc
speciale
orationis
genus
breve,
quod
et
debet
esse
brevissimum
et
si
non
in
catechumenorum,
saltem
in
missa
sacramentorum
arguuntur,
inquam,
exemplo
hujus,
qui
sic
differunt,
ita
trahunt,
sic
protrahunt.
Me,
qui
intersum
et
audio
et
deberem
intendere
interim
super
vanum
et
citum
cogitationum
mearum
vehiculum,
scandente
et
ab
Oriente
in
Occidentem
usque
avolante,
et
per
viam,
vicos,
munitiones
et
civitates
[Col.1102A]
salva
mea
et
aliena
pecunia
absque
omni
sumptu
et
labore
exstruente,
et
interdum
prout
fert
spiritus
impetus
me
interim
multa
constituente
bella
absque
omni
sanguinis
effusione
aliave
frivola
et
otiosa
commentante;
et
pro
me
loquar,
ego
interim
sic
vado,
sic
venio,
sic
operor,
sic
commentor.
Sic
et,
ni
fallor,
de
missae
auditoribus
et
de
aliis
aliqui.
Et
mirum
si
ille
tanquam
homo
adhuc
nostris
similis,
sacerdos
dico
noster,
qui
commune
salutis
nostrae
sacrificium
est
oblaturus
pro
nobis,
ad
missam
se
parans,
vel
etiam
in
missa
ipsa,
interdum
in
se
ita
non
sentiat;
aut
si
non
sentit,
deberet
saltem
tanquam
sacerdos
noster
consentire
nobis
et
condescendere,
ut
ita,
juxta
quod
magister
de
pontifice
gloriatur,
haberemus
sacerdotem,
qui[Col.1102B]
posset
compati
infirmitatibus
nostris.
Unde
dico
quia
istius,
de
quo
nunc
loquimur,
sacerdotis
in
missa
sic
morosi
aut
est
hypocrisis
manifesta
aut
religio
inscia.
Verum,
ut
deinceps
compatiantur
nobis
sacerdotes
hi
et
vos
universi
sacerdotes
praeinvitati
ad
mensam,
qui
cum
novo
sacerdote,
novo
nostro
pontifice
jam
discubuistis,
scitote
et
vos
similia
debere
parare.
Exemplum
enim
dedit
vobis
ut
quemadmodum
ipse
fecit
et
vos
similiter
faciatis.
Post
spiritualium
mensarum
discubitum
juxta
supra
dispositum
ordinem
et
nostrum
supra
promissum
nunc
deinceps
ad
corpoream
mensam
accederemus,
nisi
tamen
quia
necdum
hora
est
discumbendi
praesertim
pontifici,
quem
tam
multiplices
tam
variae
et
saeculares
et
ecclesiasticae
occupationes
et
causae
trahunt[Col.1102C]
et
necdum
sit
nisi
circa
diei
sextam.
9.
QUALIS
FUERIT
IN
AUDITORIO.
Missae
itaque
celebritate
consummata,
Pontifex
egressus
ecclesiam,
mox
auditorium
intrat,
et
sedet
ut
judicet
quasi
de
sede
ad
sedem
de
cathedra
ad
tribunal
ascendens.
Et
sicut
prius
ad
mensam,
ita
nunc
ad
auditorium
hoc
fratres
suos
universos
et
praesertim
comprovinciales
suos
episcopos
vocat,
ut
sibi
assideant
et
secum
jura
decernant.
Nunc
enim
sedet
ut
judicet.
Et
quia
de
formandis
judiciis
et
accipiendis
muneribus,
quae
judicia
solent
pervertere,
loquendi
nunc
locus
est,
primo
qualis
in
ipsis
fuerit
persona
novi
judicis,
novi
nostri
pontificis,
intuendum.
Et
in
primis
quidem
novus
[Col.1102D]
hic
judex,
novus
noster
pontifex
interim
excutiebat
manus
suas
praesertim
a
suspectis
muneribus
ut
ab
his,
quos
causas
habere
nosset,
nec
obolum
nec
etiam
valens
acciperet.
Nisi
forte
aliquid
esculentum
et
poculentum
aliquid
offerretur
quod
decenter
respuere
non
valeret.
Et
quia
de
muneribus
accipiendis
sermo
inpraesentiarum
se
obtulit,
ut
ad
novi
nostri
judicis
laudem
magnificam
et
civilem
industriam
evagemur
licentius,
qualis
fuerit
in
accipiendis
muneribus
videamus.
Illorum
certe
semper
munera
recusare
consueverat,
quibus
credebat
accipere
necesse
magis
quam
dare.
Imo
etiam
assuetissimus
erat
semper
et
promptissimus
ut
talibus
daret
et
his
praesertim
inter
tales
qui
petere
confundebantur.
Ab
illis
etiam,
et
si
aliquando,
raro
[Col.1103A]
tamen
accipiens,
quibus
ob
causam
fuisset
offensus,
etiamsi
abundantes
forent
hi,
quasi
cum
Domino
spernens
Cain
et
munera
ejus,
et
respiciens
solum
propter
Abel
ad
Abel
munera,
non
propter
munera
ad
Abel.
Verum
ab
aliis
cum
multa
gratiarum
actione
accipiebat,
quos
sibi
amicos
et
hilariter
dare
noverat,
nec
post
donum
detrimentum
passuros;
decenter
edoctus
quod
in
dandis
accipiendisque
muneribus
magno
praesertim
viro
multa
debeat
esse
cum
cautela
discretio.
Juxta
quod
etiam
ille
in
gentilium
ethica
morum
censor:
«Videto,
inquit,
cui
des.»
Et
hoc
quidem
paternum
consilium
est
et
pro
dante.
Pro
accipiente
vero
sapiens:
Datus,
inquit,
insipientis
non
erit
utilis
tibi
(Eccli.
XX),
quasi
sicut
supra
morum
ille
censor
dantem,
[Col.1103B]
ita
et
hic
sapiens
accipientem
erudiat.
Ut
sicut
ille
danti
dixerat:
Videto
cui
des,
ita
et
hic
accipienti:
Videto
a
quo
accipias,
juxta
quod
et
Dominus:
Non
accipiam,
inquit,
de
domo
tua
vitulos
neque
de
gregibus
tuis
hircos
(Psal.
XLIX).Nec
enim,
ut
testatur
idem
sapiens,
dona
iniquorum
probat
Altissimus
(Eccli.
XXXIV),
quorum
per
multa
Scripturae
loca
semper
ea
legitur
respuisse;
id
tamen
pro
testimonio
dico
quia
novus
hic
judex
noster
nil
unquam,
me
qui
scripsi
haec
seu
etiam
me
familiariori,
sicut
credo,
sciente,
si
tamen
hac
gratia
me
magis
praeditus
quis,
nil
inquam
ab
aliquo
ipsomet
postulante,
cum
adhuc
libere
et
quiete
ageret
in
ecclesiastico
potentatu
suo,
accepit.
Ita
ut
illud
prophetae[Col.1103C]
a
diversis
varie
interpretatum,
novus
hic
judex
noster
ipso
tunc
opere
nobis
certa
quidem
et
evidenti
expositione
interpretaretur
ut
doceret.
Si
quidem
prophetarum
unus
principum
cupiditati
improperando:
Princeps,
inquit,
postulat,
et
postea
mox
subdit:
Et
judex
in
reddendo
est
(Mich.
VII).
Hoc
quasi
unum
et
primum
et
per
se
censitum
ponit
cupidi
principis
vitium
dicens:
Princeps
postulat.
Quid
enim
est
subdito
intimata
principis
postulatio,
nisi
a
subdito
quasi
quaedam
violenta
exactio
aut
quasi
ab
invito
dura
quaedam
extorsio?
Deinde
aggravando
subdit
sicut
cupidi
jam
pariter
et
dolosi
principis
vitium
alterum:Et
judex,
inquit,
in
reddendo
est.
Ac
si
dicat
propheta
cupiditati
principis
sic
improperans,
quod
videlicet
si
forte
[Col.1103D]
princeps
postulans
non
exauditur,
nec
obtinet
a
subdito
quod
desiderat,
aut
incontinenti
aut
ut
occultius
tegatur
fraus
processu
temporis,
sive
per
se
sive
per
alium,
subdito
sibi,
a
quo
repulsam
passus,
aliquam
super
illa
aliave
quacunque
re
quaestionem
movet,
tanquam
rei
postulatae
molesto
detentatori;
ut
sic
obtineat
vel
per
qualemcunque
sententiam,
quod
prius
postulans
non
potuit
obtinere
per
gratiam;
et
ita
qui
prius
fuerat
princeps
postulans
sed
minime
obtinens,
postea
ipsemet
efficitur
judex
rem
postulatam
per
calumniam
obtinens.
Et
sic
ipsemet
eam
sibi
per
calumniosum
judicium
reddens,
seu
ipso
per
tale
judicium
principi
reddere
compulso,
qui
prius
postulatum
postulanti
gratis
praebere
recusavit.
Est
[Col.1104A]
igitur
grande
in
principe
cupiditatis
vitium
solum
etiam
postulare
a
subdito,
etiam
etsi
ab
altero,
quod
a
propheta
subditur,
vitio
immunis
sit,
videlicet
post
rei
postulatae
repulsam
nihil
contra
renuentem
moliendo.
Ipsum
quippe
principem
a
subdito
postulare,
etsi
aliud
malum
non
subsequatur,
nihil
parumve
distat
ab
exactione
turpi
et
molesta
seu
extorsione
invita.
Hanc
nostram
super
illud
prophetae
interpretationem
prius
Naboth
et
postea
Achab
vinea
roborat.
Achab
enim
princeps
Naboth
vineam
postulabat:
ecce
primum
cupidi
principis
vitium:
sed
repulsam
passus
ipsemet
per
Jezabel
dominatricem
judex
fuit
in
reddendo;
ecce
quod
priori
longe
deterius
est
vitium
alterum:
lege
sacram
eo
loci
historiam
et
liquido
[Col.1104B]
mox
videbis
quod
sic.
Hanc
pariter
interpretationem
et
nunc
novus
noster
judex,
novus
noster
princeps
ecclesiasticus,
ipso
novo
opere
suo
sed
ex
contrario
roborat,
utrumque
pariter,
tanquam
si
ab
exactione
neutrum
discrepet,
sicut
extorquere
et
postulare
semper
devitans.
Nam
quemadmodum
ab
ipsomet
testante
sic
frequenter
accepi,
in
eo
maxime
confundebatur
cum
ex
aliqua
causa
etiam
valde
urgenti,
sicut
interdum
solet
accidere,
oporteret
ipsum
rem
alterius
petere,
etiam
si
devote
et
prompte
se
exaudiendum
sperasset,
sicut
difficile
accipiens
et
adhuc
multo
difficilius
postulans
memor
verbi
Domini
qui
dixit:
Beatius
est
magis
dare
quam
accipere.
Ita
ergo
novus
hic
judex
noster
a
[Col.1104C]
muneribus
manus
suas
excusserat,
ut
cum
universi
Israelis
sancto
propheta
et
aequissimo
judice
posset
et
ipse,
pariter
gloriose
immunis,
sciscitari
a
subditis
utrum
bovem
cujusquam
tulisset,
an
asinum,
si
quempiam
calumniatus,
si
oppresserit
aliquem,
si
de
manu
cujusquam
munus
acceperit;
pariter
et
cum
magistro
sicut
aequo
gentium
judice
et
egregio
doctore,
gloriari
quod
nullius
argentum
et
aurum
aut
vestimentum
concupiverit.
Apprime
inter
initia
novus
judex
noster,
magistra
unctione
edoctus,
utpote
in
illis
unctionis
diebus,
sicut
supra
ostendimus,
quo
principes
ecclesiarum
mundi
contemptores
judices
uncti
et
ipse
unctus,
apprime,
inquam,
edoctus
illud
legislatoris
quod
munera
excaecant
oculos
sapientum
et
vim
auctoritatis
inclinant.
Cui
[Col.1104D]
et
consonat
illud
sapientis:
Quia
xenia,
inquit,
et
dona
excaecant
oculos
judicum
et
quasi
mutus
in
ore
avertit
correptiones
eorum
(Eccli.
XX).
Et
illud
item
hic
non
tacendum,
quod
ignis
devorabit
tabernacula
eorum
qui
munera
libenter
accipiunt.
Ecce
quam
incorruptus
quam
etiam
incorruptibilis
erat
hic
noster
judex
novus
in
se.
Avaritiam
etiam,
tanquam
judicum
corruptelam
pestiferam
et
judiciorum
velut
quoddam
lethale
toxicum,
non
solum
a
se
sed
et
a
suis
tam
longe
projiciens,
tam
excutiens,
et
tam
evitans,
ut
ipsam
a
domo
sua
penitus
eliminaret.
Idololatria
quippe
in
templo,
avaritia
in
pontificis
domo.
Unde
et
novus
hic
judex
noster
nunc
clam
sigillatim
singulis,
nunc
publice
communiter
universis
inhibebat
districtissime,
[Col.1105A]
non
solum
ne
exigant,
sed
ne
etiam
oblata
a
litigantibus
accipiant
nec
aliorum
vexationes
suas
facerent
praedas,
solum
tamen
advocatis
non
recolo
si
indulta
salaria.
Sed
hoc
scio
quod
alii
accipere
omnino
sunt
inhibiti.
Unde
et
tunc
temporis
accidit
ut
abbatum
unus
intraret
curiam
et
habens
negotium,
aliquot
aureos
nunc
his
nunc
illis
qui
in
judiciis
poterant
offerebat.
Sed
cum
omnes
respuerent,
abbas
negotium
peregit,
aurum
retulit,
et
recedens:
«Curiam,
inquit,
repperi
supra
quam
auream,
quae
non
solum
post
aurum
non
abit,
sed
aurum
abjicit,
aurum
spernit,
aurum
calcat.»
Et
quidem
de
domo
pontificis
abbatis
hoc
gloriosum
praeconium.
Adeo
etiam
amore
justitiae
et
compassionis
affectu
et
in
avaritiae
[Col.1105B]
odium
negotia
habentibus
pontifex
condescendens,
ut
in
domo
hac
nihil
pretio,
sed
omnia
gratis
fierent.
Nihil
hic
a
sigillifero
nihil
a
signatore
accipitur
a
notario
nihil:
nihil
hic
venditur,
nihil
emitur,
nihil
distrahitur
nec
cera
nec
chartulae
nec
sigillum.
Cujus
enim
imago
haec
vel
superscriptio
in
sigillo
ut
vendi
debeat
vel
distrahi?
Nequaquam
Caesaris
sed
pontificis.
Revera
domus
haec
novi
judicis
nostri,
novi
pontificis,
nequaquam
fuit
domus
negotiationis,
sed
domus
veri
et
aequi
judicis,
domus
sancti
pontificis
et
vere
domus
orationis.
Hujus
profecto
sancti
pontificis
et
justi
judicis
prae
caeteris
et
ante
caetera
debent
esse
tria
haec;
amare
continentiae
sanctimoniam,
colere
justitiam
et
calcare
pecuniam.
Unde
et
apud
nos
nec
imago
[Col.1105C]
pontificis
nec
instrumentum
justitiae
sigillum
vendebatur
nec
aliquis
inde
quaestus.
An
enim
licitus
sit
quaestus
hic
in
pontificis
domo,
vestra,
Patres
sancti
coepiscopi
qui
novo
metropolitano
nostro
assidetis,
consideratio
haec,
vos
decernite:
videbitur
forte
hoc
magis
inter
gratuita
quam
debita,
inter
oblata
magis
quam
exacta
numerandum,
de
quibus
supra
aliquantis
peregimus;
unum
pro
certo
scio,
quod
si
licet
sic
acquirere,
non
tamen
expedit,
praesertim
in
pontificis
domo,
unde
et,
ni
fallor,
multo
magis
melius
et
pontifici
gloriosius,
justitiae
instrumentum
sigillum
gratis
exhibere,
et
propriam
speciem
cerae
vel
sigillo
impressam
erogare
pauperibus,
qui
etiam
pro
ipsis
tenetur
adhuc
et
semetipsum
[Col.1105D]
super
impendere.
Sic
itaque
omni
a
domo
pontificis
avaritiae
eliminata
spurcitia,
nullus
qui
obediret
pecuniae,
sola
in
domo
pontificis
imperante
justitia.
Et
haec
est
quam
supra
diximus
Christi
Domini
novi
Christi
tironis
lorica
justitiae
nova,
immissos
omnes
cupiditatis
stimulos
in
se
mox
retundens
et
repellens
a
se.
Cujus
tamen
adhuc
fortitudo
major
suo
tempore
revelabitur,
quin
jam
non
stimulis
sed
lanceis
et
gladiis
decertabitur.
Sed
interim
talis
nunc
sufficit.
Ob
hunc
autem
tam
singularem
et
tam
ferventem
justitiae
zelum,
inter
alia
multiplicia
dona
Spiritus,
et
hoc
sibi
abunde
datum
a
Spiritu,
ut
haberet
spiritum
judicandi
inter
virum
et
virum.
Nec
enim
ex
magistri
hominis
eruditione
hoc
illi,
magis
autem
ex
unctione
magistra,
[Col.1106A]
juxta
quod
ille
prae
participibus
suis
exunctus:Habenti,
inquit,
dabitur
et
abundabit
(Matth.
XIII).
Et
justissime
quidem
et
sincerissime
sine
omni
acceptione
personarum
absque
ullo
intervente
nummorum
cum
suo
quem
supra
commendavimus
eruditorum
catalogo
assessoribus
suis
jurisdictionem
ecclesiasticam
exercebat:
ita
ut
profecto
cerneres
tantum
in
tribunali
judicem
quantum
modo
videras
in
altari
sacerdotem.
Vos
igitur
ad
assidendum
comprovinciales
vocati,
metropolitani
vestri
jam,
ni
fallor,
in
judiciis
advertitis
scientiam,
tenetis
formam
et
jam
quantum
habuerit
justitiae
zelum,
quantum
et
pecuniae
contemptum
cernitis.
Utinam
et
vos
apprehendat
aemulatio
ut
illius
similem
sortiamini
zelum
cujus
simile
consecuti
[Col.1106B]
estis
ministerium.
His
vero
omnibus
in
quibusdam
aliquantisper
immorati
sumus,
et
in
Dei
mensis
discubitibus
et
in
saeculi
causis
discussionibus
rite
expletis,
circa
diei
nonam
pontifex,
a
tribunali
exsurgens,
mox
thalamum
ingreditur,
et
ad
corporalis
alimonia
se
discubitum
parat.
Et
ad
hanc
quidem
mensam
sicut
et
ad
alias
invitandi
forent
pontifices,
nisi
quia
in
mensa
hac
bestialis
duntaxat
ut
videtur
et
corporum
non
spiritum
haec
refectio:
verumtamen
decet
et
expedit
sic,
ut
etiam
invitentur
et
ad
hanc
utpote
quos
ex
auditis
et
visis
spero
accessuros
libentius.
Invitentur
igitur
et
si
placet
accedant
ut
quemadmodum
fratris
sui
noverunt
ha.
.
.
.
.
[Col.1106C]
(deest
unum
folium.)
.
.
.
.
rabat
quid
sicut
mensae
opulentia.
Unde
et
ipse
semper
in
discubitu
creberrime
super
totas
mensas
oculos
consueverat
circumducere.
Ita
ut
et
paropsidi
propriae
posset
videri
minus
fore
intentus.
Etiam
ut
hic
oculatum
animal
se
probaret,
non
quidem
notabili
sed
modesto
quodam
modo
et
civiliter
erudito
nec
vagi
more
vel
attoniti
sed
circumspecte
oculos
circumducens
per
totum
ut
videret
discumbentium
ordinem,
et
exhiberet
cui
honorem
honorem.
Et
si
forte
inter
tot
novissimum
teneret
locum
qui
praesidere
debuisset,
huic
profecto
tunc
honoratiorem
locum
crebris
calicis
proprii
et
ferculorum
exeniis
recompensans,
videret
pariter
et
notaret
qualiter
qui
ministeriis
praeerant
quisque
[Col.1106D]
pro
suo
gradu
et
officio
ministraret,
quod
si
forte
perperam,
acriter
ab
ipso
archipraesule
loco
et
tempore
corripiebatur
incurius.
Verumtamen
ministri
novi
hujus
nostri
patrisfamilias
in
mensa
morem
quotidianum
experti
quisque
pro
officio
suo
erat
circa
ministerium
sollicitior.
In
mensa
quippe
super
universos
qui
discumbebant
et
super
singulos
et
super
dispensatores
ipsos
et
ministros
ita
provide,
ita
circumspecte
spargebat
oculos
ut
diceres
hos
solum
mensae
oculos
ad
solius
corporalis
mensae
civilem
quamdam
et
domesticam
custodiam
deputatos,
quod
si
de
eruditis
suis
forte
aliquis
deforet,
et
suo
ex
aliqua
causa
mutato
in
inferiori
loco
discumberet,
mox
providus
et
urbanus
novus
hic
noster
paterfamilias
hoc
advertebat.
[Col.1107A]
Juxta
quod
et
Saul
rex
inscius
in
hoc
tamen
urbane
edoctus
cum
in
mensa
sedens
locum
David
vacuum
adverteret:
Cur,
inquit,
non
venit
filius
Isai
nec
heri
nec
hodie
ad
vescendum?
(I
Reg.
XX.)
Pariter
et
hoc
noster
paterfamilias
mox
de
suis
advertebat
etiam
et
sciscitari
solitus
pro
absente.
Cui
quidem
loco
suo
mutato,
sic
mittendo
et
remittendo
ipsi
honorem
exhibere
non
cessabat,
ita
ut
et
posset
sibi
ipsi
videri
primus
qui
in
discubitu
se
novissimum
fecerat.
Aut
etiam
si
quivis
alius
quem
honorare
voluisset
forte
vel
ad
thalamum
vel
ad
aliquem
domatis
angulum,
eo
quod
ut
aliis
cederet
vel
quod
non
esset
ei
in
triclinio
locus,
divertisset,
et
hoc
quidem
advertebat
citissime:
et
istum
tanquam
si
inter
tot
discumbentes
per
medios
jugiter
[Col.1107B]
intueretur
parietes
crebris
ferculorum
visitationibus
honorabat.
Ita
profecto
oculis
quos
a
natura
amplos
habuit
et
clarissimos
totum
quasi
penetrans,
illustrans,
et
amoenans
discubitum.
Nihil
modo
istis
et
illis
oculis,
quos
supra
diximus
lacrymarum
exitus
deduxisse,
alia
quippe
mensa
haec
illa
alia;
illa
mensa
Dei
haec
mensa
saeculi:
ibi
alimonia
spirituum
sed
hic
corporum
epulae
apponuntur,
inter
quas
ingerere
lacrymas
sicut
importunum
et
incivile.
Nihil
ergo
modo
hic
istis
et
illis
oculis.
Nihil
huic
triclinio
et
furtivo
illi
de
noctemandato,
in
quo
ut
supra
monstravimus,
pauperibus
discumbentibus
pontifex
in
cilicio
ministrabat:
longe
quidem
distant
opulentia
haec
et
abjectio
illa.
[Col.1107C]
Sed
quorsum
haec?
quo
tendit
apparatus
hic
tam
magnificus,
et
tam
augustalis
mensae
descriptio?
Mensa
haec
videtur
potius
mensa
Caesaris
quam
pontificis.
Et
talis
et
tantae
ad
pauperis
Christi
mensam
nulla
penitus
videtur
communicatio.
Nihil
apparatui
huic
et
spicis
illis
quas
discipuli
vellicantes
et
manibus
confricantes
edebant,
seu
etiam
conviviis
illis
evangelicis,
ubi
pisces
tantum
et
hordeum,
seu
ubi
pars
piscis
et
favus
mellis.
Christus
etiam
jam
resurgens
a
mortuis
quaerit
duntaxat
pulmentarium
non
leopham,
non
aprum,
non
capream,
non
capreolum,
non
damulam,
non
cervum,
non
phasides
aves,
non
gallinacium,
sed
solum
hoc
est
quod
sicut
quaerit
videtur
et
appetere
pulmentarium:
verum
videtur
mensa
haec,
quam
describere
[Col.1107D]
coepimus,
potius
Augusti
quam
Christi
vel
christi
Domini.
Sed
quisquis
et
qui
sic
cogitas,
sta
hic,
ne
procedas,
ne
judices,
sed
vide
et
admirare
et
imitare,
si
potes,
multorum
oculorum
animal
et
multarum
facierum
personam.
Vide
discipulum
ad
magistri
formam
omnibus
omnia
factum;
gaudentem
cum
gaudentibus,
flentem
cum
flentibus,
reddentem
quae
sunt
saeculi
saeculo
et
quae
sunt
Dei
Deo;
modo
cum
sancto
sanctum,
modo
cum
perverso
perversum,
modo
cum
ethnico
ethnicum,
modo
cum
Judaeo
Judaeum,
modo
cum
servis
servum,
modo
cum
liberis
liberum,
modo
cum
jucundis
jucundum,
modo
cum
infirmis
infirmum.
Nam
juxta
illud
Sapientis
et
quasi
in
mundi
specula
constituti
verbum:
Omnia
tempus
habent;
tempus
[Col.1108A]
flendi
et
tempus
ridendi,
tempus
plangendi
et
tempus
saltandi,
tempus
amplexandi
et
tempus
continendi
ab
amplexibus
(Eccle.
III);
omnia,
inquit,
tempus
habent,
quod
et
praesertim
pontificis
est,
ut
tempori
pareat,
tempori
indulgeat
et
conformet
se
tempori.
Alioquin
non
erit
multorum
oculorum
animal
nec
multarum
facierum
persona.
Alioquin
non
habebit
gratiam
apud
Dominum
et
apud
homines;
quod
praesertim
requiritur
a
pontifice,
qui
nec
soli
Deo
propter
saeculum
potest
vacare
nec
saeculum
propter
Dominum
debet
deserere,
ut
placeat
Deo,
placeat
et
saeculo.
Placete,
inquit
magister,
per
omnia
omnibus,
ut
propter
hoc
merito
et
illud
de
pontifice
pontificum
qui
pontificum
est
sicut
forma
et
gloria
scriptum
sit:
Proficiebat,
inquit,
sapientia
[Col.1108B]
et
gratia
apud
Deum
et
homines
(Luc.
II).
Sic
et
iste
pontifex
noster
novus
Deo
dilectus
et
hominibus,
totus
Dei,
totus
saeculi,
suus
nunquam,
nisi
quia
exinde
plus
suus
totus.
Talem
quippe
decet
esse
pontificem,
qui
nunquam
suus
sit,
nunquam
sibi
vivat,
sed
sciat
se
Deo
natum
et
patriae,
non
sibi,
parentem
omnium,
foventem
omnes
et
sub
alarum
suarum
umbra
protegentem.
Sic,
inquam,
iste
multorum
oculorum
animal
et
multarum
facierum
persona,
factus
omnia
omnibus,
modo
cum
cilicio
in
discubitu
ministrans
pauperibus,
modo
cum
orario
in
altari
ministrans
fidelibus;
modo
cum
lorica
justitiae
in
tribunali
finem
imponens
litibus,
modo
cum
temperantia
in
convivio
congaudens
epulantibus.
11.
DE
SOBRIETATE
PONTIFICIS.
[Col.1108C]
Verum
cum
qua
temperantia,
quod
nondum
dictum,
dicendum
est,
ut
quemadmodum
jam
de
habitu,
pariter
et
in
hac
tanta
mensae
opulentia,
inter
tot
epulantes
et
tantas
epularum
delicias,
de
proprio
quoque
ejus
victu
juxta
quod
supra
sumus
polliciti,
cognoscamus.
Revera
inter
tot
et
tantas
delicias
in
nullo
penitus
Sardanapalum
sed
solum
episcopum
sapiebat,
nullius
ut
notari
posset
avidus,
nec
super
ullam
omnino
escam
se
effundens.
Juxta
quod
ille
sapiens
et
urbanus:
Noli,
inquit,
avidus
esse
in
omni
epulatione
et
non
te
effundas
super
omnem
escam
(Eccle.
XXXVII).
In
tanta
igitur
affluentia
nullatenus
ipsius
in
ulla
epulationis
aviditate
vel
modicus
poterat
denotari
excessus.
Unde
et
cum
in
[Col.1108D]
omnibus
sobrius,
virtuti
etiam
sobrietatis
quadam
civilitate
adjuncta,
ipsam
sobrietatis
virtutem
colorabat,
non
solum
religiose
quod
ad
Deum,
sed
etiam
quod
ad
saeculum
civiliter
sobrius.
Unde
sicut
et
in
caeteris
ita
et
in
hac
praesertim
sobrietatis
virtute,
quasi
mensae
virtute
propria,
sicut
Deo
et
hominibus
complacebat;
nam
cum
sobrietatis
virtus
sociam
semper
habeat
abstinentiam,
ipsam
tamen
abstinentiam,
propter
simul
discumbentes,
quadam
civili
dissimulatione
in
mensa
occultare
consueverat,
ut
sicut
congaudere
gaudentibus
ita
et
coepulari
epulantibus
videretur.
Occultabat
quidem
nunc
crebris
huc
et
illuc
ferculorum
exeniis,
nunc
interserta
quadam
de
Scripturis
cum
eruditis
suis,
qui
a
dextris
ejus
discumbebant,
collatione
non
quidem
[Col.1109A]
taediosa
sed
moderata
pro
tempore.
In
hac
quippe
mensa
non
audiuntur
tibicines,
non
cornicines,
non
lyra,
non
fistula,
non
citharoedus,
non
choraula,
quod
inter
caetera
luxurianti
populo
per
prophetarum
unum
improperat
Dominus:Tympanum,
inquit,
et
lyra
et
cithara
in
conviviis
vestris
(Isa.
V).
In
hac
quippe
mensa
praeterquam
mundam
splendidam
et
inundantem
epularum
opulentiam,
nulla
gulae
nulla
lasciviae
et
nulla
penitus
luxuriae
incitamenta.
Sed
sicut
instrumentis
et
incitamentis
aliis
submotis,
ex
sacra
lectione
solius
Spiritus
sancti
organum,
sicut
supra
jam
diximus,
ab
initio
usque
in
finem
discubitus
grata
quadam
et
interpolata
pro
tempore
vicissitudine
personabat.
Sic
ergo
comes
sobrietatis
abstinentia
relevatur
nunc
ad
hos,
[Col.1109B]
nunc
ad
illos,
crebris
ut
diximus
ferculorum
exeniis
nunc
collatione
interposita
de
Scripturis.
Sed
super
omnia
placido
vultu
et
facie
hilari
totam
abstinentiam
obumbrabat
quo
et
totum
jucundabat
discubitum.
Verum
et
ipsa
ejus
abstinentia
Deo
grata,
gravis
nulli;
quae,
ut
diximus,
propter
simul
discumbentes
civili
quadam
dissimulatione
velata
vix
etiam
notari
valuisset.
Et
expressius
adhuc
audiamus
abstinentiae
modum
et
quibus
uti
consueverit.
Tria
namque
sobrietas
exigit,
videlicet
quid,
quando
et
quantum
sumamus;
ne
quid
prohibitum,
ne
quid
citra
horam,
ne
quid
ultra
mensuram:
unde
et
Adam,
qui
primus
comedit
vetitum,
confestim
proscribitur:
Jonathas,
qui
citra
horam,
maledicitur;
Israel
vero,
qui
ultra
[Col.1109C]
mensuram
mox
punitur.
Adhuc
enim
escae
eorum
in
ore
ipsorum
et
ira
Dei
ascendit
super
eos.
Verum
hujus
triclinii
princeps
pontifex
in
sobrietatis
virtute
praestans,
et
longe
distans
ab
his,
de
hora
et
mensura
quaestione
nulla
hic
sicut
nec
opus
est
habita,
solum
quibus
ipse
uti
consueverit
audiamus,
ne
in
hoc
quod
facile
nimis
justis
et
indiscrete
religiosis
videri
posset,
videatur
in
aliquo
vel
in
modico
tam
claram
tam
speciosam
et
tam
mundam,
quam
de
eo
praedicamus,
sobrietatis,
decolorasse
virtutem.
Multa
quidem
offerebantur,
apponebantur
multa
et
varia,
sed
inter
plurima
pauca
ad
usum
et
esum
proprium
retinebat,
verumtamen
inter
oblata
ea
quibus
ipse
utebatur
et
delicatiora
quidem
et
[Col.1109D]
pretiosiora
haec,
quae,
etsi
non
sint
prohibita,
a
sobrietatis
tamen
perfectione
et
a
perfecte
sobrio
his
prasertim
quos
diximus,
nimis
justis
videri
possent
aliena.
Tanquam
et
sicut
illis
rudibus
adhuc
discipulis,
sicut
illi
Christo,
sic
et
isti
insultent
Christo
Domini,
et
clament,
Ut
quid
perditio
haec?
potuit
enim
venundari
et
dari
pauperibus:
unde
et
cum
unus
justorum
talium
super
hoc
inter
discumbendum
semel
ipsum
quasi
subridendo
notaret
pontificem,
aliquantisper
zelo
motus
pontifex
ei
sic
respondit:
«Certe,
inquit,
frater,
ni
fallor,
cum
aviditate
majori
tu
tuam
sumis
fabam
quam
ego
appositam
mihi
phasidem
avem.»
Et
erat
tunc
avis
haec
ante
praesulem
in
paropside.
Et
frater
ille
aliquandiu
inter
nos
conversatus,
deliciosa
non
quaerens,
utpote
[Col.1110A]
qui
ad
haec
consuetudinem
non
habuerat,
revera
avidus
erat
comedo
grossiorum.
Et
bonum
quidem
et
prudens
pontificis
hoc
et
pro
fratris
consuetudine
et
pro
veritate
responsum.
Nec
enim
refert,
ut
tradunt
animarum
medici
Patres
orthodoxi,
quid
quantumve
quis
sumat,
si
solum
necessitati
et
valetudini
suae
non
voluptati
indulgeat:
unde
et
primus
omnium
parens
non
propter
esum
cervi
vel
caprei
sed
propter
gustum
pomi
vetiti
de
paradiso
ejectus
exiit.
Et
Esau
non
propter
gallinacium,
sed
vilis
lentis
edulium
primogenita
perdidit.
Et
David
aquam
nimis
concupitam
metuens
bibere,
in
terram
fudit
et
Helias
mane
et
vespere
allatas
carnes
comedit.
Adeo
non
refert
quid
pro
valitudine
seu
quantum
pro
necessitate
sumatur;
sola
quae
virtuti
sobrietatis
[Col.1110B]
semper
in
insidiis
sedet
relegetur
concupiscentia,
cui
semper
parum
est
quod
necessitati
sat
est.
«Est
enim,
ait
quidam,
natura
humana
contenta
modico.»
Nihil
ergo
refert
quid
quantumve
sumatur,
valitudini
duntaxat
aut
necessitati
hoc
et
non
concupiscentiae
militet;
verum
et
magister:
Non
est,
inquit,
regnum
Dei
esca
et
potus
sed
justitia
et
pax
et
gaudium
in
Spiritu
sancto
(Rom.
XIV).
Hujus
itaque
nostri
princeps
triclinii,
quia
grossiora
non
poterat
utpote
minime
enutritus
in
his,
deliciosa
quidem
sed
parce
admodum
sumebat
et
sobrie.
Nam
juxta
quod
et
de
se
ait
quodam,
jumentum
suum
hordeo
non
pascebatur
quod
fuerat
in
deliciis
enutritum
a
puero.
Cui
et
consonat
illud
Sapientis:
Qui
nutrierit,inquit,
servum
suum
in
[Col.1110C]
deliciis
a
pueritia,
postea
sentiet
eum
contumacem
(Prov.
XXIX).
Et
quidem
indiscrete
omnino
et
contra
religionis
veritatem
fit,
si
anima
nutrita
in
croceis
grossiora
compellatur
amplecti,
et
jumentum
a
pabulis
arceatur
consuetis.
Alioquin
si
diutius
arceatur,
sic
et
cito
in
via
deficiet
et
prope
interitum
est,
cui
sic
subtractis
consuetis
apponuntur
nova.
Quod
non
aliud
quam
si
detur
hordeum,
cui
non
nisi
triticum
sapit,
aut
pro
faba
vicia
aut
pro
avena
lenticula:
tale
etiam
et
hoc,
tanquam
si
det
quis
pro
pane
lapidem
aut
pro
pisce
porrigat
scorpionem.
Et
quidem
omnino
irrationabiliter
hoc;
verum
et
Magister
de
castigatione
corporum
agens
inter
caetera:
Rationabile,
inquit,
obsequium
vestrum
(Rom.
[Col.1110D]
XII).
Rationabile,
inquit,
ut
videlicet
corporis
tui
castigatio
et
mortificatio
carnis
cum
discretione
fiat,
ut
si
forte
spiritus
promptus
sit,
tamen
juxta
vulgatum
illud
Graeci
proverbium:
«Ne
quid
nimis.»
Sed
discretione
magistra,
omnium
auriga
virtutum
et
moderatrice
operum,
carnis
infirmitati
condescendatur
et
consueta
non
omnino
negentur:
ne
si
jumento
debilitato
pabula
subtrahantur,
contingat
ipsum
prius
sub
fasce
ruere
quam
fascem
portare
et
deficere
prius
quam
currere.
Sapiens
dominus
rationabile
quaerit
obsequium
ut,
si
est
zelus,
in
obsequio
sit
et
scientia,
et
zeli
fervorem
scientia
temperet:
unde
et
Magister,
quasi
de
apostolo
conversus
in
medicum,
discipulo
corporis
sui
immoderato
castigatori
aquam
prohibet
et
modici
vini
[Col.1111A]
indulget
bibere
propter
stomachum
suum
et
frequentes
suas
infirmitates.
Et
quale
quidem
in
discipulo
hoc,
tale
et
in
hoc
Magistri
condiscipulo
praesentis
triclinii
principe.
Cui
similiter
et
ex
causa
simili
propter
stomachum,
quem
semper
a
natura
frigidissimum
habuit,
aquae
potus
supra
modum
nocivus,
unde
et
juxta
admonitionem
magistri
et
medici
ad
discipulum,
et
iste
condiscipulus
aqua
nunquam
raro
sincera
sed
vino
duntaxat
utebatur,
modice
quidem
sumpto
et
ad
sobrietatem,
sobrietatem
certe
supra
quam
commendabilem
et
admirandam
et
cuivis
sacerdoti
sed
praesertim
pontificibus
imitandam:
sicut
enim
ante
mensam
et
in
mensa
et
post
mensam
ita
semper
aequalis
ut
nec
in
facie
nec
in
lingua,
an
sitibundus
foret
[Col.1111B]
an
potus,
potuisset
discerni.
Et
adhuc
quod
et
miraculo
accedit
et
gaudio,
sicut
ex
secreta
confessione
quidam
religiosi
ipsius
familiares
id
noverunt
secretius,
non
magis
cibatus
quam
jejunus,
nec
post
vina
plus
quam
ante
ullam,
vix
sentiens
carnis
rebellionem.
Revera,
miraculosum
hoc
et
singulare
privilegium
gratiae
inter
vina
et
epulas
et
in
carne
concupiscentiae
nec
dum
maturioris
aetatis
exhauste
beneficio
tantae
et
tam
angelicae
vivere
puritatis
ut
ne
dicam
opus
sequi
vel
consensum,
sed
rara
et
saepius
nulla
spiritui
a
carne
moveatur
rebellio.
Audivimus
jam
de
praesentis
nostri
triclinii
principe,
in
triclinio
hoc
quam
magnificus,
in
mensa
[Col.1111C]
hac
quam
immensus,
quam
erudite
circumspectus,
quam
curialiter
eruditus,
quam
magnifice
discumbens,
quam
gratiose
distribuens,
et
quam
civiliter
sobrius
quod
ad
saeculum,
et
quam
religiose
quod
ad
Deum.
In
utraque
revera
mensa
magnus
et
immensus:
magnus
in
mensa
Dei,
magnus
in
mensa
saeculi.
In
altari
sacerdos
devotissimus,
in
triclinio
paterfamilias
providissimus,
et
si
adhuc
adjiciamus
tertium
quod
supra
posuimus
medium,
judex
in
tribunali
aequissimus.
Verum
omnibus
quae
mensae
sunt
celebriter
jam
et
festive
expletis,
tempus
est
ut
surgamus
de
mensa.
Si
quidem
hymno
dicto
pontifex
cum
eruditis
suis
exit
jam
et
ingreditur
thalamum.
Et
ut
quod
semel
dicendum
est,
semel
hic
sufficiat
dictum,
cum
per
historiam
hanc
archipraesulem
[Col.1111D]
cum
eruditis
suis
hoc
vel
illud
fecisse
crebro
audieris,
ideo
dictum
noveris
quia
in
agendis
sive
his
quae
ad
Dominum
sive
his
quae
ad
saeculum,
non
admittebatur
extraneus,
praeter
quam
soli
eruditi
sui
et
consiliarii
forte
alii,
quales
erant
oeconomi:
vix
etiam
adventans
clericus
in
discubitu
in
propria
archipraesulis
mensa
inter
eruditos
hos,
sed
honorifice
quidem
et
decenter
in
aliqua
mensarum
discumbebat
seorsum,
crebris
tunc
ab
archipraesule
mensalibus
visitatus
exeniis.
Non
admittebatur,
inquam,
inter
eruditos
in
discubitu
quis,
nisi
forte
is
esset
quem
archipraesul
ex
nomine
vocans
multum
honorare
decrevisset,
magis
semper
sanctae
conversationis
vel
scientiae
quam
dignitatis
vel
officii
merito.
Et
ob
id
maxime
hoc,
ne
in
mensa
in
qua
archipraesul
[Col.1112A]
ipse
inter
eruditos
suos
discumbebat,
aliquod
forte
verbum,
sicut
tunc
solet,
elaberetur
et
praesertim
coram
extraneo
quod
tacuisse
melius.
Sic
admodum
suos
honorans
in
mensa
et
sibi
prospiciebat
et
suis.
Et
ut
memoratorum
gratia
addam
adhuc,
antiquus
decessorum
suorum
mos
fuit,
et
sic
ipse
proposuerat
patres
sequens,
ut
in
domo
sua
non
retineret
clericum
et
maxime
qui
consiliis
interesset,
quem
nosset
regibus
hominio
seu
fidelitatis
juramento
obnoxium.
Et
ob
id,
ut
ab
ipso
arhipraesule
accepi,
sanctorum
decessorum
suorum
vetus
mos
hic,
quod
soleat
ab
hoc
jam
ab
antiquo
inter
reges
et
archipraesules
profana
nimis
crebro
suboriri
dissensio;
verum
et
archipraesulis
de
domo
et
familia
clericus
regi
obligatus,
ut
diximus,
dissensionis
tempore
[Col.1112B]
quasi
inter
malleum
et
incudem
erat
positus,
aut
regi
aut
archipraesuli
male
fidus
aut
saltem
suspectus,
unde
obsequens
et
obligatus
sic
non
poterat
nec
etiam
innocens,
facile,
aut
hinc
aut
inde,
famae
suae
saltem
non
sustinere
dispendium,
plerumque
etiam
cum
enormi
rerum
jactura,
quod
attendentes
sancti
illi
Patres,
qui
semper
quasi
in
motu
erant
et
accincti,
et
sibi
et
aliis
prospexerunt
in
hoc,
juxta
illud
Sapientiae
verbum
quod
nemo
possit
duobus
dominis
servire;
sed
ad
historiae
ordinem
revertamur.
Itaque
finito
mensae
hymno,
ut
diximus,
pontifex
cum
eruditis
suis
a
mensa
surgens,
thalamum
ingreditur,
ubi
aut
in
Scripturarum
collatione
est
aut
in
agendorum
consiliis.
Et
quidem
[Col.1112C]
quotidie
sic,
nisi
forte
pro
tempore
modico
somno
indulgeat;
vos
autem
invitati
pontifices
qui
sedistis
ad
mensam,
scitote
et
vos
similia
debere
parare.
12.
QUALIS
FUERIT
IN
ORDINIBUS.
Verum
necesse
ut
vos,
praesertim
comprovinciales,
tempore
statuto
et
congruo
et
hoc
in
brevi,
ad
novum
metropolitanum
vestrum
revertamini.
Si
quidem
in
instanti
septimi
mensis
solemni
jejunio,
dispensatores
in
Dei
mensa
ordinare
et
constituere
disposuit;
et
vos
ad
hoc
necessarii,
ut
quales
ministros
in
Dei
mensa
ordinare
et
constituere
novus
pontifex
debeat,
aut
docendo
detis
formam
aut
discendo
a
metropolitano
vestro
capiatis
exemplum.
Et
profecto
ut
disposuit
accidit.
Nam
post
consecrationem
propriam,
quam
in
octavis
Pentecostes
[Col.1112D]
tam
festive
tam
celebriter
factam
supra
diximus,
in
sequenti
quatuor
temporum
septimi
mensis
jejunio
ordines
celebravit:
eo
quidem
maturius,
quod
jam
aliquandiu
metropolitana
sedes
vacasset;
et
revera
ut
verum
fatear
et
revera
verum,
supra
caetera
et
prae
caeteris
in
hoc
praesertim
pastoris
officio
pavidus
admodum
fuit
et
sollicitus.
Legerat
quippe
illud
magistri
ad
discipulum:
Manus
cito
nemini
imposueris
neque
communicaveris
peccatis
alienis.
Ex
his
quasi
terribili
quodam
tonitrui
sono
et
ipsis
praesertim
tonitrui
filiis
metuendo
toto
corde
concutiebatur
et
corpore.
Illud
supra
modum,
quod
in
calce
terribilis
sermonis
illius
adjicitur,
veritus:
Neque,
inquit,
communicaveris
peccatis
alienis
(I
Tim.
V),
unde
et
in
exhortatorio
quodam
sermone,
[Col.1113A]
quem
ipsemet
tunc
ad
ordinandos
fecit,
inter
caetera
sermonis
et
ipse
hoc
interpretatus
est
verbum:
non
tamen
novam
inducens
nec
a
veteri
orthodoxorum
interpretatione
dissidens.
Cujus,
ad
multorum
praestante
Domino
instructionem,
interpretationis
suae
hic
propria
verba
interserere
curavi
quae
ipse
tunc
ad
ordinandos
habuit
ad
ipsos
loquens
sic:
«Obsecro
vos,
fratres,
per
misericordiam
Dei,
ne
manus
meas
cito
vobis
imponi
patiamini,
praeter
quam
illis
qui
secundum
officii
sui
gradum
in
Ecclesia
Dei
digne
ministrare
disposuerint,
ne
peccatis
alienis
communicem
qui
propriorum
multitudine
nimis
sentio
me
gravari.
Certo
enim
certius
est
quod
qui
indignum
scienter
vel
absque
multa
probatione
[Col.1113B]
ordinat,
etiamsi
ordinatus
postea
corrigatur,
graviter
Deum
offendat:
quod
si
ordinatus
non
corrigitur,
ordinans
ordinati
peccatis
se
maculat,
his
maxime
quae
post
ordinationis
suae
diem
ordinatus
perpetrat.
Verum
Apostolus
Timotheo
praecipit
dicens:
Manus
nemini
cito
imposueris
neque
communicaveris
peccatis
alienis
(ibid.);
vobis
ergo,
fratres,
ex
parte
omnipotentis
Dei
et
nostra
interdicimus,
ne
quis
jugum
Domini
a
nobis
sibi
imponi
permittat,
si
se
minus
sufficientem
attendat.
Stet
potius
in
bono,
quandiu
non
convalescit
ad
melius.»
Haec
inter
caetera
in
sermone
illo
ad
ordinandos
verba
ipsius
propria:
vide
ex
his
si
non
exterritus,
si
non
tremebundus,
si
non
sollicitus,
verum
et
in[Col.1113C]
ordinandorum
discussione
indagator
erat
acerrimus:
primum,
ut
ecclesiastica
habet
institutio,
si
vita
dignus,
secundo
si
scientia
ornatus,
pro
gradu
tamen
quem
quaerebat,
tertio
si
vitae
et
scientiae
et
gradu
quem
quaereret,
ecclesiae
beneficium
competens:
ne
postquam
promoti
palantes
et
vagi
seu
conductitii,
sacros
ordines
non
religioni
sed
potius
quaestui
haberent
et
ostentui.
Et
tria
quidem
haec
jam
non
secundum
canonis
sed
potius
secundum
ipsius
summi
formam
Christi
sacerdotis.
Cujus
in
altaris
mensa
omnes
isti
sic
ordinati
ministri
sunt:
qui
primum
quidem
coepit
facere
et
docere
et
in
usum
suum
et
suorum
et
pauperum
loculos
habuit.
Ecce
tria
haec,
vita,
scientia,
beneficium.
Audis
enim
et
vides
Christi
loculum
et
Christi
in
Ecclesia
accipe
beneficium.
Non[Col.1113D]
canonicam
super
canonicam,
non
ecclesiam
super
ecclesiam,
non
beneficium
super
beneficium,
ut
si
hoc
mammonae
cumulus,
sed
aliquod
ecclesiae
beneficium
competens,
ut
hoc
Christi
sit
loculus;
non
superabundans
sed
sufficiens.
Tale
quippe
et
solum
tale
Christi
loculus
est,
apostolorum
divitiae:
Habentes
inquiunt,
alimenta
et
quibus
tegamur;
his
contenti
simus
(I
Tim.
VI).
Tria
igitur
haec
noster
pontifex,
ordinator
novus
ad
illius
magni
pontificis
Christi
formam
in
his
primis
quos
celebravit
ordinibus
in
Christi
ministris
expetebat:
verum
horum
adeo
indagator
acerbus
ut
vix
ulli
absque
se
ipso
hanc
indaginem
crederet.
In
tantum
veritus
ne,
ut
ipsemet
jam
praedixit,
alienis
peccatis
communicaret.
Vel
ne
pro
templi
ministris
in
templo
Dei
idola
erigeret,[Col.1114A]
vel
ne
tanquam
trapezita
subdolus
summi
Regis
nummum
adulteraret.
Nam
profecto
contemptibilis
vitae
et
scientiae
homines
regalis
ministerii
insignire
charactere,
hoc
revera
est
Regis
summi
nummum
quem
creditum
sibi
habent
pontifices,
adulterare.
Et
non
auro
vel
argento,
sed
horum
vice
stanno
potius
vel
aere
vel
plumbo
signaculum
regis
imprimere;
unde
et
magni
Regis
falsarii
hi
exhaeredandi
et
tradendi
patibulo.
Quid
ergo
de
his
qui
absque
multa
Ecclesiae
necessitate
clericos
suos,
necdum
in
his
quos
jam
susceperunt
ordinibus
canonice
statuto
tempore
probatos,
mox
ad
ordines
superiores
cogunt
et
crescere
compellunt
invitos?
Hi,
ut
videtur,
aut
dominari
in
[Col.1114B]
clero
appetunt
aut
reddunt
se
de
turpi
exactione
suspectos,
cum
ob
id
accipere
ut
ordinatio
procedat
vel
subsistat
par
scelus
sit
et
Simoniae
crimine
censeatur:
Sed
de
hoc
alias,
vos
autem
qui
ad
hos
ordines
accessistis,
supra
convocati
pontifices,
videte
si
non
in
novo
ordinatore
hoc
ordinandi
canonica
forma
sit
haec,
scio
nec
dubito
quia
canonica
judicabitur.
Verum
et
Ecclesiae
expedit
ut
si
novo
ordinatori
huic
non
praeformastis,
vel
nunc
a
metropolitano
vestro
novo
deinceps
teneatis
formam
hanc,
ordinantium
quippe
creber
valde
in
hoc
et
enormis
excessus.
Et
eo
quidem
periculosior
quod
juxta
quod
ait
doctorum
unus
vir
apostolicus,
judicari
non
potest
semel
ordinatus,
verum
et
tanto
subtilius
prius
examinandus
est
quanto
ordinatus
[Col.1114C]
deinceps
judicari
non
poterit.
Verum
unum
erat
quod
nec
sine
causa
plurimum
movebat
novum
nostrum
archipraesulum
nostrum,
novum
ordinatorem.
Cernebat
enim
et
in
sua
et
in
provinciis
aliis,
proh
dolor!
his
diebus
nimis
frequens,
paucos
a
Deo
vocatos
tanquam
Aaron,
sed
fere
quotquot
sola
regum
hominumve
gratia
ad
apicem
pontificalem
ascendere;
et
deferri
hic
non
vitae,
non
scientiae
meritis,
sed
sanguinis
generositati,
pecuniae,
gratiae,
et
potissimum
principum
obsequiis
seu
acclamationibus
saeculi.
Et
hoc
certe
malum
illud
quod
rex
sapiens
vidit
sub
sole,
quasi
per
errorem
egrediens
a
facie
principis,
positum
videlicet
stultum
in
dignitate
sublimi
et
divites
sedere
[Col.1114D]
deorsum;
servos
in
equis
et
principes
ambulantes
quasi
servos
super
terram.
De
quo
et
alibi
idem
rex
sapiens:Sicut
qui
mittit
lapidem
in
acervum
mercurii,
ita
qui
tribuit
insipienti
honorem
(Prov.
XXVI).
Super
quo
ejusdem
regis
sapientis
successor
sed
illegitimus
et
primus
regum
schismaticus
Jeroboam
qui
primus
et
sicut
regnum
sibi
et
sacerdotium
usurpavit,
inter
prima
schismatici
regni
sui
initia
creberrime
per
prophetas
arguitur,
quod
super
populos
quae
populus
adoraret
constituerit
idola
et
fecerit
fana
in
excelsis
et
sacerdotes
de
extremis
populi.
Et
ita
rex
ille
schismaticus
sacerdotium
sibi
usurpando
et
quae
populus
adoraret
super
populum
idola
constituit,
et
post
qui
idolis
ministrarent
de
novissimis
populi
sacerdotes
fecit:
verum
quia
in
[Col.1115A]
figura
nostri
omnia
contingebant
illis,
scripta
sunt
autem
propter
nos,
o
quot
reges
nostri
post
umbram
illam
futurorum
sacerdotium
sibi
usurparunt
et
quotidie
usurpant
adhuc.
Lege
historias
nostras,
lege
libros
temporum,
lege
annales,
qui
de
his,
et
vix
inter
reges
reperies
qui
de
anathemate
non
tulerit,
qui
de
sacerdotio
non
usurpaverit,
qui
ad
arcam
manum
non
miserit,
qui
de
templo
non
asportaverit,
qui
in
vasis
templi
non
biberit,
aut
de
templi
vasis
non
contrectaverit,
tanquam
si
eis
regnum
non
sufficiat,
nisi
et
sacerdotio
se
immisceant;
verum
tanquam
veteribus
omissis
his
ut
ad
nova
revertamur,
et
nostra
quae
de
praefato
illo
primo
rege
schismatico
vetus,
eadem
nunc
nostri
temporis
nova
querimonia
est;
pro
illis
certe
regibus,
qui
nunc
super[Col.1115B]
populos
post
illa
inveterata
priorum
similia
quasi
nova
fabricando
idola
constituunt
et
qui
ministrent
idolis
priorum
similes
quasi
novo
sacerdotes
de
extremis
populi
faciunt,
quid
enim?
sunt
pro
regum
voto
et
nutu
pontifices
stulti
et
inscii,
hic
et
ibi
super
populos
constituti
in
Ecclesia,
nisi
Jeroboam
in
Dan
et
in
Bethel
idola?
juxta
quod
prophetarum
unus:
O
pastor,
inquit,
et
idolum
(Zach.
XI).
Et
quid
qui
ministrant
his
idolis
de
extremis
populi
sacerdotes,
nisi
illi
qui
nunc
his
subsunt
pontificibus,
sacerdotio
fungentes,
extremae
vitae
homines.
Quos
quidem
sicut
tales
pontifices
pariter
et
reges,
tales
faciunt
sacerdotes.
Non
quidem
ipsis
manum
imponendo
sed
tales
praeficiendo,
qui
tales
faciant,
qui
talibus
facile
manus
imponant.
Tales,
inquam,
faciunt
[Col.1115C]
similes
illis
qui
faciunt
ea.
Tanquam
dii
falsi
et
simulacra
gentium
sicut
hi
et
illi
dii
minores
hi
magni
illi.
O
quam
cavenda
regibus
et
in
sublimitate
positis
sacerdotii
usurpatio,
sicut
ambitiosa
et
profana!
Cavenda,
inquam,
ne
Abiam
suum
perdant
cum
ambitioso
Jeroboam;
ne
dividantur
cum
improviso
Oza,
et
ne
lepra
percutiantur
in
fronte
cum
temerario
Ozia;
frontem
nunc
dico
illam,
quam
in
sacerdote
auri
lamina
venustando
operit
in
propheta
tau
litterae
impressio
ab
occisoribus
protegit,
et
quam
ad
procacis
et
provocantis
allophyli
interitum
fundae
lapidis
ictus
conquassavit.
Praetereo
nunc
immensum
illud
propheticum
deserti
maris
onus.
Tantum
videlicet
Babyloniorum
destructum
imperium,
[Col.1115D]
eo
solo
quod
ab
aliis
prius
asportatis,
in
templi
vasis
principes
Babyloniorum
bibere
et
ea
irreverenter
attrectare
praesumpserunt.
Verum
hoc
praesenti
sermone
rex
vel
princeps
non
tangitur,
qui
cum
rege
sancto
David
et
propheta,
diligens
decorem
domus
Dei,
optat,
operatur
et
studet,
ut
in
domo
Dei
ad
decorem
domus
et
ecclesiae
portandam
fabricam
excisae
et
fortes
columnae
sint,
et
ut
tales
ad
regimen
populorum
assumantur
ex
clero
si
forte
reperiantur
quaesiti.
Nec
enim
tales
se
ingerunt
quos
sacra
Scriptura
commendat
quos
disponit,
quos
ordinat,
et
huic
praesertim
tam
sancto
officio
deputat;
cum
revera
tales
et
soli
tales
sint
digni,
alii
etenim
indigni
penitus
nostri
officii
viri;
illi
praesertim
qui
de
bonis
ecclesiae
divites
contra
formam
omnem
ecclesiasticam
[Col.1116A]
die
noctuque
castra
laboriose
sequentes
solum
ut
crescant
adhuc,
ecclesiasticos
et
praesertim
pontificales
honores
pro
beneficiis
quaerunt;
verum
si
objeceris
talem
quem
Scriptura
describit
et
quaerit
in
clero
nunc
columnam
nullam,
eo
quod
sicut
olim
praedictum
et
nunc
adimpletum,
aetas
nostra
virorum
sic
inops
sit,
respondeo:
Utinam
vel
assumerentur
potiores
ex
clero
eo
religiosius
quo
et
studiosius
inquisiti!
Nec
enim,
ut
jam
diximus,
tales
ad
honores
se
ingerunt;
sed
aut
in
scholis
aut
in
claustris
aut
potius
in
montibus
aut
in
speluncis
aut
in
cavernis
terrae
a
mundi
contribulatione
et
contradictione
se
abscondunt.
Sed
ut
ad
id
propter
quod
digressi
revertamur,
cernimus
quidem
hodie
multos
sola
regum
gratia,
[Col.1116B]
utinam
absque
Regis
regum
offensa,
aut
quia
non
sine
offensa
utinam
non
sine
venia,
ad
culmen
pontificale
ascendere:
verum
ut
et
dicam
quod
ego
nunc
sentio
super
his,
in
his
metropolitanorum
potius
quam
principum
sicut
videtur
culpa
gravior,
ita
et
adversus
metropolitanos
instat
querimonia
acrior,
quantum
distat
inter
volentem
et
facientem
seu
inter
voluntatem
et
opus.
Principes
quippe
solum
volunt,
sed
metropolitani
et
volunt
et
faciunt,
qui
talium
prius
electionem
roborant
et
postea
manus
imponunt.
Quorum
etiam
ipse
scrutiniorum
liber,
quem
ordinarium
suum
vocant,
sacrilegam
impudentiam
manifestans
apertissime
damnat.
Si
igitur
hoc
noster
ordinator
novus,
hic
noster
archipraesul
novus,
haec
cernens
vereatur,
nec
mirandum.
Tales
enim
primo
[Col.1116C]
sibi
oblatos,
ut
talium
talem
qualem
electionem
primum
roboret
et
confirmet,
et
demum
quod
adhuc
majus
est,
manum
imponat
et
consecret,
repellere
videtur
omnino
injustum,
cum
in
facie
Ecclesiae
nec
super
crimine
aliove
convicti
sint
vel
confessi,
quo
sint
minus
idonei,
nec
sit
aliquod
crimen
notorium
consecrandi.
Econtra
tale
admittere
admodum
periculosum,
utpote
quibus
pastorali
officio
vita
ante
acta
non
consonat,
aut
si
forte
consonat,
omnium
tamen
judicio
minime
visa
est
consonasse:
cum
tamen
jure
divino
et
omnium
testimonio
solus
sit
ille
assumendus
ut
dignior,
cujus
videatur
conversatio
sanctior.
Verum
ut
inpraesentiarum
de
conversatione
omittamus
et
vita,
hanc
enim
eo
melius
quo
interius
[Col.1116D]
Deus
quam
homo
videt,
quod
statim
in
evidenti
est
scientia
minime
sufficit.
Hujus
dico
consecrandi,
seu
ut
consecretur
electi,
qui
totam
vitam
per
vana
et
otiosa
saeculi
ducens,
necdum
discipulus,
non
ut
in
scholis
velut
aliquis
arbitrarius,
sed
in
ecclesiis
vere
ordinarius
Scripturarum
quaerit
esse
magister.
Novus
itaque
archipraesul
noster
arctabatur
ex
his,
eo
quod,
ut
ostendimus,
et
tales
admittere
foret
periculosum
et
tamen
tales
respuere
videretur
injustum.
Et
prae
caeteris
archipraesul
arctatus
ex
eo
quod
Magister
ad
discipulum,
et
apostolicus,
imo
verius
magnus
apostolus
quasi
ad
metropolitanorum
suorum
unum
hoc
inter
caetera
scripserit:
«Hujus,
inquiens,
rei
gratia
reliqui
te
Cretae,
ut
ea
quae
desunt
corrigas,
et
constituas
per
civitates
presbyteros
sicut
ego
[Col.1117A]
te
disposui;»
quales
autem
constituendos
disposuerit
mox
subjungit:
«Si
quis
sine
crimine
est,»
et
caetera
quae
in
illo
pontificalium
virtutum
catalogo
sancto
apostolica
series
seriatim
contexit,
juxta
sanctorum
orthodoxorum
interpretationem
nomine
presbyterorum
episcopos
hic
intelligens:
in
nomine
aetatis
nomen
officii.
Arctabatur
itaque
et
maxime
ex
his
salutaribus
magistri
monitis
noster
hic
archipraesul,
ordinator
novus.
Talis
enim
et
solus
vere
et
plene
dignus,
quem
sic
describendo
pulchre
depingit
magister,
pictor
et
ipse
pulcher.
Sed
ut
humanum
adhuc
dicam
propter
torporem
et
teporem
nostri
temporis,
et
si
consecrandus
omnino
talis
non
sit,
necesse
tamen
ut
in
horum
nonnullis
catalogi
pontificalis
gratiarum
donis
is
qui
consecrari
quaerit
praefulgeat
[Col.1117B]
et
hoc
ipsum
cernere
consecratorem.
Alioquin
certe
indigne
et
in
proprium
suum
judicium
consecrat
nisi
virtutum
consecrandi
ipse
potissimum
qui
consecrat
certis
aliquibus
argumentis
bene
conscius
fuerit:
et
reclamante
conscientia,
alienis
peccatis
communicans
cui
cito
nimis
manus
imponit.
Itaque
per
magistrum,
tanquam
divini
juris
praeconem,
promulgata
sunt
in
duo
simul
coelestis
imperatoris
edicta
mox
incidens.
Quorum
primum
illud
edixerat:
Omne
quod
non
est
ex
fide
peccatum
est
(Rom.
XIV),
et
hoc
secundo:
Manus
cito
nemini
imposueris
neque
communicaveris
peccatis
alienis
(I
Tim.
V).
In
hoc
ipso
tamen
periculosa
dispensatio,
si
potiori
neglecto
praeferatur
inferior,
juxta
illud
prophetae:Maledictus
dolosus
qui
habet
in
grege
suo
[Col.1117C]
masculum
et
votum
faciens
immolat
debile
Domino
(Malach.
I).
Et
ita
in
magnis
sacerdotibus
grande
quidem
et
quod
vix
vitari
possit
periculum.
Minores
quippe
sacerdotes
eo
minus
periculosius,
quo
liberius
possunt
et
in
vita
examinari
et
in
scientia,
differri,
repelli,
ejici,
amoveri:
sed
istos
tales
et
tantos,
quanto
majores
et
indigniores,
fugere
aut
effugare
quis
audet
aut
potest?
Aut
superstitiosus
aut
temerarius
haberetur
qui
de
novo
hoc
attentaret.
Adeo
jam
a
multo
tempore
invaluerunt
tales
et
multiplicati
sunt
super
numerum.
Pontifex
itaque
noster
novus
non
sine
causa
arctabatur
et
his:
et
arctatus
sic
in
primis
sui
ipsius
accusator
erat
acerrimus,
eo
videlicet
quod
ipse
sicut
se
accusabat,
[Col.1117D]
talium
quos
descripsimus
similis,
homo
vanus
et
superbus
contra
omnem
juris
formam
ab
aula
ad
ecclesiam
sicut
deformiter
et
enormiter
sic
fuisset
assumptus.
Cui
cum
tunc
eruditorum
suorum
aliquis
in
medium
exemplatim
proponeret
multos
ab
aula
et
alios
multos
a
saeculo
ad
pastorale
culmen
assumptos,
et
frequenter
multos
simplices,
inscios
et
Scripturarum
ignaros,
sancte
tamen
et
strenue
curam
pastoralem
implesse,
et
ibi
etiam
maxime
abundasse
gratiam
ubi
superabundavit
peccatum,
respondit
mox,
ad
illum
de
eruditis
suis
qui
sic
locutus
fuerat
specialiter
verbum
dirigens:
«Frater,
inquiens,
et
haec
quidem
quae
tu
recolis
miserentis
Dei
miracula
sunt
ad
consequentiam
minime
trahenda:
alioquin
juxta
illa,
quae
tu
inducis
exempla
[Col.1118A]
passim
et
sine
delectu
eligatur
in
Ecclesia,
sicut
justus
et
impius,
sicut
mundus
et
immundus,
et
cum
docto
indoctus,
et
videamus
si
adhuc
potens
sit
Deus,
et
si
est
virtus
in
Excelso:
et
spreto
judicio
ecclesiastico
totum
divino
committamus
miraculo,
cum
possit
Altissimus
de
lapidibus
istis
suscitare
filios
Abrahae;
et
saepe,
ut
tu
per
exempla
tua
indicas,
fecerit
sic.»
Et
in
finem:
«Unum,
inquiens,
certissime
statui,
quod
conscientia
mea
reclamante
si,
Domino
disponente,
sic
evenerit,
nec
destinati
pontificis
oblatam
meam
electionem
confirmabo
nec
consecrabo
electum,
unde
et
suppliciter
Altissimum
invoco
ut
hoc
meum
propositum
et
desiderium,
quod
justum
esse
non
dubito,
ipse
misericors
et
miserator
Dominus
in
dies
augeat,
roboret
et
confirmet.»
[Col.1118B]
Et
quidem
novum
nostrum
archipraesulem,
sacerdotum,
ut
praeostendimus,
ordinatorem
tam
districtum
et
episcoporum
ut
ex
jam
dictis
patet,
consecratorem
tam
timoratum,
exauditum
a
Domino
evidenter
quidem
et
cito
historiae
hujus
declarabunt
sequentia.
edn
3:247
13.
CUR
IN
DESCRIBENDIS
OPERIBUS
PONTIFICIS
MORETUR.
Hucusque
prosecuti
sumus,
prout
datum,
quantus
Thomas
hic
noster
fuerit
in
aula
et
quantus
post
coeperit
esse
in
Ecclesia,
mox
adepto
pontificii
gradu;
quam
strenue
prius
Henrico
illustri
regi
Anglorum
et
quam
gloriose
post
militare
coeperit
Christo
summo
regi
Anglorum;
in
aula
reddens
quae
sunt
Caesaris
Caesari
et
in
Ecclesia
Deo
quae
sunt
Dei:
verum
in
his
pontificis
operibus
exsequendis,
sicut
[Col.1118C]
supra
quod
verebar
non
tacui,
et
hic
iterum
propter
obtrectatores
quos
vereor
non
iterare
non
possum.
In
his,
inquam,
pontificis
exsequendis
operibus
forte
nimis
morosus
videor
et
in
ipsorum
commendatione
operum
taedians
inculcator
verborum,
et
potius
theologicae
aedificationi
quam
gestorum
viri
historicae
explanationi
insistere,
[3:248]
et
ita
nimis
theologum,
historicum
vero
parum
sapere:
verum
quivis
notans
nos
sic
saltem
non
judicet,
sed
advertat
prius
nos
non
solum
pontificis
opera
sed
et
causas
operum,
quod
et
supra
jam
nos
dixisse
meminimus,
explicare:
quasi
non
solum
facta,
sed
et
animum
facientis
quem
ab
ipso
sic
accepi
factore.
Unde
et
factorum
causas
eo
diligentius
prosequor,
quo
ea
ab
[Col.1118D]
ipso
auctore
sic
acceperim,
et
factorum
causas
prosequens
ideo
in
describendis
ipsis
sum
morosior.
Curramus
enim
per
singula
quae
jam
descripsimus
opera
et
liquido
videbitur
quod
sic.
Curramus,
inquam,
per
singula,
primo
ad
novi
tironis
cilicium,
ad
novi
sacerdotis
orarium,
ad
dispensatoris
furtivum
de
nocte
mandatum,
ad
solemnem
illum
in
altari
festinanter
comestum
agnum
anniculum,
ad
judicem
in
tribunali
indeclinabiliter
aequum,
ad
patremfamilias
in
mensa
tam
civiliter
et
tam
religiose
sobrium,
ad
magistrum
in
schola
discipulorum
examinatorem
tam
districtum.
Curramus,
inquam,
per
singula
haec,
et
horum
omnium
pervidebis
vel
quam
ipsomet
didici
vel
quam
per
me
ipsum
indubitanter
accepi,
causam
quidem
evidenter
et
ob
id
minus[Col.1119A]
breviter
historiae
huic
insertam.
Et
propterea
quia
tanti
pontificis
facta
et
causas
factorum
inseruimus
tam
ampla
et
tam
digna,
sicut
infra
molestam
brevitatem
concludere
non
valui,
ita
et
elaborata
brevitate
tam
clara
et
tam
spectabilia
obscurare
et
coarctare
formidavi.
Igitur
quia
post
descripta
pontificis
opera
et
ipsorum
operum
causas,
mox
subscribendo
conscripsimus,
patet
profecto
quod
ex
his
aedificatio
fructuosior,
instructio
perfectior,
et
proinde
necesse
ut
per
verborum
fila
prolixioris
sermonis
tela
texeretur
extensior.
Et
ob
idem
forte
historiae
legem
excedens
plus
theologum
sapio:
nec
enim
absque
theologia,
absque
Dei
sermone,
Dei
operum
virtus
declarari
potest
aut
debet.
Igitur,
si
excessi
in
hoc,
me
ad
id
virtus
operum
[Col.1119B]
compulit.
Et
si
quis
forte
est,
excusabit
excessum;
aut
si
non
est,
augebit
meritum
et
uberiorem
aedificationis
faciet
fructum.
Et
quidem
ad
operandum
multum
est
ut
quis
divina
operans
operum
suorum
causam
et
virtutem
intelligat;
verum
et
propheta
ad
operandum
operum
quaerit
intellectum,
ut
non
solum
sciat
quid
facere
debeat,
sed
et
cum
facit,
cur
faciat.
Da
mihi,
inquit,
intellectum
et
scrutabor
legem
tuam
et
custodiam
illam
(Psal.
CXVIII).
Ecce
quod
ante
practicam
et
sanctarum
operationum
theoricam
postulat,
ut
quemadmodum
medici
corporum
salutem
corporis,
ita
et
hic
salutem
spiritus
secundum
praeeuntis
theoriae
operetur
intellectum.
Sancta
[Col.1119C]
quippe
operatio,
quanto
plus
intellecta
tanto
aedificat
fructuosius
et
vivificat
fortius
et
pro
tempore
vel
agitur
vel
dissimulatur
securius.
Siquidem
opus
absque
scientia
corpus
sine
anima,
terra
sine
aqua,
et
velut
sicca
absque
pluvia
nubes,
unde
etiam
et
charitas
quae
cum
scientia
habetur
alii
omni
supereminet
charitati.
Quod
discipulos
scire
inter
caetera
optat
Magister
eis
scribens
sic:Scire
etiam
supereminentem
scientiae
charitatem
Christi
(Ephes.
III).
Quodvis
enim
bonum,
si
diligatur,
tanto
diligitur
affectuosius,
quanto
scitur
perfectius.
Quod
si
forte
tentationis
alicujus
vehementia
amittitur,
is
qui
scientiae
spiritum
habet,
tanto
illud
iterum
facilius
recepit
quanto
pro
amisso
poenitere
fructuosius
et
modum
et
viam
ut
ad
illud
revertatur
[Col.1119D]
novit
perfectius,
juxta
quod
rex
ille
sapiens:
Qui
apponit,
inquit,
scientiam,
apponit
dolorem.
Ille
enim
profecto
de
virtutis
bono
amisso
cum
poenitet
acrius
dolet
qui
scientiam
habet.
Quod
enim
est
acetum
sapori,
quod
oleum
igni,
quod
ligna
pyrae,
quod
diagridium
medicinae,
hoc
est
scientia
poenitentiae.
Alioquin
quod
magister
obsecrat,
non
erit
obsequium
rationabile
obsequii
causa
incognita.
Nam,
sicut
melius
est
Domini
mandatum
facere
quam
nosse,
ita
prius
est
nosse
quam
facere;
facere
enim
et
ignorare
cum
facias,
sicut
non
perfectae
cognitionis,
non
perfectae
obedientiae
est:
cui
ignorantia
detrahit
et
minus
reddit
devotam,
unde
et
prophetarum
unus:
Et
tu,
Israel,
noli
ignorare.
Et
Magister:
Propterea
nolite
fieri
imprudentes
sed
[Col.1120A]
intelligentes
quae
sit
voluntas
Dei
(Ephes.
V),
quam
profecto
cum
feceris
et
causam
noveris
faciendi,
tunc
quod
magister
optat
discipulis
in
omnem
plenitudinem
Dei
impleberis.
Sed
ut
ad
priora
redeamus,
sicut
jam
diximus,
in
novis
his
novi
pontificis
virtutum
operibus
cum
ipsis
operibus
causas
et
virtutem
ostendimus
operum;
et
ideo
prolixiores
sumus
in
exsequendis
his,
verum
prolixitas
haec,
sicut
aedificationi
cedit,
et
laudi.
Nam
quicunque
haec
qualitercunque
exarata
et
qualicunque
excepta
calamo
ob
tanti
pontificis
devotionem
et
memoriam
legere
dignabuntur,
non
solum
opera
sed
et
virtutem
operum
suorum
dicent
et
magnitudinem
ejus
narrabunt.
14.
DE
PRAEDIIS
QUAE
REPETEBAT
A
LAICIS.
[Col.1120B]
Verum
ab
his,
quibus
tam
gloriose
vitam
suam
instituit
pontifex,
sicut
mihi
datum
utcunque
expeditis,
cum
pontifice
procedendum
ad
alia.
Jam
enim
qui
hucusque
in
portu
ecclesiae
navigarat
saeculi
mare
ingredi
incipit
et
saecularia
attrectare.
Quod
persaepe
necesse
pontifici,
sed
sapienti
pontifici
dulce
nunquam.
Jam
quibusdam
regni
magnatibus
viris
magnis
et
potentibus,
de
praediis
per
praedecessorum
suorum
impotentiam
seu
incuriam
ecclesiae
suae
abbatis,
quaestionem
movet,
quaedam
repetendo,
nonnulla
vero
ubi
manifesta
videbatur
injuria
absque
quaestione
revocando,
qualia
erant
illa
praedia,
quae
vulgo
in
terra
dicuntur
firmae
feodales;
quas
omnes
archipraesul,
tanquam
ad
[Col.1120C]
mensam
suam
propriam
pertinentes,
mox
inter
pontificii
initia,
illis
qui
firmarii
dicuntur
exclusis,
ad
proprium
suum
dominium
revocat,
nullo
fiscali
judice
requisito.
Conventus
vero
quare
hoc
faceret
respondit
nullo
modo
se
litigaturum
super
his,
quae
ad
dominium
suum
pertinere
fuisset
notissimum,
etsi
quocunque
titulo
injuste
alienata.
Et
ita
praedia
illa
pro
voluntate
sua
ordinavit
et
tenuit,
donec
exturbatus
et
haec
et
alia
propter
justitiam
proscriptus
perdidisset;
quod
plenius
enarrabunt
sequentia.
Et
praeterea
instantissime
repetebat
feodum
illud,
quod
dicebatur
Willelmi
de
Ros,
feodum,
ni
fallor,
septem
militum,
quod
defuncto
archipraesule
Patre
Theobaldo
mox
fuerat
confiscatum,
verum
archipraesul
mota
duntaxat
super
feodo
hoc
[Col.1120D]
quaestione
substitit
hic,
regis
qui
tunc
extra
regnum
agebat
adventum
sustinens.
De
quo
tamen
feodo,
propter
alia
quae
emerserunt,
nec
tunc
in
proximo
regis
adventu
verbum
movit
sed
distulit.
Erat
etiam
inter
archipraesulem
et
nobilem
virum
comitem
de
Clare
dura
tunc
contentio,
eo
quod
archipraesul
exigeret
super
castro
illo,
quod
dicitur
de
Tunebrige,
et
omni
territorio
quod
castri
est
sibi
hominium
fieri;
et
praesertim
super
omni
eo
quod
infra
leugam
castro
circumjacentem
est,
quae
vulgo
banleuga
dicitur,
sive
ut
dicatur
Latinius
bannum
leugae.
Comes
vero
hominium
obtulit,
sed
super
quo,
quod
quaerebat
archipraesul,
exprimere
recusavit.
Praeterea
repetebat
turris
Rophensis
custodiam,
quam
et
de
Ecclesiae
suae
jure
protestabatur,
[Col.1121A]
super
hoc
instrumentum
publicum,
chartam
videlicet
divae
recordationis
Willelmi
illustris
quondam
Anglorum
regis,
qui
regnum
strenue
in
manu
forti
certamine
bellico
acquisierat,
producens.
His
itaque
et
hujuscemodi
motis
quaestionibus
et
praediorum
revocatis
his,
repetitis
illis,
oriuntur
pontifici
mox
contentiones
et
lites
et
adversarii
multi,
sed
propter
regis
metum
occultiores,
eximiam
illam,
ut
supra
ostendimus,
quam
pontifex
habebat
adhuc,
regis
gratiam
sicut
reverentes
et
verentes,
et
ob
hanc
pontificis
non
modicum
metuentes
offensam.
Verumtamen
qui
se
laesos
sentiebant
aut
laedendos
verebantur,
regem
extra
regnum
agentem
adhuc
nonnulli
adeunt,
et
querentes
exponunt
aliqui
se
passos,
alii
vero
se
passuros
injuriam
per
pontificem,
nisi
[Col.1121B]
regia
clementia
justitiae
adhibeat
manum.
Et
constantem
regis
ad
pontificem
gratiam
vel
in
aliquo
labefactare
attentantes,
addunt
quod
nimia
regis
gratia
cornua
daret
pontifici
ad
excedendum.
Sed
rex,
qui
opere
et
veritate
eum
diligebat,
nihil
motus
ex
his,
a
talibus
avertebat
auditum:
et
quia
in
articulo
erat
transfretandi,
in
adventum
suum
in
Angliam
querentes
distulit.
Et
ecce
quia
post
modicum
crebro,
sicut
decet
et
solet,
ante
praenuntiatus
rex
apud
australem
portum,
qui
dicitur
Suthamtune,
nuntiatur
applicuisse.
Applicuit
autem
rex
primo
anno
consecrationis
pontificis,
ni
fallor,
cito
post
Salvatoris
natalitios
dies.
Cui
confestim
archipraesul
una
cum
egregio
illo
puero,[Col.1121C]
quem
jam
saepe
nominavimus,
Henrico,
regis
filio
et
regni
haerede,
obviam
venit,
utpote
qui
regis
jam
ante
per
aliquot
dies
mari
appropinquans
prope
praestolabatur
adventum.
Et
ecce
una
cum
regis
filio
regis
hospitium
ingrediente
pontifice,
rege,
et
universis
occurrentibus
per
totam
aulam
gaudium
magnum
et
exsultatio;
rege
et
pontifice
in
mutua
ruentibus
oscula
et
amplexus
et
sese
invicem
honore
praevenientibus,
imo
et
contendentibus
praevenire:
ita
ut
videretur
quia
rex
pro
filio
parum,
sed
totum
se
pro
pontifice
effunderet,
et
in
pontificem,
et
in
omne
se
gaudium
dilataret,
utpote
qui
nunc
primo
suum
quondam
aulae
Thomam
videret
pontificem:
sed
maxime
et
supra
alia
in
gaudio
dilatatus
ob
hoc,
quod
de
sanctitate
pontificis
ex
aula
sua
sic
assumpti[Col.1121D]
tot
et
tanta,
quae
supra
descripsimus,
secreto
jam
et
pro
certo
acceperat.
Pontifex
vero
regi
ex
maris
fatigatione
et
taedio
condescendens
cito
post
salutationem
mutuam
et
invicem
sic
concelebratum
gaudium
abscedit
et
in
hospitium,
quod
prope
erat,
se
recipit.
Et
mane
convenientes
diei
crastinae
simul
conficiunt
iter,
toto
itinere
soli
duo,
caeteris
amotis
omnibus,
familiariter
et
secreto
colloquentes
et
sibi
invicem
applaudentes.
Cum
vero
per
dies
aliquot
sic
fuissent,
pontifex
cum
praefato
alumno
suo
regis
filio
a
rege
in
gratia
summa
abscedit.
Praefati
vero
queruli,
videntes
et
audientes
sic
abscondunt
se
et
querelas
dissimulant.
15.
DE
PROFECTIONE
EJUS
AD
CONCILIUM
TURONENSE.
Et
ecce
quia
post
modicum
felicis
memoriae
tertius
[Col.1122A]
Alexander
papa
per
universam
catholicorum
Ecclesiam,
erat
quippe
in
Romana
Ecclesia
tunc
schisma,
concilium
convocat:
verum
et
archipraesul
noster,
in
omnibus
magnus,
magnificentissime
quidem
ad
transfretandum
se
parat.
Et
rege,
quem
tanquam
dominum
et
supra
hominem
diligebat,
adito,
alumnum
suum
regi
patri
restituit:
et
inter
ipsum
et
regem
per
dies
dulci
et
familiari
colloquio
habito,
rege
salutato,
in
Cantia
in
proprio
pago
suo,
qui
dicitur
Rumenel,
supra
mare
sito
auram
exspectat
prosperam.
Qua
post
paucos
dies
data,
mare
ingreditur
et
in
Flandria,
in
portu
qui
dicitur
Graveshende,
applicuit
prospere,
cum
magno
quidem
et
magnifico
apparatu.
Cui
mox
in
ipsa
maris
ripa
nobilis
Flandriae
et
Viromandiae
comes
Philippus
et
in
crastino
terrae
illius
[Col.1122B]
proceres
et
nobiles
occurrerunt,
omnem
honorem
exhibentes
et
certatim
et
sua
et
quae
poterant
offerentes.
Deinde
vere
per
Normanniam
et
Cenomaniam
transiens,
in
omni
illustris
regis
Anglorum
ditione,
per
civitates,
per
castella
et
vicos
adeo
honorifice
quidem
tanquam
si
rex
ipse
excipitur.
Turonis
vero
jam
appropinquans
tertio,
ni
fallor,
die
ante
celebrandum
concilium
civitatem
ingressus.
Audito
archipraesulis
Cantuariensis
adventu
mox
universa
civitas
commovetur
et
obviam
exeunt
universi,
non
solum
cives
et
indigenae,
sed
et
personae
ecclesiasticae
quae
ad
concilium
jam
fere
omnes
convenerant,
diversarum
nationum
archipraesules
et
pontifices.
Et
quod
minime
tacendum,
praeter
Romanae
Ecclesiae
morem,
domini
Patres
et
rectores
Ecclesiae,
cardinales
[Col.1122C]
universi,
longe
priusquam
civitatem
ingrederetur,
occurrunt;
praeterquam
duo
tantum
qui
domino
papae,
ne
in
tam
celebri
frequentia
absque
lateribus
esset,
considebant.
Tanta
vero
fuit
sequentium
turba
ut,
archipraesule
ad
dominum
papam
ingrediente
palatium,
ipse
papa,
quasi
ex
necessitate
ne
comprimeretur,
in
quo
erat
exiret
thalamum
et
ingrederetur
palatium.
Quasi
prophetiae
spiritu
impellente,
ipse
papa,
qui
nemini
vix
assurgit,
archipraesuli
quasi
obviam
veniens
et
jam
quasi
in
occursu
reverentiam
exhibens.
Totus
quippe
occursus
hic,
ut
videtur,
sicut
honorus
et
propheticus
et
in
Christo
Domini
quasi
alter
Domini
Ypapanti
tanquam
vaticinium
futurorum.
Quod
et
nos
hodie
impletum
cernimus,[Col.1122D]
quando
jam
ab
universo
Ecclesiarum
orbe,
et
ab
Oriente
et
ab
Occidente
per
multas
difficultates
ad
ipsum
veniunt
et
adorant
magis
quam
occurrant.
Et
dominus
quidem
papa
archipraesulem
benignissime
tunc
suscepit.
Et
eo
quidem
benignius,
quod
ex
multo
tempore
cupiens
erat
videre
eum
et
jam
multa
bona
audierat
de
eo.
Et
ut
videbatur
super
itinere
ei
compassus,
cito
dimisit
eum
et
in
haec
verba:
«Vade,
inquiens,
frater,
quiesce:
necessaria
est
quies
post
laborem.»
Et
ita
tunc
recessimus,
et
in
arcem
regis,
quae
prope
papae
palatium
erat,
hospitio
nos
recepimus.
Videres
mox
in
crastino
ad
hospitium
hoc
confluere
multitudines.
Nam,
sicut
audientes,
sic
videntes
qui
convenerant
pontificis
magnificentiam
[Col.1123A]quotquot
diebus
confluebant
ad
ipsum
diversorum
regnorum
personae
ecclesiasticae,
gratiam
et
familiaritatem
quaerentes
et
offerentes.
Praeterea
nobiles
terrae
et
potentes
crebro
euntes
et
revertentes
ad
nos,
et
hi
praesertim
qui
regiam
jurisdictionem
exercebant,
scientes
pontificem
in
summa
regis
gratia,
assidui
circa
nos
aut
parati
ad
obsequendum
aut
obsequentes.
Et
quod
caeteris
majus
adhuc,
Romana
Ecclesia
nostrum
archipraesulem,
tanquam
ex
multis
qui
convenerant
primogenitum,
quodam
quasi
primogeniti
honore
et
cultu
honestabat
prae
caeteris.
Jam
vero
per
aliquot
dies
celebrato
concilio,
ad
archipraesulis
nostri
petitionem
nonnullis
Ecclesiae
suae
privilegiis
renovatis,
vir
apostolicus
in
osculo
pacis
dimisit
[eum
cum
benedictione
sua
et
gratia.[Col.1123B]
Et
quidam
aequore
et
aere
faventibus,
in
Angliam
cito
cum
gaudio
reversus
est,
secundo
jam
anno
consecrationis
suae.
Et
a
rege,
pro
more
et
debito,
tanquam
pater
a
filio
in
omni
gaudio
suscipitur].
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
[Hic
intervenit
in
cod.
Atrab.
hiatus
unius
folii
cujus
initium
et
finis
ita
ex
Quadrilogo
suppleri
posse
videntur:
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
De
consecratione
episcoporum
Wigornensis
et
Herefordiensis.
His
diebus
duae
vacabant
sedes
episcopales
in
provincia,
Wigorniensis
videlicet
et
Herefordiensis,
prioris
sedis
pontifice
jam
mortuo,
sed
altero
ab
Herefordiensi
ad
Londoniensem
sedem
translato.
[Col.1123C]
Translatus
Gilbertus
Folioth
vocatus
erat
nomine
proprio,
cognomento
Folioth.]
.
.
.
.
.
operiatur
alterum,
aut
si
nudetur
unus
pauperum,
ut
nudus
alter
vestiatur.
Quia
juxta
Scripturam
redemptio
animae
viri
divitiae
propriae.
Euntes
enim
ibant
et
flebant,
non
aliena
sed
semina
sua
mittentes.
Juxta
quod
et
legimus
Dominum
de
tuis
justis
laboribus
honorandum.
Alioquin
juxta
Sapientem:
Qui
offert
sacrificium
ex
substantia
pauperum
quid
aliud
agit
quam
in
patris
conspectu
victimare
filium?
(Eccli.
XXXIV.)
Et
ut
majora
addamus
adhuc
toto
tempore,
quo
occupatae
ecclesiae
vacant,
sic
perit
opus,
perit
opera,
perit
penitus
cura
pastoralis
et
pastorale
officium.
Et
sic
totius
gregis
salus
in
periculo.[Col.1123D]
Quod
si
monasterium
occupatum
sic,
perit
in
monasterio
sine
patre
coercitio,
perit
sine
doctore
eruditio,
perit
sine
chamo
districtio,
perit
sine
virga
disciplina,
perit
sine
praelato
obedientia.
Et
sic
quasi
per
libertatem
noxiam
emancipata
in
claustris
perniciosa
dissolutio
imperat.
Qui
prius
sancte
et
districte
monasticae
regulae
servi
fuerant
factis
ejusdem
regulae
liberis.
Et
profecto
pro
his
gravis
et
praesertim
in
archipraesules
querimonia,
quorum
provisioni
et
sollicitudini
tota
provincialis
Ecclesia
commissa.
Quorum
dissimulationibus
reges
plerumque
transeunt
in
tyrannos:
quos,
proh
dolor!
ipsi
archipraesules
palpant,
demulcent,
et
deliniunt,
quibus
potius
tanquam
patres
filiis
imperare
debuissent.
Unde
et
magister
ad
metropolitanorum
[Col.1124A]suorum
unum:
Argue,
inquit,
cum
omni
imperio
(Tit.
II);
verum
ut
taceam
nunc
de
metu
seu
negligentia
aut
forte
imprudentia
magistrorum,
horum
et
Patrum
sunt
nonnulli,
qui
ex
sola
mansuetudine,
ne
dicam
nunc
remissione,
ab
hujuscemodi
correptionibus
retardantur.
Qui
profecto
minorem
quam
oporteret
exhibent
justitiae
libertatem,
dum
amicitiae
verentur
exasperare
dulcedinem.
Sic
Adam
peccavit
cum
conjuge,
et
Heli
cum
sobole
profana.
In
quo
et
se
et
alios
quos
diligunt,
cum
multa
etiam
interdum
populorum
strage
laedunt,
dum,
ne
amicitiam
offendant,
errorem
libere
non
produnt,
et
reprehendenda
pro
auctoritate
qua
funguntur
imperiose
non
arguunt.
Et
ita
dum
uni
sic
parcunt,
multi
corruunt,
Isti
certe
sic
demulcentes,
sic
dissimulantes,
sic
[Col.1124B]
correptionem
suspendentes,
non
patribus
diligentibus,
seu
pastoribus
sollicitis
comparandi,
sed,
ut
ait
doctorum
unus,
potius
furibus
qui
seducendo
avertendis
pecoribus
spargunt
pabulum,
non
comminando
errantibus
ut
revocentur
intentant
flagellum:
quod
bene
attendit
sapiens
ille,
qui
olim
jam
dixerat
utiliores
esse
plerumque
inimicos
jurgantes,
quam
amicos
objurgare
metuentes.
Illi
enim,
dum
rixantur,
crimina
nostra
saepe
produnt
quae
credebamus
occulta,
unde
et
magis
confundimur;
isti
vero
dum
tacent,
in
nostris
nos
criminibus
magis
fovent,
eo
longius
quo
liberius,
absque
coercitionis
freno,
pro
voluntate
in
invio
et
nos
in
via
currentes.
Interdum
in
invio
hoc
visa
nobis
via
recta,
cujus
tamen
novissima
ad
mortem
ducunt:
interdum
etiam
viam
[Col.1124C]
pravam
et
scientes
et
prudentes
carpentes,
minime
tamen
arbitrantes
quod
tam
vicina,
tam
directa
sit
ad
praecipitium,
unde
et
quemadmodum
juxta
prophetiam:
Cultus
justitiae
est
silentium
(Isa.
XXXII),
ita
et
juxta
eumdem
et
ipsum
idem
silentium
justitiae
interdum
est
praecipitium:
Vae,
inquit,
mihi
quia
tacui
(Isa.
VI).
Prophetica
hic
vae
sibi
intentat,
vae
metuit,
et
praesertim
ob
id
quod
Achab
regem
imperiose
et
libere
qua
decuit
auctoritate
non
corripuerit,
propter
quod
etiam
et
labia
polluta
contraxisse
se
accusat.
Haec
ergo
omnia
archipraesul
noster
novus
ad
se
reversus
recolens
et
attendens
id
sui
esse
officii,
regem
quem
supra
hominem
diligebat,
nunc
rogabat,
nunc
supplicabat,
nunc
monebat,
ut
sedes
[Col.1124D]
diu
vacantes
ordinari
permitteret,
nunc
vero
amice
corripiebat,
objurgans
quod
eas
vacantes
tam
diu
occuparet,
et
in
temporalibus
et
in
spiritualibus
quae
inde
increscebant
mala
non
tacens:
et
praesertim
motus
ob
duas
illas
pontificales
cathedras,
quas
tunc
temporis
jam
supra
vacuas
diximus.
16.
DE
DUOBUS
ELECTIS
IN
PONTIFICES.
Et
rex
tandem
ad
multam
archipraesulis
instantiam
pontifices
fieri
annuit.
Et
ita
ad
duas
sedes
praenominatas
pontifices
sunt
electi,
viri
certe
omni
sanctitate
perspicui;
ad
primam
quam
diximus
sedem
Wigorniensem
quidam
est
electus
aetate
juvenis,
sed
moribus
et
gravitate
senex,
nomine
Rogerus,
magnatus
hic,
magni
viri
Roberti
quondam
Glauconensis
comitis
filius;
cujus
adhuc
virtus
insignior
[Col.1125A]
sanguinis
generositatem
superabat.
O
si
mihi
nunc
liceret
et
coeptae
historiae
lex
sic
permitteret,
virum
istum
pro
virtutum
suarum
meritis
condignis
efferre
praeconiis!
Certe
totam
hanc
martyris
historiam
quasi
coelestis
firmamenti
stella
matutina
illustraret,
aut
velut
carbunculus
aliquis
ardentissimus
in
his
praesentis
vitae
nostrae
tenebris
prae
caeteris
ardens
et
lucens;
quem
quoties
ad
mentem
revoco,
et
alterum
mihi
effigio
Simonem,
Oniae
filium,
sacerdotem
magnum,
qui
in
vita
sua
suffulsit
domum,
et
in
diebus
suis
corroboravit
templum:
qui
quasi
arcus
effulgens
inter
nebulas,
et
quasi
lilia
quae
sunt
in
transitu
aquae,
et
quasi
flos
rosarum
in
diebus
veris,
quasi
thus
in
igne
ardens
et
vas
auri
solidum,
vas
pretiosum,
vas
sanctificatum
[Col.1125B]
in
honore
et
vere
utile
in
domo
Domini.
Verum
praesentis
materiae
meae
proposito
reclamante,
per
amoena
virtutum
ipsius
prata
stylo
nostro
effodiente,
nequaquam
nunc
rivus,
sed
nec
etiam
rivulus
ducendus
est,
nec
tanquam
amoenans
et
speciosa
florum
gratiarum
suarum
varietas
depingenda:
quantae
videlicet
fuerit
puritatis
lilium,
quantae
verecundiae
rosa,
quam
coelestis
conversationis
viola;
quam
jucundae
societatis
musica;
et
super
omnia
quanta
justitiae
columna,
et
ad
caeterorum
praesidium
quam
infringibilis
constantiae
adamas.
His
ergo
solum
sic
tactis,
quia
nec
modo
locus
est
ut
moremur
in
his,
hic
aetate
juvenis,
sed
moribus
grandaevus
et
virtutibus,
communi
omnium
[Col.1125C]ad
quos
id
spectabat
voto
electus,
primus
fuit
quem
noster
novus
archipraesul
in
episcopum
Wigorniensem
consecravit.
Qui
postea
et
in
prosperis
et
in
adversis
ipsi
semper
obediens
etiam
usque
ad
damna,
usque
ad
proscriptionem
et
pericula
multa:
turpe
judicans
si
imperator
in
castris,
miles
domi,
quasi
inter
mulierum
colos
seu
calathos
puellarum,
balnearum
et
unguentorum
uteretur
fomentis.
Sed
quia
praesentis
historiae
sequentia
nos
compellunt,
ad
praesens
pertranseamus
de
hoc.
Accedamus
ad
alium
Robertum
nomine,
cognomento
de
Meleduno
et
saecularium
et
sacrarum
litterarum
in
scholis
magistrum
praeclarum,
in
vita
etiam
quam
in
scientia
multo
magis
adhuc
praeclariorem.
Cujus
et
ille
sacerdos
magnus,
de
quo
[Col.1125D]
proxime
sermo,
prius
consecratus
in
scholis
discipulus
fuerat.
Hic
quippe
doctor
magnus
tam
vita
quam
scientia,
tanquam
luminare
magnum
per
universum
ecclesiarum
orbem
erat
rutilans,
et
discipulorum
multitudinem
eruditam
tanquam
varios
per
orbem
lucis
suae
radios
a
se
emittens.
Hic
secundus
et
etiam
novissimus
quem
novus
archipraesul
noster
cum
cleri
et
populi
unanimi
totius
universitatis
assensu
in
Herefordiensem
episcopum
consecravit.
Et
ita
in
duobus
his
consecratis
pontificibus
omni,
sicut
mundus
novit,
sanctitate
conspicuis,
praeter
quos
novus
consecrator
noster
alios
non
consecravit,
ipsius
quod
supra
in
historia
hac
jam
testati
sumus,
et
propositum
stetit
firmum
et
ab
Altissimo
desiderium
est
expletum,
quo,
ut
supra
[Col.1126A]
ostendimus,
disposuerat,
quo
Altissimo
supplicans
postulaverat
ut,
archipraesulatus
sui
tempore
contra
conscientiam
suam
nemini
praeterquam
digno
consecrationis
praesertim
imponeret
manum.
Post
modicum
vero
archipraesul,
plerisque
comprovincialibus
episcopis
convocatis,
nobile
illud
et
regale
monasterium
de
Redinges,
in
quo
divae
recordationis
Henricus,
quondam
Anglorum
rex,
secundi
Henrici
nunc
illustris
regis
nostri
avus
in
mausoleo
gloriose
quiescit,
cujus
et
ipse
fundator;
magnifice
dedicavit,
rege
volente
sic
et
praesente.
Et
eodem
etiam
anno
Londoniae
apud
monasterium
praeclarum
pariter
et
regale
quod
dicitur
Westmuntier,
gloriosi
et
vere
sancti
regis
Edwardi
corpus,
tanquam
clarum
admodum
et
pretiosum
perfectae
[Col.1126B]
vas
continentiae,
de
terrae
pulvere
extulit
et
ob
multa
et
praeclara
regiae
vitae
merita
solemniter
quidem
et
sublimiter
ibidem
in
Ecclesia
inter
sanctorum
corpora
collocavit,
rege
itidem
volente
sic
et
praesente.
Et
erat,
sicut
praelocuti
sumus,
illustris
regis
et
sancti
pontificis
cor
unum
et
anima
una
in
Deo,
regno
per
hoc
et
sacerdotio
in
summa
pace
et
tranquillitate
concurrentibus,
Deo
pacis
et
dilectionis
sic
agente.
Sed,
proh
dolor
et
vere
dolor!
nihil
in
humanis
diuturnum,
nihil
permanens,
sed
juxta
dictum
Sapientis
et
id
optime
experti:
Omnia
tempus
habent,
et
suis
spatiis
transeunt
universa
sub
coelo:
tempus
flendi
et
tempus
ridendi;
tempus
dilectionis
et
tempus
[Col.1126C]
odii;
tempus
belli
et
tempus
pacis:
omnia
tempus
habent
(Eccle.
III).
Magna
certe
nomina
et
chara
foedera
tanti
regis
et
tanti
pontificis.
Revera
tantum
regem
et
tantum
pontificem
in
alio
mundi
regno
inveniri
simul
difficile
esset
et
tantam
inter
tantos
concordiam.
Grandis
quidem
concordia,
sed
brevis
hora.
In
brevi
quippe
extrema
concordiae
dissensio
occupat,
nec
per
alium
quam
per
totius
pacis
et
dilectionis
inimicum
misere
et
infeliciter
istud
tantum
et
tam
firmum
concordiae
vinculum
dissolutum,
ad
regni
et
sacerdotii
unitatem
solidandam
tam
necessarium.
Sed
quid
nomino
vinculum?
siquidem
in
moribundis
mortalium
cordibus,
sicut
in
nobismet
quotidie
experimur,
per
tot
cogitationum
inania,
per
[Col.1126D]
tot
curas
et
causas,
per
occupationes
tot
in
semetipsis
divisis,
dilaceratis,
discissis
et
divulsis,
quae
bilinguium
et
susurronum
stimulis
et
suspicionum
aculeis
adeo
pervia
sunt,
firmum,
ut
nunc
experto
probatum,
ad
alterum
amicitiae
vinculum
omnino
videtur
nullum.
Potest
quidem
talis
qualis
esse
quasi
lutea
seu
parietina
et
ruinosa
quaedam
conjunctio,
mox
mox
ad
primam
et
modicam
aquarum
inundationem,
seu
ad
primum
et
brevem
aquilonis
flatum
dissolvenda.
Quomodo
enim
deinceps
manebit
hoc
inter
alios,
cum
inter
tantum
regem
et
tantum
archipraesulem
amicitiae
vinculum
contra
omnem
mundi
spem
sic
sic
ex
insperato
sit
solutum?
Quisve
deinceps
non
metuat
inimicum
sibi
futurum
adhuc
quantumcunque
alter
alteri
amicissimus
[Col.1127A]
sit?
Quibus
quantumcunque
se
amantibus,
si
regis
Henrici
et
archipraesulis
Thomae
meminerint,
non
formidanda
aut
suspecta
saltem
aliquo
adhuc
tempore
futura
inimica
dissensio?
vere,
etsi
alicubi
quod
hoc
ipsum
et
raro,
nusquam
tamen
nec
unquam
in
aula,
praesertim
inter
tot
assentatores,
tot
invidos
inter
bilingues,
tot
et
susurrones
et
suspiciones
tot,
secura
nunquam
dilectio,
sed
inter
mortales
et
in
aula
potissimum
sicut
infida
et
instabilis
semper
et
incerta,
vanitati
ut
videtur
cum
reliqua
creatura
subjecta?
Quae
et
praesertim
inter
potentes
qui
velut
quaedam
vitrea
dilectionis
vasa
sunt,
si
modicum
impingat,
ex
modico
laeditur,
ex
modico
offensa
frangitur.
Et
in
potentibus
delicata
et
tenera
ex
modico
sauciatur
et
in
brevi
exspirat.
O
inter
caetera
et
prae
caeteris
[Col.1127B]
misera
haec
et
miseranda
in
mortalibus
humanarum
rerum
conditio!
Hodie
in
dilectionis
dulcedine
delectatur,
cras
in
amaritudine
odii
moratur
spiritus
meus.
Hodie
tu
mihi
quasi
cor
meum,
cras
quasi
ulcus
aut
vulnus
lethale
mihi:
vere
tentatio
est
vita
humana
super
terram.
O
sicut
incredibilis
et
vere
tristis
regis
et
archipraesulis
tantae
amicitiae
in
inimicitias
tantas,
ut
cito
monstrabunt
sequentia,
saeva
et
cita
et
dira
nimis
et
dura
conversio!
Sicut
certe
incredibile,
sic
et
admodum
triste
conversionis
hujus
miraculum
hoc.
O
quondam
amicitia
quae
sic
modo
emortua,
tamen
luctus
et
doloris
et
regno
et
sacerdotio
ingessisti,
quantum
adhuc
dum
superstes
exsultatione
[Col.1127C]
circumdedisti
et
laetitia!
Nam
ut
anticipem
hic,
et
nunc
quia
locus
aliquantulum
sic
exigit
in
posterum
loco
suo
plenius
dicenda
praeveniam;
o
quot
et
quanta
ex
dissensione
hac
regis
et
pontificis
acciderunt
et
regno
et
sacerdotio
mala!
Nam,
ut
caetera
taceam,
quae
jam
forte
regno
nobis
ignorantibus
acciderunt,
a
quibus
et
ab
aliis
in
futurum
regnum
incolume
conservare
dignetur
Omnipotens
et
immune;
profecto
ex
dissensione
hac,
ut
sequentia
declarabunt,
egregii
illius
pueri
quem
jam
saepe
nominavimus,
Henrici
regis
nostri
Henrici
filii
et
regni
haeredis,
accelerata
est
unctio
in
regem
immatura:
et
postea
bis
inter
regem
patrem
et
regem
filium
gravis
subsecuta
et
nefanda
rebellio.
Et
demum,
ni
fallor,
ob
rebellionis
peccatum
in
[Col.1127D]
patrem
regis
filii
cita
mors
nimis
et
festina.
Et
quidem
regni
proprie
malum
hoc
ex
dissensione
hac.
Inde
etiam
et
in
sacerdotio
mala
multa
et
pericula.
Et
in
primis
quidem
cleri
totius
per
regnum
desolatio
misera
et
miseranda
per
Ecclesiae
inimicos,
ejusdem
cleri
absque
defensore
oppressio
miserabilis
per
annos
vacantium
ecclesiarum
destitutio,
archipraesule
peregrinante.
Et
quod
adhuc
gravius
quae
ad
omnium
salutem,
omni
tunc
sacramentorum
usu
cessante,
utpote
in
vacantibus
ecclesiis
deficiente
omni
pastoralis
officii
cura.
Juxta
quod
celebre
illud
Christi
floribus
quondam
vernans
Aegypti
desertum
monachorum
multitudine
per
cellulas,
tanquam
mellificantium
apium
examinibus
per
alvearia
circumseptum,
imo
et
Aegyptus
tota
[Col.1128A]
quondam
religione
florente,
tanquam
paradisus
pomorum
omnium
et
plena
Spiritus
sancti
apotheca,
demum
tamen
ex
defectu
pastorum
in
paganismum
reversa
traditur,
in
defectum
canum
sic
grassantibus
lupis.
Et
ut
ad
praenumerata
praetactae
dissensionis
mala
addam
adhuc,
demum
ex
dissensione
hac
inimica
et
omnibus
post
futuris
saeculis
detestanda
processit
ipsius
archipraesulis
mors:
quae,
etsi
universus
ecclesiarum
orbis
concelebrat,
pretiosa
in
se
et
toti
sicut
nunc
cernimus
fructuosa
Ecclesiae,
in
multorum
tamen
et
magnorum
ignominiam
cessit
et
perniciem.
Ecce
quantum,
quam
detestabile
in
sacerdotio
ex
dissensione
hac
malum;
quae
tanquam
lethalis
quaedam
pestis
nocifera
et
per
regnum
et
per
sacerdotium
longum
nimis
et
circumplexum
[Col.1128B]
traxit
post
se
funem
malorum.
Nos
autem
qui,
praesentes,
vidimus
et
audivimus;
sed
et
qui
superstites
adhuc
nec
audierunt
nec
viderunt
et
potissimum
qui
post
nos
futuri
sunt,
dissensionis
hic
causam
legant.
Et
fuit
hoc
quidem
quod
nunc
dicemus
dissensionis
initium,
sed
necdum
finis.
17.
DE
INITIO
DISSENSIONIS
INTER
REGEM
ET
ARCHIPRAESULEM.
Contigit
ut
quidam
operarii
diabolici,
nomine
duntaxat
clerici,
sed
de
sorte
Satanae,
de
maleficiis
accusati
et
capti
tenerentur
in
vinculis,
talibus
ut
crebro
solet
in
regno
enormia
patrantibus
flagitia
et
violantibus
pacem.
Inter
quos
sacerdos
unus
de
homicidio
infamis
et
accusatus
a
propinquis
defuncti.
[Col.1128C]Iste
ob
privilegium
ordinis
ad
dioecesanum
episcopum
Salesberiensem
captus
dirigitur,
regis
officialibus
et
propinquis
defuncti
qui
accusabant
acriter
instantibus
ut
episcopus
exhiberet
justitiam.
Sed
sacerdote
constanter
inficiente,
cum
non
posset
super
homicidio
per
accusatores
convinci,
canonica
indicitur
purgatio
accusato,
accusatoribus
praesertim
fama
consentiente
et
ipsis
etiam
probabiliter
arguentibus
accusatum.
Sed
eo
in
purgatione
deficiente,
mittit
episcopus
ad
archipraesulem
de
jure
consulens,
et
ut
in
exsequenda
poena
procedat
securius.
Archipraesul
vero
consultus
praemandavit
ut
omni
privatus
beneficio
ecclesiastico
exauctoraretur
et
in
monasterio
ad
agendam
perpetuam
vitae
[Col.1128D]
districtissimae
poenitentiam
perpetuo
recluderetur.
Et
poena
haec
in
defectum
per
sententiam
adjudicatae
purgationis
quae
ac
si
in
convictum
eadem.
Et
quidem
clerici
in
hunc
modum
super
maleficiis
accusati
et
convicti
vel
deprehensi
vel
etiam
infames
et
in
purgatione
adjudicata
deficientes,
absque
omni
mutilatione
vel
deformatione
membrorum
ex
decreto
archipraesulis
pristinis
authenticorum
canonum
sanctionibus
roborato,
hujuscemodi
spirituali
absque
omni
corporali
poena
per
provinciam
percellebantur:
poena
tamen
exasperata
et
emollita
pro
qualitate
flagitii
pro
gradu
etiam
et
ordine
delinquentis
et
modo
et
causa
delinquendi.
Illud
etiam
minime
praetereundum
quod
circa
idem
tempus
Philippus
quidam,
cognomento
de
Brois,
in
sede
[Col.1129A]
episcopali
Lincolniensi
canonicus,
justitias
regis,
quae
vulgo
errantes
in
terra
dicuntur,
probrosis
quibusdam
affecerat
contumeliis.
Propter
quod
rex,
non
solum
adversus
ipsum,
sed
potius
adversus
totum
regni
clerum,
exasperatus
videbatur.
Solet
quippe
mox
in
totam
cujusvis
officii
professionem
conferri
si
quid
forte
turpiter
vel
enormiter
ab
aliquibus
de
professione
admittatur.
Sed
revera
irae
seu
invidiae
sicut
citum
nimis
et
inconsideratum
judicium
hoc,
tanquam
si
in
aliqua
vel
exigua
corporis
particula
macula
reperta
fuerit,
et
ob
id
mox
totum
corpus
naevorum
sorde
judicetur
respersum.
Et
in
contumeliis
illis
et
probris
constat
quidem
clericum
deliquisse
non
modicum,
verum
querela
ad
archipraesulem
delata,
citatus
clericus
etiam
[Col.1129B]
supra
modum
delicti
ut
vel
sic
regis
facilius
quiesceret
indignatio,
punitus
est:
publica
virgarum
disciplina
clerico
adjudicata
et
ipso
per
annos,
quot
tamen
non
recordor,
ab
omni
ecclesiastico
beneficio
quod
in
regno
habebat
suspenso;
verum
regi
irato
necdum
etiam
plene
pro
irati
voto
satisfactum
in
hoc.
Istud
enim
est
quartum
illud
quod
inter
alia
enumerat
Sapiens,
quod
donec
penitus
exstinguatur,
videlicet
irae
ignis,
nunquam
dicit
sufficit;
verum
cum
regi
non
sufficeret
hoc,
videbatur
rex
potius
reum
clericum
ad
aliquam
poenam
corporalem
deposcere,
sed
verebatur
hoc
exprimere,
jam
advertens
archipraesulis
rigorem
non
posse
flecti
ad
hoc.
Arctabatur
itaque
rex,
arctabatur
et
pontifex.
[Col.1129C]
Rex
etenim
populi
sui
pacem,
sicut
archipraesul
cleri
sui
zelans
libertatem,
audiens
sic
et
videns
et
ad
multorum
relationes
et
querimonias
acccipiens
per
hujuscemodi
castigationes
talium
clericorum,
imo
verius
characterizatorum
daemonum,
flagitia
non
reprimi,
sed
potius
in
dies
per
regnum
deterius
fieri,
archipraesulem
et
comprovinciales
pontifices
et
reliquum
regni
clerum
Londoniae
apud
Westmunstier
celebriter
convocat.
18.
QUALITER
REX
ALLEGAT
PRO
POPULI
SUI
PACE.
Rex
autem,
causa
vocationis
exposita,
mox
instanter
exigit
ut
deprehensi
vel
pro
convictis
habiti
in
tam
enormibus
flagitiis
clerici
lictoribus
suis,
Ecclesiae
praesidio
destituti,
exponantur:
ad
nocendum
promptiores
fore
adjiciens
nisi
post
poenam
[Col.1129D]
spiritualem
corporali
poenae
subdantur,
et
parum
curare
de
ordinis
amissione,
qui
contemplatione
ordinis
a
tam
enormibus
manus
continere
non
verentur;
et
tanto
deteriores
esse
in
scelere,
quanto
sunt
caeteris
ordinis
privilegio
digniores;
unde
et
severioribus
coercendi
vindictis,
quando
reperiuntur
in
scelere:
hoc
ergo
rex,
quorumdam
fretus
consilio,
utriusque
juris
se
habere
peritiam
ostentantium,
instantissime
postulat
ut
tales
mox
submoti
a
clero
curiae
tradantur,
quod
non
solum
jus
humanum,
sed
et
ipsius
divini
juris
canonica
sanxit
auctoritas:
unde
et
de
talibus
saepe
reperitur
in
canone:
«Tradatur
curiae,»
unde
et
qui
pro
rege,
ob
regium
favorem,
ut
videbatur,
scienter
indocti,
allegabant
tales
nequaquam
exsilio
vel
monasterio,
[Col.1130A]
sed
canonibus
sanctientibus
sic
potius
tradendos
curiae,
deinceps
futuros
curiae
servos,
curiae
perpetuo
servituros,
seu
alia
quam
adjudicaret
curia
poena
percellendos.
Et
hoc
esse
tradi
curiae,
judici
videlicet
saeculari
relinqui
ab
eo
puniendos,
unde
et
bene
in
canone
sequitur:
«Et
recipiat
quod
inique
gessit.»
Et
quidquid
dicatur
de
monasterio,
asserebant
constanter
exsilium
nequaquam
judicium
esse
sacerdotis,
sed
Caesaris:
cujus
enim
terra
est
ejus
est
extorrem
facere,
relegare,
deportare,
expellere,
quemadmodum
cujus
est
ecclesia
et
ejus
est
anathematizare,
suspendere,
ab
altari
arcere,
et
hoc
quidem
pontificis,
cujus
est
ecclesia,
sed
alterum
Caesaris
cujus
est
terra.
Hoc
autem
ob
id
hic
intersero
de
exsilio,
quia
jam
archipraesul
[Col.1130B]
sacerdotem
quemdam
propter
flagitium
degradatum
terram
abjurare
compulerat,
unde
et
inter
caetera
motus
rex.
Addebant
et
adhuc
quod
sub
lege
illa
sancta
per
Moysen
data
transgressores,
nulla
habita
gradus
seu
ordinis
exceptione,
corporaliter
puniebantur,
pro
qualitate
maleficii,
reddentes
animam
pro
anima,
oculum
pro
oculo,
et
in
aliis
sic
talionem
semper
recipientes,
sicut
populus
ita
et
sacerdos,
secundum
Dei
justitiam,
flagitio
ad
se
tuendum
nullo
tunc
ordinis
vel
dignitatis
privilegio
indulto:
quin
potius
ordine
seu
praelatione
potioribus,
si
transgressores
hi,
durius
quidem
fiebat
judicium
et
cruciatus
fortior.
Miram
autem
hanc
esse
nunc
legis
novitatem
et
vere
sanctitatem
novam,
[Col.1130C]
si
possunt
per
privilegia
sic
se
tueri
flagitia
quibus
regnorum
turbatur
pax,
regum
violatur
justitia,
et
denique
sanctitas
omnis
profanatur.
Qualiter
archipraesul
contra
allegat
pro
cleri
sui
libertate.
Verum
post
modicum
archipraesul
una
cum
fratribus
suis
comprovincialibus
episcopis
et
cum
praefatis
eruditis
suis
librato
consilio,
regi
sic
ad
haec:
«Domine,
inquit,
mi
rex,
sacrosancta
Ecclesia,
omnium
mater
et
regum
et
sacerdotum,
duos
habet
reges,
duas
leges,
duas
jurisdictiones
et
duas
coercitiones.
Duo
reges,
coelestis
rex
Christus
et
rex
terrenus,
duae
leges,
humana
et
divina,
duae
jurisdictiones,
sacerdotalis
et
legalis,
duae
coercitiones,
spiritualis
et
corporalis:
Ecce
duo
gladii
hic:
Satis
[Col.1130D]
est
(Luc.
XXII),
inquit
Dominus.
Neuter
superabundans
et
sufficiunt
hi,
hujus
vero
professionis
viri
dicti
clerici
ordinis
ratione
et
officii
proprie
solum
Christum
regem
habent,
ipsi
quodam
proprio
qui
capiti
superponitur
assignati
charactere,
quasi
per
hoc
a
gentium
nationibus
segregati
et
proprie
et
peculiariter
ad
Domini
opus
assumpti,
unde
privilegio
ordinis
et
officii
terrenis
regibus
non
subsunt
sed
praesunt,
utpote
qui
reges
constituunt,
a
quo
et
rex
militiae
cingulum
et
gladii
materialis
accipit
potestatem:
unde
et
regi
nulla
jurisdictio
in
his,
ratione
dico
professionis
et
ordinis,
sed
ipso
potius
regum
sunt
judices.
Isti
enim,
etsi
in
saeculo
infirmi,
contemptibiles,
et
imbelles
nostri
officii
viri,
tamen,
juxta
quod
de
ipsis
praenuntiavit[Col.1131A]
rex
quidam
magnus
et
propheta,
alligant
reges
gentium
in
compedibus
et
nobiles
saeculi
in
manicis
ferreis,
unde
et
non
sub
regibus
saeculi,
sed
sub
proprio
suo
rege,
sub
rege
coeli,
propria
lege
reguntur,
et
si
transgressores,
propria
lege
puniuntur,
quae
suam
propriam
habet
coercitionem.
Nec
est
ista
lex
quam
nunc
dicimus
illa
publica
et
communis
quae
omnium
pie
in
Christo
viventium
est,
sed
cum
illa,
non
praeter
illam,
privata
quaedam
et
propria,
propter
istam
edita
professionem,
clericos
dico.
Haec
sunt
sanctorum
Patrum
constituta
quaedam
edita
propter
nos,
quae
bene
agentes
etiam
in
praesenti
Ecclesia
remunerant,
secus
vero
agentes
damnant:
verum
et
sicut
proprius
ipsorum
rex
coelestis,
lex
spiritualis,
et
jurisdictio
in
spiritualibus,
[Col.1131B]
ita
et
in
peculiari
Dei
portione
et
spirituali
coercitio
spiritualis
seorsum
per
se
et
a
saeculari
coercitione
separata.
Et
inde
est
quod
absque
membrorum
mutilatione
et
sine
omni
deformatione
corporis
est.
Spiritualis
est
enim.
Adeo
etiam
quod
ordinis
privilegium
excludat
cauterium;
quam
tamen
poenam
communiter
inter
homines
etiam
jus
forense
damnat,
ne
videlicet
in
nomine
Dei
imago
deformetur.
In
his
etiam
constitutis
nostris
regum
provisum
est
majestati
et
clementiae.
Turpe
enim
valde
et
indecens,
si
crudele
et
abominabile
regia
clementia
videat,
ut
manus
Deo
consecratae
et
quae
paulo
ante
Regis
crucifixi,
mundi
Salvatoris,
in
altari
[Col.1131C]
effigiaverunt
imaginem,
nunc,
post
tergum
ligatae,
publicum
latronem
effigient.
Et
plecta
collo
circumligata
pendeat
in
ignominioso
patibulo
caput
sacrae
chrismatis
unctione
delibutum,
ad
cujus
paulo
ante
pedes
regia
se
inclinavit
majestas,
gratiam
quaerens
et
veniam.
Adjiciebat
etiam
archipraesul
quod
nec
regiam
deceret
magnificentiam
nec
clementiam
regiam,
ut
manus
illae,
a
quibus
modo
accepit
ipse
rex
divinae
gratiae
et
benedictionis
coelestis
beneficium,
ab
ipso
mox
suscipiant
ignominiosum
supplicium,
carnificum
securi
suppositae,
seu
alias
sicut
deformiter
et
enormiter
mutilatae.
Et
adjecit
qui
regi
loquebatur
archipraesul:
«Pariter,
inquit,
domine
mi
rex,
dico
et
de
his,
qui
in
sacris
ordinibus
sunt,
clericis
qui
sacerdotum
[Col.1131D]
Altissimi
in
altari
coadjutores
sunt,
quorum
tanquam
coadjutorum
ministerio
et
reges
terrae
coelestis
regis
benedictionem
assequuntur,
verum
tamen
si
qui
noster
fuit
exauctoratus
et
curiae
traditus,
deinceps
ex
nova
causa
haec
sustineat
et
dictante
saeculari
judice
poenam
corporalem
subeat,
aequum
fore
hoc
et
dignum
non
negamus
et
de
coercitione
vel
coercendo
deinceps
nostra
nil
interest.
Curiae
enim
traditus
est
regiae
et
saeculari
jurisdictioni
suppositus,
curiae
perpetuo
serviturus.
Hoc
est
enim
quod
canon
dicit:
«Tradendum
curiae,»
quod
ex
historiis
unum
verbum
hoc
sumitur
manifestum:
verum
et
postquam
sic
traditus,
nobis
et
illi
jam
curiae
servo
nihil.
Et
ideo
si
qua
deinceps
poena
infligitur,
jam
non
erit
poena
nostri
[Col.1132A]
tanquam
alicujus
de
clero,
sed
erit
poena
vestri
tanquam
unius
de
populo.
Quod
autem
adjicitis
etiam
nostros
extorres
facere
non
nostrum
esse
sed
vestrum,
cum
terra
vestra
sit
non
nostra,
et
poenam
hanc
non
ecclesiasticam
fore
sed
civilem,
breviter
respondemus
nos
illius
gerere
vices
qui
supra
omnes
reges
est,
cujus
est
terra
et
plenitudo
ejus:
verum
et
juxta
quod
sacri
sanciunt
canones,
illius
regis
auctoritate
cujus
terra
est
et
cujus
legatione
in
terra
fungimur,
interdum
et
exsiliis
et
bonorum
suorum
proscriptionibus
nostros
condemnamus
judicatos
pro
modo
delinquendi
et
pro
qualitate
flagitii.
Nec
enim
illius
regis
cujus
infinita
est
potentia,
limitatae
sunt
poenae.
Nisi
tamen
quod
nobis
judicio
sanguinis
nec
etiam
licet
interesse,[Col.1132B]
quod
vestrum
est,
qui
alterum
portatis,
ferri
dico,
non
verbi
gladium,
qui
noster
est;
sicut
ille
ferri
vester:
Ecce
enim
duo
gladii
hi
(Luc.
XXII),
sub
quibus
omnis
coercitio
non
quidem,
quod
absit!
rebelles
inter
se,
sed
coadjuvantes
ad
invicem
ut
quod
unus
non
valet,
alter
quasi
coadjutorius
exsequatur
et
suppleat;
unde:
Satis
est
(ibid.),
inquit.
Et
non
solum
etiam
nostros,
sed
et
vestros
vestrae
propriae
regiae
jurisdictioni
suppositos
saeculares,
dico
nobiles
sive
ignobiles,
cum
Dei
gratia
praeventi
de
his
quae
in
hoc
saeculo
flagitiis
admiserunt
poenituerint,
terram
nativitatis
suae
egredi
et
loca
illa
deserere
in
quibus
eis
facilior
causa
et
materia
delinquendi
est
et
peregre
proficisci
summi
regis
auctoritate
compellimus,
[Col.1132C]
et
persaepe
Hierosolymam
in
templo
aut
in
hospitalario
aliave
vitae
districtioris
loca
religiosa
et
longinqua
temporaliter
vel
perpetuo
peregrinaturos
ibi
destinamus;
hoc
modo
summi
regis
mandato
quasi
relegantes
eos
aut
deportantes,
totum
tamen
pro
qualitate
flagitiorum
admissorum
et
pro
salute
poenitentium
de
flagitiis.
«Si
autem,
ut
dicitis,
nostri
proniores
sunt
et
promptiores
ad
maleficia,
quia
corporalis
poena
spiritualem
non
sequitur,
potest
quidem
esse
quod
in
aliquibus
sic:
nec
in
his
animum,
quod
solius
Dei
est,
sed
manum
a
maleficiis,
quantum
licet
et
possumus,
cohibemus,
monasterio
seu
etiam
alii
loco
districto
sub
arctissima
custodia
deputantes
damnatum,
cum
viderimus
expedire
sic:
nec
progredimur.
[Col.1132D]
Nostrae
siquidem
poenae,
sic
etiam
et
vestrae
limitatae
sunt
ultra
quod
progredi
transgredi
est.
Et
nos
si
quominus,
rex
noster
proprius
nostrum
in
suorum
poenis
supplebit
imperfectum,
qui
dicit:
Mihi
vindictam
et
ego
retribuam
(Hebr.
X).
De
sacerdotibus
vero
veteris
Testamenti
et
levitis,
qui
legis
transgredientes
mandata
corporaliter
puniebantur,
ad
praesens
nihil
de
his:
in
nova
enim
lege
censura
nova,
verum
et
quia
nova
hic
lex,
novus
rex,
novum
hic
reformatur
judicium,
non
solum
in
poenis,
sed
et
in
sacramentis,
in
sacrificiis
et
in
operibus
et
oneribus
novis.
Vetera
enim
transierunt,
et
ecce
quia
facta
sunt
omnia
nova,
novus
rex,
nova
lex,
novus
grex,
nova
sacramenta,
nova
sacrificia,
nova
[Col.1133A]
opera
et
nova
onera,
et
sic
coercitiones
novae
et
poenae
novae.»
Hucusque
regem
audivimus
et
archipraesulem,
qui
in
hunc
modum,
unus
pro
populi
sui
pace,
alter
vero
pro
cleri
sui
libertate
conferebant,
quinimo
contentiosum
jam
funem
trahebant,
cum
archipraesule
confratribus
suis
coepiscopis
unanimiter
tunc
stantibus
et
constanter,
ita
ut
videretur
tanquam
quaedam
castrorum
acies
ordinata
quae
penetrari
non
posset.
Hic
est
discipulus
qui
testimonium
perhibet
de
his
et
audivit
et
scripsit
haec
(Joan.
XXI).
Scripsit,
inquam,
et
si
non
eadem
verba
hinc
inde,
tamen
dictorum
virtus
et
materia
haec
quae
hic
scripta.
O
rex
et
o
pontifex,
quorum
utrumque
Dei
apprehendit
aemulatio!
hic
zelat
populi
sui
pacem,
alter
[Col.1133B]
vero
cleri
sui
libertatem.
O
quantus
in
clero
pontifex,
quanta
devotione
amplectendus
a
clero
qui
pro
cleri
libertate
tanti
regis
perdidit
gratiam
et
postposuit
gloriam!
Jam
enim
contentio
magna,
jam
dissensio
manifesta.
Quanta
igitur
hic
devotione
colendus
a
clero,
qui
proposito
sibi
gaudio
pro
clero
sustinuit
crucem,
confusione
contempta,
magis
eligens
affligi
pro
clero
Dei
quam
regiae
augustalis
habere
jucunditatem!
Nec
tamen
adhuc
pro
clero
nisi
solum
dissensionis
initium
hoc
et
prima
causa
dissensionis.
His
majora
et
ampliorem
his
dissensionis
materiam
sequentia
declarabunt.
Et
o
quantus
in
populo
rex,
quantum
ei
a
populo
exsultandum
et
quam
devote,
quam
fideliter
serviendum
cum
tremore,
qui
mox
pro
populi
pace
a
tam
dilecto
sibi
[Col.1133C]
et
tam
fido
se
avertit
pontifice,
cui
et
ipse
ut
praeostendimus
tanto
animo
praeoptaverat
pontificium!
O
zelus
regis
et
zelus
pontificis!
o
zelus
et
zelus,
quam
durum,
quam
lacrymabile,
quod
zelantes
hos
scientiae
spiritus
non
conjunxit;
sed
qui
semper
disjungit,
intermiscuit
se
spiritus
vertiginis
et
erroris!
Certo
enim
certius
quod
uterque
Dei
habuerit
aemulationem,
unus
pro
populo,
alter
vero
pro
clero;
utrius
tamen
eorum
fuerit
cum
scientia
zelus,
non
hominis,
qui
cito
fallitur,
sed
scientiarum
Domini,
qui
in
fine
declarabit
judicium,
verumtamen
archipraesul
in
calce
suae
supra
scriptae
responsionis
cum
omni
devotione
regiam
obsecrabat
clementiam
ne
sub
novo
rege
Christo,
et
sub
nova
Christi
lege
in
[Col.1133D]
nova
et
peculiari
Domini
sorte
contra
sanctorum
Patrum
statuta
novam
per
regnum
suum
induceret
coercitionem.
Et
hoc
quidem
pro
se
et
pro
regni
sui
stabilitate
obsecrans
humiliter,
obsecrans
et
frequenter;
crebro
interadjiciens
se
hoc
sicut
nec
debere
sustinere
nec
posse;
verum
rex,
nihil
motus
ad
haec,
sed
eo
amplius,
ut
videbatur,
commotus,
quod
cerneret
archipraesulem
et
coepiscopos
adversus
ipsum
ut
reputabat
unanimes,
sic
et
constantes,
sciscitatur
mox
an
consuetudines
suas
regias
forent
observaturi.
Ad
quod
archipraesul,
praehabito
tamen
cum
fratribus
suis
consilio,
illas
respondit
se
et
fratres
suos
observaturos,
salvo
ordine
suo.
Et
id
ipsum
etiam
ex
ordine
responderunt
singulatim
singuli
per
[Col.1134A]
se
a
rege
interrogati
pontifices,
nisi
quod
in
musica
hac
una
vocum
duntaxat
dissonabat;
episcoporum
videlicet
unus,
qui
audiens
ob
hanc
unam
omnium
vocem
regem
magis
exacerbatum,
archipraesule
et
coepiscopis
inconsultis,
mutavit
verbum:
et
profecto
pro
bono,
ut
reor,
ut
regis
videlicet
sedaret
animum,
dicens
se
observaturos
regias
consuetudines
bona
fide.
Bonae
memoriae
Hilarius
tunc
Cicestrensis
episcopus
hic
erat.
Sed
rex
nihil
mitigatus
ob
id
ipsum
quibusdam
affectum
contumeliis
sprevit;
et
ad
archipraesulem
et
coepiscopos
se
convertens,
omnium
sic
una
et
eadem
voce
audita,
dicebat
aciem
firmatam
contra
se
et
captiosum
esse
et
venenum
verbo
illi
inesse,
scilicet
salvo
ordine,
unde
et
petebat
et
repetebat
ut
absolute
et
absque
adjectione
[Col.1134B]
regias
consuetudines
se
observaturos
compromitterent.
Archipraesul
respondit
ad
haec
quod
fidelitatem
ei
juraverant,
vitam
scilicet
membrum
et
honorem
terrenum,
salvo
ordine
suo,
et
quod
in
honore
terreno
regiae
fuissent
consuetudines
comprehensae;
et
ad
earum
observationem
se
minime
in
alia
forma
obligaturos
nisi
in
qua
prius
juraverant,
adjiciens
quod
per
universum
Ecclesiarum
orbem
non
solum
pontificibus,
sed
et
minoribus
clericis
haec
esse
jurisjurandi
forma
a
sanctis
Patribus
introducta,
nunc
vero
communis
et
usitata,
unde
nec
ab
hac
tutum
recedere,
praesertim
cum
ut
allegabat
per
adjectionem
hanc
cleri
non
taceat
privilegium;
unde
et
addebat
qui
hujus
sunt
professionis
cum
terrenis
potestatibus
fidelitatem
jurant,
eo
ipso
quod
ordinem
[Col.1134C]
suum
non
tacent,
eisdem
ipsis
quibus
jurejurando
se
obligant
privilegio
ordinis
superiores
se
indicant,
ipsis
tamen
propter
temporalia
aliasve
justas
causas
obnoxii,
pro
quibus
et
eis
fidelitates
tenentur
jurejurando
praestare:
et
archipraesulis
quidem
responsum
hoc.
Cum
vero
multum
inclinata
esset
jam
dies,
imo
jam
circa
diei
et
noctis
crepusculum,
tota
die
rex
vexatus,
insalutatis
pontificibus,
in
ira
et
indignatione
multa,
subito
recedit
ab
aula.
Pariter
et
pontifices
tota
die
vexati
recedunt
et
in
hospitia
se
recipiunt.
In
recessu
vero
episcopus
ille,
quem
supra
diximus,
ab
archipraesule
acriter
est
objurgatus,
quod
et
se
et
coepiscopis
inconsultis
commune
omnium
verbum
mutare
praesumpsisset.
19.
DE
MUNITIONIBUS
QUAS
REX
AB
ARCHIPRAESULE
REPETIT
ET
EPISCOPIS
EUM
DESERENTIBUS.
[Col.1134D]
In
crastino
vero
rex
munitiones
et
honores
quae
archipraesul
a
rege
jam
a
tempore
cancellariae
in
custodia
habuerat
repetita
recepit.
Et
nec
salutans
nec
salutatus
a
pontificibus,
imo
et
nescientibus
ipsis,
clam
et
antelucanus
Londonia
recedit.
Et
quidem
hoc
grandis
irae
et
indignationis
argumentum
exstitit.
Nonnulli
vero
episcoporum
videntes
sic
et
exterriti,
regem
mox
sunt
secuti,
regis
etiam,
sicut
praeter
archipraesulis
sui
conniventiam
et
conscientiam
cum
quo,
ut
supradiximus,
prius
steterant,
in
omnibus
voluntati
parentes,
si
id
bene,
habent
modo
ipsi
quotquot
mortui
judicem
suum
Deum
[Col.1135A]
viventem:
videat
ipse
et
judicet.
Nec
enim
mensurae
meae
nec
meae
congruit
parvitati
de
tantis
nostri
officii
viris
sinistri
quidpiam
dicere:
unum
scio
grave
esse
in
falsis
fratribus
periculum;
quod
quidem
ab
initio
coepit
et
usque
ad
saeculi
finem
non
desinet.
Caetera
quippe
pericula
quiescere
possunt,
sed
hoc
minime.
Quod
inter
praesentis
vitae
tentationes
et
agones,
illos,
qui
secundum
propositum
vocati
sunt
sancti,
exercet
jugiter.
Quod
enim
fornax
auro,
quod
flagellum
grano,
quod
lima
ferro,
hoc
falsus
frater
est
justo,
quo
velut
eraditur
donec
ad
veritatis
acumen
perveniat.
Juxta
quod
doctorum
unus
Abel,
inquit,
esse
non
valet
quem
Cain
malitia
non
exercet.
Quomodo
episcopi
archipraesulem
deseruerint.
[Col.1135B]
Reliquis
itaque
tanquam
paleam
a
grano
eventilatis
et
excussis
soli
remansimus,
soli
sedimus,
paucis
de
episcopis
jam
nobiscum,
aliis
subtrahentibus
se
a
nobis
in
dies.
Et
hi
tamen
pauci
qui
nobiscum
propter
metum
occulti.
Per
dies
itaque
quam
plures
soli
sic
sedimus,
regis
tamen
gratiam
sperantes
in
dies
et
praestolantes,
donec
per
vacationem
regiae
indignationis
deferbuisset
incendium,
et
ira
sedata
causam
indignationis
suae
rex
industrius
et
clemens
adverteret
et
rediret
ad
se.
Interim
vero
multi
et
magni
videntes
sic
et
condolentes,
crebro
inter
nos
et
regem
commeantes
multimodis
archipraesulem
ad
regis
gratiam
exhortantur,
nunc
familiaritatem
pristinam,
nunc
impensos
honores,
nunc
collata
[Col.1135C]
beneficia,
hinc
quantum
pacis
bonum,
inde
vero
quantum
dissensionis
malum
proponentes;
adjicientes
etiam
quanta
foret
insipientia
unius
verbuli
contentiosi
occasione
bonorum
tantorum
ingratitudinis
incurrere
notam,
tam
diligentis
et
tam
dilecti
tantam
perdere
gratiam,
et
tot
et
tantorum
malorum
radicem
fovere
dissensionem,
et
hoc
totum
unius
verbuli
regem
scandalizantis
contentione.
Hoc
enim
solum
agebatur
tunc
ut
verbum
illud,
scilicet
salvo
ordine,
quod,
ut
supra
diximus,
regem
offenderat,
aut
supprimeret
archipraesul
in
regiarum
consuetudinum
obligatione,
quam
sibi
fieri
petebat
rex,
aut
mutaret.
Et
prae
caeteris
suadebat
quibus
sciebat
modis
et
impellebat
archipraesulem
ad
verbi
hujus
immutationem
episcopus
ille,
quem
[Col.1135D]
supradiximus,
inconsulto
archipraesule
et
coepiscopis,
auctoritate
propria
hoc
mutasse,
vir
certe
multum
pectoris
habens
et
sermone
potens.
Suadent
igitur
hi,
suadent
illi,
sed
super
omnia
quam
archipraesul
ad
regem
habebat
urget
charitas.
Charitas
enim
vera,
sicut
magister
docet,
omnia
credit,
omnia
sperat,
omnia
sustinet;
unde
et
persuasus
tandem
archipraesul,
sed
super
omnia
charitate
urgente,
apud
nobile
illud
et
regium
castrum
quod
dicitur
Oxeneford,
ad
regem
accessit
et
verbum
quod
regi
scandalo
erat
se
mutaturum
promisit;
unde
et
rex
jam
aliquantisper
sedatus,
archipraesuli
vultum
exhibet
sereniorem,
necdum
tamen
ut
solito.
Dicebat
autem
rex
obligationem
de
regiis
consuetudinibus
observandis
velle
sibi
fieri
in
forma
hac
in
episcoporum
[Col.1136A]
et
procerum
regni
conspectu
et
audientia
publica.
Accesserunt
et
quidam
archipraesulis
ex
multo
tempore
aemuli,
sapientes
ut
facerent
mala.
Et
hi
suaserunt
clam
regi
ut
mox
facta
obligatione
regiarum
consuetudinum
faceret
expressionem.
Unde
et
persuasus
rex
adjiciebat
pariter
se
velle
ut
per
regni
magnates
et
antiquiores
qui
noverunt,
regiae
consuetudines
recenserentur,
ne
de
caetero,
ut
aiebat,
fieret
aliquod
inter
regnum
et
sacerdotium
schisma,
clero
quae
regis
sunt
usurpante,
aut
rege
quae
cleri
sunt.
Et
qui
tunc
aderant
praesules
et
proceres
bonum
hoc
testabantur.
Et
videbatur
quidem
verbum
hoc
superficie
tenus
bonum,
quod
tamen
in
veritate
pessimum
erat,
et
inter
regem
et
archipraesulem
perpetui
schismatis
fomes.
Quod
apprime
noverunt
[Col.1136B]
sapientes
illi
ad
facienda
mala,
dantes
pro
melle
fel,
pro
consilio
virus.
De
sapientibus
ut
mala
faciant.
Talia
enim
solent
esse
consilia
talium
qui
juxta
prophetam
sapientes
sunt
ut
mala
faciant,
quia
juxta
eumdem
aureus
calix
Babylon
ut
qui
videt
aurum
non
timeat
venenum,
quod
etiam
dari
non
solet
nisi
melle
circumlitum.
Isti
igitur
ut
mala
facerent
sapientes
in
ore
quidem
mel,
sed
vere
ut
scorpionum
fratres
gestabant
in
corde
fel,
et
in
cauda
aculeum
ut
sagittent
in
occultis
immaculatum.
Quod
manifestius
in
fine
rerum
declarabit
eventus.
Et
vere
isti
propinantes
pro
melle
fel,
pro
dulcedine
pacis
amaritudinem
dissensionis;
habent
enim
regna
universa,
[Col.1136C]
ut
universi
norunt,
consuetudines
bonas
quas
Ecclesia
approbat,
habent
et
alias
malas
quas
Ecclesia
tolerat;
quibus
etsi
forte
expressis
compellatur
ut
auctoritatem
praebeat
et
assensum
non
cedit,
tolerat
tamen.
Nam
juxta
legisperiti
dictum:
«Expressa
nocent.»
Et
ut
Sapiens
ait:
Qui
vehementer
emungit
sanguinem
elicit
(Prov.
XXX),
verum
ut
bonis
consuetudinibus
et
aliis
expressis
indistincte
ab
Ecclesia
praestaretur
auctoritas,
moliebantur
viperei
consiliarii
hi,
quod
si
non,
perpetuum
fieret
inter
regnum
et
sacerdotium
schisma.
O
invidiae
temeritas
semper
summa
feriens!
O
Satanae
calliditas
semper
sancta
persequens!
Revera
invidia
Satanae
advocata
alumna
schismatis,
mater
contentionis,
et
detractionis
inexstinguibilis
[Col.1136D]
fomes,
moesta
in
prosperis,
congratulans
pro
adversis,
quam
pax
turbat,
sedat
turbatio,
amoenat
tristitia,
depressio
elevat,
jucundat
dolor
et
aliena
semper
infelicitas
pascit.
Haec
nunc
Satanae
calliditate
adjuncta
sub
adumbrata
pacis
specie
inter
regnum
et
sacerdotium
pessima
perpetui
schismatis
zizania
seminare
jam
inchoat.
20.
DE
VOCATIONE
ARCHIPRAESULIS
APUD
CLARENDUNE.
Verum
rex
regni
et
sacerdotii
pacem
ut
videbatur
zelans,
sed
et
sibi
et
archipraesuli
suo
minus
in
hoc
praevidens,
nec
ullum
deprehendens
in
hoc
malitiae
fucum,
mox
apud
quamdam
nobilem
et
praeclaram
regis
propriam
mansionem,
quae
ex
re
nomen
habet
Clarendune
regnum
convocat
universum,
praesules
regni
et
proceres.
Et
infra
dies
paucos
conveniunt
[Col.1137A]
universi,
ubi
in
omnium
conspectu
et
primus
ante
omnes
archipraesul
in
praetacta
forma
se
obligat,
quod
videlicet
regias
consuetudines
foret
observaturus
bona
fide,
verbo
illo
suppresso,
scilicet
salvo
ordine;
et
quasi
juratoriam
adjiciens
cautionem
hoc
se
facturum
in
verbo
veritatis
confirmavit.
Et
id
ipsum
et
in
eadem
forma
sigillatim
universi
pontifices.
Cum
vero
multorum
et
magnorum
suasionibus
et
consiliis,
quidquid
prius
apud
praefatum
illud
castellum,
videlicet
Oxeneford
spopondisset,
vix
inductus
fuisset
ad
obligationem
hanc,
haec
tamen
ut
induceretur
potissima
causa
fuit,
charitas
videlicet
fraterna
et
compatiens,
quibusdam
enim
fratrum
suorum
coepiscoporum
fraterne
compatiebatur,
illis
metuens
magis
quam
sibi,
gloriosae
videlicet
memoriae
generoso
[Col.1137B]
viro
Henrico
tunc
Wintoniensi
et
Jocelino
tunc
Salesburiensi
episcopis:
quibus
nisi
fieret
sic,
tum
ex
antiquo
odio,
tum
quia
in
praesenti
propter
ecclesiae
negotium
habebantur
suspecti,
aut
captio
aut
quod
deterius
imminere
videbatur.
Et
quidem
archipraesulis
et
pontificum
ad
regias
et
ut
nominabantur
avitas
consuetudines
observandas
in
genere
obligatio
talis.
Et
incontinenti
facta
obligatione
in
forma
hac,
per
quosdam
regni
proceres,
qui
has
nosse
debuerant,
facta
est
regiarum
consuetudinum
recognitio,
et
sicut
publice
ita
et
expressim
recensentur.
Verum
cum
pleraeque
jam
fuissent
expressae
et
multo
plures
ut
videbatur
forent
exprimendae
adhuc,
archipraesul
interlocutus
est
se
nec
esse
de
antiquioribus
regni,
ut
pristinas
regum
consuetudines
[Col.1137C]
sciret,
nec
in
archipraesulatu
diu
fuisse,
unde
et
dicebat
se
nescire
de
his;
et
praeterea,
quia
inclinata
esset
jam
dies,
tantum
negotium
differendum
in
crastinum.
Placuit
sermo
et
in
sua
se
receperunt
hospitia,
in
crastino
revertentes
in
id
ipsum.
Et
quae
pridie
intermissae
fuerant
consuetudines
regiae
recognitae
sunt
et
expressae
et
in
scriptum
chirographi
modo
confectum
redactae,
et
regiarum
consuetudinum
nomine
censitae.
Quarum
tamen
multae,
ut
perhibebant
multi,
nequaquam
regiae,
sed,
ut
jam
dicere
coepimus,
odio
archipraesulis
ad
ancillandam
Ecclesiam
evomitum
emulationis
et
invidiae
virus:
ipso
etiam
rege
ignorante
quod
inimici
homines
sic
inter
ipsum
et
archipraesulem
suum
hac
astutia
dissensionis[Col.1137D]
zizania
seminare
intenderent.
Nec
enim
rex,
qui
adhuc
juvenis,
sicut
nec
archipraesul
suus
novus,
pristinas
regni
consuetudines
nisi
ex
aliorum
relatu
cognoscebat.
De
consuetudinibus
exactis.
Et
ut
illarum
consuetudinum
seu
libertatum
vel
dignitatum,
quas
regias
vocabant
et
quae
tunc
propositae
nobis,
interseramus
ut
aliquas,
prima,
ut,
decreti
funesti
chirographi
propriis
utar
verbis,
fuit
haec:
«I.
De
advocatione
et
praesentatione
Ecclesiarum
si
controversia
emerserit
inter
laicos,
vel
inter
laicos
et
clericos,
vel
inter
clericos,
in
curia
domini
regis
tractetur
et
terminetur.»
Sic
mox
in
primis
respondit
[Col.1138A]
archipraesul
evidentissime
clericos
ad
saecularia
judicia
pertrahi,
et
ecclesiasticam
jurisdictionem
in
saecularem
converti.
Advocatio
quippe
ecclesiarum
juri
spirituali,
quo
is
qui
vulgo
Ecclesiae
persona
dicitur
curam
spiritualem
et
regimen
animarum
adipiscitur,
accedit
et
innititur,
unde
cujus
est
de
jure
principali
cognoscere,
et
de
accessorio,
cum
unum
de
altero
pendeat
et
sibi
invicem
innexa
sint
et
adnexa.
Alioquin
si
istud
quod
perniciosa
quorumdam
adinventione
jus
advocationis
nominatur,
merum
saeculare
jus
et
haereditarium
est:
vendatur,
ematur,
et
etiam
aliarum
instar
saecularium
in
monomachiam
deducatur.
Dupliciter
igitur
arguebat
archipraesul
funestum
adinventum
hoc,
tum
quia
clericos
trahebant
ante
judicem
non
suum,
tum
quia
id
unum
[Col.1138B]
controversia
non
de
cognitione
saecularis,
sed
potius
judicis
ecclesiastici
est.
Huic
vero
funesto
aliud,
non
tamen
continuo
sed
tertium
in
chirographo,
decretum
subjungebatur
profanius,
cujus
sunt
haec
verba
et
talis
sanctio:
«Clerici
retati
vel
accusati
de
quacunque
re,
submoniti
a
justitia
regis
venient
in
curiam
ipsius
responsuri
ibidem
de
hoc,
unde
videbitur
curiae
regis
quod
sit
ibi
respondendum
et
in
curia
ecclesiastica
unde
videbitur
quod
ibi
sit
respondendum:
ita
quod
justitia
regis
mittet
in
curiam
sanctae
Ecclesiae
ad
videndum
qua
ratione
res
ibi
tractabitur.
Etsi
clericus
convictus
vel
confessus
fuerit,
non
debet
de
caetero
eum
Ecclesia
tueri.»
Hac,
ut
nominabant,
consuetudine
sic
in
scriptum
redacta,
advertit
mox
archipraesul
[Col.1138C]
et
certius
magis
intellexit
quam
et
priori
propinari
sibi
serpentinae
aemulationis
virus;
et
mox
testatus
est
totius
funesti
chirographi
ipsa
verba
sicut
insipidae
elegantiae,
sic
plena
malitiae
et
plane
libertatis
cleri
subversionem,
adjiciens:
«Ecce,
inquit,
quia
juxta
funestum
canonem
hunc
clerici
tam
in
criminali
quam
in
civili
causa
ad
saeculare
judicium
pertrahuntur.
Et
de
novo
judicatur
Christus
ante
Pilatum
praesidem.
Et
quod
adhuc
poenalis
servitutis
accedit
cumulo,
contra
Domini
in
propheta
mandatum
clerici
bis
judicabuntur
in
id
ipsum
et
duplex
eorum
consurget
tribulatio.
Quod
si
sic
omnium
sceleratorum
excedet
adhuc
deterior
clericorum
conditio.»
Huic
vero
subsequens
erat
funesti
chirographi
decretum
alter:
[Col.1138D]
«Archiepiscopis,
episcopis
et
personis
regni
non
licet
exire
de
regno
absque
licentia
domini
regis.
Et
si
exierint,
si
regi
placuerit
assecurabunt
quod
nec
in
eundo
nec
in
moram
faciendo,
quaerent
malum
vel
damnum
regi
vel
regno.»
Archipraesul
vero
objecit
huic
quod
hujus
promulgationes
edicto
cessarent
ad
loca
sancta
peregrinationis
et
vota
et
etiam
evacuaretur
obedientia,
et
quod
maxime
personis
regni
regnum
praeclarum
carcer
fieret,
et
sic
deterior
personarum
regni
conditio
quam
privatorum.
Quid
enim
si
aliqua
personarum
peregre
proficisci
se
voverit,
aliave
forte
justa
causa
et
honesta
traxerit
ad
transmarina?
Quid
si
forte,
sicuti
interdum
solet
inter
viros
apostolicos
et
[Col.1139A]Anglorum
reges
simultas
aborta,
ad
concilium
aliasve
Ecclesiae
necessitates
expediendas
vocat
hic,
inhibet
ille.
Nonne
oportet
obedire
magis
huic
quam
illi?
Christi
vicario
quam
regi
terreno?
Oportet
quidem:
quanto
magis
Deo
quam
homini.
Verum
personis
ecclesiasticis
regibus
obligatis
sic
et
votum
et
obedientia
secundum
obligationis
hujus
formam
de
regum
penderet
arbitrio;
unde
ut
archipraesul
interloquendo
subjecit:
«Decens
quidem
est
et
congruit
sic
ut
quaevis
personarum
regni,
si
ob
causam
exire
regnum
disposuerit,
a
rege
prius
licentiata
recedat;
sed
juratoria
cautione
se
obligare
ad
hoc,
ne
absque
licentia
exeat,
sicut
irreligiosum
et
indecens.»
His
vero
consequens
erat
adhuc
chirographi
decretum
[Col.1139B]
septimum:
«Nullus
qui
de
rege
teneat
in
capite,
vel
aliquis
domesticorum
ministrorum
ejus
excommunicetur,
nec
terrae
alicujus
eorum
sub
interdicto
ponantur,
nisi
prius
rex,
si
in
terra
fuerit,
conveniatur,
vel
justitia
ejus,
si
extra
regnum
fuerit,
ut
rectum
de
ipso
faciat.
Et
ita
ut
quod
pertinebit
ad
curiam
regiam
ibidem
terminetur
et
de
eo
quod
spectabit
ad
curiam
ecclesiasticam
ad
eamdem
mittatur
ut
ubi
tractetur.»
Hoc
chirographi
decreto
perhibebat
archipraesul
plane
exauctorari
Ecclesiam,
et
sacerdotes
in
praesenti
Domini
Sabaoth,
velut
selecti
quidam
aliorum
duces
et
principes,
militiae
suae
privari
cingulo,
qui
[Col.1139C]
a
summo
omnium
principe
et
qui
omnium
principum
aufert
spiritum,
acceperunt
gladium
et
liberam
habent
ligandi
et
solvendi
potestatem
super
reges
ipsos
et
principes.
Juxta
quod
rex
ipse
et
propheta:
Ad
alligandos,
inquit,
reges
eorum
in
compedibus
et
nobiles
eorum
in
manicis
ferreis
(Psal.
CXLIX).
Exauctorarentur,
inquam,
Christianae
militiae
duces
sacerdotes
sic,
quorum
est
discernere
inter
sanctum
et
profanum,
inter
pollutum
et
mundum,
et
ad
quorum
qui
leprosus
fuerit
separatur
arbitrium.
Huic
vero
mox
subsequens
chirographi
decretum
octavum:
«De
appellationibus,
si
emerserint,
ab
archidiacono
[Col.1139D]
debent
procedere
ad
episcopum,
et
ab
ipso
ad
archiepiscopum.
Et
si
archiepiscopus
defecerit
in
justitia
exhibenda,
postremo
ad
regem
est
perveniendum
ut
praecepto
ipsius
in
curia
archiepiscopi
controversia
terminetur,
ita
quod
non
debet
alterius
procedere
absque
assensu
regis.»
Huic
in
prima
facie
cervice
erecta
archipraesul
se
opposuit
proclamans,
huic
promulgato
sic,
ipsos
archipraesules,
si
consenserint,
manifeste
perjurii
reos,
qui
in
susceptione
pallii
inter
caetera
de
appellationibus
deferendis
Romano
pontifici
expressum
juraverunt:
adjiciens
etiam
dire
et
funeste
tolli
hic
omnium
refugium
oppressorum,
quibus
tanquam
ad
matrem
omnium
Romanam
Ecclesiam
libere
recurrere
prohibetur.
[Col.1140A]
Post
hoc
inter
pleraque
alia
supponitur
chirographi
decretum
duodecimum:
«Cum
vacaverit
achiepiscopatus,
vel
episcopatus,
vel
abbatia,
vel
prioratus
de
dominio
regis,
debet
esse
in
manu
ejus,
et
inde
percipiet
omnes
redditus
et
exitus
sicut
dominicos.»
Huic
mox
respondit
archipraesul
breviter,
res
pauperum
fisco
minime
applicandas,
et
hoc
forte,
sicut
contra
clementiam
et
magnificentiam
regiam,
quae
etiam
tanquam
alienae
divitiae
nequaquam
sunt
redemptio
animae
principis,
quod,
etsi
illorum
qui
praecesserunt
nos
temporibus
aliquando
sic,
minime
tamen
tanquam
sacrilegium
haereditarium
hoc
trahendum
ad
consequentiam.
Sed
Ecclesiae
semper
clamandum,
semper
obviandum,
et
quatenus
potest[Col.1140B]
resistendum;
et
si
sustineatur
quod
corrigi
non
potest,
tamen
consentiendum
nunquam.
Sequitur
vero
in
eodem
irregulari
canone:
«Et
cum
ventum
fuerit
ad
consulendum
Ecclesiae,
debet
dominus
rex
mandare
potiores
personas
Ecclesiae,
et
in
capella
regis
fiet
electio.»
Et
quidem
archipraesul,
tanquam
validus
canonicae
electionis
patronus,
praehabito
cum
eruditis
suis
consilio,
sicut
in
aliis
et
in
hoc,
mox
respondit,
sicut
canonem
novum
et
novam
ex
ipso
electionis
formam
introductam,
apostolicarum
sanctionum
priscis
jam
et
usitatis
institutis
sicut
penitus
diversam
et
adversam;
nec
licere
sibi
absque
viri
apostolici,
seu
potius
totius
universalis
Ecclesiae
auctoritate,
novitati
tam
singulari
et
singularitati
tam
novae,
praesertim
super
tantis
personis
[Col.1140C]
ecclesiasticis
constituendis
in
insulana
credita
sibi
Ecclesia,
novam
auctoritatem
praestare,
vel
assensum,
etiam
etsi
Ecclesiae
plurimum
expediret
sic.
Hoc
enim
esset
jam
velut
particulare
quoddam
schisma
in
Ecclesia
facere
ex
suo
sensu
et
suo
spiritu,
a
generalibus
ait
jam
usitatis
sanctorum
Patrum
sanctionibus
sic
recedere:
addens
quod
haec
electionis
forma
nova
in
Anglia,
velut
quaedam
in
corde
maris
scintilla,
mox
per
universum
Ecclesiarum
orbem
incendium
grande
de
facili
ex
se
posset
producere.
Nam
si
ad
votum
suum
et
nutum
hanc
electionis
formam
adinvenit
in
regno
suo
rex
Anglorum,
quidni
similiter
facturi
in
regnis
suis
audientes
hoc
et
reges
caeteri?
Addens
etiam
[Col.1140D]
quod
novus
canon
hic
plane
canonicae
electionis
libertati
et
honori
plurimum
derogaret:
cum
nisi
urgentissima
ratio
interveniat,
eo
in
loco
eligendus
sit
antistes,
ad
quem
consecrandus
est,
non
quidem
in
praesentia
principis,
etsi
de
principali
conniventia
et
assensu.
Quis
enim
principis
praesentiam
non
paveat?
Quis
non
exhorrescat?
Quis
nominabit
libere,
nisi
quem
desideraverit
ac
quem
postulaverit
princeps?
Quod
sancti
Patres
religiose
et
sapienter
providentes
statuerunt,
ut
nec
in
curia
nec
in
aula
seu
camera,
nec
etiam
in
principum
capella
seu
oratorio
pontificum
aut
fieret
aut
confirmaretur
electio.
Adjiciebat
etiam
decere
minime
ut
ecclesiastici
principes,
personae
tam
celebres,
tam
magnificae,
[Col.1141A]
quibus
tot
populorum
regimen,
tot
animarum
cura,
et
tot
Ecclesiarum
sollicitudo
credita
est,
in
talibus
et
talium
praesertim
locis
quae
quorumlibet
laicorum
seu
etiam
regum
deputata
sunt
obsequiis
aut
eligantur
aut
confirmentur
electi.
Et
objectis
sibi
mox
respondit,
quia
etsi
in
hoc
Anglorum
regno
ab
aliquorum
regum
retro
temporibus
sit
factum
sic,
magis
hoc
tyrannice
usurpatum
quam
constitutum
legitime.
Adjecit
tandem
de
variis
electionum
figuris,
de
quibus
per
utriusque
Testamenti
paginam
ecclesiasticae
nos
historiae
edocent,
ex
quibus
in
Ecclesia
primitiva
Catholicos
saeculi
principes
ecclesiasticis
electionibus
et
negotiis
nonnunquam
interfuisse
manifestum,
verum
secundum
profectum
fidei
et
varias
circa
Ecclesiam
rerum
vicissitudines
[Col.1141B]
varia
sanctorum
Patrum
super
electionum
figuris
dispensatio
invenitur.
In
quibus
aliter
statutum
reperitur
inter
Ecclesiae
nascentis
primordia,
aliter
vero
nunc,
quando
juxta
prophetae
vaticinium
posita
est
in
superbiam
saeculorum;
unde
et
ab
hac
electionis
forma,
quam
nunc
universalis
Ecclesia
suscepit,
approbat
et
observat,
absque
Ecclesiae
auctoritate
recedere
tutum
minime.
Et
quidem
archipraesuli
responsum
ad
haec
sic:
Ex
istis
itaque
constitutis
funestis,
quae
jam
expressimus,
odio
archipraesulis
ad
ecclesiasticae
libertatis
oppressionem
ab
Ecclesiae
inimicis
fabricatis,
sic
quisque
mox
videre
potest
quam
manifesta,
quam
justa
archipraesulis
nostri
primo
exsilii
et
demum
[Col.1141C]
martyrii
causa
fuerit.
Quod
alicujus
martyrum
causa
justior
fuerit
aut
apertior,
ego
nec
audivi,
nec
legi:
qui
potest
doceat,
cum
tamen
et
de
illis
pleraque
alia
restent
adhuc
funesto
illi
decreti
chirographo
inserta
formae
et
sanctionis
consimilis.
Verum
non
est
meum,
non
est
meae
mensurae,
non
parvitatis
meae,
ad
regias
seu
ecclesiasticas
consuetudines
dignitatesve
aut
libertates
se
extendere.
Nihil
parvitati
meae
et
dignitatibus
illis;
nec
meae
mensurae
est
vel
scientiae
probare
illas
vel
improbare:
ipsorum
potius
regum
et
pontificum
consideratio
haec.
Solum
quod
audivi,
quod
vidi,
hic
testor.
Unum
scio
quia
haec
quae
jam
expressimus
et
alia
nonnulla
similia
his,
numero,
ni
fallor,
quasi
[Col.1141D]
decreta
capitulatim
distincta
sexdecim,
praefato
inserta
chirographo,
plena
jam
erant
inter
regem
et
archipraesulem
dissensionis
materia.
Et
hoc
decreti
chirographum,
ab
ipso
originali
mutuatum,
favente
Domino,
in
historici
hujus
voluminis
fine
integre
postponemus
ut
cunctis
martyris
hujus
historiae
lectoribus
liquido
pateat,
etiam
praeter
ea
quae
jam
posita,
quam
clara,
quam
aperta,
quam
perspicua
primo
exsilii
et
postea
martyrii
fuerit
archipraesulis
causa.
Domino
quidem
omnium
judice
mirabiliter
quidem,
sed
aequissime
disponente,
ut
cujus
fuerant
odio
introductae
et
quibus
semetipsum
accusans
videbatur
quodammodo
consensisse,
per
eumdem
ipsum
postea
in
proprio
ipsius
cruore
sint
abolitae,
delens
sic
hoc,
quod
adversum
[Col.1142A]
nos
erat
decreti
per
chirographum
quod
erat
contrarium
nobis,
palam
etiam
triumphans
principatus
et
potestates
in
semetipso.
Nam
ut
de
aliis
nunc
praeteream,
ipsius
regis
advertentis
se
et
corde
toto
et
corpore
ad
archipraesulem
suum
in
fine
reversi,
huic
de
quo
nunc
agitur
praesenti
decreti
chirographo
renuntiavit,
renuit
et
vim
ejus
omnem
et
auctoritatem
explosit:
quod
plane
liber,
quem
Melorum
inscripsi,
quem
historiae
huic
subjunxi,
edocet.
Quod
si
mihi
objeceris
multa
de
iniquis
statutis
illis
per
regnum
observari
adhuc,
breviter
respondeo
et
certissime
regem
ipsis,
ut
diximus,
renuntiasse
et
Christi
sponsam
Ecclesiam
in
sanguine
martyris
Christi
triumphali
evicisse.
Si
rex
poenitens
et
renuntians
perseveraverit,
Deus
[Col.1142B]
novit,
Deus
velit,
rex
ipse
viderit.
Et
si,
ut
mihi
objicis,
funesti
illius
chirographi
consuetudines
aliquae
vim
habent,
et
tanquam
de
stirpe
noxia
de
nocuis
amputatis
nonnulla
quasi
spuria
vitulamina
male
excrescant,
adhuc
sperandum
quod
ad
archipraesulum
martyris
successorum
instantiam,
per
regum
clementiam,
cum
crebro
et
devote
martyris
et
martyrii
causae
exstiterint
memores,
imperfectum
supplebitur,
et
plene
a
facie
Ecclesiae
computrescet
servitutis
ecclesiasticae
jugum.
Aut
si
non
habebunt,
Altissimo
disponente,
sic
martyris
successores
archipraesules
his
diebus
carnis
suae
exercendae
probandaeque
virtutis
materiam,-‐-‐-‐sed
quasi
praeoccupantes,
necdum
est
de
his
quae
nunc
[Col.1142C]
hic
tangimus
locus,
revertamur
ad
hoc
quod
in
praesenti
agitur,
jam
propositam
plenam
et,
ni
fallor,
solum
ex
his
quae
praetetigimus,
praeter
alia
quae
hic
praeterimus,
totius
Ecclesiae
judicio
justissimam
dissensionis
causam
et
materiam.
Quam
totius
Ecclesiae
primas
vir
apostolicus
sua
quae
omni
praeest
auctoritate
justificavit
confirmans,
sicut
sequentia
declarabunt.
Revertamur,
inquam,
ad
plenam
jam
dissensionis
causam.
Jam
enim
plana,
jam
ampla
dissensionis
materia,
post
modicum
exsilii,
et
postmodum
martyrii
causa.
O
aemulorum
inveterata
iniquitas!
o
legum
profana
novitas,
ad
malum
nimis
efficaces!
Quae
tantum
regem
et
tantum
pontificem
tam
necessario,
tam
commendabili
charitatis
conjunctos
vinculo,
tam
[Col.1142D]
irreparabiliter
disjunxerunt;
vae
illis
propheticum
et
aeternum,
qui
leges
has
novas
condiderunt!
Ipsius
profecto
diabolicae
aemulationis
adinventiones
hae.
O
aemulatio
quae
in
vilis
et
contemptibilis
vitae
hominibus
tugurium
habens,
regum
solia
et
doctorum
cathedras
petit!
Vere
quidem
dictum
et
vere
nimis
verum,
quod
Summa
petat
livor,
perflent
altissima
venti.
Cui
et
illud
consonat
Sapientis:
Stellio
manibus
nititur
et
moratur
in
aedibus
regum
(Prov.
XXX).
O
quam
dira,
quam
dura
et
quam
inhumana
aemulatio
haec,
tam
dulcia,
tam
chara
et
mundo
tam
clara,
tantae
dilectionis,
dulcedinis
tantae
dissolvens
foedera!
quae
charitati
ex
directo
opposita,
ut
jam
supra
nos
dixisse
meminimus,
et
dolor
iterare
nunc
[Col.1143A]
urget,
semper
de
pace
turbatur,
de
concordia
dissidet,
de
incolumitate
tabescit,
de
felicitate
torquetur,
de
successu
tristis,
de
dolore
hilaris,
cum
gaudentibus
flens,
et
cum
flentibus
gaudens.
Sed
spretis
his
pacis
inimicis,
operariis
Satanae,
revertamur
et
exsequamur
proposita.
Scripto
vero
expressas,
ut
jam
diximus,
consuetudines
continente
ad
chirographi
formam
confecto
et
propalato,
postulat
rex
ab
archipraesule
et
coepiscopis,
ut
ad
cautionem
majorem
et
firmitatem
sigilla
sua
appendentes
apponant:
verum
archipraesul,
etsi
vehementer
motus
et
contristatus,
dissimulat
tamen,
regem
exacerbare
tunc
nolens.
Et
caute
quidem
non
de
plano
negat,
sed
differendum
dicebat
adhuc.
Etsi
paratos
ad
faciendum,
adjiciebat
[Col.1143B]
tamen
propter
negotii
magnitudinem
decere
dilationem
vel
modicam,
cum
juxta
Sapientem
absque
consilio
nihil
faciendum
sit
grave,
et
exinde
post
deliberationem
aliquantulam,
ipsum
et
episcopos
alios
super
hoc
decentius
requirendos.
Scriptum
tamen
dictas
consuetudines
continens
recipit,
praemeditate
quidem
et
provide
ut
causam
videlicet
suam
secum
scriptam
haberet.
Alteram
vero
scripti
partem
suscepit
Eboracensis
archiepiscopus:
rex
vero
ipse
tertiam,
in
regum
archivis
reponendam.
Et
sic
a
curia
recessimus,
versus
civitatem
Wintoniam
proficiscentes.
21.
DE
ARCHIPRAESULIS
MOESTITIA
ET
PLANCTU.
Verum
archipraesul
in
via
supra
modum
conturbatus
[Col.1143C]
videbatur
et
contristatus,
contra
solitum
neminem
suorum
alloquens
in
via,
nec
ipsum
aliquis;
neminem
vocavit,
nullus
accessit,
sed
solus
et
seorsum
equitabat
per
viam,
solus
in
via
meditans.
Deprehendimus
mox
id
nos,
itineris
comites,
conferentes
et
condolentes,
et
jam
aliquantulum
suspicantes
quid
hoc.
Tandem
vero
discipulus,
qui
scripsit
haec,
praesumpsit
accedere:
«Domine,
inquiens,
contra
solitum
quare
vultus
tuus
sic
concidit?
Nec
enim
eam
ostendis
faciem,
quam
heri
et
nudiustertius,
nec
in
via,
ut
solito,
cum
illis
aut
consilium
habes
aut
collationem?»
Cui
archipraesul:
«Nec
mirum,
inquit,
[videre
enim
jam
mihi
videor,
quod
per
me,
peccatis
meis
exigentibus,
debeat
ancillari
Anglicana
Ecclesia,
quam
mei
praedecessores
inter
[Col.1143D]
tot
et
tanta,
quae
mundus
novit,
pericula
rexerunt
tam
prudenter:
pro
qua
et
inter
hostes
ejus
militarunt
tam
fortiter,
et
triumphaverunt
tam
potenter:
et
quae
ante
me
exstitit
domina,
nunc
per
me
miserum
videtur
ancillanda:
qui
utinam
consumptus
essem,
ne
oculus
me
videret:
et
Ecclesia
quidem
merito
passura
haec
est
per
me,
et
meo
tempore,
qui
non,
sicut
praedecessores
mei,
de
Ecclesia,
sed
de
aula
assumptus
sum
ad
hoc
officium.
Non
de
claustro,
nec
de
loco
religionis
aliquo,
nec
de
schola
Salvatoris,
sed
potius
de
satellitio
Caesaris,
superbus
et
vanus,
de
pastore
avium
factus
sum
pastor
ovium;
dudum
fautor
histrionum,
et
canum
sectator,
tot
animarum
pastor:
posuerunt
enim
me
nescio
qui
custodem
in
vineis,
qui
meam
propriam
non
custodivi,
sed
neglexi;
longe
[Col.1144A]
certe
a
salute
Ecclesiae
anteacta
vita
mea:
et
nunc
haec
opera
mea:
unde
et
plane
video
me
jam
a
Deo
derelictum,
et
a
sede
sancta,
in
qua
locatus
sum,
jam
abjici
dignum.»
Dum
igitur
dolor
eum
sic
urgeret,
exitus
aquarum
deduxerunt
oculi
ejus,
ita
ut
inter
continuas
lacrymas
singultibus
crebro
erumpentibus,
compelleretur
magis
rumpere
sermonem,
quam
finire.]
.
.
.
.
.
.
(Haec
ex
Quadril.
Hiatus
un.
fol.)
.
.
.
.
.
.
novissimo
in
novissimo
in
die
ab
auditione
mala
non
timebit.
Et
compatiens
discipulus
sic,
lacrymis
prout
poterat
repressis
et
singultibus,
ita
magistrum
est
adorsus:
«Domine,
inquiens,
scriptum
est
quod
diligentibus
Deum
omnia
cooperantur
in
bonum
his
qui
secundum
propositum
vocati
sunt
sancti:
adeo
etiam
quod
si
indistorta
et
anfractuosa
[Col.1144B]
via
et
vita
hac
deviant
et
exorbitant
et
currant
in
invio
et
non
in
via,
hoc
ipsum
invium
ipsis
sit
tanquam
quoddam
compendium
ad
salutis
viam,
ad
veram
patriam,
eo
ipso
quod
sic
deviant,
duce
suo,
rectore
suo
Deo
ipsos
mirabiliter
dirigente;
unde
et
mirabilis
Deus
in
sanctis
suis
deducens
eos
in
via
mirabili,
adeo
mirabili
ut
ipsum
invium
via
fiat
eis
ad
salutem,
via
ad
patriam.
Confide
igitur,
domine
mi,
quia
si
cecidisti,
Domino
manum
supponente,
resurges
fortior:
si
alio
impellente
corruisti,
resurges
cautior:
si
vero
motu
proprio
resurges
humilior.
Ita
et
apostolorum
princeps,
pastorum
forma,
Petrus
praesumens
se
prius
moriturum
quam
negaret
magistrum,
primo
ad
ancillae
vocem
negavit,
et
[Col.1144C]
postea
ductus
ante
reges
et
praesides
non
cessit
deinceps,
ex
praesumptione
factus
doctior
et
humilior,
ex
apostasia
fidelior,
ex
negatione
constantior.
Sic
novit
Omnipotens
sapientiae
spiritus
ex
malis
elicere
bona,
tanquam
si
ex
arida
violam,
ex
rosa
spinam,
mel
de
petra,
oleumque
de
saxo
durissimo.
Ad
hoc
igitur
deinceps
summo
elaborandum
studio,
ut
quemadmodum
in
apostolorum
principe
et
pastorum
forma,
fiat
similiter
et
in
te.
Si
verbo
offendisti
ut
Petrus,
Petri
instar
opere
ne
offendas.
Regias
quidem
bonas
consuetudines
observare
bonum
et
justum.
Si
quae
vero
aliae,
ut
dicis,
novae
tui
odio
in
Ecclesiae
detrimentum
ab
aemulis
adinventae,
satis
notum
quid
agendum
de
his;
quas
profecto,
sicut
credibile,
nec
rex
exigeret
si
novas
fore
adverteret
[Col.1144D]
et
inductas
ab
aemulis:
profanae
enim
legum
novitates
evitandae,
quorum
adinventoribus
propheta,
imo
Dominus
ipse
per
prophetam
suum
vae
intentat,
Vae,
inquiens,
qui
condunt
leges
novas
(Isa.
X)
Quas
profecto
novas
et
malas
Christianorum
regum
clementia
ad
Christi
honorem
non
solet
inducere,
vel
inductas
exigere,
sed
potius
abolere.
Sic
enim
crevit
Ecclesiae
libertas,
sic
decus
cleri.
Sed
ut
jam
de
alio,
de
quo
tam
lacrymabiliter
planxisti,
adnectam,
de
vita
anteacta
dico,
unum
pro
certo
scias
quam,
sicut
te
ipsum
accusas,
officio
huic
in
quo
nunc
es,
vita
anteacta
non
consonat.
Nihil
deliciis
et
divitiis
illis
Augusti
et
sarcinae
huic
pastorali;
unde
et,
ni
fallor,
ostendet
tibi
Deus
quanta
pro
ipso
oporteat
te
pati,
qui
non
de
ecclesia,
sed
de
[Col.1145A]
aula
assumptus,
ad
sedem
hanc
gradum
hunc
tamen
scandere
praesumpsisti.
Igitur
quod
solum
superest,
si,
ut
dicis,
cecidisti
turpiter,
fortiter
resurge
et
decenter,
et
excute
te,
si
filius
excussorum
es,
imo
quia
es,
et
viriliter
age
et
confortetur
cor
tuum,
ne
tristitia
te
absorbeat,
sed
potius
justitia
erigat,
viriliter,
inquam,
age
et
confortare,
et
esto
deinceps
cautus,
fortis
et
robustus.
Et
scias
pro
certo
quia
Dominus
erit
tecum,
adjutor
fortis,
sicut
legitur
fuisse
cum
David
rege
et
propheta,
prius
tamen
adultero
et
proditore,
et
cum
eo,
quem
jam
diximus,
apostolorum
principe,
prius
apostante,
et
cum
sancta
illa
et
apostolica
peccatrice,
et
demum
cum
egregio
illo
gentium
doctore,
prius
et
supra
omnes
Ecclesiae
persecutores:
fuisti
quidem
et
tu,
ut
videbatur
[Col.1145B]
tunc
et
dicebatur
sic,
aliquando
Saulus.
Quod
si
nunc
Paulus
esse
desideras,
squamis
oculorum
tuorum
abstersis
palam
ipso
opere
ostendet
tibi
Jesus
tuus,
quanta
te
oporteat
pati
pro
nomine
ejus.»
His
dictis,
tantae
quam
supra
descripsimus
moestitiae
aliquantulum
consolationis
videbatur
infusum.
Magis
etenim
quam
ad
verborum
virtutem,
respexit
ad
exhortantis
dilectionem
et
fidem.
Et
ecce
episcopus
ille,
cujus
suasione
et
impulsu
supra
diximus
verbum
illud
suppressum,
scilicet
salvo
ordine,
subito
nuntiatur
nos
sequi.
Et
archipraesul
convertens
sermonem
ad
discipulum
qui
proxime
locutus
adhuc
cum
eo
fuerat:
«Sequatur,
inquit,
et
vadat
retro
me
Satanas.»
Quomodo
archipraesul
a
viro
apostolico
sit
absolutus.
[Col.1145C]
Post
paucos
vero
dies
eo
quod
ex
gestis
cauteriatam
gereret
conscientiam,
archipraesul
cum
multa
festinatione
ad
Romanum
mittit
pontificem
utpote
cujus
est
sanare
contritos
corde
et
alligare
contritiones
eorum.
Igitur
sicut
absens
per
scripta
poterat,
vulnus
detegit,
medicinam
quaerit,
interim
toto
tempore
videlicet
circiter
quadraginta
dies
ab
altari
se
arcens,
donec
reverso
nuntio
a
pontifice,
super
his
quibus
se
accusabat
per
apostolicum
scriptum
absolutionis
gratiam
obtinuisset,
nuntio
quidem
in
tam
brevi
reverso
eo
quod
summus
pontifex
tunc
in
nobili
et
regia
Galliarum
civitate
Senonis
propter
schisma
moraretur.
A
quo
et
praeter
absolutionis
beneficium
multam
per
apostolica
scripta
consolationem
[Col.1145D]
accepit,
quibus
ut
et
pastoralem
sarcinam
fortiter
et
alacriter
sustineret,
et
strenue
ad
opera
pastoralia
se
accingeret,
paterno
exhortabatur
affectu.
Verum
et
apostolicum
ipse
mandatum
hoc
tanquam
hostiam
coelitus
sibi
missam
in
omni
jucunditate
suscepit,
sicut
et
qui
spiritu
ferventissimus
erat;
in
omni,
inquam,
jucunditate
et
alacritate,
hinc
per
apostolicae
absolutionis
gratiam,
inde
vero
per
apostolicam
epistolam
exhortatoriam,
tanquam
duo
materni
pectoris
ubera,
plene
jam
ipsius
spiritu
recreato:
verum,
quia,
ut
diximus,
dominus
papa
erat
prope,
et
confessionis
saluberrimus
usus
per
scripta
nec
fieri
solet
nec
debet,
videns
etiam
quia
propter
ea
quae
supra
diximus,
in
populo
suo
vix
faceret
fructum,
in
propria
persona
[Col.1146A]
summum
pontificem
adire
disposuit,
unde
et
suis
etiam
ignorantibus
praeterquam
duobus
tribusve
quos
secum
ducebat
noctu
clam
transfretare
attentavit.
Nec
enim
si
palam
vellet,
pateret
egressus.
Inter
caeteras
quippe
praescriptas
consuetudines
fuit
et
haec,
quod
nemo
pontificum
vel
personarum
regni
absque
licentia
regis
vel
justitiarum
ejus
terram
egrederetur;
unde
et
archipraesul
clam
egredi
attentavit,
bis
quidem
mare
ingressus,
sed
quoties
ingressus
et
repulsus,
tanquam
Deo
per
elementa
sua
ipsi
in
facto
hoc
resistente.
Sicut
enim
omnia
tempus
habent,
sic
et
tempus
occurrendi
et
tempus
fugiendi,
fugae
vero
hujus
necdum
tempus.
Quae
etsi
clam
destinata,
citissime
tamen
divulgatum
per
terram
quod
archipraesul
sic
transfretare
attentasset;
[Col.1146B]
unde
et
stupet
populus,
proceres
admirantur,
pontifices
turbantur,
rex
plurimum
motus
est,
eo
maxime,
ut
credebatur,
quod
archipraesul
tam
cito
et
subito
contra
statuta
sua
agere
praesumpsisset.
Archipraesul
vero
intelligens
Deo
minime
placere
quod
attentavit,
audiens
etiam
certissime
et
sciens
regem
exacerbatum
ex
hoc,
et
propterea
moestus,
qui
adeo
regem
diligebat
quod
eo
exacerbato
laetus
et
hilaris
esse
nequivisset,
apud
regiam
illam
mansionem
quae
dicitur
Wodestoche
acceleratim
accessit
ad
regem.
Rex
vero
venienti
ad
se
archipraesuli
honore,
non
tamen
quem
solebat,
exhibito
dissimulavit
audita;
quod
tamen
minime
archipraesul
et
qui
cum
eo
erant
arbitrantur:
dissimulavit,
inquam,
nisi
[Col.1146C]
quia
velut
jocando
improperavit
archipraesuli
quare
terram
suam
deserere
voluisset,
tanquam
si
ipsos
duos
simul
capere
non
posset;
verum
jam
deprehendit
archipraesul,
qui
regem
ex
multo
tempore
et
familiaritate
eximia
noverat,
cor
regis
elongatum
ab
eo,
et
qui
in
aula
id
ipsum
jam
praedicabant;
unde
et
quantocius
licentiatus
a
rege
discedens
et
intelligens
apprime
ab
ipso
cui
mare
et
venti
obediunt,
egressum
de
terra
inhibitum,
cogitabat
jam
intra
se,
et
secreto
etiam
suis
expressit,
deinceps
aut
cedendum
turpiter
aut
certandum
viriliter:
verum
et
fultus
apostolica
auctoritate
et
exhortatione,
sicut
erat
spiritus
fervens,
mox
excussit
se
filius
excussorum,
cum
prophetico
sarculo
evellens,
destruens,
dissipans
et
eradicans
quidquid
in
horto
Domini
male
plantatum
[Col.1146D]
reperisset.
Non
quiescebat
manus,
non
parcebat
oculus.
Quidquid
etiam
pravum,
quidquid
asperum,
quidquid
distortum,
non
jam
cum
prophetico
sarculo,
sed
in
evangelica
securi
dejiciens;
regias
quidem
et
ecclesiasticas
consuetudines
bonas
observans;
alias
vero
in
Ecclesiae
detrimentum
et
cleri
dedecus
introductas,
tanquam
spuria
quaedam
vitulamina
resecans,
ne
mitterent
radices
altas.
Et
tanquam
de
salebri
nimis
silva
et
veprosa,
sic
nitebatur
pro
viribus,
quidquid
asperum,
incompositum,
indecorum,
obviumve
foret,
totum
de
populo
suo
delere
et
exturbare,
ut
faceret
prava
in
directa
et
aspera
in
vias
planas.
Sed
heu!
grandis
quidem
opera,
sed
parva
mora.
Jam
enim
eo
ipso
suscitantur
et
adversarii
a
dextris
[Col.1147A]
et
a
sinistris:
ita
ut
prophetatum
de
capite
huic
illius
capitis
membro
aptari
possit,
quod
videlicet
positus
sit
in
ruinam
et
in
resurrectionem
multorum
et
in
signum
cui
contradicetur.
Currunt
hinc
quotidie
ad
regem
rumigeruli,
accusantes
quod
consuetudines
regias,
quas
se
observaturum
juraverat,
non
observaret,
inde
vero
pulsant
queruli
plangentes
quod
de
nimio
regiae
gratiae
favore
confisus
eos
exhaeredasset.
Sed
super
omnes
aemuli
aulici
pungunt
et
instigant,
improperantes
jam
manifeste
tot
et
tantorum
bonorum
ingratitudinem.
Jam
enim
serpens
ille
tabidus,
quem
circa
operis
hujus
initium
diximus
latenter
per
aulam
et
angulatim
serpsisse,
manifeste
exerit
caput.
Et
haec
certe,
ut
dicit
Sapiens,
lingua
tertia,
quae
multos
commovit
et
dispersit
de
gente
ad
[Col.1147B]
gentem.
Tres
igitur
hi
rumigeruli,
queruli
et
aemuli
aulici;
primi
ut
sciniphes,
secundi
ut
apes,
tertii
vero
scorpiones;
omnes
hi
jam
virum
depungentes
et
regem
jugiter
instigantes,
ita
ut
vox
illa
de
capite
congruat
et
huic
illius
capitis
membro:
Sicut
apes,
inquit,
circumdederunt
me,
et
exarserunt
sicut
ignis
in
spinis
(Psal.
CXVII).
Convenerunt
igitur
omnes
hi
archipraesulem
pungentes
et
regem
contra
archipraesulem
suum
instigantes,
nec
igitur
mirum,
si
ad
instigationes
has
tanquam
ad
aculeos
tot
cor
regis
expungatur
et
in
irae
et
indignationis
flammam
ebulliat.
Unde
et
ex
his,
quae
quotidie
colliguntur,
stipulis,
rex
magis
ac
magis
accenditur,
et
ira,
repressa
adhuc
intus,
excrescit
in
dies,
quae
et
tandem
erumpit.
Si
enim
sufflaveris,
inquit
Sapientia,
quasi
[Col.1147C]
ignis
exardebit
(Eccli.
XXIV).
Et
in
primis
quidem
ad
dictorum
querulorum
instantiam
archipraesul
citatur
ad
causam,
ut
super
quibusdam
ablatis
sibi,
ut
dicebant
praediis
ipsis
veniat
responsurus.
De
citatione
archipraesulis
apud
Norhamtune.
Verum
quia
ad
citationem
primam
in
propria
persona
se
non
exhibuit,
misso
tamen
procuratore
secundo
citatur,
et
praeter
tempus
locus
etiam
determinatur,
nobile
videlicet
illud
et
regium
castrum
quod
dicitur
Norhamtune.
Tempus,
ni
fallor,
mensis
October,
hebdomadae
feria
quinta,
sexta
ante
beati
Calixti
papae
et
martyris
natalitium.
Ad
diem
et
locum
hunc
ex
edito
regio
regni
pontifices
universi
et
proceres
districtissime
convocantur.
[Col.1147D]
Sed
quae
hactenus
stetit
in
littore,
nunc
navis
in
altum
trahenda.
Nam,
qui
hucusque
navigavimus
in
portu,
in
mare
deinceps
magnum
et
spatiosum
velificare
nos
oportet,
et
inter
Scyllaeos
canes
et
Charybdim,
inter
Syrtes
et
periculosas
alias
multas
maris
voragines
navis
nostra
ducenda.
O
voragines
maris!
o
pericula
saeculi!
Omnia
excelsa
tua
et
fluctus
tui
super
nos
transierunt.
Dixit
enim
et
stetit
spiritus
procellae
et
exaltati
sunt
fluctus
ejus.
De
opere
primae
diei
quo
ad
concilium
venit.
Vocatus,
ut
diximus,
ad
causam,
imo
potius
ad
luctam,
statuto
tempore
et
loco
supra
determinato
Domini
palaestrita
accessit.
Et
in
primis
quidem
supra
dicti
queruli,
sicut
apes,
christum
Domini,
pontificem
Christi
circumdederunt.
Et
acerrime
quidem
[Col.1148A]
in
ipsum
tanquam
tot
pungentes
aculei,
civiles
quaestiones
intentantur.
Et
cognito
hoc
quod,
sicut
jam
diximus,
ad
primam
regis
citationem
in
propria
se
persona
non
exhibuerit,
etsi,
ut
econtra
allegabat,
responsalem
sufficientem
miserit,
nihilominus
tamen
omnium
et
procerum
et
etiam
pontificum
judicio,
ipsius
mox
bona
omnia
mobilia
sunt
confiscata,
nisi
forte
regia
clementia
vellet
temperare
judicium,
quod
est,
sicut
vulgo
in
terra
dicitur,
de
omni
mobili
suo
in
regis
misericordia
judicatus
est.
Cum
vero
audisset
se
jam
judicatum
sic:
«Qualis,
inquit,
sit
sententia
haec,
quale
judicium
hoc,
cujusvis
sive
scripti
sive
consuetudinarii
jurisperitis
omnibus
patet:
me
contra
hanc
dicere
quidquam
non
oportebit;
me
tacente,
saecula
post
futura
non
tacebunt.»
Nova
[Col.1148B]
quippe
judiciorum
forma
haec,
forte
secundum
novos
canones
proxime
apud
Clarendune
promulgatos.
Verum
de
judicio
praeteriens
sic
protestabatur
hucusque
inauditum
a
saeculo,
Cantuarienses
in
curia
regum
Anglorum
pro
qualicunque
causa
judicatos,
tum
propter
dignitatem
Ecclesiae,
tum
propter
auctoritatem
personae.
Eo
videlicet
quod
Cantuariensis
et
regis
et
omnium
qui
in
regno
sunt,
spiritualis
sit
omnium
parens;
unde
et
ob
id
et
a
regibus
et
a
proceribus
regni
archipraesuli
suo
semper
delatum.
Verumtamen
multo
magis
quam
de
judicio
seu
proceribus
judicantibus,
de
confratribus
suis
suffraganeis
coepiscopis
querebatur,
novam
dicens
formam
hanc
et
ordinem
judiciorum
novum,
ut
archipraesul
a
suis
suffraganeis,
pater
a
filiis,
judicetur.
Minus
[Col.1148C]
fore
malum
adjiciens
verenda
patris
detecta
deridere,
quam
patris
ipsius
personam
judicare.
Nam,
ut
aiebat,
professionis
et
obedientiae
vinculum
ita
arctum
est
et
adeo
ligat,
quin
potius
professos
praeposito
suo,
tanquam
membra
capiti,
sic
conjungit
et
unit,
quod,
etsi
ratione
temporalium
regibus
obnoxii
sint,
praepositos
tamen
suos
pro
temporalibus
nec
etiam
civiliter
judicare
possunt
aut
debent,
praesertim
inhibiti.
Cum
obedientiae
virtus
tanta
sit,
quod
non
solum
temporalia
deserere,
sed
et
propter
ipsam
semetipsos
super
impendere
teneantur.
Supra
omnes
etiam
causabatur
pontifices
quod
talem
sententiam
tulerint.
Quod
tamen
nequaquam
vel
nomen
meretur
sententiae,
sed
meri
potius
odii
conflatorium
[Col.1148D]
fuit.
Unde
et
haec
ita
gesta
nullum
libertatis
praejudicium
successoribus
suis
parere
verebatur,
nec
post
futuris
temporibus
ad
consequentiam
trahenda.
Et
quidem,
ut
asserebat
secretius,
pontifices
suum
sic
archipraesulem
judicantes,
quin
potius
linguas
in
archipraesulem
suum
sic
debacchantes
suspensionis
interdicto
mox
ligasset,
nisi
quia
Christi
athleta
ad
majorem
se
adhuc
parabat
conflictum.
Et
haec
sententia,
sic
lata
in
archipraesulem
feria
quinta,
prima
fuit
concilii
actio.
De
opere
secundae
diei.
Die
vero
sequenti
rex
ipse
exigit
ab
archipraesule
pecuniam
quam,
ut
asserebat,
cancellarius
tunc
a
se
acceperat
mutuam,
argenteorum
videlicet
libras
quingentas.
Quod
audiens
archipraesul,
quasi
in
[Col.1149A]
stuporem
mox
versus,
incivile
inquit,
regiae
praesertim
magnificentiae,
donata
repetere:
«Nec
inficior
quidem
tempore
cancellariae
eam,
quam
nunc,
ut
audio,
repetis,
numeratam
mihi
pecuniam
non
mutuam,
sed
donatam:
et,
si
placeret,
in
officio
illo
qualem
me
obsequio
vestro
exhibuerim,
magis
nunc
ad
memoriam
revocandum,
quam
ex
indignatione
adversum
me,
ut
sentio,
concepta,
sic
in
me
nunc,
per
inter
nos
gesta
tunc,
vindicandum.»
Verum
rex
ad
verba
non
respiciens
judicium
postulat,
et
praefati
illi
parati
ad
judicandum,
tam
pontifices
nostri
quam
proceres,
petitam
pecuniam
solvendam
judicant,
eo
quod
archipraesul
pecuniam
illam,
etsi
donationis
titulo
quem
tamen
tunc
probare
non
poterat,
confessus
est
se
recepisse.
Adjudicata
vero
[Col.1149B]
sibi
pecunia
exigit
rex
cautionem:
sed
respondit
archipraesul
ad
hoc,
se
in
regno
habere
quod
pecunia
adjudicata
multo
pluris
esset,
nec
decere
si
esset
de
regis
beneplacito
ut
aliam
cautionem
exhiberet,
seu
etiam
ut
rex
exigeret.
Sed
objectum
est
quod
de
mobili
nec
etiam
haberet
tantum,
eo
quod
die
hesterna
universa
bona
mobilia
sua
per
judicium
confiscata
fuissent.
Instatur
ergo
et
cautio
petitur,
et
ibidem
acerrime
dictum
ei
in
faciem
quod
aut
caveret
aut
remaneret:
qui
comminabatur
corporis
captionem
sic
innuens,
verum
nonnulli,
rege
ex
directo
jam
adversante,
videntes
archipraesulem
destitutum,
qui
nec
etiam
a
suffraganeis
suis
suffragium,
sed
naufragium
potius
incipiebat
jam
pati,
videntes,
inquam,
sic
et
commoti,
sponte
eorum
[Col.1149C]
aliqui
se
obtulerunt
et
fidejusserunt
pro
eo.
Et
erant
fidejussores
quinque
singuli
pro
libris
centum.
Et
haec
pecunia,
sic
exacta
ab
archipraesule
feria
sexta,
secunda
fuit
concilii
actio.
De
opere
tertii
diei.
In
crastino
vero,
Sabbati
videlicet
die,
non
nobis
Sabbati
dies
illuxit,
sed
dies
operis
et
afflictionis,
utpote
rege
ipso,
ut
jam
diximus,
ex
directo
nobis
se
opponente.
In
hoc
igitur
Sabbati
die
rex
ab
archipraesule
super
omnibus
quae
de
regis
mandato
tempore
cancellariae
in
custodia
habuerat,
ratiocinia
exigit,
episcopatibus
dico
tunc
vacantibus
et
abbatiis,
baroniis
etiam
et
honoribus
multis
et
magnis
quorum
omnium
cancellarius
tunc
custodiam
[Col.1149D]habuerat:
horum
omnium,
ut
dicebat
rex,
ratiociniis
hucusque
sicut
nec
exactis
nec
praestitis.
Et
reddendae
ratiocinationis
summa
taxata,
videlicet
circa
triginta
marcarum
millia.
In
palatio
vero
et
alii
qui
ad
concilium
venerant
universi
jam
audientes
hoc
obstupescunt.
Et
jam
sparsim
submurmurant
solam
captionem
archipraesuli
superesse.
Alii
vero
etiam
graviora
suspicabantur
et
hoc
quidem
jam
passim.
Archipraesul
vero,
qui,
ut
supra
diximus,
mare
in
castro
hoc
inchoavit
descendere,
et
maris
saeculi
periculosas
attentare
voragines,
subito
et
ex
inopinato
exacta
ratiocinatione
hac
turbatus
est,
motus
sicut
ebrius
et
omnis
sapientia
ejus
devorata
est.
De
qualibus
Psalmista:
Turbati,
inquit,
sunt,
moti
sicut
ebrius
et
omnis
sapientia
eorum
devorata
[Col.1150A]
(Psal.
CVI):
verumtamen
convocatis
pontificibus
post
deliberationem
multam
quid
respondendum
agendumve
ad
haec,
sanctae
recordationis
Henricus,
tunc
Wintoniensis
episcopus,
qui
quidem
archipraesuli
favit,
sed
propter
metum
occultus,
tandem
recordatus
est
quod
in
electione
archipraesulis
tunc
Cantuariensis
archidiaconi
et
regis
cancellarii,
ab
omnibus
curiae
nexibus
Anglicanae
Ecclesiae
redditus
fuerit
absolutus.
Quod
et
nos
supra
dixisse
meminimus
cum
de
archipraesulis
electione
ageretur.
Et
quidem
tam
evidenti
hujus
testimonio
reliqui
episcopi
deesse
non
poterant;
unde
et
demum
communiter
universi
episcopi
coram
rege
et
concilio
verbo
huic
testimonium
perhibebant,
et
ita
circa
vesperam
Sabbati
dimissi.
Sed
necdum
tamen
sic
propter
[Col.1150B]
verbum
hoc
dimissi
sumus
in
pace;
verumtamen
ratiocinatio
sic
exacta
ab
archipraesule
in
Sabbato
tertia
fuit
concilii
actio.
Crastino
vero,
Dominica
videlicet
die,
propter
diem
quievimus,
in
secundam
feriam
quae
vulgo
dies
Lunae
dicitur
citati
et
exspectati
ad
agonem.
Verum
archipraesul
ea
die,
in
ipsa
etiam
nocte
diei,
gravissime
illa
quae
iliaca
dicitur
percussus
est
passione.
Sed
rex
et
qui
in
aula,
fictum
hoc
non
veram
infirmitatem
arbitrantes
de
majoribus
regni
proceribus,
qui
convenerant,
ad
archipraesulem,
mittunt
ut
explorent
quid
hoc.
Quibus
archipraesul:
«Hodie,
inquit,
sicut
ipsi
cernitis
a
Deo
gravi
praeventus
valetudine,
ad
curiam
venire
nequeo:
sed
pro
certe
sciatis
favente
Domino
cras
exhibiturum
me
curiae,
[Col.1150C]
et
nisi
aliter
datum
in
lectica
vehendum.»
Verum
aliter
desuper
datum,
et
favente
Domino,
sicut
athleta
Christi
optavit,
accidit,
nocte
superveniente
plene
convaluit.
De
opere
diei
ultimi.
In
crastino
vero,
tertia
videlicet
feria,
quae
vulgo
dies
Martis
dicitur,
quae
et
nobis
vere
dies
Martis
illuxit,
curiam
intravit
non
quidem
ut
clinicus
in
lectica
vectus,
sed
velut
turris
in
Jerusalem
directo
sita
contra
Damascum,
verum
antequam
intraret
curiam,
summo
mane
conveniunt
ad
eum
pontifices
attoniti
quidem
et
exterriti.
Si
quidem
jam
sermo
exiit
passim
quidem
in
palatio
et
sparsim
in
concilio,
minime
tamen
palam
adhuc,
archipraesuli
ea
die
[Col.1150D]
solam
imminere
captionem
aut
quod
deterius.
Secreto
etiam
id
ipsum
per
quosdam
aulicorum
archipraesulis
auribus
instillatum,
qui
ipsum
ob
beneficia
et
honores
pridem
sibi
impensos
diligebant
adhuc:
unde
et
pontifices,
non
aperte
propter
enormitatem,
sed
sub
quadam
insinuationis
specie,
artificiose
suadebant
ut
archipraesul
de
omnibus,
etiam
de
ipso
archipraesulatu,
regis
se
per
omnia
voluntati
subjiceret
et
arbitrio,
si
forte
vel
sic
posset
regis
ira
sedari
et
indignatio:
adjicientes
etiam
quod
nisi
fieret
sic,
jam
audiret
in
curia
perjurii
sibi
crimen
imponi,
et
tanquam
proditorem
judicandum,
eo
quod
terreno
domino
honorem
terrenum
fidelitatis
juramento
comprehensum
non
servaret,
regias
videlicet
ipsius
consuetudines
non
observans;
ad
quas
etiam
[Col.1151A]
specialiter
observandas
nova
jurisjurandi
obligatione
se
astrinxerat:
dicentibus
his,
contestantibus
illis,
parum
prodesse
regis
indignationem
habere
et
archipraesulem
esse;
hoc
regni
et
sacerdotii
magis
turbationem
esse
quam
pacem,
grande
detrimentum
et
fructum
nullum:
quin
potius
ipsum
episcopatum
verius
patibulum
esse
quam
episcopatum.
Et
quidem
in
consilio
hoc
pontifices
convenerunt
in
unum
adversus
Dominum
et
adversus
Christum
ejus.
Ecce
quia
jam
non
solum
praetacti
sciniphes,
apes
et
scorpiones,
sed
et
tauri
pingues
Christi
athletam
circumdederunt:
ita
ut
vox
illa
de
passione
capitis
huic
jam
patienti
illius
capitis
membro
coaptari
possit:
Circumdederunt
me,
inquit,
vituli
multi;
tauri
pingues
obsederunt
me
(Psal.
XXI).
Tauri
quidem
[Col.1151B]pingues
tales
pontifices,
vituli
vero
multi
talium
sequaces,
quorum
omnium
unum
fuit
consilium,
ut
ex
toto
regis
arbitrio
se
supponeret.
Et
quidem
per
quotidianas
pulsationes
has,
per
has
singulorum
dierum
pressuras
nitebantur
ad
hoc,
ut
genua
videlicet
curvaret
et
succumberet,
et
ut
pressus,
imo
oppressus,
sic
quos
pastorali
sarcinae
jam
supposuerat
humeros
terrenae
potestati
submitteret.
Verum
columna
Ecclesiae,
sicut
excisa
et
fortis,
semel
quidem,
ut
supra
diximus,
mota,
sed
nunc
eo
ipso
immobilior:
in
charitate
radicata,
et
supra
firmam
petram
fundata,
in
petra
firmiter
stans,
hoste
impellente
firma,
fortis
a
casu:
unde
et
principalis
columna
haec,
quasi
columna
columnarum
princeps,
[Col.1151C]
videlicet
episcoporum
ex
insinuatis
fratrum
suorum
deprehendens
jam
votum
et
consilium,
ipsos
allocutus
est
sic:
Oratio
archipraesulis
ad
episcopos.
«Fratres,
inquiens,
sicut
jam
cernitis,
fremit
contra
me
mundus,
insurgit
inimicus:
sed
quod
plango
lacrymabilis,
quia
caeteris
est
detestabilius,
filii
matris
meae
pugnant
contra
me.
Etsi
enim
ego
tacuero,
saecula
post
futura
enarrabunt
qualiter
me
solum
in
certamine
deserueritis,
qualiter
me
archipraesulem
vestrum
et
patrem,
quantuscunque
sim
peccator,
per
duos
continuos
dies
bis
jam
judicaveritis,
facti
mihi
clavi
in
oculo
et
lancea
in
latere,
qui
mecum
adversus
malignantes
consurgere
et
simul
[Col.1151D]
stare
debuissetis.
Et
adhuc
conjicio
ex
his
quae
dicitis,
nos
non
solum
in
civili,
sed
et
in
criminali
causa
in
foro
saeculari
judicare
me
paratos:
verum
communiter
vobis
omnibus
in
virtute
obedientiae,
sub
ordinis
vestri
periculo
hoc
inhibeo,
ne
deinceps
intersitis
judicio
quo
mea
persona
judicetur.
Quod
etiam
ne
faciatis,
matrem
nostram
omnium
refugium
oppressorum
Romanam
Ecclesiam
appello.
Et
si,
ut
rumor
jam
in
vulgo
est,
fiat
hoc
et
saeculares
in
me
injecerint
manus,
vobis
itidem
in
virtute
obedientiae
praecipimus,
ut
pro
patre
vestro
et
archipraesule
quam
decet
ecclesiasticam
exerceatis
censuram.
Unum
autem
sciatis,
quia
fremat
mundus,
insurgat
inimicus,
tremat
corpus,
caro
quippe
infirma,
ego
tamen,
favente
Domino,
nec
turpiter[Col.1152A]
cedam,
nec
creditum
mihi
gregem
enormiter
derelinquam.»
His
breviter
dictis,
ab
illo
archipraesulis
praecepto,
videlicet
ut
si
in
ipsum
judicatum
saeculares
injicerent
manus,
ecclesiasticam
exercere
censuram
episcopi
non
differrent,
episcoporum
unus
confestim
appellavit:
Gilbertus
Londoniensis
episcopus
hic
erat.
Et
post
haec
archipraesulis
verba
pontifices
discesserunt,
properantes
ad
curiam
praeterquam
duo
qui
archipraesulis
thalamum,
ubi
pontifices
convenerant,
tardius
egredientes,
secreto
confortabant
et
animabant
archipraesulem;
sanctae
videlicet
memoriae
jam
saepedictus
Henricus
Wintoniensis
episcopus,
qui
ut
supra
jam
retulimus
archipraesulem
consecraverat,
unde
et
amplius
compatiebatur
[Col.1152B]
afflicto;
alter
vero
Jocelinus
Salesberiensis
episcopus;
et
hi
tamen
propter
metum
occulti.
Archipraesul
vero
quasi
ad
extremum
jam
in
curia
processurus
agonem,
ubi
exspectabatur
solus,
quia
certabatur
contra
solum,
parat
se
ad
palaestram.
Et
post
episcoporum
discessum
cito
ecclesiam
intrat
et
ad
cujusdam
canonici
sicut
habitu
et
affectu
regularis,
missam
ipsemet
de
beato
protomartyre
Stephano
celebrat.
Et
erat
missae
introitus:
Etenim
sederunt
principes
et
adversum
me
loquebantur.
Et
hanc
quidem
missam
eo
die,
quia
festus
non
erat,
cum
pallio
celebravit,
nisi
quia
beati
Calixti
papae
et
martyris
natalitium
fuit.
[Ministeriales
vero
regis,
qui
ibi
forte
tunc
aderant,
id
tacite
considerabant,
quibus
visum
est
rem
ipsam
aliquid
praetendere.]
[Col.1152C]
O
quanta
in
missa
hac
celebrantis
erat
devotio,
quanta
cordis
compunctio
et
totius
hominis
exterioris
et
interioris
commotio!
Quot
et
quanta
suspiria
inter
aquarum
exitus
quos
oculi
ejus
deducebant.
Ita
ut
inter
orandum
crebro
compelleretur
collectae
facere
finem,
ubi
finis
non
erat,
vix
rediens
et
revertens
in
id
quod
coeperat.
Missa
vero
tandem,
sicut
potuit,
prae
lacrymarum
abundantia
et
singultuum
crebris
eructibus
vix
finita,
eam
statim
quam
in
missa
habuerat,
deponit
faciem,
faciem
videlicet
humilitatis,
faciem
hominis
assumens,
faciem
leonis,
propheticis
illis
animalibus
imo
potius
evangelicis
a
propheta
descriptis
simillimus:
quibus
inter
caeteras
erat
facies
hominis
et
facies
[Col.1152D]
leonis.
Et
quidem
in
mysticis
illis
et
sacerdotalibus
indumentis,
pallio
etiam
insignitus,
sicut
ibidem
tunc
missam
celebraverat,
perrexisset
ad
curiam,
nisi
quidam
Templares
milites
magni
et
religiosi
viri,
quos
jam
pridem
familiares
habuerat,
obstitissent.
Dicebat
enim
se
velle
ut
curia
videret
et
intelligeret
quem
jam
bis
judicasset,
et
quem
parata
adhuc
condemnare;
attamen
ad
dictorum
instantiam,
sacrum
quod
diximus
schema
deposuit:
verumtamen,
eo
quod
multi
et
magni
credebant
jam
et
verebantur
ipsi
ea
die
aut
captionem
aut
quid
deterius
imminere,
quod
et
ipsimet
a
quibusdam
aulicorum
secretius
instillatum,
secum
ipsemet,
sed
clam,
ecclesiasticae
communionis
portabat
viaticum,
eucharistiam
scilicet;
verum
jam
audacior
[Col.1153A]
factus
et
securior,
tanquam
si
ad
praedam,
leo
noster
evangelicus
ad
curiam
properat.
Ad
quam
jam
pontifices
et
proceres
convenerant,
archipraesulis
adventum
et
rei
finem
exspectantes.
Archipraesul
vero,
ut
aulam
ingreditur,
a
crucis
bajulo
ante
ipsum
crucem
mox
accipit,
et
palam
in
omnium
conspectu
crucem
ipsemet
bajulavit,
tanquam
in
praelio
Domini,
signifer
Domini,
vexillum
Domini
erigens:
illud
etiam
Domini
non
solum
spiritualiter,
sed
et
figuraliter
implens:
Si
quis,
inquit,
vult
meus
esse
discipulus,
abneget
semetipsum,
tollat
crucem
suam
et
sequatur
me(Matth.
XVI).
Revera
mysticum
opus
futurae
crucis
suae
praesagium
fuit.
Videntes
vero
hoc
stupent
universi,
anguntur
pontifices,
indignantur
proceres.
Rex
autem,
qui
in
coenaculo
[Col.1153B]
seorsum,
audiens
sic
quasi
factus
extra
se;
unus
vero
episcoporum
qui
archipraesuli
aulam
ingredienti
confestim
occurrit,
videns
hoc
et
velut
stupidus
effectus,
attentavit
mox
a
manibus
archipraesulis
avellere
crucem,
sed
non
valuit.
Magister
Robertus
de
Melundino,
quem
archipraesul
in
sacerdotem
ordinaverat
et
in
Herefordensem
episcopum
consecraverat,
hic
erat.
Alter
vero
episcoporum,
qui
similiter
occurrerat
ex
altera
parte
crucis,
objurgans
convitiabatur:
«Si
rex,»
inquiens,
«suum
exerit
gladium,
ut
tu
nunc
tuum
exeruisti,
quae
poterit
esse
de
caetero
inter
vos
reformandae
spes
pacis?
verum
qui
semper
fatuus,
tua
in
te
hodie
apparebit
fatuitas.»
Ecce
contumelia,
ne
videlicet
discipulus
jam
in
cruce
in
parte
hac
magistri
in
[Col.1153C]cruce
pendentis
titulo
defraudaretur.
Jam
supradictus
Gilbertus
Londoniensis
episcopus
hic
erat.
Sed
discipulus
in
cruce
sequens
magistrum,
qui
cum
malediceretur
non
remaledixit,
contumeliam
dissimulans,
procedit
crucem
bajulans,
donec
ab
aula
in
aliam
domum
interiorem
ingrederetur
et
sedens
inter
pontifices
crucem
tenebat
in
manibus.
O
spectaculum
cernere
Thomam,
olim
quidem
in
aula
tam
multiplici
praeclarum
peregrinarum
vestium
schemate,
nunc
vero
in
cilicio
et
in
cruce!
olim
quidem
quacunque
per
aulam
tot
et
tam
spectabilium
corona
circumseptum,
ad
quem
praeterquam
solis
magnatis
vix
pateret
accessus,
nunc
vero
ita
singularem
et
solum,
ad
quem
vix
quis
velit
[Col.1153D]
accedere,
omnibus
se
jam
ab
eo
elongantibus,
ita
ut
discipulo
vox
illa
magistri
aptari
posset:
Elongasti
a
me
amicum
et
proximum
et
notos
meos
a
miseria
(Psal.
LXXXVII).
Et
illud
prophetae:
Sedebit
solitarius
et
tacebit,
quia
levavit
se
supra
se
(Thren.
III):
vere
in
spectaculo
hoc
Dei
judicium
etsi
terribile
jucundum
tamen,
cernere
Thomam
in
aula
crucis
bajulum
in
qua
tot
deliciis
et
divitiis
aliquando
superaffluens
omni
se
specie
vanitatis
expompavit;
justo
quidem
Dei
judicio
solvere
jam
inchoans
abjectionis
poenam,
ubi
tantae
adhuc
in
saeculo
sumpserat
elationis
materiam.
Et
quidem
verum
illud
Sapientis
dictum:
Fili,
inquit,
accedens
ad
servitutem
Dei
sta
in
justitia
et
timore
et
praepara
animam
tuam
ad
tentationem
(Eccli.
II).
Mox
autem
convocatis
praeconis
voce
[Col.1154A]
pontificibus
et
proceribus
universis
gravem
et
grandem
rex
deponit
querimoniam,
quod
archipraesul
in
ignominiam
ejus
et
regni
sic
intraverit
curiam,
non
tanquam
regis
sed
proditoris,
se
de
proditione
sic
notabilem
reddens:
inauditum
a
saeculo
in
curia
alicujus
regis
Christianae
professionis
hoc
factum.
Quotquot
vero
regis
verbo
testimonium
perhibentes
dicebant
illum
vanum
semper
et
superbum
exstitisse,
et
ignominiam
hanc
non
in
solum
regem,
sed
in
regnum
totum,
in
ipsos
omnes
redundare,
et
hoc
nunc
merito
regi
accidisse,
qui
talem
fecerit
secundum
sibi
in
regno
cui
subessent
omnes
et
par
nullus.
Omnes
igitur
passim
et
manifeste
proditorem
conclamabant,
quasi
domino
suo
et
regi,
a
quo
tot
et
tanta
acceperat,
non
jam
honorem
terrenum
sicut
[Col.1154B]
juraverat
servasset,
sed
potius
in
facto
hoc
et
regi
et
regno
perpetuam
proditionis
maculam
impressisset;
et
propterea
in
eum
tanquam
in
regis
perjurum
et
proditorem
animadvertendum.
Et
super
hoc
clamor
invalescebat,
unde
et
audientes
haec
per
totam
aulam
tremore
et
horrore
concutiebantur,
adeo
etiam,
quod
cum
aliqui
de
coenaculo,
in
quo
rex
cum
suis
erat,
ad
inferiorem
domum
in
qua
nos
eramus
descendissent,
et
archipraesul
et
nos
quotquot
in
domo
manus
levantes
crucis
nos
signaculo
muniebamus.
Archipraesulem
vero
alloquebatur
nullus,
nec
ipse
aliquem
praeterquam
discipulum
qui
scripsit
haec
qui
ad
pedes
tenentis
crucem
sedebat.
Cum
vero
semel
aliqui
aulicorum
qui
ut
videbatur
ostiariorum
in
aula
habebant
officium,
cum
virgis
[Col.1154C]
et
baculis
de
saepe
jam
dicto
coenaculo
in
magno
impetu
descendissent,
et
vultu
minaci
et
digitis
extensis
versus
archipraesulem
et
discipulum
ad
pedes
sedentem
respexissent,
quotquot
in
domo
erant
crucis
signaculo
se
signantibus,
archipraesul
inclinato
capite
sedenti
ad
pedes
discipulo:
«Timeo,»
inquit,
«jam
tibi;
verumtamen
tu
non
timeas;
adhuc
enim
coronae
meae
particeps
eris.»
Cui
mox
discipulus:
«Nec
tibi,»
inquit,
«timendum
nec
mihi:
erexisti
enim
nobile
illud
et
triumphale
vexillum
omni
potestati
sanctum
et
terribile,
in
quo
multi
multa
bella
vicerunt.
Et
inter
alios
haec
nostra
verba
sanctae
et
divae
recordationis
Constantini
magni
docent
et
confirmant
exemplaria
praelia.
In
quo
[Col.1154D]
etiam
crucis
vexillo
tam
inclyto
non
solum
terrenae,
sed
et
aeriae
potestates
triumphatae
et
exspoliatae
sunt,
mundo
per
ipsum
et
in
ipso
et
inferno
pariter
subjugatis.»
Et
adjecit
qui
loquebatur
discipulus:
«Memento,»
inquit,
«quondam
te
exstitisse
regis
Anglorum
signiferum
inexpugnabilem,
nunc
vero
si
signifer
regis
angelorum
expugnaris,
turpissimum.»
Dum
vero
magister
et
discipulus
sic
in
aure
colloquerentur,
pontifices
de
licentia
regis
separati
a
proceribus
per
se
seorsum
inierunt
consilium.
Res
enim
in
arcto
erat,
siquidem
pontifices
aut
regis
indignationem
incurrerent
aut
una
cum
proceribus
archipraesulem
suum
super
causa
criminis
in
curia
condemnarent.
Quod
quidem
propter
nimis
manifestam
sanctarum
sanctionum
praevaricationem
non
audebant.
[Col.1155A]
Nec
enim
qui
sapientes
sunt
ut
mala
faciant,
ad
quaevis
mala
manus
semper
apponunt,
sed
ad
ea
duntaxat,
quae
commentitia
et
concinnata
fraude
tegi
valent.
De
qualibus
in
Psalmo:
Narraverunt,
inquit,
ut
absconderent
laqueos,
dixerunt:
Quis
videbit
eos?
(Psal.
LXIII.)
Talium
quippe
velut
mulieris
adulterae
via
quae
juxta
sapientis
dictum
comedit,
et
tergens
os
suum
dicit,
Non
sum
operata
malum.
Alioquin
nec
essent
sapientes
ut
mala
facerent,
si
evidenter
et
absque
tergiversatione
omni
posset
malitia
deprehendi.
Unde
et
in
arcto
hoc
volvunt
pontifices
et
revolvunt
quid
agendum,
qualiter
haec
evadenda
necessitas.
Et
demum
de
communi
omnium
consilio
hoc
concinnatum,
quod
archipraesulem
suum
ad
Romanam
sedem
de
perjurii
crimine
[Col.1155B]appellarent,
et
regi
se
obligarent
in
verbo
veritatis
promittentes,
se
omne
opus
et
operam
ad
archipraesulis
sui
depositionem
pro
viribus
adhibituros,
sub
hac
conditione,
ut
rex
eos
de
beneplacito
suo
ab
hoc
quod
nunc
imminebat
archipraesulis
absolveret
judicio.
Regi
igitur
ita
se
obligantes
et
archipraesulem
super
crimine
ad
Romanam
audientiam
appellantes
expressim,
et
personas
suas
et
ecclesias
suas
et
officium
sub
appellatione
concluserunt.
Et
ita
de
regis
beneplacito
semoti
a
proceribus,
appellatione
facta,
juxta
archipraesulem
sederunt
unusquisque
in
ordine
suo.
Jam
vero
terror
et
horror
plus
quam
prius
universos
pervasit.
Rege
enim
cum
principibus,
pontificibus
[Col.1155C]
subtractis,
jam
pro
tribunali
sedente,
certissime
putabatur
mox
captio
aut
quod
durius
archipraesuli
imminere.
Extunc
siquidem
principes
et
quotquot
regni
majores
aperueruut
ora
sua,
sicut
leo
rapiens
et
rugiens,
et
perjurum
et
proditorem
archipraesulem,
ut
postea
nobis
intimatum,
judicarunt.
Quid
tamen
judicatum,
magis
quam
scire,
suspicari
potuimus,
sicut
mox
ostendetur.
Igitur
cum
pronuntiandum
foret,
rege
cum
paucis
remanente
et
universis
quotquot
erant
de
coenaculo
ad
domum
inferiorem,
in
qua
nos
eramus,
descendentibus,
ut
pronuntiarent
coram
archipraesule
steterunt.
Quibus
descendentibus
cum
archipraesul
vellet
assurgere,
discipulus
qui
ad
pedes
crucis
sedebat,
instillavit
secretius,
nequaquam
decere,
ut
[Col.1155D]
in
tali
articulo
pater
assurgeret
filiis,
praesertim
dum
tanti
regis
vexillum
propriis
manibus
sic
teneret.
Acquievit
archipraesul,
nec
coram
ipso
astantibus
assurgens,
nec
in
gestu
seu
verbo
vel
opere
ullum
in
ipso
pusillanimitatis
vel
inertis
trepidationis
argumentum
poterat
deprehendi.
Nobilis
vero
vir
Robertus
tunc
Leicestre
comes
inter
honoratos
honoratior,
in
cujus
ore
verbum
positum
fuerat,
loqui
exorsus
est.
Primo
autem
memoravit
in
quam
familiarem
regis
gratiam
admissus
fuerat;
quot
et
quanta
de
manu
regis
acceperat,
et
quomodo
nunc
horum
omnium
immemor
videbatur
et
ingratus,
mala
pro
bonis
tribuens,
et
pro
gratia
et
gloria
odium
et
ignominiam.
Et
quia
comes
hic
vir
magnus
et
generosus
archipraesulem,
a
tempore
cancellariae,
[Col.1156A]
semper
quidem
pure
et
sincere,
sed
nunc
propter
metum
occulte
diligebat,
moestus
et
compatiens
ut
liquido
adverti
poterat,
verba
protrahebat
veritus
pronuntiare.
Quod
cum
archipraesul
cito
adverteret,
comitis
verba
interrumpens
omnibus
qui
coram
astabant
in
virtute
obedientiae
et
sub
Christi
fide,
quam
profitebantur,
tanquam
pater
filiis
inhibuit
ne
tale
pronuntiarent
judicium,
quo
persona
sua
judicaretur.
Verum
comes,
etsi
invitus,
ut
adverti
poterat,
nihilominus
processit,
tractim
tamen
et
morose
ad
pronuntiandum.
Cum
vero
ad
hoc
ventum
quod
archipraesulem
de
reatu
perjurii
tangeret,
volens
jam,
ut
adverti
poterat,
pronuntiare
perjurum
et
forte
ut
conjectabatur
et
proditorem,
praesentiens
hoc
archipraesul
mox,
non[Col.1156B]
exspectato
judicio,
surgit
protestans
non
eorum
esse
archipraesulem
suum
judicare
de
crimine:
unde
nec
pro
certo
novimus
quid
judicatum.
Verum
mox
improperatum
et
conclamatum
a
nonnullis,
qui
ut
judicium
redderent
astiterunt,
quod
tanquam
perjurus
et
proditor
a
curia
discederet.
Ipse
vero
ad
improperantes
sic
se
vertens
et
torvo
vultu
respiciens,
respondit
quod
nisi
ordo
sacerdotalis
obstaret,
et
si
sibi
fas
esset,
in
armis
bellicis
a
per
jurio
et
proditione
se
contra
ipsos
defenderet.
Et
ita
discessimus
a
concilio:
Hic
est
discipulus
qui
testimonium
perhibet
de
his
et
vidit
et
scripsit
haec
(Joan.
XXI).
Qui
et
in
eo
articulo
solus
extra
domum
interiorem,
donec
aulam
intraremus,
archipraesulem
[Col.1156C]
crucis
suae
bajulum
secutus
est:
factique
sumus
ea
die
spectaculum
mundo,
angelis
et
hominibus.
Verum
egressus
a
curia,
cum
jam
essemus
in
equis,
archipraesul
vix
poterat
equum
regere,
crucem
portare
et
benedictionem
dare
poscentibus,
tanta
erat
benedictionem
poscentium
populi
multitudo.
Nam
quasi
futurorum
praesagium,
egresso
a
curia
et
crucem
bajulanti,
per
vicos
et
plateas
populi
se
multitudo
prostrabat,
adorans
et
benedictionem
petens.
Cum
vero
ad
hospitium
ventum,
ecclesiam
videlicet
Sancti
Andreae
religiosorum
monachorum
monasterium
conventuale,
mensae
confestim
positae
et
sicut
solet
magnus
erat
et
praeclarus
apparatus,
verum
mox
multi
de
familia
nostra,
[Col.1156D]
equites
praesertim
et
generosi
pueri,
propter
regis
metum
dimitti
petentes,
licentiati
in
anxietate
et
amaritudine
multa
a
nobis
discesserunt:
illud
jam
in
nostris
sapientis
experti
elogium:
Est,
inquit,
amicus
socius
mensae
et
non
permanet
in
die
necessitatis.
Attamen
excusabiles
hi
quia
laici,
regiam
ob
id
nec
immerito
indignationem
formidantes.
Sed
erant
inter
deserentes
nos
nonnulli
nostri
officii
viri,
clericos
dico,
qui
minus
excusabiles
et
plus
in
culpa.
Qui
mox
ut
inter
regem
et
archipraesulem
futuri
temporis
nubilum
praesenserunt,
tanquam
hirundinei
homines,
futurae
hiemis
metu,
mox
sensim
avolarunt
a
nobis.
Hirundinei
vere
hi
et
arundinei,
qui
in
primo
venti
impulsu
mox
cesserunt.
Tales
revera,
filii
aurae,
amici,
fortunae,
solum
praedam
[Col.1157A]
sequentes
et
quaerentes
quae
sua
sunt.
Sed
non
pergo
nunc
ulterius
istorum
exagitare
verecundiam;
solum
sufficit
tetigisse;
praesertim
cum
ipsi
postea
rerum
cernentes
exitum,
se
errasse
humiliter
confessi
sint
et
graviter
poenituisse,
quod
pastorem
suum
et
patrem
sic
deseruerint.
Decuit
tamen
tetigisse
hoc,
ut
de
caetero
hi,
qui
sunt
nostri
officii
viri,
pastorem
suum
et
patrem
sequentes
minime
retro
respiciant
et
in
angustiis
derelinquant.
Nam
juxta
Sapientis
dictum:
Omni
tempore
diligit
qui
amicus
est,
et
frater
in
angustiis
comprobatur
(Psal.
XVII).
Omissis
igitur
his
qui
exierunt
a
nobis,
sed
non
erant
ex
nobis,
gestorum
ordinem
prosequamur;
hoc
solo
ad
gloriam
tanti
archipraesulis
interserto,
quod
subtrahentibus
se
his,
discedentibus
[Col.1157B]
illis,
vir
ille
virtutum
constantiae
firmiter
subnixus,
columna
cui
tota
virtutum
innititur
fabrica,
sine
qua
etiam
nec
per
momentum
stare
posset,
sed
funditus
rueret,
animi
fortitudine
universa
dissimulat
Magna
quippe
anima,
quidquid
in
tempore
prosperi
acciderit
vel
adversi,
pro
exiguo
reputare
consuevit,
attendens
quod,
sicut
quidam
ait,
Nec
prosperitas
diuturna
nec
aerumna
sit
pertinax.
Igitur
quoniam
in
recessu
nostro
a
curia
diei
vespera
erat,
finito
vespertino
officio,
confestim
archipraesul
cum
suis
quos
tunc
habuit
discubuit
et
inter
prandendum
in
ecclesiastica
Historia
Tripertita
de
persecutione
Liberii
episcopi
lectio
fuit,
ubi
cum
illud
Evangelii,
scilicet:
Si
vos
persecuti
fuerint
in
[Col.1157C]
ista
civitate,
fugite
in
aliam
(Matth.
X),
interpositum
audiremus,
respexit
archipraesul
discipulum
qui
scripsit
haec,
jam
ut
conjectabam,
et
sicut
mox
exitus
probabit,
evangelicam
in
animo
concipiens
fugam.
Hymno
vero
dicto
archipraesul,
surgens
a
mensa,
confestim
Rogerum
tunc
Wigorniensem
et
magistrum
Robertum
de
Melunduno
tunc
Herefordensem
episcopos,
quos
sacerdotes
ordinaverat
et
episcopos
consecraverat,
nec
enim
alios
praeter
hos
duos
antea
vel
post
consecravit,
et
item
Rophensem
episcopum
proprium
capellanum
suum
convocavit,
et
ad
regem
mittit,
postulans
ab
eo
securum
de
terra
sua
egressum.
Qui
vero
missi
fuerant
cito
revertentes
retulerunt
regem
respondisse
[Col.1157D]
quod
in
crastino
ad
consilium
hoc
differret.
De
inita
archipraesulis
fuga.
Interim
vero
a
consciis
regalium
secretorum
secreto
mandatur
et
consulitur
archipraesuli,
ut
et
regi
et
sibi
provideat:
unde
et
archipraesul
eadem
nocte
parum
ante
gallicinium
in
quatuor
tantum
equis
clam
destinatam
iniit
fugam,
paucis
admodum
consciis,
duntaxat
discipulo
qui
scripsit
haec
et
capellanis
suis,
et
cubiculariis
sine
quorum
conscientia
hoc
geri
non
poterat.
Discipulo
vero
injunxit
ut
eadem
nocte
Cantuariam
proficisceretur.
Et
quia
eo
tempore
ratio
redituum
et
totius
archiepiscopatus
generalis
pensio
fiebat,
praecepit
ut
exsculperem
si
quid
possem,
et
ad
transmarina,
ad
castrum
videlicet
illud
opinatissimum
Sancti
Audomari
[Col.1158A]
in
Flandria
accelerarem,
et
in
nobili
et
omni
religione
prospicuo
monasterio
Sancti
Bertini
ipsius
certissime
praestolarer
adventum;
illic,
favente
Domino,
sine
occasione
venturum
se
asseverans,
nisi
aut
captio
aut
mors
ipsa
impediret.
Adjecit
vero
quod
curavi
hic
interserere,
rogans
ut
cujusdam
libri
sui
curam
haberem,
ne
caeteris
suis
post
fugam
ut
videbatur
diripiendis
periret.
In
quo
notari
potest
quantus
fuerit
cum
decuit
possessorum
contemptor,
qui
in
tanta
tam
varia
supellectile
et
ambitiosa
quam
reliquit,
unius
erat
duntaxat
codicelli
memor.
Et
sic
archipraesul
recessit
et
discipulum
post
eum
ejulantem
et
clamantem
dereliquit.
Eadem
vero
nocte
quidam
de
sociis
nostris
fugae
istius
ignari,
in
thalamo
quodam
[Col.1158B]
seorsum
dormierunt.
A
quorum
uno,
ut
ipse
mihi
post
et
aliis
retulit,
in
somnio
sonus
vocis
manifeste
auditur
duos
illos
psalmigraphi
versus
decantantis:
Anima
nostra
sicut
passer
erepta
est
de
laqueo
venantium;
laqueus
contritus
est,
et
nos
liberati
sumus
(Psal.
CXXIII).
Et
in
hac
quidem
tertia
feria
tanti
regis
et
tanti
archipraesulis
perniciosa
dissensio
et
capitis
et
membrorum,
metropolitani
videlicet
et
suffraganeorum,
profana
divisio,
et
denique
regni
totius
et
sacerdotii
turbatio
et
nostri
exsilii
totis
sex
annis
usque
ad
martyrium
duraturi
inchoatio,
quarta
fuit
concilii
actio.
O
maledicta
dies!
o
malignum
concilium!
O
diei
et
concilii
actio
omnibus
post
futuris
saeculis
detestanda,
per
quam
tanti
regis
et
tanti
pontificis
[Col.1158C]tam
chara
foedera
tam
irreparabiliter
sunt
soluta,
de
caetero
nunquam
rege
et
archipraesule
se
in
regno
revisuris.
O
quanta
ex
his
gestis
et
regno
et
sacerdotio
incommoda
pervenerunt!
Unde
et
quod
vidi,
quod
audivi,
et
quod
ipse
sensi,
hoc
testor,
quam
profanum
est,
quam
pestiferum,
quam
funestum
inter
regnum
et
sacerdotium
discordiam
seminare
vel
schisma,
nisi
forte
et
manifestissima
justitiae
causa
sacerdotalis
aemulatio
provocetur.
Nam
propter
Dei
veritatem,
inter
reges
et
sacerdotes
ortum
schisma
vel
scandalum
non
tam
est
schisma
vel
scandalum
quam
ecclesiasticae
pacis
et
libertatis
fomentum,
verum
multi
sacerdotum
quibus
potestas
data
sub
obumbratae
religionis
obtentu
transeunt,
tacent
et
[Col.1158D]
dissimulant,
cleri
libertate
in
ipsorum
oculis
periclitante
pro
bono
pacis
ecclesiasticae,
ut
aiunt
et
suadent
sibi,
inter
regnum
et
sacerdotium
schisma
suscitare
nolentes.
Quorum
tamen
nonnulli
verius
ob
id
dissimulant
quod
vident,
et
laborem
et
dolorem
considerant
si
aggrediantur
haec:
hi
praesertim
dissimulatores
optimi
et
omnia
propter
Caesarem
sustinentes,
quorum
ad
sublimiora
promotionem
aut
concessit
de
facili
aut
interdum
Caesar
ipse
etiam
ultra
quam
licuit
procuravit.
Verum
hic
noster
Thomas,
etsi
ut
praeostendimus
de
regia
assumptus,
et
tanta
regis
gratia
praeditus,
et
rege
sic
volente
et
procurante
promotus,
tamen
cum
tempus
accepit
et
causa
suberat,
praeteritorum
oblitus,
in
anteriora
se
extendit,
et
se
pro
cleri
[Col.1159A]
decore
et
pro
ecclesiastica
libertate
quam
tuendam
susceperat,
homini,
quem
supra
hominem
diligebat,
nec
minus
tunc
dilectus,
regi
se
opponit.
Non
ut
vetus
ille
sacerdos
in
Evangelio,
non
ut
levita,
carnalium
minister,
pertransiit,
non
praeteriit,
non
dissimulavit,
unde
tamen
multa
et
minime
hic
enarranda
et
regno
et
sacerdotio
incommoda
ex
schismate
hoc
et
dissensione
hac
provenerunt.
Quod
et
ipse
tanquam
vir
in
omnibus
providus
ante
malorum
eventum
praedixerat,
verum,
ut
addebat,
minime
periclitantis
justitiae
causa
deserenda
aut
etiam
dissimulanda
ob
id.
Arduos
quippe
aggressus
et
facta
grandia
grandis
solet
subsequi
aut
comitari
jactura;
verum
et
ipse
virtutis
aggressus,
et
[Col.1160A]ipsamet
virtus
demum
sic
probata,
sicut
perfectior
et
commendabilior
redditur.
Virtus
enim,
inquit
Magister,
in
infirmitate
perficitur
(II
Cor.
XII).
Quae
autem
et
quanta
hinc
inde
et
regno
et
sacerdotio
incommoda
ex
dissensione
hac
provenerint,
sequens
ex
parte
historiae
ordo
declarabit.
Quae
et
nos
supra
in
hujus
operis
textu
tetigisse
meminimus.
Quae
qui
plenius
nosse
desiderat,
legat
epistolas
nostras
a
nobis
in
exsilio
nostro
confectas
aut
directas
ad
nos
vel
pro
nobis.
Ex
omnibus
quippe
his
compactis
confectum
est
grande
unum
corpus
epistolare,
ad
quod
recurrendum.
Plurima
enim
ex
his,
quia
in
epistolis
continentur,
per
sequentis
historiae
textum
brevitatis
causa
praeterimus
INCIPIUNT
CAPITULA
TOMI
QUARTI.
[Col.1159]
1.
Quod
deposito
orario
Thomas
fugerit,
et
quod
fuga
evangelica
fuerit;
ubi
tangit
de
fuga
pastorum
duplici,
corporali
et
spirituali.
2.
Quid
sit
gestum
in
curia
cognita
in
crastino
archipraesulis
fuga.
3.
Quale
fuerit
itinerarium
Thomae,
ad
humilitatis
exemplum
describit.
4.
Qualiter
cum
applicuit
sero
cum
recubuisset
ab
hospite
suo
in
fractione
panis
agnitus
sit.
5.
Quare
in
transmarinis
applicatus
absconderit
etiam
se
adhuc.
6.
Quo
in
loco
discipulus
qui
scripsit
haec,
ad
dominum
et
magistrum
suum
archipraesulem
jam
in
transmarinis
sit
reversus,
et
de
mutua
ipsorum
collatione.
7.
Qualiter
regis
nuntii
contra
archipraesulem
ad
virum
apostolicum
directi
applicuerint,
et
de
nuntiis
archipraesulis
similiter
ad
apostolicum
virum,
et
qualiter
et
hi
et
illi
per
Ludovicum
Francorum
regem
transierint
8.
Qualiter
regis
nuntii
et
archipraesulis
a
viro
apostolico
sint
excepti,
et
quid
ab
eo
petitum
et
quid
actum.
9.
Qualiter
in
Angliam
reversi
qui
a
rege
missi
fuerant,
et
quomodo
archipraesul
in
Franciam
veniens
a
rege
Francorum
sit
exceptus.
10.
Qualiter
archipraesul
Senonis
veniens
a
viro
apostolico
susceptus
sit
et
qualiter
archipraesul
in
audientia
ipsius
et
cardinalium
totius
turbationis
suae
causam
exposuerit,
et
pariter
qualiter
lapsus
fuerit
confitens,
et
de
funesto
chirographo
ibidem
expanso
et
lecto
et
a
viro
apostolico
reprobato,
et
qualiter
ea
die
a
curia
recessimus.
11.
Qualiter
archipraesul
a
cardinalibus
arguitur,
quod
tempore
schismatis
contra
regem
se
erexerit,
et
quid
archipraesul
ad
objecta
responderit.
12.
Qualiter
archipraesul
ad
quoddam
monasterium
Cisterciensium,
quod
Pontiniacum
dicitur,
ibi
peregrinaturus
advenerit,
et
qualiter
ibi
exceptus
et
quam
spiritualibus
studiis
ibi
intenderit.
13.
De
ejectione
et
proscriptione
propinquorum
archipraesulis
et
suorum,
qui
eum
in
exsilio
sunt
secuti,
et
de
moestitia
archipraesulis
pro
expulsis,
et
de
consolatorio
sermone
quo
ipsum
eruditi
sui
coexsules
consolantur,
et
archipraesul
quid
responderit,
et
qualiter
dispensante
Domino
et
miserante
nostrorum
provisum
sit
multitudini
exsulum.
14.
Qualiter
aggravato
exsilio
suo
prae
multitudine
exsulum,
archipraesul
vitam
caeperit
ducere
arctiorem,
et
qualiter
prae
nimia
carnis
mortificatione
valetudine
in
brevi
gravatus,
a
discipulo
qui
scripsit
haec
conventus
sit
et
correptus,
et
qualiter
mox
correptus
temperaverit
abstinentiam
et
cum
suis
totum
se
scripturis
dederit.
15.
Qualiter
secundo
peregrinationis
suae
anno
apprehenderit
archipraesulem
justitiae
zelus
sermone
quodam
deliberatorio
suos
super
hoc
alloquens.
16.
Qualiter
primo
sit
rex
conventus
et
qualiter
secundo.
17.
Qualiter
arctabatur
archipraesul
ad
mandata
sua
cernens
regem
non
corrigi,
et
de
comminatorio
edicto
quod
publice
emisit
in
regem,
et
comminatorii
loco,
et
quod
cito
hoc
pervenit
ad
regem.
18.
Quod
rex
ad
archipraesulem
appellatores
miserit
et
quod
appellationi
sit
delatum.
19.
Qualiter
et
rex
et
archipraesul
ad
sedem
miserint
apostolicam,
et
qualiter
rex
a
Pontiniaco
archipraesulem
amoverit,
et
qualiter
archipraesul
et
eruditi
sui
in
arcto
positi
deliberaverint
inter
se
super
hoc
quid
agendum.
20.
Qualiter
archipraesul,
a
Pontiniaco
proponens
recedere,
miserit
ad
regem
Francorum
Ludovicum,
et
qualiter
et
quo
loco
ad
peregrinandum
archipraesul
a
rege
sit
exceptus
et
de
somnio
in
recessu
suo
a
Pontiniaco.
21.
Quanta
humanitas
et
benignitas
archipraesuli
et
suis
a
Francis
sit
exhibita.
22.
Qualiter
praetacti
Romipetae
archipraesulis
sint
reversi,
et
de
adventu
cardinalium
ad
pacem
inter
regem
et
archipraesulem
reformandam,
et
de
archipraesulis
somnio,
et
qualiter
a
nonnullis
personis
regni
appellatione
interposita
cardinales
infecta
pace
sunt
reversi.
23.
Qualiter
archipraesul
deinceps,
appellationi
non
deferens,
multos
de
aulicis
anathemati
tradidit,
ad
eruditorum
suorum
supplicationem
sola
regis
persona
intacta
adhuc.
24.
Qualiter
rex
motus,
audiens
appellationi
non
delatum,
sed
suos
potius
excommunicatos,
ad
virum
apostolicum
miserit
et
archipraesul
similiter.
25.
Qualiter
arctabatur
Romanus
pontifex
pro
regis
et
archipraesulis
nuntiis
sibi
adversantibus,
et
qualiter
arctatus
nunc
hos
nunc
illos
pacis
inter
regem
et
archipraesulem
constituit
mediatores.
26.
Qualiter
rex
Francorum,
mediatorum
unus,
ad
unum
colloquiorum,
quod
erat
inter
ipsum
et
regem
Anglorum,
nos
vocaverit,
et
qualiter
ibi
in
conspectu
regum
archipraesul
suasus
pulsus
et
impulsus
fuerit,
volens
se
regis
voluntati
subjicere,
nisi
hoc
adjecto,
salvo
videlicet
honore
Dei
et
qualiter
a
colloquio
recesserit
amodo
tunc
spretus,
et
derelictus,
et
multis
affectus
contumeliis.
[Col.1161]
27.
Qualiter
archipraesul
cum
suis,
ut
videbatur
vehementer
afflictus,
confortaverit
suos
in
via,
et
qualiter
post
dies
paucos
archipraesuli
cesserit
ad
gloriam,
quod
in
priori
regum
colloquio
mundus
ipsi
reputaverat
in
ignominiam.
28.
Qualiter
archipraesul
tertio
miserit
ad
Romanum
pontificem,
et
quomodo
ipse
pro
archipraesulis
pace
iterum
arctatur
et
de
sero
missis
a
latere
Romani
pontificis
propter
pacem.
29.
Qualiter
pro
solo
pacis
osculo
pax
archipraesulis
in
alio
quodam
regum
colloquio
steterit,
et
qualiter
archipraesul
convenitur
a
suis
et
arguitur,
quo
pro
solo
pacis
osculo
sic
dimiserit
pacem,
et
animatur
ad
pacem,
osculo
pacis
contempto,
et
de
archipraesule
irriso.
30.
Qualiter
archipraesul
quarto
ad
Romanum
pontificem
miserit,
et
de
coronatione
Henrici
filii
regis
adhuc
pueri,
et
de
Romipetis
nostris,
et
qualiter
motus
vir
apostolicus
in
episcopos,
qui
contra
archipraesulem
coronationi
interfuerunt,
suspensionis
eorum
litteras,
quorumdam
etiam
anathematis,
archipraesuli
dirigens
et
qualiter
rex
ex
urgenti
mandato
apostolico
sic
arctatur
ad
pacem
INCIPIT
TOMUS
QUARTUS.
[Col.1161]
1.
DE
FUGA
THOMAE
ET
QUOD
EVANGELICA
FUERIT.
[Col.1161A]
Deposito
igitur
orario,
quod
in
memoriam
suscepti
jugi
sacerdotalis
publice
et
assidue,
ut
superius
ostendimus,
supra
humeros
gestare
consueverat,
fugit
Thomas,
eo
ipso
quasi
jam
indicans
posse
se
jam
minime
in
pressura
tanta
sacerdotio
libere
fungi.
Fugit
itaque
deposito
orario,
nihil
secum
praeterquam
insigne
illud
metropolitanorum,
quod
pallium
dicitur,
et
sigillum
suum
in
via
portans,
non
peram,
non
panem,
non
in
zona
aes,
sed
solum
cilicio
amictus
super
nudo
secutus
est
Jesum.
Secutus,
inquam,
Jesum
fugientem
prius,
sed
postea
intrepide
occurrentem.
Nam,
ut
formam
daret
suis
fugiendi
pro
tempore,
fugit
pastor
pastorum
Jesus;
[Col.1161B]
fugit
et
post
magistrum
magister
magistrorum
Paulus;
et,
si
antiquiores
adhuc
quaerimus
fugitivos,
fugit
Jacob,
fugit
Moyses,
fugit
et
Elias,
quotquot
illud
Domini
de
fuga
adimplentens
mandatum:
Si
vos,
inquit,
persecuti
fuerint
in
una
civitate,
fugite
in
aliam
(Matth.
X).
Fugit
igitur
Thomas,
ut
Domini
adimpleret
mandatum,
in
fuga
providens
regi
quem
adeo
diligebat,
et
sibi,
ut
regiae
videlicet
indignationis
declinaret
fervorem
et
manus
servaret
innoxias.
Indignatio
enim
regis,
ait
Sapiens,
nuntius
mortis,
et
vir
sapiens
placabit
eum
(Prov.
XVI).
Nec
igitur
de
fuga
hac
opus
est
sermonem
apologeticum
texere,
quae
non
mercenarii
fuit,
sed
pastoris
qui
videbatur
personaliter
quaeri.
Fugit
etiam
eo
quod
remanendo
et
opponendo
se
magis
morti
fructificaret
quam
[Col.1161C]
vitae,
dolore
super
dolorem
apposito.
Qualiter
et
Apollo
magistri
discipulus,
quem
et
Corinthiorum
episcopum
ordinaverat,
ipsos,
quibus
nuper
praelatus
erat,
fugiendo
deseruit,
quia
sedare
nequisset,
adeo
quod
etiam
multum
rogatus
a
magistro
ad
eos
reverti,
tunc
noluisset,
metuens
ne
propter
obfirmatos
non
faceret
fructum.
De
quo
illis
Magister:
De
Apollo,
inquit,
fratre
notum
vobis
facio
quoniam
multum
rogavi
ut
veniret
ad
vos;
et
utique
non
fuit
voluntas
ut
nunc
veniret
(I
Cor.
XVI).
Sic
et
ex
causa
simili,
crebro
multi
alii
pastores
et
boni
aut
penitus
sine
grege
deseruerunt
gregem
sibi
commissum,
aut
de
grege
ad
gregem
translati,
ubi
curam
utiliorem
impenderent.
Non
itaque
pro
fuga
hac
apologia
necessaria;
illorum
potius,
provincialium
videlicet
episcoporum,
inexcusabilis
fuga
qui
remanserunt.
De
fuga
spirituali,
qua
non
pastor
fugit,
sed
mercenarius.
[Col.1162A]
Et
certe
fugerunt
qui
remanserunt.
Nemo
enim
qui
ipsos
fugisse
diffiteatur,
qui
archipraesulem
suum
militiae
suae
ducem
in
die
belli
deserentes,
in
partem
transierunt
adversam:
fugerunt
revera
tanquam
filii
Ephrem,
qui
intendentes
et
mittentes
arcum,
videlicet
se
ante
bellum
ad
bellum
praeparantes
et
promittentes
auxilium,
conversi
sunt
in
die
belli;
corpore
quidem
remanentes
et
amplectentes
quae
carnis
sunt,
mente
fugerunt,
sub
timoris
modio
militiae
suae
arma
et
veritatis
lucernam
abscondentes,
cum
deberent
contra
principes
et
potestates
mundi
hujus
ex
adverso
ascendere
et
pro
domo
Israel
stare
in
praelio
in
die
Domini.
Alioquin
Dominicus
miles
[Col.1162B]
sine
causa
gladium
portat:
imo,
ut
jam
diximus,
sub
timoris
modio
gladium
suum
abscondit
et
fugit,
etsi
non
corpore,
spiritu
tamen.
Haec
quippe
fuga
non
corporis,
sed
spiritus
est,
semper
inexcusabilis,
quam
mundi
terror
aut
amor
in
mercenariis
facit;
qui
in
templis
auro
micantibus
et
inter
deaurata
altaria
quotidie
psallunt
et
legunt,
et
tamen
fugiunt:
qui
in
auro
quotidie
et
gemmis
inter
ministrorum
examina
splendide
epulantur
et
bibunt,
et
tamen
fugiunt:
qui
sub
ficu
et
vinea
sua
secure
dormiunt,
et
tamen
fugiunt,
sic
enim
fugiendo
principum
gratiam
et
mundi
gloriam
consequuntur.
Vae
generationi
nostrae,
ministros
loquor
altaris,
a
fermento
hoc,
a
fuga
hac!
Nec
est
enim
jam
qui
se
opponat
[Col.1162C]
qui
ex
adverso
ascendat.
Psalmos
quidem
psalmis,
orationes
orationibus
et
missas
missis
copulant,
et
quotidie
satis
regulariter
audiunt:
et
pauperibus
quidem
et
egenis
manus
abunde
aperiunt;
sed
haec
quidem
omnibus
Christianis
communia;
Judaei
quippe
et
ethnici
faciunt
haec,
sed
episcopi
illud
principium
nominis
episcopalis,
longe
supra
avolat
a
privatorum
conversatione
communi.
Hoc
quippe
in
episcoporum
declaratur
nomine,
quod
ab
iis
exigitur
in
operationis
virtute.
Quorum
est
jugiter
arguere,
increpare
instare
opportune,
importune,
contra
diem
resistere,
terrenis
potestatibus
se
opponere.
Hic
est
enim
clivus
arduus
et
haec
est
propria
sarcina
pastoralis.
Et
hoc
est
illud
episcopi
nominis
episcopalis
principium,
hoc
episcoporum
fastigium,
hoc
tam
praecellentis
in
ecclesia
gradus
privilegium,
quo
privatos
excedere
et
supra
nos
avolare
debent,
qui
supra
nos
sunt,
qui
praesunt
nobis,
[Col.1163A]
qui
quidem,
ut
jam
diximus,
in
jejuniis,
in
vigiliis,
in
dandis,
in
erogandis,
et
orationibus
et
reliquis
pietatis
seu
religionis
operibus
caeteris,
se
inferioribus
comparticipant,
utpote
quae
non
episcoporum
propria,
sed
Christianorum
omnium
communia
sunt.
Sed,
proh
dolor!
quotquot
hi?
et
si
haec
quae
non
oportet
omittere
faciunt,
tamen
diebus
his
militiae
suae
arma
abscondunt,
qui
dum
terrenis
commodis
inhiant,
dum
honores
cevent,
aut
per
ambitionis
spiritum
sublimiora
appetunt,
opponere
se
renuunt,
ne
perdant
quae
diligunt,
aut
ad
id
non
perveniant,
ad
quod
tendunt
unde
et
plane
illo
Domini
comminatorio
per
prophetam
praesens
feritur
ecclesia,
Auferam,inquit,
a
Juda
et
Jerusalem
validum
et
fortem
(Isa.
III).
Quod
et
in
Threnis
suis
in
persona
[Col.1163B]
synagogae
alter
luxit
propheta;
luxit
quidem
non
murorum
seu
lapidum
templi
jacturam,
sed
virorum
inopiam.
Abstulit,
inquit,
omnes
magnificos
meos
a
me
(Thren.
I).
Olim
quidem
praedictum,
sed
nunc
impletum
admodum
hodie
in
Juda
et
Jerusalem:
Pauci
magnifici,
validi,
pauci
et
fortes:
omnes
quippe
terga
vertentes,
fugientes
omnes;
qui
fugiendo
sic
ea
assequuntur
quae
Thomas
fugiendo
contempsit,
quorum
certe
fuga
periit
a
Thoma
fugiente,
ita
ut
fugiens
vere
possit
illam
in
Psalmo
versiculi
pericopen
decantare
per
viam:
Periit
fuga
a
me
et
non
est
qui
requiret
animam
meam
(Psal.
CXXI).
Cernens
enim
quod
omni
tempus
sit,
et
quod
tempus
sit
fugiendi
et
quod
tempus
occurrendi,
fugit
prius
sed
postea
occurrit,
quemadmodum
finis
istius
operis
et
[Col.1163C]
finis
hominis
declarabunt.
Unde
et
commendabilis
haec
Thomae
fuga
et
magna
fides
fugientis,
nihil
cogitantis
de
crastino,
nihil
secum
in
via
praeter
crucifixi
fidem
et
paupertatem
portantis,
cum
tamen
fuisset,
ut
satis
supra
ostensum,
in
Augustalibus
deliciis
enutritus.
Toto
igitur
Britannico
orbe
Thomas
profugus
agitur
Oceano,
omni
ex
parte
circumseptus,
unde
et
egressus
difficilis,
praesertim
cum
omnia
suspecta
essent
fugienti,
utpote
qui
ubique
publici
hostis
nomine
censeretur:
verum
de
itinerario
fugientis
et
egressu
calamum
ad
modicum
suspendamus,
dicturi
prius
quale
in
crastino,
quarta
videlicet
feria,
cognita
jam
fuga,
inierint
consilium
principes
et
pontifices
adversus
Dominum
et
adversus
christum
ejus.
2.
QUID
SIT
GESTUM
IN
CURIA,
COGNITA
ARCHIPRAESULIS
FUGA.
[Col.1163D]
Mane
quidem
facto,
fuga
jam
cognita,
pontifices
et
principes
convenerunt
in
unum;
rex
vero
turbatus
sciscitatur
quid
agendum:
et
commune
quidem
consilium
ut
majores
natu
episcoporum,
maxime
qui,
ut
supra
diximus,
regi
se
obligaverant,
Romanum
adirent
pontificem,
de
turbatione
pacis
et
regis
et
sacerdotii
et
reatu
perjurii
archipraesulem
suum
accusaturi,
et
in
interim
omnia
ipsius
in
pace
essent,
donec
quid
Romanus
pontifex
judicaret
reportarent:
unde
et
mox
regis
edicto
praeconis
voce
proclamatum,
ne
quis
homines
archiepiscopi
molestaret
aut
possessiones,
seu
de
ejus
quidquam
auferret,
sed
[Col.1164A]
universa
ipsius
pacem
haberent.
Et
hoc
quidem
sapientes
illi,
ut
mala
facerent,
dederunt
consilium,
ut
ita
commodius
causam
suam
justificarent,
archipraesulis
vero
deprimerent:
quod
videlicet
cum
temere
et
ignominiose
regem
exacerbasset,
regni
et
sacerdotii
pacem
inconsulte
turbasset,
et
fatue
et
indiscrete
ecclesiam
suam
noctu
fugiendo
reliquisset,
ipse
tamen
post
omnia
haec
ex
regia
clementia
regiae
pacis
bono
frueretur
immeritus.
Ita
pontifices
cum
divitibus
in
occultis
paraverunt
laqueum
fugienti;
et
ita
confestim
arripiunt
iter
Rogerus
tunc
Eboracensis
archiepiscopus,
Gilbertus
tunc
Londoniensis,
Rogerus
Wigorniensis,
Hilarius
tunc
Cicestrensis,
Bartholomaeus
Exoniensis
episcopi.
Praeter
hos
vero
et
cum
istis
nonnulli
aulici
et
alii
quidem
[Col.1164B]
honorati
viri
et
magni
ab
ipso
latere
regis
missi
in
testimonium
illis,
per
quos
rex
scripto
suo
piae
recordationis
Ludovico
tunc
regi
Francorum,
et
nobili
comiti
Flandriae
Philippo,
conquerendo
intimavit,
Thomam
quondam
Cantuariensem
archiepiscopum,
talis
quippe
erat
scripti
conceptio,
a
regno
suo
tanquam
proditorem
fugisse,
et
ne
eum
in
terra
sua
reciperet.
Proficiscuntur
igitur
hi;
sed
ante
alia
fugientis
Thomae
itinerarium
ad
humilitatis
exemplum
memorandum.
3.
DE
ITINERARIO
THOMAE
FUGIENTIS.
Ut
diximus,
noctu
clam
fugiens,
fratrem
unum
de
ordine
de
Semplingeham
secum
habens
viae
ducem,
versus
Aquilonem
ad
nobilem
illam
civitatem,
quae
Lincolnia
dicitur,
tendebat,
sciens
et
prudens,
[Col.1164C]
invium
carpens
et
non
viam,
ut
ita
cautius
qui
post
mitterentur
persecutores
effugeret
et
declinaret
insidias.
Et
ea
nocte
venit
ad
pagum
qui
dicitur
Graham,
viginti
quinque
circiter
milliaribus
a
Northamptune
distantem;
ubi
postquam
modico
indulsit
somno,
in
crastino
arripiens
iter
venit
Lincolniam,
iterum
circiter
viginti
quinque
millia,
hospitatus
in
civitate
in
domo
cujusdam
fullonis.
Et
ibi
aquam
quae
fluit
per
civitatem
intrans,
ad
locum
quemdam
solitarium
in
medio
aquarum
situm,
qui
dicitur
Hermitorium
et
pertinet
ad
sanctam
illam
sanctimonialium
congregationem
de
Semplingeham,
per
aquam
venit
millia
circiter
quadraginta;
ubi
propter
loci
solitudinem,
et
propter
difficultatem
accessus,
[Col.1164D]
eo
quod
in
medio
aquarum
sit,
per
tres
dies
securius
latuit,
ad
iter
quod
restabat
vires
reparans.
Una
vero
dierum
cum
frater,
qui
ipsi
ministrabat,
videret
solum
sedentem
in
mensa
et
pulmentariis
vesci,
compunctus
lacrymas
continere
non
potuit;
et
continuo
exivit
ne
inter
sacras
epulas
Dei
virum
lacrymae
effusae
perturbarent.
De
hermitorio
venit
ad
sanctum
Botulfum
decem
milliaria:
et
inde
per
aquam
venit
ad
locum
qui
dicitur
Haverol,
ad
praedictam
sanctimonialium
congregationem
itidem
pertinentem.
Deinceps
vero
nocte
solum
proficiscebatur,
veritus
deprehendi.
Jam
siquidem
orientem
versus
ad
Cantiam
tendebat,
ubi
a
populo
terrae
facie
magis
cognitus
erat.
Nocte
itaque
ibat
et
die
latitabat
octo
noctibus
dierum
[Col.1165A]
conficiens
iter,
donec
in
Cantia
perveniret
ad
pagum
supra
mare
situm
qui
dicitur
Estrei;
ubi
transfretare
disposuit.
Ibi
quidem
eo
cautius
quo
securius,
eo
quod
pagus
ille
esset
proprius
de
mensa
sacri
conventus
sedis
suae
metropolitanae,
a
Cantuaria
octo
tantum
milliaribus
distans.
Latuit
autem
lux
mundi
futura
in
pago
hoc
usque
ad
diem
Animarum
diebus
octo.
Die
vero
Animarum
qui
fuit
tertia
feria,
quintus
decimus
dies
ab
illa
tertia
feria,
ab
illo
die
Martis,
quo
apud
Northamptune
pugnarat
ad
bestias,
nocte
parum
ante
diem
absque
omni
vectura
in
scapha
intravit
mare,
et
circa
vesperam
applicuit
in
quodam
maris
latere
quod
a
vulgo
terrae
dicitur
Oie
in
Bolonia,
per
unam
leugam
distans
a
portu
qui
dicitur
Graveninges.
Et
ivit
vir
Dei
pedes
[Col.1165B]
quantum
potuit,
sed
parum
potuit,
eo
quod
cum
modicum
vas
marinum
intrasset,
scapham,
ut
diximus,
per
crebros
et
profundos
maris
jactus
non
parum
fuisset
ex
mari
fatigatus.
Unde
et
post
modicum
iter
reclinavit
in
terra,
non
valens
procedere,
et
dixit
fratribus
qui
cum
eo
erant:
«Hinc
non
recedam
nisi
vehar
a
vobis
aut
quaeratis
mihi
vecturam.»
Et
quaesierunt
ei
jumentum
pro
uno
argenteo:
et
jumentum
hoc
non
frenum
sed
tantum
prolectam
circa
collum
habebat.
Et
posuerunt
vestimenta
sua
supra
dorsum,
et
eum
desuper
sedere
fecerunt.
O
spectaculum
cernere
Thomam,
quondam
in
curribus
et
in
equis,
super
jumentum
nunc
sedentem,
pro
freno
solam
prolectam
circa
collum
habens,
et
pro
sella
super
dorsum
fratrum
pauperum
et
conversorum
[Col.1165C]
panniculos!
O
quam
magna
super
te,
Thoma,
rerum
mutatio!
ubinam
sunt
quondam
tot
equi
aut
tot
equites
tui
et
tam
divites
et
tam
ambitiosae
phalerae
tuae.
Ecce
nunc
quod
omnia
haec
ad
jumentum
unum
et
ad
prolectam
unam
redacta:
nec
tamen
jumentum
tuum
vel
prolecta
tua,
sed
alterius
est.
Te
revera
transeunte,
transierunt
et
tua,
vetera
enim
tua
transierunt
et
facta
sunt
omnia
nova.
Vere
mirabilis
Deus
in
sanctis
suis,
deducens
eos
in
via
mirabili,
de
tribulatione
laetificans,
de
pressura
dilatans,
de
tentatione
probans;
destruendo
aedificans,
percutiendo
sanans,
occidendo
vivificans.
Quod
quidem
inter
caeteros
et
in
Thoma
hoc
nostro
liquidissimum.
Et
quidem
ad
supradictum
portum
[Col.1165D]Graveninges
venit,
sic
supra
jumentum
sedens.
Tertia
itaque
feria,
quae
dies
Animarum
fuit,
qui
vulgo
dies
Martis
dicitur,
qui
fuit,
ut
supra
jam
diximus,
quintus
decimus
ab
eo
die
quo
apud
Northamptune
in
supra
descripto
discrimine
fuit,
in
transmarina
applicuit.
Nescio
quippe
quo
rerum
praesagio,
si
tamen
praesagium
magis
quam
eventus,
tertia
feria
fugam
iniit,
tertia
feria
in
transmarina
applicuit,
tertia
a
marinis
recessit,
et
tertia
iterum
revertens
in
Angliam
applicuit,
et
tertia
demum
feria
gladio
occubuit,
ab
eo
die,
quo
revertens,
applicuit,
mense
solum
exacto,
ut
ita
quae
fuit
dies
Martis,
fieret
et
martyris;
in
qua
velut
quodam
futurorum
praesagio
ter
quater
sic
parabatur
ad
martyrium.
Tertia
itaque
[Col.1166A]
feria,
quae
dies
Animarum
fuit,
in
transmarina
applicuit,
et
in
vespera
Graveninges
venit.
4.
QUOMODO
THOMAS
FUGIENS
IN
FRACTIONE
PANIS
AB
HOSPITE
SUO
AGNITUS
SIT.
Et
cum
sero
recubuisset
una
cum
tribus
fratribus
viae
sociis,
ab
hospite
suo
in
fractione
panis
agnitus
est:
cum
tamen
in
mensa
non
magis
ipsi
quam
alii
deferretur,
imo
minus,
utpote
qui
in
mensa
primum
nequaquam
teneret
locum,
sed
extremum.
Qui
etiam
per
totum
hoc
itinerarium
suum
sicut
habitu
ita
et
nomine
mutato,
a
confratribus
suis
viae
sociis
frater
Christianus
vocabatur,
nomen
Christiani
sortitus
pro
proprio,
totum
ob
id
ne
potuisset
agnosci.
Verum
cautus
hic
hospes
notavit
quod
prae
caeteris
recumbentibus
singularem
haberet
vescendi
modum
et
in
[Col.1166B]
distributione
affectum.
De
illo
siquidem
modico
quod
ipsi
in
mensa
apponebatur,
parvulis
et
aliis
qui
in
domo
singulis
dispergebat
et
dabat.
De
corporali
archipraesulis
forma.
Praeterea
ad
certius
conceptae
jam
agnitionis
argumentum,
totius
hominis
compositionem
intuebatur
et
gestum,
corporis
videlicet
proceritatem
egregiam,
frontem
amplam
et
aspectum
severum,
faciem
oblongam
et
venustam
formam
manuum
oblongarum
et
articulorum
in
manibus
congruam
et
quasi
exquisitam
his
protensionem.
Videns
itaque
hominem
in
modo
edendi,
in
corporis
qualitate
et
gestu
caeteris
longe
dissimilem,
existimavit
mox
se
magnum
aliquem
virum
in
hospitio
suo
suscepisse,
et
pro
certo
suspicabatur
Cantuariensem
hunc
esse
archiepiscopum,
[Col.1166C]
eo
quod
jam
densus
in
terra
circumquaque
percrebruerat
rumor
Cantuariensem
sic
a
Northamptune
clam
recessisse,
et
jam
in
partes
illas
aut
applicuisse
aut
in
proximo
applicandum
fore.
Hospes
igitur
confestim
rusticam
suam
seorsum
vocavit,
et
instillavit
secretius
Cantuariensem
esse
quem
hospitio
susceperat.
At
illa
impatiens,
vix
verbo
exaudito,
ad
mensam
properat
et
post
modicum
intuitum
mox
rediens
et
subridens:
«Certe,»
inquit,
«bone
vir,
ipse
est.»
Rustica
igitur
mox
sollicitior
circa
ministerium,
discurrit,
festinat,
et
nunc
nuces,
nunc
poma,
nunc
caseolum,
ante
fratrem
Christianum
apponit.
Frater
vero
Christianus
suspicans
se
jam
ex
aliquibus
indiciis
deprehensum,
carere
mallet
his
quae
rustica
affectuose
[Col.1166D]
apponebat,
et
tamen
dissimulat.
Coena
autem
facta,
hospes
cum
nova
vultus
hilaritate
accedit
propius.
Quem
cum
frater
Christianus
supra
sedem
juxta
se
ponere
voluisset,
hospes
constanter
renuit,
in
terra
secus
ipsius
pedes
sedens.
Et
post
modicum:
«Domine,»
inquit,
«gratias
ago
Deo
quod
dignus
fui
ut
sub
tectum
meum
intrares.»
Cui
mox
frater
Christianus:
«Quis
ergo
sum
ego?
nonne
ego
quidam
pauper
frater
sum
et
Christianus
dicor?»
Et
hospes:
«Certe,»
inquit,
«quidquid
dicaris,
scio
te
magnum
virum
esse
et
Cantuariensem
archiepiscopum.»
Igitur
cum
frater
Christianus
nullis
verborum
involucris
ab
hospite
suo
se
potuisset
evolvere,
quin
horum
alterutrum
necesse
haberet,
aut
de
se
veritatem
fateri
constanter
aut
diffiteri
[Col.1167A]
mendaciter,
confessus
est
quod
ipse
est,
et
non
negavit.
Et
ne
se
proderet,
hospitem
suum
blandis
demulcens
secum
duxit
in
crastino.
Ecce
quam
longa
viri
Dei
pericula
qui
etiam
jam
in
portu
periclitabatur.
5.
QUARE
JAM
IN
TRANSMARINIS
SE
ADHUC
ABSCONDERIT.
Rex
quippe
nobili
comiti
Flandriae
Philippo
germano
suo
et
amicis
suis
magnatibus
terrae
scripto
jam
et
verbo
disseminarat
Thomam
quondam
Cantuariensem
archiepiscopum
(talis
enim
erat
scripti
conceptio)
de
regno
suo
tanquam
proditorem
suum
fugisse:
unde
et
quam
longa
manus
regia,
tam
longa
pericula
regiam
manum
fugientis,
et
ideo
omnia
plena
suspicionibus
et
securitas
nulla.
Causa
etiam
qua
in
[Col.1167B]
illis
partibus
prodi
metuerat
erat,
eo
quod
domino
regi
Anglorum
procurante
Matthaeus
frater
comitis
Flandrensis
Philippi,
tunc
Boloniae
comes
cum
abbatissa
quadam
filia
Stephani
quondam
regis
Anglorum
matrimonium
profanum
et
omnibus
post
futuris
saeculis
detestandum
contraxerat,
archipraesule
tunc
regis
cancellario
propter
facti
enormitatem
contradicente,
et
quoad
potuit
reclamante;
unde
et
comes
Roloniae
extunc
perfecto
eum
odio
oderat.
Erat
quidem
sic:
verebatur
itaque
ipse,
nec
igitur
sine
causa
in
partibus
illis
manifestari
se
voluit;
unde
propter
crastinae
diaetae
longitudinem
et
viae
difficultatem
et
insidias
quas
verebatur,
in
crastino
summo
diluculo
arripuit
iter,
et
de
Graveninges
pedes
ivit
[Col.1167C]
vir
Dei
tota
ea
die,
via
admodum
lutosa
et
lubrica,
tempore
praesertim
hiemali,
et
circa
noctem
venit
ad
monasterium
de
sancto
illo
ordine
Cisterciensi,
quod
in
terra
dicitur
Clermareis,
ad
supputationem
indigenarum
iter
duodecim
leugarum
terrae
ea
die
conficiens.
Est
autem
monasterium
hoc
situm
prope
illud
castrum
nobile,
quod
supra
nominavimus,
Sancti
Audomari.
6.
DE
LOCO
UBI
DISCIPULUS
REVERSUS
EST
AD
MAGISTRUM.
In
hoc
autem
monasterio
discipulus,
qui
scripsit
haec,
circiter
quatuor
quinqueve
dies
praeveniens,
sicut
supra
diximus,
sibi
injunctum,
domini
sui
praestolabatur
adventum,
in
nobili
videlicet
et
omni
sanctitate
praeclara
abbatia
Sancti
Bertini.
Unde
mox
[Col.1167D]
in
adventu
domini
nuntio
accepto,
eadem
nocte
veni
et
quidem
gavisus
sum,
viso
domino,
nihilominus
et
compassus
audiens
ipso
videlicet
mihi
referente
tunc
itineris
sui
difficultates
et
pericula;
qualiter
nocte
ambulans
die
latitaverit,
qualiter
pedes
incesserit
et
qualiter
colobio
assumpto
in
quo
tunc
eum
cernebam,
cum
habitu
et
nomen
mutaverit,
a
sociis
viae,
ut
supra
tetigimus,
nomine
tanquam
proprio
Christianus
appellatus.
Et
in
tanto
labore
quanta
fuerit
victus
inassueta
asperitas,
ita
ut
tanquam
alterum
electionis
vas
probatum
sit
periculis
in
via,
periculis
in
mari,
periculis
ex
gentibus,
periculis
in
falsis
fratribus,
in
labore,
in
aerumna,
in
vigiliis,
in
fame
et
siti,
in
jejuniis,
in
frigore,
in
colobio
et
in
cilicio.
Et
ego
quidem
qui
scripsi
haec,
audiens
et
videns
sic,
toto
[Col.1168A]
corde
et
corpore
concussus
sum
et
convulsus:
ita
tamen
ut
in
dolore
ipso
dispositionibus
Altissimi
omnia
interiora
mea
laudem
germinarent
et
gratiam.
Cujus
est
humiliare
dum
allevat,
et
allevare
dum
humiliat.
Et
magna
profecto
Altissimi
laus
et
gratia
de
coelitus
data
constantia
et
aequanimitate
tolerantis,
illud
dum
mecum
loqueretur
patientis
elogium
replicantis:
«Si
bona,»
inquit,
«suscepimus
de
manu
Domini,
mala
quare
non
recipiemus?»
(Job
II,
10.)
Unde
ego
mox
de
Sapientis
verbo
cogitabam
vere
dicentis
quod
Justum
non
contristabit
quidquid
ei
acciderit.
(Prov.
XII.)
Et
post
haec
cum
de
mea
vicissim
quaereret
profectione
et
qualiter
mandatum
suum
implere
potuerim,
quod,
ut
supra
dixi,
in
articulo
recessus
sui
a
Northamptune
mihi
injunxerat,
enarravi.
Et
quod
[Col.1168B]
quaedam
vasa
sua
argentea
mecum
detulerim
et
de
reditibus
suis
solum
centum
marcas,
quas
velut
de
incendio
vix
e
terra
ejicere
potui.
Et
adjeci
qualiter
mox
cognito
ipsius
recessu
sapientium
malo
consilio
regio
fuisset
edicto
proclamatum
ut
omnia
ipsius
in
pace
forent:
et
qualiter
quod
pro
malo
suo
molitum
in
bonum
cesserit,
et
mentita
est
iniquitas
sibi
Altissimo
secum
disponente
et
semper
resistente
iniquitati:
alioquin
enim,
nisi
sic
regio
fuisset
edicto
proclamatum,
a
terra
quidem
omnino
vacuus
exissem,
si
tamen
exissem,
nobis
etiam
et
nostris
omnibus
praedae
et
direptioni
expositis.
Archipraesul
vero
audiens
factum
sic,
Deo
gratias
retulit,
qui
mundi
sapientes
infatuat,
et
in
astutia
[Col.1168C]
sua
comprehendit.
Et
priorum
oblitus
penitus,
confortatus
est,
ut
videbatur,
nihil
de
crastino
cogitans,
cum
tantum
dictae
solum
centum
marcae
et
vasa
quaedam
pauca
argentea
solum
et
totum
fuerit
nostrae
peregrinationis
longioris
plus
annis
sex
duraturae
viaticum.
7.
QUALITER
NAUFRAGANTIBUS
ADVERSARIIS
ARCHIPRAESUL
APPLICUERIT.
Eadem
vero
nocte,
qua
et
archipraesul,
regis
nuntii
praefati
cum
multo
et
magno
apparatu
mare
intrantes,
subito
procella
suborta,
in
multa
difficultate
et
periculo
vix
applicuerunt:
cum
tamen
archipraesuli
et
suis
in
scapha
mare
pacatissimum
foret.
Testati
sunt
sic
fratres,
qui
cum
archipraesule
in
scapha,
et
alii
ex
parte
adversa
qui
in
navibus
[Col.1168D]
transierunt:
illius
revera
opus,
cui
venti
et
mare
obediunt,
qui
cum
vult
mare,
et
cum
vult
sonum
fluctuum
mitigat,
quod
et
in
Aegyptiacarum
plagarum
catalogo
illius
Aegyptiorum
plagae
septimae
persimillimum,
qua
Moyse
virgam
in
coelum
extendente,
Dominus
dedit
tonitrua
ac
discurrentia
fulgura
super
terram,
pluens
grandinem
super
terram,
et
grando
et
mista
pariter
ferebantur:
tantum
in
terra
Gessen,
ubi
erant
filii
Israel,
grando
non
cecidit.
Juxta
quod
similiter
et
in
eorumdem
plaga
nona
factae
sunt
tenebrae
horribiles
in
universa
terra
Aegyptia.
Ubicunque
autem
habitabant
filii
Israel
lux
erat.
Idem
quippe
fortissimus
Deus
Israel
tunc
et
nunc
discernens
sic
et
in
merito
et
in
flagello
justum
ab
impio,
et
timoratum
a
contemptore.
[Col.1169A]
Eadem
itaque
nocte
qua
et
archipraesul,
dicti
regis
nuntii
mare
intraverunt,
et
eadem
die
qua
et
archipraesul
ad
castrum
Sancti
Audomari
venerunt.
Et
quia
celebre
erat
in
terra
quod
Cantuariensis
archiepiscopus
ad
monasterium
illud
de
Clermareis,
ad
quod
jam
venit,
adventare
proposuerat,
eadem
nocte
post
nocturnam
synaxim
decantatam,
intravit
stagnum
quoddam
grande
et
spatiosum,
supra
quod
monasterium
illud
situm
est,
et
in
scapha
venit
ad
locum
quemdam
abditum,
aquis
septum,
qui
ab
incolis
dicitur
Eldeminster,
quondam
hermitorium
beati
et
gloriosi
confessoris
Bertini.
Verebatur
quippe,
si
in
monasterio
illo
usque
in
crastinum
moraretur,
forte
ad
aliquorum
indicia
indigenis
et
praesertim
regis
nuntiis
revelari
in
crastino,
qui
[Col.1169B]
forte
ad
videndum
eum
diverterent,
et
videntes
eum
sic,
fieret
opprobrium
abundantibus
et
despectio
superbis,
et
insultarent
de
facili,
quod
fatue
et
inconsulte
de
tanta
quondam
fortuna
ad
tantam
nunc
miseriam
devenisset.
Unde
et
eadem
nocte
se
subtraxit
et
in
dicto
hermitorio
per
tres
latuit
dies:
et
in
quarto
ad
petitionem
sanctae
memoriae
Godescalli
tunc
abbatis
et
conventus
loci,
ad
abbatiam
Sancti
Bertini
venit,
et
tanquam
diebus
nubis
et
caliginis
aliquantulum
serenatis,
veri
solis
radius
mundo
jam
sensim
oriens
et
se
ostendens.
Qualiter
nuntii
regis
et
post
nuntii
archipraesulis
ad
regem
Francorum
venerint,
et
qualiter
excepti.
Sed
archipraesulem
in
dicto
Sancti
Bertini
monasterio
apud
Sanctum
Audomarum
dimittentes
adhuc,
[Col.1169C]
prius
viam
et
actus
nuntiorum
prosequamur.
Qui
mox
in
crastino
sui
adventus
a
Sancto
Audomaro
recedentes
tertio
quartove
die
per
piae
recordationis
Ludovicum
tunc
Francorum
regem
transitum
fecerunt,
quem
apud
castrum
regium
quod
Compendium
nominatur
reperiunt.
Et
salutato
rege
litteras
ipsius
nomine
regis
Anglorum
porrexerunt,
quarum
forma
illis
similis
quas
supra
diximus
comiti
Flandrensi
directas,
quod
videlicet
Thomas
quondam
Cantuariensis
archiepiscopus
de
regno
suo
tanquam
proditor
fugerit:
unde
et
ne
ipsum
in
terra
sua
reciperet,
tanquam
dominum
precabatur.
Verum
ut
audivit
de
litterarum
initio:
«Thomas
quondam
archiepiscopus,»
regem
sicut
ecclesiae
filium
devotissimum
[Col.1169D]
statim
apprehendit
aemulatio,
et
plurimum
ex
verbo
motus
est:
verbum
quippe
insolens
offensionem
generat,
et
juxta
Sapientis
dictum:
Qui
moderatur
sermones
suos,
doctus
et
prudens
est
(Prov.
XVII).
Et
rex
mox,
quis
eum
deposuisset,
iterum
et
iterum
sciscitabatur,
et
adjecit:
«Certe,»
inquit,
«sicut
rex
Anglorum,
ita
et
ego
rex
sum:
verumtamen
minimum
de
clericis
regni
mei
ego
deponere
non
valerem.»
Et
ita
qui
missi
fuerant,
nec
ad
regis
quaestionem
prudens
reddere
responsum
poterant,
nec
ad
petitionem
suam
responsum
pro
voto
retulerunt.
Discipulus
vero
qui
scripsit
haec
et
quidam
alius
de
archipraesulis
societate,
cautus
quidem
et
eruditus,
de
consilio
archipraesulis
et
praecepto,
nuntios
quotidie
[Col.1170A]
nescientibus
ipsis
e
vestigio
sequebantur:
ita
tamen
quod
nos
sequentes
una
semper
die
praecesserunt.
Et
quidem
ex
consilio
et
industrie
factum
sic,
ut
ita
cautius
et
certius
ipsorum
verba
et
molimina
adversus
nos
exploraremus.
Cum
vero
ad
Christianum
illum
Francorum
regem,
a
quo
nuntii
proxima
die
recesserant,
venissemus,
ipsum
mox
ut
accessum
habere
potuimus,
nomine
archipraesulis,
quem
a
tempore
cancellariae
propter
hominis
magnificentiam,
probitatem
et
industriam
reputabat
strenuum
et
habebat
acceptum,
devote
quidem
et
humiliter
salutavimus.
Et
quia
ante
eramus
ipsi
incogniti,
more
suo
crebro,
an
de
archipraesulis
domo
fuissemus
et
familia,
sciscitabatur:
quo
cognito,
mox
nos
suscepit
in
osculo
et
benigne
audivit.
Cui
cum[Col.1170B]
juxta
domini
nostri
archipraesulis
mandatum
lacrymabilem
historiam
nostram
et
labores
et
pericula
exposuissemus,
regiae
clementiae
viscera
vehementer
commota
sunt;
et
nobis
ibidem
referre
dignatus
est,
qualiter
et
in
qua
forma
contra
archipraesulem
rex
ipsi
scripserit
et
quid
ipse
responderit.
Et
adjecit:
«Debuisset
quidem
dominus
rex
Anglorum,
si
ipsi
placuisset,
antequam
tantum
amicum
suum
archipraesulem
et
personam
tantam
tam
dure
sic,
et
tam
dire
tractaret,
illius
versiculi
fuisse
recordatus:
Irascimini
et
nolite
peccare
(Psal.
IV).»
Et
supradictus,
qui
mecum
erat,
viae
comes
et
nuntii,
comice
mox
respondit:
«Domine,»
inquiens,
«et
forte
illius
recordatus
fuisset
versiculi,
si
illum
tam
frequenter
ut
nos
in
hora
illa
regulari
audivisset,»
[Col.1170C]
et
subrisit
rex.
In
crastino
vero
antequam
recederemus,
cum
hominibus
suis
quos
secum
habebat,
consilio
accepto,
ad
petitionem
archipraesulis
per
nos
factam
archipraesuli
in
regno
suo
pacem
et
securitatem
concessit:
et
quidem
adjecit,
hoc
de
pristina
dignitate
diadematis
regum
Francorum
fore,
ut
exsules,
et
praesertim
personae
ecclesiasticae
regum
et
regni
pace
et
securitate
fruantur
et
a
persecutorum
defendantur
injuria:
verumtamen
quod
contra
Anglorum
regem,
Normannorum
et
Aquitanorum
ducem
et
Andegavensium
comitem,
quod,
inquam,
contra
potestatem
tantam
et
tot
et
tam
magnos,
ut
supra
ostendimus
et
honoratos
nuntios
verbo
et
scripto
supplicantes,
nos
duo
duntaxat
homines
[Col.1170D]
contemptibiles
et
ignobiles
tam
cito
et
tam
facile
pacem
regiam
et
securitatem
obtinuimus,
sicut
delectabile
et
mirabile
fuit
monachis
nostris;
illi
totum
ascribentes
hoc,
in
cujus
manu
corda
regum
sunt,
et
quocunque
voluerit,
inclinat
illa:
ubi
pariter
et
si
cursim
intuendum
quanta
sint
sanctorum
merita
quorum
virtute
etiam
imperfecta
terrenarum
potestatum
corda
ad
ipsorum
vota
inclinentur.
Contestantur
et
hoc,
quae
non
necesse
enumerare
hic,
Patrum
exempla
multorum.
Sed
hic
inter
alios,
sicut
evidenter
in
libro
experientiae
vidimus,
sancti
archipraesulis
Thomae
jam
exsulis
innocentia
et
justitiae
causa.
Verum
de
his
plenius
alias:
coeptum
historiae
ordinem
prosequamur
8.
QUOMODO
NUNTII
ARCHIPRAESULIS
AD
VIRUM
APOSTOLICUM
VENERINT,
ET
QUALITER
EXCEPTI.
[Col.1171A]
Itaque
regiae
pacis
dono
et
securitate
fruentes,
in
exsultatione
et
laetitia
Christianus
ille
rex
licentiatos
nos
dimisit
in
pace:
verum
nos
non
statim
ad
archipraesulem
revertentes,
nec
quidquid
nuntiantes
de
hoc,
quia
cito
nos
reversuros
sperabamus,
prout
nobis
injunctum,
ad
dominum
papam
accelerabamus,
et
venimus
Senonis,
quo
nuntii
proxima
die
quae
praecessit
nos
praevenerant.
Eadem
vero
die
in
vespera
ad
dominum
papam
habentes
accessum,
ipsum
nomine
archipraesulis
tanquam
patrem
et
dominum
qua
decebat
devotione
et
humilitate
salutavimus:
dicentes
quod
nos
duo
tantum
eramus,
qui
evasimus
de
calore
domus
Rechab,
et
ad
sanctitatis
[Col.1171B]
suae
pedes
venimus
ut
nuntiaremus
quod
filius
suus
Joseph
adhuc
viveret,
sed
non
dominaretur
in
terra
Aegypti;
quin
potius
ab
Aegyptiis
oppressus,
fere
fuisset
exstinctus.
Enarravimus
itaque,
libenter
audienti
et
paterno
compatienti
affectu,
filii
sui
archipraesulis
pressuras,
angustias
et
dolores,
pericula
in
pugna
illa
apud
Northamptune
ad
bestias,
pericula
in
falsis
fratribus,
pericula
in
fuga,
pericula
in
via,
pericula
in
mari
et
in
ipso
portu
pericula,
laborem,
egestatem
et
aerumnam,
et
ad
declinandas
insidias
habitus
sui
et
nominis
mutationem.
Et
audiens
haec
patrum
ovium
pater,
commota
sunt
paternae
pietatis
viscera
super
filio,
et
paternum
non
valens
dissimulare
affectum
lacrymatus
[Col.1171C]
est,
et
ita
compunctus
ad
nos,
qui
loquebamur,
verbum
dirigens:
«Dominus,»
inquit,
«vester
in
carne
adhuc
vivit
ut
dicitis:
magis
tamen
jam
sibi
in
carne
vivens
privilegium
martyrii
vindicat.»
Et
quia
jam
valde
sero
erat,
et
nos
ex
itinere
fatigati,
data
nobis
benedictione
et
consolatione
apostolica,
ad
hospitium
citius
non
remisit,
reversuros
in
crastinum.
Quae
objiciant
archipraesuli
regis
nuntii
coram
viro
apostolico.
In
crastino
vero
dominus
papa
una
cum
fratribus
suis
venerabilibus
cardinalibus,
qui
tunc
fere
omnes
in
curia
praesentes
aderant,
consistorium
intrans,
audivit
nuntios:
qui
in
primis
dominum
papam
nomine
regis
officiose
salutantes,
causam
[Col.1171D]
adventus
sui
exponunt.
Et
in
primis
quidem
archipraesuli
suo,
quod
pacem
regni
et
sacerdotii,
tanquam
pacis
inimicus
turbasset,
objiciunt,
quod
crucem
manibus
propriis
in
curia
regis
bajulasset,
quod
missam
de
beato
Stephano
protomartyre
celebrasset
et
demum
fugam
clandestinam
fatue
nimis
et
turpiter
ecclesiam
suam
deserens
iniisset:
et
quidem
omnia
haec
in
regis
ignominiam
et
contemptum
et
totius
Ecclesiae
Anglicanae
et
potissimum
suae
provinciae.
Verum
qui
inter
hos
eloquentioris
et
elegantioris
eloquii
habebantur,
et
praesertim
magister
Gilbertus
Foliot,
Londoniensis,
et
magister
Hilarius
Cicestrensis
episcopi,
turbati
sunt
in
dicendo,
et
dicendi
ordinem
et
etiam
recte
accentuandi
pronuntiationem
in
nonnullis
dictionibus
perdiderunt,
[Col.1172A]
juxta
Sapientis
dictum:
Propter
similem
linguae
lapsum
quasi
in
pavimento
cadentes
(Eccli.
XX).
Quod
totum
illius
est
ascriptum
tunc
et
vere
ascribendum
operi
et
virtuti
qui
ora
mutorum
aperit
et
disertorum
linguas
infatuat.
Vir
vero
apostolicus,
qui
non
solum
ex
nostris,
sed
aliorum
multorum
fida
sed
secreta
relatione,
causam
dissensionis
inter
regem
et
archipraesulem
et
gestorum
veritatem
cognoverat,
criminatoribus
non
adhibuit
fidem,
potius
in
consistorio
publice
hortabatur
episcopos
ut
in
archipraesulem
suum
parcius
agerent.
Unde
et
qui
missi
fuerant,
videntes
sic,
fortiter
et
instanter
regis
nomine
postulant
ut
archipraesulem
in
Angliam
remitteret,
pariter
et
a
latere
suo
legatum,
qui
remota
appellatione
causam
[Col.1172B]
ibi
inter
regem
et
archipraesulem
audiret
et
inter
ipsos
vel
componeret
vel
causam
per
sententiam
terminaret;
ubi,
sicut
adjiciebant,
gestorum
veritas
verius
et
commodius
agnosci
poterat.
Verum
Romanus
pontifex,
necdum
petitionem
hanc
vel
concedens
vel
renuens,
hortabatur
attentius
ut
archipraesulis
ad
curiam
exspectarent
adventum,
et
jam
objecta
eo
praesente
intentarent,
aut
nihil
objicientes
suam
facerent
petitionem,
adjiciens
in
absentia
ejus
nil
in
eum
statuendum,
nec
ipsos
in
forma
illa
quam
petebant
exaudiendos;
at
illi
exspectare
nolentes,
eo
quod,
ut
aiebant,
ultra
terminum
a
rege
sibi
praefixum
in
curia
moram
facere
non
audebant,
crebro
postulant
et
instanter
dictam
regis
petitionem
[Col.1172C]
adimpleri.
Arctabatur
itaque
Romanus
pontifex
cernens
regis
juventutem
et
dominationem
amplam,
et
durum
illud
et
dirum
quod
tunc
erat
in
Dei
Ecclesia
schisma:
metuebat
quod
si
rex
pateretur
repulsam
praesertim
per
tam
magnos
et
honoratos
factae
petitionis,
major
in
ecclesia
scissura
fieret:
quod
et
ipsi
qui
missi,
praesertim
laici,
minabantur.
Inde
vero
verebatur
archipraesulem
in
insulam,
in
qua
jam
velut
publicus
hostis
habebatur,
et
a
qua
cum
tanta
difficultate
et
tot
periculis,
quasi,
ipso
Domino
educente,
jam
exierat,
sua
auctoritate
remittere:
ne
sic
archipraesulis
innocentia,
et
causa
opprimeretur
justitiae,
unde
et
in
se
Dei
provocare
judicium,
et
toti
Ecclesiae
scandalum
foret.
Forte
etiam
et
ob
istud
in
insulam
remittere
verebatur.
[Col.1172D]
Sic
enim
est
in
insula
contra
regem
insularum
contendere,
tanquam
si
vinculatus
in
carcere
contra
magistrum
et
dominum
carceris
dimicet.
Vir
itaque
apostolicus
coarctabatur,
praesertim
plerisque
fratrum
suorum
cardinalibus,
illis
maxime
qui
ut
principibus
et
magnatibus
placeant
studere
solent,
adjudicantibus
regis
petitionem
fieri
debere,
aliis
vero
renitentibus.
Attamen
librato
demum
consilio,
et
consilii
ac
fortitudinis
desuper
accepto
spiritu,
Pater
patrum
dissimulare
non
potuit,
et
dictam
regis
petitionem,
in
gravamen
et
oppressionem
archiepiscopi
conceptam,
non
adimplendam
decrevit,
nisi
forte
archipraesulis
ad
curiam
exspectarent
adventum;
alioquin
in
ipsius
absentia
nihil
agendum
contra
ipsum.
At
illi
exspectare
nolentes,
voto
et
[Col.1173A]
causa
frustrati,
in
Angliam
non
cum
benedictione
apostolica,
sed
potius,
ut
credendum
verius,
cum
maledictione
paterna
reversi
sunt,
et
in
se
et
in
semine
suo
maledicti,
qui
patris
sui
verenda
non
operuerunt,
sed
potius
frontose
detegere
nequaquam
veriti
sunt.
Et
quidem
eo
festinantius
acceleraverunt,
reveriti
quod
ipsis
secreto
nuntiatum
fuisset,
nonnullos
de
militibus
terrae,
favore
archipraesulis,
et
ipsorum
odio,
sarcinis
suis,
in
quibus
non
modicum
argenti
sperabatur,
per
viam
paravisse
insidias.
Unde
festinanter
et
subito
Franciam
exeunt,
multos
ibi
ad
eorum
spolia
paratissimos,
archipraesulis,
ut
diximus,
favore,
fugientes.
Miro
siquidem
modo
et
incredibili,
mox
ut
de
archipraesule
per
universum
ecclesiarum
orbem
innotuit
sic,
omnium
[Col.1173B]
dedit
ei
Dominus
gratiam
et
favorem:
in
adversantes
vero
e
diverso
omnium
odia
concitavit.
Illo
profecto
faciente
sic,
cui
populus
quem
non
cognovit
servivit,
et
in
auditu
auris
obedivit.
Vix
enim
est
ut
non
omnibus
placeat,
qui
omnium
placet
auctori
et
cui
omnium
auctor,
juxta
quod
de
uno
sanctorum
legitur:
«Quod
quem
perfuderat
Deus
gratia,
ab
omnibus
amabatur;»
adeo
quod
etiam
nominis
Christiani
persecutores
illos
quos
variis
et
exquisitis
suppliciis
peremerunt,
ex
virtutibus
tamen
quas
cernebant
commendarent.
Sed
de
hoc
plenius
alias:
coeptum
historiae
ordinem
prosequamur.
9.
QUALITER
NUNTII
REGIS
IN
ANGLIAM
REVERSI,
ET
ARCHIPRAESUL
A
REGE
FRANCORUM
SIT
EXCEPTUS.
[Col.1173C]
Itaque
non
exspectato
in
curia
archipraesule,
infecto
negotio
et
proposito
et
voto
suo
frustrati,
revertuntur
in
Angliam
qui
missi
fuerant.
Archipraesul
vero,
quem
supra
in
Flandria
adhuc,
apud
Sanctum
Audomarum
in
praeclara
et
religiosa
Sancti
Bertini
abbatia
dimisimus,
propter
terrae,
quas,
ut
supra
diximus,
verebatur,
insidias
paucos
ibi
faciens
dies,
noctu
Flandriam
egreditur,
sed
in
equis
et
comitatu
multorum.
Siquidem
bonae
memoriae
Milo
tunc
Teruanensis
episcopus,
et
supra
nominatus
Sancti
Bertini
tunc
abbas,
ipsum
propter
viae
securitatem
comitati,
eduxerunt
de
terra;
et
ad
inclytam
illam
Galliarum
civitatem
Suessionem
perduxerunt.
Ad
quam
Domino
procurante
sic,
et
[Col.1173D]
in
crastino
sui
adventus,
dominus
rex
Francorum
venit.
Et
quidem
Christianus
ille
rex,
quem
inter
caetera
virtutum
ornamenta
in
regali
fastigio
perfectae
humilitatis
decoravit
insigne,
mox
ut
Cantuariensem
archiepiscopum
in
civitate
audivit,
ad
hospitium
suum
descendit,
et
in
salutatione
praevenit
ipsum
in
omni
alacritate
et
exsultatione
excipiens;
ex
regia
quidem
clementia
vexationi
suae
et
labori
compatiens,
ex
regia
magnificentia
pacem
et
securitatem
donans,
et
ex
regia
munificentia
ad
necessarios
de
fisco
sumptus
quandiu
exsularet
accipiendos
compellens:
ita
quidem
ut
jam
multi
dicerent:
Dominus
dedit,
Dominus
abstulit:
Dominus
archipraesuli
Cantuariensi
regem
Anglorum
abstulit;
Dominus
regem
Francorum
[Col.1174A]
dedit.
Et
quidem
jam,
ut
superius
diximus,
pacem
archipraesuli
et
securitatem
per
nuntios
suos
concesserat:
verum
rex
prius
in
civitate
hac
supranominata
visus
est
ab
archipraesule
quam
nuntii
pacis
ad
archipraesulem
reverterentur,
illos
mox,
ut
supra
diximus,
e
vestigio
secuti
Anglorum
nuntios;
qui
contra
archipraesulem
Senonis
ad
dominum
papam
acceleraverunt.
Archipraesul
vero
videns
ita
cor
regis
erga
se,
Deo
et
regi
devotas
gratias
retulit,
illum
praesertim
et
corde
et
ore
summa
prosequens
gratiarum
actione,
in
cujus
manu
corda
regum
sunt.
Sed
etiam
memorandum
hic
quod
cum
archipraesul
jam
inde
in
longa
quae
restabat
peregrinationis
suae
via
et
ver.
.
.
datum,
ut
supra
diximus,
sibi
et
suis
haberet
viaticum,
sumptus
[Col.1174B]
tamen
de
fide
regis
tam
munifice
et
tam
liberaliter
a
rege
ipso
oblatos
accipere
renuit,
utpote
qui
ad
dandum
potius
quam
ad
accipiendum
semper
paratus
fuerat;
juxta
quod
ipse
Dominus
dicere
consueverat,
beatius
esse
magis
dare
quam
accipere.
Verumtamen
archipraesul
a
rege
oblata
non
omnino
renuit,
sed
regi
gratias
referens
dicebat
necdum
fore
tempus
accipiendi
nec
necessitatem
urgere
adhuc.
Et
ita
dominus
rex
et
archipraesul
per
aliquot
dies
in
civitate
commorantes,
recessit
in
multa
gratia
archipraesul
a
rege
Senonis
ad
dominum
papam
properans.
Cui
rex
statim
de
ministerialibus
suis,
qui
ipsum
per
viam
necessaria
ministrando
procurarent
et
ducerent,
commisit.
10.
QUALITER
EXCEPTUS
ARCHIPRAESUL
A
VIRO
APOSTOLICO
ET
DE
EXSILII
SUI
CAUSA.
[Col.1174C]
Itaque
ad
dominum
papam
Senonis
venimus,
qui
venientem
quidem
ad
se
paterna
suscepit
benignitate,
super
vexatione
ipsius
multimoda
et
peregrinatione
tam
periculosa
et
dura
paterne
compatiens.
Post
aliquot
vero
dies
placuit
archipraesuli
de
suo
et
suorum
consilio
totius
dissensionis
inter
regem
et
ipsum
in
Anglia
et
exitus
sui
a
terra
causam
domino
papae
et
cardinalibus
exponere.
Nec
enim
dominus
papa
adhuc
hoc
ab
ipso
requisierat,
exspectans
forte
quod
archipraesul
tanquam
providus
non
requisitus
hoc
faceret.
Placuit
itaque
archipraesuli
sic:
nam,
etsi
per
proprios
nuntios
fuisset
prius
significata
totius
mali
origo
et
causa,
et
sparsim
[Col.1174D]
per
alios
hinc
inde
commeantes
relata,
consultius
tamen
videbatur,
ut
ipsemet
causae
suae
merita
exponeret
et
gestorum
referret
veritatem,
et
quas
in
ipsum
praefati
Angliae
nuntii
imprimere
conati
sunt,
ipsemet
per
se
ipsum
dilueret
notas.
Igitur
post
aliquot
dies
adventus
nostri
ad
curiam
domino
papae,
venerabilibus
viris
cardinalibus
praesentibus,
non
quidem
publice
in
consistorio,
sed
in
thalamo
secretius,
totam
gestorum
seriem
et
exitus
sui
causam,
grata
quadam
et
succincta
brevitate
enarravit.
Grata,
inquam,
utpote
cujus
eloquentia
modesta
erat
et
elegans
et
lingua
semper
inoffensa.
Et
in
concessione
illarum
consuetudinum
quas
supra
apud
Clarendune
fabricatas
et
in
scriptum
redactas
diximus,
qualiter
ipse
lapsus
fuerit
manifeste
[Col.1175A]
confessus
est
et
non
negavit,
et
ex
quibus
ad
lapsum
inductus
fuerit,
quae
nos
supra
cum
de
his
ageretur
ostendimus.
Et
ibidem
mox
allata
est
expansa
funesta
illa
scriptura
secundum
chirographi
formam
confecta,
de
qua
supra
satis
meminimus,
quam
ante
nunc
nec
papa,
nec
cardinales,
etsi
de
ipsa
non
tamen
ipsam
audierant:
unde
et
statim
in
audientia
domini
papae
et
cardinalium
omnia
lecta
sunt,
consuetudines
videlicet
numero
sedecim.
Quam
profecto
scripturam,
etsi
forte
hic
esset
locus,
non
tamen
curavi
hic,
in
hac
videlicet
libelli
historici
serie
interserere,
tum
propter
nimiam
illic
verborum
inurbanitatem
et
indecentiam,
tum
propter
historici
hujus
libelli,
qui
nunc
in
manibus
est,
prolixitatem
evitandam:
cum
tamen
ea
[Col.1175B]
scriptura
exsilii
nostri
et
martyrii
causam
contineat,
quin
potius
favente
Domino
finito
historico
libello
hoc
scribetur
in
fine.
Pariter
et
ab
omni
qui
historicum
libellum
hunc
transcribere
voluerit,
et
scriptura
illa
semper
in
fine
transcribatur,
et
legatur
e
nescientibus
qui
tam
gloriosi
martyris
Thomae
exsilii
et
martyrii
causam
nosse
desiderant.
Omnibus
vero
quae
in
Scriptura
continebantur
perlectis,
quibusdam
etiam
in
ea
lectis
et
relectis
et
diligenter
et
attente
singulis
auditis
et
cognitis,
dominus
papa
acerrime
motus
statim
excanduit
in
archipraesulem,
arguens
eum
et
dure
increpans
quod
in
illarum,
ut
aiebat
papa,
non
consuetudinum
[Col.1175C]sed
tyrannicarum
usurpationum
assensu
et
ipse
et
qui
cum
eo
erant
episcopi
sacerdotio
suo
renuntiaverint,
et
Dei
Ecclesiam
ancillaverint,
adjiciens
multo
satius
omne
sustinuisse
discrimen
quam
tantis
legis
Dei
subversionibus
praebuisse
assensum:
recolens
de
Machabaeis
fratribus
septem
sanctam
illam
historiam,
mirabilem
quidem
omnibus
sed
imitabilem
paucis.
Et
improperans
quod
illi,
cum
non
essent
sacerdotes
evangelici
nec
etiam
legales
sed
Judaei,
juvenes
et
privati,
nec
quidem
pro
lege
evangelica,
sed
pro
lege
patria,
pro
lege
porcina,
varia
et
exquisita
supplicia
animo
prompto
et
devoto
passi
sunt,
et
adjecit:
«Verumtamen,»
inquit,
«inter
abominabilia
haec,
quae
in
praesentia
nostra
hic
lecta
sunt
et
ex
vobis
audita,
nulla
quidem
[Col.1175D]
bona
sed
quaedam
tolerabilia
sunt.
Quae
utcunque
potest
Ecclesia
tolerare,
sed
horum
major
pars
reprobata
et
ab
antiquis
quidem
et
authenticis
damnata
conciliis,
utpote
directo
sacris
sanctionibus
adversa.»
Quae
vero
haec,
quaeve
illa
nos
nunc
distinguere
non
oportet;
quod
liquet
etiam
his
qui
vel
tenuiter
sacrorum
canonum
experientiam
habent.
Verumtamen
vir
apostolicus
easdem
praenominatas
consuetudines,
quas
et
archipraesul,
et
ob
easdem
causas
breviter
quidem,
sed
admodum
indignanter
mox
ibidem
in
audientia
cardinalium,
nobis
praesentibus,
reprobavit
et
ab
ecclesia
in
posterum
damnandas
censuit.
Et
demum
ad
archipraesulem
se
convertens:
«Verumtamen,
inquit,
frater,
etsi
[Col.1176A]
tuus
et
fratrum
tuorum
coepiscoporum
grandis
fuerit
excessus
et
enormis,
tecum
tamen
agendum
parcius;
qui
etsi,
ut
confiteris
ipse,
cecidisti.
mox
post
casum
resurgere
conatus
es,
propter
casum
multa
jam
gravia
et
dura
perpessus.
Et
statim
u
cecideras,
cum
adhuc
esses
in
Anglia,
a
nobis
quaesisti
et
meruisti
de
clementia
nostra
per
litteras
nostras
absolutionis
beneficium:
et
quasi
haec
non
sufficerent
adhuc,
eo
quod
confessio
fieri
per
nuntium
vel
per
scriptum
non
soleat,
nunc
demum
apostolicam
sedem
casum
tuum
devote
et
humiliter
confitens
in
labore
plurimo
et
variis
adiisti
periculis;
unde
et
dignum
est
et
nos
tibi
hoc
indulgemus
ut
in
tuis
adversis
clementiae
nostrae
consolationem
et
gratiam
prae
caeteris
personis
ecclesiasticis
[Col.1176B]
tanto
plenius
et
affectuosius
sentias,
quanto
pro
libertate
Ecclesiae
et
pro
fide
et
devotione
nostra
majora
reliquisti
et
graviora
perpessus
es.»
Et
ita
vir
apostolicus
archipraesulem
primo
paterna
severitate
objurgans,
et
maternae
post
consolationis
dulcedine
reparans
tunc
dimisit.
Et
apostolica
sic
consolatione
accepta,
jucundi
in
hospitia
nos
ecepimus.
11.
QUALITER
CORREPTUS
A
CARDINALIBUS
QUOD
TEMPORE
SCHISMATIS
CONTRA
REGEM
SE
EREXERIT.
Verum
in
crastino,
a
quibusdam
cardinalium
et
plerisque
aliis
de
curia
viris
magnis
et
eruditis
qui
in
scripturis
multum
poterant,
talibus
quippe
curia
abundare
et
florere
consuevit,
archipraesul
tanquam
[Col.1176C]
familiaribus
suis
et
faventibus
sibi
benigna
quadam
et
amicabili
est
asperitate
objurgatus,
quod
diebus
illis
tam
malis,
tempore
videlicet
schismatis
et
inter
ruinas
Ecclesiae,
contra
principem
suum,
contra
potestatem
tantam
se
erexerit;
parendum
potius
tempori
et
sustinendum
dicebant,
cum
hora
esset
tunc
et
potestas
tenebrarum,
quin
Petrus
gladium
suum
non
exerere
sed
jubetur
reponere.
Et,
sicut
addebant,
zizania
ab
inimico
homine
superseminata,
ab
evangelicis
servis
nequaquam
tunc
colligenda,
ne
forte
eradicando
ea
eradicarent
simul
et
triticum:
unde
et
juxta
patrisfamilias
praeceptum
usque
ad
tempus
utraque
simul
sinuntur
crescere.
Quod
et
idem
ipsum
est
magistri
consilium,
qui
propter
dierum
malitiam
tempus
redimendum
suadet:
[Col.1176D]
Redimentes,
inquit,
tempus
quoniam
dies
mali
sunt
(Ephes.
V).
Et
propheta
similiter:
Ideo,
inquit,
prudens
in
tempore
illo
tacebit,
quia
tempus
malum
est
(Prov.
XI).
Adjiciebant
etiam
hi
quod
fortes
Ecclesiae
columnae
ad
Ecclesiae
fabricam
diuturnius
et
validius
supportandam,
interdum,
discretionis
manu
adhibita,
etiam
quasi
in
fragiles
et
tenues
calamos
transformentur
pro
tempore;
quibus
ad
vehementem
procellae
spiritum
aliquantisper
inclinari
et
cedere
satius
quam
frangi
supra
vires
resistendo.
Quod
et
magister
secundum
sapientiam
sibi
datam,
quemadmodum
docuit
et
fecit.
Cum
enim
illius
veteris
legis
abolitionem
praedicaret,
tamen
et
ipse
tempore
cedens
legem
in
se
ipso
implevit,
cujus
abolitionem
docebat;
caput
ex
lege[Col.1177A]
tondens
et
purificatus
secundum
legem,
templum
intrans
et
hostias
offerens,
Timotheum
etiam
circumcidens.
Et
demum
cum
esset
magister
gentium,
Judaeorum
advocatus,
et
inter
magnos
theodoctorum
maximus,
utpote
qui
non
ab
homine
neque
per
hominem
evangelium
didicisset,
post
omnia
tamen
haec
terrenae
potestati
se
subdidit
Caesarem
appellando,
ita
censens
per
omnia
haec,
cum
tempus
sic
exigit,
cedendum
tempori
et
tempus
redimendum
pro
tempore.
Qualiter
archipraesul
cardinalibus
ad
objecta
responderit.
Auditis
vero
his
archipraesul,
qui
tanquam
providus
a
magnis
et
sapientibus
curiae
haec
sibi
in
curia
objicienda
arbitrabatur,
verum
et
cum
suis
[Col.1177B]praetractaverat
super
hoc,
et
sermones
suos
in
judicio
jam
disposuerat,
secundum
sapientiam
et
gratiam
sibi
datam
mox
respondit:
«Fratres,»
inquit,
«non
diffiteor
quin
sicut
vos
viri
tam
edocti
et
eruditi
dicitis,
pro
tempore
tempori
cedendum
sit,
et
multa
sustinenda
pro
tempore;
fateor,
inquam,
et
in
hora
hac
et
potestate
tenebrarum,
tanto
videlicet
imperatore
Frederico
et
tanto
antipapa
Octaviano,
schismaticis
tam
insignibus
in
catholicos
principes
qui
ab
Ecclesia
non
recesserunt
sed
perstiterunt,
etiam
multum
delinquentes,
nequaquam
Petri
gladium
exercendum
fateor,
sed
reponendum,
ut
dicitis,
ne
forte
in
Ecclesia
Dei
scissura
deterior
fiat,
praesertim
cum
divisionis
malitia
plures
semper
[Col.1177C]
quaerat
habere
consortes.
Tanta
siquidem
temporis
potest
esse
malitia
ut
ecclesiae
solum
gemitus
et
dolor
restet
et
ad
Dominum
clamor,
et
dormiet
tunc
ecclesiasticae
disciplinae
severitas,
ecclesia
tunc
per
solum
tau
propheticum
consecutura
salutem.
Et
hoc
est
tempus
malum
quando
videlicet
malorum
nulla
spes
restat
correctionis,
sed
soli
Deo
vindicta,
sicut
ipse
Dominus:
Mihi,
inquit,vindictam
(Hebr.
X).
De
quo
et
supra
per
prophetam
dictum
meministis:
Ideo
prudens
in
tempore
illo
tacebit
quia
tempus
malum
est
(Prov.
XI);
et
tunc
profecto
juxta
Sapientis
consilium:
Vindictae
Altissimi
dandus
locus.
Est
et
aliud
tempus
quando
videlicet
correctionis
malorum
spes
est.
Et
tunc
quidem
exspectandum,
sustinendum
et
orandum
[Col.1177D]
pro
sustentatis.
Alioquin
sicut
per
Sapientem
dicitur:
Vae
his
qui
sustinentiam
perdiderunt
(Eccli.
II).
Prius
quidem
tempus
tenebrosum,
et
hora
tunc
et
potestas
tenebrarum,
et
tunc
juxta
Domini
verbum
gladius
Petri
reponendus.
Secundum
vero
tempus
quasi
nubilum
et
tunc
gladius
Petri
suspendendus,
resumendus
in
tempore.
Et
secundum
haec
tempora,
de
vindicta
ecclesiastica
seu
de
Petri
evangelico
gladio
varie
Scriptura
loquitur:
nunc
videlicet
de
eo
exercendo,
nunc
de
reponendo,
interdum
vero
suspendendo
et
resumendo
pro
tempore.
Et
haec
quidem,
fratres,
nostis
me
multo
melius,
utpote
qui
in
tanta
schola
totius
Ecclesiae
doctoris
quotidie
discitis
aut
docetis.
Verum
in
audientia
vestra
deo
dicimus
haec,
non
ut
discipulus
magistros
doceat,
[Col.1178A]
sed
ne
suspicemini
quod
ego
gladium
hunc
contra
principem
meum
dominum
meum
Anglorum
regem,
et
si
durius
adversum
me
actum
sit,
exeri
adhuc
postulem
vel
desiderem.
Sustinendum
prius
et
regia
clementia
cum
exspectatione
expetenda,
juxta
Sapientis
consilium:Fili,
inquit,
in
mansuetudine
opera
tua
perfice
et
super
hominum
gloriam
diligeris
(Eccli.
III).
Peragit
enim
interdum
tranquillitas,
quod
non
potest
violentia,
unde
est
et
illud
poetae
ethnici:
.
.
.
.
.
.
Peragit
tranquilla
potestas
Quod
violenta
nequit.
Et
doctorum
unus:
«Saepe,»
inquit,
«flectit
humanitas
quos
nec
virtus
potuit
superare,
nec
ratio.»
Et
ideo
non
ut
arguitis
me,
non
pareo,
imo
pareo,
et[Col.1178B]
libenti
animo
pareo
tempori
et
non
praevenio
tempus,
sustinens
et
sustinere
paratus,
donec
favente
domino
domini
mei
regis
iram
indulgentia
subsequatur:
adeo
quod
et
si
in
eum
gladium
exertum
cernerem,
me
interponerem
et
occurrerem
pro
me
in
ipsum
exerto.
Prius
enim
tempus
sustinentiae,
tempus
misericordiae
et
justitiae
postea,
ut
ita
misericordiam
et
judicium
cantemus
Domino.
Verumtamen,
sicut
jam
tetigimus,
ut
tamen
nihil
contra
decreta
apostolica
seu
in
veritatis
praejudicium
audeam,
nec
indistincte
nec
usquequaque
verum
quod
diebus
malis
seu
tempore
schismatis
in
principes
vel
in
eos
qui
sociam
multitudinem
habent,
ecclesiastica
non
sit
exercenda
vindicta
vel
Petri
gladius
[Col.1178C]
exerendus.
Siquidem
tempore
schismatis
qui
ab
Ecclesia
non
recesserunt
sed
perstiterunt,
principes
populorum
adeo
possent
tam
dire
tam
dure
matris
suae
Ecclesiae
pacem
ipsius
turbando
concutere
latera
et
excutere
viscera,
quod
ipsos
tanquam
abortivos
a
se
rejiceret
et
fierent
velut
ethnici
et
publicani;
unde
et
magister
in
tenera
adhuc
novellae
ecclesiae
plantatione
non
solum
in
concutientes
ejus
latera
et
effundentes
viscera,
sicut
illi
sunt
qui
personas
ecclesiasticas
opprimunt
et
pacem
ejus
perturbant,
sed
in
eos
etiam,
qui
per
varias
criminum
maculas
ecclesiae
faciem
deturpant,
gladium
evangelicum
exerit.
Si
is,
inquit,
qui
frater
nominatur,
est
fornicator,
aut
avarus,
aut
idolis
serviens,
aut
maledicus,
aut
ebriosus,
aut
rapax,
cum
ejusmodi
nec
[Col.1178D]
cibum
sumere
(I
Cor.
V).
Et
alibi,
Si
quis,
inquit,
non
obedierit
verbo
nostro
per
epistolam,
hunc
notate
et
ne
commisceamini
cum
illo
ut
confundatur
(II
Thess.
III).
Ecce
quia
tenera
adhuc
ecclesia
et
novella,
quando
etiam
parvulae
in
ipsis
nativitatis
suae
cunabulis
manus
jam
omnium
contra
ipsam,
fiducialiter
tamen
et
intrepide
magister
gladium
exerit,
ut
sponso
gloriosam
sponsam
exhiberet,
non
habentem
maculam,
aut
rugam,
aut
aliquid
ejusmodi
sed
esset
sancta
et
immaculata.
Si
ergo
magister
gentium
in
tenera
adhuc
et
novella
ecclesia
audet
sic,
multo
minus
trepidandum
nunc,
quando
ad
prophetae
vaticinium
ecclesia
posita
est
in
superbiam
omnium
saeculorum.
Alibi
etiam
magister
discipulis,
quos
inter
nascentis
ecclesiae
primordia
[Col.1179A]
praelatos
ordinaverat,
improperat
sic:
Sustinetis,
inquiens,
si
quis
vos
in
servitutem
redigit,
si
quis
devorat,
si
quis
accipit,
si
quis
in
faciem
vos
caedit
(II
Cor.
XI).
Ecce
magistri
in
discipulos,
quos
super
novellam
adhuc
ecclesiam
praelatos
creaverat,
pro
ecclesiasticae
servitutis
sustinentia
improperium.
Et
si
servitus
haec
minime
sustinenda
tunc,
quando,
ut
jam
diximus,
ipsa
parvula
adhuc
et
manus
omnium
contra
ipsam,
multo
minus
nunc.
Nam
etsi
schisma
nunc
sit,
sicut
frequentius
in
Romana
Ecclesia
accidit,
attamen
qui
schismatici
habentur
Chistianae
sunt
fidei
professores,
ecclesiam
quidem
vulnerantes,
perimentes
minime,
miserante
Domino
ad
Romanae
Ecclesiae
obedientiam
reversuri
in
brevi.
Et
si
ecclesiastica
non
sufficiunt,
vel
ab
[Col.1179B]
ethnicis
exempla
sumamus.
Inter
quos
unus
poetarum
gentilium
alium
quemdam
metrice
commendat
pariter
ethnicum,
quod
sub
duro
principe
et
temporibus
malis
bonus,
hoc
est
liber,
esse
auderet,
ad
ipsum
quem
commendat
loquens
sic:
Laudari
debes
quoniam
sub
principe
duro,
Temporibusque
malis
ausus
es
esse
bonus.
Bonus,
inquit,
id
est
liber,
generale
boni
vocabulum
sic
specificans.
Et
profecto
nisi
in
pacis
ecclesiasticae
violatores
ecclesia
libere
et
intrepide
gladium
exerat,
ecclesiasticus
judex
sine
causa
gladium
portat.
Et
quidem
pax
ecclesiastica
haec
non
solum
per
schismaticos
et
haereticos,
sed
et
saepe
per
tyrannos
Ecclesiae
filios
perturbatur.
Qui,
ut
supra
[Col.1179C]
tetigimus,
matris
suae
concutientes
latera,
excutiunt
viscera,
personas
ecclesiasticas
opprimunt,
expellunt,
leges
novas
condunt,
et
cleri
libertatem,
quae
Ecclesiae
decus
et
virtus
est,
adimunt;
ita
Ecclesiam
in
superbiam
saeculorum
positam
ancillantes
ut
sit
sicut
populus
et
sacerdos.
Et
in
tales
quidem
etiam
tempore
schismatis,
tempore
haereseos,
quemadmodum
in
schismaticos
et
haereticos,
ecclesiastica
censura
exercenda,
et
Petri
gladius
exerendus.
Alioquin
vicarius
Christi
successor
Petri
sine
causa,
ut
jam
diximus,
hunc
portat
gladium,
quem
sicut
iners
et
trepidus
tempore
belli
non
exerit
sed
abscondit,
et
Ecclesiae
virtus
in
adversitate
non
perficitur
sed
infirmatur.
Quod
rex
et
Propheta
elugebat:
Infirmata
est,inquiens,
in
paupertate
mea
virtus
mea
(Psal.
XXX).
[Col.1179D]
Sed
econtra
Magister
in
infirmitate
de
potentia
sua
gloriatur:
Quando
infirmor,
inquit,
tunc
potens
sum
(II
Cor.
XII).
Et
alibi
ad
discipulum:
Memor
esto,
inquit,
Dominum
Jesum
Christum
resurrexisse
a
mortuis
secundum
evangelium
meum,
in
quo
laboro
usque
ad
vincula,
quasi
male
operans,
sed
verbum
Dei
non
est
alligatum
(II
Tim.
II).
Ita
et
ad
Magistri
exemplum,
Ecclesiae
in
infirmitate
sua
de
potentia
sua
gloriandum,
unde
nec
verbum
Dei
gladius
spiritus
alligandus,
sed
multo
magis
inter
vincula
gloriosius
tunc
exeritur.
Nec
enim
est
quod
Ecclesia
haesitare
habeat
aut
timere,
cujus,
ut
ait
doctorum
illustrium
unus:
«Proprie
proprium
est,
ut
tunc
intelligat,
cum
arguitur,
tunc
vincat
cum
laeditur,
tunc
obtineat
cum
deseritur.»-‐-‐-‐«Et
quae,»
ut
itidem
alius
[Col.1180A]
doctorum
ait,
«de
adversitate
laetatur,
angustia
dilatatur,
tristitia
erigitur,
fletibus
pascitur,
sanguine
rigatur,
mortibus
fecundatur,
quae
semper
novit
triumphare
mundi
cladibus
ingravata,
et
inde
crescit
unde
mundus
deficit.»
Arca
enim
est
quae
quanto
fortius
mundi
fluctibus
tunditur,
tanto
altius
erigitur.
Nec
igitur
est,
ut
vos,
fratres,
quadam
mihi
verborum
insinuatione
innuitis,
quod
etiam
hoc
tempore
schismatis
Ecclesiae
timendum
sit
aut
pro
Ecclesia,
quo
minus
vicarius
Christi
successor
Petri
in
ecclesiasticae
pacis
violatores
Petri
gladium
exerat.
Non
est,
inquam,
Ecclesiae
timendum
aut
pro
Ecclesia.
Nam
ut
firmissimum
et
quod
infirmari
non
potest
testimonium
inducamus,
adhuc
juxta
ipsius
veritatis
in
Evangelio
verbum,
ecclesia
haec
domus
[Col.1180B]
illa
est
sapientis
viri
supra
firmam
petram
aedificata,
quod
ibi
ventorum
non
debeat
formidare
injurias
nec
inundationum.
Si
quidem
in
petra
exaltata,
in
petra
secura,
in
petra
firmiter
stans,
secura
ab
hoste,
fortis
a
casu.
Et,
si
adhuc
petra
non
sufficit,
In
sole,
inquit,posuit
tabernaculum
suum
(Psal.
XVIII),
in
sole
justitiae
Christo
fundata
ecclesia:
unde
et
Magister:
Fundamentum,
inquit,
positum
est
quod
nemo
mutare
potest,
quod
est
Christus
Jesus.
Nos
igitur,
fratres,
simul
stemus,
qui
retrorsum
non
abivimus,
et
in
hac
paupertate,
in
hac
diminutione
nostra,
in
hoc
schismatis
tempore
virtus
nostra
non
infirmetur;
sed
cum
tempus
exegerit,
non
mundani
timoris
servi
sed
justitiae
simus
ministri.
Scriptum
[Col.1180C]
est
enim
quod:
Justitia
et
pax
osculatae
sunt
(Psal.
LXXXIV).
Bene,
inquit,
osculatae,
confoederatae
videlicet
et
concordes.
Justitia
quippe
pacem
generat,
alit,
et
ne
violetur,
protegit.
Et
ideo
duae
hae,
tanquam
mater
et
filia,
nutrix
et
alumna,
et
velut
tutrix
et
pupilla
mutuis
quasi
delectantur
osculis
et
continuis
se
amplexibus
fovent.
Adeo
videlicet
confoederatae
inter
se
et
concordes
ut
neutra
absque
altera
sit,
unde
et
de
harum
confoederatione
et
concordia
illustrium
Ecclesiae
doctorum
unus:
«Amant,»
inquit,
«se
duae
hae,
adeo
ut
qui
fecerit
justitiam
inveniat
pacem
et
non
aliter.»
Nec
igitur
diebus
malis
tempore
schismatis
vel
haereseos,
seu
tyrannis
vim
Ecclesiae
inferentibus
et
Ecclesiae
perturbantibus
pacem,
arma
justitiae
reponenda,
sed
verius,
ut
tamen
[Col.1180D]
nihil
contra
apostolica
statuta
seu
in
veritatis
praejudicium
audeam,
arbitror
secundum
Magistri
documenta
pariter
et
hortamenta
sanctorum
indistincte
in
quoslibet
ecclesiasticae
pacis
violatores
a
justitiae
ministris
libere
et
intrepide
justitiae
arma
exercenda,
ut
ita
in
die
bellorum
Domini
in
captivandae
pacis
auxilium
vexilla
justitiae
prodeant.
Nam
sicut
vulgo
dicitur,
arma
pacem
ferunt:
et
justitia
quidem
armata,
pax
vero
laureata
et
inermis
describitur
utpote
quae
per
athletam
justitiam
vincit.
Violatae
igitur
seu
captivatae
pacis
tempore
turpe
valde
et
indecens,
si
justitia
se
occultet,
quia
nisi
vel
paci
captivae
vel
captivandae
mox
justitia
subveniret,
justitia
pacem
pacis
osculo
proderet,
justitia
enim
et
pax
osculatae
sunt.
Et
certe,
fratres,
ut
non
[Col.1181A]
parcens
veritatem
dicam,
tantis
quas
modo
supra
in
allocutione
vestra
innuistis,
dissimulationibus
addentes
inter
caetera
quod
fortes
Ecclesiae
columnae
etiam
in
fragiles
et
tenues
calamos
debeant
transformari
pro
tempore,
tantis
revera
dissimulationibus
peccatoribus
dantur
cornua
et
reges
transeunt
in
tyrannos.
Et
praecipui
Ecclesiae
filii
praecipui
Ecclesiae
fiunt
inimici,
ipsis
in
matrem
suam
Ecclesiam
libere
debacchantibus
ecclesiasticae
disciplinae
severitate
torpente.
Ita
ut
tolerabilior
sit
foris
infidelium
gladius,
quam
intus
filiorum
rebellio,
et
plangat
cum
rege
illo
sancto:
Ecce,
inquiens,
in
pace
amaritudo
mea
amarissima
(Isa.
XXXVIII).
Prima
enim
amaritudo
amara
pati
ab
inimicis;
secunda
amarior
sustinere
a
proximis;
tertia
vero
amarissima
[Col.1181B]
impugnari
a
filiis;
hoc
enim
est
tanquam
si
viscera
propria
convertantur
in
ulcera.
Propter
quod
Sapiens:
Fili,
inquit,
tibi
sunt,
erudi
et
curva
illos
a
pueritia
illorum
(Eccli.
VII).
Verum,
fratres,
ut
in
insipientia
vobis
loquar,
vos
enim
cogitis,
quaeritis,
ut
video,
vertere
mihi
in
culpam
quod,
ni
fallor,
ad
gloriam
mihi
summam
et
immortalem
convertendum.
Ecce
enim
quod
ad
arcam
sanctificationis
inclinatam,
ad
ipsam
erigendam,
pro
officii
mei
debito,
et
pro
viribus
jam
apposui
manum
et
supposui
humeros
inter
ruinas
Ecclesiae,
Ecclesiae
ruinas
quantum
datur
erigendo,
et
inter
ruinas
ejus
fere
jam
obrutus,
ne
ipsa
obrueretur.
Et
si
gloriari
oportet
quod
quidem
oportet,
quia
etiam
expedit
[Col.1181C]
nunc
sie,
inter
Romanae
Ecclesiae
schismata
quasi
ruente
orbe,
patres
mei
decessores,
Cantuarienses
archipraesules,
quasi
cervice
erecta
semper
stare
inflexibiles
consuerunt,
tanquam
firmissimae
domus
Dei
columnae
et
fortissimae:
verum
ut
unum
vobis,
etsi
timide,
utinam
non
temere
dixerim,
etsi
vos
in
praesenti
ex
qualicunque
causa
tam
gravis
schismatis
scandalo
ruitis,
ego
tamen
inter
vestras
quasi
orbis
ruinas,
Domino
manum
suam
supponente,
non
ruam;
vos
tanquam
domini
nostri
et
patres
quod
bonum
in
oculis
vestris
videbitur
facietis.
Ego
summi
pastoris
vester
qualiscunque
coepiscopus,
et
ejusdem
Domini
conservus,
tantorum
patrum
meorum,
successor,
licet
indignus,
adorabo
vestigia.
Quos,
etsi
non
possim
consequi,
desidero
tamen
utcunque
[Col.1181D]
sequi,
unde
et
ego
sicut
nunc
cernitis,
quod
et
scio,
Domino
sic
disponente,
accidisse,
cui,
non
vobis,
teneor
commissa
mihi
talenta
cum
fenore
solvere;
ego,
inquam,
nunc
proposito
mihi
gaudio
pro
Ecclesia
sustineo
crucem
confusione
contempta,
et
velit
nolit,
probet
vel
improbet
mundus,
sustinebo,
in
flagella
paratus
quousque
juste
judicantis
Domini
manus
super
me
nunc
extenta
se
retrahere
velit.
Certe
eo
usque
in
flagella
paratissimus
et
magis
eligens
affligi
pro
Ecclesia
Dei
quam
peccati
temporalis
et
aulae
Augustalis
habere
jucunditatem.
Novit
enim
clerus,
novit
populus,
novit
mundus,
quantus
in
aula
fuerim,
et
de
aula
ad
Ecclesiam
assumptum
quanta
me
gloria
sequeretur,
si
domini
mei
regis
in
omnibus
voluntati
obsequerer.
Qui
duplicis
revera
[Col.1182A]
gloriae
stola
insignirer
tunc,
sicut
sacerdotali
et
regia.
Sed
certe,
ut
verum
fateor,
mihi
nunc
pro
minimo
est
ut
in
facto
hoc
ab
humano
die
judicer,
solum
in
praesenti
gloria
mea
sit
conscientiae
meae
testimonium.
Et
si
prudenter
et
pie
scriptum
illud,
quod
dominus
papa
heri
in
publica
vestra
audientia
sic
damnavit,
velitis
advertere,
obedientia
vestra
praesentis
turbationis
nostrae
non
modica
causa
est.
«Quod
autem
tacite
arguendo
me
dicitis
quod
ad
Magistri
consilium
tempus
redimere
debuissem,
super
prudentia
vestra
satis
admirari
non
possum.
Siquidem
ad
Magistri
consilium
me
redemisse
hoc
arbitror.
Et
si
super
illo
Magistri
verbo
sanctorum
interpretatio,
sicut
generalis
et
necessaria,
ita
vera
est,
jam
non
arbitror
sed
certissime
scio
me
tempus
[Col.1182B]
hoc
redemisse.
Nec
enim
Magister
ibi
docet
temporis
redemptionem,
ubi
ecclesiasticae
libertatis
dispendium
vertitur,
unde
et
sicut
jam
supra
diximus,
et
hic
iterare
necessarium,
discipulus
quos
super
rudem
adhuc
et
novellam
ecclesiam
praelatos
constituerat,
sustinentiam
servitutis
improperat:
Sustinetis,
inquiens,
si
quis
vos
in
servitutem
redigit,
si
quis
devorat,
si
quis
accipit,
si
quis
in
faciem
vos
caedit(II
Cor.
XI).
Ecce
quod
Magister
qui
alibi
hortatur
ad
temporis
redemptionem
cum
dies
mali
sunt,
minime
intelligit
temporis
redemptionem
ubi
servitute
introducta
ecclesiasticae
libertatis
deperit
honor,
verius
quippe
ibi
quam
temporis
redemptio,
temporis
perditio,
et
Ecclesiae
ignominiosa
abjectio
[Col.1182C]est.
Nam
juxta
sanctorum
conniventiam
quid
est
secundum
Magistri
consilium
tempus
redimere?
Certe,
ut
de
meo
nihil
afferam
hic,
nec
enim
mea
doctrina
mea
est,
sed
sanctorum,
quod
tempus
sit
redimendum
multi
consulunt,
sed
pauci
norunt,
pauciores
vero
agunt
et
aggrediuntur
quod
norunt.
Nam
juxta
Magistri
consilium
et
interpretationem
sanctorum,
quid
est
tempus
redimere?
Dare
quidem
et
accipere
temporalia,
dare
et
accipere
tempus,
opportunitatem
videlicet
serviendi
Deo
et
vacandi
divinis.
A
quo
temporalia,
temporales
videlicet
et
terrenae
occupationes
et
curae,
nos
avertunt.
Ut
igitur
tempus
acquiramus,
temporalia
danda
sunt
pro
tempore,
et
sic
tempus
redimimus.
Unde
et
Magister
magistrorum
in
Evangelio,
de
quo
hoc
magistri
verbum
videtur
[Col.1182D]sumpsisse
originem:
Si
quis,
inquit,
vult
judicio
tecum
contendere
et
tunicam
tollere,
dimitte
ei
pallium
(Matth.
V).
Ac
si
dicat:
Noli
propter
temporalia
damna
seu
curas
temporales
et
causas
cordis
tui
pacem
et
quietem
amittere,
quo
minus
habeas
tempus
vacandi
Deo
tuo.
Alioquin
non
juxta
Magistri
consilium
tempus
redimes,
sed
tempus
perdes.
Huic
etiam
doctrinae
evangelicae
ethnicorum
tritum
et
antiquum
proverbium
consonat:
«Nummum,
inquiunt,
quaerit
pestilentia:
duos
illi
da
et
ducat
se.»
Videte
itaque,
fratres,
si
placet,
et
attendite
si
non
fecerim
sic,
si
non
redemerim
tempus,
qui
temporalia
dedi
pro
tempore;
qui
Ecclesiae
Cantuariensis
divitias
et
honorem,
quae
inter
occidentalis
orbis
ecclesias
praefulgens
est,
pariter
et
domini
mei
[Col.1183A]
regis
gratiam
et
gloriam
pro
mea
et
cleri
mihi
crediti
libertate
et
pace
dereliqui,
favente
Domino
gratiam
pro
gratia
et
gloriam
pro
gloria
mihi
et
Ecclesiae
recepturus
adhuc,
praeter
causas
alias,
ideo
praesertim
terram
fugiendo
egrediens
quod
in
praesenti
ibi
fructum
facere
nequivissem.
Qualiter
etiam
et
Apollo
ille
magistri
discipulus,
quem
Corinthiorum
episcopum
ordinaverat,
ipsos
fugiendo
deseruit,
quia
sedare
nequivisset.
Ita
quod
etiam
multum
rogatus
a
Magistro,
reverti
ad
eos
tunc
nollet,
metuens
ne
propter
incorrectos
non
faceret
fructum.
De
quo
Magister
ad
discipulos:
De
Apollo,
inquit,
fratre
notum
vobis
facio
quam
multum
rogavi
eum,
ut
veniret
ad
vos
cum
fratribus,
et
utique
non
fuit
voluntas
ut
tunc
veniret
(I
Cor.
XVI).
Sic
et
alii
pastores
multi
et
boni
[Col.1183B]
ob
causam
similem
aut
penitus
sine
grege
semel
commissum
sibi
gregem
deserentes,
aut
de
grege
ad
gregem
translati
ubi
utilius
impenderent
curae
pastoralis
officium.
Sic
igitur
nec
pro
illorum,
sicut
existimo,
nec
pro
mea
fuga
apologiam
necessarium
texere.
Praesertin
cum
ego
non
solum
desperatae
correctionis
causa,
sed
ideo
etiam
me
subtraxerim,
ne
remanendo
magis
morti
fructificarem
quam
vitae.
Remanendo
quippe
in
terra
et
me
in
tanto
regiae
irae
fervore
opponendo
cum
multo
ecclesiasticae
libertatis
dispendio
dolorem
super
dolorem
apposuissem
de
facili
Nam
juxta
Sapientis
dictum:
Sicut
rugitus
leonis,
sic
ira
regis
(Prov.
XX).
Ira
enim
non
habet
misericordiam
nec
erumpens
furor,
et
impetum
concitati
ferre
quis
poterit?
unde
et
tunc
cedere
[Col.1183C]
consultius.
Alioquin
non
animarum
rectori,
sed
potius
videri
posset
insano
et
temerario
similis,
qui
sciens
et
prudens
leoni
rugienti
occurrit
aut
qui
contra
rapidissimum
torrentis
impetum
nititur.
Quod
Sapiens
expressim
inhibet:
Noli,
inquit,
resistere
contra
faciem
potentis,
nec
coneris
contra
ictum
fluvii
(Eccli.
IV).
Quod
ego
secutus
cessi.
Siquidem
cor
principis,
quod
ut
novit
mundus
aliquando
in
manibus
meis
sic
erat,
peccatis
meis
exigentibus
sic,
obfirmatum
nunc
contra
me,
unde
et,
ut
jam
dixi,
elongavi
fugiens,
fuga
mea
inductam
nuper
in
Anglicanam
Ecclesiam
servitutem
non
auctoritate
roborans,
quin
potius
ipsius
sic
fortius
demum
favente
Domino
et
apponente
manum
suam
jugum
excussurus
omnino.
Et
quidem
major,
sicut
ex
dictis
ni
[Col.1183D]
fallor
liquet,
me
fugiente,
quam
si
me
tunc
temere
opposuissem,
servitutis
hujus
concussio,
eo
ipso
quod
fugi
sic
me
opponens.
Nec
enim
ob
id
dico
haec
vel
fugi
sic,
quod
successoribus
meis
fugiendi
praestare
velim
exemplum,
nisi
forte
expediat
sic,
et
id
urgentissima
rerum
ratio
postulet;
sed
hoc
dico
quia
Cantuariensis
contra
principem
suum,
gloriose
quidem
si
causam
habet,
sed
nihilominus
semper
periculose
decertat.
Sic
enim
est
cum
metropolitanus
in
insula
regi
insulano
se
opponit,
tanquam
si
tentus
in
vinculis
et
in
tenebrosis
carceris
abditis
carcerarium
provocet.
Et
hoc
quidem
periculum
decessores
mei
fere
omnes
experti
sunt.
Haec
est
enim
omnium
vere
Cantuariensium
archipraesulum,
et
[Col.1184A]
semper
fuit
dura
et
periculosa
concertatio,
videlicet
ut
aut
in
insula
se
opponant,
aut
inita
fuga
si
forte
magis
expedit
sic
ab
insula
per
multos
insidiarum
laqueos
et
angustias
exeant.
«Et
unum
vobis
proponam,
proximum
decessorem
Patrem
meum
et
dominum
felicis
memoriae
Theobaldum
archipraesulem,
cujus
et
ego,
sicut
et
in
aliis
periculis
multis
et
angustiis,
et
in
hoc
opere
quod
nunc
rememoraturus
sum,
comes
eram
tunc
individuus.
Contigit,
ut
plerumque
solet,
inter
virum
apostolicum
sanctae
recordationis
Eugenium
et
Anglorum
regem
tunc
Stephanum
simultas;
archipraesule
et
personis
regni,
contra
mandatum
apostolicum,
ad
Remense
concilium
quod
convocabatur
tunc
a
rege
transfretare
inhibitis,
verum
archipraesul
omnimodis
[Col.1184B]
obedire
attentans,
noctu
furtive
et
periculose
admodum,
duobus
tribusve
secum
maris
parum
sciis,
in
scapha
modica
et
tenui
oceani
undis
se
commisit
et
ventis;
et
quasi
absque
nauclero
et
remigio
Remis
venit
sic.
Qui
cum
in
concilio
se
praesentaret,
et
vir
apostolicus
jam
ipsius
viae
didicisset
periculum,
publice
mox
et
in
omni
audientia
dixit
in
concilio:
«Hic
est,»
inquiens,
«venerabilis
frater
noster
Cantuariensis
archiepiscopus,
et
magis
natando
quam
remigando
ut
ad
nos
veniret
oceanum
transmeavit.»
Et
ita
Pater
meus
hic
ob
causam
fugit
tunc,
sicut
et
nunc
ego.
Alioquin
cum
causa
subest,
si
neutrum
horum
fecerit,
a
patribus
suis
degenerans,
non
ut
legitimus
sed
nothus,
Cantuariensis
non
erit;
nam
is
forte
talis
extra
disciplinam
[Col.1184C]
est,
cujus
omnes
Patres
sui
participes
facti
sunt.»
His
dictis,
nonnulli
audientes
sic
archipraesulis
zelum
necessarium
a
terra
egressum
commendabant,
et
alii
ex
auditis
minime
persuasi,
eadem
quae
prius
criminabant,
tali
tempore
in
terra
remansisse
et
sustinuisse
dicentes
satius.
Verum
dominus
papa
hoc
solum,
ut
supra
diximus,
arguit
quod
praefatis
consuetudinibus
quacunque
ex
causa
praebuisset
assensum.
Unde
et
tantum
habentes
egressus
nostri
fautorem,
aliis
qui
derogabant
inpraesentiarum
omissis,
coeptum
historiae
ordinem
prosequamur.
12.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
PONTINIACUM
AD
PEREGRINANDUM
ELEGERIT.
Cum
vero
jam
aliquot
dies
fecissemus
in
curia,
[Col.1184D]
archipraesul
cum
suis
deliberat
et
pensat
aliquem
de
locis
religiosis,
quo
declinando
commodius
possemus
et
honestius
provisum
a
Deo
peregrinationis
nostrae
praestolari
eventum.
Et
cum
nobis,
qui
Ecclesiae
causam
agebamus,
ad
aliquod
de
monasteriis
declinare
religionis
intuitu
videretur
consultius,
prae
caeteris
in
aliquo
monasteriorum
de
sancto
illo
ordine
Cisterciensi
peregrinari
praeelegimus,
tum
propter
ordinis
religionem
insignem,
cum
propter
magnam
ordinis
quietem
et
pacem,
eo
quod
sicut
corde,
ita
et
corpore
sunt
remoti
a
saeculo
ordinis
illius
professores.
Et
inter
caetera
ordinis
monasteria
unum
praeelegimus
in
Burgundia
situm,
quod
Pontiniacum
nominatur:
insignis
vero
et
praeclara
illius
monasterii
religio
habebatur.
Quod
et
praefatae
[Col.1185A]
civitati
Senonis,
in
qua
dominus
papa
propter
schisma
morabatur
tunc,
vicinum
erat,
solum
per
duodecim
leugas
distans.
Et
adhuc
quia
amplae
erant
et
abundantes
monasterii
facultates
et
multa
charitas
in
erogando.
Vir
igitur
apostolicus
ad
petitionem
nostram
abbatem
loci
et
potiores
de
fratribus
vocat:
et
cum
abbas
et
fratres
ex
ipsius
domini
papae
relatione
et
quod
tamen
prius
ex
multa
famae
celebritate
audierant,
archipraesulis
probitatem
et
virtutem
et
praesertim
causam
Ecclesiae
quam
agebat
certius
cognovisset,
Domino
statim
gratias
agunt
devotissimas,
quo
inspirante,
palaestrita
suus
talem
locum,
velut
quamdam
agonis
sui
palaestram,
elegerit.
Unde
et
cum
ab
adventu
nostro
circiter
septimanas
[Col.1185B]
tres
in
curia
fecissemus,
apostolica
licentia
et
benedictione
accepta
Pontiniacum
venimus,
a
toto
conventu
cum
tanta
alacritate
et
jucunditate
tanquam
hostia
coelitus
missa
accepti.
Qui
omnes
nobis
humanitatem
exhibentes,
praeter
institutionem
ordinis
et
esum
carnium
et
alia
quaedam
animo
prompto
et
voluntario
indulserunt.
Et
quidem
supra
quam
dicere
nunc
tempus
sit,
apparuerunt
benignitas
et
humanitas
ordinis
circa
nos.
Tertio
vero
quartove
adventus
nostri
die,
archipraesul
capitulum
ingrediens,
causam
Ecclesiae
quam
agebat,
Domino
et
ipsorum
orationibus
commendavit.
Et
compositis
sarcinulis
nostris,
vicinas
sed
divisas
infra
septa
monasterii
mansiones
accipientes,
nos
quotquot
id
officii
erat,
sacrarum
litterarum
lectioni
coepimus
[Col.1185C]
mox
studiose
intendere.
Archipraesul
vero,
post
tantas
quas
supra
ostendimus
ipsius
turbationes,
quasi
post
densum
tempus
et
nubilum,
ad
serenitatem
et
tranquillitatem
divinae
lucis
coepit
se
mox
tota
mente
convertere,
lectioni,
orationi
et
meditationi
se
dans
totum.
Hoc
vero
erat
tempus,
quod
ab
initio
promotionis
suae
in
archipraesulem,
quod
etiam
tempore
cancellariae,
sicut
ab
ipsomet
accepi,
inter
mundi
vanitates
praeoptaverat,
sciens
quod
sicut
juxta
Sapientis
dictum:
Sapientia
in
otio
scribitur,
ita
et
discitur
et
docetur.
Fuit
igitur
illud
monasterium
nostrum
nobis
sicut
certaminis
palaestra,
qua
exercitabamur,
pariter
et
quaedam
virtutum
schola
qua
[Col.1185D]
erudiebamur
ad
praelium,
ita
ut
quotidie
diceremus
Domino:
Bonum
nobis
quod
humiliasti
nos,
ut
disceremus
justificationes
tuas.
De
expulsis
ab
Anglia
et
proscriptis
pro
archipraesule.
Verum
dum
multa
quiete
et
otio
erudiremur
et
exercitaremur
sic,
venit
post
dies
aliquot
quidam
ab
Anglia
duri
nuntii
bajulus,
nuntians
quod
in
praefatorum
nuntiorum
adventu
a
domino
papa,
eo
quod,
ut
supra
ostendimus,
voto
suo
frustrati
et
petitione
inexpleta
rediissent,
ex
regis
edicto
archipraesulis
et
suorum,
qui
cum
eo,
bona
omnia
tam
mobilia
quam
immobilia
confiscata,
ac
si
nuntiet
Job
alteri:
Ecce
Sabaei,
qui
irruentes
tulerunt
omnia
(Job
I);
verum
et
hoc
quidem
gaudentes
sustinuimus,
[Col.1186A]
bonorum
nostrorum
rapinam
suscipientes
cum
gaudio,
forti
illi
athletae
conclamantes:
Dominus
dedit,
Dominus
abstulit,
sicut
Domino
placuit
ita
factum
est.
Verum
is
qui
venerat
adjecit,
unde
plurimum
patiebamur,
quia
compassi
patientibus,
videlicet
quod
archipraesulis
tota
cognatio
et
qui
familiares
exstiterant,
aut
etiam
qui
ab
ipso
aliquod
susceperant
clientelae
officium,
ejecti
omnes
et
proscripti
terram
abjuraverint;
hoc
etiam
in
juramento
contentum,
nullo
modo
se
moraturos
per
viam,
donec,
ubicunque
reperiretur,
archipraesulis
se
offerrent
conspectui,
ut
archipraesule
eo
amplius
exacerbato
ira
cresceret
cum
dolore.
Et
adhuc
in
ipsorum
etiam,
qui
archipraesulem
extra
terram
secuti
fuerant,
cognationem
par
et
similis
furor
debacchavit.[Col.1186B]
Ejecti
sunt
itaque
et
proscripti
et
hi
et
illi,
cognatio
et
cognatio.
Et
omnes
terram
nativitatis
suae
abjurantes,
nisi
forte
aliqui
essent,
qui
multae
pecuniariae
interventu
se
redimere
potuissent.
Quod
tamen
admodum
paucis
concessum,
unde
et
ad
edictum
hoc
turba
magna,
bonis
suis
omnibus
confiscatis,
in
egestate
multa
et
angustia
terram
egressa
est,
viri
et
uxores,
juvenes
et
virgines,
senes
cum
junioribus,
servi
et
ancillae,
parvuli
etiam
in
cunabulis
et
ad
matrum
adhuc
pendentes
ubera.
Non
parcebatur
sexui,
non
deferebatur
aetati,
non
aestimabatur
conditio,
acsi
iterum
Job
alteri
nuntietur:
Ecce
ventus
a
regione
deserti,
qui
concussit
domum,
quae
corruens
liberos
tuos
oppressit
(ibid.).
His
vero
omnibus
confiscatis
et
huic
exsecutioni
[Col.1186C]poenali,
quidam
aulicorum
satellitum
mero
archipraesulis
odio
praefectus
est:
qui
inveterato
odio
archipraesulem
oderat,
ad
exsequendum
malitiae
opus
talis
praeelectus,
ut
archipraesul
eo
amplius
exacerbaretur,
et
de
quo
satis
fidebatur,
quod
nec
unum
poenalium
mandatorum
iota
praeteriret.
Ranulfus
cognomento
de
Broc
hic
erat,
qui
etiam
de
suo
superadjecisse
creditur
ultra
mandatum,
dolorem
super
dolorem
apponendo.
Malitia
quippe,
etsi
interdum
parvas
habeat
vires,
multos
tamen
semper
habet
conatus,
unde
et
occasione
aliqua
a
superiore
concessis
ad
malum
viribus,
semper
in
immensum
se
extendit
et
ad
male
faciendum
fines
datos
excedit.
[Col.1186D]
Quae
profecto
malitia
et
adhuc
ad
quiddam
inauditum,
eo
magis
impium
quo
plus
profanum,
se
extendit.
Nam
cum
quotidie
ab
ecclesia
pro
archipraesule
suo
jam
peregrinante
oratio
fieret,
publico
quidem
edicto
per
terram
inhibitum
ne
de
caetero
fieret.
Et
sic
quidem
a
tam
communi,
a
tam
generali
ecclesiae
suffragio,
tanquam
aqua
et
igni
velut
hostes
publici
interdicimur.
Quod
etiam
ad
haereticos,
ad
Judaeos,
ad
ethnicos,
ad
ipsos
etiam
Christi
crucifixores
extendit,
diligentis
et
miserantis
Domini
latum
mandatum
nimis.
Verum
hic
patre
peregrinante
et
quasi
periclitante
jam,
ne
dum
manibus
audeant,
filiorum
etiam
ora
clauduntur,
ne
patri
periclitanti
subveniant,
vel
sic
verendum,
ni
fallor,
Deo
vero
et
justo
disponente,
ne
aliquo
tempore
accidat
ut
qua[Col.1187A]
mensura
nobis
mensum,
et
eis
remetiatur
qui
nobis
sunt
metiti
sic:
Filii
insurgant
adversus
patrem,
et
pater
adversus
filios,
et
duo
in
tres
et
tres
in
duo
dividantur,
et
de
divisione
demum
fiat
consumptio.
O
malitia,
quam
viva,
quam
efficax,
quam
penetrabilis
tu,
quae
ipsam
Dei
imaginem
hominem,
non
jam
penetrando,
sed
magis
perforando,
sic
vulneras,
et
ab
homine
quasi
fonte
pietatis
nativo
omnem
humanitatis
dulcedinem
sic
exsiccas,
ut
etiam
patri
negetur
a
filiis,
quod
et
ipsi
debent
persequentibus
et
calumniantibus
se!
Homo
quippe
sicut
ex
natura
homo,
et
ex
natura
humanus:
imo
ut
expressius
et
non
emphatice
loquar
sed
proprie,
ipse
homo,
misericordiam
et
pietatem
quasi
quaedam
primordialia
semina
suae
ex
ipsa
origine
habens
inserta
naturae;[Col.1187B]
quae
quidem
velut
quaedam
naturae
divinae
privilegia
ab
initio
sibi
soli
reservavit
Altissimus.
Quibus
tamen
idem
sapiens
et
solus
pius
et
misericors,
summus
omnium
opifex,
suam
in
creatione
hominis
venustavit
et
ornavit
imaginem;
nisi
quia,
proh
dolor!
cito
ex
inobedientia
per
vindicem
juste
judicantis
Domini
iram
naevorum
maculae
super
inductae
sunt.
Verum
cum
per
miserantis
opificis
manum
imago
ipsius
denigrata
reformatur,
in
nullo
magis
hostis
ille
antiquus
a
Dei
imagine
hac
effugatur
et
fugit,
quam
si
pietate
et
misericordia,
velut
quibusdam
coloribus
pretiosissimis,
ipsam
intueatur
decoratam
et
ornatam.
Mox
siquidem
tanquam
tetro
et
horrendo
sibi
imaginis
splendore
repercussus,
illa
[Col.1187C]
tenebrarum
potestas
effugatur
et
fugit
et
veretur
accedere.
Verum
in
hoc
facto
saeculis
omnibus
detestando
malitia
iram
pessimam
consultricem
habens,
contra
naturam
naturae
hominis,
hominis
hic
captivavit
naturam,
ita
ut
homo,
si
tamen
homo,
omnium
bestiarum
saevitiam
hic
excederet.
Nam
ut
plangendo
iterem,
quod
et
iterando
plangendum
et
plangendo
iterandum
est,
quid
facto
hoc
inhumanius,
imo
ut
adhuc
loquar
expressius
in
homine,
quid
inhominius
quidve
ignominiosius?
Hinc
matres
miserae
cum
parvulis
suis
ad
ubera
adhuc
pendentibus
ejiciuntur,
proscribuntur:
hinc
vero
quod
in
communi
debetur
omnibus,
etiam
patri
ipsi
a
filiis
commune
omnium
suffragium
tollitur,
et
pro
patre
periclitante
filiorum
ad
Deum
orantium
ora
[Col.1187D]
obstruuntur,
volve
et
revolve
omnem
historiae
seriem,
et
lege
et
vide
si
a
saeculo
auditum
in
persecutione
seu
proscriptione
ulla,
hujuscemodi
factum
sit.
De
sermone
exhortatorio
quo
eruditi
archipraesulis
ipsum
sunt
allocuti.
Archipraesul
vero
primo
audiens
et
postea
videns
haec
gesta
sic
coepit
sollicitus
et
moestus
esse,
nec
eam
foris
ostendit
faciem,
quam
heri
et
nudiustertius.
Unde
et
archipraesulis
eruditi,
peregrinationis
suae
socii,
advertentes
hoc,
quadam
exhortatorii
pariter
et
consolatorii
sermonis
allocutione
ipsum
adoriuntur
sic:
«Domine,»
inquiunt,
«quare
in
auditu
novi
nuntii
hujus
ab
Anglia,
facies
tua
sic
concidit
et
vultus
sic
est
in
diversa
mutatus?
Nos
nunc
alloquentes
te
si
placet
vel
modicum
sustine.
Tibi
quippe
[Col.1188A]
et
nobis,
qui
secuti
sumus
te,
communis
est
causa,
communis
poena,
communis
pugna,
favente
Domino
et
communis
erit
victoria
et
communis
corona.»
Haec
vero
quae
nunc
de
novo
superaddita
est,
ejectorum
et
proscriptorum
poena,
tibi
et
nobis
communis,
si
poena
est,
medicinalis
est.
Si
poena
est
ideo
dicimus,
eo
quod
magis
ut
nobis
videtur
censenda
sit
nomine
medicinae
quam
poenae,
super
alia
velut
mordax
quoddam
epithema
a
coelesti
medico
super
apposita
peccatorum
nostrorum
vulneribus.
Nec
igitur
per
impatientiam
repellamus
a
nobis
curantis
medici
manum,
nec
fatigemur;
dum
a
patre
arguimur,
si
pater
super
dorsa
filiorum
addat
flagella
flagellis.
Nec,
inquam,
fatigemur
nec
ploremus
propter
flagella,
sed
cantemus
cum
Propheta
poenitente
[Col.1188B]
et
flagellato,
dicentes
singuli:
Quoniam
ego
in
flagella
paratus
sum
(Psal.
XXXVII):
si
forte
vel
sic
omnium
iujuriarum
malefactorum
omnium
ultor
Dominus
in
omnes
adinventiones
nostras
ulciscatur.
Propter
quod
et
per
eumdem
Prophetam
Deus
Moysi,
Aaron
et
Samueli
propitius
fuisse
dicitur,
quod
in
omnes
eorum
adinventiones
ulcisceretur:
Deus,
inquiens,
tu
propitius
fuisti
eis
et
ulciscens
in
omnes
adinventiones
eorum
(Psal.
XCVIII).
Magna
quippe
ira
Dei
impunita
nequitia.
Unde
et
Propheta
prius
prosperatus
et
flagellatus,
postea:
Noli,
inquit,
aemulari
in
homine
qui
prosperatur
in
via
sua
(Psal.
XXXVI);
eo
quod
sicut
per
prophetam
alium
ipso
Domino
dicente:
Iste
talis
quasi
pecus
occisionis
est,
[Col.1188C]
quod
saginatum
ad
victimam
ducitur.
Domino
ad
prophetam
respondente,
sciscitatur
propheta
a
Domino:
Quare,
inquit,
via
impiorum
prosperatur,
bene
est
omnibus
qui
praevaricantur,
inique
agunt?
(Jer.
XII.)
Cui
Dominus:
Congrega,
inquit,
eos
quasi
gregem
ad
victimam
et
sanctifica
eos
in
die
occisionis
(ibid.):
ac
si
dicat
prophetae:
Praedic
et
praenuntia
prophetali
spiritu
eos
congregandos
quasi
gregem
ad
victimam.
Et
revera
talis
et
tanta
vitae
hujus
prosperitas
absque
omni
obstaculo
sine
omni
flagello,
Dei
quidem
miseratio
est:
sed
talis
certe
Dei
miseratio
omnem
Dei
iram
excedit.
Misericordia
enim
haec
juxta
prophetarum
unum:
Quasi
nubes
matutina
et
quasi
ros
mane
pertransiens,
quasi
spuma
super
faciem
aquae,
aut
sicut
pulvis
a
turbine
raptus
ex
[Col.1188D]
area,
et
sicut
fumus
de
fumario
(Ose.
XIII).
Unde
et
quo
sic
miseretur
Dominus,
eo
plus
iratus
peccanti
Synagogae.
Recessit,
inquit,
zelus
meus
a
te,
ultra
non
irascar
tibi.
Et
alibi
per
Prophetam
alium:
Dimisi,
inquit,
eos
secundum
desideria
cordis
eorum,
ibunt
in
adinventionibus
suis
(Psal.
LXXX).
Ecce
saeculi
hujus,
ecce
vitae
hujus
prosperitas
quae
quasi
amurca
fluit
per
plateas,
oleo
in
torculari
presso
et
postea
reposita
in
cellaria.
Et
tu,
Domine,
ut
tamen
absque
Domini
loquar
offensa,
Dei
quippe
sermones
loquimur,
tu
quidem
aliquanto
tempore
amurca
fuisti
per
plateas
fluens,
omnibus
absque
omni
obstaculo
tibi
ad
nutum
et
votum
succedentibus.
Sed
videtur
nunc
quod
amurcam
convertere
velit
in
oleum
qui
convertit
aquam
in
vinum.
Si
ergo
oleum
[Col.1189A]
esse
desideras,
torcularis
pressuram
sustineas
necesse
est,
donec
ex
torculari
in
apothecam
defluas.
Verum
pro
novo
hoc
tam
atrocis
facti
auditu,
de
sollicitudine
et
moestitia
quam
ostendis,
conturbamur
plurimum.
Sperabamus
quippe
quod
in
solitudine
hac,
qua
secuti
sumus
te,
alterum
te
nobis
Moysen
exhiberes,
et
sub
tali
duce
fiducialiter
Domini
bella
committere.
Sed
si
necdum
te
talem
exhibuisti,
vel
nunc
exhibeas
necesse
est,
cum
te
turba
in
solitudinem
jam
incipiat
sequi.
Non
igitur
dolore
tabescas,
non
labore
deficias,
non
pavore
elangueas,
non
impatientia
dissolvat,
non
sollicitudo
distrahat,
non
eviscerent
curae,
potius
in
turba
sine
turbatione
et
inter
curas
quasi
sine
cura
versare
te
oportet,
tuos
in
solitudinis
hujus
discrimine
et
exemplo
provocans
[Col.1189B]
et
verbo
roborans:
ut
ita,
dum
superbiunt
impii,
pauperes
qui
te
sequuntur,
hinc
coelestis
verbi
igne
admoto,
inde
vero
superbiae
seu
elationis
vento
agitati
incendantur.
Incendantur,
inquam,
tanquam
aurum
in
fornace,
ut
probati
purgentur
et
tanquam
ferrum
in
igne,
ut
omni
ex
parte
accendantur
ad
amorem.
Et
hunc
quidem
elationis
ventum,
qui
nunc
nobis
sic
contrarius
est,
et
ejectorum
et
proscriptorum
pauperum
turbam
ab
insula
nativitatis
suae
de
corde
maris
eventilat;
hunc,
inquam,
superbiae
et
elationis
ventum,
et
tu
ipse,
cum
adhuc
in
saeculo
inter
filios
superbiae
versareris,
seminasti;
et
ideo
quidem
justum
ut
nunc
turbinem
metas.
Ex
tali
quippe
semine
fructus
talis,
juxta
quod
de
Israele
per
nimiam
elationem
schismatico
prophetarum
[Col.1189C]
unus:
Seminabunt,
inquit,
ventum
et
turbinem
metent
(Ose.
VIII).
Verum
et
si
istud,
quod
sic
nuper
in
Anglia
in
nostram
oppressionem
gestum
est,
quidam
superbiae
et
elationis
turbo
sit,
pauperum
turbam
de
corde
maris
exturbans
et
eventilans,
nos
tamen
qui
secuti
sumus
te,
turbo
hic
confortante
nos
Domino
et
regente,
minime
exturbare
potest
aut
debet;
si
te
quem
secuti
sumus
exturbare
potest
tu
videris:
nos
nec
potest
nec
debet,
quin
potius
turbo
hic
nos
magis
sedat
quam
turbet,
hunc
quippe
turbinem
auram
reputamus,
qua
melius
et
commodius
velificemus
ad
portum;
illo
quidem
mirabiliter
dispensante
sic,
qui
cum,
ut
ait
Psalmista:
Mirabiles
sint
elationes
maris,
e
diverso
mirabilis
est
in
altis
Dominus
(Psal.
XCII);
qui
juxta
eumdem:
Statuit
turbinem
[Col.1189D]
in
tranquillitatem
et
procellam
in
auram
(Psal.
CVI).
Et
revera,
etsi
non
sentiamus,
adhuc
sentiemus
in
brevi
quod
turbo
hic
novus
nobis
in
tranquillitatem
et
procella
haec
in
auram,
Domino
sic
mirabiliter
operante,
statuetur.
Quod
etiam
parvae
intelligentiae
hominibus
liquere
potest
de
facili.
Siquidem
nunc
primo
ex
facto
hoc
nostra
nobilitatur
peregrinatio,
roboratur
infirmitas,
virtus
datur
sustinendi,
et
Ecclesiae
causa
in
tuto,
et
contra
mundi
principem
ad
nos
mundi
favor
inclinabitur,
adeo
detestabitur
mundus
facti
hujus
atrocitatem.
Sed,
ut
interim
taceamus
de
hoc,
in
brevi
quippe
videbunt
oculi
nostri,
sic
et
gaudebit
cor
nostrum;
nostra
si
quidem
nunc
primo,
ut
jam
dicere
coepimus,[Col.1190A]
nobilitatur
peregrinatio,
et
deinceps
ex
hoc
Ecclesiae
causa
quam
suscepimus
in
tuto
est.
Si
quidem
praeter
alios
ex
omni
aetate,
omni
sexu,
omni
conditione,
tot
meruimus
habere
innocentes,
parvulos
dico
et
ad
matrum
adhuc
pendentes
ubera,
nostrae
peregrinationis
consortes,
nobis
nunc
associati,
et
nobiscum
novi
coram
omnium
judice
ecclesiasticae
causae
advocati.
Quorum
profecto
vagitus
jurisperitorum
omni
allegationum
robore
et
nitore
in
auribus
Domini
Sabaoth
delectabilius
et
persuasibilius
sonat.
Nobis
ergo
ex
facto
hoc
solum
superest
gaudium
et
exsultatio,
quod
videlicet
coram
terribili
et
eo
qui
aufert
spiritum
principum,
tot
et
talium
tanta
nobis
accreverint
patrocinia:
unde
et,
si
fidem
habemus,
nequaquam
haesitandum,
[Col.1190B]
quod
etsi
laboriose
certemus,
siquidem
lites
laboriosae
sunt,
praesertim
contra
adversarium
tam
potentem,
tam
durum,
causae
nostrae
exitus
exinde
multo
erit
felicior.
«Tu
igitur,
domine,
pro
ejectis
nostris
et
proscriptis,
qui,
ut
jam
ostendimus,
tam
necessarii
nobis
adveniunt,
omni
sollicitudine
et
moestitia
omni
deposita,
exspecta
Dominum
et
viriliter
age
et
confortetur
cor
tuum.
Hic
enim
inter
ligna
silvarum,
inter
petras
et
solitarios
hos,
nobis
in
solitudine
hac
velut
quadam
certaminis
nostri
palaestra
aut
cedendum
cum
ignominia
aut
dimicandum
cum
gloria.
Quod
autem
a
communi
ecclesiae
suffragio
interdicimur,
si
Deus
cordis
nostri
nobiscum,
et
suorum
corda
pariter
et
eo
magis
corda
quo
ora
clauduntur
sic.
Et
certe
oris
oratione
sic
inhibita,
[Col.1190C]
eo
magis
nunc
cordis
oratio
quasi
duplicata
clamabit
intensius,
supplicabit
devotius,
pulsabit
securius,
et
ab
Altissimo
exaudietur
facilius.»
Responsum
archipraesulis
ad
eruditos
suos.
Archipraesul
vero
attente
audiens
verba
suorum
haec,
interposito
parum
silentio,
flebilis
et
compunctus
sic
suis
respondit:
«Benedictus
Dominus,
qui
vestra
eruditione
manus
meas
docet
ad
praelium,
et
posuit
ut
arcum
aereum
brachia
mea,
tam
infatigabiles,
tam
eruditos
et
tam
strenuos
certaminis
mei
mihi
socios
dans.
Jam
quippe
vos
video
me,
quem
dominum
et
ducem
vestrum
nominatis,
multo
magis
in
agone
fortiores.
Unde
et
illum
devota
prosequor
actione
gratiarum,
cujus
muneris
est
quod
tales
et
tantos
habeo
coadjutores,
quos
ut
ego
sequar
[Col.1190D]
tutius
est
quam
quod
me
ipsi.
Ego
etenim,
fratres,
sicut
dicitis,
amurca
multo
tempore
per
latas
et
spatiosas
vitae
hujus
vias
excurri,
ad
nutum
et
votum
vanis
et
voluptuosis
vitae
hujus
succedentibus
mihi.
Et
ita
secundum
mea
dimissus
desideria,
quasi
indomitus
et
effrenis
per
saeculi
devia
excurri,
efflui,
erravi
in
invio
et
non
in
via;
unde
et
nunc
in
hoc
tanto
quod
imminet
discrimine,
in
solitudine
hac
me
sequi
non
tutum.
Sed
ego
vos
tanquam
eruditos
et
in
his
quae
Dei
exercitatos,
tanquam
duces
meos
et
rectores
quocunque
ieritis
sequar.
Ita
ut
a
die
hoc,
ab
hora
hac,
Ecclesiae
causam
mihi
et
vobis,
sicut
dicitis
et
verum
est,
communem,
vestris
fovendam
consiliis,
tutandam
viribus,
[Col.1191A]
vestris
commendo
manibus.
Et
ego
vestro
provocatus
exemplo
et
roboratus
verbo,
vos,
ut
dixi,
jam
sequar,
et
favente
Domino
et
dilatante
sic
gressus
meos
subter
me
usque
in
finem,
tali
mei
non
deficient
vos
sequendo.
Et
quidem,
ut
dicitis,
amurca
fui,
sed
desidero
nunc,
si
forte
dignaretur
mirabiliter
operari
sic
Dominus,
converti
in
oleum.
Unde
et
amodo
vestri
consilii
et
auxilii
adjutus
viribus,
proposui
fortius
sustinere
et
validius
torcularis
pressuram.
si
forte
vel
sic
misericordiarum
Pater
virtutum
Dominus
de
lacu
miseriae
et
de
luto
faecis
me
educere
velit.
Verumtamen
vos,
fratres
mei,
tam
strenui,
tam
necessarii
praesentis
agonis
Christi
coadjutores,
si
super
his
quae
nunc
acciderunt
moveor,
misereor
et
compungor,
nec
mirandum.[Col.1191B]
Ecce
enim,
ut
a
vobis
sumam
initium,
qui
secuti
estis
me,
nihil
quidem
adhuc
accepistis
a
me,
et
jam
omnia
perdidistis
propter
me.
Pro
me,
inquam,
retribuente
vobis
pro
bono
malum,
pro
obsequio
proscriptionem
et
exsilium,
vobis
ejectis
et
proscriptis
mecum
et
pro
me.
Nec
jam
vos
solum
et
vestra,
sed
et
vestri,
vestra
omnis
cognatio
ejecta
simul
et
proscripta;
in
nullo
quidem
propter
ipsos,
sed
propter
me
et
vos,
imo
totum
propter
me:
ita
ut
emortua
veteris
legis
vetus
parabola
illa
et
querimonia,
quasi
de
novo
rediviva
videatur
iterum
verti
nunc
posse
in
proverbium:
Patres
comederunt
uvam
acerbam
et
dentes
filiorum
obstupescunt
(Ezech.
XVIII).
Ego
quippe
solus
peccavi,
ego
solus
cecidi,
ego
solus
iram
Domini
portare
debui.
Nam,
[Col.1191C]
ut
caeteros
taceam,
grex
iste
parvulorum
sugentium
adhuc
matrum
ubera,
quod
fecit?
quid
commeruit?
Et
hi
praesertim,
qui
de
mea
non
sunt
cognatione,
et
tamen
et
hi
et
illi,
ejecti
et
proscripti
propter
me,
jam
maris
pericula
et
viarum
difficultates
propter
me
sentientes
quibus
etiam
necdum
est
sensus,
imo
neque
vox,
neque
sensus,
utpote
quorum
nonnulli
adhuc
in
matrum
utero
ante
peregrinantur
quam
noscantur,
peregrini
et
proscripti
priusquam
nati.
Et
hi
de
vobis
qui
secuti
estis
me,
vestra
quidem
cognatio.
De
mea
quidem
propria
cognatione
ejecta
et
proscripta,
cum
omni
modestia
et
patientia
sustinerem,
cum
tamen
nullius
illorum
famosorum
criminum
conscius
sim,
pro
quibus
humana
lex
hoc
fieri
jubeat,
de
mea
tamen
cognatione
patienter
tolerarem
hoc,
sed
pro[Col.1191D]
vestra
quomodo
compassionem
dissimulare
possum
et
dolorem?
Verumtamen
sermo
vester,
imo
Dei
potius
cujus
supra
fuistis
organum,
vivus
quidem
et
efficax
non
parum
in
me
energiae
habuit.
Ex
ipso
admodum
confortatus
et
consolatus,
ita
ut
secundum
multitudinem
dolorem
meorum
in
corde
meo
consolationes
vestrae
laetificaverint
animam
meam.
Manifeste
quippe
ex
auditis
jam
cognosco,
vos
sequendo
me
magis
Deum
sequi
quam
hominem,
magis
aeternitatem
quam
tempus
et
justitiae
causam
magis
quam
temporalium
praedam.
Quin
potius
ejecti
jam,
proscripti,
depraedati,
et
vos
et
vestri
bonorum
vestrorum
rapinam
cum
gaudio
suscipitis,
unde
apertissime
adverte
vos
more
Dei
causam
sequi,
non
praedam,
[Col.1192A]
et
quia,
sicut
dicitis,
causa
communis
est,
poenam
pariter
acceptare
communem.
Video
quem
sic
et
non
modicum
gaudeo,
propter
vos.
Gaudeo,
inquam,
quod
cernam
vos
cum
scientiae
ornamento
pariter
virtute
patientiae
roboratos.
Video
quippe
quod
patientia
vestram
humiliet
scientiam,
ut
paupertatis
oneri
voluntarie
se
subjiciat:
scientia
vero
instruit
patientiam
ut
ex
corde
sub
tali
onere
gaudeat.
Et
solet
quidem
sic
patientia
comitem
habens
scientiam
semper
gaudere
in
adversis,
sicut
et
scientia
comitem
habens
patientiam
semper
fortiter
sustinere
adversa.
Juxta
quod
vos
secundum
scientiam
et
patientiam
vobis
datam
supra
docuistis
in
nova
hac
ejectorum
et
proscriptorum
nostrorum
super
apposita
poena
solum
nobis
gaudendum
et
exsultandum
[Col.1192B]
sapienter
ostendentes,
quod
quiasuperabundavit
malitia,
superabundabit
et
gratia
(Rom.
V).
Et
eo
ipso
amplior
ad
compatiendum
nobis
et
succurrendum
mundi
inclinabitur
favor.
Et
quidem
accidere
solet
sic,
ut
semper
omnis
malitiae
abundantia,
eo
ipso
quod
superabundans
est,
suis
maxime
auctoribus
et
fautoribus
noceat.
Arcus
enim
pravus
malitia
superabundans
sic,
quae
non
eminus
jaculatur,
sed
in
se
ipsam
retorquet
spicula,
ut
illis
convertatur
in
augmentum
gratiae
contra
quos
excessum
est
in
finibus
poenae.
Adeo
ubique
modus,
ubique
modestia,
ubique
moderamen
necessarium
et
in
suppliciis
maxime.
In
quo
tamen
ira
et
invidia,
sicut
nos
videmus
nunc
et
sentimus,
semper
solent
excedere
pessime
potentatuum
consultrices;
unde
et
Scriptura:
[Col.1192C]
Ira,
inquit,
viri
justitiam
Domini
non
operatur(Jac.
I).
Propter
quod
etiam
Christianus
ille
imperator
Theodosius,
sicut
vos
me
multo
melius
nostis,
absque
regali
fastigio
poenitentia
publica
publice
et
patienter
expleta,
leges
sanxit
in
posterum
ut
sententiae
principum
super
animadversione
prolatae
in
diem
tricesimum
ab
exsecutoribus
differrentur,
quo
locus
misericordiae
vel
si
res
tulisset
poenitentiae
non
periret.
Unde
etsi
juxta
legem
naturalem
liceat
vim
vi
repellere,
ethnici
tamen
principes
cum
moderamine
faciendum
sic
decreverunt,
dicentes
quidem
licere
hoc,
sed
tamencum
moderamine
inculpatae
tutelae,
poenis
etiam
aliis,
sicut
statuunt,
molliendis
semper
magis
quam
exasperandis.
Unde
etiam
manifestum
quod
etiam
[Col.1192D]
apud
ethnicos
principes
misericordia
superexaltabat
judicio,
juxta
illud
apud
Graecos
tritum
proverbium:
«Ne
quid
nimis.»
Verum,
fratres,
sentimus
nunc
nostri
duntaxat
odio
misericordiae
et
judicio
per
iram
et
invidiam
meram
saevitiam
superpositam:
ita
quod
etiam
innocentes
adducuntur
in
crimen,
et
in
quibus
princeps
mundi
hujus
nihil
habent,
a
mundi
tamen
principe
proscribuntur
per
iram
et
invidiam
potentatuum,
ut
diximus,
pessimas
consultrices;
unde
et
super
omnia
et
prae
omnibus
lugeo
dominum
meum
regem
meum,
quem
sicut
cor
meum,
sicut
animam
meam
diligebam,
et
a
cujus
etiam
charitate
adhuc
nec
tribulatio,
nec
angustia
nec
persecutio
separare
me
potest.
Ipse
[Col.1193A]
solus
est
quem
plango,
quem
lugeo;
pro
ipso
tristitia
est
mihi
magna
et
continuus
dolor
cordi
meo:
quem
mei
aemuli,
sui
ipsius
regis
dico
amici
ficti
et
inimici
veri,
regem
tam
Christianum,
tam
illustrem
faciunt
transire
in
tyrannum,
et
Herodiana
quadam
impietate
consulunt
et
compellunt
desaevire
in
parvulos,
eo
quod
in
me
ipsum
modo
plus
nequeant.
Quis
igitur
cum
Propheta
dabit
nunc
capiti
meo
aquam
et
oculis
meis
fontem
lacrymarum
et
plorabo?
Plorabo,
inquam,
non
me,
non
vos,
non
ejectos
nostros
et
proscriptos,
non
damna
rerum,
non
desolationem
ecclesiarum,
sed
plorabo
tam
magnum
dominum,
regem
tam
praeclarum,
qui
ad
pravorum
suggestionem
novam
in
regno
suo
poenam,
et
sibimet
tam
ignominiosam
induxit,
nova
excogitata,
[Col.1193B]
ut
praeter
alia
novum
nobis
inferret
dolorem,
et
eo
amplius
exacerbaret
afflictos,
et
eo
acerbiorem,
quo
plus
communem,
quo
etiam
extensam
in
innocentes,
ubi
nulli
misertum
sexui,
nulli
delatum
aetati,
non
aestimata
conditio.
Salvo
domino
nostro,
salvo
christo
Domini
rege
nostro,
sit
illis
vae
perpetuum
per
quos
factum
sic,
per
quos
nova
poena
haec
introducta
novum
scandalum
venit:
fiat
via
illorum
tenebrae
et
lubricum
qui
innocentibus,
praegnantibus
et
nutrientibus
per
terras
ignotas,
per
maria
inexperta,
vias
tam
difficiles,
tam
periculosas
indixerunt.
Ita
quod
juxta
Domini
planctum
vae
praegnantibus
et
nutrientibus
his
diebus,
quorum
fuga
hieme
facta,
ut
sit
supra
modum
saevitia
saeviens,
[Col.1193C]
quam
praeter
alia
circa
tam
miserabiles
personas
et
tam
infirmas
non
perpensa,
auget
inclementia
temporis.
Cum
judicati
fuerint
exeant
condamnati,
qui
ita
sine
misericordia
judicaverunt.
Et
fiat
illis
judicium
sine
misericordia
qui
judicando
misericordiam
non
fecerunt.
Sed
esto:
hoc
certe
opus
eorum,
qui
detrahebant
mihi,
qui
in
aula
mei
aemuli
erant.
Tunc
quidem
latenter
serpentes
prae
timore,
sed
manifeste
exerunt
nunc
caput
et
virus
evomunt.
Attamen,
sicut
vulgo
dicitur
et
verum
est,
male
dolorem
suum
vindicat
qui
auget.
Isti
vero,
ut
vos
supra
docuistis,
non
nostrum
in
facto
hoc,
sicut
sperant,
dolorem
auxerunt,
sed
suum
verius.
Nam
ut
iram
Dei
inpraesentiarum
taceam,
quae
jam
pervenit
super
illos,
certe
super
dolorem
et
iram
[Col.1193D]
quam
habent
in
nos
in
hoc
facto
perpetuam
sibi
ignominiam
cumularunt.
Quia,
ut
cognoscat
tam
atrox
factum
generatio
subsequens,
filii
qui
nascentur
et
exsurgent
enarrabunt
filiis
suis.
Verum
debuissent
profecto
pravi
illi,
qui
in
facto
hoc
non
consilium
dederunt,
sed
infuderunt
potius
pro
consilio
virus,
debuissent,
inquam,
prius
advertisse
quod
omnes
et
regii
praesertim
potentatus
semper
sit
vita
brevis,
sed
sequitur
ipsum
post
vitam
aut
gloriosae
famae
vita
immortalis,
aut
vulnera
famae
laesae
incurabilia.
Unde
et
regio
maxime
potentatui
nil
tam
decens,
tam
necessarium,
quam
consilii
et
scientiae
spiritus,
quo
is
qui
praeest
omnibus
super
omnes
et
in
omnibus
modum
teneat,
non
transgrediens,
non
excedens,
non
se
super
se
extendens
etsi
major:
[Col.1194A]
unde
et
ante
omnia
necesse
quod
qui
indomitorum
est
baculus,
contumacium
clavus,
malleus
superborum
et
omnium
denique
hostilium
nationum
debellator,
rex
dico,
qui
totus
suum
esse
debet
et
totus
omnium,
necesse,
inquam,
primo
et
ante
omnia,
ut
iram
suam
in
manibus
suis
habeat
et
dicere
semper
possit:
Ira
mea
in
manibus
meis
semper,
ut
si
irascatur,
nec
enim
in
regis
etiam
potestate
est
non
irasci,
non
tamen
peccet.
Alioquin
si
iratus
peccaverit,
ira
est
manibus
ejus
elapsa,
jam
in
manibus
ejus
non
est,
sed
ipse
potius
in
manu
irae,
ira
victus,
non
victor
sui
vel
irae:
unde
et
ex
nimis
vehementi
irae
impetu
scientiae
et
consilii
exsufflato
spiritu
qui
ex
eo
datur,
perit
modus,
et
quae
ex
modo
quasi
ex
matre
soboles
procreantur,
justitia[Col.1194B]
qua
firmatur,
et
clementia
qua
venustatur
thronus,
occumbunt
pariter.
Per
quae
duo
regibus
per
vitam
hanc
beatae
famae
et
jucundae
vita
immortalis
comparatur.
Adeo
ut
exempti
a
mundo
quodam
immortalis
famae
beneficio
restituantur
mundo
et
sancte
et
feliciter
in
praesenti
Ecclesia
vivant
etiam
post
mortem,
qui
hic
dum
adhuc
in
carne
viverent
tenuerunt
in
regimine
modum,
justitiam
et
misericordiam
observantes.
Unde
et
solus
ille
rex
beatus
legitur
qui
non
abiit
in
consilio
impiorum.
Quod
si
abierit,
scientiae
et
consilii
spiritu
destitutus,
jam
non
populorum
rex,
sed
faex
potius,
nec
christus
Domini,
sed
idolum
christi,
unctum
idolum
rector
populorum
constituitur,
vel
juxta
sapientis
regis
[Col.1194C]
dictum,
sicut
lapis
est
in
acervo
mercurii.
Sed
esto
ejiciant,
expellant,
proscribant,
pungant,
expungant,
instigent
et
insaniant:
tempus
sustinendi
est,
patientes
erimus
et
in
flagella
parati.
Et
retribuemus
interim
bona
pro
malis,
dilectionem
pro
odio,
orationem
pro
maledicto,
tanquam
vere
magistri
illius
discipuli,
qui:
«Pro
eo,
inquit,
quod
diligebam,
adversabantur
mihi,
ego
autem
orabam.»
His
vero
dictis
et
mutua
exhortatorii
sermonis
nostri
allocutione
invicem
collata,
sic
exhilarati
et
animaequiores
facti
in
illas,
quas,
ut
supra
tetigimus,
infra
septa
monasterii
sortiti
sumus,
mansiunculas
nostras
nos
recepimus.
Quotidie
autem
ad
nos
nova
exsulum
multitudo
confluebat,
nisi
quod
plerique
a
praetacto
juramento
auctoritate
apostolica
absoluti
[Col.1194D]
in
Flandria
remanserunt,
hi
praesertim,
qui
propter
aetatis
vel
sexus
infirmitatem
et
multam
quae
tunc
erat
inclementiam
temporis,
absque
multo
sui
dispendio
ad
archipraesulem,
quemadmodum
juraverant
proficisci
non
valebant.
Caeteri
vero
quotidie
glomeratim
veniebant
ad
nos,
ejulantes
et
plangentes
quod
essent
sic
a
natali
solo
ad
ignotas
nationes
expulsi,
bonis
suis
proscripti,
et
ab
amicis
suis
et
proximis
elongati.
Et
ita
quotidie
pauperes
et
egeni,
ad
misericordiae
Altissimi
pulsantes
januam,
archipraesulem
movebant.
Nec
enim
poterat
non
moveri,
nec
debebat
non
totis
pietatis
visceribus
concuti
super
talium
clamoribus
querulis,
qui
pro
ipso
ejecti
sic.
Movebatur
quidem,
sed
velut
aroma
aliquod
pretiosum,
quod
quanto
plus
movetur,
tanto
[Col.1195A]
plus
redolet;
seu
quasi
aliquod
sinapis
granum,
quod
cum
quis
fortius
terit,
eo
virtutem
validius
exerit,
et
tanquam
vere
argentea
tuba,
quae
quanto
fortius
tunditur,
eo
amplius
producitur
et
formatur.
Qui
etiam
repente
totus
visus
est
in
oleum
meracissimum
defecisse
ad
torcularis
pressuram,
facie
ejus
adeo
exhilarata
in
oleo,
ut
semper
tam
aequalis,
tam
compositi,
tam
erecti
animi
esset,
ut
in
omni
pressura
sua
vix
adverti
posset
ullam
se
sentire
pressuram,
Juxta
quod
propheta
de
capite
praeconizat:
Nunquam
tristis
neque
turbulentus,
sed
semper
hilaris,
semper
jucundus,
jucundus
mente,
jucundus
facie,
jucundus
semper
et
aequalis.
(Isa.
IV.)
Sapiens
enim
inquit:
Sapiens
ut
sol
permanet,
stultus
vero
ut
luna
mutatur(Eccli.
XXVII).
Sic
igitur
iste
omni
tempore
[Col.1195B]
tam
in
adversis
quam
in
prosperis
permanens,
qualis
in
prosperis
talis
et
in
adversis.
Quem
sicut
nec
sol
per
diem,
neque
luna
urebat
per
noctem.
Implens
opportune
apostolicum
illud
mandatum
in
se;
Omne,
inquit,
gaudium
existimate,
fratres,
cum
in
varias
tentationes
inciderilis
(Jac.
I).
Et
Magister
ad
discipulos:
Semper,
inquit,
gaudete
(Philipp.
IV).
Nam
ut
Magister
ad
alios
discipulos
docendo
loquitur:Saeculi
tristitia
mortem
operatur
(II
Cor.
VII).
Cui
consonat
illud
Sapientis:
Tristitiam,
inquit,
non
des
animae
tuae,
multos
enim
occidit
tristitia
(Eccli.
XXX).
Verum
et
rex
Sapiens:
Omnes,
inquit,
dies
pauperis
mali,
secura
vero
mens
quasi
juge
convivium
(Prov.
XV):
Talis
vero
hujus
agonothetae
nostri
mens[Col.1195C]
quasi
in
jugi
convivio,
in
continuo
gaudio,
unde
et
ipso
quasi
quodam
experientiae
libro
certissime
didici
illam
Magistri
sententiam
veracissimam,
quod
videlicet
fructus
spiritus
sit
sicut
charitas,
ita
et
gaudium.
Fructus,
inquit,
Spiritus
charitas,
gaudium
(Gal.
V);
unde
et
qui
spiritum
non
habent,
non
solum
secundum
Magistrum,
sed
et
secundum
Prophetam
et
fructu
hoc
spiritus
carent
impii.
Nec
enim
est
gaudere
impiis,
sicut
per
prophetam
dicit
Dominus;
verum
de
hoc
ad
tanti
archipraesulis
laudem
et
gloriam
solum
hic
tetigisse
sufficiat,
et
servato
historiae
ordine,
ad
parvulos
nostros
et
alios
ejectos
et
proscriptos
revertendum.
Vir
itaque
apostolicus
et
terrarum
potentatus
nationes
et
regna
audientes
de
ejectis
nostris
et
proscriptis
[Col.1195D]
sic,
mox
in
primo
obstupuerunt
auditu
et
factum
admodum
profanantes
quotquot
archipraesuli
et
tantae
et
tali
ejectorum
turbae
totis
pietatis
visceribus
compassi
sunt.
Ita
ut
archipraesul,
quod
prius
a
suis
compromissum
audierat,
mox
impletum
cerneret,
videlicet
ex
facto
hoc,
Deo
mirabiliter
dispensante
sic,
contra
mundi
principem
mundi
ad
nos
inclinatum
favorem.
Unde
et
archipraesul,
eo
quod
tantam
turbam
secum
ferre
non
posset,
ipsos
per
diversas
provincias,
per
nationes
varias,
ad
diversa
etiam
regna,
quosdam
ad
personas
ecclesiasticas,
alios
vero
ad
potentes
terrarum
cum
suis
supplicatoriis
destinavit.
Et
quidem
qui
missi
omnes
ab
eis,
ad
quos
missi,
tum
tantae
malitiae
odio,
tum
favore
mittentis
benigne
suscepti
sunt.
Ita
quod
in
susceptione
[Col.1196A]
hac
etiam
populus
quem
non
cognovit
servivit
ei,
tantus
jam
ipsius
erat
in
populo
favor
et
miseratio
pro
expulsis.
Sed
quid?
Ejectis
omnibus
sic,
praestante
Domino,
provisum
in
brevi
ut
inter
ipsos
egens
nullus
et
plurimi
etiam
felicius
in
exsilio
quam
in
patria
degerent.
Unde
et
felix
exsilium
et
revera
felix;
felix
propter
justitiae
causam,
felix
propter
mundi
favorem,
felix
propter
magnam
exsulum
virtutem
et
constantiam,
felix
etiam
innocentiae
titulo,
virginitatis
gloria,
viduitatis
gratia
et
conjugali
honestate
insignitum.
Per
tale
revera
et
tam
felix
exsilium
non
nisi
ad
patriam
tenebatur.
14.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
COEPIT
ARCTIUS
VIVERE
Verum,
etsi
ejectis
nostris
Deo
miserante
provisum
[Col.1196B]
sic,
archipraesul
tamen
attendens
in
tanta
ejectorum
et
proscriptorum
multitudine
nostrum
aggravatum
exsilium
et
poenam
exasperatam,
disposuit
una
et
poenitentiae
suae
aggravare
districtionem,
ut
praeter
illud
quod
jugiter
portabat
cilicium,
et
crebras
quas
flagellatus
furtivas
accipiebat
disciplinas,
et
ipse
quoque
plus
solito
districtius
viveret.
Unde
et
uni
fratrum,
qui
ipsi
in
mensa
ministrare
consueverat,
una
dierum
instillavit
secretius
ut
inter
alios
lautiores
cibos
suos,
quibus
uti
solitus
erat,
caute
quidem
ita
ut
nullus
adverteret,
quotidie
conventualem
sibi
apponeret
cibum,
quibus
solis
uti
disposuerat.
Quod
et
ut
cautius
fieret
et
secretius,
mensa
ipsi
soli
seorsum
a
nobis
ponebatur
quotidie.
Et
ita
[Col.1196C]
quidem
per
aliquot
dies
solis
pulmentariis
aridis
et
insipidis,
juxta
quod
Cisterciensis
ordinis
regularis
institutio
habet
vescebatur,
cum
tamen
ut
et
nos
supra
scripsisse
meminimus,
cum
de
mensa
ipsius
corporali
et
modo
victitandi
ageremus,
in
deliciis
a
primaeva
aetate
fuerit
enutritus,
propter
quod
et
grossiora
non
poterat.
Verumtamen,
quia,
ut
diximus,
ex
ejectorum
et
proscriptorum
multitudine
peregrinationis
suae
aucta
est
poena,
ideo
et
praeter
alia
ipsius
in
vivendi
districtione
aggravata
est
poenitentia:
verum
per
aliquod
tempus
sic
se
mortificans,
sic
districte
contra
solitum
vivens,
post
dies
aliquot
gravi
correptus
valitudine
decubuit.
Discipulus
vero
qui
scripsit
haec
cum
juxta
quotidianum
morem
ad
sacram
lectionem
manicaret
ut,
sicut
sibi
[Col.1196D]injunctum
fuerat,
cum
archipraesule
de
sacris
litteris
conferret,
et
ab
ipso,
sicut
quotidie
consueverat,
vel
disceret
vel
doceret,
dolens
reperit
accidisse
sic.
Et
confestim
accedens
propius
sciscitabar,
quae
posset
esse
tam
subitae
valetudinis
causa.
At
ille,
sicut
mox
adverti,
causam
indicare
declinans,
alias
retorquebat
sermonem:
verumtamen
opportune
importune
instare
coepi,
prout
tamen
audebam.
Qui
mihi
tandem
causam
revelavit
ad
importunitatem
instantis,
sic
tamen
ut
tenerem
secretum.
Nec
tamen
asserebat,
sed
dicebat
se
suspicari,
valetudinem
accidisse
sibi
sic
propter
austeriorem
illam
abstinentiam
et
insuetam.
Exhortatio
discipuli
ad
archipraesulem.
Et
ego
mox
ipsi,
«domine,»
inquiens,
«si
placet
[Col.1197A]
paulisper
attende.
Nec
enim
humana
quidem,
sed
potius
diabolica
videtur
tentatio
haec.
Qui
quos
non
potest
subvertere
per
gulam,
subvertere
quaerit
per
immoderatam
abstinentiam
vel
per
insuetam.
Contra
quod
Magister,
non
ignorans
illius
versuti
astutias,
agens
de
castigatione
corporum,
de
mortificatione
carnis:
Obsecro,
inquit,
vos,
fratres,
per
misericordiam
Dei,
ut
exhibeatis
corpora
vestra
hostiam
vivam,
sanctam,
Deo,
placentem
(Rom.
XII);
et
adjecit:
Rationabile,
inquit,
obsequium
vestrum
(ibid.);
quasi
dicat,
in
hac
corporum
castigatione
est
adhibenda
discretio:
unde
rationabile,
inquit,
scilicet
cum
discretione,
videlicet
ne
quid
ultra,
ne
quid
citra
mensuram.
Rationabile,
inquit,
ut
aestimetur
naturae
possibilitas,
non
voluntas
abstinentis.
Rationabile,
[Col.1197B]
inquit,
ut
et
aetas
aestimetur
et
conditio,
et
aptentur
cuique
congrua.
Si
ergo,
domine,
id
desideras
ut
in
corporis
tua
castigatione
rationabile
sit
obsequium,
necesse
ut
in
abstinendo
ratio
comitetur
obsequium
et
voluntatem
tuam
regat,
et
non
voluntatis
tuae
te
trahat
impetus,
qui
nimis
vehementer
ad
bonum
videtur
intensus.
Juxta
quod
ait
Sapiens:
Noli,
inquit,
nimis
esse
justus
(Eccle.
VII).
Et
item:Noli
plus
sapiens
esse
quam
oportet
(ibid.).
Sicut
igitur
nec
nimis
justus,
nec
nimis
sapiens,
pariter
et
noli
esse
nimis
abstinens.
Per
pauca
quippe
quae
expressa,
dat
Sapiens
et
multa
intelligere
quae
non
exprimit.
Nam,
sicut
dicitur,
paucis
sapiens
innotescit.
Nolimus
ergo
aliquid
nimis,
nam,
[Col.1197C]
sicut
ait
quidam:
«Omne
quod
est
nimium
vertitur
in
vitium.»
Unde
et
sicut
juxta
Sapientem:
Est
justus
qui
perit
in
justitia
sua,
ita
est
et
abstinens
qui
perit
in
abstinentia
sua
(Eccle.
IX).
In
abstinendo
quippe
aestimanda
est
carnis
infirmitas,
naturae
possibilitas,
et
diutinae
consuetudinis
usus.
Saepissime
quippe
accidit
hoc
ut
spiritus
promptus
sit,
sed
caro
infirma,
natura
impotens
et
consuetudo
rebellis.
Unde
necesse
tunc
ut
temperato
rigore
his
condescendatur.
Nam
juxta
quod
ait
Sapiens:
Qui
servum
suum
enutrierit
in
deliciis
a
pueritia,
postea
sentiet
eum
contumacem
(Prov.
XXIX).
Tu
vero
es
qui
fecisti
sic,
qui
corpus
tuum
semper
a
puero
in
deliciis
enutristi,
nunc
vero
quia
has
ipsi
subtrahis,
ipsum
tibi
rebelle
sentis,
unde,
quia
Dei
voluntas
[Col.1197D]
sic,
placeat
tibi
deinceps,
ut,
quia
austeriora
non
potes,
congruis
tibi
alimentis
utaris.
Et
ut
mea
doctrina
non
mea
sit,
audias
si
placet
quid
super
his
doctorum
unus,
de
escis
corporalibus
loquens
sic:
«In
omnibus,»
inquit,
«talibus
non
usus
rerum,
sed
libido
in
culpa
est.»
Fieri
enim
potest
ut
sapiens
sine
omni
vitio
pretiosissimo
utatur
cibo:
insipiens
vero
foedissima
gulae
flamma
in
vilissimum
inardescat.
Et
sanius
quisque
maluerit
more
Domini
pisce
vesci
quam
lenticula
ut
Esau,
an
hordeo
more
jumentorum.
Nec
enim
propterea
continentiores
nobis
sunt
pleraeque
bestiae,
quia
vilioribus
utuntur
cibis.
In
hujuscemodi
enim
non
ex
rerum
natura
quibus
utimur,
sed
ex
causa
utendi
vel
appetendi
modo
vel
probandum
est
vel
improbandum
quod
[Col.1198A]
agimus.
Ecce,
domine,
quia
mea
doctrina
non
mea,
sed
orthodoxorum
potius
doctrina
est.»
Archipraesul
vero
ex
paucis
his
statim
advertit
quid
agendum,
juxta
quod
Sapiens:
Da,
inquit,
occasionem
sapienti,
et
sapientior
erit
(Prov.
IX).
Unde,
Domino
favente,
in
brevi
restitutus
incolumis
semper
et
in
omnibus
mira
quidem
et
supra
modum
admirabili,
quam
supra
cum
de
mensa
ipsius
corporali
ageremus
breviter
ostendimus,
sobrietate
comite
congruis
sibi
deinceps
alimentis
utebatur.
Hoc
autem
de
spiritu
sancti
et
devoti
pontificis
tam
prompto
et
carne
ipsius
infirma
ad
legentium
aedificationem
hic
interserto,
deinceps
coeptum
historiae
ordinem
prosequamur.
Sicut
dicere
coepimus,
ejectis
nostris
et
proscriptis,
[Col.1198B]
miserante
Domino,
solatiis,
sic
Pontiniaci
in
solitudine
inter
petras
et
monachos
solitarii
nos
delitescentes
a
saeculo
jam
remoti,
eo
liberius
quo
quietius,
et
eo
fructuosius
quo
secretius,
tota
mente
spiritualibus
intendebamus.
Archipraesul
vero
super
omnes
miro
discendi
ferebatur
ardore,
qui
tanquam
luminare
magnum
in
firmamento
coeli
sacrae
Scripturae
jugiter
inhaerebat,
apostolicis
institutionibus,
sed
theologiae
praesertim
summam
operam
dans.
Hoc
enim
erat
tempus
quod,
ut
supra
diximus,
semper
praeoptaverat,
quo
jam
dudum
perditorum
dierum
repararet
jacturam,
ut
qui
electus
erat
ad
regimen
animarum,
aliquo
tempore,
etsi
sero,
scientiam
sibi
regendi
eas
compararet.
[Col.1198C]
Unde
et
tantus
erat
Scripturarum
amator,
quod
post
horas
regulares
quotidie
sacri
codices
per
totum
diem
vix
de
manu
ejus
discederent:
praesertim
sacri
illi
duo
libri,
Psalterii
videlicet
et
Epistolarum,
tanquam
duo
spirituales
oculi,
mysticus
et
moralis.
Horum
quippe
uno,
ut
dicebat,
perfecte
ethicam,
altero
vero
theoriam
praecipue
docebatur.
Ex
amore
vero
hoc
Scripturarum
et
opera
adeo
in
brevi
profecit,
ut
saepissime
in
scrupulosis
et
nodosis
Scripturarum,
etiam
super
docentes
se
intelligeret.
Et
quidem
mansio
nostra
Pontiniaci
sic
erat.
15.
QUALITER
SECUNDO
PEREGRINATIONIS
SUAE
ANNO
APPREHENDERIT
ARCHIPRAESULEM
JUSTITIAE
ZELUS.
Secundo
vero
peregrinationis
nostrae
anno
cernens
[Col.1198D]
pontifex
inimicorum
nostrorum
induratum
cor
nec
pro
tantis
in
nos
excessibus
ulla
in
eis
poenitentiae
signa,
quin
potius
apponentes
peccare
adhuc
quod
jam
manu
non
poterant,
nos
elongatos
et
in
solitudine
manentes
linguis
detrahentibus
persequentes;
cernens,
inquam,
pontifex
sic
coepit
cogitare
intra
se
et
meditari
cum
corde
suo,
et
in
meditatione
hac
ignis
exardescebat,
ignis
certe
non
livoris,
sed
amoris.
Videbat
quippe
filios
proprios,
etsi
in
hostem
conversos,
quotidie
ire
in
interitum
et
in
praecipitium
ruere.
Et
quia
pater
est,
amplius
dissimulare
non
potuit.
Nam,
etsi
illi
jam
filialem
subtraxerint,
nequaquam
tamen
pontificalis
perfectionis
erat
illis
paternum
affectum
subtrahere.
Unde
et
pro
pereuntibus
filiis
concaluit
cor
ejus
[Col.1199A]
intra
eum,
et
cum
meditatione
sua
hac
ignis
exarsit,
non
quidem
zelo
vindictae,
sed
ex
zelo
justitiae
propter
filios
et
paterno
compassionis
affectu.
Unde
et
quomodo
pater
miseretur
filiorum
et
ipse
illis
misereri
desiderat,
ut
videlicet
visitet
in
virga
iniquitates
eorum,
et
in
verberibus
peccata
eorum.
Itaque
apprehendit
eum,
hinc
quod
maxime
sacerdotibus
congruit
ardens
propter
contumaces
justitiae
zelus,
inde
vero
quod
maxime
patrum
est
intensus
propter
errantes
filios
compassionis
affectus.
Et
ita
qui
hucusque
siluit,
qui
hucusque
in
omni
patientia
sustinuit,
videns
et
attendens
patientiam
suam
in
superbia
et
abusione
calcatam,
jam
deinceps
non
patiens,
non
dormiens,
sed
surgens
et
excutiens
se,
tanquam
verus
excussorum
[Col.1199B]filius,
confestim
cum
suis
deliberare
inchoat
quid
agendum.
Ad
illud
Domini
comminatorium
in
propheta
ad
prophetam
quasi
subito
motus
et
commotus:
Et
tu,
fili
hominis,
speculatorem
dedi
te
domui
Israel
(Ezech.
XXXIII).
Quod
si
non
fueris
locutus
ut
custodiat
se
impius
a
via
sua
mala,
ipse
impius
in
iniquitate
sua
morietur,
sanguinem
autem
ejus
de
manu
tua
requiram.
Nos
itaque
certaminis
sui
socios
in
primis
quodam
deliberatorii
sermonis
elogio
alloquitur
sic.
Deliberatorius
archipraesulis
sermo
ad
suos.
«Viri
fratres,»
inquiens,
«in
causa
Ecclesiae
mecum
Christi
coadjutores,
scitis
et
nostis
quidem,
me
multo
melius,
quod
omnia
tempus
habent,
tempus[Col.1199C]
sustinendi
et
tempus
rebellandi,
tempus
miserendi
et
tempus
judicandi:
Cum
accepero,
inquit,
tempus,
ego
justitias
judicabo
(Psal.
LXXIV).
Et
Magister
ad
discipulos:
Tempori,
inquit,
servientes.
Nos
vero
hucusque
tempori
servivimus,
hucusque
sustinuimus,
hucusque
peccatores
supra
dorsum
Ecclesiae
fabricantes
portavimus,
patientes
ad
omnes;
sed
ipsi
iniquitatem
suam
prolongantes,
nostra
in
die
bonitate
abutuntur
et
patientia,
et
peccata
peccatis
cumulantes
solum
sibi
iram
non
misericordiam
thesaurizant;
cum
Dominus
per
prophetam
de
indurato
et
non
resipiscente,
sed
apponente
semper
peccare
adhuc:
Nonne,
inquit,
in
tribus
et
quatuor
impietatibus
adversabor
eum?
Proinde,
fratres,
[Col.1199D]
ineatis
consilium,
videte
quid
deinceps
nobis
agendum.
Nunquid
enim
quia
hucusque
tacuimus,
semper
sic
tacebimus?
Vae
mihi,
ait
propheta,
quia
tacui
(Isa.
VI).
Nunquid
igitur
exterriti
per
prophetam
tacebimus
tamen
sic?
Et
qui
in
solitudine
hac
inter
petras
has,
et
monachos
hos
hucusque
dormivimus,
non
adjiciemus
ut
resurgamus?
Bonum
quidem
et
delectabile
nos
esse
hic,
dormire
sic
et
dulcibus
jamdudum
concupitae
Rachelis
amplexibus
frui.
Bonum
quidem
hoc
et
jucundum;
sed
tamen
ut
nihil
inpraesentiarum
in
sanioris
consilii
praejudicium
afferam,
mihi
certe
videtur
nunc
quod
amodo
ad
operandum
necessarium
nos
sponsae
negotium
trahat
et
officii
nostri
debitum
urgeat,
cura
videlicet
quam
suscepimus
pastoralis.
Ecce
enim
[Col.1200A]
quia
vulpes
demoliuntur
vineas
et
lupi
manifeste
in
caulis
ovium
grassari
non
desistunt.
Et
super
omnia
haec
non
sunt
inter
praevaricatores
qui
revertantur
ad
cor,
qui
forte
reverterentur
si
percussi.
Alioquin
nisi
lupos
arceat
pastor,
sine
causa
baculum,
et
judex,
nisi
transgressores
reprimat,
sine
causa
gladium
portat.
Et
nisi
indignos
ejiciat
sacerdos,
sine
causa
accepit
Ecclesiae
claves.
Et
nunc
maxime
vobis,
fratres,
loquor
haec
quia
patrati
contra
nos
facti
atrocitas
in
ejectis
dico
nostris
et
proscriptis
in
adversarios
justitiae
accelerat
opus.
Solet
quippe
et
justum
sic
ut
diutius
toleretur
infirmitas
vel
negligentia
quam
malitia
saeviens.
Igitur
pro
officii
nostri
debito,
sic
modo
mihi
videre
videor
amodo
operandum
nobis,
non
dormiendum,
[Col.1200B]
ut
una
cum
sponsa
capiamus
vulpes,
quae
demoliuntur
vineas
et
una
cum
dilecto
surgamus
a
lecto,
egrediamur
in
agrum,
commoremur
in
villis,
et
operemur
in
vineis.
Juxta
quod
sponsa:
Veni,
inquit,
dilecte
mi,
egrediamur
in
agrum,
commoremur
in
villis,
surgamus
ad
vineas
(Cant.
VII).
Perit
enim
nec
valet
sponsae
opus
vel
opera,
si
non
ferat
opem
dilectus.
Nos
ergo,
dilecti,
si
vobis
videtur
sic,
surgamus,
egrediamur
et
operemur
cum
prophetico
sarculo,
evellentes,
destruentes
et
dissipantes
noxia,
ne
per
nostram
desidiam
vel
negligentiam
crescant
adeo
et
proficiant,
ut
totum
Dominicum
hortum
operiant,
et
nos
sic
a
Domino
horti,
tanquam
hortulani
pigri
seu
negligentes,
[Col.1200C]
desidiae
vel
negligentiae
condemnemur.
Faciamus
ergo
juxta
quod
injunxit
horti
Dominus
cuidam
de
hortulanis,
cui
horti
sui
curam
commiserat:
Ecce,
ego
hodie
constitui
te
super
gentes
et
regna,
ut
evellas,
et
destruas,
et
disperdas,
et
dissipes,
et
aedifices,
et
plantes
(Jer.
I).
Verum,
fratres,
vos
tanquam
in
Scripturis
exercitati
et
multorum
Patrum
exemplis,
in
his
et
talibus
quid
agendum
nostis
me
multo
melius.
Ego
tamen,
conscientia
mea
mihi
dictante
sic,
dico
vobis
quod
sentio.
Verumtamen,
ut
jam
dictis
addam
adhuc,
mihi
et
hoc
videtur
inter
caetera,
si
illius
volumus
imitatores
esse
cujus
et
discipuli
sumus,
quod
instar
Samaritani
evangelici
custodis
veri
et
curatoris,
ad
peccatorum
curanda
vulnera
prius
infundendum
sit
oleum,
et
vinum
postea,
si
tamen
[Col.1200D]
postea
necesse
hoc.
Prius
igitur
quod
maxime
potentum
vulneribus
mederi
solet,
suavissimum
lenitatis
oleum
infundatur.
Et
in
primis
dominus
noster
rex
in
omni
lenitate
et
humilitate
conveniatur,
si
forte
vel
sic
ira
et
indignatione
malis
nostris
satura
nunc
in
humilitate
nostra
nos
respiciat
clementia
regia.»
Et
quidem
verbo
hoc
ab
archipraesule
proposito,
nobis
sic
placuit
verbum,
nobis
quoquot
propositum
pariter
et
consilium
commendantibus.
16.
QUALITER
REX
PRIMO
SIT
CONVENTUS.
Missus
est
itaque
unus
abbatum
ordinis
Cisterciensis
ad
monasterium
Pontiniacense
pertinens
speciali
quodam
jure
subjectionis.
Abbas
hic
Urbanus[Col.1201A]
nomine
et
vere
urbanus;
Urbanus
nomine,
urbanus
et
re,
urbanus
et
in
sermone.
Solus
quippe
talis
idoneus
ut
tali
fungeretur
legatione.
Is
itaque
missus,
qui
secum
ad
dominum
regem
nomine
archipraesulis
suavissimas
litteras
detulit,
supplicationem
solam,
correptionem
vero
nullam
vel
modicam
continentes.
Quaesierat
enim
archipraesul
verba
utilia,
suavia
et
pacifica,
et
conscripsit
sermones
lenissimos,
quibus
vel
sic
regis
leniretur
cor.
Verum
qui
missus
fuerat
post
dies
aliquot
ad
nos
reversus,
pro
nostris
suavibus,
pro
nostris
lenibus
et
pacificis,
non
nisi
amaritudinem,
asperitatem
et
turbationem
majorem
reportavit
regis
corde
sic
obfirmato
contra
nos.
Qualiter
secundo
sit
conventus.
Attamen
non
destitit
archipraesul
regem
adhuc
[Col.1201B]
secundo
per
eumdem
convenire.
Cui
et
vice
hac
non
adeo
suavia
ut
prius,
sed
et
duriora
legati
viva
voce
dicenda
injunxit
et
litteras
aliquantulum
austeritatis
continentes
destinavit,
quibus
archipraesul
regem
corripuit,
sed
in
misericordia
et
in
spiritu
lenitatis
adhuc.
Verum
eo
in
brevi
iterum
reverso
qui
missus
fuerat,
reportavit
et
iterum
quod
neque
vox
esset
neque
sensus
adhuc.
Archipraesul
vero
audiens
sic,
et
certissime
jam
considerans
quod
hac
misericordiae
et
lenitatis
via
non
proficeret,
in
spiritu
judicii
et
ardoris,
sicut
spiritu
fervens
erat,
tertio
jam
conscripsit
sermones
sed
asperos
et
austeros,
jam
non,
sicut
prius,
regem
in
misericordia
corripiens,
sed
dure
increpans,
et
sicut
tunc
decebat,
episcopum
cum
omni
imperio
arguens,
tanquam
veri
Samaritani
[Col.1201C]
discipulus
prius
infundens
oleum
et
vinum
postea.
Et
tanquam
figuratum
in
propheta
verum
evangelicum
animal,
habens
ante
faciem
hominis
et
faciem
leonis,
juxta
in
hoc
ipso
et
Magistrum
sequens:
Si
quis,
inquit
Magister,
praeoccupatus
fuerit
in
aliquo
delicto,
vos
qui
spirituales
estis,
instruite
hujusmodi
in
spiritu
lenitatis
(Gal.
VI).
Et
alibi
ad
discipulum
de
episcopali
ipsum
officio
instruens:
Servum,inquit,
Domini
litigare
non
oportet;
sed
mansuetum
esse
cum
modestia
corripientem
eos
qui
resistunt
veritati
(II
Tim.
II).
Ecce
lenitatis
et
modestiae
spiritum.
Et
tamen
idem
ipse
ad
discipulum
alibi:
Quam
ob
causam,
inquit,
increpa
illos
dure,
ut
sani
sint
in
fide
(Tit.
I).
Ecce
lenitas
et
modestia,
ecce
et
increpatio[Col.1201D]
dura!
hoc
est
Samaritani
oleum
et
vinum;
hae
in
propheta
evangelicae
facies,
facies
hominis
et
facies
leonis.
Et
revera
ecclesiastica
disciplina
haec
et
juris
ecclesiastici
ordo,
ut
qui
fomenta
non
sentit,
ferro
abscidatur
superbiae
tumor,
unde
et
Ecclesiae
doctor
hic
noster,
archipraesul
dico,
hac
incedens
via,
hoc
procedit
ordine.
Ad
hoc
vero
durius
jam
nuntium
peragendum
quidam
approbatae
religionis
vir
electus
est,
ob
favorem
religionis
praecipuum
et
fervorem
pannosus
et
miser,
omni
tempore
exercens
nudipedalia:
unde
et
cognomento
vocabatur
discalceatus,
Girardus
nomine
proprio,
vir
certe
jugiter
habens
mortem
in
desiderio
et
vitam
in
patientia;
cujus
semper
summa
fuerat
sollicitudo
ad
pacem
revocare
discordes.
Solus
ergo
talis
idoneus,
qui
fungeretur[Col.1202A]
legatione
hac.
In
talibus
quippe
et
fiducialiter
loquendi
Dei
verba
et
operandi
grandia
multa
solet
esse
libertas,
utpote
in
quibus
Domini
Spiritus.
Is
itaque
missus;
in
cujus
ore,
praeter
litteras
quas
detulit,
et
archipraesul
verba
sua
posuit.
Missus
est
et
alius
quidam
religiosus
cum
eo.
Et
hi
missi
sic
fiducialiter
quidem
egerunt,
sed
nec
hic
quidquam
profecerunt.
Quin
potius
dura
propinantes,
dura
pro
duris,
imo
multo
plus
duriora
prioribus
reportarunt.
17.
QUALITER
ARCTETUR
ARCHIPRAESUL
REGE
ADHUC
INCORRECTO.
Archipraesul
igitur
audiens
sic
coepit
sollicitus
et
moestus
esse,
cernens
jam
nec
sic
nec
sic
cor
regis
erga
se
emollitum:
quod
etiam
emollire
et
pacem
et[Col.1202B]
gratiam
inter
regem
et
archipraesulem
reformare
Christianus
ille
rex
Ludovicus
et
multi
terrarum
principes
saepe
et
saepius
jam
studuerant;
sed
nec
magni
illi
viri
nec
proprii
hi
archipraesulis
nuntii,
nunc
blanda
nunc
austeriora
bajulantes,
potuerunt
proficere;
quin
potius
superbia
eorum
qui
oderunt
nos
ascendit
semper.
Archipraesul
itaque
turbatus
intra
se
coepit
intentius
clamare
ad
Dominum,
orare
frequentius,
refici
parcius
et
continue
lugere
regem,
cernens
eum
adeo
ad
omnia
haec
insensibilem.
Videns
itaque
tantam
Ecclesiae
turbationem
et
regis
animum
jam
obfirmatum
sic,
coarctabatur
e
duobus,
hinc
cupiens
solvi
a
cura
et
pastorali
officio,
inde
vero
propter
Ecclesiae
causam,
quam
tuendam
susceperat,
permanere.
Et
post
multam
intra
se
animi
sui[Col.1202C]
fluctuationem
demum
super
hoc
eruditos
suos
convenit.
Qui
mox
de
episcopatu
deserendo
vix
verbo
proposito,
in
primo
auditu
scandalizati,
conclamabant
ipsum
jam
deficere
prius
quam
currere,
et
in
Dominica
acie
ante
jam
occumbere
quam
pugnare:
tanquam
viri
in
divinis
exercitati,
causas
multiplices
distinguentes,
propter
quas
interdum
episcopo
liceat
de
sede
ad
sedem
transire,
seu
etiam
plerumque
penitus
derelinquere.
Verum
ut
contestabantur
nulla
talis
causa
hic;
imo
potius
perniciosum
hoc
et
omnibus
post
futuris
saeculis
detestabile,
tanquam
si
proreta
quis
consternatus
et
pavidus
in
procellae
turbinibus
navem
oneratam
in
mediis
fluctibus
derelinquat:
aut
tanquam
princeps
vecors
ad
bellandum
profectus,
videns
[Col.1202D]
hostium
cuneos,
mox
exterritus,
ut
solum
se
salvet
fugiat,
et
quae
cum
ipso
fortiter
stare
proposuerat
aciem
castrorum
perdat.
Igitur,
ut
eruditi
nostri
universi
constanter
exhortabantur
et
salubriter,
nequaquam
tunc
tempus
fugiendi
sed
occurrendi,
praesertim
cum
ab
Ecclesiae
inimicis
solum
Ecclesiae
salus
quaereretur,
decus
cleri
deformaretur
et
impugnaretur
libertas.
Et
quoniam
archipraesul
regem
sic
conventum
sed
incorrectum
supra
modum
lugebat,
suorum
hoc
erat
consilium
ut
adhuc
sustinens
diutinae
passionis
suae
exemplo
cor
regis
emollire
attentaret
quod
exhortationis
sermone
necdum
potuerat
immutare,
cum
nihil
adeo
cor
irati
soleat
immutare
et
ad
amorem
convertere,
quam
pro
irati
voto
diutius
sustinere
et
pati.
Archipraesul
vero
ex
[Col.1203A]
eruditorum
suorum
viva
et
salubri
exhortatione
persuasus,
jam
nihil
cogitabat
de
cura
pastorali
deserenda,
sed
potius
deinceps
fortius
quam
prius
et
virilius
exercenda.
Attrahens
enim
spiritum
et
assumens
cor,
jam
nihil
de
fuga,
nihil
de
otio,
nihil
de
quiete,
sed
solum
de
cura
et
pugna
cogitans,
intra
se
cogitando
censuit
post
omnia
haec
regi
baculo
pastorali
comminandum,
qui
leviorem
virgae
castigationem
non
senserat.
Intra
se
itaque
cogitavit
et
censuit,
eruditis
suis
nequaquam
hoc
exprimens
vel
deducens
in
consilium.
Et
quidem
caute
et
industrie
hoc,
suis
parcens
in
hoc,
ne
videlicet
qui
eum
sequendo
magnam
jam
ob
id
regis
iram
incurrerant,
in
majus
et
perpetuum
forte
inducerentur
odium,
si
tale
contra
regem
darent
consilium,
quod
forte
[Col.1203B]
etsi
non
regis
voluntati,
utilitati
tamen
militaret.
Cogitavit
itaque
sic
intra
se,
cum
suis
super
hoc
non
praetractans,
non
praedeliberans,
regem
suum
et
filium
baculo,
ut
diximus,
severioris
castigationis
percellere,
qui
fuerat
hucusque
ad
virgae
tactum
insensibilis,
si
forte
percussus
baculo
devians
reverteretur
vel
sic.
Cogitavit,
inquam,
sic
intra
se,
dubius
tamen
admodum
et
anceps
super
hoc
quid
agendum.
Nec
enim,
ut
diximus,
voluit
propter
praedictam
causam
deducere
hoc
in
collationem
cum
suis,
vel
suorum
consilium
quaerere.
Itaque
cum
se
solo
deliberans
aliquandiu
intra
semetipsum
fluctuabat,
stans
et
haesitans.
Legerat
quippe
illud
in
lege:
Principi
populi
tui
non
maledices
(Act.
XXIII);
et
[Col.1203C]
illud
regis
peccatoris:
Tibi,
inquit,
soli
peccavi
(Psal.
L).
Et
rex
vere
soli
Deo
peccat.
Nam
sicut
super
locum
illum
docet
doctorum
et
Ecclesiae
rectorum
unus:
«Si
quis
de
populo
erraverit,
et
Deo
peccat
et
regi:
rex
vero
non
habet
hominem
qui
sua
facta
dijudicet.»
Legerat
quidem
in
lege
et
in
Psalmista
sic;
legerat
et
multa
alia
quae
eruditi
et
exercitati
Ecclesiae
rectores
statuerunt
de
his.
Quorum
unus:
«Non
potest,»
inquit,
«salubris
esse
a
multis
correptio,
nisi
cum
ille
corripitur
qui
sociam
non
habet
multitudinem.»
Et
item:
«Cum
quisque
fratrum
in
aliquo
tali
peccato
fuerit,
ut
anathemate
dignus
habeatur,
fiat
hoc
ubi
periculum
schismatis
nullum
est.»
Legerat
quidem
haec
et
alia
in
modum
hunc.
In
Romana
vero
Ecclesia,
ut
supra
jam
diximus,
[Col.1203D]
durum
schisma
tunc
erat,
tanto
imperatore
Frederico
et
tam
generoso
viro
Octaviano
antipapa
tunc
divisis
ab
Ecclesia
et
facientibus
schisma,
unde
nec
sine
causa
magna
videbatur
tunc
majoris
adhuc
et
durioris
schismatis
causa,
si
in
tantam
potestatem
Anglorum,
regem
dico,
aetate
juvenem
et
in
cismarinis
et
transmarinis
tam
late
et
tam
magnifice
dominantem,
gladio
verbi
exerto
ab
Ecclesia
separaretur,
ne
forte
rege
juvene
et
tam
potente
ob
id
commoto,
facile
ad
partes
Ecclesiae
inimicas
transiret.
Super
omnia
etiam
verebatur
ne
apostolicae
sedis
auctoritas
propter
hoc
gravius
schismatis
periculum,
quod,
ut
diximus,
facile
posset
accidere,
quidquid
absque
ejus
consilio
seu
conniventia
statueret
ipse,
totum
ipsa
irritaret.
Haec
igitur
et
hujusmodi
[Col.1204A]
ut
gladium
suum
reponeret
nec
baculo
suo
percuteret
hortabantur.
At
e
diverso
his
alia
obloquebantur,
quae
et
impellebant
ut
gladium
amodo
non
prohiberet
a
sanguine
et
ut
percuteret
baculo.
Nam,
sicut
in
lege
audierat
quod
supra
posuimus,
videlicet:
Principi
populi
tui
non
maledices,
ita
legerat
et
in
lege
tam
principes
Synagogae
quam
etiam
alios
pro
qualitate
excessus
immundos
reputari
et
extra
Synagogam
fieri,
quod
nequaquam
erat
maledicere
principi;
hoc
in
lege
prohibitum,
sed
talis
potius
excommunicatio
coercitio
erat
quiedam
disciplinalis,
et
sicut
tunc,
ita
et
nunc
principem
anathematizare
non
est
principi
maledicere,
quod
lex
prohibet,
sed
principem
tanquam
Ecclesiae
filium
disciplinaliter
coercere.
Et
tanquam
a
latronibus
[Col.1204B]
vulneratum
per
Samaritani
curam
medicinaliter
secare,
ut
ferro
abscindatur
vulnus
quod
fomentum
non
sentit.
Legerat
et
in
propheta:
Vae
mihi,
inquit,
quia
tacui
(Isa.
VI).
Sibi
ipsi
propheta:
Vae
dicit,
eo
videlicet
quod
regem
Achab
ea
auctoritate
qua
debuit
non
corripuit,
nec
pro
data
sibi
potestate
coercuerit.
Quod
enim,
ut
supra
induximus,
rex
adulter
et
homicida
Deo
dixerat:
Tibi
soli
peccavi
(Psal.
L),
non
ideo
dixit
quod
prophetis
tunc
et
Synagogae
sacerdotibus
in
reges
adimeretur
coercitio,
unde
et
propheta
pro
peccato
mox
regem
corripuit,
sed
ideo
dixit:
Tibi
soli,
Deo
loquens
quia
sacerdotes
et
prophetae
vices
Domini
tunc
gerebant.
Et
erant
ipsi
quasi
ipse
Dominus,
cujus
ipsi
vicarii,
unde
et
quem
ipsi
puniebant
Dei
[Col.1204C]
haec
solius
punitio
ipsorum
inflicta
ministerio.
Et
sicut
tunc,
ita
et
nunc,
si
Ecclesia,
si
sacerdos
regem
punit,
solus
tamen
Deus
punire
dicitur.
Ille
enim
punit
qui
in
terra
Domini
fungitur
vice,
qui
et
in
terra
quasi
Deus
populo
datus
est.
Juxta
quod
Dominus
ad
Moysen:
Ecce,
inquit,constitui
te
deum
Pharaoni
(Exod.
VII).
Et
sacerdotes
deos
vocari
in
Scriptura
invenire
creberrimum.
Legerat
itaque
in
lege
et
in
propheta
sic,
et
similiter
de
regibus
corripiendis
per
varia
Scripturarum
loca.
Et,
ut
jam
non
tantum
divinis
legibus,
sed
et
orthodoxorum
Patrum
et
discretorum
Ecclesiae
rectorum
agamus
exemplis,
audierat
itidem
et
legerat
rectorem
illum
Ecclesiae
tam
eruditum,
tam
discretum,
et
tam
praeclarum
doctorem
Ambrosium,
Theodosium
magnum
imperatorem
[Col.1204D]
excommunicasse
et
ab
Ecclesiae
penitus
exclusisse
ingressu.
Et
ne
etiam
longe
exempla
petantur,
audierat
felicis
memoriae
Ivonem
Carnotensem
episcopum,
qui
velut
quoddam
Scripturarum
armarium
modernis
temporibus
pastoribus
magnum
scientiae
lumen
effudit,
et
spectabilem
se
ipsum
formam
dedit,
audierat,
inquam,
ipsum
Francorum
regem
Philippum
excommunicasse
et
ab
Ecclesia
omnino
prohibuisse.
Legerat
itaque
archipraesul
et
audierat
et
haec
et
illa,
unde
et
coarctabatur
ex
his
et
illis,
hinc
super
omnia
metuens
quod
si
taceret
vae
sibi,
si
vero
loqueretur,
dissensionis
periculum.
Nec
enim
quae
supra
contra
hoc
inducta
sunt
adeo
verebatur,
utpote
Scripturas
intelligens,
sed
hoc
quidem
prae
caeteris
metuebat
gravius,
videlicet
[Col.1205A]
dissensionis
periculum:
verumtamen
et
haec
et
illa
in
corde
suo
volvens
sic,
et
tandem
cogitans
regem
suum
filium
suum
et
dominum,
quem
ex
diutina
et
familiari
conversatione
verius
et
interius
noverat,
nequaquam
fore
filium
dissensionis
sed
pacis,
et
quod
quidquid
exacerbatus
verbo
comminaretur,
nequaquam
tamen
matris
suae
Ecclesiae
ut
se
ejiceret,
dirumperet
uterum;
cogitans,
inquam,
sic,
firmiter
in
corde
suo
statuit
ipsum
baculo
pastorali
percellere,
si
forte
devians
et
justitiae
transgrediens
tramitem
reverteretur
vel
sic:
verebatur
tamen
ne,
ut
supra
diximus,
Romana
Ecclesia
sua,
quae
omni
praeest
auctoritate,
evacuaret
penitus
quod
ipse
fecisset
omne
justitiae
opus,
verebatur
quidem
hoc,
at
tamen
quidquid
faceret
Romana
Ecclesia
tanquam
[Col.1205B]
mater
et
domina,
satius
judicavit
officii
sui
debitum
exsequi
quam
ipso
muto
et
dissimulante
malitiam
relinquere
impunitam
et
fovere
transgressionem:
arbitrans
nec
immerito
sanguinem
impiorum
de
manu
sua
minime
requirendum
tunc,
etsi
forte
potestas
major
superveniens
ab
eo
factum
immutaret
justitiae
opus.
Suadente
igitur
conscientia,
imo
sicut
ab
ipsomet
accepi
urgente
eum
ad
hoc,
illam
quam
diximus
in
regem
coercitionem
ecclesiasticam
in
corde
suo
firmissimam
tenuit.
Alioquin
sibi
visum
quod
pastor
evangelicus
sine
causa
baculum
et
judex
ecclesiasticus
sine
causa
gladium,
et
quod
sacerdos
Dominicus
sine
causa
claves
Ecclesiae
accepisset,
nisi
quemadmodum
auctoritatem
ita
et
haberet
virtutem,
[Col.1205C]
sicut
introducendi,
ita
et
excludendi
ab
Ecclesia
quos
deberet.
Et
quoniam
quod
faciendum
statuerat
non
sub
tecto,
non
clam,
sed
publice
et
solemniter
judicavit
faciendum,
sicut
et
causa
nostra
et
partis
adversae
noxa
publica
erat
toto
jam
ecclesiarum
orbe
notissima,
accessit
ad
locum
celebrem
et
tempore
celebri,
Vizeliacum
scilicet,
instante
festivo
prae
caeteris
illius
ecclesiae
die,
die
videlicet
festo
beatae
Mariae
Magdalenae
in
cujus
honore
ecclesia
loci
fundata,
cujus
et
ibi
corpus
gloriose
requiescit,
unde
et
ad
diem
festum
ex
diversis
regnis
concurrunt
nationes
plurimae.
Tempore
itaque
celebri
tam
festivo
accessimus
ad
tam
celebrem
locum
distantem
a
mansione
nostra
Pontiniacensi
monasterio
per
diaetam.
Accessimus
[Col.1205D]
itaque
et
venimus
proxima
ante
festum
die,
nobis
qui
sequebamur
accessus
sui
causam
ignorantibus,
nec
enim
propter
hoc
quod
supra
diximus
nobis
hoc
indicavit,
et
credentibus
quod
solum
propter
diem
festum
accessisset.
In
crastino
vero,
festo
videlicet
die,
ad
petitionem
abbatis
et
conventus,
publicam
missam
faciens,
finito
Evangelio
ascendit
pulpitum,
et
elegantem
et
fructuosum
sermonem
ad
populum
habuit.
Demum
vero
in
audientia
hominum
causam
dissensionis
inter
ipsum
et
regem
exponens,
et
quam
dure
et
dire
secum
et
cum
suis
actum,
qualiter
etiam
rex
toties
conventus
et
non
misertus,
sed
eo
amplius
induratus,
Ecclesiae
causam
et
se
et
suos
ipsorum
orationibus
commendavit:
et
confestim,
omnibus
audientibus
et
constupentibus,
[Col.1206A]
miro
modo
compunctus,
voce
quidem
flebili
et
intentissimo
compassionis
affectu
in
ipsum
Anglorum
regem
Henricum
nominative
comminatorium
emisit
edictum.
Et
nos
quidem
certaminis
sui
socii,
ex
inopinato
audientes
sic,
mox
obstupuimus,
eo
quod
nobis
inconsultis
fecisset
sic.
Qui
quidem,
sicut
cito
post
nobis
ipsemet
indicavit,
sciens
et
prudens
hoc
a
nobis
celavit,
per
supradictam
causam
se
excusans
quod
nobis
inconsultis
hoc
fecisset.
Factum
vero
hoc
ex
plurimis
et
variis
nationibus,
quae
ad
diem
festum
convenerant
et
ita
propriis
audierant
auribus
mox
divulgatum
per
terras
citissime
ad
aures
regis
pervenit:
unde
et
rex
nec
sine
causa,
supra
quam
nunc
dicere
aut
scribere
tempus
sit,
motus
est
et
turbatus
et
qui
cum
eo
universi.
18.
DE
APPELLATIONE
REGIS
AD
ROMANUM
PONTIFICEM.
[Col.1206B]
Convenit
igitur
multitudo
et
mente
confusa
est,
quam
certissime
jam
audierunt
sic.
Convenit
itaque
Ecclesia
Anglorum
in
cismarinis;
convenit
et
Ecclesia
Normannorum
in
transmarinis
hinc
inde,
quid
facto
opus
inter
se
acerrime
deliberantes,
summo
opere
providere
curantes,
ne
videlicet
in
regem
sententia,
cujus
jam
processit
comminatorium,
ad
perfectum
procederet,
seu
in
regnum
vel
personas
regni
aut
ecclesias
aliquod
ecclesiasticae
districtionis
gravamen.
Consternati
etiam
jam
et
tremefacti,
non
solum
ob
id
quod
jam
de
rege
audierant,
sed
et
quia
archipraesul
Jocelinum
Saresberiensem
episcopum
ob
manifestam
[Col.1206C]
inobedientiam
jam
suspendisset:
eo
videlicet
quod
decanatum
Saresberiensis
ecclesiae
contra
interdictum
domini
papae
et
suum
inconsultis
quibusdam
ejusdem
ecclesiae
canonicis,
qui
tunc
cum
ipso
peregrinabantur,
quorum
erat
cum
aliis
confratribus
decanum
suum
eligere,
cuidam
de
aulicis
clericis
ad
regis
voluntatem
contulisset.
Qui
etiam
et
eumdem
aulicum
clericum,
propter
quasdam
conventiones
et
obligationes
illitas,
quas
in
Alemannia
cum
schismaticis
fecerat,
anathematis
vinculo
jam
innodaverat.
Quas
tamen
conventiones
et
obligationes
a
rege
missus
de
regis
mandato
ipse
fecisse
dicebatur.
Personae
igitur
regni
metuentes
sibi
ex
his
et
quae
futura
sibi
accidere
possent
gravamina
praevenire
molientes,
solliciti
quidem
attentissime
deliberant
[Col.1206D]
quid
agendum.
Nam
tua
res
agitur
paries
cum
proximus
ardet,
ait
quidam.
Commodius
autem
sibi
non
repererunt
remedium
quam
ut
ad
appellationes
convolarent.
Et
regi
placuit,
Deo
quidem,
in
subsannationem
et
derisum
novi
legislatoris
et
novarum
legum,
quas
supra
apud
regiam
illam
mansionem
quae
Clarendune
dicitur
fabricatas,
et
in
scriptum
redactas
ostendimus,
juste
quidem
operante
nunc
sic.
Nam
cum
legibus
illis
appellationes
ad
Romanam
Ecclesiam
inhibitae
forent,
nunc
tamen
ad
regis
et
regni
tuitionem
ad
ipsas
recurrere
necesse.
Personae
itaque
regni,
quia
remotiores
erant,
pro
rege,
pro
regno,
pro
se
et
pro
suis
ecclesiis,
scripto
appellaverunt,
et
per
eruditos
nuntios
libellum
apellatorium
[Col.1207A]
in
ea
forma
conceptum
archipraesuli
ad
solitudinem
nostram
Pontiniacum
transmiserunt.
Et
quia
rex
extra
regnum
erat
tunc
transmarinus,
magnas
quidem
et
venerabiles
personas
Ecclesiae
Normannorum
pro
se
ipse
rex
destinavit,
videlicet
piae
memoriae
Rotherot
tunc
Rothomagensem
archiepiscopum
et
Ernulfum
tunc
Lexoviensem
episcopum,
et
cum
eis
alios
plerosque
viros
magnos
et
eruditos,
qui
quidem
Pontiniacum
venientes
nequaquam
nos
invenerunt.
Siquidem
a
quodam
familiari
suo,
qui
tunc
in
regis
curia
erat,
de
mittendis
sic
nuntiis
archipraesul
praemunitus
se
subtraxit.
Igitur
praefati
nuntii,
propter
nos
Pontiniacum
venientes,
sed
minime
nos
reperientes,
mox
recesserunt:
prius
tamen
secundum
formam
juris
Pontiniaci,
ubi
quasi
[Col.1207B]
domicilium
habere
videbamur,
appellationem
suam
edentes,
nec
tamen
ut
docet
civile
jus
scribentes
eam
pro
foribus,
sed
viva
voce
appellantes.
Subtraximus
autem
nos,
non
quasi
juris
ignari,
quin
apprime
sciremus
ratione
domicilii,
vel
quasi
appellandis
absentibus
seu
absentantibus
se,
appellationes
posse
fieri,
sed
ideo
in
adventu
nuntiorum
nos
subtraximus
quia
illorum
colloquia
vitabamus.
Et
quemadmodum
appellationes
interpositae,
ita
et
ad
regni
tuitionem
juramenta
quaedam
illicita
et
sacrilega
per
totum
regnum
exacta
sunt
in
civitatibus,
in
castellis,
in
pagis,
per
comitatus
regni
singulos,
quotquot
a
quindecim
annis
et
supra
jurantibus,
quod
domini
papae
nuntios
seu
litteras
et
[Col.1207C]
archipraesulis
pariter,
aut
in
captione
detinerent
si
possent,
aut
proderent
illis
qui
non
possent
hoc.
Quam
vero
sacrilegum,
quam
profanum
juramentum
hoc,
lippi
vident
et
tonsores.
Juxta
quod
ait:Videns
quia
peccatum
ariolandi
est
repugnare
et
quasi
scelus
idololatriae
nolle
acquiescere
(I
Reg.
XV),
verum
omisso
tanquam
sacrilego
facto
hoc,
quod
non
regni
tuitio,
est
sed
potius
contaminatio,
ad
appellatores
nostros
revertamur.
Qualiter
archipraesul
cum
suis
deliberat
an
sit
appellationi
deferendum.
Nos
vero
Pontiniacum
cito
post
appellatorum
horum
recessum
reversi,
deliberare
mox
coepimus
quid
agendum,
utrum
videlicet
tali
fuisset
appellationi
deferendum,
plerisque
nostrum
asserentibus
[Col.1207D]
deferendum,
et
ad
docendum
hoc
tanquam
eruditi
et
exercitati
in
jure,
tam
ex
divino
jure
quam
humano
plurima
allegaverunt;
aliis
vero
de
nostris
contradicentibus
et
nequaquam
deferendum
contendentibus,
e
diverso
validis
et
variis
rationibus
suam
fundantes
intentionem.
Eo
praesertim,
ut
prudenter
astruebant,
tam
iniquae
appellationi
minime
deferendum
quod
videlicet
esset
ipsa
non
ad
oppressorum
remedium,
sed
potius
ad
opprimentium
prolongandam
malitiam
excogitatum
fomentum;
in
quorum
manibus
evidenter
et
in
omnium
ecclesiae
spolia
et
dextera
rapinis
repleta.
Itaque
coram
archipraesule
ab
eruditis
suis
diversa
sentientibus
super
appellatione
collatum,
ipso,
ut
moris
sui
erat,
partes
suas
interponente,
et
nunc
hos,
nunc
illos
[Col.1208A]
de
jure
crebro
sciscitante
et
opponente.
Et
quidem
inductas
tunc
hinc
inde
super
appellatione
allegationes
huic
interseruissem
historiae,
nisi
quia
non
paterentur
se
molesta
brevitate
arctari.
Et
praesertim
sicut
et
de
plerisque
aliis,
ita
et
in
libello
hoc
supersedemus
ab
his,
eo
quod
in
corpore
quodam
epistolari
multa
continentur
de
his:
de
quo
epistolari
corpore
mox
loquemur.
Collatum
igitur
est
et
allegatum
hinc
inde,
verum
archipraesul,
etsi
forte
contra
tam
manifestos
malefactores,
quorum
maleficia
et
lapides
in
parietibus
et
tigna
in
domibus
jam
accusabant,
in
ecclesiastica
severitate
de
jure
procedere
potuisset,
substitit
tamen
adhuc
juxta
Sapientis
consilium:
Qui
patiens,
inquit,
est,
multa
gubernatur
prudentia
(Prov.
XIV).
Substitit
igitur
[Col.1208B]
adhuc,
non
processit,
differre
ad
tempus
satius
judicans,
donec
super
hoc
Romanam
Ecclesiam
jam
consultasset:
super
omnia,
ut
supra
jam
diximus,
veritus
ne,
quidquid
ea
inconsulta
et
tali
praesertim
tempore
ipse
statueret,
totum
ipsa
evacuaret.
Ad
supradictum
vero
libellum
appellatorium,
nomine
personarum
regni
ad
ipsum
destinatum,
sensu
suo
proprio
conceptam
et
proprio
stylo
exaratam
remisit
epistolam
elegantem
satis
et
sufficienter
responsalem.
In
qua,
inter
alia,
de
appellationibus
factis,
si
juste
vel
injuste,
quod
sibi
visum
interseruit.
Quae
nos
in
libello
historico
hoc,
eo
quod
in
ea
epistola
sint
inserta,
sicut
etiam
supradiximus,
hic
causa
brevitatis
praeterimus.
Exstat
enim
[Col.1208C]
epistola
illa
inter
caeteras
epistolas
suas,
quas
vel
ipsemet
scripsit,
vel
aliqui
de
eruditis
suis
de
ipsius
mandato
sub
ejus
nomine.
Ex
epistolis
quippe
a
nobis
vel
propter
nos
in
exsilio
nostro
confectis,
grande
compactum
est
corpus
epistolare,
de
quo
supra
nos
hic
dicturos
promisimus.
Compactum
est,
inquam,
corpus
ex
his
multas
in
se
epistolas
continens;
quas
etiam
secundum
ordinem
historiae
venerabilis
prior
sanctae
Cantuariensis
Ecclesiae
Alanus
laboriose
quidem
et
studiose
digessit.
In
quibus
de
exsilii
nostri
laboriosa
historia
perplurima
continentur;
unde
et
eo
quod
in
epistolis
illis
diligentius
conscribantur,
multa
in
libello
hoc
brevitatis
causa
praeterivimus,
praesertim
quia
liber
ille
epistolaris
a
multis
personis
et
a
multis
ecclesiis
jam
habetur.
[Col.1208D]
Verum
et
qui
sufficienter
archipraesulis
verba
et
opera
in
exsilio,
conatus
et
actus,
agones
et
sudores
pastorales
nosse
desiderat,
ad
illum
recurrat,
ut
post
libellum
historicum
hunc
legat
et
illum
librum
epistolarem.
In
quo,
etsi
in
plerisque
epistolarum
desunt
dictionum
solemnia,
pro
materia
tamen
satis
commodus
est.
Quo
nos
amodo
in
historia
facilius
contexenda
adjuti,
de
caetero
brevius
coeptum
historiae
ordinem
prosequamur.
19.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
ET
REX
AD
VIRUM
APOSTOLICUM
MITTUNT.
Appellatione
itaque
interposita
et
ecclesiastica
disciplina
suspensa
sic,
parantur,
mittuntur
nuntii
ad
apostolicam
sedem.
Mittit
rex,
mittunt
et
personae
regni,
mittit
et
archipraesul.
Sed
multum
quidem
[Col.1209A]
inter
nuntios
hos,
illi
quippe
per
viam
argento
et
auro
suffarcinati;
nostri
vero
expediti
et
vacui
secum
in
via
vix
viaticum
portantes.
Illi
in
curia
his
et
illis
massas
aureas
et
argenteas
aut
dantes
aut
certissime
pollicentes,
nostri
vero
nuda
solum
verba
apostolicae
clementiae
offerentes.
Nec
tamen
fuit
haec
nostra
prima
ad
Romanam
Ecclesiam
missio.
Prius
siquidem
quosdam
de
eruditis
nostris
ad
sedem
apostolicam
misimus,
per
quos
a
viro
apostolico
apostolicae
sedis
legationem
jam
super
Angliam
obtinuimus.
Et
quidem
ad
cautelam
a
nobis
factum
sic,
ut
videlicet
firmior
et
magis
authentica
ecclesiastica
quaevis
sententia
haberetur,
si
deinceps
ab
archipraesule
aut
in
regnum
aut
in
regni
personas
ferretur,
unde
et
cum
archipraesul
Vizeliaci,
sicut
[Col.1209B]
supra
ostendimus,
comminatorium
in
regem
emisit,
apostolicae
sedis
legatus
jam
erat
etsi
impeditus
legationis
suae
fines
intrare
non
possent.
Verum
ad
Romipetas
nostros
revertamur.
Qualiter
archipraesul
amotus
est
a
Pontiniaco.
Hoc
tamen
prius
interserto
antequam
plura
de
his,
videlicet
quod
ipsis
cito
post
supradictum
diem
festum
beatae
Mariae
Magdalenae
ad
apostolicam
sedem
profectis,
dominus
rex
Anglorum
ad
generale
illud
capitulum
Cisterciense,
quod
in
Septembri
proximo
die
Sanctae
Crucis,
ut
mos
est,
celebrabatur,
litteras
quasdam
destinavit,
significans
quod
quemdam
de
inimicis
suis
suscepissent
et
secum
haberent,
Thomam
videlicet
Cantuariensem
archiepiscopum.
Unde
et
mandavit
quod,
sicut
charum
[Col.1209C]
habebant
quidquid
in
terra
sua
aut
cismarina
aut
transmarina
possidebant,
ne
eum
amplius
tenerent
secum.
Tribus
itaque
diebus
exactis,
quibus
capitulum
celebrari
moris
est,
veniendi
ad
nos
Pontiniacum
arripiunt
iter:
abbas
ipse
Cisterciensis
Gilbertus
nomine
episcopus
Papiensis,
ordinis
illius
quondam
monachus,
et
ordinis
abbates
quidam
cum
iis,
et
venerunt
festinantes
archipraesuli
nomine
capituli
nuntiantes
se
tales
regis
litteras
et
tale
in
iis
suscepisse
mandatum.
Verumtamen
et
sermonem
ad
archipraesulem
convertentes:
«Domine,»
inquiunt,
«capitulum
propter
mandatum
tale
nec
fugat
nec
expellit
te
a
se
nec
licentiat,
sed
tibi
et
prudenti
tuo
consilio
hoc
significat,
ut
post
tale
mandatum
videas
[Col.1209D]
et
attendas
quid
agendum.
Scit
quippe
totum
capitulum
certissime,
et
nos
qui
modo
huc
venimus,
pariter
novimus
universi,
vos
adeo
nostrum
diligere
ordinem
quod
ordinis
providebitis
indemnitati,
ne
vestri
occasione
sicut
nec
in
spiritualibus
nec
in
temporalibus
diminutionem
aliquam
aliquodve
detrimentum
patiatur.»
Archipraesul
vero
et
consiliarii
ejus
multa
experti
et
exercitati
in
plurimis,
mittentium
et
missorum
corda
conjecerunt
et
adverterunt
mox
quid
agendum.
Unde
et
incontinenti
cum
suis
consilio
habito,
mox
respondit
archipraesul
nulla
ratione
se
velle
quod
sui
occasione
ordo
laesionem
ullam
seu
vel
modicum
aliquid
damni
incurreret,
qui
in
tam
arcto
et
ipsi
et
suis
tantam
exhibuisset
humanitatem.
[Col.1210A]
Eo
addidit
quod
quocunque
diverteret,
ubicunque
caput
suum
reclinaret,
ab
iis
se
citissime
amoveret.
«Domino,»
inquit,
«si
placet,
mihi
et
coexsulibus
meis
providente,
qui
volucres
coeli
pascit
et
vestit
lilia.»
Et
archipraesul
quidem
breviter
sic,
multorum
vero
et
praesertim
abbatis
et
fratrum
nostrorum
Pontiniacensium,
qui,
ut
supra
ostendimus,
tam
laeti,
tam
devoti
nos
susceperant,
qui
aderant
et
audierant
verbum
super
archipraesule
et
suis,
pietatis
viscera
commota
sunt
cum
fletu
domum
egredientes.
Nam
ut
quod
vidimus,
quod
audivimus,
hoc
testemur,
sanctae
memoriae
Garino
de
Galardim
tunc
abbate
loci
et
fratribus
invitis
et
ipsis
quoad
licuit
contradicentibus,
propositum
fuit
recessus
nostri
verbum
hoc.
Audito
vero
archipraesulis
[Col.1210B]
responso
hoc,
sanctus
abbas
Cirterciensis
et
qui
cum
eo,
in
crastino
recesserunt.
De
deliberatorio
archipraesulis
sermone
cum
suis.
Archipraesul
vero
cum
suis
consilium
habens
quid
agendum
mox
deliberat
supremis
suos
alloquens
sic:
«Fratres,»
inquit,
«mecum
coram
Domino
in
causa
Ecclesiae
advocati,
ecce
quomodo
Satanas
expetit
cribrare
nos
sicut
triticum,
nos
et
nostros
expellens,
proscribens,
dejiciens
et
impellens,
ut
evincat
nos
et
cedamus.
Ecce
quod,
ut
nos
persecutus
est
mundus,
fugimus
ad
solitudinem
hanc
ejecti
et
proscripti,
ad
hos
saeculi
mortuos
declinantes,
sperantes
nos
saltem
in
solitudine
hac,
inter
hos
saeculi
mortuos,
abscondi
a
conturbatione
hominum,
a
contradictione
linguarum.
Sed
ecce
quia
[Col.1210C]
princeps
mundi
plurimum
potestatis
hic
habet,
qui
etiam
usque
huc
nos
persequitur,
hinc
dejicit,
et
deinceps
hic
peregrinari
non
permittit.
Quid
ergo
faciemus,
viri
fratres?
Quo
ibimus?
Quo
divertemus?
Siquidem
solitudines
interdicuntur,
nec
etiam
inter
mortuos
saeculi
nobis
jam
conceditur
locus.
Non
aedificium
nobis
nec
domicilium,
non
aurum,
non
argentum,
non
pecunia,
nec
possessio
ulla:
elongati
sumus
ab
amicis
et
proximis:
vix
etiam
qui
compati
audeat,
nedum
suscipere
nos
vel
subvenire.
Quis
enim
qui
hoc
audeat,
quae
ecclesia,
quis
ordo,
quodve
monasterium
nobis,
a
tam
spectabili,
tam
approbato
ordine,
quem
inter
peregrinationis
nostrae
initia
adeo
praeoptavimus,
quem
praeelegimus
ejectis
[Col.1210D]
sic?
Certe
tum
quia
postpositis
aliis
praeelegimus
peregrinari
hic,
tum
propter
timorem
mundi
et
mundanae
potestatis
minas,
non
est
qui
nos
suscipiat,
non
ecclesia,
non
persona
ecclesiastica,
non
ordo
ullus,
seu
etiam
solitudo
ulla,
multo
minus
saecularium
quis.
Ad
quos
tamen,
si
qui
forte
essent,
divertere,
tum
propter
causam
quam
agimus,
tum
propter
religionem
quam
ab
initio
usque
incoluimus,
nec
religiosum
nobis
nec
honestum.
Nec
tamen
ob
id,
fratres,
loquor
haec,
quasi
contra
boni
patrisfamilias
inhibitum
adeo
sollicitus
de
crastino.
Spero
quippe
quod
qui
in
monte
vidit
Dominus,
ipse
et
in
solitudine
hac
nos
mundum
deserentes
et
a
mundo
et
ab
his
etiam
qui
mundum
deseruerunt,
jam
desertos
ipse
consuetae
pietatis
suae
oculis
nos
[Col.1211A]
respiciet.
Spero,
inquam,
et
certissime
spero,
quod
in
arcto
hoc
misericors
et
miserator
Dominus
angustiae
nostrae
et
inopiae
suam
amplissime
aperiturus
sit
manum
et
benedictione
implebit.
Verumtamen
mihi
necdum
aperta
est
via,
qua
velit
nos
Dominus
ab
hac
solitudine
educere
et
providere
eductis.
Quod
quidem
admodum
nunc
desidero,
ne
videlicet,
post
propositum
nobis
de
recessu
nostro
verbum,
deinceps
faciamus
hic
moram.
Turpe
enim
nobis
hoc
et
indecens.
Provideat
ergo
nobis
nunc
Dominus
praeter
quem
aliud
refugium
non
habemus.»
De
responso
discipuli.
Discipulus
vero
qui
scripsit
haec,
inter
caeteros
audiens
domini
sui
archipraesulis
querulos
sermones
hos,
ante
caeteros
mox
erupit
in
vocem;
«Domine,»[Col.1211B]
inquiens,
«recordare,
si
placet,
quod
dominus
rex
Francorum
vobis
civitate
Suessionis
tam
magnifice,
tam
liberaliter,
obtulerit
se,
videlicet
vobis
et
vestris
in
qua
velletis
vel
urbe
vel
oppido
aliove
ditionis
suae
loco
quem
elegeritis,
de
fiscali
amplissime
provisurum.
Et
quidem
solum
distulistis
tunc,
donec
videlicet
foret
necesse
hoc,
non
renuistis
omnino.»
Et
archipraesul:
«Recordor,»
inquit,
et
ad
eum
qui
sibi
loquebatur
singulariter
sermonem
dirigens:
«Sed
videor
mihi
nunc,
frater,»
inquit,
«quod
aulicos
iterum
apparatus
et
urbanas
delicias
quaeras,
quae
temporis
hujus
est
nos
deserere
qui
tenemur
in
Evangelii
vinculis.
Satius
et
multo
religiosius
esset
et
honestius
tempore
hoc
ad
ecclesiam
[Col.1211C]
aliquam
vel
solitudinem,
quam
ad
aulam
vel
urbem
nos
divertere,
ubi
eo
fiducialius
quo
humilius
salutare
Dei
praestolaremur
cum
silentio
et
praevisum
a
Domino
nostrae
peregrinationis
eventum.»
Alii
vero
de
eruditis
suis,
qui
consilio
intererant,
audientes
haec
contestabantur
religiosius
quidem,
honestius
et
humilius
hoc;
sed
hoc,
inquiunt,
minime
in
nostra
optione
vel
potestate
nunc
positum,
nobis
jam
non
qua
vellemus,
sed
qua
possumus
declinare
necesse
habentibus:
ita
ut
oporteat
nos
illud
comici
sequi:
«Ibant,»
inquit,
«qua
poterant
et
qua
non
poterant
non
ibant.»
Unde
et
commune
suorum
omnium
consilium
fuit,
ut
de
necessitate
virtutem
faceret,
et
quia
ad
interdictas
jam
sibi
solitudines
non
poterat,
ad
aulam
vel
urbem
declinaret
[Col.1211D]
si
et
hoc
posset.
Adjicientes:
«Domine,
inquiunt,
in
aula
vel
urbe
potest
quis
per
gratiam
vitam
solitariam
ducere
et
Deo
vacare,
sicut
e
diverso
potest
quis
in
solitudine
aulicis
luxibus
pereffluere.
Probat
haec
nostra
verba
Israelitarum
vetus
historia
et
notissima,
qui
ad
petitionem
suam
manducaverunt
et
saturi
sunt
nimis;
verum
adhuc
escae
eorum
in
ore
ipsorum,
et
ira
Dei
ascendit
super
eos.
Et
quidem
in
solitudine
accidit
sic,
cum
e
diverso
legamus
pudicos
illos
et
sapientes
juvenes
Joseph
et
Danielem,
res
fiscales
agentes,
unum
in
Aegypto
et
alterum
in
Babylone,
vixisse
continentissime
et
ipsos
jam
cives
Jerusalem,
nihilominus
tamen
tunc
res
Aegyptiacas
et
Babylonicas
ministrasse
in
tam
numerosa
quidem
turba
sine
turbatione,
[Col.1212A]
versantes
et
quasi
manentes
in
solitudine.
Unde
et
rex
ille
debellator
et
manu
fortis,
etsi
semper
in
acie,
semper
in
agone,
semper
in
multitudine,
in
solitudine
tamen
optatis
sibi
columbae
pennis
gloriatur
se
mansisse.
Ecce,
inquit,
elongavi
fugiens
et
mansi
in
solitudine
(Psal.
LIV).
Quod
eorum
qui
praesunt
maxime
proprium
est,
ut
versentur
sine
turbatione
in
turbis,
et
maneant
semper
in
solitudine
inter
multos;
aliorum
semper,
raro
sui,
nisi
quia
quando
aliorum
propter
Deum,
tunc
magis
sui.
Unde
et
Magister,
cum
liber
esset
ex
omnibus,
omnium
se
fecit
servum:
his
qui
sub
lege
quasi
sub
lege,
his
qui
sine
lege
tanquam
sine
lege,
Judaeis
Judaeus,
ethnicis
ethnicus,
infirmis
infirmus,
omnia
omnibus,
ut
salvaret
sic
omnes
[Col.1212B]
(I
Cor.
IX).
Sic
ergo
nos,
Pater
sancte,
qui
urbem
non
appetimus,
quin
potius
expulsi
a
solitudine,
velimus
nolimus,
oportet
nunc
urbem
ingredi,
poterimus,
operante
Domino,
victitare
in
urbe,
tanquam
in
solitudine
commorantes.
Si
quis
autem
ad
Latinas,
Graecas
et
barbaras
historias
recurrere
velit
ad
hoc
ostendendum,
grandem
habebit
testium
nubem;
adeo
sicut
nec
habitum
nec
loca,
sed
vitae
solum
merita
Deus
accipit.
Nam
ut
adhuc
recurramus
ad
nostra,
Loth
noster,
qui
in
ipsa
civitate
immunda
fuit
mundus,
in
monte
immundus
fit.
Et
ut
majora
inducamus
adhuc,
primus
homo
de
paradiso,
et
primus
angelus
de
coelo
cecidit,
et
Job
noster
in
sterquilinio
stetit.»
20.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
A
PONTINIACO
RECEDENS
SENONIS
AD
PEREGRINANDUM
A
REGE
FRANCORUM
SIT
EXCEPTUS.
[Col.1212C]
Archipraesul
itaque
persuasus
ex
his,
ad
Christianum
illum
et
gloriosum
Francorum
regem
Ludovicum,
cujus
memoria
in
benedictione
aeterna
est,
discipulum
qui
scripsit
haec
mittere
non
distulit,
qui
de
recessu
nostro
a
Pontiniaco
et
causa
recessus
regi
cuncta
nuntiaret.
Quod
cum
audisset
rex,
non
parum
est
admiratus,
et
mox
itineris
sui
socios
convocans,
erat
quippe
in
via
cum
ipsi
referrentur
haec,
totum
ipsemet
eis
retulit.
Et
iterando
sic
audientibus
omnibus:
«O,
inquit,
religio!
o
religio,
ubi
es?
Ecce
enim
quos
credebamus
saeculo
mortuos,
saeculi
minas
timent;
et
pro
rebus
[Col.1212D]
perituris
et
caducis,
quas
se
propter
Deum
contempsisse
profitentur,
a
Dei
opere
quod
coeperant
jam
convertuntur
retrorsum,
Dei
causam
et
pro
Dei
causa
exsulem
ejicientes
a
se.»
Et
convertens
rex
sermonem
ad
illum
qui
missus
fuerat:
«Saluta,»
inquit,
«dominum
tuum
archipraesulem
et
fiducialiter
ipsi
meo
nomine
nunties,
quod
etsi
mundus
et
etiam
qui
videntur
mundo
mortui
eum
deserant,
ego
tamen
eum
non
deseram.
Sed
quantacunque
rex
Anglorum,
etsi
dominicus
homo
meus
sit,
adversus
ipsum
moliatur
et
exerceat,
ego
tamen
suscipiam
propter
Deum
et
propter
justitiam
patientem.
Nuntiet
ergo
nobis
sive
ad
civitatem
sive
ad
castellum
aliumve
ditionis
nostrae
locum
divertere
maluerit,
et
paratum
inveniet.»
[Col.1213A]
In
brevi
ergo
reverso
eo
qui
missus
fuerat,
archipraesuli
nomine
regis
reportata
sunt
haec.
Nos
vero
supra
alia
loca
regia
ad
complendum
peregrinationis
nostrae
residuum
praeclaram
illam
et
regiam
civitatem
Senonis
praeelegimus,
a
solitudine
nostra
Pontiniaco
quam
incolere
coepimus,
ut
supra
nos
dixisse
meminimus,
solum
per
duodecim
terrae
leugas
distantem.
Civitatem,
inquam,
illam
praeelegimus
ex
indigenarum
consilio,
eo
videlicet
quod,
sicut
ipsi
testabantur,
et
nos
hoc
ipsum
fide
oculata
deprehendimus,
multa
essent
civitatis
illius
commoda,
utpote
frumento,
vino
et
oleo
stabilita,
silvis
circumnexa,
pratis
amoenata;
scatent
fontes,
fluunt
amnes,
et
denique
autumni
serenitas
suas
in
omnibus
exhibet
ubertates.
Terra
certe
illius
[Col.1213B]
similis,
de
qua
nuntiatur
quod
fuerit
terra
habitores
suos
devorans.
Sed
super
omnia
et
prae
caeteris
ad
civitatem
allexerunt
nos
civitatensium
mores;
magis,
inquam,
allexit
nos
in
clero
et
populo
civitatis
morum
edocta
liberalitas,
quam
descripta
civitatis
commoditas
seu
agrorum
fertilitas
ulla.
Erant
enim
et
in
clero
et
in
populo
civitatis,
sicut
et
jam
eramus
praeexperti,
viri
munifici
liberales,
dapsiles,
advenis
praesertim
et
inquilinis
honorem
exhibentes,
affabiles,
sociales,
sua
communicantes
et
facile
tribuentes.
Unde
et
potissimum
inter
tales
praeelegimus
peregrinationis
nostrae
consummare
residuum.
Est
autem
prope
civitatem
quasi
per
stadium
nobilis
abbatia
et
regia,
ubi
gloriosae
virginis
et
matris
sanctae
Columbae
corpus
requiescit,
[Col.1213C]
et
monasterium
ad
ejus
honorem
dedicatum,
tam
commode
situm
ut
facile
possit
civitatis
habere
commoda
et
evitare
tumultus.
Ad
hoc
archipraesul
cum
suis,
tum
propter
loci
religionem,
tum
propter
civitatis
tumultus
facilius
evitandos,
declinare
statuit.
Quod
quidem
et
mox,
ut
praefato
illi
Christianissimo
regi
innotuit
et
regi
complacuit
sic.
Biennio
igitur
jam
peregrinationis
nostrae
Pontiniaci
expleto
a
Pontiniaco
discedimus.
Die
vero
recessus
nostri
videres
fratres
moestos
et
ejulantes,
post
archipraesulem
currere,
discurrere,
festinare,
salutantes
et
resalutantes
et
benedictionem
iterum
et
iterum
postulantes,
et
iterum
et
iterum
videre
et
alloqui
cupientes
recedentem,
interdum
conclamantes:
«Pater,
cur
nos
deseris,
aut
cui
desolatos
[Col.1213D]
nos
relinquis?»
Ego
autem
videns
sic
verissima
fore
justi
verba
illa
recordabar:
Qui
timent,
inquit,
te,
videbunt
me
et
laetabuntur
(Psal.
CXVIII);
fratres
igitur
isti
ita
timentes
ita
discurrebant,
ita
se
invicem
praevenire
contendebant,
ut
vel
modicum
viderent
adhuc
et
laetarentur.
Nec
quidem
praeceptum
abbatis
nec
hora
regularis
ipsos
revocare
poterat,
archipraesulem
et
suos
diu
et
longe
extra
monasterii
portam
prosequentes:
adeo
quisque
alium
absque
omni
ordine
praevenire
contendens,
salutationem
ultimam
et
ultimam
benedictionem
alii
contendebat
eripere.
Sed
quam
pius
certe,
quam
ordinatus,
irregularis
et
inordinatus
horum
incessus
et
excessus
hic,
ad
quem
eximiae
charitatis
[Col.1214A]
violentia
impulit.
In
hac
itaque
fratrum
pace
et
dilectione
a
Pontiniaco
discessimus.
De
somnio
archipraesulis
in
recessu
a
Pontiniaco.
Verum
die
recessus
nostri
inter
itinerandum
archipraesul,
qui
in
via
maxime
solebat
esse
comes
facundissimus
et
jucundissimus,
coepit
admodum
tristis
et
moestus
esse
contra
morem
suum,
neminem
suorum
in
via
alloquens,
nec
ipsum
suorum
aliquis;
nobis
viae
sociis
opinantibus
ipsum
tristari
sic
eo
quod
a
fratribus
tam
diligentibus
et
tam
dilectis
recessisset.
Abbas
vero
noster
Pontiniacensis,
comes
tunc
noster
per
viam,
vir
edoctus
et
religionis
approbatae,
videns
sic
et
compatiens,
accessit
propius
sciscitans
ab
eo
secretius
quare
sic
vultus
ipsius
concidisset.
Et
hoc
ipsum
iterum
et
iterum
[Col.1214B]
sciscitabatur,
donec
sibi
archipraesul
aperiret
causam
ad
amicam
importunitatem
sciscitantis.
«Domine
abbas,»
inquiens,
«nec
mirum,
si
animo
meo
turbato
vultus
meus
sic
conciderit:
verumtamen
causam,
et
si
familiaris
meus
sis,
non
prius
edisseram
nisi
eo
pacto,
ut
secreto
eam
teneas
quoad
vixero
ego.»
Et
abbas
mox
pepigit
se
facturum
sic.
Et
ipse:
«Domine
abbas,»
inquit,
«hac
nocte
vidi
somnium,
et
visiones
capitis
mei
conturbaverunt
me.
Jam
quippe
per
Dei,
ni
fallor,
revelationem
accepi
quod
morte
dura,
sed
spero
quod
pretiosa
de
hoc
mundo
sim
transiturus.
Nocte
quippe
hac
mihi
visum,
quod
in
ecclesia,
nescio
tamen
qua,
contra
dominum
regem
Anglorum
in
auditorio
domini
papae
et
cardinalium
pro
Ecclesiae
causa
contenderim,
[Col.1214C]
domino
quidem
papa
parti
meae
favente,
sed
cardinalibus
adversantibus
pro
rege
contra
me,
cum
ecce
subito
quatuor
supervenerunt
milites,
qui
mox
rapientes
me
ab
auditorio,
in
eadem
ecclesia
capitis
mei
summitatem,
ubi
coronae
meae
locus
est,
excoriaverunt,
adeo
ut
mihi
videbatur
angustiatus
quod
videbar
mihi
defecisse.
Et
ex
revelatione
hac,
scio
quippe
revelationem
esse
hoc,
non
vanum
somnium,
conturbor
sic
et
contristor:
non
quidem
propter
revelationem,
pro
qua
potius
Altissimo
quantas
valeo
gratias
ago,
qui
parvitati
meae
aperire
dignatus
est
de
hoc
mundo
mei
exitus
modum,
sed
propter
eos
maxime
doleo,
qui
secuti
sunt
me
et
tot
et
tanta
sustinuerunt
propter
me.
Qui
certissime
scio
quod
me
percusso
dispergentur,
quasi
oves
non
[Col.1214D]
habentes
pastorem.»
Hanc
eamdem
visionem
paucis
post
diebus
exactis
et
cuidam
alii
abbati
ordinis
Cisterciensis,
amico
itidem
suo
et
familiari,
pacto
simili
ne
videlicet
eam
cuiquam,
donec
visionis
videret
exitum,
revelaret,
secreto
similiter
retulit:
de
Valle
Lucente
dictus
abbas
hic
erat.
Visionem
itaque
duobus
his
abbatibus
retulit,
ut
ita
ipso
eo
modo
quo
ex
revelatione
praemunitus
fuerat
de
hoc
mundo
sublato,
in
ore
duorum
staret
verbum
revelationis
hoc.
Quod
quidem,
ut
eisdem
abbatibus
dixit,
nemini
suorum
indicare
voluit,
ne
forte
passionis
suae
socios
eo
amplius
contristaret.
Et
quidem
sicut
praevidit
et
praedixit,
eo
modo
et
de
mundo
transivit,
quemadmodum
sequens
historiae
[Col.1215A]
ordo
declarabit.
In
hoc
et
uni
sanctorum
similis
qui
similiter
de
praesentis
cursus
sui
fine
revelationem
accepit;
cui
nocte
visum
quod
ipse
totus
igne
cremaretur;
et
ipse
quidem
postea
ita
igne
crematus
et
per
ignem
transiens
in
refrigerium
est
eductus.
Ni
fallor,
beatus
Polycarpus
hic
erat.
Dicti
vero
abbates
relatam
sibi
archipraesulis
visionem
omni
tempore
siluerunt,
donec
ipsam
in
cursus
nostri
fine
finis
ipse
confirmaret.
Sed
hoc
de
visione
interserto,
deinceps
ad
historiae
ordinem
revertamur.
21.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
SENONIS
A
FRANCIS
SIT
EXCEPTUS.
Profecti
itaque
a
Pontiniaco
Senonis
venimus,
a
piae
memoriae
Hugone
Senonensi
tunc
archiepiscopo
[Col.1215B]
et
a
clero
et
a
populo
civitatis,
in
omni
gaudio
et
alacritate
suscepti,
de
fisco
ad
usum
nostrum
necessaria
percipientes
amplissime.
Rex
vero
omni
tempore
quo
ad
civitatem
veniret,
sicut
ubique
moris
sui
erat,
primo
quidem
ad
ecclesiam
et
confestim,
nisi
major
causa
detineret,
ad
archipraesulem
visendum
accelerare
consueverat.
Cujus
tunc
prolixiori
eloquio
et
in
magnis
consilio,
tanquam
viri
exercitati
et
experti
negotia
regia,
fruebatur.
Sed
quid?
Suscepti
jam
a
Francis,
et
de
ipsius
regis
mensa
jam
eramus,
inter
ipsos
non
ut
exsules
sed
cives,
non
quasi
advenae
sed
indigenae;
et
etiam
plus
quam
ipsis
indigenis
nobilibus
et
generosis,
nobis
a
magnatibus
et
principibus
terrae
honor
amplior
impendebatur,
ita
ut
oblivioni
datae
essent
augustiae
nostrae
[Col.1215C]
priores,
nec
essent
jam
priora
in
memoria
quae
transierunt.
De
commendatione
Francorum.
Unde
et,
sicut
vetus
habet
historia,
quod
Gallia
semper
viris
fortissimis
et
eloquentissimis
abundaverit,
ita
et
illi
veteri
hoc
novae
historiae
copulamus
nunc,
addentes
quod
viris
munificentissimis
et
honoratissimis
abundantissima
sit,
ad
illos
maxime
tales
se
semper
exhibentes
qui
advenae
sunt
et
oppressi.
Quod
vidimus,
quod
audivimus,
quod
etiam
nos
ipsi
sensimus,
hoc
testamur
de
Francis,
unde
et
merito
ab
antiquo
dulcis
Francia
dicta
est.
Dulcis
certe
propter
terrae
fructus,
qui
praecellentissimi
sunt,
dulcis
etiam
propter
aerem,
qui
ibi
clementissimus
[Col.1215D]
est,
sed
verius
dulcis
propter
terrigenarum
ingenuos
mores,
suaves
et
jucundos,
et
jucunda
consortia.
Etsi
igitur
forte
ex
alia
causa
dulcis
dicta
sit,
nos
tamen
inpraesentiarum
et
ea
causa
dulcem
praedicamus,
qua
ejus
dulcedinem
sensimus,
adeo
ut
peregrini
nos
angustiati
et
afflicti
prae
ipsius
dulcedine
non
recordaremur
malorum.
Propria
quippe
gens
nostra
nos
calice
moeroris,
calice
amaritudinis
epotavit,
sed
ista
venientes
ad
se
calice
suae
dulcedinis
nos
inebriavit:
adeo
ut
prae
dulcedine
propinatae
prius
amaritudinis
non
recordaremur
malorum.
Dulcis
itaque
Francia
et
vere
dulcis;
dulcis,
inquam,
ut
jam
diximus,
et
adhuc
iterare
urget
amor,
dulcis.
Dulcis
revera
propter
fructuum
gratiam,
propter
aeris
clementiam:
sed
vere
dulcis
[Col.1216A]
et
adhuc
dulcior
propter
eximiam
gentis
humanitatem
et
inolitam
principum
terrae
benignitatem.
Dulcissima
vero
propter
coelitus
datam
regibus
terrae
mansuetudinem.
Donum
quippe
proprie
desuper
datum
in
tanta
potestate
mansuetudo
tanta.
Siquidem
Francorum
reges,
ut
ex
gestis
habetur
antiquis,
viri
semper
fuerunt
bellicosi,
tyranni
vero
vix
aut
nunquam.
Dulcis
itaque
Francia
dulcior
et
dulcissima
est.
De
cujus
dulcedine
quia
nos
gustavimus,
imo
plene
inebriati
sumus,
inebriati
de
ipsa
nunc,
cum
tempus
est
non
eructuare
non
possumus.
Et
quidem
ad
laudem
et
gloriam
gentis
illius,
de
ipsius
dulcedine
plenius
nunc
eructuassem,
nisi
quia
amodo
tempus
est
et
historia
exigit,
ut
intermissum
supra
historiae
ordinem
retexamus.
[Col.1216B]
Ad
supra
missos
itaque
Romipetas
nostros
revertendum.
22.
DE
ROMIPETIS
ARCHIPRAESULIS
REVERSIS
ET
ADVENTU
CARDINALIUM
AD
PACEM.
Nec
enim
multos
dies
Senonis
fecimus,
cum
ecce
Romipetae
nostri
revertuntur,
nuntiantes
quod
dominus
papa,
cardinales
a
latere
suo
in
brevi
missurus
foret,
qui
inter
regem
et
archipraesulem
de
pace
tractarent
et
reformarent
pro
posse:
interim
vero
omnia
debere
esse
in
suspenso,
nec
aliquid
ecclesiasticae
disciplinae
exercendum;
hoc
ipsum
viro
apostolico
per
reversos
nostros
signatis
apicibus
suis
archipraesuli
mandante
et
consulente
sic.
Sedimus
itaque
per
dies
plurimos
adventum
cardinalium
praestolantes.
Qui
tandem
venientes
Senonis,
per
nos
[Col.1216C]
primo
venerunt;
ideo
prius
ad
nos
quam
ad
regem,
quia
viae
ipsorum
ductus
sic
se
habuit.
Fuerunt
autem
qui
missi
venerant,
quod
ad
ipsos,
pacis
reconciliatores
idonei,
utpote
viri
multum
pectoris
et
multum
oris
habentes.
Quorum
unus
dictus
est
Willelmus
de
Papia,
alter
vero
Otho,
presbyteri
cardinales.
Isti
itaque
primo
venientes
ad
nos,
causam
nobis
sui
exposuerunt
adventus.
Et
nobis
quidem
placuit
et
devote
ut
ad
Dei
honorem
et
salva
Ecclesiae
libertate
inter
dominum
regem
et
nos
componerent.
Ipsi
vero,
sic
ad
regem
profecti
in
Normanniam,
erat
quippe
rex
in
transmarinis
extra
regnum
tunc,
cum
rege
moram
fecerunt
non
modicam,
ad
nos
nec
revertentes
nec
nuntiantes
quid.
Hoc
[Col.1216D]
quippe
solum
quaerebat
rex,
ut
dicebatur,
quod
et
postea
rerum
probavit
exitus,
ut
videlicet
tempus
solummodo
protelaret,
pacem
nostram
minime
volens,
etsi
velle
se
simulans.
Verumtamen
cardinales,
ne
frustra
venisse
viderentur,
saepe
et
saepius
regem
de
pace
convenerunt,
sedulo
et
attente
de
pace
tractantes,
pacem
inquirentes,
sed
viam
pacis
non
invenerunt.
Verum
ne
frustra
venisse
et
nihil
egisse
viderentur,
denique
nos
ad
colloquium
vocant.
Fuit
autem
colloquium
inter
nos
et
ipsos
in
confinio
Franciae
et
Normanniae
inter
duo
illa
castra
Trie
videlicet
et
Gisors.
De
secundo
archipraesulis
somnio.
Nocte
vero
proxima
ante
colloquium
archipraesul
vidit
somnium,
sicut
ipse
nobis
mane
ad
colloquium
[Col.1217A]
euntibus
retulit,
quod
videlicet
propinaretur
ei
venenum
in
calice
aureo.
Et
quidem
accidit
sic.
Alter
quippe
cardinalium,
praefatus
videlicet
Willelmus
de
Papia
vir
elegantis
eloquii,
et
verba
habens
persuasibilia
pacis
quidem
suaves
et
blandos
sermones
nobis
obtulit.
Et
videbantur
in
superficie
bona
verba
et
pacifica,
quae
tamen
si
quis
interius
aspiceret,
ecclesiasticae
paci
et
libertati
non
modicum
derogabant.
Et
ita
nos
audientes
illa
et
pensantes
relatae
nobis
prius
visionis
nocturnae,
mox
advertimus
conjecturam.
Unde
et
singula
fere
quae
a
cardinalibus
de
pace
proponebantur,
nobis
suspecta
erant,
metuentibus
capi
in
sermonibus,
qui
molliti
et
melliti
erant,
et
tamen
ipsi
nihilominus
jacula.
Et
ut
ibi
prolixius
dicta
breviter
hic
et
in
summa
dicantur,
[Col.1217B]
summum
fuit
cardinalium
consilium
et
omnimodis
nitebantur
ad
hoc,
ut
nulla
expressione
facta
inter
regem
et
archipraesulem
de
consuetudinibus,
quas
supra
in
scriptum
redactas
diximus,
ob
quarum
contradictionem
et
nos
peregrinabamur,
archipraesul
ad
suam
reverteretur
ecclesiam,
si
tamen
et
hoc
a
rege
posset
obtineri
vel
sic.
Dicebant
etenim
quod
nocerent
expressa
et
pacis
processui
fieret
sic
offendiculum.
Nam
sicut
adjiciebant,
turpe
esset
regi
et
indecens,
ita
manifeste
et
expressim
consuetudinibus
illis
renuntiare,
quae
per
antiquiores
et
majores
regni
et
etiam
per
ipsos
episcopos,
etiam
et
per
nos
ad
regiam
dignitatem
pertinere,
et
ad
coronam
suam
spectare
recognitum
est.
«Si
vero
rex
pacem,
ut
[Col.1217C]
aiebant,
vobis
concesserit
de
consuetudinibus
sive
tenendis
sive
abolendis
nulla
habita
mentione,
eo
ipso
evacuatae
intelliguntur
et
abolitae;
praesertim
cum
super
his
inter
vos
et
regem
tam
dura
quaestio
mota,
et
tota
sint
hae
dissensionis
materia.
Unde
si
vobis
pacem
concesserit
rex,
vobis
tamen
non
concedentibus
has
nec
ad
tenendas
has
vos
obligantibus,
eo
ipso
intelligentur
evacuatae
et
vos
obtinuisse
in
causa.
Rex
etenim
sic,
etsi
non
expressim,
tacite
tamen
intelligetur
abolitioni
consensisse.»
Et
addebant
exempla,
quemadmodum,
ut
aiebant,
si
episcopus
quemquam
ad
sacros
ordines
promoverit,
etsi
expressus
non
fuerit,
tacitus
tamen
de
continentia
fuit
consensus.
Et
ad
hoc
ipsum
quidem
probandum,
tanquam
viri
et
in
divino
et
in
humano
jure
periti,
[Col.1217D]
pleraque
alia
induxerunt
exempla;
juxta
quod
utrumque
jus
loquitur
de
consensu
interdum
expresso,
interdum
vero
tacito
et
non
expresso.
Nos
vero
e
diverso
expressam
petebamus
consuetudinum
abolitionem,
et
ut
expressum
illud
de
quo
satis
supradictum
chirographum
decreti
evacuaretur.
Alioquin
minime
in
tuto
fore
nostram
vel
Ecclesiae
pacem,
nisi
totius
turbationis
et
dissensionis
prima
et
summa
causa
velut
totius
mali
radix
exstirparetur.
Praesertim
cum,
ut
supra
ostendimus,
archipraesul
circumventus
et
seductus
assensum
illis
praebuerit.
Unde
si,
nulla
vel
in
specie
vel
in
genere
consuetudinum
habita
mentione,
cum
rege
componeret,
priorem
illum
de
consuetudinibus
assensum
ratum
habere
videretur,
et
quae
perperam
gesta[Col.1218A]
confirmare
juxta
illam
civilis
juris
regulam
Ratihabitio
retro
trahitur
et
quae
sunt
gesta
confirmat.
Addebamus
et
quod
eadem,
quae
inducebant
contra
regem
propter
nos,
potius
pro
rege
contra
nos
facerent,
de
consensu
videlicet
tacito
et
non
expresso.
Taciturnitas
enim,
ut
dicebamus,
non
aboleret
sed
potius
eo
amplius
ad
pravarum
illarum
consuetudinum
observationem
archipraesulem
obligaret,
ad
quas
aliquo
tempore
male
et
illicite
se
obligaverat
per
apostolicae
absolutionis
gratiam,
per
contradictionem
acerbam,
et
per
exsilium
grave,
rupta
penitus
illicita
illa
obligatione
et
dissoluta.
Unde
si
in
ecclesiasticae
pacis
reformatione
talis
sit
taciturnitas,
et
a
tali
qui
contradicendi
habet
personam,
ita
ut
de
consuetudinibus
illis
evacuandis
nec
in
[Col.1218B]
specie
nec
vel
in
genere
ulla
fiat
mentio,
manifestus
videretur
consensus,
et
prior
illa
quae
jam
exspiravit
obligatio
illicita
revivisceret.
In
quo
casu
multi
loquuntur
canones:
quorum
unus:
«Qui
non
obviat,
inquit,
cum
potest,
consentire
probatur:
et
nec
caret
scrupulo
consensionis
occultae,
qui
manifesto
facinori
desinit
obviare.»
Et
multi
alii
canones
in
modum
hunc
tunc
ibi
inducti,
et
exempla
multa:
verum
et
canonibus
ibi
inductis
et
exemplis
pariter,
brevitatis
hic
causa
supersedemus,
praesertim
cum
haec
modicam
etiam
habentibus
juris
experientiam
notissima
sint.
Praeterea
ablatorum
nobis,
imo
Ecclesiae,
potius
restitutionem
bonorum,
tam
mobilium
quam
immobilium,
instantissime
petebamus
illam
divini
juris[Col.1218C]
regularem
crebrius
iterantes,
videlicet
non
remitti
peccatum,
nisi
restituatur
ablatum.
Et
eo
certe
majora
petebamus
et
talia
quae
certissime
sciebamus
per
ipsos
apud
regem
impleri
non
posse,
quia
per
quosdam
aulicos
amicos
nostros
sed
occultos
secreto
praemuniti
eramus,
et
nos
deprehendimus
sic,
quod
nec
etiam
hoc
ipsum
quod
nobis
offerebant
impetrassent
a
rege.
Jam
enim
rex
certissime
proposuerat
et
etiam
publice
juraverat,
archipraesulem
ipso
regnante
ad
ecclesiam
suam
non
reversurum.
Verum
cardinales,
quorum
alter
regi
per
omnia
favit,
pacis
qualiscunque
verbum
nobis
proposuerant,
ut
ita
quoquo
modo
regem
excusarent,
quasi
per
ipsum
non
staret
quo
minus
pax
fieret,
et,
ut
jam
[Col.1218D]
diximus,
ne
ipsi
frustra
venisse
et
nihil
egisse
viderentur.
Unde
et
infecta
pace,
imo
etiam
absque
omni
spe
pacis
per
ipsos
deinceps
faciendae,
discessimus
ab
eis
sic,
ipsis
ad
regem
confestim
revertentibus.
In
Cenomannia
vero
in
civitate
ipsa
Cenomannis
nonnullae
regni
personae
jam
convenerant;
et
videntes
sic
pacem
nequaquam
per
cardinales
posse
fieri,
in
audientia
cardinalium
suas
appellationes
renovarunt
pro
rege,
pro
regno,
pro
personis
propriis,
et
pro
ecclesiis
suis,
ad
sedem
apostolicam
reappellantes.
Post
aliquantulum
vero
temporis
cardinales,
multum
a
rege
honorati,
et
ambitiosis
onerati
exeniis,
nostra
et
Ecclesiae
pace
infecta,
ad
Romanam
revertuntur
Ecclesiam.
[Col.1219A]
Nos
vero
de
secunda
appellatione
hac
an
ei
deferendum,
mox
inquirere
coepimus.
Quanquam
enim
jus
indistincte
loquatur
et
dicat,
appellatione
interposita,
sive
recepta
sit
sive
non,
nihil
innovandum,
ne
videlicet
cognitionali
deliberationi
praejudicium
fiat
et
secundum
utrumque
jus
ejus
esse
de
appellatione
cognoscere,
ad
quem
appellatum
fuerit;
eruditi
tamen
nostri
nequaquam
hoc
passim
et
sine
distinctione,
verum
prudenter
et
erudite,
tanquam
viri
exercitati
in
his
docuerunt,
multa
inducentes
ad
docendum,
quomodo
intelligendum
sit
jus,
quod
de
appellatione
loquitur
sic.
A
quibus
tunc
inductis
hic
causa
brevitatis
supersedemus,
praesertim
cum
talia
viris
peritis
sint
notissima.
Nos
itaque
appellationi
jam
dictae,
tanquam
ad
justitiam
[Col.1219B]
eludendam
et
in
oppressorum
oppressionem
manifestissime
factae,
ab
inferiori
judice
minime
deferendum
judicavimus.
Quotquot
tamen
nos
domino
nostro
archipraesuli
supplicavimus,
monuimus,
consuluimus
ut
sola
regis
persona
adhuc
remaneret
intacta.
23.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
MULTOS
DE
AULICIS
ANATHEMATIZAVIT.
Igitur
archipraesul,
sciens
a
propheta
maledictum
qui
gladium
suum
a
sanguine
prohibuerit
et
qui
Dei
opus
negligenter
facit,
accinxit
se.
Et
in
primis
quosdam
de
aulicis
clericis,
qui
ratione
ordinis
seu
beneficii
ecclesiastici
obligati
sibi
fuerant
et
obedientiam
exhibere
tenebantur,
districtissime
citavit,
[Col.1219C]
ut
ad
ipsum
venire
non
postponerent
nec
differrent.
Quibusdam
etiam
in
virtute
obedientiae,
sub
ordinis
sui
et
beneficii
periculo,
nonnulla
praecepit,
at
nec
venerunt
hi
nec
paruerunt
illi.
Unde
et
archipraesul
appellationi
non
deferens,
ipsos
gladio
verbi
Dei
percussit
et
publice
anathematis
vinculo
innodavit,
et
ut
praecipiunt
canones,
quantum
permisit
malitia
temporis,
quo
debuit
paragromata
sua
mittens,
anathematizatos
denuntiavit.
Et
de
aulicis
clericis
sic;
pariter
et
de
aulicis
laicis
et
ob
causas
varias:
quosdam,
quia
invasores,
quosdam
tanquam
rerum
ecclesiasticarum
violentos
detentatores,
quosdam
quia
tempore
peregrinationis
suae
praedia
Cantuariensis
Ecclesiae,
non
ab
ipso,
sed
a
rege
acceperant.
Omnes
denique
qui
praedia
et
possessiones
[Col.1219D]
archiepiscopatus
Cantuariensis
vel
suorum,
qui
peregrinabantur
cum
ipso,
auctoritate
regis
ad
custodiendum
susceperant
anathemate
percussit.
Et
non
solum
ex
his
et
illis,
sed
et
aliquos
etiam
de
ipsis
episcopis
propter
inobedientiam
manifestam,
et
maxime
quia
inter
regem
et
ipsum
totius
dissensionis
incentores
exstitissent,
quam
et
fovere
in
dies
non
desisterent.
De
anathematizatis
sic
Gilbertus
cognomento
Folioth
episcopus
Londoniensis
unus
erat.
Et
hi
quidem
anathematizati
ex
aulicis
de
magis
familiaribus
et
consiliariis
regis.
Unde
et
fere
jam
quotquot
in
aula
aut
nominative
excommunicati
sic,
aut
saltem
excommunicati
denominative
excommunicatorum
participio,
quos
evitare
nec
poterant
nec
licebat.
Adeo
ut
vix
in
capella
regis
qui
in
missa
pacis
illud
[Col.1220A]
osculum
sacramentale
regi
offerret
nisi
excommunicatus
vel
ex
nomine
vel
ex
participio.
Excommunicati
igitur
hi,
excommunicati
et
illi.
Nec
enim
archipraesul
sustinere
potuit
aut
voluit
amplius,
unde
non
destitit,
non
pepercit,
nec
his,
nec
illis.
Non
sustinuit,
inquam,
non
pepercit,
etsi
vir
apostolicus
auctoritate
sua
quae
omni
praeest
quosdam
jam
solvisset
quos
ipse
ligaverat:
praefatum
videlicet
Saresberiensem
episcopum
et
aulicum
illum
clericum
quem
supradiximus
cum
schismaticis
in
Teutonica
illicite
contra
Ecclesiae
pacem
et
contra
virum
apostolicum
contraxisse.
24.
QUALITER
SECUNDO
REX
ET
ARCHIPRAESUL
AD
VIRUM
APOSTOLICUM
MITTUNT.
Audiens
vero
rex
motus
et
turbatus
et
pars
omnia
[Col.1220B]
adversa,
sic
videlicet
nec
aulicis
deferri
propter
regem,
nec
appellationi
propter
sedem
apostolicam,
ad
virum
apostolicum
mittunt
cum
omni
festinatione
et
remittunt.
Currunt,
festinant,
accelerant
nuntii
et
nuntii,
et
post
iterum
nuntii,
qui
haec
viro
apostolico
nuntient.
Mittimus
quidem
et
nos.
Sed
quia
aurum
et
argentum
non
erat
nobis,
mittimus
nos
iterum,
sicut
prius,
nuda
solum
verba
tetra
et
atramento
scripta.
Illi
vero
aurea
et
argentea
ex
abundanti
et
multo
plus
plura
prioribus.
Verumtamen
pius
noster
rex
Francorum,
de
cujus
quasi
aula
jam
eramus,
quia
de
ejus
mensa,
ad
virum
apostolicum
et
ad
familiares
suos
dominos
cardinales
pias
preces
sacris
apicibus
suis
mittit,
propter
nos
mittens
et
remittens,
mandans
et
remandans,
[Col.1220C]
quod
qui
tangeret
nos
tangeret
pupillam
oculi
sui:
super
omnia
mandans
et
rogans,
ne
vir
apostolicus
solveret,
quos
tam
venerabilis,
tam
sanctus
archipraesul
tam
juste
ligasset,
nec
evacuaret
quae
ipse
fecisset
contra
Ecclesiae
inimicos
justitiae
opera.
Id
ipsum
etiam
et
pontifices
et
principes
terrae
Romano
pontifici
et
venerabilibus
cardinalibus
cum
omni
devotione
et
affectu
monentes
supplicaverunt.
Jam
ergo
et
per
nostros
et
ab
adversariis
teruntur
in
dies
apostolorum
limina:
discurrunt,
festinant,
accelerant
et
hi
et
illi.
Moriuntur
obiter
tam
hi
quam
illi,
sed
succedunt
alii
et
succrescunt
et
ex
his
et
ex
illis.
Nam
ut
de
nostris
loquar,
de
multitudine
nostrorum
exsulum
erat
nobis
copia
nuntiorum,
[Col.1220D]
unde
et
sicut
supra
satis
ostendimus,
sic
dispensante
Altissimo,
sicut
in
aliis
ita
et
in
hoc
causae
nostrae,
etsi
nescius,
multam
opem
tulit
qui
nobis
coexsulum
tantam
multitudinem
expellendo
sociavit:
qui
virorum
tam
eruditorum,
tam
prudentium
et
consilium
nobis
contulit
et
contra
se
ipsum
pro
nobis
tam
fideles
nuntios
praeparavit.
Sed
quid?
videres
certe
a
paupere
archipraesule
et
coexsulibus
suis
pannosis
et
miseris,
adversum
cives,
adversum
reges,
adversum
purpuratos
et
divites
strenue,
varie
et
valide
concertatum.
Unde
nec
est,
ut
ex
parte
tunc
didici,
quod
vir
strenuus
eruditus
etsi
pauper
argento
vel
auro
valeat
comparari.
Talis
enim
incomparabilis;
unde
et
de
sapientia
Sapiens.
Venerunt
mihi,
inquit,
omnia
bona
pariter
cum
illa
[Col.1221A]
(Sap.
VII).
Non
quidem
de
potentia,
non
de
divitiis
sic:
Vae
potius
terrae
cujus
rex
puer
est!
(Eccle.
X.)
Et
divites,
inquit
Psalmista,
eguerunt
et
esurierunt
(Psal.
XIII),
unde
et
sapiens
sapientiam
praeposuit
his
et
haec
ei
adjecta.
Talis
enim,
ut
diximus,
et
iterare
non
piget,
incomparabilis:
talis
quippe
semper
abundans,
semper
gaudens,
egens
vel
tristis
nunquam.
Quasi
nihil
habentes,
inquit,
et
omnia
possidentes;
quasi
tristes,
semper
autem
gaudentes
(II
Cor.
VI).
Juxta
quod
philosophorum
unus,
cujuslibet
animam
ipsius
dicebat
esse
fortunam.
Et
orthodoxorum
unus:
«Nunquam,
ait,
parvus
est
census,
cui
magnus
est
animus.»
Unde
et
Sapiens:
Cogitationes,
inquit,
robusti
semper
in
abundantia
(Prov.
XXI).
Talis
semper
dimicans,
semper
triumphans,
[Col.1221B]
evictus
nunquam
vel
deficiens.
Juxta
quod
magister
ille
agonotheta:
Quando,
inquit,
infirmor,
tunc
potens
sum
(II
Cor.
XII).
Et
Sapiens:
Vidisti,
inquit,
virum
velocem
in
opere
suo
coram
regibus
stabit
nec
erit
ante
ignobiles
(Prov.
XXII).
Talis
hic
Thomas
noster,
magna
anima
et
robusta
semper
abundans,
semper
in
pugna,
semper
in
palma,
utpote
de
forte
illo
et
sancto
fortium
et
sanctorum
catalogo,
qui
occidi
poterant
et
flecti
non
poterant.
Quod
melius
in
historiae
hujus
calce
declarabitur:
hoc
interim
hic
adjecto,
quod
nec
mirum
si
Thomas
hic
noster
praedicetur
hic
magnus
qui
semper
magnus;
magnus
in
aula,
magnus
in
ecclesia,
magnus
quando
civis
in
Anglia,
magnus
quando
exsul
in
Francia,
sed
incomparabiliter
magnus
et
majore
[Col.1221C]
maximus
hodie:
qui
modico
nunc
clausus
tumulo
sumpsit
sibi
pennas
diluculo
et
a
nobis
jam
super
pennas
ventorum
avolans,
totum
mundum
trahit
post
se.
Sed
haec
docebunt
sequentia
melius.
Interim
ad
prosequendum
historiae
ordinem
revertamur.
Itaque
ut
dicere
coepimus,
plurimae
fiunt
et
contrariae
missiones
ad
virum
apostolicum.
25.
QUALITER
ARCTABATUR
ROMANUS
PONTIFEX
PRAE
NUNTIIS
REGIS
ET
ARCHIPRAESULIS
SIBI
ADVERSANTIBUS.
Arctabatur
itaque
Romanus
pontifex
quippe
neque
quod
nos
fecimus
irritaret,
sed
potius
ut
ipse
apprehensus
apostolico
zelo
nobiscum
adversus
malignantes
consurgeret,
urgebant
tum
justitiae
causa
[Col.1221D]
quam
fovebamus,
tum
mundi
favor
qui
nobiscum,
tum
pii
regis
nostri
Ludovici
et
suorum
desideria
et
postulationes
tam
affectuosae
pro
nobis.
Inde
vero
obsistebant
regis
Anglorum
juvenis
adhuc,
ut
supra
diximus,
et
tam
potentis
et
suorum
postulationes
contrariae.
Considerabat
etiam
vir
apostolicus
archipraesulem
nostrum
virum
velocem
in
opere
suo
et
sicut
videbat
ipse
et
ab
aliis
jam
acceperat,
deinceps
nec
revocari
posse,
nec
desistere
velle
a
justitiae
opere,
quin
videlicet
gladium
suum
exerceret
et
occideret
et
mactaret
illos
quos
in
tam
atrocibus
tamdiu
et
tam
patienter
supportaverat
hactenus.
Considerabat
igitur
vir
Apostolicus
sic,
archipraesulis
aemulationem
tam
accensam
et
adversariorum
obstinationem
tam
duram:
unde
et
[Col.1222A]
turpe
et
irreligiosum
et
forte
damnabile
sibi,
si
archipraesulem
ex
tam
justa
causa
sacerdotali
zelo
accensum,
ab
officio
suo
suspenderet,
seu
ab
ipso
facta
irritaret
justitiae
opera,
ex
quo
universae
Ecclesiae
grande
et
grave
scandalum
generaret,
et
regis
Francorum
et
regni
incurreret
indignationem
non
modicam.
Igitur
quod
solum
videtur
superesse,
Romanus
pontifex
inter
regem
et
archipraesulem
paci
amicabiliter
reformandae
adhuc
studere
necessarium
duxit.
Sacros
itaque
apices
suos
ad
dominum
regem
Francorum
saepe
et
saepius
mittit,
mandans,
monens
et
rogans
regem,
ut
pacis
nostrae
mediatorem
se
interponat.
Mittit
etiam
nunc
ad
hos,
nunc
ad
illos,
ad
eos
maxime
qui
credebantur
a
domino
rege
Anglorum
libentius
audiri
et[Col.1222B]
benignius,
et
quorum
opere
et
industria
sperabatur
verbum
pacis
posse
melius
et
efficacius
promoveri.
Mittit
et
ad
viros
religiosos,
viros
pacificos,
quorum
in
reformatione
pacis
et
in
dissidentium
reconciliatione
solet
esse
diligens
opera
et
efficax
gratia.
Mittit
itaque
Romanus
pontifex
et
remittit,
mandat
et
remandat.
Pleraque
vero
de
scriptis
illis
apostolicis
exstant
adhuc,
in
illud,
de
quo
supra
meminimus,
corpus
epistolare
redacta,
ad
quod
recurrat,
si
quis
haec
legere
et
nosse
desiderat.
26.
DE
QUODAM
REGUM
COLLOQUIO,
UBI
PAX
NOSTRA
STETIT
PRO
HOC
ADJECTO,
SCILICET
SALVO
HONORE
DEI.
Dominus
itaque
rex
Francorum,
videns
dominum
papam
de
pace
nostra
sic
sollicitum,
tanquam
filius
[Col.1222C]
pacis
et
obediens
apostolico
viro,
operose
et
attente
partes
suas
interposuit.
Unde
et
ad
pleraque
colloquia,
quae
inter
ipsum
et
dominum
regem
Anglorum
erant,
vos
vocavit,
pacis
nostrae
in
iis
se
mediatorem
interponens.
Inter
quae
unum
colloquium
fuit,
quod
ad
laudem
et
gloriam
tanti
archipraesulis
ego
hic
tacere
non
debui.
Contigit,
ut
Pictavi
et
Britones,
ortis
quibusdam
simultatibus
adversum
dominum
regem
Anglorum
moverunt
arma:
et,
ut
fortius
rebellarent
et
securius,
cum
illustri
rege
Francorum
confoederati
sunt,
qui
et
tunc
pariter
cum
Anglorum
rege
inimicitias
habuit.
Verum
post
multa
dies
colloquii
statutus,
pax
reformata
inter
omnes,
donec
tandem
ventum
ad
nos,
qui
similiter
pacem
inquirentes
[Col.1222D]
colloquio
interfuimus.
Accedunt
autem
multae
et
magnae
personae
ecclesiasticae
et
alii
viri
multi
et
magni:
omnes
hi
inter
regem
et
archipraesulem
mediatores.
Rex
vero
quibusdam
ex
mediatoribus
his,
quos
archipraesuli
magis
favere
suspicabatur,
quos
et
archipraesul
amicissimos
habebat,
jam
secreto
dixerat
velle
se
crucem
facere
et
Hierosolymis
proficisci,
facta
solum
prius
pace
ad
honorem
suum
inter
ipsum
et
archipraesulem
suum:
et
addebat
se
de
pace
hac
in
hoc
colloquio
in
praesentia
regis
Francorum
et
aliorum
solum
quaerere
honorem,
saltem
verbo
tenus.
Habito
igitur
prolixiori
verbo
de
pace
nostra
in
communi
omnium
mediatorum,
seorsum
tamen
a
regibus,
isti
quos
diximus
inter
caeteros
archipraesuli
magis
familiares,
quibus
et
rex
[Col.1223A]
verbum
illud
crucis
et
de
pace
nostra
sic
instillaverat,
archipraesulem
a
communi
illa
mediatorum
corona
seorsum
trahunt,
et
secretius
proponunt
ei
verbum
regis,
quod
a
rege
secreto
acceperant
sic,
nec
tamen
ipsi
hoc
nomine
regis
nuntiantes,
sed
verissime
asserentes
se
a
rege
accepisse
hoc.
Unde
et
summum
ipsorum
consilium
fuit
et
summopere
laborabant
ad
hoc,
ut
archipraesul,
et
de
tota
causa
et
de
ablatis
tam
sibi
quam
suis,
regis
ibi
per
omnia
miserationi
et
voluntati
se
supponeret;
quod
est
sicut
vulgo
dicitur,
ut
poneret
se
de
tota
quae
inter
ipsos
vertebatur
querela
in
misericordia
regis,
et
absolute
sic,
absque
omni
additamento.
Siquidem
archipraesul
ad
instantiam
et
ad
consilium
mediatorum
urgentium
ipsum
ad
hoc,
jam
in
communi
[Col.1223B]
mediatorum
omnium
audientia
concesserat
se
facturum
sic,
adjecto
tamen
hoc:
Salvo
honore
Dei;
verum
isti
inter
mediatores
archipraesuli
magis
familiares,
viri
fideles
et
exercitati
in
consiliis,
de
quibus
et
tanquam
de
se
archipraesul
fidebat,
adjectum
illud
nitebantur
adimere,
videlicet
salvo
honore
Dei,
eo
quod,
ut
dicebant,
in
verbo
illo
scandalizaretur
rex.
Unde
et
ut
absolute
super
tota
controversia
regis
se
supponeret
voluntati
et
arbitrio,
summo
nisu
et
studio
consulebant;
et
sic
coram
omnibus
regi
daret
gloriam
et
honorem
et
hoc
regi
satisfaceret
et
hoc
regi
sufficeret:
et
rex
vicissim
ipsi
restitueret
integram
gratiam
suam
et
pacem.
Et
hoc
quidem
verbum
illi
simile
quod
prius,
dum
adhuc
essemus
in
Anglia,
de
regiis
consuetudinibus
observandis
adjectum.
[Col.1223C]
Dicebat
enim
archipraesul
se
regias
consuetudines
observaturum
salvo
videlicet
ordine
suo,
quod
in
libello
historico
hoc
supra
non
praeterivimus.
Illa
igitur
adjectio
huic
similis.
Ibi
salvo
ordine,
hic
vero
salvo
Dei
honore.
Eisdem
itaque
suasionibus
et
allegationibus,
quibus
illi
pacis
mediatores
tunc
in
Angliae,
illud
adjectum
salvo
ordine,
et
isti
nunc
in
Francia
hoc
adjectum
illi
simile
salvo
honore
Dei
attentaverunt
adimere.
Et
quidem
primam
illam
adjectionem
ordinis,
archipraesul
expressisset
nunc
iterum
hic,
nisi
quia,
ut
supra
ostendimus,
ex
adjecto
illo
scandalizabatur
tunc
rex,
quemadmodum
et
nunc
ex
hoc,
salvo
videlicet
Dei
honore,
scandalizabitur
ut
mox
dicetur.
Sed
quid?
Denique
adeo
suasus,
tractus,
pulsus
et
impulsus
est
ut
persuasus
[Col.1223D]
videretur.
Cumque
tandem
cum
eruditis
suis
familiarius
et
seorsum
breviter,
prout
tunc
licuit
et
tempus
erat,
loqueretur,
et
eis
quae
a
mediatoribus
illis
amicissimis
sibi
secreto
acceperat
singula
proposuisset,
ipsorum
fuit
omnis
sapientia
devorata;
videbant
quippe
hinc
pacis
bonum,
et
gratiam
regis
desideratissimam
inde
vero
turpe
et
irreligiosum
et
ignominiosum
Ecclesiae
videri
posse,
si
ita
super
causa
ecclesiastica
archipraesul
laicae
personae
voluntati
et
arbitrio
se
supponeret,
ut
nulla
videlicet
de
libertate
Ecclesiae
seu
Dei
honore
fieret
expressio;
praesertim
cum
de
Dei
honore
habita
fuisset
mentio
et
jam
quaestio
mota.
Quod
tamen
propter
bonum
Ecclesiae
et
nostrum,
quod
certissime
sperabant
et
[Col.1224A]
asserebant
subsecuturum,
urgentissime
consulebant
et
cum
omni
quaerebant
instantia
mediatores,
et
maxime
inter
ipsos
viri
fideles
et
religiosi,
qui
et
in
consiliis
exercitatissimi
et
archipraesuli
amicissimi
erant.
Et
ideo
eruditi
nostri
quotquot
haesitabant,
et
consilium
dare
verebantur,
ne
vel
per
ipsos
impediretur
pax
vel
ne
forte
per
ipsos
Ecclesiae
causa
quam
agebant
periclitaretur.
In
hoc
igitur
casu
omnes
quotquot
siluerunt
et
ab
eruditis
nostris
omne
consilium
periit,
et
ipsorum
sapientia
inutilis
facta
est,
tanquam
ultra
sapientia
non
reperta
in
Theman.
Periit,
inquam,
ab
eruditis
nostris
sapientia
et
consilium,
nisi
quod
quidam
submurmuraverunt
minime
tutum
in
tali
casu
Dei
honorem,
seu
libertatem
ecclesiasticam,
pro
gratia
terrena
acquirenda
ita
supprimere
[Col.1224B]
seu
subticere;
quod
non
esset
aliud,
ut
dicebant,
quam
lucernam
sub
modio
ponere
quemadmodum
et
in
hoc
libello
supra
ostensum
est,
cum
similis
illa
adjectio,
salvo
videlicet
ordine,
in
Anglia
similiter
pro
bono
pacis
est
adempta.
In
arcto
itaque
hoc
periit
sapientia
et
consilium.
Igitur,
quod
solum
nobis
in
articulo
tam
arcto
restare
videbamus,
clamavimus
ad
Dominum
supplicantes
ut
daret
nobis
consilii
et
scientiae
spiritum.
Sed
quid?
Nobis
ita
consilium
suspendentibus
et
haesitantibus
quid
agendum,
a
pacis
mediatoribus,
multis
et
magnis
viris,
et
praesertim
qui
inter
ipsos,
a
viris
religiosis
et
aliis
archipraesuli
amicissimis
et
familiarissimis,
adeo
sicut
et
supra
diximus,
suasus,
tractus
et
impulsus
est,
ut
haberetur
persuasus.
[Col.1224C]
Itaque
cum
a
pacis
mediatoribus
et
aliis
hinc
stipatus
jam
duceretur
ad
reges,
erant
quippe
duo
reges
simul
adhuc
pacis
nostrae
finem
exspectantes,
cum,
inquam,
duceretur,
sic
ingessit
se,
difficile
tamen
inter
tot
et
tantos,
discipulus
qui
scripsit
haec:
et
breviter
et
citissime,
nec
enim
aliter
potuit,
tunc
instillavit
et
in
aure:
«Domine,
inquiens,
videto
quomodo
caute
ambules.
Unum
tibi
dico
certissime,
de
conscientia
loquens,
quod
si
in
compromissione
hac
regi
adjectionem
illam
subticueris,
salvo
videlicet
honore
Dei,
praesertim
cum
totum
hoc
nunc
agatur
ut
pro
regis
gratia
subticeatur
hoc,
quemadmodum
et
suppressisti
illud
in
Anglia
salvo
ordine
tuo,
cum
tunc
de
regiis
consuetudinibus
observandis
ageretur,
sicut
tunc
ita
et
nunc
dolor[Col.1224D]
tuus
renovabitur,
eo
quod
a
bonis
obmutueris
et
silueris,
unde
et
illud
Psalmi
lugens
recordaberis
jugiter:
Obmutui
et
humiliatus
sum,
et
silui
a
bonis
et
dolor
meus
renovatus
est
(Psal.
XXXVIII).
Et
eo
amplius
renovabitur
dolor,
quod
tunc
percussus
ob
silentium
simile,
adhuc
disciplinam
non
receperis.»
Vix
dictis
his
et
ipso
solum
me
respiciente
et
respondere
non
valente,
tanta
quippe
erat
ipsum
comprimentium
turba
et
quaerentium
alloqui
eum,
ecce
ductus
sic
ante
reges
venit.
Sciens
autem
quod
humilitas
prae
caeteris
soleat
corda
indurata
emollire,
quae
etiam
prae
caeteris
virtutibus
ipsis
superbis
et
elatis
gratior
est,
adeo
etiam
ut
per
ipsam
[Col.1225A]
superbia
ipsa
se
sustineat
vinci,
sciens,
inquam,
hoc
mox
archipraesul
inter
initia
ad
pedes
regis
se
prostravit.
Et
cum
ipso
ad
honorem
ipsius
venerabilis
et
omni
laude
praedicandus
Willelmus
filius
magni
et
praeclari
divae
recordationis
comitis
Theobaldi,
tunc
Senonensis
archiepiscopus,
illo
jam
defuncto
quem
supra
in
historia
hac
nominavimus,
qui
et
in
primo
adventu
nostro
Senonis
superstes
erat,
sanctae
recordationis
Hugone.
Rex
vero
archipraesule
vix
ad
pedes
ipsius
prostrato
ipsum
confestim
apprehendit
et
erexit.
Archipraesul
vero
erectus
et
stans
ante
reges
humiliter
et
devote
pro
Anglicana
Ecclesia,
sibi
ut
dicebat
licet
indigno
et
peccatori
commissa,
regiam
coepit
interpellare
clementiam,
se
ut
justi
mos
est
[Col.1225B]
in
principio
sermonis
sui
accusans,
et
solum
suis
meritis
tantam
ascribens
Ecclesiae
turbationem
et
afflictionem
tam
duram.
Et
in
sermonis
sui
calce
adjecit:
«Ego
igitur,
inquit,
domine
mi,
super
tota
quae
inter
vos
et
me
vertitur
hodie
causa,
vestrae
clementiae
et
arbitrio
in
praesentia
domini
nostri
regis
Francorum
et
pontificum
et
principum
et
aliorum
qui
hic
astant
me
nunc
subjicio,»
sed
mox
adjecit,
quod
nec
rex
nec
pacis
mediatores,
nec
alii
vel
etiam
sui
proprii
aestimaverunt
ut
adjiceret,
videlicet
«salvo
honore
Dei.»
Hoc
quippe,
ut
supra
satis
dictum,
agebant
pacis
mediatores,
ne
tale
adjiceret
verbum
quod
regi
scandalum
et
pacis
sic
fieret
impedimentum.
Et
ideo
existimabant
archipraesulem
persuasum,
ne
hoc
adjiceret,
quod
scandalum
generando
pacem
[Col.1225C]
posset
impedire.
Et
profecto
accidit
sic.
Tali
quippe
adjectione
audita,
rex
mox
vehementer
scandalizatus
in
archipraesulem
excanduit,
multis
ipsum
contumeliis
afficiens,
multa
improperans,
plurima
exprobrans,
arguens
eum
et
increpans
tanquam
superbum,
elatum
et
regiae
munificentiae
circa
ipsum
impensae
immemorem
et
ingratum.
Et
quia
archipraesulis
persona,
ut
circa
historiae
hujus
initia
diximus,
etiam
ab
ineunte
aetate
talis
erat
et
tam
honesta,
de
qua
etiam
mendaces
et
detractores
propter
famae
integritatem
falsa
dicere
verebantur,
hoc
solum
rex
expressim
pro
crimine
ei
objecit,
quod
cum
cancellarius
adhuc
esset,
ab
hominibus
suis
et
cismarinis
et
transmarinis
[Col.1225D]
passim,
et
a
majoribus
et
a
minoribus,
homini
ceperit
et
fidelitatis
juramenta,
ea
sicut
dicebat
de
causa,
ut
dominum
suum
et
regem,
qui
tanta
ei
contulerat,
exhaeredaret
et
fieret
ipse
dominus
universorum:
unde
etiam,
ut
exprobrando
adjiciebat,
tempore
cancellariae
tam
magnificum
se
faciebat
et
tam
munificum.
Archipraesul
vero,
in
omni
patientia
audiens
haec,
in
nullo
ut
videbatur
perturbatus
vel
confusus
exprobranti
sibi
mox
respondit;
et
modeste
quidem
verbum
humilitatis
omnis
et
modestiae,
in
respondendo
ita
verbum
temperans
ut
neque
rigidus
appareret
nec
remissus:
post
alia
quae
prius
breviter
dixerat
subjiciens
mox
et
ad
id
respondens,
quod
de
cancellaria
rex
ei
objecerat:
«Domine
mi,
inquiens,
[Col.1226A]
quod
ex
ira
mihi
exprobramini
nunc
de
in
cancellaria
gestis,
hoc
ut
videtur
iratus
quaeritis
mihi
vertere
in
culpam,
quo
tuam
perpetuo
gratiam
promeruisse
debuissem.
Nec
decet
nunc
nec
oportet
illius
temporis
a
me
in
obsequio
vestro
gesta
et
fidem
vobis
tunc
servatam
ad
laudem
meam
nunc
recolere.
Novit
enim
dominus
noster
rex
Francorum,
qui
hic,
norunt
et
hi
qui
astant,
novit
et
mundus,
et
testantur
opera,
cum
adhuc
essem
in
aula,
qualem
me
in
illo
officio
aulico
ad
vestram
utilitatem
et
honorem
exhibuerim.
Turpe
esset
et
indecens
praestiti
obsequii
exprobrando
recolere
beneficia,
quae
mundus
vidit
et
novit
impensa.»
Rex
autem
ultra
non
sustinens,
sed
cito
ab
ore
ipsius
verbum
rapiens,
et
ad
dominum
regem
Francorum
[Col.1226B]
se
convertens:
«Domine
mi,
inquit,
attende
si
placet
quam
fatue,
quam
superbe,
iste
ecclesiam
suam
deseruerit,
quem
quidem
nec
ego
nec
alius
a
regno
meo
expulit,
sed
ipse
noctu
clandestinam
fugam
iniit,
nemine
expellente.
Nunc
autem
vobis
suadet,
quod
causam
Ecclesiae
agat,
et
propter
justitiam
patiatur,
et
ex
hoc
multos
et
magnos
circumvenit.
Ego
quippe
semper
volui
et
concessi,
et
volo
et
concedo
adhuc,
ut
Ecclesiam
cui
praeest
teneat
et
regat
in
omni
ea
libertate,
in
qua
aliquis
decessorum
suorum
sanctorum
eam
melius
et
liberius
habuit
et
rexit.»
Rex
vero
Francorum,
quasi
aliquantulum
motus
contra
archipraesulem
et
favens
regi
propter
verbum
quod
dixerat
sanctos
decessores
suos
nominando,[Col.1226C]
archipraesuli
breviter
ait:
«Domine
archiepiscope,
inquiens,
nunquid
quaeris
esse
plus
quam
sanctus?»
Et
verbum
hoc,
a
rege
Francorum
velut
insultando
archipraesuli
dictum,
sic
regi
et
parti
suae
non
modicum
placuit:
cujus
erat
semper
studium
et
opera
apud
omnes
et
praesertim
apud
regem
Francorum
suam
justificare
causam
et
deprimere
nostram,
ut
ita
cor
regis,
qui
praestante
Domino
in
tanta
turbatione
nostra
totum
et
tutum
erat
refugium
nostrum,
alienaret
a
nobis.
Archipraesul
vero
nec
propter
reges
ut
videbatur
adversantes
jam
sibi,
in
ullo
ut
deprehendi
posset
turbatus
vel
motus,
sed
sicut
ante
animi
compositi
et
aequalis,
respondit
mox
regibus
se
quidem
libenti
[Col.1226D]
et
prono
animo
Ecclesiam
sibi
commissam
recipere
velle
in
eis
libertatibus
in
quibus
sancti
decessores
sui
eam
rexerunt:
sed
alias
novas
consuetudines
in
ecclesiasticae
libertatis
dispendium
introductas
recipere
nolle,
sed
tanquam
sanctorum
Patrum
institutis
adversantes
abjicere
et
damnare.
Cum
vero
de
fuga,
quam
rex
clam
et
noctu
temere
arreptam
improperaverat,
archipraesul
se
excusare
coepisset
et
justam
fuisse
causam
allegare
voluisset,
qui
pacis
mediatores
exstiterant
multi,
ut
supra
diximus,
et
magni
viri,
confestim
archipraesulem
ab
auditorio
regum
adhuc
seorsum
trahunt,
prudenter
advertentes
ex
verbis
his
et
illis,
quae
inter
regem
et
archipraesulem,
non
pacem
sed
majorem
potius
dissensionem
orituram
confestim:
unde
et
trahentes
[Col.1227A]
eum
seorsum,
suadent
hi,
suadent
illi,
vocant
et
revocant,
pellunt
et
impellunt
quotquot
conclamantes:
«Da
gloriam
regi,
et
verbum
illud,
quod
regem
scandalizat,
supprimatur,
taceatur,
et
absolute
regis
voluntati
et
arbitrio
te
subjicias,
praesertim
cum
nunc
sit
tempus
pacis
opportunissimum,
domino
rege
et
primis
Francorum
praesentibus
et
omnibus
jam
in
pace
praeterquam
te
et
tuis.»
Ad
hoc
impellebant
archipraesulem
multi,
ut
jam
diximus,
et
magni,
tam
principes
saeculi
quam
pontifices,
Franci,
Angli,
Normanni,
Britones
et
Pictavi,
nonnulli
etiam
religiosi,
qui
specialiter
propter
nos
et
ex
mandato
apostolici
viri
pacis
nostrae
mediatores,
propter
pacis
nostrae
reformandae
meliorem
et
firmiorem
spem,
ad
colloquium
venerant;
hoc
[Col.1227B]
solum
universi
postulantes,
consulentes,
suadentes,
ut
illud
tantillum
verbi
de
compromissione
tolleret,
taceret,
salvo
videlicet
honore
Dei,
et
sic
consequeretur
mox
et
ipse
et
sui
pacem
ad
honorem
et
gloriam
in
conspectu
regum
et
principum.
Videres
certe
archipraesulem
velut
hostiam
stantem,
alios
vero
ut
carnifices,
non
ferro
sed
linguis
armatos,
circumstantes
et
quaerentes
honorem
Dei
exstinguere,
arbitrantes
tamen
se
et
in
hoc
obsequium
praestare
Deo:
sed
post
modicum
circumventos
se
et
deceptos
palam
et
passim
quotquot
se
accusabant
ut
docebunt
sequentia.
Sed
nunc
interim
quod
coepimus
prosequamur.
Igitur
archipraesule
stante
sic
et
vere
stante,
tanquam
[Col.1227C]
firmissima
turre
directo
sita
et
respiciente
contra
Damascum,
a
tot
et
tantis
impulsus
est
sed
eversus
non
est,
jugiter
nunc
ad
hos,
nunc
ad
illos
facturum
se
ut
suadebant
asserens:
«Salvo
honore
Dei.»
Dicebat
etenim
minime
decere,
ut
sacerdos
et
pontifex
terreni
hominis
arbitrio
se
supponeret
aliter,
praesertim
super
ecclesiasticae
libertatis
causa
et
maxime
mota
quaestione
super
verbo
hoc:
et
magnum
quidem
esse
et
debere
sufficere,
si
vel
fieret
sic
et
etiam
plus
justo
hoc,
nisi
ecclesiasticae
pacis
bonum
facto
causam
praeberet.
Et
vere
juxta
Psalmistam:
Justus
manus
suas
lavat
in
sanguine
peccatoris
(Psal.
LVII).
Et
ut
sapientis
contestatur
elogium,
pestilente
flagellato
sapiens
sapientior
erit,
quemadmodum
et
vulgo
dicitur
quod
[Col.1227D]
elixatus
aquam
timet.
In
Anglia
quippe
ob
verbum,
quod
et
supra
posuimus
simile
huic,
salvo
videlicet
ordine,
rex
ut
supra
in
historia
hac
docuimus
scandalizatus
est.
Quod
archipraesul,
regis
sic
sperans
sibi
restitui
gratiam,
ad
quorumdam
consilia
tacuit:
verum
postea
ex
hoc
nec
regis
est
gratiam
consecutus,
sed
a
bonis
obmutescens
dolor
ejus
plus
multo
quam
prius
auctus
est,
et
renovatus,
unde
et
verebatur
nunc
quod
tunc
accidit.
Stetit
igitur
iste,
inter
tot
et
tantos
pellentes
et
impellentes,
immobilis
quasi
domus
supra
firmam
petram
aedificata,
quasi
civitas
immobilis
supra
montem
posita,
quasi
columna
ferrea,
et
quasi
murus
aereus
super
terram,
regibus,
principibus
et
pontificibus
illud
corde,
ore
et
opere,
quasi
in
medio
castrorum
ut
videbatur,
cantans:
[Col.1228A]
Deus
qui
praecinxisti
me
virtute
ad
bellum,
et
posuisti
ut
arcum
aereum
brachia
mea(Psal.
XXII).
Tunc
certe
illius
legislatoris
non
immemor:
Non
sequaris,
inquit,
turbam
ad
faciendum
malum,
nec
in
judicio
plurimorum
acquiesces
sententiae,
ut
a
vero
devies
(Exod.
XXIII).
Juxta
quod
etiam
et
philosophorum
unus:
«Et
magis,
inquit,
eligendum
quod
pauci.»
Pacis
ergo
mediatores
videntes
sic
immobilem
et
inflexibilem,
mox
universi
disparuerunt
ab
eo
et
remansit
solus.
Solus,
inquam,
qui
solus
portaverat
torcularis
pressuram:
portaverat
fortiter
et
victoriose
calcaverat.
Pacis
igitur
mediatores,
ut
diximus,
disparentes
ab
eo,
et
athletam
Altissimi
in
campo
velut
quadam
palaestrae
area
relinquentes
[Col.1228B]
solum,
erat
quippe
in
quadam
campi
planitie
colloquium,
hominis
pertinaciam
nuntiaverunt
mox
regibus,
magnam
viri
constantiam
pertinaciam
interpretantes.
Et
reges
quidem
festinantissime
in
equis,
nox
quippe
jam
diremit
colloquium,
nec
salutantes
nec
ab
archipraesule
salutati
recesserunt.
Quin
potius
rex
Anglorum
adhuc
in
recessu,
etsi
non
in
faciem
archipraesulis,
a
conviciis
non
cessavit,
insultando
dicens
inter
alia
quod
ea
die
de
suo
fuisset
ultus
proditore.
Pariter
et
aulici
et
qui
pacis
mediatores
exstiterant,
in
recessu
multa
etiam
in
faciem
archipraesuli
objecerunt,
quod
videlicet
fuisset
semper
superbus,
elatus,
sapiens
in
oculis
suis,
propriae
semper
sectator
voluntatis
et
sententiae:
abjicientes
[Col.1228C]
grande
fuisse
hoc
malum
et
enorme
Ecclesiae
damnum
et
periculum,
quod
ipse
unquam
rector
Ecclesiae
constitutus
fuisset,
et
quod
per
ipsum
ex
parte
jam
destructa,
penitus
cito
destrueretur.
Sed
archipraesul
ponens
ori
suo
custodiam,
cum
peccatores
sic
adversus
eum
consisterent,
illud
Psalmistae
ruminare
videbatur
et
dicere
Domino:
Susceptor
meus
es
et
refugium
meum,
quoniam
liberasti
me
a
laqueo
venantium
et
a
verbo
aspero
(Psal.
XC):
et
illud:
O
Domine,
libera
animam
meam
a
labiis
iniquis
et
a
lingua
dolosa
(Psal.
CXIX).
Factus
est
igitur
ad
exprobrantes
et
insultantes
sibi,
quasi
non
audiens
et
non
habens
in
ore
suo
redargutiones,
nisi
quod
uni
de
Ecclesiae
destructione
sibi
exprobranti
humiliter
quidem
et
mansuete
respondit-‐-‐-‐
hic
[Col.1228D]
erat
unus
pontificum,
nomine
Joannes
natione
Anglus,
episcopus
tunc
Pictaviensis,
ipsi
ex
diutina
conversatione
et
societate
familiaris
admodum,
charus
et
acceptus-‐-‐-‐respondit,
inquam,
sic:
«Frater,
inquiens,
cave
ne
destruatur
Ecclesia
Dei
per
te,
per
me
favente
Domino
non
destruetur.»
Ita
huic
solum
hoc
respondit
modestiae
et
mansuetudinis
verbum,
in
colloquio
hoc
probris
et
contumeliis
pleno,
sicut
supra
diximus,
ad
omnes
sermones
suos
moderans,
ut
nec
de
elatione
posset
argui
nec
de
remissione
subsannari
juxta
quod
Psalmista
gloriatur
se
exspectasse
eum
qui
salvum
se
fecit
a
pusillanimitate
spiritus
et
tempestate
(Psal.
LIV).
Quoniam
archipraesul
noster
in
colloquio
hoc
pariter
exspectavit,
qui
et
illum
salvum
sic
fecit,
verum
et
ut
supra
ostendimus,
[Col.1229A]
a
rege
durius
objurgatus,
cum
rege
tamen
non
contendit,
sequens
illud
Psalmistae
consilium:
Noli,
inquit,
contendere
adversus
eum,
qui
proficit
in
via
sua,
adversus
virum
qui
facit
quae
cogitat.
Pariter
et
illud
Sapientis:
Non
litiges,
inquit,
cum
homine
potente,
ne
forte
incidas
in
manus
illius.
Ab
aliis
etiam
conviciatus
non
reconviciabatur,
illius
profecto
discipulus,
qui
cum
malediceretur
non
remaledixit,
cum
pateretur
non
comminabatur.
Deus
bone,
quanta
passus
est
in
colloquio
pro
hoc
honore
tuo
bellator
tuus!
quantum
vexatus,
quibus
affectus
contumeliis,
quibus
lacessitus
injuriis!
Et
loquebatur
semper
honorem
tuum
in
conspectu
regum
et
non
confundebatur.
Nam
etsi
ipse
factus
[Col.1229B]
fuerit
prodigium
multis,
tu
adjutor
fortis:
unde
etsi
tractus,
pulsus
et
impulsus,
non
est
tamen
eversus,
non
evictus,
non
cessit,
sed
ut
cito
rerum
probabit
exitus
et
docebunt
sequentia,
omnium
etiam
inimicorum
judicio
gloriose
triumphavit.
Quid
enim
ni
triumpharet
Domini
miles,
Dominica
sic
inductus
armatura?
Ipse
quippe
in
colloquio
hoc
velut
quodam
amphitheatro,
verborum
spiculis,
loricam
justitiae,
linguis
lanceatis
scutum
patientiae,
et
terrenae
felicitatis
promissionibus
galeam
salutis
aeternae
opponebat,
illud
cum
strenuo
illo
rege
bellatore
concinens:
Si
exsurgant
adversum
me
castra,
non
timebit
cor
meum,
si
exsurgat
adversum
me
praelium,
in
hoc
ego
sperabo
(Psal.
XXVI).
Ita
ergo
recessit
a
[Col.1229C]
colloquio
gaudens
revera
et
gaudentissimus,
quod
dignus
esset
pro
honore
Dei
contumeliam
pati.
Ibat,
inquam,
ipse
gaudens;
ibant
et
sui,
non
gaudentes
tamen
sicut
ipse,
sed
tristes
aliquantulum
et
solliciti,
eo
quod
vel
in
forma
illa
quam
suaserant
omnes
verbum
pacis
nostrae
non
processerit.
Pauci
inter
nos
quibus
non
displiceret,
quod
ad
tot
et
tantorum
consilium
verbum
illud,
scilicet
salvo
honore
Dei,
non
fuit
suppressum
aut
saltem
mutatum.
De
verbo
discipuli
in
recessu
ad
magistrum.
Verumtamen
discipulus,
qui
scripsit
haec,
mox
in
recessu
quam
cito
accessum
habere
potuit,
ad
dominum
suum
et
magistrum:
«Domine,
inquit,
gratiae
summae
Omnipotenti
a
vobis
et
a
vestris
agendae,
in
cujus
manu
mors
et
vita,
qui
hodie
[Col.1229D]
linguam
tuam
ita
moderavit,
sic
rexit
ut
ab
ore
tuo
nec
elata
prodirent
nec
remissa:
sed
in
hujus
diei
tanto
tumultu
tot
et
tantis
in
te
irruentibus,
tot
et
tantis
contumeliis
affectum
et
injuriis
lacessitum,
salvavit
te
et
servavit
custos
Dominus
a
pusillanimitate
spiritus
et
tempestate,
linguam
in
udo
positam,
et
tam
facile
labilem,
quasi
in
quodam
viae
regiae
medio
regens
ita
ut
in
responso
tuo
nec
deprehendi
posset
pusillanimitas
nec
notari
elatio.
Et
profecto
oculo
ad
oculum
videbit
mundus
adhuc
quod
Altissimus
honorificabit
te
in
conspectu
mundi,
qui
in
tam
arcto
propter
mundum
honorem
Altissimi
nec
etiam
verbotenus
suppressisti,
sed
tam
fortiter,
tam
constanter
es
confessus.
Et
juxta
promissionem
suam
ipse,
a
te
confessus,
te
confitebitur
et
honorificabit,
[Col.1230A]
quod
honorificantibus
ipsum
sic
promittit:
Qui
honorificaverit
me
honorificabo
eum
(Joan.
V).
Sic
igitur
recessimus
a
colloquio
nunc
in
Francia,
sicut
prius
in
Anglia
apud
Northamtune,
ut
supra
in
historico
libello
hoc
satis
ostendimus,
facti
opprobrium
abundantibus
et
despectio
superbis,
Et
nos
ita
recedentes
dominum
regem
Francorum
sequebamur:
cujus
erant
praeparata
hospitia
in
castro,
quod
Mons
Mirabilis
dicitur,
situm
in
confinio
Carnotusiae
et
Cenomanniae,
in
quo
confinio
ea
die
inter
reges
colloquium
fuerat,
sicut
et
ibi
interdum
colloqui
solent.
Eramus
et
nos
in
castro
hoc
pariter
hospitati
cum
rege
ipso
semper
per
clientes
aulicos
nobis
abundanter
ministrante
viaticum.
Nos
ergo
prius
quam
rex,
sero
tamen
jam
sub
noctis
crepusculo,[Col.1230B]
ad
hospitium
venimus,
colloquii
negotiis
multis
et
magnis
et
maxime
pacis
nostrae
verbo
sic
per
totam
diem
usque
ad
noctem
fere
protractis,
Rex
autem,
qui
posterius
venit,
non
declinavit,
quemadmodum
in
aliis
colloquiis
consueverat,
ut
archipraesulem
in
hospitio
suo
videret;
unde
et
mox
conjecimus
cor
suum
non
ita
nobiscum
sicut
heri
et
nudiustertius.
Nihilominus
tamen
archipraesul
hilarem
et
jucundum
se
exhibuit
ut
consuevit,
nec
deprehendi
poterat
vultus
ejus
in
diversa
mutatus
ob
hoc.
In
quo
adverti
potest
magna
viri
constantia,
fortitudo
animi
invincibilis,
qui
mundo
jam
sibi
contrario
nec
ullam
vel
etiam
modicam
turbati
ex
hoc
vel
solliciti
ostendit
speciem.
Et
quidem
si
sui
solam
curam
haberet
et
providentiam,
non
ita
spectabile,[Col.1230C]
non
ita
admirabile
hoc:
verum,
ut
satis
supra
ostensum,
coexsulum
suorum
multam
habuit
sequelam.
Inter
quos
multi
nescientes
quid
inter
dexteram
et
sinistram:
qui
omnes
tanquam
de
matris
suae
uberibus
de
ipsius
pendebant
cura
et
providentia.
Et
tamen
mundo
jam
sibi
adversante
in
nullo
turbatus
nihil
sollicitus
videbatur.
Sed
revera
juxta
Sapientis
elogium:
Justus
sicut
leo
confidit
(Prov.
XXVIII),
cui
etsi
mundus
totus
contrarius
sit
et
adversetur,
ipsi
tamen
etiam
tunc
totus
mundus
divitiarum
est.
Juxta
quod
magister
athleta
qui
mundum
persequebatur,
et
mundus
ipsum,
quibusdam
quos
in
fide
genuerat:
Omnia,
inquit,
vestra
sunt,
sive
vita
sive
mors,
sive
praesentia
sive
futura.
Justo
igitur
omnia
sunt:
et
velit
nolit
mundus,
totus
[Col.1230D]mundus
ipsi
divitiarum
est,
etiam
si
ipsi
totus
mundus
contrarius
sit
et
adversetur.
Quin
potius
eo
amplius
suus
quo
magis
ipsi
contrarius,
eo
plus
obsequens
quo
plus
adversans.
Mundus
quippe,
etsi
nescius,
nihilominus
tamen
quasi
inter
malleum
et
incudem,
inter
mala
videlicet
poenalia
quae
infert,
et
patientiae
virtutem
quae
sustinet,
justo
coronam
fabricat
aeternam,
unde
et
justo
plus
servit
mundus
contrarius
et
offensus
quam
placatus.
Et
melius
obsequitur
si
sic
rebellet,
quam
si
pareat,
cujus
ut
experimur
quotidie
extrema
gaudii
luctus
occupat;
unde
juxta
Sapientis
dictum:
Non
constristat
justum
quidquid
ei
acciderit(Prov.
XII).
Nam
exaltatus
a
terra,
omnia
trahit
ad
se.
Prospera
et
adversa
[Col.1231A]
mundi
aeque
militant
ei.
Sicut
tenebrae
ejus
ita
et
lumen
ejus,
nisi
quia
ut
hic
pro
tempore
docuimus
breviter
justo
mundi
adversa
plus
servire.
Thomas
igitur
hic
noster,
exaltatus
a
terra,
cui
et
terrae
jam
nihil,
omnia
traxit
ad
se,
unde
et
mundo
jam
sibi
contrario
nec
tristior
effectus
est
nec
sollicitior
sed
aequalis
permansit.
27.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
CONFORTAVERIT
SUOS
IN
VIA.
In
crastino
vero
rege
ex
colloquio
proximae
diei
fatigato
et
pausante
adhuc,
nos
mane
summo
recedentes
a
castro
Carnotum
venimus
Senonis
properantes.
Inter
itinerandum
vero
archipraesul,
qui
jam
adverterat
plerisque
de
eruditis
suis
displicere,
quod
verbum
pacis
nostrae
ut
hesterni
mediatores
consuluerant
non
processerit,
ipsos
allocutus
est
sic:
[Col.1231B]
«Fratres,
inquiens,
et
mecum
Christi
commilitones,
heri
fuimus
in
militia,
heri
in
lucta,
heri
in
palaestra,
facti
spectaculum
mundo
et
angelicis
et
hominibus.
Et
mundus
jam
subsannat
nos
et
irridet:
quod
sicut
protervi
et
fatui
pacem
Ecclesiae
et
nostram
sic
distulerimus.
Quin
potius
credit
et
praedicat
pacem
deinceps
nobis
magis
ablatam
quam
dilatam;
verum,
sicut
vos,
fratres,
juxta
legis
praeceptum
tanquam
legem
scientes
me
nostis
melius,
non
est
acquiescendum
judicio
multorum,
quod
quidem
in
exemplo
evidentissimum,
ut
puta
veritatis
et
paupertatis,
quae
inter
se
semper
amica
sunt,
amici
sunt
pauci,
cum
e
diverso
vanitatis
et
divitiarum
mundus
semper
amicus
sit,
et
vanitas
veritati,
et
divitiae
paupertati
omnium
fere
judicio
praeferantur.
[Col.1231C]
Nam
etsi
qui
forte
his
veritatem
et
paupertatem
verbis
praeferant,
factis
tamen
negant,
divitias
potius
et
vanitates
sequentes.
Verum,
quia
nos
jam
veritatem
et
paupertatem
propter
justitiae
causam
praeelegimus
et
de
illa
sumus
amicorum
paucitate,
qui
veritatem
et
paupertatem
charius
amplectuntur,
ne
acquiescamus
multitudini
nec
credamus
nos
mundo
sicut
nec
mundus
se
nobis.
Nam
eo
ipso
quod
jam
irridet
et
subsannat
nos
mundus,
causa
nostra,
cui
mundus
non
communicat,
pretiosior
est
et
purior
nobis
aestimanda,
veritatis
luce
quam
pauci
sequuntur
eo
amplius
illustrata:
quasi
lux
quae
in
tenebris
lucet
et
tenebrae
eam
non
comprehenderunt
(Joan.
I),
et
quasi
hortus
conclusus
et
fons
signatus
[Col.1231D]
(Cant.
IV).
Signatus,
inquam,
et
singularis
fons
noster,
cui
alienus
non
communicat.
Videamus
etenim
nunc
et
attendamus
si
non
causa
nostra
ab
heri
purior,
justior,
planior
et
evidentior
facta
sit.
Prius
si
quidem
agebamus
causam
Ecclesiae,
ecclesiasticam
libertatem
protestantes
et
quod
adversarii
tyrannice
collo
ejus
nituntur
imponere
jugum
servitutis,
concutientes,
illud
quando
Domino
et
sicut
Domino
placuerit
excussuri.
Nunc
praeter
Ecclesiae
causam
expressim
ipsius
etiam
Dei
causam
agendam
suscepimus,
cujus
honorem
nec
propter
mundi
sapientiam,
nec
propter
consilium,
nec
propter
metum,
nec
propter
gratiam
subticemus
nec
favente
Domino
subticebimus.
Causa
itaque
causae
adjecta
est,
causa
Ecclesiae
causa
Dei,
[Col.1232A]
causa
Sponsae
causa
Sponsi,
causa
capitis
causa
corporis.
Et
ita
nunc
primo
causa
nostra,
quam
tuendam
suscepimus,
integra,
Dei
videlicet
et
Ecclesiae,
Sponsi
et
Sponsae,
capitis
et
corporis.
Videamus
ergo
et
nos,
ut
eo
amplius
et
plus
quam
prius,
simus
deinceps
bellatores
strenui,
constantes
et
integri,
ut
sicut
causa
integra
et
nos
integri.
Integri
dico
ne
separemur,
ne
dividamur,
sed
simul
stemus,
et
item
integri,
ne
videlicet
paucitatis
nostrae
aciem
hucusque
fortem,
sed
Domino
vires
deinceps
nostras
augente,
cujus
nunc
propria
causa
super
adjecta
est,
fortiorem,
mundi
irruentis
irrumpat
fragor,
ut
vel
frangat
metus,
vel
emolliat
gratia.
Ista
etenim
mundi
duo
fortia
spicula
sunt,
sed
obtunduntur
haec
et
resiliunt,
nec
perforabunt,
[Col.1232B]
nec
etiam
nocebunt
vel
modicum,
si,
ut
coepimus,
fortiter
in
acie
stantes
loricam
justitiae
induerimus,
quam
ad
haec
mundi
spicula
opponamus.
Et
ecce
quia
induimus
hanc,
hac
jam
ex
omni
parte
protecti.
Habemus
enim
nunc
arma
justitiae
a
dextris
et
a
sinistris;
justam
causam
Dei
et
Ecclesiae
justam;
justam
causam
regnantis
in
coelis
et
justam
reginae
causam
militantis
adhuc
et
peregrinantis
in
terris.
Unde
et
bene
nobiscum
agitur,
quia
et
de
coelo
et
de
terra
veniret
auxilium
nobis.
Orabit
quippe
Ecclesia,
exaudiet
Dominus,
cujus
pariter
honoris
causam
nos
jam
tuendam
suscepimus,
sicut
et
libertatis
illius.
Et
ecce
quia
paucitatem
nostram
et
paupertatem
tantae
potestati
adhuc
resistentem,
potestate
potestati
et
rege
confoederato
jam
[Col.1232C]
regi,
mundus
eo
amplius
intuetur
et
admiratur
et
stultitiam
praedicat.
Et
dicunt
de
nobis
nunc,
confoederatis
sic
regibus:
«Miseri
illi
quo
devenient,
quo
divertent,
quo
fugient?»
Nesciuntne
tam
magnis
regibus
manus
esse
longissimas?
Si
regis
mandato
ita
pulsi
sunt
a
Pontiniaco,
nonne
amicis
nunc
et
confoederatis
regibus
citius
pellentur
a
regno,
imo
etiam
et
a
mundo?
Scio
quidem
et
vos
pariter
mundum
libere
de
nobis
loqui
nunc
sic.
Et
quidem
quod
prae
caeteris
gravius
nos
omnes
pariter
jam
advertimus,
domini
nostri
regis
Francorum
ex
confoederatione
hac,
etsi
necdum
penitus
exhaustam,
gratiam
tamen
et
benignitatem
extenuatam
erga
nos.
Sed
quid?
Certe
velit
nolit
mundus,
detrahat,[Col.1232D]
arguat,
obsecret,
increpet,
et
si
exsurgant
adversum
nos
castra,
et
mundi
praelium,
auxiliante
Domino
simul
stabimus,
non
abibimus
retro,
non
cedemus.
Quin
potius
eo
nunc
fortius
agendum,
et
virilius,
quo
causa
nostra
nunc
justior,
et
mundus
nunc
acrior
contra
nos,
ut
mundus
videns
paucitatis
nostrae
et
paupertatis
constantiam
vel
in
fine
assumat
inde
pro
nobis
materiam
laudis,
unde
nunc
habet
detractionis.
Si
enim
Deus
pro
nobis,
quis
contra
nos?(Rom.
VIII.)
qui
perdit
sapientiam
sapientum
et
mundi
sapientes
infatuat,
et
saepe
et
saepius
hoc
convertit
in
optimum,
quod
mundus
judicat
pessimum;
et
hoc
trahit
ad
virtutis
meritum,
quod
ille
ad
peccati
stipendium,
ad
damnationis
supplicium.
Unde
et
Magister
docet
sapientiam
[Col.1233A]
hujus
mundi
stultitiam
esse
apud
Deum.
Quod
enim
mundus
secundum
suam
sapientiam
judicat
malum
vel
ad
malum,
hoc
ipsum
Deus
secundum
suam
ipso
opere
judicat
mundo
fuisse
bonum,
et
convertit
ad
bonum,
quod
mundus
totus
judicabat
ad
malum.
Sic
itaque
est
et
de
bonis
et
de
malis,
et
de
his
quae
ad
bona
et
quae
ad
mala,
cum
et
de
his
et
de
illis
judicet
mundus,
judicet
et
Deus.
Sed
ludit
Deus
et
illuditur
mundus,
cum
secus
et
directo
in
contrarium
evenerit
quam
judicaverit
ipse.
Probant
haec
nostra
verba
infinita
exempla.
Inter
quae
illud
de
Joseph
exemplum
celeberrimum,
quem
fratres
sui
vendiderunt
ne
adorarent,
et
postea
quia
vendiderunt
adoraverunt,
et
mentita
est
sibi
sapientia
mundi.
Pariter
et
Judaei
Christum
crucifixerunt
[Col.1233B]
ne
locum
perderent
et
gentem:
postea
tamen
quia
crucifixerunt,
perdiderunt
et
mentita
est
item
sibi
sapientia
mundi.
Multa
super
hujuscemodi
exempla
suppelunt
et
quotidie
crebra
succrescunt,
illuso
mundo
et
Deo
sic
in
humanis
ludente.
Juxta
quod
poetarum
unus:
Ludit
in
humanis
divina
potentia
rebus.
Sed
vos
haec,
tanquam
viri
et
in
Scripturis
et
in
operum
exemplis
exercitati,
nostis
me
melius.
Verumtamen
in
praesentiarum
induximus
haec,
ut
in
praesenti
consolatione
recipientes
unum
praesciatis
certissime,
quod
ego
nunc
praedico
vobis,
quod
verbum
illud,
quo
in
conspectu
regum
Dei
honorem
tacendo
non
suppressimus,
nobis
a
mundo
ipso
et
in
brevi
vertetur
in
honorem
et
gloriam,
qui
illud
[Col.1233C]
nunc
nobis
vertit
in
ignominiam,
et
in
nostrum
et
causae
nostrae
detrimentum.
Et
ipse
mundus
nobis
dabit
inde
virtutis
cumulum,
unde
assumit
nunc
contra
nos
tantae
detractionis
fomentum.
Quippe,
ut
moris
est,
erit
sic
ipse
sibimetipsi
contrarius
de
ipso
sic
illuso
divina
potentia,
sicut
et
consuevit,
volente
ludere
vos.
Itaque,
fratres
mei
et
Christi
mecum
coadjutores,
consolamini
in
verbis
istis.»
Auditis
igitur
his
quotquot
animaequiores
facti.
Et
qui
de
nostris,
ut
supra
diximus,
eo
quod
verbum
pacis
nostrae
ad
consilium
mediatorum
non
processisset,
aliquantisper
fuerant
desolati,
ex
his
consolationem
receperunt
non
modicam.
Novimus
quippe
omnes
dominum
nostrum
archipraesulem
virum
[Col.1233D]valde
industrium
in
multis
exercitatum
et
expertum
multa,
a
quo
etiam
praedicta
evenerunt
saepissime.
Recedentes
itaque
a
praefato
castro,
quod
Mons
Mirabilis
nominavimus,
et
venientes
ex
die
Carnotum,
plerique
qui
ut
mos
est
populi
occurrerunt
ut
transeuntes
viderent,
quaerebant
quis
esset
qui
transiret.
Et
cum
cognovissent
quod
archipraesul
hic
esset
Cantuariensis
et
quis
ipse,
ipsum
mox
digito
notaverunt
aliis
qui
ignorabant
ipsum,
indicantes
et
dicentes
invicem,
submurmurando
tamen:
«Ecce
archipraesul
ille
qui
in
hesterno
colloquio
Deum
propter
reges
negare
noluit
nec
Dei
honorem
subticere.»
Jam
quippe
ex
celebri
fama
de
colloquio
inter
alia
audierant
sic.
Archipraesul
vero
interaudiens
[Col.1234A]haec
et
motus
et
compunctus
ex
his,
qui
tunc
prope
ipsum
erat
respexit
discipulum
qui
scripsit
haec.
Postea
etiam
saepissime
cum
iter
per
Franciam
faceremus
multi
in
populo
de
archipraesule
eadem
praedicaverunt.
In
ipso
etiam
recessu
a
colloquio
nonnulli
qui
aliter
suaserant,
redeuntes
ad
se
et
poenitentia
moti
viri
constantiam
et
justitiae
causam
laudibus
et
praeconiis
extulerunt,
se
et
alios
quotquot
qui
contraria
suaserant
condemnantes.
Sed
haec
mox
melius
et
plenius
sequens
historiae
ordo
explicabit.
A
Carnoto
vero
recedentes
quantocius
potuimus
Senonis
venimus,
per
duorum
videlicet
dierum
iter.
Senonis
itaque
redeuntes
ibi
per
dies
solitarii
sedimus
et
tacuimus,
solius
Dei
salutare
praestolantes,
[Col.1234B]
summo
in
terris
pacis
nostrae
mediatore
domino
nostro
rege
Francorum
et
plerisque
aliis,
qui,
ut
diximus,
ex
mandato
viri
apostolici
pro
pace
nostra
partes
suas
interposuerant,
universis
jam
desistentibus
utpote
pace
nostra
jam
ab
omnibus
desperata,
et
dicentibus
nos
nequaquam
filios
pacis
nec
cogitare
quae
pacis
essent,
sed
per
nos
ipsos
potius
impeditum
iri
quo
minus
fieret.
Sedimus
itaque
sic
per
tempus,
sustinuimus,
tacuimus
et
exspectavimus.
Exspectantes,
inquam,
exspectavimus
et
Dominus
intendit
nobis.
Qualiter
archipraesuli
cesserit
ad
gloriam
quod
mundus
reputaverat
in
ignominiam.
Nam
ecce
post
aliquot
decursos
dies
omnino
in
terra
auditum
est,
pacem
illam
inter
Anglorum
regem
[Col.1234C]
et
Pictavos
et
Britones,
quae
in
praefato
colloquio
in
praesentia
regis
Francorum
et
per
ipsum
facta
fuerat
et
firmata,
alias
etiam
conventiones
firmatas
inter
reges,
per
Anglorum
regem
contra
pactum,
contra
fidem
enormiter
et
crudeliter
violatas,
nihil
ibi
factum
quod
nunc
non
esset
infectum,
nullis
obligationibus,
nullis
conventionibus
observatis;
de
pacificatis
quibusdam
possessionibus
suis
spoliatis,
aliis
ejectis
et
proscriptis,
nonnullis
vero
captis
et
in
carcerem
conjectis
et
in
vincula.
Inter
quos
captus
sic
erat
nobilis
unus
Pictavorum
dictus
Robertus
de
Siliaco.
Audiens
itaque
rex
Francorum
et
per
proprios
ipsorum
nuntios
cum
quibus
sit
actum
verissime
accipiens
factum
sic,
supra
omnem
[Col.1234D]
modum
turbatus
plangebat
quod
nobiles
illos
per
ipsum
sic
pacificatos
prodidisset
ipse,
et
non
de
alia
quam
de
sua
manu
ipsorum
sanguinem
requirendum.
Et
plangendo
sic
crebro
interponebat:
«O
quam
prudens,
inquiens,
quam
discretus,
quam
providus
Cantuariensis
ille
archiepiscopus,
qui
ita
omnibus
nobis
tam
constanter
obstitit,
tam
viriliter
omnibus
reluctabatur,
ne
faceret
pacem
quam
volebant,
cum
suadebant
omnes.
Ipsius
certe
in
colloquio
debuissemus
quaesisse
et
acquievisse
consilio,
qui
regis
illius
mores
novit
et
animum.»
Id
ipsum
etiam
jam
universa
terra
praedicabat,
magnum
videlicet
fore
virum
providum
et
discretum
Cantuariensem,
nec
ejus
in
terra
similem,
qui
contra
tot
et
tantos
tam
fortiter,
tam
constanter,
tam
viriliter[Col.1235A]
steterat,
qui
solus
evasit,
ubi
omnes
alii
praeter
ipsum
capti
sunt
et
circumventi.
Super
omnes
vero
extollebant
nos
illi
qui
in
colloquio
pacis
nostrae
exstiterant
mediatores,
quorum
nonnulli
ex
mandato
apostolico,
ut
supra
diximus,
mediabant.
Inter
quos
unus
ore
proprio
confessus
est
discipulo
qui
scripsit
haec:
«Certe,
inquiens,
mallem
mihi
pedem
fuisse
abscisum,
quam
dominus
vester
archiepiscopus
pacem
illam
fecisset
in
colloquio,
quam
ego
et
alii
quotquot
consuluimus.»
Frater
quidam
de
Magno
Monte
dignus
Bernardus
de
Corileto
hic
erat,
vir
religiosus
et
in
negotiis
exercitatus
et
prudens,
qui
et
alius
quidam
cum
eo
de
ordine
Carthusiensi
prior
videlicet
tunc
de
Monte
Dei,
vir
nominatae
religionis
et
scientiae,
ex
mandato
apostolico
tunc
inter
regem[Col.1235B]
et
archipraesulem
mediabant.
Rex
vero
postquam
haec
sic
acciderant
paucis
diebus
exactis,
Senonis
veniens,
et
nunc
sicut
prius
consueverat
archipraesulem
visitans,
mox
inter
sermonis
sui
initia
archipraesulem
et
suos
miro
modo
commendavit
et
extulit.
Et
erant
deinceps
rex
et
archipraesul
familiares
et
amici
multo
plus
quam
prius.
Tota
etiam
terra
nos
magis
ac
magis
commendando
ampliorem
honorem
et
reverentiam
exhibebat
in
dies.
Et
ita
citissime
archipraesulis
verbum
impletum,
quo
ut
supra
ostendimus,
in
recessu
a
colloquio
praedixerat,
hoc
nobis
in
brevi
convertendum
in
gloriam,
quod
tunc
convertebatur
in
ignominiam.
Et
discipulus,
qui
scripsit
haec,
cum
archipraesule
saepe
recordabatur
de
veritate
illius
sententiae,
qua
Dominus
ipse
dicit
justus[Col.1235C]
et
verax:
Qui
honorificaverit,
inquit,
me,
honorificabo
illum
(Joan.
V).
Hoc
est
verbum
illud
quod
discipulus
magistro,
supra
in
arcto
illo,
videlicet
in
recessu
a
colloquio
rememoraverat:
et
fuit
revera
pro
honore
Deo
in
colloquio
exhibito
quaedam
nunc
archipraesuli
in
terris
honoris
recompensatio,
sed
non
nisi
modica
inchoatio
haec
honoris,
consummatione
incomparabiliter
majori
et
feliciori
futurae
viri
consummationi
reservata,
sicut
historiae
finis
declarabit.
Sed
interim
reeompensatus
hic
honor
nonnulla
consolatio
praesentis
erat
afflictionis.
Videntes
itaque
archipraesul
et
sui
cor
regis
sic
reversum
ad
se,
Deo,
in
cujus
manu
corda
sunt
regum,
summas
et
devotas
gratias
agunt,
tanquam
summo
pauperum
adjutori
in
opportunitatibus
in
[Col.1235D]
tribulatione:
archipraesul
vero
videns
nunc
tempus
opportunum
regi
supplicavit
utpote
qui
ad
apostolicas
preces
mediator
noster
jam
fuerat,
ut
viro
apostolico
scribat
pacem
nostram
non
processisse,
et
qualiter
hoc
et
quomodo
steterat.
Postulat
et
hoc
ipsum
a
pontificibus
et
principibus
et
praesertim
ab
his
qui
colloquio
interfuerant,
ut
rescribant,
et
ipsi
et
hi
etiam
qui
ex
mandato
apostolico
pacis
nostrae
mediatores
exstiterant.
Annuit
rex,
scribit,
scribunt
et
hi,
scribunt
et
illi,
et
multo
nunc
quam
unquam
prius
affectuosius,
acrius
et
instantius
apostolicae
clementiae
aures
pulsantes
contra
partem
adversam.
Quod
si
quis
plenius
nosse
desiderat,
ad
jam
saepe
dictum
corpus
epistolare
recurrat.
28.
QUALITER
REX
ET
ARCHIPRAESUL
TERTIO
MITTUNT
AD
VIRUM
APOSTOLICUM
ET
DE
A
LATERE
SUO
MISSIS
AD
PACEM.
[Col.1236A]
Rege
itaque
scribente,
scribentibus
et
his,
scribentibus
et
illis,
et
scriptis
omnium
et
precibus
et
mandatis
a
viro
apostolico
susceptis,
adeo
affectuose,
adeo
acriter,
adeo
instanter
ad
apostolicae
pietatis
et
justitiae
pulsantibus
januam
et
miserationis
apostolicae
concutientibus
viscera:
arctabatur
item
non
modicum
et
etiam
multo
plus
quam
prius
Romanus
pontifex.
Arctabatur,
inquam,
hinc
cernens
per
mediatores
pacem
non
posse
procedere,
inde
vero
quod
sicut
supra
satis
ostendimus,
tempore
tam
diri
et
tam
duri
schismatis,
in
eum
qui
sociam
habebat
multitudinem
ecclesiasticae
disciplinae
[Col.1236B]
exercere
severitatem
foret
periculosum.
Quod
tamen
tam
gravis
et
tam
enormis
in
nos
excessus
et
justitiae
causa
quam
agebamus
deposcebant.
Quam
profecto
causam
vir
apostolicus
et
per
scripta
et
per
nuntios,
auditis
his
quae
in
praefato
regum
colloquio
gesta
fuerant,
multo
plus
justificavit.
Quem
praesertim
angebant
tanti
et
tam
instantes
acriter
pro
nobis
interpellatores:
quibus
non
modico
fieret
scandalo
toti
etiam
Ecclesiae
pariter,
nisi
deinceps
aut
justitia
aut
amicabili
compositione
mediante
pax
archipraesuli
et
suis
et
ecclesiae
sibi
commissae
redderetur.
Vir
itaque
apostolicus,
arctatus
sic
et
videns
haec,
secundo
adhuc
juxta
formam
canonum
regem
citare
disposuit,
monendo,
exhortando,
consulendo,
et[Col.1236C]
praecipiendo
ut
Ecclesiam
vexare
et
perturbare
desistat,
et
archipraesuli
et
suis
pacem
suam
restituat.
Et
quidem
non
cardinales
a
latere
suo,
quod,
ut
supra
ostendimus,
jam
fecerat,
sed
alios
quosdam
viros
eruditos
et
industrios
speciales
suos
de
curia,
qui
essent
apostolici
mandati
exsecutores,
destinavit.
Quorum
unus
dictus
Gratianus
felicis
memoriae,
Eugenii
papae
quondam
nepos;
alter
vero
unus
in
curia
de
causarum
patronis,
Vivianus
dictus.
Et
isti
quidem
cito
et
expedite
venientes,
nec
enim
sicut
cardinales
tot
secum
circumducentes
impedimenta,
nec
tot
ornati
faleris,
nec
tot
sarcinularum
onerati
trossulis,
mox
inter
initia
nobis
necdum
visis
regem
adierunt.
Quem
saepe
et
saepius,
nunc
in
omni
lenitate
monendo
et
exhortando,
nunc
arguendo[Col.1236D]
et
increpando
durius,
juxta
injunctum
sibi
apostolicum
mandatum
super
Ecclesiae
pace
et
nostra
convenerunt.
Et
alter
legatorum
praesertim
non
palpavit,
non
detulit,
non
pepercit,
quin
potius
apostolicae
legationis
auctoritate
cum
omni
imperio
arguens
et
increpans
regem,
et
statuens
contra
faciem
suam.
Gratianus
hic
erat,
comite
legationis
Viviano
vivacior,
acrior
et
instantior,
unde
et
vere
Gratianus,
sicut
nomine
Gratianus,
et
re.
Qui
omnimodis
studebat
gratiam
regis
et
pacem
Ecclesiae
et
nobis
restituere,
qui
et
ex
mediatione
hac
multam
adeptus
est
coram
Deo
et
hominibus
gratiam.
Qui
etiam
ne
injunctae
sibi
legationis
apostolicae
ullam
imprimeret
notam,
a
rege,
non
aurum,
non
argentum,
[Col.1237A]
quibus
praesertim
solet
rex
pervertere
corda
et
per
quae
maxime
etiam
cordati
everti
solent,
nec
ullam
etiam
muneris
oblatam
speciem
accipiens,
sed
tanquam
lutum
argentum
calcavit
et
aurum
et
respuit
universa.
Sic
etenim
sancte
et
religiose
proposuerat
nihil
se
accepturum,
nisi
forte
pace
reformata,
ad
quod
venerat.
Itaque
nihil
concupivit,
nil
accepit.
Cum
tamen
juxta
ipsius
legislatoris
testimonium
munera
excaecent
oculos
sapientium,
sed
iste
quidem
sancte
et
religiose
et
prudenter
cogitans
propter
hoc
quod
sequitur
verebatur
accipere;
nam
mox
subdit:
«Et
vim
auctoritatis
inclinant.»
Et
bene
et
exquisite
hoc;
nam
juxta
unius
doctorum
interpretationem,
si
ab
eo
acciperet
quem
arguere
venerat,
auctoritatem
[Col.1237B]
magisterii
inclinaret.
Non
enim
potest
instanter
argui
a
quo
accipitur,
maxime
cum
ille
promptus
sit
ad
dandum,
ut
sibi
humiliet
praepositum.
Non
igitur
accepit
iste,
ne
ex
hoc
apostolicae
legationis
torpesceret
vigor.
In
hoc
et
Magistrum
sequens,
qui
etiam
a
licitis
abstinebat,
ne
si
acciperet,
evangelicae
legationis
in
arguendo,
in
increpando,
in
coercendo,
evacuaretur
vel
saltem
extenuaretur
auctoritas.
Unde
et
ipse:
«Omnia,
inquit,
mihi
licent,
sed
non
omnia
expediunt.
Omnia
mihi
licent,
sed
ego
sub
potestate
nullius
redigar;»
quasi
diceret:
Nolo
accipere,
quia
nolo
subjectus
esse,
quia
nolo
libertatem
meam
ancillare.
Omnis
enim
qui
accipit,
et
praesertim
qui
magisterio
fungitur,
[Col.1237C]
dante
sibi
quodammodo
inferior
est,
et
quadam
infimi
ratione
contractus
suo
obligatus
datori,
adeo
ut
nequaquam
habeat
postmodum
eam
in
arguendo,
in
increpando,
in
animadvertendo,
libertatem
quam
prius
habuerat,
ipsa
tamen
non
evacuata,
sed
violata
et
extenuata
ex
parte.
Unde
et
bene
legislator
qui
praemiserat:Munera,
inquiens,
excaecant
oculos
(Deut.
XVI),
mox
vigilanter
adjecit,
et
vim
auctoritatis
inclinant.
Non
quidem,
ut
jam
diximus,
auctoritatem
evacuant,
sed
instantiam
arguendi
et
coercendi
virtutem,
quae
vis
auctoritatis
est,
extenuando
humiliant
et
inclinant.
Unde
et
sicut
juxta
Domini
proverbium:
«Beatius
est
semper
magis
dare
quam
accipere,»
ita
semper
et
gloriosius
et
magnificentius
hoc.
Dominorum
quippe
[Col.1237D]
et
dominari
quaerentium
est
dare,
subjectorum
vero
et
minorum
accipere,
qui
eo
ipso
minorem
se
ostendit
quia
accipit.
Unde
et
magister
supra
licere
quidem
sibi
accipere
dixit,
sed
tamen
inquit:Ego
non
accipio,
quia
sub
nullius
potestatem
me
redigere
volo
(I
Cor.
VI).
O
quam
magnus,
o
quam
liber,
et
quam
vere
Christi
legatus
hic,
nihil
accipiens
et
respuens
universa,
ne
suam
extenuando
auctoritatem
vel
libertatem
violando
ulla
sit
obligationis
ratione
inferior
eo
quem
corripere
habet.
Unde
et
sicut
ipse
scribit:
Sed
non
usi
sumus,
inquit,
hac
potestate,
sed
omnia
sustinemus,
ne
quod
offendiculum
demus
Evangelio
Christi
(I
Cor.
IX).
Et
adjecit
bonum
esse,
inquiens,
mihi
magis
mori
quam
ut
gloriam
meam
quis
evacuet.
[Col.1238A]
Pariter
et
hic
legatus
noster
Gratianus,
ad
cujus
laudem
et
ut
imitentur
caeteri,
jam
aliquantisper
sumus
digressi,
omnia
respuit
ne
quod
daret
offendiculum
apostolicae
legationi,
satius
judicans
universa
respuere
sic,
et
ad
sedem
apostolicam
reverti
vacuus
quam
ut
gloriam
suam
quis
evacuaret.
Cujus
eo
amplius
aucta
est
gloria,
quod
cum
Romanus
esset,
post
aurum
tamen
non
abiit.
Utinam
quotquot
apostolicae
sedis
legati
istius
similes,
qui
libere
arguendo,
increpando
et
coercendo,
sub
nullius
potestatem
se
redigerent,
nihil
quaererent,
nihil
acciperent,
oblata
etiam
respuerent,
nisi
tunc
demum,
arguto
videlicet
et
increpato
se
sic
forte
convertente
ad
melius,
ut
ita
ad
Abel
et
ad
munera
ejus
respicerent,
a
Cain
vero
et
a
muneribus
ejus
se
averterent,[Col.1238B]
et
abominarent
a
sceleratis
oblata,
cum
et
juxta
Scripturarum
testimonia
talium
dona
Altissimus
non
probet,
sed
abominetur
et
reprobet.
Quae
pariter
nec
probare
deberent,
sed
potius
tanquam
abominanda
reprobare
et
respuere
qui
in
terris
et
vices
gerunt
et
tenent
Altissimi
locum,
quod
iste
quidem
legatus
noster
laudabiliter
fecit.
Tandem
vero
et
ipse
et
dictus
legationis
suae
comes,
rege
prius
saepe
et
saepius
super
pace
convento,
venientes
ad
nos
retulerunt
se
in
omni
negotii
articulo
ad
quod
venerant
regem
reperisse
tergiversatorem,
versipellem,
tortuosum
et
ejus
quod
agebatur
dissimulatorem,
quaerentem
semper
per
quasdam
ambages,
per
involucra,
et
per
quasdam
exquisitas
et
excogitatas
[Col.1238C]
astutias
pacis
negotium,
ad
quod
venerant,
protelare
et
summopere
molientem
partem
suam
justificare,
nostram
vero
deprimere.
Et
Gratianus
praesertim
hic
erat,
qui
a
nobis
hoc
non
celavit,
non
siluit,
non
abscondit.
Unde
et
jam
certissime
advertens
quod
salvo
honore
Dei
et
Ecclesiae
nec
per
ipsos
nec
forte
per
alios
mediatores
pax
processum
habere
posset,
deinceps
nec
per
verborum
ambages
detentus,
nec
promissionibus
illectus,
nec
auro
argentove
suffarcinatus,
cito
et
expedite
ad
Romanam
Ecclesiam
ad
virum
apostolicum
est
reversus;
reversus,
inquam,
tanquam
legatus
fidelis,
nuntians
viro
apostolico
plene
et
perfecte
quae
viderat,
quae
audierat.
Ille,
inquam,
cito
et
expedite
sic
est
reversus,
illo
altero
qui
itineris
et
legationis
exstiterat
[Col.1238D]
comes,
nobiscum
Cisalpino
remanente
adhuc.
Insulae
quippe
nostrae
occidentalis,
ut
dicebatur,
veneno
infectus
et
argento
nostro
suffarcinatus,
minime
tam
cito
poterat,
tam
expedite
reverti.
Videns
itaque
rex
Gratianum
reversum
sic
tanquam
legatum
fidelem,
non
quae
sua
quaerentem
et
offensam
et
gratiam
in
negotio
ad
quod
venerat
aequa
libra
ponderantem,
cogitare
coepit
deliberans
quid
agendum.
Cogitabat
quippe,
nec
sine
causa,
quod
ille
sic
reversus
ad
dominum
papam
causam
suam
deprimeret,
nostram
vero
justificaret.
Cogitabat
etiam
quod
Francorum
rex,
pro
praefata
nobilium
qui
ipsi
adhaeserant
pace
violata
motus,
dominum
papam
propensius
moveret
contra
ipsum
propter
nos.
Et
ita
studebat
qua
posset
arte
regem
turbatum
[Col.1239A]
sedare
et
censuram
ecclesiasticam
quam
jam
metuebat
aut
penitus
tollere
aut
suspendere.
Haec
igitur
eo
cogitante,
in
primis
statuit
regem
aliqua
humilitatis
specie
placare,
sciens
hominem
mitem
et
mansuetum
facile
vinci
humilitate
quae
etiam
et
superbis
gratissima.
Dixit
itaque
se
ad
gloriosum
illum
martyrem
Dionysium
Francorum
apostolum
peregre
profecturum,
sic
se
visurum,
quem
nunquam
prius
viderat,
novum
dominum
suum
regis
filium,
qui
puer
tunc
erat.
Hic
est
desideratus
ille
puer,
regi
post
multos
regni
sui
annos,
imo
toti
populo,
praeter
omnium
spem
a
Deo
datus,
unicus
patris
sui,
Philippus
nomine,
qui
patri
postea
successit
in
regnum
et
nunc
regnat,
et
per
annos
et
tempora
feliciter
regnet
et
potenter.
29.
QUALITER
ANGLORUM
REX
VENIT
IN
FRANCIAM,
ET
QUALITER
TUNC
PAX
ARCHIPRAESULIS
STETIT
PRO
PACIS
OSCULO
NEGATO.
[Col.1239B]
Igitur
post
dies
paucos
jam
dictus
rex,
sicut
ex
inopinato
et
improviso,
intrat
Franciam
nec
ullum
inter
se
et
regem
colloquium
quaerit;
sciebat
enim
quod
rex
turbatus
vitaret
hoc,
sed
sub
specie
peregrini
ad
gloriosum
illum
martyrem
Francorum
apostolum
Dionysium
venit,
sperans
certissime
quod
rex
audito
adventu
suo
in
terram
mox
occurreret:
pariter
et
sperans
quod
et
Cantuariensis
ad
ipsum
properaret,
et
pro
pace
sicut
semper
consueverat
supplicaret.
Jam
enim
poenituit
eum,
ut
pro
certo
accepimus,
quod
in
supra
descripto
colloquio
proximo
[Col.1239C]
nos
de
pace
etiam
in
forma
et
adjectione
praefata,
scilicet
salvo
honore
Dei,
non
audierat.
Et
profecto
sicut
praecogitaverat
rex,
sic
et
accidit.
Occurrit
ipse
dominus
rex
Francorum,
occurrimus
et
nos
ad
locum
illum
declinantes,
qui
inter
Parisios
et
Sanctum
Dionysium
vulgo
Sanctum
Martyrium
appellatur,
ad
capellam
videlicet
quamdam
sitam
in
pede
montis
qui
Mons
Martis
vel
ut
alii
Mons
Martyris
dicitur.
Capella
vero
illa
ob
id,
ut
dicunt,
Sanctum
Martyrium
dicta,
quod
ibi
dictus
gloriosus
martyr
Dionysius
decalvatus
fuisset.
Ad
illum
itaque
Sancti
Martyrii
locum
ad
capellam
illam
declinavimus.
Reges
vero,
qui
jam
convenerant
et
desiderato
puero,
quem
praenominavimus,
foris
Parisios
eis
obviam
delato
occurrerant,
et
nos
praevenerant,
[Col.1239D]
extra
capellam
in
quadam
campi
planitie
nostrum
praestolabantur
adventum.
Et
cum
unus
archipraesulem
maturaret
ad
iter,
dicens
reges
solum
ipsum
nunc
exspectare
respondit
non
decere
sacerdotem
nisi
cum
gravitate
incedere.
Eramus
itaque
nos
in
Sancto
Martyrio,
reges
vero
extra.
Alter
vero
legatorum
apostolicae
sedis,
quem
Gratiano
reverso
supra
diximus
remansisse,
cernens
nunc
opportunitatem
sic
agendi,
coepit
per
dominum
regem
Francorum
et
per
alios
magnos
et
per
se
pro
pace
nostra,
ob
quam
venerat,
dominum
regem
Anglorum
instanter
sollicitare.
Et
eo
quidem
instantius
quod
comite
una
pacis
mediatore
jam
reverso
solus
ipse
remansisset;
desiderans,
si
forte
Dominus
daret
sic,
quod
per
ipsum
mediatorem
ad
majorem
gloriam
[Col.1240A]
suam
pax
fieret.
Haec
si
quidem
in
humanis
eo
major
quo
singularior
gloria
est,
si
in
magnis
et
strenuis
actibus
nec
parem
habeat
nec
consortem.
Mansuetus
itaque
rex
Francorum,
principes
pariter
et
pontifices,
qui
interfuerant,
operose
et
attente
partes
suas
interponunt
diligentissime
exsequentes
quae
pacis
erant.
Unde
et
tanquam
mediatores
solliciti,
saepe
et
saepius
inter
regem
et
archipraesulem
eunt
et
redeunt,
veniunt
et
revertuntur.
Sed
quid?
Post
multa
hinc
inde
objecta,
post
suasiones
multas,
nunc
in
aure,
nunc
in
audientia,
die
jam
ex
majore
parte
decursa,
omnia
complanata
et
ad
pacis
tranquillum
perducta
sunt.
Et
consuetudines
omnes
malae
non
expressim
tamen,
sed
ita
in
genere,
videlicet
quibus
ancillaretur
Ecclesia,
a
rege
sunt
abdicatae:
[Col.1240B]
et
libertates
ad
Ecclesiae
honorem
et
cleri
decus
a
rege
benigne
ut
videbatur
susceptae,
nulla
tamen
de
his
vel
illis
hinc
vel
inde
facta
expressione.
Hic
enim,
ut
asserebant
universi,
nocerent
expressa,
utpote
quae
pacis
jam
ordinatae
totum
perturbarent
tranquillum.
De
verbo
vero
illo
adjecto,
scilicet
salvo
honore
Dei,
de
quo
in
colloquio
proximo
tota
fuerat
contentio,
tanta
lucta,
nulla
recordatio,
nulla
mentio
hic.
Nec
necesse.
Quia
nec
hoc
agebatur
nunc
ut
archipraesul
super
ecclesiastica
causa
aliove
regis
voluntati
et
arbitrio
se
supponeret.
Hoc
solum
dicebat
rex,
ut
archipraesul
terram
ingrederetur,
a
qua
tamen,
ut
dicebat,
ipsum
non
expulerat,
et
ageret
ibi
quae
archipraesulis
[Col.1240C]
essent,
et
in
consuetudinibus
et
in
aliis
regi
tanquam
regi
suo
deferret,
nec
usurparet
praetextu
Ecclesiae
quae
non
essent
sed
regis,
ipso
e
diverso
non
usurpaturo
quae
non
essent
regis
sed
Ecclesiae.
De
restitutione
ablatorum
postulata
a
rege.
Archipraesul
vero
inter
caetera
domino
regi
Francorum
et
aliis
pacis
mediatoribus
de
ablatis
sibi
et
suis
urgentissime
loquebatur,
regulam
illam
divini
juris
lingua
communi,
sicut
ad
litteratos
et
ad
laicos,
frequenter
iterans,
non
remitti
peccatum
nisi
restituatur
ablatum:
adjiciens
nequaquam
regiam
decere
magnificentiam
res
pauperum
seu
ecclesiae
bona
confiscata
in
usum
suum
convertere,
aut
licere
ex
alieno
erogare:
quod
perinde
esset
tanquam
si
ut
unum
altare
cooperiret,
discooperiret
[Col.1240D]
alterum,
aut
si
quis
crucifigeret
Paulum,
ut
redimeret
Petrum.
Ablatae
autem
sibi
et
suis
pecuniae
taxabat
summam
triginta
videlicet
marcarum
millia.
Sed
ad
haec
respondit
dominus
rex
Francorum
et
alii
pariter,
nec
honestum
id
nec
decere
pro
pecunia,
et
regno
et
sacerdotio
tam
necessariam,
tam
desideratam,
pacem
impediri;
praesertim
inter
tantum
regem
et
archipraesulem
tantum.
Et
inter
suadendum
veteris
inter
eos
amicitiae
recordabantur
et
mutuo
hinc
inde
obsequia
et
beneficia
collata
non
tacebant.
Adjiciebant
praeterea
nequaquam
hoc
justi
et
pii
pastoris
fore,
ut
omnibus
jam
complanatis
et
libertate
Ecclesiae
restituta,
ipse
Ecclesiam
suam,
sponsam
suam
oblatam
sibi
respueret,
et
propter
causam
pecuniariam
exsularet.
Debere
potius
sponsam
[Col.1241A]
suam,
etsi
nudatam,
etsi
dilaceratam
et
convulsam,
ambobus
dilectionis
brachiis
gratulanter
excipere,
et
tanquam
spiritualis
sponsus
reddere
poscenti
quae
spiritualis
sponsae
sunt.
Verumtamen
dicebant
mediatores
conventuros
se
regem
libenter
et
diligenter
super
hoc.
Et
ita
conventus
rex
respondit,
quod
nota
per
procuratores
suos
et
comprehensa
ablatorum
summa,
prudentum
et
religiosorum
consilio
se
ad
restitutionem
paratum.
Et
quia
archipraesul
tam
de
immobilibus
quam
mobilibus
moverat
quaestionem,
adjecit
rex
quod
et
de
immobilibus
pariter
tempore
suo
loqueretur.
De
cautione
pacis
postulata
a
rege.
Igitur
cum
post
multas
et
varias
procellarum
voragines,
sicut
videbatur
et
sperabatur
ab
omnibus
[Col.1241B]
ducti
essemus
jam
quasi
ad
ipsum
portus
ingressum,
archipraesul
a
rege
per
mediatores
oblatae
pacis
cautionem
expostulat,
adjiciens
se
tamen
in
hac
parte
nil
sinistri
suspicari
de
rege,
sed
potius
homines
regis
propter
tantas
quae
praecesserunt
inimicitias
non
sine
causa
fore
in
suspecto;
praesertim
nisi
aliqua
cautionis
species
interveniret,
quae
esset
reformatae
pacis
et
restitutae
gratiae
signum
evidens.
Et
ipse
quidem,
tanquam
vir
providus,
ante
per
dies
plurimos
virum
apostolicum
consultaverat
quid
sibi
agendum,
quae
pacis
cautio
exigenda,
si
forte
post
tantas
inimicitias
regi
reconciliatus
terram
ingredi
permitteretur
et
ad
suam
reverti
ecclesiam.
Ad
consultationem
vero
hanc
respondit
apostolicus
vir,
minime
[Col.1241C]
decere
sacerdotem
in
tali
causa
et
articulo
fidejussoriam
seu
pignoratitiam
aut
juratoriam
etiam
cautionem
a
rege
suo
exigere,
unde
nec
apostolici
viri
consilium
fuit
ut
archipraesul
exigeret
has.
Et
quidem
adjiciebat
vir
apostolicus
quod
causa
quam
agebat
causa
esset
justitiae,
causa
Ecclesiae,
pariter
et
pax
si
fieret
Ecclesiae
et
justitiae
pax;
pro
qua
etiam
pace
facta,
sicut
et
infecta
mori
pretiosum
et
securum,
et
eo
quidem
securius
quo
pretiosius.
Unde
et
dictarum
cautionum
nullam
a
sacerdote
in
eo
casu
et
ea
causa
exigendam
respondit
Romanus
pontifex.
A
mundanis
et
saecularibus
potius
quam
a
personis
ecclesiasticis,
a
sacerdotibus
videlicet
et
pontificibus,
exigenda
haec,
quibus
si
justitiae
habent
causam,
vivere
detrimentum
est
et
mori
lucrum.
[Col.1241D]
Scripsit
itaque
apostolicus
vir
archipraesuli
ut
si
forte
praestante
Domino
inter
ipsum
et
regem
daretur
pax,
solo
esset
contentus
pacis
osculo,
nulla
alia
saeculari
cautione
exacta.
Hanc
solam,
videlicet
pacis
osculum,
sacerdoti
justitiae
causam
agenti
debere
sufficere,
nec
decere
aliam,
nisi
forte
spontanee
oblatam,
non
exactam
susceperit.
Archipraesul
igitur
habens
consultationem
hanc,
omnibus
tandem
cum
multa
difficultate
et
opera
quae
ad
pacem
consummatis,
in
fine
omnium
ad
apostolici
viri
consilium,
in
signum
pacis
et
gratiae
inter
ipsum
et
regem,
solum
cautionem
illam
expostulat,
pacis
videlicet
osculum,
dicens
se
post
tantas
inimicitias
inter
tam
longas
regis
manus
eo
solo
contentum,
quod,
cum
per
dominum
regem
Francorum
[Col.1242A]
et
mediatores
alios
regi
intimatum
fuisset,
se
quidem
hoc
libenter
facturum
respondit,
nisi
quia
iratus
juraverat
publice
se
archipraesuli
pacis
nunquam
daturum
osculum,
etiam
etsi
ei
forte
processu
temporis
pacem
et
gratiam
suam
restitueret,
nec
ob
aliud
se
nunc
negare
osculum,
nisi
quia
juraverat
sic,
non
propterea
in
corde
iram
ullam
retentam
vel
rancorem.
Dominus
autem
rex
Francorum
et
plerique
mediatorum,
audientes
sic,
mox
suspicati
sunt
sub
mellitis
sermonibus
qui
praecesserant
occulte
venenum
sibi
propinatum
fuisse.
Et
ipsi
ad
archipraesulem
confestim
revertentes,
qui
in
praefata
capella
quae
Martyrium
dicitur
reversuros
exspectabat,
regis
renuntiaverunt
responsum.
Qui
tanquam
viri
timorati,
[Col.1242B]
et
quibus
jam
omnia
suspecta
fuerant,
nihil
hinc
nihil
inde
suadebant
aut
dissuadebant,
solum
et
nudum
regis
responsum
referentes.
Archipraesul
vero
inter
cautos
cautissimus,
tanquam
vir
multa
expertus,
in
primo
auditu
sicut
et
alii
in
suspicionem
mox
incidit.
Et
ex
his
quae
caute
et
operte
interloquebatur
videri
jam
poterat
futurorum
sibi
praesagus.
Nec
responsum
suum
ad
consilium
distulit,
sed
mox
absolute
et
praecise
respondet
se
in
praesentiarum
cum
rege
pacem
non
facturum,
nisi
ad
apostolici
viri
consilium,
dato
videlicet
in
signum
pacis
osculo.
Et
responsum
sic
absolutum
cum
nocte
quae
jam
imminebat
colloquium
diremit,
cum
regibus
tamen
grandis
via
restaret
adhuc,
Mantuae,
quae
a
Parisiis
duodecim
leugis
terrae
distat,
ipsorum[Col.1242C]
praeparatis
hospitiis.
Rex
vero
Anglorum
tota
die
fatigatus,
cui
et
adhuc
noctis
restabat
iter,
inter
itinerandum
archipraesuli
saepe
et
saepius
maledicebat,
recolens
in
via
et
repetens
labores,
vexationes
et
taedia
quae
jam
per
eum
sustinuerat.
Nos
in
regum
recessu
in
templariorum
domum
quae
Templum
nominatur
prope
extra
Parisios,
in
qua
hospitati
eramus,
confestim
nos
recepimus.
In
ipso
vero
recessu
a
capella,
quae
Martyrium
dicitur,
in
qua,
ut
jam
diximus,
ea
die
de
pace
nostra
fuerat
actitatum,
accessit
unus
nostrum
ad
archipraesulem:
«Hodie,
inquiens,
de
pace
Ecclesiae
tractatum
est
in
Martyrio
et
credo
quod
solum
per
tuum
martyrium
Ecclesia
consecutura
[Col.1242D]
sit
pacem.»
Archipraesul
vero
ad
loquentem
sibi
se
retorquens
breviter
sic:
«Utinam,
inquit,
vel
meo
sanguine
liberaretur!»
Sermo
eruditorum
archipraesulis
ad
ipsum.
Eadem
vero
nocte
post
decantatum
nocturnum,
plerique
de
eruditis
nostris
convenerunt
archipraesulem
alloquentes
sic:
«Domine,
inquiunt,
intende
nobis,
necesse
enim
est,
et
Ecclesiae
Dei
et
nobis
qui
secuti
sumus
te,
ut
videamus
quomodo
caute
ambulemus,
intelligentes
quae
sit
voluntas
Dei
bona
et
beneplacens,
et
non
feramur
impetu
sed
regamur
judicio.
Ecce
quia
jam
sextus
annus
peregrinationis
nostrae
est.
Et
toto
tempore
hoc
multa
et
regum
et
principum
secuti
sumus
colloquia,
semper
qualibet
opportunitate
data
pacem
inquirentes
et
persequentes
eam,
[Col.1243A]
Verum
necdum
consequentes
eam
nec
proficientes
adhuc,
causam
tamen
nostram
favente
Domino
nec
in
modico
laesimus:
sed
spiritu
consilii
nobis
de
super
dato
sanam
et
integram
inter
tot
tentationes
et
laqueos,
inter
tot
impulsores
et
subversores
reportamus.
Et
quae
nos
consolantur
in
omnibus,
paupertatis
et
peregrinationis
nostrae
veritas
et
justitia
comites
individui
sunt.
Quin
potius
causa
nostra,
tanquam
lux
oriens,
in
dies
mundo
magis
ac
magis
claruit,
ipsorum
etiam
testimonio
inimicorum
illustrata
quae
etiam
in
proximo
illo
quod
hesternum
praecessit
colloquio,
ut
tu
consolando
tuos
sapientes
edocuisti,
a
Deo
clarificata
est,
ut
non
solum
nunc
justificetur
a
filiis
suis,
sed
et
ab
alienis,
qui
veritatis
nostrae
lucem
exstinguere
nisi
sunt.
Et
ita
hucusque
[Col.1243B]
magnifice
fecit
Deus
nobiscum.
Comprehendit
enim
mundum
in
astutia
sua,
ipso
vellet
nollet
mundus
per
mundum
ipsum
Ecclesiae
negotium,
quod
agimus,
clarificante
in
dies:
et
nos
itidem
mundo
clarificavit,
mundo
sicut
claros
ita
et
charos
reddens
et
acceptos
interim,
ut
nec
nobis
qui
secuti
te
nec
ejectis
propter
nos
quidquam
defuerit.
Verum
in
hesterno
colloquio
videamus
diligenter
et
discutiamus
quid
dictum,
quid
actum
sit,
in
quo
articulo
pax
Ecclesiae
et
nostra
steterit,
et
qua
ex
causa
non
processerit.
Ut
nobis
videtur
inter
nos
et
regem
heri
omnia
fuerunt
complacata,
plana
omnia
praeter
quam
quod
in
solo
pacis
osculo
non
dato
pax
stetit.
Hoc
solum
non
datum
pacis,
quae
usque
ad
hoc
bene
processerat,
fuit
obstaculum.
Unde
profecto
liquet
[Col.1243C]
hoc
solum,
quod
Ecclesiae
et
nostram
impedivit
pacem,
illud
duntaxat
nunc
esse
nostri
exsilii
causam:
et
ita
qui
prius
propter
solam
et
manifestissimam
justitiae
causam
sustinuimus,
nunc
propter
solum
negatum
osculum
exsulamus.
Nec
enim
consuetudines
ullae,
bonae
seu
malae,
aut
Dei
honor
tacitus,
vel
expressus,
exsilii
nostri
nunc
causa
est;
siquidem
ab
heri
omnia
complanata
et
aspera
redacta
in
vias
planas.
Unde
et
hoc
solum
nostrum
nunc
facit
exsilium
quod
solum
pacis
nostrae
fuit
impedimentum,
pacis
videlicet
negatum
osculum.
Igitur
si
propter
solum
negatum
osculum
debeat
sacerdos
suam
vel
deserere
vel
recusare
Ecclesiam,
alias
reversurus
ad
ipsam
et
persecutiones
et
exsilia
pati
[Col.1243D]
duntaxat
propter
hoc,
vos
videritis,
nobis
minime
videtur.
Praesertim
cum
ex
sacerdotis
absentia
commune
sit
multorum
discrimen.
Et
ecce,
Domine,
quia
sexto,
jam
ut
diximus,
anno
peregrinationis
nostrae
multae
interim
in
archipraesulatu
vestro
sub
cura
vestra
episcopales
sedes
vacantes,
multae
dioeceses
suis
pastoribus
destitutae.
Inter
ea
perit
cura,
perit
opera,
perit
opus
et
officium
pastorale.
Non
sunt
qui
doceant,
non
sunt
qui
sacramenta
in
Dei
Ecclesia
celebrent:
verum
et
juxta
planctum
prophetae
grex
ille
Dominicus
non
inveniens
pascua,
abit
absque
fortitudine
ante
faciem
subsequentis,
tanquam
grex
absque
pastore,
oves
errantes
in
invio
et
non
in
via.
Nec
est
enim
qui
exterreat,
qui
lupos
arceat
ab
ovili,
sed
fiunt
in
defectum
pastorum
aulici
satellites
[Col.1244A]
ecclesiarum
custodes.
Et
bona
ecclesiarum
instituta
ad
subsidia
pauperum
convertuntur
in
fiscum.
Et
ita
ex
absentia
tua
grande
in
Ecclesia
et
in
spiritualibus
et
in
temporalibus
detrimentum,
enorme
damnum
et
commune
periculum.
Hucusque
certe
absentiae
et
exsilii
vestri
causa
justissima;
verum
nunc
in
communi
periculo
hoc
et
generali
discrimine
nec
absentia
nec
exsilii
causa
justa
poterit
esse
vel
excusabilis,
sed
revera
damnabilis
et
damnabili
damnabilior.
Praesertim
cum
personalis,
ob
quam
fugisti,
cessit
nunc
persecutio,
rege
ecclesiam
tuam
tibi
in
omni
securitate
et
pace
publice
offerente,
quidquid
disponat
ipse,
quidquid
moliatur
interius.
Cessat
igitur
nunc
ea
quae
praecessit
persecutio
personalis,
cui
ut
jam
ostendimus
[Col.1244B]
generalis
successit,
in
qua
bonus
pastor
tenetur
non
se
absentare,
non
fugere,
sed
ex
adverso
ascendere,
se
opponere
et
inter
gladios
etiam
nudos
et
exertos
se
ingerere,
et
ita
si
necesse
fuerit,
animam
suam
pro
ovibus
suis
ponere.
Unde
et
viro
sacerdotali
sicut
tempus
fugiendi
ita
et
tempus
est
occurrendi,
fugae
tempus
cum
persona
quaeritur,
juxta
quod
Dominus:
Si
vos,
inquit,
persecuti
fuerint
in
una
civitate,
fugite
in
aliam
(Matth.
X);
occurrendi
vero
tempus
cum
Ecclesia
periclitatur;
de
quo
et
Scriptura:
Occurrit,
inquit,
tanquam
leo,
contemnit
pavorem
nec
cedit
gladiis
(Job
XXXIX).
Sic
et
magister
prius
per
sportam
fugit,
sed
postea
occurrit.
Cui
cum
propheta
suum
praedixisset
excessum:
Virum,
inquiens,
cujus
haec
zona
est
sic
alligari[Col.1244C]
oportet
(Act.
XXI),
respondit
mox:
Ego,
inquit,
non
solum
alligari,
sed
et
mori
vado
in
Jerusalem,
nec
facio
animam
meam
pretiosiorem
quam
me
(ibid.).
Et
quidem
prius
Magister
magistrorum
Pastor,
pastorum,
forma
et
exemplar;
primo
dum
adhuc
infans
et
tenellus
in
Aegyptum
fugit,
sed
adultus
postea
fortis
et
robustus
occurrit.
Unde
qui
prius
suis
quasi
tenellis
et
in
lacte
matris
adhuc
dixerat:
Si
vos
persecuti
fuerint
in
una
civitate,
fugite
in
aliam(Matth.
X),
postea
sicut
opere
sic
et
sermone
suos
jam
robustos
docuit
ut
occurrerent:
Ecce,
inquiens,
mitto
vos
sicut
oves
in
medio
luporum:
Ite
(ibid.).
Illi
igitur
euntes
in
orbem
et
vehementi
afflati
Spiritu
in
hostes
irruentes
non
quaesierunt
osculum
[Col.1244D]
sed
gladium.
Tu
ergo,
Domine,
si
illorum
quaeris
imitari
zelum,
quorum
sortitus
es
ministerium,
illorum
virtutem
quorum
creditam
habes
dispensationem,
vade
et
fac
similiter.
Non
ad
terreni
pulveris
uno
flatu
facile
dispergendi
anheles
osculum,
nec
metuas
gladium.
Ecclesiam
tuam
potius,
non
sub
osculo
sed
sub
gladio,
si
necesse
sic
etsi
nudatam,
et
spoliatam,
etsi
convulsam
et
evulsam,
non
recuses,
sed
maritali
zelo
cum
debita
affectione
et
devotione
suscipias.
Non
te,
quae
forte
jam
tibi
tenduntur
dolosorum
retiacula,
retrahant,
non
minae
revocent,
non
gladii
metus
emolliat,
non
denique
etiam
ultimum
mortis
te
retardet
periculum.
Regredere
igitur
et
nos
tecum,
et
per
eam
confidentiam
audeas
praesens
qua
ausus
es
absens,
ut
cum
[Col.1245A]
prophetico
sarculo
fortiter
et
viriliter
evellas,
destruas,
disperdas,
et
dissipes,
quae
in
horto
Domini
per
absentiam
tuam
male
jam
excreverunt.
Verum
quod
supra
tetigimus
de
causa
metus
et
periculis
si
forte
terram
ingrederemur,
nequaquam
ideo
dicimus
quod
de
tanto
rege
nostro
et
tam
illustri
suspicemur
sinistri
quidpiam.
Nec
enim
tanta
et
mundo
tam
clara
et
tam
gloriosa
potestas
tanti
doli
posset
esse
vel
insidiarum
ulla
latebra.
A
tanta
altitudine
longe
semotum
tam
dolosae
simulationis
latibulum,
unde
et
credibile
minime
quod
moliatur
quidquam,
praesertim
adversum
te
sacerdotem
priorem
suum
in
Deo,
et
propter
Deum,
seu
etiam
adversum
nos,
inerme
hominum
genus,
praesertim
ab
ipsomet
publice
pace
et
securitate
donata.
Non
est
igitur,
Domine,
[Col.1245B]
quod
reditum
tuum
ad
ecclesiam
tuam,
si
sic
fieri
poterit,
amodo
protrahas
aut
procrastines,
sed
in
forma
pacis
oblata
mature
confidenter
et
absque
omni
conscientiae
scrupulo
revertamur,
illum
summa
gratiarum
actione
et
laude
prosequentes
in
cujus
fortitudine
revertemur.
Juravit
siquidem
rex
publice
coram
multis
pontificibus
et
principibus
regni,
regnante
ipso
nunquam
te
reversurum.
Nunc
vero
ipse
est
qui
pacem
offert,
securitatem
spondet,
malas
consuetudines
damnat,
bonas
probat.
Quod
revera
a
Domino
factum
est
cujus
infirmum
etiam
regibus
fortius
est.
Qui
ut
solus
fortis
appareret
mundo,
infirma
mundi
elegit
ut
confundat
fortia.
Et
ne
ad
jam
praeterita
recurramus
exempla,
vides,
domine,
in
praesentiarum
pusillum
hunc
gregem
[Col.1245C]
tuum
nos
videlicet
qui
secuti
sumus
te,
quos
ut
sequeremur
te
Dei
vocatione
vocasti,
non
quidem
nobiles,
non
potentes,
sed
ignobilia
mundi
et
contemptibilia.
Et
tamen
ut
solus
ipse
victor
praedicetur,
te
duce,
te
rectore,
vincit
Deus
per
hos,
ita
ut
victoris
summa
devotione
cantare
debeamus
Alleluia
reversionis.
Mox
etenim
quasi
reversi
censeri
possumus,
cum
nobis
a
rege
tanto,
a
potestate
tanta
quae
prius
in
contrarium
juraverat,
pax
publice
datur
et
indulgetur
reversio;
etiam
si
per
nos
staret
quo
minus
reverteremur,
non
ob
id
minus
in
causa
nostra
jam
vicimus,
imo
Christus
vincit,
Christus
regnat,
Christus
imperat.»
Archipraesulis
responsum
ad
suos.
[Col.1245D]
Archipraesul
vero
suorum
suasibiles
sermones
hos
diligenter
audiens
et
attente
mox
respondit.
Et
ad
suos
sermonem
dirigens:
«Vos,
inquit,
tanquam
viri
eruditi
locuti
estis
quibus
est
et
cum
consilii
spiritu
sapientia
et
scientia
sanctorum
collata.
Et
responderem
ad
singula,
nisi
quod
approbo
universa.
Unum
vero
sciatis
quod
pacem
a
rege
sic
oblatam
non
renuissem,
nisi
quia
viri
apostolici
secutus
sum
consilium.
Alioquin
pax
pro
osculo
negato
non
stetisset.
Verum
quia
nunc
adeo
processum
est
in
negotio,
quod
simpliciter
absque
conditione
et
obligatione
omni
pax
nobis
offertur,
quae
tamen
ad
domini
papae
consilium
conformari
non
potest,
qui
ad
pacis
firmitatem
postulandum
pacis
consuluit
osculum,
in
praesentiarum
mihi
visum
est,
nescio
si
[Col.1246A]
et
vobis,
ut
ad
ipsum
papam,
de
cujus
singulari
primatu,
tanquam
de
capite
membra
tota,
dependet
Ecclesia,
totum
quod
gestum
est
referatur,
videlicet
quatenus
processum
et
in
quibus
finibus
nostrum
et
Ecclesiae
negotium
stet,
praesertim
cum
jam
in
arcto
simus,
in
tuto
minime,
pace
sic
concessa,
sed
signo
pacis
negato,
pro
quo
tamen
negato
ut
vos
me
prudenti
eloquio
vestro
animastis,
nec
ecclesiam
pacifice
mihi
oblatam
respuam
nec
periclitantium,
ut
dicitis,
salutem
animarum
contemnam.
Quin
potius
priusquam
clara
Deo
et
mundo
justitiae
causa
quam
agimus
deformetur,
auctore
Domino
paratus
ero,
ut
vos
suadetis,
et
in
carcerem
et
in
mortem
ire.
Alioquin
inanis
labor
noster
et
ridiculus,
si
deinceps
daremus
maculam
in
gloriam
nostram.
Gloria
autem
nostra
[Col.1246B]
haec
est,
veritas
causae
nostrae;
veritas,
inquam,
et
justitia,
ut
supra
jam
dixisse
vos
memini
paupertatis
nostrae
huc
usque
comites
fuerunt
individui.
Igitur
si
vobis
bonum
videtur
sic,
necessarium
in
primis
et
videtur
consultius
ad
virum
apostolicum
mittere,
ne
quidquid
acciderit
ipsius
videamur
contempsisse
consilium,
et
ut
ipsius
auctoritate
et
conscientia,
si
forte
Dominus
sic
providerit
et
permiserit,
revertamur
et
regrediamur
in
terram,
licentia
prius
apostolica
et
benedictione
et
absolutione
accepta,
pasuri
pro
Ecclesia,
quidquid
Dominus
ibi
nos
passuros
decreverit.
Et
Dominus
quidem
sic
introitum
nostrum
melius
custodiet
et
securius.»
Et
quidem
archipraesul
ad
nos
sic.
Nos
autem,
[Col.1246C]
qui
praelocuti,
audientes
virum
pro
causa
justitiae,
pro
Ecclesia,
de
excessu
suo
tam
fortiter,
tam
constanter
loquentem,
et
ut
videbatur
absque
omni
suasione
pro
justitia,
si
oporteret,
antequam
cederet,
etiam
ad
mortem
paratissimum,
non
modicum
moti
sumus
et
compassi.
Et
plerique
nostrum
in
tacitas,
quas
volebant
sed
non
valebant
reprimere,
lacrymas
eruperunt:
et
ipsius
sermonem
et
de
mittendo
ad
dominum
papam
consilium
commendavimus.
30.
QUALITER
ARCHIPRAESUL
QUINTO
AD
ROMANUM
PONTIFICEM
MISERIT.
Itaque
a
Parisiis
cum
omni
festinatione
Senonis
venimus;
et
post
dies
paucos
nuntii
parati.
Qui
cum
essent
jam
in
articulo
profectionis,
crebro
jam
in[Col.1246D]
terra
disseminabatur,
puero
illi
regis
Anglorum
primogenito
Henrico,
qui
ut
supra
in
historia
hac
interseruimus,
domini
nostri
archiepiscopi
alumnus
fuerat,
diadema
impositum,
ungente
eum
in
ecclesia
Beatri
Petri
Londoniae
apud
Westmunstier
Rogero
tunc
Eboracensi
archiepiscopo,
suffraganeis
Ecclesiae
Cantuariensis
assistentibus
et
ministerium
praebentibus.
Rex
siquidem
cito
post
supra
dictum
colloquium,
in
quo
nobis
negatum
pacis
osculum
fuit,
transfretavit,
et
odio
archipraesulis
in
laesionem
dignitatis
Cantuariensis
Ecclesiae
ab
alieno
metropolitano
et
in
aliena
provincia
filium
suum,
quem
diximus,
ungi
fecit
in
regem.
Et
hoc
quidem
in
laesionem
personae
Cantuariensis
Ecclesiae,
ad
cujus
dignitatem
et
jus
regum
Anglorum
coronatio
ab
antiquo[Col.1247A]
pertinere
dignoscitur.
Quod
audiens
archipraesul
in
primis
vix
credidit.
Ipse
siquidem
tanquam
vir
providus,
et
cui
de
adversariis
suis
suspecta
omnia,
a
Romano
pontifice
litteras
impetraverat,
ad
Eboracensem
archiepiscopum
et
alios
Anglorum
episcoporum
jam
ante
coronationem
directas,
quibus
auctoritate
apostolica
in
virtute
obedientiae
erant
inhibiti,
ne
in
praejudicium
archiepiscopi
Cantuariensis,
qui
propter
justitiam
exsulabat,
regis
filio
diadema
imponerent.
Et
directas
has
sibi
litteras
quidam
episcoporum
ante
coronationem
receperunt;
alii
vero
de
mandato
praemuniti
recipere
noluerunt.
Unde
et
contra
inhibitionem
apostolicam
quotquot
consecrationi
pontificale
ministerium
praebuerunt.
Sed
modicum
attendere
libeat
quam
profana
unctio,
[Col.1247B]
quam
odiosa,
quam
inimica
consecratio
haec,
si
tamen
consecratio
magis
quam
exsecratio
dici
debeat:
apostolica
benedictione
destituta,
imo
in
transgressione
contra
virum
apostolicum
facta.
Quae
etiam
ex
mero
odio,
ira
et
indignatione
processit,
odio
Patris
spiritualis,
in
luctu
matris
spiritualis,
a
patre
carnali
excogitata.
Omnia
hic
profana,
omnia
vere
hic
a
fano
aliena,
aliena
et
alienata,
aliena
provincia,
alienus
consecrator,
alienus
et
rex
puer
consecratus,
lusui
adhuc
magis
quam
populorum
regimini
aptior:
et
qui
consecrari
fecit
rex
pater
alienus
et
alienatus
a
patre
et
matre
sua
spirituali.
Probant
haec
nostra
verba
lugubres
et
omnibus
post
futuris
saeculis
detestandi,
qui
ex
hac
consecratione
[Col.1247C]provenerunt
eventus.
Et
in
primis
quidem
provenit
ex
hac
ejus
qui
consecravit
et
eorum
qui
interfuerunt
episcoporum,
apostolici
viri
auctoritate
generalis
suspensio,
eo
quod,
ut
jam
diximus,
ejus
super
hoc
praecesserit
inhibitio,
sed
contempta;
quibusdam
etiam
episcoporum
pro
hac
et
aliis
quibusdam
causis
anathematis
vinculo
innodatis.
Et
deinde
illius
pretiosae
mortis
domini
nostri
archipraesulis
unctio
haec
non
dico
plenam
causam
sed
multam
tamen
et
citiorem
praebuit
occasionem.
Et
haec
quidem
planius
et
plenius
sequens
historiae
ordo
declarabit.
Tertio
vero
temporis
processu
et
unctione
hac
contigit
inter
regem
patrem
et
regem
filium
dura
et
nefanda
rebellio:
et
demum
egregii
illius
pueri
jam
adolescentis
ex
immatura
illa
unctione
[Col.1247D]
misera
rebellione
adversus
patrem
cita
et
nimis
matura
mors.
Ecce
quam
abominanda,
quam
exsecranda
ex
consecratione
hac
mala
provenerunt;
sacerdotum
videlicet
suspensio,
anathematizatio,
occisio,
semel
et
iterum
inter
patrem
et
filium
rebellio,
et
in
fine
egregii
illius
pueri
consecrati
sic
mors
in
adolescentia,
praesentibus
et
omnibus
post
futuris
saeculis
detestanda.
Unde
et
plangendum,
clamandum
et
exclamandum:
«O
mors
tua,
Henrice,
o
mors,
quam
dira,
quam
dura,
et
quam
amara
memoria
tua,
quae
talem
et
tantam
mundi
gloriam,
dum
adhuc
ordiretur,
succidisti!
quam
inconsiderata,
quam
inhumana,
quae
tam
certam,
ut
putabatur,
mundi
spem,
dum
adhuc
fructus
in
flore
esset
tam
praeclaro,
uno
et
brevi
flatus
tui
vehementia
[Col.1248A]
exsufflasti!
Sit
mors
tua
ille
qui
mors
mortis
est,
ut
vel
per
te
transeat
ad
vitam,
qui
non
sibi,
sed
mundo
sperabatur
victurus.
Et
quidem
egregium
puerum
hunc,
tanquam
lilium
totum
hortum
venustans,
et
hic
et
alibi
crebro
jam
historiae
huic
quasi
quadam
campi
planitie
inserui,
quo
et
ipsa
ex
insitione
hac
clarior
sit
et
venustior.
Verum
de
morte
pueri
hujus
domino
nostro
archipraesuli
spiritualiter,
nec
dubium
est,
praeostensa,
hic
tacere
non
possum.
Cum
essemus
in
Gallia
Senonis
civitate
peregrinationis
nostrae
apud
monasterium
beatae
virginis
Columbae,
noctium
una
post
decantatum
nocturnum
dominus
noster
archipraesul,
ut
pausaret,
in
lectum
suum
se
recepit.
Verum,
sicut
ab
ipsius
ore
discipulus,
qui
scripsit
haec,
accepit,
[Col.1248B]
curis
et
cogitationibus
se
tunc
ut
solent
ingerentibus,
somno
indulgere
non
potuit.
Inter
alia
vero
de
domino
rege
Anglorum,
de
ejus
magnitudine,
de
ejus
prosperitate
et
in
filiis
et
in
divitiis
et
latis
potentatibus,
cogitatio
subit.
Super
his
diutius
cogitans,
et
praesertim
de
filiis
et
inter
filios
potissimum
de
primogenito
ipsius
Henrico
quem
prae
caeteris
diligebat,
et
de
quodam
aliorum;
in
crastino
tamen,
sicut
referebat,
se
pro
certo
scire
nesciebat
de
quo
aliorum
cogitasset
tunc,
an
de
Ricardo
post
Henricum
defunctum
regis
nunc
haerede
et
comite
Pictavorum,
an
de
Gaufrido
nunc
Britanniae
comite.
Cum
ergo
de
rege
patre
et
de
filiis
cogitaret
sic,
desiderabat
se
scire,
quid
futurum
[Col.1248C]
de
his
et
quales
circa
hos
dispositiones
Altissimi.
Et
cum
aliquandiu
cogitaret
sic
desiderans,
inter
cogitandum
haec
coepit
quasi
dormitare,
et
ecce
facta
est
ad
eum
vox,
per
ipsam
vocem
versu
quodam
hexametro
sibi
expresso;
versus
autem
hic
erat:
Sors
tulit
una
duos,
tulit
altera,
sed
male
patrem.
Ecce
versus:
nec
arbitretur
quis
versum
hunc
quasi
a
dormitante
aliquo
casu
compositum,
quem
etiam
vigilanter
vigilans
non
componeret,
utpote
qui
versificandi
nec
etiam
sub
scholari
disciplina
artem
attigisset,
vel
in
modico.
Hoc
autem
scio
quod
versum
auditum
sic
in
crastino
retulit
discipulo
qui
scripsit
haec;
et
gemebundus
adjecit:
«Proh
dolor!
inquiens,
Henricus
noster,
antequam
[Col.1248D]
pater
vel
fratres
sui,
praemoritur.»
Sic
quidem
archipraesul
locutus
discipulo
qui
scripsit
haec.
Et
vere
in
morte
Henrici,
proh
dolor!
et
unde
dolor,
archipraesul
vaticinii
sui
fine
nimis
verus
propheta
probatus
est.
Pariter
et
in
Gaufridi
morte,
dum
adhuc
hanc
historiam
scriberem,
archipraesulis
vaticinium
adimpletum
post
Henrici
mortem
quinto
sextove
anno
ante
patrem
mortuo,
sicut
hoc,
et
illo.
Et
quod
accedit
miraculo,
vaticinium
plus
commendans:
«Mors
tulit
una
duos,»
vere
una
mors,
quia
eadem
mortis
spes
ambobus
fratribus
his,
morbo
dysenterico
interemptis,
bene
quidem
et
sancte
sublatis,
ut
qui
interfuerunt
testati
sunt.
Demum
vero,
secundum
vaticinii
ordinem
quarto
quintove
anno
a
Gaufridi
morte,
pater
ipse
mortuus
[Col.1249A]
est.
Qualiter
vero,
me
tacente,
novit
Ecclesia
et
mundus
praedicat.
Nec
igitur
pergo
nunc
ulterius
mortis
ejus
exagitare
modum:
solum
hic
tetigisse
sufficiat,
ob
id
solum
ut
vir
Dei
propheta
verus
vaticinii
sui
fine
comprobetur.
Et
certe
plura
de
actibus
hujus
Henrici
nostri,
etsi
aetas
tenera,
strenuis
tamen,
et
de
modo
exitus
ejus
a
vita
inseruissem
hic,
nisi
quia
quam
describendam
suscepimus
lex
historiae
obviat.
Raptum
igitur
in
via
puerum
et
ad
patriam
reversum
nos,
qui
adhuc
in
via,
salutantes
ad
coeptum
historiae
iter
revertamur.
Archipraesul
itaque
sciens
tandem
pro
certo
coronationem
factam
sic,
per
nuntios
nostros
quos
supra
diximus
in
articulo
fuisse
Romanae
profectionis,
cum
in
primis
audirentur
haec,
quatenus
pax
nostra
processerit
[Col.1249B]
et
in
quibus
finibus
steterit,
et
de
coronatione
facta
sic
Romano
pontifici
totum
et
verbo
et
scripto
intimavit,
humillime
et
lacrymabiliter
supplicans,
et
vel
nunc
excuteret
se
excussorum
filius,
et
maxime
in
falsos
fratres
adverteret,
qui
in
laesionem
patris
sui,
propter
ipsos
exsilium
et
proscriptionem
sustinentis
et
matris
suae
Cantuariensis
Ecclesiae
tam
manifesti
jam
erant
etiam
apostolici
mandati
transgressores.
Et
ita
profecti
sunt
nuntii.
Vir
autem
apostolicus
audiens
universa
et
quae
et
qualiter
fuissent
gesta,
et
in
regem
et
in
episcopos
vehementer
motus
est.
Et
archipraesuli
et
suis,
etiam
multo
plus
quam
hucusque
fuisset,
paterno
compassus
affectu:
unde
et
in
missorum
nostrorum
reversione
quos
misertus
nostri
diu
detinere
noluit,[Col.1249C]
ut
apostolicae
consolationis
citius
reciperemus
remedium,
nobis
oppressis,
tanquam
pater
pius
compatiens,
apostolicis
scriptis
propinavit
dulcia,
aliis
vero
amarissima.
Scripsit
siquidem
prae
memoriae
Rotherot
tunc
Rothomagensi
archiepiscopo
et
Bernardo
tunc
episcopo
Nivernensi,
mandans
ipsis
et
in
virtute
obedientiae
praecipiens
ut
regem
Anglorum
pro
pace
nostra
districtissime
convenirent,
adjiciens
quod
si
ipse
in
obstinatione
perdurans
adhuc
pacem
nollet,
tota
ipsius
terra,
tam
transmarina
quam
cismarina,
sub
interdicto
poneretur,
omni
ecclesiae
cessante
officio
praeter
baptisma
parvulorum
et
poenitentias
morientium.
Eboracensi
vero
archiepiscopo
et
aliis
quotquot
episcopis
qui
consecrationi
interfuerant
[Col.1250A]
litteras
direxit
suspensionis,
scripto
dure
eos
increpans
et
objurgans
et
improperans,
quod
turpiter
et
enormiter
pro
vili
lentis
edulio
primogenita
sua
vendidissent.
Quosdam
etiam
episcoporum,
et
ob
id
quod
coronationi
interfuerant,
et
ob
causas
alias,
anathematizavit.
Et
hae
suspensionis
et
anathematis
litterae
per
nuntios
nostros
nobis
destinatae
et
traditae,
ut
illis
loco
suo
et
tempore
uteremur.
Has
et
alias
apostolicas
litteras
ad
nos
vel
pro
nobis
missas
si
quis
nosse
et
legere
desiderat,
ad
illud
de
quo
in
hac
historia
supra
tetigisse
me
memini
corpus
epistolare
recurrat.
Quae
quia
ibi
insertae,
cum
loquendi
de
his
per
hanc
historiam
occasio
se
obtulerit,
breviter
transimus
de
his.
Scripto
vero
consolatorio
archripraesuli
directo,
vir
[Col.1250B]
apostolicus
archipraesulis
fortitudinem
et
constantiam
congratulando
commendabat;
praesertim
quod
absque
cautione
et
absque
pacis
osculo,
si
non
posset
aliter,
in
terram
tanquam
ovis
in
medio
luporum
paratus
esset
reverti;
illius
verbi
quod
Altissimi
verbum
ad
suos
dicit
non
immemor:
Ecce,
inquit,
mitto
vos
sicut
oves
in
medio
luporum
(Matth.
X).
Unde
et
sicut
benedictionem
apostolicam,
sic
et
absolutionem
scriptam,
quidquid
ipsi
in
terram
ingresso
accideret,
a
viro
apostolico
obtinere
tunc
meruit.
Haec
igitur
apostolica
scripta,
vel
pro
nobis
ad
adversarios
nostros
vel
ad
nos
directa,
gratanter
suscepimus,
misecicordiam
et
judicium
cantantes
Domini.
Et
in
primis
quidem
dictus
Rothomagensis
archiepiscopus
[Col.1250C]
et
episcopus
Nivernensis
ad
apostolicum
mandatum
regem
pro
pace
nostra
saepe
et
saepius
convenerunt,
et
nisi
interveniret
pax,
censuram
ecclesiasticam
et
sibi
et
terrae
suae
imminere
in
brevi
inferebant,
apostolico
viro
praecipiente
sic.
Adjicientes
nec
minis,
nec
blanditiis,
nec
aliquibus
verborum
ambagibus
seu
tergiversationibus
ullius
censuram
hanc,
nisi
solum
data
pace,
aut
adimi
posse
aut
suspendi,
apostolici
viri
animo
obfirmato
nunc
sic:
addentes
etiam
se
nullatenus
audere
a
Romano
pontifice
statutum
terminum
praeterire,
quin
mandatam
sibi
coercitionem
exsequerentur
nisi
pax
interveniret.
INCIPIUNT
CAPITULA
TOMI
QUINTI.
[Col.1249]
1.
De
pace
inter
regem
et
archipraesulem
reformata.
2.
De
nuntiis
ab
archipraesule
ad
regem
missis
et
quare.
3.
De
primo
accessu
archipraesulis
post
pacem
ad
regem
et
quare.
4.
De
secundo
accessu
archipraesulis
ad
regem
post
pacem
et
quare.
5.
De
praeparatione
reversionis
nostrae
ad
patriam
et
de
gestis
nostris
in
Anglia
per
nuntios
ante
reversionem,
et
de
his
quae
audivimus
in
ipso
jam
quasi
articulo
reversionis,
et
de
verbis
discipuli
qui
scripsit
haec
ad
archipraesulem
et
de
archipraesulis
responso.
6.
De
ingressu
archipraesulis
in
mare
et
qualiter
applicuerit
et
a
populo
terrae
qualiter
exceptus.
7.
De
his
quae
in
initio
ingressus
archipraesulis
in
terram
gesta.
8.
De
episcopis
regem
contra
archipraesulem
iterum
commoventibus
et
causa.
9.
De
verbis
et
gestis
archipraesulis
die
natalis
Domini.
10.
De
recessu
discipuli
qui
scripsit
haec,
ab
archipraesule
et
causa
recessus.
11.
De
ira
regis
in
archipraesulem
iterata
et
de
carnificibus
illis
militibus
venientibus.
TOMUS
QUINTUS.
[Col.1251]
[Col.1251A]
1.
Videns
itaque
rex
rem
jam
in
tam
arcto
certissime
promisit
pacem.
Unde
ad
quoddam
regum
quod
imminebat
colloquium
vocati
recessimus.
Finito
vero
die
tertia
regum
colloquio,
et
Christiano
illo
rege
Francorum
jam
in
recessu,
in
continenti
de
pace
nostra
actitatur,
et
per
magnos
quidem
mediatores,
quibus
dominus
rex
Francorum
in
recessu
suo
nos
commiserat,
ut
de
pace
nostra
tractarent,
nec
enim
ipsemet
potuit
seu
voluit
interesse
tunc.
Sed
quid
protraheremus?
Ibi
pax
nostra
reformata,
osculum
vero
prius
in
alio,
sicut
diximus,
colloquio
quaesitum
sed
negatum,
nec
archipraesul
nunc
quaesivit
nec
rex
obtulit
vel
negavit.
Nulla
quippe
ibi
facta
de
osculo
mentione,
rex
publice
coram
pontificibus
et
principibus
qui
aderant,
archipraesuli
et
[Col.1251B]suis
pacem
et
securitatem
concessit.
In
consuetudinibus
et
in
ablatis
tam
mobilibus
quam
immobilibus
aliisve,
ea
forma
pacis
observata
nunc
et
concessa,
quam
supra
in
alio
regum
colloquio
praeostendimus,
ubi
solum
pro
pacis
negato
osculo
pax
nostra
tunc
stetit.
At
nunc
fortis
Christi
athleta,
pacis
cupidus,
non
mortis
timidus,
non
exacto
pacis
osculo,
ne
vel
forte
sic
impediretur
pax,
sciens
et
prudens
pacem
talem
qualem
suscepit,
revera
amore
pacis
victus,
timore
mortis
evacuato,
quem
amor
ille
plus
quam
mors
fortis
jam
foras
miserat.
Facta
est
autem
pax
die
beatae
Mariae
Magdalenae
prope
ubi
duorum
regum
colloquium
pridie
fuerat,
videlicet
in
confinio
Carnotusiae
et
Cenomanniae,
inter
duo
castella
quorum
unum
nominatur
Viefui
et
[Col.1251C]
alterum
Freteval;
et
ibi
in
prato
quodam
amoenissimo,
quod
tamen
sicut
multo
post
accepimus
dicitur
ab
incolis
ex
antiquo
Pratum
Proditorum.
Et
quidem
pax
nostra
sic
erat.
Rex
autem
et
archipraesul
soti
duo
seorsum
se
in
equis
in
quamdam
planitiem
deflexerunt
secreto
colloquentes;
ubi
inter
alia
archipraesul
regi
supplicabat
ut
injuriam,
quam
sibi
et
Ecclesiae
suffraganei
sui
episcopi
una
cum
Eboracensi
archiepiscopo
in
coronatione
Henrici
filii
sui
fecerant,
secundum
censuram
ecclesiasticam
sine
ipsius
offensa
punire
sibi
liceret.
Et
annuit
rex.
Unde
et
gratias
agens
de
concessione,
confestim
in
oculis
omnium
se
ab
equo
demisit
et
humiliter
se
ad
regis
pedes
inclinavit.
Cum
vero
archipraesul
equum
suum
reascenderet,
[Col.1251D]
rex
ascendenti
ascensorium
aptavit
et
tenuit,
omnibus
qui
circumvallabant
cernentibus
sic
et
mirantibus,
sed
nescientibus
causam
donec
archipraesul
in
recessu
suis
hoc
secretius
retulisset;
cerneres
quidem
tunc
ex
multis
cordibus
cogitationes
revelari
et
praesertim
inter
aulicos,
congratulantibus
his,
aliis
vero
moestis
et
confusis,
qui
prius
seditionis
et
discordiae
evomuerant
virus.
Alii
vero
nec
moesti
nec
confusi
suspicantes
simulationem
in
his
et
quod
extrema
pacis
dissensio
luctus
[Col.1252A]
et
dolor
occuparet.
Et
in
hoc
minime
accepti
hi
sicut
sequens
historiae
ordo
declarabit.
2.
DE
NUNTIIS
EJUS
AD
REGEM
MISSIS.
Facti
igitur,
ut
videbatur,
ea
die
rex
et
archipraesul
amici,
amicabiliter
tunc
invicem
recesserunt.
Et
post
dies
paucos
nuntii
nostri
in
Angliam
eum
litteris
regis
missi
sunt,
quibus
rex
ministerialibus
suis,
quos
in
terra
justitias
regis
vocant,
de
pace
facta
mandavit
praecipiens
ut
archipraesulem
et
suos
ad
sua
in
omni
pace
et
securitate
restituant.
Nos
vero
in
Franciam
ad
civitatem
peregrinationis
nostrae
Senonis
remeantes
ad
repatriandum
nos
parabamus.
Decrevit
autem
archipraesul
alios
adhuc,
priusquam
intraret
ipse,
nuntios
praemissis
majores
et
plus
industrios
in
Angliam
mittere
qui
testimonio
[Col.1252B]
famae
caute
explorarent,
qui
starent
pro
nobis,
qui
contra
nos,
et
si
qua
occulta
molirentur
adversam
nos;
et
in
possessionibus
nostris
confiscatis
quem
mandaverit
rex
faciendae
restitutionis
modum.
Archipraesul
itaque
decreverat
sic,
ob
id
etiam
maxime
quod
dominus
rex
pepigisset
se
quaedam
praedia
de
feodo
Cantuariensis
Ecclesiae
redditurum,
feodum
videlicet
cujusdam
nobilis
qui
dicebatur
Willelmus
de
Ros,
et
castrum
quoddam
prope
Cantuariam
quod
Salwude
dicitur,
quod
Henricus
quidam
vir
magnus
de
orientali
Saxonia,
seu,
ut
vulgo
dicitur,
de
Essexe
cognominatus,
ante
duellum
quoddam
quo
evictus
fuerat,
ab
archipraesule
tenebat.
Et
praeter
haec
turris
Rophensis
custodiam,
quem
de
ecclesiae
suae
jure
fore
archipraesul
jam
[Col.1252C]
saepe
et
saepius
constantissime
et
acerrime
fuerat
protestatus.
Et
haec
quidem,
quae
hic
expressimus,
erant
quae
archipraesul
inter
alia
acrius
et
instantius
repetebat,
quae
et
rex
ipsi
redditurum
promiserat,
cum
in
Normanniam
revertisset.
Misit
itaque
dominus
noster
ad
hoc
sanctae
recordationis
magistrum
Joannem
Saresberiensem
postea
Carnotensem
episcopum
pariter
et
discipulum
qui
scripsit
haec,
injungens
etiam
nobis
ut
in
Angliam
ob
dictam
causam
procederemus,
si
forte
rex
promissam
restitutionem
compleret,
alias
non,
sed
mature
ad
ipsum
reverteremur.
Et
nos
ita
proficiscentes
regem
in
Normannia
reperimus;
verum
propter
febris
tertianae
valetudinem,
quae
jam
regi
supervenerat,
in
curia
ultra
quam
crederemus
fecimus
moram.
Cum
[Col.1252D]
autem
convaluisset
rex,
ipsum
nomine
archipraesulis
super
dictorum
promissa
restitutione
convenimus.
Conventus
autem
more
suo
distulit,
distulit
et
redistulit:
sed
tandem
ad
instantiam
nostram
nos
absolvit,
ad
magistrum
Joannem
qui
loquebatur
et
nomine
archipraesulis
repetebat,
specialiter
sermonem
dirigens:
«O
Joannes,»
inquiens,
«nullatenus
vobis
castellum
tradam,
nisi
videro
prius
aliter
vos
gerere
erga
me
quam
hucusque
gesseritis.»
Et
ita
absoluti
et
apprime
intelligentes
minime
nos
tunc
[Col.1253A]
proficere
posse,
infecto
negotio,
in
Angliam,
juxta
quod
nobis
injunctum
fuit,
non
procedentes
ad
dominum
nostrum
in
Franciam
reversi
sumus.
Audiens
autem
archipraesul
sic
plurimum
motus
est,
vanas
et
semper
deceptorias
hominis
promissiones
detestans.
3.
DE
PRIMO
ACCESSU
EJUS
POST
PACEM
AD
REGEM.
Et
cum
novimus
inter
regem
et
nobilem
virum
Blesensem
comitem
Theobaldum
colloquium
futurum
in
proximo,
accessimus
ad
colloquium.
Sed
archipraesul
pridie
ante
colloquium
Turonis
ad
regem
processit.
Colloquium
quippe
prope
Turonis
in
confinio
Carnotusiae
et
Turoniae
statutum
fuit.
Audiens
autem
rex
archipraesulis
adventum,
quosdam
de
aulicis
in
occursum
praemisit
et
demum
ipsemet
civitatem
[Col.1253B]
exiit
et
occurrit.
At
cum
convenirent,
non
oculi,
sed
vultus
regis,
sicut
notari
poterat,
super
eum:
unde
et
quod
multum
notabamus
nocte
illa
in
hospitio
nostro
nec
rex
respexit
nos
nec
suorum
aliquis;
quin
potius
rex
summo
mane
in
capella
sua
missam
celebrari
fecit
pro
defunctis,
suspicans,
ut
aiebant,
ne
si
forte
archipraesul
alii
missae
interesset,
in
missa
osculum
sibi
pacis
offerret,
quod
ibi
negare
non
esset
Christiani,
sed
plane
inimici
Christi.
Et
missa
celebrata
mox
rex
civitatem
exiit
ad
colloquium
properans.
Archipraesul
pariter
sed
tardius
secutus
est,
et
ante
colloquium
consecutus
est
regem.
Qui
inter
viandum
mutuo
se
invicem
objurgantes,
uterque
vicissim
alter
alteri
collata
[Col.1253C]
pridem
beneficia
et
exhibita
obsequia
improperavit.
Cum
autem
venissent
ad
colloquium,
post
diem
multam
decursam,
propter
quae
ad
colloquium
venerant,
inter
regem
et
comitem
sedatis
omnibus,
archipraesule
etiam
inter
ipsos
sedulo
cum
aliis
et
efficaci
mediatore,
tandem
archipraesul
regem
super
dictarum
possessionum
promissa
sed
non
adimpleta
restitutione,
acriter
quidem
et
instanter
convenit,
frequenter
tamen
ex
obliquo
assuetam
hominis
arguens
levitatem
in
verbo
et
usitatas
deceptiones
in
promissis.
Videres
certe
tunc
sacerdotalem
in
pontifice
zelum.
Et
vere
zelum
qui
in
ipsa
pacis
novitate
et
a
tanto
principe
vel
invito,
in
cujus
manu
pax
nostra
et
non
pax,
imo
et
vita
nostra
et
mors,
ecclesiae
suae
[Col.1253D]
jura
tam
viriliter
tam
constanter
repetebat:
revera
spiritu
justitiae
vehemens
et
in
sacerdote
zelus
domus
Dei
ardens.
Sed
quid?
Jam
dicto
comite
et
aliis
nobilibus
interponentibus
se,
a
rege
iterum
restitutio
jam
saepe
dictorum
certissime
repromissa.
Volebat
tamen
rex
ut
ante
restitutionem
ad
ecclesiam
suam
reverteretur,
sicut
aiebat,
prius
videre
desiderans
qualem
se
regno
exhiberet.
Et
hic
colloquii
finis.
4.
DE
SECUNDO
ACCESSU
EJUS
AD
REGEM.
Post
aliquot
vero
dies
archipraesul
in
castro,
quod
Calvus
mons
dicitur,
prope
Blesis,
regem
qui
illo
tunc
venerat
revisere
profectus
est:
non
quidem
ut
quidquam
exigeret
vel
repeteret,
sed
solum
ut
regem
videret,
et
si
posset
fieri
sic
antiquam
familiaritatem
[Col.1254A]
et
amicitiam,
quatenus
Dominus
permitteret,
repararet.
Et
quidem
rex
ipsum
venientem
sic
honorifice
nimis
ut
decebat,
et
ut
videri
poterat
gratanter
plurimum
et
affectuose
excepit.
Qui
cum
familiariter
colloquerentur
et
jucundius,
inter
alia
dixit
rex:
«O,»
inquiens,
«quid
est
quod
voluntatem
meam
non
facis?
Et
certe
omnia
traderem
in
manus
tuas.»
Et
post
dies
archipraesul
hoc
regis
verbum
retulit
discipulo
qui
scripsit
haec;
adjiciens:
«Et
cum
rex.»
inquit
«mihi
dixisset
sic,
recordatus
sum
mox
verbi
illius
in
Evangelio:
Haec
omnia
tibi
dabo
si
cadens
adoraveris
me
(Matth.
IV).»
Haec
et
hujusmodi
de
viro
hoc
historiae
huic
saepe
et
saepius
curavi
interserere,
ut
quemadmodum,
sicut
paulo
ante
praemisimus,
deprehendi
sacerdotis
potuit
zelus,
ita
et
nunc
[Col.1254B]
audiri
possit
purus
in
sacerdote
fuisse
ab
omni
cupiditatis
labe
affectus:
quem
nec
inficere
poterat,
etsi
paupertate
jam
diu
tolerata,
divitiarum
etiam
Augustalium
virus.
Nec
arbitretur
quis
haec
et
hujusmodi
contra
brevitatis
regulam
superflue
et
sine
fructu
inserta,
pauca
enim
vel
nulla
hucusque
interseruisse
me
memini,
quae
non
pertineant,
etsi
non
exprimatur,
vel
ad
aedificationem
proximi
vel
ad
praeconium
viri:
si
ad
utrumque,
et
hoc
multo
magis
melius
est.
5.
DE
PRAEPARATIONE
EJUS
AD
PATRIAM.
In
crastino
vero
licentiati
a
rege,
a
castro
illo
recedentes,
ad
civitatem
peregrinationis
nostrae
Senonis
remeavimus,
et
mature
prout
adhuc
pauperes[Col.1254C]
et
exsules
potuimus,
nostrum
ad
repatriandum
iter
maturabamus.
Nec
ob
id
pauperes
nomino,
quin
archipraesul
cum
suis
in
magno
et
praeclaro
apparatu
revertisset,
plus,
ni
fallor,
quam
cum
equitaturis
centum
repatrians.
Quod
ideo
memoro
hic,
ut
ubique
et
in
omni
statu
suo
probetur
magnus.
Et
revera
semper
et
ubique
magnus;
magnus
in
palatio,
magnus
in
sacerdotio,
magnus
in
aula,
magnus
in
ecclesia,
magnus
in
peregrinatione,
magnus
in
peregrinationis
reversione,
maximus
vero
in
peregrinationis
consummatione.
Sed
de
hoc
exspectemus
adhuc
per
modicum.
Siquidem
melius
hoc
viri
et
historiae
hujus
consummatio
declarabit.
Igitur
domino
rege
Francorum
et
principibus
[Col.1254D]
terrae,
qui
deserente
nos
mundo
tam
benigne
tam
magnifice
nos
susceperant,
salutatis,
licentiati
ab
eis
repatriantes
venimus
in
Bolonensi
territorio
ad
portum
qui
dicitur
Witsant.
Archipraesul
vero
hinc
antequam
naves
ascenderet
viri
apostolici
praemisit
litteras
quae,
ut
supra
diximus,
erant
de
generali
episcoporum
per
Angliam
suspensione
et
quorumdam
anathemate.
Has
itaque
festinanter
praemisit
litteras
episcopis
per
Angliam
ante
suum
adventum
porrigendas.
Quorum
aliqui
in
ipso
portu
transfretare
volentes
reperti
sunt,
suspicantes
forte
quod
eis
ex
inopinato
mox
accidit:
Rogerus
videlicet
Eboracensis
archiepiscopus
qui
in
ipso
portu
suspensus
est,
Gilbertus
cognomento
Foliot
Londoniensis,
et
Jocelinus
Saresberiensis
episcopi,
qui
pariter
in
[Col.1255A]
portu
ipso
anethamatis
sui
litteras
receperunt.
Et
mox
quidem
suscepto
mandato
paritum
est,
illo
auctoritate
apostolica
gerente
se
suspensum,
aliis
vero
se
anathematizatos.
Et
cum
nos
his
praemissis
auram
adhuc
sereniorem
exspectaremus,
nuntiatum
est
factum
sic.
Quod
cum
audiret
archipraesul,
gaudio
magno
gavisus
est,
laetante
justo
eo
quod
vindictam
desideratam
jam
vidisset.
Una
vero
dierum
exiit
archipraesul,
suis
et
multis
aliis
comitatus,
ut
naves
suas
in
quibus
transfretaturi
eramus
videret.
Et
ecce
vidimus
jam
prope
terram
navem
quamdam
ab
Anglia
ad
portum
nostrum
velificantem.
Quae
cum
cito
applicuisset,
a
nautis
rumores
quaesivimus
et
quid
in
Anglia
de
reditu
archipraesulis
diceretur.
Et
responderunt,
hoc
quidem
[Col.1255B]
fore
gratum
valde
et
toti
terrae
acceptum.
Verum
unus
eorum,
videbatur
mihi
quod
proreta,
seorsum
me
qui
scripsi
haec
secretius
traxit:
«Miseri,»
inquiens,
«quid
quaeritis?
quid
agitis?
quo
properatis?
Certe
in
mortem
vestram;
sic
pro
certo
dicunt
qui
noverunt,
id
ipsum
in
terra
suspicantur
omnes:
et
ecce
quia
multi
milites
in
portu
quo
applicare
quaeritis,
certe
sicut
dicitur
ut
in
archipraesulem
et
suos
mox
cum
applicuerint
injiciant
manus.
Commota
est
siquidem
terra,
exasperata
adversum
vos,
et
praesertim
regis
fideles
eo
quod
in
primo
adventu
vestro
in
terram
commovistis
et
conturbastis
eam
anathematizando
episcopos
terrae
et
suspendendo;
praesertim
ut
religiosi
et
[Col.1255C]
sapientes
dicunt
in
Domini
adventu
qui
nunc
est,
qui
mundo
fuit
tam
fructuosus,
tam
gratus,
tam
acceptus,
vester
nunc
pariter
in
terram
adventus
tranquillitatis
deberet
esse
et
pacis.
Sed
vos
econtrario
in
vestro
turbastis
omnia.»
His
dictis,
gratias
retuli
referenti;
et
hoc
ipsum
quod
retulit
mihi
ipse,
alii
jam
densim
submurmurabant.
Post
paululum
vero
vocans
archipraesulem
a
turba
seorsum
dixi
ei
secretius:
«Sic
et
sic
mihi
locutus
est
navis
hujus
quae
nunc
applicuit
gubernator.»
Et
cum
dominus
archipraesul
et
ego
conferremus
de
his,
de
sociis
nostris
ingessit
se
unus,
bonae
memoriae
Gunterius
nomine,
homo
simplex
et
timens
Dominum.
Qui
cum
audisset
super
quo
contulissemus,
non
requisitus
mox
dixit
satius
fore
et
[Col.1255D]
consultius
subtrahere
se
adhuc
donec
procella
hac
et
turbatione
terrae
pro
episcoporum
suspensione
sedata,
gratius
reverteremur
et
securius,
adjiciens
quod
«si
terra,»
inquit,
«jam
sic
mota
est,
quid
erit
cum
rex
audierit.»
Et
dissuasit
in
Angliam
tunc
reverti.
Responsum
discipuli
consulti
a
magistro.
Et
archipraesul
cito
post
dirigens
verbum
ad
discipulum
qui
scripsit
haec,
qui
ea
quae
audierat
a
proreta
praenarraverat:
«Et
tu,»
inquit,
«quid
dicis?»
Et
discipulus:
«Domine,»
inquit,
«res
in
arcto
est:
Istius
consilii
magnitudo
parvitatis
meae
excedit
mensuram;
et
consilium
magis
anceps,
eo
praesertim
quod
eruditi
tui
nunc
absint,
quibusdam
adhuc
in
Francia,
aliis
vero
in
Angliam
a
te
praemissis.
[Col.1256A]
Verumtamen
dicam,
si
placet,
te
jubente,
quod
sentio.
In
primis
quidem
videtur
mihi
hoc,
quod
si
in
Flandriam
seu
in
peregrinationis
nostrae
terram
regredimur,
vertetur
id
nobis
in
confusionem
et
ignominiam,
et
erimus
oneri
qui
hucusque
fuimus
honori:
praesertim
ad
ingrediendum
et
in
patriam
revertendum
apostolica
licentia
benedictione
et
absolutione
jam
percepta;
terra
etiam
peregrinationis
nostrae
salutata
et
pace
publice
concessa
et
accepta.
Igitur
aut
regrediendum
turpiter
aut
procedendum
audacter
et
agendum
viriliter.
Alioquin
profecto
dicetur:
Ecce
quia
Cantuariensis
qui
primo
a
Norhamtune,
nunc
etiam
secundo
antequam
dimicet
fugit,
qui
tamen
tam
constanter
firmaverat
quod
pro
Ecclesia
tam
fortiter
staret,
[Col.1256B]
tam
viriliter
ageret!
Et
erimus
de
meticulosis
illis
filiis,
qui
intendentes
et
mittentes
arcum
conversi
sunt
in
die
belli.
Unum
tamen
est,
quod
si
in
hac
pace
nostra
dolus
est,
quod
quidem
suspicabile
et
multi
asserunt,
sic
grave
certe
periculum
hoc
et
inevitabile,
cum
vis
et
dolus
consociata
cooperentur
et
malitia
conatus
suos
per
potentiam
perficere
potest,
quando
jam
est
potestas
malitiosa
et
malitia
potens.
Cui
pesti
nil
obviare
potest,
nil
resistere.
Malitia
quippe
suggerit,
potentia
socia
et
cooperans
efficit.
Et
nos
quidem
potuimus
prius
leonem
utcunque
evitare
saevientem,
verum
draconis
nunc
evitare
fraudulentiam
difficillimum.
Omnis
quippe
potestas
magis
metuenda
cum
fallit
quam
[Col.1256C]
cum
saevit.
Unde
et
pro
magno
illud
de
Salvatore
praeconizatum:
Et
conculcabis,
inquit,
leonem
et
draconem
(Psal.
IX),
leonis
videlicet
vim,
draconis
dolum:
quae
erit
in
novissimis
diebus
novissima
Ecclesiae
persecutio,
quam
adeo
gravis
non
praecessit,
videlicet
ex
vi
et
fraude
composita.
O
igitur
quam
felix,
quam
gloriosa
exsilii
nostri
consummatio,
si
novissima
persecutio
haec,
qua
in
fine
saeculorum
probabuntur
justi,
a
nobis
in
quos
fines
saeculorum
devenerunt
inchoaverit.
Quam
felix,
domine,
exsilium,
si
post
exsilium
daretur
desuper
ut
non
solum
martyr,
sed
et
novissimorum
martyrum
primitiae
fieres.
In
quo
etiam
potissimum
Domini
tui
regis
crucifixi
mortis
titulum
humiliter
recognosce,
proditione
forte
moriturus,
sicut
et
ipse
proditus
pro
Ecclesia
[Col.1256D]
mortuus
est.
In
quo
pastor
ille
pastorum
pastoribus
formam
dedit,
ut
si
hostes
suos
occultos
evitare
non
valent
tolerent,
etiamsi
videant
sibi
per
ipsos
vitae
affuturum
discrimen,
verum
inter
saevum
et
hypocritam
principem,
qui
et
leo
et
draco
est,
et
inter
bonum
pastorem
periculosa
quidem
semper
sed
victoriosa
conditio.
Saeviat
quippe
ille
sive
fallat,
semper
paratus
sit
pastor
bonus
pro
ovibus
suis
animam
ponere.
Qui
etsi
forte
a
violento,
non
tamen
est
quod
a
dracone,
quod
ab
hypocrita
videlicet
tueri
se
possit.
Juxta
quod
vulgo
dicitur
neminem
posse
se
a
proditione
tueri,
quandoquidem
ipsa
pax
efficacior
sit
ad
prodendum.
Non
est
igitur,
domine
mi,
ut
mihi
pro
sensus
mei
parvitate
videtur,
nunc
ut
deinceps,
sicut
prius
de
Norhamtune,
secunda
competat
fuga,
[Col.1257A]
nec
etiam
anquatenus
te
subtrahere,
quod
provide
tanquam
fugere
est.
Non
subtractio,
inquam,
non
fuga
competens
esset,
sicut
primo,
nec
excusabilis.
Super
te
quippe
jam
septem
mutata
sunt
tempora.
Ecce
enim
quia
sex
anni
jam
exacti,
et
septimus
hic
annus
est
peregrinationis
nostrae,
septimus
exsilii
nostri.
Et
toto
tempore
hoc
supra
dorsum
tuum
fabricaverunt
peccatores
iniquitatem
suam
prolongantes,
qui,
etsi
nescientes,
toto
tempore
hoc
coronam
fabricaverunt
tibi
incorruptam.
Unde
et
quia
septimus
hic
annus
requietionis
est,
non
est
de
caetero
lima
necessaria,
jam
parata
corona.
Non
scalpro
opus,
pelle
pro
pelle
data.
Non
scelte
opus
vel
incisorio,
lapide
tanto
tempore
caeso
et
jam
effigiato
et
exciso.
Non
ignis
fornax
necessaria
auro
[Col.1257B]
jam
probato
in
fornace,
in
qua
et
veteris
hominis
ossa
sicut
cremium
aruerunt.
Adeo
ut
vetus
homo
in
te
penitus
debilitatus
vel
potius
plene
exstinctus
videatur.
Viro
igitur
sic
probato,
quid
haesitandum,
quid
metuendum
verendumve?
Imo
quid
est
quod
non
aggrediatur,
quod
non
valeat?
quod
non
audeat?
Terram
igitur
tuam
nunc
vides,
ecclesiam
tuam
fiducialiter
intres,
illius
sequax
si
necesse
sic,
qui
corpus
suum
dedit
percutientibus
et
genas
suas
vellentibus.
Intremus,
inquam,
fiducialiter
et
potentes,
et
erimus
illis
dii
qui
nos
nunc
terrere
videntur.
Intremus,
inquam,
ne
nobis
hoc
nunc
desuper
dato
exprobretur
forte
alias
quia
cum
potuistis
noluistis,
cum
volueritis
non
poteritis.
Et
quidem
[Col.1257C]
Moysi
tanto
Dei
amico
de
terra
promissa
dictum
videbis
et
non
intrabis.
Caveamus
igitur
ne
et
tu,
Moyse
longe
inferior,
poena
simili
vel
forte
majori
percellaris,
si
forte
terram
non
intraveris
quam
tamen
videre
nunc
datum.»
His
dictis,
archipraesul
breviter
sic:
«Fidelis,»
inquit,
«ut
videtur
sermo
tuus,
sed
durus,
et
quis
implebit
illum?»
Ad
ipsum
vero
qui
praelocutus
fuerat
et
in
Angliam
tunc
processum
dissuaserat,
specialiter
sermonem
dirigens
et
nomen
ipsius
proprium
exprimens:
«Certe,»
inquit,
«Gunteri,
terram
video,
et
favente
Domino
terram
intrabo,
sciens
tamen
certissime
quod
ibi
mihi
immineat
passio.»
Et
hoc
quidem
cum
dixisset,
illius
verbi
Domini
ad
Petrum
rememoratus
sum:Vade
post
me,
Satana,
[Col.1257D]
scandalum
es
mihi,
quia
non
sapis
ea
quae
Dei
sunt,
sed
ea
quae
hominum
(Matth.
XVI).
Et
post
haec
jam
in
noctis
crepusculo
ad
hospitia
revertimur.
6.
DE
INGRESSU
EJUS
IN
MARE.
Et
post
modicum
duobus
tribusve
diebus
exactis,
post
festum
Beati
Andraeae
apostoli
secundo
tertiove
die,
in
Domini
adventu,
noctu
mare
intravimus
et
ad
votum
aura
prospera
propter
insidiarum,
quae
nobis,
sicut
audivimus,
jam
parabantur,
suspicionem,
non
in
sinu
maris
Doroberniae,
ut
putabatur,
sed
in
alio
maris
sinu
qui
vocatur
Sandwiz
prospere
applicuimus;
eo
quidem
securius
quod
homines
supra
sinum
illum
maris
habitantes,
proprium
dominum
archipraesulem
habuerint
utpote
de
proprio
Cantuariensis
Ecclesiae
feodo.
In
nave
vero
archipraesulis
vexillo
[Col.1258A]
crucis,
cum
ad
littus
appropinquaret,
erecto,
quod
archipraesules
Cantuarienses,
tanquam
totius
Angliae
primates,
coram
se
semper
bajulare
consueverunt,
hoc,
inquam,
signo
erecto,
per
quod
archipraesulis
navis
ab
aliis
discerni
poterat,
videres
mox
pauperum
turbam
quae
convenerat
in
occursum,
hos
succinctos
ut
praevenirent
et
patrem
suum
applicantem
exciperent,
et
benedictionem
praeriperent,
alios
vero
humi
se
humiliter
prosternentes,
ejulantes
hos,
plorantes
illos
prae
gaudio,
et
omnes
conclamantes:
Benedictus
qui
venit
in
nomine
Domini,
pater
orphanorum
et
judex
viduarum!
Et
pauperes
quidem
sic.
7.
DE
HIS
QUAE
IN
INITIO
INGRESSUS
EJUS
IN
TERRAM
GESTA.
Verum
milites,
qui,
ut
supra
diximus,
in
alio
[Col.1258B]
maris
sinu
nos
applicaturos
fore
speraverunt,
ad
nos
praepropere
accelerantes,
vix
salutato
archipraesule,
animose
sciscitabantur
quare
in
primo
adventu
suo
in
terra,
qui
tranquillitatis
deberet
esse
et
pacis,
mox
etiam
necdum
ingressus
episcopos
regis
suspendisset,
excommunicasset.
Et
adjicientes
comminabantur
mox
cum
innotesceret
regis
futuram
turbationem
non
modicam,
unde
jam
regnum
turbatum
esset
et
sacerdotium.
Archipraesul
vero
mansuete
respondit
regem
non
offensurum
ob
id,
nec
se
ex
hoc
quidquam
vel
contra
regem
fecisse
vel
regnum,
sed
absque
regis
et
regni
injuria,
de
ipsius
regis
permissione
sic
factum,
ita
injuria,
quam
sibi
et
ecclesiae
suae
in
coronatione
filii
regis
episcopi
fecerant,
impunita
non
remaneret,[Col.1258C]
ne
tanta
usurpatio
de
caetero
traheretur
ad
consequentiam.
Dum
igitur
audirent
regem
de
facto
laudari
auctorem,
modestius
locuti
sunt,
et
tamen
instanter
postulantes,
ut
episcopos
excommunicatos
vel
suspensos
absolveret
quod
archipraesul
ad
consilium
distulit:
donec
in
crastino
Cantuariam
veniret,
et
ita
recesserunt
tunc
milites.
Archipraesul
vero
in
crastino
a
sinu
illo
quo
applicuit,
distante
a
Cantuaria
circiter
sex
milliaria,
Cantuariam
proficiscens,
a
pauperibus
terrae,
sicut
jam
supra
tetigimus,
tanquam
hostia
coelitus
missa,
tanquam
ipse
Dei
angelus,
tam
gratanter
tam
ovanter
exceptus
est.
Sed
quid
dico
ovanter?
Quin
potius,
si
tamen
de
pauperibus
competit
dicere
sic,
pauperes
[Col.1258D]
Christi
christo
Domini
triumphanti
laureatum
magis
exhibuerunt
quam
ovatum.
Itaque
quacunque
archipraesul
transibat,
turbae
pauperum,
parvuli
et
magni,
senes
cum
junioribus,
glomeratim
occurrebant,
hi
prosternentes
se
in
via,
illi
vero
exeuntes
vestimenta
sua
et
sternentes
per
viam,
illud
frequenter
iterantes
et
conclamantes:
Benedictus
qui
venit
in
nomine
Domini!
Sacerdotes
etiam
parochiani
cum
parochianis,
ordinata
processione
cum
crucibus
transeunti
obviam
exierunt,
et
patrem
suum
salutantes
et
benedictionem
postulantes,
crebro
illud
jam
saepe
dictum
saepius
interserebant:
Benedictus
qui
venit
in
nomine
Domini.
Sed
quid?
Diceres
profecto
si
videres,
Dominum
secundo
ad
passionem
appropinquare
et
imminente
passione
in
pueris
et
[Col.1259A]
lactantibus
et
pauperibus
secundum
Domino
praeparatum
occursum,
et
venire
iterum
moriturum
pro
Anglicana
Ecclesia
Cantuariae
qui
Hierosolymis
pro
totius
mundi
salute
semel
mortuus
est.
Cum
vero,
etsi
via
brevis,
inter
tot
turbas
occurrentes
et
comprimentes
Cantuariam
vix
ea
die
perveniret,
in
sonitu
campanarum,
in
organis,
in
hymnis
et
canticis
spiritualibus
a
Christi
pauperibus,
filiis
suis,
sacro
videlicet
conventu
suo,
debita
patri
devotione
et
veneratione
susceptus
est.
O
qualem
videres
tunc
in
primo
ecclesiae
ingressu
hominis
faciem,
quod
nonnulli
videntes
notaverunt
et
mirabantur,
sicut
ignitum
cor,
ignita
et
facies
videbatur:
facie
revera
exhilarata
in
oleo,
omnibus
grata,
omnibus
gratiosa,
et
ut
plus
addam
adhuc,
[Col.1259B]
ego
quidem
arbitror
resplenduisse
exterius
faciem
corporis
ex
interiori
abundantia
cordis,
imo
claritatis
in
corde
tantam
flammam
in
se
continere
non
valente,
quin
erumperet.
Et,
ni
fallor,
haec
in
ipso
Ecclesiae
Salvatoris
ingressu
tanta
faciei
gratia
roseo
sic
subito
perfusa
et
venustata
colore,
in
ipsa
Salvatoris
ecclesia
martyrii
mox
consummandi,
quasi
quoddam
coelestis
oraculi
praesagium
fuit.
Discipulus
vero
qui
scripsit
haec,
fide
oculata
cernens
sic
et
ad
visa
notando
stupens
et
stupendo
notans,
Moysis
mox
recordatus
est.
Cujus
tamen
gloria
vultus
evacuata,
et
in
aquis
contradictionis
exstincta:
unde
nec
repromissam
patriam
intrare
meruit,
extra
in
exsilio
mortuus.
Quod
iste
minime,
[Col.1259C]
qui
post
multa
certamina
demum
evicit,
patriam
obtinuit,
et
post
modicum
in
ipsa
Jerusalem
palmae
suae
coronam
accepit
immarcescibilem.
Unde
nec
gloria
vultus
ejus
evacuata
nec
flamma
claritatis
exstincta,
sed
ad
aquas
contradictionis
probata
potius
quam
exstincta,
utpote
inter
populos
frementes
et
frendentes
in
eum
ardens
semper
et
lucens,
quod
sequens
rerum
exitus
plane,
et
Domino
praestante
fructuose
edocebit.
Stans
autem
archipraesul
in
sedili
suo
episcopali
singulos
fratrum
in
osculo
pacis
recepit
inter
osculandum
multis
hinc
inde
ejulantibus,
erumpentibus
et
emanantibus
lacrymis.
Et
dum
staret,
sic
accesssit
discipulus
qui
scripsit
haec:
«Domine,»
inquiens,
«nunc
nos
curare
non
oportet
qua
hora
de
hoc
mundo[Col.1259D]
excesseris,
quandoquidem
hodie
in
te
vicit
sponsa
Christi
Ecclesia,
imo
Christus
vincit,
Christus
regnat,
Christus
imperat.»
Et
nil
respondens
solum
respexit
dicentem
sibi
haec.
Omnibus
itaque
ea
die
in
ecclesia
celebriter
peractis
et
solemniter,
archipraesul
in
palatium
suum
se
recepit
totam
diem
laetam
ducens
et
solemnem.
In
crastino
vero
praefati
milites
suum
super
hesterna
petitione
quaerentes
responsum
reversi
sunt.
Venerunt
et
cum
eis
praenominatorum
trium
episcoporum,
qui
adhuc
in
praefato
sinu
maris
exspectabant,
clerici
ad
nos
missi
nomine
episcoporum
dominis
suis
episcopis
absolutionem
postulantes.
Respondit
vero
archipraesul
et
illos
tres
et
[Col.1260A]
alios
episcopos
auctoritate
domini
papae,
quosdam
anathematizatos,
quosdam
vero
suspensos,
nec
ipsius
esse
a
tanto
judice
ligatos,
nisi
forte
per
ipsum,
posse
solvere.
Cum
vero
clerici
et
milites
urgentissime
instarent
consilio
praehabito,
tandem
archipraesul
respondit
quod
de
domini
papae
clementia
fisus
pro
bono
pacis
in
hoc
articulo
usurparet
quae
domini
papae
erant,
praestita
tamen
cautione
canonica
quod
super
quibus
excommunicati
erant
vel
suspensi,
Ecclesiae
judicio
parerent,
alioquin
nullatenus
se
facturum
hoc,
praecise
et
absolute
respondit.
Et
hi
quidem
et
illi
audientes
haec
indignanter
recesserunt;
in
recessu
multa
in
superbia
et
in
abusione
loquentes.
Inter
quos
unus,
quem
supra
in
historia
hac
tetigisse
me
memini,
dictus
Randulfus
[Col.1260B]
de
Broc,
linguam
suam
superexaltabat.
Sed
archipraesul
vir
admodum
patiens,
inter
eos
factus
est
sicut
homo
non
audiens
et
non
habens
in
ore
suo
redargutiones.
Clerici
vero,
quos
a
tribus
episcopis
missos
diximus,
revertentes
dominis
suis
quod
ab
archipraesule
super
petitione
sua
acceperant
retulerunt.
Et,
ut
dicebatur,
duo
episcoporum
anathematizatorum,
videlicet
Londoniensis
et
Saresberiensis,
exactam
ab
archipraesule
cautionem
praestitissent
nisi
tertius
ille
Eboracensis
obstitisset;
vere
enim
scriptum
quia
lingua
tertia
multos
commovet.
8.
DE
EPISCOPIS
REGEM
ITERUM
CONTRA
ARCHIPRAESULEM
INSTIGANTIBUS.
At
ille
tertius
duos
sic
commovit
ut
confestim
[Col.1260C]
transfretantes
regem
adirent:
quem
in
Normannia
prope
civitatem,
quae
Bajocis
dicitur,
in
regia
quadam
mansione
quae
vocatur
Bur
repererunt.
Et
hoc
paucis
diebus
ante
Natalem
Domini.
Qui,
rege
salutato,
ad
regis
se
pedes
mox
prostraverunt,
pro
regno,
pro
sacerdotio,
et
pro
semetipsis
regiam
clementiam
et
justitiam
pariter
interpellantes,
unam
contestantes
ipsum
debere
laesis,
laedenti
alteram.
Querulo
itaque
et
exacerbativo
sermone
mox
enarrant
quam
praecipitanter,
quam
temere,
quam
superbe
Cantuariensis
archiepiscopus
in
adventus
sui
initio
regnum
turbaverit
et
sacerdotium,
pace
de
regia
miseratione
concessa
sibi
et
suis
abutens.
Unde
et
totam
Anglicanam
Ecclesiam
in
luctu
esse
addebant
universis
per
Angliam
episcopis
suspensis,
semetipsis
[Col.1260D]
etiam
excommunicatis
et
suspensis.
Et
totam
hanc
factam
eis
confusionem
addebant,
pro
causa
tam
regia,
tam
magnifica,
tam
necessaria,
tam
honesta,
quod
videlicet
filium
suum
primogenitum
regni
haeredem
coronassent.
Per
haec
et
his
similia
et
majora
his
diatim
per
se
et
per
complices
suos
regem
in
archipraesulem
instigant
sic.
Verum
qualiter
et
quantum
rex
commotus,
imo
in
qualem
et
quantum
furorem
et
insaniam
instigantibus
his
conversus
fuerit,
intermitto
nunc;
sequens
id
loco
suo
historiae
ordo
declarabit.
Et
interim
ad
archipraesulem
nostrum
historiae
stylus
retorqueatur
et
praeostendamus
qualiter
post
adventum
suum
se
in
Anglia
gesserit.
Itaque,
ut
praefati
sumus,
Cantuariam
veniens
post
paucos
adventus
sui
dies
misit
ad
jam
saepe
[Col.1261A]
dictum
egregium
illum
puerum
Henricum
regis
filium,
tunc
regem
a
jam
suspensis
episcopis
coronatum.
Misit
autem
bonae
memoriae
et
utinam
bonae
Ricardum
tunc
priorem
Sancti
Martini
de
Dorobernia,
virum
satis
eloquentem
et
industrium,
postea
in
sede
metropolitana
domini
nostri
successorem.
Qui
ad
regem
veniens
ipsum
nomine
archipraesulis
officiose
salutavit
et
ejus
adventum
in
terram
nuntiavit,
ipsum
de
episcoporum
suspensione
sicut
injunctum
fuerat
excusans,
et
quod
de
permissione
regis
patris
sui
factum
fuisset
sic:
adjiciens
quod
ad
ipsum
tanquam
ad
dominum
venire
in
brevi
archipraesul
se
pararet.
Verum
puer
ille
rex
nec
nuntium
nec
nuntii
verba
acceptare
videbatur:
et
hoc
quidem,
ut
pro
certo
accepimus,
non
de
voluntate
pueri,
[Col.1261B]
sed
quia
aliter
pro
rege
patre
non
audebat
nec
pro
aulicis
ipsius
paedagogis,
quibus
filium
suum
rex
commiserat,
qui
plus
patrem
quam
filium
verebantur.
Unde
et
missus
noster
nec
ab
his
nec
ab
illis
in
aula
benigne
exceptus
est
pro
rege
patre
non
audentibus
aliter.
Missus
itaque
noster
ad
nos
in
brevi
reversus,
utpote,
sicut
diximus,
puero
regi
minus
acceptus,
certum
nobis
non
reportavit
responsum,
sed
adventu
suo
ad
curiam
retulit
nobis
aulae
fastum,
vultum
et
supercilia.
Archipraesul
vero,
tanquam
constantiae
vir,
nihilominus
se
parabat
ad
iter,
volens
in
primis
sicut
disposuit,
quem
necdum
viderat,
alumnum
suum
puerum
videre
regem,
et
postea
provinciam
[Col.1261C]
a
qua
tam
diu
absens
fuerat
circuire,
properans
et
anhelans
ad
discurrendum
ubique
ut
explantaret
et
eradicaret
quae
in
absentia
sua
in
horto
Domini
distorte
et
incomposite
excreverunt.
Itaque
post
dies
paucos
a
Cantuaria
profecti
in
multo
comitatu
Londoniam
venimus;
milites
vero
aliquot
nobiscum,
quia
ut
dicebatur,
in
via
absconderunt
superbi
laqueum
nobis.
Cum
vero
civitati
appropinquaremus,
universa
civitas
commota
prae
gaudio
et
civitatenses
quotquot
archipraesuli
occurrerunt,
ipsum
cum
gaudio
et
exsultatione
multa
excipientes.
In
crastino
vero,
cum
jam
pararemus
nos
ad
procedendum,
ecce
in
mane
regis
junioris
nuntii,
nomine
regis
archipraesuli
inhibentes
ne
procederet,
sed
ad
ecclesiam
suam
reverteretur.
Nec
tamen
[Col.1261D]
arbitretur
quis
hoc
de
regis
junioris
animo
provenisse,
sed
potius
de
aulicorum
consilio,
sub
quorum
custodia
erat
ipse,
arbitrantium
se
sic
regi
patri
praestaturos
obsequium.
Archipraesul
vero,
tanquam
qui
spiritu
fervens,
mox
respondit
se
nullatenus
propter
inhibitionem
hanc
regressurum,
nisi
quia
tunc
jam
festus
tam
solemnis
urgebat
dies,
videlicet
Natalis
Domini,
quo
ecclesiae
suae
abesse
noluit.
Et
ita
non
procedens
Cantuariam
reversus
est.
Audientes
itaque
sic
ne
procederet
inimici
ejus
extulerunt
caput,
et
ipsius
jam
capiti
minabantur.
Et
praesertim
progenies
illa
viperarum
quae
dicitur
de
Brocheis
turpibus
et
ignominiosis
injuriis
lacessebant.
Inter
quos
unus
erat
de
funesta
illa
progenie,
dictus
Robertus
de
Broc
clericus,
ut
aiebant.
[Col.1262A]Hic
in
ignominiam
et
contemptum
archipraesulis
jumentum
quoddam,
quod
quaedam
culinae
nostrae
necessaria
vehebat,
cui
forte
obviavit
in
via,
excurtavit.
Jumentum
hoc
mutilatum
sic
ante
archipraesulem
ductum
est.
His
et
hujuscemodi
probrosis
domus
illa
exasperans
diatim
nos
exacerbabat,
existimans
apprime
regi
patri
qui
nobiscum
pacem
fecerat
gratum
se
ex
contumeliis
et
injuriis
nostris
obsequium
dare.
Sed
quid?
Exsilium
quidem
felix,
sed
pax
secuta
infelicior,
quia
in
pace
amaritudo
nostra
amarissima.
Quod
igitur
faceret
athleta
Domini?
quo
iret?
quo
se
verteret?
Cedere
quippe
turpe,
certare
periculosum.
Circumdederunt
apes,
tauri
pingues
obsederunt,
in
corde
maris
circumsepiebat
oceanus.
[Col.1262B]Sed
certe,
ut
verum
fatear,
fortis
ille
athleta
Domini
arietem
Dominici
gregis
se
recognoscens,
non
cogitabat
de
fuga
sed
de
pugna,
jam
intelligens
se
non
ad
homines,
sed
ad
bestias
pugnaturum
ovibus
suis
sic
conversis
in
lupos.
9.
DE
GESTIS
EJUS
IN
DIE
NATALIS.
Die
vero
Natalis
Domini,
qui
ab
adventu
nostro
in
Angliam,
ni
fallor,
circiter
vicesimus
septimus
erat,
archipraesul
ascendens
pulpitum
sermonem
fecit
ad
populum,
praedicens
post
alia
in
calce
sermonis,
quod
instaret
tempus
dissolutionis
suae,
et
in
brevi
se
migraturum
ab
iis.
Et
quidem
cum
haec
de
excessu
suo
praediceret,
lacrymarum
exitus
magis
erumpebant
quam
verba.
Pariter
et
auditorum
corda
[Col.1262C]
supra
modum
commota
sunt
et
contrita,
ita
ut
cerneres
et
audires
per
totam
ecclesiam
ejulatus
et
lacrymarum
exitus
emanare
et
inter
se
submurmurare:
Pater,
cur
tam
cito
nos
deseris,
aut
cui
desolatos
relinquis?
nec
enim
lupi
erant,
sed
oves
hae,
quae
sic
pastoris
sui
vocem
agnoverunt,
et
compatiebantur
auditis,
pastoris
sui
in
brevi
sic
de
mundo
excessum
audientes,
sed
quando
aut
ubi
aut
quomodo
deberet
accidere
sic
ignorantes.
Tandem
vero
post
multum
sermonem
et
de
aedificatione,
et
de
excessu
suo
ad
populum
praehabitum,
non
jam
plangens,
non
lacrymans,
sed
ut
audiri
poterat
et
videri,
post
priores
lacrymas
tam
ferus,
tam
indignabundus,
tam
ardens,
tam
audens
nominatim
jam
et
expressim
in
cervicosos
terrae
et
spurcos
invehitur,
[Col.1262D]
nec
jam,
ut
videbatur,
cum
his
qui
oderant
pacem
pacificus,
gladium
in
medio
inimicorum
non
reponit,
sed
audacter
et
fiducialiter
exerit,
et
plerosque
de
aulicis
regi
patri
magis
familiaribus,
et
praesertim
domum
illam
exasperantem,
de
qua
supra
tetigimus,
in
spiritu
judicii
et
spiritu
ardoris
anathemate
percussit.
Et
inter
alios
nominative
praenominatum
Radulphum
de
Broc,
et
illum
supra
dictum
Robertum,
qui
in
contemptum
archipraesulis,
sicut
supra
diximus,
jumentum
mutilaverat,
perpetuo
anathemati
tradidit.
Certe
si
haec
cerneres,
diceres
mox
te
propheticum
illud
animal,
cui
erat
facies
hominis
et
facies
leonis,
oculo
ad
oculum
audisse
et
vidisse.
His
itaque
peractis,
per
totam
alteram
diem
archipraesul
et
[Col.1263A]
in
mensa
Dei
se
devotum
et
post
in
mensa
saeculi
more
suo
se
jucundum
exhibuit,
ita
etiam
quod
ea
die,
quae
sexta
feria
erat,
et
Natalis
Domini,
tunc
carnibus
sicut
et
aliter
vesceretur,
eas
tali
die
sumere
quam
abstinere
religiosius
indicans.
10.
DE
RECESSU
DISCIPULI
AB
EO.
Jam
vero
per
quosdam
et
aulicos
et
alios
amicos
suos
sed
occultos,
densim
sed
occulto
ipsi
significabatur
quod
de
morte
sua,
sicut
seditiosi
et
studiosi
tractaretur,
et
sic
quidem
per
multos
significatum
et
a
multis
consulentibus
ut
provideret
sibi
et
praeveniret
insidias.
Archipraesul
itaque
terram
adversum
se
commotam
fide
oculata
manifeste
cernens,
et
ex
multis
amicorum
et
familiarium
suorum
secretis,
[Col.1263B]
ut
praetetigimus,
nuntiis
laqueos
sibi
in
mortem
praeparari
jam
credens,
in
crastino
Natalis
Domini,
die
videlicet
beati
protomartyris
Stephani,
discipulum
qui
scripsit
haec,
vocavit
secretius:
«Ego,»
inquiens,
«jam
disposui
te
ad
dominum
nostrum
regem
Francorum
et
ad
venerabilem
fratrem
nostrum
Senonensem
archiepiscopum
et
ad
alios
terrae
principes
transmittere,
ut
iis
nunties
quod
de
pace
nostra
auditis
et
videtis,
videlicet
qualiter
nobis
sit
pax
pax
et
non
sit
pax,
sed
turbatio.»
Cui
mox
discipulus,
lacrymas
continere
non
valens:
«Pater
sancte,»
inquiens,
«cur
ita
disposuisti,
cur
facis
sic?
scio
quippe
et
certus
sum
me
de
caetero
te
in
carne
ista
non
visurum.
Ego
quidem
proposui
vobiscum
fideliter
stare:
verumtamen,
ut
mihi
videtur,
[Col.1263C]
fructu
consummationis
tuae
defraudare
me
quaeris,
qui
hucusque
tecum
in
tentationibus
tuis
permansi,
nec
ero,
sicut
nunc
video,
socius
gloriae,
qui
fui
socius
poenae.»
Cui
archipraesul
cum
lacrymis
jam
erumpentibus:
«Non
sic,»
inquit,
«fili
mi,
non
sic;
fructu
non
fraudaberis,
qui
patris
praeceptum
imples
et
consilium
sequeris.
Verumtamen
quod
dicis
et
plangis
verum
quidem,
quia
revera
amodo
me
in
carne
ista
non
videbis;
et
tamen
volo
ut
recedas,
praesertim
quia
rex
habeat
te
in
causa
Ecclesiae
caeteris
suspectiorem.»
Tertio
itaque
Natalis
Domini
die,
videlicet
die
Beati
Joannis
evangelistae,
obscura
nocte
eo
quod
in
via
suspectae
forent
insidiae,
in
multo
ejulatu,[Col.1263D]
emanantibus
lacrymis,
iterum
et
iterum
licentia
et
paterna
benedictione
accepta,
a
patre
meo
recessi,
quem,
sicut
ipse
praedixerat,
deinceps
in
carne
ista
nec
vidi
nec
visurus
sum.
Unde
et
cum
historiae
hujus
finem,
id
toto
corde,
tota
anima
et
totis
viribus
deprecor,
ut
quem
deinceps
non
sum
visurus
in
tempore,
videre
merear
in
aeternitate,
et
fieri
particeps
in
corona,
qui
socius
fui
in
pugna.
Hucusque
non
quae
accepi
ab
aliis,
sed
quae
vidi
ipse
et
audivi,
praesentibus
et
post
futuris
saeculis,
ad
Ecclesiae
Dei
aedificationem,
de
tanta
Ecclesiae
columna
in
libello
historico
hoc
fidelius
et
constantius
enarravi.
Verum
quia
amodo
non
quae
vidi
ipse,
sed
ut
haec
de
sancto
viro
historia
consummetur,
quae
ab
aliis
accepi
referenda,
aliquantulum
[Col.1264A]
incipiunt
jam
obrigescere
digiti,
et
calamus
quidem
tardius
et
trepidius
figitur,
eo
quidem
trepidius
quo
quis
ab
aliis
non
a
se
audita
vel
visa
magis
haesitans
refert.
Verumtamen
multis
et
sanctis
viris,
qui
audierunt
et
viderunt,
a
quibus
et
nos
accepimus,
indubitanter
credendum,
ne
forte
incredulitatem
nostram
nobis
exprobret
Dominus,
sicut
et
exprobravit
incredulitatem
illorum
et
duritiam
cordis,
qui
his
viderant
eum
resurrexisse
a
mortuis
non
crediderant.
11.
DE
IRA
REGIS
ITERATA
ET
ADVENTU
CARNIFICUM.
Igitur
ut
ad
id
quod
supra
intermisi,
sicut
ibi
pollicitus
sum,
revertar:
rex,
ut
praediximus,
a
tribus
excommunicatis
episcopis
instigantibus
eum
in
furorem
omnibus
post
futuris
saeculis
detestandum
[Col.1264B]
accensus
est
quasi
clibanus
accensus
a
coquentibus:
adeo
ut
flammam
jam
continere
non
valens,
manifeste
coram
omnibus
et
maxime
coram
suis
in
aula,
quos
enutrierat
et
quibus
honores
et
bona
multa
contulerat,
de
archipraesule
tanquam
de
hoste
conquereretur.
Et
saepe
et
saepius
ex
ira
inflammatus,
in
funestam
vocem
erumpens,
omnes
quos
enutrierat,
qui
familiaritatis
gratia
et
beneficiorum
collatione
sibi
obnoxii
fuerant
maledixit,
quod
ipsum
de
sacerdote
uno
non
vindicarent,
qui
ipsum
et
regnum
suum
sic
turbabat
et
suis
dignitatibus
exauctorare
et
exhaeredare
quaerebat.
Quod
saepe
et
saepius
in
furore
suo
replicantem,
de
aulicis
concubiculariis
suis
quatuor
milites
audientes,
de
verbo
audito
sic
dicentis
votum
conceperunt,
certissime
[Col.1264C]
jam
arbitrantes
gratissimum
se
in
hoc
regi
praestituros
obsequium
si
archipraesulem
interficerent:
et
ita
conjuraverunt
in
archipraesulis
necem.
Quorum
nomina,
ut
in
aeterna
maledictione
sint,
historiae
huic
curavi
hic
interserere:
Hugo
videlicet
de
Morevilla,
Reginaldus
filius
Ursi,
Willelmus
de
Traci
et
quartus
Ricardus
Brito.
Et
isti
quidem
milites
aulici
regis
cubicularii
etsi
tandem
degenerantes,
viri
certe
generosi,
honoribus
praeclari
et
inter
majores
magni.
Isti
quatuor
conjurati
confestim
in
Angliam
profecti
sunt.
Et
in
profectione
horum
quatuor
hoc
quasi
novum,
imo
miraculosum
contigit,
videlicet
ut
cum
in
hieme
inter
tam
crebras
aeris
et
maris
mutationes[Col.1264D]
et
diversos
portuum
situs,
mare
non
simul
omnes
in
eodem
portu,
sed
in
divisis
intrarent,
omnes
tamen
eadem
dle
applicantes,
eadem
die,
imo
fere
ejusdem
diei
eadem
hora
ad
locum,
quem
statuerant
convenerunt,
ad
castellum
videlicet
illud
quod
supradiximus
nominatum
Saltwude,
distans
a
Cantuaria
per
sex
millia,
quod
de
feodo
Cantuariensis
Ecclesiae
rex,
ut
supra
tetigimus,
archipraesuli
se
restituturum
promiserat,
Domino
quidem,
cui
venti
et
mare
obediunt,
ut
videri
potest,
sacerdotis
sui
imo
ipsum
sacerdotem
suum
quasi
gratam
sibi
victimam
accelerante
sic.
Tota
vero
nocte
illa
de
nece
archipraesulis
in
castello
illo
contrectantes
in
crastino
qui
fuit
quartus
Natalis
Domini
dies,
videlicet
in
Sanctorum
Innocentium
die
cum
complicibus[Col.1265A]
suis
Cantuariam
veniunt,
secum
nihil
praeter
arma
sua
militaria
et
insaniam
inauditam
portantes.
Alii
vero
cum
gladiis
et
fustibus
venerunt
occultis
tamen
his
omnibus
adhuc,
ne
forte
christus
Domini
fugeret
et
absconderet
se
ab
eis.
Qui
tamen,
ut
supra
diximus,
et
rei
mox
probabit
exitus,
magis
de
pugna
quam
de
fuga
cogitabat.
In
primis
itaque
quatuor
praefati
milites
fastuose
ad
archipraesulem
in
thalamo,
quo
sedebat,
circa
diei
vesperam
accedentes,
nec
suo
vel
regis
nomine
ipsum
salutantes,
utpote
a
quibus
longe
erat
salus,
mors
et
perditio
prope,
ipsum
superbe
adoriuntur,
sciscitantes
si
episcopos
regis
suspensos
et
excommunicatos
absolveret.
Quo
mansuete
respondente
se,
auctoritate
domini
papae
ligatos,
sua
nec
posse
[Col.1266A]
solvere
nec
debere,
illi
spiritu
furibundo
frendentes
in
eum,
continuo
exierunt
ab
eo.
Et
statim
prope
hortum
collegerunt
cohortem,
se
ipsos
jam
diabolica
armatura
sua
induentes.
Verum
quia
jam
materia
grandescere
incipit,
deinceps
immutandus
foret
et
stylus,
ut
litteris
non
tetris,
sed
velut
quibusdam
filis
roseis
in
syllabarum
figuras
aureas
liquescentibus,
et
quibusdam
dictionum
solemniis
exquisitis
imminentis
consummationis
viri
gloria
exaranda.
Nec
enim
linguis
hominum,
sed
angelorum
potius
eloquenda
quae
ab
homine
supra
hominem
gesta
sunt,
et
haec
deinceps
describenda.
Videamus
igitur
in
primis
et
attendamus
quae
gesta,
et
judicemus
postea
si
non
ita.
INCIPIUNT
CAPITULA
TOMI
SEXTI.
[Col.1265]
1.
De
militibus
armatis
collecta
cohorte
irruentibus
in
palatium,
et
de
ingressu
athletae
Domini
in
ecclesiam
et
de
carnificum
verbis.
2.
De
occursu
athletae
Domini
ad
carnifices,
et
quid
egerit
ipsos
alloquens.
3.
De
excusatione
qua
se
discipulus,
qui
haec
scripsit,
excusat
si
forte
in
describendo
tanti
athletae
certamine
morosus
videatur.
4.
De
martyris
et
martyrii
modo,
ubi
et
de
clerico
quodam
interponit,
qui
brachium
suum
inter
gladium
venientem
et
athletae
caput
interposuit.
5.
De
athletae
imperiosa
inhibitione
sub
anathemate,
ne
quemquam
suorum
carnifices
laederent,
et
de
tanti
et
tam
gloriosi
martyrii
praeconio.
6.
De
iterata
discipuli
excusatione,
si
forte
in
describendo
martyrii
agone
videatur
prolixior.
7.
De
eo
quod
discipulus
voluntarius,
etsi
tamen
contra
voluntatem,
ad
describendum
ultimum
martyrii
finem
invitus
accedat.
8.
De
ultima
viri
consummatione
et
de
carnificum
militum
numero
cum
cohorte.
9.
De
virtute
patientiae
viri
admiranda
et
de
flagitii
immanitate
inaudita.
10.
De
spoliis
et
vestimentis
pontificis
quae
inter
se
milites
diviserunt
et
ciliciis
viri
quae
repererunt
rejectis;
quorum
tamen
nonnulli
percutientes
pectora
sua
tacite
loquebantur
sibi:
Vere
hic
homo
justus
erat
11.
De
martyrio
infra
dies
quindecim
a
consummatione
ipsius
cognito
per
sanctam
terram
Jerusalem
et
cognitionis
modo.
12.
De
convenientia
mortis
Christi
et
christi
Domini
breviter
tangit,
promittens
quod
in
fine
hujus
historici
cantici
convenientia
haec
plenius
audietur
et
attentius.
13.
De
his
quae
post
martyrium
sunt
gesta
prosequitur.
14.
De
forma
et
compositione
jam
exanimis
corporis
consummato
martyrio.
15.
De
gestis
in
crastino
post
martyrium
cum
corpus
adhuc
esset
inhumatum
et
quomodo,
sicut
monachalis
mos
est,
ut
lavarent
corpus,
prima
tollentes
vestimenta,
repererunt
interius
totum
corpus
cilicinis
coopertum,
et
de
sepultura
et
sepeliendi
modo
et
loco,
et
ab
Incarnatione
Domini
et
aetatis
vitae
ipsius
anno
quoto.
TOMUS
SEXTUS.
[Col.1265]
[Col.1265B]
1.
Militibus
itaque
armatis
et
collecta
cohorte
cum
gladiis
et
fustibus
per
fenestras
palatii
coacervatim
jam
coeperunt
irruere,
a
quibusdam
de
familia
nostra
ostiis
jam
clausis
prae
timore.
Illi
vero
qui
in
thalamo
cum
archipraesule
consederunt,
audientes
tumultum
exterius
et
fragorem,
et
jam
advertentes
quid
hoc,
non
sine
causa
exterriti
sunt,
monentes
jam
archipraesulem
ut
in
locum
sanctiorem
et
tutiorem,
ecclesiam
videlicet,
se
reciperet.
Quo
iterum
et
iterum
renuente
tanquam
mortis
intrepido,
vix
tandem
coegerunt
ut
ad
ecclesiam
pergeret,
gratia
vultus
ejus
etiam
in
articulo
hoc
nec
vel
in
modico
immutata:
adeo,
sicut
nec
in
vultu,
sic
nec
in
gestu
ullum
parebat
trepidationis
vestigium.
Cum
vero
paululum
processisset,
nec
crucem
videret
quam[Col.1265C]
ante
se
bajulare
consueverat,
accito
crucis
bajulo
substitit
crucem
exspectans
ut
praecederet:
revera,
ni
fallor,
Domini
sui
non
immemor,
qui
cum
cruce
properavit
ad
crucem.
[Col.1266B]
Cum
autem
intrasset
ecclesiam,
quotquot
sui
prae
timore
mox
dispersi
sunt,
fugerunt
hi,
fugerunt
et
illi,
et
per
cryptas
ecclesiae
et
sub
altaribus
absconderunt
se
ab
eo;
ita
ut
illud
capiti
hoc
capitis
membrum
conclamare
posset
et
plangere:
Sicut
aqua
effusus
sum
et
dispersa
sunt
omnia
ossa
mea(Psal.
XXI).
Et
illud:
Elongasti
a
me
amicum
et
proximum
et
notos
meos
a
miseria
(Psal.
LXXXVII).
Solus
quippe
calcaturus
erat
torcular
ut
in
eo
arcto
non
alteri,
sed
gloria
daretur
soli.
Nam
si
et
alteri
gloriam,
extenuaretur
solius.
Unde
ad
sui
athletae
gloriam
Deo
providente
sic
singulariter
erat
donec
transiret.
Quidam
tamen
de
suis,
cum
ecclesiam
intrasset
ipse,
ecclesiae
fores
clausit
mox
et
seravit.
Illi
vero
carnifices
milites
cum
cohorte,
cum
armis
et
gladiis[Col.1266C]
et
fustibus,
archipraesulem
pedatim
sequentes,
et
jam
ad
ecclesiae
fores
venientes,
terribiliter
et
clamose
intonabant
ut
cito
sibi
aperirentur
fores.
Quod
quia
aliquantisper
dilatum,
quibusdam
praeparatis
[Col.1267A]
erreis
machinis
fores
dejicere
et
irruere
sic
intentabant.
Quorum
fragorem
et
clamorem
ad
ecclesiae
valvas
mox
futura
Christi
victima,
christus
Domini
exaudiens,
praecepit
ut
confestim
aperirentur,
addens
decere
minime
incastellari
ecclesiam.
Valvis
vero
apertis
mox
irruentes
carnifices
clamabat
unus:
«Ubi
est,»
inquiens,
«seductor
ille?»
Sed
christus
Domini
ad
hoc
nihil.
Alter
vero
subsequenter
clamans:
«Ubi
est,»
inquit,
«archiepiscopus?»
Et
christus
Domini:
«Ego
sum:
Quid
vultis?»
Et
ille
intonando:
«Ut
moriaris,»
inquit,
«nec
ullatenus
vives.»
Et
ille:
«Et
ego,»
inquit,
«pro
Deo
meo
et
pro
Ecclesiae
libertate
paratus
animam
ponere.»
2.
DE
OCCURSU
ATHLETAE
DOMINI.
Sed
quod
mirum
dictu,
iste
tam
fortis
Domini
[Col.1267B]
agonotheta
singulariter
magnus
et
magnifice
singularis,
qui
antequam
lanistae
illi
intrassent
ecclesiam
versus
chorum
ecclesiae
pergens,
ad
quem
per
gradus
ascenditur,
septem
octove
gradus
jam
conscenderat,
mox
ut
gladios
in
ecclesia
exertos
vidit
festinanter
occurrit.
Non
ipsum
durae
mortis
suae
nuntium,
non
lethale
verbum,
non
extractum
in
necem
ejus
ferrum,
revocare
potuit
quo
minus
occurreret.
Et
quod
adhuc
majori
admirationi
et
stupori
accedit,
gladiatores
cum
omni
imperio
arguens,
quod
tam
inordinate,
tam
profane
matrem
suam
ecclesiam
introissent,
unum
eorum,
cui
prius
appropinquaverat,
manu
mox
apprehendens,
per
loricam
tam
valide
excussit,
quod
ipsum
fere
ad
pavimentum
[Col.1267C]
usque
prostravit.
Willelmus
de
Traci
hic
erat,
sicut
ipsemet
postea
de
se
confessus
est.
O
quam
admiranda
tam
ardens
sacerdotis
aemulatio,
domum
Dei
tam
ferventer
zelantis,
qui
solus
et
inermis
tot
et
tam
vesanis
in
necem
ejus
jam
armatis,
tam
audens,
tam
fidens,
tam
pronus,
tam
promptus,
tam
intrepidus,
et
tam
paratus
occurrerit,
quos
et
de
templo
Salvatoris
Salvatorem
suum
imitans
non
formidavit
ejicere.
Salvatorem
dico
suum
et
imperatorem
in
hoc
sequens,
nisi
quod
tam
strenuus
summi
imperatoris
miles
hic
non
jam
nummularios
et
columbarum
venditores,
sed
gladiatores
ipsos
in
necem
ipsius
sic
jam
debacchantes,
nihil,
ut
videbatur,
expavescens,
nihil
trepidans
attentavit
ejicere.
Unde
et
in
hoc
et
tali
certe
articulo
mirandus
[Col.1267D]
occursus
hic,
miranda
et
objurgatio
haec,
sed
et
admirabilis
attentata
expulsio,
quibus
tam
funeste
in
mortem
suam
jam
exacerbatos
amplius
adhuc
exacerbare
non
verebatur.
Non
quidem
quaerens
gratiam,
non
orans
veniam,
nec
petens
dilationem,
sed
zelo
sacerdotali
accensus
amore
justitiae
exacerbatorum
iram
jam
magis
provocans
quam
placans.
O
athletae
audentis
manum
validam,
o
viri
virtutem,
o
martyris
constantiam,
o
animi
puritatem?
Stat
imperiose
inter
carnifices
idem
sacerdos
et
victima.
Stat
hic
et
gladiis
exertis
circumstant
illi.
Et
in
medio
sacerdos
sacerdotis
implet
officium
non
lanistas
palpans,
non
se
humilians,
sed,
ut
jam
diximus,
cum
omni
imperio
arguens
et
obiurgans.
[Col.1268A]
Ecce
Samson
noster
intrepidus
ad
occurrendum;
ecce
Paulus
noster
promptus
ad
arguendum;
ecce
noster
christus
Domini
fortis
ad
expellendum.
Cujus
os
in
occulto
factum
jam
non
est
occultatum,
etsi
substantia
sit
in
inferioribus
terrae.
Sed
quid
dico
substantiam
in
inferioribus
terrae?
Sed
potius
jam
in
coelorum
superioribus
substantia
carnis,
non
jam
velut
carne,
sed
potius
velut
admirabili
quadam
mutatione
transubstantiata
in
coelum.
Quae
enim
caro
mortem
non
horreat?
Quae
exertum
super
se
gladium
non
metuat?
Quaeve
gladiatorem
ad
necem
ejus
paratum
pulset
et
contemnat.
O
homo
non
homo,
o
caro
non
caro.
O
caro
Adam,
o
caro
Thomae.
Fortior
Thomas
inter
gladios,
in
ster
quilinio,
quam
Adam
inter
ligna
fructifera
in
paradiso:
[Col.1268B]utpote
qui
praeter
quasdam
mortis
exuvias
jam
jam
exuendas
quidquid
a
primo
Adam
vetus
contraxerat
deposuerit;
cui
a
secundo
Adam
nunc
totum.
O
Adam
et
Adam.
O
primi
Adam
filii,
o
secundi,
qui
post
primam
ex
primo
Adam
nativitatem
moribundam
jam
non
ex
sanguinibus
neque
ex
voluntate
carnis,
sed
ex
secundo
Adam
secundo
nati
sunt.
Unde
et
ex
secundo
patre
hoc,
tanquam
filii
generosi
non
degeneres,
non
carnis
infirma
et
infirma
idiomata,
sed
spiritus
desuper
charismata
fortia,
tanquam
spiritualiter
generati,
sortiuntur
constantiam,
fortitudinem,
et
reliquas
animi
virtutes
contrahentes
ex
patre
hoc.
Unde
etsi
caedantur
gladiis,
gladiis
non
cedunt,
sed
contemnunt.
[Col.1268C]
De
quibus:
«Occidi
possunt,
sed
flecti
nequeunt.»
Quin
potius
occisi
isti
mors
mortis
sunt
tanquam
mortis
victores.
Et
ut
loquamur
in
exemplo:
Ubi
est
nunc,
o
mors,
stimulus
tuus,
ubi
victoria
tua?
(I
Cor.
XV.)
Quae
Adam
vicisti
in
paradiso
suo,
hodie
a
Thoma
victa
es
in
sterquilinio
tuo.
Quae
Adam
oppressisti
in
exuviis
suis,
tuas
hodie
Thomas
exuens
in
propriis
exuviis
tuis
te
oppressit,
exuviis
tuis
se
exuens,
qui
tibi
etiam
exuviis
adhuc
coopertus
quasi
exprobrare
et
insultare
non
trepidat.
O
si
scirem,
sed
nescio
quod
os
occultum
faciat
Dominus,
et
qua
interna
firmitate
suos
sic
roboret.
Pacis
quidem
tempore
occultum
os
hoc,
occulta
infirmitas
haec.
Sed
minime
occultatur
cum
manifestae
tentationis
tempus
irruerit.
Utinam
de
occulto
osse
hoc
[Col.1268D]
tanquam
esca
vere
solida
gustassem
ego.
Libenter
aliis
eructarem,
sed
quia
non
gustavi,
scio
me
necdum
Dominicum
canem,
verum
quod
gustavit
hoc
de
osse,
imo
quo
tanquam
vere
canis
Dominicus
saginatus
abunde
eructat,
jam
nobis
indicat
noster
Thomas
jam
non
reponens,
non
occultans
os
suum.
Juxta
quod
fortis
rex
ille
et
Propheta:
Non
est,
inquit,
occultatum
os
meum
quod
fecisti
in
occulto
(Psal.
CXXXVIII).
Pariter
et
nostri
Thomae
os
in
occulto
factum
jam
non
occultatur.
Qui
non
jam
caro
de
carne,
sed
os
ex
ossibus
est
in
exercitu
Domini
Sabaoth
inter
robustos
robustissimus.
Unde
et
qui
cum
puero
Jesu
aliquando
fugit,
cum
eodem
adulto
modo
occurrit,
modo
exit,
modo
se
exerit.
Et,
ut
jam
diximus,
et
ad
laudem
ossei
nostri
iterare
non
[Col.1269A]
piget,
medium
mediis
se
gladiis
ingerit,
tanquam
totus
osseus,
gladiorum
ictus
non
metuens,
sed
contemnens.
Cujus
os
hueusque
quasi
occultum
jam
inter
mortis
et
vitae
non
occultatur
confinia:
sciens
et
tunc
apprime
memorans
quia
mors
haec
caduca,
mors
carnis,
mors
brevis,
mors
mortis
sit
et
porta
vitae:
et
ut
non
enumerando
singula
breviter
concludam
universa,
tantus
fuit
in
viro
hoc,
sicut
dixerunt
qui
viderunt,
mortis
contemptus
et
in
pugna
securitas,
ut
adhuc
pugnans
videri
jam
posset
quasi
vincere,
et
jam
vincens
quasi
adhuc
pugnare.
3.
DE
EXCUSATIONE
DISCIPULI
QUOD
IN
DESCRIBENDO
CERTAMINE
SIT
PROLIXIOR.
Nemo
autem
miretur,
calumnietur
nemo,
si
in
nostri
David
monomachia
describenda
forte
prolixior
[Col.1269B]
videar.
Vetus
quippe
illa
inermis
filii
Jesse
et
pusilli
contra
Goliam
monomachia
miranda
quidem.
Sed
haec
novi
hominis,
novae
legis,
et
novi
regis
filii
monomachia
incomparabiliter
mirabilior.
Hic
si
quidem
non
suasus,
non
coactus,
non
missus,
sed
in
spiritus
sui
ardore
et
inaudita
virtute,
solus
et
inermis
sola
voluntate
ad
certamen
procedens,
carnis
immemor
nec,
ut
videri
poterat,
hominem
se
de
filiis
Adam
recognoscens,
mortis
non
pavidus,
sed
avidus,
mediis
se
gladiis
ingerit
et
Goliam
sicut
talem
decebat
athletam,
non
gladio
ferri
sed
verbi,
nec
lapide
fundae
sed
linguae
percussit.
Et
gladius
enim
in
labiis
ejus
cum
quis
audivit:
hoc
enim
et
in
auditu
auris
mirabillimum.
Nemo
itaque
calumnietur
et
[Col.1269C]
legentem
non
taedeat,
si
in
tam
singulari
et
tam
inaudito
certamine
describendo
ego
nimius
videar,
quod
mundo
spectaculum
Ecclesiae
exemplum
et
angelis
gaudium
praebet.
Nemo
etiam
subsannet,
nemo
detrahat,
si
contra
recte
scribentium
regulam
saepe
et
saepius
idem
volvem
et
revolvem
identidem,
nec
si
juxta
poetae
dogma
non
statim
festinem
in
medias
res.
Sicut
enim
varii
sunt
animi
affectus,
sic
et
voces
variant,
quibus
se
exprimunt,
ut
amor
voces
habet
dulces,
timor
meticulosas,
gaudium
jucundas,
dolor
vero
et
compassio
gemebundas,
quas
non
quidem
juxta
regulam
scribentium,
sed
more
lugentium
saepe
et
saepius
iterant.
Lugenti
enim
scribendi
lex
minime
posita
est.
Nec
igitur
mirum
si
scribendi
regulam
non
sequantur,
qui
scribendo
patiuntur
et
[Col.1269D]
dolent.
Quemadmodum
enim
musica
in
luctu
importuna
narratio,
ita
scribendi
et
lugendi
nulla
prorsus
convenientia.
Ego
vero,
etsi
congaudeam,
domino
tamen
meo,
quem
in
aetate
juvenili
secutus,
in
vinculis
Evangelii
ministravi,
cum
quo
steti,
cum
quo
cucurri,
ut
potui,
Deus
scit,
si
non
adeo
prudenter
obsecutus,
tamen
fideliter;
ego,
inquam,
etsi
congaudeam
propter
certantis
fortitudinem,
certanti
tamen
et
jam
caput
suum
et
corpus
incircumcisorum
et
immundorum
gladiis
exponenti,
non
compati,
non
condolere
non
possum
imo
verius
non
condoleo,
sed
solum
doleo
ipse;
me
quippe
doluisse
non
videtur.
Itaque
inter
scribendum
haec
solus
doleo,
et
inter
dolendum
solus
scribo;
praesertim
cum
singulariter
mihi
et
specialiter
incumbat
scribendi
onus
et
opus
[Col.1270A]
hoc.
Ecce
enim
quintus
decimus
annus
hic
ex
quo
gesta
sunt
quae
nunc
scribuntur,
et
jam
fratres
mei
quondam
passionis
socii
qui
mecum
audierunt
et
viderunt
fere
quotquot
ab
humanis
rebus
exempti
in
Christo
dormiunt.
Ipsi
quidem
transierunt,
me
periclitante
adhuc
et
in
mediis
ignibus
et
fluctibus
derelicto.
Unde
singulariter
mihi,
qui
adhuc
superstes,
scribendi
de
tanto
viro
domino
meo
et
alumno
quae
vidi
vel
audivi
reservatum
opus
et
opera
haec.
Ne,
si
tacuero,
tanquam
nescium
vel
pigrum
vel
meticulosum
vel
invidum
os
meum
condamnet
me,
et
mea
taciturnitas
super
me
propheticum
illud
vae
inducat:
Vae
mihi,
inquit,
quia
tacui
(Isa.
VI).
Verumtamen
quoniam
paterni
certaminis
recordatio
[Col.1270B]
mihi
dulcis,
invitus
ad
finem
accedo.
Nam
dum
adhuc
certantem
describo,
styli
gratum
beneficium,
quasi
oculo
ad
oculum
certantis
mihi
personam
effigiat,
et
est
modicum
mecum
adhuc.
Verum
cum
jam
triumphans
ignitum
currum
suum
conscendit,
discipulus
absque
magistri
pallio
nudus
derelictus,
si
magistrum
quaerat
nescit
ubi,
nescit
quippe
quo
veniat
aut
quo
vadat.
Primus
quippe
Elias
subvectus
est
in
paradisum,
secundus
descendit
in
infernum;
sed
iste
tertius
cum
jam
rapietur,
super
pennas
ventorum
volabit
confestim
et
evolabit
a
nobis.
Evolabit,
inquam,
in
patriam
peregrinam
nobis
et
longinquam,
utpote
peregrinantibus
adhuc.
Evolabit,
inquam,
in
locum
quem
oculus
non
vidit,
nec
auris
audivit,
nec
in
cor
hominis
ascendit
(I
Cor.
II).
Unde
[Col.1270C]
nec
mirum
si
invitus
vel
a
certante
patre
et
magistro
avellar;
et
tamen
jam
avelli
me
oportet
quia
jam
tolletur
a
me.
Nam
quod
totis
compunctus
et
concussus
visceribus,
dicere
necesse
est,
finis
venit,
venit
finis:
nec
ergo
ultra
est
quod
verbis
protrahere
valeam,
brevem
sed
fortem
pugnam,
citam
sed
gloriosam
palmam
et
coronam
triumphantis
athletae
immarcescibilem.
4.
DE
MARTYRIO
ET
MARTYRII
MODO.
Igitur
ut
praetetigimus,
mox
ut
illum
carnificum
militum
quem
praenominavimus
noster
osseus
hic
Christi
athleta
apprehendit,
ut
supra
diximus,
et
tam
valide
excussit,
ipse
gladium
exaltans
ira
vires
augente
fortiter
christi
Domini
caput
percutere
nisus
est:
quod
tamen
necdum
vim
ictus
in
se
[Col.1270D]
excepit,
clerico
quodam
qui
proxime
ad
videndum
pontificem
venerat
et
eum
de
prope
sequebatur
ut
videret
finem,
brachium
suum
inter
gladium
venientem
et
pontificis
caput
interponente,
et
exponente
brachium
suae
carnis
ut
de
se
ipso
vel
sic
aptaret
pontifici
scutum
protectionis,
protectionem
salutis,
eo
quidem
adolescenti
qui
reliquit
sindonem
similis,
quod
secutus
est
Dominum,
sed
eo
longe
dissimilis,
quod
non
fugit,
imo
quod
fortius,
quod
fiducialius,
quod
audentius
se
exposuit
et
inchoatae
jam
immolationis
primus
primum
participium
habuit;
cujus
memoria
ut
in
benedictione
sit,
nomen
hic
intersero;
dictus
videlicet
nomine
proprio
Edwardus
cognomento
Grim,
castello
illo
in
Anglia
quod
dicitur
Cantebrige
oriundus.
Clericus
[Col.1271A]
itaque
hic
graviter
caesus
pondus
ictus
sustinere
coepit.
Verumtamen
illo,
cum
se
caesum
sentiret
et
pondus
ictus
sustinere
non
posset,
confestim
brachium
retrahente,
reliquum
ictus
in
se
pontificis
caput
excepit.
Et
jam
sacer
ille
sanguis
coepit
emanare
per
faciem.
Sentiens
itaque
sacerdos
ille
Altissimi,
semetipsum
Altissimo
immolans,
immolationem
jam
inchoatam,
confestim
quod
supra
caput
gestare
consueverat
abjecto
pileo,
attollens
in
coelum
oculos,
genu
flexo
et
orantis
modo
junctis
ante
se
manibus,
in
templo
ante
altare
sacerdos
obtulit
se
ipsum
hostiam
vivam
Deo.
Et
vere
hostiam
vivam
sanctam,
immaculatam,
Deo
placentem.
Extendit
itaque
collum,
exponit
caput,
se
et
Ecclesiae
causam
Deo
et
beatae
Dei
genitrici
Mariae
et
sanctis
Cantuariensis
Ecclesiae
advocatis,
[Col.1271B]
et
beato
Dionysio
Francorum
apostolo
commendans,
ut
illi
inter
martyres
potissimum
Deo
inspirante
sic
commendaretur
Ecclesiae
causa,
cui
ipse
in
Ecclesia
per
martyrium
simile
jam
assimilabitur,
in
poena
isto
sicut
et
illo
decalvato.
Se
itaque
exposito
mox
causam
Ecclesiae
quam
egerat
patronis
commendavit
et
pro
suis
oravit.
5.
DE
ATHLETAE
INHIBITIONE
IMPERIOSA.
Sed
quid
dico
oravit?
Quin
potius,
etsi
inter
lanistarum
manus,
jam
etiam
in
sanguine
suo
volutari
inciperet,
tamen
super
lanistas
suos
sacerdotalis
officii
auctoritate
fungens
adhuc,
ex
parte
omnipotentis
Dei
et
sub
anathemate
imperiose
inhibuit
ne
quem
suorum
tangerent,
ne
quem
laederent:
[Col.1271C]revera,
ni
fallor,
verbi
Domini
sui
in
passione
memor:
Si
me,
inquit,
quaeritis,
sinite
hos
abire
(Joan.
XVIII)
nisi
quia
hic
non
tam
oratio
quam
imperium
est
et
coercitio.
Nec
etiam
tam
orabat
ut
parcerent,
quam
anathematizabat
eos
si
non
parcerent.
Et
quod
dictu
mirum
et
auditu,
sed
opus
ipsum
mirabilius
quis
potest
hic
dissimulare,
quis
pertransire,
nisi
forte
invidus
vel
nescius
sit?
quis
tacere
verbum?
quis
tanti
potest
sacerdotis
hic
subticere
praeconium?
Jam
sanguis
manat
a
caeso
et
tamen
inter
caedentium
manus
sacerdotalis
officii
nec
in
modico
cedit
auctoritas,
potius
inter
gladios,
non
ut
ignavus
et
trepidus
gladium
suum
reponit,
sed
audacter
et
viriliter
exerit.
Ecce
enim
duo
gladii
hic
(Luc.
XXII);
inter
gladios
ferri
gladius
[Col.1271D]
verbi.
In
hoc
tanto
discrimine,
in
hac
hora
tenebrarum,
hunc
Petri
gladium
athleta
hic
noster
prompte
et
fiducialiter
exerit,
et
hoc
sicut
sacerdotem
decuit
suos
defendit.
Qui
revera
gladio
ferri
et
se
et
suos
defendisse
potuisset,
nisi
quia
legerat
Petrum
in
passione
Dominica
objurgatum
a
Domino
quod
ad
defensionem
ejus
gladium
ferri
exeruisset
et
servi
abscidisset
auriculam.
Unde
et
ad
abscidentis
verecundiam
restituta
auricula,
jussus
est
ipse
reponere
gladium
in
vaginam,
Domino
terribile
illud
subjungente:
Omnis,
inquit,
qui
gladium
acceperit
gladio
peribit
(Matth.
XXVI).
Neutro
vero
gladiorum
in
passione
sua
Dominus
usus
est:
non
gladio
ferri,
eo
ipse
Ecclesiae
indicans
quod
ecclesiasticis
non
competat
hic,
cui
tamen
servire
debet[Col.1272A]
ad
votum
et
praeceptum,
non
quidem
in
manu
propria,
sed
aliena,
cum
viderit
expedire
sic.
Nec
etiam,
cum
esset
et
ipse
verbum,
vel
gladio
verbi
usus
est,
eo
ipso
informans
Ecclesiam
minime
ab
Ecclesia
judicandos
eos
qui
foris
sunt.
Juxta
quod
Magister
hujus
magistri
magistrorum
discipulus:Quid
enim,
inquit,
mihi
de
his
qui
foris
sunt?
Nonne
de
his
qui
intus
sunt
vos
judicatis?
(I
Cor.
V.)
Unde
et
hic
Thomas
noster
nunc
in
agone
hoc,
plus
quam
Petrus
tunc
doctior,
edoctus
tamen
per
Petrum
a
Domino,
a
magistro
etiam
illo
gladiatore,
tutore
gentium,
apprime
adinstructus
arma
sacerdotum
non
esse
carnalia
sed
spiritualia,
Deo
et
eos
qui
intus
sunt
a
sacerdotibus
judicandos
non
qui
foris,
primum
gladium
contemnit,
et
eum
solum,
qui
Petro
et
sibi
tanquam[Col.1272B]
Petri
successori
competit
super
profanam
illam
cohortem,
quae
solo
nomine,
sed
non
numine;
solo
numero,
non
merito
intus
erat,
audacter
exerit,
viriliter
percutit:
miro
modo
et
stupendo
quidem
gladio
hoc
non
se,
sed
solum
suos
defensans,
et
se
exponens
pro
suis,
nec
gladio
hoc
repercutiens
si
ferirent
se,
sed
solum
si
suos.
O
pastor
pius
et
vere
pius,
qui
mox
ut
percussus,
jam
non
alius
quam
ovium
suarum
jamjam
dispergendarum
sic
meminerit.
O
fons
sanguinis
et
pietatis
eximius,
in
domo
David
recenter
jam
ortus,
qui
inter
lanistarum
fontem
erumpentium
manus
sicut
fluxu
sanguinis,
ita
et
profluvio
pietatis
emanare
non
destitit,
ut
sicut
pastor
ovium,
ita
et
pater
orphanorum
[Col.1272C]
probaretur.
O
ineffabilia
pietatis
viscera,
o
pingue,
o
holocaustum
medullatum,
suos
defensans,
se
ipsum
non
defensans,
sed
indefensum
exponens,
idem
sacerdos
et
victima,
in
templo
ante
altare
se
ipsum
pro
se
et
pro
suis
immolans;
immolans,
inquam,
nescio
in
quem
vivificum
coram
Deo
et
mundo
mirae
suavitatis
odorem.
Tu
itaque,
Pater
sancte,
pastor
piissime,
Altissimi
sacerdos
magne,
Christi
athleta
audacissime,
in
defensando
tuos
patrem
te
probasti
et
pastorem.
In
immolando
te
pro
tuis
summi
omnium
sacerdotis
secutus
formam,
expressisti
effigiem;
in
exponendo
te
evangelicam
etiam
super
adimplens
perfectionem.
Si
quis,
inquit,
percusserit
te
in
unam
maxillam
praebe
ei
et
alteram
(Matth.
V).
Tu
vero
percussus
in
capite
mox
totum
[Col.1272D]
caput
et
corpus
et
te
exposuisti
totum.
O
quam
magna,
quam
inaudita
super
te,
Thoma,
divinae
dispensatio
pietatis,
qua
te
talem
tuis
et
te
tibi
talem
pro
tuis
exhibuisti.
Jam
usque
ad
sanguinem
percussus
non
pro
te
gladio
tibi
credito
repercutis,
sed
duntaxat
pro
tuis;
ne
si
pro
te
minus
evangelicus
videreris
quasi
propriam
vindicando
injuriam,
aut
si
tuorum
dissimulares,
non
pastor,
sed
potius
mercenarius
videreris.
O
perfectionem
evangelicam!
O
virum
evangelice
perfectum,
etsi
plus
quam
perfectos
non
viderimus
ubi
in
tanta
amaritudine
tam
superabundans
est
tantae
suavitatis
abundantia,
tam
fervida,
tam
rigida,
tam
districta
sacerdotali
aemulatione
adjuncta,
tanquam
si
suavissimo
oleo
vinum
ferventissimum
adjungatur!
Revera
[Col.1273A]
misericordia
et
veritas
obviaverunt
sibi
in
palaestra
hac,
in
certamine
hoc.
Thomas
si
quidem
hic
noster
nunc
in
agone
corporis,
sed
ut
videtur
in
excessu
mentis,
exitu
suo
de
mundo
jam
imminente,
quasi
sui
ipsius
immemor,
pro
suis
punit,
pro
se
parcit,
et
gladium
suspendit
ut
se
solo
exposito
sui
servarentur
illaesi.
Sui,
inquam,
qui
in
tribulationibus
suis,
in
pressuris,
in
tentationibus
variis
per
dura
exsilii
et
aspera
ipsum
secuti
fuerant
viriliter
et
obsecuti
fideliter.
O
quam
jucunda
memoria,
quam
dulcis
recordatio
tantae
et
tam
superabundantis
suavitatis
abundantiae.
Memoriam,
inquit,
abundantiae
suavitatis
suae
eructabunt
(Psal.
CXLIV).
Sed
quis
dabit
capiti
meo
aquam
et
oculis
meis
fontem
lacrymarum
et
plorabo?
(Jer.
IX.)
non
me
quidem
in
mediis
[Col.1273B]
ignibus
et
fluctibus
peregrinantem
et
periclitantem
adhuc,
non
fratres
meos
oneris
pastoralis
mecum
quondam
comportatores
et
passionis
consocios,
jam
de
mundo
sublatos,
sed
plorabo
quod
ego
tantae
suavitatis
abundantiam
eructare
non
possum,
vix
etiam
tenuiter
ructans
quod
accepi
ab
aliis,
quomodo
enim
eructarem
quod
non
gustavi?
Si
quidem,
ut
supra
memoravi,
a
domino
meo
et
patre
volente
et
jubente
sic,
pridie
quam
certaret
dimissus,
non
praesens
fui,
non
vidi,
interesse
non
merui.
Sed
miser
ego
defraudatus
sum,
ne
viderem
patris
mei
et
magistri
dimicantis
tantum
in
certamine
robur,
tantam
constantiae
firmitatem,
tantam
et
tam
suavem
de
pietatis
visceribus
affluentiam,
qua
se
ipsum
exponens
dimicavit
pro
suis.
O
si
interesse
mihi
desuper
datum,
[Col.1273C]
fuissem
saltem
a
longe
secutus
ut
viderem
finem.
Qui
etiam
postea
in
somnis
mihi
apparens
dixit
mihi
in
visu
voluisse
se
ut
interfuissem
tunc.
Et
ego
ipsi:
«Domine,»
inquiens,
«quia
homo
peccator
sum,
perissem
quidem
si
fuissem
occisus.»
Et
ille:
«Non,»
inquit,
«quia
in
meo
sanguine
baptizatus
fuisses.»
Quoties
igitur
visionis
hujus
recordor,
confundor
et
compungor
in
aerumna
mea,
et
exitus
aquarum
deducunt
oculi
mei,
quod
qui
in
tentationibus
permansi,
in
fine
tanquam
repulsus
et
reprobatus
filius
patris
consummationi
interesse
non
merui.
O
si
interfuissem,
de
tam
virtuosa,
de
tam
suavi
et
tam
fructuosa
certantis
plenitudine,
aliis
plenius
eructarem
et
fructuosius
quod
nunc
exsangui
et
titubante
stylo
per
venam
tenuem
vix
distillo!
6.
DE
ITERATA
DISCIPULI
EXCUSATIONE.
[Col.1273D]
Sed
jam
forte
videor
contra
promissum
meum
in
patris
certantis
descriptione
prolixior.
Verum
cui
videor
sic,
cogitet
tantam
in
certamine
hoc
fuisse
in
certando
fortitudinem,
in
resistendo
constantiam,
in
contradicendo
auctoritatem,
in
compatiendo
pietatem,
et
tantam
denique
in
singulis
totius
Christianae
militiae
formam,
ut
non
perfunctorie
citum
styli
exarantis
transitum,
sed
singula
potius
studiose
et
cum
mora
scribentis
calami
tractatum
prolixiorem
desiderent.
Praeterea,
sicut
jam
supradixi,
et
hoc
non
iterare
non
possum,
invitus
ad
finem
venio,
finem
invitus
dolens
et
gemens
recolo.
Jucundis
quippe
mihi
et
fructuosius
cernere
Thomam
certantem
[Col.1274A]
magis
quam
referre
regnantem,
Thomae
quippe
certamen
etsi
non
sit
de
mundo,
tamen
adhuc
in
mundo
est
et
mecum
est
et
illud
video,
verum
Thomae
vincentis
regnum,
sicut
nec
de
mundo
est,
nec
in
mundo
est,
nec
mecum
est,
nec
illud
video.
Verum
in
certamine
stat
tanquam
adhuc
inter
nos
invictus
Thomas,
et
manibus
exertis
dimicans,
omnes
nos
ad
bellum
provocat
et
manus
nostras
docet
ad
praelium.
In
regno
vero
manibus
jam
quietis
sedens
super
solium
deinceps
ad
bellum
non
provocat,
sed
bellantibus
potius
patrocinium
praestat.
Qualiter
tamen
aut
quibus
patrocinetur
et
quomodo,
non
novimus,
non
videmus,
nec
scimus
adhuc,
nec
puto
nos
posse
scire
antequam
videamus.
Sed
quid?
velim
nolim,
etsi
plorans
et
ejulans,
etsi
ascendentem
[Col.1274B]
patrem
oculis
sursum
post
eum
pendentibus
aspiciam,
proh
dolor!
avelli
me
oportet
et
credere
regnantem,
quem
certantem
oculata
fide
descripsi.
Et
faciam
vel
ego
Christianus
quod
fecit
quidam
sacrificans
ethnicus,
qui
inter
sacrificandum,
cum
audisset
filium
in
bello
occisum,
mox
coronam
deposuit,
verum
cum
in
continenti
audisset
quod
in
bello
viriliter
egisset,
capiti
eamdem
requisitam
mox
reposuit.
Quid
igitur
moror?
quid
haesito?
quid
athletae
Domini
tam
gloriose,
tam
strenue
in
acie
stantis
et
dimicantis,
tam
gloriosum
triumphum
differo?
Quid
tam
jucundum
tripudium
protraho?
Quid,
inquam,
differo?
quid
prolixius
traho
spem
populi
et
salutem,
cleri
libertatem
et
decus,
imo
et
universae
Ecclesiae
patrocinium,
et
patrem
et
denique
mundi
totius
futurum
[Col.1274C]
judicem?
vincat
fides,
triumphet
affectus,
nec
tam
compatiamur
patienti
quam
congaudeamus
regnanti.
Et
tamen
nos
illi
non
compati,
non
condolere
non
possumus.
Nos,
inquam,
et
praesertim
nostri
officii
viri,
clericos
dico,
huic
certe
non
condolere
non
possunt
aut
non
debent,
qui
non
pro
se
sed
solum
pro
cleri
libertate
tam
dura,
tam
dira,
tam
probrosa,
prius
in
exsilio,
nunc
vero
in
martyrio,
inter
tam
scelestorum,
tam
sceleratorum
et
sacrilegorum
manus
passus
est.
7.
QUOD
DISCIPULUS
FINEM
MARTYRII
INVITUS
DESCRIBAT.
Quid
igitur?
Os
meum
aperiam
et
attraham
spiritum,
ut
voluntarius,
etsi
tamen
contra
voluntatem,
deinceps
certaminis
finem
et
ultimum
certantis
[Col.1274D]describam
exitum,
et
in
fine
ejus
qui
sine
fine
est
ego
faciam
finem,
ubi
tamen
non
est
finis.
Post
certantis
triumphum
ipso
jam
in
gloria
deinceps
mutus,
nihil
ex
tunc
locuturus
de
regno
suo,
quod
nec
oculus
vidit,
nec
auris
audivit,
nec
in
cor
hominis
ascendit
(I
Cor.
II),
unde
nec
verbo
nec
stylo
subjacet.
Illa
quippe
aeternitatis
et
indeficientis
claritatis
materia
omnem
temporalis
et
moribundae
linguae
obtundit
sonum,
obducit
stylum,
dictionum
etiam
proprietates
absorbet,
utpote
sicut
inaudita
et
invisa,
sic
et
inexcogitata
materia.
Unde
tacito
hoc
quod
omnem
et
scribendi
et
loquendi
modum
excedit,
consummationis
viri
finis,
qui
etiam
prae
nimia
claritate
sui
et
dignitate
materiae
ingenioli
[Col.1275A]
mei
stylum
obfuscando
reverberat,
mox
describendus.
Ad
quem
profecto
finem
eo
jucundius
accedo
et
ardentius,
nescio
tamen
quo
retardatus
affectu,
quod
in
fine
certaminis
athletae
certantis
non
finiatur,
sed
magis
ac
magis
et
ineffabiliter
magis
augeatur
praeconium.
Et
adhuc
eo
etiam
plus
voluntarius
ad
finem
propero,
quod
finis
hic
etsi
non
omnis
consummationis
finis
sit,
quod
est
solius
capitis
consummationi
reservatum,
mirae
tamen
consummationis
hic
finis
sanguis
effusus
hic.
In
quo
latebat
tunc
tanquam
in
rosa
medicamentum,
in
cortice
balsamum;
latebat,
inquam,
in
sanguine
tunc,
sed
manifesta
nunc
salus
populi,
decus
cleri
totius,
denique
ecclesiarum
orbis
patrocinium
et
ipsius
corona
immarcescibilis,
quam
gladiatores
ferro
[Col.1275B]
super
capitis
et
carnis
ejus
coronam
tanquam
super
aliquam
incudem
cudentes
ipsi
fabricaverunt
pro
corona
coronam.
Nec
igitur
est
quod
de
caetero
debeam
ad
tantae
consummationis
finem
properare
invitus:
unde
siccatis
lacrymis
attracto
spiritu
amodo
in
fine
historiae
super
fine
viri
os
meum
aperiam.
Et
Dominus
labia
mea
aperiat
ut
ad
Domini
gloriam
gloriosi
neomartyris
sui
in
fine
laudem
digne
annuntiem,
ut
juxta
illud
dictum
antiquum
ipsi
omnis
laus
in
fine
cantetur.
Habet
enim
pretiosus
finis
grande
privilegium
laudis:
adeo
etiam
quod
etsi
quis
ante
mortem
laude
dignus
sit,
monet
tamen
sapiens
neminem
ante
mortem
laudandum
unde
et
oporteret,
si
forte
datum
desuper
sic,
in
[Col.1275C]
ampliorem
tam
pretiosi
finis
laudem
nos
deinceps
super
extendere,
cum
juxta
sapientem
pretiosus
hominis
finis
totius
laudis
sibi
privilegium
vindicet.
Quod
igitur
supra
oravi
et
hoc
nunc
iterum
oro,
Dominus
labia
mea
aperiat
ut
ad
gloriam
suam
gloriosi
neomartyris
sui
laudem
os
meum
digne
annuntiet.
8.
DE
ULTIMA
VIRI
CONSUMMATIONE.
Itaque,
ut
jam
supra
diximus
collo
extento,
capite
exposito,
orantis
instar
junctis
manibus
et
flexis
genibus,
lictores,
quod
sine
exuberante
lacrymarum
fonte
inter
singultus
et
suspiria
tam
crebro
erumpentia
vix
dicere
valeo;
lictores,
inquam,
hinc
inde
feriunt
et
referiunt;
feriunt,
inquam,
et
referiunt,
donec
coronam
capitis
separarunt
a
capite.
Et
ita
christus
Domini,
unctus
Domini
ibi
est
[Col.1275D]
immolatus,
ubi
unctus,
sacro
oleo
unctionis
succedente
et
cedente
gladio
occisionis.
Nam
sancto
illo
corpore
in
reliquis
intacto
et
illaeso,
in
sola
illa
corporis
particula,
qua
sacerdotii
et
pontificii
eminebat
privilegium,
inauditum
illud
sacrilegium
admissum
est.
Et
ita
a
lictoribus
decalvatus
decoronatus
est:
et
quidem
non
a
tergo,
sed
qui
usque
in
finem
in
anteriora
se
semper
extenderat,
patronus
semper
recti,
recto
corpore
super
ecclesiae
pavimentum
jam
moriens
ante
faciem
cecidit.
Et
hic
est
consummationis
viri
finis.
Et
milites
quidem
haec
fecerunt
quatuor
cum
cohorte
in
hac
passione
Christi
Domini,
sicut
et
in
passione
ipsius
Christi,
qui
cum
profana
cohorte
sua
ecclesiam
vix
egressi,
mirabantur
si
jam
obisset.
Et
unus
de
cohorte
revertens
[Col.1276A]
accessit
propius.
Qui
et
ut
certissime
nuntiaret
mortuum,
qui
tamen
jam
mortuus
erat,
cuspide
gladii
fixit
et
sancti
capitis
cerebrum
extraxit
et
super
ecclesiae
pavimentum
effudit;
ut
dicebatur,
de
praefata
illa
viperarum
progenie,
videlicet
Robertus
de
Broc
hic
erat.
Ecce
Robertus
hic,
Longinus
alter,
nisi
quia
certe
Longinus
ille
ab
isto
justificatus
est.
Ille
quippe
ethnicus
lancea
Christi
latus
aperuit
et
sanguis
exivit,
iste
vero
Christianus
christi
Domini
capiti
gladium
infixit
et
cerebrum
extraxit
et
super
ecclesiae
pavimentum
effudit
illud,
quasi
vile
lutum
aut
pulverem
ad
calcandum
exponens,
illis
etiam
in
immanitate
sceleris
longe
supereminens,
qui
Christi
crura,
quem
obisse
jam
viderant,
non
fregerunt.
9.
DE
VIRTUTE
PATIENTIAE
VIRI.
[Col.1276B]
O
vos
omnes
qui
transitis
per
viam,
attendite
et
videte
si
ab
initio
nascentis
Ecclesiae
vel
etiam
a
prima
saeculi
origine
fuerit
dolor
sicut
dolor
iste.
Sto
hic
et
haesito,
ultra
progredi
non
possum,
singultus
et
suspiria
erumpunt
magis
quam
verba.
Stupet
animus,
plorat
oculus,
tremit
manus,
haeret
stylus,
et
adhuc
sto
hic
et
haesito,
dubius
admodum
quo
dictionis
genere
tantam
in
carne
mortis
patientiae
virtutem
et
tantam
e
diverso
inter
Christianos
patrati
flagitii
immanitatem
exprimere
valeam.
Debetur
huic
commendatio
in
saecula
sicut
ineffabilis
et
inscriptibilis.
Illi
vero
profanatio
sempiterna,
quae
similiter
nec
verbis
exprimi
nec
stylo
valet
describi.
[Col.1276C]
Nam
ut
prius
de
tanta
patientis
viri
virtute
dicamus
in
hac
decalvatione
in
decoronatione
hac,
in
hac
tam
dura,
tam
dira
capitis
tonsione,
ubi
testa
capitis
cum
corona
unctionis
separatur
a
capite,
quod
mirum
dictu
est
et
vix
credibile,
nec
murmur
resonat
nec
querimonia.
Caeteri
quidem
martyrum
si
mox
decollati
non
murmurarunt,
mirum
quidem
sed
non
adeo.
Verum
hic
noster
in
tam
dura
capitis
tonsione,
tanquam
ovis
coram
tondente
se,
non
aperuit
os
suum.
Et
bene
et
vere
tondente:
quid
enim
haec
capitis
tonsio
est,
nisi
dura
et
dira
coronae
tonsio,
ubi
testa
capitis
cum
corona
unctionis
separatur
a
capite:
vere
tanquam
ovis
coram
tondente
et
tundente;
et
vere
tanquam
ovis
non
quidem
ducta,
sed
se
ipsam
ad
occisionem
ducens?
Oblatus
[Col.1276D]
est
enim
quia
voluit.
De
gladio
fracto.
Et
cum
gladiatores
hinc
inde
percuterent
et
repercuterent
mortem
viri
accelerantes,
super
testam
capitis
unius
gladiatorum
gladius
frangitur.
Frangit
quidem
et
frangitur,
frangitur
gladius
et
frangit
os
exterius,
interiori
quidem
osse
quod
supra
diximus
in
occulto
factum
a
Domino
infringibili,
frangitur
quippe
gladius,
sed
Thomae
non
frangitur
animus.
O
os
et
os,
os
de
primo
Adam,
os
de
secundo.
Os
quidem
de
primo
Adam
os
ex
ossibus
est,
de
carne
caro,
sed
de
secundo
os
quidem
ex
ossibus
est,
sed
non
de
carne
caro
sed
de
spiritu
spiritus,
de
fortitudine
virtus,
de
constantia
firmitas,
de
patientia
gaudium,
de
charitate
mors.
O
ossei
athletae
nostri
[Col.1277A]
os
jam
non
occultum,
nec
occultatum,
vere
a
Domino
factum.
Quod
etsi
tenui
quadam
et
tenera
pellicea
mortis
tunica
sit
obvolutum,
ferro
tamen
fortius,
ferro
firmius,
ferro
durius
est,
quod
in
palaestra
hac
ferrum
fregit,
se
illaeso.
De
trucidati
corporis
compositione
in
ipso
martyrii
articulo.
Et
ut
adhuc,
quod
non
solum
ad
virtutem
sed
et
ad
ornatum
attinet,
et
velut
ad
privilegiatum
quoddam
martyrii
decus,
quadam
decenti
exterius
membrorum
compositione
exterioris
hominis,
patronus
hic
noster
paratum
sibi
decoravit
martyrium,
quasi
indecens
pro
Christo
mori
judicans,
nisi
etiam
decenter
moreretur
pro
Christo.
Nam
donec
consummaretur
totum
et
inchoata
perficeretur
oblatio,
sic
immobiliter,
[Col.1277B]
sic
uniformiter,
et
sicut
aequanimiter,
sic
aequaliter,
flexis
genibus,
junctis,
ut
diximus,
manibus
collum
semper
extendit
et
caput
exposuit,
ut
ipsa
corporis
compositio
oraret
Dominum,
et
ipsa
pariter
gladiatores
invitaret
ad
ictum.
Contra
ictuum
super
se
venientium
vim
nil
opponit,
nil
objicit,
de
membris
suis
nullum
subtrahit,
nullum
trahit
vel
retrahit,
non
manus
conjunctas
dissolvit,
non
hac
vel
illac
inclinat
caput
vel
declinat,
quominus
vim
ictuum
in
caput
suum
excipiat.
Cujus,
ut
jam
diximus,
ipsa
exterior
compositio
corporis
tam
immobilis
erat,
tam
uniformis,
tam
aequalis,
ut
gladiatores
ad
feriendum
invitaret.
O
in
tam
arcto
artuum
exterioris
hominis
compositio
haec
inaudita,
qua
et
oraret
coelorum
Dominum
et
gladiatores
[Col.1277C]
pariter
invitaret
ad
ictum.
Mira
revera
et
admiranda
interioris
hominis
tam
constans
fortitudo
et
constantia
tam
fortis,
quae
exterioris
hominis
actus
sic
componebat
et
artus,
adeo
quod
etiam
jam
moriens
non
a
tergo,
ut
supra
diximus,
sed
ante
faciem
suam
cecidisset,
et
prostratus
orantis
modo
super
ecclesiae
pavimentum
patronus
recti
recto
se
corpore
prostrans,
in
ipso
casu
mortis
decentem
totius
exterioris
hominis
compositionem
observans.
Ecce
quanta,
quam
inaudita,
quam
stupenda
in
interiori
homine
in
martyrio
suo
patientiae
virtus,
quam
etiam
totam
tam
decens,
tam
oruata
totius
exterioris
hominis
compositio
sicut
decorabat
et
declarabat;
virtus
quidem
cum
decore
suo
omnibus[Col.1277D]
post
futuris
saeculis
admirabilis,
sed
imitabilis
paucis;
utrum
vero
cuiquam,
nescio.
Eo
quidem
admirabilior
virtus
haec,
quod
etsi
in
nostro
tempore
haec
non
tamen
nostri
temporis
est
vel
teporis,
quo
homines
se
ipsos
amantes
et
solum
quaerentes
quae
sua
sunt.
De
enormitate
sacrilegii.
Verum
quo
patientis
virtus
plus
admiranda
et
gloriosior,
eo
sacrilegorum
factum
detestabilius
et
ignominiosius
est.
Hoc
quippe
sacrilegii
opus
si
quis
attendat
et
inspiciat,
omnem
Diocletiani,
Herodis,
Maximini
aliorumve
hostium
Christi
excedit
debacchantiam,
omnem
Antiochi
profanationem,
omnem
Juliani
perfidiam
et
Herodis
saevitiam,
omnibus
his
justificatis
ex
sacrilego
facto
hoc.
Isti
quippe
in
fidei
suae
adversarios
aut
quos
hostes
jam
habebant
[Col.1278A]
vel
suspicabantur
futuros
saeviebant.
Sed
longe
aliter
hic.
Longe,
inquam,
aliter,
si
sacrilegorum
horum
fides,
professio,
pax
data,
gradus,
locus
pensetur
et
tempus.
Nam
si
de
fide
quaeritur,
Christiani
sunt
reputati;
si
de
professione;
subjecti
hi
tam
quam
filii
patri;
si
de
pace,
pax
publice
data
et
scripta;
si
de
gradu,
sacerdos,
sacerdotum
princeps;
si
de
loco,
Ecclesia
Salvatoris,
aliarum
in
regno
mater
ecclesiarum;
in
ipso
etiam
loculo
sacrae
unctionis
infixo
gladio
occisionis,
si
de
tempore,
Salvatoris
fuit
natalis.
Ecce
quot
tituli
tam
nobiles,
tam
novi,
et
ad
haec
tempora
inauditi,
novi
nostri
martyris
tam
pretiosi,
tam
gloriosi
martyrii
triumphum
illustrantes,
e
diverso
sacrilegii
facti
augendo
scelus
profanant.
Sacrilegi
quippe
hi
et
[Col.1278B]
fidei
et
professionis
suae
omnino
obliti
nec
datae
pacis
foederi,
nec
tam
alti
gradus
nec
tam
sancti
loci,
nec
tam
celebris
temporis
privilegio
detulerunt,
illis
incomparabiliter
immaniores
qui
Christum
extra
Jerusalem,
ne
quasi
ex
eo
locus
macularetur,
in
loco
qui
Calvaria
dicebatur,
crucifixerunt.
Verum
isti
nil
curantes,
sive
macularetur
sive
purificaretur
vel
sanctificaretur
locus,
in
ipsa
Jerusalem
christum
Domini
decalvarunt,
de
ipsa
civitate
tam
sancta
Salvatoris
Ecclesia
et
matre
omnium
in
terra
ecclesiarum
Calvariae
locum
facientes,
filii
plus
quam
sanguinarii
matris
suae,
sponsae
sponsum
et
patrem
suum
in
ipso
matris
suae
utero
decalvantes.
Si
haec
et
alia
quae
circumstant
circumscripta
pensentur,
quis
audivit
unquam
tale
aut
quis
vidit
[Col.1278C]
simile?
Transite
et
videte,
intrate
et
considerate
vehementer,
si
factum
est
hujuscemodi.
Quis
enim
audivit?
quis
unquam
vidit?
quis
fecit?
ut
in
loco
consecrationis
in
ipso
etiam
loco
sacrae
et
sacri
chrismatis
unctionis
a
Christianis
et
filiis
gladius
infigeretur
occisionis,
ibi
quidem
et
non
alio,
et
jam
mortui
cum
cruore
et
ossibus
comminutis
super
tam
sacri
loci
pavimentum
spargeretur
cerebrum
capitis,
aliis
etiam
quae
supra
numerata
sunt,
augentibus
tanti
sceleris
proditionem,
tam
inauditi
sacrilegii
nefas?
Coeli
certe
obstupescunt
super
hoc,
et
quod
valde
omnibus
metuendum,
ne
tota
terra
aliquo
adhuc
tempore
desoletur
vehementer,
in
qua
patratum
tam
sceleste
hoc,
ut
bibat
et
ipsa
de
hoc
calice
passionis,
quae
tamen
nec
consors
fuit
nec
[Col.1278D]
conscia
criminis,
quemadmodum
et
in
diluvio
multi
perierunt,
qui
non
commiserunt,
et
in
illo
quinque
civitatum
Sodomitico
igne
multi
concremati
qui
non
corrupti.
David
quoque
numeravit
et
gladius
desaevit
in
populum;
Achar
peccavit
et
populus
corruit;
Heli
filii
comederunt
et
Israelis
obstupuerunt
dentes.
Haec
sunt
enim
Domini
judicia
terribilia
super
filios
hominum;
et
multa
abundant
exempla
super
his,
quae
et
longum
esset
nec
hujus
temporis
est
nunc
proferre.
Sed
utinam
ego
non
sim
vir
habens
spiritum
et
potius
nunc
mendacium
praeloquar.
Siquidem
genti
meae,
nec
oro
nec
opto
nec
voluntarius
propheto
malum.
Absit
potius,
Domine,
absit
in
die
furoris
tui,
suspende
gladium
et
in
[Col.1279A]
spiritu
judicii
discerne,
tuum
distingue
flagellum
ne
pro
impio
justus
cum
impio
conculcetur:
gens
tua,
gens
Anglorum,
quae
dictum
tam
devote
neomartyris
tui
victoris
novi
colit
martyrium,
non
videat
gladium,
non
sentiat
ictum,
non
ferat
flagellum,
sed
sit
potius
immunis
a
poena
quae
immunis
est
a
culpa.
Quod
si
in
illicitis
juramentis
contra
patrem
suum
et
patronum
se
illicite
obligavit,
aliisve
secus
egerit,
sicut
supra
in
libello
historico
hoc,
cum
exsilii
nostri
describeretur
asperitas,
memoravimus,
vis
quidem
fuit
haec,
non
consensus.
Soli
ergo
illi,
Domine,
ultionis
tuae
brachium
sentiant,
qui
tam
inauditi
sacrilegii
nefas
fecerunt
soli,
aut
qui
consenserunt
facientibus,
quibus
tamen
et
ego
qui
scribo
haec,
etsi
dominum
[Col.1279B]
meum
tulerint
et
abstulerint,
sic
oro
et
opto
ut
Dominus
eos
in
judicio
non
in
furore
suo
corripiat
et
corripiendo
convertat
magis
quam
conterat,
ita
tamen
ut
orbis
universus
ex
tam
scelesti
horum
facto
profanatus,
et
quasi
quodam
maculatus
incestu,
manus
suas
in
sanguinem
ipsorum
lavet.
Verumtamen
de
his
conversis
vel
contritis
in
fine
libellus
quem
a
materia
Melorum
nomine
inscriptum
huic
historiae
mox
adnexuimus
edocebit.
Praesentis
siquidem
loci
et
temporis
est,
et
sicut
historiae
ordo
exigit,
nos
jam
coepimus
sic
sacrilegii
hujus
in
primis
exaggerare
culpam
et
sequentem
ex
hac
postea
describere
poenam.
Siquidem
peccati
vestigium
poena
est
quae
indicat
praecessisse
peccatum.
[Col.1279C]
Prius
igitur
agendum
de
peccato;
de
poena
vero
tanquam
ejus
sequela
postea;
et
quidem
necessarium
sic,
ut
omnes,
videlicet
qui
legerunt
vel
audierunt,
apprehendat
stupor,
et
ipsos
sacrilegos
dolor,
et
omnibus
denique
post
futuris
saeculis,
ne
de
caetero
attentent
hujuscemodi,
incutiatur
terror.
Itaque,
ut
praetetigimus,
ex
sacrilegis
his
omnium,
qui
foris
vel
fuerunt
vel
sunt,
sceleratorum
scelera
justificata
sunt:
nihil
his
et
illis,
non
est
respectus
culpae
ad
culpam,
non
poenae
quae
debeatur
ad
poenam,
non
est,
inquam,
respectus,
non
coaequatio,
non
comparatio
ulla:
longe
quippe
alia
culpa
et
poena
alia
civium
qui
civitatem
produnt,
alia
vero
hostium
qui
debacchantur
exterius.
Unus
vero
carnificum
militum,
poenitens
quod
[Col.1279D]
egisset
sic,
dioecesano
episcopo
suo
confitens
secretius
revelavit,
quod
cum
ipsi
prius
ardenti
animo
et
quasi
cum
quodam
accidenti
tripudio
ad
sancti
viri
accelerarent
occisionem,
mox
peracto
flagitio
in
recessu
suo,
quasi
tremulis
jam
et
tremebundis
videbatur
singulis,
quibus
incedebant,
passibus
terra
quasi
aperta,
et
quasi
parata
ad
ipsos
vivos
absorbendum.
Episcopus,
cui
sic
facta
confessio,
bonae
memoriae
Bartholomaeus
Exoniensis
episcopus
erat;
miles
vero
carnifex
et
confessus
jam
supra
nominatus
Willelmus
de
Traci
erat.
Sed
nunc
ad
coeptum
passionis
ordinem
et
sacrilegorum
amplius
debacchantium
adhuc
praesumptionem
inordinatam
describendam
revertamur.
10.
DE
SPOLIIS
ET
VESTIMENTIS
QUAE
PARTITI
SUNT
INTER
SE.
[Col.1280A]
Confestim
vero
cum
athleta
hic
noster,
ecclesiae
patronus
et
cleri
pater
de
mundo
sic
transiisset
ad
Patrem;
confestim,
inquam,
sacrilegi
illi
cucurrerunt
ad
spolia
et
arcas
et
scrinia
et
clitellas
et
caphnios
confregerunt
et
christi
Domini
inter
se
vestimenta
diviserunt;
et
milites
quidem
haec
fecerunt
ita
ut
illud
de
Christo
huic
christo
Domini
coaptari
valeat:
Partiti
sunt,
inquam,
vestimenta
mea
sibi
(Joan.
XIX);
et
cum
inter
alia
duo
invenissent
cilicia,
quae
quasi
quaedam
vestium
imitatoria
athleta
ille
Christi
super
nudo
induere
consueverat,
non
sunt
partiti
illa
inter
se,
sed
nec
sortiti,
cujus
essent,
sed
illa
tanquam
vilia
et
sibi
[Col.1280B]
inofficiosa
abjecerunt:
admodum
tamen
jam
consternati
et
stupefacti,
quod
tam
grande,
tam
evidens
obumbratae
religionis
cernerent
argumentum.
Unde
et
mox
plerique
de
cohorte,
cum
Centurione
illo
evangelico,
tacite
tamen
prae
timore,
loquebantur
sibi:
Vere
homo
iste
justus
erat
(Luc.
XXIII).
Et
percutientes
pectora
sic
revertebantur.
Et
quidem
finis
patroni
nostri,
christi
Domini,
sic
erat,
de
quo
fine
circa
historici
libelli
hujus
finem
nec
praeterire
debeo,
nec
subticere
de
visione
quadam
vere
prophetica,
quae
sicut
miraculosa
ita
et
certissima
est,
cum
tamen
per
totam
historiam
hanc
propheticas
de
viro
hoc
revelationes
innumeras
et
signa
propter
infideles
data,
quibus
omnibus
mundo,
et
[Col.1280C]
praesertim
incredulis,
viri
probatur
sanctitas;
haec,
inquam,
quae
alii
viderunt
et
scripserunt,
per
totum
libellum
hunc
praetermittam,
solam
tamen
illam,
quae
mox
subdetur,
revelationem
vere
propheticam
hic
interserens,
cum
propter
nimiam
rerum
certitudinem,
tum
propter
referentis
auctoritatem,
solet
quippe
plurimum
augere
fidem
referentis
auctoritas,
tum
etiam
praecipue
propter
aedificationem
nostram,
propter
quam
etiam
scripsimus
quaecunque
per
totam
historiam
de
viro
hoc
scripta
sunt.
Visionis
autem
hujus
certitudo
sic
omnino
audita
et
sic
pervenit
ad
nos.
11.
DE
MARTYRIO
COGNITO
IN
JERUSALEM
INFRA
DIES
QUINDECIM.
Patriarcha
Hierosolymitanus,
sicut
notum
est,
[Col.1280D]
de
Ecclesiae
columnis
nobilioribus,
qui
nunc
superstes
est,
Heraclius
nomine,
vitae
sanctitate
non
inferior,
propter
illius
sanctae
terrae
crebros
et
intolerabiles
ethnicorum
hostiles
incursus
partes
petens
cisalpinas
demum
in
Angliam
applicuit,
a
rege
et
ex
militibus
regni
militaris
manus
auxilium
postulans.
Et
cum
de
beato
Thoma
et
de
ejus
conversatione
et
vita
tam
sancta
et
fine
tam
glorioso
crebro
sermo
haberetur
ad
ipsum
et
ad
alios,
ipse
inter
caetera
assertione
firmavit
certissima
sibi
in
Jerusalem
infra
dies
XV
a
martyrio
martyris
finem
certissime
cognitum
et
per
totum
etiam
regnum
illud
ipsum
divulgatum.
Et
ut
referebat,
erat
cognitum
sic.
[Col.1281A]
Est
in
terra
illa
coenobium,
de
cujus
fratribus
unus
ab
ineunte
aetate
et
puritatis
magnae
et
conversationis
sanctissimae
in
die
illo
quo
beatus
Thomas
passus
est,
infirmitatem
patiebatur
extremam.
Et
cum
jam
quasi
extremum
traheret
spiritum,
pater
coenobii
accessit
ad
fratrem
quem,
pro
sanctitatis
suae
praerogativa,
prae
caeteris
dilexerat
et
eo
magis
familiaritatis
cum
eo
contraxerat
gratiam.
Unde
et
magis
compatiebatur
infirmo.
Cum
vero
eum
jam
in
extremis
laborantem
cerneret,
paterne
et
cum
lacrymis
supplicabat
ut
cum
migrasset
a
saeculo
ipsum
quem
adeo
in
vita
dilexerat,
et
a
quo
tam
dilectus
fuerat,
de
statu
suo
certificaret
si
tamen
Dominus
permitteret
sic.
Annuit
frater:
obiit,
et
infra
dies
paucos
juxta
promissionem
suam
[Col.1281B]
ad
patrem
coenobii
reversus
laetabundus
se
Deum
videre
et
aeternae
salutis
sibi
jam
praemium
redditum
nuntiavit.
«Quod,
inquit,
ut
scias
certissime
in
nullo
haesitans,
scito
quia
cito
post
ut
egressus
a
corpore
ab
angelis
deportatus
vidi
Dominum;
cito,
inquam,
post
venit
magnus
quidam
et
supereminens
cum
processione
ineffabiliter
admiranda,
sequente
ipsum
et
hinc
inde
stipante
et
ducente,
quam
nemo
dinumerare
posset,
angelorum
multitudine,
patriarcharum
pariter
et
prophetarum
laudabili
numero,
cum
glorioso
apostolorum
choro,
et
innumerabili
sanctorum
martyrum
purpurato
et
candidato
confessorum
exercitu.
Stabat
autem
ille
ante
Dominum
quasi
martyr
toto
lacero
capite,
[Col.1281C]
cruore,
ut
videbatur,
sensim
distillante
per
vulnerum
rimas.
Cui
Dominus:
Thoma,
inquiens,
sic
decet
te
intrare
in
curiam
Domini
tui.
Et
adjecit:
Quantam
gloriam
donavi
Petro
nec
tibi
minorem
dabo.
Et
accepit
mox
Dominus
mirae
magnitudinis
coronam
auream
et
capiti
ejus
convulso
et
dilacerato
imposuit.»
Et
adjecit,
qui
loquebatur
frater
mortuus:
«Scito
igitur
certissime,
quia
Thomas
hic
magnus
Cantuariorum
antistes
in
his
diebus
occisus
est
et
sic
migravit
ad
Dominum.
Et
tu
interim
haec
tibi
dicta
nota,
signa
tempora.
Modico
quippe
elapso
tempore
ex
multorum
commeantium
relatu
fido
vera
probabuntur
haec.
Et
tu
per
gloriosi
martyris
completum
jam
exitum
tibi
nunc
prophetatum
[Col.1281D]
per
me,
deinceps
de
salute
mea
non
dubites:
praesertim
cum
et
per
alios
cito
sis
accepturus,
ut
ego
nunc
tibi
propheto
completum
sic.»
Et
his
dictis
mox
disparuit
qui
sicut
vere
et
vere
prophetice
loquebatur
sic
frater.
Et
revera
vere
prophetice
et
omnia
prophetica
hic,
ipse
etiam
locus
propheticus
hic,
hoc
per
locum
ipsum
significante
jam
Spiritu
sancto,
videlicet
neomartyris
gloriam
tam
cito
in
tam
sancto
et
tam
celebri
loco
evangelizatam
per
quatuor
mundi
climata
citissime
praedicandam,
ut
in
omnem
terram
exiret
sonus
tam
gloriose
triumphantis.
Militis
siquidem
a
saeculo
egressi
in
medio
terrae,
ubi
Dominus
operatus
est
salutem,
ibi
mox
evangelizata
palma,
ut
inde
quasi
a
mundi
umbilico
ad
reliquas
[Col.1282A]
circumquaque
nationes
gloriae
suae
nomen
cito
diffunderetur.
In
umbilico,
inquam,
juxta
quod
Dominus
in
propheta
de
Jerusalem:
In
medio,
inquit,
gentium
posui
eam
et
in
circuitu
ejus
terras
(Ezech.
V).
Pater
vero
coenobii,
de
morte
fratris
post
revelationem
sibi
factam
sic,
non
modicam
consolationem
accipiens,
exhilaratus
jam
dictum
venerabilem
patriarcham
citus
adiit,
et
cuncta
pandit
ex
ordine,
quemadmodum,
supra
diximus,
nobis
ipse
patriarcha
ore
proprio
enarravit.
Unde
libet
hinc
intueri
quam
sit
singulariter
magnus,
quam
magnifice
singularis,
cujus
gloriam
frater
ille
jam
angelorum
concivis
effectus
primum
terris
evangelizavit,
priusquam
aliis
mundi
partibus,
[Col.1282B]
terrae
sanctae
primum.
Ibi
christus
Domini,
vere
sequela
Christi,
post
mortem
suam
primum
evangelizatus,
ubi
et
ipse
Christus
primum
est
evangelizatus
post
mortem.
Et
quemadmodum
mors
Christi
mox
mundo
est
declarata
per
solem,
ita
et
mors
christi
Domini,
jubente
Domino,
declaratur
mox
mundo,
non
quidem
per
alium,
sed
per
angelorum
concivem.
Veri
quippe
solis
Christi
occasus
mundo
evangelizatur
per
temporalis
solis
obscurum,
mors
vero
christi
Domini
per
aeterni
concivis
sui
datae
salutis
et
concessae
claritatis
aeternum.
12.
DE
CONVENIENTIA
MORTIS
CHRISTI
ET
CHRISTI
DOMINI.
O
mors
Christi,
o
mors
christi
Domini!
Exemplar
[Col.1282C]
est
haec,
exemplum
illa.
Et
vere
sic,
si
quis
attendat
et
inspiciat
quam
magna
convenientia,
quam
mira
consonantia,
quam
concors,
quam
dulcis
melodia
sit
poenae
Christi
ad
poenam
christi
Domini,
oblationis
ad
oblationem,
passionis
ad
passionem,
mortis
ad
mortem.
Concors
quidem
melodia
et
ad
audiendum
dulcis,
etsi
ad
respondendum
gravis.
Hoc
est
enim
in
propheta
canticum
illud
pro
Melech
ad
respondendum
succinentis
et
subsequentis
chori
Christo
praecentore.
Et
quidem
chori
hujus
et
praecentoris
concors
quidem
melodia
et
dulce
admodum
canticum.
Cum
quadam
tamen
amaritudine
dulce
propter
compassionem,
nisi
quia
dulcescunt
mox
omnia
propter
fructum
palmae
delectationem
obtentam.
Verum
in
libelli
hujus
historici
fine
plenius,
[Col.1282D]
attentius
et
commodius
audietur
concors
melodia
haec,
et
tam
dulce
quam
suave
canticum
hoc.
Adhuc
enim
canticum
hujus
materiae
superaddendum
ipsius
necdum
penitus
contexta
materia.
Interim
vero
patroni
nostri
et
patris,
ad
patriam
suam
jam
reversi,
sanctum
corpus
quod
ex
nobis
et
nobiscum
adhuc,
quod
ascendens
mortis
suae
exuvias,
nobis
vero
quasi
legatum
pretiosum
dereliquit;
hoc,
inquam,
sanctum
corpus
inhumatum
adhuc
debitis
humanitatis
officiis
prosequamur
ad
tumulum.
13.
DE
GESTIS
POST
MARTYRIUM.
Breviter
tamen
praetangendum,
quod
mox
audita
per
civitatem
illa
prius
inaudita
tam
scelesti,
tam
profana
facti
novitate,
universa
civitas
consternata[Col.1283A]
obstupefacta
et
commota
est,
pectora
sua
tundentes
et
manus
super
genua
et
manum
ad
manum
prae
stupore
et
dolore
ferientes.
Et
patrem
suum
et
patronum
querentes
et
conquerentes
confestim
ad
ecclesiam
concurrerunt.
Sed
ut
omittamus
divites,
soli
pauperes
acceleraverunt
ad
summi
imperatoris
militem
trucidatum
sic,
utpote
qui
dum
militaret
adhuc
pauperum
fuerat
sustentamentum,
pater
orphanorum,
pupillorum
adjutor,
judex
viduarum
et
moerentium
consolator.
Tale
hominum
genus,
et
certe
soli
tales
divitibus
jam
arescentibus
prae
timore
et
prementibus
se;
tales,
inquam,
et
soli
tales
currunt,
accelerant,
festinant:
festinant
omnes,
festinat
quisque
quemque
praevenire,
ejulantes,
querentes
et
conclamantes,
quo
pater
eorum
et
[Col.1283B]
patronus
devenisset.
Respiciamus
ad
passionem
Christi
et
videamus
si
non
sic
in
hac
passione
christi
Domini,
sicut
in
passione
ipsius
Christi,
si
non
in
passione
militis,
sicut
et
in
passione
imperatoris.
Ibi
piscatores,
ibi
mulieres,
soli
duntaxat
pauperes
hi
caeteris
occultis
similiter
propter
metum.
Nec
immorandum
hic,
nec
plus
quam
necesse
capitis
et
membri
sui
conferre
et
coaptare
passiones.
Legentibus
et
scientibus
hanc
et
illam
solum
hic
sufficit
tetigisse.
Unde
et
omissis
caeteris
ad
pauperes
nostros
revertamur,
qui
sicut
Christi
pauperes
ad
Christi
monumentum
tunc,
ita
isti
nunc
ad
ecclesiae
pavimentum
cucurrerunt,
super
quod
sanctum
illud
corpus
adhuc
jacebat,
exanime,
necdum
in
monumentum
positum.
[Col.1283C]
Quod
pauperes
currentes
et
praecurrentes
mox
devote
adorant,
et
cum
summa
reverentia
manus
deosculantur
et
pedes.
Hi
vero
pitacia,
alii
mapulas
in
sacro
illo
fonte
sanguinis,
qui
ubertim
super
ecclesiae
pavimentum
emanabat,
tinxerunt,
devotionem
et
reverentiam
neomartyri
exhibendam
et
gloriam
ipsius
in
brevi
per
mundum
ampliandam
jam
velut
quodam
futurorum
praesagio
prophetantes.
Demum
vero
circa
noctem,
vespera
quippe
erat
cum
opus
illud
tenebrarum
ageretur,
testa
capitis
cum
corona
unctionis,
quae
in
modum
disci
dependebat
a
capite,
per
cutis
modicum
fronti
haerens
adhuc,
capiti
resolidatur
et
coaptatur
ut
potuit,
et
sicut
jacebat
super
pavimentum,
nec
exuto
adhuc
[Col.1283D]
nec
loto
corpore,
ut
monachalis
praesertim
mos
est
sepelire
defunctos,
corpus
illud
sanctum
choro
ante
altare
majus
monachorum
infertur
humeris.
14.
DE
FORMA
JAM
EXANIMIS
CORPORIS.
Tota
vero
nocte
illa,
post
grande
profluvium
sanguinis
quod
super
ecclesiae
pavimentum
jam
emanaverat,
sanguis
sensim
per
rimas
vulnerum
capite
resolidato
distillabat.
Unde
et
quod
dictu
mirum
et
grande
ipsius
virtutis
Domini
miraculum
grata
admiratione
dignum,
post
caedem
tam
acerbam,
post
gladiorum
percussiones
tam
duras,
ubi
testa
capitis
cum
corona
unctionis
separatur
a
capite,
post
tantum
profluvium
sanguinis
et
demum
post
tam
densas
tota
nocte
sanguinis
stillas,
post
omnia
[Col.1284A]
haec
non
facies
pallidior,
non
macrior,
non
frontem
sulcabant
rugae
densiores,
non
oculorum
orbes
contractiores,
non
oculi
plus
reconditi
[non
humor
ab
ore
profluens
aut
naribus],
non
collum
plus
exesum,
non
humerus
demissior,
non
digitus
rigidior,
non
cutis
laxior
est.
Denique
in
nulla
corporis
parte
ulla
poterat
extenuatio
seu
exinanitio
deprehendi;
ipsa
corporis
mortui
viva
compositione
probante
hanc
sancti
viri
ultimam
exanimationem
non
exinanitionem
fuisse.
Et
revera
decuit,
ut
qui
moriens
tam
decentem,
tam
decoram
ut
praescripsimus
Domino
corporis
sui
compositionem
servaverat,
quam
nec
atra
mors
imminens
potuit
deformare,
decuit,
inquam,
ut
ipsi
mortuo,
quia
jam
non
poterat
ipse,
Dominus
retribueret
simile.
Et
retribuit
quidem,
[Col.1284B]
haec
enim,
quam
descripsimus,
stibio
depingenda,
potius
quam
tetris
calami
litteris
describenda,
haec,
inquam,
fuit
gratia,
hic
decor
exanimis
corporis
in
capite
sic
tunsi
et
tonsi
sic.
Quod
certe
erat
magis
quam
mortuo
placide
dormienti
similius,
ita
ut
haesitarent
nonnulli
etiam
si
obisset
adhuc.
Haec,
inquam,
fuit
gratia,
hic
decor
totius
corporis,
haec
faciei
vivacitas,
haec
jucunditas,
haec
hilaritas
exhilarati,
imo
jam
impinguati
in
oleo.
Haec,
ut
supra
nos
dixisse
meminimus,
haec
fuit
gloria
vultus
ejus
reversi
ab
exsilio
in
primo
ecclesiae
suae
ingressu
inchoata,
nunc
vero
in
egressu
repatriante
ipso
consummata:
quam
non
vehemens
mortis
spiritus
exsufflare
potuit,
sed
magis
de
claritate
in
claritatem
transformavit
tanquam
a
Domini
Spiritu.
Sed
[Col.1284C]
quid?
Certo
certius
et
luce
clarius,
quod
tam
decora,
tam
jucunda
compositio
corporis
mox
quasi
praeco
fuit
praedicatrix
et
nuntia
aeternae
suae
jucunditatis,
ut
quam
praefatus
ille
frater
angelorum
concivis
in
visione
spiritualiter,
hic
in
praesenti
oculo
ad
oculum
corporaliter
probaretur,
ut
sic
inter
exitus
sui
initia
quasi
in
ore
duorum
gloriae
suae
testimonium
staret.
Jacuit
itaque
in
lectica
nocte
illa
tota
sancti
viri
corpus
ante
altare
ecclesiae
majus,
qui
tamen
jam
introivit
ad
altare
Dei,
ad
Deum
qui
laetificabat
dolorem
ejus.
Jacuit
autem
corpus,
sicut
nec
lotum,
nec
exutum
adhuc.
15.
QUALITER
SANCTI
VIRI
CORPUS
SIT
DEDUCTUM
AD
TUMULUM.
[Col.1284D]
In
crastino
vero
reaccedentes
viperae,
de
jam
saepedicta
progenie
viperea,
virus
suum
per
linguam
suam
lanceatam
evomentes,
terribiliter
intonant,
si
corpus
seductoris
illius
super
terram
foret
adhuc;
adjicientes
quod
nisi
citissime
ab
hominum
oculis
amotum
absconderetur
sub
terra,
illud
per
totam
civitatem
equis
distrahendum
aut
suspendendum
patibulo:
inhibentes
etiam
ne
corpus
seductoris
inter
sanctorum
pontificum
sarcophaga
poneretur.
Mox
vero
quidam
fratrum
monachorum
prae
tam
horrida
tam
sacrilega
comminatione
stupefacti
et
exterriti,
accelerantes,
a
lectica
in
qua
jacebat
deposito
corpore
primo
ipsius
coeperunt
vestimenta
tollere
et
post,
ut
moris
est
monachalis
praesertim,
[Col.1285A]
lavare
corpus.
Verum
prima
tollentes
vestimenta,
quibus
ad
oculos
hominum
utebatur,
interius
omnia
invenerunt
dissimilia,
juxta
illud
Sapientis:
Frons,
inquit,
tua
populo
conveniat,
intus
vero
omnia
dissimilia
sint.
Quod
quidem
in
isto:
invenerunt
quippe
mox
interius
atrum
quoddam
colobium
absque
caputio
tamen.
Quod
ipsi
mox
cucullam
monachalem
interpretati
sunt.
Quo
exuto
intime
repererunt
totum
corpus
cilicinis
coopertum.
Cilicium
in
humero,
cilicium
in
brachio,
cilicium
in
dorso,
cilicium
in
tibiis,
viri
toto
corpore
cilicinis
quasi
obsuto.
Haec
erat
poderis,
haec
talaris
vestis
Joseph:
hanc,
ut
circa
historiae
hujus
initium
nos
dixisse
meminimus,
ex
quo
in
sacerdotium
promotus
mox
induit,
usque
ad
martyrii
sui
consummationem
[Col.1285B]
non
exuit;
fratres
vero,
in
quorum
manibus
sanctum
illud
corpus
erat,
praeter
spem
suam,
imo
supra
mundi
aestimationem
videntes
sic,
cum
magno
tripudio,
imo
cum
quodam
mentis
jubilo
confestim
alios
de
fratribus
convocarunt.
Et
quia[Col.1286A]
inter
ipsos
plerique,
quemadmodum,
et
mundi
homines,
de
viri
sanctitate
dubitaverunt,
videntes
nunc
sic,
terribiliter
stupefacti
et
salubriter
contriti,
immobiliter
confirmati
sunt.
Et
quasi
viso
terraemotu
et
vere
ipsius
terraemotu
carne
tam
delicata,
tam
fragili
adeo
mota,
imo
immutata
sic,
viso,
inquam,
terraemotu
hoc
quasi
evangelico
illi
centurioni
mox
conclamantes
succinerunt,
dicentes:
Vere
Filius
Dei
erat
iste!
(Matth.
XXVIII.)
Igitur
postquam
exutum
fuit,
postquam
lotum,
acceperunt
mox
corpus
Thomae
et
aliis
induerunt
vestimentis,
sicut
mos
est
pontifices
sepelire.
Erat
autem
in
crypta
ecclesiae
monumentum
novum,
excisum
de
petra
a
multis
diebus
quasi
ad
hoc
adeo
praeparatum,
in
quo
nondum
quisquam
positus
[Col.1286B]
fuerat.
Et
propter
metum
in
ecclesiae
crypta
illud
quasi
abscondentes
posuerunt
corpus
Thomae
in
hoc
monumento
novo,
quod
erat
excisum
de
petra,
anno
ab
Incarnatione
Domini
1171,
vitae
vero
ipsius
anno
circiter
quinquagesimo
tertio.
INCIPIUNT
CAPITULA
TOMI
SEPTIMI.
[Col.1285]
1.
De
catalogo
eruditorum
Thomae.
2.
De
hac
martyris
historia
non
mutilanda.
3.
De
supplicatione
qua
meritis
et
orationibus
legentium
hanc
historiam
se
commendat.
TOMUS
SEPTIMUS.
I.
DE
CATALOGO
ERUDITORUM
THOMAE.
[Col.1285C]
Et
quoniam
in
historia
hac
de
eruditis
Thomae
nunc
domini
et
gloriosi
neomartyris
nostri
crebro
mentio
facta
est,
ut
ipsorum
nomina
in
aeterna
benedictione
sint,
qui
in
tanta
tempestate
inter
tot
maris
voragines
patri
laboriose
nihilominus
et
periculose
navem
suam
ducenti
navigii
coadjutores
exstiterant;
ipsorum,
inquam,
tanquam
virorum
illustrium,
nomina
in
historiae
hujus
calce
exprimere
commendabile
duxi.
1.
In
primis
igitur
et
supra
omnes
eruditos
hos
omnium
eruditior
ipse
Thomas:
sicut
eruditior,
ita
et
insignior,
roseus
et
rubicundus,
lavans
in
vino
stolam
suam
et
in
sanguine
uvae
pallium
suum.
Qui
imperatoris
sui
instar
torcular
calcavit
solus,
et
de
[Col.1285D]
Edom
tinctis
vestibus
de
Bosra
coelum
ascendit.
2.
Inter
eruditos
vero
Thomae
eruditissimus
praeclarus
quidam,
sicut
natione
et
nomine
Lombardus,
de
praeclara
civitate
Placentia
oriundus.
Hic,
ad
duo
matris
suae
sponsae
ubera
diutissime
dependens,
tandem
ablactatus
a
lacte,
appulsus
ab
uberibus,
in
sapientia
et
scientia
magnus
effectus
est.
Hic
discipulus
tempore,
quo
vacabat,
quietis
et
otii
magistrum
in
exsilio
canones
docuit.
Ad
cujus
etiam
docentis
pedes
quotidie
sedebat
discipulus
qui
scripsit
haec.
Nobiscum
semper
erat
comes
individuus,
quousque
tandem
ob
praeclara
ipsius
merita
ad
Romanam
[Col.1286C]
Ecclesiam
ab
exsilio
vocatus
et
sanctae
Romanae
Ecclesiae
cardinalis
effectus,
demum
per
Romanum
pontificem
in
Beneventanum
archipraesulem
promotus
est.
3.
Post
hunc
Joannes
dictus
cognomento
de
Saresberia
natione
Anglus;
qui
ex
re
nomen
habens
per
Dei
gratiam
duos
sibi
in
capite
sponsae
oculos
coaptarat,
sermone
sapientiae
et
sermone
scientiae
abunde
sibi
dato,
per
spiritum.
Hic
cum
neomartyre
nostro
in
tentationibus
ipsius
strenue
et
viriliter
ad
finem
usque
permansit.
Qui
ob
praeclara,
non
ut
reputabat
sua,
sed
potius
neomartyris
nostri
merita
gloriosa,
cito
post
domini
nostri
martyrium
a
patria
sua
Dei
vocatione
evocatus
in
Senonensi
provincia,
in
qua
nobiscum
exsulaverat
prius,
in
[Col.1286D]
Carnotensem
episcopum
promotus
est.
4.
Post
hunc
Robertus,
cognomento
Folioth,
natione
Anglus,
tunc
archilevita
Oxenefordensis,
in
gratiis
et
virtutibus
multarum
facierum
persona.
Cujus
si
vitam
et
actus
cerneres,
in
duabus
sororibus
sibi
maritaliter
copulatis
alterum
Laban
socerum
judicares.
Verumtamen
hic
patrem
suum
de
terra
egredientem
et
peregrinantem
ob
quasdam
causas
secutus
non
est,
ut
non
sequeretur
paterna
prius
licentia
et
benedictione
accepta.
Hic
postea,
ob
praeclara
ipsius
merita,
in
Herefordensem
episcopum
promotus
est.
[Col.1287A]
5.
Post
hunc,
Reginaldus
natione
Anglus,
sed
sicut
educatione
et
cognomento
Lombardus,
pro
aetate
prudens
et
industrius,
animosus
et
efficax
in
agendis,
qui
extra
patriam
aliquanto
tempore
nobiscum
fortiter
stans,
cito
doloris
nostri
fuit
principium:
ob
causam
tamen
propter
quam
a
nostro
agone
et
paupertate
ad
aulam
confestim
se
transtulit
ut
ibi
militans
principi
fortius
praeliaretur
contra
nos.
Iste
tamen
in
domini
nostri
morte
sicut
pretiosa
et
triumphali,
salubriter
praestante
Altissimo,
ad
quondam
dominum
suum
et
patrem
conversus
est
et
reversus.
Qui
etiam
postea,
industria
et
probitate
ipsius
promerente,
ab
aula
ad
Ecclesiam
assumptus,
in
Bathoniensem
episcopum
promotus
est.
[Col.1287B]
6.
Post
hunc
nomine
et
fama
celebris,
Girardus
nomine
proprio,
cognomento
Puella,
natione
Anglus.
Iste
post
longos
potus
turbidarum
aquarum
Sior,
hausit
sibi
tandem
purissimas
de
fontibus
Siloe.
Quem
dux
noster
et
pater,
priusquam
peregrinaretur,
primus
in
ordinem
clericatus
promovit,
et
primus
ei
beneficium
ecclesiasticum
contulit.
Qui
cum
tota
die
cucurrisset
nobiscum,
tandem
circa
diei
vesperam
in
cursu
remissior
quaerens
requiem
aliquantulum
a
nobis
divertit.
Qui
tamen
postea
post
domini
nostri
de
hoc
mundo
transitum,
bonae
mansuetae
et
honestae
conversationis
suae
et
scientiae
meritis
in
Conventrensem
episcopum
promotus
est.
7.
Post
hunc
Hugo,
cognomento
de
Nunant,
natione
[Col.1287C]
Normannus,
tunc
archilevita
Lexoviensis,
pro
juventutis
suae
annis
tunc
in
consiliis
discretus,
in
agendis
providus,
et
strenuus
in
exsequendis:
verum
peregrinatione
nostra
necdum
finita,
reconciliatus
principi
de
patris
nostri
licentia
est
reversus.
Qui
per
annos
a
principe
fidus
repertus,
et
strenuus,
sive
ab
aula
sive
ab
Ecclesia
nescio,
sed
hoc
scio
quia
illo
de
quo
proxime
locuti
sumus
felicis
memoriae
Girardo
decretam
universae
carnis
viam
ingresso,
ad
eamdem
sedem
pontificalem
promotus
est.
8.
Post
hunc
Gilbertus,
cognomento
de
Glanvile,
natione
Anglus,
formam
habens
conversationis
bonae
et
honestae,
et
omnium
inter
quos
conversabatur[Col.1287D]
bonorum
moribus
se
conformans,
et
in
utroque
jure
scientiam
commendabilem
assecutus.
Hic
postquam
nobis
semel
adhaesit,
nos
deinceps
non
deseruit;
verumtamen
vocatione
omnium
novissimus
fuit.
Et
tamen,
Altissimo
disponente
sic,
qui
fuerat
vocatione
novissimus,
factus
est
patri
nostro
dignitatis
loco
proximior,
jam
quippe
cum
scriberem
haec,
in
episcopum
Rophensem
electus.
9.
Et
ut
mox
de
societate
nostra
non
quidem
episcopos,
sed
alios
privatos,
viros
tamen
magnos
et
industrios
enumerem,
post
hunc
erat
Radulfus,
cognomento
de
Serra
[natione
Anglus,
vir
mitis,
mansuetus
et
socialis],
qui,
etsi
non
episcopus,
vitae
tamen
sanctitate
et
scientiae
plenitudine
adimplebat
episcopum.
Hujus,
cum
uvam
acerbam
non
gustasset,
[Col.1288A]
obstupuerunt
dentes,
quia
cum
nec
fuisset
de
familia
nec
de
archipraesulis
domo,
cum
parentibus
suis
jam
magis
sepulcro
quam
exsilio
aptis,
exturbatus
est
et
proscriptus.
Qui
postea,
ob
praeclara
viri
merita,
Remis
in
metropolitanae
ecclesiae
decanum
promotus
est.
10.
Post
erat
Jordanus,
vel,
ut
alii
nominant,
Gordianus,
cognomento
de
Meleburna,
natione
Anglus,
tunc
Cicestrensis
archilevita,
ejusdem
ecclesiae
decanus
postea,
vir
pro
aetate
et
pro
tempore
quo
litteris
operam
dederat
non
mediocrem
scientiam
assecutus,
verum
quia
villam
emit,
excusavit
se
et
patrem
peregrinantem
secutus
non
est.
11.
Post
hunc
Matthaeus
natione
Anglus,
sicut
natione
et
cognomine
Cicestrensis,
juvenis
ingenio
[Col.1288B]
acer,
probus
et
industrius.
Qui
cum
jam
commode
profecisset
in
litteris,
curiarum
et
curarum
saecularium
nexibus
a
litteris
retractus
est,
cum
haec
scriberem
jam
Cicestrensis
decanus.
Hic
vero,
quia
minime
vocatus,
patrem
peregrinantem
secutus
non
est.
12.
Post
hunc
Gervasius,
similiter
sicut
natione
et
cognomine
Cicestrensis,
juvenis
certe
tunc
sicut
in
moribus
et
in
litterarum
scientia
commendabilis,
verum
et
iste
cum
nec
vocaretur,
patriam
egressus
non
est.
13.
Post
hunc
Joannes,
cognomento
de
Tilleberia,
natione
Anglus,
vir
multum
habens
pectoris
et
multum
oris.
Qui
tanquam
scriba
doctus
et
velox,
mox
cum
necesse
de
cordis
sui
thesauro
nova
et
vetera
[Col.1288C]
proferebat;
verum
ipse
corpore
jam
gravis
et
annosus,
quod
patrem
peregre
proficiscentem
non
est
secutus
excusatur.
14.
Post
hunc
Philippus,
cognomento
de
Caune,
natione
Anglus,
vir
lenis
et
simplex.
Qui
corporis
et
mentis
vires
in
humani
juris
studio
jam
exhauserat
plurimum
patrem
suum
peregrinantem
secutus.
Sed
cum
aliquantisper
supposuisset
humeros
suos,
sed
minime
sufficeret
tanto
tempore
ad
onus
paupertatis
portandum,
vidit
requiem
quod
esset
bona
et
repatriavit,
prius
tamen
paterna
licentia
et
benedictione
accepta.
15.
Post
hunc
Hervaeus,
cognomento
de
Londonia,
unde
et
oriundus.
Hic
mutuatis
vasis
aureis
et
argenteis
[Col.1288D]
ab
Aegyptiis
in
deserto
mannate
saturari
optabat.
Sed
a
patre
nostro
ad
virum
apostolicum
missus
obiter
morte
praeventus
est.
16.
Post
hunc
Gunterius,
cognomento
de
Wintonia,
unde
et
oriundus;
homo
simplex
et
rectus,
timoratus
et
sine
querela.
Cui
quod
defuit
in
scientia,
commodius
ipsi
desuper
est
suppletum
in
vita,
ipso
cum
Zacchaeo
statura
pusillo,
super
sycomorum
ascendente
ut
vel
sic
transeuntem
videret
Jesum.
Hic
cum
magistro
in
tentationibus
usque
in
finem
fideliter
permansit
et
constanter.
17.
Post
hunc
Alexander,
lingua
paterna
vocatus
Cuelin,
sicut
natione
et
cognomento
Gualensis.
Edoctus
quidem
in
litteris,
jucundus
in
verbis
et
in
verbis
jucundis
multus.
Cujus
tamen
non
omnis
[Col.1289A]
virtus
in
ore
ipsius;
quin
potius
sicut
nec
lingua
nec
ei
defuit
manus.
Cum
patre
nostro
et
pro
patre
nunc
ultroneus,
nunc
jussus,
nunc
vero
missus,
crebro
inter
multa
pericula
caute
quidem
et
fortiter
operans
et
constanter,
et
quod
in
natione
illa
valde
pretiosum,
sicut
operans
ita
semper
et
ubique
domino
suo
fidem
servans.
18.
Fuerunt
adhuc
et
duo,
unus
dictus
Rothlandus,
alter,
vero
Harialdus,
natione
Lumbardi,
viri
quidem
industrii
et
praepotentes
in
litteris.
Quos
pater
noster
jam
peregrinans
vocavit
ad
se.
Quibus
intuitu
litteraturae
suae
et
prudentiae,
cum
pauca
haberent,
de
sua
paupertate
communicabat,
per
annos
singulos
primo
quem
praenominavimus
marcas
decem,
alteri
vero
centum
argenteorum
solidos,
[Col.1289B]
singulis
peregrinationis
suae
annis
largiendo.
19.
Superest
de
hac
nostra
domini
nostri
beati
martyris
societate
unus
adhuc
domino
nostro
charus
admodum
et
acceptus.
Quem
quidem
pono
per
se,
quasi
singulariter
magnum
et
magnifice
singularem,
et
etiam
quia
vocatione
inter
novissimos.
Hic
est
Humbertus
nomine
proprio,
natione
Lumbardus,
de
inclyta
illa
civitate
quae
Mediolanum
dicitur
oriundus,
vir
opere
plurimum
potens
et
sermone.
Qui
sicut
de
virtute
ad
virtutem,
pariter
et
per
ecclesiasticos
ascendens
gradus,
cum
adhuc
exsularemus,
primo
fuit
Bituricensis
archidiaconus,
et
tunc
a
domino
nostro
vocatus,
de
nostra
societate
factus
est
quasi
unus
ex
nobis.
Postea
vero
ob
praeclara
ipsius
[Col.1289C]
merita
in
Mediolanensem
archipraesulem,
unde
et
ortus
fuerat,
est
promotus.
Et
exinde
primo
secundove
hujus
promotionis
suae
anno
in
omnium
patrem
et
patronum
est
conversus,
de
archipraesule
in
summum
Romanae
sedis
pontificem
sublimatus,
hodie
totius
Ecclesiae
rector,
sicut
re
et
nomine
Urbanus
tertius.
20.
Ex
isto
igitur,
quem
posuimus,
tam
prudenti,
tam
forti
felicis
societatis
catalogo,
aestimare
possumus
quam
magnanimus,
quam
magnificus
et
quam
munificus
fuerit
dominus
noster
gloriosus
martyr
hic,
qui,
etsi
omnibus
nudatus
et
proscriptus
causae
Dei
et
Ecclesiae
tales
secum
et
tantos
patronos
conquisivit.
21.
Fuerunt
tamen
et
alii
nonnulli
inter
hos,
quos
[Col.1289D]
etsi
eruditos
et
strenuos
hic
non
exprimo,
domino
quidem
suo
nihilominus
fidem
servantes
et
cum
eo
cursus
agonem
usque
ad
metam
debitam
strenue
et
viriliter
consummantes.
Inter
quos,
auctore
Domino,
quasi
abortivus
et
eruditorum
minimus
discipulus
qui
scripsit
haec,
Herbertus
nomine
proprio,
natione
Anglus,
et
sicut
natione
et
cognomine
de
Boseham.
22.
Et
ne
illum,
de
quo
sermo
tam
celebris
est,
de
quo
etiam
in
historia
hac
supra
per
loco
tetigisse
me
memini,
clericum
illum
videlicet
in
agone
martyris
brachio
vulneratum
praeteream,
ipse
quidem
nomine
proprio
Edwardus,
cognomento
Grim,
natione
Anglus,
quem
hic
per
se
ab
aliis
seorsum
pono,
quia
ipse
etsi
de
provincia,
de
archipraesulis
tamen
propria
familia
non
erat:
sed
casu
sic
ad
archipraesulem
[Col.1290A]
suum
nuper
tunc
reversum
ab
exsilio
visendum
venerat.
Unde
ipsum
in
historia
hac
in
archipraesulis
eruditorum
catalogo
hoc
nequaquam
pono.
Qui
tamen
jam
a
rebus
humanis
exemptus,
sicut
sperandum,
ab
Altissimo
in
supercoelesti
sanctorum
suorum
catalogo
jam
positus
est.
23.
De
his
autem,
quos
in
istorum
eruditorum
pono
catalogo,
ut
supra
singulos
enumerando
notavimus,
quidam
nobiscum
ad
praelii
pondus
sustinendum
audaces,
robusti,
strenui
et
constantes
paupertatis
amici
permanserunt,
pauci
abierunt
retro.
Et
in
hoc
etiam
miles
suo
conformis
imperatori.
Nam
ut
nunc
de
aliis
praeteream,
nec
enim
eorum
quisque,
quos
imperator
ipse
ad
apostolatum
elegit,
permansit,
et
ut
omnium
eruditorum
nostrorum
nunc
[Col.1290B]concludam
catalogum,
omnes
viginti.
24.
Nemo
autem
miretur,
calumnietur
nemo,
si
inter
alios
in
isto
eruditorum
catalogo
enumeraverim
aliquos
qui
patrem
suum
peregrinantem
secuti
non
sunt.
Hi
inter
illos,
ut
videri
potest,
amicos
potius
numerandi,
qui
cum
sint
socii
mensae
minime
tamen
permanent
in
die
necessitatis.
Aut
etiamsi
aliquos
horum
nominaverim,
qui
patrem
quidem
peregrinantem
secuti,
sed
tamen,
necdum
peregrinationis
labore
finito,
sunt
reversi.
Qui
nihilominus
fragili
illi
et
seducibili
mulieri
possunt
videri
similes,
quae
retro
respiciens
in
statuam
est
conversa,
sive
illi
qui
manum
suam
misit
ad
aratrum,
sed
et
similiter
retro
respiciens
regno
se
ineptum
reddidit.
Si
inter
alios,
inquam,
eruditos
et
[Col.1290C]
hos
et
illos
hic
enumeraverim,
nemini
mirandum
calumniandumve
hoc.
Sciat
potius
universa
mater
nostra
catholica,
quia
et
illi
qui
patrem
peregrinantem
secuti
non
sunt,
sive
qui
secuti
et
reversi,
fere
quotquot
paterna
prius
licentia
et
benedictione
accepta
sunt
reversi.
Et
compassione
paterna
quotquot
hi
absoluti
a
patre.
Et
praeterea
unum
etiam
adhuc
scimus
omnes
et
mundus
videt
sic.
Unde
nec
sermo
noster
apologeticus
pro
ipsis
necessarius
nunc,
quia
et
illi
qui
non
secuti,
et
qui
secuti
nec
tamen
permanserunt,
si
quo
contra
patrem
suum
gesserint,
si
quo
offenderint
modo,
salubriter
sunt
conversi:
et
totis
cordis
visceribus
in
summa
mentis
devotione,
quidquid
prius
gesserint,
per
mortem[Col.1290D]
et
post
mortem
patris
tam
pretiosam,
tam
triumphalem,
coram
patre
suo
humiliati
et
ad
ipsum
amantissime
sunt
reversi.
Tu
igitur,
pater
sancte,
martyr
gloriose,
qui
prius
in
campo
una
cum
imperatore
tuo
athleta
fortissimus,
nunc
vero
in
solio
triumphator
es
gloriosissimus,
qui
per
mortem
tuam
et
mortem
ipsam
et
ipsum
pariter
vicisti,
qui
super
te
mortis
imperium
habuit,
serva
eos
qui
tecum
in
tuis
tentationibus
permanserunt,
ut
mereantur
fieri
socii
consolationis,
qui
socii
fuerunt
passionis.
Serva,
inquam,
domine,
omnes
quos
in
nomine
suo
tibi
Dominus
dedit,
illius
non
immemor
qui
cum
dilexisset
suos,
usque
in
finem
dilexit
eos.
Serva
et
omnes
qui
tibi
fideliter
sunt
obsecuti
sive
secuti
sint
et
reversi,
sive
qui
a
te
non
reversi,
quia[Col.1291A]
te
ex
licentia
paterna
non
sunt
secuti.
Et
mihi
discipulo
tuo
tali
quali
nunc
historiographo
tuo,
per
avia
et
invia
deserti
erranti
et
te
quaerenti,
de
tuo
duplici
spiritu
vel
modicum
quid
impertiri
digneris.
Non
quod
ego,
peccator
homunculus,
Elisei
prophetae
tam
eximii
mihi
usurpem
quid,
sed
quia
Elias
es
tu,
quod
mundo
et
spiritus
et
virtus
et
ne
quid
deesset,
etiam
ipse
habitus
indicavit.
Mihi
ergo
puero
tuo,
quid
tibi
in
vinculis
Evangelii
ministrare
consueveram,
vel
de
filo
prophetici
subtegminis
tui,
ne
inter
deserti
hujus
frigora
nudus
peream,
tu
ascendens
huc
projice.
Nec
enim
credendum
quod,
etsi
ignitum
currum
tuum
jam
conscenderis,
te
in
tanta
gaudiorum
abysso
sempiterni
illi
inaccessibilis
claritatis
et
dilectionis
Spiritus
sancti
ardores
sic
[Col.1291B]
absorbuerint:
quin
peregrinantium
et
periclitantium
adhuc
filiorum
tuorum
sis
memor;
quin
potius
eo
ipso
ad
subveniendum
promptior,
sicut
credibile
nunc,
es
et
potentior,
quanto
nunc
ipso
indeficienti
aeternae
pietatis
fonte
debriatus,
per
mortem
tuam
triumphalem
amplius
confirmatus
est
principatus
tuus.
Sed
ne
quis
vindicet
proprium
quod
totius
Ecclesiae
commune
beneficium
et
gaudium
est,
sentiat
sicut
sperat
in
sanguine
tuo,
gloriose
martyr,
populus
salutem,
clerus
libertatem
et
universus
ecclesiarum
orbis
patrocinium,
ut
sicut
tibi
pax,
ita
sit
et
quondam
coadjutoribus
tuis
pax
et
peregrinis
tuis
pax
et
Ecclesiae
tuae
et
universo
Ecclesiarum
orbi
in
sanguine
tuo
pax;
et
sit
clero
necdum
plene,
etsi
[Col.1291C]
ex
parte,
jam
adepta
per
sanguinem
tuum
libertas
plena,
pro
quo
novo
modo
et
inaudito
fortiter
constanti
et
constanter
forti
tu
te
ipsum
offerre
voluisti.
II.
NE
QUIS
HANC
MARTYRIS
HISTORIAM
MUTILET
DEPRECATUR.
Hoc
autem
circa
historiae
istius
finem
oro,
opto,
et
sicut
audeo,
ipsius
etiam
martyris
nomine
inhibeo,
ne
quis
lectorum
hanc
martyris
historiam,
etiamsi
cui
forte
videatur
prolixior,
ullo
unquam
tempore
aut
mutilet
aut
excurtet;
prolixior
dico,
quia
et
ego
ipse
prolixam
fateor,
quam
tamen
absque
multorum
offensa
et
magnorum,
quorum
ego
hujus
historici
operis
eram
debitor,
non
potui
evitare
aut
licuit:
qui
non
solum
tanti
viri
opera,
sed
et
causas
operum,
[Col.1291D]pariter
et
quae
ipsis
inerat
aedificationis
virtutem
instantissime
a
me
describi
postulabant.
Quod
totum
molesta
verborum
brevitate
stringi
non
poterat,
tam
ampla
operum
et
virtutum
magnificentia
dilatatum.
Et
inde
sunt
crebrae,
quas
per
historiam
fecimus
aedificationis
gratia
evagando,
digressiones.
[Col.1292A]Quod
si
forte
calumnietur
quis
hoc
contra
legem
historiae,
si
placet
indulgeat,
recolens
factum
sic
non
ex
multiloquio
meo,
sed
pro
voto
amicorum.
Nec
tamen,
si
quis
bene
historiarum
inspexerit
schemata,
hoc
contra
historiae
legem,
imo
verius
secundum
legem.
De
quo
tamen
alias.
Verumtamen
etsi
liber
historicus
hic
etiam
contra
historiae
legem
sic
excreverit,
oro
tamen
et
opto
ne
ipsum
quis
mutilet
aut
excurtet,
nisi
forte
velit
invide
tanti
viri
operum
extenuare
virtutem
aut
deprimere
gloriam.
Non,
inquam,
mutilet,
nisi
forte
aliquid
excipiat,
quod
dignum
judicet
publice
in
ecclesia
legi,
praesertim
in
festivo
martyris
natalitio
die.
Si
novit
melius,
corrigat.
Hoc
quidem
placet;
sed
hoc
oro,
ne
mutilet.
Pro
multis
dico
qui
de
alieno
et
veteri
[Col.1292B]
suum
quasi
novum
cudentes,
persaepe,
quae
magis
necessaria
tanquam
superflua
resecant,
aut
ipsa
superflua
tanquam
plus
necessaria
retinent;
persaepe
etiam
in
originali
inventa
juxta
sensum
suum
interpretando
et
mutilando
corrumpentes;
nec
in
ipsis
auctoris
verbis
auctoris
mentem
sequentes,
sed
ipsa
ad
propriam
suam
trahentes.
Hujuscemodi
quidem
mutilatores,
arborum
et
vitium,
in
ramis
et
palmitibus
luxuriantibus
resecandis,
incautis
putatoribus
similes;
qui
persaepe
magis
fructuosa
et
plus
necessaria
resecant,
dum
putant
se
arida
vel
spuria
tanquam
superflua
resecasse.
Tu
igitur,
quisquis
es,
si
librum
historicum
aliumve
nosti
condere,
conde
tuum,
non
facias
de
meo
veteri
et
a
me
elaborato
[Col.1292C]
tuum
illaborate
novum:
aut
si
non
nosti
condere
tuum,
quomodo
corrigendo
meum
et
quae
tibi
non
videntur
superflua
et
forte
magis
necessaria
resecando
de
meo
quaeris
facere
tuum?
Si
potes,
me
ipsum
conveni
ut
me
corrigam:
sin
autem,
meo
intacto,
tuum
novum
compone:
unum
dico,
quod
utinam
absque
mutilatorum
offensa
dixerim,
sive
historicus
sive
alius
liber
mutilatus
nunquam
mihi
usquequaque
fidus
erit,
nec
ego
ipsi.
Etiam
et
si
ipse
placuerit,
semper
tamen
mihi
suspectus
est,
nec
unquam
plenam
ipsi
adhibiturus
sum
fidem.
III.
LEGENTIUM
HANC
HISTORIAM
ORATIONIBUS
SE
COMMENDAT.
In
hujus
vero
historici
libelli
calce
ultimo
id
oro
et
supplico,
ut
quisquis
in
peregrinatione
mea
hac
[Col.1292D]
seu
finita
ipsa
historicum
hoc
martyris
canticum
audire
desideraverit,
mihi
tali
quali
historiographo
orationum
et
meritorum
suffragiis
fraternae
unitatis
intuitu
communicare
dignetur
et
semper
derelicti
sit
memor.
Amen.
[Col.1291]
(Ex
omni
hoc
libello
quinque
solum
deficiunt
plagulae
sive
paginae
decem.
In
duobus
tribusve
locis
inserta
sunt
pauca
ex
Quadrilogo
desumpta
et
uncinis
inclusa.
Vide
plura
de
hoc
in
Quadrilogo
secundo,
Vit.
S.
Thom.
supra.)
[Col.1293]
HERBERTI
DE
BOSEHAM
LIBER
MELORUM.
INCIPIT
PROLOGUS
LIBRI
MELORUM.
[Col.1293A]
Finita
sancti
viri
historia
velut
quodam
praemisso
cantico,
mox
sicut
citharizantium
mos
est,
ad
laudem
martyris
tres
subjicimus
consonantias,
ex
quibus
formati
sunt
meli
tres.
Prima
consonantia
est
de
consimilitudine
seu
concordia
visibilis
pugnae
martyris
militis
ad
visibilem
pugnam
Christi
imperatoris;
et
inde
formatur
melus
primus.
Secunda
consonantia
est
de
concordia
visibilis
palmae
militis
ad
visibilem
palmam
imperatoris;
et
inde
formatur
melus
secundus.
Tertia
vero
consonantia
est
de
concordia
invisibilis
palmae
militis
ad
invisibilem
palmam
[Col.1294A]
imperatoris;
et
inde
formatur
melus
tertius:
unde
et
libellum
consonantias
has
citharae
instar
resonantem
nomine
melorum
inscripsimus.
In
quo
nonnulla
de
post
martyrium
gestis
continentur.
Cujus
quia
tota
pene
materia
de
praemissa
martyris
pendet
historia,
libello
historico
istum
melorum
mox
adnectimus.
Finito
vero
isto
melorum
libello,
adjicio
in
volumine
hoc
homiliam
unam
de
martyris
natalitio
die.
Et
in
fine
voluminis
postponitur
funestum
illud
chirographi
scriptum,
quod
prius
exsilii
nostri
et
postea
martyrii
causa
fuit.
CAPITULA
IN
LIBRUM
MELORUM.
[Col.1293]
1.
De
consonantia
visibilis
pugnae
militis
ad
visibilem
pugnam
imperatoris:
ecce
melus
primus.
2.
De
consonantia
visibilis
palmae
militis
ad
visibilem
palmam
imperatoris:
ecce
melus
secundus.
3.
De
consonantia
invisibilis
palmae
militis
ad
invisibilem
palmam
imperatoris:
ecce
melus
tertius.
Expliciunt
capitula
in
librum
Melorum.
[Col.1293B]
Libello
vero
melorum
cum
tribus
melis
suis
consummato
adjicit
homiliam
suam
unam
de
martyre,
quae
sic
incipit:
Cantemus
Domino.
In
omnium
vero
calce
scriptum
illud
funestum
chirographi
instar
confectum
postponitur
quod
primo,
ut
mundus
vidit
et
invidit,
archipraesulis
exsilii
et
demum
martyrii
causa
fuit.
PRIMUS
HIC
MELUS
DE
VISIBILI
ET
CONFORMI
PUGNA
MILITIS
AD
CONSIMILEM
PUGNAM
IMPERATORIS.
INCIPIT
LIBER
MELORUM
Finita
vero
de
sancti
viri
vita
et
actibus
historia
hac,
quasi
quodam
de
tanti
Christi
athleta
praemisso
[Col.1293C]
cantico,
post
qualecunque
canticum
hoc
tempus
nunc
exigit,
ut
deinceps,
post
tam
difficilem
pugnam
et
tam
gloriosam
victoriam,
ad
ejusdem
laudem
utramque
moveamus
manum,
utrasque
pulsemus
chordas,
et
humilis
et
manu
fortis
David
tangamus
citharam:
ut
juxta
promissionem
nostram
supra
in
historico
cantico
hoc,
quam
consors,
quam
consonans,
quam
concinens
harmonia
sit
pugnae
militis
ad
pugnam
imperatoris,
agonis
ad
agonem,
sudoris
ad
sudorem,
poenae
ad
poenam,
occursus
ad
occursum,
oblationis
ad
oblationem,
audientiae
ad
audientiam,
passionis
ad
passionem,
mortis
ad
mortem,
sub
quodam
melo
brevi,
etsi
in
gravibus
chordis
citharae
dulci
tamen
resonemus.
Nec
arbitretur
quis
me
sudores
et
agones
[Col.1294B]
imperatoris
et
militis,
seu
palmae
hinc
inde
gloriam
coaequare
velle
aut
attentare
hoc,
sed
solum
conferre
agonem
militis
cum
agone
imperatoris,
tam
sedulo,
tam
fortiter,
tam
viriliter,
tam
e
vestigio
imperatorem
suum
etsi
non
consequentis,
subsequentis
tamen,
et
tam
concorditer
succinentis
et
respondentis
in
choro
imperatore
ipso
Christo
praecentore.
Nemo
autem
meli
hujus
auditorum
exspectet
quod
de
pugna
interiori
et
invisibili
quidquam
resonet
melus
hic,
cum
tamen
duplex
pugna
sit,
quibus
quisque
militum
exagitatur,
solo
imperatore
excepto.
Cujus
solum
fuit
pugna
exterior,
non
intra
se,
in
ipso
solo
carne
nunquam
concupiscente
adversus
spiritum
neque
spiritu
adversus
[Col.1294C]
carnem.
Verum
modo
nihil
mihi
et
pugnae
illi,
qua
sicut
duntaxat
homo
exagitabatur
miles,
sed
imperator
Deus
homo
nunquam,
unde
interiorem
illam
spiritus
et
carnis
pugnam
nunc
pertranseo.
Et
praesertim
cum
nunc
duntaxat
proposuerim
conformitatem
ostendere
pugnae
militis
ad
pugnam
imperatoris,
visibilis
solum
et
exterioris
ad
exteriorem
et
visibilem,
nequaquam
pugnae
interioris
et
pugnae
utpote
sine
qua
imperator.
Et
quidem
in
primis
inter
primi
meli
hujus
initia
quasi
primas
Davidicae
hujus
citharae
chordas
pulsantes
altius
repetamus,
ut
harmoniae
melus
eo
suavior
et
dulcior
etsi
longior
sit.
PRIMI
MELI
PRIMA
NOTULA.
Imperator
igitur
mox
inter
prima
secundum
[Col.1295A]
carnem
nativitatis
suae
initia,
cum
mundo
apparere
inciperet,
et
ad
mundi
et
inferni
potestates
debellandas
descendisset;
mox,
inquam,
fugit,
latuit
et
abscondit
se,
exsul
factus
et
extorris
cum
patre
suo
et
matre.
Et
miles
quidem
similiter
sic,
mox
cum
se
ad
imperatoris
tirocinium
transtulit,
quasi
recens
natus,
quia
novus
factus
ex
veteri;
mox,
inquam,
fugit,
latuit
se
abscondens,
exsul
similiter
et
extorris
et
cum
eo
tota
ejus
cognatio.
Rememoremus
nunc
praemissi
historici
cantici
pericopen
hanc.
2
NOTULA.
Imperator
anno
septimo
ad
patriam
suam,
ad
regnum
suum
revertitur
inimico
rege
jam
defuncto.
Et
miles
similiter
septimo,
rege
persequente
salubriter[Col.1295B]
ut
credebatur
subverso
et
contrito.
3
NOTULA.
Imperator
ab
exsilio
reversus
in
septimo,
annis
viginti
sex
praesens
et
non
fugiens,
fortiter
et
viriliter
in
patria
sua,
in
regno
suo
omnipotentis
patris
sui
praelia
dimicat.
Et
miles
similiter
ab
exsilio
reversus
in
septimo,
in
patria
sua,
in
ecclesiastico
principatu
suo,
diebus
viginti
sex,
ut
dies
detur
militi
sicut
annus
imperatori,
diebus,
inquam,
solum
viginti
sex,
quia
ultra
non
licuit,
nec
imperator
plus
voluit,
imperatoris
praelia
strenue
fortiter
et
acriter
instauravit.
Cui
imperator
tanquam
alii
cuidam
commilitoni
suo
viro
prophetico
diem
pro
anno
dedit.
4
NOTULA.
[Col.1295C]
Imperatori,
appropinquante
passione,
Hierosolymam
ascendenti,
cum
processione
magna
occurit
pauperum
turba
plurima,
benedictionem
illi
propheticam
decantantes.
Similiter
et
militi
Cantuariam
appropinquanti
passione
sua
jam
imminente.
Rememoremus
nunc
de
praemisso
historico
cantico
pericopen
hanc.
5
NOTULA.
Imperator,
passione
sua
appropinquante,
ingressus
templum
coepit
ejicere
vendentes
et
ementes.
Et
miles
similiter,
appropinquante
sua,
ingressus
ecclesiam,
gladiatores
et
lanistas
attentavit
ejicere.
6
NOTULA.
[Col.1295D]
Imperator
a
commilitone,
magister
a
discipulo,
ad
mortem
proditur;
et
miles
similiter,
non
quidem
ab
uno,
sed
a
multis,
proditione
sicut
ibi
et
hic
sacrilegio
et
hoc
et
illo,
Judaeis
tunc
suum
et
Christianis
suum
nunc
pontificem
occidentibus.
7
NOTULA.
Imperatoris
et
sacerdotis
judicium
mortis
principes
sacerdotum
formaverunt,
et
militis
similiter
sacerdotis
principes
sacerdotum
imo
verius
principes
sacerdotes.
Rememoremus
et
hic
de
praemisso
historico
cantico
hoc
pericopas
has.
8
NOTULA.
Imperator,
cum
jam
tempus
appropinquaret
ut
de
mundo
transiret
ad
Patrem,
audacter
occurrit,
ultroneus
se
obtulit:
et
miles
quidem
quam
audacter,[Col.1296A]
quam
ultroneus
hoc
ipsum
imperatorem
suum
hic
e
vestigio
sequens
paulo
antedictum
excidisse
non
arbitror.
9
NOTULA.
Imperator
gladium
ferri
cohibuit,
et
miles
similiter
contempsit
hunc,
etsi
alterum
pro
tempore
et
pro
militiae
suae
debito
gladium
verbi
exerens
exer
cuerit.
10
NOTULA.
Imperator
pro
suis
commilitonibus
oravit,
et
miles
similiter,
cum
omni
etiam
imperio
arguens,
et
suos,
etsi
non
de
gladio
suo
quo
ab
imperatore
ipso
accinctus
erat,
defensans.
11
NOTULA.
Imperator
semetipso
tradente
se
captus,
et
mox
[Col.1296B]
ipsius
milites
dispersi:
et
miles
similiter
ipso
se
tradente.
12
NOTULA.
Imperatore
percusso
dispersi
prius
milites
reversi
sunt
ad
propria:
similiter
et
sui
militis,
percusso
milite,
pro
corona
carnis
corona
spiritus
immarcescibilis.
13
NOTULA.
Imperator
coram
tondente
se
tanquam
ovis
obmutuit:
et
miles
similiter
coram
tondente
se
et
coronam
capitis
etiam
abscidente
a
capite:
et
certe
dura
tonsura
haec.
14
NOTULA.
Imperator
corona
spinea
coronatus
est,
sed
pro
[Col.1296C]
corona
corona
datur,
pro
corona
spinea
corona
gloriae:
et
militi
quidem
corona
tollitur,
sed
pro
corona
corona
redditur,
pro
corona
carnis
corona
spiritus
immarcescibilis.
15
NOTULA.
Imperator
pergens
ad
crucem,
crucem
suam
bajulavit:
et
miles
similiter
cum
accederet
suam
imperatoris.
16
NOTULA.
Imperator,
ab
eo
dispersis
commilitonibus,
torcular
calcavit
solus;
miles
similiter
dispersit
suos.
17
NOTULA.
Imperatore
mortuo,
commilitones
sui
per
sacerdotum
principes
extra
synagogam
facti
sunt:
similiter
[Col.1296D]
et
milite
mortuo
sui
extra
communionem
quibus
nostri
sacerdotum
principes
vix
etiam
audent
communicare
adhuc.
Huic
pericopae
ego
qui
haec
scribo
testimonium
perhibeo,
quia
hoc
video
ipse
et
sentio,
aliis
passionis
meae
sociis
jam
de
mundo
sublatis,
me
absque
patre
et
confratribus
quasi
orphano
derelicto.
18
NOTULA.
Imperatoris
mors,
quasi
veri
solis
occasus,
mox
mundo
declaratur
per
temporalem
hunc
solem:
et
militis
quidem
mors
quasi
angelorum
gaudium
mox
mundo
evangelizatur
per
angelorum
concivem.
19
NOTULA.
Imperator
a
quatuor
militibus
crucifigitur:
et
miles
similiter
a
quatuor
decalvatur.
20
NOTULA.
[Col.1297A]
Imperatore
jam
mortuo,
milites
quatuor
ipsius
sunt
in
quatuor
vestimenta
partiti:
et
similiter
militis.
21
NOTULA.
Imperatoris
tunica,
eo
quod
inconsutilis
indivisa:
et
militis
similiter
cilicia,
eo
quod
vilia
et
inutilia.
22
NOTULA.
Imperator
prope
Jerusalem
in
loco
Calvariae
crucifigitur:
et
miles
in
ipsa
Jerusalem
civitate
sancta
ipsius
Salvatoris
ecclesia
decalvatur.
23
NOTULA.
Imperatoris
sepulti
monumentum
mox
pauperes
et
soli
pauperes
adeunt:
et
similiter
ad
inhumati
[Col.1297B]
adhuc
militis
pavimentum
cucurrerunt,
cum
adhuc
ei
pro
monumento
pavimentum
fuisset.
24
NOTULA.
Imperatore
jam
sepulto,
etiam
adhuc
occulti
divites
propter
metum:
similiter
et
milite
etiam
jam
occiso
et
insepulto.
25
NOTULA.
Imperatore
mortuo,
viso
terraemotu
et
caeteris
quae
fiebant,
mox
Filius
Dei
creditur
et
vere
justus
fuisse
praedicatur:
et
mortui
militis
exuto
mox
corpore
similiter
miles
ab
incredulis
et
Dei
filius
et
vere
justus
fuisse
evangelizatur.
26
NOTULA.
Imperatoris
corpus
in
monumento
novo
in
petra
[Col.1297C]
excisa
ponitur:
et
militis
similiter
in
excisa
petra
in
monumento
novo,
in
quo
nondum
quisquam
positus
fuerat.
27
NOTULA
Imperator
post
mortem
suam
titulo
non
gloriose
inglorio,
sed
inglorie
glorioso
seductor
vocitatur:
et
miles
similiter
etiam
eodem
post
mortem
gloriatur,
a
suis
gladiatoribus,
seductor
etiam
post
mortem
appellatus,
sicut
Imperator
a
crucifixoribus
suis,
id
etiam
addentes
de
militis
corpore
quod,
nisi
citissime
a
visu
hominum
absconderetur
sub
terra,
mox
foret
illud
aut
equis
distrahendum,
aut
suspendendum
patibulo.
Rememoremur
circa
istius
historici
cantici
hujus
finem
quasi
jam
extremam
pericopen
hanc,
et
ut
in
fine
meli
quasi
ab
Ω
ad
[Col.1297D]
Α,
a
fine
videlicet
ad
principium
revertamur,
imperator
siquidem
iste
quem
miles
sequitur
sicut
Α
est
sic
et
Ω,
igitur
ut
ad
Α
revertamur,
ipso
tempore
quo
Imperator
natus
et
miles
renatus,
imo
verius
sicut
et
Imperator
natus,
tunc
enim
martyr
vere
nascitur
et
quasi
tunc
primum
ad
esse
prodit,
cum
ad
illud
quod
verum
esse
est
pervenit,
quod
solum
esse
est,
praeter
quod
non
est
esse
quod
est,
et
haec
sunt
quae
mater
colit
Ecclesia
natalitia
martyrum
vera,
videlicet
quae
ipsi
adepti
sunt
vere
stabilia
et
aeterna
gaudia
aeternorum;
tunc
primo,
tanquam
si
prius
non
fuissent,
incipientes
esse
ut
sint
cum
primo
ad
illud
quod
verum
esse
est
sic
pervenerint.
Itaque
quando
imperator
et
miles
natus
ille
in
carne,
hic
in
spiritu.
28
NOTULA.
[Col.1298A]
Imperator
quidem
natus
in
plenitudine
temporis.
Et
miles
similiter
tunc,
nec
solum
in
plenitudine
temporis,
sed
et
aeternitatis.
Et
ut
adhuc
addam
expressius
quid,
quod,
ni
fallor,
fuit
oraculum
et
quasi
quoddam
praesagium
futurorum,
ipsa
etiam
in
carne
nativitas
militis
fuit
prope
diem
natalem
secundum
carnem
imperatoris.
29
NOTULA.
Imperator
igitur
bis
natus,
semel
ante
saecula
ex
Deo
Deus,
et
in
tempore
plenitudinis
ex
homine
homo.
Sic
et
miles
in
eadem
temporis
plenitudine,
prius
in
carne
natus,
post
in
spiritu,
gemina
sibi
in
hac
temporis
plenitudine
ab
imperatore
suo
nativitate
concessa,
sicut
et
imperator
ipse
bis
natus,
ut
[Col.1298B]jam
diximus,
semel
ante
saecula
ex
patre
sine
matre,
postea
in
fine
saeculorum
cum
temporis
plenitudo
venisset,
natus
de
matre
sine
patre;
imperatore
quidem
ipso
sine
socio
sine
exemplo
vindicante
sibi
privilegium
in
utraque
nativitate
hac.
Et
quidem
ut
jam
tetigimus,
similiter
duplex
fuit
nativitas
militis,
et
hoc
in
his
natalitiis
diebus
imperatoris.
Militis
siquidem
quemadmodum
et
caeterorum
filiorum
Adam
prima
carnis
nativitas
ex
patre
carnali
et
matre,
sed
secunda
revera
sine
patre,
sine
matre
carnali,
dico,
non
spirituali.
Sed
profecto
gemina
haec
nativitas
militis
fuit
in
his
diebus
natalitiis
imperatoris,
his
duabus
nativitatibus
et
duobus
his
militis
diebus
natalibus
quasi
[Col.1298C]
stipantibus
et
ex
aequo
mediantibus
ipsam
imperatoris
secundum
carnem
nativitatem,
et
ipsius
quasi
medium
natalitium
diem.
Festo
quippe
Beati
Thomae
apostolici
miles
hic
noctu
natus
a
Thoma
Thomas
est
nominatus.
Itaque
ante
imperatoris
secundum
carnem
natalem
diem
quinto
die
miles
in
carne
natus,
post
etiam
die
quinto
iterum,
sed
in
spiritu
nascitur.
Ecce
quomodo
gemina
nativitas
militis
ex
aequo
quasi
circumstet
et
limitet
ipsum
imperatoris
natalem
diem,
ipsam
ejus
nativitatem
secundum
carnem.
Quasi
in
ipso
et
ex
ipso
nativitatis
suae
imo
nativitatum
suarum,
sicut
et
imperatoris
duae
sunt,
et
ex
ipso,
inquam,
nativitatum
suarum
tempore
imperatoris
commilito
conformis
admodum
futurus
et
sequela
consimillima
praeostensus
et
ut
Thomas
[Col.1298D]
Thomae
patrinus.
filiolo
adjungatur,
duo
isti,
patrinus
videlicet
et
filiolus,
imo
verius
jam
plene
adultus
filius,
duo,
inquam,
isti
Thomae
nativitatis
Dominicae
et
Domini
in
carne
nati,
quasi
quaedam
destinatae
ad
hoc
coelestes
excubiae
sunt.
Quorum
dies
pro
utriusque
natalitiis
tam
celebres,
tam
solemnes,
ipsum
Dominicae
nativitatis
diem,
et
ante
et
post,
sic
quasi
ex
aequo
circumdant,
ut
quasi
inter
duos
hos
commilitones
suos
ex
directo
et
aequo
medius
eorum
stare
videatur
ipse
imperator
eorum,
Jesus
Christus.
Et
quod
adhuc
novum
nec
minus
auditu
delectabile,
si
tamen
ad
multorum
assertivam
relationem
pro
certo
sic,
sicut
tempus
Dominicae
nativitatis,
sic
quasi
ex
aequo
limitatur
a
Thoma
et
Thoma,
et
locus
Dominicae
passionis
[Col.1299A]
Jerusalem,
quae
quasi
centrum
a
Thoma
in
India
et
a
Thoma
in
Anglia
ex
aequo
distare
experto
dicitur.
Et
si
ita
in
mundo
hoc,
quanto
magis
in
regno
illo
communior,
imo
unior,
imo
unus
cum
Thoma
et
Thoma
Christus
Jesus
imperator
hic.
Cum
nemo
dubitet
haec
quae
in
mundo
hoc
visibili
ab
Altissimo
disponuntur,
figuras
esse
aut
velut
umbras
quasdam
et
oracula
eorum,
quae
in
mundo
invisibili
et
principali
academicorum,
videlicet
archetypo
sub
luce
indeficienti
et
vera
et
veritate
geruntur
immobili.
Ubi
omnia
quae
facta
sunt
per
ipsum
in
ipso
vita
sunt.
Sed
de
his
alias.
Ad
praepositos
citharae
melos
resonandos
revertamur.
[Col.1299B]
PRIMUS
MELUS
FINITUR
HIC,
ET
MODULATUR
DEINCEPS
NUNC
CITHARAM
DAVIDICAM
AD
SECUNDUM
Ecce
quia
praemisso
historici
cantici
verbo,
mox
sicut
promisimus
hucusque
audivimus
in
humilis
et
manu
fortis
regis
cithara
pugnae
militis
ad
pugnam
Imperatoris,
quam
sicut
concors,
quam
consona,
quam
concinens
melodia.
Ecce
quale
canticum
in
nullo
absonum,
in
nullo
dissonum,
pugnae
videlicet
Imperatoris
et
pugnae
militis
quoddam
velut
alternum
canticum.
Imperatoris
dico
praecedentis
et
praecinentis
et
militis
imperatorem
suum,
etsi
non
consequentis,
subsequentis
tamen,
et
concorditer
respondentis
in
choro
praecentori.
Hoc
quippe
est
illud
prophetae
canticum
pro
Melech
ad
respondendum.[Col.1299C]
Sed
melus
totus
lugubris
hic,
et
velut
raucidum
et
amarum
totum
canticum
hoc,
utpote
in
inferioribus
citharae
chordis
decantatum.
Siquidem
juxta
musicae
artis
legem
sunt
et
in
cithara
hac
sicut
graves
chordae
et
acutae;
et
graves
quidem
quasi
raucum
et
spissum
resonant,
sed
tinniunt
acutae.
Graves
quidem
resonant
cum
imperatoris
et
militis
pronuntiantur
humana,
ex
quibus
dolor
et
moeror,
multiplex
videlicet
poena,
et
crebra
et
laboriosa
in
multis
pugna
et
demum
ipsa
mors.
Ecce
raucus
sonus
et
spissus.
Et
de
his
lugubris
in
cithara
hac
melus.
Verum
acutae
citharae
hujus
chordae
tinniunt,
cum
imperatoris
et
militis
praedicantur
divina,
ex
quibus
gaudium,
tripudium
et
jubilatio,
palma
et
palmae
[Col.1299D]
corona,
incorruptio
ipsa
et
immortalitas.
Ecce
clarus
sonus
et
purus,
et
melus
de
his
jucundissimus
in
cithara
hac.
Et
unum
quidem
in
cithara
hac,
prout
edocti
a
rege
citharoedo
artifice
manu
citharizavimus
melum,
moestum
quidem
et
lugubrem
et
solum
in
gravibus
citharae
chordis
resonantem:
utpote
de
tam
varia
et
multiplici
poena,
et
tam
frequenti
quam
difficili
pugna,
et
demum
de
tam
dura,
tam
dira
morte
imperatoris
et
morte
militis.
Lugubris
et
gravis
melus
hic.
Nam
ut
alia
multa
dura
gravia
et
probrosa
taceam,
quid
imperatoris
cruce
gravius?
quid
ignominiosius?
Et
item
quid
tali
militis
decalvatione
durius?
quid
profanius?
Tolerabilis
tamen
lugubris
melus
de
his.
Siquidem
etsi
compatiendum
pro
auditis,
congaudendum
tamen
auditui.
Quia
[Col.1300A]
postea
juxta
musicae
artis
legem;
post
graves
citharae
chordas
quae
in
hujus
lugubris
meli
modulatione
inferius
resonant,
ascenditur
et
subsequitur
in
cithara
in
acutis
ipsius
chordis
suavissimus
certe
melus
et
jucundissimus.
Adeo
etiam
ut
citharae
quae,
sicut
jam
audivimus,
huc
usque
resonabat
ad
luctum,
postea
convertatur
in
jubilum:
unde
et
magistri
citharoedi
ipsius
regis
veri
David
in
hac
cithara
sua
citharizantis
vox
haec:
Ecce,
inquit,
ascendimus
Hierosolymam
et
Filius
hominis
tradetur
principibus
sacerdotum
et
Scribis,
et
condemnabunt
eum
morte,
et
tradent
eum
gentibus
ad
illudendum
et
flagellandum
et
crucifigendum
(Marc.
X).
Ecce
luctuosus
in
hac
David
cithara
melus,
ipso
David
eam
in
gravioribus
chordis
tangente
et
modulante
sic.
Sed
quae
[Col.1300B]
modo
sic
resonabat
ad
luctum,
mox
vertitur
in
gaudium:
Et
tertia,
inquit,
die
resurget
(ibid.).
Pariter
et
discipulus
citharoedus,
citharizans
in
cithara
hac
et
Magistrum
sequens,
mox
postquam
doloris
et
luctus
melum
in
gravioribus
et
inferioribus
citharae
chordis
citharizaverat,
mox
flexo
plectro
et
eo
dulciores
quo
acutiores
citharae
chordas
superiores
tangens,
et
alterius
modi
melum
in
cithara
modulans
jucunde
et
velut
cum
tripudio
decantabat
in
cithara.
Propter
quod,
inquiens,
exaltavit
illum
Deus
et
donavit
illi
nomen
quod
est
super
omne
nomen
(Philipp.
II).
Ecce
quia
post
tam
luctuosum
melum
quam
dulcis,
quam
jucundus,
quam
plenus
gaudio
et
tripudio,
mox
alter
et
alterius
modi
melus
ad
crucifixi
imperatoris
gloriam
et
praeconium
inauditum
mox
adnectitur,
[Col.1300C]
qui
post
crucem
et
per
crucem
adeo
exaltatur,
cui
nomen
et
nomen
quod
est
super
omne
nomen
datur,
ut
per
tam
ignominiosam
poenam
etiam
esset
sibi
gratiae
quod
et
naturae.
Cui
velut
omnium
monarcho
ejusdem
poenae
merito,
ut
in
eodem
praetacto
discipuli
citharoedi
melo
subsequitur
trium
saeculorum
mundorumve
trium
omne
genu
curvatur,
angelorum
videlicet,
hominum,
daemonum.
Cui
et
omnium
credentium
lingua
confitetur
quod
post
tantam
ignominiam
crucis
ipse
sit
in
coaequali
et
coaeterna
gloria
omnipotentis
Patris.
Et
quidem
meli
hujus
notulae
consimiles
his
imperatoris
similiter
ad
gloriam
et
laudem
militis
in
hac
cithara,
etsi
non
in
tam
altis,
tam
acutis
citharae
chordis
resonandae.
[Col.1300D]
Ecce
enim
quia
sicut
imperatori
post
crucem,
ita
et
militi
post
decalvationem
nomen
maximum
per
universa
orbis
climata
datur.
Cui
nec
dubitandum
a
coelestibus,
terrestribus
et
infernalibus
exhibetur
reverentia
et
conclamatur
victoria.
Cui
et
omnis
lingua
confitetur
quod
post
tam
duram,
tam
diram
capitis
tunsionem
ipse
sit
in
gloria
Dei
Patris,
in
gloria
sui
imperatoris.
Unde
et
jam
ab
Oriente
et
ab
Occidente
et
a
finibus
terrae
veniunt
in
sepulcro
dormientis
adhuc
adorare
vulnera,
invocare
patrocinia
et
supplicare
suffragia.
Igitur
nunc
per
modicum
hic
exspectandum,
ut
interim
cithara
nostra,
quae
prius
in
inferioribus
et
gravioribus
ipsius
chordis
de
poena
et
pugna,
de
sudore
imperatoris
et
sudore
militis
et
morte
[Col.1301A]
melum
moestum
et
lugubrem,
etsi
concordem
et
consonum
resonabat
deinceps
ad
superiores
et
acutiores
chordas,
quasi
plectro
reflexo
ad
alterius
modi
moduletur
melum,
ut
eo
dulcius
quo
quid
altius
resonet.
Ut
juxta
promissum
nostrum
supra
post
poenam
et
pugnam,
post
sudores
et
agones,
post
mortem
imperatoris
et
mortem
militis
subsequenter
nunc
visibilis
palma
mortis
militis
visibili
palmae
mortis
imperatoris,
etsi
non
coaequetur,
assimiletur
tamen.
Et
erunt
sic
juxta
promissum
nostrum
meli
subsequentis
notae
de
his.
Quas
sicut
Magister
citharoedus
rex
nos
edocuerit,
deinceps
in
cithara
sua
citharizabimus.
Verum
melus
hic,
sicut
nec
in
gravibus,
sic
nec
in
acutioribus
citharae
chordis
modulandus,
sed
duntaxat
in
mediis.
Nam
in
mediis
quo
[Col.1301B]
intelligibilius
et
tutius
resonabimus.
Verum
unum
hic
istorum
melorum
auditores
propter
ea
quae
sequuntur
praemoneo
nunc
et
praemunio,
quod
quemadmodum
prior
melus
in
cithara
nostra
praesonuit
de
imperatoris
et
militis
in
carne
hac
pugna
visibili,
ita
et
de
visibili
palma
mortis
imperatoris
et
mortis
militis
totus
hic
subsequens
melus
resonabit.
Siquidem
sicut
imperatoris,
sic
et
mortis
militis
duplex
palma.
Una
quae
sub
sole
in
terris
obtinetur
quae
nobis
adhuc
in
carne
militantibus
ex
parte
ostenditur,
per
quam
invitamur
ad
simile.
Et
hanc
visibilem
palmam
dicimus.
Alteram
vero
palmam,
quae
supra
solem,
quae
et
omnem
excedit
sensum,
cujus
gloriam
soli
qui
jam
triumphant
vident
[Col.1301C]
et
sentiunt,
invisibilem
imperatoris
et
militis
palmam
dicimus.
Ut
igitur
ad
sequentia
declaranda
inter
duas
palmas
has,
visibilem
scilicet
et
invisibilem,
evidentissime
distinguamus,
imperatoris
visibilem
palmam
mortis
dicimus,
quidquid
sub
sole
in
carne
et
per
carnem
triumphaliter
gessit,
sive
ab
homine
corporaliter
visum,
sive
non,
totum
tamen
id
de
imperatoris
visibili
palma
mortis
reputandum,
eo
quod
sub
sole
factum
et
in
carne
et
per
carnem
et
propter
carnem.
Et
quod
dico
de
hac
imperatoris
palma
visibili,
simile
dico
et
de
militis:
quidquid
videlicet
ipse
sub
sole
triumphaliter
gesserit,
aut
potius
imperator
propter
ipsum
similiter,
ad
visibilem
mortis
militis
palmam
pertinere.
Verum
admiranda
illa
et
inexcogitabilis
supra
omnem
solem
et
supra
omnem
[Col.1301D]
sensum,
in
coelis
coelorum
imperatoris
gloria,
per
mortis
obedientiam
obtenta
de
imperatoris
mortis
palma
invisibili
est.
Et
quod
dico
de
invisibili
palma
mortis
imperatoris,
similiter
dico
et
de
militis.
Qui
sicut
imperator
per
mortem,
et
ipse
similiter
per
mortem
imperatoris
sui
obtinuit
gloriam.
Sed
quidem
ante
alia
de
visibili
palma
mortis
militis
ad
visibilem
palmam
mortis
imperatoris,
post
primum
melum
de
pugna
visibili
eorumdem
et
consimili,
sicut
ordo
desiderat,
subsequenter
melus
hic
in
cithara
nostra
Davidica
resonabit.
Et
profecto
consequens
et
ordo
exigeret
sic,
ut
subsequenter
post
melum
hunc
secundum
de
visibili
et
consimili
palma
mortis
militis
ad
mortem
imperatoris,
de
palma
mortis
eorumdem
invisibili
et
[Col.1302A]
consimili
melus
tertius
formaretur.
Ut
ita
in
calce
post
graves
et
inferiores
citharae
chordas,
in
quibus
jam
melus
primus
utcunque
formatus
est,
et
post
medias
ejusdem
citharae
nostrae
chordas,
in
quibus
secundus
melus
prout
rex
magister
citharoedus
edocebit,
jam
formabitur,
in
acutioribus
et
subtilioribus
citharae
chordis
melus
tertius
resonaret.
Hoc
profecto
consequens
et
ordo
exigeret
sic:
si
quis
tamen
adeo
edoctus
in
supercoelesti
musica
didicisset,
juxta
quod
ipsius
meli
consonantia
et
concors
harmonia
deposceret
in
Davidica
cithara
formare
ipsum.
Quod
quidem,
ni
fallor,
sub
sole
nemo.
De
hoc
quippe
melo
sunt
arcana
illa
verba,
quae
non
licet
homini
loqui.
Etiamsi
angelus
norit
formare
hunc
nescio.
Melus
enim
adeo
suavis,
adeo
dulcis,
[Col.1302B]
subtilis
adeo,
quod
sensum
omnem
exsuperat.
Verumtamen
si
verus
rex
noster
David,
magister
ipse
citharista,
vel
in
modico
prout
dignabitur
ipse
edocuerit,
cum
ad
hoc
ventum
fuerit,
attentabo
movere
manus,
aptare
digitos,
cavillas
erigere,
torquere
plectrum;
et
sic
pro
scientiae
datis
viribus
conabor
utcunque
pulsare
citharam
ad
resonandum
et
formandum
hunc,
illius
saltem
similis
qui,
etsi
non
aliis
canat,
dulciter
canit
sibi.
Attentabo,
inquam,
utcunque
formare
hunc,
praesertim
cum,
ut
jam
diximus,
praetacti
ordinis
ratio
exigat
sic.
Sed
in
primis
nunc
ordine
praedisposito
procedentis
modulata
jam
cithara
nostra
sic
in
mediis
citharae
chordis
secundum
melum
hunc
pro
scientiae
nostrae
[Col.1302C]
modulo
resonabimus:
ante
alia
decantantes
nunc,
quanta
fuerit
visibilis
palmae
gloria
in
victoriosa
morte
imperatoris,
et
mox
similiter
quanta
in
militis,
imperatorem
suum,
etsi
non
consequentis,
e
vestigio
tamen
subsequentis
et
adorantis
SECUNDUS
MELUS
HIC
INCIPIT
CUJUS
EST
HAEC
PRIMA
NOTULA.
Imperatoris
igitur
in
primis
visibilis
palma
mortis
fuit
mors
mortis.
Ero,
inquit,
mors
tua,
o
mors
(Ose.
XIII).
Similiter
et
visibilis
palma
mortis
militis
mundi
jam
quasi
mortui
devotio
torpens,
et
fides
velut
jam
mortua
per
militis
mortem
triumphalem
suscitata.
Super
quo
et
inimici
sunt
judices.
2
NOTULA.
[Col.1302D]
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
salus
mundi.
Similiter
et
militis
salus
Ecclesiae.
Super
quo,
ut
jam
dixi,
et
hic
prae
gaudio
non
iterare
non
possum,
etiam
et
inimici
sunt
judices.
3
NOTULA.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
et
carne
et
spiritu
mortuorum
est
resurrectio.
Similiter
et
militis
et
carne
mortuorum
et
spiritu.
Quia
et
ipse,
quod
nostris
diebus
inauditum,
per
mortis
suae
triumphuni
carne
mortuos
visibiliter
suscitavit.
4
NOTULA.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
in
victorioso
sanguine
suo,
de
lacu
in
quo
non
erat
aqua
eduxit
vinctos,
in
fortitudine
obligatos
poenae.
Similiter
et[Col.1303A]
miles
in
victorioso
suo
obligatos
culpae.
Sed
ut
audiamus
qualiter
hoc,
meli
hujus
notula
decantanda
morosius.
De
lacu
quippe
non
aquae
sed
miseriae
et
de
luto
faecis
eduxit
vinctos,
sicut
imperatoris
et
militis
victoriosus
sanguis
hic.
Nec
enim
ab
inventione
protomartyris
Stephani
tam
certa,
tam
fide
praeclara
plena,
tam
gloriose,
tam
miraculose
gesta,
quanta
ad
laudem
et
gloriam
neomartyris
hujus
nostri
novissimi.
Et
quidem
omnia
haec
ad
Ecclesiae
roborandam
fidem,
ad
peccatorum
agendam
poenitentiam
et
fidelium
suscitandam
devotionem;
ut
ita
in
victorioso
sanguine
martyris
diruptis
peccatorum
vinculis
educantur
vincti
in
fortitudine:
similiter
et
qui
exasperant
qui
habitant
in
sepulcris.
Et
vere
multa
et
miraculose
gesta,
quae
qui
nosse
desiderat,[Col.1303B]
legat
librum
signorum
editum
de
his;
librum,
inquam,
signorum
de
his
editum,
et
his
quasi
quibusdam
recentium
virtutum
vernantem
floribus,
virtutibus
et
prodigiis
insignitum.
Deus
omnipotens
quanta
gratia
sanitatum,
quanta
operatio
virtutum
tam
victoriosae
mortis
signa
sunt:
imo
triumphi
martyris
demonstratio
oculata.
Et
haec
quidem
ex
parte
scripta.
Nam
si
omnia
quae
per
universum
Ecclesiarum
orbem
gesta
sunt
in
scriptum
redigerentur
per
singula
juxta
quod
de
magistro
discipulus
perhibet,
nec
ipsum
arbitror
mundum
capere
eos
qui
scriberentur
libros.
5
DE
POENITENTIA
SACRILEGORUM
MILITUM.
Verumtamen
in
victoriosae
mortis
hujus
palma
[Col.1303C]
visibili,
inter
ipsius
visibiles
virtutes
caeteras,
magnas
quidem
et
admiratione
dignas,
una
est
quam
discerno
studiosius,
intueor
attentius
et
amplector
devotius.
Una
est,
inquam,
illa
utpote
prae
caeteris
mirae,
mirificae
et
inauditae
pietatis
eximie
plena.
Quam
ego
jubilans
et
tacere
non
debeo,
et
tamen
exprimere
non
sufficio.
Nam
cum
martyr
hic
in
sanguine
suo
victorioso
diaboli
vinctos,
ut
jam
ostendimus,
eduxerit,
adhuc
quod
supra
quam
dici
possit
aut
capi
pietatis
superabundantis
plenum
est,
virtus
effusi
sanguinis
ipsos
suos
effusores
sacrilegii
tam
inauditi
patratores
tetigit
et
lavit
eos
virtus
sanguinis.
Lavit,
inquam,
eos
virtus
sanguinis,
ut
videtur,
a
sanguine,
ipso
sanguine
loti
quo
prius
adeo
maculati.
Et
in
hoc
sanguine
effuso
imperatoris
consimilis
[Col.1303D]
effusus
sanguis
militis.
Siquidem
ut
nonnulli
tradiderunt
effusus
sanguis
imperatoris
crucifixores
milites
tetigit,
lavit
et
mundavit
a
crimine.
De
quorum
uno
tradentes
hoc
certius
testimonium
perhibent
de
illo
qui
latus
Christi
aperuit
et
continuo
sanguis
et
aqua
exivit.
Cujus
cum
fere
caligassent
oculi,
sanguine
ab
imperatoris
latere
emanante,
casu
oculos
suos
tetigit
et
clare
mox
vidit:
hunc
dicunt
nominatum
Longinum.
Verum
nos
certa
incertis
praeponentes,
in
hoc
quod
jam
subdemus
certissime
videmus
visibili
palmae
mortis
imperatoris
visibilem
palmam
mortis
militis,
etsi
non
coaequatam,
assimilatam
tamen:
imperator
siquidem
in
victoriosa
morte
sua
principatus
et
potestates
exspoliat,
traducens
confidenter
et
palam[Col.1304A]
triumphans
illos
in
semetipso.
Similiter
et
miles
in
mortis
suae
victoria.
Nam
ut
de
mundi
per
triumphalem
martyris
mortem
suscitata
fide
et
devotione,
de
quo
praemissum,
nunc
taceam,
in
propriis
praecipue
occisoribus
suis
principatus
et
potestates
tenebrarum
exspoliat
quae
tenebant
eos,
eos
confidenter
traducens
et
a
longe
trahens.
A
regione
dissimilitudinis
quo
jam
procul
abierant
ad
illam
poenitudinis
solitudinem
cujus
rex
poenitens
mansionem
optabat.
In
qua
et
regionem
dissimilitudinis
fugiens
elongatus
manebat.
Ecce,
inquit,
elongavi
fugiens
et
mansi
in
solitudine
(Psal.
LIV).
Et
miles
quidem,
sicut
et
imperator,
potestates
has
palam
triumphans
in
semetipso.
In
semetipso
quidem,
quia
non
in
alio,
sed
in
sanguine
proprio.
Et
quidem
palam
[Col.1304B]hoc
sicut
et
imperator:
adeo
etiam
palam
quod
cum
in
saeculo
magni
et
generosi
fuissent
sacrilegi
occisores
hi
multarum
possessionum
domini
et
in
aetate
illa
inter
aetates
florida
magis
et
lubrica,
cito
tamen
post
patratum
sacrilegium
relictis
omnibus
Hierosolymam
profecti
publicam
egerunt
poenitentiam.
Ecce
quia
in
his,
sicut
confidenter
traducti,
et
palam
triumphati
principatus
et
potestates
tenebrarum.
6
DE
MORTE
EORUMDEM.
Et
quod
quidem
nec
dubium
miraculose
accidisse,
cum
essent,
ut
diximus,
milites
strenui
probi
in
militiae
suae
arte
edocti
et
probati,
et
in
aetate
sua
robustiori,
quotquot
tamen
infra
triennium
a
patrato
[Col.1304C]
sacrilegio
rebus
humanis
sunt
exempti,
in
vera
et
fructuosa,
sicut
creditur
et
qui
praesentes
fuerunt
contestantur,
poenitentia;
prae
horrore
facti
et
sceleris
immanitate,
quod
semper
et
in
vita
et
in
mortis
suae
articulo
ante
oculos
suos
quasi
appensum
cernentes
ponderabant,
toto
corpore
et
toto
corde
semper
quasi
attoniti,
stupidi,
dilacerati
et
convulsi;
ab
illo
semper
inter
peccatorum
patronos
specialiter
et
incessanter,
et
in
vita
et
praesertim
in
mortis
articulo
supplicantes
veniam
et
invocantes
patrocinium,
in
quem
tantum
admiserant
sacrilegium
O
quam
sanctum,
quam
verum,
et
quam
eximiae
pietatis
plenum
illud
magni
et
vera
docentis
magistri
dogma,
quod
videlicet
diligentibus
Deum
omnia
cooperentur
in
bonum
his
qui
secundum
propositum
[Col.1304D]
vocati
sunt
sancti:
adeo
ut
eis
etiam
proficiat
ad
salutem
in
deteriora
profectus
et
ipsum
devium
ipsos
quodam
modo
ad
viam
ducat;
et
quo
corruunt
profundius,
eo
ipso
multo
virtutum
conamine
resurgunt
fortius,
stant
virilius
et
ascendunt
post
altius.
Quibus,
Altissimo
mirabiliter
disponente,
sic
ipsa,
qua
caeteros
peccatores
longe
antecedunt
et
transcendunt,
quanto
abominabilior
enormitas
culpae,
eo
ipso
ipsis
vertitur
in
majus
augmentum
coronae.
De
talibus
enim,
non
de
communibus
peccatoribus
nobis
nunc
sermo,
qui
videlicet
peccatores
alios
quadam
enormitate
flagitii
et
quodam
quasi
singularis
peccati
horrore
excedentes
supereminent
caeteris.
Quales
fuerunt
quatuor
sacrilegi
milites
hi,
pro
quibus
nunc
totus
sermo
hic.
De
talibus,
inquam,
peccatoribus,
[Col.1305A]
non
de
communibus,
nobis
nunc
sermo,
ut
in
talibus
Omnipotentis
virtus
illustretur
gloriosius,
amplexetur
devotius
et
mirabilius
praedicetur.
Nam
cum
in
omnibus
sanctis
suis
sit
mirabilis,
certe
in
hujuscemodi
peccatoribus
suis
multo
mirabilior
Deus,
quanto
virtuosius
et
misericordius
est
tam
fortia
talium
peccatorum
dirumpere
vincula.
Qui
profecto
dum
quotidiana
et
consueta
hominum
peccata
caeteris
peccatoribus
similes,
etsi
gravia
et
grandia
perpetrent,
dissimulant
tamen,
pertranseunt,
non
advertunt,
non
ad
se
redeunt,
non
se
evigilant
quasi
ea
admittentes
quae
et
caeteri
hominum,
nec
ipsi
abominantes
alios,
nec
abominati
ab
aliis;
quin
potius
eo
ipso
peccatores
peccatoribus
confoederati
magis
utpote
peccatores
peccatoribus
similes.
[Col.1305B]
Verum
cum
forte
hi,
humani
generis
inimico
instigante
sic,
caeteros
peccatores,
quibus
ante
similes
fuerant,
novi
et
inusitati
alicujus
excessu
transcendunt,
quasi
communem
et
usitatam
peccandi
regulam
spatiosam
excedentes,
ipsis
etiam
sui
prius
similibus
peccatoribus
abominabiles
fiunt.
Et
ita
inusitati
peccati
profana
novitas,
prae
abominatione
et
horrore
flagitii,
novis
his
profanis
peccatoribus
terrorem
pariter
incutit
et
dolorem.
Unde
et
saepe
fit,
ut
ad
se
redeant
et
prae
novi
horrore
et
confusione
flagitii
vitam
suam
etiam
ante
actam
ante
se
ponant;
et
in
his
quae
ante,
cum
caeteris
essent
peccatoribus
similes,
ipsi
admiserant,
quae
tamen,
ut
diximus,
prius
dissimulaverant,
graviter
se
offendisse
recognoscant,
sanguine
juxta
prophetam
tangente
sanguinem
[Col.1305C]
sic,
et
Deo
quidem
divitiarum
virtutum
Domino
in
hujuscemodi
peccatoribus
peccatissimis
tam
potentialiter
quam
mirabiliter
operante
sic
ut
sanguis
sanguinem
tangat,
et
sic
novo
quodam
modo
quia
velut
quadam
pietate
saeva
seu
saevitia
pia
sanguinis
abstergat
sanguinem,
ita
in
gratia
sua
admirabili
et
virtute
multa
Altissimo
qui
solus
mirabilis,
quia
solus
facit
mirabilia,
per
peccatum
peccatum,
tanquam
regno
Satanae
in
se
diviso,
per
Satanam
Satanam
expellente.
In
quo
et
in
nullo
magis
a
potestate
lucis
potestas
tenebrarum
debellata
eluditur.
Videlicet
ut
cum
praedo
ille
gentium
totam
acquisisse
videatur
sibi
praedam,
tunc
perdat
totam.
Nemo
autem
subcogitet,
submurmuret
nemo,
a
potestate
tenebrarum
[Col.1305D]potestatem
lucis
e
diverso
debellari
interdum
et
eludi
similiter,
ex
diverso
objiciens
ipsos
inter
Domini
agmina
robustiores
milites
in
charitate
radicatos
et
fundatos,
per
potestatis
adversae
virtutem
dolosam
seu
potius
dolum
virtuosum,
de
ipsius
Domini
Sabaoth
exercitu
plerumque
quasi
vi
raptos
captivos
duci
et
tanquam
lucis
potestate
in
his
evicta
in
adversae
potestatis
transire
satellitium.
Nemo,
inquam,
sic
cogitet,
nemo
objiciat
hoc,
quasi
valeat
hoc
in
contrario
simile,
nec
enim
valet.
Longe
quippe
hic
ratio
alia
reformans
judicium
aliud.
Sed
de
hoc
alias.
Interim
ad
sacrilegos
nostros,
unde
meli
nostri
jam
aliquandiu
notulas
nescio
quot
in
cithara
nostra
resonavimus,
quasi
digitis
et
plectro
citharae
reflexis
revertamur.
Praetacta
quippe
materia
[Col.1306A]
de
pugna
potestatis
lucis
et
potestatis
tenebrarum
alium
desiderat
melum
isto
forte
sicut
acutiorem
et
longiorem.
Ad
sacrilegos
ergo
Deo
volente
et
Deus
velit
sic
Deo
nunc
reconciliatos
revertendum.
Quorum
certe
peregrinatio
Hierosolymitana,
quorum
poenitentia
publica,
quorum
et
mors
tam
cita,
ut
hucusque
decantavimus,
sic
erat.
Quorum
tamen
unus
quorumdam
pravorum
consiliis
moras
in
dies
nectens
nec
quam
cito
alii
Hierosolymitanum
iter
arripiens,
in
cismarinis
acturum
se
poenitentiam
sperans,
cum
in
regno
regis
Siculi
apud
praeclaram
illam
civitatem
quae
Consentia
dicitur
in
infirmitatem
decubuisset
extremam,
infirmo
mox
etiam
ante
mortem
coeperunt
corporis
membra
computrescere,
ita
ut
cum
tabe
caro
ipsa
quae
nervos
[Col.1306B]
tegebat
et
ossa,
ab
ipso
infirmo
frustatim
dilacerata
et
convulsa
projiceretur
in
areae
medium
nervis
sic
discoopertis
et
ossibus.
Et
praesertim
brachiorum
et
manuum
caro
ossibus
et
nervis
vix
adhaerens,
et
quasi
separationem
desiderans,
de
facili
ut
videbatur
et
absque
difficultate,
a
funesto
illo
carnifice
milite,
utinam
tamen
vere
poenitente,
projiciebatur
quasi
sponte
sua
resolvens
se
sic;
ipsa
ut
videri
poterat,
quasi
gemebunda,
quasi
indignata
et
verecunda,
quod
post
tantum
nefas
manu
hominis
et
brachiorum
ministerio
perpetratum
deinceps
in
compositione
humani
corporis
foret.
Miser
tamen
ille,
dum
ita
se
ipsum
vivens
discerperet,
convelleret,
dilaceraret
et
projiceret
sic,
pii
et
gloriosi
neomartyris
indulgentiam,
suffragium
et
patrocinium
cum
[Col.1306C]
summa
contritione
gemitibus
et
suspiriis
inenarrabilibus
incessanter
implorabat.
Jam
supra
nominatus
in
historia
hac,
Willelmus
de
Traci,
hic
erat,
Deo
ultionum
Domino
clamantem
ad
se
militis
sui
sanguinem
justissime
ulciscente
in
isto
praesertim
sic;
utpote
qui,
sicut
supra
in
libello
hoc
diximus,
alios
provocare
audens
primus
et
ante
alios
super
christi
Domini
caput
gladium
vibrans
ad
ictum
tam
profane,
tam
impie
ferire
nequaquam
veritus
est:
unde
et
justissimo
Omnipotentis
judicio
factum
sic,
ut
ipsi
contra
naturae
legem,
etiam
vivo
adhuc,
computresceret
quae
vibraverat
gladium
et
manus
simul
et
brachium.
Et
quidem
jam
supradictae
civitatis
episcopus
certissime
retulit
sic,
Willelmi
illius
[Col.1306D]
in
hac
infirmitate
confessor.
Et
ut
ad
alios
praefatos
sacrilegii
complices,
unde
coepimus,
revertamur,
ipsorum
quotquot
et
talium,
ut
diximus,
miranda,
quia
certe
miraculosa,
nec
dubium
corporum
mors
per
tam
modici
temporis
intervallum,
triennii
videlicet,
sicut
jam
supra
diximus,
sic
erat
in
tam
brevi,
ut
nec
unus
quidem
ex
eis
superfuerit.
Altissimi
super
eos
sicut
creditur,
etsi
forte
quod
ipse
velit,
miserante
clementia,
ad
terrorem
tamen
et
miraculosam
militis
sui
ultionem
justitia
omnes
in
brevi
prosternente
sic,
ut
viri
hi
sanguinum
etsi
poenitentes,
ut
descripsimus,
tamen
juxta
verbum
Domini
dies
suos
non
dimidiarent.
Unde
et
super
his
duplex
calcantium
celeuma
in
medio
hoc
citharae
melo
concinendum
in
medio.
Juxta
quod
hi[Col.1307A]
viri
sanguinum
et
in
conversione
sunt
contriti
et
in
contritione
conversi
corde,
contriti
corpore.
O
Deus
ultionum
Dominus!
O
Domine
nihilominus
misericordiarum
Pater!
Quis
novit
prae
timore
tuo
iram
tuam
dinumerare?
Aut
item
quis
potest
pro
bonitate
tua
misericordiam
tuam
mensurare?
Qui
sic
convertis
ut
conteras
et
sic
conteris
ut
convertas,
misericordiae
et
veritati
sic
quasi
aequa
lance
servans
utrique
quod
suum
est.
Et
ecce
quia
per
vulnera
tui
martyris
super
ipsos
vulneratores
viscera
tuae
miserationis
effudisti.
Et
item
propter
vulnera
tui
martyris
vulneratos
ipsos
ira
indignationis
tuae
confregisti.
Hoc
est
celeuma
duplex
in
cithara
nostra
concinendum.
Hoc
profecto
modulati
nunc
in
hac
cithara
meli
duae
notulae
concrepandae.
[Col.1307B]
Grata
certa
melodia
super
misericordia
tua
et
veritate
tua,
Domine,
gravibus
nunc
citharae
nostrae
chordis
et
amoenis
intermistum
alternantibus
sonum.
Graves
quidem
resonant
propter
eam
quae
decantatur
tibi
veritatem
justitiae,
acutae
vero
et
amoenae
propter
benignitatem
misericordiae
tuae.
Hinc
enim
in
corde
conversis
ad
te
miseratio
tua
pia:
inde
vero
in
eisdem
corpore
contritis
a
te
indignatio
tua
justa:
ut
ita
in
melo
hoc
misericordiam
et
judicium
cantemus
tibi,
Domine.
Jam
quidem
de
potestatibus
tenebrarum
et
principatibus
per
visibilem
palmam
mortis
militis,
sicut
et
per
visibilem
imperatoris
triumphalis,
et
qualiter
melus
hic
noster
propter
ipsius
hic
notas
prolixiores
[Col.1307C]
aliquandiu
productus
est,
verumtamen
de
visibili
palma
mortis
militis
ad
visibilem
palmam
mortis
imperatoris
in
hoc
eodem
melo
decantemus
adhuc
expressius
quid.
7
NOTULA.
Imperatoris
certe
visibilis
palma
mortis,
sicut
potestates
aerias
et
terrenas
debellavit,
leges
et
statuta
subvertit.
Similiter
et
visibilis
palma
mortis
militis,
sicut
aerias,
ut
jam
ostendimus,
et
terrenas
debellavit,
ut
nunc
ostendemus.
Ecce
enim
quia
reges
mundi
et
principes
aut
per
se
ipsos,
aut
si
curis
terrarum
occupati
ipsimet
nequeunt,
per
legatos
suos
ab
universo
ecclesiarum
orbe
circumquaque
veniunt,
vulneratum
sepultum
visitant,
adorant
vulnera,
offerunt
munera,
implorant
suffragia,
et
[Col.1307D]
sperant
patrocinia,
certissime
fidentes
quod
per
aperta
vulnera
martyris
effundantur
ipsis
viscera
divinae
miserationis,
aperiatur
janua
salutis,
et
omnipotentis
protectionis
manus
non
claudatur.
Et
ut
de
vulnerati
corpore
et
de
occisi
vulneribus,
et
de
praetactis
etiam
ciliciis
quae
totum
agonothetae
militis
corpus
obtegebant,
nunc
praeteream:
certe
novit
mundus
et
jam
videt
quia
mundi
reges
et
reginae
in
sericis
suis
et
holosericis
in
veste
sua
peregrina
in
hyacinthinis
suis
involucris
et
polimitis
principes
et
quotquot
aulici
purpurati
et
amicti
auro
primo
gaudent,
et
cum
summa
etiam
suscipiunt
devotione,
si
forte
vel
de
semicinciis
viri,
sanguine
ejus
vel
etiam
sudore
infectis
modico,
seu
etiam
si
corpus
quocunque
modo
tetigerint,
sibi[Col.1308A]
acquirere
valeant.
In
quarum
etiam
acquisitione
eriguntur
altaria
in
auro
et
lapidibus
pretiosis
conflantur
scrinia,
quinimo
et
lata
et
spatiosa
fundantur
monasteria;
dotantur
et
ditantur
oppiparae
per
universum
ecclesiarum
orbem
ecclesiae
multae.
Nam
quod
necdum
audivi,
nec
legi,
ego
non
arbitror
aliquem
praeliantium
in
toto
exercitu
Domini
Sabaoth,
post
triumphum
suum
in
mundo
hoc,
per
mundum
universum,
tantam
et
tam
citam
gloriam
consecutum.
Doceat
nos
alter
qui
aliter
aut
audivit
aut
legit
de
his.
Adeo
quippe
cita,
imo
adeo
citissime,
mundo
gloria
neomartyris
declarata,
ut
a
penultima
orbis
insula
in
occidentali
oceano
cita
per
ipsum
angelorum
concivem,
in
tam
brevi,
sicut
in
historia
docuimus,
terrae
sanctae
nostrae
habitabilis,
vel,
ut
[Col.1308B]
tradunt,
mundi
totius
umbilico
confestum
sit
evangelizata,
mox
volans
sic
super
pennas
ventorum.
Et
vere
sicut
magna
et
cita
gloria.
Thomas
quippe
nudius
tertius
homo
erat
similis
nobis
passibilis;
et
ecce
quia
hodie
quadam
dexterae
Dei
mutatione
admiranda
vulnerati
in
sepulcro
dormientis
adhuc
mundus
adorat
vulnera,
et
etiam
in
semicinciis
gloriatur
quae
utcunque
occisi
corpus
tetigerint.
Revera
ex
saevitia
illa
inaudita
et
sacrilegi
facti
horrore
motus
Omnipotens
et
tam
fortiter,
tam
humiliter
tolerantis
militis
ineffabili
compassione
evictus,
et
illos
tam
subito
contrivit
et
istum
tam
cito
exaltavit;
nec
iram
suam,
nec
in
ira
sua
miserationes
suas
ultra
aut
dissimulare
valens
aut
continere,
miserator
et
justus
Dominus.
Siquidem
in
[Col.1308C]
humana
illa
supra
homines
saevitia
citam
vindictam
et
e
diverso
inaudita
illa
in
homine
patientia
citam
palmae
gloriam
accelerabant.
O
imperator
bone
Jesu,
quam
mirabilis
es
tu
in
militantium
tibi
sanctorum
tuorum
exercitu,
sed
adhuc
amplius
in
tuis
et
tuorum
poenis
quas
in
agone
hoc
militari
tolerasti
mirabilior,
nisi
quia
in
te
ipso
et
tuis
totum
tolerasti
et
adhuc
quotidie
toleras
ob
id
solum
ut
sanctifices
tuos;
adeo
etiam
sanctifices,
ut
non
solum
per
tuas
et
tuorum
poenas
similiter
tuas
sancti
tui
sanctificati
sint,
sed
etiam
ipsa
poena
sancta,
mors
ipsa
sancta
et
pretiosa,
quae
interimit
sanctum.
Sancta
quidem
mors
ipsa
et
pretiosa
quae
tamen
et
poena
peccati
est
et
peccati
stipendium,
[Col.1308D]
Stipendium
enim
peccati
mors
(Rom.
VI),
ait
Magister.
Verum
imperatore
in
commilitonibus
suis
mirabiliter
et
potentialiter
operante
sic,
hoc
peccati
stipendium
transit
in
arma
suorum
militum
non
quidem
carnalia
sed
potentia
Deo.
Et
fit
eis
ad
palmae
meritum
quod
propter
peccatum
humano
generi
est
inflictum
supplicium.
Poena
culpae
fit
eis
porta
justitiae.
Et
haec
quidem
porta
Domini.
Etenim
Domini
Domini
exitus
mortis,
et
justi
Domini
intrant
per
eamdem
utpote
quae
justitiae
porta
est,
per
quam
justi
intrant
ad
gloriam.
Aperite
mihi,
inquit,
portas
justitiae,
et
ingressus
in
ea
confitebor
Domino
(Psal.
CXVII).
Et
addidit:
Haec,
inquit,
porta
Domini,
justi
intrabunt
in
eam(ibid.).
Sed
imperator
tam
clemens,
in
cujus
majestate
tanta
clementia
[Col.1309A]
commendabilis,
eo
quidem
commendabilior
quod
in
tanta
potestate
sit;
quid
dico
de
poena,
quid
de
morte
vel
tuorum
vel
tua,
per
te
sic
sancta
et
sanctificata
sic,
cum
etiam
loca
ipsa
et
tempora
et
ipsa
etiam
instrumenta
malorum
ad
tuorum
gloriam
tu
una
cum
tuis
sanctifices,
sed
ut
adhuc
etiam
plus
adjiciam
quidquid
sanctum
tetigerit
aut
fuerit
circa
sanctum,
sit
aut
vestis
aliudve,
sanctificatum
habeatur?
Quod
memoro
ista
sanata
probat
fimbriae
Dominicae
tactu.
Si
quidem
imperatoris
fimbriae
tactus
etiam
ante
exitum
suum
de
mundo
sanavit
infirmam.
Similiter
et
semicintiarum
militis
tactu
sanati
multi
et
infirmi
et
infirmae
post
excessum
suum
de
mundo.
Et
quod
etiam
prae
caeteris
et
gaudium
pariter
parit
et
cum
jucunditate
miraculum,
sanctificatur
[Col.1309B]
etiam
sancti
corporis
transeuntis
umbra
transiens.
Cujus
veritatem
dicti
transeuntis
Petri
infirmos
obumbrans
umbra
demonstrative
oculo
ad
oculum
probat.
Sed
de
hujuscemodi
sanctificatioribus
et
sanctificationum
causis
plenius
alias.
Ad
potestates
terrenas
per
visibilem
palmam
mortis
militis
visibiliter
triumphatus
revertamur:
coeptam
meli
istius
notulam
super
his
consummare
desiderantes,
plenius
videlicet
expressius
et
nominative
in
aliquibus
potestatibus
terrenis
id
ipsum
quod
coepimus
demonstrando.
Sunt
quippe
duae
inter
caeteras
mundi
potestates
magnae
et
praeclarae,
duo
videlicet
reges
magni
et
illustres
nominative
hic
exprimendi.
DE
CHRISTIANISSIMO
FRANCORUM
REGE
PEREGRE
PROFICISCENTE
AD
MARTYREM.
[Col.1309C]
Primus
inter
caeteros
et
prae
caeteris
piissimus
ille
et
Christianissimus
divae
recordationis
rex
Francorum
Ludovicus,
saepe
et
saepius,
ut
dignum
est,
in
historia
nominatus,
ex
cujus
etiam
et
Deo
et
mundo
tam
sancti,
tam
clari
et
grati
crebra
insertione
nominis
totam
historiam
sacratiorem
reputo,
et
eo
amplius
illustratam
post
futuris
etiam
saeculis
gratiorem
futuram
non
dubito.
Qui,
ut
in
libello
historico
satis
supra
ostendimus,
quod
tamen
ad
tanti
regis
clementiam
et
gloriam
immortalem
satis
ostendere
non
sufficimus,
inter
reges
rex
ipse
singularis,
cum
nos
jam
exsulantes
vagos
et
profugos
et
quasi
locum
in
mundo
non
habentes
mundus
non
[Col.1309D]
abjecisset,
solus
ipse
regia
motus
clementia
in
augustali
tam
magnificentia
quam
munificentia
nos
excepit.
Demum
vero
post
martyris
de
mundo
excessum,
mundo
cito
post
propter
signa
virtutum
et
prodigia
quae
fiebant
tropaeum
martyris
praedicante,
rex
ille
pius
exinde
motus,
mox
quod
inauditum
est,
reges
videlicet
Francorum
transisse
maria,
nisi
forte
ad
exteras
seu
fidei
inimicas
nationes
debellandas,
ipse
tamen
tam
potens
rex,
solo
pietatis
amore
tractus
et
evictus,
exivit
regnum,
ventis
se
commisit
et
undis
et
insulam
in
corde
maris
sitam
intravit:
ob
id
solum
ut
eum
quem
exceperat
et
exhibuerat
exsulem
adoraret
vulneratum,
in
sepulcro
dormientem
adhuc:
et
adorans
ea
quae
talem
et
tantum
regem
decebant
obtulit
munera,
[Col.1310A]vinum
videlicet
et
aurum;
aureum
scilicet
calicem
et
vini
centum
modios
perpetuo
ad
natalitium
diem
martyris
singulis
annis
celebrandum
in
laetitia;
in
hoc
pius
ille
rex
sive
in
vita
sive
in
morte
sua
pro
se
et
pro
regno
suo
beato
martyri
quasi
annuum
tributum
solvens.
Et
talem
profecto
regem
talis
oblatio
decuit,
vini
dico
cum
calice
aureo.
Et
revera,
ni
fallor,
mystica
oblatio
haec
etsi
rex
ipse
qui
offerebat
forte
ignoraret
mysterium.
Revera
mysterium
illi
offerre
vinum
et
aurum
qui
propter
justitiae
veritatem
calicem
salutaris
accepit.
Et
in
hoc
etiam
carnis
natalitio
imperatoris
militis
martyris
spiritus
natalitium
simile.
8
NOTULA.
[Col.1310B]
Imperatori
quippe
mox
nato
in
carne
aurum,
thus
et
myrrha
a
regibus
offeruntur
in
mysterio.
Et
similiter
militi
jam
vere
nato
in
spiritu
a
regia
potestate
dona
mystica.
9-‐14
NOTULAE.
Imperatori
offeruntur
ad
declarandum
natalitium
suum
carnis:
et
similiter
militi
ad
illustrandum
suum
natalitium
spiritus.
O
magna
opera
Domini!
O
opera
inexquisite
exquisita
in
omnes
voluntates
ejus!
Quis
crederet
visui
nostro,
regem
videlicet
tantum
exisse
regnum,
transisse
maria,
nescio
quorum
humilium
parentum
occisi
filii
adorans
vulnera,
offerens
munera,
et
tam
humiliter,
tam
devote
pro
se
et
pro
regno
quaerens
patrocinia!
vere
non
est
similis
tui
in
[Col.1310C]
diis,
Domine,
non
est
secundum
opera
tua,
qui
solus
mirabilis,
solus
facis
mirabilia.
Unde
et
merito
in
propheta
specialiter
vindicas
admirabilis
nomen
proprium
tibi:
Et
vocabitur,
inquit,
nomen
ejus
Admirabilis
(Isa.
IX):
qui
humilias
lignum
sublime
et
exaltas
lignum
humile:
qui
siccas
lignum
viride,
et
lignum
aridum
facis
frondere.
Tu,
Domine,
locutus
es
et
facis
sic.
DE
ILLUSTRI
ANGLORUM
REGE
TRIUMPHATO
PER
MARTYREM.
Sed
quid?
De
quadam
alia
mundi
potestate
inclyta
et
immensa
in
victorioso
martyris
sanguine
triumphata,
consequens
nunc
meli
nostri
notula
in
cithara
nostra
resonabit,
nisi
quia
prior
illa
de
mundi
[Col.1310D]
potestatibus,
de
qua
in
proxime
praecedenti
meli
notula
decantavimus,
non
tam
triumphata,
quam
sponte
humiliata
praedicatur:
verum
potestas
haec,
de
qua
nunc
meli
hujus
notula
resonabit,
ad
omnipotentis
imperatoris
gloriam
et
commilitonis
martyris
sui
palmam
illustrandam,
et
ad
ipsius
triumphatae
potestatis
Deo
favente
coronam
immarcescibilem
per
visibilem
palmam
mortis
militis
palam
est
triumphata.
Quae
profecto
potestas
mundo
tam
clara
ne
silentio
meo
obumbretur
diutius,
haec
tanta
et
tam
magna
potestas
palam,
et
tam
fructuose,
quam
gloriose
triumphata.
Henricus
illustris
rex
Anglorum
est
magni
illius
Henrici
quondam
Anglorum
regis
nepos.
Quem
quidem
et
praesens
et
saecula
post
futura
perpetuo
jubilarent,[Col.1311A]
et
in
orbe
Britannico
regem
quasi
unicum
et
singularem
et
caeteris
qui
ante
ipsum
incomparabilem
conclamarent,
si
non
tamen
nescio
quo
Dei
judicio,
ira
pessima
consultrice
et
pravis
instigantibus
sic,
ex
profano
illo
facto
patrato
in
martyrem
maculam
dedisse
judicaretur
in
hanc
tantam
gloriam
suam.
Iste
quippe
Henricus,
gentis
firmamentum,
stabilimentum
populi,
fulcimentum
infirmorum,
pauperum
tutor,
superborum
baculus,
malleus
tyrannorum,
rex
pacis
et
columna
justitiae;
quem
crescere
fecit
Excelsus
quasi
terrae
pulverem
et
ut
stellas
exaltare
semen
ejus
et
haereditari
illos
a
mari
usque
ad
mare;
cujus
profecto
ut
novit
mundus
et
contestatur
adhuc
hic
imperatoris
excelsi
singulariter
miles
et
martyr,
dum
adhuc
in
[Col.1311B]
carne,
in
floridis
juventutis
suae
annis
militaret,
tantam,
sicut
in
libello
historico
supra
satis
ostendimus,
adeptus
fuerat
familiaris
dilectionis
gratiam,
ut
in
aulico
cancellariae
officio
quasi
co-‐Augustus
coregnaret
Augusto.
Sic
erat
inter
duos
quasi
regnum
unum,
quia
cor
unum
et
anima
una.
Verum,
ut
longiora
nunc
brevius
percurram,
utpote
quae
in
historia
prolixius
praeostensa
sunt,
multis
aulicorum
et
aliis
multis
et
praesertim
nostri
efficii
viris,
clericis
dico
et
pontificibus,
mutuae
istius
dilectionis
et
pacis,
pacis
totius
et
dilectionis
inimico
instigante
sic;
istud
quod
indissolubile
videbatur
unitatis
vinculum
ruptum
est,
rege
tam
diligente
et
tam
dilecto
adeo
adversus
tam
charum
[Col.1311C]
suum,
tam
dilectum
suum,
succenso
quasi
clibano
a
coquentibus,
ut
a
pravis
male
consultum
animi
sui
calorem
intra
se
continere
non
posset;
quin
potius
coram
praefatis
illis
militibus
carnificibus
et
aliis
etiam
aulicis
palam,
in
vehementi
irae
suae
impetu,
tam
dura,
tam
aspera
adversus
tantum
dilectum
suum
et
tam
charum
intonuit,
ut
auditores
milites
concussi
ex
his
morte
eum
tollerent
et
occiderent,
arbitrantes
se
ex
hoc
gratum
regi
obsequium
praestitisse;
quod
tamen
ut
pervenit
ad
regem,
sicut
qui
praesentes
fuerunt
contestantur,
non
potest
excogitare
cor,
non
lingua
proferre,
non
os
effari,
quantum
mox
ex
horrore
facti
fuerit
stupidus
et
attonitus,
quam
perturbatus,
quam
totis
intimis
concussus
visceribus
et
excussus,
se
[Col.1311D]
quasi
dilacerans
et
dilanians,
adeo
etiam
stupidus
et
attonitus
ut
qui
viderunt
secretius
et
familiarius
sic,
ne
verteretur
in
maniam
aliterve
a
tristitia
absorberetur,
vehementer
formidarent.
Inter
alios,
qui
tunc
regi
familiarius
astiterunt,
vir
omni
sanctitate
praeclarus,
venerabilis
episcopus
Bajocensis
Henricus,
mihi,
qui
haec
scripsi,
retulit
sic:
QUOD
PER
TOTAM
HISTORIAM
AUT
METU
AUT
GRATIA
NIHIL
PRAETERMITTAT
DISCIPULUS
QUI
SCRIPSIT
HAEC.
Et,
ut
hic
semel
hoc
interserendo
dicam,
et
semel
hoc
dixisse
sufficiat,
praesertim
cum
de
rege
gentis
meae
nunc
sermo
sit,
teste
mihi
Deo
et
martyre
suo,
quibus
servire
desidero
in
calamo
meo
hoc,
de
tota
martyris
historia,
prout
desuper
datum,
exarata,
nihil
est
quod
ut
plerisque
moris
est,
[Col.1312A]
aut
meticulose
excurtem,
aut
metu
subticeam,
aut
gratia
demulceam,
aut
assentatione
deliniam.
Turpe
quippe,
periculosum
et
ignominiosum
admodum,
discipulo
praesertim
magistri
martyris,
aut
martyri
debita
veritatis
praeconia
subticere
aut
ejus
inimicis
exquisita
assentationis
blandimenta
consuere,
quibus
suam
saevitiam
tegant:
turpe,
inquam,
et
ignominiosum
discipulo
martyris
consuere
haec,
in
illa
praesertim
historia
quae
de
ipso
texitur:
ubi
relegato
omni
metu
et
assentatione
fallaci
et
vana
gratia,
sola
contineri
debent
veritatis
martyria,
sicut
et
ipse
pro
veritate
martyr
est.
Sed
ad
regem
nostrum
revertamur,
cujus
certe
nec
per
gratiam,
etsi
rex
meus
et
dominus
sit,
nec
pro
martyris
itidem
domini
mei
et
magistri
testimonio
subornato,
sciens
[Col.1312B]
et
prudens
contra
conscientiam
meam,
per
totam
hanc
martyris
historiam,
aut
mendacium
profero
aut
metu
veritatem
abscondo
quod
esset
sub
modio
lucernam
ponere,
quam
profecto
veritatis
lucernam
ab
initio,
cum
martyris
ordiri
coepissem
historiam,
non
proposui
quidem
sub
modio
ponere,
sed
super
candelabrum,
ut
omnibus
luceret
qui
in
domo
Ecclesiae
sunt.
Sed
ad
regem
nostrum
revertendum
adhuc,
cujus
revera
famae
expedit
immortali,
ut
a
martyris
discipulo
scribantur
haec:
qui
alias
forte
in
saeculis
post
futuris
mortem
directo
praecepisse
judicaretur
et
super
hoc
poenitentiam
non
egisse.
Solent
quippe
in
humano
genere
detrahentium
linguae
toxicatae
ex
quocunque
mali
seminario
multum
mox
per
totum
[Col.1312C]
corpus
effundere
virus
et
inficere
totum.
Sed
rex
profecto
super
eo
quo
excessisse
se
accusabat,
ut
jam
docebunt
sequentia,
humiliter
et
supra
omnium
fidem
devote
poenituit,
non,
ut
ipse
rex
mihi
martyris
discipulo
qui
scripsi
haec
confiteri
dignatus
est,
quod
martyris
mortem
directo
praecepisset,
quod
absit
a
tanta
mundi
potestate
et
mundo
tam
clara,
sed
quia
etsi
non
per
ipsum,
pro
ipso
tamen
et
pro
ejus
favore
mors
haec.
Ego
quippe
discipulus
qui
scripsi
haec,
quadam
semel
nacta
et
loci
et
temporis
occasione,
zelo
justitiae
attrahens
spiritum
et
audens
sic,
domino
regi
secreto
inter
nos
tantum
prius
objeci
quod
videlicet
mors
haec
domini
mei
pro
ipso
fuisset
et
per
ipsum.
Ipse
vero,
in
nullo
ut
[Col.1312D]
notari
posset
motus,
in
omni
tranquillitate
respondit,
et
ut
ipsis
verbis
ejus
utar:
«Tuum,»
inquit,
pro
«dolens
concedo,
sed
tuum
per
audacter
renuo.»
Et
mihi
quidem
rex
sic.
Solus
Deus
et
ipse
novit.
Si
solum
excesserit
sic,
(et
hoc
velit
Deus,
ne
amplius!)
nimis
quidem
et
proh
dolor!
quod
etiam
sic.
Et
adjecit
tamen
qui
mihi
super
hoc
loqui
dignatus
est
rex,
etiam
quodammodo
per
ipsum
fuisse
mortem
hanc,
utpote
qui
in
ira
sua
coram
aulicis
et
concubiculariis
militibus
suis
tam
dura
tam
dira
locutus
fuerat,
ex
quibus
citae
mortis
viri
dederit
occasionem.
Tanta
potestas
meae
parvitati
accusabat
se
sic,
non
excusabat:
sed
intermittamus
nunc
de
hoc,
id
in
primis
totis
cordis
nostri
visceribus
intimis
supplicantes,
quod
si
forte
praecipit
fieri
sic,
[Col.1313A]
quod
a
tanto
rege
absit
nec
est
credibile,
Deus
ignoscat.
Si
vero
absque
praecepto
qualitercunque
causam
dederit,
fructuosam
ei
poenitentiam
Deus
inspiret.
Cujus
poenitentiae
actionem,
de
qua
jam
coepimus,
amodo
juxta
superius
promissum
nostrum,
prosequemur.
Et
ut
jam
supra
tetigimus,
mox
ut
tam
lethalis
facti
verbum
ad
regem
pervenit,
afflictus
est
afflictione
magna.
Et
in
nominatissimo
illo
Normanniae
oppido,
quod
Argenteon
dicitur,
in
quo
primum
accepit
hoc,
per
dies
quadraginta
sedit
moerens,
quo
toto
illo
poenitentiali
dierum
numero
acerbiorem
multo
plusquam
mortuorum
luctum
fecit.
Lugentium
cibos
comedit,
equum
non
ascendit,
nulla
jurgantium
causa,
nulla
agendorum
consultatio,
[Col.1313B]
nulla
pulsantium
querela
ingrediebatur
ad
eum,
nulla
tot
terrarum
regendarum
sibi
cura
proponebatur,
omnia
tunc
quasi
postponenti
prae
dolore.
Sedebat
quippe
solitarius,
super
hoc
quod
acciderat
ingemiscens
semper
et
dolens,
et
saepe
et
saepius
iterans
heu
heu
accidisse
sic!
DE
IRA
REGUM.
O
quam
pestiferum
malum
et
ipsis
regibus
et
toti
genti
inimica
regum
ira,
non
se
reprimens,
sed
mox
erumpens
in
furorem!
Cujus
concitati
sic
impetum
etsi
rex
ipse
ad
se
reversus
cohibere
desideravit,
persaepe
tamen
quasi
acceleratim
per
longas
regum
manus
volans
irrevocabilis
est,
rege
etiam
jam
poenitente
et
ut
revocaretur
volente.
Multi
quippe
et
fere
quotquot
in
mundo
sive
per
fas
sive
nefas,
qui
regum
[Col.1313C]
quasi
cujusdam
generis
deorum
terrigenarum
non
captent
gratiam,
non
vereantur
offensam;
adeo
etiam
quod
inter
hos
multi
qui
etiam
non
jussi,
mox
cum
regis
beneplacitum
vel
ex
modico
aliquo
suspicionis
signo
conjectant,
sive
bonum
sive
malum,
parere
accelerant
et
quisque
alterum
praevenire
in
parendo;
interdum
etiam
atrociora
non
jussi,
quasi
jussi,
committentes,
arbitrantes
se
in
his
gratum
obsequium
praestaturos.
Verbi
causa
nimis
vicina
est.
Tales
quippe
sacrilegi
nostri
occisores,
qui
tam
temere,
tam
praepropere,
tam
praesumptuose
et
tam
perverse
regis
verba
indignabunda
interpretantes
tantae
et
mundo
tam
clarae
potestatis
nomini
notam,
tantum
ruinae
scandalum
et
tantam
doloris
materiam
ingesserunt.
REPETIT
DE
IRA
REGUM.
[Col.1313D]
O
quam
cavendum,
quam
caute
agendum,
potissimum
regibus,
ut
tunc
maxime
cum
irati,
nec
enim
est
ut
non
irascantur,
eo
frequentius
quo
sublimius
positi
sunt,
tunc,
inquam,
maxime
teneant
se,
reprimant
se,
ut
qui
sunt
capita
gentium
et
rectores
populorum,
tunc
praesertim
se
ipsos
regant,
ne
qui
omnium
est
dominus
irae
servus
effectus
regnet
tamen
super
omnes.
Hoc
est
enim
juxta
sapientem
de
tribus
unum
per
quae
terra
movetur,
quod
etiam
inter
tria
quasi
pessimum
primum
ponit:
Per
tria,
inquiens,
movetur
terra,
per
servum
cum
regnaverit,
per
stultum
cum
satiatus
fuerit
cibo,
per
odiosam
mulierem,
cum
in
matrimonio
fuerit
assumpta
(Prov.
[Col.1314A]
XXX).
Per
servum,
inquit,
cum
regnaverit,
hoc
est
unum
inter
tria
quod
et
primum
ponit;
et
ideo
primum
quia,
ut
diximus,
pessimum,
quasi
prae
caeteris
inter
gentes
pressurae
primatum
tenens:
Per
servum,
inquiens,
cum
regnaverit:
profecto
per
servum,
sed
servum
dico
hic
non
tam
glebae
quam
irae
de
illa
quippe
terrena
seu
nativa
glebae
servitute
ni.
curandum,
sive
regnet
sive
serviat.
Servus,
inquit
Magister,
vocatus
es,
non
sit
tibi
curae
(I
Cor
VII):
summo
igitur
cavendum
opere,
praesertim
regibus,
ut
tunc
maxime
cum
irati,
nec
enim
in
regum
potestate
est
ut
non
irascantur;
tunc,
inquam,
maxime
cum
irati,
sic
irascantur
ut
non
peccent.
Unde
et
regum
unus:
Irascimini,
inquit,
et
nolite
peccare
(Psal.
IV);
quasi
dicat,
quia
etiam
in
regum
potestate
[Col.1314B]
non
est
non
irasci,
sic
tamen
irasci
permittitur,
ut
iram
peccatum
non
sequatur,
videlicet
ut
interioris
illius
caloris
ex
mortis
poena
coalescentis
et
nati
non
exterius
flamma
exeat,
non
furor
erumpat.
Aestimet
potius
rex
mox,
cum
indignationis
suae
flamma
exierit,
mox
totum
regnum
incensum.
Et
hoc
est
quod
jam
tetigimus
et
hic
iterare
non
superfluit,
regis
mansueti
dogma
saepe
et
saepius
vim
irae
experti:
Irascimini,
inquit,
et
nolite
peccare;
quasi
ne
irae
servi
efficiamini
et
sic
etiam
servi
peccati,
si
peccatis
post
iram.
Quia
sic
regnabit
irae
et
peccati
servus,
si
rex
peccet
post
iram.
Per
quem,
profecto
regem
servum
terra
movetur,
ut
docet
sapiens,
et
quotidie
videmus
sic
et
patimur
hoc.
Et
vere
profecto
scriptum,
quod
et
ipsa
quotidiana
experientia
[Col.1314C]
docet,
quia
secundum
ligna
silvae
sic
ignis
exardescit,
et
secundum
virtutem
hominis,
sic
iracundia
illius
erit,
et
secundum
substantiam
suam
exaltabit
iram
suam.
O
quanta
mala
ex
regis
nostri
ira,
toxicatis
invidorum
linguis
stimulantibus,
sicut
per
totam
historiam
liquet,
et
regno
et
sacerdotio
pervenerunt!
Ita
enim,
sicut
verissime
scriptum
est:
Justitiam
Dei
non
operatur
(Jac.
I).
Sed
misericors
et
miserator
Dominus
ab
hac
regis
servi
sui
ira
suam
iram
avertat,
et
irae
illius
excessum
omnem
indulgeat.
DE
NUNTIIS
AD
ROMANAM
ECCLESIAM
A
REGE
MISSIS
POST
MARTYRIUM.
Et
quidem
poenitentis
regis
haec
erat
salutis
providentia.
[Col.1314D]
Rex
per
totos
quadraginta
dies
solitarius,
ut
praeostendimus,
sedens
et
moerens
sic,
confestim
in
primo
sacrilegii
auditu
viros
magnos
et
industrios
ad
Romanum
pontificem
Alexandrum
tertium
destinavit,
ab
ipso
tanquam
summo
Ecclesiae
patrono
et
Patre
omnium
consulens
quid
agendum,
et
sicu
credibile,
humiliter,
in
quo
excesserit
confitens
Verum
quia
confessio,
sicut
nec
per
scripta
nec
per
personas
interpositas
fieri
solet
aut
debet,
et
viva
vox
confitentis
quo
plus
auget
devotionem,
eo
plus
habet
virtutis,
vir
apostolicus
a
latere
suo
duos
cardinales
direxit,
piae
memoriae
magistrum
Theodinum
Portuensem
episcopum
cardinalem,
et
qui
adhuc
superstes
est
Albertum
sanctae
Romanae
Ecclesiae
cancellarium,
viros
certe
omni
religionis
sanctitate
[Col.1315A]
et
scientia
praeditos;
qui
et
episcopus
regni
ob
supra
huic
insertas
historiae
causas
anathematizatos
vel
suspensos
canonice
absolverent,
et
regis
postulantis
saluti
providerent.
Itaque
ad
regis
et
totius
Ecclesiae
consolationem
hi
missi.
In
quorum
adventu
episcopi
absolutionem
quidem,
quam
non
meruerant,
de
clementia
viri
apostolici
et
eorum
qui
missi
fuerant
obtinuerunt.
Rex
autem
id,
super
quo
in
morte
martyris
se
excessisse
accusabat,
devote
et
humiliter
confitens
in
facie
Ecclesiae
emendatus
juravit
postea
se
infra
triennium
crucem
facturum
et
Hierosolymam
profecturum,
nisi
per
dominum
papam
staret
aut
per
ejus
catholicos
successores.
Et
quidem
regis
poenitentia
sic
erat
tam
devota
tunc
et
tam
humilis,
ut
ipsi
cardinales
videntes
[Col.1315B]
sic
illius
in
psalmigrapho
veritatem
versiculi
missis
paragromatibus
contestarentur:
Qui
respicit,
inquit,
terram
et
facit
eam
tremere,
qui
tangit
montes
et
fumigant
(Psal.
CIII).
DE
PRIMA
DISSENSIONE
ORTA
INTER
REGEM
PATREM
ET
REGEM
FILIUM.
Verum
modico
exacto
tempore,
quarto,
ni
fallor,
quintove
circiter
anno
a
martyrio
et
a
poenitentia
regis
hac,
inter
regem
patrem
et
regem
filium
suum,
qui,
ut
supra
in
historia
ostendimus,
per
regni
episcopos
in
injuriam
metropolitani
sui
tunc
exsulantis,
rege
patre
sic
volente,
in
regem
unctus
est,
profana
seditio
et
bellum
nimis
intestinum
est
exortum,
adeo
ut
adversus
regem
patrem
et
sui
fere
quotquot,
et
etiam
alieni,
Francorum
videlicet
rex,
in
potentatu
[Col.1315C]suo
magno
cum
filio
rege
foedus
jungentes
insurrexerint.
Regis
terrae
et
regna
et
nationes
et
populi
tam
sui,
ut
diximus,
quam
alieni,
adversus
solum
regem
patrem
arma
moverunt.
DE
PRIMA
PEREGRINATIONE
REGIS
AD
MARTYREM
ET
CAUSA
PEREGRINATIONIS.
Igitur
rex
pater
quid
faceret?
quo
se
verteret?
ad
quos
declinaret?
Nusquam
fides
tuta,
imo
nulla,
quia
periit.
Et
foris
pugnae
et
intus
timores.
Quod
igitur
solum
tunc
supererat,
humano
deficiente,
rex
solum
ad
divinum
consilium
et
auxilium
se
convertit.
Audiens
quippe
in
dies
et
certissime
credens,
mundo
jam
contestante
et
cum
admiratione
conclamante,
virtutes,
signa
et
prodigia
quae
Cantuariae
fiebant
per
martyrem,
de
mutua
inter
ipsum
et
martyrem[Col.1315D]
jam
pridem
gratia,
sicut
spero,
non
immemor,
eo
etiam
fiducialior
quod
de
excessu
suo
in
martyrem
gauderet
et
speraret
se
poenitentiam
egisse,
a
Normannia
exivit.
In
qua
tamen
tunc
potissimum
quasi
totus
erat
fervor
debacchantis
rebellionis.
A
Normannia,
inquam,
exivit
tunc,
et
illam,
sicut
et
alias
dominationes
et
principatus
suos
transmarinos,
quasi
in
solius
protegentis
Dei
et
martyris
sui
manu
relinquens
omnia,
confestim
sola
divinae
protectionis
spe
adversus
hostes
suos
armatus
transivit
maria,
et,
omni
occasione
et
dilatione
postposita,
Cantuariam
venit.
QUALITER
REX
PEREGRINUS
CANTUARIAM
INTRAVERIT.
Et
incredibiliter
humiliatus
et
devotus,
mox,
antequam
[Col.1316A]
civitatem
intraret,
ut
ipsam
vidit
et
metropolitanam
ecclesiam
in
qua
martyr
requiescit,
mox,
inquam,
se
exinanivit,
et
potestas
tanta
pauperrimi
servi
mox
formam
induit,
nudis
pedibus
et
toto
etiam
nudato
corpore,
praeterquam
vili
quadam
tunica
super
nudo
amictus.
Et
pedes
et
nudus
sic
palam
in
die
et
in
omnium
conspectu
civitatem
intravit.
Et
per
vicos
et
plateas
civitatis
luteas,
tanquam
de
plebis
vilissimorum
unus,
abjecte
sic
incessit.
Ecce
David
alter,
qui
tam
dilecto
filio
suo
quasi
Absalone
altero
ob
peccatum
ipsum
persequente,
nudis
plantis,
sicut
primus
David
civitatem
exivit,
et
iste
secundus
ingreditur.
Et
ita
in
suspiriis
et
gemitibus,
tot
gentibus
et
nationibus
tremebundus,
ipse
timens
et
tremens,
martyris
adiit
sepulturam.
[Col.1316B]
Ubi
tota
illa
adventus
sui
die
et
nocte
sequenti
jejunus
et
pervigil
ante
martyrem
pernoctavit.
Ni
fallor,
nec
enim
dubito,
sicut
gemebundas
et
pias
ante
martyrem,
quem
adeo
dilexerat
et
a
quo
tantum
dilectus,
orationes
effundens,
ejus,
nec
dubium,
meritis,
orationibus
et
patrociniis
in
tam
arcto
toto
cordis
affectu
se
commendans;
quod
mox
rerum
exitus
demonstrabit.
Et
ibidem
etiam
coram
martyris
sepultura,
quasi
coram
ipso
martyre
sancto
illo
et
venerabili
fratrum
coetu
convocato,
a
singulis
fratrum
virgae
disciplinalis
percussiones
singulas
velut
quasdam
secundas
quadragenas
apostolicas,
imo
regias,
novas
et
sicut
arbitror
usque
tunc
inauditas
accepit.
QUOD
REX
CONSUETUDINES
ILLAS
MALAS
QUI
EXSILII
ET
MARTYRII
CAUSA
FUERUNT
ABDICAVERIT.
[Col.1316C]
Consuetudines
vero
illas
in
scriptum
redactas,
quae
inter
martyrem
et
ipsum
totius
fuerunt
dissensionis
materia,
et
postea
in
exsilio
confessoris
et
demum
in
morte
martyris
causa,
rex
tanquam
vere
poenitens
et
justificatus
jam
abdicavit
malas
et
iniquas,
deleto
sic
pro
martyris
devotione
per
virtutem
martyrii
quod
adversum
nos
erat,
clerum
dico,
chirographo
decreti
quod
erat
contrarium
nobis.
De
quo
satis
supra
in
historia.
Bonas
vero
solum
observandas
sanxit
in
posterum.
Quarum
tamen
abdicatarum
sic
nonnullae
ab
Ecclesia
damnatae
per
regnum
observantur
adhuc.
Quod
si
rege
sciente
et
approbante
rex
ipse
viderit;
Deus
nolit.
Haec
autem
[Col.1316D]
prima
regis
ad
martyrem
peregrinatio
et
coram
martyre
humiliatio
sic
est.
Ad
te
igitur,
Domine,
ad
te
faciem
meam
nunc
converto,
ad
te
oculos
meos
levo
ut
eructent
labia
mea
hymnum.
In
tantum
etenim
jam
plenus
sum,
quod
ultra
continere
non
possum
quin
laudis
tuae
praeconia
annuntiem
et
enarrem
mirabilia
tua.
Ecce
enim
quia
Paulum
etiam
plus
quam
de
Saulo
perfecisti.
Eo
quidem
Saulo
major,
quo
rex
tantus
et
ad
bonum
et
ad
malum
faciendum
sit
potentior.
Et
ecce
quomodo
quasi
totius
regiae
suae
sublimitatis
oblitus
humiliaverit
se.
Et
quod
accedit,
imo
quod
facit
cum
jucunditate
ex
virtute
miraculum,
imo
quod
totum
illustrat
et
jucundat
tam
profundum
Dei
judicium,
rex
ille
tantus
ad
illum
sic
convertitur,
[Col.1317A]
revertitur
et
coram
illo
sic
humiliatur,
quem,
ut
supra
in
historia
descripsimus,
adeo
in
mundo
humiliaverat,
ut
nec
ipse
nec
sui
in
mundo
inter
homines
quasi
locum
haberent,
verum
admiranda
quadam
vere
Dei
dexterae
mutatione,
rex
tam
potens,
omni
nunc
regali
insigni
rejecto,
pedes
et
nudis
plantis,
totus
etiam
nudatus
praeterquam
sola
vili
tunica
super
nudo
amictus,
illum
abjectus
sic
adorando
adit,
quem
cum
suis
paulo
ante
denudavit
et
proscripsit,
et
quoad
licuit
perpetuavit
exsilium.
Illius
nunc
devote
petit
suffragia,
suppliciter
invocat
merita,
et
humiliter
quaerit
patrocinia,
cui
paulo
ante
oratio
fuit
interdicta,
ne
foret
ab
Ecclesia
oratio
ad
Deum
pro
eo.
Illius
etiam
rex
infantium
more
gradiens
nunc
super
manus
et
pedes,
et
saepe
[Col.1317B]
et
saepius
deosculatur
nescio
quem
superpositum
Thomae
tumulo
lapillum,
cujus
paulo
ante
ore
ad
os
pernegaverat
osculum.
O
quam
admiranda
in
nostra
aetate
hac
tanta
rerum
mutatio!
Vere
quam
admiranda,
Domine,
sicut
et
terribilia
et
profunda,
nihilominus
et
jucunda
judicia
tua!
Tu
vere
omnipotens
super
omnia
opera
tua.
Quantumcunque
potuerit
homo
et
enisus
fuerit,
tu
tamen
supervalebis.
Et
quidquid
hominis
fallax
et
vana
cogitatio
ordinans
mentiatur
sibi,
totum
ut
aeterna
voluntas
tua
fiat,
in
contrarium
vertit
admirabilis
magnificentia
tua,
Domine.
Quod
vidimus,
quod
audivimus,
quod
non
sperabamus,
hoc
testamur
nunc
et
scribimus.
Gratiae
tibi,
Omnipotens,
quod
et
Patre
meo
et
domino
et
confratribus
[Col.1317C]
meis
ejusdem
oneris
comportatoribus
jam
a
rebus
humanis
exemptis
et
in
Christo
quiescentibus,
ego
jam
quasi
solus
superstes
adhuc
et
exsilii
nostri
exitum
et
martyrii
gloriam
non
solum
merui
videre,
sed
et
scripto
ad
saecula
post
futura
transmittere.
Unde
et
laudabo
Dominum
in
vita
mea,
psallam
Deo
meo
quandiu
fuero.
Unde
et
Domini
facta
haec,
quae
gaudens
recolo,
devote
itero.
O
Domine,
quam
magnus
es
tu,
et
quam
praeclarus
virtute
et
quem
superare
nemo
potest!
Quin
potius
juxta
quod
mulier
triumphalis
praeconizat,
montes
per
te
a
fundamentis
movebuntur,
cum
aquis,
et
petrae
sicut
cera
liquescent
ante
faciem
tuam.
Qui
enim
timent
te,
magni
erunt
apud
te
per
omnia.
Et
ecce
quia
juxta
quod
[Col.1317D]
praeconizatum
tunc,
et
nunc
impletum
cernimus,
ut
praeconio
praeconium
nostrum
copuletur.
Ecce
enim
regis
cor
quod
vere
scriptum
quod
in
manu
Dei
sit;
ecce,
inquam,
cor
regis
paulo
ante
sic
pertinacissime
obduratum,
amaricatum
et
elevatum
sic,
quomodo
nunc
mollitum,
quomodo
indulcoratum
et
humiliatum
sit.
Mons
revera
a
fundamento
suo
motus
et
hoc
cum
aquis
populorum
multis
circa
martyris
tumulum
circumfluentibus
et
affluentibus
toto
die.
Mons
etiam
hic
noster,
hic
rex
noster,
mons
mobilior
caeteris.
Qui
quoties
a
transmarinis
in
regnum
revertitur,
mox
antequam
alias
divertat,
ante
alia
regni
negotia,
mox
martyris
sui
amici
nunc
et
domini
visitat
sepulturam
cum
propriis
aquis
suis
motis
similiter.
Populi
quippe
multi
et
[Col.1318A]
nationes,
quibus
praeest,
et
ipsius
praecipue
aulici
prae
caeteris
mundi
nationibus,
si
devotius
nescio,
Deus
scit,
sed
hoc
scio,
quia
martyris
tanquam
specialis
patris
et
patroni
sui
tumulum
frequentius
adeunt.
Benedicentes
ergo
laudemus
Dominum
pro
regis
nostri
peregrinatione
hac,
pro
conversione
tam
devota
pro
reversione
tam
grata
et
pro
humiliatione
tam
gloriose
abjecta.
Laudemus,
inquam,
benedicentes
quod
cor
filii
conversum
est
ad
patrem
et
cor
patris
ad
filium,
quod
reversus
est
dilectus
ad
dilectum,
quod
elatus
est
humiliatus
ad
excelsum.
Hymnum
igitur
iterum
et
iterum
in
isto
citharae
nostrae
melo
resonemus
Domino,
hymnum
novum
resonemus
Deo
nostro.
Hymnum,
inquam,
novum
pro
regis
nostri
hac
peregrinatione
prima,
[Col.1318B]
pro
conversione
nova,
pro
reversione
tam
jucunda
et
pro
humiliatione
tam
insperata,
et
pro
tam
novo,
tam
glorioso
et
tam
pleno
per
martyrium
triumpho.
Cujus
tam
triumphato
quam
triumphanti
communis
gloria
est;
cui
vero
eorum
sit
gloriosior
nescio;
unum
scio
quod
triumphato
fructuosior
sit.
Martyri
quippe
triumphanti
video
quod
solum
sit
ad
gloriam;
sed
regi
triumphato
video
quidem
quod
sit
ad
gloriam
et
sperandum
quod
sit
ad
coronam,
ut
de
corona
transeat
ad
coronam,
de
corona
regni
terreni
corruptibili
ad
coelestis
regni
coronam
immarcescibilem:
solum
in
eo
quod
coeperat
perseveret.
Et
de
hac
quidem
tam
triumphati
quam
triumphantis
nova
gloria
hymnum
novum
cantare
bonum
quidem
et
jucundum.
Eo
certe
tam
bonum,
tam
jucundum,
[Col.1318C]
quod
tam
amplus,
tam
plenus
sit
triumphus
hic,
quod
ipse
utrique
tam
martyri
videlicet
quam
regi
sit
communis;
qui
et
martyri
triumphanti
gloriam
et
regi
triumphato
apud
Dominum
et
homines
et
gloriam
pariter
parit
et
gratiam.
De
ipsis
etiam
inimicis
suis
eo
quod
sit
triumphatus,
sic
continuo
triumphaturus,
ut
finita
peregrinatione
hac
mox
docebitur.
ITERAT
HIC
SE
PER
HISTORIAM
HANC
PROSEQUI
VERITATEM
OMNI
GRATIA
ASSENTATIONE
ET
METU
OMNI
POSTPOSITO.
Nemo
autem
arbitretur,
aut
suspicetur
nemo,
quodam
me
assentationis
velamento
pro
regis
mei
gratia
vel
favore,
eo
videlicet
quod
rex
gentis
meae
sit,[Col.1318D]
ut
supradiximus,
et
hic
iterare
non
piget;
aut
pro
martyris,
eo
quod
pater
et
dominus
meus
sit
et
fuerit,
laude
exquisita,
laxis
aliquando
linguae
habenis
veritatis
excedere
metam;
cum
multi
adhuc
supersint,
qui
ex
tanta
potestate
sic
triumphata
tantam
triumphantis
gloriam
et
tantam
triumphatae
potestatis,
sicut
descripsimus
humiliationis
gloriam
pariter
et
gratiam,
quam
et
viderunt,
utpote
cui
et
interfuerunt,
ipsi
contestentur.
Nihil
enim
per
totam
martyris
historiam,
Deus
scit,
ut
jam
semel
testatus
sum
et
contestor
nunc
iterum,
aut
hominis
metu
de
corpore
veritatis
mutilo
aut
adversus
veritatem
propter
hominis
gratiam
amplifico,
aut
ut
homini
placeam
assentatione
veritatis
seductrice
interverto,
aut
propter
popularis
aurae
flatum
intersero
vel
[Col.1319A]omitto.
Sed
ad
gloriosam
potestatem
nostram
nunc
certe
gloriosiorem,
imo
quasi
nunc
primo
gloriosam,
cum
sit
gloriose
sic
triumphata,
revertamur
adhuc,
ut
tam
gloriosae,
tam
devotae
peregrinationis
coeptum
iter
consummetur.
De
qua
meli
hujus
non
jam
notula,
sed
potius
nota,
in
cithara
nostra
quia
dulcius
et
diutius
resonavit,
utpote
victoriae
hujus
tam
celebris
sicut
triumphantis
et
triumphati
communi
gloriae
festive
et
solemniter
Alleluia
reversionis
decantantes;
reversionis,
inquam,
peregrini
novi
ad
novum
angelorum
concivem,
filii
ad
patrem
et
patris
ad
filium,
et
dilecti
ad
dilectum.
Sed
circa
magnum
hunc
et
insignem
peregrinum
nostrum
immoremur
paulisper
adhuc;
et
exinde
ex
peregrinationis
hujus
humilitate
et
devotione
quid
cito
post
acciderit
non
[Col.1319B]tacendum.
QUALITER
REX
PEREGRINATIONE
REVERTENS
CANTUARIAM
EXIERIT.
Omnibus
itaque
in
tanta,
ut
jam
descripsimus,
humilitate
et
devotione
consummatis,
rex
jam
vere
rex
et
peregrinus
tam
devotus,
in
crastino
post
missam
ante
martyris
sepulturam
celebratam
de
martyre,
maculatis
sic
pedibus
ut
humiliter
coram
martyre
venerat,
nec
etiam
refocillatus,
in
spe
multa
patrocinii
per
martyrem
in
brevi
sibi
futuri
recessit.
DE
HOSTIBUS
A
REGE
POST
PEREGRINATIONEM
SUAM
CITO
TRIUMPHATIS
PER
MARTYREM.
Et
quod
dictu
mirum,
et
ad
martyris
gloriam
et
regis
poenitentialem
devotionem
commendandam
non
[Col.1319C]
tacendum,
spes
regem
non
confudit,
siquidem
ipso
eodem
die,
quod
mundus
novit
et
mihi
etiam
discipulo
qui
scripsi
haec
rex
ipse
fateri
dignatus
est;
ipso,
inquam,
die
quo
ante
martyris
sepulturam
missam
de
martyre
humiliter
admodum
et
devote
audierat,
martyre
affectuose
salutato
et
quasi
a
martyre
benigne
licentiatus
post
recedens,
erat
autem
Sabbatum;
eodem,
inquam,
die,
eadem
etiam
diei
hora,
qua
missae
interfuerat
incessanter
martyris
patrocinia
invocans,
princeps
Scottorum
captus
est.
Magnus
profecto
princeps
hic,
et
inter
multos
et
magnos
regis
inimicos
ipse
tunc
maximus
aut
de
maximis.
Et
a
militibus
quibusdam
et
paucis
et
mediae
manus
hominibus,
qui
inter
regis
fautores
tunc
[Col.1319D]
paucos
regi
favebant
adhuc,
interceptus,
tanquam
gladio
non
extracto
nec
illato
vulnere,
sed
sicut
sine
pugna
et
sine
plaga
captus
est;
sicut
accepi,
quodam
casu
fortuito
sed
nescio
quo,
ab
exercitu
suo
grandi
quem
collegerat,
parum
deflexus,
Altissimo
quidem,
in
cujus
ditione
cuncta
sunt
posita,
volente
eum
tradi
sic.
Sed
quid
per
singula?
Post
regis
tam
humilem,
tam
devotam
supra
descriptam
peregrinationem,
sensim
in
dies,
nec
longa
mora,
et
cismarini
et
transmarini
praesertim
fideles
sui,
sed
eo
ipso
jam
infideles
quo
rebelles,
in
retiaculum
quod
ipsi
domino
suo
regi
tetenderant,
ipsimet
peccatores
ceciderunt.
Revera
peccatores,
domino
suo
et
regi
suo
fidem
non
servantes:
videntes
autem
alii
cum
rege
[Col.1320A]
tam
subito
Domini
manum
tam
valida
siluerunt
universi:
et
ita
supra
mundi
assertionem
et
spem,
sicut
ex
insperato
et
subito;
siluit
omnis
terra
in
conspectu
ejus
(Malach.
XI,
52).
Et
factum
est
in
pace
regnum
ejus
Domino
super
iram
inimicorum
suorum
sic
manum
suam
extendente.
Et
ita
ut
supra
de
die
breviter
tetigimus,
rege
orante
et
super
inimicis
suis
exaudito
revera
Sabbatum
erat,
Sabbatum
revera
temporis
regi
portendens
auram
in
brevi
futurae
sibi
tranquillitatis
et
pacis,
ut
ita
ex
Sabbato
speraret
Sabbatum
ex
Sabbato
temporis
Sabbatum
quietis.
Juxta
quod
Israeli
in
propheta
Dominus
pollicetur:
Et
erit,
inquit,
mensis
ex
mense
Sabbatum
ex
Sabbato
(Isa.
LXVI).
Itaque
relinquitur
sabbatismus
regi
humiliato
sic.
Hunc
vero
super
inimicos
suos
successum
[Col.1320B]
suum
et
pacem
tantam
et
tam
perfectam,
eo
plus
miraculosam
quo
tam
citam,
omnium
sic
animis
obfirmatis
adversus
se,
rex
totam
ascripsit
Domino
et
glorioso
martyri
sancto
ejus,
cui
certissime
ascribenda.
DE
SOMNIO
MARTYRI
ADHUC
EXSULI
PROPHETICE
OSTENSO
QUASI
REBELLIONIS
HUJUS
ET
PACIS
PROPHETIA.
Hoc
quippe,
quod
martyri
adhuc
exsuli
super
ista
de
qua
jam
locuti
sumus
rebellione
et
post
rebellionem
pace
tam
cita
accidit,
propheticum
quoddam
somnium
et
vere
propheticum,
evidentissime
probat,
ipso
domino
meo
tunc
exsule,
somnium
illud
mihi
discipulo
qui
haec
scripsi
ore
proprio
indicante
sic:
«Aspiciebam,inquit,
in
visione
noctis
(Dan.
VII).
Et
ecce
quia
ego
super
montem
valde
[Col.1320C]
exclusum
eram
et
dominus
rex
deorsum
in
infimo.
Et
ecce
quia
subito
universae
coeli
volucres
adversus
regem
convenerunt,
ipsum
cum
unguibus
suis
et
rostris
in
subito
et
cito
alarum
suarum
quasi
turbinis
vehementis
spiritu
impetentes.
Ibi
omnis
generis
volucres,
maxime
quae
ex
rapto
vivunt:
ibi
aquilae,
ibi
griphes,
ibi
alieti,
ibi
vultures;
ibi
milvi,
ibi
accipitres,
ibi
lari,
ibi
herodii.
Sed
quid
per
singula?
Singula
mihi
visa
erant
ibi
volucrum
genera
in
genere
suo
regem
quotquot
impetentes.
Cujus
vestimentis
per
volucrum
ungues
et
rostra
citissime
panniculatim
dilaceratis,
rex
mox
solius
camisiae
tenui
schemate
vix
opertus,
quasi
jam
nudus
volucribus
expositus
est.
Et
jam
tantum
in
modum[Col.1320D]
turbinis
vehementis
volantium,
et
rostris
et
unguibus
impetentium
impetum
sustinere
non
valens,
hinc
inde
impellebatur.
Et
ipse
sensim
quod
licuit
regrediebatur
et
retrahebat
se,
ut
vim
impetus,
etsi
non
declinaret
omnino,
extenuaret
tamen.
Erat
autem
a
tergo
regis
non
respicientis,
quia
nec
conclusus
sic
respicere
potuit;
erat,
inquam,
teterrimum
praecipitium
et
profundissimum,
a
rege
utpote
a
tergo
improvisum.
Cui
cum
appropinquasset
jam
rex,
sic
retrahens
se,
et
quoad
poterat
evitans
impetentium
vim,
unus
de
aulicis
regis
familiarissimis,
de
quo
tanquam
de
se
altero
rex
fidebat
utpote
quem
et
honoribus
et
divitiis
inter
regni
primos
rex
illustraverat;
hic,
inquam,
torvo
torvior,
etsi
plus
quam
inhumanus,
in
volucrum
accessit
adjutorium,
[Col.1321A]camisia,
qua
sola
super
nudo
rex
vix
amictus
erat,
regem
spoliare
violenter
attentans,
et
cum
volucrum
impetu
ipse
pariter
regem
coepit
pellere
in
praecipitium.
Rege
vero
jam
ruituro,
commota
sunt
pietatis
eximiae
viscera
mea
super
rege,
qui
in
monte
sedebam
excelso
cernens
haec.
Et
pristinae
gratiae
et
familiaritatis
mutuae
inter
regem
et
me
recolens,
etsi
mihi
modo
offensum,
non
potui
tamen
in
offensa
hac
miserationem
meam
continere;
quin
potius,
sicut
visum
mihi,
de
montis
tam
excelsi
vertice
quo
sedebam
tam
citus
descendi,
tanquam
si
in
ictu
oculi:
periculo
jam
sic
imminente
et
compassione
multa
quasi
alas
tribuentibus
mihi
et
ad
velocem
me
succursum
impellentibus.
Et
sic
quasi
in
momento
regi
astiti.
Et
mox
framea
longa
et
acutissima,
[Col.1321B]
nescio
tamen
quo
casu
in
ea
posita,
in
manu
mea
refulsit.
Qua
velut
subito
et
momentanee
mihi
visus
sum
universas
illas
coeli
volucres
dissipatas
dispersisse,
dissipasse
et
dispersas;
et
regem
liberatum
sic
continuo
insignibus
suis
regiis
gloriose
et
decentissime
indui,
illum
aulicum
objurgans
acerrime
qui,
ut
diximus,
in
volucrum
adjutorium
sic
transierat,
addens
regem
ab
ipso
non
meruisse
hoc.»
Hoc
somnium
vere
futurum
vaticinium
dominus
meus,
ut
diximus,
in
exsilio
tunc
viva
voce
mihi,
qui
jam
scripsi
hoc,
retulit
sic,
et
etiam
aulici
nomen
indicavit.
Pro
quo
aulico
exire
potest
in
proverbium,
cum
quivis
complices
habens
male
versatur
contra
domini
fidem,
ut
de
eo
proverbialiter
dicatur,
et
iste
in
volucrum
adjutorium
transiit.
Verumtamen
[Col.1321C]
caeteris,
quae
ad
visionem
hanc,
non
omissis,
aulicum
tamen
hunc
in
historia
hac
nominare
praetermitto,
ne
forte
ejus,
qui
jam
superstes
non
est,
decretam
universae
carnis
viam
ingressi,
et
praesentibus
et
post
futuris
saeculis
nomen
odiosius
fieret,
et
ne
etiam
posteri
ejus,
qui
non
meruerunt,
vel
ex
suspicione
proditionis
nota
ulla
inurantur
et
paterni
delicti
confundantur
opprobrio.
Et
quidem
relato
somnio
dominus
meus
mihi
loquens
adhuc
brevibus
sic,
quasi
somnium
interpretans,
adjecit
se
in
arcto
aliquo
regi
subventurum
adhuc;
hac
ipsa
interpretatione
tam
brevi
somnium
vere
propheticum
indicans.
Et
ego,
qui
nunc
scripsi,
cum
semel
visionem
hanc
nacto
loco
et
tempore
domino
regi,
finita,
ut
diximus,
rebellione,
et
pace
sic
desuper
data,
retulissem,
[Col.1321D]
rex
ipsemet
mox
interpretatus
est
super
ea
rebellione,
et
super
ejusdem
rebellionis
tam
felici,
tam
glorioso
et
pacifico
et
vere
miraculoso
exitu,
hujus
visionis
veritatem
evidentissime
completam
iri,
hujus
relata
visionis
occasione
adjiciens,
qui
super
hoc
loqui
mihi
dignatus
est
rex,
quod
et
ego
supra
non
tacui:
«Et
eodem,
inquiens,
die,
videlicet
die
Sabbati,
eadem
etiam
hora
diei,
qua
ante
martyrem
missam
audiens
devotius
martyris
patrocinia
invocabam,
a
quibusdam
militibus
meis,
et
quidem
paucis
et
etiam
hominibus
satis
mediocribus
his,
princeps
Scottorum,
de
maximis
inimicis
meis
ipse
maximorum
unus,
captus
est
ab
his
qui
eum
ceperunt,
sicut
die,
ita
et
hora
captionis
ejus
[Col.1322A]
sic
notata.»
Et
ita
rex
ipse
sic
primo
et
per
diem
et
per
diei
horam
facti
me
edocuit
et
praedicavit
miraculum.
Quod
ego
quidem
eo
devotius
quo
certius
huic
melorum
libello
interserui.
Et
eo
etiam
jucundius
quo
in
historiae
hujus
pericope
hac
ipsum
Augustum
magistrum
habui
facti
relatorem
certissimum,
et
miraculi
sicut
testem
et
praedicatorem.
Factus
est
enim
nobis
sic
in
mira
Dei
virtute
de
quondam
Saulo
nunc
Paulus,
ipsius
potente
Dei
mutatione
modo
praedicator,
cujus
Paulo
ante
tantus
fuerat
persecutor.
Unde
et
historiae
hujus
pericopa
haec
eo
amplius
inter
caeteras
illustrata
quo
ipso
Augusto
quondam
tanto
persecutore,
nunc
vero
ad
martyris
gloriam
magistro
praedicatore
edita
est.
Verumtamen
cum
rex
dicti
aulici,
qui,
ut
praediximus,
[Col.1322B]
in
volucrum
adjutorium
transierat,
nomen
proprium
saepe
et
saepius
instanter
sciscitaretur,
quaerens
ipsum
sibi
designari
ex
nomine,
ego
tamen
propter
jam
supradictas
causas
nominatim
ipsum
exprimere
constanter
renui.
Ut
igitur
redeamus
ad
priora,
et
singula
discutiamus,
videamus
si
non
gloriose
triumphata
tanta
potestas
haec,
sic
quidem
triumphata
quod
humiliata,
et
sic
humiliata
quod
triumphata.
Quam
bonus
triumphus
martyris
qui
sic
humiliat,
et
quam
bona
regis
humiliatio
quae
de
inimicis
suis
sic
triumphat!
Poenitentialem
humilitatem
hanc
regi
nostro
Deus
in
dies
augeat,
Deus
perficiat
et
conservet
ut
in
finem
usque
perseveret.
QUOD
REGUM
POENITENTIALIS
PERSEVERANTIA
RARA
SIT
ET
DIFFICILIS.
[Col.1322C]
Verumtamen
in
fugitiva
vita
hac
laqueis
et
tentationibus
et
aversionibus
plena,
omni
quidem
carni
sed
regibus
praesertim
difficillimum
in
poenitentiali
humilitate
permanere
sic.
Regibus
certe
praesertim
difficillimum
hoc,
qui
tot
terrarum
distracti
curis,
tot
occupati
causis,
tot
implicati
negotiis
vix
est
ut
in
cogitatu
uno
in
proposito
ullo
stare
possint
immobiles,
mente
divisa
et
dilacerata
sic:
utpote
quos
omnium
mortalium
premunt
curae,
urgent
causae
et
querelae
sollicitant.
Rex
enim
velut
quidam
humani
generis
currus
est,
idem
ipse
et
auriga
et
jaculum.
Omnes
vehit,
omnes
regit,
premit
ipse
omnes,
idem
ipse
omnibus
timor
et
stimulus.
Omnes
erigit,
omnes
ducit,
et
agitat
ipse
omnes.
Et
qui
gloriatur,
inquit,
[Col.1322D]
in
jaculo
stimulo
boves
agitat
(Eccli.
XXXVIII).
Et
praeter
curas
has
et
occupationes
et
implicamenta
haec
quae
mentem
dilacerant,
dividunt
et
avertunt,
extollit
ipsam
gloria
mundialis.
Et
inter
tot
Cresi
opes
et
Sardanapali
delicias,
in
regum
thalamis,
in
stratis
hyacinthinis
purpuratis
et
polimitis
carnis
suave
nutritur
illecebra,
quam
nec
etiam
curae
effugare
possunt
aut
effugere.
Ecce
cura,
ecce
gloria,
ecce
illecebra,
tria
haec,
quae
alta
sine
periculo
stare
non
permittunt.
Ecce
onus,
ecce
honor,
ecce
honoris
macula,
carnis,
ut
diximus,
illecebra,
quae
honoris
gloriae
insidiatur
e
latere,
ut
in
eam
maculam
det,
et
velut
per
aliquam
auram
pestilentem
violet,
seu
quasi
per
vile
lutum
contaminet
ipsam
[Col.1323A]
et
defoedet.
Et
ita
alta
nunquam
sine
periculo
quae
semper
prae
nimia
sui
altitudine
ruinam
minantur.
Et
ipsis
quasi
in
se
ipsis
ex
ipsa
sui
altitudine
nimia
fractis
nec
stant
diutius
et
quanto
ab
altiori
ruunt
gravius.
Unde,
et
ut
nostris
sanctae
historiae
utamur
exemplis,
reges
Israel,
ni
fallor,
triginta
sex
quotquot
mali.
Pariter
et
reges
Judae
viginti
et
unus,
ni
fallor,
omnes,
ut
scriptum
testatur,
praeter
David
Ezechiam
et
Josiam
commiserunt
peccatum.
Nam,
ut
in
ea
mox
subditur,
reliquerunt
legem
potentes
reges
Judae
et
contempserunt
timorem
Dei.
Ecce
quod
certissimum
est,
de
tot
et
tantis
regibus
et
his
et
illis,
qui
aut
coeperunt
aut
si
coeperunt
non
perstiterunt.
In
regum
profecto
poenitentia
tam
rara
est
perseverantia,
tam
difficilis.
Quorum,
ut[Col.1323B]
de
perseverantia
taceam,
etiam
inchoata
poenitentia
rara
est
et
si
forte
est
in
ipsa
rara
est
mora
parva.
Igitur,
si
in
exemplaribus
scripturae
nostrae
regibus
sic,
quid
de
tanta
qui
fuerunt
et
sunt
exemplatorum
regum
multitudine,
quorum
nec
vita
nec
gesta
nec
in
annalibus
nec
etiam
in
ullis
indicibus
sunt
descripta?
pro
rege
igitur
nostro,
in
cujus
manu
tot
nationum,
tot
et
tantarum
gentium
et
vita
et
pax
est,
orandum
instantius,
ut
in
quo
eum
saepissime
jam
proxime
descripsimus,
stet
in
bono
et
proficiendo
quotidie
convalescat
in
melius
et
demum,
sicut
tam
gloriosam
potestatem
decet,
in
glorioso
fine
consummetur.
PRAECEDENTIS
MELI
NOTULAS
HIC
BREVITER
ITERAT
UT
ADJICIAT.
[Col.1323C]
Et
quoniam
de
ipso
hic
rege
nostro
sic
gloriose
triumphato
meli
nostri
non
tam
jam
notula
quam
prolixa
nota,
quo
dulcius
et
delectabilius
eo
diutius
protracta,
in
cithara
nostra
resonavit,
consonantiam
illam
tam
consonam,
tam
concordem
visibilis
palmae
triumphalis
mortis
imperatoris
et
visibilis
palmae
triumphalis
mortis
militis,
jam
aliquantisper
intermissam
repetamus,
intermissam
dico,
nisi
quia
quod
interpositum
est
minime
fuit
intermissio
sed
potius
coeptae
illi
consonantiae
ad
decorem
adjectio.
Unde
et,
ut
adhuc
addamus
alia,
quo
visibilis
palmae
triumphalis
mortis
imperatoris
ad
visibilem
palmam
triumphalis
mortis
militis
prolixior
et
concordior
consonantiae
coeptus
hic
melus
[Col.1323D]
audiatur,
notulas
illas,
quas
supra
prolixius
citharam
nostram
pulsantes
resonavimus,
resonemus
adhuc,
et
sic
quo
dulcius
eo
melius,
et
quo
brevius
eo
ad
meli
notulas
distinguendum
recinendumve
commodius,
quasi
sub
uno
spiritu
et
velut
sub
pausa
una,
sub
quadam
brevitate
compendiosiori
resonemus
adhuc:
ut
ita
sit
succincta
sic
brevitas,
sicut
ad
innovandum
et
reparandum
auditum
melodia
melodiae
et
consonantia
consonantiae
continue
nullo
intermisso,
sed
absque
omni
intervallo
copulata:
in
primis
igitur
a
primo
nunc
altius
repetendum.
PRIMA
NOTULA
REPETITA.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
mors
mortis
[Col.1324A]
fuit
ut
praecinimus:
similiter
et
palma
mortis
militis,
ut
ostendimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
mortuos
suscitavit:
similiter
et
palma
mortis
militis,
et
hoc
docuimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
salus
mundi:
similiter
et
militis
salus
Ecclesiae,
quod
et
supra
jam
dictum
quotidie
experimur
et
cernimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
vinctos
eduxit
ab
inferis:
similiter
et
mortis
militis,
et
hoc
probavimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
crucifixores
suos
milites
salvavit:
sicut
a
multis
creditur:
similiter
et
mortis
militis
milites
suos
carnifices,
quod
universi
qui
viderunt
contestantur,
et
hoc
[Col.1324B]
praemisimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
principatus
et
potestates
exspoliavit:
similiter
et
mortis
militis,
quod
et
praeostendimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
principatus
et
potestates
triumphavit
in
semetipso:
similiter
et
mortis
militis,
quod
et
supra
non
tacuimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
confidenter
traduxit
suos
principatibus
et
potestatibus
triumphatis
sic
similiter:
et
mortis
militis,
et
hoc
praedoctum.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
delevit
quod
adversum
nos
erat
chirographum
decreti,
quod
erat
contrarium
nobis:
similiter
et
mortis
militis
chirographum[Col.1324C]
quod
erat
nobis,
clero
dico,
contrarium:
et
hoc
praemisimus.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
illud
decreti
chirographum
de
medio
tollens
affixit
cruci:
similiter
et
mortis
militis
affixit
illud
capiti
ut
tolleretur
illud
capite
toto
exposito
et
lacerato
toto.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
sicut
aerias
et
potestates
terrenas
debellavit:
similiter
et
mortis
militis
sicut
aereas
et
terrenas,
quod
et
jam
proxime
fide
oculata
evidentissime
ostensum
excidisse
non
arbitror.
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
in
brevi
omnia
ad
se
traxit:
similiter
et
mortis
militis
citissime
ad
se
mundum
convertit:
et
hoc
inter
caetera
non
tacuimus.
[Col.1324D]
Imperatoris
visibilis
palma
mortis
est
omnis
potestas
ei
in
coelo
et
in
terra
data:
similiter
et
militis
magna
claret
potestas
data
sicut
hic
et
ibi:
hoc
solum
supra
tacitum
hic
superaddimus.
INTERSERIT
HIC
ADDENDO
DE
VEXILLO
CRUCIS
ET
DE
VEXILLO
VASIS,
QUOD
GESTANT
PEREGRINI
MILITIS
SICUT
ILLUD
CRUCIS
PEREGRINI
IMPERATORIS.
Sed
istis
quas
jam
audivimus
meli
hujus
imperatoris
et
militis
notulis
novas
quasdam
adjiciemus
adhuc
quibus
ablato
fastidio
et
reparato
auditore
renovetur
auditus.
Imperatoris
igitur
visibilis
palma
triumphalis
mortis
vexillum
est
crucis
quod
etiam
vitae
suae
in
carne
signum
est
et
imago:
similiter
et
triumphalis
[Col.1325A]mortis
militis
vexillum
est
vas
aquae
et
sanguinis,
et
idem
ipsum
etiam
vitae
suae
in
carne
hac
signum
et
imago
pariter:
quod
et
qualiter
hoc
ut
audiamus
dulcius
in
hac
quasi
ultima
meli
istius
notula
cithara
nostra
nunc
pulsanda
est,
sicut
attentius
et
morosius.
PRIMO
DE
CRUCIS
MYSTERIO
QUOD
PEREGRINI
IMPERATORIS
PALAM
GESTANT.
Et
prius
quidem
qualiter
crucis
vexillum
imperatoris
vitae
in
carne
imago
sit
et
signum
et
idem
triumphalis
mortis
suae
vexillum,
prout
mihi
praecentor
ipse
noster
imperator
vocem
et
vocis
mentem
ministraverit,
decantandum.
Et
idem
ipse
imperator,
sicut
virtutum
et
omnium
scientiarum
Dominus,
ipsius
crucis
suae
clavis
propositum
nunc
[Col.1325B]
nobis
crucis
suae
mysterium
reseret.
Deinde
de
vexillo
vasis
aquae
et
sanguinis,
qualiter
imperatoris
instar
vitae
militis
in
carne
hac
ipsum
imago
sit
et
signum,
et
idem
triumphalis
mortis
suae
vexillum
succinendum,
prout
idem
ipse
imperator
verbum
Dei
vocem
ministrabit
et
verba.
Ut
igitur
primo
de
Dominicae
crucis
vexillo,
qualiter
videlicet
ipsum
imperatoris
vitae
signum
sit
et
imago,
audiamus,
ecce
quia
crucis
quatuor
sunt
dimensiones.
Lata
est
et
longa,
sublimis
est
et
profunda.
Harum
quatuor
dimensionum
imperatoris
fuit
in
carne
vita
quasi
vita
ejus
quadrata,
videlicet
in
charitate
latissima,
in
perseverantia
longissima,
in
contemplatione
sublimissima
et
in
Dei
timore
[Col.1325C]
seu
reverentia
profundissima.
Imperator
siquidem
in
vita
sua
Deum
prae
omnibus
reveritus
est.
Unde
et
magister
exauditum
eum
docet
pro
sua
reverentia,
loquens
de
eo
sic:
Qui,
inquit,
in
diebus
carnis
suae
preces
supplicationesque
ad
eum
qui
potuit
salvum
illum
a
morte
facere
cum
clamore
valido
et
lacrymis
offerens,
exauditus
est
pro
sua
reverentia(Hebr.
V).
Ecce
imperatoris
vita
instar
crucis,
quatuor
habens
dimensiones
et
quasi
quadrata
seu
quadripertita
vita
haec.
Et
ita
evidentissime
quatuor
dimensiones
crucis
sunt
in
vita
crucifixi,
imperatoris.
Unde,
ni
fallor,
non
immerito
crucis
vexillum
vitae
imperatoris
vere
dicitur
et
expressive
est
et
imago
et
signum.
Pariter
et
idem
crucis
vexillum
sive
crux
eadem
vexillaris
imperatoris
[Col.1325D]
in
carne
mortem
indicat
triumphalem.
Talem
quippe
vitam
quam
crucis
instar
quatuor
dimensionum
fecimus,
tanquam
quadratam
seu
quadripertitam
mors
sine
dubio
sequitur
triumphalis.
Et
ita
evidenter
una
et
eadem
crux
vitae
imperatoris
in
carne
est
imago
et
signum
et
eadem
triumphalis
mortis
suae
vexillum.
Et
ut
adhuc
addamus
his
quod
fuit
crux
ipsi
imperatori
Christo,
hoc
ipsa
eadem
est
commilitonibus
suis
Christianis,
vitae
videlicet
ipsorum
in
carne
hac,
quatuor
habentis
dimensiones,
imago
prius
et
signum,
et
postea
mortis
triumphalis
vexillum,
quae
profecto
triumphalis
mors
vitam
instar
crucis
quatuor
dimensiones
habentem
semper
sequitur.
Et
haec
sunt
in
spirituali
vita
Christiani
commilitonis
imperatoris
Christi
[Col.1326A]
quatuor
ille
spirituales
Dominicae
crucis
dimensiones
ad
quas
Magister
hortatur
discipulos:
In
charitate,
inquit,
radicati
et
fundati,
ut
possitis
comprehendere
cum
omnibus
sanctis,
quae
sit
latitudo,
longitudo
et
sublimitas
et
profundum
(Ephes.
III).
Quarum
certe
dimensionum,
si
in
vita
commilitonis
Christi
una
defuerit,
jam
mors
triumphalis
non
erit.
Ad
cujus
triumphum
denotandum
ante
fidelium
defunctorum
corpora
praecedit
crucis
vexillum
triumphale,
ut
partes
adversae
per
vitam
instar
crucis
velut
quadratam
quasi
per
crucis
signum
triumphatae
sic
mox
fugiant
crucis
vexillum
triumphale
cernentes.
Juxta
illud:
«Ecce,
inquit,
crux
Domini,
fugite
partes
adversae,»
et
ita
crux,
quae
vitae
commilitonum
Christi
prius
fuerat
signum,
postea
[Col.1326B]
in
morte
erigitur
quasi
mortis
ipsius
triumphalis
vexillum,
ex
vita
Christiani,
cujus
ipsa
crux
ante
fuerat
signum,
mortem
triumphalem
subsecutam
demonstrans.
ADAPTARE
INCIPIT
MYSTICE
SIGNUM
MILITIS
SIGNO
IMPERATORIS.
Ni
fallor,
quod
de
crucis
signo
vexillove
proposuimus,
et
in
imperatore
et
etiam
in
imperatoris
quovis
commilitone
jam
liquet.
Restat
ut
juxta
promissum
nostrum
doceamus
qualiter
imperatoris
instar
[de
hoc
vase
alibi]
vas
aquae
et
sanguinis
vitae
militis
sit
imago
et
signum
et
idem
triumphalis
mortis
suae
vexillum;
simile
nunc
docturi
de
militis
vase
et
milite
quod
supra
docuimus
de
imperatore
[Col.1326C]
et
imperatoris
cruce.
Verum
in
primis,
ne
cui
in
dubium
veniat
quod
sit
istud
vas
quod
aquae
et
sanguinis,
semel
jam
et
nunc
iterum
nomino,
de
quo
deinceps
quasi
in
ultima
meli
istius
notula
decantandum,
hoc
profecto
vas
est
quod
absque
omni
concione
celebrata,
non
congregatione
coadunata,
nec
etiam
conventiculo,
nullo
promulgato
edicto,
nec
ullo
etiam
arctatus
praecepto,
sed
solo
nec
dubium
Spiritus
sancti
instinctu
mundus,
sicut
unanimiter
et
communiter
ad
martyris
gloriam
et
in
peregrinationis
suae
signum
quasi
se
insignivit.
Hoc
videlicet
est
vas
illud
plumbeum
gestatorium,
quo
specialiter
beati
martyris
peregrini
se
signant.
In
quo
aqua
continetur
et
sanguis,
aqua
videlicet
ex
tactu
sanguinis
sanctificata
per
sanguinem.
Hoc,
[Col.1326D]
inquam,
vas
est,
non
quidem
hominum
vanum
commentitium,
neque
ab
homine
neque
per
hominem,
sed,
sicut
qui
interius
vident
verius
judicant,
solo
veritatis,
non
vanitatis
spiritu
commendatum
hominibus.
Quo
sicut
communiter,
ut
videmus
et
unanimiter
afflati
universi
bajulant
hoc
gestatorium
vas
quo
se
glorioso
martyri
devote
obnoxios
et
se
speciales
ipsius
servos
peregrinos
visibili
signo
contestantur.
Hoc
igitur
est
vas
peregrinationis,
vas
illud
videlicet
aquae
et
sanguinis,
quod
supra
nominando
tetigimus,
et
de
quo
deinceps
sermo
noster
texetur,
ut
hoc
vas
militis
vitae
signum
et
mortis
vexillum
aptemus
militi,
juxta
quod
supra
crucis
signum
et
vexillum
aptavimus
imperatori.
Utinam
imperator
etiam
nunc
clavis
suae
crucis
[Col.1327A]
aperire
nobis
dignetur,
et
hoc
vas
ad
laudem
et
gloriam
militis
sui
et
martyris,
ut
ita
signo
et
vexillo
imperatoris
in
hujus
vasis
apertione
consonet
et
concordet
signum
et
vexillum
sui
militis.
Dicam
igitur
de
vase
hoc,
non
quidem
vase
pastoris
stulti,
sed
vere
boni;
dicam,
inquam,
quod
sentio,
et
in
Domino
confido
quod
non
de
meo
ipso
mihi
servo
suo
de
suo
quantum
sibi
placuerit
multo
magis
melius
revelante.
DE
VASIS
MYSTERIO
QUOD
MARTYRIS
PEREGRINI
GESTANT.
Vide
igitur
et
attende,
quia
in
isto
vasis
signo
tria
sunt,
sicut
supra
in
crucis
signo
quatuor
distinximus.
Sed
in
hoc
signo
tria
plumbum
videlicet
aqua
et
sanguis,
quia
aqua
tactu
sanguinis
sanctificata
[Col.1327B]
in
sanguine.
Tria
haec,
tria
mystica,
in
plumbo
quippe
gravitas,
in
aqua
puritas,
in
sanguine
vero
mortis
virtus
et
forma
per
martyrium.
In
plumbo
itaque
vetustas,
in
aqua
novitas,
in
sanguine
vero
martyrii
fortitudo
exprimitur.
Ecce
vetus
homo
et
gravis,
ecce
novus
homo
et
purus,
ecce
martyr
fortis
et
strenuus.
Et
haec
sunt,
sicut
ex
historiae
praecedentibus
aperte
liquet,
tres
viri
vitae,
tres
videlicet
ipsius
vivendi
modi
in
vita
carnis
hac.
Primus
vitae
modus,
quasi
primus
homo
vetus
in
aula;
secundus
vitae
modus
quasi
secundus
homo
novus
in
Ecclesia;
tertius
vero
vitae
modus
jam
quasi
tertius
homo
fortis
in
palaestra.
Cujus
tertii
hominis
fortitudo
non
solum
tunc
coepit,
quo
exiguo
illo
tempore
quod
supra
descripsimus
animam[Col.1327C]
suam
exposuit,
sed
potius
ex
quo
ad
exponendum
paratus
fuit.
Ecce
viri
vitae
tres.
Inter
quas
vita
vetus
gravis
et
plumbea
sicut
praegravat
et
praeponitur
caeteris.
Prius
siquidem,
ut
ait
Magister,
non
quod
spirituale
est
sed
quod
animale,
deinde
quod
spirituale
est
(I
Cor.
XV).
Et
vere
deinde
quod
spirituale.
Subsequitur
quippe
mox
homo
spiritualis,
homo
novus,
aquis
videlicet
lota
vita
munda
exuta
vetustate
nova
expedita
plumbea
iniquitatis
gravitate
deposita.
Quae
profecto
iniquitas
merito
in
propheta
super
plumbum
talenti
sedere
legitur.
Deinde
vero
novo
homine
sensim
in
dies
proficiente,
transit
in
virum
perfectum,
occurrens
in
mensuram
aetatis
plenitudinis
Christi
[Col.1327D]
jam
plenae
aetatis
et
perfecti
roboris.
Sicut
imperator
Christus
et
quivis
miles
Christianus
ita
ut
in
acie
imperatoris
Christi
etiam
usque
ad
sanguinem
resistat,
si
ut
interdum
solet
accidere
expediat
sic.
Hae
sunt
itaque
tres
viri
vitae
per
has
ordinate
et
gradatim
quasi
de
virtute
ad
virtutem,
de
vita
ad
vitam
ascendentis.
Quarum,
sicut
ex
jam
dictis,
ni
fallor,
evidenter
liquet,
gestatorium
peregrinationis
vas,
de
quo
nunc
totus
sermo
est,
imago
et
signum
evidentissimum
est.
Solum
in
vase
hoc
intueri
velis
plumbum,
aquam
et
sanguinem,
tria
haec.
Vas
itaque
hoc
cum
per
tria
haec
triplicis
vitae
militis
sit
imago
et
signum
nihilominus
crucis
instar
idem
ipsum
triumphalis
mortis
militis
est
vexillum.
Quam
[Col.1328A]
etiam
mortem
triumphalem
ipsius
vexillaris
vasis
caelatura
exterior
mundo
palam
praeconizat.
In
qua
scriptum
est:
Mortui
resurgunt,
leprosi
mundantur
(Luc.
VII).
Ut
quisque
quotidie
in
ea
legat,
videat,
invocet
et
laudet
tantum
ecclesiasticae
libertatis
assertorem.
Et
adhuc,
ut
inter
vexillum
imperatoris
et
vexillum
militis
similitudo
monstretur
expressior,
quo
et
meli
hujus
haec
notula
auditui
dulcior
et
consonantior
sit
quod
vas
istud
est
Christi
militi,
hoc
est
idem
ipsum
contubernalibus
et
commilitonibus
suis
Christianis,
vitae
videlicet
ipsorum
tripertitae,
ut
supra
distinximus,
signum
et
postea
mortis
ipsorum
triumphalis
vexillum.
Quam
profecto
vitam
tripertitam,
quemadmodum
et
supra
de
quadrata
seu
[Col.1328B]
quadripertita
diximus,
cum
de
crucis
mysterio
ageretur
mors
subsequitur
triumphalis,
ut
quod
nunc
videmus
in
Christi
milite,
sperent
hoc
ipsum
commilitones
Christi
et
desiderent.
Hanc
quippe
nec
dubium
tripertitam
vitam
cum
triumpho
mors
sequitur:
ita
quod
sine
tripertita
hac,
sicut
et
supra
de
crucis
quadripertita
ostendimus,
nemo
imperatoris
militum
qui
cum
tripudio
moriatur
aut
triumpho.
Ecce
enim
quia
primo
vita
plumbea,
vita
onerosa
et
gravis,
sine
qua
nec
unius
diei
infans.
Quin
potius
ex
sola
hac
incipit.
In
qua
etiam
si
aquis
nostris
non
lotus
moriatur,
non
triumphans
sed
potius
triumphatus
moritur,
in
partes
cedens
adversas.
Ita
post
plumbum
nostrum
aqua
nostra
quam
necessaria.
Lotus
vero
jam
aqua
et
mundatus
omni
vigilantia,
necesse
ut
[Col.1328C]
circumspiciat
se,
ne
in
nocte
ambulans
offendat,
cadat
et
luto
quod
sub
pedibus
maculetur
in
casu.
Unde
et
oportet
et
expedit
sic,
ut
in
imperatoris
sui
acie
fortiter
stet
nec
cadens,
nec
cedens,
sed
usque
ad
sanguinem
resistens,
si
forte
necesse
sic.
Ecce
post
plumbum
nostrum
et
aquam
nostram,
tertio
nunc
sanguis
noster.
Et
ita
quae
vas
nostrum
signum
militis
vexillare
in
se
continet
quotquot
militibus
contubernalibus
qui
post
pugnam
in
fine
palmam
quaerunt,
necessaria
tria
haec,
plumbum
videlicet,
aqua
et
sanguis.
Nec
murmuret
quis
si
etiam
plumbum
nostrum
nobis
necessarium
dixerim.
Tanto
quippe
gloriosius
et
quidem
melius,
commodius,
si
plumbum
nostrum
in
argentum
vertatur,
aut
si
ipso
[Col.1328D]
expurgato
omnino,
solum
purum
argentum
examinatum
refulgeat,
minime
alias
in
magni
regis
thesauro
reponi
dignum.
Tria
igitur
nobis
necessaria
haec,
tam
plumbum
videlicet
quam
aqua
et
sanguis,
quae
etiam
duo
tantum
profecto
usum
non
haberent
si
plumbi
omnino
fuissemus
expertes.
Nunc
vero
manent
nobis
tria
haec;
et
commode
quidem
inter
tria
haec
plumbum,
quia
non
nisi
per
plumbum
emundatur
argentum.
Inter
quae,
si
quis
neomartyris
nostri
instar
ordinate
et
gradatim,
ut
de
vita
ad
vitam
transeat,
caute
et
virtuose
incesserit
triumphale
vas
nostri
militis
quod
ipse
habet
triplicis
vitae
suae
signum
certissime
rehabebit,
et
ipse
idem
ipsum
vas;
sed
spirituale
triumphalis
mortis
suae
vexillum,
ut
ei
de
mundo
victoriose
sublato
[Col.1329A]
pro
plumbo
suo
quo
bene
usus
pro
aqua
sua,
qua
munde
lotus
et
pro
sanguine
suo,
quo
in
pugna
probatus
quod
triumphale
vas
militis
in
figura
praedicat
ipse
apud
Deum
et
apud
homines
simile
ex
re
ipsa
et
in
ipsa
consequatur
praeconium.
Jam
ex
parte
audivimus
conformitatem
ut
mihi
visum
sic
multam
signi
ad
signum
vexilli
ad
vexillum,
signi
et
vexilli
crucis
imperatoris
ad
signum
et
vexillum
vasis
militis.
QUOD
MYSTICUM
SIT
SIGNUM
ET
VEXILLUM
MILITIS
SICUT
ET
IMPERATORIS
MONSTRAT.
Nemo
autem
secum
judicet
aut
cogitet
intra
se
haec
in
morte
et
post
mortem
militis
actitata
et
ut
ipsius
meritis
scientiarum
Dominus
revelare
dignatur,
a
nobis
scribuntur
sic,
quae
et
tam
celebriter
[Col.1329B]
veneratur
Ecclesia
et
tam
communiter
adorat
mundus,
aut
fortuitu
accidisse
sic
aut
humani
sensus
commento
excogitata
haec,
et
vane
et
frivole
calamo
nostro
sic
exarata.
Potius
caecae
mentis
qui
sic
judicat
aut
cogitat
a
propheta
invitatus
veniat
et
videat
opera
Domini,
prodigia
quae
posuit
super
terram;
et
sic
non
judicet
aut
cogitet
nec
submurmuret,
sed
clare
et
aperte
cantet
in
viis
Domini
quam
magna
est
gloria
ejus
confiteatur
Domino
et
notas
faciat
in
populis
adinventiones
ejus.
Nam
juxta
sapientis
testimonium
nihil
sine
causa
factum
etsi
facti
mundus
ignoret
mysterium.
Nec
enim,
ut
ait
ipsa,
inveniet
homo
opus
quod
operatus
est
Deus
ab
initio
usque
ad
finem
(Eccle.
III).
Verumtamen
[Col.1329C]
a
propheta
invitati
veniant
huc
et
videant
in
his
quae
in
militis
triumphali
morte
et
post
mortem
acciderunt
non
casum
fortuitum
nec
vanum
vanorum
filiorum
hominum
in
his
fuisse
commentum,
sed
potius
illud
et
illius
consilium,
sine
quo
nec
etiam
de
arbore
cadit
folium.
Si
igitur
absque
consilio
hoc
nec
folium
cadit
de
arbore,
nunquid
sine
hoc
quidquam
geritur
in
Christi
corpore?
Alioquin
ipsum
Altissimi
consilium
quod
Christus
est
curans
de
arborum
foliis
proprii
corporis
sui
curam
negligeret.
Unde
et
certissime
credendum
sicut
in
passione
Christi
capitis
absque
causa
mysterii
nihil
gestum
ita,
nec
in
toto
ipsius
corpore
triumphalem
mortem
sicut
et
ipse
tolerante
nec
quidquam
sine
aliqua
mysterii
causa
geri.
Inter
corporis
tamen
[Col.1329D]
hujus
membra,
prout
dignum
et
justum
fuerit,
in
aliis
plus
in
aliis
minus.
Ita
ut
Christus
integer,
caput
videlicet
cum
membris,
totus
mysticus
sit,
etsi
nos
ut
vani
filii
hominum
et
insulsi
ignoremus
mysterium.
Unde
et
ut
ad
propositum
redeam,
inter
caetera
his
certe
potissimum
quae
in
morte
et
post
militis
nostri
mortem
tam
triumphalem
quae
universus
Ecclesiarum
orbis
tam
grate,
tam
devote
et
tam
pie
amplexatur,
eo
quidem
operosius
intendo,
quo
certissime
credam
tanto
athletae
et
viro
tam
triumphali,
sive
in
morte
sive
post
mortem,
absque
aliqua
causa
mysterii
etsi
abdita
nec
unum
iota
accidisse,
hoc
sentiens
de
milite
quod
et
de
imperatore.
De
cujus
in
mundo
conversatione,
quam
totam
mysticam
arbitror
ut
sileam
nunc,
praesertim
[Col.1330A]
quidquid
in
ipsius
passione,
resurrectione
etiam
vel
ascensione
a
se
homine
vel
alio
in
tempore
qualicunque
seu
loco
gestum
est,
scio
quidem
gestum,
sed
et
credo
aliud
significare
gerendum.
Gesta
quippe
quasi
gravida
haec,
sicut
corpus
extra
interius
habentia
spiritum
qui
vivificat.
Totum
quippe
hic
sicut
mirificum
et
mysterium
et
mysterium
admirabile:
adeo
etiam
quod
et
loca
ipsa
et
tempora
mystica.
Sicut
ipse
imperator
non
solum
homo
totus
mysticus,
sed
et
ipse
verbum
et
patris
sui
et
omnis
creaturae
mysterium
est.
Quia
si
consilium,
et
mysterium.
His
igitur
potissimum
quae
sive
in
morte
sive
post
mortem
militis
acciderunt,
eo
libentius
intendo
et
operosius,
quo
in
eis
scio
hoc
quod
quaero
latere
mysterium
thesaurum
fodientis
[Col.1330B]
instar
qui
ibi
libentissime
et
totis
viribus
suis
fodit
ubi
certissime
thesaurum
novit
absconditum.
Unde
et
quia
mihi
pro
minimo
est
ut
domini
mei
neomartyris
opus
hoc
ab
homine
aut
ab
humano
die
judicetur,
solum
illum
in
hoc
opere
quaero
habere
fautorem,
quo
intolerabili
ardore
animi
inflammatus
operis
hujus
habui
praeceptorem,
et
illum
pariter
aut
per
se
aut
per
suos
eruditiores
me
constituo
correctorem.
Sed
ad
notulam
de
signis
et
vexillis
imperatoris
et
militis
inchoatam
concordius
adhuc
terminandam
redeamus.
Igitur
ut
praececinimus
in
vase
militis
triumphali
tria
sunt.
Et
haec
quidem
tria
sunt
quae
in
terra
militi
testimonium
dant.
Plumbum
videlicet,
aqua
[Col.1330C]et
sanguis.
Ita
quidem
tria
militi
sicut
et
tria
imperatori.
15
NOTULA.
Imperatori
quippe
tres
sunt
qui
testimonium
dant
in
terra:
spiritus,
sanguis
et
aqua.
Similiter
et
tres
militi:
plumbum
sanguis
et
aqua.
Et
vere
imperatoris
tres
testes
in
terra.
In
ipso
etiam
crucis
signo
vexillari
cum
adhuc
in
cruce
ipsa
penderet
ipse,
tres
ipsius
testes
hi.
Siquidem
de
ipsius
latere
lanceato
in
cruce
sua
pendentis
adhuc
continuo
exivit
sanguis
et
aqua.
Qui
prius
sicut
clamans
voce
alta,
sic
et
in
potestate
magna
emittens
spiritum,
ait:
Pater,
in
manus
tuas
commendo
spiritum
meum
(Luc.
XXIII).
Ecce
in
terra
et
in
ipso
etiam
crucis
patibulo
imperatore
in
ipso
pendente
adhuc
admirandi
tres
testes
hi,[Col.1330D]
spiritus
aqua
et
sanguis.
Et
inter
caeteros
testes
et
prae
caeteris,
quorum
tamen
unum
fuit
consonum
et
concors
testimonium,
sed
prae
caeteris,
inquam,
spiritus
sicut
clamose,
sic
et
potestative
emissus,
sic
traditus,
sic
in
Patris
sui
manibus
commendatus
testificatur
quam
imperator
Christus
est
veritas.
Sed
longe
secus
hic
in
milite
quam
in
imperatore.
Unde
et
melus
hic
inter
imperatorem
et
militem
hucusque
tam
consonans,
tam
concordans
solum
in
hac
notula
discordare
videtur
plurimum.
Siquidem
primus
testium
militis
plumbum
videlicet
testificatur
quod
imperatoris
miles
hic
fuerit
vanitas
cum
e
diverso
imperatoris
primus
testium,
spiritus
scilicet
testificetur
pro
imperatore
quod
ipse
sit
veritas.
Longe
diversa
imo
penitus
adversa
testimonia
haec.
[Col.1331A]Quantum
distat
Oriens
ab
Occidente,
veritas
a
vanitate,
Deus
ab
homine,
imperator
Christus
a
Christiano
milite.
Verumtamen
veritas
excussit
vanitatem
et
sic
imperator
suum
liberavit
militem.
Et
liberatus
sic
et
aquae
mundantis
se
habens
testimonium
et
praeter
hoc
per
certius
adhuc
et
evidentius
testimonium
sanguinis
obtinuit
per
sententiam
gloriam
sui
imperatoris.
In
ore
quippe
duorum,
ne
dicam
trium,
cum
tamen
hic
tres
sint,
nisi
quia,
ut
ostendimus
inter
tres,
primus
duobus
non
consonat,
in
ore,
inquam,
duorum
stat
omnis
sententiae
verbum.
Sed
adjiciamus
adhuc
quo
signum
signo,
vexillum
vexillo,
adhuc
monstretur
conformius,
ut
de
signis
his
et
vexillis
meli
nostri
notula
quo
concordius
eo
dulcius
resonet.
Vexillum
imperatoris,
non
in
angulo,
[Col.1331B]
non
sub
tecto,
sed
palam
mundo
ostenditur.
Et
a
Hierosolymipetis
crucis
signum
aut
coram
gestatur
in
pectore
aut
in
humero
utrumque
congruit.
QUARE
CRUX
GESTETUR
IN
PECTORE.
In
pectore
quidem,
ut
quisquis
habens
quid
pectoris
incessanter
recolat
memoriam
Dominicae
passionis.
Sagaciter
etiam
attendat
quatuor
dimensiones
habentem
imperatoris
vitam,
cujus
crux
est
signum
pariter
et
triumphalis
mortis
suae
exitum,
cujus
ipsa
eadem
est
vexillum,
ut
ita
vitae
quatuor
habenti
dimensiones
se
conformet
et
ex
ipsa
post
ipsam
similiter
mortem
triumphalem
speret.
QUARE
CRUX
AFFIGATUR
HUMERO.
Quod
etiam
crucis
signum
affigitur
humero
congruit
pariter
et
causa
in
evidenti
est.
Nam
juxta
[Col.1331C]
prophetam:
Factus
est
principatus
ejus
super
humerum
ejus
(Isa.
IX),
ipso
videlicet
imperatore
cum
ad
locum
passionis
duceretur
super
humeros
suos
crucem
suam
in
qua
triumphando
principatum
acquisivit
bajulante.
Debet
quippe
quisque
humeros
suos
crucis
supponere
oneri,
qui
imperatoris
quaerit
se
conformare
passioni
et
communicare
honori.
Quia,ut
docet
Magister,
si
compatimur
et
conregnabimus
(II
Tim.
II).
Itaque
tum
pro
exemplo
facti,
tum
pro
causa
mysterii
humero
interdum
hoc
crucis
signum
affigitur.
QUARE
CRUCIS
SIGNUM
ANTE
FACIEM
ROMANI
PONTIFICIS
SIMILITER
ET
METROPOLITANORUM
GESTETUR
SEMPER
ERECTUM.
[Col.1331D]
Interdum
etiam
signum
hoc
non
quidem
in
pectore,
non
in
humero,
sed
palam
ante
faciem
erigitur.
Quod
et
Romanus
pontifex
quasi
imperator,
utpote
qui
in
terris
imperatoris
vices
gerit,
tanquam
imperialis
majestatis
suae
vexillum
quocunque
pergat
semper
erigit
ante
se.
Et
nonnulli
pariter
quarumdam
ecclesiarum
principes,
metropolitani
scilicet
quasi
contubornales
imperatoris
milites
ante
faciem
suam
erectum
sic
semper
bajulant:
ipsis
Ecclesiarum
principibus
potioribus
signum
illud
erigentibus
sic,
sicut
imperatoris
vitae
signum,
ita
ipsis
et
mortis
ejus
triumphalis
vexillum.
Et
totum
ob
id
ut
praesertim
ipse
qui
imperatoris
a
mundo
sublati
primatum
quasi
primogeniti
filii
inter
alios
haereditate
possident
et
vices
in
terra
gerunt;
ipsi,
inquam,
praesertim
[Col.1332A]sicut
ipse
pater
eorum
imperator
vixit
et
ipsi
vivant;
et
sicut
ipse
in
carne
adhuc
dimicavit,
et
ipsi
dimicent,
ut
postea
sicut
ipse
et
ipsi
triumphent.
Et
hoc
profecto
imperatoris
crucis
signum
et
vexillum
miles
hic
noster
cum
adhuc
in
terris
imperatoris
sui
vices
gereret,
et
praelia
dimicaret,
ut
supra
in
historia
ostendimus,
apud
Northamtune
pugnaturus
ad
bestias;
hoc,
inquam,
signum
contra
partes
erexit
adversus
principatus
et
potestates
in
hoc
imperatoris
sui
vexillo
tunc
triumphans.
Ita
ut
illud
antiquum
prophetarum
de
imperatore
post
imperatorem
similiter
completum
sit,
et
in
milite
facto
similiter
principatu
imperatoris
super
humerum
militis.
Etenim
miles
tunc,
quod
supra
in
historia
relatum
hic
itero,
crucem
Christi,
sicut
et
ipse
Christus,
in
propria
[Col.1332B]persona
visibiliter
bajulavit,
principatu
crucis
facto
sic
communi
sicut
imperatori
et
militi;
milite
quidem
tunc
in
hoc
principatus
et
potestates
triumphante
sicut
et
imperator
triumphaverat.
Unde
et,
ut
hoc
breviter
interseram
hic,
nec
in
hoc
falli
me
arbitror,
eo
certe
quod
miles
in
terra
erexit
ex
multa
fiducia
imperatoris
in
pugna
ipsius
imperatoris
vexillum
crucis
in
praesidium
et
imperator
nunc
in
terra
donat
militi
vexillum
simile
suo
proprio,
vexillum
videlicet
praedescripti
vasis
simile,
ut
jam
ostendimus,
vexillo
crucis
et
totum
hoc
in
praeconium
militis.
Sed
quid?
ut
ad
superiora
redeam,
hoc
crucis
signum,
sive
in
humero,
sive
in
pectore,
sive
coram
gestetur
in
facie,
palam
semper
humani
generis
exterioribus
oculis
praeponitur,
ut
vitam
[Col.1332C]
quadripertitam,
cujus
ipsa
signum
est,
et
mortem
triumphalem,
cujus
ipsa
eadem
est
vexillum,
homo
jugitur
interioribus
mentis
suae
oculis
contemplando
imitetur.
QUARE
VEXILLARE
VAS
MILITIS
SICUT
ET
VEXILLUM
IMPERATORIS
PALAM
GESTETUR
ET
IN
PECTORE.
Videmus
jam
cur
et
quomodo
crucis
imperatoris
signum
et
vexillum
mundo
palam
semper
ostendatur.
Similiter
et
vasis
signum
et
vexillum
militis
mundo
palam
semper
proponitur,
et
non
in
angulo,
non
sub
tecto
absconditum
nec
a
tergo,
sed
coram
et
in
facie
gestatur
in
pectore.
In
quo
tanta
est
consonantia
signi
ad
signum,
vexilli
ad
vexillum,
ut
hoc
ipsum
sub
eisdem
etiam
pene
dictionibus
aptando
sic
possimus
[Col.1332D]
dicere
de
signo
et
vexillo
militis,
quod
jam
diximus
de
signo
et
vexillo
imperatoris;
quod
militis
signum
et
vexillum,
sicut
de
imperatoris
diximus,
ideo
gestatur
in
pectore,
ut
quisquis
habens
quid
pectoris
recolat
jugiter
memoriam
passionis
militis.
Sapienter
etiam
inspiciat
primo
et
attendat
tripertitam
quam
supra
distinximus
vitam
militis,
cujus
vexillare
vas
est
signum
et
deinde
triumphalis
mortis
ipsius
exitum,
cujus
idem
est
vexillum.
Ut
ita
quisquis
vitae
hujus
tripertitae
militis
vigilans
aemulator
fuerit,
ex
ipsa
post
ipsam
mortem
similiter
triumphalem
praestoletur,
Domino,
ut
videri
potest,
hoc
praecipiente
de
duobus
his
signis
et
vexillis
imperatoris
et
militis;
quod
et
de
verbis
ipsius
legis:
Ponite,
inquit,
haec
verba
mea
in
cordibus
et
in
animis
[Col.1333A]
vestris
et
suspendite
in
signo
in
manibus
et
inter
oculos
vestros
collocate;
quando
sederis
in
domo
tua
et
ambulaveris
in
via,
et
accubueris
atque
surrexeris,
scribes
ea
super
postes
et
januas
domus
tuae
(Deut.
XI).»
Similiter
et
alibi
in
lege
et
ob
idem
praecepit
Dominus,
ut
fimbriae
per
palliorum
angulos
fierent,
in
quibus
vittae
hyacinthinae
ponerentur,
quas
cum
viderent
filii
Israel,
recordarentur
mandatorum
Domini.
Unde
et
Pharisaei
legis
prae
caeteris
aemulatores
in
pitaciis
scribebant
Decalogum
ut
illum
semper
quasi
ante
oculos
haberent
appensum.
Sed
ad
signa
nostra
et
vexilla
redeamus.
Ecce
enim
imperatoris
et
militis
signorum
consonantia
quasi
in
una
pugna.
Ecce
vexillorum
conjunctio
quasi
in
una
palma,
unde
et
in
multis
ecclesiis[Col.1333B]
saepe
videri
potest
conjunctio
haec,
vas
videlicet
cum
cruce
et
circa
crucem
et
itidem
crux
crucifixi
imperatoris
conjunctim
cum
vase
decalvati
pro
imperatore
militis.
Imperatore
inter
se
et
militem
suum
in
signis
suis
et
vexillis,
etsi
per
nescientes
quid
operentur
operante
mysterium.
O
cum
video
in
ecclesia
signa
et
vexilla
conjuncta
sic
quanti
se
mihi
mox
gaudii
claritas
ingerit
per
omnes
fenestras
meas
mox
intrans
ex
solo
visu!
cum
video,
inquam,
prae
caeterorum,
qui
in
exercitu
Domini
Sabaoth
militaverunt,
triumphantium
hujus
militis
domini
mei
signum
et
vexillum
cum
imperatoris
familiaribus
sic
conjunctum.
Et
revera
imperatoris
et
militis
in
via
et
vita
hac
conformiter
viventium,
[Col.1333C]
et
jam
in
morte
conformiter
triumphantium,
conformem
nunc
eorum
in
patria
conjunctionem,
imo
quod
eo
verius
quo
expressius
unitatem
nunc
quasi
indivisam
indicat
signorum
et
vexillorum
ipsorum
in
Ecclesia
conjunctio
haec.
In
superioribus
quippe
quid
agatur
invisibiliter
nobis
in
hac
lacrymarum
valle
inferiora
haec
indicant.
Juxta
quod
ait
supermundanus
illi
et
vere
insignis
theologus,
quam
pulchre
divina
et
coelestia
etiam
per
dissimilia
symbola
manifestari.
Et
vere
manifestantur,
etsi
pauci
sint
qui
veniant
et
videant
opera
Domini
quae
posuit
prodigia
super
terram.
O
quoties
cum
adhuc
in
carne
militaret
imperatoris
miles
hic
Dominus
meus
ea
ipsi
ore
ad
os
praedixi
de
ipso
eventura,
quae
nunc
de
ipso
cerno
completa,
si
tamen,
ut
adjiciebam,
[Col.1333D]
ipsi
loquens
imperatoris
sui
praelia
fortiter,
viriliter
et
constanter
dimicaret!
O
quoties
imperatoris
crucis
signum
et
vexillum,
quod
ut
metropolitanae
illius
ecclesiae
mos
est
semper
ante
ipsum
erigebatur,
quod
et
tam
assidue
corporaliter
cernebat!
ego
tamen
nacto
loco
et
tempore
etiam
mentis
suae
oculis
ingerere
non
desistebam,
discipulus
magistrum
erudiens
quale
et
quare
signum
crucis
esset
hoc
et
vexillum;
et
quare
sic
et
in
via
et
in
ecclesia
non
a
tergo
quidem,
nec
in
humero,
seu
etiam
in
pectore,
sed
quod
majus,
semper
ante
faciem
suam
portaretur
erectum;
semper
Deus
scit,
instanter
exhortans
ut
ipsa
potissimum
operum
virtute
recoleret
signum
illud
imperatoris
sui
et
vexillum,
quod
ita
quasi
opportune
et
importune
negotiis
suis,
curis,
causis
[Col.1334A]
et
consiliis
tota
die
se
ingerebat.
O
quoties
cum
virum
ad
fortia
animarem
sic,
hanc
etsi
non
tantam
pollicebar
ipsi
gloriam,
quam
nunc
video,
imo
quam
et
mundus
videt
et
exhibet,
et
etiam
lapis
clamat
de
pariete!
Unde,
ut
verum
fatear,
sub
sole
gaudium
mihi
majus
non
est,
sed
nec
tantum.
Non
modicam
apud
Altissimum
fiduciam
habens
per
tantum
patrem
hunc
et
patronum,
per
quem
et
pro
quo
gaudium
meum
diatim
crescit.
Ita
ut
secundum
eam
quae
praecessit
multitudinem
dolorum
meorum
consolationes
hodie
multiplices
laetificent
animam
meam.
Crescente
quippe
in
dies
viri
gloria,
et
ipse
mihi
gaudium
in
dies
auget.
Quo
mihi
orphano
derelicto,
et
confratribus
meis
quondam
passionis
sociis
a
mundo
jam
sublatus
consolatur
et
laetificat
[Col.1334B]
animam
meam;
ut
cantem
quotidie
in
misera
mea
peregrinatione
hac
quam
magna
est
gloria
ejus.
Verumtamen,
ut
paulo
ante
praemissa
repetam,
quo
jam
proxime
diximus
me
peccatorem
homuncium
tam
citum,
tam
expeditum
Christi
athletam,
dum
adhuc
certaret
inter
nos,
animasse
ad
fortia
quod,
inquam,
dixi,
sic
nemo
arbitretur
ob
id
dictum
quasi
multum
necesse
tam
citum,
tam
strenuum
praesentis
hujus
viae
et
vitae
cursorem
aliquibus
sermonum
stimulis
urgere
ad
cursum,
vel
etiam
movere
ad
currendum,
utpote
ex
quo
semel
coepit
spiritus
semper
ferventissimum.
Non,
inquam,
opus
sermonum
stimulis
urgere
ad
cursum
quemadmodum
nec
opus
balsamum
unguentis
delinire
aut
solem
facibus
[Col.1334C]
adjuvare
aut
aquilae
ad
visam
et
concupitam
praedam
aptare
pennas.
Attamen
interdum
loquebar
ego,
quasi
mulier
loquax
nens
in
domo,
sed
ipse
operabatur.
Verum
ad
signa
nostra
revertamur.
DECURRIT
BREVITER
QUAE
DE
SIGNORUM
CONFORMITATE
PROLIXIUS
DICTA
SUNT
NOVA
QUAEDAM
ADJICIENS.
Et
quoniam
praesentis
meli
nostri
ultimae
de
signis
et
vexillis
notulae
adeo
jam
productae
finem
desiderant,
ne
juxta
quod
vulgo
dicitur
etiam
amoena
cantica
vertantur
in
taedium,
quod
supra
nos
fecisse
meminimus
de
aliis
et
de
alterius
modi
ejusdem
istius
meli
notulis,
similiter
faciamus
et
nunc.
Videlicet
ut
notulae
haec
de
conformitate
vexillarium
signorum
imperatoris
et
militis
quas
ob
causam
[Col.1334D]
sparsim
confuse
et
ordinate
minus
in
cithara
nostra
resonavimus,
deinceps
breviter
continue
et
ordinate
absque
mora
et
sine
pausa,
quae
in
psalterio
quidem
interponi
solet,
sed
in
cithara
minime,
siquidem
contra
musicae
artis
legem
hoc;
notulas,
inquam,
illas
breviter
continue
et
ordinate
resonemus.
Ut
quo
brevior,
eo
gratior,
et
quo
distinctior,
eo
clarior
et
concordior,
harum
de
vexillaribus
signis
notularum
in
auditu
auris
pateat
harmonia.
Et
quo
reparato
auditore
innovetur
auditus
illis,
quas
jam
praemisimus
novas
aliquas
notulas
de
vexillis
his
adjiciamus
adhuc.
Quot
et
similiter
supra
jam
in
aliis
praesentis
hujus
meli
notulis
nos
fecisse
meminimus.
Igitur
ut
compendiarii
repetamus
a
primo.
14
NOTULA.
[Col.1335A]
Imperatoris
itaque
vexillum
vexillorum
omnium
primum
et
praecipuum
et
signum
pariter
est
et
vexillum.
Similiter
et
vexillum
militis
rei
consimilis
signum
pariter
et
vexillum.
Et
hoc
prolixius
praeostensum
nunc
pertranseo.
HAEC
EST
QUASI
PARS
NOTULAE
PRAECEDENTIS.
Imperatoris
vexillum
primum
signum
crucis.
Similiter
et
alterum
militis
vas
sanguinis.
Et
in
hoc
a
praemisso
dissonantiam
non
audio.
Ibi
crux
hic
sanguis.
15
NOTULA.
Imperatori
in
vexillo
suae
crucis
tria
sunt,
quae
testimonium
dant
in
terra:
spiritus
sanguis,
et
aqua.
Similiter
et
militi
in
vexillo
sui
vasis
tria:
[Col.1335B]plumbum,
sanguis
et
aqua.
Et
hoc
quidem
praeostensum.
16
NOTULA.
Imperatoris
vexillum
crucis
inventum
est
Spiritu
sancto
revelante.
Similiter
et
vexillum
vasis
militis
eodem
Spiritu
inspirante.
Et
hoc
quidem
praemisimus
de
vase
militis,
quod
constat
mundo
et
palam
est
de
vexillo
crucis
imperatoris
reperto
ab
augusta
Helena
sicut
istud
ab
universali
matre
Ecclesia.
17
NOTULA.
Imperatoris
vexillum
crucis
a
servis
suis
peregrinis
aut
ante
pectus
ponitur
aut
humero
affigitur.
Similiter
et
militis
vexillum
vasis
a
suis
ante
pectus.
Quod
supra
etiam
mystice
ostensum
aperuimus.
18
NOTULA.
[Col.1335C]
Imperatoris
vexillum
crucis
ad
aedificationem
mystice
palam
mundo
semper
proponitur.
Similiter
et
militis
vexillum
alterum
ob
mysterium
simile.
Et
hoc
quidem
jam
explicavimus.
19
NOTULA.
Imperatoris
vexillum
crucis
in
ecclesia
supra
altare
in
eminentiori
ponitur.
Similiter
et
militis
vexillum
vasis
nunc
juxta,
nunc
subtus
vexillum
crucis
imperatoris
ad
pugnae
imperatoris
et
militis
et
palmae
visibilis
similitudinem
nobis
indicandam
vexillis
his
mystice,
ni
fallor,
visibiliter
sic
conjunctis.
20
NOTULA.
Imperatoris
per
vexillum
crucis
gratia
sanitatum
[Col.1335D]
et
operatio
virtutum.
Similiter
et
per
vexillum
vasis
militis.
Lege
librum
signorum
militis
editum
de
his,
de
quo
supra
tetigimus
et
liquido
videbis
quod
sic.
Et
hoc
prius
minime
dictum
quasi
novum
hic
adjicimus.
21
NOTULA
Imperatoris
vexillum
crucis
suos
tutatur
bajulos.
Similiter
et
vexillum
vasis
militis,
adeo
ut
natio
illa
quae
Gualensium
nominatur,
in
inimicos
suos
inexorabilis
et
saevissima
etiam
inimicis
vexillaris
vasis
hujus
gestatoribus
deferat.
Et
hoc
prius
omissum
hic
iterum
quasi
novum
et
post
alia
fere
omnium
novissimum
superaddimus.
Et
ut
ultima
praesentis
istius
meli
nostri
notula
breviter
in
fine
concludatur.
22
NOTULA.
[Col.1336A]
Imperatoris
certe
vexillum
crucis
portatur
peregre,
sed
ad
imperatoris
martyrium.
Similiter
et
vexillum
vasis
militis
portatur
peregre,
sed
a
martyrio
militis
sicut
illud
ad
martyrium
imperatoris.
In
quo,
etsi
in
modico
dissonare
videatur
notula
haec
imperatoris
et
militis,
nec
tamen
certe
sine
causa
hoc.
Quae
quia
nunc
praeter
rem
dicenda
minime.
Et
peregrinationis
signum
tam
hoc
quam
illud,
Hierosolymitanae
hoc
ubi
sepultura
imperatoris,
Cantuariensis
illud
ubi
sepultura
militis.
RECAPITULAT
BREVITER
PRAEMISSA,
TRANSITURUS
AD
ALIA.
Satis
jam,
ni
fallor,
quanta
sit
inter
signorum
et
[Col.1336B]
vexillorum
imperatoris
et
militis
consonantiam,
quam
concors
harmonia,
citharam
nostram
morosius
pulsantes
et
attentius
resonavimus.
Ex
quibus
quanta
inter
imperatorem
et
militem
in
vita
hac
militari
concordia
et
quanta
in
morte
triumphali
conformitas
evidentissime
praesumendum.
His
igitur
pro
sensus
mei
tarditate,
prout
desuper
datum
exsecutis,
spero
quia
ipsius
jam
imperatoris
viribus
sed
meis
manibus
etsi
indignis
juxta
quod
supra
supplicavimus
signiferae
et
vexillaris
crucis
suae,
clavis
ad
militis
sui
gloriam
vas
prius
clausum
militis
signum
pariter
et
vexillum
nobis
reseratum.
Et
nos
prout
permissum
de
vase
hoc
effudimus
et
propinavimus
aliis.
Propinavimus,
inquam,
novum
quid
etsi
modicum
de
vase
hoc
quod
et
si
[Col.1336C]
alii,
nescio;
ego
tamen
ipse,
qui
propinavi,
non
gustavi
prius;
haec
quippe
ipsius
imperatoris
eruditio
nova
sui
militis
vas
clausum
et
signatum
ipsis
crucis
suae
clavis
nobis
reserantis.
Ut
ita
quasi
per
ipsum
signum
et
vexillum
imperatoris
alterum
consonum
sibi
et
concors
mundo
declaretur
signum
et
vexillum
militis.
Prius
quippe
mundus
in
vase
hoc
triumphali,
quod
in
peregrinationis
suae
signum
ad
martyris
gloriam
gestat
non
ponderabat
quod
gestabat.
Quotidie
palam
ante
oculos
in
pectore
ipso
mysterium
portabat
et
tamen
quod
portabat
ignorabat.
Nam
illud
etiam
quod
inter
caetera
primum
et
gravius
est,
ipsum
plumbum
portabat
et
plumbum
non
ponderabat.
Et
quae
similiter
ponderosa
[Col.1336D]
aquam
cum
plumbo
et
in
plumbo
portabat,
sed
sicut
nec
plumbum
nec
aquam
ponderabat.
Portabat,
inquam,
non
ponderabat,
non
credens
plumbum
nisi
plumbum,
nec
aquam
nisi
aquam.
Nonne
aliquis
aliquando
ad
se
et
ad
signum
quod
portabat
reversus,
intra
se
cogitabat
sic.
Quare
sic
porto
quod
ponderosius
est
plumbum
et
non
potius
qui
levior
est
calculum?
Similiter
quare
porto
aquam
et
non
potius
vinum
vel
siceram
quae
peregrinantibus
commodiora
essent
per
viam?
Duo
ergo
illa,
quae
mundus
portabat,
non
ponderabat.
Sed
quid?
Fere
a
memoria
excidit
quiddam
de
vase
hoc
quod
sicut
verissime
et
miraculosissime
contigit?
Et
quod
istius
de
quo
jam
aliquandiu
locuti
vasis
mysterium
evidentissime
probat.
DE
PIXIDIBUS
PRIUS
GESTATIS.
[Col.1337A]
Siquidem
commune
dicitur
et
indubium
hoc
quod
inter
initia
martyris
peregrini
novelli
in
peregrinationis
suae
signum
vacuas
quasdam
gestabant
pixides.
Quae
quantumcunque
solidatae
aquam
dictam
martyris
sanctificatam
sanguine
continere
non
poterant.
Quin
imo
quanto
magis
infundebant,
tanto
magis
illae
stillatim
evacuabantur.
Unde
et
vase
illo
miraculose
reprobato
sic
successit
alterum
hoc.
Multi
qui
viderunt
de
pixidibus
sic
rejectis
contestantur
quod
dicimus.
Etiam
et
quaedam
pixides
sic
rejectae
in
signum
miraculi
super
ipsum
martyris
sepulcrum
videri
possunt
suspensae
adhuc.
Unde
sicut
videtur
ad
majorem
istius
quod
nunc
gestatur
vasis
peregrinatorii
commendationem
et
ipsius
efficacius
[Col.1337B]
comprobandum
mysterium,
prius
sic
per
Spiritum
sanctum
sicut
evidentissimum
miraculose
rejectum
est.
Quis
tamen
hominum
primus
hoc
conflaverit,
aut
primus
bajulaverit,
nescitur,
nisi
quia,
sicut
videtur,
Spiritu
sancto
sic
inspirante,
non
unus
sed
simul
omnes,
omnibus
subito
ab
universo
Ecclesiarum
orbe
in
peregrinationis
suae
signum
hoc
consimile
bajulantibus.
In
quo
duo
sunt,
plumbum
et
aqua,
et
haec
quidem
ut
jam
aperuimus
mystica.
Quae
utinam
deinceps
mundus
sicut
devote
portat
in
pectore,
sic
et
sapienter
et
aeque
ponderet
illa
in
mente!
Mysticum
quippe
tam
hoc
quam
illud,
videlicet
tam
plumbum
quam
aqua,
et
tam
aqua
quam
plumbum.
De
tertio
trium
taceo,[Col.1337C]
mundo
forte
inter
alia
solum
pensante
sanguinem
et
mystice
interpretante,
propter
tam
evidens
quod
in
sanguine
liquet
omnibus
martyrii
signum.
Sed
mysterium
in
reliquis
duobus
occultius.
Quae
tamen
duo,
ut
jam
ostensum
nec
aliquem
super
hoc
haesitare
jam
arbitror,
sicut
et
illud
tertium,
mystica
sunt.
Quare
etenim
tertium
mysticum
erit,
si
non
primum
et
secundum?
Aut
quare
non
tertium,
si
primum
et
secundum?
Sed
scientiarum
Domino
in
dictis,
in
scriptis
et
factis,
sicut
mysterii
auctore
pariter
et
doctore
ordinante
sic,
ideo,
ni
fallor,
post
duo
illa
plumbi
et
aquae
tertium
illud
sanguinis
signum
positum
est,
ut
per
ipsum
inter
tria
evidentius
signum
in
sanctuarium
Dei
intrantes,
quasi
per
ostium
invitaret
nos
ad
quaerendum
primi
et
[Col.1337D]
secundi
abstrusius
mysterium.
Sunt
enim
quaedam
in
dictis,
in
scriptis
et
in
factis,
in
visionibus
etiam
et
in
somniis,
quae
omnia
interdum
prophetica
sunt;
in
his,
inquam,
omnibus
quaedam
interdum
sunt,
in
quibus
mox
et
quasi
ante
faciem
mysticus
sensus
parum
etiam
attendenti
se
ingerit,
per
quae
quasi
quaedam
mysteriorum
ostia
intrantes
ad
alia
quae
occultiora
sunt
invitamur,
et
per
illa
sic
aperta
facilius
datur
etiam
spes
et
quasi
initium
intrandi
alia
etsi
difficilius,
sed
sunt
certe
alia,
in
quibus
eo
subtilius
quo
profundius
mysterium
latet.
Unde
et
eo
acutiori
oculo
opus
est,
quo
ipsum
subtilius,
et
eo
quasi
laboriosiori
manu
quo
ipsum
profundius
ut
erutum
extrahatur.
Sic
quippe
est
in
propheticorum
abyssis
ut
[Col.1338A]
extrahatur
mysterium,
quemadmodum
in
quibusdam
terrarum
venis,
ut
eruatur
aurum.
Sunt
etenim
quaedam
terrarum
venae,
in
quibus
aurum
mox
in
ipsa
superficie
etiam
rudi,
ad
quaerendum
continuo
et
absque
ulla
difficultate
quasi
se
offerat;
sed
sunt
aliae,
in
quibus
cum
labore
multo
et
sudore
terra
eversa
crebrius
et
effossa
profundius,
quasi
in
ipsius
intimis
terrae
visceribus
etiam
operose
fodienti
et
exercitato
in
hoc
interius
tamen
aurum
se
abscondat.
Unde
et
persaepe
accidit,
ut
etsi
operose
fodiant,
aurum
tamen
quod
ibi
latet
non
extrahant,
nimis
siquidem
profundum
est;
quemadmodum
et
ipsi
patriarchae
non
semper
aquam
quam
sitibundi
puteos
fodientes
quaerebant
invenire
poterant,
aqua
plerumque
sicut
et
auro
nimis
in
profundo:
et
quod
[Col.1338B]
in
aqua
et
auro
simile
et
in
propheticorum
mysterio:
haec
quippe
est
aqua
illa
prophetica,
quae
per
viam
transeuntis
primo
venit
usque
ad
talos,
exinde
usque
ad
genua,
et
exinde
post
usque
ad
renes,
et
demum
usque
in
torrentem
intumescens
a
transeunte
per
viam
pertransiri
non
potuit.
Hoc
quippe
non
via,
sed
patria
sibi
privilegium
vindicat,
ut
non
jam
transitor
in
ea,
sed
pertransitor
torrente
voluntatis
divinae
epotetur
et
aeternae
cognitionis
plenitudine
satietur,
et
quod
in
templi
aquis
simile
et
in
templi
locis.
Unde
et
in
propheticis
accidit,
ut
quaedam
sint
aperta
etiam
in
vulgo,
et
haec
sunt
circa
templum
quasi
vulgi
loca,
atria
videlicet
templi
communia,
alia
vero
interiora
templi
quasi
solis
[Col.1338C]
levitis
et
sacerdotibus
patentia,
alio
intima
quasi
Sancta
sanctorum
quae
solus
et
summus
sacerdos
intrare
permittitur.
In
primis
igitur
recurramus
ad
Moysi
tabernaculum;
secundo
contemplemur
Salomonis
templum,
et
tertio
illud
Ezechielis
templum
alterum;
sed
umbratile
tot
et
jam
abditis
obumbratum
miraculis
aenigmatice
recolamus
et
haec
certe
tam
excelsa,
tam
gloriosa,
tam
ampla
et
tam
mystica
aedificia
his
per
quae
nunc
pro
tempore
breviter
tactis
strictim
ingredior
amplum
nobis
dicendorum
permittent
ingressum.
Et
ea
quae
de
mysteriorum
idiomatibus
jam
tetigimus
confirmabunt
solus
Ezechiel
etsi
pulsemus,
ab
ingressu
forte
nos
repellet,
cum
interius
ad
templi
sui
portam
venerimus
per
quam
solus
princeps
ingreditur
et
egreditur:
ad
[Col.1338D]
cujus
portae
ostium
forte
cum
populo
terrae
adorare,
poterimus
intrare
minime.
Sed
quorsum
tendo?
Videri
jam
possum
quod
per
aliquod
de
sanctuarii
Dei
ostiis
seu
atriis
templi
ingressus
exire
aut
nolim
aut
nesciam
et
revera
invitus
exeo
non
tamen
quasi
exire
nesciens,
sed
ut
de
puero
dici
solet,
et
nolens
et
volens,
et
quidem
nolens
verius.
Sed
tamen
ad
exeundum
tertii
meli
de
ea
quam
non
videmus
sed
certissime
scimus
invisibili
et
consimili
palma
imperatoris
et
militis
seu
palmae
gloria
resonandi
desiderium
pariter
et
propositum
me
compellit,
quem
tamen
melum
mox
cum
citharam
pulsans
inchoavero,
oportebit
me
mox,
si
tamen
ostium
templi
interius
dignatione
principis
et
ipso
principe
aperiente,
apertum
sic
in
sanctuarium
Dei
reintrare
et
[Col.1339A]
etiam
si
tamen
princeps
primus
me
post
se
traxerit,
sic
adeo
procedere
necessarium
ut
ipsa
Sancta
sanctorum,
etsi
non
intrem,
hoc
quippe
nec
auderem,
nec
dignus
sum,
quod
solius
sacerdotis
et
summi
non
nisi
semel
in
anno
privilegium
est,
necesse
tamen
ut
sancta
illa
interiora,
etsi
non
plene
intrem,
per
aliquam
tamen
rimam
inter
ipsa
et
exteriora
sancta,
quam
mihi
dux
meus
Dominus
ostendere
dignatus
fuerit,
quid
in
interioribus
agatur
vel
tenuiter
inspicere.
SECUNDUS
MELUS
FINITUR
HIC
ET
MODULATUR
CITHARAM
AD
TERTIUM.
[MELUS
TERTIUS.]
In
primis
igitur
rememorando
tangenda
praemissa
modicum,
ut
post
praemissa
ad
hunc
melum
tertium
[Col.1339B]
ab
auditoribus
ordine
congruo
judicemur
accessisse.
Siquidem
post
primum
et
ante
omnia
praemissum
de
martyre
historicum
canticum
Christo
praecentore
prout
placuit
et
vocem
et
verba
ministrante,
post
canticum,
inquam,
historicum
in
cithara
Davidica
prout
ab
ipso
reor
citharoedo
edocti
ipsam
pulsantes
duos
jam
in
ipsa
citharizavimus
melos.
In
primo
quidem
melo
qui
fuit
de
visibili
et
conformi
pugna
militis
ad
pugnam
imperatoris,
ni
fallor,
etsi
nunc
rememoremur,
sic
clara,
magna
et
manifesta
audita
est
consonantia.
In
secundo
vero
melo,
qui
fuit
de
visibili
et
consimili
palma
triumphalis
mortis
militis
ad
visibilem
palmam
triumphalis
mortis
imperatoris,
audita
est
pariter
[Col.1339C]
consonantia
et
arbitror
quod
non
minor,
si
major
nescio.
Unum
tamen
scio,
consonantiam
hanc
in
melo
hoc
dulcissime
resonasse,
si
manus
artificis
et
in
coelestis
musica
melius
edoctae
longiores
et
subtiliores
digiti
pulsassent
citharam.
Verum
ignoscat
auditor
si
offendatur
auditus.
Siquidem
prout
edocti
et
quemadmodum
didici,
cum
manus
meae,
etsi
grossioribus
digitis
et
minus
aptis
ad
imperatoris
et
militis
visibilis
et
consimilis
pugnae,
et
ad
eorumdem
visibilis
et
consimilis
palmae
laudem
et
gloriam
pulsavi
citharam,
ex
cithara
tamen
qualitercunque
pulsata
sic
liquere
potest,
quanta
sit,
quam
grata,
et
quam
jucunda
visibilis
pugnae
ad
visibilem
et
palmae
visibilis
ad
visibilem
consonantia
quam
consona
melodia,
quam
harmonia
[Col.1339D]
concors,
eo
certe
dulcior
quo
concordior.
O
quam
humanus,
quam
benignus,
quam
socialis,
quam
clemens
imperator
hic,
qui
et
in
pugna
sua
et
in
palma
milites
suos
sibimet
ipsi
assimilat
sic!
Assimilat
dico,
non
coaequat:
nec
enim
est
quod
rivulus
fonti,
stilla
mari,
atomus
monti,
aut
lucerna
soli,
imo,
ut
dicam
expressius,
non
est
quod
geminae
naturae
giganti
miles
homunculus
valeat
coaequari.
Qualiscunque
consimilitudo
potest
esse
non
coaequatio.
Sed
et
est
ipsa
consimilitudo
admiranda.
O
quantam
nunc
credo
inter
imperatorem
et
militem
post
tantam
in
praesenti
visibilis
ipsorum
pugnae
et
visibilis
palmae
conformitatem
dulcem
admodum
velut
quamdam
consonantissimam
harmoniam
in
gloria
ipsorum
invisibili,
ne
jam
dicam
consimilitudinem
[Col.1340A]
seu
conformitatem,
sed
potius
quasi
unitatem
indivisam
sicut
gratiae
sic
et
naturae.
Quam
profecto
unitatem
hinc
dilectionis
tam
vehementis
vinculum
nobis
in
vita
hac
tam
multiplici,
tam
distracta
inexpertum
et
inde
pacis
quae
omnem
sensum
exsuperat
perennis
securitas
nunc
in
patria
solidant.
Et
profecto
sicut
meli
duo
de
subsolaris
et
visibilis
pugnae
et
de
subsolaris
et
visibilis
similiter
palmae
imperatoris
et
militis
conformi
consimilitudine
et
conformitate
consimili
sunt
praemissi,
ita
nunc
deinceps
de
unitate
incomparabiliter
plus
omnibus
admiranda
inter
imperatorem
et
militem
aut
de
his
quae
unitatem
ipsam
probant
et
indicant,
totus
hic
melus
tertius
resonabit.
Si
enim
in
vita
hac
subsolari,
tam
multiplici,
tam
varia,
tam
diversa
[Col.1340B]
et
adversa
in
hac
subsolari
pugna
et
subsolari
palma
inter
imperatorem
et
militem
tanta
fuit
conformitas
in
regno
illo
dilectionis
et
pacis,
imo
quod
non
nisi
pax
et
dilectio
est,
quid
erit
inter
imperatorem
et
militem
nisi
unitas?
Et
si
inter
ipsos
hic
tanta
conformitas,
ubi
non
nisi
distrahens
vanitas,
ibi
quid
erit
inter
ipsos
ubi
non
nisi
solidans
veritas?
Et
certo
certius
inter
imperatorem
et
quosquos
milites
suos
nulla
erit
in
patria
unitas,
nisi
in
via
praecesserit
inter
ipsos
conformitas.
Nulla
ibi
capitis
et
membrorum
unio,
nisi
hic
ante
fuerit
viae
et
vitae
similitudo
et
conjunctio.
Debet
enim
miles,
sicut
imperator
ambulavit,
et
ipse
ambulare.
In
primis
igitur
constat
et
consequens
est,
et
ex
superiori
[Col.1340C]
promisso
teneor
sic,
ut
post
subsolarem
et
visibilem
pugnam
militis
ad
subsolarem
similiter
et
visibilem
imperatoris
pugnam
conformatam
quasi
post
melum
primum
et
post
subsolarem
et
visibilem
triumphalis
mortis
militis
ad
subsolarem
et
visibilem
imperatoris
palmam
itidem
conformatam,
quasi
post
melum
secundum
deinceps
et
subsequenter
nunc
ad
suprasolaris
et
invisibilis
triumphalis
mortis
palmae
militis
ad
suprasolarem
similiter
et
invisibilem
palmam
triumphalis
mortis
imperatoris
audiendam
consonantiam
hic
quasi
jam
tertius
melus
formetur.
Quae
tamen
hujus
meli
tertii
consonantia
mira
quidem
et
mortalium
auribus
inaudita,
tam
uniformis,
imo
tam
unita
est,
ut
magis
quam
reddat
consonantiam,
resonet
unitatem.
De
[Col.1340D]
qua
melus
hic
tertius
erit
ultimus.
Melus
revera
hic
magis
quam
consonantiam
resonaturus
unitatem.
Utpote
post
sudores
et
labores,
post
pressuras
et
angustias,
post
persecutiones
et
contradictiones,
post
pugnas
et
palmas,
sponso
jam
in
lecto
et
amica
in
amplexu.
De
supra
solari
igitur
et
invisibili
imperatoris
et
militis
palmae
gloria,
quod
est
tanquam
de
particulari
quodam
sponsi
et
sponsae
epithalamico,
melus
hic.
Verum
nunc
stupet
animus,
tremit
manus,
obrigescit
digitus,
revera
sicut
sentio,
multo
plus
quam
prius
grossior
nunc
et
rigidior
ad
modulandum
et
formandum
tertium
melum
hunc.
De
quo
ante
ipsius
modulationem,
imo
mox
cum
etiam
praemeditor
et
ad
quid
cithara
nostra
nunc
modulanda
sit
[Col.1341A]
recolo
et
adverto,
stupor
confestim
mihi
incutitur.
Et
ad
palmam
illam
suprasolarem
et
invisibilem
et
in
ea
unitatem
indivisam
qua
nunc
sponso
in
lecto
sponsa
unitur
in
amplexu,
ad
haec,
inquam,
mentis
meae
attollens
oculos
nescio
quae
umbratilium
phantasmatum
aenigmata
mentis
meae
mox
oculis
se
ingerunt,
et
vicissim
densa
etiam
obscurant
caligine.
Juxta
prophetam
tanquam
caecus
palpans
ad
parietem
domus.
Qua
via
etiam
ad
interiorem
imperatoris
et
militis
simul
jam
quiescentium
thalamum
tendam
ignorans.
Et
hoc
est
quod
jam
me
in
historia
testatum
memini
cum
militis
certantis
adhuc
monomachiam
describerem,
videlicet
quod
invitus
avellerer
a
certante,
eo
quod
post
certantis
triumphum,
ipso
jam
in
gloria
deinceps
mutus
fierem,
[Col.1341B]
de
caetero
de
regno
suo
nil
dicturus
quod
nec
oculus
vidit,
nec
auris
audivit,
nec
in
cor
hominis
ascendit
(I
Cor.
II).
Verum
quidquid
dixerim
ego,
sive
in
via,
sive
in
patria,
sive
in
morte,
sive
in
vita,
sive
in
pugna,
sive
in
palma,
a
tanto
domino
meo
et
alumno
patre
avellor
invitus.
Nec
mirum
hoc
cum
ego
quasi
orphanus
relictus
solus,
domino
etiam
meo
et
patre
tam
gloriose
in
mundo
de
mundo,
sicut
et
ipse
mundus
videt
et
praeconizat,
triumphante,
vix
tamen
mihi
adhuc
audeat
communicare
mundus,
etsi
mundo
etiam
jam
per
patrem
meum
et
dominum
triumphato
sic.
Unde
nec
mirum
si,
quemadmodum
prius
a
visibili
ipsius
pugna
et
palma
quam
sermone
saltem
protraxi
ut
potui,
[Col.1341C]
nunc
multo
magis
ab
invisibilis
ipsius
palmae
gloria
invisibili
ego
nunc
sic
solus
relictus
invitus
avellar.
De
qua
tamen
tam
victoriosa
gloria
eo
meticulosius,
eo
etiam
periculosius
facio
verbum,
attolle
praeconium,
indulgeo
animum,
figo
calamum,
moveo
manum,
apto
digitum,
et
formabo
melum,
quo
mihi
invisibilior
palmae
hujus
gloria
utpote
suprasolari
et
visibili
nemini.
Quid
igitur
dicam
mihi
peccatori
homunculo,
jamjam
uno
levi
et
brevi
flatu
in
pulviculum
tenuem
dispergendo
invisibilem
hanc?
Imo
patriarchis,
prophetis,
apostolis
etiam
et
quotquot
peregrinantibus
adhuc
peregrina
et
haec
ipsis.
Quorum
unus:
Oculus,
inquit,
Deus,
non
vidit
absque
te
quae
praeparasti
exspectantibus
te
(Isa.
LXIV).
Verumtamen
poterit
ipse
nunc
ad
citharae
[Col.1341D]
nostrae
ingenioli
mei
plectro
torquendos
superiores
clavos
ad
modulandas
chordas,
ad
movendum
manus,
ad
aptandos
digitos
ad
pulsandum
citharam,
ut
melus
hic
tertius
quo
acutius
formetur
et
subtilius
conatui
meo
huic
interiores
sensus
mei
augere
nunc
vires
fortius,
quanto
nunc
amplius
confirmatus
est
principatus
ejus.
Et
certe
ordinis
exigeret
consequentia
et
decens
admodum,
si
quis
tamen
didicisset
sic
post
visibilis
pugnae
imperatoris
et
militis
melum
primum
et
post
eorumdem
visibilis
palmae
melum
secundum
de
invisibilis
et
suprasolaris
palmae
ipsorum
gloria
quasi
melum
tertium
resonare.
Cujus
profecto
meli
remedio
plenius
restitueretur
mundo
quo
dignus
non
erat
mundus
et
historia
libelli
hujus.
Verum
melus
hic
in
citharae[Col.1342A]
chordis
acutioribus
et
subtilioribus
terreni
et
carnalis
spiritus
sensibus
spissis
omnino
subductus
modulationem
desiderat.
Alioquin
totum
absonum,
totum
dissonum,
consonum
nihil,
auditui
nihil
nec
etiam
ejus
ipsius
qui
pulsaverit
citharam
delectabile.
Cum
tamen
juxta
illud
vetus
proverbii:
«Et
qui
dulce
non
canit
tamen
sibimet
dulce
canat.»
Mei
autem,
sicut
jam
supra
et
hic
iterum
fateor,
ad
has
citharae
chordas
tam
acutas,
tam
subtiles,
quae
tamen
solae,
ut
melus
hic
dulciter
et
concorditer
resonet
in
cithara,
pulsandae
sunt,
digiti
certe
mei
grossi
nimis
et
rigidi,
spissi
nimis
et
turgidi.
Terreni
quippe
et
carnalis
hominis
digiti
hi,
imo
terrei
et
de
terra.
Quin
potius
terra
ipsa
jam
jam
in
lutum
vile
et
putridum,
nec
etiam
ut
pedibus
[Col.1342B]
conculcetur
dignum,
reversura.
Cum
tamen,
ut
melus
hic
in
cithara
digne
et
apte
formetur,
nullius
praeterquam
solius
Dei
digitus
exspectandus.
Spiritus
quippe
sapientiae,
sicut
multiplex,
ita
et
ipse
solus
simplex,
acutus,
subtilis
et
mobilis
est,
omnibus
etiam
mobilibus
mobilior:
adeo
quod
attingit
a
fine
usque
ad
finem
fortiter
et
disponit
omnia
suaviter.
Unde
et
ipsius
solius
digitus
ad
melum
hunc
formandum
aptus
est.
Et
propterea
solus
hic
qui
talis
spiritus
et
qui
omnia
suaviter
disponit
sic,
solus
quidem
hic
novit
melum
hunc
suaviter
citharizare,
et
solus
ipse
potest
suaviter
melum
hunc
citharizantes
docere;
qui
videlicet
habeant
spiritum
sui
similem,
simplicem,
acutum,
subtilem
et
mobilem.
Ego
tamen
tanquam
gradu
testudineo
[Col.1342C]
sequax,
ut
solem
comprehendam
Domini
mei
gloriam
de
tam
profunda
hac
lacrymarum
valle
suspiciens,
velim
nolim,
possim
non
possim,
animo
utrumque
et
calamo,
prout
datum
desuper,
prosequar.
Et
qualibuscunque
manibus
et
digitis
utramque
pulsabo
citharam,
formabo
melum.
Urget
enim
me,
ut
jam
supra
tetigi,
charitas:
verum,
quia
tanta
et
tota
gloriae
materia
haec
quae
quotquot
ante
nos
fuerunt
vel
sunt,
quantumcunque
praeclara
ingenia
prae
nimio
sui
fulgore,
utpote
suprasolaris
et
invisibilis
reverberat,
de
ipsa
tamen
ipso
qui
jam
in
ipsa
est,
Domino
meo
juvante
aliquantisper
locuturus
faciam
vel
quod
infantes
solent
utpote
infans
hic.
Faciam,
inquam,
quod
infantes,
qui
[Col.1342D]
conantes
loqui
verba
magis
praecidunt
aut
dimidiant
quam
forment.
Et
ego
vel
sic
formabo
melum,
quasi
dans
sine
mente
sonum:
jubilans
et
tamen
jubilationem
nesciens.
Quam
non
peregrinus
in
via,
sed
solus
beatus
populus
sibi
in
patria
vindicat.
Juxta
quod
edocti
illius
citharoedi
et
id
experti
vox
in
cithara:
Beatus,
inquit,
populus
qui
scit
jubilationem
(Psal.
LXXXVIII).
DE
VERBORUM
PROTRACTIONE
SE
EXCUSAT.
Quod
autem
ad
inchoandum
melum
hunc
sic
moror,
sic
traho,
sic
protraho,
sic
me
retraho,
sic
differo
et
me
excuso,
nemo
calumnietur,
miretur
nemo.
Nec
enim
calumniandum
mirandumve,
si
bestia
montem
tangere,
si
plebeius
Sancta
sanctorum
intrare,
aut
si
plumbeae
gravedinis
animal
intumescentium[Col.1343A]
aquarum
torrentem
intrare
vereatur,
quem
nec
ipse
propheta
ipsius
Salvatoris
effigiata
imago,
primo
per
aquam
transductus
usque
ad
talos,
post
usque
ad
genua,
demum
usque
ad
renes,
verum
cum
jam
profundius
usque
ad
hunc
aquarum
torrentem
pervenisset,
pertransire
non
potuit,
quoniam,
ut
testatur
ipse,
intumuerant
aquae
profundae
torrentis
quae
non
poterant
transvadari.
Verumtamen
quoniam
ex
promisso
teneor,
et
ne
temere
vereor
torrentem
hunc,
etsi
transvadare
non
possim,
hoc
quippe
nemo,
intrabo
tamen
non
quidem
propheta
audacior,
sed
quod
minime
dubito,
temerarior;
nisi
quia
si
minus
fidei
habens
praesumptionis
plurimum
mergi
coepero,
ad
imperatorem
et
triumphatorem
militem
mox
clamabo
ne
peream.
Quoniam
etsi
praesumptuosus[Col.1343B]
et
temerarius
propter
ipsorum
tamen
gloriae
palmam
annuntiandam
periclitor.
Unde,
etsi
culpetur
praesumptio,
spero
tamen
quia
apud
ipsos
subveniet
mihi
et
me
excusabit
devotio.
Ut
igitur
superius
promissum,
devotionis
meae
nunc
solvam
debitum,
post
duos
melos
de
conformitate
simili
seu
de
similitudine
conformi
visibilis
pugnae
imperatoris
et
militis
et
visibilis
similiter
eorumdem
palmae,
prout
desuper
edoctus,
praeformatis,
jam
de
ipsorum
non
tam
conformitate
seu
consimilitudine,
quam
de
quasi
individua
et
sempiterna
eorumdem
unitate
melus
hic
tertius
formandus
est.
Et
erunt
ita
post
historicum
canticum
ad
laudem
et
gloriam
imperatoris
et
militis
meli
tres.
Primus
melus
fuit
de
imperatoris
et
militis
consimili
[Col.1343C]
pugna;
secundus,
de
imperatoris
et
militis
consimili
palma,
sed
subsolari
et
visibili;
tertius
vero
hic
itidem
erit
de
imperatoris
et
militis,
non
dicam
jam
consimili,
sed
quasi
una
et
eadem
palmae
gloria,
sed
suprasolari
et
invisibili.
Et
primus
quidem
melus
de
visibili
pugna
imperatoris
et
militis
fuit
ad
luctum
propter
compassionem;
secundus
de
visibili
palma
imperatoris
et
militis
fuit
ad
gaudium
propter
victoriam;
tertius
vero
hic
de
invisibili
invisibilis
palmae
imperatoris
et
militis
gloria
quasi
de
quodam
sponsi
et
sponsae
particulari
epithalamico
erit
ad
jubilum
propter
amoris
vehementiam
quam
tacere
non
possumus,
et
tamen
exprimere
non
valemus.
INCIPIT
HIC
MELUS
TERTIUS
SED
NONDUM
IN
SUPERIORIBUS
CITHARAE
CHORDIS.
[Col.1343D]
NOTULA.
In
primis
igitur
ad
conformis
gloriae
imperatoris
et
militis
plenitudinem
demonstrandam
post
signa
et
vexilla
imperatoris
et
militis
non
est
tacendum
de
eorumdem
coronis.
QUOD
DUPLEX
SIT
CORONA
MILITIS
SICUT
ET
IMPERATORIS.
Imperatoris
siquidem
est
corona
duplex:
similiter
et
duplex
militis.
Duplex
quidem
militis
corona,
quia
duplex
victoria.
Exspectemus
per
modicum
donec
audierimus.
Sed
de
coronis
imperatoris
praedicendum.
DE
PRIMA
IMPERATORIS
CORONA.-‐-‐-‐TERTII
MELI
PRIMA
NOTULA.
[Col.1344A]
Imperator
ab
aeterno
natus,
ab
aeterno
coronatus,
et
ab
aeterno
haeres
universorum
est
constitutus
Haec
imperatoris
corona
aeterna
illa
est
quam
habet
cum
Patre
et
a
Patre
una
majestas
et
aeterna,
una
potentia,
una
gloria.
Et
haec
est
imperatoris
corona
prima,
sicut
sine
fine,
ita
et
quod
adhuc
magis
implicitum
fidei
involucrum
est
et
absque
initio.
Hoc
profecto
mirum
supra
omne
mirum,
sed
humiliter
et
devote
praebeamus
auditum
quia
fides
ex
auditu.
Et
haec
quidem,
quam
nunc
dicimus,
corona
est
prima
et
aeterna
corona
imperatoris
Dei,
non
ejus
hominis
corona.
Ejus,
inquam,
non
hominis
imperatoris,
sed
ejus
imperatoris
Dei
corona
haec
ante
[Col.1344B]
omnem
creaturam
prius
quam
crearetur
homo.
DE
SECUNDA
IMPERATORIS
CORONA.-‐-‐-‐2
NOTULA
Hanc
tamen
coronam
suam
primam,
qua
pater
suus
Adonai
coronavit
ipsum
ante
saecula,
propter
hominem
in
fine
saeculorum
quasi
deposuit
et
aliam
incomparabiliter
inferiorem
assumpsit,
tanquam
exuens
soccum
et
induens
saccum.
Unde
ipse:
Conscidisti,
inquit,
saccum
meum
(Psal.
XXIX).
Qui
si
in
prima
illa
et
aeterna
corona
sua
propria
et
proprio
socco
mundo
apparuisset,
non
jam
rex
videor
sed
potius
angelorum,
imo
etiam
plus
quam
archangelorum
imperator
cognosceretur,
imo
nec
cognosceretur
quem
nec
totus
mundus
sustinere
sic
posset.
Quis
enim,
quae
caro,
quod
animal,
quod
corruptibile[Col.1344C]
posset
etiam
appropinquare,
nedum
habitare
cum
illo
devorante
igne,
cum
ardoribus
sempiternis?
Imperator
igitur
noster
ad
nos
descendens,
talem
inter
nos
et
ex
nobis
coronam
assumpsit
et
talem
soccum
induit,
qualem
ad
Judaeos,
propter
quos
specialiter
ad
nos
venit
tunc
decuit,
saccum
tamen
revera
magis
quam
soccum.
Alioquin
nisi
judicio
nobis
incomprehensibili
talem
soccum
induisset,
non
fuisset
saccus
ejus
conscissus
nec
ipse
laetitia
circumdatus.
Et
ne
diutius
immorer
his,
ex
superiori
charitatis
promisso
ad
alia
properans
de
hac
secunda
imperatoris
corona
sub
brevitate
nunc
dicendum
expressius.
Imperator
patris
sui
sicut
unicus
et
primogenitus
quemadmodum
a
Patre
suo
primam
aeternae
Deitatis
[Col.1344D]
suae
coronam
ab
aeterno
habuit,
sic
et
a
matre
sua
Virgine
in
tempore
humanitatis
nostrae
coronam
assumpsit.
Haec
profecto
corona,
diadema
illud
est
quo
rex
sapiens
imperatorem
hunc
a
matre
sua
coronatum
praeconizavit:
Egredimini,
inquiens,
filiae
Sion,
et
videte
regem
Salomonem
in
diademate
quo
coronavit
eum
mater
sua
(Cant.
III).
Et
ecce
Salomon
hic,
imo
etiam
plus
quam
Salomon
hic.
Et
ecce
Salomonis
corona
haec,
qua
benedicitur
mater
sua
ipsum
coronasse
potius
quam
induisse.
In
hac
quippe
nostrae
humanitatis
et
humilitatis
carne
videmus
eum
nunc
sicut
terrenas
et
aerias
potestates
triumphasse.
Nam
obedientiae
merito,
qua
factus
est
obediens
Patri
usque
ad
mortem,
mortem
autem
crucis,
Pater
hanc
Filii
sui
coronam
exaltavit,
quin
caro
ejus
refloruit,
[Col.1345A]
et
sic
devicta
morte
de
nostibus
triumphavit.
Et
ita
corona
haec
in
cruce
tanquam
in
fornace
per
ignem
passionis
examinata
et
omni
sic
vetustatis
excocta
rubigine
tota
resplenduit,
quia
totus
homo
refloruit.
Et
ut
videri
potest
in
quadam
velut
sanguinis
tinctura
presso
et
calcato
sacco
et
in
soccum
converso.
Unde
propheta:
Quis
est
iste
qui
venit
de
Edom
tinctis
vestibus
de
Bosra?
Iste
formosus
in
stola
sua,
gradiens
in
multitudine
fortitudinis
suae
(Isa.
LXIII).
Etiam
in
hac
matris
suae
corona
adeo
gloriosus,
formosus
et
fortis
ut
quem
paulo
ante
vidimus
angelis
minoratum
cernamus
nunc
adorari
ab
angelis
super
angelos
et
super
omnem
creaturam
exaltatum;
unde
et
Magister:
Eum
qui
modico
quam
angeli
minoratus
est
[Col.1345B]
videmus
Jesum
propter
passionem
mortis
gloria
et
honore
coronatum(Hebr.
II).
Ecce
duplex
corona
imperatoris:
prima
qua
pater
suus
ipsum
coronavit,
et
haec
est
corona
omnipotentiae;
secunda
qua
mater
sua
ipsum
magis
coronavit
quam
induerit:
et
haec
est
corona
gloriae
sacco
sic
in
soccum
converso.
Ecce
enim
quem
sacco
obvolutum
vidimus,
in
quo
quasi
absconditus
vultus
ejus
et
despectus;
unde
nec
reputavimus
eum,
ecce,
inquam,
magnus
imperator
hic
duplicem
coronam
gestans,
tanquam
gigas
geminae
substantiae
biformisque
naturae,
ex
prima
sui
et
aeterna
natura
secundum
quam
patrem
habet
et
non
matrem
gestans
coronam
omnipotentiae:
secundam
alteram
vero
sui
naturam,
secundum
[Col.1345C]
quam
matrem
habet
et
non
patrem,
secundum
illam
gestans
coronam
gloriae.
Taceo
nunc
de
tertia
imperatoris
nostri
corona,
corona
videlicet
illa
spinea
qua
post
patrem
suum
et
matrem
coronavit
eum
noverca
sua
Synagoga.
De
illa,
inquam,
taceo
utpote
quae
nunc
a
reliquis
imperatoris
duabus
coronis
quasi
absorpta
nec
potentiae
fuit
corona,
nec
gloriae,
sed
ignominiae,
per
quam
tamen
secundae
illius
quam
a
matre
habuit
acquisivit
gloriam
palmae.
In
prima
corona
imperatoris
nostri
majestas
est
incomprehensibilis.
In
secunda
ipsius
gloria
admirabilis,
sicut
in
tertia
ipsius
fuerat
humilitas
despicabilis,
in
qua
nec
species
ei
nec
decor.
Nec
enim
decoris
sed
potius
dedecoris
corona
haec.
Unde
post
istam
sic
exaltato
imperatore
nihil
modo
imperatori
[Col.1345D]
et
coronae
illi,
sicut
nec
illis
qui
imperatorem
tunc
suum
nunc
nostrum
coronaverunt
sic.
DE
DUPLICI
CORONA
MILITIS.
Ecce
quia
jam
audivimus
quod
duplex
sit
corona
imperatoris.
Similiter
est
et
duplex
militis.
Duplex
certe
corona,
quia
duplex
victoria.
In
praemisso
siquidem
de
milite
historico
cantico,
si
revocemus
nunc,
nec
enim
arbitror
excidisse
hoc,
nisi
forte
totum
canticum
tam
cito
jam
a
memoria
exciderit;
revocemus,
inquam,
nunc
quod
supra
cantatum,
nunc
tangimus
de
hac
militis
victoria
duplici.
Satis
siquidem
supra
et
cantatum
et
recantatum,
quanta
fuerit
tolerantis
virtus
in
exsilio.
Et
iterum
quanta
fuerit
pugnantis
constantia
in
martyrio.
Et
sic
miles
hic
prius
vicit
per
exsilium
et
haec
est
palma
confessoris.
[Col.1346A]
Secundo
vero
per
martyrium
et
haec
est
palma
martyris.
Unde
et
corona
debetur
palmae
huic;
debetur
et
illi:
una
confessori,
sacerdoti,
altera
vero
neomartyri
militi.
Quas
et
jam
scio
redditas
a
retributore
cito
et
justo
debitore.
Ut
sit
super
communem
auream
confessorum
et
altera
corona
aureola
martyrum
juxta
ipsius
in
lege
formam
exemplarem
a
summo
omnium
aurifice
et
ipsius
largitore
fabricata.
Charismatum
videlicet
varietate
multiplici
in
terra
silis
et
distincta
et
quatuor
praesertim
expressis
et
impressis
virtutibus
principalibus,
quasi
quatuor
ipsius
Spiritus
sancti
fabricatoris
digitis
alta.
Aureola
quidem
dicta
non
pro
parvitate
aut
diminutione
coronae,
sed
potius
pro
perfectorum
quibus
solis
danda
est
paucitate.
Haec
duplex
militis
[Col.1346B]
triumphatoris
corona
illa,
ni
fallor,
mirae
magnitudinis
corona
est,
quam
sicut
supra
in
historia
interseruimus,
frater
Hierosolymitanus
post
mortem
angelorum
concivis
effectus,
capiti
martyris
dilacerato
et
convulso
ab
ipso
Domino
vidit
impositam.
Rememoremur
superiorem
historiae
pericopen
hanc.
Ecce
Thomas
quem
vidimus
hominem
passibilem,
nostri
similem,
nostri
comportorem
oneris,
et
nostrae
comparticipem
infirmitatis,
quam
magnus
triumphator
nunc,
duplicem
coronam
gestans,
ut
confessor
unam,
ut
martyr
alteram,
ut
ita
congruat
militi
quod
et
imperatori;
et
quemadmodum
supra
de
tertia
corona
imperatoris
sic
pertransimus,
nunc
et
de
tertia
militis.
Illam
vero
nunc
dico
militis
coronam
[Col.1346C]
tertiam,
quam
a
capite
abscisam
in
agone
martyrii
perdidit,
per
quam
tamen
miles
per
martyrii
palmam
duas
quas
ostendimus
acquisivit.
Ita
iste
per
suam
carnis
coronam
corruptibilem
et
infirmam
obtinens
coronam
duplicem,
sicut
et
imperator
humanitati
suae
per
suam
contemptibilem
et
ludibricam
coronam
spineam.
Verumtamen,
sicut
supra
de
illa
ludibrica
imperatoris,
ita
de
hac
infirma
corona
militis,
pertranseo
nunc.
Nihil
quippe
modo
coronae
illi
et
militi
triumphatori,
utpote
quae
sicut
marcescibilis
versa
nunc
in
corruptionem
carnis
fuit
non
spiritus.
O
quam
magnus
triumphator
miles
hic,
imperatoris
sui
gigantis
geminae
substantiae
biformisque
naturae
sicut
in
aliis,
etiam
et
in
coronis,
suo
modo[Col.1346D]
conformis
sequela
et
consimilis!
Sicut
imperator
suus
gigas
geminam
substantiam,
et
iste
duplicem
personam
gerens,
confessoris
unam,
martyris
alteram.
Sed
haec
quae
de
coronis
imperatoris
et
militis
in
tertio
melo
hoc
jam
inchoato
citharam
nostram
pulsantes
resonavimus
de
imperatoris
et
militis
invisibilis
palmae
conformitate,
magis
quam
de
ipsorum
proposita
et
promissa
invisibilis
palmae
unitate
resonata
sunt.
Verumtamen
et
de
hac
inter
imperatorem
et
militem
invisibilis
palmae
conformitate
in
patria,
sicut
et
alia
multa
quae
de
ipsorum
visibilis
pugnae
et
visibilis
palmae
in
via
conformitate
praemissa
sunt,
hic
tacendum
non
erat.
Siquidem
inter
imperatorem
et
militem
et
in
via,
et
sicut
jam
ostendimus
de
coronis
et
in
patria
tam
evidens
et[Col.1347A]
tam
admiranda
conformitas,
magnam
et
nobis
ineffabilem
inter
eosdem
unitatem
nunc
in
patria
et
portendunt
et
probant.
Quin
potius
haec
quae
expressim
de
imperatore
et
milite
praemissa
sunt,
totius
capitis
et
corporis
unitatem
commendant
nobis
et
probant.
Nam
quod
dico
et
expressim
doceo
de
militis
ad
imperatorem
suum
in
via
conformitate,
quasi
de
uno
capitis
membro
ad
caput,
sic
quidem
etsi
non
sit
scripto
expressa,
et
in
singulis
capitis
hujus
membris
magna
est
et
decentissima
ad
idem
caput
suum
conformitas,
et
aliqua
cujusque
membri
ad
caput
suum
conformis
gratia,
quae
non
alterius
juxta
varia
gratiarum
dona
a
capite
ad
membra
descendentia.
Juxta
quod
caput
corpori
sponsae
videlicet
sponsus
pollicetur:
Murenulas,
inquit,
aureas
[Col.1347B]faciemus
tibi,
vermiculatas
argento
(Cant.
I).
Et
idem
aliter:
Quid
faciemus
sorori
nostrae
in
die
quando
alloquenda
est?
Si
murus
est,
aedificemus
super
eum
propugnacula;
si
ostium
est,
compingamus
illud
tabulis
cedrinis
(Cant.
VIII).
Itaque,
etsi
non
sit
scripto
expressa
quemadmodum
nunc
de
imperatore
et
milite,
nihilominus
tamen
magna
praecessit
in
via
singulorum
membrorum
corporis
ad
caput
suum
conformitas.
Alioquin
non
sequeretur
nec
esset
capitis
et
corporis
sicut
nec
decens
nec
conjunctio
congrua.
Igitur
post
imperatoris
et
militis
non
solum
visibilis
pugnae
et
visibilis
palmae
in
via,
sed
etiam
et
palmae
invisibilis
in
coronis
ipsorum
in
patria
conformitatem
expressim
edoctam,
quod
adhuc
multo
[Col.1347C]
majus
acutius,
subtilius
et
difficilius
est,
utpote
melo
hoc
tertio
amodo
in
superioribus
et
acutioribus
citharae
chordis
formando
deinceps
sumus
de
eorumdem
quae
jam
in
patria
est
unitate
dicturi.
Et
quidem
in
primis
de
generali
totius
capitis
et
corporis
sponsi
et
sponsae
Christi
et
Ecclesiae
in
patria,
unitate
ex
parte
jam
inchoata
in
cithara
nostra
resonabimus.
Quia
admodum
dulcis
consonus
et
concors
melus
hic
in
parte
hac;
in
quo
decet
maxime
nihil
audiri
dissonum,
nihil
absonum,
utpote
non
tam
de
conformitate
quam
de
unitate
ipsa.
Sed
in
melo
ultimo
ad
imperatorem
et
militem
reversuri
nunc
in
primis
inchoabimus
a
genere.
Quia
hoc
ipsum
sperandum
et
exspectandum
in
fine
omnium
in
toto
[Col.1347D]
capite
et
corpore,
quod
nunc
de
capitis
et
corporis
unitate
in
cithara
nostra
resonabimus
pro
imperatore
et
milite.
Nisi
quod
quaedam
corporis
membra
quo
capiti
plus
vicina,
eo
etiam
digniora
et
capiti
conjunctiora
sunt
quasi
unum
cum
capite.
Juxta
quod
magister
docet
stellam
a
stella
in
claritate
differre,
et
magister
magistrorum
in
domo
patris
sui
mansiones
multas
paratas
esse.
HIC
PRIMO
IN
SUPERIORIBUS
CITHARAE
CORDIS
MELUS
HIC
TERTIUS
FORMARI
INCIPIT.
3
NOTULA.
Igitur
de
imperatoris
et
militis
per
palmam
suam
invisibilem
unitate
in
patria
tertium
melum
hunc
in
ipsorum
coronis
jam
inchoatum
subtilius
deinceps
et
acutius,
prout
subtilis
ipse
et
acutus
sapientiae
spiritus
edocere
dignabitur,
formaturi
in
primis
et
[Col.1348A]
ante
alia
tres
vanitatum
species
seu
unitates
tres
nobis
sunt
distinguendae;
ut
ita
liquido
appareat,
quae
sit
illa
unitatum
inter
tres
quam
inter
imperatorem
et
militem
tanta
in
via
et
prout
docuimus
tam
diligenter
ostensa
conformitas
probat.
Juxta
quod
supra
sic
argumentando
processimus.
Quia
si
inter
imperatorem
et
militem
in
via,
ubi
tanta
varietas,
tanta
diversitas
et
adversitas,
tanta
distractio,
tanta
dilaceratio
est,
tanta
fuit
conformitas,
in
patria
illa
unitatis
et
pacis
imo
quae
non
nisi
pax
et
unitas
est,
quid
erit
nisi
admiranda
quaedam
et
admirabilis
unitas?
Ecce
quia
argumentando
sic
processimus,
donec
de
conformitate
ad
unitatem
demum
nunc
pervenimus.
Unde
et
tres
hic
vanitates
distinguimus,
ut
quae
sit
illa
imperatoris
et
[Col.1348B]
militis
nunc
in
patria
unitas,
quam
prius
inter
ipsos
in
via
tanta
probavit
conformitas
doceamus.
DISTINGUIT
UNITATES
TRES.
4
NOTULA.
Sunt
itaque,
ut
jam
distinguere
coepimus,
tres
unitates
hae.
Prima
unitas
est
unitas
solius
naturae;
secunda
solius
gratiae;
tertia
vero
unitas
est
et
naturae
et
gratiae.
Prima
unitas
solius
naturae
in
Deo
inter
tres;
secunda
solius
gratiae
in
Deo
inter
Dominum
et
hominem
singulariter
assumptum
in
unitatem
personae
non
naturae;
tertia
vero
et
naturae
et
gratiae
inter
Dominum
sponsum
et
Ecclesiam
sponsam.
Ecce
tres
unitates
hae
et
in
Deo
hae
tres
qui
est
prima
et
summa
et
principalis
unitas.
Et
ita
tres
unitates
hae
in
ipsa
prima
et
summa
et
principali
unitate.
Prima
unitas
est
trium
personarum.
Haec
est
[Col.1348C]
illa
quam
diximus
solius
naturae.
Secunda
unitas
duarum
est
naturarum.
Haec
est
quam
diximus
solius
gratiae.
Tertia
vero
est
omnium
spirituum:
omnium
dico
quotquot
ab
initio
praesciti
et
praedestinati
sunt
conformes
fieri
imaginis
Filii
sui.
Et
haec
est
illa,
quam
diximus,
unitas
et
naturae
et
gratiae.
Et
cum
de
gratia
evidens
sit,
ideo
dico
eam
et
naturae
quia
nostra
prima
et
principalis
unitas
omnium
Deus
verus
et
solus,
cum
ab
aeterno
fuisset
solum
naturae
suae
nunc
per
gratiam
incomprehensibilem
uniendo
sibi
hominem
factus
est
in
tempore
naturae
nostrae.
Et
ita
ei
unimur,
nunc
non
solum
per
gratiam
sed
et
per
naturam.
Et
haec
est
quam
nunc
dicimus
unitas
naturae
et
gratiae
inter
solum
hominem
et
Deum,
non
inter
Deum
et
angelum.
[Col.1348D]
Nusquam
enim,
ait
Magister,
angelos
apprehendit.
Nec
etiam
dico
unitatem
hanc
inter
Deum
et
hominem
assumptum,
quae
est
solius
gratiae,
sed
illam
quae
est
inter
Deum
et
hominem,
sponsum
videlicet
et
sponsam,
Christum
et
Ecclesiam,
et
nunc
inter
imperatorem
et
militem
triumphatorem,
de
qua
principalis
nostra
intentio
est,
et
propter
quam
de
aliis
nunc
interserimus.
Haec
quippe
nostra
unitas
specialis
et
propria,
non
angelica
sed
humana,
utpote
quam
nos,
qui
in
corpore
mortis
hujus
peregrinamur
adhuc,
per
patientiam
exspectamus,
et
in
qua
triumphator
miles
noster
et
imperator
nunc
sunt.
Prima
unitatis
species,
quae
est
solius
naturae,
inter
tres
imo
tres
et
tres
ipsa
sicut
incomprehensibilis
[Col.1349A]
et
ineffabilis
est.
De
qua
tamen
propter
nostram
tertiam
quae
est
naturae
et
gratiae
aliquantisper
fari
nos
oportet.
Similiter
et
post
de
secunda,
quae
est
solius
gratiae
propter
eamdem
tertiam.
Tertia
siquidem
haec
nostra
quae
est
naturae
et
gratiae,
quasi
de
duabus
illis
est,
quarum
prima
est
solius
naturae,
altera
vero
solius
gratiae.
Unde
et
de
prima
dicendum
primo.
Praesertim
cum
haec
tertia
sicut
et
secunda
in
prima
unitate
sint,
utpote
sicut
prima
et
principali.
Imo
sint
hae
unitates
tres,
quasi
una
illa
prima
et
principalis
unitas,
ut
docebunt
sequentia,
et
illa
prima
sit
summa
causa
et
prima
sicut
secundae
unitatis
et
tertiae.
PRIMO
HIC
DE
PRIMA
ET
PRINCIPALI
UNITATE
AGIT.
De
prima
igitur
et
principali
unitate
hac
dicturi,
[Col.1349B]
amodo
primas
et
superiores
citharae
nostrae
chordas
nos
jam
tangere
necesse
est.
Id
in
primis
primae
illi
et
principali
unitati
supplicantes,
ut
pro
ipsa
et
de
ipsa
citharam
ego
qualiscunque
puer
suus
citharoedus
pulsaturus
revelet
oculos
meos,
ut
resonare
sciam
vel
aliquid
de
ipsa
quo
nobis
manifestetur,
quod
est
ipsa
et
postea
secundum
analogiae
nostrae
possibilitatem,
quid
sit
ipsa.
Igitur
juxta
quod
et
magister
ille
citharoedus
orabat,
revelet
oculos
nostros
ut
consideremus
de
principalis
hujus
unitatis
lege
mirabilia.
Oculos
dicit
non
oculum:
siquidem
et
oculi
hi
multi
sunt.
Est
enim
oculus
corporis,
est
oculus
cordis
seu
rationis,
est
et
oculus
contemplationis.
Oculus
corporis
apertus
est
et
clare
videns;
oculus
cordis
infirmus
et
lippiens.
Oculus
[Col.1349C]
vero
contemplationis
caliginosus
et
caecutiens.
Primo
oculo
videt
homo
quae
extra
se;
secundo
quae
intra
se;
tertio
quae
supra
se.
Primo
oculo
videt
homo
corpora
et
quae
in
corporibus
per
speciem;
secundo
oculo
videt
homo
spiritus
et
quae
in
spiritibus
per
experientiam;
tertio
vero
videt
homo
primam
et
principalem
unitatem,
sed
in
imagine
per
obscuram
aenigmatis
similitudinem.
Primus
corporis
oculus
ad
viam
trahit
et
quasi
dormitantem
cordis
oculum
excitat;
secundus
cordis
oculus
jam
viantem
ducit
et
viam
monstrat;
tertius
vero
contemplationis
oculus
patriam
a
longe
nunc
aspicit
et
salutat.
Et
videamus
quomodo.
PRIMA
PRIMAE
ET
PRINCIPALIS
UNITATIS
MANIFESTATIO
PER
PRIMUM
OCULUM
CORPORIS
ET
PER
SECUNDUM
RATIONIS
IN
PRIMO
EXEMPLARI
NATURAE.
5
NOTULA.
[Col.1349D]
Homine
mundum
et
quae
in
mundo
corporaliter
cernente,
et
nec
mundum
nec
in
mundo
quidquam
quod
non
creatum
non
factum,
sicut
et
ipse
homo
qui
in
creaturis
praecellit
factus
est,
ipsius
excitatur
mox
cordis
seu
rationis
oculus,
ut
per
corporaliter
visam
creaturam
cogitet
mox
aliquem
ipsius
esse
quem
non
videt
Creatorem.
Et
ita
per
varias
creaturarum
species
nunc
visibiles,
nunc
invisibiles,
nunc
infimas,
nunc
medias,
nunc
supremas
meditando
currens
quasi
per
scalam
aliquam
variis
distinctam
intercalaribus,
Creatorem
investigando
conatur
ascendere.
Et
tandem
ductu
rationalis
oculi
unum
invenit
omnium
Creatorem,
primam
videlicet
[Col.1350A]
et
principalem
unitatem
nostram,
omnium
quae
sunt
primam
et
summam
causam,
excitato
sic
oculo
cordis
per
oculum
corporis
et
investigantis
ascensiones
dirigente.
Et
haec
est
prima
primae
et
principalis
unitatis
nostrae
manifestatio,
ipsius
videlicet
per
creaturas
suas
prima
cognitio.
Unde
et
Magister:
Quod
notum,
inquit,
est
Dei
manifestum
est
in
illis;
Deus
enim
illis
manifestavit
(Rom.
I),
unde
et
cordis
hic
oculus,
etsi
infirmus
et
lippiens,
tamen
quoad
manifestationem
hanc
ductu
suo
est
sufficiens.
Ita
quod
sicut
Magister
docet,
illi
sint
inexcusabiles
qui
veritatem
Dei
in
injustitia
detinebant.
Quia
cum
cognovissent
Deum,
non
sicut
Deum
glorificaverunt.
Prima
igitur
primae
unitatis
nostrae
manifestatio
est
per
opera.
Et
hoc
qui
diffiteatur
[Col.1350B]nemo,
qui
hos
duos
oculos
habeat.
Hoc
quippe
jam
quasi
oculo
ad
oculum
videri
potest,
per
oculum
corporis
excitato
oculo
cordis,
et
nos
peregrinantes
adhuc
per
rectam
hanc
intelligentiae
viam
dirigente.
Verum
de
prima
manifestatione
hac
cursim
inpraesentiarum
pertranseo,
utpote
quae
non
solum
a
catholicorum
theologis,
quorum
sublimior
speculatio
est,
sed
et
a
philosophis
gentium
solum
naturae
exemplaria
sequentium
et
non
gratiae
crebra
valde
et
acerba
est
quaesita
et
inventa
indagine.
Qui
et
nobis
super
hoc
prae
excellentis
ingenii
sui
monumenta
reliquerunt
et
posteris
legenda
tradiderunt.
In
quibus
super
Deo
vivo
et
vero,
quidquid
veri
acutiori
humanae
rationis
oculo
in
primo
quod
diximus
naturae
exemplari
legentes
subtilius
inspicere
[Col.1350C]
poterant,
et
profundius,
studiosissime
sunt
prosecuti.
Nec
enim
in
parte
hac
Deus
sapientiam
mundi
hujus
stultam
fecit,
seu
sapientiam
sapientium
perdidit,
aut
prudentiam
prudentium
reprobavit.
Sed
stultam
fecit,
reprobavit
et
perdidit,
quia
in
solo
naturae
exemplari
suo
humanae
rationis
oculo
studiose
nimis
inspicientes,
eo
solo
plenam
sibi
posse
comparare
sapientiam
arbitrati
sunt,
et
praeter
istam
quasi
visibilem
et
mundanam
sapientiam
quae
quidem
a
Deo
Dei
nullam
absconditam
arbitrantes.
Unde
et
visibile
naturae
exemplar
ad
sapientiam
sibi
sufficere
arbitrantes,
et
nullum
etiam
esse
ad
hanc
praeter
hoc
alterum,
quod
jam
diximus
gratiae
exemplar,
quasi
vile
et
humile
contempserunt.
Et
[Col.1350D]
ne
cui
in
dubium
veniat
quae
sint
exemplaria
haec
quorum
unum
nomino
sic
exemplar
naturae,
alterum
vero
exemplar
gratiae,
sicut
prius
tres
distinximus
oculos,
ita
et
oculorum
trium
tria
distinguemus
exemplaria,
in
quibus
jugiter
tres
illi
inspiciunt
oculi.
Primum
itaque
inter
tria
haec
est
exemplar
naturae;
secundum
exemplar
gratiae;
tertium
vero
exemplar
vitae.
Quod
et
alibi
in
sacro
eloquio
ab
ipsa
sapientia
liber
vitae
nominatur.
Primum
dico
exemplar
naturae
mundum
et
quae
in
mundo
sunt
creationis
opera.
Secundum
gratiae
sacra
eloquia
et
quae
in
ipsa
a
saeculis
sunt
abscondita
humanae
reparationis
et
divinae
cognitionis
secretiora
mysteria.
Nec
enim
loquor
nunc
de
sacris
eloquiis
secundum
illam
eorum
partem,
quam
capit
parvulus,
sed
[Col.1351A]
secundum
illam
quam
sapit
etiam
lux
in
lege
Dei
exercitatus
et
perfectus.
De
qua
Magister:
Sapientiam,inquam,
loquimur
inter
perfectos
(I
Cor.
II).
Sapientiam
vero
non
hujus
saeculi
neque
principium
hujus
saeculi,
qui
destruuntur,
sed
loquimur
Dei
sapientiam
in
mysterio,
quae
abscondita
est,
quam
nemo
principum
hujus
saeculi
cognovit.
Quin
potius
etiam
hanc
tanquam
vilem
et
humilem
saeculi
hujus
principes
contempserunt,
philosophi
videlicet
gentium,
qui
scientiae
et
nominis
praeminentia
caeteris
quasi
principari
videbantur;
tertium
vero
dico
exemplar
vitae
librum
praedestinationis
aeternae.
In
quo
sunt
ab
aeterno
scripti
hi,
qui
secundum
propositum
vocati
sunt
sancti,
quotquot
ante
saecula
praesciti
sunt
conformes
fieri
imaginis
Filii
sui,
verbum
videlicet
[Col.1351B]
in
principio
apud
Patrem,
quamdam
velut
omnipotentis
Dei
artem
et
sapientiam,
et
quae
cum
ipso
sunt,
et
in
ipso
divinae
suae
incomprehensibilia
sapientiae.
Et
in
primo
quidem
quod
dicitur
hic
naturae
exemplari
duo
potissimum
inspiciunt
oculi.
Primo
inspicit
quem
supra
primum
posuimus,
oculus
corporis
et
secundo
oculus
rationis.
Sed
oculus
corporis
sola
visibilia,
oculus
vero
rationis
per
visibilia
legit
et
videt
in
eo
invisibilem
in
creatura
Creatorem.
In
reliquis
vero
duobus,
quorum
unum
diximus
exemplar
gratiae,
alterum
vero
vitae,
tertius
ille
et
solus
quem
contemplationis
oculum
diximus
intuetur:
utpote
quae
in
exemplaribus
his
scripta
longe
nimis
remota
ab
oculo
rationis
et
multo
longius
adhuc
ab
oculo
corporis.
Nec
enim
quae
in
duobus
[Col.1351C]
his
exemplaribus
sunt
Dei
nota
sunt.
In
quibus
sola
invisibilium
fides,
non
visibilis
creatura,
non
ratio
tertium
hunc
nostrum
contemplationis
oculum
juvat.
Unde
et
prima
illa
primae
et
principalis
unitatis
per
opera
manifestatio,
quae
in
primo
legitur
et
videtur
naturae
exemplari,
etsi
sit
prima
et
philosophica,
etsi
etiam
gemino
studiose
et
acute
inspecta
oculo,
ad
tam
invisibilia
tamen
et
tam
incomprehensibilia
quae
in
reliquis
duobus
exemplaribus
scripta
sunt,
sicut
peregrina
et
invalida
nimis
manifestatio
haec:
nec
etiam
quanta
si
pupilla
oculi
aut
lucerna
lychni
mundum
illuminanti
solis
claritati
comparetur.
Et
his
praesertim
quae
in
tertio
exemplari,
quod
liber
vitae
dicitur,
scripta
sunt
per
creaturas
est
[Col.1351D]
prima
ista
invalida
nimis
primae
unitatis
manifestatio.
Nam
ex
formationibus
et
similitudinibus
his
creatis
et
naturis
sensibilibus,
magis
quid
non
sit
quam
quid
sit
haec
prima
nostra
unitas
demonstratur.
Neque
enim
dicitur
id
neque
secundum
id,
sed
est
totum
supra
id,
et
omnino
extra
quam
id
per
quod
probatur.
Unde
et
si
forte
haec
ipsa
quae
sicut
incircumscriptibilis
et
indescriptibilis
est,
ut
vel
aliqua
ipsius
notitia
comparetur
quoquo
modo
describitur
magis
quam
per
quid
sit,
per
quid
non
sit
necesse
ut
describatur;
ut
ad
sciendum
de
ipsa
quid
sit
ipsa,
sufficiat
nunc
nobis
scire
quid
non
sit
ipsa.
Et
removeatur
ab
ipsa
quidquid
fecit,
ut
vel
sic
sciatur
hoc
solum
esse
ipsa
quod
non
fecit.
Quasi
omnino
diversa,
omnino
alia
superessentialis
quaedam
essentia.
Nam
ut
[Col.1352A]
intelligentia
gratia
e
multis
unum
ponamus,
hic
cum
de
increata
unitate
hac
dicitur,
quod
ipsa
est,
et
de
quovis
creato
quod
ipsum
est,
per
idem
verbum
aut
idem
aut
saltem
simile
vel
commune,
quid
de
increata
et
creato
videtur
dici.
Sed
dicto
revera
omnino
dissidens
et
praedicationis
ratio
hinc
inde
omnino
incompacta
et
dissonans,
quod
etiam
parum
theologis
patens.
Praedicatio
revera
omnino
dissonans
inter
haec
non
minus
quam
et
inter
haec
alia,
ut
si
diceretur:
Aper
est
ferus,
homo
est
justus.
Tanta
est
essendi
distantia
inter
creatricem
unitatem,
cui
nihil
aliud
est
esse
quam
vitam
esse,
et
inter
creaturam,
cui
nihil
aliud
est
esse
quam
corruptivam
esse.
Unde
et
in
cor
hominis
non
ascendit
hujus
increatae
unitatis
superessentialis
essentia.
Quia
neque
[Col.1352B]
illa
est
nec
in
illis
nec
secundum
illa
quae
sapere
vel
cogitare
potest
cor
humanum.
Et
ideo
sicut
nec
oculo
corporis
nec
oculo
cordis
haec
percipitur
qui
non
videt,
nisi
vel
ea
quae
novit
vel
secundum
ea
quae
novit.
De
ipsa
igitur
prima
et
principali
unitate,
prout
ab
ipsa
datum,
nunc
loquens,
hoc
solum
nunc
in
primis
de
ipsa
demonstrare
proposui,
quod
ipsa
est
et
hoc
per
primum
corporis
oculum
secundum
rationis
oculum
excitantem.
Quia
dixit
insipiens
in
corde
suo:
Non
est
Deus
(Psal.
XIII).
Et
maxime
quia
hoc
nostrum
propositum
juvat.
Ut
ita
praeostenso
quod
ipsa
sit,
consequenter
demonstretur,
quod
nec
in
ipsa
nec
cum
ipsa
sicut
nec
aliqua
contrarietas
sit
vel
adversitas,
sic
nec
diversitas
vel
multiplicitas,
sed
sola
unitas.
Juxta
quod
magistrorum
[Col.1352C]
unus:
Apud
quem,
inquit,
non
est
transmutatio
nec
vicissitudinis
obumbratio
(Jacob.
I).
Non
dixit
quod
non
in
illo,
sed
quod
nec
etiam
apud
illum
sit.
Hoc
etenim
pariter
si
non
excidit
et
ad
propositum
attinet,
quo
juxta
superius
promissum
nostrum
post
multipliciter
supra
demonstratam
imperatoris
et
militis
conformitatem
in
via,
ipsorum
tenemur
a
modo
unitatem
demonstrare
in
patria.
Quod
tamen
paucis
explicari
non
potest.
Unde
etsi
in
tertio
melo
hoc
formando
fio
morosior,
non
reprehendat
auditor,
sed
indulgeat,
quia
tam
grandes
materiae,
et
sine
quibus
propositum
non
efficitur,
brevibus
explicari
non
possunt.
Propter
hoc
ipsum
supra
distinxi
unitates
tres,
primo
ut
videbar
congruere
[Col.1352D]
de
prima
et
principali
unitate,
nunc
loquens
de
ipsa
per
ea
quae
ab
ipsa
facta
sunt
ostendere
desiderans,
quod
ipsa
sit,
quod
potest
esse
manifestum
et
ad
propositum
attinet.
Verum
licet
secundo
sic
nobis
demonstrante
cordis
oculo
per
primam
creationis
suae
revelationem
manifestari
sic
possit,
necesse
tamen
ut
post
modum
eumdem
hunc
nostrum
cordis
oculum,
etsi,
ut
diximus,
lippum
et
infirmum
conemur
aperire
adhuc;
quo
visus
ipsius
vis
et
virtus
amplius
dilatetur
ad
videndum
aliquid
adhuc
et
manifestandum
nobis
de
prima
nostra
unitate
hac.
PRIMA
PRIMAE
UNITATIS
MANIFESTATIO.
De
prima
igitur
primae
unitatis
nostrae
manifestatione,
quae
procreata
est,
hoc
praemittimus,
quod
cum
variae
sint
species
creaturarum,
nihil
tamen[Col.1353A]
omnino
creatum,
quod
non
mannestando
probet
et
probando
manifestet
creatricem
unitatem
hanc:
tanquam
radii
solem,
sic
creaturae
singulae
hanc
suam
creatricem.
Nec
aliquid
existimo
creatum
vel
creari
posse,
quod
a
creatore
suo
sicut
haberet
substantiam,
sic
aliquam
non
traheret
convenientiam.
Convenientiam
dico
aliquam
etsi
nobis
absconditam,
per
quam
creatura
omnis
suo
in
aliquo
convenit
Creatori.
Siquidem
omne
quod
factum
est
sicut
ei,
a
quo
factum,
omnino
non
potest
esse
aequale,
ita
et
ei,
a
quo
factum,
omnino
non
potest
esse
dissimile,
factura
a
factore
suo
aliquam
ex
necessitate
convenientiam
contrahente,
quemadmodum
a
radice
fructus
semper
aliquem
saporem
trahere
necesse
est.
Si
enim
juxta
Scripturae
testimonium
cuncta
[Col.1353B]
quae
fecerat
Deus,
erant
valde
bona
(Gen.
I),
nihil
in
universitate
est
quod
sicut
a
bono
summo
non
habet
essentiam,
ita
non
trahat
et
boni
participationem,
ac
per
hoc
convenientiam
et
similitudinem.
Ex
qua
boni
participatione
est
quod
nihil
omnino
creatum
est,
quod
non
aliquid
possit
et
ad
aliquid
prosit.
Nec
etiam
arbitror
aliquid
creari
posse,
quod
ad
aliquid
prodesse
non
possit,
tanta
est
bonitas
Creatoris.
Cum
igitur
nihil
sit
quod
a
summo
bono
non
trahat
boni
participationem,
consequitur
mox
nihil
esse
quod
cum
summo
bono
non
habeat
convenientiam
et
similitudinem
aliquam.
Ex
qua
profecto
participandi
similitudine
bonum
increatum
et
summum
per
bonum
creatum
et
infimum
in
omni
creato
aliquatenus
intelligi
potest
et
cognosci.
Nihil
igitur,
[Col.1353C]
sicut
nec
super
coelum,
nec
sub
coelo
creatum,
quod
non
aliquatenus
manifestet
creatricem
suam
unitatem
hanc;
ut
sit
juxta
prophetam
confessio
ejus
sicut
super
coelum
et
terram.
Nec
enim
solum
hanc
confitentur
et
probant
cum
omni
coeli
militia
ignis,
aer,
aqua,
terra,
cameli,
elephantes,
pardi,
ursi
et
leones,
sed
et
muscae
sciniphes,
culices
et
scarabones.
Juxta
quod
egregius
ille
ex
philosopho
theologus:
«Quam
pulchre,
inquit,
divina
et
coelestia
etiam
per
dissimilia
symbola
manifestantur.»
Quod
propheta
considerans
omnia
sic
tam
infima
quam
et
suprema,
quasi
voce
una
Creatorem
suum
confiteri
et
contestari
sic
admirando
ad
ipsum
omnium
Creatorem
exclamat:
Mirabilia
testimonia
tua;
ideo
[Col.1353D]
scrutata
est
ea
anima
mea!
(Psal.
CXVIII.)
Unde
et
inter
universa
in
hymnidico
cantico
etiam
minima
et
quae
contemptibilia
ad
ipsius
Creatoris
sui
laudem
invitat:
Bestiae,
inquiens,
et
universa
pecora,
serpentes
et
volucres
pennatae
(Psal.
CXLVIII).
Sic
enim
non
solum
coeli
gloriam
Dei
enarrant,
sed
opus
operi
clare
et
manifeste
tanquam
dies
diei
verbum
illud,
per
quod
omnia
facta
sunt,
eructat,
singulis
quasi
quibusdam
verbis
hoc
unum
verbum
quod
semel
loquitur,
credens
de
creatorum
plenitudine
plene
evangelizantibus,
ut
sic
mundus
totus
verbi
illius,
per
quod
omnia
in
mundo
facta
sunt,
velut
quoddam
evangelium
corporale
et
visibile
omnibus
quae
facta
sunt
sicut
festive,
ita
et
varie
factorem
suum
bene
annuntiantibus,
et
quidem
varie,
nam
ex
creatorum
[Col.1354A]
perpetuitate
aeternus,
ex
magnitudine
potens
et
immensus,
ex
virtute
robustus,
ex
splendore
luminosus,
et
ex
specie
speciosus
et
ipse
declaratur.
Unde
et
magister
propheta
taliter
dicit
Dei
invisibilia
per
ea
quae
facta
sunt
conspici,
et
propheta
noster
omnia
haec
considerans:
Dilectasti
me,
inquit,
Domine,
in
factura
tua
(Psal.
XCI).
Ex
his
igitur,
quae
praemisimus,
liquidissimum
est
quod
per
creata
docemur
oculo
rationis
sic
demonstrante
quod
prima
nostra
et
principalis
unitas
sit,
et
nec
solum
etiam
quod
ipsa
sit,
sed
et
aliquatenus
quid
ipsa
sit.
SECUNDA
MANIFESTATIO
PER
CREATORIS
GUBERNATIONEM
6
NOTULA.
Verum
juxta
quod
supra
praemisimus,
idem
hic
noster
rationis
oculus
ad
videndum
amplius
dilatetur
[Col.1354B]
adhuc,
nec
enim
ex
sola
creatione,
sed
ex
creatorum
gubernatione,
quod
haec
unitas
nostra
sit
et
etiam
aliquatenus
quid
sit
ipsa
demonstrabile.
Unde
sicut
ea
quae
facta
sunt
invisibilia
Dei
per
sui
creationem,
ita
et
eadem
ex
sui
gubernatione
Dei
ostendunt
virtutem;
propter
quod
et
Magister
mox
subdit:
Sempiterna
quoque
virtus
ejus,
id
docens
quod
sicut
invisibilia
Dei
conspiciuntur
per
ea
quae
facta
sunt,
similiter
et
virtus
ejus
per
eadem
et
vera
virtus.
Est
enim
virtus
Dei
haec
admiranda,
quod
sicut
ea
quae
facta
sunt
semel
creavit,
ita
et
postquam
facta
indesinenter
regit.
Unde
et
ex
creatione
quae
prima
et
ex
gubernatione
quae
postea
creantis
et
gubernantis,
divinitas
quam
tertio
magister
ponit
est
manifestata.
Et
multo
quidem
quam
de
creatione,
[Col.1354C]
adhuc
de
gubernatione
manifestior:
fide
enim
sola
tenemus
creationem,
nisi
quia
fides
in
parte
hac
aliquantisper
oculo
rationis
adjuvatur.
Unde
et
Magister:
Fide,
inquit,
intelligimus
aptata
esse
saecula
verbo
Dei,
ut
ex
invisibilibus
visibilia
fierent
(Hebr.
XI):
fide
itaque
tenemus
creationem:
sed
ipsa
rerum
experientia
mundanorum
gubernationem
quotidie
et
sentimus
et
corporaliter
cernimus:
ecce
enim
quia
manet
solemnis
quidam
et
statutus
omnium
ordo
mundanorum.
Labitur
enim
annus
per
menses,
mensis
per
septimanas,
septimana
per
dies
et
noctes,
et
iisdem
vicissitudinibus
redit
solis
et
lunae
conversionis
lex
statuta
cunctis
scilicet
diebus
terrae
sementis
et
messis,
juxta
quod
ad
Noe
Dominus:
[Col.1354D]
Cunctis,
inquit,
diebus
terrae
sementis
et
messis,
frigus
et
aestus,
aestas
et
hiems,
nox
et
dies
non
requiescent
(Gen.
VIII):
similiter
oceani
quotidianus
fluxus
certus
et
refluxus,
et
quidem
omnia
haec
quotidie
cernimus
et
experimur.
Sed
quid
enumerem
singula?
omnium
quotquot
sive
viventium
seu
vitam
non
habentium
lex
semel
statuta
immobilis
perseverat
et
gubernatio
pro
rerum
specie
ac
varietate
competens
sibi
et
indifferens,
ut
sicut
nihil
est
sine
causa,
ita
et
nihil
sine
gubernationis
lege
nec
sine
ordine
aliquid,
sed
a
quo
gubernatio
haec
aut
quis
hic
qui
ordinat
et
gubernat
sic:
indicibile
enim
ut
quidlibet
se
ipsum
vel
a
se
ipso
gubernetur
sic:
nam
ut
de
creaturis
caeteris
digniori
et
prae
caeteris
rationis
judicio
praedita
exemplum
dem,
[Col.1355A]
homine,
dico
nec
ipse
est
in
sua
cujus
manu
sit
gubernatio,
cujus,
ut
pertranseam
caetera,
ipsomet
nesciente
fit
conceptio
et
in
conceptione
culpa,
postea
nativitas,
et
in
nascendo
poena;
exinde
continue
in
labore
vita
et
demum
ex
necessitate
mors,
qui
profecto
se
aliter
gubernaret
si
ipsimet
propria
sui
gubernatio
crederetur:
nec
enim
loquor
nunc
de
illa
hominis
gubernatione
propria
quam
ob
peccatum
homo
plerumque
a
Deo
dimittatur
et
in
suis
adinventionibus
ambulat,
nec
de
illa
etiam
qua
dum
in
praesentis
vitae
captivitate
homo
militat
injustus
quotidie
adversus
justum
praevalet
et
devorat
justiorem
se
ad
unius
prophetarum
querimoniam
factis
hominibus,
quasi
piscibus
maris,
et
quasi
reptilibus
non
habentibus
principem;
nec
de
hac,
inquam,
nec
[Col.1355B]
de
illa
hominis
gubernatione
loquor
nunc,
sed
de
quadam
alia
qua
creata
singula,
secundum
legem
a
natura
sibi
impositam,
certum
ut
praetetigimus
ordinem
tenent:
duae
quippe
seu
potius
tres
sunt
hominis
gubernationes
istae
priores
quidem
ex
culpa
Deo
sic
juste
permittente,
sed
ista
de
qua
nunc
loquor
a
natura
Deo
ipsius
ab
initio
per
bonitatem
suam
auctore.
Hujus
igitur
gubernationis
naturae
in
omnibus
si
prima
et
summa
quaeratur
causa,
demum
ad
aliquod
principium,
quod
totam
mundanam
molem
hanc
sicut
continet
et
gubernat,
recurrere
necessarium,
quod
est
quam
nunc
per
creatorum
gubernationem
manifestare
quaerimus,
prima
et
principalis
unitas
nostra,
ut
sicut
prius
ex
mundi
[Col.1355C]
creatione,
sic
secundo
nunc
ex
ejusdem
gubernatione
liquido
clareat
de
hac
prima
unitate
nostra,
quod
ipsa
sit,
cujus
nihilominus
in
gubernando
fortitudo
monstratur,
ex
tantae
molis
continentia,
ex
dispositione
sapientia,
ex
frequenti
quae
accidit
mundanorum
commotione
justitia
et
ex
assidua
reparatione
misericordia;
quibus
tanquam
praeclarissimis
titulis
gubernantis
virtus
indesinens
illustratur,
pariter
et
ex
ipsis,
sicut
prius
ex
creatione,
sic
et
nunc
ex
gubernatione
non
solum
quod
sic
sed
etiam
et
quod
sit
aliquatenus
elucescit.
7
NOTULA.
Verum
unitatis
nostrae
adversarius
insipiens,
qui
dicit
in
corde
suo,
Non
est
Deus
(Psal.
XIII),
forte
ad
omnia
quae
praemisimus,
et
quibus
tam
quam
urgentioribus
[Col.1355D]
vinculis
ipsum
videmur
stringere,
subsannabit
asserens,
sicut
nec
Deum
esse,
nec
creaturam
ullam.
Nec
enim
ea
quae
corporaliter
cernimus,
creata,
sed
asserit
potius
quod
sicut
apostolorum
Princeps
tantae
insipientiae
errorem
doctrinae
suae
interserendo
tangit,
ab
initio
omnia
sic
perseverant:
et
ita
sicut
nec
Creatorem,
nec
creatum
aliquid,
et
si
quidem
forte
dederit
aliqua
facta,
sed
creata
nulla.
Quod
et
nonnulli
inter
gentium
philosophos
praeclariores
tradiderunt,
dicentes
tamen
non
cum
insipiente
Deum
non
esse,
sed
esse
unum
Deum;
verum
illum
nequaquam
asserentes
creatorem
sed
opificem,
et
de
materia
Deo
coaeterna
mundum
a
Deo
factum
sed
non
creatum,
cum
creare
sit
ex
nihilo
aliquid
facere.
Verum
insipiens
dicit
nec
etiam
esse
Deum.
TERTIA
UNITATIS
PRIMAE
PER
SOLUM
RATIONIS
OCULUM
MANIFESTATIO.
[Col.1356A]
In
primis
igitur
ab
isto
sciscitor
an
hujus
mundi
sensilis,
quem
sic
ab
initio
perseverasse
contendit,
aliqua
sit
prima
et
summa
causa
vel
nulla.
Dicet
forte
nullam
existentiae
ipsius
causam;
quia
ab
aeterno
est,
et
a
se
non
aliunde
est.
Aliis
igitur
inpraesentiarum
intermissis,
quaeram
an
illa,
quae
in
ipso
vivunt,
qualia
sunt
animata,
vitam
habeant
a
se
ipsis
vel
ab
ipso
mundo.
Quod
a
se
ipsis
non
arbitror
tam
extremae
insipientiae
quemquam
qui
dicat.
Quare
necesse
ut
ab
ipso
mundo
vitam
habeant,
quae
in
ipso
vivunt,
quia
quod
aliunde
dici
non
posset
cum
ipse
mundus
non
aliunde
sed
a
se
ipso
sit.
Similiter
et
quae
rationis
habent
judicium
et
voluntatis
[Col.1356B]
arbitrium,
qualia
sunt
rationalia,
cum
a
se
ipsis
non
habeant,
haec
necesse
ut
ab
ipso
mundo.
Cum
igitur
mundus
hic
sensilis
aeternus
sit,
et
a
se
non
aliunde
sit,
dans
vitam
et
cum
vita
rationis
judicium
et
voluntatis
arbitrium,
irrefragabiliter
secundum
insipientem
Dei
habet
naturam.
Et
ita
insipiens
qui
in
corde
suo
sic
fingit
etsi
diffiteatur
nesciens
in
corde
suo
Deum,
facit
et
ipsum
mundum
Deum,
cui
sic
attribuit
Divinitatis
naturam.
Quam
quia
negat
esse,
restat
ut,
etsi
dicat
mundum
aeternum,
aliquam
necesse
ut
ipsius
det
causam
et
ipsam
aeternam,
cum
et
ipse
mundus
cujus
ipsa
est
causa
sit
aeternus.
Cum
igitur
causa
ista
mundi
aeterna
sit
et
prima
ipsius
causa
et
summa,
quaero
an
ista
causa
[Col.1356C]
sit
vita
vel
vita
participans
aut
penitus
vita
carens.
Sed
quis
adeo
insipiens
ut
dicat
quod
penitus
vita
careat
a
qua
tot
in
mundo
vitam
habent,
et
cum
vita
rationis
judicium
et
voluntatis
arbitrium.
Praeterea
quod
nihil
carens
vita
melius
sit
seu
adeo
bonum,
ut
illud
quod
est
vita
vel
vitam
habens,
quia
nihil
vita
carens
posset
frui
beatitudine
quare
nec
beatum
posset
esse
quod
carens
vita.
Haec
vero
prima
et
summa,
de
qua
nunc
loquor
mundi
causa,
necesse
ut
omni
eo
quod
vitam
habet,
sicut
potentior,
sit
etiam
et
melior,
utpote
a
qua
mundus
hic
sensilis
est
et
quidquid
in
ipso
vivit.
Igitur,
si
causa
haec
non
caret
vita,
quod
quidem
necesse,
consequitur
ut
aut
causa
ista
tam
magnifica
sit
ipsa
vita
aut
vita
participans.
Quod
si
vita
participans,
aliqua
[Col.1356D]
erit
causa
participii.
Nihil
enim
bono
ullo
participat,
cujus
non
sit
causa
major,
plenior
et
superior
a
qua
descendit
quod
participat.
Sed
secundum
hoc
jam
non
esset
haec
prima
causa
et
summa,
quod
jam
datum
est,
sed
adhuc
major
et
superior
alia.
Et
sic
etiam
in
infinitum
extenderetur
inquisitio,
donec
aliqua
reperiretur
causa,
in
qua
vitae
non
esset
participium,
sed
potius
apud
ipsum
fons
vitae.
Restat
igitur
ut
prima
nostra
et
sensilis
mundi
causa,
cum
nec
vita
carere
possit,
nec
vita
participare,
ut
ostensum
quod
ipsa
sit
vita
ipsa.
Et
cum
vita
nemo
adeo
insipiens,
qui
beatam
diffiteatur,
et
non
aliunde
beatam
sed
a
se.
Quare
et
hanc
Deum
esse
etiam
insipientem
confiteri,
qui
dicit
in
corde
suo
non
esse
Deum,
necesse
est.
8
NOTULA.
QUARTA
PRIMAE
UNITATIS
MANIFESTATIO.
[Col.1357A]
Praeterea
cum
mundus
hic
sensilis
semper
in
motu
sit,
nec
aliquid
ipsius
sit
quod
non
in
aliquam
motus
cadat
speciem,
quaeri
ab
insipiente
nostro
potest,
a
quo
sit
omnis
motus
hic.
Nec
enim
motum
esse
vel
esse
posse,
nisi
ab
aliquo
immobili,
a
philosophis
jam
pridem
multipliciter
et
etiam
apodeictice
esse
comprobatum:
adeo
ut
in
omni
eo
quod
orbiculariter
movetur,
centrum
semper
immobile
ab
ipsis
demonstratum
sit.
Quare
et
juxta
philosophorum
demonstrationem
certissimam,
necesse
ut
ab
aliquo
immobili
omnis
hic
sensilis
mundi
procedat
motus.
Quibus
et
theosophorum
nostrorum
unus
de
sapientiae
spiritu
loquendo
consonat:
«Est,
inquit,
spiritus
intellectus
securus,
stabilis
et
qui
omnes
[Col.1357B]
capiat
spiritus
subtilis,
mobilis,»
et
mox
subdit:
«Omnibus
enim
mobilibus
mobilior
est
sapientia.»
Ecce
quod
quem
prius
dixerat
stabilem,
postea
dicit
mobilem
sapientiae
spiritum
et
etiam
omnibus
mobilibus
mobiliorem.
Quod
ego
maxime
ob
id
dictum
aestimo,
quod
hic
sapientiae
spiritus,
qui
omnes
capit
spiritus
prima
et
summa
causa
est
sicut
omnis
actus
et
omnis
motus,
juxta
quod
scriptum
alibi
quod
manens
immobilis
dat
cuncta
moveri.
Ut
ita
sit
iste
tam
immensus
spiritus,
qui
omnes
spiritus
capit,
a
quo
et
motus
omnis
omnium
coelestium,
terrestrium
et
infernorum
se
moventium,
velut
centrum
quoddam
immobile
omni
eo
quod
immobile
videtur
immobilius.
9
NOTULA.
QUINTA
MANIFESTATIO.
[Col.1357C]
Praeterea
etsi
ab
aeterno
nulla
fuerit,
ut
insipiens
asserit,
futurorum
scientia
seu
praescientia,
de
futuris
tamen
vera
erunt
scibilia
et
ita
sciri
tunc
poterant
et
praesciri.
Quaero
igitur
ab
insipiente,
in
quo
foret
sciendi
vel
praesciendi
futura
potentia
haec.
Tunc
enim
fuit
potentia
haec
et
ut
inesset
necessarium.
Quaero
igitur
in
quo,
et
quid
illud
tunc
fuerit,
quod
futura
aut
praescire
posset
vel
scire.
10
NOTULA.
SEXTA
MANIFESTATIO.
Praetereo
multa
nunc
sicut
philosophica
et
etiam
theologica,
splendore
pariter
et
acumine
sensuum
his,
quae
pro
sensus
mei
tarditate
induxi,
incomparabiliter
majora.
Haec,
inquam,
praetereo,
eo
quod
sint
aliena
magis
quam
nostra,
quae
ad
manifestandam
[Col.1357D]
primam
et
principalem
unitatem
nostram,
unum
videlicet
principium
sine
principio,
induci
solent
et
efficaciter
possunt:
quibus
inter
caetera
in
infinitatis
abyssum
unius
hujus
principii
contradictores
demerguntur;
juxta
quod
argumentari
sic
solent,
aut
aliquod
est
principium
sine
principio
aut
nullum.
Sed
nullum
est
principium
sine
principio;
quare
nihil
fuit
primum
ante
quod
aliud
prius
non
fuerit.
Et
ita
rerum
seu
causarum
invicem
praecedentium
se
et
subsequentium
erit
infinitas
et
sine
principio,
quare
et
ab
aeterno.
Et
ita
ex
praemissis
quasi
duo
jam
tenemus
praecedentium
et
subsequentium
infinitatem
et
ab
aeterno
ipsam,
quare
cum
infinitate
aeternitatem,
et
cum
aeternitate
intinitatem
jam
habemus,
et
ita
aliquod
principium
[Col.1358A]
sine
principio,
quia
aeternitatem.
Et
praeterea
rerum
praecedentium
et
subsequentium
infinitatem.
Quod
omni
etiam
parum
intendenti
sicut
absonum
videri
potest
et
impossibile.
Et
cum
hujuscemodi
multa
et
circa
haec
induci
possint,
nunquam
satis
fit
humanae
menti,
nec
quiescit
donec
unum
omnium
principium
sine
principio
inveniat,
quasi
et
hoc
sit
ipsi
ex
natura
insitum,
ut
tunc
primum
desinat
et
quiescat,
cum
illum
ratiocinando
repererit,
qui
suum
et
omnium
sicut
finis
est
et
principium.
11
NOTULA.
SEPTIMA
MANIFESTATIO.
Verum
hic
noster
rationis
oculus
quid
tam
longe
tam
late
per
aetherea
et
aeria,
per
coelestia
et
terrestria
sic
evagatur?
In
nobismet
est
quod
quaerimus,
in
nobis
ipsis
prae
caeteris
est,
unde
haec
prima
[Col.1358B]
nostra
unitas
nobis
manifestari
possit,
et
quod
est
et
etiam
ex
parte
aliqua
quid
ipsa
sit.
In
nobis,
inquam,
qui
prae
caeteris
ad
ipsius
sumus
imaginem
et
similitudinem
conditi.
Unde
et
nobis
ex
nobis
ipsis
et
in
nobis
familiarior
cognitio
haec.
Nostrum
igitur
rationis
oculum
retorqueamus
in
nos
ipsos.
Ecce
enim
quia
mens
nostra
rationalis
rationis
habet
judicium
ad
discernendum,
voluntatis
arbitrium
ad
eligendum,
et
memoriae
thesaurum
ad
reponendum.
Hoc
quod
nunc
dicimus
rationis
nostrae
oculo
videmus
et
experimur
in
nobis.
Nihilominus
etiam
quod
non
a
nobis
haec
nostra
nobis
sunt
sed
ab
alio.
Quid
enim
habes
quod
non
acceperis?
Unde
corpus
tuum
et
quae
corporis?
vide
et
spiritum
tuum
[Col.1358C]
et
quae
spiritus,
nihil
in
utraque
hac
natura
te
habere
quod
non
acceperis,
et
ipsa
ratio
tua
tibi
dictat
et
ipsa
docet
certissima
experientia.
Vides
ergo
jam
aperte
quod
accepisti:
vide
et
exinde
a
quo
acceperis.
Dices
forte
quod
a
parentibus
qui
te
genuerint.
Sed
illi
a
quo?
Revera
in
infinitatis
abyssum
jam
praecipitaberis,
nisi
aliquod
primum
et
summum
repereris
principium,
a
quo
velut
prima
summa
et
principalis
causa
etsi
per
gradus
multos
et
descensus
haec
acceperis.
Verumtamen
et
adhuc
sciscitor
a
quo
acceperis
omnia
haec,
quae
habes
et
quae
te
constat
accepisse.
Nec
enim
prius
illud
responsum
tuum
approbo,
quo
te
dicis
totum
a
parentibus
accepisse.
Nunquid
enim,
etsi
a
progenitoribus
carnis
tuae
acceperis
carnem,
pariter
et
[Col.1358D]
animam
accepisti?
Sed
esto
quod
et
animam:
propter
multos
hoc
dico
et
magnos,
qui
animam
ex
traduce
descendisse
docuerunt.
Nunquid
quae
in
anima
sunt
rationis
videlicet
judicium,
voluntatis
arbitrium,
et
memoriae
thesaurum,
quae
crebro
in
filiis
quam
in
parentibus
plus
vigent,
accepistis
ab
his?
Sed
esto
quod
et
haec
sicut
animam
ab
ipsis
pariter
et
ipsius
naturales
vires
seu
potentias
animae.
Sed
nunquid
de
gratuitis
sic.
Si
a
parentibus
carnis
sunt
dona
naturae,
nunquid
similiter
et
dona
gratiae?
Nunquid
pater
infidelis,
fornicator,
gastrimargus,
omnium
denique
vitiorum
sordibus
pollutissimus,
pio
filio
contulit
fidei
gratiam,
continentiae
munditiam,
sobrietatis
mensuram,
et
totius
[Col.1359A]
denique
honestatis
et
sanctitatis
virtutem?
Constat
enim
iniqui
patris
pium
filium
haec
habere.
Ut
igitur
dimittam
nunc
dona
naturae,
dicas
mihi:
O
insipiens,
a
quo
habeat
pius
iniqui
filius
haec
dona
gratiae?
Non
quidem
a
parentibus,
quia
hi
iniqui
non
a
natura
propria,
quia
de
massa
iniquitatis
haec,
et
de
radice
apostatica
fructus
hic;
de
iniquis
videlicet
parentibus
et
avis
et
proavis
et
adhuc
supra
iniquis
si
vis.
Sto
igitur
hic
et
insipientem
pulso,
ut
me
doceat
unde
haec
tanta
gratiarum
dona
huic.
Et
quia
ille
fateri
confunditur,
ego
proferam.
Ab
illo
certe,
a
quo
omne
datum
optimum,
et
omne
donum
perfectum,
descendens
a
Patre
luminum.
12
NOTULA.
OCTAVA
MANIFESTATIO.
Et
ut
nostrum
rationis
oculum
aperiamus
adhuc,
[Col.1359B]
quo
adversus
insipientem
alia
nobis
necessaria
et
propositum
nostrum
juvantia
documenta
demonstremus,
quaero
ab
insipiente
an
aliquid
sit
adeo
potens
quo
sit
nihil
potentius.
Quod
si
non
dederit,
erit
jam
potentium
et
potentiarum
infinitas.
Si
enim
cum
multa
potentia
sunt,
nihil
est
adeo
potens
quo
adhuc
non
sit
aliud
potentius;
ergo
potentium
invicem
se
praecedentium
et
subsequentium
erit
infinitas,
ita
quod
nullus
erit
primus,
nullus
ultimus.
Quod
quia
manifestissime
insipientiae
est,
restat
ut
aliquid
sit
adeo
potens
quo
nihil
sit
potentius.
Et
cum
nihil
sit
eo
potentius,
mox
sciscitor
an
aliquid
possit
esse
eo
potentius.
Quod
si
dederit
aliquid
posse
esse
eo
potentius,
quo
tamen
[Col.1359C]
nunc
nihil
potentius,
haec
mox
infero,
aliquam
esse
causam
tam
validam,
tam
potentem,
quae
hoc
possit
efficere.
Et
ita
aliqua
causa
est
tam
potens,
tam
valida,
quae
possit
efficere
aliquid
potentius
eo
quo
nunc
nihil
potentius
est.
Quare
et
ipsa
causa
haec
fortior
est,
validior
et
potentior,
eo
ipso
quo
tu
dicis
nunc
nihil
esse
potentius.
Si
enim
causa
est
tam
potens,
quae
eo
quo
nunc
nihil
potentius
est
possit
efficere
adhuc
potentius,
et
ipsa
procul
dubio
potentior
est
eo
quo
tu
dicis
nunc
potentius
nihil
esse.
Et
ita
secundum
concessionem
tuam,
jam
tuum
illud
quod
dixisti
nunc,
nihil
esse
potentius,
habebit
supra
se
aliud
eo
potentius;
causam
videlicet
tam
potentem,
quae
possit
efficere
aliquid
etiam
potentius
illo
potenti
tuo,
quo
dixisti
nunc
nihil
[Col.1359D]
esse
potentius.
Et
ita
illud
potens
tuum
non
erit
adeo
potens
ut
dixisti.
Restat
itaque
quod
si
aliquid
est,
quo
nihil
est
potentius,
quod
quidem
necesse,
alioquin
potentium
se
invicem
praecedentium
et
subsequentium
sequeretur
infinitas,
ut
jam
praemonstratum,
restat,
inquam,
quod
si
aliquid
est
quo
nihil
est
potentius,
consequenter
et
illud
idem
esse
quo
etiam
nihil
possit
esse
potentius
juxta
proxime
praeostensum
ratiocinationis
progressum.
Dato
itaque
quod
aliquid
sit
quo
nihil
est
potentius,
consequens
mox
est
ut
aliquid
sit
quo
nihil
possit
esse
potentius.
Nihil
enim
posset
esse
illud
potens
quo
nihil
posset
esse
potentius,
nisi
per
illud
quod
jam
est
et
quod
jam
potens
est,
et
quo
nihil
potentius
est.
Cum
igitur
aliquid
sit
quo
nihil
est
potentius,
[Col.1360A]
nec
aliquid
eo
potentius
possit
esse,
addo
adhuc
et
tertium,
et
quaero
an
isto
quo
nihil
est
potentius,
et
quo
nihil
potest
esse
potentius,
possit
esse
aliquid
aliud
quod
sit
adeo
potens.
Quod
si
dederit,
isto
videlicet
quo
nihil
est
potentius,
et
quo
nihil
potest
esse
potentius,
nihil
etiam
posse
esse
adeo
potens
consequenter
mox
videbitur,
quod
idem
ipsum
sit
omnipotens.
Concurrunt
enim
tria
haec,
videlicet
quod
nihil
sit
eo
potentius
et
quod
nihil
possit
esse
potentius,
et
tertium
hoc
quod
etiam
nihil
possit
esse
adeo
potens.
Quod
si
non
dederit
sed
asseveraverit
isto
quo
nihil
potentius
et
quo
nihil
potest
esse
potentius,
aliquid
aliud
esse
posse
quod
sit
adeo
potens,
jam
ex
opposito
consequens
erit
quod
isto,
quo
ut
jam
dedit
nihil
est
potentius,
nec
[Col.1360B]
esse
potest
aliquid
potentius
sit,
causa
videlicet
tam
potens
tam
valida,
quae
potest
efficere
potestatem
aliam
isti
potestati,
qua
nihil
potest
esse
potentius,
parem.
Causa
enim
quae
potest
efficere
potestatem
aliam
isti
potestati,
qua
modo
nihil
est
potentius
nec
esse
potest,
parem
illa
potestate,
quae
si
esset
huic
par,
esset
major,
esset
et
potentior.
Quare
et
ipsa
eadem
causa
nunc
superior
est
et
potentior
potestate
ista,
de
qua
tamen
jam
datum
quod
nihil
sit
ea
potentius
nec
esse
possit.
Unde
jam
liquet
quia
demonstrato
quod
aliquid
sit,
quo
nihil
sit
potentius,
et
quod
ipso
nihil
possit
esse
potentius,
consequenter
habebitur
quod
nihil
possit
esse
adeo
potens.
Ex
primo
enim,
videlicet
eo
[Col.1360C]
quod
aliquid
sit
quo
nihil
est
potentius,
quod
supra
demonstratum,
necessario
mox
consequitur,
ut
praeostendimus,
quod
illud
idem
sit
quo
nihil
possit
esse
potentius.
Et
ex
hoc
secundo,
videlicet
quod
aliquid
sit
quo
nihil
possit
esse
potentius,
necessario
mox
consequitur
et
hoc
tertium,
videlicet
quod
illud
idem
sit
adeo
potens
quo
nihil
possit
esse
adeo
potens.
Et
conformis
est
in
his
ratiocinationis
progressus;
qualis
inter
primum
et
secundum
talis
postea
inter
secundum
et
tertium.
Cum
igitur
in
uno
concurrant
tria
haec,
videlicet
quod
aliquid
sit
quo
nihil
est
potentius,
et
quod
ipsum
sit
quo
nihil
potest
esse
potentius,
et
adhuc
quod
idem
ipsum
sit
quod
nihil
possit
esse
adeo
potens,
consequens
erit
quod
idem
ipsum
sit
omnipotens
potens
super
[Col.1360D]
omnia,
et
ita
velit
nolit
insipiens
quod
sit
Deus.
BREVITER
RECAPITULANDO
PRAEMISSA
OSTENDIT
DEINCEPS,
QUALITER
UNITAS
PRIMA
PER
TERTIUM
CONTEMPLATIONIS
OCULUM
MANIFESTETUR.
13
NOTULA.
Ex
praemissis
igitur
tum
per
primum
oculum
corporis
rationis
oculum
excitantem,
tum
per
solum
et
secundum
rationis
oculum
aliquantisper
jam
ostensum,
de
prima
nostra
et
principali
unitate
quod
ipsa
sit.
Et
hoc
quidem
multipliciter,
primo
per
rerum
creationem,
secundo
per
earumdem
gubernationem,
et
per
alia
quidem
hinc
inde
inducta
varie.
Restat
amodo
et
ordo
praedispositus
exigeret
sic,
si
tamen
desuper
datum
hoc,
ut
post
duos
illos
corporis
et
cordis
oculos,
quibus
mentis
nostrae
gressus
dirigentibus
in
primo
naturae
exemplari
[Col.1361A]
quod
nos
supra
dixisse
meminimus
mundum
esse
et
quae
in
mundo,
hucusque
legimus,
per
quod
et
jam
aliquatenus
manifestatum
quod
prima
nostra
unitas
sit,
deinceps
quod
sit
ipsa
et
qualiter
per
tertium
contemplationis
oculum
manifestari.
Ad
hoc
enim,
sicut
nec
ille
corporis,
nec
ille
qui
cordis
est
sufficit,
sed
solus
ille
qui
contemplationis
dicitur
necessarius.
Unde
et
post
primum
exemplar
naturae
quod
mundus
est
et
quae
in
mundo,
ad
secundum
exemplar
gratiae,
quod
supra
eloquia
sacra
esse
diximus,
et
quae
in
ipsis
sunt
divinae
cognitionis
mysteria
procedendum.
Demum
vero
ad
tertium,
quod
itidem
supra
nominavimus
exemplar
vitae,
et
quae
in
ipso
sunt
divinae
incomprehensibilia
majestatis.
In
duobus
quippe
exemplaribus
his
tertius
[Col.1361B]
potissimum,
qui
contemplationis
oculus
dicitur,
intuetur.
De
quo
contemplationis
oculo
ad
sponsam
sponsus:
Corde,
inquit,
me
cepisti
uno
ex
oculis
tuis.
Uno,
inquit,
ex
oculis
tuis
qui
in
corde
tuo
sunt
me
cepisti.
Uterque
enim
oculus,
sicut
ille
cordis,
sic
et
ille
contemplationis
in
corde.
Sed
unus
duntaxat
cordis
seu
rationis,
alter
vero
etsi
in
corde,
non
tamen
cordis
sed
contemplationis
dicitur,
quo
sponsus
a
sponsa
capitur,
quo
incomprehensibilis
tenetur,
infinitus
comprehenditur,
et
inaccessibilis
attingitur.
Unde
et
praeexcellenter
contemplationis
dicitur
oculus
hic.
Hic
enim
tanquam
sol
nubi
species
ipsa
fidei
umbrae
adjungitur,
ratione
solum
tanquam
attonita
et
stupente
ad
tantam
[Col.1361C]
visionem
hanc
omni
ipsius
in
parte
hac
evacuato
officio.
QUOD
DUPLEX
SIT
MANIFESTATIONIS
MODUS
PER
TERTIUM
CONTEMPLATIONIS
OCULUM
DOCET.
14
NOTULA.
Verumtamen
juxta
duo
quae
praedistinximus
exemplaria,
duplex
est
sanctae
manifestationis
hujus
modus.
Quorum
utroque
iste
quem
dicimus
contemplationis
oculus
intuetur,
unus
per
sacra
eloquia
eruditio,
et
hic
est
per
secundum
exemplar
gratiae;
alter
vero
per
invisibiliter
illuminantem
spiritum
inspiratio,
et
hic
est
per
tertium
exemplar
vitae.
Si
quidem
duobus
his
modis
primam
unitatem
nostram
quis
contemplatur?
videlicet
aut
eruditus
aut
inspiratus.
Habent
tamen
multa
in
se
sacra
[Col.1361D]
eloquia,
ad
quae
tanquam
apertiora
capienda
solus
rationis
oculus
sufficit,
et
est
in
his
theologiae
pars
prima
quae
dici
potest
mundana.
Habet
et
secretiora
et
magis
abscondita,
in
quibus
capiendis
mox
rationis
oculus
deficit.
Juxta
quod
Propheta
noster:
Defecerunt,
inquit,
oculi
mei
in
eloquium
tuum
(Psal.
CXVIII).
Et
est
in
his
theologiae
pars
secunda,
quae
dici
potest
supercoelestis
vel
mystica.
Unde
et
ad
haec
is
qui
acutior
contemplationis
oculus
nobis
nunc
necessarius.
Qui,
cum
unus
sit,
duobus
modis
contemplatur:
aut
per
Scripturarum
eruditionem
mysticam
aut
per
inspirationem
internam.
Contemplatur
dico
non
solum
hoc,
quod
prima
et
principalis
unitas
nostra
est,
ad
hoc
quippe
prioris
oculi
revelatio
sufficit,
sed
pro
humanae
conditionis
analogia
[Col.1362A]
mortali,
etiam
quid
et
qualiter
ipsa
sit.
Et
de
horum
primo,
qui
est
per
eruditionem,
manifestationis
modo
Propheta
noster:
Declaratio,
inquit,
sermonum
tuorum
illuminat
(ibid.).
Secundus
vero
sanctae
manifestationis
modus
in
obedientia
est
mandatorum,
quando
non
solum
sciuntur
sed
et
fiunt
mandata.
De
quo
manifestationis
modo
item
Propheta
noster:
A
mandatis,
inquit,
tuis
intellexi
(ibid.).
Nec
enim
dixit
se
intellexisse
mandata,
sed
se
intellexisse
a
mandatis,
a
custodia
scilicet
mandatorum.
Juxta
quod
et
Sapiens:
Concupisti,
inquit,
sapientiam,
serva
mandata
et
Dominus
illam
praebet
tibi
(Eccli.
I).
Et
prior
quidem
manifestationis
modus
per
Scripturarum
eruditionem
a
Deo,
sed
mediate
quia
per
hominem,
per
theologos
videlicet
[Col.1362B]
mysticos,
qui
nobis
sicut
Scripturas
et
Scripturarum
eruditionem
mysticam
ministrarunt.
Quorum
nonnulli,
qui
majores,
immediate
ab
ipso
sapientiae
spiritu
sacra
eloquia
edocti
sunt.
Unde
et
ipsi
theodocti
sunt
appellati,
quorum
unus
quod
non
ab
homine
neque
per
hominem
evangelium
acceperit
gloriatur,
sed
per
revelationem
Jesu
Christi.
Secundus
vero
manifestationis
modus,
qui
per
inspirationem
internam
semper
immediate
ab
ipso
Deo,
non
ab
homine
neque
per
hominem.
Unde
et
multo
dignior,
multo
sublimior
et
acutior
sanctae
manifestationis
modus
hic,
quantum
distat
a
figura
veritas,
ab
umbra
claritas,
et
ab
imagine
corpus
ipsum.
Sacra
quippe
Scriptura
ipsa
quasi
figura
veritatis,
quasi
umbra
lucis,
et
quasi
resultantis
[Col.1362C]
imaginis
speculum.
Per
parabolas
enim,
per
figuras
et
aenigmata
in
mysticis
Scripturarum
eloquiis,
quasi
imaginibus
quibusdam
in
speculo,
veritas
nobis
resultat.
Unde
et
tanquam
imago
in
speculo,
Deus
in
eloquio
sacro,
et
ipsa
sacra
eloquia
Scripturae
dicuntur
imaginariae,
in
quibus
resultat
nobis
velut
quaedam
veritatis
imago
magis
quam
ipsa
veritas.
Propterea
et
nobis,
qui
in
umbra
fidei
vivimus,
et
in
imagine
pertransimus,
iste
qui
per
imaginarias
scripturas
fit
manifestationis
modus,
multo
nobis
familiarior
est,
utpote
sicut
bonis
et
etiam
malis
communis,
altero
illo
qui
per
inspirationem
fit
bonorum
duntaxat
non
malorum.
PRIMO
DE
MANIFESTATIONIS
MODO
QUI
FIT
PER
SCRIPTURAM.
15
NOTULA.
[Col.1362D]
Ut
igitur
ad
istius
manifestationis
modum,
qui
per
Scripturas
fit,
a
Scripturis
et
ab
ipsis
etiam
mandatis
Domini
sumamus
initium,
a
quibus
idem
sanctuarium
Dominus
hujus
manifestationis
intellectum
nobis
det:
Audi,
inquit
Scriptura,
quia
Dominus
Deus
tuus
Deus
unus
est
(Deut.
VI).
Ecce
quia
coelestium
mandatorum
initium
ab
uno
inchoat,
unum
indicat,
et
unum
nobis
commendat.
Audi,
inquit,
Dominus
Deus
tuus
Deus
unus
est.
Et
vere
unus
et
ille
unus,
quem
patriarcha
omnium
pater
credentium,
videns
tres,
unum
adoravit.
Et
hic
etiam
unus
est
illud
unum
de
quo
a
patre
alius
sed
unum
cum
patre:
Ego,
inquit,
et
Pater
unum
sumus
(Joan.
X).
In
quo
uno,
etsi
sint
tres,
non
tantum
[Col.1363A]
ternarius
quia
nullus
numerus,
nec
enim
quoties
nominibus
utimur
numerabilibus,
consequens
statim
ut
ibi
numerus.
Quemadmodum
ipsas
unitates
numeramus
et
formas,
quae
tamen,
quia
formae
sunt,
subjectae
esse
non
possunt.
Similiter
et
nomina
numeramus
et
vera
vel
falsa
enuntiabilia
et
multa
in
hunc
modum,
quibus
tamen
non
inest
numerus.
Ut
igitur
ab
infimis
his
ascendamus
superius,
cum
de
Deo
loquentes
tres
personas
dicimus,
non
ternarius
sed
trinitas
intelligitur,
et
solitudo
removetur.
Et
est
hoc
quod
dicitur
trinitas,
tanquam
si
diceretur
trium
unitas.
Et
dicitur
tres
vel
trium
propter
distinctionem
solum,
non
propter
numerum.
Unde
et
orthodoxorum
unus:
«Hoc,
inquit,
vere
est
quod
unum
est
in
quo
nullus
numerus,
nullum
in
eo
[Col.1363B]
aliud
praeterquam
id
quod
est.»
Neque
enim
subjectum
fieri
potest,
forma
enim
est,
formae
vero
subjectae
esse
non
possunt.
De
qua
forma
Magister:
Qui
cum,
inquit,
in
forma
Dei
esset
(Philip.
II),
nihil
ergo
in
forma
ista
quod
non
sit
ipsa.
Cui
nihil
adsit,
nihil
absit,
quia
accidit
nihil.
Unde
et
personales
illae
proprietates,
quibus
inter
se
distinguuntur
personae
tres,
non
juxta
quorumdam
dogma
fatuum
divinae
usiae
adsunt,
sed
magis
insunt.
Propter
quod
et
mater
nostra
catholica,
sicut
in
essentia
unitatem
et
in
majestate
aequalitatem,
ita
et
in
personis
proprietatem
adorat.
Juxta
quod
in
illo
speciali
orationis
genere,
quod
missa
dicitur,
celebriter
canit.
Ut
in
confessione
verae
sempiternaeque
deitatis
et
in
personis
proprietas
et
in
essentia
unitas
et
in
[Col.1363C]
majestate
adoretur
aequalitas.
Proprietas
ergo
in
personis
adoratur,
non
aliqua
tamen
quae
sit
tribus
personis
communis:
tunc
enim
jam
non
esset
proprietas
sed
communio,
sed
singularum
personarum
sua
proprietas
et
dividua.
Et
erit
hoc
quod
dicitur,
ut
in
confessione
verae
sempiternaeque
deitatis
in
personis
adoretur
proprietas,
in
qualibet
videlicet
personarum
proprietas
sua.
Licet
orthodoxorum
nonnulli
totum
quod
dicitur
interpretentur
sic,
in
personis
proprietas,
et
in
essentia
unitas,
et
in
majestate
adoretur
aequalitas,
id
est
personae
distinctae
essentia
una
et
majestas
aequalis:
verum
ut
revertamur
ad
nostra,
in
hac
tam
superexcellenti
essentia,
omne
quod
habet
ipsa
inest
ipsi,
nihil
adest,
[Col.1363D]
nihil
abest,
cujus
omne
quod
est
ipsa
est:
unde
et
cum
de
ipsa
participativis
nominibus
loquimur
substantive
potius
et
essentialiter
intelligenda
sunt
etsi
participative
quid
dicatur.
Et
quae
de
ipsa
participative
dicuntur
ipsam
esse
plenam
eorum
naturam
quae
de
ipsa
dicuntur,
mox
significant.
Ut
juxta
illam
logicorum
regulam
talia
sint
praedicata,
qualia
subjecta
esse
permiserint.
Unde
et
cum
de
hac
tanta
materia
loquimur,
mox
pro
materiae
profunditate
omnium
dictionum
nostrarum
absorbetur
vis
et
exhauritur
proprietas.
De
qua
etiam
semel
quid
dicere
totum
quod
ipsa
est,
sub
uno
verbo
dixisse
est.
Utpote
cujus
veritas,
ipsius
est
aeternitas,
aeternitas
bonitas,
cujus
et
bonitas,
ipsius
immutabilitas.
Et
haec
ipsius
sapientia
et
haec
[Col.1364A]
essentia.
Cujus
similiter
quodvis
numera,
et
ita
vicissim
quodlibet
suorum
erit
alterum,
imo
nec
unum
nec
alterum,
sed
simplicissima
et
individua
unitas
et
non
alteritas:
adeo
etiam
quod
sicut
nec
in
ipsa
similiter
nec
cum
ipsa
ulla
sit
pluralitas,
vel
diversitas,
seu
multiplicitas
ulla.
Unde
et
vigilanter
magistrorum
unus:
Apud
quem,
inquit,
non
est
transmutatio
nec
vicissitudinis
obumbratio
(Jac.
I).
Non
dixit
in
quo,
sed
quod
etiam
apud
ipsum
non
sit,
eo
ipso
apertissime
indicans,
quod
in
ipso
multo
minus
sit,
cum
nec
etiam
apud
ipsum
esse
possit.
Unde
et
in
fine
saeculorum
omnibus
ad
primam
hanc
nostram
et
principalem
unitatem
redactis
et
membris
adhuc
dispersis
quotquot
tunc
unitis
capiti
et
Christo
integro
jam
nulla
penitus
erit
tunc
apud
[Col.1364B]
ipsum
sicut
nec
adversitas,
nec
diversitas,
sed
quam
supra
tertiam
numeravimus,
naturae
et
gratiae
in
aeternum
indivisa
et
indissolubilis
unitas.
Quod
melius
et
suo
loco
competentius
indicabunt
sequentia.
Liquet
igitur
ex
praemissis
quia
cum
dicitur
Deus
potens,
Deus
sapiens,
Deus
bonus
et
similia;
sic
ejusdem
quidem
repetitio
est,
non
numeratio
diversorum
tanquam
si
de
una
eademque
armatura
dicatur
sic:
Haec
armatura
est
ensis,
haec
est
gladius,
haec
est
mucro.
Aut
si
de
persona
una:
Iste
homo
est
Simon,
iste
Petrus,
iste
est
Cephas.
Verumtamen
aeterna
illa
natura
et
omnipotens
sic
multipliciter
dicitur
propter
varios,
quos
in
rebus
visibiliter
ostendit
effectus,
et
virtutes
effectuum:
sicut
cum
potens
dicitur
propter
suorum
quae
cernimus
[Col.1364C]
magnitudinem
operum.
Similiter
et
misericors
propter
ea
quae
nobis
impendit
misericordiae
opera.
Et
in
aliis
similiter
sic:
quemadmodum
dicitur
sol
in
aestate
calidior
et
in
hieme
minus
calidus,
cum
tamen
in
se
sol
in
calore
nec
intensior
sit
nec
remissior,
sed
propter
varios
suos
quos
secundum
varietatem
temporis
videmus
et
sentimus
effectus;
similiter
et
una
persona
plerumque
seu
res
quaevis
binomia
vel
trinomia
ex
causis
variis
variis
sic
nominibus
censita,
cum
tamen
non
nisi
una
persona
sit.
Verum
omnis
comparatio
terrenorum
ad
Deum
impotens
valde
et
dissimilis.
Attamen
loquendi
causa
de
ineffabilibus,
ut
aliquo
modo
fari
possimus
quod
nullo
modo
effari
possumus,
ad
visibilia
[Col.1364D]nostra
et
nobis
usitata
recurrere
intelligentiae
nostrae
nos
cogit
infirmitas,
ut
vel
figuris
et
similitudinibus
nobis
notis
veritatis
lux
inacessibilis
obumbrata
nos
illuminet;
quemadmodum
infirmi
oculi
solis
lumen
nube
tectum
liberius
conspiciunt,
quod
coruscum
intueri
non
possent.
Deus
itaque
multipliciter
dicitur.
Unde
et
a
theosophorum
uno
describitur
inter
alia
spiritus
sapientiae
multiplex
et
tamen
idem
ipse
simplex,
quemadmodum
ab
eodem
describitur
idem
ipse
sapientiae
spiritus
mobilis
et
tamen
idem
ipse
stabilis,
quod
nos
supra
exposuisse
jam
meminimus.
Dicitur
itaque
sapientiae
spiritus
multiplex,
tum
quia
multiplicia
sortitur
nomina,
tum
quia
dona
partitur
multiplicia,
et
praesertim
quia
multa
in
se
[Col.1365A]
habere
dicitur,
ut
puta
aeternitatem,
bonitatem,
potestatem,
sapientiam
et
alia
multa
in
modum
hunc;
et
tamen
idem
ipse
simplex
describitur,
quia
etsi
multa
in
se
habere
dicatur,
non
aliud
tamen
habet
ipse
quam
quod
est
ipse.
Deo
enim
non
alia
est
essentia,
ut
sit
et
alia
potestas,
ut
possit,
seu
alia
sapientia
qua
sapit;
sed
ejus
essentia
est
quidquid
ejus
est
et
omne
quod
ejus
est
Deus.
Unde
et
sicut
vere
et
ex
necessitate
consequitur
quod
sit
simplicissima
essentia
Deus,
cum
nihil
sit
ejus
quod
non
sit
ipse,
nullo
enim
participat,
ecce
exemplaris
gratiae
quam
alta,
quam
abdita,
quam
humanae
rationis
oculo
incomprehensibilia
divinae
cognitionis
mysteria!
ad
quae
utcunque
intuenda
tertius
et
solus
contemplationis
oculus
necessarius:
ecce
in
[Col.1365B]
quam
acutis,
in
quam
subtilibus
citharae
nostrae
chordis
cum
omni
sacrorum
eloquiorum
consonantia
moves
manum,
pulso
citharam;
nec
enim
de
meo
quidquam
auditur
hic,
sed
quem
a
mandatis
tuis
intellexi,
Domine,
tuorum
eloquiorum
et
orthodoxorum
tuorum
sonus
solum
et
sensus:
qui
profecto
omnes
unanimiter
et
concorditer
juxta
sibi
datum
sacrorum
eloquiorum
intellectum
de
omni
creatricis
et
gubernatricis
omni
unitate
simplicissima
concinunt,
quod
nos
de
ipsa
hucusque
in
cithara
nostra
resonavimus.
Verumtamen
ego
peccator
homuncio,
etsi
moveam
manum,
pulsem
citharam,
et
audiam
sonum,
mihi
ipsi
tamen
qui
hoc
loquor
barbatus
sum
factus
velut
aes
sonans
aut
cymbalum
tinniens
dans
sine
[Col.1365C]
mente
sonum;
corpus
enim
quod
corrumpitur
deprimit
sensum
et
contrahit
intellectum;
sanctae
quidem
fidei
et
sanctorum
verba
profero,
quibus
non
solum
quod
prima
nostra
et
principalis
unitas
sit,
sed
et
quid
et
qualiter
sit
erudimur;
sed
qui
in
his
sanae
fidei
verbis
sanctis
et
abditis
latet
intellectus
procul
elongatur
a
me
tanquam
famelicus
portans
per
viam
panem
infractum
in
testa
nucleum
et
in
osse
medullam.
O
gloriosa
unitas,
te
ipsam
testem
invoco,
quia
credo,
imo
si
peregrinus
adhuc
auderem
in
via
fidem
praecedere
scio
deesse
haec;
scio,
inquam,
te
potestatem
in
se
viventem,
quae
nusquam
non
adsit
nec
unquam
desit:
aeternitatem
quae
nec
coepit
nec
desinit:
[Col.1365D]
veritatem
quae
nec
falli
potest,
nec
fallit:
sapientiam
quae
nec
quaerit
nec
minuit;
scio
te
sine
qualitate
bonam,
sine
quantitate
magnam,
absque
situ
praesidentem,
et
sine
motu
regentem
omnia
et
continentem.
Scio
item
te
ante
omnia
ut
principium,
supra
omnia
ut
fastigium,
intra
omnia
ut
remedium,
sub
omnibus
ut
fundamentum,
extra
omnia
ut
non
habens
consortium,
et
post
omnia
ut
novissimum,
juxta
illud
de
te
sacrum
eloquium
tuum:
Ego
alpha
et
omega,
ego
primus
et
ego
novissimus(Apoc.
XX).
Unde
et
scio
te
sicut
sine
ternario
trinitatem,
et
sine
unico
incommunicabilem,
sine
pondere
incomparabilem,
et
sine
mensura
inaestimabilem;
cum
tamen
tu
sola
sic
sine
numero,
pondere
et
mensura,
in
numero,
pondere
et
[Col.1366A]
mensura
consideras
omnia.
Haec
secundum
Scripturas
tuas
scio
te
et
haec
de
te
scio,
nihilominus
nihil
tuum
quod
non
sis
tu,
utpote
sicut
superessentialem
essentiam
et
simplicissimam
sine
gradu,
sine
differentia,
absque
diversitate,
absque
numero
nullo
participantem,
subjectam
nulli;
haec,
inquam,
secundum
Scripturarum
tuarum
eruditionem
sanctam
scio
te
esse,
haec
de
te.
Verum
in
prolongata
peregrinatione
mea
hac
multum
quasi
dilacerata
et
dissuta
haec
etiam
mea
qui,
etsi
per
Scripturas
tuas
sciam
quod
sis
haec,
parum
aut
nihil
intelligo
quomodo
qualiterve
sis
haec,
imo
unum
hoc
imo
domina
mea
et
creatrix
qualiter
sis
prima
et
principalis
et
simplicissima
unitas
haec;
deficiunt
enim
oculi
mei
in
eloquium
hoc
quod
tuum
et
de
te
est:
[Col.1366B]
adeo
mirabilis
facta
est
scientia
tua
ex
te
supra
me.
Verum
domina
mea
et
creatrix
mihi
praedulcis
et
praeclara
unitas,
da
mihi
qualicunque
citharoedo
puero
tuo
de
te
in
hac
cithara
tua
sic
audire
vocis
sonum,
ut
et
sensus
vel
aliquem
tribuas
intellectum:
tunc
erit
et
mihi,
qui
prout
ipsa
dicere
dignaris
de
te
ipsa
et
per
te
pulso
nunc
citharam,
melius
hic
dulcior,
imo
vere
dulcissimus
sono
vocis
vel
aliquo
sensus
intellectu
concordante
et
matri
meae
Ecclesiae,
si
forte
et
ipsi
aliquo
tempore
audire
placuerit,
auditui
suo
melus
hic
et
gratior
erit
et
praedulcior.
Et
quidem,
ut
votum
meum
hoc
assequar,
me
ipsa
sacra
eloquia
docent
quae
mihi
quidam
in
loco
loquuntur
sic:
Fili,
concupisti
sapientiam,
serva
mandata
et
Dominus
illam
praebet
tibi
(Eccli.
I),
et
[Col.1366C]
erit
ita
non
per
solam
et
nudam
Scripturarum
scientiam,
de
qua
jam
nonnulla
induximus,
sed
potius
per
mandatorum
obedientiam
haec
primae
et
principalis
unitatis
nostrae
manifestatio;
verum,
quia
videor
mihi
jam
de
exemplari
ad
exemplar
procedendum,
de
exemplari
gratiae
ad
exemplar
vitae,
in
transitu
repetendum
quod
primi
simile,
constat
enim,
ni
fallor,
et
ex
his
quae
induximus
patentissimum,
quia
per
exemplar
gratiae
non
solum
quod
prima
nostra
et
principalis
unitas
sit,
sed
et
quid
et
qualiter
sit,
aliquatenus
pro
humanae
conditionis
possibilitate
erudimur,
et
quod
ad
ea
quae
in
exemplari
hoc
gratiae
continentur
divinae
commendationis
mysteria
capienda,
sicut
nec
corporis
nec
etiam
[Col.1366D]
rationis
sufficiat
oculus,
sed
solius
contemplationis
oculi
inspectio
haec:
nunc
itaque
de
secundo
exemplari
gratiae
ad
tertium
exemplar
vitae
accedendum,
in
quo,
ut
praemisimus,
sicut
et
in
exemplari
gratiae,
tertius
et
solus
noster
contemplationis
oculus
intuetur.
PRIMAE
ET
PRINCIPALIS
UNITATIS
MANIFESTATIO
PER
TERTIUM
CONTEMPLATIONIS
OCULUM
IN
TERTIO
EXEMPLARI
VITAE.
16
NOTULA.
Est
autem,
ut
nos
jam
supra
dixisse
meminimus,
exemplar
vitae
liber
praedestinationis
aeternae,
in
quo
sicut
scripti
quicunque
sunt
ad
vitam
praedestinati,
de
quo
ipsa
Veritas:
Gaudete,
inquit,
inquisita,
quia
nomina
vestra
scripta
sunt
in
libro
vitae;
et
Propheta
noster:
Et
in
libro,
inquit,
tuo
omnes
[Col.1367A]scribentur,
dies
formabuntur,
et
nemo
in
eis
(Psal.
CXXXVIII);
scribentur
dicit,
qui
tamen
ante
saecula
scripti
sunt;
tunc
enim
videntur
quasi
primo
scribi
cum
incipiunt
operari:
et
exinde
dies
formantur,
quando
de
virtute
ad
virtutem,
quasi
de
claritate
ad
claritatem
sensim
ascendentes,
a
sole
justitiae
plene
illuminantur,
et
de
corruptae
humanae
tenebris
educti
efficiuntur
lux
mundi,
transformati
in
dies
qui
prius
erant
filii
tenebrarum,
filii
hominum,
homines,
de
carne
caro.
Unde
et
bene
sequitur:
Et
nemo
in
eis,
sic
quippe
in
libro
vitae
scripti,
sic
dies
formati
magis
jam
dicendi
sunt
dii
vel
dies
quam
homines,
juxta
illud
ejusdem
Prophetae
nostri:
Ego
dixi:
Dii
estis
et
filii
Excelsi
omnes
(Psal.
LXXXI):
vos
autem
sicut
omnes
moriemini:
in
hoc
ergo
vitae
[Col.1367B]exemplari,
in
quo
sunt
omnes
scripti,
quotquot
ad
vitam
praeordinati
attente
legunt,
cum
salutis
suae
operibus
jugiter
intendunt,
et
in
ipso
tunc
student,
cum
intelligere
elaborant
quae
sit
voluntas
Dei
bona,
beneplacens
et
perfecta:
et
ita
in
hoc
exemplari
tertio
per
tertium
contemplationis
oculum
manifestatur
justis
prima
nostra
et
principalis
unitas
per
inspirationem
internam,
sicut
edoctis
in
priori
exemplari
gratiae
eodem
contemplationis
oculo
demonstrante
per
eruditionem
intellectam;
sed
in
priori
gratiae
exemplari
fit
manifestatio
haec
quasi
per
solam
et
nudam
mandatorum
scientiam,
sed
in
hoc
vitae
exemplari
fit
manifestatio
eadem
per
desuper
inspiratam
mandatorum
obedientiam,
juxta
[Col.1367C]
quod
supra
posuimus
et
hic
repetimus,
paternum
sapientis
consilium:
Concupisti,
inquit,
sapientiam,
serva
mandata,
Dominus
illam
praebet
tibi
(Eccl.
I);
serva,
inquit,
mandata,
multo
quippe
quam
per
sacrae
legis
scientiam
per
ipsius
obedientiam
sanctior,
dignior
et
familiarior
cognitio
haec
alia,
quippe
sine
hac
velut
peregrina
quaedam
et
remota
notitia
est.
Unde
et
tanquam
qui
remoti
et
qui
a
longe
noscunt
et
ipsi
a
longe
cognoscuntur,
et
alta,
inquit,
a
longe
cognoscit,
et
ipsi
quidem
alti
per
scientiam
etsi
remoti
per
inobedientiam.
Unde
et
a
longe
tanquam
advenae,
non
tanquam
sanctorum
concives
et
domestici
Dei,
cognoscunt:
adeo
etiam
sine
illa
quae
obedientia
mandatorum
est
peregrina
notitia
haec,
ut
ipsa
sacra
eloquia,
per
quae
noscunt,
[Col.1367D]
testentur
etiam
eos
non
nosse,
juxta
quod
magistrorum
unus:Qui
dicit
se
nosse
eum
et
mandata
ejus
non
custodit,
mendax
est
(I
Joan.
II);
et
illud:
Omnis
qui
peccat
non
vidit
eum,
nec
cognovit
eum
(I
Joan.
III),
et
qui
non
diligit
non
novit
Deum,
cum
tamen
sacra
eloquia
Dei
haberi
notitiam
absque
mandatorum
custodia
et
Dei
dilectione,
crebro
et
aperte
contestentur.
Unde
et
Magister:
Etsi
noverim,
inquit,
omnia
mysteria,
et
omnem
scientiam,
charitatem
autem
non
habeam,
factus
sum
velut
aes
sonans
aut
cymbalum
tinniens
(I
Cor.
XIII):
ecce
quia
potest
quis
Deum
nosse
et
charitatem
non
habere.
Unde
inter
Dei
notitiam
et
notitiam,
de
quibus
Scriptura
sic
diverse
et
ut
videtur
adverse
loquitur,
distinguendum:
quantum
enim
distant
a
fructu
folia,
[Col.1368A]
tantum
inter
notitias
Dei
has:
in
illa
enim
Dei
notitia
quae
est
in
exemplari
gratiae
per
Scripturarum
scientiam
sunt
sapientiae
dicta;
sed
in
ista
quae
est
in
exemplari
vitae
per
mandatorum
obedientiam
sunt
ipsa
opera:
prior
illa
ad
ornatum
sed
ista
ad
fructum
est.
Unde
et
prior
illa
sibi
non
sufficit
absque
ista
sed
ista
sibi
absque
illa.
Unde
et
multi
in
solitudinibus
vere
et
sancte
vixerunt,
sine
codicibus
solam
habentes
charitatem
qua
legis
mandata
compleverunt,
et
ita
quo
interius
eo
quidem
familiarius
Dei
notitiam
habuerunt,
juxta
quod
ipsa
in
Evangelio
Veritas:
Qui
diligit,
inquit,
me,
diligetur
a
Patre
meo,
et
ego
diligam
eum,
et
manifestabo
ei
me
ipsum
(Joan.
XIV):
nec
est
enim
tam
videns,
tam
efficax,
Ecclesiae
veritatis
manifestatio
quam
[Col.1368B]
ipsius
interius
de
corde
puro
et
conscientia
et
fide
non
ficta
et
radicata
dilectio;
ipsum
enim
diligere
velut
quidam
ignis
coelestis
radius
de
corde
diligentis
ad
summum
illud
quod
solum
vere
diligendum
est
ascendit,
et
unit
cum
eo
quod
diligit
quod
profecto
absque
delectabili
quadam
manifestatione
non
est,
juxta
quod
dilectus
supra:
Et
manifestabo,
inquit,
ei
me
ipsum,
nec
enim
de
futura
quam
exspectamus
manifestatione
hoc
intelligendum,
sicut
nec
quod
praemisit
de
dilectione
in
futuro
et
hanc
quidem
manifestationem
factam
quia
est
per
dilectionem
interius
datam.
Unde
est
et
obedientia
mandatorum
per
inspirationem
internam
fieri
diximus
et
est
manifestatio
haec
bonorum
duntaxat
et
omnium.
Unicuique
tamen
sicut
Deus
divisit
mensuram
[Col.1368C]
fidei,
cum
prior
illa
per
Scripturarum
eruditionem
bonorum
et
malorum
sit
communis.
Verum
tunc
est
primae
nostrae
unitatis
manifestatio
haec
perfecta
scientiae
operatione
adjuncta:
tunc
etenim
ad
manifestandam
hanc
duo
conveniunt
exemplaria,
exemplar
gratiae
et
exemplar
vitae
contemplationis
oculo
hinc
inde
factae
mentis
gressus
dirigente:
hinc
est
enim
scientia
facta
ab
exemplari
gratiae,
inde
vero
operatio
justa
ab
exemplari
vitae,
et
erit
haec
tunc
primae
unitatis
nostrae
intellectualis
manifestatio:
jam
enim
primo
intelligis,
quia
jam
primo
in
te
legis
quod
nosti
magis
in
tuo
corde
quam
in
codice;
scientia
tua
tunc
primo
in
intellectum
transeunte,
alioquin
si
legis
[Col.1368D]
in
me
non
in
te,
non
erit
in
te
lectus
et
ita
nec
intellectus,
Domine,
timor:
et
inde
est
quod
sancti
in
eloquiis
sacris
intellectum
sibi
dari
tam
devote
desiderant,
tam
crebro
postulant.
Unde
est
illud
Prophetae
nostri
in
psalmo:
Da
mihi
intellectum
et
scrutabor
legem
tuam
et
custodiam
illam
in
toto
corde
meo
(Psal.
CXVIII);
quasi
dicat:
Dato
mihi
intellectu
haec
duo
consequar,
et
legis
scientiam
et
mandatorum
custodiam;
et
alibi:
Da
mihi
intellectum
et
vivam
(Psal.
LXXIII),
quod
si
in
sola
scientia
intellectus
consisteret,
non
ex
ipso
jam
vita
esset,
et
ita
utrumque
quia
primae
unitatis
nostrae
manifestationem
intellectus
comprehendit,
et
illam
quae
ex
secundo
gratiae
exemplari
est
per
scientiam,
et
illam
alteram
quae
ex
tertio
vitae
exemplari
[Col.1369A]
est
per
operationem
justam.
Et
erunt
ita
primae
et
principalis
unitatis
nostrae,
quas
ab
initio
hucusque
prosecuti
sumus
manifestationes
tres:
prima
quasi
corporalis
ex
creaturis,
et
haec
per
primum
oculum
corporis
secundum
rationis
oculum
excitantem;
secunda
spiritualis
ex
rationibus
menti
rationali
a
natura
insertis,
et
haec
per
secundum
et
solum
oculum
rationis;
tertia
vero
est
manifestatio
intellectualis
ad
cognoscendum
scientia
et
operatione
conjunctis;
quod
si
sola
scientia
fuerit,
jam
non
erit
per
intellectum
manifestatio,
sed
per
solam
Scripturarum
eruditionem
et
nudam.
Sin
autem
sola
fuerit
operatio,
itidem
jam
non
erit
per
intellectum
manifestatio,
sed
per
solam
et
unicam
inspirationem
internam.
DE
ILLO
MANIFESTATIONIS
GENERE
QUOD
THEOPHANIA
DICITUR
TANGIT
ET
PERTRANSIT.
[Col.1369B]
Praetereo
nunc
de
illo
manifestationis
genere,
quod
praeexcellenter
theophania
dicitur,
nec
enim
est
ista
bonorum
omnium
sed
perfectorum
solum
et
etiam
paucorum
inter
hos.
Unde
et
infelix
ego
luteam
domum
inhabitans,
de
tam
suavi
tam
excellentis
manifestationis
dulcedine
quod
ego
non
gustavi,
aliis
eructare
non
possum.
Verumtamen
de
hoc
manifestationis
genere
ab
aliis
instructus
accepi
ego
phamas
has
animae
omnino
a
terrenis
suspensae
et
aeternorum
desiderio
adeo
inflammatae,
ut
quasi
a
se
deficiat
sicut
frequentes
supervenire
et
improvisas
qualis
erit
illa
perfecta
anima
quae
per
psalmos
qui
de
charitate
sunt
aestuando
sic
conqueritur:
[Col.1369C]
Quemadmodum,
inquit,
desiderat
cervus
ad
fontes
aquarum,
ita
desiderat
anima
mea
ad
te,
Deus.
Sitivit
anima
mea
ad
Deum
fontem
vivum:
quando
veniam
et
apparebo
ante
faciem
Dei
(Psal.
XLI)?
Et
in
alio
itidem
decantante
Psalmo:
Quam
dilecta
tabernacula
tua,
Domine
virtutum!
concupiscit
et
deficit
anima
mea
in
atria
Domini
(Psal.
LXXXIII):
talium,
ut
didici,
et
solum
talium
sunt
divinae
istae
apparitiones,
quae
theophaniae
dicuntur,
quae
animam
tam
vehementi
desiderio
anxiam
crebro
refocillant,
et
adeo
etiam
ad
horam
illuminant,
ut
miro
quodam
secreto
et
singulari
modo
etiam
quod
ignotum
est
Dei
manifestum
sit
in
illa.
Verum,
etsi
ut
talium
quos
diximus
sit
haec
[Col.1369D]
frequens
gratia
sed
parva
mora,
juxta
quod
in
Amoris
cantico:
Sponsa
sponsum
tam
sollicite,
tam
assidue
quaerere
introducitur,
quae
ad
sponsum
suum
quaerendum
nunc
de
nocte
surgit,
nunc
civitatem
circuit,
nunc
it,
nunc
redit,
nunc
quaerit
de
illo,
nunc
quaerit
illum;
ille
vero
nunc
se
ingerit,
nunc
se
subtrahit,
nunc
occurrit,
nunc
salit,
nunc
transilit,
nunc
tenetur,
nunc
elabitur,
nunc
revertitur,
nunc
alloquitur.
Istae
vero
inter
sponsum
et
sponsam
inquisitiones,
quaestiones,
allocutiones,
occursus,
saltus,
discursus
et
recursus,
avolationes,
reversiones
tot
et
elapsus,
quid
inter
ipsos
sunt
nisi
quaedam
suavia
suavis
et
jucundi
amoris
signa
delectabilia
quae
quotidie
hujuscemodi,
quem
diximus,
perfecta
anima
delectabiliter
experitur
in
se
[Col.1370A]
secundum
quod
et
sponsus
ipse
quodam
loco
perhibet
delicias
suas
esse
cum
filiis
hominum
et
quidem
miro
modo,
sed
mihi
sicut
inexperto
et
ineffabilis
his
manifestationibus
sponsa
delectatur
cum
adfuit,
sed
admodum
affligitur
cum
recedunt
et
ad
votum
non
revertuntur.
Verumtamen
etsi
quaevis
beata
anima
quantocunque
sibi
in
via
hac
indulto
divinae
manifestationis
privilegio
illustretur,
multo
tamen
sublimius,
plenius
et
multo
delectabilius,
quia
beatius
in
patria
lucis
in
illa
infinita
luminis
abysso
istius
tantae
manifestationis
claritas
revelabitur:
hujuscemodi
enim
manifestationis
divinas
semper
per
signa
aliqua
vel
per
similitudines
mediate
fieri
existimandum:
patria
illa
lucis
sibi
illam
Dei
manifestationem
quae
solum
immediate
fit
[Col.1370B]
vindicante.
Unde
et
Magister
usque
ad
tertium
coelum
raptus
qui
comprehendisse
videri
poterat:Fratres,
inquit,
ego
me
arbitror
comprehendisse
(Philip.
III),
et
quid
sit
illud
quod
non
comprehenderit,
mox
subjungit:
Unum
autem;
quasi
dicat:
illud
quod
me
comprehendisse
non
arbitror,
illud
est
quod
unum
est
quasi
hoc
illud
est,
quod
sicut
singulariter
et
praeexcellenter
unum
dicitur,
prima
videlicet
nostra
et
principalis
unitas
haec.
Videor
mihi
jam
quod
ab
initio
de
prima
et
principali
unitate
nostra
proposui
me
exsecutum:
primo
siquidem
per
oculum
corporis,
cordis
seu
rationis
oculum
excitantem
demonstratum
est
quod
ipsa
est:
quod
quia
per
facta
visibilia
est
ostensum
dici
potest
haec
visibilis
seu
corporalis
primae
unitatis
[Col.1370C]manifestatio;
secundo
per
solum
rationis
oculum
itidem
quod
ipsa
est
multipliciter
quidem
et
varie
comprobatum,
quod
quia
de
moris
visibilibus
rationibus
solum
hinc
inde
conquisitis
est
ostensum,
dici
potest
haec
spiritualis
primae
unitatis
manifestatio;
praeostenso
ergo
de
prima
unitate
quod
ipsa
est,
subsequenter
per
tertium
contemplationis
oculum
quatenus
datum
monstravimus
quid
et
qualiter
ipsa
sit,
et
hoc
quidem
dupliciter:
primo
per
Scripturarum
eruditionem,
qua
docemur
de
prima
et
principali
unitate,
non
solum
quod
sit,
sed
et
quid
et
qualiter
sit,
et
hanc
primae
et
principalis
unitatis
nostrae
manifestationi
bonis
et
malis
communem
diximus;
secundo
vero
per
inspirationem
[Col.1370D]
internam
et
manifestationem
hanc
solum
bonorum
rem
et
omnium,
sed
tunc
pleniorem
scientiae
Scripturarum
sancta
operatione
adjuncta,
tunc
enim
scientiam
in
intellectum
transire
diximus.
Unde
et,
ut
praemisimus,
dici
potest
intellectualis
manifestatio
haec:
adhuc
de
inspiratione
interna
diximus
esse
quasdam
primae
et
principalis
unitatis
manifestationes
praeexcellentes,
quae
sicut
singulariter
et
praeexcellenter
theophaniae
dicuntur,
ad
tertiam
illam
manifestationis
speciem,
quae
intellectualis
jam
dicta
est,
recte
pertinentes;
et
ita
erunt
primae
et
principales
unitatis
nostrae
manifestationes
tres:
prima
ipsius
manifestatio
visibilis
vel
corporalis,
secunda
spiritualis,
tertia
vero
naturalis.
Verum
etsi
principalis
haec
unitas
a
nobis
sic
sit
[Col.1371A]
pro
sensus
nostri
angustia
multipliciter
manifestata,
eo
ut
verum
fatear,
quodammodo
cognitione
mihi
incomprehensibilior
facta
est:
illud
prophetae
nostri
jam
expertus
in
me
quia
homine
accedente
ad
cor
altum
tanto
magis
exaltatur
ab
homine
Deus,
hoc
tamen
quod
fideliter
et
humiliter
homo
de
Deo
dicit,
Deus
tolerat
ut
sic
de
Deo
homo
loquens
in
Deo
suo
delectetur,
et
gratia
fidei
figuras
verborum,
quibus
de
veritate
loquitur
homo
Deus,
pius
ac
si
veras
acceptat,
cum
tamen
supra
omne
et
extra
omne
quod
dicitur
sit
ipse
veritas
et
unitas
Deus.
Verum,
etsi
tam
gloriosa,
tam
principalis
nostra
unitas
haec
omnium
operatrix
virtutum,
fides,
spes,
salus
et
virtus
omnium
tamen
comprehensibiliter
tanta
sit,
ad
ipsius
tamen
manifestationem
tantam
[Col.1371B]
et
tam
sanctam,
parva,
nostram
induximus
calumniandus
forte
ab
aliquibus
quod
per
ipsam
nunc
haec
induxerim.
Verum
si
placet
benigne
ignoscant
hi,
nec
enim
excessisse
me
arbitror:
haec
quippe
non
deviant,
non
obviant,
imo
potius
meum
juvant
et
juvabunt
propositum,
quae
a
nobis
de
hac
prima
et
principali
unitate
inducta
sunt;
de
qua
ego
peccator
homuncio,
pavide
quidem,
sed
sicut
nec
contra
fidem,
quod
absit!
nec
praeter
rem
loquens
propter
illas
quas
supra
post
eam
distinximus
unitates
duas
de
ipsa
et
pro
ipsa
haec
induximus,
et
praesertim
propter
illam
imperatoris
et
militis
unitatem
tertiam,
propter
quam
et
ad
primam
hanc
compulsus
a
tertia
accedere
ausus
sum
et
ad
secundam.
Unde
et
ego
inter
tot
et
tantas
et
tam
[Col.1371C]
varias
viae
et
vitae
hujus
tentationes,
et
laqueos,
et
curas
distrahentes,
incola
et
peregrinus
versans,
adhuc
nihilominus
tamen
de
ipsa
prima
et
principali
unitate
etsi
catholice
temere
tamen
vereor
loqui
praesumpsi.
Unde
et
ipsius
hic
faciens
finem
quae
infinita
est
ab
ipsamet
veniam
deprecor,
si
excessi
et
de
reliquis
duabus
unitatibus
locuturus
adhuc
ipsi
tam
gloriose
principali
et
tam
principaliter
gloriosae
aeternae
unitati,
quae
fides
mea,
salus
mea
et
tota
spes
mea
est,
me
commendo,
et
ea
salutata
nunc
et
adorata
ipsamet
si
placet
puerum
suum
per
vias
incognitas
ducat
et
doceat,
quasi
deinceps
de
sanctuario
ad
sanctuarium,
imo
quasi
de
ipsius
creatricis
et
imperatricis
unitatis
incomprehensibiliter
[Col.1371D]
immenso
palatio
ad
sponsi
et
sponsae
thalamum
transiturum:
nam
de
duabus
unitatibus
reliquis
amodo
prout
edocti
desuper
meli
nostri
notulae
formabuntur:
de
hujus
quidem
primae
et
principalis
unitatis
trinitate
nihil
inpraesentiarum
in
cithara
nostra
resonantes:
tum
quia
sicut
in
Testamento
Veteri
singulis
fere
paginis
commendatur
unitas,
sic
pene
singulis
Novi
Testamenti
syllabis
praedicatur
unitatis
trinitas,
tum
etiam
quia
multo
magis
quam
in
unitate,
in
unitatis
trinitate,
fidei
magis
implicitum
involucrum
est.
Sed
prae
caeteris
de
unitatis,
a
qua
certe
invitus
avellor,
trinitate
nil
hic
intersero,
quia
ne
etiam
per
materiae
granditatem
me
excusem,
nullatenus
praesens
propositi
mei
hoc
materia
exigit
qui
etsi
de
unitate
quasi
disputando
[Col.1372A]
modicum
quid
interseruerim,
quod
et
forte
quis
quasi
ad
propositum
non
attinens
calumniabitur,
sciat
pro
certo
priusquam
calumnietur
is
de
ipsa
praeter
alia,
ob
id
maxime
ex
parte
sermonem
me
fecisse
prolixius,
et
de
ipsa
disputando
probasse
et
improbasse,
ut
ego
ipse
proprius
ipsius
disputator
et
probator,
etsi
non
errorem,
quod
absit!
meam
tamen
de
ipsa
et
circa
ipsam
ignorantiam
hic
confiterer:
nam
etsi
scientiam
ipsam
et
aliquatenus
quid
sit
ipsa,
admodum
tamen
minimum
est,
quod
mihi
datum
sit
scire
de
ipsa
vel
circa
ipsam:
fides
quippe
cuivis
implicitissimo
involucro
similis
tam
de
unitate
quae
commendatur
in
veteri
quam
de
unitatis
trinitate,
quae
in
nova
lege
praedicatur,
totum
quasi
involvit
et
obvolvit
et
operit
totum,
[Col.1372B]
cujus
tamen
beneficio
omnia
certe
credo,
sed
nihil
video
nisi
forte
speculariter
et
in
aenigmate,
quod
tamen
ipsum
non
ego
non
mei
similes
usurpamus,
sed
soli
forte
in
charitate
radicati
et
fundati
sibi
specialiter
vindicant,
fide,
ut
ita
diximus,
totum
operiente
et
involvente
totum.
Unde
et
illud
est,
quod
ego
supra
sic
planxi,
ita
protraxi,
ita
distuli,
timens
et
tremens
in
sanctuarium
Dei
intrare,
quod
fidei
involucrum
totum
involvit,
totum
nobis
tegit
et
operit,
hoc
quippe
fidei
tabernaculum
circa
quod
excubamus,
dum
in
deserto
militamus
adhuc,
tot
est
symbolicis
demonstrationibus
adumbratum,
tot
videlicet
arietinis
pellibus,
tot
hyacinthinis,
tot
saccis
cilicinis,
et
tot
cortinis
opertum
totum,
verum,
ut
videtur,
nunc
militiae
nostrae
immemor,
[Col.1372C]
quasi
tabernaculum
militantibus
non
sufficiat,
in
ipsum
prophetae
templum
supercoeleste,
in
quo
jam
concives
sanctorum
sunt,
praesumo
sicut
videri
potest
ascendere,
in
quo
portae
tot,
in
quo
et
tot
atria,
tot
atriola,
tot
gazophylacia,
tot
vestibula,
tot
domus,
tot
aedificia,
tot
coenacula,
tot
ostia,
tot
ostiola,
tot
viae,
tot
plateae,
tot
semitae,
tot
loca,
tot
sanctuaria,
et
thalami
tot,
cujus
dum
recordor,
ipsius
Salvatoris
in
Evangelio
mox
efficior
memor.
In
domo,
inquit,
Patris
mei
mansiones
multae
sunt
(Joan.
XIV).
Quod
tamen
propheta
in
prophetici
voluminis
sui
fine,
non
jam
jam
domum
vel
etiam
templum,
sed
civitatem
nominat
et
nomen
inquiens
civitatis
ex
illa
die
dictus
ibidem
mutato
sic
nomine,
[Col.1372D]
totum
a
se
mystice
dictum
nobis
apertissime
indicans.
Unde
et
propter
templi
hujus
seu
potius
civitatis
quae
supra
distinximus
loca
et
mansiones
tam
varias,
periculosus
ingressus
est:
quod
quis
intrans,
etsi,
quod
absit!
non
erret
in
via
fidei,
errare
tamen
facile
poterit
procedendo
nimis,
et
perscrutando
investigans
abdita
sanctuarii.
Unde
et
qui
prius
primae
et
principalis
unitatis
investigabile
intrare
praesumpsi
sanctuarium,
retrahere
mihi
nunc
tutius,
ne
quo
ulterius
eo
interius
procedam
incautius,
cum
tamen
de
sanctuario
ad
sanctuarium
imo
quasi
de
palatio
ad
unum
de
palatii
thalamis,
mox
mihi
sit
divertendum,
de
unitate
videlicet
ad
unitatem,
de
unitate
solius
naturae,
quae
est
in
Deo
trino
inter
tres,
ad
unitatem
solius
gratiae
quae
solum
est
inter
[Col.1373A]
verbum
et
carnem,
inter
Deum
et
hominem,
de
cujus
unitatis
causa
et
origine
praesentis
hujus
meli
nostri,
qui
tertius
est,
XVII
jam
formabitur
notula:
nec
enim
secunda
unitas
haec
solius
gratiae,
ut
illa
prima
et
principalis
est
aeterna,
sed
ab
ipsa
prima
et
principali
unitate
solius
naturae
in
fine
saeculorum
in
plenitudine
temporis
facta
est
ista
solius
gratiae,
et
hoc
inter
se
ipsam
et
primam
et
principalem
et
humanitatem
nostram:
de
ipsius
itaque
causa
et
origine
ante
alia
cithara
nostra,
prout
desuper
datum,
resonabit.
TERTIUS
MELUS
DE
UNITATE
SOLIUS
GRATIAE
HIC
INCIPIT,
ET
PRIMO
DE
IPSIUS
CAUSA.
17
NOTULA.
Homine
in
paradiso
per
tentatoris
violentiam
a
[Col.1373B]
prima
et
principali
unitate,
sicut
seditiose
et
tyrannice
separato
et
avulso,
mox
ipse
homo
in
se
ipso
divisus
est;
divisus,
inquam,
dilaceratus,
distractus
et
sibi
ipsi
rebellis,
quasi
de
uno
partitus
in
duos,
utpote
qui
ab
eo
quod
vere
unum
est,
imo
sicut
in
praecedenti
melo
jam
audivimus,
quod
vera,
quod
simplex,
quod
aeterna
unitas
est
et
indivisa,
divisus;
quae
sola
solum
vere
est,
a
qua
etiam
quod
ab
ea
divisum
est
habet
quidem
esse,
sed
tale
quale
esse
quod
est,
tale
quale
dico
esse,
esse
videlicet
multiplex
quasi
habens
non
unum
esse
sed
multa
diversa
inter
se
et
adversa
homine
per
spiritus
sui
afflictiones
diversas
et
dissidentes
et
per
cogitationes
varias,
vanas,
assiduas
et
importunas
et
item
per
corporis
sui
dispositiones
multiplices
et
contrarias,
et
per
[Col.1373C]
tam
crebras,
tam
continuas
temporum
vicissitudines
et
locorum
mutationes,
quo
multiplicius
et
miserabilius
distracto,
dilacerato
et
convulso:
ita
ut
jam
non
Dei
imaginem,
ad
quam
fuit
conditus,
sed
potius
nescio
cujus
monstruosi
Protei
poetice
commentatam
effigiem
homo
sic
se
unitatis
et
sic
mutabilis
repraesentaret,
adeo
etiam,
proh
dolor!
nimis
pressus,
sic
oppressus,
et
sic
divisus,
ut
crebro
nec
sui
esset
memor,
nec
nosceret
se.
Sed
quid
dico
crebro?
adhuc
quippe
admodum
paucorum
est
nosse
se,
etsi
forte
corde,
minime
tamen
opere
recolentes
quid
fuerint,
quid
sint
et
quid
erunt;
juxta
quod
unus
cuidam
simul
et
semel
breviter
interroganti
quid
fuisset,
quid
esset,
quid
futurum
esset,
[Col.1373D]
mox
eleganter
et
simul
breviter
singulis
singula
respondisse
legitur:
«Vile,
inquit,
sperma,
vas
stercorum
et
cibus
vermium,»
in
schismate
igitur
hominis
hoc
vix
est
rarus
qui
se
nosceret;
qui
etiam
ad
propriam
in
semetipso
unitatem
reverteretur,
homine
quidem
sic
distracto
et
diviso,
et
in
tam
duro,
tam
diro
schismate
jam
non
solum
inter
Deum
et
ipsum,
sed
et
in
se
ipso
homine
etiam
adversus
se
ipsum
hominem
facto
schismate
in
semetipso,
imo
ut
dicam,
nunc
sic
schismaticus
sui
ipsius
factus,
duro
profecto
et
diro
schismate
confestim
ut
ab
unitate
se
divisit
inter
animam
suam
propriam
et
propriam
carnem
suam
exorto,
concupiscente
ista
quod
non
illa
et
illa
quod
non
ista,
sed
et
illa
et
ista
etiam
in
se
ipsis
omnino
inter
se
contraria,
[Col.1374A]
et
sic
tota
vita
hominis
schisma
erat
in
homine,
et
mirum
quidem
et
inauditum
schisma
hoc
homine
facto
non
solum
Deo
sed
et
sibi
ipsi
contrario,
et
sibimetipsi
gravi,
juxta
illud
plangentis
hoc
hominis
dolentis
et
querentis:
Quare,
inquit,
posuisti
me
contrarium
tibi
et
factus
sum
mihimetipsi
gravis?
(Job
VII.)
Similiter
et
Propheta
interplangens:
Cor,inquit,
meum
dereliquit
me
(Psal.
XXXIX),
et
item
anima
mea
impleta
est
illusionibus,
nec
hoc
quidem
mirum,
si
homini
sic
acciderit,
qui
se
sic
tam
temere,
tam
fatue,
tam
praesumptuose,
a
prima
et
principali
unitate
divisit:
certo
quippe
certius
et
luce
clarius,
quod
tamen
quo
familiarius
et
melius
norunt
experti,
nullum
cor
vere
jucundum,
nullum
vere
quietum,
nullum
pacificum,
imo
omnino
[Col.1374B]
dilaceratum,
divulsum
et
sibimet
contrarium,
et
schismaticum,
nisi
fuerit
ipsum
huic
primae
nostrae
et
principali
unitati
conjunctum:
adeo
naturale
est
humano
cordi
esse
cum
unitate
naturae
hac,
ad
cujus
imaginem
ipsum
naturaliter
conditum
est.
Unde
apprime
expertus
hoc
et
reversus
a
schismate:
Deus,
inquit,
cordis
mei
(Psal.
LXXII);
et
iterum:
Mihi,
inquit,
adhaerere
Deo
bonum
est
(ibid.);
hoc
est
illud
sub
sole
solum
et
unicum
illud
unum
in
quo
habitare
cui
adhaerere
bonum
et
jucundum.
Verum
infelix
fatuus
et
miser
homo
factus
schismaticus,
et
ab
ipsa
prima
et
principali
unitate
sic
divisus,
mox
ab
Ecclesia
triumphante,
a
congregatione
justorum,
ab
angelorum
consortio
est
expulsus,
et
ita
ad
partes
veteris
illius
et
schismatici
[Col.1374C]
Luciferi,
qui
Ecclesiam
triumphantem
jam
perturbaverat
et
in
multorum
ruinam
jam
grande
schisma
fecerat,
quasi
inseparabilis
et
individuus
schismatis
comes
ipsi
adjunctus
est.
O
quam
infelix,
quam
infortunatum,
quam
vile
schisma,
prius
quidem
in
coelo
natum
inter
Deum
et
angelum,
postea
vero
in
paradiso
renatum
inter
Deum
et
hominem!
Sed
prius
a
coelo,
post
a
paradiso
expulsum,
nunc
in
fine
ad
hoc
sterquilinium
est
devolutum
saepe
et
saepius
militantem
hanc
turbans
ecclesiam,
quod
ab
initio
dilaceravit
et
conturbavit
triumphantem,
persaepe
etiam
domesticam
cujusvis
privati
familiam
commovens
et
perturbans,
ubi
non
nisi
duo
sunt
congregati
vel
tres,
ita
quod
[Col.1374D]
pace
perturbata
non
secundum
Christi
Evangelium,
sed
potius
secundum
Luciferi
immissum
dissidium,
duo
in
tres
et
tres
in
duo
dividantur:
adeo
est
Lucifero
amicum
schisma
et
dissensio.
O
quam
maledicta,
quam
profana,
quam
viperea
soboles
haec,
cujus
mater
est
ambitio
et
Lucifer
pater,
cujus
et
inter
carnis
opera
soror
pessima
haeresis!
heu,
heu,
igitur
miser
homo
quid
faceret,
quo
se
verteret,
quomodo
ad
unitatem
rediret?
primum
et
principale
schisma
erat
inter
ipsam
primam
et
principalem
unitatem
et
ipsum,
et
exinde
inter
ipsum
et
angelum
et
etiam
inter
ipsum
et
creaturam
universam
propter
ipsum
conditam
et
hoc
propter
omnium
creatricem
unitatem,
a
qua
tam
fatue,
tam
temere,
tam
praesumptuose
se
sic
diviserat,
et
quod
adhuc
inauditum,
[Col.1375A]
tam
durum
videlicet,
tam
dirum
schisma,
et
homo
in
semetipso
schismaticus,
sicut
irrevocabilis
et
implacabilis
ipsomet
facto
contrario
sibi
et
sibimetipsi
gravi.
Quomodo
ergo
redire,
quomodo
reverti,
quis
revocare
ad
unitatem
ab
unitate
sic
divisum
vel
auderet
vel
posset:
unitas
quippe
ipsa
prima
et
principalis
Deus
ipse
unus
et
summus
ipsum
a
consortio
justorum,
ab
Ecclesia
triumphante
propter
schisma
expulerat,
angelus
propter
schisma
expulso
non
communicabat,
Lucifer,
ne
conschismaticus
suus,
quem
ad
satellitium
suum
jam
allexerat,
reconciliationi
obstabat,
nec
etiam
homo
ipse
pro
reconciliatione
supplicabat,
imo
magis
ac
magis
efferebatur
in
dies,
tota
vita
sua
de
Luciferi
satellitio
gaudens,
donec
in
fine
extrema
gaudii
luctus[Col.1375B]
occuparet.
Sic
etiam
misero
homine
multiplicato
et
adhuc
in
dies
crescente
super
terram,
multis
saeculis
per
invia
deserti
hujus
et
avia
currebat
semper
pascens
ventos
et
sequens
umbram,
et
beatum
se
in
desideriis
animae
suae
clamans,
donec
juxta
prophetam
miser
hic,
qui
tota
vita
sua
ventum
seminaverat,
turbinem
meteret;
sic
et
juxta
illud
sapientis
ante
grandinem
praeibat
coruscatio
et
ante
verecundiam
gratia,
sic
et
ante
ruinam
exaltabatur
cor,
sed
post
exaltationem
ruina
hominis
irrevocabilis:
quidquid
enim
de
humano
genere
post
fugitivam
et
umbratilem
vitam
suam
hanc
sine
miseratione
aetatis,
sine
distinctione
sexus,
nec
conditione
aestimata,
quotquot
sine
miseratione,
sine
patrocinio,
[Col.1375C]
sine
remedio,
sine
suffragio
in
mortis
abyssum
insatiabilem
praecipitabantur,
introeuntes
hi
quotquot
in
progenies
conschismaticorum
spirituum
angelorum
apostatarum,
ubi
sine
fine
vita
in
labore
et
tenebris,
et
ita
miserum
hominum
genus
ad
insignis
illius
schismatici
Luciferi
gloriam
juxta
votnm
ejus
et
mandatum
conculcabatur
in
dies,
et
hoc
ipsum
quidem,
sicut
ad
creati
et
seducti
hominis
miseriam,
sic
et
in
ipsius
creatricis
unitatis
injuriam
et
etiam
ignominiam
videri
poterat
redundare:
cui
seditiosus
ille
schismaticus
sicut
creaturam
suam
sibi
injuste
et
dolose
prius
subtraxerat,
sic
eam
tunc
quasi
in
creatricis
ignominiam
et
contemptum
pro
voto
suo
et
desiderio
saeve
nimis
et
tyrannice
conculcabat.
DE
UNITATE
MISERANTE
HOMINIS
OPPRESSIONEM
ET
COGITANTE
DE
EREPTIONIS
MODO.
18
NOTULA.
[Col.1375D]
Prima
itaque
et
principalis
et
omnipotens
ipsa
unitas
misericordiae
fons
nativus
et
verus,
imo
revera
aeternum
superabundans
et
indeficiens
pietatis
profluvium,
quod
super
omnia
opera
sua
non
segniter,
sed
abunde
et
indesinenter
emanat,
videns
miseram
creaturam
suam
sic
oppressam
et
miseram,
cogitabat
de
ereptionis
modo:
verumtamen
in
miserantis
unitatis
cogitatione
hac,
misericordia
et
veritas
sibi
invicem
visae
sunt
obviasse,
juxta
quod
rex
ille
propheta:
Misericordia,
inquit,
et
veritas
obviaverunt
sibi
(Psal.
LXXXIV):
misericordia
siquidem
pro
homine
sic
damnato
supplicabat,
sed
veritas
obviabat
pulsanti
misericordiae,
ne
exaudiretur
[Col.1376A]
obstans,
eo
quod
homo
juste
sic
damnatus
in
veritate
non
stetisset,
cum
tamen
nihil
in
eo
esset
quod
ipsum
a
via
veritatis
retraheret.
DE
SENTENTIA
LATA
PRO
EREPTIONE
HOMINIS.
At
velut
tertia
mox
justitia
se
interposuit
pro
pace
et
reconciliatione
hominis
misericordiae
coadjutrix,
et
quidem
non
jam
supplicans,
sed
manifeste
ostendens
hominem
a
tali
possessore
jure
omni
tollendum.
Unde
et
justitia,
cujus
natura
sapientia,
quae
et
genitam
habet
sapientiam,
in
primis
pacis
hominis
patrona
in
causa
hac
mox
et
ante
alia
alligat
illum
omnimodis
injustum
fore
hominis
possessorem,
qui
hominem
sic
dolose,
sic
seditiose
circumvenerat
et
communi,
utriusque
vero
domino
[Col.1376B]
servum
suum
sic
subtraxerat.
Unde
et
quem
ille
vindicaverat
sibi
per
iniquitatem
omni
jure
sibi
adimi
posse
per
justitiam
et
ipsum
quondam
Domino
debere
restitui,
etiam
si
servus
inscius
et
improvidus
se
circumveniri
passus
sit,
et
ne,
inquam,
justitiam
rem
tam
patentem
diutius
protraham,
non
jam
supplicante
misericordia
tanquam
patronae
pacis
fungar
officio;
sed
quod
mihi
licet
utpote
justitiae
sicut
praecise
indico
sic
pronuntio,
ut
servo
injusto
possessori
adempto
ab
ipso
liber
et
per
judicium
absolutus
ad
quondam
dominum
suum
revertatur
et
quoniam
justitia
et
veritas
semper
amica
sunt,
judicio
consensit
veritas,
et
quae
prius
supplicaverat
applaudet
misericordia
impetrans.
Unde
et
ipsius
justitiae
judicio
submotis
omnino
[Col.1376C]quod
ad
Deum
inimicitiis,
quae
inter
Deum
et
hominem
praecesserant,
justitia
et
pax
osculatae
sunt,
et
ita
illata
pro
homine
sententia,
sic
quatuor
haec
convenerunt,
misericordia
et
veritas,
quae
prius
obviaverunt
sibi
et
justitia
et
pax
quae
se
sunt
osculatae
adinvicem.
Sed
tamen
re
indicata
sic
cogitabat
mox
ipsa
quae
sententiam
tulerat
omnipotens
et
aeterna
justitia
qualiter
et
quo
tempore
commodius
sententia
sic
lata
dari
posset
exsecutioni
et
mancipari
effectui:
adhuc
enim
etiam
lata
sententia
fugiebat
verum
dominum
suum
servus,
cujus
in
judicio
absentiam
misericordiae
replevit
praesentia
et
in
ecclesiam,
a
qua
propter
schisma
expulsus
fuerat,
minime
admittebatur,
adhuc
Lucifero
etiam
paci
et
reconciliationi
obstante,
nisi
quia
latam
sic
sententiam
[Col.1376D]
et
praesertim
latae
sententiae
exsecutionem
et
exsecutionis
modum,
de
quo
jam
dicetur,
penitus
ignorabat.
Si
enim,
ut
Magister
docet,
cognovisset,
nunquam
Deum
gloriae
crucifixisset;
cogitabat,
inquam,
justitia
de
latae
sententiae
exsecutione
et
exsecutionis
modo;
nec
enim
placebat
illi
etsi
Omnipotens
servum
juste
quidem
damnatum
et
propter
schisma
a
consortio
justorum
expulsum,
a
violento
ipsius
et
injusto
possessore
potestative
auferre,
quod
tamen,
sicut
potestative
etiam
et
injuste
potuisset:
cogitabat
ergo
vera
illa
et
summa
justitia,
quomodo
et
qua
via
sententia
pro
pace
servi
a
se
lata
justius,
efficacius,
servo
fructuosius,
et
ad
majorem
violenti
possessoris
confusionem
exsecutioni
daretur.
DE
LATAE
SENTENTIAE
EXSECUTIONIS
MODO
BREVITER
HIC
TANGIT
ET
POST
DE
IPSO
EXSECUTORE.
[Col.1377A]
Videns
autem
in
miro
illo
et
incomprehensibili
sapientiae
et
scientiae
suae
thesauro
nihil
sic
justum,
nihil
sic
efficax
commodumve
sic
nec
per
aliquid
tantam
futuram
tyranno
confusionem,
hoc
ordinavit,
hoc
disposuit,
ut
servus
ille
fugitivus
schismaticus
per
unitatem
ad
unitatem
revocaretur.
Unde
et
unitatem
quamdam
novam
a
saeculis
inauditam
et
incognitam,
imo
omnium
saeculorum
saeculis
reverentissime
admirandam
et
obstupendam,
in
fine
saeculorum
instauravit
et
opportune
quidem
et
ordinate
tunc
in
fine
saeculorum
cum
temporis
plenitudo
advenisset,
primo
quidem
data
lege
naturae,
quae
ad
hominis
pacem
invalida
erat
et
inefficax,
[Col.1377B]
quia
cum
legis
naturalis
tres
partes
sint,
ex
omni
parte
ad
hominis
pacem
inefficax
erat,
nec
enim
sufficiebat
Dei
Creatoris
agnitio,
quae
est
legis
naturalis
pars
prima,
nec
secundum
Dei
agnitionem
vita
bene
instituta,
quae
est
legis
naturalis
pars
secunda.
Unde
etiam
et
qui
secundum
Dei
voluntatem
vitam
agebant,
quotquot
tamen
ad
inferos
descendebant,
nec
sufficiebat
etiam,
cum
vita
bona
bene
vivendi
exemplum
caeteris
dare,
quae
est
legis
naturalis
pars
tertia;
nulla
igitur
naturalis
legis
pars
nec
ipsa
tota
ad
hominis
pacem
sufficiens;
quia
nec
prima
quae
potest
dici
theosebia
propter
unius
Dei
cultum,
nec
secunda
quae
potest
dici
ethica
propter
vitam
bonis
moribus
institutam,
nec
tertia
quae
dici
potest
doctrinalis,
[Col.1377C]propter
docendi
exemplum
ad
Dei
cultum
in
operibus
bonis,
et
sicut
lex
naturae,
ita
et
quae
postea
subintravit,
pariter
invalida
et
insufficiens
erat,
per
Moysen
data
lex
litterae:
quin
potius
lex
ista
factorum
seu
litterae
non
solum
inter
Deum
et
hominem
non
componebat,
sed
etiam
magis
turbabat,
imo
verius,
sicut
docet
Magister,
accidebat
transgressionem
augendo
et
abundare
faciendo
supra
modum
peccans
peccatum.
Unde
primo
lege
naturae,
et
postea
lege
litterae,
per
multa
saeculorum
saecula
sic
currentibus,
et
utraque
inter
Deum
et
hominem
ad
componendum
invalida,
in
fine
temporum
successit
novissime
duabus
aliis
lex
tertia,
lex
solius
misericordiae
post
primam
illam
naturae,
et
post
illam
secundam
litterae,
quam
induxit
illa,
de
qua
et
propter
quam
totus
hic
noster
sermo
est,
[Col.1377D]
nova
et
inaudita
haec
solius
gratiae
unitas,
juxta
illud
Magistri:
At
ubi,
inquit,
venit
plenitudo
temporis,
misit
Deus
Filium
suum
(Gal.
IV),
ecce
plenitudo
temporis
praestitae
videlicet
et
praeordinatae
a
Deo
inter
Deum
et
hominem
tempus
plenae
reconciliationis,
et
bene
tempus
plenitudinis,
tempus
inter
Dominum
et
hominem
abundantiae
pacis,
in
hoc
tempore
plenitudinis
completo
illo
longe
ante
promisso,
orietur
in
diebus
ejus
justitia
et
abundantia
pacis,
et
vere
juxta
prophetae
nostri
sicut
desiderium
et
vaticinium,
diebus
ejus
pacis
abundantia
inter
Deum
et
hominem
orta:
quis
enim
audivit
unquam
tale,
aut
quis
vidit
simile?
quis
credidit
auditui
nostro?
aut
cui
vere
Omnipotentis
et
miserantis
justitiae
pro
pace
hominis
judicantis
[Col.1378A]factum
hoc
revelatum?
Ecce
enim
novum
quod
fecit
aeterna
illa
et
summa
justitia,
prima
et
principalis
unitas
nostra;
ecce,
inquam,
novum
quod
fecit
super
terram:
vis
audire
novum
et
novum
inauditum
imo
omni
virtute,
omni
signo
et
prodigio
incomparabiliter
plus
admirandum?
Ipsa
justitia
vera
et
summa
ipsa
prima
et
principalis
unitas
aeterna
sic
adversum,
sic
aversum,
sic
fugitivum
univit
sibimet
schismaticum
hominem;
et
sic
sibi
univit
ipsum
quod
fuit
ipse:
revera
non
potuit
excogitari
dulcior
pax
seu
confoederatior
inter
Deum
et
hominem,
quam
ut
Deus
fieret
homo.
O
quam
admirabilis
et
vere
admirabilis,
imo
vere
plus
quam
admirabilis
unitas
haec
primae
et
aeternae
unitatis
et
fugitivi
et
schismatici
hominis!
non
quidem[Col.1378B]
naturae
unitas
haec,
sed
solius
et
ineffabiliter
incomprehensibilis
gratiae,
qua
lumen
in
testa,
verbum
in
carne,
Deus
in
homine
et
homo
Deus,
interverso
sic
ordine
naturae,
ut
liberior
via
fieret
cursui
gratiae,
ita
ut
jam
rejecto
illo
vetustatis
cantico
qualis
terrenus
tales
et
terreni,
canticum
novum
canticum
prae
bonitate
canticum
admirabile
cantemus
admirabili
quales
coelestes
tales
et
terreni,
quale
coelum
talis
et
terra,
quia
etiam
coelum
terra
Verbum
caro.
Et
vere
canticum
novum,
canticum
admirabile:
nec
enim
juxta
quosdam
tantae
unitatis
incapacium
dogmata
a
virtute,
potestate,
vel
adoptione,
seu
habitatione,
Verbum
in
carne,
sed
quod
est
prae
nimia
admiratione
obstupescibile
et
prae
dignatione
[Col.1378C]
incomprehensibili
amplexabile,
sic
est
Verbum
in
carne,
quod
sicut
vere
et
plene
et
perfecte
Verbum
caro,
idem
ipse
sicut
aeternus
Deus
et
temporalis
homo,
se
major
et
se
minor,
sui
dominus
et
sui
servus,
salvis
tamen
super
verbis
his
orthodoxorum
Patrum
et
sanctorum
conciliorum
dogmatibus.
Manens
enim
quod
erat
factus
est
quod
non
erat,
idem
ipse
et
dominus
et
servus,
quod
profecto
soli
commissum
est
fidei,
ipsa
per
nullam
creatorum
similitudinem
ad
hoc
adjuta
ad
manifestandam
quippe
unitatem
hanc
omnis
similitudo
deficit
et
impossibilis
est,
ubi
sola
dominatur
fides
et
cum
omni
virtute
sua
tota
succumbit
ratio.
DE
ILLIS
QUI
DICUNT
DEUM
HOMINEM
FACTUM
HABITU.
Plerique
tamen
nostri
temporis
hujus
mentem
tantae
[Col.1378D]
unitatis
inter
Deum
assumptum
et
assumentem
hominem
tam
humile
et
eo
magis
gratuitum
vinculum,
velut
de
morticinio
nostro
calciatae
divinitatis
cortigiam
conantes
solvere,
sola
illius
habitus
ratione,
Deum
hominem
praedicant,
de
quo
Magister
dicit
quod
habitu
inventus
sit
ut
homo,
et
isti
quidem
non
essentialiter
Deum
tradunt
hominem,
sed
juxta
Magistrum
habitu
duntaxat
non
essentia:
absurdum
quippe
videtur
his
et
omnino
veritati
adversum
fateri
quod
Deo
esse
hominem
sit
Deo
esse,
cui
nihil
aliud
est
esse
quam
videre,
quam
sapere,
quam
posse,
et
quam
esse
beatum,
quam
esse
aeternum,
et
esse
Deum.
Item
detestantur
hi
aliquid
recens;
fateri
Deum,
et
in
aliquid
credere
statu
novae
legis,
in
quod
non
crediderunt
patres
veteris,
nec
[Col.1379A]
ipse
Abraham,
qui
omnium
est
credentium
pater.
Haec
quippe
et
similia
his
qui
Deum
hominem
factum
solo
habitu
non
essentia
docent,
objiciunt
illis
qui
essentialiter
Deum
hominem
dogmatizant,
ex
quorum
assertione
videntur
necessario
consequi
quae
praemissa
sunt.
DE
ILLIS
QUI
DICUNT
DEUM
HOMINEM
FACTUM
ESSENTIA.
Sed
et
e
diverso
illis
qui
essentialiter
Deum
hominem
tradunt
videntur
priores
illi
per
habitus
rationem,
qua
Deum
hominem
praedicant,
sicut
nimis
insipide
et
minus
gratiose
tantae
unitatis
inter
Deum
et
hominem
extenuare
gratiam,
laxare
vinculum,
et
huic
Altissimi
tam
miraculoso
operi,
tam
admirabiliter
singulari
et
tam
singulariter
admirabili
[Col.1379B]
derogare
simmiste
magni
illius
concionatoris
nuntii
promisso
manifeste
adversi
installantis
sic
virgini:
Quod
nascetur,inquit,
ex
te
sanctum
vocabitur
Filius
Dei
(Luc.
I).
Et
adjiciunt
isti
hoc
esse
illud
omnibus
saeculis
et
generationibus
admirabile
sacramentum
et
absconditum
ad
quod
omnis
similitudo
inducta
mox
repercussa
dissidet
et
impotens
est.
Hoc,
inquam,
illud
est
quod
aeternus
ille
Deus
omnium
Creator
et
Dominus
manens,
quod
erat
sic
quiddam
temporale,
quiddam
passibile,
quiddam
creatum
factus
est,
quod
ante
non
erat
ipse,
absque
omni
sui
vicissitudine
seu
vicissitudinis
obumbratione
ulla.
Verum
inpraesentiarum
hujuscemodi
assertiones
[Col.1379C]
varias
sicut
nec
probo,
nec
improbo,
cum
eadem
incarnationis
fides
sit
apud
hos
et
apud
illos,
etsi
ex
causis
fidei
et
circa
fidem
ipsam
varie
moveantur
forte
tanti
mysterii
scrutatores
magis
temerarii
et
curiosi
magis
quam
necesse.
Unde
ut
omissis
his
ad
propositum
tam
ineffabilis,
tam
incomprehensibilis,
tam
incomparabilis
unitatis
revertamur
mysterium
hujus
certe
tantae
unitatis
vinculum
et
tam
mirae,
tam
novae
tam
praeclarae
unitatis
gratiam
deridet
Judaeus,
non
credit
ethnicus,
nec
capit
philosophus.
Hic
etiam
periclitatur
et
Christianus,
qui
Scripturas
perperam
intelligendo
errans
aut
errantem
sequens
circa
hoc
veritatis
et
unitatis
gratiae
sacramentum
male
sentiendo
vel
in
modico
deviat.
Qui
et
si
forte
propter
fundamentum
salutem
consequetur
sic
tamen
salvus
erit
quasi
per
ignem.
Quales
forte
[Col.1379D]
illi
de
quibus
paulo
ante
dictum.
Unde
et
tutissimum
sicut
nec
ab
ipsa
fide,
sic
nec
a
verbis
fidei,
quae
in
orthodoxorum
Patrum
tractatibus
seu
sanctorum
conciliorum
sanctionibus
reperiuntur,
recedere;
qui
nunc
astruendo
nunc
destruendo
verbis
fidei
competentibus
sufficienter
satis
et
commode
usi
sunt.
Ab
his
ergo
recedere
periculum,
ne
sub
exquisita
aliqua
novitate
verborum
aut
sequamur
veterem,
aut
novum
gignamus
errorem.
Quid
enim
non
in
periculo,
cum
reatus
hic
non
solum
ex
rea
mente
oriatur,
sed
et
lingua,
et
non
sensus,
sed
et
sermo
sit
in
crimine?
Unum
certe
audeo,
quia
non
erit
plene
sancta
et
sana
doctrina,
nisi
etiam
sanctis
et
authenticis
sanctorum
verbis
fuerit
ministrata
credentibus.
Fides
quippe
sicut
fidelium,
ita
et
scientia
[Col.1380A]
qua
erudiuntur
ad
fidem
non
horum
vel
illorum,
sed
duntaxat
scientia
sanctorum
est
nobis
jam
plene
per
sanctorum
verba
ministrata.
Sed
ut
ad
praemissa
revertamur,
et
ad
opus
illud
novum,
quo
aeternum
Deum
temporale
hominem
verum
et
perfectum
praedicamus,
ecce
certe
nova
illa
et
inaudita
a
summa
et
aeterna
justitia
ante
omnia
saecula
praecogitata
latae
sententiae
pro
pace
hominis
exsecutio.
Ecce
exsecutor
novus,
sicut
re
et
nomine
admirabilis.
Quod
profecto
nomen
juxta
prophetam
sibi
ex
re
tanquam
proprium
vindicat.
Et
vocabitur,
inquit,
nomen
ejus
admirabilis
(Isa.
IX).
Revera
sententiae
pro
homine
latae
exsecutor
novus
et
admirabilis,
Deus
homo,
homo
Deus.
Nam,
ut
audacter
jam
loquar,
ne
temere
avertat
Dominus,
stupor
quippe[Col.1380B]
et
tremor
quae
pro
facti
novitate
apprehenderunt
me
sic
compellunt
nihil
in
tam
incomprehensibili
et
tam
immensa
operum
Altissimi
potentia,
nihil
in
tam
arcanis,
tam
profundis
sapientiae
et
scientiae
suae
thesauris,
sicut
videre
mihi
videor,
posset
reperiri,
quod
ita
esset
efficax
ad
servum
fugitivum
revocandum,
quod
ita
commodum
ad
servum
acquisitum
retinendum,
quod
ita
justum
ad
tyrannum
illum
triumphandum,
quod
ita
foret
idoneum
ad
triumphatum
omnibus
saeculis
confundendum.
Quomodo
vero
hoc
quisquis
in
sacris
litteris,
etiam
vel
mediocriter
exercitatus,
si
simplici
et
puro
inspiciat
oculo,
cito
videbit
quod
sic?
Quae
tamen
ego
solum
nunc
tangens
non
prosequor.
Nec
enim
esset
[Col.1380C]
praesentis
operis
prosequi
omnia
haec
quae
singula
propria
et
singula
sua
efflagitarent
volumina.
Unde
omissis
nunc
his,
ad
illam
unitatem
qua
prima
et
principalis
unitas
schismaticum
sibi
univit
hominem,
de
qua
nunc
in
hujus
meli
parte
tota
nostra
cithara
resonat,
revertamur.
Quod
autem
dico
unitum
schismaticum
hominem,
hoc
dico
sic
propter
schismatici
hominis
unitam
primae
unitati
naturam,
in
ipso
quidem
homine
specialiter
et
personaliter
unito,
in
unione
ipsa
omni
sedato
schismate
et
nulla
jam
in
ipso
spiritus
et
carnis
rebellione.
Et
sic
erat
homini
spiritus
sui
et
carnis
unitas
in
paradiso
pridem
perdita
in
privilegiato
homine
hoc
jam
ex
parte
restituta.
Et
hoc
quidem
per
ipsam
unitatem
principalem
et
primam
quae
veteri
exuto,
sed
necdum
exstincto,
penitus
novum
hominem
univit
sibi
sic.
IN
HOMINE
ASSUMPTO
DUAS
DISTINGUIT
UNITATES.
[Col.1380D]
Et
ita
in
unito
sic
homine
duplex
unitas
est,
una
quidem
inter
ipsam
unitatem
principalem
et
unitum
sibi
sic
hominem
non
quidem
naturae,
sed
potius
contra
naturam,
imo
verius
supra
naturam,
solius
gratiae,
caetera
vero
unitas
in
unito
sibi
homine
inter
spiritum
et
carnem
uniti
sibi
sic
hominis,
nec
spiritu
adversus
carnem,
nec
carne
concupiscente
adversus
spiritum,
quale
fuit
hominis
ante
peccatum
idioma;
et
haec
quidem
in
novo
homine
novae
gloriae
unitas;
nec
enim
loquor
nunc
de
naturali
illa
in
assumpto
homine
spiritus
et
carnis
unione
caeteris
similiter
hominibus
ex
natura
communi,
sed
de
gratuita
facta
jam
plena
et
perfecta
pace
absque
omni
schismate
absque
rebellione
inter
carnem
assumptam
[Col.1381A]
et
spiritum.
In
hoc
ergo
de
genere
nostro
assumpto
homine,
tanquam
nostri
generis
privilegio,
pax
inter
Deum
et
hominem
reformata
et
quasi
in
scriptum
est
redacta,
cujus
libri
est
membranula
pellis
ovina
et
mortuina,
caro
videlicet
a
nobis
assumpta
humano
sanguine
quasi
holocausto,
et
ossibus
et
nervis
quasi
calamo
exarata,
absque
schismate,
absque
contradictione,
sine
omni
rebellione
pacem
in
se
hominis
continens,
scripta
autem
est
haec
pax
hominis
in
libro
et
etiam
in
ipso
libri
capite.
Unde
et
propheta
noster
ex
persona
servi
fugitivi
sed
reversi:
In
capite,
inquit,
libri
scriptum
est
de
me
ut
faciam
voluntatem
tuam,
Deus:
liber
iste
est
homo
assumptus;
ipse
enim
liber
est
humani
generis
qui
hominem
exemplo
operis
et
doctrina
[Col.1381B]
instruit
veritatis,
cujus
omnis
sermo
et
omnis
actio
Christiani
est
lectio,
caput
vero
libri
Deus,
non
solum
igitur
in
libro,
sed
in
libri
capite
scriptum
est
de
me
dicit
generalis
homo
scriptum
dicit,
id
est
firmum
et
fixum
sicut
quod
in
scriptum
redigitur,
et
quid
sit
de
eo
scriptum,
id
est
firmum
et
fixum
mox
subjungit
ut
faciam
voluntatem
tuam,
Deus,
quod
proinde
ac
si
diceret
de
me
ibi
est
scriptum
idem
immutabiliter
statutum
ut
fiat
pax
inter
me
et
te,
o
Deus,
quod
profecto
erit
tunc
cum
tuam
fecero
voluntatem,
ac
si
diceret,
ut
fiat
pax
inter
me
et
te,
Deus:
idem
igitur
est
ut
faciam
voluntatem
tuam,
Deus,
quam
profecto
Dei
voluntatem
firmiter
fecit
et
inviolabiliter
homo
ille
beatus
quem
Deus
elegit
et
assumpsit
juxta
quod
et
ipse
de
se:
[Col.1381C]
Non
veni,
inquit,
facere
voluntatem
meam,
sed
voluntatem
ejus
qui
misit
me
(Joan.
V),
et
sic
homo
Dei
voluntatem
in
ipso
fecit
postea
per
ipsum
auctus
et
multiplicatus
super
numerum:
pax
itaque
hominis
multa
scripta
in
hoc
capite
libri,
in
libro
vitae
et
in
isto
sicut
hominis
pax
multa
et
multiplex,
quia
pax
hominis
ad
Deum,
pax
ad
angelum,
pax
ad
proximum,
pax
et
ad
se
ipsum,
ecce
iterum
pacis
abundantis
juxta
prophetae
nostri
vaticinium
et
desiderium
indesiderans
diebus
desiderati
orta
et
in
nostro
novo
homine
Deo
tanquam
novo
quodam
privilegio
glorioso
et
insigni
confirmata:
per
istum
mediatorem
Dei
et
hominum
inter
Deum
et
hominem
omni
contradictione,
omni
rebellione
et
omni
procul
amoto
imo
potius
exstincto
jam
schismate,
praeterquam
[Col.1381D]
jam
inter
solum
hominem
et
Luciferum
solum,
a
quo
prius
seductus
ejus
conschismaticus
fuerat;
pax
itaque
hominis,
sicut
multa
et
multiplex
scripta
in
libri
capite,
in
libro
vitae,
in
libro
sapientiae.
DE
LATAE
SENTENTIAE
EXSECUTIONIS
MODO
PER
UNITATEM
SOLIUS
GRATIAE.
Et
quoniam
latae
sententiae
exsecutorem
jam
tenemus,
sicut
re
et
nomine
admirabilem,
de
exsecutionis
modo,
quod
supra
breviter,
hic
attentius
audiamus,
qualiter
videlicet
fugitivum
servum
ad
dominum
suum
revocaverit,
qualiter
schismaticum
reconciliaverit
et
exterminato
qualiter
reformaverit
pacem
et
restituerit
patriam;
tu
igitur,
homo,
audi
et
attende
prae
nimiae
dignationis
admirationem
[Col.1382A]
obstupescibilia
de
hoc
exsecutionis
modo
propter
te
ut
ad
unitatem
revertaris;
audi,
inquam,
quae
et
prophetia
et
evangelium,
duo
testes
verissimi,
contestantur
de
modo
hoc.
Mirus
vere
et
vere
mirus
et
novus
exsecutionis
modus
hic
quo
non
solum
unum
multiplex;
sed
et
ipsa
prima
et
principalis
unitas
facta
est
velut
misera
et
misere
distracta,
dilacerata,
et
convulsa
multiplicitas
personaliter
sibi
uniens
formam
servi
et
servi
miseri
et
despecti
nec
speciem
habentis
nec
decorem;
servo
quippe
huic
juxta
prophetam
nec
erat
aspectus
sed
despectus
et
virorum
et
novissimus,
vir
dolorum
et
sciens
infirmitatem;
quasi
absconditur
nec
reputatur
languores
nostros
ferens,
dolores
portans,
quasi
leprosus
a
Deo
percussus
et
humiliatus
et
super
eum
[Col.1382B]
pacis
nostrae
disciplina
livorum
sanitas
et
omni
iniquitas
oblatus
quasi
voluit
ovis
ad
occisionem
agnus
coram
tondente
de
angustia
et
de
judicio
sublatus,
generationis
inenarrabilis,
abscisus
de
terra,
propter
scelus
percussus,
dans
impios
pro
sepultura
sua
pro
morte
divites,
in
cujus
manu
non
fuit
iniquitas,
non
dolus
in
ore,
cum
sceleratis
reputatus,
et
pro
transgressoribus
orans:
idem
ipse
prophetice
pro
me
nunc
leo,
nunc
vermis,
nunc
aper,
nunc
ovis,
nunc
taurus,
nunc
hircus,
nunc
cervus,
nunc
hinnulus,
nunc
capra,
nunc
capreolus,
nunc
agnus,
nunc
vitulus,
nunc
passer,
nunc
herodius,
nunc
turtur,
nunc
aquila,
nunc
serpens,
nunc
columba,
nunc
petra,
nunc
vinea,
nunc
lilium
convallium,[Col.1382C]
nunc
campi
flos,
nunc
oliva,
nunc
palma,
nunc
rosa,
nunc
myrrha,
nunc
candelabrum,
nunc
lucerna,
nunc
aqua,
nunc
arida,
nunc
mons,
nunc
fons,
nunc
sagitta,
nunc
framea,
nunc
panis,
nunc
piscis,
nunc
ignis,
nunc
unguentum,
nunc
lignum,
nunc
vinum,
nunc
oleum,
nunc
aurum,
nunc
coelum,
nunc
dies,
nunc
sol,
nunc
fundamentum,
nunc
templum,
nunc
columna,
nunc
corona,
nunc
dominus,
nunc
ancillae
filius.
Et
ut
Evangelium
prophetiam
contestando
declaret
quasi
basi
columna
supposita,
prima
haec
et
principalis
unitas,
ut
prophetia
jam
praenuntiavit,
vere
sibi
univit
formam
servi,
servi
passibilis
et
mortalis,
decem
mensium
fastidia
in
utero
sustinentis
et
omnium
se
principium
profitentis.
HAEC
AD
INCARNATIONEM.
[Col.1382D]
Idem
ipse
operarii
et
quaestuariae
filius
et
splendor
gloriae
et
figura
substantiae
Dei
Patris.
Idem
ipse
nunc
in
brutorum
praesepio
involutus,
nunc
per
astrorum
indicia
a
regibus
adoratus.
Idem
ipse
nunc
parentibus
se
subjiciens
nunc
et
ventis
et
mari
imperans.
Idem
ipse
nunc
quadraginta
diebus
et
quadraginta
noctibus
jejunans,
nunc
potator
et
vorax
publicanorum
et
meretricum
conviva.
Idem
ipse
nunc
tentatus
a
diabolo,
nunc
angelorum
circumvallatus
obsequio.
Idem
ipse
nunc
assumptus
per
diabolum,
nunc
daemonum
legiones
mittens
in
abyssum.
Idem
ipse
nunc
ubi
caput
suum
reclinet
non
habens,
nunc
omnia
quae
Patris
sunt
possidens.
[Col.1383A]
Idem
ipse
nunc
putealia
pocula
postulans,
nunc
sitientibus
aquae
vivae
meatus
perenniter
largiens.
Idem
ipse
nunc
rate
fragili
aequora
transiens,
nunc
eadem
sicco
vestigio
pedes
terens.
Idem
ipse
nunc
quidquam
a
se
facere
non
potens,
nunc
omnia
quae
Pater
facit
et
ipse
faciens.
Idem
ipse
nunc
duobus
discipulis
sedes
se
dare
non
posse
testans,
nunc
duodecim
sedium
cum
duodecim
judicandi
potestatem
tribuens.
Idem
ipse
nunc
esuriens,
nunc
ex
paucis
panibus
millia
hominum
satians.
Idem
ipse
nunc
sitiens,
nunc
aquam
in
vinum
convertens.
Idem
ipse
nunc
Sabbatum
profanans,
nunc
in
veritate
viam
Dei
docens.
[Col.1383B]
Idem
ipse
nunc
verax,
nunc
seductor.
Idem
ipse
nunc
diem
judicii
ignorans,
nunc
certissime
judicii
futuri
argumenta
denuntians.
HAEC
AD
PASSIONEM.
Idem
ipse
nunc
sanans
auriculam,
nunc
discissus
per
lanceam.
Idem
ipse
nunc
mortem
timens,
nunc
morti
illudens.
Idem
ipse
nunc
mortis
timore
captus,
nunc
reducens
captivos.
Idem
ipse
nunc
cum
sceleratis
reputatus
in
morte,
nunc
mortis
victor.
Idem
ipse
nunc
in
cruce
pendens,
nunc
in
ipsa
omnia
commovens.
Idem
ipse
nunc
in
cruce
derelictum
se
conquerens,
[Col.1383C]
nunc
in
ipsa
paradisum
deliciarum
latroni
pandens.
Idem
ipse
nunc
in
cruce
solaris
claritatis
vim
tenebrosis
obducens,
nunc
tenebrosa
inferni
pleni
lumine
corusco
illuminans.
Idem
ipse
nunc
suscitator
mortuorum,
nunc
crucis
maledictum.
HAEC
AD
SEPULTURAM.
Idem
ipse
nunc
in
monumento
sepultus,
nunc
reserans
sepulcra
mortuorum.
Idem
ipse
nunc
in
tumulo
jacens
sub
lapide
pressus,
nunc
inter
mortuos
liber
a
mortuis
surrexisse
nuntiatus.
HAEC
AD
RESURRECTIONEM.
Idem
ipse
nunc
inter
suorum
manus
ipsis
se
palpabilem
praebens,
nunc
subito
evanescens.
[Col.1383D]
Idem
ipse
nunc
ad
januam
pulsans,
nunc
clausis
januis
suis
inopinatus
assistens.
HOC
AD
ASCENSIONEM.
Idem
ipse
nunc
velut
animalis
corporis
cum
suis
pisce
et
mellis
favo
se
reficiens,
nunc
velut
aetherei
a
suis
elevatus,
supra
sidera
scandens.
Ecce
ipsius
principalis
et
aeternae
unitatis
in
homine
propter
hominem
schismaticum
ad
unitatem
revocandum,
quanta
distractio,
quanta
dilaceratio,
multiplicitas
et
divisio
quanta,
quanta
humiliatio,
quanta
confusio,
et
ignominia
quanta.
Stupet
coelum,
terra
miratur,
quaerit
angelus,
offenditur
Judaeus,
non
credit
ethnicus,
et
rimatur
philosophus,
et
quale
et
quare
opus
hoc
et
qualis
et
quare
pro
homine
latae
sententiae
exsecutionis
modus
sit
hic.
[Col.1384A]
O
gloriosa,
o
beata,
o
principalis
unitas!
O
Deus
bone,
o
imperator
magne
Christe
Jesu,
quam
mirabilis
imo
juxta
nomen
proprium
tuum
quam
admirabilis
es
tu
in
viae
et
vitae
hujus
poenis
tuis!
Adhuc
etiam
multo
plus
quam
in
sanctis
tuis
mirabilior,
nisi
quia
solum
ut
sanctifices
tuos
hae
poenae
tuae;
et
verae
sicut
verendae
et
reverendae
et
admirandae
hae
poenae
tuae.
Sic
quippe
visum
quasi
non
posset
dari
tuis
gloria
tua
sine
pugna,
et
poena
tua
tanquam
si
militum
poena
et
pugna
non
sufficiat
ad
obtinendam
palmam,
nisi
in
ipso
campo
imperator
ipse
pugnet
et
sudet
pro
suis.
Nec
aliter
posse
schismaticum
hominem
ad
unitatem
revocari,
et
tyrannicae
servitutis
excutere
jugum,
nisi
ipsa
unitate
principali
exinanita,
in
forma
servi
per
unitatem
solius
gratiae
[Col.1384B]
mediaret
sic.
Hoc
quippe
grande
spectaculum
et
mirabile
in
oculis
nostris,
quod
ne
videant
synagogae
velantur
oculi
ethnicorum
bruta
infatuantur
corda
in
quo
etiam
philosophorum
omnium
sensus
omnis
obtunditur
sola
sponsa,
cui
sponsus
ob
amoris
privilegiati
signum
de
nomine
suo
nomen
dedit,
a
Christo
Christiana
vocata,
sponsum
suum
imperatorem
pro
se
in
campo
dimicantem
recognoscit.
Sed
ut
de
hac
unitate
solius
gratiae
de
hoc
exsecutionis
modo
tam
admirabili
hic
interseram
quid,
et
utinam
non
de
meo,
hoc
quippe
vereor,
certe
cum
interdum
cogito
admirans,
et
plus
quam
admirans,
inter
Deum
et
hominem
reconciliationis
modum
hunc
et
hominem
hoc
modo
liberatum
et
ereptum
[Col.1384C]
de
manu
fortiorum
ejus,
suggerere
mihi
mox
solet
conscientia
mea
aliquid
esse
nobis
tam
occultatum
adhuc
inter
potestatem
lucis
et
potestatem
tenebrarum.
Inter
quos
homo
quasi
litigiosa
possessio
in
viae
et
vitae
hujus
campo
ponitur
et
velut
monomachia
inter
principem
coeli
et
principem
mundi
hujus
instauratur.
Hominem
quasi
praedam
suam
vindicat
hic,
vindicat
et
ille;
acquirit
hic,
acquirit
et
ille;
protegit
hic,
rapit
ille;
ita
ut
etiam
humani
generis
parvuli
quotquot
a
mundi
principe
tollerentur,
nisi
ipse
coeli
princeps
pro
ipsis
solvisset
et
luisset.
Sed
quid
dico
de
parvulis?
Imo
etiam
sub
potestate
tenebrarum
totum
humanum
genus
captivum,
justus
pariter
sicut
et
injustus,
nec
suis
virtutibus
nec
virtutum
operibus
liberatum,
nisi
per
ipsius
potestatis
lucis
poenam
et
pugnam.
Scio
tamen
et
legi
quid
[Col.1384D]
orthodoxi
nostri
scripserint
super
his.
Vera
quidem
sed
si
plene
de
his
Deus
novit,
ipsi
viderint.
Ego
quidem
non
arbitror
sic,
certissime
tamen
arbitrans
quod
vere
sed
minime
tamen,
quod
plene,
quod
perfecte
disseruerint
super
his.
Nec
enim
arbitror
eos
comprehendisse,
adeo
occulta
sunt
haec.
Praesertim
cum
nec
in
Veteris
nec
in
Novi
instrumenti
cantico
horum
plena
causa
audiatur,
tam
Veteris
quam
Novi
Testamenti
patribus
conclamantibus
universis
cum
Magistro:
O
altitudo
divitiarum
sapientiae
et
scientiae
Dei,
quam
incomprehensibilia
sunt
judicia
ejus
et
investigabiles
viae
ejus.
Quis
enim
cognovit
sensum
Domini,
aut
quis
consiliarius
ejus
fuit?
(Rom.
XI.)
O
si
nobis
desuper
datum
scire
vehementem
illam
Dei
ad
hominem
secreti
amoris
vim.
O
si
datum
[Col.1385A]
intelligere
quae
esset
illa
plus
quam
mors
fortis
dilectio,
quae
sic
vicit
invicibilem
etiam
ipsum
mortis
victorem,
quae
sic
exinanivit
Omnipotentem,
temporavit
aeternitatem,
infirmavit
virtutem,
ligavit
insuperabilem,
vulneravit
impassibilem
et
demum
occidit
immortalem.
O
amor,
amor,
quam
fortis
es
tu
et
quam
vehemens
etiam
inter
homines,
non
solum
in
Deo
homine.
Te
dico
vehementem
et
fortem,
ubi
vere
tu
et
non
nisi
tu,
procedens
de
corde
puro
et
conscientia
bona
et
fide
non
ficta.
Sed
amor
hic
talis
solius
Dei
est
et
admodum
paucorum
hominum,
et
horum
tamen
non
nisi
a
Deo;
sed
tanto
quidem
in
Creatore,
quam
in
creatura
sincerior,
purior
et
fortior
amor
hic,
quo
nihil
potest
illum
amoris
fontem
turbare
quia
ipse
est
Deus;
nisi
quia
ipsemet
[Col.1385B]
ex
nimia
amoris
vehementia
et
ex
superabundantia
multa,
tanquam
ex
superinundatione
aliqua
videtur
semetipsum
amoris
fontem
turbasse,
amore
sic
ipsum
compellente
ut
non
solum
vellet
esse
aeternus
Deus,
sed
et
temporalis
homo,
homo
cum
hominibus
propter
hominem;
tot
infirma,
tot
probrosa,
tot
injurias,
tot
tentationes,
tot
pressuras,
tot
angustias,
tot
difficultates
propter
hominem
sustinens
et
demum
ipsam
ignominiam
crucis.
Haec
in
homine
sibi
unito
prima
et
principalis
unitas
nostra
propter
hominem
passa,
ut
ita
hominem
per
varias
poenarum
suarum
species,
quas
pro
homine
pertulit,
ad
sui
dilectionem
invitans,
ad
illam
tertiam
naturae
et
gratiae
unitatem
de
qua
principaliter
intendimus
et
propter
[Col.1385C]
quam
de
duabus
aliis
interseruimus,
post
se
trahendo
revocaret.
TERTII
MELI
NOTULA
21.
TERTIUS
MELUS
FINITUR
HIC
DE
UNITATE
SOLIUS
GRATIAE,
QUI
ET
DEINCEPS
DE
UNITATE
NATURAE
ET
GRATIAE
RESONABIT.
Restat
igitur
amodo,
et
propositum
nostrum
et
promissum
exigit
sic,
ut
de
illa
unitate
tertia
cithara
nostra
Davidica
resonet.
Primo
si
quidem
praecessit
melus
hic
tertius
de
unitate
solius
naturae.
Secundo
de
unitate
solius
gratiae.
Tertio
vero
idem
ipse
melus
erit
deinceps
de
unitate
naturae
et
gratiae.
Hoc
tamen
hic
nunc
praemisso
quod
cum
sermo
de
unitate
solius
naturae
praecessisset
intra
Sancta
sanctorum
quasi
per
rimam
angustam
et
visu
quasi
disgregato
propitiatorium
super
arcam
vix
discernere
[Col.1385D]
potui
utpote
obumbratum.
Deinde
cum
sermo
esset
de
unitate
solius
gratiae
intra
eadem
sancta,
quasi
per
rimam
paulominus
angustam
arcam
sanctificationis
modicum
superficie
tenus
sum
intuitus.
At
vero
nunc
tertio
cum
sermo
proponatur
de
unitate
naturae
et
gratiae
intra
eadem
Sancta
sanctorum
aliquantulum
liberius
video
Cherubin
hinc
inde
stantes
circa
propitiatorium
qui
sedato
nunc
schismate
et
pace
reformata
inter
Deum
et
hominem
jam
concives
nostri
effecti
et
domestici
liberiorem
nobis
nunc
quantum
tamen
licet,
permittunt
nos
ad
se
habere
accessum.
Et
hoc
idem
est
quod
etsi
verbis
aliis
supra
jam
dixisse
me
memini
cum
primo
de
prima
et
principali
omnipotenti
et
omnia
continente
unitate
loquerer,
et
postea
ad
unitatem
[Col.1386A]
solius
gratiae
quae
inter
Deum
et
hominem,
descendissem,
me
quasi
de
incomprehensibiliter
immenso
palatio
ad
sponsi
et
sponsae
transisse
thalamum.
Sed
angustus
admodum
thalamus
hic
utpote
in
quo
solum
Patris
Verbum
et
sola
et
unica
Verbi
anima
cum
carne
assumpta.
Verum
cum
nunc
tertio
de
tertia
unitate
naturae
et
gratiae
deinceps
tertius
hic
noster
formandus
et
consummandus
sit
melus,
ad
ampliorem
sponsi
et
sponsae
thalamum
nobis
nunc
divertendum.
In
hoc
enim
sponsa
jam
plenae
pubertatis
cum
sponso
est
in
amplexu,
regina
in
vestitu
suo
deaurato,
hominum
et
angelorum
varietate
circumdata.
De
hac
itaque
unitate
naturae
et
gratiae
amodo
meli
nostri
sequentia
formabuntur;
ut
ita,
quemadmodum
supra
polliciti
sumus,[Col.1386B]
quae
unitatis
species
sit
haec
quae
non
est
unitas
solius
naturae
nec
unitas
solius
gratiae,
sed
sicut
conjunximus
unitas
naturae
et
gratiae,
liquido
manifestetur.
Quod
ex
praemissis
de
facili
etiam
tardos
comprehensuros
non
dubito.
Siquidem,
ut
praeostensum,
prima
et
principalis
illa
unitas
solius
naturae
dignata
est
consors
fieri
naturae
nostrae.
Et
ita
nos
et
illa
unius
sumus
jam
communis
naturae.
Unde
cum
nos
illi
unimur,
imaginis
Filii
Dei
conformes
effecti,
quod
solum
per
ipsius
est
gratiam,
jam
cui
peris
uniti
eramus
per
naturam
a
nobis
assumptam
postea
unimur
per
gratiam
ab
ea
nobis
collatam.
Et
ita
erit,
sicut
nunc
evidentissimum,
haec
nostra
tertia
ad
primam
illam
et
principalem
unitatem
non
[Col.1386C]
solum
unitas
naturae,
sed
et
gratiae.
Et
haec
est
illa
propter
quam
alias
duas
induximus
et
de
qua
principaliter
proposuimus
tertia
unitatis
species
seu
unitas
tertia.
O
quanta
et
quam
palam
omnibus
et
angelis
et
hominibus
hominis
hic
sicut
gratia
et
gloria
manifestata!
Qui
profecto
quondam
tam
miser,
tam
oppressus,
adeo
obfirmatus
in
schismate
supercoelestibus
angelorum
spiritibus
unitur,
solum
per
gratiam,
sed
ipsi
angelorum,
imo
omnium
Creatori
spirituum,
non
solum
nunc
per
gratiam,
sed
etiam
unitur
et
per
naturam.
O
felix
schisma
et
votivum
post
quod
ad
tam
gloriosam
unitatem
homo
schismaticus
revocari
debuerat.
O
omnipotentis
unitatis
quanta
cum
discretione
clementia
et
seditiosi
Luciferi
quanta
cum
fatuitate
malitia.
Hoc
quippe
[Col.1386D]
totum
Domino
sapienter
disponente
sic
cessit
homini
ad
insperatam
gloriam,
quod
ille
machinatus
fuerat
ad
ruinam
hominis
irreparabilem.
Et
ita
sicut
solet
mentita
est
iniquitas
sibi,
imo
mentita
est
et
Deo,
mentita
est
et
angelo,
mentita
est
et
homini,
mentita
est
etiam
et
sibi
ipsi,
et
quidem
aperte
sibi
ipsi
mentita
Deo
sapiente
et
forti
et
justo
iniquitatis
semper
et
malitiae
deprehendente
laqueos,
retiacula
dissipante,
eludente
tendiculas,
et
machinamenta
frustrante.
Ita
omnes
iniquitatis
et
malitiae
cogitationes
et
astutias
tam
crebro
vertente
in
contrarium,
ut
merito
propheta
noster
hoc
ipsum
crebro
expertus
dicat,
quia
mentita
est
iniquitas
sibi.
Quod
quidem
et
nos
in
quotidianis
operibus
nostris
quotidie
cernimus,
sed
in
hoc
tam
[Col.1387A]
singulariter
glorioso
et
tam
gloriose
singulari
et
tam
praeclaro
opere
hoc
evidentissimum.
Primo
quippe
per
iniquitatem
a
congregatione
justorum,
ab
angelorum
consortio,
a
triumphante
Ecclesia
propter
schisma
homine
expulso,
justitia
opus
iniquitatis
in
contrarium
convertente,
ipso
nunc
eo
amplius
super
universos
angelorum
ordines
gloria
et
honore
coronato.
Deus
enim
noster
et
vere
noster
nusquam,
sicut
docet
Magister,
angelos
sed
semen
Abrahae
quasi
fugitivum,
quia
schismaticum
apprehendit,
et
sicut
supra
satis
ostendimus
per
solam
et
incomprehensibilem
gratiam
personaliter
sibi
univit.
Verum
sicut
et
ex
prima
solius
naturae,
ita
et
ex
hac
secunda
solius
gratiae
processit
haec
tertia
unitas
et
naturae
et
gratiae,
qua
unitur
Ecclesia
[Col.1387B]
Deo
et
per
naturam,
quam
ab
ea
assumpsit
et
per
gratiam
quam
ei
superabunde
donavit.
Unde
et
sicut
corpus
ad
caput,
ita
et
corporis
membra
singula
hac
eadem
naturae
et
gratiae
unitate
uniuntur
inter
se
propter
eamdem,
qua
comparticipant,
conformitatem
naturae
et
communionem
gratiae.
Haec
itaque
tertia
unitas
naturae
et
gratiae
unitas
est
totius
universalis
Ecclesiae,
cujus
pars
adhuc
militat
in
terris,
pars
vero
jam
triumphat
in
coelis.
Verumtamen
haec
unitas
naturae
et
gratiae,
quam
et
militantis
et
triumphantis
Ecclesiae
communem
imo
quasi
unam
et
eamdem
dicimus
in
triumphante
quidem,
quo
incomprehensibiliter
major,
eo
melior
et
jucundior,
quia
beatior
est.
Haec
quippe
militantis
[Col.1387C]
Ecclesiae
unitas
sibi
ipsi
qualis
et
quanta
ipsa
eadem
in
triumphante
Ecclesia
est
comparata,
non
jam
unitas
sed
verius
quam
unitas,
talis
qualis
potest
appellari
conjunctio,
aut
si
unitas,
dilacerata
quidem
unitas
et
convulsa.
Ut
sit
haec
quasi
peregrina
quaedam
unitas
et
militaris,
illa
vero
supercoelestis
Ecclesiae
vere
civis
et
triumphalis.
TERTIUS
MELUS
DE
UNITATE
NATURAE
ET
GRATIAE
HIC
PLENE
RESONAT,
QUAM
PRIMO
BIPERTIT
IN
UNITATEM
MILITAREM
ET
TRIUMPHALEM
ET
PRIUS
DOCET
DE
MILITARI
22
NOTULA.
Est
itaque
jam
quasi
bipertita
unitas
haec
naturae
et
gratiae,
cum
tamen
non
sit
nisi
velut
una
Ecclesiae
militantis
et
triumphantis.
Sicut
una
charitas
et
una
unitas,
tamen
quasi
bipertita
haec,
eo
quod
in
triumpho
plus
quam
in
militia
unitas
sicut
et
[Col.1387D]
charitas
incomparabiliter
major,
melior
et
jucundior
sit.
Militans
enim
Ecclesia
haec
in
hac
sua
militia,
ubi
sic
abundat
malitia
inter
tot
labores
et
sudores,
inter
tam
diversa
et
adversa
pericula,
cui
sicut
poena,
sic
ei
quotidie
est
et
pugna
ex
corde,
ex
carne,
ex
mundo,
ex
inimico,
inter
impedimenta,
inquam,
tot,
inter
tentationes
tam
varias,
inter
tot
sibi
carnis
ignitas
rebelliones,
inter
tot
sicut
carnis
et
mundi
terrena
desideria,
quomodo
potest
esse
una
sic
divisa,
sic
distracta,
sic
dilacerata,
sic
convulsa?
Et
ut
de
propheta
addam,
paupercula
tempestate
convulsa
absque
consolatione,
quomodo
potest
stare
in
unitate?
Et
tamen
eo
quod
ad
unitatem
tendat
in
patria
talem
qualem
unitatem
tenet
in
via,
alioquin,
sicut
ipsa
novit,
ad
illam
[Col.1388A]
patriae
unitatem
minime
perventura.
Cujus
in
hoc
militiae
suae
agone
talis
et
tanta
est
ejus
unitas,
qualis
et
quanta
est
ejus
charitas,
vulnerata
quidem
charitas
et
vulnerata
et
quasi
diruta
unitas;
semiplena
charitas,
semiplena
et
unitas,
aequis
passibus
ambulant.
Et
si
tertium
addam
adhuc,
non
excedam;
nam
sicut
quanta
charitas,
tanta
unitas,
tanta
et
pax.
Et
vicissim
convertitur
inter
tria
haec.
Tria
aequalia
haec,
tria
similia
et
coaeva
tria.
Et
haec
quidem
militaris
unitas
etsi
triumphali
unitati
comparata,
in
praesenti
militia
velut
quaedam
scissura
sit,
mirae
tamen
fortitudinis
est
et
virtutis,
quae
universum
Ecclesiarum
orbem
per
tam
varios
gradus
et
ordines
tenet
et
continet.
De
qua
Propheta
noster:
Ponite,
inquit,corda
vestra
in
virtute
[Col.1388B]
ejus
(Psal.
XLVII),
in
unitate
nostra
scilicet
quae
civitatis
Dei
de
qua
ibi
propheta
loquitur:
Virtus
est
quam
nihil
vincit,
nemo
dissuit,
tunica
enim
est
Domini
inconsutilis.
Quantum
enim
charitas,
tantum
potest
ex
charitate
et
cum
charitate
haec
charitatis
unitas.
Amicissimae
quippe
inter
se
sunt
hae
duae,
unitas
et
charitas,
imo
et
tria
haec,
pax,
unitas,
charitas.
Quam
felix,
quam
bona,
quam
jucunda
in
via,
quasi
peregrinans
adhuc
et
subsolaris
trinitas,
trinitas
haec
charitatis,
unitatis
et
pacis,
quorum
singula
sunt
in
singulis,
unum
in
omnibus
et
unum
omnia.
Quam
desiderabilis,
quam
utilis,
quam
necessaria
Trinitas
haec
subsolaris
in
via,
ad
viam,
ad
illam
supra
solarem
via
[Col.1388C]
rectissima
Trinitatem
tendens,
quae
est
in
patria,
ubi
est
aeterna
unitas,
aeterna
pax
et
charitas,
sicut
coomnipotens
et
coaeterna,
Pater
unitas,
pax
Filius,
charitas
vero
Spiritus
sanctus.
Et
haec
sunt
tria
illa,
quae
Magister
discipulis
orat
et
exoptat:
Gratia,
inquit,
Domini
nostri
Jesu
Christi
et
charitas
Dei
et
communicatio
sancti
Spiritus
sit
semper
cum
omnibus
nobis
(II
Cor.
XIII).
Gratia
ista
Jesu
Christi,
quam
primo
ponit,
pax
est
quae
praeexcellenter
gratia
dicitur.
Omnis
enim
intentionis
et
operis
finis
pax
est.
Et
quia
ipse
proprie,
sicut
ipse
Magister
docet,
pax
nostra
est
qui
fecit
utraque
unum.
Et
charitas
Dei,
charitas
videlicet,
qua
diligamus
Deum
et
quae
non
nisi
a
Deo.
Et
communicatio
sancti
Spiritus,
id
est
communio
quam
facit
in
nobis
charitas
sive
amor
qui
proprie
Spiritus
sanctus
est.
Haec
communio
seu
[Col.1388D]communicatio
unitas
est,
quam
sola
communiter
habita
charitas
facit,
unde
et
Magister
vigilanter
dicit:
Communicatio
sancti
Spiritus.
Alioquin
nisi
communiter
habeatur
charitas,
ut
nos
diligamus
ad
invicem,
non
erit
Spiritus
sancti
communicatio
vel
communio,
sed
potius
quasi
singularitas
vel
solitudo,
isto
diligente
et
non
illo.
Et
ita
in
isto
qui
diligit
et
in
illo
qui
non
diligit,
jam
non
erit
opus
charitatis
unitas,
sed
erit
singularis
et
solitaria
charitas.
Propter
quod
Magister
inter
fratres
desiderans
unitatem
orat
eis
et
optat
Spiritus
sancti,
id
est
charitas
communionem.
Ita
verbis
suis
deprecatoriis
tria
nostra,
pacem
videlicet,
charitatem
et
unitatem,
comprehendens:
ecce
militaris
nostra
unitas
comites
secum
habens
charitatem
et
pacem.
[Col.1389A]
Quae
etsi
suavis,
bona
et
jucunda,
semper
tamen
dum
hic
militat
in
sollicitudine
est
et
pavore:
juxta
Magistrum
de
hac
secundum
animalis
corporis
similitudinem
sic
loquentem:
Si
quid,
inquit,patitur
unum
membrum
compatiuntur
omnia
membra;
sive
gloriatur
unum
membrum
congaudent
omnia
membra
(I
Cor.
XII).
Ita
et
in
spiritualis
corporis
Christi
membris
hoc
quotidie
experientissimum.
Unde
et
Magister
ipse
hujus
corporis
membrum
tam
robustum,
tam
forte:
Quis,
inquit,
infirmatur
et
ego
non
infirmor?
Quis
scandalizatur
et
ego
non
uror?
(II
Cor.
XI.)
Eo
quippe
spiritualis
hujus
corporis
membrum
compatiens
magis
et
sollicitum,
quo
ipsum
fortius
et
robustius
fuerit.
Alioquin,
ut
idem
Magister
docet,
schisma
erit
in
corpore,
si
non
id
[Col.1389B]
ipsum
pro
invicem
sollicita
sint
membra
(I
Cor.
XII).
Unde
et
jam
non
erit
unitas
membrorum
in
corpore,
nisi,
quandiu
ipsa
hic
militaverit,
in
sollicitudine
sit
et
pavore.
Et
quoniam
propter
tertiam
hanc
naturae
et
gratiae
unitatem
de
charitate
et
pace
interseruimus,
ut
secundum
charitatis
mensuram
et
pacis
et
unitatis,
mensura
in
hac
subsolari
Ecclesia
monstraretur,
amodo
omissis
aliis
solum
de
hac
eadem
unitate
plenius
prosequendum.
Et
postquam
jam
ex
parte
docuimus,
qualis
et
quanta
si
haec
unitas
naturae
et
gratiae
in
militante,
superest
qualis
ipsa
et
quanta
sit
in
triumphante
Ecclesia
demonstrare.
Et
hoc
magis
quam
per
experientiam
nostram
secundum
Scripturarum
testimonia.
Hujus
quippe
unitatis
bonum
et
jucundum,
imo
et
beatum
[Col.1389C]
omnem
sensum
nostrum
excedit.
De
qua
tamen
prout
datum
de
super
dicendum
nunc,
cum
ista
sit
illa
triumphalis
Ecclesiae
unitas
propter
quam
universa
praemissa
inducta
sunt.
In
hac
quippe
triumphali
unitate
miles
triumphator
ad
cujus
laudem
et
gloriam,
omni
jam
ex
parte
cithara
nostra
resonat
cum
imperatore
suo
triumphante
est.
Quorum
quemadmodum
praeostensa
est,
et
in
pugna
et
in
palma
in
via
conformitas
sic
secundum
propositum
nostrum
et
promissum,
tandem
debet
vel
nunc
eorumdem
in
patria
monstrari
unitas.
ITEM
MILITAREM
UNITATEM
BIPERTIT
IN
COMMUNEM
OMNIUM
JUSTORUM
ET
IN
PRIVATAM
PERFECTORUM
ET
PRIMO
DOCET
DE
COMMUNI.
23
NOTULA.
Verumtamen
antequam
procedamus,
hoc
minime
[Col.1389D]
tacendum
quia
haec
militiae
nostrae
militaris
unitas
inter
nos
hic
quasi
bipertita
est.
Est
enim
una
communiter
omnium
imperatoris
militum
in
praesentis
vitae
agone
in
fide,
spe
et
charitate
solidata.
De
qua
Magister:
Obsecro,
inquit,
vos
ego
vinctus
in
Domino,
ut
digne
ambuletis
vocatione
qua
vocati
estis,
cum
omni
humilitate
et
mansuetudine,
cum
patientia
supportantes
invicem
in
charitate,
solliciti
servare
unitatem
spiritus
in
vinculo
pacis;
unum
corpus
et
unus
Spiritus,
sicut
vocati
estis
in
una
spe
vocationis
vestrae
(Ephes.
IV).
Et
Magister
magistrorum:
Ubi,inquit,
duo
vel
tres
congregati
fuerint
in
nomine
meo,
ibi
sum
in
medio
eorum
(Matth.
XVIII,
20).
Et
haec
quidem
unitas
omnium
fidelium
est
communis.
[Col.1390A]
DE
PRIVATA
UNITATE
PERFECTORUM
MILITARI,
etc.
Est
autem
alia
unitas
militaris,
imo
verius
eadem
sed
quasi
altera,
eo
magis
decora
et
perfectior,
quo
triumphali
unitati
et
supercoelesti,
de
qua
in
sequentibus
dicturi
pincipaliter
intendimus,
est
conformior.
De
qua
Propheta
noster:
Ecce
quam
bonum
et
quam
jucundum
habitare,
fratres,
in
unum
(Psal.
CXXXII).
Sunt
enim
quidam
imperatores
militum,
qui
omnia
sua
vendunt,
omnia
distribuunt,
omnia
deserunt
et
omni
visibilium
proprietati
renuntiant,
ita
spoliantes
se
ut
nudi
vitae
hujus
viam
eo
tutius,
quo
nihil
secum
portantes
currant
et
eo
expeditius
quo
sola
Dei
armatura
induti
certent.
Inter
milites
hos
omni
proprietate
sublata
tanta
unitas,
quod
nihil
meum
vel
tuum,
et
tamen
totum
meum
et
totum
tuum.
Vita
[Col.1390B]
quippe
militum
haec
in
via,
imago
est
et
exemplar
supercoelestis
vitae
triumphatorum
in
patria.
Et
unitas
haec
militaris
unitatis
illius
triuumphalis,
prout
in
via
potest,
similitudo
est
effigiatim
expressa.
Et
haec
certe
unitatis
apostolicae
forma
est
et
illorum
primitivorum
militum,
de
quibus
scriptum,
quia
multitudinis
credentium
erat
cor
unum
et
anima
una,
nec
quisquam
eorum
quae
possidebat
suum
aliquid
esse
dicebat,
sed
erant
illis
omnia
communia.
Nec
tamen,
ut
jam
diximus,
et
praesentis
Ecclesiae
nostrae
militia
inter
imperatorem
et
milites
duas
facimus
unitates,
sed
unam,
tamen
quasi
bipertitam
hanc,
utpote
ipsa
a
quibusdam
illustrium
militum
eo
amplius
decorata
et
illustrata,
quo
isti
in
imperatoris
acie
tanquam
caeteris
nobiliores
et
[Col.1390C]
plus
insignes
et
prae
caeteris,
sicut
magnifici
et
munifici,
nihil
dignantur
habere
proprium,
sed
communetotum.
Taceo
inpraesentiarum
de
illa
unitate,
quae
inter
saeculi
homines
est.
Haec
quippe
non
semper
virtutes
comites
habet,
sed
velut
saecularis
quaedam
et
terrena
unitas,
qua
sapientes
saeculi
hujus
domibus
suis
bene
praeesse
norunt,
habentes
domum
disciplinatam,
quietam
familiam,
servos
dominum
suum
sicut
verentes
et
reverentes,
ad
pugnam
vero
paratos
vel
ad
jurgium,
aut
plagis
cedunt
aut
si
incorrigibiles
tanquam
animalia
inquieta
in
junctura
a
carro,
ita
et
istos
a
domo
sua
ejiciunt,
ne
domus
suae
unitatis
bonum
et
jucundum
perturbant.
Adeo
unitas
semper
et
ubique
necessaria,
sive
cum
virtutibus
[Col.1390D]sit
in
Deo
et
tunc
fructuosa
et
optima,
sive
etiam
absque
virtutibus
cum
quietis
moribus
in
saeculo
et
tunc
etiam
sicut
utilis
et
jucunda.
Et
haec
saeculi
unitas
breviter
tacta
sic
solum
ut
reminiscerer,
absque
unitate
sicut
nec
in
Deo
nec
in
saeculo
bonum
quid
vel
jucundum.
In
illa
vero
illustrium
militum
unitate,
qui
non
dignantur
habere
proprium,
sed
sunt
omnia
communia,
libenter
et
devote
immorarer
de
ea,
in
praesenti
meli
notula
plurima
in
cithara
nostra
resonaturus
adhuc,
nisi
quia
haec
ipsa
eadem
naturae
et
gratiae
unitas
quantumcunque
in
praesenti
militia
decora
sit,
jucunda
et
perfecta
in
patria
tamen
ipsa
eadem
incomparabiliter
major,
melior,
et
jucundior,
et
perfectior
est.
Unde
et
ad
hanc
ejus
perfectionem
[Col.1391A]
et
plenitudinem
tantam
ipsamet
festinare
me
compellit.
Hanc
quippe
peregrinationis
nostrae
unitatem
semiplenam
supra
jam
ostendisse
me
memini.
Unde
et
quia
ipsa
hic
adeo
imperfecta
est,
de
ipsa
hic
nihil
plene
docebitur
nisi
ad
alia
transeatur.
Cum
etiam
solum
et
totum
ad
hoc
principalis
nostra
intentio
fuerit,
propter
quod
et
praemissa
quasi
incidenter
inducta
sunt,
ut
de
hujus
tertiae
unitatis
plenitudine,
prout
aeterna
et
principalis
unitas,
cujus
ista
est
opus
nos
edocere
dignaretur
aliquid
a
nobis
diceretur.
Et
quidem,
nisi
propter
multa
interposita
propositum
et
promissum
nostrum
forte
exciderit,
de
hac
tertia
triumphali
unitate
naturae,
et
gratiae
nostra
certe
intentio
principalis.
Si
enim,
ut
supra
satis
ostendimus
et
sic
argumentando
praemisimus,
[Col.1391B]
inter
imperatorem
et
militem
in
via
et
vita
hac
tam
varia,
tam
diversa,
tam
multiplici
et
invisibili
pugna
et
invisibili
palma,
tanta
fuit
conformitas
in
invisibili
palma,
quanta
erit
inter
ipsos
in
patria
unitas.
Unde
et
de
hac
militantis
ad
triumphantis
Ecclesiae
unitatem,
quasi
de
exteriori
sanctuario
ad
interius,
et
etiam
quasi
ad
interiorem
sponsi
et
sponsae
thalamum,
in
quo
post
poenas
et
pugnas,
post
sudores
et
labores,
imperator
et
miles
conquiescunt,
prout
peregrinis
et
advenis
permissum
fuerit,
amodo
nobis
appropinquandum.
Verum
antequam
versus
thalamum
moveamus
pedem,
ne
ad
thalamum
inverecunde
pulsantes
vel
[Col.1391C]
temere
turpem
patiamur
repulsam,
sponsi
et
sponsae
cubiculariam
totius
amoris
praelo
cutoriam,
tanquam
concionatricem
omnium
consciam,
et
nobis
a
primis
annis
aliquantulum
familiarem
interpellemus,
prophetiam
nominatam
quae
viae
nostrae
versus
thalamum
dux
nostra
et
secreta
praeambula
sit.
Ni
fallor,
ipsa
utpote
ab
annis
familiaris
mea
et
amica,
etsi
liberum
non
possit
vel
audeat
concedere
introitum,
tamen
prope
post
se
ducendo
contiguum
quoad
licuerit,
indulgebit
accessum.
DE
ILLA
TRIUMPHALI
UNITATE
NATURAE
ET
GRATIAE
DE
QUA
PRINCIPALITER
INTENDIT
PLENE
AGIT
TERTIO
MELO
DE
IPSA
JAM
CLARE
ET
APERTE
RESONANTE.
24
NOTULA.
Et
ut
de
Scripturis
propheticis
unam
eligam
sponsi
et
sponsae
familiariorem
cubiculariam,
sicut
[Col.1391D]
totius
amoris
concionatricem
et
consciam,
haec
est
illa
cubicularia
per
quam
sponsus,
imo
propter
unitatem
tantam
nescio
sive
sponsus
sive
sponsa
sic
loquitur.
Sicut
sponso
alligavit
mihi
mitram
et
sicut
sponsam
ornavit
me
ornamentis.
Ecce
quia
splendor
ille
gloriae
et
figura
paternae
substantiae
et
vitae
aeternae
candor.
Haeres
universorum
qui
sponsus
est
ob
praecipui
et
incomprehensibilis
amoris
unitatem
se
sponsum
et
etiam
se
sponsam
nominat.
Cui
etiam
in
tantae
unitatis
et
privilegiati
amoris
signum
sponsae
suae
a
nomine
suo
impertit
nomen,
a
Christo
vocata
Christiana.
Et
hoc
non
solum
in
via,
sed
et
in
patria
in
illa
mille
millium
angelorum
multitudine
non
quidem
angelica
sed
Christiana,
hoc
tanquam
homine
proprio
agnita
et
[Col.1392A]
distincta
ab
angelis
summo
regis
filio
sponso
suo
unita
sic,
sicut
in
una
carne
et
in
uno
corde,
et
sicut
in
uno
nomine
et
in
una
voce;
omnibus
sanctorum
spiritibus
tunc
quasi
uno
sancto
Spiritu;
omnibus
quippe
ad
illum
vere
sicut
ineffabiliter
et
inexcogitabiliter
grandem
spiritum
per
incomprehensibiliter
gratam,
jucundam
et
indeficientem
naturae
et
gratiae
unitatem
tunc
unitis.
Inde
jam
procul
semota
omni
loci
distantia,
omni
intervallo
temporis,
omni
objectu
corporis,
omni
etiam
schismate
cogitationis
vel
operis.
Prima
et
principali
unitate
simile
per
hanc
naturae
et
gratiae
unitatem,
tunc
inter
caput
et
corpus,
inter
sponsum
et
sponsam,
Christum
et
Ecclesiam,
operante
per
gratiam,
quod
ipsa
ab
aeterno
est
inter
Patrem
et
Filium
et
[Col.1392B]
Spiritum
sanctum
per
naturam;
ut
sint
quasi
unum
tunc
caput
et
corpus,
sponsa
et
sponsus,
Ecclesia
et
Christus.
Huic
etiam
naturae
et
gratiae
unitati
prima
illa
et
principalis
adeo
familiaris,
amica,
et
adeo
eam
desiderans,
quod
ut
consociaret
hanc
sibi,
semetipsam
exinanivit
per
illam
secundam,
quam
praeostendimus,
solius
gratia
istam
in
semetipsa
operans
et
per
se
ipsam.
Unde,
ni
fallor,
forte
cogitabit
jam
quis
istam
tertiam
naturae
et
gratiae
inter
sponsum
et
sponsam
unitatem
aut
digniorem
aut
saltem
condignam
secundae
illi
quae
est
solius
gratiae
qua
Verbum
caro
factum
est,
Deus
in
homine,
et
homo
Deus.
Cogitabit,
inquam,
sic
quandoquidem
illa
propter
istam:
illa
videlicet
quae
est
solius
gratiae
propter
istam
quae[Col.1392C]
gratiae
est
et
naturae.
Verum
quis
hoc
audeat
diffinire,
quisve
discutere,
quis
audeat
praeferre
aut
etiam
coaequare
sponsi
et
sponsae
unitatem
ipsius
Verbi
Altissimi
unientis
et
unitae
sibi
carnis
unitati?
Aut
e
diverso,
si
non
praeferre,
quis
postponere
audeat?
Quandoquidem
illud
Verbi
et
carnis
propter
istam
sponsi
et
sponsae
unitatem:
et
etiam
cum
hoc
constet,
quod
mystica
imperatoris
caro
et
invisibilis
quae
est
fidelium
unitas
visibili
illa
Christi
carne
gravi
et
corpulenta,
quam
de
Virgine
traxit
multo
sit
dignior
et
multo
charior
ipsi
imperatori.
Et
inter
causas
illas
haec
ut
videtur
potissimarum
una,
quia
propter
hanc
carnem
suam
mysticam
et
invisibilem
visibilem
illam
assumpsit
et
univit
sibi.
Et
propter
hanc
illam
probris,
contumeliis,
flagellis,
sputis
et
[Col.1392D]colaphis,
et
multiplici
miseriae
et
ignominiae
exposuit,
per
totos
triginta
tres
annos
hanc
invisibilem
et
propter
hanc
in
carne
sua
visibili
operans
et
laborans.
Et
haec
quidem
et
similia
his
ad
praeferendam
aut
quia
praeferre
forte
nemo
qui
audeat,
saltem
ad
coaequandam
unitatem
unitati
induci
possunt.
Verum
nemo
nostrum
ad
hunc
sponsi
et
sponsae
thalamum
appropinquans,
ubi
sponsus
in
lecto
est,
et
sponsa
in
tanto
unitatis
amplexu;
nemo,
inquam,
nostrum
clamet,
nemo
obstrepet,
nemo
procaciter
pulset.
Amica
illa
nostra
et
familiaris
praenominata
sponsi
et
sponsae
cubicularia
viae
nostrae
versus
thalamum
huc
usque
dux
nostra
et
praeambula
hic
stare
jubet.
Hic
quiescere
nobis
insusurrat:
Secretum,
[Col.1393A]
inquit,
meum
mihi,
secretum
meum
mihi
(Isa.
XXIV).
Et
illud
etiam
quasi
comminando
instillat:
Qui
dat,
inquit,
secretorum
scrutatores,
quasi
non
sint,
et
judices
terrae
velut
inane
fecit
(Isa.
XL).
Unde
et
hoc
bonum
et
decet
sic,
ut
quisque
nostrum
versus
thalamum
tendens
linguam
suam
reprimat,
verbis
parcat,
et
solum
intra
se
cogitet
quid
voluerit,
et
qualiter
ad
praemissa
moveatur:
utinam
juxta
quod
principalis
unitas
utriusque
amica
unitatis
sibi
revelare
dignita
fuerit.
Unum
tamen
est
quod
quia
video
audeo
quod
inter
verbum
uniens
et
unitam
sibi
carnem,
cum
sit
quaedam
privilegiata
nova
inaudita
et
singularis
unitas,
videri
tamen
potest
quod
etsi
illa
sui
singularitate
sit
admirabilior,
tertia
tamen
haec
pro
sui
communione
sit
fructuosior,
qua
universa
capitis
membra
[Col.1393B]
capiti
uniuntur,
ut
per
eam
sit
Christus
integer
caput
cum
membris.
Sed
quid
sic
distinguo
inter
duas
unitates
has,
illam
quasi
praedicans
admirabiliorem,
sed
istam
fructuosiorem
videri
posse.
Nisi
amicam
illam
meam
ego
versus
sponsi
et
sponsae
thalamum
tendens
viae
ducem
praehaberem
et
praeambulam
per
facile
errare
posse
in
invio
et
non
in
via.
Prior
quippe
illa
Verbi
et
carnis
unitas
solius
gratiae
revera
sicut
admirabilior,
sic
etiam
si
quis
velit
attendere
et
fructuosior
est.
Totius
quippe
istius
tertiae
unitatis
nostrae
fructus
per
illam
est
et
ex
illa.
Verum
et
ut
hic
ad
superiora
respondeam,
quibus
videri
poteram,
istam
unitatem
naturae
et
gratiae
illi
secundae
solius
gratiae
unitati
praeferre
velle
aut
saltem
coaequare
id,
[Col.1393C]
sicut
nunc
breviter
dico
et
absolute,
quia
etsi
secunda
illa
Verbi
et
carnis
unitas
propter
hanc
tertiam
sponsi
et
sponsae
unitatem
sit
facta,
multo
tamen
sicut
mihi
visum
dignior
illa
secunda,
quam
haec
tertia,
quia
sic
facta
est
illa
secunda
propter
hanc
tertiam,
ut
et
haec
tertia
facta
sit
per
secundum.
Et
ita
secunda
illa
et
causa
et
operatrix
est
istius
tertiae
imo
cooperatrix.
Prima
siquidem
et
principalis
unitas
operata
est
secundam
propter
tertiam,
et
postea
eadem
prima
et
principalis
unitas
operata
est
tertiam
per
secundam.
De
mystica
tamen
Christi
carne
et
illa
quidem
quam
traxit
de
Virgine,
de
qua
tam
hac
quam
illa
supra
tetigimus
secus.
Longe
quippe
alia
ratio
hic
aliam
reformat
censuram.
Sed
de
hoc
alias.
Unde,
ut
ad
proxima
redeam,
etsi
unitatem
hanc
nostram
tertiam
illi
unitati
solius
gratiae
similiter
[Col.1393D]
nostrae
praeferre
aut
etiam
coaequare,
non
audeam
tamen
pro
tertiae
hujus
unitatis
nostrae
dignitate
cui
etsi
in
mortalis
vitae
hujus
via
sic
multipliciter
nunc
distractus,
dilaceratus
sim,
et
convulsus,
saltem
per
mortem
per
incinerationem,
et
per
ignem
spero
me
adjungendum
adhuc;
pro
hujus,
inquam,
tertiae
nostrae
unitatis
dignitate
unum
audeo
et
allegabo
nunc
unum.
Nam
id
profecto
verum
et
nemo
dubitet,
hoc
quippe
jam
ostendetur,
hujus
tertiae
unitatis
nostrae
secunda
illa
Verbi
et
carnis
unitas
praeclarum
gloriosum
et
exquisitissimum
exemplar
est.
Unde
et
qualis
nunc
est
inter
Verbum
et
carnem,
talem
in
regno
illo
unitatis
et
pacis
inter
sponsum
et
sponsam
unitatem
exspectamus.
Hoc
significante
nobis
Spiritu
sancto
per
Verbum
[Col.1394A]
Patris
sic
sibi
uniens,
hominem
consimilem
fieri
posse,
et
etiam
nos
sperare
debere
unitatem
inter
dilectum
et
dilectam
Christum
dico
et
Ecclesiam.
Unde
et
quemadmodum
pluries
cum
corde
meo
meditor,
qui
ab
aeterno
omnia
praescivit,
talem
hominem
condidit
cujus
natura
ut
uniretur
Divinitati
congrueret,
et
quam
Divinitas
ipsa
non
dedignaretur
nec
abhorreret,
sed
potius
quasi
affectaret
ad
uniendum
sibi.
Quod
tam
dignum,
tam
inauditum
naturae
humanae
privilegium
nec
naturae
angelicae
nec
alii
omnino
naturae
arbitror
in
ipsa
sui
creatione
insertum,
ut
Divinitas
affectaret
naturae
alterius
praeterquam
solius
hominis
unire
sibi
naturam.
Utrum
etiam
aliam
sicut
nec
univit
an
etiam
unire
sibi
posset
sicut
nec
asserere
nec
negare
nunc
praesumo.
[Col.1394B]
Unde
et
omittentes
nunc
hoc
ad
gloriosum
illud
et
expressum
unitatis
nostrae
exemplar
recurramus.
Talem
etenim
speramus
nobis
inter
sponsum
et
sponsam
naturae
nostrae
et
gratiae
unitatem
futuram,
qualem
jam
videmus
praecessisse
solius
gratiae
unitatem
inter
Deum
solum
et
solum
et
unum
et
unicum
hominem
Christum
Jesum.
Talem
dico
nec
tamen
omnino
talem,
sed
expressissime
quidem
talem.
Nam
quis
credet
fidei
nostrae?
Quis
nostrae
tam
novae
tam
inauditae
mutationi?
Sed
quid
dico,
mutationi:
imo
transmutationi,
imo
quid
etiam
hic
de
mutatione
seu
transmutatione
vel
fiat
mentio.
Transubstantiatio
videtur
potius
hic
quam
mutatio
ulla
vel
transmutatio,
homine
tunc
quasi
transubstantiato
[Col.1394C]
in
Deum,
et
hominis
natura
quasi
in
unam
deitatis
naturam.
Primis
etiam
animi
motibus
in
hac
velut
quadam
transubstantiatione
absorptis,
beata
tunc
anima
prae
tanta
gratia
et
gloria,
per
amoris
spiritum
vehementem
velut
in
sempiternum
transubstantiata
ardorem.
Ardorem
nomino,
quia
amica
mea
et
familiaris
viae
meae
versus
thalamum
dux
et
praeambula
inter
viandum
suggessit
mihi
nunc
sic.
Quae
de
thalamo
praelocuta
hoc
ipsum
ardoris
nomen
quodam
loco
posuerat
quaerens
quis
dignus
foret
habitare
in
thalamo
hoc.
Quis,
inquiens,
poterit
habitare
ex
vobis
cum
igne
devorante?
quis
habitabit
ex
vobis
cum
ardoribus
sempiternis?
(Isa.
XXXIII.)
Et
responsum
mox
subjicit:
Qui
ambulat,
inquit,
in
justitiis
et
loquitur
veritatem.
Qui
projicit
avaritiam
ex
calumnia
et
excutit
manus
suas
[Col.1394D]