UNIVERZITET U ISTOČNOM SARAJEVU

MAŠINSKI FAKULTET

Seminarski rad
RECIKLIRANJE I MOGUĆNOST PONOVNE
UPOTREBE OTPADA IZ AGRO I POLJOPRIVREDNE
INDUSTRIJE

Profesor: Student:
Prof. dr Stojan Simić Ahmed Bataine
Sadržaj
UVOD ........................................................................................................................................................... 2
1. IZVORI I PROBLEMO AGRO-INDUSTRIJSKOG OTPADA ........................................................ 4
2. OBLICI RAZGRADNJE ....................................................................................................................... 8
2.1. Anaerobni i aerobni............................................................................................................................ 8
2.2. Kompostiranje .................................................................................................................................... 8
2.2.1. Neke metode kompostiranja...................................................................................................... 10
2.3. Metode za obradu organskog otpada ............................................................................................... 10
3. Biogas ..................................................................................................................................................... 11
3.1. Postrojenja za dobijanje biogasa iz industrijskog otpada ................................................................. 14
3.2. Skladištenje biogasa ......................................................................................................................... 15
3.2.1. Veličina rezervoara za biogas ................................................................................................... 16
3.2.2. Prečišćavanje biogasa ............................................................................................................... 16
4. SVOJSTVA I KARAKTERISTIKE BIOGASA ................................................................................ 18
4.1. Sastav biogasa .................................................................................................................................. 21
5. PRIMJENE BIOGASA ........................................................................................................................ 22
5.1. Mogućnosti primjene biogasa .......................................................................................................... 22
5.2. Prednosti primjene biogasa .............................................................................................................. 23
Skraćenice i strućni termini ..................................................................................................................... 24
ZAKLJUČAK ........................................................................................................................................... 25
LITERATURA .......................................................................................................................................... 26

1
UVOD
Agro-industrijski otpad su organske materije koje se, kroz čiste tehnologije, mogu
reciklirati bilo integrirano korištenje otpada ili jednostavno vraćeno na mjesto njihovog
prirodnog nastajanja. Izvori i problemi agro-industrijskog otpada se pregledava za riblji
proizvod, palmino ulje i gume uindustriji. Agro-industrijski otpad obično se može upravljati da
budu slobodni od ne prirodnih materijala, pa se mogu na odgovarajući način reciklirati, bilo
fizičkim ili biološkim sredstvima. Čista tehnologija može se provesti kako bi se smanjio otpad,
čime se povećava produktivnost i smanjuje jedinični trošak proizvoda. Uspješna primjena čiste
tehnologije zahtijeva punu podršku manađmenta i potpunu predanost od tima za čistu energiju.
Revizija čiste tehnologije je djelotvoran postupak koji uključuje pet koraka, a ti koraci su:
planiranje i organiziranje, prethodnu procjenu, procjenu, studije izvedivosti i implementacije.

Recikliranje otpada je glavna aktivnost čiste tehnologije. Sudjelovanje u razmjeni otpada

je strateški važna jer se koristi integrirani pristup koji mogu smanjiti količinu otpada. Ovo
dovodi do koncepta biološko-industrijskog kompleksa, koje je grupa tvornica koje dijele
ograničene resurse i recikliranje otpada. Biorafinerija se ističe kao izazov za budućnost čiste
tehnologije, te je kombinacija biološke, fizičke i hemijske nauke koja je u stanju replicirati ulje
rafinerije koristeći sirovine biomase, umjesto fosilnih resursa za proizvodnju industrijskog,
hemijskog i slićnih proizvoda proizvoda.

Obrađivanje zemlje, gnojiva i šuma je možda prvi primjer korištenja biološkog gnojiva.
Hranjivo bogato tlo šume zapravo je rezultat recikliranja biomase. Otpalo lišće i granje,
razgrađene od strane insekata i mikroorganizama, je dalo uvid čovjeku povratku organski otpad
iz poljoprivrednog u prirodi. Krov od kolibe napravljene od rižine slame može biti svrstan među
prve upotrebe poljoprivrednih ostataka, osim drva za loženjem i cjepanica. Grupa muškaraca i
žena formirale su poljoprivredne temeljene zajednica za proizvodnju vlastitih potreba. Međutim,
s razvojem, poljoprivreda je postala sustavna i komercijalana. Velikih razmjera proizvodnje na
farmama i tvornicama stvorila je prekomjerne količine poljoprivrednog otpada različitih vrsta i
oblika. Razvoj znanosti i tehnologije u prvoj fazi je dizajniran prvenstveno za povećanje
produktivnosti i procesuiranja poljoprivrednih proizvoda. Uvjerenjem da je okolina bila
beskonačna sudoper je rezultiralo u stvaranju tehnologije koja nije "prijateljski nastrojena prema
prirodi", kao što su kemijska gnojiva, insekticidi, napredne (ne prirodna) uzgojne tehnologije,
žetvi, sortiranje, rukovanja, skladištenja i prerade.

Agro-Industrija postala je nakupina mnogih disciplina, uključujući hemiju, biljne

znanosti, znanosti tla, navodnjavanje, poljoprivredna inženjerstva, biotehnologije i međunarodne
trgovine i politike. Rast populacije, povećanje po glavi potrošnja energije i preveliko korištenje
prirodnih resursa doveli su do neravnoteže u ekološke sisteme.

2
 Za agro-industrije, recikliranje otpada rezultira minimalnim pražnjenjem koja je jedna od
mjera koja dovodi do ekološki održive industrije. Recikliranjem otpada je jedna komponenta,
među ostalima, čistije tehnologije, koncept široko prihvaćena kao učinkovit alat s kojim bih se
uskladili industrije s okolinom.

3
1. IZVORI I PROBLEMO AGRO-INDUSTRIJSKOG OTPADA
Agro-industrije, poljoprivredne i prehrambene industrija, stvara velike količine tekućih,
krutih i gasovitih otpada, koja proizilaze ne samo iz procesa za obradu, ali i iz njihove obrade i
zbrinjavanja (npr. mulja, H2S). Otpadi su, dakle, višefazni i višekomponentni. Sastav i kvaliteta
ovog otpada uveliko ovisi o izvoru sirovina, kao i na porijeklo proizvoda, postupaka i koraka
obrade. Općenito, prehrambeni otpad sastoji se od velikih količina organskog materijala
(ugljikohidrata, proteina, masti, ulja, itd.), s visokim vrijednostima BPK, HPK i suspendirane
tvari. Zbog visokog sadržaja hranjivih tvari, agro-industrijski otpadi imaju visok potencijal da
uzrokuje ozbiljne probleme onečišćenja, ako nije pravilno upravljan ili tretiran. To onečišćenje
može se podijeliti u 4 glavne kategorije:

- otpad vode

- kruti otpad

- zagađenje zraka

- zagađenje bukom (u manjoj mjeri)

Karakteristike problema u kontroli onečišćenja u raznim agro-industrijama prikazani su u

tablici 1.1.1.

Problemi za kontrolu zagađenja

Industrija
Voda Čvrsti otpad Zrak

Konzervisano, Velike sezonske Visoko raspadivi otpad Neugodni mirisi iz

smrznuto i sušeno voće količine. Varijacije u iz piling i orezivanja prehrambene obrade
i povrće, supe, čips, efluenta snage i koje se ne mogu čuvati otpadnih voda i
specijalne robe, dječija volumena. Visoko duže vrijeme. zbrinjavanja krutog
hrana, itd. biorazgradivost otpada. Vidljive vlage
otpadnih voda. Neki (parni oblaci).
topljiviorganski dio Zahvaćene materijalne
teško ukloniti hemijski. gubitke (krute čestice).
Obojenost vode jakim
bojama kod nekih
sirovih proizvoda.
Tekući otpad koji se
vrlo lako raspada i ne
mogu biti pohranjeni
za dugo vremena.

4
Jestiva ulja Visoke koncentracije Izrada velike količine Neugodni mirisi iz
masti, ulja i maziva čvrstog materijala kao procesnih operacija
(BPK5, suspendirane nusprodukt dobiven ako nije dobro
tvari, raspršene kao gnojivo ili hrane za upravljeno i održano.
organske tvari, životinje. Otpad koji se Neugodni mirisi iz
otopljenih krutih tvari). ne može čuvati duže obrade otpadnih voda i
Masti, ulja i maziva vrijeme zbog zbrinjavanja krutog
teško koje je teško vjerovatnoće da će se otpada. Vidljive vlage
ukloniti na prihvatljiv brzo razgraditi. (parni oblaci). Emisije
nivo za izravna čestica iz rukovanja
ispuštanja u vodenim graha ili sjemena.
tokovima. Visoko Povremeni toksin ili
biorazgradive otpadnih alergen iscjedak
voda. Relativno velike specifične za sirovine.
količine otpadnih voda.
Mliječni produkti Visoko biorazgradive
otpadne vode.
Varijacije u protocima
i karakteristikama.
Sirutka u proizvodnji
sira.

Kiseli krastavac Slanica, visoke

otopljene krute tvari u
otpadnim vodama.
Kikiriki Raspolaganje kikiriki Miris prženja.
školjaka i trupa.
Čaj Isparavanje otpadne Čaj - prsa i potrošeno
vode odlaganje čaj.
Kafa Isparavanje i druge Talog kafe Miris prženja.
otpadne vode.
Čokolada Suspendirane masti u Ljuske kakoa Miris prženja.
otpadne vode
Riba i plodovi mora Tekući otpad vrlo lako Obrada otpada kao što Dim iz obrade. Vidljiva
razgradiv i ne mogu su rakovi, škampi i vlaga (parni oblaci).
biti pohranjeni za dugo druge školjke Neugodni mirisi iz
vremena. Otpad ima odlaganja otpada.
svojstva boje u vodi.

5
Crveno meso Visoko biorazgradive Visoko razgradivi Neugodni mirisi
otpadne vode. Tekući otpad iz probira povezani s obradom
otpad vrlo razgradiv i operacija koje nije otpada. Vidljiva vlaga
ne mogu biti moguće pohraniti duže (parni oblaci).
skladišteni za dugo vrijeme.
vremena. Relativno
velike količine
otpadnih voda.

Perad Visoko organske Visoko razgradivi Mirisi povezani sa

otpadne vode, visoko u otpad iz probira tretmanom otpada.
suspendirane tvari i operacija koje nije
plutajućih materijala moguće skladištiti duže
kao što su masti. vrijeme. Izrada velike
Relativno velike količine krutih tvari,
količine otpadnih voda. kao što su iznutrice,
Visoko biorazgradive klaonički otpad, perje,
otpadne vode. Masti i itd.
maziva u visokoj Koji upotrbljive
koncentraciji. metode koristiti za
proizvodnju hrane za
životinje

Tablica 1.1.1. Karakteristike problema zagađenje agro-industrije

Općenito, onečišćenje voda čini se da je najveći problem u mnogim agro-industrijama, jer

kruti otpadi imaju mnogo veću priliku za oporavak i korištenje, na primjer korištenje ribljih vrsta
otpada za proizvodnju ribljeg praha. Voda se obično koristi u hrani i u preradi hrane kao sastojak
(npr. luga, sirup) za pranje sirovine, tehnološke pare, hlađenje i čišćenje. Kolićina vode koja se
koristi, vrsta i koncentracija onečišćenih tvari su vrlo varijabilni i u istom sektoru. Među
različitim izvorima otpadnih voda u plodovima mora obrade biljke, tuna prije kuhanja vode ili
kondenzat tune je najjači pojedinaćni uravnoteženi proizvod s visokim vrijednostima BPK, a
također sadrži proteina, ulja (8-22)% i hlorid. Ulje se oksidira vrlo lako, posebno nakon izlaganja
visokoj temperaturi i sunčevoj svjetlosti. To se obično akumulira u obliku debelim slojem pjene
na površini zamki ulja koje je vrlo teško ukloniti, liječiti i raspolagati. Visoki količina i
koncentracija organske tvari u otpadnim vodama je dovelo mnoge biljke na promjenu od sistema
jeftinog skupljanja lokvica na visoke cijene, kapitala i energetski intenzivan proces mulj-sistema
za pročišćavanje. Do toka anaerobnog mulja (GTADM), sistemi su instalirani u liječenju
smrznutih plodova mora otpadne vode, tako da ne postoji višak mulja za kojeg se treba
zbrinjavati. Zatvoreni anaerobni sistem također se primjenjuje kako bi se riješio problem
neprijatnog mirisa (zagađenja zraka) obično se događa u otvorenim anaerobnim barama.

6
 Palmino ulje je jedan od jestivih ulja koje se proizvode uglavnom u tropskim zemljama.
Većina sirovog palminog ulja se proizvodi u vlažnim procesima, koji se sastoji od sterilizacije,
varenja i vađenje ulja. Glavni problem s krutim otpadom iz mlinova palminog ulja je zbog svog
suviška, unatoč upotrebi palmino presovanih vlakana za napajanje kotla. Korištenje palminih
koštica ljuska je normalno izbjegavati jer uzrokuje crni dim, iako je njegova toplotna vrijednost
(17,4 MJ / kg), koja je relativno visoka. Prazna suha voća grozdova, najrasprostranjeniji krutog
otpada, nije prikladna za prehranu kotla, zbog visokog sadržaja vlage (oko 60%) je stekao
tijekom sterilizacije. Ove neiskorišteni otpada akumulira i zauzima velika područija u tvornici, a
ponekad može biti opasna zbog mogućnosti samo paljenja hrpe palminih ljuski, odnosno rast
štetnih mikroorganizama. Dotok se otpušta iz tvornice palminih ulja je bez hemikalija jer se
tijekom procesa dodaje samo voda. Općenito, jedna tona SVG generira 0,56 m3 palminog ulja
otpadnie vode (jezgričavog) koji sadrži organske tvari izraženih kao BPK i HPK od 29,9 kg /
tona i 70,71 kg / tona SVG sa suspendiranih krutih tvari, ulja i masti od 12,8 kg / tona i
8,15 kg / tona SVG je palmino ulje otpadnih voda ekvivalentno otpadu od 128 milijuna ljudi
godišnje. Uz pretpostavku da je jedna osoba proizvede 22 kg BPK godišnje. Visoke razine
suspendiranih tvari u otpadnoj vodi ili plutaju ili talože tijekom obrade otpadnih voda. Flotacijski
u obliku pjene na površini anaerobne ribnjak je djelomično posljedica enzimske reakcije (npr
ksilanaze), koji je postavio kapljica nafte besplatno, a zatim se pomiču zajedno s krutih tvari na
površinu. Visoke suspendirane tvari mogu biti podignuta zbog theflow plina proizvedena tijekom
anaerobne digestije. Flotacije u obliku pjene na površini anaerobnog jezerca je djelomično
posljedica enzimske reakcije (npr. ksilanaze), koji je postavio kapljica nafte besplatno, a zatim se
pomiču zajedno s krutim tvarima na površinu. Visoke suspendirane tvari mogu biti podignuta
zbog protoka plina proizvedena tijekom anaerobne digestije. Sedimentacija krutih tvari smanjuje
kapacitet bare, a nerijetko i sediment čišćenja neizbježno povećava troškove obrade otpadnih
voda. Tretirana voda je smeđe boje, koja se ne smije ispuštati u prirodne plovne putove, bez
obzira na vrijednost BPK da bude u određenom ograničenju. Ovo ne daje nikakve alternative
sem rezervacije velikog podrućija koji bi služio kao rezervoar za tretman otpadnih voda.

Gumena industrija je još jedna važna agro-industrija. Potrošnja vode u koncentriranom

lateks tvornici može biti vrlo visoka, do 3000 m3 / dan. Otpadna voda sadrži organske tvari s
BPK od 1500 do 6000 mg / L i suspendirane tvari od 180 do 2.000 mg / l. Neprijatni miris
uzrokovan razgradnjom gume i raznih hemikalija (kiselina, alkalijski, ZnO2, itd.), dodavane
tijekom procesa je glavni problem onečišćenja zraka. Problem onečišćenja zraka iz mlina
palminog ulja proizlazi iz miris hlapljivih masnih kiselina ili drugih izvora duž linije za preradu i
od čestica koje se emitiraju iz spaljivanja PVG u peći.

7
2. OBLICI RAZGRADNJE

2.1. Anaerobni i aerobni

U anaerobneoj razgradnji, raspad organskog materijala uzrokovan bakterijeama i
gljiviceama koje uspijevaju u niskim ili uvjetima bez kisika. To je vrsta razgradnje koja se odvija
u zatvorenim posudama. Ova vrsta sistema je višesloženi i teško ga je kontrolirati i zahtijeva
složenu opremu za veće razmjere kompostiranja.

U aerobnom razgrađivanju, bakterije i gljivice uspijevaju zbog visokog sadržaja kisika

odgovornim za dekompoziciju. Ovaj oblik rastvaranja javlja se u otvorenim hrpama i
kontejnerima koji omogućuju zraku da uđe. Sa otvorenim gomilama i više ventilirane posude,
kompost može biti formirana u roku od nekoliko mjeseci. U gomile ili smeće gdje aerobna
razgradnja se događa, ne bi trebalo biti neugodnih mirisi.

2.2. Kompostiranje
Kompostiranje je jednostavan metod razbijanja organskih materijala u veliku posudu ili gomilu.
Raspadanje se javlja zbog djelovanja prirodne pojave mikroorganizam kao što su bakterije i
gljivice. Mali beskičmenjaci, kao što su gliste i stonoge, pomažu da bi se dovršio postupak.
Kompostiranja može pretvoriti organski otpad u bogati kompost, tamne boje ili humus, u roku od
nekoliko tjedana ili mjeseci. Nema ničega tajanstvenog ili kompliciranog o kompostiranju.
Prirodno kompostiranje, ili raspadanja, javlja se cijelo vrijeme u prirodnom svijetu. Organski
materijal, ostaci uginulih životinja i biljaka rastvoreno i konzumirano od strane mikroorganizama
te pojedeno od strane malih beskičmenjaka. Pod kontroliranim uvjetima, međutim, proces se
može ubrzati. Kompostiranje ima mnoge prednosti;

• Ono pruža koristan način za povrat nutrienata iz organskog otpada

• Štedi dragocjena prostorna odlagališta i moguće onečišćenje tla i vode uslijed odlagališta
'procjednih voda'

• Može se koristiti kao gnojivo u poljoprivredi ili u vrtlarstvu

• Poboljšava stanje tla

U kompostiranju, pod uvjetom da su dobri uvjeti prisutni, prirodan proces raspadanja je ubrzan.
To podrazumijeva kontrolu kompostiranja okoliša i dobivanje sljedećim uvjetima:

• Za normalnu aktivnost i reprodukciju metanskih bakterija neophodan uslov je odgovarajući

odnos ugljenika i azota u supstratu koji se digestira. Smatra se povoljnim odnos C:N od 25:1 do
35:1. Najbolji odnos je 30:1. Ovakav odnos je potreban zato što metanske bakterije za oko 30
puta brže troše ugljenik nego azot. Na održavanje odnosa ugljenika i azota, kao i na količinu
ugljenika u digestoru povoljno deluje svakodnevno dodavanje supstrata i dobro mešanje u
digestoru.

8
• Ispravan količina vode. Biljke imaju tekuće, a ne čvrste prehrane i s toga se hrpa komposta
treba biti vlažna cijelo vrijeme. S druge strane, mokra hrpa komposta će se proizvoditi samo
vlažan i smrdljiv nered.

• Dovoljno kisika za svaki dio.

• Vrijdnost pH je po važnosti jedan od bitnijih tehnoloških uslova anaerobne digestije. Za vreme

trajanja anaerobne digestije, zavisno od toga koja se faza odvija, vrednost pH se menja u
granicama od 5,5 do 8,2. U slučaju da se supstrat dodaje u digestor kontinuirano, tada se pH
vrednost kreće u granicama od 6,5 do 7,5. Inače je poželjno da ovaj interval bude nešto uži,
odnosno da se pH vrednost kreće u granicama od 6,8 do 7,2. Važno je napomenuti da je slabija
aktivnost metanskih bakterija što je supstrat u digestoru kiseliji. Ako je pH vrednost znatno niža
od 6, brzo dolazi do inaktivacije, a zatim i do odumiranja metanskih bakterija, što za posledicu
ima prekid njihovog delovanja. Prema tome, merenjem promene pH u digestoru može se pratiti
efikasnost procesa anaerobne obrade pri delovanju metanskih bakterija.

Isparljive kiseline koje se stvaraju u toku acidogene faze procesa teže da snize nivo pH vrednosti.
Smanjenju se obično suprostavljaju bakterije koje proizvode metan, time što izazivaju alkalnost
u vidu ugljen-dioksida, amonijaka i bikarbonata. Pri procesu anaerobne digestije odnos ugljen-
dioksida i bikarbonata je izuzetno značajan. To se najbolje može videti na slici 2.5 gde je
prikazana regulacija pH vrednosti ugljen-dioksidom u gasnoj fazi i bikarbonata u tečnoj fazi.
Najbolji način da se podigne vrednost pH i poveća stepen punjenja digestora je dodavanje
natrijum bikarbonata.

U tim uvjetima, bakterije i gljivice se hrane i množe, dajući mnogo toplote. U dobro upravljane
hrpe, ta temperatura može doći do 60°C, što je dovoljno da se ubije sjeme korova i organizama
koji uzrokuju bolesti kod biljaka i životinja. Dok je temperatura i dalje visoka, beskičmenjaci
nisu prisutni u hrpi komposta, ali kada je temperatura opadne, beskičmenjaci ulaze u gomilu od
okolnog tla i dovršavaju postupak raspadanja.

9
2.2.1. Neke metode kompostiranja
Kompostirani sistemi mogu biti otvoreni ili zatvoreni, to jeste organska tvar će biti
smještena na otvorenom, nagomilana jedna a drugu, u redovima, u zatvorenoj posudi ili reaktora.
Otvoreni sistem se rijetko koristi u zemljama s niskim dohotkom zbog tehničke složenosti, tako
da ćemo pogledati neke od otvorenih sustava u upotrebi.

Kompostiranja u dvorištu na razini kućanstva je jednostavna tehnika. To zahtijeva samo

prikladan organski otpad, prostor za izgradnju hrpe i vrijeme za izvođenje potrebnih radova.
Otpad se može staviti u jamu (recimo 2m x 2m x 1m dubine) i ostavi da se razgradi za 2-3
mjeseca. Alternativno, otpad se može nagomilati u zatvorenim 4 pola i okruženi daskama ili žice
i ostavi za sličan period. To stvara bogat kompost koji se može koristiti kao gnojivo na poljima
ili vrtovima.

Kompostiranje u vlastitom dvorištu. Najčešće korištena tehnika za kompostiranje u

vlastitom dvorištu je korištenje prozora. Ovdje otpad se jednostavno rasprostiru u dugim
redovima i povremeno se obrće. Druga metoda je rotirajuća metoda za smeće koja koristi niz
zatvora, gazirano smeće.

Kompostiranje sa dodatkom je tehnika pri čemu organska hrana otpad se miješa s

ljudskim ili životinjskim izlučevinama i kompostira, slične metode se koriste za one opisane
iznad.

Velikio centralizirano kompostiranja ima tendenciju da bude uspješan u razvoju zemlje u

nizu tehničkih i organizacijskih razloga.

2.3. Metode za obradu organskog otpada

Kao što znamo, postoje tri glavna načina na koji se organski otpad može koristiti:

- poboljšanje tla

- uzgoj životinja

- osigurati izvor energije

Različite razine obrade su potrebni za postizanje navedenog, a u ovom poglavlju ćemo uzeti
kratak pogled na samo neke od uobičajenih pristupa pomoću organskog otpada.

10
3. Biogas
Biogas se dobija razgradnjom organskih materija u anaerobnim uslovima, pri čemu
njegov sastav i svojstva zavise od vrste sirovine i tehnoloških uslova procesa. On je gorivi gas
koji se sastoji od metana, ugljen-dioksida, ostalih gasova i elemenata u tragovima. Zbog svojih
karakteristika biogas ima široku oblast primene. Energija dobijena korišćenjem biogasa ima
određen udeo u energetskom bilansu većine zemalja i u narednom periodu će rasti naročito u
oblastima gde se pojavljuju otpadni materijali organskog porekla. Na slici 3.1. je prikaza slika
ciklusa proizvodnje bioplina u ekološkoj poljoprivredi.

Slika 3.1: Integracija proizvodnju bioplina u ekološkoj poljoprivredi. (Organska farma –

eng. Organic farma, Organska hrana i hrana za životinje – eng. Organic food and feed, Biomasa
– eng. Biomass, Biogasno postrojenje – eng. Biogas plant, Obnovljiva energija – eng. Renewable
energy)

Pod pojmom biomase se podrazumjeva biorazgradivi dio proizvoda, otpada ili ostataka
poljoprivredne proizvodnje (biljnog i životinjskog porijekla), šumski otpad i otpad srodnih
industrija, kao i biorazgradivi djelovi agro - industrijskog i gradskog otpada. Glavna prednost pri
korišćenju biomase kao izvora energije su obilni potencijal, ne samo za tu svrhu zasađene biljne
kulture već i otpadnih materijala nastalih u poljoprivrednoj i prehrambenoj proizvodnji. Gasovi
koji nastaju korišćenjem biomase mogu se iskoristiti pri proizvodnji energije. Prednost biomase
u odnosu na fosilna goriva je neuporedivo manja emisija štetnih gasova i otpadnih materija.
Uzima se da je opterećenje atmosfere ugljen-dioksidom prilikom sagorevanja biomase kao
goriva zanemarivo, s obzirom da je količina emitovanog ugljen-dioksida prilikom sagorijevanja
jednaka količini apsorbovanog ugljen-dioksida prilikom rasta biljke ukoliko su sječa i prirast
drvne mase u održivom odnosu. Koncept upotrebe biomase obuhvata veliki broj izvora kao što
su:

11
 - Poljoprivredni otpaci: slama, lišće, delovi voćaka, i dr.

- Poljoprivredne žitarice kao što su različite vrste šećerne repe, šećerna trska, kukuruz, i dr.

- Energetske žitarice: žitarice koje brzo rastu kao što su repa, krompir i drveće (vrba ili
hibridni platan), i dr.

- Šumski otpaci: neiskorišćeno drvo, ostaci trupaca i panjeva, i dr.

Industrijski otpad iz industrije koja prozvodi organski otpad, kao što je proizvodnja
alkoholnih i bezalkoholnih napitaka, prehrambena industrija i sl.

Kao izvor energije biomasa se može koristiti na dva načina:

- sagorijevanjem suhog materijala neposredno ili nakon mehaničke pripreme

(poljoprivredni otpad, strugotina drveta, slama i stabljike biljaka).

- prevođenjem u goriva koja su po sastavu i načinu korišćenja slična fosilnim gorivima i

njihovim derivatima.

Na slici 3.2. prikazana je detaljnija šema procesa transformacije biomase u energiju i načini
njenog iskorišćenja.

12
Slika 3.2. Proces transformacije biomase u energiju

13
3.1. Postrojenja za dobijanje biogasa iz industrijskog otpada
U sastavu industrijskih kompleksa nalaze se brojna biogasna postrojenja u kojima se
prerađuje otpad organskog porijekla koji nastaje u toku proizvodnog procesa i tretmana otpadnih
voda. Danas je anaerobna digestija najčešće primjenjivana tehnologija za obradu otpada iz
različitih industrijskih grana, a najčešće iz industrije prerade hrane, poljoprivrednih proizvoda i
farmaceutske industrije. Anaerobna digestija se može koristiti za tretman organskog otpada koji
prethodi njegovom konačnom odlaganju na za to predviđeno odlagalište. Zahvaljujući
usavršavanju postupka anaerobne digestije ovom tehnologijom mogu biti tretirane industrijske
otpadne vode organskog porekla. U tabeli 3.1.1. naveden je tipični sastav i toplotna moć biogasa
od otpada iz prehrambene industrije

Oznaka Jedinica Vrijednost

Metan CH4 68,0

Ugljen-dioksid CO2 26,0

Azot N2 % 1,0

Kiseonik O2 0,0

Vodena para H2O 5,0

Gornja toplotna moć Hg 7,5

kWh/m3
Donja toplotna moć Hd 6,8

Tabela 3.1.1. Tipični sastav i toplotna moć biogasa od otpada iz

prehrambene industrije

Osnovne prednosti industrijskih postrojenja za proizvodnju biogasa se ogledaju u

sljedećem:

- dobijanje biogasa za proizvodnju toplotne i električne energije,

- smanjuju se toškovi odlaganja otpadnih materijala,

- dobija se digestat koji se koristi za potrebe poljoprivrede,

- adekvatno upravljanje otpadom i otpadnim vodama doprinosi smanjenju negativnog

uticaja na sve ambijente životne sredine, i dr.

14
3.2. Skladištenje biogasa
Proizvodnja i potrošnja biogasa kod jednog ili više potrošača ne mogu se tačno uskladiti
pa je potrebno vršiti njegovo skladištenje. Primenjuje se tehnika niskopritisnog (do 0,3 bara) i
visokopritisnog (od 40 do 250 bara) skladištenja. Načini niskopritisnog skladištenja biogasa
prikazani su na slici 3. Ono se primenjuje u sistemu gde je potrošač povezan cjevovodom sa
digestorom, što omogućava amortizaciju neusklađenosti između potrošnje i proizvodnje.

1 2

Voda

Slika 3.3. Šeme konstrukcija rezervoara za niskopritisno skladištenje biogasa:

1 - povećan gasni prostor u digestoru, 2 - digestor sa pokretnom kupolom,

3 - poseban rezervoar (gazometar) sa pokretnom kupolom

Tehnika visokopritisnog skladištenja primenjuje se u slučaju kada je mjesto potrošnje udaljeno

od biogasnog postrojenja. Kod visokopritisnog skladištenja biogasa potrošnja energije je od 0,22
do 0,31 kWh/m3. Zbog visokih troškova ovaj način skladištenja se rijetko koristi. Visokopritisno
skladištenje biogasa najčešće se vrši pomoću različitih mobilnih posuda pod pritiskom (čeličnih
boca).

15
3.2.1. Veličina rezervoara za biogas
Veličina rezervoara za biogas, tj. zapremina (Vr,bg) rezervoara za skladištenje biogasa, zavisi od
relativnog odnosa proizvedenog biogasa i njegove potrošnje. Rezervoar za biogas može biti
projektovan prema:

- kriterijumu zadovoljavanja maksimalne potrošnje, i

- kriterijumu skladištenja proizvedenog biogasa u toku najdužeg perioda nulte potrošnje

(period kada se biogas ne troši).

3.2.2. Prečišćavanje biogasa

U zavisnosti od uslova primjene, potrebno je biogas prečišćavati od određenih komponenata
(ugljen-dioksida, vodonik-sulfida i vlage). Glavni razlozi prečišćavanja biogasa su povećanje
toplotne moći i dobijanje standardnog kvaliteta. U tabeli 3.1.2. navedene su komponente koje je
potrebno ukloniti iz biogasa u zavisnosti od uslova njegove primene.

Komponenta
Primena Vodonik- Ugljen- Elementi u
Vlaga
sulfid dioksid tragovima

Dobijanje toplotne manje od da

ne ne
energije 1000 ppm (npr. siloksani*)

Dobijanje toplotne i
manje od izbeći da
električne energije ne
1000 ppm kondenzaciju (npr. siloksani)
(kogeneracija)

Gorivo za motorna
da da da da
vozila

Gasovod
da da da da
(distributivna mreža)

Tabela 3.1.2. Komponente koje je potrebno ukloniti iz biogasa u zavisnosti

od uslova primjene

Vlaga se iz biogasa izdvaja jer njeno prisustvo pospešuje korozivno dejstvo vodonik-
sulfida i otežava proces sagorijevanja biogasa, posebno kada se sagorijevanje obavlja pri

16
nadpritisku. Vodonik-sulfid je potrebno odstraniti u slučaju primjene biogasa u motorima sa
unutrašnjim sagorijevanjem, a smanjiti udio u slučaju primjene u gasnim kotlovima. Pošto je
odstranjivanje vodonik-sulfida u potpunosti veoma skupo, prihvatljivo je njegovo prisustvo u
biogasu do 1,1 g/m3, što je maksimalno dozvoljena koncentracija kada se njegova korozivna
svojstva još ne ispoljavaju. Ugljen-dioksid se izdvaja iz biogasa kada je potrebno dobiti gas veće
toplotne moći.

Vlaga se iz biogasa izdvaja na kraju linije prečišćavanja, jer se u procesu prečišćavanja

mokrim postupkom pojavljuje dodatna vlaga. Odstranjivanje vlage se najčešće vrši u ciklonskim
i regenerativnim hemijskim odvajačima sa ispunom od silikagela, zeolita i dr.

Vodonik-sulfid se izdvaja na više načina primjenom suhog ili mokrog postupka

prečišćavanja. Mokri postupak se zasniva na rastvorljivosti vodonik-sulfida u vodi, odnosno
odvija se tako što se biogas provodi kroz ovlaživače (tuševe) ili vodenu prepreku. Suhi postupak
se odvija provođenjem biogasa kroz aparat sa ispunom od oksida gvožđa sa kojim vodonik-sulfid
formira gvožđe-sulfid.

Ugljen-dioksid se u slučaju primene mokrog postupka za izdvajanje vodonik-sulfida izdvaja

u istom uređaju, jer je i ugljen-dioksid rastvorljiv u vodi. Za bolje izdvajanje ugljen-dioksida
umesto obične koristi se krečna voda.

17
4. SVOJSTVA I KARAKTERISTIKE BIOGASA
Razvoj biotehnoloških postupaka proizvodnje goriva iz obnovljivih izvora otvara
perspektivu, zajedno sa drugim alternativnim izvorima energije, za delimičnu zamjenu fosilnih
goriva.

Industrijsku primjenu najviše imaju procesi proizvodnje pogonskog alkohola i proi-

zvodnje biogasa. Biogas se proizvodi biotehnološkim postupcima za preradu otpadnih materijala
organskog porekla, u cilju zaštite životne sredine.

Proizvodnja biogasa definiše se kao proces anaerobne digestije, tj. proces truljenja
organskih materija u tečnosti, pri određenoj temperaturi bez prisustva vazduha, odnosno
kiseonika. Postrojenja različitih konstrukcija, u kojima se produkuje biogas, nazivaju se
anaerobni digestori.

Intenzivan razvoj biogasne tehnologije započinje šezdesetih godina prošlog vijeka. U

zemljama u razvoju, gdje nisu bili razvijeni sistemi prenosa energije, građena su biogasna
postrojenja (digestori), radi zadovoljenja energetskih potreba sa malim ulaganjima. Povećano
interesovanje za biogasnu tehnologiju u razvijenim zemljama javilo se sa početkom energetske
krize sedamdesetih godina. Interesovanje se povećalo zbog globalnih napora usmjerenih na
zamjenu fosilnih goriva obnovljivim izvorima, kao i pronalaženju ekološki prihvatljivog rešenja
za obradu životinjskih ekskremenata i ostalog organskog otpada.

Samo u azijskim zemljama, a naročito u Kini, Indiji, Nepalu i Vijetnamu, postoji

nekoliko miliona vrlo jednostavnih, malih biogasnih postrojenja koja proizvode gas za potrebe u
domaćinstvima. U Evropi i sjevernoj Americi svakodnevno raste broj biogasnih postrojenja u
sastavu poljoprivrednih gazdinstava, a danas ih funkcioniše nekoliko hiljada od kojih većina
koristi savremene tehnologije anaerobne digestije.

Komponente koje ulaze u sastav biogasa su: metan (oko 2/3), ugljen-dioksid (oko 1/3),
vodonik, vodonik-sulfid, azot, kiseonik, vodena para i amonijak u neznatnim zapreminskim
udelima.

Osnovna svojstva biogasa značajna za njegovu primenu su: toplotna moć, Vobeov
(Wobb) broj, eksplozivnost, i dr.

Biogas je mešavina metana i ugljen-dioksida, koja se dobija prilikom razgradnje

organskih materija pri anaerobnim uslovima. Sastav i svojstva biogasa menjaju se u zavisnosti od
vrste polaznog materijala (biomase) i od tehnoloških uslova za vreme procesa digestije.

Biogas je lakši od vazduha za 20 %, a temperatura paljenja mu je u rasponu od 650 do

750 ºC. To je gas bez boje i jakog mirisa. Kada sagoreva, gori čisto plavim plamenom, slično kao
prirodni gas. Vrednost toplotne moći biogasa se kreće od 20 do 30 MJ/m3. U tabeli 4.1.1. je
prikazana donja toplotna moć bigasa i gasova koji su najčešće u upotrebi.

18
 Donja toplotna moć
Vrsta gasa
kJ/m3 kcal/m3 kWh/m3

Biogas 22000 5200 6,1

Gradski gas 18000 4000 5,0

Čisti metan 35880 8571 9,9

Prirodni gas 38500 9200 10,7

Tabela 4.1.1. Donja toplotna moć biogasa i gasova koji imaju najširu primenu

Toplotna moć biogasa može se povećati ukoliko se odstrani ugljen-dioksid. Takođe,

može biti korisno odstraniti vlagu iz biogasa, tj. osušiti ga. Sušenjem biogasa vodonik-sulfid
(H2S) koji se u njemu nalazi prestaje da bude korozivan, ali i dalje zadržava svoj karakterističan
miris.

Osnovne komponente biogasa su metan i ugljen-dioksid, a amonijak, vodonik, azot,

vodonik-sulfid, ugljen-monoksid i vodena para se nalaze u tragovima. Osnovna fizička svojstva
komponenata biogasa navedena su u tabeli 4.1.2.

19
 Naziv Oznaka Jedinica Metan Ugljen- Vodonik Vodonik- Amonijak Azot
(CH4) dioksid (H2) sulfid (NH3) (N2)
(CO2) (H2S)
Molekularna masa M kg/kmol 16,03 44,01 2,016 34,09 17 28
Gustina*  kg/m3 0,717 1,976 0,0895 1,539 0,771 1,429
Gasna konstanta R J/(kg· K) 518,8 189 4125 244,2 489 259,9
Specifični toplotni Cp J/(kg· K) 2225 837 14266 1058 2200 913
kapacitet pri
konstantnom pritisku
Specifični toplotni Cv J/(kg· K) 17,00 653 10130 804 1710 653
kapacitet pri
konstantnoj
zapremini
Eksponent adijabate  - 1,31 1,3 1,407 1,3 1,28 1,4
Kritična temperatura Tk K 190,85 304,1 33,1 373,4 405,4 154,18
Kritični pritisak pk bar 46,2 73,9 12,97 191,4 113 50,37
Dinamička  ·106 kg/(m· s) 10,3 13,7 8,42 11,66 9,18 20,3
viskoznost
* gustina pri t = 0 oC, p = 1,013 bar

Tabela 4.1.2. Osnovna fizička svojstva komponenata biogasa

20
4.1. Sastav biogasa
Biogas kao gorivo nije evidentiran standardom SRPS, ali pošto spada u gasovita goriva
(po sastavu je blizak prirodnom gasu) razmatranja njegovih karakteristika izvršena su u odnosu
na standard SRPS EN ISO 13686:2008 za prirodni gas.

Posmatrano u odnosu na standard SRPS EN ISO 13686:2008 sastav biogasa predstavlja

sadržaj glavnih sastojaka i pratećih elemenata. Sadržaj glavnih sastojaka u biogasu, iskazuje se u
zapreminskim, masenim ili molskim udelima (V/V,%; m/m,%; mol/mol,%). Prateće komponente
ili primese mogu biti tečne ili gasovite i njihova koncentracija se izražava u mg/m3, cm3/m3 i
mg/kg.

Sastav biogasa zavisi od vrste ulaznih komponenata, načina punjenja, tehnoloških uslova
u anaerobnom digestoru i ostalih faktora.

Uopšte, biogas se sastoji iz gorivih i negorivih komponenti. Od gorivih je najznačajnije

prisustvo metana, a od negorivih gasnih komponenti najizražajnije je prisustvo ugljen-dioksida.
U tabeli 4.1.3. prikazan je sastav biogasa koji se uobičajno postiže.

Gorivi sastojci biogasa Negorivi sastojci biogasa

Naziv Oznaka Zapreminski Naziv Oznaka Zapreminski

gasa udeo gasa udeo

,%, ,%,

Ugljen-
Metan CH4 55 ÷ 75 CO2 25 ÷ 45
dioksid

Vodonik H2 0÷1 Azot N2 0÷2

Vodonik-
H2S 0÷1 Kiseonik O2 0 ÷ 0,5
sulfid

Vodena
H2O 0÷2
para

Amonijak NH3 0÷2

Tabela 4.1.3. Sastav biogasa

21
5. PRIMJENE BIOGASA
Da bi korišćenje bilo ekonomično i bezbjedno, neophodno je dobro poznavati svojstva
biogasa i poznavati uslove njegovog sakupljanja, prečišćavanja, skladištenja, transporta i
upotrebe. Kvalitet sirovog biogasa u potpunosti odgovara određenim oblicima njegove upotrebe.
Relativno velika toplotna moć biogasa čini ga interesantnim izvorom energije što mu omogućava
različite primene [20].

5.1. Mogućnosti primjene biogasa

Kao i drugi gorivi gasovi, tako i biogas ima široku oblast primjene. Biogas se najčešće koristi za
proizvodnju toplotne energije, električne energije pomoću energetskih ćelija ili malih turbina
(mikroturbina), u kogeneracijskim postrojenjima za proizvodnju toplotne i električne energije, i
kao pogonsko gorivo za motorna vozila.

Biogas se koristi kao gorivo u domaćinstvu, na poljoprivrednim dobrima i stočarskim

farmama. Primjena u domaćinstvu obuhvata: osvetljenje, grijanje (gasne grijalice, gasni kotlovi),
hlađenje (klima uređaji, gasni hladnjaci), pripremu tople sanitarne vode (gasni bojleri), kuhanje i
slično. Na poljoprivrednim vlasništvom i stočarskim farmama biogas se koristi kao gorivo u
sušarama poljoprivrednih proizvoda (žita, sijena i dr.), za pogon traktora, irigacionih pumpi, u
kovačkim pećima, pripremu vode za grijanje staklenika, loženje u pekarama, agregatima za
proizvodnju električne energije i dr.

U velikim digestorskim postrojenjima dobija se biogas koji se koristi za proizvodnju

električne energije i sagorijevanje u gasnim kotlovima etažnog ili centralnog grejanja.

Najjednostavniji i najrašireniji način korišćenja biogasa je u gasnim kotlovima za

dobijanje toplotne energije. Ovakav način primjene je uobičajen za biogas koji nastaje u malim
postrojenjima (zapremina digestora 6 do 8 m3). Za proizvodnju toplotne energije biogas se može
koristiti na mestu produkcije ili se gasovodom transportovati do krajnjih korisnika. Pri
proizvodnji toplotne energije biogas nije potrebno dodatno prečišćavati jer prisustvo nečistoća do
određenog nivoa ne predstavlja ograničenje, kao što je to slučaj za druge načine primjene. Prije
upotrebe vrši se kondenzacija, eliminacija čestica, kompresija, hlađenje i sušenje biogasa.

22
5.2. Prednosti primjene biogasa
Korišćenje biogasa iz anaerobne digestije ima pozitivan uticaj na životnu sredinu i koristi
društvu u cijelini. Osnovne prednosti primene biogasa su:

- obnovljiv izvor energije,

- smanjenje posledica globalnog zagrevanja,

- smanjenje zavisnosti od uvoza fosilnih goriva,

- doprinosi ciljevima Evropske unije značajnim za energetiku i životnu sredinu,

- smanjenje nastajanja otpada,

- fleksibilan i produktivan energent,

- smanjenje potrošnje vode, i dr.

23
Skraćenice i strućni termini
pH vrijednost - veličina kojom se iskazuje intenzitet kiselosti odnosno bazičnosti nekog rastvora;
određena je koncentracijom vodonikovih jona u nekom rastvoru (vrednost pH može biti od 0 do
14, gdje 0 predstavlja najkiseliju vrijednost, a 14 najveću bazičnost, dok je rastvor sa pH = 7
neutralan).

BPK5 , [mg/L] - biohemijski potrebna količina kiseonika za oksidaciju organskih materija

heterotrofnim mikroorganizmima u aerobnim uslovima u trajanju od pet dana pri temperaturi od
20 oC.

HPK - U hemiji okoliša, hemijske potrošnje kisika (HPK) test se obično koristi za indirektno
mjerenje količine organskih spojeva u vodi. Većina aplikacija za HPK određuju količinu
organskih onečišćujućih tvari koje se nalaze u površinske vode (npr. jezerima i rijekama) ili
otpadne vode, čineći HPK korisnim mjerilom kvalitete vode. Što se izražava u miligramima po
litri (mg / L), što ukazuje da je masa kisika potrošenog po litri otopine.

GTADM - Gornji tok anaerobne deke mulja je tehnologija, obično se nazivaju GTADM reaktor,
je oblik anaerobne fermentacije koji se koristi za tretman otpadnih voda. GTADM reaktor je
metanogena (metan koji proizvode) digestor koji evoluirala iz anaerobne clarigester.

SVG - palmino ulje svježeg voća grozda (SVG) moraju biti dobivenih na optimalnoj fazi zrelosti
za optimiziranje kvalitete palminog ulja.

PVG - Prazne voće grozdova.

Anaerobne bakterije - mikroorganizmi koji žive i vrše reprodukciju u životnoj sredini u kojoj
nema slobodnog ili rastvorenog kiseonika.

Anaerobna digestija - mikrobiološki proces razgradnje organske materije pomoću

mikroorganizama u sredini bez prisustva kiseonika; osnovni produkti anaerobne digestije su
biogas i digestat (prevreli ostatak).

Biogas - gorivi gas koji nastaje razgradnjom organske materije pri anaerobnim uslovima,
predstavlja mješavinu metana, ugljen-dioksida, ostalih gasova i elemenata u tragovima

biogoriva - podrazumevaju se goriva koja spadaju u biomasu ili su nastala preradom biomase, tj.
živih organizama (biljke, životinje, mikroorganizmi).

digestat - tretirani supstrat (prevreli ostatak nastao pri procesu anaerobne digestije).

npr. – na primjer; tj. – to jeste; itd. – i tako dalje.

24
ZAKLJUČAK
U vremenu kada se rezerve fosilnih goriva smanjuju zbog štete na okolinu, potrebe za
energijom konstantno rastu. Životnu sredinu ugrožava neadekvatno zbrinjavanje otpada,
korišćenje organskih materijala koji nastaju pri obradi komunalnih otpadnih voda i biološkog
otpada sve više dobija na značaju u procesu proizvodnje energije. Težnja za smanjenjem
zavisnosti od fosilnih goriva i dobijanjem jeftine energije dovela je do značajnih ulaganja u
razvoj tehničkih rešenja za iskorišćenje alternativnih izvora energije. U poslednje vrijeme sve
više se razvija biogasna industrija gdje se kao produkti anaerobne digestije dobijaju biogas koji
se koristi kao energent u različitim oblastima čovekove djelatnosti i prevreli supstrat
(biođubrivo) za potrebe poljoprivrede.

Pored toga što je relativno jednostavan za skladištenje i što ima visoku toplotnu moć
biogas je prihvatljiv kao gorivo sa aspekta emisije gasova koji izazivaju efekat staklene bašte. U
zavisnosti od vrste primjene potrebno je obezbediti odgovarajući kvalitet kao i pouzdano
snadbijevanje krajnjih korisnika biogasom.

25
LITERATURA
[1] Simić, S.: Tehnologije reciklaže otpada, Mašinski fakultet, Istočno Sarajevo, Glas
Srpski Grafika, Banjaluka, 2010.

[2] Stanojević, M., Simić, S., Jovović, A., Radić, D., Obradović, M., Todorović, D.:
Biogas, dobijanje i primjena, I izdanje, Mašinski fakultet, Beograd, 2014

[3] http://www.practicalaction.org

[4] http://www.eolss.net/Eolss-sampleAllChapter.aspx

26